Book Title: Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 4
Author(s): Shrimad Rajchandra, Rakeshbhai Zaveri
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001137/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra praNIta 01 9 1 1 6 2 'pUjya zrI rAkezabhAI jhaverI www.jainebrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra praNIta khA nahi ja vivecana bhAga-4 hes dharamapura pUjya zrI rAkezabhAI jhaverI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : zrImad rAjacaMdra Azrama dharamapura (zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika satsaMga sAdhanA kendra saMcAlita) dharamapura-3950 jIllo valasA, gujarAta caitra suda 13, mahAvIravaMtI vi.saM. 2057 6-4-2001 prathama AvRtti H prata 3000 paDatara kiMmata cAra bhAganA rU.5/vecANa kiMmata cAra bhAganA rU.300| maH guDaprInTa muMbaI-40012 prApti sthAna : zrImad rAjacaMdra Azrama dharamapura dharamapura-396050 jIllo valasADa gujarAta 2. naM. (026,33) 42969 zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika satsaMga sAdhanA kendra 10-bI, IsTa viMga, bombe mArkeTa epArTamenTa, -tAradeva roDa, muMbaI-40034 Te. naM. (022) 491135253 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmasiddhizAstra vivecana Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho ! sarvotkRSTa zAMtarasamaya sanmArga- aho te sarvotkRSTa zAMtarasapradhAna mArganA mULa sarvajJadevaH aho ! te sarvotkRSTa zAMtarasa supratIta karAvyo evA parama kRpALu sadgurudeva A vizvamAM sarvakALa tame jayavaMta varto ! jayavaMta varto ! ! -zrImad rAjacaMdra Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra dehavilaya caitra vada pAMcama 1957 kArataka suda pUnama 1924 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Atmasiddhi zAstranuM maMgaLa sarjana Aso vada 1 saM. 1952 naDiyAda. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ? anton6. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAtmasidi. ---- lesTa35 samasyA dinA, paramyo du:kha bhavaMra ApakI to pahalI rudre lagata vartamAna disArakhA bhAtmAdine bhara hAjamA, mokSa mArga bahu khoDa lAgyo bhAna bhagone ke denA beDalAI IrAnani ji, hoza kriyA - 49 dhardha mAne mAnera mono duIpara usake leza jAhI kriyAmA vanitA aMtara bheTa 13, jhAna mArga naradevatA, tera kriyAna my kaMdha modara cha chuTanA, lAne ac nihi baje moera darzamA 1976 dvArArANIne AMtara baivetyAdi ruIja to le saba bhAtamajJAna, temaLa bhayAtma jhAkhanI, prAhitAM nidhAna 5 yoga vibhAga na dittamA, bhAye na teneAna bhAra tyAga diyA, to lUle jillAka d * * * * * * ******* * * * * * * * * * * * * ****T*E Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * *********************** **** hi nid hai mo.5 . i n .. mm . aura. 8 // 5. 21113 136, van... 58 ni016 le ta memain . niko ho, m5 5 531020, 211043 1can5. 1. 5 1.43 11 ned, 10 &0G1 , yo G1 vi, ho nichik5. " tattttik************************** 21138 6515, 27100500035, 25.59 / 6.12.17410535. 12 *****AAjjjjjjjjjjjjjjjjjjmi********* antant no. 5 8 (2351 22, pra.5 61 206153 kora, Tri 241. 23 15. 20613 1010 te nira // 25i , 30 2058 14 ze 52-57, 5. 52 5.tain nind audion5. 14 noun 21913 , 2074 46505 . pra. and 5.5. 15 ******************* ****** Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sa+s 4 %%%%%%%%%%% %%%%% % % 24k 10 thaa 99, 1 cchaakerikh kh , ruuee eu0 x 6.7 3 thenEURs Ac, oda 6 khncchn tung 313 246 243.. * cchaak33 9:39. naan 30mecch, 34 tueish ter.1991 33 tuecchecch. 14 tin then+dn, m n yuodemn rut 8 9 tuekid, waan* kh (ruute.. * hng11 singhaa, Caaet (12 sit htetimnid 3fn + tahia: 23 Tai Tai Tai Tai Tai Xian Shui Dong Dong Dong Wei Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Tai Tai ngaan hy s4 , h% tienineng, ain 1 ecchn~, hnun cch. 23 ae~ hw khndii, nn + eht, la 1ngecch t5one, no ga ( 942 23 S55jjjjjjjjjjjjJjjjjjjjj5******** thcchechket + nwn nun ruecchngeR, hew 43 sin thn4ekhrnt, wiprit Re: 27 * (@d 24 eded, ait~133 engin, "phuucchad `aah5 k. $ ngaedieri. 12 ****************** ***** Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 4%%%% %% %%%%%%%%% %%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% 5. 2013ni. parivi thaang 4 e d 46 , (kha ecchecch" 964 24 (n. edinhi, 9 - 31 "edi khid din,maaeht. hkh At49. wng (19 3-43+ ~odaa, 2465 50 thdth+ ph` kd c3 ens, 64 6334ekh. 24 maan . khn+na, he,4 hi , x 45 3, 2n+ `yaang en ekheSt. Ray 4, 130, eh win cchaan, "3 t+hi (8 39 , t at g4 1ei, 9-11 ed gh & <Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ran Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Jiu mi alt Stant, cineakneck, hrean.cn.amttiann. 35 on & omni zxx32cm, 1/1 w mentes, an am no . 30 Lai Chang Chang Chang Chang Chang ******************Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Min vitant, nix tanon mds hauntdt, di muchefset 1. 32 Aut o n of Agg, m at and on. ANS na of kind, nba 2inain. 3C one oli n Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ran Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai om @ ni nital, an rus 3k, mon to mame and, at a det: **Yi Zhuang Zhuang Chang Zhang Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi ******* onkau Kue maton, make th, ace, Then, anal neaci, nie azg silan. re to montent that outh Ame ? rub mat, e \. ma on.ro n. 6 at entant, 022. All get, junital ac, ah mete jtut.nl andin. int 3 34 mt = ful.1-30, metaihun, ku. Gammy, All casademin. 1 ****************jjjjjjjjjjjjAAAAAAAAA* mealt=utfunn, much, et Janus, k on one, oh many hua.. Zhong 42.64Wei ,Qi ncup, mash mamapuad Mart.cn 6 Shai, no no sel3 fun ka Angli.te mendmin. 2 Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y= Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ************************** Wei Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Du 18 * nd , mat a bate, onecheon 01.4 - 1 . 3 11 152-5viNe, no 2168 orciak, 12 35 55 5.cam. m 58,5. on one, Anana, M ata 10, 2018 4 5254ni 15 , 2- 58 nhaner, 18 le 9t, kI * nhase. 85 At Man55, bhA 59 drin655. 7 *********************************Sheng **** Oneinent, neon ht, ko 123, m520 me sa. 18 winnri svatyA , 2 16 , in a n , rint vi02. 88 - in hi, onect Minute nik5. 564 &001, 5605, Momen 56. nichtartounts min. ***************** * **** Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne{s{bAya te bha deza che, je A,rUrI nazya, cevaLa utpatti le, onA svapujana vana? 62 jenA anubhavam ne utpanna navuM jJA, je A jUdA vinA, + 1 ImeM jAn je saMbhogo upa ye, te te juAvase; jhA nimnasa 64 nada noma muLa kevaLa Upaje meLe na ma evo phujAva ne, 2e 2011. koI saMbhALa nahIM, jene uttara kha 111 jene koI, te nakha kobI 121mbha tA, CF nI ke va1 2 262 te, t ni mAma nirU che, kada, dalota, jAlAhI dade madhyeka, irAna bhane thAha 63 166 mAre koI vastu, dubaLahaoNma 1 2, ketana pAme 12 o, DuMhi jALe 1 dai 67 vALa sahIzuM, je jAhI hRdAra, 160 te. ghere nAke, 23jAva nirdI 69 68 . ********* Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi ziSya uvAya 1 phuno na kurmaLa, 3 aA 219 119 dhaM, `` bormamAM 71 n H; A aa ArAMza ne, I xila baMdha, bhalA Ikvera, 11 barAbara 73 mATe mAla upapano kurma ni Yi thayuM koI naheru jyA nahiM jAre jA 73 21nA naLa 233 vama haoN 1 cetana ke rahyA, rA kahe je kurma, ivAla ii, rA, jue jArI ka thobha, jemena 620 11, tethI ~ vaivastArI, te nAhe ja 19 76 phephLa pahela rUma ne, bhAse tane? asaMga che. rA thrI vhA nannAne tema }rjAyo re,Izrva2 2'4 11 jheruM je have, roSaprabhAva. v yetana le kina lAnamA, hutI Ahe 2 dalAva, 14 nave jALa, guru gaLA 1. - 76 Go 78. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ********* *************** Huo Wei Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Shi Qu Geng ziSya 15.5. 5 bhaEnted, 54ife ahe so 110 .. 38, i.5vA 5. . 30 Sea xed inves 21553; orn ni D j - 15. 80 See 04 piarate or +t rietent rmy, t`ng - (! an... 139545. MEXP18510, 1135, a5 525, nece rebha. 81 29 inde. .5 3515; in ymsm vi, marri rut. 83 bhAbhA, le; 1829. nele. zAla35. 81 11. 22190, 11 12, Mam51, 5.1 . ra minaa 25011-14 , ren 5.0 rA . 85 ************************************* ************************** Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *************************** 2 zivya11. - Maint a t, 56 to 2 is, lom nin 55, 5-fhun 1.87 2.2. lo, 250 nii, MIMR Aften, Manahi. 88 Da Tai Tai Tai Tai Da Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Lin Met, oretion ans M650101, utta 34. 8 rAto mind, 9, ra zulAzani, 650 55... Rasaiant, ammelas bhora, (Ruman ranimun ..1 ************************************* so 19 mart, na di5 6.9; its rini, 24tions. 42 Maa na tant, 2 65.5 amra sAyamI, 7 aura divA. 34 Mohi na h i ra, MA BAAP ne, 9. nA me runs, art; 5.1 nent, . 65120 1.11 4 ************************** Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ran Lai Lai Lai Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Galan 15. Ann.La ansfor; ano magent, 66 6th antmil.cs | 1h Kil. 305386a. ty gram sy, mtch.tgamo, ara: asield, Anto his wiln ( in-mit min, marts rects, with num1.ali A15543c.lt *Ben Dong Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu Jiu Fest It hoi , u switch: Airne 6s int, ni-s mean.cc w, nan, SHA 238, shows un, or n . 1 *********/*****************mi, AAAAA* Mient Ann Cocont of man alin, on menTalkhalf in 101 3D min hant, timi jmd, shi meth,tuit a test. 13 syntash ma, so a3 11, @ s anitunt, m36h auth. 103 Jian Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y=Y= Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *************************** 15 ko.ti, Rak v. pra Am50na, ani aide 1 1. m ind, wine di15, Karnali , rendence.104 5159. znd, 5 // 2, 256 2an, manif AER. 105 ni, e, Team fon d, initi. 100 Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Tai Duo Tai Duo Dong Dong Tai Tai Tai Tai Tai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu Jiu 35.5-1. 652 , mata M5, mt inc5, hari liyA. 108 lisa 5, 2013kopa, to pAsA , 2zo5. 10 zir nare 4, 5 1371, tara 56mandari 56. 10 2 - 25.5, Mohamm, 1. niormati53nanam 56.nananes, 2 mi.mn, 664 dan, Atta. 2 351 2-5.57, 051 sA ra 115 rAte, 18 sa. 113 ******************************** **** ******************* ****** Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ************************** Huo Tai Tai Tai Tai Lao Tai Tai Tai Tai Tai Tai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Qu Qu Qu Qu Qu Qu Qu Jiu hin59. omani R.. me Makar // 16021.1. // po , narajiix. aura lone, amavatar // Mame sta534, nine j, mcnik9535. 16 4 -151, 2052 22565 - sima 25. 12 di2 kA 55. . 35 vani, naam 6une sit, 2180 minit. 18 nide. 2162132. 65111,anerjanuamn. ( fornina, 12 13 rA. 11 100-2-5352, 13 3 , not aman ne, 1 935.12.. { Mishe mano,di. 5 5 55 vRkSa Rimini, mo 5.31 15. nini , 65 0.35, inden. A 52511. 122. A SEX - zu le 51, Panorco , rinorit. 123 ************************************ ************************** Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi do! svaroThI 14ra, zailAzaka AdhAra, A varSe rajI karyA, zuM gajuM cavA, ga, te to prabhue rASTro, va, cAroLa 2 solI; To! To!R,124 A devI jvA, vantotraM gIta, 1921, 64 21 69 21 chuM, do U1. 16 11nAra, La phI 129211, ne - UbhuMbo 1ra, kuve amAra 6 zrI rAmI veLa, svAde 1 bA jAma hI 65 25, 3 ba ne vaccho sthiti 3 ka LatA, upasaMhAra darzana de zamAne che, A dar vi2tAM vistA2, 2aa 2Te 1 ku. 1} ni d 126 M 137 18 zALAM ima gaLAde, netare vaidha 3. 11 mAre, epalenAra khAna, 1280 19 je, kuno matsya ugA 1 nAkhala, cheDo hera spA 130 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3%83% *3%8396%E ********************* nima kA La jaLA, sana 11 nora, nizcama roLa lIma, sana pharaja ra1. 131 - ni 1, A mAM naLa kahe, no bela naTa, baje rahela. 132 cha mana e kalpanA, te nahi ra6 beTara, 1 nI 28, 1ni nahI re. 133 nA28La rAnI chAla, kanakALamAM 1, parade kALa bhaviSyama, mArga jevA ke, 114 rata 01 che , ne tema che , 18 nA vinAza, niAi karama.17 Guetekaa + y m : * d`k, tri , 2Te min vi . 36 kabaLa ratALa ? ane, aMte chuTake na koTa, je samaya kahI che, mAtra hAjano koi.30 dama, vi, tamane , 111, tyA, verAma, hama mumula DeTarika, A 21 ke 23 . 138 to ja ya ya nai, apavA , te ke jJAna , lakI pherave aMta 138 ************************************ jajajaja jaja Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Yue Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Mi ninounten, most +khaham, Aief Amth, ant All Rin..... *in} ud Man sted , thinani titly, mini Meie.tw Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 1 : graMthaparicaya khaMDa - 2 : 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI pratyeka gAthAnI savistara samAlocanA khaMDa prakaraNa 1 graMthasarjana prakaraNa - 2 graMthanAM vivecana ane bhASAMtara prakaraNa - 1 prakaraNa - ra prakaraNa 3 prakaraNa 4 prakaraNa - 5 prakaraNa 6 prakaraNa prakaraNa prakaraNa - prakaraNa -10 graMthamAM samAviSTa viSayo dvitIya pada - 'AtmA nitya che'. 7 tRtIya pada - 'AtmA karmano kartA che' 8 caturtha pada - 'AtmA karmano bhoktA che' paMcama pada - 'mokSa che' SaSThama pada - 'mokSano upAya che ziSyabodhabIjaprAptikathana.. upasaMhAra... khaMDa - 3 : 'zrI Atmasiddhi zAstra' eka mUlyAMkana prakaraNa - 1 sAhityika dRSTie mUlyAMkana prakaraNa 2 AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana prakaraNa -11 prakaraNa -12 - 4 : pariziSTa pariziSTa-1 pariziSTa-2 pariziSTa-3 upodghAta... matArthIlakSaNa.. AtmArthIlakSaNa.. papadanAmakathana.. prathama pada - 'AtmA che' SaDdarzanaparicaya saMdarbhagraMthasUci viSayasUci bhAga-1 bhAga-2 khaMDa-2 (prakaraNa 4-8) bhAga-3 khaMDa-2 (prakaraNa 9-11) bhAga-4 khaMDa-1 (prakaraNa 1-2), khaMDa-2 (prakaraNa 1-3) (29) 1- 23) (gAthA (gAthA 24 33) (gAthA 34- 42) (gAthA 43- 44) 45- 58) 59- 70) khaMDa-2 (prakaraNa 12), khaMDa-3 (prakaraNa 1-2), khaMDa-4 (pariziSTa 1-3) (gAthA (gAthA (gAthA (gAthA (gAthA (gAthA 92-118) (gAthA 119-127) (gAthA 128-142) 71- 78) 79- 86) 87- 91) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) anukramaNikA khaMDa 2 : 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI pratyeka gAthAnI savistara samAlocanA prakaraNa-12 upasaMhAra .. gAthA - 128 darzana SaTe samAya che. = samApana gAthA - 129 AtmabhAMti sama roga nahi gAthA - 130 jo iccho paramArtha to . gAthA - 131 nizcayavANI sAMbhaLI gAthA - 132 naya nizcaya ekAMtathI. gAthA - 133 gacchamatanI je kalpanA gAthA - 134 AgaLa jJAnI thaI gayA gAthA - 135 sarva jIva che siddha sama gAthA - 136 upAdAnanuM nAma laI gAthA - 137 mukhathI jJAna kathe ane gAthA - 138 dayA, zAMti, samatA, kSamA gAthA - 139 mohabhAva kSaya hoya jyAM gAthA - 140 sakaLa jagata te eThavat gAthA - 141 sthAnaka pAMca vicArIne gAthA - 142 deha chatAM jenI dazA ... khaMDa - 3 : 'zrI Atmasiddhi zAstra' bhUmikA prakaraNa-1 sAhityika dRSTie mUlyAMkana prakaraNa-2 AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana samApana..... khaMDa - 4 : pariziSTa pariziSTa-1 SaDdarzanaparicaya HSL...... - eka mUlyAMkana 1 3 19 45 79 105 131 151 169 207 241 261 289 311 335 353 371 370 379 417 487 493 495 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzana. cArvAka darzana (I) prAstAvika (II) pramANamImAMsA (III) tattvamImAMsA (IV) AcAramImAMsA (V) upasaMhAra jaina darzana . (I) prAstAvika (II) pramANamImAMsA (III) tattvamImAMsA1 (IV) AcAramImAMsA (V) upasaMhAra bauddha darzana (I) prAstAvika (II) pramANamImAMsA (III) tattvamImAMsA (IV) AcAramImAMsA (V) upasaMhAra nyAya darzana . (I) prAstAvika (II) pramANamImAMsA (III) tattvamImAMsA (IV) AcAramImAMsA (V) upasaMhAra vaizeSika darzana (I) prAstAvika (II) pramANamImAMsA (III) tattvamImAMsA (IV) AcAramImAMsA (V) upasaMhAra (31) 499 509 509 511 513 516 518 521 521 528 531 536 542 545 545 552 553 557 564 567 567 569 577 583 185 587 587 589 590 194 195 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 601 * * ***********... 0. 9 (32) sAMkhya darzana ..... 597 (I) prAstAvika ........ 597 (II) pramANamImAMsA ......... pa99, (III) tattvamImAMsA ........ (IV) AcAramImAMsA ..................................................610 (V) upasaMhAra ....... ......... 6 12 yoga darzana .............. .............. 615 (1) prAstAvika .......... ........615 (II) pramANamImAMsA ...... 617 (III) tattvamImAMsA ....... 617 (IV) AcAramImAMsA ....... (V) upasaMhAra 624 pUrva mImAMsA darzana...... (I) prAstAvika ..................... (II) pramANamImAMsA ...... (III) tattvamImAMsA ....... (IV) AcAramImAMsA ..... ......... (V) upasaMhAra ........... .............................. uttara mImAMsA (vedAMta) darzana ........... . . . . . . . . . . . . . 39 (I) prAstAvika 639 zrI zaMkarAcAryano kevalAdvaitavAda .. .........643 zrI rAmAnujAcAryano viziSTAdvaitavAda ............ .........647 zrI madhvAcAryano vaitavAda ................. ......651 zrI nibArkAcAryano vaitAdvaitavAda .......... 655 zrI vallabhAcAryano zuddhAdvaitavAda ........... .............658 (II) upasaMhAra .... ........ 662 samApana ....... pariziSTa-2 saMdarbhagraMthasUci ......... ...... 667 pariziSTa-3 viSayasUci ...... 691 629 ha ? 637 663 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 2 prakaraNa - 12 upasaMhAra Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 1 28 na paDe mApe che, sA ha 14 hi, vicA2 kin 21, 225 2Te 1 kaI Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 128 niSkAraNa karuNAzIla evA zrIgurue apUrva upakAra karI AtmArthe upadeza bhUmikA "] Apyo, je samajAvAthI ziSyane AtmAnuM bhAna thayuM, bodhabIjanI prApti thaI. zrIguruno te upakAra vedAtAM suziSyane apUrva bhakti utpanna thaI. AtmajJAnanI prApti thayA pachI parama vinayavaMta ziSyane jJAnadAtA guru pratye apUrva bhakti pragaTe che, jeno ullekha ziSyabodhabIjaprAptikathana vibhAganI nava gAthAomAM jovA maLe che. temAM cha padanI samajaNano sAra svAnubhavanI abhivyaktinA AkAramAM darzAvyA pachI mokSamArga batAvavArUpa je karuNA zrIgurue karI te arthe atyaMta ullAsapUrvaka temano RNasvIkAra bhAvayukta tathA arthagaMbhIra zabdomAM Alekhyo che. temAM zrImade rajU karelo gurubhaktino Adarza joI zakAya che. AtmAnuM parama hita karanAra zrIguru pratye apUrva bhakti darzAvanArI sarvotkRSTa gAthAonI bheTa ApI, zrImad have 'zrI Atmasiddhi zAstra' nA samApana tarapha vaLe che. teo 'zrI Atmasiddhi zAstra' jevA apUrva graMthanI pUrNAhuti 1pa gAthAnA bhavya upasaMhAra dvArA kare che. A zAstranAM pratyeka aMganI jevI rIte koI ne koI viziSTa lAkSaNikatA che, tevI rIte eno upasaMhAra paNa adbhu ta che. upa = samIpa; saMhAra = nAza, vidhvaMsa. samIpa rahIne nAza karanAra te upasaMhAra. mumukSu jIvanA doSono atyaMta nikaTatAthI, saMpUrNatAthI, nizcitapaNe cheda uDADanAra A upasaMhAra eka svataMtra zAstranI garaja sAre eTalI samRddhi samAvIne beTho che. punaH punaH vicAravA yogya, abhyAsa karavA yogya, bhAvavA yogya arthagaMbhIra gAthAono A kramabaddha pravAha AtmArthInA aMtaramAM ahobhAva tathA prasannatA pragaTAve che. satparuSanAM ekeka vAkyamAM, ekeka zabdamAM anaMta Agama rahyAM che - A kathananI yathArthatA atre pratyakSa samajAya che. svahita sAdhavA tatpara evo vivekI jIva potAnI vartamAna dazA anusAra potAne zuM hitakArI che ane zuM ahitakArI che teno nirNaya A upasaMhAra dvArA karI zake che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'nA upasaMhAranI prazasti karatAM DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che ke - Atmasiddhi siddha karAvanArA A Atmasiddhi prAsAdanuM AvuM bhavya nirmANa karI, A divya AtmasiddhiprAsAdanA zikhare jANe amRtasaMkRta suvarNakaLaza caDAvatA hoya A jagadguru paMcadaza gAthAno bhavya upasaMhAra kare che; meru samA unnata Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana AtmasiddhizAstra maMdiranA zikhare, jANe sarva kALanA sarva mumukSuone apUrva mArgadarzaka thaI paDe evI jagatanA cokamAM divya prakAza pAtharatI ratnadIpikAo pragaTAvatA hoya ema pUrNa tattvakaLApUrNa rAjacaMdra A pUrNakaLAmaya paMcadaza gAthAthI A zAstranI bhavya pUrNAhuti kare che.'1 gAthA 42mAM zrImade kahyuM hatuM ke mokSamArga samajAya te hetuthI AtmAnAM cha padane guruziSyasaMvAda dvArA ahIM kahuM chuM. vaLI, gAthA 44mAM kahyuM hatuM ke SaDdarzananI prayojanabhUta tattvacarcA A SaTpadamAM samAveza pAmI jAya che. tadanusAra zrImade guruziSyasaMvAda dvArA SaDdarzanavyApaka Sapadano upadeza Apyo. have A viSayano upasaMhAra karatAM zrImad lakhe che 6 gAthA artha - 'darzana SaTe samAya che, A SaT sthAnaka mAMhI; vicAratAM vistArathI, saMzaya rahe na kAMI.' (128) chaye darzana A cha sthAnakamAM samAya che. vizeSa karIne vicAravAthI koI paNa prakArano saMzaya rahe nahIM. (128) nijapadanuM ajJAna nivArI, sabhyajJAna meLavavA mATe aneka tattvaciMtakoe bhAvArtha bhinna bhinna deza-kALamAM je je upAyo prayojyA, temAMthI mukhyatve cha darzana astitvamAM AvyAM - jaina, bauddha, sAMkhya-yoga, naiyAyika-vaizeSika, mImAMsA ane cArvAka. Atmatattva aMge A cha darzana dvArA thayela sarva vicAraNA AtmAnAM cha padamAM samAI jAya che. syAdvAdano Azraya laI A cha padanI vistArathI vicAraNA karavAmAM Ave to AtmAnA svarUpa viSe koI paNa prakAranI zaMkA rahe nahIM. cha padamAM niHzaMkatA thavI te ja samakita che, kAraNa ke tethI vastunuM svarUpa jema che tema samajAya che, zraddhAya che. zrImade'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM A cha padanI samajaNa ApI che. anya darzanakAra jyAM ekAMta pakSa pakaDIne aTakI paDyA che ane tenA pariNAme temanA pratipAdita karelA nyAyamAM je je doSa Ave che, te te doSa zrImade kuzaLatAthI ziSyanI AzaMkArUpe rajU karyA che ane pachI zrIguru dvArA tenuM yathArtha samAdhAna karyuM che. sarvadarzano apekSAe kharAM che ema batAvI, anekAMtazailIthI tattvanuM nirUpaNa karyuM che. 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, rAjyoti mahAbhASya', pR.495 2 *Upaje te suvicAraNA, mokSamArga samajAya; guruziSyasaMvAdathI, bhAkhuM Sapada AMhi.' ('zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-42) 3- 'prasthAnaka saMkSepamAM, SaTkarzana paNa teha; samajAvA paramArthane, kahyAM jJAnIe eha.' ('zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-44) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-128 A jagatamAM bhinna bhinna darzano pravarte che. koI paNa darzana A cha pada vizeSArtha | sivAya anya pada upara abhiprAya bAMdhI zakyuM nathI, kAraNa ke A che padamAM ja sarva tattvajJAna samAI jAya che; tethI sarva darzana paNa che padamAM ja samAI jAya che. jaina darzana A cha padanuM yathArtha nirUpaNa kare che. vastunA yathArtha svarUpanA ajANapaNAnA kAraNe anya darzanakAro vastunA ekAda dharmane grahaNa karI, ekAMta pakSa pakaDI beThA che. temanI mAnyatA ekAMtika che, jyAre jaina darzana anekAMtavAdI hovAthI vastunA sarva aMzane - dharmane ahaNa kare che ane tethI te anya sarva darzanone potAmAM samAvI le che. jagatanAM badhAM darzano pavitra jaina darzanamAM samAI jAya che. jaina darzana dvArA prarUpita cha padano vistArathI vicAra karatAM anya darzanoe svIkArelI mAnyatA kaI apekSAe sAcI che tathA te ekAMtika mAnyatAmAM kyAM apUrNatA che te samajAya che, temaja AtmasvarUpano niHzaMka nirdhAra thAya che. vastune amuka apekSAe - koI eka daSTibiMduthI jovI tenuM nAma naya che. nayanuM kSetra maryAdita hoya che. judA judA darzanakAroe je darzano prayukta karyA che, te judA judA nayanI apekSAe judAM judAM dRSTibiMduthI prayukta karyA che. te te nAnI apekSAe te barAbara hoya che ane eTale ja samyagdaSTi puruSo 'cAtuM' padano upayoga karI, te apekSA lakSamAM rAkhI madhyastha rahe che; paNa mithyAdaSTi puruSo koI eka nayano ja ekAMta Agraha rAkhe che ane tethI te naya maTI nayAbhAsa banI jAya che. mithyAdaSTi puruSo ane samyagdaSTi puruSonI samaja viSe upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja jaNAve che ke - grahI ekeka aMza jima aMdhala kahaI kuMjara e pUrojI, tima mithyAtvI vastu na jANaI jANe aMza adhUrojI | loyana jehanAM bihuM vikasvara te pUro gaja dekhaIjI, samakitadaSTi tima sakala naya sammata vastu vizeSaIjI II aMza grahI nayakuMjara UDyA, vastu tava taru bhAMjaIjI, syAdvAda aMkuzathI tehanaI ANaI dhIra mulAIjI | teha niraMkuza hoI matavAlA cAlA karaI anekojI, aMkuzathI darabAri chAjaI gAjaI dharIa vivekojI | eka hAthI pAse che aMdha puruSone lAvI mUkyA hoya ane badhAnA hAtha hAthInA eka eka aMga spazI zake ema goThavI dIdhA hoya; ane pachI pUchavAmAM Ave ke hAthI kevo che?' to eka eka aMgane sparzanAra te aMdha janomAMthI dareka 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, samyakatva jasthAna caupai", gAthA 117,118 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana aMdha hAthIne judA judA pramANavALo kahe che. jeNe dAMta pakaDyA hatA te kahe che ke hAthI mULA jevo che. jeNe sUDha pakaDI hatI te kahe che ke hAthI daMDa jevo che. jeNe kAna pakaDyA hatA te kahe che ke hAthI sUpaDA jevo che. jeNe paga pakaDyA hatA te kahe che ke hAthI koThI jevo che. Ama, hAthI mULA, daMDa vagere badhAnAM pramANo (mApa)nA saravALAnA mApavALo hovA chatAM tene tevo na mAnatAM, aMdha jano jema tene eka eka aMga jevo ja mAne che; tema vastu nitya-aniyatva vagere badhA dharmothI yukta hovA chatAM ekAMta matavAdIo tene te rIte na mAnatAM eka eka aMzavALI, eka eka dharmavALI ja mAne che ane tene ja saMpUrNa satya mAne che, tethI temanI mAnyatA mithyA kare che. jema daSTisaMpanna vyakti to dAMta, sUMDha, paga vagere badhAM avayavo temaja AkAra-rUpa sahita saMpUrNa hAthIne jue che; tema samyagdaSTi jIva sakalanayasammata vastune badhA aMzothI yukta jue che. samyagdaSTi aMzagrAhI nayakuMjarane syAdvAdarUpa aMkuza vaDe vaza kare che. jema niraMkuza gAMDo hAthI toDaphoDa kare che, tema syAdvAdarUpa aMkuzavihoNo naya (nayAbhAsa) nirapekSa banIne, yathArtha zraddhAnanA abhAve mithyA mata banI jAya che. jema aMkuzamAM rahelo hAthI darabAramAM zobhe che, paTTahastI bane che, gAje che; tema naya paNa syAdvAdarUpa aMkuza vaDe viveka zIkhI jinazAsanarUpa rAjadvAre chAje che, gAje che. prasiddha evA bauddhAdi darzano pramANarUpa nathI, paNa te eka aMzagrAhI nayarUpa che ema jaNAvatAM 'adhyAtmasAra'mAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja kahe che ke bauddhamata RjusUtra nayano Azraya karavAthI utpanna thayo che, kAraNa ke bauddho utpanna thayelI (vartamAna) vastune ja mAne che. sAMkhyono mata saMgraha nayanA pakSano Azraya karavAthI utpanna thayelo che, kAraNa ke sAMkhyo AtmAne akartA ja mAne che. nyAya ane vaizeSika e banne mata naigama nayanA pakSano Azraya karavAthI utpanna thayA che, kAraNa ke teo sAmAnyane ane vizeSane bhinna bhinna mAne che. zabdabrahmane mAnanArA eTale ke vedavacana ja bahma che ane te ja dharmanuM pratipAdana kare che ema mAnanArA jaiminIo (mImAMsako) zabda nayanA pakSano Azraya karavAthI pravartelA che, kAraNa ke teo jAti ane vibhakti sahita zabdane tulya evI vastu mAne che. vedAMtIono eTale ke advaitanA pratipAdana karanArAono, mAtra jJAnakAMDane ja aMgIkAra karanArAono mata saMgraha nayanA pakSano Azraya karavAthI utpanna thayo che, kAraNa ke teo utpatti ane nAzarahita mAtra sthitinA ja svabhAvavALI vastune mAne che. A sarvanI daSTi - darzana eka eka nayano Azraya karanArI che, paNa jinanI dRSTi, vastu jovAnI jinanI buddhi samagra naya vaDe graMthita che, arthAt jina darzana pramANarUpa darzana che; mATe jina darzana viSe atyaMta sArapaNuM eTale sarva matomAM atyaMta zreSThapaNuM sAkSAt - Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-128 pratyakSa ja dekhAya che. jema chUTAM ratno 'mALA' kahevAtAM nathI, te "mALA' nI paryAya pAmelAM hotAM nathI. jo te dorAthI gUMthAyelAM, parovAyelAM hoya to mALA paryAyathI oLakhAya che. tema jaina darzana sivAyanAM dareka darzana ekAMta matavALAM hovAthI sAcAM nathI. syAdvAdarUpI sUtra - dorAthI gUMthAya che tyAre e ja darzano samyaka bane che. syAdvAdathI te darzanomAM rahelo ekAMta abhiniveza TaLe che. jema phUlo to hAjara ja che, paNa mALIe tene dorAmAM parovavAmAtrano ja vyApAra karavAno hoya che, tema jIve anya anya siddha darzanone viSe mAtra syAdvAdanuM yojana karavAno ja vyApAra karavAno hoya che ane eTalAmAtrathI e AkhA jagata(sarva darzano)ne jItI le che. syAdvAdarUpa dorAthI gUMthAyelA saghaLA naya pramANa bane che. jaina darzana cArvAda dvArA anya darzano potapotAnA nayanI apekSAe sAcAM che ema samanvaya kare che. jaina darzana yAdvAdanA kAraNe sarva darzanomAM vyApe che. jaina darzana sarva darzanomAM vyApaka che, paraMtu anya darzano syAdvAdane svIkAratAM nahIM hovAthI ane vastunA amuka aMzane ja ekAMte grahaNa karatAM hovAthI vastunA sarva aMzane ahaNa karanAra jaina darzanamAM vyApI zakatAM nathI. AcAryazrI malliSeNasUrijI potAnI 'syAdvAda maMjarI' nAmanI TIkAmAM pharamAve che ke jema samudra anekanadIsvarUpa hovA chatAM paNa judI judI nadIomAM tenI upalabdhi thatI nathI, tema bhagavatuM zAsana sarvadarzanasvarUpa hovA chatAM paNa bhinna bhinna darzanomAM te joI zakAtuM nathI. tevI rIte vaktA ane vacanano abheda mAnIne AcAryazrI siddhasena divAkarajIe paNa kahyuM che ke 'he nAtha, jema sarva nadIo ekaThI thaIne samudramAM maLe che, tema sarva daSTiono - sarva darzanono samAveza ApavAmAM thAya che; paraMtu jema judI judI nadIomAM samudranI upalabdhi thatI nathI, tema judAM judAM darzanomAM Apa joI zakAtA nathI.' 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 6, zloka 202 'bauddhAnAmRjusUtrato matamabhUdvedAntinAM saMgrahAt sAMkhyAnAM tata eva naigamanayAdyogazca vaizeSikaH / zabdabrahmavido'pi zabdanayataH sarvairnayairguphitA jainI dRSTiritIha sArataratA pratyakSamuvIkSyate / / ' 2- juo : AMcAryazrI malliSeNasUrijIkRta, 'syAvAda maMjarI' , zloka 30nI TIkA. 'samudrasya sarvasarinmayatve'pi vibhaktAsu tAsu anupalambhAt / tathA ca vaktRvacanayorekyamadhyavasya zrIsiddhasenadivAkarapAdA 'udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha dRSTayaH / na 2 tAsuM mavAnuM pradRzyate pravimavatI sarisleivogha: I'' Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sarvathA nirAgrahI, parama udAra evI sarvasamanvayakArI anekAMtadRSTine upadezatAM jina bhagavAnano upadeza traNe kALamAM paramottama che, kAraNa ke temAM sarva mata-darzana haLImaLIne, potapotAne saMbhALIne rahe che. ekAMtadRSTiyukta anya darzano bIjAM darzanono apalApa kare che, jyAre jaina darzana anekAMtika hovAthI te bIjAM darzanonA abhiprAyo koIka apekSAe mAnya rAkhe che. anya darzanone mAnya tattvono svIkAra karavAnuM sAmarthya jaina darzananI syAdvAdazailI dharAve che, tethI samyagdaSTi puruSo badhAM darzanone jainadarzanarUpa puruSanAM eka eka aMgarUpa mAnI chae darzanone samyagdaSTipUrvaka ArAdhe che. zrI AnaMdaghanajI mahArAje gAyuM che ke 10 'jina sura pAdapa pAya vakhANuM, sAMkhya joga doya bhede re; AtamasattA vivaraNa karatAM, laho duga aMga akhede re. bheda abheda saugata mImAMsaka, jinavara doya kara bhArI re; lokAloka avalaMbana bhajIe, gurugamathI avadhArI re. lokAyatika kukha jinavaranI, aMza vicArI jo kIje re; tattva vicAra sudhArasadhArA, gurugama viNa kema pIje re? jaina jinezvara vara uttama aMga, aMtaraMga bahiraMge re; akSara nyAsa dharA ArAdhaka, ArAdhe dharI saMge re.1 kalpavRkSa samA jina darzananA be pagane sthAne sAMkhya darzana ane yoga darzana che; bauddha ane mImAMsaka e be tenA baLavAna hAtha che; lokAyatika(cArvAka)mata tenI kukSine sthAne che; jaina darzana bAhyAvyaMtara prakA2e tenA mastakane sthAne uttama aMgarUpe zobhe che. prathama 'syAt'padarUpa nyAsa akSara mUkIne, SaDdarzananI ArAdhanA jina darzananA ArAdhaka puruSo kare che. zrI jinezvara bhagavAnanA ArAdhaka chae darzanone samyapaNe ArAdhe che. jagatanAM badhAM darzano syAdvAdamudrAthI opita evA A eka pavitra, nirdoSa, vItarAgadarzanamAM samAI jAya che. sarvajJoe prarUpeluM vItarAgadarzana e sarva apekSAe paripUrNa che, jagahitasvI che. te trikALa abAdhita satyarUpa che. vItarAgadarzana satyano bhaMDAra, vastusvabhAvanuM yathArtha pratipAdana karanAra darzana che. te sarva padArthonAM svarUpanuM prakAzaka che. jeNe A saMsArasAgara tarIne anaMta du:khathI pAra pAmavuM hoya teNe A vItarAgadarzanarUpa kalpavRkSanuM sevana karavuM joIe. vItarAgadarzananI parama yathArthatA aMge deDha AtmanizcayathI zrImad kahe che - 1- zrI AnaMdadhanajIracita, zrI naminAtha bhagavAnanuM stavana, kaDI 2-5 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-128 'baMdha, mokSanI yathArtha vyavasthA je darzanane viSe yathArthapaNe kahevAmAM AvI che, te darzana nikaTa muktapaNAnuM kAraNa che; ane e yathArtha vyavasthA kahevAne jogya jo koI ame vizeSapaNe mAnatA hoIe to te zrI tIrthakaradeva che." amArA cittane viSe vAraMvAra ema Ave che ane ema pariNAma sthira rahyA kare che ke jevo AtmakalyANano nirdhAra zrI vardhamAnasvAmIe ke zrI RSabhASTie karyo che, tevo nirdhAra bIjA saMpradAyane viSe nathI.' 'jaina e eTalI badhI sUkSma vicArasaMkaLanAthI bhareluM darzana che ke jemAM praveza karatAM paNa bahu vakhata joIe. upara uparathI ke koI pratipakSInA kahevAthI amuka vastu saMbaMdhI abhiprAya bAMdhavo ke Apavo e vivekInuM kartavya nathI. eka taLAva saMpUrNa bharyuM hoya; tenuM jaLa uparathI samAna lAge che; paNa jema jema AgaLa cAlIe chIe tema tema vadhAre vadhAre UMDApaNuM AvatuM jAya che; chatAM upara to jaLa sapATa ja rahe che; tema jagatanA saghaLA dharmamato eka taLAvarUpa che. tene uparathI sAmAnya sapATI joIne sarakhA kahI devA e ucita nathI. ema kahenArA tattvane pAmelA paNa nathI. jainanA akkekA pavitra siddhAMta para vicAra karatAM AyuSya pUrNa thAya, topaNa pAra pAmIe nahIM tema rahyuM che. bAkInA saghaLA dharmamatonA vicAra jinapraNIta vacanAmRtasiMdhu AgaLa eka biMdurUpa paNa nathI.' - zrImad eka asAdhAraNa koTinA parIkSApradhAna puruSa hatA. teo nyAyanA kAMTe tattvano tola karI, sadbhavastuno svIkAra karanAra madhyastha puruSa hatA. teo mAtra tarkanI daSTie parIkSApradhAna hatA ema nahIM paNa anubhavanI dRSTie paNa parIkSApradhAna hatA. temaNe tattvane AtmAnubhavanI kasoTIe caDhAvyuM hatuM. AjJApradhAna karatAM parIkSApradhAnanI zraddhA anekagaNI baLavAna hoya che ane temAM paNa AtmAnubhavathI parIkSA karanAranI zraddhA to anaMtagaNI baLavAna hoya che. Ama, matadaSTithI nahIM paNa tattvadaSTithI pradarzananI madhyastha bhAve mImAMsA karatAM zrImanne vItarAgadarzananI pramANatA siddha thaI ane te temaNe harSollAsapUrvaka uddaghoSI che. zrImad jina darzananA parama zraddhALu hovA chatAM nirAgrahI hatA. zrI manasukharAma sUryarAma tripAThI uparanA 1946nA asADa mAsanA eka patramAM zrImad lakhe che ke - 'jainanA AgrahathI ja mokSa che; ema AtmA ghaNA vakhata thayAM mAnavuM bhUlI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.314 (patrAMka-322) 2- ejana, pR.463 (patrAMka-pa97) 3- ejana, pR.125 (mokSamALA, zikSApATha-95) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana gayo che. muktabhAvamAM (!) mokSa che ema dhAraNA che.' A avataraNa spaSTa sUcave che ke zrImad vItarAgadharmanA akhaMDa nizcayavaMta hovA chatAM AgrahI to na ja hatA. Agraha ane zraddhAmAM ghaNo taphAvata che. nirAgrahabhAvanA kAraNe jIvane jyAM paNa satya hoya, te grahaNa karavAmAM saMkoca thato nathI. koI paNa jAtanA pUrvagraho, kadAho vagaranuM khulluM mana anyatra rahela satyanI, satyAMzanI svIkRti mATe haMmezAM taiyAra hoya che. zrImannA divya AtmAmAM to sarva pradeze nirAgrahI evI sarvasamanvayakArI anekAMtadaSTinuM ja amRta bharyuM hatuM. sarvathA nirAgrahIpaNe, pUrNa parama satyAgrahI madhyastha dRSTithI pradarzananI tulanAtmaka mImAMsA karatAM teozrIe vItarAgadarzananI parama pramANatAno svIkAra karyo che. jaina darzananI saMpUrNatA tathA yathArthatA ane anya darzanonI apUrNatA tathA ekAMtikapaNuM batAvatI vakhate temanAmAM alpa paNa kaSAyabhAva ke pakSapAtapaNuM hatuM ja nahIM. temane anya darzananA pravartako prati koI vairabuddhi na hatI. temaNe to kevaLa vastusthitinuM yathArtha nirUpaNa karyuM che. vastusthitine viparIta mAnavAthI jIvo bahu duHkhI thaze ema karuNA AvavAthI zrImade jagatanA badhA jIvo vastusvarUpane samaje ane du:khathI chUTIne sukha pAme evA hetuthI satya pragaTa karyuM che. potAne anubhavasiddhapaNe je tattvanizcaya thayo hato te nirAhI zrImade anya jIvone tattvanuM yathArtha zraddhAna thAya evI niSkAraNa karuNAbuddhi vaDe pragaTa karyo che. paMDita zrI ToDaramalajI lakhe che ke - je kaSAyapUrvaka niMdA karIe vA anyane du:kha upajAvIe to ame pApI ja chIe, paNa ahIM to anyamatanA zraddhAnAdi vaDe jIvone atattvazraddhAna deTa thAya, ane tethI teo saMsAramAM duHkhI thAya, tethI karuNAbhAva vaDe ahIM yathArtha nirUpaNa karyuM che. chatAM koI doSa vinA paNa duHkha pAme, virodha upajAve, to temAM ame zuM karIe? jema madirAnI niMdA karatAM kalAla duHkha pAme, kuzIlanI niMdA karatAM vezyAdika duHkha pAme tathA kharuM-khoTuM oLakhavAnI parIkSA batAvatAM Thaga duHkha pAme 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR. 218 (patrAMka-120) 2- zrImadunI paDudarzanatattvamImAMsA pratye dRSTipAta karatAM temanI ananya parama madhyastha niSpakSapAta daSTi spaSTapaNe tarI Ave che ane AcAryazrI haribhadrasUrijInI nIcenI suvikhyAta paMktionuM smaraNa thAya che - 'pakSapAto na me vIre, na dveSaH kapilAdiSu / yaktimadvacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH / / ' artha - vIra pratye mane pakSapAta nathI, kapila Adi pratye dveSa nathI; jenuM vacana yuktivALuM hoya tenuM sarvathA grahaNa karavA yogya che. - AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, lokatattva nirNaya', zloka 38 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-1 28 13 to temAM ame zuM karIe ? e pramANe jo pApIonA bhayathI dharmopadeza na ApIe to jIvonuM bhaluM kema thAya?'1 - yathArthapaNe tattvanuM zraddhAna thAya ane mokSamArga samyakupaNe samajAya evA pavitra hetuthI zrImade zaMkA-samAdhAna dvArA papadanuM kathana karyuM che. vAdavivAdanA sthaLoe evI sUkSma kALajI rAkhI che ke koI paNa matanI avamAnanA na thAya ane je abhiprAyo pratipAdana karavAmAM pote Atmazreya mAnyuM che te abhiprAyo saraLatApUrvaka jaNAvAya. zrImade koI paNa dharma ke darzananuM nAma darzAvyA vinA jinapraNIta anekAMta darzana anusAra samyagdarzananA nivAsabhUta evAM sarvotkRSTa sthAnakarUpa che padano upadeza karyo che. mithyAtvanAM cha sthAnako A pramANe che - (1) nAstikavAda (2) anityavAda (3) akartuvAda (4) abhokkuvAda (5) mokSAbhAvavAda ane (6) anupAyavAda. je guNavAna jIvo A cha sthAnakone tyaje che teo samyakatva pAme che. te sthAnonI parIkSA karatAM 'jIva nathI' vagere sthAno mithyA jaNAvAthI tenI zraddhA chUTI jAya che ane "jIva che' vagere je yathArtha nizcayAtmaka bodha thAya che, te ja samyaktva che. zrI jinezvaradevoe kahelA bhAvonI zraddhA karatAM jIvanA matijJAna mATe samyakatva zabdano prayoga yogya bane che. Ama, jasthAnaviSayaka jJAna yathArtha thavAthI jIva samyakatvavaMta thAya che. A cha pada to vItarAgadarzanano sAra che ane temAM niHsaMdehapaNuM thavuM - tenI deDha zraddhA thavI te samakita che. brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che ke - 'chaye padanI zaMkA ane tenA samAdhAna vistArathI vicAravAnI jarUra che jethI cha darzana apekSAe jema che tema samajAya ane cha padamAM kyAMya zaMkA na rahe. cha padanI niHzaMkatA thAya te ja samakita che. vastunuM satya svarUpa jema che tema samajavuM ane zraddhavuM te ja samakita che; vicAra kare to niHzaMkapaNe samajAya.' A cha padanI zraddhA te vyavahAra samyagdarzana che ane AtmAno anubhava te nizcaya samyagdarzana che. jyAM sudhI tattva viSe saMzaya hoya tyAM sudhI AtmAnubhava thaI zake nahIM. AtmAno anubhava karavo hoya to prathama tattva saMbaMdhI niHzaMkapaNuM prApta thavuM joIe. samyagdarzana athavA AtmasiddhirUpa paramArthaprayojanane lakSamAM laI SaDradarzana jemAM samAI jAya che evA Sapadano vistArathI vicAra karavAnuM zrImad kahe che ke jethI temAM saMzayarahitapaNuM prApta thAya. samyakatvanA ATha guNamAMno pahelo guNa niHzaMkatA che, te ahIM darzAvyo che. 1- paMDita zrI ToDaramalajIkRta, mokSamArga prakAzaka', gurjarAnuvAda, sAtamI AvRtti, adhikAra 5, pR.135 2- brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI, 'Atmasiddhi vivecana', bIjI AvRtti, pR.104 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jIve samyagdarzana prApta karavA mATe cha padanI UMDI vicAraNA karI niHzaMka nirNaya karavo joIe. samyagdarzana pragaTa karavA mATe cha padanI yathArtha pratIti karavI joIe. samyagdarzana e dharmanuM mULa che. tenI upalabdhi mATe cha padanA prayojanabhUta viSayanuM jJAna atyaMta Avazyaka che. jIva rucipUrvaka AtmAnAM cha padanA nirNayano abhyAsa kare to tene AtmAno anubhava thayA vinA rahe nahIM, paNa jo AtmAnA nirNayamAM bhUla rahI gaI hoya to anubhava thAya nahIM. AtmAnI zraddhA vagara aMtaramAM AtmavedananI ramajhaTa jAmatI nathI. jemAM ekAgra thavAnuM che te vastunA svarUpano nizcaya karyA vagara temAM sthira kyAMthI thavAya? mATe prathama jemAM sthira thavAnuM che te vastunA svarUpano nizcaya karavo joIe. vicArapUrvaka cha padano barAbara nirNaya karavo joIe. cha padane utsAhathI samajavAno prayatna karavo joIe, te mATe satata prayAsa karavo joIe, kAraNa ke svarUpa prAptino A ja mArga che. mokSArthIe cha padanA yathArtha svarUpanI samajaNa gurugame prApta karavI joIe. mumukSutAno sadbhAva hoya to sadgurunA mahAmaMgalakArI pratyakSa satsamAgamamAM cha padano nirNaya thatAM svAnubhava thAya che. cha padano nirNaya e jJAnadazAnuM prathama pagathiyuM che. cha padano nirNaya karavo e ja muddAnI vAta che. AtmA je svarUpe che te ja svarUpanuM sAcuM jJAna ane zraddhA karavAM jarUrI che. vastunuM svarUpa jevuM vItarAgaprabhue kahyuM che evuM jANavA-mAnavA yogya che. vastunuM ja svarUpa che te traNe kALamAM AduMpAchuM na thAya. koI samaje ke na samaje, satya to sadA satyarUpa ja rahe che. jIve potAnA hita mATe tenI samajaNa karavAnI che. AtmasvarUpanA parijJAna vagara saMsArano abhAva saMbhavato nathI. sasvarUpanA jJAna vagara bhavabaMdhananI beDI tUTatI nathI, mokSa prApta thato nathI. AtmasvarUpanA sAcA jJAna vinA kalyANa nathI. AtmAnuM svarUpa samajyA vinA koI vratAdi kare to AtmAnI sAcI zuddhi thatI nathI. jo vRtAdi AtmAnI samajaNa - pUrvaka karavAmAM na Ave, svarUpanA Azraye karavAmAM na Ave to te kriyAo bahirlakSI hovAthI trikALI svabhAva pratye vaLI zakAtuM nathI. cha padanA yathArtha jJAnanI saMprApti vinA kevaLa bAhya kriyA, vatAdi vagere karavAthI mokSamArga khUlato nathI. tattvajJAna vinA AcaraNa kAryakArI thatAM nathI. bAhya kriyA, tapa, vrata vagere tyAre ja sArthaka thAya jyAre te cha pada saMbaMdhInA yathArtha jJAna sahita AtmalakSe karavAmAM Ave. cha padanI prayojanabhUta samajano abhAva hoya tyAM pragati thAya ja kaI rIte? sAdhanAmAM UMDANa Ave ja kaI rIte? yathArtha nirNaya vagara sAdhanA karavAmAM Ave to sAdhanA chIcharI ja rahevA pAme che ane sAdhya dUra ja rahe che. AtmasvarUpanA prabaLa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 gAthA-128 nizcayathI sAdhanAmAM UMDANa Ave che. AtmasvarUpano nirNaya karavAnI niSThA na hoya to game teTalAM vrata-tapAdi karavAmAM Ave paNa sAdhanAmAM UMDANa AvatuM nathI, AtmasvarUpa pragaTatuM nathI. jIva vratAdi karIne anaMta vAra svarge gayo, paNa AtmAne oLakhyo na hovAthI kalyANa thayuM nahIM. AtmAnI samajaNa vinA tene parama AnaMdanuM kAraNa evI AtmAnI prasiddhi na thaI, paNa rAganI ja prasiddhi thaI. teNe vratAdi karyA paNa tene aMtaramAM AtmAno mahimA Avyo nahIM. "aho! A to mArA AtmAnI koI apUrva vAta che, anaMta zaktisaMpanna mArA AtmAnI A vAta che' ema jIva ullAsapUrvaka potAnA AtmAnI vAtanuM zravaNa karI AtmAno yathArtha nirNaya kare to anaMta kALathI aprasiddha rahelo evo AtmA jarUra prasiddha thAya. kevaLa bAhya kriyAo karavAthI Atmaprasiddhi thatI nathI, ajJAnI jIva AtmAnI yathArtha zraddhA karato nathI ane kevaLa bAhya sAdhanone ja dharma mAnI temAM aTakI jAya che, aMtarmukha thato nathI. te rUDhigatapaNe, AtmajAgRtinA abhAvapUrvaka e kriyAomAM parovAI jAya che, saMtoSAI jAya che ane tethI tene dharma thato nathI. tenI pUjA, tapa, tyAga, vrata, dAna, yAtrA Adi AtmAnA lakSa vinAnI pravRttio, UMdhA abhiprAyanA sadbhAvamAM niSphaLa jAya che. yathArtha prakAre nirNaya na karyo hovAthI anAdi viparIta abhiprAya yathAvat rahe che ane sarva kriyAo nirarthaka jAya che. vastusthiti evI che ke abhiprAyamAM jarAka paNa viparyA hoya to samyakatvanI prApti nitAMta asaMbhava che, tethI potAnI sarva zakti badhA ja prakAranA viparyAsone TALavAmAM lagAvavI zreyaskara che. prathama abhiprAyanI bhUla TALavI ghaTe che. jIvano abhiprAya mithyA che, khoTo che. teNe potAnuM jevuM svarUpa che tevuM mAnyuM nathI. dareka jIva potAnI abhiprAyanI bhUlanA kAraNe ja anaMta saMsAranuM paribhramaNa karI rahyo che. te pote potAnI bhUla sudhArIne anaMta paribhramaNano nAza karI zake che ane tethI ja jIve abhiprAyanI bhUla sudhAravI ghaTe che, potAnI viparIta mAnyatAo sudhAravI ghaTe che. jIve anAdi kALathI cAlI AvelI potAnI mithyA mAnyatAone badalavAnI che. mithyAtva sauthI moTuM pApa che. ene prathama gALavAnuM che. jo ema karavAmAM na Ave to viparIta samajaNanA kAraNe mahA anartha thAya che. mATe jIve yathArtha nirNaya dvArA mithyAtvano nAza karavo ghaTe che. je jIva samyak nirNaya arthe cha padano abhyAsa kare che, te jIvano mithyAtvabhAva kSaNe kSaNe maMda paDato jAya che. cha padanI samajaNa vaDe potAnI anAdinI abhiprAyanI bhUla TaLatAM jIvanuM kalyANa thAya che. satya mArga prApta Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karavAnI tIvra laganI lAgatAM mithyA mAnyatA badalAya che ane rucipUrvaka satya samajaNa karatAM satya vItarAgI dharmanI prApti thAya che. A jIve che padanI yathArtha samajaNanA abhAve anaMta kALa sudhI du:kha anubhavyuM che ane jo e du:khano aMta lAvavo hoya to sarva prathama A ja kArya karavAnuM che. AtmAnuM yathArtha svarUpa jema che tema samajavA yogya che. A ja AtmakalyANano upAya che. Atmahitano A ja saraLa ane sAco upAya che. jJAnamAM potAnA svarUpanI kiMmata AvyA vagara game teTalA upAya karavAmAM Ave to paNa te sArthaka thatA nathI, tethI sAcI samajaNano ja prayatna karyA karavo joIe. tattvano nirNaya karavAno puruSArtha karavo joIe. jo nirNaya levAno puruSArtha kare to mokSanA upAyanA puruSArthanI siddhi thAya. jIva vyApAra Adi saMsAranI pravRttiomAM vIrya vApare che, paNa AtmAne samajavAmAM vIrya lagAvato nathI. tene AtmAno vicAra ane nirNaya karavA jeTalI jJAnazakti pragaTelI ja che, paNa tene AtmAnI darakAra na hovAthI te AtmAnA nirNayamAM upayoga joDato nathI ane viSaya-kaSAyamAM ja upayoga lagAve che. jIve saMsAranAM kAryonI lolupatA ghaTADIne AtmAno vicAra karavAmAM udyamI thavuM joIe. hRdayamAMthI saMsArano rasa ghaTADI AtmavicAra tarapha jhukAva thavo joIe ke 'mAre to mArA AtmAnuM kalyANa karavuM che. duniyA to ema ne ema cAlyA karaze. duniyAnI darakAra choDIne mAre to mAruM hita karavuM che.' jIve mithyA bhAvonuM sevana karI karIne, anaMta janma dhAraNa karI anaMta kALa gumAvyo. have to sAvadhAna thaIne cha padanI niHzaMka samajaNa dvArA AtmAnuM hita karavuM joIe, nahIM to tene prApta thayela ratnaciMtAmaNi jevo A manuSyadeha niSphaLa jaze. AtmA kevo che tenI samajaNa jIve anaMta kALamAM kyAre paNa karI nathI. pUrve AtmAnI vAta sAMbhaLI che, paNa aMtaramAM tenI ruci karI nathI, teno nirNaya karyo nathI. jo teno nirNaya kare to mukti thayA vinA rahe nahIM, mATe A manuSyapaNAmAM e ja karavA jevuM che. A avasara cUkavA jevo nathI. Avo manuSya avatAra maLyo che ane jo rucipUrvaka cha padanI samajaNa nahIM kare to kyAre samajaze? cha padanI samajaNa karaze to A parama durlabha yoga saphaLa thaze. je jIva che padano niHzaMka nirNaya kare che tenA pariNAmanI dizA, je para tarapha hatI te badalAIne svasammukha thAya che. cha padanI pratItinA baLa vaDe paryAyamAM rAga-dveSa thavAnI lAyakAta kSaNe kSaNe ghaTatI ja jAya che. jeNe AtmasvarUpano nirNaya karyo, tenI paryAyamAM rAga-dveSa lAMbo kALa TakI zake evI lAyakAta rahe ja nahIM evuM samyak nirNayanuM baLa che. AtmasvarUpano nizcaya savikalpa jJAnanI dazAmAM thAya che, paraMtu jeno nizcaya Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-128 17 thayo che te tattva vikalparahita hovAthI, arthAt tenuM svarUpa nirvikalpa hovAthI, nirNaya karanAranI nirvikalpatAno kALa pAkI jAya che. te have vikalpamAM aTakato nathI. nirvikalpa svarUpanI pratItinA jore te sarva vikalpone vamI nAkhe che ane teno nirvikalpa svabhAvanI zaktivALo puruSArtha AtmAmAM tadAkAra thaI javAya tevI ugratA dhAraNa kare che, tethI AtmAnAM cha sthAnakanI samajaNa karavI atyaMta Avazyaka che. cha padanI vistArathI vicAraNA karavAmAM Ave to AtmAnA svarUpa viSe koI saMzaya rahe nahIM. mATe zrImada 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM e mULa viSayane pratipAdita karyo che. A nAnakaDI kRtimAM zrImade AtmAnI siddhi arthe Avazyaka evuM sarva rahasya pUrNapaNe samAvI dIdhuM che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'darzana paTe samAya che, loka cha dravya jema; che kAyamAM jIva jagatanA, sarva gaNAya tema. padarzana paNa e rIte, A SaTuM sthAnaka mAMhI; samAya che samajaNa vaDe, mahAbhAgyane sukhadAya. vizALa buddhi yogathI, sadguru bhakti sahita; vicAratAM vistArathI, pragaTe tattva khacIta. samyak daSTi prakAzathI, vadhe AtmabaLa tyAMhI; pachI kadI koI jAtino, saMzaya rahe na kAMI.' 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.246 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 509-512) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -- 129 zALAAM rIma mATe, naidhyurM vaidya tela, paDe A 11 2 5 nAre, opAra khAna Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 129 bhUmikA artha gAthA 128mAM zrImade kahyuM ke AtmAnAM che padamAM chae darzano samAI jAya che, tethI A cha pada sarva tattvajJAnanA sArarUpa che. A cha pada upara vistArathI vicAra karatAM AtmAnA svarUpa viSe kaMI paNa zaMkA rahetI nathI. AtmAnuM vAstavika svarUpa samajAtAM AtmabhAvanuM pragaTavuM thAya che ane tethI samyagdarzanano udaya thAya che. have prastuta gAthAmAM samyakatvathI viparIta evo mithyAtvabhAvarUpa roga ane teno upacAra zrImad potAnI adbhuta vacanazailI dvArA darzAve che. vaidyanuM rUpaka yojI zrImad kahe che - AtmabhrAMti sama roga nahi, sadguru vaidya sujANa; | gAthA guru AjJA sama pathya nahi, auSadha vicAra dhyAna." (129) AtmAne potAnA svarUpanuM bhAna nahIM evo bIjo koI roga nathI, saddaguru * jevA tenA koI sAcA athavA nipuNa vaidya nathI, sadguru AjJAe cAlavA samAna bIjuM koI pathya nathI, ane vicAra tathA nididhyAsana jevuM koI tenuM auSadha nathI. (129) A AtmabhrAMti eTale ke mithyAtva e jIvano sauthI moTo roga che. AtmabhAvArtha a] bhAMti eTale potAnA svarUpa viSeno bhama. potAnuM svarUpa bhUlI paramAM Atmabuddhi karavI e AtmabhrAMti. enA jevo anya koI mahAroga nathI. A roga ja sarva prakAranA duHkhanuM mULa che ane anAdi kALathI jIva A rogathI pIDAya che. AtmabhrAMtinA kAraNe ja jIvane saMsAramAM janma-maraNa karavAM paDe che. jo ke AtmabhAMtirUpa roga bhayaMkara hovA chatAM paNa yathArtha upAya karavAthI e roga nirmULa thaI zake che. jema zarIranI vyAdhinA upacAra mATe nipuNa vaidyanI jarUra che, tema A AtmavyAdhinA upacAra mATe sadagururUpa sujANa vaidyanI jarUra che. jIva jo binaanubhavI asaguruno Azraya le to A mithyAtvarUpI mahAbhayaMkara vyAdhi vakare che, tethI yathArtha nidAna karI mithyAtvarUpI vyAdhi maTADe ane AtmanIrogitA bakSe evA sadgururUpa vaidyanI zodha karavI joIe. AtmabhAMtirUpa mahArogane saMguru sArI rIte jANe che, temaja teno ilAja paNa teo sArI rIte jANe che, kema ke e vyAdhi pUrve temane potAne paNa hato ane sadgururUpI vaidyanA Azraye ilAja karIne ja pote sAjA thayA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana hatA. anubhavapUrNa sujANa sadguru ja A mahArogamAMthI jIvone mukta karI zake che. roganA ilAjamAM parejI ane davA bannenI AvazyakatA rahe che. pathyanuM sevana karavAthI roga vadhato aTake che ane auSadha levAthI roga nirmULa thAya che. vyAdhinuM bhAna thAya ane e vyAdhi dUra karI zake evA vaidya paNa maLe, te chatAM paNa rogI jo pathya seve nahIM to e vyAdhi vadhato aTakato nathI. tethI AtmabhrAMtirUpa roga jeNe maTADavo hoya teNe pathyanuM sevana karavuM jarUrI che. e pathya che guruAjJA. zrIgurue sammata kareluM sarva pUrNa rIte sammata karavuM ane temaNe jeno niSedha karyo che eno niSedha karI, temanA jaNAvyA pramANe AcaraNa karavuM e parejI che, tethI kahyuM che ke sadgurunI AjJA anusAra cAlavA samAna bIjuM koI pathya nathI. e pathyanuM pAlana karatAM AtmabhrAMtirUpa roga pahelAM to AgaLa vadhato aTake che, pachI maMda paDato jAya che ane auSadhasevanathI eno nAza thAya che. e roganA auSadha tarIke ahIM zrImade vicAra ane dhyAna darzAvyAM che, arthAt svarUpanuM ciMtana, manana ane nididhyAsana kahyAM che. je jIva zrIguru pAse AtmasvarUpanuM zravaNa karI, manana ane nididhyAsana (vicAra ane dhyAna) kare che, teno AtmabrAMtirUpa roga TaLe che. Ama, zrImade rogacikitsAnA rUpaka dvArA Atmaroga TALavA mATeno upAya saMkSepamAM jaNAvyo che. saMsArI jIvo anAdi kALathI rakhaDe che ane kSaNe kSaNe bhAvamaraNa karI vizeSArtha duHkhI thAya che. saMsAramAM jyAM juo tyAM du:khanI bAhulyatA che. koIne eka vAtanuM duHkha to koIne bIjI vAtanuM duHkha, paNa duHkhano anubhava prANImAtrane che. sarva jIvone te du:kha maTe evI icchA vyaktapaNe ke avyaktapaNe rahe che. du:kha koIne gamatuM nathI. duHkha na gamatuM hovA chatAM, duHkha dUra karavAnA prayatna paNa karato hovA chatAM duHkhanuM kAraNa TALato na hovAthI jIva duHkhI ja rahe che. apriya evA je du:khano anubhava sarva jIvane karavo paDe che, te du:kha sakAraNa che. duHkhanuM te kAraNa TaLI zake ema che. kAraNa TALI duHkhathI mukta thaI zakAya che. duHkha e jIvano svabhAva nathI ane tethI tenAthI mukta thaI zakAya che. jIva du:khane TALavAno upAya to kare che, paraMtu duHkhanuM mULa kAraNa jANyuM na hovAthI duHkha TALavAnA tenA tamAma prayAso niSphaLa nIvaDe che. duHkhanuM mULa kAraNa jANavAmAM na Ave to duHkhano kSaya thaI zakato nathI. jema koI manuSya koIka rogathI atyaMta duHkhI che, tenAthI e duHkha sahana thatuM nathI, du:khathI tene chUTavuM paNa che; paraMtu duHkhanA mULa kAraNane te jANato nathI ane tethI temAMthI mukta thavAnA sAcA upAyathI paNa te ajANa rahe che. te potAne samajAya tevA upAya karyA kare che, paNa tenAthI duHkha dUra thaI zakatuM nathI ane paravazatAe Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 23 taraphaDI taraphaDIne e du:khone te pharI pharI sahana karato rahe che. koI nipuNa vaidya jyAre roganuM nidAna kare, rogajanya avasthAnI, tenAM kAraNonI tathA pUrve temAMthI mukta thavA teNe karelA upAyonI nirarthakatA samajAve tyAre te rogIne potAnA roganI samaja paDe che tathA eno yathArtha ilAja karAvavAnI ruci pragaTe che. te ilAja karAvI duHkhathI mukta thAya che. tema AtmabhAMtirUpa rogathI pIDita saMsArI jIva anaMta du:khonI paraMparAmAMthI mukta thavA mATe jAtajAtanA upAya ajamAve che, paraMtu duHkha prApta thavAnuM mULa kAraNa zuM che ane e zAthI maTI zake e yathArthapaNe samajato na hovAthI, temaja duHkha maTADavA saMbaMdhI tenA prayatno ayathArtha hovAthI tenuM du:kha maTI zakatuM nathI. jIvane mahAbhAgyodaye sujANa sadgu2 vaidya maLe che tyAre teo AtmabhAMtirU5 roganuM nidAna kare che. tenAM lakSaNo tathA e AtmabrAMtirUpa rogajanya avasthA AdinI tene samajaNa Ape che. te jIvane potAnA anAdi roganI samaja paDe che tathA eno ilAja karAvavAnI ruci jAge che. sagurukRpAthI te duHkhamuktinA sAcA upAyamAM pravRtta thAya che ane yathArtha ArAdhanA vaDe du:khanuM mULa kAraNa evI AtmazrAMti TaLatAM sarva da:khano abhAva thAya che, sarva sukhanuM zAzvata dhAma evuM zuddha Atmapada pamAya che. sAMsArika duHkharUpI daradamAMthI mukta thavA mATe sadgururUpI vaidyanA Azraye roganuM nidAna ane teno ilAja thavAM joIe. AtmabrAMtirUpa roganI amogha cikitsA zrImade A gAthAmAM prakAzI che. te eka saraLa dRSTAMta vaDe samajIe - AdhyAtmika kSetre darada vaidaka kSetre peTano duHkhAvo kabajiyAta saMsAraparibhramaNa, saMsAraduHkha AtmabhrAMti roga cikitsaka - vaidya sadgu , pathya maganuM pANI pIvuM, mIThAI-bhajIyAM vagere na khAvAM. guruAjJA 4 auSadha haraDe vicAra ane dhyAna | phaLa maLazuddhi dvArA ArogyanI prApti | mithyAtvanA reca dvArA samyaktvanI prApti (1) roga - AtmabhrAMti AtmabhAMti e jIvano mULa roga che. huM koNa chuM' enuM bhAna na hovuM e ja mULa roga che. svanI bahAra rahevuM e ja mULa roga che, asvAthya che. potAnI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana bahAra hovuM ane bahAra ja bhaTakavuM enA karatAM moTuM darada bIjuM koI nathI. jeo parathI bhinna potAne jANe che, teo ja potAmAM sthita thAya che ane teo ja svastha che. anAdi kALathI Aja paryaMta ajJAnI jIvane potAnA zuddha caitanyadravyanuM bhAna thayuM nathI. tene janmojanmathI bhrAMti che, viparIta mAnyatA che ke 'huM zarIra chuM'. pote zarIra che evI gADha mAnyatA tene thaI che ane tethI te AtmatkrAMtirUpa rogathI piDAya che. AtmA jJAna lakSaNathI lakSita che, jyAre zarIra jaDatva lakSaNathI lakSita che. zarIramAM kSaNe kSaNe anaMtA paramANuo joDAya che ane chUTAM paDe che, paNa ekakSetrAvAhe rahelA pudgalapiMDathI caitanyapiMDa taddana judo hovAthI AtmAmAM kAMI vadha-ghaTa thatI nathI. AtmA ane zarIranI bhinnatAnuM bhAna na hovAthI ajJAnI jIva zarIranI avasthAone ja potAnI avasthA mAne che. te dehane potAthI bhinna nathI mAnato, te dehane potApaNe mAne che. jIvane jemAM potApaNuM lAge che, temAM ja tene ruci thAya che. ajJAnI potAnA svabhAvane oLakhato nathI, AtmAmAM potApaNuM sthApato nathI ane dehAda parapadArthomAM potApaNuM sthApe che, tethI tene enI ja ruci rahyA kare che. ajJAnadazAmAM potApaNuM dehAdi padArthomAM sthApeluM hoya che ane tethI tenI ruci, tenuM vIrya Adi te dizAmAM vahe che. potAnA trikALI dhruva svabhAvamAM potApaNuM sthApita karyuM na hovAthI AtmA pratye vIrya ullasatuM nathI. jIva dehAdi padArthomAM potApaNuM sthApe ane AtmAmAM potApaNuM na sthApe to tethI kaMI dehAdi padArtha potAnA nathI thaI jatA ane AtmA parAyo nathI thaI jato. jIva anAdi kALathI dehAdi parapadArthone potAnA mAne che ane nija AtmAne potAno nathI mAnato, paNa na to dehAdi padArtha potAnA thayA che ke na to AtmA parAyo thayo che. dehAdi nikaTa ane paricita lAgavAthI tene potAnA mAnavAmAM Ave topaNa te potAnA nathI banatA ane AtmA dUra ane aparicita lAgavAthI tene parAyo mAnavAmAM Ave topaNa te parAyo nathI banato. je potAnA che tene parAyA mAnavAthI te parAyA nathI thaI jatA ane je parAyA che tene potAnA mAnavAthI te potAnA nathI thaI jatA, kema ke je potAnA che te trikALa potAnA ja che ane je parAyA che te trikALa parAyA ja che. je potAnA nathI tene mATe jIva game teTalo rAga kare, chatAM rAga karavAthI te potAnA nathI thaI jatA. je potAnA che tene mATe jIva game teTalo dveSa kare, chatAM dveSa karavAthI te parAyA nathI thaI jatA. rAgano bhrAMtijanya saMbaMdha svaparanA vAstavika saMbaMdhane koI paNa rIte prabhAvita karI zakato nathI. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 zarIramAM ja ahaMbuddhi hovAthI zarIrano nAza thavAno vakhata Ave tyAre tenuM mana zarIrane pakaDI rAkhavA mAMge che, jANe teno sahAro chInavAI jato na hoya! jene varSothI te huM samajato hato te zarIrane choDavAno vakhata Ave tyAre tene atyaMta pIDA thAya che, bhayaMkara becenI thAya che, kAraNa ke je zarIrane te choDavA nathI mAMgato, te zarIra have chUTI rahyuM che. mRtyu samaye potAnuM mAneluM sarvasva choDavAno prasaMga udbhavato hovAthI tene te vakhate atyaMta mAnasika tANa UbhI thAya che. A tANanA kAraNe mUccha pedA thAya che tathA e behozImAM ja deha chUTI jAya che ane tethI pachInA bhavamAM maLelA dehamAM tene te pramANe ja ahaMbuddhi thAya che. AtmabrAMtinA kAraNe jIva jema dehane potAno mAne che, tema te rAgAdi vikArI bhAvone paNa potAnuM svarUpa mAne che. pote dehadevaLamAM birAjamAna, dehathI bhina, zuddha, amala, avikArI, akhaMDa, AnaMdano rasakaMda, jJAnano ghanapiMDa, dhyAnanuM dhyeya, jJAnanuM ya, zraddhAnuM zraddheya caitanyasvarUpa AtmA hovA chatAM te potAne azuddha mAne che. tenI vartamAna paryAyamAM vikAra che, tathApi teno svabhAva trikALa zuddha che, amala che; paraMtu trikALa amala svarUpane na jotAM tenI daSTi eka samayanI paryAya upara jAya che. vartamAna paryAya jevo ane jeTalo huM chuM' evo viparIta nirNaya te potA viSe kare che. te potAne apUrNa, azuddha, sAmarthyahIna, vartamAna paryAyarUpa mAnIne pravarte che. AtmA amala - zaddha hovA chatAM ajJAnI tene malina - azuddha mAne che, paNa Ama mAnavAthI Atmavastu malina nathI thaI jatI. te to amala ja rahe che. mAtra tenI mAnyatA ja malina che. mULa vastu to jevI che tevI ja che - zuddha. temAM koI garabaDa nathI thatI. jIvanI mAtra mAnyatA bagaDI che, AtmavastumAM koI bagADa thayo nathI. te azuddhino praveza anAdi-anaMta akhaMDa caitanyatattvamAM thayo nathI. anAdi kALathI Aja sudhI jIvanI mAnyatA bagaDI hovA chatAM paNa AtmA to zuddha cetanArUpe Aje paNa vidyamAna che, kAraNa ke dhruva AtmavastumAM bagaDavAno svabhAva che ja nahIM. bagaDavuM ke sudharavuM e mAtra mAnyatAmAM thAya che, AtmavastumAM Aja sudhI kaMI ja bagaDyuM nathI ane bagaDI zakaze paNa nahIM. mAnyatAmAM zuddhi pragaTAvavAno prayAsa thAya ke na thAya, AtmavastumAM kadApi kaMI bagaDatuM nathI. je paNa bhUla ke bagADa che te vastumAM nathI, mAtra mAnyatAmAM ja che. jIve AtmasvabhAvane zuddha karavAno puruSArtha nathI karavAno, mAtra mAnyatA zuddha karavAnI che, kAraNa ke AtmasvabhAva to trikALa zuddha ja che. AtmA to sadA dehathI bhina, rAgathI bhinna, zuddha cetanArUpa ja che. AtmA kyAre paNa deharUpe ke rAgarUpe Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zra""Atmasiddhi zAstra' - vivecana thayo ja nathI. mAtra te rUpe hovAno bhrama jIvane thayo che. A bhamane toDavAno che. mAtra A viparIta mAnyatAne toDavAnuM kArya karavAnuM che. mAnyatA sudhAratAM AtmAnuM hita nIpaje che ane adbhuta pariNAma Ave che. UMdhI mAnyatAthI bacavuM te ja sAcuM AtmakalyANa che. jagatanA moTA bhAganA jIvone AtmakalyANanI darakAra ja nathI hotI. UMdhI mAnyatAthI bacavA mATe to virala jIvo ja prayatna kare che. mUDha ajJAnI jIvane UMdhI mAnyatAthI bacavAno prayatna karavAnuM paNa sUjhatuM nathI. tene sAcI zraddhAno prayatna karavAnI koI paravA hotI nathI. te pratyeka kSaNe UMdhI mAnyatAmAM ja rAce che. UMdhI mAnyatAnA kAraNe paryAyamAM kSaNe kSaNe AtmAnI anaMta zaktino aprAgaTyarUpa ghAta thAya che. potAnA AtmAnI sAcI oLakhANanA abhAve dareka samaye AtmAnI anaMta zakti haNAya che. Ama, AtmabhrAMtinA kAraNe bhayaMkara nukasAna thAya che. jIvanI UMdhI mAnyatAnA kAraNe tenAmAM pratikSaNa rAgAtmaka ane TreSAtmaka pariNAma nIpaje che. zarIramAM ekatA hovAthI zarIrane anukULa hoya tevI sAmagrImAM te rAga kare che ane pratikULa hoya tevI sAmagrImAM te dveSa kare che. anukULa saMyogamAM ja sukha mAnIne te saMtuSTa thaI jAya che, rAgamAM layalIna thaI jAya che; ane jyAM teno viyoga thAya che - pratikULatA Ave che tyAM te saMtApa kare che, zokAtura thaI jAya che. koI paNa saMyoga - strI, putra, dhana Adi AtmAne upakArI nathI. te AtmIya vastu nathI, chatAM ajJAnanA kAraNe ajJAnI jIva tene AtmIya mAnIne upakArI mAne che. bAhya saMyogothI ja potAne sukhI-duHkhI mAnIne, temAM ja rAga-dveSa karIne te duHkhI thAya che. zarIranI zAtA upara ja lakSa hovAthI te indriyaviSayomAM aTake che ane potAnuM jIvana vyartha gumAve che. AtmabhAMti e Atmaroga che ane e ja bhavabhramaNanAM duHkhanuM mULa che. paribhamaNanuM mULa kAraNa bhAMti che, mithyAtva che, viparIta mAnyatA che, daSTimAM raheluM viparyAsapaNuM che. bAMtinA kAraNe jIvane anityamAM nityabuddhi, paramAM sukhabuddhi, deha tathA rAgamAM ahaMbuddhi thAya che. jJAnAnaMdasvarUpane bhUlIne te karmabhanita avasthAo ane bhAvone - manuSyAdi paryAya tathA krodhAdi vibhAvone potAnuM svarUpa mAne che ane temAM ja mohita thAya che, tethI te saMsAranAM bhayAnaka duHkho bhogave che. rassImAM sApa dekhAya, chIpamAM rUpuM jaNAya, kAcanA maMdiramAM zvAnane bIjo zvAna dekhAya, kUvAmAM jotAM siMhane bIjo siMha dekhAya te sarva dRSTinuM viparyAsapaNuM che; e pramANe anAtmamAM AtmabuddhirUpa bhrAMti te jIvanI viparIta dRSTi che. AtmabhrAMtinA kAraNe jIva anaMta kALathI, anaMta bhavathI apAra du:kha bhogavI rahyo che ane jo te AtmabrAMtine nivRtta Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 na kare to bhaviSyamAM paNa anaMta duHkha bhogavavuM paDaze. AtmabrAMtinA garbhamAM anaMta naraka ane nigodanI asIma klezaparaMparA rahelI che. jIvane Avo AtmabhrAMtirUpa mahAvyAdhi lAgu paDyo che. A AtmabhrAMtirUpa roga anAdi kALathI pravAhapaNe cAlyo Avato hovAthI A roganI asara khUba ja UMDI ane baLavattara che, chatAM paNa yogya cikitsA dvArA e nivRtta thaI zake che. roga traNa prakAranA hoya che - 1) susAdhya - sahaja rIte maTI jAya. 2) kaSTasAdhya athavA du:sAdhya - maTatA khUba takalIpha thAya, ghaNI mahenate maTe. 3) asAdhya - maTe ja nahIM. AtmabhAAMtirU5 roga kaSTasAdhya che, paNa asAdhya nathI. A rogane jIva sahelAIthI samajI zakato nathI, tethI tenAthI utpanna thatAM du:khonA pratikAra mATe jIva je paNa upAyo kare che, te sarva niSphaLa nIvaDe che. te roga maTato to nathI, paraMtu kyAreka vakare paNa che. AtmajAMtirUpa AtmaroganI nivRtti arthe sAcA cikitsaka - nipuNa, niSNAta saddagururUpI vaidyanI AvazyakatA rahe che. (2) vaidya - saddaguru zArIrika roga jema yathAyogya cikitsAthI kAbUmAM Ave che ane maTe che, tema AtmabhrAMtirUpa roga paNa yathAyogya cikitsAthI kAbUmAM Ave che ane maTI jAya che. zArIrika roganI nivRtti arthe jema kuzaLa vaidyane zodhavAmAM Ave che, tema AtmabhAMtirUpa roganI nivRtti arthe sadgururUpI vaidyano Azraya karavo ghaTe che. vyavahAramAM jema niSNAta vaidya pAse javAmAM Ave che, tema adhyAtmavizvamAM sujANa sadgurunA zaraNe javuM Avazyaka che. zrImad kahe che - jo kharA vaidyanI prApti thAya to dehano vidharma saheje auSadhi vaDe vidharmamAMthI nIkaLI svadharma pakaDe che. tevI rIte jo kharA gurunI prApti thAya, to AtmAnI zAMti ghaNI ja sugamatAthI ane sahejamAM thAya che. tethI tevI kriyA karavAmAM pote tatpara eTale apramAdI thavuM, pramAda karIne UlaTA kAyara thavuM nahIM.' je vAtanI potAne khabara na hoya te vAta tenA jANakAra pAsethI jANavI joIe. A nyAya anusAra jIve AtmabrAMtirUpa roga nirmULa karavAno upAya sujANa evA sadagururUpI vaidya pAsethI jANavA yogya che. jIva AtmabhrAMtirUpI rogathI muktinI vidhi jANato nathI. te enAM gUDha rahasyothI ajANa che. sadguru e vidhimAM mAhira 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.771 (vyAkhyAnamAra-2, 10-8) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. temaNe Apela mArgadarzanathI AtmabhAMtirUpI roga atyaMta saraLatAthI ane sahajatAthI nirmULa thAya che, mATe jIve rogamuktinI yathArtha vidhinI oLakhANa gurugane prApta karavI joIe. sadguru vinA jIvane AtmabhrAMtino nAza karanAra saddharmano joga thato nathI, paraMtu keTalAka jIvo sadgurunI AvazyakatAno svIkAra nathI karatA. teo AtmabhAMtirUpI roganA niSNAta vaidya evA sadguru pAse ilAja karAvavA nathI jatA. teo nijamatikalpanAe zAstronuM adhyayana kare che, paraMtu sadgurunA Azraya vinA nijamatikalpanAe karelA zAstrAbhyAsathI temanA mithyAtva upara ghA to nathI paDato, paNa kyAreka to ene poSaNa maLe che ane te vadhu pragADha bane che. Ama, saghaLuM zAstrAdhyayana vRthA jAya che. nijamatikalpanAe zAstrAdhyayana karatAM zAstrIya abhiniveza utpanna thAya che. laukika abhiniveza to pahelethI hato ja, temAM vaLI zAstrIya abhiniveza umerAya che. teo zAstronA manaphAvatA artha kare che ane potAnI indriyalolupatA, pramAdAdine poSavA zAstranI ADa le che. teo zAstrano upayoga potAno svArtha, potAnI sagavaDa pUrI karavA kare che, tethI temanI buddhi vikRta banI jAya che ane temanI dRSTi upara paDaLa para paDaLa caDatAM jAya che ane teo satuthI vizeSa ne vizeSa dUra thatA jAya che. Ama, nijamatikalpanAe zAstrAdhyayana thAya to tenuM pariNAma ghaNuM varavuM Ave che. tenAthI AtmabhAMtirUpa roga nivRtta to thato nathI, bakke UlaTuM ja pariNAma nIpaje che. jema koI rogI gaMbhIra rogathI mukta thavA potAnI matikalpanAe vaidaka zAstro vAMcIne upAyo kare to teno roga maTavAne badale vadhI javo saMbhave che, paNa jo te rogI koI kuzaLa vaidya pAse jAya to alpa prayAse ane alpa samayamAM te rogamukta thaI zake che. tevI ja rIte AtmabrAMtirUpa rogathI dUra thavA mATe jo koI potAnI matikalpanAthI dharmazAstro vAMcIne upAyo ajamAve to te rogathI mukta thato nathI ane AtmabrAMtirUpa roga ghaTavAne badale vadhI jAya che. jo te koI anubhavI sadguru pAse jAya to alpa prayAse ane alpa samayamAM te rogamukta thAya che. AtmabhAMtirUpa roganuM kAraNa ane teno yathArtha upAya anubhavI sadgururUpa vaidya jANe che, mATe temano Azraya laI, teo batAve te upAya karavAthI A roga maTe che. zarIranA roga dUra karanAra vaidya to anya jIvo upara prayogo karI, temaja tatsaMbaMdhI graMthono abhyAsa karIne niSNAta cikitsaka banyA hoya che; jyAre adhyAtmakSetre saddagururUpa sujANa vaidya to svAnubhavathI niSNAta banyA hoya che. teo pote mithyAtvarUpa rogathI pIDita dardI hatA, auSadhasevana karI teo rogathI mukta thayA ane have nIrogI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 avasthAno AnaMda mANe che. svayaM anubhavathI dardanuM svarUpa, cihna, kAraNa, pariNAma tathA cikitsA jANatA hovAthI temanA mArgadarzanamAM koI khAmI rahetI nathI. sadgurue batAvelo upAya rAmabANa jevo amogha hoya che. jema rAmanuM bANa amogha, acUka ane aphara hoya che; tema svAnubhUtipariNata gurunAM vacano paNa rAmabANa jevAM sacoTa hoya che. sadgurunAM vacanone yathArthapaNe grahaNa karavAthI acUka AtmaprApti thAya che. rAmabANa jevAM lakSasAdhya amogha, acUka, aphara, saphaLa guruvacanothI AtmA samajAya che, mithyAtva tUTI jAya che ane atIndriya AnaMdamaya svabhAvapariNati pragaTa thAya che. AtmAnubhavI sadgurunA mArgadarzananuM anusaraNa karavAthI AtmatkrAMtirUpa rogathI mukta thavAya che. paraMtu jeo Atma-anubhavI nathI evA asadguru UMTavaidyano Azraya karavAthI rogamukta thavAtuM to nathI, paraMtu rogavRddhinI saMbhAvanA rahe che. Ama, A gAthAmAM prayojelo 'sujANa' zabda khUba arthagaMbhIra che. gAthA-129 1 sadgururUpI vaidya ziSyanI pAtratA anusAra tene auSadha Ape che. jema hInAdhika auSadha ApavAmAM vaidyane koI rAga-dveSanuM kAraNa nathI, te bALakone alpa mAtrAmAM ane pukhta vyaktine vadhu mAtrAmAM auSadha Ape che; te pramANe sadguru ziSyonI zaktinI hInAdhikatAne lakSamAM rAkhIne auSadharUpe hInAdhika sAdhana Ape che, temAM sadgurune koI prakAre pakSapAta hoto nathI. teo ziSyanI yogyatA, zakti ityAdi anusAra tene satsAdhana karavAnuM kahe che. keTalAka lokono evo Agraha hoya che ke sadgurunuM karavuM ane kahevuM sarakhuM ja hovuM joIe. teo mAne che ke vyaktitva ane vaktavya jenA samAna hoya te ja sadguru banI zake. paraMtu 'sadgurunuM vyaktitva ane vaktavya haMmezAM ekasarakhAM ja hovAM joIe te vidhAna khoTuM che. A vAtamAM ghaNI visaMgatio che. udA. tarIke vaidya madhuprameha(diabetes)nA daradIne gaLapaNa vAparavAnI nA pADe che. have jo vaidyane mIThAI khAtAM jue to zuM te daradI evI dalIla kare kharo ke 'tame pote to mIThAI khAo cho ane mane zA mATe nA pADo cho? kaho cho juduM ane karo cho juduM!' nA, tene khabara che ke vaidya bImAra nathI, huM bImAra chuM. temanI karaNI ane kaheNI judAM paDe temAM kazuM ayogya nathI.' tevI ja rIte sadgurunA paNa vaktavya ane vyaktitva asamAna hoya temAM kazuM ayogya nathI. sadguru je bhUmikA upara che tenAthI jIva ghaNo dUra che. sadguru niraMtara svarUpanI khumArImAM che, sahaja samAdhimAM sthita che. bImAra jIvane auSadha vAparavAnI AvazyakatA che. jIva AtmAMtirUpa roganA kAraNe bImAra che, tethI tene je sAravAranI jarUra hoya te anusAra sadguru satsAdhanarUpa auSadha Ape che, paNa te auSadhanI jarUra sadgurune nathI hotI. teo to AtmasamAdhimAM sthita, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana svarUpastha ja che. sadgurunAM vacanomAM jIvanI cikitsA samAyelI hoya che. jIvanI bhUmikA, ruci, saMjogo vagere aneka kAraNasara sadgurunuM vaktavya badalAtuM rahe che ane tethI sadgurunuM vyaktitva ane vaktavya banne ekasarakhAM jovA maLatAM nathI. jo AcaraNa-uccAraNane samAna karavAmAM Ave to kAM guru, kAM ziSya - bemAMthI ekane cokkasa hAni pahoMce. jo koI vaidya nakkI kare ke 'huM je khAuM chuM tenI ja salAha mArA badhA daradIone ApuM', to daradI herAna thAya ane jo ema dhAre ke daradIne ApelI davA huM paNa lauM', to te pote herAna thAya! tema sadguru je bhUmikAmAM che te anusAra upadeza Ape to sAmevALAne sUjha na paDe ane teo ziSyane je kahe te pramANe pote kare to temanI dazAne nukasAna thAya. A rIte vaighanI davA jema bImAra jIvanA lAbhArthe hoya che, tema sadgurunuM vaktavya ajJAnI jIvanA uddhAra mATe hoya che. sadgururUpI vaidya anaMta karuNAthI jIvane tenA bhramanI mAdakatA aneka prakAre samajAve che. asIma kRpAsiMdhu sadguru jIvane AtmabhAMtithI thatA akalpya nukasAnamAMthI ugAre che. sadguru asIma kRpA karI mithyAtvarUpI zastranI tIkSNa dhArathI thatA AtmaghAtathI jIvane bacAve che. svarUpavibhrAMtinA kALa evA sadguru jIvanuM mithyAtva toDAvI tenuM bhavacakra chede che. sadgurunI nizrAmAM mithyAtvanA nAzanuM kArya koI anerI saraLatAthI, jANe vinA prayAse saMpanna thAya che. Ama, tattvalocananA dAtA sadguru e mokSaprAptinuM utkRSTa nimitta che. sadguru kSudratAmAM jIvatA jIvane bahu premathI preraNA karI jAgRta kare che. teo jIvanA suSupta upAdAnane jAgRta kare che ane svaparAkramanI dizA cIMdhI tenA upara parama upakAra kare che. sadgurunA amApa anugrahathI potAnAM Agraha, abhimAna, icchA, AkarSaNa Adi sarvano aMta lAvI, anaMta avyAbAdha sukhanA mArge cAlavAno apUrva nizcaya jIvane baMdhAya che, AtmakalyANano daDha manoratha udbhave che. sadguru tenAmAM AtmaprApti mATe evI jhUraNA jagAve che ke te AtmaprApti karavAnA prayatnamAM ja lAgelo rahe che. tene bIjuM kaMI sUjhatuM ja nathI. sadgurunI alaukika dezanAnA baLe jIvanI vRtti sthira thAya che. temanA vacanayogathI jIvane potAnI sarva mUMjhavaNono ukela maLI jAya che. sadgurunI komaLatA, premALatA, zAMtatA, prasannatA, niHspRhatA Adi anaMta guNone jhaLakAvatI alaukika mudrA tene apUrva svabhAva tarapha AgaLa ne AgaLa dhapAve che. sadgurunA darzanathI tenuM hRdaya komaLa thaI jAya che, zAMti anubhave che. sadgurune namavuM tene AnaMdadAyaka lAge che. sadgurunA nirALA jIvana temaja temanI AtmadazAnA avalokanathI te prasannatA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 anubhave che. sadgurunA sAnnidhyamAM teno badho thAka UtarI jAya che. sadgurunA vizeSa tathA niraMtara saMgamAM rahevAthI upazama, bhakti, vairAgyAdinI vRddhi thAya che ane sAttvika sukha-zAMtino anubhava thAya che. A anubhava jo ke tAttvika sukha-zAMtino anubhava nathI; paraMtu jema samudra hajI dekhAto na hoya chatAM paNa tyAMthI AvatI pavananI zItaLa laherIono sparza khAtarI Ape che ke samudra have kyAMka najIkamAM che, jarUra tyAM pahoMcAze ja; e rIte sAttvika AnaMdanI laherIo nirmaLa AtmAnaMdanI zraddhA jagADe che, tAttvika AnaMdanI prAptinI hoMza tIvra kare che. sAttvikatAmAM aTakyA vinA, sadgurunA mArgadarzana anusAra yathArtha ArAdhanA karanArane tAttvika anubhUti avazya thAya che. sadgururUpI vaidyano Avo adbhuta mahimA che. (3) pathya AjJA 31 kuzaLa cikitsaka pAse roganuM nidAna karAvyA pachI teNe batAvelo ilAja karavAthI rogamukta thavAya che. roganI cikitsAmAM be vastu mahattvanI che auSadha ane pathya (carI). jo pathyanA pAlana sAthe auSadhanuM sevana karavAmAM Ave to acUka phAyado thAya che, nahIM to koIka vAra anarthakAraka pariNAma AvavAno paNa saMbhava rahe che. carI nahIM pALavAthI auSadhanI asara thatI nathI ane kyAreka to auSadha viparItapaNe pariName che. tevI ja rIte guruAjJArUpa pathyanA pAlana sAthe jo satsAdhanarUpa auSadhanuM sevana karavAmAM Ave to te acUka guNakArI thAya che, nahIM to AtmArthanI hAni thavArUpa anarthakAraka vipariNAma Ave che. auSadha ArogyanuM kAraNa hovA chatAM paNa pathyanuM pAlana Avazyaka che. pathyapAlana vinA ArogyanI siddhi thatI nathI. udAharaNa tarIke maLazuddhi karavAnA AzayathI jo haraDe grahaNa kare, paNa maganA pANI pIvArUpa tathA taLelA padArtho, mIThAI vagere bhAre vAnagIo na khAvArUpa pathyanuM pAlana na kare, tene haraDe grahaNa karavA chatAM maLazuddhinA kAryamAM saphaLatA prApta thatI nathI. jema pathyanA pAlanapUrvaka jo auSadhanuM grahaNa thAya to ja kAryasiddhi thAya, tema AjJA-ArAdhanarUpa pathyanA pAlana-pUrvaka zrIgurue batAvela satsAdhanarUpa auSadhanuM grahaNa thAya to ja bhrAMtirUpa roga maTe ema prastuta gAthAmAM zrImad kahe che. pathyanuM pAlana aMtaHkaraNanA bhAva vinA zakya nathI. rogamukti mATeno bhAva jeTalo ugra, teTaluM pathyanuM pAlana kaDaka. jeTaluM pathyapAlana kaDaka, teTalI auSadhanI asara jhaDapI. roga nirmULa thAya ema je jIva aMtaHkaraNathI icche che te kuzaLa vaidyanuM zaraNa le che ane potAnuM DahApaNa DahoLyA vinA vaidyanI sUcanA pramANe auSadhasevana kare che, Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jenA pariNAme te rogamukta thAya che; tema AtmatkrAMtirUpa rogathI mukta thavA mATe icchuka evo AtmArthI jIva sadgururUpa sujANa vaidyanuM zaraNa le che ane svacchaMda choDI, zrIgurunI AjJA anusAra satsAdhanarUpa auSadhanuM sevana kare che, jenA pariNAme te bhrAMtirUpa rogathI mukta thAya che. jIve potAnuM sarvasva samarpaNa karIne sadgurunI AjJAnuM pAlana karavuM ghaTe che. potAnuM saghaLuM arpaNa karIne sadgurunI AjJAnuM sevana karavAmAM ghaNA sAmarthyanI jarUra paDe che. anaMta kALanA puSTa thayelA mAnAdi asatsaMskAronA kAraNe jIva sadgurunI AjJAno svIkAra karI zakato nathI. sadgurunI AjJAne grahaNa karavAmAM tene abhimAna Adi doSo ADA Ave che. te sadgurunI AjJA sAthe sammata thato nathI. te sadgurunA Adeza pramANe vartI zakato nathI. temAM tene parataMtratA lAge che. te sadguru pramANe vartavA nathI icchato, paNa potAne jema phAve tema vartavA icche che. tenI manovRttine AjJA baMdhanarUpa lAge che. sadgurunI AjJA maLatAM 'tatti' kahI, tenuM ArAdhana karavA tenuM mana taiyAra thatuM nathI. tene AjJA pratye ruci ke mahimA jAgatAM nathI. sadgurunI AjJA pratye jene bahumAna pragaTatuM nathI, tene AtmA samajAto nathI. sadgurunI AjJA pratye bahumAna, sadgurunA bodhanuM zravaNa tathA manana A badhA zubha bhAva che ane chatAM jenAmAM te na hoya te jIva svacchaMdI che. kAM sarvathA rAga ja na hoya, arthAt vItarAgadazA pragaTI gaI hoya to AvA zubha bhAva na Ave ane kAM to jIva svacchaMdI hoya to tene sadguru pratye bahumAna-arpaNatA jAge nahIM. nIcalI bhUmikAmAM pAtra jIvane to sadguru pratye AvA bhAva avazya hoya ja che. jene satno prema hoya, tene sadguru pratye, sadgurunI AjJA pratye prema AvyA vagara raheto nathI, kAraNa ke sadguru te mUrtimAna sat che. te sadgurunI AjJAno saharSa svIkAra kare che. te sadgurunI AjJAne amalamAM mUke che. sadguru je kahe che temAM ja potAnuM kalyANa che evA vizvAsapUrvaka te sadgurue batAvela patha upara Daga bhare che. zrImad prakAze che 'jJAnInI pratyeka AjJA kalyANakArI che. mATe temAM nyUnAdhika ke moTA nAnAnI kalpanA karavI nahIM. temaja te vAtano Agraha karI jhaghaDo karavo nahIM. - jJAnI kahe te ja kalyANano hetu che ema samajAya to svacchaMda maTe. A ja yathArtha jJAnI che mATe te kahe te ja pramANe karavuM. bIjA koI vikalpa karavA nahIM..... jema eka varasAdathI ghaNI vanaspati UgI nIkaLe che, tema jJAnInI eka paNa AjJA ArAdhatAM ghaNA guNo pragaTe che.'1 sadgurunI AjJAnA ArAdhanamAM aparaMpAra kalyANa che. sadgurue potAnAmAMthI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.696 (upadezachAyA-5) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 33 saMsArane tilAMjali ApI dIdhI hovAthI temanA jIvanamAM AtmArtha sivAya bIjo koI artha rahyo hoto nathI, tethI svAbhAvika che ke temanI AjJA jIvane AtmArthamAM ja prere che. sadgurunI AjJAnA dhorI paMthe cAlatAM jIva AtmasvarUpanI vadhu ne vadhu nikaTa Ave che. saddagurunI AjJAnA sabaLa mAdhyama dvArA jIvane svarUpano sAkSAtkAra thAya che. sadgurunI AjJA jIvane bhavasamudramAM taNAI jatAM aTakAve che, saMsAradAvAnaLamAM baLI jatAM bacAve che. parapadArthane joIne te prApta karavAnI icchAmAM parapadArtho pAchaLa doDatI jIvanI pariNatine AjJArUpI aMkuza roke che ane jIvane vyAkuLatAthI ugAre che. pariNati jo AjJAmAM rahe to jIvanuM kadApi ahita thatuM nathI. jIva jo ekaniSThAe AjJArAdhana kare to te karmodaya sAme surakSita rahe che, paraMtu pariNati AjJAnuM ullaMghana kare to aMtaramAM potAnA asatsaMskArono tathA bAhyamAM karmodayano zikAra banI te jIva anaMta saMsAranI viTaMbaNAmAM paDe che. AtmArthI jIva sadgurunI AvazyakatA ane mahattA samaje che. te jANe che ke sadgurunI AjJAnA pAlana vinA mokSa nathI maLato. 'sadgurunI AjJAbhakti niraMtara, acaLapaNe, akhaMDapaNe raho' evI ja tenI abhilASA hoya che. potAnuM sarvasva arpaNa karI daI, potAnI saMpUrNa zaktithI te sagurunI AjJAbhaktinuM ArAdhana karavA icche che. te potAnuM samasta jIvana sadgurunA caraNe soMpI, svacchaMda ane pramAdarahita temanI AjJA upAsavAnI bhAvanA bhAve che. mAtA bALakane lakhatAM zIkhavADatI hoya tyAre mAtA bALakanA hAthamAM pensila pakaDAve che ane pachI eno nAnakaDo hAtha potAnA anubhavI hAthamAM le che. te akSaro lakhatI jAya che ane bALaka e zIkhatuM jAya che. bALaka potAno hAtha mAtAnA hAthamAM AvavA de che. pachI mAtAne calAvavA de che. vacce e pUchatuM nathI ke Ama upara kema lAve che ane Ama nIce kema lAve che ane Ama goLa goLa kema pherave che. e kAMI ja pUchatuM nathI. mAtA karAve tema e kare che. e potAnA hAthane akkaDa nathI banAvatuM, nathI e jora karatuM ke nathI Agraha karatuM. jo ke ene kazuM samajAtuM nathI, akSaro enAthI ukelAtA paNa nathI; topaNa mAtA hAtha calAve tema calAvavA de che ane chelle 'potAnuM' e lakhANa pUruM thAya tyAre e khuza thaIne mArI sAme jue che. tevI ja rIte AtmAthI ziSya paNa bhAvanA kare che ke prabhu, mAro hAtha ApanA hAthamAM lo ane e laIne Apa lakhatA raho. enI vacce huM mAruM DahApaNa calAvIza nahIM, svachaMda AcarIza nahIM, Agraha karIza nahIM. e lakhANa mane na samajAya, enuM rahasya mArAthI na ukelAya topaNa vAMdho nathI. Apa je lakhAvo cho e sAcuM ja che evI zraddhA rAkhI Apa lakhAvo ema lakhato rahIza ane ene samajavAno prayatna karIza.' Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bhAMtirogathI chUTavA icchato AtmArthI jIva saddagurunI AjJAnI daDha pakaDa kare che. te sagurunI AjJAnuM sarva prakAre ArAdhanA karavAno daDha saMkalpa kare che. Avo aDaga saMkalpa karanAra ja auSadhano adhikArI bane che, arthAt sadgurunI AjJAe vartavAno jeno daDha nizcaya che ane te nizcayane je ArAdhe che tene ja auSadhasevana AtmopakArI nIvaDe che. (4) auSadha - vicAra dhyAna vaidya game teTalo pravINa hoya ane tenA pratye game teTalo prema hoya topaNa mAtra vaidyane maLavAthI rogI rogathI mukta thaI zakato nathI. vaidya ApelI davA pIvAthI ja rogamukti saMbhave che. tema sadguru zreSTha hoya ane teozrI pratye prema hoya, paNa teTalAmAtrathI AtmabrAMtirUpI rogathI mukti thaI jatI nathI. AtmabhAMtithI mukta thavAno upAya che temaNe Apela auSadhane grahaNa karavuM. temaNe ApelA auSadhane AtmAnA pradeza pradezamAM AtmasAt karavAthI ja AtmAno anAdino AtmajAMtirUpI roga TaLe che. gurue Apela alaukika auSadhinuM sevana karatAM AtmabhAMtirUpa vyAdhi TaLe che ane jIvane samyakatvarUpa taMdurastInI prApti thAya che. jIva sadgururUpI vaidyanA Azraye jaI, temanI AjJAmAM rahevArUpa pathya pALI, vicAra ane dhyAnarUpa auSadhanuM sevana kare to niHsaMdeha tenA AtmabhrAMtirUpI roganI nivRtti thAya che ane tene svarUpamaya dazArUpI svAthyanI prApti thAya che. zrImad kahe che - anubhavI vaidya to davA Ape, paNa daradI jo gaLe utAre to roga maTe; tema sadguru anubhava karIne jJAnarUpa davA Ape, paNa mumukSu grahaNa karavArUpa gaLe utAre tyAre mithyAtvarUpa roga TaLe.' prastuta gAthAmAM zrImade mithyAtvarUpa roga maTADavA mATe vicAra ane dhyAna auSadharUpa kahyAM che. A banne sAdhanonAM sevanathI anAdithI cAlI AvatI AtmabhrAMti TaLI samyagdarzananI prApti thAya che eTaluM ja nahIM, A ja sAdhano jIvane kevaLajJAna sudhI pahoMcADI mokSarUpI mahAlAbha pradAna kare che. "vicAra" ane "dhyAna' e banne mahattvanAM sAdhano hovAthI te vizeSa vicAraNA mAMge che. mATe prathama vicAra' ane "dhyAna' vaccenA bhedane samajI, pachI tenA prayogAtmaka abhyAsa viSe vicArIzuM. vicAra ane dhyAna aMtarajyotinAM rUpo che. cittanI caMcaLa avasthA te vicAra che ane cittanI sthira avasthA te dhyAna che. vicAra vakhate citta caMcaLa hoya che. jyAre cittanI caMcaLatA ghaTe che, vikAro zAMta thAya che ane ekAgratA vadhe che tyAre 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR. 724 (upadezachAyA-11) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 35 citta sthira thAya che. AvI ekalayatA Ave che tyAre dhyAna siddha thAya che. A pramANe vicAra ane dhyAna e banne eka ja cittanI be avasthA che. cittanI aneka prakAranI avasthAo hoya che. cittamAM pratikSaNa UThatA vicAro, potAnI icchAthI karAtA bhinna bhinna viSayo viSenA vicAro, eka ja viSaya upara ekAgratAthI thatA vicAro, vicAro upara baLapUrvaka thatuM niyaMtraNa, vicAro upara sahajasAdhya prabhutva, cittanI savikalpadazA, nirvikalpadazA ityAdi bhinna bhinna avasthAonuM vargIkaraNa karI, te mATe bhinna bhinna pAribhASika zabdo prayojAyA che. cittanI zakti eTalI sUkSma, saMkula ane satata pravAhavALI che ke ene amuka cokkasa prakAranA cokaThA(watertight compartment)mAM goThavavAnuM bahu agharuM che. eka avasthAmAMthI bIjI avasthAmAM kyAre ane kevI rIte sarI paDAya che e pakaDavuM agharuM che. keTalIka avasthAo eTalI najIka najIkanI hoya che, eTalI maLatI Ave che ke tene taddana bhinna pADI zakAtI nathI. A avasthAone koIka eka nAma Ape che to koIka bIjuM nAma Ape che. ema chatAM ekaMdare je mukhya mukhya ane rUDha thayelAM nAmavALI avasthAo che te viSe pUrvAcAryoe ghaNo sAro prakAza pADyo che AlaMbana sahita asthira cittavRttipravAha te ciMtana, anuprekSA ane bhAvanA. AlaMbana sahita sthira cittavRttipravAha te dhyAna. AlaMbana rahita sthira cittavRttipravAha te samAdhi. (1) ciMtana ciMtanamAM viSayonI koI sImA hotI nathI. vicAradhArA mukta bhAvathI vahe che. vikalpo thayA kare che ane navA navA viSayonA vicArothI citta ubharAyA kare che. (2) anuprekSA anuprekSAmAM eka ja viSaya uparanA aneka vicAro che. AmAM nizcita karelA eka viSaya upara ja vicAravAmAM Ave che. temAM viSaya badalAto nathI, mAtra vikalpa badalAtA rahe che. dA.ta. anitya anuprekSA karatI vakhate padArthanA anitya svabhAva viSe ja vicAro karavAmAM Ave che. vicAro badalAya che, paNa padArthanA anitya svabhAvano viSaya badalAto nathI. (3) bhAvanA bhAvanAmAM eka ja viSayanA eka ja vikalpanuM punarAvartana thAya che. anuprekSAmAM eka vikalpa bIjI vAra raTavAmAM Avato nathI, jyAre bhAvanAmAM ekano eka vikalpa Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pharI pharI raTavAmAM Ave che. dA.ta. 'AtmA ane zarIra bhinna che', A prakArano vikalpa te anyatva anuprekSA che. A vikalpa aneka vAra raTavAmAM Ave tyAre te bhAvanA banI jAya che. tethI bhAvanA eTale eka ja vicAranuM punarAvartana, eka ja vicArano vAraMvAra abhyAsa. eka ja vicArano jyAre vAraMvAra abhyAsa thAya che tyAre jUnA saMskArano nAza thAya che ane navA saMskAranuM nirmANa thAya che.' (4) dhyAna ciMtana karatAM anuprekSAmAM ane anuprekSA karatAM bhAvanAmAM caMcaLatA ochI che. jema jema AtmavicAranA gholana vaDe caitanyarasa ghUMTAya che, tema tema para saMbaMdhInA vicAro chUTatA jAya che ane mAtra sva saMbaMdhInA sUkSma vikalpo rahe che. A avasthAne dhyAna kahe che. ahIM AtmA aMgenA vikalpothI paNa judA rahIne tene samAvavAno prayatna karavAmAM Ave che. upayoga jJAnAnaMdasvarUpa evA nijatattvasammukha thAya che ane tene tyAM ja ekAgra karavAno abhyAsa thAya che. haju ahIM svasaMvedana pragaTyuM nathI, paNa upayoganI sUkSmatA ane pariNAmanI zAMtatA atyaMta vedAya che. (5) samAdhi | cittavRtti sahaja rIte dhyeya tarapha pravAhita rahe tyAre dhyAna lAgyuM kahevAya. A avasthAmAM dhyeya sivAyanA badhA vicAro cittamAMthI haTI gayA hoya che ane mAtra dhyeya ja cittamAM ramI rahyuM hoya che, kiMtu haju dhyeya ane dhyAtAno bheda rahe che. e pachInI avasthAmAM dhyAtA-dhyeya, jJAtA-zeya, draSTA-dazya vacceno bheda paNa zamI jAya che, jene samAdhi kahe che. temAM dhyeya saMbaMdhI sUkSma vicArane paNa oLaMgI jaIne vicAra vagara, kevaLa svarUpanuM - sattAmAtranuM svasaMvedana rahe che. dhyAtA-dhyeyanA bheda vagaranI A 1- eka ja vicArane - bhAvane vAraMvAra raTavAmAM Ave che, tethI jUnuM dhovAI jAya che ane navuM nirmANa thAya che, navIna dRSTi utpanna thAya che. bhAvanAnA A lAbhane lakSamAM rAkhIne ja japanI sAdhanA karavAmAM Ave che. maMtranA zabdanA arthathI bhAvita thaI javuM te japa che. maMtra eTale sUtrAtmaka vacana, jemAM icchita dazA meLavavA mATenuM bhAvanAtmaka gUMthana hoya che. Atmavizuddhi arthe AvA sUtrAtmaka vacananuM raTaNa karavAmAM Ave che, jene maMtrajApa karyo ema kahevAya che. paraMtu mAtra zabdanI raTanA te japa nathI. tenA arthanI raTanA te japa che. je zabdonI raTanA karavAmAM Ave tenA arthamAM tanmaya thaI javuM te japa. zabdanA arthathI potAne bhAvita karavuM, prabhAvita karavuM, temAM tanmaya thaI javuM te japa che. zabdanuM uccAraNa karatAM teno vAcyArtha - bhAva hAjara thavo joIe. jema ke ahaMta zabdanuM uccAraNa karatAM ahaMta bhagavAnanA guNonuM tAdaza rUpa manamAM pratyakSa thavuM joIe. zabda ekalo na raTAtAM teno vAcyArtha paNa raTAvo joIe. vAcya-vAcakano saMbaMdha dhruva, avicchinna, akhaMDa rahevo joIe. AvA lakSaNanA abhAvamAM karelA maMtrajApa sAmophonanI rekarDa jevA banI rahe che. tenAthI mokSamArganuM prayojana sadhAtuM nathI. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 37 avasthAmAM AtmA potAnA svarUpamAM ja ekarasa rahe che. tene anya koI rasa hoto nathI. badhA prakAranA vikalpo aTakI jAya che ane mana zAMta thaI jAya che. caitanyaupayoga aMtaramAM potAnA utpattisthAna sudhI pahoMcIne temAM evo tanmaya thaI jAya che ke advaitanA mahA AnaMdamAM koI daita jaNAtuM nathI. paramAtmAno A vilAsa che, svarUpanI siddhi che, nirvikalpa AnaMdasamAdhi che. uparyukta vivecanano sAra A pramANe che - 1) ciMtana = aneka viSaya, aneka vikalpa. 2) anuprekSA = eka viSaya, aneka vikalpa. 3) bhAvanA = eka viya, eka ja prakAranA vikalpanuM punarAvartana. 4) dhyAna = eka viSaya, eka vikalpa, punarAvartanano abhAva. sthULa vicArano abhAva ane sUkSma vicAranI upasthiti. vikalpothI chUTA rahevAno abhyAsa. upayoganI dhyeya tarapha sanmukhatA. 5) samAdhi = nirvikalpatA. prathama traNa avasthA - ciMtana, anuprekSA ane bhAvanA e "vicAra"mAM samAviSTa che. "vicAra"mAM sva-para, svabhAva-vibhAva Adi sarvanA vicAra karIne bhedajJAnanI daDhatA karavAnI che; jyAre svatattvane ja upayogamAM levAno prayatna te "dhyAna' che. vicAranuM phaLa dhyAna che ane dhyAna vaDe pAMcamI samAdhi avasthA, arthAt nirvikalpa svAnubhava prApta thAya che.' vicAra ane dhyAna vaccenA bhedanI vicAraNA karyA pachI have tene prayogAtmaka rIte samajIe - sadgurunA AtmaviSayaka upadezane atyaMta prema, zraddhA ane ekAgratApUrvaka sAMbhaLavo tathA temanI AjJAe satuzAstranuM vAMcana karavuM. zravaNa-vAMcana karelA bodha upara vicAraNA-manana karI te jJAnane sudaDha banAvavuM, arthAt daDha tattvanirNaya karavo. 1- dhyAnAbhyAsanI siddhithI samAdhi avasthA prApta thAya che. temAM nirvikalpa anubhava vartato hoya che. yoganI paribhASAmAM dhyAna ane samAdhi e be bhinna bhinna avasthA che, paraMtu vyavahAramAM keTalIka vAra dhyAna ane samAdhi eka ja arthamAM vaparAya che. dhyAnane samAdhinA arthamAM paNa prayojavAmAM Ave che. dhyAnane savikalpa dhyAna tathA samAdhine nirvikalpa dhyAna kahevAmAM Ave che. prastuta gAthAmAM zrImadrane dhyAna dvArA savikalpa dhyAna abhipreta che, kAraNa ke temaNe dhyAnano samAveza auSadhamAM karyo che, auSadhanA phaLarUpe prApta thatA svAthya mATe nahIM, arthAt dhyAnanA phaLarUpe prApta thatI nirvikalpa svarUpasamAdhirUpa svAthya mATe nahIM. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana yathArtha nirNaya karyA pachI tenI niraMtara bhAvanA karavI. vRttine AtmAnI sanmukha karavI. aMtarmukha abhyAsa dvArA vRttine nijatattva tarapha vALavAno prayatna karavo te dhyAna - nididhyAsana che. je jIva A rIte sadgurunA bodhasvarUpa vacanAmRtanuM manana-nididhyAsana (vicAra ane dhyAna) kare che, teno AtmabhAMtirUpa roga TaLe che. je jIvanA aMtaramAM AtmArthIpaNuM pragaTe che, te jIva sadguru pAse AtmasvarUpanuM zravaNa karI, vAraMvAra tenI vicAraNA karI AtmasvarUpano nirNaya kare che; ane pachI abhyAsa dvArA pariNAmane vAraMvAra temAM joDIne, aMtarmukha upayoga vaDe anubhava sahita tenuM sAcuM darzana kare che. jJAnAnaMdasvarUpI AtmAno agAdha mahimA saguru pAsethI jANI, vAraMvAra vicAra karavAthI padArthano nirNaya thAya che ane pachI upAdeya evA jJAnAnaMdasvarUpa tarapha vaLatAM AtmajJAna pragaTI, AtmabrAMtirUpa roganI nivRtti thAya che. A rIte vicAra (tattvanirNaya) ane dhyAna (aMtarmukhatAno abhyAsa) AtmajAMtirUpa rogane maTADavA mATe samartha auSadha che. pote dehathI ane rAgathI bhinna caitanyasvabhAvI paramAtmA che evI potAnA AtmAnI prabhutA mumukSu jIva jyAre sadgurunA zrImukhe sAMbhaLe che tyAre tene potAnA AtmAno atyaMta mahimA jAge che. potAnA AtmAnI prabhutAnuM bhAna thatAM tene khUba ahobhAva thAya che ane temAM ja sthira thaI duHkhathI mukta thavAno nirNaya kare che. atyAra sudhI te tenA AtmasvarUpanI prabhutA jANI zakyo na hato teno tene kheda thAya che ane 'A bhavabhramaNathI chUTIne mAre have to sadAne mATe AtmAmAM ja sthira thavuM che, AtmAnA zAMta-nirvikalpa rasanuM ja pAna karavuM che' evo te nizcaya kare che. te nirdhAra kare che ke "AtmakalyANane mATe maLelA A uttama avasarane koI paNa saMjogomAM khovo nathI. A mahAmoMgho manuSyabhava maLyo che to huM AtmAnuM kAma karI lauM. A manuSyabhavamAM svakArya sAdhI lauM. trikALI nija zuddhAtmAnA AzrayathI mArI zuddhatA pragaTAvuM. A manuSyadehe AtmabhAMtithI chUTI samyagdarzananI prApti e ja eka karavA yogya kArya che.' mumukSu jIva samyakatvanI prApti mATe prathama tattvano nirNaya kare che. sarvajJA bhagavAne divya vANI vaDe je upadezya che, te sadguru pAsethI zravaNa karIne te mumukSu tattvano nirNaya ane nizcaya kare che. saddaguru dvArA prApta thayela bodha upara vicAra karI tattvanirNaya tathA tattvapratIti kare che. sadgurunA bodha anusAra te jaDa ane cetana e be taddana viparIta svabhAvavALAM dravyonI bhinnatAnI vicAraNA kare che. te AtmAnI parathI bhinnatAno nirNaya karavA arthe parapadArthanA svarUpanuM ciMtana kare che. parapadArthanuM ciMtana be prakAre thAya che. eka rAga-dveSanI lAgaNI sahita thAya che to bIjuM, Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 39 parapadArthathI AtmAno svabhAva judo che ema nizcaya karavA mATe thAya che. parapadArthanuM eka ciMtana tenA pratyenA AkarSaNanA kAraNe thAya che ane bIjuM ciMtana parapadA svarUpano vicAra karI, tenAthI pAchA haTavA mATe thAya che. mumukSu jIva jaDa-cetananI bhinnatAno ane svataMtratAno nirNaya kare che. eka dravya bIjA dravyanuM kAMI karI zake nahIM evA vastusvabhAvano te svIkAra kare che. te vicAre che ke huM jJAnasvabhAvI chuM, mAtra jANanAra chuM. zeyamAM kaze paNa rAga-dveSa karIne aTakavAno mAro jJAnasvabhAva nathI. paramAM thatAM parivartanono huM mAtra jANanAra chuM. mAro jANanAra svabhAva paranuM kAMI karI zakato nathI. jJAna sAthe mArA svabhAvamAM zAMti, AnaMda vagere paNa che. caitanyasvabhAvI AtmA anaMta zAMti ane akhaMDa AnaMdathI bharapUra che. AtmAmAM sukha, zAMti, zItaLatA bharyA che. te chatAM huM duHkhI chuM tenuM kAraNa mAtra eTaluM che ke meM potAne jANyo nathI ane paramAM aha-mama buddhi karI beTho chuM. duHkhanivAraNa to AtmasvarUpanuM anusaMdhAna karI, temAM lIna thavAthI thaI zake che.' - sadguru pAsethI prApta thayela jJAnaprakAzamAM te jyAre jAta ane jagatanuM vAstavika darzana kare che tyAre tene samajAya che ke koI vastu, vyakti ke paristhiti tene sukhI ke duHkhI karI zakatAM nathI. svarUpamAM sthira thavuM te sukhanuM kAraNa che ane svarUpathI dUra javuM te duHkhanuM kAraNa che. mithyA daSTithI vastune jovAmAM Ave tyAre koIka vastu ISTa ane koIka vastu aniSTa lAge che, paNa sadguru pAsethI prApta thayela bodhane lakSamAM rAkhIne jovAmAM Ave che tyAre spaSTa samajAya che ke koI paNa vastumAM iSTa-aniSTapaNuM che ja nahIM. vastumAM je iSTatA ke aniSTatA dekhAya che te to jIvano dRSTidoSa che. vastu to vasturUpa che. sAruM-kharAba vastumAM nathI, paNa tevI kalpanA jIva pote kare che. jIva vastune potAnI icchA mujaba badalI zakato nathI, paNa potAnA vikArane cokkasa maTADI zake che; ane ema karatAM duHkha maTe che ane sukhanI prApti thAya che. jema vastu mATe che, tema vyakti mATe paNa che. mithyA dRSTithI jIva ema mAne che ke koIka vyakti tene sukhI kare che ane koIka vyakti tene duHkhI kare che. paraMtu AtmArthIne dravyonI svataMtratA samajAtAM potAnAM sukha-duHkha mATe te bIjAne javAbadAra gaNato nathI. pahelAM te ema mAnato hato ke te bIjAnA kAraNe sukhI-duHkhI thAya che, paNa have samajAya che ke sukhI-duHkhI thavAmAM pote ja javAbadAra che. koI vyakti tene sukhI-duHkhI karatI nathI. sukha kaSAyanA abhAvathI thAya che ane duHkha kaSAyanI UpajathI thAya che, tethI sukhI thavAno ekamAtra upAya to kaSAyano abhAva karavo te ja che. vastu ane vyakti jema sukha-duHkhanuM kAraNa nathI, tema koI paristhiti paNa sukha-duHkhanuM kAraNa nathI. dravyonI svataMtratAnuM bhAna thatAM samajAya che ke paristhiti kaMI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karatI nathI, karAvatI nathI, paNa jIva pote ja paranuM avalaMbana laI sukhI-duHkhI thAya che. paristhitimAM parivartana lAvavuM te zAMti prApta karavAno upAya nathI ema have tene samajAya che. indriyothI je jaNAya che te sarva paugalika che, para che ane temAM thatA parivartanathI jIvane kaMI paNa lAbha ke nukasAna thatuM nathI, kAraNa ke banne dravya svataMtra che - Avo nirNaya thayo hovAthI paramAM thatAM parivartanonA mAtra draSTA thaIne rahevAnuM te ucita samaje che. vastusvataMtratAno nirNaya thatAM te potAnAM tathA anyanAM kAryomAM anyonya Aropa karato nathI ane tene yathArtharUpe jovAno abhyAsa kare che. vastu, vyakti, paristhitithI pote bhinna jJAyakasvabhAvI caitanyadravya che evuM smaraNa satata rAkhavuM tene kartavyarUpa lAge che. sadgurunA bodhano vAraMvAra vicAra karavAthI mumukSu jIvane svatattvanI oLakhANa thAya che ke jema sAcA camakadAra hIrAnuM mUlya game tyAM ane game te saMjogomAM ekasarakhuM ja rahe che, tema caitanyahIro game te zarIra vacce, game te saMyogo vacce hoya to paNa tenA caitanyadravyanuM mUlya ekasarakhuM ja che. anAdi kALathI nija zuddha AtmAne jANyA vinA anaMta duHkha bhogavyAM, paraMtu anaMta zaktisaMpana caitanyasvabhAva jevo che tevo ja rahyo che. te kyAre paNa anyathA thato nathI, temaja te parabhAvathI lapAto nathI. te kadI vibhAvarUpa thato ja nathI, kAraNa ke rAgAdi vibhAvabhAvono AtmasvabhAvamAM praveza thato nathI. tene potAnA caitanyasvabhAva ane rAganI bhinnatAnuM bhAna thAya che. te trikALI zuddha svabhAva ane potAnI vikArI avasthAnuM bhedajJAna kare che ke 'mAro AtmA pUrNa zuddha che. rAgAdi vikArI bhAva mArA svabhAvamAM nathI. jo A rAgAdi bhAvane AtmabhAva mAnavAmAM Ave to ene traNe kALa AtmAthI judA karI zakAya nahIM; paNa ene AtmAthI alaga karI zakAya che, tethI e AtmabhAva nathI. mArI vartamAna paryAyamAM rAgAdi bhAva che, topaNa e AtmAnA svabhAvabhAva nathI; vibhAvabhAva che, vikAra che. vikAra AtmavastumAM ja utpanna thatA hovA chatAM te Atmavastu kadApi nathI. jema phoDalAM dehamAM ja utpanna thAya che, paNa te deha nathI, dehanAM aMgomAM tenI gaNanA karavAmAM AvatI nathI, te to mAtra dehanI tatkAlIna vikRti che; tema rAgAdi kSaNika bhAvo mAro svabhAva nathI. huM rAgAdi vikArI bhAvarUpa nathI. vikAra to Ave che ane jAya che, huM te vikArathI sarvathA bhinna chuM. gaI kAle krodha hato ane huM hato. Aje krodha nathI paNa huM chuM. krodha nathI tyAre paNa huM to chuM. ja. krodha to cAlyo gayo ane huM to hajI vidyamAna chuM. tethI siddha thAya che ke vikArI bhAva ane huM banne parasparathI bhinna chIe. je gayA te huM nathI ane je AvavAnA che te paNa huM nathI. huM to te che ke je jato-Avato nathI. AvavAjavAvALA to mahemAna hoya che, gharavALA nahIM. huM mahemAna nathI, gharavALo chuM. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 41 rAgAdi pariNAma AvavA-javAvALAM che, tethI te mahemAna che. huM to trikALa TakanAro bhagavAna AtmA chuM.' A rIte mumukSune AtmA saMbaMdhI vicAradhArA UpaDe che. potAnA jJAnasvabhAvano mahimA lakSamAM Avyo hovAthI tene svabhAva saMbaMdhInA vicAronI zRMkhalA satata cAle che. parano rasa tUTe ane caitanyano rasa ghUMTAya evI vicAraNA vartI rahI hoya che. tenI para pratyenI doDa baMdha thaI jAya che. sukha-zAMti-salAmatI zodhavA mATe tenI dRSTi bahAra jatI nathI. bahAranuM AkarSaNa vilIna thaI jAya che. tene potAnA zuddha astitvanuM niraMtara smaraNa rahe che. A vicAranI bhUmikA che, paraMtu vicArathI AMtarika upalabdhi thaI zakatI nathI. vicAramAM mananI doDa che ane tethI vicAranI sAthe jIva samagrarUpe vizrAmamAM nahIM UtarI zake. AtmAnubhava eTale to pUrNa vizrAma pUrNapaNe zAMta thavuM, virAma pAmavuM. jyAM vicAra hoya tyAM vizrAmapUrNa sthiti saMbhavatI nathI, tethI nirvicAra sthiti upalabdha karavAnI che. A kahevAno Azaya ema nathI ke vicAra ja na karo. jIve prAraMbhamAM vicAra to karavA ja paDaze. kevaLa vicAra karavAthI ja AtmA upalabdha nahIM karI zakAya e yathArtha rIte samajAvA chatAM paNa vicAra karavA paDaze. AraMbhamAM vicAra karavA jarUrI banaze. tene choDI nahIM zakAya, kAraNa ke tenA vaDe vastutattvano nirNaya karavAno che. vicAranI prakriyAmAMthI pasAra thavuM ja paDaze, paraMtu tyAM aTakavAnuM nathI, paNa temAMthI pasAra thaIne tenI pAra javAnuM che. vicAranuM atikramaNa karavAnuM che. Ama, vicAra karavAno che, paraMtu pUrI rIte e jANIne karavAno che ke mAtra vicAra karavAthI kaMI thavAnuM nathI. vicAra dvArA tattvanirNaya karI, upayoganI aMtarmukhatA dvArA vicAranuM paNa atikramaNa karI lakSyaprApti karavAnI che. A ja svasaMvedananI upalabdhino sanmArga che. jIva jo A pRSThabhUmine lakSamAM rAkhIne prayatna kare to te vicAranuM atikramaNa karavAmAM samartha thaI jAya che. AtmArthI jIva vicAranA atikramaNa arthe teno jJAtA rahe che. te vicArone jJAtAbhAve jue che. te aMtaramAM AgaLa vadhIne upayogane jJAyakatattvasanmukha kare che. teno upayoga AtmA tarapha jhUke che. tenA pariNAmanA pravAhanI dizA svabhAvasanmukha vahe che. tenI pariNati svabhAva tarapha ullasatI jAya che. jema jema svarUpasanmukhatA vadhatI jAya che, tema tema AtmA saMbaMdhInuM ciMtana paNa chUTatuM jAya che. jeno upayoga aMtarmukha thayo che te sAdhakanI mAnasika sthiti badalAI jAya che. te koI judI ja avasthAmAM pahoMcI jAya che. tene eka viziSTa avasthAnI prApti thAya che, jene dhyAna kahe che. dhyAnanI A avasthAmAM mana eTaluM zAMta hoya che, jeTaluM te Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana pragADha nidrA daramyAna zAMta rahatuM hoya che ane sAthe ja eTaluM sajAga hoya che, jeTaluM te gatizIla avasthA vakhate hoya che. dhyAnamAM banne guNa ekasAthe mojUda rahe che. saMsAramAM to vyakti jAgRta dekhAya tenAmAM bhArobhAra ciMtA paNa hoI zake che ane je zAMta dekhAya tenAmAM mUDhatA paNa hoI zake che, paraMtu jeNe cittane sAdhyuM che evA sAdhakanA cittamAM jAgRtinI ciMtA ane zAMtatAnI mUDhatA udbhavatAM nathI. te zAMta hovA chatAM atyaMta jAgRta hoya che ane jAgRta hovA chatAM eTalI ja zAMti anubhave che. te pragADha nidrA samAna zAMta avasthAmAM hoya che, e pharaka sAthe ke te vakhate te sajAga paNa hoya che. suSupti ane dhyAnamAM aMtara mAtra eTaluM ja che ke suSuptimAM jIva sajAga nathI hoto ane dhyAnamAM te sajAga hoya che. paraMtu bannemAM eka samAna guNa che ane te che pragADha mauna. sAdhaka dhyAna avasthAmAM saMpUrNa sajAga rahe che ane sAthe ja nidrA samaye hoya tevA maunamAM paNa rahe che. Avo sAdhaka caitanyamAM UMDo Utarato jAya che. te vadhu ne vadhu aMtarmukha thato jAya che. Ama, zrutajJAnanA avalaMbanathI avyaktapaNe lakSamAM lIdhela jJAnasvabhAvanI prasiddhi mATe supAtra jIva indriya ane mana dvArA pravartatA jJAna-upayoga(matijJAna ane zrutajJAna)ne Atmasanmukha kare che. te matijJAnane atIndriya ane zrutajJAnane nirvikalpa karavAno prayatna kare che. paMcendriyanA viSayomAM joDAI rahela matijJAnane nivRtta karI pAchuM kheMcatAM te jJAna atIndriya bane che; ane jyAre 52 ane sva saMbaMdhI sarva vikalpo virAma pAme che tyAre zrutajJAna nirvikalpa bane che. matijJAna jyAre atIndriya bane che ane zrutajJAna nirvikalpa thAya che tyAre jJAnane svane jANavAno avakAza maLe che ane tyAre svasaMvedana ghaTita thAya che. indriyo ane mananI sahAyathI kyAre paNa svAnubhava nathI thato svasaMvedana nathI thatuM. upayoga Atmasanmukha thatAM atIndriya nirvikalpa anubhUtimAM AtmA prasiddha thAya che. A prakAre vicArabaLa vaDe tattvanirNaya vakhate AtmAne avyaktapaNe lakSamAM levAmAM Ave che, je upayoga aMtarmukha thatAM vyaktapaNe jaNAya che, arthAt pragaTarUpa anubhavAya che. nijapuruSArthanI pracaMDa tAkAta vaDe eka kSaNa evI Ave che ke te jijJAsu jIvanI cetanAmAM apUrva vizuddhatAnAM ati sUkSma pariNAmonI dhArA ullasatAM, tenI jJAnapariNati aMtarmukha thaIne ajJAna-aMdhakArane bhedatI, darzanamohane toDatI, nirvikalpa atIndriya svasaMvedana vaDe AnaMdaghana zAMtinA samudra evA potAnA AtmAne pratyakSa 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra', gAthA 144 'sammaddaMsaNaNANaM eso lahaditi Navari savvaNayapakkharahido vaivasaM / bhaNido no sau samayasAro / / ' Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-129 43 karI le che; potAnA jJAnamAM potAnuM astitva yathArthapaNe bhAse che, jJAna sahitanA anaMta guNo nirmaLarUpe pariName che ane vItarAgI caitanyarasano svAda te mANe che. te svarUpano atIndriya AnaMda bhogave che. te vakhate AtmAmAM AnaMdanI dhArA vahe che. tenA sarva pradeza AnaMdarasamAM taraboLa thaI jAya che. apUrva prasannatAthI tenA rome roma pulakita thaI jAya che. te avasara dhanya che. svasvarUpamAM sthiti thatAM jIvanI AtmabhrAMti nirmuLa thaI jAya che. temanA aMtaramAMthI tamAma UMdhI mAnyatAo naSTa thaI jAya che. badhI viparIta samajaNa lupta thaI jAya che. aMdara koI paNa bhAMti zeSa nathI rahetI. svAtmA sAthenuM tAdAbhya sadhAya che ane paranuM tAdAbhya tUTI jAya che. zuddha caitanyajyotimAM "huM" nuM sthApana thAya che ane karmakRta vyaktitvamAM sthApeluM huMpaNuM UkhaDI jAya che. huM zarIramAM hovA chatAM zarIrathI sarvathA bhinna chuM' evo anubhava thayo hovAthI cetanA zarIrathI judI paDI jAya che. parathI bhinna ane svamAM ekatvarUpa evA jJAyakajIvananuM maMDANa thAya che. temanA pratyeka saMbaMdhomAMthI Asakti vidAya le che. badhA saMbaMdhomAM teo mAtra uparachalluM ja joDAya che. potAnA zuddha svarUpanI bhALa maLI gaI hovAthI bAhya saMbaMdho temane mATe nATaka banI jAya che. je pAmyA pachI bIjuM kaMI pAmavAnuM bAkI nathI rahetuM evo zuddhAtmA prApta karI lIdho hovAthI temane anya pAsethI koI apekSA rahetI nathI. temanA jIvanamAM pavitratA jhaLahaLe che. pariNamana nirmaLa thaI jAya che. samyagdarzana temanA anaMta janma-maraNano nAza kare che. temano amaryAdita saMsAra maryAdita thaI jAya che. teo alpa kALe mokSa pAmI sAdi-anaMta kALa paryata anaMta samAdhisukhanA svAmI thAya che. Ama, jIve anAdithI Aja sudhI ghaNuM jANyuM hatuM paNa jANanArane jANyo na hato. te ghaNuM cAlyo hato paNa lakSa tarapha gati thaI na hatI. nija anaMta nidhAnanA bhAna vinA anaMta bhrAMtiyukta nidrAmAM te paDyo hato. tenA mahAbhAgya sadgurunAM tejasvI bodhakiraNoe tene jagADyo. sagurue tene AtmabhAMti dUra karavAno mArga suspaSTapaNe samajAvyo. sadgurunI AjJA anusAra teNe suvicAraNA pragaTAvI, vicAranI vyarthatA pArakhI, aMtarmukha upayoga dvArA vicAranuM atikramaNa karI mahA AnaMdamaya svAnubhavadazA pragaTAvI ane mithyAtvane pariharyuM. sadgurunI AjJArUpa pathyanA pAlanapUrvaka vicAra-dhyAnano auSadhaprayoga karavAthI te AtmabhAMtirUpa rogathI rahita thaI samyakatvarUpa ArogyathI saMpanna banyo. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - Ama yathAyogyapaNe auSadhaprayogathI roga nirmULa thatAM rogI jema nIrogI bane che, sAjotAjo - hRSTapuSTa thAya che, ane AnaMdanimagna svastha avasthA mANe che, Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana tema yathAyogyapaNe samyak ratnatrayIrUpa auSadhaprayogathI bhavaroga nirmULa thatAM jIva nIrogI - bhAva ArogyasaMpanna bane che, sAjotAjo-nirAmaya tathA zuddha caitanyarasanA pAnathI haSTapuSTa thAya che, ane paramAnaMda - nimagna sahajAtmasvarUpa sthitimAM parama 'svastha' avasthA anubhave che, ityAdi aneka prakAre bhavanuM roga sAthe sAmya sarakhApaNuM ghaTAvI zakAya che, tethI tene roganI upamA barAbara chAje che.'1 A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che "AtmabhrAMti sama roga nahi, je sau roganuM bIja; vividha anaMtI vedanA, jIve sahI ghaNI ja. tenI cikitsA jANatAM, sadguru vaidya sujANa; niSkAraNa karuNAnidhi, niHspRha sadguNa khANa. e sama koI na jagatamAM, roganuM mULa haNanAra; guru AjJA sama pathya nahi, dhanya je pAlanahAra. vacanAmRta sadguru taNAM, TALe roga ajJAna; dhanya teha je sevatAM, auSadha vicAra dhyAna.'2 * * * 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR. 504-505 2- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.246 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 513-516) = Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 130 t 29) thm. 9xx, 35 ekithekaaehwng 6 aedenii the`ech Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 129mAM zrImade kahyuM ke AtmatattvanuM bhAna na hovuM enA samAna bhUmikA bIjo koI roga nathI, sadguru jevA koI nipuNa vaidya nathI, guru-AjJA pALavA samAna bIjuM koI pathya nathI ane vicAra tathA dhyAna jevuM koI auSadha nathI. jIva evA kayA gaMbhIra doSo seve che ke jenA kAraNe te AtmAMtirUpa roga maTADavA asamartha nIvaDe che, te batAvavA zrImade upasaMhAra vibhAgamAM aneka arthagaMbhIra gAthAonI racanA karI che ke jethI supAtra jIva tenA upara vicAra karI, potAnA doSa TALavAmAM prayatnazIla banI zake. upasaMhAramAM ApelI hitazikSAonA kramamAM AvatI A prathama zikSAmAM satya puruSArtha upADavAnI preraNA karatAM zrImad prakAze che gAthA gAthA - 130 artha jo iccho paramArtha to, karo satya puruSArtha; bhavasthiti Adi nAma laI, chedo nahi AtmArtha.' (130) jo paramArthane icchatA ho, to sAco puruSArtha karo, ane bhavasthiti AdinuM nAma laIne AtmArthane chedo nahIM. (130) bhrAMtithI bhUlelA puruSArthahIna jIvone zrImad preraNAtmaka vacanothI upadeze bhAvArtha che ke jo jIva parama arthane, arthAt mokSane pAmavA icchato hoya to teNe sAco puruSArtha karavo joIe. 'karo' zabda prayojIne zrImad e vAtanI spaSTatA kare che ke paramArthaprAptino puruSArtha jIve svayaM karavAno hoya che. AtmAmAM anaMta zakti paDI che ane jIva jyAre dhAre tyAre te potAne baMdhanamAMthI choDAvavA samartha che. AtmAe pote ja jAgRta thaI potAnuM kalyANa potAnA dvArA, potAthI ja karavAnuM che. A kAryamAM anyano puruSArtha kAma nahIM lAge tathA anya koI paNa tenI siddhaparyAya pragaTAvI nahIM zake. sadguru pAsethI preraNA-mArgadarzana avazya prApta karavAnAM che, paNa puruSArtha to jIve jAte ja karavo paDe che. puruSArtha to mAtra potAne AdhIna che. jIva puruSArtha kare to ja tenuM kalyANa thAya. jene AtmakalyANa karavAnI baLavAna bhAvanA hoya teNe jJAnI pAsethI Atmatattva jANI, tenI svAdhInatAno nirNaya karI, teno agAdha mahimA lAvI, abhyAsa vaDe vAraMvAra temAM pariNAmane joDI, upayogane aMtarmukha rAkhavA-TakAvavA prayatna karavo Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana joIe. vRttine Atmasanmukha rAkhavAnA niraMtara abhyAsathI caitanyarasa parAkASThAe pahoMce che ane tyAre upayoga sUkSma vikalpathI paNa judo paDIne, indriyAtIta evA AMtara svabhAvamAM abheda thAya che. caitanyasattAmAM upayoga sthira thatAM nirvikalpa, atIndriya AnaMdanI prApti thAya che. je jIvane paramArthanI sAcI icchA thaI nathI te jIva bhavasthiti, paMcama kALe mokSano abhAva, tIrthaMkarano viraha, jJAnI puruSanI durlabhatA, karmanuM jora ityAdi kAraNo AgaLa dharI AtmArthane gauNa kare che; arthAtu khoTAM bahAnAM kADhI, puruSArthahIna banIne potAnuM kalyANa aTakAve che, AtmalAbhane chede che. "jo paramArthane prApta karavAnI icchA hoya to svanA puruSArthamAM zIghratAthI lAgo, koI paNa bahAnuM kADhI paramArthane gumAvo nahIM' - evuM parama puruSArthapreraka uddhodhana zrImad A gAthAmAM kare che. - jIvane jo saMsAra asAra lAgato hoya, AtmAne vaLagelo vibhAvaroga vizeSArtha) varANAyA tajavo hoya, AtmakalyANanI icchA hoya to te jIve sAco puruSArtha karavo ghaTe che ema zrImade gAthAnI prathama paMktimAM jaNAvyuM che. prazna thAya ke satya puruSArtha eTale zuM? puruSa + artha = puruSArtha. 'puruSa' eTale AtmA ane 'artha' eTale prayojana. AtmAnuM prayojana jenAthI siddha thAya tevA prakAranA udyamane puruSArtha kahevAya. je mahenatanA phaLasvarUpe AtmAne du:kha prApta thAya tevI mahenata e asapuruSArtha che ane je mahenatanA phaLasvarUpe AtmAne sukha prApta thAya tevI mahenata e sapuruSArtha che. paramArtha sAdhavAnI jene icchA hoya teNe sadgurunA Azraye javArUpa, temanAM vacanone aMgIkAra karavArUpa, te upara ananya premathI citavana karavArUpa ane temanI AjJAe rahevArUpa satya puruSArtha karavo jarUrI che. sagurunA bodha dvArA potAnA caitanyasvabhAvano nirNaya karI, indriyo dvArA je jJAnaprakAza bahAra bhaTake che tene aMdara kheMcI, arthAtu potAnI Atmazaktine zarIra, indriya, vikalpothI haTAvIne jJAnanA akhaMDa piMDasanmukha karI, tenI sAthe abheda - ekatva sthApavArUpa satya puruSArtha karavo Avazyaka che. AtmasanmukhatAno abhyAsa karavAthI jIva jagatanI pAra cAlyo jAya che, mananA starathI upara UThe che ane svanI jhalaka meLave che. aMtara tarapha Daga bharatAM jIva potAnA astitvanA kendra upara pahoMcI jAya che ane svarUpanI anubhUti kare che. - satya puruSArthano saMbaMdha AtmajAgRti sAthe che. kendra pratye - potAnA astitva pratye sabhAna thavuM, hozapUrNa rahevuM e ja dhArmikatAno pAyo che. jIve kadI kendranI sabhAnatA keLavI nathI ane te parigha upara ja rajhaLato rahyo che. kendranI jAgRti vagaranuM AvuM astitva e anupasthita astitva che. jema potAnA gharamAM badhuM ja hoya Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 49 paNa pote ja na hoya, tema jJAnamAM badhuM che paNa potAnA astitvanI ja anupasthiti che. jagatanuM badhuM jANyuM hoya paNa jo jAtane na jANI hoya to badhuM jANeluM mithyA che. anupasthita astitva e ja adharma che ane potAnI upasthitithI, potAnA hovAnA prakAzathI chalochala bharAI javuM e ja dharma che. jIve potAnA astitvane potAnA jJAnamAM upasthita karavuM joIe. niraMtara potAnA astitvanA bodhanI jAgRti rAkhavI joIe. kaMI paNa karatAM - sparzatAM, svAda letAM, suMghatAM, jotAM ke sAMbhaLatAM astitvano bodha Takavo joIe. jIvane potAno ja bodha nathI, eka kSaNa paNa jAgRtipUrvaka potAnuM smaraNa rahetuM nathI; tethI niSThApUrvaka AtmasmaraNanA prayogamAM maMDyA rahevuM joIe. satata potAnA zuddhAtmAnuM smaraNa karavuM joIe. potAnI trikALI zuddhatA pratye sajAga thavuM joIe. AtmasvabhAvamAM sarvatra phelAyelI zuddhatA pratye sajAga rahevuM joIe. jIve sagurunA bodhanA baLa vaDe potAnA abhyAsamAM evI saghanatA lAvavI joIe ke koI paNa kAma evuM na thAya, koI paNa vAta evI na bane, koI paNa vicAraNA evI na jAge ke jemAM bhItara rahelI zuddha cetanAnuM vismaraNa thaI jAya. koI paNa ghaTanA vakhate e sabhAnatA jALavI rAkhavI joIe ke 'huM A ghaTanAnI jANanAra chuM. huM trikALI, zuddhasvarUpI AtmA chuM ane A ghaTanAno kevaLa jJAyaka chuM.' jo te AvI sabhAnatA rAkhaze to te koI paNa ghaTanAmAM behoza nahIM thAya. jIva jo ghaTanA vakhate sabhAna rahe to jJAyakabhAva rahe che ane jo behoza rahe to rAgAdi bhAva thAya che. jo gharamAM mAlika jAgato rahe to cora praveza karI zakato nathI. mAlikanI nidrA avasthAmAM ja cora gharamAM pravezI zake che. rAgAdi bhAva aTakAvavA mATe jIve hozapUrvaka jIvavuM joIe, sabhAnatApUrvaka jIvavuM joIe, apramAdI rahevuM joIe. Ama karatAM jIvane evo anubhava thAya che ke jIvanamAM je kAMI khoTuM thaI rahyuM hatuM, te pote sabhAna na hato mATe ja thaI rahyuM hatuM. jo te samagrapaNe sajAga thaI jAya to mukti hAthaveMtamAM che. mukti arthe jIve AtmajAgRti keLavavAno athAka abhyAsa karavo ghaTe che. Ama, cittane AtmAmAM ekAgra karIne rAga-dveSano nirodha karavo te satya puruSArtha che. karmanA udaya anusAra bAhya paristhitiomAM parivartana AvyA ja kare che. indriyo ane mana dvArA tene jANavAnuM kAma paNa thayA ja kare che. tevA prasaMge 'paramAM thatA parivartanathI AtmAne kaMI paNa lAbha-nukasAna nathI, kAraNa ke jaDathI cetana sarva prakAre bhinna che' - AvA bhAnapUrvaka cittane AtmAmAM sthira karI, saMkalpa-vikalpamAM jatuM rokavuM te satya puruSArtha che. AvI rIte karmanA udayamAM jo jIva iSTa-aniSTanI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kalpanA na kare to mokSasvabhAva pragaTe che. game tevA prArabdhodayamAM AtmajAgRti rAkhI, temAM tanmaya na thatAM jo te teno sAkSI rahe to zubhAzubha bhAva cheDAtAM mokSasvabhAva pragaTe che. je ghaTanAnA pratikAra dvArA saMsAravRddhi thatI hatI, te ja ghaTanA pratye rAgadveSavirahitatA pragaTatAM saMsAra kSaya thAya che. sahajAtmasvarUpI AtmatattvanuM bhAna satata TakAvavuM ane prArabdhodaye je vastuvyakti-paristhitino saMga-prasaMga thAya te pratye vItarAgabhAve rahevuM - A satya puruSArtha paramArthane icchatA jIve karavAno che. Avo satya puruSArtha jIva karato nathI, kAraNa ke tenAmAM hajI paramArtha prApta karavAnI prabaLa icchA ja pragaTI nathI. tene muktinI sAcI icchA ja pragaTI nathI. saMsAramAM koI duHkha Ave tyAre duHkhagarbhita vairAgyanA kAraNe saMsArathI chUTavAnuM tene mana thaI jAya che, paNa te kaMI muktinI yathArtha icchA nathI. jIvane jagatamAM jarA du:kha paDe, saMsAramAM thoDI pratikULatA satAve to tene vairAgya UchaLI Ave che ke A badhuM nakAmuM che, AmAMthI to have mAre chUTavuM ja che; ane pharI managamatA saMyogo maLe eTale chUTavAnI vAta bhulAI jAya che. A kaMI muktinI sAcI icchA kahevAya nahIM. jIvanamAM anukULatA hoya ke pratikULatA, hara paLe muktinI jhaMkhanA rahetI hoya to ja jIvanI icchA sAcI gaNAya, tenAmAM mumukSatA pragaTI kahevAya. anaMta kALamAM anaMta vAra dharmakriyAo karavA chatAM jIvane paramArthanI sAcI icchAnA abhAve saphaLatA maLI nathI. paramArthanI sAcI icchA vinA bhavacakra mokSacakramAM parivartita thatuM nathI, tethI paramArthanI prApti mATe sau prathama paramArthanI prabaLa icchA pragaTAvavI Avazyaka che. saMsAranI ruci choDI AtmAnI ruci utpana karavI ghaTe che. anAdinI parapadArthanI rucine palaTAvyA vinA bahirmukha pravartato upayoga aMtarmukha thato nathI. AtmakalyANanI icchA vinA upayoga aMtarmukha thato nathI. paramArtha prAptinI ananya icchA ja upayogane aMtarmukha karI AtmAnubhava karAve che. jevI icchA tevuM kArya thAya che. je kAma karavAnI jIvane aMdarathI jarUra jaNAya che te kAma te kare che. "A karavuM ja che' ema nakkI thAya to jIva kArya karavA tatpara thAya che. icchA baLavAna hoya to te jarUra upAya kare. kAma karavAnI daDha icchA hoya to A kAma mArAthI thaze ke nahIM thAya? evA praznane avakAza raheto nathI. kAma game teTaluM agharuM hoya paNa jo prabaLa icchAzakti hoya to te avazya thAya che. tIvra tAlAvelI hoya to badhuM ja zakya bane che. sAcI ruci hoya to kArya avazya thAya che. vIrya rucine anusare che, tethI jyAM ruci hoya tyAM vIryanI phuraNA thAya che ane vIryanI prabaLatA vaDe kArya sadhAya che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 51 jyAM jIvanI ruci hoya che tyAM tenI badhI zaktio kendrita thAya che. jyAM tenI ruci hoya che te dizAmAM ja tenI saMpUrNa zaktio kAma karatI hoya che. jo tene AtmAnI ruci hoya to tenI saMpUrNa zaktio AtmA tarapha ja sakriya thAya che ane jo tenI ruci viSaya-kaSAyamAM hoya to tenI saMpUrNa zaktio viSaya-kaSAya tarapha ja sakriya thAya che. jo jIvane mokSa game to saMsArI prasaMgo ane prakAro paDatA mukAya, saMsArI bhAvo paDatA mukAya; ane jo saMsAra game to mokSano puruSArtha paDato mukAya. - ajJAnI jIvane viparIta ruci hovAthI tenuM vIrya paNa viparIta dizAmAM vahe che. tenI zakti lakSmI, adhikAra, parivAramAM gUMcavAyelI rahe che. te lakSmI, adhikAra, parivAranI vRddhimAM potAnI vRddhi mAne che ane tenI hAnimAM potAnI hAni mAne che. lakSmI, adhikAra, parivAramAM sukha-zAMti-salAmatI hovAnI tenI mAnyatA che, tethI AtmAnI badhI ja zakti ane prApta karavAmAM, sAcavavAmAM ane vadhAravAmAM ja vaparAya che. te A vAta samajavA taiyAra thato nathI ke lakSmI Adi badhuM anitya che, saMyogI che ane AtmAne lezamAtra paNa sukha ApI zake ema nathI. jJAnI puruSo tene dhanAdi pAchaLa doDavAnA kAraNe thatA paribhramaNanAM duHkhano bodha Ape topaNa te tevAM kAryothI chUTavAno prayatna karato nathI. teo paribhramaNanA svarUpanuM hRdayadrAvaka varNana kare topaNa te sAMsArika kAryothI chUTo thato nathI. vibhAvathI thatI vedanA sAMbhaLIne paNa te saMsAranA dAvAnaLathI vimukha thato nathI. jJAnI puruSo niSkAraNa karuNAthI ajJAnInA bhavaroganuM nidAna kare che, enuM kAraNa tathA phaLa samajAvavA athAga mahenata uThAve che ane chatAM mohAMdha dRSTi, badhira karNo ane avivekI cittavALA ajJAnIne saMsAra azAtAmaya lAgato ja nathI. aneka azAMti sAthe tenA manamAM eka evI "zAMti mATenI dharapata hoya che ke "A tIvra vedanA, azAtA ane vyAkuLatA thoDo prayatna karatAM dUra thaze ane saMsAramAM huM sukhethI rahI zakIza.' tene vibhAva rogarUpa bhAsato ja nathI. tene e duHkharUpa lAgato na hovAthI te auSadhanuM sevana nathI karato. koI game teTalI sArI davA batAve paNa tene roga jaNAto na hovAthI te davA vAparato ja nathI. tethI prathama AvazyakatA che duHkha UbhuM karavAnI. jo aMtaramAM ema bhAse ke "A vibhAvathI have huM thAkI gayo chuM, mAre svabhAvamAM javuM ja che' to jarUra kArya saMpanna thAya che. jIvane vibhAvanI ruci hovAthI, AtmAnI ruci thatI nathI ane tethI AtmAnI vAta paNa sAMbhaLavI gamatI nathI. AtmAnI aruci hovAthI tene AtmAnI carcAmAM thAka lAge che, kaMTALo Ave che, aNagamo thAya che. potAnA karmakRta vyaktitvanI prazaMsA sAMbhaLavAmAM te jarA paNa thAkato nathI, paraMtu AtmAnI carcA cAlI rahI hoya Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana to thAka lAge che. tene potAnI prazaMsA game che, paNa bhagavAna AtmAnI prazaMsA nathI gamatI. tene pote karelAM kAryonI yazogAna sAMbhaLavAmAM majA Ave che, paNa bhagavAna AtmAnAM yazogAnamAM majA AvatI nathI. pacAsa lAkha rUpiyAnuM jokhama laIne rAtanA samaye jo TrenamAM musApharI karato hoya to tene jhokAM ke UMgha AvatAM nathI ane divase AtmAnI vAta sAMbhaLatAM jhokAM Ave che; tethI ema phalita thAya ke tene AtmA vahAlo nathI, paNa dhana vahAluM che. AthI viparIta, jene AtmAnI ja ruci hoya che tene mAtra AtmAnI ja vAta game che. AtmAmAM rucinuM sthApana thayuM hovAthI AtmAnI carcA-vicAraNAmAM ekalatA Ave che. AtmA anaMta guNanidhAnano svAmI che evuM AtmAnuM mahimAgAna thAya tyAre tene aMtaramAM lAge che ke te AtmA huM pote ja chuM.' AtmAnI vAtamAM mArI vAta cAle che' evo umaMga ane prasannatAno bhAva ApoApa vahevA lAge che ane te temAM ekAgra thaI jAya che. AtmA AnaMdano kaMda che evI vAta sAMbhaLatAM tene AnaMdanI dhArA phUTe che. AtmA AnaMdano rasakaMda, jJAnano ghanapiMDa, zAMtino sAgara, anaMta zaktiono saMgrahAlaya che. AvA AtmAnA mahimAthI tenuM citta abhibhUta thaI jAya che. AtmAnA saMpUrNa vaibhavanI vAta sAMbhaLatAM tenI cittavRttio evI ullasita thaI jAya che - jevI dhananA premInI vRtti jagatano koI nidhi maLavAthI ullasita thaI UThe che. bhagavAna AtmA' zabda sAMbhaLatAM ja te romAMcita thaI UThe che. bhagavAna AtmAnuM nAma sAMbhaLatAM ja te gadgada thaI jAya che. bhagavAna AtmAnuM nAma sAMbhaLIne tenuM hRdaya AMdolita thaI jAya che. paramArthanI ananya icchA jene pragaTI che tevA mumukSune sadguru pAsethI AtmAnuM svarUpa sAMbhaLatAM ja apUrva bhAva jAge che ke "aho! AvuM mAruM svarUpa che! Avo mahAna zAMti, AnaMda, prabhutA AdithI bharelo caitanyakhajAno mArA potAmAM ja bharyo che.' svarUpanI vAta sAMbhaLIne tene atizaya romAMca thAya che. tene AtmAno apUrva mahimA bhAse che ane AvuM AtmasvarUpa batAvanAra sadguruno te apAra upakAra mAne che. tene AtmAnI evI dhUna lAge che ke "mAruM AvuM AtmasvarUpa koI paNa prakAre huM anubhavI lauM. e sivAya mane bIje kaze paNa cena paDaze nahIM ke zAMti maLaze nahIM. atyAra sudhI huM pote potAne bhUlIne bhaTakyo chuM, paNa have potAne anubhavI lauM.' te AtmAnubhUtine evo jhaMkhato thaI jAya che ke jema kheDUta varasAdane jhaMkhe ane bALaka potAnI mAne! sadguruno upadeza jhIlatAM jhIlatAM tenA vicAra-viveka vadhatA jAya che. tene khyAla Avato jAya che ke AtmAnubhUti mATe teNe aMtaramAM zuM karavAnuM che. mArga jema Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 53 jema vadhu ne vadhu spaSTa thato jAya che, tema tema teno utsAha paNa vadhato jAya che. tene paMtha ajANyo lAgato nathI. anAdithI aparicita evuM AtmasvarUpa have tene paricita lAgavA mAMDe che ane teno vizeSa paricaya karavAnuM tene vAraMvAra mana thAya che. dehAdithI bhinna evA caitanyasvarUpI nija AtmAne lakSamAM laIne te potAnAM pariNAmane Atmasanmukha vALavA prayatna kare che. tenI raheNIkaraNI tathA vicAradhArA have satata AtmA tarapha ja pravAhita thavA mAMDe che. tene AtmA sivAya bIje badhe nIrasatA lAge che. tene phakta Atmasanmukha thavAnuM ja game che. dareka pravRtti karatAM tene satata AtmajAgRti rahe che. te AtmAmAM UMDo Utarato jAya che. eka kSaNa evI Ave che ke jyAre teno AtmA kaSAyothI chUTIne caitanyanA parama gaMbhIra zAMta rasamAM TharI jAya che. A kArya kAMI nAnuMsUnuM nathI. te mATe puSkaLa puruSArthanI jarUra che. te puruSArtha pragaTAvavA mATe prathama jIve A kAryanI ruci pedA karavI ghaTe che. te mATe teNe AtmAnI ruci eTalI pracaMDa banAvavI ghaTe ke saMsAranI rucinuM nAmonizAna na rahe. teNe AtmAnubhavanI icchAne eTalI prabaLa banAvavI ghaTe ke saMsAranI abhilASAo sarvathA bhUMsAI jAya. AtmajJAnanI icchAne ja deDha banAvatAM, AtmajJAnanI ja bhAvanA bhAvatAM, tamAma Atmazakti tyAM joDAI tadrupa pariNamana lAve che. Ama, paramArthanI tIvra icchA hovI e sapuruSArtha pragaTAvavA mATenI eka anivArya zarata che. tevI icchA vinA puruSArtha UpaDato nathI. paramArthanI adamya icchA hoya to ja jIva kharI dAjha rAkhIne puruSArtha kare che. jyAM paramArthanI icchAno abhAva che tyAM mana cAlAkI kare che. mana gabharAya che ke "jo jIva sAdhanA karaze to mArA zAsanano aMta nakkI che. mAre vidAya levI ja paDaze. Aja sudhI mArI icchA ane jIda poSAtAM hatAM. have jo jIva paramArthaprAptino upAya karaze to e mArI sAme paDaze ane mArAM badhAM nakharAM baMdha thaI jaze.' tethI mana jAtajAtanAM kAraNa batAve che. potAnuM kArya karavuM ja nathI, tethI te judAM judAM bahAnAM banAvI AtmArthane chede che. paramArthaprApti mATe tIvra puruSArtha karavAne badale te aneka bahAnAM kADhI, puruSArthahIna banI AtmArthane chede che. temAMnAM keTalAMka bahAnAMo joIe - (1) bhavasthitinuM bahAnuM keTalAka jIvo bhavasthiti paripAka'nA siddhAMtanuM avaLuM arthaghaTana karI puruSArthano Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 * zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana niSedha kare che. teo kahe che ke bhavasthiti pAkaze tyAre enI meLe mokSa thaze, te mATe mAre puruSArtha karavAnI jarUra nathI. mokSa to bhavasthitine AdhIna che. mokSa jyAre thavAno haze tyAre thaze. puruSArthanI koI AvazyakatA nathI. kALasthiti pAkaze, bhavanI mudata pUrI thaze tyAre mokSa prApta thaze, mATe tenI rAha jovI. te mATe puruSArtha karavo nirarthaka che. jIva AvuM khoTuM avalaMbana pakaDI, puruSArthahIna banI AtmArthane chede che. jJAnI puruSoe bhavasthitiparipAka vagere kahyAM che teno Avo UlaTo artha karavA yogya nathI, kAraNa ke jJAnInI vANI kadI paNa puruSArthahInatA prere ja nahIM, balka puruSArthanI jAgRti ja prere. jJAnInuM koI paNa kathana pramAdanuM poSaka tathA puruSArthanuM ghAtaka hotuM nathI. temanAM sarva kathanonuM tAtparya puruSArthanI jAgRti ja hoya che. jJAnIno upadeza sadA jIvane puruSArtha karavA mATe ja utsAhita kare che. bhavasthiti AdinI je vAto jJAnIoe karI che teno Azaya jIva samajato nathI ane tethI puruSArthahIna bane che. bhavasthitinI vAta jIvane dhIraja dharI puruSArtha karavA mATe karI che, puruSArthahIna thavA mATe nahIM. kALalabdhi vagere kahevAno hetu e che ke koI paNa kAryanI siddhi kALaparipAka vinA thatI nathI. A sanAtana niyama hovAthI, tathArUpa kALalabdhi jyAM sudhI pAke nahIM tyAM sudhI nirAza thayA vinA dhIrajapUrvaka prayatna karatA rahevuM joIe. dareka kArya tenA svakALe ja thAya che, mATe jIve utAvaLa karyA vinA, nirAza thayA vinA puruSArtha karatA rahevuM joIe. zrI AnaMdaghanajI mahArAja zrI ajitanAtha bhagavAnanA stavanamAM lakhe che ke - kALalabdhi lahI paMtha nihALazuM re, e AzA avalaMba'1 sAdhaka jIvo mATe nirAzA nahIM paNa AzAno amara saMdezo A paMktimAM zrI AnaMdaghanajI mahArAje Apyo che. prabhuno mArga pAmavAmAM rahelI muzkelIothI mUMjhAyA vinA, 'kALa pAkaze ane prabhupaMthanA darzana thaze', e AzAnA avalaMbane sAdhaka nijasAdhanAmAM lIna rahe che. paraMtu kevaLa kALa pAkavAnI AzA rAkhIne mokSanA lakSapUrvakanI pravRtti choDI devI e to bIja vAvyA vagara phaLanI AzA rAkhavA jevI vRthA ceSTA che. puruSArtha karyA vagara kyAre paNa bhavasthiti pAkatI nathI. jema kAcA gUmaDAne pakavavAmAM na Ave to te maTe nahIM. kAcA gUmaDAne pakavavA mATe ghauMnI poTIsa lagADavAmAM Ave che, jethI gUmaDuM pAkI jAya. gUmaDuM pAkatAM ja te jaladI maTI jAya che. tema bhavasthitirUpa gUmaDAne pakavavA mATe puruSArthanI jarUra che. bhavasthiti kaMI 1- zrI AnaMdaghanajIracita, zrI ajitanAtha bhagavAnanuM stavana, kaDI 6 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 55 enI jAte pAkI jatI nathI. tene pakavavA mATe prayatnanI AvazyakatA rahe che. jIvane potAnI tathAbhavyatA kevI che tenI khabara nathI, paNa te bhavyatAno paripAka karavAno puruSArtha tenA hAthamAM che. bhavasthitinI jIvane khabara nathI paNa teno paripAka jenAthI thAya te puruSArtha jIvane AdhIna che. jIva jo potAnI bhavyatA - yogyatA pakavavAno puruSArtha kare to enI muddata pAkaze. magamAM sIjhavAnI yogyatA che, paNa te cUle caDhAvIe to sIjhe, potAnI jAte te koI kALe sIjhe nahIM, tema AtmAnI bhavyatA pakavavAno prayAsa karavAmAM Ave to pAke, enI jAte yogyatA pAke nahIM. bhavasthitine - kALalabdhine pakavanAra puruSArtha che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja zrI saMbhavanAtha bhagavAnanA stavanamAM lakhe che ke - kALalabdhi muja mati gaNo, bhAvalabdhi tuma hAthe re, laDathaDatuM paNa gajabaccuM, gAje gayavara sAthe re." upAdhyAyazrI prabhune kahe che ke kALalabdhi saMbaMdhI mane kAMI ciMtA nathI, kema ke bhAvalabdhi (mokSagamanane yogya Atmazakti) ApanA hAthamAM che. kALalabdhino paripAka ApanI bhaktine AdhIna che. je hAthInA baccAmAM cAlavA jeTalI zakti hotI nathI, te ja hAthInuM baccuM jyAre moTA hAthInI samIpamAM hoya che tyAre tenA aMgamAM atyaMta utsAha ane pagamAM baLa Ave che. tema sapuruSanuM zaraNuM svIkAratAM jIvanuM pAmarapaNuM chUTatuM jAya che ane prabhutA pragaTatI jAya che, kAraNa bhaktino mahimA evo aciMtya che ke te kALalabdhine pakavI zake che. jene paramArthanI icchA hoya teNe kALalabdhi je rIte pAke, bhavasthitiparipAka je rIte thAya tevo puruSArtha karavo joIe, kAraNa ke sarva kAraNo puruSArthane AdhIna che. puruSArtha vagara teno paripAka thato nathI. puruSArtharahita jIvane kALalabdhi - bhavasthiti paripakva thatAM nathI, mATe jIve puruSArtha karavA yogya che. zrImad kahe che - 'zAstramAM kahyuM che ke AvaraNa, svabhAva, bhavasthiti pAke kyAre? to kahe ke puruSArtha kare tyAre. pAMca kAraNo maLe tyAre mukta thAya. te pAMca kAraNo puruSArthamAM rahyAM che. 1- dareka bhavya jIvamAM bhavyatA - mokSa pAmavAnI yogyatA hovA chatAM te eka ja sarakhI nathI hotI. dareka jIvamAM mokSa pAmavAnI yogyatA bhinna bhinna hoya che. dareka jIvanI mokSa pAmavAnI vyaktigata yogyatA eTale ja tathAbhavyatA. dareka jIvanI mokSa pAmavAnI vyaktigata yogyatA judI judI hovAthI darekanuM tathAbhavyatva paNa juduM juduM hoya che. 2- upAdhyAya zrI yazovijayajI racita, zrI saMbhavanAtha bhagavAnanuM stavana, kaDI 4 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana anaMtA cothA ArA maLe, paNa pote je puruSArtha kare to ja mukti prApta thAya. jIve anaMtA kALathI puruSArtha karyo nathI. badhAM khoTAM AlaMbano laI mArga ADAM vipno nAMkhyAM che. kalyANavRtti Uge tyAre bhavasthiti pAkI jANavI.' jaina siddhAMta anusAra koI paNa kArya siddha thavA mATe pAMca samavAya kAraNo batAvavAmAM AvyAM che - kALa, svabhAva, bhavitavyatA (niyati), karma (pUrvakRta) ane udyama (puruSArtha). pratyeka kAryanI utpattimAM A pAMca kAraNo niyamathI hoya che. jyAre jyAre paNa kArya saMpanna thAya che, tyAre A pAMca kAraNa nizcitapaNe maLe che. pAMce samavAya kAraNanA saMmilanathI ja kAryasiddhi sAMpaDe che. pAMcamAMthI eka paNa kAraNa hAjara na hoya to kArya thatuM nathI. koI paNa eka kAraNa khUTatuM hoya to kArya saMpanna thatuM nathI. koI paNa kAryamAM A pAMcamAMthI koI paNa kAraNano sadaMtara abhAva hoya evuM kyAre paNa bane nahIM. pAMce samavAya kAraNono samanvaya thAya tyAre ja kArya bane che. A pAMca samavAya kAraNone saMkSepamAM vicArIe - (1) kALa - je kALamAM kArya bane te kALalabdhi. kAryanI utpattino samaya pAkavo joIe. jema ke amuka kalAka gayA pachI ja dUdhanuM dahIM thAya, unALo bese tyAre ja AMbo pAke, yuvAnImAM keza kALA hoya ane ghaDapaNamAM sapheda thAya vagere. zIta, uSNatA, varSA, grahaNa, sUrya-caMdranA udaya-asta Adi sarvamAM kALa e eka kAraNa che. (2) svabhAva - dravyanI svazakti te svabhAva. vastumAM thatuM kArya tenA svabhAvane anurUpa hoya che. vastuno svabhAva jevo hoya che te pramANe kArya thAya che. jema ke lIMbaDo vAve to AMbA na Uge, strIne mUcha na Ave, agninI jvAlA UMcI ja jAya, sUMThathI vAyu upazame, haraDethI reca lAge, gulAba sugaMdha Ape, zeraDI mIThI lAge vagere. vastu pAkavAmAM svakALa uparAMta te prakAre utpanna thavAno svabhAva paNa hovo jarUrI che. (3) bhavitavyatA (niyati) - je pharanAra nathI, je TaLanAra nathI, je nizcita che ane je avazyabhAvi che, te bhavitavyatA che. kevaLI bhagavaMte je prasaMgane je pramANe potAnA jJAnamAM joyo hoya, te ja pramANe te prasaMga banavAnuM nizcita hovuM tene bhavitavyatA kahe che. kALa ane svabhAva anukULa hovA chatAM bhAvibhAva hoya tema bane che. mAtra kALa ane svabhAvanI anukULatAthI kAma banI AvatuM nathI. jema ke kALabaLe unALo besatAM AMbA upara mora Ave che ane kerI banavAno morano svabhAva hovAthI temAMthI kerI thaI zake che, paNa temAMnA keTalAka mora kharI jAya che ane bhAvibhAva hoya tenI kerI thAya che. kALa ane svabhAva anurUpa hovA chatAM badhA moranI kerI thatI nathI. 1- "zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.724 (upadezachAyA-11) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 niyativaza aNadhAryuM maLI jAya che, dhAreluM dUra haTI jAya che. (4) karma (pUrvakRta) bhUtakALanA puruSArthanuM vartamAna phaLa te karma. pUrve karelA puruSArthanA vartamAna phLane karma kahevAmAM Ave che. kAryanirmANamAM tene anukULa evAM karma jarUrI che. kALa, svabhAva ane bhavitavyatA jeTalI ja agatyatA karmanI paNa che. karmanA kAraNe keTalAka ardhamUrkha mANaso karoDo rUpiyAnA svAmI jovAmAM Ave che ane catura mANaso nirdhana jovAmAM Ave che. rAya-2kapaNuM, sAjA-mAMdApaNuM, kIrtiapakIrtipaNuM karma upara AdhAra rAkhe che. 57 (5) udyama (puruSArtha) mana-vacana-kAyAnA yoga vaDe iSTaprApti mATe karAyelo je parizrama te udyama (puruSArtha) che. karmane utpanna karanAra paNa jIvano pUrvano puruSArtha ja che. vastutaH vicAratAM karma putra che ane udyama pitA che. udyamanA abhAvamAM anya aMgo kArya upajAvI zakatAM nathI. anAjano pAkavAno samaya thaI gayo hoya, evo teno svabhAva hoya, tema thavuM banavA yogya hoya ane tevuM karma paNa hoya, chatAM cUlA upara mUkyA vagara anAja raMdhAI jatuM nathI. pIlavAnA puruSArtha vinA talamAMthI tela nIkaLatuM nathI. vRkSa upara caDhavAnA udyama vinA velaDI vikAsa pAmatI nathI. sUtelA siMhanA mukhamAM haraNiyAM AvIne paDatAM nathI, te mATe siMhe jAte udyama karavo paDe che. udyamanA abhAvamAM kArya asaMbhavita hovAthI udyama kAryavyavasthAnuM eka Avazyaka aMga che. uparyukta pAMca samavAya kAraNane saraLatAthI samajavA mATe strInA mAtRtvanuM udAharaNa ApavAmAM Ave che. mAtA banI zakavAno dharma strImAM che, puruSamAM nathI. strIno mAtA banI zakavAno dharma te svabhAva. strI amuka nizcita samaye ja mAtA banI zake che. strI yauvanamAM RtuvaMtI thayA pachI ja, garbha rahyA pachI ja ane garbhakALa pUrNa thAya tyAre ja mAtA banI zake che. Ama, ahIM mAtRtvaprAptimAM kALa paNa eno bhAga bhajave che. mAtRtvaprAptinuM tathAprakAranuM karma bAMdhyuM hoya ane te karma udayamAM Ave tyAre ja te strI mAtA banI zake che. e batAve che ke karma mAtA banavAmAM kAraNabhUta che. puruSa sAthenA kriyAtmaka saMyoge karIne strI mAtRtva dhAraNa karI zake che. mAtRtvaprAptimAM A phALo ughamano che. uparokta cAre kAraNo prApta hovA chatAM paNa jo tathAprakAranI bhavitavyatA na hoya to strI mAtA thaI zakatI nathI. enAthI e sAbita thAya che ke bhavitavyatA paNa temAM bhAga bhajave che. Ama, strIne mAtRtvaprApti thAya te mATe A pAMca kAraNo bhAga bhajave che te sarvamAnya vAta che. te ja pramANe koI paNa kArya viSe A pAMce kAraNo bhAga bhajave che. jIvanA mokSarUpI kAryanA pAMca samavAya kAraNonuM varNana karatAM upAdhyAya zrI vinayavijayajI mahArAja Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana lakhe che - 'niyativaze halu karamo thaIne, nigoda thakI nIkaliyo; puNya manuja bhavAdika pAmI, sadgurune jaI maliyo re prANI. bhavasthitino paripAka thayo tava, paMDita vIrya ullasiyo; bhavya svabhAve zivagati pAmI, zivapura jaIne vasIo re prANI. ahIM jaNAvyA pramANe anAdithI nigodamAM paDelo jIva 'bhavitavyatAnA yoge haLukama thAya che ane nigodanI bahAra nIkaLI bAdara ekendriya, vikalendriya, asaMjJI paMcendriya Adi yoniomAMthI pasAra thato thato AgaLa vadhe che ane pachI puNya 'karma no udaya thatAM manuSyajanmano yoga thAya che ane mahatpaSyanA udayathI saguruno yoga pAme che. 'bhavasthiti' paripAka thatAM tenuM AtmavIrya ullasita thAya che ane te 'udyama' karavA prerAya che. jIvamAM rahela "svabhAva'rUpa bhavyatvanA kAraNe te mokSa pAme che. Ama, nigodathI zarU karIne mokSa sudhInI yAtrAmAM jIva pAMce samavAyanA yoga vaDe lakSyane prApta kare che. dareka kAryamAM A rIte pAMca samavAya saMgaThita thAya che. vastusthiti ja evI che ke kAryanI saMpannatAmAM pAMca kAraNa nizcitarUpe hoya che. kAryamAM pAMca kAraNonuM hovuM te vastunI svataMtra kAryavyavasthA che. kAryavyavasthA e pAMca samavAyanuM eka akhaMDa mALakhuM che. kAryavyavasthAmAM pAMca samavAya Avazyaka ane aMgabhUta che. koI paNa eka aMga na hoya to kArya thavuM saMbhavita nathI. vastunI kAryavyavasthAmAM koI paNa aMganI upekSA thaI zake ema nathI. jIve A pAMce AMganI maitrIrUpa kAryavyavasthAnI samajaNa karavI joIe. kAryavyavasthAno yogya nirNaya karavo joIe. jIve pAMce samavAyono yathArtha svarUpe svIkAra karavo joIe. jJAnamAM e sarvanuM rahaNa karavuM joIe. potAnA pakSapAtane vaza thaI vastusvarUpano, siddhAMtano nirAdara nA karavo joIe. pAMca samavAyamAMthI koI ekane svIkArI, anyano niSedha na karavo joIe. koI eka kAraNathI ja kArya thAya che ema samajavAnuM nathI. koI eka kAraNane kAryavyavasthAnuM pUrNa rUpa mAnI levAnuM nathI, paNa tene kevaLa eka aMga samajavAnuM che. kAryotpattimAM anya kAraNono paNa svIkAra karavAno che. yathArtha pratIti karavAnI che ke kevaLa eka kAraNathI ja kArya siddha thatuM nathI. temAM bIjAM kAraNonI paNa AvazyakatA rahe che. kAryotpattimAM pAMca kAraNonA samavAyane samyaku ghoSita karatAM AcAryazrI 1- upAdhyAya zrI vinayavijayajIracita, zrI vIrajinanuM 'pAMca samavAya kAraNanuM stavana', DhALa 6, kaDI 6,7 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 59 siddhasena divAkarajI 'sanmatitarka prakaraNa'mAM lakhe che ke kALa, svabhAva, niyati, pUrvakRta ane puruSArtha A pAMca kAraNomAMthI koI ekathI kAryotpatti mAnavI te ekAMta che, mithyAtva che ane enA samavAyathI kAryotpatti mAnavI te anekAMta che, samyaktva che.1 koI eka kAraNathI ja kArya saMpAdana nathI thatuM e niyama che. koI eka ja kAraNathI kAryanI saMpannatA kahevI te ekAMta kathana che. koI paNa eka kAraNathI ja kArya thAya che. ema mAnavuM te mithyA mAnyatA che. anya samavAya vinA, mAtra eka ja samavAyathI kAryanI utpatti thAya che evI mithyA mAnyatAvALAne ekAMta mithyASTi kahevAya che. je koI eka ja samavAyathI kAryanI utpatti mAne che te mithyASTi che; ane je kAryanI utpattimAM pAMce samavAyano svIkAra kare che te samyagdaSTi che. upAdhyAya zrI vinayavijayajI mahArAje pAMca samavAya kAraNanAM pAMca stavana banAvyAM che. chaThThA stavanamAM e pAMce kAraNano samanvaya karyo che. pAMce kAraNono samanvaya karI, anekAMtavAdane bhAre samarthana ApatAM chaThThA stavanamAM teo lakhe che e pAMce nayavAda karatAM, zrI jina caraNe Ave; amiya sarasa jinavANI suNIne, AnaMda aMga na mAve re; prANI! samakita mati mana ANo, naya ekAMta ma tANo re; prANI! te mithyAmati jANo re prANI. e pAMce samudAya milyA viNa, koI aMguli yoge kara taNI pare, je bUjhe te Agraha ANI koI ekane, ehamAM dIje vaDAI; paNa senA maLI sakala raNAMgaNa, jIte subhaTa laDAI re prANI.' 1- juo : AcAryazrI siddhasena divAkarajIkRta, 'sanmatitarka prakaraNa', kAMDa 3, gAthA 53 'hAthe sahAva NiyaI puvvakayaM purisakAraNegaMtA / micchattaM te cevA (va) samAsao hoMti sammataM / / ' sarakhAvo : (1) AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'upadezapada', gAthA 164 'vAcho sahAva-niyati-puvvakayaM purasakAragaMtA / micchattaM te ceva u, samAsao hoMti sammattaM / / ' (2) paMDita zrI banArasIdAsajIkRta, samayasAranATaka' sarvavizuddhidvAra, dohA 42 'pada subhAu pUraba ude, nihace udyama kAla / pakSapAta mithyAtapatha, sarabaMgI ziva vAha !' 2- upAdhyAya zrI vinayavijayajIracita, zrI vIraMjananuM pAMca samavAya kAraNanuM stavana', DhALa 6, kaDI 1-3 kAja na sIjhe; rIjhe re prANI. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana A pramANe pAMca samavAya kAraNo maLavAthI kArya utpanna thAya che. parasparanI apekSAvALA pAMca samavAya kAraNonA samanvayathI kAryanI utpatti thAya che. sarva kAryo kALAdi pAMca samavAya kAraNothI utpanna thavAvALAM che. kuMbha, megha, prAsAda Adi sarva kAryonI utpattimAM A kALAdi kAraNasamUha heturUpa bane che. samakitarUpI kAryamAM je samaye samakitanI paryAya thavAnI hatI te ja samaye te pragaTa thaI, tethI temAM kALa Avyo; samakitanI paryAya nijasvabhAvanA avalaMbane thaI, tethI temAM svabhAva Avyo; je paryAya samakitanI paryAya thavAnI hatI, te ja paryAya samakitanI paryAya thaI e bhavitavyatA AvI; samakitanI paryAyanA kALe karmanA upazamAdi thayA, tethI temAM pUrvakRta AvyuM ane samakitanI paryAya puruSArtha vaDe ja pragaTa thaI, tethI temAM puruSArtha Avyo. Ama, kALAdi pAMca samavAya kAraNothI dareka kAryanI utpatti thAya che. vizvanA pratyeka dravyamAM koI ne koI kArya pratisamaya thatuM ja rahe che, temAM A kALAdi kAraNa jarUra hAjara hoya che. koIka ja vakhata kALAdi samUha heturUpa bane che tema nahIM, dareka vakhate, dareka kAryamAM te hetubhUta bane che. prazna thAya ke kAryanI utpattimAM kALalabdhi Adi pAMca samavAya kAraNonI kAraNatA svIkArI hovA chatAM zAstrakAroe puruSArthanuM ja pradhAnapaNuM kema batAvyuM che? tenuM samAdhAna A pramANe thaI zake - mokSano upAya bane che tyAM pAMca kAraNo maLe che tathA nathI banato tyAM e pAMca kAraNo nathI maLatAM. pUrvokta kAraNo kahyAM temAM kALalabdhi athavA bhavitavyatA jevI koI vastu nathI, kAraNa ke te be koI vastubhUta padArtha nathI. tenuM koI svataMtra rUpa che ja nahIM. je kALamAM kArya bane che te ja kALalabdhi tathA je kArya thayuM te ja bhavitavyatA. kALalabdhi e evA samayanuM nAma che ke jyAre je kArya thavAnuM che te siddha thAya che ane bhavitavyatA e kArya che ke je te kALamAM siddha thAya che. have rahyAM svabhAva ane pUrvakRta. svabhAva to che ja. tenI prApti mATe kaMI karavAnuM rahetuM nathI. svabhAva to eka kAlAtIta tathya che. je karmanA upadamAdi che te to pudgalanI zakti che. teno kartA-hartA AtmA nathI. je puruSArtha karavAmAM Ave che teno kartA-hartA AtmA che, mATe AtmAne puruSArtha karavAno upadeza ApavAmAM Avyo che. prathama cAra aMgamAM jIve kaMI karavAnuM nathI ane zeSa pAMcamuM aMga puruSArtha te jIve karavAno che, mATe teno upadeza ApavAmAM Ave che. kAryanI saMpannatAmAM pAMca samavAyonI samagratAno svIkAra karavA chatAM paNa jIve karavA yogya to ekamAtra puruSArtha ja che, tethI jIve mokSa prApta karavA puruSArtha karavo joIe evo bodha ApavAmAM Ave che. Ama, pAMca samavAyanI samagratAthI kAryanI saMpannatA thAya che, paraMtu e pAMcamAM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 61 jIva to buddhipUrvaka ekamAtra puruSArtha ja karI zake che, bAkInA cAra samavAyanA saMbaMdhamAM jIva kaMI karI zakato nathI. te sarva to puruSArtha thatAM potAnI jAte svayaM AvI maLe che ane tyAre kAryanI saMpannatA thAya che. paMDita zrI ToDaramalajI lakhe che - eka kArya thavAmAM aneka kAraNanI AvazyakatA che, temAM je kAraNa buddhipUrvakanAM hoya, tene to udyama karI meLave, tathA abuddhipUrvakanAM kAraNa svayaM maLe, tyAre kAryasiddhi thAya che; jema putra thavAnuM kAraNa buddhipUrvaka to vivAhAdika karavo e che, tathA abuddhipUrvakakAraNa bhavitavya che, have tyAM putrane arthI vivAhAdikano to udyama kare ane bhavitavya svayaM thAya tyAre putra thAya; tema vibhAva dUra karavAnuM kAraNa buddhipUrvaka to tattvavicArAdika che, tathA abuddhipUrvaka mohakarmano upazamAdika che. have teno arthI tattvavicArAdikano to udyama kare, tathA mohakarmano upazamAdika svayaM thAya tyAre rAgAdika dUra thAya.' pAMce samavAyamAM puruSArtha ja mukhya che. Akho mokSamArga puruSArthane AdhIna che. ahIM prazna thAya ke dravyaliMgI muni mokSa arthe gRhasthapaNuM choDI tapazcaraNAdi kare che, tyAM teNe puruSArtha to ryo chatAM kArya siddha na thayuM, mATe puruSArtha karavAthI kArya siddha thAya che ema zA mATe kahyuM? teno uttara e che ke jIva anyathA puruSArtha karI phaLa icche to kevI rIte phaLasiddhi thAya! AtmalakSa vinA jIva tapazcaraNAdimAM pravarte ane mokSa icche to te kevI rIte prApta thAya? game te puruSArtha nahIM, paNa satya puruSArtha karavAno che. AtmAne oLakhI, temAM pravartana karavuM te satya puruSArtha che. kevaLa bAhya kriyAo karavI te satya puruSArtha nathI. jagata jene puruSArtha samaje che, tenAthI mokSamArga saMbaMdhI puruSArthanI vyAkhyA bhinna che. svadravyano Azraya karavo enuM nAma puruSArtha che. zuddha caitanyasvabhAvI svadravyanA Azraye pariNamavuM e puruSArtha che. nija jJAtA-draSTAsvabhAvanuM avalaMbana e puruSArtha che. dRSTinuM svabhAva tarapha DhaLavuM te mokSamArgane puruSArtha che. upayogane parathI khaseDI Atmasanmukha karavo e mokSaprAptino yathArtha udyama che. jo jIva potAnA upayogane svabhAvasammukha kare to avazya tenuM kalyANa thAya che. paraMtu jo te svabhAvasammukhatAno puruSArtha na kare, pramAdamAM kALa gumAve, viSayakaSAyamAM ja pravarte to Atmazuddhi thatI nathI. satya puruSArtha vinA tenuM saMsAraparibhramaNa cheDAtuM nathI. mATe jIve satya puruSArtha upADavo. satya puruSArtha karavo te ja jIvanuM kartavya che. bhavasthiti AdinuM jUThuM avalaMbana laIne AtmAnA hitane chedavA yogya 1- paMDita zrI ToDaramalajIkRta, "mokSamArga prakAzaka', gurjarAnuvAda, sAtamI AvRtti, adhikAra 7, pR. 194 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nathI. zrImad kahe che - 'bhavasthiti, kALa AdinAM AlaMbana levAM nahIM. e badhAM bahAnAM che. jIvane saMsArI AlaMbano, viTaMbaNAo mUkavAM nathI; ne khoTAM AlaMbana laIne kahe che ke karmanAM daLiyAM che eTale mArAthI kAMI banI zakatuM nathI. AvAM AlaMbano laI puruSArtha karato nathI.' 'taravAnA kAmI hoya te bhAvasthiti AdinAM AlaMbana khoTAM kahe che. taravAnA kAmI kone kahevAya? je padArthane jJAnI jhera kahe tene jhera jANI mUke, ane jJAnInI AjJA ArAdhe tene taravAnA kAmI kahevAya.' (2) kramabaddha paryAyanuM bahAnuM vaLI, keTalAka jIvo kramabaddha paryAyanA siddhAMtanuM avaLuM arthaghaTana karI puruSArthano niSedha kare che. kevaLajJAnIe temanA jJAnamAM joyuM haze tema thaze evuM bahAnuM ApI teo pramAda poSe che. kevaLajJAnano viSaya vizvanAM samasta dravyo ane temanI samasta paryAyo che. kevaLajJAnI vizvanA sarva dravyonAM trikALa pariNamanane yugapatuM jANe che. je kArya bhUtakALamAM banyuM che, je vartamAnamAM banI rahyuM che tathA je bhaviSyamAM banavAnuM che te teo ekIsAthe jANe che. je kAMI thaI gayuM che, je thaI rahyuM che ane bhaviSyamAM thavAnuM che, sarvajJa bhagavAnanA jJAnamAM to te badhuM vartamAnavatuM spaSTa jhaLake che. temAM pheraphAra thavAnI saMbhAvanA nathI. jenuM je pariNamana - je dravya, kSetra, kALa, bhAva anusAra thavAnuM che ema teo jANe che, tene indra to zuM svayaM jinendra paNa badalI zakatA nathI. puruSArthahIna jIva kahe che ke 'sarvajJa bhagavAne joyuM che tenA karatAM vahelI mArI mukti thavAnI nathI. temanA jJAnamAM temaNe jeTaluM bhavabhramaNa dIThuM che teTaluM bhavabhramaNa thayA vinA mokSa nahIM thAya. temaNe mArA mokSano je samaya joyo haze te samaya Avaze tyAre ja mane mokSanI prApti thaze. temaNe potAnA jJAnamAM jANyuM che tyAre ja mArI mukti thavAnI hoya to atyAre mAre puruSArtha zA mATe karavo? bhagavAne jANyuM che tevuM ja mAruM pariNamana thaze to puruSArtha karavAno avakAza ja kyAM rahe che? sarvajJanA jJAna anusAra sarva pariNamana nizcita che, kramabaddha thaI ja rahyA che, tethI puruSArtha karavAnI koI AvazyakatA ja nathI.' puruSArthanI AvazyakatAnuM khaMDana karavA jIva kramabaddha paryAyano siddhAMta AgaLa kare che. kramabaddha paryAyano siddhAMta A pramANe che - jevI rIte nATakamAM drazya kramazaH Ave 1- "zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.724 (upadezachAyA-11) 2- ejana, pR.720 (upadezachAyA-10) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 63 che, ekasAthe nahIM; tevI ja rIte pratyeka dravyamAM paryAyo kramazaH ja thAya che, ekasAthe nahIM. nATakamAM e paNa nizcita hoya che ke kayA dazya pachI kayuM dRzya Avaze; tevI ja rIte paryAyomAM paNa e nizcita hoya che ke kaI paryAya pachI kaI paryAya Avaze. jenA pachI je dazya AvavAnuM nizcita hoya che, tenA pachI te ja dazya Ave che, anya nahIM; tevI ja rIte jenA pachI je paryAya (kArya) thavAnI hoya che te ja thAya che, anya nahIM. AnuM ja nAma 'kramabaddha paryAya' che. kramabaddha paryAyano siddhAMta kahe che ke je dravyanI, je paryAya, je kALe, je nimitte, je puruSArthapUrvaka, jevI thavAnI che; te dravyanI, te paryAya, te ja kALe, te ja nimitte, te ja puruSArthapUrvaka, tevI ja thAya che; anyathA nahIM. kramabaddha paryAyano Azaya e che ke A pariNamanazIla jagatanI pariNamanavyavasthA kramaniyamita che. jagatamAM je kAMI pariNamana niraMtara thaI rahyuM che te sarva nizcita kramamAM vyavasthitarUpe thaI rahyuM che. pratyeka dravyanI paryAyo niyamita kramamAM thAya che. paryAyo eka pachI eka potAnA krama anusAra thayA kare che. je samaye je paryAya niyata hoya, te paryAya te ja kALe kramasara thAya che. motInI mALAmAM pratyeka motI potapotAnA sthAnamAM che, tema dravyanI paryAyamALAmAM pratyeka paryAya potapotAnA kALasthAnamAM che. jema motInI mALAmAM je motI jyAM che tyAM ja te che, AgaLa-pAchaLa nathI; tema pratyeka dravyamAM je paryAyano je kALa hoya che, tyAre ja te paryAya pragaTa thAya che, AgaLa-pAchaLa nahIM. dareka paryAya samaye thavAnI che, te ja samaye te paryAya niyatapaNe thAya ja che, AghI-pAchI ke ADI-avaLI thatI nathI. je jyAre thavAnuM hoya tyAre ja thAya che, anya kALamAM nathI banatuM. jene paramArthanI icchA nathI evo jIva A siddhAMtane AgaLa karI kahe je jyAre thavAnuM tyAre te avazya thAya ja che nathI ja thatuM, tethI puruSArtha karavAno raheto nathI. ane je nathI thavAnuM te kadApi paNa je banavAnuM che tene rokavA mahAna prayAsa karavAmAM Ave topaNa te avazya bane che, temaja je nathI banavAnuM tene mATe hajAra upAya karavAmAM Ave topaNa te nathI ja banatuM, tethI puruSArtha karavAnI koI AvazyakatA nathI. sarva kArya potapotAnA samaye svataMtratApUrvaka potapotAnI yogyatAthI thayA ja kare che, tethI puruSArthanI koI AvazyakatA nathI rahetI. dravyAnuyoganA mahAna gaMbhIra siddhAMtano Azaya samajyA vinA jIva AvI rIte puruSArthahIna thaI AtmArthane chede che. te zAstrIya kathanonuM viparIta arthaghaTana karI svacchaMdI bane che. te puruSArthane uDADI mithyAtvanuM poSaNa kare che. sarvajJa bhagavAnanuM koI paNa vacana hoya, enuM tAtparya to jJAyakasvabhAvanuM avalaMbana levA mATenA puruSArthanuM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ja hoya, temAM kaze paNa puruSArthanI upekSA na hoya. kramabaddha paryAyanA siddhAMtanuM tAtparya paNa jJAyakabhAvanI puSTi che. te kaMI puruSArthanA niSedha mATe nathI. je jIvane kramabaddha paryAyano yathArtha nirNaya thAya che, te jIva jJAtA-draSTA thAya che. kevaLajJAnI bhagavaMte jema jAmyuM che tema ja thavAnuM che' e siddhAMta hRdayamAM besatAM jIva jJAtApaNAno puruSArtha kare che. sarvajJatA ane kramabaddha paryAyanA yathArtha nirNayathI jIva potAnA trikALI zuddha jJAyakadravyanI sanmukha thAya che. sarvajJatAnA ane kramabaddha paryAyanA nirNayathI jIvane samajAya che ke "jagatanAM pariNamanamAM huM kAMI paNa pheraphAra karI zakato nathI'; ane tethI teno upayoga jagatathI khasIne saheje Atmasanmukha thAya che. sarvajJa dIThuM che ema ja, je kALe je paryAya thavAnI hoya te, te kALe ja thAya che, AghI-pAchI nahIM, evuM nakkI thatAM te aMtarmukha thAya che. dareka dravyanI paryAya kramabaddha che ane bhagavAnanA kevaLajJAnamAM te vartamAnavat jaNAI rahI che evo svIkAra thatAM vyartha vikalpo UThatA nathI, kartutvano ahaMkAra gaLI jAya che, sahaja jJAtA-draSTApaNAno puruSArtha jAgRta thAya che. tenuM kartabuddhinuM mithyAbhimAna ogaLI jAya che ane jJAyakapaNAno sAco puruSArtha thAya che. vastunuM pariNamana nizcita che ane tema te niraMtara pariName che, mATe temAM kartApaNAnI buddhi karavI vyartha che - AvA vicArathI te kartApaNAnA vikalpo zamAve che. koI dravyane pheravavAnI buddhi jyAM rahetI nathI, tyAM jJAna svabhAvamAM Thare che ane te jIvanI alpa kALamAM mukti thAya che. | sarvajJatA tathA kramabaddha paryAyanAM kathanono Azaya jIvanI paranI kartA buddhi toDavAno che. te kathanono uddeza parakartutvano niSedha che. eka dravya bIjA dravyanuM kartA-hartA-dhartA nathI e mAnyatA jaina darzanano mULa AdhAra che. anAdithI ajJAnI jIva huM A karI zakuM chuM, meM A karyuM tyAre ja thayuM' evA paranI kartutvabuddhinA ahaMkArathI piDAya che. anAdi kALathI te jagatanA pariNamanane potAnI icchAnusAra karavAnI ceSTA karI vyAkuLa thAya che. te paramAM pheraphAra karavAnA vikalpamAM ja gUMcavAyelo rahe che. jevo kramabaddha paryAyano nirNaya thAya che ke tenI kartA buddhi tUTI paDe che. saddagurunA upadezathI kramabaddha paryAyanuM rahasya yathArthapaNe nizcita thatAM 'huM karuM chuM' evI kartutvabhAvanA chUTI jAya che ane jJAtApaNAno puruSArtha jAgRta thAya che. koI prakArano pheraphAra saMbhava nathI evI pratIti thatAM daSTi svabhAva tarapha DhaLI jAya che. paraMtu jo te jJAnasvabhAvanI sanmukhatAno puruSArtha na karato hoya to te bhale kramabaddha paryAyanI vAto kare, paNa teno nirNaya sAco nathI. jene paramAM pheraphAra karavAnI buddhi thatI hoya tene kramabaddha paryAyanI vAta barAbara samajAI nathI. paramAM icchAnukULa pheraphAra karavAno bojo jenA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 gAthA-130 upara rahyA karato hoya tene vastusvarUpano yathArtha svIkAra nathI. jenI kartabuddhi dUra thAya ane jene aMtardaSTi thAya tene ja kramabaddhano yathArtha nirNaya hoya che ane te ja puruSArtha che. kramabaddhanA nirNayathI kartApaNuM chUTI jJAtApaNuM pragaTa thAya e ja savaLo puruSArtha che. daSTine svabhAva tarapha vALavAmAM ja mokSamArgano anaMta puruSArtha rahelo che. kramabaddha paryAyanI zraddhAmAM AtmonmukhI anaMta puruSArtha rahelo che. kramabaddha paryAyano svIkAra karavAthI puruSArtha UDI jAya che evo bhaya ajJAnIne lAge che, kAraNa ke te haju puruSArthanuM sAcuM svarUpa ja jANato nathI. vAstavamAM kramabaddha paryAyane mAnavAthI sapuruSArthano AraMbha thAya che, kAraNa ke saMpUrNa jagatanuM pariNamana kramabaddha mAnavAthI para upara daSTi rahetI nathI. koI paNa paristhitimAM pheraphAra karavAno vikalpa nathI raheto ane dRSTi svabhAvasammukha thaI jAya che. A ja samyak puruSArtha che. jyAM sudhI pheraphAra karavAnI dRSTi thaze tyAM sudhI UMdho ane vyartha puruSArtha thato raheze ane jyAre pheraphAra karavAnI dRSTi naSTa thaIne sahaja svabhAva tarapha dRSTi thaze tyAre samyak puruSArtha zarU thaze. paramAM pheraphAra karavAnI ceSTA e puruSArtha nathI, jIvanI mithyA mAnyatAnA kAraNe Avo avaLo puruSArtha thAya che. je jIva jJAnasvabhAvasammukha thato nathI, viparIta bhAvonA uchALA ochA karato nathI ane thavAnuM haze te thaze ema kahIne puruSArthano niSedha kare to te jIva svacchaMdI che. kramabaddha paryAya e kAMI mithyAtva poSavA mATenI vAta nathI. e to mithyAtva maTADavA mATenI vAta che. jIva jo kramabaddha paryAyanA siddhAMtane yathArthapaNe samaje to jJAnasvabhAvanI sanmukhatA dvArA tenuM mithyAtva nAza pAme che. (3) kALanuM bahAnuM vaLI, keTalAka jIvo kahe che ke paMcama kALamAM mokSano abhAva kahyo che, mATe puruSArthanuM phaLa maLe ema nathI, tethI atyAre mokSanI mahenata karavAno artha nathI. kALa duSama che, sAkSAt tIrthakara bhagavaMtano viraha varte che, jJAnIpuruSane oLakhavA muzkela che, tethI puruSArtha thato nathI; hINo kALa cAle che, eTale kaMI karavAnI sUjha paDatI nathI; paraMtu A sarva mAtra bahAnAM che. pramAdane poSavAvALA vikRta bhAvo che. A bahAnAMnI pAchaLa paramArthanI icchAno abhAva che. potAne paramArthanI ruci nathI, AtmahitanuM kAma karavuM nathI, tethI potAnI niSkriyatAno Aropa kALa upara lagAve che. AvAM puruSArthahInatApreraka vacanothI sAvaceta rahevA zrImad kahe che ke - ajJAnIo Aja "kevaLajJAna nathI', "mokSa nathI" evI hInapuruSArthanI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vAto kare che. jJAnInuM vacana puruSArtha prere tevuM hoya. ajJAnI zithila che tethI evAM hInapuruSArthanAM vacano kahe che. paMcamakALanI, bhavasthitinI, dehadurbaLatAnI ke AyuSyanI vAta kyAreya paNa manamAM lAvavI nahIM; ane kema thAya evI vANI paNa sAMbhaLavI nahIM." jJAnInI vANI haMmezAM puruSArthapreraka ja hoya che. jJAnIoe kALanuM duSamapaNuM darzAvyuM che te jIvane puruSArtharahita karavA arthe darzAvyuM nathI, paNa puruSArtha jAgRti arthe darzAvyuM che. paramArthaprAptimAM aMtarAyabhUta kAraNone lIdhe temaNe kALanuM duSamapaNuM kahyuM che, paraMtu jIvane puruSArthahIna karavA mATe nahIM paNa puruSArtha jAgRta karavA arthe tema kahyuM che. kALane duSama kahyo che te AtmArthamAM niSkriya thavA mATe nahIM paNa vizeSa sakriya thavA mATe kahyo che, kAraNa ke anukULa kALamAM jo ochI jAgRti hoya to kadAca ochI hAni thAya, paNa AvA pratikULa kALamAM to vizeSa jAgRti rAkhavI yogya che. jema kaThina kALa hoya to arthopArjana arthe vadhAre prayatna karavo paDe. vizeSa prayatna na karavAmAM Ave to bhUkhe maravuM paDe; tema A kaThina duSama kALamAM paramArthaprApti arthe vizeSa AtmapuruSArtha khurAvavo joIe, nahIM to saMsAramAM duHkha bhogavavuM paDe. tethI zrImad bhalAmaNa kare che ke A kALamAM mokSa nathI evI hIna puruSArthanI vAto karavI nahIM tathA sAMbhaLavI paNa nahIM. A kALe, A kSetre sAkSAt mokSa thato nathI topaNa eka ja bhava bAkI rahe tyAM sudhIno puruSArtha to jIva avazya karI zake che. A kALamAM A kSetre mAtra eka bhava ja bAkI rahe evuM ekAvatArIpaNuM prApta thaI zake eTalI sAdhanA to jarUra karI zakAya ema che. zAstramAM A kALamAM ekAvatArIpaNAno niSedha nathI. 2 ekAvatArIpaNAno jaina zAstromAM sarvatra svIkAra che, temaja A kALamAM apramatta munidazA prApta thaI zake che ema jaina zAstromAM pratipAdita thayeluM che. sAtamA guNasthAna sudhInI dazA hajI paNa sADA aDhAra hajAra varSa sudhI A bharata kSetramAM vidyamAna raheze. Ama chatAM ajJAnI jIvo kALano doSa kADhe to tyAM jIvano potAno ja doSa che ema jJAnIo kahe che. zAstrakAroe paMcama kALane dagdha akALa kahyo che, paraMtu te to kevaLajJAnanI prAptinI apekSAe akALa kahyo che, samyagdarzana mATe kAMI akALa nathI. samyagdarzana to A paMcama kALamAM paNa thaI zake che. samyagdarzana mATe to atyAre paNa sukALa che, uttama avasara che; mATe kALanuM bahAnuM kADhIne samyagdarzananA puruSArthamAM pramAdI thavA 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.703 (upadezachAyA-6) 2- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajI racita, 'dravyasaMgraha', gAthA 57nI TIkA 3- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, niyamasAra', gAthA 154 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 yogya nathI. samyakatvAdi dharma avazya karavA yogya che. Ama, A kALamAM mokSamArga kaMI baMdha nathI thaI gayo. A kALamAM paNa mokSamArga to khullo ja che. mokSanI ArAdhanA to karI ja zakAya che. A duSama kALamAM paNa mumukSu jIva puruSArtha kare to mokSa mATenI sAdhanA thaI zake ema che. jIva jo sAdhanA kare to Atmavizuddhi thayA vinA rahe nahIM. jIve karelo puruSArtha vyartha jato nathI, mATe teNe puruSArtha avazya karavo joIe. je avasara maLyo che teno pUro sadupayoga karavo joIe. pramAda choDI utsAhI valaNa apanAvavuM joIe. AtmArthamAM niSkriya na banatAM sakriya banavuM joIe. duSama kALathI kSobha na pAmatAM mokSamArgano parama puruSArtha AtmavIrya gopavyA vinA karavo joIe. zrImad lakhe che - | 'paMcamakALamAM mokSano abhAva Adi zaMkAothI jIve bAhya vRtti karI nAMkhI che; paNa jo AvA jIvo puruSArtha kare, ne paMcamakALa mokSa thatAM hAtha jhAlavA Ave tyAre teno upAya ame laIzuM. te upAya kAMI hAthI nathI, jhaLahaLato agni nathI. maphatano jIvane bhaDakAvI dIdho che. jJAnInAM vacana sAMbhaLI yAda rAkhavAM nathI, jIvane puruSArtha karavo nathI; ane tene laIne bahAnAM kADhavAM che. A potAno vAMka samajavo. samatAnI, vairAgyanI vAto sAMbhaLavI, vicAravI. bAhya vAto jema bane tema mUkI devI. jIva taravAno kAmI hoya, ne sadgurunI AjJAe varte, to badhI vAsanAo jatI rahe." (4) karmanuM bahAnuM vaLI, keTalAka jIvo karmanuM bahAnuM Ape che. teo karmane AgaLa dhare che ane karmanI sattA AgaLa potAne pAMgaLA mAne che. teo kahe che ke karmano udaya AtmAmAM vikAra utpanna karAve che. jevo karmano udaya hoya che te pramANe AtmAmAM vikAra thAya che, mATe jyAre karma rasto Apaze tyAre vikAra dUra thaze. karmanA udaya anusAra AtmAnA bhAva thAya che, tethI jyAre karmano udaya anukULa thaze tyAre ja huM puruSArtha karI zakIza. atyAre karmanuM ghaNuM jora che, tethI huM puruSArtha karI zakato nathI.' karmanA udaya AgaLa potAnI asamarthatA mAnavI, potAnA vikAranuM kAraNa karmane mAnavuM e mAnyatAnI viparItatA che. jIva potAnAM pariNAma karavAmAM saMpUrNapaNe svAdhIna che. tenuM pariNamana svataMtra che. jIva ane karma bane taddana judAM judAM dravyo che, potapotAmAM svataMtra che ane anAdi-anaMta TakIne pote ja potAnI hAlata badalAve che. dareka dravyanI paryAya te dravya pote ja kare che. eka dravya bIjA dravyane kAMI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.719 (upadezachAyA-10) Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karI zake nahIM. dareka dravya svadravya-kSetra-kALa-bhAve astirUpe che ane paradravya-kSetra-kALabhAve nAsirUpe che. karma pote potAnAM svadravya, kSetre, kALe ane bhAve atirUpe che ane AtmAnAM dravya, kSetre, kALe ane bhAve nAstirUpe che. AtmA ane karma nijadravyamAM nijarasathI varte che. te dravyAMtararUpe anya dravyamAM saMkramaNa pAmatAM nathI. karmano udaya AtmadravyamAM saMkramaNa pAmato na hovAthI te AtmAne pariNAvI zakato nathI. vastusthiti A pramANe hovAthI karmanuM pariNamana AtmAmAM vikAra karAvatuM nathI. AtmAmAM vikAra upajAvI zake evuM sAmarthya karmamAM nathI. karmane e adhikAra ja nathI ke te AtmAne vikAra karAvI zake. vikAra karavo e potAne AdhIna che. jIva pote svataMtrapaNe karmanA udayane AdhIna thaI vikAra kare che. tenI potAnI bhUlanA kAraNe ja vikAra thAya che, karmanA kAraNe nahIM. 'A prakAranA karmanA udayamAM jIva AvA bhAva kare che' ityAdi kathano zAstramAM Ave che, tenuM tAtparya ema nathI ke karma jIvane vikAra karAve che. te to nimittanI mukhyatAthI karelAM kathano che. jIva jyAre svataMtrapaNe vikArI bhAva utpanna kare che te samaye nimittarUpa dravya karyuM hatuM tenuM jJAna karAvavA ane jIvanI vikArI bhAvarUpa paryAyanI jAti tathA taratamatAnuM jJAna karAvavA mATe karmanI pradhAnatAthI evAM kathana karavAmAM Ave che; nahIM ke jIva karmane AdhIna che evuM siddha karavA. paraMtu ajJAnI jIva potAnI viparIta mAnyatA dRDha karavA mATe zAstro vAMcIne paNa viparIta artha kADhe che. potAnI svataMtratA svIkAravAne badale te potAne karmane AdhIna mAne che. te mAne che ke karmanA udayanA kAraNe potAmAM vikAra thAya che, potAne baMdhana thAya che. jo karmano udaya jyAre jyAre Ave, tyAre tyAre AtmAe vikAra karavo ja paDato hoya to AtmA to kyAre paNa nirvikArI na thaI zake. jo karmanA udayathI baMdha thato ja hoya to sarva saMsArI jIvone karmano udaya niraMtara raheto hovAthI sadAkALa baMdha thayA ja kare. jo ema hoya to pachI to koI paNa AtmA kadI paNa karmathI AtyaMtika chUTo paDIne siddhapadanI prApti karI zake ja nahIM. karmanA udayathI vikAra thAya ane vikArathI karmano baMdha thAya, vaLI pAchA tenA udayathI vikAra thAya - e ja pramANe paraMparA cAlyA kare to jIvano mokSa thAya ja nahIM. paraMtu ema che ja nahIM. karmanA udayamAM jIve avazya vikAra karavo joIe evo koI niyama nathI. jIva potAnI bhUlanA kAraNe udayane vaza thaIne vikAra kare che. potAnA doSe ja tene baMdhana che. jIva jo vikAra na kare to kadI paNa vikAra na thAya. jo doSa karmanA kAraNe thato hoya to karma TaLe tyAre doSa TaLe ane jIvanA hAthamAM kAMI rahe nahIM. paraMtu vastusvarUpa ema nathI. jIva pote svataMtra rIte doSa kare Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 69 che ane te pote te doSane TALI zake che. bhUla karavAmAM jIva svataMtra che ane TALavAmAM paNa svataMtra che. savaLuM karavAmAM temaja UMdhuM karavAmAM jIva svataMtra che. potAnA AtmAnuM bhaluM athavA buruM karavAvALo jIva pote ja che. tene hAni athavA lAbha pahoMcADanAra svayaM jIva ja che. potAno sudhAra ke bagADa, potAnuM hita ke ahita jIva svayaM ja karI zake che, anya koI nahIM. karmanA udayamAM jIva jAgRti na rAkhe to te rAgAdi vikArI bhAvarUpe pariName che ane tenA AtmAnuM ahita thAya che, paNa jo te AtmajAgRti rAkhe to te karmanA udayane vaza thato nathI ane Atmahita thAya che. puruSArtha phoravIne jo te svarUpajAgRti rAkhe to mokSamArge AgaLa vadhe che. upayogane svarUpa pratye laI javAno puruSArtha karatAM mokSano upAya sadhAya che, mATe jIve svarUpajAgRtino puruSArtha karavo joIe. A puruSArtha jIva avazya karI zake che ane temAM koI karma bAdhA karI zakatuM nathI. karma jIvane puruSArtha karatAM aTakAve che e vAta traNe kALamAM sAcI nathI. jo jIva puruSArtha na kare to avazya jIvano ja doSa che, karmano nahIM; paraMtu jene paramArthanI icchA nathI evo jIva AtmAno Azraya to karato nathI ane karmane doSa Ape che. pote puruSArtha karavA samartha hovA chatAM te puruSArtha karato nathI ane vAMka kADhe che karmanA udayano. dharma karavA dhAre to te karI zake tema che, paraMtu pote puruSArtha karato nathI ane darzAve che ke karmanA svAmitvanA kAraNe pote puruSArtha upADI nathI zakato. te kahe che ke 'karmano udaya evo che ke dharmakArya karavAnI icchA khUba hovA chatAM dharma thaI zakato nathI. karma mane dharma karavA detAM nathI.' karma tene dharma karavA detAM nathI, paraMtu vyApAra karavA de che, sAMsArika kAryo karavA de che! dhana kamAvavAmAM tene karma ADuM AvatuM nathI, temAM to te ghaNo puruSArtha kare che; paraMtu dharma karavAmAM tene karma ADuM Ave che, tethI te temAM puruSArtha nathI karI zakato! jIvanAM pariNAmonI kevI vicitratA che! A ja sAbita kare che ke tene dharmamAM kharekhara ruci nathI. te sAMsArika kAryomAM potAno upayoga joDe che, paNa dharmamAM joDato nathI. saMsAranAM kAryomAM potAnA puruSArthathI siddhi thatI na dekhAya topaNa tyAM jIva puruSArtha karyA kare che ane parama hitarUpa, prayojanabhUta evA mokSa mATe puruSArtha nathI karato. A ja batAve che ke tene mokSapuruSArtha hitarUpa lAgyo nathI. jIvane mokSanI sAcI abhilASA nathI, tene viSaya-kaSAyAdi bhAvamAM ja rahevuM che ane sAthe mumukSutAno DhoMga karavo che. tene svacchaMde pravartavuM che ane dhArmika paNa kahevaDAvavuM che. jo te potAnI arucino, saMsAralolupatAno svIkAra karI le to te adhArmikamAM khape, tethI te AvI yuktio kare che. te potAnI bhUlane DhAMkavA mATe tarka Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zodhe che. te bhUlanuM uparANuM laI, tarkathI siddha karI Ape che ke pote nirdoSa che, doSa to karmano che. aparAdha svayaM kare che, paraMtu tenI javAbadArI te karma upara AropI, karmane tenuM kAraNa banAvI, potAne niraparAdhI siddha karavAnI jIvane anAdithI Adata paDI gaI che. potAnI bhUlanuM kAraNa zodhavA mATe jenI najara karma upara jAya che te mahAjUTha Acare che. potAnI bhUlanI javAbadArI karma upara nAkhavI e to mahA anIti che. jIva karmane ja doSa ApyA kare te anAcAra che. je Avo anAcAra Acare che te jIva sudharI zakato nathI. karma upara doSAropaNa karavAthI sudharavAno mArga ja baMdha thaI jAya che. mATe jIve potAnI dRSTi karma uparathI haTAvI potAnI bhUlano svIkAra karavo joIe. bhUlanuM uparANuM na levuM joIe. tene chupAvavAno prayatna na karavo joIe. bhUlano svIkAra sAhasika sAdhakapaNuM mAMge che. svIkAravuM ke 'bhUla kAMI karmanI nathI, paraMtu mArI che. karma mane bhUla karAvI zakatuM nathI. A mArI ja bhUla che ane mAre e sudhAravI joIe." "mArI nabaLAI che' ema jIva mAne to te chUTI zake che. khAmI jo svayaMmAM jaNAya che to rUpAMtaraNa arthe prayAsa thAya che. je karmanI bhUla hovAnuM mAnato nathI ane svayaMnI bhUla jovAnuM zarU kare che, tenAmAM potAnI cetanAne badalavAnI taiyArI jAge che, tenI aMtaryAtrA zarU thAya che ane tenI bhUla naSTa thaI jAya che. mATe bhUlano prAmANikatAthI svIkAra karavo joIe. krodhAdi vikArI bhAvono javAbadAra karmane mAnavAmAM Ave to eno artha e thAya ke AtmA krodhAdi bhAvone ghaTADI zake nahIM, vadhArI zake nahIM ke teno abhAva karI zake nahIM. badhuM karma upara nirbhara raheze. Ama mAnavAthI karavAthI to krodhAdi bhAvono kSaya karavAno zAstra-upadeza paNa ayathArtha Tharaze, paNa jinavANInuM ayathArtha hovuM to asaMbhava che. AthI siddha thAya che ke karma jIvane vikAra karAvatuM nathI, puruSArtha karavAmAM rokatuM nathI; jIva puruSArtha karavAmAM svAdhIna che, svataMtra che. AtmA anaMta vIryano dhaNI che, behada akhUTa sAmarthyano dhAraka che. te jyAre potAnuM vIrya phorave, potAnI aciMtya anaMta zakti pragaTa karavAno puruSArtha kare, tyAre jaDa karmanI tAkAta nathI ke tene rokI zake. anaMta kALanAM anaMtAnaMta karmano mAtra be ghaDImAM pote potAnA puruSArtha dvArA kSaya karI zake evI jenAmAM sahaja zakti bharI che evA AtmAne rokavA koNa samartha che? zrImad kahe che - anaMtakALanAM karma anaMtakALa gALe jAya nahIM, paNa puruSArthathI jAya. mATe karmamAM baLa nathI paNa puruSArthamAM baLa che. tethI puruSArtha karI AtmAne UMco lAvavAno lakSa rAkhavo. ..... anAdikALanA ajJAnane lIdhe jeTalo kALa gayo teTalo Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 71 kALa mokSa thavA mATe joIe nahIM, kAraNa ke puruSArthanuM baLa karmo karatAM vadhu che. keTalAka jIvo be ghaDImAM kalyANa karI gayA che!" paramArthanI icchA nathI evA jIvane, karmono be ghaDImAM kSaya karI zakavAmAM samartha evA potAnA baLavAna AtmAnI zaktimAM zraddhA nathI, paNa karmanA baLavAnapaNAnI zraddhA che. AvI viparIta mAnyatAnA kAraNe jIva puruSArthahIna thAya che, paraMtu paramArthanI icchAvALA mumukSu jIvane sadguru dvArA anaMta vIryavAna AtmasvarUpano nirNaya thayo hoya che ane te niSThApUrvaka satya puruSArtha karato rahe che. AtmAnI svAdhInatA ane anaMta zaktino nizcaya thayo hovAthI tenI daSTi karma upara nathI hotI. te svAtmAbhimukha rahevAno, potAnA zuddhAtmasvarUpanA anusaMdhAnanA prayatnamAM lAgelo rahe che. te puruSArthanA baLathI karmanA baMdhana toDavAnA ane AtmAnI pUrNa zuddha dazA pragaTa karavAnA kAryamAM tallIna rahe che. (5) paristhitinuM bahAnuM vaLI, keTalAka jIvo potAne prApta thayela paristhitimAM puruSArtha thaI zake ema nathI evuM bahAnuM Ape che. potAne maLelA saMjogomAM sAdhanA karI zakAya ema nathI evuM teo batAve che. koI kahe che ke "tIvra pratikULatA che, tethI huM dharma karI nathI zakato; anukULatA thaI jAya to huM dharma karIza.' to vaLI koI kahe che ke A anukULatAmAM mohavaza kheMcAI javAya che. thoDI pratikULatA hoya to dharma karavAnuM mana thAya ane puruSArtha UpaDe.' jIva bahAnAM zodhavAmAM atyaMta kuzaLa hovAthI pratyeka avasare saMjogono vAMka kADhato phare che. AtmAnA sAmarthyanI koI maryAdA che ja nahIM. jIva game te saMyogomAM puruSArtha karI zake che. bAhyamAM game tevA pratikULa ke anukULa saMyoga hoya to paNa jIva puruSArtha karI zake che. narakanI pratikULatA sAme manuSyapaNAnI pratikULatA to koI gaNatarImAM che ja nahIM. nArakI jIvane atyaMta pratikULa saMyogo prApta thAya che. narakamAM duHkhanA evA saMyogo che ke jenuM varNana sAMbhaLatAM arerATI thaI jAya che. aneka prakAranI puNyAI vacce vasatA rAjAnA yuvAna kuMvaranuM mAkhaNanA piMDa jevuM suMvALuM-komaLa zarIra hoya ane tene lokhaMDa gALavAnI bhaThThImAM jIvato upADIne pheMkavAmAM Ave to temAM saLagatAM tene jeTaluM duHkha thAya tenA karatAM paNa anekagaNuM duHkha narakamAM jIvane vedavuM paDe che. tyAM narakabhUminI mahAbhayAnaka vedanA hoya che, temaja paramAdhamI devo paNa bhayaMkara vedanA pahoMcADe che. te uparAMta samasta jIvana bhUkha-tarasamAM vyatIta thAya che. AvI bhayaMkara vedanAnA prasaMgamAM paNa sAdhaka jIva samyagdarzana pragaTAvI zake che. e ja rIte svarganA 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.697 (upadezachAyA-5) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jIvane bAhya anukULa saMyogo vipula pramANamAM prApta thAya che. aneka riddhi-siddhilabdhio tathA aDhaLaka bahumUlya bAhya saMpatti Adino yoga hovA chatAM sAdhaka jIva te sarvamAMthI upayogane pAcho kheMcI zake che. "suMdara zarIra ane sAnukULa saMyogo e paranI racanA che, emAM kazuM mAruM nathI' evI jAgRtipUrvaka te svarUpamAM dRSTi sthApI zake che. svarganA atyaMta anukULa saMyogamAM paNa samyagdarzana pragaTAvI zake che. evA koI saMyoga nathI ke jemAM sAdhanA na thaI zake, dharma na thaI zake. aMdhAruM game teTaluM gADha hoya, paNa te prakAzane pragaTavAmAM bAdhArUpa na banI zake; te ja pramANe evI koI paristhiti nathI ke je sAdhanA karavAmAM aTakAve, kAraNa ke sAdhakarUpa ke bAdhakarUpa thavAno guNa paristhitimAM che ja nahIM. paristhiti aMtarmukha thavAmAM aMtarAya karI zakatI nathI. jIva ja jo potAne rokavA icche to te vAta judI che. paristhiti kAMI tene rokatI nathI, rokI zakatI paNa nathI. aMdara na javAmAM jIvanI aruci ane pramAda ja kAraNabhUta che. paristhiti upara kazuM ja nirbhara nathI. jIva paristhitine kaI rIte le che tenA upara ja badhuM nirbhara che. koI rastA upara paDelA paththarone paNa pagathiyAM banAve che, jyAre paristhitine khoTI rIte mUlavI koI pagathiyAne paNa paththara gaNI - rastAnI ADa gaNI teno vAMka kADhe che! tethI jIvanI dRSTi upara ja badhuM nirbhara che. jIvano paristhiti taraphano dRSTikoNa ja javAbadAra che. paristhiti taraphano abhigama viparIta hoya to jIvanI vRtti viSama bane che ane tene sAdhanA karavI azakya lAge che. te anukULatA ke pratikULatA bannemAM sAdhanA nathI karato, jyAre sAdhakano saMyogo pratyeno abhigama yathArtha hovAthI te anukULatA ke pratikULatA bannemAM sAdhanA kare che. te anukULatAmAM lIna thaIne ke pratikULatAmAM dIna thaIne ArAdhanAthI Dagato nathI. te dareka paristhitimAM potAnI ArAdhanA cAlu rAkhe che. Ama, paristhitinI anukULatA-pratikULatA AtmadhyAnane rokatI nathI. cidAnaMdamUrti, nirdoSa, nirlepa caitanyagoLo aMtaramAM birAjamAna che. temAM ekAgratA karavI te hitakara che, bAkI badhA bhAva ahitakara che. bahAranI koI paristhiti hitarUpa ke ahitarUpa nathI. sarva parasaMyogo joya che, mATe jIve temAM ThIka-aThIkapaNAno bhAva AropavAnuM choDI devuM joIe. saMyogonI phariyAda na karavI joIe, paraMtu yathArtha sAdhanA karavI joIe. phariyAdI valaNa na rAkhatAM dareka paristhitimAM sAdhanAmaya ja rahevuM joIe. paristhitino vAMka na kADhatAM aMtarmukhatAnA prayatna karavA joIe, nahIM to klezita bhAvamAM rahevAnuM thAya che. paristhitiomAM ulajhAvAnuM nathI paNa aMtaramAM cAlyA javAnuM che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-13) 73 (6) vyaktinuM bahAnuM vaLI, keTalAka jIvo anya vyaktionA kAraNe pote puruSArtha nathI karI zakatA evuM bahAnuM Ape che. strI, putrAdi puruSArtha karavAmAM ADA Ave che, baMdhana kare che evuM teo kahe che. vAstavamAM parivAra Adi kaMI temane baMdhanakartA nathI. e baMdhana temaNe svayaM utpanna karyuM che. teo svayaM pote iSTa mAnelI strI AdinI sevAkALajImAM tatpara rahe che. jo teo temanI sevA na kare, temanI pAchaLa doDadhAma na kare to koImAM evI zakti nathI ke temane strI Adino sevaka banAve. pote ja potAnI bhUlathI temano gulAma bane che. jIva pote ja strI AdinA prabhAvamAM Ave che. te svataMtrapaNe anya vyakti pratye kAmAdi bhAva seve che. Ama chatAM jyAre kAmAdi vRtti UThe che tyAre tenuM AropaNa te nimittarUpa banelI anya vyakti upara ja kare che. te potAnI vAsanAnuM AropaNa strI upara kare che. strIe kaMI tenI vAsanAne janma Apyo nathI ane tenA mokSane paNa bAnamAM pakaDI rAkhyo nathI, chatAM te strIne mokSanI prAptimAM ADakhIlIrUpa - aMtarAyarUpa gaNe che. te samajato nathI ke strImAM rahelI sukhabuddhinA kAraNe potAne vAsanA utpanna thAya che, temAM strIno koI doSa nathI. jIvanuM mana eTaluM ruNa che ke te potAnA doSanuM kAraNa bIjA upara Aropita kare che. jyAre paNa tene krodhano bhAva thAya che tyAre tenuM kAraNa anya upara Aropita karI de che. krodha thAya tyAre te anya vyaktine doSa ApatAM ema kahe che ke teNe mane krodha karAvyo.' te kahe che ke "jo te Ama na bolyo hota to mane krodha na Avata', 'jo te evuM na karata to huM gusse na thAta.' krodhano bhAva jyAre jIvane pragaTe tyAre sAme je nimitta hoya, te nimitta upara jIva krodhanuM kartutva AropI de che. jo koI pratye tene krodha thAya che to te krodhanA anubhavamAM svayaMnI javAbadArI bhUlI bese che ane sAmevALI vyakti ja tenA lakSamAM rahe che. te potAnA AMtarika kendrane bhUlI jAya che ane anyane potAnuM kendra banAvI de che. anAdithI Aja paryata jIvanI yAtrA bahirmukha ja rahI che ane tethI teno upayoga bahAra ja doDe che. tenI dRSTi UlaTI che. te mAne che ke potAnA doSa mATe sadA bIjo mANasa ja javAbadAra che. hakIkatamAM bIjo mANasa bilakula javAbadAra nathI. jIvanA doSa mATe bIjuM koI javAbadAra nathI, jIva pote ja javAbadAra che. jIvanI aMdara je paDyuM che tene bahAra AvavAno moko ja bIjI vyakti Ape che. jo jIvamAM dhRNA haze to dhRNA bahAra Avaze ane prema haze to prema bahAra Avaze. anya to mAtra nimitta che. te kaMI javAbadAra paribaLa nathI. te to jIvanI khAmI Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bahAra lAvavAnuM nimittamAtra che. jIva je sthitimAM che, teno javAbadAra te pote ja che. doSa karavA mATe bIjuM koI tene pharaja pADI zakatuM nathI. koI tenA upara baLajabarI karI zake evuM vastunuM svarUpa ja nathI. te pote ja doSane mATe javAbadAra che ane jyAM sudhI te A javAbadArI potA upara nathI leto, tyAM sudhI te badalAI zakato nathI. mATe svIkAravuM ke 'doSa mArA ja kAraNe thAya che, mArA doSanuM nirmANa huM ja svataMtratApUrvaka karuM chuM.' jo A vAta dRDhapaNe cetanAnA UMDANamAM UtarI jAya to jIva doSakSayanA mArge AgaLa vadhI zake che. (7) mArganI kaThinatAnuM bahAnuM vaLI, keTalAka jIvo puruSArtha na karavA mATe mokSamArganI kaThinatAnuM bahAnuM Ape che. teo kahe che ke "ATalI kaThaNa vAta mArAthI saMbhavita nathI, mATe huM puruSArtha nahIM karI zakuM.' te puruSArthane kaThina batAvI puruSArtha karato nathI. A tenI cAlAkI che. puruSArtha kaThaNa che ema batAvavuM e tenI puruSArthathI bacavAnI cAla che. puruSArtha karavo na paDe te mATe e AvuM bahAnuM kADhe che. satu saraLa che, sarvatra che, sugama che; ane chatAM jIva tene kaThina kahe che. te saraLa cIjane paNa jaTila banAvI de che. mokSamArga atyaMta saraLa che, paraMtu tenuM citta saraLa nathI, mATe te tene kaThina banAvI de che. vakra buddhinA kAraNe saraLa mokSamArgane paNa jIva duSkara banAvI de che. dharma saraLa che, sahaja che ane chatAM mananAM jAtajAtanAM nakharAMo vaDe te tene duHsAdhya banAvI mUke che. tene potAnA svarUpano mahimA nathI, paribhramaNano bhaya nathI, tethI potAnA svarUpa tarapha DhaLavAnA prayatnane kaThina mAne che. tene zubhAzubha bhAvono utsAha Ave che, paNa svabhAvano anubhava karavo kaThina mAnato hovAthI temAM tene utsAha Avato nathI. te paranI vAta, paramAM pheraphAra karavAnI ceSTA hoMzathI kare che, paNa svabhAvanI vAtamAM - svAbhAvika pariNamananA puruSArthamAM tene hoMza AvatI nathI. kevI vicitratA che ke svAdhIna kAryane jIva agharuM mAne che ane sarvathA parAdhIna evA paramAM pheraphAra karavAnA azakya kAryane jIva saheluM mAne che. parapadArthonA pariNamanamAM hastakSepa je sarvathA asaMbhava che, tene jIva saraLa mAne che ane sahaja svAdhIna nijAtmasvarUpane potAnuM mAnavuM-jANavuM tene te kaThina mAne che. parapadArthonuM pariNamana potAnA hAthamAM che ja nahIM ane chatAM tenA kartutvane te saraLa mAnI le che ane sahaja saraLa evA potAnA AtmAnA anubhavane mahAkaThina mAnI le che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 75 AtmAno anubhava karavAnuM kArya muzkela mAnavuM e jIvanI arucinuM ghAtaka che. paramArthanI arucinA kAraNe jIva te kAryane durgama mAne che. paramArthanI rUci hoya to puruSArtha saraLa lAge che ane na hoya to kaThina lAge che. paramAM ruci rahe tyAM sudhI agharuM manAya che ane svanI ruci thatAM saheluM manAya che. ruci na hovAthI jIva cAlAkIo kare che. paramArthanI ruci jAgatAM ja te koI bahAnAM kADhato nathI. jene paramArthanI icchA jAge che te jIvane puruSArtha upADavo kaThina lAgato nathI. A anAdikAlIna mithyAtvane kevI rIte toDI zakIza? bhagavAna AtmAno anubhava kevI rIte karI zakIza?' ityAdi pAmaratAnA vicAro, kAyaratAnA vikalpo tene AvatA nathI. 'A kArya saraLa che ane mAre te karavuM ja che' evo teno nirNaya hoya che. te AtmAnA aciMtya sAmarthyano bharoso lAvI potAnI pariNatimAM baLa pragaTAve che. te AtmAno mahimA lAvI ugra puruSArtha upADe che. teno upayoga paramAMthI haTI svamAM DhaLavA lAge che ane koI dhanya paLe te potAnA AtmAno anubhava karI le che. jyAM paramArthanI AvI prabaLa icchA hoya tyAM AtmAno anubhava thAya che. AtmAno anubhava kaThina nathI, te avazya karI zakAya che. jo tiryaMcanA dehamAM rahela jIva AtmAno anubhava karI zake che, to manuSyadehamAM rahela jIva kema AtmAno anubhava na karI zake? jyAre pUchavALA pazu karI zake che to zuM mUMchavALA manuSya te na karI zake? jarUra karI zake. te mATe aMtaranI laganI joIe, niSThA joIe. tIvra ruci hoya tyAM kaMI ja asaMbhavita nathI. (8) samayanA abhAvanuM bahAnuM vaLI, keTalAka jIvo samayanuM bahAnuM darzAve che. sapuruSArtha karavA mATe potAne samaya maLato nathI evuM bahAnuM te kADhe che. puruSArthathI bacavA te kahe che ke "sAdhanA karavA mATe mArI pAse samaya kyAM che? sAdhanAnI vAta e sArI vAta che, sAcI vAta che, karavA jevI che, karavI paNa che; paNa atyAre huM te mATe samaya ApI zakuM ema nathI.' "mAre keTalAM badhAM kAma karavAnAM paDyAM che. sAdhanA mATe samaya kADhavo to azakya che.' 'bhaviSyamAM jyAre samaya haze tyAre sAdhanA karIza. nivRtta thaIza tyAre jarUra karIza, paNa hAla to pharajo bajAvavAnI che, mATe huM khUba dilagIrIpUrvaka sAdhanA mokUpha rAkhuM chuM.' 'sAdhanAnI upayogitA huM barAbara samajI gayo chuM ane AgaLa upara huM sauthI paheluM kAma A ja karIza.' atyAre huM mArI bahoLI sAMsArika javAbadArIonA kAraNe sAdhanA karI zakuM ema nathI, paNa mokSanI mane tIvra utkaMThA che.' AvA jIvane chUTavAnI sAcI abhilASA jAgI nathI, sAdhanAnI sAcI ruci thaI nathI, paNa te evuM batAve che ke "mane ruci to bahu che, paNa samaya nathI.' zuM e Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sAcuM che ke tenI pAse samaya nathI? zuM kharekhara tenI pAse samaya nathI? tenI pAse samaya to che, paNa ruci nathI. te kahe che ke "mArI pAse samaya raheto nathI', paraMtu te keTalAM badhAM anAvazyaka kAmomAM lAgelo rahe che. anAvazyaka kAmo mATe tene pUrato samaya maLI rahe che. te binajarUrI kAmo kare che, duniyAnI ADIavaLI vAto kare che, paraMtu potAnA uddhAranI vicAraNA karato nathI. dezanA uddhAranI yojanAo banAvavAmAM samaya vApare che ane kahe che ke potAnI sAdhanA mATe samaya nathI. te potAnA samayane hoTala, sinemA, TI.vI., chApAM, pAnAM ramavA AdimAM veDaphI nAkhe che ane pachI bUmarANa macAve che ke samaya kyAM che? jIvanI pAse samaya to che - rojanA covIsa kalAka! ane e samayanI vaheMcaNI paNa tenA ja hAthamAM che. e covIsa kalAkamAMthI keTalA kalAka kayA kAryamAM gALavA e tenI marajInI vAta che. tenI marajI tenAM potAnAM viziSTa dhoraNo pramANe samayanI vaheMcaNI karatI jAya che. kAmamAM, ArAmamAM, manoraMjanamAM, gappAMmAM, niMdAmAM - potAnI icchA pramANe, ruci hoya te pramANe jIva samaya phALave che ane bAkInA kAma mATe, jemAM ruci nathI te mATe samaya nathI' ema kahe che. samaya nathI' - ema kahIne pote sAdhanA karI zakaze nahIM ema dilagIrI batAve che. te dayAmaNo thaIne kahe che ke 'vidhi to khUba sarasa che, karavA yogya che ane mAre karavI paNa che, paraMtu samaya nathI. bIjAM keTalAM kAma paDyAM che, te patAvavAM paDe ema che.' Ano artha e ja thAya che ke tene sAdhanA mahattvapUrNa lAgI ja nathI. tene sAdhanA karavA karatAM dhana Adi ekaThAM karavAM vadhu mahattvapUrNa lAge che. tene lAge che ke rUpiyA vinA kaI rIte cAle? pahelAM rUpiyA pachI sAdhanA. sAdhaka to enuM nAma ke jene dhana karatAM dharma vadhAre mahattvapUrNa lAge, patnI-putra karatAM paramAtmA vadhAre mahimAvaMta lAge, pada-pratiSThA karatAM paramAtmAno anugraha vadhAre mUlyavaMta lAge. jIvane sAdhanAnI jarUriyAta ja lAgI nathI. te sAdhanAne TALe che, kAraNa ke tene lAge che ke sAdhanA jIvita rahevA mATe jarUrI nathI. roTalA vinA marI javAya, dhana vinA na jivAya; pAyAnI jarUriyAto mATe e jarUrI che. sAdhanA sthagita karI zakAya, kAraNa ke jIvita rahevA sAthe eno koI saMbaMdha nathI. enA vinA paNa jIvita rahI zakAya che, tethI te potAno puruSArtha sva pAchaLa lagADavAne badale para pAchaLa lagADe che. sAdhakane to sAdhanAmaya jIvana ja yathArtha jIvana lAge che, tethI tenuM vIrya saMsAranAM kAryone badale sAdhanAmAM ja ullase che. AvAM aneka mithyA bahAnAMo ApI puruSArthahIna thaI jIva AtmArtha cUke che. te bhavasthiti, kramabaddha paryAya, kALa, karma, paristhiti, vyakti, mArganI kaThinatA, Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-130 samayano abhAva Adi bahAnAM kADhI satya puruSArtha karato nathI ane AtmArthane chede che. zAstranAM kathanano marma samajato nathI ane tethI puruSArthahIna thAya che. jIvane puruSArtha karavo nathI ane chatAM potAne dharmamAM ruci che evuM dekhADavuM che, tethI te AvAM kutarko karato rahe che. kutarkonI ADamAM potAnI dharmanI aruci tathA pramAda chapAve che. te kAraNo evAM batAve che ke jethI potAnA doSo DhAMkAI jAya. te potAnuM kalpita vyaktitva UbhuM karI potAnI aMdara rahelI pazutAne DhAMke che. potAnuM varavuM rUpa anya jANe nahIM ane pote icche che tevI chApa loko potA mATe bAMdhe te dizAmAM tenA saghaLA prayatna vaLe che ane pachI potAnA avaLA prayatnothI UbhI thayelI chApane ja e potAnuM svarUpa samaje che. te bIjA pAse kevo dekhAya che tenA uparathI ja potAnuM mApa kADhe che. anyane te dhArmika dekhAto hovAthI te potAne dhArmika samajavA lAge che. potAne dharmanI ruci che evo DoLa karI bIjAne tevuM ThasAvatAM te pote paNa evuM mAnavA lAge che ke "mane to dharmanI khUba ruci che, paNa A karma AdinA kAraNe huM dharma nathI karI zakato.' tene potAnI pazutAnuM vismaraNa thaI jAya che. potAnI jAtane anyanI dRSTithI ane te paNa paDaLayukta dRSTithI jovI e narI AtmavaMcanA ja che. jIva doSone DhAMkI DhAMkIne potAnI jAtane ja chetare che. AvI AtmavaMcanAthI jIvane pArAvAra nukasAna thAya che. jyAM sudhI te AtmavaMcanA choDato nathI tyAM sudhI tenuM kalyANa zakya nathI, mATe jIve paDaLayukta pratibiMbane na jotAM jAtanuM sIdhuM darzana karavuM joIe. potAnI aruci, pramAdAdi chupAvavAM khoTAM bahAnAM na kADhatAM potAnA doSono svIkAra karavo joIe. mithyA vikalpo ke tarkomAM na aTakatAM paramArthanI icchA pragaTAvI sadgurunI AjJA anusAra satya puruSArtha karavo joIe. jo jIva paramArthane icchato hoya to teNe satya puruSArtha karavo joIe. pratyeka paLane AtmArthe gALI teno pUrepUro lAbha uThAvavo joIe. jIvanano sadupayoga karI levo joIe. nijasvabhAvane oLakhIne potAnA AtmAno uddhAra karavo joIe. potAnA svabhAvanA sAmarthyane oLakhavAmAM udyamI thavuM joIe. anaMta mahimAvAna bhagavAna AtmAnA mahimAthI paricita thavuM joIe. teno aciMtya mahimA sadguru pAsethI samajI vAraMvAra teno lakSa karavo joIe. e abhyAsamAM dakSa thavAthI bhagavAna AtmAnI zraddhA thAya che, bhagavAna AtmAnuM jJAna thAya che, bhagavAna AtmAmAM lInatA thAya che, nijAnaMdanI prApti thAya che. Ama, A gAthAmAM bhavasthiti Adi bahAnAM choDI AtmapuruSArtha jAgRta karavAnI zrImad preraNA Ape che. zrImad A gAthAmAM puruSArthapreraka prabaLa vANImAM kahe che ke bhavasthiti AdinuM bahAnuM laI, khoTAM AlaMbana grahaNa karI leza paNa pramAda Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sevavA yogya nathI. mithyA avalaMbana rahIne AtmArtha cUkI javo yogya nathI. ajJAnI jIva bhavasthiti vagerenI vAto sAMbhaLIne gaLiyA baLada jevo thaI saMsAramAM besI rahe che. puruSArtharUpI TAMgAne thaMbhAvI de che. te karma vagerenI AdhInatAnI DhIlI vAto karIne puruSArthanI avagaNanA kare che. jo jIva puruSArtha kare to tenAM anaMta kALanAM karmane paNa eka ja bhavamAM, eka ja aMtarmuhUrtamAM khapAvavAnuM sAmarthya AtmAmAM che, mAtra AtmA jAgavo joIe. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA A gAthA viSe lakhe che - "A karmanibaddha AtmAnA (puruSanA) puruSArthano mArga sadAya sAva khullo paDyo che. bhAvasthiti Adi khoTAM nhAnAM choDI daI jIva satya puruSArtha kare eTalI ja vAra che. A anaMta zaktinA svAmI puruSa-siMhano 'huMkAra karma-zRMgAlane nasADavA mATe basa che! mAtra AtmA UThavo joIe. A zAstrakAra zrImade vacanAmRtamAM vIragarjanA karI che tema "jaba jAeMge AtamA, taba lAgeMge raMga' uttiotti nAgrata | mohanidrAmAMthI jAgelo AtmA vivekakhyAti vaDe potAnA zuddha svarUpanuM bhAna pAmI vibhAvarUpa adharmane tyajI AtmasvabhAvarUpa sanAtana Atmadharmane bhaje, to avazya mokSa pAme, "puruSanuM svarUpamAM avasthAna thAya' e ja atre prastuta sUtramAM zAstrakAre prakAmyuM che.' A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'jo iccho paramArtha to, sadguru yoge zuddha; AzayathI AtmArthano, lAbha icchI aviruddha. pramattabhAva haThAvIne, karo satya puruSArtha; vadhatI jijJAsA vaDe, pAmo nija tattvArtha. haze thavAnuM te thaze, tathA bhavya paripAka; bhavasthiti Adi nAma laI, caDho nahIM bhavacAka. maMdapaNuM pariNAmanuM, karI anAdara svArtha; satya sukha bedarakArathI, chedo nahi AtmArtha.'2 * * * 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR.506-507 2- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.247 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti' , gAthA 517-520) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 131 1 1 on 1 21 mn, ko ni , 62 , 3 21 2 . Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 131 - gAthA 130mAM zrImade kahyuM ke je jIva paramArthane icchato hoya teNe satya bhUmikA 1 puruSArtha karavo joIe ane bhavasthiti Adi khoTAM avalaMbana laIne AtmalAbha gumAvavo na joIe. pAMca samavAya kAraNomAMthI mAtra ekane ekAMte svIkArI, anya kAraNono niSedha karatAM AtmakalyANathI vaMcita rahevAya che ema batAvI zrImade hInapuruSArthI jIvone sacoTa mArgadarzana ApyuM che. have gAthA 131 thI 134mAM jIvano ekAMta mAnyatAno doSa batAvatAM kahe che ke ekAMta vyavahAra ke ekAMta nizcaya kAryakArI nathI, paNa banneno samanvayAtmaka dRSTikoNa ja mokSamArge upakArI nIvaDe che. 'zrI Atmasiddhi zAstranA prAraMbhamAM ja zrImade ekAMta kriyA ane ekAMta jJAnane mAnanAra kriyAjaDa tathA zuSkajJAnIno ullekha karI, e bane bhUlelA che - "mamAM che, mokSamArgathI dUra che ema batAvyuM hatuM. kriyAjaDa jIva vyavahArano kadAgraha karI nizcayano durlakSa kare che tathA zuSkajJAnI nizcayane ja vaLagI rahI vyavahArano niSedha kare che ane bane pote mokSamArgane ArAdhe che ema mAne che. anekAMtadaSTie joIe to A bane ekAMtapakSavAdI kevaLa svacchede varte che ane tethI bane khoTA che. AvA kriyAjaDa ane zuSkazAnI jIvonuM vartamAna kALamAM bAhulya jovAmAM AvatAM zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstranA prAraMbhamAM kahyuM hatuM ke A banne prakAranA jIvo potAne mokSamArgamAM mAne che, tethI "karuNA Upaje joIne matArthInA vibhAgamAM paNa zrImade A banne prakAranA jIvonI mAnyatA ane pravartanA viSe sUkSmatAthI vistAra karyo hato, je A viSayanI gaMbhIratA sUcave che. prastuta gAthAmAM ekAMta nizcayavAdI, arthAt jeo nizcayane ekAMte grahaNa karI mokSamArgathI vimukha che, tevA jIvone mokSamArgasanmukha thavAno bodha karyo che. zrImade agAu zuSkajJAnInuM svarUpa darzAvatAM temanI mAnyatA ane pravartanAmAM rahelA doSo batAvyA hatA. have te doSone TALavAno upAya darzAvatAM kahe che - "nizcayavANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM no'ya; gAthA | nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM soya.' (131) 1- "koI kriyAjaDa thaI rahyA, zuSkajJAnamAM koI; mAne mAraga mokSano, karaNA Upaje joI." ("zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-3) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana artha AtmA abaMdha che, asaMga che, siddha che evI nizcayamukhya vANI sAMbhaLIne sAdhana tajavAM yogya nathI. paNa tathArUpa nizcaya lakSamAM rAkhI sAdhana karIne te nizcayasvarUpa prApta karavuM. (131) vyavahAra ane nizcayanI yathArtha samajaNanA abhAve ekAMta pakSane pakaDI bhAvArtha jIva mArgabhraSTa thAya che ane gaMtavya sthAnathI vadhu ne vadhu dUra thato jAya che, mATe mokSamArge cAlatA jIve mArga mATe pUrepUrI cokasAI rAkhavI joIe tathA dizAcUka na thAya te mATe atyaMta jAgRti rAkhavI joIe. nizcaya ane vyavahArano suMdara sumeLa sAdhanArI A gAthAmAM zrImad jaNAve che ke 'AtmA abaMdha che, zuddha che' evuM nizcayanayanuM kathana karanArI vANI sAMbhaLIne, paramArthane sAdhanArAM evAM vyavahAra sAdhana choDavAM na joIe. zuddha svarUpane lakSamAM rAkhIne sAdhana karavAthI sAdhya sadhAya che. 82 zuSkajJAnIo (ekAMta nizcayavAdIo) nizcayane kevaLa zabdamAM pakaDe che, tethI teo nizcayanI vAto kare che, paNa tenA hArdane pAmI zakatA nathI ane yama, niyama, saMyama, tyAga, vairAgya, bhakti Adi sAdhano paramArthasAdhanAmAM upakArI hovA chatAM paNa teno niSedha kare che ane mohabhAvamAM pravarte che. teo vivekahIna thaIne svacchaMdapoSaNa, AcArahInatA ke korA buddhivilAsa tarapha vaLI jaI vyavahAranI upekSA kare che ane tethI zuddha svabhAva pragaTAvavAnA satya puruSArthathI vaMcita thaI bhavabhramaNa vadhAre che. teo potAne asaMga, abaMdha, zuddha mAne che. jo ke A vAta nizcayanayathI satya che, paraMtu temanI vartamAna dazA azuddha che, baMdhavALI che e vAta paNa vyavahAranayathI teTalI ja satya che. te azuddhatA TALavA arthe nizcayanA lakSapUrvaka satsaMga, bhakti, vrata, tapa vagere sattAdhana avazya AdaravAM joIe. jyAM javAnuM hoya te gAmanuM lakSa rAkhIne jema te dizAmAM gADI calAvAya che, tema nizcayadRSTi lakSamAM rAkhIne, satsAdhanano upayoga karI sAdhya sAdhavAno prayatna karavo joIe. A rIte nizcaya ane vyavahAranA samanvayathI mokSanI prApti thAya che. A tattvagaMbhIra gAthAno Azaya samajavA arthe nizcayanuM svarUpa, vizeSArtha vyavahAranuM svarUpa ane nizcaya-vyavahAranuM paraspara sApekSa svarUpa vicAravA yogya che. vastu yathArthapaNe jema hoya tema jANavI-kahevI te nizcaya. paranI apekSA vagara jema che tema yathArthapaNe jANavuM-kahevuM te nizcaya. traNe kALamAM je na phare evo nizcita siddhAMta te nizcaya. jema be ne be cAra thAya, te game te dezamAM ke game te kALamAM phare nahIM; tema cetana ane jaDa traNe kALamAM bhinna vastu che, cetana te cetana che ane jaDa te jaDa che, cetana maTIne jaDa thAya nahIM ane jaDa maTIne cetana thAya nahIM e nizcita siddhAMta game te kSetramAM ke game te kALamAM phare nahIM. AtmA zuddha, darzana Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-131 83 jJAnamaya, sadA arUpI che, paramANumAtra paNa tenuM nathI, dehAdi sarva paradravya ane rAgAdi sarva parabhAvathI bhinna evuM AtmAnuM sahaja svarUpa che e nizcaya siddhAMta che. vikArathI rahita AtmAnuM zuddha svarUpa kevuM che te nizcayanaya batAve che, jethI jIvamAM svarUpajAgRti Ave ane svarUpanI oLakhANa thatAM tenI prApti mATe sAcI bhAvanA udita thAya. zAstramAM zuddha svarUpano lakSa karAvavA mATe nizcayanI vAta Ave che. nizcayathI AtmA abaddha che, aspRSTa che, nirmaLa che, jJAnamAtra che. saMsArAvasthAmAM karma sahitanI avasthA dekhAya che, paNa te karmarUpa tevo thaI gayo nathI. AtmAmAM karmanI upAdhi pesI gaI nathI. paradravyano mAtra saMyoga thayo che, paNa AtmAno nirmaLa svabhAva to jema che tema traNe kALa rahe che. jema sonAmAM pittaLAdi dhAtuono saMyoga thayo hoya topaNa sonuM tenuM sonApaNuM nathI choDatuM, te to sonuM ja rahe che; tema aneka saMyogo vacce rahelo bhagavAna AtmA saMyogarUpa nathI thaI jato; asaMyogI ja rahe che; azuddha nathI thaI jato, zuddha ja rahe che. jaDanA saMyogamAM rahelo bhagavAna AtmA jaDa nathI thaI jato, paraMtu sarvajJasvabhAvI ja rahe che. jema sonuM ane pittaLa ekakSetrAvagAhI hovA chatAM paNa sonuM pittaLa thaI jatuM nathI, tema AtmA ane pudgala ekakSetrAvagAhe rahevA chatAM sarvajJasvabhAvI bhagavAna AtmA jaDa thaI jato nathI. bhagavAna AtmA to sarva kALa zuddha jJAnasvarUpa ja che. vartamAnamAM AtmAnI dazA bhale malina hoya, paNa svabhAvadaSTithI jotAM temAM malinatAno praveza thayo ja nathI. te to zuddha ja che. rAga-dveSAdi vikAro vakhate paNa AtmasvabhAva vikArarUpa nathI thaI jato, paNa zuddha ja rahe che. baraphanI zilA upara koI lAla raMga nAkhI de to te barapha pIgaLavAthI zilAmAMthI vahevAvALuM jaLa lAla thaI jAya che, paNa zilA kaMI lAla nathI thaI jatI, te to te vakhate paNa sapheda ja rahe che. baraphanI sapATI upara lAla raMga che, tethI temAMthI nIkaLatuM jaLa lAla hoya che, uparathI je lAla raMga paDyo che te jaLa sAthe vahe che, paraMtu aMdaranI zilA tyAre paNa sapheda ja rahe che. zilA upara raMga paDavAthI ema dekhAya che ke zilA lAla thaI gaI, paNa zilAmAM to raMgano praveza sudhdhAM nathI thayo, te to amala svarUpe ja che. temAM vikAra mAtra paryAyamAM ja utpanna thAya che, svabhAvamAM to teno praveza paNa thato nathI. paryAyamAM utpanna thavAvALo vikAra trikALI dhruvane to sparzI paNa nathI zakato. malina kSaNika paryAyathI amala akhaMDa avinAzI svabhAvane leza paNa hAni pahoMcatI nathI. AvA svabhAvanA bhAna vaDe, avasthAmAM pesI gayelI azuddhi TALI zakAya che. azuddha avasthA e mAro svabhAva nathI' evuM zraddhAna karI jIva prayatna kare to azuddha dazA TALI zakAya che. huM parathI judo chuM. mArAmAM paradravyano-parabhAvano praveza nathI' Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana evI zraddhA vaDe jJAnasvabhAvamAM sthira thAya to vikArI avasthA TaLI zake che. jema dUdha ane pANI bhegAM thaI gayAM hoya to agni vinA judAM thaI zake nahIM, agnino prayoga thatAM pANI baLI jAya che ane zuddha dUdha prApta thAya che; tema bhedajJAnarUpI agni vaDe aupAdhika bhAva TaLatAM svAbhAvika bhAvamAM pariNamana thAya che. aMtaramAM birAjamAna trikALI dhruva paramAtmAnA AzrayathI je paryAya utpanna thAya che te to nirmaLa ja hoya che. Ama, AtmA svabhAve zuddha che, buddha che ane tenI vartamAna avasthA azuddha che. te svabhAve niraMjana, nirAkAra che ane tenI avasthA karmasaMge malina che. avasthAne zuddha karavA, temAM rahelI malinatA dUra karavA mATe sadvyavahAranuM avalaMbana levuM jarUrI che. AtmavastunuM zuddha svarUpe pragaTa karavA mATe sadvyavahAra, arthAt sadguru, satsaMga, satuzAstra Adi satsAdhana karavAM jarUrI che. A sAdhano vaDe jema jema ArAdhanA thatI jAya che, tema tema paryAya zuddha thatI jAya che. jIva jo niyamitapaNe satsAdhanamAM pravRtta thAya to tenI dRSTi nirmaLa thAya che, pariNati sudhare che. vrata, tapa, saMyama AdithI vikArano ghaTADo thAya che. jIve AtmahitakArI evA satsAdhananuM avalaMbana avazya rahaNa karavA yogya che. jyAM sudhI akhaMDapaNe AtmasvarUpamAM sthiratA na thAya, arthAt jyAM sudhI kevaLajJAna na thAya tyAM sudhI sAdhanarUpa vyavahAranI AvazyakatA che. prajJAvaMta tattvadarzI jJAnIpuruSa zuddha AtmasvarUpanA dhyAnarUpa parvata upara jyAre caDhavA mAMDe che tyAre vyavahAranuM avalaMbana laIne caDhe che. paraMtu jyAre zuddha AtmAnA dhyAnarUpa parvatanA uccatama zikhara upara caDhIne tyAM nizcalapaNe sthira thAya che tyAre vyavahAranuM avalaMbana chUTI jAya che. vaLI, jyAre zuddha citUpanA nizcala plAnarUpa parvatathI UtaravAnuM thAya che, arthAt jyAre dhyAna chUTI jAya che tyAre teo svAdhyAya Adi sadvyavahAranuM avalaMbana le che. jo teo savyavahAranuM avalaMbana na le to patita thavAno prasaMga Ave che. saMpUrNa zuddha dazAne prApta yogArUDha parama maharSione savyavahAranI apekSA rahetI nathI, paraMtu parama zuddha dazA thayA pUrve jo koI vyavahAranuM avalaMbana choDI de to tenI pragati aTakI jAya che, eTaluM ja nahIM paNa te mArgabhraSTa thAya che, tenuM patana thAya che. zuddha sonuM covIsa kaeNreTa hoya che. jyAM sudhI temAM cUri Adi kAlimA alpa mAtrAmAM paNa hoya che, tyAM sudhI te covIsa kereTa sonuM gaNAya nahIM, arthAt te azuddha sonuM ja che. sonAne tApa ApatAM jyAre te chellA tApathI Utare che tyAre te covIsa kereTa zuddha sonuM hoya che. jene covIsa kaeNreTa sonAnuM jJAna ane zraddhA hoya temaja tApa ApatAM tene covIsa kaeNreTa zuddha sonAnI prApti thaI jAya to, tyArapachI tene tApanuM prayojana rahetuM nathI, paraMtu jene covIsa kaeNreTa zuddha sonAnI prApti nathI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-131 85 thaI tene, prApta thayela sonuM zuddha na thAya tyAM sudhI tApa prayojanavAna che. evI rIte AtmAnI avasthAmAM jyAM sudhI rAga-dveSanI kAlimA che tyAM sudhI azuddha kahevAya che ane sadvyavahAra karatAM karatAM rAga-dveSano saMpUrNa kSaya thAya tyAre AtmA zuddha kahevAya che. je jIvone sarva padravya-parabhAvathI bhinna, eka jJAyakamAtranuM jJAna, zraddhAna tathA AcaraNanI pUrNa prApti thaI temane sarvyavahAra kAMI prayojanavAna nathI; paNa jyAM sudhI pUrNa zuddha bhAvanI prApti nathI thaI tyAM sudhI sarvyavahAra prayojanavAna che. pUrNa zuddhatArUpa paramAtmadazA prApta na thAya tyAM sudhI sAdhake paryAyamAM zuddhi vadhAravA ane azuddhi ghaTADavA satsaMgati, bhakti ityAdi sadvyavahAramAM pravartavuM prayojanavAna che. jIvo zraddhA-jJAna-cAritranA pUrNa bhAvane nathI pAmI zakyA temaNe jJAnIpuruSanA dharmopadezanuM zravaNa, satyamAgama, devadarzana, pUjA ityAdi sarvyavahAramAM pravRtta thavuM anivArya che. pUrNa zuddha thatAM sudhI, arthAt bAramA guNasthAnanA aMta sudhI vItarAgazruta temaja sadgurunI AjJAnuM avalaMbana zrI tIrthaMkare bodheluM che. AnA uparathI phalita thAya che ke sAdhaka avasthAmAM vyavahAranuM avalaMbana atyaMta Avazyaka che. akhaMDa AtmAnubhava thayA vinA sarvyavahAra choDavAM yogya nathI. 1 AtmakalyANanI abhilASAvALo satsAdhaka kArya thayA pahelAM kAraNone choDato nathI, paraMtu tene parama AdarathI ArAdhe che. te jANe che ke AtmAnuM zuddha svarUpa gurumukhe ke zAstro vaDe jANI, te pramANe bolavAmAtrathI kAryanI siddhi thatI nathI, te arthe satsAdhananI AvazyakatA rahe che. kAgaLa upara 'Aga' zabda lakhIne game teTalI kApalIo rUnI moTI gAMsaDI upara nAkhavAmAM Ave topaNa Aga lAgaze nahIM, te mATe to Agano taNakho joIe; 'pANI' vAMcavAthI ke bolavAthI tRSA chIpatI nathI, tenA mATe to jaLane pIvuM paDe; tema mAtra AtmA saMbaMdhI zabdo bolavAthI nahIM paNa satsAdhana dvArA AtmAbhimukha banavAthI kAryasiddhi thAya che. jIvane anAdi kALathI vaLagelo bhavaroga satsAdhana vaDe nAbUda thAya tyAre ja nIrogI thavAya che ane siddhadazA prApta thAya che; mATe AtmArthI jIva svabhAvanI vAta sAMbhaLI nizcayavANI sAMbhaLI, svarUpano lakSa karI, satsAdhana dvArA rAgAdi bhAva toDavAno puruSArtha kare che. satsAdhananuM avalaMbana levAnuM te kadApi cUkato nathI. satsAdhananA Azraye rahI, kalyANanI zreNI tarapha te aDagatAthI, vizvAsapUrvaka Daga bharato rahe che. je AtmArthI che te nizcayavANI sAMbhaLI, zuddha svarUpano lakSa karI, satsAdhana 1- juo : bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNajIracita, 'tattvajJAnataraMgiNI', adhyAya 7, zloka 1 'na yAmi zuddhacidrUpe layaM yAvadahaM dRDhaM / na muMcAmi kSaNaM tAvad vyavahArAvalaMbanaM / / ' - Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana dvArA azuddhatA TALavA puruSArtha thAya che; paraMtu je matArtha che zuSkajJAnI che, te nizcayavANIne ekAMte grahaNa karI vyavahAranI upekSA kare che. te zuddha nizcayanayanI korI vAto karI tapa-tyAgAdi vyavahArathI vimukha rahe che. te AtmA to asaMga che. tene saMgavALo mAnavo te bhUla che. jema AkAza nirlepa che tema AtmA nirlepa che. tene karma lAgatAM nathI. te abaMdha che, asaMga che.' ityAdi kathano bolyA kare che ane satsAdhanonuM ArAdhana karato nathI. te nizcayavAkyo mukhathI bole che paNa mohabhAvamAM pravarte che ane satsAdhanone utthApe che. AvA nizcayavAdIo mokSamArge gamana karI zakatA nathI. A viSe zrI kAnajIsvAmI kahe che ke 'jene sAco puruSArtha karavo nathI paNa mAtra nizcayanA kathanane dhArI rAkhavuM che tenuM kalyANa thatuM nathI, mATe prathama huM ja zuddha chuM e lakSe vairAgya sahita kaSAyano ghaTADo karavo. dehanI Asakti ghaTADIne satzAstranuM vAMcana, zravaNa, manana ane sattamAgama karavo. ..... je siddha samAna AtmA che, ema kathanamAtra mAne che paNa e jAtano puruSArtha karato nathI tene vItarAganI bhaktimAM prema Avato nathI. dAna, prabhAvanA AdimAM AraMbhano doSa lAge ema je kahe che te sAdhakabhAva oLakhI zakato nathI. tene dehAdhyAsa varte che, tethI tene AtmAnI pratIti nathI. sat svarUpanI jene oLakha che tene sat sAdhanano niSedha hoya nahi, paNa bahumAna hoya. gRhastha dharmAtmA hoya te deva-guruvaMdana, pUjA, bhakti vagere sAcA abhiprAya sahita mahimA lAvI kare che, paNa je jIvo nizcayAbhAsI che tene sat sAdhananI ruci nahi thAya. deva-guru kAMI ApI de tema nathI; te to para che; e badhAM sAdhano bALajIvo mATe che; ApaNe tenuM prayojana nathI, ema sattamAgama, gurubhakti Adi sAcA sAdhananI upekSA karavAthI puruSArthahIna ane pramAdI thaI ghaNA jIvo svacchaMde pApamAM pravarte che, mATe tema na thavuM joIe.'1 - vartamAna kALanA jIvo moTe bhAge vakra ane jaDa hovAthI, nizcayanayanA keTalAMka kathanonuM ekAMte grahaNa karI potAnI bhogarasikatAne poSe che. teo zAstrano marma potAnI matikalpanAe samajI, nirdhArI, zubha vyavahArano tyAga karI, azuddha bhAvamAM anurakta rahe che. teo zAstrasiddhAMto ane dRSTAMtono artha potAnI rIte karI, viparIta mArge pravarte che. emAM paNa jo samAjamAM teo "dharmaguru'nI pratiSThA pAmyA hoya to viparIta prarUpaNA karI aneka jIvone sadvyavahArathI vimukha kare che. ekAMta nizcayavAdIo eTalI hada sudhInI dhRSTatA kare che ke dharmagraMthonI sAkSI ApIne teo potAnI vAtanuM samarthana kare che ane tethI jaDa, bhoLA, bhadrika jIvo 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR.406 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-131 ekAMtavAdamAM phasAI jAya che. unmArge cAlatA AvA bhadrika jIvo pote mokSamArge che ema mAnI saMtoSa anubhave che. eka udAharaNa vaDe A vAtane samajIe. 'savAso gAthAnA stavana mAM eka sthaLe upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja lakhe che ke - "kaSTa karo saMjama dharo, gAlo nija deha; jJAnadazA viNa jIvane, nahIM duHkhano cheha. artha - kezalocAdi kaSTa kriyAo karo, ugra saMyama cAritra kriyA dhAraNa karo, potAnuM zarIra tapasyA karI gALI nAkho, paNa jJAnadazA vinA jIvanAM duHkhano cheDo, duHkhano nAza nathI. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanA A vacanano khoTI rIte AdhAra laIne ekAMta nizcayavAdI jIva jorazorathI prarUpaNA kare che ke duHkhano aMta lAvavA mATe tapa, tyAga, saMyamAdinI kazI jarUra nathI. AtmAnA kalyANa mATe AtmAne oLakhavo joIe, svarUpanI vicAraNAmAM rahevuM joIe. te dharmagraMthonAM kathanonI AvI rIte sAkSI ApI, potAnI vAtane loko sAme rajU kare che. AvA jIvane moTI saMkhyAmAM anuyAyI varga paNa maLI jAya che, kema ke ekAMta nizcayanayavAdanuM avalaMbana levAthI tapa-tyAgAdi kaSTabharI kriyAone tilAMjali daIne paNa dharmI tarIke gaNAvAnuM moTuM pralobhaka tattva paDeluM che. sAva ajJAnI ane jaDa loko ekAMta nizcayavAdInI e vAta mAnI le che ane sadvyavahArano lopa kare che ane potAne dharma mAne che. temane kyAMthI khabara hoya ke e vAkya to mAtra bAhya vyavahAramAM ramamANa rahetA hoya tevA jIvone nizcayano lakSa karAvavA mATe upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje uccAryuM che, sadvyavahAranA niSedha mATe nahIM. jyAM vyavahAra ja ekalo jovA maLe tyAM AvAM kathano kahIne jJAnI bhagavaMto nizcayano lakSa jAgRta karAve che, kema ke ekalA vyavahArathI kalyANa nathI. te kathanomAM vyavahAranI upekSA karavAno Azaya jarA paNa hoto nathI. Ama, je vAkya bAhya vyavahAra tarapha ekAMte DhaLI paDelA jIvonI samatulA jALavavAnI apekSAe rajU karavAmAM AvyuM hoya, te vAkyane koI paNa prakArano zubha vyavahAra na pALatA jIvonI sAme rajU karI, temane unmArge laI javAthI temanuM bhavabhramaNa ghaTavAne badale vadhI jAya che. jJAnInAM vacanomAMthI mAtra manaphAvatuM vacana saMdarbha vinA UMcakavuM ane tenI apekSA samajyA ke samajAvyA vagara, dharma sAMbhaLavA AvelA mugdha jIvo sAme rajU karavuM te jinamatanA nayane ekAMtathI dUSita karavA barAbara che. jinamata to nizcayavyavahAra ubhaya saMmilita mata che. nizcaya ane vyavahAra to jinamatanA satyanA 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, 'savAso gAthAnuM stavana', DhALa 3, kaDI 27 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sikkAnI be bAjuo che. nizcayanayanI dRSTie vyavahAranaya mithyA che ane vyavahAranayanI dRSTie nizcayanaya mithyA che, paraMtu A banne naya pramANano - satyano mAtra eka eka aMza che, pUrNa satya nahIM. je jIva ekAMte nizcayanayanI vAto karI savyavahAranI upekSA kare che, te jIva nizcaya-vyavahAranI samatulAmAM mAnanAra evA jinamatanA nAme unmArge pravartana kare che ane karAve che. nizcayanayanI dRSTie vyavahAranaya bhale mithyA hoya paNa te sarvathA mithyA nathI. nizcaya-vyavahAranI samatulA jALavavAmAM na Ave ane mAtra nizcayanayano Agraha karavAmAM Ave to nizcayanaya ekAMtanA kAraNe dUSita banI jatAM durnaya banI jAya che. jinadarzana to sunayonA samUharUpa pramANadarzana che, nahIM ke durnayonA samUharUpa aprAmANika darzana. enI vAta sArI ane sAcI hovA chatAM jyAM enI vAtamAM kAra joDavAmAM Ave che tyAM e durnaya banI jAya che. bIjA naya pratyeno dhikkArabhAva vyakta thato hovAthI e mithyA kare che, arthAtu nizcayanayanI vAto jo vyavahAranayanA maMtavyo pratyenA dhikkAramAM pariNamAvI devAmAM Ave to jinazAstronI ja e vAto usUtra vacano banI jAya che. e prarUpaNA utsutra prarUpaNA kahevAya che. e vAto jinazAsananI rahetI ja nathI. jema gulAbanA phUlanI mALA kAdavamAM paDe to te gaLAmAM dhAraNa karavA yogya rahetI nathI, tema ekAMtathI dUSita naya AtmAnuM kalyANa karavA yogya raheto nathI. ekAMtane paMca prakAranA mithyAtvamAMno eka prakAra gaNavAmAM Ave che.' mATe jinamatanI nizcaya ane vyavahAranI vAtomAMthI - satyanA sikkAnI be bAjuomAMthI - eka ja mAnya karavI ane bIjIne sAva vakhoDI nAMkhavI te yogya nathI. ekAMta nizcayavAdI jIva AgaLa upara jaNAvela upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjanA kathanane laIne ekAMta mAnyatAnuM samarthana kare che, paNa te ja mahApuruSe anya sthaLe kahyuM nizcayadaSTi hRdaya dharIjI, pAle je vyavahAra; puNyavaMta te pAmazejI, bhava samudrano pAra.2 artha - je nizcayanayane hRdayamAM dharIne, eTale ke nizcayanayanA marmane satya svarUpe samajIne vyavahAra pALe, te puNyavaMta prANI bhavasamudrano pAra pAmaze. vaLI, anya sthaLe paNa temaNe spaSTa kathana karyuM che ke jema jema AtmA aMtaraMga 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'bArasa aNuvekhA' gAthA 48 " vinavavariyasaMsayamaUOTTwifmari dave paMgha " 2- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, 'savAso gAthAnuM stavana', DhALa 5, kaDI 55 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-131 89 rIte saMyamI banato jAya, tema tema bahiraMga rIte te potAnA zarIra sAthe ja vadhu ne vadhu jaMga khelato jAya che.' A vidhAna to ghora tapa-tyAganuM sacoTa samarthana kare che. tethI siddha thAya che ke mokSamArge jema ekalo vyavahAra na cAle, tema ekalo nizcaya paNa na cAle. nizcayanA lakSa sAthe jIva bhUmikAnusAra vyavahAranuM pAlana kare to te svarUpamAM prasthApita thAya. zAstromAM banne prakArano upadeza ApavAmAM Avyo che. jaina darzanamAM nizcayanayanI mukhyatAthI pratipAdita thayelA ane vyavahAranayanI mukhyatAthI pratipAdita thayelA, ema banne prakAranA graMtho che. nizcayanayapradhAna dharmagraMthomAM AtmasvarUpanI - trikALa akhaMDa pUrNa nijatattvanI jAgRtino bodha cUMTAyelo hoya che. AtmAnA zuddha, buddha, mukta svarUpanuM varNana nizcayeSTinA graMthomAM jovA maLe che. temAM nizcayanayanI puSTi arthe vyavahAranayanA maMtavyono upahAsa karelo paNa jovA maLe che, paNa teTalAmAtrathI jo koI 'jinazAsanane vyavahAranaya mAnya ja nathI' evuM pratipAdana kare to e tenuM bhayaMkara du:sAhasa kahevAya. jinAgamomAM bIjAM evAM aDhaLaka sthAno che ke jyAM vyavahAranayanuM samarthana jorazorathI karavAmAM AvyuM ja che. jinAgamamAM zrAvaka-muninA AcArAdinuM varNana karavAmAM AvyuM ja che. zAstramAM jyAM je upadeza Apyo che, tene yathArtha prayojanapUrvaka oLakhavAmAM Ave to Atmahita thAya; paraMtu jo tene yathArthapaNe samajavAmAM na Ave ane koI nayane ekAMte grahaNa karavAmAM Ave to khUba nukasAna thAya che. nizcayanaya e pramANano aMzamAtra hovA chatAM, nizcayanayanAM vacanone ekAMte pakaDavAmAM Ave ane vyavahAranayanAM maMtavyono niSedha karavAmAM Ave to jinamatathI viruddha mAnyatA, pravartanA ane prarUpaNA thAya che. A tathyane samajavuM atyaMta Avazyaka hovAthI ekAMta nizcayavAdInI keTalIka mAnyatA ane jinamata dvArA tenuM samAdhAna ahIM saMkSepamAM joIe - (1) kriyAnI nirarthakatA batAvavA mATe ekAMta nizcayavAdIo evI dalIla kare che ke jIve bhavabhramaNa karatAM anaMtA oghA lIdhA ane anaMtI muhapattio paDilehI. jo e badhAM oghA ane muhapattiono Dhagalo karavAmAM Ave to meruparvata jevaDo moTo Dhaga thAya. anaMtI vAra sAdhu thayo, anaMtI vAra AcAryapada upara paNa ArUDha thayo, sAdhuveSanI dharmakriyAonA kAraNe anaMtI vAra navamA saiveyakamAM daivI sukho bhogavI Avyo; paraMtu teno mokSa thayo nahIM. pratikramaNAdi kriyAo to teNe anaMtI vAra 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'dvAtrizata kAtrizikA', dvAra 28, zloka 17 'zarIreNaiva yudhyante dIkSApariNatau budhAH / durlabhaM vairiNaM prApya vyAvRttA bAhyayuddhataH / / ' Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karI chatAM paNa teno nistAra thayo nahIM, mATe dharmakriyAo AtmAnA anaMta jJAnAdi guNo pragaTAvavAmAM lezamAtra sahAyaka nathI. jo dharmakriyAo mokSaprAptimAM sahAyaka thatI hoya to abhavya jIvo paNa e kriyAo anaMtI vAra kare che, chatAM temane mokSaprApti kema thatI nathI? pratikramaNAdi nahIM karanAra marudevI mAtA Adi ekamAtra AtmAnI zuddha vicAraNAthI tarI gayA che ane saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta bhava sudhI dharmakriyA karanArA abhavya jIvo hajI paNa saMsAramAM AthaDI rahyA che. Ano phalitArtha e che ke dharmakriyAnA abhAvamAM jIvo mukti pAmyA che ane dharmakriyA karavA chatAM haju sudhI anaMtA jIvo mokSe gayA nathI. ethI nizcita thAya che ke dharmakriyA AtmAnA zuddha svarUpane prApta karavAmAM lezamAtra paNa kAraNa nathI. jema taMtu(tAMtaNA)nA abhAvamAM ghaTa bane che ane taMtunA sadbhAvamAM paNa ghaTa banI zakato nathI, tethI ghaTa mATe taMtu kAraNa nathI; tema dharmakriyAnA abhAvamAM Atmasiddhi thAya tathA dharmakriyAnA sadbhAvamAM Atmasiddhi na thAya to dharmakriyAne muktinuM kAraNa kahevAya nahIM. Aja sudhI je je AtmAo mokSe gayA, vartamAnamAM jaI rahyA che ane bhaviSyamAM jaze; te sarvamAMthI eka paNa evo AtmA nathI ke jeNe potAnA zuddha svarUpanI vicAraNA na karI hoya. mokSe janAra dareka jIve AtmAnA zuddha svarUpanI vicAraNAthI ja mukti prApta karI che, vartamAnamAM paNa tema ja prApta kare che ane bhaviSyamAM paNa zuddhAtmAnI vicAraNAthI ja prApta karaze. ethI siddha thAya che ke dharmakriyAo muktino mArga nathI, paNa AtmAnA zuddha svarUpanI vicAraNA e ja muktino mArga che. A dalIlanuM samAdhAna A pramANe che - jaina darzanamAM bhAvadharmanI prApti bahu ja durlabha batAvI che. anaMta kALathI AtmA eka gatimAMthI bIjI gatimAM AthaDI rahyo che, tenuM kAraNa che bhAvadharmanI prAptino abhAva. A bhAvadharma samyagdarzana, dezavirati, sarvavirati Adi svarUpa che. ahIM eka vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavA yogya che ke samyakatva Adi pariNAmasvarUpa che, pravRttisvarUpa nathI. jeo jinapUjA, guruvaMdana, vrata, paccakakhANa Adi karaNI karI potAne samyakatvI, dezaviratidhara ke sarvaviratidhara mAne che, temanI mAnyatA khoTI che; kAraNa ke jinapUjAdi karaNI svayaM samyakatvAdi svarUpa nathI, paraMtu samyakatvAdine lAvanArI ke TakAvanArI karaNI che. bhAvadharmane pAmavA mATe ke pAmelA hoya to te TakAvI rAkhavA mATe dharmAnuSThAnonI AvazyakatA rahe che. ekAMta nizcayavAdI kahe che ke samyakatva, dezavirati, sarvaviratirUpa dharma pAmavA mATe mAtra AtmAnA zuddha svarUpanI vicAraNA ja karavI joIe. dharmakriyAo karavAnI kaMI AvazyakatA che ja nahIM. temanuM mAnavuM che ke kriyA karyA vinA bhAvanI prApti saMbhave Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-131 91 che, tethI teo kriyAno niSedha kare che; paNa jinamatamAM kriyAnI AvazyakatAno asaMdigdha svIkAra karavAmAM Avyo che. jaina darzanamAM dharmakriyAnA dravya ane bhAva evA be bheda pADyA che. temAM dravyakriyAne bhAvakriyAmAM kAraNabhUta gaNavAmAM Ave che. Ano artha ema nathI ke jeTalI dravyakriyAo hoya te badhI bhAvakriyAmAM kAraNabhUta hoya ja. svarUpanA lakSe, jinAjJA anusAra thatI dravyakriyA ja bhAvakriyAmAM kAraNabhUta bane che. AvI dravyakriyAone zAstromAM pradhAnabhUta dravyakriyA kahI che. jyAM svarUpanuM lakSa na hoya, mokSanI icchA na hoya tevI dravyakriyA bhAvakriyAmAM kAraNabhUta banI zakatI nathI. aihika sukhanA pralobhanathI, narakAdinA bhayathI, lokasaMjJAe, oghasaMjJAe thatI AvI dravyakriyAone apradhAnabhUta dravyakriyA kahevAya che. acaramAvarta kALamAM pravartamAna jIvane jinezvaradeva pratye sAcuM bahumAna AvatuM nathI ane te jIvane saMsAranI abhilASA paNa tIvra hoya che, tethI acaramAvarta kALamAM thatI dravyakriyA bhAvakriyAmAM kAraNabhUta banatI nathI. acaramAvarta kALamAM rahelA jIvane saMsAranuM sukha ja sadA priya hoya che. aihika sukha vinAnA mokSanI vAta paNa tene sAMbhaLavI gamatI nathI. dharmakriyAo karavAthI saMsAranAM sukho prApta thAya che ane paralokamAM svargAdi sukhono vaibhava prApta thAya che evI vAta sAMbhaLIne te dharmakriyAo karavA taiyAra thaI jAya che. Avo jIva sAdhupaNAnuM kaSTa paNa veThI levA sajja thAya che. duHkhathI chUTavAnA ane sAMsArika sukhane pAmavAnA lakSathI karAyelI AvI sAdhukriyAo mokSapadanI prApti karAvatI nathI. svarUpanA lakSa vinAnI e anaMtI zubha kriyAo deva gatinA sukhano anubhava karAvIne paNa saMsAramAM ja rakhaDAve che. svarUpa pAmavAnI tIvra jhaMkhanA sahita dharmakriyA thAya to ja te bhAvadharmanuM kAraNa bane che. tethI ema phalita thAya che ke mAtra bAhya kriyAthI tarAya nahi, taravA mATe mokSanuM - zuddha svarUpanuM lakSa hovuM Avazyaka che. dravyakriyA e bahiraMga dharma che ane tenI saphaLatA aMtaraMga Azaya upara avalaMbe che. jo aMtaraMga lakSa mokSaprAptinuM na hoya to mAtra bahiraMga kriyAthI mokSa prApta thAya nahIM. bhavacakramAM A jIve anaMta vAra kriyAo karI chatAM te taryo nahIM. teno artha ema nathI karavAno ke kriyA nirarthaka che. sAcA lakSya vinA karelI kriyAnuM mokSArthe niSphaLapaNuM che ema samajavAnuM che. sArI vastuno paNa jo yogya rIte upayoga na thAya to tenAthI lAbha thato nathI ane keTalIka vAra lAbha thavAne badale nukasAna thAya che, paNa tethI kaMI ema nathI kahevAtuM ke sArI vastu dvArA nukasAna thayuM che. jema ke ghI zarIrane lAbhakArI che - puSTi Ape che, paNa ene so vAra phINIne jo khAvAmAM Ave Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana to jIva marI jAya; tethI kaMI ghIthI maraNa thAya che ema kahevAtuM nathI. ghI khAnAre samajavuM joIe ke so vAra phINeluM ghI jhera banI jAya che ane e rIte jhera baneluM te ghI prANaghAtaka bane che, mATe ghI jhera na banI jAya enI kALajI rAkhavI joIe. e ja rIte dharmakriyAo amRta samAna ja che, paraMtu saMsAralakSe Acarela dharmakriyAo jherarUpa - viSAnuSThAnarUpa bane che ane tevI kriyAothI AtmAno vistAra thato nathI. mUThathI pakaDavAnI talavArane jo koI dhAravALI jagyAethI pakaDe to tIkSNa dhArathI tenA AMgaLA kapAya, paNa temAM talavArano doSa nathI, pakaDanArano doSa che; tema saMsAranI abhilASAthI karAyelI dharmakriyAothI mokSaprApti na thAya temAM doSa dharmakriyAno nathI, paraMtu teno avaLo upayoga karanAra vyaktino che. abhavya jIvo anaMta dharmakriyAo karIne paNa mokSa pAmatA nathI, tethI dharmakriyAo nirarthaka che ema kahevuM khoTuM che; paraMtu saMsArabhAve thayelI dharmakriyAothI mokSaprApti nathI ema kahevuM yogya che. kriyAo jinAjJA anusAra svarUpalakSe thAya to te avazya mokSaphaLa Ape che. abhavya jIvane svarUpanuM lakSa kyAre paNa baMdhAtuM nathI, tethI lakSa vagaranI tenI kriyA niSphaLa nIvaDe che. dUdhapAkanA lakSa vinA jo kaMdoI dUdha halAvyA kare to mAvo banI jAya, tema mokSanA lakSa vinA jo jIva aneka dharmakriyAo kare to devalokarUpa mAvo prApta thAya che, paNa mokSarUpa dUdhapAka prApta thato nathI. jo kaMdoI ema kahe ke dUdhapAkanA lakSanA abhAve dUdhapAka prApta thayo nahIM, tethI have mAtra dUdhapAkano lakSa rAkhIza ane halAvavAnI kriyA nahIM karuM; to zuM dUdhapAka banaze? dUdhapAkanuM mAtra lakSa karavAthI to kadI dUdhapAka paNa nahIM bane ane mAvo paNa nahIM thAya! pUrve dUdhapAkanuM lakSa rAkhyA vinA phakta dUdha halAvavAthI mAvo thaI gayo hato. mAtra e khUTatuM lakSa ja umerI devuM joIe, jethI dUdhapAka prApta thAya. emAM dUdha halAvavAnI kriyAno niSedha karavo anucita che. ekAMta nizcayavAdIne tapa-tyAga pratye abhAva hovAthI be-cAra zAstrokta dRSTAMto TAMkIne potAne na gamatI kriyAonI, tapa-tyAganI pravRttione nirarthaka batAve che. jo ke zAstromAM marudevI mAtA AdinAM dRSTAMto apavAdarUpe jaNAvyAM che, paraMtu enuM avalaMbana laI dharmakriyAonuM khaMDana karanAra jIvanI samajaNa mithyA che. koI mANasane ukaraDAmAMthI motI maLI jAya, tethI ema niyama na bAMdhI zakAya ke motI joItuM hoya teNe ukaraDo pheMdavo joIe; tema koI jIva utsargamArgane badale apavAdamArge mokSa pAmyo hoya to tenuM avalaMbana laIne ke tene niyama gaNIne koI rAjamArga choDI keDImArge cAle ane tenAmAM tevI yogyatA na hoya to te tenA gaMtavya sthAne pahoMcI zake nahIM. vaLI, jeo apavAdamArga mokSa pAmyA hoya che, temano lakSa to utsarga Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-131 93 mArgano ja hoya che ane tethI ja temano mArga unmArga na banatAM mokSamArga bane che. cakravatI bharata, rAjarSi pRthvIcaMdra, zreSThIputra guNasAgara vagerene gRhatyAga vinA ja kevaLajJAna prApta thayuM hatuM e vAta saMpUrNa rIte zAstrIya che, chatAM evuM to kadAcit ane koIkane ja bane. AkhI avasarpiNImAM evAM udAharaNa keTalAM? eTale e mArga rAjamArga na gaNAya. vaLI, uparokta dRSTAMtomAM koIne paNa tapa-tyAganI bhAvanAno abhAva na hato, teo sarva gRhavAsanA bhogavilAsathI pIDA anubhavatA hatA ane sarvasaMgaparityAganI bhAvanAvALA hatA. anaMtA AtmAo bAhyAbhyatara saMgatyAgarUpa viratinA rAjamArgethI pasAra thaIne mokSapada pAmyA che, jyAre AMgaLInA veDhe gaNI zakAya teTalA jUja AtmAo bAhya saMga tyAgyA vinA, rAgabhAvane TALIne muktipada pAmyA che; ane anaMtAnaMta AtmAo dharmazravaNa karIne paNa bAhya saMga na tyAgavAnA kAraNe rAgabhAva TALI na zakyA ane tethI teo saMsAramAM rakhaDe che. kevaLI bhagavaMtonI najara sAme A paristhiti hovAthI temaNe muktinA mArga tarIke bAhyAbhaMtara saMgatyAgarUpa viratimArgane - pratijJApUrvaka karelA sAvadya vyApAranA tyAgane rAjamArga kahyo che. rAjarSi prasannacaMdra sAdhuveSa chatAM sAtamI narakanA daLiyAM lIdhAM, te rAjarSine bIjI ja paLe kevaLajJAna zAthI thayuM e vAta pratye lakSa ApavAnI jarUra che. mAthethI mugaTa upADavA mATe mastake hAtha pheravyo ane te ja vakhate kezalocavALA mAthAno sparza thayo, pazcAttApa thayo, zukladhyAnanI zreNIe caDyA ane kevaLajJAna pragaTyuM. rAjAnA veSamAM hota to loca kareluM mAthuM na hota ane tethI temane sAco lakSa paNa na Avata ane kevaLajJAna paNa pragaTa na thAta. Ama, bAhya tyAga bhAvazuddhimAM sahAyaka nIvaDe che, tethI bAhya tyAga Avazyaka che. vastusthiti Ama hovA chatAM keTalAka bhAgaruci jIvaDAo ema kahe che ke 'bAhya saMga TAgyA vinA paNa bharata vagere muktipada pAmyA che, mATe mahAvratapratijJArUpa sarvavirati ke aNuvratapratijJArUpa dezaviratinI zI jarUra che? saMsAramAM rahIne paNa jo rAgano nAza thaI zake che to tema ja kema na karavuM?' AvA abhiprAyo aMtaramAM paDelI bhogIlAlasAnA kAraNe ja uccAravAmAM Ave che. aneka bAhya saMgIomAMthI be-pAMcane mukti maLI, bAkInA badhA DUbI gayA, chatAM e be-pAMcano - e bhavyAtmAono dAkhalo laIne, pAtratA vinAnA aneka jIvo DUbI gayA ane aneka DUbe che e tarapha lakSa na ApatAM, saMsAramAM rahIne taravAnI vAto teo kare che! bhale aneka jIvo jhera khAIne maryA, paNa be-pAMca to bacyA che - ema khoTI rIte dAkhalo laIne koI jhera khAvA taiyAra thAya che? tethI AtmArthI jIve to dRDha nizcaya karavo ke svarUpalakSe Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dharmakriyAo karavI tapa, tyAga, saMyamAdi svarUpalakSe karavAM e jinAjJA che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja kahe che 94 - 'carita bhaNi bahulokamAMjI, bharatAdikanAM jeha; lope zubha vyavahAranejI, bodhi haNe nija teha. bahu dala dIse jIvanAMjI, vyavahAre zivayoga; chIMDI tAke pAdharojI, choDI paMtha ayoga.1 (2) ekAMta nizcayavAdIo evI dalIla paNa kare che ke zubha kriyAo zubha bhAvanI janetA che ane zubha bhAva heya che, eTale zubha kriyAo paNa heya che. jinapUjA, sAmAyika, pratikramaNAdi zubha kriyAothI zubha bhAva utpanna thAya che ane e zubha bhAva AtmaguNone pragaTa karavAmAM lezamAtra paNa sahAyaka nathI, tenAthI AtmAnI vibhAvadazA lezamAtra paNa TaLI zakatI nathI. te mAtra baMdhanuM ja kAraNa bane che. zubha bhAvanA kAraNe puNyabaMdha thAya che ane te puNyabaMdha jIvane saMsAramAM rajhaLAve che. puNyabaMdha paNa pApabaMdhanI mAphaka heya che, mATe puNyabaMdhamAM kAraNabhUta evI dAnAdi saghaLI kriyAo choDavA yogya che. je kriyAo karmabaMdhanuM kAraNa che te AtmahitakArI kevI rIte hoI zake? japa, tapa, zIla, saMyama, pUjA, bhakti, sevA Adi sarva dhArmika kriyAo tajavA yogya che. AtmAnA traNa bhAva che. zuddha bhAva, zubha bhAva ane azubha bhAva. pahelo bhAva upAdeya che ane pachInA be bhAva heya che. pahelo bhAva e AtmAnI svAbhAvika sthiti che ane bAkInA be bhAva AtmAnI vaibhAvika sthiti che. pitA, putra, parivAra Adi uparano rAga te azubha rAga che ane deva, guru uparano rAga temaja mahAvrata Adi dharma uparano rAga te zubha rAga che. azubha rAga jema AtmAne nukasAna karanAra che, tema zubha rAga paNa AtmA mATe jherasvarUpa che. jema azubha rAga AtmAnA zuddha svarUpa pragaTAvavAmAM lezamAtra paNa sahAyaka nathI, tema zubha rAga paNa AtmAnA zuddha svarUpane pragaTAvavAmAM lezamAtra paNa sahAyaka nathI. bhogAdi kriyAthI thatA azubha bhAvathI jema koI AtmalAbha nathI thato, tema devapUjA AdithI thatA zubha bhAvathI paNa koI AtmalAbha nathI thato. jeo ema mAne che ke deva, guru ane dharma uparano rAga e AtmAnA anaMta jJAnAdi guNo pragaTa karavAmAM kAraNabhUta che teo mahAmithyAtvI che ane AtmAnA saccidAnaMdasvarUpanI avagaNanA karanArA che. jeo AtmaprApti arthe zubha rAgamAM joDAvA deva-gurunuM avalaMbana le che, teo bhUla kare che; kAraNa ke deva1- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, savAso gAthAnuM stavana', DhALa pa, kaDI 61,62 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA131 95 guru pratyenA zubha rAgathI AtmAnuM svarUpa pragaTe evuM mAnavuM e ja bhayaMkara mithyAtva che, mATe devapUjA Adi zubha kriyAo karavA yogya nathI ema temanuM kahevuM che. A dalIlano uttara A pramANe che - jinapUjA, guruvaMdana, pratikramaNAdi puNyabaMdhanAM kAraNa che e vAta niHsaMdeha che. pUjA, upavAsa, vratAdi je zubha kriyA che tenAthI zubha pariNAma utpanna thAya che ane puNyakarma nIpaje che. zubhAzubha vikArarahita je zuddha pariNAma che, tenAthI ja saMvara-nirjarA thAya che. zubha kriyAo puNyabaMdhanuM kAraNa hovA chatAM paNa e kriyAo AtmAnI vibhAvadazAne TALavAmAM sahAyaka nathI ema kahevuM yogya nathI. manuSyadehano yoga, deva-guru-zAstrano yoga vagere vibhAvadazAne TALavAmAM sahAyaka che ane te yoga dharmakriyAthI upArjana thayelAM puNyanA kAraNe maLe che. jJAnIoe mAtra puNyabaMdhanA hetue thatI dharmakriyAne saMsAravardhaka gaNI che; jyAre AtmalakSe thatI dharmakriyAothI je zubha bhAva thAya che, tenAthI baMdhAtuM puNyAnubaMdhI puNya saMsAravardhaka nathI thatuM, paraMtu te vibhAvadazA TALavAmAM sahAyaka thAya che. svarUpanA lakSe jinAjJA anusAra thatI dharmakriyAothI baMdhAtuM puNyAnubaMdhI puNya eraMDiyA jevuM che. peTamAM khUba maLa bAjhI gayo hoya te kADhavA mATe eraMDiyuM pIvAmAM Ave che. jo koI ema salAha Ape ke peTamAM ATalo kacaro to bharyo che. emAM navo kyAM nAMkho cho? to jema salAha ApanAro te mANasa mUrkha Thare che, tema puNyAnubaMdhI puNyane sarvathA heya kahevuM te ayathArtha che. peTanA tamAma kacarAne kADhavAnuM sAmarthya eraMDiyAmAM che ane e eraMDiyAne kADhavA mATe navA koI dravyanI jarUra paDatI nathI, te to svayameva nIkaLI jAya che. maLa nIkaLI gayA pachI jema eraMDiyuM ApoApa nIkaLI jAya che, tema svarUpanA lakSe thatI dharmakriyAothI utpanna thatuM puNya, pApanA nAzamAM sahAyaka thAya che ane jyAre pApa sarvAMze kSaya pAme che tyAre puNya paNa palAyana thaI jAya che. alabatta, mAtra puNyabaMdhano ja lakSa hovo, puNyathI ja kRtakRtyatA mAnavI e avazya mithyAtva che. puNyabaMdhanA lakSe thatI dharmakriyAo te viSakriyA che ane pApAnubaMdhI puNyanuM kAraNa thatuM hovAthI te heya che. svarUpalakSe thatI dharmakriyAothI baMdhAtuM puNyAnubaMdhI puNya vibhAvadazA TALavAmAM sahAyaka thAya che. tethI ja zAstromAM Thera Thera puNyabaMdhanI icchAno nAza karavAnuM kahyuM che, kaze paNa pApakarmanA nAzanI jema puNyane nAza karavAnuM kahyuM nathI. yadyapi jaina darzanamAM puNya ane pApa ubhayanA kSayathI muktinI prApti che ema kahyuM che, tathApi e khyAlamAM rAkhavuM khUba ja agatyanuM che ke kAryanA siddhikALamAM je vastu heya gaNAya che, te vastu kAryanA sAdhakakALamAM niyamo heya ja hoya evuM ekAMte nathI. jema koI mANasane kAMTo vAgyo hoya tyAre tene kADhavA mATe soyanI AvazyakatA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana rahe che. jo ke jema kAMTo heya che, tema kAMTo nIkaLI gayA pachI soya paNa heya ja che. e ja rIte zraddhAnAmAM to ema ja rAkhavuM ke puNya paNa heya ja che. pAparUpI kAMTo jyAM sudhI AtmAmAM bhoMkAyelo che tyAM sudhI puNyarUpI soyanI jarUra paDe che, tethI zubha kriyAo zubha bhAvanuM kAraNa hovAthI karmabaMdhanuM kAraNa che ema kahI teno sarvathA niSedha karavA yogya nathI. zubha kriyAo azubha bhAvanI nivRtti ane zuddha bhAvanI prAptimAM sahAyaka hovAthI teno niSedha karavA yogya nathI. zuddhopayogamAM sthita nathI thavAtuM tyAM sudhI svarUpamAM avicaLa sthiratAnuM lakSa rAkhI zubha kriyAo karavAnI che. kriyAone cAra prakAramAM vibhAjita karI zakAya che - 1) azubha Asavane Azrita evI bhogAbhilASA sahita tathA bhogAdimAM ramaNatArUpa azubha kriyA. 2) zubha AsavanI aMtargata bhogAbhilASA sahita zubha kriyA. 3) zubha AsavanI aMtargata bhogAbhilASAthI nirapekSa kevaLa svarUpazAMtinI abhilASA sahitanI zubha kriyA. 4) sAkSAt zAMtinA vedana sahita svarUpatanmayatArUpa zuddha kriyA. pahelI kriyAne azubha ke pApa kahevAmAM Ave che. bIjI kriyAne pApAnubaMdhI puNyarUpa zubha kriyA kahevAmAM Ave che. trIjI kriyAne puNyAnubaMdhI puNyarUpa zubha kriyA kahevAmAM Ave che. cothI kriyA zuddha che. A cAra kriyAomAMthI mokSamArganI dRSTie kaI kriyA hitAvaha che tenuM mUlyAMkana karavuM Avazyaka che. prathamanI pApakriyA tIvra azAMtirUpa che. tyAM bhogAbhilASAnI sAthe bhogavavAnI vyagratAnuM spaSTa vedana hoya che. te sarvathA heya che. bIjI kriyAmAM bhogAbhilASA saMbaMdhI rAga-dveSAdi che, tethI te paNa heya che. trIjI kriyAmAM bhogAbhilASAno temaja bhoganI vyagratAno abhAva che. te kriyA mokSAbhilASA sahita thatI hovAthI ane AtmaprAptimAM sahAyaka thatI hovAthI kathaMcituM upAdeya che. jo ke te puNyabaMdhanuM kAraNa hovAthI kathaMcit heya paNa che. cothI kriyAmAM sarvathA zAMti che. te pUrNa zAMtirUpa hovAthI pUrNapaNe upAdeya che. te koI paNa prakAre AsavarUpa nathI, paNa saMvara-nirjarArUpa che, tethI te sarvathA upAdeya che. jyAM sudhI A kriyA nathI thatI, arthAt zuddha bhAvanI prApti nathI thatI, tyAM sudhI trIjA prakAranI kriyA, arthAt svarUpalakSe zubha kriyAo karavI prayojanabhUta che ahIM eka vAta spaSTa che ke azubha bhAva tIvra kaSAya che ane zubha bhAva maMda kaSAya che, tethI te bane heya che. zubha bhAvane paNa kaSAyanI kakSAmAM ja mUkavAmAM Ave che. bhale te rAgane prazasta' vizeSaNa lagADavAmAM Ave to paNa te kaSAyanI kakSAmAM ja Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-131 Ave che. pittaLane prazasta vizeSaNa lagADIne tene 'prazasta pittaLa' ema kahevAmAM Ave tethI kAMI te suvarNanI jAtamAM to na ja Ave. tema zubha bhAvanA rAgane prazasta vizeSaNa lagADavAmAM Ave to tethI kAMI te akaSAyI zuddha bhAvanI jAtamAM nathI AvI jato. zubha bhAva paNa kaSAya ja che ane tethI te heya ja che. jo zubha bhAvane upAdeya mAnavAmAM Ave to kaSAya karavAnuM ja zraddhAna rahe, mATe zuddha bhAvanI prApti na thAya tyAM sudhI azubha bhAva TALI zubha bhAvano puruSArtha karavo joIe ane zraddhAnamAM to zubha bhAvane heya ja mAnavo joIe. zubha bhAvathI paNa AgaLa vadhIne kaSAya vagarano zuddha caitanyabhAva pragaTa karavo joIe. 6) koI jIva azubha bhAva choDIne zubha bhAva kare to jJAnIpuruSo tene tema karavAnI nA nathI kahetA. azubha TALIne zubhamAM aTakI rahevAnI, temAM ja saMtoSAI javAnI teo nA kahe che. keTalAka jIvo azubha bhAvane heya jANe che ane zubha bhAvane upAdeya mAnI temAM aTakI rahe che; paraMtu enAthI AtmakalyANa nathI thatuM, dharma nathI thato. te deva gatino mArga che, mokSano mArga nathI. tethI mokSamArge prayANa karavA mATe jIve azubhane TALI zubhamAM aTakavuM na joIe, paraMtu zubhane paNa TALI zuddha bhAva pragaTAvavo joIe. sAdhaka avasthAnI prathama bhUmikAmAM zuddha svarUpanA lakSe AraMbhAtI dharmakriyAothI azubha bhAva TaLe che ane te jIva zubha bhAvamAM Ave che. mokSamArganI sAcI samajaNa hovAthI te zubha bhAvamAM kRtakRtyatA mAnato nathI, paNa zuddha bhAvamAM sthira thavAnA puruSArthamAM ja lAgelo rahe che. tene kakSAnusAra zubha bhAva thAya ja che. sAdhakadazAmAM bhUmikA anusAra zubha bhAvo AvyA vinA rahetA nathI, paNa temAM te saMtoSAI jato nathI ane AgaLa vadhI zuddha bhAva pragaTAve che. sAdhakane zraddhAnamAM zubha ane azubha banne bhAva heya hoya che ane mAtra zuddha bhAva ja upAdeya hoya che, chatAM paNa te zubha bhAvamAM kAraNabhUta evI dharmakriyAono kyAre paNa niSedha karato nathI. te jANe che ke jo zubha bhAvanA kAraNarUpa dharmakriyAo nahIM karuM to zuddha bhAva to prApta nahIM thAya, kiMtu zubha bhAva paNa prApta nahIM thAya; kevaLa azubha bhAvamAM ja ramamANa rahevAze. zuddhopayoganI sAkSAt prApti thaI nathI evo jIva jo zubhopayogarUpa vyavahAra choDI de ane azubhopayogamAM ja svacchaMde pravarte, to te naraka-nigodAdi gatine prApta thaI saMsAramAM ja bhramaNa kare. mATe zubha kriyAono niSedha na karavo joIe. zuddhopayoganI prApti mATe zubha kriyAonuM yathAyogya sevana karavuM jarUrI che. mokSamArganI sAdhanA mATe vrata, zIla, saMyama, dayA, japa, tapa, pUjana AdinuM avalaMbana Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Avazyaka che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja lakhe che - avara kahe pUjAdika ThAme, puNyabaMdha che zubha pariNAme; dharma IhAM koI navi dIse, jima vratapariNAme cita hIMce. nizcayadharma na teNe jANyo, je zailezI aMte vakhANyo; dharma adharma taNo kSayakArI, zivasukha de je bhavajalatArI. tasa sAdhana tuM je je dekhe, nija nija guNaThANAne lekhe; teha dharama vyavahAra jANo, kAraja kAraNa eka pramANo.1 AcAryazrI kuMdakuMdadeva 'pravacanasAra' graMthamAM saMyamanA mULa guNonuM pratipAdana karatAM kahe che ke pAMca mahAvrata, pAMca samiti, pAMca indriyano nirodha, kezano loca, cha Avazyaka, digaMbara avasthA, snAna rahita rahevuM, bhUmi upara zayana karavuM, dAMta sApha nahIM karavA, UbhA UbhA bhojana karavuM ane eka vAra bhojana karavuM; zramaNonA A 28 mULa guNo vItarAgadeve kahelA che. A guNomAM pramAdI bananAra muninA saMyamano cheda karavo ane punaH tene saMyamamAM sthApana karavo. 2 'pravacanasAra'nI uparokta gAthAnI TIkAmAM AcAryazrI amRtacaMdradeva pharamAve che ke yadyapi AtmA zuddha nirvikalpa evA sAmAyikano arthI hoya, chatAM e sAmAyika jyAM sudhI na Ave tyAM sudhI upara batAvelA savikalpa sAmAyikanA guNo teNe barAbara pALavA jarUrI che. e guNomAMthI eka paNa guNa jo na pALe to te sAdhupaNAmAMthI bhraSTa thAya che ane tene punaH cAritramAM sthApana karavAmAM Ave che. vaLI, e ja graMthamAM bIjA sthaLe AcAryazrI kuMdakuMdadeva pharamAve che ke nirvikalpa samAdhi prApta karavAnI icchAvALA sAdhue eka vAra UNodarI, prAsuka ane nirdoSa AhAra karavo. te AhAra paNa divase, rasamRddhi vagarano ane madhu-mAMsAdi abhakSya padArtho vinAno hovo joIe. 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, 'savAso gAthAnuM stavana', DhALa 10, kaDI 105-107 2- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, pravacanasAra', gAthA 208, 209 'vadasamididiyarodho locAvassayamacelamaNhANaM / khidisayaNamadaMtavaNaM ThidibhoyaNamegabhattaM ca / / ede khalu mUlaguNA samaNANaM jiNavarehiMpaNNAttA / tesu pamatto samaNo chedovaTThAvago hodi / / ' 3- juo : ejana, gAthA 229 'ekkaM khalu taM bhattaM appaDipuNNodaraM jahAladdhaM / caraNaM bhikkheNa divA Na rasAvekkhaM Na madhumaMsa / / ' Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-131 AcAryazrI kuMdakuMdadeve "samayasAra' graMthamAM zuddha nayanI apekSAe deha ane AtmAne bhina samajAvyA che, paraMtu teo ja 'pravacanasAra'mAM munipaNAmAM saMyama AcaraNanI keTalI jarUriyAta che te paNa samajAve che. adatapovana ke ekabhakta jevI kriyAone zubha bhAvanI ke dehanI kriyA tarIke jaNAvI anAvaraNIya kahetA nathI. teo bAhya AcAranA kaDaka pAlana upara paNa ghaNo bhAra mUke che. AcAryazrI jo lakhavA dhArata to lakhI zakata ke munie eka vAra nirdoSa, prAsuka eSaNIya vAparavuM evo koI niyama jarUrI nathI, kema ke deha ane AtmA e AtyaMtika bhinna vastu che. rUpa, rasa, gaMdha, sparza vagere dehanA guNo che, jyAre anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha, anaMta vIrya vagere AtmAnA guNo che. khAvuM e dehano dharma che. aNAhArIpaNuM e AtmAno dharma che. zarIranA dharmo jyAre AtmAnA dharmo nathI thatA ane AtmAnA dharmo zarIranA dharmo nathI thatA, to pachI eka vAra ja khAvuM evo Agraha zA mATe? deha aneka vAra khAya emAM AtmAno aNAhArI dharma jarA paNa nAza pAmato nathI. jaDa jaDanI kriyA kare che, cetana to alipta che. deha AtmAthI para che, deha koI paNa kriyA karato hoya temAM AtmA e kriyA potAnI mAne ja zA mATe? khAvAnI kriyA to munino deha kare che, AtmA nathI karato; pachI munino AtmA khAvAnI kriyAne potAnI mAne ja zA mATe? AvuM kAMI nahIM lakhatAM muni mATe bAhya AcArano bhAra mUkyo che ane eka paNa AcAramAM jo pramAda kare to cAritrathI bhraSTa thAya che ema batAvyuM che. e ja sUcave che ke svarUpalakSe bAhya AcAra, kriyA vagere karavI te jJAnIone sammata che. adhika AhArathI ke rasavALo AhAra levAthI vikAra utpanna thAya che ane tethI kAmAdi vAsanAo janme che. jenA pariNAme AtmAnuM krame karIne patana thAya che. cittavRtti caitanyamAM sthira na thatAM viSayomAM doDavA lAge che. mATe zubha kriyAo karavI Avazyaka che. AcAryazrI kuMdakuMdadevanAM tathA upAdhyAya zrI yazovijayajInAM uparokta kathanothI spaSTa thAya che ke nizcayapUrvakano vyavahAra pALavo e AtmArthInuM kartavya che. ekAMta nizcayavAdInuM mAnavuM ema che ke zubha kriyAthI puNyabaMdha thAya che, je saMsAramAM jIvane rajhaLAve che. temane eTaluM ja pUchavuM rahyuM ke eka dravya bIjA dravyanuM kAMI karI zakatuM ja nathI ema ja jo te mAnato hoya to te kaI rIte kahI zake ke dharmakriyA puNya baMdhAve che ane puNya jIvane saMsAramAM rajhaLAve che. zuM jaDa evuM puNya cetana evA AtmAne rajhaLAvI zake? jaDa evuM AkAza jema AtmAthI AtyaMtika ane ekAMtika bhinna hovAthI cetanadravyane rajhaLAvI zakatuM nathI, tevI rIte puNya paNa cetanadravyathI bhinna hovAthI tene kaI rIte rajhaLAvI zake? Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1OO 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana (3) ekAMta nizcayavAdI evI dalIla paNa kare che ke bhAva ja jIvonA baMdha-mokSanuM kAraNa che to pachI zarIra dvArA thatI bAhya kriyAonI zI AvazyakatA che? bhAva zuddha rAkhavAno ja prayatna karavo, bAhya kriyAonI AvazyakatA nathI. bhAva zuddha rAkhavAno ja udyama karavo joIe, kriyAo karavAthI koI lAbha nathI. temanA mata pramANe khAvApIvAmAM bhakSyAbharyAno viveka ke dharmakriyAonI kaMI jarUra nathI. mAtra bhAva zuddha rAkhavAnI jarUra che. A dalIlano uttara A pramANe che - bhAva baMdha-mokSanuM kAraNa hovAthI bhAvazuddhine mokSanuM amogha kAraNa mAnavAmAM virodha che ja nahIM. paraMtu bhAvazuddhi kAMI ekAeka prApta thaI jatI nathI. anAdi kALanA viparIta abhyAsanA kAraNe je azubha saMskAro aMkita thayelA che te ApoApa ane sahelAIthI nirmULa thatA nathI. tene nirmULa karavAno abhyAsa atyaMta jarUrI che. te mATe manane zubha kriyAmAM joDavuM ghaTe che. manane zubha kriyAmAM joDavAthI be kArya thAya che - azubha bhAvamAMthI nivRtti ane zubha bhAvamAM pravRtti. azubha saMskAronuM poSaNa na thAya ane zubha saMskAronuM ropaNa thAya te mATe zubha kriyA khUba upakArI nIvaDe che. vAraMvAra azubha nimittothI dUra rahevAno tathA zubha nimittomAM rahevAno abhyAsa karavAthI bhAvazuddhi thAya che, mATe zubhakriyAtmaka vyavahAra atyaMta Avazyaka che. homiyopathInA DaoNkTara dardanA ilAja mATe mIThI sAkaranI goLI jevI davA Ape che. homiyopathImAM davAo eTale judA judA prakAranAM Ticaro. te TiMkyaro dardIne sIdhAM ApI zakAya nahIM. eTalA mATe tene jhIlanAra koI mAdhyamanI jarUra paDe che. e mAdhyama te ja sAkaranI goLI. sAkaranI goLI Ticarane jhIle che. ahIM mUlya to TikucaranuM ja che. sAkaranI goLI to mAtra eka mAdhyama che, paNa enA vinA mUlyavAna TiMkacara grahaNa thaI zake tema nathI. e dRSTie sAkaranI goLInuM paNa mUlya jarA paNa ochuM nathI. Ama, mukhyatAnI daSTie TiMkacara mUlyavAna che, jyAre mAdhyamanI daSTie sAkara mUlyavAna che. tevI rIte mukhyatAnI daSTie bhAvazuddhi mUlyavAna che, jyAre mAdhyamanI dRSTie zubha kriyAo mUlyavAna che. bhAvazuddhinI ja pradhAnatA che, paraMtu te arthe zubha kriyAo Avazyaka che. jJAnIo pariNAmonI zuddhi mATe zubha kriyAono upadeza kare che. nizcayanA lakSapUrvaka zubha kriyAono abhyAsa karatAM pariNAmo sudhare che. nizcayaSTipUrvakano savyavahAra sevatAM, krame karIne bhAvazuddhi thatAM mokSanI prApti thAya che, tethI jJAnIo pariNAmonI zuddhi mATe zubha kriyAono upadeza kare che. zubha kriyAnI AvazyakatA hovA chatAM ekAMta nizcayavAdI jIva tenuM khaMDana karavA AvI aneka dalIlo kare che. teo vyavahAranayanA vicAronI pUrti karyA vinA, nizcayane Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 ekAMte apanAvI satsAdhana choDI de che. pariNAme nizcaya mAtra vAtomAM ja rahI jAya che ane temano hRdayapalaTo thato nathI. nizcayanaya mAtra temanI vANIno vilAsa banI jato hovAthI temane jJAnadazA prApta thatI nathI ane bIjI bAju temaNe sAdhanadazA paNa aMgIkAra karI na hovAthI pApAsavanA bAhulya sahita teo bhavasamudramAM DUbe che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja jaNAve che ke gAthA-131 'ema nizcaya naya sAMbhalIjI, bole eka ajANa; "AdarazuM ame jJAnanejI, zuM kIje paccakhANa ?", kiriyA utthApI karIjI, chAMDI teNe lAja; navi jANe te upajejI, kAraNa viNa navi kAja. nizcayanaya avalaMbatAjI, navi jANe tasa marma; choDe je vyavahAranejI, lope te jina dharma '1 AtmA abaMdha-asaMga che evI nizcayapradhAna vANI sAMbhaLIne jo koI jIva sarvyavahArane nirarthaka samajI tyajI de to te mithyAtvI che, matArthI che, zuSkajJAnI che. je jIva nizcayavANI sAMbhaLIne satsAdhanane tajI mohAvezamAM varte che te jIva mArga cUke che. mATe jIve prathama mokSamArganA svarUpanuM yathArtha zraddhAna karavuM joIe. nizcaya tathA vyavahAra ema banne nayathI vicAraNA karI mokSamArganuM yathArtha zraddhAna karavuM joIe. mokSamArganuM yathArtha zraddhAna mokSamArganI yathArtha ArAdhanA mATe atyaMta Avazyaka che. mokSamArga nizcaya-vyavahAranA suMdara samanvayarUpa che. sasvarUpanA jijJAsune svapne paNa satsAdhanano niSedha na hoya. vaLI, jema satsAdhana nathI choDavAnAM, tema nizcayane paNa nathI choDavAno, kAraNa ke lakSa vagaranAM sAdhana niSphaLa nIvaDe che. jene svabhAvanA sAmarthyano bharoso nathI, sadgurunA vacanabaLe aMtarmukha thavAno prayAsa jeNe Adaryo nathI, tenI sarva kriyAo mokSArthe niSphaLa nIvaDe che. svarUpanA lakSa vinA tenuM koI vrata, sAmAyika, pratikramaNa, tapa, pratyAkhyAna vagere yathArtha thatAM nathI. nizcayane lakSamAM rAkhyA vinA bAhya kriyA karato mUDha ajJAnI jIva mokSamArga sAdhI zakato nathI. te mUDha ajJAnI jIva bAhya kriyAo karavAnA kAraNe potAne mokSamArgano adhikArI mAne che, paNa aMtarlakSanA abhAvanA kAraNe te mokSamArga sAdhavAmAM asamartha rahe che. je jIva mAtra bAhya kriyAthI dharma thAya che ema svIkAre che, paraMtu potAnA trikALI dhruva svabhAvane nathI svIkArato, te tarapha potAnuM valaNa nathI pheravato te vyavahA2AbhAsI che, kriyAjaDa che. kriyAjaDa jIva mokSamArganA marmane jANato nathI ane 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, 'savAso gAthAnuM stavana', DhALa 5, kaDI 52-54 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dayA, dAna, vrata, bhakti ityAdi kriyAkAMDo yAMtrikapaNe karyA kare che. te upavAsAdi kriyAmAM aTakI jAya che. vratAdimAM A khape ane A na khape Adi bAhya vidhiniSedhanA Arahone te vaLagI rahe che ane temAM ja dharma che ema mAnI le che. te vidhi-niSedhanA AgrahomAM racyopacyo rahe che paNa Atmasanmukha thato nathI. dharmanA nAme paNa te bahirmukha rahe che, aMtarmukha thato nathI. te kriyAo karIne paNa mAtra parigha upara ja ghUmyA kare che, kendra tarapha jato nathI. te bhojanamAM, kapaDAMmAM, zarIramAM gUMcavAyelo rahe che, paNa tene AtmAne oLakhavAnI AvazyakatA ja lAgatI nathI. bAhya kriyAo karIne pote dharma karI rahyo che evI bhrAMtimAM te jIve che. te anyane paNa bAhya kriyA uparathI ja mUlave che. je khUba dAna kare, khUba upavAsa kare tene te moTo dhArmika gaNe che. kevaLa bAhya kriyA e ja tene mATe dhArmikatAno mApadaMDa hoya che. kevaLa bAhya kriyAthI dharma mAnanAro Avo kriyAjaDa jIva nizcaya-vyavahAranI saMdhirUpa jinamatanI bahAra che. svabhAvanI jAgRti vinA tenAM karma kSaya thatAM nathI. jIva svabhAvanI ruci kare to tenuM vIrya svabhAva tarapha DhaLe, paraMtu kriyAjaDane svabhAvanI ruci na hovAthI tenuM valaNa svabhAvasammukha thatuM nathI ane tethI mithyAtva TaLatuM nathI. tene trikALI jJAnasvabhAva rucato na hovAthI samyagdarzana thatuM nathI. svabhAvanI oLakhANa na hovAthI tene rAganI ruci chUTatI nathI ane AtmaprApti thatI nathI. nizcayanI apUrva vAta te samajyo na hovAthI tenuM kArya sadhAtuM nathI. jIve nizcayane lakSamAM rAkhyA vagara anaMta vAra bAhya kriyAo karI che, paraMtu ekalI bAhya kriyAthI kadI kAryasiddhi thatI nathI. jIva game teTalA prayatno kare - game teTalAM anuSThAno kare, paNa jo nizcayano lakSa na hoya to e mithyA doDAdoDIthI kAMI sAra vaLato nathI. svarUpanA lakSa vinA je paNa prayatna thAya che, tenA phaLarUpe kyAre paNa svarUpano sAkSAtkAra thato nathI; mATe jIve potAnA svarUpa pratye bodhapUrNa thavuM joIe. teNe AtmAnuM svarUpa barAbara samajavuM joIe. abhyAsa dvArA svasvarUpanI yathArtha oLakhANa karavI joIe. parighathI kendra tarapha gati karavI joIe. svarUpa pratye sajAga rahI, dharmakriyAo karavAmAM Ave to jIva mithyASTi rahe nahIM. 'huM jJAnasvabhAvI bhagavAna AtmA chuM' e lakSamAM rAkhI dharmapravRtti karavAmAM Ave to avazya samyagdarzananI prApti thAya che. Ama, jIve nizcayanuM mUlya samajavA yogya che. svarUpalakSanA abhAvamAM koI paNa dhArmika kriyA dharmamAM gaNanA pAmatI nathI. lakSapUrvaka kriyA karavAmAM Ave che tyAre ja te dharmanI saMjJA pAme che. tethI mAtra bAhya kriyAkAMDamAM aTakI rahevA yogya nathI, paraMtu temAM svarUpanuM lakSa joDI AgaLa vadhavA yogya che. dharmakriyA e mAtra sAdhana che, sAdhya nathI; sAdhya to svarUpamAM prasthApita thavuM, upayogane zAMta-nirvikalpa karavo e Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-131 103 che. sAdhyanI jAgRtipUrvaka dharmakriyAo karavAmAM Ave tyAre ja sAcI dizAmAM sAdhanA thAya che, kramazaH zAMtinA mArge AgaLa vadhAya che ane aMte parama zAMtirUpa thavAya che. nizcaya-vyavahAranA samanvayapUrvaka sAdhanA karatAM mokSamArge saraLatAthI AgaLa vadhI pUrNatA prApta thAya che. nizcaya-vyavahArano samanvaya ja saMsArathI pAra utAre che. nizcaya ane vyavahAra ane sAthe hoya to ja kalyANakArI che. Ama, zrImade eka ja gAthAmAM zuSkajJAnI ane kriyAjaDa bannene mArgadarzana ApI yathArtha mokSamArge vALyA che. eka ja gAthAmAM temaNe sarvajJanA hRdayano marma prakAzyo che, badhAM zAstrono sAra ApI dIdho che. eka ja gAthAmAM temaNe nizcaya ane vyavahAra bannenuM mahattva sacoTapaNe samajAvI dIdhuM che. nizcayanayathI dareka AtmAnuM svarUpa siddha samAna che. te svarUpane sAdhyarUpe - dhyeyarUpe eka lakSe nirdhArIne vartamAna azuddha dazA TALavAmAM upayogI evA savyavahAramAM je jIva pravarte che, tene ja saMpUrNa zuddha AtmadazA prApta thAya che. nizcayanayathI AtmAnuM je zuddha svarUpa che te lakSamAM rAkhI, tenI sanmukha dRSTi karI, satsAdhano dvArA tene prApta karavA je puruSArthI thAya che, tene pragaTa karavA je prayatnazIla thAya che, tene ja tenI prApti thAya che. Ama, eka ja gAthAmAM zrImade mokSamArganuM rahasya saraLa ane sacoTapaNe samajAvI mumukSu jIvo upara amApa upakAra karyo che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'nizcayavANI sAMbhaLI, besI ThaMDe peTa; ALasathI edI banI, baLa tyajavuM nahIM TheTha. sAdhya zuddha che e suNI, sAdhana tajavA no ya; sAdhya siddha karavA bhaNI, vicArI UMDuM joya. siddha buddha paramAtmA, sattA eha samAna; nizcaya rAkhI lakSamAM, khovuM kadI na bhAna. ane zuddhanA lakSathI, zuddha deva guru joya; samyak dharma sevA taNAM, sAdhana karavAM soya.' 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 247 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA para1-524) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nana e kuMva, mAM nI ku>=La, mAMvavavahA2 19, baMne sa rahela gAthA - 132 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 132 gAthA 131mAM zrImade kahyuM ke nizcayanAM kathano sAMbhaLIne sAdhana tajavAM [22] na joIe, paNa nizcayane lakSamAM rAkhI, yathAyogya sAdhana karIne te nizcayasvarUpe prApta karavuM joIe. Ama, zrImade nizcaya-vyavahAranI saMdhirUpa mokSamArganuM nirUpaNa karyuM. - AtmArthI jIva nizcaya ane vyavahAra bannenuM yathAyogya mahattva samajIne, te bannenI samatulA jALavIne uttarottara AtmavikAsa sAdhe che. paraMtu ghaNI vAra evuM jovA maLe che ke mokSamArganA pathiko e bannenI samatulA jALavI zakatA nathI ane tethI teo nizcaya ke vyavahAramAMthI koI ekanA pakSakAra banI jAya che, jenA pariNAme teo muktipatha upara pragati karI zakatA nathI. ekAMgI dharmArAdhanathI kAryasiddhi thatI nathI, e vAtane daDha karavA arthe zrImad A gAthAmAM kahe che - naya nizcaya ekAMtathI, AmAM nathI kahela; (gAthA) ekAMte vyavahAra nahi, banne sAthe rahela.' (132) atre ekAMte nizcayanaya kahyo nathI, athavA ekAMte vyavahAranaya kahyo nathI; beya jyAM jyAM jema ghaTe tema sAthe rahyAM che. (132) nizcaya-vyavahAranI saMdhinuM mahattva spaSTapaNe darzAvavA zrImad kahe che ke 'zrI bhAvArtha Atmasiddhi zAstra'mAM nizcayanaya ke vyavahAranayanuM ekAMte kathana karavAmAM AvyuM nathI. A graMthamAM banne naya sApekSapaNe jyAM jema ghaTe tema prayojyA che. ekaluM trikALI svarUpa batAvanAruM jJAnapaDakhuM AmAM kahyuM nathI, temaja ekaluM vartamAna paryAya batAvanAruM jJAnanuM paDakhuM paNa kahyuM nathI; paraMtu nizcaya ane vyavahAra bannene jema che tema kahela che. jyAM jyAM, jevA jevA prakAre ghaTatuM hoya; tyAM tyAM, tevA tevA prakAre tenuM avirodhapaNe nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. AtmArthI jIve bane nayathI AtmAnuM svarUpa samajI zuddhAtmAno puruSArtha AdaravA yogya che, kAraNa ke e bannemAMthI koI paNa nayane ekAMte grahaNa karavAthI jIva mArgabhaSTa thaI jAya che. anekAMta siddhAMtano AdhArastaMbha ja e che ke vyavahAra ane nizcaya banene potapotAnAM sthAne samAna upakAraka mAnavAmAM Ave. naya e pramANano aMza che, tethI vyavahAra ane nizcaya e banne pramANanA aMzarUpa che. banne potapotAnA sthAnamAM artha) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana saMpUrNa rIte baLavAna hovA chatAM mAtra satyano aMza che, pUrNa satya nahIM; tethI bane nayanA vicAronI pUrti karyA vinA vastunA pUrNa svarUpane samajI zakAtuM nathI. jema relvenA bane pATA koI divasa ekabIjAne maLavAnA nathI, chatAM gADI to e banne pATAnA AdhAra upara ja cAle che; tevI rIte sAdhanAnI gADI paNa vyavahAra (paramArthabhUta savyavahAra) ane nizcayanA pATA upara cAle che. AtmA svabhAve zuddha che, buddha che, asaMga che, jJAyakasvabhAvI che - A nizcayano viSaya che ane tevA zuddha svarUpanI prApti mATe svAdhyAya, bhakti, japa, tapAdi sAdhano che te vyavahAra che. Ama, bane naya potapotAnAM sthAne rahI upakArI bane che, mATe koI eka pakSano mithyA Agraha sevavo nahIM ema A gAthAno phalitArtha che. anAdikAlIna mithyAtvanI graMthinuM bhedana AtmAnubhUti vinA saMbhavita vizeSArtha *] nathI ane AtmAnubhUti AtmasvarUpanA jJAna vinA saMbhavita nathI. jene nayajJAna na hoya tene AtmasvarUpanuM parijJAna thaI zakatuM nathI, tethI mithyAtvanA chedana mATe nayanuM svarUpa samajavuM mAtra Avazyaka ja nahIM paNa anivArya che. nayanAM svarUpane UMDANathI jANavAnI AvazyakatA asaMdigdha che. nayanI prayogavidhimAM jemaNe kuzaLatA prApta karI che evA sagurunA zaraNamAM nayanuM svarUpa jANavuM atyaMta Avazyaka che. je vyakti nayanuM svarUpa samaje che, tenI vastusvarUpa saMbaMdhI mithyA kalpanAo dUra thAya che ane daSTi samyak thAya che; paraMtu je vyakti nayadaSTithI vihIna che, tene vastusvarUpanuM sAcuM jJAna thaI zakatuM nathI ane vastunuM svarUpa samyak prakAre jANyuM na hovAthI samyaka dRSTi prApta thatI nathI. tethI ja pavitra jinAgamomAM nayanI carcA karavAmAM AvI che. bhinna bhinna naya dvArA AtmAnuM svarUpa yathArthapaNe samajAtAM AtmAnuM samyaka avalokana thAya che. naya AtmAnuM svarUpa batAvI trikALI dhruvasAmAnyano Azraya karAve che. nayane jANavAnuM A ja prayojana che. nayanA adhyayananuM mULa prayojana nija parama bhAvane jANIne, mAnIne temAM ja jAmavuM-ramavuM che. e parama bhAva ja ekamAtra parama zeya che, parama zraddheya che, parama dhyeya che. e parama bhAvanA AzrayathI ja sukha-zAMtinI prApti thAya che, paraMtu jo nayane jANavAnuM prayojana cUkI javAya to anartha thAya che. nayacakra atyaMta tIkSNa dhAravALuM che. jo teno barAbara prayoga karatAM na AvaDe to lAbhane badale hAni thAya che. jIvane nayanuM jJAna jALarUpa thaI paDe che. te indrajALa jevI gUMcavaNImAM paDI jAya che. nAnuM prayojana samajAvatAM zrImad kahe che - sAta naya athavA anaMta naya che, te badhA eka AtmArthe ja che, ane AtmArtha te ja eka kharo naya. nayano paramArtha jIvathI nIkaLe to phaLa thAya; chevaTe upazamabhAva Ave to phaLa thAya; nahIM to jIvane nayanuM jJAna jALarUpa thaI paDe; ane Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-132 109 te vaLI ahaMkAra vadhavAnuM ThekANuM che. puruSanA Azraye jALa TaLe.1 ekAMtikapaNuM grahavAno svachaMda jIvane vizeSapaNe hoya che, ane ekAMtikapaNuM grahavAthI nAstikapaNuM thAya che. te na thavA mATe A nayanuM svarUpa kahevAmAM AvyuM che, je samajavAthI jIva ekAMtikapaNuM grahato aTakI madhyastha rahe che, ane madhyastha rahevAthI nAstikatA avakAza pAmI zakatI nathI." AtmajJAnanI prApti arthe AtmAnuM svarUpa yathArthapaNe samajAvuM joIe ane anaMtadharmAtmaka evA AtmasvarUpanI yathArtha samajaNa naya dvArA ja thaI zake che. naya anekAMtasvarUpa AtmavastunA aneka dharmone batAve che, tethI anekAMtadaSTinA prakAzamAM nayanuM svarUpa samajIe ke jethI A gAthAno marma yathArthapaNe grahaNa thAya. jaina darzana anekAMtavAdI darzana che. vastusvarUpanA pratipAdanamAM anekAMtavAda e jaina darzananI maulika vizeSatA che. anekAMtavAda e jaina darzanano mukhya siddhAMta che. A siddhAMta khUba gUDha ane gaMbhIra che. anekAMtavAdano siddhAMta e jaina tattvajJAna ane dharma ane pradezomAM samAnapaNe mAnya thayelo che, arthAt jaina tattvavicAra hoya ke AcAravyavahAra hoya, e bannemAM anekAMtadaSTi rahelI hoya che. AtmatattvanuM nirUpaNa hoya ke mokSamArganuM pratipAdana hoya, anekAMtadaSTinuM avalaMbana lIdhA vinA cAlI zakatuM nathI. jaino jenI bhavyatA, udAratA, satyatA tathA suMdaratAnuM sthApana karatA AvyA che ane te saMbaMdhI mAnyatAne gauravanI vastu lekhatA AvyA che, evA sarvajJapratipAdita anekAMtavAdano saMkSepamAM vicAra karIe. vastunuM svarUpa anekAMtAtmaka che. anekAMta svabhAvavALI hovAthI sarva vastuo anekAMtAtmaka che. anekAMta zabda 'aneka' ane 'aMta' e be zabdonI saMdhithI banyo che. "aneka' no artha thAya che - ekathI adhika. ekathI adhika be paNa thaI zake che ane anaMta paNa. "aMta'no artha thAya che dharma athavA guNa. dareka vastumAM anaMta guNa vidyamAna che, tethI jyAM 'aneka' no artha anaMta levAmAM Ave tyAM 'aMta'no artha guNa thAya. A vyAkhyAne anusarIne anekAMtano artha ema thAya ke anaMtaguNAtmaka vastu ja anekAMta che. jemAM anaMta aMta, eTale ke anaMta guNa hoya te anekAMta che. paraMtu jyAM "aneka'no artha be levAmAM Ave tyAM "aMta'no artha dharma thAya che. tyAre anekAMtano artha thAya - paraspara viruddha pratIta thavAvALA be dharmonuM eka ja vastumAM hovuM. vastumAM asti-nAsti, tat-atar, abheda-bheda, dravyasvabhAva-paryAyasvabhAva vagere paraspara viruddha dharmo ekIsAthe rahelA che tenuM nAma anekAMta che. je satu che, te ja 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.725 (upadezachAyA-11) 2- ejana, pR.750 (vyAkhyAnamAra-1, 123) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana asat che; je nitya che, te ja anitya che; je eka che, te ja aneka che. e pramANe eka ja vastumAM vastutvane upajAvanAra paraspara viruddha zaktionuM prakAzita thavuM e anekAMta che. anekAMtavAda eTale eka ja vastumAM rahelA viruddha dharmo apekSAbhedathI avirodha hoI zake che ema batAvanAra siddhAMta. koI paNa vastunA svarUpanI pUrNatA koI eka dharmathI nathI thatI, paraMtu aneka dharmothI thAya che. vastumAM aneka dharmo rahelA che, temAM paraspara virodhI lAge tevA dharmo paNa rahelA che. apekSAbhedathI temAM avirodha che ema anekAMtavAda siddha karI Ape che. koI paNa vastu aMge judI judI dRSTie vicAra karavAmAM Ave to temAM aneka dharmo (guNo) rahelA che ema jaNAze. temAM paraspara virodhI lAge tevA dharmo paNa jaNAze jema ke (1) nirbaLatA ane sabaLatA e banne paraspara virodhI hovA chatAM eka ja jIvamAM rahelA hoya che. (2) eka ja vyakti hoMziyAra paNa hoya che ane mUrkha paNa hoya che. (3) eka ja vastu lAbhakAraka paNa hoya che ane nukasAnakAraka paNa hoya che. Ama, pratyeka vastumAM paraspara virodhI dharmo rahelA hoya che. dareka vastu paraspara virodhI evA aneka dharmayugalono piMDa che. A sAMbhaLIne koIne svAbhAvikapaNe zaMkA thAya ke prakAza ane aMdhakAra eka sthaLe ekIsAthe kaI rIte hoI zake? A zaMkAne dUra karavA sarvajJa bhagavaMtoe anekAMtavAdano siddhAMta samajAvyo che. anekAMtavAda kahe che ke eka ja vastumAM rahelA dharmo ke je paraspara virodhI bhAse che te dharmo virodhI che ja nahIM. jo paraspara virodhI hoya to eka ja vastumAM ekasAthe rahI zake ja nahIM. paraspara virodhI dekhAtA dharmo apekSAbhedathI aviruddha che. uparyukta udAharaNo vaDe A vAta samajIe (1) hAthI baLavAna che ke nirbaLa? e praznanA uttaramAM tarata kahevAmAM Avaze ke hAthI baLavAna che, arthAt hAthImAM baLa dharma che. te chatAM jamIna upara baLavAna jaNAto hAthI jaLamAM nirbaLa banI jAya che. pANImAM gayelA hAthIne jo magara pakaDI le to hAthImAM rahela nirbaLatArUpa dharma pragaTa thaI jAya che. Ama, hAthImAM banne dharmo rahelA che, jamInanI apekSAe baLavAna ane jaLanI apekSAe nirbaLa. (2) saMskRta bhASAnA vidvAnane jyAre khetIviSayaka prazno pUchavAmAM Ave tyAre teNe Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-132 111 mAthuM khaMjavALavuM paDe che. saMskRta bhASAnI apekSAe te jJAnI che, to khetIviSayaka jJAnanI apekSAe te ajJAnI che. (3) dUdha amRta paNa che ane jhera paNa che. durbaLa dardInI apekSAe dUdha amRta che, jyAre saMgrahaNInA dardInI apekSAe dUdha jhera che. Ama, eka ja vastumAM virodhI dekhAtA dharmo judI judI apekSAe rahe che. eka ja vastumAM judI judI apekSAe judAM judAM svarUponuM darzana thAya che, jemAM vastunAM aneka virodhI svarUponAM darzana paNa thAya che. apekSA badalAtAM darzana badalAya temAM koI visaMvAda nathI. apekSA na badalAya ane darzana badalAya to jarUra te visaMvAda che. saghaLo vyavahAra apekSAthI cAle che. vastumAM rahelAM aneka dharmomAMthI je vakhate je dharmanuM prayojana hoya te vakhate te dharmane AgaLa karIne vyavahAra karavAmAM Ave che. eka ja vyaktimAM vidyArthIpaNuM, bahAdurapaNuM, saumyapaNuM vagere aneka guNo hovA chatAM jyAre je guNanuM prayojana hoya tyAre tene AgaLa karIne vyavahAra karavAmAM Ave che. e vyakti jyAre zALAmAM hoya tyAre tenA vidyArthIpaNAne AgaLa karIne tene vidyArthI kahevAmAM Ave che. jyAre te koI kAryamAM nIDaratA batAvIne vijaya meLave che tyAre tene bahAdura kahevAmAM Ave che. jyAre tenI mukhAkRti tarapha najara jAya che tyAre tenA mukha upara taravaratI saumyatAne AgaLa karIne tene saumya kahevAmAM Ave che. A pramANe eka ja vyaktimAM aneka guNo hovA chatAM vyavahAramAM prasaMga anusAra te te guNane AgaLa karavAmAM Ave che. vastunA anekAMtasvarUpane samajAvavAvALI sApekSa kathanapaddhatine syAdvAda kahe che. anekAMtamayI vastunA vibhinna dharmonuM kathana karavAvALI paddhatine syAdvAda kahevAmAM Ave che. vastunA anaMta dharmone svIkAranAra mata te anekAMta ane tenuM kathana karavAnI je paddhati te syAdvAda. anekAMtane rajU karanAra zailI te syAdvAdazailI che. anekAMtanI prarUpaNA syAdvAdathI ja thAya che. jema kevaLajJAnane pragaTa karanAra zrutajJAna che, tema anekAMtane pragaTa karanAra syAdvAda che. anekAMta e jJAnasvarUpa che, jyAre svAvAda e jJAnasvarUpa hovAnI sAthe kathanapaddhati che. syAdvAda e samasta vastuonAM svarUpanuM yathArtha kathana karavAvALI sarvajJa bhagavAne batAvelI nibaMdha paddhati che. cAt' eTale "kathaMcit' ane 'vAda' eTale "kahevuM'. anaMtadharmAtmaka vastunuM 'cAt' zabdathI kathana karavuM te syAdvAda che. anekAMtane prakAzita karavA 'syAtuM' zabdano prayoga karAya che. 'syAt' zabda vaDe, arthAt "apekSA' zabda vaDe jyAre vastunA anaMta dharmomAMnA koI eka vivakSita dharmane pragaTa karavAmAM Ave che tyAre te ja samaye Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana avivakSita dharmo gauNa hoya che, teno abhAva hoto nathI. A syAdvAdazailI che. jagatamAM koI paNa tattva - jaDa ke caitanya - anaMtadharmAtmaka che. tene judA judA dRSTikoNathI jovuM, teno svIkAra karavo ane tenuM kathana karavuM e syAdvAdazailI che. 'cAtu' zabdano artha saMdeha ke saMbhavitatA thato nathI. saMdeha ke saMbhavitatAmAM anizcitatA che, paraMtu 'syAt' zabda to eka nizcita sthitine vyakta kare che ke amuka apekSAe te vastu Ama ja che. nirapekSa vAkyamAM paNa hoya, paraMtu apekSA lagADatAM ja sApekSa vAkyamAM kAra AvI jAya che. apekSA lagADyA pachI ema kahe ke "kAkAnI apekSAe bhatrIjo paNa che ane bhANeja paNa che' to te mithyA Tharaze. kAkAnI apekSAe te bhatrIjo ja che ane mAmAnI apekSAe te bhANeja ja che. apekSA na lagADI hoya tyAM sudhI ema kahI zakAya ke te bhatrIjo paNa che ane bhANeja paNa che', paraMtu apekSA lagADatAM nizcitatAsUcaka kAra AvI jAya che. vacana nirapekSa hoya tyAM sudhI 'paNa' bolavuM paDe ane vacana sApekSa banyA pachI 'ja' bolavuM paDe. syAddavAda eTale vastunAM vividha svarUponuM darzana. vastunuM aMze darzana te AMzika darzana che. vastunA tamAma aMzonuM darzana te saMpUrNa darzana che. vastunA AMzika darzanane anulakSIne vastune te svarUpe kahevI te AMzika satya kahevAya che. vastunA pUrNa darzanane anulakSIne vastune pUrNa svarUpe kahevI te pUrNa satya kahevAya che. AMzika satyane nayavAkya kahe che ane pUrNa satyane pramANavAkya kahe che. bIjAM AMzika satyone dhikkAravApUrvakanA AMzika satyane durnayavAkya kahevAya che. naya vastunA eka dharmane grahaNa kare che, paraMtu te sunaya tyAre ja kahevAya jyAre te sApekSa hoya. jo naya nirapekSa hoya, anya nayano ke dharmano niSedha karato hoya to te durnaya banI jAya che. sApekSa naya dvArA gRhIta ekAMtono samUha te anekAMta che ane anekAMtano pratipAdaka te syAdvAda che. nayavAda vizleSaNAtmaka che, arthAt dareka naya vastunA eka aMzane ja rahaNa kare che; jyAre syAdvAda saMkalanAtmaka che, kAraNa ke vastunA anaMta dharmonuM kathana te 'syAspadathI kare che. pramANa sarva nAyarUpa che, kAraNa ke nayavAkyomAM 'cAt' zabda lagAvIne bolavuM te pramANa che. A vAtane eka daSTAMta vaDe samajIe. nIce traNa prakAranAM vAkyo ApyAM che - (1) dAna ja dharma che. (2) dAna dharma che ja. (3) dAna paNa dharma che. (1) durnayavAkya - 'dAna ja dharma che' te vAkya durnaya che. A vAkyathI vaktA dAnane dharma tarIke gaNAve che eTaluM ja nahIM, dharmanAM bIjAM aMgono niSedha kare che. zIla, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-132 113 tapa, bhAva vagere dharmanAM bIjAM aMgonI ahIM 'ja'kAra dvArA avagaNanA sUcita thAya che. dAnane ja ahIM dharma tarIke svIkArI anya prakAranA dharmo pratye asvIkArano bhAva vyakta karyo che. (2) sunayavAkya 'dAna dharma che ja' te vAkya sunaya che. A vAkyathI vaktA dAnane dharma tarIke gaNAve che, paraMtu tyAM zIla, tapa, bhAva vage2e anya dharmono niSedha karavAmAM Avyo nathI. ahIM dAna dharmanuM eka aMga che te svIkAravAmAM AvyuM che. dAna upara vadhu jhoka cokkasa che, paraMtu anya aMgo zIla, tapa ane bhAva vagere pratye tiraskAra nathI. bIjAM aMgonI ahIM avagaNanA karavAmAM AvI nathI. ahIM to vaktAne eTaluM ja kahevuM che ke dAna e dharmanuM aMga che ja. pahelA vAkyamAM phakta dAna ja dharma che, bIjo koI dharma ja nathI evuM je abhipreta che, te ahIM nathI. durnayavAkyamAM potAnI vAtanI rajUAtamAM bIjAnI avagaNanA (niSedha) abhipreta che, jyAre sunayavAkyamAM potAnI vAtanA maMDanamAM bIjAnI mAtra gauNatA che; arthAt dAna dharma che ja', tenI sAthe zIla, tapa, bhAva vagere dharma hoya evuM abhipreta che. AvuM vAkya sunayavAkya athavA nayavAkya kahevAya che. nayavAkyane asarakAraka banAvavA mATe kyAreka 'ja'kArano prayoga thAya che. zAstromAM keTalIka vAra je sthAne je nayane puSTa karavo hoya te nayane ja mahattva ApavAmAM Ave che, paraMtu teTalAmAtrathI te nayanI vAta ja sAcI che, bIjA nayanI vAta khoTI che ema kadI na kahI zakAya. jyAre zAstramAM dAna dharmanuM varNana cAlatuM hoya che tyAre dAna dharma che, dAna vinA mokSa saMbhave nahIM vagere vagere vAto bhArapUrvaka rajU karavAmAM Ave che. jo apekSA samajyA vinA tene ekAMte pakaDavAmAM Ave to ekAMta mithyAtvano doSa lAge che. jyAre kRpaNane samajAvavo hoya tyAre dAna dharma upara bhAra mUkavAmAM Ave che, paraMtu tethI zIla vagere dharmo pratye tiraskAranI bhAvanA emAM abhipreta hotI nathI. (3) pramANavAkya 'dAna paNa dharma che' te pramANavAkya che. A che saMpUrNa syAdvAda vacana. judI judI apekSAe zIla, tapa vagere bIjA dharmono svIkAra A vAkyanA 'paNa' zabdathI thAya che. 'dAna paNa dharma che' ema kahevAmAM bhale zIla, tapa ke bhAva viSe na bolAyeluM hoya, paNa ema kahI zakAya kharuM ke 'zIla paNa dharma che', 'tapa paNa dharma che', 'bhAva paNa dharma che'. A badhAnuM kathana ahIM na thayuM hovA chatAM zrotAne evI asara cokkasa thAya che ke mAtra dAna ja dharma che evuM nathI, te sivAya dharmanAM bIjAM aMgo paNa che. te uparAMta dAna dharma che te vAtanI nizcitatA paNa AvI jAya che. A vacana dharmanA saMpUrNa svarUpanuM darzaka banI jAya che, tethI te syAdvAda che. - Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana TUMkamAM, jemAM bIjAM svarUpono 'ja'kAranA prayogathI asvIkAra sUcita thAya che tene durnaya kahevAya che. jyAM bIjAM svarUpono svIkAra paNa nathI ane avagaNanA paNa nathI, mAtra gauNatA che tene sunaya kahevAya che ane jyAM bIjAM tamAma svarUpono 'paNa' zabdanA prayogathI svIkAra sUcita thAya che tene pramANavAkya kahevAya che. A ja vAta anekAMtanI paribhASAmAM samajavI hoya to te A pramANe che anekAMta (aneka dharma) ekAMta (eka dharma) 114 mithyA (pramANAbhAsa) samyak (pramANa) (1) samyak anekAMta ane mithyA anekAMta vastumAM rahelA aneka dharmonuM nirUpaNa karavAmAM je tatpara che te samyak anekAMta che. eka vastumAM rahela paraspara virodhI zaktio prakAzIne vastune siddha kare te samyak anekAMta che. samyak anekAMtathI vastunuM je svarUpa nizcita che, tenAthI viparIta vastusvarUpanI kalpanA karavI, temAM je svabhAva na hoya tenI kalpanA karavI te mithyA anekAMta che. samyak anekAMta te pramANa che ane mithyA anekAMta te pramANAbhAsa che. dRSTAMta (1) AtmAmAM nitya-anitya, zuddha-azuddha vagere dharmayugala darzAvAya che. te yugalano pratyeka dharma AtmAmAM vidyamAna hoya che, tethI teno syAdvAda thaI zake che; paraMtu koI paNa yugalano koI eka dharma AtmAmAM na hoya to te yugalano syAdvAda mithyA che. jema ke AtmA cetana paNa che ane jaDa paNa che.' A prakArano syAdvAda mithyA che, kAraNa ke yugalanA banne dharmo AtmAmAM vidyamAna hoya to ja teno syAdvAda thaI zake. 'AtmA cetana paNa che ane jaDa paNa che.' AtmAmAM caitanyadharma syAdvAda thaI ja zake nahIM. tene A paraMtu jaDa nathI.' ema asti-nAstirUpe to che, paNa jaDatvadharma nathI, tethI teno rIte ghaTAvI zakAya ke 'AtmA cetana to che, ghaTAvI zakAya. samyak (naya) mithyA (nayAbhAsa) dRSTAMta (2) 'A vyakti kAkA paNa che ane mAmA paNa che', te samyak anekAMta che. e ja vyakti mATe ema kahevuM ke A kAkA paNa che ane kAkI paNa che' te mithyA anekAMta che. 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI akalaMkadevakRta TIkA, 'tattvArthavArtikam', adhyAya 1, sUtra 6-7 'anekAnto'pi dvividhaH - samyaganekAnto mithyAnekAnta iti / ' Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-132. 115 (2) samyaka ekAMta ane mithyA ekAMta padArthanuM ja svarUpa che tenI apekSA rAkhIne pramANa dvArA jANelA te padArthanI eka apekSAne - paDakhAne viSaya karanAra naya te samyak ekAMta che. koI vastunA eka dharmano nizcaya karI te vastumAM rahela anya dharmono niSedha karavo te mithyA ekAMta che. vastuno eka dharma mukhya karI bIjAne gauNa karavo te samyaka ekAMta che ane eka dharmane mukhya karI bIjAno niSedha karavo te mithyA ekAMta che. "A sAcuM che ja' - A vAkyamAM mAtra kahevAyela dharmanI mahattA darzAvavAno hetu che, anyano niSedha nathI, tethI te samyapha ekAMta che; jyAre "A ja sAcuM che' - A vAkyamAM satyano niSedha hovAthI te mithyA ekAMta bane che. samyak ekAMta te naya athavA sunaya che ane mithyA ekAMta te nayAbhAsa athavA durnaya che. dRSTAMta (1) - 'samyajJAnathI mokSa che ja ema jANavuM te samyaka ekAMta che, kema ke samyajJAnapUrvakanI kriyAthI ja mokSa che ema garbhitapaNe AvI jAya che. "samyajJAnathI ja mokSa che' ema jANavuM te mithyA ekAMta che, kema ke tyAM kriyAno niSedha hovAthI te mithyA vacana che. "samyajJAnathI mokSa che ja' - A vAkyamAM mAtra kahevAyela dharmanI mahattA darzAvavAno hetu che, kriyAno niSedha nathI, tethI te samyaka ekAMta che; jyAre samyajJAnathI ja mokSa che' - A vAkyamAM kriyAno niSedha hovAthI te mithyA ekAMta bane che. dRSTAMta (2) - eka vyakti mATe bhatrIjo kahe che ke "A kAko che ja.' A samya ekAMta che, kAraNa ke mAmA vagere bIjAM satyonI ahIM avagaNanA karavAmAM nathI AvI. garbhitapaNe teno svIkAra che, bhale pragaTapaNe eka ja dharmano svIkAra karyo che. anya dharmano niSedha na hovAthI te AMzika satya che, mATe te samyaka ekAMta che. jo bhatrIjo kahe che ke 'A kAkA ja che' to A mithyA ekAMta che, kAraNa ke bhatrIjo te vyaktine potAnA kAkA gaNAve che eTaluM ja nahIM, paNa tenAM 'mAmA' vagere tamAma svarUpono niSedha kare che. samyaka ekAMta te naya kahevAya che ane samyaka anekAMta te pramANa kahevAya che. pramANa ane naya e banne jJAnasvarUpa che. jenAthI vastuno nirNayAtmaka bodha thAya te jJAna. koI paNa vastuno nirNayAtmaka bodha pramANa ane naya banne dvArA thAya che. AthI pramANa ane naya bane jJAnasvarUpa ja che. pramANa ane naya bane vaDe vastuno yathArtha 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI akalaMkadevakRta TIkA, 'tattvArthavArtikam', adhyAya 1, sUtra 6-7 'Anto trividha- sabhyazAnto mithyavAnta ti |' Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bodha thAya che. 1 pramANa ane naya bane anaMtadharmAtmaka vastune jANanAra jJAna ja che, paraMtu temAM mukhya bheda e che ke pramANa vastunA anaMta dharmone jANe che ane naya vastunA eka paDakhAne jANe che. pramANa vastunA sarva dezane grahaNa kare che, jANe che; jyAre naya vastunA eka dezane grahaNa kare che, jANe che. pramANa dvArA nakkI thayelI vastunA eka dezane jANavAvALuM jJAna te naya che. pramANa dvArA grahaNa karelA anaMta dharmanA samudAyarUpa vastunA eka aMganuM jJAna mukhyatAthI kare te naya che. anaMtadharmAtmaka vastunA koI paNa eka dharmane mukhya karI jANe tene naya kahe che. pramANano viSaya anaMta dharmanA samuharUpa vastunA badhA dharmo athavA paraspara viruddha dharmo che. anaMtadharmAtmaka padArthanA koI eka dharmane athavA paraspara viruddha pratIta thavAvALA dharmayugalomAMthI koI eka dharmane naya potAno viSaya banAve che. jema ke AtmA dravyadRSTithI nitya, dhruva, acala che ane paryAyadRSTithI kSaNika anitya che. AtmAmAM eka paDakhuM nitya che ane bIjuM paDakhuM anitya che. jenAthI AtmAnA nityaanitya dharmono nirNayAtmaka bodha thAya te pramANa. jenAthI AtmAnA nitya ke anitya koI paNa eka dharmano nirNayAtmaka bodha thAya te naya. dravya-paryAyAtmaka AtmA nitya che ke anitya che e bAbatamAM "AtmA nityAnitya che' A vAkya pramANavAkya che ane 'AtmA nitya che' athavA AtmA anitya che' A vAkya nayavAkya che. "AtmA nityAnitya che e vAkyathI nityatva ane aniyatva dharmanI dRSTie AtmAno pUrNa bodha thAya che. "AtmA nitya che' e vAkyathI AtmAno nityarUpe bodha thAya che, jyAre AtmA anitya paNa che e bodha thato nathI. e ja pramANe AtmA anitya che' e vAkyathI AtmAno anityarUpe bodha thAya che, paraMtu AtmA nitya paNa che e bodha thato nathI. pramANa koI paNa bAbatano pUrNa bodha karAve che, jyAre naya AMzika bodha karAve che. pramANathI vastuno pUrNa bodha thAya che, jyAre nayathI AMzika bodha thAya che, tethI naya pramANano aMza che. naya e pramANano eka bhAga che. naya ane pramANa vacce aMgagIbhAva che. pramANa aMgI che, naya tenAM aMgo che; arthAt naya pramANano aMza che." naya pramANano aMza hovAthI tene pramANarUpa svIkArI zakAya nahIM. to prazna thAya ke naya jo pramANarUpa na hoya to te mithyA Thare ane jinAgamamAM mithyA jJAnane koI 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 1, sUtra 6 'pramANanavairadhAma: ' 2- juo : AcAryazrI devasenajIkRta, 'AlApapaddhati', zloka 9 pramANena vastusaMgRhItArthajhAzo naya: I' Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 sthAna nathI. tenuM samAdhAna karatAM jJAnIo kahe che ke jema samudranA pANInuM eka biMdu samudra na kahevAya temaja asamudra paNa na kahevAya. tenA mATe eTaluM ja kahevAya ke te samudrano eka aMza che. jo samudranA eka biMdune samudra mAnavAmAM Ave to e biMdu sivAyano samudrano zeSa bhAga asamudra banI jAya athavA jo samudranA dareka biMdune eka eka samudra gaNavAmAM Ave to eka ja samudramAM asaMkhya samudrano vyavahAra thavA lAge. hakIkatamAM evo vyavahAra saMbhave nahIM. tenA mATe kevaLa eTaluM ja kahI zakAya ke biMdu samudrano aMza che. te ja rIte naya te pramANa paNa nathI ane apramANa paNa nathI; paraMtu pramANano eka aMza che, tethI AMzika satya che. jema pramANa zuddha jJAna che, tema naya paNa zuddha jJAna che. pharaka eTalo ja ke pramANanuM zuddha jJAna pUrNa vastune sparze che ane nayanuM zuddha jJAna vastunA aMzane sparze che. nayanI pravRtti pramANa dvArA jANavAmAM Avela padArthanA eka aMzamAM thAya che. maryAdAnuM tAratamya chatAM e banne zuddha jJAna ja che. jaina darzanamAM pramANa ane naya banneno svIkAra karavAmAM Avyo che. naya pramANathI abhinna che, pramANano ekadeza che tathA tenI prAmANikatAmAM koI saMdehanI saMbhAvanA nathI. vastusvarUpanA pratipAdanamAM e prAmANika che. jaina darzananI A anupama kathanazailInI upekSA karavI ucita nathI. gAthA-132 pramANadRSTi vastunA pUrNa svarUpane grahaNa kare che ane nayadRSTi vastunA judA judA dharmane khaMDarUpe grahaNa kare che. to prazna e thAya ke jo naya pramANano aMza ja hoya to tenI bhinna prarUpaNA zA mATe? prarUpaNA zuM eka ja prakAre na thaI zake? tenuM samAdhAna A pramANe che pratyeka vastu anaMtadharmAtmaka che. kevaLajJAnamAM e anaMta dharmo yugapat jaNAya che. samagra vizvanA sarva kSetranA, sarva kALanA, sarva padArthonuM, tenA sarva bhAva arthAt sarva guNa-paryAya sahitanuM samayamAtramAM thatuM jJAna te kevaLajJAna che. kevaLI bhagavaMto ekasAthe anaMta dharmone jANI zake che, tema chatAM tenuM kathana karavuM hoya to te kramazaH ja saMbhavita bane che. temane vastunA anaMta dharmonuM jJAna ekIsAthe thatuM hovA chatAM tene pragaTa karavAnI sAmagrI(vANI)nI maryAdAnA kAraNe tenuM kathana kramazaH ja banI zake che. e badhAnuM kathana ekIsAthe saMbhavita nathI, kAraNa ke zabdonI zakti sImita che, e eka samayamAM eka ja dharmane kahI zake che. dravyadRSTithI vastu je samaye nitya che, paryAyadRSTithI te ja samaye anitya paNa che, paraMtu vANIthI jyAre nityatAnuM kathana karavAmAM Ave tyAre anityatAnuM kathana saMbhavita nathI, tethI nayanI prarUpaNA Avazyaka che. kevaLI bhagavaMto dareka vastunAM sarva paDakhAMonuM ekIsAthe jJAna karI zake che, paraMtu tenuM kathana ekIsAthe nathI karI zakatAM; jyAre chadmastha jIvane te sarva paDakhAMonuM Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana nirUpaNa to zuM, jJAna paNa ekasAthe nathI thaI zakatuM. chadmastha eka samayamAM badhuM jANI zakatA nathI. citrakAra dvArA citrita thatA citra ane arIsA dvArA pratibiMbita thatA citramAM jevo pharaka che tevo pharaka kramika darzana, arthAt chAdmasthika darzana ane akramika darzana, arthAt kevaLadarzanamAM che. kramika che te eka pachI eka che (by and by), jyAre akrama che te samuccaya che (all at one time). chadmasthanuM jJAna ekasAthe anaMta dharmone jANI zakatuM ja nathI, kAraNa ke tenuM jJAna maryAdita che. tene vastusvarUpanuM jJAna kramazaH ja thAya che. jema koI mANasane hAthInuM vajana karavuM hoya, paraMtu tenI pAse trAjavuM nAnuM hoya tathA vajananuM kATaluM eka ja hoya ane te paNa mAtra 10 kilogrAmanuM, to te A saMjogomAM kaI rIte hAthInuM vajana karI zakaze? hAthIne nadIkinAre laI jaI eka hoDImAM caDhAvI devAmAM Ave, hoDI pANImAM keTalI DUbI enuM nizAna karI levAmAM Ave, hAthIne bahAra kADhI te hoDIne nAnA paththarothI bharavAmAM Ave ke jethI te nizAna sudhI hoDI DUbe ane pachI te paththarone kADhI prApta sAdhanothI jokhavAmAM Ave to hAthInuM vajana jANI zakAya. jo moTo yAMtrika kAMTo hoya to hAthInuM vajana ekasAthe thaI jAya. tevI rIte kevaLInuM jJAna badhuM ekasAthe grahaNa kare che, jyAre chadmasthane kramazaH vastunuM jJAna thAya che. jyAre koI paNa vastuviSayaka vicAra chadmasthane utpanna thAya che tyAre te viSayamAM aMze aMze vicAra utpanna thAya che ane aMte te samagratAmAM pariName che. pramANa dvArA prakAzita thayelI vastunA viSayamAM je aMze aMze sparzatI mAnasika vicAraprakriyA thAya che te naya che, zabdamAM utAravAmAM AvatI ke utAravA lAyaka je jJAnakriyA te naya che. Ama, vicAranI utpattino krama ane tenAthI thato vyavahAra te banne dRSTie pramANanI prarUpaNAthI nayanI prarUpaNA bhinnapaNe karavI anivArya bane che. vastu anaMtadharmAtmaka hovA chatAM pratyeka samaye anaMta dharmonI vivakSA hotI nathI. jIvanI ruci, pravRtti Adi prasaMgavazAt koI eka dharmane ja te mukhya kare che. koI vAra vastunA sAmAnya svarUpane te grahaNa kare che to koI vAra vastunA vizeSa svarUpa tarapha tenI dRSTi jAya che. mATe ja jJAtAnA abhiprAyane paNa naya kahe che. abhiprAya batAvanAra zabda, vAkya ke siddhAMta e sarva naya kahI zakAya.1 vastu anaMtadharmAtmaka hovAthI te khUba jaTila che. tene jANI zakAya che, paNa vANImAM mUkavI kaThina che, tethI tenA eka eka dharmanuM kramapUrvaka nirUpaNa thAya che. kayo dharma pahelo kahevo ane kayo dharma pachI kahevo evo koI niyama nathI. vastunA 1- juo : AcAryazrI devasenajIkRta, 'AlApapaddhati', zloka 9 'zrutavivo vA, jJAturabhiprAyo vA nayaH / ' Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA--132 119 kayA dharmane viSaya banAvavo e vaktAnA abhiprAya upara nirbhara che. vaktA potAnA abhiprAya anusAra jyAre eka dharmanuM kathana kare che tyAre kathanamAM e dharma mukhya ane bIjA dharma gauNa rahe che. anaMta dharmomAMthI jyAre je dharmanuM pratipAdana karavAmAM Ave che tyAre kathanamAM e dharma mukhya ane bAkI badhA dharma gauNa hoya che. A apekSAe vaktAnA abhiprAyane paNa naya kahevAya che.' mukhya dharmane vivakSita dharma ane gauNa dharmane avivakSita dharma kahe che. nayanA kathanamAM avivakSita dharmonI gauNatA ja apekSita che, niSedha nahIM. naya gauNa dharmanuM nirAkaraNa nathI karato, mAtra enA saMbaMdhamAM mauna rahe che. enA saMbaMdhamAM tyAre kaMI kahevAmAM nathI AvatuM. jo niSedha thAya to te nayane badale nayAbhAsa banI jAya che. A mukhyatA ane gauNatA vastumAM vidyamAna dharmonI apekSAe nathI, paNa vaktAnI icchAnusAra hoya che. vipakSA-avivakSA vANInA bheda che, vastunA nahIM. vastumAM to sarva dharma pratisamaya vidyamAna che. temAM badhA dharmo ekIsAthe vidyamAna rahe che. te dharmo te vastumAM ekIsAthe anAdi kALathI vidyamAna che ane anaMta kALa sudhI raheze. vastumAM paraspara virodhI dharmone paNa dhAraNa karavAnI zakti che, mATe dharmomAM mukhyagauNano koI prazna ja nathI. tene ekasAthe kahevAnuM sAmarthya vANImAM nahIM hovAnA kAraNe vANImAM vivaphA-avivakSA, mukhya-gauNanA bheda paDe che. kathanamAM eka dharma mukhya hoya che ane bIjA dharma gauNa hoya che. naya vastunA eka dharmane pragaTa kare che, kAraNa ke te samaye te ja dharmanI vivekSA rahe che, bAkInA dharmonI nahIM. paraspara virodhI dharmone yugapatuM grahaNa karavAvALuM jJAna te pramANa che ane tene mukhya-gauNa bhAvathI grahaNa karavAvALuM jJAna te naya che. jinAgamomAM vibhinna sthAno upara vibhinna apekSAone dhyAnamAM rAkhIne nayanA bheda-prabhedonuM vargIkaraNa karyuM che. koI sthaLe be nayanI carcA maLe che, to koI sthaLe sAta nayano ullekha karyo che, to vaLI koI sthaLe tenA asaMkhyAtA bheda batAvyA che. 'sanmatitaka prakaraNa' mAM AcAryazrI siddhasena divAkarajI kahe che ke jeTalA vacanamArgo che teTalA nayavAda che. jeTalA vacanavikalpa che teTalA ja nayanA bheda che. 'sarvArthasiddhi'mAM 1- juo : AcAryazrI malliSeNasUrijIkRta, 'syAdvAda maMjarI', zloka 28nI TIkA 'anantadharmatvAt vastunaH tadekadharmaparyavasitAnAM vasturabhiprAyANAM ca nytvaat|' 2- juo : zrI kArtikeyasvAmIkRta, kArtikeyAnuprekSA', gAthA 264 'NANAdhammajudaM pi ya eyaM dhamma pi vuccade atthaM / tasseyavivakkhAdo patthi vivakkhA hu sesANaM / / ' 3- juo - AcAryazrI siddhasena divAkarajIkRta, 'sanmatitarka prakaraNa', kAMDa 3, gAthA 47 'jAvaiyA vayaNavahA tAvaiyA ceva hoti NayavAyA / ' Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana AcAryazrI pUjyapAdasvAmI kahe che ke naya anaMta che, kAraNa pratyeka vastunI zaktio anaMta che, tethI pratyeka zaktinI apekSAe naya anaMta vikalparUpa thaI jAya che.1 'dhavalA'mAM AcAryazrI vIrasenajIe batAvyuM che ke avAntara bhedothI naya asaMkhyAta prakAranA samajavA.2'pravacanasAra'nA pariziSTamAM AcAryazrI amRtacaMdradeve 47 naya batAvyA che. jyAre 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'mAM AcAryazrI umAsvAtijIe sAta naya batAvyA che. naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha, evaMbhUta e sAta naya che.4 'dravyasvabhAvaprakAzaka nayacakra'mAM zrI mAIlladhavalajI tenA be bheda batAvatAM kahe che ke sarva nayamAM nizcaya ane vyavahAra ema mULa be naya che. sarva nayanA mULabhUta nizcaya ane vyavahAra ema be bheda manAya che. dravyArthika tathA paryAyArthika e be nizcaya-vyavahAranA hetu che. nizcayanaya dravyAzrita che ane vyavahAranaya paryAyAzrita che.pa nayacakranA viSayabhUta anaMtadharmAtmaka vastuno vistAra to bahu ja che, paNa badhA nayamAM mukhya naya che, nizcayanaya ane vyavahAranaya. vastunuM svarUpa samajAvavAnA A be mukhya prakAra che. vastu satyArthapaNe jema hoya tema ja kahevI te nizcayanaya. A naya paranI apekSA vagara vastunA vAstavika svarUpanuM varNana kare che. vastu satyArthapaNe tema na hoya paNa pa2vastu sAtheno saMbaMdha batAvavA mATe tema kahevuM te vyavahAranaya. A naya paranI apekSAe ekane badale bIjuM kahe che, jema ke pANIno ghaDo ke ghInI baraNI. vAstavamAM ghaDo to pANIno nahIM paNa mATIno che, paNa temAM pANI bharyuM che, tethI tene pANIno ghaDo kahevAmAM Ave che. mATInA ghaDAne mATIno ghaDo nirUpaNa karavAmAM Ave te nizcayanaya tathA pANInA saMyogathI upacArathI tene pANIno ghaDo kahevAmAM Ave vyavahAranaya che. tevI ja rIte baraNI kAcanI che, paNa temAM ghI che, tethI tene ghInI baraNI kahI. tene ghInI baraNI kahevI te vyavahAra che. paravastune 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta TIkA, 'sarvArthasiddhi', adhyAya 1, sUtra 33nI TIkA ' dravyasyAnantazakteH pratizakti vibhidyamAnA bahuvikalpA jAyante / ' 2- juo : AcAryazrI vIrasenajIkRta, 'dhavalA', pustaka 1, khaMDa 1, bhAga 1, sUtra 1, pR.92 'gavAntaramevena punarasaMdhyeyAH / ' 3- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'pravacanasAra'nuM AcAryazrI amRtacaMdradevakRta TIkAnuM pariziSTa 4- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 1, sUtra 33 'naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdasamabhirUDhaivaMbhUtA nayAH / ' 5- juo : zrI mAIlladhavalajIkRta, 'dravyasvabhAvaprakAzaka nayacakra', gAthA 182 'NicchayavavahAraNayA mUlimabheyA NayANa savvANaM / NicchayasAhaNaheuM pajjayadavvatthiyaM muLada / / ' Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-132 meLavIne vastunuM nirUpaNa te vyavahAranaya. judA judA zAstrakAroe nizcayanaya tathA vyavahAranaya saMbaMdhI judI judI vyAkhyAo ApI che. nizcaya eTale yathArtha, satyArtha. nizcayanaya bhUtArtha che, kema ke te vastusvarUpanuM sAcuM nirUpaNa kare che. vastunuM yathArtha nirUpaNa karanAra, satya nirUpaNa karanAra nizcayanaya che. vastunI yathAvat prarUpaNA kare tenuM nAma nizcayanaya che. nizcayanaya vastunuM svarUpa jevuM che tevuM nirUpaNa kare che. koI paNa dravyanA bhAvane te ja svarUpe nirUpaNa kare te nizcayanaya che. je dravyanI je pariNati hoya te pariNatine te dravyanI ja kahevI te nizcayanaya che. nizcayanaya je dravyanI je bhAvapariNita hoya tene te ja dravyanI kahe che. nizcayanaya vastunuM kharekhara je svarUpa che tenuM nirUpaNa kare che ane koIne koImAM bheLavato nathI. je svadravya-paradravyanuM athavA tenA bhAvonuM athavA kAraNakAryAdinuM jema che tema nirUpaNa kare che tathA koIne koImAM meLavato nathI te nizcayanaya che. abheda ane anupacAra rUpathI vastuno nizcaya karavo te nizcayanaya che. nizcayanayano viSaya abheda ekarUpa vastu che. tenI dRSTi asaMyogI tattva para hoya che. te pratyeka dravyanuM svataMtra kathana kare che. tenuM kathana svAzrita hoya che. potAnA guNadharmothI thatI oLakhANa te nizcayanaya che. nizcayanaya vaDe je nirUpaNa thayuM hoya tene sAcuM satyArtha mAnI tenuM zraddhAna aMgIkAra karavA yogya che. tene satyabhUta mAnI 'vastu Ama ja che' evuM zraddhAna karavA yogya che. jyAM nizcayanayanuM kathana hoya, tyAM satyArtha ema ja che' ema jANavA yogya che. tenuM kArya parathI bhinnatva ane nijamAM abhinnatva sthApita karavAnuM che. 121 - vyavahAra eTale upacAra, vyavahAra abhUtArtha che, kema ke te satya svarUpanuM nirUpaNa karato nathI. vyavahAranayanuM lakSa vastunA satyasvarUpanuM darzana karavAne badale nimittonI apekSAe tenuM darzana karavAnuM che, arthAt te vastunA vyAvahArika svarUpanuM darzana kare che. vyavahAranaya satya svarUpane nirUpato nathI, paNa koI apekSAe (upacArathI) anyathA nirUpe che. upacarita nirUpaNane vyavahAranaya kahe che. dravyanA bhAvane upacArathI anya dravyanA bhAvarUpe nirUpaNa kare te vyavahAranaya che. eka dravyanI pariNatine anya dravyanI prarUpe te vyavahAranaya che. vyavahAranaya nimittAdinI apekSA laIne eka dravyanA bhAva athavA pariNatine anya dravyanI kahe che. te aneka dravyanA aneka bhAvo-kAraNakAryAdine meLavIne kathana kare che. svadravya-paradravyane athavA tenA bhAvone athavA kAraNakAryAdine athavA koIne koImAM meLavIne nirUpaNa kare che te vyavahAranaya che. vyavahAranayathI nimittAdinI apekSAe eka dravyane bIjA dravyano kartAdi kahevAmAM Ave che. vastumAM bheda pADIne athavA bIjAmAM milAvaTa karIne je nirUpaNa karavAmAM Ave, Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 2 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana upacArathI je nirUpaNa karavAmAM Ave te vyavahAranaya che. bheda ane upacArathI vastuno vyavahAra karavo te vyavahAranaya che. teno viSaya bhedarUpe hovAthI te aneka prakAre che. te aneka prakAranA bheda karIne vastune samajAve che. teno viSaya saMyogI kathana kare che. tenuM kathana parAzrita hoya che. parAzrita oLakhANa te vyavahAranaya che. vyavahAranaya vaDe je nirUpaNa karyuM hoya tene upacarita, asatyArtha mAnI tenuM zraddhAna choDavuM yogya che. jyAM vyavahAranayathI kathana hoya, tene 'kharekhara ema nathI paNa nimittAdi parasaMyoganuM jJAna karAvavA A kathana karyuM che' ema mAnavA yogya che. vyavahArane upacAramAtra mAnI te dvArA vastuno barAbara nirNaya karavo yogya che. paNa nizcayanI mAphaka vyavahArane paNa satyArtha mAnI vastu Ama ja che' evuM zraddhAna karavAmAM Ave to te akAryakArI thAya che. vyavahAranaya asatyArtha che, paraMtu te sarvathA asatyArtha nathI. ghaDAmAM pANI che paNa dUdha nathI ema vyavahAranaya batAve che. e apekSAe te satya che. vyavahAranayano jinavANImAM svIkAra che, kAraNa ke te parasaMyogane jema che tema batAve che. vyavahAranaya parasaMyoganI apekSAe satya che, paraMtu tenuM AropaNa 'sva'nI oLakhANa mATe thAya tyAM tene asatyArtha kahyo che. Ama, vyavahAranayano svIkAra paNa che ane niSedha paNa che. tenuM kArya nijamAM bheda ane parathI abheda karIne samajAvavAnuM che. tenuM kArya abheda vastune bheda karIne samajAvavAnuM, sAthe sAthe bhinna bhinna vastuonA saMyoga ane tenA nimitte thatA saMyogI bhAvonuM jJAna karAvavAnuM che. nizcayanaya ane vyavahAranayanAM svarUpano sAra A pramANe che - nizcaya vyavahAra cha 8 0 0 0 0 ^ 2 ja yathArtha satyArtha bhUtArtha kharekharuM svarUpa sAcuM nirUpaNa potAnA bhAvane potAno kahevo abheda svadravyAzrita svalakSI bhAva svAbhAvika bhAva dhruva bhAva trikALa Take evo bhAva ayathArtha asatyArtha abhUtArtha kathanamAtra svarUpa upacarita nirUpaNa bIjAnA bhAvane potAno kahevo bheda saMyogAzrita paralakSI bhAva nimittAdhIna bhAva utpanna dhvasIbhAva kSaNamAtra Take evo bhAva Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-132 123 nizcayanaya ane vyavahAranaya vacce Avo bheda che. cha dravyo, tenA guNo ane tenI paryAyonAM svarUpanuM jJAna karAvavA mATe koI vakhata nizcayanayanI mukhyatA ane vyavahAranayanI gauNatA rAkhIne kathana karavAmAM Ave che, to koI vakhata vyavahAranayane mukhya karIne nizcayanayane gauNa rAkhIne kathana karavAmAM Ave che. jIva pote vicAra kare che tyAre temAM paNa koI vakhata nizcayanayanI mukhyatA ane koI vakhata vyavahAranayanI mukhyatA hoya che. prayojanAnusAra mukhyatA-gauNatA karavAmAM Ave che. saMsArI AtmAne samajavA mATe bane nayanI jarUra paDe che. nizcayanayathI AtmA paradravyathI bhinna ane svabhAvathI abhinna svayaMsiddha vastu che. vyavahAranayathI zarIrAdi padravyonI sApekSatA vaDe nara, nArakI, pRthvIkAyAdirUpa jIvanA bheda karI "manuSya che', nArakI che', pRthvIkAya che' ityAdi prakAre AtmAnI oLakhANa thAya che. koI AtmA manuSyadehamAM hoya tene nizcayanaya zuddha AtmA kahe che ane vyavahAranaya te tiryaMcanA dehamAM nathI, paNa manuSyanA dehamAM che enuM bhAna karAvavA tene manuSya kahe che. "A AtmA sAthe manuSya zarIrano saMyoga che, mATe te manuSya che ane tiryaMca nathI' ema vyavahAranaya kathana kare che. vyavahAranaya deha ane AtmAmAM ekatva sthApita kare che, jyAre nizcayanaya eno spaSTa inkAra kare che. te ema kahe che ke jIva ane deha kadApi eka na thaI zake. vyavahAranaya dehAdinA saMyogamAM rahela AtmAne azuddhAtmA kahe che, jyAre nizcayanaya te saMyogamAM rahelA AtmAne zuddharUpe oLakhe che. suvarNa ane mATInA dRSTAMte A vAta spaSTapaNe samajAze. anyadravya(mATI mizrita suvarNane 'azuddha suvarNa' kahevuM te vyavahAradaSTi che. te mATImizrita suvarNamAM rahelA zuddha suvarNane oLakhavuM te nizcayadaSTi che. tevI ja rIte anya dravya - zarIrAdinA yoge cikUpane 'azuddhAtmA' kahevo te vyavahAradaSTi che. te saMyogamAM rahelA zuddha Atmadravyane zuddharUpe oLakhavuM te nizcayaSTi che. sonuM varSo paryata mATImAM paDI rahe chatAM tenA guNadharmo badalAI jatA nathI. te to nirlepa ja rahe che. tenA svabhAvamAM mATInA kAraNe koI hAni thatI nathI, mATe ja mATIno saMyoga hovA chatAM paNa tenuM mUlya bilakula ghaTavA pAmatuM nathI. tevI ja rIte anAdithI dehAdino saMyoga hovA chatAM AtmAnA alipta svabhAvamAM te 1- juo : bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNajIracita, 'tattvajJAnataraMgiNI', adhyAya 7, zloka 10,11 'azuddhaM kathyate svarNamanyadravyeNa mizritaM / vyavahAraM samAzritya zuddhaM nizcayato yathA / / yuktaM tathA'nyadravyeNAzuddhaM cidrUpamucyate / vyavahAranayAt zuddhaM nizcayAt punareva tat / / ' Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana aMze paNa praveza pAmatA nathI, AtmAnI guNasamRddhimAM koI parivartana thatuM nathI, koI hAni thatI nathI. dehAdi saMyogone AtmAnA nirmaLa svabhAvamAM na khatavAya. koInI vastu thoDA samaya mATe uchInI lAvavAmAM Ave to tene gharanI mUDImAM na khatavAya, tema AtmA trikALI zuddha pUrNa AnaMdadhana che, AtmAthI para evAM mana, vANI, dehane temAM na khatavAya. nizcayanaya AtmAnA mULa svabhAvane jue che, jaNAve che; jyAre vyavahAranaya vartamAna avasthAne jue che, jaNAve che. nizcayanaya trikALI zuddha svabhAvane jANe che ane vyavahAranaya vartamAna paryAyane, rAgAdine jANe che. AtmAne paryAyathI bhinna eka abheda zuddhAtmasvabhAvarUpe jANavo e nizcaya che ane AtmAne paryAyanA bheda sahita jANavo, tenI paryAyagata zuddhatA-azuddhatA jANavI e vyavahAra che. trikALa Takato sAmAnya ekarUpa AtmasvabhAva ane vartamAna avasthA ema banne maLIne AkhI Atmavastu che ema khyAlamAM levuM te pramANa che. koI 70 varSanA puruSane Agale divase tAva Avyo hoya ane bIjA divase maTI jAya, te puruSane vartamAna rogInIrogI avasthAnA bhedapaNe na jotAM ekarUpa 70 varSano che ema jovuM te nizcayadRSTi che, te nizcaya taraphanuM lakSa gauNa karI vartamAna rogI-nIrogI avasthA jovI te vyavahAraSTi che ane te be apekSAnA bheda na pADatAM, puruSane samagrapaNe jANavo te pramANa che. tema AtmAmAM trikALa TakanAra jJAyaka ekarUpa bhAvane jovo te nizcayanaya che, akhaMDa paDakhAnuM lakSa gauNa karI vartamAna avasthAne jovI te vyavahAranaya che ane trikALI akhaMDa AtmA ane vartamAna kSaNika avasthA te banne paDakhAMnuM ekasAthe akhaMDa vastupaNe jJAna karavuM te pramANa che. trikALI dhruva AtmasvabhAva amala che, temAM malinatA che ja nahIM. AtmasvabhAvamAM nirmaLatA ke pavitratA karavAnI nathI, te to atyaMta amala ane pUrNa pavitra ja che. AtmasvabhAva paryAyathI bhinna anAdi-anaMta trikALa zuddha che. je paNa malinatA che te paryAyamAM che. karmanA nimitte paryAyamAM zubhAzubha bhAvarUpa vikAra utpanna thatA hovAthI AtmA paryAyathI azuddha che. vartamAna avasthA azuddha hovAthI AtmA paryAyamAM baMdhadA bhogave che. parAzrayanA kAraNe kSaNika vikArI avasthA che, parAzraya chUTI jatAM vikAra nAza pAme che. nizcayanaya trikALI zuddha dravyasvabhAvanuM pratipAdana kare che ane vyavahAranaya vartamAna azuddha avasthAnuM pratipAdana kare che. nizcayanaya batAve che ke AtmA svabhAvathI zuddha che ane vyavahAranaya batAve che ke AtmA vartamAna dazAe azuddha che. nizcayadRSTie jotAM AtmAnA trikALI dhruva paDakhA pratye lakSa jAya che, AtmAnA zuddha svabhAvano svIkAra thAya che ane vyavahAraSTie jotAM AtmAnI kSaNika Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-132 125 paryAya pratye lakSa jAya che, AtmAnI azuddha avasthAno svIkAra thAya che. AtmA svabhAve zuddha che ane vartamAna avasthAe azuddha che ema bane paDakhAM jANyA-svIkAryA pachI ja svabhAvanI prAptino ane azuddhatAnI nivRttino puruSArtha thaI zake che. banne paDakhAM jANIne zuddha svabhAva tarapha dRSTi karatAM, tenI sanmukha thatAM tenI prApti thAya che. zuddha dravyasvabhAvanA Azraye paryAyamAM je azuddhatA che te dUra thAya che. bane nayane jANavAnuM A ja prayojana che. nizcayanayathI AtmAno mULa svabhAva jANI, vyavahAranayathI AtmAmAM jaNAtI azuddhatA TALavI joIe. Ama, bane naya prayojanabhUta che, jANavA lAyaka che. ahIM koIne zaMkA thAya ke nizcayanaya ane vyavahAranaya samakakSa nathI, paNa pratipakSa che. te bannenuM svarUpa to paraspara viruddha che. te bannenI viSayavastu ane kathanazailImAM mAtra bheda ja nathI, paraMtu virodha paNa dekhAI Ave che. je be vastuone vyavahAranaya eka batAve che, nizcayanaya anusAra e kadI paNa eka thaI zake nahIM. nizcayanaya je viSayavastune abheda akhaMDa kahe che, vyavahAranaya temAM bheda batAve che. nizcayanaya pUrNAnaMda svarUpa eka akhaMDa AtmasvabhAvane viSaya banAve che ane vyavahAranaya vartamAna paryAya, rAga Adi bhedane viSaya banAve che. Ama, nizcayanaya ane vyavahAranaya to ekabIjAnA virodhI sAbita thAya che, to pachI te be vacce maitrI kaI rIte hoI zake? banne ekasAthe kaI rIte rahI zake? A praznanuM samAdhAna eka saraLa dRSTAMta vaDe thaI zake che. zataraMjanA be khelADIo apekSAe mitra paNa che ane apekSAe virodhI paNa che. be vastu apekSAe pUraka ane apekSAe pratidaMtI paNa hoI zake tenuM A eka suMdara dRSTAMta che. ekabIjA vinA ramata ramI zakAya nahIM, mATe ekabIjAnA pUraka che ane pratikI vinA ramata konI sAthe ramAya? arthAt zataraMjanA khelamAM pratikaMThI ja pUraka paNa bane che. je pratitaMkI hoya te virodhI hoya che, kAraNa ke virodhI ja prativaMtI banI zake che. pUraka hovAthI te mitra che, kAraNa ke mitro ja ramata ramatA hoya che. zatru sAthe koNa ramavA jAya? A rIte zataraMjanA be khelADIo paraspara mitra paNa che ane virodhI paNa che. e ja pramANe jinAgamomAM vyavahAranaya tathA nizcayanaya potapotAnA viSaya prati atyaMta prAmANika rahe che. viSayagata virodhane kAraNe paraspara virodhI paNa che ane banne pramANajJAnanA ja aMzo hovAthI sAthI paNa che. pramANajJAnamAM banne nayano sadbhAva ekIsAthe hoya che. nizcayanaya ane vyavahAranaya bane eka eka naya che. te kAMI pramANa nathI, te banne pramANanA aMzo che. te banne naya potapotAnA vicArane vaLagI rahe che. pratyeka Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 26 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nayanI dRSTi potAnI vAtane majabUta rIte rajU karavA pratye ja kendrita thatI hoya che. potAnI vAtane joradAra rIte rajU karavA jatAM te bIjA nayanA vicAranuM khaMDana karavA mATe prerAya ema paNa bane, paraMtu e khaMDana parakIya nayanA khaMDana mATenuM nathI hotuM, paNa svamatanA maMDana pUratuM hoya che. nizcayanaya svamatanI puSTi mATe - svamatanuM khaMDana karavA vyavahAranayanuM khaMDana paNa kare che ane vyavahAranaya svamatanI puSTi mATe - svamatanuM khaMDana karavA nizcayanayanuM khaMDana paNa kare che, paNa teTalAmAtrathI ema na samajI levuM ke banne naya ekabIjAne dhikkArI rahyA che. dhikkAramAM pariNamatuM khaMDana to khaMDana mATenuM ja khaMDana hoya che, jyAre svamaMDanamAM pariNamatuM khaMDana e maMDana mATenuM khaMDana hoya che. AvI sthiti jyAM sudhI rahe tyAM sudhI ja te naya che, AMzika satya che, pramANane prApta karavAnuM sAdhana che. jyAre koI naya parakIya nayanuM khaMDana karavA jatAM dhikkAranI bhAvanAmAM ja e khaMDanane pariNAvavAnI gaMbhIra bhUla karI bese che tyAre te naya, naya maTI jaIne durnaya banI jAya che, asatya banI jAya che. enA dvArA pUrNa satya - pramANanI sanmukha thaI zakAtuM nathI. jo jIva jinamatanuM eTale ke vItarAga abhiprAyanuM pravartana karavA icchato hoya to teNe vyavahAra ane nizcaya e bane nayamAMthI ekane paNa na choDavo joIe, kema ke vyavahAranaya vagara tIrthano - vyavahAramArgano nAza thaI jaze ane nizcayanaya vinA tattvano - vastuno nAza thaI jaze. vyavahAra nahIM hoya to tIrthano lopa thaI jaze ane nizcaya nahIM hoya to tattvano lopa thaI jaze. vyavahAra ke nizcaya bemAMthI ekane paNa choDavAthI ekAMta pakSarUpa mithyASTipaNAno prasaMge upasthita thaze. banne naya prayojanavAna che, tethI koIno paNa niSedha karavA yogya nathI. jeo nizcayanaya ane vyavahAranayane avirodhathI jANe che, teo samasta adhyAtmazAstronA hRdayane jANavAvALA ane zAzvata sukhane bhogavavAvALA bane che. je A pramANe bane naya potapotAnA sthAne upakArI che. banne naya potapotAnA sthAne kAryakArI che. Ama, nizcaya ane vyavahAranI adbhuta saMdhi che. mATe ja A pAvanakArI 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM nizcayanaya ane vyavahAranayane sAthe rAkhIne kathana karyuM che. temAM 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, samayasAra' nI AcAryazrI amRtacaMdradevakRta TIkA, 'Atma khyAti', gAthA 12nI TIkAmAM avataraNa karelI gAthA 'jai jiNamayaM pavajjaha tA mA vavahAraNicchae muyaha / ekkeNa viNA chijjai titthaM aNNeNa uNa tacca / / ' 2- juo : AcAryazrI amRtacaMdradevakRta, 'puruSArthasiddhi-upAya', zloka 8 'vyavahAranizcayau yaH prabudhya tattvena bhavati madhyasthaH / prApnoti dezanAyAH sa eva phalamavikalaM ziSyaH / / ' Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-132 1 27 ekAMta nizcayanaya ke ekAMta vyavahAranaya kahyo nathI. jyAM jyAM je je yogya che, tyAM tyAM te pramANe kahyuM che. gAthA 101mAM kahyuM ke "AtmA sat caitanyamaya, sarvAbhAsa rahita', gAthA 117mAM kahyuM ke "zuddha buddha caitanyaghana, svayajyoti, sukhadhAma'. Ama je kahyuM che te zuddha nizcayanayanuM kathana che. vaLI, AtmA karmano kartA che, bhoktA che e Adi je kahyuM te vyavahAranayanuM kathana che. bahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe "e ja dharmathI mokSa che, tuM cho mokSa svarUpa' ..... vagere nizcayanayathI kahyuM hatuM te ekAMte samajavAnuM nathI. "chUTe dehAdhyAsa to....' emAM "to' mUkyo che te vyavahAranI apekSA sUcave che. AtmA kartA che, bhoktA che ema kahyuM te vyavahAranayathI kahyuM che. te paNa ekAMte kahyuM nathI, nizcayanA lakSapUrvaka kahyuM che. syAdvAda paddhati anusAra nizcaya ane vyavahAra bannene sAthe rAkhIne AtmasiddhimAM upadeza karyo che. nizcayanayanI vAta kahetI vakhate vyavahAra gauNapaNe lakSamAM hoya ane vyavahAranayanI vAta karatI vakhate nizcaya gauNapaNe lakSamAM hoya ema syAdvAdathI kahyuM che. jyAM jema ghaTe tema kahyuM che tethI vAMcanAre paNa te samyaka prakAre samajIne lakSamAM levuM." nizcaya-vyavahArano paraspara sApekSa saMbaMdha che. tethI te banneno svIkAra karI samanvaya sAdhavAmAM ja AtmakalyANa che. AtmA svabhAve zuddha che, buddha che, asaMga che. A nizcayanayano viSaya che. vartamAna avasthAe AtmA azuddha che, bhAvakarma-dravyakarmanokarmanA saMgayukta malina che. A vyavahAranayano viSaya che. potAno zuddha svabhAva te nizcayanayano viSaya che ane potAnI paryAyamAM je azuddhatA ane alpatA che te vyavahAranayano viSaya che. AthI ema na samajavuM ke AtmAmAM A be naya che, paraMtu Ano artha ema che ke AtmasvarUpanuM pratipAdana be prakAre thAya che - nizcayanayathI ane vyavahAranayathI. nizcayanaya ane vyavahAranaya bane dvArA nirdiSTa AtmasvarUpa jIva jo samaje nahIM to te mokSamArge AgaLa vadhI zakato nathI. jo jIva ekalA zuddha svabhAvane ja pakaDe ane azuddha avasthAno niSedha kare to tene zuddha dazA prApta karavAnI jarUra ja nathI lAgatI ane te zuddhatAnA mithyA bhramamAM rAcyA kare che, mATe paryAyanuM jJAna paNa Avazyaka che. jIvanI aMdara eka paNa vRtti evI na hovI joIe jenAthI te ajANyo hoya. potAnI malinatAnuM bhAna thAya to tenI nivRttino puruSArtha UpaDe che. jIvane potAnI malina avasthAnuM bhAna hoya paNa potAnA zuddha svabhAvanI oLakha na hoya 1- brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI, 'Atmasiddhi vivecana', bIjI AvRtti, pR. 111 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 "zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana to te paryAyamAM ja aTakI jAya che, te yathArtha puruSArtha nathI karI zakato. vartamAna avasthAmAM azuddhatA hovA chatAM tenA Azraye kalyANa thatuM nathI. zuddha svabhAvanA Azraye kalyANa thAya che. zuddha svabhAvanA lakSe azuddhatA TaLe che, mATe avasthAmAM azuddhatA hovA chatAM mAro svabhAva zuddha che evo nirNaya karavo Avazyaka che. trikALI zuddha sattA ane kSaNika vRttio banenuM jJAna haze to ja kArya thaI zakaze. bemAMthI koI eka hoya ane bIjuM na hoya to kArya kadApi thaze nahIM. trikALI sattAnI sabhAnatA ane vRttionuM darzana ane Avazyaka che. jIva jo potAnA badhA aMtaHkakSothI paricita thaze - potAnI trikALI sattA pratye paNa sabhAna ane potAnA karmabhAvo pratye paNa jAgRta - to te paricaya tene khUba ja AtmopakArI nIvaDaze. trikALI nirvikAra sattA ane kSaNika vikAranuM yathArtha jJAna haze tyAM doSo TakI nahIM zake. trikALI sattAthI vimukha javAthI malina vRttio utpanna thaI che, to trikALI sattAnI sanmukha thavAthI teno kSaya thaze. jIvane potAnA zuddha, buddha, AnaMdamaya svarUpanI oLakhANa thatAM svAdhInatAnI khumArI pragaTe che. tene svayaMnAM sukha, zAMti, zItaLatAnI pratIti thAya che. paryAyanA avalokanathI tene samajAya che ke svarUpanuM vismaraNa karI paradravya ane parabhAvamAM upayoga doDAvyo to keTalAM duHkha, azAMti, vyAkuLatA sarjAyAM. AvI rIte nizcayanaya tathA vyavahAranaya dvArA AtmAnuM jJAna karI zuddha AnaMdaghana svabhAvanI prApti arthe ane vartamAna avasthAmAM rahelI azuddhi TALavA arthe nizcayanayanirdiSTa potAnA pUrNa zuddha svabhAvane lakSamAM rAkhI sasAdhanarUpa sadvyavahAranI ArAdhanA kartavya che. nizcayanaye batAvela AtmasvarUpane aMtaramAM dhAraNa karIne te svarUpanA saMpUrNa AvirbhAva arthe savyavahAranuM sevana karavA yogya che. japa-tapAdi satsAdhanono Azraya karI svarUpamAM TharavAno puruSArtha karavA yogya che. mokSamArganI AvI samyak vyavasthA che. nizcayadaSTipUrvaka je je satsAdhano upAsavAno Adeza karavAmAM Avyo che, te paramArthapreraka vyavahArane je jIva anusare che te mokSane pAme che. nizcayanA lakSapUrvakano vyavahAra ja muktisAdhaka che. asa-vRttithI nivRtta thavAnA lakSya vinAnI mAtra zuddha svarUpanI, arthAt nizcayanI vAto mukti apAvI zakatI nathI; temaja nijAtmasvarUpanA lakSya vinAno ekalo zubha pravRttirUpa vyavahAra paNa muktimArgamAM viphaLa rahe che; tethI muktimArge pragati karavI hoya to nizcaya ane vyavahAra bannenI AvazyakatA ghaTe che. muktimArge pragati karavA arthe dizA ane vega bane jarUrI che. vyavahAranI gatine nizcaya dizA Ape che. jIva khUba gati kare, paNa jo dizA avaLI hoya to tenuM prayojana sadhAtuM nathI. vaLI, jIvane Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-132 129 sAcI dizA sAMpaDe, paNa jo te puruSArtha na Adare topaNa prayojana siddha thatuM nathI. jo te gati kare ja nahIM to te kyAre paNa gaMtavya sthAne pahoMcato nathI. paNa jo dizA sAcI hoya ane cAlamAM vega hoya to jIva zIghratAthI gaMtavya sthAne pahoMcI jAya che. mahAsAgaranI saphara kheDatAM nAvikane dizA nakkI karavAmAM hokAyaMtra madada kare che, tema bhavasamudrane pAra karavA sAdhanArUpI nAvamAM beThelAne svarUpanI dizA cIMdhIne nizcaya tene ADe mArge phaMTAI jatA ugArI le che. jema halesAM mAranAra halesAM mArIne hoDIne gati Ape che, tema nizcaye cIMdhela dizAmAM jo mumukSu vyavahArarUpI halesAM mArIne gati karato rahe to te bhavasAgarane pAra karI jAya che. mArga upara gati karavA mATe jema jamaNA ane DAbA paga banenuM mahattva che, tema mokSamArgamAM nizcaya ane vyavahAra bannenuM mahattvapUrNa sthAna che. jema DAbA ke jamaNA bannemAMthI koI pratye pakSapAta rAkhyA vinA mArga upara eka paga barAbara TekavIne bIjA pagane UMco karI AgaLa mUkavAmAM Ave che, tema muktimArgamAM nizcayano AdhAra laIne vyavahAra dvArA nijasvarUpaghara tarapha gati karI zakAya che. nizcaya sAdhakane tenA zuddha jJAyakasvarUpanI sAcI oLakhANa karAve che ane vyavahAra te jJAyakasvarUpanI prAptimAM madada kare che. Ama, nizcaya ane vyavahAra ane paraspara sahAyarUpa hovAthI koI paNa eka pakSano mithyA Agraha sevyA vinA te banneno samanvaya karavo ghaTe che. jJAna ke kriyAmAMthI koI ekanA ja pakSakAra banI javAthI sAdhanAno ratha muktipatha upara pragati karato nathI. AtmArthI jIva koI ekano pakSakAra na banatAM nizcayanayanirdiSTa zuddha svarUpane lakSamAM rAkhI vyavahAranayanirdiSTa malina avasthA TALavA satsAdhananI ArAdhanAmAM tatpara rahe che. te nizcayanaya ane vyavahAranayanI samatulA barAbara jALavI rAkhe che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja (nizcaya vyavahAra garbhita zrI sImaMdharasvAmInA stavana'mAM pharamAve che - meM matimohe ekaja nizcaya naya Adaryo re, ke ekaja vyavahAra; bhUlA re bhUlA re, tuja karuNAye olakhyA re. zibikA vAhaka puruSa taNI pare te kahyA re, nizcaya ne vyavahAra; miliyA re miliyA re, upagArI navi jUjUAre. 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI akalaMkadevakRta TIkA, 'tattvArthavArtikam', adhyAya 1, sUtra 1-49 'hataM jJAnaM kriyAhInaM hatA cAjJAninA kriyA / ' 'saMyogameveha vadanti tajjJA na okacakreNa rathaH prayAti / ' Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bahulA paNa ratana kahyAM, je ekalAM re, mAlA na kahAya; mAlA re mAlA re, eka sUtre te sAMkalyA re. tima ekAkI naya saghalA mithyAmati re, miliyA samakitarUpa; kahIe re kahIe re, lahIe sammati sammati re. doya paMkha viNa paMkhI, jima ratha viNa doya cakra; na cale re na cale re, tima zAsana naya bihuM vinA re. Ama, zrImade nizcaya ane vyavahAra jema che tema yathAsthAne samajavA arthe 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI A gAthAmAM upadeza karyo che. anekAMta siddhAMtano AdhArastaMbha ja e che ke vyavahAra ane nizcaya bane potapotAnA sthAne sarakhI rIte upakAraka che, tethI jIve koI eka pakSano mithyA Agraha sevavo nahIM. eka ja gAthAmAM banne nayanI sArthakatA batAvI ane sAthe sAthe koI paNa pakSano ekAMta Agraha choDavA mATe upadeza paNa karyo, te zrImadbhI adbhuta zaktino khyAla Ape che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'naya nizcaya ekAMtathI, e jina vacana viruddha, anekAMta syAdvAda che, zrI jina pravacana zuddha. e lakSe ekAMtathI, AmAM nathI kahela, vacana sarva sApekSa che, avisaMvAda vasela. kriyA jaDatva ja iSTa che, mohanI rasa bharela, ekAMte vyavahAra nahi, vacana vaDe Avela. mATe jyAM jyAM je ghaTe, te te ucita gaNela, Atmasiddhi A zAstramAM, banne sAthe rahela.2 1- upAdhyAya zrI yazovijayajI racita, 'nizcaya vyavahAra garbhita zrI sImaMdharasvAmI stavana', DhALa 1, kaDI 3-7 (gurjara sAhitya saMgraha, bhAga-1, pR.206-2017) 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.247 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA para 5-528) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 133 cha manana e phaLa, te nahi rahe che, jaLa nahIM vi2nuM, linizcayanI re. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 133 'artha, gAthA 132mAM zrImade kahyuM ke zrI Atmasiddhi zAstramAM ekAMte nizcayanaya bhUmikA 1 ke ekAMte vyavahAranaya kahyo nathI. bane naya jyAM jema ghaTe tema prayojyA che. A 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM kaze paNa ekAMte nizcayanayanI vAta ke ekAMte vyavahAranayanI vAta che ema na samajavuM. sAcA vyavahAra ane sAcA nizcayanI saMdhirUpa mokSamArga che ema batAvI, zrImad have jenA vyavahAra ane nizcaya khoTA che tenuM svarUpa batAve che, je samajavAthI potAmAM tevo koI doSa hoya to te TALI doSamukta thaI zakAya. vyavahArAbhAsa tathA nizcayAbhAsano paricaya karAvatAM zrImad kahe che - gacchamatanI je kalpanA, te nahi savyavahAra; gAthA bhAna nahIM nijarUpanuM, te nizcaya nahi sAra." (133) gaccha matanI kalpanA che te sadavyavahAra nathI, paNa AtmArthInA lakSaNamAM 1 kahI te dazA ane mokSopAyamAM jijJAsunAM lakSaNa Adi kahyAM te savyavahAra che; je atre to saMkSepamAM kahela che. potAnA svarUpanuM bhAna nathI, arthAt jema deha anubhavamAM Ave che, tevo AtmAno anubhava thayo nathI, dehAdhyAsa varte che, ane je vairAgyAdi sAdhana pAmyA vinA nizcaya pokAryA kare che, te nizcaya sArabhUta nathI. (133) te vyavahAra ane nizcaya potapotAnAM sthAne samAna upakAraka che ema darzAvI, bhAvAya tethI viparIta evA vyavahArAbhAsa ane nizcayAbhAsanuM varNana karatAM zrImad kahe che ke dharmanA nAme je ahaMbhAva, mamatvabhAva, haThAgrahAdi thaI jAya che te sarva gaccha-matanI kalpanA che ane tenAthI kadApi AtmAnuM aMze paNa hita thatuM nathI, mATe tene sadvyavahAra na gaNI zakAya; to bIjI bAju jyAM svarUpanuM bhAna na hoya, dehAdhyAsa vartato hoya, viSayanI tIvra Asakti hoya, kaSAyanI prabaLatA hoya, aMtaraMga vairAgyano abhAva hoya ane nizcayane mAtra kathanamAM rahI svacchede pravartana thatuM hoya. te nizcaya paNa sArabhUta nathI. A gaccha sAco ane A gaccha khoTo, A mata sAco ane A mata khoTo, A kriyA sAcI ane A kriyA khoTI ityAdi je kalpanA karavAmAM Ave che te samyapha Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vyavahAra nathI, paraMtu mohano parAbhava karAvanAro je vyavahAra te samyak vyavahAra che. tevI ja rIte AtmasvarUpanA bhAna vinAno nizcaya paNa bolavA pUrato ja che, zuSka che. mokSamArgamAM te kAryakArI thaI zakato nathI, arthAt tenAthI AtmakalyANa thatuM nathI; mATe tenI sAthe tyAga-vairAgya, satsaMga-bhakti Adino Azraya paNa karavo joIe. zama, saMvegAdi guNo prApta karI, zrIgurunA bodhanA AdhAre tIvra rucithI aMtaramAM AtmabhAvanA ghoLatA rahevuM e mokSamArganI yathArtha ArAdhanA che. Ama, A gAthAnI prathama paMktimAM asavyavahAranuM svarUpa batAvI, bIjI paMktimAM sArabhUta nahIM evA nizcayanuM svarUpa batAvI, nizcayadRSTipUrvakano sarvyavahAra te mokSamArga che e tathyanuM daDhIkaraNa karyuM che. dharmanuM yathArtha svarUpa samajyA vinA yathArtha ArAdhanA zakya nathI, tethI vizeSArtha jJAnI bhagavaMto dharmanA svarUpanI samyak samajane agrima mahattA Ape che. jIve dharmanA prAgaTya mATe dharma zuM che e samajavuM atyaMta jarUrI che. dharmane jANavA mATe je dharma nathI te jANavuM paNa eTaluM ja jarUrI che. jIve jene dharma samajI grahaNa karyo hoya te yathArtha dharma na hoya to te grahaNa thayela kahevAto dharma jIvane mohanidrAmAMthI jagADavAne badale vadhu gADha nidrAmAM tANI jAya che, arthAt mohabhAvamAM vRddhi kare che; mATe mohanidrAmAMthI jAgavA mATe, je jAgavA nathI detuM ane jagADavAno bhrama utpanna kare che tene samajavuM paNa eTaluM ja jarUrI che. je kharekhara dharma nathI, paNa loko jene dharma kahe che tenI yathArtha vicAraNA karavI Avazyaka che. pravartamAna yugamAM moTAbhAganA jIvo dharma-adharmanA svarUpanI vicAraNA karyA vinA bAhya kriyAo ke ko2o zAstrAbhyAsa karI, pote dharma karI rahyA che evI bhrAMtimAM rAce che. teo puSkaLa tapa-tyAga kare che, khUba zAstrAbhyAsa kare che, chatAM temanAmAM zAMti, sthiratA, svasthatA, samatA, tRSNAmukti Adi umadA sadguNo je dharmanuM avinAbhAvI phaLa che te dekhAtAM nathI. jo jIva bhAMga pIe, paraMtu gaLAnI nIce utAryA vinA te bhAMga moMmAMthI pAchI bahAra kADhI nAkhe to bhAMga pIvA chatAM bhAMga aMdara gaI na hovAthI tene nazo caDato nathI; pramANe jIva japa-tapAdi kriyAo kare che, zAstrAbhyAsa kare che, paNa te mokSamArga viSenI sAcI samajaNa aMtaramAM utArato nahIM hovAthI tene te dharmapravRttionuM yathArtha phaLa maLatuM nathI. mokSamArga viSenI samajaNa savaLI hoya to pariNamana thAya. paraMtu muktimArganI vyavasthA atyaMta spaSTa ane saraLa hovA chatAM vartamAnamAM loko mULamArgane prAyaH vIsarI gayA che. zrImad kahe che tema 'mULamArgathI loko lAkho gAu dUra che eTaluM ja nahIM paNa mULamArganI jijJAsA - - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 temane utpanna karAvavI hoya, topaNa ghaNA kALano paricaya thaye paNa thavI kaThaNa paDe evI temanI durAgrahAdithI jaDapradhAna dazA varte che.'1 mULamArganuM vismaraNa thavAthI ane bAhya kuTAro vadhI gayo hovAthI jaDa ane vakra jIvo nizcaya-vyavahArano yathAyogya samanvaya sAdhI zakatA nathI. keTalAka jIvo nizcayane choDI kevaLa vyavahArane ja vaLagI rahe che ane vyavahArarUpa sAdhanane ja sAdhya mAne che. te jIvo vyavahAranA vartuLamAM ja bhamyA kare che ane nizcayarUpa sAdhyane sAdhI zakatA nathI. AvA jIvo vyavahArAbhAsI kahevAya che. jeo vyavahArane choDI daI kevaLa nizcayane ja ahe che, te jIvo paNa sAdhana vinA nizcayarUpa sAdhyane sAdhI zakatA nathI. AvA jIvo nizcayAbhAsI kahevAya che. vyavahArAbhAsanuM ane nizcayAbhAsanuM svarUpa have vistArathI joIe gAthA-133 (1) vyavahArAbhAsanuM svarUpa A bharata kSetre atyAre paMcama kALa varte che. tIrthaMkara prabhuno viraha che, jJAnI dharmAtmAono paNa joIe tevo yoga thato nathI. mAna, pUjA, parigrahAdi icchatA ajJAnI guruono Thera Thera yoga thAya che ke jeo jIvone aMta2 tarapha vALavAne badale temanI bahirmukhatAne vadhu puSTa kare che. asadguruo aneka prakAre jIvone avaLe raste caDAvI de che, jethI gaccha ane matanA aneka bhedo UbhA thayA che. zrImad kahe che ke 'jJAnInA viraha pachI ghaNo kALa jAya eTale aMdhakAra thaI javAthI ajJAnanI pravRtti thAya; ane jJAnIpuruSonAM vacano na samajAya; tethI lokone avaLuM bhAse. na samajAya tethI loko gacchanA bheda pADe che. gacchanA bheda jJAnIoe pADyA nathI. ajJAnI mArgano lopa kare che.'2 'jyAre jJAnIpuruSo thAya che tyAre matabheda kadAgraha ghaTADI de che. jJAnI anukaMpA arthe mArga bodhe che. ajJAnI kuguruo matabheda ThAmaThAma vadhArI kadAgraha cokkasa kare che.'3 jaina dharmamAM atyAre gaccha-matanA aneka bhedo jovA maLe che. jaina dharmamAM ghaNA saMpradAyo pravarte che ane vaLI te saMpradAyomAM aneka vADA paNa che. upakaraNa, bAhya kriyAdinA AdhAre jainadharmanuyAyIomAM aneka gaccho UbhA thayA che. muhapatti, veSa 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.519 (patrAMka-709) 2- ejana, pR.708 (upadezachAyA-8) 3- ejana, pR.711 (upadezachAyA-9) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AdinA AdhAre gacchabheda paDyA che. darekane potapotAnI mAnyatAno Agraha varte che. dAkhalA tarIke sthAnakavAsI saMpradAyanI mAnyatAvALo zrAvaka sAmAyika karaze to mukhe muhapatti bAMdhaze, mUrtipUjaka saMpradAyanI mAnyatAvALo zrAvaka sAmAyika karaze to hAthamAM muhapatti rAkhaze ane digaMbara paraMparAvALo zrAvaka sAmAyika karaze to muhapatti rAkhaze ja nahIM! traNe potAne ja sAcA mAne che ane bIjAne khoTA ja mAne che. sthAnakavAsI kahe che ke ughADe mukhe sAmAyika kare to temAM pApa lAge. mUrtipUjaka kahe che ke sAmAyikamAM muhapattinuM paDilehaNa to avazya karavuM ja joIe, jo na thAya to sAmAyika khoTuM. digaMbara kahe ke muhapatti to parigraha che, tenI jarUra nathI. Ama, eka ja bAbatamAM judA judA maMtavyono Agraha thavAthI vADAbaMdhI thAya che. - jIva bAlyakALathI jANye-ajANye matAMdhatAnA saMskArono saMcaya kare che. te kuTuMba, samAja, dharmasthAna AdinA AjubAjunA vAtAvaraNamAMthI matAMdhatA meLave ane keLave che. vaMzaparaMparA ane anya saMsargathI tenI buddhimAM matAMdhatA praveze che. te ema mAnato thaI jAya che ke mAro gaccha-mata e ja sAco ane sarvazreSTha, bAkInA gaccha-mata khoTA ke UtaratA; mArA upAsya deva e ja Adarza ane bIjAnA dUSita ke taddana sAdhAraNa; mane prApta thayeluM tattvajJAna ane dhArmika sAhitya e ja pUrNa tathA prathama paMktinuM ane bIjAonuM apUrNa ke potAnA sAhityamAMthI coreluM, udhAra lIdheluM; mArA gacchanA guruo e ja kharA tyAgI tathA mArA gacchanA vidvAno ja pramANabhUta ane bIjAonA guruo DhoMgI tathA vidvAno apramANabhUta. matAMdhatAnA kAraNe jIvanI vivekazakti khIlatI nathI. tenI kartavya-akartavyano bheda karanArI buddhi pAMgaLI thaI jAya che. te Agrahane upayogI ane upAdeya mAne che. te mAne che ke gaccha-matano Agraha to atyaMta Avazyaka che. Agraha rAkhavAmAM Ave to potAnA gaccha-matano phelAvo thAya. AgrahathI ja bIjA lokone potAnA gaccha-mata tarapha AkarSI zakAya, potAnA gaccha-mata sarvazreSTha che evuM temanAM manamAM ThasAvI zakAya. te potAne satyano AgrahI mAne che ane potAnA Agraho mATe kleza paNa kare che. te bhUlI jAya che ke potAnI ane anyanI zAMtine jALavavAnuM mahattvanuM kArya te cUkI gayo mAne che ke Agraho karIne te potAnI dharmadaDhatA dhArmikatA batAve che, paNa che. vAstavamAM to te batAve che dharma viSenuM potAnuM ajJAna potAnI adhArmikatA. te samaje che ke Agraha dvArA dharmanI dRDhatA siddha thAya che, paNa hakIkatamAM te dharmathI dUra thato jAya che. te gaccha-matanA AgrahamAM ja mokSamArga kalpI le che ane mULamArgathI dUra thato jAya che. gacchAhInA mana upara gacchano mamata evo sajjaDa coMTI jAya che ke anya - Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-133 137 gacchanA anuyAyIone zuddha guNa pragaTI zake ema paNa tene lAgatuM nathI. te anya gacchanA anuyAyIonI niMdA kare che. te teo upara jAtajAtanA Aropo mUke che. anya gacchavALAnI niMdA dvArA te potAnA gacchanI utkRSTatA siddha karavA mAMge che. te anya gacchavALAonI truTio joI, zodhI ke upajAvI kADhI te khAmIonI harSa sahita ghoSaNA kare che. tenI vAta kadAca sAcI paNa hoya, topaNa teno bhAva to khoTo ja che. sAmevALAno doSa ke durguNa hoya ke na hoya, paNa e vAtanI ghoSaNA to thaI ja jAya che ke tenA manamAM vaiSanuM sAmAnya varte che. tenuM valaNa jheramaya che. sAmevALAnA durguNanI niMdA karanAra niSNAta eka vAta to siddha kare ja che ke tenA potAnAmAM avaguNa che. je anyanuM sAruM joI-bolI zakato nathI, temanA guNone svIkArI zakato nathI, temane mAna ApI zakato nathI; te jIvanuM valaNa ema ja jAhera kare che ke te dharmane samajyo ja nathI. je jIva dharma sanmukha thayo hoya, jenA jIvanamAM zAMti hoya e anya gaccha-matavALAonA paNa sAcA guNa joI zake che, temanI kadara karI zake che, temanA viSe sAruM bolI zake che. dhArmika jIvanI vRtti udAra hoya che, jyAre AgrahI jIvanI vRtti saMkucita hoya che. matAMdhatAnA kAraNe jIva dharmajhanUnI banI jAya che ane tenA cittanI azuddhi vadhatI jAya che. tethI A gAthAmAM e ja upadeza karyo che ke gaccha-matanI koI kalpanAmAM rokAI javA jevuM nathI, kAraNa ke veSa, muhapatti Adi koI paNa prakAranA AgrahamAM AtmakalyANa nathI. A gAthAmAM zrImada gaccha-matanA bhedonI kalpanA te savyavahAra nathI ema ghaNI mRdu bhASAmAM jaNAvyuM che, paraMtu zrI AnaMdaghanajI mahArAje to gacchanA bhedamAM Agraha dharAvanArAo pratye bahu kaDaka zabdomAM lakhyuM che ke - 'gacchanA bheda bahu nayaNa nihALatAM, tattvanI vAta karatAM na lAje; udara-bharaNAdi nija kAja karatA thakA, moha naDiyA kalikAla rAje." A kALanA kadAgrahI sAdhuo vADAnA bhedamAM Asakta thaI gayA che. sAdhakano lakSa to jaDa ane cetananuM bhedajJAna karI potAnA zuddha svarUpane pragaTa karavAno hovo joIe, paNa te lakSane visArI udarabharaNAdi mATe teo gacchanA vADA bAMdhI besI gayA che. teo dharmanA nAme aneka prakAranA kaSAyo kare che, paNa AtmAnuM zuddha svarUpa pragaTAvavAno prayatna karatA nathI. teo kaSAyapariNatimAM eTalA UtarI jAya che ke teo niSpakSa rahI zakatA nathI. temaNe dharmane eka prakArano saMsAra banAvI dIdho che. gacchAgrahI sAdhuo anya jIvone potAnA gacchamAM ghasaDI javAno prayatna kare che. teo potAnA anuyAyIonI moTI saMkhyA dekhADavA mATe lokone kheMcIne potAnA 1- zrI AnaMdaghanajIracita, zrI anaMtanAtha bhagavAnanuM stavana, kaDI 3 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana matamAM laI jAya che, klezo karAve che; paraMtu temane AtmAnI vAta samajAvatA nathI. teo lokone mokSamArga tarIke kriyAkAMDo sAdhano pakaDAvI de che, paNa te karavAno hetu ke sAdhya samajAvatA nathI. vastusvarUpa samajAvyA vinA teo anuSThAno karAve che. ghaNAkharA prasaMgomAM upara uparanI TApaTIpa, dhUmadhAma vagere jovAmAM Ave che; paNa 'AtmA vibhAvamAM jato kema aTake?' 'sanAtana Atmadharma zuM che?' tenI vicAraNA ane tadanusAra vartanA jovAmAM AvatAM nathI. samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa sAdhana vaDe zuddhAtmAnI siddhi karavI, zuddhAtmAne pragaTa karavo e ja bhagavAnano sanAtana Atmadharma che. eka, akhaMDa ane abheda evo sanAtana Atmadharma jo koI hoya to te che zrI jine prarUpelAM samyagdarzana-jJAna-cAritranI AtmAmAM abhedatA pariNata karavI. A tAttvika mArgano vicAra karatAM badhA gaccha matanA Agraho ekasapATe pattAnA mahelanI jema paDI jAya che. gaccha-matanA AcAdi zuddha AtmadharmanI gaveSaNAmAM TakI zakatA nathI. zuddha Atmadharma ane gaccha-matanI saMkucitatAmAM khUba moTo bheda che. dharmamAM aMtardarzana hoya che, eTale ke te AtmAnI aMdarathI Uge che ane AtmAmAM ja DokiyuM karAve che, AtmA tarapha ja jIvane vALe che; jyAre gaccha-matanI kalpanAmAM bahirdarzana hoya che, eTale ke te bahAranA vAtAvaraNamAMthI ane dekhAdekhImAMthI ja Avela hoya che, tethI bahAra ja najara karAve che ane jIvane bahAranI bAju ja rokI rAkhe che. te paheraveza, kapaDAMno raMga, paheravAnI rIta, pAse rAkhavAnAM sAdhano tathA upakaraNonI khAsa pasaMdagI ane Agraha karAve che. dhArmika jIva bIjA sAtheno potAno bheda bhUlI abhedatA tarapha jhUke che, jyAre gaccha-matanI kalpanAyukta jIva potAnI asala abhedatA bhUlI bheda tarapha vadhAre ne vadhAre jhUkato jAya che. dharma jIvane rAta-divasa poSAtA bhedasaMskAromAMthI abheda tarapha dhakele che ane gaccha-matanI kalpanA e poSAtA bhedamAM vadhAre ne vadhAre umero kare che ane kyAreka abhedanI taka Ave to temAM tene saMtApa karAve che. tene potAnuM ane pArakuM e be zabda Dagale ne pagale yAda karAve che. paMDita sukhalAlajI lakhe che 'dharma ane paMthano taphAvata samajavA khAtara eka pANIno dAkhalo laIe. paMtha e samudra, nadI, taLAva ke kUvAmAM paDelA pANI jevo ja nahi, paNa lokonA goLAmAM, khAsa karIne hiMduonA goLAmAM paDela pANI jevo hoya che. jyAre dharma e AkAzathI paDatA varasAdanA pANI jevo che. ene koI sthAna UMcuM ke nIcuM nathI. emAM eka jagAe eka svAda ane bIjI jagAe bIjo svAda nathI. emAM rUparaMgamAM paNa bheda nathI ane koI paNa ene jhIlI ke pacAvI zake che. jyAre paMtha e Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-133 139 hiMduonA goLAnA pANI jevo hoI tene mana tenA potAnA sivAya bIjAM badhAM pANI aspRzya hoya che. tene potAno ja svAda ane potAnuM ja rUpa, game tevuM hovA chatAM, game che ane prANAMte paNa bIjAnA goLAne hAtha lagADatAM roke che.'1 ahIM e dhyAna rAkhavuM ghaTe che ke paMtha kharAba nathI, paraMtu teno Agraha kharAba che. jo zuddha dharma sadhAto hoya to game te paMthanuM anusaraNa thatuM hoya, te yathArtha mArge ja che. jo paMthanI aMdara dharmamaya jIvana hoya to jIvanuM kalyANa thavAnuM ja, kAraNa ke emAM prakRtibhedanA kAraNe hajAro bhinnatAo hovA chatAM kleza nahIM hoya, prema haze; abhimAna nahIM hoya, namratA haze; zatrubhAva nahIM hoya, mitratA haze; ukaLATa nahIM hoya, khamavApaNuM haze. gaccha-mata hatA, che ane raheze; temAM sudhAravA jevuM ke karavA jevuM kaMI hoya to te eTaluM ja che AgrahanA kAraNe temAMthI vikhUTo paDelo dharmano prANa pharI temAM pUravo. gaccha-matamAM dharmano prANa phUMkavA mATenI khAsa zarata e che ke dRSTi satyAgrahI joIze. satyAgrahI daSTinuM lakSaNa e che ke darekanI badhI bAjuo jovAnI ane temAM je paNa satya dekhAya, te badhAno samanvaya karavAnI vRtti hovI joIe. je jIvamAM satyAgrahI daSTi hoya che tenAmAM pote je mAnato ane karato hoya tenI yathArtha samaja hoya che. potAnI mAnyatA bIjAne samajAvatAM tene jarA paNa Aveza ke gusso nathI AvatA ane samajAvatI vakhate paNa e mAnyatAnI khUbIonI sAthe jo koI khAmI hoya to enI paNa te vagara saMkoce kabUlAta kare che. jema potAnI dRSTi samajAvavAnI dhIraja hoya che, tema bIjAnI dRSTi samajavAnI paNa teTalI ja udAratA ane tatparatA hoya che. AvuM dRSTi-udAratAnuM tattva hoya to koI eka saMpradAyane svIkAryA chatAM jIvamAM sAMpradAyikatA nathI AvatI. sAMpradAyikatA eTale saMpradAyanuM avicArI baMdhana, moha. koI eka saMpradAyano svIkAra karavAmAtrathI jIva sAMpradAyika nathI banI jato. sAMpradAyikatA to saMkucita ane ekapakSIya aMdhaSTimAMthI udbhave che. koI paNa saMpradAyanI dhUMsarI svIkArI tenA mohamAM aMdha thaI javAthI sAMpradAyikatA Upaje che. prAmANika mArga dRSTinI udAratAno che, kAraNa ke emAM saMpradAyano svIkAra karavA chatAM mithyA asmitAnuM tattva nathI hotuM, ekAMtika valaNa nathI hotuM. saMpradAya svIkArIne temAM aMdhapaNe baddha thaI javuM e samabhAvano ghAta che, jyAre dRSTinI udAratAmAM samabhAva sacavAya che. dRSTirAga, matamoha jIvane satyanI najIka AvatAM aTakAve che, jyAre dRSTinI udAratAmAM satyanI samIpa laI javAno guNa che. 1- paMDita sukhalAlajI, 'darzana ane ciMtana', dharma ane paMtha vyAkhyAna, pR.38 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sAMpradAyikatA ane dRSTinI udAratAne spaSTapaNe samajavA eka udAharaNa joIe. cikitsA mATe eNlopathi ke bIjI koI paddhati svIkAryA pachI temAM eTalA badhA baMdhAI javuM ke game te vyakti mATe ane game tevA deza-kALamAM ane game tevI paristhitimAM te ja paddhatinI upayogitA svIkAravI ane bIjI tamAma paddhatio viSe dveSavRtti dAkhavavI e dRSTinI saMkucitatA che. tethI UlaTuM koI paNa eka paddhatino savizeSa Azraya lIdhA pachI paNa itara paddhationA vAstavika upayogI aMzo te te paddhatinI dRSTie mAnya rAkhavA e dRSTinI udAratA che. 140 jo jIvamAM dRSTinI udAratA khIlI na hoya ane te sAMpradAyikatAnA baMdhanamAM jakaDAyelo hoya to, jyAre jyAre ekatAnA prasaMgo Ave che tyAre tyAre tene vyAmoha ADo Ave che. dharmane nAme udbhaveluM ane poSAyeluM mAnasika saMkucitapaNuM, mithyA abhimAna, matAgraha jIvone eka thatAM ane maLatAM aTakAve che. koI najIvI bAbata jatI karavAnI hoya tyAM gaccha-matanA jherIlA ane sAMkaDA saMskAro AvIne tema karatAM roke che. gaccha-matanA moTA manAtA dharmaguruo jo kadAJahI ke matAgrahI hoya to teo ekabIjAne maLavA taiyAra thatA nathI, teo bIjA sAthe ekarUpa thaI nathI zakatA; jyAre Agraharahita mANaso sahelAIthI ekabIjAne maLe che. ekatAno ane lokakalyANano dAvo karanAra gaccha-matanA dharmaguruo ekabIjAthI judA rahe che. A rIte gaccha-matanI kalpanA satya ane ekatAnI ADe Ave che. jIva pote ja potAnA gacchamatanA AgraharUpa zastrathI satya ane ekatAno ghAta kare che. gaccha-matanA Agraha vaDe te dharmano droha kare che. gaccha-matano AgrahI jIva potAne dharmapracAraka mAnato hovA chatAM haMmezAM dharmano ja ghAta kare che. Ama, gaccha-matanA AgrahamAM dharma nathI. dharmanA nAme thatA ahaMbhAva, mamatvabhAva tathA gaccha-matanI kalpanA hitakara nathI, te sarvyavahAra nathI. A gAthAnI prathama paMkti e vicAra karavA prere che ke nizcayanI dizAmAM gati je vyavahAranA AdhAre karavAnI che, te vyavahAra kevo hovo joIe? A viSe sAdhakanA cittamAM spaSTatA hovI atyaMta jarUrI che. zuddha svarUpane pragaTa karavuM e sAdhakanuM dhyeya che. A dhyeyane siddha karavAmAM je je anuSThAna, kriyAkAMDa ke sAdhanApaddhati sahAyakArI nIvaDe che te badhAM mokSamArganA vyavahAramAM gaNanA pAme che. sarvyavahAramAM mAtra amuka matapaMthanirdiSTa kriyAkalApa ja gaNanA pAme che evuM nathI. bhale bhinna bhinna matapaMthonA bAhya kriyAkAMDanuM mALakhuM juduM hoya, paNa jo tenA vaDe zuddha svarUpanI jAgRti sadhAtI hoya to te vyavahAra muktisAdhaka che. 'adhyAtmasAra'mAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja jaNAve che ke bAhya liMga-veSa-anuSThAna bhale judAM hoya, eTaluM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-133 141 ja nahIM samULagA mata-paMtha paNa bhale judA hoya, paNa jemano AMtarika bhAva vizuddha hoya, rAga-dveSa ane mohathI rahita hoya, te sau mokSanA adhikArI che. kadAgraha mUkIne A tathyane zANA mANase vicAravuM ghaTe. A uparathI spaSTa thAya che ke amuka paddhatithI dharmArAdhanA karavAthI ja sAdhyaprApti thAya che evuM nathI. bhAvavizuddhino prakarSa thatAM gRhastha avasthAmAM ke anya liMgamAM paNa kaivalya ane muktinI vAta jaina darzana mAnya rAkhe che, tethI koI nizcita kriyA amuka nizcita divase thAya to ja mukti maLe evo Agraha rAkhavo yogya nathI. e AgrahamAM vyaktinA dharmapremane badale tenuM ajJAna, matAMdhatA ane dRSTirAga ja dekhAI Ave che. munizrI amarendravijayajI lakhe che ke - 'sAMvatsarika pratikramaNanI ApaNI ArAdhanAmAM mahattvanI vastu che. pazcAttApa, kSamA, samatA ane upazamarUpe vyakta thatI cittazuddhi, nahi ke divasa. jemaNe ApaNI jema kaTAsaNuM pAtharIne "paDikamaNuM' (arthAt pratikramaNanuM anuSThAna) kadI karyuM nathI hotuM te - anya liMgamAM rahela AtmAo - paNa mukta thAya che, to zuM eka divasa moDuM vaheluM pratikramaNa karanArano mokSa aTakI javAno? .... tithinA Agrahane vaLagI rahevAmAM ApaNe bhagavAnanI AjJAne nahi paNa vAstavamAM ApaNA ahaM-mamane ja vaLagI rahyA chIe. divasanA Agraha karatAM upazamabhAvanA prAkaTya, puSTi ane vRddhinA AgrahamAM ja bhagavAnanI AjJAnI ArAdhanA che. bAhya anuSThAna judAM hoya, jude divase ke judI rIte thatAM hoya ke pramANamAM alpa hoya to AMtarazuddhi thaI ja na zake, e vAta jaina darzanane mAnya nathI. mahattva AMtara vizuddhinuM ane tene sahAyaka anuSThAno tathA jIvanacaryAnuM che, te vinAnA bAhya kriyAkalApanI pUrNatAnuM nahi.2 bALa ane ajJAnI jIvo tithionA vAMdhA kADhI, judA paDI, 'huM sAco chuM' ema siddha karavA takarAra kare che. teo nAnI nAnI bAbatomAM bheda pADe che. AvA kadAgrahamAM kAMI ja hita nathI. tithi, cAMllA AdinA Agraho e kAMI mokSe javAno rasto nathI. je koI zAstro AvA mahAgrahonI utpatti ane vRddhi karAvatA hoya te zAstro mithyA che. zrImade to eTale sudhI cetavyA che ke koI gaccha-matanuM samarthana karatuM pustaka paNa hAthamAM na levuM, nahIM to jIvane Agraha vaLagI jAya. zrImad kahe 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 6, zloka 188 "mArAttato mokSo fmana8ipa ghuvaH | kadAgrahaM vimucyetadbhAvanIyaM manasvinA / / ' 2- munizrI amarendravijayajI, 'sAdhanAnuM hRdaya', pR.26-27 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che ke - 'gacchanAM ke matamatAMtaranAM pustako hAthamAM levAM nahIM. paraMparAe paNa kadAgraha Avyo, to jIva pAcho mAryo jAya; mATe matonA kadAgrahanI vAtomAM paDavuM nahIM. matothI cheTe rahevuM, dUra rahevuM. je pustakathI vairAgya upazama thAya te samakitadaSTinAM pustako che.'1 jIve gaccha-mata-saMpradAyanI kalpanAne tyajavI joIe. gaccha-matAgrahIonA pracArathI doravAI jaI, teNe pote svIkArelA kriyAkAMDathI bhinna kriyAkAMDane anusaranArA mumukSuo pratye dveSa, dhRNA ke mAtsaryapUrNa valaNamAM kadI phasAvuM na joIe. teNe koI kriyAkAMDa, anuSThAnano Agraha na rAkhavo joIe. savyavahAranuM svarUpa yathArthapaNe samajavuM joIe. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja zrI simaMdhara bhagavAnane prArthanA karatAM kahe che ke - avara Isyo naya sAMbhalI, eka grahe vyavahAro re; marma dvividha tasa navi lahe, zuddha azuddha vicAro re. tuja viNa gati nahIM jaMtune, tuM jagajaMtuno dIvo re; jIvIe tuja avalaMbane, tuM sAhiba ciraMjIvo re. kadAgrahI ajJAnI jIva aneka bhedothI bharapUra evA vyavahAranayanA rahasyane samajato nathI. te kAryanA lakSane bhUlIne lakSazUnya pravRttione ja sadvyavahAra mAne che. te aviveka ane ajJAnatApUrvaka AdarelI bAhya pravRttione ja sadvyavahAra mAnI bese che. te zuddha vyavahAra ane azuddha vyavahAranA rahasyane jANyA vinA, svarUpalakSarahitapaNe bAhya pravRttimAM ja kadAgrahapUrvaka varte che. Avo jIva paramArthamArgane samajI ke pAmI zakato nathI. AvA kadAhI jIvane, he sImaMdhara prabhu! tArA sivAya bIjuM koI sanmArga samajAvI zake tema nathI, kAraNa ke ajJAnarUpI gADha aMdhakArathI mohAMdha banelA prANIo mATe tuM ja sanmArgadarzaka dharmadIpaka che. he prabhu! tArI dayAnA avalaMbanathI ja bhavyAtmAo sanmArgane zodhIne, samajIne tathA meLavIne samyajJAnarUpI tAtvika jIvana jIvI rahyA che. tethI he sanmArgadarzaka sAheba! tuM A vizvamAM dIrgha kALa sudhI jIvita rahe, arthAt tArI dayAno Azraya amane dIrgha kALa sudhI prApta thAo. gaNizrI devacaMdrajI mahArAja paNa lakhe che ke - 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.725-726 (upadezachAyA-11). 2- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, 'savAso gAthAnuM stavana', DhALa 6, kaDI 64,65 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-133 143 gaccha kadAgraha sAcave re, mAne dharma prasiddha; AtamaguNa akaSAyatA re, dharma na jANe zuddha re." jIvo gaccha ane kadAhane sAcavavA khUba mahenata kare che. potAnA gacchane mAnanArA ghaTI na jAya tathA muhapatti, rajoharaNa ityAdi nAnI nAnI vastuonA kadAgraha chUTI na jAya te mATe upadeza ApavA jevI aneka Adi pravRttiomAM pravartana karI rahyA che. sarvajJa prabhunAM zAstro potapotAnI kalpanAe ghaTAvI, gaccha-kadAgraha Adi sAcavavAmAM jANe pote vItarAgano dharma pravartAvI rahyA che ema teo mAne che; paraMtu rAga-dveSarUpa kaSAyano kSaya e ja vItarAgano sAco dharma che - A zuddha upayogarUpa dharma temanA lakSamAM paNa nathI. kaSAyo moLA paDyA hoya, mukta thavA sivAya anya koI abhilASA na hoya, saMsAra pratye kheda vartato hoya ane aMtaramAM svapadayAnA nirmaLa bhAvo prakAzatA hoya - AvI aMtaraMga dazA te sadvyavahAra che. 'zrI Atmasiddhi zAstranI gAthA 38mAM AtmArthInI je dazA kahI te dazA athavA gAthA 108mAM jijJAsunAM je lakSaNa kahyAM te sadvyavahAra che.? AtmArthI jIvane - jijJAsu jIvane AtmakalyANanI tIvra pyAsa hoya che. tene AtmazAMti prApta karavAnI tIvra jhaMkhanA jAgI hoya che. te AtmAnI avasthAmAM duHkhano nAza karIne vItarAgI AnaMda pragaTa karavA mAMge che. tene evo AnaMda joIe che ke je svAdhIna hoya, jenA mATe paranuM avalaMbana na levuM paDe. tene satune samajavAnI, svabhAvane samajavAnI yathArtha bhAvanA hoya che. tene paranI ruci maMda paDI hoya che ane svabhAvanI ruci thaI hoya che. zuddha svarUpe pragaTa thavA mATe AvI pAtratA Avazyaka che. AvI bhUmikA vinA jIva siddhi nathI meLavI zakato. AvI dazA te sadvyavahAra che. AvI dazA lAvavAmAM nimittarUpa je je satsAdhano che te sarva savyavahAra che athavA paramArthamULahetu vyavahAra che. A pramANe prastuta gAthAnI prathama paMktimAM gaccha-matanI kalpanAo te 1- gaNizrI devacaMdrajIracita, 'viharamAna jina stavana', zrI caMdrAnana bhagavAnanuM stavana, kaDI 6 sarakhAvo : saMtakavi akhAjI, 'akhAnI kAvyakRti', khaMDa 1, zikSA aMga, chappA 3 khaTadarzananA jUjavA matA, mAMhomAMhe khAdhI khatA; ekanuM thANuM bIjo haNe, anyathI Apane adako gaNe; akhA e aMdhAro kUvo, jhagaDo bhAMgI ko nava mUvo.' 2- "kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda, prANIdayA, tyAM AtmArtha nivAsa." ("zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-38) kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSaabhilASa; bhave kheda aMtara dayA, te kahIe jijJAsa.' ('zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-108) Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana asavyavahAra che ane te jIvane paDavAnAM sthAnaka che ema kahI, teno niSedha karI, savyavahArano Azraya karavA upadeza karyo che. have gAthAnI dvitIya paMktimAM je nizcaya sArabhUta nathI tenuM varNana karyuM che, arthAt nizcayAbhAsI jIvane tenA doSa batAvI, zrImad karuNAbhAve yathArtha mokSamArga samajAve che. (2) nizcayAbhAsanuM svarUpa potAnA nijasvarUpanuM bhAna hoya te yathArtha rIte nizcaya che ane je nizcayamAM nijasvarUpanuM bhAna na hoya te koI paNa prakAre sArabhUta nathI, arthAt phaLadAyI nathI. potAnA svarUpanuM bhAna nathI, zuddhAtmA pratye jAgRti nathI, anubhavamAM AtmA dehAdithI spaSTa judo - asaMga bhAsyo nathI ane tevo lakSa paNa nathI, dehAdhyAsa varte che, mohadazAmAM lInatA che, tyAga-vairAgya-saMyamAdi sAdhanamAM pravartana nathI - AvI dazA vartatI hoya tyAre bhale nizcayanayanAM vAkyo bolAtAM hoya, paraMtu te kAryakArI thatAM nathI. bhedajJAnanI jAgRti hoya nahIM, bhedajJAnanI jAgRti rahe tevA prayatna paNa hoya nahIM ane jo kathanamAtra huM zuddha chuM, asaMga chuM ema pokAravAmAM Ave to te nizcaya phaLIbhUta thato nathI. te nizcaya nahIM paNa nizcayAbhAsa che. nizcayAbhAsI jIva nizcayanayapradhAna vAkyone zabdomAM rahe che, paNa te vAkyonA Azayano Azraya nathI karato. te arthane nathI pakaDato, mAtra zabdone pakaDe che. tenI bhASAmAM nizcaya vAkyo Ave che, paNa te vAkyo dvArA je abhipreta che te bhAva te grahaNa nathI karato. tenI bhASA badalAya che, paNa bhAvamAM parivartana AvatuM nathI. pUrve potAnAM sukha-duHkhanuM kartutva paramAM Aropato hato ane tadanurUpa vANI-vyavahAra paNa cAlato hato. nizcaya vAkyonA paricayathI tenAM vANI-vyavahAra badalAI jAya che. te have parane kartA nathI kaheto. te para mATe 'kartA'ne badale nimitta mAtra bole che, paNa aMtaraMga zraddhAmAM potAnAM sukha-duHkhanI lagAma to haju paranA hAthamAM ja rAkhe che. tenA zraddhAnamAM to para potAne lAbha-nukasAna karI zake ane paranuM pote karI zake ema ja rahe che. tattvazravaNa-vAMcanano raMga bhASA upara caDe che, paNa zraddhA upara caDato na hovAthI paranA kartA-bhoktApaNAnI zraddhA yathAvat rahe che. te potAnA viparIta abhiprAyone choDato nahIM hovAthI tene yathArtha tattvanirNaya thato nathI. te zarIrane potAnuM mAne che, "zarIra te huM chuM ema mAne che. zarIrathI bhinnatAnuM yathArtha bhAna thayuM na hovAthI te dehanI zAtAnAM kAraNomAM prItipUrvaka ramaNatA kare che. nizcayAbhAsI jIvanuM svarUpa batAvatAM zrI kAnajIsvAmI kahe che ke - 'jene paramahita karavuM hoya teNe khUba satsamAgama ane vairAgya vadhAravo. paNa jJAna-vairAgyanAM jene kAMI ThekANAM nathI, viSaya-kaSAyamAM Asakti che, dehAdhyAsa Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-133 145 varte che, ane satsamAgama Adi sAdhana pAmyA vinA kathanamAtra nizcaya pokAryA kare ke "AtmA zuddha che' te nizcayAbhAsI che. jarIka agavaDatAno prasaMga Ave tyAM azAMti-kleza dekhAya, zarIranI sagavaDatAnI ghaNI mamatA hoya, evA dehAdhyAsamAM vartatA jIvone saMsAra-dehAdimAM sukhabuddhi hovAthI siddhAMtabodha ane adhyAtmazAstra sArabhUta thatAM nathI. tevA jIva AtmA sarvathI judo che, jaDa mana-indriyathI judo che, ema vAto kare, paNa jyAM zarIrane kaMI agavaDatA jaNAya tyAM Alasavilasa thAya che, mUMjhAI jAya che. paNa bhAI re! tuM kaheto hato ne ke huM parathI - dehathI judo chuM? zAstrajJAnanI otha laIne jeNe dehAdinI mamatA ghaTADI nathI, AtmAmAM aMtaraMga dehabhAva, mamatA varte che ane kahe ke - amane samyagdarzana che, te mAtra jJAnIno droha kare che, potAnA AtmAno ghAta kare che, tene nizcayanuM bhAna nathI. ..... koI zAstranA zabdo gokhI rAkhe ke - AtmA Avo che vagere manamAM dhArI rAkhe ane mAne ke huM jJAnI chuM paNa tethI kAMI paramArthe jJAnIpaNuM AvatuM nathI. grAmophonanI rekarDa paNa AtmAnI vAto bolI jAya tema A paNa bolI jAya, tethI cetanane guNa zuM?' nizcayAbhAsI jIva mAtra zabdothI jANe che ke huM jJAnasvarUpa chuM, paraMtu te potAne paradravyathI bhinna, kevaLa caitanyasvarUpe lakSamAM leto nathI. te sva-parane jANavA chatAM potAnA svabhAva tarapha DhaLato nathI. tenuM valaNa para tarapha ja rahe che. svabhAva tarapha tenuM valaNa thatuM nathI. te kSayopazamabhAve mAtra dhAraNAthI khyAla kare che, paraMtu yathArthapaNe rucithI samajato nathI. jo yathArthapaNe rucithI svabhAvanI vAta samaje to samyagdarzana thAya. svabhAvanI vAta sAMbhaLatAM teno mahimA lAvIne, 'aho! AvuM mAruM svarUpa che' ema svabhAvano ullAsa Avavo joIe. vIrya parathI khaseDIne svabhAvamAM vALavuM joIe. nizcaya vAkyone moDhe karI Atmavastune mAtra jJAnarUpe khyAlamAM levAthI jIvane samyagdarzana thatuM nathI, paraMtu jJAna sAthe vIrya te tarapha DhaLe to kAma thAya che. jJAna ane vIrya banene svabhAvamAM vALavAM joIe. vIryane svabhAva tarapha vALavAmAM na Ave to jJAnamAM te tathyano khyAla hovA chatAM te tathya kAryakArI thatuM nathI. zAstrAdi vaDe AtmasvarUpane jANI levAmAM Ave, paNa teno Azraya levAmAM na Ave to jANavAthI koI lAbha thato nathI. Atmatattvano Azraya karavAthI, tenI sanmukha thavAthI ja duHkhano abhAva thAya che. "AtmA' zabdathI potAne AtmArUpa zraddhavAmAM Ave, AtmA tarapha potAnuM valaNa thAya to ja sukhaprApti thAya che. AtmA viSe jANI te tarapha daSTi jatAM 1- zrI kAnajIsvAmI, 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR.412-413 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' 146 samyagdarzana pragaTe che. yathArtha jJAna e ja che tadanurUpa pariNamana thAya. paraMtu sAMprata samAjamAM jJAnAbhyAsa puSkaLa thato hovA chatAM, nizcayanI carcA-vicAraNA thatI hovA chatAM lagabhaga te abhyAsAdi satya svarUpe pariNamatAM nathI ane mithyAtva temaja kaSAyanuM maMdatva thatuM nathI. jIva bhADAnuM jJAna laIne saMtoSAI jAya che ane cittamAM parivartana karavAno, svanuM rUpAMtaraNa karavAno te koI prayAsa karato nathI. te mAtra bAhya jJAnane ekaThuM karato rahe che ane e jJAnane ja samyajJAna samajIne jIve che, saMtoSAI jAya che; paNa te vaDe tenA jIvanamAM sukha, zAMti, salAmatI, nirbhayatA, pavitratA AvI zakatAM nathI. - vivecana zuSkajJAnI jIva anyanuM jJAna bheguM kare che. te nizcaya vAkyo zIkhI le che ane tene vANImAM utArI le che. te bolavA lAge che ke AtmA to sukhanuM dhAma che, AnaMdano piMDa che; paNa A to mAtra uchInI mAhitI che, udhAra jJAna che. te potAnI gahana thatI aMtardraSTi dvArA e niSkarSa upara nathI pahoMcyo ke AtmA sukhamaya che. jo te potAnI AMtarika khoja dvArA e niSkarSa upara pahoMcyo hoya ke AtmA sukhamaya che to to bAhyamAMthI sukha meLavavAnI tenI doDa aTakI jAya; paraMtu nizcayAbhAsI jIva vAto to svarUpanI kare che ane bAhyamAMthI sukha meLavavA mATe vegapUrvaka doDato rahe che. tenA aMtaramAM to ema ja che ke paramAM sukha che. mAtra bahArathI udhAra bodhanA kAraNe te ema bole che ke AtmAmAM sukha che; mATe jIve cakAsavuM joIe ke pote je bole che e nijabodha che ke parano udhAra lIdhelo bodha che? jIvamAM krAMtinI saMbhAvanA tyAre ja che ke jyAre e nijabodha hoya. bIjA kahe che ke AtmA sukhamaya che, eTalAmAtrathI pote paNa kahevA lAge to paramAMthI sukha meLavavAnI ceSTA virAma nahIM pAme. jIvane potAne paNa ema bhAsavuM joIe. nijabodha hoya to te udayaprasaMgomAM madade Ave che ane pariNAme paramAMthI sukha levAnI ceSTA virAma pAmatI jAya che. zAstrano bodha jyAre aMtaramAM susthita thaI potAno bodha bane che tyAre kArya siddha thAya che. korA udhAra jJAnathI jIvananA satyane kyAre paNa nathI meLavI zakAtuM. jIvananA satyane to e ja jANe che ke je nijajJAnathI yukta che, paNa nizcayAbhAsI jIva to uchInuM lIdheluM jJAna smRtimAM bharI le che ane mAne che ke 'huM AtmA-paramAtmA viSe ghaNuM jANuM chuM.' te AtmA viSe jANavAno, jIvananAM badhAM satyone jANavAno dAvo kare che, paNa tene svasaMvedananI upalabdhi thaI hotI nathI. te AtmA viSe jANe che paNa AtmAne nathI jANato. tenA AvA jJAnanuM mUlya zuM? AtmAne jANavAnA prayatna e ja - Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-133 147 dharmanuM yathArtha AcaraNa che. svane jANavuM e ja dharma che. svano anubhava karavo e ja dharma che. satata AtmajAgRtipUrvaka jIvavuM e ja dharma che. paraMtu nizcayAbhAsI jIva dharmanA nAme jANe che kevaLa zAstra, dharmanA nAme jANe che mAtra zabda. je zabdane satya samaje che tenAmAM ane je zabdakoSanA ghoDAne sAco ghoDo mAnI le che tenAmAM koI ja pharaka nathI. zabdakoSanA ghoDA upara koI savArI karI zake? zuM koI evo buddhimAna hoI zake ke je zabdakoSanA ghoDA upara savArI karavA icche? nA. nAnuM bALaka paNa zabdakoSanA ghoDA upara savArI karavAnI icchA nahIM kare, paNa nizcayAbhAsI jIva zabdakoSanA 'bhagavAna AtmAne jANIne temAM ja kRtakRtyatA mAnI le che. te zabdakoSane satya mAnI le che, tethI tene AtmAno anubhava to nathI thato, paNa anubhava mATenI jhUraNA paNa nathI jAgatI. tene sAcA ghoDA upara savArI karavAnI, bhagavAna AtmAnA AnaMdasvarUpamAM sthira thavAnI abhIpsA ja jAgatI nathI. jIvane bhale zAstranuM badhuM jJAna hoya, paraMtu AtmAnubhava vinA, AtmabhAna vinA tenA mATe zAstranuM jANapaNuM mAtra mananA bhArarUpa che. jIva AtmalakSa vinA agiyAra aMga bhaNI jAya to paNa tenAthI tene kiMcitmAtra paNa AtmakalyANanI prApti thatI nathI. jo mAtra zAstranA jANapaNAmAM rokAya, paraMtu zAstra taraphanA vikalpothI pAra evA caitanya AtmasvabhAva tarapha vaLe nahIM to tene dharma thato nathI, tenuM jJAna samya thatuM nathI. nizcayAbhAsI jIvane bhale AtmA viSe bauddhika jANakArI hoya, AdhyAtmika zAstronA zloka tenI jIbhanA Terave ramatA hoya; paNa tene svarUpanuM bhAna nahIM hovAthI, tenI AvI koI kaLAthI saMsArano aMta Avato nathI. alpa kALamAM jIvana pUruM thatAM te saMsArasamudramAM DUbI jAya che ane tenuM badhuM ja jANapaNuM vyartha thaI jAya che. jJAnIone bhale yAdazakti bahu na hoya, zAstravacano moDhe AvaDatAM na hoya, paraMtu AtmAnubhavanI mULabhUta kaLA teo barAbara jANe che ane e ja sadvidyA vaDe teo alpa kALamAM saMsArasamudrano pAra pAmI jAya che. ahIM zAstrono abhyAsa karavAno niSedha nathI, paraMtu zAstrAbhyAsanuM prayojana darzAvavAno hetu che. jIva zAstrono abhyAsa kare, tenA Azayane barAbara samaje to te cAra gatinAM anaMta duHkhono nAza karI nirvANane pAmI zake. AtmasvarUpane jANo, tenI ja ruci-pratIti-zraddhA karo, teno ja mahimA pragaTAvo e zAstranuM prayojana che. sarva padArthonI yathArtha samajaNa karI, dravyonI svataMtratA samajI, samyak puruSArtha vaDe caitanyasvabhAvI AtmAno Azraya karavo e zAstrono Azaya che. AtmAno anubhava karavo e ja samasta jinavANIno uddeza che. dvAdazAMgarUpa jinavANImAM je paNa upadeza ApavAmAM Avyo che, teno sAra ekamAtra AtmAnubhUti che. AtmAnubhava vinA 'huM Saa che Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zuddha, buddha, asaMga, abaMdha AtmA chuM' evI vAto mAtra popaTapATha che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja lakhe che - avayava savi suMdara hoya deheM, nAke dIseM cATho; graMtha jJAna anubhava viNa tehavuM, zuka kisyo zrutapATho re." nizcayAbhAsI jIva trikALI svarUpanI vAto karyA kare che, paNa vartamAna paryAyamAM potAne thatA vikArano te svIkAra paNa nathI karato. te potAnI viSayalAlasA Adino svIkAra nathI karato. te potAnA doSo nathI joto. te potAnI bhUlonAM uparANAM laI tenuM rakSaNa kare che. game te bhoge paNa te potAnA doSonuM rakSaNa kare che. viSayalAlasA Adi poSavA chatAM potAne nirdoSa, pavitra gaNAvavAmAM tenI zakti vaparAya che. AvI rIte te doSone poSaNa Apato hovAthI doSo khasatA ja nathI, paNa ghara karI jAya che. bhUlonAM uparANAM levAnuM baMdha kare to bhUla jAya. bhUlono ekarAra kare to bhUlone maLatuM rakSaNa aTake ane pachI doSone vidAya levI ja paDe. te potAnI rucine - vRttine pakaDe, potAnI dareka nirbaLatAno - doSano svIkAra kare ke "A mArI ja khAmI che, huM ja ene nirmULa karavA mATe prayatna nathI karato', to te darzanamohanI puSTimAMthI ane tenAthI thatA nukasAnamAMthI bacI zake; paraMtu jIva bhUlonuM rakSaNa kare che, teno bacAva kare che ane te dvArA darzanamohane puSTa karI potAnA AtmAnuM ahita kare che. nizcayAbhAsI jIva paryAyanI zuddhi upara jarA paNa lakSa nathI Apato. te 'AtmA zuddha che' evuM bole che, paNa te zuddhatAnA vadana mATe jarA paNa prayatna nathI karato. 'apariNAmI, dhruva, kUTastha jJAyakasvabhAvano svIkAra karavo te ja kartavyarUpa che' ema kahI te paryAyane gaNakArato nathI. e vAta satya che ke apariNAmI, trikALI tattva ja mukhya che, kAraNa ke tenA upara najara thatAM samyagdarzana thAya che ane parama AnaMdano anubhava thAya che. paryAyanA Azraye jIva duHkhI thAya che, tethI tene gauNa karIne trikALI svabhAvane mukhya kahyo che. trikALI dhruva tattvanuM lakSa karAvavA mATe paryAyane gauNa kahI che. lakSa dhuva tattva upara rAkhavAnuM che, paryAya tarapha nathI rAkhavAnuM, mATe paryAyane gauNa karavAnuM kahyuM che. Ama, lakSanI apekSAe paryAyane gauNa karavAnuM kahyuM che, paraMtu dhruva svabhAvano anubhava paryAyamAM ja thAya che. AtmAnI paryAyamAM AnaMda ane vItarAgatAnuM vadana thAya che. apariNAmIno nirNaya karanAra, tenI sanmukha thanAra paryAya che. palaTAtI paryAya ja nahIM badalAtA evA trikALI'no nirNaya kare che. 'svabhAva kUTastha, dhruva, apariNAmI che evo nirNaya paryAya kare che. paryAya trikALI vItarAgatAno nirNaya kare che ane tethI paryAyamAM vItarAgatA Ave che. A rIte lakSanI 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'zrIpAlarAjAno rAsa', khaMDa 4, DhALa 13, kaDI 7. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-133 149 apekSAe bhale paryAya gauNa che, paNa trikALI svarUpano nirNaya, svarUpasanmukhatA, svarUpAnubhava, AnaMdanuM vedana paryAyamAM thatAM hovAthI paryAyanuM paNa mahattva che. tethI kevaLa zuddha svabhAvanI vAto karavAthI kAMI vaLatuM nathI, paryAyamAM tadanurUpa pariNamana thAya evA prayatna karavA ghaTe che. potAne asaMga ane abaMdha kahevAthI nahIM paNa paryAyamAM potAne asaMga ane abaMdha karavAthI nizcaya sacavAya che. jema koI vAsaNamAM sarasa vAnagI hoya, paraMtu te vAnagInA rasanI khabara e vAsaNane hotI nathI; tevI rIte nizcayAbhAsI jIva asaMga ane abaMdha AtmAnI vAto karato hoya che, paraMtu tene tevo anubhava thayo na hovAthI jJAnInI najare te kamanasIba che. A tathyane zrI cidAnaMdajI mahArAja eka padamAM jaNAvatAM kahe che ke - rasa bhAjanameM rahata darvI nita, nahi tasa rasa pahicAna; tima zrutapAThI paMDitayuM paNa, pravacana kahata ajJAna re. lIM anubhava jJAna, ghaTameM pragaTa bhayo nahIM.' AtmAnI mAtra vAto karavI ane sasAdhanonuM utthApana karavuM te nizcaya nathI, paNa nizcayAbhAsa che. badhI kriyAone asAra kahIne tene uDADavI enuM nAma sanizcaya nahIM paNa zuSkajJAna che. AtmAnI kevaLa vAto karanAruM ane vyavahAranI avagaNanA karanAruM zuSkajJAna muktisAdhaka banI zakatuM nathI. vyavahArano niSedha karanAruM zuSkajJAna jIvanAM pramAda ane abhimAnane poSe che ane tene sAdhanAzUnya banAvI de che. jJAnadazA jene prApta thaI nathI ane sAdhanadazA je sevato nathI evo jIva nizcayanI vAto kare to paNa te vAto phaLadAyI ke kalyANakArI thatI nathI. Ama, cittamAM tyAgavairAgya na hoya ane mukhamAM nizcayapradhAna vacano hoya tevA jIvane mokSamArge caDhAvavA prastuta gAthAnI A bIjI paMkti atyaMta upayogI che. zrI Atmasiddhi zAstranI eka eka gAthA bahu gahana che. eka eka gAthAmAM agAdha artha samAyo che. A gAthAmAM zrImade nizcaya tathA vyavahAra bannenI upayogitA batAvI che. karmakRta vyaktitvathI upara evA potAnA jJAyaka svarUpanA bhAnapUrvaka jo vyavahAramArganuM anusaraNa thAya to te mukti apAve che ema nirdeza karI, zrImade nizcaya ane vyavahAra bannenI upayogitA samajAvI che. mokSamArgamAM nizcaya ane vyavahAra banne sAthe rahe che. mokSamArge nizcayanuM jJAna ane vyavahAranuM anusaraNa bane jarUrI che. vyavahAra karatA rahI nizcayanuM lakSa na rAkhavAmAM Ave topaNa bhUla che ane nizcaya jANI vyavahArane choDI devAmAM Ave topaNa bhUla che. zrImade nizcayanI upekSA 1- zrI cidAnaMdajIracita, pada 42, kaDI 2 ('sarjana sanmitra', pR.775) Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karanAra vyavahArAbhAsI jIvone tathA vyavahAranI upekSA karanAra nizcayAbhAsI jIvone sAvadhAna karyA che. temaNe A gAthAmAM garbhitapaNe vyavahArAbhAsInuM kriyAjaDatva TaLe te arthe nizcayanuM ane nizcayAbhAsInuM zuSkajJAna samyak rIte pariName te arthe vyavahAranuM pratipAdana karyuM che. temaNe banne prakAranA matAgrahInI mokSamArgarUpI mazAlamAM khUTato aMza umerI Apyo che. agni vagarano dAMDo laIne pharanArane nizcayane visArI kriyAno Agraha sevanArane svarUpalakSanI anivAryatA bodhI che tathA dAMDo choDIne agnine grahaNa karavA mAMgatA ane tethI dAjhanArAone kriyAne avagaNI sIdhuM jJAna ahI levA icchanAra ane pariNAme zuSkajJAnamAM sarI paDanArAone paramArthamULahetu vyavahArarUpI dAMDAnI agatyatA samajAvI che. mokSamArge cAlatA sAdhakane paDavAnAM badhAM ja sthAnonuM darzana karAvI, teno mArga temaNe saraLa ane sugama karI Apyo che. mokSaprApaka vyavahAra ane mokSaprApaka nizcaya, bannenuM svarUpa spaSTa karavA mATe zrImade asadvyavahAranuM ane sArabhUta nahIM tevA nizcayanuM svarUpa batAvI mokSArthI pratye atyaMta atyaMta upakAra karyo che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'gacchamatanI je kalpanA, nija mati kalpita jeha; aMdhaparaMpara cAliyo, jethI nahIM bhava cheha. agItArthe je Acaryo, te nahi sarvyavahAra; poSe mAna moTAIne, kuLAcAra, saMsAra. jema anubhava dehano, AtmAno nahIM tema; bhAna nahIM nijarUpanuM, te sAcuM hoya kema. vairAgyAdi sAdhano, seve nahIM lagAra; huM paramAtma svarUpa chuM, te nizcaya nahi sAra.' *** 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.247 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 529-532) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 134 saraLa nA jhAlA, kAnamAM dama, 1 phaLa na viSama, marga jeda vade che. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 134 gAthA artha gAthA 133mAM zrImade kahyuM ke gaccha ane matanI pakaDa te sAco vyavahAra bhUmikA nathI ane potAnA svarUpanA bhAra vinAno nizcaya sArabhUta thato nathI. nizcaya-vyavahAranI saMdhimAM ja yathArtha mokSamArga che. nizcaya ke vyavahAra e bannemAMthI koI paNa ekano Agraha rAkhavA yogya nathI, kAraNa ke tema karavAthI jIva zuSkajJAnI athavA kriyAjaDa thaI jAya che ane tenuM kalyANa thatuM nathI. nizcayadaSTipUrvakano vyavahAra e ja yathArtha mokSamArga che ane traNe kALamAM e ja eka mokSamArga che. A paramArthamArganuM ArAdhana karatAM anaMtA jIvo mokSa pAmyA che, pAmI rahyA che ane pAmaze ema prakAzatAM zrImad lakhe che - "AgaLa jJAnI thaI gayA, vartamAnamAM hoya; thAze kALa bhaviSyamAM, mArgabheda nahi koya.' (134) - bhUtakALamAM je jJAnI puruSo thaI gayA che, vartamAnakALamAM je che, ane bhaviSyakALamAM thaze, tene koIne mArgano bheda nathI, arthAt paramArthe te sauno eka mArga che; ane tene prApta karavA yogya vyavahAra paNa te ja paramArthasAdhakarUpe deza kALAdine lIdhe bheda kahyo hoya chatAM eka phaLa utpanna karanAra hovAthI temAM paNa paramArthe bheda nathI. (134) dehAdithI para evA potAnA zuddha jJAyakasvarUpanI bhAvanA jyAM sudhI bAlA] cittamAM vasI na hoya tyAM sudhI jIvanI dharmapravRttimAM paNa ahaMkAramamakArane avakAza rahe che. evI dharmapravRttithI saMsArano vistAra thato nathI. potAnA karmakRta vyaktitva upara rahetI najarane haTAvI jo sAdhaka tene potA tarapha, arthAt AtmAnA zuddha svarUpa tarapha vALe to ja te AtmAno aMtaravaibhava pAmI zake che. potA tarapha vaLyA vinA mAtra kriyAnI ghareDamAM ghUmyA karavAthI kAryasiddhi thatI nathI, temaja bhedajJAnanI jAgRti tathA te jAgRtimAM sahAyaka evA satsAdhananuM sevana karyA vinA mAtra nizcayanAM vAkyono popaTapATha kare topaNa kAryasiddhi thatI nathI. AtmAnuM zuddha svarUpa lakSamAM rAkhI, tene prApta karavA mATe je je satsAdhano kahyAM che tenuM sevana karavAthI kAryasiddhi thAya che. Ama, nizcaya-vyavahAra bannenA yathArtha samanvayapUrvaka mokSamArganI sAdhanA karIne ja bhUtakALamAM anaMtA jIvo jJAnI thayA che, vartamAna kALamAM paNa thAya che ane bhaviSya kALamAM paNa thaze. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - vartamAna duSama kALamAM A bharata kSetramAM tIrthaMkara prabhunA virahanA kAraNe tathA jJAnIpuruSono yoga paNa nahIMvat hovAthI parama upakAraka satya dharmamAM AzcaryakAraka bheda paDI gayA che. koI mAtra nizcayane ja vaLagI rahyA che to koI mAtra vyavahArane. nizcaya ke vyavahAra bannemAMthI ekano pakSa lenAra mUDha mithyAmati, matabhedanI kaDavAza vaDe saraLa mokSamArgane agamya banAvI potAnA saMsArane cirAyu bakSe che. teo samajatA nathI ke mokSamArga to nizcaya ane vyavahAranA samanvayavALo che. traNe kALamAM nizcayadaSTipUrvakano vyavahAra e ja eka mokSamArga che. sarva kALanA jJAnIono e ja upadeza che, temAM koI paNa jAtano bheda hoto nathI. jJAnIo jIvanA doSa anusAra bhinna bhinna samaye bhinna bhinna upAya batAve che. vyavahAramAM dravya-deza-kALAdinA kAraNe bheda jovAmAM Ave che, chatAM te sarva eka ja phaLa utpanna karanAra hovAthI temAM paramArthe koI bheda nathI. - A paramArthagaMbhIra gAthAmAM zrImad prakAze che ke bhUtakALamAM je jJAnIvizeSArtha tha) puruSo thaI gayA che, vartamAna kALamAM je jJAnI puruSo vidyamAna che ane bhaviSya kALamAM je jJAnI puruSo thaze, te sarva jJAnIpuruSo eka ja paramArthamArge cAlIne jJAnI thayA che, thAya che ane thaze. traNe kALamAM mokSano paMtha eka ja che, temAM bheda nathI hoto. traNe kALamAM parathI bhinna evA zuddha AtmasvarUpanI yathArtha zraddhA, jJAna ane sthiratA te ja paramArthamAge che. sarva jJAnIoe sammata karelo A paramArthamArga parama pramANabhUta che. deza-kALAdinA kAraNe vyavahAramAM bheda hovA chatAM, te vyavahAra eka ja phaLa ApanAra hovAthI - mokSapada ApanAra hovAthI temAM paramArthe koI bheda nathI. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che ke - Ama jyAM anaMtA jJAnI puruSonI sAkSI che evA A mArganI pramANatA mATe pUchavuM zuM? paramArthane arthe - mokSane arthe parama pramANya A paramArtha mArga che. ane Ama paramArtha vyavahArasApekSa ane vyavahAra paramArthasApekSa hoya evo nizcayavyavahAranA samanvayavALo avirodha paramArthamArga - mokSamArga ame anaMtA jJAnI puruSonI saMmatithI nirUpita karyo che - samyak pratipAdita karyo che.' paramArthamArgamAM koI bheda nathI. vyavahAramAM je bheda dekhAya che te deza-kALAdi kAraNathI che. te chatAM mokSaprApti e ja eka prayojana hovAthI bhinna bhinna jaNAto vyavahAra paNa abhinna ja che. bAhya vyavahAra bhinna bhinna hovA chatAM prayojana jo eka hoya to te abhinna ja gaNAya. vicAravAna jIva mArganI A abhedatA samaje che, paraMtu mUDha ajJAnI jIvo mArganI abhedatA samajyA vinA matabheda UbhA kare che. teo 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR.526 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 gAthA-134 paramArtha samajyA vinA gaccha, mata, saMpradAya, vADA, veSa ityAdinA Agraha kare che. temaNe dharmane AMtarika krAMtine badale sAMpradAyika matAgraha banAvI dIdho che. teo dharmanA nAme jhaghaDA kare che ane asadAgrahathI sahAI mULamArga cUkI jAya che. jhADanuM mULa eka ja hoya paNa pAMdaDAM aneka hoya. mULane pakaDavAthI AkhuM jhADa hAthamAM Ave, paraMtu DALIo ke pAMdaDAM pakaDavAmAM Ave to AkhuM jhADa hAthamAM AvatuM nathI. tema mokSamArganuM mULa je pakaDe che tenA hAthamAM Akho mArga Ave che. je mAtra bAhyasAdhanarUpa DALIo-pAMdaDAM pakaDe che tenA hAthamAM mArga Avato nathI ane te matAgraha, kadAgrahamAM phasAI jAya che. jo mAtra bAhya kriyAone ke korA zAstravAMcanane dharma samajI levAmAM Ave to tevA bhramathI Agraha pedA thAya che ane te jIva sarvathA Ama ja che' evA matAgraha, haThAgraha sevavA lAge che. kevaLa potAnA saMpradAyanI kriyAone mokSamArga mAnavAthI jIva mokSamArganI rUDI ArAdhanAthI vaMcita rahI jAya che. jJAnI bhagavaMto niSkAraNa karuNAthI jIvanA Agraho maTADe che. teo matabheda-kadAgraha ghaTADI samyak mArga bodhe che. mULamArgano uddhAra e zrImanuM mukhya jIvanakArya hatuM. mArgaprabhAvanAnI temanI bhAvanAmAM kendrasthAne vItarAgano mULamArga ja hato. temaNe kyAre paNa sAMpradAyika mArganI vAta karI nathI. temanAM sarva upadezavacano vItarAganA mULamArganI AsapAsa kendrita thayelAM che. vItarAgano mULamArga eTale samyagdarzana-jJAna-cAritranI aviruddha ekatA. jinanA A ratnatrayImaya mULamArganI anupama ArAdhanA svajIvanamAM karanAra zrImade, mULamArganuM saMkSepamAM paNa saMpUrNa svarUpa prakAzatuM vi.saM. 1952nA Aso suda 1nA divase ANaMda mukAme lakhela 'mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' e kAvyamAM apUrva bhAvathI divya gAna karyuM che. pavitra 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI racanAnA paMdara divasa pahelAM racela A divya kAvyamAM jinezvaranA divya dhvanino jANe pratidhvani karatA hoya ema zrImad prakAze che ke 'jJAna, darzana, cAritranI zuddhatA re, ekapaNe ane avirUddha; jina mAraga te paramArthathI re, ema kahyuM siddhAMte budha. liMga ane bhedo je vratanA re, dravya deza kALAdi bheda; paNa jJAnAdinI je zuddhatA re, te to traNe kALe abheda.'1 AtmAnA jJAna-darzana-cAritra guNa, je viparItapaNe pravartI rahyA che, tene AtmAnA hitArthe AtmAmAM vALavA te ja jinano mULamArga che ema jJAnIoe kahyuM 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.523 (AMka-715, kaDI 3,4) Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. deza-kALAdine anusarIne veSa, vrata vageremAM bheda paDe che, paraMtu AtmAnA jJAnAdi guNonI nirmaLatA thavAthI mokSa thAya che e vAtamAM koI bheda nathI. jJAna, darzana ane cAritranI zuddhatA e ja paramArthathI mokSamArga che, emAM koI bheda nathI; ane tethI jeo vastra-vrata vagereno Agraha kare che, teo mULamArgathI vimukha rahe che. samyagdarzana-jJAna-cAritra vaDe zuddha AtmadharmanI siddhi karavI e ja jinano mArga che. jJAnIoe mokSa prApta karavA mATeno yathArtha mArga samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa ratnatrayane ja kahyo che. samasta paradravyo ane parabhAvothI bhinna evI svaparaprakAzaka zuddha caitanyasattAnI yathArtha zraddhA, teno yathArtha bodha ane temAM sthiratA e ja ratnatrayarUpa mokSamArga che. trikALI zuddha AtmAnA AzrayathI samyagdarzana, samyajJAna ane svarUpasthiratAnI prApti thAya che. 1 AtmA svabhAve paramAtmA hovA chatAM te potAnuM paramAtmasvarUpa bhUlI beTho che ane tethI tenI paryAyamAM haju pAmaratA che. A paryAyagata pAmaratAne samApta karavAno ane svabhAvagata prabhutAne paryAyamAM pragaTa karavAno ekamAtra upAya che ratnatrayarUpa dharma, svabhAvagata prabhutAno bodha, tenI svIkRti ane temAM ja ramaNatA te ja ratnatrayarUpa dharma che. svabhAvagata prabhutAnI oLakhANa, tenI zraddhA tathA svabhAvasanmukha thaIne svabhAvamAM sthiratA te ratnatrayarUpa dharmanuM samyaka svarUpa che. paryAyanI pAmaratAnuM ciMtana e paryAyanI pAmaratA nAza karavAno upAya nathI, paNa svabhAvanA sAmarthyanuM jJAna, zraddhAna ane dhyAna e yathArtha upAya che. A ratnatrayathI pUrNaparamAtmadazAnI prApti thAya che. AcAryazrI zubhacaMdrajI lakhe che ke je saMyamI munio pUrve mokSe gayA che, vartamAnamAM jAya che ane bhaviSyamAM jaze teo kharekhara A akhaMDita ratnatrayane samyak prakAre ArAdhIne ja gayA che, jAya che ane jaze. jinano ratnatrayarUpa mULamArga kevaLa AtmapariNAmarUpa hovAthI AdhyAtmika mArga che, aMtaraMga mArga che. mokSamArga aMtaramAM che, bahAramAM nathI. zarIranI kriyAmAM AtmAnI muktino mArga nathI. paramAtmadazA bahArathI nathI AvatI, paNa AtmAmAMthI ja pragaTe che ane teno AdhAra AtmA ja che. jJAnAnaMdadazA prApta karavAnuM sAdhana 1- juo : AcAryazrI padmanaMdisvAmIkRta, 'padmanaMdi paMcaviMzatiH', adhikAra 4, zloka 14 'darzanaM nizcayaH puMsi bodhastarodha iSyate / sthitiratraiva cAritramiti yogaH zivAzrayaH / / ' 2- juo : AcAryazrI zubhacaMdrajIkRta, 'jJAnArNava', sarga 18, zloka 23 'ye yAtA yAnti yAsyanti yaminaH padamavyayama / samArAdhyaiva te nUnaM ratnatrayamakhaNDitam / / ' Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-134 157 AtmA ja che. AtmA pote ja aMtarmukhadRSTithI sAdhana thaIne potAnA svabhAvanI prApti kare che. je jIva bahAramAM ke rAgamAM sAdhana mAne che, te jIva dharmanuM svarUpa yathArtha rIte samajyo ja nathI. zarIranI kriyAne potAnI mAnavI, temAM dharma mAnavo tathA rAgane potAnuM svarUpa mAnavuM, tenAthI dharma mAnavo temAM mithyAtvano moTo doSa lAge che. tenAthI saMsAraparibhramaNa thAya che. dehAdithI bhinna evA jJAnAnaMdasvarUpa AtmAnI pratIti karavI te nirdoSa kArya che ane te ja mokSanuM kAraNa che. satsamAgame jJAnAnaMdasvarUpa AtmAnI oLakhANa karIne tenuM dhyAna karavuM te ja A jagatamAM uttama ane nirdoSa kArya che. cidAnaMdasvarUpa evA AtmAnuM saMvedana karavAne ja bhagavAna nirdoSa kArya kahe che. jIva viparIta samajaNapUrvaka je kAMI kare te badhuM sadoSa che. jIve paryAyamAM AtmAnI prasiddhi karavA yogya che, ekarUpa zuddha caitanyane grahaNa karavA yogya che. je jIvane svarUpaprAptinI jijJAsA jAge che, ruci thAya che, laganI lAge che te Atmatattvano nirNaya karavA saMpUrNa samarpita thaI jAya che. te jIva AtmAnA svarUpanI oLakhANa karavAmAM potAnA vIryane joDe che. te zarIrAdi ane rAgAdithI bhinna AtmAno anubhava karavA bhedajJAnano abhyAsa kare che. te zarIrAdi parapadArtho, jJAnAvaraNIyAdi karmo ane rAgAdi upAdhibhAvone AtmAthI bhinna jANe che. te nijasvarUpane paradravya-parabhAvathI bhinna, avinAzI, zAzvata, jJAtA-draSTA jANe che. zarIrAdi ajIva, rAgAdi vibhAvabhAva, jJAnAnaMdamaya svabhAvabhAva e traNenuM svarUpa juduM juduM che; temAM jJAnAnaMdamaya svabhAvabhAvane te nijarUpa jANe che ane bAkI sarvane nijarUpathI bahAra jANe che. sAdhaka jIva bhedajJAna dvArA AtmAno mahimA vadhAre che. AtmA jJAyaka bhagavAna che. AtmA anaMta anaMta guNothI saMpanna che. tene mAthe paranA kartutvanA ke rAganA bojA na zobhe. para ane rAganI bheLaseLa vagarano zuddha jJAyakasvabhAva pote potAmAM zobhe che. caitanyasUryanA prakAzamAM parapadArtha ke rAga TakI zakatA nathI. rajano kaNa hoya ke rAgano kaNa, te caitanyasvarUpa thaI zakatA nathI ane caitanyasvabhAva paNa rajakaNarUpa ke rAgarUpa thaI zakato nathI. cetana kyAre paNa jaDa na thAya ane svabhAva kyAre paNa vibhAva na thAya. svalakSaNa vaDe tenI atyaMta bhinnatA che. AvI vicAraNA dvArA sAdhaka jIva bhedajJAna vaDe mokSasukhane sAdhe che. te bhedajJAnamAM magna rahe che, lIna rahe che. bhedajJAnamAM potAne nizcalapaNe sthApanAra sAdhaka jIva avazya mokSane pAme che. zarIrAdi ane rAgAdithI bhinna paripUrNa AtmA kevo che tenuM jJAna karanAra jIva mukta thayA vinA raheto nathI. yathArtha bhedajJAnanuM phaLa mokSa che. pUrve je koI jJAnI thaI gayA, Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vartamAnamAM che ane bhaviSya kALamAM thaze e badhA bhedajJAnanA baLa vaDe ja thayA che, thAya che ane thaze. 1 cidAnaMdasvabhAvano nirNaya karyA vagara jIve anaMta vAra janma-maraNa karyA che. svarUpane bhUlIne, aneka prakAranAM puNya-pApathI saMsAramAM anaMta kALathI janma-maraNa karI rahyo che. aMtaramAM amUrtika, jJAnaghana, anaMta akSaya guNothI yukta sAkSAt caitanyadeva sadeva birAjamAna che, paNa anAdithI jIve teno mahimA ke pratIti karI nathI. teNe eka vAra paNa caitanyanuM lakSa karyuM nathI. dehAdithI bhinna potAnuM caitanyasvarUpa kevuM che e teNe kadI jANyuM nathI. huM koNa chuM' e te jANato nathI. AtmA jJAnasvabhAvI che, paNa teNe jJAna vaDe svayane jANavAno prayatna pUrve kyAre paNa karyo nathI. 'huM cidAnaMda AtmA chuM' evuM svayanuM jJAna jIve pUrve kyAre paNa karyuM nathI. badhAne jANanAro huM pote jJAnasvarUpa chuM' ema pote potAnuM jJAna karyuM nathI. te svajoyane cUkIne parazeyane ja jANavAmAM aTake che ane saMsAramAM rakhaDe che. potAnuM jJAna svaparaprakAzaka che, chatAM pote potAne jANato nathI ane tethI ja saMsAramAM AthaDe che. AtmA anAdi-anaMta pUrNa jJAnAnaMdasvarUpI tattva che. pote jJAnasvabhAvI che ane pote potAnuM zeya paNa che. parayone jANatI vakhate te parazeyo kAMI tenA jJAnamAM AvI jatAM nathI. tIkhAzane jANatAM jJAna tIkhuM thaI jatuM nathI, agnine jANatAM jJAna uSNa thaI jatuM nathI, aphINane jANatAM jJAna kaDavuM thaI jatuM nathI, temaja rAgane jANatAM jJAna rAgarUpa thaI jatuM nathI. jJAna to rAgathI juduM ja che, chatAM paNa AvA jJAnatattvanI jIve kyAre paNa oLakhANa karI nathI. eka vAra paNa jJAnane aMtaramAM ekAgra karIne jIva jo zuddhAtmAne ya banAve to alpa kALamAM te mukta thaI jAya. je jJAna parane jANavAmAM aTake che, te jJAnane aMtaramAM vALIne je jIva svayane jANe tene saMsAraparibhramaNa rahetuM nathI. AtmAne ya banAvavo te ja jJAnanI apUrva kaLA che. huM jJAna chuM' ema lakSamAM laI jeNe jJAnatattvane prApta karyuM, teNe badhuM prApta karI lIdhuM. jo jIva dhyeyapUrvaka puruSArtha kare, tIvra ruci ane samyak samajaNa sahita aMdara javAnA prayatna kare, jANanAra upara samyakapaNe jora Apato jAya to jJAnanI paryAya jJAyakane prasiddha kare. tyAM bIjuM badhuM zUnya thaI jAya ane jANanAro ja jaNAya. jyAre 1- juo : AcAryazrI amRtacaMdradevakRta, 'samayasArakalaza', kalaza 131 'bhedavijJAnataH siddhAH siddhA ye kila kecana / asyaivAbhAvato baddhA baddhA ye kila kecana / / ' Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-134 159 sAdhaka jJAnanA akhaMDa piMDanI sanmukha thAya che, tenI sAthe abhedatA - ekatva sthApe che tyAre te potAnI sattAnuM, potAnA astitvanuM vedana kare che. A ja che svAnubhava - AtmAnubhava. A ja che samyagdarzana-samyajJAna. je potAnA paramAtmasvabhAvane svAnubhava vaDe grahaNa kare che te jinavANInA bAra aMgano sAra grahaNa karI le che, kema ke jinavANImAM bhagavAne je kAMI upadeza Apyo che te AtmAnA zuddha svabhAvanA grahaNa mATe ja Apyo che. jJAnasvarUpa AtmA jyAM pratyakSa svasaMvedanamAM AvI gayo tyAM tene jinavANInuM koI rahasya jANavAnuM bAkI rahetuM nathI. svAnubhavamAM teNe AtmasvabhAvano tAga laI lIdho hovAthI te ja kharo paMDita che - aMtarAtmA che. te jIva alpa kALamAM bhavano nAza karIne paramAtmadazA pragaTAve che. asImamahimAvaMta jJAyakapiMDa bhagavAna AtmAno anubhava karatAM, samyagdarzana pragaTAvatAM AtmAnI zaktionuM nirmaLa pariNamana zarU thAya che. abheda AtmAno anubhava thatAM AtmAnI anaMta zaktio nirmaLapaNe UchaLe che, pragaTe che, vyakta thAya che. te zaktionI zuddhatA ekalA dravya-guNamAM ja nathI rahetI, paNa dravya-guNa-paryAya traNemAM prasarI jAya che. caitanyasiMhanI zraddhArUpI siMhagarjanA sAme saMyoga, karma, rAgadveSa, saMkalpa-vikalparUpI haraNiyAM UbhAM rahI zakatAM nathI. caitanyasiMha vijetA thaIne potAnI zuddha AnaMdamaya paryAyamAM jhUlato jhUlato paramAtmapadane pAmIne moze pahoMcI jAya che. caitanyasiMha zauryathI, vIratAthI siddhadazA pragaTAve che. trikALI, abheda, zuddha jJAyakadravya upara dRSTi karavAthI vibhAvabhAvono abhAva thato jAya che ane paryAyamAM siddhadazA pragaTe che. mATe siddhadazA prApta karavI hoya to sau prathama jJAyakatattvanI oLakhANa karavI joIe. sadgurunI kRpAmaya upasthitimAM, temanA utkRSTa bodhabaLathI jJAyakatattvanI je pakaDa thAya, jJAyakatAnA je bhaNakArA vAge, teno dora pakaDI levo joIe. dareka prasaMge e dorAnI saMbhALa rAkhavI joIe ane jIvananA prasaMgarUpI maNakA e dorAmAM parovatA javuM joIe. jyAM sudhI jJAyakasvarUpanI AvI jAgRti nathI AvatI, tyAM sudhI jIvane huM' nuM vismaraNa thatuM nathI. huM'nI pakaDa hovAthI tene amuka vastu gamI jAya che ane amukano te virodha kare che. te zAMta svIkAra nathI karI zakato. pariNAme phariyAda, kleza Adi bhAva UThatA rahe che, sukha-du:kha paramAMthI Ave che evo mithyA bodha puSTa thato jAya che ane tenA kaSAya tIvathI tIvratara banatA jAya che. kaSAya hoya tyAM kleza, azAMti, du:kha hoya ja che. Ama, svarUpanI jAgRti vinA jIva sukha-zAMti pAmato nathI. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana jIva sukha-zAMti jeTalo bahArathI levA jAya che, teno upayoga eTalo vadhu bahAra phaMgoLAya che. potAnA astitvathI bahAra jatAM ja svasImAnuM ullaMghana thAya che. pote je che tenAthI bhinna evA vijAtIya tattvo sAthe saMbaMdhita thavAthI du:kha utpanna thAya che. je potAthI bhinna ja che, tene potAnuM banAvavA mATe jIva game teTalo prayatna kare topaNa te tenuM thaI zakatuM nathI. je saMbhavita nathI, te karavAnI ceSTA asaphaLatAmAM ja pariName che. parane potIkuM banAvavAno bhAva ja duHkha pedA kare che. parane potIkuM banAvavA jIva game teTalI mahenata kare topaNa tenI badhI zakti, AyuSya Adino apavyaya ja thAya che. A du:kha jIvanuM adharma sAthe joDAI javAnuM ja pariNAma che. 160 svasImAnuM ullaMghana karI anya sAthe saMbaMdha joDavAnI ceSTA te adharma che. svayaMne choDIne bIjAne meLavavAno prayAsa karavo te adharma che. anya pratye sukhanI AkAMkSA sahitanI dRSTi rAkhavI te adharma che. para tarapha doDatI cetanadhArA te adharma che. jIvanI A doDa aTakI jAya ane svabhAva tarapha vaLe, svayaMmAM sthira thAya te dharma che. dharma eTale svabhAva sudhI pahoMcavAnI vidhi. jIva potAnA svabhAvathI cyuta thaI gayo che, bhaTakI gayo che; mATe te tarapha pAchA vaLavAnI vidhi dharma che. dharmano artha che svabhAva upara dRSTi karavI, svabhAvamAM rahevuM. je pote che enI sabhAnatAmAM kSaNe kSaNe rahevuM. jIvanamAM jeTalo paNa AnaMda maLavAnI saMbhAvanA che te A dharmanA dvArathI praveza kare che. jIvanamAM je svataMtratA prApta thAya che te A dharmanA AkAzamAM uDANa karavAthI prApta thAya che. jIvanamAM je zuddhi pragaTe che te A dharmanA mULamAMthI poSaNa prApta thatAM zakya bane che. upayogane svabhAva tarapha doravArUpa vItarAgano dharma prANImAtra mATe hitakArI che, upakArI che, maMgalamaya che. rAgano Azraya choDIne zuddhAtmAno Azraya karatAM nijakalyANa thAya che. potAnA dhruva svabhAvano Azraya letAM caitanyavilAsa pragaTe che. potAmAM zuddha paryAya pragaTa karavA, vikArI paryAya TALavA mATe ekamAtra svabhAva ja AzrayabhUta che. zuddha dravyasvabhAvanA Azraya vinA nijapadanI prApti thaI zakatI nathI. jyAM zuddhAtmAno Azraya nathI tyAM dharma nathI. paranA Azraye kadI dharma thato nathI. tenA Azraye to rAga-dveSa thAya che. svasattAnA AzrayathI ja dharma sadhAya che. aMtaramAM caitanyanuM jeTaluM avalaMbana hoya eTalo ja sAdhakabhAva hoya. evA svAzrayabhAvanI eka kaNikA paNa jenAmAM jAgRta nathI thaI, te parAzrayabhAvanA keTalA paNa pahADa khodI kADhe topaNa tenA hAthamAM kaMI nathI AvatuM. traNe kALamAM dharma to AtmAnA avalaMbane ja thAya che. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-134 161 Ama, AtmAnuM avalaMbana levuM e ja sarvatra mokSamArganuM lakSaNa che. dharmanI - mokSamArganI vyAkhyAo judA judA prakAre karavAmAM Ave che, paraMtu mokSamArga kAMI judA nathI. mokSamArga eka ja che, kevaLa mokSamArganuM nirUpaNa judA judA prakAre thAya che. je jIve mokSamArgane yathArtha oLakhyo nathI, teno nirdhAra karyo nathI, te jIva judA judA prakAranA mokSamArga mAne che ane temAMthI amuka prakAra ja sAco che evo Agraha kare che. judA judA prakAranA mokSamArganA nirUpaNanA Azayane te samajI zakato nathI. te A vAtanA marmane pakaDI zakato nathI ane tene sthULapaNe pakaDI le che, paraMtu A tenI mithyA buddhi che. nirUpaNanI apekSAe mokSamArga judA judA prakAre kahevAmAM Ave che, paNa mokSamArga judA judA mAnavA e to mithyA samajaNa che. mArga ane kAMtika hovAthI tenI prarUpaNA ghaNI rIte thaI zake che. deza-kALa anusAra aneka rIte mArga kahevAmAM Ave che, paraMtu temAM mukhya bodha e ja che ke paranuM avalaMbana choDI AtmAnuM avalaMbana levuM. A mATe satsAdhanonuM sevana Avazyaka che. japa, tapa Adi bAhya sAdhano jagatathI vimukha thavAmAM ane satnI sanmukha thavAmAM upakArI nIvaDe che. nizcayanA lakSapUrvaka sadvyavahAramAM pravRtti karavAthI AtmabhAvanuM poSaNa thAya che ane rAgAdi maMda thavA mAMDe che. AtmakalyANa karavA mATe kaTibaddha thanAra sAdhaka avazya nizcaya-vyavahArano sumeLa sAdhe che ane pariNatine Atmasanmukha karato jAya che. A ja mokSamArganI sAdhanA che, ArAdhanA che, upAsanA che. je koI siddha thayA che, thAya che ke thaze te A nizcaya-vyavahAranI saMdhirUpa mArge prayANa karIne ja thayA che, thAya che ane thaze ema sarva jJAnIono parama nizcaya che. zrImad lakhe che - 'sarva puruSo mAtra eka ja vATethI taryA che ane te vATa vAstavika AtmajJAna ane tenI anucAriNI dehasthitiparyata sakriyA ke rAgadveSa ane moha vagaranI dazA thavAthI te tatva temane prApta thayuM hoya ema mAruM AdhIna mata che.'' traNe kALamAM jJAnI puruSoe praNIta karelo A zAzvata ane sanAtana mArga che. caturtha kALamAM bIjo mArga hato, have paMcama kALamAM bIjo che ane chaThThA kALamAM bIjo haze ema nathI. game te dezamAM, game te kALamAM e ja eka akhaMDa trikALa abAdhita mokSamArga che ema nizcala siddhAMta che. traNe kALamAM mokSamArga eka ane abheda che. dravya, kSetra, kALa, bhAva Adine AzrayIne bAhya vAta AdimAM bheda paDe che, paNa paramArthamArga to traNe kALamAM abheda ja rahe che. potAnI tAttvika sattAmAM TharavAno puruSArtha te ja trikALI paramArthamArga che ema yathArthapaNe samajI, jIva vrata-tapa1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR. 202 (patrAMka-87) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kriyAkAMDanA bAhya bhedone vIMdhIne temAM rahelI abhinnatA samajI zake e ja A gAthAno pavitra uddeza che. ahIM sahajapaNe vicAra thAya ke jo paramArthamArga abhinna che to vyavahAramArgamAM bheda kema che? A saMzayanuM samAdhAna karatAM jJAnIo jaNAve che ke jIve bAhyamAM kayAM satsAdhanonuM sevana karavuM jarUrI che te tenI bAhya tathA AMtara paristhiti upara nirbhara che. judA judA deza-kALa-saMyogo anusAra tenI sAdhanAnuM bAhya kalevara juduM paDe che. vaLI, te AtmavikAsanI kaI bhUmikAmAM che te anusAra satsAdhanonuM mALakhuM ghaDAya che. Ama, vyavahAramAM je bheda jovAmAM Ave che te deza, kALa, saMyogo tathA jIvanI pAtratAnI bhinnatAnA kAraNe che. jJAnI puruSo dareka jIvane tenI bhUmikA tathA bAhya paristhiti anusAra judAM judAM satsAdhana sUcave che, juduM juduM mArgadarzana Ape che. teo pAtravizeSane lakSamAM laI, koI paNa prakAre ziSyane mArgamAM sthira karavo e ja ekAMta hitahetupUrvaka mArgadarzana ApatA hovAthI temaNe ApelAM mArgadarzanamAM bheda paDe che. jJAnI puruSarUpI zilpI, paththaranI jevI jarUriyAta hoya te rIte TAMkaNAM pADe che. koI paththarane pUrvathI, koIne pazcimathI, koIne uparathI to koIne nIcethI toDavo paDe. kone kayo doSa keTalo naDe che ane te doSa kyAre, kaI rIte kaDhAvavAno che tenI pUrI jANa jJAnI puruSone hoya che. teo jIvanA doSa jANe che ane te te doSanI nivRtti arthe bhinna bhinna samaye, bhinna bhinna upAya batAve che. jo koIne nizcayano Agraha hoya to jJAnI tene vyavahArano upadeza Ape ane jo koIne vyavahArano Agraha baMdhAyo hoya to tene nizcaya samajAve. koI jIva nizcayAbhAsI thaI, svacchede pravartato hoya to jJAnI tene bhakti-satsamAgamAdino upadeza Ape, tyAga-vairAgyAdinI jarUriyAta che ema jaNAve. koI jIva vyavahArAbhAsI thaI, kevaLa bAhya kriyA karIne dharma mAnato hoya to tene kriyAno Agraha choDAvI svarUpa samajavAno upadeza Ape. tene samajAve ke vRttine svasammukha karavA yogya che. mAtra saguru Adi nimitta upara vajana ApI vyavahAramAM aTakanAra jIvane kahe ke koInA AzIrvAdamAtrathI tAruM kalyANa nahIM thAya. tAruM kalyANa tArI pAse che. bIjA pAse gIravI mUkyuM nathI ke koI tane ApI de.' Ama, nimittanA AlaMbane jo koI upAdAna tarapha vaLato na hoya to teno Agraha choDAvavA je mArgadarzana Ape, tenA karatAM taddana alaga prakAranuM mArgadarzana, jo koI upAdAnanI vAta karI zubha nimittano anAdara karato hoya to tene Ape. ahIM eTaluM khAsa samajavAnI jarUra che ke vastusvarUpa jJAnInA lakSa bahAra hoya nahIM, paraMtu pAtravizeSane anulakSIne teo tenA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-134 doSo dUra thAya ane AtmaguNa pragaTe evo bodha kare che.1 koIne parabhavanI zraddhA karAvavI hoya to dravya(nitya)dRSTi upara bhAra mUke che ane koIne vairAgya utpanna karAvavo hoya to paryAya(anitya)dRSTi upara bhAra mUke che. deza-kALAdi jotAM jo nityatAnI dezanA upakArI lAge to teo dravyAstika nayano pradhAnapaNe upadeza kare che ane jo anityatAnI dezanA upayogI lAge to paryAyAstika nayanI mukhyatAthI upadeza kare che. te te apekSAvizeSane AzrayIne teo tevI tevI upadezapaddhati aMgIkAra kare che, kAraNa ke game tema karI jIvane nijasvarUpano lakSa karAvavo, tenI AtmatkrAMti dUra karavI e ja eka temano mukhya uddeza hoya che. judA judA jIvone dharmanuM bIjAropaNa je rIte thAya e rIte teo judA judA nayathI dezanA Ape che. sthULa buddhithI vicAratAM bheda lAge che, paraMtu sUkSma buddhithI vicAratAM e dezanA eka paramArtha tarapha ja doratI hovAthI abhinna lAge che.2 163 sarva jJAnIono Azaya to jIvane paramArthamArga tarapha lAvavAno ja hoya che. sarvanuM kahevuM e ja che ke mokSamArga traNe kALamAM eka ja che, be nathI. je mArge bhagavAna RSabhadeva taryA che ane e ja mArge bhagavAna mahAvIradeva taryA che ane e ja mArge sarva mokSagAmI jIva taraze. zrImad lakhe che ke 'mokSanA mArga be nathI. je je puruSo mokSarUpa paramazAMtine bhUtakALe pAmyA, te te saghaLA satpuruSo eka ja mArgathI pAmyA che, vartamAnakALe paNa tethI ja pAme che; bhaviSyakALe paNa tethI ja pAmaze. te mArgamAM matabheda nathI, asaraLatA nathI, unmattatA nathI, bhedAbheda nathI, mAnyAmAnya nathI. te saraLa mArga che, te samAdhimArga che, tathA te sthira mArga che, ane svAbhAvika zAMtisvarUpa che. sarva kALe te mArganuM hovApaNuM che, je mArganA marmane pAmyA vinA koI bhUtakALe mokSa pAmyA nathI, vartamAnakALe pAmatA nathI, ane bhaviSyakALe pAmaze nahIM. zrI jine sahasragame kriyAo ane sahasragame upadezo e eka ja mArga 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'yogadRSTi samuccaya', zloka 134 'citrA tu dezanaiteSAM syAdvineyAnuguNyataH / yasmAdete mahAtmAno bhavavyAdhibhiSagvarAH / / ' 2- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, 'ATha yogadRSTinI sajjhAya', dRSTi 4, kaDI 19,20 'pudgala racanA kAramIjI, tihAM jasa citta na lIna; eka mArga te ziva taNojI, bheda ziSya bhaNI jina dezanAjI, kahe jana pariNati bhinna; kahe muninI naya dezanAjI, paramArthathI abhinna.' lahe jagadIna. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana ApavA mATe kahyAM che ane te mArgane arthe te kriyAo ane upadezo grahaNa thAya to saphaLa che ane e mArgane bhUlI jaI te kriyAo ane upadezo grahaNa thAya to sau niSphaLa che. zrI mahAvIra je vATethI taryA te vATethI zrI kRSNa taraze. je vATethI zrI kRSNa taraze te vATethI zrI mahAvIra taryA che. e vATa game tyAM beThAM, game te kALe, game te zreNimAM, game te yogamAM jyAre pamAze, tyAre te pavitra, zAzvata, satpadanA anaMta atIdriya sukhano anubhava thaze. te vATa sarva sthaLe saMbhavita che. yogya sAmagrI nahIM meLavavAthI bhavya paNa e mArga pAmatAM aTakyA che, tathA aTakaze ane aTakyA hatA. koI paNa dharma saMbaMdhI matabheda rAkhavo choDI daI ekAgra bhAvathI samyakdyoge je mArga saMzodhana karavAno che, te e ja che. mAnyAmAnya, bhedAbheda ke satyAsatya mATe vicAra karanArA ke bodha denArAne, mokSane mATe jeTalA bhavano vilaMba haze, teTalA samayano (gauNatAe) saMzodhaka ne te mArganA dvAra para AvI pahoMcelAne vilaMba nahIM haze. vizeSa zuM kahevuM? te mArga AtmAmAM rahyo che. AtmatvaprApya puruSa nigraMtha jyAre yogyatA gaNI te Atmatva arpaze udaya Apaze tyAre ja te prApta thaze, tyAre ja te vATa maLaze, tyAre ja te matabhedAdika jaze. AtmA - - matabheda rAkhI koI mokSa pAmyA nathI. vicArIne jeNe matabhedane TALyo, te aMtavRttine pAmI krame karI zAzvata mokSane pAmyA che, pAme che ane pAmaze.'1 - A kALamAM gaccha-matanA je bhedo paDI gayA che, nizcaya ke vyavahArane mAnanArAo vacce je bheda paDI gayA che, teno niveDo jJAnIpuruSa ja lAvI zake ema che. jeNe mArga pAmavo hoya teNe prathama jJAnIpuruSane zodhI, temanA AlaMbane mArgano nirdhAra karI, te sanmArgane ArAdhI potAnuM kalyANa karavuM joIe. jJAnI dharmAtmAnI chatrachAyAmAM rahIne, temanA pavitra jIvanane najara samakSa dhyeyarUpa rAkhIne, sarva prakAre udyama karI mArganI ArAdhanA karavI joIe. temanA pratye vinaya, bahumAna, namratA, bhakti, sarvArpaNabuddhi karavAM joIe. pratyakSa satpuruSanA yoganuM sAdhanAmAM khUba mahattva che. svabhAvanI prApti satpuruSanA Azraye jJAyakanuM lakSa karavAthI thAya che. A tathyamAM kadI paNa koI bheda hoI zakato ja nathI. svabhAvanI prApti karavI kaMI agharuM kArya nathI. svabhAvanI prApti to khIcaDI banAvavA karatAM paNa saraLa che. khIcaDI banAvavA mATe lAkaDAM zodhavAM paDe, dALa-cokhA 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.182 (patrAMka-54) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-134 165 zodhavAM paDe, tapelI zodhavI paDe, pANI zodhavuM paDe ane tyArapachI dALa-cokhA rAMdhavAM paDe tyAre khIcaDI thAya. khIcaDI banAvavI e parAdhIna kArya che, jyAre svabhAvanI prApti to khIcaDI banAvavA karatAM paNa saheluM kArya che, kAraNa ke e svAdhIna kArya che. zraddhAnamAMthI viparItatA kADhI nAkhatAM svabhAvanI prApti thaI jAya che. koIne prazna thAya ke koIka koIka sthaLe svabhAvanI prAptinuM kArya sulabha batAvavAmAM Ave che, paNa koIka koIka sthaLe tene mahAdurlabha batAvavAmAM Ave che. to A bannemAM satya vAta kaI che? Ano uttara e che ke A be kathana paraspara virodhI nathI paNa ekabIjAne pUraka che. banne kathano satya che. svabhAvanI prApti svAdhIna hovAthI sulabha che ane anAdi kALathI anupalabdha hovAthI durlabha paNa che. je jIva AtmonmukhI puruSArtha Adare tene mATe mahAsulabha che, paraMtu je jIva jAgRta nathI thayo, tenA mATe te mahAdurlabha che. jyAM sudhI saMjJI paMcendriyadazAnI upalabdhi na thaI hoya tyAM sudhI svabhAvanI prApti saMbhavita nathI. manuSyaparyAya prApta thAya to paNa anabhyAsanA kAraNe paNa te durlabha che, paraMtu jo jIva aMtarmukhI puruSArtha upADe to alpa samayamAM prApta thAya evuM hovAthI sulabha che. jinAgamonuM prayojana to jIvanI daSTine jagata uparathI haTAvI jJAnAnaMdasvabhAvI AtmA upara lagADavAnI che, tene ratnatrayanI prApti karAvI anaMta sukhano svAmI banAvavo che. A prayojananI siddhi arthe svabhAvaprAptinI durlabhatA ane sulabhatA ema banne prakAranAM kathana karavAmAM Ave che. svabhAvaprAptinI durlabhatA batAvIne tenI prApti mATe jIvane jAgRta karavAmAM Ave che ane svabhAvaprAptinI sulabhatA batAvIne tenI prApti aMgenA anutsAhano nAza karavAmAM Ave che. svabhAvasthiratA Aja sudhI prApta thayela na hovAthI tene durlabha batAvIne tenA prati anurakti karAvavAmAM Ave che. jo jIva svabhAvasthiratAne atyaMta kaThina mAnIne puruSArthahIna thavA lAge to tenA utsAhane jAgRta rAkhavA mATe svabhAva sthiratAnI sulabhatAnuM jJAna karAvavAmAM Ave che. eka tarapha jIvane upalabdha manuSyadeha Adi saMyogonI durlabhatAnuM bhAna karAvavAmAM Ave che ane tenI sArthakatA mATe ati durlabha evA ratnatrayane prApta karavAnI preraNA ApavAmAM Ave che; paraMtu jo durlabhatAnI vAtathI jIvanuM citta zithila thavA lAge to svAdhInatAnI apekSAe ratnatrayanI sulabhatA batAvIne tene prApta karavAnA puruSArthane jAgRta karAvavAmAM Ave che, te aMgenA utsAhane vadhAravAmAM Ave che. Ama, banne prakAranAM kathano upayogI che. svabhAvaprAptinI durlabhatA ane sulabhatAnAM kathana eka ja udezanAM pUraka che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jIve dharma prApta karavAnA avasaranI durlabhatA samajI, potAnA AtmAne jANavAnuM svAdhIna kArya tvarAthI karI, potAne prApta manuSyabhavano sadupayoga karI levo joIe. ratnatrayanI prAptino avasara khUba durlabha che. eka nigodazarIramAM siddhothI anaMtagaNA jIva hoya che. soyanI aNI upara ekasAthe asaMkhya nigodazarIra rahe che. AvA sthAvara jIvothI saMpUrNa loka bharelo che. jema samudramAM retIno eka kaNa paDI gayo hoya to te prApta thavo durlabha che, tema sthAvara jIvothI bharelA A bhavasAgaramAM trasaparyAyanuM maLavuM atyaMta durlabha che. trasaparyAyamAM paNa vikalatraya(be, traNa ke cAra indriyonA dhAraka)nI bahulatA che. temAM vaLI paMcendriyapaNuM prApta karavuM tethI paNa durlabha che. paMcendriya paryAyamAM paNa pazu-pakSInI bahulatA che. temAM manuSyaparyAyane prApta karavI vadhu durlabha che. kadAcituM tenI prApti thaI topaNa uttama deza, uttama kuLa, indriyonI pUrNatA, svastha zarIra, vItarAgadharma, AtmajJAnI gurunI prApti thavI atyaMta atyaMta durlabha che. Avo uttama avasara maLyA pachI paNa ratnatrayanI prApti karavI to ati ati durlabha che. jIva ratnatrayanI prAptino puruSArtha na kare ane tenuM manuSyajIvana viSaya-kaSAyanA sevanamAM ja cAlyuM jAya to te pharI vAra maLavuM atyaMta kaThina che. eka vAra manuSyapaNuM maLI gayA pachI pAchuM bIjI vAra maLavuM eTaluM ja kaThina che ke jeTaluM eka thAMbhalAno bhUko karI, tene parvatanA zikhara uparathI uDADI devAmAM Ave ane pachI te bhUko pAcho bhego karavAmAM Ave. trasaparyAyanI durlabhatAthI laIne ratnatrayanI durlabhatA sudhInI aneka durlabhatAomAM jIve manuSyaparyAya sudhIno ati kaThina rasto pAra karI lIdho hoya, manuSyaparyAya maLyA pachI paNa tene Arya deza, uttama kuLa, vItarAgadharma ane AtmajJAnI guruno samAgamayoga prApta thaI gayo hoya; topaNa A sarva upalabdhio sArthaka tyAre ja thAya jo te samyagdarzana-jJAna-cAritranI upalabdhi kare. A mahAdurlabha mAnavabhavane prApta karIne paNa jIva jo ratnatrayanI prApti na kare to manuSyabhava prApta na thavA barAbara che. ati kaThinatAthI prApta thavA yogya dharma-gurune prApta karyA pachI, viSayasukhamAM raMjAyamAna thavuM te bhasma mATe caMdanane bALavA samAna niSphaLa che. jIva jo viSaya-kaSAyamAM samaya gALe ane svaphleyane na jANe to teno manuSyabhava vyartha cAlyo jAya che. Avo uttama avasara maLavA chatAM jo te AtmAnA nirNaya ane tenA anubhavano puruSArtha na kare to tenA mAthe anaMta saMsArano bojo che. jJAnI bhagavaMto jIvane cetave che ke "atyaMta kaThinatAthI prApta thayela avasarane zuM Ama ja vyatIta karI nAkhavo che? jyAM sudhI vicArarahita asaMjJInI paryAyomAM hato tyAM sudhI to buddhipUrvakanA puruSArthano koI avasara ja na hato, topaNa sahaja akAma Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-134 167 nirjarAthI teM A avasthA prApta karI che. have to sarva prakAre anukULatA ane vicArazakti paNa prApta thaI che, to tAre sarva udyama vaDe mahAdurlabha evA ratnatrayanI prAptimAM joDAI javuM joIe.' jIvane A durlabha avasaramAM mahAdurlabha evA ratnatrayarUpa eka abheda trikALI mokSamArganI sAdhanA ja kartavyarUpa che. jo ke jIva dRDha saMkalpa kare to tenA mATe ratnatrayanI prApti durlabha nathI, sulabha ja che. puruSArthI jIva mATe sulabha zuM ane durlabha zuM? te to prabaLa puruSArthamAM potAne joDI de che. mokSanI kharekharI tIvra icchA jene jAgI hoya te sulabhatA-durlabhatAne gaNakArato nathI. te jJAnIonA mArge prayANa karIne mokSa pAme ja che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che 'AgaLa jJAnI thaI gayA, lahI sadguru supasAya; AtmabhAva vinaya vaDe, sevI sadguru pAya. vartamAnamAM e ja vidhie cAlatAM, hoya; TaLe ajJAna anAdinuM, svasvarUpane joya. eka mArga upara kahyo, thaze ArAdhaka jeha; thAze kALa bhaviSyamAM, jJAna maNi guNa geha. bhinna bhinna sAdhana badhAM, mULa mArga je hoya; maLe ekamAM sarvane, mArgabheda nahi koya.'' 1 *** 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.248 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 533-536) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa sarvajIva che ~ 17, je samaje je 1, varSa tA, vinni kuramAM gAthA 135 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 134mAM zrImade kahyuM ke bhUtakALamAM je jJAnIpuruSo thaI gayA che, bhUmikA vartamAna kALamAM je che ane bhaviSyakALamAM je thaze, temane koIne mArgano bheda nathI, arthAt paramArthe te sauno eka mArga che; ane tene prApta karavA paramArthasAdhakarUpa je yogya vyavahAra che, temAM deza-kALAdinA kAraNe bheda hoya, chatAM eka phaLa utpanna karanAra hovAthI temAM paramArthe bheda nathI. gAthA 131 thI 134mAM zrImade paramArthamArga nizcaya-vyavahAranI saMdhivALo che ema batAvI, nizcayanA ekAMta AgrahIne tathA vyavahAranA ekAMta AgrahIne temanA doSo batAvI, ekAMtika mAnyatAmAM jarA paNa kalyANa nathI evo sadupadeza karyo. have gAthA 135-136mAM zrImad darzAve che ke mokSamArga upAdAna ane nimittanI saMdhivALo che, arthAt bannemAMthI ekane paNa ekAMte grahaNa karavAmAM Ave to kalyANa nathI. koI paNa kAryanI siddhi mATe banne kAraNonI AvazyakatA che. koI paNa eka kAraNathI kAryanI siddhi thavI saMbhavatI nathI. tethI bannemAMthI ekano paNa ekAMte Agraha rAkhavo te pavitra jinamatathI virUddha che ema batAvI, te mArgamAM rahelAM patananAM sthAnako darzAvI, te aMge cetavaNI ApatI paramArthagaMbhIra upAdAna-nimitta saMbaMdhI be gAthAo zrImade zAstrano upasaMhAra karatI vakhate parama kAruNyabhAvathI prerita thaIne ApI che. gAthA - 135 - prastuta gAthAmAM upAdAnanAM sAmarthyanuM tathA AtmasiddhimAM sahAyaka thaI zake evAM nimittonuM varNana karatAM zrImad kahe che gAthA 'sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya; sadguruAjJA jinadazA, nimitta kAraNa sarva jIvane viSe siddha samAna sattA che, paNa te to je samaje tene pragaTa artha thAya. te pragaTa thavAmAM sadgurunI AjJAthI pravartavuM, tathA sadgurue upadezelI evI jinadazAno vicAra karavo, te beya nimitta kAraNa che. (135) mAMya.' (135) saMsAranA sarva jIvo zakti apekSAe siddha paramAtmA samAna che. siddha bhAvArtha paramAtmAmAM anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha ane anaMta vIrya pragaTarUpe che, jyAre sarva jIvamAM te sarva guNo zaktirUpe to che ja, paNa apragaTa che. je jIva potAnA svarUpanI yathArtha oLakhANa karI, temAM ja ramaNatA karavAno puruSArtha Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kare che, te potAnI dazAmAM siddhatvane pragaTa kare che. jene potAnA svabhAvano nirNaya thAya che, 'svarUpasattAe huM siddha chuM evo nizcaya thAya che; tenA vIryano vega te tarapha vaLe che, satya puruSArthanI dizA khUle che ane te siddhatvane prApta kare che. A siddhasvarUpe pragaTa karavAnA kAryamAM zrI sadgurunI AjJA ane vItarAgadazAnuM ciMtavana jIvane sahAyaka nIvaDe che, tethI A banne avalaMbana satya puruSArtha karavAmAM prabaLa nimittakAraNa che. svaccheda tathA pramAdanA tyAgapUrvaka zrI sadgurunI AjJAnA ArAdhanathI temaja aMtaraMga bhAvollAsapUrvaka jinadazAno vicAra karavAthI AtmAno mahimA jAge che ane mokSarUpI kArya tvarAthI ane sugamatAthI thAya che. Ama, A gAthAnI prathama paMktimAM jIvanA upAdAnanuM sAmarthya darzAvI, te anaMta zakti kaI rIte pragaTa thaI zake te batAvyuM che tathA gAthAnI bIjI paMktimAM apragaTa zaktine pragaTa karavArUpa kAryamAM anukULa evAM be prabaLa nimittakAraNo batAvI, tenuM avalaMbana levAnI preraNA ApI che. - muktinA mArgamAM je mahattvapUrNa viSayonuM samyak parijJAna atyaMta Avazyaka vizeSArtha) 1] che, emAM 'upAdAna-nimitta' e eka evo mahattvapUrNa viSaya che ke jenA yathArtha jJAna vagara samyaka puruSArtha skurAyamAna thato nathI. upAdAna-nimitta saMbaMdhI samajaNanA abhAvamAM kAM to nimittone kartA mAnI levAmAM Ave che ane kAM to nimittono asvIkAra karavAmAM Ave che. nimittone kartA mAnavAmAM Ave to zraddhA mithyA che ane nimittone mAnavAmAM ja na Ave to jJAna mithyA che. tethI samyaka puruSArtha arthe upAdAna ane nimittanAM svarUpathI suparicita thavuM agatyanuM che. prazna thAya ke AtmAdita to svabhAvanI sanmukha thavAmAM che, to pachI upAdAnanimittanI samajaNanI zuM jarUra che? upAdAna-nimittane na samajIe to zuM hAni che? teno uttara e che ke jyAM sudhI AtmA ema mAne che ke eka dravya bIjA dravyanuM bhaluM bUruM karI zake che, tyAM sudhI te paronmukha ja rahe che. A paronmukhatAno aMta karavA e vAtano pAko nirNaya hovo joIe ke eka dravya bIjA dravyanuM hita-ahita karI zake nahIM. A nirNaya upAdAna-nimittanI samajaNa dvArA thAya che. parAzrayabuddhi choDavA mATe upAdAna-nimittanuM jJAna prayojanabhUta che. upAdAna-nimittanuM yathArtha svarUpa jANyA vinA, parAvalaMbananA anAdi abhyAsathI yukta dRSTi ane vRtti samApta nathI thatI, svAvalaMbanano bhAva jAgRta nathI thato. tenA jJAna vinA jinAgamomAM pratipAdita svataMtra vastuvyavasthA tathA kAraNa-kAryano siddhAMta samyakapaNe samajavo saMbhavita nathI. tethI upAdAna-nimittanuM jJAna mokSamArgamAM parama Avazyaka, upayogI ane lAbhadAyI che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 173 kAryanI utpAdaka sAmagrIne kAraNa kahevAmAM Ave che. vizvamAM koI paNa kArya kAraNapUrvaka ja thAya che. je je kAryanuM je je kAraNa hoya che, te te kAraNa maLe tyAre, samagra sAmagrIno saMyoga thAya tyAre te te kArya siddha thAya che evo aphara niyama che. kAraNa maLe tyAre ja kArya nIpaje ane kAraNa vinA kArya thaI zake nahIM e vAta nirvivAda che. kAryanI A utpAdaka sAmagrI upAdAna ane nimittanA rUpamAM hoya che, arthAt kAraNa be prakAranAM che (1) upAdAnakAraNa ane (2) nimittakAraNa, (1) upAdAnakAraNa je kAraNa pote ja kAryarUpe pariName che te upAdAnakAraNa che. je dravya svayaM kAryarUpa pariName te upAdAnakAraNa che. je kAryanI pUrvakSaNomAM hAjara hoya, jenA vagara kArya thAya nahIM tathA jenA nAzathI kAryano avazya nAza thAya tene upAdAnakAraNa kahe che. upAdAnakAraNa ekamAtra dravya pote ja hoya che. dA.ta. ghaTarUpI kAryamAM upAdAnakAraNa mATI che. Ama, vastuno svabhAva, vastunI zakti te upAdAna che. dravyamAM aMtargarbhita rahelI tenI paryAyarUpa pariNamanazakti te upAdAna che. (2) nimittakAraNa je kAraNa upAdAnakAraNathI bhinna che ane jenA maLyA vinA kArya thAya nahIM, temaja je pote kAryarUpa hoya nahIM te nimittakAraNa che. je svayaM kAryarUpe na pariName, paraMtu kAryanI utpattimAM jenA upara kartApaNAno Aropa AvI zake te nimittakAraNa che. je dravya pote kAryarUpe na pariName, paraMtu kAryanI utpattimAM anukULa thAya te nimittakAraNa che. je kAryanI pUrvakSaNomAM hAjara hoya, jenI hAjarI vagara kArya thAya nahIM tathA kArya samApta thayA pachI jenI vidyamAnatA na hoya topaNa kArya akhaMDita rahe tene nimittakAraNa kahe che. nimittakAraNo eka karatAM vadhAre hoI zake che. dA.ta. ghaTarUpI kAryamAM daMDa, cakra, kuMbhAra Adi aneka nimittakAraNo che. daMDa, cakra vagere nimitta na maLe to mATI potAnI jAte ghaDArUpe pariNamatI nathI. jo mAtra mATIthI ja ghaDo banato hoya to jagatamAM ghaNI jagyAe mATI paDI che, chatAM paNa tenA ghaDA banI jatA nathI. kArya thAya te samaye aneka padArtho upasthita hoya che, paraMtu te saghaLA nimitta banI zakatA nathI. upasthita padArthomAM kAryanI utpattimAM je padArtha anukULa hoya tene ja nimitta kahevAya che. ghaDo banavAnA kAryasamaye tyAM kAtara upasthita hoya topaNa te ghaDo banavAmAM anukULa na hovAthI te nimittakAraNa nathI. Ama, hAjara, anukULa paradravya te nimitta che. nimitta eTale evA paradravyano saMyoga ke jenI upasthitimAM dravya potAnI aMtargarbhita pariNamanazaktithI potAnI paryAyarUpa pariNamita thAya che. A mImAMsA AtmAmAM ghaTAvIe to siddhapaNuM te kArya che. AtmAnI sahaja zakti e upAdAna che. jIvamAM rahelI rAga-dveSarUpa vibhAvabhAvamAM pariNamavAnI zakti Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tathA jJAtA-draSTArUpa vItarAgabhAvamAM pariNamavAnI zakti te jIvanuM upAdAna che, arthAt vibhAvarUpe pariNamavAnI zakti tathA svabhAvarUpe pariNamavAnI zakti te jIvanuM upAdAna che. anukULa hAjara paradravya te nimitta che. je parapadArthanA avalaMbane AtmA rAga-dveSarUpa pariName athavA vItarAgasvabhAvarUpa pariName te parapadArtha nimitta che. tethI ema phalita thAya che ke hAjara nimitta zubha ane azubha ema be prakAre hoI zake che. satpuruSa, satsaMga, satzAstra vagere zubha nimitto che. evAM zubha nimittonuM ullAsapUrNa bhAvathI sevana karavAmAM Ave to jIvanuM pariNamana zubha thAya che ane paraMparAe jIva zuddhatAne pAme che. AthI viparIta, asadguru-asatsaMga Adi azubha nimitto che. evAM azubha nimittonuM avalaMbana levAthI jIvanuM pariNamana azubha thAya che ane tethI jIvanuM saMsAraparibhramaNa cAlu rahe che. A kAraNathI jJAnIpuruSo upadeze che ke AtmArthA jIve zubha-azubha nimittono viveka karI, azubha nimitto sarvathA tyAgavAM joIe ane zubha nimitta ke jenA AzrayathI tenI sAdhakadazA puSTa thAya, tenuM vidhipUrvaka sevana karavuM joIe. eka ja kAryane upAdAnakAraNanI apekSAe upAdeya kahevAya che ane nimittakAraNanI apekSAthI naimittika kahevAmAM Ave che. je padArthamAM kArya niSpanna thAya che tene upAdAnakAraNa ane je kArya niSpanna thAya tene upAdeya kahevAmAM Ave che tathA jyAre upAdAna kAryarUpe pariName che tyAre je padravya ene anukULa thAya che, te paradravya nimittakAraNa che. nimittakAraNanI apekSAthI jo kathana karavAmAM Ave to te ja kArya (upAdeya)ne naimittika kahevAmAM Ave che. kayA nimittakAraNano kArya sAthe saMbaMdha che e batAvavA mATe te kAryane naimittika kahevAya che. dA.ta. je ghaDArUpa kArya, mATIrUpa upAdAnakAraNanuM upAdeya kArya kahevAya; te ja ghaDArUpa kArya, kuMbhArarUpa nimittakAraNanuM naimittika kArya paNa kahevAya. tAtparya e che ke mATI ane ghaDA vacce upAdAnaupAdeya saMbaMdha che tathA kuMbhAra ane ghaDA vacce nimitta-naimittika saMbaMdha che. jo A ja vAtane samyagdarzanarUpa kAryamAM ghaTAvavAmAM Ave to Atmadravya athavA teno zraddhA guNa upAdAna che ane samyagdarzana upAdeya che. evI ja rIte sadguruno upadeza tathA darzanamohanIya karmano abhAva e nimitta che ane samyagdarzana naimittika che. Atmadravya athavA zraddhA guNa ane samyagdarzana vacce upAdAna-upAdeya saMbaMdha che, jyAre sadgurunA upadeza tathA darzanamohanIya karmanA abhAva ane samyagdarzana vacce nimitta-naimittika saMbaMdha che. - kAryanuM niyAmaka kAraNa kayuM che e nakkI karavA upAdAna tathA nimittane enA bheda-prabhedo sahita sArI rIte samajavAM joIe. te A pramANe che Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdAna nimitta (1) trikALI upAdAna (2) kSaNika upAdAna (1) aMtaraMga (2) bahiraMga (i) anaMtarapUrvakSaNavartI paryAyano vyaya (ii) tatsamayanI yogyatAno utpAda trikALI upAdAna e upAdAnano prathama prakAra che. je dravya athavA guNa svayaM kAryarUpe pariName e dravya athavA guNane e kAryanuM trikALI upAdAnakAraNa kahe che. je padArthamAM kArya niSpanna thAya che, te trikALI upAdAnakAraNa kahevAya che. padArthanI nija sahaja zakti mULa svabhAva e dhruva trikALI upAdAnakAraNa che. kSaNika upAdAna be prakAranuM che - gAthA-135 kAraNa 1) anaMtarapUrvakSaNavartI paryAya dravya ane guNamAM paryAyano pravAhakrama anAdi-anaMta che. anAdi kALathI cAlyA AvatA A pravAhakramamAM je anaMtarapUrvakSaNavartI paryAya hoya che te kSaNika upAdAnakAraNa che. anaMtarapUrvakSaNavartI paryAyane paNa upAdAna kahe che, kAraNa ke teno abhAva thayA pachI ja kArya utpanna thAya che. te abhAvarUpa, vyayarUpa kAraNa che ane te kAlasUcaka paNa che. anaMtarapUrvakSaNavartI paryAya e kSaNika upAdAnakAraNa che ane anaMtarauttarakSaNavartI paryAya e kArya che. tethI ema paNa kahevAmAM Ave che ke anaMtarapUrvakSaNavartI paryAyathI yukta dravya e kAraNa che ane anaMtarauttarakSaNavartA paryAyathI yukta dravya e kArya che. 175 2) tatsamayanI yogyatA vartamAna paryAya ke jemAM kArya thAya che te tatsamayanI yogyatA che. te samayanI paryAya te tatsamayanI yogyatArUpa kSaNika upAdAnakAraNa che, arthAt kAryotpattinA samayanI paryAyagata yogyatA e kSaNika upAdAnakAraNa che. te ja samayanI paryAyanI te ja samaya hovArUpa yogyatA kSaNika upAdAnakAraNa che ane te paryAya e kArya che. A paryAya yogyatAnI apekSAe kAraNa tathA te ja paryAya pariNamananI apekSAe kArya kahevAya che. tatsamaya kAryarUpa pariNamananI yogyatA e kAraNa ane pariNamana e kArya che. udAharaNa tarIke samyagdarzanarUpa kAryanAM upAdAnakAraNa A prakAre che (1) trikALI upAdAna - jIvadravya ke zraddhA guNa. (2) anaMtarapUrvakSaNavartI paryAyano vyaya (3) tatsamayanI yogyatAno utpAda -- mithyAdarzanano vyaya. samyagdarzana pragaTa thavAnI yogyatAno utpAda. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana dhAro ke 10 naMbaranI paryAyamAM samyagdarzana pragaTe che e jIvadravya ke zraddhA guNanuM kArya che, te tenI pUrvenI 9 naMbaranI paryAya ke je mithyAdarzanayukta hatI, teno abhAva karIne pragaTa thaI che. A 9 ane 10 naMbaranI banne paryAyo bhinna che, svataMtra che, temAM kALabheda che; paraMtu 9 naMbaranI mithyAtvaparyAyano vyaya tathA 10 naMbaranI samakitaparyAyano utpAda e banne samakALe thAya che. temAM kAraNabheda ke vastubheda nathI. vastutaH e be che ja nahIM, eka ja che. 9 naMbaranI paryAyano vyaya tathA 10 naMbaranI paryAyano utpAda e banne eka ja sikkAnI be bAju che. 176 - = kSaNika upAdAnakAraNane samartha upAdAnakAraNa kahevAya che, kema ke tenA vagara kAryanI utpatti thatI nathI ane tenA hovAthI kAryanI utpatti thAya ja che. trikALI upAdAnakAraNa to sadA vidyamAna ja che. tene jo samartha kAraNa mAnavAmAM Ave to vivakSita kArya(uparokta saMdarbhamAM samyagdarzana)nI sadA utpatti thatI rahe, paNa tevuM to kyAre paNa thatuM nathI; tethI anaMtarapUrvakSaNavartI paryAyano vyaya temaja e samaye e paryAyanI utpanna thavAnI yogyatA ja samartha upAdAnakAraNa che. upAdAnakAraNa svayaM kAryarUpe pariName che, jyAre nimittakA2Na svayaM kAryarUpe pariNamatuM nathI; paraMtu jyAre kArya thatuM hoya tyAre nimittanI upasthiti avazya hoya che. kAryane anukULa ane anurUpa evuM padravyarUpa nimittakAraNa tyAM hAjara hoya ja che. nimittakAraNanA aMtaraMga ane bahiraMga ema be prakAra che.1 samyagdarzanarUpa kAryanA saMdarbhamAM joIe to samyagdarzanarUpI kAryanuM aMtaraMga nimitta che darzanamohanIya karmano abhAva ane bahiraMga nimitta che sadguruno upadeza. rAgAdi vibhAvarUpa kAryanuM aMtaraMga nimitta mohanIya karmano udaya che ane bahiraMga nimitta strI, putra, dhana, dhAnya, zatru, mitra Adi parapadArtho che. padArthonA jJAnamAM jJAnAvaraNIya karmano kSayopazama e aMtaraMga nimitta che ane indriyo, prakAza Adi bahiraMga nimitta che. karmabaMdhanamAM AtmAnA rAgAdi bhAva aMtaraMga nimitta che ane mana-vacana-kAyAno vyApAra bahiraMga nimitta che. nimitta aMtaraMga hoya ke bahiraMga, kAryanI utpattimAM koI paNa nimitta kartA banI zakatuM nathI. te kArya vakhate upasthita to rahe che, paNa kAryano kartA thatuM nathI. 1- nimittane preraka ane udAsIna evA be bhedamAM paNa vibhAjita karavAmAM Ave che. nimitta gamanakriyAvALA ane icchAvALA che ke nahIM te samajAvavA mATe A bheda pADavAmAM Ave che. icchAzaktivALA jIva ane gamanakriyAvALA jIva tathA pudgala e banne preraka nimitta che. niSkriya dharma, adharma, AkAza, kALa tathA icchA ane rAgathI rahita parapadArtha e sarva udAsIna nimitta che. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 177 jo nimitta kartA bane to dravyanI svataMtra sattAno nAza thaI jAya. eka dravya bIjA dravyanuM kAMI kare nahIM, anyathA dravyasvataMtratA - dravyanuM svarUpa naSTa thaI jAya. dareka dravya potAmAM ja raheluM che. anAdi-anaMta evAM bhinna bhinna dravyo potAnI maryAdAmAM pariName che. koI dravya anya dvArA pariNamatuM nathI. koI dravya anya dravyanuM kartA nathI. anyanuM koI kadI kartA thayuM nathI, thatuM nathI ane thaze paNa nahIM. dareka dravyanuM kArya svataMtrapaNe thAya che. koI koIne AdhIna nathI. ahIM prazna thAya ke jo nimitta upAdAnamAM kaMI na karatuM hoya to anukULa nimittanI upasthitimAM je pariNamana jovA maLe che, tevuM pariNamana anukULa nimittanI anupasthitimAM zA mATe jovA maLatuM nathI? nimittanI upasthitimAM ja zA mATe jIvanA bhAva bagaDe-sudhare che? teno uttara e che ke kArya nimittanI hAjarImAM ja thaI zake che, paNa nimitta kaMI karatuM nathI. nimitta hoya tyAre ja upAdAna kArya karI zake che, te chatAM nimitta upAdAnamAM kAMI karatuM nathI. paradravya kAMI jabaradastathI jIvanA bhAva bagADI-sudhArI zakatuM nathI. bhAva bagaDe ke sudhare tyAre koI ne koI nimitta tyAM avazya hAjara hoya che. tenuM avalaMbana laI jIva svataMtrapaNe potAnA bhAva bagADesudhAre che. jo nimittathI ja bhAva bagaDatA-sudharatA hoya to vezyAne jovAthI badhAne vikAra thavo joIe tathA munirAjanAM darzanathI sarvane vairAgya jAgavo joIe, paNa evuM to jovA maLatuM nathI. tethI phalita thAya che ke paradravya kaMI karatuM nathI, paraMtu jIva jyAre tenuM avalaMbana le che tyAre te paradravya nimittanI saMjJA pAme che. nimitta upAdAnamAM kaMI karatuM na hovA chatAM nimitta vinA kArya saMpanna thatuM nathI. jema sUryakAMta maNi sUrya vinA agnirUpa pariNamato nathI, tenA agnirUpa pariNamanamAM sUryanuM biMba nimittarUpe upasthita hoya che; tema AtmA paradravya vinA rAgAdirUpa pariNamato nathI, tenA rAgAdirUpa pariNamanamAM paradravyano saMga nimittarUpe upasthita hoya ja che. AtmA nimittakAraNanA abhAvamAM kyAre paNa potAnI jAte rAgadveSarUpe pariNamato nathI. te rAgarUpe pariName che tyAre paradravya niyamathI nimitta hoya ja che. Avo baneno paraspara svataMtra sahaja nimitta-naimittika saMbaMdha che. paradravyanA sAnidhyamAM ja AtmA vibhAvarUpe pariNamana kare che e vAta spaSTa che, to bIjI bAju e paNa eTaluM ja satya che ke AtmAnuM vibhAvarUpa pariNamana paradravyane AdhIna nathI. paradravya to temAM nimittamAtra ja che. te AtmAne rAgAdirUpa pariNamAvatuM nathI. pudgalakarma, indriyonA bhoga, dhana, makAna, gharanA mANaso ityAdi jIvane rAga-dveSa karAvatA nathI. koI paNa paradravya AtmAne rAga-dveSa utpanna karAvatuM nathI, karAvI zakatuM nathI. AtmA pote ja mithyAtvarUpI mohamayI madirAnuM pAna karIne Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana rAga-dveSa kare che. gALa sAMbhaLIne koIne krodha Ave che, koIne nathI Avato; athavA eka ja vyaktine gALa sAMbhaLIne kyAreka krodha Ave che ane kyAreka nathI paNa Avato; kyAreka ocho Ave che ane kyAreka vadhAre Ave che. AthI ema siddha thAya che ke gALa krodha utpanna karAvavA mATe samartha nathI. jemanI dRSTi nimittAdhIna che, temane badhAM kArya nimittanA kAraNe ja thatAM dekhAya che. tattvathI ajANa loko ema mAne che ke pudgalakarmanA udayathI jIvamAM rAga-dveSarUpa vibhAvapariNamana thAya che. karma jema jema baLa kare che, tema tema jIvane adhika ne adhika rAga-dveSa thAya che. karmano jeTalo tIvra udaya hoya che, teTalI tIvratAthI jIvane rAga-dveSa thAya che. paraMtu vastusthiti Ama nathI. vastutaH karmanA udayathI jIvanI avasthA vikArI thatI nathI, paNa karmanA udaya vakhate AtmA svayaM ja svabhAvarUpa pariNamana na karatAM vikArarUpa pariNamana kare che. karma jIvane vikAra nathI karAvatAM, paNa te pote ja potAnA svabhAvane bhUlIne vikAra kare che. pavanacakkI upara beThelo popaTa AkAzamAM UDavAnuM bhUlI jaI saLiyAne jorathI pakaDI rAkhe che. te svayaM ja baMdhanagrasta bane che ane cakkInI sAthe goLa goLa phare che. te icche to UDI zake che, paraMtu te nathI UDato ane duHkhI duHkhI thaI jAya che. A tenI ja bhUla che, kAraNa ke tene saLiyAe potAne AdhIna karyo nathI, te svayaM ja tene AdhIna thaI gayo che. te ja prakAre karma jIvane parAdhIna nathI karatAM, jIva ja potAnI sUdhabUdha khoIne karmane vaza thaI jAya che. koI prazna kare ke jo vastusthiti AvI che to pachI zAstromAM karmane baLavAna batAvanArAM ane kartutvapoSaka kathana zA mATe karavAmAM AvyAM che? te kathanonI zI apekSA che? A praznanuM samAdhAna ema che ke jinavANImAM upacArathI karmane jIvanA vikAranA kartA kahevAmAM AvyAM che. tene kAryanA kartA kahevuM te mAtra aupacArikatA che. karma upara kartApaNAno mAtra Aropa che. te vikAramAM anukULa thatAM hovAthI karmanA udaya upara e Aropa karavAmAM Ave che ke karmanA udayathI vikAra thAya che. nimittane mukhya karIne ema kahevAmAM Ave che ke AtmA karmanA kAraNe rAgAdirUpa pariName che, paraMtu jinavANInA kathananA marmathI anabhijJa evA lokone nimitta ja vAstavika kartA pratibhAsita thAya che. nimittane mAtra vyavahArathI kartA kahevAmAM Ave che. upAdAnamAM thayelA kAryane anukULa saMyogo kevA hoya che tenuM jJAna karAvavA mATe nimittonuM varNana karavAmAM Ave che, kAryamAM tenuM kartutva siddha karavA mATe nahIM. karma ane jIvanA vikArano nimitta-naimittika saMbaMdha batAvavA arthe karmanuM varNana karavAmAM Ave che. paugalika karmano udaya hoya tyAre jIva jo samyak puruSArtha na kare to Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 179 potAnI ja asAvadhAnInA kAraNe te vikArI bhAvarUpe pariName evo jIva ane karma vacce sahaja nimitta-naimittika saMbaMdha che, te banne vacce kartA-karmasaMbaMdha nathI. jIve pote karelA rAgAdi vikArI bhAvonuM kartRtva karma upara sthApI te jIva kAMI doSamukta nathI thaI zakato. jagatamAM adhikAMza jIvo nimittAdhIna dRSTivALA che. nimittAdhIna dRSTivALA jIvonI vRtti svadoSadarzana tarapha na jatAM, sadaiva paramAM doSAropaNa karavAnI ja hoya che. kArya-kAraNanA yathArtha jJAnano abhAva, nimittakA2NonI kAryamAM anukULatA, nimittonI anivArya upasthiti, nimitta-naimittika saMbaMdhonI ghaniSThatA, kRtajJatA jaNAvatI vANIpravRtti Adi kAraNothI ajJAnI jIvane nimittomAM kartApaNAno bhrama thAya che. nimittane kartA mAnavAthI tenA prati rAga-dveSanI utpatti thAya che. nimittomAM kartApaNAno bhrama maTADavA mATe jIve nimittonA akartRtvano siddhAMta yathArthapaNe samajavo joIe ane temAM zraddhAvAna thavuM joIe. vastusvarUpanuM adhyayana-manana-ciMtana karavuM Avazyaka che. Ama karavAthI jIvane spaSTapaNe pratIta thAya che ke eka dravya anya dravyanAM sukha-duHkhanuM, lAbha-hAninuM kartA nathI. Ama, paradravyarUpa nimitta svadravyarUpa upAdAnanA pariNamanarUpa kAryamAM akartA che. te upAdAnanuM koI kArya karatuM nathI. banne dravyonuM pariNamana svataMtra che. banne vacce paraspara nimitta-naimittika saMbaMdha che. e saMbaMdhane kartA-karmarUpe mAnavo yogya nathI. nimittanI anivArya upasthitimAtrathI ene kartA mAnI zakAya nahIM. AnA uparathI ema nakkI thAya che ke kAryanuM niyAmaka kAraNa na to trikALI upAdAna che, na to nimitta che. nizcayathI kArya prati sAdhakatama kAraNa to tatsamayanI yogyatArUpa kSaNika upAdAna ja che. vastutaH to paryAyanI tatsamayanI yogyatA ja kAryanuM niyAmaka ane samartha kAraNa che. vizvamAM pratyeka kArya te samayanI paryAyanI yogyatAthI kSaNika upAdAnakAraNathI thAya che. dravyamAM jyAre je kArya thAya che te tatsamayanI yogyatAthI thAya che. te ja vAstavika kAraNa che. bAhya sAmagrI to kAryamAM nimittamAtra che. tAtparya e che ke upAdAnamAM kAryarUpa pariNamavAnI yogyatA prApta thatAM te kAryarUpa pariName che ane bAhya sAmagrI temAM e samaye nimitta bane che. Ama, trikALI upAdAnakAraNa, anaMtarapUrvakSaNavartI paryAyano vyaya, tatsamayanI vartamAna paryAyanI yogyatA ane nimittakAraNa A cAra kAraNa pratyeka kAryamAM ekasAthe eka ja samaye niyamathI hoya che. ghaDAnA daSTAMtamAM A cAra kAraNo ghaTAvatAM jaNAya che ke ghaDo e kArya che. prathama te mATIrUpe hato. mATI palALI eTale mATIno piMDa thayo. e piMDane cAkaDA para caDAvyo. prathama ghaDAnuM taLiyuM thayuM, eTale ke chatraka avasthA thaI, Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pachI sthAsa avasthA thaI, pachI koza avasthA thaI. mATI pahoLI thaI ane tenuM pahoLuM peTa thayuM, pachI kAMThalo thayo ane aMte ghaDo taiyAra thayo. A tamAma avasthAomAM mATI vidyamAna che. mATIthI mAMDIne ghaDo thayo tyAM sudhImAM ghaNI avasthAo thaI gaI, paNa mATI to badhI avasthAo vakhate dhruva rahI. paryAyo badalAtI gaI, tenAM navAM navAM rUpa thatAM gayAM; paraMtu A badhI paryAyo nAzavAna hatI, jyAre mATInI hAjarIno tyAM trikALa saMbhAva vartato hato, tethI mATI e dhruva upAdAna che. mATI ghaTAkArane prApta thaI tyAM sudhI vacce ghaNI paryAyo thaI. dareka vakhate pUrvaparyAyano abhAva thato gayo, navI paryAya utpanna thatI gaI ane chevaTe ghaDo banyo. pUrvaparyAya tyAM hatI, eTale te vyayarUpa kSaNika upAdAna che. ghaDo banyo te tenI te samayanI yogyatAthI, kSaNika utpAdarUpa upAdAnakAraNathI banyo che. kuMbhAra, cAkaDo, khIlaDo, daMDo, pANI, sUryatApa, niMbhADo (bhaThThI) Adi badhAM nimittakAraNa che. A cAra kAraNo samajavA anya eka udAharaNa joIe - eka vyaktine tenA putra upara krodha Ave che, kAraNa ke te tenI icchAviruddha varte che. AmAM -- kArya - krodhanuM thavuM. dhruva upAdAnakAraNa - krodhI vyaktino AtmA ke cAritra guNa. krodharUpa kAryanI utpatti Atmadravya ke cAritra guNamAM ja thAya che, anyatra thatI nathI. A dhruva upAdAnakAraNa svabhAvanuM niyAmaka che, paraMtu krodharUpa kAryanA kALanuM niyAmaka nathI; anyathA krodharUpa kArya satata thatuM rahevAno prasaMga prApta thAya ke je saMbhavatuM nathI. AtmA satata rahevA chatAM krodha satata thato jovA maLato nathI. anaMtarapUrvakSaNavartI paryAyano vyaya - krodharUpa kAryanI utpatti pUrvanI paryAyano vyaya. krodharUpa kAryanI utpatti puruSArthapUrvaka ja thAya che. pUrvaparyAyanA abhAvarUpa kAraNa vidhinuM niyAmaka che. jyAre paNa kArya thaze tyAre A vidhipUrvaka ja thaze. anaMtarapUrvekSaNavartI paryAyano vyaya te kAryanuM kSaNika upAdAnakAraNa che. tatsamayanI yogyatA - paryAyanI krodharUpe pariNamavAnI tatsamayanI yogyatA. te krodharUpa kAryanuM samartha kAraNa che, kAraNa ke te kALanuM niyAmaka che. je kALanuM niyAmaka hoya te kAryanuM samartha kAraNa che. tatsamayanI yogyatA te kAryanuM kSaNika upAdAnakAraNa che. bAhya nimittakAraNa - krodha thavAmAM putranuM pratikULa AcaraNa bAhya nimittakAraNa che. putranA viruddha AcaraNanuM avalaMbana laIne te vyakti krodhita thAya che. paraMtu A kAraNa krodharUpa kAryanuM niyAmaka kAraNa nathI, kema ke A nimittathI tene sadeva krodha nathI Avato tathA A nimittathI koIne krodha Ave che ane koIne nathI paNa Avato. kAnadAraNa che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 181 aMtaraMga nimittakAraNa vyaktinA krodhacAritramohanIya karmano udaya aMtaraMga nimittakAraNa che. A kAraNa paNa samartha kAraNa nathI, kema ke udayane krodhanuM samarthakAraNa mAnavAmAM Ave to karmanA udayathI krodha ane krodhathI karmabaMdha thayA karavAthI parasparAzrayadoSa utpanna thaze ane jIva kyAre paNa krodharahita thaI zakaze nahIM; paraMtu jIva to avazya krodharahita thaI zake che. A pramANe upAdAna ane nimittanI saMdhithI dareka kArya thAya che. kArya-kAraNanI yathArtha vyavasthA samajavA upAdAna-nimittanuM svarUpa yathArthapaNe jANavuM atyaMta jarUrI che. jIva upAdAna-nimittanuM sAcuM svarUpa samajyo na hovAthI AtmakalyANarUpa kArya karavA mATe te parapadArtha tarapha jue che. parapadArthanA saMyoganI AkAMkSAnA kAraNe te potA tarapha joto ja nathI. teno puruSArtha bahAra ja vahe che. AtmAnA kalyANanuM kArya to svayaMnI pAtratAthI, svayaMnA puruSArthathI, svayaMmAM ja thAya che. AtmakalyANanuM kArya karavA jIva pote ja javAbadAra che. sudeva-suguru-suzAstranuM avalaMbana temAM upakArI nIvaDe che, paNa teo upAdAnamAM kaMI karatA nathI. jIva sudeva-suguru-suzAstranuM avalaMbana laI jAte puruSArtha kare to tenuM Atmahita thAya. upAdAna-nimittanuM svarUpa samajyA pachI have prastuta gAthA tarapha vaLIe 'sarva jIva che siddha sama' lokanA agra bhAge birAjamAna siddha bhagavaMto AtmAnA pUrNazuddha padane pAmyA che. temanI sthiti paramapadamAM thaI che. je zaktio cAra gatimAM rakhaDAvatI hatI, te sarva zakti potAmAM zamAvI siddha bhagavAna kevaLajJAna, kevaLadarzana, anaMta sukha, anaMta vIrya Adi sAmarthyanA svAmI banyA che. teo anaMta catuSTayanI vibhUtithI yukta che, parama aizvaryanA dharanAra che. teo indrAdine paNa prApta na hoya evA kevaLajJAnAdi aizvarya sahita che. jenAthI caDhiyAtuM koI nathI evA aizvaryanA dharanAra che. teo prApta karelA anaMtacatuSTayathI kadI cuta thatA nathI. temanA je anaMta guNo pragaTa thayA che, te guNo anaMta kALa sudhI tema ja rahevAnA hovAthI temanuM pada avyaya che. siddha bhagavAne potAnA kevaLajJAnAdi prayojanane sAdhI lIdhuM che. jeno kadI nAza thavAno nathI tathA jJAnane koI maryAdA nathI evA kevaLajJAnanA teo svAmI che. teo samasta vizvane jANe che. eka samayamAM traNa kALa ane traNa lokane jANe che. teo AtmAne AtmArUpe jANe che padArthono sAco bodha hoya che. kAMI puNya-pApanA phaLarUpe koI ane parane pararUpe jANe che. temane samasta siddha bhagavAnane sarva jIvonuM jJAna che, paNa teo jIvane svargamAM ke narakamAM mokalatA nathI. temanA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182. 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kevaLajJAnarUpa copaDAmAM badhI noMdha che, paNa temane koInuM kartApaNuM ke koI pratye rAga-dveSa nathI. temane to paramajJAnAnaMdarUpa paripUrNa zuddha dazA varte che. paripUrNa jJAnAnaMda temane khIlI gayAM che. temane AtmAnA paripUrNa AnaMdamAM koI vighna nathI, jJAnamAM koI AvaraNa nathI. teo potAnA atIndriya AnaMdanA bhogavaTAmAM lIna che. siddhAtmAne jaDa zarIrano saMyoga hoto nathI. temane anAdino zarIrano saMyoga TaLI gayo che. temane zarIra, karma ke rAgAdi - koI vikAra sAthe saMbaMdha rahyo nathI. teo mAtra AtmasvarUpe rahelA hoya che. teo paradravya ane parabhAvothI rahita evA svasvarUpamAM akhaMDapaNe ramaNatA kare che. teo zarIrAdithI rahita asaMga svarUpe mokSamAM birAje che. siddha paramAtmAe sarva melano nAza karyo che. temane puNya-pApanA malina bhAvo, ATha karmanAM rajakaNa, deha Adi maLa pUrNapaNe chUTI gayA che. temanA mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobha Adi aMtaraMga maLa dUra thayA che tathA karma, deha Adi bAhya maLa TaLyA che, tethI teo sarvamaLarahita - nirmaLa che. bhAvakarma-dravyakarma-nokarmarUpa azuddhatA sarvathA kSaya thaI hovAthI teo parama vizuddha che. siddha bhagavaMtane vItarAgI parama zAMta dhArA pariNamI gaI che. kaSAyano koI kolAhala temanAmAM rahyo nathI. akaSAyapaNe vItarAgI zAMta rasanI pUrNa dhArA temanAmAM vahe che. temane apUrva zAMta rasa vedAya che. jenA karatAM bIjI koI uttama dazA nathI evI parama dazAne teo pAmyA che. saMsArI sarva jIvothI teo utkRSTa che. cauda rAjalokamAM rahelA jIvo saMsArI ane siddha ema be prakAramAM vibhakta thayelA che. avasthAbhede A be prakAra paDe che, paraMtu zaktirUpa svabhAvathI to badhA AtmA sarakhA che. teo svarUpasattAthI samAna che, arthAt sarva jIvo zaktinI apekSAe siddha bhagavaMta samAna che. siddha jIvone zuddhAtmasvarUpa karmakalaMkanA nAzathI pragaTa thayuM che, AvirbhAva pAmyuM che, vyakta thayuM che, jyAre saMsArI jIvonuM zuddhAtmasvarUpa karmakalaMkathI avarAyeluM che. 1 1- juo : (1) AcAryazrI yogIndudevakRta, paramAtmaprakAza', adhikAra 1, gAthA 26 'jehau Nimmalu NANamau siddhihi~ Nivasai deu / tehau Nivasai baMbhu paru dehaha~ ma kari bheu / / ' (2) gaNizrI devacaMdrajIkRta, 'adhyAtmagItA', kaDI 22 Atama sarva samAna nidhAna mahAsukhakaMda; siddha taNA sAdharmI sattAye guNavRda." Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 183 paryAyadRSTithI bhale siddha paramAtmA ane saMsArI jIvamAM pharaka hoya, paNa vastudaSTie niraMjana paramAtmAmAM ane dehavAsI jIvamAM koI pharaka nathI. zarIrane na jotAM caitanyasvabhAvane ja jovAmAM Ave to videhI bhagavAna ke dehavAsI jIva bane vacce koI pharaka nathI. deha vagaranA siddha paramAtmA ane dehamAM rahelo AtmA - te banne vacce nizcayathI koI bheda nathI. siddha paramAtmAnuM jevuM svarUpa che, tevA ja svarUpavALo deva dehamAM vase che; siddha paramAtmA ane dehavAsI devamAM paramArthadaSTie koI bheda nathI. potAnA zuddha dravya-guNa-paryAyasvarUpe pUrNa AtmA te videhI siddha paramAtmA che ane tevo ja paramAtmA dehanA saMyogamAM paNa vidyamAna che. siddha paramAtmAnuM jevuM svarUpa che, tevuM svarUpa jIvanA garbhamAM paNa paDyuM che. jIva vasturUpe vItarAgI biMba che. AtmA pote jinadeva che. siddhazilAmAM birAjamAna bhagavAna vyavahAra jina che, jyAre teno potAno AtmA nizcayathI vItarAgI biba paramezvaradeva jina che. AtmAno siddha samAna svabhAva sadA vidyamAna che. teno kAMI abhAva nathI thaI gayo, paNa ajJAnIne te pratIta thato nathI. tene to potAmAM azuddhatA ane apUrNatA ja dekhAya che, paraMtu AtmAnI prabhutA kadI azuddha thaI ja nathI. AtmasvabhAva amala che. anAdi kALathI atyAra sudhI paryAya game teTalI malina thaI hoya, paraMtu dravyanI prabhutAne toDavA te bilakula samartha nathI. dravyanI prabhutA to akhaMDapaNe evI ne evI rahI che. AtmasvabhAva bAdhArahita che, karmAdi tene bAdhA upajAvatAM nathI. AtmA zuddha caitanyamaye akhaMDa vastu che. tene choDIne mithyASTi jIva zarIra, zarIranI kriyA, zubhAzubha bhAva e badhAM mArAM che' ema mAne che. bahirAtmA 'huM manuSya', 'pAMca indriyavALo', 'krodhI' ema udayabhAvarUpe potAne mAne che. bahirAtmabuddhithI huM deha chuM, rAgI chuM' ema mAnI duHkhI thAya che. dehAdine potArUpa mAnI te saMsAramAM bhamyA kare che. AtmAnI oLakhANa na hovAthI te zarIrAdine nijarUpa mAne che, tenI para taraphanI buddhi chUTatI nathI. je siddha bhagavAnane yathArthapaNe oLakhe che. te ja potAnA AtmAnA svarUpane yathArtha oLakhI zake che. temane jANatAM potAnuM yathArtha svarUpa jaNAya che ane zarIrAdi pararUpe jaNAya che. jIvane samajAya che ke je siddha bhagavAnamAM hoya te sva ane je temanAmAM na hoya te para. je siddha bhagavAnamAM nathI te mArA svarUpamAM paNa nathI." nara-nArakAdi deha AtmAnA svarUpathI bhinna che, kema ke te siddha bhagavaMtomAM nathI. rAgAdi vikAra te jIvanI ja paryAya hovA chatAM, siddha bhagavAnanA AtmAmAM te nathI hoto, tethI te paNa parabhAva che. te bhAvo jIvanI paryAyamAM thatA hovAthI tene Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vyavahArathI 'svatattva' kahevAya che, paNa te AtmAno svabhAva nathI. mana-vacana-kAyAnI sarva kriyAothI tathA kaSAyAdi bhAvothI AtmA taddana bhinna che. AtmA deharUpa nathI, rAgAdirUpa paNa nathI. AtmA to jJAnasvarUpa che. cAra gatinAM zarIra ke te saMbaMdhI udayabhAvo te AtmAnuM svarUpa nathI. zarIra to tenuM nathI ja, temaja rAgabhAva paNa teno nathI ane apUrNa jJAna paNa tenuM svarUpa nathI. ekalo pUrNa jJAnasvabhAva e AtmAnuM svarUpa che. AtmA jANavArUpa svabhAvavALo che. saMpUrNa jJAnano dhaNI che. pUrNa nirAvaraNa jJAnano piMDa che. bhagavAna AtmA trikALa kevaLajJAnanA svabhAvavALo che. vicArathI paNa jeno pAra na pamAya evo te gaMbhIra mahimAvaMta jJAnasvarUpa che. je jJAna paramAMthI AvatuM nathI evA svataH jJAnano pUMja che. AtmA jJAnaprakAzano pUMja che. tenAmAM aMdhakAranuM nAmonizAna nathI. AtmAnuM teja amApa che. te nirmaLa tejathI prakAzamAna che. anaMta jJAnano dhaNI bhagavAna AtmA sUrya samAna che. AtmA sUrya samAna prakAzavAna ane pratApavAna che. jema prakAza ane pratApa dvArA sUryanuM astitva prasiddha thAya che, tema Atmaprabhu jJAnaprakAzathI jhaLakI rahyo che. bhagavAna AtmA parama nirmaLa caitanyaprakAzathI camakI rahyo che. caitanyanA nUrathI AtmA camakI rahyo che. potAnI prabhutAthI bhareluM, anAdi-anaMta Atmatattva svataMtrapaNe potAnA akhaMDa pratApathI zobhe che. vaLI, tenA pratApathI jagata paNa zobhe che. jo caitanyasUryanuM astitva na hoya to tenI koI zobhA che ja nahIM. bahAranA sUrya karatAM caitanyasUryanI vizeSatA e che ke sUrya to ghaNA ja ochA, maryAdita vistArane prakAze che, te kAMI samasta lokAlokane prakAzI zakato nathI; jyAre caitanyasUrya to anaMta caitanyakiraNo vaDe samasta lokAlokane ekasAthe prakAzavAnI tAkAta dharAve che. sUrya to AtApavALo che, paNa caitanyasUrya to parama zAMta che. sUrya ukaLATa Ape che, jyAre caitanyasUrya parama AnaMda Ape che. sUryanI sAme jonArane sUrya kleza Ape che, jyAre caitanyasUrya tenI sanmukha thanArane mahA AnaMda Ape che. AtmAmAM anaMta AnaMda che. AtmA pUrNa AnaMdarUpa che, nityAnaMdasvarUpa che. AtmA trikALI zuddha AnaMdano dariyo che, sarva duHkhathI rahita che. svarUpamAM duHkha nathI. trikALI svabhAve to kadI paNa duHkhane grahaNa karyuM nathI. AtmasvabhAva pUrNapaNe nirmaLAnaMdathI bharelo che. te paramAnaMdathI ThasoThasa bharelo che. AtmAmAM atIndriya AnaMda ThAMsoThAMsa bharelo che. AtmA AnaMdanA mIThA rasathI bharelo che. te mahA AnaMdanA rasathI taraboLa che. AtmAmAM evo koI pradeza nathI ke jyAM atIndriya AnaMdano rasa na hoya. AtmA AnaMdarasano akhaMDa piMDa che. te AnaMdAmRtathI ghaDAyelI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 mUrti che. vastudRSTithI jotAM AtmA paramAnaMdamaya, parama vIryavAna, jJAtA-draSTA, vItarAga, zuddha, nirmaLa, atipavitra che. jIvanI dazAmAM bhale alpa jJAna hoya, paNa te sarvajJasvabhAvI che; dazAmAM bhale alpa darzana hoya, paNa sarvadarzitvasvabhAva aMtaramAM che; paryAyamAM bhale alpa vIrya hoya, paNa AtmA anaMta vIryanuM dhAma che; paryAyamAM rAgadveSanI viparItatA hovA chatAM AtmA vItarAgI AnaMdano kaMda che. AtmA caitanyAdi anaMta guNono samUha che. AtmA anaMta guNaratnathI maMDita che. AtmA anaMta guNonuM nidhAna che. AtmA trikALI dhruva guNonI khANa che. svanA anaMta guNone anaMta kALa sudhI bhogavato rahe topaNa anaMta kALa paryaMta khUTe nahIM evuM tenuM sAmarthya che. jeTalA guNo siddha bhagavAnamAM che te badhA ja guNo AtmAmAM che. siddha bhagavAnamAM te pUrNapaNe vikasita thaI cUkyA che, jyAre saMsArI jIvamAM te anaMtA guNo sadA zaktirUpe to birAjamAna che ja. 185 bhagavAna AtmAnA asaMkhya zuddha pradezomAM A anaMta guNa birAje che. AtmAnuM asaMkhyapradezI nirmaLa arUpI daLa paraspara bhinna evA anaMta dharmone dhAraNa kare che. AtmAnA jeTalA dharmo che te badhAmAM lakSaNabheda hovA chatAM pradezabheda nathI. AtmAnA dareke dareka pradeze anaMta zaktio rahelI che. AtmAnA asaMkhyAta pradezo che ane pratyeka pradeze anaMta guNo rahyA che, tethI badhA guNonuM kSetra eka ja che. je eka guNanuM kSetra che te ja anya saghaLA guNonuM kSetra che. je jJAnanuM kSetra che te darzananuM paNa kSetra che, vIryanuM paNa kSetra che, AnaMdanuM paNa kSetra che. je pradezamAM jJAna che te pradezamAM darzana, vIrya, AnaMda, astitva, vibhutva vagere anaMta guNo paNa rahelA che. AtmAnA asaMkhyAta pradezamAMthI koI ekAda pradeza ekAda guNathI paNa zUnya hoya evuM kadI banatuM nathI. A Atmapradezo akhaMDa che. AtmAmAM koI khaMDa ke bheda pADI zakAtA nathI. AtmAnuM chedana thaI zakatuM nathI. tenA koI pradeza ke guNa chUTA paDatA nathI. AtmA pASANa samAna majabUta che. eka kaNI paNa na khare evA cIkaNA pASANa jevo bhagavAna AtmA asaMkhyapradezI anaMta guNano piMDa che. temAMthI eka paNa pradeza ke eka paNa guNa kharatA nathI. jJAnAdi anaMta zaktimAMthI eka paNa zakti kadI ochI thatI nathI. jema paththara bIjI vastune rahevA mATe sthAna na Ape, tema AtmA zarIrAdine potAmAM sthAna Apato nathI. anaMta guNothI yukta evo AtmA rAga-karmazarIrAdine sthAna Apato nathI. magaseliyA paththarane pANI aDatuM nathI, tema bhagavAna AtmAne rAga aDato nathI. rAgarUpa pANI AtmAmAM pravezI zakatuM nathI. kaSAya Adi bhAvo zuddha caitanyasvarUpathI bahAra che. parabhAvo jJAnAnaMdI trikALI Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zuddha svarUpamAM pravezI zakatA nathI. jJAnamUrti prabhuthI bhinna je paNa padArtha che te sarva AtmAthI bahAra rahe che. jIvanA caitanyasvabhAvamAM jo rAgano paNa praveza na hoya to jaDa zarIrAdino praveza to kyAMthI thaI zake? koI paradravya jIvanA svarUpamAM pravezI zakatuM nathI ane jIva tenAmAM pravezI zakato nathI. AtmAmAM parano abhAva che ane paramAM AtmAno abhAva che. AtmA te padArthorUpe thaI zakato nathI ane parapadArtho AtmArUpe thaI zakatA nathI. paradravyano saMyoga thavAthI AtmA te rUpe thato nathI ane AtmAmAM je padArtho AvI zakatA nathI te padArtho AtmArUpe thaI zakatA nathI. aneka prakAranAM zarIranA saMyogo maLavA chatAM paNa AtmA te rUpe thaI jato nathI ane dehAdi - je bAhya che, te AtmArUpa thaI zakatA nathI. jIva jo dehAdine AtmA mAne topaNa kAMI te padArtho AtmA thaI jatA nathI. parane nijarUpa mAnavA chatAM anaMta kALamAM kyAre paNa koI paradravya potArUpa thayuM nathI, thaI zake ema paNa nathI. je juduM che, te juduM ja rahe che. jema AkAza bIjA padArthathI zUnya che, tema AtmA paNa parapadArthathI zUnya che. pote potAmAM ekalo rahelo che. tenA svabhAvamAM koI parapadArthano praveza nathI. deha paNa tenAthI bhinna che ane karma paNa tenAthI bhinna che. jema AkAzano koI paNa padArtha sAthe saMbaMdha dekhAya chatAM tene koI sAthe saMbaMdha nathI, tema bhagavAne AtmAne parapadArtha sAthe saMbaMdha dekhAto hovA chatAM tenI sAthe koI paNa prakArano saMbaMdha nathI. deha, vANI, mana, mAtA, pitA, kuTuMba, ghara AdinA saMyogo sAthe te dekhAya chatAM te e badhA saMyogothI taddana nirALo che. jema AkAzane paradravyo aDatAM nathI, tema caitanyaparamAtmA jyAM hoya tyAM, narakanAM duHkhamAM hoya ke svarganAM sukhamAM, zarIranA tIvra rogamAM hoya ke taMdurasta nIrogI zarIramAM koI saMyoga tene aDatA nathI. jema AkAzanI sattA alaga che ane AkAzamAM rahelA padArthonI sattA alaga che, tema AtmAnI sattA alaga che ane dhana, kuTuMba Adi parapadArthonI sattA alaga che. taijasa ane kArmaNa zarIranI sattA paNa AtmAnI sattAthI judI che. anaMta siddho ane anaMta saMsArI jIvo sattAe samAna che tenI potAnI sattA ane bAkInA sarve jIvonI sattA nirALI nirALI che. tenA potAnA guNa sarvanA guNathI nirALA che. tenuM potAnuM pariNamana temanAthI nirALuM che. AtmA saMyogo sAthe kadI ekameka thato nathI. te anAdi kALathI ekAkI rahyo che ane anaMta kALa ekAkI ja rahevAno che. jema AkAza sadA nirlepa che, tema AtmA traNe kALa asaMga che, nirlepa che. game te dravya AkAzamAM hoya, paNa tenA raMge AkAza raMgAtuM nathI, tema AtmA paradravyathI raMgAto nathI. AkAzamAM anaMta padArtho avakAza pAmIne rahelA che chatAM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 187 AkAza te badhAthI alipta, pote potAmAM ja sthita che; tema sarvajJasvabhAvI AtmAmAM zeyapaNe anaMta padArtho pratibhAse che, chatAM AtmA te badhAthI alipta, pote potAnA jJAnasvabhAvamAM ja rahelo che. AkAza sadA AkAzapaNe ja rahe che, tema jJAyaka sadA jJAyakapaNe ja rahe che, kevaLa jANanAra ja rahe che. AkAza zuddha che, tema AtmA paNa potAnA svarUpathI zuddha che. te zuddha, arUpI, jJAnarUpa che. AnaMdaghana evuM Atmapada nirdoSa che. te trikALI zuddha caitanyamaya che. jene koI upamA nathI evuM anupama che. potAnA AtmA sivAya bIjuM kAMI uttama nathI, mahAna nathI, pUjya nathI, parama dhAma nathI, abhirAma nathI. jagatamAM sArarUpa eka AtmA ja che. paisA, kIrti vagere asAra che, mAtra AtmA ja sArarUpa che. ramavA mATe lAyaka evuM ekamAtra potAnuM pada che. potAnuM pada ja upAdeya che. devAdhidevapaNuM caitanyapadamAM che. te pote paramezvararUpa che. AtmA atIndriya prabhu che. jevI tAkAta siddha bhagavAnamAM che, tevI ja tAkAta dareka AtmAmAM che. zaktinI apekSAe jinapada tathA nijapadamAM ekatA che, paraMtu te bannemAM pharaka paNa che. talamAM raheluM tela ane bATalImAM raheluM tela, e bannemAM pharaka che. talamAM tela zaktirUpe che ane prayoga vaDe tene pragaTa karI zakAya che, jyAre bATalImAM raheluM tela pragaTa che. siddha paramAtmA bATalImAM rahelA telanI jema pragaTa che, arthAt temanI sattAgata zuddhatA pragaTa thaI cUkI che; paraMtu saMsArI jIva svabhAve - zaktie zuddha, jJAtA, draSTA, paramAnaMdamaya, amUrtika, svataMtra hovA chatAM vartamAna avasthAe krodhAdi bhAvarUpe pariNamato hovAthI azuddha che. zubhAzubha karmanA udaya Adi vikAranA nimitto maLavAthI ane svarUpajAgRtinA abhAve karmanA udayamAM upayoganI saMdhi thaI javAthI jIva rAgAdirUpe pariName che. cetanA potAnI Adima zuddhatAmAM - potAnA anAdi zuddhAtmasvabhAvamAM sthita nA hovAthI te zAMta rahevAne badale uttejita thaI jAya che, rAgAdi bhAvomAM sarI paDe che ane tethI jIvane karmabaMdhana thAya che. zuddha svarUpanA vismaraNanA kAraNe jIvane karmakRta vyaktitvanI ja mukhyatA bhAse che. teno cittavRttipravAha karmakRta vyaktitvamAM ja aTakelo rahe che ane pariNAme te rAgAdi azuddhatAthI grasta rahe che. AtmAnI A azuddha avasthA je rIte dUra thAya ane tenuM svabhAvathI je zuddhapaNuM che te je rIte pragaTa thAya te mokSamArga che. zuddhatA pragaTa karavAno mArga zrImade prastuta gAthAnI pahelI paMktinA bIjA caraNamAM jaNAvyo che. gAthAnI pahelI paMktinA prathama caraNamAM jIvanuM siddha samAna svarUpa batAvyA pachI tenI garbhita anaMta zakti kaI rIte pragaTa thaI zake te bIjA caraNamAM batAve che - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - "je samaje te thAya." zrImade prathama caraNamAM kahyuM ke sarva jIva siddhasama "che' ane bIjA caraNamAM kahyuM ke je samaje te "thAya'. ahIM nizcaya ane vyavahAra ane nayane grahaNa karI jyAM jyAM je je yogya che, tyAM tyAM tene darzAvI nirUpaNa karyuM che; tethI eka paNa naya dubhAto nathI. jJAnI puruSonI sanAtana zailIne anusaratI zrImanI kathanazailI keTalI adbhuta che te ahIM spaSTapaNe jaNAI Ave che. sarva jIvo siddha samAna che' ema kahyuM eTale siddha thaze tyAre siddha samAna thaze ema nahIM, paraMtu sarva jIvo vartamAnamAM paNa siddha samAna pUrNa, zuddha, nitya, dhRvasvabhAvI che ema kahyuM che. vastunI avasthA badalAvA chatAM je kadI na badalAya ane kAyama rahe tene svabhAva kahe che, arthAt traNe kALe je sadA vidyamAna hoya tene svabhAva kahe che. jIva svabhAve siddha samAna zuddha che, tethI vartamAnamAM paNa teno svabhAva zuddha ja che. je A tathya samaje che, je potAnA svarUpa pratye daSTi kare che, tenI avasthA paNa zuddha thAya che. Atmadravya to siddha samAna che, paNa paryAyathI te tyAre ja siddha thAya che, jyAre siddha samAna potAnA svarUpano svIkAra thAya che. huM siddha samAna zuddha AtmA chuM' evI yathArtha samajaNa jene prApta thAya che te jIva karmono kSaya karatAM karatAM krame karIne dazAmAM paNa siddha thAya che. ahIM zrImade saraLa bhASAmAM satya puruSArthanI cAvI batAvI che. zrImade sUtrAtmaka zailIthI TUMkA vacanamAM siddha thavAnI prakriyA batAvI che. ATha karmono abhAva karIne siddhadazA kaI rIte pragaTa karI zakAya tenI vAta karI che. temaNe darzAvyuM che ke siddhadazAnI prAptino upAya siddha jevA AtmAnI samajaNa karavI e che. siddha bhagavAna jevA paripUrNa jJAna ane AnaMda mArA AtmAmAM bharelAM che' ema potAnA siddha samAna AtmAnI samajaNa karavI te siddha thavAno mArga che. je potAnA siddha samAna zuddha svarUpane samaje che te siddha thAya che. samajaNa thAya to siddhapaNuM pragaTa ema prastuta gAthAmAM zrImade batAvyuM che. zaktirUpe to sarva AtmAmAM prabhutA che, paNa tenI samajaNa karI paryAyamAM te prabhutAne vyakta karavAnI che. paryAyamAM je kacAza che te TALIne siddha bhagavAna jevI prabhutA prApta karavA mATe AtmasvabhAvano nirNaya karavAno che. AtmAnI oLakhANa karI, temAM ekAgra thatAM AtmA prabhurUpe pariName che. 'mAruM Atmapada siddha samAna che. svabhAva apekSAe mArAmAM ane siddha paramAtmAmAM kAMI taphAvata nathI. temaNe AtmAnI samajaNa vaDe siddhadazA pragaTa karI che. mAre te pragaTa karavAnI bAkI che' ema potAnA svarUpane oLakhIne potAnA AtmAne siddhasvarUpe ciMtavatAM, aMtaranA zaktirUpa paramAtma Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 189 svarUpane dhyeya banAvI temAM upayoga ekAkAra karatAM jIva paramAtmapada prApta kare che. svarUpanI laganI lAge, temAM upayoga jAme, ekAgra thAya to rAgAdi aTakI jAya che ane jaDa karma paNa TaLI jAya che. AtmA rAga vagarano thaI jAya che, karma kSaya thaI jAya che ane AtmA paramAtmA thAya che. svabhAvamAM zaktirUpe raheluM paramAtmapaNuM paryAyamAM pragaTe che. AtmAmAM zaktirUpe rahelA guNonuM bhAna karIne, potAnA trikALI AtmAnI sanmukha thaIne jIva mokSa prApta kare che. zakti apekSAe jIva paramAtmA samAna pUrNa che, ema potAnI zaktino jyAM sudhI jIva vizvAsa na kare tyAM sudhI paramAtmapaNuM paryAyamAM pragaTa thatuM nathI. bahirmukha jIvane vizvAsa besato nathI ke pote paramAtmasvarUpa che. karmakRta vyaktitvanI jALa eTalA lAMbA samayathI pAtharelI che ke tenAthI manAtuM nathI ke pote siddha samAna che. jIva potAnA svarUpane bhUlI gayo che, paraMtu jyAre te ene bhUlI gayo hoya che tyAre paNa svarUpa to aharniza potAnI parama saMpUrNatAmAM mojUda ja rahe che. tethI mAtra pote paramAtmA che e tathyanuM bhAna karavAnuM che. AvazyakatA che potAnA svarUpanuM smaraNa karavAnI. jJAnAnaMdasvarUpanI smRtino abhyAsa pADavAno che. potAnA sanAtana, zAzvata, trikALI, dhruva dravya upara dRSTi karavAnI che. anAdino avaLo abhyAsa toDavAno che. te mATe aMtarmukhadazAno apUrva puruSArtha joIze. dehamAM rahelI Atmabuddhi choDI daI, jJAnapUrvaka aMtarmukha thavuM e ja muktino upAya che. 1 'zarIrAdi mArAM che' e AtmabhrAMti che. te AtmAnA bhAna dvArA TaLI zake che. te arthe jIve huM goro chuM, sthULa chuM, kRza chuM' e rIte kAyA sAthe tAdAbhya toDIne 'ekamAtra jJAna ja mArI kAyA che' e tathyathI bhAvita thavuM joIe. karmakRta avasthAo sAthenuM tAdAbhya toDIne e saghaLAM parivartanone jonAra upara lakSane kendrita karavuM joIe. mAtra zuddha jJAyakasvabhAvamAM ja potAnuM tAdAtma sthApavuM joIe. deha ane manathI, eTale ke dehanI paryAyo ane mananI paryAyothI je potAne bhinna joI zake che, te potAnA karmakRta vyaktitvathI upara UThe che. te joI zake che ke deha ane mananAM badhAM parivartano vacce paNa pote eka akhaMDa sattArUpa acaLa ja rahe 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmopaniSad', jJAnayogazuddhi adhikAra, zloka 5 'tenA''tmadarzanA''kAGkSI, jJAnenA'ntarmukho bhavet / draSTu dRgA''tmatA mukti-dRzyaikAtmyaM bhavabhramaH / / ' 2- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'samAdhitaMtra', zloka 70 'gauraH sthUlaH kRzo vA'hamityaGgenAvizeSayan / AtmAnaM dhArayennityaM kevalajJaptivigrahama / / ' Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che ane bAhya sarva parivartanothI potAne kazI ja asara thatI nathI. A daSTi khUlavAthI rAga-dveSanA vamaLamAM aTavAyA vinA, samabhAvamAM rahI, saMkalpa-vikalpanI pakaDamAMthI te mukta banI jAya che. potAnI tAttvika sattA dehAdithI para che ema samajAtAM, zarIra, viSayo vageremAMthI rAga-dveSa chUTatA jAya che. jeTalA aMze rAga-dveSa ochA thAya che, teTalA aMze AtmA sthiratA ane zAMtino anubhava kare che.* jema siddha bhagavAnane mana-vacana-kAyA chUTI gayAM che ane jJAna temaja AnaMda rahyAM che, tema mArAM mana-vacana-kAyA chUTI zake che. mArAmAM jJAna ane AnaMda bharelAM che. huM parano jANanAra-jonAra chuM. huM koIno karanAra-haranAra nathI. dareka padArthanuM rUpAMtaraNa potapotAnA kAraNe thaI rahyuM che, teno huM mAtra jANanAra chuM' ema aMtaranI rucipUrvaka potAnA jJAyakasvarUpanuM gholana cAlu rAkhavAmAM Ave to paramAM jAmelAM ekatva-mamatvanAM vAdaLa avazya vighaTita thAya che, rAgano taMtu jarUra tUTe che. samyaka dizAmAM karavAmAM Avelo samyak puruSArtha niSphaLa nathI jato. huM akhaMDa, jJAnasvarUpa, AnaMdasvarUpa chuM; mana-vANI-kAyA huM nathI; mana-vANI-kAyAthI thatAM kAryo mArAM nathI' evA nirNayapUrvaka mana-vANI-kAyAnI kriyAne zAMta bhAve mAtra joyA karavAthI siddhapaNuM pragaTe che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja lakhe che - deha mana vacana pudgala thakI, karmathI bhinna tuja rUpa re; akSaya akalaMka che jIvanuM, jJAna AnaMda sarUpa re. karmathI kalpanA Upaje, pavanathI jema jaladhi-vela re; rUpa pragaTe sahaja ApaNuM, dekhatAM daSTi sthira mela re." mokSArthI jIva nakkI kare che ke huM paNa siddhanI jAtano chuM, siddhonI paMktimAM besuM tevo mAro svabhAva che.' te potAnA siddha samAna svabhAvane potAnA dhyeyarUpa rAkhIne sva-paranuM bhedajJAna kare che. 'indriyo ke zarIrAdi mArAthI para che, vikAra paNa mArA svarUpathI para che, jaDathI bhinna ane vikArathI bhinna mAruM zuddha jJAnasvarUpa ja sva che' ema te sva-paranuM bhedajJAna kare che. eka akhaMDa zuddha jJAyaka Atmavastu huM chuM, te ja mAruM sarvasva che, bIjuM badhuM ja mArAthI bahAra che' ema parathI potAnI bhinnatAnuM te ciMtana kare che. 'zarIra, karma ke karmanI upAdhithI thayelA vibhAvabhAvo - badhAthI rahita jJAnAnaMdasvarUpa AtmA te ja huM chuM' ema te potAnA zuddha svarUpano lakSa kare 1- juo : zrI siddharSigaNijIkRta, 'upamiti bhavaprapaMcA kathA', prastAva 7, zloka 203 'tato viviktamAtmAnaM, sadAnandaM prapazyataH / nAsya saMjAyate dveSo, duHkhe nApi sukhe spRhA / / ' 2- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, 'amRtavelanI sajhAya', kaDI 24, 25 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 191 che. bahAranA saMyogomAM to kaze paNa AtmAne TharavAnuM sthAna nathI, paraMtu potAnA rAga-dveSa-mohabhAvamAM paNa kaze TharavAnuM sthAna nathI; mAtra jJAnasvarUpI AtmAmAM ja potAne TharavAnuM sthAna che' ema jANI te svabhAvamAM ja magna thavAno, Atmika AnaMda prApta karavAno udyama kare che. jema jema te svarUpasanmukhatAno abhyAsa vadhArato jAya che, tema tema dareka nAnI-moTI kriyAmAM svarUpajAgRti rahevA lAge che. pahelAM prasaMge prasaMge rahe che, pachI kAryuM kArya Take che ane aMte kSaNe kSaNe! dhIme dhIme jAgRti svAbhAvika rahevA lAge che. jIva kaMI paNa karato hoya, aMtaramAM ahorAtri eka ja nAda vAgato rahe che ke huM siddhasvarUpI AtmA chuM', te svarUpakhumArImAM raheto hovAthI bhojana vagere kriyAo eka judA ja valaNapUrvaka thAya che. bhojana vagere kriyA karatI vakhate svarUpanI smRti rahetI hovAthI te kriyAnI guNavattA ja badalAI jAya che. svarUpanI smRtinA kAraNe manovalaNa badalAI jAya che ane manovalaNa palaTAtAM pudgala pratyenA bhAvamAM jabaradasta oTa Ave che. jema bhAvatuM bhojana karelA koI vyaktine ema kahevAmAM Ave ke tame je bhojana karyuM hatuM temAM to mAkhI paDI hatI.' A sAMbhaLatAM ja tenI manovRtti badalAI jAya che ane bhAvamAM jabaradasta palaTo Ave che. mAkhI paDI hoya ke na paNa paDI hoya, paNa e sAMbhaLatAM manodazA to badalAI ja jAya che ane je bhojana rasapUrvaka karyuM hatuM, te bhojanane ja zarIranI bahAra pheMkI devAnI icchA thAya che, vamana karavAnI icchA thAya che. bhojana tenuM te ja, paNa manovRtti badalAI jAya che, tethI bhAva paNa badalAI jAya che. e ja rIte sAMsArika kriyA enI e ja rahetI hovA chatAM abhigama badalAtAM jIvanI bhAvadazA badalAI jAya che. huM trikALI zuddhasvarUpI cidAnaMdaparamAtmA chuM' evI yathArtha mAnyatA thatAM jIvanuM samagra pariNamana badalAI jAya che. AtmAnI anaMta zaktionI oLakhANa thatAM, aMtaramAM saccidAnaMda bhagavAna AtmA prakAzamAna che tevI samajaNa thatAM, teno mahimA AvatAM parano mahimA chUTI jAya che. jIva parathI udAsIna thAya che. AtmAnA guNonA ciMtanamAM upayoga tallIna thatAM bAhya vastune grahaNa karavAnI, tenI rakSA karavAnI, 'tenAthI mane sukha maLaze' evI bhAvanAnI nivRtti thAya che. nijajJAyakanI bodhapUrNatA vadhAratAM jatAM tenA pratyeno rasa kramaza: vadhato jAya che ane tyAre parayamAMthI rasa kheMcavAnI jarUra nathI paDatI, paNa rasa tyAMthI ApoApa chUTI jaI nijajJAyakamAM joDAI jAya che. koI dhanya paLe jJAyaka, jJAna ane zeya eka thaI jAya che. jIva paravastunI mamatAthI khase che ane svarUpamAM vase che, aMtaramAM Thare che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmasvabhAvanI vAta lakSamAM laI, teno pakSa karIne, vAraMvAra abhyAsa vaDe temAM dakSa thavAthI, siddhasvarUpI AtmA anubhava vaDe pratyakSa thAya che. abheda AtmA tarapha vaLatAM svabhAvano anubhava thAya che. bAhya samasta duSTa jagatathI potAnI sarvathA prakAre bhinnatAno jIvane anubhava thAya che. anaMta guNanA piMDa evA abheda AtmA upara dRSTi paDatAM pariNati svarUpamAM DhaLI jAya che ane nirvikalpadazA saMprApta thAya che. zuddha ekAkAra caitanyasvabhAvI vastumAM vartamAna paryAya ekAgra thatAM, tenuM uga avalaMbana letAM nirvikalpatA prApta thAya che ane anaMta guNanI nirmaLatA ullase che, muktinI laherano sparza anubhavAya che. jIva mithyAtvane choDe che ane samakitane grahaNa kare che. pahelAM para ane paryAyamAM ekatA karI hatI, paraMtu trikALI dhruva svarUpanuM bhAna thatAM dravyadaLa sAthe ekatA thAya che ane paryAyamAM vizuddhatA pragaTavAnuM kArya prAraMbha thaI jAya che. jIva AgaLa vadhIne virati grahaNa kare che, munidazA prApta kare che. svarUpamAM lInatA vadhatAM, kaSAyano jaya karI vItarAga bane che ane aMtarmuhUrtamAM sarvajJa banI bhavanA aMte siddhapada prApta kare che. A rIte ja kAryanI siddhi thAya che, anyathA nahIM. Aja paryata jeo siddha thayA che teo sarva potAnA AtmAnA sAmarthyathI thayA che. sarva AtmAmAM A sAmarthya che ane je jIva aMtaradaSTinA baLa vaDe te sAmarthyano ughADa kare che, te siddha thAya che. je jIva AtmasvarUpane jANe che, te tarapha lakSa kare che, tene zuddha AtmA avazya prApta thAya che ema jJAnI puruSoe pharamAvyuM che. jyAM sudhI jIva AtmAnI samajaNa karato nathI tyAM sudhI te anaMta duHkha bhogave che. te AtmAnI samajaNa na kare tyAM sudhI caturgatinAM duHkho bhogave che. te duHkhothI teno chUTakAro thato nathI. nijasvarUpa samajyA vinA jIva vibhAvapaNe pariName che ane anaMta duHkha pAme che. 'siddha bhagavAna jevo mAro AtmA che' ema jANIne sukhasvarUpI AtmAnI sanmukha thavuM te ja duHkhathI chUTIne sukhI thavAno upAya che. paraMtu ajJAnI jIvane potAnA AnaMdakaMda AtmAnI kiMmata nathI. jema bharavADane ciMtAmaNi ratnanI kiMmata na hovAthI te gAyanA gaLe bAMdhe, tema ajJAnI jIvane potAnA AnaMdakaMda AtmAnI kiMmata nathI hotI, ruci nathI hotI; tethI te viSayasukha bhogavavAmAM amUlya avasara veDaphI nAkhe che. aMtaranA svabhAvanI kiMmata - ruci AvyA vagara jIva tenI prAptino prayatna karato nathI. ajJAnIne svarUpanI ruci na hovAthI tene svarUpanI samajaNa kaThina ane duHkharUpa lAge che, tene teno kaMTALo varte che. paraMtu svarUpanI samajaNa kaThina nathI. siddha jevuM potAnuM svarUpa je jIva samajavA mAMge te avazya te svarUpa samajI zake che. potAnuM svarUpa je prApta karavA mAMge te avazya prApta karI zake che. mATe bhavya jIvoe Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 193 te arthe rucivAna thavuM joIe. jevuM siddha bhagavaMtanuM AtmasvarUpa che, tevuM ja potAnuM AtmasvarUpa che ema jo jIva samaje to sahajamAM mokSa thAya che. zrImad lakhe che ke - eka A jIva samaje to sahaja mokSa che, nahIM to anaMta upAye paNa nathI. ane te samajavuM paNa kaMI vikaTa nathI, kemake jIvanuM sahaja je svarUpa che te ja mAtra samajavuM che; ane te kaMI bIjAnA svarUpanI vAta nathI ke vakhate te gopave ke na jaNAve, tethI samajavI na bane. potAthI pote gupta rahevAnuM zI rIte banavA yogya che? paNa svapnadazAmAM jema na banavA cogya evuM potAnuM mRtyu paNa jIva jue che, tema ajJAnadazArUpa svapnarUpayoge A jIva potAne, potAnAM nahIM evAM bIjAM dravyane viSe svapaNe mAne che; ane e ja mAnyatA te saMsAra che, te ja ajJAna che, narakAdi gatino hetu te ja che, te ja janma che, maraNa che ane te ja deha che, dehanA vikAra che, te ja putra, te ja pitA, te ja zabu, te ja mitrAdi bhAva kalpanAnA hetu che, ane tenI nivRtti thaI tyAM sahaja mokSa che; ane e ja nivRttine arthe satsaMga, sapuruSAdi sAdhana kahyAM che; ane te sAdhana paNa jIva jo potAnA puruSArthane temAM gopavyA sivAya pravartAve to ja siddha che. vadhAre zuM kahIe? ATalo ja saMkSepa jIvamAM pariNAma pAme to te sarva vrata, yama, niyama, japa, yAtrA, bhakti, zAstrajJAna Adi karI chUTyo emAM kaMI saMzaya nathI.' zrImad spaSTapaNe jaNAve che ke mAtra nijasvarUpane samajavAnuM kArya ja karavAnuM che, sarva japa, tapAdi sAdhana mAtra nijasvarUpanI samajaNa thAya te arthe ja karavAnAM che. game te kriyA, japa, tapa, zAstravAMcana, dhyAnAdi dvArA A eka ja kArya karavAnuM che. jIve aneka vAra aneka kriyAo karI che, paNa AtmAnI samajaNa karI nathI; potAnA zuddha, pUrNa, siddha samAna svarUpane svIkAryuM nathI ane tethI ja tenuM kalyANa thayuM nathI. dharmanuM svarUpa yathArthapaNe samajAyuM na hovAnA kAraNe jIva satsAdhano karavA chatAM Atmahita sAdhI zakyo nathI. mukhya sAdhanA che svarUpajAgRtinI, je aMtaramAM karavAnI che. bAhya sAdhanA karavAnI jarUra che, paNa sAdhanAmAM tenuM sthAna gauNa che. dharmanA bahiraMga svarUpano ke vidhi-niSedhanA niyamono atre virodha nathI. vidhi-niSedho sArAM che, lAbhakArI paNa che, tethI pAlana karavA yogya che; paraMtu te yathArtha lakSa sahita karavAnAM che. sAdhanomAM aTakI na rahetAM, temAMthI svarUpa tarapha javAnI preraNA grahaNa karavAnI che. mukhyatA to svarUpajAgRtinI ja che. sarva dharmanA, sarva deza-kALanA jJAnIo e vAtamAM sahamata che ke sAdhanAnuM aMtima 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.436 (patrAMka-pa37) Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana lakSya karmakRta vyaktitvanuM vilopana che. jyAM sudhI karmakRta vyaktitvamAM huMpaNuM rahe che tyAM sudhI bhakti, svAdhyAya, tapa, dhyAnAdi game te karavA chatAM paNa tenI sAdhanA saphaLatAne varI zakatI nathI. jyAM sudhI potAnI trikALI sattAnuM bhAna na thAya, temAM huMpaNuM na sthapAya tyAM sudhI tenI sAdhanA niSphaLa rahe che. karmakRta vyaktitvamAM raheluM huMpaNuM maTI jatAM, potAnA trikALI zuddha svarUpamAM huMpaNuM thatAM muktino mArga khullo thaI jAya che. 'siddha bhagavAna jevuM mAruM svarUpa che ema jANatAM-mAnatAM samyajJAna-samyagdarzana thAya che ane svarUpamAM ramaNatA thatAM samyakucAritra pragaTa thAya che. vibhamAdithI rahita svarUpanI oLakhANa eTale samyajJAna, svarUpanI yathArtha niHzaMka pratIti eTale samyagdarzana ane svarUpamAM lInatA eTale sammacAritra. A samyajJAna-darzana-cAritra te ja mokSano upAya che. dehAdithI bhinna, upayogI, avinAzI evA AtmAnuM bhAna thavuM, tenI zuddha pratIti thavI ane samasta paradravyothI ane parabhAvothI bhinna arUpI, svAdhIna evA nijAtmAnA bhAnamAM rahevuM, TakavuM, sthira thavuM e ja mokSamArga che; e ja AtmAnuM siddhapaNuM pragaTa karavAno upAya che. jIva jyAre nijasvarUpane oLakhe che, zraddhe che, temAM sthira thAya che tyAre jIva potAnI siddhaparyAya pragaTAve che, mukta thAya che. AtmAnAM jJAna, zraddhA ane lInatArUpa ratnatraya vaDe AtmA baMdhanathI chUTIne mokSapada prApta kare che. Ama, svarUpanI samajaNa e mULa kArya che. AtmA pote, potAthI, potAne jANe to te siddha thAya. A kAryamAM nimittakAraNarUpe sadgurunI AjJA ane jinadazA che. A be kAraNono nirdeza zrImade A gAthAnI bIjI paMktimAM karyo che. zrImade gAthAnI bIjI paMktimAM dharma sAdhavAmAM utkRSTa nimittarUpa pratyakSa sagurunI AjJAnA ArAdhana upara tathA jinadazAno lakSa karavA upara bhAra mUkyo che. gAthAnI prathama paMkti ane bIjI paMktinuM anusaMdhAna batAvatAM DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI kahe che ke - "zrImajI, jIvomAM siddhatva che tema nirdeza karIne, bhavya jIvone saMbodhIne kahe che ke samaje, zraddhA ANo ane pachI Acaro. arthAta samyajJAna, samyagdarzana ane samyagyAritranI ArAdhanA karo to jarUra siddhi pAmI zako, paNa te mATe be zarata mUkI. pAmavAnuM tAre ja. puruSArtha paNa tAro ja. upAdAna paNa tAruM ja. te chatAM e badhAnI pAchaLa je Power che te nimittono che ane AvA suMdara kAryo mATenAM nimitto paNa evA ja UMcA, evA ja Adarza! ene jo apanAvI lo to pachI siddhi dUra nahIM hoya. tAro svaccheda ane pratibaMdha A be toDI eka to sadgurunI AjJAe varyo jA ane bIjuM jinadazAnuM yathArtha bhAna karI, jinadazA pragaTAvI le. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 basa, pachI siddhatva pragaTI cUkyuM ja samaja.'1 svarUpanI vismRti e sarva vikSepanuM kAraNa che. svarUpa sAthe cittanuM anusaMdhAna thAya to rAgAtmaka-dveSAtmaka saMskAronI jaDa ukheDI zakAya che. manane vAraMvAra svarUpa pratye jAgRta karatAM ane jAgRta rAkhatAM dazAmAM rahelI azuddhatA dUra thAya che ane svabhAvamAM rahelI zuddhatA pragaTe che, tethI svarUpAnusaMdhAna e ja eka karavA yogya kArya che. sarva dhArmika kriyAonuM prayojana paNa e ja che. svarUpAnusaMdhAna karavAmAM uttama nimitta che sadgurunI AjJA ane jinadazA. jIva jo svacchaMda ane pramAda choDI sadgurunI AjJAe varte ane sadgurue upadezelI evI jinadazAnuM satata lakSa rAkhe to samyaktva prApta karI zake ane svarUpamAM vizeSa vizeSa sthiratA sadhAtAM siddhadazAne prApta karI zake. upAdAnanuM sAmarthya tathA tene pragaTa karavAnI prakriyA samajyA pachI have siddhatvarUpa kAryanAM be nimittone vicArIe 195 'sadguru AjJA' siddhatvanI prApti mATe sadaiva-sadguru-saddharma e uttama sAdhana che. divasanA bhAgamAM sUryano prakAza badhAne prApta thAya che. rAtre jyAre sUryano prakAza na hoya tyAre dIpakanA prakAzathI prayojana pAra paDe che. tema tIrthaMkara bhagavaMtonI jyAre upasthiti na hoya tyAre sadguru mokSamArganA prakAzaka tarIke upayogI thAya che. vartamAna dukhama kALamAM sAkSAt vItarAga tIrthaMkara bhagavaMtano viraha hovAthI pratyakSa sadguru ja sarvathI mahAna upakArI che. sadguru sadevanuM svarUpa samajAve che tathA saddharmanuM rahasya batAve che, mATe sadaiva ane saddharmane sadguru tattvamAM samAvIne sadgurunuM parama mAhAtmya batAvavAmAM AvyuM che. sadgurunuM kArya, temanI preraNA, temano bodha, temanuM kauzalya ajoDa hoya che. potAnI viziSTa kunehathI teo ziSyane pragatinA paMthe AgaLa dhapAvatA jAya che. sadgurunA parama samartha avalaMbana vaDe jIva AtmasiddhirUpa dhyeyane siddha karI zake che. jIvanuM hita zAmAM che e sadguru sArI rIte jANe che ane AjJA dvArA teo tene jIva sudhI pahoMcADe che. AjJAnA yathArtha ArAdhanathI jIva potAnuM anaMtu hita sAdhe che. sadguruno bheTo thatAM, temanI AjJAnuM ekacitte ArAdhana karatAM paranuM samasta kartRtva vilIna thaI jJAtRtvamAM padArpaNa thAya che. sadgurunI AjJAne ekaniSThAe upAsatAM jIva paramapadane pAme che. zrImad lakhe che 'sudharmAsvAmI jaMbusvAmIne upadeze che ke jagata AkhAnuM jeNe darzana karyuM che, 1- DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI, 'huM AtmA chuM', bhAga-3, pR.87 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana evA mahAvIra bhagavAna, teNe Ama amane kahyuM che :- gurune AdhIna thaI vartatA evA anaMta puruSo mArga pAmIne mokSaprApta thayA. eka A sthaLe nahIM paNa sarva sthaLe ane sarva zAstramAM e ja vAta kahevAno lakSa che. ANAe dhammo ANAe tavo / AjJAnuM ArAdhana e ja dharma ane AjJAnuM ArAdhana e ja tapa. (AcArAMga sUtra) zrImade Agama tathA anubhava pramANa ApI AjJAnuM mAhAbhya ThekANe ThekANe gAyuM che ane nirapadanI prApti mATe AjJAdhIna pravartana karavAnI AtmArthIne bhalAmaNa karI che. niSThAvAna thaI sadgurunI eka paNa AjJA pALavAmAM Ave to AkhuM jIvana badalAI jAya che. A vAta eka udAharaNa vaDe spaSTa thaze. eka vyaktine tenA eka khAsa mitre eka atyaMta kalAtmaka ane suMdara phUladAnI bheTa tarIke mokalI, paraMtu sAthe evI AgrahabharI vinaMtI paNa karI ke tene pUrvAbhimukha ja rAkhavI, kAraNa ke tenuM nirmANa e rIte karavAmAM AvyuM hatuM ke te pUrvonmukha rahIne ja sarvAdhika suMdara dekhAya. te vyaktie tenA mitranI lAgaNIno Adara karyo ane hokAyaMtrathI dizA joIne te phUladAnI teNe eka Tebala upara pUrva-pazcima dizAmAM goThavI, paraMtu te oraDAnI bIjI badhI vastuo sAthe A navI goThavaNa jacI nahIM, tethI teNe oraDAmAM rahelI bIjI vastuonI dizA vagere paNa badalI nAkhI. te phUladAnI pUrvonmukha rahe, pUrvanAM kiraNothI zobhe te arthe teNe ghaNI badhI vastuo badalavI paDI. A pramANe Akho oraDo punaH Ayojita thaI gayo. te oraDAnI zobhA rahe te mATe dhIme dhIme AkhuM makAna paNa badalAtuM gayuM ane e tyAM sudhI ke makAnanI bahArano bagIco paNa A parivartanamAMthI mukta rahevA na pAmyo. tevI ja rIte saddagurunI eka AjJA paNa jo bhAvapUrvaka samyak rIte ArAdhavAmAM Ave to samagra jIvana badalAI jAya che. jIvananI dizA paNa badalAya ane dazA paNa badalAya. AjJA be prakAranI hoya che - upadezarUpa ane AdezarUpa. jyAre sadgurune vANIyoga vartato hoya che tyAre bodhadAna thatAM jijJAsu jIvane upadezarUpa AjJA prApta thAya che. upakArI saddagurue je bodha Apyo hoya, tattvanI je samajaNa ApI hoya te suziSya grahaNa-dhAraNa kare che, temaja te anusAra pravartanamAM te lAgI jAya che. vaLI, koIka dhanya paLe suziSyane sadguru AdezarUpa AjJA Ape che. sadguru ziSyanAM 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR. 260 (patrAMka-194) Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 197 doSa, bhUmikA, ruci, prakRti, saMjogo, karmodaya Adi joIne tene AjJA Ape che. teo ziSyanA roganuM nidAna karyA pachI ja tene sAravAra sUcave che, tethI tene yathArtha rIte anusaravAmAM Ave to jIva avazya rogamukta thAya che. AdezarUpa AjJA mAtra te bhoktA jIva mATe ja hoya che. eka jIva mATenuM mArgadarzana anya jIvone lAgu na paDI zake. je vastu eka jIva mATe lAbhanuM kAraNa hoya, te anyane tathArUpa bhUmikAnA abhAve nukasAnanuM kAraNa paNa thaI zake. saguru pAsethI ziSyane je AdezAtmaka AjJA maLe che e mAtra tenA ja uddhAra mATe hoya che. te AjJA traNe yoganA ekatvathI ArAdhatAM jIva potAno AtmavikAsa tvarAthI sAdhI zake che ane svarUpamAM sthita thAya che. sadgurunI AjJA vinA traNe kALamAM kalyANa thAya ja nahIM - e je samaje che, svIkAre che, tadanusAra jIvana jIve che te potAmAM samAI jAya che. sadgurunI AjJAnI AvazyakatA tathA mahattA batAvatAM zrImad lakhe che ke -- je je sAdhana A jIve pUrva kALe karyA che, te te sAdhana jJAnI puruSanI AjJAthI thayAM jaNAtAM nathI, e vAta aMdezArahita lAge che. jo ema thayuM hota to jIvane saMsAraparibhramaNa hoya nahIM. jJAnI puruSanI AjJA che te, bhavamAM javAne ADA pratibaMdha jevI che, kAraNa jene AtmArtha sivAya bIjo koI artha nathI, ane AtmArtha paNa sAdhI prArabdhavazAt jeno deha che, evA jJAnI puruSanI AjJA te phakta AtmArthamAM ja sAmA jIvane prere che; ane A jIve to pUrva kALe kaMI AtmArtha jANyo nathI; UlaTo AtmArtha vismaraNapaNe cAlyo Avyo che. te potAnI kalpanA karI sAdhana kare tethI AtmArtha na thAya, ane UlaTuM AtmArtha sAdhuM chuM evuM duSTa abhimAna utpanna thAya, ke je jIvane saMsArano mukhya hetu che. .... jIvanA pUrvakALanAM badhAM mAThAM sAdhana, kalita sAdhana maTavA apUrvajJAna sivAya bIjo koI upAya nathI, ane te apUrva vicAra vinA utpanna thavA saMbhava nathI; ane te apUrva vicAra, apUrva puruSanA ArAdhana vinA bIjA kayA prakAre jIvane prApta thAya e vicAratAM ema ja siddhAMta thAya che ke, jJAnI puruSanI AjJAnuM ArAdhana e siddhapadano sarvazreSTha upAya che; ane e vAta jyAre jIvathI manAya che, tyArathI ja bIjA doSanuM upazamavuM, nivartavuM zarU thAya che." svacchedarUpI mahAdoSanuM sevana karI jIva anAdi kALathI rakhaDyo che. huM jANuM chuM, huM samajuM chuM' evA prakAranA abhimAnathI jIve potAnI icchA pramANe pravartana karI, potAnuM khUba ahita karyuM che. huM jANuM chuM nA bhAvanA kAraNe tene jJAnInI oLakhANa thatI nathI, temanA pratye apUrva prema jAgato nathI, te jIva jJAnI pratye samarpaNabhAve DhaLato nathI ane pariNAme tenI mokSayAtrA zarU thatI nathI. te aneka 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.411-412 (patrAMka-511) Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dharmakriyAonuM sevana kare che, paraMtu te nijamatikalpanAe thatuM hovAthI te kadI paNa mokSamArga pAmI zakato nathI. AjJA vagara karelI anekavidha dhArmika kriyAothI doSa maTato nathI. jIva potAnI jAte sAdhana nakkI karIne ema vicAre ke AmAM zuM AjJA levI?' athavA to AmAM jJAnI to hA ja pADene!' to te sAdhanathI jIvanuM kalyANa na thAya. davA game teTalI guNakArI hoya, paNa anubhavI DaoNkTaranI hA vinA e nukasAnakAraka paNa banI zake; tevI ja rIte je dharmakriyA jJAnInI AjJAe kalyANanuM - muktinuM kAraNa bane, te ja dharmakriyA svamatikalpanAe akalyANanuM - baMdhananuM kAraNa paNa banI zake. jIva jo potAnI matikalpanAe dharmakriyAo karavA lAge to lAbhane badale nukasAna thavAno saMbhava vadhu rahe che. sagurunI AjJA vinA karelA zAstrAbhyAsathI paNa yathArtha lAbha thato nathI. zAstranAM kathano aneka apekSAe hoya che. tenAM gUDha rahasya, Azaya, prayojana, hetu gurugama vinA spaSTapaNe samajAvAM ati kaThina che. satuzAstramAM rahelAM akaLa, sUkSma rahasyo pratyakSa saguru pAse sugamatAthI samajI zakAya che. anAdino dRSTiviparyAsa zAstranA marma sudhI pahoMcavAmAM bAdhaka nIvaDe che. pratyakSa jJAnI guru pAsethI zAstra samajavAnI dRSTi meLavIne zAstranuM adhyayana thAya to te zAstra sAcA arthamAM upakArI thAya che. zrIgurue Apela dRSTithI, temanA pratyenI atyaMta bhaktithI, indriyanigrahapUrvaka zAstrAbhyAsa thAya to ja tenuM sArthakapaNuM che, arthAt to ja te AtmajJAnano hetu thAya che; tethI pratyakSa saddagurunI AjJAnusAra dharmapravRtti karavA yogya che. svamatithI kyAre paNa dharmanuM yathArtha svarUpa samajAtuM nathI. Ama, svacchede kriyA karavAthI jaDakriyApradhAnapaNuM ane matikalpanAe zAstrAbhyAsa karavAthI zuSkajJAnIpaNuM AvI jAya che. A banne prakAra svacchaMdanA che. sadgurunA Azraye pravartavAthI svaccheda TaLe che. sadguru jIvanA svacchaMdane oLakhe che ane teo tenA kalyANa arthe tadanusAra AjJA karI teno te doSa kaDhAve che. jo koI jIvane vyavahArano ekAMta Agraha thayo hoya, mAtra bAhya kriyAmAM teNe mokSamArga kapyo hoya ane AtmAnuM lakSa te cUkI jato hoya to tene AtmAnA zuddha svabhAvanuM bhAna karAvI, caitanyasvarUpanI daDha zraddhA karAvI teno vyavahArAbhAsa choDAve che. vaLI, koI jIvane nizcayano ekAMta Agraha thayo hoya, jJAnanI mAtra vAta karato hoya, aMtaramAM kaSAyabhAve vartato hoya, tene tyAga-vairAgyanI upayogitA samajAvI teno vidyAbhyAsa choDAve che. Ama, sarva jIvone svacchaMda TALavAmAM upakArI evI sadgurunI AjJA paramArthakAryamAM nimittakAraNa che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 199 jJAnInI AjJAthI avazya kalyANa thaze evI pratIti thAya ane jIva nizcaya kare ke mAre jJAnInI AjJAe ja vartavuM che, temaNe kaheluM sarva sammata karavuM che' to ja te mokSamArge pragati karI zake che. jJAnI pAsethI je bodha zravaNa kare, temAMthI potAne jace teTaluM mAne ane bIjI vAta na mAne to te jIve jJAnInuM kaheluM sarva sammata karyuM nathI, paNa teNe potAno svacchaMda ja poSyo che. jJAnIe mAnya kareluM sarva mAnya karavAmAM jo jIva kaze paNa potAnI matikalpanAthI svacchaMda poSe to teNe jJAnIne yathArthapaNe oLakhyA ja nathI. sadgurune je samyak lAge te potAne paNa samyak lAge to ja te yathArtha anuyAyIpaNuM che. potAnI icchA paNa rAkhavI hoya ane gurunI icchA paNa pALavI hoya, e kaMI sAcuM ziSyapaNuM nathI. jyAre potAnI icchA sAthe sadgurunI AjJA maLatI Ave tyAre AjJApAlana atyaMta utsAhathI tvarAthI thAya, paNa jyAre temanI AjJA potAnI icchAthI judI paDe tyAre vilaMba, nArAjagI, bahAnAbAjI AvI jAya e kaMI yathArtha zaraNAgati nathI. sadgurunA zaraNano yathArthapaNe svIkAra karyo tyAre ja kahevAya jyAre potAnI icchAono, Agrahono tyAga thAya. - potAnA sarva mithyAgrahone tyajI, pote kaMI jANato nathI ema potAnA ajJAnano svIkAra kare tathA svacchaMda ane pramAdathI rahita thaI, sadgurunI AjJAnuM ekaniSThAe ArAdhana karatAM jIvanuM kalyANa nizcita che. jene potAnA ajJAnanuM bhAna na hoya, tene sadgurunI AjJAnuM mAhAtmya samajAtuM nathI. je potAnA ajJAnano svIkAra na karI zake, te AjJArAdhanamAM ekaniSTha na rahI zake. paraMtu jIva e mAnavA taiyAra nathI thato ke te kaMI nathI jANato. 'huM kAMI nathI jANato' ema dRDhapaNe svIkArIne jyAre te sadgurunA caraNomAM samarpita thAya che, temanA cIMdhelA mArge AgaLa vadhe che tyAre kArya thAya che. sAco anuyAyI meM je mAnyuM e ja sAcuM' evo Agraha rAkhI, potAnI mAnyatAne yenakenaprakAre vaLagI nathI raheto. te potAno Agraha choDI sadgurunI AjJAnuM anusaraNa kare che. te to sadgurune AdhIna vartavAmAM ja AnaMda anubhavato hoya che. te sadgurune AdhIna rahevAmAM baMdhana nathI anubhavato. potAnA doSo vilaya karavAnA zuddha hetuthI je khapI jIva sadguruno saMga seve che, te to sadgurunI AjJAmAM svahitanI siddhi joto hovAthI prasanna citte AjJAnuM ArAdhana kare che. dareka AjJAmAM potAno vikAsa ja che ema dRDhapaNe samajAyuM hovAthI te AjJAnI ArAdhanA harSollAsa sahita kare che. AvA jIvanI pragati tvarAthI thAya che. potAno eka eka doSa keTalI tvarAthI ghaTI-TaLI rahyA che e joI te prasanna rahe che. tenA jIvananuM eka eka prakaraNa, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2OO 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana eka eka prasaMga, eka eka kArya, eka eka kSaNa ane eka eka zvAsa sadgurunI AjJAnusAra vyatIta thAya che. prema, zraddhA ane arpaNatApUrvaka AjJAnuM ArAdhana karatAM te sAdhanAmArge haraNaphALa bharato jAya che. jema jema jIva sadgurunAM amRta vacanonuM zravaNa kare che, pavitra samAgamamAM Ave che, AnaMdaprada paricayano lAbha le che; tema tema teno prema vikase che, zraddhA daDha thAya che ane premamUrtinI smRti vizeSapaNe ane vinA prayatna sahaja rIte rahyA kare che. jema jema sadguru pratye jIvanAM prema ane zraddhA vadhatAM jAya che, tema tema samarpaNabhAva vardhamAna thato jAya che ane AjJAmAM ekatAna thavAthI tenI jAgRti vadhatI jAya che. bAhya prasaMgo, padArtho, paricayomAM tene rasa paDato nathI. jagatanI mohinI ghaTatI jAya che ane temAM nIrasatA lAge che. indriyavilAsamAMthI tenuM mana UThatuM jAya che ane citta aMtarmukha thatuM jAya che. jema jema viSaya-kaSAya maMda paDe che, vikalpo zAMta thatA jAya che; tema tema AtmasanmukhatA vadhatI jAya che. sadgurunI AjJAbhaktinA prabhAvathI premasamAdhi (sadgurunA sukharUpa smaraNathI sahajapaNe utpanna thatI sthiratA) ane premasamAdhinA baLathI AtmasamAdhinI prAptino uttama lAbha maLe che. sadgurunA avalaMbane jIva AtmAvalaMbI thato jAya che. Ama, puSTa nimittarUpa sadgurunI AjJA jIvane svarUpArohaNa karavAno sugama ane zreSTha upAya che. jinadazA' siddhasvarUpa pragaTAvavAnA svakAryamAM bIjuM uttama nimitta che jinadazA. jinadazA eTale vItarAgadazA. ahIM 'jina' zabda sAMpradAyika arthamAM nahIM paNa tenA tAtvika arthamAM vaparAyela che. rAgAdi aMtarazatruone jItI je potAnA zuddha sahajAtmasvarUpane prApta thayelA che evA zuddha dazAvAna AtmA te jina. prastuta gAthAmAM zrImanuM kahevuM che ke sadgurunI AjJA anusAra pravartana karavuM joIe ane sadgurue upadezelI jitendriya dazA vicAravI joIe. A banne siddhaparyAya pragaTAvavAmAM uttama nimittakAraNo che. nija zuddhatA pragaTAvavA arthe jinezvara bhagavAnanI pUrNa zuddha dazA uttama nimitta che. teno artha ema thato nathI ke jinezvara bhagavAnanI zuddhatA jIvamAM Ave che. vizvavyavasthA ja evI che ke eka jIvanI zuddhatA anya jIvamAM kadI praveza karI zakatI nathI. darekanI zuddhatA svayaMnA puruSArthathI ja utpanna thAya che. vastunI AvI svataMtratA che. jinadazAnuM avalaMbana levAno hetu to e che ke jIvane nija zuddhatAno paricaya thAya. tene nija zuddhatA pragaTAvavAnI preraNA maLe. koI lakSyane AMbavuM hoya to teno sahelo rasto e che ke jeNe e lakSyane Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 201 siddha karyuM hoya evI vyaktine Adarza banAvI, enuM anukaraNa ane anusaraNa karavAmAM Ave. anukaraNa ane anusaraNa Adarza dhyeyane dRSTi samakSa rAkhavAnI pharaja pADe che, kAraNa ke jenuM anukaraNa ane anusaraNa karavuM hoya tene najara sAme rAkhyA vagara anukaraNa ane anusaraNa thaI zakatuM nathI. kuzaLa zilpI jema Adarzane niraMtara daSTi sanmukha rAkhI potAnI kalAkRti ghaDe che, tema sAdhaka paNa AdarzarUpa prabhune niraMtara dRSTi sanmukha rAkhI nijAtmasvarUpanI pUrNa kalAkRti ghaDe che. A AtmA anAdi kALathI parano paricayI hovAthI potAne pararUpa ja mAne che. tene svarUpasthita prabhunAM darzanathI vismRta thayelA nijasvarUpanuM bhAna thAya che. jinasvarUpanA ciMtanathI potAnA svarUpanI jIvane oLakhANa thAya che. potAnA svarUpane pragaTa karavAnI icchA tenAmAM jAge che. AvI tIvra icchAnA kAraNe te parapariNatimAM udAsIna banI AtmapariNati tarapha vaLe che. tethI ja AcAryazrI amRtacaMdradeve sarva siddha bhagavaMtone, siddhatvathI sAdhya evA dareka AtmAne pratijIMdasthAnIya tarIke - Adarza tarIke biradAvyA che.' jinadazA kevI hoya te sadguru dvArA samajAtAM jIvane jina bhagavAna pratye atyaMta mahimA, bahumAna, bhakti jAge che. jinadazA upara vicAra karavAthI, tenuM aMtaraMga bhAvapUrvaka ciMtavana karavAthI, huM A jina bhagavAna jevo ja anaMtaguNasaMpanna AtmA chuM' ema jina samAna potAnI svarUpa sattAne jIva oLakhe che ane te jinadazAno adhikArI bane che. A rIte bhagavAna pratye dRSTi karavAthI bhakta thavAya che ane bhagavAna jenA pratye daSTi kare che, tenA pratye daSTi karavAthI bhagavAna thavAya che; arthAt bhagavAna pratye dRSTi karavAthI bhakti jAge che, bhaktapaNe pragaTe che ane bhagavAna jenA pratye akhaMDa daSTi rAkhe che te pratye, eTale ke zuddhAtmA pratye dRSTi karatAM bhagavAna thavAya che, zubha TaLI zuddhatA pragaTe che. Ama, jinanuM svarUpa vicAratAM jIva svasvarUpanuM anusaMdhAna karI tene prApta kare che. tethI ja anaMtA jJAnIoe kahyuM 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra'nI AcAryazrI amRtacaMdradevakRta TIkA, 'Atma khyAti', mULa gAthA 1nI TIkA __ 'bhagavataH sarvasiddhAna siddhatvena sAdhyasyAtmanaH praticchandasthAnIyAn / ' sarakhAvo : gaNizrI devacaMdrajIracita, viharamAna jina stavana', zrI namiprabha bhagavAnanuM stavana, kaDI 7,8 jinasama jinasama sattA lakhI hojI, tasu prAgabhAvanI Iha; aMtara aMtara AtamatA lahI hojI, para pariNati nirIha. pratiIde pratiide jinarAjane hojI, karatAM sAdhaka bhAva; devacaMdra devacaMdra pada anubhave hojI, zuddhAtama prAgabhAva.' Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che ke sadgurunA upadezathI je jinanuM svarUpa samaje che te siddhadazA pAme che. prastuta gAthAmAM "jinadazA"no artha mAtra jinezvaranI dazA' eTalo ja thato nathI, paraMtu sarva satparuSonI jitendriyadazA athavA vItarAgadazA evo artha thAya che. pUrNa vItarAgadazA teramA guNasthAnake prApta thAya che, paraMtu cothA guNasthAnake jyAM AtmAno anubhava thAya che tyAM vItarAgadazA zarU thAya che. zrI yazovijayajI mahArAje samyagdaSTi jIvane "aMze hoya ihAM avinAzI' kahIne saMbodhyA che. pUrNa vItarAga paramAtmA nitya nirvikalpa dazAmAM hoya che. zrI sadguru vAraMvAra nirvikalpa dazAmAM pravRtta thavAnuM sAmarthya dharAve che. teo vAraMvAra svarUpamAM DUbakI lagAvI zake che. mithyAtva ane anaMtAnubaMdhI kaSAya nAza pAmyAM hovAthI temane AMzika vItarAgadazA pragaTI hoya che. suziSya A dazA pratyakSa nihALato hovAthI zrI sadgurunuM avalaMbana tene vizeSa upakArI thAya che. svarUpamAM sthira thavA mATe AtmArthIe potAnI karmakRta avasthAo sAthenuM - kSaNika paryAyo sAthenuM tAdAbhya toDIne e saghaLAM parivartanone sAkSIbhAve jovAnuM sAmarthya khIlavavAnuM hoya che. 'palaTAtI dazyaparyAyo nahIM paNa parivartanazIla evI e paryAyadhArAne jonAra aMdaSTa sthira tattva e ja huM chuM' A tathyane daDha karavAno abhyAsa kartavya che, arthAt jJAnasvarUpa evA potAnA zAzvata astitva sAthe tAdAtma sthApavAno abhyAsa karavAno hoya che. sIdhuM ja nirAkAranuM anusaMdhAna karavA karatAM sAkAranA avalaMbane nirAkAra sAthe saMbaMdha sthApavo jIvane vadhu saraLa paDe e svAbhAvika che. sadgurumAM zuddha caitanya samajI zakAya e rIte vyakta hoya che. cetanAne dazyamAM ekAkAra thatI rokIne, tatkSaNa aMtarmukha banIne, tene jJAyakamAM sthApita karavAnI prakriyAnI kSamatA jeo na dharAvatA hoya; teo sadgurumAM vyakta thayelA vItarAgasvarUpanAM smaraNa-ciMtana vaDe sAdhanAmArge tvarAthI AgaLa vadhI zake che. sadgurune dehAdi paradravya ane rAga-dveSAdi parabhAvamAMthI ahatva-mamatva TaLI gayuM che. temaNe nija nirmaLa, citUpa Atmika dravyane ja potAnuM mAnyuM che - nirdhAryuM che; temaja anaMta jJAna, darzana, sukhAdi guNone ja potAnA mAnyA che; vRtti AtmAmAM ja tallIna karI, tenA anubhavathI utpanna thatA apUrva AnaMdane prApta karyo che. AvI pragaTa AnaMdanI mUrtirUpa sadgurune cittamAM dhAraNa karavAthI, temane pragaTelA apUrva Atmika guNo jIvanA hRdayamAM sthAna pAme che. sagurunuM smaraNa, ciMtavana, bhakti, guNagrAma, sadgurumAM ja vRttinI tallInatA e sarva zuddhAtmAmAM ja tallInatA pAmavAnuM kAraNa bane che, kAraNa ke saguru zuddha AtmA ja che. saddagurune potAnA hRdayamaMdiramAM birAjamAna karanAra, temanuM dhyAna karanAra, ArAdhana karanAra mahAbhAgya mumukSu pariNAme Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 203 adbhuta arUpI niraMjana pada - siddhadazAne pAme che; mATe sadgurunuM smaraNa, bhajana, ArAdhana karavAmAM AtmArthIe sadA ullasita vIrya pravartAvavuM yogya che. jyAre koI nAnA bALakane caMdra dekhADavo hoya che tyAre ene kahevAmAM Ave che ke caMdra tarapha jo. paraMtu e jANato nathI ke caMdra kaI dizAmAM che, to e kyAM jue? tethI ene kahevAmAM Ave che ke AkAza tarapha jo. paraMtu AkAza to bahu vizALa che, cAre bAju che; e kyAM jue? tyAre caMdra kaI tarapha che te batAvavA mATe AMgaLIthI izAro karavAmAM Ave che. bALaka jo AMgaLI na jue to caMdra kaI tarapha che te jANI zake nahIM, tethI sarvaprathama AMgaLI jovI Avazyaka che, chatAM prayojanabhUta to caMdra che. AMgaLI to caMdrane dekhADavA mATe cIMdhavAmAM AvI che, tethI AMgaLI joIne, teno izAro samajIne jo te caMdra tarapha jue to te caMdrane joI zake. AMgaLI joIne caMdra tarapha dRSTi mAMDe to caMdra dekhAya. jema bALaka badhethI dRSTi haTAvI AMgaLI tarapha jue to ja caMdranI dizA pakaDAya che, tema jIva samasta jagatamAMthI upayoga kheMcI eka sadgurumAM, temanI anupama dazAmAM lagAve to ja tene bhagavAna AtmAnI dizAnuM - tenA svarUpanuM bhAna thAya che. jema AMgaLI joI, teno AdhAra laI, tenA dvArA Igita caMdra upara jyAre lakSa mAMDavAmAM Ave che tyAre caMdranAM darzana thAya che; tema sadguruno yoga pAmI, temanA zrIcaraNonA Azraye, temanI dazA dvArA samajAyela AtmasvarUpano jyAre lakSa karavAmAM Ave che tyAre svarUpanI anubhUti thAya che. siddhatvarUpa kArya sAdhavuM hoya to jIvanI dRSTi sadagurunI aMtaraMga dazA pratye hovI joIe. temanA vartananA Azaya pratye najara hovI joIe. A Azaya pakaDanAra ja sadgurune yathArthapaNe samajI zake che. jo bAhya carmacakSuthI dekhAtI AcaraNA upara ja najara rAkhavAmAM Ave to jIvane vAstavika lAbha thato nathI. buddhi jo jJAnInI bAhya AcaraNA saMbaMdhInA kadAho ane pUrvagrahone laIne dakhala karyA kare to sadgurunA aMtaHkaraNa tarapha daSTi jatI nathI ane temanI AtmadazAno anero lAbha maLato nathI. bahirdaSTi jIva jJAnInI bAhya AcaraNA viSe nakkI karI le che ke "jJAnI A pramANe varte ane A pramANe na varte.' potAnI maryAdita, apUrNa ane azuddha buddhi vaDe te jJAnInA mApadaMDa nakkI kare che. amuka amuka paristhitimAM jJAnIpuruSanI vartaNuka AvI ja hoya' evo niyama jaDapaNe bAMdhI levAnA kAraNe aneka samasyA UbhI thAya che, kyAreka to moTuM nukasAna thavAnI saMbhAvanA rahe che; tethI jJAnI mATe koI vyAkhyA na bAMdhavI joIe. jJAnInI bAhya AcaraNA koI pUrvanirdhArita niyamAvalI anusAra nathI hotI. temanI bAhya AcaraNA to temanA pUrvakarmanA udaya anusAra thatI hoya che. yaMtrapUtaLInI jema pUrvaprArabdhanA sUtrasaMcArathI temanI sarva pravRtti cAle che. temanuM Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AcaraNa hara paLe caitanyanI jAgRtipUrvaka hoya che. paLe paLe bodhapUrNa rahI karmanI nirjarA karavI e temano dharma che. temanI pratyeka caryA pAchaLa samatA, niHspRhatA, niSkAraNa karuNA ja hoya che. jJAnInA AvA aMtaraMga guNo tarapha najara hovI joIe. temanA vartanano Azaya pakaDI, temAMthI bodha grahaNa karI, jyAM jyAM je je yogya hoya, tyAM tyAM te te AcaraNa karavuM joIe. sadgurunA aMtaHkaraNa tarapha dRSTi karatAM ziSyane samajAya che ke sadguru AtmasvarUpamAM sthita che. temanI samasta cittavRttio aMtarmukha che. zarIramAM vasavA chatAM temane zarIra sAthe koI saMbaMdha nathI. teo deha chatAM videhI banI gayA che. zarIra pratye ahaM-mamapaNuM naSTa thaI gayuM hovAthI teo tenAthI para che. zatru-mitrAdi pratye temane samadarzitA varte che. temane vakhANa mIThAM nathI lAgatAM, niMdA kaDavI nathI lAgatI. teo sadA alipta rahe che. teo zAtA-azAtAthI jarA paNa vicalita thatA nathI. teo rAga-dveSarahita rahIne pUrve bAMdhelAM karmanA udayane jJAtAbhAve jANyA kare che. zAtA hoya ke azAtA, teo to potAnI AtmamastImAM ja rahe che. sadgurunI AvI vItarAgadazAnuM lakSa karI, ziSya zAtA-azAtAnA prasaMgomAM potAne utpanna thatA garva glAni, harSa-zoka, gamA-aNagamA Adi doSonI nivRtti arthe prayAsa kare che. sadgurunA guNonuM ciMtana karI te dareka paristhitino zAMta svIkAra karavAno prayatna kare che. anukULatA vakhate paNa sadguru kevA manovijayI, zAMta, gaMbhIra rahe che teno vicAra karI, ziSya zAMta bhAvane avagAhe che. puNyanA udayamAM teo kevI AzcaryakAraka udAsIna dazAmAM sthita rahe che, samapariNAma rAkhe che, garva ke gArava temanI pAse AvI zakatA nathI - teno lakSa karI, temAMthI bodha laI, baLa meLavI, ziSya zAtAnA prasaMgomAM samapariNAme rahevAnuM zakya banAve che. jema zAtAnA udaya vakhate, tema azAtAnA udaya vakhate paNa samapariNAme rahevAnuM zakya banAve che. daihika vedanA, viyoga, svajanAdinA maraNa Adi prasaMgo vakhate akathya kheda utpanna thAya che. te prasaMgomAM citta sthira rahevuM atyaMta kaThina che, AtmAne svastha rAkhavo atyaMta vikaTa che; tethI tevA pratikULa saMyogo prApta thAya tyAre svasthatApUrvaka - vairyapUrvaka tene vedavAnI zakti meLavavA mATe ziSya gurunI vItarAgadazAnuM manana kare che, jethI AtmavIrya pragaTe ane nijaguNono aMze aMze ughADa thato jAya. pratikULatA vakhate sadgurunA valaNanuM smaraNa karI te viSama prasaMgomAM TakI rahevAnuM baLa meLave che. jyAre sadguru svarUpa ramaNatAmAM magna thAya che tyAre suziSya sadgurunI sAkSAt vItarAgamudrA nIrakhIne te dazAnI adbhutatA ane apUrvatAnA salUciMtanamAM paDI jAya che. tene sadgurunI svarUpasthitadazA najare joI atyaMta pramoda thAya che. te dazA pratye Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-135 205 tenI prIti vadhatAM, huM paNa AvI Azcaryayukta dazAno adhikArI kyAre thaIza?' evI bhAvanA bhAve che ane A bhAvanA baLavAna thatAM, "mAre evI dazA prApta karavI ja che ane huM karIne ja rahIza' evI khumArI sahita ugra puruSArtha upADe che ane svarUpanI prApti kare che. sadgurunI vItarAgadazAnuM avalaMbana tene AtmasvabhAva pragaTAvavAmAM atyaMta sahAyakArI bane che. Ama, sadgurunI vItarAgadazA tathA arihaMta bhagavAnanI pUrNa vItarAgadazA, jIvanI siddhaparyAya pragaTAvavAmAM uttama nimittakAraNa che. A pramANe 'zrI Atmasiddhi zAstranI prastuta gAthAmAM zrImade dharma-ArAdhananI saMpUrNa vidhi batAvI che. zrImade sarva jIvonAM kalyANa arthe A apUrva gAthAmAM upAdAna-nimittanI saMdhirUpa mokSamArga darzita karI parama upakAra karyo che. A gAthAmAM nigraMtha pravacananI samasta dvAdazAMgIno arka che. AmAM UDuM tattvarahasya tathA arthagAMbhIrya ThAMsI ThAMsIne bharyuM che. A anupama gAthA gaMbhIra AzayavALI ane suvicAravAnane jJAnalabdhi pragaTAve evA sAmarthyathI bharapUra che. nirdoSa jinAgamonA navanItarUpa A gAthAne zAMta citte vAMcavAthI, vicAravAthI, tenA upara gaMbhIratApUrvaka vAraMvAra anuprekSA karavAthI temAM rahelAM aneka rahasya pragaTa thAya che. puruSanA ekeka vAkyamAM, ekeka zabdamAM, anaMta Agama rahyAM che ema A gAthAnA abhyAsa pachI vicArakane bhAsyA vinA rahetuM nathI. mumukSune parama bAMdhavarUpa, parama rakSakarUpa tathA paramapadane Ape evI A kalyANaprada gAthA zrImanI prajJA tathA alaukika pratibhAnuM darzana karAve che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che 'sarva jIva che siddha sama, anaMta catuSTayevaMta; mAtra karmathI Avaryo, paNa sattAe mahaMta. yathArtha sadguru maherathI, je samaje te thAya; zakti sarvanI vyaktatA, sAdi anaMta sukhadAya. upAdAna nija Atma che, zuddha dravya pariNAma; saddaguru AjJA, jinadazA, vicAra e guNadhAma. paMcAcAra vizuddhatA, kSamAdi daza vidha joya; samyakajJAna ArAdhatAM, nimitta kAraNa mAMya.' 1 1- rAjapUta bhI aMbAlAlabhAI 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 248 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 537-540) Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 136 Surfekng eh * , * od+, 4. ed (446, ei (6 hiaincch. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 136 -- gAthA 135mAM zrImade kahyuM ke sarva jIvane viSe siddha samAna sattA che, paNa jAna'] e tathya je samaje tene ja e dazA pragaTa thAya che. e dazA pragaTa thavA bhUmikA mATe sadgurunI AjJA ane jinadazA e be nimittakAraNa che. have A gAthAmAM jeo upAdAnanI mAtra vAto kare che ane nimittono apalApa kare che evA ekAMta nizcayavAdI jIvonI zuM dazA thAya che te batAvatAM zrImad kahe che - "upAdAnanuM nAma laI, e je taje nimitta; | gAthA pAme nahi siddhatvane, rahe bhrAMtimAM sthita." (136) - saddaguruAjJA Adi te AtmasAdhananAM nimitta kAraNa che, ane AtmAnAM artha jJAna darzanAdi upAdAna kAraNa che, ema zAstramAM kahyuM che; tethI upAdAnanuM nAma laI je koI te nimittane tajaze te siddhapaNAne nahIM pAme, ane bhrAMtimAM varyA karaze, kemake sAcA nimittanA niSedhArthe te upAdAnanI vyAkhyA zAstramAM kahI nathI, paNa upAdAna ajAgRta rAkhavAthI tAruM sAcAM nimitta maLyA chatAM kAma nahIM thAya, mATe sAcAM nimitta maLe te nimittane avalaMbIne upAdAna sanmukha karavuM, ane puruSArtharahita na thavuM; evo, zAstrakAre kahelI te vyAkhyAno paramArtha che. (136) - nizcayanayane ekAMte grahaNa karanArA jIvane cetavatAM zrImad kahe che ke kArya bhAvArtha -1 mAtra upAdAnathI ja thAya che ane nimittanI koI ja AvazyakatA nathI evI mAnyatAne vaza thaIne je jIva sadgurunuM tathA satsAdhananuM avalaMbana choDI de che, teno bhAMtiroga TaLI zakato nathI. je jIva upAdAnanI vAto kare che, paNa mumukSupaNuM pragaTAvavAno prayatna karato nathI, te jIva zuSkajJAnanA bojA nIce dabAI jAya che. mArgaprAptimAM sAkSAt sanimittarUpa evA saguru, temanI bhakti, temanI AjJAnuM ArAdhana ityAdi tajavAnA kAraNe; svarUpe siddha samAna hovA chatAM te jIva siddhatvane pAmI zakato nathI. te svarUpAnaMdano bhogavaTo karI zakato nathI ane huM zuddha chuM' evuM mAtra bolyA kare che, arthAt hajI te jJAnadazA pAmyo nathI ane sAdhanadazA choDI daIne potAnuM amaryAdita ahita kare che. zAstromAM upAdAnanA mahimAnI je vAta Ave che te sAcAM nimittane tajavA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana arthe kahevAmAM AvI nathI, paNa upAdAna ajAgRta rAkhavAthI sAcAM nimitta maLavA chatAM kalyANa thAya nahIM tenuM bhAna karAvavA arthe kahI che. jyAre sAcAM nimittano yoga thAya tyAre tenuM avalaMbana rahIne upAdAnanI sanmukha thavuM joIe ane puruSArtharahita na rahevuM joIe evo zAstrakAre kahelA kathanano paramArtha che. upAdAnanuM mAtra nAma laIne nimittone choDI de, satsAdhana kare nahIM to kArya thAya nahIM. A tathyane nahIM samajanArA jIvo siddhatvane pAmI zakatA nathI ane bhrAMtimAM ja rahe che, arthAt temane samyaktvanI prApti thatI nathI ane tethI teo saMsAramAM rakhaDe che. nizcayanayane ekAMte grahIne koI jIva mokSamArganI yathArtha ArAdhanAthI vaMcita na rahe te mATe A gAthA mArgadarzaka hovAthI atyaMta upakArI che. AtmakalyANarUpI kAryanI siddhi mATe AtmArthI jIva AtmapariNAmanI zuddhi vizeSArtha 1 ane AtmapuruSArthanI vRddhi karato rahe che. AtmArthI jIva svalakSI puruSArtha karato hovA chatAM paNa tene vItarAgI deva-guru-zAstrano upakArI nimittapaNe svIkAra tathA temano mahimA Adi avazya hoya che. te bhakti, satsaMga AdinuM ullAsapUrvaka ArAdhana karato hoya che. sarAga sthitimAM tene deva-guru-zAstra pratye prazasta bhAva thayA vinA raheto nathI. upAdAnanI oLakhANanI prakriyAmAM, tene batAvanArAM nimittonuM jJAna ane bahumAna AvyA vagara rahetuM nathI. 'pratyakSa yoga vinA dezanAlabdhinI prApti thatI nathI ane te vinA AtmaprApti thatI nathI' - A siddhAMtane sAdhaka jIva yathArthapaNe samaje che, tethI kuguru Adino tyAga karI, sadguru Adi nimittono svIkAra kare che ane temanuM avalaMbana laIne potAnA upAdAnanI sanmukha thAya che. kArya potAthI ja thAya che tathA kAryamAM zubha nimittonuM avalaMbana Avazyaka che' - A bane tathyane te barAbara samajato hovAthI saddaguru Adi pratye tene parama bhaktinA bhAva hoya che ane sAthe sAthe upAdAnanimittanuM saMtulana gumAvyA vinA te svalakSI puruSArtha vaDe udyamavaMta rahe che. nimitta ane upAdAnanuM saMtulana barAbara jALavI, sadgurunA Azraye, temanA mArgadarzana anusAra puruSArtha karatAM karatAM te mokSamArge AgaLa vadhe che. AtmapuruSArtha jAgRta rAkhavA mATe zAstramAM aneka ThekANe zubha nimittanuM avalaMbana grahaNa karavAnI bhalAmaNa karI che. bAramA guNasthAnakanA chellA samaya paryata zrutajJAnanuM - sadguru tathA jina bhagavAnanuM avalaMbana jarUrI che ema nirUpaNa karyuM che. zubha nimittanA AzrayathI upAdAnanI zuddhi vadhAratAM vadhAratAM jIve AgaLa vadhavuM joIe evo jinezvarano abhiprAya che. jinezvara bhagavaMtoe prarUpelo nimitta-upAdAnanI saMdhivALo mArga atyaMta spaSTa Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 211 hovA chatAM ekAMta nizcayavAdI jIva upAdAnakAraNane ja kAraNa tarIke ekAMte pakaDe che, nimittanuM koI prayojana ja nathI ema mAnI zubha nimittone taje che. zAstrono marma potAnI matikalpanAe samajI-nirdhArI, zAstranI apekSA samajyA vagara nizcayanayanAM kathano gokhIne te ema mAne-manAve che ke "AtmA pote ja potAno guru che ema zAstramAM kahyuM che, tethI koI anya vyaktine guru banAvavAnI AvazyakatA nathI', AtmakalyANa jIve jAte karavAnuM che, tethI gurunI kAMI jarUra nathI', kevaLajJAna AtmAmAM che, temAMthI ja badhuM pragaTa thaze' vagere. AvI aneka mAnyatAothI grasita thaI te sadgurunI AjJA Adi zubha nimittonuM avalaMbana choDI de che ane svacchede caDhI jaI mohadazAmAM bUDe che. zAstramAM koIka apekSAe evI vAta Ave che ke jIve aneka vAra tIrthaMkara prabhunI vANI zravaNa karI, aneka vAra tene jJAnI puruSano yoga thayo, chatAM tenuM kalyANa thayuM nahIM. AvI vAta koI ekAMte grahaNa karI ema mAne ke guru Adi nimittonI jarUra nathI, to te kevaLa ayathArtha che, svachaMdapUrNa abhiprAya che. zAstrono paramArtha samajyA vinA je jIva upAdAnanI vAto kare che ane nimittano niSedha kare che tene siddhaparyAya pragaTatI nathI. upAdAnanuM nAma laI, eTale ke upAdAnanI mahattA darzAvanArAM vAkyone mAtra dhArI rAkhI je matAthI jIva zubha nimittone taje che tenI mithyAtvadazA TaLatI nathI. upadezabodha pariNamyA pahelAM jo jIva saiddhAMtika jJAna meLave to te avaLuM pariName che. zAstro vAMcIne jIva "AtmA, AtmA' kare, paNa sadguru dvArA tenuM rahasya pAmyo na hovAthI yathArtha ArAdhananA abhAve te siddhatvane prApta karI zakato nathI ane bhrAMtimAM ja rahe che. evA jIvone cetavaNI ApatAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja kahe che ke - teha kahe "guru gaccha gItAratha, pratibadhe zuM kIje re? darzana-jJAna-carita Adariye, Ape Apa tarIke re". navi jANe te prathama aMgamAM, Adi gurukulavAso re; kahyo na te viNa caraNa vicAro, paMcAzakanaya khAso re. nitye gurukula vAse vasavuM, uttarAdhyayane bhAkhyuM re; tehane apamAne valI tehamAM, pApazramaNapaNuM rAkhyuM re. dazavaikAlika guruzuzruSA, tasa niMdA phala dAkhyA re; AvaMtimAM dvahasama saguru, munikula macchasama bhAkhyA re. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana gurudRSTi anusAre rahetAM, lahe pravAda pravAde re; e paNa artha tihAM mana dhariye, bahuguNa suguru prasAde re.1 - prabaLa nimittanA avalaMbana vinA sIdhesIdhuM svarUpazreNIe caDhavuM ati duSkara che. jemane AtmasvarUpa pragaTyuM evA jJAnIpuruSanA avalaMbanathI te zreNIe caDhavuM sugama thaI paDe che. nimittanA AlaMbana vinAnuM adhyAtmasvarUpaciMtavana to uttama adhikArI jIvo mATe che. tevI dazA AvyA pahelAM adhyAtmazAstro svamatikalpanAe vAMcI, adhyAtmasvarUpaciMtananI mAtra vAto karavAmAM aneka patanasthAno rahelAM che. tenAthI jIvane vyAmoha Upaje che. potAnI uttama AtmadazA thaI na hovA chatAM potAnI tevI dazA che evI bhrAMti Upaje che. bhaktirasanI ArdratAnA abhAve zuSkatA AvI jAya che. tenAmAM zuSkajJAnIpaNuM Upaje che, svacchaMdAcArIpaNuM utpanna thAya che athavA jJAnanA ajIrNarUpa - apariNamanarUpa unmata pralApa thAya che. tenAmAM kRtrimatA, dAMbhikatA Adi doSo Upaje che. Ama, aneka prakAranA doSo nijamatithI karelA adhyAtmaciMtanamAM saMbhave che, paNa bhagavadbhaktinA AlaMbanathI tevA koI paNa doSanI saMbhAvanA rahetI nathI ane saraLatAthI adhyAtmaguNazreNIe ArohaNa thatuM jAya che. A vAtane zrImA zabdomAM joIe 'svarUpaAkAMkSI mahAtmAoe ema jina bhagavAnanI tathA siddha bhagavAnanI upAsanA svarUpaprAptino hetu jANyo che. kSINamoha guNasthAnaparyaMta te svarUpaciMtavanA jIvane prabaLa avalaMbana che. vaLI mAtra ekaluM adhyAtmasvarUpaciMtavana jIvane vyAmoha upajAve che; ghaNA jIvone zuSkatA prApta karAve che, athavA svecchAcArIpaNuM utpanna kare che; athavA unmattapralApadazA utpanna kare che. bhagavAnanA svarUpanA dhyAnAvalaMbanathI bhaktipradhAna daSTi thAya che, ane adhyAtmadRSTi gauNa thAya che. jethI zuSkatA, svecchAcArIpaNuM ane unmattapralApatA thatAM nathI. AtmadazA baLavAna thavAthI svAbhAvika adhyAtmapradhAnatA thAya che. AtmA svAbhAvika ucca guNone bhaje che, eTale zuSkatAdi doSo utpanna thatA nathI; ane bhaktimArga pratye paNa jugupsita thatA nathI. svAbhAvika AtmadazA svarUpalInatA pAmatI jAya che.'2 jinAgamamAM jyAM jyAM vastunA svarUpanuM varNana Ave che, tyAM tyAM vastune sadA svataMtra batAvavAmAM AvI che. jagatamAM rajakaNathI mAMDIne siddha sudhInA sarva jaDa-cetana padArthone svataMtra batAvavAmAM AvyA che. A vizvamAM pratyeka dravya svAvalaMbI che. svataMtratA e pratyeka padArthano svabhAva che. svataMtratA e tenuM sahaja svarUpa che. A 1- upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, sADI traNaso gAthAnuM stavana', DhALa pa, kaDI 80-84 2- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.572 (AMka-753) Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 213 jagatamAM eka padArtha bIjA padArthanuM kazuM karI zake ema nathI. koI paNa vastu potAthI bhinna evI bIjI koI paNa vastumAM kaMI paNa karI zakatI nathI. dareka vastu satuM hovA sAthe satata pariNamanazIla paNa che. dareka vastu guNaparyAyavAna che. dareka dravyanAM, svayaMnAM potapotAnAM guNo, guNavattA, zaktio, yogyatAo hoya che tathA te dravyo potapotAnAM guNa-zaktiomAM niraMtara palaTAtAM ja rahe che. pratyeka dravya potAnA guNomAM paripUrNa che. bIjA koInA paNa hastakSepa vagara, te pratyeka samaye potAnA guNonI pUrva avasthA choDIne, navIna navIna avasthAone niraMtara karatAM karatAM anAdithI atyAra sudhI vidyamAna rahyuM che ane anaMta kALa sudhI evI rIte vidyamAna raheze. evo koI paNa samaya nathI Avato ke koI paNa dravya potAno A krama choDI de, arthAt eka samaya mATe paNa tenuM parivartana aTakI jAya. jo Ama thAya to dravyano svabhAva naSTa thaI jAya, paraMtu Ama banavuM kyAre paNa saMbhavatuM nathI. dravyanA svabhAvano kyAre paNa nAza na thaI zake. koI paNa dravyanA parivartanamAM anya dravyonA hastakSepanI koI apekSA nathI. dareka dravya potAnI paryAyano svAmI hovAthI, dareka dravyanI potAnI paryAya, dareka samaye te dravyane ja AdhIna che. tenI koI paNa paryAya bIjA koI dravyane AdhIna nathI. jyAM jIvane parAdhIna kahevAmAM Ave che tyAM teno artha ema nathI ke paradravya tene AdhIna kare che, paNa tyAM ema kahevAno Azaya che ke jIva pote paradravyane AdhIna thAya che. jIva parane AdhIna thAya che ane te paNa svataMtrapaNe thAya che. jIva svataMtrapaNe svayaM ja nimittAdhIna thaI pariNamana kare che, koI paradravya tene parAdhIna karatuM nathI. paradravyo ke tenI koI paryAya jIvane kadI paNa Azraya ApI zake nahIM, tene herAna karI zake nahIM, tene sukhI-duHkhI karI zake nahIM. paradravyanuM pariNamana koI paNa jIvane sukhI-duHkhI karI zake e mAnyatA jUThI che. tenAmAM jIvane sukha-duHkha ApavAnI che ja nahIM. paradravyanuM pariNamana e bAhya ghaTanA che. bAhya ghaTanA hovAthI jIvanI sAthe teno koI saMbaMdha nathI. bIjAnI kriyA sAthe jIvane koI saMbaMdha nathI. sukhI-duHkhI thavuM e tenI potAnI ja pasaMdagI che. jIva potAnA ja kAraNe sukhI-duHkhI thAya che. jIvanAM ajJAna, mamatva temaja UMdhI mAnyatAnA kAraNe tene sukha-duHkha prApta thAya che. saMyogI padArtho pratye jeTalo moha kare teTalo te sukhI-duHkhI thAya. saMyogI padArthonI daSTi choDIne asaMyogI jJAnasvarUpa AtmA upara dRSTi kare ane temAM ekAgratA kare to sukha-duHkha na thAya. jIva aMtaranA bhAna vaDe jAgRta rahe ane moha Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana na kare to tene sukha-du:kha na thAya, tethI paradravyanA kAraNe sukha-du:kha nathI, parapadArtha pratyeno moha ja sukha-duHkhanuM kAraNa che. jo 525dArthamAM sukha ke duHkha ApavAnI kSamatA hoya to sarva jIvone ekasarakhuM sukha ke duHkha kema thatuM nathI? jo sukha-duHkha parapadArthajanya hoya to sarvane samAna sukha ke du:kha thavuM joIe, paNa ema nathI thatuM. jene jeTalo moha hoya, tene teTaluM sukha ke duHkha thAya che. Ama, koI paNa dravya ke tenI koI paNa paryAya anya dravyane parAdhIna ke parataMtra banAvatAM nathI, kAraNa ke eka dravya bIjA dravyanuM kaMI paNa karI zake nahIM evI vastusthiti che. vastusthiti A pramANe hovAthI, sAdhaka jIva zAtA-azAtA, lAbha-alAbha, mAna-apamAna Adi prasaMgamAM 'paramAM thatAM parivartanathI AtmAne kaMI lAbha-nukasAna nathI, jaDa ane cetana banne dravya sAva svataMtra che' evA bhAnapUrvaka zAMta svIkAra karI mokSamArge AgaLa vadhe che. te cittane saMkalpa-vikalpamAM jatuM rokI, upayogane svamAM vALI potAno AtmavikAsa vegavAna banAve che. te jAgRtipUrvaka parathI potAnI bhinnatAnuM bhAna deDha karI, cittane saMkalpa-vikalpathI uttarottara adhikAdhika mukta karato jaI svamAM Tharato jAya che. sAdhaka jIva pahelAM bahAramAM pheraphAra karI sukha-zAMti meLavavA icchato hato, paraMtu jJAnI bhagavaMtonA bodha dvArA tene samajAya che ke "mArAM sukha-zAMtine bAhya parivartana sAthe koI saMbaMdha nathI', tethI te bAhya saMyogono zAMta svIkAra kare che. have te bahAramAM kaMI paNa parivartana icchato nathI. te vastu, vyakti ane paristhitino zAMta svIkAra kare che ane anyathA karavAnI AkAMkSA UThavA paNa deto nathI. tene koI paNa saMyoga pratye asvIkArano bhAva nathI jAgato. je bane che te yogya ja bane che ema svIkArI, tenA pratye phariyAdano koI paNa bhAva lAvato nathI. sAdhaka jIvane AvuM zAMta svIkAranuM valaNa hoya che. zAMta svIkAranA abhAvamAM pratikULatA vakhate phariyAda UThe che ane bahAramAM kaMIka parivartana karavAnI vRtti rahyA kare che. eka jAtanI taNAvagrasta sthiti rahe che. upayoga uttejita thaI bahAra bhame che ane kaMIka karavuM che evA kartutvabhAvamAM te rahe che. jo zAMta svIkAra thAya to phariyAda UThavAno avakAza raheto nathI, parivartananI vRtti jAgatI nathI; ane pariNAme kaMI paNa karavAnuM rahetuM nathI, mAtra jANavAnuM ja rahe che. kartA-bhoktApaNAnA vikalpo virAma pAme che ane jIva jJAtA-draSTAbhAvamAM praveza kare che. zAMta svIkAranA abhyAsathI jIva jJAyakabhAvamAM rahe che. A rIte 'paradravyathI potAne kaMI lAbha ke hAni nathI' Adi siddhAMtono prayoga rojiMdA jIvanavyavahAramAM zAMta svIkAranA abhyAsa arthe karavo joIe. prApta paristhitimAM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 215 AvAM kathanonA AdhAre zAMta svIkAra karI; sukha-duHkha, mAna-apamAna vagere dvandronI asarathI jIva potAnA cittane jeTalA aMze mukta rAkhI zake teTalA aMze nizcayanayanAM kathano tenA aMtaHkaraNamAM sthAna pAmyAM gaNAya. paraMtu vivekazUnya jIva nizcayanayanAM AvAM kathanonAM avalaMbana laIne rAga-dveSano kSaya karavAne badale, enA AdhAre jANyeajANe potAnA pramAda ane bhogopabhogano bacAva ke poSaNa karato rahe che. nizcayanayanAM kathanonI apekSA samajyA vinA nizcayanayanAM kathanonI adhUrI samajanA kAraNe te mAtra zabdone pakaDI rAkhI jIvanamAM saMyama ke niyaMtraNanI upekSA karato thaI jAya che. nizcayanayanAM vacanothI bhramita thaI, jIvanamAM saMyamane ke tenA mATenA prayatnone anAvazyaka gaNI, te sAcA sAdhanAmArgathI dUra thato jAya che. dravyasvataMtratAnA siddhAMtanI yathArtha ane gahana samajaNa vinA jIva A rIte mokSamArgathI cuta thaI jAya che, tethI te siddhAMtane tenA gahana marma sAthe samajavo jarUrI che. jinAgamamAM AtmAne svAdhIna kahyo che, eka dravya bIjA dravyane AdhIna nathI ema darzAvyuM che te dravyasvabhAvanI oLakhANa karAvavA mATe che; paNa upakArI nimittono niSedha karavAnuM to koI satzAstramAM kahyuM nathI. je jinavANImAM ema kahyuM che ke nimitta upAdAnamAM kaMI nathI karatuM, upAdAnanA kAryamAM nimitta sarvathA akartA che; te ja jinavANImAM ema paNa kahyuM ja che ke nimitta vinA upAdAnamAM kArya thatuM nathI. kArya saMpanna thatI vakhate anukULa nimitta hAjara hoya ja che. jema ke darzanamohanA upazama, kSayopazama ke kSaya vinA samyagdarzana nathI thatuM; yathAyogya nimitta vinA koI paNa vastunuM parivartana thavuM saMbhavatuM nathI. nimittavihIna koI paNa kArya vizvamAM kaze paNa jovA maLatuM nathI. yogya nimittanA saMyogamAM ja dareka vastu parivartita thAya che. AvuM jovA chatAM nimittane TALavAno, teno asvIkAra karavAno prayatna te mithyA Agraha che; tethI nimittano niSedha karavAne badale teno yathAyogya svIkAra karavA yogya che. nimittanA svIkArathI dravyasvataMtratAno siddhAMta khaMDita thato nathI, kema ke nimittanI hAjarI Avazyaka che, paNa kArya to upAdAna ja kare che, nimitta kaMI tenA upara jabaradastI karatuM nathI. 'jaDa ane cetana bane taddana svataMtra dravya che', paNa AnA uparathI ema samajavuM nahIM ke cetanadravya jaDane sahAyaka na bane ane jaDadravya cetanane sahAyaka na bane. "eka dravya bIjA dravyanuM kAMI karI zake nahIM e vAta satya che, paNa eno artha ema nathI thato ke te banne ekabIjAne madadarUpa na banI zake; teno artha che - eka dravyamAM rahelAM guNa-paryAyo palaTAIne bIjA dravyamAM jatAM nathI ane bIjA dravyamAM rahelAM guNaparyAyo palaTAIne pahelA dravyamAM AvI jatAM nathI. jaDa potAnA guNone AtmAnA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana guNo banAvI zakatuM nathI ane AtmA potAnA guNone jaDanA guNo banAvI zakato nathI. jaDa pudgalomAM sparza-rasa-gaMdha-rUpa Adi guNo che, jyAre jIvamAM jJAna-darzanacAritra Adi guNo che. jaDa pudgalo potAnAmAM rahelAM sparza, rasa, gaMdha, rUpane AtmAnA guNo karI zakatuM nathI ane AtmA potAnA jJAna, darzana, cAritra Adi guNone jaDanA guNo banAvI zakato nathI. AtmA sAthe karma ke anya pudgalano saMyoga thatAM jaDa ane cetananuM koI navA ja dravyamAM rUpAMtara thaI jatuM nathI. na Atmapradezo tenA jJAna-AnaMdAdi guNo khoI bese che ke na pudgalaparamANuo sparzarasa-gaMdha-rUpathI vihIna banI jAya che. jaDa ane cetana banne dravya paraspara potAnAM guNa-paryAyanI adalAbadalI karatAM nathI, te chatAM ekabIjAnA sahAyaka jarUra thaI zake che. vyavahAranI bhUmikAe 'e bannenA saMyoganuM kaMI pariNAma nathI' ema mAnavuM e moTI bhUla che, bhrAMti che. rojiMdA jIvanamAM evAM asaMkhya daSTAMto jovA maLe che ke jyAM be dravyanA saMyoganuM pariNAma svIkArIne vyavahAra karAya che. eka udAharaNathI A vAta spaSTa thaze. pANImAM sAkara nAkhatAM te thoDI vAramAM ogaLI jAya che. te pachI sAkaranuM juduM astitva vartAtuM nathI, paNa pANI gaLyuM lAge che. vAstavikatA e che ke jyAre sAkara pANImAM ogaLIne adRzya thaI jAya che ane pANI gaLyuM thAya che, tyAre paNa sAkaranA aNuo ane pANInA aNuo to jevA che tevA ja rahe che, bhinna ja rahe che; arthAt e bannemAM koI rAsAyaNika prakriyA thaI tenuM koI navA saMyogI dravya(saMyojana compound)mAM rUpAMtaraNa thatuM nathI. nizcayanayanI paribhASAmAM A vAta karavAmAM Ave to ema kahevAya ke pANI ane sAkara banne svataMtra padArtha che. banne potapotAnA svabhAvamAM ja rahe che. pANI upara sAkaranI koI asara thatI nathI ke na sAkara upara pANInI koI asara thAya che. pANImAM sAkara nAkho ke mIThuM nAkho, pANI to e bannethI aspRSTa ja rahe che. pANImAM sAkara bhaLe ke mIThuM bhaLe, rAsAyaNika dRSTie pANI to e bannethI aspRSTa ja rahe che. A vAta sAcI hovA chatAM rojiMdA vyavahAramAM dariyAnuM pANI sahaja bhAve koNa pIze? e ja rIte ThaMDuM pANI, UkaLatuM pANI, varALa ane barapha e bhedono paNa vyavahAramAM svIkAra thAya che, paNa rasAyaNazAstrInI dRSTie e cAramAM kazo pharaka nathI. rasAyaNazAstrIne mana e cAre H2O - pANI che. dareke darekanA aNumAM hAIDrojananAM be paramANu ane oNksijananuM eka paramANu che, tethI tAttvika dRSTie e badhAM 'pANI' ja che. te chatAM vyavahAramAM pANI, varALa ane baraphano bheda lakSamAM rAkhI, tenA upayogamAM viveka vAparavo paDe che. relveeMjina doDAvavA mATe varALa ja Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 217 joIze ane AisakrIma banAvavA mATe baraphanI ja jarUra paDaze. vastunA nizcita svarUpanI jema vastunuM vyavahAru svarUpa paNa che. zAstromAM vastunuM svarUpa bane nayathI batAvavAmAM AvyuM che. jo koI jIva eka nayane ekAMte vaLagI paDe to tene mithyAtvano doSa lAge che. zuddha nizcayanaya vastunuM vAstavika svarUpa jue che, jyAre vyavahAranaya vastunuM vyavahAru svarUpa jue che. nizcayadaSTi e vastunuM vAstava svarUpadarzana che, jyAre vyavahAradaSTi e vastunuM paradravyanA saMyoganI apekSAe kareluM darzana che. jema ke nizcayadRSTithI AtmA zuddha, buddha, mukta, asaMga, saccidAnaMda svarUpa che; to vyavahAradRSTithI saMsArI AtmA azuddha, abuddha, karmathI baddha, zarIrAdithI yukta che. nizcayanaya vastunA yathArtha svarUpanuM darzana karatuM hovAthI abhedabharzana che. jema ke kamarahita dRSTie jIvamAtra samAna che. vyavahAranaya paradravyanA saMyoga sahitanuM darzana karatuM hovAthI bhedadana che. jema ke karmayukta avasthAnI dRSTie sarva jIva asamAna che. banne dRSTi sAcI paNa che ane khoTI paNa che. potapotAnA sthAne ane potapotAnI apekSAe te sAcI che, paNa anyanA sthAne ke anyanI apekSAe nahIM. nizcayadRSTithI vyAvahArika svarUpa mithyA che. vyavahAradaSTithI nizcayasvarUpa mithyA che. nizcayanI daSTie vyavahAra asatya che, to vyavahAranI dRSTie nizcaya paNa eTalo ja asatya che. nizcayanayanI daSTie jIvanI asamAnatAno vicAra satya nathI ane vyavahAradaSTie jIvanI samAnatAno vicAra satya nathI. syAdvAra darzana to banne vicAranuM samanvayasAdhaka darzana che. banne vicAradhArAne jinazAstromAM rajU karIne eno samanvaya karavAmAM Avelo che. syAdvAdane bane naya mAnya che. te bannenuM mUlya jANe che. te jema vastunA nizcita svarUpane sAcuM mAne che, tema vastunA vyavahAru svarUpane paNa te eTaluM ja sAcuM mAne che. - jo guru ane ziSyanI dazAmAM aMtara jovAmAM Ave, zikSaka ane vidyArthI vacceno bheda svIkAravAmAM Ave, DaoNkTara ane dardI vacceno taphAvata svIkAravAmAM Ave, puruSa ane strI vacce bheda pADavAmAM Ave, mAtA ane patnI taraphanA vyavahAramAM bheda rAkhavAmAM Ave to tyAM vyavahAranayano svIkAra karavAmAM Avyo che. jo nizcayane sarvathA satya svarUpa kahevAmAM Ave ane vyavahArane sarvathA asatya kahevAmAM Ave to bhayAnaka avyavasthA UbhI thAya. jo badhA jIva samAna ja che e nizcayadaSTinuM satya ja mAtra satya hoya, puruSa-strIno bheda jo asatya ja hoya to bahmacaryanI nava vADanuM kathana jJAnIoe zA mATe karyuM? guru-ziSyano bheda jo asatya hoya to vinaya, bhakti Adine sAdhanAmAM zA mATe mukhya sthAna ApavAmAM AvyuM che? jo badhuM ja pudgala hoya to lImaDo kaDavo zA mATe lAge che ane sAkara mIThI zA mATe lAge che? bImAra Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vyaktine vaidya amuka ja auSadha zA mATe Ape che? dUdhamAM ghI tattvano svIkAra hovA chatAM roTalI upara zA mATe koI dUdha copaDatuM nathI? jagatanA vyavahAramAM je banatuM jovA maLe tene vyavahAranaya svIkAre che, tethI enA mata anusAra to AtmA upara paravastunI asara thAya che. AtmA amUrta hovA chatAM tenA upara mUrtinI asara anubhavAya che to pachI teno asvIkAra kema thaI zake? nIcenAM keTalAMka udAharaNothI A vAta spaSTa samajAze - 1) dArU Adi jaDa padArtho mANasane gAMDotura banAve che. 2) hAlatA-cAlatA mANasane jaDa evuM klorophorma sUMghADavAthI te nizcaSTa bane che ane te pachI DaoNkTaro enA zarIranA koI bhAgane cIre topaNa ene te vakhate vedanA thatI nathI. A rIte klorophorma caitanyane ghaNA aMze tirohita karI zake che. 3) jo sArI AMkhavALo ane narasI AMkhavALo cazmA pahere to anukrame padArthanA spaSTa pratibhAsamAM ekane jaDa evA cazmA pratibaMdhaka bane che, aspaSTa pratibhAsa karAve che; jyAre bIjAne spaSTa pratibhAsamAM uttejaka banI, adhikatara spaSTa pratibhAsa karAve che. A rIte jaDa evA cazmA padArthanA spaSTa pratibhAsamAM upaghAtaka bane che athavA to anugraha kare che. 4) saMsArI jIvo karmanI parataMtratA anubhave che. AtmAnA amaryAda ane akhaMDa jJAnasukhasAmarthyano anubhava temane thato nathI. AtmA anaMta jJAnano svAmI hovA chatAM, kevaLajJAna na thAya tyAM sudhI teno jJAna guNa sImita rahe che. jaDa evAM jJAnAvaraNIya karmo jJAna guNane DhAMke che. 5) teramA guNasthAnake rahela vItarAgaparamAtmAne paNa AyuSya karmano aMta na Ave tyAM sudhI kAyAmAM rahevuM paDe che. kevaLI thatAMnI sAthe ja muktapaNe siddhazilA upara birAjamAna thavAne badale te vItarAgI paramAtmAne paNa dehapramANa avagAhanAmAM ja ane te paNa jyAM deha hoya teTalA ja AkAzapradezomAM vasavuM paDe che. uparyukta sarva daSTAMto e vAtane siddha kare che ke vyavahAranI bhUmikAe AtmA upara paranI asara che. amUrta AtmA upara mUrta padArthanI thatI asarone vyavahAranaya svIkAre che. jaDa ane cetanano dUdha ane pANInI jema ekarUpa thaI javA sudhIno saMbaMdha vyavahArasiddha che, mATe e saMbaMdhane vyavahAranaya svIkAre ja che. vaLI, jaDacetananA saMbaMdhathI cetana upara jaDanI asaro paNa thatI jovA-anubhavavA maLe che ane te asarone vyavahAranaya svIkAre paNa che. jaDa-cetanano saMyoga ane enA kAraNe jaDanI AtmA upara thatI asaro vyavahArasiddha che, mATe teno svIkAra karavo ja rahyo. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 219 hA, e vAta cokkasa ke AtmA kadI jaDa banI jato nathI, tema jaDatattva kadI AtmA banI jatuM nathI. tevI ja rIte ekabIjAnA guNono kyAre paNa ekabIjAmAM saMkrama thato nathI. thAya jyAM sudhI jIvamAM svamAM pUrNapaNe TharavAnuM sAmarthya pragaTyuM nathI, tyAM sudhI tenA upara paradravyanI asara thAya che. jyAre pUrNapaNe AtmA nijasvarUpamAM sthita thAya che tyAre tenA upara paradravyanI kAMI paNa asara thatI nathI. zuddha nizcayanayathI AtmAnuM jevuM svarUpa che tevuM ja svarUpa paryAyamAM pragaTa thayA pachI tenA upara paradravyanI asara rahetI nathI. te svarUpa pragaTa na thAya tyAM sudhI paradravya AtmAnA vikAsamAM sahAyaka temaja vikAsarUMdhanamAM paNa sahAyaka thAya che. jema ke gharanA kleza, ajaMpA ane vikalpothI bharelAM vAtAvaraNa karatAM maMdiranuM divya, zAMta, pavitra vAtAvaraNa zAMtinI sAdhanAmAM viziSTa rIte sahAyaka nIvaDe che e anubhavasiddha tathya che. A rIte nimitta madadarUpa bane che. nimitta pragati karavAmAM ke pIchehaTha karavAmAM sahAya kare che e vyavahA2kathana che. vAstavamAM jIva svataMtrapaNe tene AdhIna thaI te pramANe pariName che. nimittamAM Aropa karIne vyavahArathI ema kahevAya che ke nimitte A karyuM che. jIve e samajavuM ghaTe ke paranI, arthAt nimittonI koI asara AtmA upara thatI nathI e nizcayanayanA kathanane AgaLa karI, vyavahAranayathI paNa paranI AtmA u52 koI asara nathI ema mAnI laI, jIvanamAM yama-niyama-saMyamanI upekSA karavI athavA zubhAzubha nimitto vacce pasaMdagI karavAnuM mAMDI vALavuM e AtmavikAsano mArga nathI. nizcayanayathI AtmA ane 5 vacce bhale koI paNa prakArano saMbaMdha na hoya, paNa vyavahAranI bhUmikAe AtmA u52 paradravyanI asara thAya che ane tethI vyavahAranI bhUmikAe nimittonI pasaMdagI karavAnI jarUra rahe ja che. - jyAM sudhI manojJa-amanojJa nimittothI jIvanA cittamAM gamA-aNagamAnA, harSazokanA bhAvo UThatA hoya ane jyAM sudhI te potAnI bhautika jarUriyAtonI pUrti arthe upalabdha sAmagrImAM pasaMdagInuM dhoraNa apanAvato hoya, tyAM sudhI AtmavikAsa arthe paNa prApta nimittomAM teNe pasaMdagInuM dhoraNa apanAvavuM joIe. bhojana karatI vakhate potAnI ruci mujabanAM bAhya vAtAvaraNa, sthaLa, vAnagIo vagerenI pasaMdagI jyAM sudhI jIva karato hoya, tyAM sudhI te parinimittonI potAne kaMI asara thatI nathI' e vAta te kevI rIte karI zake? parathI potAne kaMI lAbha-hAni nathI' e bhAva jo tenA aMtaHkaraNamAM dRDha thayo hoya to AvI pasaMdagIno prazna ja raheto nathI. kharekhara to te bahArathI nizcayanayanA viSayabhUta upAdAnanI vAta kare che, paNa tene aMtaramAM saMsAranI ja ruci che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jIvanI ruci ja jIvane te kAryanI preraNA Ape che. dhanopArjananI ruci hoya to jIva te pramANe pravRtti kare che. te dhanopArjanamAM sahAyaka nimittone meLavavAno prayatna kare che ane tenAM bAdhaka nimittone dUra karavAno prayatna kare che. viSayabhoganI ruci hoya to prApta dhanano upayoga karI anukULa viSayasAmagrIno saMgraha kare che ane te bhoganA AdhArabhUta zarIrane svastha rAkhavAno prayatna kare che. A prakAranA tenA puruSArtha uparathI tenI aMtaraMga rucino paricaya maLe che. have jo tenI ruci badalAya ane teno puruSArtha zAMtinI prApti tarapha vaLe, to te mATe zAMtinI prAptine anukULa evAM nimittonuM grahaNa kare che tathA pratikULa nimittono tyAga kare che. jema dhanopArjananI ruci hoya tyAre to te tadanusAra nimittonuM grahaNa-tyAga kare che, tema zAMtinI ruci jAgRta thatAM te dharmasAdhanAmAM sahAyaka nimittonuM grahaNa kare tathA temAM bAdhaka nimittono tyAga na kare te kevI rIte zakya bane? dharmanI sAcI ruci jAgI hoya to jIva te dizAmAM avazya puruSArtha kare che. te zakti anusAra mana-vacana-kAyAne dhArmika anuSThAnamAM pravRtta kare che. jIva dhanopArjananI dizAmAM nimittonuM grahaNa-tyAga karato rahe ane dharmanI dizAmAM upAdAnanI vAto karI, nimittonI pasaMdagI na kare to tene dharmanI ruci che ja nahIM ema siddha thAya che. e to tenI potAnI cAlAkI che. te mananI avaLacaMDAIne dhArmika zabdonA vAghA paherAve che. jo te sAMsArika kAryothI mukta thaI dhArmika kAryomAM yathAzakti prayatna kare to tene dharmanI sAcI ruci che ema kahI zakAya. svarUpalakSe nimittonI pasaMdagI karavAthI vikalponI nivRtti thatI jAya che. A puruSArthanA phaLa svarUpe laukika dizA taraphanI tIvra dhArA dhIre dhIre virAma pAmatI jAya che ane zAMtidizAgAmI dhArA dhIre dhIre uddIpta thatI jAya che. jIva nizcitapaNe mokSane pAtra thAya che. mATe jJAnI bhagavaMto kahe che ke jyAM sudhI bAhya nimitta anusAra potAnuM citta gamA-aNagamAnA jhUle caDatuM hoya, tyAM sudhI sAdhake AtmavikAsa arthe sAdhaka-bAdhaka nimitto vacce pasaMdagI karavI zreyaskara che. nimittonI vivekapUrvaka pasaMdagI karavAmAM tenuM hita samAyeluM che. nimittAdhIna jIve dharmabhAvanAne preraka evA saMyoga, sthAnAdinuM sevana karavuM joIe ane rAga-dveSanAM preraka nimittothI dUra rahevuM joIe. e bhUmikAe jIve svarUpAbhimukha rahevA mATe jenAthI potAne sahAya maLatI hoya evAM nimittono saMga karavA prayatnazIla rahevuM joIe ane jenAthI rAga-dveSa, vAsanA-vikAra, viSaya-kaSAya Adi jAgRta thatAM hoya tevAM nimittothI aLagA rahevA sajAga rahevuM joIe, nahIMtara nizcayanAM vacanonuM avalaMbana tene AtmavaMcanAnA vamaLamAM gothAM khavaDAvaze. zAstromAM Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 221 paNa kahyuM che ke sAdhue bhIMta upara aMkita thayelA nArInA citra tarapha najara paNa nAkhavI nahIM. jo chaThThA-sAtamA guNasthAnanA mAlika banelA sarvaviratidhara sAdhune jaDa evuM citra vicalita karI zake ema hoya to tenAthI nIcenA guNasthAnomAM nimittanA saMyoganI pasaMdagI vakhate keTalI badhI jAgRti abhipreta che! A uparathI nimittonI pasaMdagImAM sAdhake kevI cIvaTa rAkhavI joIe te samajAya tevuM che. uparanI carcAmAM jema jaDa ane cetana dravyanI svataMtratA bAbata vyavahAra ane nizcayanayathI vivaraNa karyuM, te pramANe be cetanadravyonI svataMtratA mATe paNa e pramANe ja samajavAnuM che. upAdAna e svadravya che ane nimitta e paradravya che. sAdhaka e svadravya che ane jinezvara bhagavAna ke sadguru e paradravya che. jinezvara bhagavAnane sadgurune 'paradravya'nA vibhAgamAM mUkatAM jIvane dhakko lAge che. tenAthI e vAtano svIkAra thaI zakato nathI. deva-gurune paradravya'kahetAM jANe temanuM apamAna karatA hoIe evuM lAge che. paraMtu jJAnIpuruSo samajAve che ke 'para' e kaMI apazabda nathI. e to mAtra vastusthitine spaSTa kare che. jema mAtAne parastrI gaNavA chatAM tenA pratyeno prema, vinaya, Adara ochA nathI thatA; tema deva-gurune pa2 gaNatAM temanA pratyeno vinaya, pUjyabhAvAdi paNa ghaTavA nahIM pAme. deva-gurunI gaNanA paradravyamAM thatI hovAthI, eka dravya bIjA dravyanuM kAMI karI zake nahIM e nizcayanayanA kathananA AdhAre deva-guru paNa jIvanuM kAMI karI zakatA nathI. A vAta satya che, paraMtu tenI apekSA samajyA vinA, tenI adhUrI samajanA kAraNe jIva viparIta nirdhAra karI, deva-gurunuM avalaMbana tajI, svacchaMde pravartI bhavabhramaNa vadhAre che. jene paramAtmA ke sadguru mATe bhakti nathI, tene zuddhAtmA pratye prema nathI Avato, sAdhanA aMge niSThA nathI AvatI. tenA jIvanamAM sarvatra khAlIpo ja hoya che. A sthitimAMthI mukta thavAno ekamAtra upAya e che ke svacchaMda tyajI, deva-gurunI AvazyakatA samajavAno prayatna karavo joIe. - puSTanimittarUpa prabhunuM avalaMbana AtmAne svarUpArohaNa karavAno sugama upAya che. jema dIvAnI upAsanA karatAM vATa dIvo bane che, tema AtmA paramAtmAnI upAsanA karatAM svayaM paramAtmA bane che. upAsyanI upAsanAthI upAsaka pote upAsya bane che. tethI ja zrImad lakhe che 'je svarUpajijJAsu puruSo che, te pUrNa zuddha svarUpane pAmyA che evA bhagavAnanA svarUpamAM potAnI vRtti tanmaya kare che; jethI potAnI svarUpadazA jAgRta thatI jAya che ane sarvotkRSTa yathAkhyAtacAritrane prApta thAya che. jevuM bhagavAnanuM svarUpa che, tevuM ja zuddhanayanI dRSTithI AtmAnuM svarUpa che. A AtmA ane siddha bhagavAnanA svarUpamAM Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 22 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana aupAdhika bheda che. svAbhAvika svarUpathI joIe to AtmA siddha bhagavAnanI tulya ja che. siddha bhagavAnanuM svarUpa nirAvaraNa che; ane vartamAnamAM A AtmAnuM svarUpa AvaraNasahita che, ane e ja bheda che; vastutAe bheda nathI. te AvaraNa kSINa thavAthI AtmAnuM svAbhAvika siddha svarUpa pragaTe che. ane jyAM sudhI tevuM svAbhAvika siddha svarUpa pragaTyuM nathI, tyAM sudhI svAbhAvika zuddha svarUpane pAmyA che evA siddha bhagavAnanI upAsanA kartavya che; tema ja ahaMta bhagavAnanI upAsanA paNa kartavya che, kemake te bhagavAna sayogIsiddha che. sayogarUpa prArabdhane laIne teo dehadhArI che; paNa te bhagavAna svarUpasamavasthita che. siddha bhagavAna ane temanA jJAnamAM, darzanamAM, cAritramAM ke vIryamAM kaMI paNa bheda nathI; eTale ahaMta bhagavAnanI upAsanAthI paNa A AtmA svarUpalayane pAmI zake che." - sadgurunuM avalaMbana AtmasvarUpanI prApti arthe utkRSTa nimitta che. pratyakSa sadguruno adbhuta mahimA jJAnIoe asaMdigdha zabdomAM darzAvyo che. vidyamAna sadgurunI prApti ane temanI AjJAnuM avicaLa ArAdhana e ja sarva zAstrano sAra che, sarva saMtanAM hRdayano, IzvaranA gharano marma pAmavAno mahAmArga che. sadgurunI AjJAthI ja sarva sAdhana saphaLa thAya che. nijamatikalpanAe dharmano marma nathI samajAto. pratyakSa sadguruthI ja e samajAya che. saddagurunAM darzana, vaMdana, smaraNa, dhyAna Adi bahumAnapUrvaka karavA tatpara thanAra sAdhaka zuddhAtmasvarUpane sAdhavA saphaLa bane che. sadgurunA satsaMganA sevanathI jIva AtmasvarUpamAM tanmayatA sAdhavA samartha bane che. cittavRttinuM caitanyasattAmAM joDANa te nizcaya satsaMga. te mATe caitanyasattAnuM svarUpa batAvanAra, AtmAno mahimA samajAvanAra, AtmAnubhavanI preraNA ApanAra, AtmAnubhavI puruSono samAgama karavo te vyavahAra satsaMga che. jema baraphanA saMgathI pANI zItaLa thAya che, tema sadgurunA saMgathI ziSya zAMta thato jAya che. saddagurunA saMgathI svarUparucinI utpatti-vRddhi thAya che. nizcaya satsaMganA lakSe vyavahAra satsaMga karavo joIe, arthAt zuddhAtmAnA lakSe zuddhAtmAnA anubhavI evA sadguruno samAgama karavo joIe. zuddhAtmAne pAmavAnuM najIkamAM najIkanuM sthaLa saddaguru che. zuddhAtmA sudhI pahoMcavAnuM sauthI najIkanuM dvAra sadguru ja che. sadguru dvArA jIva Atmabodha pAme che. sadgurunA yogamAM jIva sajAga thAya che ane A sajAgatA dvArA jIvano mokSamArga khUlato jAya che. vastu, vyakti ane paristhiti pratyenuM tenuM valaNa badalAya che. te anya saMsArI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.570-571 (AMka-753) Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 223 jIvothI judA ja prakAre jIvavA lAge che. tenAmAM gahana zAMti, mauna ane AnaMdanI ghaTanA ghaTita thAya che. sadguru jIva upara Avo mahad upakAra karatA hovA chatAM teo kyAre paNa parAdhInatAne protsAhana nathI ApatA. eka udAharaNa vaDe A vAta spaSTa thaze. eka yuvAna moTarabAikanA gaMbhIra akasmAtamAM jamaNo hAtha gumAvI beTho. tene lagAtAra sigAreTa pIvAnI Adata hatI, tethI haoNspiTalamAM ja tene dhUmrapAna karavAnI tIvra talapa jAgI. teNe DAbA hAthe sigAreTa moMmAM mUkI, paNa dIvAsaLI saLagAvavA to be hAthanI jarUra paDe! du:khI thaI, lAcAra najare teNe madada mATe narsa sAme joyuM. tene madadarUpa thavA mATe koI paNa vyakti dIvAsaLI saLagAvI sigAreTa upara dharata, yuvAna khuza thaI jAta, paNa te parAdhIna raheta. paraMtu A narsa vicakSaNa hatI. eNe sAcI madada karavI hatI, tethI eNe potAno jamaNo hAtha pAchaLa rAkhI, mAtra DAbA hAthanI alaga alaga AMgaLIono judI judI rIte upayoga karI dIvAsaLI saLagAvI. Ama karyA pachI te bahAra cAlI gaI. na sigAreTa saLagAvI ApI, ne tenA pratibhAva nIrakhavA UbhI rahI. mAtra garbhitapaNe samajAvI dIdhuM ke 'eka hAtha gayo to zuM thayuM? hajI tArAmAM ghaNI zakti che ja. tArA bIjA hAthane kAme lagADa ane tAruM prayojana sAdha.' jIva paNa sadguru pAse potAnI lAcArI dekhADI madada mATe yAcanA karato hoya che. karuNAvaMta sadguru ziSyane sAcI madada kare che. temaNe ziSyane parataMtra ke gulAma banAvavo nathI. teo laMgaDAnI lAkaDI banavA nathI icchatA. ema karavAthI ziSyanA pagamAM kyAre paNa baLa nahIM pragaTe. te kAyamano laMgaDo ja raheze. te haMmezAM lAkaDIno Teko laIne ja cAlaze. sadguru to icche che ke ziSya tenI potAnI dRSTi sva tarapha vALe. teo ziSyane svAvalaMbI banAvavA icchatA hoya che ane tethI temanA prayAsa paNa e ja prakAranA hoya che. kalpita pariNatithI viramavuM jIvane bahu kaThina lAge che, paraMtu sadgurunA AzrayathI tema saheje thaI zake che. saMsAragata vahAlapa, avidyAjanya bhAMtino vilaya karavA mATe sadguru bodha Ape che; zuM yogya che ane zuM ayogya che tenI samajaNa Ape che. saddagurunI upasthiti, sadgurunI zakti, sadgurunI kRpA jIvane AgaLa vadhavA mATe utsAha prere che. temanI prApti thatAM zraddhA baMdhAya che, hiMmata Ave che, puruSArthamAM vega Ave che. teo jIvane satyanA sAkSAtkAra mATe preraNA Ape che, AtmavizvAsa jagADe che, puruSArthanuM baLa vadhAre che, mArgamAM paDatAM bacAve che; ane e rIte AkhI yAtrA saraLa banAve che. sadguru jIvane dhyeya baMdhAve che, hiMmata Ape che, protsAhana Ape che, utsAhita Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kare che ane saphaLatA apAve che. teo saMsAranI aMdhArI vATa choDAvI, mokSano mArga pakaDAve che. temano Azraya grahaNa thatAM adhyAtmayAtrAnI zarUAta thAya che. sadgurunI AjJAnusAra sAdhanAnA patha upara ArUDha thatAM jIva anAdinI parighayAtrA choDI kendra taraphanI yAtrA AraMbhe che. saddagurunA Adeza anusAra pUrNapaNe vartavAnI taiyArIvALo jIva jevo che tevo rahI zakato nathI, tenAmAM krAMti thAya ja che. - saddaguruno yoga thAya eTale jIvanamAM krAMti Ave ja. jemanA saMgamAM rahIne jIva potAmAM krAMti karI zake te sadguru. sadguru eka evuM vAtAvaraNa UbhuM kare che ke jemAM rahIne jIva pote ja potAmAM krAMti sarje che. koI kuzaLa mRdaMgavAdaka suMdara rIte potAnuM mRdaMga vagADato hoya tyAre jora jorathI paDatI tenI thApaTo evuM tAlabaddha vAtAvaraNa UbhuM kare che ke jene mRdaMga vagADatAM AvaDatuM na hoya te paNa temAM saheje joDAI jAya che. tema sadgurunI bhAvamaya mudrA ane svarUpamaya dazA nihALatAM jIva paNa te bhAvamAM ArUDha thaI jAya che. eNlArma ghaDiyALane jAgRti sAthe koI sIdho saMbaMdha nathI, kAraNa ke jAgaraNa e to AMtarika ghaTanA che. eNlArma ghaDiyALa svayaM koIno hAtha pakaDIne uThADavA AvatuM nathI, paNa e potAnA avAjathI vAtAvaraNane evuM uttejita kare che ke jAgI javAya che. jene jAgavuM hoya tenA upara eno prabhAva kAryakArI nIvaDe che. ghaDiyALanI jema sadguru paNa jIvane preraNA ApI AtmajAgRtinA paMthe AgaLa dhapAve che. sadguru paNa eka evuM anukULa vAtAvaraNa UbhuM kare che ke jethI AtmakrAMtinI ghaTanA tenAmAM tvarAthI ghaTe che. potAnAM divyAtidivya vacanAmRta, mudrA ane satsamAgamathI sadguru evuM spaMdanayukta ane jIvaMta vAtAvaraNa UbhuM kare che ke sudharavuM e jIvanI adamya pyAsa banI jAya che, Atmazuddhi ane Atmasiddhi ja tenI niyati banI jAya che. sadgurunA saMgamAM je adbhuta anubhava thAya che temAM kAraNa to jIva svayaM ja che. e dazA jIva pote ja utpanna kare che. e kArya jIva pote ja kare che. jIvanA aMtaranA nirmaLa bhAva jAgRta karavA mATe temanI vidyamAnatA mAtra uddIpaka(catalyst)nuM kAma kare che. sadguru kaMI ja karatA nathI, paNa temanI vidyamAnatAnuM avalaMbana levAthI jIvanI bhAvadazAmAM parivartana Ave che. kArya temanI vidyamAnatAmAM thAya che, paNa je thAya che te potA vaDe, potAthI, potAmAM ja thAya che. sadguru koInI bhItara kaMI karatA nathI, paraMtu temanA sAnidhyamAM rahevAthI jIva svayaM aMtaramAM krAMti sarjavA samartha banI jAya che. asadguru kahe che ke "mArI zaktithI tArAmAM A thayuM.' paraMtu sadguru kahe che ke anyanI zaktino savAla ja nathI. teM tArAmAM thavA dIdhuM tethI thayuM che. ame to kAMI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 225 ja nathI karyuM. teM thavA dIdhuM che, tethI A ghaTita thayuM che. atyAra sudhI teM thavA dIdhuM na hatuM, tethI tuM aTakI rahyo hato. have teM thavA dIdhuM che, tethI tArAmAM nirmaLa bhAvo pragaTyA che.' jo jIva A tathya samaje to te zaraNAgatinA nAme zithilatA nahIM poSe, paNa puruSArtha upADI nijakArya karavAmAM tatpara banaze. tethI dRDhatApUrvaka e nirNaya karavo atyaMta Avazyaka che ke sadguru vinA nijakArya zakya nathI, paNa nijakAryano kartA jIva pote ja che. nijakAryanI siddhi arthe sadguruno Azraya meLavavo jarUrI che, paNa kartApaNAno saMbaMdha jIvanI potAnI sAthe che. nijapariNAmonI javAbadArI jIvanI potAnI che. jagatamAM sadgurunuM zaraNa ja satya che ema kahevAmAM Ave che. tenuM tAtparya evuM kadApi thatuM nathI ke teo jIvanI icchAnusAra vastu-vyakti-paristhitinuM pariNamana karI deze. saMyogonuM pariNamana to jevuM thavAnuM che tevuM ja thavAnuM che. temAM koI paNa prakAranuM parivartana, koI paNa dvArA saMbhavita nathI, sadguru dvArA paNa nahIM. ajJAnatAnA kAraNe jIva ema vicAre che ke 'jo huM khUba prArthanA karIza, khUba stuti karIza to sadguru kaMIka camatkAra karaze.' paraMtu niyamathI viparIta kAMI thatuM nathI. sadguru to te che ke jeo kAraNa-kAryanA niyamanI samaja Ape, nahIM ke temAM koI hastakSepa kare. prApta saMyogomAM parivartana lAvavA saMbaMdhInA saMkalpa-vikalpathI AkuLavyAkuLa thayela jIva jo sadguruno Azraya le temanI dazA, dezanA, AjJAnI vicAraNA kare to te AkuLatA-vyAkuLatAmAMthI avazya mukta thaI zake che. jIva sadgurunA bodhanuM anusaMdhAna kare to game tevI vikaTa samasyAkALe paNa te Artta-raudradhyAnamAMthI bacI jAya che. sadgurunA zaraNano A ja artha che. - potAnuM kArya jIve pote ja karavAnuM che. AtmajAgaraNa e eka evI prakriyA che ke je jIve jAte ja karavI paDe che. sadguru zuddhAtmA tarapha izAro kare che. temano izAro samajI cAlavAnuM to pote ja che. sadguruno yoga hoya, paNa jo puruSArtha na hoya to sadgurunI upasthiti chatAM tene koI ja lAbha nathI thato; tethI sAcA guru maLavA jeTaluM agatyanuM che, teTalo ja agatyano che potAno puruSArtha. A vAta barAbara samajI levI. eno pAko nirNaya karavo. sadgurunA sAnnidhyamAM rahIne kArya jAte ja karavAnuM che. sadgurunI upasthitimAM te kArya khUba sahelAIthI thaI jAya e vAta sAcI che, paNa karavuM to jAte ja paDaze. A to vItarAgavijJAna che. sadguru ziSyanuM kaMI karI zake nahIM, paNa sadgurunI upasthitimAM ziSya potAnAmAM ghaNuM kAma karI zake. sadguruno samAgama thatAM ja jIvanuM muktinuM kArya zarU thaI jAya che. temanuM paDakhuM sevatAM AdhyAtmika uDANanI zarUAta thAya che. A vAta eka dRSTAMta Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dvArA samajIe. eka pakSI AkAzamAM UDI rahyuM che. tenuM baccuM mALAmAM besIne tene joyA kare che. mAne UDatI joIne ene khUba AnaMda thAya che. mAnI zakti pratye ene atyaMta ahobhAva che ane mAnI siddhio mATe garva paNa! gaganamAM viharatI mAnAM jAtajAtanAM uDANa jovAnuM ene khUba game che, paNa janmathI saMkocazIla ane Darapoka hovAthI huM paNa A rIte UDuM' evI icchA ke hiMmata baccAne thatI nathI. saddaguru cidAkAzamAM UDI rahyA che. temanI svabhAvamaya utkRSTa dazAno khyAla ziSyane Ave che. paramagurunI sahajAtmasvarUpamAM thatI kelIne joI ziSyane khUba AnaMda thAya che. sadgurunA apAra sAmarthya pratye tene khUba ahobhAva che ane temanI siddhio mATe garva paNa! caitanyagaganamAM viharatA sadgurunI vividha AtmaceSTAo pakaDavAnuM tene khUba game che, paNa anAdithI potAne hIna, azakta, pAmara mAnato hovAthI huM paNa A dazA prApta karuM' evI abhilASA, sAhasavRtti ke prayogAtmaka puruSArtha ziSyamAM jAgatAM nathI. eka divasa mA baccAne potAnI sAthe AvavAnuM kahe che, UDavAnuM kahe che. baccuM gabharAI jAya che, kahe che ke "nA, nA, A to tame ja karI zako. huM kaI rIte UDuM? huM to hajI nAnuM chuM. mArI pAMkhomAM ke mArA pagamAM tAkAta ja kyAM che? tamane UMce jouM chuM ane khuza thAuM chuM. emAM ja huM to rAjI chuM.' sadguru paNa ziSyane mokSamArga upara potAnI sAthe phALa bharavAnuM kahe che, cidAkAzamAM UMce UDavAnuM AmaMtraNa Ape che. ziSya viSubdha thaI kahe che ke "nA, nA, A to ApanuM ja sAmarthya. huM to abudha ane ajJAnI, azakta ane pAmara. mAruM koI gajuM nahIM. huM kaI rIte ApanA pegaDAmAM paga nAkhuM? nathI mArAmAM AvaData, nathI mArAmAM baLa. huM to tamArI bhakti karI kRtArthatA anubhavuM chuM.' mA baccAne kahe che ke mALAmAM to phara. eTaluM to tuM karI zakene!' bacyuM pahelAM eka ja jagAe besI rahetuM hatuM, e dhIre dhIre mALAmAM pharavA lAgyuM. ene khUba sAruM lAgyuM. pachI mA ene mALAnI AjubAju pharavAnuM kahe che. pote sAthe rahI hiMmata Ape che. pachI thoDAM vRkSo sudhI pharavAnuM kahe che. sadhiyAro Ape che ke huM chuMne tArI sAthe kaMI paNa thAya to huM pakaDI laIza." mA sAthe Ave che, yuktio zIkhave che, vakhANa karatI jAya che ane e rIte eno utsAha vadhAratAM vadhAratAM eka divasa khullA AkAzamAM UDavAnuM kahe che - 'jA UDa ane AkAzano sAkSAtkAra kara." sadguru ziSyane kramazaH taiyAra karatA jAya che, mokSamArga upara AgaLa dhapAvatA jAya che. bhakti, satsaMgAdithI enI pAtratA vadhAratA jAya che. mArganAM bhayasthAna ane patanasthAnaka batAve che, rahasyo samajAve che. AtmAno mahimA jagADe che. tene preraNA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 227 Ape che, hiMmata Ape che - "kaMI paNa thAya to huM chuM tArI sAthe.' pragati thatAM ziSyanI prazaMsA kare che ane e rIte eno utsAha vadhAratAM vadhAratAM eka divasa tene AjJA Ape che ke "rUpImAM bahu pharyo, have arUpImAM UDa. jA, tArA zuddhAtmasvarUpamAM TharI jA. cidAkAzano sAkSAtkAra kara.' baccAe AkAzano sAkSAtkAra karyo. kaI rIte? mAe dhIme dhIme rUpAMtaraNa karAvyuM tethI. mA uparanI baccAnI zraddhAne mAe AtmazraddhAmAM pheravI tethI bacyuM UDI zakyuM. ziSya jJAyakadevano sAkSAtkAra karyo. kaI rIte? sadgurudeve tenAmAM rUpAMtaraNa karAvyuM tethI. saguru uparanuM zraddhAna AtmazraddhAnamAM rUpAMtarita thAya ane arUpI evA caiitanyano sAkSAtkAra karavAnI kSamatA Ave, upayoga sUkSma ane aMtarmukha banato jaI svamAM TharI jAya evA utkRSTa mArganuM sagurue dAna ApyuM tethI ziSya sva-stha thaI zakyo. sadguru te ja ke jeo kyAreka kahe ke mAro hAtha kema pakaDato nathI?' to kyAreka kahe ke "choDa mAro hAtha!' jIve tIvra AsaktithI saMsAra pakaDelo hoya tyAre teo hAtha Ape ane e hAtha eTalo mohaka, premALa, samRddha hoya ke jIva saMsAra choDavA taiyAra thaI jAya. jevo saMsAra chUTe ke teo kahe ke "kyAM sudhI vaLagyA rahevuM che? tane amAro nazo thaI gayo ane nazo to haMmezAM behozI lAve che. jema nazo vadhaze tema tuM mUcchita thato jaze. tArI zakti nirbaLatAmAM palaTAtI jaze. lAbhano avasara hAnikAraka banI jaze. tethI tane je AtmAnuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che tenI ArAdhanAmAM tatpara rahe.' Ama, kyAreka sadguru pAse Ave to kyAreka dUra jAya che. pAse Ave che jethI saMsAra dUra jAya ane pachI teo dUra jatA rahe ke jethI AtmAnI nikaTatA sadhAya. - sadguru vina nathI, kaDI che; dIvAla nathI, dvAra che. aMtamAM to hAra paNa haTI jAya che, mAtra ekaluM AkAza ja rahI jAya che. jo koI dvAra upara rAga karIne dvArano ja Agraha rAkhe to teNe dvAranuM dIvAlamAM rUpAMtara karyuM kahevAya. sadgurunA bodhathI jIva aMtaramAM na vaLe ane gurunA rAgamAM aTakI jAya to te gurune dvAra na banAvatAM dIvAla banAve che ane tethI te bahAra nIkaLavAne badale potAnuM mAthuM ja phoDe che. mATe dhyAna rAkhavuM joIe ke gurune dvAra banAvavAne badale dIvAla banAvI devAmAM na Ave. jIva svarUpasanmukha thAya emAM ja sadgurunI prasannatA hovA chatAM keTalAka jIva upAdAnalakSI sAdhanA karatA nathI, paNa nimittalakSI ja rahe che. teo sadguru pratye pramoda to vyakta kare che, paNa temane prayoga karavAnI icchA thatI nathI. teo prIti Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 28 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana pUrvaka abhyAsamAM joDAtA nathI ane tethI temanuM kArya sadhAtuM nathI. jIva jo pramoda karI, prItithI prayogamAM joDAya to ja AtmaprApti thAya che. pramodathI AgaLa vadhI te svarUpa pratye jAgRta thAya, maLela bodhane amalamAM mUkIne aMtarmukha thAya to ja kAma thAya che. eka pravAsI himAlayanA manoramya pradezamAM pharavA gayo hato. tyAMnI parvatamALAnuM adbhuta kudaratI sauMdarya joIne e ApharIna thaI gayo. enuM potAnuM gAma to dUra raNapradezamAM hatuM. tyAM e pAcho pharyo tyAre pote joyelAM manohara dazyonuM varNana karavA lAgyo. hima, zikharo, nadIo, vRkSo, ityAdinI vAto karatAM e thAkato na hato ane loko paNa e sAMbhaLatAM thAkatA na hatA. gAmanA lokoe ene vinaMtI karI, 'amAre paNa tyAM javuM che. kevI rIte jaIe te samajAvo.' pravAsIe emane mATe eka sarasa nakazo dorI Apyo. loko khuza thaI gayA. eka eka karIne nakazo hAthamAM levA lAgyA ane ahobhAvathI kalAko sudhI nihALatA rahyA. nakazo sAcavavA mATe lokoe tene suMdara kArIgarIvALI phremamAM maDhAvI dIdho. tene rAkhavA mATe pachI eka bhavya maMdira caNAvyuM. sArA muhUrtamAM pratiSThA karAvI ane tyArathI loko nakazAnuM dUrathI darzana kare che, AratI utAre che, pUjA kare che; paNa himAlayanA pradezamAM koI jatuM nathI. teo himAlayanA darzana karanAranAM darzana to kare che, paNa emanAmAMthI himAlaya javAnI preraNA letA nathI. himAlayano nakazo jue che, paNa himAlaya upara caDatA nathI. sadgurunAM vacano e AtmAmAM javAno nakazo che, tyAM javA mATenI mArgadarzikA che. loko tene jue che, paNa te mArgadarzikA batAve che tyAM jatA nathI. loko sadgurunAM vacanone pUje che, vAMce che, gAya che, pATha kare che; paNa eno amala karI AtmaprApti karatA nathI. sadgurunAM darzana karI saMtoSa mAnI le che, paNa Atmaprabhune bheTavAnuM mana karatA nathI. jema bhojana suMghavAthI peTa na bharAya, sikkAono raNako sAMbhaLavAthI khisuM na bharAya; tema sagurunAM darzana karavAmAtrathI kArya nathI saratuM. jema mAtra nakazo jovAthI kArya thatuM nathI, e to ISTa sthAne pahoMcavA mATe AgaLa vadhavA mATeno mArga sUcave che; tema mAtra darzana-pATha-carcA karI levAthI kArya nathI thatuM, paNa abudha jIvo e sthULa darzana AdimAM ja aTakI jAya che ane tethI sAcAM darzana cUkI jAya che. himAlayanA nakazAnuM darzana tyAre saphaLa gaNAya ke jyAre temAMthI preraNA laI himAlaya javAnI taiyArI karavAmAM Ave. paraMtu jo nakazAnuM darzana karI khuza thayA kare ane kaMI ja na kare to tenuM darzana nakAmuM che. pahelAM raNa joto hato, have himAlayano nakazo jue che. tevI ja rIte jIvane pahelAM strI-putrAdinAM dazya gamatAM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 229 hatAM, have sadgurunAM dRzya game che. teNe jJAnane to bahAranuM bahAra ja rAkhyuM, jJAnanI dizA na badalI. sadgurunAM darzanathI evI preraNA levI joIe ke jenA baLe upayoga aMtarmukha thaI jAya, jJAnanI dizA badalAI jAya, aMtaramAM UtarAya. Ama thAya to e darzana paramArthe kAmanuM che, nahIM to te mAtra eka zubha pravRtti thaI. dRSTi dRzyamAMthI khasI draSTA tarapha vaLe to ja paramArthaSTie kArya thayuM gaNAya. sadgurunA durlabha yogamAM aMdara jhUkavAnuM kArya tvarAthI upADavuM joIe. temanI upasthitimAM aMtaramAM vaLI javuM joIe. sadgurunI pAse AvI potAnI bhItara jhUkavuM joIe, svarUpanI pakaDa karavI joIe. upayogane aMtaramAM vALI tyAM ja TharI javuM joIe. Ama karavAmAM sadgurunI upekSA nathI thatI paNa temanI sAcI bhakti thAya che, sAcuM AjJApAlana thAya che. dRSTi parathI haTAvI svamAM sthira karavAnI sadgurunI AjJA che. nimittAdhIna daSTi choDI trikALI upAdAnamAM dRSTine joDavI joIe. Ama karavAmAM ja temanI sAcI bhakti rahI che. eka prasiddha dRSTAMtathI A vAta samajIe. guru droNe so kaurava tathA pAMca pAMDava rAjakumArone dhanurvidyA zIkhavI hatI. vidyAdAnanuM phaLa jovA temaNe eka kasoTI yojI. dUranA eka jhADa upara mATInuM pakSI mUkI tenI AMkhanI kIkI vIMdhavAnuM rAjakumArone kahevAmAM AvyuM. eka pachI eka rAjakumAra AvavA mAMDyA. dhanuSa upara bANa caDhAve, eTale guru droNa te darekane aTakAvIne pUchatA ke vatsa, tane zuM dekhAya che?' koIe kahyuM ke cAre taraphanuM badhuM dekhAya che, to koIe kahyuM ke nikaTa UbhelA bhAIo dekhAya che. koIne gurunA caraNa, koIne gurunI mudrA, koIne jhADa, koIne DALI, to koIne pakSI dekhAtAM hatAM. Ama, alaga alaga javAba guru droNane maLatA gayA ane guru te darekane ema ne ema pAchA mokalatA gayA. aMte arjuna Avyo. teNe uttara Apyo ke mane mAtra pakSInI kIkI dekhAya che. tene bANa calAvavAnI rajA maLI. teNe kIkI vIMdhI ane kasoTImAM uttIrNa thayo. droNAcArya duryodhana AdinA paNa guru hatA, chatAM temane khyAti arjunanA guru tarIke maLI, kAraNa ke arjune temaNe batAvelA lakSya tarapha dRSTi karI hatI. gurue batAvela mArga upara cAlIne e lakSyanI prApti karavI ke je lakSyanI prAptino gurue nirdeza karyo hoya. te tarapha puruSArthane vALavAmAM ja sadgurunuM sAcuM sanmAna che, emAM temanI raMcamAtra paNa upekSA thatI nathI. jIve sadgurunA upadeza dvArA vikalpAtmaka kSayopazamazAnamAM zuddhAtmAno tattvano nirNaya karavo joIe. vAraMvAra temanuM paDakhuM sevI, upayogane badhAM nimittothI haTAvI, upayogane dhruva upAdAnanI sanmukha karavAno niraMtara niyamita abhyAsa karavo joIe; to koI dhanya paLe sarva vikalpo chUTI jaze ane zuddhAtmAnI prApti thaze. zuddhAtmAmAM sthira thavAnA prayatna te ja sAcI bhakti che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23) zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Ama, sadguru kazuM ja nahIM karatA hovA chatAM jIva upara anaMta upakAra kare che. svarUpa prAptirUpa kAryanI siddhinuM kAraNa AtmA pote che, paNa sadguru enA puSTa nimitta che. javAbadAra kAraNa to upAdAna che, nimitta nathI; paraMtu nimitta sahAyaka avazya bane che. jIva to sadaiva vidyamAna che, tenuM upAdAna paNa sarvadA vidyamAna che, paraMtu saddagururUpI nimitta vinA tene zAMtino, AnaMdano, aMtarmukhatAno anubhava thato nathI. tethI svanI upalabdhi mATe vidyamAna svAnubhavI mahAtmAnI AvazyakatA samajI zakAya evI che. anaMtuM hita sAdhavAnI A yAtrAmAM sadgurunI prApti atyaMta Avazyaka che. upAdAna-nimittanuM sAcuM svarUpa samajAtAM saddagurunuM svarUpa, temanI bhaktinuM svarUpa ane te bhaktinA phaLanuM svarUpa yathArthapaNe samajAya che. yathArtha samajaNathI yathArtha puruSArtha UpaDe che. 'eka dravya bIjA dravyanuM kAMI karI zake nahIM, arthAt nimitta upAdAnanuM kAMI karI zake nahIM' ane 'nimitta vinA upAdAna nirbaLa che' A bane tathyane samajavA mATe eka sacoTa daSTAMta che. eka vakhata eka sAdhu eka khAlI TAMkA pAse beThA hatA. temAM paDeluM jIvaDuM bahAra nIkaLavA mathAmaNa karI rahyuM hatuM. TAMkAnI sIdhI dIvAla upara e thoDuM caDhatuM ke pAchuM nIce gabaDI paDatuM. sAdhue joyuM ke nIce paDyA pachI e jIvaDuM pharI upara caDavA prayatna kare che, paNa thoDuM UMce gayA pachI e pAchuM nIce paDI jAya che. ghaNI vAra A krama cAlato rahyo. enI A mathAmaNa joIne sAdhune enI dayA AvI. sAdhue UThIne eka lAkaDI lIdhI ane ene TAMkAmAM dIvAlane Teke trAMsI mUkI dIdhI. jarA vAramAM peluM jIvaDuM lAkaDI upara thaIne saDasaDATa TAMkAnI bahAra AvI gayuM. e enA puruSArtha vaDe bahAra nIkaLyuM ke sAdhue mUkelI lAkaDInA sahAre? jo sAdhue lAkaDI na mUkI hota to? ane lAkaDI mUkyA pachI jIvaDAe eno sahAro na lIdho hota to? TAMkAmAMthI e bahAra nIkaLI zakyuM emAM upAdAna ane nimittanI saMdhi spaSTa jaNAya che. nimitte jIvaDAne bahAra kADhavA mATe koI puruSArtha karyo na hato, puruSArtha to e jIvaDAno ja hato; chatAM paNa nimitta vinA te bahAra nIkaLI paNa zakyuM na hota. Ama viruddha lAgatAM be tathyono A daSTAMta aviruddha nirNaya Ape che. eka paNa pakSano anAdara te mithyA nirNayanuM kAraNa che. zrI manoharalAlajI varNajI upAdAna-nimittanA aviruddha nirNaya bAbata lakhe che - 'nimitta upAdAnamAM kaMI karatuM nathI. A svarUpa (sva dravya, kSetra, kAla ane bhAva)nI apekSAe nirNaya che. nimitta sAnidhya vinA upAdAnamAM vikAra pariNamana thaI zakatuM nathI. A viSamakAryanI vidhinI apekSAe nirNaya che. banne nirNaya aviruddha nirNaya che. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 nimitta nimittamAM upasthita che. upAdAna potAmAM pariName che. A vastu svAtaMtryano nirNaya che. jyAre nimitta sAnidhya hoya che tyAre upAdAnamAM tadanukuLa svapariNati pratiphalita thAya che. A nimitta naimittika yogano nirNaya che. vastusvAtaMtrya ane nimitta naimittika yoga banneya ekasAthe hoya che. banne nirNaya aviruddha nirNaya che. gAthA-136 nimittanuM sAnidhya na hotAM naimittikanuM pariNamana thatuM nathI A tathya che tema upAdAnanI yogyatA na hovAthI tevuM pariNamana thatuM nathI te paNa tathya che. banne aviruddha nirNaya che. anukULa kriyA samaveta nimittanA sAnidhyamAM ja yogya upAdAna vikArarUpa pariNata bane che eTale ke vikAra nimitta sAnidhyanuM pratiphalana che. A eka tathya che. vaLI nimitta sAnidhyamAM ja upAdAna potAnI pariNatimAM vikArarUpa pariName che, nimittanI pariNatithI A vikArarUpa nathI pariNamatuM eTale ke vikAra upAdAnano ja A prakArano prabhAva che. A paNa tathya che. banne aviruddha nirNaya che.'1 koI paNa eka kAraNathI kAryanI siddhi thavI kadApi saMbhavatI nathI. kAryamAtramAM ekaluM upAdAnakAraNa jema kAryasAdhaka nathI, tema ekaluM nimittakAraNa paNa kAryasAdhaka nathI. jainazAsananA vyavahAra-nizcayarUpa ubhaya naya judA judA kAraNanI mukhyatA upara bhAra mUke che. nizcayanaya upAdAnakAraNanI mukhyatA batAve che, jyAre vyavahAranaya nimittakAraNanI mukhyatA batAve che. jo ekamAtra upAdAnane ja kAraNa tarIke oLakhAvI, nimittanI kAraNatAne uDADavAmAM Ave to nizcayanaya nizcayAbhAsa bane che; ane jo mAtra nimittane ja kAraNa mAnI, upAdAnane kAraNa tarIke uDADavAmAM Ave to vyavahAranaya vyavahArAbhAsa bane che. jema mANasane cAlavuM hoya to banne paga joIe, tema koI paNa kArya mATe upAdAnakAraNa tathA nimittakAraNanI saMdhi Avazyaka che. bIjAM kAryonI jema muktirUpI kAryamAM paNa upAdAna ane nimitta e banne kAraNonI saMdhi avazya hoya che. vastusthiti atyaMta spaSTa hovA chatAM ekAMta nizcayavAdI upAdAnane ja kAryanuM kAraNa mAne che ane nimittanI kAraNatA svIkArato nathI. te kAryamAM mAtra upAdAnanI ja kAraNatA svIkArI nimittano niSedha kare che. tene potAnA matanI sAcavaNIno rasa hoya che, tethI te potAnA matane sAco TheravavA Agraha kare che. AgrahanA kAraNe tene satyamAM rasa raheto nathI. AgrahanA kAraNe tenA ciMtananI dizA viparIta hoya che ane 1- zrI manoharalAlajI varSI, 'sahajAnaMda'kRta, 'aviruddha nirNaya' (anuvAdaka ba. kapilabhAI talakacaMda koTaDiyA) pR.2,3,4,6, noMdha 5,6,13,18 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tethI te satyane joI zakato nathI, jovA mAMgato nathI. potAnI vAta siddha karavA te vividha dalIlo kare che. ekAMta nizcayavAdIo potAnA matanA samarthanamAM je dalIlo rajU kare che temAMnI keTalIka dalIlo tenA samAdhAna sAthe nIce pramANe che - dalIla - 1 - je kAryasiddhi thAya che te potAnA upAdAnanI yogyatAthI ja thAya che. temAM nimittanI koI AvazyakatA nathI. jema ke - (i) laMgaDo cAle che te potAnI yogyatAthI cAle che. jo lAkaDInA kAraNe calAtuM hoya to maDadAM paNa lAkaDIthI cAlavAM joIe, paraMtu maDadAMmAM cAlavAnI yogyatA nathI, tethI te cAlatAM nathI. (ii) bALaka lakhatAM zIkhe che te lakhavAnI potAnI zaktithI zIkhe che. jo zikSakanA kAraNe ja lakhatAM zIkhI zakAtuM hoya to zikSakanA zIkhavavAthI pADAne paNa ekaDo AvaDavo joIe. samAdhAna - 1 kAryasiddhi mATe upAdAnanI AvazyakatA to che ja, paNa sAthe yogya nimittanI paNa AvazyakatA che. jema ke - (i) laMgaDAmAM cAlavAnI yogyatA che, tethI lAkaDIno sahAro maLavAthI te cAlI zake che. laMgaDo lAkaDI vagara cAlI na zake, mATe lAkaDIrUpa nimittanI paNa AvazyakatA che. (ii) bALaka potAnI zaktithI lakhatAM zIkhe che, paNa zikSaka na hoya to lakhatAM kevI rIte zIkhe? zikSaka hoya to lakhatAM AvaDe, mATe zikSakarUpa nimittanI paNa AvazyakatA che. Ama, upAdAna ane nimittanI saMdhithI kAryasiddhi thAya che. dalIla - 2 jo sUrya, caMdra, maNi, dIpakathI dekhAtuM hoya to aMdha pAse te badhuM mUkatAM aMdha dekhato thavo joIe; paNa sUrya vagere badhuM hovA chatAM AMdhaLAne dekhAtuM nathI. tenAmAM jovAnI zakti nathI, tethI te joI zakato nathI. tevI ja rIte samyagdarzana, samyajJAna vagere AtmAnA guNo koI saMyogathI pragaTatA nathI, paNa AtmasvabhAvanA Azraye ja 1- dalIlamAM ekAMta nizcayavAdInI, arthAt jeo mAtra upAdAnanI ja kAraNatA svIkAre che, temanI mAnyatA darzAvI che. samAdhAnamAM jinamata darzAvyo che, je upAdAna-nimittanI saMdhine svIkAre che. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 233 te pragaTe che. jyAM AtmA svayaM puruSArtha vaDe samyagdarzanAdi rUpe pariName che, tyAM tene koI nimitta rokanAra ke madadagAra nathI, mATe nimittanI kAMI ja jarUra nathI. samAdhAna - 2 jovA mATe jema AMkhanI jarUra che, tema prakAzarUpa nimittanI paNa jarUra che. sUrya, caMdra, maNi, dIpaka AdinA prakAzanuM nimitta hoya to ja AMkha joI zake che. upAdAna ja jo jovAnuM kAma karatuM hoya to aMdhArAmAM kema joI zakAtuM nathI? te vakhate jovAnI zakti kema kAma karatI nathI? mATe prakAzarUpI nimitta vinA joI zakAya nahIM. tema samyagdarzanAdi AtmasvabhAvanA Azraye pragaTe che, paNa tene pragaTavA mATe yogya nimittanI AvazyakatA rahe che, tethI nimittano niSedha karavo yogya nathI. Ama, upAdAna ane nimittanI saMdhithI kAryasiddhi thAya che. dalIla - 3 nimittanA abhAve muktino abhAva nathI, paraMtu upAdAnanI jAgRtinA abhAve muktino abhAva che. nimitta utkRSTa hoya chatAM upAdAna sulaTAya nahIM to kArya thAya nahIM. anaMtI vAra manuSyadeha, AryakSetra, uttama kuLa, pAMca indriyonI pUrNatA, nIrogI zarIra, bhagavAnanI - sadgurunI sAkSAt hAjarI vagere nimitta maLyAM chatAM upAdAna pote sulaTAyuM nahIM, tethI mokSaprApti thaI nahIM. sudeva, suguru, suzAstrarUpa nimitto A jIvane anaMtI vAra maLyAM paNa jIva (upAdAna) pote palaTAyo nahIM, tethI ja te saMsAramAM bhaTake che. anaMtI vAra pUjApATha, dIkSA vagere dhArmika pravRtti karI, paNa svarUpa na samajyo tethI dharma na thayo. jo deva-guru kalyANa karatA hota to jIva sAkSAt trilokInAtha pAse anaMtI vAra gayo chatAM kema kalyANa thayuM nahIM? pote jo savaLo puruSArtha kare to AtmAnI paramAtmadazA pote ja potAmAMthI pragaTa karI zake che, temAM koI nimitta madadarUpa thaI zakatuM nathI. samAdhAna - 3 kalyANa thavA mATe upAdAnanI jAgRtinI AvazyakatA to che ja, paraMtu te sAthe uttama nimittonI paNa AvazyakatA che. jo upAdAnanI jAgRtithI ja mukti thatI hoya to upAdAna to badhA jIvomAM che, to pachI temanI muktine rokanAra koNa che? kema sarva jIva mukta thatA nathI? badhA jIvomAM anaMta zaktio paDI che, paNa te zakti pragaTa thavA arthe manuSyabhava, AryakSetra, uttama kuLa, pAMca indriyonI pUrNatA, nIrogI zarIra, jinezvara bhagavAna, sadguru Adi nimittonA yoganI AvazyakatA che. upAdAna palaTAyA vinA sudevAdi nimittono yoga thayo chatAM kalyANa na thayuM, paNa tethI kAMI Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana utkRSTa nimittonI jarUra nathI ema kahI zakAya nahIM. kudeva, kuguru, kuzAstrathI bhavapAra thavAtuM nathI. bhavapAra thavA mATe sudeva-suguru-suzAstranI AvazyakatA che ja. Ama, upAdAna ane nimittanI saMdhithI kAryasiddhi thAya che. dalIla 4 jo upAdAna jAgRta thAya to dharma thAya. jo jIva potAnI jJAnazaktithI na samaje to tene dharma thAya nahIM. AMkhathI jo dharma thato hoya to moTI AMkhavALA pADA pAse zAstra mUkavAthI tene paNa dharma thavo joIe. sArAM nimitta hovA chatAM te kema nathI samajato? AMkha-kAna sArAM hoya chatAM ajJAnabhAve tIvra rAga-dveSa karI jIva sAtamI narake jAya che. eka dravya bIjA dravyanI avasthA roke che athavA ekabIjAne madada kare che e vAta asatya che. AMkha-kAnathI jIvane sAcI samajaNa thatI nathI. jo kAna vagerethI samajaNa thatI hoya to jene jene te nimitto maLe te badhAne samajaNa thavI joIe, paraMtu ema thatuM nathI; mATe mokSa-saMsAra, jJAna-ajJAna, sukha-du:kha e badhuM upAdAnathI ja thAya che. parathI koI paNa prakAre lAbha-nukasAna thatAM nathI. samAdhAna - dalIla 5 4 jIvane jJAnazaktithI dharma thAya che e vAta barAbara che, paNa te jJAnazaktino upayoga ka2vA mATe indriyarUpa nimittanI AvazyakatA che. AMkhothI bhagavAnanAM darzana zAstravAMcana thaI zake, kAnathI upadeza sAMbhaLI zakAya. AMkha hovA chatAM pADo zAstranuM jJAna laI zakato nathI, paNa tethI kAMI nimittano niSedha na karI zakAya; kAraNa ke ekendriya jIvane upAdAna che to pachI te zAstranuM jJAna zA mATe pAmI zakato nathI? tene indriya vagere sAmagrI maLI nathI, mATe zAstrajJAna pAmato nathI. A rIte indriyAdi sAmagrIno yoga teno sadupayoga ane upAdAnanI jAgRti banne hoya to jIva mukta thAya. Ama, upAdAna ane nimittanI saMdhithI kAryasiddhi thAya che. - - deva-guru-zAstra, paMca mahAvrata, e badhAM nimittonA lakSe to jIvane rAga thAya che, vikalpa thAya che. jyAre jIva e badhAM nimittonuM lakSa choDIne, tatsaMbaMdhI vikalpo choDIne potAnA akhaMDa AnaMdasvarUpI AtmAnI bhAvanA karIne samyagdarzana-jJAnapUrvaka aMtaramAM sthiratA kare che tyAre ja te mukti pAme che. mATe nimittonuM avalaMbana levA yogya nathI. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 235 samAdhAna - 5 upAdAnane lakSe mukti pragaTe che e vAta satya che, paNa upAdAnalakSI thavA mATe paNa zubha nimittonI AvazyakatA rahe ja che. jo jIvane saguru Adi pratye vinaya, bahumAna vagere zubha bhAva na hoya to tene svarUpalakSa thato nathI. eka mANase TikiTo coMTADeluM pArsala posTaoNphisanA karmacArIne bahAragAma mokalavA mATe ApyuM. karmacArIe vajana karI kahyuM ke pArsalanuM vajana vadhAre che, tethI ATalI TikiTa paryApta nathI, vadhu lagADo. te mANasa karmacArIne ema kaheto nathI ke pArsala Ama paNa vajanadAra che, tethI TikiTa ja kADhI nAMkhavI joIe, enA badale tame vaLI vadhu TikiTa lagADavAnI vAta karo cho! tene eTalI samaja che ke TikiTanuM vajana gaNatarImAM levAnuM ja na hoya. pArsala mokalavuM hoya to jarUrI TikiTa coMTADavI ja joIe, nahIM to pArsala tenA yathArtha sthAne pahoMcaze ja nahIM. tema jIvanuM upayogarUpI pArsala Ama paNa azubha bhAvonA kAraNe vajanadAra ja che. jo te sadgurunI bhaktirUpa TikiTo lagADavAno niSedha kare to e pArsala yathArtha sthAne - svasvarUpamAM pahoMcI zakaze ja nahIM. jyAM sudhI jIvanI pUrNa nirmaLa pavitra dazA na pragaTe tyAM sudhI zubha nimittonuM avalaMbana choDavA yogya nathI. kArya pUrNa thayA pachI avalaMbananI AvazyakatA rahetI na hovAthI te to saheje chUTI jAya che. Ama, upAdAna ane nimittanI saMdhithI kAryasiddhi thAya che. dalIla - 6 hiMsAdimAM jeno upayoga hoya te ja narakamAM jAya che. bhAvamuni kadApi narakamAM jatA nathI. koI vAra temanA paga nIce koI jIva AvI javAthI kadAca te jIva marI jAya topaNa bhAva muni kadI narakamAM jatA nathI, kema ke temane hiMsaka pariNAma hotAM nathI. jIvane parajIvanI hiMsA sAthe azubha bhAva hoya to ja te narake jAya che, kAMI hiMsAnI kriyA thavAmAtrathI narake javuM paDatuM nathI. mATe nimitta jIvanAM puNya-pApamAM kAMI karatuM nathI. samAdhAna - 6, azubha pariNAma dvArA hiMsAdi pApa thAya che, paNa te hiMsAdi pApa mATe nimittanI AvazyakatA paNa rahe che. hiMsAdi pAMca pApa mATe nimittanI paNa jarUra che. hiMsAmAM parajIvanuM nimitta, asatyamAM bhASAnuM nimitta, corImAM vastunuM nimitta, abrahmacaryamAM zarIranuM nimitta, parigrahamAM dravyanuM nimitta; e badhAmAM nimittonI jarUra paDe che. nimitta vinA pApa thaI zakatuM nathI. bhAvamunine hiMsAnAM pariNAma na Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hovAthI temane narakamAM javuM paDe evuM pApa thatuM nathI, paNa kAyAthI je hiMsA thAya che; teTalA pramANamAM karmabaMdha temane avazya thAya che. Ama, upAdAna ane nimittanI saMdhithI kAryasiddhi thAya che. dalIla - 7 vikAra bhale AtmAnA svabhAvamAMthI Avato nathI, paraMtu vikAranI utpatti to AtmAnI ja avasthAmAM thAya che. jIva jyAre svarUpane bhUle che tyAre te pote ja vikAra kare che, koI paradravya tene vikAra karAvatuM nathI. AtmA nimittanA kAraNe vikAra kare che te vAta barAbara nathI. sAme nimitta ekanuM eka hovA chatAM upAdAnane kAraNe pariNAmamAM pharaka paDe che. udAharaNa tarIke - eka vezyA rastA vacce marelI paDI hatI. tenA mRtadehane joIne sAdhu, cora, kAmIpuruSa ane kUtarAne judA judA bhAva AvyA. sAdhune evo vicAra Avyo ke "aho! Avo manuSya avatAra pAmIne paNa AtmAnI samajaNa karyA vagara A bIcArI marI gaI' , corane evo vicAra Avyo ke "jo ahIM koI na hota to enA zarIra uparanA badhA dAgInA huM kADhI leta', kAmIpuruSane evo vicAra Avyo ke "jo A jIvatI hota to enI sAthe bhoga bhogavata' ane kUtarAne thayuM ke "jo ahIMthI badhA cAlyA jAya to mane AnA zarIranuM mAMsa khAvA maLe'. paristhiti eka ja hatI, paraMtu manaHsthiti judI judI hatI. nimitte eka prakAranuM hovA chatAM darekanA upAdAnanI svataMtratAnA kAraNe vicAramAM keTalo badho pharaka paDyo! jo nimitta vikAra karAvatuM hota to badhAne ekasarakhA bhAva thAta. tethI ema siddha thAya che ke upAdAnanI svAdhInatAthI ja kArya thAya che. jIva jevA bhAva karavA icche tevA bhAva te karI zake che. koI paNa paristhitimAM te zubha, azubha ke zuddha bhAva karI zake che. samAdhAna - 7 nimitta jIvane vikAra karAvatuM nathI, jIva vikAra karavAmAM svataMtra che te vAta barAbara che; paNa jIva vikAra kare tyAre bIjI cIja nimittarUpe avazya hAjara hoya che. AtmAmAM je vikArI bhAva thAya che te zuM nimitta vagara ja thAya che? jo nimitta vagara ekalA AtmAthI ja vikAra thato hoya to te AtmAno svabhAva thaI jAya ane tethI siddha bhagavaMtane paNa vikAra thavo joIe; paNa vikAra AtmAno svabhAva nathI ane tethI nimittane AdhIna thaI jIva vikAra kare che. AtmA vikAra kare che te paranA lakSe kare che ke AtmAnA lakSe? AtmAnA lakSe vikAra thavAnI AtmAmAM lAyakAta ja nathI, mATe vikAra thavAmAM paNa nimitta to jarUrI ja che. jo ke eka ja nimittathI Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 237 upAdAnAnusAra judI judI vyaktine judA judA bhAva thAya che, paNa je je bhAva thAya che te to nimittanA avalaMbane ja thAya che. uparokta daSTAMtamAM mRta vezyAne joI sAdhune karuNAnA, corane corInA, kAmI puruSane vAsanAnA, kUtarAne khAvAnA bhAva thayA; paNa temAM dAgInA, strInI kAyA Adi nimitta hatAM, tethI tevA bhAva thayA. A uparathI siddha thAya che ke upAdAna sAthe nimitta hoya to ja vikAra thAya che, vikArAdi kArya mATe nimittanI AvazyakatA rahe che. Ama, upAdAna ane nimittanI saMdhithI kAryasiddhi thAya che. | upAdAna taiyAra hoya, nimitta paNa hAjara hoya ane upAdAna nimittanA Azraye jAya tyAre ja kAryanI siddhi thAya che. upAdAna jyAre nimittanA Azraye jAya che tyAre ja nimittamAM kAraNatA pragaTe che ane tethI te nimittakAraNa kahevAya che tathA jyAre nimittakAraNanA Azraye upAdAnamAM kAraNatA pragaTe che tyAre upAdAnakAraNa pote kAryarUpa pariName che. kartApaNAno saMbaMdha upAdAna sAthe che, nimitta sAthe nathI; mATe kAryasiddhi arthe nimittano Azraya levAnI javAbadArI upAdAnanA mAthe ja che. nimitta pote upAdAnane zodhavA ane Azraya ApavA nahIM jAya, mATe upAdAne pote ja nimittane zodhI, tenA Azraye jaI, potAmAM kAraNatA pragaTAvI kAryarUpe thavAnuM rahe che. kartA pote kAryaruci thaI kArya karavA pravarte ane puSTa nimittakAraNano vidhipUrvaka Azraya karI. upAdAnane upAdAnakAraNapaNe pragaTAve to kAryasiddha thAya che. Ama, nimitta ane upAdAnanA sahakAra ane sahayogathI ja kArya nIpaje che. tethI ja gaNizrI devacaMdrajI mahArAja zrI saMbhavanAtha bhagavAnanA stavanamAM lakhe che ke - upAdAna Atama sahI re, puSTAlaMbana deva; upAdAna kAraNapaNe re, pragaTa kare prabhu seva.1 potapotAnAM siddhatArUpa kArya mATe sarva AtmAomAM jarUrI upAdAna vidyamAna che ane e upAdAnane pragaTa karavAmAM zrI arihaMta paramAtmA puSTa avalaMbana che. AtmAmAM upAdAna to anAdi kALathI raheluM ja che, paNa upAdAnakAraNatAnuM pragaTIkaraNa prabhunI sevAnA nimittathI ja thAya che. paramAtmAnA yogathI jIvane mokSanI ruci utpanna thAya che. prabhunI prabhutAnuM svarUpa jANavAthI bhavya jIvane tevI prabhutA pragaTAvavAnI abhilASA utpanna thAya che. prabhunAM darzanathI jIvane AtmAnI mahAna zaktionuM bhAna thAya che, viSayasukhanI bhrAMti naSTa thAya che ane avyAbAdha, svAbhAvika sukhanI prAptinI icchA thAya che. jyAM sudhI jIva viSayasukhano abhilASI hoya che, tyAM sudhI e viSayasukhane ja sAdhya mAnI, tenA sAdhanarUpa evAM strI, dhana, Adi prApta karavA 1- gaNizrI devacaMdrajIracita, zrI saMbhavanAtha bhagavAnanuM stavana, kaDI 3 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana mATe satata puruSArtha karato rahe che; paNa jyAre tene prabhunAM darzanathI avyAbAdha sukhanI abhilASA jAgRta thAya che tyAre te jIva avyAbAdha sukhane ja potAnuM sAdhya mAnI, tenA sAdhanarUpa evAM deva-guru-zAstranI upAsanAmAM satata puruSArthazIla rahe che ane avyAbAdha sukhane prApta kare che. - AnuM tAtparya e che ke upAdAnamAM kAraNatA (niyamA kArya karavAnI zakti) nimittanA yoge ja pragaTe che. upAdAna anAdi-anaMta hovA chatAM tenI kAraNatA sAdi-sAMta che. zrI arihaMta paramAtmA AdinA AlaMbanathI jyAre AtmAnA vikAsano mArga khullo thAya che tyAre upAdAnakAraNatA pragaTe che ane siddhatArUpa kArya siddha thAya che. jyAM sudhI sAdhaka pUrNapaNe svabhAvamAM sthira thato nathI, tyAM sudhI tene upakArI nimittonuM avalaMbana atyaMta Avazyaka che. jema jema zubha nimittanA Azraye te svabhAvamAM sthira thato jAya che, tema tema tatsaMbaMdhI vikalpo paNa chUTatA jAya che. jIva upAdAnasvabhAvane oLakhIne jo temAM sthira thaI jAya to tene nimittanA vikalpo rahetA nathI. zubha nimitto dvArA upAdAnanuM lakSa karatAM, zuddha caitanyasvarUpamAM sthira thatAM nimittanA vikalpo chUTI jAya che ane jIva siddhatvane pAme che. zrI kAnajIsvAmI kahe che ke 'jema jema nirAlaMbI svabhAvanI aMdara sthiratA vItarAgadazA vadhatI jAya, tema tema nimittanuM avalaMbana, jinaAjJAnA vikalpa paNa chUTI jAya che. prathama je zubha vikalpa puruSArtha sAthe hato te vikalpa jyAM tUTyo tyAM nimittanuM jJAna rahI jAya che, ane apramattasaMyamabhAvamAM dhyAtA, dhyAna, dhyeya ekAkArarUpa zuddhatAmAM lIna thaI jAya che. evI dazA jyAM lagI nathI tyAM lagI sadguruno vinaya, jinaAjJAno vicAra vagere zubha vikalpa rahe che, paNa jyAM e nimittano Adara nathI tyAM nijaguNanI azAtanA varte che.'1 1- zrI kAnajIsvAmI, zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR.421-422 zrI kAnajIsvAmI vizeSamAM jaNAve che ke A gAthAmAM upAdAnanuM nAma' laIne nimittano je nakAra kare che evA jIvanI vAta che, paraMtu jeo upAdAnanA 'bhAva'ne samajIne nimittanuM lakSa choDe che teo siddhasvarUpane pAme che. zrI kAnajIsvAmI A apekSAe A gAthAmAM zabdAntara karI nIce pramANe kahe che - 'jeTale aMze zuddhabhAva UghaDyo teTale aMze nimittanuM avalaMbana chUTI jAya che. tyAM nIceno siddhAMta lAgu paDe che - upAdAnano bhAva laI, e je taje nimitta; pAme te siddhatvane, na rahe saMsAramAM sthita.' - 'zrI Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR.420 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-136 239 e sAcuM che ke jJAnopalabdhi mATe svarUpalakSa karavAnI ane nimittanuM lakSa choDavAnI jarUra che, paraMtu A kathana kaI bhUmikAne anulakSIne che e paNa spaSTapaNe samajavuM jarUrI che. sAdhanAnA dareka stara upara nimittanI mahattA ane maryAdAnA mApadaMDa badalAtA rahe che. sAdhanApatha upara avazya eka evI jagyA Ave che ke jyAM nimittanuM lakSa paNa avarodhaka banI jAya che. eka evI kSaNa Ave che ke jyAre nimittanuM lakSa paNa choDI devuM paDe che. paraMtu te sthAna ane te kSaNa Ave tyAM sudhI nimittanuM avalaMbana hovuM eTaluM ja jarUrI che. je nimittanuM avalaMbana lIdhA vinA nimittanuM lakSa choDavAnI vAta kare che te puruSArthI nathI, pramAdI che. choDavA mATe pahelAM potAnI pAse te hovuM paNa jo Iene! je potAnI pAse nathI tene kevI rIte choDI zakAya? dhanavAna vyakti ja dhana choDI zake che, garIba nahIM. nimittanuM sevana ja na karato hoya te kevI rIte kahI zake ke nimittanuM lakSa choDavAnuM che! je jIva nimittanuM sevana kare te ja tenA vikalpono tyAga karI zake. nimittanuM lakSa choDavAno vicAra sAco che, paNa jo tene barAbara samajavAmAM na Ave to mAThAM pariNAma Ave che. je jIva jANato nathI ke nimittanuM svarUpa zuM che, nimittanI jarUra kaI bhUmikAe keTalI che, tene mATe nimittanuM lakSa choDavAnI vAta hAnikAraka siddha thaI zake che; kAraNa ke te to A vAtane pakaDIne nimittano niSedha karavA lAge che. Avo mUDha jIva nimittanuM avalaMbana choDI de che ane potAnuM asaMtuM ahita kare che. nimittakAraNa ane upAdAnakAraNanA yoge ja kAryanI utpatti thAya che. e be kAraNomAMthI koI eka kAraNano paNa apalApa karanAra jIva vastutaH jANye-ajANya vItarAgamArganI virAdhanA kare che. AtmArthI jIvane nimittanuM mAhAtma samajAya che, tethI te tenI zodha karI, tene parama upakArI mAnI tenuM sevana kare che. yathArtha samajaNapUrvaka zubha nimittonuM sevana karavAthI jIva svarUpamAM lIna thAya che ane tene AtmaprApti thAya che. saruAjJA tathA jinadazArUpa uttama nimittAnuM svarUpalakSe sevana karavAthI avazya kalyANa ja che, emAM koI saMdeha nathI. tethI prastuta gAthAmAM zrImad ema kahe che ke sAcAM nimitta meLavI, te nimittanuM avalaMbana rahI upAdAna-sanmukha thavuM; paraMtu upAdAnanuM mAtra nAma laIne, sAcAM nimittono tyAga karI puruSArtharahita na thavuM. sAcAM nimittono tyAga karavAthI AtmabhrAMtirUpa mahAroga maTato nathI ane jyAM sudhI roga vidyamAna hoya tyAM sudhI siddhatvanI prApti AkAzakusumavat che. upAdAnane jANyA vinA, svacchaMdI thaI pravartatA jIvane dharma to nathI ja pragaTato, UlaTuM te zubha bhAvamAM paNa na rahetAM azubha bhAvamAM pravarte che. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 "zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zrImade A gAthA ekAMta nizcayavAdI jIvone cetavavA mATe lakhI che ke jeo upAdAnanI kAraNatAno ja svIkAra kare che ane nimittanI kAraNatA nahIM svIkArI, sadvyavahArano uccheda karI, nizcayanayane durnayasvarUpa banAvI, jANe-ajANye svacchaMdanA bhoga thaI jAya che. A hIna, duSama, paMcama kALamAM keTalA badhA jIvo matikalpanA, zAstrIya abhinivezamAM sapaDAI gayelA che. temane saguru Adi zubha nimittonI AvazyakatA nathI lAgatI, temanI prAptino utsAha nathI. A viSama durbhAgyamAMthI bacAvI levA mATe ja zrImade saddaguru Adi upakArI nimittono mahimA gAyo che. upAdAna ane nimittanI tattvavicAraNA atyaMta gahana che. zAstrakAro dvArA koI eka apekSAthI thayelI mImAMsAne vAMcIne koI eka bAju DhaLI paDavAno ane puruSArthahIna banI javAno saMbhava rahe che. tethI zrImade A be gAthA(135-136)mAM upAdAna ane nimitta e banneno samanvaya saMkSepamAM temaja saraLa bhASAmAM mArmika rIte darzAvIne mokSamArganA pathika AtmAone amUlya mArgadarzana ApyuM che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'upAdAnanuM nAma laI, bole dharI ahaMkAra; koI koInuM karatuM nathI, para te para nahIM sAra. sudeva suguru dharma che, e je taje nimitta; Azraya viNa te bApaDA, bhavamAM bhame khacIta. jethI viSaya kaSAyano, choDI na zake rAga; pAme nahi siddhatvane, chUTe na mithyA DAgha. bhava jaMjALa vadhArato, aMtara moha sahita; zuddha nimitta bhaje nahIM, rahe bhrAMtimAM sthita....1 1- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 248 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 241-544) Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 137 baLa tALa ke ke, 12 juna moha, je kAma maeLa che, mAtra ne kahe. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 136mAM zrImade kahyuM ke je jIvo upAdAnanI vAta AgaLa karIne bhUmikA zubha nimittone taje che, te jIvo siddhapaNuM pAmatA nathI ane bhrAMtimAM ja rakhaDyA kare che. gAthA gAthA Ama, ekAMte upAdAnakAraNane grahaNa karanAra ekAMta nizcayavAdI athavA zuSkajJAnInI kevI dazA thAya che te jaNAvI, have zuSkajJAnInuM aparAdhIpaNuM sacoTapaNe darzAvatAM zrImad kahe che 137 'mukhathI jJAna kathe ane, aMtara chUTyo na moha; te pAmara prANI kare, mAtra jJAnIno droha.' (137) artha mukhathI nizcayamukhya vacano kahe che, paNa aMtarathI potAne ja moha chUTyo nathI, evA pAmara prANI mAtra jJAnI kahevarAvavAnI kAmanAe sAcA jJAnI puruSano droha kare che. (137) bhAvArtha potAnA zuddha svarUpamAM sthira thayo nathI ane sthira thavAmAM sahAyaka evAM zubha nimitto pratye jene AdarabhAva nathI evo zuSkAnI jJAnanI vAto to puSkaLa kare che, paNa tenuM aMtara vItarAgI bhAvothI aNaspazyuM hoya che. zAstrAbhyAsanA kAraNe te bolatAM to zIkhI jAya che, paNa teno aMtaraMga abhiprAya hajI badalAyo hoto nathI ane tethI saMsAramAM ja sukhabuddhi AdhArabuddhi rahyA kare che. AtmAmAM caryA karyA vinA te AtmAnI carcA kare che, paNa aMtarasparza vinAnI jJAnanI AvI vAto karavAthI koI paNa prakAre AtmAnuM kalyANa thatuM nathI. zuSkajJAnI jJAnInAM kahela paramArthasvarUpa vAkyo mukhathI bole che, paNa tenAmAM hajI mohanI prabaLatA jevI ne tevI ja rahI hovAthI te pAmara jIva AtmakalyANa karavAne badale jJAnIno droha kare che. aMtaramAM paDelI mAna-pUjAdinI kAmanAnA kAraNe potAne jJAnImAM khapAvavAnI icchAne te rokI zakato nathI ane aneka prakAranI adhama vRtti-pravRttimAM rata rahe che. te sAcA jJAnIne oLakhI zakato nathI. kadApi koI jJAnIno samAgama thAya to temanA pratye vinaya-bhakti karI zakato nathI, temanA pratye IrSyAbuddhi rahe che, temanI sAthe potAnI sarakhAmaNInAM pariNAma rahe che, temanAM vacana ane vartanamAM doSa zodhavAnI buddhi rahe che. Ama, aneka prakAre doSanI paraMparA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana udbhavatAM te jJAnInI AzAtanA kare che. svayaM aparAdhI thaI anaMta jJAnIno droha kare che ane potAnuM anaMtuM ahita karI bese che. satya Aja sudhI kahI zakAyuM nathI. satya koI upAye kahI zakAtuM nathI. vizeSArtha je satya che, je sArthaka che tene mAtra anubhavI zakAya che, tene batAvavAno tene zabdamAM kahevA-samajAvavAno koI paNa upAya che ja nahIM. satya koI rIte zabdomAM abhivyakta thaI zakatuM nathI. satya eka anubhava che ane te anubhava upalabdha thAya che tyAre jIvanA cittamAMthI badhA ja zabdo sarI paDyA hoya che. jyAre jIva niHzabda thAya che tyAre ja tene satyano sAkSAtkAra thAya che. niHzabdamAM je jaNAyuM hoya tene zabdamAM kahevAno koI paNa upAya kevI rIte saMbhave? jJAnopayoga jyAre aMtarmukha thaI atIndriya ane nirvikalpa bane che tyAre ja e svarUpanI pakaDa kare che. have jyAM vikalpa ja nathI, vicAra ja nathI, tyAM vANI kaI rIte e viSayane pakaDI zake? jema AkAzane bAMdhavAno koI upAya nathI, tema satya paNa AkAzanI jema amaryAdita ane anaMta che. jema AkAzane gAMThaDImAM bAMdhI zakAtuM nathI, tema satyane zabdomAM bAMdhI zakAtuM nathI. bhASA manuSyanirmita che, tenA niyamo manuSyanirmita che; to tenI zakti manuSyanI sImita buddhithI vadhAre UMcI kevI rIte hoI zake? satya buddhithI paNa para che, to te bhASAmAM kaI rIte AvI zake? sIdhI lAkaDIne pANImAM nAkhavAmAM Ave to te vAMkI dekhAya che. game teTalI kuzaLatApUrvaka nAkhavAmAM Ave topaNa te vAMkI ja dekhAya che. pANInuM mAdhyama ja evuM che ke jethI lAkaDI vAMkI dekhAya che. lAkaDI vAMkI thatI nathI paNa vAMkI dekhAya che. tema bhASAnuM mAdhyama ja evuM che ke te satyane jema che tema pragaTa nathI karI zakatuM. zabdamAM AvIne satya pUrNa nathI rahetuM, adhUruM rahe che. satyano anubhava zabdo dvArA yathArthapaNe batAvI zakAto nathI; paraMtu jIvanI badhI samaja mAtra zabdo dvArA thAya che, tethI jJAnIo zabdo mAraphata satya tarapha izAro kare che. satyane zabdomAM pUrNapaNe kahI zakAtuM nathI, paraMtu tenI anubhUtinI jhaMkhanA jagADavA jJAnIo zabdo dvArA satya tarapha izAro kare che. A vAta eka udAharaNa vaDe spaSTa thaze. eka mahAkavi samudrataTe pharavA gayA hatA. prabhAtano suMdara samaya hato. AkAzamAMthI sUrajanAM sonerI kiraNo varasI rahyAM hatAM. khUba zAMti hatI. zItaLa havA hatI. AhlAdaka vAtAvaraNa hatuM. teo mugdha banI nAcavA lAgyA. tyAM temane potAnI premikA ke je dUranA gAmamAM bImAra hatI, te yAda AvI. temane thayuM, 'jo ahIM mArI premikA hota to A badhAM nayanaramya dRzyono AnaMda te paNa mANI zakata, A sauMdaryanuM rasapAna te paNa karI zakata. paraMtu te to bahu dUra che. tene A anubhava kevI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-137 245 rIte pahoMcADuM?' teo doDatA bajAramAM gayA. eka kiMmatI peTI kharIdI lAvyA. peTImAM sUrajanI rozanI, ThaMDI madhura havA, sAgaranA nAcatA AlAdaka vAtAvaraNane bharI, peTIne cAre bAjuthI evI majabUta baMdha karI ke jethI aMdara je bhareluM che te bahAra nIkaLI na jAya. tALuM mArI te peTI potAnI premikAne mokalI ane sAthe eka patra lakhIne mokalyo ke "mane samudrataTa upara eka atyaMta addabhuta anubhava thayo ane mane evA bhAva jAgyA ke tuM paNa emAM bhAgIdAra thAya, tethI A peTImAM tane e anubhava mokalI rahyo chuM. tuM jarUra khuza thaze.' peTI ane patra temanI premikAne pahoMcyAM. teNe pahelAM patra vAMcyo. atyaMta khuza thaI teNe tALuM kholyuM, paraMtu peTInI aMdara to kaMI hatuM nahIM! na sUrajanAM kiraNo hatAM, na sAgaranI havA, na AlAdaka vAtAvaraNa. peTI bilakula khAlI hatI. tenI mUMjhavaNano pAra na rahyo. jeo satyarUpI sAgaranA kinAre pahoMce che, jeo satyano anubhava kare che, temanA prANamAM jagatanA sarva jIvo mATe karuNA UmaTe che. temane thAya che ke pote je jANye-anubhavyuM che te jagatanA jIvo sudhI pahoMce ane tethI teo tene zabdonI peTImAM bharI, jagatanA du:khI jIvone Ape che. pote je anubhavyuM tene zabdamAM bharavAno teo prayatna kare che. jJAnI puruSo jANe che ke satya zabdamAM AvI nahIM zake, chatAM teo zAstro race che. A uparathI sarva jIvo pratyenI temanI karuNA pragaTa thAya che. teo potAno anubhava jIvomAM vaheMcI, te anubhavamAM jIvone bhAgIdAra banAvavA icche che; paraMtu jIva pAse jyAre zAstrarUpI peTI Ave che tyAre temAM mAtra zabdo Ave che. anubhava to kinAre ja rahI jAya che. zAstro duHkhI jIvo pAse pahoMcI jAya che, paNa caitanyanI anubhUti temanA sudhI pahoMcatI nathI. te mahAkavinI premikAe khAlI peTI joIne vicAryuM ke mArA priyatame cokkasa temAM kaMIka bharIne mokalyuM che. te zuM haze? A peTI jenI pAsethI AvI, jyAMthI AvI tyAM avazya kaMIka adbhuta vastu che. e peTImAM AvI zake ema nathI, paNa te dvArA mane adbhuta preraNA maLe che ke tuM samudrataTa upara jaladI Ava, nahIMtara A apUrva anubhUtinA AsvAdathI tuM vaMcita rahI jaze.' vAraMvAra eno ja vicAra karavAthI te utsAhita thaI gaI ane teNe emAMthI preraNA jhIlIne, badhuM paDatuM mUkIne prayANa karyuM. yAtrA karI sAgarakinAre pahoMcI ane peTImAM je AvI zakyuM na hatuM tenI anubhUti pAmI te dhanya thaI gaI. A rIte AtmArthI jIvane paNa samajAya che ke 'satya kevaLa anubhavagamya che ane te zabdothI pAra che. dharmagraMthomAM jJAnInI karuNA, jJAnInI dayA, jJAnIno prema pragaTa thayo che ane te dvArA teo potAnA anubhavamAM mane bhAgIdAra banAvavA icche che.' Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AvuM bhAna thatAM tene mATe dharmagraMtha mAtra dharmagraMtha nathI raheto, paraMtu koI dUranA sAgarakinAre pahoMcavA mATenI preraNA banI jAya che. e tenAmAM evI utkaMThA jagADe che, tenA prANomAM evI jijJAsA bharI de che ke "jemaNe A mokalyuM che, jyAMthI paNa mokalyuM che tyAM jarUra koI evo adbhuta anubhava che ke jenAthI huM vaMcita chuM.' zAstra jIvanI aMdara satyanI anubhUtinI jijJAsA pragaTAve che. e jijJAsAnA kAraNe saMsArano rasa UDI jAya che ane rahe che mAtra anubhUtinI adamya abhIpsA. zAstra jIvane parama satyanI prApti mATe utsAhita karI de che ane jIva puruSArtha vaDe AtmAnubhUti karI dhanya thAya che. zAstro e jJAnIonI anubhavavANI che. jemaNe AtmAmAM ramaNatA karI che, jemaNe potAnA aMtaranA sAgaramAM DUbakI lagAvI zItaLatAno anubhava karyo che temanAM A anubhavavacano che. e zItaLatAno anubhava badhAne thAya evI bhAvanAthI temaNe e anubhavane zabdomAM mUkavA prayatna karyo che. mAtra te zabdo vAMcavAthI e anubhava jIvano anubhava nathI banato. jIva game teTaluM jANe, paraMtu DUbakI lagAvanAranI e vAtothI tene zItaLatAno anubhava thato nathI, te mATe to svayaM DUbakI lagAvavI paDe che. jo jIva te zabdo gokhavA mAtrathI ema mAnI le ke mane paNa te samajAI gayuM che', to pachI tene sAgaramAM DUbakI mAravAnI AvazyakatA ja nathI lAgatI. jo jIva zAstrane ja satya mAnI le to satya taraphanI tenI yAtrA kadI paNa zarU thatI nathI. zAstranuM adhyayana to ja upayogI thaI zake che, jo sAthe e khyAlamAM rahe ke zAstramAM ApeluM sAgaranuM varNana sAgara nathI, prakAzanuM varNana prakAza nathI, zAstramAM pratipAdita thayelo AtmA AtmA nathI. 'jJAnInA zabdo to temanA anubhavanI mAtra chAyA che. A zabdanA AdhAre mAre AtmAnI sAdhanA karavAnI che' - ATaluM jo yAda rahe to sAgaramAM DUbakI mAravAnuM zakya bane. jo A samaja na hoya to jIva mATe zAstra ja sAgara banI jAya che, zAstra ja satya banI jAya che ane pariNAme te zAstramAM ja aTakI jAya che ane tene satya prApta thatuM nathI. zabda to jaDa che. te kaMI AtmA nathI. zabda izAro che. te izArAne samajIne jIve te izArAnI dizAmAM gati karavI joIe. te izAro jIvane utkRSTa dhyeya pratye dorI jAya che. zAstro jIvane vicArahInatAmAMthI bahAra kADhI sarvotkRSTa lakSyanI preraNA kare che, paraMtu jIva jo zabdomAM ja lobhAI jAya to anartha thAya che. jo jIva svanI prApti karyA vinA zAstro dvArA evo AbhAsa utpanna karI le ke meM AtmAne jANyo che' to anartha thAya che. te kyAre paNa AtmAnubhava karI zakato nathI. jema pUnA jato pravAsI jo pUnAnA aMtaradarzaka paththara(milestone)ne pakaDIne Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-137 247 tyAM ja besI rahe to te kadApi pUnA pahoMcI zakato nathI, tema zAstrano abhyAsI jo zabdo ja vAMce ane svano abhyAsa na kare to te nijadhare pahoMcI zakato nathI. zabda ja satya che evI mAnyatAnA kAraNe teno vikAsa rUMdhAI jAya che. samyak sAdhanA vaDe svanI upalabdhi karavAne badale te zAstrono Agraha bAMdhI bese che ane tethI tene zAstrIya abhiniveza thaI jAya che. kevaLa zAstrone vAMcavAthI AtmAno anubhava thato nathI, te arthe AtmacikitsA karavI Avazyaka che. jo koI aMdha vyaktine prakAzane jANavAnI icchA thAya to te mAtra prakAzanA siddhAMtono abhyAsa kare, tenuM tattvajJAna mAthe laIne phare to zuM tene prakAzanuM jJAna thaI zakaze? nA. prakAzane jANavAnA cakSuhIna vyaktinA A badhA ja prayatno vyartha che. te aMdha vyakti jo prakAza aMge mAtra vicAro karyA kare to tenAM samaya, zakti ane zrama vyartha jAya che. teNe prakAzanuM jJAna meLavavA potAnA aMdhApAno ilAja karavo joIe. prakAzanA jJAna mATe AMkhono ilAja jarUrI che. aMdhApo e samasyA che ane AMkhonA ilAjathI te samasyA UkalI jaze. AMkho maLatAM prakAzanuM jJAna thaze. AMkhonI khoTa prakAza viSenA vicAramAtrathI nahIM purAya. aMdhApAno ilAja karavAne badale prakAzanA siddhAMto moDhe karavAthI kaMI nahIM vaLe. prakAzanuM jJAna ane prakAza saMbaMdhInuM jJAna A be taddana bhinna vAto che. jema prakAzanI bAbatamAM che, tema AtmAnI bAbatamAM paNa che. tene jovA mATe AMkho joIze. dharma eTale aMtaHcakSunI cikitsA, dharma evI AMkhonI cikitsA che ke je AMkho sarvane upalabdha to che ja, paNa baMdha che. kevaLa zAstrone vAMcavAthI nahIM paNa aMtardaSTithI AtmAnuM jJAna thAya che ane te aMtardraSTi cittanA parivartanathI prApta thAya che. siddhAMtonuM adhyayana karavuM, tene mukhapATha karavA, carcA karavI ityAdi ayogya nathI; paraMtu teTalAmAtrathI dharma nathI. mAtra siddhAMtone gokhavA te dharma nathI, paNa zAstrano abhyAsa karI, tenA upadeza anusAra potAnA bhAvamAM parivartana lAvavAthI dharma sadhAya che. korA zAstrAbhyAsathI nahIM paNa bhAvaparivartanathI AtmA prApta thAya che. mAtra zAstranI smRtithI svayaMnuM jJAna thaI zake nahIM. svanI dizAmAM AgaLa vadhavA mATe to svaparivartananI kiMmata cUkavavI paDe che. svamAM pravezavAthI ja satyanI upalabdhi thAya che, adhyAtmanI anubhUti thAya che. satyanI prApti mATe svanuM adhyayana karavuM e ja eka upAya che. svayaMnuM adhyayana te svAdhyAya che. jo ke sAmAnyataH svAdhyAya zabdano artha 'zAstranuM adhyayana' ema ka2vAmAM Ave che, paraMtu te artha apUrNa che. jo zAstronuM adhyayana e ja svAdhyAya hota to e zabdamAM 'sva' joDavAnI kaMI jarUra rahetI nathI. svanI pakaDa vagara karela Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 'zrI Atmasiddhi, zAstra' - vivecana zAstronuM adhyayana e zAstrAbhyAsa che, svAdhyAya nahIM. vyavahArathI bhale tene svAdhyAya kahevAmAM Ave, paraMtu vAstavamAM te svAdhyAya nathI. zAstronuM paThana to saraLa che. koI paNa bhaNelo mANasa zAstrAbhyAsa karI zake che. svAdhyAya karavA mATe to sAdhakapaNuM joIe. potAnA bhAvonuM adhyayana, potAnA svarUpa pratye bodhapUrNa rahevuM e svAdhyAya che. pravacano sAMbhaLavAthI ke zAstronuM paThana karavAmAtrathI jJAyakatattvano anubhava thato nathI. AtmajyotinA saMbaMdhamAM je siddhAMto ane vyAkhyAo ApavAmAM AvI che, tene kaMThastha karavA mAtrathI Atmajyotine anubhavavA samartha banI zakAtuM nathI. dharma viSenuM jJAna zAstramAMthI upalabdha thaI zake che, jyAre dharma upalabdha thAya che svayaMnA aMtaramAM praveza karavAthI. vAstavika dharmano saMbaMdha satyanA siddhAMta sAthe nathI. satyanI sAdhanA sAthe che. AtmArthI jIva satyanI sAdhanAnA mArge cAlI satyane jANe che, anubhave che; jyAre bahirdaSTi jIva satya aMgenA mAtra vicAro kare che. jagatamAM banne prakAranA jIvo jovA maLe che. jo ema kahevAmAM Ave ke prema eka jANavA jevo padArtha che; to te sAMbhaLIne koI jaIne premanI duniyAmAM kUdI paDe che, to koI pustakAlayamAM jAya che ane prema viSenAM jeTalAM pustako hoya tene vAMcavA besI jAya che. A banne mATe kahevAze to ema ja ke teo premanI khojamAM gayA che, paraMtu bannemAM AkAza-pAtALano pharaka che. be kArya judAM ja thAya che. eka 'huM ne visarjita karIne Ave che, bIjo "'ne tagaDo banAvIne Ave che! je premamAM paDe che te enA priya pAtranI mahattAmAM ahaMne vilIna karI nAkhe che ane je premane pustakomAM zodhavA jAya che te ahaMkArathI puSTa thAya che. te prema upara vyAkhyAna ApI zake, bIjAne premano mahimA samajAvI zake, paNa prema zuM che te pote jANato paNa hoto nathI. A uparathI ema samajavAnuM nathI ke zAstrano abhyAsa nirarthaka che. zAstranA abhyAsanI AvazyakatA to che ja, paraMtu satzAstranuM prayojana hovA chatAM, tenI mahattA hovA chatAM tenI maryAdA paNa che. te maryAdA paNa jANavI jarUrI ja che. zAstra zuM karI zake ane zuM na karI zake - A banne paDakhAMne yathAtathya jANavAnI-samajavAnI jarUra che. zAstrone choDavAnA paNa nathI ane zAstramAM aTakavAnuM paNa nathI. jIve zAstrAbhyAsa karavA pAchaLanuM prayojana yathArthapaNe samajI zAstronuM vAMcanamanana karavA yogya che. zAstromAM AtmAno mahimA gAvAmAM Ave che. jIvAdi tattvonuM yathArtha zraddhAna je prakAre thaI zake te prakAre yukti, dRSTAMtAdi vaDe zAstromAM nirUpaNa karavAmAM Ave che. jIvone svaparabhedajJAna thAya te prakAre jIva-ajIvanuM svarUpa darzAvavAmAM Ave che, paraMtu jyAM satpAtratAno abhAva hoya tyAM satuzAstrono abhyAsa paralakSI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-137 249 jJAnanI pravRttirUpa banI jAya che. apAtra jIvane nizcayasiddhAMtonA vAMcanathI zuSkajJAnI thavAno vakhata Ave che. zAstromAM bodha be prakAranA hoya che eka upadezabodha ane bIjo siddhAMtabodha. upadezabodhamAM vairAgyAdi Upaje, pAtratA keLavAya evI zikSA hoya che; jyAre AtmAnAM astitvAdi aMgeno, paripUrNa jJAnathI nirNIta thayela aphara tattvaviSayaka bodha te siddhAMtabodha che. siddhAMtabodhano janma upadezabodhanA pariNamanathI thAya che. jo jIva upadezabodhanuM ArAdhana karI viSaya-kaSAya ghaTADe to ja tene siddhAMtabodhano abhyAsa lAbhadAyI nIvaDe che, paraMtu jo jIva upadezajJAnane pariNamAvI pAtratA keLave nahIM ane siddhAMtabodhano abhyAsa kare to teno viparyAsa TaLato nathI. tenAmAM zuSka-jJAnIpaNuM utpanna thAya che. zuSkajJAnI jIva mukhathI jJAnanI vAto karyA kare che, 'huM to zuddha chuM, buddha chuM, caitanyaghana chuM, paramAtmA chuM, brahmasvarUpa chuM' vagere gokhI rAkhelA zabdo bolyA kare che. jo ke jJAnanI vAto karavI e kaMI bhUla nathI. jJAnIo paNa jJAnanI vAto kare che. aMtaramAM tathArUpa pariNamana tathArUpa pariNamananA prayatno hoya to jJAnanI vAta karavAmAM kazuM khoTuM nathI, paraMtu tathArUpa pariNamana ke tevA prayatna vinA jJAnanI mAtra vAto karyA karavAthI jIvane hAni thAya che. zuSkajJAnI tathArUpa vartana vinA vAcAmAM jJAna kathe che. te jJAnanI vAto kare che, paraMtu tenI vANI ane tenuM vartana ekarUpa hotAM nathI. jenI kathanI ane karaNImAM ekatA nathI, paNa bhinnatA che evo zuSkajJAnI mukhathI to AtmAnA zuddha svarUpanI vAto karato hoya che ke 'huM zuddha AtmA chuM. mAro AtmA sarva paradravyathI bhinna che, akhUTa sAmarthyano dhaNI che, pUrNa jJAnathI bharapUra che'; paNa tenA aMtaramAM vikAro sivAya kazuM ja hotuM nathI. sarva jIva siddha samAna che' ema te bolato hoya che, paNa potAne badhAthI UMco mAnato hoya che; pote AtmAnI khUba nikaTa che ema bolato hoya che ane teno saghaLo puruSArtha to potAnAthI dUra javAno thato hoya che; pote paripUrNa che sahajAnaMdathI sabhara che ema bolato hoya che ane viSayAdinI pravRtti ochI karato nathI. te viSayasukha, dehanI zAtA Adino abhilASI hoya che. A viSe zrImad eka ramujI dRSTAMta Ape che 'eka saMnyAsI haze te potAnA ziSyane tyAM gayo. TADha ghaNI hatI. jamavA besavA vakhate ziSye nAhavAnuM kahyuM tyAre gurue manamAM vicAra karyo ke 'TADha ghaNI che, ane nahAvuM paDaze.' Ama vicAra karI saMnyAsIe kahyuM ke 'maiM to jJAnagaMgAjalameM snAna kara rahA hUM.' ziSya vicakSaNa hovAthI samajI gayo, ane tene zikhAmaNa maLe Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tema rasto lIdho. ziSya "jamavA padhAro' evA mAnasahita bolAvI jamADyA. prasAda pachI gurumahArAja eka oraDAmAM sUI rahyA. gurune tRSA lAgI eTale ziSya pAse jaLa mAMgyuM; eTale tarata ziSya kahyuM : "mahArAja, jaLa jJAnagaMgAmAMthI pI lo." jyAre ziSya Avo sakhata rasto lIdho tyAre gurue kabUla karyuM ke "mArI pAse jJAna nathI. dehanI zAtAne arthe TADhamAM meM snAna nahIM karavAnuM kahyuM hatuM." zuSkajJAnI jIva "AtmA zuddha che, asaMga che, baMdhana ane muktithI para che, jJAnamaya che, sukhasvarUpa che, AnaMdano piMDa che' evA nizcayapradhAna kathano bole che ane aMtaramAM to tene ema che ke paravastumAM sukha che. tene bhoganI pravRtti ane pariNAmamAM mIThAza lAge che. jo AtmA sukhasvarUpa bhAsyo hoya to paramAM sukhabuddhi rahe nahIM. te banne sAthe rahI zake nahIM. jema pUrva ane pazcima dizAmAM ekasAthe gati nathI thaI zakatI, prakAza ane aMdhakAranI prApti ekasAthe nathI thatI; tema paramAM sukhanI kalpanA hoya to tene hajI AtmA sukharUpa lAgyo ja nathI. sAdhakane to mAro AtmA jJAnAdi anaMta guNono khajAno che, zAzvata sukhano svAmI, svAdhIna AnaMdano adhiSThAtA che. trikALI jJAyaka evo huM bhagavAna AtmA mArA potAmAM ja paripUrNa chuM' evuM yathArthapaNe lAgyuM hovAthI tene sukhanI prApti mATe jagatanI koI cIjanI AvazyakatA nathI lAgatI. te yathArthapaNe jANe che ke bahArathI kadI sukha maLI zakatuM ja nathI. te sukhanI zodha mATe aMtara tarapha vaLe che. zuSkajJAnI paristhitiomAM thatA pheraphArono svIkAra karI zakato nathI. te nirlepa rahI zakato nathI. pratikULatA Ave tyAre tenAM pariNAma bagaDe che. pratikULatAthI te akaLAI jAya che. sAdhaka to yathArtha mAnyatAnA AdhAre, zUrAtanapUrvaka pratikULatAono sAmano kare che; arthAt teno zAMta svIkAra karI, upayogane aprabhAvita rAkhe che. sadgurunA bodhabaLe potAnA pUrNa, zuddha AtmAnI khumArIthI te sarva pratikULatAone saraLatAthI pAra karato jAya che. huM trikALI sat chuM' ema zuSkajJAnI kahe che, paraMtu tene mRtyuno Dara ocho thayo hoto nathI. te mRtyu samaye DarI jAya che, azAMta thaI jAya che. sAco sAdhaka maraNa Ave tyAre paNa pariNAmane vikRta thavA deto nathI. te maraNanI atyaMta tIva vedanAne paNa samabhAvapUrvaka sahana kare che. te jANe che ke vedanA AvatA kopa karavAthI, bhayabhIta thavAthI, viSAda-zoka karavAthI, raDavAthI, duHkhI thavAthI, saMklezapariNAma karavAthI kAMI te vedanA maTI jatI nathI ke ghaTI jatI nathI. saMklezapariNAma karavAthI koI lAbha thato nathI, UlaTuM te saMklezapariNAmarUpa ArtadhyAna to karmabaMdhanuM kAraNa 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.704 (upadezachAyA-6) Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-137 251 thAya che. Ama samajIne sAdhaka zAMta bhAvamAM rahe che. te potAnA trikALI astitvanuM avalaMbana le che. zuSkajJAnI jIva paramArthasvarUpa bodhavacano to bole che, paNa tenA aMtaramAM mohadazA to jevI ne tevI ja hoya che. tevA jIvone zrImade atre 'pAmara' kahyA che. A pAmara zuSkajJAnI jIvo aMdara kAMIka ane bahAra kAMIka hoya che. teo aMdarathI ane bahArathI judA hoya che. teo suMdara banAvaTI mahoruM pahere che. aMdaranI kurUpatA chupAvI, teo atyaMta kuzaLatAthI svayaMnI saccAIne anyathI chupAve che, paraMtu kurUpatAne DhAMkavAthI kyAre paNa sAcuM sauMdarya prApta thatuM nathI. tevo DhAMkapichoDo AtmaghAtI nIvaDe che. je ghA saMtADavAmAM Ave che, te saMtADavAthI maTatA nathI, UlaTA ghAtaka bane che. je kurUpatAne DhAMkavAmAM Ave che te naSTa nathI thatI, balke vadhatI jAya che. je doSa chupAvavAmAM Ave che te TaLatA to nathI, balke vadhatA jAya che. AvI ceSTA to uparathI sugaMdhI padArtho chAMTI aMdaranI durgaMdha DhAMkavA barAbara che. sugaMdhI padArtho chAMTavAnA nahIM paNa durgaMdhI padArtho dUra karavAnA pakSamAM jJAnIo che. kurUpatAne jaDamULathI nAza karIne sauMdaryane jAgRta karavAnA pakSamAM teo che. tema na thAya to badhuM nakAmuM che. saghaLo zAstrAbhyAsa retI pIlIne tela kADhavAnA prayAsanI jema vyartha che. daMbhamAMthI bahAra nIkaLyA vinA game teTalo zAstrAbhyAsa karavAmAM Ave, te dvArA mAtra AtmA saMbaMdhI bolI zakAze, AtmahitathI to dUra ja rahevAze. tethI je DhAMkeluM che tene ughADavAnuM jJAnIpuruSo kahe che. te game teTaluM kharAba hoya, paNa tene DhAMkavAnI ceSTA na karatAM tene yathArtha rIte oLakhavA yogya che. potAnI kurUpatAne oLakhavAnuM sAmarthya jyAM sudhI na Ave tyAM sudhI mANasa potAnA Atmika sauMdaryane khIlavI zakato nathI. je mANasa potAnI kurUpatAne joI zake che, te potAne suMdara paNa banAvI zake che. suMdaratA khIlavavA mATe kurUpatAno bodha thavo Avazyaka che. jema zArIrika svAsthya mATe rogane enI soe so TakA saccAImAM pakaDavo paDe che; tema Atmika svAsthya mATe AMtarika rogone pUrepUrA jANavA, samajavA paDe che. rogane DhAMkavAnuM roganA hitamAM hoya che, rogInA hitamAM nahIM. upacAra mATe sAcuM nidAna atyaMta jarUrI che. nidAna vinA upacAra thaI zakato nathI. jIva pote jevo che tevo potAne yathArthapaNe jANI le to enuM rUpAMtaraNa thaI zake che. svanirIkSaNa e parivartanazRMkhalAnI pahelI kaDI che. AtmakrAMtinuM paheluM pagathiyuM potAnI jAtane sAcA svarUpamAM samajavAmAM ane svIkAravAmAM che. paraMtu jo jIva doSo chupAvI asatyano upayoga kare to tene satya hAtha lAgI zakatuM nathI. satyanuM bhavana mAtra satyanA pAyA upara ja UbhuM rahI zake che. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana asatyathI satyanI prApti thaI zakatI nathI. pote paherelAM mahorAMo utAryA vagara nathI thaI zakatI svayaMnI zuddhi ke nathI thaI zakato svayaMno AviSkAra. satyanI zodha mATe prathama potAnA vAstavika caherAne oLakhavo ghaTe che. satyanA raste javuM hoya to potAnA doSo viSe jAgRti lAvavI ghaTe che. potAnA doSone oLakhavA joIe, tenI niMdA karavI joIe. AvI cittadazA pragaTe to ja AtmalakSa baMdhAya che. tethI prathama para taraphathI upayoga haTAvI tene nijaparyAya upara kendrita karavo joIe. paryAyamAM rahelI azuddhione pakaDavI joIe. jyAM sudhI jIva doSothI dUra bhAgavAno prayatna kare che, tyAM sudhI ja doSo vikAsa pAme che. jyAre jIva tene jovA-oLakhavA-svIkAravA taiyAra thAya che, tyAre te vilIna thavA lAge che. ' - svayaMmAM virAjatA rAvaNane jANavo paDaze, svIkAravo paDaze. doSone oLakhavA paDaze. enA sivAya bIjo koI vikalpa nathI. paraMtu zuSkajJAnI jIva potAnA doSo sAme AMkha baMdha karI le che. te potAnI jAtane paNa khabara paDavA deto nathI ke tenAmAM doSa che. banAvaTI mahorAM oDhI levAnA kAraNe pote svayaM kevo che teno bodha paNa tene thato nathI. cittazuddhi karavAne badale te mahorAM paherI AtmavaMcanAmAM sarI paDe che. A paMcanA jema jema dRDha thatI jAya che, tema tema AtmA tenA bhAra nIce vadhu vadhu dabAto ja jAya che. AtmAne dabAvavA ane DubADavA mATe AtmavaMcanA jevI anya koI prabaLa vidhi nathI. potAnA ahaMne saMtoSavA mATe pote keTaluM nukasAna bhogave che te mohamUDha zuSkajJAnI jIva samajato nathI. potAnA ahaMne poSavA je guNa potAnA viSe nathI, te guNa potAne viSe che ema te batAve che. te potAnI daridratA chupAve che ane je nathI te hovAno DoLa kare che. jema koI bhikhArI bAdazAhanAM vastro corIne paherI le, tevuM te kare che; ane evo DoLa karavA jatAM tenuM bhikhArIpaNuM vizeSa jaNAI Ave che. tenI ceSTA dayAjanaka sthitine janma Ape che. zuSkajJAnIne jagatamAM mAna joItuM hoya che. tene dunyavI kIrti-pratiSThAnuM khUba mahattva hoya che. te lokonA mApadaMDa anusAra potAnI jAtane mApe che. te duniyAnA darpaNamAM, lokanajaramAM potAnuM je pratibiMba paDe che, te anusAra te potAne mUlave che ane tadanusAra vartana kare che. e pratibiMba sAruM hoya to tene jALavI rAkhavAnovadhAravAno ane sAruM na hoya to tene badalavAno saMgharSa karato rahe che. temAM niSphaLatA maLe to du:khI thAya che. koI potAnI noMdha na le to game te upAye potAnuM mahattva darzAvavA te taiyAra thaI jAya che. zuSkajJAnI mAnAdinI pUrti karIne sukhI thavA icche che, paraMtu jyAM sAcAM sukha Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-137 253 zAMti che tyAM te mITa mAMDato nathI. tene mAnano khapa che, mAnanI puSTinI vAsanA che. jo be mIThAM vacana bolI ene mAna ApavAmAM Ave to phUlIne phALako thaI jAya che. apamAnane to te sahana ja nathI karI zakato. koI tene jarAka Thesa pahoMcADe to te AkuLa-vyAkuLa thaI jAya che. koI tenI prazaMsA kare to te khIlI UThe che, gagada thaI jAya che ane koI tenuM apamAna kare to te krodhita thaI jAya che. jema koInuM zArIrika svAthya nabaLuM hoya to te ThaMDI ane garama - banne prakAranI havAthI parezAna thAya che, ThaMDI havAthI tene zaradI thaI jAya che ane garama havAmAM tene lU lAgI jAya che; tema jenuM Atmika svAthya nabaLuM hoya che tene prazaMsAnI ThaMDI havA lAgavAthI mAnanI zaradI lAgI jAya che ane niMdAnI garama havA lAgavAthI krodhanI lU lAgI jAya che. jema vIjaLInI cAMpa dabAvavAmAM Ave eTale paMkho cAlu thaI jAya che, tema koI prazaMsA kare eTale tene mAna Upaje che ane niMdA kare to krodha Ave che. te potAno mAlika nathI. te mAnAdino gulAma che. zuSkajJAnI Atmazuddhino mArga bhUlI mAnArthe pravRtti karato hoya che. te sarva pravRtti mAna mATe ja kare che. te je paNa kare che e bIjAne dekhADavA mATe - sAruM lagADavA mATe kare che. te mAna meLavavA mATe havAtiyAM mAre che. mAnanI AgaLa tene bhalabhalI cIjo gauNa lAge che. te mAnanI pAchaLa AMdhaLI doTa mUkI jIvanano hAsa karato jAya che. A vyartha prayatnomAM te jIvana vyatIta karI nAkhe che. ahaMkAranI ADamAM viveka mUrajhAI jAya che ane azAMtino abhizApa TaLato nathI. - zuSkajJAnIne potAnA zAstrAbhyAsano ahaMkAra hoya che. tene dhAraNAjJAnanuM abhimAna hoya che. tene huM samajuM chuM' evo potAne viSe abhiprAya hoya che. A jJAnanA ahaMkAranI zilAo tenA manane dabAve che. jo te zilAo haTe to tenuM mana haLavuM thAya. haLavuM thayeluM mana UrdhvagAmI bane che. zuSkajJAnI ahaMkAranA kAraNe UrdhvagAmI banI zakato nathI. zAstrajJAnarUpa vidvattAnuM abhimAna karato hovAthI tene zAstrajJAna lAbhadAyI nathI nIvaDatuM, UlaTuM nukasAnakAraka thAya che. jema maMda pAcanazaktivALAne pauSTika annanuM pAcana thatuM nathI, paNa UlaTuM ajIrNa thAya che; tema anadhikArI jIvane AgamarUpa anna pacatuM nathI. huM sarasa vyAkhyAno karI lokone maMtramugdha karI zakuM chuM' evA prakAranA vikalpomAM prasta raheto hovAthI tene zAstrano apaco thAya che. khaMDanamaMDana vagere pravRttimAM paDI te zAstrano zastra tarIke durupayoga kare che. graMtha tene graMthirUpe pariName che zAstrajJAnarUpa vidvattA temaja puNyayoganA kAraNe samAjamAM maLatA Adara-satkAramAM zuSkajJAnI phasAI jAya che ane tene vadhu ne vadhu mAna meLavavAnI icchA rahyA kare che. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zAstranuM jANapaNuM tathA vyAkhyAnanI kuzaLatA potAmAM hovAthI, tenI vizeSatA darzAvIne moTAI batAvavAnI icchA rahyA kare che, moTAI-mahattAnI kalpanA varSA kare che. tene potAne jJAnI kahevarAvavAnI icchA varte che. te potAne jJAnI mAnavA-manAvavAnI kuceSTA kare che. A saMdarbhamAM zrImade A zAstranI gAthA 9 upara kareluM vivecana punaH ullekhanIya che. temAM zrImad lakhe che ke - ..... je zuSkajJAnI che teNe paNa sadgurunA caraNa sevyA nathI, mAtra potAnI matikalpanAthI svacchaMdapaNe adhyAtmagraMtho vAMcyA che, athavA zuSkajJAnI samIpathI tevA graMtho ke vacano sAMbhaLI laIne potAne viSe jJAnIpaNuM mAnyuM che, ane jJAnI gaNAvAnA padanuM eka prakAranuM mAna che temAM tene mIThAza rahI che, ane e teno pakSa thayo che; athavA koI eka kAraNavizeSathI zAstromAM dayA, dAna ane hiMsA, pUjAnuM samAnapaNuM kahyuM che tevAM vacanone teno paramArtha samajyA vinA hAthamAM laIne mAtra potAne jJAnI manAvA arthe, ane pAmara jIvanA tiraskAranA arthe te vacanono upayoga kare che, paNa tevAM vacano kaye lakSe samajavAthI paramArtha thAya che te jANato nathI. vaLI jema dayAdAnAdikanuM zAstromAM niSphaLapaNuM kahyuM che tema navapUrva sudhI bhaNyA chatAM te paNa aphaLa gayuM ema jJAnanuM paNa niSphaLapaNuM kahyuM che, to te zuSkajJAnano ja niSedha che. ema chatAM teno lakSa tene thato nathI, kemake jJAnI banavAnA mAne teno AtmA mUDhatAne pAmyo che, tethI tene vicArano avakAza rahyo nathI.'1 zuSkajJAnI pote zAnI na hovA chatAM jJAnanI vAto karavAmAM kuzaLa hovAthI potAnI jAtane jJAnImAM khapAvanAra ane potAnAM mAna-pUjAdinI kAmanA poSanAra te pAmara jIva sAcA jJAnIno droha kare che. te sAcA jJAnIpuruSane oLakhI zakato nathI, temanA pratye ahobhAva keLavI zakato nathI. temanA pratye jeTaluM vinayAnvita thavuM joIe teTaluM te thato nathI. te jJAnIpuruSanI Adara-bhakti karato nathI. temanA pratye tene samarpaNabhAva jAgato nathI. temanI AjJAne sarvArpaNabhAve upAsavAmAM tene potAno svacchaMda ADo Ave che. jyAM sudhI svacchaMdarUpI aMdhatva che, tyAM sudhI jJAnIpuruSanAM vacano pratye acaLa prema Avato nathI. te vacano pratye jevo thavo joIe tevo ucca bhAva jAgato nathI. jJAnInAM vacano tenA aMtaHkaraNane sparzatAM nathI. jJAnI je sanmArga batAve che, tenI aMtaramAM sUjha paDatI nathI. svacchaMdarUpI mahAdoSanA kAraNe te jJAnInAM vacanomAM zaMkA karavA lAgI jAya che ane jJAnInAM vacano pUrvAcAryonAM zAstro sAthe meLa khAtAM nathI evuM zodhavAno prayAsa karanArI potAnI doSazodhaka buddhine te parIkSAbuddhimAM khatave che. 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.529 (gAthA 9 u52 zrImade pote kareluM vivecana) Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-137 255 jJAnInAM kathana pratye azraddhA ane temAMthI bhUla zodhavAnI vRtti sevI te abhakti kare che. te jJAnI puruSanA audayika bhAvane anulakSIne thatAM temanAM AcaraNamAM doSa zodhavA mathe che. te jJAnIne khoTA TharAvavAnA prayAso kare che. tene jJAnI mATe potA samAna kalpanA rahyA kare che. zuSkajJAnI jIva jJAnIpuruSanA samAgama pratye upekSAbhAva rAkhe che. te jJAnI pAse nathI jato, kAraNa ke temAM tenA ahaMkArane coTa lAge che. te zAstromAM rasa le che, kAraNa ke zAstra dvArA ahaMkArane coTa nathI lAgatI. zAstra ahaMkAranuM kaMI paNa bagADI zakatAM nathI. zAstra jIvanA ahaMkArane hAni pahoMcADI zakatAM nathI. jIvamAM bhArobhAra svachaMda hoya topaNa zAstra kaMI karI zakatAM nathI. zAstrano Azaya pheravI nAkhavAmAM Ave, managamatA artho kADhavAmAM Ave to paNa zAstra jIvane kaMI karI ke kahI zakatAM nathI. jIva viparIta arthaghaTana kare to zAstra kaMI tene TokatAM nathI. jIva zAstrathI potAnI jAtane bacAvIne nIkaLI zake che. A sarva eTalA mATe zakya che ke zAstra ajIva che, paraMtu jJAnIpuruSa to jIvaMta che. temanI sAthe A zakya nathI. jJAnI puruSa sAthe Avo vyavahAra nathI karI zakAto. jIvanA ahaMkAre tyAM namavuM paDe che. zuSkajJAnI kahe che ke 'jhUkavAmAM mane kyAM vAMdho che? zAstra pAse to huM namuM ja chuMne?' paraMtu zAstrane namavA chatAM mAlika to te ja rahe che. zAstranuM avalaMbana levAmAM sagavaDa che. temAM jIva teno mAlika hoya che. jyAre jIvaMta saMta pAse jatAM potAnuM mAlikIpaNuM choDavuM paDe che. zuSkajJAnInA ahaMkArane e gamatuM nathI. jIvaMta saMta eka dhagadhagatI Aga che. temanI pAse javAno artha che ahaMkAranuM baLavuM. jenAmAM potAnA ahaMkArane jalAvI devAnI hiMmata hoya che te to jJAnI puruSa pAse pahoMcI ja jAya che, paraMtu jene bhasma thavuM nathI - je potAno ahaM choDavA taiyAra nathI ane je pote jJAnI na hoya chatAM potAne jJAnI kahevaDAvavuM che te jJAnIpuruSa pAse jato nathI. te zAstra pratye khUba prema, Adara ane bhakti batAve che, paraMtu ahaMkArane bacAvavA mATe sadgurunuM avalaMbana na levArUpa bhayaMkara doSane sevI te potAnuM aparimita ahita kare che, - zuSkajJAnIne potAnI mahattA ane adhikatAnAM pariNAma rahetAM hovAthI jJAnIpuruSanI mahAnatAno te svIkAra karI zakato nathI. tenI vRtti UMTa jevI hoya che. UMTane thAya ke huM jagatamAM sauthI UMco.' teno A ahaMkAra raNamAM ja poSAI zake ane tethI tene raNapradeza ja game. raNamAM jyAM jue, je jue te badhuM tenAthI nIcuM ja hoya. paNa jo te parvata pAse jAya to teno ahaM tUTe. potAthI UMcuM paNa kAMIka hoI zake e svIkAravA te taiyAra thato nathI ane tethI te raNapradeza choDI parvatavALI Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jagyAe jato nathI. tevI ja rIte zuSkajJAnIne jJAnInI mahAnatA sahana nathI thatI. potAnI mahAnatA puravAra karavA ane jJAnI puruSanuM kharAba dekhADavA te halakI ceSTAo kare che. te temanA pratye dveSa, asUyA ityAdi seve che. te temanI niMdA kare che. jJAnI puruSano avarNavAda karavAmAM te anaMta jJAnIono anAdara kare che. zuSkajJAnIne jJAnI puruSanI IrSyA Ave che. temanI pAse keTalA vadhAre anuyAyIo che, temanI keTalI kIrti-pratiSThA che eno te vicAra karyA kare che ane IrSAmAM baLyA kare che. potAnI pAse temanAthI ochuM che enA vicArathI te duHkhI thAya che. te anuyAyIonI saMkhyAmAM, mAna-sanmAnamAM jJAnIpuruSathI AgaLa nIkaLI javAno prayatna kare che. loko jJAnI puruSanuM sAMbhaLavA na jAya paNa potAne sAMbhaLavA Ave evA prayatno te kare che. te jJAnI puruSa sAthe anuyAyIo AdinI vyartha harIphAImAM paDe che. te jJAnIthI paNa UMco dekhAvA prayAsa kare che. AvuM valaNa atizaya hAnikAraka che. te pAmara jIva anaMta saMsAra vadhAre che. te potAnuM mahA anartha Acare che. mahA aparAdhI thaIne te anaMtA jJAnIono droha kare che. jene sAcI mumukSudazA varte che te svapnamAM paNa koIno droha karato nathI. mumukSu jIva zAstrAbhyAsa kare che, paNa te ahaMkArAdimAM phasAto nathI. 'mAruM AtmasvarUpa kaI rIte pragaTe?' evA ullAsapUrvaka te zAstrAbhyAsa kare che. AtmaprApti mATe tenA prANa Atura hoya che. tene kevaLa mokSAbhilASA varte che. kyAre mukta thAuM?' evI ja bhAvanA rahe che. svarUpalakSe, jinAjJA AdhIna thaI, te svanA puruSArthamAM varte che. paNa jenAmAM mumukSutA pragaTI nathI ane jJAnanI vAto bolavI game che; te pramANe AcaraNa karavuM nathI ane potAnA ahaMbhAva-mamatvabhAvane poSavA che - te mahApApI prANI che, jinazAsanano verI che. zAstrajJAna jene pariNata thayuM na hoya tevo sAdhu jeTalA pramANamAM ghaNuM bhaNyo hoya, ghaNA lokone mAnavA yogya banyo hoya ane ghaNA ziSyothI yukta banyo hoya; teTalA pramANamAM te sarvajJapraNIta siddhAMtanI avaLI prarUpaNA karanAro hovAthI jinazAsanano zatru che. zAstra zuM kahe che te tarapha tenuM jarA paNa lakSya hotuM nathI. AtmahitanI dRSTie tene kartavya-akartavyanuM lakSa hotuM nathI. pUrvapuNyanA yoge je zakti, kSayopazama ane sAmagrI prApta thaI hoya, temAM te magna banI jAya che ane potAnA kartavyaakartavyane bhUlI jAya che. mAna-sanmAna ane anukULatAno te arthI hoya che ane e mATe je karavuM paDe te karavA te taiyAra thaI jAya che. pariNAme te zithilAcArI bane che ane asAra prarUpaNA dvArA aneka jIvone unmArge laI jAya che. jagatanI dRSTie jJAnI banelo hovA chatAM paNa vAstavamAM te ajJAnI ja che. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gothA-137 257 jagatano moTo bhAga mAtra bAhya dRSTithI jonAro hoya che. teo bhUlavidvattA, vAkapaTutA, bAhyADaMbara, puNyaprakarSa vagere joIne AkarSAI jAya che. AvI bAhya samRddhinA mAlika evA pApAnubaMdhI puNyanA udayavALA AtmAne mAnanAro, pUjanAro, sevanAro ghaNo varga maLI jAya che. khyAti, yaza, pratiSThA tene saraLatAthI prApta thaI jAya che. A badhuM jema jema prApta thatuM jAya che, tema tema pariNatajJAnanA abhAvathI teno ahaMkAra dina-pratidina vadhato jAya che. te bAhya pravRttiomAM eTalo badho racyopacyo rahe che ke jenA pariNAme teno zAstraparicaya paNa ghaTato jAya che. zAstraparicaya ghaTavAnA kAraNe tenI prarUpaNA paNa asAra banatI jAya che. bhadrika varga tenI khyAtithI aMjAI jaI, tenA dvArA karAyelI mithyA prarUpaNAne paNa samyak prarUpaNA mAne che. tenI vidvattAnI khyAtinA kAraNe tenI pAse AvelA aneka jIvo tenI mithyA prarUpaNAnA kAraNe yathArtha tattvane prApta karI zakatA nathI. Ama, ArAdhakone mahAhAni karavA dvArA te jinazAsanano mahAzatru bane che. A ja vAtane vadhAre spaSTa karatAM 'upamiti bhava prapaMcA kathA' nAmaka mahAkathAgraMthanA racayitA zrI siddharSigaNi, 'upadezamALA' graMthanI "heyopAdeyA' nAmanI vRttimAM jaNAve che ke jema jema ghaNuM bhaNyo hoya, ghaNA zrAvakone mAnya hoya, ghaNA ziSyothI yukta hoya; tema tema mohanA udayathI RyAdimAM gRddhi karato evo te zAsanano zatru thAya che, kAraNa ke te zAstrokta kathanathI viparIta AcaraNa karavAvALo che. AvA jIvane zAstrano paramArtha zuM che enuM jJAna hotuM nathI. jene zAstranA paramArthanuM jJAna hoya te kadI paNa RddhigArava, rasagArava, ke zAtAgAravamAM Asakta banato nathI." jJAna mAtra vANImAM nahIM, samagra jIvanamAM pariNata thavuM joIe. kSamA, prema, karuNA, ahiMsA, adveSa, Arjava, namratA, nirdabhatA, nirIhatA vagere saguNo sAcA jJAnanI sAthe paDachAyAnI jema Ave ja che. AnAthI UlaTuM jIvana vaheNa to hRdayamAM pravartatA ajJAnanA sAmrAjyanuM pratIka che. jo jJAna vaDe jagatanA prANIsamUha pratye Atmatulya vartAya ane jaDa jagata pratye viraktabhAvanuM dhAraNa-poSaNa thAya, paramAtmA sAthe potAnuM anusaMdhAna vadhe, dehAtmabuddhi moLI paDe to te zAstrajJAna saphaLa che. 1- juo : zrI siddharSigaNikRta, upadezamALA' graMthanI heyopAdeyA vRtti, zloka 323 ___ 'yathA yathA bahuzrutaH zramaNamAtreNa, sammatazca tathAvidhalokasya, ziSyagaNasaMparivRtazca bahumUDhaparivArazca, mUDhAnAM tathAvidhaparigrahaNAt , avinizcitazcAjJAtatatvazca samaye siddhAMte, jJAtatatvasya RddhirasasAtagauraveSu pratibaMdhAbhAvAt / ' sarakhAvo : upAdhyAya zrI yazovijayajIracita, 'sADI traNaso gAthAnuM stavana', DhALa 1, kaDI 14 jima jima bahuzruta bahujanasaMmata, bahuziSya parivario; tima tima jinazAsanano vayarI, jo navi nizcayadarIo re." WWW.jainelibrary.org Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zrImad kahe che - 'jJAna to che ke jenAthI bAhyavRttio rokAya che, saMsAra parathI kharekharI prIti ghaTe che, sAcAne sAcuM jANe che. jenAthI AtmAmAM guNa pragaTe te jJAna.' je jJAna jIvanamAM pratibiMbita thatuM nathI te yathArtha jJAna nathI, kevaLa kahevA mAtra jJAna che. "zarIra juduM che ane huM judo chuM. mAtra eTaluM kahevAthI bhedajJAna thatuM nathI. saddagurunA upadeza pramANe zarIra ane potAnA AtmasvarUpamAM dravyasvataMtratAno yathArtha nizcaya hoya ane teno prayogAtmaka abhyAsa thato hoya to bhedajJAna ghaTita thAya che. AtmasvarUpanI carcA sAthe adhyAtmarasanI tathArUpa pariNati thAya to ja nijakAryanI siddhi thAya che. adhyAtmanI mAtra vAto karavAthI, carcA karavAthI kAMI artha sarato nathI. zAstranI udhAra lIdhelI vAtonAM raTaNathI, 'huM zuddha chuM, pUrNa chuM, nitya chuM, dhruva chuM' ema bolavA mAtrathI jIvanuM kalyANa thaI jatuM nathI. AtmakalyANanA arthe to teNe abhyAsa dvArA zuddhatAno anubhava karavo ghaTe che, zAMti tattvanuM vedana karavuM ghaTe che. jIve vidvattAthI saMtoSAI na jatAM pariNamanano prayatna karavo ghaTe che ke jethI saMsArasamudrathI pAra thavAya. zrImade jIvane AtmalAbha thAya te arthe uttama bodhadAna karI tene doSo pratye jAgRta karyo che. zrImade je upadeza karyo che tenA upara je koI jIva vicAra karaze, AtmanirIkSaNa karaze, potAno doSa oLakhaze, svIkAraze, uga puruSArtha vaDe nirmULa karavAnA prayatno karaze; tenA jIvanamAM krAMti thaze. jIva zAstrajJAnane AcaraNamAM utAravAno puruSArtha karaze, zAstravAMcana dvArA AtmAnI samajaNa keLavaze, AtmAno mahimA vadhAraze to AtmAmAM lIna thaze. potAnA jJAnAnaMdasvabhAvI AtmAno Azraya e ja sukhI thavAno ekamAtra upAya che. hajAro, lAkho satzAstronAM kathano ekamAtra caitanyasvarUpa AtmA tarapha ja izAro che. zAstrarUpI samudranuM maMthana karIne mAtra eka caitanyaratna ja meLavI levAnuM che. jo jIva zuSka paMDitAImAM ja gUMcAI rahe to teno koI patto nahIM khAya. mukhathI nizcayanayapradhAna vAkyo bolanAro, aMtaramAM mohathI sabhara evo pAmara jIva jJAnIno droha karI bhavATavImAM rajhaLe che. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che ke - vyAsapITha parathI moTAM moTAM vyAkhyAno karanArA jagatamAM kaMIka paDyA che! 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.727 (upadezachAyA-12). 2- juo : AcAryazrI munisuMdarasUrijIkRta, 'adhyAtmakalpadruma', adhikAra 8, zloka 5 'kiM modase paNDitanAmamAtrAta, zAstreSvadhItI janarajjakeSu / tatkiJcanAdhISva kuruSva cAzu, na te bhaved yena bhavAbdhipAtaH / / ' Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-137 259 are! potAnA AtmasvarUpanI paNa aMta:pratIti nahIM chatAM mokSa sudhInI niSphaLa vAto karanArAno jagatamAM kAMI toTo nathI. paNa laukika mAna levA khAtara ke anya hetue tathArUpa aMta:pratIti vinA - bhAvasparza vinA tevI khAlI mukhathI vAto karavI te to mAtra jJAnI kahevarAvavAnI kAmanAe sAcA jJAnI puruSano droha kare che.' e ja A sUtramAM bhagavAna zAstrakAre prakAzya che." A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che ke - mukhathI jJAna kathe ane, manamAM viSaya kaSAya; racyo pacyo duSkarmamAM, te ajJAna gaNAya. bAhyajJAna ADaMbarI, aMtara chUTyo na moha; kapaTarUpa sAkSAta e, leza na lAje toya. ghaNuM vAMcI saMbhaLAvIne, ziSya ghaNA karanAra; te pAmara prANI kare, zAsana vera apAra, vArtA jJAnanI bolIne, vRddhi kare mati moha; mUrkha ziromaNi te kare, mAtra jJAnIno droha." 2 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR.548 2- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.248 (zrI giradharabhAIracita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 545-548) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 138 hoya, vi, temaja mA, 11, tyAga, vera, Ima mumula aTaka, je 21 rejo. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 138 gAthA artha - gAthA 137mAM zrImade kahyuM ke je jIva mukhathI nizcayanayapradhAna vacano bhUmikA '2" kahe che, paraMtu aMtarathI jeno moha chUTyo nathI ane mAnAdi kAmanA vartatI hovAthI potAne moTo jJAnI kahevarAve che, te pAmara prANI jJAnI puruSano droha kare che. aMtaramAM mohanI prabaLatA vartatI hovA chatAM je jIva jJAnanI moTI moTI vAto kare che, te jIva jJAnI to nathI; paraMtu tene sAco mumukSu kahevo paNa yogya nathI. mumukSu jIva kayAM lakSaNothI vibhUSita hoya, arthAt mumukSumAM kayA guNa pragaTyA hoya che te spaSTa karatAM zrImad prakAze che - 'dayA, zAMti, samatA, kSamA, satya, tyAga, vairAgya; hoya mumukSu ghaTa viSe, eha sadAya sujAgya.' (138) - dayA, zAMti, samatA, kSamA, satya, tyAga ane vairAgya e guNo mumukSunA ghaTamAM sadAya sujAgya eTale jAgRta hoya, arthAt e guNo vinA mumukSupaNuM paNa na hoya. (138). bhAvArthI = je jIvane aMtaramAM mokSa sivAya koI paNa bIjI abhilASA na hoya te J jIva mumukSu kahevA yogya che. je jIva sarva prakAranI mohAsaktithI mUMjhAya ane mokSane viSe ja yatna karavAmAM saMlagna hoya, te jIvamAM mumukSutA pragaTI gaNAya. je jIvane mokSanI adamya icchA jAgI hoya, te jIva potAnA svarUpanI prAptinA puruSArthamAM pravRtta hoya che. satunI prApti arthe satsamAgama, ciMtana, nididhyAsana Adi karatAM tenAmAM saddaguNonuM grahaNa thavA lAge che. tenAmAM dayA (potAne ane parane duHkhathI choDAvavAnI bhAvanA), zAMti (kaSAyonuM upazAMtapaNuM, maMdapaNuM, moLApaNuM), samatA (sukhamAM ke du:khamAM sarvatra samabhAva, rAga-dveSarahita madhyastha pariNAma), kSamA (krodhanA nimitto maLavA chatAM uttejita na thavuM), satya (vastu jevI che tevI jANavI ane te pramANe kahevI), tyAga (paravastumAM tAdAbhyapaNuM na karavuM), vairAgya (saMsAra, bhoga, deha saMbaMdhI rAganuM kharI paDavuM) avazya pragaTe che. dayAdi guNo na hoya tyAM mumukSupaNuM na hoI zake. zuSkajJAnInI kathanI ane karaNInI vAta karyA pachI zrImade sAcI mumukSudazA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana darzAvI che te saprayojana che. dayAdi guNo pragaTyA na hoya to te jIvamAM mumukSupaNuM hoya nahIM ane je jIvamAM mumukSupaNuM paNa na hoya te jIvamAM mumukSupaNAthI paNa AgaLanI bhUmikA jJAnIdazA to kaI rIte saMbhave? A tathya samajAvavA mATe mumukSunI bhUmikAmAM pragaTavA jarUrI evA sAta guNo A gAthAmAM batAvyA che. je sAco mumukSu hoya tenA AtmAmAM A dayAdi sAta guNo avazya hoya che. A guNo vinA sAcuM mumukSupaNuM hoI zakatuM ja nathI. atyaMta saraLa bhASAmAM mumukSunAM lakSaNo batAvatI A gAthA AtmadazA mApavA mATe tharmomITara samAna che. te sAdhakane pathadarzana karAvatI hovAthI atyaMta mahattvapUrNa che. jIvananuM satya mAtra bahAranA AcaraNathI kadI paNa prApta thatuM nathI. vizeSArtha mAtra bahAranA AcaraNathI koI AdhyAtmika lAbha thato nathI. mAtra bAhyamAM pheraphAra karavAthI nahIM paNa kendra tarapha vaLavAnA zramathI satyanI prApti thAya che. astitvanA bahAranA gherAvAmAM aTakI javAthI satyane pAmI nathI zakAtuM. te arthe astitvanA kendra tarapha javA mATeno prayatna karavo jarUrI che. AMtarika cetanAnA kendrane oLakhavAnuM che. e kendra svayaMmAM ja chupAyeluM che. aMtarmukha dRSTi rAkhIne svayaMmAM zodhavAthI ja e maLe che. dharma e bahAranuM parivartana nathI paNa AMtarika krAMti che. dharma eTale parama jAgaraNa, AmUla rUpAMtaraNa, AMtarika krAMti. dharma eTale potAno vikAsa e vikAsa ke je bahAranI koI paNa gaNatarI upara AdhAra rAkhato nathI, paNa je aMtaramAM ja thAya che. dharma koI bAhya kriyA nathI. jJAnano saMgraha e paNa dharma nathI. AnA uparathI ema samajavAnuM nathI ke dharmArAdhanA aMtargata kriyAnI ke jJAnanI je bAhya ArAdhanA karavAmAM Ave che teno atre niSedha che. e sarvanuM dharmArAdhanamAM avazya sthAna che, paNa jo temAM ja saMtoSAI javAya, tene ja itizrI mAnI levAya to yathArtha dharma sadhAto nathI. svarUpanI jAgRti sadhAya to ja yathArtha dharma ghaTita thAya che. AtmAmAM sthApita thavuM e dharma che. AtmAmAM sthApita thavA arthe cittazuddhi thavI Avazyaka che. aMtaranA satyanuM udghATana cittazuddhi hoya to ja zakya bane che. AtmAno sAkSAtkAra cittazuddhi vinA zakya ja nathI. cittanI nirmaLatA vinA, pAtratA keLavyA vinA AtmAnubhUti thavI, AtmAnAM sukha-zAMti maLavAM asaMbhavita che. dayAdi guNonA grahaNathI citta nirmaLa thAya che, pAtratA sudRDha thAya che. prastuta gAthAmAM zrImade pAtratAne sudRDha karanArAM dayAdi lakSaNo darzAvyAM che. zrImade gAthA 38mAM AtmArthInAM lakSaNo batAvyAM hatAM tathA gAthA 108mAM - Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 265 jijJAsunAM lakSaNo batAvyAM hatAM. 1 zrImade je vAta AtmArthInAM tathA jijJAsunAM lakSaNomAM batAvI, te ja vAta daDha thavA arthe punaH bIjA zabdomAM mumukSunAM lakSaNo tarIke upasaMhAranI prastuta gAthAmAM karI che. mumukSunA cidAkAzamAM saptarSi tArAmaMDaLanI jema sadA camakatAM evAM dayA, zAMti, samatA, kSamA, satya, tyAga ane vairAgya - e sAta lakSaNonI have kramathI vicAraNA karIe - (1) "dayA" dayA eTale jIva duHkhathI chUTe evI lAgaNI. saMsAranA paribhramaNathI potAne choDAvavAnI bhAvanA te svadayA ane bIjA jIva duHkhathI mukta thAya evI bhAvanA te paradayA. potAnA AtmAne paribhramaNathI mukta karAvavAno, vibhAvathI bacAvavAno vicAra e svadayA che. jyAre jIvanA lakSamAM Ave che ke pote dehathI bhinna, svaparaprakAzaka, parama jyotisvarUpa, anaMta jJAna ane akhaMDa AnaMdathI bharapUra zuddha citUpa AtmA che; te chatAM anAdi kALathI svasvarUpanA ajJAna ane ajAgRtinA kAraNe paramAM upayogane joDI, rAgAdi bhAvo vaDe te duHkhI thayo che; tyAre tene vicAra Ave che ke svAtmAne du:khanAM kAraNothI kaI rIte bacAvavo? AvA vicArathI svadayAnuM pragaTavuM thAya che. mumukSu jIva vicAre che ke 'A AtmAe anAdi kALathI potAnA svarUpane yathArtha jANyuM na hovAthI, rAga-dveSAdi bhAvone vaza thaIne cAre gatimAM anaMta vAra janma-maraNa karI, teNe anaMta prakAranAM duHkho sahana karyA che, aneka prakAranI pIDAo ane vedanAo sahI che. he jIva! have bahu thayuM!' ema te pote potAnA AtmAnI dayA khAya che. 'A janma-maraNa kaI rIte TaLe? du:khanI nivRtti kaI rIte thAya?' evI tene vicAraNA jAge che. tene paribhramaNano bhaya lAgyo hoya che, tethI te haMmezAM jAgRta rahe che. jene paribhramaNano bhaya na hoya te jAgRta rahI zake nahIM. mumukSu jIva haMmezAM jAgRti sahita jIve che. tene aMtaramAM svadayA vartatI hovAthI te AtmaguNanA rakSaNa arthe sadA jAgRta ja rahe che. AtmA pIDAya tevAM pariNAmo ane kAryo na thAya te mATe te jAgRti rAkhe che. hiMsAdi pariNAma tathA kAryo AtmAne malina karI pIDA ApanArAM hovAthI 1- "kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda, prANIyA, tyAM AtmArtha nivAsa.' ('zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-38) kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSaabhilASa; bhave kheda aMtara dayA, te kahIe jijJAsa." ("zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-108) Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hiMsAdinA tyAgamAM te pravarte che. bIjA jIvomAM potAtulya AtmA vilasI rahyo che evA bhAnapUrvakanI AtmIyatA, vAtsalya, prema e tenI ahiMsAno mULa sota hoya che. prema hovAthI premapAtrane lezamAtra duHkha na thAya e rItanI kALajI svAbhAvikapaNe rahe che. enI sAthe sahAnubhUti, sahakAra ane sahiSNutApUrvakano vyavahAra sahaja hoya che. bIjA jIvanAM hita-sukha arthe jAte thoDI agavaDa ke kaSTa veThI levAnI vRttipUrvakano jIvanavyavahAra te AvA premanI sahaja phalazruti hoya che. mumukSu jIvano prema mAtra kauTuMbika vyaktio ke mitro pUrato sImita nathI hoto, paNa sakala vizvamAM vyApta hoya che. tenuM hRdaya eTaluM vizALa hoya che ke tene sakaLa vizva eka kuTuMba jevuM lAge che. tene sarva jIvo pratye maitrIbhAva hoya che. tenAmAM kaThoratA nathI hotI. tenuM hRdaya komaLa ane udAra hoya che. te sadA paropakAramAM tatpara hoya che. te premapUrvaka anyane madada kare che ane temanI sevA kare che. Ama, potAnA AtmAne baMdhanamAMthI mukta karavAno jene nirNaya thayo che evA mumukSu jIvamAM kAruNyavRtti vikaselI hoya che ane 'duHkha jema mane priya nathI tema anyane paNa priya na hoya' ema vicArI te bIjAne du:kha ApatAM aTake che. koI paNa jIvane te zArIrika ke mAnasika pIDA to Apato ja nathI ane koI paNa duHkhI jIvanuM duHkha dUra karavA sadA tatpara rahe che. te vibhAvadazAthI haTIne svabhAva tarapha jema vadhu ne vadhu vaLato jAya che, tema tema bIjAne pIDAkAraka thAya evAM tenAM vRtti-pravRtti, vicAra-vANI rahetAM nathI, UlaTAM bIjAne sukharUpa thAya evAM banatAM jAya che. A rIte jyAM svadayA hoya che tyAM paradayA paNa vidyamAna hoya che. anya jIvo pratye anukaMpAnA bhAva sahajarUpe jAge che. anukaMpAnA bhAva vinA jIvamAM dhArmikatA pragaTatI nathI. anya pratyenI anukaMpA vinA, lAgaNIzUnya haiye vairAgya ke adhyAtmanI korI vAto karavAmAM dhArmikatA samAI jatI nathI. dharmaprApti arthe pAtratA keLavavA zAstrakAroe je upAyo batAvyA che tenuM parizIlana karatAM e tathya spaSTa tarI Ave che ke dharmano prAraMbha bIjAnAM sukha-duHkha pratyenI sabhAnatAmAM che. anyanAM sukha-duHkhano vicAra karavAmAM dharmano prAraMbha thAya che. bIjAnuM zuM thAya che e na jotAM kevaLa potAnAM sukha-du:khane ja mahattva ApavuM e dharma nathI. 'sva'no vicAra, arthAt svadeha ane tene saMbaMdhita anya bAbatonA vicAro jIva anAdi kALathI karato Avyo che ane e ja sarva pApanuM bIja che. sarva pApo svArthamAMthI ja janme che. ArtadhyAna ane raudradhyAnanAM jALAM svArthanA A biMdunI AsapAsa ja gUMthAtAM rahe che, tethI pApavRtti ane pApapravRttine nirmULa karavA mATe svArthavRttine jAkAro Apavo Avazyaka thaI paDe che. mumukSu jIvanA hRdayamAM pragaTatI Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 267 dayAnI bhAvanA tene svArthanI pakaDamAMthI mukta karI, premanI akhaMDa anubhUtisvarUpa pUrNa ahiMsAnA rAjamArge laI jaI, AtmajJAnAdi ucca AdhyAtmika bhUmikAono sparza karAve che. dayAnA uttama bhAvanI prApti tathA abhivRddhimAM jIvanuM pAramArthika hita samAyeluM che. dayA e AtmakalyANa mATenuM Avazyaka aMga che. jIva jyAre caramAvartamAM Ave che ane jyAre teno bhAvamaLa kSINa thAya che, arthAt te jyAre dharmaprApti mATe yogya bane che tyAranI tenI sthitinuM varNana karatAM AcAryazrI haribhadrasUrijI kahe che ke tevA jIvane du:khImAtra pratye atyaMta dayA hoya che, guNavAna pratye adveSa hoya che ane te sarvatra aucityapUrvakanuM vartana kare che. temanAM A vacana uparathI dharmaprApti mATe jarUrI saddaguNonI mUDIno khyAla Ave che. emAM e hakIkata dIvA jevI spaSTa jaNAI Ave che ke duHkhI jIvanI dayA AvyA vinA dharmaprApti mATenI yogyatA paNa AvatI nathI, arthAt mokSamArgamAM praveza karavA mATe A guNasaMpatti hovI jarUrI che. paramapadanI prAptinA mArga upara Daga bharavA mATe dayAno sabaLa AdhAra Avazyaka che. dharmanuM mULa dayA che ane jyAM dayA nathI tyAM dharma paNa nathI e vAta samajAvatAM zrImad lakhe che ke - dharmatattva jo pUchyuM mane, to saMbhaLAvuM snehe tane; je siddhAMta sakaLano sAra, sarvamAnya sahune hitakAra. bhAkhyuM bhASaNamAM bhagavAna, dharma na bIjo dayA samAna; abhayadAna sAthe saMtoSa, dho prANIne, daLavA doSa. satya zIla ne saghaLAM dAna, dayA hoIne rahyAM pramANa; dayA nahIM to e nahi eka, vinA sUrya kiraNa nahi dekha." A padamAM zrImad samajAve che ke dayAdharma ja zreSTha dharma che. jyAM dayA hoya che tyAM tenI pAchaLa anya guNo paNa Ave ja che; paraMtu jema sUrya vinA eka paNa kiraNa hoya nahIM ane tethI aMdhakAra chavAyelo hoya che, tema dayA vinA satya, zIla Adi koI paNa guNa jIvamAM hoI zakatA nathI - TakI zakatA nathI. satya-zIla sarva dayAthI zobhe che. saghaLAM zAstromAM e ja siddhAMta pratipAdita thayo che ke dharmanuM mULa dayA 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, yogadaSTi samuccaya', zloka 32 'du:hiteSa sayAtyanta maheSo guNavatna ra | govityAnsevana zaiva sarvatravAvizeSataH !" 2- "zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.59 (mokSamALA, zikSApATha-2, kaDI 1-3) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana che. jyAM dayApAlananuM lakSa nathI hotuM tyAM pApanI ja pariNati ane pravRtti hoya che. A uparathI spaSTa thAya che ke mumukSunI bhUmikAmAM pragaTelA guNomAM dayAne zA mATe agrasthAna ApavAmAM AvyuM che. Ama, mumukSu jIvanA aMtaramAM dayAno bhAva sadA jAgRta hoya che. (2) 'zAMti' zAMti eTale badhA vibhAvapariNAmathI thAkavuM, nivRtta thayuM. vibhAvathI haTI svabhAvamAM AvavuM te ja zAMta thavuM che. kaSAyabhAvamAMthI khasI akaSAyabhAvamAM AvavuM te zAMti che. kaSAyonI ugratA ja viSamatA utpanna kare che. jema jema kaSAyo maMda thatA jAya che, tema tema zAMti pragaTe che. jyAM rAgAdi hoya che tyAM azAMti hoya che. jeTale aMze rAgAdi bhAvo rokAya che, teTale aMze zAMtino anubhava thAya che. mumukSu jIvane rAgAdi bhAvo pIDAkArI lAge che ane tethI te tIvra rAga-dveSathI yukta thaIne koI paNa pravRtti karato nathI, jenA phaLasvarUpe te zAMtino anubhava kare che. karmanA udayamAM joDAI javAthI jIva vyAkuLa banI jAya che ane te ja azAMti che. jIva te vakhate tattvabodhano vicAra kare to te zAMta thAya. mumukSu jIvane aMtaramAM AtmadAjha pragaTI hoya che, tethI teNe A zAMtino mArga lIdho hoya che. tene AtmakalyANanI jhaMkhanA jAgI hovAthI teNe A zAMtipatha grahaNa karyo hoya che. tene potAnA udayanI sabhAnatA hoya che, jAgRti hoya che; tethI te udayanA aniSTa prabhAvathI bacelo rahe che. karmano vipAka Ave tyAre mumukSu avalokato rahe che ke atyAre mane kayA karmano kevA prakArano udaya cAlI rahyo che, ghAtI karmano kevo udaya che, aghAtI karmano kevo udaya che, aMtaraMga vipAka kevo che, bahiraMga vipAka kevo che' ityAdi. jema ke lobha mohanIya, bhaya mohanIya, azAtA vedanIya ke apayaza nAma karmano vipAka zarU thAya ke tarata tene te rUpe jANI le che ane sajAga thaI jAya che. te vicAre che ke "mArI ja bhUlanA kAraNe, mArAM ja ajJAna-pramAdAdinA kAraNe pUrve karmonuM upArjana karyuM hatuM, karmo AvIne mArA Atmapradezo upara cITakI gayAM hatAM, to tenuM pariNAma to jarUra Avaze ja. je doSa pUrve kyAreka meM ja sevyo hato, tenuM phaLa atyAre mane maLI rahyuM che' ema 'atyAre'nuM phaLa jotAM 'kyAreka'nI smRti thatI hovAthI mumukSu tevI karaNInA punarAvartanathI bacI jAya che. mumukSu potAnA kartavyano vicAra kare che ke 'vartamAna karmodayanI hAnikAraka Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 269 asarathI bacavA mATe zuM karavuM joIe? sadguru A prakAranA vipAkamAM kevI rIte varte?' te saddagurunA bodhane tathA te dvArA prApta thayela samajane jAgRta karI, tadanusAra vartI karmanA vipAkane niSphaLa banAve che. te sagurunAM vacanothI, sadgurue je sAdhana ApyuM hoya tenA vaDe cittane zAMta kare che. sadgurunAM vacanomAM, sagurunI AjJAmAM cittane joDavAthI tenuM citta sthira thAya che, vikSepa maTe che ane zAMti prApta thAya che. mumukSune sadgurunI AjJAe vartavAnI hoMza hoya che. jema jema te AjJAnuM ArAdhana kare che, tema tema tenA kaSAyo maMda paDe che ane tenA phaLasvarUpe tene zAMtino anubhava thAya che. kaSAyanI upazAMtatAthI citta zAMta thAya che. saMsAranAM koI paNa prasaMge, koI paNa sthaLe, koI paNa paudgalika sukhamAM na maLI hoya tevI zAMti kaSAyanI upazAMtatAthI prApta thAya che. zAMtapaNuM bhajavAthI cittanI nirmaLatA vadhe che ane Arta-raudradhyAnamAM ghasaDI janAra saMkalpa-vikalpanI maMdatA thavAthI svarUpAnusaMdhAna saraLatAthI thAya che. jyAM saMkalpa-vikalpano kolAhala hoya - ghoMghATa hoya, tyAM potAnuM zuddha svarUpa anubhavI zakAtuM nathI. jyAre jIvanI avasthA atyaMta zAMta, mauna, saceta hoya tyAre ja potAnA svarUpano bodha tenAmAM jAge che. potAnuM svarUpa eTaluM sUkSma che ke jo cetanA sthaLa viSayothI gherAyelI hoya to te svarUpa aMge jIva bodhapUrNa thaI zakato nathI. potAnuM svarUpa bahu ja zAMta che ane jIva jo kolAhalathI bharAyelo hoya to te aMtaranA maMda dhvanine sAMbhaLI ke pakaDI zakato nathI. je jIva viSaya-kaSAyanA vikalponA ghoMghATamAM raheto hoya te jIva e maMda dhvanine sAMbhaLI zakato nathI, te e dhvani sAMbhaLavAnuM cUkI jAya che. je jIva zAMta, mauna, saceta, sajAga, sAvadhAna hoya che te ja potAnA svarUpano saMdezo sAMbhaLI zake che. vikalponA kolAhalathI mukta thavAthI ja e nAdane sAMbhaLI zakAya che. potAnA svarUpanI pratIti thavA mATe teNe prathama badhI jagyAethI anupasthita thavuM paDe che. svayaMno anubhava karavo hoya to upayogane bIje badhethI anupasthita karavo paDe che. svanuM darzana karavA svayaMnI bahAranI badhI cIjo sAthe saMbaMdha toDavo ghaTe che. svayaMnA sAkSAtkAra mATe saMkalpa-vikalpanI pakaDamAMthI mukta thaI zAMta thavuM paDe che. jyAre jIvanI saMkalpa-vikalpanI lahero zamI jAya che tyAre ja te nijaghare pahoMcI zake che. jIve anAdi kALathI zAMtinA vAstavika svarUpane jANyuM ja nathI. zAMti e to AtmAno mULabhUta guNa che. zAMti e jIvanuM nijasvarUpa ja che, chatAM te zAtAyogane - zubha yogane zAMti mAnI mULamArgathI dUra rahe che. jIva zAMtasvarUpI AtmAne jANato nathI, tethI zAtA vedanIyamAM, puNyodayamAM, bahAranI anukULatAmAM zAMti mAne che ane Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tyAM ja zAMtinI zodha kare che. jIva paravastuomAM sukhabuddhi seve che ane te sarvanI prApti mATe divasa-rAta mathyA kare che. je padArtha paramArthe potAnA nathI, tenI prApti ke aprAptimAM sukha-duHkha kalpI jIva zAMtithI vaMcita thAya che. ISTanI aprApti thatAM ke aniSTanI prApti thatAM tenI zAMti haNAI jAya che. jema jema A kalpita sukhabuddhi TaLatI jAya che, tema tema jIvane vizeSa ne vizeSa zAMti prApta thatI jAya che, tenuM zAMta svarUpa pragaTa thatuM jAya che. sadgurunA Azraye temanAM vacanonuM ArAdhana karavAthI AtmasvarUpano yathArtha mahimA AvatAM jIvane paramAM raheluM mArApaNuM ghaTe che ane paramAM rahelI sukhabuddhi paNa ghaTe che. A sukhabuddhi ghaTatAM AtmAnuM cA-vicaLapaNuM TaLI sthiratA ane zAMti Ave che. saddagurunA vacanayoge jIve deDha nizcaya karavo joIe ke "mArI zAMti ane te zAMtino upAya indriyaviSayomAM nathI, paNa aMtaramAM - mArA atIndriya svarUpamAM ja che.' Avo nirNaya karI te svabhAvano Azraya kare to pachI AkhI duniyA DUbI jAya ke bahmAMDa AkhuM khaLabhaLI UThe, tenI zAMtine bAdhA pahoMcADavA koI samartha nIvaDatuM nathI. game tevA bAhya saMyogo hoya, tenA lakSamAM AtmazAMti hovAthI te vicalita thato nathI. zrImad lakhe che - AtmazAMti je jiMdagIno dhRvakAMTo che te jiMdagI game to ekAkI ane nirdhana, nirvastra hoya to paNa parama samAdhinuM sthAna che." jagatathI bhinna potAnA astitvane jANIne, potAnI zAMtinuM pariNamana potAnA aMtaranA sAdhanane AdhIna che evuM bhAna karIne je jIva aMtaramAM Thare che, te jIva parama zAMta rasa pragaTa karIne sarva duHkhothI mukta thAya che. jema UkaLatuM pANI khadabadatuM hoya to te jarA paNa zAMta na rahe, tema A saMsAramAM ghora duHkhothI jIva niraMtara baLI rahyo che, tene jarA paNa zAMti nathI. A saMsAraduHkhano jene aMtaramAM trAsa lAge ane koI paNa prakAre tenAthI chUTIne zAMti meLavavA je cAhe che, te jIva ja zAMtino upAya zodhe che. AtmAnI zAMti mATe garajavAna thayelo jIva ja potAnA svarUpano nirNaya kare che, aMtarasvabhAva tarapha vaLe che ane bAhya saMyogothI nirapekSa evI AtmazAMtine prApta kare che. AtmaprApti e ja jenA jIvananuM ekamAtra dhyeya che evA mumukSu jIvane daDha nizcaya hoya che ke "bhavabhramaNanuM, sarva duHkhanuM, sarva azAMtinuM mULa kAraNa ajJAna che; tethI tene TALavAno puruSArtha mAre karavo ghaTe che.' azAMtinuM koI paNa kAraNa te poSavA icchato nathI. te potAnA mahAna dhyeyanI ane tadarthe Avazyaka puruSArthanI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.658 (patrAMka-949) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 271 gaMbhIratA samaje che. te niraMtara jAgRtipUrvaka sUkSma aMtaratapAsa kare che ke "mAro abhiprAya keTalo savaLo thayo? mAro vibhAvarasa keTalo moLo paDyo?' AvuM jAgRtivALuM jJAna vibhAvarasane AgaLa vadhavA detuM nathI. jema jema vibhAvarasa maMda thato jAya che, tema tema addabhuta zAMtino anubhava thato jAya che ane zAMta bhAvanuM sAtatya jaLavAya che. Ama, mumukSu jIvanA aMtaramAM zAMtatAno nirmaLa bhAva sadA jAgRta rahe che. (3) "samatA' samatA eTale rAga-dveSarahita madhyastha pariNati. sukha-du:kha, saMyoga-viyoga, mAnaapamAna vagere kaMkothI kSubdha thayA vinA madhyastha bhAve rahevuM te samatA che. anukULa-pratikULa paristhitimAM zubhAzubha vRttiono khaLabhaLATa na thavo te samatA che. je jevuM che teno pratikriyArahita svIkAra te samatA che. je kaMI banI rahyuM che te mATe zAMta svIkAranAM pariNAma rahevAM te samatA che. jo jIva jagatano mAtra jJAyaka ja rahe to tene koI paNa prakAre karmabaMdha thato nathI. samatvabhAvapUrvaka vartavAthI te mukta thato jAya che. samatA e ja muktino upAya che. "adhyAtmasAra'mAM upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja pharamAve che ke muktino ekamAtra upAya samatA che, bAkIno samagra kriyAkalApa samatAnI siddhi arthe ja che.' 'jagatamAM saghaLuM mArI icchA anusAra thAya' evo Agraha e adharma che. ajJAnI java manamAM nitanavI UThatI icchAo pramANe jagatane calAvavA - anukULa karavA mAMge che. potAnI marajI pramANe paristhiti rahe ema te cAhe che, paraMtu tema banavuM kyAre paNa zakya nathI ane tethI te saMgharSa kare che. tenI dhAraNAne dhakko pahoMcatAM tenA ahaMne Thesa lAge che ane te klezita thAya che. tene badale jIva jo pratyeka paristhitino zAMta svIkAra kare to tenA jIvanamAM saMgharSa ke kleza rahetA nathI. | game tevI paristhiti hoya, jIva AgaLa be rastA khUle che - eka che saMtApano ane bIjo che samatAno. kayA raste javuM te mATe te svataMtra che. tenI A 'svataMtratA'no upayoga karI te kAM to prApta paristhiti sAthe saMgharSa kare che, kAM teno zAMta svIkAra kare che. jo te saMgharSa kare to tenuM jIvana duHkha, pIDA, AkuLatAmaya hoya che ane jo te potAnI svataMtratAno upayoga paristhitino zAMtapaNe svIkAra karavA mATe kare to tenuM jIvana sukha, AnaMda, anAkuLatAmaya hoya che. jo jIvane paradravyanAM 1- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'adhyAtmasAra', prabaMdha 3, zloka 54 'upAyaH samataivaikA mukteranyaH kriyAbharaH / tattatpuruSabhedena tasyA eva prasiddhaye / / ' Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pariNamana pratye iSTa-aniSTa buddhi rahyA kare, anukULatA-pratikULatAnA vikalpo AvyA kare, samasyA-samAdhAnanA khyAlo pajavyA kare to tenI saphaLatAnI koI saMbhAvanA nathI; paraMtu jo te vastunA pariNamanano zAMta svIkAra kare, tenA pratye phariyAda ke pheraphAranI vRtti na seve, mAtra jJAnanA jheya tarIke tene mAne to te avazya saphaLa thAya che. je jIvana samatAmaya che, te ja yathArtha jIvana che. sukha ane duHkha banneno ekasarakho samAnapaNe zAMta svIkAra thavo joIe. zrImad lakhe che - 'pUrvakarmane anusarI je kaMI paNa sukhaduHkha prApta thAya te samAnabhAvathI vedavuM e jJAnInI zikhAmaNa sAMbharI AvI che, te lakhI che." vartamAna paristhitino svasthatApUrvaka svIkAra karavo e ja mumukSunuM lakSa hoya che. paristhitine badalavAnI mathAmaNa karyA vinA dareka paristhitine samatvabhAve vedI levAnuM tenuM lakSa hoya che. te sukhanI pAchaLa doDato nathI ane du:khathI dUra bhAgato nathI. tene anukULatAmAM rAganI ane pratikULatAmAM vaiSanI maMdatA thayelI hoya che. jagatanI vividha paristhitio ane parivartanomAM te tIvra rAga-dveSanA vamaLamAM aTavAto nathI. dharmadhyAnane pravAhita karI de evI madhyastha pariNati tene pragaTI hoya che mumukSuno puruSArtha dareka paristhitimAM zuddhAtmAnA smaraNapUrvaka vItarAgasvabhAve rahevAno hoya che. te jANe che ke mAro svabhAva to jJAna che, jANavuM mAtra che. paramAM kaMI karavuM ke parane jANatI vakhate rAga-dveSa karavA e mAro svabhAva nathI. anukULa saMyogomAM prasanna ane pratikULa saMyogomAM aprasanna thavuM te mAro svabhAva nathI. dareka paristhitimAM jJAtA-draSTA rahevuM, pratyeka zeyane pratikriyArahitapaNe jANavuM e ja mAro svabhAva che." A bodha tenA cittamAM sthira thayo hovAthI te mAtra jJAyaka ja rahe che. potAno svabhAva jJAtA-draSTA che evI samajaNanA AdhAre te je paNa paristhiti Ave temAM mAtra jJAyakabhAve rahe che. te puNyodayathI prApta thayelA anukULa saMyogomAM ane pApodayathI prApta thayelA pratikULa saMyogomAM koI pratikriyA karato nathI. je kaMI bane che emAM tene pheraphAra karavAnA vikalpa thatA nathI, hastakSepa karavAnI vRtti thatI nathI. paranAM pariNamanamAM parivartana karavA aMgenI koI vRtti tene jAgatI nathI. te paranAM parivartanothI aprabhAvita rahe che. bAhya saMyogonI prApti-aprAptithI tene harSa-zokanAM pariNAma thatAM nathI. mokSamArge pragati karatA mumukSunuM citta uttarottara adhika nirmaLa, sthira, pratikriyArahita thatuM jAya che. zAMta svIkAranA bhAva sAthe te jIvananI dareka paLa pasAra karavAnI satata jAgRti rAkhe che. badalAtI paristhiti sAthe cittamAM moha-kSobha utpanna 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.320 (patrAMka-337) Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 273 na thAya te mATe mumukSu satata jAgRta rahe che. bAhya saMyogomAM potAnA avikArI, zuddha, zAzvata svarUpanA smaraNapUrvaka samatAbhAva jALavavA te prayatnazIla hoya che. Ama, mumukSunA aMtaramAM samatAbhAva sadA jAgRta rahe che. (4) 'kSamA' krodhanuM nimitta maLavA chatAM paNa uttejita na thavuM, koI pratikriyA na karavI tene kSamA kahe che. krodhanuM nimitta hoya topaNa svabhAvamAM ja sthira rahevuM te kSamA. kSamA e AtmAno guNa che. bIjA taraphathI agavaDa, upadrava Adi nimitta maLatAM, AtmA kSamAsvabhAvarUpa pariNamana na karatAM vibhAvarUpa pariNamana kare che, tyAre tenA e vibhAvapariNamanane krodha kahevAmAM Ave che. krodha AtmAno vibhAva che ane te kSamAnA abhAvasvarUpe pragaTa thAya che. tethI satya to e che ke kSamAno abhAva te krodha che, paraMtu kahevAmAM to ema ja Ave che ke krodhano abhAva te kSamA che. enuM kAraNa e che ke anAdithI A AtmA kadI paNa kSamAsvabhAvarUpa pariNamyo nathI, krodharUpa ja pariNamyo che ane jyAre paNa te kSamAsvabhAvarUpa pariName che tyAre krodhano abhAva thaI jAya che. tethI krodhanA abhAvapUrvaka kSamArUpa pariNamana joIne kathana karavAmAM Ave che ke krodhano abhAva te kSamA che. mumukSu jIva jANe che ke sukha to zAMti, samatA, kSamAmAM che. te krodhAgnimAM baLavA nathI mAMgato. jagatamAM agni be prakAranA che bAhya ane AMtarika. bahArano agni bIjAne bALe che, aMdarano agni potAne bALe che. ekathI saMsArI Dare che, bIjAthI mumukSu Dare che. mumukSune e sabhAnatA hoya che ke 'mAre baLavuM nathI', tethI te krodhAgnine potAnI paryAyamAM utpanna thavA deto nathI. kSamAnuM varNana karatAM kavivara zrI ghAnatarAyajIe kahyuM che 'gAlI suna mana kheda na Ano, gunako auguna kahai ayAno . kahi hai ayAno vastu chInai, bAMdha mAra bahuvidhi kareM; dharateM nikAraiM tana vidArai, baira jo na tahAM dhareM. 1 uparokta kaDImAM ema kahevAmAM AvyuM che ke nimittonI pratikULatAmAM paNa je uttejita na thAya te ja kSamAno dhAraka che. je gALa sAMbhaLI thappaDa mAre te kAyAnI vikRttivALo che, je gALa sAMbhaLI gALa Ape te vacananI vikRttivALo che, je gALa sAMbhaLI manamAM kheda lAve mananI vikRttivALo che; paraMtu gALa sAMbhaLI manamAM paNa kheda na lAve te kSamAdhArI che. Ama, kavivara kahe che ke gALa sAMbhaLI jenA manamAM 1- kavivara zrI ghAnatarAyajI, 'dazalakSaNa-pUjA', aMgapUjA, kaDI 1 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana paNa kheda na Ave, potAmAM rahela guNane koI avaguNarUpe varNave topaNa uttejita na thAya, koI khoTI rIte potAnI vastu paDAve, potAne bAMdhIne aneka prakAranI pIDA Ape ke gharamAMthI bahAra kADhI mUke chatAM paNa jenA manamAM khaLabhaLATa utpanna na thAya athavA utpanna thayela khaLabhaLATane AtmavicArathI zAMta karI de te jIva ja kSamAno dhAraka che. - ajJAnanA kAraNe jyAM sudhI jIvane parapadArtho iSTa-aniSTa bhAsatA rahe che tyAM sudhI krodhAdinI utpatti thatI ja rahe che, paraMtu jyAre tattvAbhyAsanA baLa vaDe parapadArthomAMthI ISTa-aniSTa buddhi dUra thAya che tyAre krodhAdinI utpatti thatI nathI. potAne thatAM sukha-duHkhanA kAraNarUpa anyane mAnavA e ja krodhAdinI utpattinuM mULa kAraNa che. 'mArAM sukha-duHkhano kartA huM pote ja chuM', A parama satyathI aparicita hovAnA kAraNe ajJAnI potAnAM sukha-duHkhanA kartA tarIke anyane mAnI, krodhAdi karyA kare che ane duHkhI thAya che. koI paravastu-vyakti-paristhiti ane sukhI-duHkhI karI zakatI nathI' e bodha dRDha thatAM kSamAdi keLavAya che. jo jIva sukha-du:khanAM kAraNane potAnAmAM ja jue, vikAranAM kAraNane potAmAM ja zodhe ane teno javAbadAra potAne ja mAne to tene krodhAdi utpanna thatA nathI. jIvane parasaMyogo potAne duHkha ApanAra lAge che, paraMtu e to mAtra nimitta che. mULa bhUla to jIvanI potAnI ja che. jIvane tenA pUrvakarmanuM phaLa maLe che temAM anya to mAtra nimitta che. je kaMI bane che te pUrvakarmAnusAra ja bane che. jIvane potAnuM ja kareluM maLe che, potAnuM ja vAveluM phaLe che, anya to mAtra nimitta che. nimittano koI doSa nathI. javAbadArI saMpUrNapaNe jIvanI potAnI ja che, tethI potAnI bhUlane pakaDavI, nimittane doSa Apavo nahIM. jyAre paNa krodha Ave ke tarata potAnI bhUla pratye dhyAna kheMcAvuM joIe. nimitta pratye kSamAbhAva rahevo joIe. A jagatamAM jIvano koI zatru nathI. zatrutA jIvanI aMdara paDI che. teno Aropa te nimitta upara kare che. zatru aMtaramAM che, bahAra nathI. zatru birAjI rahyo che jIvanA aMtaramAM, paNa tene dekhAya che bahAra. svayaMnI dRSTimAM ja zatru chupAyo che. teno nAza karavAmAM Ave to duniyAmAM rahelA potAnA tamAma 'zatruo' nAza pAme che. samasta jagatane nirdoSa jovAno abhyAsa karatAM krodha TaLe che. krodhAdinA je saMskAra AtmAmAM paDyA che te nimitta maLatAM bahAra Ave che, paraMtu samyaka vicAraNA karatAM te nAza pAme che ane kSamAsvabhAva pragaTa thAya che. A prakAre krodha Upaje, bIjAnuM kharAba karavAnuM mana thAya, vera vALavAnI icchA utpana thAya tyAre samyak bodha dvArA krodhanuM zamana karavuM te kSamA che. krodhanuM kAraNa Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 275 potAmAM zodhavAne badale krodhanuM jo mAtra damana thAya to te yathArtha kSamA nathI. je kSaNika ghaTanA hatI te avacetana manamAM UtaratAM abhiprAyamAM sthAyI thaI jAya che. krodhane dabAvavAmAM Ave to dareka samaye krodhita rahevAya che. jo samyak bodha dvArA krodhanuM zamana na karavAmAM Ave ane mAtra upara uparathI damana karI kSamA rAkhavAmAM Ave to e yathArtha kSamA nathI. Akroza utpanna kare evAM bAhya nimittono saMyoga thavA chatAM samyaka bodhanA kAraNe uttejita na thavuM te ja yathArtha kSamA che. kSamA e dharmanuM uttama aMga che ane vIra puruSonuM bhUSaNa che. zrImad lakhe che - kSamA e ja mokSano bhavya daravAjo che." kSamAno Avo uttama mahimA jANato hovAthI mumukSu jIva, koI tene agavaDa Ape tyAre ene duHkha ApanAra na gaNatAM enA pratye kSamAbhAvathI jue che. tene yathArtha tattvanirNaya thayo hovAthI khyAla rahe che ke 'para mAruM kAMI bagADI zakatuM nathI, mAtra huM ja mAruM bagADI zakuM chuM. para mAruM kAMI paNa karI zake evI koI vyavasthA A vizvamAM che ja nahIM. bIjo koI mane gALa ApI zake, paNa mane duHkhI karavAnI sattA tenAmAM nathI. jo tenI gALanI pratikriyArUpe huM mArAmAM krodha utpanna thavA dauM to e mArI ajAgRti che, mArI bhUla che.' mumukSu jIva evI dRSTi keLave che ke A je agavaDa AvI te mArA ja karmanA udayathI AvI che. sAmenI vyakti to nimitta mAtra che. mArA karmano udaya che ane sAmo mANasa nimitta mAtra che. teno koI doSa nathI.' mumukSu jIva sAmevALAne nirdoSa ja jue che. te tene gunegAra mAnato nathI, tenI bhUla joto nathI. tene sAmevALA pratye verabhAva nahIM paNa sahiSNutA jAge che. mumukSu tene kaThoratAthI nathI joto, paNa tenA pratye saumya bane che. tenA pratye samajaNabharyo udAra abhigama apanAve che. tene tvarAthI mApha karI de che. potAne agavaDa karanAra pratye paNa premapUrNa, kSamAzIla bane che. tenuM aMtara kSamA, vAtsalyanAM pariNAmothI bhIMjAyeluM hoya che. krodhAdi vikAra pratye mumukSu sadA jAgRta rahI kSamA guNane dhAraNa kare che. te sAcI samajaNanA AdhAre krodhanA udayane zamAve che. te dRSTi para taraphathI khaseDI sva tarapha vALe che. bIjAe karelA aparAdhane zAMta bhAve khamI le evo te pRthvI samo kSamAzIla hoya che, arthAt pRthvIne game te karavAmAM Ave to paNa te sarva sahI le evI kSamAzIla che, tema mumukSu paNa kSamAzIla hoya che. lokottara kSamAnuM svarUpa na samajAtAM A jIve anaMta vAra laukika bhAve kSamA 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.14 (AMka-8, 3) Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dhAraNa karI ane tene ja dharmArAdhana mAnyuM che; paraMtu narakAdi bhayathI, lAcArIthI ke anya koI laukika hetuthI rakhAtI kSamA te tAttvika kSamA nathI. svarUpanI samajaNapUrvakanI kSamA te ja tAttvika kSamA che. sAcI kSamA to te jIvanI ja kahevAya ke je jIva sAmI vyaktine mArI haTAvavAnI tAkAta hovA chatAM paNa, 'kSamA e to mAro sahaja svabhAva che, huM tene choDIne tenAthI viruddha, eTale ke kSamA guNane ghAta karanAra evA krodhabhAvane zA mATe AdaruM?' ema vicArIne te kSamA dhAraNa kare che. krodha utpanna thavAnuM nimitta maLatAM 'A mArI sAdhanAnI parIkSAno avasara che tethI mAre jAgRta rahevuM joIe', huM mumukSu thaIne paNa jo jagatanA jIvonI jema durvacanAdithI pratyuttara ApuM to huM paNa temanA jevo ja karuM, mArA mumukSapaNAnI zI vizeSatA rahe?' ityAdi yathArtha vicArasaraNIne anusarIne mumukSu jIva lokottara kSamA dhAraNa kare che. Ama, mumukSunA hRdayamAM kSamAbhAvanA sadA jAgRta rahe che. (5) "satya" je sAcuM hoya te satya. vastunuM yathArtha svarUpa jevuM che tevuM jANI te pramANe kahevuM te satya kathana che. vastu je svarUpe che te ja svarUpe tene jANavAvALuM jJAna satya che, mAnavAvALI zraddhA satya che, kahenArI vANI satya che ane tadanukULa pariNamana karavAvALuM AcaraNa satya che. adhyAtmasAdhanAnuM dhyeya Atmazuddhi che. Atmazuddhino upAya AtmajJAna che ane AtmajJAnano upAya AtmavicAraNA che. AtmavicAraNAnA abhyAsa mATe anAtmavicAraNA choDavI joIe. jyAM sudhI anAtmasvarUpa jagatanA jaDa padArthone satyasvarUpe mAnavAmAM Ave tyAM sudhI vicAranI dhArA AtmA tarapha vaLavI vikaTa che. duniyAnA sarva padArtho vinAzI - kSaNabhaMgura hovAthI AtmakalyANanI dRSTie asatya che ane eka zuddha AtmA ja vAstavika satya che' ema je jANe-mAne ane svAtmAne bhaje te mumukSune AtmazuddhinI prApti thAya che. upAsavA yogya evI sarvastu mAtra eka AtmA ja che. te sahunA lakSa vinA, tenA Adara vinA, je kAMI bolAya che te paramArthathI asatya vacana ja che. paramArthasatyane samajAvatAM zrImad kahe che ke - paramArthasatya' eTale AtmA sivAya bIjo koI padArtha AtmAno thaI zakato nathI, ema nizcaya jANI, ..... bolatAM pahelAM eka AtmA sivAya bIjuM kAMI mAruM nathI, e upayoga rahevo joIe. ..... evA upayogapUrvaka bolAya to te pAramArthika satya bhASA che ema samajavAnuM che. .... daSTAMta : jema koI graMthakAra zreNikarAjA Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 ane celaNArANInuM varNana karatA hoya; to teo banne AtmA hatA ane mAtra zreNikanA bhava AzrayI temano saMbaMdha, agara strI, putra, dhana, rAjya vagereno saMbaMdha hato; te vAta lakSamAM rAkhyA pachI bolavAnI pravRtti kare e ja paramArthasatya." anAdithI jIva paramArthasatya bolyo nathI, tethI prAraMbhika bhUmikAmAM te bolavuM vikaTa lAge che, paraMtu abhyAsanI niraMtaratAthI paramArthasatya avazya bolI zakAya che. satata abhyAsa karavAthI paramArthasatya bolavAnuM zakya thaI zake che ane samyagdarzana thatAM paramArthasatya sahaja bolAya che. samyagdarzana pachI yathArthapaNe paramArthasatya bolavAnuM thAya che, paraMtu vyavahAra satya AvyA vinA samyagdarzana thatuM nathI; arthAt vyavahAra satya AvyA vinA paramArthasatya bolAvuM zakya ja nathI. vyavahAra satyane samajAvatAM zrImad kahe che ke - jevA prakAre vastunuM svarUpa jovAthI, anubhavavAthI, zravaNathI athavA vAMcavAthI ApaNane anubhavavAmAM AvyuM hoya tevA ja prakAre yathAtathyapaNe vastunuM svarUpa kahevuM ane te prasaMge vacana bolavuM tenuM nAma vyavahArasatya. daSTAMta : jema ke amuka mANasano lAla azva jaMgalamAM divase bAra vAgye dITho hoya, ane koInA pUchavAthI te ja pramANe yathAtathya vacana bolavuM te vyavahArasatya.2 je vastu, je samaye, jevI rIte, je saMjogomAM hoya; te vastu, te samaye, tevI rIte, te saMjogomAM jema hatI tema kahevuM te vyavahAra satya che. jema ke "I.sa. 1947nA varSanI paMdaramI oNgasTe bhAratane svataMtratA maLI, 'mArI vArSika Avaka rUpiyA paMcyAsI hajAranI che', 'mahArASTranI rAjadhAnI muMbaI che' ityAdi. A ane AvI tamAma hakIkato vyavahAra satyamAM samAveza pAme che. vyavahAra satyanuM pAlana AtmAne lAbhanuM temaja sukhanuM kAraNa che, kema ke asatya bolavAmAM temaja te ughADuM paDI na jAya te mATe jIve ghaNA vikalpo karavA paDe che ane tethI te azAMta, duHkhI thAya che. asatya pragaTa na thaI jAya te mATe ghaNI yojanAo karavI paDe che. asatyane chupAvavA, tene satyano aMcaLo oDhADavA mATe khUba mahenata karavI paDe che. asatya bolanAra haMmezAM emAM ja gUMcavAyelo rahe che. te haMmezAM bhayabhIta rahe che. asatya bolanAra vyakti haMmezAM sazaMka rahe che ane asatya khulluM paDI javAno bhaya tene niraMtara satAvyA kare che. asatya khulluM paDI jatAM potAnI hAlata atyaMta bUrI thaze ane pote mahAbhayaMkara ApattimAM AvI paDaze evo bhaya tene niraMtara satAvato rahe che. Apatti to asatya khulluM thayA pachI Ave che, paraMtu ApattinI AzaMkAthI te 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.675-676 (upadezanoMdha-34) 2- ejana, pR.676 (upadezanoMdha-34) Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana haMmezAM ja bhayabhIta rahe che. dhana, zakti AdimAM potAthI vizeSa baLavALAonI sAthe karelo kapaTavyavahAra pragaTa thaI javAno tene bhAre Dara hoya che. mumukSu jIvane asatyanuM bahumAna hotuM nathI. tene satyanI ruci, mahimA, Adara hoya che. jene aMtaramAM satuno Adara che, jene pUrNa, pavitra, akaSAyI AtmA prApta karavo che evA mumukSu jIvanA aMtaramAM vyavahAra satya mATe Adara hoya ja e svAbhAvika che. satyavrata zruta ane yamanuM sthAna che, vidyA ane vinayanuM bhUSaNa che ane samyajJAna tathA samyaphacAritra utpanna karavAnuM kAraNa che. vANInI satyatA ane vANInA saMyamane jIvanamAM utAravA mATe jJAnIoe satyane cAra sthAnomAM bAMdhyuM che - satya aNuvata, satya mahAvata, bhASA samiti ane vacanagupti. sthaLa jUThuM na bolavuM te satya aNuvrata che. sUkSma paNa jUThuM na bolavuM te satya mahAvrata che. satya paNa kaThora, apriya na bolatAM hita, mita ane priya bolavuM e bhASAsamiti che ane bolavuM ja nahIM e vacanagupti che. tAtparya ke jo bolyA vinA cAle to bolavuM ja nahIM, jo bolavuM ja paDe to hita, mita tathA priya ane saMpUrNa satya vacana bolavuM. jo sUkSma asatyathI bacI zakAya ema na hoya to sthULa asatya to kadI na bolavuM. jevA prakAre vastunuM svarUpa hoya tevA ja prakAre kahevAnI jAgRti mumukSune rahe che. | mumukSu jIva vastu jevI che tevI jANe che ane te pramANe kahe che. te satya bolavA mATe satya jANe che. satya bolavA mATe satya jANavuM atyaMta jarUrI che. satya jANyA vinA satya bolI kaI rIte zakAya? satya mATe jJAna ane vANIne vastusvarUpane anukULa DhALavAM jarUrI che. vastu jJAna ane vANIne anurUpa banAvI zakAtI nathI ane banAvavAnI AvazyakatA paNa nathI. AvazyakatA che vastusvarUpane anurUpa jJAna ane vANI banAvavAnI. jyAre jJAna ane vANI vastusvarUpane anurUpa thAya che tyAre te satya hoya che. vastu, jJAna ane vANI A traNano sumeLa hoya to ja jJAna paNa satya che, vANI paNa satya che; vastu to pahelethI satya che ja. paraMtu jyAre vastu, jJAna ane vANIno sumeLa na hoya; arthAt moDhethI to bole 'paTa' ane saMketa kare 'ghaTa' tarapha to vANI asatya banI jAya che. vaLI, sAme to hoya 'ghaTa' ane jIva ene jANe "paTa' to jJAna paNa asatya banI jAya che. mumukSu jIva vastune yathArthapaNe jANe che ane tadanurUpa kathana kare che. te satya vicArI, samajI satya bole che. satyaparAyaNa mumukSu jIva jevuM manamAM hoya tevuM ja vANI dvArA kahe che tathA 1- juo : AcAryazrI zubhacaMdrajIkRta, 'jJAnArNava', sarga 9, zloka 27 'vratazrutayamasthAnaM vidyAvinayabhUSaNam / caraNajJAnayorbIjaM satyasaMjJaM vrataM matam / / ' Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 279 jevuM bole che tevuM ja kare che. jevuM manamAM, tevuM vacanamAM, tevuM AcaraNamAM ema nirdabhapaNe - niSkapaTapaNe varte che. manamAM juduM, vacanamAM juduM ane karavuM kAMI juduM e kapaTa che, vakratA che, kuTilatA che. mumukSune mana-vacana-kAyAnI virUpatA nathI hotI, traNenI ekatA hoya che. mumukSu potA jIvana saMbaMdhita sarva prasaMgomAM, sarva kAryomAM satyanuM anusaraNa kare che. te satyapriya hovAthI nyAya-nItipUrvaka jIve che. lokottara mArge saphaLa thavA mATe - AtmazAMti arthe te nyAya-nItipUrvaka jIve che. koI vyAvahArika takalIpha paDe, dhananI kheMca vartAya tyAre anyane anyAya ke anItithI dhanalAbha thato jue topaNa te daDha rahe che, nyAya-nItithI te DagI jato nathI. te sarvatra aucitya jALavI sadA sadAcAra pALe che. Ama, mumukSunA aMtaramAM satya guNa sadeva jAgRta rahe che. (6) "tyAga' paravastumAM tAdAbhyaadhyAsa nivRtta thavo tene tyAga kahe che. sAMsArika bhAvo UpajavAmAM nimittarUpa vAtono, vastuono, vyaktiono saMga choDI devo te tyAgadharmanI ArAdhanA che. tyAga eTale AtmA sivAyanI koI paNa vastumAM taNAvuM nahIM. AtmAthI bhinna evA parapadArthone "A sarva mArAthI para che' ema jANIne, te pratyenA rAgathI nivartavuM te tyAga che. "A kaMI ja mAruM nathI' evo AkiMcanyabhAva te tyAga che. mAtra vastune choDavI te kharo tyAga nathI, vastu pratyenA mohane choDavo te kharo tyAga che. mAtra bahAranI vastuo choDavI e kharo tyAga nathI. kharekhara to ajJAnano ane rAgAdi bhAvono tyAga karavAno che. 'zarIrAdi jagatanA padArtho mArA che' evI mAnyatAne choDavAnI che. kAma, krodha, lobha, moha, matsara vagere vikArI bhAvo mArA mULa svabhAvathI viparIta che, apavitra che, du:kha ane AkuLatA upajAvanArA che ane karmabaMdhananuM kAraNa hovAthI bhaviSyamAM paNa du:kha ApanArA che' ema jANI tevA rAgAdi bhAvono tyAga karavAno che. jema A ajJAnAdi bhAvono tyAga Atmaya mATe jarUrI che, tema jenA saMgamAM, jenA paricayamAM rahevAthI AvA bhAvo UpajavA saMbhave che, poSaNa thavA ke vRddhi thavA saMbhave che, tevA prasaMgo ane padArthono paNa tyAga karavo ghaTe che. zrImade lakhyuM che ke - te tAdAbhyaadhyAsa nivRttirUpa tyAga thavA arthe A bAhya prasaMgano tyAga paNa upakArI che, kAryakArI che. bAhya prasaMganA tyAgane arthe aMtaryAga kahyo nathI, ema che, topaNa A jIve aMtarbhAgane arthe bAhya prasaMganI nivRttine kaMI paNa Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana upakArI mAnavI yogya che.1 tyAganA be prakAra che - eka bAhya tyAga ane bIjo atyaMtara tyAga. temAM atyaMtara tyAganI mahattA che, kAraNa ke e ja baMdhanivRtti ane mokSaprAptinuM kAraNa che. jene dehAdimAM ahaM-mamabuddhirUpa mithyAtva dUra thayuM che ane rAgAdinI maMdatA thaI che, arthAta atyaMtara tyAga thayo che tene bAhya saMyogano tyAga saheje thAya che. tema che bAhya tyAga atyaMtara tyAgane sahAyakArI hovAthI mumukSu jIve bAhya prasaMganI nivRtti karavI jarUrI che. bAhya prasaMga eTale AraMbha-parigraha. jIva AraMbha-parigrahanuM adbhutva kare to asa...saMganuM baLa ghaTe ane satsaMga karavAno avakAza rahe. satsaMga karavAthI AtmavicAra thavAno avakAza rahe. A vAta mumukSunA lakSamAM jAgRtipUrvaka rahelI hoya che, tethI te AraMbha-parigrahanA tyAgamAM pravarte che. zrImad lakhe che - jJAnIpuruSoe vAraMvAra AraMbha parigrahanA tyAganuM utkRSTapaNe kahyuM che, ane pharI pharI te tyAgano upadeza karyo che, ane ghaNuM karI pote paNa ema varyA che, mATe mumukSu puruSane avazya karI tenI saMkSepavRtti joIe, emAM saMdeha nathI.' AtmA prApta karavA mATe kaTibaddha thayelA mumukSune AraMbha-parigrahanuM alpatva karavArUpa tyAgabuddhi hoya che. potAnI cittavRttine mokSamArgamAM sthira karavA mATe gRhastha sAdhaka dhana, suvarNa, cAMdI, vastra, AbhUSaNa vagere acita parigrahanI tathA strI, putra, mitra, dAsa, dAsI, ghoDA, hAthI, gAya Adi sacita parigrahanI maryAdA bAMdhe che ane maryAdAthI adhika vastuono te tyAga kare che, navI vastuno svIkAra karato nathI. AtmA sivAyanI bIjI koI paNa vastuno saMga sAdhanAmAM bAdhA utpanna thavAnuM nimitta che ema jANato hovAthI te paravastuothI nivarte che. A kaLiyugamAM manuSyanuM AyuSya alpa che, tethI tvarita gatie nirAbAdha AtmasthiratAnI siddhi thavA mATe, AtmalakSe ane gurunI AjJAe paraparicayathI nivartI, sapuruSArtha karavo yogya che. AtmasthiratAno sAco abhilASI mumukSu tvarAthI paraparicayathI nivRtti le che; strI, putra, baMgalA, jhaverAta Adi jagatanA samasta padArthono paricaya ghaTADI AtmasAdhana kare che. zrImad lakhe che ke - alpa kALamAM avyAbAdha sthiti thavAne arthe to atyaMta puruSArtha karI jIve paraparicayathI nivartavuM ja ghaTe che, haLave haLave nivRtta thavAnAM kAraNo upara bhAra devA karatAM je prakAre tvarAe nivRtti thAya te vicAra kartavya che; ane tema karatAM azAtAdi Apattiyoga vedavA paDatA hoya to tene vedIne paNa paraparicayathI zIdhrapaNe 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.45ra (patrAMka-569) 2- ejana, pR.491 (patrAMka-665) Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA--138 281 dUra thavAno prakAra karavo yogya che. e vAta vismaraNa thavA devA yogya nathI." mumukSu jIvano tyAga samajaNapUrvakano hoya che. te yathArtha samajaNa karIne paravastuone choDe che. paraMtu keTalAka bahirdaSTi jIvo samajaNa karyA vinA mAtra vastuo choDI de che. temane samajavAmAM rasa nathI hoto, mAtra vastuone choDavAno rasa hoya che. teo bAhyamAM paradravyano tyAga kare che, paraMtu temane aMtaramAM rahelA saMsAranA mULa kAraNarUpa evA mithyAtvarUpa mahApApano tyAga karavAno lakSa hoto nathI. samajaNa vinAnA tyAgathI kAryasiddhi thatI nathI, tethI prathama to tyAgano artha barAbara samajavAno prayatna karavo joIe. vastuone choDavAnI utAvaLa karatAM pahelAM samajavAnuM lakSa rAkhavuM jarUrI che. jo jIva tyAgane yathArthapaNe samajI le to tenuM phaLa rUpAMtaraNa che. samajaNa vinA krAMti saMbhavatI nathI. samajaNa vinA jIva potAnI samasyAo vadhArI de che, te potAnAM duHkhamAM vadhAro kare che. bahirdaSTi jIva potAnI samajaNa savaLI karato nathI, saMsArane cittamAMthI dUra karavAnA prayatno karato nathI ane mAtra jJAnIonI bAhya pravRttinuM anukaraNa karI bAhya tyAga kare che ane tethI tene tyAga duHkharUpa - kaSTarUpa lAge che. te mAtra jJAnIonI bAhya pravRttionuM anukaraNa karI saMtoSAI jAya che. jema ke koI vyakti dArUDiyAne joIne tenuM anukaraNa karavA lAge che. tene Dolato joIne - te kaI rIte cAle che, kaI rIte lathaDiyAM khAya che te joIne tenuM anukaraNa karavA lAge che; paNa tenA nazAne nathI joto, tethI potAnI kudaratI cAla bhUlI e dArUDiyAnI cAla zIkhI jAya che, paNa mULamAM dArU pIvAnuM cUkI gayo hovAthI tene nazo nathI caDato. mAtra dArUDiyAno abhinaya thAya che. tema jJAnI bhagavaMtonuM mAtra bAhya anukaraNa karavAmAM Ave to paravastuono tyAga thAya che, paNa AtmamastInAM rasakUpa nathI sAMpaDatAM. dhArmikatA to pragaTatI nathI, paNa Ave che mAtra dhArmikatAno abhinaya. jIvane hajI paranI pakaDa che, bAhyamAMthI sukha meLavavAnI AzA che, chatAM paNa jJAnIonuM anukaraNa karavA te tyAga kare che, tethI te ahaMkAra AdimAM ja racyopacyo rahe che. tenI paranI pakaDa chUTatI to nathI, UlaTuM te pakaDa vadhu majabUta thaI jAya che. AtmAnI pakaDa vinA, yathArtha samajaNa vinA te paravastuo choDe che, paNa aMtaramAM to tenI pakaDa anekagaNI vadhe che. jagatanI pakaDa sahitanI dravyanivRtti nahIM paNa samajaNapUrvakanI - jAgRti sahitanI dravyanivRtti ja jIvane dharma tarapha dorI jAya che. bhAvanivRttinA lakSapUrvaka abhyAsa na thAya to dharma dUrano dUra ja rahI jAya che. zAMtipathano yAtrI evo mumukSu jIva vikArI bhAvothI mukta thavA arthe upAdhimAMthI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.421-422 (patrAMka-pa25) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nivRtti le che. te parane pararUpa jANIne teno tyAga kare che. te paravastune paravastu tarIke svIkArI ane svavastune svavastu tarIke svIkArI, svane prApta karavA parano tyAga kare che. "jANavA-jovAnA svabhAvavALA mArA AtmA sivAya A jagatamAM nizcayathI jotAM mAruM kAMI ja nathI' evuM jJAna jAgRta hovAthI tene paravastu pratyenI mamatA ochI thatI jAya che. lakSa sahitanA, jAgRtipUrvakanA bAhya tyAganA kAraNe tenA cittamAMthI paNa te vastuno tyAga thAya che. Ama, mumukSunA aMtaramAM tyAga guNa sadaiva jAgRta hoya che. (7) "vairAgya' gRha-kuTuMbAdi viSe anAsakti thavI te vairAgya. bhAMtigatapaNe sukhasvarUpa bhAse che evA saMsArI prasaMgo ane prakAromAM rAganI mAtrA jeTalI ochI teTalo sAdhakanA jIvanamAM vairAgya pragaTyo kahevAya. vairAgya eTale koI ucca dhyeya tarapha pragaTelI prItinA phaLasvarUpe anitya padArthomAM anAsakti thavI. vairAgya eTale paudgalika vastu pratyenA rAgano ghaTADo - rAganI maMdatA. AtmAno aciMtya mahimA pragaTavAthI ane saMsAra, deha tathA bhoganI anityatA, asAratA, azaraNatA bhAsavAthI saMsAra, deha tathA bhoga pratyenA rAgano ghaTADo thAya - rAganI maMdatA thAya te vairAgya. saMsAra, deha tathA bhogomAM virakta bhAva te vairAgya che. sAcuM sukha AtmAmAM che, paraMtu ajJAnI jIvane sukha bAhya padArthomAM pratIta thAya che. te aMtaramAM vaLato nathI ane sukhane bahAra ja zodhe che. A bAhya viSayasukha vastutaH duHkha ja che. viSayasukha mULapaNe duHkha ja che, tethI jIva parapadArthamAM jyAM paNa sukhanI kalpanA kare che, tyAMthI tene duHkha ja maLe che. je vastu, vyakti ane paristhitimAMthI te sukha, zAMti ane salAmatI meLavavAnA prayatna kare che, temAMthI tene du:kha ja maLe che. jema kaMdoIne tyAM UkaLatA telanA kaDAyAmAM uparathI paDelo sarpa ghaNo kharo to baLI jAya che ane baLatarAthI bacavA mATe te pAcho cUlAmAM ghUsI jatAM pUrepUro baLI jAya che; tema ajJAnI jIva puNya-pApamAM to baLI ja rahyo che ane temAM paNa viSayasukhanI lAlasA karI, jenAthI vizeSa baLAya evA viSayamAM sukha mAnI temAM jhaMpalAve che, paraMtu sukhane badale tene vizeSa duHkha ja maLe che. bhogamAM je Asakta hoya te kadI cittazAMti meLavI zakato nathI. bhoga saMbaMdhI 1- juo : siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIracita, dravyasaMgraha', gAthA 35nI TIkA saMsAramonesu virattamAro ya vairAM !" Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 283 vicArathI tenuM citta sadA kSubdha ja rahe che. bhoga saMbaMdhI vicAro cAra prakAranA hoya che - bhogapadArtha saMbaMdhI vicAra, bhogapadArthanI prApti saMbaMdhI vicAra, bhoga bhogavavA saMbaMdhI vicAra ane bhoga kAyama rahe te saMbaMdhI vicAra. bhogavRtti moLI paDe nahIM tyAM sudhI jIva Artta-raudradhyAnanI cuMgalamAMthI chUTI zakato nathI. pratyeka bhogapravRtti athavA bhogano vicAra cittamAM viSayalAlasAnA saMskAra mUkato jAya che, jenA pariNAme jIvane bhogamAM pravRtta thavAnI pharI pharI icchA jAge che. manamAM UThelI eka paNa icchA jyAM sudhI pUrI na thAya tyAM sudhI mana azAMta rahe che ane vikSepano anubhava kare che. aniyaMtrita bhogecchAne saMtoSavA jarUrI sAdhanasAmagrI meLavatAM, sAcavatAM ane bhogavatAM cittamAM ciMtA, saMkleza ane ajaMpAnAM jALAM baMdhAya che ane e nimitte bIjA jIvo sAthe saMgharSanA prasaMgo paNa upasthita thAya che. ajJAnI jIvonI bhogecchA apAra hoya che. koI dhana icche che, koI yaza icche che, koI pada-pratiSThA icche che ityAdi. badhA saMsAranI cIjonI icchA karatA rahe che ane A prakAranI icchAothI mAtra nirAzA ja hAtha lAge che. icchAnA kAraNe nirAzA ajJAnI jIvanI niyati banI jAya che. icchA sAthe duHkha avazya Ave ja che. kAmanA pUrI thAya ke na thAya tene kyAre paNa sukha maLatuM nathI, haMmezAM du:kha ja maLe che. jo icchA pUrI nathI thatI to to spaSTa ja che ke jIva duHkhI thAya che, paraMtu jo puNyayoge icchA pUrI thAya topaNa te duHkhI ja rahe che, kAraNa ke te vakhate icchA to pUrI thaI jAya che paNa sukhanI AzA pUrI thatI nathI. dhAro ke koI vyaktine karoDa rUpiyA kamAvavA che. jo te kamAI na zake to te du:khI thAya e samajI zakAya evI vAta che. paraMtu te to karoDa rUpiyA kamAI le topaNa duHkhI ja rahe che, kAraNa ke tene rUpiyAnI calaNI noTo dvArA sukha meLavavAnI AzA hatI ane rUpiyAmAM sukha ApavAnI zakti na hovAthI, icchelI kamANI thaI hovA chatAM tene te dvArA sukha maLatuM nathI. rUpiyAnI icchA pUrI thAya che paNa sukhanI AzA phaLatI nathI, tethI te duHkhIno duHkhI ja rahe che. Ama, jIva asaphaLa thAya to du:khI thAya che ane saphaLa thAya topaNa du:khI thAya che. icchA saghaLAM duHkha ane saMtApanuM kAraNa che. jIva vadhAre ne vadhAre icchA kare topaNa tene bIjuM kaMI ja maLatuM nathI, sivAya ke duHkha ane nirAzA, jIva pharI pharI icchA kare che ane tene pharI pharI du:kha ja hAtha lAge che, nirAzA ja hAtha lAge che. jIva potAnA bhUtakALanA anubhavomAMthI pATha zIkhato nathI. bhUtakALamAM tene anubhava thayo che ke strI-putrAdinI prAptimAM sukha nathI, lakSmInI vRddhi thavA chatAM saMtoSa thato nathI, e sarva dvArA mAtra paLojaNa ja vadhI che; chatAM tene hajI AzA Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana rahe che ke je bhUtakALamAM banyuM nathI te bhaviSya kALamAM banaze, arthAt paramAMthI sukhanI prApti kyAreka to saMbhavaze. jugArI ghaNuM badhuM hArI cUkyo hovA chatAM tene AzA rahe che ke 'eka dAva hajI khelI lauM, e jItIza to khoyeluM badhuM pAchuM meLavI zakIza.' ajJAnI jIva paNa jugArInI jema varte che. niraMtara e ja AzAmAM jIve che ke bhUtakALamAM to maLyuM nathI paNa hajI taka che. kadAca A dhaMdhAmAM maLI jAya, A mitramAM maLI jAya, A vastumAM maLI jAya..... ajJAnI jIva potAnA abhiprAyanI sudhAraNA karato nathI ane tethI paramAMthI sukha meLavavAnI tenI AkAMkSA jIvaMta rahe che. jIvane thAya che ke AzAnI pUrti hAthavagI ja che, paraMtu evuM kyAre paNa banatuM nathI. samudrataTa upara Ubho rahIne nAvika jue che ke kSitija mAMDa dasa mAIla dUra che ane kSitijane AMbavA vahANamAM nIkaLI paDe che, paNa dasa mAIla gayA pachI paNa kSitijanuM aMtara pUrvavat ja rahe che. te kadApi kSitijane pAmI zakato nathI. tevI rIte jIvane thAya che ke AzAnI kSitija nikaTa ja che, hamaNAM ja tyAM pahoMcI jaIza ane sukha prApta karI laIza; paraMtu tene kyAre paNa sukhanI prApti thatI nathI, tene kazethI paNa tRpti maLatI nathI. anubhavI jJAnI mahAtmAo kahe che ke pa2padArthomAMthI sukha maLavuM zakya ja nathI. pa2padArthanI kAmanAnI nivRtti ja zakya che ane tenI nivRttithI ja sukhanI prApti thAya che. jyAM kAmanA che tyAM duHkha che ane duHkhathI mukta thavuM hoya to kAmanAno tyAga e ja eka upAya che. kAmanAthI duHkha nirmita thAya che ane jo jIva kAmanA na kare to pachI tene koI du:kha rahetuM nathI. eTalA mATe kAmanAne choDavAnI che, kAmanAno cheda uDADavAno che ane to ja adhyAtma nIpaje che. AtmajJAnanA arthIe kAmanAno aMta lAvavA satata jAgRta rahevuM joIe. zrImad lakhe che ke - 'kaSAyAdinuM moLApaNuM ke ochApaNuM na thAya tyAM sudhI jJAna ghaNuM karIne utpanna ja na thAya. jJAna prApta thavAmAM vicAra mukhya sAdhana che; ane te vicArane vairAgya (bhoga pratye anAsakti) tathA upazama (kaSAyAdinuM ghaNuM ja maMdapaNuM, te pratye vizeSa kheda) be mukhya AdhAra che, ema jANI teno niraMtara lakSa rAkhI tevI pariNati karavI ghaTe.'1 AtmajJAnanI prApti mATe vairAgya Avazyaka che. vairAgyanI dRDhatA thavAthI cittanI nirmaLatA tathA vicArabaLanI vRddhi thAya che ane tethI tattvavicArano surdaDha abhyAsa thaI zake che. tattvavicArathI citta sthira thatAM AtmAnubhava thAya che. vairAgya e samasta adhyAtmajIvananI dharI samAna che, tethI viSayomAMthI sukhabuddhino tyAga karavo joIe. 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.516 (patrAMka-706) Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 285 jyAM sudhI saMsAramAM sukhabuddhi che tyAM sudhI deha, strI, putra, dhana, gRha AdinA bhogamAM rasa paDe che. jJAnInAM vacanono vicAra karIne paramAMthI sukhabuddhino tyAga karavo joIe. jJAnIpuruSanA bodha dvArA mumukSu jIvane samajAyuM hoya che ke je auSadhi rogane dUra karI zake nahIM te kharekhara auSadhi nathI, je dhana Apattino nAza karI zake nahIM te kharekhara dhana nathI, tevI ja rIte je sukha tRSNAno nAza karI zake nahIM te kharekhara sukha nathI. sAcuM sukha to potAnA svarUpamAM che. bhogomAM je sukha bhAse che te to mAtra bhAMti che ema mumukSu jIvanA lakSamAM AvyuM hovAthI bhogomAMthI teno rasa ghaTato jAya che ane viSayathI virakta thayeluM tenuM citta svarUpAnusaMdhAnanA abhyAsa mATe samartha bane che. tyAga-vairAgyAdi guNo tenA aMtaramAM pragaTyA hovAthI ane puruSArtha dvArA niraMtara te guNonI vRddhi thatI hovAthI te AtmAne oLakhavA, prApta karavA mATe samartha bane che. zrImad lakhe che - 'tyAga, vairAgya, upazama ane bhakti mumukSu jIve sahaja svabhAvarUpa karI mUkyA vinA AtmadazA kema Ave? paNa zithilapaNAthI, pramAdathI e vAta vismRtA thaI jAya che.' mumukSu jIvane svabhAvanA atIndriya sukhanI ruci thaI hoya che ane viSayasukhanI rucino ghaTADo thayo hoya che. tene AtmAnA atIndriya sukha mATe parama Adara hoya che, indriya taraphanA valaNamAMthI Adarabuddhi TaLI gaI hoya che. tene bahAranI badhI cIjo vyartha lAge che. dhana, pratiSThA, kAmasukha badhuM vyartha lAge che. Ama, mumukSu. jIvanA aMtaramAM vairAgya sadA jAgRta rahe che. prastuta gAthAmAM kahyA te sAta guNo mumukSu jIvanA aMtaramAM nyUnAdhika aMze sadA vidyamAna hoya ja che. mokSanA abhilASI evA mumukSu jIvanA aMtaramAM dayAdi sAta guNo satata jAgRta rahe che. A sAta guNo mumukSutAno mApadaMDa che. mumukSu jIva A dayAdi guNonI vardhamAnatA mATe satsAdhanamAM joDAyelo rahe che; tethI dayA, zAMti, samatA Adi guNo tenAmAM zukla pakSanA caMdranI jema dina-pratidina vadhatA ja rahe che. zrImade A sAta guNo mATe kahyuM ke "hoya mumukSa ghaTa viSe', arthAt A guNo mumukSunA ghaTamAM sadA jAgRta hoya che. mumukSunA ghaTamAM vyApelA A guNonuM raTaNa, poSaNa, vyApana thatuM hoya che. dayAdi guNo caMdanagaMdhanyAye mumukSunA svabhAvarUpa banI gayela hoya che. caMdanane kApo ke bALo topaNa sugaMdha ja Ape che, tema dayAdi guNo 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.485 (patrAMka-643) Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aya che. 286 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mumukSuno svabhAva banI gayA hoya che. anukULa prasaMga hoya ke pratikULa prasaMga, A guNo sadA vidyamAna hoya che. caMdananI sugaMdha sarvatra prasarI jaI suvAsita kare che, tema A guNo mumukSunA ghaTamAM - aMtaramAM - AtmapradezamAM vyApI jaI saMpUrNa zIlasugaMdhathI tene suvAsita kare che. tenA saMparkamAM AvelAnuM jIvana paNa tenI zIlasugaMdhathI suvAsita thAya che. jene mokSanI sAcI abhilASA hoya che tenA ghaTamAM A guNonI prabhA vyApI jAya che. tenuM aMtara dayAdi guNo vaDe raMgAyeluM hoya che. vastra phATe topaNa tenA tANAvANAmAM besI gayelo raMga phITe nahIM, tema deha paDavA chatAM - dehano nAza thavA chatAM svabhAvarUpa banelA dayAdi guNo nAza pAmatA nathI. zrImade vAparelo "ghaTa' zabda keTalo yogya che te A uparathI samajI zakAya che. A mumukSu avasthAthI ja jIvamAM vAstavika dharma aMkurita thAya che. jema yuvAna, rUpavAna ane paiseTake sukhI mANasa ja nirvighna bhogasukha mANI zake che; tema prabaLa krodhAdithI rahita ane udAtta AzayavALI vyakti ja yathArtha dharmAnuSThAna karI zake che. jema vRddha, kurUpa ane daridra vyakti bhoganI ceSTA kare to paNa te becena rahe che, duHkhI ja hoya che; tema dayAdi guNasaMpatti vinA karavAmAM AvatAM dharmAnuSThAna saMklezamukta na hovAthI mokSasukhadAyaka banI zakatAM nathI. e bane, arthAt saMpatti AdithI rahita vyaktinuM bhogasukha ane dayAdi guNavihIna vyaktinuM dharmAnuSThAna jhAMjhavAnAM nIranI jema tenA mananAM mAnelAM che, vAstavika nathI.' jenAmAM dayAdi guNono udaya nathI thayo e AtmA, zeraDInA khetaranA zeDhe UgelA lImaDAnI jema, dharmapravRtti dvArA paNa mokSasAdhaka mAdhuryane badale saMsAravRddhikAraka kaTutAno ja saMcaya karato rahe che. dayAdi guNo pragaTyA na hoya te jIva game teTalI dhArmika kriyA kare to paNa tene paramArthe kazo lAbha thato nathI. dayAdi guNo pragaTyA hoya to sarva dharmakriyAo sArthaka thAya che ane e guNo na hoya to game tevI ane 1- juo : (1) upAdhyAya zrI yazovijayajI kRta, 'kAtrizata kAtrizikA', dhAra 14, zloka 7, 'zAntodAttastayaiva syAdAzrayaH zubhacetasaH / dhanyo bhogasukhasyeva vittADhyo rUpavAn yuvA / / aGgAbhAve tathA bhogo'tAttviko mAnahAnitaH / zAntodAttatvavirahe kriyApyevaM vikalpajA / / ' (2) AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, yogabindu', zloka 189 'mithyA vikalparupaM tu, dvayorddhayamapi sthitaM / khabuddhivikalpanAzilpi-nirmitaM na tu tattvataH / / ' Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-138 287 game teTalI dharmakriyAo karavAmAM Ave, te sarva paramArthe niSphaLa jAya che. AnA uparathI saheje samajI zakAya che ke dharma mATe aMtaramAM dayAdi guNonI vidyamAnatA keTalI Avazyaka che. dayA, zAMti, samatA, kSamA, satya, tyAga, vairAgya e dharmaprApti mATenI - AtmaprApti mATenI mULa lAyakAta che. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - parama bhAvitAtmA zrImadbho mumukSujanane upadeza sAcuM mumukSapaNuM - sAcuM AtmArthIpaNuM pragaTAvavA mATe che, - kathanamAtra ke nAmamAtra mumukSupaNuM - AtmArthIpaNuM nahIM. jIvamAM jo kharekharuM bhAva-mumukSapaNuM AvyuM hoya to tenuM saMsArabaLa niraMtara ghaTatuM ja jAya ne jIva mokSamArge AgaLa vadhato ja hoya." A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'dayA, zAMti, samatA, kSamA, zrI jina bhASita sAra; zraddhA durlabha AdarI, tattvo taNo nirdhAra. vItarAga Azaya bharyA, satya, tyAga, vairAgya; sAcA jANI bhAvathI, sAthe sAdhI lAga. aihika sukha vAMche nahi, mokSa bhAvanA eka; hoya mumukSu ghaTa viSe, citta satya e Teka. loka pravAhe navi vahe, vItarAga para rAga; viSaya virakta mumukSumAM, eha sadAya sujAgya.' 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR.555 2- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.249 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 549-552) . Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 139 koI nA laya chebaM, akA karI , te ke sana da2, bI phariye jaLa Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 139 - gAthA 138mAM zrImade kahyuM ke dayA, zAMti, samatA, kSamA, satya, tyAga bhUmikA 5] ane vairAgya e guNo mumukSu AtmAmAM sadA jAgRta hoya che. Ama, sAta bola dvArA mumukSunAM uttama lakSaNo batAvI, sAdhanadazA kevI hoya tenuM zrImade darzana karAvyuM. have gAthA 139 tathA 140mAM jJAnI dharmAtmAnAM uttama lakSaNo batAvI, jJAnadazA kevI hoya tenuM spaSTa darzana karAvI, jJAnIpaNA vinA potAne jJAnI mAnanAranI bhAMti teo dUra kare che. A banne gAthAonuM rahasya lakSamAM AvatAM sAcA jJAnI ane vAcA jJAnI vacceno bheda atyaMta spaSTapaNe samajAya che. prastuta gAthAmAM zrImad kahe che - "mohabhAva kSaya hoya jyAM, athavA hoya prazAMta; gAthA | te kahIe jJAnIdazA, bAkI kahIe bhrAMta." (139) mohabhAvano jyAM kSaya thayo hoya, athavA jyAM mohadazA bahu kSINa thaI * hoya, tyAM jJAnInI dazA kahIe, ane bAkI to jeNe potAmAM jJAna mAnI lIdhuM che, tene bhrAMti kahIe. (139) - dehAdi paravastumAM AtmabuddhirUpa darzanamohano ane rAgAdimAM vartavArUpa bhAvArtha ] cAritramohano kSaya karI, pUrNa vItarAgadazA jemaNe prApta karI che athavA banne prakAranA mohane jemaNe vizeSa pramANamAM kSINa karyo che temane jJAnI kahevA yogya che. svarUpanI bhAMtirUpa darzanamoha jemano vyatIta thayo che ane rAgAdi bhAvo jemanA atyaMta kSINa athavA kSaya thayA che evI caturtha guNasthAnakathI mAMDIne teramA guNasthAnaka sudhInI dazA te jJAnIdazA che, kAraNa ke temAM krame krame vItarAgatAnI vRddhi thatAM pUrNa vItarAgatAnuM prAgaTya thAya che. Ama, jemano moha nirmULa thayo che athavA to atyaMta zAMta thayo che ane AtmAno upayoga sva tarapha vaLyo che, temAM ja sthira rahevA pAmyo che te jJAnIdazA che. te sivAya jeNe aneka zAstro kaMThastha karyA hoya, paNa hajI jeno moha kSaya ke zAMta na paDyo hoya, nizadina upayoga AtmAmAM ja rahevA pAmyo na hoya ane jeNe potAmAM jJAnIpaNuM mAnI lIdhuM hoya te brAMtadazA che. moha kSaya ke prazAMta thayA vinA kadApi jJAnIdazA kahevAya nahIM. zuddha AtmasvarUpamAM sthiratArUpa samAdhidazA jemane Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana prApta thaI che e ja sAcA jJAnI che, bAkI jeNe moha tyajyo nathI ane potAnAmAM jJAnadazA mAnI lIdhI che tene bhAta ja kahevAya. Avo jIva ajJAnI ane mohAMdha samajavo evo A gAthAno bhAva che. - jJAnI zvAsocchavAsamAM jeTalI karmanirjarA kare che, teTalI nirjarA ajJAnI vizeSArtha dhApAthI pUrvakroDa varSomAM paNa mAMDa karI zake. 1 jJAnano Avo aciMtya mahimA zAstroe gAyo che. prazna thAya ke jenuM ATaluM badhuM mahattva jJAnIo AMke che e jJAna zuM che? mAtra pustako vAMcI javA, ghaNA Agamo kaMThastha hovAM, emAM varNavelA padArthonA bhAMgA ane bheda-prabheda AMgaLInA veDhe gaNAvI zakAya evI kuzaLatA prApta karI levI, vipula sAhityanuM nirmANa karavuM - e badhuM zuM jJAnI thavA mATe pUratuM che ke jJAnI thavA mATe bIjI koI zarato che? jenAthI dehAdhyAsa TaLe - dehamAM Atmabuddhi eTale ke huM buddhi TaLe, karmakRta bhAvomAM 'huM buddhi na thAya, svarUpanuM anusaMdhAna thAya tenuM nAma sAcuM jJAna. jyAre jIvanuM ekatva bhagavAna AtmAmAM sthApita thAya che, jyAre teno upayoga parathI haTI nijasvarUpamAM joDAya che; tyAre AtmajJAna ghaTita thAya che. svayaMno anubhavAtmaka bodha thavo te AtmajJAna che. jemane potAnuM astitva bhAsyuM che, potAno bodha thayo che, potAnuM jJAna thayuM che evA svAnubhavIne jJAnI kahevA yogya che. jANavAnI kriyAmAM be tattva hoya che - eka je jANe che te, arthAt jANanAra ane bIjI jaNAvA yogya vastu, arthAt viSaya. vijJAnano saMbaMdha viSaya sAthe che, jene jIva jANavA mAMge che te vastu sAthe - parazeya sAthe che; paNa dharmano saMbaMdha to jANanAra sAthe che. je jANI rahyo che te jANanArane jANavAmAM dharma che. jJAtAne jANavo e dharma che. dharma svajoyane - potAne jANavAmAM che. je jANI rahyo che te ja eka jANavA yogya che, paraMtu jIva anya vastuone jANe che, paNa jJAtAnA saMbaMdhamAM teNe kAMI jANyuM nathI. te caMdra-tArA-sUraja viSe, saMsAranI kaLAo viSe, dharmanAM zAstro viSe keTaluM badhuM jANe che; paNa svayaMnA saMbaMdhamAM kaMI jANato nathI. te ghaNuM badhuM jANe che, paNa potA viSe to te sAva 1- juo : AcAryazrI bhadrabAhusvAmIkRta, 'zrI bRhat kalpa sUtra, uddeza 1, gAthA 1170 naM trALa , raveDuM vasuyakhuM tArI choDITiM | taM nANI tihi~ gutto, khavei UsAsametteNa / / ' 2- juo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, adhyAtmopaniSad', jJAnayogazuddhi adhikAra, zloka 15 'cinmAtralakSaNenAnya-vyatiriktatvamAtmanaH / pratIyate yadazrAntaM, tadeva jJAnamuttamam / / ' Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-139 293 ajANa ja che. te bahAranI vastuo viSe jANavAmAM potAnI jAtane bhUlI jAya che. vadhu ne vadhu jANakArI bhegI karavAmAM jANanAra bhulAI jAya che. zAstrAdinI jANakArI bhegI karavAmAM te eTalo badho magna thaI jAya che ke tene svayaMne jANavAno vicAra sudhdhAM Avato nathI. bahirdaSTi jIvane zAstranI jANakArIthI moTo bhrama pedA thAya che ke 'huM jANakAra chuM.' tene ema lAge che ke "je jANI zakAya tevuM che, te badhuM mane khabara che. AtmA zuM che, paramAtmA zuM che tenI mane khabara che.' paraMtu vAstavamAM AtmAno svAda kevo che tenI tene khabara nathI, svarUpanI koI jhalaka tene maLI nathI; chatAM te to evI bhAMtimAM ja rAce che ke huM badhuM jANuM chuM.' enA jIvanamAM koI kiraNa prakANyuM nathI, cAre tarapha aMdhAruM chavAyeluM che ane chatAM te mAne che ke huM AtmAne jANuM chuM.' Avo jIva zabdajJAnI - zuSkajJAnI che. zuSkajJAnIne kadI paNa potAnuM astitva bhAsyuM nathI. teNe kyAre paNa potAno sAkSAtkAra karyo nathI. tenI pAse AtmA viSe kevaLa bauddhika mAhitI che, chatAM AtmAno anubhava karavAno puruSArtha karavAne badale te ema mAnavA lAge che ke "huM AtmAne jANuM chuM.' jyAM sudhI te AvI mithyA mAnyatAmAM rAce che, tyAM sudhI kadI tenuM rUpAMtaraNa nathI thaI zakatuM. A jUThA vizvAsa upara UbheluM tenuM samULaguM jIvana jUThuM thaI jAya che. potAno pratyakSa paricaya pAmyA vinA te evA bhramamAM jIve che ke huM AtmAne jANuM chuM.' paricaya be prakAranA hoya, parokSa ane pratyakSa. parokSa paricaya eTale tenI jANakArI ane pratyakSa paricaya eTale teno anubhava, tenI sAthenuM milana. sAva aparicita vyaktine maLavuM hoya to sau prathama teno parokSa paricaya meLavavAmAM Ave che ke te koNa che', 'kyAM rahe che' vagere. tenuM saranAmuM maLyA pachI te sthaLe pahoMcatAM te vyaktino pratyakSa paricaya thaI zake che. parokSa paricaya (saranAmAnI prApti) e pratyakSa paricaya(milana)nI pahelAM avazya ghaTe che, paraMtu jo mAtra parokSa paricaya meLavI 'e vyaktine to huM barAbara jANuM chuM' ema mAnI levAmAM Ave to e naryo bhama che. saranAmA vinA teno meLApa thAya nahIM, tethI saranAmAnI prApti e paricayanuM agatyanuM aMga che; paraMtu jo saranAmuM maLyA pachI pratyakSa paricaya mATe mahenata na thAya, saMtoSAI javAya to e khoTuM che. e rIte zAstranA bodha dvArA jIvane potAnA astitvano parokSa paricaya thAya to AtmAno pratyakSa paricaya meLavavA mATe tenI zakti yogya dizAmAM vaparAI zake che. anAdi kALathI Aja sudhI jIva parigha upara aMtahIna cakkara lagAvato rahyo che. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jIvane parigha taraphathI kendra sudhI pahoMcavA mATe astitvano parokSa paricaya jarUra upayogI thAya che. siddha samAna potAnA svarUpa pratye sajAga thavA, potAnA astitva pratye bodhapUrNa thavA mATe parokSa paricaya sahAyaka nIvaDe che, svayaMnA akhaMDa smaraNanI sAdhanA mATe te sahAyaka nIvaDe che. zAstro dvArA meLavelo AtmAno parokSa paricaya evI sthiti pedA karavAmAM upayogI thAya che ke jemAM jIva svayaMne maLI zake, potAno sAkSAtkAra karI zake, astitvano pratyakSa paricaya pAmI zake; paraMtu AtmasvarUpano parokSa paricaya thAya ane eTalAmAtrathI ja jo "mane AtmAnI khabara che' evI bhramaNA sevAya to e bahu moTI bhUla che. svayaMnI sAthe eka samayanI mulAkAta paNa na thaI hoya ane jANe paricaya thayo hoya evI rIte vANIvilAsa karavAmAM Ave to e gaMbhIra bhUla che. potAnA zuddha svarUpa viSenI bauddhika jANakArI prApta thaI hovA chatAM, potAnI sAthe mulAkAta thaI na hovAnA kAraNe jIvanAM duHkhano aMta nathI Avato. parokSa paricaya prApta karI saMniSTha puruSArtha AdaravAmAM Ave to pratyakSa paricaya thAya che ane sukha-zAMti-saphaLatA maLe che. jIva bhagavAna AtmAnI vAto sAMbhaLe, tatsaMbaMdhI ghaNI mAhitI meLave, paraMtu jo tene AtmAno pratyakSa paricaya na lAdhyo hoya to te mAhitI - te jJAna samyaka nathI. AtmatattvanuM aparokSa jJAna e sAcuM jJAna che. zAstranAM vAMcana-ciMtanathI meLavela bauddhika jJAna sAthe potAno anubhava bhaLatAM e bauddhika jJAna bhAvanAjJAnamAM pariName che, arthAtu potAnI anubhUtinA AdhAre aMtaramAM prajJA janme che tyAre ja e jJAna tarIke pratiSThA pAme che. kerI viSe pustakonA pustako vAMcavAmAM Ave, paNa jyAM sudhI te cAkhavAmAM Ave nahIM tyAM sudhI kerIno svAda nathI maLato; eTaluM ja nahIM, e svAdanI yathArtha samajaNa paNa prApta thatI nathI; tema zrata, tarka, yukti vagerethI AtmAnI bauddhika jANakArI maLe che, paraMtu game teTaluM vAMcavAmAM Ave, sAMbhaLavAmAM Ave ke vAto karavAmAM Ave; paNa jyAM sudhI indriya ke mananI madada vinA AtmAno pratyakSa anubhava na karavAmAM Ave tyAM sudhI AtmA viSenI samaja adhUrI ja rahe che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja kahe che ke - saMzaya navi bhAMje zrutajJAne, anubhava nizcaya jeTho; vAdavivAda anizcita karato, anubhava viNa jAya heTho re. 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'upadezapada nI AcAryazrI municaMdrasUrijIkRta TIkA, gAthA 165 'samyag yathAvat, bhAvanAjJAnAdhigatAnAM bhAvato'dhigatatvasambhavAt / ' 2- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, 'zrIpAlarAjAno rAsa', khaMDa 4, DhALa 13, kaDI 8 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-139 295 anubhavajJAnanA nirmaLa prakAza AgaLa jIvanabharanA athAka parizramathI meLaveluM bahoLuM zrutajJAna upAdhyAyazrIne phikyuM lAge che. zAstro to tyAM sudhI kahe che ke agiyAra aMga ane nava pUrva bhaNI janAra jIva paNa ajJAnI hoI zake. jema paheraveza uparathI koNa keTaluM bhaNelo che te na kahI zakAya; melAM-ghelAM kapaDAMvALo vidvAna hoI zake ane mUlyavAna kapaDAM paherIne sughaDa dekhAto mANasa abhaNa hoI zake, tema mAtra zAstronAM ochAM-vadhatAM jANapaNAthI ja ajJAnI-jJAnIno bheda na karI zakAya. ghaNuM bhaNelo ajJAnI hoI zake ane eka paNa zAstra na bhaNelA jJAnI hoI zake. alabatta zAstronuM mUlya ochuM AMkavAnuM nathI, kAraNa ke anubhavanI prApti kevI rIte thaI zake tenI vidhi zAstromAM rahelI hoya che. zrImad A gAthAmAM e vAta spaSTa kare che ke jJAnano mApadaMDa zAstrAdhyayananI nyUnatA ke vipulatA nathI, paraMtu mohano kSaya athavA zAMtatA che. jemano moha kSaya athavA prazAMta thayo hoya temane jJAna thayuM gaNAya. mohAdhIna dazA vartatI na hoya enuM nAma jANyuM kahevAya. 'jANyuM to enuM kharuM je mohe navi lepAya.' kevaLa zAstranI bAhya jANakArIthI koI pharaka nathI paDato. mohanA nAzanuM lakSya na hoya ane jIva zAstra adhyayana game teTaluM kare to paNa enAthI koI krAMti thatI nathI. mAchImAranuM dhyeya mAchalI che, jALa nahIM. mAchalI pakaDavAmAM jALa e to mAtra eka sAdhana che. jo koI mAchImAra jALane ja pakaDI rAkhe ane mAchalIne pakaDavAno puruSArtha kare nahIM to zuM thAya? tema zAstra-abhyAsano mULa uddeza bhUlIne jo zAstrane mAtra buddhimAM grahaNa karI rAkhavAmAM Ave to te dvArA kRtakRtyatAno bhAva nIpaje che, ahaMkAra Upaje che, paNa adhyAtma nathI nIpajatuM. je jIva sAMbhaLavAmAM, vAMcavAmAM saMtoSa mAnIne besI raheto nathI, paNa pariNamanano puruSArtha kare che te ja AgaLa vadhe che. je sAMbhaLIne-vAMcIne besI rahe che tenI yAtrA AgaLa vadhatI nathI, te kaze paNa pahoMcato nathI; paNa je cAlavA mAMDe che te, mAtra te ja potAnI maMjile pahoMce che. te tyAM pahoMcI jAya che ke jyAM Atmaprabhuno vAsa che. jyAM Atmadeva birAjamAna che tyAM teno praveza thAya che ane tene satyanI upalabdhi thAya che. svayaMnA sAkSAtkAra mATe, astitvanI anubhUti mATe kevaLa zAstranuM zravaNa-vAMcana nahIM cAle, te mATe pUrI niSThApUrvakano prayogAtmaka abhyAsa Avazyaka che. svacchaMdapramAda khaMkherI jabaradasta puruSArtha karavo joIe. rucine DhaMDhoLavI joIe. tene jAgRta karIne kAme lagADavI joIe. zAstra-adhyayana dvArA sva tarapha vaLavuM joIe. zAstramAM kahelI vAtane potA upara ghaTAvavI joIe. zAstramAM Apela mArgadarzanane amalamAM mUkavuM joIe. Ama karavAthI ja zAstrAbhyAsa muktisAdhaka bane che. kevaLa zAstrone Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jANI levAthI AtmAnubhUtirUpa phaLa nathI nIpajatuM. jene astitvane pAmavAnI tAlAvelI hoya che te avazya zAstranAM sUcanone amalamAM mUke che, prayogAtmaka abhyAsa kare che. - AtmArthI jIvane AtmaprAptinI tarasa jAgI hoya che. tene zuddha svabhAvamAM sthira thavAnI abhIpsA jAgI hoya che. te AtmasvabhAvamAM ekAgra thavA icche che. svarUpanI upalabdhi sivAya bIjuM badhuM tene vyartha lAge che. tene nizcaya thayo hoya che ke 'dehAdi saMyogomAM rati karavA jevuM kaMI nathI. Aja paryaMtano tamAma kALa ene jALavavAmAM bagADyo, paNa have paranA mohamAM A durlabha manuSyabhava vyatIta nathI karavo. mAre nijasvarUpane jANavuM che.' AtmArthI jIvane potAnuM sAcuM svarUpa jANavAnI tIvra jijJAsA utpanna thAya che. 'koNa chuM? mAruM svarUpa zuM che?' e jANavAnI prabaLa jijJAsA jAgatAM te sagurunA bodhanA AdhAre temaja zAstrAdinA AdhAre svarUpano - tattvano nirNaya karavA lAge che. te svaparabhinnatAnuM ciMtana-manana kare che. nokarma, dravya karma ane bhAvakarma athavA samasta saMyogo ane vikArothI AtmAne bhinna jANIne jJAyakasvabhAvI trikALI dhruva nija paramAtmasvarUpamAM ekattAno abhyAsa kare che. sva-paranA bhedajJAnathI potAnuM zuM ane parAyuM zuM tenI oLakhANa thAya che, tethI sAdhaka parapariNatino parityAga karIne zuddhAtmAno anubhava karavAno prayatna kare che. te potAno upayoga para uparathI haTAvIne parathI bhinna evA parama zaraNabhUta, sArabhUta eka nija zuddhAtmatattvamAM lagAve che. AtmAno jJAnopayoga koI ne koI indriyanA ke mananA viSayabhUta padArthamAM coMTelo hoya che. A bAhya viSayomAM ramaNatA karI rahela upayogane sameTIne aMdara kheMcavAno, AtmAmAM joDavAno te abhyAsa kare che. niraMtara jAgRtipUrvaka svarUpasanmukhatAno abhyAsa karatAM mithyAtvamala gaLI jAya che ane samyakatva pragaTe che. bhedajJAnanI kaLAnA phaLarUpe paramAM ekatva-mamatvanA sarva saMskAro laya pAme che. A rIte sAdhaka zAstranuM zravaNa-vAMcana karI, prayogAtmaka abhyAsa karI AgaLa vadhe che. bhedajJAnanA abhyAsamAM uttarottara vizeSa ne vizeSa sthiratA prApta karatAM karatAM koI dhanya paLe mana zAMta thaI jAya che. te svasvarUpamAM ramaNatA karIne evo TharI jAya che ke tene bhedajJAnanA vikalpa paNa rahetA nathI. te sarva vikalpothI virAma pAmIne AtmAmAM ja lIna rahe che ane nijane ja jANe che. dhyAtA dhyeyanI sAthe tadAkAra banI, zuddha AtmasvarUpamAM abheda thaI potAnA yathArtha svarUpano anubhava kare che. potAnA alaukika, zAzvata AnaMdasvarUpanI anubhUti thAya che tyAre moha-aMdhakAra dUra thAya che ane ujvaLa jJAnaprakAza pragaTI UThe che. 'dehAdithI bhinna huM jJAna-AnaMdano Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-139 297 piMDa chuM' evo jJAnaprakAza AtmAmAM patharAya che. A anubhava thAya che tyAre ociMto thAya che. sAdhaka puruSArthanA baLa vaDe AgaLa vadhato hoya che tyAre eka vakhata acAnaka ja citta taraMgarahita banI zAMta thaI jAya che, dehanuM bhAna jatuM rahe che ane jJAnajyoti jhaLahaLI UThe che. aMdhArI rAte taddana ajANyA sthAne UbhA rahelA musApharane, acAnaka trATakatI vIjaLInA jhabakArAmAM potAnI AjubAjunuM dazya dekhAI jAya che; tema A svAnubhavathI sAdhakane potAnA zuddha svarUpanuM darzana thAya che. tene potAnA akaLa, abaddha, zAzvata, zuddha svarUpanuM jJAna thAya che. varSonA zAstrAdhyayanathI prApta na thAya evuM spaSTa, nizcita ane UMDANavALuM jJAna A thoDI kSaNomAM ja maLI jAya che. je dehAtmabuddhi bahoLA zrutajJAnathI paNa khasatI nathI, te A alpa kSaNonI anubhUtithI naSTa thaI jAya che. mahAbhayaMkara tophAnI sAgaramAM DUbI rahelA ane magaramacchathI pakaDAyelA musApharane, anAyAse magaramacchanI pakaDamAMthI chUTI taravA mATeno koI AdhAra prApta thaI jAya ane mahAprayatna te kinAre AvI pahoMce tyAre tene je akathya AnaMda thAya tenA karatAM paNa vizeSa AnaMda sAdhakane AtmAnubhava thatAM thAya che. te nirvikalpa nija padane anubhavI nirmaLa, vizuddha, zAzvata, sthira, atIndriya paramAnaMdane prApta kare che. te svAtmAnA AnaMdarasane cAkhe che. vastutaH AtmA svayaM ja AnaMdamaya che. AtmAnuM svarUpa ja sAnaMda che. astitvanI dRSTie je AtmA che, anubhUtinI dRSTie te ja AnaMda che. AtmAno anubhavasvAda cAkhavAthI sAdhakane potAnI muktinI khAtarI thaI jAya che. tenuM aMtara bedhaDaka sAkSI Ape che ke "huM have prabhunA mArge caDhyo chuM, siddhanA saMdezA AvI cUkyA che. have huM alpa kALamAM siddha thavAno ja chuM.' prAraMbhika anubhava alpa samayano ja hovA chatAM te anubhava tenA mAnasika valaNamAM dharakhama parivartana lAvI de che. te jIvanuM AMtara pota ja badalAI jAya che. anubhava thatAM tenuM samasta jIvana ja pharI jAya che, hRdayapalaTo thaI jAya che, aMtaramAM uthalapAthala thaI jAya che. aMtaranI jyota jAgatAM tenA jIvananI dizA pharI jAya che jyAM sudhI AtmA maLato nathI tyAM sudhI jIvanamAM du:kha gherAyeluM hoya che, vyAkuLatA chavAyelI hoya che; paNa AtmAnI eka jhalaka maLI jatAM badhI udAsI, vyAkuLatA samApta thaI jAya che ane haMmeza mATe zAMti maLe che. anAdi kALathI jIve potAnuM svarUpa jANyuM nathI, parathI bhinna dravyasvabhAvanuM parijJAna na hovAthI te paramAM ekatva-mamatva sthApita kare che ane pariNAme duHkhI thAya che. anAdi kALathI te parane potAnuM mAnIne temAM ja racyopacyo rahe che, tethI cAra gatimAM paribhramaNa karatAM karatAM anaMta duHkha bhogave che. anAdi kALathI anaMta bhavomAM jIva aneka duHkha bhogave che. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana te viyoga, nukasAna, apamAna vagere aneka prakAranAM duHkha bhogave che. duHkha dUra karavAnA prayatna chatAM te duHkhI ja rahe che, kAraNa ke teno puruSArtha UlaTI dizAmAM thAya che. jIva duHkha dUra karI sukhI thavA icche che, paraMtu te e jANato nathI ke sukha zuM che, kyAM che, kaI rIte maLe ane tethI te du:khI ja rahe che. te ajJAnavaza paravastuo dvArA zAMti-saMtuSTi meLavavAnuM vicAre che ane te mATe khUba mahenata kare che, AkhuM jIvana gumAvI de che; paNa aMte azAMti ane asaMtoSa sivAya te bIjuM kaMI pAmato nathI. koI mANasa sarovaranA pANImAM caMdranA pratibiMbane joIne caMdrane meLavavA pANImAM kUdI paDe to tene zuM maLe? jaLamAM karAtI caMdranI zodha tene sarovaranA UMDANamAM jeTalI laI jaze, teTalo ja te vAstavika caMdrathI vadhu dUra thato jaze. paramAMthI sukha meLavavAnI zodhamAM jIva AvI ja rIte vAstavika AnaMdathI dUra nIkaLI jAya che. vastuomAM sukhane zodhatAM zodhatAM je maLe che te sukha nahIM paNa duHkha ja hoya che. viSayabhogomAM sukhanI zodha duHkhanA dariyAmAM DubADe che. viSayasukha jIvane AkarSe che, paNa enI pAchaLa javAthI niSphaLatA, kheda ane duHkha sivAya kaMI ja maLatuM nathI. A rIte jIva anaMta kALathI duHkha bhogave che, paNa jyAre svAnubhUti thAya che tyAre AtmA zuddha thaI jAya che, duHkha ane pApanuM nAmanizAna paNa rahetuM nathI, sarva prakAranI AkuLatAno abhAva thAya che. te sarva duHkharahita thaI, nirAkuLa atIndriya sukha bhogave che. pahelAM jIvane potAnI AMtarika saMpadAnI khabara na hatI, eTale te ghara vagerene saMpadA mAnato hato ane AtmadaridratAthI pIDita hato. potAnI aMdaranI samRddhine bhUlIne te para pAchaLa pAgalanI jema doDato hato. enI ciMtA ane vikalponI bhIDamAM khovAI gayo hato. AtmadaridratAthI grasta hovAthI te dhana-saMpattine, padapratiSThAne zodhato hato, paraMtu A bAhya samRddhi ane zaktinI pAchaLa bhaTakatAM bhaTakatAM te nijagharathI ghaNo dUra nIkaLI gayo hato, vadhu ne vadhu daridra banato gayo hato. lakSmI, vaibhavavilAsa, adhikAra, sattA, parivArAdinI vRddhine te potAnI vRddhi gaNato hato, paNa A badhuM vadhavA chatAM AMtarika daridratA to ghaTatI na hatI, balka vadhatI ja hatI. anubhava thatAM tene potAnI saMpadAnuM bhAna thAya che. potAnuM zuddha svarUpa bhAsavAthI tene samajAya che ke mArAM sukha, zAMti ane salAmatI paramAM nathI, mArA potAmAM ja che.' tene bhAna thAya che ke huM nAhaka ja para pAchaLa doDato hato. huM vyartha ja bhikhArI banI gayo hato. huM to samATa chuM.' kendramAM sthiti thatAM te bhikhArI nathI raheto paNa samATa thaI jAya che. anubhUti thaI na hatI tyAM sudhI to duHkhanuM ja vadana hatuM. svAnubhUti thatAM Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 gAthA-139 veSapalaTo thaI jAya che. jema koI abhinetAe bhikhArIno veSa lIdho hoya ane te pachI rAjAnA veSamAM Ave tyAre teno Akho dekhAva palaTAI jAya che, tema jIvane svAnubhUti thatAM teno bhikhArI jevo veSa palaTAI jAya che, e nirmAlya veSa chUTI jAya che ane te cidAnaMdarAjAno veSa dhAraNa kare che. sarvotkRSTa evA potAnA caitanya-rAjAnA sAcA svarUpanuM anubhavAtmaka jJAna thayA pachI bhikhArI jevA nirmAlya veSane te jIva pharIne dhAraNa karato nathI. paribhramaNa daramyAna jIva eka bhava pUro karIne bIjo navo bhava dhAraNa kare che, chatAM saMsAranA cAre gatinA jeTalA paNa bhavo dhAraNa kare te badhA eka ja jAtinA che, duHkharUpa ja che; paraMtu AtmajJAna prApta karanAra jIva to anAdi kALanA viparIta bhAvo dUra karIne, pUrvanA sarva duHkhamaya bhavothI para evo caitanyano eka adbhuta navo AnaMdamaya avatAra dhAraNa kare che. AtmA pote ja AnaMda svarUpe pariName che. svAnubhava prApta thavAthI indriyonA viSayomAM anAdithI rahela sukhabhrAMti TaLe che. AtmAnA nirupAdhika AnaMdano anubhava maLatAM indriyasukhano bhrama bhAMgI jAya che. temane viSayabhogo jarA paNa sukharUpa lAgatA nathI. jJAnIne lakSmI, adhikAra Adi kevAM lAge che tenuM adbhuta Alekhana karatA paMDita zrI banArasIdAsajInA kAvya ('samayasAranATaka', baMdhadvAra, savaiyA 19) upara vivecana karatAM zrImad kahe che ke 'je kaMcanane kAdava sarakhuM jANe che, rAjagAdIne nIcapada sarakhI jANe che, koIthI sneha karavo tene maraNa samAna jANe che, moTAIne lIpavAnI gAra jevI jANe che, kimiyA vagere jogane jhera samAna jANe che, siddhi vagere aizvaryane azAtA samAna jANe che, jagatamAM pUjyatA thavA AdinI hoMsane anartha samAna jANe che, pudgalanI chabI evI audArikAdi kAyAne rAkha jevI jANe che, jagatanA bhogavilAsane mUMjhAvArUpa jALa samAna jANe che, gharavAsane bhAlA samAna jANe che, kuTuMbanAM kAryane kALa eTale mRtyu samAna jANe che, lokamAM lAja vadhAravAnI icchAne mukhanI lALa samAna jANe che, kIrtinI icchAne nAkanA mela jevI jANe che ane puNyanA udayane je viSTA samAna jANe che, evI jenI rIti hoya tene banArasIdAsa vaMdanA kare che.'1 nijanA nirvikAra zAzvata svarUpane anubhavanAra jIva dunyavI AzA-tRSNAonI pakaDamAMthI mukta banI jAya che. AtmajJAnano udaya thatAM ja tRSNAnI viSavela karamAI jAya che, kAraNa ke tRSNAnI vela ajJAnanI dharatImAM ja pAMgarI zake che. ajJAna ane AkAMkSA sadA sAthe ja vase che. ajJAna haTatAM icchArahitatA prApta thAya che. jJAnanI 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.605 (patrAMka-781) Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana prApti thatAM A jagatamAM kazuM ja prAptavya lAgatuM nathI; ane tethI jJAnIne koI AkAMkSA-kAmanA rahetI nathI. kaMIka meLavavuM che ke "kaMIka thavuM che' evI tRSNA nAza thaI jAya evuM paritoSapaNuM temane pragaTyuM hoya che. teo AtmatRpta hoya che. svarUpane pAmavAthI teo AtmasaMtuSTa thayA hoya che. svAnubhavanA pratApathI teo sadAkALa mATe sukhI banI potAnA svarUpamAM ja tRpta rahe che. jJAnIne svAnubhavajanya pratIti hoya che ke indriyaviSayo kadI paNa tRpti ApI zakatA nathI. sukhI thavA mATe to mAtra potAnI aMdara TharavAnI ja jarUra che. potAnA sukha mATe para tarapha mITa mAMDavAnI koI AvazyakatA nathI. AvI pratItinA kAraNe anizcita bhAvinI ciMtA citta upara savAra thaIne temane vyAkuLa banAvI zakatI nathI. jyAM sudhI jIva potAnA satya svarUpano sparza pAmato nathI, tyAM sudhI te bhaviSyanI AzaMkA ane anizcitatAthI gherAyelo rahe che. ajJAnI jIva bhaviSyamAM zuM thaze enI ciMtAmAM gUMcavAyelo hoya che. maLaze ke nahIM maLe evI ciMtAthI te pIDAya che. bhaviSyamAM A maLaze ke te maLaze e AzAmAM te doraDAthI baMdhAyelA pazunI jema doDe che. je rIte gAyane koI gaLAmAM doraDuM bAMdhIne kheMcIne laI jAya che, te rIte bhaviSyanI AzA tene kheMce che. tenI AMkho kAla upara coMTI hovAnA kAraNe tenI ciMtAmAM te Ajane veDaphI nAMkhe che. tenI najara bhaviSya upara coMTI hovAthI te vartamAnane cUkI jAya che. Ama, ajJAnI jIva bhaviSya pAse AzA-apekSA rAkhe che, tene bhaviSyanI ciMtA thAya che; paraMtu jJAnIne bhaviSya pAse kazuM levAnuM rahyuM hotuM nathI. teo ciMtAthI para thaI gayA hoya che. anubhava thatAM AtmAnA zAzvata astitvanI evI deDha pratIti thaI jAya che ke mRtyuno bhaya jJAnIne satAvato nathI. jIvanamAM AvatA vividha jhaMjhAvAtone teo bhayabhIta thayA vinA pAra karI zake che. teo DaryA vinA jIvananA paDakArone jhIle che. jIvanamAM je kaMI paNa ghaTita thAya, tenAthI teo DaratA nathI. je koI ghaTanA udbhave, te vakhate teo bhayathI mukta rahI sadA zAMtipUrNa ja rahe che. ajJAnIne sadA muzkelIno bhaya rahe che. te pote ja teno hAu Ubho karI niraMtara tenAthI bhayabhIta rahe che. te potAne asurakSita anubhave che. tenuM mana surakSitatA-nizcitatA icche che, paraMtu te surakSA prApta karavA mATe paranuM avalaMbana le che ane tethI surakSA prApta karavAno koI upAya kAragata nIvaDato nathI. jJAnIe potAnA svarUpanuM avalaMbana lIdhuM hovAthI teo potAne sadA surakSita anubhave che. koI paNa saMjogomAM temane bhaya pedA thato nathI. svayaMne jANavAthI-anubhavavAthI temano bhaya vilIna thayo hoya che. jJAnI potAnA astitvathI paricita thayA hovAthI anyanA astitva pratye paNa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-139 301 jAgarUka thaI jAya che. teo pratyekanA astitvano Adara kare che. teo astitvamAtra pratye eTalA saMvedanazIla thaI jAya che ke pratyeka jIva sAthenI eka navI mitratA pragaTe che. eka navA ja prakArano maitrIbhAva - vRkSonI sAthe, pakSIonI sAthe, pazuonI sAthe, parvata ane pANI sAthe! temanuM aMtaHkaraNa eTaluM komaLa banI jAya che ke tamAma hiMsA ApoApa aTakI jAya che. teo sarvanAM sukha-duHkha pratye aMtarathI sabhAna bane che. eka pragADha prema temanI aMdara UchaLe che ke je pahelAM kadI jANyo na hato. e prema temane samagrapaNe bharI de che. A prema sarva upara varase che. puraskAra ke prazastinI koI paNa AzA vagarano A akAraNa prema sarva pratye sabhAnapaNe vahe che. e badalAmAM koInI paNa pAse kaMI paNa mAMgato nathI. e to mAtra ApavAne tatpara rahe che. samasta jagatane prema karatA hovA chatAM jJAnI jagatamAM koInI paNa sAthe baMdhAtA nathI. teo chUTA ne chUTA ja rahe che. jJAnI puruSane koI gALo bhAMDe to paNa tene mATe temane prema ja hoya che. koI temanuM apamAna kare to paNa temane te vyakti nirdoSa lAge che. temanI dRSTi tenA zuddhAtmA upara hoya che, bahAranA rUpa ke paryAya upara nathI hotI. potAnA zuddhAtmAnuM bhAna thayuM hovAthI anyamAM temane zuddhAtmAnAM ja darzana thAya che, tethI teo AkhA jagatane nirdoSa jue che. temane A jagatamAM koI doSita dekhAtuM nathI, sarva temane nirdoSa lAge che. svayaMnI daSTi nirdoSa thaI hovAthI AkhuM jagata temane nirdoSa lAge che. jenI dRSTi anyanI paryAya upara hoya che tene anyamAM doSa dekhAya che, paNa jJAnInI dRSTi anyanA dravya upara hovAthI temane te nirdoSa lAge che. jJAnIne daDha thayuM hoya che ke 'sArabhUta padArtha mAruM svarUpa ja che. anya badhA padArtho mArAthI nirALA che. te bAhya padArtho potAnI ja pariNatithI rahe che. te padArtho niraMtara pariNamana karyA kare che. enuM kAma enAmAM che. emAM mAruM kaMI bhaluM thavAnuM nathI ke bUruM thavAnuM nathI. enA pariNamanathI mane raMca paNa lAbha-nukasAna nathI. emAM jarA paNa prIti karavA yogya nathI. mAruM sahaja caitanyasvarUpa ja avalaMbanabhUta che.' Avo nizcaya thayo hovAnA kAraNe teo bAhya padArtho pratye dRSTi karatA nathI. teo saMyogomAM thatA pheraphArathI vicalita thatA nathI. teo pudgalakRta kSaNabhaMgura avasthAo ke bAhya paristhitiomAM AvatAM anivArya parivartanonA kAraNe dInatA, vyAkuLatA anubhavatA nathI. jJAnI je paNa paristhiti hoya teno svIkAra kare che. teo koI paNa prakAranI pratikriyA karatA nathI. teo satata svIkArabhAva sAthe jIve che. temanA hRdayanI dareka dhaDakanano artha zAMta ane pUrNa svIkAra hoya che. temanA prANonA koI paNa hissAmAM Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana temane koI paNa paristhitino koI ja virodha nathI hoto. temane koI paNa paristhiti sAthe koI saMgharSa nathI hoto. temane koI phariyAda nathI hotI. AthI viparIta, mUcchita jIvane dareka sAme phariyAda hoya che. te saMyogomAM doSa ja zodhyA kare che. bAhyamAM game teTaluM hovA chatAM tene asvIkArano bhAva hoya che. te prApta saMyogonA nakAra dvArA saMgharSa Ubho kare che, niraMtara saMgharSamaya ja rahe che. te zAMta svIkArano dRSTikoNa apanAvato na hovAthI tenuM jIvana satata saMgharSamaya rahe che. zAMta svIkAramAM ja sAcuM sukha che, e ja saphaLatAno mArga che; te chatAM ajJAnI jIva zAMta svIkAranA satpathe caDhato nathI. tenI marajI anusAra vastu, vyakti, paristhiti pravarte evo tene Agraha hoya che. te zarato mUke che ke "Aje Ama thavuM joIe, kAle Ama thavuM joIe, A vyaktie mane na choDavo joIe, A vyaktie mane na satAvavo joIe' ityAdi. te icche che ke jIvana teNe banAvelI zaratomAM baMdhAIne cAle. jJAnIe zAMta svIkArane potAno jIvanapatha banAvyo hovAthI teo to koI paNa vAtamAM zarata mUkatA nathI. zAMta svIkAra karanArane zaratano zuM khapa? jJAnIne koI utsukatA nathI hotI ke Ama ja banavuM joIe. teo koI mAMgaNI karatA nathI. temane koI apekSA hotI nathI. pratyeka paLe teo zAMta svIkAra karatA hovAthI temane vartamAna pratye koI phariyAda hotI ja nathI. koI pUrvataiyArI karavI paDatI nathI ane pazcAt kaMI vAgoLavAnuM hotuM nathI. jIvanamAM dareka paLe thatA dareka vyakti, vastu ane ghaTanAnA zAMta svIkAranA kAraNe dareka Dagale sukha, saMtoSa ane saphaLatA temanI rAha jue che. jJAnI tamAma kaMkomAM parama samatvadazAmAM sthita hoya che. dunyavI sarva pralobhanomAM paNa teo svastha rahe che ane pratikULa saMyogomAM paNa temanA aMtaramAM prasannatAno eka zAMta pravAha vaheto rahe che. teo phUlone paNa svIkAre che ane kAMTAone paNa svIkAre che. teo sukhane ane duHkhane, bannene samabhAve svIkAre che. teo sukha Ave topaNa prasanna rahe che ane duHkha Ave topaNa prasanna rahe che. temano eka eka zvAsa prasannatAthI sabhara hoya che. je kaMI paNa bane tenI vyAkhyA ja teo nathI karatA. temaNe ghaTanAone vyAkhyAo ApavAnuM baMdha karI dIdhuM hovAthI, teo sukha-du:khamAM nahIM paNa AnaMdamAM hoya che. AnaMdano artha e nathI ke have duHkha nahIM Ave. AnaMdano artha e che ke have teo evI vyAkhyA nathI karatA je temane duHkhI karI zake. AnaMdano artha e nathI have sukha ja sukha AvatAM raheze. AnaMdano artha e che ke have temanI e vyAkhyA chUTI gaI che ke je sukhanI satata mAMgaNI karAvatI hatI. teo have evI koI vyAkhyA Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-139 303 karatA nathI ke je temane sukhI-duHkhI karI zake. bIjAonI vyAkhyAo athavA bhUtakALamAM pote ja karelI sukha-duHkhanI vyAkhyAo have temane sparzatI nathI. je bane che temAM teo AnaMdita ja hoya che. temanA jIvanamAM parama AnaMdanI varSA thatI hoya che. teo niraMtara AnaMdamAM jhUlyA karatA hoya che. pApano udaya hoya ke puNyano udaya hoya temanuM citta sadA AnaMdapUrNa rahe che, prasanna rahe che. jJAnInI cAre tarapha je kaMI ghaTita thAya che te jJAnIne prabhAvita nathI karI zakatuM. pApa Ave che, jAya che; puNya Ave che, jAya che; teo to sadA svasattAnA anasaMdhAnapUrvaka aprabhAvita ja rahe che. kyAreka taDako hoya che. kyAreka chAMyo hoya che badhuM Ave che ane jAya che; chatAM jJAnI to aprabhAvita ja rahe che. sukha-du:kha Ave che ane jAya che, paraMtu teo mAtra te sarvane jue che, paNa aprabhAvita rahIne! teo aprabhAvita rahIne samagra bhavaceSTAne jue che. jJAnIne kartutva-bhoknatvabuddhino lopa thayo hoya che ane jJAtA-draSTAbhAvano AvirbhAva thayo hoya che. temane satata e bhAna rahe che ke huM to jJAyakamAtra chuM. parano kartA-bhoktA nahIM, mAtra jJAtA-draSTA." temanI jANavAnI prakriyA sahajapaNe thatI rahe che, tyAM koI ahaMbuddhi, mamatvabuddhi, kartutvabuddhi ke bhostRtvabuddhi hotI nathI. mAtra jANavuM, sahajapaNe jANavuM thatuM rahe che. parane bhinnapaNe, sAkSIbhAve jANavAnuM kArya sahajapaNe thatuM rahe che. sAkSIbhAvamAM rahevuM temane mATe sahaja banI gayuM hoya che. sAkSIbhAvamAM sthita hovAthI teo pratyeka kRtya asaMga rahIne kare che. temanA kRtyamAM eka navI vAta joDAI jAya che - eka navI daSTi, eka navuM sauMdarya, eka navuM aizvarya joDAI jAya che. jJAnI pUrvakarmanA udayavaza viSayabhoga AdimAM pravRtta thAya che, paNa teo temAM tanmaya thatA nathI. 'dehAdi badhuM karyajanita che, kSaNavAranuM che, mArAthI juduM che' e pratIti rahetI hovAthI temanuM citta viSayabhogamAM ke vyAvahArika pravRttiomAM rasapUrvaka bhaLatuM nathI. e pravRttiomAM temane rasa paDato nathI, teo satata nirlepa ja rahe che. jema suvarNa kIcaDanI vacce rahevA chatAM paNa kIcaDathI lipta thatuM nathI, tema jJAnI viSayomAM rahevA chatAM paNa viSayothI lipta thatA nathI. 1 jJAnI pUrvaprArabdhanA kAraNe gRhasthAzramamAM rahevA chatAM temanuM aMtara tenAthI alipta ja hoya che. gRhavAsamAM hovA chatAM teo aMtarathI udAsIna hoya che. teo 1- juo : AcAryazrI amitagatijIkRta, 'yogasAra', adhikAra 4, zloka 19 'jJAnI viSayasaMge'pi viSayairneva lipyate / kanaka mala madhye'pi na malairUpalipyate / / ' Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bharabajAramAM beThA hoya, chatAM bajAra temanA aMtaramAM praviSTa thato nathI. teo sarva sAMsArika pravRttiothI aspRzya ja rahe che. saMsAramAM rahevA chatAM saMsAra temane sparza nathI karI zakato. teo saMsAramAM hovA chatAM, saMsAramAM nathI hotA. temanuM zarIra saMsAranI pravRttio karatuM hovA chatAM temanuM citta temAM nathI hotuM. temanuM citta to AtmAmAM hoya che. teo vyApArAdi pravRttiomAM dekhAya che, paraMtu e kevaLa dekhAva che; teo rahe che to satata potAnA AtmAmAM ja. jJAnI satata svarUpamaya rahe che. teo sadA anAsakta rahI vyavahArapravRtti kare che. jJAnIne vyavahArapravRttimAM jarA paNa tAdAbhya thatuM nathI. zrImad lakhe che - jeTale aMze satyanuM jJAna thAya teTale aMze mithyAbhAvapravRtti maTe, evo jinano nizcaya che. kadI pUrvaprArabdhathI bAhyapravRttino udaya vartato hoya to paNa mithyApravRttimAM tAdAbhya thAya nahIM, e jJAnanuM lakSaNa che; ane nitya pratye miththApravRtti parikSINa thAya e ja satyajJAnanI pratItinuM phaLa che. mithyApravRtti kaMI paNa TaLe nahIM, to satyanuM jJAna paNa saMbhave nahIM.' pUrvaprArabdhavazAt jJAnI gRhasthadazAmAM hoya, paraMtu jJAnIne AtmA sivAya kAMI iSTa lAgatuM nathI, temanuM mana kaze paNa coMTatuM ja nathI. temane saMsArapravRttimAM mIThAza jaNAtI nathI, mAtra AtmAmAM ja mIThAza lAge che. ajJAnI karatAM temanuM kALajuM juduM hoya che. ajJAnI ane temanAM aMtara judAM hoya che. temanA bannenA bhAva vacce AMtarA hoya che. dhAvamAtA bALakane navarAve, dhavarAve tathA ramADe; ane tenI sagI mAtA paNa tene navarAve, dhavarAve tathA ramADe; bannenI kriyA ekasarakhI hovA chatAM te bannenA bhAvamAM ghaNuM aMtara hoya che. tevI rIte jJAnI ane ajJAnInI kriyA bahArathI ekasarakhI hoya to paNa temanA bannenA bhAvamAM ghaNuM aMtara hoya che. jJAnInuM UThavuM, besavuM, khAvuM, pIvuM, cAlavuM badhuM ja ajJAnIthI bhinna hoya che. temanI pratyeka kriyA hozathI Alokita hoya che. temanAthI je kaMI thAya che te mUcchamAM thatuM nathI. jyAre ajJAnI je kaMI kare che te badhuM ja behozImAM kare che. jJAnI yuddha laDatA hoya topaNa temanI pratItimAM, temanA jJAnamAM svaccheya kadI bhulAtuM nathI. yuddha laDatAM paNa temane karmonI nirjarA thatI hoya che. ajJAnI je prasaMgamAM karmothI baMdhAya che, te ja prasaMgamAM jJAnI karmothI chUTe che. je AcaraNathI ajJAnIne baMdha thAya, e ja AcaraNathI jJAnI 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'yogabindu', zloka 203 _ 'bhinnagranthestu yatprAyo, mokSe cittaM bhave tanuH / tasya tatsarvaM eveha, yogo yogo hi bhAvataH / / ' 2- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.470 (patrAMka-610) Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-139 305 karmothI chUTI jAya evuM alaukika, avarNanIya AcaraNa - cAritra jJAnInuM hoya che.1 bAhya pravRtti karatI vakhate paNa 'huM paramAnaMda mUrti chuM, pUrvakarmanA kAraNe A pravRttimAM joDAvuM thAya che. mane kAMI joItuM nathI.' evuM jJAnInA hRdayamAM hoya che. temane to satata evI bhAvanA rahe che ke "eka cidAnaMda AtmA sivAya bIjA koI bhAvane manamaMdiramAM pravezavA dauM nahIM. mArA dhyeyarUpa evA caitanyadevamAM lIna rahI, temAM pUrNapaNe sthira thaI jAuM!' temane potAnA AnaMdakaMda svarUpamAM sthira thavAnuM eka adamya AkarSaNa rahyA kare che. temane zubhAzubha bhAvanI icchA hotI nathI, ekamAtra zuddhopayoganI ja icchA hoya che. caitanyasvabhAvano Azraya karIne, zuddhopayoga vadhArIne temane kevaLajJAna pragaTa karavAno bhAva hoya che. teo caitanyasvabhAvamAM ekAgratAno ugra puruSArtha kare che. Ama, AtmAnA apUrva anubhavathI jJAnInA jIvanamAM akathya parivartana Ave che. nijanA nirupAdhika sahaja AnaMdapUrNa jJAnasAmarthyanI jhalaka maLatAM samyagdarzana pragaTe che ane dehAbhimAna naSTa thAya che, tethI pahelAM jevA tIvra rAga-dveSa jAgI zakatA nathI. dehAtmabuddhirUpa ajJAnagraMthi dUra thatAM rAga-dveSanI AdhArazilA ja UthalI paDe che. rAga-dveSano rasa chUTI jAya che ane mAtra AtmAnuM lakSa rahe che. paryAye paryAye jJAnIno puruSArtha evo hoya che ke anAdinA rAga-dveSanA saMskAro nAza pAmatA jAya che ane zuddhatA vadhatI jAya che. samyagdarzanano evo svabhAva che ke je jIva tene dhAraNa kare te jIva krame krame zuddhatA vadhArIne alpa kALamAM muktadazA pragaTa kare. samyagdarzanane dhAraNa karanAra jIvanA aMtaramAM zraddhA-jJAnanI nirmaLa gaMgAno je pravAha vahe che te badhA ja vikArane dhoI nAkhe che ane jIva caitanyanA zAMta rasamAM pUrNapaNe TharI jAya che. potAnA zuddha svabhAvane svIkArIne samyagdarzanane jALavI rAkhanAra jIva svabhAvanA Azraye rAga choDI, pUrNa cAritradazA pragaTa karI, AtmAmAM akhaMDapaNe sthira thAya che. 1- juo : AcAryazrI zubhacaMdrajIkRta, 'jJAnArNava', sarga 32, zloka 38 'alaukikamaho vRttaM jJAninaH kena varNyate / ajJAnI badhyate yatra jJAnI tatraiva mucyate / / ' sarakhAvo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 229-230 'kriyA sAdhAraNI vRttiAnino'jJAninastathA / ajJAninaH kriyA, bandhaheturna jJAninaH kvacit / / AstAM na bandhahetuH syAjjJAninAM karmajA kriyA / citraM yatpUrvabaddhAnAM nirjarAyai ca karmaNAm / / ' Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmakalyANanuM mULa kAraNa evuM samyagdarzana pragaTa karanAra jIvanI AtmasthiratA, cAritradazA kramazaH vRddhi pAmatI jAya che. prathama vAra nirvikalpa anubhava thAya che tyAre jIva cothA guNasthAne Ave che. A guNasthAne cha mahinAnI aMdara ochAmAM ocho eka vakhata AtmAnubhava avazya thAya che. jo cha mahinAnI aMdara anubhava na thAya to te jIva cothA guNasthAne TakI zakato nathI. pAMcame guNasthAne cothA karatAM ochA kALane AMtare anubhava thAya che. jyAre samyagdaSTi jIva paMdara divasamAM eka vAra AtmAnubhava thavAnI yogyatAvALA bane che tyAre teo paMcama guNasthAnavALA kahevAya che. chaThThA-sAtamAM guNasthAnavardhI munine to vAraMvAra, aMtarmuhUrtamAM ja niyamathI svAnubhava thayA kare che, arthAt aMtarmuhUrtamAM nirvikalpa upayoga thAya ja che. muni vAraMvAra nirvikalpa upayogamAM sthira thAya che. munione savikalpa dazAmAM chaThuM ane nirvikalpa dazA thatAM sAtamuM guNasthAna hoya che. A rIte AtmasthiratA vadhAratAM vadhAratAM cAritramohano kSaya karatAM karatAM dharmAtmA AgaLa vadhe che ane kSapakazreNI mAMDI, dasamA guNasthAnane aMte sarva mohabhAvano kSaya karI teo vItarAga bane che. zeSa rahelAM jJAnAvaraNIyAdi traNa ghAtI karmano kSaya thatAM, sayogI kevaLI avasthA pragaTe che. AyuSya karma pUrNa thavA Ave tyAre - pAMca hrasvaakSaranA uccAraNa jeTalo vakhata AyuSyano bAkI hoya tyAre kevaLI bhagavaMta caudamuM - ayogI kevaLI guNasthAna prApta kare che, jenA aMte teo cAre aghAtI karmono nAza karI siddha avasthAne prApta kare che. Ama, caturtha guNasthAne darzanamohano kSaya karI, dehathI bhinna caitanyano anubhava karI, krame krame cAritramohano kSaya karatAM karatAM, krame krame vItarAgatA pragaTAvatAM pragaTAvatAM, aMte sarva mohabhAvano kSaya karI, te dharmAtmA pUrNa vItarAga avasthAne prApta karI mokSane pAme che. tyArapachI temane kyAre paNa rAganI utpatti thatI nathI. teo cidAnaMdatattvanI zAMta anubhUtimAM aviratapaNe lIna rahe che. mohabhAvano saMpUrNa kSaya thatAM dhyeyanI pUrNa prApti thAya che. mohabhAvane nivRtta karavo e ja mokSamArga che. jemane mohabhAva kSaya athavA prazAMta thayo che teo jJAnI che. A gAthAmAM zrImade jJAnadazA ane brAMtadazA (ajJAnadazA) vacceno bheda samajAvavA, mohabhAvano kSaya athavA zAMtatArUpa jJAnIdazAnAM cihno batAvyAM che. bahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che - "mohabhAva che te ja baMdhavRttio che. mohanIya karmanA udayathI thatA AtmAnA bhAvo che te baMdha karanArA che. bhrAMti paNa be prakAre che. darzanamohane laIne ane cAritramohane laIne. AtmAnuM ajJAna che te darzanamohathI thatI bhrAMti che ane rAgadveSathI manamAM vikSepa thAya che te cAritramohathI thatI bhrAMti che. vikSipta mana che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-139 307 tyAM AtmAnI bhrAMti che. AtmAmAM daSTi rahe to bhrAMti TaLe. darzanamoha ane cAritramohanA upazama ke kSayathI AtmAmAM upayoga sthira thAya che e ja jJAnInI dazA che. AtmAno upayoga nathI tyAM brAMta dazA che.' AdhyAtmika cetanAno vikAsa mohabhAvanA vilaya sAthe joDAyelo che. AdhyAtmika cetanAno vikAsa sAdhavA arthe mohabhAvathI nivRtta thavA yogya che. mohabhAva zraddheya nathI, dhyeya nathI, Azraya karavA yogya nathI, upAdeya nathI; jyAre jJAnasvabhAva parama zraddheya, parama dhyeya, parama AzrayabhUta, parama upAdeya che. AtmasvabhAvathI viparIta evo mohabhAva, caturgatimAM bhramaNano hetu hovAthI duHkhadAyI che. mAtra eka zuddhAtmA ja AnaMdadAyI che. mohabhAva adhuva, anitya, azaraNa, azuci, AkuLatA utpanna karAvanAra hovAthI du:kharUpa che, duHkhanuM kAraNa che ane tenAthI bhinna bhagavAna AtmA dhruva, nitya, zaraNabhUta, pavitra, nirAkuLasvabhAvI hovAthI sukharUpa che, sukhanuM kAraNa che. jIvanA mohabhAvanA saMskAro anAdi kALanA che, pragADha che. himaparvata uparathI gabaDato himano goLo jema jema nIce Avato jAya che, tema tema teno vega, tenI ugatA ane tenuM kada vadhatAM jAya che ane taLeTI sudhI pahoMcatAM to te ghaNuM moTuM nukasAna sarjavA sakSama banI jAya che. evI ja rIte jIva jema jema mohamAM lapAto jAya che, tema tema mohabhAvanA saMskAra vadhu ne vadhu jalada banatA jAya che. jIva anAdithI te saMskArone AdhIna thaI gayo che. paraMtu jIva dhAre to te saMskArone toDI zake che. tenI caitanyazakti eTalI prabaLa che ke jo te jAgI jAya ane daDha saMkalpa kare to saMskAra game teTalA pragADha ane jUnA hoya, topaNa jIva teno nAza karI zake che. je jIva mohabhAvanA saMskArone kSaya ke prazAMta kare che, te jIva jJAnadazAmAM sthita thAya che; paraMtu je jIva mohabhAvane kSaya ke prazAMta karyA vinA potAne jJAnI mAne che te jIva bhrAMtimAM che. mohabhAvane kSaya ke zAMta karanAra jIva ja jJAnI che, bAkI mohanI prabaLatA hovA chatAM potAne jJAnI mAnanAra zuSkajJAnI bhAMtiyukta che. zuSkajJAnI jIva potAne jJAnImAM khapAve che. potAne AtmA sivAya kaMI gamatuM nathI ema te mAne-manAve che, paraMtu vAstavamAM tene AtmAnI ruci ja nathI hotI. te svAdhyAya, carcA Adi kare che, paraMtu tenI ruci to paramAM ja paDelI hoya che. te parathI potAnI bhinnatAnI vAto kare che, paraMtu tene svanuM bhAna nathI hotuM. te karmakRta avasthAmAM ja tAdAbhya anubhave che. zuSkajJAnIne svamAM rasa nathI hoto. tene to paramAM rasa hoya che, parane jANavAno lobha hoya che. jJAnI paNa parane jANe che, paNa teo temAM UlajhatA nathI, 1- brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI, 'Atmasiddhi vivecana', bIjI AvRtti, pR.125 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 | 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana aTakatA nathI, bhaTakatA nathI; jyAre zuSkajJAnI parane jANavAmAM UlajhI jAya che, aTakI jAya che, bhaTakI jAya che. te parane jema che tema nathI jANato. jema lohacuMbaka potAnI cuMbakIya zakti vaDe pheMkAyela lokhaMDanI dizA badalI nAkhe che, tema mohanuM cuMbaka zuSkajJAnInA jJAnanI dizA badalI nAkhe che. mohanA baLathI jJAna mithyAjJAna banI jAya che. mohanA baLathI jJAna yathArtha nirNaya nathI laI zakatuM. jJAna koI vastune jANavA jAya che to moha tene iSTa-aniSTanA vikalpo karAve che. zuSkajJAnIno moha tene potAnA-parAyAnA cakkaramAM nAkhI de che. zuSkajJAnI potAmAM potApaNuM sthApita nathI karato, parane e potAnuM mAne che. te paravastu upara mAlikI sthApe che. jJAnIne koI paravastu pratye mAlikI bhAva nathI vartato. temanI cetanA bAhyathI asparzita rahelI hoya che ane svayaMmAM pratiSThita hoya che. zuSkajJAnIne svarUpanI jAgRti nahIM hovAthI te parano mAlika thavA mAMge che. jJAnIne prArabdhavazAt kadAca aneka vastuono saMyoga hoya, paraMtu temane mUcchano abhAva hoya che. teo para saMbaMdhI AkAMkSAthI mukta ja rahe che. zuSkajJAnI pAse vastu na hoya topaNa tatsaMbaMdhI mUrchA ane AkAMkSA hovAthI, vastuno saMyoga na hovA chatAM paNa teno parigraha bahoLo ne bahoLo ja rahe che. te bole che ke "anaMta kALa sudhI samAdhisukhamAM rahI zake ane samagra vizvanI samasta paryAya eka samayamAM jANI zake evuM adbhuta sAmarthya dharAvato hovA chatAM AtmA zekelo pApaDa bhAMgavAnI zakti paNa dharAvato nathI! svamAM anaMtuM sAmarthya, paNa paramAM pheraphAra karavA asamartha!' AvuM bolavA chatAM aMtaramAM tene evI pratIti nahIM hovAthI te paravastu-vyaktiono mAlika thavA icche che. pratyeka dravyanuM pariNamana svataMtra che evuM bhAsyuM na hovAthI te paravastuvyaktione tAbe karavA utsuka hoya che. jJAnIne AtmAnI pakaDa thaI hovAthI paranI pakaDa chUTI gaI hoya che, jyAre zuSkajJAnIne aMtaranI koI pakaDa hotI nathI. jo AtmAnuM yathArtha anusaMdhAna thAya to paramAM joDANa thaI na zake athavA TakI paNa na zake. jema sUryanA tApathI barapha ogaLI jAya che, tema AtmasvarUpanA anusaMdhAnanA tApathI ahaM-mamabuddhi tathA viSayAbhilASA ogaLI jAya che. paraMtu zuSkajJAnIe AtmAno bodha aMtaranA UMDANamAM utAryo na hovAthI te parano Azraya kare che, paramAM sukhAdi zodhe che. eka rAjA hato. tene eka bhikhAraNano bheTo thayo. te bahu rUpavAna hatI. rAjAe tene potAnI rANI banAvI. paraMtu bhikhAraNanI mAMgavAnI Teva haju chUTI na hatI, eTale bhojana vakhate bole ke khAvAnuM dejo, mAbApa!' rANIpaNA sAthe joDANa thayuM na hatuM, tethI tenI mAMgaNavRtti cAlu rahI hatI. evI rIte zuSkajJAnI jIvane Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-139 309 satpuruSe tenI prabhutA batAvI ke 'jJAna, darzana, sukha, zAMti badhuM tArI pAse ja che'; paNa yathArtha pratItinA abhAve tenI parAzrayavRtti mAMgaNabuddhi chUTatI nathI. - zuSkajJAnI satpuruSono bodha visArI parane bheguM karavAnI ceSTA kare che. te svayaMnuM lakSa karato nathI ane bahArathI sukha bheguM karavA phAMphAM mAre che. te svayaM pratye bodhapUrNa thavAne badale bAhya padArtho pAchaLa paDe che. upayogane aMtarmukha karavAne badale te upayogane bahAra bhamAve che. aMtaraMga kArya karavAnuM rahI jAya che ane upayoga niraMtara bahAra bhamato rahe che. teno upayoga kubuddhinA ravADe caDhI AraMbha, parigraha, indriyabhogAdimAM bhaTakato rahe che. zuSkajJAnI potAnI svAbhAvika virATatA pratye sabhAna thato nathI ane sukha-zAMti mATenA vyartha prayAsomAM sarI paDe che. tene bAhya padArthonI prAptinI tRSNA jAge che ane te pUrI karavA te svayaMthI khUba dUra thato jAya che, jenA pariNAme te duHkha ane azAMti pAme che. jIva svayaMthI jeTalo dUra jAya che, sukha-zAMtithI paNa eTalo ja dUra thAya che. jenuM citta tRSNAnA vamaLamAM phasAIne taNAtuM jAya che, tene sukha-zAMti maLavAM zakya nathI. te pote potAmAM raheto nathI ane sukha-zAMti to svayaMmAM rahevAnuM ja phaLa che. svayaMmAM hovuM eTale ja svastha hovuM. je svayaMmAM nathI te asvastha che. tRSNAno jvara tenA jIvanane viSamaya banAve che. koI paNa bAhya padArthanI prAptithI tRSNA nAza nathI pAmatI. tRSNApUrtinI eka yojanAmAM saphaLatA maLe ke tarata bIjI koI tRSNA UThe che. je bAhya padArthanI prApti saMtoSajanaka lAgatI hatI, te prApti ja bIjI navI tRSNAnI janmadAtrI siddha thAya che. tRSNAyukta jIvane maLatI dareka saphaLatA AtmaghAtI che, kAraNa ke te tRSNAnI agnimAM ghInuM kAma kare che. saphaLatA Ave che, paNa tRSNA jatI nathI ane tethI pahelAM karatAM paNa vadhu moTI saphaLatAo meLavavI Avazyaka thaI paDe che. pahelAnI tRSNA karatAM paNa prabaLa tRSNA jAge che ane Ama tRSNA vadhatI ja jAya che. kvacit bAhya padArthonI prApti thaI jAya topaNa kAmanAnI to vRddhi ja thAya che, kAraNa ke kAmanAno aMta to aMtaramAM javAthI ja AvI zake che. jo aMtaranuM avalaMbana levAmAM na Ave to jIva kAmanAnA aMtahIna cakkaramAM ghUmyA kare che. tenA upara cAlavAthI to kaze ja pahoMcAtuM nathI. mAtra thAkIne marI javAya che. paraMtu zuSkajJAnI jIva kAmanAnA patha upara cAlyA kare che. kAmanAnI utpatti-pUrti, utpatti-pUrti ema aMtahIna cakkara cAlyA ja kare che. eka paLa mATe paNa aTakIne te vicAra karato nathI ke pote surekha mArga upara che ke cakrAkAra mArga upara? sAdhaka jIva A bhramaNane samajI potAnI ciranidrAmAMthI jAgI jAya che. tene Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana samajAya che ke "Aja sudhInuM mAruM jIvana mAtra bhramaNa hatuM, aMtahIna cakkara hatuM.' te potAnI zodhamAM lAgI jAya che ane parama vizrAmane, parama tRptine, parama saMtoSane prApta kare che; paNa zuSkajJAnI vyartha mATe sArthakane choDe che ane tethI duHkha, pIDA, azAMti, klezano anubhava kare che. te vyarthane bacAve che, sArthakane gumAve che. para pAchaLanI doDamAM te AtmAnAM pariNAma bagaDavA de che, paraMtu potAnA bhAvone bacAvavA karatAM vadhu mahattvapUrNa bIjI koI ghaTanA nathI. zuSkajJAnI jIva vastu, vyakti, paristhitino arthI che. te choDI teNe AtmAnA atha thavuM joIe. jIvanane samyak lakSya ApavuM joIe. lakSya vinA sAdhanA nahIM UpaDe. lakSya vinA zaktio kAme nahIM lAge. lakSya banAvI, potAnI badhI ja zakti bhegI karI lakSya pratye samarpita karatAM avazya kArya thAya che. jamInamAM dabAyeluM bIja pote nabaLuM ane tenI paristhiti paNa pratikULa, chatAM sUryanAM darzananI tenI prabaLa pyAsa tenAmAM utsAha pragaTAve che, jethI te atyaMta komaLa hovA chatAM bhUmine cIrIne bahAra nIkaLe che. tenI pyAsa ja tene aMkurita kare che. tenI prabaLa icchAthI ja te tenA upara rahelAM AvaraNone toDe che ane kSudratAmAMthI bahAra Ave che. zuSkajJAnIe virATane prApta karavAnI pyAsa jagAvavI joIe. tenAmAM paDelI saMbhAvanAne jAgRta karaze to eka kSaNa evI Avaze ke jyAre te karmakRta vyaktitvane cIrI zuddha svarUpane prApta karI leze. teno mohabhAva kSaya thaze athavA bahu kSINa thavA pAmaze ane jJAnIdazA pragaTa thaze. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'mohabhAva kSaya hoya jyAM, kSAyika bhAva prazasta; kSapaka zreNI anubhava jihAM, baMdhabhAvano asta. darzana cAritra moha jyAM, athavA hoya prazAMta; upazamabhAva sudhArato, varte zAMta ne dAMta. AtmAnubhava sudhA rase, rahe citta suprasanna; te kahIe jJAnIdazA, ethI UlaTI anya. jemAM dehAdhyAsano, moha mAyAthI zAMta; dazA jJAnInI e ja che, bAkI kahIe bhrAMta.' 1 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.249 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 553-556) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1191 - 980 218 aan andan, 2099174522nia, asica creareale, 4137 41 and 2719. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 140 athI gAthA 139mAM zrImade kahyuM ke jemano mohabhAva kSaya thayo hoya athavA bahu bhUmikA * zAMtatAne pAmyo hoya temanI dazA te jJAnadazA che, bAkI to jeNe potAmAM jJAna mAnI lIdhuM che tene bhAMta kahevAya. jemane jJAnadazA varte che - jeo zuddha AtmasvarUpamAM pratiSThita thayA che evA jJAnIpuruSane jagata kevuM bhAse che te, be upamAo dvArA, svAnubhavanA raNakAra sAthe bulaMda svare prakAzamAM zrImad kahe che - "sakaLa jagata te eThavat, athavA svapna samAna; giAthA te kahIe jJAnIdazA, bAkI vAcAjJAna." (140) samasta jagata jeNe eTha jevuM jANyuM che athavA svapna jevuM jagata jene jJAnamAM varte che te jJAnInI dazA che, bAkI mAtra vAcajJAna eTale kahevA mAtra jJAna che. (140). jJAnInI vairAgyavaMta dazA varNavatAM zrImad kahe che ke jemane sakaLa jagata LjAvAya! eTha samAna aramaNIya tathA svapna samAna asthira lAgyuM che teo ja kharekhara jJAnI che. jemane saMsAranAM samasta padArtho eTha samAna azuciya ane svapna samAna kSaNabhaMgura bhAse che, temane saMsAramAM upAdeyabuddhi rahetI nathI. temane jagata niHsAra ja lAge che ane tethI teo enAthI nirmama ja rahe che. potAnA jIvananA ghaTanApravAhane teo aliptabhAve - sAkSIbhAve nihALatA hovAthI jIvananA kaMkomAMthI samabhAve pasAra thavuM temane mATe sahaja banI jAya che. samasta jagatamAM sArabhUta evo AtmA temaNe prApta karyo hovAthI teo dhanyatA anubhave che. Ama, jemane jagata pratye parama udAsInabhAva vartato hoya che, teo ja sAcA AtmajJAnI che; bAkI AtmAnI vAto karanArA ane mohamAM masta rahenArAne mAtra bolavAnI kaLAvALA - vAkpaTutAvALA ja samajavA, arthAt teo ajJAnI ja che. vAcAthI jJAnanI mAtra vAto karavArUpa pokaLa vANIvilAsa e to mAtra zuSkajJAna ja che. AtmAnubhUti vinAnA vidvAno ane upadezako ke jeo potAne jJAnI mAne-manAve che, temanAmAM mohanI prabaLatA varte che. temane jagata pratye anAsaktabhAva vartato nathI ane tethI temanuM jJAna mAtra vAcajJAna che. samyajJAnanI prApti jemane thAya che, temane Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana potAnA jJAnamAM jagata asAra ane anityarUpe jhaLakatuM hovAthI jagata pratye parama udAsInabhAva varte che. abhedya killArUpa jIvanA kendramAM padravyano to kyAre paNa praveza thaI vizeSArtha zakato ja nathI, paraMtu jIvanA potAnA rAga-dveSAdi bhAvo ke je paradravyane avalaMbIne thAya che, teno paNa kendramAM kyAre paNa praveza thaI zakato nathI. tyAM paradravya ke parabhAva koI ja pahoMcI zakatuM nathI, tethI kendra taraphanI gati aMtaryAtrA e parama ekAkIpaNAnI yAtrA che. kendra taraphanI A yAtrAmAM potAnI sAthe anya koIne paNa laI jaI zakAya ema ja nathI. zuddha svarUpa taraphanI yAtrAmAM anya koIne paNa bhAgIdAra banAvI zakAtuM nathI. dharmayAtrAe nIkaLelo sAdhaka jIva anya koInA paNa sAtha-saMgAtha vinA kendra tarapha yAtrA kare che. aMtaryAtrA karatAM jyAre sAdhaka bhItaramAM pahoMce che tyAre bAhya jagata sAtheno teno badho saMbaMdha tUTI jAya che. tene mATe samagra jagata vilIna thaI jAya che. kendra taraphanI A yAtrAmAM ekAkIpaNuM eTaluM badhuM gahana hoya che ke te jIravavA mATe atyaMta sAhasa ane sAmarthyanI jarUra paDe che. jo jIva sAhasa kare to A ekAkIpaNAmAMthI paramanI tene anubhUti thAya che. A ja ekAkIpaNAmAMthI AnaMdano visphoTa thAya che. aMtaryAtrA zarU thatAM paradravya ane parabhAvano sAtha chUTato jAya che ane AtmapradezamAM sarvatra AnaMda AnaMda chavAI jAya che. saMsAramAM to utsava UjavavA mATe aneka mANasonI jarUra paDe, kaMI nahIM to eka sAthI to joIe; jyAre ekAkIpaNAno aMtaranA akAraNa AnaMdanA visphoTano utsava UjavavA mATe potAnA sivAya anya koInI AvazyakatA nathI. jIva potAnI sAthe rahe che kevaLa nijAnaMdanI mastImAM! ane tyAre astitvamAMthI eka gIta, eka saMgIta vahevA lAge che. AnaMdanI upalabdhinI kSaNomAM aMtaravINA upara saMgIta guMjI UThe che. potAnA ekAkI svabhAvanI sanmukhatA eka nRtya banI jAya che. jIva praphullita thaI nAcI UThe che. - ekAkI hovAno AnaMda koI paristhiti upara, koI saMyogo upara, koI paNa rIte nirbhara nathI hoto. ajJAnadazAmAM sukhano je kaMI anubhava thAya che, temAM koI ne koI bAhya paribaLa kAraNabhUta hoya che. dhana maLI jAya, pada maLI jAya, strI maLI jAya to jIva harSa-sukha anubhave che. bAhya kAraNane lIdhe pragaTelo Avo AnaMda bahu Takato nathI. te tarata ja vilIna thaI jAya che. bAhya kAraNa trikALa TakatuM nathI, tethI tenA upara AdhArita harSano sukhano anubhava paNa abAdhita ane satata nathI raheto; jyAre bAhya kAraNa vinA thato ekAkIpaNAnA AnaMdano anubhava satata rahe che. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-140 315 je AnaMda koI kAraNa vinAno hoya, jene koI bAhya parivartana bhaMga karI zakatuM na hoya, te AnaMda sadAkALa rahe che. paristhitio badalAI jAya topaNa te cirasthAyI rahe che, kAraNa ke teno srota avinAzI evuM nijatattva che. te bahAranA kAraNe ghaTita nathI thato, paNa teno prAdurbhAva bhItarathI thAya che, te svabhAvamAMthI Tapake che. AnaMda e jIvano svabhAva che. potAnI sAthe ekarUpa hovAthI AnaMda savAra-sAMja, divasarAta, yuvAnImAM-vRddhAvasthAmAM, svAthyamAM-bImArImAM - dareka vakhate mojUda hoya che. jJAnI sadA akAraNa AnaMda anubhave che. teo koI bAhya kAraNa vagara svabhAvanA avalaMbanathI niraMtara prasanna rahe che. svarUpanI pakaDa thaI hovAthI teo game tyAM jAya, temanuM samAdhisukha koI chInavI zakatuM nathI. AtmAnubhava dvArA nijanA nirupAdhika AnaMdano AsvAda maLato hovAthI viSayo, indriyonA bhogo yathArthapaNe nIrasa lAge che. aMtaranA sukhano sAkSAt anubhava thayo hovAthI jJAnIne viSayasukhamAM rasa paDato nathI. sukha aMtaramAM che evI vedanapUrvakanI pratIti hovAthI temane bAhya viSayomAM rasa paDato nathI. atIndriya zakti khIlI hovAthI sthULa indriyono rasa phikko lAge che. bhItarano atIndriya rasa mANyo hovAthI bahAranA rasa phikkA paDI jAya che. aMdara svarUparasanuM bhojana meLavI lIdhuM hovAthI temane bAhya bhojananI ruci rahetI nathI. temane bhItaranuM bhojana ArogavAmAM ja ruci hoya che. bhItaramAM koI anero sparza thaI gayo hovAthI temane paththara upara sUvuM paDe topaNa kaSTarUpa nathI lAgatuM. teo koI paNa saMjogamAM duHkhI nathI thatA, haMmezAM mahAsukhI hoya che. bhItaranuM alaukika bhojana bahAranA tuccha bhojana upara chavAI jAya che. bhItarano adbhuta sparza bahAranA kaThina sparzane bhulAvI de che. bhItaranuM acaLa vizva bahAranA vinAzazIla vizvane gauNa karI de che. jJAnIne bAhya viSayasukhanI mamatA thatI nathI, mithyAdRSTi jIvanI jema teo viSayasukhane icchatA nathI.' parama svarUpajAgRtimaya dazA prApta thatAM jJAnIno para pratyeno abhigama dharamULathI palaTAI jAya che. pahelAM ajJAnadazAmAM potAnI svarUpasamRddhinuM bhAna nahIM hovAthI temane paravastuo bhegI karavAnI vRtti hatI, aMdara khoTa lAgatI hovAthI temane paravastuthI te khoTa bharavAnI vRtti thatI hatI, paraMtu svarUpano bodha thatAM temane parama vizrAma, parama zAMti, parama tRpti potAnAmAMthI ja maLI rahe che. svarUpanI jAgRti, svarUpanI khumArI sahita hovAthI teo potAmAM atyaMta paritRpta rahe che. 1- juo : paMDita zrI rAjamalajIkRta, 'paMcAdhyAyI', uttarArdha, zloka 259 'vaiSayika sukhe na syAdrAgabhAvaH sudRSTinAm / rAgasyAjJAnabhAvatvAt asti mithyAdRzaH sphuTam / / ' Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 "zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana teo potAmAM sukhI, zAMta, tRpta hovAthI temane para pAse koI apekSA rahetI nathI. jema potAnA gharamAM jene sAro, svAdiSTa AhAra maLI raheto hoya tene paDozInA rasoDAnI vAnagI mATe utkaMThA thatI nathI; tema jJAnI potAmAM sukhI, zAMta, tRpta hovAthI paramAMthI sukha-zAMti kheMcavAnI ceSTAmAM paDatA nathI. temano upayoga paramAM bhaTakato nathI, sukha mATe bahAra doDato nathI. temanI paugalika padArtho pratyenI tamAma doDa maTI gaI hoya che. svarUpanI khumArI niraMtara rahetI hovAthI badhI doDa zAMta thaI jAya che. temanuM vyaktitva atyaMta zAMtatAne pAme che. nija aizvaryanuM bhAna thatAM saMsAra asuMdara ane kSaNabhaMgura lAge che. sarva mata-paMthanA ane sarva deza-kALanA jJAnI puruSoe dazya jagatane asAra ane kSaNabhaMgura kahyuM che. koI paNa dharma-matanA saphaLa sAdhakonAM mukhamAMthI, teo svAnubhava pAmyA tyAre pote je anubhavyuM tenA viSe je udgAra nIkaLe che, tenA zabdo bhale judA hoya paNa teno dhvani eka ja hoya che ke AtmAnA vaibhava AgaLa jagatano vaibhava aramaNIya ane asthira che. jaina paraMparAnA prAcIna prabuddha AcAryoe paNa dazya jagatanI AbhAsikatAnI vAta karI che. AcAryazrI haribhadrasUrijI jaNAve che ke AtmajJAnasaMpanna mahAnubhavone samasta dazya jagata svapnavat, gAMdharvanagara (saMdhyA samaye AkAzamAM vAdaLAM ane sUryakiraNo vaDe sarjAtA nagara AdinA AbhAso) tulya ke mRgajaLa jevuM bhAse che.' kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijIe yogazAstra' graMthamAM svAnubhavanA AdhAre nirUpaNa karatAM kahyuM che ke "amanaskatA prApta thAya che tyAre yogIne zarIra potAthI chUTuM paDI gayuM hoya, baLI gayuM hoya, vilaya pAmI gayuM hoya ke jANe hoya ja nahIM tevuM lAge che."2 upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja "samAdhizataka'mAM asaMdigdha zabdomAM gAya che ke - bhava-prapaMca mana-jAlakI, bAjI jUThI mUla; cArapAMca dina sukha lage, aMta dhUlakI dhUla. 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'yogadaSTi samuccaya', zloka 156 'mAyAmarIcigandharvanagarasvapnasaMnibhAna / bAhyAna pazyati tattvena bhAvAna zrutavivekataH / / ' 2- juo : kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijIkRta, yogazAstra', prakAza 12, zloka 42 'vizliSTamiva pluSTamivoDInamiva pralInamiva kAyam / amanaskodayasamaye, yogI jAnAtyasatkalpam / / ' 3- upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta, samAdhizataka', duho 39 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-140 317 Ama, sarva kALanA jJAnIone bhautika jagata pokaLa ane kSaNabhaMgura lAge che. jJAnadazAmAM anubhavAtI jagatanI aramaNIyatA ane asthiratA - A be tathyane zrImade upamA dvArA A gAthAmAM mukharita karyA che, tenuM avalokana karIe. (1) "sakaLa jagata te eThavata' jJAnIpuruSane jagatanA samasta padArtho eTha samAna lAge che. eTha zabda saMskRta 'cchiSTa' uparathI Avelo che. mANase khAtAM khAtAM choDeluM te eTha. eTha e azucimaya padArtha che. eTha khAvAnuM jema koI paNa vyaktine mana thatuM nathI, tema jJAnInA jJAnamAM saMpUrNa saMsAra eThavatuM jaNAto hovAthI tenA tarapha temane ruci ke pratibhAva thato nathI, UlaTuM temane to saMsArathI chUTavAnI icchA rahe che. jagatanA padArtho paugalika che, anaMta anaMta paramANuonA piMDa che. pudgalaparamANuno sahaja svabhAva che - maLavuM ane vikharAvuM. paramANuomAM rahelA snigdhatva ane rukSatvanA kAraNe te bhegAM thAya che ane chUTAM paDe che. eka paramANu indriyagrAhya nathI, paraMtu aneka paramANuo sAthe maLIne je skaMdha bane che te indriyagrAhya hoya che. prati samaya e skaMdhamAM navAM paramANuo AvIne maLe che ane temAM rahelAM bIjAM paramANuo temAMthI chUTAM paDe che. paramANujagatanI A sahaja prakriyA che. A prakriyAnA pariNAmarUpe jagatanA sarva paudgalika padArthonuM nirmANa thAya che. cokkasa prakAranA sarakhA pariNAme pariNamelAM paramANuonA samUhathI varga bane che. varganA samUhathI vargaNA bane che. vargaNAnA mukhya ATha prakAra che - audArika vargaNA, vaikriya vargaNA, AhAraka vargaNA, taijasa vargaNA, kArmaNa vargaNA, zvAsocchavAsa vargaNA, bhASA vargaNA tathA manovaNA. A ATha prakAranI judI judI vargaNAnA banelA paugalika piMDone jIva aneka prakAre grahaNa kare che, teno upayoga kare che ane choDI de che. sakaLa vizvanA sarva saMsArI jIva anaMta kALathI pudgalapiMDone grahaNa kare che ane choDI de che. jema ke vizvamAM anaMtAnaMta kArmaNa vargaNAnAM pudgalaparamANuo rahelAM che. jIva jyAre rAgAdi bhAvo kare che tyAre tenI avagAhanA je kSetramAM hoya che, te kSetramAM rahelAM kArmaNa vargaNAnAM pugalaparamANuo kheMcAya che, jIva sAthe baMdhAya che ane karmarUpe pariName che. te pudgalaparamANuo tenA sattAkALa sudhI karmarUpe AtmA sAthe rahI, yathAprakAre phaLa ApI, AtmAthI chUTAM paDI jAya che ane vAtAvaraNamAM rahelA kArmaNa vargaNAnA anya pugalaparamANuo sAthe bhaLI jAya che. jIva pharI enA e ja paramANuo karmarUpe grahaNa kare che athavA kArmaNa vargaNAnAM bIjAM paramANuone grahaNa kare che ke je paramANuo anya jIvoe grahaNa karIne choDI dIdhAM hoya che. e ja rIte bIjo jIva paNa pote ke anya jIvoe grahaNa karIne choDI dIdhAM hoya te Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kAmaNa vargaNAnAM paramANuone grahaNa kare che. Ama, anya jIvo vaDe rahaNa karAyelAM ane choDAyelAM kArmaNa vargaNAnAM paramANuo pharI pharI rahaNa thayAM kare che. anya vargaNAo sAtheno jIvano vyavahAra paNa AvA ja prakArano hoya che. manuSyanuM sthULa zarIra tathA tenA upayogamAM AvatA sarva jaDa padArtho audArika vargaNAnAM pudgalaparamANuonA banelA che. e pudgalaparamANuo jyAre grahaNa karavAmAM Ave che tyAre te zuddha nathI hotAM, kAraNa ke anya jIvoe je grahaNa karIne choDI dIdhAM hatAM te ja pharI rahaNa karavAmAM AvatAM hoya che. jagatanA sarva padArthomAM rahelAM sarva pudgalaparamANuo sarva jIvo dvArA anaMta vakhata grahaNa karAyAM che ane anaMta vakhata choDAyAM che. jagatanuM eka paNa paramANu evuM nathI ke je koI jIva dvArA kyAre paNa grahaNa na karAyuM hoya, arthAt koI paNa jIva dvArA e sparzAyuM na hoya. tenuM kAraNa e che ke pratyeka jIva A lokanA eka eka AkAzapradeza upara anaMta anaMta vAra janma-maraNa karI cUkyo che. jIve eka paNa AkAzapradeza choDyo nathI, to pachI e AkAzapradeza upara rahelAM paramANuone kyAMthI bAkI rAkhyAM hoya? Ama, sakaLa jagatanuM dareke dareka paramANu, je eka jIva dvArA grahaNa thAya che, te bhUtakALamAM anya jIvo dvArA ane potA dvArA grahaNa thayeluM ja hoya che. anya jIvoe je paramANuo grahaNa karI, upabhoga karI choDI dIdhAM che, pote paNa jene grahaNa karI choDyAM che, e ne e ja paramANuo pharI rahaNa thAya che. tethI ema phalita thAya che ke jIva jeTalAM paramANune je rUpe grahaNa kare che temAMnuM koI paNa paramANu tAjuM nathI hotuM. je vAparIne choDI dIdhuM hoya, tajI dIdhuM hoya te tAjuM kaI rIte kahI zakAya? paramANuonAM thatAM pariNamanane kAraNe AkhuM jagata aneka jIvoe rahIne mUkI dIdhelAM eThA padArtha jevuM che. je vastu eka vyakti dvArA upayoga karIne choDI devAmAM AvI hoya tene vyAvahArika jagatamAM eTha kahevAya che. bhUkha saMtoSAI javAnA kAraNe, svAda bhAve evo na hovAnA kAraNe, vAyu vagere koI vyAdhi thavAnA kAraNe, koI AghAtajanaka ke zokajanaka samAcAra maLavAnA kAraNe ke anya koI kAraNe bhANAmAM pIrasAyelI vastune eka vyaktie sparza karyA pachI ke thoDuM khAdhA pachI paDatI mUkI hoya tene eTha kahevAya che. evuM vadheluM khAvAnuM bIjAne mATe to akhAdya bane che, khuda potAne paNa te khAvA mATe pharI ruci thatI nathI, balba aruci thAya che. vaLI, ArogyanI dRSTie bIjAnuM eThuM khAvAthI rogAdi thavAno saMbhava rahe che, mATe paNa eThuM bhojana varSa gaNAya che. tethI eTharUpe paDelo padArtha game teTalo svAdiSTa hoya, manane game tevo hoya ke kiMmatI hoya; paraMtu e eTha thaI gayo hovAthI koI paNa sAro mANasa e khAya nahIM, e to Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 ukaraDAmAM ja jAya. tyAM koI kAgaDA-kUtarA bhale e khAya paNa sAro mANasa to te na ja khAya. koI mANasa game tevo bhUkhyo hoya topaNa tene eTha pratye ruci ke AdarabhAva thato nathI. pUrI mAnava jAtane eTha pratye sUga hoya che, dhRNA hoya che. manuSyanI A manodazAno zrImaddna barAbara khyAla hovAthI temaNe saMsArane eThavat kahI saMsAra- padArthonI Asakti upara kuThArAghAta karyo che. gAthA-140 jagatanA padArtho game teTalA kiMmatI hoya topaNa te badhA ja eTha che. jo A siddhAMtanI yathArtha samajaNa Ave to padArthomAM rahelo moha ane te meLavyAnuM abhimAna banne eka kSaNamAM UtarI jAya che. jJAnIpuruSo svAnubhava dvArA A tathyane samajatA hovAthI sAMsArika padArthomAM potAnAM upayogane joDatA nathI. jema bhogavIne choDI dIdhela bhojanAdinI eTha bhogavavAnI spRhA thatI nathI, tema avidyA, ajJAna, mohane vaza thaIne jIve anAdi kALathI vAraMvAra bhogavI bhogavIne choDI dIdhela pudgalonI jJAnIne spRhA thatI nathI. bhoga pratyenA anAsaktabhAvathI, tyAgapariNAmathI, tene eTha samAna gaNIne teo te bhogane tyAgI de che.2 jJAnIne saMsAranA padArtho tuccha bhAsatA hovAthI teo teno tyAga kare che. viSayabhogo atyaMta mUlyahIna lAgatA hovAthI tene choDI de che. temane temAM pakaDavA yogya kaMI ja nathI lAgatuM. temane je pakaDavA yogya lAge che tene teo pakaDe che ane pariNAme je chUTavA yogya che te to saheje chUTI jAya che. bahirdaSTi jIvone ema lAge che ke temaNe mahela choDyo, jAtajAtanAM hIrA-jhaverAta choDyAM, vipula saMpatti choDI; paNa jJAnIne mana to te kAMkarA-paththara ja che. teo hIrA-jhaverAta Adi eTalA mATe nathI choDatA ke te samRddhi che, paraMtu eTalA mATe choDe che ke te samRddhi nathI. ajJAnIne je padArtha hIrA-jhaverAtarUpa dekhAya che, vAstavamAM to te kAMkarA ane paththara ja che. jJAnIe to kAMkarA ane paththara ja choDyA che. nAnuM bALaka kAMkarA-paththara ekaThA kare che. bALakane badhA raMgIna paththara hIrA1- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'iSTopadeza', zloka 30 'bhuktojjhitA muhurmohAnmayA sarve'pi pudgalAH gurjarAnuvAda : ucchiSTeSviva teSvadya, mama vijJasya kA spRhA / / ' 'mohathI bhogavI choDyA, pudgalo sau pharI pharI; have e eThamAM mAre, jJAnIne zI spRhA vaLI?' 2- juo : AcAryazrI guNabhadrajIviracita, 'AtmAnuzAsana', zloka 109 'abhuktvApi parityAgAt svocchiSTaM vizvamAsitam / yena citraM namastasmai aumAra-vrahmavArine / / ' Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana motI jevA kiMmatI lAge che, tethI te paththaro vINe che. tenI pAsethI teNe vINelo eka nAno paththara chInavI levAmAM Ave to te e paththara mATe AkhI rAta raDato rahe che. tene lAge che ke "mArI saMpatti chinavAI gaI!' bALakane te mUlyavAna lAge che, paNa prauDha vyaktine te paththara mUlyahIna dekhAya che. bALakane te kiMmatI lAge che, tethI te teno saMgraha karavAno Agraha rAkhe che; jyAre prauDha vyaktine enI vyarthatA samajAI che, tethI te ene pheMkI devAno Agraha rAkhe che. bannenAM stara judAM che. bALakanI samajaNanA staramAM ane prauDha vyaktinI samajaNanA staramAM pharaka che. ajJAnI ane jJAnI vacce paNa bALaka ane prauDha jevo taphAvata che. ajJAnIne je mUlyavAna dekhAya che te jJAnIne tuccha bhAse che, mUlyahIna lAge che. jJAnIne bhautika padArthonuM koI ja mUlya hotuM nathI. je mUlyahIna che, tene rAkhavuM temane vyartha lAge che; tethI te vastuo ApoApa chUTatI jAya che. bALaka jyAre moTo thAya che tyAre pUrve bhegA karelA kAMkarA-patharA te pheMkI de che. kAMkarA-paththarano tyAga kare che tyAre te ahaMkAra nathI karato ke "meM bALapaNamAM ekaThI karelI saMpattino tyAga karyo', kAraNa ke have te jANI gayo che ke te to mAtra kAMkarApaththara ja hatA. loko dararoja potAnA gharanI bahAra kacaro pheMke che, paraMtu te mATe samAcArapatramAM samAcAra nathI chapAvatA ke Aje ame ATalA kacarAno tyAga karyo. jIvane jeno mahimA lAgato nathI, tenA tyAganI te ghoSaNA karato nathI. tevI ja rIte jJAnI paNa potAne je kacaro jaNAyo che teno tyAga kare che, tethI temane teno ahaMkAra thato nathI; paraMtu bahirdaSTi jIve sAMsArika padArthomAM kiMmata bharI rAkhI che, tethI pote karela tyAganuM tene abhimAna thAya che ke "meM ATaluM badhuM choDyuM.' jJAnIne to samasta paudgalika vaibhava tuccha lAgyA hoya che, tethI temanuM citta paramAMthI pAchuM vaLI svarUpa anusarI thAya che. teo parapariNatine vamI AtmapariNatimAM rame che. temane eThavatuM saMsAramAM jarA paNa ruci thatI nathI. ahIM e vAta spaSTa karavI Avazyaka che ke "eThava" zabda dvArA jJAnIne jagatanA padArtho pratye dveSabhAva che ema abhipreta nathI. "eThavata' kahevAmAM dhRNAno bhAva nathI. "eTha' zabda mUkIne zrImanne e kahevuM che ke lokone jenA pratye Asakti hoya che, tenA pratye jJAnIne rAga nathI hoto. paramAM rAgabhAva, grahaNabhAva nathI e samajAvavA mATe eTha zabda prayojyo che. ajJAnavaza je je padArtha svAda, rasa, mahimAthI bharelA bhAsyA hatA, jJAna thatAM saheje te te parapadArtho rasahIna ane eThavatuM lAgavA mAMDe che. sarva parapadArtha karatAM nijapadArthamAM vizeSa svAda, rasa, mahimA anubhavAya che. parama sArabhUta evA nija padArthano paricaya thatAM saMsAra asAra lAge to emAM jJAnIne Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-140 321 saMsAra pratye kaMI dveSa nathI paNa parama udAsInatA che. saMsArapratyayI rAgano abhAva thavo te yathArtha vairAgya che. mahApuruSono bodha e ja che ke vairAgya eTale rAganuM kharI paDavuM. jagatanA padArtho pratye dveSa thavo te vairAgya nathI. koI mitra pratye eka vyaktine khUba rAga hoya, pachI tenA doSonI jANa thatAM te vyaktine tenA upara keSa thAya; paNa A to khoTuM che. jema rAga karavo kharAba che, tema dveSa karavo paNa kharAba ja che. banne saMsAramAM rakhaDAvanAra che. te ja pramANe pahelAM zarIrAdi saMyogone bhalA mAnI jIva tenA upara rAga karato hato, pachI tenI asAratA, azucitA Adi doSone jANavAthI tenA pratye dveSa karato thaI jAya to te sAco vairAgya nathI. potAno ane zarIrAdi saMyogono svabhAva jevo che tevo yathArthapaNe jANIne, bhama miTAvIne zarIrAdi saMyogo pratye rAga-dveSa na karavA e sAco vairAgya che. saMyogone bhalA jANI rAga na karavo tathA bUrA jANI leSa na karavo e sAco vairAgya che. gamAnuM javuM ane aNagamAnuM AvavuM e vairAgya nathI. svarUpanI samajaNathI banneno abhAva thavo te vairAgya che. jIvane dhanamAM moha hoya, strI AdimAM mamatva hoya; te choDIne te dhanAdi upara dveSa karavA lAge to teno dhanAdi sAtheno saMbaMdha maTI nathI jato. koIne prema karavAmAM Ave to enI yAda Ave che, koI mATe dhRNA karavAmAM Ave to paNa tenI yAda pIcho nathI choDatI. mitrane zatru banAvI devAmAM Ave to tenI sAthe saMbaMdha maTI nathI jato. zatru to te che ke jenI sAthe mitratAno saMbaMdha nathI rahyo. dizA badalAI jatAM mitratA zatrutAmAM pariName che. strI-putrAdi pratyenA rAgano abhAva thavo te vairAgya che; paNa rAgano abhAva thavAne badale te dveSamAM palaTAI jAya to te vairAgya nathI. tema karavAmAM saMsAranI pakaDa to cAlu ja rahe che. pUrve rAgarUpe hatI te have dveSarUpe thaI, paNa saMsAra kaMI chUTyo nathI. jyAM rAga hato tyAM rAganA sthAne dveSa karavAmAM Ave che, mitratAnI jagyAe zatrutA karavAmAM Ave che. bAhya dRSTie bhale juduM thayuM hoya evuM lAge, paNa mULamAMthI kazuM badalAyuM nathI. pahelAM paga upara Ubho hato, have zIrSAsana karI mAthA upara Ubho rahe che, paNa Ubho to rahe ja che. UbhA rahevAnuM maTatuM nathI. saMsAra pratyeno rAga to ahitakArI che ja, paraMtu saMsAra pratyeno Sa paNa AtmopakArI nathI ja. - yathArtha phaLanI prApti mATe vairAgyanI sAcI samaja hovI Avazyaka che. jo vairAgyanuM svarUpa samyapaNe samajAyuM na hoya to mArgabhraSTa thatAM vAra nathI lAgatI. jJAnI bhagavaMtonA bodhano samyaka Azaya grahaNa karavAmAM na Ave ane yathArtha vairAgyane badale mithyA viraktinuM 'zUrAtana' pragaTe to bhUlonI paraMparA sarjAya che. saMsAranA Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nimitto pratye rAga karavAne badale dveSa karavAmAM Ave topaNa nukasAna ja thAya che. dveSathI jIvane sukha, zAMti, vItarAgatAnI utpatti thavAne badale vyAkuLatA, klezAdinI ja utpatti thAya che. vastu, vyakti, paristhitinI dhRNA karavAthI yathArtha vairAgya jAgavAne badale vairAgyano daMbha ja thAya che. keTalAka loko kahe che ke mArI patnI kajiyA kare che', 'kuTuMbIjano mane herAna kare che' ityAdi; ane e rIte teo pratye dveSa pragaTAvI teo nivRttimAM jaIne bese che ane vairAgyanA mithyA ahaMkAramAM rAce che. drAkSane khATI kahIne teno tyAga to kare che, paNa jyAM jAya tyAM drAkSanuM smaraNa ja karyA kare che. teo potAne dharmI - vairAgI gaNAve che, paNa aMdara to saMsAranuM varavuM svarUpa ja hoya che. vairAgyanI sAdhanA mATe dveSano Azaro lenArA oraDImAMthI mukta thavA lokhaMDanI sAMkaLamAM jakaDAvA jevuM kArya kare che. vairAgyarUpI lajAmaNIno choDa 9SanA AcherA sparzathI paNa DhaLI ja paDe che, tethI ja jJAnIo cetave che ke vairAgyanA nAme saMsAra pratye dveSa na karavo joIe. jyAre jagatane eThava kahevAmAM Ave che tyAre teno Azaya jagata pratye dveSa ke jugupsA utpanna karAvavAno nathI. teno uddeza to jagata pratye virakti utpanna karAvI nija bhagavAna AtmAmAM anurakti jagADavAno che. (2) "athavA svapna samAna' jagatanA paugalika padArtho jJAnIne aramaNIya ane asthira bhAse che. paugalika padArthonI aramaNIyatA batAvavA zrImade ApelI eThanI upamA te tattvanI dRSTie tathA vyavahAradaSTie keTalI yathArtha che te joyuM. tevI ja rIte jagatanA padArtho ane prasaMgonI asthiratA batAvavA mATe zrImade svapnanI upamA ApI che. te upamA paNa keTalI sacoTa che te vicAra karatAM avazya jaNAze. samasta jagatamAM sArabhUta evuM Atmatattva jemaNe anubhavyuM che tevA jJAnIpuruSane jagatanA samasta padArtho svapna samAna lAge che. UMghamAMthI jAgI janArane, "svapnanI sRSTi e mAtra mAnasika bamaNA hatI' e jJAna thatAM svapnanA banAvonuM koI mahattva rahetuM nathI; tema AtmAnA jJAnAnaMdamaya zAzvata svarUpanI svAnubhavasiddha pratIti thatAM bhramaNA bhAMge che ane bAhya jagata svapna jevuM nisAra ane asthira bhAse che. jema svapnamAM ramAtI ramatamAM hAra-jIta maLe, svapnamAM karAtA saMgharSamAM saphaLatAniSphaLatA maLe, tene jAgRta jIvanamAM koI agatyatA ApavAmAM AvatI nathI; tema saMsAra paNa eka moTuM svapna ja che, kAraNa ke te kendrano hisso nathI, parivartanazIla Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-14) 323 parigha upara ghaTatI ghaTanA che. jema svapnamAM maLatI saphaLatA-asaphaLatAno koI artha nathI, tema saMsAramAM paNa saphaLa thavAya ke asaphaLa thavAya - enuM jJAnI puruSane koI mahattva nathI. svAdiSTa vAnagInuM suMdara citra game teTaluM cAvavAmAM Ave to paNa temAMthI tRpti maLatI nathI, tema saMsAramAM prApta thayelI saphaLatAthI paNa traNe kALamAM jIvane tRpti maLI zake ema nathI. svapnamAM koI vastu bhogavavAmAM Ave to tenAthI jIvane vAstavamAM tRpti thatI nathI. dhAro ke koI mANasa maracAM khAIne sUto che. UMghamAM tene tarasa lAge che. te svapna jue che ke te phrIjamAMthI pANI kADhIne pI rahyo che ane bIjI ja kSaNe tenI tarasa chipAI jAya che, paNa tenI asalI tarasa chipAtI nathI. te UThIne pANI pIze tyAre ja tenI tarasa chipAze. tevI ja rIte saMsAranA padArtho jIvane tRpti ApI zakatA nathI. jema svapna kSaNika che, mithyA che, tRpti ApI zakatuM nathI; tema jagatanA padArtho kSaNika che, mithyAbhAsarUpa che, sukha-zAMtinI bhrAMti upajAvanArA che ema jJAnI puruSane jaNAya che. temane deha-gRhAdi AtmabAhya padArtho svapnavat bhAse che. ahIM e spaSTa karavuM atyaMta Avazyaka che ke jagatanA sarva padArtha svapna jevA che ema kahIne zrImad ema darzAvavA nathI mAMgatA ke deha, strI, putra, gRhAdinuM koI astitva nathI; saMsAranuM astitva ja nathI. svapna zabda dvArA padArthono abhAva abhipreta nathI. dehAdi saghaLuM eka vAstavikatA che. sakaLa jagatane svapna samAna kahIne zrImane saMsAranA padArthonI kSaNikatA-asthiratA upara ajJAnI jIvonuM dhyAna doravuM che. jema svapna kSaNika che, kSaNajIvI che, svapna pUruM thatAM kheda thAya che; tevuM ja A saMsAranuM paNa che. jaDa pudgalaparamANuonA anitya saMyogathI banelA bhautika jagatanA padArtho paNa kSaNika, anitya ane nAzavaMta che. AvI sadRzatAnA kAraNe jagatane svapnanI upamA ApavAmAM AvI che. upamAo samAnatA, sadRzatAnA kAraNe ApavAmAM Ave che, pachI te samAnatA ekadezIya hoya ke sarvadezIya hoya. dA.ta. strInA mukhane zaradanA caMdra jevI upamA ApavAmAM Ave che. AmAM ekadezIya sadazatA che, AMzika samAnatA che. upamA alaMkAra eTale be vastunA samAna dharmanI tulanA. te tulanA vakhate tenA asamAna dharmane gauNa karavAmAM Ave che. jagatane svapnanI upamA ApavAmAM AvI eno artha evo nathI thato ke jagatanuM astitva che ja nahIM, paraMtu jagata, jagatanA padArtho, jagatanA prasaMgo - sarva svapna samAna nAzavaMta che, kSaNika che ema kahevuM che. jagatathI virakti jAge ane vRtti svabhAvasammukha thAya te mATe jagatane svapnanI upamA ApavAmAM Ave che. jIva jagatanI kSaNasthAyI vastuothI vimukha thaI, nitya Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sthAyI evA nija zuddhAtmadravya upara dRSTi kendrita kare ane padArthonA saMyoga-viyogamAM harSa-zoka karato aTake e prayojana hovAthI jJAnIo jagatane svapnavat kahe che. AtmakalyANArthe daSTine padArtho uparathI haTAvI svabhAvasammukha karavI atyaMta Avazyaka che. vRttine nitya AtmasvabhAvamAM joDavI e ja sAcI dizAno puruSArtha che. saMyogasanmukha daSTi e ja saMsAra che. saMyoga-AzrayI na thatAM svabhAvasammukha thavuM e ja dharmArAdhanA che, mokSamArga che, tethI jJAnIo jIvane saMyogonI anityatAnuM bhAna karAvI tene svabhAvasammukha thavA preraNA kare che. saMyogonI kSaNabhaMguratAnuM bhAna thayA vinA jIvanI dRSTi saMyogo uparathI khasatI nahIM hovAthI teo vastunA anitya pakSane mukhya kare che. teo saMyogonI asthiratAnA tathyane aneka yuktio-daSTAMtothI spaSTa karI, jIvano saMyogo pratyeno mahimA toDAve che. jagatanA padArthomAM rahelA rAgano kSaya karavA mATe paugalika padArthonI kSaNikatA samajavI atyaMta jarUrI che. saMsAranA saghaLA saMyogo kSaNika che. lakSmI vIjaLI jevI caMcaLa che. adhikAra pataMganA raMga jevo asthAyI che. AyuSya pANInA mojA jevuM kSaNabhaMgura che. kAmabhoga indradhanuSa jevA kSaNika che. A sarvano saMyoga kSaNabhara che. e koI avinAzI svAdhIna sukha ApatuM nathI. saMsAranAM badhAM sukha kSaNika che. saMsAranuM koI paNa sukha zAzvata hotuM nathI. saMsAramAMthI sukha meLavavAno prayatna karanArane kadI sthAyI sukha maLatuM nathI. sukha meLavavA mATe koI game teTalA prayatna kare topaNa jevuM e maLe ke tarata tene e sAmAnya lAgavA mAMDe che. have manane kaMIka navuM, kaMIka vizeSa, kaMIka juduM joIe che. te navA sukhanI mAMgaNI kare che. jo navuM sukha na maLe to te duHkhI thAya che. tene e paristhiti kaSTadAyaka lAge che. jIva je je viSayamAM sukha mAne che, te te viSayamAM AgaLa ne AgaLa jatAM chevaTe tene te viSaya kaMTALo ApavA lAge che. tene te viSayanA bhogavaTAmAM aNagamo AvI jAya che. khAvA-pIvA vagere paMcendriyanA koI paNa viSayamAM chevaTe to kaMTALo ja Ave che ane tethI tene choDIne upayoga bIjA viSaya tarapha jAya che. saMsAramAM jyAM jyAM jIva sukhanI kalpanA kare che, tyAM tyAM vizeSa paricaya thatAM tene sukhanA sthAne duHkha ja prApta thAya che. viSayo taraphanA valaNathI tene vyAkuLatA ane duHkha maLe che. saMsAranI koI paNa vastu, vyakti ke paristhitimAMthI prApta karavA dhArela sukhanI A ja niyati che; jyAre AtmAmAM game teTaluM AgaLa ne AgaLa javAmAM Ave, kyAre paNa Atmasukha bhogavavAmAM kaMTALo nathI Avato. siddha bhagavaMtone Atmasukha bhogavatAM bhogavatAM anaMta kALa thaI gayo, paraMtu temane kyAre paNa kaMTALo Avato nathI. AtmAnuM sukha ja evuM che ke anaMta kALa paryata bhogavavAmAM Ave to paNa eka samaya Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-140 325 mATe paNa jIva thAke nahIM, kaMTALe nahIM. viSayasukha parAdhIna che. tene meLavavA mATe bIjAnI apekSA rahe che. indriyo ThIka hovI joIe, dhana-saMpatti hovAM joIe, viSayasukhanAM sAdhano yogya hAlatamAM hovAM joIe. A badhuM hovA chatAM jo zarIramAM roga-vedanA hoya topaNa emAM sukha lAgatuM nathI. potAnI marajI mujabanA saMyogonI prApti thavI khUba ja duSkara che. jIva sukhane icche che ane te mATe te iSTa saMyogone ekatrita karavA mAMge che, paNa A to trAjavAmAM deDakAone tolavA jevuM duSkara kArya che. vajana karavA jAya tyAM be UchaLIne nIce paDe ane e bene sarakhA kare tyAM bIjA pAMca bhAgI jAya. jiMdagI AvI ne AvI vyartha ceSTAmAM ja vItI jAya che. eka iSTa saMyoganI prApti thAya tyAM bIjo vidAya laI le. svAthya sAruM hoya tyAre lakSmI pAse na hoya ane lakSmInuM Agamana thAya tyAre tabiyata kathaLI cUkI hoya! kvacit puNyodaye badhA icchita saMyogonI prApti thaI jAya to paNa te sarva saMyogo nAzavaMta hovAthI tene sthAyI sukha prApta thatuM nathI. bAhya saMpattinI dizAmAM je kAMI maLeluM jaNAya che, tenI kazI salAmatI nathI; kAraNa ke koI paNa kSaNe te chinavAI ke naSTa thaI zake che. chevaTe mRtyu to tene chInavI ja le che. bAhya saMpatti kadI salAmatI ApI zakatI nathI. jIva tene salAmatI mATe zodhe che, paNa UlaTAnuM jIva ja tene salAmatapaNe rAkhavA-sAcavavAnI jaMjALamAM paDe che. viSayasukha meLavavA mATe ane TakAvavA mATe jIva jAtajAtanAM bhaya, jAtajAtanI ciMtAmAM sasta rahe che. e bhogavatAM pahelAM, bhogavatI vakhate ane bhogavyA pachI - dareka sthitimAM te AkuLatAyukta ja hoya che. jIva game teTalA prayatna kare paNa te saMyogone sthAyI nathI karI zakato. saMyogonI AvI kSaNabhaMguratAno, tenAmAM avinAzI sukha ApavAnA sAmarthyanA abhAvano bodha thatAM ja vRtti tenA uparathI haTI jAya che ane svabhAvasa--kha thAya che. saMyogonI asthiratA, kSaNabhaMguratAnA ciMtananA pariNAme vRtti svabhAvasammukha thAya che. jIva vicAre che ke AvA anitya saMyogomAM zuM rAcavuM? mAro dravyasvabhAva akhaMDa ane avinAzI che, mATe huM tene prApta karuM.' A rIte saMyogonI kSaNabhaMguratA-asthiratAnI vicAraNA svabhAvasammukha thavAmAM madada kare che. vastunI kSaNabhaMguratAno bodha yathArthapaNe daDha thatAM padArthanuM jevuM paNa pariNamana hoya, teno zAMta svIkAra thAya che. saMyogomAM thatAM parivartanone jALavavAno ke badalavAno utsAha nathI raheto. te pratye anAsakti ja rahe che. sAmAnya mANasano paNa e anubhava che ke je vastunI kSaNabhaMguratA tenA cittamAM Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326, 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vase che te vastunI Asakti tene rahetI nathI. koI vastu, vyakti ke paristhiti sAtheno teno saMbaMdha alpa kSaNo pUrato ja che evuM spaSTa bhAna hoya to tene tyAM Asakti nathI thatI. lAMbI musApharI daramyAna koI ThekANe dharmazALAmAM be-cAra kalAka gALavAnA hoya ke rAtavAso karavAno hoya, e vakhate dharmazALAnI bhIMtanAM raMgarogAna jhAMkhA paDI gayelAM hoya ke koI ThekANe plAsTara thoDuM UkhaDI gayeluM hoya to enI ciMtA koNa kare che? kyAM ApaNe ahIM jiMdagI kADhavI che" ema vicArI enI upekSA karavAmAM Ave che. jyAM kazuMka lAMbI avadhi sudhI TakavAnuM che evo khyAla cittamAM rahelo hoya tyAM ja Asakti rahe che. jJAnIne anubhavathI jagatanI kSaNabhaMguratAnI pratIti thaI hoya che, tethI teo jagata pratye, jagatanA padArtho pratye, jagatanA prasaMgo pratye udAsIna ja rahe che. AtmAmAM ja ekatra karI temAM lIna rahe che. jJAnI puruSone A samasta saMsAra svapna jevo bhAse che, kAraNa ke temanI ajJAnadazA vyatIta thaI che ane jJAnarUpa jAgRta dazA prApta thaI che. tethI jJAnI koI saMyogone icchatA nathI, teo to sadA AtmalAbhane ja icche che. temanI aMtaranI jhaMkhanA to svamAM TharavAnI - cAritramohanIyane vaza thavAthI cittamAM UThatI vRttionA Avegone zAMta karI, svabhAvamAM vadhu ne vadhu sthita thavAnI hoya che. te sivAya bIjuM badhuM temane indrajALa samuM niHsAra lAge che. temane sarva pugalakhela indrajALa jevA lAge che.' jJAnIne potAnA aMdaranA akhUTa nidhAnanI prApti thaI hovAthI temanA jJAnamAM jagata eThavatuM tathA svapnatulya bhAse che. jJAnInA jIvanamAM parama AnaMda phelAyo hovAthI, temanA jIvanamAMthI sAMsArika sukhanAM sAdhano dUra thatAM jAya che. jJAnI nijAnaMdanA bhogamAM lIna hoya che. A mahAbhoganI upalabdhinA pariNAme viSayabhoganAM sAdhano chUTavA lAge che. aMtaramAM AtmAnaMdanI prApti thaI hovAthI bahAramAM badhuM chUTatuM jAya che. temane svanI upalabdhi thaI hovAthI parano tyAga thato jAya che. jJAnIne aMtaramAM sArthakanI upalabdhi thaI hovAthI bahAramAM vyartha pheMkAtuM jAya che. 1- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'ISTopadeza', zloka 39 'nizAmayati nizzeSamindrajAlopamaM jagat / spRhayatyAtmalAbhAya, gatvAnyatrAnutapyate / / ' gurjaranuvAda : "samasta vizvane bhALe, indrajALa samuM vRthA; AtmalAbha sadA icche, pastAye paramAM jatAM.' sarakhAvo : upAdhyAya zrI yazovijayajIkata, 'samAdhizataka', duho 4 AtamajJAne magana je, so saba pudgala khela; iMdrajAla kari lekhave, milai na taheM manamela." Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-140 327 jJAnIpuruSono tyAga upalabdhipUrvakano tyAga che. temano tyAga upalabdhinuM pariNAma che. temanA tyAganA mULamAM upalabdhi che. aMtaramAMthI jJAnano je pravAha vahe che te badhA khoTA kacarAne bahAra pheMkI de che. temane aMtaramAM satyanI anubhUti thaI hovAthI bAhyamAM paravastuono tyAga thato jAya che. satyane jANyuM hovAthI, anubhavyuM hovAthI temane koI paNa tyAga parANe nathI karavo paDato. svarUpanI pakaDapUrvaka jIvatA hovAthI koI vastu temaNe parANe tyAgavI paDatI nathI. temano tyAga sahaja hoya che. temano tyAga upalabdhinI bhUmi upara Ubhelo hovAthI sahaja ane saraLa hoya che. jJAnIne je aMdara prApta thayuM che enI sarakhAmaNImAM bahAranuM badhuM vyartha lAge che. jyAM sudhI zreSThatara na maLe tyAM sudhI je hAthamAM hoya te ja zreSTha lAge che. jyAM sudhI potAnI pAse che tenAthI zreSThatara na maLe tyAM sudhI potAnI pAse che ene nikRSTa mAnI zakAtuM nathI. jyAre zreSThatara hAthamAM Ave che tyAre je hAthamAM che te ApoApa nikRSTa banIne chUTI jAya che. zreSThatara maLyA pachI bIjAmAM rasa paDato nathI. jJAnIoe zreSTha meLavyuM hovAthI tenAthI kaniSTha evuM sarva chUTI jAya che. zreSTha hAthamAM AvatAM jagatanA padArthonI nirarthakatAno svAnubhavasiddha bodha temane thaI jAya che ane nirarthaka vastuo chUTI jAya che. samAdhisukha maLatAM sAMsArika sukharUpI vyartha kacaro chUTI jAya che. jyAre mahAna sukha hAthamAM AvI jAya to kSudra sukhanI ciMtA koNa kare? jenA hAthamAM hIrA AvI jAya te kAMkarA-paththarane zA mATe pakaDI rAkhe? hAthamAM hIrA AvyA pachI kAMkarA-paththarane pakaDI rAkhavAnI koI jarUra rahetI nathI ane tethI tyAre kAMkarApaththara ApoApa pheMkAI jAya che. hIrA hAthamAM AvI jAya to kAMkarA-paththara ApoApa chUTI jAya che, choDavA paDatA nathI. jJAnIne AtmArUpI hIro maLI gayo hovAthI saMsAranA padArthorUpI kAMkarA-paththara chUTI jAya che. jJAnI puruSane tyAga karyAnuM smaraNa paNa thatuM nathI. temane khabara paNa nathI rahetI ke temanAthI zuM chUTI gayuM. teo to je maLyuM che tenA AnaMdamAM magna hoya che. sAco tyAga hoya to pAchaLa tyAgela vastunI smRti nathI rahI jatI. vAstavika tyAga potAnI pAchaLa koI nizAnI mUkI jato nathI. jema AkAzamAM UDatA pakSInI pAchaLa tenAM pagalAMnAM nizAna paDatAM nathI, tema vAstavika tyAga eka uDANa che, jemAM pAchaLa koI cihna rahetuM nathI. A prakAre jJAnIne jagatanA padArthomAMthI sukhanI bhrAMti TaLI gaI hoya che ane te sarva pratye udAsInavRtti utpanna thaI hoya che. jo jagatanA prasaMgo ane prakAro pratye parama udAsInabhAva vartato hoya to ja jJAnIdazA che, bAkI to kathanamAtra dhAraNA che. jIva game teTalo zAstrAbhyAsa kare paNa jo saMsAranA prasaMgo ane prakAromAM Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana vahAlapa-mIThAza lAgatI hoya to te samyajJAna nathI, vAcAjJAna che. bhAMtigatapaNe sukhasvarUpa bhAse che evA saMsArI prasaMgo ane prakAromAM jyAM sudhI jIvane vahAlapa varte che tyAM sudhI tene jJAnadazA pragaTatI nathI. sAcA sukha viSe vAMcavA-sAMbhaLavAbolavA chatAM jIva te bodhanI yathArtha pratIti tathA tenI niraMtara jAgRti na keLave to tenI dazA badalAtI nathI. Ama, samyajJAnInI ane vAcAjJAnInI dazAmAM AkAzapAtALano bheda hoya che. jJAnIne sukha potAnA svabhAvamAM ja che evuM zraddhAna hoya che. teo saMyogothI potAne sukhI-duHkhI mAnatA nathI. temanI dRSTi samyak hovAthI saMyogo ne temane sukharUpa lAge che, na du:kharUpa lAge che. temane pratIti hoya che ke saMyogo sukharUpa nathI, sukhanuM kAraNa paNa nathI; temaja duHkharUpa paNa nathI ke du:khanuM kAraNa paNa nathI. svabhAvanA AzrayathI sukha che ane duHkhanuM kAraNa che saMyoganA AzrayathI utpanna thatA jIvanA vikArI bhAvo. vAcAjJAnI saMyogomAM iSTa-aniSTabuddhi kare che. paramAM sukha ke duHkha ApavAnI zakti nathI, parathI mane koI lAbha ke nukasAna nathI' evI tattvajJAnanI vAto aneka vAra karavA chatAM tene tevuM zraddhAna hotuM nathI. te tattvanI vAto kare che, paNa te vAto tattvazraddhAnamAM palaTAtI nathI. vipula zAstrAbhyAsa hovA chatAM bahirmukha valaNanA kAraNe te anukULa saMyogathI sukha ane pratikULa saMyogathI duHkha mAne che, eTale duHkha dUra karIne sukha prApta karavA mATe te anukULa saMyogo meLavavAnA prayatno kare che. pratikULa saMyogone dUra karIne, anukULa saMyogone prApta karIne sukhI thavAnI icchAthI te saghaLAM prayatno kare che. te potAnuM AkhuM jIvana iSTa saMyogonI prApti pAchaLa veDaphI nAkhe che. jJAnI potAnA dhruva cidAnaMdasvabhAvamAM lInatA karI avasthAmAM pUrNatA pragaTAvavA mAMge che, jyAre vAcA jJAnI bahAramAM saMyogonI pUrNatA karavA mAMge che; paraMtu bahAranA saMyogonI pUrNatA kadI thaI zakatI nathI. puNyanA phaLarUpe prApta thayelA saMyogamAM pUrNatA hotI ja nathI. puNya pote khaMDa khaMDarUpa vikArabhAvathI utpanna thayeluM che, tethI tenI phaLarUpa sAmagrImAM pUrNatA hoI zakatI ja nathI. AtmAnA paripUrNa jJAnAnaMdasvabhAvanI pratIti karIne temAM lIna thatAM ja paryAyamAM jJAna-AnaMdanI pUrNatA pragaTe che. potAno trikALI svabhAva asaMyogI che ane strI-putrAdi sarvano saMyoga kSaNika che, ema svabhAvanA bhAnapUrvaka jJAnI saMyogone asthira jANe che; paNa vAcAjJAnIne potAnA AtmAnI to zraddhA nathI ane saMyogonI anityatAne paNa te yathArthapaNe jANato nathI. vastusvarUpanA bhAna vinA mohathI te saMyogone sthira rAkhavA mAMge che. te saMyogone sthira rAkhavA cAhe che ane e ja dizAmAM te satata prayatnazIla rahe che, Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-140 329 paraMtu te sarva to svabhAvathI ja kSaNabhaMgura che, vinAzazIla che, tethI tenuM sthira rahevuM asaMbhava ja che. saMyogone sthira karavAnA tenA prayatna retImAMthI tela kADhavA jevA nirarthaka siddha thAya che. vAraMvAranI asaphaLatAthI kheda utpanna thAya che, AkuLatAvyAkuLatA vadhatI ja rahe che; ane AvI anaMta asaphLatAo chatAM paNa vAcAjJAnI ja dizAmAM prayatna kare che. jJAnIne saMyogamAM AdhArabuddhi nathI hotI, eTale temane saMyoganI ciMtA thatI nathI. teo dareke dareka, anukULa ke pratikULa saMyoganuM prasanna cittathI svAgata kare che. temane saMyoga-viyogamAM sahaja samatAbhAva rahe che, rAga-dveSa thatA nathI. teo saMyogaviyogamAM harSa-zoka karatA nathI. saMyogone jALavavA, haTAvavAnA nirarthaka vikalpothI prayatnothI teo virAma pAmyA hoya che. temane bAhyamAM pheraphAra karavAnI vRtti bilakula UThatI nathI. teo mAtra tenA jANanAra rahe che. teo pratyeka paristhiti pratye anAsakta rahe che. AthI viparIta, vAcAjJAnI vastunA pariNamanasvabhAvano svIkAra karI zakato nathI ane tethI te saMyogomAM pheraphAra karavAnI vicAraNA, ceSTA karyA ja kare che. saMyogone badalavAnI icchA rAkhI, potAnuM samagra baLa ane dhyAna te saMyogonuM rUpAMtaraNa karavAmAM kendrita kare che. potAnI dRSTimAM parivartana lAvavAne badale te paristhitimAM parivartana lAvavAno prayatna kare che. paristhiti pratye anAsaktabhAva keLavavAne badale te paristhitimAM palaTo lAvavA mathe che. jJAnI saMyoganuM zaraNa nathI letA, paNa svabhAvanuM zaraNa che. kSaNabhaMgura saMyogonI ane tenA lakSe thatAM zubhAzubha pariNAmanI bhAvanA choDIne teo dhruva cidAnaMdanI ja bhAvanA bhAve che. temanI dRSTi pariNamanazIla saMyogo ane paryAyothI haTIne apariNAmI dravyasvabhAva upara sthira thaI hoya che. vAcAjJAnI trikALI svabhAvanI vAto karato hovA chatAM svabhAvane na jotAM saMyogane ja jue che. te saMyogo tarapha ja joyA kare che, saMyogothI bhinna evA AtmA tarapha joto nathI. te saMyogI bhAvanA kare che ane svabhAva sAthe ekatva sAdhato nathI. vAcAjJAnInuM pariNamana jJAnInA pariNamanathI sAva viparIta hovA chatAM paNa te bhASA to jJAnI jevI vApare che. te bole to ema ja che ke saMyogo asAra ane anitya che. te saMyogonI asAratA-anityatAnI carcAo kare che, paraMtu jyAre koI prasaMga udbhave che tyAre tenuM valaNa bilakula juduM hoya che. pote je bolato hoya che tene anurUpa teno vyavahAra nathI hoto. te saMyogomAM Asakta thaI jAya vAcAjJAnIne indriyaviSayonA grahaNakALe tenI mukhyatA bhAse che. tenI asAratA ane anityatA te joI zakato nathI, eTale tene temAM ja ekAkAra buddhi thavAthI harSa-zokanAM Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pariNAma thAya che. saMyogonI anityatA ane asAratAnI vAta kevaLa tenI vANImAM pravezI che, tethI tenuM saghaLuM pravartana saMyogAdhIna hoya che. jo te vAta tenA prANomAM pravezI hoya to tenuM AvuM valaNa rahe nahIM. jo tene sarva saMyogo asAra ane anitya bhAsyA hoya to teno rAga ghaTyA vinA rahe nahIM. saMyogonI asAratA ane anityatA samajAya to mamatA ochI thayA vinA rahe nahIM. vAcAjJAnI kahe che ke huM to sakaLa jagatane eThavatuM ane svapnavat mAnuM chuM', paraMtu A sAcuM nathI. te kharekhara ema mAnato ja nathI ke jagata eThavat che, svapna samAna che. te evuM bole che, kAraNa ke te e pramANe zIkhyo che. teNe evI vAto sAMbhaLI che - vAMcI che, eTale te e pramANe bole che. paraMtu A teno potAno bhAva nathI. A teno potAno bodha nathI. jo A teno potAno ja bodha hoya to jagatanA padArthomAMthI sukha-zAMti meLavavAnI tenI ceSTA virAma pAmI hota. jo A teno potAno bodha hoya to viSayasukha meLavavA te phAMphA na mAre. vAcAjJAnIe to mAtra pArakA bodhano saMgraha karyo che. tenA aMtaramAM to ema ja che ke saMsAranA padArtho sukharUpa che. jJAna e saMgraha nathI, jJAna e guNa che. jo jIva yathArthapaNe jANato hoya ke jagatanA padArthomAM sukha nathI to te jagatanA padArtho pAchaLanI potAnI doTa aTakAve. jIva jANato paNa hoya ke jagatanA padArthomAM sukha meLavavA nathI ane te sukha mATe jagatanA padArtho pAchaLa doDato paNa hoya - Ama banavuM zakya nathI. jo te jANato hoya ke temAM sukha nathI to tenI pAchaLa zA mATe doDe? te potAnA jJAnathI viparIta zA mATe jAya? jo jIva jagatanA padArtho pAchaLa doDato hoya to te nathI jANato ke jagatanA padArthomAM sukha nathI. 'AgamAM hAtha nAkhIza to tenAthI pIDA thaze' ema jo jIva yathArthapaNe jANato hoya to te kyAre paNa AgamAM hAtha nAkhe nahIM. jo Aga dajhADe che evI khAlI upalaka jANakArI hoya to jIva AgamAM hAtha nAkhatAM rokAze nahIM. jo Aga dajhADe che ema koI bIjAe tene kahyuM hoya athavA to A vAta teNe kaze vAMcI hoya, paNa jo teNe pote Agane jANI na hoya, AgathI dAjhavAno koI anubhava karyo na hoya to ja te AgamAM hAtha nAkhaze ane te paNa kevaLa eka ja vAra. dAjhavAnI pIDAno anubhava jIvane pharI AgamAM hAtha nAkhavA deto nathI. jIva AgamAM hAtha nAkhe, hAtha baLI jAya, tenAthI tene pIDA thAya ane chatAM te AgamAM pharI hAtha nAkhe e banavuM ja asaMbhavita che. jo jIva barAbara jANato hoya ke A dIvAla che ane tene te oraDAmAMthI Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-140 331 bahAra javuM hoya to te dIvAlamAMthI nIkaLavAnI koziza nahIM kare. te jANe che ke A dIvAla che, eTalA mATe te daravAjAnI zodha kare che. paraMtu jo jIva dIvAlamAMthI nIkaLavAnI koziza karato hoya ane kahe ke "huM sArI rIte jANuM chuM ke daravAjo kyAM che ane huM jANuM chuM ke A dIvAla che', to e jANyuM kaI rIte kahevAya? teno artha eTalo ja thAya ke bIjAe tene kahyuM che ke pelo daravAjo che ane A dIvAla che, paraMtu te hajI evuM mAnato nathI. bIjAoe tene kahyuM che ke A dIvAla che, paraMtu tene te dIvAla dIvAla nathI lAgatI paNa daravAjo lAge che ane tethI te dIvAlamAMthI nIkaLavAnI koziza kare che. jyAre pratItimAM svIkAra thAya tyAre ja AMtarika krAMti, AmUla rUpAMtaraNa ghaTita thAya che, te pahelAM nahIM. sAcuM jJAna to ene ja kahevAya ke je jIvamAM Avirbhata thayuM hoya, nahIM ke mAtra sAMbhaLIne athavA vAMcIne sUcanAnI jema ekaThuM kareluM hoya. yathArtha jJAna mATe potAno anubhava joIe, anyanA anubhavano saMgraha nahIM. potAmAMthI jAgelo bodha ja kAma lAge che. bIjAnA anubhavathI kAma nathI thatuM. UchInA lIdhelA jJAnathI kAma nahIM cAle. jJAna udhAra nahIM, jIvanuM potAnuM hovuM joIe. je jIva anyanuM jJAna potAmAM bharIne saMtoSAI jAya che tenI cetanA vikasita thatI nathI. zAstrone gokhIne je aTakI jAya che, te potAnI upalabdhithI vaMcita rahI jAya che. vAstavika jJAna to aMtaramAMthI Ave che. jIvanI bhItara rahelI saravANImAMthI e pragaTa thAya che. vAcAjJAnI te tarapha to najara ja nathI karato. te to bahArathI badhuM bheguM kare che. bahArathI bheguM karavAnA lobhamAM je jJAna aMdara che te bahAra nIkaLI zakatuM nathI. jJAnInuM jJAna aMtaramAMthI UpajyuM hoya che, jyAre vAcA jJAnIe to teno kevaLa saMgraha karyo hoya che. jJAnInuM jJAna kUvAnA pANI jevuM hoya che, jyAre vAcAjJAnInuM jJAna hojanA pANI jevuM hoya che. kUvo banAvavo hoya to dharatIne khodavI paDe che. mATI, kAMkarA, paththara je kAMI paNa nIkaLe e badhuM bahAra pheMkavuM paDe che. pANI peTALamAM che ja. dhULa, paththara haTatAM ja pANI kalakala karatuM bahAra nIkaLe che. dharatImAM cheda thatAM - dharatInuM paDa tUTatAM peTALamAM raheluM pANI pragaTa thAya che. keTalAka loko pANI mATe kUvo khode che, to keTalAka loko hoja banAve che. kUvAthI barAbara UMdhI vastu! kUvo jamInanI aMdara khodavo paDe che, jyAre hoja jamInanI upara caNavo paDe che. kUvA mATe jamIna khodIne mATI, paththara bahAra pheMkavA paDe che; jyAre hoja mATe retI, simenTa bajAramAMthI kharIdIne lAvavAM paDe che. bahArathI lAvelAM retI, simenTa vaDe caNatara karatAM hoja bane che. kUvo khodAIne taiyAra thAya tyAre tenA taLamAMthI ja Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jaLasrota ubharAya che. pANI bahArathI mAMgIne lAvavuM paDatuM nathI. pANI ApoApa AvI jAya che. hoja taiyAra thAya eTale temAM pANI bharavuM paDe che. retI, simenTanI jema pANI paNa bahArathI lAvavuM paDe che. pANI bahArathI lAvIne hojamAM nAkhatAM te bharAya che. sAcA jJAnI kUvA jevA che, jyAre vAcAjJAnI hoja jevA che. jJAnI aMtaramAM vaLe che, jyAre vAcAjJAnI bahAra jAya che. jJAnI aMtaramAM UtarI, AtmanirIkSaNa karI, rAga-dveSa-ajJAnane bahAra kADhI nAMkhe che; jyAre vAcAjJAnI zAstrAbhyAsa karI, zabdo mukhapATha karI, jANakArI buddhimAM - smRtimAM bharI rAkhe che. jJAnI puruSArtha dvArA ajJAna vame che ane tethI svabhAva pragaTa thAya che. jJAna bahArathI lAvavuM paDatuM nathI. aMtaramAM rahelI nakAmI cIjo bahAra pheMkatAM jJAna pragaTa thAya che. vAcA jJAnI zAstrajJAna bheguM karI, gokhI gokhIne magajamAM bhare che. dekhAvamAM to kUvo ane hoja bane pANInA bhaMDAra ja che, kUvAmAM paNa pANI che ane hojamAM paNa pANI che; paNa kUvAnuM pANI enuM potAnuM che, jyAre hojanuM pANI pArakuM che. kUvAnA pANIne bhItaramAM rahelA jaLasrota sAthe saMbaMdha che. hoja koInI sAthe joDAyelo nathI. e to potAmAM ja sImita che. samyajJAnI ane vAcAjJAnI banne jJAnanA bhaMDAra jaNAya che, upara uparathI jotAM sarakhA jaNAya che; paNa jJAnInuM jJAna temanuM potAnuM che, jyAre vAcA jJAnInuM jJAna pArakuM che. jJAnInuM jJAna svabhAva sAthe joDAyeluM che, jyAre vAcAjJAnInA jJAnanuM joDANa zabdo sAthe che, buddhi sAthe che, tethI te sImita che. kUvo jaLasrota sAthe saMbaMdhita hovAthI tenuM pANI svaccha rahe che. tenuM pANI gaMduM thatuM nathI, vAsa mAratuM nathI. hojamAM bhareluM pANI baMdhiyAra hovAthI thoDA samayamAM asvaccha thaI jAya che, gaMduM thaI jAya che, vAsa mAre che. kUvAnuM pANI harahaMmeza tAjuM hovAthI te pANI nIrogI hoya che, te pANI pInAra jIva ArogyavAna bane che; jyAre hojanuM baMdhiyAra pANI vAsI hovAthI te pANI roga phelAve che. te pANI pInAra jIva rogiSTa bane che. jJAnInuM jJAna rAga-dveSa-mohathI aspati hovAthI nIrogI che. te jJAna jIvanA bhavarogane nirmULa karI te jIvane Atma-Arogya bakSe che. vAcAjJAnInuM jJAna rAga-dveSa-mohathI sparzAyeluM hovAthI rogiSTha che. te jJAna jIvanuM bhavabhramaNa vadhAre che. kUvAmAMthI jema jema pANI kADhavAmAM Ave che, tema tema temAM ApoApa navuM pANI AvatuM jAya che; jyAre hojamAMthI pANI ulecavAmAM Ave to hoja khAlI thaI jAya che, ughADo thaI jAya che. jJAnInuM jJAna aMtarane sparzane AvatuM hovAthI zrotAnA aMtaratamane sparze che. temano bodha anubhavanA raNakAra sAthe nIkaLato hovAthI zrotAnA Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-140 333 haiyAne jhaMkRta karI de che. temanuM jJAna potAne temaja bIjA jIvone UrdhvagamananuM kAraNa bane che. te anaMtanI nikaTa, mokSanI nikaTa laI jAya che. vAcAjJAnInuM jJAna bauddhika staranuM hovAthI, jIvanA aMtaratamane jagADI zakatuM nathI. vAcAjJAnInuM jJAna ahaMkAra, mithyAtvAdi sahita hovAthI jIvanuM samAdhAna karavAne badale jIvane mUMjhave che. pote paNa potAnI vAtathI mUMjhAya che; ane tethI te potAnuM paNa bagADe che ane sAmA jIvanuM paNa bagADe che. mokSanI nikaTa thavAne badale saMsAra vadhAre che. vAcAjJAnI banavA mATe kevaLa saMgraha karavAno hoya che. saMgraha karavo sahelo che. saMgraha manane sukhadAyaka che. jema saMgraha vadhe che, tema tene thAya che ke huM paNa kaMIka chuM.' vaLI temAM lokonI prazaMsA umerAya che, tethI te potAne bIjA karatAM UMco mAne che. jema paiso bhego karanArane lAge che ke huM kaMIka chuM', tema jJAnano saMgraha karanArano ahaM paNa vizeSa ne vizeSa majabUta thato jAya che; eTale saMgraha karavo haMmezAM sahelo ane sukhakara lAge che. vAcAjJAnI jIva udhAra jJAnano saMgraha karato hoya che. te jJAnI bhagavaMtonAM vacanone mukhapATha karI jJAnanI moTI moTI vAto karato hoya che. te evuM sUkSma vizleSaNa-vivecana kare che ke loko tenAthI mugdha thaI jAya che. paraMtu temAM potAno - jAta anubhavano to eka zabda paNa hoto nathI. te badhuM zIkheluM ja bole che. tenI aMdara rahelAM pustako ja bole che. te je bole che tene jIvanamAM pariNamAvavAno te jarA paNa udyama karato nathI. nizcayavAkyonuM raTaNa karavA chatAM tenI saMsAranI Asakti jarA paNa moLI paDI hotI nathI. Ama, jene saMsAra eThavatuM ane svapna samAna bhAsyo na hoya te vAcAjJAnI che. te jANavAvALo to jarUra che, mATe tene "jJAnI' kahevAya che; paraMtu tenuM jANavuM mithyA che, kAraNa ke teNe mAtra jANakArI ja ekaThI karI che, saMsArathI te jarA paNa udAsIna thayo nathI. saMsAra pratye virakti na jAgI hovAthI tenuM sarva jJAna vyartha che. tenuM badhuM jJAna paramArthe aphaLa ja rahe che. aMtaramAM paugalika padArtho pratye anAsakti na vartatI hoya tyAM sudhI te jJAna mAtra vAkapaTutA che - ema kahI sAcA jJAnI tathA vAcAjJAnIno bheda zrImade spaSTa batAvyo che. kevaLa nizcayanayanI ekAMtika vAta sAMbhaLIne je avaLI asara thavAno saMbhava che, te asaranA nivAraNa arthe zrImade AvI gaMbhIra gAthA upasaMhAramAM mUkI 1- juo : AcAryazrI yogIndudevakRta, 'paramAtmaprakAza', adhikAra 2, gAthA 81 'jo aNu-mettu vi rAu maNi jAma Na millai etthu / so Navi muccai tAma jiya jANaMtu vi paramatthu / / ' Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. je loko aMtaramAM tathArUpa pariNamana vinA potAne jJAnI mAne-manAve che, temanI bhrAMti ogALavA - temanI satyatA cakAsavA zrImade mApadaMDa ApyA che. kaI dazAvALI vyaktine jJAnI gaNI zakAya tenI kasoTI karavA mATe temaNe sacoTa mApadaMDa ApyA che. A mApadaMDathI jIva jJAnI-ajJAnInI yathArtha oLakhANa karI zake che. zrImanI nirUpaNa zailI viSe DaoN. sarayUbahena mahetA lakhe che ke - jJAnIdazAnA sauthI pahelA lakSaNa tarIke zrImade ahIM "mohakSaya'ne batAvelo che; ane bIjuM lakSaNa che saMsAra taraphanI udAsInatA. A banne lakSaNo temaNe pratItikara bhASAmAM ApyAM che. temaNe jaNAvelAM A lakSaNo evAM che ke jene kasoTI tarIke svIkAravAthI mANasanI dazA kevI che teno khyAla jhaDapathI AvI jAya. game tevI UMcI vAto karanAra mANasa jJAnI che ke nahIM te jANavA mATe tenAmAM moha ane saMsAra pratyenI ruci kevI che te jovAthI samajI zakAya che. koI paNa vyakti kasoTI karI zake tevAM anubhavamUlaka lakSaNo zrImade ahIM vyakta karyA che.' A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'sakaLa jagata te eThavata, jaDamaya kSaNabhaMgura; jANI icchA tehanI, navi pragaTAve ura. jema te jagane jANato, athavA svapna samAna; khoTI bAjI samajIne, nija bhUle nahIM bhAna. jAgRta nija upayogamAM, samyak yukta sadAya; te kahIe jJAnIdazA, harSa zoka nahIM kyAMya. sukha-duHkhamAM samabhAvathI, varte jJAna pradhAna; AtmabhAvanI e dazA, bAkI vAcAjJAna.' 2 1- DaoN. sarayUbahena mahetA, "zrImanI jIvanasiddhi', trIjI AvRtti, pR. 233 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 247 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 557-pa60) 2- 2Aja Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 141 2-13 pAMca kisAne, icche che ke, 2. 13 cA, komahiradeTa. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA gAthA 140mAM zrImade kahyuM ke jemane jagatanA samasta padArtho eTha samAna bhUmikA aramaNIya ane svapna samAna asthira bhAse che, temane ja sAcA AtmajJAnI jANavA. jene jagata pratye parama udAsInabhAva vartato nathI te mAtra vAcAjJAnI che, sAcA jJAnI nathI, arthAt ajJAnI che. artha gAthA A rIte vAcAjJAnInA svarUpathI spaSTa rIte juduM paDatuM evuM AtmajJAnInuM svarUpa batAvI, zrImade A viSaya pUrNa karyo. have A'zrI Atmasiddhi zAstra'nI pUrNAhuti karatAM pahelAM A zAstra bhaNIne zuM karavuM joIe ane tema karavAthI kayuM phaLa maLaze te batAvatAM zrImad kahe che - 141 sthAnaka pAMca vicArIne, chaThTha varte jeha; pAme sthAnaka pAMcamuM, emAM nahi saMdeha.' (141) pAMce sthAnakane vicArIne je chaThThuM sthAnake varte, eTale te mokSanA je upAya kahyA che temAM pravarte te pAMcamuM sthAnaka eTale mokSapada, tene pAme. (141) 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI A upAttva gAthAmAM chellI bhalAmaNa karatAM bhAvArtha zrImad kahe che ke 'AtmA che', 'te nitya che', 'karmano kartA che', 'karmaphaLano bhoktA che' ane 'mokSa che'; AtmAnAM A pAMca padane barAbara vicArI-samajIne, tenI yathArtha pratIti karIne je koI jIva chaThThA pada anusAra vartaze, arthAt mokSanA upAyamAM pravartaze te jIva avazya pAMcamuM sthAnaka mokSapadane pAmaze. A vAtamAM bilakula saMdeha nathI. zrImade A 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM chae padane guruziSyasaMvAdarUpe nyAyayukta dalIlo vaDe siddha karI ApyAM che. te bodhane yathArthapaNe avadhArI, tenA aMtargata bhAvane vicArabaLathI grahaNa karI, aMtaramAM pariNamAvavAthI avazya AtmAnI siddhi thAya che. jema jema sadvicArazreNI upara caDAya che, tema tema aMtaramAM puruSArtha skurAyamAna thAya che ane nizcayapaNe kAryasiddhi thAya che. tethI ahIM jaNAvyuM ke je jIva prathama pAMca sthAnakono samyak vicAra karI, niHzaMka zraddhA lAvI, chaThThA sthAnakamAM arthAt mokSanA upAyabhUta ratnatrayInI ArAdhanAmAM pravRtta thAya che, te jIva tenA phaLarUpe mokSane pAme che. teno AtmA siddhagatine pAme che emAM koI zaMkA nathI. Ama, zrImade A Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 * zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana upAjya gAthAmAM A zAstrano nicoDa abhuta zailIthI vaNI lIdho che. - mokSarUpI paMcama sthAnakanI prApti svAnubhUtirUpa samyagdarzana pAmI, cAritravizeSArtha | mohano kSaya karI, vItarAgadazA prApta karI, kevaLajJAna pragaTAvavAthI thAya che. temAM svAnubhUti prApta karavA mATe be kAryanI AvazyakatA rahe che - AtmA viSe jANavuM ane upayogane aMtarmukha karI AtmAne jANavo, arthAt prathama AtmAnA svarUpano nirNaya karavo ane pachI vRttine aMtarmukha karI AtmAno anubhava karavo. prathama kAryamAM AtmasvarUpano vicAra karavAno che, AtmAnAM prathama pAMca padano vicAra karavAno che, jyAre dvitIya kAryamAM upayogane atIndriya tathA nirvikalpa karavAno che. A prakriyAne eka daSTAMta vaDe samajIe. eka mANasane tenA pitAe dATelA khajAnAnI vigata dharAvato eka nakazo maLyo. teNe nakazAno abhyAsa karIne te nakazAne pUrepUro samajI lIdho; paNa nakazAne samajI levAmAtrathI kAMI dhananI prApti thAya nahIM. dhanaprApti to tyAre thAya ke jyAre nakazAmAM saMketa karelA sthaLe jAya, te jagyA khoda ane dhana maLe tyAM sudhI khodavAnuM kAma cAlu rAkhe. AtmaprApti mATe paNa A ja niyama lAgu paDe che. AtmAnAM prathama pAMca pada viSenI vicAraNA karIne tattvane samajI, tattvanirNaya karavo ghaTe che ane tattvanirNayamAM ja aTakI na rahetA, aMtaramAM UtarI, tattva prApta na thAya tyAM sudhI satata khoja cAlu rAkhavI ghaTe che, jethI koI dhanya paLe tattvanI prApti thAya che. AtmAnubhUtino prAraMbhika upAya tattvavicAra che. tattvanirNaya e ja dharmanI nakkara bhUmikA che. tattvArthanA zraddhAnarUpa AtmAnAM je pariNAma che. te mokSanuM sAdhana che. dharma pragaTa karavA arthe tattvonuM jJAna karavuM Avazyaka che. bhUlabharelI mAnyatAo tattvajJAnapUrvaka sudhAravI ghaTe che. vastunA svarUpanI sAcI samaja karavI ghaTe che ane te mATe vastutattvane samajavuM Avazyaka che. vicAraNA karavAthI tattvanirNaya thAya che. vicAra karyA pahelAM mAnI levuM te ghAtaka nIvaDe che. mokSamArgamAM vicAryA vinA vizvAsa karavAnI vRtti moTo avarodha che. vicAraNA vinAno AMdhaLo vizvAsa bAdhArUpa che. je loko vicAryA vinA mAnI le che, teo yathArtha dizAmAM cAlatA nathI. dharmane prApta karavA mATe vicAra ane vivekanI dizA pakaDavI ghaTe che. AMdhaLuM anukaraNa karavAthI ISTa phaLanI prApti thatI nathI. jJAnInAM vacanone 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI pUjyapAda svAmIkRta TIkA, sarvArthasiddhi', adhyAya 1, sUtra ranI TIkA 'tattvArthazraddhAnaM hyAtmapariNAmo mokSasAdhanaM yujyate, bhavyajIvaviSayatvAt / ' Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-141 339 mAtra gokhI levAthI kAryasiddhi thatI nathI. koI vidyArthI vicAryA vinA, samajyA vagara pustako gokhI le ane parIkSAmAM gokheluM lakhI Ave to te parIkSAmAM to uttIrNa thaI zakaze, paNa tene te jJAnano yathArtha lAbha nahIM maLe. svataMtra vicAra karyA vinA, buddhi vAparyA vinA, gokhIne ekaThA karelA jJAnane te upayogamAM laI nathI zakato. e ja rIte je jIva vicArazaktine vAparato nathI, samajaNazaktine sakriya karato nathI, jJAnInAM vacano sAMbhaLI-gokhIne mAtra bolyA kare che, tene yathArtha lAbha thato nathI. svarUpanI samajaNa vinA teNe karelA sarva prayatna niSphaLa jAya che. svarUpanI ruci na hoya tene tattvanI vAta agharI lAge che. paraMtu mokSamArge A karavA yogya ja che, mArA AtmavikAsa mATe A atyaMta Avazyaka tathA sahAyaka che' evA nirdhAra sAthe jo rucipUrvaka tattva-abhyAsa karavAmAM Ave to kazuM agharuM lAgatuM nathI. manuSyajIvana saphaLa karavA mATe, parama dhyeyanI prApti arthe tattva-abhyAsa karavo Avazyaka che. tattva-abhyAsa dvArA eka navI daSTi maLe che. jAta ane jagata pratye kaI rIte jovuM te tattva-abhyAsathI zIkhavA maLe che. potAnI AjubAjunI vastu, vyakti ane paristhiti paratve tattvadRSTithI jovAnI Teva paDe che. tattvadaSTi anusAra jIvavAno prayatna karatAM azAMtinAM kAraNo TaLatAM jAya che ane zAMti prApta thAya che. Ama, AtmakalyANa arthe tattvanirNaya karavo atyaMta Avazyaka che. AtmahitAbhilASI mumukSunA aMtaramAM huM koNa chuM?', 'kyAMthI thayo?', 'mAruM kharuM svarUpa zuM che?' ityAdi vicAronuM maMthana cAlyA karatuM hoya che. AtmajJAnI saddaguru pAsethI "AtmA zuddha, buddha, caitanyaghana che; te trikALI nitya che; ajJAnabhAve te rAga-dveSAdino kartA tathA harSa-zokAdino bhoktA che ane jyAre svarUpamAM sthita hoya che tyAre nijajJAnasvabhAvano kartA ane sahaja zAMti tathA AnaMdano bhoktA hoya che; AtmAnI pUrNazuddha avasthA e ja mokSa che ane AtmAnI zraddhA, AtmAnuM jJAna tathA AtmAmAM lInatA e ja mokSano upAya che' e cha padanI dezanAnuM te ekAgratAthI tathA ullAsapUrvaka zravaNa kare che ane savicAra dvArA niHzaMkapaNe e ja satya che ema nirdhAra kare che. te AtmAnAM che padamAM samajaNapUrvaka zraddhA kare che. sadgurunA bodha dvArA mumukSune potAnA astitvanI oLakhANa thAya che. potAnI aMdara je satya che, je AdhArabhUta che, je astitvagata che tenI tene oLakhANa thAya che. jIve kyAre paNa potAnI sAcI oLakhANa karI nathI. te jyAre paNa potAnI bAbatamAM vicAre che tyAre te potAnAM deha, nAma, deza vagereno vicAra kare che. potAnuM sAcuM svarUpa e kAMI koI nAma ke padavI nathI. 'huM' eTale karmakRta vyaktitva nahIM paNa potAnuM zuddha trikALI astitva, koI paNa nAma-rUpa vagaranuM jANanAra-jonAra Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jJAyakatattva. jo enI smRti niraMtara rahe to asatyamAMthI satya tarapha gati karI zakAya. jyAre kSaNika nAma-rUpa bhulAI jAya che ane dRSTi aMdaranA anAmI, arUpI tattva upara paDe che tyAre te zAzvatamAM praveza kare che, trikALI satne AsvAde che. mumukSu jIvane sAcI samajaNa hoya che ke huM zuddha cetanArUpa chuM. zubhAzubha pariNAmothI rahita evo amala AtmA chuM. zarIra-vANI-mana tathA puNya-pApanAM pariNAmathI huM para chuM. sarva para dravyo ane parabhAvothI huM bhinna chuM. dehAdi parapadArtha to mArA che ja nahIM; ane tene potAnA jANavAvALI jJAnanI paryAya, tene potAnA mAnavAvALI zraddhAnI paryAya tathA tenA nimitte rAga-dveSa karavAvALI cAritranI paryAya paNa huM nathI, arthAt malina pariNamana - vikArI paryAya paNa huM nathI. huM eno mAtra jJAtA chuM. svAbhAvika aMtarajyotithI, jJAnabhUmikAnI sattAmAM A badhuM ja jaNAya che te huM nathI, paNa tene jANanAro te huM chuM. paNa mArA jJAnamAM jaNAya che, paNa paramAM mAro praveza nathI ane mArAmAM parano praveza nathI. jJAna mAro svabhAva che. rAga-dveSa karavA e mAro svabhAva nathI. mAro svabhAva mAtra jANavuM-jovuM che. huM bhagavAna AtmA trikALa jJAnasvabhAvI chuM. huM sadA jJAyaka chuM, arthAt mAruM jANavAnuM kArya to kyAre paNa aTakatuM nathI.' potAnA svAdhIna, akhaMDa, pUrNAnaMdI jJAyakasvabhAvanI samajaNa thatAM mumukSune para pAse javAnI jarUra lAgatI nathI, paranI koI khevanA rahetI nathI. huM mArAmAM paripUrNa chuM' evo svarUpanirNaya daDha thatAM te paramAMthI kaMI levA icchato nathI. tene bahAra kaMI paNa zodhavAnuM rahetuM nathI. svano nirNaya thatAM anyanI gulAmI chUTatI jAya che, parAdhInatAno bhAva maMda thato jAya che. jana jananI ane kaNa kaNanI - pratyeka jIvadravyanI ane pratyeka pudgala dravyanI svataMtra sattAno nirNaya thatAM svAdhInatAno bhAva jAgRta thAya che, svAvalaMbananI bhAvanA prabaLa thAya che. mumukSu jIva paramAMthI cittavRttione yathArtha samajaNapUrvaka sameTIne svamAM TharavAno saghana prayAsa kare che. te cittavRttine aMtarmukha karI zuddha jJAyakabhAvamAM sthira thavAno puruSArtha kare che. tenI vRtti svabhAvasammukha DhaLe che. cetanA aMtara tarapha vaLe che. je upayoga dazya tarapha jato hato te potA tarapha - draSTA tarapha vaLe che. jonAra aMdara che, paraMtu pUrve A jonAra tarapha dhyAna ja ApyuM na hatuM. dhyAna dazya tarapha vahI rahyuM hatuM. je dekhAtuM hatuM temAM ja te lIna hato. jonAra tarapha te vaLyo na hato. have te potA tarapha vaLe che, aMtarmukha thAya che. mumukSu jIva dareka kAryamAM sAkSIbhAve rahevAno abhyAsa kare che. bahAramAM koI paNa kArya cAlu hoya tyAre te svakendra pratye sajAga rahevAnuM cUkato nathI. te svakendra Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-141 341 pratye bodhapUrNa rahe che. A abhyAsathI jJAyakanI bhAvadhArA prabaLa banatAM tene jJAtAdraSTAbhAva varte che. koI paNa prasaMgamAM te bodhapUrNa rahevAnuM cUkato nathI. cAre bAju je thaI rahyuM che tenA mAtra jonAra tarIke te rahe che. tenuM darzana kaeNmerAnI AMkha jevuM taTastha hoya che. kaeNmerAnI sAmethI gADI nIkaLI jAya che tyAre te teno phoTo pADI le che, paNa te gADI sArI che, mane kharIdavI che' evA prakAranA koI bhAva, koI icchA kaeNmero karato nathI. tevI ja rIte vastu-vyakti-paristhiti pasAra thaI jAya che, mumukSu teno taTastha prekSaka rahe che, te temAM lapAto nathI. tenuM jIvana pragADhatAthI, prasannatAthI, spaSTatAthI, sarjanAtmakatAthI gatimAna rahe che. jema jema mumukSunI aMtarmukhatA vadhatI jAya che, tema tema tenA mananuM bhaTakavuM aTakatuM jAya che. te zAMta thato jAya che. jema jema gati aMdara tarapha thAya che, tema tema prabuddhatA udghATita thAya che. upayoga vizeSa vizeSa aMtarmukha thato jaI aMte svarUpamAM TharI jAya che. te paryAyathI dUra khasI paryAyavAnamAM sthira thaI jAya che. mumukSune potAnuM trikALI astitva bhAsyamAna thAya che, samyakatvanI prApti thAya che. te mumukSu jIva have dazyanI sAthe tAdAbhya na anubhavatAM teno mAtra draSTA ja rahe che. potAnA deha ane manane paNa nirlepa bhAve dazyanA eka bhAgarUpe jue che, arthAtu potAnI karmakRta avasthA sAthe tAdAbhya na anubhavatAM teno kevaLa draSTA banI rahe che. te zarIra ane mananA stara upara thatI kriyAono mAtra draSTA rahe che. te zarIra ane manano kartA-bhoktA nathI banato, draSTA rahe che. te sAkSI thaI jAya che. mumukSu jIva A rIte AtmasvarUpanA upadezanuM zravaNa karI, tenuM acaLapaNe anuprekSaNa karI, parizIlana karI, manane sthira karI, aMtaramAM nija nirmaLa AtmasvarUpanI nizcaLapaNe pakaDa karI; dehAdi tathA rAgAdithI bhinna ane sarvottama evA zuddhAtmasvarUpamAM lIna thAya che, teno anubhava kare che. svAnubhavanA A kramane je pAme che te samIpamuktigAmI mahAbhAgyazALI jIvanAM sarva karmano krame karI nAza thAya che. mithyAtvabhAva tUTavAthI karmanI beDIo ApoApa tUTatI jAya che. mithyA mAnyatA naSTa thavAthI saMsAranuM paribhramaNa naSTa thaI jAya che ane mokSapadanI prApti thAya che. sadAkALa rahetA evA avinAzI, anaMta, atIndriya, svAbhAvika Atmika sukhanI prApti thAya che. jIvanAM sarva duHkhono abhAva thAya che ane akhaMDa AnaMdanI prApti thAya che. jIva yathArtha prayatna kare to AtmasvarUpamAM ekAgratA thAya che ane tene avazya siddhi maLe che. niSThApUrvakanA abhyAsathI jIva AgaLa vadhe to avazya lakSya prApti thAya che. jIva prayogane barAbara ajamAve to temAM nipuNa thatAM vAra nathI lAgatI, tethI jIve mokSaprAptinI sAcI vidhi barAbara jANIne teno abhyAsa zarU karavo joIe. je Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kiMI puruSArtha karavAno che te potAmAM ja karavAno che, paramAM nahIM. paramAM kazuM ja karavAnuM nathI, badhuM potAmAM ja karavAnuM che. jIva svadravyamAM puruSArtha dvArA samasta ajJAnano nAza karI, samyajJAna pragaTAvI, kevaLajJAna prApta karI zake che. je jIva yathArtha ruci karIne, AtmasvarUpane samajIne, mokSanA upAyamAM pravRtta thAya che tene alpa kALamAM mokSanI prApti thAya che. zrImad prakAze che - 'AtmA puruSArtha kare to zuM na thAya? moTA moTA parvatonA parvato chedI nAMkhyA che; ane kevA kevA vicAra karI tene relavenA kAmamAM lIdhA che! A to bahAranAM kAma che chatAM jaya karyo che. AtmAne vicAravo e kAMI bahAranI vAta nathI. ajJAna che te mATe to jJAna thAya. be ghaDI puruSArtha kare, to kevaLajJAna thAya ema kahyuM che. relave Adi game tevo puruSArtha kare, topaNa be ghaDImAM taiyAra thAya nahIM; to pachI kevaLajJAna keTaluM sulabha che te vicAro." baMgalo bAMdhavo hoya ane game tevo hoMziyAra kArIgara hoya topaNa be ghaDImAM na bAMdhI zake; paNa jo kevaLajJAna prApta karavA mAMge to be ghaDImAM prApta karI zake che. ATha varSanuM bALaka vyApAra na karI zake, paraMtu AtmAnI sAcI samajaNa karIne te kevaLajJAna pAmI zake. AtmA evo ura puruSArtha karI zake che ke jo te puruSArtha avaLo hoya to be ghaDImAM jIva sAtamI narake javA yogya karmano baMdha kare che ane jo te puruSArtha savaLo hoya to be ghaDImAM jIva kevaLajJAna pAme che. be ghaDI azubha bhAvamAM rahevAthI asaMkhya varSanAM narakanAM duHkha prApta thAya che, be ghaDI zubha bhAvamAM rahevAthI asaMkhya varSanAM svarganAM sukha prApta thAya che ane be ghaDI zuddha bhAvamAM rahevAthI kevaLajJAna prApta thAya che. AcAryazrI amRtacaMdradeva 'samayasArakalaza'mAM lakhe che ke koI paNa prakAre, marIne paNa AtmAne jANavAnI utkaMThAthI mAtra eka muhUrta (be ghaDI) zarIrano pADozI rahIne AtmAno anubhava kara, to pudgalathI bhinna evuM tAruM potAnuM prakAzamAna svarUpa tuM joI zakaze ane pudgala sAthe ekatA mAnavArUpa tAro moha dUra thaze. 1- "zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.724 (upadezachAyA-11) 2- juo : AcAryazrI amRtacaMdradevakRta, 'samayasArakalaza', kalaza 23 'ayi kathamapi mRtvA tattvakautUhalI san anubhava bhavamUrteH pArzvavartI muhUrtam / pRthagatha vilasaMtaM skhaM samAlokya yena tyajasi jhagiti mUrtyA sAkamekatvamoham / / ' Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-141 u43 mohakSayano upAya batAvatAM AcAryazrI kahe che ke he jIva, tuM koI paNa rIte, mahAkaSTa veThIne athavA marIne paNa tattvano kautUhalI thA. duniyAnI dareka prakAranI pratikULatA veThIne paNa, tenI upekSA karIne paNa, AtmasvarUpano anubhava karavA mATe tuM eka vAra tattvano kautUhalI thA. duniyAnuM lakSa choDIne, tenAthI virakta thaIne, tIvratama kaSTa veThIne paNa AtmAne jANavA eka vAra kutUhala kara. eka muhUrta eTale ke be ghaDI parvata parathI chUTo paDI tArA caitanyasvarUpane jo. tene jotAM ja tAro zarIrAdino moha chUTI jaze. jo tuM svarUpasattArUpa bhUmikAmAM sthira thaze to para sAtheno tAro moha tarata chUTI jaze. tArA vikArI bhAva choDI, svabhAvamAM zraddhApUrvaka lIna thaze to UMdhA puruSArtha vaDe te paranuM je mAlikIpaNuM mAnyuM che te dUra thaze. traNe kALanI, traNe lokanI pratikULatAnA gaMja ekasAthe sAme Ave to paNa mAtra jJAtApaNe rahIne zarIrano pADozI banaze to kevaLajJAna pragaTa thaze ane mokSadazA pAmaze." jIva duniyAnI anukULatA ke pratikULatAmAM aTavAI jAya to te potAnA zuddhAtmAno anubhava kadI karI zakato nathI. keTalAka loko puruSArtha karavAne badale potAnA saMyogono vAMka kADhyA kare che. AvA jIvo kyAre paNa AgaLa vadhI zakatA nathI. vyavahAramAM paNa amuka pradeza samRddha ane amuka pachAta evuM vibhAjana karavAmAM Ave che. tenuM kAraNa keTalAka loko ema Ape che ke ekamAM havAmAna anukULa che ane bIjAmAM nathI, ekamAM pANI che ane bIjo nirjaLa che, ekamAM kudaratanuM dhana che ane bIjAmAM paththaro ja che; eTale ke vikAsa athavA avikAsa mATe teo kudaratane javAbadAra mAne che. bhUmi sArI eTale mANaso samRddha evo siddhAMta bAMdhe che ane pragati na thaI zakavA mATe bhUmi javAbadAra che evuM mAne che, paNa teo bhUle che ke enI e ja bhUmi upara itihAsanA judA kALamAM lokonI paristhiti judI hatI. eno e ja deza amuka yugamAM duniyAnA badhA dezomAM pragatine mokhare hato ane bIjA yugamAM avikasita gaNAvA mAMDyo. deza eno e ja, bhUmi enI e ja, havAmAna enuM e ja - topaNa amuka kALamAM AgaLa ane amuka kALamAM pAchaLa hoya che, amuka kALamAM vikAsanA zikhare hoya che ane amuka kALamAM mAMDa mAMDa rasto kADhe che. eno artha e thayo ke havAmAnano ke bhUmino doSa nathI. dezanI pragati dezanI bhUgoLa upara nahIM paNa dezanI prajA upara AdhAra rAkhe che. eka ja bhUgoLa upara judA judA itihAsa lakhAya che. sthaLa sarakhuM paNa vRtti judI hoya che. mAnavI puruSArtha karIne pratikULa havAmAnamAM paNa pragati karI zake ane ALasa karIne uttama saMjogomAM paNa jIvana veDaphI zake. A uparathI phalita thAya che ke bAhyamAM anukULatA hoya ke pratikULatA, jIva jo mokSanA upAyamAM pravRtta thAya to mokSa avazya prApta karI zake che. jIva jo yathArtha puruSArtha kare to avazya mokSa thAya ja. ghaNA jIvo apUrva Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana puruSArtha pragaTAvI, be ghaDImAM kevaLajJAna pAmI mokSe gayA che. mokSe javAno mArga traNe kALamAM eka ja che. samyagdarzana, samyajJAna, samyakacAritra - A traNanI aviruddha ekatA te mokSamArga che. sAcuM mAnavuM, jANavuM ane AcaravuM te vAstavika mokSamArga che. AtmA AnaMdano rasakaMda che, jJAnano ghanapiMDa che, temAM ekatva sthApavAthI samyagdarzana pragaTe che, tene jANavAthI-oLakhavAthI samyajJAna pragaTe che ane temAM ramaNatA karavAthI samyaphacAritra pragaTe che. jJAnI bhagavaMtoe AtmAne zAzvata, sarvajJasvabhAvI, sarvazuddha batAvI, tenI ja zraddhA karavAnI, tenuM ja jJAna karavAnI tathA temAM ja ramaNatA karavAnI preraNA ApI che. jJAnI bhagavaMtoe darzAvelA A ratnatrayarUpa mokSamArganuM ja zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM judI judI rIte nirUpaNa karyuM che. anaMta jJAnIoe je mokSamArga batAvyo che, te ja mokSamArga zrImade paNa 'zrI Atmasiddhi zAstramAM batAvyo che. tethI A zAstramAM mokSanA upAyanuM je vidhAna karyuM che te mujaba vartavAthI avazya mokSanI prApti thAya e niHsaMdeha che. zrImade batAvyA mujaba aMdhakAra jema prakAza thatAM nAza pAme che, tema ajJAna-aMdhakAra jJAnaprakAza thatAM nAza pAme che ane je jIva jJAnaprakAza pragaTAve che te avazya mokSa pAme che; mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e pAMca baMdhanAM kAraNone chede evI AtmadazA je jIva pragaTAve te avazya mokSa pAme che; rAga, dveSa ane ajJAnarUpa gAMThanI nivRtti je jIva kare te avazya mokSane pAme che; sat, caitanyamaya, sarvAbhAsarahita AtmA je jIva pAme te avazya mokSane pAme che; darzanamoha ane cAritramohane anukrame bodha ane vItarAgatA vaDe je jIva haNe te avazya mokSane pAme che; je jIva krodhAdi bhAvone kSamAdi bhAva vaDe haNe te jIva avazya mokSane pAme che. Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstramAM zrImade vividha prakAre mokSamArga - mokSano upAya darzAvyo che. te pramANe je jIva varte che, te avazya mokSane pAme che. A viSe DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - A SasthAnaka samyak viveka - vicArapUrvaka jANIne chaThuM sthAnakanuM - mokSanA upAyanuM AcaraNa karavAmAM Ave, to mumukSunuM iSTa sAdhya - upeya mokSa - Atmasiddhi siddha thAya. temAM koI saMdeha nathI - zaMkA saMzaya nathI. kAraNa ke "upeya' pratye laI jAya te ja "upAya' kahevAya che, eTale kharekhara! sAdhya upeya pratye laI janAra A mokSaupAya sAdhana acUka avisaMvAdI che, - te mokSapada avazya acUkapaNe prApta karAve ja; je na karAve to te upAya paNa kahevAya nahIM - tene "upAya' nAma paNa ghaTe nahIM. paNa atre je darzAvyA te to acUka avisaMvAdI mokSaupAya che, eTale Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-141 345 upeya mokSane avazya sAdhe ja, - A traNe kALamAM na caLe evo nizcayarUpa nizcaLa akhaMDa siddhAMta che."1 je jIva pAMca sthAnaka vicArIne mokSanA upAyarUpa chaThThA sthAnake pravarte che te jIva avazya mokSapadarUpI paMcama sthAnakane pAme che. jIva jo samaje to sahajamAM mokSa che, paNa jo dizAmUDha thaI varte to koI upAya nathI. jIva jo mokSanuM dhyeya bAMdhI mahenata kare to tene mokSa maLe che, paraMtu jo te dizAmUDha rahI saMsArane upAse to te mokSa meLavavAmAM niSphaLa ja rahe che. jema mALo bAMdhavA mATe cakalI vAdaLAnuM dhyeya bAMdhe to te kadApi mALo bAMdhI ja nahIM zake. e game teTalo vakhata, game teTalI mahenata kare to paNa te niSphaLa ja rahe e samajAya evI vAta che. paraMtu jo te dhyeya badalI nAMkhI, parvatanA zikhara upara mALo bAMdhavAnuM lakSa kare to tenA manoratha jarUra saphaLa thAya. parvatanA zikhara upara te mALo banAvI zake che. ema jo jIva khoTI dizAmAM mahenata kare to te niSphaLa jAya che, paNa jo e sAcI dizA bAMdhI puruSArtha Adare to tene avazya mokSa maLe che. mokSaprAptinA mArge prayANa karavA mATe jIvane AtmakalyANanI prabaLa icchA hovI jarUrI che. icchA vinA vIrya pragaTatuM nathI. sAcI icchA hoya to ja pAMca padano vicAra thAya ane mokSano upAya karavAno nizcaya thAya. icchA baLavAna hoya to jIva pAMca padanI vicAraNA tathA mokSano upAya kare ja che. jIva AtmAnI zuddhatA icche, jora karIne ruci badale to rucinI dizA badalAtAM potAnI dazA badalAI jAya che ane apUrva mokSadazA pragaTe che. AtmAnI ja ruci hoya to puruSArthanuM valaNa te tarapha thayA vinA rahe ja nahIM. jene AtmadaSTi keLavavAnI ruci thAya che tenI sAdhanA rucinA baLe AgaLa dhapatI rahe che. jene jenI jarUriyAta lAge che, tene tenI ja ruci thAya che. potAnA prANathI paNa vadhAre jene AtmaprAptinI jarUriyAta lAge che, tene jAgRtimAM to zuM, svapnamAM paNa tenA ja taraMga UThe che. tene bIjuM badhuM ja dakhalarUpa lAge che. anyamAM tenuM citta coMTI zakatuM nathI. AtmaprApti vinA tene bIje kaze paNa sukha lAgatuM nathI. tene bIjuM kAMI gamatuM nathI. tene AtmAnI bahu khoTa jaNAya che. jIve AtmAne meLavavAno daDha saMkalpa karavo joIe. daDha saMkalpanA abhAvanA kAraNe jIva sAdhanAnA paMthe pAcho paDe che, niSphaLa jAya che. jeno saMkalpa moLo hoya, DhIlo hoya, nirbaLa hoya te saphaLa thato nathI. tenI vRtti khisakolI jevI hoya che. khisakolInI vRttimAM AnAkAnI ane anizcitatA hoya che, bhaya ane zaMkA hoya che. 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'rAjajyoti mahAbhASya', pR.571-572 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 "zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana te niraMtara AMTApherA mAratI rahe che. te AgaLa-pAchaLa, upara-nIce karatI rahe che. tene kyAM javuM che? zA mATe javuM che? tyAM jaIne zuM karavuM che? - kaMI khabara hotI nathI. te rasto oLaMgavA jAya topaNa thoDI AgaLa jaI, aDadhethI pAchI vaLI jAya che. AvI khisakolI samAna vRttivALo jIva khUba caMcaLa hoya che, satata anirNayAtmakatAthI pIDAto hoya che. tene jIvanamAM kazuM ja upalabdha thatuM nathI. 'vArtha sAdhayAra vA draDha patayAni - kAM to kArya sAdhIza, nahIM to deha pADIza - evo nizcaya karanAra ja kAryasiddhi karI zake che. hamaNAM thoDo vyApAra karI lauM ane pachI AtmakalyANanuM kArya karIza' ema vicAranArane mokSaprApti thatI nathI. AvA vAyadA karanArane AtmAnI oLakhANa thatI nathI. jene AtmakalyANanI jhaMkhanA jAgI che te kyAre paNa 'kAle karIza' evA vAyadA nathI karato. paraMtu jene AtmaprAptinI garaja nathI jAgI te bahAnAM Apato rahe che ke "mane AtmAnI ruci to ghaNI che, paraMtu saMsAranI pharajomAMthI samaya bace to kaMIka karuMne!' "jIvana khUba vyasta che, pravRttionI A vaNajhAramAMthI zuddhAtmAnI zodhano samaya kyAMthI kADhavo?' AvuM kahI te mokSanA upAyamAM pravartato nathI. vaLI, keTalAka loko ema kahe che ke "anAdikAlIna mithyA mAnyatA ATalI jaladI kaI rIte tUTI zake? tene toDavuM e kAMI saraLa kAma che?' paraMtu anAdikAlIna mithyAtvane toDavA mATe kaMI anaMta kALa lAgato nathI. te to alpa kALamAM toDI zakAya che. jo jIva daDha nizcaya karI le to mithyAtva jaladI tUTI zake che. mithyAtvabhAvano nAza karavAmAM sarvathI moTI bAdhA to mithyAtva toDavuM kaThina che' - evI mAnyatA che. A mAnyatA ja mithyAtvane jIvita rAkhe che. anAdinuM mithyAtva che ja zuM? mithyAtva to pratisamaya navIna utpanna thAya che. ane bIjA samaye svayaM nAza paNa pAme che. eka samaya pahelAMnuM mithyAtva paNa bIjA samaye AtmAnI sAthe rahI zakatuM nathI. anAdi to tene saMtatipravAhanI apekSAe kahevAya che. pratyeka samaye navuM navuM mithyAtva utpanna karI karIne anAdi kALathI mithyAtva avasthAmAM rahevAnuM thayuM che, paraMtu vAstavamAM dareka mithyAtvabhAvanI sattA to mAtra eka samayanI ja che. koI paNa paryAya eka samayathI adhika TakI ja nathI zakatI, tethI mithyAtvanI kALamaryAdA paNa mAtra eka samayanI ja che. 'jIva anAdithI mithyAtvane vaza che' e vAta satya hovA chatAM e vAta paNa eTalI ja sAcI che ke mithyAtva anAdinuM nathI. te to pratisamaya badalAtuM ja rahe che. tethI samasyA mAtra eka samayanA mithyAtvanA nAzanI ja che. paNa ajJAnI jIva anAdikAlIna mithyAtva' ema kahI kahIne eno mahimA potAnA cittamAM eTalo vadhArI de che ke pachI ene toDavAnI hiMmata ja nathI thatI. anAdi kALanA mithyAtvano Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 vilaya karavAmAM keTalo badho pracaMDa puruSArtha joIze A khyAlathI ja enAmAM nirAzA vyApI jAya che, paraMtu jo gaMbhIratAthI vicAra karavAmAM Ave to samajAya ke A vAtamAM kaMI ja dama nathI. gAthA-141 - vaLI, mithyAtvano nAza karavA mATe jIve kaMI ja karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke te to pachInA samayamAM svayaM ja naSTa thaI jAya che. AvazyakatA mAtra eTalI ja che ke jIva have, bIjA samaye navuM mithyAtva utpanna na thavA de. te mATe svayaMmAM ekatvanuM sthApana karavAnuM che. potAmAM potApaNuM sthApavAnuM che, svayaMmAM sthita thavAnuM che. A ja mithyAtvanA nAzano ekamAtra upAya che. mithyAtvanA nAzanI ekamAtra kaLA che. jene A kaLA prApta thaI gaI, tenuM mithyAtva naSTa thaI jAya che. mithyAtvanA nAza mATe jIve potAnA AtmAne oLakhavo joIe. AtmAnA zuddha cidAnaMdasvabhAvane anAdithI jIve oLakhyo nathI ane te kAraNe te duHkhI, azAMta, vikArI che; paraMtu A du:kha, azAMti, vikAra hovA chatAM paNa Aja sudhI AtmasvabhAvane koI kSati pahoMcI nathI. jema hIrAnI kiMmata khabara na hoya topaNa hIrAne koI hAni thatI nathI, tema AtmAne jANyo nathI tethI Atmadevane koI kSati pahoMcI nathI. jo koI hIrAnI kiMmata na jANe to hIro ochI kiMmatano nathI thaI jato, enI kiMmata to je che te ja rahe che, paNa e satya che ke kiMmata na jANanArane tenAthI lAbha thato nathI ane jANanArane jarUra lAbha thAya che. Aja sudhI AtmasvabhAvanI avagaNanA thaI, paraMtu tenI kSatipUrti mATe AtmasvabhAvamAM kaMI nathI karavAnuM, kAraNa ke temAM kharekhara kaMI thayuM ja nathI. temAM koI kSati thaI ja nathI. kSati to na jANavAvALI ane mithyA jANavAvALI paryAyamAM thaI che. jyAM kSati thaI che tyAM kArya karavAnuM che, tethI kArya paryAyamAM karavAnuM che, AtmasvabhAvamAM kaMI ja karavAnuM nathI. tene to mAtra jANavAno che, tenA sAcA svarUpamAM jANavAno che, tenI sAcI kiMmata samajavAnI che, tenA mahimAthI paricita thavAnuM che. AtmAne to hIrAnI upamA ApavAmAM Ave ja che, paraMtu AtmaprAptinI sAdhanAnA sarvottama avasara evA mAnavajIvanane paNa hIrAnI upamA ApavAmAM Ave che. ajJAnI jIva A manuSyabhavarUpI hIrAne prApta karIne paNa tenI koI kiMmata nathI karato, viSaya-kaSAyamAM, mAna-moTAImAM ja tene vyatIta karI nAkhe che. manuSyabhavanI eka eka kSaNa atyaMta kiMmatI che, tene te veDaphI nAkhe che. AtmAnI oLakhANa nahIM karIne te potAnuM mahAnukasAna kare che. je jIva mAnavadeha pAmIne paNa AtmAnI oLakhANa nathI karato, te jIva hIrA jevA manuSyadehanI kiMmata koDInI karI nAkhe che. zrImad lakhe che Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 'jJAnIoe manuSyapaNuM ciMtAmaNiratnatulya kahyuM che, te vicAro to pratyakSa jaNAya tevuM che. vizeSa vicAratAM to te manuSyapaNAno eka samaya paNa ciMtAmaNiratnathI parama mAhAlyavAna ane mUlyavAna dekhAya che ane je dehArthamAM ja te manuSyapaNuM vyatIta thayuM to to eka phUTI badAmanI kiMmatanuM nathI, ema niHsaMdeha dekhAya che." bhavabhramaNa daramyAna jIvane Dhora, kAgaDA vagerenA deha aneka vAra maLyA che, paNa manuSyadeha kaMI jaladI nathI maLato. te maLavo to khUba ja durlabha che. mAnavabhavanI durlabhatA jJAnI puruSoe aneka rIte samajAvI che. caturgatinI dRSTie vicAratAM manuSyadehanI durlabhatA spaSTa samajAya che. cAra prakAranI gati aMtargata tiryaMca gatimAM jIvo anaMta che, svarga ane naraka gatimAM asaMkhyAtA che ane manuSya gatimAM saMkhyAtA ja che. gaNitAnuyoganI bhASAmAM je saMkhyAmAM ekathI ogaNatrIsa aMka (Digits) hoya tene saMkhyAta kahe che, tethI vadhu AMkaDAnI rakama te asaMkhyAta kahevAya che ane jene gaNatAM kyAre paNa pAra Ave nahIM te saMkhyAne anaMta kahevAmAM Ave che. Ama, cAre gatimAM sauthI ochA jIvo manuSya gatimAM che. vaLI, saMyamaprApti, zreNI-ArohaNa, mokSaprApti manuSyabhavamAM ja thaI zakatAM hovAthI manuSyabhava zreSTha che. A kAraNane lIdhe ja sukha, zakti vagere aneka dRSTie devo manuSyothI caDiyAtA hovA chatAM teo mAnavadehane jhaMkhe che. manuSyapaNuM ane devapaNuM - A bannene dhAtunI upamA ApavI hoya to manuSyapaNAne lokhaMDanI ane devapaNAne cAMdInI upamA ApI zakAya. mAtra bAhya dekhAvAdithI tenI kiMmata karavAmAM Ave to lokhaMDa karatAM cAMdInuM palluM vajanadAra bane, paraMtu pArasamaNino sparza thAya to lokhaMDane suvarNa banavAno avakAza che, jyAre cAMdI to emanI ema raheze. te pramANe riddhi, vaibhava vagereno vicAra karavAmAM Ave to mAnavabhava karatAM devabhava caDiyAto Thare; paraMtu sadgururUpI pArasamaNino joga thatAM manuSya mukti prApta karI zake che, jyAre devapaNAmAM tathArUpa vikAsa zakya nathI. AtmAnI samajaNa mukhyapaNe manuSyadehe ja thAya che. jIve nigoda ane kIDI vagerenA bhavamAM anaMta anaMta kALa kADhyo che, paraMtu tyAM satunA zravaNano joga paNa hoto nathI, to satnI samajaNano avakAza to kyAMthI hoya? AtmAnI samajaNa karavI e ja sarvottama kArya che ane mukhyapaNe te kArya manuSyadehamAM thatuM hovAthI mAnavadehanI uttamatA che. lakSmI, adhikAra ke parivArathI manuSyadehanI uttamatA nathI. mAnavapaNAmAM jIva samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpa pavitra bhAva pragaTa karI zake che, tethI mAnavadehane 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.pa61 (patrAMka-725) Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 'zubha deha' kahevAya che. paraMtu jo jIva viSayabhogamAM ja jIvana vyatIta kare to pazu karatAM tenI koI vizeSatA rahetI nathI. je jIvane jJAyakasvabhAvI AtmAnuM bhAna nathI te manuSyanA dehe mRgalA samAna che. gAthA-141 kasturI mRgane potAnI DUMTImAM rahela sugaMdhI kastUrInuM bhAna nathI hotuM, eTale sugaMdha zodhavA te bahAra rakhaDe che; tema ajJAnI jIvane atIndriya jJAna ane AnaMda potAnA AtmAmAM ja che e khabara nathI hotI, tethI te sukha mATe viSayo pAchaLa doDe che ane manuSyajIvana vyartha gumAve che. ajJAnI jIva moMghA manuSyabhavamAM mokSano upAya karavAne badale potAnuM jIvana viSayabhogamAM vyartha gumAvI de che. koI mUrkha jema suvarNanA thALamAM dhULa bhare che, amRta vaDe potAnA paga dhUe che, kAgaDAne uDADavA mATe ratna pheMke che; tema ajJAnI jIva prApta thayela atyaMta durlabha evo manuSyajanma viSayabhogamAM veDaphI nAkhe che. jIva potAnA alpa mudatavALA anitya manuSyajIvanano Avo khoTo upayoga kare che. jIva janmyo tyArathI ja teNe smazAne javAno rasto pakaDyo che. te pratikSaNa smazAna tarapha jaI rahyo che. kSaNe kSaNe tenuM AyuSya ghaTatuM jAya che. AyuSyamAMthI eka eka divasa ocho thato jAya che. eka eka divasa karIne keTalAM badhAM varSa veDaphAI jAya che. aniyata AyuSyano chello zvAsa kyAre levAze enI khabara nathI, chatAM jIva tvarAthI AtmakalyANanuM kAma karavAne badale bhogavilAsa, vikathA AdimAM aTakelo rahe che. tevA jIva mATe 'padmanaMdi paMcaviMzaMtiH'mAM kahyuM che ke A manuSya zuM vAno rogI che? zuM bhUta-pizAca AdithI hAyo che? zuM bhrAMti pAmyo che? athavA zuM pAgala che? kAraNa ke te 'jIvana Adi vIjaLI samAna caMcaLa che' e vAta jANe che, jue che ane sAMbhaLe paNa che, topaNa potAnA AtmahitanuM kArya karato nathI.1 A durlabha avasara prApta karIne paNa jIva jo AtmAnuM hita na kare to pachI pArAvAra pastAvuM paDe che. jIva paradravya ane parabhAvanA rasamAM lIna rahI zuddhAtmAnI pratIti karavAnA udyama mATe jarUrI samaya phALavato nathI ane maraNano samaya to game tyAre AvI pahoMce che. AtmapratIti na karI hovAnA kAraNe te roganI, vedanAnI, maraNanI, ekatvabuddhinI, ArtadhyAnanI bhIMsamAM bhIMsAIne deha choDe che. te manuSyabhava 1- juo : AcAryazrI padmanaMdisvAmIkRta, 'padmanaMdi paMcaviMzaMtiH', adhikAra 3, zloka 47 'vAtUha eSa kimu kiM grahasaMgRhIto bhrAnto'tha vA kimu janaH kimatha pramattaH I jAnAti pazyati zRNoti ca jIvitAdi vidyuccalaM tadapi no kurute svakAryam / / ' Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hArIne cAlyo jAya che. teno manuSyabhava eLe jAya che, uttama avasara tenA hAthathI nIkaLI jAya che; mATe jIve cetI javuM joIe, sAvadhAna thavuM joIe. Avo avasara pharI pharI nathI maLato. A atidurlabha manuSyabhavano lhAvo laI levo joIe. maryAdita samayamAM amaryAdita AtmapuruSArtha Adaravo joIe. sadA zaraNabhUta evA zuddhAtmadravyane anubhavavAno udyama karavo joIe. potAnA jIvananI eka eka kSaNano upayoga trikALI svarUpane pakaDavAmAM ja karavo joIe. mokSarUpI paMcama sthAnakanI prApti mATe AtmasvarUpano Azraya Avazyaka hovAthI jJAnIo, amUlya ciMtAmaNi jevo manuSyadeha pAmIne viSaya-kaSAyamAM pravartanAra jIvone AtmAnuM avalaMbana levAnI preraNA kare che. mokSano upAya karatAM avazya mokSa pragaTe che evI bAMhedharI ApI teo ati puNyanA prabhAvathI prApta thayelA manuSyadeha dvArA zIdhra AtmasAdhana karavA preraNA kare che. teo karuNAbhAvathI jIvone udbodhana karI kahe che, he jIva! tane A durlabha manuSya avatAra prApta thayo che. te dvArA tvarAthI AtmAnI oLakhANa kara. vItarAgamArgamAM sAvadhAna thA. AtmAno anubhava karIne mokSa sAdhavAnI A taka che. samyagdarzana prApta karavAno A avasara maLyo che, mATe he jIva! have tuM pramAda karIza nahIM. abajo ratna ApavA chatAM jenI eka kSaNa maLavI muzkela che evuM manuSyapaNuM jagatanA vyApAramAM gumAvavAne badale AtmAnA lAbhano vyApAra kara. tuM manuSyabhavano upayoga dhana, sattA Adi ekaThuM karavAmAM kare che, paNa te badhuM vyartha che. tenAthI koI lAbha nathI. AtmAnI ArAdhanA karavAthI lAbha ja lAbha che. paradravyanA grahaNanI buddhithI tuM saMsAraduHkhamAM pIlAI rahyo che. have tuM upayogane aMtaramAM vALI tvarAthI AtmAne aMgIkAra kara. svadravyano grAhaka thA, rakSaka thA, vyApaka thA, dhAraka thA, ramaka thA. AtmAne bhUlIne te anaMta kALa bhAvamaraNa karyuM, have svaparanI bhinnatAne jANIne tArA AtmAne bhAvamaraNathI bacAva. A mAnavabhavano kALa bhale TUMko hoya, paraMtu te ja to Atmahita sAdhavAnuM TANuM che, dharmanI kamANI karavAno avasara che; mATe dharmanI kamANI kara, caitanyamAM lIna thA, mokSasukhane pAma.' je jIva mokSa sAdhI zakAya evA A manuSyabhavarUpa avasarane oLakhIne, svaparanuM yathArtha jJAna pragaTAvIne AtmAne oLakhe che, teno niHsaMdehapaNe mokSa thAya che. je AtmAnA zuddha svabhAvanI zraddhA kare che tathA te nirdoSa svabhAvamAM ekAgratArUpa uttama AcAranuM pAlana kare che te avazya mokSa pAme che, tethI zrImad A gAthAmAM AtmAnAM pAMca sthAnaka vicArIne chaThThA sthAnake pravartI mokSapadarUpa paMcama sthAnaka prApta karavAnI bhalAmaNa kare che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'nuM adhyayana karIne jIve pAMca padanI vicAraNA karI, mokSanA upAyamAM pravartana karI, mokSaprApti karavA yogya che. mokSaprApti Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-141 351 e ja "zrI Atmasiddhi zAstra'nI phalazruti che. 1 A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - "sthAnaka pAMca vicArIne, aMtara kare dRDhatva; saviveka savinayathI, samajI Atama tattva. yathAyogya pariNAmathI, chaThuM varte jeha; satvare nija sukha anubhave, vAMchita pAme eha. parama nivRttirUpa je, zAzvata siddha svarUpa; pAme sthAnaka pAMcamuM, nija anaMta guNa bhUpa. zuddha bhAva nija Atmano, ArAdhaka che jeha, te te padane anubhave, emAM nahi saMdeha." 1- zAstranA aMte tenI phalazruti batAvavAnI paraMparA prAcIna kALathI cAlI Ave che. adhyAtmazAstranI phalazruti te mokSaprApti ja che. nIcenAM keTalAMka avataraNothI te vadhu spaSTa thaze. juo : (1) AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra', gAthA 415 'jo samayapAhuDamiNaM paDihUNaM atthataccao gAuM / atthe ThAhI ceyA so hohI uttama sokkhaM / / ' artha - je AtmA (bhavya jIva) A samayaprAbhUtane bhaNIne, artha ane tattvathI jANIne, tenA arthamAM sthita thaze, te uttama saukhyasvarUpa thaze. (2) AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'ibdopadeza', zloka 51 'iSTopadezamiti samyagadhItya dhImAn, mAnApamAnasamatAM svamatAdvitanya / muktAgraho vinivasan sajane vane vA, muktizriyaM nirupamAmupayAti bhavyaH / / ' artha - A prakAre 'ibdopadeza'ne manana karIne, hita-ahitanI parIkSAmAM pravINa evA bhavya jIvo, potAnA AtmajJAna vaDe mAna-apamAnamAM samatA rAkhIne, sarva Agraha tajIne, nagara athavA vanamAM vidhipUrvaka rahe che ane teo nirupama, upamArahita, muktirUpI lakSmIne pAme che. (3) AcAryazrI guNabhadrajIviracita, 'AtmAnuzAsana', zloka 268no uttarArdha 'idamavikalamantaH saMtataM cintayantaH / sapadi vipadapetAmAzrayante zriyaM te / / ' artha - je bhavya jIva A graMthanuM niraMtara citavana, kare che te samasta vipattiothI mukta thaI zIdhra mokSalakSmIno Azraya kare che. 2- rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR.249 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA pa61-264) Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 142 deTa chatAM na da, vase detA, ne nanAM sara mAM , he vaMdana khAlI. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 142 bhUmikA gAthA 141mAM zrImade kahyuM ke AtmAnAM pAMca sthAnako vicArIne je chaThThA sthAnakamAM varte che, te pAMcamuM sthAnaka pAme che; arthAt mokSanA upAyamAM je jIva pravRtta thAya che te mokSane prApta kare che emAM koI saMdeha nathI. Ama, A pavitra zAstranA abhyAsathI zuM kartavya che te batAvI, have aMtima mAMgalika gAthA dvArA zrImad A alaukika zAstranI pUrNAhuti kare che. jema graMthakAro saMthAraMbhamAM iSTa devane namaskAra karIne graMthanI maMgaLa zarUAta kare che, tema graMtha pUrNa karatI vakhate paNa ghaNA graMthakAro iSTa devane namaskAra karIne pUrNAhuti kare che. graMthanI pUrNatA nirvighna thayAnA saMtoSathI, kRtajJatAno bhAva darzAvavA, satkAryano yaza potAnA ArAdhyadevane ApavA temaja kRtimAMthI potAnA kartutvanuM vilopana karavAnA saddabhAvathI jJAnI bhagavaMtonA jIvana-vaMdanarUpa aMtamaMgaLa karavAnI prathA graMthakAroe apanAvelI che. A prAcIna paraMparAne anusarIne zrImad paNa atyaMta bhaktibhAvabharyA hRdayathI aMtamaMgaLa kare che - "deha chatAM jenI dazA, varte dehAtIta; | gAthA te jJAnInA caraNamAM, ho vaMdana agaNita.... (142) na pUrvaprArabdhayogathI jene deha varte che, paNa te dehathI atIta eTale dehAdinI kalpanArahita, AtmAmaya jenI dazA varte che, te jJAnI puruSanA caraNakamaLamAM agaNita vAra vaMdana ho! (142). na zrI jinezvarapraNIta parama pavitra vItarAgadarzananA sArarUpa, mahAkalyANakArI bhAvArtha 1] A "zrI Atmasiddhi zAstra'nI aMtima mAMgalika gAthA uccAratAM zrImad kahe che ke dehano saMyoga hovA chatAM, dehAtmabhrama naSTa thaI javAthI jeo dehathI para thayA che, arthAt daihika zAtA-azAtAthI jeo harSa-zoka pAmatA nathI, te ja sAcA jJAnI puruSa che. jema nALiyeramAM pANI sukAtAM aMdarano koparAno goLo kAcalIthI chUTo paDI jAya che, tema dehAtmabuddhirUpa pANI sukAI jatAM dehAtIta dazA prApta thAya che. huM deha chuM', 'deha mAro che', 'huM dehanI kriyA karI zakuM chuM' vagere dehAtmabuddhirUpa bhama jemano naSTa thaI gayo che ane jemanI pariNati dehathI chUTI paDI svasvarUpamAM pratiSThita thaI gaI che, evA dehAtIta dazAyukta jJAnInA caraNakamaLamAM zrImad agaNita bhAvanamaskAra kare che. ' artha Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa6 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmAnAM SaTrasthAnakane samyak rIte sarvAgapaNe nirdhArI, dehAtmabuddhi chedI, nija zuddhAtmasvarUpamAM ekatva sAdhI, anaMta atIndriya AnaMdamAM jeo magna thayA che; jeo deha chatAM dehAtIta jIvanmuktadazAne prApta thayA che evA jJAnI puruSanuM atyaMta vinama bhAve, vinayapUrvaka abhivAdana AtmArthI jIvathI saheje thaI jAya che, kAraNa ke te paNa e ja dazAno abhilASI che. samasta padArthomAM sarvazreSTha ane sArabhUta evA anaMta sukhasvarUpa zuddha nijapadanI prAptinA abhilASI mumukSu jIvane A ja dazA AdarzarUpa hovAthI, agaNita evA parabhAvathI virAma pAmavArUpa AtmasaMyamamAM potAnA vIryanI phuraNA arthe, deha chatAM videhI evA mUrtimAna mokSarUpa jJAnIne te agaNita vaMdanA kare che. te AtmAno vikAsa thatAM thatAM jyAre jIvane aMtima ayogI guNasthAnakanI vizeSArtha * prApti thAya che tyAre mana-vacana-kAyAnA yogano ane karmanI tamAma vargaNAono - samasta pudgalono saMbaMdha sarva kALane mATe chUTI jAya che. te ayogI abaMdha avasthA pAmela bhagavAna, AyuSya pUrNa thatAM lokAMte siddhazilAnI upara sAdi anaMta kALa sudhI anaMta samAdhisukhamAM birAjamAna thAya che. siddhadazA kamarajanI malinatAthI rahita hoya che ane AtmapradezonA niSkapapaNAnA kAraNe AtmA aDola, acala, atyaMta sthira hoya che. karmarUpa kAlimA dUra thavAthI zuddha, niraMjana, caitanyamUrti siddhAtmA ananya, eka AtmAmaya ja, agurulaghu ane arUpI sahaja svAbhAvika nijAnaMdamaya videhI dazAvAna hoya che. karmabaMdhano saMpUrNa uccheda thavAthI deharahita siddha bhagavAna to videhI kahevAya ja che, paraMtu deha hovA chatAM paNa dehanA saMskArothI rahita evA arihaMta bhagavAna paNa videhI - dehAtIta kahevAya che. 1 pUrvabaddha karmanA kAraNe arihaMta bhagavAna yoga sahita che - dehadhArI che, chatAM teo svasvarUpamAM saMpUrNapaNe samavasthita hoya che. bAhyAkAre dehanuM pravartana thavA chatAM aMtaramAM to teo svarUpamAM sadA sthita ja hoya che. dehAdi pratyenA ahaM-mamabuddhirUpa parabhAvane tyajI, nija zuddhAtmasvarUpano anubhava karI, uttarottara cAritradazA aMgIkAra karI, mohano sarvathA kSaya karI, sadA sarvathA svarUpamAM pratiSThita thaI arihaMta bhagavAna anaMta ane atIndriya evA Atmika AnaMdamAM magna hoya che. prastuta gAthAmAM prArabdhayoganA kAraNe vartamAnamAM deha sahita 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'nI AcAryazrI akalaMkadevakRta TIkA, 'tattvArthavArtikam', adhyAya 3, sUtra 10-11 ___ 'vigatadehAH videhAH / ke punaste ? yeSAM deho nAsti, karmabandhasantAnocchedAt / ye vA satyapi dehe vigatazarIrasaMskArAste videhAH / ' Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-142 357 vartavA chatAM pUrNa jIvanmuktadazAno anubhava karanAra evA sarvajJa prabhune zrImade agaNita vaMdana karyA che. zrImade A gAthAmAM sarvoparI evA deharahita siddha bhagavaMtane vaMdana karavAne badale jeo deha sahita che ane chatAM jemanI dazA dehAtIta che evA arihaMta bhagavAnane vaMdana karyA che tenI pAchaLano hetu samajavA yogya che. ajJAnI jIvane svarUpaprApti arthe nirAkAra ane nirdehI siddha bhagavAnanuM ciMtana karavA karatAM sAkAra ane sadehI arihaMta bhagavAnanA svarUpanuM anusaMdhAna karavuM saraLa paDe che, kAraNa ke arihaMta bhagavAnamAM jIva samajI zake te rIte zuddha caitanyasvarUpa vyakta che. zrImad lakhe che - 'siddha bhagavAna kevaLa amUrtapade sthita hovAthI temanuM svarUpa sAmAnyatAthI ciMtavavuM durgamya che. ahaMta bhagavAnanuM svarUpa mULadaSTithI ciMtavavuM to tevuM ja durgakhya che, paNa sayogIpadanA avalaMbanapUrvaka ciMtavatA sAmAnya jIvone paNa vRtti sthira thavAne kaMIka sugama upAya che..... namaskAra maMtramAM paNa ahaMtapada prathama mUkavAno hetu eTalo ja che ke temanuM vizeSa upakArIpaNuM che.' siddha bhagavAna ane arihaMta bhagavAnanAM jJAna-darzana-cAritra-vIryamAM koI paNa prakArano bheda nathI, tethI siddha bhagavAnanI upAsanAnI jema ahaMta bhagavAnanI upAsanA karavAthI paNa jIva svarUpaprApti karI zake che. vaLI, jIvanmuktadazAnA anaMta AnaMdamAM vilasatA evA sarvajJa vItarAga arihaMta paramAtmA jagatanA jIvonA uddhAra mATe niSkAraNa karUNAzIlatAthI divya dezanA varasAve che. temanA dvArA apAyela bodhanA zravaNathI Apta, Agama ane padArthanA viSayamAM jIvane daDha zraddhA thAya che ane krame karIne te jIva sarva mohane haNI, cAra ghAtI karmano kSaya karI kevaLajJAnanI prApti kare che. Ama, jIvane jJAnadazA prApta karavA mATe siddha bhagavAna karatAM, dehanA saMyogamAM hovA chatAM jemaNe dehAsakti tyAgI che, eTale ke jemano dehabhAva sahaja rIte chUTI gayo che ane potAnA trikALI zuddha citUpa svarUpano anubhava jemane niraMtara varte che evA deha chatAM dehAtIta dazAvAna arihaMta bhagavAna vizeSa upakArI che. tethI deha hovA chatAM paNa Atmamaya sthitimAM ja rahe che tevA arihaMta bhagavAnane A gAthAmAM zrImade agaNita vaMdana karyA che. arihaMta bhagavAnane anaMta svAbhAvika guNo pragaTa hoya che. ahIM zrImade arihaMta bhagavAnanA nIrAgatA, nirvikAratA, saccidAnaMdasvarUpapaNuM, sahajAnaMdIpaNuM, anaMta jJAnIpaNuM, anaMta dardIpaNuM, gailokyaprakAzakatA Adi anaMta guNomAMthI bIjA 1- zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.pa71 (AMka-753, 1) Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana koI guNane prAdhAnya na ApatAM mAtra dehAtItapaNAne ja prAdhAnya ApyuM che. tenuM rahasya samajAvatAM DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI kahe che - ApaNo deha ane dehabhAva eTalA vyakta che ke jene ApaNe kSaNe-kSaNe anubhavI rahyA chIe. dehabhAva eka kSaNa mATe lopAto nathI. suSuptimAM ke jAgRtimAM dehamAM thanAra pariNamanane anubhavI ja rahyA chIe. dehanA eka paNa romarAyamAM kaMI paNa thAya te tarata vedIe chIe. tenAthI utpanna sukha-duHkhane vedIe chIe. paNa vedavAvALo koNa che tenI ApaNane khabara nathI. jo thoDA ja UMDA jaIne vicArIe to samajI zakIe chIe ke dehamAM thatAM prakampanone vedanAra anya koI che. ane te dehathI judo hoya tevuM jaNAya che. paNa ApaNe UMDA jatA nathI. uparanA stara sudhI ja rahIe chIe. tethI dehabhAvathI bahAra AvatA nathI. ema dehanI satata anubhUti che. A anubhUti e ja dehAdhyAsa. jyAM sudhI dehAdhyAsa dUra thAya nahIM tyAM sudhI AtmA unnatinA mArge prayANa karI zake nahIM. to eka to ApaNane dehabhAvamAMthI choDAvI AtmonnatinA mArge caDAvavA mATe arihaMtanA A guNane lakSya karIne kahyuM che ane bIjuM ApaNe dehane vadhu oLakhIe chIe tethI dehAtIta avasthAne oLakhavI paNa eTalI ja jarUrI che e batAvavA mATe." jema jema arihaMta bhagavAnanI alaukika dehAtIta dazAnI oLakhANa thatI jAya che, tema tema mumukSune temanA pratye viziSTa ahobhAva Avato jAya che. tene temanI dehAtIta dazAnuM vAraMvAra smaraNa rahe che ane temanA pratye daDha Azrayabhakti udita thAya che. te potAnI dehAsakti ane jinezvara bhagavAnanI dehAtIta dazAnI tulanA kare che ane dehAtIta dazA prApta karavAno lakSa bAMdhe che. prasaMge prasaMge, kAryo karyo, kSaNe kSaNe jinezvara bhagavAnanI dehAtIta dazAmAM ja tenI vRttinuM anusaMdhAna rahetuM hovAthI tenI dehAtmabuddhi moLI paDatI jAya che. sva-para vacce bhedajJAna thAya che ane aMtarmukhatA sadhAya che. te potAnA svarUpamAM ekAgra thAya che ane tene anubhavadazA pragaTe che. A prakAre arihaMta bhagavAnanI deha chatAM dehAtIta dazAnA lakSe mumukSu jIva paNa te dehAtIta dazAno AsvAda le che. jema dIpakathI bhinna evI battI, dIpakanI upAsanA karIne tenA jevI - dIpakasvarUpa thaI jAya che; tema jIva potAnA AtmAthI bhinna evA arihaMta bhagavAnanI upAsanA kare to tevI paramAtmadazA pragaTa thAya che. Ama, 1- DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI, 'huM AtmA chuM', bhAga-3, pR.124-125 2- juo : AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'samAdhitaMtra', zloka 97 'bhinnAtmAnamupAsyAtmA paro bhavati tAdRzaH / vartiIpaM yathopAsya bhinnA bhavati tAdRzI / / ' Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-142 359 arihaMta bhagavAnanI deha chatAM dehAtIta dazA Atmasiddhi mATe mumukSu jIvane parama avalaMbanabhUta che. AtmasiddhinA kAraNarUpa evA arihaMta bhagavAnanuM aMtaraMga pariNamana alaukika che, vaMdanIya che. dehathI bhinna potAnA zuddha svarUpano niraMtara anubhava karatA hovAthI teo mukta ja che, tethI parama bhaktithI bahumAna karavA yogya che. mATe zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'nuM aMtamaMgaLa karatAM temanA caraNomAM agaNita namaskAra karyA che. saMpUrNa dehAtIta dazA to teramA sayogI kevaLI guNasthAnake hoya che, paraMtu cothA guNasthAnakathI ja te dehAtIta dazAno prAraMbha thaI jAya che. samyagdarzana thatAM ja dehAdimAM rahelI tAdAtmyabuddhi nivRtta thAya che. jIva jyArathI dehAdhyAsanA saMskArono vilaya karavA mAMDe che tyArathI dehAtIta dazAnI zarUAta thaI jAya che. dehAtIta dazAnI prApti arthe ugra puruSArtha karavo ghaTe che, kAraNa ke jIvanA dehAtmabuddhinA saMskAro khUba pragADha hoya che. teNe anAdi kALathI kyAre paNa AtmAmAM potApaNuM sthApita karyuM nathI. te to saMyoga saMbaMdhe maLela dehane ja potAnuM astitva mAne che. jJAnAnaMdasvabhAvI bhagavAna AtmA deharUpI devaLamAM rahe che. saMyoga saMbaMdhe te je dehamAM rahe che, te deha sAtheno teno saMbaMdha alpajIvI hoya che. koIno deha kAyama mATe raheto nathI. teno viyoga thaIne ja rahe che. saMyoga saMbaMdhe prApta thayela deha pratye jIvane je prArabdha hoya che, te vyatIta thatAM te dehano prasaMga nivRtta thAya che. AvI vastusthiti hovA chatAM ajJAnI jIva dehane potAno jANe che. mohamUDha jIva deha mAro che' evuM mamatva kare che. te darzanamohanA udayane AdhIna thaI dehamAM mamatva kare che. tene potAne prApta thayela dehamAM sarva karatAM adhika sneha rahe che. 'huM deha chuM, deha mAro che' e AdhArazilA upara ja teno samagra vyavahAra cAlato hoya che. te dehamAM rahIne aneka kalpanAothI du:khI thato rahe che. dehAsaktinA kAraNe tene duHkha, saMtApa, udvega, bhayAdi Upaje che. ajJAnI jIva potAne deharUpa mAne che, paraMtu AtmA kaMI deharUpa thaI jato nathI. bhagavAna AtmA dehadevAlayamAM birAjamAna chatAM deharUpa thayo nathI. Azcarya ane AnaMdanI vAta che ke dehanA saMyogamAM anAdithI rahyo hovA chatAM, dehanI sAthe anaMta kALa gALyo hovA chatAM te deharUpa anAtmarUpa nathI thayo, caitanyarUpa - AtmArUpa ja rahyo che. jema darpaNanI sAme koI vastu Ave che tyAre darpaNa acUkapaNe tenuM pratibiMba pADe che. darpaNamAM te vastunuM pratibiMba paDatuM hovA chatAM darpaNa te vasturUpa banI jatuM nathI, darpaNa to darpaNa ja rahe che. e ja rIte jJAnamAM dehanuM to mAtra pratibiMba ja paDe che. AtmA kAMI deharUpa banI jato nathI. AtmA sadaiva jJAnarUpa ja rahyo che, Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kyAre paNa deharUpa banyo nathI. mAtra bhAMtivaza teNe potAnA jJAnamAM paDela dehanA pratibiMbamAM huMpaNuM karI lIdhuM che ane e ja enI bhUla che. dehano saMyoga hovA chatAM AtmasvarUpa to dehAtIta ja che. mRtyu pachI nahIM, siddhazilA upara ja nahIM, dehanI vidyamAnatAmAM paNa AtmasvarUpa to dehAtIta ja che. e dehAtIta svarUpanI anubhUti mATe deha hoya tyAre ja te dehathI chUTA paDI javAnuM che. dehathI chUTavAno rasto, "huM deha nathI' e vAtanuM niraMtara smaraNa che. UThatA-besatAM e ja smaraNa rahevuM joIe ke huM deha nathI.' A vAta niSedhAtmaka che. paraMtu koI paNa pratItine toDavI hoya to eno niSedha karavo jarUrI che. jema kaMI khoTuM lakhAI gayuM hoya to pahelAM ene bhUMsavuM paDe, pachI te jagyA upara navuM lakhI zakAya; tema svayaMnI yathArtha pratIti lAvavA mATe prathama viparIta pratItine nirmULa karavI paDe che. paraMtu deha nathI, deha sAthe mAre kiMcitmAtra saMbaMdha nathI' eTaluM smaraNa pUratuM nathI. vidheyAtmaka smaraNa ke huM AtmA chuM' e paNa hovuM atyaMta jarUrI che. huM AtmA chuM' e smaraNa paNa Avazyaka che, mATe te cUkavA yogya nathI. sAdhanA mATe A bane smaraNa Avazyaka che. niSedharUpe smaraNa karavuM ke huM deha nathI ane vidheyAtmaka smaraNa karavuM ke 'AtmA chuM. nAstithI zarUAta karI, tenuM astimAM rUpAMtaraNa karavuM joIe. nAstinA bodha vinA aMtarayAtrA zarU thatI nathI ane astinuM baLa AvyA vinA kadApi prApti thatI nathI. tethI nAstithI prAraMbha karavo ke "A je jaNAya che, dekhAya che te huM nathI ane pachI vidheyAtmaka pratIti daDha karavI ke huM to mAtra zuddha caitanyasvarUpI zAzvata padArtha chuM.' A banne bodha pragADha thatAM cetanA jAgI UThe che. Ama, prathama je mithyA jJAna hoya teno niSedha karI, pachI samyak jJAnanI siddhi karavI. pahelAM je dazya che tenI bAdabAkI karavI, to adazyanI anubhUti tvarAthI thaze. jIve atyAra sudhI dehane to jAmyo che, paraMtu dehadevaLamAM birAjamAna jJAnasvabhAvI nijAtmAne nathI jANyo. have nijabhagavAna AtmAne jANavA puruSArthI thaI tene ja oLakhavAno prayatna karavo joIe. hajI sudhI jIvanI dRSTi deha upara ja kendrita rahI che, AtmA sudhI pahoMcI ja nathI. tenI dRSTi dehane bhedIne, tenI aMdara birAjamAna bhagavAna AtmA sudhI pahoMcI nathI. have deha uparathI dRSTi haTAvavI joIe. deha uparathI dRSTi haTAvIne AtmA tarapha laI javI joIe. daSTine dehanI aMdara birAjamAna, dehathI bhinna nijabhagavAna AtmA upara laI javAnI che. AnA mATe daSTinuM bhedaka sAmarthya pragaTAvavuM paDaze. jIvanI dRSTimAM evuM bhedaka sAmarthya che ke te dhAre to dehanI tarapha dekhavA chatAM deha na dekhAya, paraMtu enI aMdara birAjamAna Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-142 361 AtmA ja dekhAya. dRSTinuM bhedaka sAmarthya pragaTa karavAthI dehadevAlayamAM birAjamAna bhagavAna AtmA dekhAya che. jema maMdiramAM birAjamAna bhagavAnanAM darzana karavA hoya to maMdiramAM javuM paDe che. maMdirane jovuM to paDe che, paNa jo tyAM jaIne maMdira ja joyA karavAmAM Ave to bhagavAnanAM darzana na thAya. jo bhagavAnanAM darzana karavA hoya to maMdirane joIne, maMdirane jovAnuM baMdha karIne, bhagavAnane joIe to ja bhagavAnanAM darzana thAya; tema dehadevaLamAM birAjamAna bhagavAna AtmAnAM darzana karavA mATe dehane paNa jovo to paDe che, paraMtu dehane joIne, dehane jovAnuM baMdha karIne, bhagavAna AtmAne jovAno prayatna karavAmAM Ave to ja bhagavAna AtmAnAM darzana thAya che. dehane jovAmAM paNa dehane jovAno uddeza nathI hoto, paNa bhagavAna AtmAne jovAno ja uddeza hoya che; tethI dehane jovA uparAMta dehane jovAnuM baMdha karIne, temAM vidyamAna bhagavAna AtmAne jovAno apUrva rucipUrvaka ujha puruSArtha karavAmAM Ave che tyAre bhagavAna AtmAnAM darzana avazya thAya che. A bilakula asaMbhava nathI. tIva rucivALA uga puruSArthIne mATe badhuM ja saMbhavita che. prabaLa prayatna karavAthI te zakya banI jAya che. yathArtha abhyAsa karatAM daSTi deha uparathI UThI nijasvarUpamAM sthita thaI jAya che. je jIva tIvra laganIpUrvaka AtmAno abhyAsa kare che tene AtmAno anubhava thAya che ane te karmakRta vyaktitvane vIMdhIne potAnA vAstavika tattvane jJAyakarUpe oLakhI le che. jIvane potAnA satya svarUpano pratyakSa paricaya maLatAM, arthAt potAnA alaukika avinAzI AtmasvarUpanI anubhUti thatAM muktinI laherano sparza anubhavAya che. nijapadanI upalabdhi thatAM svayaM aMgenuM apUrva bhAna pragaTe che. jIvane anubhavapUrvakanI pratIti thAya che ke pote zuddha cetanArUpa, rAga-dveSarahita caitanyasvabhAvI che. te bahArathI pahelAMnI jema ja dekhAto hovA chatAM, have te e ja nathI raheto ke je pUrve hato. eka vAra paNa jIvane AtmAno anubhava thaI jAya to te e ja vyakti nathI rahetI. teno bIjI vAra janma thAya che. eka navuM AMtarika jIvana zarU thAya che. pahelAM ajJAnAvasthAmAM dehathI tAdAbhya karyuM hatuM, paraMtu parigha uparathI haTI kendramAM sthiti thatAM jJAnIne e gahana tathyano svAnubhavasiddha bodha thAya che ke pote pUrve jemAM potApaNuM sthApyuM hatuM emAMnuM kaMI ja nijAtmAmAM nathI. te badhAthI pote sarvathA bhinna che. pote deha nathI. dehanI palaTAtI avasthAothI pote bhinna che evI pratIti thaI hovAthI teo karmakRta vyaktitvathI upara UThe che. dehanAM parivartano vacce teo potAne eka akhaMDa sattArUpe jANe che. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dehAdi saMyogomAM jJAnIne kaze paNa potApaNuM thatuM nathI. temane AtmAmAM ja potApaNuM dRDha thayuM hoya che, nijasvarUpamAM ja ahaMnuM sthApana thayuM hoya che. dehamAMthI ahaMpaNuM khasI jaI nijabhagavAna AtmAmAM sthapAyuM hoya che. deha uparano temano mAlikIbhAva chUTI gayo hoya che. temane potAnA svarUpa sAthe ja tanmayatA hoya che, deha sAthe bilakula tanmayatA hotI nathI, mAtra bhinnatA ja hoya che. temane deha eka AvaraNarUpa lAge che. teo tenAthI alaga thaI gayA hoya che. teo dehathI potAne sarva prakAre svataMtra jANe che. teo dehamAM hovA chatAM dehamAM nathI rahetA. dehamAM vasavA chatAM temane e bodha jAgRta rahe che ke 'huM deha nathI, paNa tenAthI bhinna evo trikALI zuddha caitanyAtmA chuM, jJAnajyoti chuM. huM mAtra jJAna chuM ane jJAna sivAya kaMI ja nathI. A deha sAthe mAre koI saMbaMdha nathI. na huM deha chuM, na deha mAro che, na huM tenI kriyAno kartA chuM ke na tenI avasthAno bhoktA chuM. deha e mAtra saMyoga che. deha e mAtra mAruM zeya che.' jJAnI potAne jJAtApaNe ane dehane zeyapaNe jANe che. temane zuddha jJAyakabhAva pragaTyo hoya che. paramArtha samakitanI prApti thaI hovAthI temanA jJAyakajIvananuM maMDANa thayuM hoya che. temanI cetanA dehane niraMtara sAkSIbhAve nihALe che. 362 jJAnI jAgRtAvasthAmAM to dehAtItapaNe varte ja che, paraMtu nidrAvasthAmAM paNa dehAtItapaNe varte che. temane suSuptimAM paNa AtmapratIti rahe che. teo suSuptimAM paNa jAgatA rahe che. jJAnI kadI sUtA nathI. evuM nathI ke temano deha kadI sUto nathI; temano deha to sUe che, paraMtu mAtra deha ja. dehane vizrAmanI jarUra paDe che, cetanAne vizrAmanI koI jarUra paDatI nathI. dehane iMdhana joIe ane vizrAma paNa joIe. jJAnajyotine na iMdhananI jarUra che ane na vizrAmanI. te zuddha caitanyamaya, nitya zAzvata che. jANatA rahevuM e ja tenuM kAma ane rAga-dveSa vinA jANatA rahevuM e ja teno vizrAma. jJAnIno deha vizrAma kare che, paraMtu jJAnI kadI nidrAdhIna nathI thatA. teo haMmeza bodhapUrNa ja rahe che. deha chatAM dehAtIta dazAvAna evA jJAnIpuruSane nidrAmAM paNa AtmapratIti jAgRta rahe che. jAgRti, svapna ane suSupti A traNe avasthAmAM temane zuddha cetanAno bodha jAgRta rahe che. teo A traNe avasthAthI para hoya che. teo A traNe avasthAmAMthI pasAra thAya che, paraMtu te traNe avasthAmAM bhinnatAno bodha temane sadaiva jAgRta rahe che. temanuM bhedajJAna satata cAlu rahe che. bhedajJAna temano akhaMDa jApa hoya che. zrImad kahe che 'deha ane AtmAno bheda pADavo te 'bhedajJAna'; jJAnIno te jApa che. te jApathI deha ane AtmA judA pADI zake che. te bhedavijJAna thavA mATe mahAtmAoe sakaLa - Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-142 363 zAstro racyAM che. jema tejAbathI sonuM tathA kathIra judAM paDe che, tema jJAnInA bhedavijJAnanA jAparUpa tejAbathI svAbhAvika Atmadravya agurulaghu svabhAvavALuM hoIne prayogI dravyathI juduM paDI svadharmamAM Ave che.' jJAnI puruSanI pariNati sahaja hoya che. temaNe prasaMge prasaMge bhedajJAnane yAda nathI karavuM paDatuM. temane evuM pariNamana sahaja ja thaI gayuM hoya che. temanI dhArA sahajapaNe dehathI bhinna varte che. jema vIjaLI paDatAM parvatanI vizALa zilAnA thayelA be TukaDA reNa karavAthI eka na thaI zake, tema deha ane AtmA jJAnInA zraddhAnamAM eka vAra bhinna paDyA te paDyA, te judA ja rahe che. temanuM valaNa svabhAvasammukha ja rahe che. temanuM pariNamana ekadhAruM AtmAmAM ja vatya kare che. te mATe temane prayAsa karavo paDato nathI. jJAnIne dehanuM mamatva chUTI gayuM hovAthI dehamAM roga Adi thAya to paNa temane du:kha thatuM nathI. ajJAnIne dehanI mamatAnA kAraNe rogAdi thatAM khUba du:kha thAya che. dehanA mohanA kAraNe te AkuLa-vyAkuLa thaI jAya che. dehanI azAtAnA prasaMge te bhayabhIta thaI jAya che, tene khUba ciMtA thAya che; paraMtu jJAnI dehanI vedanAne dehano dharma jANIne ane pUrve bAMdhelAM karmonuM phaLa gaNIne, Arna-raudradhyAnamAM saryA vinA te vedanAne samyaka prakAre vede che. jJAnabaLanA pratApathI teo pIDAne samatAbhAve vece che. pUrvabaddha karmanA udayathI bhayaMkara vedanA Ave, dehamAM tIvra vyAdhi thAya, paraMtu temano upayoga calita thato nathI. teo AtmasvarUpathI calita thatA nathI. bhayaMkara vedanAnA samaye paNa teo AtmadhyAnamAM sthira rahe che. dehanuM game te thAya, teo satata AtmasvarUpanuM anusaMdhAna rAkhe che. AtmasvarUpamAM dRSTi rAkhanAra jJAnI puruSane niraMtara aMta:prasannatA rahe che. jJAnIne dehamAM roga thAya to potAne kaMI hAni thaI hoya evuM temane lAgatuM nathI. game tevI vyAdhi Ave athavA akasmAta naDe, temane ema ja lAge che ke "mane kazuM nathI thayuM, A rAkhamAM ja thoDI vadha-ghaTa thaI che.' jema vastra potAthI juduM che ema samajAtAM vastrane DAgha paDavAthI potAne DAgha paDyo che ema mAnavAmAM AvatuM nathI, tema dehathI pote bhinna che ema pratIta thayuM hovAthI dehane kAMI thAya tethI potAne Ama thayuM che evI vyathA jJAnIne thatI nathI. zrImad lakhe che - deha pratye jevo vastrano saMbaMdha che, tevo AtmA pratye jeNe dehano saMbaMdha yathAtathya dITho che, yAna pratye taravArano jevo saMbaMdha che tevo deha pratye jeNe AtmAno saMbaMdha dITho che, abaddha spaSTa AtmA jeNe anubhavyo che, te mahapuruSone 1- "zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.773 (vyAkhyAnasAra-2, 11-18) Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jIvana ane maraNa banne samAna che.' jJAnIne je kSaNe anaMta sukhamaya evuM nijasvarUpe pragaTa thAya che, te ja kSaNe teo dehathI chUTA paDI jAya che. dehavilayanA prasaMge to mAtra vyavahArathI deha ane AtmA chUTA paDe che. teo to te pahelAM dehathI chUTA paDI gayA hoya che. jJAnIne anubhavapUrvakanI pratIti thaI hoya che ke huM kaMI deha nathI, huM to zuddha zAzvata cetanA chuM, dehanuM mRtyu e mAruM mRtyu nathI'; tethI temane dehanA viyogano zoka thato nathI. 'deha janme che, deha vRddha thAya che ane deha marI jAya che; cetanA na kadI janma le che, na kadI vRddha thAya che ane na kadI mare che' - Ama jANatA hovAthI temane mRtyuno bhaya lAgato nathI. teo AtmabhAvamAM rata rahe che. dehatyAganA avasare jJAnI bhayabhIta thayA vinA zUravIratApUrvaka nija sahajAtmasvarUpanI upAsanAmAM nimagna rahe che. teo svadravyamAM lIna thAya che ane svasvarUpanI lInatAmAM temano deha chUTI jAya che. deha to sarvano chUTe che, paraMtu A ghaTanA ajJAnI ane jJAnImAM taddana alaga alaga rIte ghaTita thAya che. dehatyAga vakhate ajJAnI ane jJAnIno puruSArtha judI judI dizAmAM, ekabIjAthI viparIta dizAmAM thAya che. mRtyu samaye ajJAnI upayogane sarva bAjuthI sameTIne AtmAmAM joDato nathI, jIvananI chellI ghaDIomAM bahAra jatA upayogane kheMcIne svarUpamAM lagAvato nathI. te bahAramAM phAMphAM mAre che. aMtasamaye 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.620 (patrAMka-833) sarakhAvo : (1) AcAryazrI yogIndudevakRta, 'paramAtmaprakAza', adhikAra 2, gAthA 181 "fmaUIS vatyu ni nema Inaya manaDu nALi | dehu vi bhiNNau~ NANi taha~ appaha~ maNNai jANi / / ' (2) zrI kArtikeyasvAmIkRta, kArtikeyAnuprekSA', gAthA 316 'dehamiliyaM pi jIvaM NiyaNANaguNeNa muNadi jo bhiNNaM / jIvamiliyaM pi dehaM kaMcuvasarisaM viyANei / / ' (3) AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta, 'samAdhitaMtra', zloka 63-66 'ghane vastre yathA''tmAnaM na ghanaM manyate tathA / ghane khadehe'pyAtmAnaM na ghanaM manyate budhaH / / jIrNe vastre yathA''tmAnaM na jIrNaM manyate tathA / jIrNe svadehe'pyAtmAnaM na jIrNaM manyate budhaH / / naSTe vastre yathA''tmAnaM na naSTaM manyate tathA / naSTe svadehe'pyAtmAnaM na naSTaM manyate budhaH / / rakte vastre yathA''tmAnaM na raktaM manyate tathA / rakte svadehe'pyAtmAnaM na raktaM manyate budhaH / / ' Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-142 365 vedanA vadhatAM - vyAkuLatA Adi vadhatAM te bIjAnI madada icche che. te mRtyuthI bacavA davA, dAktara, dIkarAdino Azraya le che. jo ke te game teno Azraya le topaNa mRtyu je samaye, je sthaLe, je rIte AvavAnuM che te nizcita ja hoya che. te rokavA koI samartha nathI. koI devI, devatA, indra, candra, narendra, nAgendra ke jinendra paNa temAM pheraphAra karI zake ema nathI. mRtyuthI koI tenI rakSA karI zakatuM nathI. te mRtyu samaye dehane ja vaLagI rahevAnI koziza kare che. tenI vRtti dehamAM ja coMTelI rahe che. AthI viparIta, jJAnI puruSane dehano viyoga thavAno prasaMga Ave che tyAre teo bIjA koIno Azraya karatA nathI. bhayano prasaMge upasthita thatAM jema kAcabo turaMta potAnA aMgo saMkorI le che, tema jJAnI potAnA upayogane saMkorIne deha sahita sarva saMgane parihare che. dehane pakaDI rAkhavAnI tANa ke tenA viyoganI vyAkuLatA temanA cittamAM udbhavatI nathI. mRtyu samaye zAMtipUrvaka teo dehamAMthI vidAya le che. teo zAMti ane AnaMdapUrvaka temanI vartamAna dehaparyAyano aMta nihALe che. teo mRtyu samaye samAdhi sahita dehane choDe che, arthAt samAdhimaraNa kare che. svamAM ja potApaNuM sthApyuM hovAthI jJAnIpuruSa niraMtara zAMti ane AnaMdamAM rahe che. teo zAzvata AtmAnA nirvikArI, atIndriya AnaMdamAM lIna rahe che. nija siddhapadanA anubhavarasathI temanI pariNati chalochala hovAthI temane jagatanA padArtho mohaka lAgatA ja nathI. potAno jJAnAnaMdasvarUpa AtmA anubhavamAM Avyo hovAthI bAhya padArtho ane prasaMgomAM temane kiMcit paNa sukha-zAMti-salAmatI bhAsatAM nathI. temane bahAranA bIjA koI padArthanA parigrahanuM ke saMkalpa-vikalpanuM prayojana hotuM nathI. jyArathI samyagdarzana thayuM tyArathI ja anaMta nidhAnavALo AtmA temaNe pakaDI lIdho che, sarvasiddhisaMpanna evo caitanyadeva temane potAmAM ja jaNAyo che. jenA anubhavathI, jenA ciMtanathI, jenI sevAthI kevaLajJAna ane siddhapada maLe che evo Atmadeva temane prApta thayo che, caitanyaciMtAmaNi prApta thayo che, to pachI teo bIjAne zA mATe ciMtave? teo potAnA dhyeyarUpa zuddhAtmAne ja citave che, seve che, anyane nahIM. jJAnIne pUrNAnaMda prabhu prApta thayo hoya che, tethI temane bahAranA koI paNa padArthanI vAMchA rahetI nathI. sahaja samAdhinA svAmI, AtmAmAM ja nimagna evA jJAnIne AtmAmAM ja paritoSapaNuM lAge che, tethI temane jagatanA padArtho prApta karavAnI ke bhogavavAnI jarA paNa icchA thatI nathI. teo rucipUrvaka ke AyojanapUrvaka paravastuono paricaya karavAmAM utsuka banatA nathI. paraparicayamAM temanI vRtti udAsIna rahe che. AvI udAsIna dazAnuM jvalaMta udAharaNa zAstrakAra zrImad pote ja hatA. temanI videhI dazAnuM darzana temanA zabdomAM karIe - Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 'amane koI padArthamAM ruci mAtra rahI nathI; kaMI prApta karavAnI icchA thatI nathI; vyavahAra kema cAle che enuM bhAna nathI; jagata zuM sthitimAM che tenI smRti rahetI nathI; koI zatru-mitramAM bhedabhAva rahyo nathI; koNa zatru che ane koNa mitrA che, enI khabara rakhAtI nathI; ame dehadhArI chIe ke kema te sAMbharIe tyAre mAMDa jANIe chIe; amAre zuM karavAnuM che te koIthI kaLAya tevuM nathI; ame badhAya padArthathI udAsa thaI javAthI game tema vartIe chIe." A patra uparathI samajAya che ke zrImad potAnA caitanyabhAvamAM evA to nimagna hatA ke temane jagatanA padArthomAM lezamAtra ruci rahI na hatI, temane teno saMyoga thAya ke viyoga, banne samAna hatA. temane deha ane duniyA pratye ISTa-aniSTa buddhithI rahita parama audAsInya vRtti vartatI hatI. 'huM dehadhArI chuM' evo dehabhAva na sparzI zake evI dehAtIta videhI dazAmAM teo mahAlatA hatA. teo potAnA dehanA astitvanuM bhAna paNa bhUlI gayA hatA. teo svarUpamAM evA pratiSThita hatA ke temane potAnA karmakRta vyaktitvanI sabhAnatA rahI na hatI. vAraMvAra yAda karatAM ghaNI ghaNI mahenate teo dehane jANI zakatA hatA. dehano ahaM to jagatanA jIvone bhUlyo bhulAto nathI. jagatanA jIvo kyAre paNa potAnA dehano ahaM bhUlatA nathI, jyAre zrImad to deha pratyenA ahaMne eTalo badho bhUlI gayA hatA ke yAda karavA chatAM paNa temane deha yAda Avato na hato, temane kyAre paNa huM deha chuM' evo bhAva udbhavato na hato. deha ane AtmAnI ekakSetrAvagAhe sthiti hovA chatAM, zrImadne dehathI bhinna asaMga AtmAnA AtyaMtika paribhAvanathI te videhI dazA sahaja svabhAvabhUta banI gaI hatI. temane A alaukika dehAtIta dazA sahaja AtmAnubhavapaNe siddha thaI cUkI hatI. zrImad potAnA azarIrIbhAvano ullekha karatAM lakhe che ke - 'caramazarIrIpaNuM jANIe ke A kALamAM nathI, tathApi azarIrIbhAvapaNe Atmasthiti che to te bhAvanaye caramazarIrIpaNuM nahIM, paNa siddhapaNuM che; ane te azarIrIbhAva A kALane viSe nathI ema atre kahIe, to A kALamAM ame pote nathI, ema kahevA tulya che. Ama, jJAnIpuruSo zuddha AtmasvarUpane anubhavatA hovAthI deha ane jagata pratye niHspRhI hoya che. teo bAhya saMyogo, parivartanothI aprabhAvita rahe che, saMkalpavikalpanI pakaDamAMthI mukta rahe che. AtmadaSTi thavAthI rAga-dveSanA vamaLamAM aTavAyA vinA teo samabhAvamAM rahe che. prArabdhavazAt jJAnIne gRhasthAdi vyavahAra karavo paDe 1- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.290 (patrAMka-255) 2- ejana, pR.354 (patrAMka-411) Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-142 367 to tyAM paNa teo satata AtmalakSapUrvaka ja varte che. temane satata AtmapadArthanuM lakSa hovAthI upAdhimAM paNa samAdhi pravarte che. temanI dRSTimAM astitva satata najarAtuM hovAnA kAraNe vyApArAdi sAMsArika pravRttimAM hovA chatAM teo e saghaLAmAM anupasthita hoya che. temanuM citta niraMtara svarUpamAM ja lAgeluM hoya che, tethI udayakarma bhogavatI vakhate paNa teo anupasthita hoya che. svarUpanA niraMtara bodhanA kAraNe teo tenAthI aspaSTa rahe che. jJAnI nija sukhadhAmane niraMtara anubhave che ane tethI jaLakamaLavat rahevuM temane mATe sahaja thaI jAya che. teo gRhasthAvasthAmAM alipta rahe che. bhogapaMkanI madhye rahIne paNa teo jaLamAM rahelA kamaLanI jema alipta rahe che, bhogapaMkathI kharaDAtA nathI. kamaLa jaLamAM rahe che ane tema chatAM jaLathI dUra hoya che, tema jJAnI upAdhimAM hovA chatAM tenAthI khUba khUba dUra hoya che. teo mohamayI mAyA madhye paNa sadA nirmohI rahe che. jJAnIpuruSanI vilakSaNatA che ke mana-vacana-kAyAthI game te pravRtti thaI rahI hoya, temano aMtarmukha upayoga skUlanA pAmato nathI. temanI AtmajAgRti evI tIkSNa hoya che ke karmabaMdha thavAno avakAza upasthita thato nathI. prArabdhajanita udayagata pravRtti thatI hovA chatAM temAM ahaMtA-mamatAnA abhAve kevaLa nIrasapaNuM hovAthI temanI pravRtti paNa pUrvakarmanI nirjarAnuM kAraNa thAya che. AcAryazrI kuMdakuMdadeve samayasAra'mAM kahyuM che ke samyagdaSTi jIva indriyo vaDe cetana tathA acetana dravyono je upabhoga kare che te sarva nirjarAnuM nimitta che.1 samyagdaSTinA bhogane nirjarAnuM kAraNa kahyuM tyAM 'bhoga sArA che' ema kahevAno Azaya nathI, paNa jJAnInI dRSTinuM mAhAbhya batAvyuM che. bhoga vakhate paNa zraddhAmAM baMdhana nathI. temane sadA potAnA mukta svarUpano ja Azraya che, tethI jJAnIne sadAmukta kahyA che. kadApi udayamAM upayoga kheMcAya to jJAnI upayogamAM cAritramohanA udayathI UThatA bhAvanI pAchaLa AtmAnA UMDANamAM rahela rAgabhAvanuM joDANa jANI le che, pakaDI pADe che ane prabaLa AtmavIrya pragaTAvI tene dUra karI nAkhe che. asthiratAvaza upayoga udayamAM kheMcAI jAya to teo bahu duHkha ane lajjA pAme che ane bhedajJAnanA baLa vaDe upayogane emAMthI pRthaka karI le che. temano eka ja lakSa hoya che ke nijAtmAne parabhAvathI mukta karI zuddha karavo. temane eka ja laganI hoya che ke jyAre huM A 1- juo : AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, 'samayasAra', gAthA 193 'uvabhogamiMdiyahiM davANamacedaNANami da ra NaM / jaM kuNadi sammadiThI taM savvaM Nijjara NimittaM / / ' Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana parabhAvathI chUTIne svabhAvamAM lIna thaI jAuM.' teo samasta parabhAvaprapaMcane tyajI, AtmabhAvane ja bhajavA mAMge che. temano jhukAva AtmasthiratA tarapha ja hoya che, temAM ja temane rasa hoya che. AtmasthiratAnA lakSane vaLagI rahIne ja temanI sarva AcaraNA thatI hoya che. Ama, apUrva samyakatvadazA prApta thayA pachI vizeSa AgaLa vadhavA mATe jJAnInuM citta saMyama tarapha DhaLatuM jAya che. pracura svasaMvedana arthe teo sarva prakAranA bAhyAbhyatara pratibaMdhone dUra karIne asaMga thavAnI bhAvanA bhAve che ane te arthe sadA puruSArtha karyA ja kare che. potAnA trikALI astitvanI khumArI ane jAgRtithI temanI dazA dina-pratidina vikAsa pAmatI jAya che. teo samyagdarzananA AdhAre potAne ujvaLa ne ujvaLa karatA jaI, pUrNa cAritradazA pragaTAvIne muktipurImAM jAya che. dehAtmabuddhinI nivRttirUpa samyagdarzananA baLa vaDe teo kevaLajJAna meLavI, bhavATavImAMthI bahAra nIkaLIne siddhAlayamAM sthita thAya che. deha chatAM dehAtIta dazAe vartanArA jJAnI puruSa ke jeo Atmasukhane AsvAdI rahyA che, temanAM darzana, bodha ane samAgamathI jIvane saMsAranuM duHkhamaya svarUpa yathArthapaNe samajAya che, para pratyenI ruci tathA icchA nivarte che temaja anaMta ane atIndriya evA Atmika sukhamAM tenI rUci, pratIti jAge che. deha chatAM dehAtIta dazAmAM vicaratA jJAnI mahAtmAnA satsaMgathI tene zuddha AtmasvarUpanuM lakSa thAya che, bahumAna jAge che tathA ruci pragaTe che; jenA phaLasvarUpe tenAmAM AtmaprApti mATe jarUrI vIrya pragaTe che. jJAnI puruSano upayoga caitanyasvarUpa pratye vaLelo raheto hovAthI temano AtmA sthira ane samapariNAme rahe che. pUrvakarmAnusAra thatI mana-vacana-kAyAnA yoganI pravRtti temane karmonI nivRttinuM kAraNa bane che, kAraNa ke AtmA temAM AtmabhAve joDAto nathI. bIjI rIte kahetAM jJAnIpuruSanA AtmAne pUrNa zuddhatA pratye laI javA mATe mana, vacana ane kAyA parama mitrabhAve ekatrita thaI sahAyabhUta thatAM hoya che. A eka rahasyamaya AzcaryakAraka ghaTanA che. A adbhata rahasyane jANI, tenuM nididhyAsana karavAthI mumukSune jJAnInuM aciMtya mAhAsya samajAya che. mumukSu jIva jJAnInI dehAtIta dazAnuM temaja temanI adbhuta ceSTAonuM avalokana kare che, temanI zAMta mudrAnuM darzana kare che, temanAM alaukika lakSaNonuM ciMtana kare che. jJAnInI ceSTAnAM kalpanAtIta rahasyo jema jema tene samajAtAM jAya che, tema tema jJAnI pratyeno teno prema ane tenI zraddhA khIlI UThe che. jJAnI puruSanI dehAtIta dazAnuM darzana karatAM mumukSune atyaMta bhakti ane ullAsa Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-142 369 Ave che. zuddha puruSanI zuddha dazAne vicAratAM temanA mATe ahobhAva pragaTe che ane tenuM pariNAma e Ave che ke tevI UMcI dazA pratye - tevI videhI dazA pratye tenuM aMtaravalaNa thAya che, teno puruSArtha UpaDe che ane te dazAno tenAmAM AvirbhAva thato jAya che. sarva guNo tenAmAM aMze aMze vRddhi pAmatA jAya che. jJAnIpuruSanAM darzanathI mumukSu jIvane nija zuddhAtmasvarUpanuM smaraNa thAya che. jJAnIpuruSanI zuddhatA temanI nirmaLa paryAya dvArA vyakta thatI hoya che. temanA manavacana-kAyAnA yoga dvArA te zuddhatA Tapake che, tethI temanAM darzanathI mumukSune potAnA zuddha svarUpanuM smaraNa thAya che ane pUrNa zuddha paramAtmadazArUpa dhyeya tAjuM thAya che. mumukSune jJAnI puruSamAM potAnA zuddha svarUpanuM pratibiMba dekhAya che. jJAnIpuruSanAM darzana karavAM eTale darpaNamAM svane jovo. daSTine 'sva' tarapha dore te darpaNa. darpaNa mAnavIne potAnA viSe vicAra karavA prere che. sAmAnyataH mAnavI darpaNamAM potAno cahero jue che ke tarata ja ene potAnA viSe vicAro AvavAnA zarU thAya che. tevI ja rIte jJAnIpuruSanAM darzanathI jIva potAnA zuddha svarUpanuM ciMtana karato thaI jAya che, temanA paMthe prayANa karato thaI jAya che. te pUrNatAnA paMthe AgaLa vadhe che. te potAnuM bahirAtmapaNuM choDI, potAnA jJAnAnaMdasvarUpanI jAgRtirUpa aMtarAtmadazA pragaTa karI, tatpazcAtu paramAtmadazA pragaTa karI azarIrI siddhadazAne prApta kare che. Ama, jJAnInA avalaMbane jIva pUrNa padanI prApti kare che. tethI ja zrImad dehAtIta dazAe vicaranArA jJAnI puruSonAM mahAsamartha ane ati pavitra caraNomAM vAraMvAra vaMdana karIne zrI Atmasiddhi zAstra'nI pUrNAhuti kare che. teo atyaMta ahobhAvapUrvaka parama puruSanA caraNomAM agaNita vaMdana kare che. jemanAM caraNa sevAya temanA jevI siddhi pragaTe' e nyAyathI pote paNa pUrNa videhI dazA pragaTAvI, azarIrIpaNuM prApta karI sAdi-anaMta kALa mATe mokSapade birAjamAna thaze evI temanI bhAvanA ane zraddhA ahIM jaNAI Ave che. A gAthAnI pAdapUrti karatAM zrI giradharabhAI lakhe che - 'deha chatAM jenI dazA, cidAkAra avikAra; paramArathamaya citta che, samyak guNa bhaMDAra. pakAraka nijabhAvamAM, varte dehAtIta; svarUpa samAdhi svataMtra sukhI, kevaLajJAna sahita. vIrya anaMtu AtmanuM, prasare AtmasvabhAva; te jJAnInA caraNamAM, nijaguNa sukhano dAva. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jANI trikaraNa yogathI, sAcI bhakti sahita; yathAvidhi ullAsathI, ho vaMdana agaNita.' "sAdhana siddha dazA ahIM, kahI sarva saMkSepa; Sadarzana saMkSepamAM, bhAkhyAM nirvikSepa." zrImade jyAre 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI racanA karI hatI, tyAre temaNe A gAthA upasaMhAranI aMtima gAthA tarIke lakhI hatI, paraMtu pAchaLathI temaNe A gAthAne 'zrI Atmasiddhi zAstramAM samAviSTa karI na hatI. A gAthAmAM teozrI jaNAve che ke AtmAnI siddhi karAvanArA A 'zrI Atmasiddhi zAstramAM temaNe sAdhanadazA ane siddhadazA saMkSepamAM kahI che, arthAt AtmasiddhirUpa sAdhya siddha karavA nizcaya-vyavahAranI saMdhirUpa sAdhanadazA ane te sAdhanadazAnI phaLarUpa siddhadazA - e banne dazA A zAstramAM saMkSepamAM paraMtu saMpUrNapaNe kahevAmAM AvI che; temaja SaDradarzananI vAta paNa saMkSepamAM ane koI paNa prakAranA vikSepathI rahita bhAkhI che, arthAt paraspara vikSepavirodha vinA, madhyastha bhAve zuddha paramArtha premathI atre SaDradarzananI tattvamImAMsA kahevAmAM AvI che. A gAthAnI dvitIya paMktino prakArAMtare ema artha paNa thaI zake che ke pradarzananA sArarUpa zrI Atmasiddhi zAstramAM Atmasiddhino apratima upAya saMkSepamAM darzAvavAnuM graMthakAranuM prayojana bAhyAMtara vikSeparahita, nirvighna pUrNa thayuM che. 1- 'rAjaratna pU. zrI aMbAlAlabhAI', pR. 250 (zrI giradharabhAI racita, 'zrI Atmasiddhi zAstranI pAdapUrti', gAthA 565-568) Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samApana parama kAruNyabhAvathI prerita, kevaLa nirmaLa nyAyane anusaratI, kramabaddha vahetI arthagaMbhIra, rahasyapUrNa gAthAoyukta A maMgalamaya zrI Atmasiddhi zAstra' bhavya pUrNAhutine pAmyuM ane te sAthe A zAstranI gAthAonI samAlocanAnI paNa pUrNAhuti thaI. pade pade zuddha AtmAnI siddhi karanAra evA A yathArthanAmAM "zrI Atmasiddhi zAstra' rUpa mugaTanA cUDAmaNisthAne zobhatA 'upasaMhAra' vibhAgamAM zrImade anekAMta siddhAMtanI alaukika, maulika, abhUtapUrva, ananya tattvamImAMsA AlekhI A graMthanI samApti karI che. | sarva sAhityamAM adhyAtmazAstra mahAna gaNAya che ane temAM paNa 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM to adhyAtmazAstrono paNa nicoDa che. AtmAnI akhaMDa yazogAthArUpa 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM tattvajJAna ane bhaktino subhaga samanvaya mUrdhanya sthAna pAmyo che. temAM tattvajJAnanAM temaja bhaktinAM UMDAM rahasyo saraLatAthI nirUpAyAM che, siddhAMta ane sAdhanAnAM tattvone tANAvANAnI jema adbhuta kaLAthI gUMthI levAmAM AvyAM che. tattvanirUpaNa temaja tenI zailInuM pota uttarottara saghana thayuM che. gaMbhIra viSayo paNa hRdayamAM saraLatAthI ramavA lAge tevI khUbIthI sugama bhASAmAM nirUpavAmAM AvyA che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM apUrva bhAva bharyA che. sarva jIvo paramArtha pAme ane vItarAga zAsananI prabhAvanA thAya te arthe sarva zAstrone ekarasa karIne siddhAMtanA temaja bhaktinA gahana bhAvone nirmAtapaNe rajU karyA che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' jaina darzananI mahattAne vadhAranAra che. temAM jaina darzana nirUpita anekAMtanA siddhAMtane mukhya karI, anya darzano sAthe adbhuta samanvaya sAdhyo che. zrImade zrI jinezvarapraNIta siddhAMtothI asaMgata evI vicArasaraNIne tarka, anubhava, dRSTAMta vaDe samajAvI, sacoTa samAdhAna vaDe zaMkAone nirmULa karI sanmArganuM daDhIkaraNa karyuM che. jJAnabaLanA apUrva yoge karAyelI A racanAmAM AdhyAtmikatAnI parAkASThAne pAmelA UMDA nyAya tathA gaMbhIra artha samAyelA che. temAM pUrNa zuddhatA sudhIno mArga AlekhAyelo che. jyAre mahAtmAonI AtmalakSI vicAraNA kRtirUpe AkAra le che tyAre yathArtha bhAvavAhI zabdonI goThavaNI ApoApa tathArUpa thAya che ane te sarva prakAre uttama ja hoya che; tethI to zrImadranI A adbhuta AdhyAtmika racanAmAM temanA uttama Atmika Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana bhAvo utkRSTapaNe kramabaddha zreNImAM saritAnA nirmaLa pravAhanI jema vahe che. A kRtimAM eTalI badhI sikatA eTalI badhI madhuratA che ke tenA bhAvo hRdaya soMsaravA UtarI zIghratAe AtmAne sparze che, pakaDe che ane svamAM lIna karI de che. te sAMbhaLatAM ja hRdayanA tAra jhaNajhaNI UThe che, to tenA upara bhAvapUrvaka manana karatAM, tenuM rahasya lakSagata thatAM cittanI prasannatA ane ullasita bhAvonI sImA kyAMthI hoya? tenI eka eka gAthA zAMtithI bhAvapUrvaka vAMcatAM, gAtAM temAM anaMta Agama samAyAM che evI hRdayamAM pratIti thAya che. zrI bhogIlAla gi. zeTha lakhe che - 'ekeka gAthA gaMbhIra AzayavALI ane suvicAravAna jIvane jJAnalabdhi pragaTAve evA vismayakAraka sAmarthyathI pUrNa che. 'satpuruSanA ekeka vAkyamAM, ekeka zabdamAM anaMta Agama rahyAM hoya che.' e zrImadbhunuM TaMkotkIrNa subhASita teonA saMbaMdhamAM caritArtha thAya che ema A zAstra abhyAsyA pachI vicArakane bhAsyamAna thayA vinA rahetuM nathI.' '1 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI pratyeka gAthAnA bhAva khUba gahana che te A zAstranA adhyayanathI pratyakSa samajAya che. A kRti eTalI badhI amRtamAdhurIthI bharelI che ke tenuM pAna karatAM tRpti thatI nathI. zAMtasudhArasathI bharapUra jalanidhi jevo A divya graMtha akhUTa rasano akSayanidhi che. zrImanuM A graMtharatna e adhyAtma saMbaMdhI viSayono mahAkoSa khajAno che. mAtra thoDA zabdomAM vastunuM rahasya sacoTa nyAyathI kahevAyuM che ane te temanI vANInuM aparaMpAra sAmarthya darzAve che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI gAthAo eTalI badhI guNagarbhita che ke zrI lallujI muni te gAthAone 'labdhivAkya'nI upamA Ape che. zrI lallujI muni lakhe che 'bahu UMDI vAta jaNAvIe chIe. AtmA che, AtmA nitya che, AtmA kartA che, AtmA bhoktA che, mokSa che ane te mokSanA upAya che e cha padano bahu vicAra karavA yogya che. 'Atmasiddhi zAstra'mAM eno vistAra karelo che te bahu vicAravA yogya che. moTAM mahAbhArata, purANa ke jainanAM zAstro karatAM bahu sugama ane saraLatAthI sarva zAstranA sArarUpa 'Atmasiddhi'mAM vAta karelI che. te gahana vAta vicAravAna jIvane bahu lakSamAM levA yogya che. nAnA pustakanA AkAre jaNAya che paNa te camatkArI vacano che. te viSe ame bahu kahetA nathI. te labdhivAkyo che, maMtrasvarUpa che. riddhi-siddhinI kaMI jarUra nathI; paNa janma-maraNanA pherA TALe tevAM te vacano che.'2 1- zrI bhogIlAla gi, zeTha, 'Atmasiddhi zAstra (vizeSArtha sahita)', prastAvanA, pR.19 2- 'upadezAmRta', pR.135 = Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka gAthAnI savistara samAlocanA - samApana 373 parama AtmAnubhavI, divya draSTA, uttama kAvyasakhA zrImannA amRtAnubhavanI prasAdIrUpa A sarjana AvuM adbhuta che. vItarAgadevanA parama bhakta, jaina darzananA rahasyajJa zrImade paramArthamaya jinamArganuM darzana karI, mumukSuone paNa te divya mArganuM darzana karAvyuM che. temaNe AtmAnubhava pAmIne, anya paNa AtmAnubhava kare te arthe 'zrI Atmasiddhi zAstranI racanA karI che. temAM temanI jJAnajyotino divya prakAza jhagamage che. A kRti dvArA thayelI jinazAsananI prabhAvanA A yuganI eka AzcaryakAraka ghaTanA che. bhavya jIvonA tAraNahAra adhyAtmajJAnI zrImade temanI bhavatApanAzaka, AtmArthapreraka, jJAna-vairAgyabhInI vANI dvArA adhyAtmano dhodha vahevaDAvI, bhavachedaka jJAnano pracUra pracAra karyo che. temano vacanayoga apUrva che. tattvajJAnanAM UMDAM agamya rahasyone saraLa bhASAmAM prakAzita karI darzAvavAM e to kharekhara zrImad jevA koIka mahAprajJAvaMta, mahAmedhAvI, mahApratibhAsaMpanna puruSa ja karI zake. Ama, bhagavAna mahAvIranA mahAna mArganA mahAna samarthaka temaja uddhAraka zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstramAM AtmakalyANano sAco rAha batAvI, jagata upara apAra upakAra karyo che. temAM zrImanno anubhavasiMdhu chalakAya che. tenI eka eka gAthAmAM ThAMsI ThAMsIne bharelA caitanyarasanA siMdhuno anubhava-amRtarasa mumukSuone sugamapaNe amRtarUpa peya thaI paDyo che. anubhavanA raNakAra sahita nIkaLatI, hRdayabhAvathI bhIMjAyelI zrImanI vANI apUrva camatkRtibharI asara kare che ane dareka mumukSune mahA AlaMbanarUpa thAya che. temanAM vacano parama bAMdhavarUpa ane hitakArI che. te dvArA AtmakalyANapipAsu mumukSuone dharmano marma pAmavAno mahAmArga prApta thayo che, thAya che ane thaze. mokSamArganI ArAdhanA karatAM ThekaThekANe bhUla thavAnAM, paDavAnAM sthAnako batAvI temaNe mumukSuone sAvaceta karyA che. bhinna bhinna koTinA mumukSuone potapotAnI pAtratA anusAra temanA bodhamAMthI ghaNuM ghaNuM maLI rahe che. temanAM vacanAmRtamAM evuM sAmarthya che ke tathArUpa dazA pragaTAvI mumukSune mokSa sudhI pahoMcavAmAM sahAya kare che, tethI mokSamArgamAM AgaLa vadhavA icchanAra mumukSu jIvoe 'zrI Atmasiddhi zAstra'nuM vAraMvAra adhyayana karavuM joIe. brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI kahe che ke - Atmasiddhi hIrAnA hAra karatAM paNa vadhAre kImatI che. Atmasiddhi to vAraMvAra vAMcavI, vicAravI, artha karavA.'' zrI Atmasiddhi zAstranAM agAdha gaMbhIra vacanone zuddha aMtaHkaraNathI vAMcavAM, vicAravAM ane AtmasAt karavA yogya che. tenA upara jema jema vicAraNA karavAmAM Ave che, tema tema navAM navAM satyo sAMpaDe che. tethI matAha-durAgrahathI dUra rahI, 1- badhAmRta', bhAga-1, pR.348 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 'zrI Atmasiddhi zAstra'ne madhyasthapaNe - jJAnInI vizALa daSTinA nyAyathI vicAravuM joIe. kuLadharmano Agraha vagere virodha TALIne, avirodha tattvane samajAvatI A apUrva racanAmAM AtmA viSe je vAta jaNAvI che te mAnya karavA yogya che, zraddhA karavA yogya che. tene mahAvinayathI vAMcI, teno abhyAsa karI, temAM jaNAvelA bhAvo potAnA jJAnamAM utAravA mATe puruSArtha karavAnI jarUra che. je jIvo te vANIne hRdayathI bhAvapUrvaka vAMce che - sAMbhaLe che, madhyastha thaIne vAraMvAra tenuM gholana kare che; te anaMta duHkhamAM kAraNabhUta evA mahAmohane chedI, anaMta samAdhisukhane pAme che. je mumukSuo A graMthamAM pratipAdita thayelA bhAvo vicAraze, te bhAvo AtmAmAM vaNAI jAya tyAM sudhI puruSArtha karaze, teo avazya Atmasiddhine pAmaze. AvA arthagaMbhIra graMthanuM vivecana karavuM e kharekhara samudrane kaLazathI ulecavA jevuM durghaTa kArya che. zrImad jevA mahAna AtmAnI apratima kRtinuM vivecana karavuM te gajA uparAMtanuM kArya che. chatAM bALaka paNa be hAtha pahoLA karI samudra AvaDo moTo che ema zuM nathI kaheto? tema zrImanI ananya kRpAnA baLa vaDe 'zrI Atmasiddhi zAstra'nA vivecanano yathAzakti prayAsa karyo che. gAthAmAM rahelA sUkSma gaMbhIra Azayone vyakta karavAno namra prayAsa karyo che. mumukSuone te te viSayanuM spaSTa sUkSma jJAna thaI apUrva artha dRSTigocara thAya ane teo vizeSa puruSArtha karavA prerAya te arthe gAthAomAM samAyela artha-Azaya yathAmati yathAzakti spaSTa karavAmAM AvyA che. dareka viSayanI aneka dRSTikoNathI chaNAvaTa karIne, dRSTAMto ApIne, nyAya dvArA samarthita karIne paramArtha skuTa karavAno prayatna karyo che. vaLI, vivecanane zrImadranA patronA AdhAre samarthita karI, teno yathAsaMbhava vistAra karyo che. mahAna AcAryonAM zAstravacanonA sudaDha AdhAre gAthAnA saMdarbhamAM thayelI vicAraNA pramANita karI che. chatAM parama puruSa zrImanI parama ojasvI kRtino mAtra sthULa khyAla ja ApI zakAyo che evI pUrI sabhAnatA sAthe A vivecananI pUrNAhuti thaI che. haju to ghaNI ghaNI AtmalakSI vicAraNA 'zrI Atmasiddhi zAstramAMthI rahI zakAya tema che e niHsaMzaya che. tattvajJAnagarbhita, AtmalakSI "zrI Atmasiddhi zAstra' AdhyAtmika sAhityanuM aNamola ratna che. zrImade je ananya, lAkSaNika, viziSTa zailIthI 'zrI Atmasiddhi zAstra'nuM sarjana karyuM che, te AzcaryanuM Azcarya che, parama zobhArUpa che, samasta AdhyAtmika vAbhayamAM apratima che. pade pade AtmAno ananya mahimA vistAratI ane Atmasiddhi karAvatI A kRtinuM 'zrI Atmasiddhi zAstra' nAmAbhidhAna AtmArthI mumukSuone paramocita ja jaNAze. A kRti mumukSu jIvone parama avalaMbanarUpa che. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 3 'zrI Atmasiddhi zAstra'- eka mUlyAMkana Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA che paramArthapathanA prarUpaka, pradarzaka ane prayojaka zrImad rAjacaMdrajIe AtmArthI jIvone 'zrI Atmasiddhi zAstra' jevA advitIya graMthanI amUlya bheTa ApIne teo upara athAga upakAra karyo che. saraLa gujarAtI bhASAmAM lakhAyela padyakRti 'zrI Atmasiddhi zAstra', mAtra 142 gAthAmAM mokSamArgane spaSTa ane surekha rIte upadezanAra apUrva zAstra che. temAM zrImade guru-ziSyanA saMvAdarUpe 'AtmA che', 'AtmA nitya che', 'AtmA karmano kartA che', 'AtmA karmano bhoktA che', "mokSa che' tathA 'mokSano upAya che' e cha pada dvArA AtmA jema che tema yathArthapaNe samajAvI, AtmAnA vAstavika svarUpano bodha karI, Atmasiddhi arthe jAgRtipreraka adbhuta upadeza Apyo che. temaNe temAM pradarzanano paramArtha saMkSepamAM samajAvyo che tathA Atmadarzana karIne kRtArtha thavAnuM rahasya prakAzya che. samyagdarzanamAM kAraNabhUta evAM AtmAnAM cha padonuM suMdara rIte varNana karatI A padyakRti zrImannI AdhyAtmika ruci ane sAhityika zaktino paricaya karAve che. A racanA dvArA temanI apratima AdhyAtmika draSTi ane kAvya mATenI adbhuta kalpanAzaktinI pratIti thAya che. zrI Atmasiddhi zAstra' jevA mahAna graMthanuM maulika sarjana karanArA zrImad asAdhAraNa koTinA sAhityasvAmI tathA ArSadraSTA maharSi hatA. potAnA AdhyAtmika sAhityasarjana dvArA teo jaina sAhityamAM Aje paNa viziSTa sthAne birAjI rahyA che. jaina sAhitya prAcIna kALathI mAMDIne vartamAna kALa sudhImAM ghaNuM racAyuM che. bhAratIya saMskRtine ghaDanAra paribaLomAM jaina sAhityano phALo ghaNo moTo che. zrImad jevA mahAna sarjakonI aNamola kRtioe bhAratIya lokonAM jIvananA ghaDatara upara ghaNo moTo prabhAva pADyo che. sAdhakane zAMtarasanA anubhava tarapha laI jatuM zrImatuM sAhitya mumukSusamAjanI aNamola mUDI che. temaNe aneka padyakRtionI racanA karI che, je AdhyAtmika ane sAhityika dRSTie mahattvanI che. temAMthI 'zrI Atmasiddhi zAstra' e temanuM gujarAtI sAhityane thayeluM amUlya arpaNa che, jemAM temane prApta thayela AtmajJAnanA rasathI taraboLa thayelI temanI apratima buddhi ane pratibhAzIla sarjanazakti suMdara saMyojana pAmI che. suzliSTa, suziSTa ane sumiSTa zailIthI uttama kalAtmaka rIte gUMthAyela A graMtha temanuM asAdhAraNa graMthanirmANa kauzalya darzAve che. temanA rome romamAM guMjI rahelA uttama bhAvonA paripAkarUpa, temanA hRdayakamaLanA parAgarUpa, svAnubhavanA nicoDarUpa A graMthamAM temaNe satya daSTi udghATita karIne sAdhakone atyaMta Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana upayogI thAya evuM mArgadarzana ApyuM che. AtmAne vizuddha karavAnA viziSTa uddezathI lakhAyela A padyaratna rahasyajJAnano bhaMDAra che. tenI kAvyacamatkRti ane upadezapaddhati khUba asarakAraka che. Akho graMtha vicArabodhaka to che ja, tenI sAthe kalAtmaka paNa che. temAM tattvajJAna, bhakti ane AtmAnubhavanA sacoTa nirUpaNanI sAthe sAthe bhASAnI saraLatA ane tenuM lAlitya paNa spaSTapaNe tarI Ave che. kAvyasAhitya lAgaNIne sparza karanAruM hovAthI te jIvanane rasamaya banAve che ane temAM paNa AvuM adhyAtmalakSI kAvya to jIvana jIvatAM zIkhave che, dharmabuddhi jAgRta kare che, viveka vadhAre che, vairAgya pragaTAve che, cAritrane ghaDe che. A rIte jIva krame krame potAno utkarSa sAdhI zuddha Atmapada pragaTAve che. zrImadbhA aMta:karaNamAMthI phurelI ane guNataraMgothI UchaLatI A bhavya kAvyarUpa gaMgA kaLikALanA pApasamUhane dhoI nAkhe che. temAM DUbakI mAranAra aneka manuSyo kRtArtha thayA che, thAya che ane thaze. tenA abhyAsathI tattvanI prApti thAya che, AtmAnI siddhi thAya che. sAdhakajIvanane saphaLa banAvavA teno svAdhyAya parama AdhArabhUta che. AbAlavRddha samajI zake tevI saraLa bhASAmAM racAyela 'zrI Atmasiddhi zAstra' AtmajJAna thavA mATenuM kharekhara abhuta ane amogha zAstra che. A graMtha avazya tattvajJAnanA sAhityanI garimAne vadhAravAvALo che. je sthAna vaidika dharmamAM 'zrImad bhagavadgItA' pAmyuM che, te ja sthAna jaina dharmamAM "zrI Atmasiddhi zAstra' pAmI zake eTalI tenI samarthatA che. tenI eka eka paMkti gaMbhIra bhAvothI bharelI che. zAstrono marma tAravI zrImade mokSamArganuM tarkasaMgata ane anubhavasiddha pratipAdana karyuM che. tenA adhyayanathI jijJAsuone akhUTa preraNA maLaze emAM koI saMdeha nathI. saraLa, sacoTa ane pravAhI bhASAzailImAM lakhAyelo A graMtha adhyAtmanA anurAgIone, tattvajJAnasamudranA marajIvAone, saMsArasamarAMgaNanA subhaTone, sAhityanA rasikone temaja bhASAkSetranA abhyAsIone rasa paDe tevI sAmagrIthI sabhara hovAthI te dvArA sarvane lAbha thAya ema che. | 'zrI Atmasiddhi zAstra'no adbhuta mahimA lakSagata thavA arthe have tenuM sAhityika ane AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana karIe. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 3 prakaraNa - 1 sAhityika dRSTie mUlyAMkana Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana pragaTa temaja pracchanna evI vidhavidha zaktionA kAraNe aneka kSetre saphaLatA prApta karI cUkelA zrImaddI sAhityasarjananA kSetre paNa eka AgavI pratibhA Upase che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' jevI anupama kRti uparAMta temanI anya padyakRtio tathA gadyasarjanane sAhityika dRSTie mUlavatAM khAtarI thAya che ke zrImaddanuM sAhityasarjana kharekhara adbhuta kakSAnuM che. zrImadbhA utkRSTa sAhitya viSe aneka sArasvatoe prasaMgopAtta ullekha karyo che. mahAtmA gAMdhIjI, paMDita sukhalAlajI, paMDita becaradAsajI, zrI AnaMdazaMkara dhruva, zrI kAkAsAheba kAlelakara, munizrI puNyavijayajI, zrI rasikalAla parIkha, zrI narmadAzaMkara mahetA, zrImatI vimalA ThAkara jevI pratiSThita vyaktioe bhAvabhInI vANImAM zrImannI tathA temanA sAhityanI aneka vAra prazaMsA karI che, je noMdhanIya che. zrImad janmathI ja zIghra kavi, siddhahasta lekhaka tathA saMskArI temaja pratibhAzALI sAhityakAra hatA. upazama, bhakti, vairAgya, cAritra, tattvajJAna Adi dareka viSayo upara zrImade gadya temaja padyamAM gaMbhIra zailIpUrvaka lakhyuM che. temanI kAvyapratibhA anokhA prakAranI hatI. temanI kavitA jeTalI saraLa che, teTalI ja gaMbhIra viSayonuM nirUpaNa karanArI che. pratyeka kAvyamAM zabdayojanA ane bhAvoddaghATana anokhAM che. jevI rIte saritAnuM nIra sahaja gatie pravAhita thAya che, tevI ja rIte zrImannA hRdayamAMthI nIkaLelI kAvyadhArA sahajapaNe vahe che. zrImannA samagra sAhityanuM avalokana karatAM be muddA dhyAna kheMcyA vinA rahetA nathI - (1) zIdhra sarjananI temanI naisargika kavipratibhA (2) temanuM dharmalakSI valaNa. avadhAnaprasaMge praznakAra dvArA manaphAvatA koI viSaya upara game te chaMdamAM kAvya racavAnuM zrImane kahevAmAM AvatuM athavA koI kAvyapaMkti ApI, tenI samasyApUrti racavAnuM kahevAmAM AvatuM. avadhAnanA judA judA viSayo pratye dhyAna ApatAM rahIne paNa zrImad te te mAMgelA viSaya upara mAMgelA chaMdamAM zIghra kavitA racI sarvane AzcaryamAM garakAva karI detA. A avadhAnakAvyomAM zrImadranI naisargika kAvyapratibhA jhaLakI UThelI anubhavAya che, eTaluM ja nahIM paNa kAMkarA, pIcakArI, ITa Adi tuccha ane nirmAlya lAgatA viSaya uparathI paNa teo abhuta paramArthabodha avatAratA hatA te joI zakAya che. tenA uparathI dharma taraphano temano jhoka jaNAI Ave che tathA temanA vairAgyamaya mAnasanuM pratibiMba paNa temAM paDe che. A viSe DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana je piMgalano abhyAsa karatAM te chaMdo para prabhutva pAmatAM bIjAone varSonA varSo vItI jAya, te piMgaLa - chaMdazAstra para A zIghrakavinuM ATalI nAnI vaye paNa eTaluM badhuM prabhutva che ke vAgha para saMgItapaTunI jema A kAvyapaTunI kAvyaaMguli game te chaMdamAM AsAnIthI svacchede phare che! je zabdacamatkRti ANatAM bIjAone ghaNo ghaNo AyAsa sevavo paDe che, te zabdacamatkRti anAyAse A Ajanma kavinI sevA kare che; je arthacamatkRti nIpajAvatAM bIjAono dama nIkaLI jAya che, te arthacamatkRti A nisargakavinA zabdane sahajapaNe anusare che; je rasa jamAvatAM bIjAone mahA parizrama karavo paDe che, te rasanI jamAvaTa A rasamUrti zAMtarasAdhirAja rAja kavinA kAvyamAM svayaM AvI caDe che; je kavipratibhA camakAvatAM bIjAone ghaNuM tapa tapavuM paDe che, te kavipratibhA A tejonidhi kavinA kAvyamAM svayaM pratape che; je bodha avatAratAM bIjAone tANI-toSIne ghaNo prayAsa karavo paDe che, te bodha A vibudha kavinA kAvyamAM sahaja svabhAve avatare che; je dharmaraMga dAkhavatAM bIjAone koTI koTI upAya karavA paDe che, te nirdabha dharmaraMga A dharmaraMgI kavinA kAvyamAM svayaM dekhAI Ave che. 1 zrImano svabhAva ciMtanazIla ane mananazIla hato. temanuM ciMtana AtmalakSI ja hatuM. bAhyalakSI sAhitya jevAM ke vArtA, navalakathA, nATaka Adi tarapha temanI rasavRtti na hatI. temanAM racelAM jeTalAM paNa pada che, temAMnAM dareka padamAM adhyAtma sivAya bIjo koI paNa rasa nathI. zrImadranuM dRSTibiMdu haMmezAM AtmakalyANanuM ja hovAthI bALa ke yuvAna vaye banAvelAM temanAM pado adhyAtma zAMtarasapradhAna ja che. janmayogI evA zrImanI vRtti ane valaNa aMtarmukha hoya tathA temanI ruci ane pravRttinuM dhruvabiMdu AtmalakSI hoya e svAbhAvika che. sAhityasarjana viSe zrImade lakhyuM che - kAvya, sAhitya ke saMgIta Adi kaLA jo AtmArthe na hoya to kalpita che. kalpita eTale nirarthaka, sArthaka nahIM te, jIvanI kalpanAmAtra. bhaktiprayojanarUpa ke AtmArthe na hoya te badhuM kalpita ja. kavitA kavitArthe ArAdhavA yogya nathI, saMsArArthe ArAdhavA yogya nathI; bhagavadbhajanArthe, AtmakalyANArthe jo tenuM prayojana thAya to jIvane te guNanI kSayopazamatAnuM phaLa che. je vidyAthI upazamaguNa pragaTyo nahIM, viveka Avyo nahIM, ke samAdhi thaI nahIM te vidyAne viSe rUDA jIve Agraha karavA yogya nathI.' 1- DaoN. bhagavAnadAsa mahetA, 'adhyAtma rAjacaMdra', trIjI AvRtti, pR. 126 2- 'zrImad rAjacaMdra', chaThThI AvRtti, pR.664 (upadezanoMdha-7) 3- ejana, pR. 390 (patrAMka-483) Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 383 zrImanuM kahevAnuM tAtparya e che ke kAvya, sAhitya ke saMgIta vagere kalAomAM jo AtmazreyanuM dhyeya bhaLe to ja te kalA sArthaka bane. kalAnuM aMtima dhyeya jo parama samIpe pahoMcavAnA heturUpa hoya to ja kalA sAdhanA banI zake ane te sva-para bannene kalyANakArI banI zake. kAvya, sAhitya ke saMgIta vagere kalAo bhaktiprayojanarUpa na hoya to te mAtra kalpita ane nirarthaka banI jAya che. je kalA dvArA AtmaguNono vikAsa thAya te kalA ja sArthaka che. je sarjanamAM nijasvarUpane pAmavAnI jhaMkhanA nathI, te kRti indriyonuM manoraMjana karanArI nIvaDe che. tenuM pariNAma bhoga-upabhoga ane tRSNA vadhAranAruM tathA rAga, dveSa ane saMsAra vadhAranAruM hoya che. je kRtio mAtra kSaNika sukha Ape che, tenuM AyuSya parapoTA jeTaluM hovAthI kALanA pravAhamAM te vismRta banI jAya che. paraMtu zrImad jevA sarjakanI kRtio cirasmaraNIya banI jAya che, kAraNa ke temAM AtmatattvanA UMDANamAM DUbakI lagAvyA pachInI nijabhAvadazA ane utkaTa saMvedanA vyakta thAya che. sAdhanAnI pagadaMDI upara cAlatAM cAlatAM zrImad dvArA racAyelI parama tattvanI anubhUti vyakta karatI kRtio ciraMtana banI gaI, amara banI gaI! Ama, potAnI eka ekathI caDhiyAtI, uttama kAvyamaya sukRtiothI jayavaMta evA zrImad kavIzvara potAnI yazakAyathI sadA jIvaMta che. zrImadgI dareke dareka ciraMjIva kRti atyaMta amRtamAdhurIthI bharelI che. jo ke te sarva kRtionI vigato pratye UDato daSTipAta karavA jeTalo paNa atra avakAza nathI, tethI mAtra vizeSa prasiddhi pAmelI kRtiono nAmanirdeza karI saMtoSa mAnIzuM. temAMnI keTalIka kRtio che - "bahu puNyakerA puMjathI', "anaMta anaMta bhAva bhedathI bharelI bhalI', 'binA nayana pAve nahIM', "he prabhu! he prabhu! zuM kahuM', yamaniyama saMjama Apa kiyo', "mULa mAraga sAMbhaLo jinano re', 'paMtha paramapada bodhyo', "apUrva avasara evo kyAre Avaze?', "mAraga sAcA mila gayA', "icche che je jogI jana'. zrImanA A sAhityanA zikhara upara suvarNakaLaza sama zobhatI kRti che - "zrI Atmasiddhi zAstra', je aneka kAvyaguNothI sabhara tathA zrImannA unnata anubhavanA pratibiMbarUpa che. aMtaranA anubhavapUrvaka saheje skula gahana ane parama satyane zrImade saraLa vANImAM, A kAvyamAM gUMcyuM che. tenI akhaMDita kAvyadhArA, gahana viSayane kAvyatvane tAMtaNe vaNI nAkhavAnI virala zakti, pade pade jJAnanA AnaMdanI UrminA anubhavAtAM spaMdano, tenI hRdayasparzitA, tenuM prabaLa vedhaka joma - A badhAM tattvo zrImannA sAhityanuM uccapaNuM siddha kare che. sAhityika dRSTie tenuM mUlyAMkana karavA, 'zrI Atmasiddhi zAstra'nuM kAvyasvarUpa, kAvyacamatkRti, kAvyazailI tathA tenI lokabhogyatA saMbaMdhI saMkSepamAM vicAraNA karIzuM. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana (I) "zrI Atmasiddhi zAstra'nuM kAvyasvarUpa sAhitya zabda sa + hitathI banelo che. je lekhana prANImAtra mATe hitakara ane priyakara che tene sAhitya kahevAya che. sAhitya jIvanane unnata banAvavAmAM bahu moTo phALo ApavAnI zakti dharAve che. satyanA ke sauMdaryanA tattvanuM ucita lekhana ke kathana te sAhitya. apUrva ane bhAvanAzALI AtmAonI sargazaktino kalAtmaka vANIrUpa AvirbhAva te sAhitya. jyAre jyAre viziSTa ane uttama hetusara vANInA gauravAnvita svarUpamAM rasanuM kalAyukta ane kalpanAyukta vidhAna thAya, sUkSma saMzodhana siddhAMtanuM tAtvika nirUpaNa thAya, dharmanItinA sarvamAnya upadezo devAya tyAre tyAre sAhityanI racanA thaI ema samajavuM. - kAvyo, nATako, saMvAdo, navalakathAo, vArtAo, nibaMdho e sarva sAhityanAM judAM judAM aMga che, sAhityadehanAM niranirALAM svarUpa che. potAnA anubhavane rajU karavA mATe sAhityanAM bIjAM svarUpo karatAM kAvyasvarUpano upayoga vizeSa pramANamAM thato jovA maLe che. gUDha bhAvonI abhivyaktimAM gadya karatAM padya vizeSa anurUpa hoya che. padyamAM thoDI jagyAmAM ane thoDA zabdomAM ghaNuM ane suMdara kahI zakAya che ane pAchuM te geya paNa hoya che, arthAt madhura svare gAIne tenuM AsvAdana laI zakAya evuM hoya che. gahana bhAvone hRdayastha banAvavA mATe te kaMThastha hovA jarUrI che ane kavitA sahelAIthI kaMThastha thaI zake che. eka ja vAta jyAre vAraMvAra uccAravAmAM Ave che tyAre dhIme dhIme teno bhAva spaSTa thato jAya che ane temAM ekAgratA keLavAtI jAya che; tethI je je puruSoe anubhavanI mastI mANI che, teno lAbha anyane maLI zake te mATe temaNe pado ane kavitAonI racanA karI che ane temAM anubhavanuM navanIta pIrasyuM che. arvAcIna dRSTinI sauthI nikaTa ane tethI tene sauthI vizeSa AkarSaka lAge evAM kAvyanAM lakSaNa 'sAhityadarpaNa'nA kartA zrI vizvanAthe tathA 'rasagaMgAdharanA kartA zrI jagannAthe saMskRtamAM ApyAM che. zrI vizvanAtha kahe che, "vavAM rasAtma RAvya' arthAt rasasamanvita vAkyaracanA te kAvya. paMDita jagannAtha kahe che, "ramArthapratipAH zabdaH vAvya' arthAt ramaNIya arthanuM pratipAdana karanAra zabda te kAvya. Ama, kAvya eTale suMdara arthanI suMdara zabdomAM abhivyakti. anya jananA hRdayasaMskArane jagADavA kavinA aMtaHkaraNathI vaheto hRdayabhAvano pravAha te ja 'rasa', parahRdayane udbodhavAnI je hRdayazakti te kavinuM 'rasamaMdira' ane e rasane tvarAthI vadhAremAM vadhAre pramANamAM grahaNa 1- zrI vizvanAtha, "sAhityadarpaNa', pR.19 2- paMDita jagannAtha, 'rasagaMgAdhara', pR.9 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 385 karavAnI zakti te "rasikatA'. rasa e kAvyanI prathama AvazyakatA che, eTale rasa e sAdhya che ane chaMda, kalpanA, vicAra, alaMkAro vagere te rasane vahevaDAvavAnAM sAdhana che. sAdhya ke sAdhana bannemAMthI ekanI paNa sadaMtara upekSA na ja thaI zake. ziSTa tathA madhura bhASA, yogya zabdonI pasaMdagI ane tenI susaMvAdI goThavaNI - e sarva kAvyanAM Avazyaka aMga che. kliSTa, grAmya ke aparicita zabdo rasamAM kSati UbhI kare che. lalita, saraLa ane vizuddha bhASA rasamAM vRddhi kare che. rasa athavA bhAva te kAvyanuM mukhya aMga che, kAvyano prANa che, tethI e jarUrI che ke kAvyanirmANamAM bhAvanuM mahattva yathAvat svIkAravAmAM Ave ane chaMda, padalAlitya, zabdacamatkRti vagere sAdhanabhUta aMgone kAvyaprANabhUta tattva tarIke nahIM paNa kAvyaghaTanAmAM gauNa, aMgabhUta, paricArakarUpa sAmagrI tarIke svIkAravAmAM Ave; arthAtu na e tattvone pradhAnasthAne gaNavAmAM Ave ke na ene sarvathA avagaNavAmAM Ave. tAttvika dRSTie kavitA mATe chaMda anivArya nathI. saMskRtakAvyazAstramAM to kahyuM che ke "vArtha padya gadya' arthAt kavitA padyamAM - chaMdamAM paNa hoya ane gadyamAM paNa hoya. chaMda vinA paNa kavitA racI zakAya. Ama chatAM chaMda sAtheno kavitAno saMbaMdha ghaNo jUno che. moTA bhAganI kavitA chaMdobaddha che. bhUtakALanA mahAna kavioe potAnI kavitAone mukhyatve chaMdomAM ja racI che. lagabhaga vedakALathI kavitAo chaMdobaddha thatI AvI che, tethI lokamAnasamAM eka evo sAmAnya khyAla baMdhAI gayo che ke kavitA chaMdobaddha ja hoya. e sAcuM che ke sAmAnya rIte kavitA chaMdamAM jovAmAM Ave che, chatAM kavitA chaMdanAM baMdhano vinA paNa racI zakAya che. Ama, padya racanAnA mukhya be varga paDe che - (1) abaddha ane (2) nibaddha (1) abaddha padyaracanA eTale caraNonI saMkhyAnAM vividha baMdhanothI mukta padyaracanA. e baMdhanonA tyAganA kAraNe emAM bhAvapradarzanane vizeSa avakAza maLe che. nibaddha padyaracanAmAM jema vaktavya zloka ke kaDInA cokaThAmAM barAbara samAI zake evuM na hoya to vadha-ghaTa karI te vaktavyane sadara cokaThAmAM baMdhabesatuM banAvavuM paDe che; tema abaddha padyaracanAmAM evo prasaMga Ubho thato nathI. emAM nirarthaka ke pAdapUraka zabdano upayoga karavo paDato nathI. enI khUbI e che ke emAM gadyanI svAbhAvikatA utArI zakAya che. yatikRta kRtrima virAmathI khacakATa pAmyA vinA e racanA asmalita gatithI AgaLa vadhe che ane AkhuM kAvya eka mahApadya banI rahe che. ene prAsa ke jhaDajhamakano zaNagAra paNa jarUrI raheto nathI. enAM mukhya lakSaNo ATalAM gaNAvI zakAya 1- yati = paMktio vAMcatI vakhate amuka mAtrA pachI virAma levAnI jarUra paDe che. AvA virAmasthAnane yati kahe che. Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u86 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - 1) padyanI ageyatA ke pAThyatA 2) eka saLaMga vAkya kAvyanI eka paMktimAMthI UbharAIne aneka paMktio sudhI vahI zake, eTaluM ja nahIM paNa paMktinI vacce game tyAMthI zarU thaI game tyAM sudhI vahI zake evI saLaMga akhaMDitatA 3) arthane anusarIne yati game tyAM mUkavAnI chUTa 4) racanA ekavidha na banI jAya evI sagavaDa. | (2) nibaddha padyaracanA eTale amuka mApanI paMktionA jUtha ke jUthomAM prasaratI padyaracanA. layamAM gAI zakAya evI zabdaracanAnI paddhati eTale chaMda. chaMdonuM potAnuM viziSTa prakAranuM baMdhAraNa hoya che, tethI jyAre padyaracanA chaMdamAM racavAmAM Ave che tyAre chaMdanAM baMdhano svIkAravAM paDe che. chaMdanuM sucAru chaMda- pragaTa thAya e rIte tene prayojI kArya siddha karavuM saheluM nathI. kavi mATe te eka kasoTI che. koI eka chaMdanuM mApa ane tenuM svarUpa pratyeka paMktimAM ekasarakhuM hoya che, eTale temAM ekavidhatA AvI javAnI zakyatA vizeSa rahe che. kavinI kasoTI emAM rahelI che ke ekasarakhA mApa ane svarUpanI paMktiothI kAvyaracanA karavA chatAM temAM layanI cArutA, ramaNIyatA ekavidha na banatAM navanavIna rahe. chaMdanA ekadhArA layathI vAcaka kAvyasabhAnatA na gumAvI bese tenuM lakSa rahevuM joIe. kavie ekasarakhA mApa ane svarUpavALA chaMdanA layanAvInyane jALavI rAkhIne kAvya racavAnuM hoya che. chaMdolayanA lAvaNyane mANavAnI sAthosAtha vAcaka kavitA paNa mANe evI bevaDI hathoTI kavie chaMda vAparavAmAM siddha karavAnI che. kavitA mukhyatve cAra prakAranA chaMdomAM racAya che - saMkhyAmeLa, rUpameLa, mAtrAmeLa ane layameLa. 1) saMkhyAmeLa - A prakAranA chaMdamAM kAvyanI dareka paMktimAM mAtra akSaronI saMkhyA ja nizcita hoya che. manahara, vanavelI, dhanAkSarI jevA chaMdo A prakAranA che. nibaddha padyaracanAnA A prakArane varNAtmaka padya athavA varNabaMdha paNa kahevAya che. 2) rUpameLa - A prakAranA chaMdamAM kAvyanI dareka paMktimAM saMkhyAmeLa chaMdanI jema akSaronI saMkhyA to nakkI ja hoya che, paNa te uparAMta temAM dareka akSaranuM - laghuguru(hRsva-dIrgha)nuM sthAna paNa nizcita hoya che. zikhariNI, maMdAkrAMtA, vasaMtatilakA, zAdUrlavikrIDita Adi chaMdo A prakAranA che. nibaddha padyaracanAnA A prakArane rUpAtmaka padya athavA rUpabaMdha paNa kahe che. 3) mAtrAmeLa - je chaMdomAM kAvyanI dareka paMktimAM akSaronI kula saMkhyA ke tenAM hrasva-dIrgha, laghu-guru svarUpa nakkI hotAM nathI, paNa paMktinI kula mAtrAo nakkI hoya che te mAtrAmeLa chaMdo kahevAya che. mAtrA eTale akSaranA uccAra karatAM jeTalo samaya Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika daSTie mUlyAMkana 387 lAge tenuM nAnAmAM nAnuM mApa. hrasva svarane uccAratAM jeTalo samaya lAge tene eka mAtrA gaNavAmAM Ave che. dIrgha svaranI be mAtrA gaNAya che. mAtrAmeLa chaMda mAtrAnI saMkhyA upara AdhAra rAkhe che, tethI A prakAranA chaMdamAM dareka paMktimAM amuka akSaronI saMkhyA hovI joIe evuM baMdhana nathI. doharA, copAI, harigIta, jhUlaNA vagere A prakAranA chaMdo che. nibaddha padyaracanAnA A prakArane mAtrAtmaka padya athavA mAtrAbaMdha paNa kahevAya che. 4) layameLa - A prakAranA chaMdamAM akSarasaMkhyA, mAtrAsaMkhyA ke akSarasvarUpa (laghu-guru) kaMI ja nakkI hotAM nathI. kevaLa laya ja tenuM cAlaka tattva che. A layano AdhAra layanA Aroha, avaroha ane tAla upara rahe che. pada, garabA-garabI, gIta, lokagIta vagere layameLa hoya che. nibaddha padyaracanAnA A prakArane layAtmaka padya athavA layabaMdha paNa kahevAya che. kAvya saMbaMdhI ATalI vicAraNA paryApta gaNI, have 'zrI Atmasiddhi zAstranA kAvyAtmaka baMdhAraNa saMbaMdhI vicAraNA karIe . zrImade A tattvapradhAna anupama kAvyane mAtrAmeLa prakAranA doharA chaMdamAM gUMcyuM che, jethI ene smRtibaddha karI anukULatA anusAra gAvAnuM sarvajanane sulabha paDe. anya chaMdonI tulanAmAM doharA chaMdanI vizeSatA e che ke te sugeya che. aneka rAga ane tAla sAthe teno sumeLa sAdhI zakAto hovAthI tene jAtajAtanA rAga ke sUromAM karNapriya bane te rIte gAI zakAya che. doharA chaMdanI mAtrA saMkhyA 24 che. A chaMdanI be paMkti hoya che. dareka paMktinA be vibhAga - caraNa hoya che, eTale ke doharAnI be paMktinA cAra vibhAga athavA caraNa hoya che. tenuM baMdhAraNa A pramANe che - mAtrA - pahelA caraNamAM 13, bIjA caraNamAM 11 = 24 trIjA caraNamAM 13, cothA caraNamAM 11 = 24 11mI mAtrA laghu, chellA be akSara anukrame guru ane laghu yati - doharA chaMdamAM teramI ane covIsamI mAtrA pachI yati hoya che. udAharaNarUpe A kAvyanI eka gAthAnuM baMdhAraNa avalokIe - 2 2 211 21 2 21 21 2 21 je je kAraNa baMdhanAM, teha baMdhano paMtha; 2 211 211 12 2 121 11 2 1 te kAraNa chedaka dazA, mokSapaMtha bhavaaMta. (99) Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zrImade temanI kavitvazakti vaDe adhyAtma jevA gahana viSayane paNa evI saraLa rIte chaMdobaddha karyo che ke jethI te lokajIbhe ramato rahe. dareka kaDInA aMte anuprAsa hovAthI temAM madhura geyatA utpanna thAya che. prAsAnuprAsayukta layabaddha paMktio kAvyanA gahana viSayane garimA Ape che. vicAravAmAM rasika ane gAvAmAM bhAvavAhI evI A kRti atyaMta hRdayasparzI che. zrImade karelI zabdaracanA ane bhAvayojanA eTalI suMdara che ke sAmAnyajanane paNa te karNapriya bane, vAcakane te sahelAIthI kaMThastha thaI jAya temaja vAraMvAra tene gAtAM sAdhaka temAM lIna banI tenA UMDA bhAvone pAmI zake. "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM evuM to adbhuta mAdhurya, prasAda, ojasa ane dhvani bharyA che, evuM to ucca caitanyavaMtuM kavitva bhareluM che ke teno rasAsvAda letAM AtmA jANe tRpta ja thato nathI. tene gAtAM ke sAMbhaLatAM koI addabhuta AlAda prApta thAya che. apUrva bhAva jAgRta karavAnuM daivata temAM raheluM che. bhAvone udIpta karavAnA kAvyanA viziSTa sAmarthyano ghaNo AdhAra kAvyanI subhaga vANI, chaMda, prAsAdinA layamAdhurya temaja svaramAdhurya upara rahelo che. ucca kAvya te ja kahI zakAya ke jyAM kavino sarjanavyApAra ane vAcakano bhAvanavyApAra bane hoya, arthAt kavi je saMvedanA anubhave che, tene pANImAM vyakta karIne kAvyane evuM bhAvakagamya banAve ke vAcaka enuM grahaNa karI zake. bhAvadhArAmAM uttarottara vizuddhi thatAM zrImanI AtmAnubhUti - temano AtmAnaMda ucita zabdo dvArA kAvyAkAra pAmato gayo, jeno sahacArI AnaMda vAcakahRdayamAM saMkrAMta thAya che. 'zrI Atmasiddhi zAstranI pratyeka gAthAe zrImadbho unnata anubhava AvirbhAva thayelo jaNAya che. zrImadbhA zabdo temanI pratibhAnA raMgathI raMgAyelA che. pratyeka caraNa, pratyeka zabda temanA AtmAnA UMDANamAMthI nIkaLatAM hoya tevAM bhAse che. eka paNa paMkti ke zabda kSullaka, nIrasa ke nirUpayogI hoya evuM jaDI zake ema nathI. tenuM avalokana karatI vakhate te vAcakanI vRttine koI bhavya, ucca ane divya lakSa tarapha laI jAya che ane tyAM ghaDIbhara sthira karI koI anirvacanIya sukhAnubhUti karAve che. (II) "zrI Atmasiddhi zAstramAM kAvyacamatkRti saMskRta kAvyazAstramAM sauthI vizeSa pratiSThita pada dharAvatA kAvyaprakAza'nA kartA zrI mammaTAcArye kAvyanuM lakSaNa ApatAM lakhyuM che ke "toSI zabdAthe saTSAvaruMchatI punaH vavAra 1 arthAt prabaLa doSarahita temaja guNayukta, sAmAnya rIte alaMkArayukta ane kvacit phuTa alaMkArarahita zabdArtha te kAvya. alaMkAra eTale AbhUSaNa, ghareNuM, zaNagAra. sauMdarya svayaM ramaNIya hovA chatAM alaMkArathI sauMdarya vadhu khIle che. A ja 1- zrI mammaTAcArya, kAvyaprakAza', pR.13 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika daSTie mUlyAMkana 389 nyAya kAvyasauMdaryane paNa lAgu paDe che. kavitA eTale sauMdaryasabhara, rasAtmaka, kalpanAsamRddha, bhAvodrakasarjaka, camatkArayukta vANI gaNIe to alaMkAra e kavitAnA sauMdaryane pragaTa karI ApanAra, rasane abhivyakta karanAra, kalpanAne mUrtarUpa ApanAra, indriyagrAhya karAvanAra tathA camatkRti sarjanAra agatyanuM ghaTaka che. sauMdarya svayaM, alaMkAra vinA paNa AlAdaka hoya che, to pachI alaMkAranI AvazyakatA zI? koI paNa mAnavI potAnI vAta anya mAnavIne prabhAvI temaja sacoTa zailIthI ane rasa jaLavAI rahe e rIte kahevA icchato hoya che, tethI te sAmAnya vyavahAranI vAta karato hoya che tyAre paNa potAnI vANImAM 'siMha jevo', 'mAkhaNa jevuM vagere prayogo dvArA jANye-ajANye alaMkAra vAparato hoya che. 'tArA zabdothI mArA dilamAM khUba vedanA thaI che', A kathanane badale 'tArA zabdo mArA dilamAM bhAlAnI jema vAgyA che' e prakAranA kathanathI vedanAnI tIvratAno sacoTa khyAla Ave che. jo asAmAnya nahIM evo mAnavI sAmAnya vyavahAranI vAtamAM paNa Ama karato hoya to asAmAnya rasagAhI sauMdaryadaSTi, kalpanAzIla citta tathA saMvedanazIla hRdayanA svAmI evA kavine kaMIka mArmika, sUkSma ane viziSTa bhAvasaMvedananI abhivyakti jyAre bhASA dvArA suMdara, Urmisabhara ane sarvAga saMpUrNa rIte karavI hoya che tyAre tenI vANImAM alaMkAra na Ave to ja navAI! vaLI, vAtacItamAM potAnI asara sAmenA zrotA upara kyAre, kevI ane keTalI thaI te joI zakAya che ane jarUra lAge to te ja samaye bhASAprayoganI anya rIta apanAvI zakAya che; jyAre kavi mATe evI koI taka upalabdha hotI nathI. tenuM kArya parokSa hoya che, tethI sarasa ane sacoTa abhivyakti karavA mATe tenI kAvyavANI alaMkRta bane te svAbhAvika ane kaMIka aMze anivArya paNa che. kaMIka aMze anivArya eTalA mATe kahevAya che ke eka siddhAMta tarIke joIe to kAvya mATe alaMkAra sarvathA anivArya nathI. alaMkAra vinAnI suMdara kAvya-abhivyakti svaya potAnA sauMdaryathI - bhAvathI asarakAraka ane AphlAdaka banI zake che, eTale alaMkAra hoya to ja te kAvya ane alaMkAra na hoya to te akAvya ema kahI zakAya nahIM. jo kAvyamAM rasa hoya to ja alaMkAra kAvyane zobhA arpI zake che, paraMtu alaMkAra e bAhya AbhUSaNo nathI ke je yatheccha kADhI zakAya, bahArathI dAkhala karI zakAya ke badalI zakAya. samartha kavinA sarjanamAM zabdArthanA tANAvANAnA vaNATanI sAthe ja alaMkAro paNa sahaja rIte vaNAI gayelA hoya che. kAvyanA AMtarika aMzarUpe Ave te alaMkAra ja kAvyanA sAcA alaMkAra bane che ane tenA sauMdaryane vikasita kare che. Ama, alaMkAra e AgaMtuka nathI, paNa kavisaMvedanano ja aMza che, sarjaka ane sahRdayane joDato eka setu che. 'zrI Atmasiddhi zAstrI sahita zrImanA samagra sAhityamAM Thera Thera A tAraNanI Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana yathArthatA dRSTigocara thAya che. temanAM kAvyomAM alaMkArano praveza kRtrima rIte thayo nathI ane tethI temanI koI paNa racanA kliSTa banI nathI. karmabaMdhanathI du:khI thatA jagatanA jIvono uddhAra karavAnI niSkAraNa kAruNyavRttithI prerAIne temaNe AtmakalyANanA luptaprAya mArganI sugama abhivyaktinA prayojana arthe ja 'zrI Atmasiddhi zAstra'nuM nirmANa karyuM ane e daramyAna temanI adbhuta kavitvazakti ane bhASAprabhutvanA kAraNe je alaMkAro svayaM upasthita thayA, teno yathocita upayoga anAyAse thaI gayo. temanA lakhANamAM alaMkAra rAsAyaNika prakriyAnI jema ekarUpa banI gayelA dekhAya che. zrImAM kAvyomAM vAjrAla ke zabdADaMbara arthe alaMkAra prayukta thayA nathI ane tethI ja temAM alaMkArono khaDakalo jovA maLato nathI. atyaMta alpa saMkhyAmAM ane yathocita rIte temanA dvArA prayojAyela alaMkAronuM prayojana mAtra marmane vedhaka banAvavAnuM ja che. alaMkAre temanA kAvyane sArthaka nathI karyuM, balke temaNe alaMkArano yogya prayoga karI alaMkArane sArthakatA bakSI che. alaMkArathI vANI zaktivaMta, samRddha, ramaNIya, rasAtmaka, AhlAdaka ane citrAtmaka banI, sadyasparzI bane che. AMtara cetanAnI sUkSma ane tarala evI anubhUtine bhASA dvArA pUrNapaNe pragaTa karavAnuM kArya saraLa nathI. mAtra anubhUtinAM vidhAno dvArA kavitA siddha thatI nathI. saMvedanAnAM sUtro pokAravAthI te upadeza ke oghavANI banI zake, paNa svAnubhUtino anubhavapreraka udgAra na bane. AvA vakhate aneka zabdothI na paDe evo prabhAva eka ucita alaMkArathI sarjAya che. sUkSma evI anubhUtinuM camatkRtivALuM, suMdara, mUrta, indriyone sparze evuM rUpa alaMkArathI pragaTa thAya che; arthAt alaMkAra rasane abhivyakta karI pAThakane teno anubhava karAve che. potAnI anubhUtine pragaTa karavA mATe kavine ApoApa aMtaranA preraNAbaLe alaMkAra sphurI Ave che, tethI ja alaMkAra kAvyanuM bAhya aMga na rahetAM sarjanaprakriyAno ja eka aMza banI jAya che. kAvyasarjana vakhate kayo alaMkAra keTalI vAra ane kyAM kyAM vAparavo e agAuthI nakkI thayeluM hotuM nathI. kAvyotpattinI A eka gUDha ane rahasyamaya bAbata che, tethI alaMkAranI saMkhyA ke tenA prakAra aMge eTaluM ja kahI zakAya ke kavinI kalpanAzaktine je je alaMkAra jyAre ucita lAge, te te alaMkAra tyAre kAvyamAM ucita gaNAya. alaMkAronA atiprayogathI kAvya kaMI vadhu sauMdaryavAna banatuM nathI ke alpa prayogathI te ochuM suMdara ke kadarUpuM banatuM nathI; balke pUrNa aucityathI prayojAyelo eka ja alaMkAra je siddha karI zake che, te koIka vAra aneka alaMkAro paNa siddha na karI zake evuM paNa bane. Ama, kayo alaMkAra kyAM ane kaI rIte vAparavo e sarva kavinI aucityabuddhi upara AdhAra rAkhe che. jyAM zrImad jevI pratibhAvaMta - Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 391 sarjanazakti kAme lAge che, tyAM joI zakAze ke alaMkAra mATe temaNe judo ke vizeSa AyAsa karavo paDato nathI. sarjananI uttama paLomAM alaMkAra temaNe tyAM svataH uddabhUta thAya che. vyakta thavA mathatI anubhUti teozrI samakSa jANe potAnI suMdara zabdAkRtinI mAgaNI karatI Ave che; dhvani, rasa tathA alaMkAranuM ajaba rIte saMyojana thAya che ane anubhUtinI pUrNa sucAru AkRti temanA yogabaLa vaDe janma pAme che. | 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM vaparAyela alaMkAranA prakAra, tenAM lakSaNa vagere vizeSatAone have vicArIe. alaMkAranA be vibhAga che - zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAra. zabdAlaMkAramAM zabdanA AdhAre camatkRti pragaTe che, jyAre arthAlaMkAramAM zabdanA arthanA AdhAre camatkRti sadhAya che. zabdAlaMkAramAM vaparAyelA zabdane badale tenA sthAne jo teno paryAyavAcI zabda vAparavAmAM Ave to alaMkAra TakI zakato nathI, jyAre arthAlaMkAramAM ema karavA chatAM paNa alaMkAra bahudhA TakI rahe che. (1) 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM prayojAyelA zabdAlaMkAra zabdAlaMkAramAM bhale zabdanA arthanuM mahattva nathI, paNa tenuM tattvasarjanamAM mahattva aneka jagyAe kAMI ochuM nathI. zrImade paNa atyaMta sAhajikatAthI, aucityathI, surekhatAthI zabdAlaMkArane prayojyA che. temanA kAvyasarjanamAM varNa ane zabda evI sarasa rIte prayojAya che ke temAMthI ApoApa kavitAnuM saMgIta pragaTa thAya che. A aMtanihita kAvyasaMgIta kAvyanA bhAvavizeSano, tenA mAdhuryano tAdaza pratighoSa pADe che ane tethI ja gujarAtI bhASAnuM ke adhyAtmanuM vizeSa jJAna nahIM dharAvanAranA hRdayane paNa zrImaddanAM kAvyo atyaMta RjutAthI harI le che. zabdAlaMkAra traNa prakAranA che - 1) varNAnuprAsa - varNa eTale akSara. jyAre ekano eka varNa (svara ke vyaMjana) eka paMktimAM vAraMvAra Ave tyAre tenuM je anuraNana thAya che, tenAthI dhvanimAdhurya sadhAya che. 'zrI Atmasiddhi zAstranI aneka gAthAomAM varNAnuprAsa prayojAyelo che, jemAMthI thoDAM dRSTAMta joIe - koI kriyAjaDa thaI rahyA, zuSkajJAnamAM koI; mAne mAraga mokSano, karuNA Upaje joI. (3) Ave jyAM evI dazA, saddagurubodha suhAya; te bodha suvicAraNA, tyAM pragaTe sukhadAya." (40) Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmA che', "te nitya che', "che kartA nijakarma'; che bhoktA', vaLI "mokSa che', "mokSa upAya sudharma'. (43) vaLI jo AtmA hoya to, jaNAya te nahi kema? jaNAya che te hoya to, ghaTa paTa Adi jema. (47) je draSTA che daSTino, je jANe che rUpa; abAdhya anubhava je rahe, te che jIvasvarUpa." (51) "aho! aho! zrI sadguru, karuNAsiMdhu apAra; A pAmara para prabhu karyo, aho! aho! upakAra.' (124) atre uddhata thayela avataraNomAM joI zakAze ke gAthA 3nI bIjI paMktimAM "ma' varNanuM, gAthA 40mAM "sa' varNanuM, gAthA 43mAM "che' varNanuM, gAthA 47mAM "ja' varNanuM, gAthA 51mAM "e" varNanuM tathA gAthA 124mAM 'ra' varNanuM Avartana thAya che. A alpasaMkhya dRSTAMto uparathI paNa joI zakAze ke zrImade prayojela zabdAlaMkAra kAvyanA mAtra bAhya sauMdaryane ja pragaTa karatA nathI, balka te kAvyanA prANanA paNa sahacArI tathA sahayogI thaIne Ave che ane kAvyane navIna camatkRti arpe che. 2) zabdAnuprAsa - jema varNanI punaruktithI varNAnuprAsa alaMkAra thAya che, tema zabdanA punarAvartanathI zabdAnuprAsa alaMkAra thAya che. AmAM sarakhA uccAraNavALA be ke bethI vadhAre akSarovALA zabdakhaMDa ke zabda eka ja paMktimAM Ave che. tenA dvArA eka prakArano prAsa maLato hoya che ane tethI zruticamatkAra sadhAya che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAMthI yamakanA be daSTAMta joIe - bIjI zaMkA thAya tyAM, AtmA nahi avinAza; dehayogathI Upaje, dehaviyoge nAza.' (60) jo iccho paramArtha to, karo satya puruSArtha; bhavasthiti Adi nAma laI, chedo nahi AtmArtha.' (130) gAthA 60mAM "yoga' zabdakhaMDanuM tathA gAthA 138mAM "artha' zabdanuM punarAvartana camatkRti lAve che. 3) prAsAnuprAsa - paMktinA aMte samAna zabdo Ave tyAre tene aMtyAnuprAsa kahe che. 'zrI Atmasiddhi zAstranI dareka gAthAmAM aMtyAnuprAsa suMdara ane saraLa rIte sadhAyelo jovA maLe che. paMktinA aMtamAM AvatA zabdonI pasaMdagI paNa atyaMta yathocita, arthasabhara ane sahaja rahevA pAmI che. dA.ta. - Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 393 sakaLa jagata te eThavat, athavA svapna samAna; te kahIe jJAnIdazA, bAkI vAcAjJAna." (140) ahIM dohAnAM bIjA tathA cothA caraNano aMtavarNa "na' samAna che, je dhvanimAdhuryamAM sahayoga Ape che. Ama, gujarAtI sAhityamAM jeTalA zabdAlaMkAra prasiddha che, te sarvanA ucita prayogane 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM maLela sthAna uparathI ane tenA abhyAsathI khyAla Ave che ke zrImadnA zubha haste pragaTeluM varNa ane zabdanuM alaMkAracArutva paNa bhAva ane arthanA mAdhuryane ja poSe che. upara joyuM tema zrImadranA zabdAlaMkAra paNa kAvyanAM saMgIta, laya, varNadhvaninA raNakAra, pravAhitA, rasasabharatA, sacoTa abhivyakti Adine pragaTa karI ISTArthanI siddhimAM amUlya yogadAna Ape che. (2) 'zrI Atmasiddhi zAstramAM prayojAyela arthAlaMkAra arthane prabhAvazALI rIte kahevAnI camatkRtibharI rIta eTale arthAlaMkAra. arthAlaMkAramAM arthanuM mahattva hovAthI te kAvyanI bhAvasRSTinA sauMdaryane vizeSapaNe vikasita kare che. A viziSTatAnA kAraNe arthAlaMkAranuM palluM zabdAlaMkAranI tulanAmAM vajanadAra bane che. arthanI mArmikatA sAdhavAmAM kavinI sarjanasUjha jeTalI vadhAre hoya eTalI arthAlaMkAranI mArmikatA, sacoTatA, sUkSmatA vadhe che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM dRSTigocara thatA arthAlaMkAronuM lakSaNonA AdhAre vargIkaraNa karIe - 1) sAdazyamUlaka (auSamyamUlaka) arthAlaMkAra - je alaMkAronA mULamAM sarakhAmaNIno saMbaMdha rahelo che, te A vargamAM Ave che. 'zrI Atmasiddhi zAstramAM vaparAyela A varganA alaMkAro A pramANe che - (i) upamA - be bhinna, asamAna vastuo vacce koI viziSTa aMganI camatkRtipUrvaka sarakhAmaNI. jema ke bhagavAnanuM mukha suMdara che' ema sIdhesIdhuM kahevAne badale 'bhagavAnanuM mukha caMdra jevuM suMdara che' ema kahevAmAM Ave to te upamA alaMkAra che. upamA alaMkAramAM cAra bAbato mahattvanI che - jenI sarakhAmaNI karavAmAM Ave te 'upameya' (bhagavAnanuM mukha); jenI sAthe sarakhAmaNI karavAmAM Ave te 'upamAna' (caMdra); upameya-upamAna vacce je samAna guNa hoya te 'samAna dharma' athavA "sAdhAraNa dharma' (suMdaratA); tathA upameya-upamAnane joDato upamAdarzaka zabda te 'vAcaka' (jevuM). upamAmAM upameya-upamAna vacce nizcayapUrvaka sarakhAmaNI karI hoya che ane te Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana mATe sama, jevo, peThe, samAna, sarIkho, samo, tulya, zo, mAphaka, sarIkhaDo, samovaDo vagere upamAvAcaka zabdo vaparAya che. je prayogamAM upamAna, upameya, samAna dharma ane upamAdarzaka zabda e cAre aMgo hoya tene pUrNa upamA athavA pUrNopamA kahe che ane jemAM uparokta aMgomAMthI koI paNa batAvyuM na hoya, paNa jo te upamA alaMkAra che ema samajAtuM hoya to tene luptA upamA athavA luptopamA kahe che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM pUrNopamAnuM dRSTAMta jovA maLatuM nathI, paraMtu luptopamAnuM dRSTAMta vidyamAna che. karmabhAva ajJAna che, mokSabhAva aMdhakAra ajJAna sama, nAze A gAthA dharmaluptAnuM dRSTAMta che. tenA trIjA sama'mAMnA traNa zabdo anukrame upamAna, upameya tathA bhrAMti AdinuM kAraNa hovArUpa samAna dharmano ullekha thayo nathI. nijavAsa; jJAnaprakAza.' (98) caraNa 'aMdhakAra ajJAna vAcaka che; jyAre AvaraNa, upamAno eka bIjo prakAra paNa 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM prayukta thayo che ane te che mAlopamA. eka ja upameyane eka pachI eka judAM judAM upamAno sAthe sarakhAvavAmAM Ave tyAre upamAnonI mALA banatI hovAthI tene mAlopamA kahe che. - 'sakaLa jagata te eThavat, athavA svapna samAna; te kahIe jJAnIdazA, bAkI vAcAjJAna.' (140) atre 'sakaLa jagata' te upameya che, 'eTha' tathA 'svapna' upamAna che, 'vat' tathA 'samAna' te vAcaka che tathA sAdhAraNa dharma (anukrame aramaNIyatA tathA anityatA) apragaTa che. upameyane eka upamAnathI pUro nyAya maLyo nathI ema lAge to kavi bIjuM upamAna prayoje che. dareka upamAna dvArA upameyanA koI viziSTa dharmanuM prAkaTya thatuM hoya che ane tethI varNavelA viSayanI nikaTatA vadhe che. Ama, zrImade upamA alaMkAra prayojI, saraLatApUrvaka viSayane rajU karyo che. (ii) rUpaka upameya-upamAnanI sarakhAmaNI karavAne badale temanA vaccenI ekarUpatA athavA abhedatA darzAvavAmAM Ave tyAre rUpaka bane che. agAu abhyAsela vAkyane jo A rIte kahevAmAM Ave ke 'bhagavAnanuM mukha caMdra che', to te rUpaka alaMkAranuM dRSTAMta che. AmAM upamAvAcaka zabdano prayoga thato nathI ane sAdhAraNa dharmano lopa svIkArya che. 'mAnAdika zatru mahA' (gAthA 18) dvArA mAna Adi vibhAvabhAvonI sarakhAmaNI mahAhAnikartA zatruo sAthe karavI che, tethI tenI vacce abhedatA darzAvI, mAnAdikathI thatuM aciMtya nukasAna bodhyuM che. e ja rIte 'bhavajaLa' (gAthA 21) lakhI, bhava Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 395 (saMsAra) tathA jaLa (sAgara) vacce ekarUpatA batAvI, bhavacakranuM duraMtapaNuM upadezavAnuM prayojana che; "manaroga' (gAthA 37) tathA "aMtararoga' (gAthA 39)mAM anukrame mAnAdine tathA mithyAtvane mahAbhayaMkara roga darzAvI, tenAthI mukta thavAnI preraNA karI che. rUpakanAM anya dRSTAMta che - "jaDadhUpa' (gAthA 82), 'jJAnaprakAza' (gAthA 98), baMdhano paMtha' (gAthA 99), "karmanI graMtha', "mokSano paMtha' (gAthA 100), "mokSapaMtha' (gAthA 101) tathA "karuNAsiMdhu' (gAthA 124). rUpakanuM sarvottama udAharaNa gAthA 129mAM jovA maLe che - AtmabhrAMti sama roga nahi, sadguru vaidya sujANa; guru AjJA sama pathya nahi, auSadha vicAra dhyAna." (129) jIvanI vartamAna dazA tathA tenA IlAjane darzAvavA A gAthAmAM zrImade vaidakIya bhASAnA upayoga sAthe vyavahAru rUpakathI atisuMdara adhyAtmabhAva vyakta karyo che. vyAvahArika jagatanuM zrImanuM avalokana paNa kevuM sUkSma, mArmika ane saMpUrNa che ke A dRSTAMtathI samajI zakAya che. arthagaMbhIra rUpako dvArA samasyAnAM sarva aMgone ghaTAvI, viSaya samajAvavAnA prayAsamAM zrImad sarvAMze saphaLa rahyA che. (iii) dRSTAMta alaMkAra - eka padArtha ane tenA guNanuM varNana karavAnuM hoya tyAre anya padArtha ane tenA guNanA saMbaMdhanA daSTAMtanuM varNana karI, sacoTatA sAdhavAmAM Ave to te dRSTAMta alaMkAra che. be svataMtra vAkyothI A alaMkAra racAya che, jemAMnuM eka upameyavAkya ane bIjuM upamAnavAkya hoya che tathA banne vacce biMba-pratibiMbabhAva hoya che. jema ke vidvAna vidyAthI vinayI bane che; AMbo kerInA bhArathI mUke che'mAM prathama vAkya upameyavAkya che tathA bIjuM vAkya upamAnavAkya che. A banne vacceno biMba-pratibiMbabhAva A rIte samajI zakAze - upamAnavAkya - AMbo kerInA bhArathI jhUke che. upameyavAkya - vidvAna vidyAthI vinayI bane che. nyAya zAstramAM dRSTAMtane pramANanA eka aMga tarIke gaNavAmAM Ave che ane pramANa game teTaluM prabaLa hoya, paNa sapakSa dRSTAMtanA abhAve te pramANa phikku paDe che. dRSTAMtarUpI sAdhana vaDe siddhAMta pratipAdana karavAnuM tathA tene pratipakSInA hRdayamAM utAravAnuM kArya saraLa ane sugama thAya che. siddhAMtanI chaNAvaTamAM zuSka tarkavAda karatAM saraLa ane sarasa dRSTAMta adhikAMze saphaLa thAya che. A kAraNe zrImade viSayanuM pratipAdana karavA aneka vAra sacoTa daSTAMto ApyAM che. teozrIe ApelAM daSTAMto Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana manamAM tarata vasI jaI saraLatAthI arthabodha karAve che. bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna; paNa te banne bhinna che, jema asi ne khyAna." (50) jhera sudhA samaje nahIM, jIva khAya phaLa thAya; ema zubhAzubha karmanuM, bhoktApaNuM jaNAya.' (83) koTi varSanuM svapna paNa, jAgrata thatAM samAya; tema vibhAva anAdino, jJAna thatAM dUra thAya." (114) A sarva daSTAMtamAM rojiMdA jIvananA anubhava vyakta thatA hovAthI vAcaka tene saraLatAthI samajI zake che. AmAMnuM eka dRSTAMta laI biMba-pratibiMbabhAva samajIe. juo gAthA 114 - upamAnavAkya - koTi varSanuM svapna paNa, jAgrata thatAM samAya. upameyavAkya - anAdino vibhAva jJAna thatAM dUra thAya. A dhArAvAhI arthabodhAtmaka kAvyamAM baMdhabesatAM dRSTAMtone zodhavAM ke goThavavAM mATe zrImad koI AyAsa karavo paDyo nathI e joI zakAya che. dRSTAMtanI saMkalanA vinA prayAse svAbhAvika ugArane anusare che. Ama, zrImanuM viziSTa kavicAturya tathA bhASAprabhutva ahIM supere samajAya che. (iv) zleSa alaMkAra - jyAre kAvyanA ke vAkyanA koI zabdamAMthI athavA amuka zabdonA ekasAthe karavAmAM AvatA uccAraNathI eka karatAM vadhAre artha nIkaLatA hoya ke tema thavAno bhAsa thAya to te zleSAlaMkAra che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM zleSAlaMkAranAM dRSTAMta joIe - evo mArga vinaya taNo, bhAkhyo zrI vItarAga; mULa hetu e mArgano, samaje koI subhAgya.' (20) mATe mokSa upAyano, koI na hetu jaNAya; karmataNuM kartApaNuM, kAM nahi, kAM nahi jAya." (73) ahIM gAthA 20mAM "subhAgya'nA be artha thAya che - 1) sulabhabodhI ArAdhaka AtmArthI jIva tathA 2) sAyalAnivAsI zrI saubhAgyabhAI. eka ja zabdanA be artha hovAnA kAraNe paMktimAMthI be artha nIkaLe che. gAthA 73mAM prayojAyela zleSAlaMkAra judI rIte lAgu paDe che. "kAM nahi' zabdasamUha be vAra vaparAyo che ane bannenA artha Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 397 judA judA che. ) kAM jIvane karmanuM kartApaNuM che ja nahIM ane ii) kAM jo hoya to te koI rIte maTavA yogya nathI; mATe banne dRSTie mokSopAyanA prayatna niSphaLa che ema ziSya kahe che. svAbhAvika che ke gUDha AtmatatvanA abhutAbhuta marmonI gUMthaNI karavAmAM lAgeluM citta zabdonI AvI goThavaNI karavA pratye prerAya ja nahIM, paraMtu zrImadbhA aMtaramAM paDela samartha kavitvasaMskAro yogya paLe pragaTIne potAno prabhAva choDI gayA che ema samajAya che. zrImadgI kalpanAzaktinI maulikatA, tIvratA tathA abhinavatAnAM atre darzana thAya che. 2) virodhamUlaka arthAlaMkAra - je alaMkAronA mULamAM virodhabhAva rahelo hoya, tevA alaMkAronA be prakAra zrI Atmasiddhi zAstra'mAM prayukta thayA che - (i) virodhAbhAsa ane (ii) vizeSokti. (i) virodhAbhAsa - upalaka dRSTie koI kathanamAM virodha ke arthahInatA lAge, paNa UMDA UtarIne jotAM e virodha khoTo lAge ane vAkyanuM rahasya samajAya; Ane virodhAbhAsa alaMkAra kahevAya che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' nAM udAharaNo juo - je sadaguru upadezathI, pAmyo kevaLajJAna; guru rahyA chadmastha paNa, vinaya kare bhagavAna." (19) kevaLa nijasvabhAvanuM, akhaMDa varte jJAna; kahIe kevaLajJAna te, deha chatAM nirvANa." (113) gAthA 19 vAMcatAM 'chadmastha guruno vinaya pUrNatA pAmela bhagavAna kema kare?' evo prazna UThe, paraMtu vicAra karatAM te kathananuM rahasya samajAya che ke vinaya guNanI mahattA darzAvavA mATe zrImade ativizALa dRSTikoNathI A gAthA racI che. e ja rIte gAthA 113mAM deha chatAM nirvANa' zabdaracanA jotAM prazna UThe ke deha sahita mokSa kaI rIte prApta thAya, paraMtu UMDA UtaratAM khyAla Ave ke A dehamukta dazAno nahIM, paNa jIvanmukta dazAno ullekha che. Ama, virodhAbhAsa alaMkAranA ucita prayoga dvArA zrImad vAcakanI suvicAraNAnI jyota pradIpta kare che ane e rIte adhyAtmanAM gUDha rahasyono aMtaramAM UMDe sudhI saraLatAthI svIkAra thaI jAya che. (ii) vizeSokti - sAmAnyataH kAraNa hoya tyAM kArya bane ja che, paraMtu vizeSokti alaMkAramAM kAraNano sadbhAva hovA chatAM kArya banatuM nathI ema darzAvavAmAM Ave che. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 'tyAga virAga na cittamAM, thAya na tene jJAna; aTake tyAga virAgamAM, to bhUle nijabhAna.... (7) zrI Atmasiddhi zAstra'nI atre uddhata karela gAthA 7nI prathama paMktimAM tyAgavairAgyanI anivAryatA batAvyA pachI bIjI paMktimAM kahyuM ke temAM aTakI rahetAM, arthAt tyAga-vairAgyano saddabhAva hovA chatAM jo temAM kRtArthatA manAI jAya to nijabhAna bhulAya che. Ama, vizeSokti dvArA zrImad AtmavicAranI zreNIne jAgRta karI sacoTa bodha Ape che. A rIte "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM sacoTatA eka sabaLa ane AgavuM pAsuM banI zakyuM che. 3) vAstavamUlaka arthAlaMkAra - je alaMkAronA mULamAM virodha nahIM paNa vAstavikatA rahelI hoya, je jevuM dekhAtuM hoya tevuM Alekhana hoya, te alaMkArono eka prakAra atre prayojAyo che ane te che svabhAvokti. koI vastunuM, prakRtidazyanuM ke mAnavInA vartananuM svAbhAvika ane AbehUba varNana karavAmAM Ave to te svabhAvokti alaMkAra che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM svabhAvokti alaMkAra joIe - nizcaya sarve jJAnIno, AvI atra samAya; dharI maunatA ema kahI, sahajasamAdhi mAMya." (118) A gAthAnI bIjI paMktimAM sadupadezanuM samApana karI zrIguru mauna dhAraNa kare che ane sahaja samAdhimAM sthita thAya che, evuM dRzya zrImade alpa zabdomAM paNa tAdaza khaDuM karyuM che. e subhaga pavitra dazyanI chApa vAcakanA manopaTala upara evI paDI jAya che ke te kyAre paNa bhUMsAtI nathI. yathArtha svabhAvane prApta evA zrImad mATe koI paNa vastunuM yathArtha varNana karavuM atyaMta svAbhAvika hatuM ema A dRSTAMtathI samajAya che. 4) kAryakAraNamUlaka arthAlaMkAra - je alaMkAranA mULamAM kAraNa ane kArya(pariNAma)no saMbaMdha rahelo che, tevA alaMkAromAMno eka prakAra che - kAraNamAlA. AmAM prathama kathanamAM kAraNa ane tenuM kArya batAvI pachI te kArya bIjA kathanamAM kAraNa bane ane tenuM kArya darzAvAya che. Ama, kAraNa-kAryanI mALA racAya che. A alaMkAra paNa 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM jovA maLe che - sadagurunA upadeza vaNa, samajAya na jinarUpa; samajyA vaNa upakAra zo? samaye jinasvarUpa. (12) jyAM pragaTe suvicAraNA, tyAM pragaTe nija jJAna; je jJAne kSaya moha thaI, pAme pada nirvANa." (41) Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 399 gAthA 12nA prathama caraNamAM jaNAvyuM che ke sadguruno upadeza te kAraNa che, jyAre zrI jinezvaranuM zuddha svarUpa samajAya te kArya che. jo sagurunA bodhathI zrI jinanuM svarUpa samajAya to te samajanArano AtmA pariNAme zrI jinanI dazAne pAme che. Ama, prathama caraNanuM kArya bIjA caraNanuM kAraNa banI gayuM, jenuM navuM kArya saMpanna thayuM. e ja rIte gAthA 41mAM prathama caraNamAM je kArya che (nijajJAnanI prApti) te bIjA caraNamAM nirvANaprAptirUpa kAryanuM kAraNa bane che. Ama, mArgano yathAyogya, spaSTa krama darzAvavA A alaMkArano zrImad dvArA saheje prayoga thayo che. 5) tarkanyAyamUlaka - je alaMkAranA mULamAM tarka (nyAyapUrvakanI bauddhika dalIla) rahelo hoya tevo alaMkAra A vargamAM Ave che. "zrI Atmasiddhi zAstra' pote ja eka tarkanyAyamUlaka satuzAstra che, tethI temAM A alaMkAra sthAna pAme emAM zuM Azcarya hoI zake? jyAre koI sAmAnya siddhAMtanA samarthanamAM vizeSa hakIkata athavA vizeSa hakIkatanA samarthanamAM sAmAnya siddhAMtano prayoga thAya tyAre arthAntaranyAsa alaMkAra racAya che. 'zrI Atmasiddhi zAstramAM arthAntaranyAsa alaMkAra joIe - roke jIva svachaMda to, pAme avazya mokSa; pAmyA ema anaMta che, bhAkhyuM jina nirdoSa." (15) atre prathama kahyuM che ke jo jIva anAdinA svacchaMdane choDI de to teno mokSa avazya thAya. A vizeSa hakIkatanuM pachI sarvasAmAnya siddhAMtathI samarthana karatAM kahe che ke Ama karavAthI ja bhUtakALamAM anaMta jIvo mokSe gayA che. A rIte atIva suMdara ane atyaMta saraLa bodha ApI, zrImad jIvanI zraddhA kramazaH daDha karAvatA jAya che. potAne thayela AtmAnubhUtino lAbha ApavA AtmajJAnaprApti aMgenA vividha viSayonI chaNAvaTa temaNe bhinna bhinna rIte hRdayaMgama zailImAM rajU karI che. 6) vANIvaizisyamUlaka - vastune rajU karavA mATe vANInI viziSTa rItano AdhAra letAM A alaMkAra racAya che. tenA aneka prakAro che, temAMthI mAtra sajIvAropaNa alaMkArano atre prayoga thayo che. nirjIva ke jaDa padArthane sajIva dhArI levAmAM Ave athavA nimna koTinA prANImAM mAnavasvabhAvanuM AropaNa karavAmAM Ave to tene sajIvAropaNa alaMkAra kahe che. "zrI Atmasiddhi zAstramAM prayukta thayelA sajIvAropaNa alaMkAra joIe - kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda, prANIdayA, tyAM AtmArtha nivAsa." (38) Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karma anaMta prakAranAM, temAM mukhya ATha; temAM mukhya mohanIya, haNAya te kahuM pATha." (102) karma mohanIya bheda be, darzana cAritra nAma; haNe bodha vItarAgatA, acUka upAya Ama. (103) karmabaMdha krodhAdithI, haNe kSamAdika teha; pratyakSa anubhava sarvane, emAM zo saMdeha?' (104) gAthA 38mAM AtmArthanI upasthiti ke prApti nahIM, paNa teno "nivAsa' darzAvyo che, je prastuta alaMkArano eka prakAra che. e rIte gAthA 102, 103, 104mAM jaDa karmane zatrurUpa gaNI tene haNavAnI vAta lakhI che, je jaDamAM sajIvanuM AropaNa thayuM hovAthI sajIvAropaNa alaMkArano prayoga bane che. alaMkArazAstranI dRSTie thayela 'zrI Atmasiddhi zAstra'nA A avalokana uparathI samajI zakAya che ke zrImamAM rahelI naisargika kavitvazakti, adbhuta ciMtanazakti ane sarvottama sarjanazaktinA kAraNe zrImanI kAvyazailI pravAhI, saraLa, cittAkarSaka ane camatkRtipUrNa bane che. alaMkAra temaja dhvaninI khUbIo sahaja rIte temanA zabdomAM vaNAIne UpasI Ave che. temanI buddhinI tathA vicAranI apUrvatA, samayocita ane tAtkAlika rUpaka-dAMtAdinI phuraNA, jakaDI rAkhe tevI kathanazailI gUMthavAnI adbhuta zakti, zaMkAnuM nirasana karavAnI kuzaLatA ane virodhI pramANone bhedavAnI capaLatA 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM gAthAe gAthAe jovA maLe che ane tethI ja tattvajJAnanA AvA gUDha viSayane saraLapaNe nirUpavAmAM A zAstra samartha bane che. zabda ane bhAva, buddhi ane ciMtana, abhivyakti ane anubhUti, utkRSTatA ane pavitratA - sarva dRSTie zrImannI A paramocca kRti gurjarasAhityanidhinuM sarvottama AbhUSaNa che ema lAgyA vinA rahetuM nathI. (III) "zrI Atmasiddhi zAstrInI kAvyazailI adhyAtmasAhityanI utpatti AtmasaMtoSa ke AtmAnaMda mATe thAya che e tathya jeTaluM kharuM che, eTaluM ja kharuM e paNa che ke anyane upadeza, mArgadarzana, preraNA ApI; anyanAM AtmavikAsa, kalyANa ke uddhAramAM nimitta banavuM e paNa adhyAtmasAhityanI utpattimAM kAraNabhUta hoya che. 'zrI Atmasiddhi zAstranA viSayamAM paNa A kathananI satyatA saheje samajI zakAya ema che. gUDha bhAvone gUMthIne akhkhalita vahetI A padAvalimAM parakalyANanI, nimprayojana karuNAnI udAtta bhAvanA pAThakane tarata sparzI jAya che. zrImanI lekhinImAMthI temanI tIkSNa buddhi, prabhAvazALI vidvattA, bhASAsauMdarya, Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 401 dhvanimAdhurya, ramaNIya kAvyatva tathA rasAlaMkArano samRddha sparza anubhavAya che. nyAyayuktithI potAnuM kathana suspaSTa karatI vakhate paNa temanI bhUmikA vAdakuzaLa paMDitanI nathI, tarkanipuNa bhASyakAranI nathI, paraMtu mamatALu mAtAnI che, preraka mitranI che, sahRdaya zikSakanI che, premALa upadezakanI che ane pratibhAvaMta gurunI che. lekhanazailInA aneka prakAra hoI zake che. mAtra kavie kavie ke lekhake lekhake ja te prakAra badalAya che evuM nathI, paraMtu kathAnaka, viSaya, saMyogo, vAcakagaNa ityAdine lakSamAM laIne eka ja kRtikAra paNa aneka zailIono prayoga kare che. atre udAharaNa tarIke amuka guNonA AdhAre te zailInA thoDA bhedonuM vihaMgAvalokana karIe. te te guNonAM saMmizraNathI paNa tenA anya aneka prakAro thaI zake che. (1) pravAhI - kathanano artha spaSTa darzAvatI ane AyAsa ke avarodha vagara saraLatAthI vahI jatI lakhANazailI. (2) komaLa - zabdonI temaja vAkyonI ke paMktionI sukumAra, snigdha, lIsI racanA. (3) bhAvavAhI - kartAnA aMtaraMga bhAvone prAmANikapaNe vyakta karatI ane pAThakane paNa sahajapaNe e bhAvonI anubhUti karAvanArI abhivyakti. (4) jussAdAra - prabaLa lAgaNI ke vicArathI prerita, hakIkata ke vastune vyakta karanArI AgrahI ane jomavALI bhASAracanA. (5) pAradarzaka - svaccha, sAdI ane saraLa arthavALI racanA. (6) saMkSipta - parimita zabdomAM Avazyaka kathanane kahI denArI lakhANalAghavavALI racanA. (7) vegavAna - vAcakanuM sthaLe sthaLe lakSa kheMcanArI ane AvegabharyA uchALA sahita vahetI zailI. (8) gaMbhIra - UMDA sAgaranA jaLa jevA vicAro, bhAvo vagerenI svastha, prauDha ane paripakva bhASAmAM abhivyakti. (9) sudaDha - sthApatyanA koI namUnAdAra majabUta mahAlaya jevI susthira, nakkara ane sughaTita zabdAvalivALI lekhanakaLA. (10) vedhaka - mAnya karavI ja paDe evI dalIlone vyakta karatI, mArmika arthavALI ane AkarSaka lakSyavedhI zabdaracanA. (11) lAlityapUrNa - suMdara, ramaNIya, rasika, bhAvayukta lekhanakaLA. 'zrI Atmasiddhi zAstranA abhyAsIne ema lAgyA vinA rahetuM ja nathI ke Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana uparokta prakAromAMthI mahadaMzanAM dRSTAMto A zAstramAM saraLatAthI daSTigocara thAya che; paraMtu A zAstranI sarvasvIkRta rocakatAnA vazamAM A sarvaprazaMsanIya aMgo uparAMta eka anya AdhArabhUta paribaLa paNa sahabhAgI che; ane te che zrImade prayukta karelI guruziSyasaMvAdazailI. ziSyanI jijJAsAjanya tarkasaMgata zaMkAonuM zrIgurue kareluM tarkabaddha yuktisaMgata aNizuddha samAdhAna A zAstrane mArmikatA, AhalAdakatA ane sacoTatA pradAna kare che. saMvAda eka evuM mAdhyama che ke jenA dvArA viSaya sahajapaNe hRdayaMgama banI jAya che ane tethI ja zrImade saMvAdanuM mAdhyama grahaNa karyuM che. guruziSyasaMvAda zailImAM Atmasiddhine upadezatuM A zAstra padyamAM hovA chatAM paNa tattvajJAnanAM gUDha rahasyone saraLa, sacoTa, rasAvaha tathA hRdayasparzI rIte prakAzI zake che. "zrI Atmasiddhi zAstra' jotAM zrIvIra-gautamasaMvAda tathA gaNadharavAdanI, zrImad bhagavadgItA tathA upaniSadonI smRti saheje thaI Ave che. dUrasudUranA bhUtakALathI AgamakAro tathA mUrdhanya maharSio sAmAnyajanasamAjamAM dharma, darzana ane adhyAtmanA gahana siddhAMtone lokagamya rIte prasArita karavA saMvAdano sahAro letA AvyA che ane tethI temanI racanAo saphaLa ane lokabhogya rahevA pAmI che. vAcakane tattvanI carcAthI kaMTALo na Ave te mATe saMvAdazailI sAhityamAM mahattvano bhAga bhajave che. vaLI, tattvanI carcA yathArtha ane samyakapaNe thaI zake e mATe pUrvapakSa ane uttarapakSa bane nyAyapUrvaka rajU thavo joIe. A prayojananI pUrti mATe eka praznakartA ane bIjo uttaradAtA hoya to ja dareka pakSanuM nivedana pUrNapaNe mUkI zakAya. A rIte saMvAdazailIthI viSayanI chaNAvaTa spaSTa ane suyogya bane che ane tethI arthagrahaNamAM muzkelI naDatI nathI. zrI zaMkarAcArye 'upadezasAhasI'mAM guru-ziSyanA saMvAdarUpe vedAMtatattvanuM gadyamAM vizada varNana karyuM che. guruziSyasaMvAdazailInA mAdhyamathI kRtio racanArA anya mahAnubhAvo che sarvazrI akho, gopAladAsa, jagajIvanadAsa, gaurIbAI, jIvaNadAsa, kevaLapurI, vasto, dayArAma vagere. zrI akhAnI suprasiddha kRti 'guru-ziSya-saMvAda', zIrSakAnusAra zailI apanAvI tattvajJAnanuM suMdara nirUpaNa kare che. saMvAdazailIno Azraya laI akhAe 'citta vicAra saMvAda' Adi kAvyo paNa racyAM che. vedAMtanA tattvajJAnanI viziSTa kRti 'gopAlagItA'mAM guruziSyasaMvAdarUpe zrI gopALadAse bAvIsa kaDavAmAM jJAnamArganuM spaSTa ane surekha nirUpaNa karyuM che. "saptAdhyAyI' ane narabodha' - zrI jagajIvanadAsanI A banne kRtio guru-ziSyanA saMvAdarUpe che. yogamArga ane vedAMtanA tattvajJAnane samajAvato 501 zlokapramANa 'hastAmalakajhaMtha' zrI naraharidAse umAmahezvarasaMvAdarUpe racyo che. zrI Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika daSTie mUlyAMkana 403 gaurIbAIe guruziSya praznottarInI gadyamAM racanA karI che. zrI jIvaNadAsanI 'navacAturI', 'jIvanamaraNa' Adi aneka kRtio guruziSyasaMvAdarUpe vedAMtano sAra, AtmajJAnarahasya tathA yogamArganI prakriyAo samajAve che. gurumahimA' e zrI kevaLapurInI guruziSyasaMvAdarUpe racelI utpatti Adi prakriyAnuM temaja bahmajJAnanuM nirUpaNa karatI kRti che. temanA zreSTha graMtha 'tattvasAra' (khaMDa 1-4)mAM zrI kevaLapurIe AtmajJAnanA sarva siddhAMtonA vizada nirUpaNa mATe A ja zailIno Azraya rahyo che. vizvabharaziSya zrI vastAe 507 sAkhIo ane 10 kaDavApramANa 'vastuvilAsa' tathA 715 sAkhIpramANa 'amarapurI gItA' jevI UMcI kakSAnI advaitamArgI kRtio A ja mAdhyamamAM racI che. zrI dayArAmakRta 'rasikavallabha' graMtha guruziSyasaMvAdazailImAM lakhAyelo uttama kakSAno suprasiddha graMtha che. taduparAMta, temaNe gadyamAM 'praznottaramAlA' racI aneka kUTa praznonA suMdara uttaro ApyA che. saMvAdanI zailImAM zrI dayArAme 'manamatisaMvAda', 'bAhmaNa bhakta saMvAda', 'hariharasaMvAda' tathA zrI guru-ziSya-saMvAda' jevAM anya kAvyo paNa lakhyAM che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' pUrve gujarAtI bhASAmAM guruziSyasaMvAdarUpe racAyelI uparokta kRtiomAMthI be mahattvanI kRtionI sparzanA atre asthAne nahIM lekhAya. (1) vi.saM. 1701mAM saMtakavi akhAe 'guru-ziSya-saMvAda'nI racanA karI hatI. Azare 325 doharA-copAImAM racAyelI A chaMdobaddha sudIrgha kRti cAra khaMDamAM vibhAjita thayelI che - 1) bhUtabheda, 2) jJAnanirvedayoga, 3) mumukSu mahAmukta lakSaNa ane 4) tattvajJAna nirUpaNa. 'guru-ziSya-saMvAda'nA prAraMbhamAM zrI akhAe vinIta ziSyano ullekha karI darzAvyuM che ke - gurucaraNe ziSya Adare, preme karI praNAma; padapaMkaja pAvana sadA, namo namo paradhAma.1 uparokta kaDI ane 'zrI Atmasiddhi zAstra'nuM maMgalAcaraNa - e banne vaccenuM sAmya spaSTa jaNAI Ave che - je svarUpa samajyA vinA, pAmyo duHkha anaMta; samajAvyuM te pada namuM, zrI saddaguru bhagavaMta." zrI akho ane zrImad bannenA kALamAM samAjamAM matamatAMtara, kadAha, sAMpradAyika anAcAra, ADaMbara vagere khUba vadhI gayAM hatAM, tethI te pratyeno virodha temanAM 1- saMtakavi akho, 'akhAkRta kAvyo', bhAga-1, guru-ziSya-saMvAda', khaMDa 1, pR.97, doho 1 2- 'zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA 1 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana lakhANomAM spaSTataH jhaLake che. A sAthe e vAta paNa spaSTa che ke temaNe DhoMgI dharmaguruono temaja pAkhaMDI kupaMthano ja virodha karyo hato, sadguru pratye to temane banene saMpUrNa AdarabhAva hato ja. lokAturaMjananuM nahIM paNa lokoddhodhana karavAnuM kartavya svIkArI, potAnI pariNata prajJAnA paripAkarUpe temaNe lokone ghaTato bodha Apyo che. bannenI kRtimAM mumukSunAM lakSaNo tathA tattvajJAnanAM rahasyonuM suMdara rIte udghATana thayuM che. bane jJAnamArgI kavioe potAnI lAkSaNika bhASAzailInA baLa vaDe tattvajJAnano kaThina viSaya sugama banAvyo che. arthaghana saMkSipta zailI, vipula zabdabhaMDAra tathA zabdalAghavanA pariNAme potAne je kahevuM hoya te teo sacoTatApUrvaka kahI zake che. banenI kRti chaMdobaddha che. bannee yojelA navA zabdaprayogo AjanI gujarAtI bhASAmAM rUDha prayoga ke subhASitanuM sthAna pAmavA mAMDyA che. Avazyaka zabdane zodhavAno prayatna bannemAMthI koIne karavo paDyo hoya ema jaNAtuM nathI. evuM ja alaMkAra aMge paNa che. prAsa ane yamaka sahajapaNe goThavAya che. Ama, bannenI kRtimAM nirabhimAnI nirADaMbara saMtanI sahajaskurita vANInuM pratibiMba paDe che. - zrI akhAnI vANImAM kvacit jhanUna ane ugratA jaNAya che, to zrImadgI bhASA zAMta ane Rju che. AkhAbolApaNuM, kaDaka TIkA ane keTalIka vAra bolacAlanI bhASAnA prayoganA kAraNe zrI akhAnI lekhinI kyAreka mAdhurya gumAvI bese che, to saMketAtmaka Takora ane saumya, miSTa, haLavI bhASAthI zrImad mAdhurya jALavIne paNa dhAryuM lakSya vadhe che. (2) bhaktakavi zrI dayArAme vi.saM. 1884mAM cANodamAM 'rasikavallabha' nAmaka graMthanI racanA karI hatI. A graMthamAM upasaMhAranuM pada bAda karatAM 108 padanI 1080 kaDIo che. dareka padamAM prathama cAra caraNa copAInAM che, pachI DhALa che, jemAM be caraNa harigItanAM ane bAkInAM 'zaMkarA' chaMdanAM che. dareka padamAM soLa soLa paMktio che. Ama, garjara girAmAM racAyela A graMtha padabaddha, chaMdabaddha, DhALabaddha, rAgabaddha ane tAlabaddha sarjanamAM gaNanA pAme che. zrI dayArAmanuM A saraLa, sarasa ane sarvottama sarjana zuddhAdvaitanA siddhAMtone samajAvA mATenuM eka parama sAdhana gaNAya che; vaLI bhaktimArganA AcAro paNa temAM jaNAvyA che, tethI bhAgavata dharmanA saMkSipta sArarUpe paNa e che. 'rasikavallabha'mAM zrI dayArAme guruziSyasaMvAdazailImAM zuddhAdvaita tattvajJAnanA viSayane anya matonA khaMDanapUrvaka samajAvyo che. sAmAnya rIte tattvajJAnanAM kAvyo zuSka ane kaMTALAjanaka hoya che, paNa kavie evI hRdayaMgama zailImAM lakhyuM che ke vAMcanArane te rasika ane priya lAge che. brahmavAda uparAMta A graMtha kavinA cAritryane paNa Alekhe Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 405 che. 'rasikavallabha'mAM kavinI zraddhAvali bIjathI phaLa sudhInA vikAsavALI AlekhAI che, tethI kavinAM anya kAvyonI kUMcI jevuM kArya A kAvya kare che. zrI dayArAmane mukhyatve vedAMtano ane zrImane jaina darzana sahita padarzanano talasparzI abhyAsa hovAthI temanI kRtio anukrame vedAMta ane jaina graMthomAM anokhuM sthAna pAmI che. bhASAsamRddhi, AkarSaka zabdaracanA ane jJAnagaMbhIratAnA kAraNe tattvajJAnanA zuSka ane kaThina viSayane paNa teo rasika ane saraLa rUpa ApI zakyA che. keTalAMka khUba ja suMdara ane camatkRtipUrNa citro eTalA ochA zabdo ane eTalI saraLa taLapadI bhASAmAM, evI sahaja rIte rajU thayA che ke temanI A zakti mATe vAcakane bahumAna thaI Ave che. bane kavionI chaMdobaddha kRtimAM prAsa saLaMgapaNe sacavAyo che. "rasikavallabha'nAM padonI zAstrIya saMgItanA rAgomAM racanA thaI che ane temAM upamA, rUpaka, arthAntarajAsAdi alaMkArono puSkaLa prayoga thayo che. zrI dayArAmanI lekhinI upara zrI vallabhAcArya, zrI viThThaleza tathA anya bhaktakavionI chAyA dekhAya che. zrI dayArAme kareluM svadharmanuM maMDana ane svadharmathI viruddha dharmanuM khaMDana aneka sthaLe ekAMtadaSTinA kAraNe dUSita ane saMkIrNa banyuM che, jyAre syAdvAdanA sparzathI "zrI Atmasiddhi zAstra' zuddha, udAra, vizALa, sarvagrAhI ane suprasanna svamatapratipAdaka zailInuM sAcA arthamAM pratinidhi banI zakyuM che. 'rasikavallabha' ane "zrI Atmasiddhi zAstra' bannemAM satparuSanI viralatA, temanAM lakSaNo, temano yoga thatAM pUrNAdarasaha temanI upAsanA tathA temanA zaraNanI AvazyakatAnI suMdara ane pratItikara rIte chaNAvaTa thaI che. ziSyanI saraLatA, nikhAlasatA, tIkSNa buddhi, carcita viSayano potAnA pakSe pUrNa abhyAsa, tarkasaMgata rIte potAnI AzaMkA rajU karavAnI Dhaba, prazna pUchavAnI vivekapUrNa AvaData, prakhara jijJAsA, aMtaranA AdarapUrvakano vinaya ityAdi sadguNo bane kRtinA ziSyamAM supere dRSTigocara thAya che; to sAmA pakSe karuNA, niHspRhatA, bahuzrutatA, amRtavANI, zAMtipradAnatA, samAdhAna ApavAnI tatparatA vagere mahAna guNo zrIgurunA cAritrane ojasavaMtu banAve che. banne kRtiomAM rahelA sAmyanuM digdarzana thoDAM dRSTAMtothI karIe - 'rasikavallabha'nA AraMbhe zrI dayArAma kahe che - A graMtharacanA karuM chuM, guruziSya saMvAda karI; jemAM khaMDana mAyAvAda, zuddhAdvaita pratipAdana bharI.1 1- zrI dayArAmaracita, 'rasikavallabha', pada 1, caraNa 5,6 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 'zrI Atmasiddhi zAstra' 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM zrImad kahe che - vivecana vartamAna A kALamAM, mokSamArga bahu lopa; vicAravA AtmArthIne, bhAkhyo atra agopya.' 'guruziSyasaMvAdathI, bhAkhuM Sapada AMhI..1 potAnI sarva zaMkAonuM nirasana thayA pachI zrIgurunI apAra karuNA tathA potAne thayela jJAnaprApti mATe zrIguruno upakAra gAtI vakhate ziSyano aMtarollAsa banne kRtiomAM suMdara rIte vyakta thayo che. rasikavallabhano ziSya kahe che 'saMzaya saghaLA mArA TaLiyAjI, paramakRpALu guru mane maLiyAjI. 'kRtakRtya chuM Apa pratApajI, TaLyAM samULAM pApa to 'zrI Atmasiddhi zAstra'no ziSya pokArI UThe che saMtApajI;2 zrI dayArAma lakhe che 'sadgurunA upadezathI, AvyuM apUrva bhAna; nijamAMhI lahyuM, dUra thayuM ajJAna.' nijapada 'samajAvyo saMkSepamAM, sakaLa mArga nigraMtha.'3 'muja Izvara cho zrIgurudevAjI, mAre adhikI hari tama sevAjI. 'saMzaya dalilathI kADhiyo, mahAmUDha adhama ajANa. 'nathI kazuM pratyupakAra ne, karuM koTi koTi praNAma;'* zrImad lakhe che 'aho! aho! zrI sadguru, karuNAsiMdhu apAra; A pAmara para prabhu karyo, aho! aho! upakAra. zuM prabhucaraNa kane dharuM, AtmAthI sau hIna; te to prabhue Apiyo, vartu caraNAdhIna 1- zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA 2, 42(bIjI paMkti) 2- zrI dayArAmaracita, 'rasikavallabha', 56 108, caraNa 2,3 3- 'zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA 119, 123(bIjI paMkti) 4- zrI dayArAmaracita, 'rasikavallabha', pa6 108, caraNa 4,14,15 5- zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA 124,125 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 407 A pramANe judA judA kALanA ane judI judI kakSAnA tathA bhASAnA kavIzvaro tathA sAhityakAroe gadya temaja padyamAM saMvAdanI ane temAM paNa vizeSata: guruziSyasaMvAdanI zailI apanAvI lokoddhodhananA kAryamAM saphaLatA saMprApta karI che. A zailIno Azraya letAM kRtikAra potAne je kahevuM hoya te saMkSepamAM paNa sacoTatApUrvaka kahI zake che, kRtinA viSayanAM je aMgone sparzavAM hoya teno yathAyogya vistAra karI zake che ane te rIte iSTa carcA dvArA viSayane saMpUrNa nyAya ApI zake che. Ama saraLatA, rocakatA, sacoTatA, yathArthatA, ihAnusAra saMkSepa-vistAra, pravAhitA, ramaNIyatA, mArmikatA ityAdinAM prAgaTya, saMvahana tathA saMvardhana mATe saMvAdazailI eka Adarza ane vilakSaNa sAdhanarUpa banatI hovAthI zrImad Adi aneka mUrdhanya sAhajikatApriya kavio teno suyogya ane suramya prayoga punaH punaH karatA rahyA che. (IV) 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI lokabhogyatA apUrva AtmasiddhimAM nimajjana karAvanAra A yathArthanAmAM 'zrI Atmasiddhi zAstra' atyaMta lokapriya banyuM che. temAM bhAvanI gaMbhIratA ane bhASAnI suzliSTatA hovAthI te lokabhogya banI che. "zrI Atmasiddhi zAstranI ghaNI paMktio kahevata jevI thaI gaI che. sAdhakasamAjamAM atyaMta mahimA sAthe tenuM adhyayana thAya che ane mukta kaMThe Aja divasa sudhI te gavAtuM AvyuM che e tenI lokapriyatA darzAve che. tattvajJAna jevA zuSka viSaya pratye Avo vizALa janAdara utpanna karavAno yaza zrImanI unnata AtmadazA tathA asAdhAraNa lekhanakaLAne AbhArI che. viSayavastu yadyapi pradarzana sAthe saMbaMdhita che, paNa zrImade potAnI rocaka zailI dvArA gUDha viSayone paNa sAmAnya vAcaka mATe subodhaka banAvI dIdhA che. zrI mukulabhAI kalArthInA nimna abhiprAya sAthe sau sammata thaze ke - 'AvA gUDha tattvane sarasa padyamAM zabdArUDha karIne sAmAnya kakSAnA mumukSu jIvo paNa yathAzakti samajIne potAnI Atmonnati sAdhI zake evI saraLa paNa gaMbhIra prauDha bhASA dvArA Adhunika yugamAM kevAM zAstro racavAM joIe teno yathArtha Adarza A zAstra racIne zrImade rajU karyo che." Ama, zrImadbhI asAdhAraNa lekhanazailInA kAraNe alpa buddhivALA vAcaka mATe paNa A racanA saraLatAthI samajAya evI banI che. A graMthanI vizeSatA e che ke te kevaLa sAdhAraNa vAcako mATe ja upayogI nIvaDe che evuM nathI, vidvAnone paNa vicAra karatA karI mUke evo te gahana ane gaMbhIra graMtha che. A graMtha sAmAnya vAcakone to AnaMda Ape evo che ja, paraMtu tattvanA jANakAra adhikArIne te savizeSa AnaMda Ape 1- zrI mukulabhAI kalArthI, 'zrImad rAjacaMdra jIvana-sAdhanA', pR.191 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana evo che. Ama, sAmAnyajanathI vijjana sudhI sarvane upayogI ane AtmahitakArI nIvaDe evuM daivata temAM raheluM che. AbAlavRddha badhAne upayogI ane upakArI nIvaDanArI A kRti lokabhogya kema thaI che te saMbaMdhI amuka muddAo saMkSepamAM vicArIe - (1) lokapracalita gujarAtI bhASAmAM nirUpaNa prAcIna ke arvAcIna, koI paNa yugamAM lokamAnya ke lokapracalita bhASAmAM lakhAyelI kRti ja lokakalyANakArI thAya che. bolacAlanI bhASAmAM - rojiMdA jIvananI bhASAmAM jIvanA manobhAva vizeSa pramANamAM joDAI zake che ane bhAvanuM vadana tathA UMDANa vadhAre AvI zake che. kRtinI saphaLatA mATe A atyaMta jarUrI tattva che. zrImade tattvajJAna jevA gahana viSayanI upayogitA anubhavIne A graMthanuM Alekhana saraLa gujarAtI bhASAmAM karyuM che. AtmasvarUpaviSayaka vizleSaNa jaina darzanamAM jinAgamo tathA uttaravartI graMthomAM thayeluM che; paraMtu mULa graMtho saMskRta ane prAkRta bhASAmAM hovAthI tathA tenI TIkA paNa saMskRta bhASAmAM hovAthI te vidvajjanabhogya to banI zake che, paraMtu sAmAnya janatA teno lAbha laI zakatI nathI. bhASAnI kaThinatAnA kAraNe sAmAnya pAThaka tenuM AsvAdana karI zakato nathI ema jANI zrImade e gahana viSayane saraLa gujarAtI lokabhASAmAM gUMthI, tene kAvyabaddha karyo ke jethI alpa kSayopazamavALA jIvane padArthano aMzAtmaka bodha thAya, dhIme dhIme kSayopazama khIle, zruta pratye bhakti vadhe ane zrutAbhyAsamAM udyamazIla banI te zrutasAgaramAM pravezavA samartha bane. gujarAtI bhASAmAM tattvapradhAna kRtionI racanA traNaso varSathI thatI AvI che. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja, zrI AnaMdaghanajI mahArAja, gaNizrI devacaMdrajI mahArAja, zrI samayasuMdarajI mahArAja vageree potAnI ghaNI racanAo gujarAtI bhASAmAM karI che. zrImad paNa A graMthanI racanA gujarAtI bhASAmAM karIne e paraMparAne anusaryA che. zrImadbhA mata pramANe tattvajJAna jevo gahana viSaya samajavA ke samajAvavA saMskRta-prAkRta bhASA ja joIe athavA e bhASAomAM racita graMthomAM ja uttama prakAranuM tattvajJAna hoI zake evuM nathI. je bhASAthI vAcako ane zrotAo upara tatkALa asara thAya ane temane sahajamAM samajAvI zakAya te ja bhASAmAM (pachI bhale te bhASA saMskRta hoya, prAkRta hoya ke gujarAtI hoya) te pIrasAvuM joIe. bhASA gujarAtI hovAthI tattva kaMI nigUDha rahevAnuM nathI ane saMskRta-prAkRta hovAthI te kaMI savizeSa vyakta thavAnuM nathI. vaLI, jyAM gujarAtI bhASA vaparAzamAM hoya tyAM saMskRta-prAkRta bhASA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 409 tijorImAM rAkhela dhana jevI che. jema tijorImAM rAkhelAM nANAM dhirAya to vyAja maLe, tema gujarAtI bhASA dvArA te graMthonA gUDha bhAvone samajAvavAmAM Ave to ja te saMskRta-prAkRta bhASAnA graMtho upayogI tathA lokapriya bane. Ama, saMskRta-prAkRta bhASAthI aparicita ane AgamAdi graMthonA abhyAsa mATe asamartha evA jIvo paNa jo kRtine samajIne kaMThastha kare, vAraMvAra tenuM gholana ane vicAraNA kare to tattvajJAnanA hArdane avazya samajI zake. AvA zubhAzayathI zrImade A kRti saraLa ane subodhaka zailIthI gujarAtI bhASAmAM racIne temAM mokSamArganuM rahasya pratipAdita karyuM che. A kAvyasarjana dvArA zrImade samAja upara mahA upakAra karyo che. muMbaI khAte prasiddha thatAM "jaina' sAmayikanA adhipati zrI bhagubhAI phatehacaMda kArabhArI, zrImaddanI janmajayaMtI samArohano ahevAla ApatAM tA. 28-11-1909nA aMkamAM jaNAve che ke - '... sAdhAraNa jano, jeo saMskRta tathA prAkRta siddhAMto avalokavAnI yogyatA nathI dharAvatA teone zrImAnanA chuTA chavAyA lekho tathA AtmasiddhizAstra jevAM sUtra paddhatie racAyelAM kAvyo vhoTA AzIrvAdarUpa thaI paDyAM che. janasamAja upara mahUme A rIte asAdhAraNa upakAra karyo che." zrImadbhI sUkSmAtisUkSma dharmAnubhUtine taMtotaMta zabdobaddha karavAmAM gujarAtI bhASA kAryakSama nIvaDI che. adhyAtmanA gUDha bhAvo sAMgopAMgapaNe gujarAtI bhASAmAM zrImad pragaTa karI zakyA che, tethI A kRtinuM mahattva koI saMskRta-prAkRtasarjana karatAM jarA paNa ochuM AMkI zakAya nahIM. (2) gahana viSayanuM saraLa nirUpaNa jagatanuM mahAna kAvya to te ja gaNI zakAya ke jeNe manuSyano jIvanapatha ujALyo hoya. kavitA e mUlataH jIvananI samIkSA che ane koI paNa kavinI mahattAno AdhAra, jIvana kevI rIte jIvavuM e praznano uttara ApI, jIvanane unnatinA paMthe prere evA vicArono potAnI kavitAmAM keTalAM sauMdarya ane sAmarthyapUrvaka e viniyoga karI zake che tenA upara ja raheto hoya che. kavi hovA uparAMta je gaMbhIra tattvaciMtaka nathI, te puruSa kadI paNa mahAkavi banI zakato nathI. mahAkavinI padavI to jeNe koI mahAna viSayanuM, e viSayanI mahattAne ucita evI zailImAM nirUpaNa karyuM hoya tene ja ApI zakAya. mahAkavimAM prajJAnI UMcAI ane hRdayanI UMDAI hovAthI kaThinamAM kaThina viSayane saraLamAM saraLa rIte rajU karavAnI viziSTa zakti hoya che. 1- 'zrImAn rAjacaMdranI janmajayaMtI prasaMge thayelAM vyAkhyAno', pR.73 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Ama, kavitAno sarvottama guNa jIvanadarzana karAvavAno che. uttamottama kavitA mAtra AnaMda ja nathI ApatI, paraMtu jIvananuM darzana paNa karAve che. kAvyanI uttamatA mATe vAstavamAM ciMtananI AvazyakatA che ke je ciMtana UrmispaSTa banI anubhavanA rasAyaNathI rasAIne kavitAmAM Ave. AvA ciMtanane kavitAmAM rajU karatI racanAomAM 'zrI Atmasiddhi zAstra' eka uttama namUnArUpa che. temAM zrImade praznottarazailInA mAdhyamathI vividha dRSTikoNo vaDe AtmatattvanI gahana vicAraNA rajU karI che. kavitAmAM dArzanika mAnyatAo rajU karI, UMDuM adhyAtma gUMthavAnuM kArya atyaMta atyaMta muzkela ane aTapaTuM che. AvA kaThina ane durbodha viSayane kAvyanuM rUpa ApavuM te zrImanuM ucca prakAranuM racanAsAmarthya darzAve che. adhyAtmanA unnata bhAvone padyarUpe gUMthI, tene geyarUpa ApI, janahRdaya sudhI pahoMcADI zrImade potAnI ucca kavitvapratibhAno paricaya Apyo che. zrI tIrthaMkara prabhunA mukhya guNomAM je guNa gaNanA pAme che, te che temanI bhASAnuM sarvasAhitva; arthAtu pratyeka prANI samajI zake evI bhASAmAM bolavAnI temanI viziSTatA. emAM atizayatAnuM tattva bAju upara rAkhIe topaNa e bhASAnI saphaLatA enI sarvabhogyatAmAM che ane e vAta bahu upayogI muddo pUro pADe che. bhASAnuM kArya vicAravahanikA tarIkenuM che. emAM cAturya ke camatkRti hoya to te bhASAnI zobhAmAM vadhAro kare che, paNa samajavAnI saraLatA ane sarvadezIyatAno jyAM nAza thato hoya tyAM mULa muddo UDI jatAM te kRti janasAmAnyane upayogI thatI nathI. zrImade e vAta kadI visArI nathI e 'zrI Atmasiddhi zAstra' no abhyAsa karavAthI spaSTa jaNAI Ave che. zrImad kavi uparAMta jJAnI paNa hatA, tethI kAvyaracanA karavA mATeno temano uddeza mahAkavinuM biruda pAmavAno, mahApaMDita ke mahAvidvAna kahevaDAvavAno athavA aihika prazaMsA prApta karavAno na hato. trividha tApathI du:khI jIvone satya mArganuM darzana karAvI temAM pravRtta karAvavA e ja temanI lekhaNIno mukhya lakSa hato. e pradhAna hetu phaLIbhUta thAya te arthe temaNe potAnI bhASA vikabhogya banAvavA karatAM sAmAnya kSayopazamavALA jIva samajI zake evA AkAramAM karI che. temanAmAM paMDitonI bhASA vAparavAnI zakti hatI, paraMtu temane to sAmAnya janasamUhane prabodhavo hato. kliSTa bhASA vAparI, graMthane samajI na zakAya evo koyaDArUpa banAvavAnI temanI icchA na hatI. sarva jIvanuM kalyANa thAya evA mahAkAryamAM potAno banato phALo ApavAnI unnata bhAvanA hovAthI zrImade temano upadeza sarvabhogya thAya evI saraLa bhASAmAM Apyo che. temaNe lAMbA lAMbA samAsavALI ke aprasiddha arthavALI bhArekhama bhASA Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika daSTie mUlyAMkana 411 vAparI nathI, temaja padalAlitya tathA jhaDajhamaka alaMkArAdi upara paNa dhyAna ApyuM nathI. viziSTa prakAranA alaMkAraprayoga jJAnanA mULa tattvane samajavAmAM ADe AvI zake, tethI kAvyanA bAhya svarUpa prati alakSa rAkhI, kAvyaviSaya prati ja temaNe mahattva ApyuM che. Ama, temAM ucca prakAranuM padalAlitya, zabdaracanAo, jhaDajhamaka alaMkAra ke kavitAcAturya nathI, paraMtu lokahRdayane sparzavAnI zakti advitIya che. brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che - TUMkA, saraLa zabdo sahita, naya ke nyAyanAM aTapaTAM anumAno ke maMDanakhaMDananI kliSTatArahita, AbAlavRddha sarvane bhogya, hitakArI sAmagrIthI bharela A graMtha lokapriya thaI paDyo che." 'zrI Atmasiddhi zAstramAM tattvanuM nirUpaNa hovA chatAM temAM saiddhAMtika graMtho jevI kaThinAI nathI. temAM nayavyavasthA, nyAyayukta dalIlo, dArzanika mAnyatAo ityAdi gahana viSayo hovA chatAM saraLa zabdo, sugama zailI ane dainika anubhavothI samarthita dRSTAMto hovAnA kAraNe A graMtha sarvopayogI banyo che. vaLI, tenuM kAvyasvarUpa paNa jaTila nahIM hovAthI A sugeya racanA saraLa, grAhya, AsvAdya ane lokapriya banavA pAmI che. (3) saMkSipta chatAM sacoTa nirUpaNa kAvyasarjanamAM viSayanA vizadIkaraNanI prakriyA jeTalI mitAkSarI, eTalI te kRti rUDI gaNAya. mAtra thoDA zabdomAM vicAro pragaTa karavAnI zailI prazaMsanIya gaNAya che. ucca prakArano kavi te che ke je potAnA bhAvono zakya hoya teTalo saMkSepa kare ane chatAM vAMcatAM viSaya adhUro rahyo che evuM na lAge. ochA zabdomAM mahattvanI badhI ja vAta rajU karI devAnI kalA zrImane keTalI sahaja rIte siddha che tenA eka uttama udAharaNarUpe A 'zrI Atmasiddhi zAstra' jovA maLe che. A kAvya lAghavayukta ane mArmika che. A kAvyamAM mitAkSarI paMktimAM arthano khajAno bharIne zrImade potAnI lAghavazaktino pUrNapaNe paricaya Apyo che. temanI zabdasamRddhi ajoDa che, chatAM zabdasaMyama paNa teo jALavI rAkhe che. viSayanirUpaNamAM anivArya hoya te ja zabdano ane teTalA zabdono ja teo prayoga kare che. 'zrI Atmasiddhi zAstramAM pratyeka zabda yogya rIte mukAyelo che. emAM khUbI e che ke enI jagyAe bIjo zabda mUkavo hoya to jaDe nahIM ane jaDe to bhaLe nahIM. Ama, zabdasamRddhi ane zabdasaMyama jevA virodhAbhAsI guNono subhaga AviSkAra 1- 'zrImad rAjacaMdra ardhazatAbdI smAraka graMtha', pR.43 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM jovA maLe che. zrImad ochA zabdomAM potAnA bhAvane kevI garimA sudhI pahoMcADe che te A kAvyamAM spaSTapaNe anubhavI zakAya che. saraLa zabdomAM paramArtha gUMthyo hovAthI A kAvya vadhu mUlyavAna banyuM che. zrImade atyaMta saMkSepamAM, chatAM sacoTa ane rocaka rIte A graMthamAM AtmatattvanI mImAMsA karI che, je temanA gahana zAstra-abhyAsanI, unnata AtmadazAnI ane uttama kavitvazaktinI pratIti karAve che. brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana -- = 'anAdithI paramagUDha agocara evA AtmatattvanI vyAkhyA Arya darzanakAroe aneka prakAre karelI che ane te darzanasAhityo eTalAM vizALa banyAM che ke sAmAnya zaktimAna mumukSuone te hastagata karavAM, temAM praNIta karelAM dRSTidvAra ane sAdhanadvArono bheda ukelI muktimArgane khoLavo ane pAmavo atyaMta atyaMta vikaTa thaI paDela che. te darzanakAronI AtmadarzanapaddhationI ati saMkSipta ane sacoTapaNe cheka ja chaNAvaTa karI tenA dohanarUpe potAnA amogha pragaTa anubhavajJAna-zakti vaDe A 'Atmasiddhi' koIka virala nikaTa mokSagAmI jIvonA karakamalamAM ane hRdayakamalamAM jJAnAvatAra paramakRpALu zrImad rAjacaMdra prabhue arpaNa karela.'1 zrI Atmasiddhi zAstra'mAM zrImade AtmArthA jIva jyAM mUMjhAI jAya evA ghaNA ghaNA praznonA sacoTa javAba ApyA che, je darekane niruttara ja nahIM paNa niHzaMka banAvI de evA sacoTa che. AvA praznonuM sacoTa nirasana paNa temaNe khUba ja TUMkA chatAM mArmika zabdomAM karyuM che. A kRtinI khUbI e che ke zabdono saMkSepa chatAM zrImad te viSayanA bhAvone pUrNapaNe AvarI le che, tethI temanI racanA arthaghana che ema joI zakAya che. sAmAnya najare jotAM saraLa lAgatI A gAthAomAM UMDANanAM darzana thAya che. jIvane pragati karAvavA mATe temAM upadeza Apyo che, zikhAmaNo sUcavI che ane rahasyajJAnanuM sphoTana karyuM che. keTalI ochI paMktiomAM zrImade adhyAtmamArgano sAra ApI dIdho che! sAdhakane uttama mArga batAvatA A graMthanuM arthagaurava ati asarakAraka che. bhASApravAha hRdaya upara sacoTa asara kare che. eka vAra vAMcyA pachI na bhulAya evo A graMtha arthathI bharapUra ane sacoTa che. tenI paMktio evI hRdayasparzI che ke vAraMvAra vAMcavAnI icchA thAya. vAraMvAra raTaNa karavA chatAM kaMTALo na AvatAM aMtarmukha banAve evuM daivata temAM raheluM che. AvI racanA koI sAdhAraNa lekhakathI nIpajI zake nahIM. svAnubhava vinA AvuM kAvya sarjI zakAya nahIM ema sau koIne A kAvya vAMcatAM 1- brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI, 'Atmasiddhi vivecana', prAstAvika, pR.4-5 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana avazya pratIta thAya che. (4) rocaka ane ramaNIya nirUpaNa tattvajJAnano viSaya sAmAnya rIte zuSka ane nIrasa hovA chatAM zrImad tene rasapUrvakanI bhAvavAhI zailImAM kAvyAtmaka rIte utArI zakyA che. te rasika ane hRdayaMgama thaI paDe e mATe zrImade te viSayane ahIM prAsAdika zailImAM rajU karyo che. Ama, mULa viSaya jeTalo zuSka che, tenI rajUAta eTalI ja rasapUrNa che. zrImade potAnI AkarSaka zailIthI viSayapratipAdanamAM kaze paNa rUkSatA ke arocakatA utpanna thavA dIdhI nathI. 413 zrImaddnA lakhANamAM ghaNuM baLa che. bhASA sAdI paNa ojasavALI che ane vicAra darzAvavAnI temanI paddhati prasAdapUrNa che. sAmAnya jJAna dharAvatI vyakti potapotAnI kakSA ane kSayopazama anusAra temAMthI artha samajI zake tevI saraLatA temanI racanAmAM rahelI che. bhASA saraLa che, eTaluM ja nahIM, zabdanI goThavaNI paNa eTalI vyavasthita che ke temAM kaze paNa gUMcavaNa thAya tevuM nathI. zrImaddnI spaSTa ane sacoTa abhivyakti, temanA racanAkauzalya sAthe temanA bhASAprabhutvanI paNa sarasa pratIti karAve che. zrI Atmasiddhi zAstra'nI bhASAspaSTatA, tenuM bhASAsauSThava ane tenI bhASAsaphaLatA vicAravA yogya che. te vAMcatAM zrImadno bhASA uparano adbhuta kAbU jarUra jaNAI Ave che. koI paNa sAhityasarjaka potAnA sAhityalekhanamAM bhASA to sAmAnyapaNe pracalita hoya te ja vApare che, paNa temAM vaparAtA zabdonI pasaMdagI ane prayogamAM te sarjakanuM vizeSapaNuM rahyuM che. zrImaddnI zabdonI pasaMdagI ane tenI yathAyogya sthAne goThavaNI sarvathA ucita, mArmika ane arthaprakAzaka che. sAhityanI najare temanA pratyeka zabdaprayogamAM camatkAra ane sArthakatva jaNAya che. temanA vicAronI spaSTatA, vicAradarzananI saraLatA ane bhASAnI prauDhatA sAthe zabdasamRddhi paNa mugdha kare tevI che. bhASA upara asAdhAraNa kAbU vagara AvI racanA azakya che. bhASA upara asAdhAraNa kAbU na hoya to kAM to viSaya taddana zuSka thaI jAya che athavA te vyavasthA vagarano thaI jAya che athavA to te ati sAmAnya thatAM viziSTa vAcaka mATe nakAmo thaI paDe che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM AvA zuSka lAgatA viSayanI zrImadnA asAdhAraNa bhASAprabhutvanA pariNAme manohara, lAlityapUrNa ane rasaprada rajUAta thaI hovAthI saunA aMtaramAM mATe ruci jAgRta thAya che. sAmAnya vAMcanAra tenA adhikAra anusAra paricaya-prIti vadhAre che, asAdhAraNa ane nirmaLa buddhivaibhavavALAne emAM vizeSa rasa paDe che, to bhAvasamRddha AtmArthAjanane tenI pratyeka Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tattvapreraka paMktimAM rasanA sAgara UchaLatA anubhavAya che. zrImad AkhI kRti daramyAna bhASAsauSThava, maulikatA tathA miSTatAno ekasarakhI rIte avicchinnapaNe AsvAda karAvI zakyA che. teo zreSTha paMktinA lekhakanI sarva viziSTatA jALavI zakyA che ane eka akSara paNa nyUnAdhika lakhyA vagara, sAhitya apekSAe ati uttama kAvya nIpajAvI zakyA che. A phaLazruti e temanI sAhityakAra tarIkenI mahattAmAM khAsa vadhAro karanArI che. jaina kaviomAM mahAsamartha kavi tarIke jenI gaNanA thAya ane sarva kALanA samartha kavionI haroLamAM besI zake evA zrImad eka mahApratApI kavi hatA. gujarAtI bhASAnA siddhahasta sarjanakAra evA zrImade potAnA sAhitya dvArA AgamasiddhAMtanA tattvajJAnanuM amRta sAmAnyajana sudhI pahoMcADyuM che. temanAM lakhANomAM utsAhavardhaka preraNAo che. suMdara satyonA aMbAra che; tethI e lakhANonuM jIvana saphaLa che, ciraMjIvI che. temanI kRtio gujarAtanA eka mahAkavinI prasAdI tarIke vaMdAI che. paMDita sukhalAlajI prakAze che ke - ..... Adhunika samagra jaina sAhityanI daSTie, vizeSe karI jaina tattvajJAna ane cAritra viSayaka gujarAtI sAhityanI daSTie, zrImadbhAM lakhANonuM bhAre mUlya che."1 zrImadbhA saMpUrNa sAhityamAM 'zrI Atmasiddhi zAstra' kalagI samAna che. suMdara tathA prauDha racanA, saraLa tathA subodhaka bhASA, prasAdamaya ane komaLa zailI AdinA kAraNe te eka advitIya kalAkRti bane che. enuM mAtrAmeLa chaMdobaddha kAvyasvarUpa, sacoTa ane samucita upamA, daSTAMta, rUpaka Adi arthAlaMkAro, bhASA paranuM prabhutva, zabdalAghava, arthagAMbhIrya, spaSTa ane sacoTa nirUpaNa zailI Adi aneka guNonA kAraNe te ucca graMthonI haroLamAM besI zake evo graMtha Thare che. zabdonI racanA, pasaMdagInI ucitatA, racanAnI saraLatA, bhASAnI prauDhatA ane kAvyanI rasikatA aneka dRSTibiMduothI jotAM AnaMdakAraka lAge che. temAM bhASAnI akRtrimatA ane sarjakanI vidvattA otaprota jhaLakyA kare che. temAM rahelI cArutA temaja bhAvanI RjutA vAcakanA lakSamAM AvyA vinA rahetI nathI. mRdutA ane mAdhurya temanI kalamamAMthI TapakI rahelAM dekhAya che. zrImanI vANI evI to rasavatI ane madhura che ke tene viSe kahevAnuM mana thAya ke potAnI madhuratA jANe madhe tene vecI dIdhI, drAkSe AnaMdathI bheTa ApI, dUdhe tene pAtra mAnIne ApI, zeraDIe zaraNAgata thaI arpaNa karI ane coranA DarathI amRta sAcavavA ApI; eTalA mATe ja to zrImanI vANIne adbhuta mAdhuryanI cirasamRddhi 1- paMDita sukhalAlajI, 'darzana ane ciMtana', bhAga-2, pR.788 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityika dRSTie mUlyAMkana 415 prApta thaI che. Ama, temanI racanA evI viziSTa prakAranI che ke hRdayane ane magajane ekasarakhI rIte asara kare che, arthAt te bhAvavAhI tathA ciMtanazIla evA bane guNothI yukta che. vidvAnonA mata anusAra zrI jayadeve 'gItagoviMda' sivAya bIjuM kazuM paNa na lakhyuM hota topaNa gItagoviMda' temane manuSyamAMthI deva siddha karavA paryApta che; kavi kAlidAsa 'zAkuMtala' lakhIne ja aTakI gayA hota topaNa temanI lekhaNInI suMdaratA jagatane Aje jevI pratIta che tevI ja pratIti karAvI zakyA hota. zrImanA saMbaMdhamAM paNa ema kahI zakAya ke temaNe mAtra 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI ja racanA karI hota topaNa te temanI ucca kavitvapratibhA ane unnata AtmadazAno paricaya ApavA mATe paryApta che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' mAM gAthAe gAthAe temano divya AtmA prakAzI UThe che. temanI vIryavaMtI cetanAmAMthI udbhavelA eka ja vacanAmRtane jo sUkSmatAthI avalokavAmAM Ave to te A dazyaprapaMcathI upara virAjatA evA nijatattvanI jhAMkhI karAvI zake tema che. Ama, zrImano 'zrI Atmasiddhi zAstra' graMtha e gujarAtI sAhityanA ziromaNi jevo che. A kRtinA kAraNe zrImad ujvaLa saMtakavionI haroLamAM AgavuM sthAna dharAve che. gujarAtI sAhityamAM eka ajoDa saMta kavi, jJAnI kavi tarIke zrImadranuM nAma cirasmaraNIya che ane raheze. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 3 prakaraNa - 2 AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 'zrI Atmasiddhi zAstra' e zrImanI ananya lAkSaNika zailIthI AlekhAyelo eka sarvAMgasuMdara adhyAtmagraMtha che. A graMtha sAhityadRSTie to ucca kakSAno che ja, tenA karatAM paNa vizeSa te adhyAtmadaSTie ati zreSTha che. zrImad kAvya ane sAhityanA uttama vidvAna to hatA ja, paNa tenA karatAM vizeSa teo siddhAMtajJAnI ane AtmatattvanA anubhavI samartha puruSa hatA; tethI temanuM kavana adhyAtmapradhAna rahyuM hovAthI temAM sarvatra AtmAnuM saMkIrtana jovA maLe che. potAnI viziSTa kavitvazaktithI temaNe 'zrI Atmasiddhi zAstramAM AtmAnAM cha pada jevo tattvajJAnasabhara viSaya padyabaddha karyo che. zrImadbhA utkaTa AtmabhAvoe sahajarUpe kAvyano AkAra dhAraNa karyo che. temAM temanI bhASAracanAno camatkAra che, zabdasamRddhinuM vizALapaNuM che, zailInI suMdaratA che ane te sAthe te zabdo pAchaLa eka mahAna AtmAno AMtara nAda paNa saMbhaLAya che. tmadarzananI kaumadI nIce laherAtA zAtAbharyA cittano aNasAra paNa sAMpaDe che. - zrImad svabhAva mananazIla hato. temanuM ciMtana AtmalakSI hatuM. temaNe tAttvika ane AcAraviSayaka viSayo upara gaMbhIra vicAraNA karI hatI. temaNe pUrvAcAryonA graMthono sUkSma dRSTithI abhyAsa karyo hato ane tene zabda, bhAva ane tAtparya sahita pacAvyA hatA. tattvaviSayaka ane vairAgyapradhAna sAhitya temanI nasa nasamAM vyApI gayuM hatuM. adhyAtmajJAna temanA jIvanamAM eTaluM badhuM otaprota thaI gayuM hatuM ke temanI vANI ane vyavahAra tenAM darpaNa banI gayAM hatAM. adhyAtmanA bhAvo temanAM lakhANomAM evI rIte vyakta thayA che ke tenA uparathI temanI AtmadazA keTalI ucca hatI ane temaNe keTalI siddhi meLavI hatI tenuM vizada darzana thaI zake che. temanAM adhyAtmaviSayaka kAvyo sahaja bhAve saraLatAthI pratipAdya viSayane khoLAmAM laI kyAMka josabhera to kyAMka ciMtanasulabha gaMbhIra gatie pravAhabaddha thaI vahyA kare che. temanAM lakhANono Azaya samajavAmAM jarA paNa skUlanA thatI nathI. zAstronI bhAvanAne AtmasAt karavAnI tatparatA, satyane zodhI kADhavAnI sUjha tathA potAnA bhAvone eka siddhahasta sAhityakAra ane kavinI adAthI sugama temaja sacoTa bhASAzailImAM rajU karavAnI pratibhA - A sarva temanI AdhyAtmika dRSTi, janma-janmAMtaranI sAdhanA ane abhivyaktinA sAmarthyanAM sAkSI che. temaNe AtmAne anubhavathI siddha ryo hovAthI temanI vANI anubhUtimAMthI pragaTI che. temanI kRtiomAM na vAdavivAdamAM vijaya meLavavAnI lAlasA che, na khyAti Adi meLavavAnI kAmanA che, na potAnA pAMDityanuM pradarzana karavAnI vRtti che ke na to Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana potAnI kavitvazaktithI bIjAne AMjI nAkhavAnI icchA che. temanI racanAonuM ekamAtra dhyeya paramasatyarUpa Atmatattvane ajavALavAnuM che. temane pratyeka sAdhakane upayogI thAya ane tenA hRdayanA tAra jhaNajhaNAvI mUke evo graMtha lakhavo hato. temane saMthakAra tarIke nAmanA kADhavI na hatI, paNa niSkAma karuNAdRSTithI paropakAra karavo hato. temano Azaya to jIvane aMtarmukha banAvavA saraLa ane rocaka bhASAmAM AtmaviSayaka bodha ApavAno hato. zrImannI AvI unnata bhUmikA joyA pachI temane kavi, sarjaka, paMDita, vidvAna ke sAkSara kahI temanuM mUlyAMkana sAcI rIte karyAno saMtoSa jarA paNa yogya Tharato nathI. temane to jJAnI ja kahevA yogya che. zrImanI sAhityika racanAomAM paNa adhyAtmabhAvo ja UchaLI rahyA che. laghu vayathI ja teo adhyAtmavikAsa mATe puruSArtha hatA, tethI ja aThyAvIsa varSanI bharayuvAnImAM temaNe 'zrI Atmasiddhi zAstra' jevA AtmaviSayaka anupama graMthanI racanA karI hatI. tenI pratyeka gAthAmAM temaNe adhyAtmane ja mukhya rAkhyo che ane AtmavikAsanA mArga tarapha ja saMketa karyo che. zrI dinubhAI paTela lakhe che ke - zrImad rAjacaMdranI lAkSaNika zailImAM AtmasiddhizAstra lakhAyuM che. Atmasiddhi zAstra vAMcanArane sAce ja anubhava thAya che ke A zAstra koI paNa vyAvahArika dharmane vaLagI rahetuM nathI. potAnA vAcanamAM ane anubhavamAM AvelA, judI judI kakSAnA mumukSu jIvonA niHzreya-kalyANa arthe, bhUtakALamAM thayelA AtmajJAnIonA anubhavone lakSamAM laI TUMkAmAM cha siddhAMto AtmasiddhimAM bahu ja saraLa bhASAmAM ane hRdayaMgama zailImAM prarUpyA che." 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM pUrvAcAryoe citaveluM tattvajJAna saMkrame che. temAM carcAyelA viSayo pUrvAcAryonA graMtho upara svataMtra bhAve karAyelA temanA UMDA ciMtanamAMthI AvelA che. A viSayo dArzanika, tarkapradhAna ane zAstrasiddha che. zrImade pUrvAcAryonAM zAstronuM parizIlana karI, teno arka sarvasAdhAraNajana sudhI pahoMcADyo che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' to AdhyAtmika graMthono sAra che. AtmajJAnanI paramocca bhUmikAe pahoMcelA zrImade atyaMta saraLatAthI temAM zAstrono nicoDa rajU karyo che. sarva zAstronAM rahasyo A eka graMthamAM samAveza pAmI jAya che. temanA graMtha upara aneka vidvAnoe vicAravimarza karyA che, tenA upara aneka vyAkhyAno thayAM che, temAM aneka vivecano ane bhASAMtaro chapAyAM che; paraMtu zrImannA eka paNa vAkyane koI zAstrazailIthI viruddha batAvI zakyuM nathI. 'zrI AcArAMga sUtra', 'zrI sUtrakRtAMga sUtra', 'zrI uttarAdhyayana sUtra' ane 'samayasAra', 'pravacanasAra' jevA prAkRta graMthomAM je vicAra judI 1- zrImad rAjacaMdra ardhazatAbdI smAraka graMtha', pR.124 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 421 judI rIte chUTaka chUTaka nirUpAyelo dekhAya che; 'gaNadharavAda'mAM je vicAra tarkazailIthI sthapAyo che ane AcAryazrI haribhadrasUrijIe "zAstravArtAsamuccaya' mAM tathA upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje "adhyAtmasAra', ane "samyakatva paTrasthAna caupai" mAM je vicAra rajU karyo che; te cha pada viSenA vicAro zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM sahaja bhAve gUMthyA che. tethI 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM nirUpAyela AtmAnAM che padano viSaya pUrvagraMthomAM maLI Ave te svAbhAvika che. pUrvAcAryonA aneka graMthono AdhAra laIne zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstranI racanA karI hovA chatAM A temanI maulika kRti che. viSayanI dRSTie te maulika nathI, paNa tenuM nirUpaNa maulika che. viSayane pote vAMcI, vicArI, anubhavIne zrImade potAnI svataMtra zailImAM A zAstranI racanA karI che. temaNe zAstromAM varNita viSayone saMkalita karI, potAnI maulika zailImAM jinAgamanA marmone kholyA che. zrI jinezvara bhagavAnanA Azayane aMtaramAM avadhArI, potAnI kavitvazaktithI temaNe te bhAvone zabdomAM utAryA che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' e temaNe grahaNa karelA viSayonuM maulika padyAtmaka pratipAdana che. zrImanI abhivyakti keTalI vizada che tathA temanI racanAzakti kevI maulika ane bhavya che teno suMdara paricaya A graMtha karAve che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM zrImannA anubhavano raNakAra che. temane je anubhavamauktika lAdhyuM hatuM, tenA paripAkarUpe A racanA thayelI che. anubhavanA kSetramAM AgaLa vadhIne zrImade anubhavanA arkarUpa A graMthanI racanA karI che. temaNe potAnA anubhavono uttama nicoDa AtmArthI jIvone Apyo che. temAM eTaluM UMDANa che ke tenA upara sUkSmatApUrvaka vicAra karavAthI ja tenI mahattA samajAya che. temanI abhivyaktimAM AtmAnubhavanI anokhI khumArI ane nijAnaMdanI mastI daSTigocara thAya che. temanA pratyeka zabdamAM adhyAtmanI suvAsa bhaLelI che. abhyAsa, avalokana ane anubhava vagara AvI asAdhAraNa vANI vyakta thaI zake nahIM. 'zrI Atmasiddhi zAstramAM zrImade, AtmasvarUpanA bhAna vinA mohanidrAmAM sUtelA jIvone potAnA paramAtmasvarUpanuM jJAna ApyuM che. temanAM anubhavasiddha vacano AtmajAgRti karAvanArAM che. Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM dhArArUpe vahI rahelI zrImanI vANImAM anubhavanuM amRta anubhavAya che. temaNe zAstrIya viSayono prayoga karIne, tene AtmasAt karIne, maulika zailImAM A graMthanI racanA karI che. prayoga dvArA zAstrone anubhavasiddha karanAra zrImad viSe DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - kAkA sAheba kAlelakare zrImad rAjacaMdrane mATe "prayogavIra' evo sUcaka arthagarbha zabda prayojyo che. te sarvathA yathArtha che. zrImad kharekhara prayogavIra ja Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hatA, prayogasiddha samayasAranuM darzana karavuM hoya ke paramAtmaprakAzanuM darzana karavuM hoya, prayogasiddha samAdhizatakanuM darzana karavuM hoya ke prazamaratinuM darzana karavuM hoya, prayogasiddha yogadaSTinuM darzana karavuM hoya ke AtmasiddhinuM darzana karavuM hoya, to joI lo, "zrImad ! te te samayasArAdi zAstromAM varNita karelA bhAvanuM jIvatuM jAgatuM jvalaMta udAharaNa joItuM hoya to joI lo zrImaddanuM jIvanavRtta! ane zrImad evA pratyakSa pragaTa parama prayogasiddha Atmasiddhine prApta thayelA puruSa che, eTale ja emaNe praNIta karela "Atmasiddhi' AdimAM ATaluM badhuM apUrva devata pragaTa anubhavAya che." A abhUtapUrva 'zrI Atmasiddhi zAstra' jagatanA sarva jIvone anaMta upakArI che. mokSAbhilASI jIvone pathadarzaka rUpa sAhityanA uttama sarjaka evA zrImo A AdhyAtmika graMtha sAdhanArUpa vRkSane haMmeza mATe lIluMchama rAkhavA amRta jaLa samAna che, anAdi kALanA mahAmohanIya karmane bhedavA vaja samAna che. zruta ane anubhavano suyoga sAdhI zrImade sAdhako mATe mokSanAM dvAra khullAM karI nAkhyAM che ema kahevuM jarA paNa atizayoktibharyuM nathI. A graMthamAM matArthI-AtmArthInAM lakSaNo, cha padanAM tarkapUrNa zaMkA-samAdhAna, bodhabIjaprAptikathana, upasaMhAra Adi eTalAM kuzaLatApUrvaka rajU karavAmAM AvyAM che ke AdhyAtmika kSetranA koI paNa rasikajana mATe e AkarSaNanuM tattva banI rahe che. AvA adbhuta graMthanuM have AdhyAtmika daSTie mUlyAMkana karIe. (1) "zrI Atmasiddhi zAstra' - AtmAnuM upaniSada 'zrI Atmasiddhi zAstra' - maMthanA nAma anusAra zrImade temAM Atmasiddhi thavA arthe jarUrI evA AtmabhAvane jAgRta tathA puSTa karavA cha padanI prarUpaNA karI che. jIva jaDabhAvothI mukta thaI, AtmabhAvane pAme te ja "zrI Atmasiddhi zAstra'nuM lakSa che ane te mATe zrImade AtmAnuM zuddha svarUpa kevuM che, evuM zuddha svarUpa hovA chatAM tenI vartamAna azuddha avasthA kevI che, tenuM kAraNa zuM che tathA nija zuddhatArUpa mokSa ane tenI prAptinA upAyanI samajaNa ApI che. jema jagatanA svarUpane samajavA mATe cha dravyanA svarUpane samajavAnI AvazyakatA che, tema AtmAnA svarUpane samajavA mATe cha padanI mImAMsAne samajavAnI AvazyakatA che; tethI temaNe A graMthamAM cha padanI dezanA prakAzI che. jema vedanuM rahasya samAvIne racAyela 'upaniSad' bahmavidyAnuM pratipAdana karato tAttvika graMtha che, tema AtmAne lagatuM sarva rahasya samAvIne racAyela 'zrI Atmasiddhi zAstra' AtmajJAnanI prAptinI vidyAnuM pratipAdana karato tAttvika graMtha che; tethI jo A graMthane 'AtmopaniSada' jevuM guNaniSpanna nAma ApavAmAM Ave to 1- 'zrImad rAjacaMdra ardhazatAbdI smAraka graMtha', pR. 28 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 423 te pUrNapaNe yathArtha ja che. jaina zAstrone cAra vibhAgamAM vibhAjita karavAmAM AvyAM che - dravyAnuyoga, caraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dharmakathAnuyoga. dravyAnuyogamAM cha dravya saMbaMdhI vicAraNA samAveza pAme che. jIvanuM svarUpa kevuM che, AtmA ane paradravyano saMbaMdha kevo che, tenI ekabIjA upara zuM asara thAya che vagere aneka prakAranI vicAraNA dravyAnuyogamAM karavAmAM Ave che. caraNAnuyogano viSaya kriyAkAMDa che. temAM cha Avazyaka, zrAvakanAM bAra vata, sAdhunAM pAMca mahAvrata, bAhyAbhyatara bAra prakAranAM tapa AdinI vicAraNA karavAmAM Ave che. gaNitAnuyogamAM jaina dRSTie pRthvInI racanA, cauda rAjalokanI vyavasthA, manuSyalokanI racanA, karmasiddhAMta vagere vizvavyavasthAno samAveza thAya che. dharmakathAnuyogamAM caritro, kathAo, prabaMdho, rAsA Adino samAveza thAya che. A cAra anuyogamAM jaina dharmanA kula sAhityano samAveza thAya che. A cAre anuyoga upayogI che, paraMtu dravyAnuyoga sivAyanA anuyoga AtmA sAthe ADakatarI rIte saMbaMdha dharAve che, jyAre dravyAnuyoga AtmA saMbaMdhI sIdho vicAra karanArA AtmasvarUpa, bhedavijJAna Adi mahattvanA viSayonI carcA kare che ane tethI te jIvane khUba upayogI thAya che. caraNAnuyogathI jIva svasvarUpane prApta karavAnA prayAsamAM udyamavaMta thAya che, gaNitAnuyogathI buddhino vikAsa thatAM tattvanirUpaNamAM rahelA sUkSma bhAvo te pakaDI zake che tathA dharmakathAnuyogathI thayelI zraddhA daDha thAya che. A sarva bAbato Atmika unnatimAM ADakataro bhAga bhajave che, jyAre dravyAnuyoga to AtmAne sIdhI rIte upayogI thAya che, kAraNa ke te tattvonuM udghATana kare che. dravyAnuyoganI A mahattA, gahanatA, gaMbhIratA, sUkSamatA ane vizeSatA jaina zAstrakArone suvidita hovAthI temaNe dravyAnuyogane bahu jhaLakAvyo che. AtmA saMbaMdhI jJAna meLavavuM, tenA astitva, niyatva, kartutva Adi dharmono vicAra karavo, tenA guNone samajavA, AtmA ane pulanuM mULa svarUpa yathAsthita vicAravuM vagere aneka viSayonI vicAraNA dravyAnuyogamAM rajU thaI che. A tattvajJAnathI vaMcita rahelA jIvanI zraddhAno pAyo UMDo nathI hoto. zraddhAne sthira rAkhavAmAM dravyAnuyoga khUba upayogI nIvaDe che, tethI AtmArthI jIvanuM kartavya che ke te dravyAnuyogano abhyAsa karI, tenAM gUDha rahasyo vicArI tenuM tAtparya samaje. dravyAnuyoganuM phaLa sarva bhAvathI virAma pAmavArUpa mokSapada che. te nirgatha pravacananuM rahasya che ane zukladhyAnanuM ananya kAraNa che. Ama, sarva prakAranAM zAstromAM dravyAnuyoga uttama che. zrI Atmasiddhi zAstra' paNa dravyAnuyogapracura tattvathI sabhara che. brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che ke - AtmAne oLakhavA mATe je graMtho lakhAyelA che te dravyAnuyoga che. Atmasiddhi, Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana cha padano patra e vagere badhAM dravyAnuyoga che. mohathI je chUTyA che te mumukSu che ane teone mATe ja e dravyAnuyoga che. bhagavAnanI vANImAM dravyAnuyoga mukhya che." zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM dravyAnuyoganuM nirUpaNa suMdara, mArmika, hArdika paddhatithI karyuM che. temaNe temAM cha padanuM tAdaza svarUpa darzAvI AtmAnuM gUDha rahasya kholI nAkhyuM che. AtmasvarUpa ane AtmaprAptinA mArga saMbaMdhInA praznonuM temaNe niHzaMkatApreraka samAdhAna ApyuM che. A graMtha anya darzananAM khaMDana-maMDana mATe racAyela nathI, paraMtu cha padanA svarUpane jANIne, svadravya ane paradravya vacce bhedajJAna karIne svarUpamAM sthita thavA mATe racAyela che. zrImad tattvajJAnane buddhivilAsano viSaya mAnatA na hatA. temaNe to AtmAnI khoja karatAM karatAM je tathyo potAne anubhavamAM AvyAM che, tenuM vizadatAthI ane sugamatAthI nirUpaNa karyuM che. temanI vicAradhArA pravAhI che ane temanuM lakSyabiMdu spaSTa che. game te viSayanuM varNana karatAM paNa temano jhoka adhyAtma tarapha ja che ema spaSTapaNe joI zakAya che. adhyAtma eTale AtmA saMbaMdhI. adhyAtmano artha AtmA saMbaMdhI vivecana karanAra viSaya paNa thAya che. adhyAtmanuM nivAsasthAna AtmA che. 'nAtmanamafdhanyatvadhyatmim athavA 'nAtmanI-dhyAtmam'. AtmAne lagatA jJAnane adhyAtmajJAna kahevAya che. vastusvarUpanuM pratipAdana karanArI zailInA AgamazailI ane adhyAtmazailI ema be prakAra che. temAM AgamazailIno viSaya chae dravyo che, jyAre adhyAtmazailIno viSaya mAtra AtmA ja che. AtmA zuM che? tenuM svarUpa zuM che? teno paudgalika vastuo sAtheno saMbaMdha kevo che? keTalA vakhata sudhIno che? satunuM svarUpa khoTI rIte samajAvAnuM kAraNa zuM che? Ama, AtmAnA guNa-paryAya AdinI vicAraNA e sarva adhyAtmanA viSayo che. enA samarthanamAM aneka prakAranI zikSAo, sadguNa grahaNa karavAnA prasaMgo, karmamaLane dUra karavAnA upAyo ane hRdayane vairAgyavAsita karavAnAM aneka sAdhana adhyAtmamAM darzAvyAM che. Ama, je dvArA Atmazuddhi thAya, nijasvarUpasthiratA thAya te adhyAtma che. adhyAtmajJAnanI sahAyatAthI AtmAnuM zuddha caitanyasvarUpa samajAtAM nijasvarUpamAM tanmaya thavAnI ruci jAgRta thAya che, ruci anusAra puruSArtha thAya che ane puruSArthanA sAtatyathI zuddhAtmasvarUpa prApta karIne jIva zAzvata sukhano bhoktA bane che. adhyAtmajJAnane prApta karyA vinA anubhavarasanuM pAna thaI zake nahIM, tethI mumukSu jIve adhyAtmabodha meLavavA arthe puruSArthI banavuM joIe ane te mATe adhyAtmazAstronuM parizIlana karavuM atyaMta Avazyaka bane che. AtmaciMtanasabhara ane AtmagAmI pravRttirUpa AdhyAtmikatA zrImamAM janmasiddha 1- 'bodhAmRta', bhAga-2, bIjI AvRtti, pR.357 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 425 hatI. gRhasthAzramanI ke vyApAranI pravRttimAM paNa temanI AdhyAtmika vRtti chUpI rahetI na hatI. temanAM lakhANo uparathI paNa pahelI chApa temanI AdhyAtmikatAnI ja paDe che. zrImad rAjacaMdra graMthamAM mokSasubodha'thI mAMDIne aMtima saMdeza' sudhInAM sarva lakhANamAM temanI AdhyAtmikatA dRSTigocara thAya che. temAM paNa adhyAtmaviSayanI temanI aNamola kRti 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM to temanI vRtti sahajapaNe adhyAtma pratye hatI e tathya spaSTapaNe dekhAya che. zrImade A graMthamAM abhuta AdhyAtmika gAMbhIrya bharyuM che. temaNe AdhyAtmika marmane temAM sacoTa rIte gUMthI lIdho che. graMthanA sAghaMta avalokana uparathI spaSTapaNe kahI zakAya che ke temanuM lakSya saMpUrNapaNe AtmaprAptinA mArgane prakAzita karavAnuM ja hatuM ane tethI ja game te viSayanuM varNana karatI vakhate paNa temano jhukAva adhyAtma tarapha ja hato ema cokkasapaNe joI zakAya che. graMthano viSaya dArzanika hovA chatAM zrImaddo AdhyAtmika abhigama dhyAna kheMce che. temaNe cha padanuM pratipAdana khaMDana-maMDana mATe nahIM paNa satya jJAnanI prApti mATe AdhyAtmika draSTie karyuM che. temAM AtmasvarUpanA jJAna ane tenI sAdhanAne anulakSIne ja mukhya vaktavya che, temaja temaNe temAM AtmAnuM aneruM mAhAbhya pragaTa karyuM che. temaNe AtmAnuM zuddha svarUpa, jaDa ane cetananuM bhedajJAna karavAnI rIta, AtmAnI ucca dazA pragaTa karavAno paMtha, jJAnIdazAnuM svarUpa vagerenuM surekha nirUpaNa karI, zrI Atmasiddhi zAstrane gahana AdhyAtmika bhAvavALuM banAvyuM che. temaNe adhyAtmazailIe prAraMbhathI pUrNatA sudhInA mArgane prarUpyo che. zrI Atmasiddhi zAstranA abhyAsamAM jema jema UMDA UtarIe tema tema cokkasapaNe lAge che ke temAM mAtra adhyAtma ja ThAMsI ThAMsIne bharelo che. tenA kendrasthAne ekamAtra AtmA ja che. tenuM pratyakSa udAharaNa e che ke tenI 142 gAthAomAMthI gAthA 11, 13, 43, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, para, 53, pa6, 57, 58, 19, 60, 61, 62, 64, 65, 67, 68, 70, 71, 72, 74, 75, 78, 70, 82, 87, 95, 97, 101, 125, 129, 132 ema kula 38 gAthAomAM 'AtmA' zabda athavA teno paryAyavAcI zabda vAparavAmAM Avyo che.' A uparAMta gAthA 41, 127 jevI aneka gAthAomAM 'AtmA' ke tenA paryAyavAcI zabdanA ullekha vinA paNa AtmA saMbaMdhI vicAraNA karavAmAM AvI che. vaLI, keTalAMka sthaLe AtmasvarUpa samajAvavA mATe AtmAnA aneka guNono ullekha paNa 1- A uparAMta gAthA 15, 22, 31, 83, 109mAM paNa 'jIva' zabda vAparavAmAM Avyo che, paNa tyAM te vyaktisucaka' arthamAM vAparavAmAM Avyo hovAthI uparanI gaNatarImAM te gAthAono samAveza karyo nathI. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 * zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana karavAmAM Avyo che. jema ke - AtmA sat caitanyamaya, sarvAbhAsa rahita; jethI kevaLa pAmiye, mokSapaMtha te rIta." (101) e ja dharmathI mokSa che, tuM cho mokSa svarUpa; anaMta darzana jJAna tuM, avyAbAdha svarUpa." (116) "zuddha buddha caitanyaghana, svayaMjyoti sukhadhAma; bIjuM kahIe keTaluM? kara vicAra to pAma." (117) bhAsyuM nijasvarUpa che, zuddha cetanArUpa; ajara, amara, avinAzI ne, dehAtIta svarUpa. (12) AtmasvarUpa samajAvavA mATe "nitya' (gAthA 43), "kartA' (gAthA 43), "bhoktA (gAthA 43), "draSTA' (gAthA 51), "abAdhya anubhava' (gAthA pa1), "pragaTarUpa cetanamaya' (gAthA pa4), "jANanAra' (gAthA 55), "dravya nitya che, paryAye palaTAya" (gAthA 68), asaMga che paramArthathI' (gAthA 76), "siddhasama' (gAthA 135) Adi zabdono prayoga karavAmAM Avyo che. A rIte 'zrI Atmasiddhi zAstramAM AtmatattvanI spaSTatApUrvaka vicAraNA karavAmAM AvI che. adhyAtmanA vizALa pradezamAM vicaraNa karAvI A graMtha manane praphullita karI de che. adhyAtmapremIonA hRdayamAM vasI jAya evuM A zAstra che. te adhyAtmanuM eka evuM kalpavRkSa che ke jenI pAsethI AtmAne lagatuM sarva rahasya prApta thAya che. tenuM prayojana e che ke sarva jIvo AtmasvarUpano Azraya kare, tenuM dhyAna kare, teno ja anubhava kare, temAM ja vitaraNa karI AtmAnI siddhi kare. pade pade AtmAno ja mahimA gAto A graMtha sarva mumukSuone khUba upakArI che. arthagaMbhIra rahasyone saraLa bhASAmAM vyakta karI A graMthe AtmAthajano mATe AtmarucipoSaka bhAthuM pUruM pADyuM che. A graMtha upaniSadonuM smaraNa karAve che. upaniSadonI bhASAzailI tathA udAharaNo yojavAnI kaLAnuM 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM darzana thAya che. upaniSada zabda be ghaTakono banelo che - upa ane niSada. upa eTale samIpa ane niSada eTale besavuM, arthAt najIkamAM besavuM ema upaniSadano artha thAya che. gurunI pAse, temanA caraNamAM besIne zIkhI zakAya evA UMcA ane UMDA tattvajJAnane paNa upaniSada kahe che. vedono jJAnopadeza karato aMtima bhAga 'upaniSad' saMjJA pAmyo che. saMskRta bhASAmAM racAyelA AvA prAcIna upaniSado vikhyAta che. temAM AtmatattvanI carcA che. te uparAMta bIjI je paNa carcA che te AtmatattvanI samaja ApavA pUratI ane tene uThAva ApavA pUratI Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika draSTie mUlyAMkana 427 che. temAM puruSa, bahma, cetana jevA AtmatattvanA bodhaka zabdono upayoga thayelo che. zrI Atmasiddhi zAstramAM paNa guruziSyasaMvAdarUpe AtmAnAM cha padano bodha che. AtmA e ja teno pradhAna viSaya che ane temAM thayeluM nirUpaNa paNa AtmalakSI ja che, tethI tene upaniSada saMjJA ApI zakAya che. vedasAhityamAM 'upaniSad nuM kevuM sthAna che, tevuM ja pratiSThita ane gauravabharyuM sthAna "zrI Atmasiddhi zAstra'nuM jaina sAhityamAM tenI apUrva rasasamRddhi ane gahanatAne kAraNe che. karmapArataMtramAMthI mukta karI AtmasvAtaMtryanI anupama siddhi karAvanAra, jIvane ziva banAvanAra, AtmAne paramAtmapada pamADanAra adhyAtmazAstronA navanItarUpa 'zrI Atmasiddhi zAstra'nuM sthAna anupama che. "zrI Atmasiddhi zAstra' dArzanika vicAradhArAnuM pratinidhitva dharAvatuM hovA chatAM zrImade sAyaMta AtmAne ja mukhya viSaya tarIke rAkhyo che. temAM AtmabhAvanI vRddhi karavAnI ja preraNA che. pUrvAcAryoe adhyAtmaviSayaka graMthomAM je AtmavicAra puSTa karyo che, te samagra vicAra 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM evA sahaja bhAve gUMthAI gayo che ke temAMthI vAMcanArane pUrvAcAryonA graMthonuM parizIlana karavAnI eka cAvI maLI rahe che. adhyAtmamArganuM kharuM rahasya samajavA icchanArane te avazya upayogI thaze. zrImade A racanA mAtra zAstro vAMcIne nathI karI, paraMtu AtmasvarUpanI spaSTa ane UMDI anubhUti mATe karela maMthana tathA sAdhanAnA pariNAme prApta thayela potAnI anubhavapratItine temAM nirUpI che. tenI saMkalanA evI susaMgata thaI che ke temAM AtmArtha sivAya kAMI AvatuM nathI, AtmArtha aMgenuM kAMI rahI jatuM nathI ane AtmArtha sivAya te bIje kaze paNa ADuM phaMTAtuM nathI. tethI ja gurucaraNa samIpe besI, tattvanuM zravaNa karatA ziSyane prApta thayela upaniSadonI yAda Ape evuM guruziSyasaMvAdathI Atmasiddhine prakAzanuM 'zrI Atmasiddhi zAstra' kharekhara AtmAnuM anupama upaniSada - "AtmopaniSada' che. A aMge paMDita sukhalAlajI lakhe Atmasiddhi' vAMcatAM ane teno artha punaH vicAratAM ema lAgyA vinA nathI rahetuM ke zrI. rAjacaMdra A nAnakaDI kRtimAM AtmAne lagatuM Avazyaka pUrNa rahasya darzAvI ApyuM che. mAtRbhASAmAM ane te paNa nAnA nAnA dohA chaMdomAM, temAM paNa jarAya vANI ke kheMcI artha na kADhavo paDe evI sarala prasanna zailImAM, AtmAne sparzatA aneka muddAonuM kramabaddha tema ja saMgata nirUpaNa jotAM ane tenI pUrvavartI jaina-jainetara AtmaviSayaka mahattvapUrNa graMtho sAthe sarakhAmaNI karatAM anAyAse kahevAI jAya che ke prastuta "Atmasiddhi' e sAce ja AtmopaniSad che." 1- paMDita sukhalAlajI, 'darzana ane ciMtana', bhAga-2, pR.791 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Ama, zrImade temanI apUrva racanAzakti vaDe UMDI anubhavayukta vANImAM cha padanA zAstrokta viSayane maulika zailIe nirUpyo che. adhyAtmazAstranAM aneka rahasyone temaNe khUbIthI gUMthI lIdhAM che. arthasabhara zabdo dvArA manohara saMkalana karIne temaNe thoDI paMktiomAM ghaNo artha bharyo che. pratyeka paMktimAM temaNe gUDha bhAva bharyA che. A zAstranI koI paNa paMkti upekSA karI zakAya evI nathI. tenA upara vizeSa ne vizeSa vicAraNA karavAmAM Ave to tenA pratyeka vibhAgamAM, pratyeka gAthAmAM, pratyeka zabdamAM rahelo garbhita Azaya vadhu ne vadhu pragaTa thato jAya. thoDA zabdomAM ghaNuM kahI zakavAnI zrImaddanI zakti abhuta che, asAdhAraNa che, atizayavaMta che. temaNe koI paNa jagyAe bhavyatA ane rasanI kSati AvavA dIdhI nathI. eka muddAmAMthI bIjo, bIjAmAMthI trIjo ema uttarottara evI susaMgata saMkalanA thaI che ke temAM kAMI nakAmuM nathI AvatuM, kAmanuM rahI jatuM nathI e A graMthanI eka khUbI che. gahana tattvajJAna jevA viSayane lokabhogya karavA temaNe saghana zailIno upayoga karyo che. temanI vANI sIdhI, sAdI, sahaja, suprasanna ane mAdhuryathI sabhara che. graMthanI viSayaracanA uttama, upayogI, hRdayane asara kare tevI che ane vAMcIne vicAranArane to mahAlAbha karanArI che. saraLatA, spaSTatA ane asaMdigdhatA te A kRtinA mULabhUta guNo che. tenA uparathI zrImaduno te viSaya uparano UMDo abhyAsa, bhASA uparano adbhuta kAbU tathA temanI graMthakAra tarIkenI saphaLatAno khyAla Ave che. adhyAtmanuM gahana svarUpa sAMgopAMga rajU karatI zrImadgI AgavI ane anUThI zailI tathA surekha vANImAM temanI aparaMpAra zaktinAM darzana thAya che. potAnAM asAdhAraNa bhASAbaLa ane vivekaprajJA vaDe temaNe je bhAva darzAvyo che, te hRdayamAM besI jAya che ane AtmAne jAgRta kare che. Ama, apUrva AtmajAgRtipUrvaka mokSamArge puruSArtha AdaranAra asIma AtmapuruSArthI zrImanAM lakhANano dareke dareka akSara AtmAnubhavarUpa tIvra svasaMvedanathI, aMtarAtmAnA UMDANamAMthI nIkaLelo supratIta thaI, sahRdaya zrotAnA hRdayasoMsaro nIkaLI jAya evo vedhaka ane mArmika che. akhkhalita bhAve vahetI gAthAomAM temaNe anubhavanA kSetra tarapha vadhavA mATe preraNA karI che. AtmasvarUpane pragaTa karatI mULa vAta temaNe judA judA svarUpe evI rIte karI che ke kaze paNa punarAvartana thayuM hoya ema jaNAtuM nathI. temanA prauDha ane AtmalakSI vicAro hRdayane sparzI jAya che. graMthano viSaya ane Azaya sAdhakane gaMbhIra bhAvothI bharI de che. tenI eka eka gAthA mAnavInA baLatA hRdayane ThAranAra zAMta ane zItaLa pANI samAna che, gozISa caMdana samAna che. Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstra' nI je prasAdI zrImade jagatane ApI che, te mAtra tarkapaTutA, buddhicAturya ke kavitvazaktinuM pradarzana nathI, paraMtu AtmAnA anubhavathI siddha thayeluM uttama tattvajJAna che. zrI bhogIlAla gi. zeTha lakhe che ke - Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 429 'evI A nirUpama kRti kartA puruSanI anubhavavANI che. AtmopaniSad che, Agamono sugama tattvasAra che, zAstrono ajoDa nicoDa che. emAM Sagdarzanano sAra che, AdhyAtmika jIvananuM parama utkRSTa rahasya che, Atmadharmano agamya marma che. matAgrahane temAM sthAna nathI. saMpradAyanI temAM gaMdha nathI, virodhane avakAza nathI. pavitra jinAgamano pavitra sAra hovA chatAM temAM mAtra amuka ja pAribhASika zabdaprayoganA apavAda sivAya sarva dharmane mAnya thAya evI adbhuta camatkArika zailIthI lakhAyelA A graMthanI camatkRti paNa adbhuta che.'1 (2) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - SaDdarzanano sAra 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM ananya bhAvapUrNa guruziSyasaMvAdathI cha padano apUrva nizcaya karAvatAM zrImade atyaMta alpa zabdomAM SaDdarzananuM zAbdika citra khaDuM karyuM che ane cha padamAM dareka darzana kaI rIte samAviSTa thAya teno ukela paNa Apyo che. adhyAtmanA UMDA rahasyanI anubhUti karanAra zrImade jaina, bauddha, sAMkhya-yoga, nyAya-vaizeSika, pUrva mImAMsA uttaramImAMsA ane cArvAka e cha darzanono samanvaya sAdhyo che. A graMthamAM zrImade AtmAnuM svarUpa samajAvavA jaina siddhAMtanI najare cha padanI talasparzI gUMthaNI karI che. anya darzanonA vicAronA nidarzana sAthe jaina darzananI dRSTie cha padanuM svarUpa temaNe atizaya spaSTatApUrvaka ane sacoTatApUrvaka pragaTa karyuM che. temaNe SaDdarzana aMtargata AtmA saMbaMdhI vicAraNAnI AmUlAgna ane samanvayakArI rajUAta karI che. darzano vaccenA matabhedamAM na paDatAM AtmA tarapha lakSa dorAI zuddhAtmatattva yathArtha svarUpe samajAya te arthe zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM chae darzanono tAttvika samanvaya sAdhyo che. ahIM koIne prazna thAya ke zrImad jevA adhyAtmayogI puruSe dArzanika graMthanI racanA zA mATe karI haze? darzana ane adhyAtmano zo saMbaMdha che? teno uttara e che ke jene zuddha svarUpamAM ja sthira thavAnuM lakSya hoya te sAdhaka mATe AtmAnuM zuddha svarUpa, tenI vartamAna avasthA vagere viSayanuM jJAna Avazyaka che. A AtmatattvanuM jJAna darzanazAstronA mAdhyamathI prApta thaI zake che. darzanazAstramAM bhinna bhinna dArzaniko potAnI apekSAe jIva, jagata ane IzvaranAM svarUpane darzAve che. darzanazAstronA adhyayanathI sAdhakane jIvAdi saMbaMdhInuM jJAna maLe che. Ama, darzanazAstranuM jJAna tene adhyAtmamArgamAM sahAyaka nIvaDe che. AvA dIrgha vicArapUrvaka ja adhyAtmaniSTha puruSoe 1- zrI bhogIlAla ga. zeTha, 'Atmasiddhi zAstra (vizeSArtha sahita)', bIjI AvRttinI prastAvanA, pR.18-19 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dArzanika viSayayukta graMthanI racanA karI che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' paNa dArzanika viSayano adhyAtma sAthe samanvaya karato uttama graMtha che. adhyAtmamArge AgaLa vadhatA sAdhakanA cittamAM AtmA saMbaMdhI koI paNa prakArano saMzaya ke zalya hoya tyAM sudhI te e mArge pragati karI zakato nathI. bhAratIya darzanonI tattvavicAraNAmAM matabheda Ave che. A matabhedomAM gUMcavAI javAthI jo zaMkA rahI jAya to jIva AgaLa vadhI zakato nathI. thoDo saMzaya paNa jJAnarUpI velIne kotarI khAya che, jJAnano vikAsa dabAvI de che, eTaluM ja nahIM paNa jeTaluM jJAna prApta thayuM hoya tene paNa dhIme dhIme naSTa kare che. thoDo ghaNo saMzaya paNa rahI na jAya te rIte jJAnane daDha karavuM joIe. jijJAsu jIva je viSayanuM jJAna meLavavA AkarSAyo hoya, temAM tene thatA saMdehanI nivRtti thAya to ja tene temAM vizvAsa bese che, tethI AtmasvarUpane yathArthapaNe jANavA sarvajJa zrI jinezvara bhagavaMte darzAvela sthAnakanA svarUpane aviruddha bhAve, niHzaMkapaNe jANavuM jarUrI che. tenI yathArtha zraddhAthI samyagdarzana pragaTa thAya che. dareka darzanamAM judI judI rIte A cha padanI vicAraNA karavAmAM AvI che. cha padanAM svarUpane prAcIna kALathI judA judA darzanakAro bhinna bhinna rIte samajAve che. Ama, padarzana A cha pada upara ja nirmita thayelAM hovAthI cha padano yathArtha bodha thavA mATe ane potAno mArga niHzalya banAvavA mATe anya darzanonA vicAro jANavA Avazyaka banI jAya che. zrImad 'zrI Atmasiddhi zAstra' nI 128mI gAthAmAM prakAze che - darzana SaTe samAya che, A SaTuM sthAnaka mAMhI; vicAratAM vistArathI, saMzaya rahe na kAMI.' (128) zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM paDradarzananI mAnyatAone dRSTi samakSa rAkhI, AtmAnAM cha padanI sAcI samajaNa zaMkA-samAdhAnarUpe rajU karI che. temAM zrImade anya darzanono mata ziSyamukhe zaMkArUpe rajU karyo che ane jaina darzanano mata sadgurumukhe samAdhAnarUpe rajU karyo che. cha pada saMbaMdhInI 74 gAthAmAMthI 20 gAthA zaMkArUpe che ane 54 gAthA samAdhAnarUpe racI che. zaMkAnI 20 gAthAomAM temaNe anya darzananI mAnyatA ane samAdhAnanI 54 gAthAmAM jaina darzananI mAnyatA ApI, chae darzananI tattvavicAraNAnuM nirUpaNa karyuM che. "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM chae darzanono samAveza kaI rIte thayo che te joIe. prathama pada 'AtmA che' nI zaMkAmAM nAstika evA cArvAka darzanano prabhAva dekhAya che. bIjuM pada 'AtmA nitya che'nI zaMkAmAM bhUtacetanavAdI cArvAka tathA kSaNikavAdI bauddha darzanano abhiprAya rajU karyo che. trIjuM pada "AtmA karmano kartA che' nI zaMkAmAM Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 431 sAMkhya ane nyAya darzanapraNIta AtmAnA abaMdhapaNAnI dalIlo rajU karI che. cothuM pada 'AtmA karmano bhoktA che' nI zaMkAmAM nyAya darzananA prabhAvathI utpanna thatI AzaMkA ziSyanA mukhe rajU karI che. pAMcamuM pada "mokSa che'nI zaMkAmAM amokSavAdInI dalIlomAM pUrva mImAMsA darzananI chAyA dekhAya che. chaThTha pada mokSano upAya che' nI zaMkAmAM mokSanA sarvasammata aviruddha upAya tathA mokSasAdhaka mata, darzana, jAti, veSa aMge rahelI bhinnatAno ullekha karyo che. A chae zaMkAnA samAdhAnamAM zrImade jaina darzananI mAnyatA rajU karI che. A prakAre 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM jaina, bauddha, sAMkhyayoga, nyAya-vaizeSika, pUrva mImAMsA - uttara mImAMsA (vedAMta) ane cArvAka e chae darzano samAI jAya che. zrImade anya darzanonI mAnyatAone bahu suMdara ane mArmika rIte pUrvapakSa tarIke rajU karI che. pUrvapakSanI rajUAta eTalI sacoTa thaI che ke keTalIka vAra to vAcakane pUrvapakSanI rajUAtathI pUrvapakSI sAco che evI bhAMti paNa thaI jAya che; paNa jyAre te uttarapakSa - samAdhAnanI sacoTa, tarkapura:sara dalIlo vAMce che tyAre pUrvapakSInI apUrNatA tathA ekAMtikatAnI tene pratIti thAya che. samAdhAna karatI vakhate paNa anya darzana mATe nimna staranA zabdaprayogo nathI karyA e zrImanI ucca AtmadazAnuM dyotaka che. temaNe je rIte pratyeka darzananI vAtane yathAtathya svarUpe zabdabaddha karI che e zrImannI te viSayanI sajjatA tathA madhyasthatA darzAve che. koI paNa darzananuM nAma mUkyA vinA temaNe je rIte potAno abhiprAya vyakta karyo che, te ja darzAve che ke zrImano Azaya atyaMta zuddha hato. temano lakSa khaMDana-maMDanano na hato, paraMtu temanuM lakSyabiMdu to che padanI samajaNa ApI, jaDa-cetananA bhedajJAna vaDe svamAM sthita thavAnI preraNA ApavAnuM hatuM. mithyAdaSTi jIvo darzanabhedanA kAraNe paraspara vivAda kare che, jyAre samyagdaSTi jIvonA manamAM darzanabheda vasato nathI ane tethI teo vivAda na karatAM Atmazreya mATe je vastu yogya lAge te ja vastu jaNAve che. zrImad jevA mahApuruSo prAkRta janonI jema mata-darzananAM khaMDana-maMDanamAM ke vAdavivAdamAM taNAI jatA nathI. zrImanI dRSTi ane kathanapaddhati alaukika, pAramArthika ane tattvagrAhI hatI. zrImanI A suMdara zailI viSe temanA laghubhAtA zrI manasukhabhAI ravajIbhAI mahetA lakhe che ke - zrImAn AnaMdaghanajI mahArAja, paramatakhaMDana ane svamatamaMDananI paddhatithI, eTalA mATe dUra rahyA che ke, je matanuM khaMDana karavAmAM Ave che te matanA anuyAyIo satya svIkAravAne badale UlaTA vimukha thAya che, tema zrImAna rAjacaMdra A "AtmasiddhizAstramAM A vAdavivAdanAM sthaLoe paNa evI sUkSma kALajI rAkhI che ke, koI paNa matanuM eka akSara paNa pratyakSa khaMDana na karatAM, je abhiprAyo pote Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pratipAdana karavAmAM Atmazreya mAnyuM che, te abhiprAyo saraLatApUrvaka ane vasturUpe jaNAvavA. zrImAn haribhadrasUrie potAnA 'Sagdarzanasamuccaya' nAmaka graMthamAM judAM judAM cha darzanonuM svarUpa batAvatAM jema pratyeka darzananAM pratinidhi (vakIla) tarIke niSpakSapAtabuddhi rAkhI che; tema zrImAn rAjacaMdre paNa pratyeka dharmamatanuM svarUpa batAvatAM tenAM pratinidhi tarIke kAma lIdhuM che. vizeSamAM teoe vartamAna samayane anukULa gaNAya evI eka zailI e rAkhI che ke, kayo abhiprAya kayA dharmano che ema agopyapaNe batAvyuM nathI; kemake cokkasa matano phalANo mata che ane te ayogya che ema batAvavAmAM Ave, to te matanA anuyAyIne graMthakArane potAnA abhiprAya para Agraha che ema lAgI AvI, teno svIkAra karavAnuM mana thatuM nathI; eTaluM ja nahIM paNa graMthakAra pakSapAtI lAge che. AvuM na thAya te mATe graMthakAre atizaya kALajI rAkhI che.'1 asAdhAraNa kSayopazamazaktithI saMpanna zrImade tera varSanI vayathI ja SaDdarzana upara parama gaMbhIra tattvavicAraNA karI hatI. kayuM darzana tattvanA satya paramArthasvarUpane yathArthapaNe darzAve che temaja AtmasAkSAtkArarUpa tattvadarzana pamADavAne kayo dharma paripUrNa samartha che tenI, matAgrahapUrvakanI dRSTithI nahIM paNa saxhaNanI dRSTithI madhyastha parIkSA karavA, satyatattvanI gaveSaNA karanArA niSpakSapAta nyAyane anusaranArA zrImade terathI soLa varSanI uMmara sudhInA dharmamaMthanakALamAM SaDdarzananI paryAlocanA karI hatI. alpa samayamAM temaNe SaDdarzananuM svarUpa darzAvanArA upalabdha graMthonuM UMDuM avagAhana karIne SaDdarzananI tulanAtmaka parIkSA karI hatI. parama prajJAtizayasaMpanna zrImad utkRSTamAM utkRSTa koTinA parIkSApradhAnI hovAthI temaNe SaDdarzanane kasoTIe caDhAvyAM hatAM, tenAM tattvone nyAyanA kAMTe tolyAM hatAM. A tattvamaMthananA phaLarUpe temane jaina darzananuM pUrvApara aviruddhapaNuM, avisaMvAdIpaNuM supratIta thayuM hatuM. koI paNa prakAranA Agraha vinA atyaMta prAmANikatAthI kevaLa zuddha tattvagaveSakapaNe svaccha aMtaHkaraNathI parIkSA karatAM jaina darzana ja paripUrNa satya che evo temane nirNaya thayo hato. SaDdarzananI tattvamImAMsA jema jema sUkSmatara banatI gaI, tema tema jaina darzananI pramANabhUtatA aMgeno nizcaya uttarottara daDha thato gayo hato. zrImaddnI A SaDdarzanamImAMsA ane jaina darzananI utkRSTatAno nizcaya kevo utkRSTa koTino hato tenI sAkSI temanA hRdayadarpaNa samI hAthanoMdho ane temanA patro pUre che. hAthanoMdha 1-35mAM AtmA saMbaMdhI nitya, anitya, pariNAmI, apariNAmI, sAkSI, sAkSIkartA e muddA aMge vedAMta, jaina, sAMkhya, yoga, naiyAyika, bauddhanI zI 1- zrI manasukhabhAI 2vajIbhAI mahetA, 'Atmasiddhi', prastAvanA, pR.20 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 433 mAnyatA che tenI koSTakarUpa tAravaNI karI che, je temano te darzano aMgeno talasparzI abhyAsa darzAve che. hAthanoMdha 1-36mAM temaNe buddhi ane AtmA aMgenI bhinna bhinna mAnyatAonI TUMkI noMdha karI che. hAthanoMdha 1-62mAM pote vividha prakAranA matamatAMtara saMbaMdhI vicAra karyo che. darzano tathA saMpradAyonuM maMthana karI tatsaMbaMdhI noMdha karI che. hAthanoMdha 1-1, 1-72, 1-78, 1-81mAM paNa temaNe jaina, vedAMta Adi darzanonI saMkSepamAM mImAMsA karI che. pradarzanamImAMsA aMtargata patrAMka 500, 297mAM temaNe vedAMta ane jaina darzananI tulanAtmaka vicAraNA paNa prakAzI che. patrAMka 711, 758 AdimAM paNa zrImade padarzananI AtmA-Izvara Adi aMgenI mAnyatAnuM talasparzI pRthakkaraNa karyuM che, temaja gAMdhIjI Adi uparanA patromAM tathA zrI manasukhabhAI kiratacaMda mahetA sAthenA satsaMgaprasaMgomAM sthaLe sthaLe 'padarzanasamuccaya' Adi dArzanika graMthono vAraMvAra ullekha karyo che. A sarva darzAve che ke zrImade padarzananI UMDI mImAMsA karI hatI. temanAM lakhANomAM jaina darzananI sarvoparItA batAvatA ullekho paNa sthaLe sthaLe dazyamAna thAya che. jaina darzananI pramANatA temane kevI AtmapratIta thayelI teno spaSTa nirdeza "mokSamALA'nA pAThomAM maLe che. patrAMka 322mAM temaNe jaina darzananI yathArthatA batAvI che. hAthanoMdha 1-61mAM temaNe jinezvara bhagavAnanAM vacanane zA mATe pote sarvathI adhika pramANabhUta mAne che tenI mImAMsA karatAM potAne thayeluM pramANasiddhapaNuM nikhAlasatAthI udyopyuM che. hAthanoMdha ra-21mAM paNa temaNe jinezvara bhagavAna dvArA nirUpita padArthavyavasthA yathArtha che ema prakANyuM che. temaNe kheDAnA vedAMtI pujAbhAI somezvara bhaTTane AtmAnAM astitva, anekatA Adi bAbata anubhavasiddha uttaro ApI vedAMtAdinuM apramANapaNuM darzAvyuM che. tevA ja pUrNa AtmanizcayAtmaka uttaro temaNe 'upadezachAyA' (AMka-957/6)mAM ApyA che. anya eka upadezaprasaMgamAM temaNe jaina darzananI uttamatA ane anya darzananAM tulanAtmaka yathAsthita sthAna aMge che vaidyonuM mArmika dRSTAMta ApI, teno anupama upanaya ghaTAvyo che. akSare akSare parama satyano raNakAra karatAM zrImanAM vacano svayaMsiddha kare che ke zrImad jinavacanonAM mUlyAMkanamAM paNa parama pramANabhUta cokasAI dAkhave che. khyAla Ave che. temaNe jaina darzana temaja anya darzanone barAbara tapAsyA pachI ja jaina darzananI pramANatAno svIkAra karyo hato. madhyastha daSTie karela abhyAsanA aMte temane mAtra zrI jine kaheluM AtmasvarUpa ja pUrNapaNe avirodhI bhAsyuM hatuM. jaina darzanamAM paraspara virodhI jevAM lAge che te kAraNonA yogya samAdhAna pachI ja temane jaina darzananI pUrNa pratIti thaI hatI. jainanA vizeSa paricayanA kAraNathI athavA anya darzanonuM svarUpa nahIM avalokyuM hovAthI zrImade jaina dharmanA tattvArthanI pratIti karI Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hatI evuM kiMcitmAtra paNa nathI. Ama, A pradarzananuM UMDuM tattvamaMthana karatAM zrIma niHsaMzaya Atmanizcaya thayo hato ane tenI vajalepa chApa temanA jIvana upara paDI hatI, eTaluM ja nahIM paNa tenA phaLarUpe temaNe pradarzananA nicoDarUpa 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI racanA karI hatI. ahIM e dhyAna rAkhavuM ghaTe che ke zrImadda jaina darzananI pramANitAno nizcaya vajalepa jevo daDha hato, chatAM temane jaina darzanano kiMcitmAtra paNa pakSapAta ke Agraha na hato. UlaTuM teo atyaMta nirAgrahI hatA. temane koI matanA abhinivezarUpa kheMcatANa na hatI, paraMtu temaNe satya vastuno mukta kaMThe, mukta hRdaye svIkAra karyo hato. temane sarva darzana pratye samadaSTi hatI, koI paNa darzana pratye saheja paNa rAgabuddhi ke dveSabuddhi na hatI. padarzanamImAMsAnA abhyAsa vakhate paNa temanuM valaNa niSpakSapAta hatuM. zrImadnA eka romamAM paNa anya darzano pratye saheja paNa nyUna bhAva rAkhavAnI temaja jaina darzana pratye vizeSa bhAva rAkhavAnI icchA na hatI. temanA vicArono abhyAsa karatAM spaSTa samajAya che ke temane koI darzananuM kiMcitmAtra paNa mamatva na hatuM. temanuM lakhANa jotAM koI ema nahIM kahI zake ke temaNe jaina darzananA mamatvanA kAraNe jaina dharmanA siddhAMtone satyarUpe svIkAryA hatA. temaNe padarzananAM tattvano UhApoha matadaSTithI nahIM paNa kevaLa satraSTithI ja karyo hato. matabhedAtIta zrImane matano Agraha na hato, mAtra sat zuM che e ja zodhavAnI dRSTi hatI. temanA AtmAmAM to sarva pradeze sarvatra nirAgraha dRSTi ja hatI. temaNe ThekANe ThekANe mata-darzananuM mamatva mUkavAnI ja vAta karI che. jema che tema vastutattvanuM yathArthapaNe saMzodhana karI AtmAnuM kalyANa ja karavuM, AtmArtha ja sAdhavo, Atmatva ja pAmavuM e ja eka daSTi zrImanA jIvanamAM sarvatra vyApaka hatI ane te Atmatva pAmavA mATe je darzananI zikSA pramANabhUta hoya, teno mukta kaMThe svIkAra karavo e ja temano mukhya upadeza hato. Ama, sarvathA nirAhIpaNe satyagAhI madhyastha dRSTithI zrImad SaDradarzananI tulanAtmaka mImAMsA dvArA jaina darzananI parama pramANatA siddha thaI hatI. udAra daSTivALA niSpakSapAta puruSone sarva darzanonI parIkSA karatAM sarva darzano jaina darzananA aMgarUpa bhAse che. jaina darzana eTaluM vizALa ane vyApaka che ke temAM anya sarva darzanono samAveza thaI jAya che. jaina darzanamAM anya darzanonI pratyeka dRSTino samAveza thAya che. jaina dArzanikoe potAnA anekAMtavAdI dRSTikoNanuM pratipAdana syAdvAdazailIthI karyuM che. syAdvAdazailImAM teo nayano prayoga kare che, je vastunA eka eka aMzane viSaya banAve che. temAMthI mAtra koI eka nayano Agraha sevavAnA kAraNe bhinna bhinna darzano Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 435 UbhA thayAM che. jema ke sAMkhya ane vedAMta darzana AtmAne ekAMta abaMdha mAne che, bauddha darzana AtmAne ekAMta kSaNika mAne che. jaina darzanamAM dareka vastune judA judA daSTikoNathI tapAsavAmAM Ave che. temAM judA judA naya dvArA AtmAnAM judAM judAM rUpo grahaNa karIne AtmAnuM vAstavika svarUpa batAvavAmAM Ave che. anya darzano eka eka nayanAM maMtavyo rahe che, jyAre jaina darzana sarva nayanuM sApekSapaNe grahaNa kare che. anya darzana aMzagAhI che, jaina darzana sarvAzAhI che. sarva darzanone potAnA vizALa aMgamAM samAvI le evI jaina darzananI adbhuta udAratA, vizALatA, samarthatA ane camatkRti che. jema vaDalAnI chAyAmAM badhA besI zake te rIte jaina darzanamAM anya sarva mata samAI jAya che. anekAMtadarzIpaNAnA kAraNe jaina darzananuM sarvadarzanavyApakapaNuM che, arthAt yathAyogya na vibhAga pramANe anya darzana koI eka nayanI apekSAe sAcAM che ema jaina darzana samAdhAna kare che. anya darzano ekadezIya hovAthI sarvadezIya jaina darzanamAM pUrNapaNe vyApI zakatA nathI; tethI anya darzana pUrNa satya nathI, paraMtu amuka aMze sAcAM che ema samajI tenI sthApanA karavA yogya che. koI paNa darzananI avagaNanA karavA yogya nathI. zrI jinezvara bhagavAne sApekSavAdanI amUlya bheTa ApI che, tethI mahApuruSo virodhI lAgatI vAto mATe vivAda karI saMgharSa Ubho karatA nathI. mahApuruSo vAdavivAdamAM na UtaratAM bhinna bhinna naya dvArA dareka padArthanA satyAMzane grahaNa kare che ane te rIte vivAdano aMta lAve che. mahApuruSone nAnI - apekSAvizeSanI maryAdAnuM yathArtha bhAna hoya che ane teo yathAyogya nayavibhAga karI jANe che, tethI teo nirpakSa thaI, sarva darzanonA dRSTibiMdune yathArthapaNe grahe che. Ama, jaina darzana sarva nayathI paripUrNa che. te sarva darzanomAM gauravabharyuM sthAna bhogave che. eka jaina darzanamAM sarva darzano samAI jAya che, tethI te jaina darzana dareka rIte ArAdhavA yogya che. parama upAdeya jaina darzanamAM cha padanuM evuM aparihArya mahattvapUrNa sthAna che ke enI samajaNa vinA jaina darzananuM hArda samajI zakAtuM nathI. A cha padanA mahattvapUrNa viSayane SaDradarzananA pariprekSamAM samajAvavAno zrImade zrI Atmasiddhi zAstramAM saphaLa prayAsa karyo che. A parSada sAthe pradarzananuM anusaMdhAna darzAvatAM zrImad 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI 44mI gAthAmAM lakhe che - 'SasthAnaka saMkSepamAM, SaTadarzana paNa teha; samajAvA paramArthane, kahyAM jJAnIe eha.' (44) A prakAre zrImade SaDradarzana sAthe ati nikaTano saMbaMdha dharAvatAM cha padanuM 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM nirUpaNa karyuM che. temaNe padarzana aMge keTaluM sUkSmatama ciMtana karyuM hatuM ane pradarzananA tAtparyarUpa tattvarahasya upara temanuM kevuM adbhuta svAmitva Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hatuM te temAM chatuM thAya che. temaNe darzananA bhAvo pragaTa karI, aMte sarvano samanvaya paNa karyo che. temanA hRdayamAM jaina darzananAM tattvo samyakapaNe pariNamyAM hatAM. dravyAnuyogamAM teo UMDA UtaryA hatA, tethI anya darzanoe mAnelA AtmatattvamAM kevI rIte virodha Ave che teno spaSTa citAra temaNe Apyo che. aneka nayanI apekSAe Atmatattvane jANIne ja Avo uttama citAra ApI zakAya tema che. vaLI, temanuM arthagAMbhIrya paNa prasaMge prasaMge pragaTa thAya che. jema kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijIe mAtra 32 zlokapramANa anyayoga-vyavaccheda-dvAtrizikA' mAM, AcAryazrI haribhadrasUrijIe mAtra 87 zlokapramANa 'padarzanasamuccaya'mAM, upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje "samyakatva jasthAna caupai' mAM mAtra 124 kaDImAM padarzananuM prakAzya che. tema zrImade "zrI Atmasiddhi zAstramAM mAtra 74 gAthA(45 thI 118)mAM guruziSyasaMvAdarUpe chae darzanono sAra Apyo che ane syAdvAdazailIthI jaina darzananI uttamatA paNa batAvI che. A graMtha uparathI anubhavajJAnane zabdabaddha karanAra zrImadbhA apAra jJAnasAmarthyano khyAla Ave che. temaNe graMtharUpa gAgaramAM jJAnarUpa sAgara samAvI dIdho che. tattvadarzanayukta cha padane kAvyAtmaka zailIe rajU karI, vAcakanA prabaLa preraNArUpa che. tenA mAdhyamathI sarvicAraNAnAM aneka dvAra udghATita thAya che ane aMtaramAM rahelA saMzayonuM samAdhAna thAya che. cha padanA svarUpanuM prakAza karavAnA prayojanavALA kUTa praznonA zrImade je yuktipUrvaka uttaro ApyA che te vAMcI, vicArI, te anusAra cha padamAM zraddhA karavA yogya che. Ama, pUrvAcAryonA vArasAne prApta karIne zrImade AtmAnAM cha pada viSe anubhavasiddha vANImAM zAstrIya varNana karyuM che. anya darzananA nirasanapUrvaka jaina darzananI dRSTie cha padane pradarzita karI, pUrvAcAryonI paraMparAmAM eka mahattvanI kaDIne umerI che. padarzananA mahAna jJAtA zrImade SaDradarzananA rahasyathI bharapUra 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI racanA karI, tattvarasika jIvo upara atyaMta mahAna upakAra karyo che. (3) "zrI Atmasiddhi zAstra' - A avaninuM amRta vizvakalyANakara vItarAga zAsananuM rakhopuM karavAnA pavitra AzayathI zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM vibhinna ekAMta mato dvArA karAtI dharmanI mithyA prarUpaNAnuM nirasana karI, zAzvata satyonuM prakAzana karyuM che. temaNe samAjamAM cAlI rahelI dharmanI aMdhAdhUMdhI tathA ADaMbaro upara daDha prahAra karI, ajJAnane vaza thayelA ane ekAMta matathI grasta thayelA jIvonuM nirUpaNa karI, lokomAM AtmajAgRti lAvavAno saphaLa prayAsa karyo che. Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 437 sAhitya upara sarjakanA tatkAlIna samAjano prabhAva paDyA vinA raheto nathI. dareka lekhakanI kRti upara potapotAnA yuganI asara thAya che, je te te yuganA itihAsa uparathI phalita thAya che. zrI Atmasiddhi zAstra' jotAM zrImad je kALamAM pRthvIpaTa upara vicaratA hatA, te samaya kevo duSama hato tenuM darzana thAya che. "zrI Atmasiddhi zAstra' upara tatkAlIna dharmasamAjanI asara dekhAya che. temAM tatkAlIna dharmasthitinA pratyAghAta paDelA jaNAya che. tatkAlIna paristhitinA kAraNe vItarAga zAsana sAme jAgelA paDakArothI temanA hRdayamAM Upajela vedanAne temaNe A graMthamAM vahevaDAvI che. temaNe tatkAlIna paristhitinI vAstavika ane abhinava rajUAta karI che. mokSamArganuM yathArtha svarUpa avisaMvAdI bhAve jANyA vinA je jIvo matikalpanAe mokSamArganI sAdhanA karI rahyA che ane sAdhanA thaI rahyAnA bhramamAM rAcI rahyA che, temaja mithyA AgrahapUrvaka unmArge pravartana karI rahyA che tevA mithyAmationI bhUla zrImade darzAvI che ke jethI temane sAcA mArganuM bhAna thAya. 'zrI Atmasiddhi zAstramAM zrImade loko dharmanA nAme kevI bhUlo kare che tenuM sacoTa citra upasAvI, tenI nirarthakatA darzAvI che. vartamAna viSama kALamAM koI virala jIvane ja vItarAgadharma pariName che. A kALamAM paramArtharUpI dukALa paDyo che, arthAt paramArtha pAmavo durlabha che. vastusvarUpane yathArtha samajyA vinA loko lokasaMjJAe, oghasaMjJAe dharmakriyAo karyA kare che. dharmanuM yathArtha svarUpa matamatAMtaranA kAraNe DhaMkAI gayuM hovAthI temaja kriyAkAMDa tathA vahemI mAnyatAomAM sImita thaI gayuM hovAthI te valaNa unnatimAM bAdhaka bane che. | 'zrI Atmasiddhi zAstramAM darzAvyuM che ke satparuSanA samAgamanI upAsanA vinA svacchede nirNaya karIne karavAmAM AvelI dharmakriyA athavA AtmasvarUpane jeNe veDyuM nathI evA puruSanA abhiprAye karavAmAM AvelI dharmakriyA paramArthe hetubhUta thatI nathI. dharmanuM AMtara rahasya samajyA vinA saMpradAyanI paraMparAthI athavA kuLadharma anusAra dharmakriyA aMgIkAra karI, dhArmika chIe' evuM abhimAna dharavAthI AtmArthane hAni pahoMce che. 'rUDhithI cAlyo Avato dharma nibhAvavo joIe' evA khyAlathI teno nirvAha karanArA loko puSkaLa pramANamAM jovA maLe che. vaDavAoe mAnyuM che', vaDIlo kahetA AvyA che' - evAM kAraNone laIne amuka mAnyatAo dhAraNa karavI, amuka rivAjo pALavA e sAcI dhArmikatA nathI. AtmalakSa vinA thayela dhArmika kriyAonuM koI mUlya nathI. AvA AtmalakSavihoNA jIvone zrImade matArthI kahyA che ane tenA kriyAjaDa ane zuSkajJAnI evA be prakAra batAvyA che. prathama zrImade bAhyAcAramAM aTakI rahelA kriyAjaDa jIvonuM varNana karyuM che. kriyAjaDa Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jIvo AtmanirIkSaNa vinA bhAvavihInapaNe kriyAo kare che ane kriyA karatI vakhate paNa temanuM mana bhaTakatuM hoya che. teo mAne che ke nakkI karelI bAhya kriyAone AcaravAthI ApameLe Atmazuddhi ane mokSa thaze; ane tevI zraddhA rAkhI, te kriyAomAM ja potAnI sarva zaktine joDe che. bAhya tyAga karyo eTale dharma thayo evuM teo deDhapaNe mAne che ane jJAnamArgane niSphaLa mAne che. teo prayojana samajyA vinA bAhya bhAve bAhya kriyAone seve che ane tethI AdarelI kriyAonuM sAcuM phaLa pAmatA nathI. Ama, teo satya dharmane bhUlI jaI, bAhya kriyAomAM dharma mAnI aTakI jAya che. teo gauNane pakaDI rAkhI mULa vastu vIsarI jAya che, eTale ke kriyAno Agraha seve che ane AtmalakSane vIsarI jAya che, tethI temanI kriyA prANavihIna thaI jAya che. aMtabheda na thavAnA kAraNe teo korA ne korA rahI jAya che. AvA jIvonuM varNana A graMthanI cothI gAthAmAM prApta thAya che - bAhya kriyAmAM rAcatA, aMtarbheda na kAMI; jJAnamArga niSedhatA, teha kriyAjaDa AI." (4) bIjI bAju, dharmakSetre dekhAtA zuSkajJAnIo paNa zrImane mAnya nathI. zuSkajJAnIo zAstravacanonA manaphAvatA kalpita artha karI kriyAone utthApe che ane zAstrArthathI viruddha vartana karI aneka doSonuM bhAjana thAya che. temane zAstra zastrarUpe pariName che. 'meM zAstra vAMcyAM che, tethI huM adhyAtma samajI gayo, mane jJAna thaI gayuM' ema teo mAne che. teo adhyAtmagraMthonAM vAkyo mukhapATha karI, potAnI vANIthI zrotAone mugdha kare che. teo svayaM bodha grahaNa karavAne badale anyane upadeza Ape che. zrImade to AvA zuSkajJAnIonA saMgathI paNa bacatA rahevAnI cetavaNI ApI che. teo "AtmA zuddha che, buddha che' evuM jorazorathI bolyA kare che, paraMtu temanI viSaya-kaSAyanI pariNati kSINa thaI hotI nathI. teo satkriyAonI, sanimittonI upekSA karI azubha bhAvamAM rAce che. AvA zuSkajJAnI jIvonuM varNana 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI gAthAomAM sAMpaDe che - baMdha mokSa che kalpanA, bhAkhe vANI mAMhI; varte mohAvezamAM, zuSkajJAnI te AMhI." (5) athavA nizcaya naya grahe, mAtra zabdanI mAMya; loe savyavahArane, sAdhana rahita thAya.' (29) Ama, zrImaddanA samayamAM loko kAM ekAMta kriyAmArga tarapha DhaLI rahyA hatA ane kAM ekAMta jJAnamArga tarapha DhaLI rahyA hatA. vartamAna yugamAM jJAna-kriyAno samanvaya Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika daSTie mUlyAMkana 439 sAcavI na zakAvAthI dharmasamAja chinnabhinna thaI gayo che. AvA visaMvAda ane matabhedanI paristhitiyukta dharmasamAja upara zrImade parama upakAra karyo che. zrImad icchatA hatA ke samAja dharmanA svarUpane samaje ane satyane pAmI svazuddhi kare, tethI banne prakAranA jIvone zrImade dharmadezanA dvArA sAcA ArAdhaka banAvavAno prayatna karyo che. zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM dharmasamAjanuM darzana karAvanArAM anya pAsAM paNa AvarI lIdhAM che. jemaNe Atmadharma jANyo nathI, AtmaprApti karI nathI ane mAtra veSa dhAraNa karyo che teo athavA ajJAnI kuLaguruo mArgadarzaka banI zakatA nathI e vAta tarapha zrImade A graMthamAM aMgulinirdeza karyo che. temaNe sAcA saMtonI parakha karavA pratye dhyAna doryuM che. vartamAnamAM dharmanA ArAdhako potAnA guru AtmajJAnI che ke nahIM te jANavAnI tasdI letA nathI. jyAM bAhya veSathI satu-asatunI oLakhANa karavAnA Agrahayukta jIvo bahudhA varte che, tyAM AMtara parIkSAno avakAza muddala paNa raheto nathI. bAhya lakSaNo ane liMgAdi sAmagrI ja AvA jIvono mApadaMDa hoya che. teo jANatA nathI ke samakita vinAnA guru pAsethI samakitanI prApti thaze ema mAnavuM mithyA che. jemaNe potAnA svarUpanI niSpatti karI nathI, teo mArga darzAvavAne yogya nathI. AvA jIvone bAhya veSAdinI sAmagrI vaDe mArga darzAvavApaNuM prApta thAya to teo jJAnIonA Azayane nyAya ApavAmAM asamartha nIvaDe che ane tethI jJAnIonA AzayanuM pratibodhitva temanA anuyAyI jIvane paNa upalabdha thatuM nathI. jemaNe AtmasvarUpa anubhavapUrvaka jANyuM che - veDyuM che, te ja puruSa mokSamArga darzAvavAne yogya che, AtmasvarUpa samajAvavAne yogya che ane tevA puruSathI jIvane sAcI pratIti Ave che. tevA satparuSanA nimitte jIvanuM kalyANa thavA yogya che. jemaNe svarUpane veDyuM nathI ane veSAdi sAmagrInA baLathI upadezakatva prApta thayuM che evA puruSono upadeza jIvane paramArthasanmukha karI zakato nathI. jeNe svayaM Atmasiddhi karI nathI te anyane kevI rIte Atmasiddhi karAvI zake? tethI mumukSu jIva to sadgurunI yathArtha oLakhANa karI, jemanAmAM AtmajJAna pragaTyuM che evA sagurunI zuddha sevA-bhakti mana-vacana-kAyAthI Adare che; paraMtu jenAmAM mumukSutA jAgI nathI evA jIvo sadgurupaNAno bAhyaliMgamAtramAM Aropa karIne AMtara guNono alakSa kare che, je temanI buddhinI bAlizatA sUcave che. kuLaparaMparAnA vyAmohathI mAnelo mArga sevI, 'ame mokSamArganA pathika chIe' evA mithyAbhimAnamAM teo rAce che, paraMtu tethI kaMI temane paramArthanI prApti thatI nathI. teo dharmadaDhatAnA bahAne matAgraha poSanArA AgrahI guruonI kapaTajALamAM phasAI kumArge cAle che. paramArthapuNyanA yoge koI satparuSa maLI jAya topaNa mAna-pUjA arthe ke potAnA matAgraha arthe teo asaddagurune tyAgatA nathI. A tathyane vAcA ApatAM zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstramAM lakhyuM che - Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana bAhyatyAga paNa jJAna nahi, te mAne guru satya; athavA nijakuLadharmanA, te gurumAM ja mamatva. (24) pratyakSa sadguruyogamAM, varte daSTi vimukha; asaddagurune deTa kare, nija mAnArthe mukhya.' (26) potAne AtmajJAna na hovA chatAM asaguruo potAne suguru mAnI-manAvI, lokone potAnI mAyAjALamAM phasAvI, teo dvArA potAnI vaMdanA Adi karAve che tathA AtmajJAnIonI AzAtanA karavA-karAvavAmAM udyamazIla rahe che. teo dharmanA nAme mithyAtvano phelAvo karI rahyA che. mithyAtvanA madamAM cUra thaI teo 'ame kahIe chIe te ja sAcuM ane bIjA badhAnuM taddana khoTuM' evuM lokonA magajamAM ThasAvavAno prayatna kare che. teo mAna-pUjA AdinI icchAthI jIvone avaLe raste caDhAvI de che. teo svayaMne jJAnI kahevaDAve che, paraMtu temanAmAM zabdoccAra pUratuM ja jJAna hoya che, AtmAnuM lakSa paNa hotuM nathI. temane jJAnadazA UpajI nathI, chatAM teo mukhethI jJAnanA apariNamanarUpa unmatta pralApa kare che. potAmAM tyAga-vairAgya samyakapaNe pariNamAvyA vinA tenI moTI moTI vAto kare che ane anucita AcaraNa karI AtmArtha cUke che. pote durjana hovA chatAM sajjanatAno ADaMbara kare che, ahaMkArano pAra na hovA chatAM namatAno DoLa kare che, hRdayamAM jhera hovA chatAM jIbha upara amRta dAkhave che. Ama, dharmanA nAme daMbha sevanArAo bAhyathI tattvanI vAto to kare che, paraMtu teo tattvane jIvanamAM sAkAra karavAno AtmapuruSArtha karatA nathI. teo potAnA ahaMnA poSaNa arthe anuyAyIonI saMkhyA vadhAravAmAM paDyA rahe che ane AtmakalyANathI vaMcita rahe che. AvA lokone zrImad spaSTa zabdomAM kahe che - "asadaguru e vinayano, lAbha lahe jo kAMI; mahAmohanIya karmathI, bUDe bhavajaLa mAMhI." (21) mukhathI jJAna kathe ane, aMtara chUTyo na moha; te pAmara prANI kare, mAtra jJAnIno droha." (137) zrImade lokottara evA jinadevanuM svarUpa samajyA vinA laukika rItathI dharmapravRtti karanArA jIvone paNa temanI bhUla batAvI che. moTA bhAganA jIvo zrI tIrthaMkara bhagavAnano mahimA gAya che tyAre mAtra temanA zarIranuM tathA samavasaraNAdirUpa siddhionuM varNana ja karatA hoya che. teo bhAgye ja samajatA hoya che ke tevI bAhya sAmagrI to mAyAnA prayogathI, devAdinI sahAya vaDe paNa upajAvI zakAya che. A zrI tIrthakara bhagavAnanI sAcI oLakhANa nathI. sAcI oLakhANa to e che ke temaNe ghAtI Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 441 karmono nAza karI, zuddha AtmasvarUpane pUrNapaNe prakAzya che ane AtmAnA anaMta AnaMdane teo niraMtara bhogavI rahyA che. je jIva vItarAgaprabhunA alaukika guNonuM bahumAna kare, temanA pratye bhaktibhAva rAkhe, te jIva ja prabhunA hArdane ukelavA ane samajavA zaktimAna thAya che. vItarAga jevA thavAno prayatna karanAra ja vItarAgano marma samajI zake che, vItarAgatAnuM rahasya lakSagata karI zake che. jinezvara bhagavAnanA aMtarasvarUpano lakSya karI zakanAra jIvone ja potAnA svarUpanuM yathArtha bhAna thAya che. zrI jina prabhunA dehAdi pratyeno, temanI bAhya vibhUtio pratyeno ane uttamottama puNyodayavazAt temane prApta thatI aneka riddhio pratyeno rAga lokottara kalyANane sAdhI zakato nathI, kAraNa ke tevA rAgamAM jIvanuM lakSa bhagavAnanA Atmika guNo ke temanAM asAdhAraNa lakSaNo tarapha nathI dorAtuM, mAtra samavasaraNAdi siddhio tarapha ja hoya che. prabhunA AtmaguNanA bahumAnane badale temanI bAhya siddhionuM bahumAna kare che. Ama, jinezvaranA AMtara guNane nIrakhavA tarapha temanI dRSTi vaLatI ja nathI. zrImade A vAtano ullekha karatAM 25mI gAthAmAM lakhyuM che - je jinadeha pramANa ne, samavasaraNAdi siddhi; varNana samaje jinanuM, rokI rahe nija buddhi' (25) bAhya veSa-vyavahAramAM ja dharmano Aropa karanArA tatkAlIna samAjanA lokono ullekha paNa zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstramAM karyo che. teo tattvavRkSanuM AtmadharmarUpa mULa pakaDavAne badale bAhya sAdhana - vyavahAranAM DAMkhaLAM-pAMdaDAM pakaDIne teno kadAgraha kare che, tethI temanA hAthamAM paramArthamArga Avato nathI. teo dorA-tuMbaDA jevA nirmAlya, tattvazUnya matabhedonI bhrAMtimAM athaDAyA kare che. loko bAhya veSAdi upara asAdhAraNa bhAra mUkI temAM ja sarvasvanuM AropaNa karI beThA che. A kAraNe loko yathArtha AcAra-vicAranA kSetrathI dUra rahe che ane tethI ja sAMprata dharmasamAjanuM ahita sadhAyuM che. matAMtaranA AvA tuccha klezoe samAjanA vicAravIryano ane AcArabaLano kSaya karyo che. zrImad 27mI gAthAnA uttarArdhamAM lakhe che ke - mAne nija mata veSano, Agraha muktinidAna.' (27) matamatAMtaranA kAraNe kheMcatANa thavAthI judA judA sAdhuone mAnanArA ane judI judI kriyAo karanArA vacce gacchabheda paDI gayA che. kaze paNa ekamanavALA ke ekamatavALA jovA maLatA nathI. judA judA gaccho vacce kinnAkhorI phelAyelI jovA maLe che. loko matabhedanA oThA nIce gacchabhedanA phAMTA pADI, mithyA jhagaDAmAM paDe che ane saMgharSo vadhArI, Atmazuddhi karavAne badale AtmAne vadhu azuddha kare che. zudra tattvazUnya matabhedonA nivAsasthAnarUpa saMkucita gacchabhedanA nAme cAlatA AvA sAMkaDA cIlA Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zrI jinezvara bhagavAnanA parama udAra suvizALa tattvamArgathI lAkho gAu dUra che. asaguruo dharmane nAme mAyAcAra ane ADaMbara karI, khoTo upadeza ApI potAnA anuyAyIone chetare che. potAnuM thoDuM varcasva jAmatAM teo navo saMpradAya Ubho kare che ane potAnA kadAgrahane kAraNe vAdavivAda UbhA kare che. temAMthI aneka vikhavAda janma che, kAraNa ke loko AtmAnA zuddha dharmane jANatA nathI ane gacchavistArane ja dharma mAne che; arthAt gacchapracAra-prasAranuM kArya karyA kare che, svamanasthApana mATe prayAso ryA kare che ane bIjA gacchanI niMdA kare che. teo gacchanI bhAMjagaDamAM eTalA badhA phasAI jAya che ke temane satya tattva lAdhatuM nathI. anya saMpradAyanuM svarUpa samajyA vagara, temAM rahelAM satya ke satyAMzonuM astitva jANyA-vicAryA vagara te saMpradAyanI tathA tenA anuyAyIonI niMdA kare che. teo anya saMpradAyanI vAto sAMbhaLavA paNa taiyAra thatA nathI. temanI dRSTi evI saMkucita thaI jAya che ke anya jagyAe paNa sAruM ane sAcuM hoI zake ema temane lAgatuM ja nathI. temanAmAM paramatasahiSNutAno abhAva jovA maLe che. viparIta mAnyatAne kAraNe teo niSpakSapAtatA rAkhI zakatA nathI ane durAgrahI banI jAya che. zrImad saMpradAyomAM rahelI AvI pakSApakSInA virodhI hatA. teo icchatA hatA ke loko gaccha-matabhedane taje ane satya vastu upara lakSa Ape. AvI aMdhAdhUMdhIbharI sthitimAMthI dharmasamAja pasAra thaI rahyo hato tyAre temAMthI tene mukta karavA mATe zrImade satya dharma samajavAnI ane tenA UMDANamAM praveza karavAnI preraNA karI che. judA judA paMthone paraspara kheMcAkheMca choDavAnI salAha ApatAM zrImad 133mI gAthAmAM lakhe che - "gacchamatanI je kalpanA, te nahi savyavahAra;' (133) zrImade dharmasamAjanI AvI viSama paristhitinuM darzana karAvyuM che. temaNe bhavasthiti AdinuM nAma laI puruSArthane utthApanArA lokonuM varNana paNa karyuM che. mAna mATe vrata-tapAdi karanArAonuM tathA jIvAjIvanA bheda-bhAMgAvALA zAstramAM ja zrutajJAna mAnanArAonuM paNa temaNe nirUpaNa karyuM che. yathArtha prarUpaNA karavI e kALamAM ghaNuM viSama hatuM. saddharma jANanAra vyaktine sahAyaka thavAnI abhilASA hovA chatAM te sAdhakone sahAya na karI zake evI e samayanI sthiti hatI. AvI sthitimAM paNa zrImad bAhya saMyogonI paravA karyA vagara sva-paranA uddhAranA kAryamAM ja pravRtta rahetA hatA. aMdhazraddhA, matamatAMtara, kadAha vagere potAne sparze nahIM te rIte teo vItarAgatA tarapha ja lakSa rAkhI mokSamArge AgaLa vadhI rahyA hatA. teo to sAMpradAyika maryAdAo oLaMgIne nijAnaMdanI mastImAM ramaNatA karI rahyA hatA. temanI sAdhanA sAkSI pUre che ke teo koI saMpradAyanA rahyA Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 443 na hatA. temaNe koI paNa ADaMbarane dharma mAnyo na hato. temane dharmasamAja pratye athAga karuNA ane vAtsalya nirjharatA hatA. temane jyAre judA judA paMtha tathA gacchanI zithilatA najare paDatI tyAre temanA dilamAM apAra vedanA thatI hatI. tatkAlIna paristhitie temanuM hRdaya hacamacAvI mUkyuM hatuM ane tethI temanI aMtaravedanAe sahajatAthI zAbdika rUpa dhAraNa karyuM hatuM. A graMthamAM temaNe vItarAga zAsanathI viparIta vartI rahela AcAra-vicAronI praNAlInuM darzana duHkhapUrvaka karela che. tatkAlIna sthiti saMbaMdhI potAnI vyathA vyakta karatAM zrImad trIjI gAthAmAM lakhe che - koI kriyAjaDa thaI rahyA, zuSkajJAnamAM koI; mAne mAraga mokSano, karuNA Upaje joI." (3) Ama, zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM dharmanA nAme sevAtI bhramaNAnA paDadAne cIrIne samAjane vAstavikatAnAM darzana karAvyAM che. temaNe AtmajAgRti arthe paramArthanA paMthano nirdeza karyo che. dharmanA nAme cAlatI vartamAna aMdhAdhUMdhIne temaNe loko samakSa khullI karI che. dharmanA nAme cAlatA vikhavAdane DAmavA temaNe dharmanuM vAstavika svarUpa AlekhyuM che. sadguru sAdhanAmArga batAve che, paNa ajJa jIvo paraMparAnI ghareDane choDatA nathI, tethI bhavaparaMparAthI mukta thatA nathI te temaNe samajAvyuM che. temaNe deva, guru, veSa, zAstra, gaccha, kriyA Adi aneka viSayone spazya che ane matArthI jIvo upara ati tIkSNa kaTAkSa karyA che ke jethI tevA jIvo sanmArga sanmukha thAya. A zAstranI madadathI tatkAlIna dharmasamAjanA jIvananI AchI rUparekhA jarUra upasAvI zakAya che. jema jema vadhAre bArIkAIthI vicAra karIne te vAMcavAmAM Ave che, tema tema te dvArA te vakhatanA dharmasamAjanuM baMdhAraNa sArI rIte samajI zakAya che. zrImade Ama to potAnA jamAnAnuM vAstavika citra varNavyuM che, paNa vastutaH AvI viSama sthiti dharma ane upAsanAnA kSetre anAdi kALathI cAlI Ave che. AvI paristhiti phakta zrImanA samayanI ja na hatI. zrImad pahelAM paNa evuM citra hatuM ane kamabhAgye te haju paNa vilIna thayuM nathI. dharmabhAvanA pratye zrImadranI asAdhAraNa jAgarUkatA jotAM temanAM lakhANomAM samAjanA dhArmika aMzonuM AvuM pratibiMba paDavuM svAbhAvika che. temanuM nirIkSaNa keTaluM mArmika che tenI pratIti alpa paMktiomAM ja temaNe karAvela dharmasamAjanAM darzanathI thAya che. temanuM kathana dharmacikitsaka tarIkenA temanA sUkSma avalokanano paricaya karAvyA vinA rahetuM nathI. temanA sAhitya uparathI joI zakAya che ke temaNe jIvananAM aneka pAsAMo kasIne mUlavyAM che, je temanI parIkSaNazaktinI sacoTatA supratIti karAve che. svamatikalpanAe pravartana karI rahelA tatkAlIna dharmasamAja sAme temaNe pUrI taTasthatAthI lAlabattI dharI che, ThekANe ThekANe Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bhUla thavAnAM sthAno batAvI jIvone cetavyA che. temaNe je je viSayo lIdhA che, te te saMbaMdhamAM koI paNa jAtanA kSobha ke bhaya vagara, hiMmatathI ane satyatAthI kathana karyuM che. brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che - Atmasiddhi camatkArI vastu che. badhAthI uThAvI AtmA upara lAvI mUke evI Atmasiddhi che. moTA moTA AcArya bhUlI jAya che, temane paNa ThekANe lAve evI Atmasiddhi che.' A yugamAM jyAM adhyAtmajJAna tarapha bedarakArI dAkhavavAmAM Ave che, jyAM asaguruonAM ajJAna saMmohamUlaka vacanomAM rAgI banI, bAhya kriyAomAM ke zuSkajJAnamAM dharmabuddhi dhAraNa karI tattvamUDha AtmAo mArgabhaSTa thAya che; tyAM jinAgamanAM tattvane graMthita karIne, sudeva-suguru-sudharmanAM avisaMvAdI svarUpanI oLakhANa mATe sanmArgadarzaka evA suyogya graMthonI khAsa jarUra che. AvA samayamAM jAgRti lAvanAra graMtha khUba lAbha karAvI zake che. samAjamAM jIvanopayogI, preraka, udbodhaka sAhityanI AvazyakatA savizeSa che. tevA graMtho jIvane aneka prakAre sanmArga samajAvI satya upadeza Ape che. zrImanuM 'zrI Atmasiddhi zAstra' AvuM ja samAjopakAraka ane zAsanonnatinuM kArya karI eka moTI khoTa pUrI pADanAra sAdhana nIvaDyuM che. zrImade te dvArA vartamAna vizva upara ananya upakAra karyo che e nirvivAda che. zrImad krAMtikArI yugapradhAna puruSa hatA, vizvanI mahAna vibhUti hatA. manuSyasamAja Atmadharmane bhUlI bIjI vastuomAM dharmanI kalpanA-mAnyatA karavA lAgyo hato ane tene satya mArgadarzakanI AvazyakatA hatI tyAre abhuta prabhAvazALI zrImade lokomAM nava-jAgaraNa pragaTAvI A graMtha dvArA A yugane eka alaukika dRSTi pradAna karI che. Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstrI zrImanuM eka uttama, preraNAdAyaka, racanAtmaka kArya che. vItarAga zAsananA hArdane samajAvatA aneka viSayo upara teNe vedhaka prakAza pAtharyo che, jenI prasiddhi dhArmika aMdhAdhUMdhImAM sapaDAyelA AjanA yugamAM ati Avazyaka che. dharmasamAja mATe A graMtha dIvAdAMDInI garaja sAre che. zrImadjJA A prazaMsanIya kAryathI kahI zakAya ke vItarAga zAsanane akSaNa rAkhavA mATe, tenA uddhAra mATe zrImade je hRdayapUrvaka parizrama karyo che tene ItihAsa kyAre paNa nahIM bhUlI zake. temanA avani uparanA avataraNathI samAjano adhyAtmamArga vegavaMto banyo che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' sAdhakonA sAdhanAmArgamAM preraka ane aneka guNonA AvirbhAvanuM kAraNa thayuM che. tenuM vartamAna yuganA dharmasamAjamAM amUlya mAhAbhya che. kharekhara, 'zrI Atmasiddhi zAstra' e A avaninuM amRta ja che. 1- bodhAmRta', bhAga-2, bIjI AvRtti, pR.311 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 445 (4) 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM anekAMta 'zrI Atmasiddhi zAstra' jinAgamanA marmane samajavA mATe adbhuta cAvI samAna che, vastusvarUpanA yathArtha darzana mATe svaccha darpaNarUpa che, ekAMtavAdIonI mAnyatAnuM nirasana karavA mATe eka amogha zastra che. teno bodha siddhAMtathI aviruddha che. zrImade adhyAtmane pragaTa karavA mATe jaina darzananA anekAMta siddhAMtano prayoga karyo che. anekAMtazailIno prayoga jIvane vastunA uttarottara sUkSma bodharUpa paramArtha pratye laI javA mATe upakArI bane che. jaina darzana sarvajJa dvArA pratipAdita hovAthI sarvAga saMpUrNa darzana che. vicAranI zuddhi mATe anekAMta jevA vizALa ane udAra siddhAMtanuM prayojana te jinazAsananI balihArI che. anekAMtavAda e jaina darzanano mukhya AdhAra che. anekAMta e tattvano avisaMvAdI asaMdigdha nizcaya karAvanArI suMdara yukti che. jaina darzananI A adbhuta, sarvasamAdhAnakArI anekAMtadaSTi sAdhakane pratyeka kSetramAM mArgadarzakarUpa bane che. anekAMtavAda eka mahAna daSTibiMdu pUruM pADe che. vastune vividha dRSTibiMduthI nIrakhyA sivAya tenuM samagra svarUpa samajAtuM nathI. te samajavA anekAMtavAda atyaMta upayogI che. aneka apekSAe vastune jANavAthI te vastune yathArtha svarUpe jANI zakAya che. anekAMta vastune yathArthapaNe jANavAnI paddhati che. vastunuM svarUpa anekAMta che, tethI vastusvarUpanA saMpUrNa bodha mATe anekAMtanuM jJAna Avazyaka che. anaMtadharmAtmaka padArthane samajavA mATe pramANa ane nayane jANavAM jarUrI che. samasta jinAgama nayanI bhASAmAM nibaddha che, tethI AgamanA gahana abhyAsa mATe pramANa-nayanA svarUpane UMDANathI jANavuM Avazyaka che. pramANa sarvagrAhI hovAthI vastunuM samagra rUpathI sarvadezIya grahaNa kare che, jyAre naya padArthamAM sthita aneka dharmonI vizeSa rUpathI virakSA kare che. naya vastubodhano sApekSa dRSTikoNa che. padArthanA astitva temaja nAstitva Adi anekavidha ubhaya dharmono yathArtha bodha te pramANajJAna che, arthAt vastune bhinna bhinna paraspara viruddhadharmAtmaka svarUpe jANavI te pramANajJAna che. vastunA koI eka dharmane uttarottara sthULa-sUkSma bhAvathI aviruddha bhAve jANavo te nayajJAna che. je naya paraspara sApekSa hoya te sunaya che ane je naya potAnA ja pakSamAM saMlagna hoya te durnaya che. pratyeka naya anya dRSTinA svarUpane gauNa bhAve sApekSapaNe svIkAra karI, potAnA svarUpane mukhyapaNe kahe to te vicAranuM samyaka bhAve sunayapaNuM darzAve che, anyathA samasta ekAMtabhAvI nayavacano te mAtra mithyA pralApo che, durnaya che. pratyeka naya svataMtra rIte pratipakSa sahita che, paraMtu anekAMtadRSTimAM evI vizALatA che ke dareka nayanA virodhane upazamAvI, te sarva nayane potAnAmAM samAvI le che. bIjI Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana apekSAono apalApa karI, A Ama 'ja' che evA ja kArarUpa durnayane anekAMta dUra kare che ane sarva naya pratye samadaSTi dharI, koI paNa apekSAno apalApa nahIM karatAM 'A apekSAe A Ama che' ema madhyasthapaNe vastutattvanuM sunayarUpe samyaka pratipAdana kare che. anaMta nayamAMthI eka paNa nayane utthApanAra ke ekAMte niSedhanAra jIva ekAMtavAdI che, mithyAtvI che, kAraNa ke te zrI jinezvara bhagavAnanI vANIne yathArthapaNe saddahato nathI. 'kevaLa mArA ja vicAra satya che' evo vicAra choDIne jo te bIjAnA vicArane yathAyogya sthAna Ape to vastunA satya svarUpane pAmI zake. manuSyanI jJAnavRtti sAmAnya rIte adhUrI hoya che ane tene teno abhiniveza bahudhA vizeSa hoya che. jyAre koI paNa bAbatamAM te je vicAra kare che, te vicArane te chevaTano ane saMpUrNa mAnavA prerAya che. te potAnA AMzika jJAnane saMpUrNa jJAna mAnI bese che ane bIjAnA vicArane samajavAnI dhIraja khoI bese che. te kAraNe eka vastu paratve satya kiMtu judA judA vicAra dharAvanArAo vacce athaDAmaNo UbhI thAya che ane pariNAme samyak jJAnanuM dvAra baMdha thaI jAya che. eka naya dvArA vastunuM yathArtha nirUpaNa thaI zake nahIM, te chatAM ekAda nayane grahaNa karI teno Agraha karatAM vivAda Ubho thAya che. A vivAda dUra karavA anekAMtazailI upayogI nIvaDe che. anekAMtazailI parasparanA vicArone samajavAnI ane svIkAravAnI kaLA zIkhave che. je vyakti anekAMtanAM rahasyane jANe che, tenA manamAM koI paNa prakAranI mithyA bhAMti rahetI nathI. A prakAre jIvanazuddhi mATe vicAronI vizALatA tathA anyane potAmAM samAvI levAnI udAratA joIe, je anekAMtavAda karI zake che. anekAMtavAda jIvane AgrahathI mukta kare che ane pariNAmane samabhAvamAM sthira thavAmAM madada kare che. te sAdhakane vAstavikatA samajAvI svamAM sthita thavAmAM sahAyaka bane che. A anekAMtavAdanuM svarUpa jANavA mATe sAdhAraNa vAcaka jyAre dharmagraMthonuM avalokana kare che tyAre te emAM nirUpAyelAM vividha vivakSAnAM kathanamAM mUMjhAI jAya che. te adhyayanathI kaMTALI, mithyA abhiprAyanuM poSaNa kare che ke "A to vidvAnonI vAta che, emAM amAre ulajhAvuM nathI.' Ama vicArI te tenI upekSA kare che. nayasiddhAMtanA parijJAnanA abhAve, samAjamAM pravartI rahelI vyavahAra-nizcaya saMbaMdhI bhAtionA pravAhamAM te phasAI jAya che. 'jJAnathI ja mokSa che', 'kriyAthI ja kalyANa che', 'nizcaya ja sAco che', vyavahAra ja kAmano che' ema sau potapotAnI ekAMta mAnyatA pakaDI beThA che. sarvajJa vItarAganAM vacanonuM rahasya nyAyanI saMdhithI samajyA vinA, mAtra eka paDakhAnI vAta pakaDI Agraha, viparyAla Adi aneka doSomAM jIvo phasAyA che. pUrvApara saMbaMdha ane anekAMtathI e vAto samajyA vagara teo zAstromAMthI Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika daSTie mUlyAMkana 447 potAne anukULa vAkyo upADI le che, tethI temanuM kalyANa thatuM nathI. 'zrI Atmasiddhi zAstra' e dharmasamAjamAM vyApta thayelA ekAMtavAdarUpa roganI auSadhi che. zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM ekAMtavAdano niSedha karI, sarva nayanA AzrayarUpa anekAMtanI siddhi karI che. temAM saraLa ane subodha bhASAmAM naya saMbaMdhI thatI mUMjhavaNa dUra karavAmAM AvI che ane AtmahitarUpa prayojananI siddhi kaI rIte thaI zake tenI suMdara rajUAta karavAmAM AvI che. zrImade A mahAna aitihAsika kRtimAM naya saMbaMdhI samucita samAdhAna prastuta karyuM che. ekabIjAnAM virodhI pratIta thavAvALAM vibhinna kathanomAM sArthaka samanvaya sthApita karyo che. anAdinI karmazRMkhalAne kApavA mATe zrImade bahu saraLa ane rocaka zailImAM anekAMtano siddhAMta samajAvyo che. temaNe A graMthamAM anekAMtano marma kholyo che tathA ekAMtamatanuM nirAkaraNa karyuM che, je jijJAsu jIvo mATe atyaMta upayogI che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM zrImade cha padanI dezanA anekAMtadaSTie prakAzI che. temaNe 'AtmA nitya che', 'AtmA anitya che', 'AtmA karmano kartA che', 'AtmA svabhAvano kartA che' Adi vidhAno anekAMtazailIe spaSTa karyA che. eka nayathI AtmAnuM pUrNasvarUpa siddha thaI zakatuM nathI. judA judA nayathI AtmAne jovAthI tenuM svarUpa samajI zakAya che. teo jaNAve che - AtmA dravya nitya che, paryAye palaTAya;' (68) "cetana jo nija bhAnamAM, kartA Apa svabhAva; varta nahi nija bhAnamAM, kartA karma-prabhAva." (78) cha padanuM pratipAdana karatAM zrImad koI paNa darzanano virodha karyA vinA tenA virodhanAM mULane zodhI, sarvane avirodha tarapha laI gayA che. temaNe anekAMtavAda dvArA dareka darzananuM mULa tapAsyuM che ane teno udAratApUrvaka vicAra karI samasyAnuM samAdhAna karyuM che. anya darzano vastune ekAMtarUpa mAne che. te darekano dRSTikoNa eka apekSAe satya che, arthAt pUrNa satya na hovA chatAM AMzika satya che. bauddha darzana AtmAne anitya mAne che. te vAta pUrNa satya nathI, paraMtu paryAya apekSAe satya che. anya darzanakAronI vAta koI nayanI apekSAe barAbara che. jaina darzana vastunuM svarUpa anekAMtarUpa mAne che ane tethI zrImade ekAMtavAdIonI ekAMtadaSTiyukta mAnyatAonuM nirasana karI, anekAMtanI prarUpaNA karI che. temaNe aneka daSTie AtmatattvanuM darzana karAvI, paraspara viruddha dekhAtA dharmono sumeLa sAdhyo che, jethI vAstavikatA sudhI pahoMcI zakAya. anekAMtavAdanA udAra sarvagrAhI siddhAMta dvArA temaNe sarva darzanonA kalaha Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana miTAvyA che. A nayavivakSA dvArA zrImad dArzanika kSetramAM parasparanA saMgharSano ukela lAvyA che ane temaNe vibhinna dRSTikoNonI sahAya vaDe cha padano nirNaya karavAnI preraNA karI che. cha pada samagrapaNe samajAya to pachI niHsaMdehapaNe jIvanuM AtyaMtika kalyANa che, tethI chae padano anekAMtadaSTie vicAra karavAnuM sUcavatAM zrImad 106mI gAthAmAM lakhe che. - SaTapadanAM SaTaprazna teM, pUkyAM karI vicAra; te padanI sarvAgatA, mokSamArga nirdhAra." (106) jJAna ane kriyAnI saMdhi e ja mokSamArga che, A tathyanuM paNa nirUpaNa zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM karyuM che. anekAMtadaSTiyukta jaina darzana jJAna ane kriyA ubhayathI mokSa mAne che. mAtra jJAnathI athavA ekalI kriyAthI mokSa maLI zake nahIM, tethI jJAna ane kriyA bannenI jarUra che. zrImade anekAMtadaSTie A tathyane pragaTa karI yathArtha prarUpaNA karI che. keTalAka ajJAnI jana vrata, tapa, tyAga, vairAgya karavA mAtrathI ja mokSa mAne che. AthI UlaTuM, keTalAka ema mAne che ke mokSa to jJAnathI maLe. yama, niyama, tyAga Adi dehanI kriyA karavAnI koI jarUra nathI. teo AtmA sadAnitya, zuddha, buddha, mukta che evI vAto kare che, paNa pAchA mohAvezamAM varte che. zrImade anekAMtadaSTie A viSayanI atyaMta spaSTatA karI che. A banne vargane hitakArI saMketa karatAM zrImad 7mI gAthAmAM lakhe che - tyAga virAga na cittamAM, thAya na tene jJAna; aTake tyAga virAgamAM, to bhUle nijabhAna." (7) jIve nizcaya ane vyavahAra e banneno AdhAra laIne paramArthapaMthe AgaLa vadhavAnuM che. bannenA avalaMbana vinA AtmAnuM hita thatuM nathI. ekalA vyavahArathI ke ekalA nizcayathI jIvanI pragati gUMgaLAI jAya che. nizcaya vinA vyavahAra kAryakArI thato nathI ane vyavahAra vinAnI korI nizcayanI vAtothI paNa kalyANa thatuM nathI. nizcaya ane vyavahAra ane sAthe hoya che. zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM nizcayadRSTi temaja vyavahAradaSTine sAthe rAkhIne vAta karI che. temaNe jaNAvyuM che ke vyavahAra ane nizcayanI saMdhi hoya to ja te sanmArga che. nizcayane najaramAM rAkhIne vyavahAra karavAmAM Ave to ja AtmakalyANa sAdhI zakAya che. nizcaya-vyavahAranI sArthakatA tathA AvazyakatAnuM pratipAdana karatAM zrImade 131mI gAthAmAM lakhyuM che - nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM soya.' (131) sAdhanapatha upara nizcayano ane vartanamAM vyavahArano suyogya sumeLa darzAvI zrImade Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana anekAMtamArgane pUrNa nyAya Apyo che, nizcaya-vyavahAranA prayojanane jijJAsuonA aMtaramAM utAravAno saphaLa prayAsa karyo che. temaNe vyavahAra karatI vakhate nizcayanuM lakSa na cukAya tenI jAgRti ApI che. vyavahAra paNa dharmanuM sAdhana tyAre ja bane ke jyAre te nizcayanA lakSapUrvaka hoya. nizcayane dRSTimAM rAkhIne ja sAdhake vyavahAra AdaravAno che. lakSya pratyenI satata jAgRti sAdhakane vikAsapaMthe dorI jAya che. AtmAnI zuddhatA pragaTa karavA arthe nizcayanA lakSa sahita dainika jIvanamAM 'vyavahAra' paNa hovo ghaTe te vAtanuM ahIM spaSTa ane yuktisaMgata nirUpaNa karyuM che. zrImanuM lakSya to e ja che ke AtmAnuM jJAna kevaLa zAbdika na rahe, paraMtu AtmAno anubhavAtmaka bodha prApta thAya. zrImade nizcaya ane vyavahAranI rajUAta ati saMkSepamAM chatAM evI vizada ane rocaka zailImAM karI che ke te zabdo vAMcatAM-sAMbhaLatAM ja adhikArI jIvanA hRdayamAM vasI jAya che. AgamonA sArarUpa A tattva sAdhakone khUba sahAyaka bane che. ekAMtanizcayapakSI ane ekAMtavyavahArapakSI banne pakSone sAdhanAmAM nizcaya-vyavahAranuM saMtulana rAkhavAnuM mArgadarzana maLe che. Ama, nizcaya ane vyavahAranI yathAsthAne anivAryatA darzAvIne zrImade anekAMtanA hArdane pragaTa karyuM che. temaNe sarva jIvanA kalyANanA udAtta AzayathI bannenI saMdhi udghATita karI che. graMthane sAdhaMta vAMcyA pachI daDhatApUrvaka kahI zakAya ke zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM sarvatra nizcayanaya ane vyavahAranayanA samanvayanI sugaMdha phoravI che. temaNe svayaM 'zrI Atmasiddhi zAstramAM koI kathana ekAMtika nathI ema spaSTa karatAM 132mI gAthAmAM prakAzya che - naya nizcaya ekAMtathI, AmAM nathI kahela; ekAMte vyavahAra nahi, banne sAthe rahela." (132) zrImade adhyAtmavikAsamAM Avazyaka evA upAdAna-nimittanA siddhAMtane paNa samajAvyo che. kAryanI siddhi mATe upAdAna ane nimitta bane kAraNanI AvazyakatA che. svazuddhirUpa kAryamAM upAdAnakAraNa AtmA svayaM che, paraMtu tenI yogyatAnuM pragaTIkaraNa yogya nimittathI thAya che. je jIva mArI jAte samajIne huM mokSa pAmIza' evuM vicArIne nimittone choDI de che, te phakta bhramamAM ja rahe che. upAdAnano ekAMte Agraha karI nimittane tajanAra jIvanI mithyA mAnyatAno niSedha karI zrImade mokSaprApti mATe nimittanI AvazyakatA pragaTa karI che. temaNe samajAvyuM che ke AtmAne ekAMte zuddha mAnIne nimittanI upekSA karavI na ghaTe. AtmAnI upAdAnazakti sadgurunI AjJA tathA jinadazArUpa puSTa nimittanA saMyoge pragaTa thAya che tyAre AtmazuddhirUpa kArya sadhAya che. zubha nimittanA avalaMbane sAdhaka potAnA AtmAnI sattAmAM rahelI anaMta zaktio pragaTa kare che. upAdAna-nimittano A anekAMta siddhAMta zrImade jagajIvo samakSa rajU Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana karI sAdhanAnA samyak svarUpanuM nidarzana karyuM che. mAtra be paMktimAM upAdAna ane nimittano paraspara saMbaMdha rajU karatAM zrImad 135mI gAthAmAM lakhe che - sarva jIva che siddha sama, je samaje te thAya; saddaguru AjJA jinadazA, nimitta kAraNa mAMya." (135) A anekAMtadaSTinuM rahasya jIva keTale aMze pAmI zakyo che te jANavAnI pArAzIzI paNa zrImade A graMthamAM ApI che. anekAMtazailIno samyak upayoga kaI rIte karavo joIe tenI samajaNa zrImade mAtra eka ja gAthAmAM suMdara rIte ApI che. anekAMtavAdano nicoDa ApatAM zrImade 8mI gAthAmAM lakhyuM che - jyAM jyAM je je yogya che, tahAM samajavuM te; tyAM tyAM te te Acare, AtmArthI jana eha." (8) temaNe jaNAvyuM che ke AtmArthI jIva anekAMtavAdano yogya rIte amala kare che. AtmArthI jIva jyAM jyAM, je je yogya che; tyAM tyAM, te te prakAre samaje che. tenuM sAcuM mUlyAMkana karI te anusAra AcaraNa kare che. AtmasvarUpa, nizcaya-vyavahAra, upAdAnanimitta Adi viSayonI gaMbhIratAthI, nirAhapaNe vicAraNA karI deDha nirNaya kare che. te pratyeka viSayamAM, pratyeka sthAne anekAMtadaSTino prayoga karI, tene yathAyogyapaNe samaje che ane yathArtha pravartana kare che. AtmaprApti mATe je vakhate, jeTalA pramANamAM, je jarUrI hoya te grahaNa karI mokSamArge AgaLa vadhe che. anekAMtavAdano marma khullo karatI A gAthA viSe bahmacArIjI zrI govardhanadAsajI lakhe che - lyo, eno artha karo!' ema prabhuzrIjI kahetA. AkhI jiMdagI sudhI kAma Ave evI A gAthA che. AtmArthI hoya teNe game te prasaMge zuM karavuM ane zuM samajavuM eno ukela tene Ave." A prakAre A ucca koTinA graMthamAM zrImade prAmANikapaNe anekAMtavAda saMbaMdhI ghaNI mArmika tathA sUkSma vicAraNA karI che. nizcayanaya ane vyavahAranayanA samanvaya vaDe temaNe vastutattvanA yathArtha svarUpane samajAvyuM che. nizcayanaya ane vyavahAranayanI AvI samatulA bhAgye ja jovA maLe che. temanuM dareka kathanamAM saMpUrNapaNe syAdvAdadaSTie nirUpAyeluM jaNAI Ave che, je sAdhanAmArgamAM nayajJAnanI upayogitAne sUcita kare che. zrImade potAnuM anubhavajJAna ane zAstrajJAna evuM to nicovIne ApI dIdhuM che ke jethI AtmakalyANa sAdhavAnI AkAMkSAthI mArga zodhatAM mumukSujana nizcaya ane vyavahAranI mUMjhavaNamAM phasAya nahIM. 'zrI Atmasiddhi zAstra'nuM adhyayana karatAM vicakSaNa 1- bodhAmRta', bhAga-1, pR.335 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 451 vAcakanA aMtaramAM zrImanI vANI koI paNa nayathI adhUrI nathI evI pratIti guMjArava karatI rahe che. zrImadbhI zailI viSe zrI ramaNalAla jozI lakhe che - emanI daSTinI vizALatA ne cokkasatA, sarvagrAhI ja nahi paNa AmUlAgra ane kevaLa maulika vicArasaraNI, hRdayanI udAratA, siddhAMto ane maMtavyonI samagra samanvayakAraka rajUAta - jANe "syAdvAda' svayaM bolI rahyo che!" 'zrI Atmasiddhi zAstramAM zrImade judA judA nayanI apekSAe vicAraNA karI, anekAMtavAdathI te sarvano kevo suMdara sumeLa sAdhI zakAya che tenuM bhAna karAvyuM che. te bodha dvArA vAcaka koI paNa vicArakSetramAM gUMcavAto nathI ane mithyA mAnyatA vaDe UbhA karelA virodhone zamAvIne ekavAkyatA janmAve che. pakSapAtanI bhUmikAthI upara UThI, AtmahitanI dRSTithI madhyastha thaIne je A graMthane vAMcaze; tenA sarva matabheda, Agraha, vivAda samApta thaI jaze. zrImade jinavANInAM rahasyo samajavA mATe adbhuta dRSTi pradAna karI che, je tattvAbhyAsI jIvo mATe atyaMta upayogI siddha thAya che. sAdhako mATe A graMtha atyaMta mananIya che. te sAdhakone nizcaya tarapha jAgRta kare che ane teno vyavahAra zuddha karAve che. A mahattvapUrNa mArgadarzaka graMthano abhyAsa vastusvarUpane samajavA mATe yatheSTa rUpamAM sahAyaka thAya che. AtmArthI jIvo te dvArA anekAMtadaSTine yathArthapaNe samajI, zuddhAtmAnuM avalaMbana laI, zIdhra potAnuM kalyANa karI zake ema che. zrImadbhA A abhuta kAryano vAstavika mahimA to enuM UMDANathI adhyayana karavAvALA AtmArthI ja samajI zake ema che. Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstramAM zrImadno anekAMta abhigama sUcita thAya che. temanuM dareka kathana zAstrasammata che. jinavANIne temaNe pUrNapaNe AtmasAta karI che te pratyakSa nihALI zakAya che. temaNe anekAMtane najara samakSa rAkhIne aneka mUMjhavaNonAM rasaprada samAdhAna ApyAM che ane tethI A graMtha nitAMta AdaraNIya, sAdaMta paThanIya ane niraMtara mananIya che. (5) 'zrI Atmasiddhi zAstramAM karmasiddhAMta jaina darzanano karmasiddhAMta e enI eka AgavI vizeSatA che. anya darzanomAM paNa karma ane karmaphaLanI vAta che, paraMtu jaina darzanano karmavAda ajoDa ane adbhuta che. A mahAna karmavAdanA caNatara upara jaina darzananI majabUta ImArata UbhI che. karmano saMbaMdha AtmA sAthe che, tethI jyAM jyAM AtmAnI vicAraNA karavAmAM Ave che tyAM tyAM karmanI vicAraNA paNa sahaje thAya che. jIvanI aneka avasthAo tathA avanavI 1- zrI ramaNalAla jozI, 'zrImad eka ArSadraSTA', pR.179 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vicitratAonuM mULa kAraNa karma che, mATe te vicitratAone samajavA mATe karmanA svarUpane jANavuM Avazyaka che. karmasiddhAMtanA parizIlanathI aneka Atmahitakara vicAraNAo jAge che ane tethI jaina darzananuM sUkSma rahasyamaya svarUpa samajAya che. jaina darzana pramANe karma eTale mithyAtvAdi baMdhanA kAraNane pAmIne je pagalaparamANu kSIranIravat AtmapradezanI sAthe ekameka thaI jAya che. saMsAranA pratyeka jIvanI sAthe karmano saMbaMdha anAdino che. e karmasaMbaMdha tUTyA sivAya jIvano mokSa thato nathI, tethI karmanAM baMdha, udaya, udIraNA, sattA tathA tenA bheda-prabhedAdinuM jJAna samyaka rIte meLavavuM jarUrI che. A viSaya anya darzanomAM vicArAyo che, paNa te bahu upalaka che; jyAre jaina darzanamAM te susaMbaddha ane suvyavasthita rIte nirUpAyo che. karmatattvanA vicArapradezamAM jaina darzananI barAbarI koI darzana karI zake ema nathI. jaina sAhityamAM karmaviSayaka graMthonuM sthAna ati gauravabharyuM che. jaina zAstromAM karmanuM sUkSma ane sAMgopAMga svarUpa tathA tenA kSayanA upAyo batAvavAmAM AvyAM che. karmanA siddhAMtane skuTa karatA aneka graMthonI racanA thaI che. A graMtho karmanA viSayamAM UMcAmAM UMcuM jJAna pratipAdita karanAra che, temaja te ghaNAM sUkSma tathyothI bharelA che, tethI sAmAnya manuSyone te graMtho jaTila ane muzkela lAge che. vaLI, saMskRta-prAkRta bhASAnA abhyAsIo paNa alpa saMkhyAmAM daSTigocara thAya che ane tethI te te bhASAnA anabhyAsI jIvo karmanA viSayane barAbara jANI zakatA nathI. A agamya lAgatA viSayane tenA prakAMDa jJAtA zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstramAM janasAdhAraNane grAhya thAya te rIte nirUpyo che. karmane lagatI gUDha bAbato paNa evI saraLatAthI samajAvI che ke bhaNanAra maMda buddhivALo hoya topaNa te sugamatAthI samajI zake. kaThina gaNAtI samajaNane temaNe potAnI sarjanapratibhA dvArA suvAcya banAvI che. zrImanI vizeSatA e che ke karmamImAMsA jevA ati vistRta viSayane temaNe 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM, sarva jIva saraLatAthI samajI zake evI spaSTa bhASAmAM ane jeno abhyAsa karavAmAM ke yAda rAkhavAmAM abhyAsIone ati zrama na paDe e rIte thoDI paricayAtmaka gAthAo vaDe saMkSepamAM pratipAdana karela che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM prAcIna karmagraMthonA viSayono samAveza jarUra pUrato ane ati alpa pramANamAM che. te chatAM A alpa gAthAomAM zrImade suvyavasthita rIte AtmA ane karmane lagatA vividha prazno ane tenA khulAsAo ApyA che. AtmA kaI rIte karmano kartA ane bhoktA che? AtmAne sukha-du:khano anubhava kema thAya che? karmano saMsarga AtmAne kaI rIte thaI zake? karmano saMsarga anAdi che ke AdimAna? anAdi hoya to teno uccheda kaI rIte thaI zake? karmanuM svarUpa kevA prakAranuM che? Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 453 karmanA bheda-prabheda kyA che? karma upArjana thavAnA hetuo kayA kyA che? karmabaMdhanI prakriyA kevI che? AtmA ane karma vacce Izvara jevI koI vyaktinI kartArUpe jarUra che? A sarva savAlonA sacoTa yuktiyukta khulAsA, zrI sarvajJaprabhunA kathana anusAra zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM ApyA che. tenA adhyayanathI tattva saMbaMdhInI AMTIghUMTIo, mUMjhavaNo, zaMkAo dUra thAya che. A aNamola graMthamAM pIrasAyeluM karmasiddhAMtanuM jJAna jIvanI dRSTi palaTAvIne tene AtmAbhimukha banAve che. have A graMthamAM nirUpAyela karmasiddhAMta tarapha daSTipAta karIe. zrImade jagatamAM chavAI gayelI viSamatA ane vicitratAnA kAraNarUpe zubhAzubha karmanuM bhoktApaNuM batAvI karmanI siddhi karI che. A vizva paraspara virodhI evA kaMkothI paripUrNa bhareluM che. pratyeka jIva AtmatattvanI apekSAe samAna hovA chatAM, saMsAravata jIvomAM koI rAjA to koI raMka, koI paMDita to koI mUrkha, koI samRddha to koI nirdhana, koI mAlika to koI majUra, koI sauMdaryavAna to koI kadarUpo, koI puruSa to koI strI, koI sukhI to koI duHkhI, koI nIrogI to koI rogI, koI sadAcArI to koI durAcArI, koI yogI to koI bhogI - A pramANe viSamatA kema che? teno vicAra karatAM ema jaNAya che ke kAraNa vinA kArya thatuM nathI' e sarvamAnya niyama anusAra jagatanI vicitratArUpa kAryanuM niyAmaka koI kAraNa hovuM joIe ane te kAraNa te jIve pote bAMdhelAM zubhAzubha karmo che. A siddhAMtanuM pratipAdana karatAM zrImad lakhe che - eka rAMka ne eka nRpa, e Adi je bheda; kAraNa vinA na kArya te, te ja zubhAzubha ve." (84) jaina darzanamAM karmanA vividha prakAro batAvavAmAM AvyA che. kharekhara to karma anaMta prakAranAM che, paraMtu karmanA svarUpane samajavA tenA mukhya ATha vibhAgo ane tenA 158 peTA bhedo pADavAmAM AvyA che. AtmAnA anaMta jJAnAdi guNone rokavAnA svabhAvane anulakSIne tenAM nAma ApavAmAM AvyAM che. karmanI A ATha mukhya prakRtiomAM mohanIya karma sauthI mukhya che, kAraNa ke mohanIya karma na hoya to mukhyatve karma baMdhAvAnuM kAraNa rahetuM nathI. mohanIya kama madirAnI jema mUMjhave che ane hitAhitanuM bhAna bhulAve che. mohanIya karmanI mukhyatA darzAvatAM zrImad lakhe che - karma anaMta prakAranAM, temAM mukhya ATha; temAM mukhya mohanIya, haNAya te kahuM pATha.' (102). A anaMta prakAranAM karmo je jIvane vaLagelAM che, teno kartA jIva pote che ema Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zrImade spaSTapaNe samajAvyuM che. vividha zaMkAonuM nirasana karIne zrImade AtmA karmano kartA che ema puravAra karyuM che. temaNe jaNAvyuM che ke jaDa padArthamAM kriyAprerakapaNuM nathI, paNa te preraNA cetanatattva Ape che. cetananI preraNA vinA karma grahaNa thaI zakatAM nathI. kAzmaNa vargaNAnA kaMdho potAnI jAte jIvane vaLagavA nathI AvatA, paraMtu zubhAzubha bhAvo karIne jIva tene potAnI tarapha AkarSe che ane pachI te skaMdho AtmapradezomAM coMTI jAya che. Ama, AtmAnA karyA vinA karma thatAM nathI, arthAt jIva zubhAzubha bhAva kare to ja karmabaMdha thAya che; temaja karma sahaja svabhAve ke anAyAse thatAM nathI. bIjI bAju karma karavAM e jIvano mULa dharma paNa nathI. vaLI, AtmA asaMga che ane prakRti baMdha kare che ema kahevuM paNa yathArtha nathI, kAraNa ke Atmatattva jo sarvathA asaMga hota to prathamathI asaMgapaNAno bhAsa thavo joIe. paramArthathI to te asaMga che, paNa nijasvarUpanuM bhAna pragaTa thAya tyAre ja tema jaNAya che. vaLI, jIvanuM karmakartutva siddha karatAM zrImade, "paramezvara ja sarva kAMI kare che, temanI icchA vinA eka pAMdaDuM paNa hAlI-cAlI zakatuM nathI' evI mAnyatAnuM sadaMtara nirasana karyuM che. anaMtazaktisamanvita Izvara to kAma, krodha, moha, rAga, dveSa, ajJAnAdi doSothI rahita hoya che. tene jagatakartA ke karmono preraka gaNavAmAM Ave to tenAmAM aneka doSo sthApita thAya che. A tathya samajAvatAM zrImad lakhe che - "kartA Izvara koI nahi, Izvara zuddha svabhAva; athavA preraka te gaye, Izvara doSaprabhAva." (77). jIva svayaM karmabaMdha kare che ema darzAvI, zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstramAM karma jIva sAthe kevI rIte baMdhAya che tenI prakriyA paNa samajAvI che. karmarUpe pariNamavA yogya pudgalaskaMdhanI vargaNAne kAzmaNa vargaNA kahevAya che. te sUkSma hovAthI indriyathI agocara che. cauda rAjalokamAM te ThAMsI ThAMsIne bharelI che. jema dIvo vATa dvArA telane grahaNa kare che, tema vibhAvanA kAraNe jIva A kArmaNa vargaNAne grahaNa kare che ane te vargaNA jIvanA Atmapradeza sAthe joDAya che. AtmA sAthe joDAyA pachI te kArpaNa vargaNAnA skaMdho karma' nA nAmathI oLakhAya che. karmanA ane jIvanA A saMbaMdhane karmabaMdha kahevAya che. Arogela AhAra jevI rIte rasa, lohI, mAMsa, asthi, majjA, meda ane vIrya ema sapta dhAturUpa bane che, tevI rIte Atmapradeza sAthe coMTelAM A karma paNa vividha svarUpa dhAraNa kare che. Ama, zubhAzubha upayogarUpa bhAvakarma e cetananuM potAnuM kArya hovAthI cetanarUpa che. jyAre jIvanuM vIrya skure che tyAre yoga caMcaLa thAya che ane jaDa karmarajanuM grahaNa thAya che. A prakriyAne mAtra be paMktimAM sacoTapaNe samajAvatAM zrImad lakhe che - Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 455 bhAvakarma nija kalpanA, mATe cetanarUpa; jIvavIryanI phuraNA, grahaNa kare jaDadhUpa.' (82) karmabaMdhanI prakriyA samajAvavAnI sAthe sAthe zrImade te baMdhAyelAM karma jIvane kevI rIte phaLa Ape che, arthAt jIva karmano bhoktA kevI rIte bane che, te paNa suMdara rIte samajAvyuM che. zrImade jhera-sudhAnA dRSTAMta dvArA darzAvyuM che ke jema jhera ane sudhA jaDa hovA chatAM tene grahaNa karanArane te prakAre, te pramANe phaLanI prApti thAya che; tema jIva jevAM karma kare che tevAM phaLa tene maLe che. karma jaDa che, paraMtu jIvanA saMgathI karmamAM eka evI zakti utpanna thAya che ke jethI te jIvane sAro-kharAba vipAka ApI zake che. vastusthiti A pramANe hovAthI zrImad jaNAve che ke IzvaranI phaLadAtA tarIke jarUra rahetI nathI. kArmaNa vargaNAno AtmA sAthe baMdha thatI vakhate jIvanAM jevAM pariNAma hoya che te anusAra nakkI thAya che ke te karmano svabhAva kevo haze, te keTalAM varSa sudhI AtmA sAthe raheze, te keTalAM varSa sudhI phaLa Apaze, te phaLa kevA prakAre bhogavavuM paDaze, tenuM pramANa keTaluM haze ityAdi. te vakhate te karmamAM phaLa ApavAnI zakti pragaTa thAya che ane te anusAra jIvane te karma phaLa Ape che. karma jaDa hovAthI IzvaranI preraNA vinA jIva phaLa bhogavI zake nahIM evI mAnyatAnI ayathArthatA samajAvatAM zrImad lakhe che - phaLadAtA IzvarataNI, emAM nathI jarUra; karma svabhAve pariName, thAya bhogathI dUra.' (85) AtmAnuM karmanuM kartApaNuM ane bhoktApaNuM sthApana karavA sAthe zrImade e paNa batAvyuM che ke AtmA svasattAe jJAtA-draSTApaNe rahe to te nijasvarUpano kartA ane bhoktA che. vAstavamAM jIva svabhAvathI karmano kartA-bhoktA nathI. karmanuM kartA-bhoktApaNuM to jIvano vibhAga che. jJAtApaNe na rahevAnA kAraNe te karmano kartA-bhoktA bane che. jo te svabhAvamAM rahe to karmanuM kartA-bhoktApaNuM TaLe che. A siddhAMtanuM pratipAdana karatAM zrImad lakhe che - kartA bhoktA karmano, vibhAva varte jyAMya; vRtti vahI nijabhAvamAM, thayo akartA tyAMya." (121) cetana jo nija bhAnamAM, kartA Apa svabhAva; varte nahi nija bhAnamAM, kartA karma-prabhAva." (78) AtmA karmano kartA che ane bhoktA che te siddha karyA pachI zrImad jaNAve che ke te kartA-bhoktApaNAno paNa aMta AvI zake che, arthAt te karmathI sarvathA prakAre chUTI Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4pa6 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zakAya che. deva-narakAdi gatimAM zubhAzubha phaLa bhogavavAthI jema zubhAzubha karma saphaLa che, tema te zubhAzubha karmanI nivRtti paNa saMbhavita hovAthI te paNa saphaLa che, arthAt karmanI nivRttirUpa mokSa che. anAdi kALathI jIva zubhAzubha bhAva vaDe karmabaMdha karato Avyo che, paraMtu jyAre zubhAzubha bhAvonI apravRtti temaja zuddhopayoganI pravRtti thAya che tyAre jIva sarva karmanA AtyaMtika kSayarUpa nirvANadazAne saMprApta thAya che. jema bIja baLI javAthI temAMthI aMkura pragaTa thaI zakato nathI, tema karmarUpa bIja baLI jatAM saMsArarUpa aMkura UgI zakato nathI ane tethI karmanI AtyaMtika nivRtti thatAM zuddhapadarUpa mokSanI prApti thAya che. Ama, jIvamAM rAga-dveSanI mAtrA ochI thatAM karmabaMdhanuM pramANa ghaTe che ane teno pUrNapaNe abhAva thatAM karmabaMdha aTakI jAya che. karmanI nivRtti thatAM AtmAno mokSasvabhAva pragaTe che ane tene zAzvata mukta sthiti prApta thAya che. zrImad lakhe che - jema zubhAzubha karmapada, jANyAM saphaLa pramANa; tema nivRtti saphaLatA, mATe mokSa sujANa.' (89) vItyo kALa anaMta te, karma zubhAzubha bhAva; teha zubhAzubha chedatAM, Upaje mokSa svabhAva.' (90) sarva karmanI nivRtti thatAM mokSanI prApti thAya che e batAvI, zrImade te karmanI nivRtti karavAno acUka, avirodha upAya paNa darzAvyo che. karmane kheMcI lAvavAmAM mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya tathA yoga kAraNabhUta che. jo gharanAM bAraNAM khullAM hoya to temAM pazu-pakSIo praveza karI zake, tema A kAraNo te zubhAzubha karmane AvavAnAM dvAra che. pUrve bAMdhelAM karmano udaya Ave tyAre jIva te karmakRta paristhiti tathA bhAvo sAthe tanmaya na thAya, rAga-dveSa na karatAM samabhAvamAM rahe to jUnAM karmanI gAMTha chUTI jAya che temaja navuM karma baMdhAtuM nathI. sarvakarmabaMdhanathI chUTavAno A ja mArga che. je bhavya jIva karmane preranArAM kAraNonuM chedana kare che ane AtmAmAM vaLagelI karmavargaNAne sarvathA naSTa kare che, tenA anaMta Atmika guNo pUrNapaNe pragaTa thAya che ane tenI muktinI sAdhanA saMpUrNa thAya che. zrImad lakhe che - je je kAraNa baMdhanAM, teha baMdhano paMtha; te kAraNa chedaka dazA, mokSapaMtha bhavaaMta.(9) rAga, dveSa, ajJAna e, mukhya karmanI graMtha; thAya nivRtti jehathI, te ja mokSano paMtha." (100) zrImade anya prakAre paNa A mArgane samajAvyo che. temaNe sarva karmamAM mukhya Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 457 evA mohanIya karmano kevI rIte nAza thAya tenI subaddha saMkalanA karI che. temaNe jaNAvyuM che ke jIvane jagatanI mohamAyAnI jALamAM lapaTAvanAra evA mohanIya karmanA mukhya be prakAra che - darzanamohanIya ane cAritramohanIya. darzanamohanIya eTale paramArthane viSe aparamArthabuddhi ane aparamArthane viSe paramArthabuddhi hovI te. cAritramohanIya eTale Atmasthitine avarodhaka evA kaSAya tathA nokaSAya. darzanamohanIyano nAza AtmabodhathI thAya che ane cAritramohanIyano nAza vItarAgapaNAthI thAya che. A rIte karmonA agraNI evA darzanamoha-cAritramoharUpa dvividha mohanIya karmathI chUTavAnA pathanuM darzana karAvatAM zrImad lakhe che - karma mohanIya bheda be, darzana cAritra nAma; haNe bodha vItarAgatA, acUka upAya Ama. (103) karmabaMdha ane karmakSayanI prakriyA niHzaMkapaNe vAcakane saraLatAthI grAhya thAya te arthe zrImade eka anubhavagamya daSTAMta ApyuM che. baMdhahetuonA pratipakSI bhAvathI baMdhahetuono abhyAsa thAya che tathA te baMdhabhAva checAtAM karmakSaya thAya che - A siddhAMta samajAvavA sarvanA pratyakSa anubhavanI vAta karatAM zrImad jaNAve che ke krodhAdi kaSAyathI karmabaMdha thAya che ane kSamAdi bhAva tene acUka haNe che, tevI ja rIte mithyAtvAdi baMdhahetuo paNa niHsaMdehapaNe tenAthI viparIta svabhAvavALA evA samyakatvAdithI haNAya che. zrImad lakhe che - karmabaMdha krodhAdithI, haNe kSamAdika teha; pratyakSa anubhava sarvane, emAM zo saMdeha?' (194) anaMta kALathI bAMdhelAM karma alpa AyuSyavALA manuSyadehamAM kaI rIte chedI zakAya? zuM anaMta kALanAM karmo nAza karatAM anaMta kALa lAgaze? - AvA vikalpo karavA yogya nathI ema zrImad jaNAve che, kAraNa ke jIva jo ajJAnanidrAmAMthI jAge to anaMta kALanAM karma paNa zIdhra nAza thaI zake evuM jIvanA puruSArthanuM baLa che. karmabhAva te jIvanuM ajJAna che. jJAnaprakAzathI A anaMta kALanuM ajJAna-aMdhakAra nAza pAme che ane jIvano mokSabhAva pragaTa thAya che, arthAt te nijasvarUpamAM sthita thAya che. aMdhakAra bhalene anAdi kALano hoya, paNa prakAza thatAM te tatkSaNa vilIna thAya che; tema anAdino karmabhAva paNa jJAna thatAM nAza thAya che. anAdinI karmabaMdhasaMkalanA toDavAnI lagAma AtmAnA hAthamAM ja che. vibhAvabhAvarUpa bhAvakarmanA pariNAma pramANe nahIM pariNamavAnI rahasyacAvI AtmA pAse ja che ane te jo parabhAvarUpe na pariName to dravyakarmano kSaya thAya che ane navIna karma baMdhAtAM nathI. A rIte karmanibaddha AtmAnA puruSArthano mArga sadA khullo ja che. zrImad lakhe che - Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana karmabhAva ajJAna che, mokSabhAva nijavAsa; aMdhakAra ajJAna sama, nAze jJAnaprakAza." (98) A pramANe jaina darzananA karmasiddhAMtano mULa pAyo samajavA mATe "zrI Atmasiddhi zAstra' ghaNuM upayogI thAya che. temAM zrImade ati saMkSepamAM karmanAM svarUpanuM atyaMta rocaka ane sArapUrNa nirUpaNa kareluM che. temaNe karmasiddhAMtanuM baMdhAraNa samajAvI, kartavyaakartavyanI cokkasa dizA paddhatisara batAvI, jIvananA utkarSa mATe mArgadarzana ApyuM che. AtmAne karmanA baMdhanamAMthI choDAvavAnA mArganuM zrImade spaSTa ane vyavasthita Alekhana karyuM che. zrI vItarAga paramAtmAe prakAzelA karmavAdano je aNamola khajAno AgamorUpI tijorImAM saMgrahAyelo che, tene kholavA mATe A graMtha cAvIrUpa che. moTA mahAlayonI cAvIo paNa nAnI hoya che, tevI rIte A nAnakaDo graMtha karmasiddhAMtanA rahasyane kholavA mATe ajoDa cAvIrUpa che. zrImade karmatattvano viSaya sapramANa rIte, TUMkAmAM ane evI kuzaLatAthI gUMthI lIdho che ke teno abhyAsa karyA pachI prAcIna karmagraMthono sAra abhyAsIjanonA hRdayamAM pratIta thAya che. bhASA saraLa, subodha ane hRdayaMgama hovAthI sugamatAthI karmanA viSayanuM grahaNa karI zakAya che. praznottarInI zailI prayojI zrImade kaThina viSayane saraLa banAvyo che. karmaviSayaka zaMkAonA temaNe Apela uttarathI vAcakane saMtoSa thAya che. tenA adhyayanathI karmavAdanuM yathArtha rahasya samajI hRdayasAt karI zakAya che. karmasiddhAMtanI AmUlAgra chaNAvaTa karIne zrImade jaina darzananI pUrvApara abAdhita prarUpaNAno paricaya Apyo che. Izvara koNa che? temanuM yathArtha svarUpa zuM che? AdinA khulAsA tathA citra-vicitra ghaTanAothI bharapUra saMsAra, jagatanI racanA tathA goThavaNanA koyaDAno ukela paNa A graMthamAMthI maLI Ave che. tenA abhyAsathI jaina darzananI spaSTatA, sUkSmatA ane saMpUrNatAnI khAtarI thayA vinA rahetI nathI. A graMtha karmasiddhAMtane samajavA mATe ghaNo ja mahattvano che. zrImanI A AkarSaka tathA rucikara rajUAta karmanA viSaya uparanA zrImanA prabhutvanI pratIti karAve che. A graMthamAM zrImade karelA karmasiddhAMtanA jJAnanI rajUAtathI temanI agAdha pratibhAno sAkSAtkAra thAya che. Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstra' karmagraMthanA abhyAsIone tathA kevaLI bhagavAnapraNIta jaina darzananA rahasyane jANavA icchatA jijJAsuone khUba upayogI nIvaDaze. karmo zuM che? te kaI rIte baMdhAya che? te kaI rIte bhogavAya che? te kaI rIte khapAvI zakAya? AdinuM suMdara pratipAdana zrImade karyuM che. kuTila karmasattAe Atmadhana upara je kabajo jamAvyo che, tene haTAvIne Atmadhanane potAnuM kevI rIte banAvI zakAya teno sacoTa upAya batAvI temaNe anaMta upakAra karyo che. bhavya jIvono manuSyabhava sArthaka Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 459 bane e kalyANakArI hetupUrvaka karmanAzanA upAyanA upadeza dvArA temaNe divya prakAza pAtharyo che. A graMthanA avagAhanathI je jIva svasvarUpa ane karmasvarUpanI bhinnatA vicArI, karmabaMdha toDavAno upAya karI, AtmAno abaMdha dharma pragaTa karavAnI sanmukha thAya che; te jIva anAdi kALathI Atmapradeza sAthe kSIranIravatu saMbaMdhane pAmelAM karmono kSaya karI akSaya, avyAbAdha, paramAnaMdarUpa muktAvasthAne prApta kare che ane tenAM janmamaraNano zAzvatapaNe aMta Ave che. (6) "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM sanAtana mokSamArga jemaNe AtmasAkSAtkAra karyo che evA jJAnIpuruSoe janakalyANArthe bhinna bhinna rIte AtmasAdhanAno mArga batAvyo che. zrImade paNa 'zrI Atmasiddhi zAstra' dvArA kalyANakAmI AtmAone vartamAna viSama kALamAM sanAtana mokSamArga darzAvavAnuM mahAna sukRta karyuM che. temaNe pathaprakAzaka dIpakanI jema bhavya jIvo mATe sanmArgadarzaka prakAza prasarAvyo che. zrImanuM 'zrI Atmasiddhi zAstra' eTale samyagdarzana, samyajJAna ane samyakucAritrarUpa mokSamArganuM pratipAdana karato abhUtapUrva zikSAgraMtha. zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra' nI suMdara ane AkarSaka gAthAomAM sacoTa temaja asarakAraka bhASAmAM Atmasanmukha thavAno amUlya hRdayasparzI bodha Apyo che. hRdayaMgama zailIthI uttama upadezarUpe lakhAyela A graMtha AtmAnuM vAstavika svarUpa bodhe che, mokSamArgane spaSTapaNe darzAve che ane mokSArthIne mokSamArgamAM vidanabhUta thatAM kAraNothI mukta thavA apUrva jAgRti ane preraNA Ape che. mumukSue karmanuM nikaMdana kADhavA ane mokSa meLavavA mATe kevI sAdhanA karavI joIe tenI suMdara prakriyA A graMthamAM batAvI che. sacoTa bhASAmAM mokSamArganA siddhAMto samajAvI zrImade jIvonI rUDha dharmanI khoTI mAnyatAo dUra karI, svadharmanI sAcI samajaNa karAvI che. temaNe 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM pote aMtaraMga dRSTithI anubhavelA zuddha Atmatattvano bodha karI, sAdhaka jIvone bhavajaLathI tAranAra samunnatino mArga batAvI apAra upakAra karyo che. vartamAna duSama kALamAM paramArthamArga atyaMta durlabha, aprApyavat che. A paMcama kALamAM ati alpa jIvone ja mokSamArga upalabdha che. moTA bhAganA jIvone to mokSamArganA yathArtha svarUpanuM bhAna paNa nathI. AtmAnuM kalyANa karavA mATe aneka matadarzana-saMpradAya vidhavidha prakAranAM sAdhano batAve che, temAMthI potAne zuM kalyANakArI che te teo samajI zakatA nathI. viparyaya ane bhrAMtimUlaka avasthAmAM temane mokSamArganuM svarUpa yathArtha samajAtuM nathI. A kALamAM jIvonuM pravartana bahudhA kriyAjaDatva athavA zuSkajJAna prati che. kriyA ane jJAnanuM samatolapaNuM sAcavanArA jIvo bahu ochA che. Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dhArmika gaNAtA lagabhaga tamAma jIvonuM valaNa A bane cheDAmAMthI eka cheDA prati DhaLeluM hoya che. te ekAMtavAdIo mahApuruSonA Azayane samajyA vagara zAstronI vAto avaLA arthamAM le che ane saddharmano lopa kare che, je temane kalyANanA mArgamAM pratibaMdhaka thaI paDe che. temanI dRSTi-aMdhatA TaLI na hovAthI temane adhyAtmapradhAna aMtaraMga mArganuM darzana thaI zakatuM nathI. dRSTinA abhAve alaukika paramArthamArgane paNa gatAnugatika loko laukika dRSTie, oghadRSTie jue che. teo AMtara rahasya samajyA vinA, kulAcArane sAcavavAnA hetuthI, gADariyA pravAhanI jema anupayogIpaNe, lakSarahitapaNe dharmakriyAo ke zAstravAMcana kare che. A rIte thatI pravRttionA kAraNe dhArmika kendromAM rasahInatA, zuSkatA daSTigocara thAya che. mULa tattva upara dRSTi na hovAnA kAraNe matabheda paDI gayA che. mokSamArga saMbaMdhI AvI zocanIya sthiti zrImannA tatkAlIna samAjamAM lagabhaga badhI jagyAe jovA maLatI hatI. akhaMDa abheda ekarUpa mokSamArgane aneka prakAranA zudra matabhedothI Avarita thayelo joI zrImanuM hRdaya dravI UThatuM. caturgatirUpa saMsAramAM ajJAnayoge rajhaLatA jIvone sAcI samajaNa maLe to teo duHkhI thatAM aTake ane satsukha pAme evI niSkAma karuNA temane jAgI. jagatanA sarva jIvonA kalyANanI bhAvanA DhImanA dilamAM hatI. sarva jIvo mATe temanA hRdayamAMthI vAtsalyano jharo vaheto hato, tethI ajJAna-aMdhakAramAM athaDAtA jagatane mokSamArganuM darzana karAvavA temaNe 'zrI Atmasiddhi zAstra rUpa jJAnano divya prakAza pAtharyo. temaNe jIvonI bahiraMga daSTi dUra karAvI, divya mArganA yathArtha darzanArthe AdhyAtmika dRSTi apa, satyamArga upadezIne uccadharmavicArarUpa bhuvanamAM vizvane lAvavAno prazaMsanIya prayAsa karyo ane atigaMbhIra ane asarakAraka rIte AtmajAgRtinI vAta karI. Ama, zrImade samagra jIvonA Atmahitane mATe mokSano mArga pragaTa karavA 'zrI Atmasiddhi zAstra' graMthanuM nirmANa karyuM che. temaNe svayaM A graMthanI bIjI gAthAmAM A vAta jaNAvI che - 'vartamAna A kALamAM, mokSamArga bahu lopa; vicAravA AtmArthIne, bhAkhyo atra agoya." (2) 'zrI Atmasiddhi zAstranA prAraMbhamAM mokSamArga bhAkhavA mATenA karelA nirdezanuM zrImade pUrNapaNe pAlana karyuM che. tenuM sAdyata avalokana karyA pachI cokkasapaNe kahI zakAya che ke temAM mokSamArgane saMbaMdhita sarva mahattvapUrNa viSayone zrImade AvarI lIdhA che. adhyAtmarasanuM pAna karAvavA zrImade bhinna bhinna dRSTikoNathI AtmAnAM cha padane spaSTa karI, sAdhanAmArgane prakAzita karyo che. amApa phaLane ApavA samartha evA dharmane ArAdhavA mATe agatyanA prAthamika guNo, dharmanA adhikArI jIvanAM lakSaNo, dharmArAdhake Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 461 varjavA jevA doSo saMbaMdhI mArgadarzaka kathano paNa temaNe nirUpyAM che. mokSanI sAdhanA karanAra pratyeka sAdhaka mATe gurunizrA ane guru pratyeno pUrNa samarpaNabhAva atyaMta Avazyaka che - A tathyanuM paNa temaNe nirUpaNa karyuM che. zrImade adhyAtmadaSTine mukhya rAkhI AtmAno svabhAva tathA tenI vartamAna dazA - ema bannenuM bhAna karAvyuM che. temaNe azuddha avasthAmAMthI zuddha avasthA prApta karavAnA mArganuM sacoTa nirUpaNa karyuM che ane svarUpaprAptino puruSArtha karavAnI preraNA karI che. sAdhanApathamAM kayAM tattvo sAdhaka ane kayAM tattvo bAdhaka banI zake tenuM mArgadarzana paNa ApyuM che. temaNe tyAgavairAgya hRdayamAM vasI jAya evo upadeza saraLa bhASAmAM Apyo che. tyAga-vairAgya AdinuM vAstavika svarUpa sAdhako samakSa rajU karI, te lakSyapUrvaka, samajaNapUrvaka, rucipUrvaka ane ullAsapUrvaka karavAmAM Ave to yathArtha rIte saphaLa bane ema jaNAvyuM che. temaNe bAhya tyAga-vairAgya sAthe atyaMtara tyAga-vairAgyano samanvaya karI tenI garimA darzAvI che. sAmAnyajanasamUha bAhya tyAgane ja dharma mAnI temAM ja aTavAI jAya che, zuddhAtmatattva tarapha temanI dRSTi jatI ja nathI, tevA bAlajIvonI bhUlo zrImade matAtha vibhAgamAM darzAvI che. matArthIonA doSa batAvavAmAM zrImanno jarA paNa niMdAno Azaya nathI. mokSamArganuM kathana karavAmAM sAcAne sAcuM ane khoTAne khoTuM kahevuM paDe, khoTAne khoTArUpe siddha karIne satyane tenAthI juduM tAravavuM paDe. je hitakara hoya tene spaSTa rIte hitakararUpe ane je ahitakara hoya tene spaSTa rIte ahitakararUpe ghoSita karavAM ghaTe. satya ane asatya, hitakara ane ahitakara, sanmArga ane unmArga, upAdeya ane heyanA vivekane darzAvatI A dharmadezanAne kadI paNa niMdArUpe oLakhAvI na zakAya. jo satyAsatyano viveka karAvavA pAchaLa svapakalyANanI ja bhAvanA hoya ane koI pratye kASAyika pariNati thatI na hoya to tema karatAM kadI paNa aTakavuM na joIe. vaLI, jIve satune kadI oLakhyuM nathI, satune oLakhavAnA tenA prayatno paNa niSphaLa gayA che, jyAre asatno to jIvane anAdi kALathI atyaMta nikaTa saMbaMdha hovAthI asatune te sArI rIte oLakhe che; asatune asat tarIke oLakhAvI, tene choDAvatAM satunuM darzana thatuM hovAthI jJAnIo asatune asat tarIke oLakhAve che. A kAraNathI asatumAM jyAM jIve satnI bhAMti karI che te darzAvatAM zrImannAM kathano nirmaLa buddhi vaDe tapAsavAM yogya che. temAM koI sthaLe saMpradAyabuddhine AMcako lAgaze, UMDI jaDa ghAlI beThelA vicArane pheravavo paDaze, topaNa dhairyapUrvaka gaMbhIra ciMtana vaDe sat-asatnI tulanA karatAM paramArtha mokSamArganuM spaSTa darzana thaze. Ama, AtmasvarUpabodhaka, vairAgyapreraka, doSanivAraka 'zrI Atmasiddhi zAstramAM zrImade sAdhanAmArga samajAvyo che. temaNe temAM sAdhanAne upayogI aneka viSayonuM vizleSaNa karyuM che. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zrImade pratyeka AtmA kaI rIte paramAtmapaNAne pAme tenI prakriyA saraLatAthI samajAvI che. temaNe zuddha AtmapariNatirUpa mokSamArganuM - paramArthamArganuM nirUpaNa karyuM che. temaNe gAthA 98 thI gAthA 104mAM jaNAvyuM che ke karmabhAva e jIvanuM ajJAna che ane mokSabhAva e nijasvarUpamAM vAsa che. ajJAna aMdhakAra samAna che, je jJAnaprakAza thatAM tatkSaNa ja nAza pAme che. je kAraNothI karma baMdhAya te baMdhano paMtha che ane te kAraNonI chedaka evI AtmadazA te mokSapaMtha che, jenA ArAdhanathI bhavabhramaNano aMta Ave che. rAga, dveSa ane ajJAna e mukhya karmanI graMthi che, te jenA vaDe chedAya te mokSamArga che. rAgAdi sarva vibhAva ane dehAdi saMyogamAM ekatAnA AbhAsathI rahita evo kevaLa zuddha AtmA jethI pamAya te mokSamArga che. anaMta prakAranAM karmonA mukhya ATha prakAra che, temAM paNa mohanIya karma mukhya che. mohanIya karmanA be bheda che - darzanamohanIya ane cAritramohanIya. darzanamohanIyane Atmabodha haNe che, cAritramohanIyane vItarAgatA haNe che. A ja mohane haNavAnA acUka upAya che. krodhAdi bhAvathI karmabaMdha thAya che, kSamAdi tene haNe che e pratyakSa anubhavagamya tathya che. A prakAre zrImade anupama nizcayabaLa sahita sarva jJAnIonI sAkSIe mokSaprAptino vAstavika mArga nirdiSTa karyo che. zrImade darzAvela A paramArthamArga trikALI zAzvata che. traNe kALamAM A paramArthamArga eka akhaMDa abheda che. parabhAvarUpa adharmano sarvanAza karI, AtmasvabhAvamAM ramaNatA karavI e ja jJAnI puruSoe Acarelo ane bodhelo paramArthamArga che. zuddha AtmadharmanI siddhi karavI, zuddha AtmAne pragaTa karavo e ja mULamArga che. zuddha AtmAne jANavo, zraddhavo ane Acaravo e samasta dvAdazAMgInA sArarUpa evA sanAtana satyane lakSamAM rAkhI, nizcaya sAdhya tarapha niraMtara dRSTi TheravI, tenA satsAdhanarUpa evA paramArthasAdhaka vyavahArane sevanAra jIva mokSa pAme che. samasta vyavahAranuM prayojana AtmAne svarUpamAM lAvavAnuM che. paramArthane prere evo sadvyavahAra ja sArthaka che. A tathyanuM pratipAdana karatAM zrImad 36mI gAthAmAM lakhe che - eka hoya traNa kALamAM, paramArathano paMtha; prere te paramArthane, te vyavahAra samaMta." (36) mokSamArgane pragaTa karavAmAM zrImade koI mata, darzana, jAti, veSa Adino Agraha rAkhyo nathI. temanA mata pramANe dharma e vastusvabhAva che, saMpradAya nathI. ajJAnanA kAraNe sAdhanadharmamAM sAdhyadharmano Aropa karavAmAM Avato hovAthI saghaLA matabheda UbhA thayA che. jeNe mata-darzananA Agrahane choDyA hoya te mokSanA sumArgane sAdhI zake che. mokSamArgamAM jAti-veSa AdinA bheda hoya nahIM ane jo bheda hoya to tene mokSamArga Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 463 kahI zakAya nahIM. mokSamArgamAM kadAhane ke haThAgrahane sthAna nathI. mata-paMtha, jAtiveSanA bheda vinA je koI sAdhaka yathokta mokSamArgane sAdhe che, te avazya mokSane pAme che; tethI matabhedone tilAMjali ApavI yogya che, matanI mArAmArImAM matine mUMjhavI devI yogya nathI. zrImad lakhe che - "choDI mata darzana taNo, Agraha tema vikalpa kahyo mArga A sAdhaze, janma tehanA abha." (105) jAti, veSano bheda nahi, kahyo mArga jo hoya; sAdhe te mukti lahe, emAM bheda na koya." (107) samAjamAM jyAre dharmanA nAme akhADA thatA hatA, dharmanA nAme manuSyo alaga alaga vADAmAM purAI gayA hatA, tyAre zrImade matamatAMtaramAM madhyasthatA ane sarvadharmasamanvayanI bhAvanA darzAvI hatI. mokSamArgamAM jAti, liMga, uMmara, veSa, cihno, bhASA ane bIjI tevI bahAranI vastuonA kAraNe koI bheda paDato nathI; chatAM loko potAne mAnya jAti, liMga, cihna jovA na maLe to tene tarachoDI kADhe che. matadarzanano, jAti-veSano Agraha karanArA loko vAstavamAM dharmano marma samajyA nathI. dharma eTale amuka matamatAMtara nahIM, dharma eTale amuka zAstro vAMcI javA ke amuka kriyA karI javI te paNa nahIM; dharma eTale te ke jenA vaDe potAnuM vAstavika svarUpa oLakhI zakAya, dharma che ke jemAM rAga-dveSanI maMdatA thAya ane anukrame sarvAze rAgaveSarahita thatAM muktinI prApti thAya. tethI ja zrImade A graMthamAM preraNA karI che ke nAnA nAnA matabhedamAM bhUlA na paDatAM, zuddha cighanamaya AtmAnuM svarUpa vicAravuM ane tene prApta karavuM; dharmanA nAme jhagaDA karavA te mokSamArga nathI, paraMtu AtmAnuM vAstavika svarUpa pragaTa karavuM te mokSamArga che. mokSamArga to AtmAzrita che, temAM dehAzrita bAhya liMga kAraNabhUta nathI, paNa aMtaraMga bhAvaliMga ja kAraNabhUta che; tethI jAti-veSanA matabheda upara bhAra na mUkatAM abheda mokSamArga upara ja bhAra mUkavA yogya che. A ja darzAve che ke zrImanne koI mata-darzana-saMpradAya pratye anAdara hato ja nahIM, temanA aMtaHkaraNamAM koI pratye rAga-dveSaprerita pakSapAtane avakAza na hato; tethI temanuM lakhANa evI sarvamAnya kakSAe pahoMcyuM hatuM ke sarva mATe emAM kaMI ne kaMI jAgRtipreraka ane svIkArya tattva maLI rahe. vi.saM. 1966nI kArtikI pUrNimAe 'rAjajayaMtI nimitte muMbaImAM di. bA. kRSNalAla mohanalAla jhaverIe pramukha padethI bolatAM kahyuM hatuM ke - kavizrInA jIvananA ucca Azaya, temanA lekhamAMthI maLI AvatA ucca vicAro, svIkAravA lAyaka zikhAmaNanAM vacano ane stutya tathA philasUphIthI bharapUra Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana siddhAMto, ekalA jaina samUhane upayogI che tema nathI, paraMtu sarvamAnya che. ane te sarva mAnyatAne lIdhe te jema prasiddhimAM Ave tema sAruM.' ahIM e dhyAna rAkhavuM ghaTe che ke zrImad koI paNa mata-paMthano kiMcitmAtra Agraha na hato, paraMtu temanI zraddhA to pUrNapaNe jaina darzana anusAra ja hatI. temanA aMtaramAM pavitra vItarAgadarzanapraNetAo pratye bhaktinirbhara parama gaurava, bahumAna vasyuM hatuM. zrImadbhA udgAromAM Thera Thera jinezvara bhagavAnanI sAdhanA, emanI apUrva siddhi, emanI vANI, emanI dharmadezanA, emano prabhAva, emaNe prarUpela dharma, emanAM AgamazAstro, emaNe apanAvela nayavAda ane anekAMtavAdanI paddhati, emanuM svarUpa vagere tIrthakara bhagavAnanI sarvadezIya vizeSatAonuM bhaktibhAvabharyuM varNana zrImanI jinezvara bhagavAna pratyenI daDha AsthAnI pratIti karAve che. temaNe kuLazraddhAthI jaina dharmane aMgIkAra karyo na hato, paraMtu anubhavanA baLa upara tene satyasiddha karI apanAvyo hato. teo jaina darzanane ja sarvathA aviruddha mAnatA hatA, kAraNa ke vizvanA sarva padArthonuM vAstavika svarUpa jevuM che tevuM ja batAvIne AtmakalyANano satya upAya jaina darzana batAve che. Ama, zrImad zrI jinanA ja custa anuyAyI hatA, jina darzananA parama zraddhALu hatA; paraMtu temane teno Agraha na hato. je koI paNa jIva paramArthamArga sAdhato hoya tene teo sammata karatA, tethI hRdayanI mahAnubhAvatAthI teo anyadarzanI vyaktino AdarathI ullekha paNa karatA. temaNe jaina dharmane eka saMpradAyarUpa na ApatAM tenI vicAradhArAne sarvasammatarUpa ApyuM. - zrImada jinaprarUpita AgamonuM adhyayana karI, tenA siddhAMtone kevaLa buddhinI ja nahIM paNa anubhavanI eraNe caDhAvI, viziSTa tattvagrAhI buddhi dvArA saMpUrNa satya zodhyuM ane potAnA aMtarmukha puruSArthathI, svAnubhava dvArA sAdhako mATe parama karuNAbuddhithI te mArgane pragaTa karyo. zrI jinanA mULabhUta siddhAMtone potAnA jIvanamAM utArI, mumukSuone paNa tadanurUpa vartavA mATe bodha Apyo. Ama, zrImade zrI mahAvIra bhagavAne bodhela zuddha sanAtana mArgane pUrNapaNe AtmasAt karI, anya jIvone paNa te mArge gamana karavA sadupadeza karyo. zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra' dvArA zrI mahAvIra bhagavAnanA vizuddha mokSamArgane vizada rIte samajAvI, mumukSu jIvone vItarAga zAsananA raMgI banAvavA temaNe bhagIratha puruSArtha karI jaina zAsananI abhivRddhi karI che. sanmArga samajavo jeTalo duSkara che, tenAM karatAM paNa vizeSa duSkara te sanmArgane jagata samakSa yathArtha rUpamAM prakAzita karavo te che. ajJAnanA aMdhakArane ja jJAnano mahAprakAza mAnatA jIvone sanmArga darzAvavo 1- zrI nemacaMdabhAI gAlA, 'zrImad rAjacaMdra ane gAMdhIjI', pR.91 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 465 e kharekhara vikaTa kArya che, paraMtu vidgonA viSama ane bhISaNa vaMToLanI jarA paNa darakAra karyA vinA sattvazALI, sAmarthyavAna zrImade meru jevI dhIratA ane siha samI vIratA batAvIne bhavyAtmAone mokSamArganuM darzana karAvyuM che. temanI mahAnatA to mahaMto mATe paNa mahanIya-pUjanIya che. 'zrI Atmasiddhi zAstramAM temaNe kareluM mokSamArganuM sacoTa ane spaSTa kathana - mokSamArga mATenI temanI zraddhAnuM, te mArganA temanA anubhavanuM ane temanI AdhyAtmika uccatama sthitinuM paricAyaka banI jAya che. temaNe saraLa bhASA ane hRdayaMgama zailImAM kareluM mokSamArganuM varNana - temanuM jJAna uparachalluM, vANIvilAsarUpa ke buddhivilAsarUpa nahIM paNa kevuM jIvanasparzI ane marmasparzI hatuM eno khyAla Ape che. temanuM vacana kevuM nirvirodha ane parama nirdoSa hatuM, temanuM jJAnasAmarthya kevuM adbhuta hatuM, temano mokSamArgano nizcaya kevo daDha hato enI sahaja pratIti 'zrI Atmasiddhi zAstranA adhyayanathI thAya che. temAM temanI AtmajJAnanI khumArI, temane upalabdha AtmasAkSAtkAranI jhalaka spaSTapaNe joI zakAya che. temaNe karela mokSamArganuM nirUpaNa darzAve che ke teo adhyAtmamAM UMDA UtarI gayA hatA, adhyAtmavikAsa pAmavA pracaMDa puruSArtha karI rahyA hatA ane te ja bhAvomAM niraMtara jhUlatA hatA. temaNe AtmAnubhUtinA AdhAre mokSamArgane zabdadeha ApI, jagatanA jIvo samakSa mUkyo che. jinezvaranAM vacanonA AdhAre svayaM svarUpa ramaNatArUpa cAritramAM sthira thaI temaNe mokSamArga prarUpyo che. temaNe jinezvara prabhunI dezanAne ciMtana, manana ane nididhyAsanapUrvaka jIvanamAM utArI, potAnA manobhAvone zabdanuM rUpa ApI, 'zrI Atmasiddhi zAstranI racanA dvArA vItarAga zAsananI mahAprabhAvanA karI che. cauda pUrvano sAra jemAM garbhita che tevuM adhyAtmabhAvone jAgRta karanAra 'zrI Atmasiddhi zAstra' e temanA AdhyAtmika vikAsane sUcita karanAro aNamola graMtha che. zrI manasukhabhAI kiratacaMda mahetA lakhe che ke - zrImAna rAjacaMdranI Atmasiddhi zrI mahAvIra devanA pavitra mArganuM bhAna karAvanAra, dizA dekhADanAra, mokSamArga batAvanAra parama zAstra che. ..... mokSamArga lopa thavAnAM zuM kAraNo che, e batAvI te kema TaLe? e Adi zrI mahAvIradeve prakAzela mArganuM sattva A nAnA graMthamAM ApyuM che. vicArazIla jIvone A parama kalyANanA heturUpa thaze." A amUlya graMtha sarva ArAdhako mATe mArgadarzakarUpa banI rahe ema che. adhyAtmavikAsane icchatA sAdhakane mATe mokSamArganA svarUpanI spaSTatA anivArya banI jAya che. sAdhakane je paMthe AgaLa vadhavuM hoya, te paMthanA svarUpathI jo te yathArthapaNe paricita 1- 'zrImAnuM rAjacaMdranI janmajayaMtI prasaMge thayelAM vyAkhyAno', pR.101-102 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana hoya to ja saraLatAthI pragati karI zake che. "zrI Atmasiddhi zAstra' A AvazyakatA pUrNa kare che. AtmahitanA icchaka jijJAsu jIvone satya sanAtana mArganuM yathArtha svarUpa tathA te mArgamAM kevI rIte pravartana karavI tenuM sacoTa mArgadarzana A graMtha Ape che. eka ja graMthamAM zrImade sAdhakane ubhavatI sarva jijJAsA saMtoSI che. temaNe sAdhanAnAM sopAna upara ArohaNa karatAM sAdhanAno sAvaMta mArga pragaTa karyo che. temaNe sAdhakane anubhavanA kSetranuM kheDANa karavA mATe preraNA karI che. nija zuddhatA te ja mokSa che ema spaSTa karIne temaNe nija zuddhatAnI prAptino rAjamArga pragaTa karyo che, je AtmasAdhanA karanArAo mATe sahAyaka ane protsAhaka che. te dvArA zAstronAM sAMketika rahasyonuM bhAna thAya che ane zrI mahAvIra prabhunuM bodhitattva satvara prakAza pAme che. teno marma vicAratAM mokSamArga upara ArUDha thayelo jIva kaze paNa bhUlo paDato nathI. A zAstrano mahAna camatkAra e che ke tenuM lakhANa prAcIna zAstrothI saheja paNa virodhI nathI, UlaTuM temAM rahelI khUbIo samajAvI satuzAstro pratye vAcakanA aMtaramAM mAna pragaTAve che. dharmanuM lokottara svarUpa tenAthI samajAya che, vRttine sanmArge vALavAnuM te prabaLa sAdhana che ane teno bodha bhavasAgara taravA mATe adbhuta yAna samAna che. je jIva "zrI Atmasiddhi zAstra'ne sabuddhithI avalokaze te avazya dharmanuM mAhAbhya jANaze ane dharmanI sanmukha thaze. zrImade bodhela mArgano paramArtha vicAratAM te bodha jIvonA A bhava temaja parabhavanA sArthakyanA kAraNarUpa thAya che, tethI tene yathArtharUpe samajIne jIve potAnuM AtmakalyANa karavA yogya che. tenA talasparzI avagAhanathI mokSamArganuM sAcuM hArda pAmI zakAya che. pUrve bAMdhelA khyAlone choDI, madhyastha bhAve temAM UMDA UtarI tenA gaMbhIra udAra Azaya vAMce-vicAre to jIvone avazya mArga sUjhe ane zrI mahAvIra bhagavAnanA pavitra zAsananuM gaurava haiye vase. zuddha adhyAtmamArge prayANa karatAM uttarottara zuddhi vadhavAthI jIva ucca ucca bhUmikAone sparzato mokSamArge AgaLa vadhato jAya che ane AtmazuddhinI parAkASThAne prApta karIne zuddha AtmasiddhirUpa mokSane pAme che. A prakAre zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM adhyAtmanA pUrNa vikAsa mATe mokSamArganuM saMpUrNa rahasya udghATita karyuM che, jIvane adhyAtmamArge laI javA suMdara upadeza Apyo che. temaNe cha padanuM svarUpa ane tenI upayogitA samajAvIne mokSamArganI ArAdhanA karanArane suMdara bodha Apyo che. temaNe jJAna ane kriyA ubhayanuM sAphalya darzAvyuM che. temaNe AtmAnI sattAgata zuddhatA kevI rIte sAdhI zakAya tenI gUMthaNI A graMthamAM karI che. sAdhaka eka pachI eka sopAna siddha karI pUrNatAne pAme tyAM sudhInA sAdhanAmArganuM kramika varNana ane te aMgenuM mArgadarzana temAMthI prApta thAya Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 467 che. "zrI Atmasiddhi zAstramAMthI sAdhakane sAdhanAmArganuM sAdyata mArgadarzana maLI rahe che. zrImade prabodhelo mArga svayaMnI AtmacikitsA karIne ja prabodhAyelo hovAthI te paramArthano sAkSAt hetubhUta che ane tethI te niHsaMzaya sarvathA sevavA yogya che, ekaniSThapaNe anusaravA yogya che, ArAdhavA yogya che. vivekI puruSo tenuM svarUpa jANIne, zraddhIne ArAdhaze to karmabaMdhana TALI avazya mokSa prApta karaze. A rIte mokSamArganA mahAprabhAvaka zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM dharmanuM sasvarUpa samajAvyuM che. temaNe mokSamArgane darzAvanAra adbhuta zAstronA vizALa artharahasyane eka eka gAthAmAM samAvI daI, zAstronA sArane saMkSepamAM pragaTa karI, potAnA mahAsAmarthyano paricaya karAvyo che. tenI eka eka gAthA paramapada prApta karAvavA mATe paripUrNapaNe samartha che. temanA eka eka vacanamAM anubhavajJAnano, jIvana sAthe ekarasa banI gayelA bodhano madhura raNako sAMbhaLavA maLe che, je sahRdaya ane tattvajijJAsu jIvonA aMtarane sahajapaNe sparzI jAya che. Ama, mArgaprakAzananA duSkara kAryane paNa sukara karanAra zrImad jevA sAhasavIro A jagatamAM avatare che tyAre "zrI Atmasiddhi zAstra'nA nirmANa jevAM zreSTha kAryo karI jagatane Azcaryamugdha karI de che ane e rIte mokSamArgane pAmavAnI icchAvALA jIvo upara mahAna upakAra kare che. mokSamArganA pratipAdanane svaparakalyANanuM parama kAraNa samajI, karuNAsAgara zrImade ajJAna-aMdhakAramAM athaDAtA-kuTAtA AtmAone divya dRSTi pradAna karIne, temane sanmArganA sAcA pathika banAvavAnA parama sukRtanuM upArjana karyuM che. AvA bhavya puruSArthanuM darzana karIne sajjanonAM netro AnaMdanAM azruothI sajaLa bane che, hRdaya bhAvavibhora banI gadgadita thAya che ane te mahApuruSa pratye ahobhAvathI nama banelAM mastako temanA caraNomAM mUkyA vinA rahI zakatAM nathI. (7) "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM jJAnayoga mahAna pUrvAcAryoe judAM judAM rUpe gadya-padyamAM jJAnayoganuM svarUpa varNavyuM che. zrImade paNa adhyAtmavikAsamAM jJAnayoganI AvazyakatAne lakSamAM rAkhI, pUrvAcAryonI paraMparAno AdhAra rahI, "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM tenuM nirUpaNa karyuM che. temaNe agAdha zAstrasamudranuM dohana karIne A graMthamAM sArarUpa tattva nirUpita karyuM che. temaNe jJAnayogano adbhuta mahimA kAvyAtmaka zailIthI sAdhako samakSa nidarzita karyo che. AtmajJAnanI prApti vinA mAnavabhavanuM sArthakapaNuM nathI. AtmajJAnanI prApti mATe svarUpano nirNaya tathA nizcaya ane svarUpAnusaMdhAnano abhyAsa Avazyaka che. huM koNa chuM?', 'mAruM svarUpa kevuM che?', 'mAro Atmavaibhava kevo mahAna che?', 'mArAmAM Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kevAM guNaratnono bhaMDAra che?' ityAdino vicAra karI jIva svasvarUpano nizcaya kare to nijasvarUpanI prApti mATe jhUraNA thAya, caitanyapadano apUrva mahimA jAge ane teno upayoga aMtaramAM vaLe. svarUpasanmukhatAno abhyAsa vadhu daDha thatAM AtmaciMtanamAM UMDANa vadhe. vikalpo uttarottara sUma thatA jaI, koI dhanya paLe sarva vikalpono abhAva thaI nirvikalpa svasaMvedana thAya ane jIva AtmAnaMdano anubhava kare. zrI Atmasiddhi zAstranuM avagAhana karatAM kahI zakAya ke zrImade jJAnayoganI samasta prakriyAne temAM gUMthI lIdhI che. temaNe temAM jJAnayoganA bahumUlya siddhAMtonuM spaSTa ane surekha pratipAdana karyuM che, jJAnayogane lagatA aneka viSayone AvarI lIdhA che. temaNe jJAnayoga sAdhavAnI vidhi, vicAranuM mAhAbhya, tattvaviSaya, jJAnayoga grahaNa karavA mATe pAtra tathA apAtra jIvonAM lakSaNa, jJAnayogane siddha karanArA jIvonI dazA Adi viSayonuM temAM nirUpaNa karyuM che. temaNe jIvane saMsArathI vairAgya jAge, vastusvarUpa samajAya ane bhedajJAna thAya te arthe judA judA viSayonI carcA karI, jJAnayoganAM uttama rahasyone temAM gUMthI lIdhAM che. saMsAragrISmanA tApathI AkuLa thayelA jIvone A pavitra bodha meghanI jaLadhArA samAna zItaLakArI che. saMsArarUpI khArA pANInA samudramAM pravAsa karatA tarasyA jIvone A graMtha zItaLa amRtarasanA jharaNA samAna che. tenI eka eka gAthA ati mArmika ane gaMbhIra bhAvothI bharelI che. jJAnayoganI gahanatA graMthanI garimAne vadhAre che. zrImad jJAnayoganuM mAhAtma jANatA hovAthI temaNe 'zrI Atmasiddhi zAstramAM jJAnavicAraNA upara khUba bhAra mUkyo che. jJAnavicAra dvArA AtmA upara lakSa kendrita thAya che. sarva klezathI ane sarva duHkhathI mukta thavAno ananya upAya eka AtmajJAna che ane te AtmavicAra vinA udbhavato nathI, tethI AtmajJAnanA kAraNarUpa evI apUrva AtmavicAraNAne jAgRta karavA 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM amUlya sadbodha ApavAmAM Avyo che. temAM darzAvAyelo sarvicArano mahimA tarata dhyAna kheMce che. zrImade temAM tattvavicAraNA karavA preraNA karI che ane AtmasvarUpanI vicAraNAmAM sthira rahI, AtmAnI unnati karavAno upadeza Apyo che. AtmavicArane temaNe Apela prAdhAnyano pratyakSa purAvo e che ke temaNe gAthA 2mAM "vicAravA AtmArthIne', gAthA 11mAM "Uge na AtmavicAra', gAthA 14mAM "te te nitya vicAravA', gAthA 22mAM "samaje eka vicAra', gAthA 37mAM "ema vicArI aMtare', gAthA 40mAM "te bodhe suvicAraNA', gAthA 41mAM jyAM pragaTe suvicAraNA', gAthA 42mAM "Upaje te suvicAraNA', gAthA pa9mAM "aMtara karyo vicAra', gAthA 74mAM "juo vicArI dharma', gAthA 106mAM "pUjyAM karI vicAra', gAthA 117mAM "kara vicAra to pAma', Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 469 gAthA 128mAM "vicAratAM vistArathI', gAthA 129mAM "auSadha vicAra dhyAna', gAthA 141mAM "sthAnaka pAMca vicArIne' ema kula 15 vAra vicAra' zabdano prayoga karyo che. "kara vicAra to pAma' e sUtramAM to samasta jJAnayogano sAra samAI jAya che. AtmavicAra e AtmajJAnanuM kAraNa che, paraMtu AtmavicAra chUTyA pachI ja AtmAnubhUti thAya che. jema vAMdarAne koI eka jhADanI pahelI DALathI paccIsamI DALe pahoMcavuM hoya to te pahelI DALathI bIjI DALa upara ane bIjIthI trIjI upara, ema pahelAMnI DALone choDato choDato vaccenI DALo upara pakkaDa jamAvIne kUdato kUdato paccIsamI DALa upara pahoMce che. jema vaccenI DALone pakaDyA vinA paccIsamI DALe pahoMcAtuM nathI, tema te DALo choDyA vinA paNa paccIsamI DALe pahoMcAtuM nathI. tevI ja rIte vicArane choDyA vinA svasaMvedana thatuM nathI, paraMtu e bhUmikA sudhI pahoMcavA mATe AtmavicAra Avazyaka paNa che ja. vistArapUrvaka vicAra karavAthI jIvAjIvanuM svarUpa yathArthapaNe samajAya che, jJAna ane kriyAnI vizuddhi thavAthI samyakatvano udaya thAya che, saMyamamAM daDhatA thAya che ane pariNAme mokSa thAya che; tethI zrImade mumukSuone vAraMvAra AtmavicAraNA karavAnI bhalAmaNa karI che. vicAranuM mahattva darzAvavA sAthe zrImade kevA prakAranA vicAra karavA e paNa A graMthamAM samajAvyuM che. temaNe sAdI saraLa bhASAmAM tattvajJAnano viSaya gUMthI, tenI vicAraNA karavA jaNAvyuM che. tattvajJAnathI sabhara evA A zAstramAM temaNe AtmatattvanI prAptinuM rahasya darzAvyuM che. dehabhAva choDIne AtmAmAM sthiti karavAnuM teo bhArapUrvaka jaNAve che. temano uddeza AtmA ane pudgala vacce bhedajJAna karAvavAno che, tethI AtmA kevo che ane tenuM yathArtha rUpa kevuM che te temaNe pragaTa karyuM che. temaNe samagra darzana ane tattvajJAnanA AdhArabhUta evAM AtmAnAM cha padanuM spaSTa ane sacoTa Alekhana karyuM che. A cha padanuM nirUpaNa temaNe suvicAraNA pragaTAvavA karyuM che. A prayojana darzAvatAM teo lakhe che - Upaje te suvicAraNA, mokSamArga samajAya; guruziSyasaMvAdathI, bhAkhuM Sapada AMhI." (42) 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM cha pada saMbaMdhInuM kramabaddha, tarkabaddha, suvyavasthita, vikAsonmukhI, atyaMta vyApaka ane gahana jJAna prApta thAya che. temaNe cha pada saMbaMdhI UThanArA praznonAM sahaja samAdhAna ApyAM che, kAraNa ke evA prakAranI zaMkAo rahe to jIvane AtmasvarUpa saMbaMdhI niHzaMkatA AvatI nathI. muktimArge cha padanI upayogitA ane mahattAno nirNaya na thayo hoya to Atmamaya rahevAno puruSArtha jAgRta thato nathI. Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana A vAtane dhyAnamAM rAkhIne zrImade tattvavicAranA kSetramAM cha padanuM AgavuM sthAna batAvIne te saMbaMdhI sahaja jijJAsAone saMtoSI che. AtmavicAra arthe cha padanuM atyaMta vizada, spaSTa ane sarvAgI nirUpaNa karyuM che. cha padanA mAdhyamathI zrImade AtmasvarUpa saMbaMdhI suMdara prakAza pADyo che. nizcayanayanI daSTie AtmA kevo che? vyavahAranayanI dRSTie AtmA kevo che? AtmAnI mokSa avasthA kevI che? Adi bAbato anya graMthonI sahAya vagara samajI zakAya teTalI saraLa rIte rajU karI che. zuddha nizcayanayanI dRSTie jIvanuM svarUpa eka jJAyakabhAva che, temaja tene svabhAvanuM kartutva ane bhoknatva che; paraMtu jyAre jIva svabhAvamAM sthira nathI hoto tyAre te vyavahAranayanI dRSTithI karmano kartA ane bhoktA che - A sarva siddhAMto samajAvavAno temano prayatna atyaMta saphaLa rahyo che. je vAta pUrvAcAryoe karI che, te ja vAta saMkSepamAM temaNe A graMthamAM samAvI dIdhI che. temAM UMDA UtaravAthI tenuM rahasya prApta thAya che. temaNe A graMthamAM vicAravA yogya evA nizcaya-vyavahAra, upAdAna-nimitta Adi gahanatama viSayone gUMthyA che. mumukSuo mATe temAM vicAravA, manana karavA mATe akhUTa khajAno che. jo zAMta ane vairAgyayukta cittathI tenI vAraMvAra vicAraNA karavAmAM Ave to avazya jIvanuM kalyANa thAya. Ama, zrImade zeno vicAra karavo joIe tenuM, arthAt vicAranA viSayanuM Alekhana karyuM che ane e vicAraNAnuM phaLa batAvatAM teo 'zrI Atmasiddhi zAstramAM lakhe che - "sthAnaka pAMca vicArIne, chaThuM varte jeha; pAme sthAnaka pAMcamuM, emAM nahi saMdeha.' (1941) vaLI, zrImade suvicArano AdhAra, arthAt suvicAraNA konA dvArA thAya te darzAvatAM jaNAvyuM che ke suvicAraNA jAgRta karavA mATe pratyakSa saguruno bodha te utkRSTa ane sarvazreSTha sAdhana che, paraMtu temano yoga na thayo hoya to, athavA yoga thayo hoya paNa samAgama niraMtara na raheto hoya to, mahApuruSono caitanyasvarUpI AtmA jemAM akSarasvarUpe vyakta thayo che evA satuzAstranuM avalaMbana jIvane upakArI nIvaDe che. pratyakSa saguruno viraha hoya tyAre satuzAstrano AdhAra letAM athavA sagurunI AjJAe satuzAstrano abhyAsa karatAM jIvane suvicAraNA pragaTe che. A vAtane spaSTa karatAM zrImad lakhe che - AtmAdi astitvanAM, jeha nirUpaka zAstra; pratyakSa sadguru yoga nahi, tyAM AdhAra supAtra." (13) athavA sadagurue kahyAM, je avagAhana kAja; te te nitya vicAravAM, karI matAMtara tyAja." (14) Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 471 sAdhanAkSetre vikAsa sAdhato supAtra jIva zAstranA AdhAre AgaLa vadhI zake che. zAstro jIvane mokSamArga saMbaMdhI zAsana (AjJA) kare che ane bhavabhayathI trANa (rakSaNa) kare che. zAstrothI teno sAdhanAmArga prakAzita thAya che ane te tene vicArajAgRti, viveka, vairAgyamAM kAraNabhUta thAya che. satuzAstranuM avalaMbana jIvane durgatimAM paDato aTakAve che ane tene saddharmamAM dhArI rAkhI, AtmonnatinA paMthe caDhAve che. bhavaroganuM nivAraNa icchanAre te parama zAMtarasamULa vItarAga vacanAmRtonuM niraMtara sevana karavA yogya che. satuzAstrane pramANabhUta gaNI tadukta vidhi anusAra AdarathI pravartatAM te Atmahitano hetu thAya che. vItarAganA vadanahimAdrimAMthI nIkaLelI, zAMtasudhArasanA kallolo uchALatI zrutagaMgAnA nirmaLa nIramAM je AtmA nimajjana kare che, te zItaLa, zuddha ane zAMta thAya che. zAstrano mahimA darzAvavAnI sAthe sAthe zAstronA durupayoga sAme zrImade cetavaNI paNa ApI che. keTalAka jIvo zAstro vAMcI, potAnI matikalpanAe tenA manaphAvatA artha karI, kriyAo utthApI zuSkajJAnI banI jAya che. teo potAne jJAnI mAne che ane manAvavAno prayatna kare che. teo aneka zAstro vAMce che, paNa tattvanA anubhavano temane sparza thato nathI, tethI te zAstro temane bojArUpa bane che. tevA jIvonuM svarUpa darzAvatAM zrImad lakhe che - athavA nizcaya naya grahe, mAtra zabdanI mAMya; lope savyavahArane, sAdhana rahita thAya." (29) mukhathI jJAna kathe ane, aMtara chUTyo na moha; te pAmara prANI kare, mAtra jJAnIno droha." (137) zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstramAM jJAnayoga mATenI sAdhanadazA, arthAt sAdhaka mATe jarUrI adhikArIpaNuM paNa varNavyuM che. sUryodaya thatAM pahelAM jema paroDha thAya che, tema AtmajJAna pragaTatAM pahelAM jIvamAM sAdhakapaNAnAM lakSaNa khIlI UThe che. A pAtratA keLavAyA vinA jJAnayoga siddha thato nathI. saguNonI prApti vinA sarva zreyanA hetubhUta evA saddharmanI prApti thatI nathI, tethI ja zrImade matArthI-AtmArthInAM lakSaNonuM vizada nirUpaNa karyuM che. matArtha vidyamAna hoya tyAM sudhI sAdhakanA jIvanamAM kevI honArato sarjAI zake che tenuM spaSTIkaraNa zrImade karyuM che. A badhA ja viSayo sAdhakanA jIvanamAM parivartana lAvavAmAM sahAyaka bane che. zrImad svayaM jJAnayoganA kSetramAM UMDA UtaryA hovAthI tenI pUrvabhUmikArUpa je sAdhanadazAnI AvazyakatA temane jaNAI teno ullekha temaNe karyo che. ATaluM sUkSmatAthI kareluM spaSTIkaraNa anubhava vinA zakya nathI. temaNe darzAvyuM che ke sAdhakamAM kaSAyonuM zamana thayeluM hoya che, mokSanI abhilASA hoya Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che, saMsArano thAka lAgyo hoya che, sarva jIvo pratye anukaMpA hoya che, harSa-zokamAM samatA hoya che, kSamAzIlatA hoya che, tana-mana-vacanathI sAcI satyaparAyaNatA hoya che, tyAgabuddhi hoya che, cittamAM vairAgyano raMga lAgyo hoya che. jIvamAM jema jema A guNonI vRddhi thAya che, tema tema tenAmAM AtmajJAna pAmavAnI yogyatA uttarottara vadhatI jAya che ane prAMte te AtmajJAnane pAmI kRtArtha bane che. Ama, zreyArthIe avazya pragaTAvavA yogya evA sadguNonuM temaNe nirUpaNa karyuM che ke je sadguNo dvArA jJAnayoganI siddhi karI zakAya che. jJAnadazAnI AgAhI karatI sAdhanadazAnuM nirUpaNa karatAM zrImad lakhe che - kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda, prANIdayA, tyAM AtmArtha nivAsa.' (38) kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSaabhilASa; bhave kheda aMtara dayA, te kahIe jijJAsa." (108) dayA, zAMti, samatA, kSamA, satya, tyAga, vairAgya; hoya mumukSu ghaTa viSe, eha sadAya sujAgya." (138) jemaNe jJAnayoga siddha karyo che tevA puruSonI dazAnuM nirUpaNa paNa zrImade karyuM che. temaNe pUrNa jJAnI - kevaLajJAnI ke jemane niraMtara AtmAnuM jJAna varte che, temanuM varNana to karyuM ja che, paNa temaNe AtmajJAnInI dazAnuM varNana paNa spaSTapaNe karyuM che. AtmajJAnanI prApti pachI jIvane AtmasvabhAvanAM anubhava, lakSa, pratIti rahe che tathA vRtti AtmasvabhAvamAM vahe che. jema jema AtmAno anubhava vadhe che, samyakatva ujvaLa bane che; tema tema mithyAbhAsa TaLe che ane svacAritrano - AtmacAritrano udaya thAya che. zrImade jJAnI puruSa ane vAcAjJAnI-zuSkajJAnI vacceno bheda paNa spaSTapaNe darzAvyo che. amoharUpa jJAnadazA UpajI nathI evA zuSkajJAnIo bhale potAne jJAnI gaNAve, paraMtu te temanI bhAMti ja che. jJAnaprakAza sAMpaDyo na hovAthI teo mohaaMdhakAramAM gothAM khAdhA kare che. jyAM sudhI temaNe saghaLA jagatane eThavat tathA svapna samAna jANyuM nathI, tyAM sudhI te sarva vAcAjJAna che. sarva bAhya saMyogonuM anityapaNuM ane tucchapaNuM jANyuM che evA jJAnI puruSo to kaze paNa ahaMtva-mamatva karatA nathI, rAga-dveSa dharatA nathI, iSTa-aniSTa buddhi citavatA nathI; temane to sarvatra adbhuta samatA ja varte che. jJAnIpuruSa to mAnathI talavAranI jema, vastrathI dehanI jema, dehAdi samasta parathI bhinna evA zuddha caitanyamaya Atmatattvano anubhava kare che. A Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 473 jJAnadazAnuM svarUpa prakAzatAM zrImad lakhe che - varta nijasvabhAvano, anubhava lakSa pratIta; vRtti vahe nijabhAvamAM, paramArthe samakita." (111) mohabhAva kSaya hoya jyAM, athavA hoya prazAMta; te kahIe jJAnIdazA, bAkI kahIe bhrAMta.' (139) sakaLa jagata te eThavat, athavA svapna samAna; te kahIe jJAnIdazA, bAkI vAcAjJAna." (140) deha chatAM jenI dazA, varte dehAtIta; te jJAnInA caraNamAM, ho vaMdana agaNita.... (142) A prakAre zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM jJAnayogane sAMgopAMga gUMthI lIdho che. A zAstra jJAnayoganA kharA UMDANano ane tenI sAcI gahanatAno suMdara sparza karAve che. A zAstramAM jJAnayoganI carama sImA che, jJAnayoganuM hArda che, adhyAtmano talasATa che, bhAvanI gUDhatA che. temAM tattvajJAnanAM jharaNAM vahI rahyAM che. tenI pratyeka gAthA gaMbhIra AzayathI bharapUra che. jema jema te vicAravAmAM Ave che, tema tema temAMthI rahasyanA puMja nIkaLatA jAya che. teno mAtra zabdArtha ke vAcyArtha levAno nathI, paraMtu temAMthI tAttvika sUkSma artha grahaNa karavAno che. 'zrI Atmasiddhi zAstra sAmAnya koTino graMtha nathI, paraMtu jJAnazaktine khIlavI sAce raste laI janAra graMtha che. temAM gahanatA, gaMbhIratA tathA nyAyasaMgatatA jhaLake che. temAM zrImade AtmAnAM cha padanAM UMDAM rahasyone sapramANa rIte rajU karIne AtmasvarUpano vAstavika paricaya karAvyo che. zrImade temAM tattvajJAnanA graMthono nicoDa evI saraLa ane subodha bhASAmAM prastuta karyo che ke tattvajJAnanA adhyayana samaye AvatI sarva muzkelIonuM sahajatAthI samAdhAna thaI, satya tattvanuM jJAna thAya che. je gUDha savAlo, zaMkAtmaka vicAro cittavRttine azAMta karI DahoLI nAkhe che, te badhAnuM AzcaryakAraka nirAkaraNa "zrI Atmasiddhi zAstra'nA anuprekSaNathI, punaH punaH ciMtavanathI thAya che. sAmAnya vAMcanathI temAM rahela rahasya pakaDI zakAtuM nathI, paNa pharI pharI tenuM avagAhana karatAM temAM rahela rahasya khUlatuM jAya che. A graMthanuM sUkSma dRSTithI avalokana karavAmAM Ave to hRdaya khIlI UThe che. teno apUrva bodha sthira citte vAMcatAM prasannatA anubhavAya che. teno amUlya upadeza AtmAne zAMti Ape che. je koI tattvapipAsu surucipUrvaka tenuM adhyayana karI pariNamana kare che, tenA mohano avazya parAjaya thAya che. zrImanI paripakva vANInI upAsanA karavAthI anAdi ajJAnanA saMskAra bhedAya Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che, nAza pAme che. tattvarasika sajjana A 'zrI Atmasiddhi zAstra' rUpa jAhnavImAM nimajjana karI, tattvasudhArasapAnano AsvAda laI dhanyatA anubhave che. A viziSTa graMthathI jJAnayoganA rasikone apUrva AnaMda sAthe eka agatyanI pUrti thayAno anubhava thAya che. asAdhAraNa tejasvitA ane buddhinA srotarUpa zrImano A graMtha pRthvI upara supAtra jIvone saMpattirUpa thaI paDyo che. Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstra' tAttvika temaja bodhadAyI che, je jijJAsuone aneka rIte tattvagrahaNa karAvanAra tathA preraNAdAyI bane tema che. te khUba ja suMdara tathA vedhaka prakAza pADanAra ane tattvaciMtanane protsAhana ApanAra satuzAstra che. te tattvajijJAsu varganI jijJAsAone saMtoSI zake evuM samRddha ane ciMtanasabhara che, jenA uparathI zrImanAM abhyAsa, ciMtana-mananano suMdara paripAka spaSTa rIte jaNAI Ave che. vizALa jJAna ane anubhava vagara ATalI ucca koTino bodha AvI zake nahIM. temanA jJAnayoganA prabhutva dvArA A graMtha ati ucca koTino racAyo che. jIvone vairAgyavAsita karI, jJAna pamADI, saMsAradu:khamAMthI mukta karavAnA hetuthI zrImade A upadeza Apyo che. anya AtmAo saddharmasammukha bane, zuddha samyakatvane prApta kare te arthe temaNe jJAnayoganA vividha viSayone A graMthamAM AvarI lIdhA che. temaNe je jANyuM, mANyuM ane anubhavyuM, te temaNe varNavyuM che. zrImadda sAdhanAnA kSetramAM je anubhava thayo, tenuM temaNe A graMthamAM nirUpaNa karyuM che. je jJAnaprApti temaNe karI, tene temaNe akSarabaddha karI potAnA vicArone mUrta svarUpa ApyuM che. A zAstra mAtra aThyAvIsa varSanI yuvAna uMmare racAyuM che, je temanI advitIya sarjanapratibhAne AbhArI che. paMDita sukhalAlajI lakhe che ke - meM prathama paNa aneka vAra "Atmasiddhi' vAMcelI ane vicArelI, paraMtu chelle chelle A lakhuM chuM tyAre vizeSa sthiratA ane vizeSa taTasthatAthI e vAMcI, enA artho vicAryA, enA vaktavyanuM yathAzakti manana ane pRthakkaraNa karyuM, tyAre mane lAgyuM ke A "Atmasiddhi' e eka ja graMtha evo che ke temAM zrImad rAjacaMdranI vicAraNA ane sAdhanAnuM UMDAmAM UMDuM rahasya AvI jAya che. je uMmare ane jeTalA TUMka vakhatamAM zrI rAjacaMdra "Atmasiddhi'mAM pote pacAvela jJAna gUMcyuM che teno vicAra karuM chuM tyAre mAruM mastaka bhaktibhAve namI paDe che. eTaluM ja nahi, paNa mane lAge che ke temaNe AdhyAtmika mumukSune ApelI A bheTa e to seMkaDo vidvAnoe ApelI sAhityika grantharAzinI bheTa karatAM vizeSa mUlyavaMtI che.1 1- paMDita sukhalAlajI, 'darzana ane ciMtana', bhAga-2, pR.793 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 475 zrImanA anubhavajJAnanA A amUlya udbodhananuM adhyAtmasAdhako upara aparimita RNa che. teo ArAdhaka varga mATe amUlya vAraso mUkI gayA che. jagatanuM mithyAtvadAridrazya dUra karavA temaNe jagatane paramArthasaMpattithI samRddha karyuM che. 'zrI Atmasiddhi zAstra' rUpe temaNe jJAnayoganuM vyavasthita, asaMdigdha, tarkasaMgata, sarala ane subodha pratipAdana karanAra tathA jJAnayogane siddha karavAnI paddhati batAvanAra uttama graMthanuM dAna karyuM che. temanA ananya tattvamaMthananA navanItarUpa, AtmAnubhUtimaya parama amRtarasathI bharela 'zrI Atmasiddhi zAstra' jJAnayoganuM UMcAmAM UMcuM zikhara che. teno divya prakAza deza-kALa-jAtinA baMdhanathI mukta rahI, dUra sudUrathI AtmArthI janone AkarSIne temane jJAnayoganI sAdhanAmAM tvarita pragati karAve che. (8) 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM bhaktiyoga zrI Atmasiddhi zAstra mAM tattvajJAnanI pradhAnatA hovA chatAM zrImade temAM kuzaLatApUrvaka bhaktiyoganA siddhAMtane paNa gUMthI lIdho che. temAM jJAnayoga ane bhaktiyogano subhaga saMgama nihALI zakAya che. mokSamArge AgaLa vadhavA mATe zrImade bhaktiyogane Avazyaka mAnyo che, tethI A graMthamAM adhyAtmabhAvonI sAthe sAthe bhaktibhAvanuM paNa darzana thAya che. zrImade "zrI Atmasiddhi zAstramAM bhaktinuM svarUpa ane tenuM phaLa supere pragaTa karyuM che. bhakti AtmA prApta karavA mATenuM uttama sAdhana che. bhakti eTale paramAtmA tathA sadguru pratye prema, zraddhA ane arpaNatAno triveNI saMgama. bhakti eTale temanA divya svarUpanI oLakhANa. bhakti eTale temanA lokottara guNonuM darzana ane temanA pratye hRdayanI prIti. bhakti eTale AvI prItinA baLathI hRdaya jhaLahaLI UThatAM prazasta rAgayukta bhAvorminuM UchaLavuM. bhakti eTale bhAvavibhora dazAmAM zAMta thaI jatAM aMtaranA UMDANamAM UtarI temane anubhavathI maLavuM, arthAt Atmaprabhuno bheTo thavo. - bhakti e muktino rAjamArga che. pratyakSa sagurunuM zaraNa svIkArI, temanI sevA-upAsanA karavAmAM Ave to zAzvata sukhanI prAptino mArga saraLa banI jAya che tevo anaMta jJAnIono anubhava che. mahApuruSoe ekaavAje sadgurunI bhaktinA prAdhAnyano svIkAra karyo che. zrImade paNa vAraMvAra sadgurunI bhaktinA mahimAne pragaTa karyo che. adhyAtmakSetre saphaLatA meLavavA gurubhaktinuM AlaMbana Avazyaka che evo bhAva temaNe potAnAM lakhANomAM aneka vAra vyakta karyo che. adhyAtmavikAsanA ananya kAraNarUpa evA guruno mahimA temaNe bhinna bhinna prakAre gAyo che. A amUlya ane apUrva zrI Atmasiddhi zAstra'mAM paNa temaNe sadgurunuM ane ziSyanuM svarUpa ane teo Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vacceno saMbaMdha spaSTa karyo che. A graMtha dvArA temaNe sAdhanAmArgamAM yogya-ayogya gurunuM svarUpa, gurunuM sthAna, gurunI AvazyakatA, guruno upakAra, gurunuM bahumAna, guru pratye samarpaNa, ziSyanI yogyatA, vinayamArga Adi bhaktiyoga saMbaMdhI viSayonuM nirUpaNa karyuM che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI prathama gAthAmAM ja bhaktiyoganuM darzana jovA maLe che. temAM zrImadgI adbhuta gurubhaktinAM darzana thAya che. mokSamArgano prAraMbha saguruthI thAya che evuM sUcavatA hoya tema temaNe 'zrI Atmasiddhi zAstrano prAraMbha paNa saddagurune namaskAra karIne karyo che, jemAM temanuM sadguru pratyenuM apUrva samarpaNa tathA sadgurunA upakAranuM adamya vedana dRSTigocara thAya che. teo svarUpa samajAvanArA sadgurune bhagavaMtarUpe jue che. A AghamaMgalarUpa gAthAmAM temaNe sAdAmAM sAdA zabdomAM UMcAmAM UMco bhAva ane UMcAmAM UMcuM tattva vyakta karyuM che. atyaMta lokapriya ane suprasiddha evI pahelI gAthAmAM teo lakhe che - je svarUpa samajyA vinA, pAmyo duHkha anaMta; samajAvyuM te pada namuM, zrI sadguru bhagavaMta." (1) zrImade AtmasvarUpa pAmavA mATe sadgurunI AvazyakatA upara Thera Thera bahu ja bhAra mUkyo che. jagatanA jIvo gatAnugatitAthI dharma AcaratA hovAthI temanAM janmamaraNanI ghaTamALano aMta Avato nathI, paraMtu sanmArganA bhomiyA evA zrI sadguru sAdhakane sAdhanAno TUMko, sAco ane rahasyamaya rasto batAve che. anubhavI puruSanA sAnidhyamAM rahI, temanA anubhavano lAbha meLavIne, sahelAIthI satya mArge jaI zakAya che. koI paNa prakAranI vidyA ke kaLA prApta karavI hoya to tene mATe te te viSayanA jJAtA pAse rahI, temanA dvArA apAtA pratyeka mArgadarzana pratye pUrNa lakSa ApI yathArtharUpe samajavAmAM Ave, apramattatApUrvaka jarUrI prayatna karavAmAM Ave to te vidyA ke kaLA yathArtha rUpamAM prApta thAya che. mAtra pustaka vAMcI javAthI ke koInI pAse tene lagatI vAto sAMbhaLavAthI te vidyA prApta thaI zakatI nathI. 'UMDA jaLamAM paDyA pachI hAtha-paga halAvavAthI tarI zakAya che evuM mAtra graMthamAM vAMcI, taraNakaLAnA nipuNanI sahAya vinA, taratA na AvaDatuM hoya evo puruSa UMDA pANImAM jhukAve ane hAtha-paga halAve to tethI kaMI te tarI zakato nathI paNa DUbI jAya che; tema sadgurunA mArgadarzana vinA vrata, tapa, zAstravAMcana, dhyAnAdi karanAra bhavasAgara tarI zakato nathI. sAmAnya sAdhanA mATe paNa pathadarzaka Avazyaka hoya to anAdi kALanAM baMdhanothI mukta thavA, anAdi kALathI avarAyelA potAnA jJAnAdi anaMta guNonA AvirbhAva mATe gurunuM avalaMbana ati Avazyaka hoya temAM be mata nathI. AtmabhAMtirUpa anAdinA rogane Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 477 dUra karavA mahAna sadgururUpa sujANa vaidyanI AjJArUpa carI pALI, vicAra-dhyAnarUpa auSadhanuM sevana karavAmAM Ave to Atma-ArogyanI prApti thAya che. sarva siddhAMtono A sAra darzAvatAM zrImad lakhe che - AtmabhrAMti sama roga nahi, sadguru vaidha sujANa; guru AjJA sama pathya nahi, auSadha vicAra dhyAna.' (129) sAdhanAnI siddhi mATe devatattva, gurutattva ane dharmatattva e traNa ciMtAmaNi ratna sAdhakane upakArI che. temAM dharmatattva upAdeya-heya-zeyano bodha Ape che ane AtmAnA zuddha guNo jene saMpUrNapaNe pragaTa thayA che evuM devatatva sAdhaka mATe AdarzarUpa che. A devatattva ane dharmatattvanI madhyamAM birAjamAna gurutattva eka viziSTa prakAre sAdhakane sahAyaka bane che, kAraNa ke devatattva ane dharmatattvanuM samyak svarUpa mAtra guru dvArA ja jANI zakAya che. devatattvanuM svarUpa oLakhavA mATe sadgurunI AvazyakatA batAvatAM zrImad lakhe che - sadagurunA upadeza vaNa, samajAya na jinarUpa; samajyA vaNa upakAra zo? samaye jinasvarUpa." (12) devatattvanI jema dharmatattvanuM svarUpa paNa jIva sadguru vinA samajI zakato nathI te zrImade darzAvyuM che. jemaNe svasvarUpane yathArtha anubhavyuM che tevA puruSanI sahAya vinA jIvane dharmanI prApti saMbhavatI nathI. saddagurunI AjJA vinA karavAmAM AvelAM vrata, japa, tapa, saMyama Adi prAyaH pAramArthika hita sAdhI zakatAM nathI. svacchede karAyelAM te sAdhano AtmAne zAzvata zAMti ApanArAM, atIndriya sukhanuM AsvAdana karAvanArAM ke AtmAnA vAstavika svarUpa tarapha doranArAM banatAM nathI. jema pAradhinA phaMdamAM phasAyelo mRga jAte chUTI zakato nathI, kAdavamAM garaka thayelo hAthI potAnA baLa vaDe bahAra nIkaLI zakato nathI; tema game teTalA graMtho vAMcavAmAM Ave, kriyAo karavAmAM Ave, paraMtu sadgurunI sahAya vinA jIva bhavabhramaNamAMthI bahAra nIkaLI zakato nathI. svayaM svacchaMdAnusAre sAdhanAmArga upara cAlavAnI bAliza ceSTA karanAra jIva pathabhraSTa thayA vinA raheto nathI, tethI je koI jIve mokSamArganA sAcA pathika banavuM hoya teNe svamatikalpanA choDI, sadgurunA mArgadarzana anusAra potAnI sAdhanAno prAraMbha karavo joIe. zrI jinano Azaya sadgurunA hRdayamAM vaselo hovAthI temaNe darzAvela prakriyA tathA bodhathI jIva paramArthamArga tarapha vaLe che. saddagurunuM zaraNa e ja bhavaphaMdamAMthI bacavAno sAco upAya che. sarva jinonuM kahevuM che ke jIva svachaMda choDe to avazya mokSa pAme. saddagurunI sahAya vinA jIva potAnI meLe ja svachaMda rokavA jAya to prAyaH pariNAma UlaTuM Ave che; jyAre pratyakSa sadgurunA upadezathI tenA Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana matA ho ane svacchaMda saraLatAthI dUra karI zakAya che. sadgurunA yoga vinA koTi upAya karavAthI je Atmadarzana nathI thaI zakatuM, te sadgurukRpAthI ane zaraNathI sahaja darzana karAve che. Ama, jIvanA svacchaMdane toDavA mATe, ahaMnA nAza mATe zrImade saddagurunuM zaraNa levAnuM sUcana karyuM che. svacchedarahitapaNe thayelA AjJApAlanane temaNe samakita kahyuM che. teo lakhe che - roke jIva svachaMda to, pAme avazya mokSa; pAmyA ema anaMta che, bhAkhyuM jina nirdoSa. (15) pratyakSa saddaguru yogathI, svaccheda te rokAya; anya upAya karyA thakI, prAye bamaNo thAya. (16) svacchaMda, mata Agraha tajI, varte sadgurulakSa; samakita tene bhAkhiyuM, kAraNa gaNI pratyakSa." (17) mAnAdika zatru mahA, nija chaMde na marAya; jAtAM saddaguru zaraNamAM, alpa prayAse jAya.' (18) Ama, zrImade saddaguruno apAra mahimA batAvyo che. gurugamathI meLaveluM jJAna yathArtharUpe pariName che. potAnA buddhibaLathI meLaveluM jJAna athavA graMtho vAMcIne meLaveluM jJAna anubhavayukta jJAna banI zakatuM nathI. zAstramAM jJAna che, paNa teno marma to saddagurunA hRdayamAM hoya che. zAstra vAMcavAthI zAbdika jJAna to maLI rahe che, paraMtu tenAM rahasyo to sadgurunA aMtaramAM chupAyelAM che. paramArtha AtmA eka sapuruSane viSe ja che. zAstranA AdhAre mArga pAmavo atyaMta duSkara che. nizcaya-vyavahAra, utsargaapavAda Adi zAstranI anekadezIya ghaTanAmAMthI tattvArthanuM tAraNa kADhavuM zakya nathI. gurucaraNanA sevana vinA zAstranAM rahasyo ukelI zakAtAM nathI, tethI je jIva gurunI nizrAmAM rahIne abhyAsa kare che, te zAstronAM rahasyone pAmI zake che. yogya ziSyane guru AtmajJAnanI cAvI Ape che, jenA vaDe te AtmakhajAno prApta karI zake che. aneka graMthonAM adhyayana karatAM sadgurunuM mUlya anekagaNuM che. zrImade darzAvyuM che ke zAstra, arthAt parokSa jinezvaranAM vacano karatAM sadgurunI mahattA vadhAre che. pratyakSa sadguru parokSa jina bhagavAna karatAM paNa vadhu upakArI che. A tathyane rajU karatAM zrImad lakhe che - pratyakSa sadguru sama nahIM, parokSa jina upakAra; evo lakSa thayA vinA, Uge na AtmavicAra." (11) Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 479 jeo sudevatattva temaja sudharmatattvanuM svarUpa batAve che, temaja jemano sarvokaSTa mahimA ane upakAra che, tevA sagurunI oLakhANa karavI te adhyAtmamArganuM agatyanuM kArya che. saddagurunI oLakhANa karavAmAM jIva thApa khAI jAya to satya mArganI prApti tene mATe durlabha banI jAya che, tethI saddagurunI oLakhANa karavAmAM jIva bhUla kare nahIM te mATe sadgurunAM lakSaNone jaNAvIne zrImade AtmArthI jIvo upara mahAna upakAra karyo che. gurutattva kevA mahAna guNovALuM hoya che te temaNe spaSTapaNe asaMdigdha bhAve jaNAvyuM che. tevAM lakSaNothI saMpanna evA sadugara sva-paranuM AtmakalyANa karavAne samartha hoya che. teo AtmaprAptinA mArganI zuddha prarUpaNA karI, aneka jIvonA hRdayamAM dharmabIjanI sthApanA karatA hoya che. kevaLa bAhya bhAvathI temaja lokaraMjana arthe dharmakriyAo karI, lokaprasiddhi prApta karanArA asadguruomAM evA koI Atmika guNa hotA nathI te temaNe spaSTa jaNAvyuM che. "AtmajJAna tyAM munipaNuM' kahIne, temaNe sAcI sAdhutAnuM lakSaNa darzAvyuM che. mAtra bAhya veSa dharAvanAra puruSa mArgane yathArthapaNe prabodhI zakato nathI. mArganA anubhavI mArga batAvI zake, bhUlo paDelo ke mArgano ajANa sAco rasto na batAvI zake; mATe ja anubhavI puruSo ja sadgurusthAne birAjI zake che. sadguru AtmajJAnI hoya che; zatru-mitra, mAna-apamAna AdimAM samadarzI hoya che; temanA mana-vacana-kAyAnA yoga udaya anusAra pravarte che; temanAM vacano pUrvApara avirodhI tathA pratyakSa svAnubhavajanya hovAthI sAmAnya upadezakonAM vacano karatAM judAM paDe che ane teo pradarzananA yathAsthita jANakAra, arthAt paramazrata hoya che. sadgurunuM svarUpa prakAzatAM zrImad lakhe che - AtmajJAna samadarzitA, vicare udayaprayoga; apUrva vANI paramazruta, sadguru lakSaNa yogya." (10) "AtmajJAna tyAM munimaNuM, te sAcA guru hoya; bAkI kuLaguru kalpanA, AtmArthI nahi joya." (34) Ama, zrImade gurutattvanuM tAdaza citra sAmAnya jana paNa samajI zake tevI rIte rajU karyuM che. AtmArthI jIva AvAM tathArUpa lakSaNothI yukta saddagurune zodhI, temanI oLakhANa karI, temanuM zaraNuM svIkAre che. paramArthamArganI prApti sadguru vinA kyAre paNa thatI nathI e vAta AtmArthI jIva kadI paNa vismRta karato nathI. te pratyakSa sadgurunuM avalaMbana AdhArabhUta mAne che ane temanA yoganI prAptine parama upakAraka gaNe che. sadgurunI sevA ane temanI AjJAnuM pAlana ja tene kartavyarUpa lAge che. teno AtmA sahaja svabhAve bhaktibhAvathI sadgurunA caraNakamaLamAM DhaLI paDe che. teno manoyoga sadgurunA guNaciMtanamAM rame che, vacanayoga sadgurunuM guNastavana kare che ane Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kAyayoga sagurunI sevAmAM pravRtta hoya che. sadguru pratyenI bhaktimAM mana-vacanakAyAnI samasta zakti lIna banI jAya che. AtmAthI jIvanI sadguru pratyenI AvI bhaktinuM nirUpaNa karatAM zrImad lakhe che - pratyakSa sadguru prAptino, gaNe parama upakAra; traNe yoga ekatvathI, varte AjJAdhAra." (35) grISmanI garamIthI saMtapta yAtrIne vRkSanI zItaLa chAyA zAtArUpa lAge che, tema janma-maraNanAM duHkhathI saMtapta sAdhakane saguruno zItaLa satsaMga sukhamaya lAge che. AvA mahAmahimAvAna sadgurune parama ArAdhya, parama upAsya ane parama sevya gaNI, AtmArthI jIva temanI ArAdhanAmAM, temanI upAsanAmAM ane temanI sevAmAM zuddha niSkAma bhAve lIna thaI jAya che. temanI pAsethI mArgadarzana meLavIne te puruSArtha kare che ane potAnI vAsanAo, saMskAro, svacchedAdino nirodha kare che. sadgurunA bodhamAM saMpUrNa zraddhA rAkhI te aMtaraMga saMzodhanapUrvaka potAnA doSonI nivRtti kare che. sadgurunA bodhanuM ciMtana-manana karatAM tene jagatanA padArthonI tucchatA bhAse che, parabhAvo zamatA jAya che ane pariNAmanI zuddhi thatAM zuddha samakita pragaTe che. Ama, saguruno yoga maLatAM, temanI nizrAmAM niSThA AvatAM, svacchaMda Adi TaLatAM, bodhabhUmikAnuM sevana thatAM, suvicAraNA pragaTatAM samakitanI prApti thAya che. sadgurunA AzrayathI samakitaprAptinI A prakriyA zrImade bhinna bhinna gAthAomAM varNavI che. teo lakhe che - seve sadgurucaraNane, tyAgI daI nijapakSa; pAme te paramArthane, nijapadano le lakSa." (9) Ave jyAM evI dazA, sadgurubodha suhAya; te bodha suvicAraNA, tyAM pragaTe sukhadAya. (40) te jijJAsu jIvane, thAya sadgurubodha; to pAme samakitane, varte aMtarazodha. (109) mata darzana Agraha tajI, varte saddagurulakSa; lahe zuddha samakita che, jemAM bheda na pakSa." (110) sagurunA Azraye AtmaprApti karavA mATe zrImada vinayanuM khUba mAhAsya darzAvyuM che. vinaya vinA adhyAtmasAdhanAmAM AgaLa vadhI zakAtuM nathI. vinaya e sAdhanAnuM prathama pagathiyuM che. dharmarUpI vRkSanuM mULa vinaya che ke jenAthI mokSarUpa phaLanI prApti thAya che. jIvamAM jyAre vinaya Ave che tyAre tenAmAM ziSyatva janme che. vinaya dvArA Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 481 jIvano ahaM virAma pAme che, svacchaMdano nAza thAya che ane sadguru pratye bhakti pragaTe che. vinayavaMta ziSya aneka guNonI ArAdhanA karIne sarvottama siddhine prApta kare che, tethI vItarAga bhagavaMte kahyuM che ke ziSya haMmezAM guru pratye vinayathI vartavuM joIe ane mana-vANI-kAyAthI temano satkAra karavo joIe. 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM to zrImada vinayanI parAkASThA batAvI che. teo lakhe che - je sadguru upadezathI, pAmyo kevaLajJAna; guru rahyA chaprastha paNa, vinaya kare bhagavAna.' (19) evo mArga vinaya taNo, bhAkhyo zrI vItarAga; mULa hetu e mArgano, samaje koI subhAgya." (20) guru-ziSyanA saMvAdarUpe prayojelI cha padanI dezanAmAM zrImade suziSyanuM svarUpa khUba suMdara rIte upasAvyuM che. zrImade ziSyanAM lakSaNo pragaTarUpe nathI batAvyAM, paraMtu suziSyanA guNo tathA teno sadguru sAtheno vyavahAra kevo hoya te garbhitapaNe gUMthI lIdhA che. temaNe guru ane ziSya vacceno saMbaMdha suMdara zailIthI upasAvI, gahana ane gauravavaMtI guru-ziSyanI paraMparAno mahimA darzAvyo che. guruziSyasaMvAdanI zailI apanAvI zrImade darzAvyuM che ke guru pratye bhakti ane bahumAna hoya to ziSyane tattvajJAnano bodha saraLatAthI thaI zake che. zrI Atmasiddhi zAstra'no ziSya gurunA sAnidhyamAM jaIne AtmAnAM cha padane samajavAno prayAsa kare che. AtmasvarUpa saMbaMdhI yathArtha nirNaya karavAnI tenI tIvra icchA hovAthI te guru pAse jaI potAnA hRdayanI vAta kare che. AtmA viSenI potAnI mAnyatA spaSTa karavA arthe te potAnA aMtaramAM jAgelI AtmaviSayaka zaMkA darzAve che, prazno kare che. teNe ghaNuM vAMcyuM che tathA zravaNa karyuM che, paNa nizcayAtmakatAne abhAve tenuM mana cagaDoLe caDeluM che. zuM kharuM che ane zuM khoTuM che evo nizcayapUrvakano nirNaya te karI zakato nathI. tenuM mana zaMkAzIla rahe che ane tattvajJAnanuM sAcuM rahasya tene lakSagata thatuM nathI. ziSyanI saMzayavALI, mUMjhavaNabharI, nizcaya vagaranI sthitinuM digdarzana karAvatAM zrImad chaThThA padanI zaMkAmAM lakhe che - athavA mata darzana ghaNAM, kahe upAya aneka; temAM mata sAco kayo, bane na eha viveka." (93) Ama, ziSyanuM citta saMzayothI vicalita thayeluM hovAthI, te potAnI tamAma zaMkAonuM nivAraNa karanAra tathA yogya mArga darzAvanAra sadgurunA zaraNamAM Ave che. te tarkapaTu che, vicakSaNa che, samajavA mATe utsuka che. te jANe che ke sadguru pAse zaMkAonuM yathArtha samAdhAna thaI zake ema che, tethI potAnI zaMkAo TALavA mATe tathA Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana yathArtha nirNaya karavA mATe potAnI vicAraNA zrIguru samakSa rajU kare che. tene matikalpanAe kaMI dhArI levuM nathI, paraMtu sadgurue kahela satya mananapUrvaka samajavuM che. ziSyanI A vartaNuka tenI jijJAsAvRtti, sat jANavAnI dhagaza batAve che. AtmAnI pratIti kaI rIte thAya? tenI samajaNa kaI rIte karI zakAya? e jANavAnI ruci paNa loko karatA nathI, to e bAbatanA prazna to kare ja kyAMthI? paraMtu ziSya to jijJAsu che, adhyAtmapremI che, tattvano rasika che, tethI te tattvajJAna jevA gahana viSayamAM paNa UMDo rasa laIne ucca koTinA prazno pUche che. tene tattvajJAnanuM rahasya saMpUrNapaNe jANavAnI jijJAsA che. jyAM sudhI rahasya pUrNapaNe na samajAya tyAM sudhI zaMkA rahyA kare ane jyAM sudhI zaMkA rahe tyAM sudhI te zalyanI peThe khaTakyA kare, tethI ziSya suvicArazreNIne rokatAM zaMkArUpa avarodhone zrIgurunI kRpA vaDe dUra karato jAya che. AvI jijJAsA vinA mokSamArge AgaLa vadhI zakAtuM nathI. vaLI, zrImade ziSyane viziSTa guNavALo darzAvyo che. te zrIgurune prazno pUche che, paraMtu ahaMkAra vadhAravA ke prasiddhi meLavavA mATe pUchato nathI. tenAmAM vastu samajavAnI kharekharI icchA ane tatparatA che. te aMtaranI bhAMti TALavA guru sAthe tattvacarcA kare che. prazna pUchavAthI mArI bhUla ughADI thaze, mAruM mAna nahIM rahe ane mArI hINapa kahevAze' evo tene bhAva nathI; paNa potAnI zaMkA TALavAnuM tenuM lakSa che. te potAnI zaMkA lajjA, saMkoca ke zaramathI chupAvyA vinA bALakanI jema khullA hRdayathI kahe che. haThAgraha, matAgraha choDIne samajavAnI yathArtha kAmanA sahita te potAnA prazno zrIguru samakSa rajU kare che. te zaMkAo vyakta karatAM namatA paNa barAbara jALave che. te vinaya ane bhaktibhAva sahita spaSTapaNe prazno pUche che ane potAnA aMtaranI zaMkAnuM samAdhAna karavA sadgurune vinaMtI kare che. zaMkA rajU karavAmAM ziSyano vinaya darzAvatAM zrImad lakhe che - mATe che nahi AtamA, mithyA mokSa upAya; e aMtara zaMkA taNo, samajAvo sadupAya.' (48) ziSyanI dareke dareka dalIlo nyAyayukta che. tenA keTalAka savAlo to nAstika jevA lAge che, paraMtu haiyAmAM spharelI zaMkAone dAbI daI jANe samAdhAna thaI gayuM hoya evo DhoMga karavo, te karatAM nAstikatAno Aropa vahorI levo vadhAre ucita che ema te samaje che. jyAM sudhI hRdayamAM tattvanI niHzaMkatA utpanna na thAya tyAM sudhI jijJAsunA hRdayamAM avAranavAra zaMkAo ane prazravRtti udbhave che. jo ke te prazno ane zaMkAo nAstikatAne samarthita karatAM nathI, UlaTuM te to aMtaranA UMDANamAM dabAI rahelI AstikatAno upara AvavAno saLavaLATa che. e saLavaLATa satyanA prAkaTyanI Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika daSTie mUlyAMkana 483 pUrvabhUmikA che. ziSya je viSaya upara zaMkA rajU kare che te viSaya upara teNe ghaNuM maMthana karyuM hoya ema paNa jaNAI Ave che. vicAra vinA karAyelI zaMkA hAsyAspada bane che, paraMtu ziSya khUba abhyAsa karIne prazno pUkyA che. jene potAnuM sAcuM hita karavuM che te, yathArtha taiyArI karIne guru pAse jAya che. zrIguru paNa ziSyanA vicArapUrvakanA praznonI kadara karatAM kahe che - 'SapadanAM SaTaprazna teM, pUjA karI vicAra;' (106) ziSya vicAravAna ane nyAyane UMDANathI samajanAra hovAthI te sadgurunA samAdhAnane paNa jaladI samajI jAya che. te samajavAnI AkAMkSA sahita dhIraja rAkhI sadgurunA uttaro sAMbhaLe che, tethI tenA badhA ja praznono nikAla thAya che. jANavAnI sAcI jijJAsA hovAthI tene sadgurunuM samAdhAna apUrva lAge che. sagurunAM vacano sAMbhaLI, vicAravAthI tene cha padanI pratIti saheje hRdayagata thaI jAya che ane tenuM aMtara jAgRta thaI jAya che. te Ane sadgurunI mahatuM kRpAnuM phaLa mAne che. te sadgurunI samajAvavAnI adbhuta zailIthI aMtaramAM atIva AnaMdita thAya che ane bodhane samyakapaNe grahaNa karI temAM taraboLa bane che. samAdhAna thayA pachI te teno vinayapUrvaka pUrNapaNe svIkAra paNa kare che. jema ke prathama padanA samAdhAna pachI teno muktakaMThe svIkAra karatAM te zrIgurune kahe che - AtmAnA astitvanA, Ape kahyA prakAra; saMbhava teno thAya che, aMtara karyo vicAra.' (59) ziSya sadgurunA samAdhAnane barAbara samajyo che, teno pratyakSa purAvo e che ke samAdhAna thayA pachI e prazno punaH AvyA nathI. te suziSya hovAthI zaMkAnuM pUrNa rIte samAdhAna na thAya tyAM sudhI vinayapUrvaka pUche che ane samAdhAna upara ciMtana karIne enI pratIti kare che, anyathA e ja prazno punaH punaH AvyA kare. teNe sadgurunI vAta upara vicAraNA karIne pUrNa zraddhA karI che. te cha padane potAnA aMtarathI yathArthapaNe evI rIte samajyo che ke pharIne temAM saMdeha na Ave. samajyA vinA khoTo viveka karIne sadgurunA vacanane 'pramANa vacana kahevAne badale te pUrNapaNe samajavAno ane bodhanuM pariNamana karavAno puruSArtha kare che. Avo suvicAravAna, vinayavaMta ane jijJAsu ziSya ja tattvajJAnano sAco adhikArI che ane te ja AtmadraSTA sagurunI apUrva vANIne samajI zake che ane pariNAme teno amUlya lAbha prApta karI zake che. ahIM ziSyanI mumukSutA paNa daSTigocara thAya che. prazno pUchavA pAchaLano teno ekamAtra hetu mokSaprAptino che. mokSano upAya samajavAnI tene abhilASA che. kartApaNAnI zaMkA rajU karatAM paNa ziSyanA lakSyamAM to mokSano upAya ja che. te kahe che - Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mATe mokSa upAyano, koI na hetu jaNAya; karmataNuM kartApaNuM, kAM nahi, kAM nahi jAya.' (73) cha pada saMbaMdhI zaMkA sadguru samakSa rajU karavAno ziSyano hetu kevaLa bauddhika jJAnanI prApti nathI. teno hetu to cha padanuM jJAna laI, mokSanA upAya dvArA mokSaprApti mATeno che. tene to svarUpasamajaNa dvArA svarUpaprApti karavI che. tene svAnubhava karavAnI prabaLa utkaMThA che. tene nijAnubhUtinI laganI lAgI che. parabhAvothI virakta thaI, svabhAvadazAmAM ramavAnI tenI bhAvanA che. tene tattvane anubhavavAnI tIvra tamannA che. te mokSanA upAyanI prAptine potAnuM parama sadbhAgya gaNe che. mokSano upAya jANavAnI potAnI utsukatA darzAvatAM te kahe che 484 'tethI ema jaNAya che, maLe na mokSa upAya; jIvAdi jANyA taNo, zo upakAra ja thAya?' (95) pAMce uttarathI thayuM, samAdhAna sarvAMga; samajuM mokSa upAya to, udaya udaya sadbhAgya.' (96) Ama, ziSyanA prazno dvArA zrImade jaNAvyuM che ke ziSyamAM mumukSutA, svarUpajijJAsA, satyatattvagaveSakatA, bhakti, zraddhA, vinaya, namratA, saraLatA, spaSTavaktApaNuM, nikhAlasatA, nirbhayatA, vicakSaNatA, nirAgrahitA, pakSapAtarahitatA, svacchaMdarahitapaNuM, nirahaMkArapaNuM Adi guNo hovA joIe. Avo ziSya sadgurue darzAvelA upAya anusAra cAle to kAryasiddhi thAya che. te vinayapUrvaka guru pAsethI abAdhita jJAna meLavI ucca bhUmikAe pahoMce che. te jJAna tene mATe anubhavanuM amRta banI jAya che. 'zrI Atmasiddhi zAstra'nA ziSya viSe zrI kAnajIsvAmI kahe che 'ziSyanI lAyakAta kevI hoya, satsvarUpano jijJAsu ziSya kevo joIe, pAtratAnI bhUmikA kema vadhe te ahIM jovAnuM che. zrImad atre ziSyane kahe che he vicakSaNa! tuM jANa. Avo supAtravAna ziSya joIne sadgurunuM hRdaya paNa praphullita thaI jAya che. temanA aMtaramAM rahelo jJAnabhaMDAra khUlI jAya che. AvA suziSyane to sadguru paNa yamadevanI mAphaka prazna pUchavA saharSa uttejana Ape che ke 'he naciketA! tArA jevA amane pUchanAra hajo.' ('tvA<=, no sUcAt navitA:! prA') sadguru paNa apAra vAtsalyabhAvathI ziSyane mIThI amRtamaya bhASAmAM saphaLatAnA AzIrvAda Ape che. mokSano upAya jANavA utkaMThita suziSyane protsAhana ApatAM teo kahe che 1- zrI kAnajIsvAmI, Atmasiddhi zAstra para pravacano', AThamI AvRtti, pR.316 - Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika dRSTie mUlyAMkana 485 pAMce uttaranI thaI, AtmA viSe pratIta; thAze mokSopAyanI, sahaja pratIta e rIta.' (97) Ama, ziSyanI cha pada saMbaMdhI sarva zaMkAo TaLavAthI tene pUrNa vizvAsa Ave che, aMtaramAM zraddhA utpanna thAya che ane te niHsaMdeha thaI parama saMtoSane pAme che. papadanA prakAzaka sadgurunA upadezanuM yathArtha prahaNa ane pariNamana thatAM tenuM ajJAna dUra thaI tene jJAnaprApti thAya che. te sadguru samakSa potAne thayelA anubhavanuM varNana kare che ane tenuM sarva zreya niSkAraNa karUNAzIla sagurune arpe che. te potAnI sAdhanAnI siddhi mATe sadgurunI kRpAne ja sarvottama nimitta mAne che. sadgurunA anaMta upakArothI te gadgadita thaI jAya che ane saddaguruno guNAnuvAda ja tenI jIbha upara rame che. saguru bhakti icchatA nathI, paraMtu supAtratAyukta ziSya jemanA dvArA kaMIka pAmyo che, temanI stuti-bhakti karyA vinA rahI zakato nathI. te temanI guNagAthAnuM ja vAraMvAra uccAraNa, temanI ja bhakti, temanI sevAmAM ja te rAce che. jyAre parama upakArInA upakAranA smaraNathI aMtara nAcI UThe che, zabdanI zakti sImita lAge che tyAre vizeSa kAMI na kahetAM te potAnA dAsatva bhAvane pragaTa kare che. zrImade paNa ziSyamukhe A ja bhAvo pragaTa karyA che. sadguru bhagavAnanA amApa upakArano pratyupakAra vALI zakAya ema nathI ema jANato hovAthI adbhuta bhaktiyukta AtmasamarpaNanI bhAvanA bhAvato ziSya sadguru samIpe praNipAta karatAM kevuM bhAvavAhI vacana uccAre tenuM zrImade adbhuta darzana karAvyuM che. temAM ziSyanI ananya gurubhaktine nihALI zakAya che. tenA zabda zabda saguru pratyenI bhakti nItare che. saddaguruno agAdha mahimA dAkhavatI A cAra gAthA sagurubhaktino divya prakAza relAve che. parama kRtajJatApUrNa potAnI aMtarasaMvedanAne vAcA ApatAM ziSya kahe che - aho! aho! zrI sadguru, karuNAsiMdhu apAra; A pAmara para prabhu karyo, aho! aho! upakAra." (124) zuM prabhucaraNa kane dharuM, AtmAthI sau hIna; te to prabhue Apiyo, vatuM caraNAdhIna." (125) A dehAdi AjathI, vata prabhu AdhIna; dAsa, dAsa huM dAsa chuM, teha prabhuno dIna." (126) "SaTuM sthAnaka samajAvIne, bhinna batAvyo Apa; myAna thakI taravAravata, e upakAra amApa." (127) "zrI Atmasiddhi zAstramAM AvI rIte bhaktiyoga saMpUrNapaNe sadhAyelo hovAthI Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana te sarvane atyaMta priya ane hRdayasparzI nIvaDe che. bhaktimArgamAM praveza karanAra sAdhakane A graMthamAMthI sAMgopAMga mArgadarzana maLI zake ema che. AtmArthI janone gurubhaktino raMga caDAvavA te khUba upakAraka che. A graMthamAM zrImadnI gurubhaktinuM darzana paNa sahajapaNe thAya che. temAM temanuM bhaktahRdaya dhabakI rahyuM che. bhaktirasathI chalakAtA ziSyanA hRdayamAMthI nIkaLelA aMtarodgAra vAMcatAM ke sAMbhaLatAM hRdayamAM A bhaktivacanono paDagho paDe che ane mastaka ApoApa zrImad pratye bhaktithI namI paDe che. Ama, zrImade 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM adhyAtmavikAsamAM uttama avalaMbanabhUta evA bhaktiyoganuM surekha nirUpaNa karyuM che. sadgurunI bhakti e mokSamArganuM pradhAna aMga hovAthI zrImade sagurunI AvazyaktA, temanAM lakSaNo, temano mahimA, ziSyanuM svarUpa, bhaktithI AtmadazAmAM thatI pragati Adi viSayo dvArA bhaktiyogane samajAvyo che. zrImade A graMthamAM bhaktiyoganAM sarva pAsAMne saMpUrNapaNe gUMthI lIdhAM che ane chatAM khUbInI vAta e che ke A AkhA zAstramAM 'bhakti' zabda kaze paNa vaparAyo nathI! Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samApana zrImanuM A "zrI Atmasiddhi zAstra' jijJAsu AtmAo mATe AtmahitapoSaka, satyapathadarzaka, jJAnabhaktivardhaka, preraNAdAyaka graMtha che, jemAM zrImade zrI jinezvaradevanI sakalajagahitakAriNI, mohahAriNI, bhavAbdhitAriNI, mokSacAriNI dezanAnA rahasyanuM udghATana karyuM che. zrImade AtmAno anubhava karI, A uttama kRtimAM anya jIvone svAnubhUtino rAha batAvatAM mArmika vAto karI che, je AtmAnA zuddha svarUpanA pragaTIkaraNamAM kAraNabhUta banI zake tema che. A aMdhakAravyApta gahana saMsAra-araNyamAM bhaTakatA jIvonuM bhavabhramaNanuM duHkha joI jemane karuNA UpajI che evA zrImade ajJAnI jIvonuM paribhramaNa aTakAvavA, temane caturgatimAMthI choDAvavA 'zrI Atmasiddhi zAstramAM pavitra, AtmahitakArI vANI prakAzI che. mokSaprAptino mahAna hetu sAdhI zakAya evI bodhaprada zailIthI A graMtha lakhAyo che. "zrI Atmasiddhi zAstra'nI racanA karIne zrImade AtmazAMtinuM auSadha pAyuM che. tenI eka eka gAthAmAM temaNe Azcarya utpanna thAya tevAM aneka gUDha rahasyone vyakta karyA che. tenI pratyeka paMktimAM AtmAno mahimA che, bhAvanI vipulatA che ane AdarzanI UMDAI che. temAM zrImade tattvajJAna sAthe bhakti pIrasI che. jJAna ane bhaktino saMgama thaI teno pravAha zuddha sattArUpa mahAsAgara tarapha jAya che. jJAna ane bhaktinA bhAvothI bharapUra A graMtha sAdhakomAM apUrva ullAsa jAgRta kare che. A graMtha apUrva che, adbhuta che, camatkArika che, bodhaka che, anupameya che ane hAthamAM letAM mUkavo na game tevo che. temAM zrImade rahasyapUrNa vAto gUMthI che ane upadezAtmaka hitasaMdezAo preSita karyA che. temaNe potAnA hRdayodgAra dvArA mumukSuone jAgRta karyA che. zrImadbhI vANI evI baLavALI che ke A paMktio sAMbhaLanArano AtmavizvAsa vadhI jAya che. temAM ullAsa che, mokSaprApti mATenI tamannA che, bhUtakALanI bhUlo pharI na karavAno saMkalpa che, vibhAvatyAganI pratijJA che, janma-maraNanA phaMdamAMthI nIkaLI javAno dRDha nirdhAra che. te mokSamArganI dizA batAve che, zuddha dazAnI prAptinI tAlAvelI jagAve che. zrImade darzAvelA sacoTa bhAvo sAdhaka jIvone ati upayogI bane tevA che. temAM mumukSuone protsAhana maLe che tathA AtmarucinI abhivRddhi thAya tevuM mArgadarzana che. te bhavyAtmAone saddharmasAdhanAmAM prabaLa upakAraka tathA Atmasanmukha thavAmAM preraNAtmaka banI AtmajAgRtithI vibhUSita thavAmAM sahAyaka Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana bane che ane AtmojvaLatAnA paMthe pragati karAve che. te AtmAmAM rahelA anAdi mithyAtvarUpa viSane dUra karavA gAruDI maMtra samAna che. A sarvanA kAraNe A graMtha mumukSuonA hradayamAM vasI jAya che. - Atmonnati sAdhavAmAM upakAraka evuM A 'zrI Atmasiddhi zAstra' mokSAbhilASI jIvoe nitya svAdhyAya karavA yogya che. te dvArA AtmA anAdi mohanidrA tajI jAgRta thAya ane mokSamArganI sIDIe caDavAnI zarUAta kare te arthe zrImaddnI arthagAMbhIryapUrNa vANI avagAhana karavA yogya che. A graMthane vAMcI-vicArI hRdayamAM utAravA jevo che. temAMthI ghaNo Atmahitakara nirmaLa prakAza maLI zake tema che. te aneka zAstronAM aneka sUkSma tattvone sparzIne ghaNI dhaNI gahana vAto kahI jAya che. te saraLa ane subodha bhASAmAM aneka bhramonuM nirAkaraNa kare che, zaMkA-samAdhAna dvArA hRdayane niHzaMkita banAve che. A graMtha adhyAtma-amRtarasanA pipAsuone temanI pipAsA paritRpta karavA atyaMta upayogI thaI paDe che. vItarAgamArgapradyotaka, adhyAtmayugapravartaka, parama kRpALu, parama tattvajJa zrImadnA A graMthanuM anuzIlana jijJAsuone kartavyarUpa che. A graMtha kevaLa vAMcavAno ja nathI, paraMtu vistArathI tene samajIne, teno abhyAsa karavAno che. te vAraMvAra vicAravA yogya che, ciMtana karavA yogya che, jIvanavyavahAranA pratyeka prasaMga sAthe vaNavA yogya che. saMsAranuM mULa jANavuM hoya, mokSamArgano marma vicAravo hoya, dhArmika pravRttionI pAchaLano hetu samajavo hoya, jIvanano lakSa bAMdhavo hoya to tene spaSTa rIte vyakta karI UMDA sadvicAramAM prere tevI aneka hakIkato A graMthamAM che. temAM suvicAraNA jAge tathA temAM baLa maLe, temaja sahAyaka ane preraka thaI upakAraka thAya evI amUlya zikSA sthaLe sthaLe dRSTigocara thAya che, tethI vivekapUrvaka tenuM manana karavuM joIe. teno eka eka zabda vicAraNIya che, tethI tattvapremI sAdhakoe tenuM avazya UMDANathI adhyayana karavuM joIe. saMpUrNa graMtha eka vAra nahIM, aneka vAra manana karavo ghaTe che. tenA UMDANamAM gayA vinA tenI gahanatA jANI zakAtI nathI. vAMcanArane UMDI vicAraNAthI jaDI Ave evAM aneka ratno temAM ThAMsI ThAMsIne bharyAM che. tene zodhavA ane pacAvavA mATe tenuM avagAhana karavA yogya che. tenuM sAdyaMta anuzIlana karatAM tenI eka eka gAthA adbhuta zAstrarahasya tathA AtmonnatikA2ka amUlya amRtathI bharapUra che tenuM bhAna thayA vinA rahetuM nathI. vAraMvAra tenuM vAMcana karatAM temAM rasano UMDo pravAha chalakAto-UchaLato anubhavAya che. pratyeka vAMcanamAM nUtanatA ane pratyeka vicAraNAmAM adhikatara mAdhurya e A graMthanI vizeSatA che. A graMthanA adhyayanathI jIva eka vilakSaNa khumArIno anubhava kare che ane potAnI pAse bahumUlya AdhyAtmika mUDI che evo vizvAsa tene Ave che. zeraDInA Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka mUlyAMkana - samApana 488 rasane mANavA jema cAvavAno puruSArtha karavo Avazyaka che, tema zrImanAM vacanono madhura amRtarasa aviratapaNe mANavA temAM UMDA UtaravA yogya che. je AtmArthI jIva A "zrI Atmasiddhi zAstranuM UMDANathI adhyayana karaze te nizcitapaNe vastusvarUpanA yathArtha jJAna dvArA vAstavika dharmane pAmI zakaze. zrImadranA vacananI akSare akSara zraddhA karI, temAMthI eka paNa akSarane AghopAcho karyA vinA; ocho, adhika ke viparIta karyA vinA zrImanI vAtane hRdayamAM dhAraNa karavAmAM Ave, jema batAvyuM che tema yathAtathyapaNe aMtaramAM tenuM sthApana karavAmAM Ave to mokSamArganI sAMgopAMga ArAdhanA thaI zake che. zrImanI vANIne dareka daSTibiMduthI jANI, oLakhI, samajI, te anusAra ArAdhanA karavAthI jIva prabhu-AjJAno sAco upAsaka banI Atmazreyane sAdhI zake che. karmanAM anaMta baMdhanone chedI nAkhanAra, potAnuM vAstavika mULa zuddha paramAtmA samAna anaMta aizvaryayukta svAdhIna svataMtra mukta sahajAtmasvarUpa pamADanAra ane anaMta sukha-zAMtinA dhAma evA mokSapadamAM virAjita karanAra amUlya bodha zrImade niHspRhatAthI ApI jagata upara apAra upakAra karyo che. A graMthano sadupayoga paramAtmapadAbhilASI jIvone paramAtmapadanI ArAdhanAmAM, potAno durlabha joga sArthaka karavAmAM, AtmavicAraNA jagAvavAmAM, adhyAtmabhAvanA bhUSita banI bodhi-samAdhisukhanI prApti karavAmAM prabaLa sahAyaka bane che. vairAgyanI bhAvanAne vardhamAna karavAmAM, saMsAranI bhUlabhulAmaNInA prasaMgoe Atmopayogane sUkSma banAvavAmAM, pudgalanI Asakti choDAvavAmAM te madadagAra bane che. te pavitra vacanAmRto jIvanuM saMsAratApathI rakSaNa kare che. je koI A upadezasumana upara potAnA manarUpI bhamarane besADIne teno madhura rasa cUsaze, te avazya AtmAnaMda anubhavaze. zrImade AgamAnukUla, vItarAgI saMtonI paraMparA anusAra vahevaDAvelI jJAnadhArAmAM nimajjana karI te avazya pavitra thaze. zrImade jinAgamanA avirata maMthana dvArA kADhela navanItarUpa A graMthamAM parama pAriNAmika bhAvasvarUpa nija paramAtmadravyane dhyeya banAvavAnI preraNA ApI che. temaNe eka akhaMDa avinazvara caitanyacamatkArasvarUpa nija paramAtmadravyano sarvatra ane sarvathA Azraya levAno mahAmaMtra Apyo che. temanA A bodhanuM pariNamana karatAM jIvanA bhavacakrano abhAva thaze ane te avazya bhavAtIta evA zAzvata sthAnane prApta karaze. 'zrI Atmasiddhi zAstranI ArAdhanA karatAM jIva nizcaye bhavabhramaNathI chUTIne janmajarA-maraNathI rahita evA akhaMDa svarUparamaNatArUpa mokSane pAmaze. tenA adhyayana dvArA jIva tattvano nirdhAra karI AtmasiddhirUpa nirvANane pAmaze. zrI bhogIlAla gi. zeTha lakhe che ke - 'satya samajavAnI jene jijJAsA che, sAcA svAdhIna, akhaMDa avyAbAdha Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana sukhano je abhilASI che ane AtmAnA parama zAMtipadanI jene apekSA che, tene A zAstra parama hitakArI thaze emAM saMdeha nathI. A AtmasiddhirUpa amRtarasa je koI pIze te tattvarasika avazya muktinuM bhAjana thaI, amaratvane pAmI mokSanuM anaMta avyAbAdha akSaya sukha pAmaze." Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM tenuM nAma sArthaka thAya tevo ja upadeza che. adhyAtmasAhityamAM agrasthAne mUkI zakAya tevo ananya graMtha che. vartamAna kALanA mumukSuone te zrImano uttama vAraso che. samyak sAdhanAmArganA uddhAraka, AtmadharmanA ujAgara zrImade adhyAtmatattvarasa vahevaDAvI sva-para upakAra karyo che. sarva jIvo A graMtha vAMcI jIvana dharmamaya banAvI, akhaMDa avicchinna sAdi-anaMta samAdhisukha prApta kare evI aMtaHkaraNanI bhAvanApUrvaka zrImade tenI racanA karI che. zrI Atmasiddhi zAstra'nuM udbodhana karato zrImano divya nAda mumukSuone saprema AvAna kare che ke he mokSanA kAmI mumukSuo! AtmasiddhizAstranuM avagAhana karI, mokSaprAsAdanuM zilAnyAsa tvarAthI karI, te mahAprAsAdanuM sAMgopAMga nirmANa saMpUrNa karI, tenA upara kevaLajJAnarUpa kaLaza caDhAvI, AtmasiddhirUpa vAstu karAvI, te anupama prAsAdamAM niraMtara nivAsa karavAnuM parama saubhAgya prApta karo.' 1- zrI bhogIlAla gi. zeTha, 'Atmasiddhi zAstra (vizeSArtha sahita)', prastAvanA, pR.21 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 4 pariziSTa Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa pariziSTa -- -- 4 1 Sadarzanaparicaya Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA bhAratIya tattvaciMtakoe potAnA saMskRta temaja prAkRta graMthonAM nAmamAM 'Sadarzana' zabdano prayoga aneka vAra karyo che, jema ke 'Sadarzanasamuccaya', 'SadarzanavicAra', 'SaDdarzananirNaya ' vagere. A uparAMta saMta kavi akho, adhyAtmayogI zrI AnaMdaghanajI mahArAja, upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja jevA saMto ane marmIoe paNa potAnAM pado ane kAvyomAM A zabdano prayoga vAraMvAra karyo che. SaDdarzana zabda be zabdono banelo che SaT (D) ane darzana. SaT eTale cha ane darzana eTale tattvajJAna. tethI SaDdarzana zabdano artha che cha tattvajJAna, eTale ke tattvajJAnanI cha vicAradhArAo. paraMtu saMdarbha bhAratano hovAthI, vizvanI nahIM paNa mAtra prAcIna bhAratamAM udbhavelI tattvajJAnanI cha vicAradhArAo evo 'Sadarzana' zabdano artha thAya che. - pAramArthika kSetre AcAranI jema vicAranuM paNa svataMtra mUlya che. vicArasaraNI upara AdhArita vAdane ja ziSTa puruSoe darzana evuM nAma ApyuM che ane e darzana eTale jIva (AtmA), jagata (vizva) ane jagadIza(paramAtmA)ne jovAno potapotAno Agavo daSTikoNa ane te pramANe baMdhAyelI mAnyatA. A AdhArazilA upara je vicArasaraNI sAMgopAMga prastuta thaI tevAM cha darzanone sarvasvIkRti maLI che. te cha darzano che jaina, bauddha, sAMkhya, naiyAyika, mImAMsA ane cArvAka, - zrImade potAnA kSayopazamanA asAdhAraNa ughADathI SaDdarzananI tulanAtmaka vicAraNA karI hatI. satyatattvagaveSaka zrImaddna citta tera varSanI uMmarathI ja SaDdarzananI madhyastha paryAlocanA karavArUpa tattvamaMthanamAM lAgI gayuM hatuM. SaDdarzananuM svarUpa darzAvanArA graMthomAMthI je koI graMtha upalabdha hoya te meLavI, SaDdarzananuM maMthana karI, tattvanavanIta prApta karavAnuM bhagIratha kArya parIkSApradhAnI zrImade AdaryuM hatuM. te sarva graMthonuM UMDuM avagAhana temaNe khUba ja alpa samayamAM karyuM hatuM. zrImanAM amuka patro, lekho tathA hAthanoMdhonA ullekha u52thI temaNe SaDdarzananuM kevuM talasparzI maMthana karyuM hatuM te jaNAI Ave che. taduparAMta mahAtmA gAMdhIjI Adi uparanA temanA patromAM tathA zrI manasukhabhAI kiratacaMda sAthenA temanA satsaMgaprasaMgomAM sthaLe sthaLe 'SaDdarzanasamuccaya' Adi dArzanika graMthono vAraMvAra ullekha Ave che. te uparathI jaNAya che ke zrImade A darzanonI ghaNI UMDI vicAraNA karI hatI ane e gaMbhIra tattvamImAMsAno paripAka zrImadguNIta 'zrI Atmasiddhi zAstra'nI A be gAthAomAM jovA maLe che 'SasthAnaka samajAvA saMkSepamAM, paramArthane, SaTkarzana kahyAM paNa teha; eha.' jJAnIe Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana darzana SaTe samAya che, A SaTuM sthAnaka mAMhi; vicAratAM vistArathI, saMzaya rahe na kAMI. zrImanA mata pramANe AtmAnAM "astitva', 'nityatva', "katva', 'bhostRtva', "mokSa' ane "mokSano upAya' e cha padamAM cha darzanonA AtmAdi saMbaMdhI je koI abhiprAyo che te sarvano samAveza thaI jAya che. badhAM darzanazAstro A cha padanAM khaMDana ke maMDana arthe ja racAyAM che. saunI samajAvavAnI zailI judI judI che, saue potapotAnA matanA samarthana mATe aneka dalIlo mUkI che, paNa jo te badhAno sAra kADhavAmAM Ave to te darzano A cha padanI samajaNamAM samAI jAya che. e rIte jotAM AtmAnAM che padamAM cha darzanono samAveza thaI jAya che. zrI Atmasiddhi zAstra'mAM A che padano vistAra karyo hovAthI tene pradarzananA sArarUpa kahI zakAya. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA lakhe che - jemAM paddarzanano sAra samAvyo che ane jemAM zrutasamudra mathI tattva-navanIta jamAvyuM che, evI anubhavarasagaMgA zrImaddgI Atmasiddhi to A avani paranuM sAkSAt amRta che." chae darzanoe AtmA viSe je abhiprAyo uccAryA che, te sarva abhiprAyono zrI Atmasiddhi zAstramAM samAveza karI, te te darzanonAM nAmanirdeza vinA zrImade guru-ziSyanA saMvAdarUpe tene pragaTa karyA che. chae darzanonA siddhAMtomAM nipuNa evA saddagurune koI pradarzanano abhyAsI ziSya, jagatamAM pracalita hovA chatAM asammata thAya tevI dalIlo karI, te saMbaMdhI prazno kare che ane zrIguru tenuM sacoTa samAdhAna Ape che. te samAdhAnamAM ziSyanI dalIlo kaI rIte ayogya che te samajAvI, tarkayukta dalIlo dvArA satya siddhAMtanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. tattvanuM zraddhAna yathArthapaNe thaI zake ane mokSamArga yathArtha rIte samajI zakAya e pavitra hetuthI zrImade zaMkAsamAdhAna dvArA papadanuM pratipAdana karyuM che. vAdavivAdanAM sthaLoe temaNe evI sUkSma kALajI rAkhI che ke koI paNa matanI avamAnanA na thAya ane je abhiprAyonuM pratipAdana karavAmAM pote Atmazreya mAnyuM che te abhiprAyo saraLatApUrvaka jaNAvAya. tethI zrImade bhinna bhinna darzananA prabhAvathI utpanna thatI dalIlo, te darzanonAM nAmanirdeza vinA ziSyanA mukhe pragaTa karI, zrIguru dvArA ziSyanI te dalIlamAM rahela ekAMtika mAnyatAnuM khaMDana karI, te sarvano syAdvAda dvArA samanvaya sAdhyo che. darzanomAM je paraspara matabheda che temAM na paDatAM, zuddhAtmatattva samajAya te arthe 'zrI Atmasiddhi 1- 'zrI Atmasiddhi zAstra', gAthA-44, 128 2- zrImad rAjacaMdra ardhazatAbdI smAraka graMtha', pR. 25 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDradarzanaparicaya - bhUmikA 497 zAstramAM zrImade chae darzanono tAttvika samanvaya sAdhyo che. Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstra' tattvajJAna saMbaMdhI mahattvanI samasyAonI carcAvicAraNA kare che. te eka dArzanika graMtha hovA chatAM teno Azaya koI paNa eka darzananuM samagra parIkSaNa karavAno nathI. Atmasiddhi arthe je je viSayonI carcA Avazyaka che, tenuM ja parIkSaNa temAM thayuM che. zrImade cha pada saMbaMdhI jaina darzananI mAnyatA spaSTa karavA arthe, pUrvapakSarUpe anya darzanonI mAnyatA te darzanonAM nAmanirdeza vinA mUkI, tatpazcAtuM tenI ayathArthatA batAvI, jaina darzananI mAnyatA zI che tenuM nirUpaNa karyuM che. Ama, 'zrI Atmasiddhi zAstra'mAM padarzanano viSaya gUMthAyo hovAthI, graMthamAM AvatA dArzanika viSayone yogya rIte samajavA mATe te viSayonI carcA savizeSapaNe upayogI thAya te arthe A prakaraNanI yojanA karavAmAM AvI che. padarzana saMbaMdhita vibhinna viSayonI carcA 'zrI Atmasiddhi zAstra'nA gahana saMdezane jhIlavAmAM savizeSa upayogI thaze. A prakaraNamAM prathama bhAratIya darzanono sAmAnya paricaya, 'darzana' zabdano artha, darzanazAstronuM prayojana tathA darzanonuM kALAnukrame vargIkaraNa ApI, dareka darzananI vistRta mAhitI ApavAmAM AvI che. Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzana (I) darzana paricaya tattvaciMtana ke darzanavidyAnuM utpattisthAna mAnava che. potAnI jijJAsA saMtoSavAnI zakti ciMtanazIla manuSyane svabhAvathI ja aparimitarUpe varelI che ane tethI jyAre koI navo viSaya tenI samakSa upasthita thAya che tyAre te potAnAM sukha-sagavaDanI ane kyAreka to jIvananI paNa paravA karyA vinA te viSaya aMgenI UMDI samaja meLavavA, tenA rahasyanI zodha karavA pravRtta thAya che ane potAnI ekadhArI aDaga dhUna tathA potAnA puruSArtha dvArA mAnavajAtane te koI ne koI mUlyavAna tattvaniSkarSa ApI jAya che. manuSyajAtino atyAra sudhIno je jJAnavAraso sacavAI rahyo che te A vAtanI sAkSI pUre che. bhAratabhUminA khoLe janma lenArane gaLathUthImAM ja evA saMskAra maLe che ke jenA kAraNe tenA mAnasika ghaDataramAM AdhyAtmika viSayonI jijJAsAnAM bIja anAyAse nyUnAdhika pramANamAM vavAI jAya che. manuSya jyAre citanaparAyaNa bane che, tyAre tenAmAM atIndriya viSayo paratve jijJAsA jAge che. tenA manamAM amuka tAttvika prazno ApoApa janme che. saMsAra zuM che? tenI utpatti ane nAza che ke te anAdi-anaMta che? teno koI hetu haze kharo? te satya che ke kevaLa AbhAsarUpa che? teno koI aSTA haze kharo? koI zAsaka haze kharo? jo hoya to tenuM svarUpa kevuM haze? sRSTinA saTTA ane manuSya vacce kayA prakArano saMbaMdha haze? jIvAtmAnuM sAcuM svarUpa zuM che? e paramAtmAno eka aMza che ke paramAtmasvarUpa ja che? jIvAtmAnI AvI duHkhamaya avasthA kema che? jIva Ave che kyAMthI? ane mRtyu pachI jIvanuM zuM thAya che? janma-maraNanA cakramAMthI mukti meLavavAno koI upAya che ke nahIM? A jIvanano hetu zuM che? A badhA dArzanika prazno mAnavInA manamAM UThatA hoya che. A tAttvika jijJAsAne saMtoSavA arthe mAnave khUba mAnasika puruSArtha karyo che. A puruSArthanA vikAsano je ItihAsa che, tenA uparathI phalita thAya che ke A vikAsane eka 'tattvavidyA' zabdathI ja sUcavI zakAya che. A vikAsanAM traNa sopAna che. enuM paheluM sopAna che ajJAnano sAmano karavo, eTale ke ene nivAravuM. bIjuM sopAna che meLaveluM jJAna bhama ane saMzayathI rahita che enI khAtarI karavI. trIjuM sopAna che mAtra upara uparanI hakIkatathI ja saMtuSTa na rahetAM enAM kAraNonI satata gaveSaNA karavI. vikAsanAM A traNa sopAna yathAsaMbhava siddha karavAmAM aneka yugonA ane aneka saMpradAyonA aneka ciMtakonA puruSArthano phALo rahyo che. darekanI bhUmikA, zakti, sAdhana Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5OO 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ane dRSTi ekasarakhAM nahIM hovAthI jagata, jIva ane jagadIzanAM svarUpa paratve aneka vicAradhArAo prayukta thaI che. A vicAradhArAomAM dekhItI rIte keTalAka tAttvika bheda dRSTigocara thAya che, chatAM e badhAno aMtargata sUra to mukhyatve satyazodhanano ja rahyo che. satyazodhananA pariNAmo ekasarakhAM nahIM hovA chatAM satya jANavAno temanI niSThA to ekasarakhI ja rahI che. - satya jANavAnI potAnI jijJAsA saMtoSavA jIva darzanazAstramAM ApelAM mArgadarzana anusAra satyazodhananA prayatno kare to tene satya prApta thaI zake che. tethI ja darzanazAstrono abhyAsa mahattvano manAyo che. (II) 'darzana' zabdano artha | darzana zabda sAmAnyapaNe philasUphInA paryAya tarIke vaparAya che. aMgrejI bhASAmAM 'philosophy' zabda be grIka zabdonA saMyojanathI banelo che - philos eTale love ane sophia' eTale wisdom. Ama, 'philosophy no zabdArtha 'love for wisdom', arthAt jJAna mATeno prema ema thAya che. tadanusAra philosopher no artha jJAnAnurAgI athavA jJAnaprApti mATe prayatnazIla evo thAya che. arabI bhASAmAM phelasUpha' zabda che, jeno artha tattvajJAnI thAya che. enA uparathI hiMdI-gujarAtImAM 'philasUpha' zabda Avyo hovAnuM manAya che. "philasUphI'no artha evo karI zakAya ke vicAronA paripAkarUpa thayeluM ciMtana philasUphI" karatAM bhAratIya saMskRta zabda 'Tarjana' vadhu vyApaka ane gahana che. philasUphI eTale ciMtana, vicAraNA vagere; jyAre darzana eTale to 'jovuM', vastune pratyakSa nihALavI. darzana zabdanI utpatti 'tRza' dhAtu uparathI thaI che, jeno zAbdika artha che 'dekhavuM, 'jovuM'. tattvane mAtra vicAravuM ja ema nahIM paNa teno aparokSa sAkSAtkAra thavo te 'darzana'. ciMtanamAM anumAna, tarka Adino Azraya hovAthI temAM bhUla thavAno saMbhava rahyo che, jyAre darzanamAM tevo saMbhava ghaNo ocho rahe che. darzanamAM paNa koIka vAra bhAMti thaI javAno saMbhava rahe che, jema ke rajumAM sarpanuM darzana. paNa ahIM 'darzana' zabdathI asaMdigdha, asaMbhrAMta darzana abhipreta che. paMDita sukhalAlajI kahe che ke - 'je RSi, kavi yA yogIoe AtmA-paramAtmA jevI atIndriya vastuono sAkSAtkAra karyo hoya, arthAt jemane evI vastuonI bAbatamAM akSobhya ne asaMdigdha pratIti thaI hoya teo draSTA tarIke oLakhAya che. AdhyAtmika padArthonuM temanuM sAkSAta Akalana e satyasparzI hoI darzana kahevAya che. A rIte adhyAtmavidyAnA arthamAM pracalita darzana zabdano phalitArtha e thayo ke AtmA, 1- sophia (saoNphIA) = divya prajJAzakti, bhagavAnanAM Azcaryone pragaTa karanArI grIka devI. Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - bhAratIya darzana 501 paramAtmA Adi indriyAtIta vastuono je spaSTa, asaMdigdha ane tethI ja avicalita evo bodha te ja darzana che. darzana e jJAnazuddhinI ane tenI satyatAnI parAkASThA che. darzana eTale jJAnazuddhino paripAka.1 adhyAtmavidyAnA arthamAM rUDha thayela 'darzana' zabdano mULa bhAva zuM che te joyuM. jo ke teno sAmAnya artha mAtra eTalo ja thAya che ke satyane jANavAno puruSArtha. pratyeka darzana - pachI te pauraya hoya ke pAzcAtya - satyane potAnA eka viziSTa dRSTikoNathI samajavA prayatna kare che. tattvajJAnamAM koI paNa siddhAMta vicAra karyA vagara mAnya rAkhavAmAM Avato nathI. mAnavajIvananAM vividha kSetrone lagatI anekavidha mULabhUta mAnyatAomAMnI pratyeka mAnyatA pratye zaMkAnuM valaNa rAkhIne tattvajJAnI tenI sAMgopAMga parIkSA karavA mATe haMmezAM taiyAra rahe che. tethI darzanano sAdhAraNa artha thAya che - AlocanAtmaka vyAkhyA athavA vastusvarUpanI sayuktika mImAMsA. (III) darzanazAstranuM lakSya zuM? zAstra eTale koI viziSTa viSayanuM, vicAra tathA anubhava dvArA prApta thayeluM vyavasthita ane saMkalita jJAna. jIva, jagata ane IzvaranAM svarUpanuM ane temanA paraspara saMbaMdhanuM nirUpaNa ane parIkSaNa e darzanazAstrano pradhAna hetu che. agAu joI gayA tevA aneka kUTa prazno mAnavI uThAve che ane potAnI buddhi anusAra tenA uttaro zodhavA te athAka zrama paNa seve che. A badhA praznonuM nirAkaraNa yugothI zarU karI Aja paryata sAdhanA, ciMtana, manana ane dhyAna dvArA prApta svakIya jJAna vaDe jJAnIo ane dArzaniko ApatA rahyA che ane tene tattvajJAna evuM nAma ApavAmAM Ave che. A tattvajJAna mAnavIne tenI jijJAsA tRpta karavAmAM madada kare che. tattvajJAna e nathI koI buddhijanonI zAbdika kasarata, nathI te koI nirarthaka vAjALa ke nathI zuSka mAthAkUTa; e kevaLa aTakaLa paNa nathI; e to paddhatipUrvakanuM eka anokhuM darzana che. jIvananI rahasyamaya UMDI samasyAono sAco, spaSTa ane surekha ukela che. e to duHkhamAMthI mukta thavAno ane amaratva tathA zAzvata zAMti prApta karavAno mArga batAve che. darzanazAstronuM dhyeya mAtra mAnavabuddhine saMtoSa ApavAnuM che ema ghaNI vakhata mAnavAmAM Ave che, paraMtu tattvajJAna e kevaLa bauddhika vilAsano viSaya nathI. enA AdhAre to jIvananuM ghaDatara thatuM hoya che. kevaLa buddhi kasavAnA akhADA tarIke ja jo tattvajJAnanI carcA thatI hoya to te icchanIya nathI. tattvajJAnanuM jIvanasiddhAMtamAM paryavasAna thavuM joIe. bhAratanA prAcIna RSimunio mATe tattvajJAna e kyAre paNa 1- paMDita sukhalAlajI, 'bhAratIya tattvavidyA', pR.6 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa02 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vyAsaMga (hobby) ke bauddhika vilAsanuM sAdhana na hatuM, paNa tattvajJAna e to temane mATe AtmasAkSAtkAra pAmelI ke pAmavA mATenI vicAradhArA hatI. paMDita sukhalAlajI kahe che - 'darzanavidyA e chevaTe mANasane potAnuM svarUpa vicAravA ane tene anubhavavA prere che. A preraNA manuSyane vizva sAthenA temaja itara prANIjagata sAthenA tenA saMbaMdha viSe vicAra karavAmAM madada kare che. A vicAramAMthI manuSyanuM rUpAntara thAya che. tenuM jIvana mAtra sthaLalakSI maTI sUkSmalakSI ane sarvalakSI thavAnI dizAmAM vaLe che, jene lIdhe te vyaktirUpe judo dekhAvA chatAM tAttvika rIte sarvamAM AtmaupaganI athavA to abhedanI daSTi keLave che. A daSTi ja mAnavatAnuM sAdhya che ane e ja cAritranirmANano pAyo che." prAcIna kALanA bhAratavAsIo satyanI mAtra bauddhika zodha karIne aTakI jatA nahIM, paNa e satyane potAnA anubhavamAM utAravAno prayatna karatA. sattattvanuM 'jJAna' thayA pachI teo tene kasIne, te dvArA mokSa meLavavAno puruSArtha karatA. eTale temanA mata anusAra tattvajJAna e kevaLa buddhithI thayelI pratIti nahIM, paNa abhyadaya ane niHzreyasa sukha prApta karavAnuM sAdhana hatuM. paurasya hoya ke pAzcAtya, badhAM ja tattvajJAnanA itihAsamAM joI zakAya che ke e mAtra jagata, jIva ane IzvaranAM svarUpaciMtanamAM ja pUrNa thatuM nathI, paNa tenI sAthe jIvananA praznone paNa e sAMkaLI le che; eTale ke tattvajJAna potAnAmAM jIvanazodhananI mImAMsA samAve che. alabatta, paurasya ane pAzcAtya tattvajJAnanA vikAsamAM A bAbatamAM thoDo taphAvata paNa che. pAzcAtya tattvajJAnano udbhava AzcaryamAMthI thAya che, jyAre paurasya tattvajJAnano udbhava duHkhamuktinA mArganI khojamAMthI thAya che. pAzcAtya grIka tattvaciMtananI zarUAta mAtra vizvanA svarUpa viSenA praznomAMthI thaI hatI ane AgaLa jatAM khristI dharma sAthe eno saMbaMdha joDAtAM emAM jIvanazodhanano prazna paNa umerAyo hato ane te pachI e pAzcAtya tattvaciMtananI eka zAkhAmAM jIvanazodhananI mImAMsA khAsa bhAga bhajave che. khristI dharmanA romana ketholika saMpradAyamAM tattvaciMtanane jIvanazodhananA vicAra sAthe saMkaLAyeluM joI zakAya che. AthI viruddha, pauramya Arya tattvajJAnanI zarUAta ja jANe jIvanazodhananA praznomAMthI thaI hoya ema lAge che. Arya tattvajJAnanI vaidika, bauddha ane jaina e traNe mukhya zAkhAomAM ekasarakhI rIte vizvaciMtana sAthe jIvanazodhananuM ciMtana saMkaLAyeluM che. dareka Arya darzana jagata, jIva ane Izvara paratve potAnA viziSTa vicAro darzAvI chevaTe jIvanazodhananA 1- paMDita sukhalAlajI, 'bhAratIya tattvavidyA', pR.92 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - bhAratIya darzana 503 praznane ja chaNe che, tethI dareka Arya darzananA mULa graMthamAM zarUAtamAM mokSano uddeza ane aMtamAM teno ja upasaMhAra jovA maLe che. Arya darzananI paraMparAomAM jagata, jIva ane IzvaranAM svarUpaciMtana paratve athavA bAhya AcAromAM bheda hovA chatAM Arya darzananI dareka paraMparAmAM jIvanazodhanane lagatA maulika praznomAM khAsa taphAvata nathI. koI Izvarane mAne ke na mAne, koI prakRtivAdI hoya ke paramANuvAdI hoya, koI Atmabheda svIkAre ke AtmAnuM ekatva svIkAre, koI AtmAne vyApaka ane nitya mAne ke koI tethI UlaTuM mAne, koI bhakti upara bhAra mUke ke koI jJAna upara bhAra mUke, koI niSkAma karmanI vAta kare ke koI karmasaMnyAsanI vAta kare; paNa dareka paraMparAmAM ATalA prazno ekasarakhA che - duHkha che ke nahIM? hoya to tenuM kAraNa zuM? te kAraNano nAza zakya che? ane zakya hoya to kaI rIte? A praznonA uttaro paNa dareka paraMparAmAM lagabhaga ekasarakhA ja che. ajJAna e duHkhanuM kAraNa che ane teno nAza saMbhavita che. AtmajJAna dvArA duHkhanAM kAraNono nAza thatAM ja duHkha kSaya thAya che. Ama, Arya darzanonI paraMparA jIvanazodhananA maulika prazno viSe lagabhaga samAna vicArasaraNI dharAve che. (IV) darzanonuM vargIkaraNa AryAvartanA darzanazAstronI vicArazreNInA be mukhya vibhAga pADavAmAM Ave che. Astika darzano ane nAstika darzano - (i) Astika darzano eTale vedane pramANabhUta mAnI pravRtta thayelAM darzano. (ii) nAstika darzano eTale vedazAstrane pramANabhUta na mAnanArAM ane svataMtra rIte pravRtta thayelAM darzano. prathama vibhAgamAM (1-2) nyAya ane vaizeSika, (3-4) sAMkhya ane yoga, (5-6) pUrva mImAMsA ane uttara mImAMsA (vedAMta); ane bIjA vibhAgamAM (1) cArvAka (lokAyata), (2) jaina ane (3) bauddha darzane Ave che. Atmatattva, punarjanma, karmatattvane je mAne te Astika ane je na mAne te nAstika; athavA je jagatakartA Izvarane svIkAre te Astika ane je na svIkAre te nAstika; evA pracalita arthathI uparanuM vargIkaraNa juduM paDe che. temAM Astika' ane nAstika evuM A nAmakaraNa vedAnuyAyIoe kareluM che. vedanuM prAmANya svIkAranAra 'Astika' ane nahIM svIkAranAra 'nAstika', A vyAkhyAnusAra jeo 'nAstika' kahevAya che, emAMnA jaina ane bauddha darzana, AtmatatvanA astitvane svIkAratAM hovAthI potAne Astika mAne che. samaya jatAM nAstika zabda mAtra anAsthAno dyotaka na rahetAM Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana eka-bIjAne utArI pADavA mATenA apazabda jevo thaI paDyo che. AthI A zabdano prayoga anya darzana prati sarbhAva vadhAravAnA prayatnamAM bAdhaka banato hovAthI Astika' ane 'nAstika' zabdanI jagyAe anukrame 'vaidika darzana ane avaidika darzano evuM nAma ApavAmAM Avaze. bhAratIyadarzano avaidika darzano vaidika darzano (1) cArvAka (2) jaina (3) bauddha veda graMtho upara veda graMtho upara aMzataH AdhArita pUrNataH AdhArita (1-2) nyAya-vaizeSika (3-4) sAMkhya-yoga (pa-6) pUrva mImAMsA - uttara mImAMsA Arya saMskRti sAthe prAcIna zAstro avibhAjya saMbaMdhe joDAyelAM che. vibhina darzanoe AdhyAtmika temaja laukika jIvananI pratyeka samasyA upara bhinna bhinna dRSTikoNothI UMDo vicAra karyo che. vaidika satyo jovA tathA jANavA mATe brAhmaNoe je cha zAstro sUtranA AkAre racyAM hatAM tene pradarzana evuM nAma ApavAmAM AvyuM hatuM. sAmAnyapaNe ema manAya che ke vaidikayuga (I.sa. pUrve 600) pachI eTale ke bhagavAna mahAvIrasvAmI ane mahAtmA buddhanA kALa daramyAna darzanonI utpatti thaI che. jo ke koI koI darzananAM mULa to ethI paNa prAcIna sAhityamAM maLI Ave che. cArvAka, mImAMsA, sAMkhya Adi darzano bhagavAna mahAvIra ane mahAtmA buddhanI pahelAM astitvamAM AvI gayAM hatAM ema bauddha ane jaina sAhitya jotAM spaSTa thAya che. A bAbatamAM zrI narmadAzaMkara mahetA kahe che ke - te be mahApuruSoe brAhmaNone potAnA dharmavicAramAM lAvavAnA je prayatno karyA che tenI anta parIkSA karatAM samajAya che ke I.sa. pUrve chaThThA saikAmAM nIcenA viSayo upara prAcIna kALamAM bhinna bhinna saMbhAvanAo UbhI thaI hatI - (1) jIva saMbaMdhamAM, (2) karma saMbaMdhamAM, (3) zarIra saMbaMdhamAM, (4) paMcabhUta saMbaMdhamAM, (5) saddaza utpatti saMbaMdhamAM, (6) baMdha-mokSa saMbaMdhamAM, (7) devasRSTi saMbaMdhamAM, (8) narakasRSTi saMbaMdhamAM, (9) puNya-apuNya saMbaMdhamAM, (10) paraloka saMbaMdhamAM ane (11) nirvANa saMbaMdhamAM. ..... (1) lokAyatika athavA cArvAkamata, (2) upaniSadgAdIno brahmAtmamata, (3) kapilAgamano sAMkhyamata, (4) vedanA kriyAkAMDano saMsArI Atmamata ane (5) sugatano kSaNika vijJAnAtmamata e zrI Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - bhAratIya darzana pa05 (1) mahAvIranA pahelAM pracalita hatA. te vicAronI zreNIonuM viziSTa zAstranuM rUpa te samayamAM ghaDAyuM na hatuM, paraMtu zreNIo to hatI ja.'1 darzanazAstronI ghaTanAno kAlakrama vicAratAM jaNAze ke zrI bAdarAyaNa RSi, AcAryazrI haribhadrasUri, zrI zaMkarAcArya ane zrI mAdhavAcAryanA graMtho anusAra I.sa.nA bIjA saikAthI caudamA saikAnAM prasiddha darzano anukrame nIce pramANe che - (2) (3) | | (4) I.sa.nA || I.sa.nA I.sa.nA I.sa.nA bIjA saikAmAM | sAtamA saikAmAM | AThamA saikAmAM caudamA saikAmAM 1) lokAyatika 1) bauddha 1) lokAyatika 1) cArvAka 2) jaiminIya 2) naiyAyika 2) AhaMta 2) bauddha | nirIzvaravAdI 3) sAMkhya 3) sAMkhya 3) bauddha 3) Ahata 4) yoga 4) jaina 4) vaizeSika 4) rAmAnuja vaiSNavamata 5) vaizeSika 5) vaizeSika 5) naiyAyika | 5) pUrNaprajJa che 6) bauddha 6) jaiminIya 6) prabhAkara 6) nakulIza 7) Ahata (pUrvamImAMsA) pAzupatA 8) pAzupata 7) bhaTTAcArya 7) zaiva 9) bhAgavata (kItto) 8) pratyabhijJA zaivamata 10) vedAMta 8) sAMkhya 9) rasezvara 9) pataMjali 10) aulUkya 10) vedavyAsa 11) akSapAda 11) vedAMta 12) jaiminIya zabda 13) pANini I brahmavAdI 14) sAMkhya - nirIzvaravAdI 15) pAtaMjala - sezvaravAdI 16) zAMkaravedAMta - brahmAdvaitavAdI (1) prAcIna upaniSadomAM jyAM vidyAnI gaNanA karavAmAM AvI che tyAM suprasiddha cha darzanonAM nAmono nirdeza jovA maLato nathI. yAjJavalkaya smRtimAM paNa cauda vidyAsthAnomAM phakta nyAya ane mImAMsA e be darzanono ja nirdeza thayelo che. kALakramathI 1- zrI narmadAzaMkara mahetA, 'hiMda tattvajJAnano ItihAsa', prastAvanA, pR.27 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa06 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jotAM darzanonI vibhakta zreNIo maharSi bAdarAyaNanA 'bahmasUtra'mAM (je I.sa.nA bIjA saikAmAM racAyAnuM anumAna che) nIce pramANe spaSTa thayelI jaNAya che - 1) jaiminIya (pUrva mImAMsA), 2) sAMkhya (kapila), 3) yoga (pAtaMjala), 4) vaizeSika (kaNAda), 5) bauddha (jemAM sarvAstivAdI, vijJAnavAdI ane zUnyavAdInA avAMtara bhedo samAya che), 6) jaina (Ahata), 7) pAzupata (zaiva), 8) pAMcarAtra (bhAgavata athavA vaiSNava) ane 9) cArvAka (lokAyatika). ATalI vicArazreNIo (10) vedAMta athavA aupaniSada darzananI nyUnAdhika aMze pratipakSI jANavAmAM Ave che. maharSi bAdarAyaNe jagatakAraNa sarvajJa bahma che ke anya kaMI che te anusAra vargIkaraNa karyuM che. (2) I.sa.nA sAtamA saikAmAM thaI gayelA jaina paraMparAnA mahAna AcAryazrI haribhadrasUrie AcAra, vicAra ane nimittabheda anusAra darzanonuM vargIkaraNa karatAM potAnA "padarzanasamuccaya' nAmanA graMthamAM cha darzano batAvyAM che. 87 zlokapramANa A laghu dArzanika graMthamAM AcAryazrI haribhadrasUri bauddha, naiyAyika, sAMkhya, jaina, vaizeSika ane jaiminIyane Arya darzana gaNAve che. jaiminIya darzanamAM pUrva mImAMsAnuM svarUpa ja teo batAve che, vedAMta athavA uttara mImAMsA darzana viSe TIkAmAM sahaja ullekha ja karavAmAM Avyo che, tene pRthak darzana tarIke temaNe sthAna ApyuM nathI, kAraNa ke te kALamAM anya darzanonI jema vedAMta darzanane pRthak darzananA rUpamAM sthAna prApta thayuM na hatuM. vedAMta darzananuM pRthaka sthAna zrI zaMkarAcAryanI pachI ja pratiSThita thayuM hatuM. AcAryazrI haribhadrasUrinA kALamAM teno pracAra bahu na hato. temanA mata pramANe jotAM Astika mata pAMca ja che ane chaThTho mata lokAyatika eTale cArvAkano che, eTale te mata umerAtAM cha darzananI saMkhyAno baMdha bese che. AcAryazrI haribhadrasUrie temanA graMthamAM lokAyatika (cArvAka) matanuM svarUpa paNa batAvyuM che. A jotAM AcAryazrI haribhadrasUrie temanA graMthamAM pAMca Astika darzana ane eka nAstika darzananuM nirUpaNa karyuM che. (3) I.sa.nA AThamA saikAmAM zrI zaMkarAcAryanA nAme manAtA graMtha "sarvavedAMta saMgraha' ('sarvasiddhAMta saMgraha' athavA 'sarvadarzanasiddhAMta saMgraha)mAM darzanonI gaNatarI A pramANe thaI che - 1) lokAyatika, 2) AhaMta, 3) bauddha (cAra peTA mata sAthe), 4) vaizeSika, pa) nyAya, 6) prabhAkara (pUrva mImAMsA), 7) bhaTTAcArya (kIro), 8) sAMkhya, 9) pataMjali, 10) vedavyAsa ane 11) vedAMta. (4) darzanazAstronuM vipula vargIkaraNa zrI mAdhavAcArya (I.sa. 1331-1371) 'sarvadarzanasaMgrahamAM karyuM che. temAM darzanonI gaNanA aitihAsika rIte thaI nathI, tevI rIte AcAro ke vicAronA bhedane avalaMbIne paNa thaI nathI; paraMtu te tattvavicAraNA Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - bhAratIya darzana 507 sthULatA-sUkSmatAnA tAratamya upara ghaDAyelI che. temano graMtha cArvAkamatathI mAMDI kevala bahmAtmakya pratipAdaka zAMkaramata upara vaLato jAya che. (zrI mAdhavAcArye 'sarvadarzanasaMgraha'mAM vistAramayathI 'zAMkara vedAMta' na ApatAM judA lekharUpe ApyuM che.) zrI mAdhavAcArye pUrvavicArazreNIne uttaravicArazreNI khaMDita karatI cAle tevI zailI pramANe darzana vyavasthA karI che. cArvAka, bauddha ane Ahata - e traNa darzana nirIzvaravAdI che; rAmAnuja ane pUrNaprajJa viSNusaMjJAvALA saMpradAya IzvaravAdI che; pAzupata, zaiva, pratyabhijJA, rasezvara, aulukya (vaizeSika) ane akSapAda (nyAya) e sarva zivasaMjJAvALA saMpradAya IzvaravAdI che; jaimini ane pANininAM darzana apauruSeya zabdabrahmavAdI che; sAMkhya ane yoga kramazaH vyavasthApaka ane nitya siddha IzvaravAdI che ane zAMkara darzana (vedAMta) abhinna nimitta ane upAdAnakAraNarUpe paramAtmAno saddabhAva svIkAranAra hovAthI paramezvaravAdI che. zrI mAdhavAcArya pachI 14mI zatAbdImAM zrI mAdhava sarasvatIe "sarvadarzanakaumudI'mAM, zrI rAjazekhare padarzanasamuccaya'mAM, AcAryazrI merUtuMgasUrie "SaDradarzananirNayamAM ane 16mI zatAbdImAM zrI madhusUdana sarasvatIe 'prasthAnabheda'mAM potAnA purogAmIono AdhAra laI bhAratIya darzanonI bahu jhINavaTabharI chaNAvaTa karI che ane emAM keTalIka vigatomAM maulika aMzo paNa jovA maLe che. tyArapachI paNa bhAratIya darzano viSe avAranavAra aneka graMtho lakhAtA rahyA che, paNa temAM maulika arthaghaTananuM pramANa bhAgye ja jovA maLe che. Ama, judA judA vicArakoe judI judI rIte darzanonuM vargIkaraNa karyuM che. teno abhyAsa sugamatAthI thaI zake te mATe ahIM darzanonI be vibhAgamAM vaheMcaNI karI che - vaidika ane avaidika. temAM avaidika paraMparAmAM traNa darzanono samAveza thAya che tathA vaidika paraMparAnA cha darzanone babbenAM eka evAM traNa joDakAmAM vaheMcI zakAya che. Ama, traNa vaidika ane traNa avaidika maLIne cha darzanono samUha 'padarzana'nI saMjJA pAme che - 1) cArvAka 2) jaina 3) bauddha 4) nyAya-vaizeSika 5) sAMkhya-yoga 6) pUrva mImAMsA-uttara mImAMsA pratyeka darzanano talasparzI abhyAsa sulabhatAthI thaI zake te arthe tenI carcAne nimnalikhita vibhAgomAM vibhAjita karavAmAM AvI che - Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 (I) prAstAvika (1) darzana paricaya (2) utpatti : samaya ane pravartaka (3) sAhitya (4) saMpradAyo (II) pramANamImAMsA (III) tattvamImAMsA (1) AtmA viSe vicAra (jIvamImAMsA) (2) vizva viSe vicAra (jagatamImAMsA) (3) Izvara viSe vicAra (jagadIzamImAMsA) (IV) AcAramImAMsA (1) mokSa (2) mokSa upAya (V) upasaMhAra 'zrI Atmasiddhi zAstra' - *** 1- pramANamImAMsA e tattvajJAnanuM avibhAjya aMga che. pramANamImAMsAe ApelI AdhArazilA upara tattvamImAMsAnI imAratanuM caNatara thAya che. bhAratIya dArzaniko tattvanI carcA karatAM pahelAM, tattvajJAna prApta karavAnAM sAdhanonI, arthAt pramANonI carcA avazya kare che, jene pramANamImAMsA athavA jJAnamImAMsA kahevAya che. dareka dArzanika tattva viSenuM potAnuM maMtavya pramANanA baLa vaDe ja rajU kare che. pratyakSa, anumAna, zabda Adi pramANanA vividha prakAra che. tattvajJAnanI judI judI zAkhAoe judAM judAM pramANono svIkAra karelo che. pramANonI saMkhyA aMge teo ekamata nathI. dA.ta. cArvAkamatavAdIo mAtra ekane - pratyakSane ja pramANa mAne che. vaizeSiko ane bauddho mAtra bene pratyakSa ane anumAnane svIkAre che. sAMkhya ane jaina darzana traNa pramANone pratyakSa, anumAna ane zabdane svIkAre che. nyAya darzana kula cAra pramANone pratyakSa, anumAna, upamAna ane zabda pramANano svIkAra kare che. mImAMsakomAM prabhAkara-zAkhAnA mImAMsako pAMca pramANone pratyakSa, anumAna, upamAna, zabda ane arthApattine svIkAre che, jyAre zrI kumArila bhaTTanA mImAMsakoe tathA vedAMtIoe A pAMca uparAMta vadhArAnuM chaThThuM - anupalabdhi pramANa paNa svIkAryuM che. A uparAMta saMbhava ane aitihya pramANane paNa paurANika saMpradAyamAM svIkAryA che. - - - vivecana Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (I) prAstAvika (1) darzana paricaya bhAratIya darzananI mukhya pravRtti AdhyAtmika che, paraMtu samagra bhAratIya darzanane AdhyAtmika kahevuM e yogya nathI. jeo ema mAne che ke bhAratIya darzana pUrNapaNe AdhyAtmika che, teo e bhUlI jAya che ke ahIM cArvAka darzananuM paNa astitva che, je pUrNapaNe jaDavAdI ke bhautikavAdI che. cArvAka darzana prAcIna bhAratIya sAhityamAM jaDavAdIne mATe prAyaH cArvAka' zabda vaparAto hato. cArvAka zabda "gha' dhAtumAMthI utpanna thayo che. ' eTale cAvavuM. cArvAka eTale potAnA zabdone ja cAvI janAra' athavA to 'pApa-puNya gaLI janAra'.1 koI vaLI cArvAkano artha ema kare che ke ' eTale cAvavuM, khAvuM, svAda levo. cArvAkamatamAM khAvA-pIvA upara vadhAre bhAra ApavAmAM Avyo hovAthI A matanuM nAma cArvAka paDyuM che. keTalAka vidvAnonuM kahevuM ema paNa che ke cArvAka zabdano artha 'cAru vAk'arthAt suMdara vANI evo thAya che. cArvAkamatavAdIo hamezAM AkarSaka ane mIThI vANImAM racyApacyA rahetA hovAthI A mata cArvAka nAme prasiddha thayo che. mahAbhAratamAM eka sthaLe 'cArvAka' nAmanI vyakti ane yudhiSThira vacceno saMvAda paNa jovA maLe che, eTale cArvAka nAmanI koI aitihAsika vyakti thaI gaI haze evuM anumAna paNa keTalAka vidvAno kare che. keTalAka vidvAno vaLI cArvAkano koI zabdArtha nahIM letAM bRhaspatine cArvAka nAmano eka ziSya hato ema mAne che. maeNksakyUlarano mata evo che ke A darzananA praNetAe A siddhAMtano prathama upadeza je ziSyane Apyo te ziSyanuM nAma 'cArvAka' hatuM. cArvAka darzanane 'lokAyata darzana' paNa kahevAmAM Ave che. lokAyata loka + Ayata. loka eTale bhautika jagata ane Ayata eTale tenI pratye kheMcAyeluM. je darzana bhautika jagatamAM ja racyuMpacyuM rahe che te lokAyata darzana. A darzananA nAmanI vyutpattithI eka vAta spaSTa thAya che ke A darzanamAM bhautika dRSTinI pradhAnatA vyakta thaI che. rojabarojanA vyavahAramAM je bhautikaSTi hoya che tenuM prAdhAnya 1- juo : AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta, 'SaDdarzanasamuccaya', zloka 79nI TIkA "gala carva adane' carvanti bhakSayanti tattvato na manyante puNyapApAdikaM parokSaM vastujAtamiti vArtAH / ' 2- juo : zrI mAdhavAcAryapraNIta, 'sarvadarzanasaMgraha', cArvAka darzana, zloka 1nI TIkA 'choAyatam' = Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana A darzanamAM vyakta thayuM che. cArvAka darzana nAstika darzana che. te vedaprAmAyane svIkAratuM nathI, jaDathI bhinna ane svataMtra evA AtmatattvamAM AsthA dharAvatuM nathI, jagatakartA tarIke ke anya rUpe IzvaranA astitvane mAnatuM nathI tathA paraloka, punarjanma, karmatattvano asvIkAra kare che. dharmapaMthanAM vidhi-niSedho ane kriyAkAMDa paratve asvIkRtibharI buddhi dharAvatuM hovAthI cArvAka darzana nAstika darzana kahevAya che. (2) utpatti : samaya ane pravartaka cArvAkamatano pracAra AjathI 2500 varSa pUrve thayo hoya ema manAya che. jarmana vidvAna ricArDa gArmenA mata anusAra mahAtmA buddha pahelAM paNa bhAratamAM bhautikavAdIo thaI gayA haze ema jaNAya che. koI vidvAno to cArvAkamatane 'Rgvada' jeTalo jUno mAne che. bhAratIya sAhityanA adhyayanathI eka vAta spaSTa thAya che ke jaDavAda koI ne koI svarUpe bhAratamAM prAcIna kALathI pracalita che. vedomAM, jaina AgamomAM ane bauddha piTakomAM eno nirdeza pUrvapakSarUpe jovA maLe che. 'upaniSado', 'rAmAyaNa', 'mahAbhArata' tathA 'purANomAM paNa teno ullekha jovA maLe che. A lokAyata athavA cArvAka darzanano pracAra bRhaspati (I.sa. pUrve 600) dvArA thayo hovAnuM manAya che. keTalAkanuM ema mAnavuM che ke devatAonA guru bRhaspatie cArvAkamatano pracAra devatAonA zatruomAM, arthAt dAnavomAM karyo hato, jethI dAnavo te matane anusarI ApoApa naSTa thaI jAya. (3) sAhitya cArvAkamatanuM jemAM sAMgopAMga nirUpaNa thayuM hoya evo koI prAcIna svataMtra graMtha upalabdha nathI, athavA evA koI graMthano kaze paNa nirdeza paNa maLato nathI. anya darzanoe je rIte cArvAkamatanuM khaMDana kareluM che tenA AdhAre cArvAkamatano khyAla spaSTa thAya che. enA siddhAMtonI mAMDaNImAM ke enA mUlyano AMka bAMdhavAmAM enA aneka pratipakSIonAM kathano upara AdhAra rAkhavo paDe che. cArvAka darzanano koI mULa graMtha hota ane enA upara TIkA, bhASya vagere prakAranA graMtho kadAca lakhAyA hota ane te upalabdha hota to pratipakSIonAM kathanomAM kadAca thoDo pharaka paDyo hota. cArvAka sAhitya viSe ema manAya che ke tenA pravartaka bRhaspatie 12 sUtronI racanA karI hatI. A 12 sUtrono ullekha zrI kamalazIla, zrI jayaMta bhaTTa temaja zrI guNaratna vageree potAnA graMthomAM karyo che. keTalAka vidvAnono evo mata che ke bRhaspatie eka zlokabaddha graMtha racyo hato ane temAMthI keTalAka zlokono ullekha zrI Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 511 padarzanaparicaya - cArvAka darzana mAdhavAcAryanA 'sarvadarzanasaMgraha' nAmaka graMthamAM karavAmAM Avyo che. (II) pramANamImAMsA pramANa e jJAnaprAptinuM sAdhana che. tattvajJAnanI judI judI zAkhAoe judA judA pramANono svIkAra karyo che. cArvAkamata phakta pratyakSane ja pramANa mAne che ane anumAna pramANa tathA zabdapramANanuM khaMDana kare che. (1) pratyakSapramANa je jJAna indriyo tathA arthanA saknikarSa vaDe utpanna thAya tathA je bhamarahita temaja nizcayAtmaka (saMzayarahita) hoya tene pratyakSa kahevAya. pratyakSa dvArA prApta thatuM jJAna haMmezAM yathArtha, asaMdigdha temaja sunizcita hoya che. AthI cArvAkamatamAM mAtra pratyakSapramANane ja yathArtha jJAnaprApti mATenuM ekamAtra sAdhana mAnavAmAM Ave che. (2) anumAnapramANa je jJAna kazAkanA AdhAre pAchaLathI thAya tene anumAna kahevAya. jJAta uparathI kazAkanI madada vaDe ajJAta upara javAnI mAnasika kriyA te anumAna. dA.ta. TekarI upara dhumADo joIne tyAM agni haze ema anumAna thAya che. cArvAkamatavAdIo anumAnane jJAnaprAptinA sAdhana tarIke svIkAratA nathI. pratyeka anumAna vyApti upara AdhArita che. vyApti eTale be vastuo vacceno Avazyaka ane sArvatrika saMbaMdha. dhumADo' ane 'agni' vacce vyApta saMbaMdha che. "jyAM jyAM dhumADo hoya tyAM tyAM agni hoya che' evI vyAptinA AdhAre TekarI upara dhumADo joI, 'TekarI upara agni che' evuM anumAna karavAmAM Ave che. cArvAkamatanI dalIla evI che ke anumAna saMzayarahita to ja hoI zake jo vyApti saMbaMdha saMzayarahita hoya. cArvAkamata pramANe nIce mujabanA kAraNone lIdhe vyAptivAkyanI prApti ja azakya che - 1) pratyakSa vaDe vyAptijJAna meLavavuM zakya nathI, kAraNa ke badhAM ja dhumADAvALAM sthaLo joI zakAtAM nathI tathA bhUta ane bhaviSya kALanA dhUmavAna padArthonuM nirIkSaNa karI zakavAne koI samartha nathI. 2) anumAna vaDe paNa vyAptijJAna meLavavuM zakya nathI, kAraNa ke vyApti jo anumAna dvArA meLavAya to tenI satyatA bIjI eka vyApti upara AdhArita mAnavI paDe. Ama, anyonyAzraya doSa thAya. 3) zabda vaDe paNa vyAptijJAna meLavavuM zakya nathI, kAraNa ke zabdanI satyatA anumAna Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 2 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana upara AdhArita che. vaLI, jo anumAna sadA zabdapramANa upara ja nirbhara hoya to pachI koI paNa vyakti potAnI meLe anumAna nahIM karI zake. tene sadA koI vizvAsayogya vyakti upara AdhAra rAkhavo paDe. 4) vaLI, kAraNa-kArya saMbaMdha upara paNa vyAptinI sthApanA thaI zakatI nathI, kAraNa ke Aga sAthe dhumADo tyAre najare paDe ke jyAre lAkaDAM bhInAM hoya athavA to havAnI gerahAjarI hoya. A badhAMne pratyakSa joDe saMbaMdha che. eka vastu prathama bane ane bIjI vastu tyArapachI bane eTale e banne vacce anivArya kAraNa-kArya saMbaMdha sthapAI jato nathI. upara batAvelAM kAraNone lIdhe vyAptivAkyanI prApti thaI zakatI nathI, tethI cArvAkamata mujaba anumAnane yathArtha jJAnaprApti mATenuM pramANa mAnI zakAya tema nathI. tethI anumAna vaDe siddha evA Izvara, AtmA, paraloka vagerene paNa teo svIkAratA nathI. (3) zabdapramANa AptapuruSanAM vacano 'zabda' kahevAya che. jemanuM kathana vizvAsa karavA yogya hoya evA puruSone Aptajana kahevAya che. vizvasanIya puruSanA vacanane Aptavacana kahevAya che. Aptavacanane ja zabdapramANa kahevAya che. cArvAkamatAnuyAyIo zabdajJAnane pramANa tarIke svIkAratA nathI. temane zabdapramANa sAme nIce mujaba virodha che - 1) jyAre koI vizvasanIya vyakti maLe tyAre ja jJAna thAya che, paNa evA AptapuruSa maLavAmAM ja ghaNI muzkelI rahI che. 2) AptapuruSa maLe to paNa temanAM vacanamAM vizvAsa mUkavA mATe paNa anumAnano Azaro ja levo paDe che. jema ke - badhA AptapuruSanAM vacana mAnya hoya che. A AkhapuruSa che. tethI temanuM vacana mAnya che. A jJAna anumAna upara AdhArita hovAthI svIkArya banatuM nathI, kAraNa ke cArvAkamatavAdIo anumAnapramANane jJAnanA sAdhana tarIke svIkAratA nathI. temanI mAnyatA anusAra zabda e svataMtra pramANa nathI, kAraNa ke te paNa pratyakSa upara AdhArita che. zabdapramANa sAcuM Thare e to eka Akasmika ghaTanA che. AthI zabdapramANa temane svIkArya nathI. cArvAka darzana vedavirodhI che. tenA mata pramANe vedamAM keTalA badhA zabdo evA Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadarzanaparicaya cArvAkadarzana 513 che ke jeno koI artha ja tAravI zakAya tema nathI. vaLI, temAM paraspara virodhI dalIlo paNa Ave che. cArvAka darzana mAne che ke veda Izvararacita nathI, kAraNa ke Izvara jevuM kaMI che ja nahIM. dhUrta brAhmaNoe potAnI AjIvikA mATe A badhuM tUta calAvyuM che. AthI mAtra pratyakSa e ja eka pramANa che. (III) tattvamImAMsA vizvanAM mULa tattvonA saMbaMdhamAM cArvAkadarzanano mata tenA pramANa saMbaMdhI vicAro upara AdhArita che. cArvAkamatavAdIo mAtra pratyakSane ja pramANa mAnatA hovAthI teo mAtra te ja vastuonI sattA svIkAre che ke je indriyothI jANI zakAya che. bhUtadravya ja ekamAtra sadravya che, kAraNa ke te dekhAya che. AtmA, janmAntara, svarga, jIvanI nityatA, Izvara, karmanA niyamo Adi viSayono teo svIkAra karatA nathI, kAraNa ke te pratyakSa nathI. teo jaDavAdanuM pratipAdana kare che, kAraNa ke temanA mata anusAra jaDa ja ekamAtra tattva che. anumAnapramANa tathA zabdapramANano asvIkAra karatA hovAthI parokSa vastuono teo svIkAra karatA nathI, tethI cArvAka darzana pratyakSavAdI kahevAya che. cArvAkamatanI tattvamImAMsA karatAM traNa viSayonI carcA Avazyaka bane che (1) AtmA viSe vicAra - cArvAkamata anusAra pratyakSa be prakAranAM hoya che pratyakSa dvArA AMtarika bhAvonuM jJAna prApta karI zakAya che. caitanya pratyakSa thAya che. cArvAkamatavAdIo svIkAre che ke caitanyanuM jJAna pratyakSa dvArA thAya che, paraMtu teo ema nathI mAnatA ke AtmA jevuM koI svataMtra tattva che. caitanyaviziSTa evuM je bhautika zarIra e ja sAcuM che.1 cArvAkamata mATe "bhUta caitanyavAda' evo zabdaprayoga paNa karavAmAM Ave che, kAraNa ke cArvAka darzana 'caitanya'ne abhautika evA AtmatattvanA guNa tarIke mAnatuM nathI. te kahe che ke 'huM laMgaDo chuM', 'huM bhUkhyo chuM', 'huM pAtaLo chuM'; evAM vidhAno zarIra ane AtmAnI ekatA pramANita kare che. laMgaDApaNuM, pAtaLApaNuM vagere zarIranA dharmo che, mATe AtmA dehathI bhinna caitanyaviziSTa nathI. jo Atmatattva zarIrathI bhinna hota to uparyukta vidhAno nirarthaka Tharata. AthI cArvAka darzana 'dehAtmavAdI' ke 'bhUtAtmavAdI' paNa kahevAya che. bAhya tathA mAnasa. mAnasa AMtiraka bhAvonA jJAnathI ahIM koI kadAca evI zaMkA uThAve ke jaDa tattvamAM caitanyanI hAjarI kema saMbhave, kAraNa ke te to banne viruddhadharmI che. tenA uttaramAM cArvAkamatavAdIo jaNAve che ke 1- juo : zrI mAdhavAcAryapraNIta, 'sarvadarzanasaMgraha', cArvAka darzana, zloka 1nI TIkA caitanyaviziSTavaida vAtmA / ' Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana koI paNa vastunI utpatti jaDa tattvomAMthI saMbhavI zake che. jaDa tattvomAM caitanyano abhAva jaNAto hoya topaNa amuka prakAre temano saMyoga thatAM temAM caitanyano saMcAra thAya che.1 dA.ta. jema goLa vageremAM mAdakatA nathI, paNa amuka samaya jatAM ke amuka paristhitimAM, amuka tattvo sAthe teno saMyoga thatAM temAM dArU jevA mAdaka tattvano saMcAra thAya che; athavA to jema kAthA, cUnA vagerenA mizraNathI pAnamAM lAla raMga Ave che; tema pRthvI, jaLa, teja, vAyu ema cAra jaDa tattvomAMthI ja caitanyaviziSTa evA zarIrano prAdurbhAva thAya che. jema dhAnya ane goLa jevI vastuo saDI jatAM madirArUpe pariName che, tema caitanya paNa upara jaNAvela cAra mahAbhUtomAMthI pariName che. yakRta(liver)mAMthI jema eka prakArano rasa jhare che, tema magajamAMthI caitanya utpanna thAya che. mATe jaDa padArthothI judo, AtmA nAmano koI svataMtra evo cidrUpa padArtha mAnavAnI jarUra nathI. cArvAkamata pramANe jaDa tattvonuM koI vizeSa prakAre saMmizraNa thAya to temAM caitanya guNano AvirbhAva thavAnI zakyatA UbhI thAya che. jo zarIrathI bhinna evA AtmatattvanuM astitva nathI to tenI nityatAno prazna ja UThato nathI, kAraNa ke mRtyu pachI zarIra to naSTa thaI jAya che. Ama, punarjanma, svarga, naraka sarva mithyA Thare che.2 (2) vizva viSe vicAra cArvAkamata mujaba A vizva zAzvata, nitya temaja vAstavika che, kAraNa ke tenuM darzana thaI zake che. jaDa jagatanA nirmANanA saMbaMdhamAM aneka bhAratIya dArzanikono mata che ke AkAza, vAyu, agni, jaLa tathA pRthvI ema pAMca bhUtomAMthI A jagatanuM nirmANa thayuM che. cArvAkamatavAdIo vizvanA nirmANamAM AkAza tattvano svIkAra karatA nathI, kAraNa ke AkAzanuM jJAna anumAna dvArA thAya che, pratyakSa dvArA thatuM nathI. tethI vizvanI utpatti pRthvI, jaLa, agni ane vAyu ema cAra mULa tattvonA saMyogathI 1- juo : zrI mAdhavAcAryapraNIta, 'sarvadarzanasaMgraha', cArvAka darzana, zloka 1nI TIkA 'kiNvAdibhyaH madazaktivat caitanyamupajAyate / ' 2- juo : zrI jayaMta bhaTTakRta, 'nyAyamaMjarI', pR.467 zrI jayaMta bhaTTe 'nyAyamaMjarI'mAM cArvAkamatavAdIonI be zAkhAono ullekha karyo che 1) dhUrta cArvAka (uncultured) ane 2) suzikSita cArvAka (cultured). dhUrta cArvAka zarIrane cAra bhautika tattvonA samUha tarIke ane AtmAne zarIrathI abhinnarUpe mAne che. ethI UlaTuM, suzikSita cArvAkanA mata pramANe zarIrathI bhinna evA AtmAnuM astitva che ane te jJAtA tathA bhoktA che, paraMtu zarIrano nAza thatAM teno paNa nAza thaI jAya che, arthAt AtmAnI sattA zarIranA sattAkALa sudhI ja rahe che. zarIranA nAza pachI AtmAnI sthiti rahetI nathI, tethI punarjanma jevuM kaMI che ja nahIM. Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDradarzanaparicaya - cArvAka darzana 515 thayelI che. A cAra tattvonA saMyogathI vizvanI racanA thAya che ane te tattvonA vighaTanathI teno nAza thAya che. A cAra mULa tattvomAMthI kevaLa nirjIva dravyonI ja utpatti thatI nathI, paraMtu sajIva dravyonI utpatti paNa A ja cAra bhUtomAMthI thAya che. jene caitanya kahevAmAM Ave che te paNa cArvAkamata anusAra A cAra mULa bhautika tattvomAMthI ja utpanna thAya che. AthI cArvAka darzana bhautikavAdI darzana kahevAya che. A vizvanI sattA mAyika ke mithyA nathI. vizvamAM je padArtho che, te badhAno anubhava thaI zake che tathA tenuM astitva paNa tenA jJAtA upara AdhArita hovAthI A darzanane vastuvAdI ke yathArthavAdI paNa kahI zakAya. sRSTi anAdi che, teno AraMbha kyAre paNa thayo nathI ema cArvAkadarzananuyAyIo mAne che, kAraNa ke A sRSTinA racayitA evA koI Izvarane teo svIkAratA nathI. evI koI agocara ke alaukika sattAmAM tene zraddhA nathI. prAkRtika niyama ja te mATe paryApta che. A sRSTinI racanA pAchaLa koI prayojana ke hetu nathI ema teo mAne che. cArvAkamata anusAra vizvaprakriyA yaMtra mAphaka cAlatI hovAthI ane tenuM saMcAlana karanAra koI nahIM hovAthI A darzana 'yaMtravAdI darzana' paNa kahevAya che. (3) Izvara viSe vicAra cArvAka darzana bhautikavAdI ke jaDavAdI darzana hovAthI Izvara jevuM koI pAramArthika parama tattva astitva dharAvatuM hoya evuM te mAnatuM nathI. cArvAkamata mAtra pratyakSapramANane svIkAre che. A pratyakSapramANa dvArA IzvaraviSayaka koI jJAna prApta thatuM nathI. sRSTinA sarjaka ke saMhAraka tarIke Izvarane mAnavAnI kAMI jarUra nathI, kAraNa ke A samagra sRSTinI utpatti ja jyAM jaDa tattvomAMthI ApoApa thaI che tyAM pachI sRSTinA racayitA evA koI Izvarano svIkAra karavAnI jarUra jaNAtI nathI. IzvaraviSayaka mAnyatA e jaDa buddhinuM lakSaNa che. dharmakSetronAM A badhAM dhatiMga che. IzvaranI hastI saMbaMdhI vAto navarAzanA samayanI, artha vagaranI gapa che. sAmAjika, rAjakIya temaja dhArmika bhayanA kAraNe mANasa IzvaramAM mAnato thaI jAya che. A duniyAmAM koI Izvara hoya to te rAjA che, kAraNa ke te pote kRpA karIne garIbone dAna de che ane kaDaka banI duSTone daMDe che. 2 cArvAkamata anusAra jagatasarA IzvaranI kalpanA anAvazyaka che. ahIM prazna thAya 1- juo : zrI vAcaspati mizra ('padarzanasamuccaya', zloka 84nI TIkAmAMthI uddhata) pRthivyAteinA vAyuti tattvani ' 2- juo : zrI mAdhavAcAryapraNIta, 'sarvadarzanasaMgraha', cArvAka darzana, zloka 5 'lokasiddho bhavedrAjA parezo nAparaH smRtaH / ' Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ke saMsAranI sRSTi mATe jaDa tattvonuM mizraNa kaI rIte thayuM? koI paNa kAryanI siddhi arthe upAdAna ane nimitta ema be kAraNonI AvazyakatA rahe che. ghaDArUpI kAryamAM mATIrUpa upAdAnakAraNa tathA kuMbhArarUpa nimittakAraNa hoya che. jagatanuM upAdAnakAraNa jo cAra bhUta che to nimittakAraNa koNa che? arthAt koNa A upAdAnakAraNane laIne A vicitra saMsAranI racanA kare che? A praznanA uttaramAM cArvAkamatavAdIo kahe che ke jaDa tattvonuM joDANa potAnA svabhAva anusAra ja thAya che ane tenA saMmizraNathI jagatanI utpatti thAya che. te mATe IzvaranI AvazyakatA nathI. jagatanI utpatti koI uddezanI pUrti mATe thaI che tevuM koI pramANa nathI. yuktisaMgata to e ja che ke jagatanI utpatti jaDa tattvonA Akasmika saMyogathI thaI che. cArvAkamata mujaba jaDa bhUtonA svAbhAvika joDANathI ja jagatanI utpatti thaI hovAthI A mata 'svabhAvavAda' ke yadacchAvAda' paNa kahevAya che. (IV) AcAramImAMsA mAnavajIvananA uddezanA saMbaMdhamAM manuSyanI vividha pravRttio tapAsIne hindu dharmanA zAstrakAroe mAnavajIvananA cAra mukhya uddezo zodhyA che, jene puruSArtha kahe che. dharma, artha, kAma ane mokSa ema cAra puruSArtho gaNAvavAmAM AvyA che. A cAra puruSArthamAMthI dharma ane mokSanuM khaMDana karI, cArvAkavAdIo artha ane kAmano ja svIkAra kare che. A cAra puruSArthanA saMbaMdhamAM temano mata joIe. vaidika darzano vedane Izvararacita svIkArI, tene pramANa mAne che ane vedAnukULa je karmo te dharma tathA vedane pratikULa je karmo te adharma, ema dharma-adharmanI paribhASA Ape che. cArvAkamatavAdIo dharmane mAnavajIvananuM parama lakSya mAnatA nathI. temane vedanuM prAmANya svIkArya nathI. temanA mata anusAra vedonI racanA to dhUrta ane pAkhaMDI lokoe karI che. veda dharmano Azaya to loko pAsethI dhana meLavI bAhmaNonA peTa bharavAno che. svarga ke naraka jevuM koI sthAna che ja nahIM, mATe dAna-dakSiNA dvArA svargaprAptino artha ja raheto nathI. A jagatamAM sukha eTale ja svarga ane duHkha eTale ja naraka. cArvAkamatavAdIo kahe che ke zrAddha prasaMge mRtAtmAone piMDa-dAna karavAnI jarUra nathI. jo marI gayelAM pitRonuM zrAddha temane svargamAM tRpta karatuM hoya to nIce jamIna uparathI mahelanI agAzI upara rahelAne ApI zakAvuM joIe. 1- juo : zrI dayAnaMda sarasvatIkRta, 'satyArtha prakAzaka', agiyAramI AvRtti, zloka 5, pR.561 'svargasthitA yadA tRpti naccheyustatra dAnataH / prAsAdasyoparisthAnAmatra kasmAnna dIyate / / ' Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadarzanaparicaya - cArvAkadarzana 517 paragAma jatAM musApharane sAthe bhAtuM baMdhAvavAnI jarUra nathI, kAraNa ke enA ghare enAM kuTuMbIo enA vatI jamI leze eTale ene pahoMcI jaze!1 AtmA to zarIranI sAthe ja marI jAya che, tethI tene svarga ke narakamAM sukha ke duHkha prApta thavAno savAla ja Ubho thato nathI. je maraNa pachI nahIM hoya tenA punarjanmano paNa savAla raheto nathI. vaidika karmakAMDamAM je pazuonAM balidAna devAmAM Ave che, te jo svarge jatAM hoya to yajamAna potAnA pitAne kema yajJamAM homI deto nathI? A dhArmika kriyAkAMDo to svArthI ane peTabharuM purohitoe UbhA karelAM che. Ama, cArvAkamatavAdIo dharmane puruSArtha mAnavA ja taiyAra nathI. cArvAkamatavAdIo mokSanA puruSArthanuM khaMDana karatAM kahe che ke sukha-duHkhano anubhava mANasane A jagatamAM ja thAya che ane jene Avo anubhava na thato hoya te vyakti paththara samAna che. maraNa sAthe ja AtmAno aMta AvI jato hovAthI te ja mokSa che. AthI vedAnusA2 puNya karma dvArA zarIrathI chuTakAro meLavavAno savAla ja raheto nathI. cArvAkamata anusAra arthanuM, eTale ke dravyanuM jIvanamAM ghaNuM mahattvanuM sthAna che, paraMtu te jIvananuM parama lakSya nathI. parama lakSya to sukhanI prApti ane duHkhathI nivRtti che. e mATe arthaprApti e sAdhanamAtra che, arthAt arthaprApti e sAdhya nathI paNa sAdhana che, je dvArA sukhanI prApti thaI zake che. jIvananA parama lakSyanI vAta karatAM cArvAka kahe che ke kAma, arthAt icchAonI pUrti e ja sarva kAMI che. icchAonI pUrti thavAthI sukha maLe che ane tema na thatAM duHkha thAya che. AthI cArvAkamatavAdIoe nItizAstramAM kAmabhoga dvArA sukhaprAptinI vAtane prAdhAnya Apela che. jyAM sudhI jIvana che tyAM sudhI zArIrika sukhano niraMkuzapaNe upabhoga karI levo, kAraNa ke kAla koNe dIThI che? temano bahu prasiddha zloka A pramANe che 'yAvajjIvetsukhaM jIvedRNaM kRtvA ghRtaM pIbet / bhasmIbhUtasya dehasya punarAgamana taH / / '3 1- juo : zrI dayAnaMda sarasvatIkRta, satyArtha prakAzaka', agiyAramI AvRtti, zloka 4, pR.561 'mRtAnAmapi jantUnAM zrAddhaM cettRptikAraNam / gacchatAmihaM jantUnAM vyarthaM pAtheyakalpanam / / ' 2- juo : ejana, zloka 3, pR.560 'pazuzcennihataH svargaM jyotiSTome gamiSyati I svapitA yajamAnena tatra kasmAnna rhisyate / / ' 3- zrI mAdhavAcAryapraNIta, 'sarvadarzanasaMgraha', cArvAka darzana, zloka 18 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana mRtyuthI koI bacavAnuM nathI ane deha bhasmIbhUta thaI jAya eTale pharI pAchuM AvavAnuM banavAnuM nathI. mATe jyAM sudhI jIvo tyAM sudhI sukhamAM jIvo. karaja karIne paNa ghI pIo. 518 - temanI bAbatamAM e zakya che ke bRhaspatie lokone ema samajAvavAno prayatna karyo hoya ke paraloka ke jene viSe tame kazuM sAkSAt jANatA nathI, tenI pAchaLa tame aihika jIvanano AnaMda zA mATe gumAvo che? AvatI kAle mora maLaze evI AzAthI Aje hAthamAM AveluM kabUtara choDI de tene mUrkha jANavo. karaja karIne paNa yajJamAM ghI homo cho tenA karatAM tame pote pIone! brahmacarya, saMnyAsa, tapa vagere pAchaLa jIvana barabAda karo cho ane ihalokanA jIvanane mAMdaluM banAvo cho e barAbara nathI. A pramANe cArvAkamatavAdIo mATe laukika vyavahAra vinA bIjo koI dharma nathI ane laukika vyavahAra paNa bhautika sukhane mATe ja che. cArvAkamatavAdIonI A AcAra saMbaMdhI vicAraNA temanA jaDavAdanuM ja pariNAma che. Ama, cArvAkamata pUrNapaNe jaDavAdI ke bhautikavAdI che. (V) upasaMhAra bhAratIya darzananI anya badhI ja vicAradhArAo dvArA cArvAkamatanuM ekI avAje khaMDana thayeluM jovA maLe che. khAsa karIne cArvAkamatavAdIonAM pramANa aMgenAM (pramANamImAMsA), dehAtmasaMbaMdha aMgenAM (tattvamImAMsA), jIvana viSenAM (AcAramImAMsA) maMtavyo khUba ja TIkApAtra banyAM che. jaino, bauddho, vedAMtIo vagere darzanAnuyAyIoe tenA bhautikavAda upara ghaNA prahAro karyA che. cArvAkadarzananI niSphaLatAnuM eka kAraNa e hatuM ke teNe ghaDavA karatAM bhAMgavAnI pravRtti ja adhika karI hatI. vaidika vidhi-vidhAnane uthalAvI pADavAM e ja teno mukhya uddeza hato. bhagavAna mahAvIre tathA mahAtmA buddhe eka uccatara ane mahattara satyano mArga batAvavA vaidika kriyAkAMDano tarkayukta virodha karyo hato, jyAre cArvAkamatane mAtra doSo dekhADavA sivAya bIjuM kaMI karavA jevuM lAgyuM na hatuM. cArvAkamata dharmakriyAnI bAbatamAM niSedhavAdI hovAthI tenI pAse potAnuM koI vidhAna ke AsthAnuM sthAna na hatuM, tethI te samAjamAM ane darzanazAstrIomAM bahu moTuM sthAna meLavI zakyo nahIM. vaidika vidhi-vidhAnane uthalAvI pADavAM e ja teno uddeza hovA chatAM eTaluM to svIkAravuM joIe ke sau pahelAM yuktivAdano Azraya koIe lIdho hoya to cArvAka darzane lIdho che. bhAratavarSanA bIjA darzanomAM e ja yuktivAda pachI phUlyophAlyo lAge Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - cArvAka darzana 519 che. pramANamImAMsA upara teNe je tArkika dalIla karI, tenA pariNAmarUpe taviSayaka dArzanika sAhityanI paNa vRddhi thaI. AstikonAM darzanone suMdara, sughaDa ane tarkasaMgata banAvavAmAM A rIte cArvAka darzanano parokSa phALo che. jo teNe khaMDana karyuM na hota to Astika darzano ATalAM tejasvI banI zakyAM na hota, kAraNa ke cArvAkanA ja sUtrone pUrvapakSa tarIke laIne, tenuM khaMDana karIne anya darzanoe potAnA matanuM khaMDana karyuM che. cArvAkavicArako anya dArzanika vicArako sAthe carcAmAM UtarI zakyA te ja temanI buddhimattAnuM darzana karAve che. taTastha dRSTie vicAratAM ema lAge che ke cArvAka darzana RSijanonA anubhavono virodha karanAruM na hatuM ane temanA anubhavo jUThA che evuM kahevAno Azaya paNa kadAca teno na hato. tenA anuyAyIo to mAtra avAstavika philasUphInA virodhI hatA. vizALa janasamudAyanI dainika hADamArIo tarapha AMkho mIMcI daI, AtmA-paramAtmAnI vAto karanArA AcAryonI vAto temanI dRSTie nirupayogI hatI. paramArthanI vAto karanArAo vyavahAranI nakkara vAto tarapha durlakSa seve che, eTalA mATe temaNe prahAro karyA hatA. jo tatkAlIna paristhitinA saMdarbhamAM A prakAranI vicArasaraNInI kasoTI karIe to cArvAka darzana eTaluM doSita mAlUma paDatuM nathI, paraMtu te eka samayAnuvartI sAmAjika - rAjakIya - dArzanika vicArasaraNI jaNAya che. Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana (I) prAstAvika (1) darzana paricaya 'jaina' zabda 'jina' uparathI Avelo che. 'jina' zabdanI vyutpatti saMskRta dhAtu 'f' arthAt 'jItavuM' mAMthI thaI che. 'jina' eTale 'jItanAra', arthAt jeNe potAnI indriyo ane manane jItI lIdhAM che te. vizALa arthamAM potAnA rAga-dveSane vaza karavAmAM jeNe saphaLatA meLavI che ane potAnA AtmA upara jeNe prabhutva meLavI Atmajaya karyo che te 'jina'. AvA 'jina'nI upAsanA karanAra "jaina' kahevAya che. jaina darzana vAstavavAdI ke bAhyArthavAdI (realistic) darzana che. nava tattvonuM vividha dRSTikoNathI nirUpaNa karatuM hovAthI te sApekSavAdI (relativistic) paNa che. te paramANuvAdano paNa svIkAra kare che. ekathI vadhu jIvo tathA anaMta bhautika tattvone mAnatuM hovAthI te bahutattvavAdI (pluralistic) paNa che. teno bahutattvavAda vijJAnavAdI nathI, paNa adhyAtmavAdI (spiritualistic) che. vaLI, jaina darzana vedane pramANa tarIke svIkAratuM na hovAthI tathA jagatanA racayitA tarIke Izvara tattvane svIkAratuM na hovAthI tene avaidika athavA nAstika darzana (heterodox or atheistic) kahevAmAM Ave che. jaina darzana vAstavavAdI ane buddhigamya che. tenA mata pramANe dareka AtmA pote ja paramAtmA che ane tene potAnA puruSArtha vaDe te paramAtmapada, arthAt mokSa prApta karavAno hoya che ane te prApta karI zakAya tema paNa che. AtmAnI anaMta zakti che, je teNe pote ja vikasAvavAnI hoya che. pratyeka AtmA pote pUrNa vikAsane pAme che tyAre te paramAtmapadane prApta kare che. koI Izvara AtmAne mukti pradAna karI zakato nathI. AtmA pote ja karmano kartA che, bhoktA che ane pote ja temAMthI mukti meLavI zake tema che. (2) utpatti : samaya ane pravartaka AtmAnA parama puruSArthano poSaka ane zramaNa saMskRtino pravartaka jaina dharma eka prAcIna dharma che. tAttvika dRSTie joIe to jaina dharma anAdi kALathI cAlyo Ave che. kALacakranI vartamAna avasarpiNImAM jaina dharmanA Adyapravartaka tarIke prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadevane gaNavAmAM Ave che. 'tIrthakara' zabda jainono pAribhASika zabda che. je tAre te "tIrtha' ane je dharmatIrtha pravartAve te tIrthakara'. saMsArarUpI samudra pAra UtaravA icchanAra jIvAtmAo mATe tIrthanI je racanA kare te tIrthakara. je mahAna Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmAo jina banIne A bhagIratha kArya kare che temane jaino jinezvara athavA tIrthaMkara kahe che. nizcita kALamaryAdAmAM AvA 24 tIrthakara thAya che. saMsAra anAdi-anaMta che, eTale bhUtakALamAM evA ra4 tIrthakara anaMta vAra thaI gayA che ane bhaviSyamAM anaMta vAra thaze. vartamAna kALacakranA 24 tIrthakaromAM pahelA tIrthakara zrI RSabhadeva che. 22mA tIrthakara zrI neminAtha che, je zrI kRSNanA pitarAI bhAI hatA. 23mA tIrthaMkara zrI pArzvanAtha che ane 24mA zrI mahAvIra svAmI che. 1 bhagavAna mahAvIrano janma I.sa. pUrve 599mAM caitra suda 13ne divase te vakhatanA licchavI gaNataMtra vaizAlInA kuMDagAma (kSatriyakuMDa) nAmanA gAmanA rAjavI parivAramAM thayelo. temanA pitAnuM nAma siddhArtha ane mAtAnuM nAma trizalA hatuM. nAnapaNathI temanuM mana vairAgI hovA chatAM mAtA-pitAnI AjJAne vaza thaIne temaNe yazodA sAthe lagna karyuM. 3)mAM varSe temaNe dIkSA grahaNa karI. tyArapachIno temano sAdhanAkALano sADA bAra varSano gALo kaparAM kaSTo ane tapazcaryAno kALa hato. teozrIe sADA bAra varSa sudhI nirvastra dazAmAM nirjana sthaLomAM vicarI, uma sAdhanAne aMte kevaLajJAna prApta karyuM. AyuSyanAM aMtima 30 varSa teozrIe aneka sthaLe vicArIne upadezAdi dvArA aneka jIvono uddhAra karyo. I.sa. pUrve pa27mAM Aso vada amAsanA divase, chelluM cAturmAsa pAvApurImAM gALI teo nirvANapadane pAmyA. temanuM mULa nAma vardhamAna hatuM, paraMtu yogasAdhanAmAM tathA pariSahajayamAM ghaNI ja vIratA dAkhavI hovAthI AgaLa jatAM teo mahAvIra kahevAyA. teo vartamAna avasarpiNInA aMtima tIrthakara che. (3) sAhitya jaina dharmanI mAnyatA pramANe bhagavAna mahAvIre ApelA upadezane temanA gaNadharoe dvAdazAMgImAM gUMthI lIdho hato. dvAdazAMgI eTale bAra aMga. A bAra aMgomAM lokAloka, padravya, nava tattva, muni tathA gRhasthanA AcAra, karmasiddhAMta ane tene anurUpa kathAonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A 12 aMgomAM 'dRSTivAda' nAmanuM 12muM aMga lupta thaI gayela che. zeSa 11 aMgo tathA tenAM 12 upAMgo, 10 prakIrNaka, 6 chedasUtra, 4 mULasUtra ane 2 cUlikAsUtra ema kula 45 AgamagraMtho atyAre 1- bhagavAna RSabhadevanI prAgaitihAsika puruSa tarIkenI carcA 'Rgvada' (4-3-8), 'nAgapurANa (zloka 7), 'zrImad bhAgavata' (pAMcamo skaMdha) Adi vaidika saMskRtinA prAcInatama graMthomAM maLI Ave che. yajurvedamAM bhagavAna RSabhadeva, bhagavAna ajitanAtha ane bhagavAna ariSTanemi A traNa tIrthakaronAM nAmono nirdeza che. AthI ema siddha thAya che ke bhAratIya dharma, darzana, sAhitya ane saMskRtinI aitihAsika paraMparAmAM bauddha temaja vaidika dharmathI jaina dharma pUrvavartI prAgaitihAsika dharma che. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - jaina darzana pa23 upalabdha che. bhagavAna mahAvIre ardhamAgadhI bhASAmAM upadeza Apyo hato, kAraNa ke te vakhate lokomAM te bhASA bolAtI hatI. bhagavAne paMDitonI saMskRta bhASAne badale ardhamAgadhI bhASAno Azraya laI ene pratiSThita sthAna apAvyuM, e te jamAnAnI daSTie krAMtikArI pagaluM hatuM. zrutaparaMparAthI cAlyA AvatA A AgamagraMthonA pAThanirmANanuM kArya I.sa. pUrve 310mAM prathama pATalIputra ane tyArapachI mathurAmAM thayuM hatuM. A Agamone lipibaddha karavAnuM kArya I.sa. 454mAM zrI devaddhigaNinA adhyakSapada nIce 500 AcAryo dvArA valabhIpuramAM karavAmAM AvyuM hatuM. ahIM prathama vAra zrI mahAvIra bhagavAnanI vANI graMthastha thaI hatI. A pariSadamAM saMkalita thayelA graMthone zvetAMbara saMpradAye mAnyatA ApI hatI. A 45 AgamagraMthonuM vargIkaraNa cAra anuyogamAM karavAmAM AvyuM che, jemAM prathama dravyAnuyogamAM dravyamImAMsA che, bIjA caraNAnuyogamAM AcAramImAMsA che, trIjA gaNitAnuyogamAM khagoLa-bhUgoLanAM parimANonuM gaNita che ane cothA kathAnuyogamAM kathAcaritrono saMgraha che. te uparAMta 24 purANa che, jemAM AdipurANa, padmapurANa, ariSTanemipurANa ane uttarapurANa ullekhanIya che. A AgamagraMtho upara vivecana karatAM cUrNi, TIkA, bhASya vagere graMthonI racanA pUrvAcAryoe karelI che, jemAM prAkRta uparAMta saMskRta bhASAno ThIka ThIka upayoga thayo che. emAM AcAryazrI bhadrabAhusvAmIkRta 'Avazyaka niryukti' eka mahattvano graMtha 1- 11 aMga - 1) AcArAMgasUtra, 2) sUtrakRtAMga, 3) sthAnAMga, 4) samavAyAMga, 5) bhagavatI sUtra, 6) jJAtAdharmakathA, 7) upAzakadazA, 8) aMtakRdazA, 9) anuttaropa pAtikadazA, 10) praznavyAkaraNa, 11) vipAkasUtra 12 upAMga - 1) papAtika, 2) rAjakazrIya, 3) jIvAbhigama, 4) prajJApaNA, 5) jaMbudvIpa prajJapti, 6) sUryaprajJapti, 7) caMdraprajJapti, 8) niryAvalikA, 9) kalpAvataMsikA, 10) puSpikA, 11) puSpagulikA, 12) vRSNidazA. (dareka aMganuM eka upAMga che, jyAre 6) jJAtAdharmakathAnAM be upAMga che - 6) suryaprajJapti ane 7) caMdraprajJapti. tethI 11 aMganA upAMga 12 che.) 10 prakIrNa ka - 1) catudazaraNa, 2) Atura pratyAkhyAna, 3) bhaktiparijJA, 4) saMskAra, 5) tADula vaitAlika, 6) candra vaidhyaka, 7) devendra stava, 8) gaNita vidyA, 9) mahA pratyAkhyAna, 10) vIra stava. 6 chedasUtra - 1) bRhat kalpa (vedakalpa), 2) vyavahAra, 3) nizItha, 4) dazAsUtraskaMdha, 5) mahAnIzItha, 6) paMcakalpa. 4 mULasUtra - 1) uttarAdhyayana, 2) dazavaikAlika, 3) Avazyaka, 4) piDaniryukti. 2 cUlikAsUtra - 1) naMdIsUtra, 2) anuyogadvAra. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa24 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. (prathama ke dvitIya zatAbdI) AcAryazrI kuMdakuMdadevanA 'samayasAra', 'pravacanasAra', 'paMcAstikAya', niyamasAra pramukha graMtho che. temaNe keTalAka pAhuDagraMtho paNa racyA che, jemAM jaina dharmapraNIta tattvanI atyaMta spaSTa ane sUkSma vyAkhyA che. (prathama ke caturtha zatAbdI) AcAryazrI umAsvAtijIe racela graMtha 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'mAM ahIM tahIM vikharAyelA jaina darzananA siddhAMtono samanvaya karavAmAM Avyo che, je graMtha digaMbara tathA zvetAMbara banne saMpradAyone mAnya che. (bIjI zatAbdI) AcAryazrI samaMtabhadrasUrijIkRta "ratnakaraMDa zrAvakAcAra', "AptamImAMsA'; (trIjI-cothI zatAbdI) AcAryazrI pUjyapAdasvAmIkRta 'samAdhitaMtra', 'ibdopadeza'; (pAMcamI zatAbdI) AcAryazrI siddhasena divAkarajIkRta 'nyAyAvatAra', 'sanmatitaka prakaraNa', 'dhAtrizatuM tAaizikA'; (sAtamI zatAbdI) AcAryazrI jinabhadrajIkRta 'vizeSAvazyakabhASya'; AcAryazrI prabhAsacaMdrajIkRta 'pramANamImAMsA'; (AThamI zatAbdI) AcAryazrI haribhadrasUrijIkRta 'padarzanasamuccaya', 'yogadaSTi samuccaya', "yogabiMdu', yogazataka', yogaviMzikA', "aSTaka prakaraNa'; (sAtama-AThamI zatAbdI) AcAryazrI akalaMka bhaTTajIkRta 'tattvArthavArtikam', 'lavIyastrIyI', nyAyavinizcaya', 'pramANasaMgraha'; (dasamI zatAbdI) AcAryazrI vAdidevasUrijIkRta nyAyavinizcayavivaraNa', 'pramANanirNaya', 'pramANanayatattvaloka'; (agiyAramI zatAbdI) AcAryazrI amitagatijIkRta 'paMcasaMgraha', 'sAmAyika pATha, 'yogasAra'; (agiyAramI-bAramI zatAbdI) zrI vidyAnaMdajIkRta 'jainazlokavArtika'; AcAryazrI guNabhadrajIkRta 'AtmAnuzAsana'; (bAramI zatAbdI) kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijIkRta yogazAstra", "vItarAgastotra', 'triSaSThi zalAkA puruSa', "anyayoga-vyavacchedadvArnAizikA'; AcAryazrI malliSeNasUrijIkRta 'syAvAda maMjarI'; siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIkRta 'dravyasaMgraha', "gommadasAra'; AcAryazrI devendrasUrijIkRta karmagraMtha', karmaprakRti'; (aDhAramI zatAbdI) upAdhyAya zrI yazovijayajIkRta 'jJAnasAra', 'jJAnabiMdu', 'adhyAtmopaniSad', 'adhyAtmasAra' vagere aneka graMtho prasiddha che. (4) saMpradAyo duniyAnA dareka dharmamAM enA mULa sthApaka pachI ke mukhya pravartaka pachI kALakrame enA anuyAyIomAM matabheda UbhA thAya che ane bhinna bhinna saMpradAyo sthapAya che. kyAreka AvA saMpradAyo vacce hiMsaka athaDAmaNo paNa thAya che. jaina dharmamAM ahiMsA mahAvratane sarvoparI sthAna apAyuM hovAnA kAraNe hiMsaka ghaTanAo banI nathI, paNa saMniSTha matabhedonA kAraNe bhinna bhinna saMpradAyo avazya thayA che. jaina dharmamAM mukhya be saMpradAya che - 1) zvetAMbara saMpradAya ane 2) digaMbara saMpradAya. zvetAMbara saMpradAyamAM vakhata jatAM mukhya traNa peTA saMpradAyo thayA - i) mUrtipUjaka, ii) sthAnakavAsI ane Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanaparicaya - jaina darzana 525 iii) terApaMthI. digaMbara saMpradAyamAM paNa mukhya be peTA saMpradAyo thayA i) bIsapaMthI ane ii) terApaMthI. vakhata jatAM zvetAMbara ane digaMbara saMpradAyamAM bIjA paNa ghaNA nAnA nAnA gaccha-mata vagere UbhA thayA che. carama tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra, dIkSAgrahaNa pachI chadmasthAvasthA vakhate ane kevaLajJAnanI prApti pachI tIrthaMkara tarIke nirvANa sudhI nagnAvasthAmAM vicaryA hatA e zvetAMbara ane digaMbara banne saMpradAyo mAnya rAkhe che. paraMtu zvetAMbaro ema kahe che ke bhagavAna mahAvIrasvAmInA sAdhusamudAyamAM jinakalpI sAdhuo nagnAvasthAmAM hatA ane sthavirakalpI sAdhuo vastra sahita hatA, paraMtu jinakalpano viccheda thayA pachI sAdhuone nagnAvasthAmAM rahevAnuM prayojana rahyuM nahIM. digaMbara saMpradAya ema kahe che ke bhagavAna mahAvIranA badhA ja sAdhuo nagnAvasthAmAM ja hatA, e rIte ja teo dIkSita thayA hatA ane e rIte ja paraMparA cAlI Ave che. paraMtu tyArapachI 12 varSanA dukALa vakhate nagaramAM gocarI levA javAnA bahAne keTalAka sAdhuoe vastra dhAraNa karI lIdhuM hatuM ane e rIte vastrayukta sAdhunI - zvetAMbaranI paraMparA cAlu thaI che. alabatta A je kAMI vibhAjana thayuM te AcAryazrI bhadrabAhusvAmI pachI thayuM hovAnuM manAya che. - bhagavAna mahAvIranI sAtamI pATe caudapUrvadhara AcAryazrI bhadrabAhusvAmI AvyA. AcAryazrI bhadrabAhusvAmInA samaya sudhImAM jaina dharmamAM koI vAdavivAda Ubho thayo na hato. temanA samayamAM magadhamAM naMda rAjAnuM rAjya hatuM. e vakhate magadhamAM uparAuparI 12 varSa sudhI dukALa paDyo. magadhanI samRddhi jotajotAmAM ghaTI gaI. te dukALamAM aneka loko mRtyu pAmyA hovAthI ane ghaNA loko sthaLAMtara karI gayA hovAthI vastI paNa ghaTatI gaI. sAdhuone potAnI gocarI meLavavAnuM tathA samAcArI sAcavavAnuM paNa kaThina thaI gayuM. te vakhate AcAryazrI bhadrabAhusvAmI potAnA ziSyasamudAya sAthe dakSiNa bhArata bAju sthaLAMtara karI gayA ane nagnAvasthAmAM ja rahyA, je digaMbara kahevAyA. Ama, dakSiNamAM digaMbaraparaMparA vadhu phUlIphAlI, jyAre emanA paTTadhara AcAryazrI sthUlibhadrajI magadhamAM ja rokAyA, tethI magadha taraphnA sAdhuo vastra sahita rahyA, je zvetAMbara kahevAyA. zvetAMbara ane digaMbara e banne paraMparAo mokSamArga mATe samyagdarzana-jJAnacAritrarUpI ratnatrayanI ArAdhanA, 5 mahAvrata, 7 athavA 9 tattva, 8 karma ane tenI uttara prakRtio, 24 tIrthaMkaro ane temanA atizayo, guNasthAnaka, anekAMtavAda vage2e mokSamArganI ArAdhanAne lagatI lagabhaga badhI ja bAbato svIkAre che. zvetAMbara ane digaMbara saMpradAya vacce mahattvanA mukhya traNa bheda che. mokSaprApti mATe nagnAvasthA anivArya che ke kema e viSe tathA strI mukti pAmI zake ke kema e viSe tathA kevalI Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bhagavaMto AhAra kare ke kema ane teo AhAra kare to te kavala AhAra hoya ke loma AhAra hoya e viSe banne saMpradAyonA pUrvAcAryoe bahu vigatavAra carcA karI che. banne pakSanA AcAryoe potapotAnA pakSanA samarthana mATe sabaLa dalIlo karI che. zvetAMbara ane digaMbaro vacce AcAranA ane bIjA nAnA nAnA 84 jeTalA matabhedo che. emAMthI keTalAka nIce mujaba che - zvetAMbaro mAne che ke zrI RSabhadeva bhagavAnanAM mAtA marudevIne gRhasthapaNAmAM kevaLajJAna thayuM hatuM ane A avasarpiNImAM mokSe janAra sau prathama teo ja hatAM. digaMbaro strI mokSa na pAmI zake evuM mAnatA hovAthI A vAtane svIkAratA nathI. teo mAne che prathama mokSe janAra zrI bAhubalijI hatA. eTale digaMbaromAM zrI bAhubalijInI pUjAnuM mahattva vizeSa che. zvetAMbaro mAne che ke bhagavAna mahAvIre gRhasthapaNAmAM lagna karyA hatA ane emane priyadarzanA nAmanI eka putrI hatI, jenA lagna jamAlI sAthe thayA hatA. digaMbaro mAne che ke bhagavAna mahAvIre lagna karyA ja na hatA, eTale saMtAnano prazna raheto nathI. zvetAMbaro 45 Agamone mAnya rAkhe che. digaMbaro A Agamone mAnya rAkhatA nathI. temanuM kahevuM che ke pahelA dukALa pachI AcAryazrI bhadrabAhusvAmInA kALadharma sAthe zrutajJAna veravikhera thaI gayuM hatuM. je 45 Agamo hAla upalabdha che te to tenuM navasaMskaraNa che. digaMbara ane zvetAMbara saMpradAyanA samanvayarUpa yApanIya nAmano eka saMpradAya pravarto hato. eno prAdurbhAva kyAM ane kyAre thayo hato te viSe saMzodhakomAM judA judA mata pravarte che. eka mata pramANe enI sthApanA I.sa. 148mAM thaI hovAnuM manAya che. karNATakamAM belagAma jillAmAM A yApanIya saMgha savizeSa pracalita rahyo hato. anya mata pramANe enI sthApanA uttara bhAratamAM thaI hatI. A saMgha strImukti ane kevalInA AhArane mAnya rAkhato hato. te munionI digaMbara avasthAne svIkArato hato, paNa vastravALA sAdhuono virodha karato na hato. nagnatAthI ja mokSa che evo Agraha A saMghe choDI dIdho hato. A saMgha keTalAka saikAo sudhI pracalita rahyo hato. te mukhyatve dakSiNa bhAratamAM phelAyo hato. zvetAMbaromAM I.sa.nA chaThThA-sAtamA saikAmAM eka mahAna AcArya thaI gayA. emanuM nAma AcAryazrI udyotanasUrijI. emanA 84 jeTalA mukhya samartha ziSyo hatA. te badhA ziSyo AcAryanI padavI dharAvatA hatA ane te darekano ziSya-praziSyano moTo samudAya hato. AcAryazrI udyotanasUrijIe badhA ja kSetrone lAbha maLe e dRSTie potAnA A mukhya ziSyone vihAra mATe kSetro vaheMcI ApyAM. samaya jatAM e ziSyonA ziSyo-praziSyonI paraMparAmAM samAcArImAM thoDo thoDo pharaka paDato gayo ane te badhA samudAyo gaccha tarIke oLakhAvA lAgyA. A rIte eka kALe 84 jeTalA gaccho Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDradarzanaparicaya - jaina darzana 527 zvetAMbaraparaMparAmAM hatA. te badhAnA nAmollekho prAcIna graMthomAM maLe che. je moTA ane jANItA gaccha hAla gaNAya che temAM tapAgaccha, kharataragaccha, sAgaragaccha ane aMcalagacchamAM sAdhu-sAdhvIonI saMkhyA ThIka ThIka pramANamAM che. pAcacaMdagacchamAM sAdhusAdhvIonI saMkhyA ghaNI ochI che. zvetAMbaromAM tristutika nAmano eka gaccha paNa gayA saikAmAM thayo hato. e gaccha deva-devIonI ArAdhanAmAM mAnato na hato. digaMbaromAM vIsapaMthI, terApaMthI, gumAnapaMthI, totApaMthI, samaiyA ema judA judA moTA vibhAgo che. e darekanI samAcArImAM thoDo thoDo pharaka che. digaMbaro mukhyatve mUrtipUjAmAM mAnanArA che, paraMtu temanAmAM paNa eka evo paMtha nIkaLyo hato ke je mUrtipUjAmAM mAnato na hato. e paMthanuM nAma che "samaiyA'. zvetAMbaramAM vakhata jatAM vi.saM. 1508mAM mUrtipUjAmAM nahIM mAnanAra eka saMpradAya Ubho thayo hato. enA sthApaka lokazAha hatA. teo amadAvAdamAM AgamasUtronA lahIyA tarIke kArya karatA hatA. temaNe 45 Agama sUtromAMthI, jemAM mUrtipUjA viSe ullekha na hoya evAM 32 Agama sUtro mAnya rAkhyAM. temaNe sAmAyika, pratikramaNa, pauSadha jevI Avazyaka kriyAomAM paNa pheraphAro karyA. temaNe ahiMsA vratane prAdhAnya ApI, jemAM sUkSma jIvahiMsAno paNa saMbhava hoya evI AraMbha-samAraMbhanI dhArmika kriyAono niSedha karyo ane e rIte maMdira-mUrtino paNa niSedha karyo. AraMbhamAM A saMpradAya loMkA tarIke, pachI DhuMDhiyA tarIke ane pachI sthAnakavAsI tarIke oLakhAyo. gujarAta, saurASTra, kaccha, rAjasthAna ane paMjAba sudhI te phelAyo. temAM paNa chakoTi, navakoTi, moTIpakSa, nAnIpakSa, dariyApurI, lIMbaDI, khaMbhAta, boTAda, goMDala, zramaNa saMgha vagere peTA vibhAgo thayA. sthAnakavAsI saMpradAyamAMthI lagabhaga 200 varSa pachI terApaMtha nAmano saMpradAya chUTo paDyo. sAdhu bhikamajI enA sthApaka manAya che. temanA mata pramANe sAdhuothI potAnA mATe banAvelA upAzrayomAM rahevAya nahIM, kAraNa ke emAM AraMbha-samAraMbhano doSa lAge che, eTale gRhasthoe potAnA mATe banAvelAM evAM khAlI paDelAM ekAMta sthaLomAM sAdhu-sAdhvIoe rahevuM joIe ke jethI doSa na lAge. vaLI, sAdhuothI dAna ane dayAno upadeza apAya nahIM, kAraNa ke tema karavA jatAM pote doSanA nimitta bane che. A siddhAMta upara A saMpradAya chUTo paDyo. gujarAta, saurASTra karatAM rAjasthAnamAM A saMpradAyano pracAra vizeSa thayo. Ama, jaina dharmamAM bhagavAna mahAvIrasvAmInA samayathI Aja sudhI vividha saMpradAyo, gaccho vagere thatA rahyA che. temAM dArzanika matabheda karatAM sAmAcArIno matabheda vizeSa rahyo che. mokSamArganI ArAdhanA aMge teo sarva sammata che. alabatta, emAM vyavahAranaya ane nizcayanayanI dRSTie eka athavA bIjI vastu upara vadhu bhAra Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mukAya che, topaNa mokSaprAptinuM lakSya sarvanuM eka ja rahyuM che. jaina dharmamAM nAnA nAnA visaMvAdo hovA chatAM bhagavAna mahAvIrasvAmIe ApelA anekAMta viSenA upadezanA kAraNe ekaMdare sAmaMjasya sacavAyuM che. (II) pramANamImAMsA anekAMtazailI - syAdvAda jaina darzana pramANe jenAthI vastuno nirNayAtmaka bodha thAya te jJAna.1 koI paNa vastuno nirNayAtmaka bodha pramANa ane naya dvArA thAya che. AthI pramANa ane naya jJAnasvarUpa ja che. pramANa ane naya bane jJAnasvarUpa hovA chatAM e bannemAM bheda che. jenAthI vastunA nitya-anitya Adi aneka dharmo (guNo)no nirNayAtmaka bodha thAya te pramANa. jenAthI vastuno nitya Adi koI eka dharma (guNa)no nirNayAtmaka bodha thAya te naya. pramANathI vastuno pUrNa bodha thAya che, jyAre nayathI apUrNa - AMzika bodha thAya che. AthI naya e pramANano aMza che. jainamata anusAra koI eka vastu aMge judI judI daSTie vicAravAmAM Ave to temAM aneka guNo rahelA che ema jaNAze. temAM paraspara virodhI lAge tevA guNo paNa hoI zake che. udAharaNa tarIke - nirbaLatA ane baLa e banne paraspara virodhI chatAM eka ja vyaktimAM rahelAM hoya che. A sAMbhaLI koIne Azcarya thAya ke A zI rIte saMbhave? A zaMkAnuM samAdhAna jaino anekAMtanA siddhAMta dvArA kare che. anekAMta kahe che ke eka ja vastumAM rahelA dharmo ke je paraspara virodhI bhAse che te dharmo paraspara virodhI che ja nahIM. jo paraspara virodhI hoya to eka ja vastumAM te ekasAthe rahI ja na zake. eka ja vastumAM rahelAM nirbaLatA ane baLa vagere viruddha dharmo apekSAbhedathI aviruddha che. koI paNa dharmamAM apekSAbhedathI virodha che ja nahIM. 'anekAMta' zabdamAM chUTA chUTA traNa zabdo che. "anu', 'eka' ane 'aMta'. an = nahIM, eka = eka, aMta = guNadharma. ekathI pUrNatA nahIM te anekAMta. koI paNa vastunI pUrNatA koI eka guNadharmathI nahIM paNa aneka guNadharmothI che. apekSAbhede vastumAM aneka dharmo rahelA che. temAM paraspara virodhI lAge tevA dharmo paNa hoya che. anekAMtavAda eTale eka ja vastumAM rahelA viruddha dharmo apekSAbhedathI avirodha che ema batAvanAra siddhAMta. eka udAharaNa vaDe A vAta samajIe. jyAre koI tamane pUche ke hAthI baLavAna che ke nirbaLa? to tame tarata kahezo ke hAthI baLavAna. eTale ke 1- yathArtha jJAnanA sAdhana tarIke pratyakSa, anumAna ane zabda e traNa pramANone jaina darzana svIkAre che. Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sagdarzanaparicaya 529 jaina darzana hAthImAM baLa dharma rahelo che. paNa baLavAna hAthI upara siMha jyAre caDI bese che tyAre kevo asahAya banI jAya che! AthI hAthImAM nirbaLatA dharma paNa che. e hAthI nirbaLa na hota to te siMhane dUra pheMkI zakata, eTale ke hAthImAM nirbaLatA dharma paNa che ja. hAthImAM gAya, baLada Adi prANIonI apekSAe baLavAnapaNuM che ane siMhanI apekSAe nirbaLatA dharma paNa che. ahIM je 'apekSA' zabdano prayoga thayo che te khUba mahattvano che. apekSAbhedathI vastumAM te te dharma che ane apekSAbhedathI te te dharmano abhAva paNa che. anekAMtano mahela apekSAbhedanA staMbha upara ja TakI rahyo che. anekAMtavAda e jaina dharmano eka mahattvano siddhAMta che. koI paNa vastunA aneka aMta, eTale, ke aneka guNadharma hoya che. vastunA pratyeka dharmane barAbara tapAsI temAMthI samagrapaNe satya tAravavuM joIe. koI paNa viSaya, vicAra, vastu, paristhiti vagerene vividha dRSTikoNathI, vadhumAM vadhu vigatonA AdhAre ane UMDANathI tapAsavAM ane temAM dekhAtAM paraspara virodhI evAM tattvono samanvaya karIne temAMthI satya tAravavuM te anekAMta. satya eka che, paraMtu tenAM svarUpa anaMta hoI zake che. e svarUponuM judI judI apekSAe darzana karavuM te anekAMta. vastunA anekAMta svarUpane samajAvavAnI kathanapaddhatine syAdvAda kahe che. syAd + vAda = koI apekSAthI kathana karavuM. 'syAt' zabda vAkyanI asatyatA ke saMdigdhatAno bodha karAvato nathI, paNa tenI sApekSatA sUcave che. anekAMta e siddhAMta che ane e siddhAMtane amalamAM kathanamAM mUkavAnI rIti, paddhati ke zailI te syAdvAda che. syAdvAdano siddhAMta ema sUcave che ke vizvanA svarUpane aneka dRSTibiMduothI joI zakAya che ane pratyeka dRSTibiMdu juduM juduM pariNAma tAravI Ape che. sattattvanuM svarUpa phakta eka dRSTibiMdu dvArA saMpUrNapaNe pratipAdita thaI zakatuM nathI, kema ke tenI vAstavika zaktionI vipulatAnA kAraNe badhAM ja vizeSaNo ke vidhAnone te potAmAM samAvI zake che. AthI sattattvanA svarUpane lagatuM pratyeka vidhAna sAcI rIte jotAM maryAdita ja che, arthAt pratyeka vidhAna tenA svarUpano maryAdita khyAla ja Ape che. syAdvAdano siddhAMta e jaina darzananuM vizvasaMskRtine eka viziSTa pradAna che. vizleSaNAtmaka dRSTibiMduthI satya tarapha gati thaI zake che. AvA dRSTibiMduonuM saMkalana jJAnamAM sumeLa lAvI zake te spaSTa samajAya che. syAdvAdano siddhAMta AvuM sumeLabharyuM saMkalana kare che. saMpUrNa jJAna mAtra sarvajJatva dvArA ja prApta thAya che. padArthanuM satata rUpAMtara thatuM rahe che ane saMpUrNa satyane pUrNapaNe grahaNa karavAmAM manuSyanI buddhi samartha nathI, tethI A siddhAMtanI jarUriyAta UbhI thaI che. je jovAmAM Ave che, je jANavAmAM Ave che, tene vANImAM vyakta karavA mATe syAdvAdanI jarUra paDe che. Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana syAdvAda svabhAve mAtra ciMtanazIla ja nathI, paraMtu sattAmUlaka praznonA ukelanI cAvI paNa te Ape che. teNe dArzanikone vicAranI dRDhatA ApI, evI pratIti karAvI che ke satya koI sAMpradAyika dharmanI maryAdAmAM baMdhAtuM nathI. syAdvAdano siddhAMta khUba sAvacetI rAkhavAnuM sUcave che, temaja tattvanA svarUpanI vyAkhyA karatAM badhA ja ekAMtika Arahone tyajI devAnuM kahe che. tAttvika siddhAMtanI bAbatamAM sUkSma bhedone jhINavaTathI vaLagI rahevAnI vRtti emAM rahelI che. syAdvAdano Azaya satyane vadhumAM vadhu dRSTikoNathI pAmavAno ane prAmANika prasAra karavAno che. syAdvAda mAtra bauddhika vyAyAma ke vAgvilAsa karavA mATe nathI. sAdhakane te bauddhika sahiSNutAno guNa Ape che. AvI sahiSNutA jaina dharmanA mULa siddhAMta - ahiMsAnA ja eka bhAgarUpe che. jaina darzana anekAMtadaSTine anusarI sattattvanA svarUpanuM nirUpaNa sAta prakAranAM vidhAno dvArA kare che, jene 'saptabhaMgI naya' kahe che. jaina darzananA A saptabhaMgI nayamAM 'bhaMga' eTale vastunuM svarUpa darzAvanAra vacanano prakAra athavA vAkyaracanA ane 'natha' eTale vastunA eka aMzane je sparze che te daSTibiMdu. bhinna bhinna apekSAothI eka ja vastunAM je bhinna bhinna darzana thAya che, enA ja AdhAre bhagavAdanI racanA thAya che. je be darzanonA viSaya paraspara virodhI hoya evAM darzano vacce samanvaya batAvavAnI dRSTie, temanA viSayarUpa bhAvAtmaka ane abhAvAtmaka bane aMzone laIne tenA AdhAre je saMbhavita vAkyabhaMgo racavAmAM Ave che e ja saptabhaMgI che. saptabhaMgI naya tenA krama pramANe nIce mujaba che - (1) svAtuM asti = kathaMcit che. (2) syA nAsti = kathaMcituM nathI. (3) syAt ati nAsti = kathaMcit che ane nathI. (4) syAt avaktavya: = kathaMcit avaktavya che. (5) cAtu ati ca avaktavyaH = kathaMcit che ane avaktavya che. (6) syAt nAsti ca avaktavya = kathaMcituM nathI ane avaktavya che. (7) cAtuM asti ca nAsti ca avaktavyaH = kathaMcit che, kathaMcituM nathI ane avaktavya che. uparanA sAta vidhAnomAMthI prathama cAra mukhya jaNAya che ane bAkInAM chellAM traNa vividha rIte phalita thAya che. A saptabhaMgI naya samajavA mATe eka mUrta udAharaNa rojiMdA vyavahAramAMthI ja laIe. udA.ta. maraNapathArImAM paDelA koI daradInA saMbaMdhamAM pUchavAmAM Ave ke tenI hAlata kevI che? to tenA javAbamAM vaida nIce pramANe sAta prakAranA uttaromAMthI koI paNa eka uttara ApI zake - Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDradarzanaparicaya - jaina darzana 531 (1) tabiyata sArI che. (2) tabiyata sArI nathI. (3) kAla karatAM sArI che, paNa evI sArI nathI ke AzA rAkhI zakAya. (4) sArI che ke kharAba kaMI kahI zakAtuM nathI. (5) kAlathI sArI che, chatAM kahI zakAtuM nathI ke zuM thaze? (6) kAlathI sArI nathI, chatAM kahI zakAtuM nathI ke zuM thaze? (7) Ama to sArI nathI, paNa kAla karatAM sArI che; chatAM kahI zakAtuM nathI ke zuM thaze? saptabhaMgIno AdhAra nayavAda che ane enuM dhyeya samanvaya karavAnuM, arthAt anekAMta koTinuM darzana karAvavAnuM che. koI paNa eka vastu viSe ke eka ja dharma paratve bhinna bhinna vicArakonI mAnyatAmAM je bheda jaNAto hoya te bheda virodharUpa che ke nahIM ane jo virodharUpa na hoya to dekhAtA virodhamAM avirodha kevI rIte ghaTAvavo, arthAt dharmaviSayaka dRSTibhedo dekhAtA hoya tyAre evA bhedono pramANapUrvaka samanvaya karI, badhI sAcI dRSTione yogya sthAnamAM goThavI nyAya Apavo e bhAvanAmAM saptabhaMgInuM mULa raheluM che. anekAMtavAda eTale vicAramAM paNa ahiMsA, kAraNa ke anekAMtavAda eTale virodha pakSanAM maMtavyonI AdarapUrvaka vicAraNA karavI ane potAnA pakSanAM maMtavyonI paNa prAmANikapaNe madhyastha bhAve, satyanI jijJAsAthI kaDaka AlocanA karavI ane mithyA abhimAnano tyAga karI, potAnI bhUla hoya te sudhAravI tathA udAratA ane vivekabuddhithI uttama tattvono samanvaya karavo. eTalA mATe bhagavAna mahAvIre anekAMtavAdane cAritravikAsanA sAdhana tarIke paNa apanAvyo. anekAMtavAdane jIvanamAM utAravAthI rAgadveSa ghaTe che, visaMvAda dUra thAya che, kleza ocho thAya che, samabhAva janme che, mitratA vikase che ane saMvAda tathA zAMti sthapAya che. AthI ja kuTuMba, samAja, rASTra ane vizvamAM samAdhAna, zAMti ane saMvAda sthApavA mATe anekAMtavAda uttama phALo ApI zake ema che. (III) tattvamImAMsA (1) AtmA viSe vicAra jaina darzana anusAra jIvanuM lakSaNa upayoga che, arthAt cetanA che. jJAna ane 1- jaina darzananI saiddhAMtika vicAraNA gAthAonAM vivecanamAM karavAmAM AvI hovAthI ahIM tenuM saMkSepamAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana darzanarUpa upayoga jenAmAM hoya, sukha-duHkhanI anubhUti jenAmAM hoya te jIva kahevAya che. te kadI utpanna thato nathI ke mRtyu paNa pAmato nathI. te nityajJAnamaya che. jIvo anaMta che ane pratyeka jIva svataMtra che. zarIrathI AtmAnuM astitva svataMtra che. AtmA na to pudgalothI utpanna thAya che, na to tenI sAthe naSTa thAya che. vaLI, te dehaparimANa che, arthAt te rUparahita amUrta hovA chatAM deha jeTalo ja vistAra dharAve che. je dehamAM pote rahyo hoya te dehanA parimANa pramANe jIva saMkoca-vistAranuM bhAjana thAya che. dIvo nAnA pAtramAM mUkavAmAM Ave ke moTA khaMDamAM mUkavAmAM Ave topaNa potAnA prakAzathI te AkhuM sthaLa bharI de che, tema AtmA kIDInA zarIramAM kIDI jeTaluM ane hAthInA zarIramAM hAthI jeTaluM parimANa dhAraNa kare che. AtmA potAnAM karmano kartA ane tenAM phaLano bhoktA che. AtmA kriyA saMpanna che mATe kartA che. tenuM kartApaNuM cAra prakAre batAvavAmAM AvyuM che. svabhAvapariNatie nijasvarUpano kartA che, vibhAvapariNatie rAga-dveSAdino kartA che, anupacarita vyavahAranaye dravyakarmano kartA che ane upacarita vyavahAranaye ghara-nagara Adino kartA che. vaLI, karmano bhoktA hovAthI, jema viSa khAvAthI viSanuM phaLa ane sAkara khAvAthI sAkaranuM phaLa prApta thAya che, tema kaSAyAdi ke akaSAyAdi je kaMI paNa pariNAme AtmA pravarte tenuM phaLa paNa thavA yogya che; arthAt AtmA je zubhAzubha bhAva kare che tenA phaLarUpe pote sukha-duHkha avazya bhogave che. vaLI, karma karavuM ane bhogavavuM e AtmAno svabhAva nathI, tethI te TaLI zake che. sarva karmano AtyaMtika abhAva thAya tyAre AtmA mokSapadane pAme che. Ama hovAthI jaina graMthomAM jIvonA be prakAra batAvyA che - mukta athavA siddha ane baddha athavA saMsArI. je jIvo sarvathA karmakSaya karI karmarahita thayA hoya, anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta vIrya ane anaMta sukha e cAra guNothI yukta hoya tathA janma-maraNanA paribhramaNamAMthI sadAne mATe mukta thaI siddhAtmA banyA hoya, te jIvo siddha (mukta) che. je jIvo karmabaMdhananA kAraNe deha dhAraNa karI, janma-maraNarUpI saMsAramAM paribhramaNa karatA rahe che, te saMsArI (baddha) jIvo che. saMsArI jIvonI cAra prakAranI gati hoya che - manuSya, tiryaMca, deva ane naraka jIvo jyAM sudhI mukta thatA nathI, tyAM sudhI potAnA karma pramANe A cAra gatiomAM janma dhAraNa kare che, AyuSya pUrNa thAya tyAre mRtyu pAme che ane pharI navo janma dhAraNa kare che ane e pramANe teo saMsAramAM satata paribhramaNa karyA kare che. saMsArI jIvonA be prakAra che - sthAvara ane trasa. je jIvo potAnI icchAthI gati karI zakatA nathI te sthAvara kahevAya che. je jIvo potAnI icchAthI hAlI-cAlI Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - jaina darzana 533 zake che te trasa jIvo kahevAya che. mATI, pANI, agni, pavana ane vanaspatimAM rahelA jIvo sthAvara kahevAya che. sthAvara jIvone mAtra eka ja indriya hoya che ane te che sparzendriya. trasa jIvone be indriyathI pAMca indriya hoya che. zaMkha, chIpa, aLasiyA, vALA vagerene sparza ane rasa ema be indriyo hoya che. mAMkaDa, jU, iyaLa, maMkoDA vagerene sparza, rasa ane ghANa ema traNa indriyo hoya che. pataMgiyA, mAkhI, macchara, vAMdA vagerene sparza, rasa, ghANa ane cakSu ema cAra indriyo hoya che. gAya, bakarI, popaTa, mANasa vagerene sparza, rasa, ghANa, cakSu ane zravaNa ema pAMca indriyo hoya che. je paMcendriya jIvone mana paNa hoya che te saMjJI paMcendriya jIvo kahevAya che. jaina zAstromAM jIvonAM bheda-prabheda ane kArya viSenI vicAraNA atyaMta sUkSmatAthI karavAmAM AvI che. (2) vizva viSe vicAra vizvasRSTi mATe javAbadAra evI koI sarvoparI vyaktinI kalpanA jaina dArzaniko svIkAratA nathI. sarvazaktimAna Izvara jagatakartA che ane A saMsAracakra Izvara dvArA saMcAlita che - evA Izvarakartutvane jaina darzanamAM sthAna nathI. jainamata pramANe A vizva anAdi che ane anaMta che. ene na to koIe banAvyuM che ane na to koI eno kadI vinAza karI zake che. te svayaMsiddha che. vizvano kadI sarvathA nAza thato nathI, temAM mAtra parivartana thAya che. sUkSma dRSTie vicAratAM te parivartana niraMtara thatuM jaNAya che. A AkhuM vizva parivartanazIla hovA chatAM nitya che ane e nitya hovA chatAM paNa parivartanazIla che. e nitya-anityAtmaka che. enI nityatA svataHsiddha che ane parivartana eno svabhAvagata dharma che. nityatAnI jema anityatA paNa vastunuM svarUpa che. pratyeka vastu satsvarUpa che. sat utpAda-vyaya-dhrauvyathI yukta hoya che. utpAda ane vyaya parivartanazIlatAnuM nAma che ane dhrauvya nityatAnuM nAma che. pratyeka padArtha utpAdavyaya-dhrauvyathI yukta che, ethI te dravya che. pratyeka dravya guNa ane paryAyavALuM hoya che. 2 je dravyanA pUrA bhAgamAM ane samasta paryAyomAM rahe tene guNa kahe che tathA guNonAM pariNamanane paryAya kahevAmAM Ave che. jaina darzana anusAra A vizvamAM cha dravyothI atirikta kAMI nathI, cha dravyonA 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 5, sUtra 29 "utpAdra-vyaya-dhrauvyayukta sat !' 2- juo : ejana, sUtra 37 'gugaparyAyava dravyam !' Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa34 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana samudAyane ja vitha kahe che. te cha dravyo A pramANe che - jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza ane kALa. jIva sivAyanAM bAkInAM pAMca dravyo ajIva che. A pramANe A AkhuM jagata ci-acidAtmaka che. jIvadravya anaMta che ane pudgaladravya anaMtAnaMta che. dharma, adharma ane AkAzadravya eka eka che. kALadravya asaMkhyAta che. jJAna-darzanasvabhAvI AtmAne jIvadravya kahe che. jemAM sparza, rasa, gaMdha ane varNa hoya te pudgala che. indriyo dvArA dRzyamAna thatuM jagata pudgalanuM ja pariNAma che. svayaM gati karatAM jIva ane pudgalone gamanamAM je sahakArI (nimitta) kAraNa che te dharmadravya che. gatipUrvaka (svayaM) sthiti karavAvALAM jIva ane pudgalone sthitimAM je sahakArI (nimitta) kAraNa che te adharmadravya che. badhAM dravyone avagAhanamAM AkAzadravya ane parivartanamAM kALadravya nimitta che. jaina darzananI mAnyatA pramANe keDe hAtha daIne UbhelA puruSanI AkRti jevI cauda rAjalokapramANa A sRSTino lokAkAza bhAga banelo che. A sRSTi dase dizAmAM asaMkhyAta yojano sudhI phelAyelI che. sRSTinA nIcenA bhAgamAM naraka ane uparanA bhAgamAM devaloka che ane nAbhinA sthAne manuSya kSetra che. A manuSya kSetra aDhIdvIpapramANa che. A aDhI kalIpamAM eka lAkha yojanano jaMbudvIpa che. A jaMbudvIpamAM atyAranI pRthvI AvelI che. jaina darzana anusAra A pRthvInI bahAra paNa mANaso vase che. 14 rAjalokanA sauthI uparanA bhAgamAM AvelA pradezane lokAnta athavA siddha kSetra kahevAmAM Ave che, jyAM siddhAtmAo - muktAtmAo birAje che. 14 rAjalokanI bahArano pradeza aloka kahevAya che. aloka anaMta che ane tyAM AkAza sivAya bIjuM kazuM nathI. loka ane aloka maLIne vizva kahevAya che. (3) Izvara viSe vicAra jaina dharmanuM pravartana zaiva dharma, vaiSNava dharma AdinI jema koI eka puruSanA nAme caDyuM nathI, paNa rAga-dveSanA vijetAo(jino)e AcarelA ane upadezelA dharmanuM te nAma che. AthI jaina dharma koI eka vyaktithI parivartita thayo che athavA koI eka vyaktine ja temAM deva tarIke sthAna che ema nathI, paNa je koI rAga-dveSanA vijetA thaI anyane dharma pamADe te jinezvara athavA tIrthakara, temano dharma te jaina dharma ane te 1- juo : zrI kArtikeyasvAmIracita, 'hAdazAnuprekSA', gAthA 116 a paseja , trAnuM sthaLa ma ogo |. davvANa Niccatto, loyassa vi muNaha NiccattaM / / ' 2- juo : (1) AcAryazrI kuMdakuMdadevakRta, pravacanasAra', gAthA 133, 134 (2) siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajIracita, 'dravyasaMgraha', gAthA 17-21 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanaparicaya - jaina darzana 535 dharmanA anuyAyIo te jaino che. tIrthaMkara zabda jaina darzanamAM viziSTa arthamAM vaparAya che. temanA jevuM svarUpa pAmavA mATe, karmanA baMdhanathI mukta thaI mokSa prApta karavA mATe jaino tIrthaMkaranI ArAdhanA-bhakti kare che. bhagavAna RSabhadevathI mAMDIne bhagavAna mahAvIrasvAmI sudhI covIsa tIrthaMkaro prasiddha che. teo IzvaranA avatAra nathI ke anAdisiddha Izvara paNa nathI, paraMtu sAmAnya manuSyarUpe janmelA chatAM vizeSa prakAranI sAdhanA aMgIkAra karIne teo tIrthaMkarapadane pAmyA che. jaina darzanamAM muktAtmA, zuddhAtmA athavA paramAtmAnA cAra pradhAna guNa mAnavAmAM Ave che. anaMta darzana, anaMta jJAna, anaMta vIrya ane anaMta sukha. saMsAranAM niyamo, kAryo, pApa-puNya AdithI mukta hovAnA kAraNe paramAtmA na to karmaphaLa bhogave che, na koIne paNa karmaphaLa Ape che. saMsAranI koI paNa vastu sAthe temane koI saMbaMdha nathI. teo hAni-lAbha, bhaya-vismaya, mAna-apamAna, krodha-lobha, mohabhrama AdithI sarvathA rahita, sarvajJa, ajara ane amara che. saMsAranAM utpatti, vikAsa ane vinAza sAthe temane koI saMbaMdha nathI. teo to potAnA ja anaMta guNomAM ramamANa rahe che. teo jIvane tenA svarUpanuM jJAna karAve che. jaina darzana sRSTine anAdi-anaMta mAnatuM hovAthI sRSTinI utpattinA kAraNarUpe Izvarane mAnatuM nathI. bIjAM darzano to sRSTinI kyAreka paNa utpatti thaI ema mAne che ane tethI e darzanomAM koI ne koI rIte sRSTinI utpattinI sAthe tenA kartA tarIke Izvarano saMbaMdha joDI devAmAM Ave che. vaLI, jIvone phaLa bhogavAvavA mATe jaina darzana Izvarane eTale ke tIrthaMkarane karmanA preraka mAnatuM nathI, kAraNa ke jaina darzananA karmavAda pramANe jIva karma karavAmAM svataMtra che ane te jevAM karma kare tevAM tene phaLa bhogavavAnAM Ave che. tethI jaina darzana Izvarane tIrthaMkarane sRSTinA adhiSThAtA paNa mAnatuM nathI, kema ke enI mAnyatA mujaba sRSTi anAdi-anaMta hovAthI e kyAre paNa utpanna thaI nathI tathA sRSTi pote ja pariNamanazIla hovAthI ene IzvaranA adhiSThAnanI apekSA rahetI nathI. jaina darzana IzvaranA astitvamAM mAnatuM nathI mATe te nAstika darzana che evo TIkAkArono AkSepa che. teo dvArA prayojela 'nAstika' zabda sarvazaktimAna jagatakartA tathA karmaphaLadAtA IzvaranA saMdarbhamAM vaparAyo hoya to A AkSepa satya Thare che, kAraNa ke jaina darzanamAM evI sarvoparI sattAne koI sthAna nathI, paraMtu jaina darzanane e arthamAM nAstika na kahI zakAya ke te Izvaratva ke IzvarIya svarUpamAM zraddhA dharAvatuM nathI. je AtmAnI sahaja zaktio pUrNapaNe AvirbhAva pAmI hoya emane te Izvara gaNe che. vaLI, rAgAdi doSothI rahita, sarvajJa ane lokanA uddhAraka evA bhagavAna RSabhadeva, Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bhagavAna mahAvIra Adi je tIrthaMkaro thaI gayA che temane jaino bhagavAna tarIke pUje ja che. A pUjA pAchaLano hetu varadAna Adi mAMgavAno nathI. vaLI, tIrthaMkaro varadAna Ape nahIM ane ApI zake paNa nahIM ema teo mAne che. temanI pUjA karavA pAchaLa temanA jevA guNo keLavavAno ane mokSa mATe prakAza tathA mArgadarzana meLavavAno hetu che. pUjAmAM potAnA jIvanane unnata karI divyatA keLavavAnI bhAvanA hoya che. tIrthakaronI pUjAmAM AtmasAkSAtkAranA mArge javAnA ane temanA jevA banavAnA dhyeyano uddeza rahelo hoya che. (IV) AcAramImAMsA (1) mokSa rAgAdi vikAro, jJAnAvaraNIyAdi karmo ane dehAdi nokarmothI saMpUrNapaNe mukta thavuM tene jaina darzana mokSa kahe che. rAgAdi vikArothI saMpUrNapaNe mukta thavuM te bhAvamokSa che, arthAt jJAnAdi guNono saMpUrNa vikAsa e ja bhAvamokSa che ane jJAnAvaraNIya Adi dravyakarma ane dehAdi nokarmathI sarvathA chUTI javuM te dravyamokSa che. pAMjarAmAM rahelo siMha jema pAMjarAthI judo che, tema AtmA dehamAM rahevA chatAM dehathI bhinna che; ane te karmothI saMpUrNapaNe mukta thatAM dehamukta thAya che. zuddhAtmAno svabhAva Urdhvagamana karavAno hovAthI te mukta AtmA eka samayamAM lokAre pahoMcI siddhazilA upara birAjamAna thAya che. gatisahAyaka dharmatattva lokanI bahAra nahIM hovAthI te AtmA lokanI bahAra jaI zakato nathI, tethI lokAro siddhazilA upara sthira thAya che. tyAM siddhAlayamAM anaMta jJAna, anaMta darzana sahita anaMta samAdhisukhamAM anaMta kALa sudhI svasvabhAva ramaNatAmAM sthira rahe che. A siddhapadanI Adi eTale zarUAta che paNa aMta nathI, anaMta kALa paryata tenI zAzvata sthiti che, tethI tene sAdi-anaMta samAdhisukhathI pUrNa sahajapada kahyuM che. bauddha darzananA 'dIpaka bujhAI javArUpa' mokSa ke vedAMta darzananA 'bahmamAM vilIna thaI javArUpa' mokSa ke nyAya darzananA 'jJAna guNanA abhAvarUpa' mokSanA khyAla karatAM jaina darzanano mokSa viSeno khyAla taddana bhinna che. jaina darzana anusAra karmabaMdhanA hetu evA AsavonA nirodharUpa saMvara temaja nirjarA vaDe karmano sarvathA kSaya thayA pachI je svabhAvasiddha zuddha avasthA prApta thAya che tene mokSa kahe che. puNya ke pAparUpI karmono AtmA sAthe saMbaMdha thavAnAM nimitto athavA kAraNone Asava kahevAmAM Ave che. mana, vacana ane zarIranA zubha ke azubha vyApArothI karmanAM pudgalo je lArathI AtmAmAM kheMcAI Ave che te dvAranuM nAma Asava che. karmanAM pugalono AtmA sAthe saMbaMdha thavo tene baMdha kahe che. dUdha ane pANI Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - jaina darzana 537 jevo karmanAM pudgalo ane AtmAno saMyoga thAya che. karmathI yukta AvA AtmAne baddha AtmA kahe che. - jyAre A baddha AtmA AsavanA nirodharUpa saMvara kare che, arthAt je nimittothI karma baMdhAya che te nimittone roke che ane pUrve baMdhAyelAM karmonA kSayarUpa nirjarA kare che, tyAre tenI mokSa taraphanI gati zarU thAya che. jyAre karmono saMpUrNa kSaya thAya che tyAre, jema pANImAM rahelI mATInA lepavALI tUmaDI uparathI mATI nIkaLI jatAM te tUmaDI pANInI upara AvI jAya che, tema AtmA uparano karmarUpI mela dUra thatAM te videhamukta banela AtmA svataH svabhAvataH Urdhvagati karI, lokAge jaI, anaMta kALa sudhI mokSasukhamAM birAjamAna thAya che. (2) mokSa upAya 'jaina' zabdathI ja sUcavAtuM jaina dharmanuM kharuM svarUpa enA AcAra viSenA upadezamAM samAyeluM che. jaina darzana mAtra jJAna ke mAtra cAritra upara bhAra na ApatAM banne upara ekasarakho bhAra Ape che. A banne sAthe zraddhAne umerI te samyagdarzana, samyajJAna ane samyaphacAritrane "ratnatraya athavA jIvananA traNa amUlya siddhAMto gaNe che. A traNamAMthI prathama sthAna samyagdarzanane apAyuM che, kAraNa ke samyak kriyA paNa mithyAdaSTi sahita AcaravAmAM Ave to tenuM mUlya mokSArthe nahIMvat che. jaina AgamonA upadezaka tathA temanA upadezamAM daDha zraddhA hovI enuM nAma samyagdarzana, jeno Azaya khAsa karI AdhyAtmika vikAsamAM avarodhaka evI zaMkAone dUra karavAno che. jaina dharma ane tattvajJAnanA siddhAMtonuM jJAna e samyajJAna che. je zIkhavavAmAM AvyuM hoya ane sAcuM manAyuM hoya tene AcAramAM mUkavuM te samyakyAritra che ane te ja jIvanaghaDataranuM temaja mokSasAdhanAnuM eka mahattvanuM aMga che. mokSarUpI sAdhyane siddha karavA mATe jaina darzane samyagdarzana, samyajJAna ane samyakracAritrarUpa ratnatrayanI prAptine anivArya mAnI che. anaMta kALathI saMsAramAM dizAzUnya paribhramaNa karanAra jIvAtmAne A traNa ratnanI prApti thatAM mokSamArga prApta thAya che. samyagdarzana, samyajJAna ane samyakucAritra e AtmAnA ja mULa guNo che ane e guNono saMpUrNa vikAsa karavAthI mokSanI prApti thAya che. e guNo paraspara saMbaddha che ane emAMthI koI paNa ekano vikAsa adhUro hoya tyAM sudhI AdhyAtmika sAdhanA paripUrNa thatI nathI. samyagdarzana vinA samyajJAnanI prApti thatI nathI, samyajJAna vinA sammacAritranI prApti thatI nathI. samyakracAritra vinA zeSa sakala karmano nAza thaI zakato nathI ane sakala karmono nAza karyA vinA mokSanI - paramapadanI prApti thaI zakatI nathI. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa38 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 1) samyagdarzana - samyagdarzanamAM 'darzanano prayoga zraddhAnA arthamAM che ane 'samyaka' pada viparIta abhiniveza(UMdhA abhiprAya)no niSedha karavA mATe che, ethI jIvAdi tattvArthanA viparIta abhinivezarahita zraddhAnane samyagdarzana kahevAya che. samyagdarzanane samajAvavA mATe jinAgamamAM judAM judAM sthAno upara judI judI paribhASAo ApI che. jema ke - i) sAcA deva-guru-dharmanuM zraddhAna samyagdarzana che. ii) sva-paranuM bhedavijJAna samyagdarzana che. iii) AtmazraddhAna ja samyagdarzana che. uparyukta paribhASAo prathama dRSTie jotAM alaga alaga pratIta thAya che, paraMtu UMDANathI vicAra karavAmAM AvatAM badhAMno eka ja abhiprAya che ema supratIta thAya che. dareka vyAkhyAmAM koI ekane mukhyapaNe levAmAM AvyuM che, chatAM temAM gauNapaNe bIjAM badhAM AvI jAya che, kema ke te badhAM paraspara joDAyelAM che. jema ke jIva, ajIva, puSya, pApa, Asava, saMvara, baMdha, nirjarA ane mokSa e nava tattvomAM devaguru-dharma A pramANe garbhita thaI jAya che - mokSatattvane prApta AtmA ja deva che ane saMvara-nirjarAtattvane prApta AtmA ja guru che tathA deva ane gurunI vANI ja zAstra che, ethI nava tattvonuM sAcuM svarUpa jANavAthI deva-zAstra-gurunuM jJAna thaI jAya che. e ja pramANe nava tattvomAM Atmatattva AvI jAya che, ethI svaparabhedajJAna ane AtmAnubhUti paNa garbhitapaNe temAM AvI jAya che. muktinA mArgamAM samyagdarzananuM sthAna sauthI adhika mahattvapUrNa che. muktimahelanI e prathama sIDI che. enA vinA jJAna ane cAritra samyak hovAnuM saMbhavita nathI. je pramANe bIja vinA vRkSanI utpatti, sthiti, vRddhi ane lAgama saMbhavita nathI; te ja pramANe samyagdarzana vinA samyajJAna ane sammacAritranI utpatti, sthiti ane vRddhi tathA phalAgama (mokSa) saMbhavita nathI. samyagdarzana dharmanuM mULa che. je enAthI bhraSTa che te bhraSTa ja che, tene mukti prApta thaI zakatI nathI. 2) samyajJAna - jJAna AtmAno guNa che. jANavuM e tenuM kArya che. samyagdarzana sahitanA jJAnane samyajJAna ane mithyAdarzana sahitanA jJAnane mithyAjJAna kahe che. jJAnanA samyakupaNA ane mithyApaNAno nirNaya laukika viSayonI sAmAnya jANakArInI yathArthatA ke ayathArthatA upara AdhArita nathI, paraMtu samyagdarzana ane mithyAdarzananI upasthiti upara AdhArita che. 1- juo : AcAryazrI umAsvAtijIpraNIta, 'zrI tattvArthAdhigama sUtra', adhyAya 1, sUtra 2 tAryazraddhAne sakhyanam |' Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - jaina darzana pa39 mokSamArgamAM prayojanabhUta jIvAdi padArthonuM ane vizeSa karIne AtmahattvanuM saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAyarahita jJAna ja samyajJAna che. samyajJAna vaDe ja AtmA potAnuM hita ke ahita zAmAM raheluM che te jANI zake che. samyajJAna vaDe AtmA azubha kAryothI nivRtta thAya che ane zubha kAryomAM pravRtta thAya che. samyajJAna vaDe AtmA vizuddha thAya che ane darzana paNa daDha thAya che. samyajJAna vaDe ja AtmA potAne jANI zake che ane je potAne jANe che te sarva jagatane jANe che. jaina dharmamAM jJAnanA pAMca prakAra batAvyA che - (1) matijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) mana:paryavajJAna ane (5) kevaLajJAna. indriyo ane mananA nimitte je jJAna thAya che te matijJAna. matijJAnathI jANelA padArthanA nimittathI te padArthanA vizeSa jANavAvALA jJAnane zrutajJAna kahe che. zabda dvArA athavA saMketa dvArA je jJAna thAya, eTale ke zAstrAbhyAsathI ke guru pAsethI je jJAna thAya te zrutajJAna. indriyo ane mananA nimitta vinA amuka avadhimAM rahelA rUpI padArthono sAkSAtkAra karAvatuM jJAna te avadhijJAna. bIjAnAM mananI paryAyone pratyakSa karanAruM jJAna te manaHparyavajJAna. lokAlokanAM rUpI-arUpI sarva dravyonI traNe kALanI sarva kramabaddha paryAyonuM yugapad jJAna te kevaLajJAna. A jJAna sarvotkRSTa jJAna che. cAra ghAtI karmono kSaya thatAM ja jIvane kevaLajJAna pragaTa thAya che. jene kevaLajJAna prApta thAya che tene te ja bhavamAM AyuSya pUrNa thatAM mokSanI prApti thAya che ane jyAM sudhI kevaLajJAna prApta thatuM nathI, tyAM sudhI mokSanI prApti thaI zakatI nathI. 3) samyakracAritra - samyaphacAritra eTale rAga-dveSarahita thavAnA pavitra AcaraNonuM anuSThAna. mokSanI prApti mATe samyagdarzana ane samyajJAna sahita sammacAritranI AvazyakatA che. kriyAvihIna jJAna vyartha che ane jJAnavihIna kriyA vyartha che. samyajJAna ane samyaphacAritranA suyoga vinA mokSaprApti azakya che. tapa, tyAga, saMyama ane zIlarUpI cAritranuM pAlana karavA mATe jaina dharmamAM sAdhuo ane zrAvakonA AcAro vistArapUrvaka darzAvyA che. gaNadhara bhagavaMtoe AcAronA svarUpamAM vratono samAveza karyo che. vrata eTale vicAraNApUrvaka amuka AcAra pALavAno pavitra niyama. vrata pALavAno hetu mana tathA zarIrane saMyamamAM rAkhavAno temaja AdhyAtmika mArge jarUrI evA cAritranuM ghaDatara karavAno che. sAdhuone saMpUrNa tyAgarUpI sarvavirati cAritranuM ane gRhasthone AMzika tyAgarUpI dezavirati cAritranuM pAlana karavAnuM hoya che. sAdhuoe pAlana karavAnAM pAMca mahAvrato te ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha che. e pAMca mahAvratonuM pAlana sAdhuo jeTalI sUkSmatAthI karI zake teTalI sUkSmatAthI gRhastho karI zake nahIM. eTalA mATe gRhastha dharmane lakSamAM rAkhI, e mahAvratonAM Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pAlanamAM gRhastho mATe thoDIka chUTa mUkavAmAM AvI che. gRhastha pALavAnAM e pAMca vato aNuvrata tarIke oLakhAya che. e pAMca aNuvrato uparAMta gRhastho (zrAvako)e traNa guNavrato ane cAra zikSAvato ema badhAM maLIne bAra vratonuM pAlana karavAnuM hoya che. sAdhuoe ane gRhasthoe potAnAM vratonuM pAlana mana, vacana ane kAyAthI karavAnuM hoya che. vaLI karavuM, karAvavuM ane anumodavuM e rIte paNa A vrato pALavAnAM hoya che. sarvavirati cAritranuM pAlana karanAra sAdhuoe paMca mahAvratonAM pAlana uparAMta pAMca samiti, traNa gupti, bAvIsa pariSaha, bAra bhAvanA, dasa yatidharma ityAdinuM pAlana karavuM paNa Avazyaka che. saMpUrNa karmakSaya karIne AtmA muktipada prApta karI zake che. keTalAka mahAna jIvAtmAo puruSArtha vaDe khUba UMcenI bhUmikA sudhI pahoMce che, paraMtu pramAda, kaSAya vagerenA kAraNe pharI nIcenI bhUmikAe AvI jAya che. AdhyAtmika vikAsanI dRSTie nIcAmAM nIcA starathI mokSapadaprApti sudhInA mArgamAM asaMkhya bhUmikAo che, jenuM mukhya 14 bhUmikAmAM vargIkaraNa karavAmAM AvyuM che, jene guNasthAnaka athavA guNazreNI kahevAmAM Ave che. AtmazuddhinA vikAsakramanA 14 guNasthAna A pramANe batAvavAmAM AvyAM che - (1) mithyAtva guNasthAna -- A guNasthAne vartatA jIvane darzanamohanIya ane anaMtAnubaMdhI kaSAyanI prabaLatA hovAnA kAraNe tene Atmatattva tarapha ruci thatI nathI. (2) sAsvAdana guNasthAna - samyagdarzana prApta karyA pachI jIva jo patita thAya che to pahelA guNasthAne jatAM pahelAM A guNasthAne alpa samaya mATe aTake che ane tyAre samyagdarzananA svalpa AsvAdavALI bhUmikA te prApta kare che. Ama, A guNasthAna jIvanA vikAsanA caDatA kramamAM nathI AvatuM, paraMtu patananA kramamAM Ave che. (3) mizra guNasthAna - mithyAtvamAMthI nIkaLI samyagdarzana pAmatA pahelAM A guNasthAne jIvane vItarAgakathita dharma prati rAga ke dveSa bannemAMthI eka paNa hotA nathI. (4) aviratisamyagdaSTi guNasthAna - A guNasthAne jIva samyagdarzana prApta kare che. ahIM anaMtAnubaMdhI kaSAyano vega nathI raheto, paNa cAritrazaktine rokanAra saMskArono vega rahe che, tethI te virati grahaNa karI zakato nathI. (5) dezavirati guNasthAna - samyagdarzananA baLe AgaLa vadhatA jIvane A guNasthAne alpAMze virati utpanna thAya che. eka paccakhANathI mAMDIne 12 aNuvrata ane zrAvakanI 11 pratimA sudhImAMnuM jeTaluM pALI zake teTaluM te Adare che. Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - jaina darzana 541 (6) pramattasaMyata guNasthAna - jIva vairAgyamAM vadhu dRDha banatAM A guNasthAne sarvavirati grahaNa kare che ane munidazAno prAraMbha thAya che. apramatta rahevAnI icchA chatAM tene pramAda raheto hovAthI A guNasthAnane 'pramattasaMmata' kahevAya che. (7) apramattasaMyata guNasthAna - A guNasthAne jIva pramAdano tyAga kare che. jo ke pUrvasaMskArone vaza thavAthI pramAda AvI jatAM pharI chaThThA guNasthAne Ave che. puruSArtha karI pramAdane haTAvatAM pharI sAtamA guNasthAne Ave che. Ama, te chaThThA ane sAtamA guNasthAna vacce jholAM khAya che. (8) apUrvakaraNa guNasthAna - A guNasthAne jIva pUrve kadI nahIM anubhavelo evo Atmazuddhino anubhava kare che. ahIM te bAdara kaSAyathI nivarte che. A guNasthAne cAritramohanIya karmanA upazamarUpa upazamazreNI athavA tenA kSayarUpa kSapakazreNIno prAraMbha thAya che. (9) anivRtti bAdara saMparAya guNasthAna - A guNasthAne sUkSma saMjvalana lobha sivAyanI cAritramohanIya karmanI sarva prakRtino upazama athavA kSaya thAya che. (10) sUmasaMparAya guNasthAna - A guNasthAne sUkSma saMjvalana lobhano upazama athavA kSaya thAya che. (11) upazAMta mohanIya guNasthAna - upazamazreNI mAMDelA jIva mATe ja A guNasthAna che. ahIM cAritramohanIyanI sarva prakRtio upazAMta hoya che, paraMtu A guNasthAnano kALa samApta thatAM mohanIya karmanuM jora vadhe che, tethI jIvanuM avazya patana thAya che ane te chake, cothe athavA pahele guNasthAne UtarI jAya che. (12) kSINamoha guNasthAna - A guNasthAne mohanIyanI sarva prakRtiono kSaya thayelo hoya che. ahIM jIva aMtarmuhUrta kALa paryata rahI, zeSa traNa ghAtI karmono - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAyano kSaya karI AgaLa vadhe che. (13) sayogI kevaLI guNasthAna - A guNasthAne cAre ghAtI karmano kSaya thayo hovAthI AtmAmAM anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha ane anaMta vIrya - A anaMta catuSTaya pragaTe che, paNa ahIM mana, vacana ane kAyAnA yoga rahyA hovAthI te 'sayogI kevaLI' kahevAya che. (14) ayogI kevaLI guNasthAna - A guNasthAne meru jevI niSkapa avasthAmAM rahela AtmA pAMca hrasvaakSara (a, I, u, 8, lu) pramANakALa rahI, cAre aghAtI karmano kSaya karI, eka samayamAtramAM Urdhvagatie siddhakSetre jaI sthita thAya che. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana (V) upasaMhAra jainonA tattvajJAnanAM vibhinna pAsAMonI nIce pramANe TIkA karavAmAM AvI che. jaina darzananA 'syAdvAdanA siddhAMtanI bauddha dArzaniko tathA zAMkaravedAMtIoe bahu kaDaka AlocanA karI che. temanA mata mujaba eka ja vastu ekI vakhate hoya paNa kharI ane na paNa hoya ema banI zake nahIM; jenAmAM AvA saMzayavALA dharmo che tene satya jJAnanuM sAdhana evuM kharuM pramANa ja kahI na zakAya ane evA saMdigdha pramANa upara kazo paNa vyavahAra cAlI zake nahIM. jainono bahutattvavAda paNa adhUro siddhAMta che evo keTalAkano mata che. temanA mata pramANe vyAvahArika anubhavamAM te sAbita thato hovA chatAM AdhyAtmika anubhavanI kakSAe te sAco Tharato nathI. darzanazAstranA kSetramAM bhedamAM abheda e parama satya che. jaino bheda upara bhAra mUke che ane abheda ke ekatvane bhUlI jAya che. jainoe vyAvahArika pakSa upara khUba bhAra mUkyo che ane ema karavA jatAM AdhyAtmika pakSa bhulAI gayo che ema keTalAkanuM mAnavuM che. jaina darzanamAM pudgala ane jIva vacce je saMbaMdha darzAvavAmAM Ave che te saMtoSakAraka nathI ema keTalAkane lAge che. sAMkhyanI jema ahIM prakRti tathA jIvone taddana pRthak mAnyA nathI, temaja vedAMtanI jema te banne vacce yogya saMbaMdha paNa sthApI zakAyo nathI. jaina dharmano ahiMsAno siddhAMta kAMIka hada oLaMgI gayo hoya ema keTalAkane lAge che. naitika daSTie A siddhAMta zreSTha che; paraMtu temAM atizayokti karI dIdhI che. temanA naitika niyamo khUba ja kaThora tathA avyAvahArika banI gayA che. vaLI, jaina darzanamAM naitika guNonA sAmAjika pAsAM upara paNa yogya bhAra mUkavAmAM Avyo nathI ema keTalAkanuM mAnavuM che. Ama chatAM, jaina darzananuM bhAratIya darzanamAM eka AgavuM ane mahattvanuM sthAna che. nAstika cArvAkanI jema jaina darzana paNa vaidika kriyAkAMDanI nirarthakatA batAve che. vedazAsanano teNe khullo virodha karyo che. ATalA pUratuM jaina darzana ane cArvAka vacce sAmya che. paraMtu jaina darzana mAtra niSedhAtmaka nathI, teno uddeza to vicArapUrvakanuM eka vyavasthita darzana upajAvavAno hato, paraMtu tenuM svarUpa adhyAtmavAdI hovAthI bauddhonI jema teNe cArvAkamatano parihAra karyo. bauddha temaja jaina darzane saMyama ane tyAga vaDe karmanI zRMkhalA bhAMgavAno upadeza Apyo tathA ahiMsA ane vairAgyanuM pratipAdana karyuM. paraMtu bauddha darzananI nItino pAyo kAco che, kAraNa ke teNe zUnyavAdano Azraya lIdho Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - jaina darzana 543 che. bauddha darzananA anAtmavAdanI sakhata AlocanA karavAmAM jaina ane vedAMta eka thaI jAya che. AtmA anAdi-anaMta che evI vedAMtanI vAtamAM jaina darzana sUra purAve che, chatAM jaina ane vedAMtI eka nathI. vedAMtano 'ekameva advitIyavAda' paNa jaina darzanane mAnya nathI. vedAMtanI A mAnyatAnA khaMDanamAM sAMkhya darzananI jema jaina darzana paNa AtmAnuM anaMtatva ane anAditva svIkAre che ane AtmA(puruSa)nuM bahutattva svIkAre che. vaLI, svAdhIna AtmAnI sAthe vaLagelA eka vijAtIya padArthanuM paNa astitva svIkAre che. sAMkhya ane jaina darzana ane vijAtIya padArthanA vaLagADathI AtmAne chUTo pADavo tene mokSa kahe che. paraMtu sAMkhya darzanamAM zuddha paripUrNa paramAtmAne sthAna nathI. jainonA Izvara jagatanA sakhA nathI, paNa te AdarzarUpa to che ja. A bAbatamAM tenAmAM ane yoga darzanamAM kiMcit sAmya jaNAya che. jaina darzane paNa vaizeSika darzananI jema paramANu, dizA ane kALanuM anAdi-anaMtapaNuM mAnyuM che. nyAya darzananI jema jaina darzanamAM paNa takadi tattvonI chaNAvaTa jovA maLe che. syAdvAda athavA saptabhaMgInuM pratipAdana karI yuktivAdanA kSetramAM jaina darzana eka anokhuM sthAna meLave che. TUMkamAM jaina darzana eka svataMtra darzana che. te hindu dharmanI ke bauddha dharmanI zAkhA nathI. vaLI, jaina darzana mAtra eka suvyavasthita vicAradhArA ja nathI, paraMtu tethI vadhu, saMsAranAM baMdhano jemaNe tajI dIdhAM che evA aneka jIvone AdhyAtmika zAMti ApatI eka jIvanapraNAlI che. Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddha darzana (I) prAstAvika (1) darzana paricaya mahAtmA buddha bhAratavarSanA mahAna dharmapuruSonI paraMparAmAM eka anokhuM sthAna dharAvanAra mahAna vibhUti thaI gayA. jagatanA virala mahAna puruSa evA mahAtmA buddhamAM AdhyAtmika UMDANano ane bauddhika tarkavRttinA DahApaNabharyA saMyamano samanvaya jovA maLe che. 'bodhi' prApta karyuM hovAthI teo bhagavAna buddha kahevAyA. A ja bodhinA AdhAre bauddha dharma tathA bauddha darzana sthapAyAM. mahAtmA buddha tAttvika bAbato karatAM jIvananI vAstavika hakIkato tarapha vizeSa lakSa kheMce che. tAttvika prazno viSe hada bahAranI carcA thavAthI samAjamAM je arAjakatA phelAvA lAgI hatI, tenI sAme mahAtmA buddhano upadeza eka pratikriyArUpa hato. bauddha darzana pratItivAda (phenomenalism) che, kAraNa ke mahAtmA buddhanA upadeza mujaba mAtra anubhavagocara viSayonuM ja pratyakSa jJAna maLe che. tene anubhavavAda (empiricism) paNa kahI zakAya, kAraNa ke temanA mata anusAra anubhava e ja pramANa che. bauddha darzana vyavahAravAdI (pragmatic) che. A jagatamAM sarvatra vyApI rahelA duHkhamAMthI mukta thavAnI ciMtA ja mahAtmA buddhane satAvatI hatI. jIva, jagata tathA jagadIzane lagatA sanAtana, sUkSma, tAttvika prazno ukelavAmAM temane rasa na hato. kaI vastu sAdhanAmAM upayogI nIvaDe tevI che e jovA tarapha ja temanuM lakSa hatuM. I.sa. pUrvenA chaThThA saikAnI bhAratanI dhArmika sthiti jyAre saMkrAMti anubhavI rahI hatI tyAre te A paristhitimAM vedaparaMparAthI - Astika darzanonI paraMparAthI alaga kAruNyamUrti mahAtmA buddha satya ane ahiMsApradhAna dharmanuM pravartana karyuM. dhArmika kSetre A eka navIna krAMtinAM pagaraNa hatAM. hiMsA, asatya, vahema, aMdhazraddhA tathA rUDhigata karmakAMDanAM je jALAM bAjhayAM hatAM, te dUra karavA bhagavAna mahAvIra uparAMta mahAtmA buddha paNa bhagIratha kArya karyuM hatuM. (2) utpatti : samaya ane pravartaka AjathI 2500 varSa pUrve kapilavastu nAme nagaranI najIka lumbinI nAmanA upavanamAM I.sa. pUrve pa63mAM vaizAkhI pUrNimAne divase mahAtmA buddhano janma thayo hato. temanA pitAnuM nAma zuddhodana ane mAtAnuM nAma mAyAdevI hatuM. temanuM nAma siddhArtha pADavAmAM AvyuM. rAjyanA jAhojalAlIyukta prAsAdamAM lagabhaga 29 varSa sudhI Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana temaNe nivAsa karyo. temane yazodharA nAmanI patnI tathA rAhula nAme putra hato. eka vakhata vRddha, rogI, mRtyu, pravrajitane joIne temanA mAnasa upara bahu UMDI asara paDI ane temaNe gRhasthajIvanano tyAga karyo. gRhatyAga karIne tatkAlIna saMtapuruSo tathA dArzanikono samAgama karI, temanI pAse temaNe tattvajJAnano abhyAsa karyo. cha varSa sudhI satyaprApti mATe temaNe kaThora tapasyA karI. duSkara tapasyA karavA chatAM teo parama tattva pAmyA nahIM, AthI temaNe bodhinI prApti mATe koI anya mArga vicAryo. kaThina dehadamananI vividha prakriyAothI kaMTALIne temaNe madhyama mArganuM anusaraNa karyuM. urUvelA(gayA)mAM "bodhi'nI prApti karyA pachI temaNe vArANasI tarapha prayANa karyuM. vArANasImAM paMcavarSIya bhikSuone upadeza karyo. sAranAthamAM prathama upadeza ApI temaNe dharmacakrapravartana' zarU karyuM. te pachI 40 varSa sudhI temaNe upadezakArya karyuM. vaizAlI najIka kusinArA pAse vaizAkhI pUrNimAnA divase I.sa. pUrve 483mAM 80 varSanuM dIrgha AyuSya bhogavI teo nirvANa pAmyA. (3) sAhitya saMsAramAM jeTalA moTA dharmo che temanA anuyAyIo lagabhaga ekasarakho mata dharAve che ke potAnuM dharmazAstra Izvararacita che athavA sarvajJaracita che athavA jarA paNa bhUlacUka vinAnI divya vANI che. bauddha sAhitya viSe vicAratAM e spaSTa karavuM jarUrI che ke mahAtmA buddhe koI graMtha lakhyA na hatA. temanA nirvANa pachI je graMtha saMkalita thayA hatA, temAMthI ja temanA upadeza viSe jANavA maLe che. bauddha darzana viSe jJAna meLavavA mATe je prAcIna graMthono AdhAra levo paDe che te mULa pAlI bhASAmAM lakhAyelA che. pAlI bhASA e vakhate magadha dezanI rAjyabhASA hatI. A graMtho ghaNuM kharuM saMvAdonA rUpamAM che. temAM koI paddhatisaranI prakaraNabaddha viSayavicAraNA ke carcA nathI, paraMtu vizeSataH rUpako ane AkhyAyikAo dvArA mahAtmA buddhanA vicAro rajU thayA che. samaya jatAM temanA ziSyoe tenA upara vistRta TIkAo racI che. bauddhamatanuM prAcInatama kahI zakAya evuM sAhitya traNa vizALa graMthomAM saMgrahAyeluM maLI Ave che, jene tripiTaka tarIke oLakhavAmAM Ave che. piTaka eTale TopalI athavA peTI. tripiTaka eTale traNa TopalIo. A graMtho mahAbhAratathI paNa moTA che ane tenI zlokasaMkhyA lagabhaga traNeka lAkhanI che. A traNa piTako nIce mujaba che - 1) vinaya piTaka - temAM bauddha sadAcArane lagatA niyamo saMgrahAyelA che. bauddha bhikSusaMghanA niyamo temAM che. prAyazcittanuM svarUpa, nAnAM-moTAM pApanA nivAraNanA upAyo Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA doSomAMthI chUTavAnA tenA 'sutta', 'khaMdaka' ane Sadarzanaparicaya bauddha darzana 547 upAyo vagerenuM nirUpaNa temAM karavAmAM AvyuM che. vaLI, 'parivAra' ema traNa mukhya vibhAgo che. 2) sutta (sUtra) piTaka temAM bauddha kathAo ane vArtAono samAveza thAya che. mahAtmA buddhanAM vacanono temAM saMgraha che ema manAya che. bauddha dharma tathA tattvajJAnane lagatA siddhAMto temAM maLI Ave che. A graMthanA AdhAre ja bauddha dharmanA sArarUpa 'dhammapada'graMtha racavAmAM Avyo che. sutta piTakanA paNa 'dInikAya', 'majijhanikAya', 'saMyutanikAya', 'aMguttaranikAya' ane 'khudakanikAya' ema pAMca vibhAgo che, bauddha dharmanAM zAstromAM mahattvanuM sthAna dharAve che. 3) abhidhamma (dharma) piTaka bauddha siddhAMtonuM pAMDityapUrNa, tAttvika ane atyaMta bArIkAIthI kareluM vigatavAra varNana A graMthomAM jovA maLe che. tenA paNa sAta peTA vibhAgo che ane temAM vyApaka arthamAM dharmanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A tripiTaka sAhityane theravAda athavA sthaviravAda kahevAmAM Ave che. pahelI bauddha pariSadamAM vRddhoe - sthaviroe bauddha siddhAMtono saMgraha karyo, tethI te 'theravAda' kahevAya che. A piTakono saMgraha I.sa. pUrve lagabhaga trIjI sadImAM thayo haze evo vidvAnono mata che. A tripiTaka graMtho uparAMta 'mahAvarta' nAme bIjo graMtha che, jemAM bodhisatvanAM jIvanavRttAMto ane 500 jeTalI jAtaka eTale vividha bauddha kathAo jovA maLe che. e sivAya 'saddharmapuMDarika', 'lalitavistara' vagere saMskRta graMtho paNa che. 'milinda panho'(milinda prazno) e paNa mahattvano graMtha che. temAM grIka samrATa minenDara ane AcAryazrI nAgasena vacceno saMvAda che. taduparAMta brAhmaNamAMthI bauddha banelA zrI buddhaghoSe racelo graMtha 'vizuddha magna' (I.sa. 400) che, jemAM bauddha dharmanA hInayAna paMthanuM vigatavAra nirUpaNa kareluM che. brAhmaNa graMthomAM je bauddhamatanuM varNana Ave che te moTA bhAge hInayAnane lagatuM nathI, paraMtu te bauddha darzananI bIjI mahAyAna zAkhAnA vicAranA raMgathI raMgAyeluM che. (4) saMpradAyo bauddha darzananA saMpradAyo be dRSTie vibhAjita thAya che dhArmika saMpradAyo ane dArzanika saMpradAyo. A bannene saMkSepamAM joIe 1) bauddhamatanA dhArmika saMpradAyo mahAtmA buddhano upadeza mahAtmA buddhanA nirvANa pachI lagabhaga be sadI bAda graMthastha thayo. kALakrame temAM ghaNI visaMgatio pravezI. AtmasvarUpa, nirvANa, jagatanI prakRti aMgenA mahAtmA buddhanA vicAro viSe bhAre matabheda UbhA thayA. vividha Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana matabhedonA nirAkaraNa arthe bauddha saMghanI sabhAo bolAvavAmAM AvI. I.sa. pUrve 483mAM AvI eka sabhA (saMgIti) rAjagRhamAM maLI hatI. tyArapachI I.sa. pUrve 383mAM bIjI eka sabhA vaizAlImAM maLela. A pariSadamAM bauddhonA be taDAM paDyAM. eka pakSe sthavironA vicArone mAna ApyuM. bIjA pakSe mahAsaMghanA vicArone mAna ApyuM. sthavironA nirNayo te theravAda (sthavira zabda uparathI thera) ane navInonA saMghane anusaratA nirNayo te mahAsaMghanA nirNayo. theravAdane pAchaLathI hInayAna nAma ApavAmAM AvyuM ane mahAsaMghanA nirNayone mahAyAna nAma maLyuM. I.sa. pUrve 250mAM pATalIputra khAte samATa azokanA Azraye je trIjI sabhA maLI e vakhate ochAmAM ochA 18 jeTalA bauddha saMpradAyo astitva dharAvatA hatA. A vibhinna saMpradAyomAMthI be mukhya saMpradAyone joIe - (i) hInayAna - "hIna' eTale nAnuM ane 'yAna' eTale mArga athavA vAhana. pAlI bhASAmAM racAyelA mULa tripiTakamAM je dharmano mArga batAvyo che tene mAnanAra te hInayAna saMpradAya. A saMpradAyanA bauddho tripiTaka' sivAyanA graMthone mAnya rAkhatA nathI. hInayAnI bhikSuo pILo jhabhbho pahere che, mAthe muMDana karAve che ane jIvananirvAha bhikSA dvArA calAve che. A paMthanA anuyAyI mahAtmA buddhane mahAmAnava gaNe che, paraMtu temane Izvara gaNIne pUjatA nathI. mahAtmA buddhanA avazeSo upara stUpo racI tenI pUjA kare che, paNa mahAtmA buddhanI mUrtinI pUjA karatA nathI. hInayAnIo mAne che ke nirvANaprApti mATe vyaktie pote ja prayatna karavAno rahe che. teo svAvalaMbana upara bhAra mUke che. teo prAcIna bauddha paraMparAne custapaNe vaLagI rahevAmAM mAnatA hovAthI teo rUDhivAdI che. teo maTha ane vihAranA AzramajIvana upara vadhu bhAra mUke che. A paMthanA anuyAyI mukhyatve zrIlaMkA, brahmadeza ane siyAmamAM jovA maLe che. (ii) mahAyAna - mahAyAna eTale moTuM vAhana. tripiTako uparAMta keTalAka pheraphAra sahita bIjA saMskRta graMtho umerAIne je yAna' banyuM che te mahAyAna nAme oLakhAya che. A mata mujaba mahAtmA buddha hAlamAM divya svarUpe svargamAM vAsa karI rahyA che ane jarUra paDe tyAre mAnavano avatAra paNa dhAraNa kare che. saune mATe mokSano mArga mokaLo thAya pachI ja mahAtmA buddha nirvANano svIkAra karaze. mahAyAna saMpradAyanA loko kalyANa ane mukti mATe mahAtmA buddhane prArthanA kare che ane mahAtmA buddha nirvANaprApti karavAmAM madadarUpa thatA hovAthI vyaktie bahu prayatna karavAnI jarUra rahetI nathI ema teo mAne che. teo svAvalaMbana karatAM mahAtmA buddhanA anugraha upara vadhu bhAra mUke che. A paMthanA anuyAyI mukhyatve nepALa, tibeTa, cIna, jApAna, koriyA ane Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - bauddha darzana 549 philipAInsamAM jovA maLe che. Ama, hInayAnano saMbaMdha AdarzanI zuddhatA joDe che ane mahAyAnano saMbaMdha tenI upayogitA joDe che. A banne saMpradAyone mATe nadInuM rUpaka prayojavAmAM Ave che. nadIno pravAha tenA mULa pAse sAMkaDo hoya che, paraMtu tenuM jaLa khUba nirmaLa hoya che. te jyAre parvatamALAonI nIce Utare che tyAre temAM bIjA aneka pravAho maLatA hovAthI teno jaLabhaMDAra vadhe che, paNa kramazaH te malina paNa thato jAya che. A jaLapravAhano pahelo bhAga te hInayAna che, to bIjo bhAga mahAyAna che. samagra jaLapravAha e bauddha dharma che. 2) bauddhamatanA dArzanika saMpradAyo zuSka dArzanika vivAdomAM mahAtmA buddhane kiMcit paNa rasa na hato. tenA pratye teo atyaMta udAsIna valaNa dAkhavatA hatA tathA vicAra karyA vagara karmo karavAno upadeza temaNe temanA anuyAyIone kadI paNa Apyo na hato. teo to dalIlo vaDe vastu sAbita karI ApatA. aMdhavizvAsane temaNe kadApi anumodana ApyuM na hatuM. anubhava tathA dalIlono Azraya laI temaNe lokone mArgadarzana ApyuM hatuM. dArzanika carcAthI dUra rahevA chatAM potAnA upadezamAM du:khanI utpatti ane tenA nAzano upAya batAvatAM temaNe "kSaNabhaMgavAda', "anAtmavAda', 'pratItyasamutpAdavAda' jevA siddhAMto rajU karyA che. mahAtmA buddhanuM pratibhAzALI vyaktitva lokonI vacce na rahyuM tyAre ane jema jema bauddha dharma vadhAre vyApaka thato gayo ane bIjAo sAthe carcAmAM UtaravAnA prasaMgo prApta thatA gayA tema tema navA saMpradAyo UbhA thatA gayA. bauddha dharmano jema jema pracAra thato gayo tema tema tenI kaThora TIkA paNa thatI gaI. tethI bauddha pracArakoe potAnA dharmanI rakSA karavA mATe tathA anyane potAnA dharma prati AkRSTa karavA mATe mahAtmA buddhanA matonuM parivardhana ane paripoSaNa karavuM Avazyaka mAnyuM. pAchaLathI bauddha siddhAMtono vikAsa mukhyatve buddhivAdanA dhoraNa upara thayo. jenA pariNAme dArzanika zAkhAo astitvamAM AvI. temAM tattvajJAnanI daSTie cAra zAkhAonuM vizeSa mahatva che - (i) vaibhASika (bAhyapratyakSavAda) (ii) sautrAMtika (bAhyAnumeyavAda) (iii) yogAcAra (vijJAnavAda) (iv) mAdhyamika (zUnyavAda) dArzanika mAnyatAnI dRSTie A cAra zAkhAonuM vizeSa mahatva hovAthI hiMdu Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa0 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana dharmagraMthomAM A cAra matanI carcA Ave che. temAM paNa e graMthomAM jyAre sugamata evA sAmAnya nAmathI nirdeza karavAmAM Ave che tyAre sarvAstivAdIno nirdeza thato jaNAya che. sarvAstivAdI e theravAdInuM bIjuM nAma che, jemAM vaibhASika tathA sautrAMtika zAkhAo samAya che. - bauddha darzananI je cAra zAkhAo paDI che tenI pAchaLa mukhyataH be prazno rahelA che - i) astitva saMbaMdhI tathA ii) jJAna saMbaMdhI. i) astitva saMbaMdhI prazna e che ke kayA prakAranI sattA(reality)nuM astitva che? mAnasika athavA bAhya koI vastu che ke kema? vaibhASiko tathA sautrAMtiko ema mAne che ke mAnasika tathA bAhya badhI vastuo satya che, yogAcAramatavAdIo mAtra mAnasika avasthAone satya mAne che ane bAhya padArthonAM astitvano inkAra kare che. mAdhyamiko anusAra mAnasika ke bAhya koI vastunuM astitva nathI, badhuM zUnya che. ii) jJAna saMbaMdhI prazna e che ke bAhya vastuonAM jJAna mATe zuM pramANa che? vaibhASikonuM mAnavuM che ke bAhya vastuonuM jJAna pratyakSa dvArA thAya che, jyAre sautrAMtikonuM mAnavuM che ke bAhya vastuonuM jJAna pratyakSa dvArA nahIM paNa anumAna dvArA thAya che. yogAcAro tathA mAdhyamiko bAhya vastuonI sattA svIkAratA ja nathI. Ama, bauddha darzananI cAra mukhya zAkhAo "astitva tathA jJAnanA praznanA vibhinna uttaro Ape che. (i) vaibhASika (bAhyapratyakSavAda) - A saMpradAyano sarvamAnya graMtha "abhidharma jJAna prasthAna' che. mahAtmA buddhanA nirvANanA Azare 300 varSa pachI A graMthanI racanA thaI hatI. rAjA kaniSkanA samayamAM jyAre cothI bauddha saMgIti maLI tyAre A graMtha upara 'abhidhama vibhASA zAstra' nAme eka bhASya graMthanI racanA thaI. A vibhASA graMthanA AdhAre ja A saMpradAya "vaibhASika' kahevAya che. buddhanirvANa pachI trIjI sadImAM kAzmIramAM A matanI utpatti thaI hatI. A matanA pratiSThAtA (I.sa.nI trIjI sadI) AcAryazrI vasubaMdhuracita "abhidharma koza' e kAzmIra vaibhASikonI parama AdaraNIya, prAmANika tathA maulika racanA gaNAya che. (AcAryazrI vasubadhu pote jIvananA prAraMbhakALamAM vaibhASika hatA, paraMtu pAchaLathI potAnA moTAbhAI asaMganA upadezataLe teo 1- upara jaNAvelA cAra dArzanika matomAMthI prathama be, eTale ke vaibhASika tathA sautrAMtika te bauddha dharmanI hInayAna zAkhAmAMthI ane yogAcAra tathA mAdhyamika te bauddha dharmanI mahAyAna zAkhAmAMthI pratipAdita thayelA che. ahIM e vAtanuM smaraNa rAkhavuM Avazyaka che ke hInayAna tathA mahAyAna aMtargata bIjI aneka zAkhAo paNa che. hInayAnanI mukhya 21 zAkhAo tathA mahAyAnanI mukhya 8 zAkhAo che. jApAnamAM mahAyAnanI 25 jeTalI judI judI zAkhAo thaI, jemAM jhena tathA nicirena vadhu jANItI che. temAM paNa jhena zAkhA vadhu prasiddha che. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badarzanaparicaya - bauddha darzana vijJAnavAdI banI gayA hatA.) (ii) sautrAMtika (bAhyAnumeyavAda) A saMpradAyane sautrAMtika eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke tenA mukhya AdhAra tarIke teo 'sUtra piTaka'no svIkAra kare che. 'abhidharma piTaka' buddharacita na hovAthI teo tene pramANabhUta mAnatA nathI. mULa to teo paNa vaibhASikonI sAthe sarvAstivAdamAM ja samAveza pAmyA hatA, paraMtu samaya jatAM dRSTikoNa badalAvAnA kAraNe teo vaibhASikothI alaga paDI gayA. tripiTakomAMthI mAtra 'sUtra piTaka'ne ja teo AdhArabhUta mAne che. buddhanirvANa pachI cothI sadImAM A matanI utpatti thaI hatI. A matanA pratiSThAtA AcAryazrI kumAralAta hatA. temaNe 'kalpanA maIitikA' nAmanI kRti racI hatI. A matanA anya pradhAna AcAryo tarIke zrIlAta, zrI dharmaprAta, zrI vasumitra tathA zrI yazomitrane mAnavAmAM Ave che. -- (iii) yogAcAra (vijJAnavAda) 'yogAcAra'zabdanA be artha ghaTAvI zakAya che. eka to e ke Alaya vijJAnanA astitvanuM pratipAdana karavA mATe yogAcAranA anuyAyIo yogamArganuM AcaraNa karatA hatA, arthAt bAhya jagatanI kAlpanikatAne samajavA mATe teo yogano abhyAsa karatA hatA. bIjuM kAraNa e hoI zake ke yogAcAranA anuyAyIonI be vizeSatAo hatI yoga tathA AcAra. ahIM 'yoga' eTale jijJAsA ane 'AcAra' eTale sadAcAra evo artha paNa ghaTAvavAmAM Ave che. 'vijJAnavAda' zabda dvArA tenI tAttvika mAnyatAo spaSTa thAya che. buddhanirvANa pachI AThamI sadI (I.sa.nI trIjI sadI)mAM A matanI utpatti thaI hatI. A matanI sthApanA AcAryazrI maitreyanAthe karI hatI. tenI AcAryaparaMparAmAM zrI asaMga, zrI vasubaMdhu, zrI sthiramati, zrI hiMganAga, zrI zaMkarasvAmI, zrI dharmapAla, zrI dharmakIrti vagere aneka mahAna AcAryo thaI gayA che. - 551 - (iv) mAdhyamika (zUnyavAda) A saMpradAyane mAdhyamika' kahevAmAM Ave che, kAraNa ke A mata ekAMtika matothI bhinna che. te vastuone na to sarvathA nirapekSa tathA Atmanirbhara mAne che, ke na to tene taddana asatya mAne che; paraMtu te vastuonA anya upara AdhArita astitvane mAne che. bhAva ane abhAva evA be cheDAthI rahita badhA svabhAvanI anutpattinA lakSaNavALI zUnyatA te madhyamA pratipada ke madhyama mArga che. anya upara AdhArita hovAnA kAraNe vastuonuM svarUpa avarNanIya rahe che. nizcitapaNe ema kahI zakAtuM nathI ke vastu satya che ke asatya che, AthI madhyama mArganuM grahaNa jarUrI thaI paDe che. uttama buddhinA abhAve gurunA zikSaNamAM pariprazna nahIM karanArA hovAthI madhyama buddhivALA kahevAya che. mahAtmA buddhanA nirvANa pachI pAMcamI sadImAM A matanI utpatti thaI hatI. AcAryazrI nAgArjuna A matanA pravartaka hatA. temanI Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papara zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 'mAdhyamika kArikA' nAmanI kRti A matanI AdhArazIlA gaNAya che. A matanA anya AcAryomAM zrI Aryadeva, zrI buddhapAlita, zrI caMdrakIrti, zrI zAMtideva, zrI zAMtarakSitanuM nAma levAmAM Ave che. zrI azvaghoSa paNa zUnyavAdanA samarthaka hatA. (II) pramANamImAMsA bauddhamata pratyakSa ane anumAnajanya jJAnane ja pramANa kahe che. AthI pratyakSa ane anumAna ema be prakAranA pramANo teo svIkAre che. A banne pramANo dvArA samyajJAna thAya che ane te vaDe ja sarva puruSArthanI siddhi thAya che evo temano mata che. cArvAkamatavAdIo mAtra pratyakSane ja pramANa tarIke svIkAre che. jyAre bauddhamatavAdIo pratyakSa uparAMta anumAnane paNa pramANabhUta, eTale ke viparIta nahIM evA avisaMvAdI jJAna tarIke svIkAre che. pratyakSa viSayathI je bhinna te badho parokSa viSaya che. eTale viSayamAtranuM vaividhya ja thayuM ane viSayakaividhya thayuM eTale jJAna paNa dvidhA ja thAya, nyUnAdhika thAya nahIM. je parokSArthaviSayaka pramANabhUta jJAna che, te potAthI sAdhavAno je dharmI, tenI sAthe saMbaMdhita evA anya dharmathI sAmAnya prakAre karIne thAya che ane ema te parokSArthanI pratipatti karAve che. e jJAna anumAnamAM samAya che. eTale pratyakSa ane anumAna e be ja pramANa siddha che. bauddhamata pramANe pratyakSa ane anumAnanuM kSetra paraspara taddana bhinna hovAthI pratyakSano viSaya e anumAnano viSaya banI zakato nathI tathA anumAnano viSaya e pratyakSano viSaya banI zakato nathI. vaLI, bauddho A banne sivAya anya koI pramANa svIkAratA nathI. temanA mata anusAra pratyakSapramANa sivAyanAM badhAM pramANa jevAM ke upamAna, zabda, abhAva, yukti, saMbhava vagere badhAM eka ke bIjA rUpamAM anumAna upara ja AdhArita che. tethI pratyakSa ane anumAna e be ja pramANa che ema temanuM kahevuM che. bauddhamata anusAra pratyakSa jJAna kalpanA tathA bhAMtithI rahita hoya che. pratyakSa jJAnanA cAra prakAra che - (1) indriyajJAna - je indriyo vaDe prApta thAya che. (2) manovijJAna - manovijJAna viSaya tathA vijJAna ema banne dvArA utpanna thAya che. (3) AtmasaMvedanA - citta tathA sukha-duHkha vagerenuM potAnA svarUpamAM pragaTa thavuM te. A AtmasAkSAtkArI, nirvikalpa tathA abhAMta jJAna che. (4) yogijJAna - pramANo dvArA iSTa arthanuM carama sImA sudhInuM jJAna thAya che. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - bauddha darzana 553 anumAnanA be prakAra che - 1) svArtha anumAna, 2) parArtha anumAna. liMga prathama anumeyamAM rahe che. jema ke 'TekarI upara agni che.' ahIM TekarI liMga che ane Aga anumeya che. e liMga pakSa uparAMta sapakSa (dA.ta. rasoDuM)mAM paNa rahe che, paraMtu vipakSa (dA.ta. jaLAzaya)mAM rahetuM nathI. anumeyatrirUpaliMga vaDe je jJAna utpanna thAya che tene svArthAnumAna kahe che. svArthAnumAna e jJAna che, jyAre parArthAnumAna e kathana che. anupalabdhi, svabhAva tathA kArya e 'trirUpaliMga'nA kathanane parArthAnumAna kahevAya che. (i) anupalabdhi - koI vastunuM na maLavuM te anupalabdhi che. dA.ta. koI eka sthAna upara svabhAvataH ghaTanI upalabdhinuM lakSaNa prApta thavA chatAM tyAM tenI anupalabdhi che, arthAt 'ghaTa tyAM nathI.' ahIM anupalabdhi hetunA kathana dvArA anumAna kareluM che. (i) svabhAva svasattAmAtrabhAvI sAdhyamAM je hetu che tene svabhAvahetu kahe che, arthAt je hetu anya hetunI apekSA rAkhato nathI. dA.ta. "A pazu che, kAraNa ke te gAya che. ahIM gAyanuM hovuM e ja enuM pazupaNAnuM hovApaNuM che. iii) kArya - sAdhyanuM kArya (pariNAma) joIne tenI upalabdhinuM anumAna karavuM te. jema ke "ahIM agni che, kAraNa ke ahIM dhumADo che.' A vAkyamAM dhumADo e kAryamAM agni evA sAdhyanuM anumAna thAya che. A traNe hetuomAM svabhAva ane kArya vastunI upasthiti darzAve che tathA anupalabdhi vastunI anupasthiti darzAve che. parArthAnumAnanA paNa apakSa ane vipakSanI jema sAdharmavatuM ane vaidharmavatuM evA be bheda che. ahIM bhAra prayoga upara che, arthabheda upara nahIM. (III) tattvamImAMsA (1) AtmA viSe vicAra pratItyasamutpAdavAdanA TekedAra hovAthI mahAtmA buddha parivartanazIla daSTa dharmo sivAya koI adRSTa sthAyI dravya ke Atmatattvano svIkAra karatA nathI. temanA mata pramANe A saMsAra anitya che, kSaNika che. teo samagra jagatane parivartanazIla mAne che ane nitya badalAtAM jatAM dravyo ke padArthothI bhinna evuM koI sthira ke sthAyI Atmatattva che ema mAnatA nathI. temanA mata pramANe jene jIvAtmA kahevAmAM Ave che te to eka niraMtara cAlatI prakriyAno pravAha che. te koI nitya ane acaLa vastu nathI. jIvana e vibhinna, kramabaddha ane avyavahita avasthAono eka pravAhamAtra che. jIvananI ekasUtratAne temaNe jalatA dIpaka sAthe sarakhAvI che, kAraNa ke dIvAnI jyota Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana paNa pratyeka kSaNe badalAtI rahe che. A dRzyamAna jagatanI badhI ja vastuo vinAzazIla che. jene 'AtmA' kahevAmAM Ave che evuM koI sthira ke nitya tattva astitva dharAvatuM nathI. mahAtmA buddha cetanAnI judI judI avasthAono svIkAra karyo che, paNa koI sthAyI caitanyatattvanuM astitva svIkAryuM nathI, tethI temanA matane anAtmavAda athavA nairAtmavAda kahe che. jaDa padArthano vikAra e caitanya nathI e vAtamAM jainonI sAthe bauddho sahamata thAya che, paNa jainonI jema bauddho AtmA nAmanA eka sadupadArthanuM astitva mAnatA nathI. teo kahe che ke pratyeka paLa vijJAnano udaya ane vaLI laya thayA ja kare che. e vijJAnanA mULamAM koI sthAyI satupadArtha nathI. eka paLe je vijJAna saMskArarUpe hoya che, te ja pAchuM bIjI paLe vijJAnanA kAraNarUpa bane che, punaH e kAryarUpa vijJAna te pachInA vijJAnanuM kAraNa banI jAya che. A pramANe paraspara bhinna kSaNika vijJAnasamUhanI aMdara paraMparArUpe kArya-kAraNabhAva rahe che. bauddho ene vijJAnapravAha ke vijJAnasaMtAna kahe che. A pravAharUpI vijJAnasaMtAna sivAya AtmA ke jIva jevI bIjI koI vastu che nahIM. bauddhamata mujaba anya jene AtmA kahe che te pAMca vibhAgo athavA skaMdhono banelo che. te A pramANe che - 1) rUpa skaMdha (matter) - halana-calananI zaktiovALuM ane indriyonA samUharUpI zarIra te rUpa skaMdha che. rU5 aMdha zabda dehavAcI che. teno vyApaka artha che samasta bhUta - bhautika zeya padArtho. 2) vijJAna skaMdha (reason, consciousness) - 'chuM' evuM jJAna tathA pAMca indriyothI janya rUpa, rasa, gaMdha Adi viSayonuM jJAna, e banne jJAna vijJAna skaMdha dvArA kahevAmAM Ave che. vijJAna eTale nirvikalpaka nirvicAra viSayAkAra jJAna. 3) vedanA skaMdha (feeling) - bAhya vastunuM jJAna thatAM cittanI je vizeSa avasthA thAya che te ja vedanA skaMdha che. vedanA traNa prakAranI hoya che - sukha, duHkha tathA na sukha - na duHkha. 4) saMjJA skaMdha (perception) - savikalpaka jJAnanuM nAma saMjJA skaMdha che. jyAre koI vastune nAma, jAti, guNa, kriyA AdithI saMyukta karIne tenuM jJAna karavAmAM Ave che to te saMjJA skaMdha kahevAya che. 5) saMskAra skaMdha (mental dispositions) - sUkSma mAnasika pravRttine saMskAra kahevAya che. rAgAdi kleza, mada-mAnAdi upakleza ane dharma-adharma e sarva saMskAra skaMdhanI Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - bauddha darzana 555 aMtargata che. saMskAra skaMdha e pUrvAnubhave pADelA saMskAro che. upara jaNAvela rUpAdi pAMce skaMdhono saMghAta, arthAt samUha e ja AtmA che. A saMghAtathI bhinna ke enI aMdara garbhitapaNe raheluM bIjuM koI tattva nathI ema bauddhamatAnuyAyIo mAne che. Ama, AtmA paNa amuka zArIrika ane mAnasika avayavonA saMghAta athavA samUhane oLakhavAnI saMjJAmAtra che. parivartana pAmatAM A zarIra ane mananuM je sAtatya - fluid continuity che enuM nAma ja AtmA che ane e ja manuSyajIvana che. (2) vizva viSe vicAra zAzvatavAda mujaba vastu nitya che ane te anAdi-anaMta che. tenuM na to koI kAraNa che, na to te koI vastu upara AdhArita che. ucchedavAda (vinAzavAda) anusAra vastuno nAza thaI gayA pachI tenuM kAMI paNa bAkI rahetuM nathI. mahAtmA buddha A banne ekAMtika matono tyAga karI vacalo mArga grahaNa kare che. A mata pratItyasamutpAdavAdanA nAme oLakhAya che. A niyama mujaba koI eka vastunI hAjarIthI bIjI koI vastunI utpatti thAya che. vastuo che temAM kAMI zaMkA nathI, paNa te nitya nathI, tenI utpatti bIjI vastuomAMthI thAya che. paraMtu sAthe sAthe e paNa jovAnuM che ke vastuono saMpUrNa nAza paNa thato nathI. tenuM keTaluMka kArya ke pariNAma avazya bAkI rahI jAya che. A niyama sArvatrika che, temAM kazA apavAdane sthAna nathI. A siddhAMta na to pUrNa nityavAdane Teko Ape che ke na to pUrNa ucchedavAdane Teko Ape che. pratItyasamutpAdavAdanuM sUkSma rUpa e ja kSaNikavAda athavA kSaNabhaMgavAda che. A vAda anusAra jagatanI badhI vastuo kSaNika che. jagatanI badhI ja vastuonI sattA mAtra kSaNabhara TakI rahevAvALI che. bIjI ja kSaNe teno nAza thaI jAya che. "saMyuttanikAya'mAM kahyA pramANe pratyeka vastu parivartanazIla che. pratyeka vastu sat (being) che, te eka ativAda che ane pratyeka vastu asat (non-being) che, te bIjo ativAda che. mahAtmA buddhe A banne matano inkAra karyo ane darzAvyuM ke A vizva (ane manuSya sudhdhAM) parivartana pAmatI prakriyAo (becoming) che. pratyeka padArtha pratikSaNa badalAya che ane tethI jagatanA sarva padArtho anitya athavA parivartanazIla che. pratyeka vastu eka kSaNe jevI hoya che tevI ja bIjI kSaNe hotI nathI, arthAt pratyeka vastu pratikSaNa badalAtI rahe che. kSaNikavAdanA TekAmAM dalIlo rajU karatAM bauddho kahe che ke je vastu sasalAnAM zIMgaDAMnI mAphaka sarvathA asatuM hoya, temAMthI koI utpatti ke nAza thavAno prazna ja UThato nathI. eka vastumAM eka kSaNe eka ja kArya (pariNAma) utpanna thaI zake ane bIjI kSaNe bIjuM kArya utpanna thAya. dA.ta. koI Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa6 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bIja hoya te eka kSaNe choDane janma Ape ane bIjI kSaNe temAM thoDI vRddhi thAya che. bIjI kSaNe tenI pahelAMnI kSaNa to samApta thaI gaI hoya che. eno artha e thayo ke vikAsanI kriyAmAM koI paNa be kSaNo eka jevI hotI nathI. pratyeka kSaNa bhinna che ane kSaNe kSaNe bhinna kArya kare che. tethI astivAda ke nAstivAda bemAMthI eke satya nathI. kevaLa parivartana ja satya che. mahAtmA buddhanA mata pramANe tattva niraMtara gatimAna ane parivartanazIla che. niraMtara parivartana thAya che, paNa sAthe sAthe jenuM parivartana thatuM hoya evo koI padArtha nathI. jene padArtha kahevAmAM Ave che te pratyeka kevaLa akkekI dhArA che. ekasarakhI aneka vastuo ke ghaTanAonI paraMparA che. ane ene viSe sthiratAnA je khyAla che te sarvathA kalpita che. jagata e akkeko pravAha (saMtAna) che. udAharaNa tarIke - 'niraMtara vahyuM jatuM pANInuM jharaNuM' athavA to 'jAte pedA thanArI ane jAte ja baLIne holavAI janArI jvALA'. jene 'padArtha' nAma ApavAmAM Ave che te to mAtra eka saMtAnapravAha che. niraMtara utpAdana thayA kare che chatAM koI navI vastuo pedA thatI nathI, eTale jagata e jagatakriyArUpa banI jAya che. jagatakriyA (world process) eTale 'avirata utpAda (utpatti) ane vyaya (vinAza)'. AkhuM jagata athavA emAMno dareka padArtha A kriyAne AdhIna che. A kriyA ja kharI vastu che. (3) Izvara viSe vicAra jagatanI dareka vastu potAnA astitva mATe potAnA kAraNane AdhIna che, tene IzvaranuM koI prayojana nathI. pratItyasamutpAdavAdano A phalitArtha che, tethI mahAtmA buddha Izvarano svIkAra karyo nathI. jagatano koI eka kartA temaNe mAnyo nathI. sukhadu:khanuM kAraNa potAnAM karmo ja che. karmaphaLadAtA evA Izvarane mAnavAnI jarUra nathI. mahAtmA buddha to potAne kevaLa du:khamuktino mArga dekhADanAra gaNe che. mArga upara pathike pote ja cAlavAnuM hoya che. teNe pote ja puruSArtha karavAno hoya che. manuSya pote ja potAno tAraNahAra che, bIjuM koI tene tArI zakatuM nathI. mahAtmA buddha IzvaranA astitvano prazna ja bAju upara mUkI dIdho che. Izvara che ke nahIM e prazna karatAM A saMsArarUpI duHkhamAMthI kema mukta thavuM e prazna ja temane vadhAre mahattvano lAgyo ane e mahApraznano uttara devAmAM temano saghaLo upadeza samAyelo che. keTalAka vidvAnonA mata mujaba mahAtmA buddha pote nirIzvaravAdI na hatA - Izvara nathI ema kahenArA na hatA. eTaluM ja nahIM paNa IzvaranA astitvano siddhAMta jeo mAnatA, temanA te siddhAMtane tevo ne tevo akhaMDita rahevA daI, e siddhAMtanA aparokSa anubhava mATe je sAdhananI jarUra che e sAdhana tarapha temanuM lakSa kheMcatA hatA. satyanI Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - bauddha darzana papa7 zodha mATe tArkika vAdavivAda karatAM naitika sAdhanA ane prabaLa puruSArtha upara teo vizeSa bhAra mUkatA hatA. svaprayatna ane svAnubhavathI sAkSAtkAra karavAnI vAta temaNe loko samakSa bhArapUrvaka rajU karI hatI. temaNe kahyuM hatuM ke mArA nirvANa pachI mArI pUjA karavAnI khaTapaTamAM na paDatAM meM je mArga batAvyo che e pramANe vartavA koziza karajo.' paraMtu temanA ziSyone potAnI ArAdhanAmAM bhaktibhAvano abhAva khaTakavA lAgyo tathA kevaLa dharmanA avicaLa niyamathI teo saMtuSTa rahI zakyA nahIM. AvI spaSTa cetavaNI ApavA chatAM pariNAme teo mahAtmA buddhane avatArI puruSa mAnI pUjavA lAgyA. Aje mahAtmA buddhanI bhavya mUrtio eziyAmAM ghaNAM sthaLoe jovA maLe che. mahAtmA buddhane Izvara tarIke svIkArI, temanI pUjAno pracAra khAsa karIne mahAyAna paMthamAM jovA maLe che. mAnavasvabhAva ja evo che ke je vyaktie dharma phelAvyo hoya enI pUjA karavA lAgI jAya che. kharekhara to nirvANa pachI mahAtmA buddhanA AtmAnuM visarjana thayuM che ema hInayAna paMtha mAne che, tema chatAM emAM mahAtmA buddhanA avazeSonI pUjA karavAmAM Ave che. (udA.ta. mahAtmA buddhanA asthi upara je tUpo bAMdhavAmAM AvyA che tenI pUjA thAya che.) mahAyAna paMtha ema mAnato nathI ke mahAtmA buddhanA AtmAnuM visarjana thayuM che, AthI emAM mahAtmA buddhanAM traNa rUponI pUjA karavAnI vidhi che - 1) maMjuzrI - A mahAtmA buddhanI jJAnanI mUrti che ane badhI vidyAo temAMthI ja utpanna thaI che. 2) avalokitezvara - jagatane jonAra mahAtmA buddhanuM A saumya svarUpa che. (ajaMTAnI guphAomAM te suMdara citrarUpe doreluM jovA maLe che.) 3) vajapANi - vaja dhAraNa karanAra mahAtmA buddhanuM A sarvazaktimAna svarUpa che. (hindudharmanI trimUrtinI kalpanA ahIM karI zakAya.) (IV) AcAramImAMsA (1) tAttvika prazno pratye mahAtmA buddhano abhigama mahAtmA buddhano saMdeza krAMtikArI che. temaNe jIvananI philasUphI ApI che, paNa vyavasthita tattvajJAna ApavAno prayAsa karyo nathI. jagata anaMta che ke sAMta, AtmA nitya che ke anitya vagere carcAomAM mahAtmA buddha UtaratA ja nahIM. koI adbhuta jJAna laIne A pRthvI upara AvyAno temaNe kadApi dAvo karyo nathI. koI taiyAra tattva-mImAMsA ApavAnA utsAhathI teo dura rahyA che ane te viSenI carcAone paNa. Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana temaNe avagaNI che. mahAtmA buddha potAnA anuyAyIone AdhyAtmika pragatino sAdhanAmArga upadeze che ane nahIM ke koI dhArmika mAnyatAnA siddhAMtono samUha. jIvanane lagatA aMtima praznono javAba vANI ane manathI para che ema kahIne mauna sevavAnuM temaNe ucita mAnyuM e mAlaMkaputra sAthenA prasaMgathI jovA maLe che. tarkavicAra ane bauddhika nirUpaNa e gUDhatAnI eka maryAdA che. mana sAthe zabdo tenuM varNana nahIM karI zakavAthI pAchA phare che. potAnA zabdo aticAra doSa na karI bese tenI khAsa cIvaTa rAkhIne badhI bAbatomAM mahAtmA budde mauna ja sevyuM. tAttvika prazno paratve mahAtmA buddhanuM valaNa kevA prakAranuM hatuM te temaNe vAparelI eka upamA dvArA suMdara rIte spaSTa thAya che. teo kahetA ke parama tattva viSenA ApaNA siddhAMto, kocaluM phoDIne bahAra nahIM AvelAM maraghInA baccAe bahAranI duniyA viSe bAMdhelA siddhAMto jeTalA ja kiMmatI che. satyane jANavA mATe to tenA sAkSAtkAranA mArge ja javuM joIe. tethI tAttvika carcA pratye udAsIna rahI mahAtmA buddhe duHkha, du:khanuM kAraNa, duHkhanirodha tathA duHkhanirodhamArga jevA mahattvapUrNa viSayo upara upadeza Apyo. temanuM kahevuM hatuM ke AvAM prakAranAM vivecanothI ja lAbha thAya che ane AvI vicAraNAne ja dharmanA mULa siddhAMto sAthe saMbaMdha che. AvI vicAraNAthI anAsakti, tRSNAono nAza, du:khono aMta, mAnasika zAMti, jJAna, prajJA tathA nirvANa saMbhava che. mahAtmA buddhanI zikSAno sArAMza temanA cAra Arya satya'nA upadezamAM samAviSTa pAme che. (2) cAra Arya satyo (the four noble truths) tripiTakamAM cAra Arya satyono ullekha jovA maLe che. te bauddha dharmano pAyo che. mahAtmA buddhe eno upadeza vArANasImAM potAnA pahelA pAMca ziSyone karyo hato, je "dharmacakrapravartana'nA nAme prasiddha thayo che. uttama guNothI yukta zreSTha sattvavizeSane Arya' kahevAya che ane jemAM anubhavano bAdha na Ave tene satya kahevAya che, arthAt je koI AdhyAtmika sAdhaka sUkSma vivekapUrvaka potAnA jIvanano vicAra kare ane je e vivekane saMpUrNa vaphAdArIpUrvaka anusare, te sAdhaka koI paNa deza, kALa ke jAtino kema na hoya, chatAM e satyonI bAbatamAM teno anubhava ekasarakho ja haze. deza, kALa ke jAtinAM maryAdita baMdhanathI para thaI AdhyAtmika sAdhanA karato puruSa te 'Arya' ane te jene vaphAdArIpUrvaka anusare te "satya'. AryanA satyo cAra hovAthI mahAtmA buddhanA upadezane "cAra Arya satyo' kahevAya che, te A pramANe - 1) duHkha - jagatamAM duHkho che. 2) du:khasamudaya - duHkhonuM kAraNa che. Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanaparicaya duHkhono aMta saMbhava che. duHkhonA aMtano upAya che. satyo viSe vigatavAra joIe 3) du:khanirodha 4) du:khanirodhamArga A cAra Arya 1) prathama Arya satya du:kha (suffering) saMsAra anitya, asAra ane azaraNabhUta che. sAMsArika sukhane sukha samajavuM te kevaLa adUradarzitA che. sAMsArika sukha vAstavika sukha nathI. te kSaNika che. teno viyoga thatAM, nAza thatAM du:kha thAya che. te sukhane mATe haMmezAM evI eka ciMtA rahe che ke rakhene te naSTa thaI jaze. sAMsArika sukhanuM pariNAma kevaLa duHkha hovAthI tene vAstavika sukha kahI zakAya nahIM. tethI zarIra, bhoga ane saMsAra ekAMta duHkhadAyI che. 'dhammapada'Adi graMthomAM kahyuM che ke janma duHkhakAraka che, jarA du:khakAraka che, vyAdhi duHkhakAraka che, maraNa duHkhakAraka che, apriya vastuono samAgama ane priya vastuono viyoga paNa duHkhakAraka che tathA icchelI vastu na maLavAthI paNa du:kha thAya che. janma ane mRtyu, zoka ane prema e sArvabhauma hakIkato che. e ghaTanAo jIvanamAM kyAMka rahelI visaMgatA ke meLanA abhAvanI sUcaka che. - bauddha darzana - 2) bIjuM Arya satya duHkhasamudaya (cause of suffering) kArya-kAraNanA niyama anusAra joIe to koI paNa kAryane tenuM kAraNa hoya che. A jagatamAM du:kha jovA maLe che, to pachI te du:khanuM kAraNa paNa hovuM joIe. jo duHkhanuM kAraNa zodhavAmAM Ave ane tene dUra karavAmAM Ave to pariNAme duHkha pote dUra thaI jAya. mahAtmA buddhe pratItyasamutpAdavAdanA niyamanA AdhAre duHkhanuM kAraNa jANavAno prayatna karyo. du:khanA kAraNanuM mULa zodhatAM mahAtmA buddhane lAgyuM ke 'avidyA' e sarva du:khanuM kAraNa che. e avidyAmAMthI sarva anartha kevI rIte janme che e batAvavuM temanuM mukhya dhyeya hatuM. e utpattinI kriyA jo eka vAra jANavAmAM AvI jAya to emAMthI nIpajanArAM pariNAmano nAza karanArA dhorI mArga upara caDI javAya. vartamAna jIvananuM kAraNa tenI pahelAnuM jIvana che ane bhaviSya jIvananuM kAraNa vartamAna jIvana che. AthI traNenI eka sAMkaLa bane che ane A sAMkaLanA 12 aMkoDA che. janma-maraNanI niraMtara cAlatI ghaTamALanuM svarUpa kevuM che te A dvAdaza nidAnamALA batAve che (i) pUrvajanmamAMthI udbhavatAM aniSTo 1. avidyA 2. saMskAra 559 cAra Arya satyonuM ajJAna (ignorance) vArasAgata saMskAro (impressions) Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 (ii) vartamAna janmamAMthI udbhavatAM aniSTo 3. vijJAna potAnI jAtanuM bhAna. 'huM chuM' evuM bhAna (the initial consciousness of the embryo) 4. nAma-rUpa mana sahita zarIra (body and mind, the embryonic organism) 5. khaDAyatana pAMca indriyo ane mana tathA tenA viSayo (six organisms) 6. sparza - indriyono viSaya sAtheno saMparka (sense contact) 7. vedanA experience) Avego, lAgaNI, saMvedana (sukha, du:kha, vagere) (sense - - - 8. tRSNA icchA (desire) 9. upAdAna - jIvavA viSe Asakti ke moha (clinging) 10. bhava-karma punarjanma utpAdaka karmanI zarUAta (tendency to be born) (iii) bhaviSyanA janmamAMthI udbhavanArAM aniSTo 11. jAti punarjanma (rebirth) 12. jarA, maraNa - du:kha, zoka (old age, death, etc.) - kAraNa che tRSNA ane 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana duHkhanuM kAraNa jarA-maraNa che. tenuM kAraNa che jAti, eTale janmagrahaNa. jAtinuM kAraNa bhavakarma eTale ke janma grahaNa karavAnI pravRtti che. bhavakarmanuM kAraNa upAdAna (moha) che ane tenuM kAraNa tRSNA che. tRSNAnuM kAraNa vedanA che, arthAt pUrvanA viSayabhogonI sukhAnubhUti che. vedanAnuM kAraNa jJAnendriyono bAhya jagata sAtheno sparza che. sparzanuM kAraNa SaDAyatana, eTale ke pAMca jJAnendriyo ane chaThThuM mana che. SaDAyatananuM kAraNa nAma-rUpa che, arthAt garbhAvasthAnuM zarIra ane mana che. nAma-rUpanuM kAraNa vijJAna, eTale ke caitanya che. vijJAnanuM kAraNa pUrvajanmanA saMskAra che. saMskAranuM kAraNa avidyA ajJAna che. A dvAdaza nidAnamALAne dvAdaza Ayatana athavA bhavacakra paNa kahe che. A dvAdaza nidAna e bauddhonI dainika pUjAnuM eka pratIkarUpa aMga banI gayela che. bauddho Aje paNa 12 ArAvALA cakrane pheravI pheravIne mahAtmA buddhano upadeza yAda kare che. 3) trIjuM Arya satya - - A jagatamAM je duHkha jaNAya duHkhanirodha (cessation of suffering) tenA mULa kAraNane aTakAvI zakAya che. duHkhanuM A tRSNA avidyAnA kAraNe ja utpanna thAya che. avidyAne dUra Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadarzanaparicaya bauddha darzana 561 karavAthI tRSNAno nAza thAya che ane tRSNAnA nAzathI duHkha nAza pAme che. duHkhanirodha athavA du:kharahita sthitine nirvANa kahevAya che. nirvANa eTale 'bujhAI javuM', 'olavAI javuM' te. mAnavajIvananuM aMtima dhyeya nirvANa hovuM ghaTe evuM bauddha dharma mAne che. jIvananI agni prajvalita rAkhanAra tRSNAo ane kAmanAorUpI baLataNa dUra thaI jAya che tyAre pratyakSa dekhAtI jIvanajyoti bujhAI jAya che, tene bauddho nirvANa kahe che. bauddho nirvANanA be prakAra batAve che (i) sarva vAsanAono nAza thAya ane jene pariNAme ahaMpaNAno bhAva cheka ja gaLI jAya tyAre te nIcalI ke dvitIya kakSAnuM nirvANa upAdhizeSa kahevAya che. je mukta thAya che tenI bhavasaMjJA cheka ja parikSINa thaI jAya che. A jIvanamAM ja prApta thatI A AdhyAtmika sthiti che. A avasthA 'jIvanmukti'ne maLatI Ave che. (ii) A anitya jagatamAMthI muktanuM pUrepUruM adRzya thaI javuM ene saMpUrNa nirvANa ke parinirvANa ke anupAdhizeSa kahevAya che. parinirvANanI A kalpanAnA kAraNe mahAtmA buddhano upadeza vyartha banato nathI, kAraNa ke parinirvANa athavA zUnyatva ke vinAza e mANase puruSArtha karIne meLavavA jevI avasthA che ema mahAtmA buddhe kahyuM nathI. jIvanmuktinI avasthA ja prAptavya sthiti che zUnyatvamAM vilaya e to AgaLanuM pariNAma che. bauddhamata pramANe nirvANa eka avAcya tathA tene ahIM A janmamAM ja tRSNA ane zakAya che. saMsAra pUro thAya ane avinAzI zAMti prApta thAya evI e eka parama avarNanIya sthiti che, te acyutapada che saMyojanonA saMpUrNa kSayathI prApta karI vAstavika avasthA che. duHkhanirodhamArga (path leading to the cessation of avidyA e sarva duHkhanI jananI che. tene jJAna vaDe dUra karavAthI mukti maLe che. muktinA pathika mATe aSTAMgamArganuM anusaraNa jarUrI manAyuM che. A aSTAMgamArganA sevanathI vAsanAkSaya thaI nirvANanI prApti thAya che. TUMkamAM A cAra Arya satyomAMnA pahelAM traNamAM mahAtmA buddhanA upadezano tAttvika bhAga AvI jAya che ane chellA cothA bhAgamAM e upadezamAM rahelo AcArano bhAga Ave che. 4) cothuM Arya satya suffering) - mahAtmA buddhanA mata anusAra Atmaniyamanano je mArga mANasane icchita dhyeya sudhI pahoMcADe che te avidha che. bauddha graMthomAM tene 'Arya aSTAMgika mArga' evuM Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 "zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana nAma ApavAmAM AvyuM che. A mArganuM varNana "dIghanikAya' tathA 'majja-nikAya'mAM jovA maLe che. AcAranI bAbatamAM mahAtmA buddha madhyama mArga upadeze che. temanA madhyama mArgamAM eka bAjuthI atizaya bhogano tyAga karavAnuM temaja bIjI bAjuthI dehadamana na karavAnuM kahevAmAM Ave che ane A mArga vaDe ja nirvANa prApta thaI zake che. sAcA dharmaparAyaNa jIvanane bauddha darzanamAM eka taMtuvAdyanI sAthe sarakhAvyuM che; e vAghanA tAra jyAre bahu DhIlA ke bahu taMga na hoya tyAre ja temAMthI madhura sUro nIkaLe che. gRhastha tathA saMnyAsIe sevavA lAyaka aSTAMgamArganA ATha aMga A pramANe che - (1) samyak daSTi - ajJAnanA kAraNe jAta ane jagatanA saMbaMdhamAM mithyA dRSTi utpanna thAya che. pariNAme je anitya ane du:khaprada hoya tene nitya ane sukhaprada mAnI besAya che. A dRSTikoNano tyAga karI yathArtha svarUpa upara dhyAna kendrita karavuM tene samyak dRSTi kahe che. (2) samyaka saMkalpa - Arya satyonI mAtra jANakArIthI koI lAbha thato nathI. jyAM sudhI te Arya satyone pacAvI te pramANe jIvana vitAvavAnI deDha icchA na thAya tyAM sudhI e jANakArI nakAmI che. zraddhA pramANe nizcaya thAya ane nizcaya pramANe AcAra thAya, mATe jemane nirvANanI icchA hoya temaNe sAMsArika viSayo pratye rAga athavA vaiSano tyAga karavAno saMkalpa karavo joIe. A prakAranA daDha nizcayane samyaka saMkalpa kahe che. (3) samyak vANI - mAtra mAnasika saMkalpa karavAthI kAMI vaLe nahIM. tene kAryarUpa vANImAM paNa pariNata karavo joIe, arthAt mithyAbhASIpaNuM, niMdA tathA apriya vacanano tyAga karI; priya, pathya ane hitakArI vANI bolavI athavA mauna dhAraNa karavuM. (4) samyak karma - samyapha saMkalpane mAtra vANImAM ja nahIM paNa kAryamAM paNa pariNata karavo joIe, arthAt vyavahAramAM te ahiMsA, asteya, indriyasaMyama vagere dvArA vyakta thavo joIe. samyaka karmamAM dasa zIlanA niyamono temaja vihAracaryAnA niyamonA pAlanano samAveza thaI jAya che. (5) samyak AjIvikA - kharAba vacana tathA kharAba kAryono tyAga karI, zuddha upAya vaDe AjIvikA upArjana karavI joIe. jIvananirvAha mATe ucita mArganuM anusaraNa tathA niSiddha upAyanuM varjana karI samyak saMkalpane sudaDha karavo joIe. (6) samyaka vyAyAma - uparanA pAMca mArgo upara cAlavA chatAM jIva, jUnA daDhIbhUta thayelA kusaMskAronA kAraNe yogya mArga grahaNa karavAne badale kumArge javA lalacAya che. navA navA anicchanIya bhAvono bhoga banI jAya che. A pramANe na thAya te mATe Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - bauddha darzana pa63 manane svaccha rAkhavuM joIe. cittamAM haMmezAM zubha vicAro Ave ane azubha vicAro praveze nahIM tenI jAgRti rAkhavI tene samyak vyAyAma kahe che. (7) samyapha smRti - je viSayonuM jJAna prApta thaI cUkyuM hoya tene barAbara smRtimAM rAkhavuM joIe. ahIM smRti eTale yAdagIrI uparAMta sAvadhAnI, apramAda ke jAgRti. koI paNa vastune jevI che tevI - tenA yathArtha rUpamAM ja grahaNa karavAnI Teva pADavI joIe, jethI tenA pratyenI Asakti ochI thAya ane pariNAme kaSTanA bhoga banAya nahIM. (8) samyaka samAdhi - upara jaNAvela sAta mArgo dvArA jeNe potAnI jAtane sajja banAvI che te ja samAdhimArgamAM praveza karavA mATe lAyaka gaNAya che ane te kramaza: samAdhinI cAra avasthAo pAra karI nirvANanI prApti kare che. samAdhinA mukhya be prakAra che - upacAra ane arpaNA. upacAra samAdhi thoDo samaya Take che. arpaNA samAdhi jeTalo samaya TakAvavI hoya teTalo samaya abhyAsathI TakAvI zakAya che. tenI cAra bhUmikA che. prathamamAM vitarka, vicAra, prIti, sukha ane ekAgratA hoya che. bIjImAM vitarka ane vicAra jatAM rahe che. trIjImAM prIti jatI rahe che ane cothImAM sukha paNa rahetuM nathI, mAtra ekAgratA ja rahe che. A avasthAmAM cittanI sAmyavasthA hoya che. A pUrNa prajJAnI avasthA che. A aSTAMgamArge prayANa karavAmAM keTalAMka baMdhano naDe che tene bauddha darzana 'dasa saMyojana' kahe che, je A pramANe che - satkAya daSTi, vicikitsA, zIlavata parAmarza, kAma, pratigha, rUparAga, arUparAga, mAna, uddhatapaNuM tathA avidyA. A vinone zikSAtraya dvArA chedI zakAya che. zikSAtraya eTale zIla skaMdha, samAdhi skaMdha ane prajJA skaMdha. traNa skaMdhomAM Arya aSTAMgika mArga kaI rIte vibhakta thaI jAya che, te joIe - (i) zIlaskaMdha - zIla dharmano pAyo che. sarva pApathI virati te zIla che. zIlamAM samyak vANI, samyaka karma ane samyaka AjIvikAno samAveza thAya che. bhikSu tathA gRhastha mATe paMcazIlanuM sevana anivArya che. ahiMsA, asteya, satyabhASaNa, brahmacarya tathA madyapAna niSedharUpa paMcazIla uparAMta bhikSuo mATe bIjA pAMca zIla batAvyAM che - aparAnna bhojana, mAlAdhAraNa, saMgIta, suvarNa-rajata tathA mahAdhe zayyAno tyAga. bhikSuoe A dasa zIlanuM custa ane kaDakapaNe pAlana karavAnuM hoya che. (ii) samAdhi skaMdha - kuzaLa cittanI ekAgratA e samAdhi che. jenuM zIla jeTaluM nirmaLa eTaluM enuM citta samAdhimAM vadhu ekAgra bane che. cittanI ekAgratA jema vadhu tema prajJAnI prApti jaldI thAya che. samAdhimAM samyak vyAyAma, samyak smRti ane samyapha Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa64 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana samAdhino samAveza thAya che. (iii) prajJA skaMdha - kuzaLa cittathI yukta vipazyanA jJAna e ja prajJA che. prajJA eTale prakRSTa jJAna, ajJAnano nAza, klezonuM upazamana, aparokSa anubhava. jJAnane AtmasAtuM karI potIkuM banAvavuM te ja prajJAnI prApti. prajJAmAM samyak dRSTi ane samyak saMkalpano samAveza thAya che. A traNa skaMdha maLIne bauddha dharma sAdhanAnA svarUpanuM pUratuM nidarzana karAve che. Ama, zIla, samAdhi ane prajJA e traNenI sAdhanA upara bauddha darzanamAM bahu bhAra mUkavAmAM Avyo che. (V) upasaMhAra bauddha siddhAMte nirUpelA jagata ane jIvAtmA viSayaka koI paNa prakAranI tAtvika sthiratA vinAno satata pariNAmazIlatAno kSaNabhaMgavAda, nirvANa eTale tadana lupta thaI javuM evo teNe karelo ucchedavAdI artha, bhikSu jIvana upara teNe mUkelo vadhu paDato bhAra ane IzvarapUjana athavA koI paNa prakAranI IzvaranI prasannatA prApta karavAno abhAva vagerenA kAraNe hiMdu dharma ane bauddha dharma vacce ghaNuM aMtara paDI gayuM. mahAtmA buddha jevI tejomaya vyaktie Apela navA svAMgavALo dharma pAchaLathI bhAratamAM niMdAspada banyo. tenAM patananAM kAraNo mukhyatve A pramANe hatAM - IzvaranA astitvanuM khaMDana, nitya evA AtmAno asvIkAra, saMnyAsa upara atizaya bhAra ane varNAzrama dharmanI avahelanA; mahAtmA buddhanA upadezone lipibaddha na karyA tathA saMskRta bhASAnA sthAne pAlI bhASA apanAvI; saMghamAM praveza mATenA niyamomAM zithilatA, vihArane badale maThAdhipatio ane bhikhkhaonI sthiratA vadhavA sAthe mAlikInI bhAvanA AvI; strIone bhikSuNI banAvavAnA kAraNe bauddha vihAromAM vyabhicAra ane aniSTo pravezyAM; bhikSuoe sAdA jIvanane badale rAjasI jIvana apanAvyuM; chatrI, pagarakhAM vagere upakaraNono tathA vAhanono upayoga vagere vadhatAM gayAM; rokaDa nANuM nahIM paNa sonuM, cAMdI, ratno vagere rAkhavAnI chUTa levAvA lAgI; saMghanA sabhyomAM asaMtoSa tathA rAjyAzrayanI lAlasA; sAMpradAyikatAnI vadhu paDatI bhAvanAnA kAraNe temanI vidvattAe paNa samaya jatAM sAMpradAyikatAnuM rUpa dhAraNa karyuM; zrI zaMkarAcArye hindu dharmane pharI sajIvana karyo ane bauddha dharmanA keTalAka siddhAMto hindu dharmamAM samAvI lIdhA; AthI sAmAnya hindu mATe bauddha dharmamAM kAMI vizeSa AkarSaNa na rahyuM. uparyukta kAraNone lIdhe eka mahAna mAnavadharmanAM mULa khavAI gayAM ane aMte Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - bauddha darzana 565 tenI janmabhUmimAM ja teno aMta Avyo. I.sa. 1200-1250 sudhImAM potAnI janmabhUmi bhAratamAMthI A dharma luptaprAya thaI gayo, chatAM paNa bhAratanI bahAra zrIlaMkA, nepALa, TibeTa, bahmadeza, cIna, koriyA, jApAna vagere aneka dezomAM te phelAyo ane hajI ujvaLa rIte pravartamAna che. bauddha dharma temAM rahelAM keTalAMka nimnalikhita viziSTa lakSaNonA kAraNe sarva dezakALanA lokone AkarSI zakyo che - (1) A dharma, buddhinuM mahattva pichAnI tene pratiSThAbharyuM sthAna Ape che, temAM vyaktine zaraNe nahIM paNa yukti ke buddhine zaraNe javAnI vAta che. (2) A dharme mANasa mANasa vacce UbhA karavAmAM AvatA kRtrima bhedo upara kuThArAghAta karyo ane samAnatAnI bhAvanAnI sthApanA karI. teNe strIone paNa sAdhanAnA kSetre pUrNapaNe yogya gaNI temane paNa samAna adhikAra Apyo ane temano saMghapraveza paNa karAvyo. bauddha saMghanA bhikSuomAM paNa jAtibheda paLAto nahIM. bhagavAna mahAvIranI jema mahAtmA buddhanA saMghamAM tamAma jAtinA mANasone praveza apAto, kAraNa ke mahAtmA buddhanA upadezano jhoka guNa ane karma pratye hato. (3) A dharme naitika sadAcaraNa upara paNa vizeSa bhAra mUkyo. upadezamAM vyApakatA ane sarvagrAhyatAnA guNonA kAraNe te sarvasvIkArya banyo. khokhalI tAttvika carcA nahIM paNa sadAcAra dvArA ja duHkhamukti thaI zake che ema tenuM mAnavuM che. (4) A dharme eka bAjuthI dehane kaSTa ApavAnI tathA indriyadamananI vAtane madhyamapaNe svIkArI ane bIjI bAju kAmopabhogane nakAryo. ane aMtima cheDAno tyAga karI, madhyama mArganuM anusaraNa karavAnI lokone zIkha ApI ane tethI te lokapriya banyo. (5) A dharma ja temane yogya mArge vALI zakaze ema lokomAM AsthA thavA lAgI, kAraNa ke maitrI, karuNA ane muditA jevA guNo keLavI, saMghanAM zaraNe javAnI mahAtmA buddha vAta karI. dabAyelI, kacaDAyelI ane pIDita janatAne mahAtmA buddhamAM ane temaNe pravartAvela dharmamAM eka uddhArakanA darzana thayA. Ama, prajJA, prema ane AtmaniyaMtraNanA pracAraka evA gautama jagata uddhAraka buddha tarIke prakhyAta thayA. temaNe jIvanaphilasUphI ApI che ane tethI temano saMdeza krAMtikArI che. * * * Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAya darzana (I) prAstAvika (1) darzana paricaya 'nyAya' zabda sAmAnya rIte yukti, dalIla ke vAdanA arthamAM vaparAya che. je vaDe koI pratipAdya viSaya siddha karI zakAya athavA to je vaDe koI nizcita siddhAMta upara pahoMcI zakAya te 'nyAya'. nyAyano vyutpatti artha che koI paNa viSayamAM praveza ka2vo. koI paNa viSayamAM vizleSaNAtmaka saMzodhana e nyAyanuM kSetra che. nyAya darzanamAM satyane jANavA mATenAM vividha pramANonI carcA vistArathI karavAmAM AvI che. nyAya darzana tarkapradhAna vastuvAda (logical realism) che. pratyeka jJAnane eka viSaya hoya che ema nyAya darzana mAnatuM hovAthI te vastuvAdI che. A viSaya jJAnathI pRthak hoya che. nyAya darzanano vastuvAda anubhava tathA tarka upara AdhArita che. tenA mata anusAra bAhya vastuonuM astitva jJAna upara AdhAra rAkhatuM nathI, arthAt vastuonuM astitva jJAtAthI svataMtra che. mokSanI prApti tattvajJAna dvArA ja maLe che, paraMtu A tattvajJAna zuM che te samajavA mATe prathama to jJAnanuM svarUpa, tenI prApti, tene prApta karavAnA upAyo vagere jANavAnI jarUra che. AthI nyAya darzanane 'tarkapradhAna vastuvAda' kahevuM yogya che. tarka e nyAyanuM eka viziSTa aMga che, paNa nyAya e mAtra tarkazAstra nathI, e vicAranuM zAstra che. sAmAnya mAnyatA evI che ke nyAya tarka athavA pramANane ja potAnuM kSetra samaje che, paNa evuM nathI. tarkazAstra e to mAtra enuM eka aMga ja che. nyAyano kharo uddeza to tarkayukta siddhAMto dvArA jJAnanA viSayonuM parIkSaNa karavAno che. AdhyAtmika praznone nyAya vivecanAtmaka dRSTie vicAre che. nyAya darzanamAM mAnasazAstra, tarkazAstra, adhyAtmazAstra AdinI carcA che. (2) utpatti : samaya ane pravartaka nyAya darzananA pravartaka maharSi gautama hatA. maharSi gautama akSapAda' evA nAmathI paNa oLakhAtA hatA. akSapAdano artha che jenA paga paNa AMkha jevuM kAma Ape che te.' nyAya darzanane 'akSapAda darzana' paNa kahevAmAM Ave che. maharSi gautama kyAre thaI gayA te viSe vidvAnomAM matabheda che. keTalAka vidvAnonA mata anusAra maharSi gautamano samaya I.sa. pUrve 500 mAnavAmAM Avela che. keTalAka vidvAno temane I.sa.nI trIjI ke cothI sadImAM mUke che. paMDita rAhula sAMkRtyAyananA mata anusAra I.sa. pUrve cothI sadImAM sikaMdara vijayI nIvaDyo tyArathI bhArata upara grIka prajAno - Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana prabhAva paDavo zarU thaI gayo hato. zrI akSapAda gautama upara grIka vicArasaraNInI asara jaNAya che. I.sa. pUrve trIjI sadImAM thaI gayela jhInonuM vidhAna che 'darzana eka khetara che, jenI rakSA mATe tarkanI vADa karavI jarUrI che.' bIjI bAju zrI akSapAdanuM vidhAna che jema bIjanA aMkuronI rakSAne mATe kAMTAvALI DALIonI jarUra che, tevI rIte tattvajJAnanI rakSA mATe jalpa temaja vitaMDArUpI vADanI jarUra che'. A be vidhAnomAM keTaluM badhuM vicArasAmya che! A vicArasAmyane AdhAre paMDita rAhula sAMkRtyAyana ema mAne che ke grIka tattvadarzananI asara bhAratanA nyAya darzana upara paDI haze.1 alabatta evuM paNa hoI zake ke bhAratIya darzananI asara grIka vicAraNA upara paDI hoya. (3) sAhitya - maharSi gautamanuM 'nyAyasUtra' e nyAya darzanano mULa graMtha che. A 'nyAyasUtra'ne pAMca vibhAgamAM vaheMcavAmAM AvyuM che. pratyeka vibhAga(adhyAya)mAM be Aniko che. A nyAyasUtromAM ni:zreyasa(mokSa)nI prApti mATe jenuM jJAna Avazyaka che evA pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, dRSTAMta, siddhAMta, avayava, tarka, nirNaya, vAda Adi 16 viSayo tathA AtmA, deha, indriyo, mana vagere 12 prameyo tathA jJAna, tenuM svarUpa, tenI yathArthatA, tenI maryAdA vagerenI carcA karavAmAM AvI che. taduparAMta baMdha, mokSa vagerenAM svarUpanI paNa temAM carcA karavAmAM AvI che. maharSi gautamanA nyAyasUtra' upara zrI vAtsyAyane (I.sa. 400) 'nyAyabhASya' nAmaka prasiddha bhASya lakhyuM che. tenA upara zrI udyotakare (I.sa. 600) 'nyAyavArtikA' lakhyuM. zrI dignAga nAmaka bauddha vidvAne karelI zrI vAsyAyananA bhASya uparanI TIkAno javAba emAM che. 'nyAyavArtikA' u52 zrI vAcaspatie (I.sa. 900) nyAyavArtikatAtparya TIkA' lakhI. tenA upara zrI udayane (I.sa. 1000) 'tAtparya-parizuddhi' tathA 'kusumAMjali' nAmaka TIkA lakhI. zrI jayaMte (I.sa. 1000) 'nyAyasUtra' upara 'nyAyamaMjarI' nAmaka eka svataMtra TIkA lakhI. A badhA nyAya darzananA prAcIna graMtho che. zrI gaMgeza upAdhyAya (I.sa. 1200) navyanyAyanA praNetA che. temaNe 'tattva1- juo : darzana-digdarzana', pR.637-638 2- prAcIna samayanA nyAyane prAcIna nyAya' ane Adhunika samayanA nyAyane 'navyanyAya' kahe che. prAcIna nyAyamAM maharSi gautamanuM 'nyAyasUtra', tenAM uparanAM bhASyo, tenA upara thayelAM khaMDanamaMDana vagereno samAveza thAya che. navyanyAyamAM nyAya darzananA tarkavijJAna saMbaMdhI viSayonuM ja vizad vivaraNa che. navyanyAyanA utthAna pachI prAcIna nyAyano pracAra ocho thaI gayo tathA tenI pravRtti paNa maMda paDI gaI. te bahu lokapriya na rahyuM. navyanyAyanA utthAna tathA pracAranA kAraNe AgaLa jatAM nyAya darzana tathA vaizeSika darzana banne eka thaI gayA. Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - nyAya darzana 569 ciMtAmaNi' nAmaka graMtha lakhyo. teno pracAra zarUAtamAM mithilAmAM thayo. tyAM teNe ghaNI pragati paNa karI, paraMtu AgaLa jatAM te baMgALamAM vadhu phUlyophAlyo. navadvIpanA navyanyAyano prabhAva anya tamAma darzano upara paDyo che. 12mIthI 17mI sadInA 500 varSanA samayagALAmAM navyanyAyanI ja bolabAlA hatI. A samayamAM aneka vidvAno thaI gayA. temAM zrI vardhamAna upAdhyAya, zrI zaMkara mizra, zrI pakSadhara mizra, zrI vAsudeva sArvabhauma, temanA ziSya zrI raghunAtha ziromaNi, zrI mathurAnAtha tarkavAgIza, zrI jagadIza bhaTTAcArya, zrI gadAdhara bhaTTAcArya (mizra) vagerenAM nAmo ati prasiddha che. zrI gaMgezakRta 'tattvaciMtAmaNi' upara TIkAo tathA te TIkAo upara paNa TIkAo A yugamAM lakhAI che. jemAM zrI varadarAjanI (I.sa. 1250) tArkikarakSA', zrI kezavamizranI (I.sa. 1300) 'tarkabhASA', zrI vizvanAthanI (I.sa. 1700) bhASApariccheda' tathA siddhAMta muktAvalI' ane zrI annabhaTTanI (I.sa. 1700) "tarkasaMgata TIkAo ati prasiddha che. A sAhityamAM nyAya ane vaizeSika darzanane ekatrita karI eka susaMgata darzana paddhati ApavAno prayAsa paNa thayo che. (II) pramANamImAMsA jJAnaprApti mATe jarUrI evA pramANonI carcA bhAratIya darzananI badhI zAkhAomAM thayelI che. jema ke cArvAka darzana mAtra eka pratyakSapramANa svIkAre che. vaizeSika darzana ane bauddha darzana pratyakSa ane anumAna ema be pramANo svIkAre che. jaina darzana ane sAMkhya darzana pratyakSa, anumAna ane zabda ema traNa pramANo svIkAre che. nyAya darzana pratyakSa, anumAna, upamAna ane zabda ema cAra pramANo svIkAre che. mImAMsakomAM zrI prabhAkara mizra pratyakSa, anumAna, upamAna, zabda ane arthapatti ema pAMca pramANo svIkAre che. jyAre anya mImAMsako pratyakSa, anumAna, upamAna, zabda, arthapatti ane anupalabdhi ema cha pramANo svIkAre che. naiyAyikoe svIkArela cAra pramANone have vistArathI joIe. (1) pratyakSapramANa indriya ane arthano je saMbaMdha (sanikarSa) te pratyakSapramANa ane e saMbaMdhathI je zaMkArahita jJAna utpanna thAya che tene pratyakSa jJAna kahe che. pratyakSanA laukika temaja alaukika ema be bheda che - 1) laukika pratyakSa AMkhanuM, kAnanuM, sparzanuM, svAdanuM, gaMdhanuM; arthAt pAMca indriyone 1- juo : 'nyAyasUtra', adhyAya 1, AliMka 1, sUtra 4 'indriyArthasannikarSotpannaM jJAnamavyapadezyamavyabhicAri vyavasAyAtmakaM pratyakSam / ' Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana lagatuM pAMca prakAranuM bAhya pratyakSa hoya che ane AMtara pratyakSa (athavA mAnasa pratyakSa) mananuM hoya che. laukika pratyakSamAM nIcenAM ghaTako bhAga bhajave che - (i) jenuM pratyakSIkaraNa thAya che te vastu, dA.ta. ghaDo; (ii) bahAranuM mAdhyama, dA.ta. daSTi pratyakSamAM prakAza; (iii) yogya jJAnendriya, dA.ta. AMkho; (iv) mana ke je aMtara indriya che ane je kendramAM rahI badhAMne sAMkaLe che te tathA jenI madada vinA jJAnendriyo vastu upara kriyA karI zakatI nathI; ane (V) AtmA. AmAMnuM koI paNa ghaTaka potAnuM kArya yogya rIte na bajAve tyAre khoTuM pratyakSIkaraNa (bhama) utpanna thAya che. laukika pratyakSanA nirvikalpaka ane savikalpaka ema be bheda paDe che - i) nirvikalpaka pratyakSa - A prakAranA pratyakSamAM vastunI jAtinuM jJAna thatuM nathI, paraMtu A kaMIka che' evuM mAtra vastunA paricayanuM jJAna thAya che. ii) savikalpaka pratyakSa - A prakAranuM pratyakSa e vastu aMgenuM jJAna che. vastuno samAveza kaI jAtimAM thAya che tenuM jJAna. dA.ta. A sAme AvI raheluM prANI ghoDo che." TUMkamAM savikalpaka eTale vastu aMgenuM jJAna, jyAre nirvikalpaka eTale mAtra vastunA paricayanuM jJAna. 2) alaukika pratyakSanA traNa bheda mAnavAmAM AvyA che - (i) sAmAnyalakSaNa pratyakSa - 'badhA mANaso maraNazIla che' A vidhAnamAM mANasomAM rahela manuSyatva'nuM pratyakSa sAmAnya lakSaNa (generality) dvArA thAya che. (ii) jJAnalakSaNa pratyakSa - 'sarovara ThaMDu dekhAya che' ema vidhAna karavAmAM Ave che tyAre ThaMDApaNuM kAMI joI zakAtuM nathI, paNa dekhAya che' ema kahevAmAM Ave che tyAre je jovAmAM Ave che (sarovara) tenI sAthe je jANavAmAM Ave che (pANInuM ThaMDuM hovuM) tenuM mizraNa thAya che. (iii) yogaja pratyakSa - "sarva manuSya marya che ahIM manuSyatva sAthe maryatva'no saMbaMdha haMmezane mATe baMdhAya che. A kAMI laukika pratyakSanuM pariNAma nathI, paraMtu aMtaHpreraNAnA kAraNe yoga pratyakSa dvArA te jaNAya che. (2) anumAnapramANa anumAna dvArA meLavelA jJAnane anumiti kahe che, je haMmezAM bIjA jJAna pachI 1- keTalAMka vidvAnonA mata anusAra pratyabhijJA nAmano trIjo bheda paNa che. pratyabhijJA eTale anubhavelA jJAnanI amuka samaya pachI smRti thavI. Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - nyAya darzana 571 Ave che. matalaba ke A indriyajJAna pachI thatuM jJAna che. "anumAna'no zAbdika artha che - pachI jANavuM'. (anu = pachI, mAna = jANavuM) eka padArthanuM pratyakSa jJAna thavAthI tenI sAthe saMbaMdha rAkhanAra apratyakSa padArthanuM jJAna jenAthI thAya che tene anumAna kahe che. udAharaNa tarIke - jyAM dhumADo dekhAya tyAM agni haze evuM anumAna karavAmAM Ave che. anumAna keTalIka bAbatamAM pratyakSa karatAM caDiyAtuM che. teno mukhya phAyado e che ke pratyakSa jJAna mAtra vartamAna hAjara vastuo aMgenuM ja thAya che, jyAre anumAna jJAna bhUta, vartamAna temaja bhaviSyane aMge paNa karI zakAya che. Ama hovA chatAM pratyakSa e maulika pramANa hovAthI prathama sthAna pAme che, jyAre anumAna dvitIya koTinuM sthAna pAme che; kAraNa ke pratyakSa jJAna svataMtra tathA nirapekSarUpe jJAnanuM sAdhana che, jyAre anumAna potAnI utpatti mATe pratyakSa upara AdhAra rAkhe che. pratyakSa jJAna saMdeharahita tathA nizcita svarUpanuM hoya che, jyAre anumAnajanya jJAna saMzayayukta tathA anizcita hoya che. pratyakSa jJAnamAM indriyo e karaNa (sAdhana) che ane indriyano padArtha sAtheno saMyoga e 'vyApAra' che. parvata upara dhumADo jovAthI tyAM agni haze evuM jJAna thAya che tene anumiti jJAna kahe che. emAM anumAna e sAdhana che ane liMgaparAmarza' e vyApAra che. liMgaparAmarza eTale "je dhumADAne agni sAthe vyApti saMbaMdha che te dhumADAvALo A parvata che evuM je vyApti viziSTa (vyAptivALA) hetunuM pakSane viSe jJAna thAya te.' bhAratIya darzanomAM anumAna saMbaMdhI sAmAnyataH je udAharaNa TAMkavAmAM Ave che, tenAM pado, vidhAno vagerenI paribhASA joIe. udA. tarIke - je je dhumADAvALuM che te te agnivALuM che. parvata dhumADAvALo che. tethI parvata agnivALo che. uparanA anumAnamAM traNa vidhAno che ane dareka vidhAnamAM be pado che, ema kula cha pado che. paraMtu ahIM dareka pada babbe vAra vaparAyuM hovAthI kula pado traNa ja che, jene 1) sAdhyapada, 2) pakSapada ane 3) hetu, liMga athavA madhyapada kahevAmAM Ave che. tenI vyAkhyAo A pramANe ApI zakAya - 1- juo : zrI vizvanAtha tarkapaMcAnana, kArikAvalI nI nyAyamuktAvalI' saMvalitA, zloka 51 "paramAnya jJAnamafmatiH ' 2- juo : ejana, dinakarIyam' saMvalitA, zloka 51 'parAmarzatvaM ca vyAptiviziSTapakSadharmatAjJAnatvaM / ' Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 1) sAdhyapada - je siddha karavAnuM hoya te 'sAdhya' kahevAya. uparanA dAkhalAmAM 'agni' sAdhyapada che. 2) pakSapada - jene uddezIne (athavA jenA viSe) kazuMka siddha karavAnuM hoya tene 'pakSa' kahevAya. uparanA dAkhalAmAM 'parvata' e pakSapada che, kAraNa ke tenA viSe agni che tema sAbita karavAnuM che. 3) hetu, liMga athavA madhyapada - uparanA dAkhalAmAM joyuM ke parvata te pakSa che ane agni te sAdhya che. have prazna e thAya che ke pakSa viSe sAdhya siddha kema karavuM? to teno javAba e che ke te siddha karavA mATe madhyapada' athavA hetu'nI jarUra rahe che. ahIM "dhumADo' e hetu, liMga ke madhyapadanA sthAne che. hetu pakSamAM hovo ja joIe, nahIM to sAdhya siddha thAya nahIM. udA.ta. parvata upara dhumADo na hoya to tyAM agni che ema siddha thAya nahIM. 'hetu' ke "madhyapada'nuM anumAnamAM khUba ja mahattvanuM sthAna che. AthI tene anumAnanI karoDarajju kahe che. madhyapada' bane AdhAravidhAnomAM samAnapaNe hAjara hoya che, paraMtu nigamanamAM te gerahAjara hoya che. sAdhya siddha thavA mATe 'hetu' ane 'sAdhya vacce evo saMbaMdha hovo joIe ke jyAM jyAM hetunI hAjarI hoya tyAM tyAM sAdhyanI paNa hAjarI hoya ane jyAM jyAM sAdhyanI gerahAjarI hoya tyAM tyAM hetunI paNa gerahAjarI hoya. A prakAranA sAdhya ane hetunA saMbaMdhane vyApti saMbaMdha (invariable concominance) kahe che. vyApti e hetu ane sAdhyanuM nitya ane anivArya sAhacarya che. udAharaNa tarIke - "je je dhumADAvALuM che te te agnivALuM che.' ahIM dhumADo (hetu) ane agni (sAdhya) vacce A prakArano vyApti saMbaMdha che. anumAnanA vividha prakAro nIce pramANe che - (A) prAcIna naiyAyikoe prayojananI dRSTie anumAnanA be prakAra batAvyA che - 1) svArthAnumAna ane 2) parArthAnumAna. 1) svArthanumAna - potAnI khAtarI mATe karavAmAM AvatuM anumAna. tenAthI vyaktinA potAnA mananI zaMkA dUra thAya che. A anumAnanA traNa avayavo hoya che. dA.ta. sAme TekarI upara agni che. kAraNa ke tyAM dhumADo che. jyAM jyAM dhumADo hoya tyAM tyAM agni hoya che, jema ke rasoDuM. 2) parArthAnumAna - anya vyaktine khAtarI karAvavA thatuM anumAna. bIjAnA mananI Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDradarzanaparicaya - nyAya darzana pa73 zaMkA dUra karAvavA mATe thatuM anumAna. A anumAnanA pAMca avayavo hovAthI tene paMcAvayavI anumAna paNa kahe che. avayava eTale bIjAne samajAvavA mATe icchelo artha; jeTalAM vAkyothI saMpUrNa rIte samajAvI zakAya te vAkyomAMnuM dareka vAkya. paMcAvayavI anumAnano krama A pramANe che - (i) parvata upara agni che. .... pratijJA. (ii) kAraNa ke tyAM dhumADo che. ..... hetu. (iii) jyAM jyAM dhumADo hoya che tyAM tyAM agni hoya che, jema ke rasoDuM. ..... udAharaNa. (iv) tevI ja rIte A parvata upara agnithI kadI paNa chUTo na paDanAra dhumADo che. .... upanaya. (V) tethI A parvata upara agni che. .... nigamana. (B) madhyapada ane sAdhya padanA saMbaMdhane anulakSIne maharSi gautame prAcIna nyAya darzanamAM anumAnanA traNa prakAro darzAvela che - pUrvavat, zeSavatuM ane sAmAnyataH dRSTa - 1) pUrvavat anumAna - jJAta kAraNa uparathI ajJAta kAryanuM anumAna karavuM te. dA.ta. ghaTATopa vAdaLAM, gaDagaDATa pavana, vIjaLInA camakArA vagere kAraNo joI varasAdarUpa kAryanuM anumAna karavuM te. 2) zeSavatu anumAna - jJAta kAryanA AdhAre ajJAta kAraNanuM anumAna karavuM te. dA.ta. putrane joIne tenA mAtA-pitA viSe anumAna bAMdhavuM athavA to savAre UThIne AsapAsa pANI bharAyeluM joI rAtre varasAda thayo haze ema anumAna karavuM. 3) sAmAnyataH daSTa - be vastuone ekIsAthe joIne pachI temAMthI ekane joyA pachI bIjI vastu viSe anumAna karavuM te. dA.ta. haMsa sapheda ja hoya che. pachI jyAre ema sAMbhaLavAmAM Ave ke amuka pakSI haMsa che, to anumAna karavAmAM Ave che ke te sapheda ja haze . uparanA traNa prakAranAM anumAnonuM svarUpa jotAM e khyAlamAM rAkhavAnuM che ke temAM madhyapada ane sAdhyapada vacce koI vyApti saMbaMdha hoto nathI ke tenuM pariNAma avayaMbhAvI hotuM nathI. kArya-kAraNanA niyata saMbaMdhanI ahIM vAta nathI. koI vAra evuM bane ke vAdaLAM vikharAI jAya ane varasAda paDe ja nahIM athavA AsapAsa koI bIjAM ja kAraNone laIne pANI bharAyeluM hoya ane rAtre varasAda paDyo ja na hoya athavA haMsanuM hovuM ane sapheda hovuM e banne vacce koI kArya-kAraNa ke vyApti saMbaMdha nathI. AthI A prakAranAM anumAnonuM vaijJAnika mUlya ochuM che, paraMtu laukika mUlya avazya che. Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana (C) navyanaiyAyiko anumAnanA traNa prakAro darzAve che vyatirekI ane anvayavyatirekI. 574 1) kevalAnvayI jyAre vyAptinI sthApanA bhAvAtmaka che tyAre tene kevalAnvayI anumAna kahe che. (anvaya bIjAnI hAjarI te anvaya kahevAya che.) udAharaNa tarIke - - badhA jJeya padArtho nAmadhArI che. ghaTa zeya padArtha che. tethI ghaTa nAmadhArI che. 2) kevalavyatirekI je anumAnamAM vyAptinI sthApanA niSedhAtmaka udAharaNo dvArA karavAnI saMbhavitatA rahe te anumAna kevalavyatirekI kahevAya che. udAharaNa tarIke - kevalAnvayI, kevala udAharaNo vaDe karavAmAM Ave sAhacarya, ekanI hAjarIthI - je anumAnamAM vyAptinA sthApananI zakyatA anvaya tathA 3) anvayavyatirekI vyatireka ema banne prakAre rahetI hoya tene anvayavyatirekI anumAna kahevAya che. badhI AtmArahita vastuo cetanarahita che. badhA jIva cetana che. tethI badhA jIvomAM AtmA che. udAharaNa tarIke - (i) badhA dhumADAvALA padArtho agnivALA che. parvata dhumADAvALo che. AthI parvata agnivALo che. (ii) badhA agnirahita padArtho dhumADArahita che. parvata dhumADAvALo che. tethI parvata agniyukta che. anumAnamAM thatAM doSo (tarkadoSo, hetvAbhAso) nyAya darzanamAM tarkadoSonI mImAMsA upara khUba dhyAna ApavAmAM AvyuM che. temAMnA ghaNA doSo tArkika doSo nahIM paNa vAdavivAdane aMgenA che. pakSapadano khoTo upayoga ka2vAthI, khoTA dRSTAMtathI ke khoTA madhyapadanA kAraNe tarkadoSo udbhave che. tene hetvAbhAsa paNa kahe che. savyabhicAra, viruddha, satpratipakSa, asiddha, kAlAtIta, bAdhita ema cha prakAranA tarkadoSo - hetvAbhAso nyAya graMthomAM gaNAvavAmAM Ave che. te have saMkSepamAM joIe 1) savyabhicAra eTale evo hetu je eka karatAM vadhu nigamana ta2pha dore che. dA.ta. Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - nyAya darzana 575 'dhvani nitya che, kema ke te amUrta che. ahIM amUrtatA uparathI nityatAnuM anumAna karavuM ayogya che, kema ke temAMthI to anityatA paNa phalita thAya che. dA.ta. buddhi amUrta che ane anitya che. A doSane dUSita madhya paNa kahI zakAya. 2) viruddha - eTale evo hetu je hakIkatanI viruddha jato hoya che. dA.ta. mANasa marya che, kAraNa ke te divya che.' ahIM divyatA to maryatAnI viruddha jAya che. 3) sampratipakSa (prakaraNasama) - eTale evo hetu je tarkane taTastha banAvI de che ane jemAM madhyapada khoTuM paDe che. nigamana sthApavA mATe Apelo hetu nigamana sthApavAne badale mAtra saMdeha utpanna kare che. te sAdhyane siddha karavAne badale sAdhyanA praznamAM mAtra pheraphAra ja kare che. dA.ta. "mAnava matsya che, kema ke te uttejanazIla che.' bIjI aprastuta bAbatono Teko laIne madhyapadane khoTuM pADI zakAya che, eTale Akhare to emAMthI kaMI paNa siddha thatuM nathI, mAtra saMdeha ja rahe che. 4) asiddha (sAdhyama) - eTale ke evo hetu je pote ja (sAdhyanI jema) asiddha che. A prakAranA hetune potAne ja sAbitInI jarUra che. dA.ta. "paDachAyo padArtha che, kAraNa ke te hAle che." athavA "mAnava maDhyuM che, kema ke te narAzva (aDadho mANasa ane aDadho ghoDo) che. ahIM narAzvapaNuM pote ja asiddha che, tethI te kaMI siddha karI zake ema nathI. 5) kAlAtIta - eTale jemAM hetu tarIke rajU karAyelI ghaTanA samaya pasAra thaI javAnA kAraNe hetu rahetI nathI. dA.ta. "dhvani nitya che, kema ke te raMganI jema saMyogathI utpanna thAya che. ahIM raMga to prakAza ane ghaDAnA saMyoganI sAthe sAthe ja dekhAya che, jyAre dhvani to lAkaDI ane DholakanA saMyoga pachI utpanna thAya che; eTale raMga nitya hoya to dhvani paNa nitya hovo ja joIe evuM phalita thatuM nathI, kema ke Apelo hetu kAlAtIta che. 6) bAdhita - eTale evo hetu jene anumAna sivAyanA pramANa vaDe khoTo siddha karI zakAya. dA.ta. 'agni ThaMDo che, kema ke te dravya che.' pratyakSa anubhavamAM agni to bALe che, tethI te bAdhita che. (3) upamAna (sAdazya)pramANa upamAna dvArA meLavelA jJAnane upamiti jJAna kahe che. nyAyasUtro anusAra saMjJA (word) tathA saMjJI(denotation)nA saMbaMdhanuM jJAna thavuM tene upamiti kahe che ane 1- juo : zrI vizvanAthatarkapaMcAnana, 'kArikAvalI' nI 'prabhA' saMvalitA, zloka 80 saMjJAsaMjJisaMvanthajJAtvimupati " Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana upamiti jenuM karaNa (sAdhana) che evuM upamitijanya jJAna te upamAna. TUMkamAM nAma ane tenAthI darzAvAtI vastu vacceno saMbaMdha ja upamAnanuM viSayakSetra che. udAharaNa tarIke - zaheramAM rahetI koI vyaktie gAya joI hoya, paraMtu nIlagAya (jaMgalI gAya ke rojhanA jevuM pazu) kadApi na joI hoya; tene nIlagAya kevI hoya te samajAvavA mATe ema kahevAmAM Ave che ke te dekhAvamAM gAya jevI ja hoya che. pachI te zaherI mANasa koI vAra jaMgalamAM jaI caDhe ane tyAM gAya jevuM jaMgalI pazu jue, pachI te kahevAmAM AvelI ke sAMbhaLelI vAta yAda karI sArazya tarka dvArA "A pazu nIlagAya che' evuM nizcayAtmaka jJAna prApta kare che. A jJAna te upamiti jJAna. tene sAdazya jJAna paNa kahevAmAM Ave che. ahIM kadAca koI ema zaMkA uThAve ke amuka aMzanA sarakhApaNAthI kAMI upamAna pramANa siddha thaI zake nahIM. dA.ta. 'baLada jevo pADo', 'hAthI jevI bilADI' - AvA vAkya prayogo sAdazyamAM thatA nathI. to teno javAba ema ApI zakAya ke lokomAM je sAdharmsa, eTale ke samAna guNa-lakSaNa jANItuM hoya, tenA vaDe ja upamAnapramANa siddha thAya che. dA.ta. jevI gAya hoya che, tevI ja jaMgalI gAya hoya che. kavio paNa 'dADamanI kaLI jevAM dAMta' ema upamA alaMkArano prayoga kare che. anumAnapramANa ane upamAnapramANa bane eka nathI. dhumADA ane agni vacce jevo vyApti saMbaMdha hoya che, tevo gAya ane jaMgalI gAya vacce vyApti saMbaMdha hoto nathI. anumAna svArtha ke parArtha hoI zake. jyAre upamAna parArtha ja hoya che. upamAnanuM prAmANya kAraNa-kArya saMbaMdha upara nahIM paNa anubhavanA AdhAra upara che. cArvAko upamAnane pramANa tarIke svIkAratA nathI. bauddho upamAnane pratyakSapramANa temaja zabdapramANamAM, sAMkhya darzana tathA vaizeSika darzana tene anumAnapramANamAM ane jaino tene pratyabhijJAmAM samAve che. mImAMsako upamAnane jJAnanA eka alaga pramANa tarIke svIkAre che, paraMtu nyAya darzana karatAM judI rIte tene vicAre che. (4) zabdapramANa nyAya darzananA mata mujaba zabda e jJAna meLavavAnuM sAdhana che. zabda e pramANa che ane enAthI je jJAna thAya che e zabdapramANa. AptapuruSanAM vAkyo e ja zabdapramANa che. Apta eTale jenA zabdo vizvAsapAtra hoya che evI satyaniSTha, satyavaktA vyakti. zrutikAro, RSimunio, dharmapravartako vagerene "Apta' mAnavAmAM Ave che. temanI niHsvArthatA temaja temanAM kathananI yathArthatAnA AdhAre nirNaya karAya che ke teo 1- juo : 'nyAyasUtra', adhyAya 1, Ahnika 1, sUtra 7 mAtozaH zabdaH ' Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 577 SaDdarzanaparicaya nyAya darzana Aptajana che. laukika jJAnanI bAbatamAM vaijJAniko Apta gaNAya che, kAraNa ke sAmAnya mANasa vaijJAnikonuM kahevuM sAcuM mAnI potAno vyavahAra calAve che. cArvAka darzana zabdane pramANa mAnatuM nathI. bauddha darzana ane vaizeSika darzana teno samAveza anumAnamAM kare che. sAMkhya darzana kevaLa vaidika zabdane ja svataMtra pramANa mAne che. nyAya darzanamAM zabdanuM sthAna eka svataMtra pramANa tarIkenuM che. zabdanA vividha prakAro nIce pramANe che (A) arthanA viSayanI dRSTie tenA be bheda paDe che dRSTArtha ane adaSTArtha 1) dRSTArtha eTale je pratyakSa dvArA siddha che te. jeNe arthanuM pratyakSa jJAna meLavIne arthano upadeza Apyo hoya te dRSTArthaka upadeza che. udA.ta. adAlatomAM dArzanika purAvAo rajU karatA sAkSIo. 1 2) adRSTArtha eTale pratyakSa dvArA asiddha. jeNe anumAnathI arthane jANIne upadeza Apyo hoya te adveSTArtha upadeza. udA.ta. vaijJAnikoe aNu-paramANuonAM svarUpa saMbaMdhI ApelA khyAlo vagere. (B) zabdanI utpattinI dRSTie paNa tenA be bheda paDe che alaukika ane laukika 1) alaukika zabda (vedavAkya) nyAya darzana vedanA upadezane pramANabhUta gaNe che, kAraNa ke temanA mata anusAra tenA praNetA Izvara sarvajJa che. vedavAkyo satyanI prApti mATe sAdhanarUpa che. alaukika zabda e sAkSAt Izvare uccArela hovAthI tene apauruSeya mAnavAmAM Ave che ane tethI te vacana khoTAM paDavAM ke temAM kAMI zaMkA utpanna thavAno saMbhava nathI. tethI ja pratyakSa Adi pramANothI viruddha jatAM hoya topaNa zruti ke veda haMmezAM sAcAM ja Thare che, te zaMkAthI para che ema temanuM mAnavuM che. 2) laukika zabda loko dvArA bolAyelA hovAthI te khoTA paDavAnI zakyatA rahe che. laukika zabdomAM paNa jeTalA Apta lokoe kahelA hoya te pramANa manAya che. laukika mAnavakRta che, jyAre alaukika IzvarakRta che. (III) tattvamImAMsA kArya-kAraNamImAMsA kArya-kAraNa saMbaMdhanI vicAraNA e tattvaciMtananA pAyArUpa che. kArya-kAraNa saMbaMdhane lagatA vividha mato bhAratIya darzanamAM pracalita che. bauddhamata anusAra kAraNa asat che Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ane kArya sat che. vedAMtamata anusAra kAraNa sat che ane kArya asat che. nyAya darzana temaja sAMkhya darzana bannenA mata anusAra kAraNa ane kArya ane sat che, paraMtu te banne darzananA matamAM taphAvata che. nyAya darzana mujaba kriyA thAya te pahelAM kArya hAjara hotuM nathI, jyAre sAMkhya darzana anusAra kArya ane kAraNa bane sahaastitva dharAve che. kAraNa-kArya saMbaMdha viSe sAMkhya darzana ane nyAya darzanamAM matabheda hovAthI tenA jagata-utpatti aMgenA siddhAMto temaja tenI tattvamImAMsA upara paNa enI asara thaI che. nyAya darzana asatkAryavAda athavA prAraMbhavAdamAM AsthA dharAve che, tenA mata pramANe kArya' prathamathI ja kAraNamAM avyakta rUpe raheluM nathI, paraMtu te eka navIna utpatti che. utpatti eTale jUnI vastumAMthI navIna vastunuM utpanna thavuM te. asatkAryavAdanA sthApana arthe nyAya darzana keTalIka dalIlo kare che - 1) jo kArya tenI utpatti pUrve kAraNamAM rahetuM hota to pachI nimittakAraNanI kazI jarUra ja rahetI nathI. mATImAM ghaDo prathamathI ja rahelo hoya to pachI kuMbhAra ke tenA ojAronI jarUra rahetI nathI. paraMtu anubhava dvArA ema kahI zakAya che ke pratyeka kAraNamAMthI kArya nirmANa karavA mATe nimittakAraNanI jarUra rahe che. AthI sAbita thAya che ke kArya tenI utpatti thayA pahelAM kAraNamAM raheluM hotuM nathI. 2) jo kArya tenI utpatti pUrve kAraNamAM rahetuM hota to kAryanI utpatti thayA pachI A utpanna thayuM', "kArya utpanna thayuM' vagere vidhAno tadana arthahIna nIvaData. paraMtu A prakAranA vAkyaprayoga thAya che. te sAbita kare che ke kArya utpatti pahelAM kAraNamAM raheluM hotuM nathI. 3) jo kArya tenI utpatti pahelAM kAraNamAM raheluM hota to kAraNa ane kArya vacce koI bheda pADavo muzkela paData. paraMtu anubhava dvArA kahI zakAya che ke kAraNa ane kArya bane bhinna che. mATI tathA ghaDo banne eka nathI. banne vacce rahelo taphAvata spaSTa che. Ama, kAryanI sattA kAraNamAM nathI. 4) jo kArya vastutaH kAraNamAM rahetuM hota to "kAraNa ane kArya mATe eka ja zabdano prayoga karavAmAM AvatA, paraMtu banne mATe alaga alaga zabdaprayoga thAya che. te batAvI Ape che ke kArya kAraNamAM aMtarbhata nathI. 1- sAMkhyamata mujaba utpatti eTale vastunA eka pAsAmAMthI bIjA pAsAno vikAsa athavA utkrAMti. bauddhamata mujaba utpatti eTale abhAva(zUnya)mAMthI vastu utpanna thavI te. vedAMtamata mujaba utpatti mAtra mAnasika khyAla ja che, kriyA ke pariNAma to mAtra vivarta (AbhAsa) che. mAyA che. Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - nyAya darzana 579 5) jo kArya ane kAraNa vastutaH abhinna hota to banne dvArA eka ja hetu saravo joIe. paraMtu kAryanuM prayojana kAraNanA prayojanathI bhinna che. mATInA banelA ghaDAmAM pANI bharI zakAya che, paraMtu svayaM mATIno te prakAre upayoga thaI zakato nathI. 6) kArya tathA kAraNamAM AkAranI paNa bhinnatA che. kAryano AkAra kAraNanA AkArathI bhinna hoya che. AthI kAryanuM nirmANa thaI gayA pachI ema mAnavuM paDe che ke kAryanA AkArano ke je kAraNamAM asat hato, teno prAdurbhAva thayo. Ama, nyAya darzananA mata pramANe vastu utpanna thAya te pahelAM ane te vastu nAza pAme te pachI teno abhAva hoya che, eTale ke kArya prathamathI ja kAraNamAM avyakta rUpe raheluM hotuM nathI, paraMtu te eka navIna utpatti hoya che. mATImAM ghaDo prathamathI rahelo nathI, paraMtu kuMbhAra ane ojAro jevAM nimittakAraNanA sahayoga vaDe mATImAMthI ghaDAnI utpatti thAya che. (1) AtmA viSe vicAra niHzreyasanI prAptine lakSya tarIke rAkhI nyAya darzana kula 12 prameyo gaNAve che. prameya eTale pramA(jJAna)no je viSaya hoya te. A 12 prameyo A pramANe che - AtmA, zarIra, indriyo, viSayo (jJeya padArtho - indriyonA artha), jJAna (buddhiyukta), mana, pravRtti (sArAM-kharAba karmo karavAmAM Ave te), doSa (rAga-dveSa Adi utpanna thAya te), pretyabhAva (mRtyu), phala (zubha ke azubha phaLaprApti), duHkha ane apavarga (mokSa). upara jaNAvelAM 12 prameyomAM prathama AtmA nAme prameya che. te aMge vicArIe - anya darzanonA AtmA viSenA khyAlathI naiyAyiko traNa bAbatamAM judA paDe che. teo AtmAne 1) jaDasvabhAvI 2) kUTastha nitya ane 3) sarvagata mAne che. 1) naiyAyikonA mata anusAra AtmA eka dravya che je anAdi-anaMta che ane icchA, draSa, prayatna, jJAna, sukha vagere tenA guNa che. guNa guNInI sAthe samavAya saMbaMdhathI saMkaLAyelA rahe che; arthAt jJAnAdi guNo AtmAnI sAthe saMkaLAyelA che kharA, paNa svarUpe ane svabhAve AtmA nirguNa che. jJAna ke caitanya AtmAno svabhAva nathI paNa eka Akasmika guNa che. AtmAmAM cetanAno saMcAra tyAre ja thAya che ke jyAre teno mana joDe, mananI indriya joDe ane indriyano bAhya vastuo joDe saMparka thAya che. Avo saMparka jo na thAya to AtmAmAM caitanyano udaya ja thAya nahIM. AthI AtmA jyAre zarIrathI mukti meLave che tyAre temAM jJAnano abhAva rahe che. kaivalya avasthAmAM AtmA svabhAvamAM, arthAt nirguNa bhAvamAM rahe che. Ama, nyAya darzananA mata pramANe AtmA svarUpe karIne acetana athavA jaDa che. Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana 2) naiyAyikonA mata pramANe jema AtmA jJAnAdi guNothI svataMtra che, tema te paryAyAdi dvArA paNa aparivartita che. jJAnanI sAthe saMbaMdha rahe ke na rahe, AtmA haMmezAM phUTastha che, apariNAmI che. - 3) naiyAyikonA mata anusAra AtmA sarvavyApaka ane sarvagata che. mULa jaDa svarUpa hovAthI sarvavyApaka na hoya to pachI AtmAno jagatanA padArtho sAthe saMyoga ke saMbaMdha na saMbhave ane AtmA sarvagata na hoya to vividha dizAo ane dezomAM rahelAM paramANusamUhanI sAthe eno yugapat saMyoga na saMbhave ane e pramANeno saMyoga asaMbhavita hoya to zarIrAdinI utpatti paNa asaMbhavita ja banI jAya, mATe AtmA sarvavyApaka che ema temanuM kahevuM che. keTalAka dArzaniko AtmAne aNuparimANa mAne che, keTalAka dArzaniko AtmAne dehaparimANa mAne che ane keTalAka tene sarvavyApI (vibhu) mAne che. nyAya darzana mAne che ke AtmA niravayava ane vibhu che tathA nitya che. nyAyamata anusAra AtmA aNuparimANa nathI. aNuparimANAtmaka vastunuM ane tenA guNonuM pratyakSa jJAna saMbhave nahIM. A kAraNe ja paramANu ane tenA rUpa vagere guNo pratyakSagocara nathI, paraMtu 'huM sukhI chuM', 'huM jANuM chuM' vagere pratItiomAM mAnasapratyakSa dvArA AtmA ane tenA guNonuM jJAna thAya che. AthI AtmA aNuparimANa nathI, paNa vibhu che ema mAnavuM ucita che. vaLI, zarIra jude jude sthAne jatAM te te sthAne AtmaguNonI utpatti AtmAne sarvavyApI puravAra kare che. vaLI, yogI aneka zarIro nirmANa karI eka ja vakhate te badhAM zarIromAM sukha vagere bhogave che. AtmAne vibhu mAnyA vinA A zakya nathI. vaLI, sthaLa-kALanI dRSTie jotAM te asIma che, AthI te vibhu che. AtmAnI utpatti ke nAza thato nathI, AthI te nitya che. (2) vizva viSe vicAra nyAya darzana bAhyArthavAdane svIkAre che. tenA mata pramANe bhautika vastuo ane tenA guNa satya che. te kSaNika nathI paNa sthAyI che. dravya satya che ane niraMtara rahe che. guNothI tenuM astitva bhinna che. jagatane jANI zakAya che. jIvAtmA teno zAtA che. Izvara jagatanA sraSTA che. Izvare nitya paramANuomAMthI jagatanI racanA karI che. paramANuonI utpatti Izvare karI nathI. Izvara jagatanuM nimittakA2Na che. vizva aNuonuM baneluM che. aNuo sanAtana che, avyaya che, anAdi che. pRthvI, pANI, teja, vAyu ane AkAzanA aNuo ekameka sAthe maLavAthI vizvanI racanA thaI che. jagatamAM je parivartano thAya che te kAraNanA niyama anusAra thAya che, paraMtu Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradarzana paricaya - nyAya darzana 581 jagata eka niprayojana yaMtra nathI. kAraNanA niyamanI sAthe sAthe karmanA niyama paNa jagatanuM zAsana kare che. jagatanI sarva ghaTanAo kAraNanI sAthe sAthe dharmAdharmanA niyamanuM paNa pAlana kare che. nyAya darzana jagatane naitika prayojananuM sAdhaka mAne che. kAraNano niyama karmanA niyama athavA naitika niyamane AdhIna che. Izvara bhautika vyavasthAne naitika vyavasthAne AdhIna rAkhe che. Izvara prakRtine AdhyAtmika prayojana anusAra calAve che. nyAya darzana sezvara paramANuvAda(theistic atomism)ne mAne che. te nitya paramANuone paNa mAne che ane Izvarane paNa mAne che. A bannenuM astitva paraspara Azrita nathI. nyAya darzana sRSTinA prabhAva ane pralayane paNa svIkAre che. (3) Izvara viSe vicAra nyAya darzana sezvaravAdI che. maharSi gautamanAM nyAyasUtromAMthI IzvaranA astitva aMge mAtra Acho khyAla maLe che. temaNe IzvaranuM astitva siddha karavA koI sabhAna prayatna karyo jaNAto nathI. te chatAM nyAyasUtro uparanA bhASya racanArAoe evAM ghaNAM sUtro TAMkI ema batAvavA prayatna karyo che ke teo IzvaranA astitvane mAnya kare che. khAsa karIne uttarakAlIna naiyAyikoe IzvaranA astitva aMge ghaNI vizada carcAo karelI che. temanA mata anusAra koI paNa vyaktine sattattvonuM jJAna meLavavA mATe temaja padArthonuM samyajJAna meLavavA mATe tathA niHzreyasa(mokSa)nI prApti arthe IzvaranA anugrahanI jarUra rahe che. IzvaranI kRpA vagara na to jJAnaprApti zakya che, na to mokSaprApti. Izvara jagatano sarjaka che. te jagatanuM nimittakAraNa che, upAdAnakAraNa nathI. te anaMta ane sarvazaktimAna che, aizvaryayukta ane anAsakta che. temaNe Izvarane paramAtmA kahyo che. nyAya darzanamAM jIvAtmA ane paramAtmA ema AtmAnAM be rUpo nirUpAyelAM che. jIvAtmAo aneka che ane pratyeka zarIramAM bhinna bhinna che. paramAtmA eka che, nitya che, sarvajJa, sarvazaktimAna tathA sarvavyApaka che. Izvara anaMta guNothI yukta che, jemAM cha guNo pradhAna che - Adhipatya (aizvarya), vIrya, yaza, zrI, jJAna ane vairAgya. AthI Izvarane pakaizvaryayukta kahe che. A guNo IzvaramAM pUrNapaNe vyApta che. Izvara jJAna, guNa, icchA ane yatnathI rahita nathI; paraMtu mAtra sukha, duHkha, gamA, aNagamAthI rahita che ane tethI haMmezAM pravRttizIla hovA chatAM te kadI koI paNa pravRtti svArthathI karato nathI. Izvara jagatakartA che. te A sRSTinA sarjanahAra deva che, temaja pralayakArI paNa te ja che. te sRSTine jALavI rAkhe che ane vizvano te prayojanakartA che. avinAzI evA padArtho - aNuo, AkAza, kALa, dizA, mana ane AtmAmAMthI te sRSTinuM Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa82 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sarjana kare che. vaLI, te manuSyane potapotAnAM karma anusAra phaLa paNa Ape che. nyAyamata pramANe IzvaranI adhyakSatAmAM adRSTa (potapotAnAM karma anusAra phaLa maLavuM e prakriyAne adRSTa kahevAya che) phaLadAyI thAya che. Izvara adaSTamAM pheraphAra nathI karato, paNa phakta enuM saMcAlana kare che. IzvaranA astitva aMge nyAya darzanamAM aneka tarkayukta dalIlo rajU karavAmAM AvI che. zrI udayanAcArye temanI kRti 'nyAyakusumAMjali'mAM IzvaranA astitva aMge karelI mahattvanI dalIlo joIe - 1) brahmAMDaviSayaka dalIla tathA kArya-kAraNamUlaka dalIla A dalIlamAM kArya-kAraNanA niyamanA AdhAre IzvaranuM astitva siddha karyuM che. jagatanI sarva kriyAo kramabaddha ane vyavasthitapaNe cAle che, je jaganiyaMtAne AbhArI che. ghaDAno sarjaka jema kuMbhAra che, tema samagra jagatano paNa koI sarjaka hovo joIe ane te sarvajJa Izvara che. paramANuo svayaM niSkriya hovAthI te svataMtrapaNe ekabIjA sAthe joDAI zakatAM nathI. tene gati pradAna karavA mATe Izvara tattvanI jarUra rahe che. IzvaranI icchAthI ja sRSTinA sarjana ane pralaya thAya che. 2) prayojana upara AdhArita dalIla jagata nirdetuka nathI. te koI vastu ke viSaya prati nirdeza kare che ane je zabdo dvArA te nirdeza thAya, te zabdomAM rahelI je arthazakti che te paNa Izvara dvArA ja Ave che. Izvara zabdano artha Ape che. kapaDAM vaNavAM vagere kalAo paNa guruziSya paraMparAthI cAlI Ave che ane teno sarva prathama AviSkAra paNa Izvara dvArA ja thayo che ema naiyAyiko mAne che. 3) naitika vyavasthA upara AdhArita dalIla Izvara naitika niyamono sthApaka che. bhalAne sukhI banAve che ane bUrAne te daMDa de che. sArAM-kharAba karmono badalo tadanurUpa maLyA vagara raheto nathI, paraMtu karma ja karmaphaLanuM ekamAtra ane advitIya kAraNa che e vAta naiyAyikone maMjUra nathI. jo karmaphaLa ekamAtra karmane ja AdhIna hoya to pachI pratyeka karma phaLavALuM dekhAvuM joIe. puruSakRta karma ghaNI vAra niSphaLa nIvaDatuM dekhAya che. A uparathI eTaluM siddha thAya che ke karmaphaLanA viSayamAM karma uparAMta eka karmaphaLaniyaMtA Izvara paNa che. 4) vedanA prAmANya upara AdhArita dalIla veda pramANagraMtha tarIke svIkArAya che. vedane apauruSeya mAnavAmAM Ave che. veda Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - nyAya darzana 583 Izvararacita che, mATe veda kadI khoTA hoI zake nahIM. veda IzvarapraNIta hovAthI tenI viruddha zaMkA uThAvI zakAya nahIM. badhI zrutio IzvaranA astitvano ullekha kare che, AthI IzvaranI sattA sAbita thAya che. (IV) AcAramImAMsA (1) mokSa nyAyamata anusAra AtmA zarIra, indriya ane manathI bhinna che. paraMtu ajJAnanA kAraNe AtmA zarIra, indriya ane manane potAnA aMgarUpa mAne che ane tenI sAthe tAdAbhya sAdhe che. enuM nAma ja baMdhana che. baMdhananI avasthAmAM AtmAe sAMsArika duHkhone tAbe rahevuM paDe che ane janma-maraNanI ghaTamALamAM pharavuM paDe che. jIvananAM duHkhone sahana karavAM ane te mATe pharI pharI janma grahaNa karI coryAsInA cakkarano bhoga banavuM e ja baMdhana che ane teno aMta te mokSa che. nyAyamata mujaba duHkhonI AtyaMtika nivRtti te ja mokSa che, arthAt mukti eTale duHkhono evo samULago nAza ke pharI kadI paNa eno prAdurbhAva ja na thaI zake. 1 muktinuM bIjuM nAma apavarga che. duHkha, janma, pravRtti (rAga, dveSa, moha), doSa (dharma ane adharma) ane mithyAjJAna, e badhAno nAza (abhAva) thavAthI muktinI prApti thAya che. jyAre 21 prakAranAM duHkho nAza pAme che tyAre AvI AtyaMtika duHkhanivRtti thAya che. zarIra du:khabhoganuM Ayatana hovAthI du:kha che. indriyo, viSayo ane pratyakSa buddhio du:khanAM sAdhana hovAthI duHkha che. sukha jo ke svarUpataH duHkhathI bhinna che, tema chatAM teno du:khanI sAthe avazya saMbaMdha hoya che, eTale ahIM sukhane paNa duHkha gaNavAmAM AvyuM che. mithyAjJAnano nAza thavAthI rAga-dveSAdino paNa nAza thAya che ane pachI pravRtti thatI nathI, tethI pharI janma paNa levo paDato nathI. chevaTe duHkhano AtyaMtika abhAva (nAza) thavAthI mukti maLe che. - muktAvasthAmAM AtmA buddhi (jJAna), mana ane kriyAthI rahita hoya che. jIva pote ja mukta avasthAmAM paramAtmA (bahma) banI jAya che evo advaita vedAMta darzanano je mata che te naiyAyikone mAnya nathI, kAraNa ke temanA mata pramANe be anAdi bhinna padArtho kadI paNa abhinna banI zakatA nathI. vedAMtIone mana mokSa eTale ucca 1- juo : nyAyasUtra', adhyAya 1, AliMka 1, sUtra 22 tatyantavamokSoSHva: ' Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana kakSAno sAkSAtkAra che, aparokSAnubhUti che. te caitanyano abhAva nahIM paNa sarvotkRSTa caitanya che. paraMtu nyAya darzanane A svIkArya nathI. temanA mata anusAra zarIra vagere sAtheno saMyoga haMmezane mATe chUTI jatAM AtmA mukta bane che. AvA mukta AtmAmAM jJAna vagere vizeSa guNo utpanna thaI zake ja nahIM, kAraNa ke AtmAnA vizeSa guNonI utpatti mATe zarIra sAthe AtmAno saMyoga atyaMta jarUrI che. AtmAnA nava vizeSa guNono atyaMta uccheda e ja mukti che. zarIrathI mukta thayA pachI mAtra AtmAnAM du:khano ja nahIM paraMtu sukhano paNa aMta Ave che. Ama, mukta AtmAnuM svarUpa nyAya darzanamAM sukha-duHkhathI para, taddana anubhUtirahita kalpela che. (2) mokSa upAya manuSyanuM dhyeya AtmAnuM sAcuM svarUpa jANI moha ke mithyAjJAnanA baMdhanamAMthI mukti meLavavAnuM hovuM joIe. mithyAjJAnanI nivRtti mATe tattvajJAnanI AvazyakatA che. AtmAno sAkSAtkAra ja sAcuM tattvajJAna che. Atma-anAtmano viveka tattvajJAna dvArA ja prApta thaI zake che. tattvajJAnano udaya thatAM mithyAjJAna dUra thAya che. pariNAme rAga, leSa, moha vagere paNa dUra thAya che. tyArapachI koI pravRtti doSapUrvaka thatI nathI. AvI doSarahita pravRtti punarbhavanuM kAraNa nathI. navAM karmo baMdhAtAM nathI. jIvanmukti athavA aparAmuktinI A avasthA che. chatAM AvI jIvanmukta vyaktine paNa tenAM pUrvakRta karmonAM badhAM phaLo bhogavAI na jAya tyAM sudhI jIvavAnuM hoya che. pUrvakarmo chellA janmamAM bhogavAI jatAM rAga Adi doSathI rahita thatI pravRtti paNa aTakI jAya che, arthAt zarIra chUTe che tyAre bhogavavAnAM koI karma zeSa na hovAthI te jIva navuM zarIra raNa karato nathI. deha sAtheno teno saMyoga nAza pAme che. A parAmukti athavA nirvANamukti che. tattvajJAnanI utpatti mATe prathama dharmagraMthomAMthI AtmaviSayaka upadezonuM zravaNa karavuM joIe. pachI manana dvArA AtmaviSayaka jJAnane sudaDha banAvavuM joIe ane pachI nididhyAsana dvArA, arthAt yogAbhyAsa dvArA AtmAnuM niraMtara dhyAna karavuM joIe. Ama karavAthI manuSya AtmAne zarIrathI bhinna samajato thAya che. tenA mithyAjJAnano aMta thaI jAya che ane vAsanAo tathA pravRttiothI te paricAlita thato nathI. A rIte manuSya vAsanAo ane pravRttiothI mukta thatAM vartamAna karmono tenA upara koI paNa prabhAva paDato nathI, kAraNa ke te pratyeka karma bilakula niSkAmabhAvathI kare che. saMcita karmonuM phaLa bhogavI levAthI te janma-maraNanA cakramAM paDato nathI ane A rIte punarjanmano aMta thaI javAthI zarIranAM baMdhano tathA duHkhano aMta thaI jAya che. A sthiti te apavarga athavA mokSa kahevAya che. Ama, sarva duHkha ane klezano nAza Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadarzanaparicaya nyAya darzana tattvajJAnathI thato hovAthI jJAna ja mokSano upAya che ema naiyAyiko mAne che. (V) upasaMhAra nyAya darzananuM mahattva tAttvika karatAM tArkika rIte vadhu che. vidvAnonA mata anusAra sAMkhya darzana ane vedAMta darzananI tulanAmAM dArzanika dRSTie jotAM nyAya darzana kAMIka gauNa sthAna meLave che. tattvavicAranA kSetre tenuM sthAna ochuM mahattvanuM aMkAya che. 585 nyAya darzana sAme sauthI vadhu kaDaka TIkA thatI hoya to tenA AtmA viSenA khyAlanI che. AtmA saMbaMdhI teno vicAra yuktisaMgata nathI. tenA mata pramANe AtmA cittUpa, svayaMjyoti ke jJAnasvarUpa nathI. tenA mata anusAra caitanya AtmAno Akasmika guNa che. A bAbata pratye TIkAkAroe aneka prazno uThAvyA che. nyAya darzananA mokSa viSenA khyAlanI paNa kaDaka AlocanA karavAmAM AvI che. nyAya darzanamAM mokSane mAtra abhAvAtmaka avasthA kahI che. aMtima dhyeyanI A mAnyatAmAM AtmA ane jaDatva vaccenA bhedano garbhita inkAra che. muktAvasthAmAM jo AtmA sukha-saMvedanarahita thaI jato hoya to enI ane jaDa paththaranI vacce taphAvata zuM? mokSano A khyAla utsAhavardhaka nathI. Izvara saMbaMdhI mAnyatAmAM nyAya darzanamAM keTalIka visaMgatio jaNAya che. nyAya darzananA mokSa tathA IzvaraviSayaka vicAro e tenI nabaLI kaDIo che ane A nabaLI bAjune khyAlamAM rAkhIne ja vedAMta jevA pratispardhI darzanoe tenuM bhArapUrvaka khaMDana kareluM che. nyAya darzananI tattvamImAMsA tenI nabaLI kaDI che to tenI pramANamImAMsA ane vivecana paddhati tenuM jamApAsuM che. tenAM pramANavicAra ane vivecanapraNAlInA kAraNe te suprakhyAta che. nyAya darzananA adhyayanathI yuktiyukta vicAra karavAnI tathA AlocanA karavAnI zakti vadhe che. A darzana vadhu paDatuM tArkika che evA AkSepo tenA upara ghaNI dizAomAMthI thatA AvyA che. paraMtu tarkonI sahAyatA vinA siddhAMto buddhigamya banatA nathI. zAstraniSThAno artha buddhine abharAIe caDhAvI devI evo kadI thato nathI. jo zAstraniSThAno artha buddhino upayoga karavo nahIM ane mAtra zAstramAM je kahyuM che te mAnavuM ja evo thato hoya to te mAtra aMdhazraddhA ja che ema gaNavuM joIe. tarka, nirNaya, vAda (kathana karavuM), jalpa (jhaghaDavuM), vitaMDA (khaMDanAtmaka TIkA), hetvAbhAsa (khoTuM madhyapada), chala (pratispardhAne harAvavA mATe tenA kathananI jANI-bUjIne Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana avaLI rajUAta karavI), jAti (khoTA prazno uThAvavA) ane nigrahasthAna(potAne khoTA pADanAra muddAonuM bhAna)nI kaLA jANavI joIe, kAraNa ke jo te na jANavAmAM Ave to jemAM zraddhA che teno bacAva karI zakAto nathI. bauddha ane jaina paMthIoe vaidika mArga upara prahAra zarU karyA hatA. sAmAnya lokomAM A paMthoe praveza karavA mAMDyo hovAthI temanI AgaLa Dagale ne pagale vedanAM vAkyo TAMkavAM nirarthaka thatAM gayAM ane tethI khAsa vedanAM ja vacano upara AdhAra rAkhIne besI na rahenArA ane sAMkhya-yoganI gaganacuMbI bhUmikAethI UtarI laukika vANImAM vAta karanArA tattvadarzananI jarUra hatI. A jarUriyAta nyAya ane vaizeSika darzane pUrI pADI hatI. Ama, nyAya darzanano udbhava carcA ane vivAdonA vAtAvaraNamAM thayo che ane vivAdane mATe nyAya darzane muddAo ane yuktionI eka AkhI paribhASA pUrI pADI che. *** Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizeSika darzana (I) prAstAvika (1) darzana paricaya vaizeSika zabdanA mULamAM 'vizeSa' zabda che. A darzana sAta prakAranA padArthone mAne che, jemAM eka vizeSa nAmano padArtha che. vizeSa' nAmaka padArthanA astitvamAM vizvAsa dharAvatuM hovAthI te 'vaizeSika' tarIke oLakhAya che. keTalAkanA mata anusAra A darzana anya darzanothI vizeSa athavA vilakSaNa hovAnA kAraNe vaizeSika kahevAya che. keTalAka vizeSano artha judApaNuM athavA bheda kare che. A darzana vizvanA mULamAM abheda(ekatva)ne nahIM paNa bheda(anekatva)ne mAnatuM hovAthI tene vaizeSika kahevAya che. nyAya darzananI jema vaizeSika darzana paNa vastuvAdI (realistic) che. te mAtra IzvaranuM ja astitva nahIM, kiMtu aneka jIvAtmAo temaja paramANuonuM paNa astitva svIkAre che. AthI vaizeSika darzanane bahutvavAdI (pluralistic) paNa kahevAmAM Ave che. (2) utpatti : samaya ane pravartaka vaizeSika darzananA Adya pravartaka maharSi kaNAda che. teo zivadharmI athavA pAzupatamatanA hatA. temanA pitAnuM nAma zrI ulUka RSi hatuM. temanA gurunuM nAma zrI somazarmA hatuM. kAThiyAvADanA prabhAsapATaNanA teo vatanI hatA. maharSi kaNAda viSe ghaNI daMtakathAo pracalita che. teo Akho divasa AdhyAtmika ciMtanamAM eTalA DUbelA rahetA ke temane bhojananA samayanuM paNa bhAna rahetuM nahIM. jyAre teo temAMthI jAgRta thatA tyAre potAnI sudhA saMtoSavA bAjunA khetaramAM jaI verAyelA anAjanA kaNathI bhUkha saMtoSatA, AthI temane 'kaNabhuku' paNa kahe che. anya daMtakathA evI paNa che ke zivajIe ulUka(ghuvaDa)nuM rUpa laI temane paramANuvAda jaNAvyo hato, tethI temanA darzanane 'aulUkya' darzana paNa kahe che. divase tattvaciMtanamAM racyApacyA rahevuM ane rAtre ghuvaDanI jema khorAkanI zodha karatA hovAthI zrI kaNAda munine ulUka nAma apAyuM hoya ema keTalAka mAne che. temanA jIvana viSe vizeSa mAhitI maLatI nathI. zAstro temane I.sa. pUrve trIjI sadImAM mUke che. keTalAka vidvAnonA mata mujaba A darzana I.sa. pUrve 600 varSa jUnuM che. (3) sAhitya maharSi kaNAdaracita vaizeSika sUtro e A darzananuM mULa ane AdhArabhUta sAhitya Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. emAM dasa adhyAya che. pahelA adhyAyamAM dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa e pAMca padArthonI carcA che. bIjA adhyAyamAM dravyanA prakAro varNavyA che. trIjA adhyAyamAM AtmAnuM svarUpa batAvyuM che. cothA adhyAyamAM aNuothI vizva zI rIte ghaDAyuM che te batAvyuM che. pAMcamA adhyAyamAM karmanI mImAMsA che. chaThThA adhyAyamAM dharmanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. sAtamA adhyAyamAM samavAyanI samajaNa ApI che. AThamA adhyAyamAM jJAna, tenuM svarUpa tathA mULa vagerenI vicAraNA che. navamA adhyAyamAM vizeSanI vAta che ane dasamA adhyAyamAM AtmAnA guNo varNavyA che tathA tArkika praznonI carcA che. A sUtro upara zrI prazastapAde (I.sa. 400) padArthadharmasaMgraha' nAmanuM bhASya racyuM che. 'padArthadharmasaMgraha' upara aneka TIkAo racAI che, jemAM zrI zrIdharanI (I.sa. 1000) nyAyakaMdalI', zrI udayananI (I.sa. 1000) 'kiraNAvali', zrI zrIvatsanI "nyAya lIlAvatI' tathA zrI vyomazivAcAryanI "vyomavatI' TIkA AgavuM sthAna pAmela che. nyAya darzana tathA vaizeSika darzana e bannenA mizraNanuM gaNI zakAya evuM sAhitya paNa racAyeluM che. emAM zrI zivAdiyakRta (I.sa. 1000) "saptapadArthI', zrI varadarAjanI (I.sa. 1200) 'tArkikarakSA', zrI kezavamizrakRta (I.sa. 1300) 'tarkabhASA', zrI annabhaTTakRta (I.sa. 1700) tarkasaMgraha', zrI vizvanAthakRta (I.sa. 1700) 'bhASApariccheda' tathA tenI TIkA 'siddhAMtamuktAvali' noMdhanIya che. zrI laugAkSi bhAskarakRta 'tarkakaumudI', zrI jayanArAyaNakRta (I.sa. 1700) kaNAdasUtravivRtti' tathA zrI zaMkara mizrakRta (I.sa. 1500) 'upaskAra' nAmaka TIkA ullekhanIya che. (4) nyAya - vaizeSika darzana vacce saMbaMdha padarzana paikI vaidika darzanomAM bannenuM eka ema traNa joDakAM bane che. nyAyavaizeSika darzana paraspara saMbaMdha dharAvatuM hovAthI tenuM eka joDakuM bane che. mokSa e jIvanano uddeza che ane duHkhanI AtyaMtika nivRtti te mokSa che ema banne darzano svIkAre che. duHkhanuM kAraNa ajJAna hovAthI tattvajJAna dvArA mokSa meLavavAnI vAta bannene svIkArya che. taduparAMta paramANuvAda, AtmAnuM sAmAnya svarUpa, vAstavavAda bAbatamAM paNa bane darzano vacce sAmya che. buddhi, upalabdhi, jJAna, pratyakSa, saMzaya, viparyaya vagerenI vyAkhyA tathA pratyakSapramANa ane anumAnapramANanI bAbatamAM banneno mata sarakho che. karmanuM svarUpa, tenA prakAro, jagatanuM svarUpa vagere bAbatamAM paNa bane maLatAM Ave che. banne darzanomAM je taphAvata che, te A pramANe che - (1) nyAya darzana pramANamImAMsA upara vadhu bhAra mUke che, jyAre vaizeSika darzana tattvamImAMsA upara vadhu bhAra mUke che. 1- bhASya eTale kramAnusAra artha karI, te arthanI yogya vyAkhyA lakhavI. Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - vaizeSika darzana 589 (2) nyAya darzanamAM 16 padArtho mAnelA che, jyAre vaizeSika darzanamAM sAta padArtho mAnelA che. (3) nyAya darzanamAM pratyakSa, anumAna, upamAna ane zabda ema cAra pramANo svIkArelAM che, jyAre vaizeSika darzana mAtra pratyakSa ane anumAna e be pramANono ja svIkAra kare che; bAkInAM be pramANono te anumAnamAM ja samAveza kare che. (4) naiyAyiko 'ziva'nA, jyAre vaizeSiko mahezvara' ke pazupati'nA upAsako che. vidvAnonA mata pramANe nyAya darzananI vyAkhyA vaizeSika darzana vagara adhUrI che ane vaizeSika darzananI vyAkhyA nyAya darzana vagara adhUrI che. banne maLIne ja eka saMpUrNa darzana bane che. vaizeSika darzana nyAya darzanathI prAcIna hovAnuM jaNAya che, kAraNa ke tenA tattvazAstrano prabhAva nyAya darzana upara paDelo jaNAya che; paraMtu vaizeSikasUtro upara nyAya darzananI pramANamImAMsAno prabhAva paDyo hoya tema jaNAtuM nathI. (II) pramANamImAMsA vaizeSika darzanamAM jJAnanA be prakAra svIkArelA che - smRti ane anubhava. anubhavanA be prakAra che - (1) pramA ke satyajJAna ane (2) apramA ke mithyAjJAna. je vastu jevI che tene te prakAre jANavI te yathArtha pramAM ane je vastu kharekhara astitva dharAvatI nathI tenuM astitva mAnavuM e ayathArtha pramAM che. pramAnA be prakAra che - pratyakSa ane anumiti. apramAnA be prakAra che - saMzaya ane viparyaya. nyAya darzana cAra pramANane svIkAre che - pratyakSa, anumAna, upamAna ane zabda. vaizeSika darzana mAtra be ja pramANane svIkAre che - pratyakSa ane anumAna. A bAbatamAM banneno mata eka ja che. dravya, guNa ane karma pratyakSagamya che. paramANu ane dvayaNuka pratyakSagamya nathI. tyaNuka ane sthULa vastuo pratyakSagamya che. yogIone paramANuo pratyakSa thaI zake che. icchA, dveSa, prayatna, sukha, duHkha ane jJAna guNano AdhAra AtmA che. A guNo dvArA ja AtmAnuM anumAna thaI zake che. nyAya darzana AtmAne mAnasa pratyakSano viSaya mAne che, paraMtu vaizeSika darzanane e mAnya nathI. teo ema mAne che ke yaugika pratyakSathI AtmAnuM jJAna thatuM hoya che. vaizeSikoe upamAna ane zabdane anumAnamAM ja samAvela che. zabdanA prAmANyanuM anumAna vaktAnA AptatvathI thAya che. zAstronuM prAmANya temanA racayitAonI vizvasanIyatAthI anumiti thAya che. vedonuM prAmANya e vAta upara nirbhara che ke tenA vaktA RSi hatA. e RSioe satyano sAkSAtkAra karyo hato. zabdano anumAnamAM aMtarbhAva manAyo che, kAraNa ke Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana anumAna zabda ane arthanI vyApti upara Azrita che. arthanuM zabdathI anumAna thAya che. zabda arthanuM liMga che. upamAna zAbdika jJAna ja che. e koI vizvasta vyaktinA kathana upara AdhAra rAkhe che. emAM koI jJAta vastunuM koI ajJAta vastuthI sAdazya jaNAya che. zabda anumAna ja che, tethI upamAna paNa anumAna ja thAya che. A pramANe pratyakSa ane anumAna ema be pramANano ja A darzana svIkAra kare che. (III) tattvamImAMsA padArthavicAraNA zrI kaNAda muninA mata anusAra padArthonuM yathArtha jJAna prApta karavAthI mokSanI prApti thAya che. 'padArtha' zabdano vAcyArtha pada + artha. pada = zabda, arthAt padArtha eTale zabdano artha. jeno vicAra karI zakAya ane jenA vicArane zabdamAM mUkI zakAya tenuM nAma padArtha. eTale je kaMI che, jene anubhavI zakAya che ane jene zabdo dvArA nirdezI zakAya che te badhuM padArtha ja che. vaizeSika darzana padArthone nIce pramANe sAta vibhAgomAM vaheMce che 1) dravya, 2) guNa, 3) karma, 4) sAmAnya, 5) vizeSa, 6) samavAya ane 7) abhAva. temAMnA pahelA traNa e kharekhara dravyAtmaka che, eTale ke tenuM nakkara astitva che. pachInA traNa eTale sAmAnya, vizeSa ane samavAya e mAtra vaicArika tattvo che. e kevaLa bauddhika kSetranAM ja sarjana che. maharSi kaNAde pahelAM mAtra A cha padArtho varNavelA; pAchaLathI vaizeSika darzane 'abhAva' nAmanA sAtamA padArthano paNa svIkAra karyo che. - - - dravya eTale je guNa ane karmathI alaga hovA chatAM guNa ane karmano Azraya te padArtha. pRthvI, pANI, agni, vAyu, AkAza, kALa, dizA, AtmA ane mana ema nava dravyo che. emAMnA pahelAM cAra eTale ke pRthvI, pANI, agni tathA vAyu ane chelluM eTale ke mana A pAMce aNuonAM banelAM che. pahelAM cAra sanAtana paNa che ane kSaNika paNa che, arthAt samavAyarUpe kSaNika che ane mULa aNurUpe sanAtana che. mana sanAtana che, paraMtu te vibhu eTale ke vyApaka nathI. e paNa aNuothI nirmAyeluM che. temAM ekasAthe eka ja vicAra AvI zake che. - guNa eka bhAvAtmaka padArtha che, je haMmezAM dravyano Azraya laIne rahe che. dA.ta. gulAbanI sugaMdha. nave dravyomAM kula 24 guNo che, te A pramANe rUpa, rasa, gaMdha, sparza, saMkhyA, parimANa, pRthaktva, saMyoga, vibhAga, paratva, aparatva, buddhi, sukha, duHkha, icchA, dveSa, prayatna, ghanatA, pravAhitA, mizratA, zuddhatA, puNya, pApa ane dhvani. - Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanaparicaya vaizeSika darzana 591 karma eTale gati athavA kriyA. guNa e dravyanuM niSkriya svarUpa che, jyAre karma e dravyanuM sakriya svarUpa che. karma pAMca prakAranAM che 1) UMce pheMkavuM, 2) nIce pheMkavuM, 3) saMkocavuM, 4) vistAravuM ane 5) gati ApavI. devadatta, rAmalAla, zyAma Adi judI judI vyaktiomAM eka 'sAmAnya' tattva che, jenA kAraNe e badhAne 'manuSya' kahevAmAM Ave che. AthI UlaTuM, dravyo ke padArtho vaccenuM mULabhUta aMtara 'vizeSa'nA kAraNe che. navenava sanAtana dravyono potapotAno je eka viziSTa guNa che, tene vizeSa kahe che. - samavAya eTale nitya saMbaMdha, jemAM eka saMbaMdhIno nAza thatAM bIjo paNa nAza pAme che. dA.ta. puSpano tenAM raMga ane sugaMdha sAtheno saMbaMdha. rAtre AkAza tarapha jotAM sUryanA abhAvanI pratIti thAya che, eTale vaizeSiko abhAvane paNa eka padArtha mAne che. abhAva eTale eka vastunuM bIjI vastumAM na hovuM, dA.ta. agnimAM zItaLatAno abhAva. (1) AtmA viSe vicAra vaizeSika darzana jIvatattvane phUTastha nitya mAne che, eTale ke temAM sIdhI rIte koI kartRtva ke bhoktRtva ghaTAvI na zakAya. tethI te tevuM kartRtva-bhoktatva guNonA utpAda-vinAzanA AdhAre ghaTAve che. te kahe che ke jJAnAdi AtmAnA guNo che. te nitya nahIM paNa AgaMtuka guNa (accidental attribute) che. AtmA ane jaDa tattvamAM bheda mAtra eTalo ja che ke AtmAmAM jJAna utpanna thavAnI zakyatA che, jyAre jaDamAM zakyatA nathI. zarIra sAtheno saMparka chUTI gayA pachI AtmAne viSayajJAna rahetuM nathI. vaizeSika darzana anusAra mokSAvasthAmAM AtmA sukha, du:kha Adi badhA anubhavathI rahita banI jAya che. jyAre jJAna, icchA, prayatna Adi guNo hoya che tyAre jIva kartA ane bhoktA che, paNa e guNono sarvathA abhAva thAya tyAre mukta dazAmAM koI sAkSAt kartRtva-bhotRtva rahetuM nathI. vaizeSika darzananA mata anusAra saMsArI AtmAnA nava vizeSa guNo che, te A pramANe 1) buddhi, 2) sukha, 3) du:kha, 4) icchA, 5) dveSa, 6) prayatna, 7) dharma, 8) adharma ane 9) saMskAra, saMkhyA, parimANa, pRtha, saMyoga ane vibhAga e pAMca guNo bIjA dravyo sAthe samAna hoI zake che. AtmAnA A nava vizeSa dharmonuM pRthakkaraNa karIe to tenI traNa koTi paDe che (i) bhoktatvamAM sukha ane du:kha (feeling) (ii) kartRtvamAM icchA, dveSa ane prayatna (willing) Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana (iii) jJAtRtvamAM buddhi, dharma, adharma ane saMskAra (knowing) vaizeSika darzana pramANe AtmA aneka che ane pratyeka AtmA vibhu temaja nitya che. zarIrabhede bhinna evA anaMta jIva dravyono vaizeSika darzana svIkAra kare che. paraMtu jaina darzananI jema tenAmAM saMkoca-vistArazIlatA na svIkAratAM, sAMkhya-yogaparaMparAnI jema AtmAne sarvavyApI mAne che. vaizeSika darzana pramANe AtmA vyApaka hovAthI te gamanAgamana karI zakato nathI; paraMtu pratyeka AtmAne eka paramANurUpa mana hoya che ane e mana eka dehano saMyoga pUro thatAM jyAM dehAMtara thavAnuM hoya tyAM gati karIne jAya che. mananuM A sthAnAMtara e ja AtmAno punarjanma che. vaizeSikamata pramANe punarjanmano artha AtmAnuM sthAnAMtara nahIM paNa tenA mananuM sthAnAMtara che. A rIte vaizeSikaparaMparA prakRtijanya evuM sUkSma zarIra na mAnatAM, nityaparamANurUpa manane ja gatizIla mAnI punarjanmanI vyavasthA kare che. (2) vizva viSe vicAra bhAratIya darzanaparaMparAnI badhI dhArAoe jagatanI utpatti bAbata vicAraNA karI che, koIe jagatanI utpattimAM prakRtine koIe prakRtiviziSTa paramAtmAne kAraNa mAnyAM che. zrI kaNAda munie ghoSaNA karI ke jagatanI racanA prakRtithI nahIM paNa paramANuothI thayelI che. vaizeSikono A suprasiddha paramANuvAda che. vaizeSika darzanano paramANuvAda kAlAvadhimAM utpanna thatA temaja nAza pAmatA evA anitya padArthone lagato che, kAraNa ke jagatanA nitya padArtho, jevAM ke AkAza, kAla, dik, mana, AtmA temaja bhautika paramANuo nathI utpanna thatAM ke nathI teno nAza thato. aNuono saMyoga eTale kAryadravyonI utpatti ane teno viccheda eTale kAryadravyono nAza. paramANuvAdano uddeza anitya padArthonI A sRSTino krama ane laya batAvavAno che. jagatanI je sAvayava vastuo che teno utpAda ane vinAza thato ja rahe che. koI paNa avayavI padArthano vibhAga karatAM chevaTanuM je avibhAjya mUrtarUpa rahe, tenuM nAma paramANu. paramANu nitya dravya che. pRthvI, jaLa, teja ane vAyunAM paramANu judAM judAM hoya che. paramANu zabda parama tathA aNu ema be zabdono banelo che. aNu eTale sUkSma ane parama eTale ati sUkSma. paramANuo niravayava temaja nitya hovAthI teno nAza saMbhavita nathI, te aviccheda temaja avinAzI che. nAza sAvayava dravyono ja saMbhave. udA.ta. pRthvI, jaLa Adi dravyo kAryarUpe anitya che, paraMtu kAraNarUpe nitya che. dRSTigocara badhA ja padArthomAM kAMI ne kAMI parimANa to raheluM ja hoya che. koInuM moTuM parimANa to koInuM nAnuM. sauthI moTA parimANavALA dravyane vibhu ane sauthI alpa parimANavALA dravyane aNu kahe che. parimANanI sarvocca Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - vaizeSika darzana pa93 parAkASThAne parama mahattva kahe che ane sauthI nIcI parAkASThAne paramANutva kahe che. e banne kakSAo pratyakSathI para che, paraMtu anumAna dvArA jANI zakAya che. paramANuo sRSTinuM upAdAnakAraNa che ane je guNo upAdAnakAraNamAM hoya te kAryamAM pragaTa thAya che ane e rIte paramANuonA saMyogathI utpanna kAryadravyomAM paNa kAraNarUpa paramANuomAM je guNo hoya te ja guNo haze. A guNonA AdhAre ja cAra prakAranA paramANuo mAnavAmAM Avela che - 1) pArthiva 2) jalIya 3) taijasa 4) vAyavIya. vaizeSikamata anusAra jagatamAM thatA pheraphAronuM kAraNa e che ke vastunA ghaTaka evAM niravayavI ane avinAzI paramANuomAM vadhAro ghaTADo thato rahe che. sarjanamAM aNuo asaMyojita sthitimAM rahetAM nathI. aNuo parispada nAmanuM dhrujArInuM baLa dharAve che. samasta bhautika jagata cAra prakAranAM dravyonAM paramANuonA saMyoganuM pariNAma che. sRSTinA prabhAva ane pralayamAM A paramANuo IzvaranA adhyakSapaNA nIce pariNAmI bane che. (3) Izvara viSe vicAra - zrI kaNAdanAM sUtromAM Izvarano ullekha nathI. paraMtu pAchaLathI zrI prazastapAde Izvaratattvano svIkAra karyo hato. aNuo ane adRSTanuM niyamana ane saMcAlana karanAra koI caitanyatattva hovuM joIe ane e tattva te Izvara che evI temaNe kalpanA karI, kAraNa ke aNuo jaDa che ane evA jaDa aNuo dvArA A vizvanuM vyavasthita saMcAlana thAya nahIM. eTale anumAna dvArA temaja zrutinA pramANa dvArA eka sarvajJa ane sarvazaktimAna Izvara svIkAravo ja paDe che ema teo kahe che. vaLI, vedo doSarahita che, to teno praNetA paNa evo ja doSarahita hovo joIe. Ama, Izvaratattvano svIkAra vaizeSika darzanane paNa Akhare karavo paDyo. temanA mata mujaba aNuomAM potAnI gati nathI, tethI aNuone gatimAna karanAra koI zakti hovI joIe. e zakti te Izvara che ema temanuM kahevuM che. zrI prazastapAde sRSTinA kartA tarIke mahezvarane mAnyA che. mahezvaranA kevaLa saMkalpathI sarjana ane saMhAra thAya che. mahezvara sarjanacchAthI pAMca mahAbhUtone, zarIradhArIone rahevAnAM sthAnone ane bahmAne sarje che. jIvasRSTinuM sarjana bahmA kare che ane bahmA ja jIvone temanAM karmo pramANe jJAna, bhoga, Ayu, yoni bakSe che. tethI brahmAne lokapitAmaha kahyA che. brahmA dareka sargamAM judA che, jyAre mahezvara to eka ane nitya che. mahezvaramAM kevaLa icchA che, jyAre brahmAmAM jJAna, vairAgya ane aizvaryA che. bahmA badhAM ja prANIonA dharmAdharmanA jJAtA che ane asIma zaktizALI che. temane na to koI pratye rAga che ke na to koI pratye dveSa che. teo pakSapAtarahita Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa94 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che. brahmAnA kALanA 100 varSa vItI gayA pachI paramezvarane evI icchA thAya che ke saMsAracakramAM joDAyelAM badhAM prANIo thoDo samaya vizrAma kare. A IzvarecchA ja bahmAne sRSTikramamAMthI mukta kare che ane saMsArane potAmAM samAvI de che. te samaye zarIra, indriya temaja mahAbhUtanA pravartako evA badhA AtmAonA adaSTa rokAI jAya che, arthAt adaSTanI vRttiono nirodha thAya che ane AtmA zarIrathI pRthaka thaI jAya che. zarIra tathA indriyonA paramANuo vIkharAIne alaga thaI jAya che. prathama pRthvI, pachI jaLa, pachI agni ane aMte vAyu ema badhAM kAryadravyono nAza thaI jAya che. saMsAramAM koI vastu rahetI nathI. A avasthAne pralaya kahe che. sAMsArika aniSTathI thAkelA jIvo A pralayarAtrimAM potAne bhUlI ArAma kare che. paraMtu pralayakALamAM paNa mULa sattAno vinAza thato nathI. mULabhUta paramANuo to jemanAM tema ja rahe che, kAraNa ke te ajara-amara che. pralayakALamAM AtmAono nAza thato nathI. teo potapotAnA dharmAdharma saMskArayukta banI rahe che. adRSTanI gati kuMThita thavAthI te stabdha-nizcaSTa banI paDI rahe che. dika, AkAza, kALa vagerenuM astitva pralayakALamAM rahe che. pralayakALamAM vizrAma karI lIdhA pachI paramezvarane pharI sRSTiracanAnI icchA thAya che ane AvI icchAno prAdurbhAva thatAM ja badhI suSupta zaktio jAgI UThe che. sRSTisarjanano prAraMbha thAya che. sarva prathama vAyunAM paramANuomAM spaMdana thaI paraspara saMyoga thAya che ane yaNaka, vyaNuka vagere bane che. uttarottara jaLa - mahAsamudra, teja - tejapuMja, pRthvI - dharAtala vagerenuM nirmANa thAya che. Ama, cAre mahAbhUta pharIthI AvirbhAva pAme che tyAre paramezvaranA dhyAnamAtrathI teja tathA pRthvInAM paramANu maLI eka mahAna aMDarUpa bane che, jene hiraNyagarbha kahe che. A hiraNyagarbhamAMthI caturmukha bahmA nIkaLe che ane te pachI sRSTinA kArya mATe pravRtta bane che. TUMkamAM A sRSTinAM sarjana ane saMhAranI prakriyAmAM IzvarAtmA athavA mahezvaranI icchAne preraka hetu mAnavAmAM Avela che ane sRSTinuM upAdAnakAraNa paramANuone mAnela che. (IV) AcAramImAMsA (1) mokSa zrI kaNAda muni mokSanI paribhASA ApatAM kahe che ke adRSTano abhAva, arthAt karmacakranI gatino aMta thavAthI AtmAno zarIra sAtheno saMbaMdha viccheda pAme che. janmamaraNanI ghaTamALano aMta AvavAthI badhA prakAranAM duHkhothI jIvAtmA haMmezane mATe chUTakAro meLave che. ene mokSa athavA mukti kahe che. 21 prakAranAM duHkhono AtyaMtika Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - vaizeSika darzana 595 nAza te mokSa. mokSAvasthAmAM jIvane sukha ke duHkhano lezamAtra paNa anubhava thato nathI. sukha-du:khathI para te mokSa avasthA che. - pApa-puNyanA kSayathI AtmA zarIra ane manathI pRthak thaI jAya che ane icchA, dveSa, sukha, duHkha, jJAna, saMskAra ityAdi AgaMtuka guNothI rahita thaIne potAnA svAbhAvika rUpamAM te AvI jAya che. jJAna ityAdi guNa AtmAmAM zarIra ane mananA saMyogathI Ave che. mokSanI avasthAmAM AtmA zUnya thaI jAya che. mokSamAM sukhano anubhava thato nathI, kAraNa ke sukha to mananA saMyogathI thAya che. mokSamAM duHkha bilakula rahetuM nathI. AtmAnuM paramAtmAmAM vilaya thaI javuM te mokSa nathI. mokSamAM AtmAnuM paramAtmAthI sAmya thaI jAya che to paNa tenI pRthakatA rahe che. mokSa jIvAtmAnI svarUpasthitinuM nAma che, jemAM AtmA vizeSa guNothI rahita thaI jAya che. (2) mokSa upAya zrI gautama muninI jema zrI kaNAda munie paNa tattvajJAna dvArA ja mokSanI prApti zakya mAnI che. A mata jJAnakarmasamuccayavAdano pakSapAtI nathI, paNa te jJAnavAda ja che. uttama kuLamAM janma thavAthI manuSya zraddhALu bane che. akulIna vyaktimAM zraddhAno abhAva hoya che. zraddhA vinA jijJAsA thatI nathI ane jijJAsA vinA tattvajJAna prApta thatuM nathI. AthI jJAnaprAptimAM kulInatA, zraddhA ane jijJAsA Avazyaka manAya che. tattvajJAnanA sAkSAtkAra mATe zravaNa, manana, nididhyAsananI jarUra che. yathArtha jJAna utpanna thavAthI vAsanAno kSaya thAya che ane viSayo pratye vairAgya utpanna thAya che. rAga-dveSanA saMskAra dUra thavAthI dharma-adharmanI utpatti thatI nathI. jema bIjanI utpAdanazakti naSTa thaI jAya to temAMthI vRkSa thatuM nathI, tema vAsanAkSaya thavAthI mukti maLe che. mukta thavAthI jIva A saMsAramAMthI nivRtti meLave che. (V) upasaMhAra vaizeSika darzananA vividha khyAlo aMge TIkAkAroe TIkA karI che. keTalAka vidvAnonA mata pramANe vaizeSika darzanamAM dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa, samavAya ane abhAva ema sAta padArtho mAnavAmAM AvelA che, paraMtu kharuM jotAM phakta dravyane ja padArtha mAnI zakAya tema che. guNa ane karma to dravya vagara rahI zake ja nahIM. sAmAnya, vizeSa ane samavAya paNa vicAra upara Azrita che. abhAva eTale bhAvathI UlaTo padArtha, te paNa sApekSa che; tethI dravya sivAya bAkInA cha padArthone padArtha ja kahI zakAya nahIM. Ama, vaizeSikamatanI padArthavicAraNA ghaNI ja mahattvapUrNa hovA chatAM te vibhinna padArtho vacce sAmaMjasya sthApI zakatuM nathI. Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vaizeSikamata anusAra A jagata paramANumAMthI utpanna thayuM che. prazna thAya ke paramANu paricchinna che ke aparicchinna? paramANu saguNa che ke nirguNa? sAkAra che ke nirAkAra? paramANuo sakriya che ke niSkriya? UMDI dRSTie jotAM paramANuvAda ghaNo aspaSTa ane kSativALo jaNAya che. vaizeSika darzanamAM Izvarane je sthAna ApavAmAM AvyuM che te aMge paNa TIkA thayelI che. vaizeSika darzanamAM Izvarane svataMtra saMcAlaka mAnela nathI ane mukta AtmAo paNa IzvaramAM laya pAmatA nathI. Izvarabhakti mATe paNa A darzanamAM koI sthAna nathI. IzvaranA anugrahanI paNa jarUra rahetI nathI. A darzanamAM IzvaranuM sthAna nahIMvat che. vaizeSikono mokSaviSayaka khyAla abhAvAtmaka che. muktAtmA sukha, duHkha, saMvedanathI rahita - caitanyazUnya banI jAya che. AvA caitanyazUnya muktAtmA ane jaDa paththaramAM koI pharaka saMbhavato nathI. keTalAka TIkAkAroe AvA mokSane mAtra arthahIna kahyo che. eka vaiSNava vicAraka to vaizeSikoe karela kalpanA mujabanI mukti meLavavA karatAM jyAM khuda zrIkRSNanAM pagalAM paDyAM che evA vRMdAvananA gADha jaMgalamAM ziyALa banIne jamaNa karavAnuM vadhu pasaMda kare che.' vaizeSika darzananA vividha siddhAMto sAme kaDaka TIkAo thayelI che. tema chatAM vaizeSikamatanuM mahattva ochuM nathI. vaizeSikamata e koI mAtra laukika ke vyavahArika buddhinA AdhAre ke kalpanAthI racAyelo mata nathI. tenuM vaijJAnika mahattva paNa ghaNuM che. vaizeSika darzanamAM bhAratIya bhautika zAstrano prathama pAyo che, chatAM vaizeSika darzana e koro bhautikavAda paNa nathI. samasta jagatane te bhautika paramANuonA saMyoganA pariNAma tarIke mAne che, chatAM teNe paramANuvAdano IzvaravAda sAthe samanvaya karyo che. 'padArtha' zabdanI racanA tathA teno prayoga bhAratIya dArzanika itihAsamAM vaizeSika darzananI eka AgavI bheTa che. 'padArtha'nA khyAla dvArA lagabhaga badhA ja viSayonuM spaSTIkaraNa karavAno prayatna vaizeSika darzane karyo che. 'padArthano A khyAla sUkSma buddhino paricAyaka che. padArtha saMbaMdhI tenA vicAro vaijJAnika vizleSaNanI daSTie thayelA hovAthI ghaNA mahattvapUrNa che. 1- juo : zrI zaMkarAcAryajIkata, 'sarvasiddhAMta saMgraha', naiyAyikapakSa, zloka 41,42 'nityAnandAnubhUtiH syAnmokSe tu viSayAdRte / varaM bRndAvane ramye sRgAlatvaM vRNomyaham / / vaizeSikotkamokSAttu sukhalezavivarjitAt / yo veda vihitairyajJairIzvarasya prasAdataH / / ' Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMkhya darzana (I) prAstAvika (1) darzana paricaya vidvAnoe sAMkhya zabdanA vividha artho ghaTAvela che. sAMkhya zabda "saMkhyA' uparathI banelo che. vizvanAM ghaTaka tattvonI saMkhyAnuM AmAM nirUpaNa che. vicAra eTale ke tAttvika ciMtananA arthamAM paNa sAMkhya zabda vaparAya che. samyak buddhivALuM - vivekavALuM Atmakathana eTale sAMkhya evo paNa artha thAya che. (sam = sAruM; khyA = karavuM) puruSa tathA prakRtinA bhedanuM je yathArtha jJAna (bhedajJAna, vivekajJAna) tenuM nAma sAMkhya evo artha vizeSapaNe pracalita tathA svIkArya thayo che. zrImad bhagavadgItA'mAM paNa sAMkhya' zabdano prayoga tattvajJAna athavA AtmabodhanA arthamAM thayo che. zrI zaMkarAcArya 'viSNusahasranAma' uparanI TIkAmAM tene zuddha AtmavijJAna kahe che. sAMkhya darzana vAstavavAdI (realistic), vaitavAdI (dualistic) ane bahutattvavAdI (pluralistic) darzana che. vAstavavAdI e arthamAM che ke te puruSathI svataMtra evA vAstavika jagatanA astitvano svIkAra kare che. te dvaitavAdI eTalA mATe che ke ekabIjAthI taddana bhinna, pUrNa, svataMtra evAM be sattattvo - puruSa ane prakRtino te svIkAra kare che. te bahutattvavAdI e arthamAM che ke te eka nahIM paNa aneka puruSono svIkAra kare che. sAMkhya darzana e AryonuM prAcIna kALanuM padArthazAstra che. (2) utpatti : samaya ane pravartaka sAMkhyasiddhAMtanA itihAsanA pAMca yuga che - 1) 'upaniSado' ane "zrImad bhagavadgItA'nuM sAMkhya. (I.sa. pUrve 1000 thI I.sa. pUrve 8OO) 2) bhagavAna mahAvIra ane mahAtmA buddhano yuga zarU thayo te vakhatanuM sAMkhya. (I.sa. pUrve 600 thI I.sa. pUrve 500) 3) mahAbhArata' ane purANo'nuM sAMkhya - sezvaravAdI pUrvAvasthA ane nirIzvaravAdI uttarAvasthA. (I.sa. pUrve 600 thI I.sa. pUrve 20O) 1- juo : 'zrImad bhagavadgItA', adhyAya 2, zloka 39 'eSA te'bhihitA sAMkhye buddhioge tvimAM zrRNu / buddhyA yukto yayA pArtha karmabandhaM prahAsyasi / / ' Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 4) vedAMtasUtranA kartA maharSi bAdarAyaNanA vakhatanuM temaja zrI IzvarakRSNanI 'sAMkhyakArikA'nuM sAMkhya. (I.sa. pUrve 300 thI I.sa. pUrve 200). 5) zrI vijJAnabhikSunuM sAMkhya - teo sezvaravAdI che. (I.sa.nI 16mI sadI) paMDita baladeva upAdhyAyanA mata pramANe 'upaniSado' ane 'zrImad bhagavadgItA'nuM sAMkhya vedAMta darzana joDe mizrita che tathA IzvaravAdanuM samarthaka che. 'mahAbhArata' tathA 'purANo'nuM sAMkhya vedAMta darzananA siddhAMtothI pRthak thaI svataMtra darzananA rUpamAM pragaTa thayuM che. sAMkhya darzananA siddhAMtomAM paNa vizeSa vikAsa jovA maLe che. 'bahmasUtro'mAM tathA kArikA'mAM varNita sAMkhya cokkasarUpe nirIzvaravAdI jaNAya che. temAM puruSa tathA prakRtine aMtima tattvo mAnI vizvanI tAttvika vyAkhyA karavAmAM AvI che. IzvaranuM koI sthAna temAM jaNAtuM nathI. zrI vijJAnabhikSu eka viziSTa dArzanika hatA. temaNe sAMkhya darzananA nirIzvaravAdanI jagyAe pharI sezvaravAdanI sthApanA karavAno prayatna karyo, vedAMta darzana sAthe samanvaya sAdhyo ane lupta thayela gauravanI punaH pratiSThA karI. A uparathI eTaluM samajAya che ke sAMkhya darzana e ati prAcIna darzana che. A darzananAM keTalAMka mULabhUta tattvono ullekha "atharvasaMhitA', 'kaThopaniSad', 'zvetAzvatara upaniSad', zrImad bhagavadgItA', "mahAbhArata' temaja purANo'mAM jovA maLe che. 'zruti', "mRti', 'purANa' Adi samasta prAcIna kRtiomAM sAMkhyavicAradhArAnI jhalaka dekhAya che, e ja enI prAcInatA sAbita kare che. sAMkhya darzananI AcAryaparaMparAmAM 26 AcAryonI gaNanA thAya che ane sAMkhyasUtranA mULa racayitA tarIke zrI kapila munine mAnavAmAM Ave che. DaoN. rAdhAkRSNananA mata anusAra mahAtmA buddha pahelAM 100 varSa agAu zrI kapila muni thayA haze. zrI kapila munine 'bhAgavata'mAM viSNunA avatAra mAnyA che. "zvetAzvatara upaniSaddamAM paNa zrI kapila munino ullekha Ave che. "mahAbhArata'mAM temane bahmaputra tarIke nirdezela che. 'zrImad bhagavadgItA'mAM zrIkRSNa kahe che ke - siddhAMtomAM kapila muni huM chuM.' jo ke A kapila muni te ja sAMkhya darzananA racayitA ke koI bIjA e viSe vidvAno ekamata nathI. (3) sAhitya sAMgasUtrono racanAkALa I.sa. pUrve chaThThI sadIno manAya che. keTalAka vidvAnonA mata mujaba zrI kapila munie kAMI lakhyuM ja nathI. temaNe temanA ziSya zrI AsurIne ane zrI AsurIe zrI paMcazIkhane vidyAdAna karyuM ema manAya che. temanI koI kRti 1- juo : Dr. Radhakrishnan, Indian Philosophy', vol.II, pg.253-254 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadarzanaparicaya sAMkhya darzana uttarottara jJAnanuM vitaraNa thatuM rahyuM. atyAre upalabdha nathI. Ama, zrI IzvarakRSNa ke jeo I.sa.nI bIjI ke trIjI sadImAM thaI gayA, temanI racelI 72 kArikAomAM sAMkhya zAstranuM vidvatApUrNa vivecana che. I.sa.nI sAtamI ke AThamI sadImAM thayelA zrI gauDapAdanuM 'sAMkhyakArikAbhASya', AThamI ke navamI sadImAM thayela mithilAnivAsI zrI vAcaspati mizranI 'sAMkhyakaumudI', soLamI sadImAM thayelA zrI vijJAnabhikSunA 'sAMkhyapravacanabhASya' ane 'sAMkhyasAra' jevA graMtho paNa prasiddha che. tyArapachI e viSayanA maulika ciMtananA koI graMtho upalabdha nathI. zrI narmadAzaMkara mahetAnA kahevA pramANe zrI vijJAnabhikSu pachI sAMkhya zAstranA koI prasiddha tattvaciMtaka thayA nathI ane tethI sAMkhya darzananA vicAro vedAMta darzanamAM aMtargata thaI gayA. 1 (II) pramANamImAMsA sAMkhyamata traNa pramANono svIkAra kare che - pratyakSa, anumAna ane zabda. anya pramANo jevAM ke upamAna, arthapatti, anupalabdhi vagerene sAMkhya darzanamAM svataMtra pramANa tarIke sthAna nathI apAyuM, paraMtu tene uparanAM traNe pramANomAM samAvI levAmAM AvyAM che. pramANanA peTAprakAra nIce pramANe che pramANa vicAra (2) anumAna (1) pratyakSa nirvikalpa prakAra che. savikalpa - pUrvavat vIta avIta sAmAnyataH dRSTa 199 (3) zabda (1) pratyakSapramANa indriyagamya pratyeka viSayano nizcaya te pratyakSapramANa che. pratyakSapramANanA be 1) nirvikalpaka ane 2) savikalpaka. laukika vaidika 1) nirvikalpaka indriyono jyAre viSaya sAthe saMyoga thAya che tyAre je viSayAkAra vRtti thAya che te nirvikalpaka pratyakSapramANa che. mAnasika vizleSaNa pUrvenI A avasthA che. ahIM viSayanI mAtra 'A kAMIka che' evI pratIti thAya che. paraMtu 'te zuM che?' tevA prakAranuM jJAna thatuM nathI. AthI zabda dvArA te pragaTa karI zakAtuM nathI. 1- juo : zrI narmadAzaMkara mahetA, hindu tattvajJAnano itihAsa', pR.103 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 2) savikalpaka - jyAre mana kriyAzIla bane che ane indriya dvArA pratyakSa thayela padArthanuM te vizleSaNa kare che, tyAre A vastu amuka che' tevA prakAranuM savikalpaka pratyakSa thAya che. A jJAna vidheyayukta vidhAna dvArA pragaTa karI zakAya che. sAMkhya darzanamAM buddhi, ahaMkAra, mana ane indriyone jJAnaprAptimAM sakriyapaNe madadarUpa thanAra sahAyaka taMtra tarIke mAnela che. vastu indriyomAM saMkSobha Ubho kare che. indriyonA saMsparzIne mana vyavasthita karIne eka cokkasa ghATa Ape che. pachI ahaMkAra e ghATane buddhi pAse rajU kare che. buddhi e ghATanuM eka vicAramAM rUpAMtara kare che. Ama, buddhi indriyasaMsparzo dvArA sAMpaDela eka ghATane vicAramAM parivartita karI AtmA pAse rajU kare che. A prakriyAne vastunuM jJAna kahevAmAM Ave che. jJAnanI A prakriyAmAM puruSa ane prakRti koI ajJAta rIte saMparkamAM Ave che. jo ke zarUAtamAM prakRti tathA puruSane paraspara svataMtra mAnavAmAM AvelAM che, paraMtu loDhuM ane lohacuMbaka vagerenI upamA dvArA te bannene ekabIjAnI samIpa AvatAM darzAvyAM che. Ama, sAMkhya darzananI 'pratyakSa'nI prakriyA nyAya-vaizeSika darzana karatAM bhinna che. (2) anumAna pramANa anumAnanI bAbatamAM sAMkhyamata nyAyamatathI bahu bhinna nathI. nyAya darzane je traNa prakAranAM anumAna gaNAvela che, te sAMkhya darzanane paNa mAnya che. zrI vAcaspati mizra anumAnanA be vibhAga pADela che - vIta anumAna ane avIta anumAna 1) vIta anumAna - je anumAna vyApaka vidhivAkya upara AdhAra rAkhe che te vAta anumAna (universal affirmative proposition). AnA be peTA prakAro che - pUrvavat ane sAmAnyataH dRSTa. (i) pUrvavat - A anumAna be vastuo vacce jaNAtA vyApti saMbaMdhanA AdhAre racAya che. dA.ta. agni ane dhumADA vaccenA nizcita sAhacarya saMbaMdhanA AdhAre koI sthaLe dhumADo joyA pachI tyAM agninuM anumAna karavAmAM Ave che. prathama thayelA anubhavanA AdhAre racAyela hovAthI tene pUrvavatu anumAna kahela che. kAraNa joIne kAryanuM anumAna karavuM te vAta anumAna. jema AkAzamAM vAdaLAM joIne varasAdanuM anumAna karavuM. (ii) sAmAnyataH duSTa - jyAre 'hetu' temaja 'sAdhya' vacce kharekhara vyApti saMbaMdhanuM jJAna thatuM nathI, paraMtu sAdhya sAthe niyata saMbaMdhanA kAraNe hetunI padArtha sAthe samAnatA aMge jJAna thAya che tyAre te "sAmAnyataH daSTa anumAna' kahevAya che. kAryanA AdhAre kAraNanuM anumAna te sAmAnyataH daSTa anumAna. jema AMkhanA hovApaNAnuM jJAna jovAnI Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - sAMkhya darzana 601 kriyA uparathI thAya che. jovuM e eka prakAranI kriyA che ane AMkha te kriyAnuM sAdhana hovAthI tenA hovApaNAnuM jJAna anumAna dvArA thAya che. pUrvavatu anumAnamAM hetu (dhumADo) tathA sAdhya (agni) vacce nizcita vyApti saMbaMdha che, jyAre sAmAnyataH dRSTa anumAnamAM indriya tathA tenI kriyAno nizcita vyApti saMbaMdha kadApi jaNAto nathI. 2) avIta anumAna - zabda e guNa che evuM anumAna kevI rIte karI zakAya? to eno javAba e che ke zabda e dravya, karma, sAmAnya, samavAya, vizeSa ke abhAva nathI; mATe jarUra che bAkI vadhe te guNa hovo joIe. vikalpo tapAsatAM ane tene nakAratAM bAkI vadhe te sAcuM ema anumAna thAya che. vyatirekanA AdhAre karAtuM anumAna te avIta anumAna che. (3) zabdapramANa anumAna ke pratyakSa dvArA je viSayanuM jJAna thatuM nathI, tenuM jJAna Aptavacana ke zabdapramANa dvArA thAya che. vizvasta ane hitaiSI puruSa dvArA rajU thayela vAkyane pramANa mAnavAmAM Ave che. vAkyabodha thavA mATe zabdanI jarUra rahe che. jenAthI artha niSpana thAya ane je koI vastunA saMdarbhamAM vaparAya te zabda che. zabda be prakAranA che - laukika ane vaidika. 1) laukika - sAdhAraNa ane vizvAsapAtra vyaktionAM vacanane laukika kahevAya che. laukika vacano pratyakSa tathA anumAna upara AdhArita hovAthI sAMkhya darzana tene pramANanI koTimAM mUkatuM nathI. vaidika zabda ja mAtra pramANita che. 2) vaidika - je indriyAtIta jJAna pratyakSa ke anumAna dvArA maLavuM azakya che, te jJAna apauruSeya evAM vedanAM vAkyo dvArA maLe che evo sAMkhyamata che. sAMkhyamata mujaba veda IzvaranI racanA nathI ane ethI tene "apauruSeya' kahe che. vedavAkyano artha svataH pramANa che. te bhUla ke doSathI rahita che, kAraNa ke te apauruSeya che. (III) tattvamImAMsA kArya-kAraNamImAMsA sAMkhya darzananI tattvamImAMsAnI vicAraNA karatAM pahelAM jagatanA mULa kAraNa aMgenI tathA kAraNa-kArya saMbaMdha aMgenI tenI mAnyatAo joIe. nyAya darzana asatukAryavAdano svIkAra kare che. asatkAryavAda mujaba vastu utpanna thAya te pahelAM teno abhAva hoya che tathA te nAza pAme pachI teno abhAva thAya che, arthAt kAraNamAM kArya prathamathI ja raheluM nathI, paNa te taddana navIna ja Upaja che. A bAbatamAM sAMkhya Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana darzanano mata nyAyamatathI viparIta che. sAMkhyamata satRkAryavAdano svIkAra kare che. te mujaba kAraNanI aMdara prathamathI ja kArya raheluM che. koI paNa navI vastu asat athavA zUnyamAMthI utpanna thatI nathI. kArya nitya che ane bhUta, bhaviSya temaja vartamAna kALamAM tenI judI judI traNa avasthAo che. dA.ta. sonAnuM kaDuM. te prathama mULa dhAtu sonAmAM samAI gayela hovAthI kArya(pariNAma)rUpe bAhyamAM jaNAtuM na hatuM, paraMtu vartamAna sthitimAM tenI ghATarUpe mAtra 'abhivyakti' thAya che ane samaya jatAM te tenA mULa kAraNamAM vilIna thaI jaze. satkAryavAda siddha karavA mATe zrI IzvarakRSNa temanI 'sAMkhyakArikA'mAM aneka dalIlo rajU kare che 1) kAraNavyApAranI pahelAM jo kAryano abhAva ja hoya to game te upAye paNa tenI utpatti saMbhave nahIM. vastunA mULa kAraNarUpamAM je nathI tene kAryarUpe kevI rIte nipajAvI zakAya? bIja Adi kAraNomAM ja aMkura Adi kArya astitva dharAve che. talamAM jo tela na hoya to game teTalA tala pIlavAthI paNa tela maLe nahIM. retIne pIlavAthI kAMI tela maLatuM nathI, tema jagata jo kAraNAvasthAmAM na hoya to tenuM kAryAvasthAmAM astitva na saMbhave. 2) rojiMdA anubhava dvArA kahI zakAya che ke amuka kAraNamAMthI amuka ja kAryanI utpatti thAya che. AthI paNa e hakIkata sAbita thAya che ke kAraNa ane kArya vacce amuka cokkasa prakArano saMbaMdha rahelo che. dUdhamAMthI dahIM bane che, taMtumAMthI kapaDAM bane che; tevI ja rIte jagatarUpI kArya tenA kAraNa sAthe cokkasa saMbaMdha dharAve che, tethI te sat che. ghaDo banAvavo hoya to kuMbhAra mATIno upayoga kare che, dUdhano nahIM. 3) jo kArya ane kAraNa vacce koI saMbaMdha ja na hota to pachI koI paNa vastu, koI paNa vastumAMthI nipajAvI zakAta. paraMtu mATImAMthI ghaDo bane che, vastra nahIM. talane pIlavAthI tela nIkaLe che, pANI nahIM. 4) je kAraNa je kArya nipajAvavAne zaktimAna hoya che, te kAraNamAMthI te ja kArya utpanna thAya che. mATImAMthI ghaDo utpanna thAya che, kAraNa ke mATImAM tema karavAnI zakti che. TUMkamAM kArya kAraNamAM avyakta rIte rahela che. jo ema na hota to pANImAMthI chAza, netaramAMthI kapaDAM vagere banAvI zakAta. Ama, jagatarUpI kArya (pariNAma) je kAraNamAMthI AvirbhAva pAmyuM che, te kAraNa te(jagata)ne utpanna karavA mATe zaktimAna che, mATe jagata satya che. 5) jene 'kArya' evuM nAma ApavAmAM Ave che te to kAraNanuM mAtra rUpAMtarita rUpa che. mULa kAraNathI te bhinna nathI. kAraNa ane kArya sAMkhyamata pramANe abhinna che. Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - sAMkhya darzana 603 vastutaH kAraNa ane kArya eka ja vastunI vibhinna avasthAonAM nAma che. vyakta dazA te kArya ane avyakta dazA te kAraNa. talamAM tela che, dUdhamAM chAza che. kartA to phakta vastuno AvirbhAva (manifestation) ja kare che. avyakta vastu vyakta rUpe pragaTa thAya che. Ama, sAMkhya darzananA matAnusAra koI paNa vastu asatumAMthI utpanna thatI nathI, paraMtu te prathamathI ja kAraNamAM rahelI hoya che. asatumAMthI satuno prAdurbhAva na ja saMbhave, paNa bIjarUpe pracchanna hoya to ja aMkurarUpe pratyakSa thAya. kArya kAraNamAM parokSa rIte raheluM ja che - e sAMkhyatattvadarzananI AdhArazilA che. (1) AtmA viSe vicAra sAMkhya darzana daitavAdI che. temAM puruSa ane prakRti ema be tattvono svIkAra karavAmAM Avyo che. jIva saMbaMdhI spaSTa khyAla prApta karavA puruSa ane prakRti e bannenI vicAraNA karavI joIe - prakRti sAMkhya darzanamAM prakRtine jagatanuM mULabhUta sUkSma kAraNa mAnavAmAM AvyuM che. te triguNAtmikA, jaDAtmikA, mUlA, avyakta, pradhAna jevAM vividha nAmothI oLakhAya che. sattva, rajas ane tamAruM ema traNa guNonI sAmyavasthAvALI hovAthI prakRtine 'triguNAtmikA' kahe che. svarUpe te saMpUrNa, anAtma temaja jaDa hovAthI te "jaDAtmikA' paNa kahevAya che. vizvanuM Adi kAraNa hovAthI te mUlA' ke 'parA prakRti' tarIke paNa oLakhAya che. samasta vizvanA badhA padArtho temAMthI vyakta thAya che, paraMtu te svayaM avyakta' che, kAraNa ke te koI kAraNanA kAryarUpe nathI. badhA padArthanuM mULa ane eka mukhya kAraNa hovAthI tene 'pradhAna' paNa kahe che. prakRti sanAtana che, sarvavyApaka che, acala che, eka che, anAdi che. te asIma zaktizALI che. te sUkSma - ati sUkSma hovAthI indriyagocara nathI, paraMtu anumAnathI jANI zakAya che. prakRti svataMtra che. e potAnA triguNAtmaka svabhAvane ja AdhIna che, anya koIne nahIM. satva, rajas ane taman e traNe guNono samUha eTale ja prakRti. ahIM guNono artha guNadharma nathI, paraMtu A traNe guNo prakRtinAM aMgo ja che. traNa dorIonA guccha vaDe vaNAyela doraDAnI jema A traNe guNo sAthe maLIne puruSane mATe baMdhananuM kArya kare che. sattva eTale samatolatA. sattvano udraka thAya tyAre zAMti pravarte. rajasta eTale rAgadveSAtmaka pravRtti. tama eTale pramAda, Alasya, mohAdi, aviveka ane bhamaNA. pratyeka manuSyamAM A traNe guNo ochAvattA pramANamAM hoya che. enAmAM jyAre Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sattva guNano utkarSa hoya tyAre te zAMta ane ciMtanaparAyaNa bane, rajo guNano udaya thatAM te rAga-dveSamUlaka pravRttiomAM racyopacyo rahe ane tamo guNanuM varcasva vadhatAM pramAdI ane ALasu bane. puruSa (AtmA) sAMkhya darzana anusAra puruSa athavA AtmA prakRtithI para che, anAdi che, anaMta che, nirguNa che, sUkSma che, sarvavyApaka che, buddhi, mana ane indriyothI para che; dizA, kAla ane kArya-kAraNabhAvathI paNa para che, sanAtana sAkSIrUpa che, pUrNa ane avyaya che, citUpa che. sAMkhyamata pramANe puruSa - AtmA nitya, zuddha, buddha, mukta che. te asaMga, alipta ane akartA che. teno prakRti sAthe anAdi saMyoga che. puruSamAM koI jAtanuM parivartana kadI thatuM nathI. te koInuM kArya paNa nathI ke kAraNa paNa nathI. citta (buddhi) viSayanA AkAre pariName che - parivartana pAme che. cittanuM je viSayAkAra pariNAma (parivartana) te cittavRtti che. jevI cittavRtti utpanna thAya che ke tarata ja te prakRti sAthe anAdi saMyoga dharAvatA puruSamAM pratibiMbita thAya che. puruSa svabhAvataH bhoktA nathI paNa tenA upara bhoknatvanuM AropaNa karavAmAM Ave che, kAraNa ke je sukha-duHkha che te buddhi dvArA grahaNa karAya che. paNa buddhi to prakRtinI che, mATe puruSa sukha-duHkhano bhoktA che e kalpanAmAtra che. Ama, puruSa kartA-bhoktA nathI, sAkSI che. raMga vagaranA kAcanI upamA ene ApI zakAya. jevo raMga enI samIpamAM mukAya, tevA raMgano e lAge; bAkI hoya tadana raMgarahita. puruSane sAkSI, draSTA, madhyastha, kaivalya, udAsIna paNa kahevAmAM Ave che. sAMkhyamata pramANe AtmA AnaMdamaya nathI. AnaMda e to prakRtino guNa che. puruSa to avikArI, kUTastha, niSkriya ane asaMga che. te sukhaduHkhathI para che. sAMkhya darzananA mata mujaba pratyeka jIvano AtmA pRthaka pRthaka che. saMsAramAM aneka puruSo eTale ke AtmAo che. tenI sAbitI sAMkhya nIcenI dalIlo dvArA Ape che - 1) A saMsAranA lokomAM vyaktigata bhedo rahelA che. koI AMdhaLo che, koI bahero che, koI janme che, koInuM mRtyu thAya che. jo eka ja puruSa hota to ekano janma thatAM badhAno janma thAta, vaLI ekanuM sukha ke duHkha e bIjA badhAMnuM sukha ke duHkha 1- juo : "sAMkhyakArikA', zloka 18 'jananamaraNakaraNAnAM pratiniyamAdayugapatpravRttezca / puruSabahutvaM siddhaM traiguNyaviparyayAccaiva / / ' Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - sAMkhya darzana 605 banata; paraMtu A pramANe banatuM nathI e anubhavI zakAya che. AthI siddha thAya che ke puruSa aneka che. 2) jo puruSa eka ja hota to ekanuM baMdhana e badhAne mATe baMdhana nIvaDe ane ekano mokSa e sarvano mokSa Thare. A pramANe banatuM nahIM hovAthI puruSabahutva svIkAravuM paDe che. 3) jo ke muktAtmAo badhA guNAtIta hovAthI tattvataH samAna hoya che. topaNa je baddha AtmAo che temAM pArasparika bhinnatA jaNAya che, kAraNa ke koImAM sattva, koImAM rajas to koImAM taman adhika che. AthI puruSabahutva siddha thAya che. 4) prANImAtramAM eka ja AtmA rahela che ema svIkArIe to manuSya ane pazupakSIo vacceno bheda kevI rIte pADavo? pazu, pakSIo, manuSyo, devatA vageremAM eka ja AtmAno nivAsa nathI. AthI AtmAo aneka che ema mAnavuM paDe che. Ama, prakRti eka che, puruSo aneka che. prakRti zeya che, puruSa jJAtA che. pratyeka jIvano AtmA pRthak che. tattvarUpe te eka che, paraMtu tenI saMkhyA aneka che. puruSa nirvikAra, kUTastha tattva che, prakRti vikArazIla che. puruSa nirguNa che, prakRti triguNAtmaka che. puruSa pUrNataH niSkriya che, prakRti avyakta rUpe niSkriya che, paraMtu vyakta rUpe sakriya che. puruSa viSayI che, asAdhAraNa che, asAmAnya che. prakRti viSaya che, sAdhAraNa che, sAmAnya che. puruSa tathA prakRti ane mULa tattvo che, paraspara svataMtra che ane sva-AdhArita che. banne ahetumata tathA kAraNarahita che. puruSa kazAnI vikRti nathI. mULa prakRti paNa avikRta che. banne nitya, niravayava ane anAdi tathA avinAzI tattvo che. (2) vizva viSe vicAra sAMkhyamata mujaba puruSa ane prakRtinA saMyoga vaDe ja vizvanuM nirmANa thAya che. banneno saMyoga ja sRSTinuM utpAdaka kAraNa che. prakRti to svabhAve jaDa che, tethI tenAthI sRSTi saMbhave nahIM; temaja puruSa paNa niSkriya hovAthI te kAMI utpAdana karI na zake; mATe puruSa temaja prakRti banneno saMyoga thavo jarUrI che. A tathyane aMdhapaMgunA nyAya pramANe samajAvatAM sAMkhya darzana kahe che ke jaMgalamAM bhUlA paDelA AMdhaLAne paga che paNa dRSTi nathI ane laMgaDAne dRSTi che paNa paga nathI. AthI banne jaNA jaMgalamAMthI bahAra nIkaLavA mATe saMpa kare che, arthAt AMdhaLAnI pITha upara laMgaDo savAra thaI jAya che ane rastA aMge mArgadarzana Ape che ane pariNAme teo saphaLa thAya che. A prakAranuM rUpaka sAMkhyamata prakRti-puruSanA saMyoganI bAbatamAM yoje che. e Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 "zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana saMyogathI sRSTi utpanna thAya che ema teo mAne che." jagata prakRtimAM bIjarUpe prathamathI ja rahela hoya che. kramazaH jagatano AvirbhAva prakRtimAMthI thAya che ane pralayakALe pharIthI jagata e ja rIte prakRtimAM laya pAme che. sRSTinA sarjana pUrve prakRtinA traNe guNo sAmyavasthAmAM hoya che. puruSa eTale ke AtmAnA sAnidhyamAtrathI guNonA A saMtulanano bhaMga thAya che ane traNe guNomAM eka prakAranuM AMdolana utpanna thAya che, jene 'guNakSobha' kahe che. prathama rajoguNa calita thAya che ane tenA kAraNe anya be guNomAM paNa spaMdana thAya che. traNe guNo vacce eka prakArano saMgharSa cAle che. jemAM dareka guNa anya be guNo upara potAnuM Adhipatya sthApavA mathe che. Akhare traNe guNonAM ochIvattI mAtrAmAM judAM judAM saMyojano thAya che, jene pariNAme A jagata sarjAya che. jagatanI utpatti athavA sRSTino vikAsakrama kaMIka A pramANe che - sau prathama mahat' eTale ke buddhi' utpanna thAya che. prakRtino te sarva prathama vikAra che. dharma, jJAna, vairAgya ane aizvarya e cAra enA sAttvika guNo hovAthI tene 'mahatuM eTale moTuM ema nAma Apela che. buddhi svayaM prakRtinuM kArya (pariNAma) hovAthI jaDa che, paraMtu puruSanA adhika sAnidhyamAM AvatI hovAthI caitanyanuM tenA upara pratibiMba paDe che, AthI te cetana samAna pratIta thAya che. tamasUnuM parimANa vadhavAthI buddhimAM adharma, ajJAna, Asakti utpanna thAya che. vyaktine buddhi dvArA ja sukha-duHkhano anubhava thAya che. puruSa sarva bhautika dravyo temaja guNothI para hovAthI buddhithI bhinna che. buddhinI madada vaDe puruSa prakRtithI potAno bheda pArakhe che ane potAnuM yathArtha svarUpa samajavA prayatna kare che. prakRtino bIjo vikAra ahaMkAra che. "huM', "mAruM' - Avo bhAva eTale ahaMkAra. ahaMkArane vaza thaIne ja puruSa potAne sarva kriyAno kartA, bhoktA ane svAmI mAne che. indriyo tathA mana pote anubhavelA ciMtita viSayane ahaMkAra samakSa rajU kare che. AnA kAraNe puruSa "AnA upara mAro adhikAra che' evA prakAranA ahaMkAranA bhAvo keLave che. ahaMkAranA traNa prakAra che - (1) sAttvika (vaikArika), jemAM sattva guNano prabhAva vizeSa pramANamAM hoya che; (2) rAjas (taijasu), jemAM rajoguNanI pradhAnatA hoya che ane (3) tAmas (bhUtAdi), jemAM tamoguNanI pradhAnatA hoya che. pratyeka aNumAM ahaMkAra pragaTa ke apragaTarUpe rahe che. sAttvika ahaMkAramAMthI 5 jJAnendriya, 5 1- juo : "sAMkhyakArikA', zloka 21 'puruSasya darzanArthaM kaivalyArthaM tathA pradhAnasya / paGgbandhavadubhayorapi saMyogastatkRtaH sargaH / / ' Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadarzanaparicaya sAMkhya darzana 607 karmendriya ane mana ema 11 indriyonI utpatti thAya che. tAmasa ahaMkAramAMthI zabdAdi 5 tanmAtrAnI utpatti thAya che. rAjas ahaMkAra sAttvika ane tAmaslR bannene sahAyabhUta bane che ane tene zakti pradAna kare che, jethI sAttvika temaja tAmas ahaMkAramAM vikAra utpanna thAya che. pAMca jJAnendriyomAM AMkha, kAna, nAka, jIbha ane tvacAno samAveza thAya che. tenAthI kramazaH rUpa, zabda, gaMdha, svAda temaja sparza saMbaMdhI viSayonuM jJAna thAya che. A badhI indriyo ahaMkAranuM pariNAma che ane tenI utpatti puruSane mATe che. pAMca karmendriyomAM mukha, hAtha, paga, maLadvAra tathA jananendriyano samAveza thAya che. enAthI kramazaH bolavuM, grahaNa karavuM, AvavuM, javuM, maLatyAga temaja saMbhoga vagere kriyAo thAya che. puruSane viSayo bhogavavAnI icchA e viSayo temaja indriyonI utpattinuM kAraNa che. vastutaH upara jaNAvelI indriyo pratyakSa nahIM paNa anumeya che. AMkhanI kIkI ke kAnanuM chidra e vAstavika indriya nathI. e to bAhya pratyakSa cihnamAtra che. sAMkhyamata mujaba mana e agiyAramI indriya che. jJAnendriya temaja karmendriya ema banne prakAranI indriyone potAmAM pravRtta karatuM hovAthI te ekI vakhate bhinna bhinna indriyo sAthe joDAI zake che. ahaMkAra, buddhi ane mana; A traNene aMtaHkaraNa nAma ApavAmAM Avela che. jJAnendriya ane karmendriya e bAhya karaNa che, bAhya indriyono saMbaMdha kevaLa vartamAna sAthe che, jyAre AMtarika indriyono saMbaMdha traNe kALa joDe che. mananuM svarUpa saMkalpAtmaka che. te bAhya indriya dvArA gRhIta nirvikalpa pratyakSanA rUpane pArakhI, nizcita banAvI tene savikalpanA rUpamAM pherave che. ahaMkAranA pratyakSa viSayo upara svatva jamAve che. puruSanI uddezapUrti arthe te rAga-dveSa sarje che. A rAga ke dveSa Adi viSayonuM grahaNa karavuM ke tyAga karavo eno nizcaya buddhi kare che. aMtaHkaraNo (mana, ahaMkAra, buddhi), bAhya karaNo (pAMca jJAnendriya tathA pAMca karmendriya) karatAM vadhAre mahattvanAM che, kAraNa ke bAhya karaNo aMtaHkaraNonA viSayo che. buddhine sarvazreSTha mAnelI che. e ja badhA viSayone puruSa AgaLa rajU kare che tathA e dvArA ja puruSa vivekajJAna paNa meLave che. Ama, puruSano bhoga ane apavarga (mokSa) banne buddhi ja siddha kare che. zabda, sparza, rUpa, rasa ane gaMdha e pAMca tanmAtrAo che. 'tanmAtra' eTale sUkSma tattva. pAMca tanmAtrAno udaya ahaMkAranA tAmarUpamAMthI thAya che. tanmAtra avizeSa che. e svataMtra rIte anubhavanA viSayo banI na zake. emAMthI pariNamatAM mahAbhUto vizeSa che, kAraNa ke e sthULa hovAthI indriyonA viSaya banI zake che. traNa Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana guNonA prAdhAnya anusAra sthULa bhUto anukrame zAMta, ghora ane mUDha hoya che. jo sattvaguNa mukhya hoya to zAMta, rajoguNa mukhya hoya to ghora ane tamoguNa mukhya hoya to mUDha hoya che. tanmAtra ati sUkSma hovAthI pratyakSa dvArA jANI zakAya ema nathI, tenuM mAtra anumAna ja zakya che. A pAMca tanmAtrAomAMthI kramazaH pAMca mahAbhUtanI utpatti thAya che. zabda tanmAtrAmAMthI AkAzanI utpatti thAya che, sparza-zabda tanmAtrA maLIne vAyunI utpatti thAya che, rUpa tanmAtrA ane sparza-zabda tanmAtrA vaDe agninI utpatti thAya che, rasa tanmAtrA ane sparza-zabda-rUpa tanmAtrA vaDe jaLanI utpatti thAya che ane gaMdha tanmAtrA ane sparza-zabda-rUpa-rasa tanmAtrA maLIne pRthvInI utpatti thAya che. vaLI, sarjananI prakriyA karatAM UlaTI ja prakriyA visarjananI - pralayanI che. pRthvI pANImAM, pANI agnimAM, agni vAyumAM, vAyu AkAzamAM, AkAza ahaMkAramAM, ahaMkAra mahattattvamAM ane mahattattva prakRtimAM laya pAme che. A che (vyutkramathI UlaTI) pratikramanI prakriyA. sarjana ane visarjananuM A cakra anAdi-anaMta che. sAMkhyamata mujaba puruSa ane prakRtino saMbaMdha, sRSTino vikAsakrama tathA tenAM 25 tattvono vikAsa nIcenA koSTaka uparathI spaSTa thaze - sAMkhya anusAra sRSTivikAsakrama (1) puruSa - (2) prakRti (pradhAna) (3) mahatuM (buddhi) (4) ahaMkAra tAmas (bhUtAdi) sAtvika (vaikArika) rAjas (tejasa) (pa-) (10-14) (15) (16-20) tanmAtrAo zabda, sparza, rUpa, rasa, gaMdha manas karmendriya mukha hAtha jJAnendriya AMkha kAna nAka jIbha tvacA paga (21-25) mahAbhUto AkAza, vAyu, agni, jaLa, pRthvI maLadvAra jananendriya Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - sAMkhya darzana 609 (3) Izvara viSe vicAra 'sAMkhyakArikA'nI TIkAo pramANe sAMkhya siddhAMtamAM Izvarane koI sthAna nathI. jema dUdhamAMthI enI meLe ja vikAra thaIne dahIM thAya che, tema prakRti enI meLe ja badhI pravRtti karI jagatarUpe pariName che, mATe sRSTikramamAM IzvaranI koI AvazyakatA nathI ema sAMkhyamata svIkAre che. jema comAsAmAM asaMkhya vanaspati tathA jIvasRSTi ApoApa thAya che, tema prakRti svayaM vizvanI racanA kare che. prakRti temaja puruSanuM astitva A sRSTino krama samajavA mATe pUratAM hovAthI jagatakartA IzvaranI AvazyakatA rahetI nathI. sAMkhya darzanamAM guNonI sAmyAvasthAmAM kSobha utpanna thAya che, e mATe jo ke cetana puruSanI AvazyakatA che kharI, paraMtu te puruSane nirlepa temaja niSkriya mAnavAmAM Avyo che. A paristhitimAM je nimprayojana evA IzvaranA astitvane kahyuM che, te yuktisaMgata jaNAtuM nathI. vaLI, karmaphaLa bhogavavAmAM paNa tene IzvaranI jarUra lAgatI nathI. karma pote ja phaLa Ape che eTale karmaphaLanA niyAmaka IzvaranI tene jarUra lAgatI nathI. puruSa pote ja potAno mokSa meLavI zake che; ane enA mATe maharSi kapila vagere sarvajJa puruSanAM vacanomAM vizvAsa rAkhavo jarUrI che ema te jaNAve che. A rIte sAMkhya darzanano eka pakSa IzvaranI kazI ja AvazyakatA anubhavato nathI. 'sAMkhyakArikA kAra zrI IzvarakRSNa tathA sAMkhyatattvakaumudI' kAra zrI vAcaspati mizra Adi IzvaranA astitvano svIkAra karatA nathI. sAMkhyapravacana bhASyakAra zrI vijJAnabhikSu mULa sUtra TAMkIne tene navo ja vaLAMka Ape che. mULa sUtramAM spaSTa kahyuM che ke Izvarane siddha karanAra koI pramANa nathI. graMthanA TIkAkAra zrI vijJAnabhikSunA mata pramANe mULa sUtra ('zvarasiddha:') IzvaranI siddhi nathI athavA to Izvara asiddha che ema kahe che, Izvarano abhAva che ema kahetuM nathI. A batAve che ke Izvarano abhAva sAMgasUtrane abhipreta nathI, matalaba ke Izvara astitva dharAve che. Ama, zrI vijJAnabhikSunA mata anusAra sAMkhya sezvaravAdI che. temanA mata anusAra mULa sAMkhyavicAraka nirIzvaravAdI na hatA. A Izvarano pratiSedha ekadezIonA prauDhivAdanA kAraNe che. zrI IzvarakRSNanI sAMkhyakArikA pachInA sAMkhya darzanamAM IzvaravAda DhaMkAI gayo che. sAMkhya darzanano A bIjo pakSa, "sezvara sAMkhya' spaSTapaNe Izvarano svIkAra kare che. zrI vijJAnabhikSu vagere vidvAno daDha rIte IzvaravAdI che, paraMtu temano Izvara jagatano racanAra, pAlana karanAra tathA saMhAra karanAra Izvara nathI. temanA mata pramANe prakRti ja ApoApa A badhuM kare che. koI paNa puruSa Izvara na banI zake, kAraNa ke kleza, karmavipAka tathA vAsanAthI je sadA mukta hoya te ja Izvara kahevAya. Izvara to kAlanirapekSa che. bIjA badhA puruSo baddha che ane baMdhanamAMthI mukta thAya che. jyAre Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Izvara to anaMta kALathI mukta ja che ane mukta ja raheze. Ama, mukta thayelA puruSo hoya te kadI Izvara banI zake nahIM. Izvara sahuno svAmI che ane sahuno mArgadarzaka che. A pramANenI sezvara sAMkhyavAdIonI Izvara viSenI mAnyatAo che. sAMkhya darzana IzvaranA saMpUrNa aizvaryanuM pratipAdana kare to AvA doSarahita paripUrNa IzvaranuM darzana karavA tarapha sAdhakanuM dhyAna kendrita thAya ane tethI vivekajJAnanI prAptimAM muzkelI UbhI thAya. sAMkhya darzananuM mULa prayojana to puruSanA kaivalya (mokSa) mATe anAtmA (prakRti) ane AtmA(puruSa)nuM vaita siddha karavAnuM che. AmAM kaze paNa IzvaranI AvazyakatA nathI. tethI sAMkhya darzanamAM upara mujabanA vyAvahArika kAraNasara Izvarano niSedha karavAmAM Avyo che. (IV) AcAramImAMsA (1) mokSa bhAratIya darzananI koI paNa zAkhAe (cArvAka darzanane bAda karatAM) A saMsAranAM bhautika sukhane prAdhAnya ApyuM nathI. teo ekI svare pokAre che ke zarIra ke indriyasukha to alpajIvI che, du:khadAyI che. zAzvata sukha e ja sAcuM sukha che. mAnavajIvana duHkhamaya che. A saMsAra kalezathI bharapUra che. mANasa Adhi, vyAdhi ane upAdhi ema trividha tApathI pIDAI rahyo che. sAMkhya darzanamAM traNa prakAranAM duHkhanI vAta che - AdhyAtmika duHkha (mAnasika ciMtA, krodha, uga vagere), Adhibhautika du:kha (bAhya padArtho jevA ke sApa athavA vIMchInuM karaDavuM, paththara vAgavo vagere) ane Adhidaivika duHkha (graha, pIDA Adi athavA bhUta, pretAdinA kAraNe utpanna thatA klazo). sAMkhyamata anusAra A duHkhatrayanI AtyaMtika nivRtti e ja mokSa che. sukhanI prApti te mokSa nathI, kAraNa ke te kSayazIla che. sukha sadaiva duHkha sAthe mizrita hoya che. sukhanI sAthe haMmezAM duHkhanI upasthiti hovAthI vivekI puruSa sukhane duHkha ja mAne che. mokSa sukhasvarUpa nathI, paraMtu duHkhanI AtyaMtika hAni che. AtmAno mokSa thAya che tyArapachI tenAmAM koI vikAra thato nathI. tenAmAM koI navIna guNa ke dharmano AvirbhAva thato nathI. mokSano artha apUrNa avasthAthI pUrNa avasthA sudhI pahoMcavuM ema thato nathI, paraMtu mokSa eTale tattvano sAkSAtkAra. AtmA deza-kALathI para, zarIra ane manathI bhinna ane svabhAvathI ja mukta, nitya ane amara che. jyAre AvI anubhUti thAya che tyAre AtmA zarIra ane mananA vikArothI prabhAvita thato baMdha thaI jAya che ane kevaLa teno sAkSI thaIne rahe che. muktinA be Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadarzanaparicaya - sAMkhya darzana 611 prakAra sAMkhya darzane svIkAryA che, jIvanmukti ane videhamukti. jIvanmukta vyakti kAryarata rahe che. tenAM prArabdha karmo to cAlu ja rahe che, paraMtu navA karmo tene baMdhanarUpa nIvaDatAM nathI. buddhirUpI bhUmimAM klezarUpI jaLanuM siMcana thavAthI karmabIja aMkurita thAya che, paraMtu tattvajJAnarUpI garamInA kAraNe klezarUpI jaLa sukAI javAthI paDatara jamInamAM karmabIja kaI rIte Uge? nirapekSa draSTA, sAkSIsvarUpa puruSa prakRtine barAbara samajI le che ane vivekajJAnanA kAraNe te pharIthI prakRtinA baMdhanamAM paDato nathI. te jIvanmuktAvasthA che. samyajJAna prApta thatAM dharmAdi kAraNa aTakI jAya che, chatAM jJAnI pharatA cAkaDAnI jema saMskArane vaza zarIra dhAraNa karato rahe che. zarIrano nAza thayA pachI te videhamukti prApta kare che. dehano pAta thatAM kRtArtha thayo hovAthI, prakRtinI nivRtti thatAM, puruSa aikAMtika ane AtyaMtika ema banne prakAranuM kaivalya prApta kare che. zrI vijJAnabhikSunA mata mujaba A videhamukti e ja vAstavika mukti che. sAMkhyamata muktAvasthAmAM AnaMdano anubhava thAya che ema svIkArato nathI. duHkhanA abhAvamAM sukhanI upasthiti paNa rahetI nathI. muktAvasthAmAM paNa eka jIvathI bIjA jIvano bheda rahe che, mATe ja sAMkhya darzana muktAvasthAmAM paNa mukta jIvonI saMkhyA anaMta mAne che. (2) mokSa upAya jo svabhAvathI puruSa baddha ja hoya to te kyAre paNa mukta thaI zake nahIM ane jo te svabhAvathI mukta ja hoya to mokSa mATe prayatno karavA vyartha che. sAMkhyamata anusAra puruSa na to baddha che ane na to baMdhanathI mukti pAme che. puruSa nityamukta che, zuddha che, buddha che. guNothI zUnya che. prakRti tathA tenAM pariNAmothI potAne abhinna samajavAnA kAraNe baMdhanano bhrama thAya che. puruSano baMdha ane mokSa kAlpanika che, vAstavika nathI. puruSa baMdha ane mokSathI para che. avivekanA kAraNe te baddha pratIta thAya che. vivekanA kAraNe te mukta pratIta thAya che. baMdha ane mokSa vAstavamAM prakRtino thAya che. avivekI puruSanA kAraNe prakRtinuM sakriya thavuM te baMdha che ane vivekI puruSanA kAraNe prakRtinI kriyAnuM virata hovuM te mokSa che. puruSa na baMdhanamAM paDe che, na baMdhanathI mukti pAme che. puruSano prakRti sAthe Akasmika saMbaMdha thAya che ane tethI baMdha aupAdhika che. jema sapheda sphaTika lAla phUlanA saMyogathI lAla dekhAya che, tema nityazuddha ane buddha puruSa buddhinI vRtti, duHkhanI chAyA grahaNa karavAthI baddha pratIta thAya che. puruSa paramArthe to duHkhathI nityamukta che. duHkhanuM pratibiba tenA upara paDavAthI tathA te pratibiMbathI pote bhinna che evuM vivekajJAna na dharAvato hovAthI te duHkhano bhoktA dekhAya che, paraMtu puruSano baMdha kAlpanika che. WWW.jainelibrary.org Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana samyajJAna e mokSaprAptino upAya che. badhAM duHkhonuM mULa kAraNa ajJAna ke aviveka che. A ajJAnane dUra karavA mATe vivekajJAnanI jarUra che. vivekajJAna e mokSaprAptino upAya che. puruSa prakRtithI bhinna che, chatAM potAne prakRti sAthe gUMcavI nAkhI, prakRtinI kriyAone ahaMkAravaza te potAnI mAnI le che ane e rIte te svayaM potAnA mArgamAM duHkha UbhAM kare che. puruSa pote prakRtithI judo che ema mAnavuM, enuM nAma che vivekajJAna ke vivekakhyAti. jema prakAzathI aMdhakAra nAza pAme che, tema vivekajJAnathI ajJAna, je sarva duHkhanuM kAraNa che te nAza pAme che. ahIM je samyajJAnanI vAta karI che te pustakalabdha parokSa jJAna nahIM paNa puruSano buddhi, ahaMkAra ane tanmAtrAothI bhinna hovAno aparokSAnubhava. aparokSAnubhava mATe sAMkhya zAstra tattvajJAnano abhyAsa karavAnuM sUcave che. tattvanA upadezanuM zravaNa karI, tenA upara manana karI, nididhyAsana karavAthI mokSa prApta thAya che. puruSa-prakRtinA bhedanuM jJAna, mAtra sAMbhaLavAthI thatuM nathI. A satyanI sAkSAt anubhUti hovI joIe ke 'zarIra, indriya, mana ane buddhithI huM bhinna chuM.' deha ane manamAM je huM buddhi thaI gaI che te dUra karavA mATe bhedajJAnanuM niraMtara manana ane nididhyAsana thavuM joIe. vastutaH puruSa nathI baddha ke nathI mukta ane nathI e janmAMtaronA cakramAM. baMdhana, mukti ane janmAMtara prakRtine ja che. prekSakonuM manoraMjana sAdhI lIdhA pachI jema koI nartakI raMgamaMca uparathI vidAya le che, tema prakRti puruSanI pAse potAnuM svarUpa pratyakSa karyA pachI ApoApa vidAya le che. prakRti karatAM vadhu zaramALa suMdarInI kalpanA karavI muzkela che. puruSe potAne joI lIdhI che ema jyAre ene lAge che, tyAre eTalI badhI zaramAI jAya che ke pachI pharI koI vAra potAnuM moM tene batAvatI ja nathI! A pramANe sAMkhyamata anusAra jJAna mokSano sIdho upAya che. prakRti ane tenI vikRtiothI pote sarvathA prakAre bhinna che evuM bhAna te ja vivekajJAna. vivekajJAnathI eka ucca koTino vairAgya utpanna thAya che ane sarva cittavRttiono nirodha thavAthI mokSano lAbha thAya che. Ama, sAMkhya darzana jJAnane mokSano mukhya upAya batAve che. (V) upasaMhAra sAMkhya darzana vastuvAda (realism) tathA dvitattvavAda(dualism)nuM pratipAdana kare che. samagra jagatanuM spaSTIkaraNa te puruSa ane prakRti evAM be tattvo dvArA kare che. tenA pramANe sRSTi A be tattvono ja khela che. prakRtine jagatanuM nimitta tathA upAdAnakAraNa mAnela che ane puruSane zuddha, caitanyasvarUpa, nitya tathA avikArI mAnyo che. sAMkhya darzanamAM prakRti ane puruSane svataMtra ane nirapekSa tattvo mAnyAM che. paraMtu Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - sAMkhya darzana 613 sAMkhya darzana puruSa temaja prakRti - bannenuM svarUpa, banneno paraspara saMbaMdha, hetulakSI vikAsavAda, mokSanI kalpanA vagere praznonuM nirAkaraNa saphaLatApUrvaka karI zakyuM nathI evo keTalAka vidvAnono mata che. sAMkhya darzanamAM thayela 'prakRtitattva'nA nirUpaNamAM keTalIka kSatio rahelI che. sAMkhya darzana prakRtine svataMtra tathA nirapekSa mAne che. paraMtu tenI svataMtratA tathA nirapekSatA aneka sthaLe jokhamAya che. vaLI, saMsAranA nimitta temaja upAdAnakAraNarUpe prakRtine sakriya tathA niraMtara parivartanazIla kahI che, paraMtu sAthe sAthe tene acetana ke jaDa mAnI che. A vAta tarkasaMgata nathI. vedAMtIo sAMkhya darzananA prakRtitattvanI TIkA karatAM kahe che ke prakRtine eka bAju saguNa paNa mAnavI ane bIjI bAju tene svataMtra tathA nitya mAnavI e yogya nathI. je vastu saguNa hoya te avazya nAzavaMta hoya. sAMkhya darzane svIkArela bIjA tattva puruSa' aMgenA khyAlamAM paNa prakRtinI mAphaka keTalIka visaMgatio rahelI che. sAMkhya darzana jagatane satya mAne che ane sAthe sAthe puruSanA nityamukta svabhAvane paNa satya mAne che. sAMkhya darzane pAramArthika ane vyAvahArika evA be puruSanI kalpanA karavI joItI hatI. sAMkhya darzana sAMsArika jIva (bhoktA puruSo ane guNAtIta, niSkriya, draSTA puruSanA varNanamAM kyAreka seLabheLa kare che. eka bAjuthI prakRti ane puruSane svataMtra tathA nirapekSa mAnavAM ane bIjI bAjuthI 'vizvanA vikAsakrama mATe temano saMyoga mAnavo e tarkayukta nathI. prakRtipuruSanA saMyoga mATe koI trIjuM ja tattva mAnavuM paDe che ke je dvArA banneno saMbaMdha yojAya. paraMtu sAMkhya darzanane AvuM koI trIjuM tattva maMjUra nathI. - trividha tApathI chUTavA rUpa "mokSa nI je kalpanA sAMkhya darzana rajU kare che te niSedhAtmaka che. mokSAvasthAmAM sAttvika AnaMda paNa raheto nathI, kAraNa ke sattva paNa vikAra che, guNonuM pariNAma che. paraMtu sAMkhyamatavAdIone bhautika sukha ane nijAnaMdano artha spaSTa hoya ema lAgatuM nathI. zAzvata sukha ane kSaNika bhautika sukha banne eka nathI. sAMkhya darzanano mokSano siddhAMta paNa tarkasaMgata nathI. Ama, vivecanAtmaka dRSTie jotAM sAMkhya darzanamAM aneka zaMkAsthaLo che, jenuM yogya samAdhAna sAMpaDatuM nathI. tenA ApelA khulAsAo tAttvika dRSTie saMtoSakAraka jaNAtA nathI. sAMkhya darzananI TIkA thaI che eno artha evo nathI ke te darzananuM kazuM mUlya ja nathI. Atmonnati tathA muktinA sAdhanarUpe tenuM mUlya kAMI ochuM nathI. koI paNa Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana Astika darzananI mAphaka sAMkhya darzana paNa duHkhamAMthI nivRtti prApta karavA mATe mUlyavAna Thare che. sAdhakane te jIvananuM parama lakSya - mokSano parama mArga batAve che. sAMkhya darzananuM tarkamUlaka vivecana dArzanikomAM paNa prazaMsApAtra banela che. tenuM tattvavizleSaNa paNa dUragAmI ane talasparzI che. sAMkhyasUtrakAra zrI kapila muni, temanI sUkama zAstrasAhiNI vivekabuddhinA kAraNe ja darzanajagatamAM "Adi vidvAna'nuM biruda pAmela che. tattvazodhananA viSayamAM sAMkhya darzanano phALo niHsaMzaya ghaNo vizeSa che. koI paNa prayogazALA ke yaMtranI madada vagara paNa manuSya kevaLa potAnI indriyonI madadathI keTaluM UMDuM avalokana ane sUkSma vicAra karI zake che ane brahmAMDanA svarUpane lagato spaSTa, buddhigamya nizcaya karAvI zake che tenuM sAMkhyazAstra eka utkRSTa udAharaNa che. vedAMta darzana ane sAMkhya darzananA dRSTibiMduo vicAratAM ema jaNAyA vinA nahIM rahe ke vedAMta darzane sAMkhya darzananA aMtima nirNayanuM khaMDana karyuM e vAta sAcI, paraMtu teNe sAMkhya darzananA siddhAMtane sarvathA utthApyo nathI, paNa tene vizeSapaNe saMzodhita karyo che. tattvonuM svarUpa tapAsatAM puruSa ane prakRti evAM be mULabhUta tattvo che evo sAMkhyamata che. vedAMta darzanano mata yogya rIte darzAvavAmAM Ave to eTalo ja thAya ke e be tattvonAM svarUpane paNa vadhAre UMDANathI vicAratAM e zaktio judI nathI, paNa te eka ja zakti che ane jagata eka ja tattvanuM baneluM che evo nirNaya thAya che. zrI rAmAnujAcArya cit ane acitne taddana bhina mAnIne tene brahmanuM zarIra mAne che ane viziSTAdvaita siddhAMtane upadeze che. sAMkhya darzananA prakRti-puruSa ane cit-acit vacce jhAjho taphAvata jaNAto nathI. zuddhAdvaitanA pratipAdaka zrI vallabhAcArya paNa bahmanI kAraNakoTi samajAvatAM 28 tattvono svIkAra kare che, je sAMkhya darzanane maLatAM Ave che. Ama, sAMkhya darzananI asara vedAMta darzananI vividha dArzanika zAkhAo upara paDelI spaSTapaNe dekhAya che. Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga darzana (I) prAstAvika (1) darzana paricaya "yoga' zabda sahuthI prathama 'veda', kaThopaniSad' tathA 'zvetAzvatara upaniSad' mAM maLe che. yogano ullekha purANo', "mahAbhArata' ane tyArapachInA sAhityamAM paNa aneka sthaLe thayo che. yoga zabda saMskRta dhAtu 'yuna', arthAt 'joDavuM' uparathI banela hovAthI yoga eTale joDANa evo artha thAya che. je yukta kare, milana karAve te yoga. yunyate sau co:' evI yoganI vyAkhyA apAya che. jIvanI dabAyelI cetanAne tenI maryAdAomAMthI mukta karIne anaMta cetanAmAM joDI Ape tene kharA arthamAM yoga kahI zakAya. AtmAnuM Izvara athavA brahmamAM maLI javuM tene yoga kahe che. A parama siddhi mATenI badhI AdhyAtmika vidhionuM vargIkaraNa yoga'nA sAmAnya nAma sAthe karavAmAM Ave che. 'veda', 'upaniSad', 'zrImad bhagavadgItA', 'purANa' vageremAM yogAbhyAsa tathA tene lagatI prakriyAnuM suMdara vivecana jovA maLe che. yogasUtrakAra maharSi pataMjali yoga' zabdano artha 'cittavRttiono nirodha' evo kare che. yoga mULabhUta rIte vyavasthita thayelI ekAgratA che. maharSi pataMjali temanAM sUtromAM mAnasika, vAcika tathA zArIrika sthiratA arthe suMdara prakriyAonuM pratipAdana kare che. (2) utpatti : samaya ane pravartaka yoga darzananA Adya pravartaka maharSi pataMjali che. temano janma I.sa. nI prathama zatAbdInI AsapAsa pezAvara (hAla pAkistAnamAM) pAsenA gAmamAM thayo hato. teo rAvalapiMDI pAsenI takSazilA vidyApIThanA mahAna AcArya hatA. maharSi pataMjali viSe evI kiMvadaMtI che ke temaNe cittazuddhi arthe yoga, vANIzuddhi arthe vyAkaraNa ane zarIrazuddhi arthe vaidaka ema mana-vacana-kAyAnI zuddhi arthe traNa viSayo upara graMtho lakhyA che. jo ke yogasUtrakAra maharSi pataMjali, vyAkaraNa bhASyakAra zrI pataMjali ane AyurvedanA carakasaMhitAnA saMskAra ApanAra zrI pataMjali - e traNe eka ja vyakti hatI ke bhinna bhinna vyaktio hatI e vivAdano viSaya che. paraMtu e vAta nirvivAda che ke A mahAna RSie yoga viSenA prAcIna vijJAnanAM chUTAchavAyAM sUtrone ekatrita karI. pahelI ja vAra yogya rIte gUMthIne yoganI vyavasthita kriyAtmaka paddhati vikasAvI 1- "yona vitasya na vAva, mUruM zarIrasya vaidyavedana | yo'pAkarot taM pravaraM munInAM, pataMjali praoNjalirAnato'smi / / ' Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana che tathA tenuM tattvajJAna paNa vikasAvyuM che. eka mata evo che ke maharSi pataMjalie yoganuM mAtra anuzAsana' karela che, arthAt je upadeza agAu judI judI rIte apAI cUkyo hato te siddhAMtonuM eka ja graMthamAM navesarathI vyavasthita pratipAdana karyuM che. AthI temane yoga darzananA pravartaka nahIM kahetAM pracAraka ke saMzodhaka kahevA vadhu ucita che. svayaM maharSi pataMjali pote paNa potAne yoga darzananA prathama praNetA mAnatA nathI, AthI temaNe "tha yogAnuzAsana satrathI potAnA zAstranI zarUAta karI che. (3) sAhitya maharSi pataMjalikRta yogasUtra' yoga darzanano prathama graMtha che. A yogasUtra'mAM 195 jeTalAM sUtro che. te cAra bhAgamAM vibhakta che. pahelo "samAdhipAda' samAdhi prApta karavAnuM dhyeya darzAve che. bIjo 'sAdhanapAda' samAdhi kayAM sAdhanothI meLavAya te darzAve che. trIjo vibhUtipAda' yogAbhyAsa dvArA prApta thatI siddhionuM varNana kare che. cotho (kaivalyapAda' mokSanuM nirUpaNa kare che. yogasUtra'no samaya nakkI karavo muzkela che. paNa tenA upara cothA ke pAMcamA saikAmAM lakhAyelo 'vyAsabhASya' nAmano prasiddha ane prAmANika graMtha che. A vyAsabhASya'nA racayitA purANonA racayitA maharSi vyAsa nahIM ja hoya, kAraNa ke vedavyAsano samaya tenA karatAM prAcIna che; jyAre 'vyAsabhASya'nA racayitA vyAsa muni to I.sa.nI cothI ke pAMcamI sadImAM thaI gayA. A graMthamAM gUDha rahasyo samajAvavA mATe je prayatno thayA, tenA pariNAmarUpe zrI vAcaspati mizra (I.sa. 900) tattvavaizAradI' nAmanI TIkA lakhI ane zrI vijJAnabhikSue (I.sa. 1600) yogavArtika' nAmanI TIkA lakhI. A uparAMta zrI vijJAnabhikSue yogasAra saMgraha'mAM yoganA siddhAMtono sArAMza rajU karyo che. A uparAMta paNa yogasUtra' upara aneka TIkAo lakhAI che, jemAM zrI bhojadevakRta (I.sa. 1000) 'rAjamArtaDa' ke 'bhojavRtti', zrI nAgezakRta (I.sa. 1700) chAyAvyAkhyA', zrI nArAyaNatIrthanI yogasiddhAMta caMdrikA' tathA "sUtrArthabodhinI', zrI rAmAnaMda sarasvatInI "yogamaNiprabhA', zrI anaMta paMDitanI yogacaMdrikA', zrI sadAzivendra sarasvatInI yogasudhAkara' Adi TIkAo prasiddha che. (4) sAMkhya - yoga darzana vacce saMbaMdha jema nyAya darzana ane vaizeSika darzana paraspara saMkaLAyelAM che, tema sAMkhya darzana ane yoga darzana paNa paraspara saMkaLAyelAM che. te banne paraspara pUraka che. sAMkhya darzana mukhyatve siddhAMtalakSI (theoritical) che, jyAre yoga darzana mukhyatve sAdhanAlakSI Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadarzanaparicaya - yoga darzana 617 (practical) che. sAMkhyasiddhAMtono vyAvahArika jIvanamAM prayoga e ja yogano uddeza che, arthAt sAMkhya darzane prakRti-puruSano viveka ka2vAno batAvyo che, te viveka kaI rIte karavo te yoga darzanamAM darzAvela che. cittanI ucchaMkhala vRtti e avivekanuM mULa che ane tethI te cittavRttiono nirodha karavo jarUrI che ema maharSi pataMjali kahe che. teo cittanirodhanI rIto paNa batAve che. sAMkhyamata pramANe jJAna e muktino ekamAtra mArga che. mokSaprApti mATe prakRti ane puruSanuM yathArtha jJAna meLavavuM joIe. yoga mananI ekAgratA, yaugika prakriyAo ane bauddhika temaja naitika zista vaDe AtmAnA vikAsa upara bhAra mUke che. TUMkamAM sAMkhya darzana jJAnanuM pratipAdana kare che, jyAre yoga darzana karmamAM, mananI zistamAM tathA bhaktiyukta sAdhanA karavAmAM mAne che ane tethI ja tene IzvaranI jarUra jaNAI che. sAMkhya darzane IzvaranuM astitva svIkAryuM na hovAthI te nirIzvaravAdI' manAya che, jyAre maharSi pataMjalinA yoga darzanamAM 26mA tattva tarIke Izvarano svIkAra karyo hovAthI tene sezvaravAdI sAMkhya' paNa kahevAmAM Ave che. (II) pramANamImAMsA yoga darzana anusAra jyAre pramANavRtti puruSamAM pratibiMbita thaI, je arthanuM rUpa arpaNa kare che te pramANanuM phaLa pramA satyajJAna kahevAya che. pramANavRtti pratyakSa, anumAna ane Agama ema traNa peTA prakAravALI hoya che. jevo artha che tevuM bhAna buddhi indriyo dvArA kare, jema ke cAkSuSajJAna te pratyakSapramANa. jyAre koI liMga vaDe e liMgInuM bhAna thAya, jema ke parvata vaddhimAna che, kema temAM dhUma jaNAya che vAkyamAM dhUmarUpa cihna vaDe agnirUpa liMgInuM bhAna, satya udaya thAya che te anumAnapramANa. AptavAkya vaDe utpanna thanAruM satyajJAna te AgamapramANa. pramANo jevAM ke upamAna, arthapatti, anupalabdhi vagerene svataMtra pramANa tarIke sthAna nathI, paraMtu tene uparanAM traNe pramANomAM samAvI levAmAM AvyAM che.1 anya (III) tattvamImAMsA (1) AtmA viSe vicAra yoga darzana anusAra jIva svataMtra puruSa che, je sthULa zarIra temaja sUkSma zarIra (indriya, mana, buddhi ane ahaMkAra) sAthe saMbaMdhita che. jIva svabhAvathI zuddha caitanya1- sAMkhya darzana ane yoga darzananI pramANamImAMsA bahu maLatI hovAthI tenuM vistRta vivecana 'sAMkhya darzana' aMtargata pramANamImAMsAnA vibhAgamAM joI levuM. Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana svarUpa che. vAstavika rIte te zarIranAM baMdhano ane mAnasika vikArothI mukta che, paNa ajJAnanA kAraNe te cittanI sAthe potAnuM tAdAmya kahyuM che. citta (buddhi) prakRtino prathama vikAra che, jemAM rajo guNa ane tamo guNanI upara sattva guNanI prabaLatA rahelI che. citta svabhAvathI to jaDa che, paNa AtmAnI sauthI nikaTa saMparkamAM hovAnA kAraNe te AtmAnA prakAzathI prakAzita thAya che. jyAre cittano koI paNa viSaya sAthe saMparka thAya che tyAre te, te ja viSayano AkAra dhAraNa karI le che. A viSayone anurUpa cittavikAro dvArA AtmAne viSayonuM jJAna thAya che. jo ke AtmAmAM potAnAM koI vikAra ke pariNAma hotAM nathI, topaNa parivartanazIla citta-vRttiomAM pratibiMbita thavAnA kAraNe temAM parivartanano AbhAsa thAya che. yoga darzana anusAra cittanI vRttio pAMca prakAranI che - 1) pramANa (satya jJAna), 2) viparyaya (mithyAjJAna), 3) vikalpa (kalpanA), 4) nidrA (UMgha) ane 5) smRti (smaraNa). jyAre citta koI vRttimAM pariName che, tyAre tenA upara AtmAno prakAza paDe che ane te AtmasAt thaI jAya che, eTale ke AtmAne ema pratIta thAya che ke A mArI ja avasthA che, tethI ema bhAse che ke puruSa (AtmA) ja badhuM vicAre che ane kare che. janma, maraNa vagere kriyAo zarIranI che. UMghavuM, jAgavuM vagere kriyAo mananI che. dhyAna, Agraha, smRti e badhI mananI vRttio che. AtmA A badhA vikArothI para che. te emAM joDAyelo eTalA mATe lAge che ke te cittamAM pratibiMbita thayo che, jevI rIte darpaNamAM manuSyanuM pratibiMba paDe che. - jyAM sudhI cittamAM vikAra ane pariNAma hoya che, tyAM sudhI tenA upara AtmAno prakAza paDyA kare che ane vivekajJAnanA abhAvamAM AtmA temAM ja potAne jovA lAge che. tenA phaLasvarUpe te sAMsArika viSayothI sukha-duHkhano anubhava karavA lAge che ane temAM rAga-dveSanA bhAva kare che. A ja AtmAnuM baMdhana che. A baMdhanathI mukta thavA zarIra, indriya, mana ane cittavRttiono nirodha karavo Avazyaka che. jyAre kAryacittano dhArApravAha baMdha thaI jAya che ane te kAraNacittanA rUpa(zAMta avasthA)mAM Ave che, tyAre AtmAne potAnA yathArtha svarUpanuM jJAna thAya che tathA te potAne A mana ane zarIrathI bhinna, nitya, mukta, zuddha caitanyasvarUpamAM jue che. cittavRttionA nirodha vaDe ja AtmasAkSAtkAra karavo te yoga darzanano uddeza che. (2) vizva viSe vicAra sAMkhya darzananI jema yoga darzana paNa satkAryavAda svIkAre che. satkAryavAda anusAra asatnI utpatti thaI zakatI nathI ane satno nAza thaI zakato nathI. je che ja nahIM tene utpanna karI zakAtuM nathI. je avyakta rUpathI che te vyakta avasthAmAM Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanaparicaya yoga darzana 619 AvatAM 'utpatti thaI' ema kahevAya che. Ama, utpattino artha AvirbhAva che. kArya kAraNanI aMdara avyakta rUpathI rahe che. upAdAnakAraNamAM eka vizeSa kArya karavAnI zakti rahe che. jema ke mATInI aMdara ghaDo banavAnI zakti rahelI che. A kAryakArI zakti koI nimittakAraNa dvArA unmukta thAya che. jema ke kuMbhAra mATImAMthI ghaDo banAve che. upAdAnakAraNamAM rahelI zaktine nimittakA2Na unmukta kare che. nimittakAraNanuM kAma AvaraNa bhaMga karavAnuM che, arthAt te pratibaMdhakone dUra kare che. upAdAnakAraNanI avyakta zaktine vyakta thavAmAM je pratibaMdhako hoya che tene dUra karavAnuM kAma nimittakAraNanuM che. jagatarUpI kAryanuM upAdAnakAraNa prakRti che. sattva, rajas ane tamas e sarva kAryonuM upAdAnakAraNa che. Izvara jagatanuM nimittakAraNa che, kAraNa ke te sattva, rajas ane tamanI sAmyAvasthAno bhaMga kare che ane je AvaraNo kAryanI utpattimAM bAdhA pahoMcADe che teno nAza kare che. Izvara jIvonA dharma ane adharma anusAra prakRtinAM pariNAmonA pratibaMdhakone dUra kare che. Izvara ane dharma tathA adharma upAdAnakAraNonI kAryakArI zaktione unmukta kare che. yoga darzana sRSTinA vikAsa tathA pralayanI prakriyA bAbatamAM sAMkhya darzananI sAthe sammata che. bheda mAtra eTalo ja che ke yoga darzana Izvarane prakRti-puruSano saMyoga karAvI ApanAra mAne che. jaDa prakRti ane cetana puruSano saMyoga-viyoga thavAthI sRSTino anukrame prabhava ke pralaya thAya che. paraMtu prakRti ane puruSa banne svabhAvataH bhinna bhinna tattvo hovAthI temane joDanAra ke chUTA pADanAra koNa e prazna rahe che. sAMkhya darzana kahe che ke A kArya Akasmika bane che, jyAre yoga darzana A praznano uttara ApatAM kahe che ke Izvara e banne tattvono saMyoga-viyoga karAvavAmAM kAraNabhUta che. IzvaranI preraNA vinA na to prakRtino sRSTirUpa vikAsa zakya bane che, na to puruSa Atmonnati temaja mukti mATe yogya bane che. Izvara prakRtino kartA-dhartA-hartA nathI. Izvara mAtra prakRtine Adi gati devAvALo che. te prakRtinI sAmyAvasthAno bhaMga karIne sRSTino krama zarU karAve che. prakRti jagatanuM upAdAnakAraNa che. Izvara pratibaMdhakone haTAvIne prakRti pAse vividha kAryonI utpatti karAve che. jema eka kheDUta uparanA khetaramAM bharelA pANInI rukAvaTane dUra karIne nIcenA khetaramAM lAve che, tema Izvara AvaraNa bhaMga karIne prakRti pAse kArya karAve che. pANI u52nA khetaramAMthI nIcenA khetaramAM svayaM ja Ave che, tema prakRti paNa potAnAM pariNAma svayaM utpanna kare che. kheDUta pANInI mAtra dizAne ja nirdhArita kare che, tema Izvara paNa kevaLa prakRtinAM pariNAmonI dizA ja nirdhArita kare che. Izvara prakRtinAM pariNAmonuM niSkriya nimitta che. Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 20 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana maharSi pataMjalie IzvaranA nimittakAraNa hovAnuM spaSTa kathana karyuM nathI, paraMtu zrI vAcaspatie spaSTa kahyuM che ke Izvara prakRtinAM vibhinna pariNAmonuM nimittakAraNa che. zrI vijJAnabhikSu ane zrI vAcaspati banne prakRtine jagatanuM upAdAnakAraNa mAne che ane Izvarane nimittakAraNa. temanA mata pramANe Izvara sattva, rajas ane tamasUnI sAmyavasthAno bhaMga karI, prakRtinA pariNAmane zarU kare che ane puruSonA bhoga ane mokSamAM hetubhUta pariNAmanA kramane ucita dizAmAM calAve che. (3) Izvara viSe vicAra nirIzvara sAMkhyamata 24 prAkRtika tattvo tathA eka puruSa maLI kula 25 tattvo svIkAre che. yoga darzana sAMkhya darzananA A 25 tattvo uparAMta eka puruSavizeSa (Izvara) ema maLIne kula ra6 tattvo svIkAre che. sAMkhyamatamAM jema svataMtra puruSabahutvane sthAna che, tema ahIM yoga darzanamAM puruSanA bahutva uparAMta svataMtra puruSavizeSa evA Izvarane sthAna che. pAtaMjalasUtro anusAra Izvara eTale evo viziSTa AtmA (puruSa) ke jene avidyA, asmitA, rAga, dveSa, abhinivezarUpa pAMca klezo, guNa, durguNa, tenA vipAka ke sAmAnya saMskAra sparzatA nathI. dareka mANasanA AtmAnI jema Izvara paNa eka viziSTa AtmA ja che. Izvara A jagata temaja saghaLA jIvothI taddana bhinna che. yoga darzana Izvarane A jagatanA sarjaka ke pAlaka tarIke svIkAratuM nathI. yoga darzananA mata pramANe A sRSTi Izvararacita nathI. Izvara A sRSTinuM na to upAdAnakAraNa che ke na to nimittakAraNa; Izvara to parama vizuddha puruSa che. Izvara sthaLa temaja kALathI para che. vaLI, yoga darzanano Izvara manuSyanAM karmo anusAra badalo ApanAra ke zikSA karanAra naitika mArgadarzaka ke naitika vyavasthApaka paNa nathI. mAnavInI AkAMkSAonuM dhyeya IzvarasAkSAtkAra karavAnuM nahIM paNa prakRtithI chUTA thavAnuM hovuM joIe ema yoga darzana mAne che. 1- yoga darzanamAM svataMtra IzvaranuM sthAna che ja, paNa e nakkI karavuM saraLa nathI ke puruSavizeSarUpa Izvarane mAtra sAkSI ke upAsyarUpe ja manAya che ke tene nyAya-vaizeSikanI jema aSTA tarIke paNa manAya che. upalabdha pAtaMjalasUtro uparathI to sIdhI rIte eTaluM ja phalita thAya che ke yogaparaMparAmAM IzvaranuM sthAna sAkSI ke upAsyarUpe ja raheluM che, paraMtu jyAre e sUtronuM bhASya vAMcavAmAM Ave che tyAre spaSTa thAya che ke bhASyakAra Izvarane uddhAraka tarIke paNa mAne che. teo kahe che ke bhUtAnuha e IzvaranuM prayojana che. bhAgyamAM IzvaranuM uddhArakapaNuM dAkhala thatAM ja tenA vyAkhyAkAro (khAsa karIne zrI vAcaspati mizra ane zrI vijJAnabhikSu)e bhASyanuM vyAkhyAna karatAM potapotAnI rIte IzvaranuM sthAna sthApyuM che ke yogasammata Izvara sRSTino kartA paNa che. (juo : paMDita sukhalAlajI, 'bhAratIya tattvavidyA', pR.74-75) Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 621 SaDradarzanaparicaya - yoga darzana yoga darzanamAM IzvaranuM mahattva saiddhAMtika karatAM vyAvahArika che, arthAt gauNa che. DaoN. rAdhAkRSNananA mata mujaba puruSonAM baMdhana temaja muktimAM Izvarano sIdho koI saMbaMdha jaNAto nathI. ajJAna bAMdhe che ane jJAna mukta kare che. yoga darzanamAM Izvarane bIjA puruSo jevo ja kacyo che. taphAvata mAtra eTalo ja che ke te saMpUrNa che, arthAt sarva Aropita doSothI paNa mukta che. vaLI, te sarvajJa temaja vibhu che. yoga darzanamAM IzvaranI eka viziSTa upayogitA e che ke pUrvakALamAM thaI gayelA guruono paNa te guru che, paraMtu te jIvananuM aMtima lakSya nathI. "yoga'no artha Izvarano sAkSAtkAra nahIM paNa prakRti temaja puruSanuM vivekajJAna thavuM te che. AthI e spaSTa thAya che ke maharSi pataMjalie Izvarane yoga darzanamAM mahattvanuM sthAna ApyuM nathI. (IV) AcAramImAMsA (1) mokSa sAMkhya darzananI mAphaka yoga darzana paNa mAne che ke jagata duHkhothI bharapUra che. avidyA, asmitA vagere pAMca klezo dvArA mANasa duHkha pAme che. manuSyamAtranAM duHkhonuM mULa kAraNa prakRti tathA puruSano saMyoga che. A baMdhanamAMthI teNe mukti meLavavI hoya to tene vivekajJAna thavuM jarUrI che. yoga darzana kahe che ke A mATe 'cittavRttinirodha" thavo joIe. cittavRttino nirodha thavAthI puruSane svarUpanuM bhAna thaze ane pariNAme te duHkhathI nivRtta thaze. kaivalyaprApti mATe manuSya deha, indriyo temaja mananI kriyAo upara niyaMtraNa mUkI potAnI cittavRttione aTakAvavAnI jarUra che. kAryacittano nAza thayA pachI citta zuddha kAraNAvasthA prApta karaze ane pote mana, buddhi, indriyo vagerethI judo, zuddha, mukta, amara ane svayaMprakAzita che evuM tene bhAna thaze. yoga darzanamAM kaivalyane jIvananuM parama dhyeya mAnela che. kevalya eTale puruSanuM prakRtinA pAzamAMthI sarvathA mukta thavuM te. vivekakhyAti (jJAna) dvArA avidyAno nAza thatAM puruSa svataMtra, mukta, siddha, pUrNa asaMga, alipta, zuddha, svarUpasthita thAya che. Ama thatAM pAMce klezono nAza thAya che, guNo (indriyonAM kAryo)nuM zamana thAya che athavA jJAnazakti potAnA svarUpamAM sthira thAya che. (2) mokSa upAya (aSTAMga yoga) yoga darzananA mata pramANe duHkhathI mukta thavA mATe vivekajJAnanA udayanI 1- juo : 'yogasUtra', adhyAya 4, zloka 34 nAM gaNAnAM pratiprasavaH kaivalyaM svarUpapratiSThA vA citizaktiriti / ' Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 2 zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana AvazyakatA rahe che, je yogasAdhanA dvArA thaI zake che. yogasAdhanA eTale cittavRttinirodha, cittavRttino nirodha karavA mATe cittane eka viSaya upara ekAsa karavAno vAraMvAra prayatna karavo joIe ane indriyaviSayo pratye vairAgya keLavavo joIe. cittane bAhya viSayomAM bhaTakatuM aTakAvavA vairAgya jarUrI che ane tene aMtarmukha banAvI sthira thavAnI Teva pADavA abhyAsa jarUrI che. vaLI, zuddha citta ja ekAgra thaI zake che, eTale cittane zuddha karavuM paNa jarUrI che. IrSyA, para-apakAra, asUyA ane krodha A cittanI azuddhio che ane tene dUra karavA anukrame maitrI, karuNA, muditA ane upekSA A cAra bhAvanA keLavavI joIe. yoga darzane cittavRttino virodha karavA yoganAM ATha aMgono sAdhanAmArga darzAvyo che. e ATha aMgo che - yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi. yoganAM A vividha aMgonuM anuSThAna karatAM jyAre apavitratAno nAza thAya che, mAnasika azuddhio dUra thAya che, tyAre ja vivekajJAnanI prApti thAya che. te aSTAMga yoga have saMkSepamAM vicArIe - 1) yama - hiMsA, asatya, corI, maithuna ane parigrahathI viramavuM te yama che. A pAMce yamonuM jAti, deza, kALa athavA samayanA bheda karyA vinA dareka sthitimAM pAlana karavAnuM che. yoga darzanamAM tene sArvabhauma mahAvrata kahyAM che. yamonA pAlanathI mana ane zarIra sabaLa bane che, cittanI caMcaLatA ghaTe che ane sAdhaka ekAgratA sAdhI zake che. 2) niyama - amuka karavuM joIe evo jene viSe buddhi nizcaya kare che te niyama che. zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane IzvarapraNidhAna e pAMca prakAranA niyamo che. niyamonA pAlanathI mananI prasannatA, cittanI ekAgratA, indriyajaya, vRttinirodha, vAsanAlaya vagere aneka lAbho thAya che. 3) Asana - zarIra nizcala rahe ane manane sukha thAya evI rIte amuka cokkasa samaya sudhI besavuM te Asana che. zarIrane vaza karI, tene AsanamAM sthira rAkhavAthI bAhya vikSepo dUra thAya che ane cittane ekAgra karI zakAya che. yogAsana dvArA snAyumaMDala evI rIte vaza karAya che ke jethI manamAM koI vikAra utpanna na thAya. indriyanigraha tathA cittadhairya mATe Asana madadarUpa bane che. 4) prANAyAma - zvAsocchavAsanI gati upara niyamana karavuM te prANAyAma che. prANa1- juo : "yogasUtra', adhyAyA 4, zloka 29 'yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo'STAvaGgAni / ' Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - yoga darzana 623 vAyunA cAMcalyanA kAraNe cittamAM caMcaLatA Ave che. pUraka, kuMbhaka ane recaka evAM prANAyAmanAM traNa aMgono abhyAsa karavAthI cittamAM dhIme dhIme ekAgratA AvavA lAge che. prANAyAmano paddhatisara abhyAsa karavAthI zArIrika svAthya, mana sthiratA ane aMtaraMga zAMti sadhAya che. 5) pratyAhAra - indriyone tenA viSayomAMthI pAchI vALI aMtarmukha karavI te pratyAhAra che. pratyAhAramAM sAdhaka zabdAdi viSayamAM joDAyelI indriyone rokIne te indriyone AtmAne anusaranArI kare che. pratyAhAra siddha thavAthI sAdhakane indriyo saMpUrNa vaza thAya che. atyaMta daDha saMkalpa ane indriyanigrahathI rUpa, rasa, gaMdha, zabda, sparzano koI paNa prabhAva mana upara paDato nathI. upara jaNAvela yama, niyama, Asana, prANAyAma ane pratyAhAra e pAMca aMgo bahiraMga che eTale ke te bAhya kriyA sAthe saMbaMdha dharAve che; jyAre dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e traNa aMtaraMga sAdhano che. 6) dhAraNA - koI paNa eka viSaya upara manane kendrita karavuM te dhAraNA che. dhAraNA e abhISTa viSaya upara cittanI ekAgratAnI kriyA che. A viSaya bAhya padArtha paNa hoI zake, jema ke sUrya, citra, mUrti vagere ane potAnA zarIramAM paNa hoI zake, jema ke nAbhi, hRdaya vagere. Ama, amuka khAsa viSayamAM cittano daDha saMbaMdha sthApavo te dhAraNA che. 7) dhyAna - dhAraNA dIrgha kALa paryata akhaMDa TakI rahe te dhyAna che. dhyAna eTale vadhu UMDI ekAgratA. dhyAnAvasthAmAM mana anya viSayomAM bhamatuM aTakI jAya che, cittane je tarapha preryuM hoya tenuM ja bhAna rahe che ane bIjuM badhuM bhulAI jAya che. Ama, cittavRttinI ekatAnatAne dhyAna kahevAya che. 8) samAdhi - dhyAna jyAre eTaluM UMDuM ane utkaTa bane ke dhyAtA ane dhyeya bane ekarUpa thaI jAya te samAdhi che. dhyAna jyAre bAhya svarUparahita banIne potAnA dhyeyasvarUpe ja prakAzavA lAge te sthitine samAdhi kahe che. mana A avasthAmAM dhyeyarUpa banI jAya che. samAdhi avasthAmAM AtmA-paramAtmA vacceno, jJAtA-joya vacceno bheda dUra thaI jAya che. samAdhi e dhyAnano prakarSa che. dhyAnakALe dhyeyanuM ane tenA jJAnanuM bhAna sAdhakane hoya che, jyAre samAdhikAne kevaLa dhyeyanuM ja bhAna sAdhakane hoya che. AnA pariNAme vivekajJAnano udaya thAya che. samAdhinI prAptimAM mukhya nava prakAranAM aMtarAyo (vino) batAvavAmAM AvyAM che. te A pramANe - 1) vyAdhi (roga), 2) mAnasika jaDatA (kAma karavAnI anicchA), Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 24 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana 3) saMzaya (azraddhA), 4) pramAda (beparavAI), 5) ALasa (anutsAha), 6) avirati (Asakti), 7) bhAMtidarzana (mithyAjJAna), 8) samAdhi avasthA sudhI na pahoMcI zakavuM ane 9) samAdhi prApta thayA pachI paNa cittanuM emAM sthira na thavuM te. A aMtarAyo ane vikSepone dUra haTAvI je sAdhaka AgaLa vadhe che, te aneka prakAranI AMtarika tathA bAhya siddhio (labdhio) prApta kare che. yoga dvArA prApta thatI viziSTa siddhio ATha prakAranI che. te A pramANe - 1) aNimA (aNu jeTaluM nAnuM banI javAnuM sAmarthya eTale ke adazya banI javAnI siddhi), 2) ladhimA (rU karatAM paNa halakuM banI javAnI siddhi), 3) mahimA (parvata jevaDuM moTuM ane bhAre banI javAnuM sAmarthya), 4) prApti (koI paNa sthaLethI koI paNa manovAMchita vastu meLavI levAnI siddhi), 5) prAkAmya (icchAzakti koI paNa prakAranI muzkelI ke rokaTokathI rahita banI javI), 6) vazitva (badhA jIvone potAne vaza karavAnuM sAmarthya), 7) Izitva (badhA ja padArtho upara adhikAra prApta karI levAnI siddhi) ane 8) kAmAvasAyitva (saMkalpasiddhi, badhAM ja saMkalpo pUrNa thAya te). yoga darzananuM parama lakSya AvI koI siddhi meLavavAnuM nathI, paNa Atmadarzana ane te dvArA kaivalya (mokSa) prApta karavAnuM che. svayaM yoga darzana paNa A vibhUtionI prAptine AtmasAkSAtkAramAM vidanarUpa mAnI varjya gaNe che. te vibhUtio sAdhakane lobhAve che ane temAM ja racyopacyo rahenAra sAdhaka kaivalyanI prApti karI zakato nathI. sAco yogI to AvI siddhiono asvIkAra karI vivekajJAnane ja daDha karavAmAM rata rahe che. vivekajJAna daDha thatAM aviveka(avidyA)no nAza thAya che. avivekano nAza thatAM prakRti-puruSano saMyoga chUTI jAya che, kAraNa ke saMyoganuM kAraNa avivekajJAna che. prakRtithI chUTIne svasvarUpamAM rahevuM e ja kaivalya (mokSa) che. badhI cittavRttiono nirodha thatAM puruSamAM paDatuM cittanuM pratibiMba baMdha thaI jAya che ane puruSa e arthamAM paNa kevaLa mukta bane che. sarva cittavRttiono nirodha thatAM bhoga samApta thAya che ane mokSarUpa puruSArtha siddha thAya che. (V) upasaMhAra yogamArga sAme keTalAka samAjahitaciMtako evo AkSepa kare che ke e mArgamAM samAja pratyenA kartavyane vizeSa mahattva ApavAmAM AvatuM nathI. jeNe yogAbhyAsa karI jJAna prApta kareluM che, indriya upara kAbU meLavelo che, deha uparanI AsaktithI mukta thayelo che, ahaMtAnI Ahuti ApI cUkelo che, svArthabuddhine tajI dIdhelI che, satasatunA bhedane sArI rIte samaje che; evA vyaktie to vAstavika rIte potAnA Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDradarzanaparicaya - yoga darzana 625 ajJAnI ane vyasanAdhIna bAMdhavono pratyeka rIte uddhAra karavA prayatna karavo joIe ema Adhunika samAjahitaciMtaka lokone lAge che. keTalAka kaTu AlocakonA mata pramANe yoga darzanamAM koI dArzanika siddhAMtonuM nirUpaNa thayuM nathI, paNa rahasyavAda ane alaukika camatkAronuM varNana karavAmAM AvyuM che. teno sAdhanAmArga sAmAnya buddhikakSA dharAvatA lokone samajAya evo nathI. yogamArga dvArA prApta thatI siddhio paNa Adhunika daSTie jotAM vAstavikatAthI tadna vegaLI jaNAya che. bhautika vijJAna ane manovijJAnanI pragatinA A yugamAM yaugika kriyAo tathA tajjanita siddhio koI jAduI vAto jevI bhAse che. yoga darzananI sAme karavAmAM AvatI AvI kaTu AlocanA adhUrI samajaNavALI ane satyathI vegaLI che. maharSi pataMjalinA yoga darzanane koIe gUDhavAda ke jAduI hakIkato ke saMmohananI kriyAo joDe sAMkaLavAnI jarUra nathI. yoga darzana eka mahAna kriyApraNAlI che ane cArvAka darzanane bAda karatAM badhAM ja bhAratIya darzanoe tene vattAochA aMze mAnya rAkhela che. te sAMkhya darzananA tattvajJAna upara AdhArita che ane manuSyanA zuddha svabhAvane pArakhI, AtmaniyaMtraNa dvArA Atmazuddhi prApta karavA mATenA vyAvahArika mArganuM yathAyogya nirUpaNa kare che. pAzcAtya jagatamAM Aje yogano je vipula pramANamAM pracAra ane prasAra thaI rahyo che te paNa uparanI TIkAne khoTI TharAve che. TUMkamAM mAnasika tathA zArIrika svAthya mATe paNa Adhunika daSTie yogane vizeSa upakArI temaja jarUrI mAnavAmAM Avela che. Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva mImAMsA darzana (I) prAstAvika (1) darzana paricaya mImAMsA' zabdano artha che koI paNa vastunA svarUpane pAmavA mATenI vicAraNA. vedamAM samAyelA jJAnakAMDa athavA bahmakAMDanA tAtparyanirNaya mATe je darzana racAyuM tene bahma mImAMsA athavA uttara mImAMsA kahe che, jyAre vedamAM samAyelA yajJakAMDa athavA karmakAMDanA tAtparyanirNaya mATe je darzana racAyuM tene karma mImAMsA athavA pUrva mImAMsA kahe che. pUrva mImAMsAne saMkSepamAM 'mImAMsA' ane uttara mImAMsAne 'vedAMta' kahe che. mImAMsAno mukhya uddeza che - karmakAMDane Teko Apavo, vaidika vidhi-niSedhono artha samajAvavo, te mATe vyAkhyApraNAlI nakkI karavI ane karmakAMDanA mULa siddhAMtane tarkayukti vaDe sthApI vyavasthita zAstra racavuM. maharSi jaimininuM pUrva mImAMsA' mukhyatve yajJayAganI paddhati che. kriyAkAMDanA hetusara vaidika maMtronA arthaghaTananA niyamo sthApita karavA e pUrva mImAMsAno mukhya prayatna che. mokSanA mArga tarIke karma upara te bhAra mUke che. yajJa e ja sarvottama karma che ane manuSyanuM lakSya svargaprApti che evA mImAMsAnA matanI jo ke keTalAMka upaniSadoe TIkA karI che, chatAM 'izAvAsya' jevA upaniSadamAM jJAnakarmanA samuccayano prayAsa thayo hoya tema jaNAya che. mImAMsAe pratispardhI darzanonuM khaMDana karI karmakAMDane Teko Apyo che. tenuM mukhya sUtra che - 'cAvaMI veta maniTotra juducAt' arthAt jyAM sudhI jIvo tyAM sudhI roja agnihotra karyA karo. (2) utpatti : samaya ane pravartaka mImAMsA darzananAM sUtronuM gUMthana karanAra sUtrakAra maharSi jaimini hatA. temano nizcita kALa maLato nathI. paraMtu I.sa. pUrve 600 thI 200 vacce teo thaI gayA hovAnuM manAya che. keTalAkanA mata pramANe teo I.sa. pUrve cothI sadImAM thaI gayA. maharSi jaimini mImAMsA darzananA prathama pravartaka jaNAtA nathI, kAraNa ke temanI pahelAM zrI bAdarAyaNa, zrI bAdari, zrI aitizAyana, zrI kaSNajini, zrI Atreya, zrI auDulaumI, zrI kAmukAyana Adi AcAryo thaI gayA che, jemanAM nAmo bahmamImAMsAsUtramAM temaja jaiminIya sUtromAM Ave che. keTalAka vidvAnonA mata anusAra pUrva 1- vedonA pUrvabhAga, eTale ke enA karmakAMDa viSenI vicAraNA pUrva mImAMsAmAM che. phakta kALakramanI gaNatarIe ja nahIM, vikAsanI dRSTie paNa pUrva mImAMsA darzana utta2 mImAMsA darzana karatAM paheluM Ave che. Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mImAMsA tathA uttara mImAMsA upara sarva prathama vRtti lakhanAra maharSi upavarSa hatA. temano samaya I.sa.nI pahelI tathA bIjI sadI vacce mUkavAmAM Ave che. koI vaLI ema mAne che ke zrI bodhAyana munie bahmasUtro upara sarva prathama vRtti racI hatI. jo ke hAla A vRttio upalabdha nahIM hovAthI koI AdhAra vagara aMtima nirNaya upara AvavuM kaThina che. | mImAMsA darzananI mukhya traNa dhArAo mAnavAmAM Ave che. traNenA pravartakonAM nAmo che - zrI kumArila bhaTTa, zrI prabhAkara mizra ane zrI murAri mizra. A traNemAMthI koInI paNa paraMparA Aje jIvita dekhAtI nathI, mAtra temanA graMtho dvArA temanI oLakhANa thAya che. temanI vacce amuka dArzanika prazno upara matabheda che. A traNe paikI prabhAkaramata sahuthI vadhAre prabaLa tathA pratibhAzALI lAge che. zrI kumArila bhaTTa bauddho sAme jabaradasta bAtha bhIDelI. bauddhonA parAjayano yaza ekamAtra zrI zaMkarAcAryane ja ApavAmAM Ave che, paNa te pahelAM zrI kumArila bhaTTa virodhano jhaMDo pharakAvelo ane bauddhone sakhata parAjaya Apelo. bauddha sAmenI laDAInuM prathama maMDANa zrI kumArila bhaTTanuM che. zrI murAri mizra viSe vizeSa ullekhanIya kazuM maLatuM nathI. mImAMsAnI A traNe dhArAo ziSya paraMparAnA abhAve lagabhaga nAmazeSa thaI gaI che. (3) sAhitya keTalAka vidvAnonA mata pramANe mImAMsA prathama eka darzanarUpa hatuM, jemAM karma, upAsanA ane jJAnane lagatI mImAMsA hatI. samagra mImAMsA darzana mULa vIsa adhyAyamAM hatuM. jemAM bAra adhyAyamAM karma, cAra adhyAyamAM upAsanA ane bAkInA cAra adhyAyamAM bahma mImAMsA hatI. bAra adhyAyanI karma mImAMsAnA sUtrakAra maharSi jaimini hatA ane cAra adhyAyanI bahma mImAMsAnA racayitA zrI bAdarAyaNa (vyAsa) muni hatA evuM paraMparAgata maMtavya che. maharSi jaimini racita mImAMsAsUtranA bAra adhyAyo che. A bAra adhyAyane cAra pAdamAM vaheMcavAmAM AvyA che. dareka pAkane pAchA adhikaraNomAM vaheMcavAmAM AvyA che ane A dareka adhikaraNomAM vividha sUtrono samAveza thAya che. Ama, kula 890 adhikaraNo ane 2621 sUtronuM A mImAMsA darzana kalevaranI dRSTie sahuthI moTuM che. mukhyataH A purohita bAhmaNonuM zAstra che. paraspara virodhI hoya athavA vaikalpika hoya tevI badhI zrutiono samanvaya karI, karmakAMDane nizcita karavuM te tenuM lakSya che. yajJa, homa vagere aneka karmo, tenA kartA, tenA adhikArI, teno kALa vagere bAbatonA nirNaya mATe A zAstra racAyeluM che. Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDradarzanaparicaya - pUrva mImAMsA darzana 629 pUrvamImAMsAsutranA sarvaprathama bhASyakAra zrI zabarasvAmI hatA. temanI kALa gaNanA I.sa.nI pahelI ane cothI sadI vacce karavAmAM Ave che. "zAbarabhASya' upara vicAraNA karanAra mukhya ciMtakomAM zrI kumArika bhaTTa ane zrI prabhAkara mizranAM nAma prasiddha che. zrI kumArila bhaTTa chaThThI ke sAtamI sadInA aMte thaI gayA hovAnuM manAya che. "zAbarabhASya' uparanA temanA pAMDityapUrNa traNa vRttigraMtho che - zlokavArtikA', 'taMtravArtikA' tathA 'TuTIkA'. zrI kumArila bhaTTanA pratibhAsaMpanna ziSya zrI maMDana mizranI racanAomAM 'vidhiviveka' , 'bhAvanAviveka', 'vibhamaviveka' Adi ullekhanIya che. zrI kumArika bhaTTanA saMpradAyanA pravartakomAM (10mI sadI pachInA) zrI pArthasArathi mizra, zrI mAdhavAcArya, zrI khaMDadeva mizra vagerenA graMtho paNa prasiddha che. zrI kumArila bhaTTanA ziSya zrI prabhAkara mizra (I.sa. 700) eTalA vidvAna hatA ke temanA guru zrI kumArila bhaTTa paNa temane 'guru' kahI saMbodhatA. AthI zrI prabhAkarano mata 'gurumata' nAme paNa oLakhAya che. zrI prabhAkare 'zAbarabhASya' upara lakhelI mahattvanI TIkAomAM 'bRhatI', 'ladhvI' vagere suprasiddha che. navamI sadInA pUrvArdhamAM thaI gayelA AcArya zAlinAthe 'dIpazikhA', 'RjuvimalA', 'prakaraNa paMcikA' Adi TIkA graMtho lakhelA che. tyArapachI thayelA paMDitomAM zrI bhavanAtha ane zrI naMdIzvara ullekhanIya che. zrI murAri mizrano trIjo mata 11mI sadImAM zarU thayo hato. temaNe zrI bhavanAthanA matanuM khaMDana karyuM che. mImAMsA darzananA prakhyAta vidvAno mithilA tathA dakSiNamAM thaI gayA. mahAtmA buddhanA samayamAM te mata vizeSa phelAyelo hato. TUMkamAM, mImAMsAsUtra upara cothIthI sattaramI sadI sudhImAM, arthAt zrI zabarasvAmIthI mAMDIne je mImAMsA graMtho racAyA tenI yAdI uparathI spaSTa thAya che ke tattvajJAnanA itihAsamAM mImAMsA zAstranA mukhya pravartako zrI kumArila bhaTTa tathA zrI prabhAkara mizra che ane bAkInA bIjA mImAMsako temanA matanuM vivaraNamAtra kare che. (II) pramANamImAMsA pramANavAda jJAnanI samIkSA Ape che ane satya sudhI kevI rIte pahoMcAya te batAve che. maharSi jaiminie phakta traNa ja pramANo - pratyakSa, anumAna ane zabda svIkArela che. zrI prabhAkara mizra taduparAMta temAM upamAna ane arthapatti nAmanAM be pramANo umere che. zrI kumArila bhaTTa temAM anupalabdhine umere che ane Ama, kula cha pramANone mImAMsako svIkAre che. A vividha pramANone TUMkamAM joIe - (1) pratyakSapramANa mImAMsA bAhyArthavAdI darzana che. AthI mImAMsakonA mata mujaba kevaLa sat padArtha Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63) 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ja pratyakSano viSaya banI zake che. jyAre AvA viSayano koI indriya joDe saMyoga thAya che tyAre te viSayanuM jJAna AtmAne thAya che. pratyakSa jJAnanI prathama avasthA nirvikalpa pratyakSanI che, jema ke A kaMIka che; ane bIjI avasthA pUrvAnubhavane AdhAre viSayanuM svarUpa nakkI thayA pachInI evI savikalpa pratyakSanI che, jema ke A gAya che. (2) anumAna pramANa mImAMsakono anumAna viSeno mata lagabhaga nyAyasammata hovAthI ahIM vigatavAra carcA karI nathI. vyApti aMgenAM maMtavya, anumAnanA pAMca avayavo vagere sarva nyAya-vaizeSika darzana sAthe sAmya dharAve che. (3) upamAna pramANa mImAMsakonA mata mujaba upamAna eTale jyAre prathama joyelI vastu jevI ja bIjI vastu jovAmAM Ave tyAre ema mAnavAmAM Ave ke prathama joyelI vastu te A pratyakSa vastu samAna che te upamAna. mImAMsakonA mata anusAra upamAna e pratyakSa nathI, kAraNa ke nIlagAya jotI vakhate pUrve joyelI gAya te samaye pratyakSa thatI nathI. te smRtijanya jJAna paNa nathI, kAraNa ke te gAyanuM pUrvajJAna pratyakSa dvArA thayeluM, paNa te atyAre joyela nIlagAya jevI haze tevuM te samaye jJAna na hatuM. te anumAna paNa nathI, kAraNa ke ahIM 'badhA padArtho potAnA padArtho jevA hoya che', A prakAranuM vyAptivAkya paNa maLatuM nathI. koIe A prakAranuM sAdazyajJAna ApyuM na hovAthI te Aptavacana paNa nathI. te zabdapramANa paNa nathI. mImAMsako A pramANe upamAnane svataMtra pramANa mAne che. vedanI aMdaranA keTalAka yajJayAgonAM aMgo jANavA arthe A pramANano upayoga thAya che. je yajJayAgonAM aMga-upAMgo vedamAM pratyakSa kahelAM na hoya tyAM te jANavA mATe A pramANanI jarUra rahe che ema mImAMsako mAne che. (4) zabdapramANa vedanuM prAmANya TharAvavAnuM hovAthI mImAMsA darzanamAM zabdapramANanuM khUba mahattva che. pratyakSa Adi dvArA je svargAdi alaukika viSayonuM jJAna prApta thatuM nathI, e viSayonA saMbaMdhamAM apauruSeya evA vedo ja pramANa che. Ane ja zabdanityavAdI mImAMsakoe "zabdapramANa' nAma Apela che. Astika darzano jema vedanA apauruSeyatvane mAne che, tema mImAMsakonA mata pramANe paNa veda anAdi ane apauruSeya che, paraMtu te bhinna arthamAM. veda Izvararacita che, mATe anAdi ane apauruSeya che ema nahIM, paraMtu vAstavika zabda, nitya hovAthI svAbhAvika che. veda mULabhUta nitya zabdono bhaMDAra che. lakhAyelA ke bolAyelA vedanA zabdo to mAtra nitya vedanA prakAzarUpa che. veda na Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - pUrva mImAMsA darzana 631 to manuSyaracita che ke na Izvararacita, mATe te apauruSeya che. vedo karmaphaLaprAptino nirdeza kare che ane tenA vaDe ja dharmajJAna prApta thAya che. karmaphaLaprApti adaSTa che. tenuM pratyakSa thatuM nathI. koI manuSya dvArA paNa tenuM jJAna maLI zakatuM nathI. AthI veda apauruSeya che. mAnavaracita na hovAthI veda doSamukta che, tethI ja veda pramANa tarIke svIkArAyA che. temanA mata anusAra vedanA prAmANya mATe IzvaranA svIkAranI jarUra jaNAtI nathI. vedonuM prAmANya svayaMsiddha che. (5) arthapattipramANa je bAbata anubhava sAthe spaSTa rIte virodha darzAvatI hoya tenA khulAsArUpe A pramANa mAneluM che. koI eka prasaMga jotAM tenuM spaSTIkaraNa koI anya viSayanI kalpanA karyA sivAya na thAya to te adaSTa viSayanI kalpanAne arthapatti kahe che. be viruddha koTinI bAbatomAM adRSTa kalpanA dvArA je saMgati sAdhI zakAya che tene arthapatti kahe che. dA.ta. koI kahe ke 'devadatta divase jamato nathI, chatAM dina-pratidina te jADo thato jAya che' ahIM je paraspara viruddha hakIkato divase na khAvuM" ane "jADA thavuM'no nirdeza karyo che, temAM eka kalpanA umerAya ke "to devadatta rAtre jamato haze to ja A paraspara viruddha kalpanAnI saMgati bese che. jJAta uparathI ajJAta bAbata jANavAno A yathArtha prakAra che. arthApatti dvArA viziSTa prakAranuM jJAna prApta thAya che, je pratyakSa dvArA (kAraNa ke koIe devadattane rAtre khAtAM joyo nathI) ke zabda dvArA (koIe kahyuM nathI ke devadatta rAtre khAya che) ke anumAna dvArA (jo zarIra jADuM hoya to vyakti haMmezAM rAtre bhojana karatI hovI joIe, evAM vyAptividhAnano paNa ahIM abhAva che) paNa prApta thatuM nathI. arthApattinA be prakAra che - dRSTAthapatti ane zrutAthapatti. duSTAthapatti eTale ke je arthapatti vaDe koI joyelA banAva aMge yukti thaI zake te. 'devadatta jADo che' te udAharaNa dRSTArthopattine lagatuM che. zrutAthapatti eTale ke je arthapatti vaDe koI sAMbhaLelI hakIkatanI saMgati kalpanA karIne besADavAmAM Ave che. dA.ta. 'kAzI gaMgA nadI upara AveluM che' ema kahevAthI sAMbhaLanAra ema artha kare che ke nadInA pANInI 'upara' nagara hoI zake nahIM, mATe kAzI gaMgA nAmanI nadInA kAMThe AveluM che. (6) anupalabdhipramANa anupalabdhino zabdArtha che 'upalabdhino abhAva' ke 'pramANano abhAva', eTale ke pAMca pramANa dvArA thatA jJAnano abhAva. koI viSayanA abhAvanuM anupalabdhi dvArA jJAna thAya che, dA.ta. 'A Tebala upara pustaka nathI.' evuM jJAna kaI rIte thAya che? Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tene pratyakSa to nahIM kahI zakAya, kAraNa ke abhAva koI vastu nathI ke jeno indriya dvArA saMyoga thaI zake. pustaka pratyakSa thaI zake, paNa pustakano abhAva pratyakSa na thaI zake. mATe pustakanA abhAvanuM jJAna "anupalabdhi' dvArA thAya che ema zrI kumArika bhaTTano mata che. anupalabdhi e anumAna paNa nathI, kAraNa ke uparanA dAkhalAmAM kadAca ema mAnavAmAM Ave ke pustakanA abhAvanuM pustaka nahIM jovAthI anumAna thAya che, topaNa te asaMgata che, kAraNa ke adarzana ane abhAva vacce vyApti saMbaMdha (arthAt je je vastu dekhAya nahIM teno abhAva hoya che) paNa nathI. anupalabdhi zabdapramANa ke upamAna pramANa paNa nathI, kAraNa ke tenuM jJAna AptavAkya ke sAdazya dvArA paNa thatuM nathI. AthI anupalabdhine svataMtra pramANa mAneluM che. zrI prabhAkara mizra anupalabdhipramANane svIkAratA nathI. enuM kAraNa e ke anupalabdhino je ekamAtra viSaya che te abhAvane ja teo nakAre che. teo abhAvanI spaSTatA tenI sAthe saMkaLAyelA bhAvAtmaka padArtho dvArA kare che. (III) tattvamImAMsA tattvamImAMsAnI dRSTie jotAM mImAMsA darzana vastuvAda (realism) tathA bahutattvavAda(pluralism)nuM samarthana kare che. padArthanI vicAraNA karatAM jaNAya che ke nyAya-vaizeSika darzanamAM dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa, samavAya ane abhAva ema sAta padArtho mAnelA che, paraMtu mImAMsA darzana temAMthI dravya, guNa, karma, sAmAnya tathA abhAva ema pAMca ja padArthano svIkAra kare che. bAkInA be padArtho - samavAya ane vizeSane mAtra kalpita padArtho gaNIne nakAre che. mImAMsakoe karelI jIva, jagata ane IzvaranI vicAraNA have joIe - (1) AtmA viSe vicAra mImAMsA darzananA mata anusAra deha, indriya ane manathI bhinna, sthira evo AtmA astitva dharAve che. A AtmA dravya che ane te caitanya guNano AdhAra che. cetanA e AtmAno svAbhAvika nahIM paNa AgaMtuka guNa (accidental attribute) che. AtmA svabhAvathI acetana che, paraMtu mana ane indriyonA saMsargamAM AvavAthI temAM caitanya utpanna thAya che. suSupta avasthAmAM tathA mokSa avasthAmAM A saMyogano abhAva hovAthI te jJAnazUnya banI jAya che. mImAMsakono A AtmaviSayaka vicAra nyAya-vaizeSika darzanane maLato Ave che. temanA mata pramANe AtmA amara che. tenI utpatti ke vinAza nathI. te buddhi tathA indriyothI para che, kAraNa ke buddhi tathA indriyo vagere anitya che, jyAre AtmA Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradarzanaparicaya - pUrva mImAMsA darzana 633 to nitya che. te zarIrathI bhinna che, kAraNa ke zarIra kadI jJAtA banI zake nahIM. AtmA svayaMprakAzamAna che. te kartA, bhoktA tathA jJAtA che. A vicAra jaina darzana sAthe maLato Ave che. mImAMsakonA mata pramANe AtmA vibhu, nitya, satu, karmaphaLabhoktA, mana vaDe jJAta-ajJAtadazAvALo ane dehane racanAro che. vyaktigata viSamatAnA AdhAre pratyeka zarIramAM bhinna bhinna AtmAonI kalpanA sAMkhya darzananI jema mImAMsA darzanamAM paNa jovA maLe che. mImAMsako vedAMtathI viruddha AtmAne eka nahIM paNa aneka, dehabhede bhinna mAne che. vaLI, vedAMtanI jema jJAnane AtmAno svabhAvadharma (essential attribute) na mAnatAM AtmAno AgaMtuka dharma (accidental attribute) mAne che. | mImAMsako bauddha darzananA nairAtmavAda tathA paMca skaMdhanA khyAlanI sAme TIkArUpe kahe che ke sthira AtmAmAM mAnIe nahIM to paMca skaMdhanuM A vRkSa (zarIra) AdhAra vinAnuM banI jAya. sthira AtmAnI pITha vinA paMca skaMdhano pravAha saMbhavato nathI. kRtanAda eTale karelAM karmono nAza thavo te ane akRtAbhyAgama eTale nahIM karelAM karmonuM phaLa anyane maLavuM te - mImAMsako bauddha darzanamAM A be doSo che ema darzAve che. mImAMsakonA mata anusAra mRtyu pachI AtmA karmaphaLanA bhoga mATe paralokamAM vicare che, potapotAnA dharma tathA adharma(puNya tathA pApa)nI bhinnatAnA kAraNe aneka AtmAo sAbita thAya che. temanAM sukha-duHkha paNa alaga che. AtmA cetanarUpa tathA vibhu che ane tethI potAne eka dehathI bIjA deha sAthe saMbaMdhamAM lAvI zake che. (2) vizva viSe vicAra pUrva mImAMsA anusAra jagata tathA tenA badhA viSayo satya che, mAyika nathI, tethI mImAMsakoe bauddha darzananA zUnyavAdanI tathA advaita vedAMta darzananA mAyAvAdanI kaDaka TIkA karI che. mImAMsako paramANuonI sattA svIkAre che. paramANuo AtmAnI jema nitya che. mImAMsA darzanano paramANuvicAra vaizeSika darzananA paramANuvAdathI bhinna che. mImAMsA darzana paramANuone Izvara dvArA saMcAlita mAnatuM nathI, jyAre vaizeSika darzanamAM paramANuonuM saMcAlana karanAra evA Izvarane svIkArela che. mImAMsA darzana jagatano khulAso kudaratI niyama dvArA Ape che. paramANuo vaDe racAyelA A jagatanAM utpatti ane layanI vyavasthA mATe IzvaranI jarUra temane jaNAI nathI. mImAMsA darzananA mata Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana anusAra karmanA niyama vaDe paramANuo gatizIla bane che, tethI jIvAtmAonAM karmaphaLa-bhoganI vyavasthA karavA mATe saMsArano svIkAra thaI jAya che. mImAMsA darzananA mata pramANe A jagata satya che tathA anAdi-anaMta che. jagatanI na to utpatti thAya che ke na to laya thAya che. sRSTi tathA pralayano krama tene mAnya nathI. mImAMsaka mata pramANe saMsAra traNa tattvono banyo che - 1) bhogAyatana - eTale A zarIra, jemAM rahI AtmA potAnAM pUrvakarmonAM sukhadu:kharUpa phaLane bhogave che. 2) bhogasAdhana - eTale jJAnendriya temaja karmendriya, je sukha-du:khanAM bhogasAdhana che, te dvArA AtmA sukha-duHkha bhogave che. 3) bhogaviSaya - eTale bAhya vastuo jeno upabhoga AtmA kare che. mImAMsA darzana vedavAkyamAM pratyakSa karatAM paNa asIma zraddhA dharAve che, tethI pratyakSa jagata uparAMta teo svarga, naraka, adaSTa Adi aneka tattvono svIkAra kare che. (3) Izvara viSe vicAra maharSi jaiminie Izvarano svIkAra karyo nathI. sRSTinA sarjaka tathA karmaphaLadAtA evA koI Izvarane A darzanamAM sthAna nathI. jagata ane temAM jaNAtI karmaphaLanI vyavasthA koI nitya ane sarvajJa evA kartAe karelI nathI. karmaphaLanI vyavasthA tathA sRSTinA saMbaMdhamAM mImAMsA darzana zuM kahe che te joIe - 1) karmaphaLa vyavasthA - mImAMsako mAne che ke karma potAnI meLe ja phaLe che, tethI karmanuM phaLa ApanAra koI Izvara jevuM tattva che ema mAnI levAnI jarUra nathI. A bAbatanA vizeSa spaSTIkaraNa mATe mImAMsakone mAnya evo 'apUrva (unseen potency)no siddhAMta samajavo jarUrI che. kArya-kAraNanA saMbaMdhane samajAvatAM mImAMsako eka navIna dRSTikoNa apanAve che. temanA mata pramANe kAryanI utpatti mATe kAraNa uparAMta eka vadhArAnuM 'zakti' nAmanuM tattva mAnavuM jarUrI che. bIjamAMthI aMkura phUTe che, paraMtu bIjamAMthI aMkura phUTavAnI je zakti che teno ja jo koI kAraNasara nAza thAya to pachI game teTalI mahenata karavA chatAM paNa temAMthI kAMI aMkura phUTato nathI. jyAM sudhI bIjamAM A zakti che tyAM sudhI ja bIjamAMthI aMkura phUTI zake che, anyathA nahIM. karmaphaLaprAptino niyama kudaratI niyama jevo che. karmamAMthI phaLa nipajAvavAnuM bIja svayaM kartAmAM ja hovuM joIe. Aje yajJa karavAmAM Ave to tenuM phaLa kAMI tAtkAlika Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sadarzanaparicaya - pUrva mImAMsA darzana 635 maLatuM nathI. koI vAra te varSo sudhI paNa maLatuM nathI. karma Aje karavAmAM Ave ane tenuM phaLa bhaviSyamAM svargaprAptirUpe maLe te zakya kaI rIte bane? te praznano ukela lAvavA mATe mImAMsA darzanamAM 'apUrva' nAmanA tattvanI yojanA karavAmAM AvI che. apUrva eTale je pahelAM na hatuM te. jIve karelAM karma eka adaSTa zakti' utpanna kare che jene 'apUrva' kahe che. apUrva eTale karmonuM zubhAzubha phaLa - puNya ke pApa. karma laukika hoya ke vaidika, paNa karmanuM phaLa maLyA vagara rahetuM nathI. karmane lagatA vyApaka siddhAMtono ja eka aMza A apUrva siddhAMta che. tene kAryarata banAvavA mATe IzvaranI jarUra mImAMsA darzanane jaNAI nathI. te svayaMsaMcAlita che. apUrvanI sattAnuM jJAna veda dvArA thAya che. 2) sRSTi vyavasthA - mImAMsako jagatanI vastuonA utpatti-vinAzane mAne che, paraMtu te mATe teo IzvaranI kalpanA vyartha mAne che. saMsAranI badhI cIjo paraspara avayava saMyoga dvArA astitvamAM Ave che. tene utpanna thavA mATe potapotAnAM kAraNo hoya che. badhAM pariNAmo prAkRtika kAraNonI nIpaja che. AthI tenI pAchaLa koI alaukika kAraNa mAnavAnI jarUra nathI. vaLI, pratyakSa, anumAna ke zabda Adi pramANa dvArA IzvaranuM astitva siddha thaI zake nahIM. veda nitya che, eTale vedono paNa koI kartA nathI. IzvaravAdanuM khaMDana karyuM hovA chatAM pUrva mImAMsAmAM aneka devono nirdeza che. pratyeka deva koI vizeSa kArya karavAnuM sAmarthya dharAve che ane tethI koI vizeSa kArya pUrNa karavA te te devanI amuka vidhio dvArA upAsanA karI tene prasanna karavAnI rIto pUrva mImAMsA batAve che. kyAreka devatAone Ahutio ApavAnI hoya che, to kyAreka tene balidAna ApavAnI vAta paNa temAM che. Ama, pUrva mImAMsAmAM devonuM astitva mAtra vaidika yajJonA hetue svIkAravAmAM AvyuM che. te devo nitya ane sarvavyApI hovA chatAM jagatanA kartA tarIke svIkAravAmAM AvyA nathI. (IV) AcAramImAMsA (1) mokSa prAcIna mImAMsakonA mata mujaba svarga ja jIvananuM aMtima lakSa hovAthI temaNe mokSane koI mahatva ApyuM na hatuM. maharSi jaimini tathA zrI zabarasvAmIe dharmanAM anuSThAnone svargaprAptinuM sAdhana batAvyuM ane sarva karmonuM aMtima uddeza svargaprApti kahyuM. paraMtu dhIme dhIme mImAMsako anya bhAratIya darzanonI jema mokSane jIvananuM carama lakSya tarIke svIkAravA lAgyA. zrI kumArila bhaTTa tathA zrI prabhAkara mitre mokSano khyAla - tenAM svarUpa ane sAdhanano vicAra spaSTa karyo. Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mImAMsakonA mata anusAra mokSanI avasthAmAM AtmA zarIra, indriya, mana vagere badhAM baMdhanothI mukta thAya che ane eka vAra e baMdhanono nAza thavAthI pharIthI te saMsAracakramAM phasAto nathI. zarIra, indriya temaja manathI pRthaka thavAthI mukta AtmAmAM caitanyano vAsa raheto nathI ane pariNAme te sukha-duHkhanA anubhavathI para rahe che. ahIM mokSAvasthAne niSedhAtmaka rIte tamAma sukha tathA duHkha ubhayathI rahita varNavavAmAM Avela che. AtmAno AtmAthI anya vastuo sAtheno saMbaMdha e ja baMdhana che. temAMthI haMmezane mATe chUTI javuM te mukti. mokSamAM jJAna, sukha, duHkha jevA AtmAnA tamAma viziSTa guNo lopa pAme che. temAM AtmAne potAnuM jJAna paNa hotuM nathI, kAraNa ke mananI pravRtti te samaye baMdha paDe che. Ama, mokSa eTale AtmAnI svAbhAvika avasthAnI prApti. pUrvanA mImAMsakonA mata pramANe mokSa e nirvANa athavA niSedharUpa sthiti che. temAM jJAna vinAnuM astitva ane sukha tathA du:kha banneno abhAva hoya che. paraMtu pAchaLathI mImAMsakoe mokSano je khyAla rajU karyo temAM vedAMta darzananA khyAlane maLato 'AnaMdanI anubhUti e mokSa' evo khyAla che. (2) mokSa upAya mImAMsA darzanano mukhya uddeza dharmanI vyAkhyA ApI AcAramImAMsA rajU karavAno che. AthI tene vaidika dharmanI sthApanAmAM vizeSa rasa che. te vedane nitya ane apauruSeya mAne che. vedavihita dharma tathA zAzvata ane nitya vaidika vidhivAkyono prazna pradhAna che. kartavya-akartavyano nirNaya temaja tadanusAra uttama jIvana kaI rIte jIvavuM tenI te vicAraNA kare che. vedanI mAnyatAno svIkAra karI, mImAMsA kayAM kayAM karmo karavAM ane kayAM kayAM karmono tyAga karavo tathA zA mATe tyAga karavo te bAbatanuM nirUpaNa kare che. tenA mata pramANe mokSaprApti mATe jJAna e gauNa kAraNa che, pradhAna kAraNa karma che. karmanAM anuSThAna veda anusAra karavA yogya che. vaidika karmakAMDa e ja dharma che. vedanA AdezonuM pAlana karavAmAM Ave te uttama jIvana che. mImAMsako karmonuM vargIkaraNa A pramANe kare che - 1) nitya karma - dainika prArthanA, snAna, pUjA, saMdhyAvaMdana vagere karavAM jarUrI che. e karavAthI puNya na maLe, paNa na karavAthI pApa jarUra lAge che. 2) naimittika karma - vizeSa prasaMge thatAM karmo, jevAM ke rahaNa vakhate snAna, janmamRtyunAM sUtaka, zrAddha vagere. e karavAthI vizeSa lAbha nathI, paNa na karavAthI pApa lAge che. Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - pUrva mImAMsA darzana 637 3) kAmya karmo - nizcita phaLanI prAptinA uddezathI thatAM karmo, jema ke putraprApti, dhanaprApti vagere mATe thanAra yajJo. e karavAthI puNyasaMcaya thAya, paNa na karavAthI pApa na lAge. 4) niSiddha karmo - A karmo na karavAthI puNya na maLe, paNa e karavAthI pApa avazya lAge. jema ke brahmahatyA, bAlahatyA, gauhatyA, strIhatyA, vagere. 5) prAyazcita karmo - vyaktithI jo niSiddha karma thaI jAya to tenA prAyazcita mATe, tenA azubha phaLamAMthI bacavA mATe aneka vidhio batAvela che. nitya ane naimittika karmo karavA mATe vedano Adeza che, mATe te karavAM joIe. pratyeka karmamAM pApa ke puNya utpanna karavAnI zakti hoya che, jene 'apUrva' kahe che. karma dvArA "apUrva' ane 'apUrva' dvArA karmaphaLa nIpaje che. karma mImAMsAno mukhya uddeza e che ke manuSya vedapratipAdita karmomAM potAnI jAtane joDI AtmAnuM kalyANa sAdhe. vaidika karmo karavAthI zI phaLaprApti thAya che te aMge prAcIna mImAMsakono javAba 'svargaprApti' che. paraMtu uttarakAlIna mImAMsakoe anya darzanonI asara taLe svargaprApti uparAMta niHzreyasa(mokSa)no khyAla rajU karela che. sakAma karmonAM anuSThAno vaDe pApapuNyAdi saMbhave che, paNa niSkAma dharmAcaraNa vaDe pUrve karelAM karmonAM je saMcita saMskAro hoya te naSTa thAya che ane pariNAme manuSya bhavabaMdhanathI mukti meLave che; mATe bhavabaMdhanathI chUTavA ane mokSane prApta karavA manuSya niSkAmabhAve vedavihita karmo karavAM joIe evo mImAMsakono mata che. (V) upasaMhAra bhAratIya darzanonI zAkhAmAM jo ke pUrva mImAMsAne eka darzana tarIke sthAna maLela che, chatAM keTalAka AlocakonA mata anusAra mImAMsA e darzana nathI, paraMtu naryo karmakAMDa ane tadviSayaka carcA karatuM zAstra che. temAM zuddha tattvajJAna tathA adhyAtmavicAraNA nahIMvat che. mImAMsA darzanamAM Izvara tathA jIva ane jagatanA saMbaMdhamAM vivaraNa yogya rIte thayuM nathI. tethI pAchaLathI vaiSNavamata ane zaivamatanA svarUpamAM tenA dhArmika pratyAghAto paDyA. A bane matomAM jenI vyaktigata rIte pUjA thaI zake evo eka sarvoparI Izvarano svIkAra karavAmAM Avyo che. teno baMdhana tathA mukti saMbaMdhI khyAla paNa teno potAno svataMtra khyAla nathI, paraMtu anya darzano uparathI te ghaDAyelo hoya evuM lAge che. tenA Atmatattva aMgenA vicAro paNa saMdigdha che. vaLI, tenI jJAnanI prakriyA paNa Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana barAbara lAgatI nathI. darzanazAstra sAthe saMkaLAyelI keTalIka dArzanika samasyAono yogya ukela paNa mImAMsA darzana ApI zakatuM nathI. vaidika dharmanuM je svarUpa mImAMsA darzanamAM vyakta thayela che te paNa avikasita che. temAM karmakAMDanuM mahattva eTaluM vizeSa jaNAvyuM che ke devatAonuM sthAna bilakula gauNa banI jAya che. karma ane Izvara vacceno koI saMbaMdha sthApI na zakavAnA kAraNe te mANasanI kharI dhArmika bhAvanAne paNa saMtoSI zakatuM nathI. bAhmaNathI ja badhAM karmakAMDa thaI zake tevo ekAdhikAra racavAmAM A darzane mukhya bhAga bhajavyo che. vaLI, zUdro pratye asahanIya upekSA tathA tiraskAra UbhA karavAmAM AvyAM che. pariNAme jyAM sudhI dhArmika samAja upara mImAMsakonuM varcasva rahyuM tyAM sudhI zUdronuM atizaya damana thatuM rahyuM. A darzane UMca-nIcanA bhedo UbhA karyA ane vyartha kriyAo pAchaLa samAjane lagADIne tenAM dhanano, samajaNano ane samayano nAza karyo evo aneka Alocakono mata che. dezane paMgu banAvavAmAM ane samAjamAM samAnatAnI bhUmikA na thavA devAmAM temane mImAMsako mukhya kAraNarUpa lAgyA che. vaLI, mImAMsA darzane hiMsAne khUba uttejana ApyuM che. pazubali, pazuhiMsA tathA balinAM judAM judAM aMgone kevI rIte homavAM tenAM lAMbA vidhi-vidhAno tenAM zAstromAM che. karmakAMDa tathA pazubali viruddha je darzanonI prakriyA zarU thaI te A ja kAraNe lokomAM vizeSa svIkArya banyAM. tethI vaidika dharmanA patanamAM ane jaina tathA bauddha dharmanA udayamAM mImAMsako ja mukhya kAraNa che evo TIkAkArono mata che. dArzanika dRSTie vicArakone pUrva mImAMsAnuM mUlya bhale ochuM jaNAya, paraMtu vyAvahArika dRSTie tenuM ghaNuM mahattva che. mImAMsA sAhityamAMthI nitya-naimittika karmonI vyavasthA karavAvALuM smRti sAhitya temaja vartamAna kALamAM paNa hiMduonAM badhAM dharmakarma ceremonies and rituals)nAM vivecana ane nirdeza maLe che. 'mImAMsA' zabda ja ema sUcave che ke tenuM kArya vaidika karmonI zAstrIya vyAkhyA ApI vaidika zabdonuM yogya arthaghaTana karavAnuM che ane te anusAra vidhi-vidhAna goThavavAnuM che. vaLI, 'zabda' (pramANa) viSeno mImAMsAno siddhAMta bhASAzAstranI daSTie mahattvano che. virodhI vAkyomAM ekavAkyatA sAdhavA mATenI prakriyA mImAMsA darzane darzAvI che. vedAMta paNa arthaghaTana mATe mImAMsA darzanane pramANa mAnI svIkAre che, e ja tenuM mahattva batAve che. Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara mImAMsA (vedAMta) darzana (I) prAstAvika (1) darzana paricaya pUrva mImAMsA karmakAMDanuM nirUpaNa kare che to uttara mImAMsA jJAnakAMDanuM nirUpaNa kare che. tethI keTalAka vidvAno mAne che ke pUrva mImAMsA tathA uttara mImAMsA ekabIjAnA pUraka che ane banne bhegAM maLIne vaidika upadezane saMpUrNapaNe rajU kare che. pUrva mImAMsAmAM vedokta kartavyo darzAvelAM che. uttara mImAMsAmAM tAttvika vicAro varNavelA che, je tenA pUraka tarIke joI zakAya che. uttara mImAMsA mATe 'vedAMta' evuM nAma paNa prayojAya che. vaidika kALamAM traNa prakAranuM dArzanika sAhitya jovA maLe che - 1) "saMhitAo' - emAM vaidika maMtro saMkalita che. 2) 'bAhmaNa' graMtho - emAM vaidika karmakAMDanuM nirUpaNa che. 3) 'upaniSado' - emAM dArzanika vivecana che. A traNene vyApaka arthamAM 'zruti' ke 'veda' tarIke oLakhavAmAM Ave che. 'upaniSado' e vaidika yuganuM aMtima sAhitya che. adhyayananI dRSTie paNa 'upaniSadono krama chelle Ave che. A arthamAM tene mATe 'vedAMta' zabda prayojAya che. vedAMta zabdano pAribhASika artha che - "vedano aMtima bhAga'. 'saMhitAo', 'bAhmaNa' ane 'upaniSado'mAM upaniSado vedano aMtima bhAga hovAthI vAstavamAM vedano aMta che. tethI 'vedAMta' zabda dvArA upaniSada evo artha abhipreta che. Ama, prAraMbhakALamAM 'vedAMta' zabda dvArA upaniSada evo arthabodha thato, paraMtu tyArapachInA kALamAM 'upaniSada'nA AdhAre dArzanika vicAraNAno je vikAsa thayo tene mATe paNa vedAMta' zabda prayojAvA lAgyo. 'upaniSada'ne pramANa mAnavAvALA darzanane ja "vedAMta' kahevAmAM Ave che. AryabhUmimAM A siddhAMtane prakAzita karanAra darzana "veda" upara Azraya rAkhanAra hovAthI ane te paNa vedanA aMta - chevaTanA bhAga, arthAt 'upaniSado' upara racAyeluM hovAthI te darzanane 'vedAMta darzana' evI saMjJA ApavAmAM AvI che. vaLI, vedarAzino aMta, arthAt tAtparya ke marma (essence) e siddhAMtomAM samAyeluM hovAthI te darzanane vedAMta darzana kahe che. (2) utpatti : samaya ane pravartaka uttara mImAMsAnI dArzanika vicAraNAne paddhatisara goThavanAra hatA zrI bAdarAyaNa RSi. zrI bAdarAyaNa RSi te ja zrI vyAsajI hatA ke nahIM te aMge matabheda che. zrI bAdarAyaNa RSiracita vedAMtasUtrane 'bahmasUtra' kahevAmAM Ave che. A sUtro ghaNuM karIne Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64) zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana I.sa. pUrve 500 thI 200 sudhImAM racAyAM hovAM joIe ema vidvAnono mata che. jarmana vidvAna meksamUlaranA mata anusAra vedAMta sUtro "mahAbhArata' karatAM paNa prAcIna che. kIthanA mata pramANe zrI bAdarAyaNa RSi I.sa. 200 pachInA hoI zake nahIM. zrI bAdarAyaNa RSi pahelAM paNa vedAMta tattvanI mImAMsA karavAvALA AcAryomAM zrI Atreya, zrI AsmaraNya, zrI auDulaumI, zrI kaSNajini, zrI kAzakRtna, zrI jaimini, zrI bAdari, zrI kAzyapa vagerene gaNAvavAmAM Ave che. temanA nAmollekha maLe che, paraMtu temanI kRtio upalabdha nathI. zrI bAdarAyaNa RSiracita "vedAMtasUtra' dvArA 'upaniSado'nuM arthaghaTana paddhatisara thayuM hovAnA kAraNe zrI bAdarAyaNa RSi vedAMta darzananA praNetA tarIke manAya che. (3) sAhitya vedAMta darzananA mukhya traNa maulika AdhAra graMtho che, je prasthAnatrayI' tarIke prasiddha che. je mArge vaTemArgu lUMTAvAnA ke anya koI paNa Dara vinA potAnA mukAme pahoMcavA mATe nirbhayapaNe saraLatAthI cAlyo jAya tevA rAjamArgane prasthAna kahevAmAM Ave che. A saMdarbhamAM joIe to A traNe prasthAnagraMtho mumukSune mokSapade laI jatA rAjamArga samAna che. 'upaniSada', 'zrImad bhagavadgItA" ane "vedAMtasUtra' (bahmasUtra) e traNe bhAratIya darzana sAhityamAM prasthAnatrayI' tarIke prasiddha che. A traNemAM paNa 'vedAMtasUtra' ke 'bAhmasUtra' mukhya hovAthI tenI mahattA vadhI jAya che. 'upaniSad mAM rahelI aMtargata saMdigdhatA, 'veda'nA pUrva (karmakAMDa) ane uttara (jJAnakAMDa) vacce keTalIka dekhAtI asaMgatio tathA avaidika mAnyatAonuM vadhatuM jatuM baLa - A traNenA kAraNe 'upaniSad'nI vicAraNAne vyavasthita karavAnI AvazyakatA UbhI thaI hatI, je brahmasUtra' rUpe prApta thAya che. brahmasUtra'nAM kula 555 sUtromAM vedAMtanA siddhAMtonuM saMkSepamAM nirUpaNa che. A brahmasUtro cAra adhyAyomAM vaheMcAyelAM che. pratyeka adhyAyamAM cAra pAda che. prathama 'samanvayAdhyAya'mAM brahma viSenAM vividha vaidika kathanono meLa karavAmAM Avyo che, eTale te "samanvaya' kahevAya che. bIjA 'avirodhAdhyAya'mAM smRti, takadinA saMbhavita virodhano parihAra karI brahmamAM teno avirodha darzAvyo che. brahma satya che e siddhAMtanI sAme uThAvavAmAM AvelA vAMdhAono uttara temAM Apelo che, tethI te "avirodha' kahevAya che. anya darzanonuM temAM khaMDana karIne vedAMtanuM khaMDana karela che. trIjA 'sAdhanAdhyAya'mAM vedAMtasammata sAdhanonuM nirUpaNa che. emAM brahmavidyA meLavavAnA mArgo ane sAdhano darzAvelAM che, tethI te 'sAdhana' kahevAya che. cothA 'phalAdhyAya'mAM parAvidyAnA phaLanuM nirUpaNa che. AmAM brahmajJAnanAM phaLanI carcA che, tethI te "phaLa' kahevAya che. jIvAtmA kevI rIte bahmamaya bane che, tenuM Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDradarzanaparicaya - uttara mImAMsA (vedAMta) darzana 641 tathA jIvanmuktanAM lakSaNonuM varNana A adhyAyamAM che. Ama, 'bahmasUtra' e eka zreSTha AdhyAtmika graMtha gaNAya che. (4) vedAMtanA vibhinna saMpradAyo zrI bAdarAyaNa RSi vedAMtasUtra' (bahmasUtro dvArA 'upaniSadonuM arthaghaTana karavA icchatA hatA. tenA vibhinna siddhAMtono samanvaya karavAnI temanI icchA hatI, paraMtu 'bahmasUtra'no tAtparyArtha keTalAka vicArakoe vaitamAM karyo che, to keTalAke advaitamAM karyo che ane tethI vedAMtanI aneka zAkhAono janma thayo. vedAMtanI tamAma pracalita zAkhAo mahattvanI bAbatomAM ekabIjAthI judI paDatI hovA chatAM ekasarakhI rIte zrI bAdarAyaNa muninA 'bahmasUtra'nA ja tAtparyArthIne yathAvat darzAvavAno dAvo kare che. vedAMtanA vibhinna AcAryonuM kathana juduM juduM gaNAya chatAM temAM kazuM Azcarya lAgavuM joIe nahIM ane te prAmANika nathI ema paNa mAnavuM joIe nahIM, kAraNa ke dareka AcArya potAnA deza, kALa, saMskAraparaMparA ane tatkAlIna vicAradhArAonI asara heThaLa jANye-ajANye hoya che ane pote je artha-nirNaya kare che e ja sAco che ema teo zraddhApUrvaka mAne e paNa svAbhAvika che. brahmasUtra' upara je bhAgo racAyAM che temAM badhA ja bhASyakAroe potapotAnI dRSTie vedAMtanuM pratipAdana karavAno prayatna karyo che. AthI kALakrame dareka bhASyakAra vedAMtanA eka eka saMpradAyanA pravartaka banI gayA. AvA mukhya bhASyakAromAM zrI zaMkarAcArya, zrI rAmAnujAcArya, zrI madhvAcArya, zrI nibArkAcArya, zrI vallabhAcArya vagerene gaNAvI zakAya. 1- vedAMta dArzanikonA mata anusAra dharmarakSAnA traNa pravartaka baLo che - avatAra, saMta ane AcArya. dharma ane sadAcAranI rakSA karavA tathA adharmano nAza karavA Izvara svayaM dehadhArI bane te avatAra; dharmanI vikRtio dUra karI, dharmanA sAcA svarUpane AcaraNa dvArA pragaTa kare temaja IzvaraniSThAne aDaga banAve te saMta ane dharmamAM prANa pUranAra tattvajJAnane buddhigamya banAve tathA tene AcaraNa dvArA dharma sAthe vaNI le te AcArya. evI paraMparA che ke koI paNa AcAryo, pote je koI siddhAMta prasthApita karavA mAMgatA hoya te siddhAMtane prasthAnatrayInAM vAkyothI samarthita karavo joIe. prasthAnatrayInAM satyo svIkRta satyo che. tenI viruddha koI AcArya kAMI paNa kahI zake nahIM. samAna AdhAragraMtho upara bhinna bhinna matonuM avalaMbana hovAthI svAbhAvika rIte ja dareka AcArye brahmasUtro uparanAM potAnAM bhASyomAM 'bahmasUtra'nAM vAkyo potAnA siddhAMtane anukULa thAya e rIte ghaTAvavAnA prayatno karyA che. 2- ahIM eTalI spaSTatA karavI jarUrI che ke sAmAnyapaNe vedAMta darzana eTale mAtra zrI zaMkarAcAryapraNIta advaita darzana evI bhAmaka mAnyatA pravarte che. te eTale sudhI ke zAMkara vedAMta e vedAMta zabdano paryAya banI gayo. zrI zaMkarAcAryanuM advaita darzana tattvajJAnakSetre ati ucca sthAna dharAve che temAM be mata nathI, paraMtu vedAMtanI parisamApti ekamAtra zAMkara darzanamAM samajavI e mAnyatA bhUlabharelI che. Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bahma, jIva, jagata, mukti, muktiupAya vagere tattvajJAnanA viSayomAM AcAryoe je vyAkhyAo 'bahmasUtra'nA AdhAre karI, temAM aikamatya na hatuM. pratyeka AcArya potAnA AgavA dRSTikoNa mujaba brahmasUtra'nuM arthaghaTana karI maulika siddhAMto tAravyA hatA ane bhASya, TIkA, TippaNa, vivaraNa, vArtika, tilaka, stotra Adi dvArA svamatanuM sthApana karyuM hatuM. sthApana karelA svamatanuM pAMDityapUrNa vicAravimarza dvArA samarthana karyuM hatuM ane samagra bhArata dezamAM paribhramaNa karI zAstrArtha dvArA svamatano pracAra karyo hato. AcAryoe karelA arthaghaTana vacce aikamatya na hovAthI je matabheda paDyA hatA te mujaba mukhyatve traNa mata che - advaita, dvaita ane vaitAdvaita. advaitamatamAM mukhya traNa zAkhAo thaI - (1) kevalAdvaita (zaMkarAcArya), (2) viziSTAdvaita (rAmAnujAcArya), (3) zuddhAdvaita (vallabhAcArya). vedAMta advaitamata dvaitamaMta dvaitAdvaitamata (madhvAcArya) (nibArkAcArya) kevalAdvaita viziSTAdvaita zuddhAdvaita (zaMkarAcArya) (rAmAnujAcArya) (vallabhAcArya) bahmasUtra'nA mukhya bhASyakAro, temano Azare samaya, temaNe racelAM bhASyo tathA temano dArzanika mata nIcenA koSTaka uparathI spaSTa thaze - bhASA dArzanika mata zArIrakabhASya my m bh zrIbhASya AcAryanuM nAma che samaya (Azare) | zaMkarAcArya | I.sa. 800 rAmAnujAcArya | I.sa. 1200 madhvAcArya I.sa. 13CO 4 . nibArkAcArya I.sa. 13OO (I.sa. 990) vallabhAcArya I.sa. 15OO kevalAdvaitavAda viziSTAdvaitavAda vaitavAda pUrNaprajJabhASA vedAMtapArijAtabhASya ! dvaitAdvaitavAda aNubhASya zuddhAdvaitavAda have A pAMce AcAryonA matone saMkSepamAM avalokIe. vedAMtanA vibhinna saMpradAyonI tattvamImAMsA, AcAramImAMsA AdimAM bhinatA hovAthI tenI vigata samuccayapaNe nahIM mUkatAM dareka saMpradAyanI alaga alaga ApavAmAM AvI che. Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 643 padarzanaparicaya - uttara mImAMsA (vedAMta) darzana zrI zaMkarAcAryano kevalAdvaitavAda prAstAvika - zrI zaMkarAcArye 'upaniSada'nA "ekatvavAda'ne 'advaitavAda' rUpe prasiddha karyo. teo ekamAtra bahmane ja parama sat mAne che ane tenA sivAya anya koI tattvane parama sat tarIke svIkAratA nathI. temanA mata pramANe vAstavamAM astitva mAtra eka ja tattvanuM che. je kAMI vaita ke bhinnatA najare caDe che te tenuM AtyaMtika astitva nathI. tethI jagata, jIva ane IzvaranI satyatAnuM temaNe khaMDana karyuM che. temanA mata pramANe jagatamAM najare caDatuM bahutva mAyAnA pratApe che. A tathya teo vivartavAdanA siddhAMtathI samajAve che. vivartavAda astitvamAtrane svIkAre che, paraMtu badhuM ja astitva eka ane advitIya tattvano prastAra che ema kahe che. teo jIva, jagata, Izvara ane mokSa saMbaMdhanI vyAkhyA dvArA advaitavAda ja siddha kare che. pravartaka - I.sa.nA AThamA saikAmAM zrI gauDapAdAcArye potAnI suprasiddha "mAMDukyakArikA' dvArA advaitavAdanuM pahelavaheluM nirUpaNa karyuM. alabatta, e vicArabIjane eka saMpUrNa darzananI unnata kakSAe zrI zaMkarAcArye pahoMcADyuM. zrI zaMkarAcArya eka dArzanika saMta hatA. temano janma I.sa. 788mAM dakSiNa bhAratanA keraLa pradezanA kAlaDI nAmanA gAme thayo hato. temanA pitAnuM nAma zivaguru tathA mAtAnuM nAma viziSTa hatuM. pAMca varSanI vaye temano upanayana saMskAra thayo te pachI zaMkara gurunA Azrame gayA. tyAM mAtra be ja varSamAM sarva zAstronuM jJAna prApta karI lIdhuM. potAnI mAtA pAsethI caturAIthI saMnyAsI banavAnI sammati laIne teo ATha varSanI nAnI vaye saMnyAsI thayA hatA. zrI gauDapAdAcAryanA ziSya zrI goviMdAcArya pAse zrI zaMkarAcArye saMnyAsadIkSA lIdhI ane mAtra bAra varSanI uMmare paramahaMsanI padavI prApta karI. soLa varSanI vaye teo kAzI AvyA. tyAM temaNe bhASyonI racanA karI. suprasiddha mImAMsaka zrI kumArila bhaTTanA ziSya zrI maMDanamizranI sAthe temaNe tattvacarcA karI hatI. banne vacce divaso sudhI zAstrArtha cAlyo ane aMte zrI maMDanamizra vivAdamAM parAjaya pAmI temanA ziSya banyA hatA. vaidika dharma ane advaita tattvajJAnanA ekasUtrathI samagra bhArata deza susaMgaThita rahe e mATe zrI zaMkarAcArye bhArata dezanI pagapALA yAtrA karI ane cAre dizAmAM eka eka maThanI sthApanA karI tathA dareka maThamAM potAnA eka eka ziSyane AcAryapade niyukta karyA. purI, zRMgerI, dvArakA ane jozImaTha (badarInAtha) khAte sthapAyelA A cAre maThanI paraMparA Aje paNa cAlu che. zrI zaMkarAcArye sthApelA maThonA adhipati zrI zaMkarAcArya tarIke ja oLakhAya che. tethI zrI zaMkarAcArya mATe "Adi zaMkarAcArya' zabda prayojAya che. batrIsa varSanI yuvAna vaye I.sa. 820mAM temaNe deha tyAga karyo hato. Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana sAhitya zrI zaMkarAcAryanA graMthone traNa vibhAgamAM vaheMcI zakAya 1) bhASya graMtho 'brahmasUtra', 'zrImad bhagavadgItA'ane 'upaniSado' upara lakhelA temanAM bhASyo temanI apratima racanAo che. A bhASyonA eka eka vAkyamAM temanI vidvattA ane tejasvI zailInAM darzana thAya che. 'brahmasUtra' upara temaNe racelA bhASyane 'zArIraka bhASya' kahevAmAM Ave che. A bhASyamAM temaNe 'vivartavAda'nA siddhAMtanuM samarthana karI advaitamatanuM sthApana karyuM che. 2) stotra graMtho pote advaitavAdI hovA chatAM vyAvahArika bhUmikA upara temaNe aneka deva-devIonI upAsanA mATe bhaktistotra racyAM che, jema ke 20 jeTalAM gaNezastotra, 20 jeTalAM devIstotra, 10 jeTalAM viSNustotra, 5 jeTalAM tIrthastotra ane 5 jeTalAM anya devastotra maLIne kula 65 jeTalAM stotranI racanA teozrIe karI che, je temanA komaLa hRdaya ane temanI suMdara kavitvazaktino paricaya Ape che. = 3) prakaraNa graMtho kadamAM nAnA ane advaita siddhAMtane saraLatAthI rajU karatA evA graMtho prakaraNa graMtho tarIke jANItA che, jemAM vairAgya, tapa, zama, dama vagere sAdhanonI tathA advaitanA mULa siddhAMtonI upayogI carcAo che. AvA prakaraNa graMthonI saMkhyA 40 jeTalI che. emAM mukhya ane prasiddha prakaraNa graMtho 'Atmabodha', 'tattvopadeza', 'prauDhAnubhUti', 'aparokSAnubhUti', 'brahmajJAnAvalImAlA', 'vAkyavRtti', 'svAtmanirUpaNa', 'advaitAnubhUti', 'prabodhasudhAkara', 'praznottararatnamAlikA', 'brahmAnuciMtana', 'mohamudgara', 'svAtmaprakAzikA', 'vivekacUDAmaNi', 'upadezasAhasrI', 'AtmAnAtmavicAra', 'AtmapaTalavivaraNa' vagere gaNAvI zakAya. A uparAMta 'saundaryalaharI' ane 'prapaMcasAra' e tAMtrika graMthonI racanA paNa zrI zaMkarAcArye karI che. - jIva zrI zaMkarAcAryanA mata anusAra brahma ane jIva vastutaH abhinna che, arthAt jIva e brahmathI na to bhinna che, na to teno aMza che, na to teno vikAra che; paraMtu te svataH brahma ja che. jIva ane brahma vacce je bheda dekhAya che te satya nathI, paNa upAdhikRta che. banne vacce je bheda jaNAya che te vyAvahArika che, pAramArthika nathI. eka ja AkAza ke je sarvavyApI che, te upAdhibhede karI ghaTAkAza (ghaTamAM raheluM AkAza), maThAkAza ema juduM juduM bhAse che, tema eka ja sarvavyApI brahma avidyAnA kAraNe upAdhibhedathI aneka jIvorUpe bhAse che. A siddhAMta dvArA ema pratipAdana karavAmAM Ave che ke jIva maryAdita hovA chatAM tattvataH abhinna che. zrI zaMkarAcArya brahma sivAya koI paNa tattvane pAramArthika sat mAnatA nahIM hovAthI teo vyavahAramAM anubhavAtA jIvono khulAso mAyA ke avidyAnA siddhAMta dvArA kare che. jIvanI mukhya upAdhi avidyA che, je IzvaranI upAdhirUpa mAyAno jIvAtmAnA bhAge Avelo aMza che. Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanaparicaya uttaramImAMsA (vedAMta) darzana 645 dehendriyarUpI upAdhi jyAre AtmAne lAgelI hoya tyAre te saMsArI jIva kahevAya che. nitya ane niratizaya jJAna dvArA pragaTa thatI zaktirUpI upAdhi lAgelI hoya tyAre e AtmA Izvara kahevAya che. e ja AtmA svasvarUpe nirupAdhika, kevaLa ane zuddha hovAthI brahma kahevAya che, tethI temanI vacce je bheda jaNAya che te upAdhibhedanA kAraNe ja che, bIjI rIte nahIM. jIva e ja brahma che. zruti paNa brahmane advitIya kahe che ane jJAna pAmelA mAnavIo brahma sAthenuM potAnuM tAdAtmya anubhave che. jagata zrI zaMkarAcAryano kArya-kAraNano siddhAMta vivartavAda kahevAya che. koI vastu kharekhara badalAya nahIM, paNa juduM rUpa dhAraNa karatI bhAse tyAre tene 'vivarta' kahevAya. doDI pote sApamAM pheravAI jatI nathI, paraMtu doraDImAM sApano bhrama thAya che. eka brahma ja sat che, paraMtu mAyAnA kAraNe brahmamAM jagatanI pratIti thAya che. jevI rIte doraDImAM dekhAto sApa mithyA che, tevI ja rIte brahmamAM pratIta thatuM jagata paNa mithyA che. A siddhAMtane vivartavAda ke mAyAvAda kahevAmAM Ave che. pAramArthika dRSTie brahma ja satya che ane jagata mithyA che, kAraNa ke te brahmano mAtra vivarta che. brahma satyam khAmithyA' e advaita vedAMtanuM suprasiddha sUtra zrI zaMkarAcArye nirUpela jagatanI traNa sattA dvArA samajI zakAya che 1) pAramArthika sattA, 2) vyAvahArika sattA ane 3) prAtibhAsika sattA. svapnAvasthAnuM jagata e prAtibhAsika sattA che. svapna daramyAna sAcuM lAgatuM e jagata AMkha khUlatAM ja mithyA pratIta thAya che. jAgRta avasthAmAM je jagata satya lAge che, te jagata paNa mAtra vyAvahArika dRSTie ja satya che. jyAre AtmajJAna thaI jAya che, arthAt mAyAnuM AvaraNa dUra thAya che, tyAre A satya lAgatuM jagata paNa svapna samAna AbhAsamAtra hovAnI pratIti thAya che ane eka ja brahmano anubhava thAya che je 'pAramArthika sattA' che. jevI rIte svapnanuM jagata jAgRtadazAmAM naSTa thaI jAya che, tevI ja rIte jJAnadazAmAM vyAvahArika jagatanuM astitva rahetuM nathI. ajJAnanA kAraNe jagata ane tenAM sukha-duHkhano anubhava thAya che, paNa jyAre satya samajAI jAya che, mAyAnuM AvaraNa dUra thaI jAya che tyAre ekamAtra brahma ja rahI jAya che. - Izvara zAMkaramatamAM Izvarane 'mAyopahita brahma' kahela che. brahma vastutaH nirguNa che, paNa mAyAnA saMbaMdhe karI te saguNa pratIta thAya che. A saguNa brahma te Izvara. mAyA vaDe Izvara A vizvaprapaMca race che. jevI rIte vizvanI sattA vyAvahArika ja che, tevI ja rIte IzvaranI sattA paNa vyAvahArika ja che. vyAvahArika dRSTie ja Izvara jagatano kartA, bhartA, saMhartA che ane tethI sarvajJa temaja sarvazaktimAna che. te A badhA guNovALo saguNa che, paraMtu pAramArthika dRSTie jagata mAyika che, tethI tenA kartA Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana tarIke IzvaranuM varNana pAramArthika dRSTie mithyA che. jyAM sudhI jagatane satuM mAnavAmAM Ave tyAM sudhI ja IzvaranI sattA Thare che. paramArthadaSTie to Izvara kevaLa satyarUpa, jJAnarUpa, AnaMdarUpa - nirguNa brahma che. TUMkamAM zAMkara siddhAMta pramANe nirguNa brahma e saguNa bahma(Izvara)nuM pAramArthika svarUpa che. tethI ja Izvara ane bahmamAM bheda mAnavo bhrAmaka che. nirguNa brahma ja vAstavika pAramArthika sattA che, paraMtu vyavahAramAM upAsanAnA hetue saguNa brahma - IzvaranI kalpanA karavAmAM Ave che. bauddhika tarka ane yaugika dhyAna haMmezAM parabrahmanI kalpanA pasaMda kare che tyAre bhaktine saguNa IzvaranI upAsanA ruce che; evA saguNarUpanA varNanamAM zrI zaMkarAcArya koI vAMdho jotA nathI. paraMtu advaitamata mujaba satyano sAkSAtkAra kramazaH AdhyAtmika unnati dvArA ja zakya bane che, tethI zrI zaMkarAcAryanuM dhyeya IzvaravAda uparathI advaitavAda upara laI javAnuM che. mokSa upAya - zrI zaMkarAcAryanA mata anusAra AtmAno zarIra sAtheno avidyAjanya saMbaMdha te ja baMdhana che. AtmAne potAnA zarIra ane manathI abhinna mAnavo ane potAno brahma sAtheno abheda bhUlI javo e ja avidyA che. A avidyAno aMta thavAthI jIvane mokSano anubhava thAya che. mokSa eTale AtmA ane bahmanA abhedano sAkSAtkAra. Ama, mokSa e koI navIna utpatti ke prApti nathI. jIva potAnuM svarUpa bhUlI gayo hato, tene potAnA kharA svarUpanuM bhAna thavuM e ja mokSa che. A mokSanI prAptimAM jJAna sahAyaka che. karma ane bhaktithI citta zuddha thAya che, paNa mokSa meLavavAnuM sAkSAtuM sAdhana to jJAna ja che. jJAnaprApti vedAMta darzananA adhyayanathI thAya che. vedAMtasUtronA adhyayana mATe sAcuM adhikArIpaNuM prApta karavuM Avazyaka che, je mATe sAdhanacatuSTayanuM sUcana karavAmAM AvyuM che. nitya-anitya vastuono viveka, laukika vastuonA bhoga pratye vairAgya, mumukSupaNuM tathA zama, dama, uparati, titikSA, zraddhA ane samAdhirUpa AMtarika guNonI saMpatti e sAdhanacatuSTayapUrvakano vedAMtano abhyAsa kAryakArI nIvaDe che. vedAMtanA abhyAsanAM traNa sopAna che - 1) sadgurunA mukhethI artha sahita zAstronuM sAMbhaLavuM (zravaNa), 2) zravaNa karelA upadeza upara UMDuM ciMtana karavuM (manana) ane 3) manana dvArA sthApita satyo upara dhyAna karavuM (nididhyAsana). Ama karavAthI vRtti bahmAkAra thAya che, arthAt AtmA ane brahmanA abhedano sAkSAtkAra thAya che. A avasthAne zrI zaMkarAcArya jIvanmukti kahe che. jIvanmukta puruSanA prArabdha karmano jyAre kSaya thAya che tyAre te videhamukta bane che, arthAt jIvanmukta puruSa jyAre bhautika upAdhiothI vimukta thAya che tyAre te pharI janma dhAraNa karato nathI, paNa te bahmarUpe rahe che. upasaMhAra - zrI zaMkarAcArya bhAratavarSanI samagra saMskRti upara potAno viziSTa prabhAva Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - uttara mImAMsA (vedAMta) darzana 647 pADanAra eka prakhara vidvAna ane yugapravartaka abhUtapUrva vyakti hatA. temanA dArzanika matonuM mahattva eTaluM badhuM che ke temanA mata karatAM judo abhiprAya rajU karanArAo paNa potAno mata rajU karatAM pahelAM zrI zaMkarAcAryanA matanuM khaMDana karavAnuM jarUrI mAne che. advaitabhAvanAne niyamabaddha praNAlikAnuM svarUpa ApI, te jJAnano pracAra ane prasAra aneka graMtharUpe tathA maTha ane ziSyonI goThavelI praNAlikA dvArA karanAra zrI Adya zaMkarAcArya hatA. 'upaniSado' nA vicAronA samanvayanI vAta karIe to te karavAmAM zrI zaMkarAcArya sauthI vadhAre saphaLa thayA che. temane samartha tattvadarzI mahApuruSa tarIke hiMdu samAja ekI avAje svIkAre che. zrI rAmAnujAcAryano viziSTAdvaitavAda prAstAvika - zrI rAmAnujAcAryano advaitavAda 'viziSTAdvaitavAda' kahevAya che, kema ke temanA mata pramANe bahma (aMtima satya) cit (AtmA) ane acit (jaDa) vaDe viziSTa banelo che, arthAt mAtra bahma ja astitva dharAve che ane tene cit ane acit evA be guNo che. temanA mata anusAra paramAtmabahma ja kAraNa ane kArya bane che. sUkSma cit ane acithI viziSTa bahma e kAraNa che ane sthaLa cit ane acithI viziSTa bahma e kArya che. A mata pramANe kAraNabahma paramAtmAnA sUma citUpanAM vividha sthULa pariNAmo te aneka jIvo che ane paramAtmAnuM sUkSma acitUpa te sthULa jagatarUpe pariName che. e bane viziSTonuM aikya hovAthI zrI rAmAnujAcAryanA matane 'viziSTAdvaita' kahe che. pravartaka - zrI rAmAnujAcAryanA janma pahelAM dakSiNa bhAratamAM aneka saMta kavio thaI gayA. temAM viSNubhaktone 'AlvAra' ane zivabhaktone 'ADyAra' kahevAmAM AvatA. draviDa vaiSNavaparaMparAmAM A "AlvAra' viSNubhaktoe potAnI vidvattA dvArA vaiSNavamatanI jJAnagaMgA vahetI mUkI. temAM vizeSa karIne zrI yamunAcArye dasamI sadImAM A matane potAnAM pratibhA ane pAMDitya dvArA sthApita karyo ane zrI rAmAnujAcArye tene suvyavasthita karI sarvatra teno pracAra karyo. tethI zrI rAmAnujAcArya viziSTAdvaitamatanA Adi sthApaka to na gaNAya, paraMtu tene vyavasthita saMpradAyarUpamAM AkAra ApavAno yaza teo jarUra meLave che. zrI rAmAnujAcAryano janma tirucirApallI jIllAnA perumbadura gAme I.sa. 1017mAM pavitra hRdayanA bAhmaNa zrI Asuri kezavAcArya tathA temanAM patnI kAMtimatine tyAM thayo hato. vaiSNavonuM mAnavuM che ke zrI rAmAnujAcArya zeSano avatAra hatA. soLa varSanI vaye eka suMdara kanyA sAthe temanuM lagna thayuM. tyArapachI vizeSa adhyayana mATe teo Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana kAMcImAM zAMkaramatavAdI zrI yAdavaprakAza pAse AvyA. paraMtu zrutivacanonAM arthaghaTana saMbaMdhamAM temane guru sAthe vAraMvAra matabheda Ubho thato. guru-ziSya vacce visaMvAda raheto hovAthI guruno ahaMbhaMga thayo, tethI gurue potAnA ziSyano jIva levAnuM kAvataruM racyuM; paNa temAM teo saphaLa na thayA. daramyAna zuMgerI maMdiranA maThAdhIza AlavaMdara zrI yamunAcArya ke jeo eka viziSTAdvaitavAdI vedAMtI bhakta hatA, temaNe potAnA jIvanano aMta najIka jANI, zrI rAmAnujAcAryane potAnI gAdIe sthApavA mATe teDAvyA; paraMtu zrI rAmAnujAcArya zrIraMgam pahoMce te pahelAM ja zrI yamunAcAryanA dehano tyAga thaI cUkyo hato. aMtima saMskAranI taiyArIo cAlI rahI hatI, tyAre zrI rAmAnujAcArye gurunA mRtadehanAM darzana karatAM eka vilakSaNa Azcarya joyuM. mRtadehanI traNa AMgaLIo biDAyelI hatI, jANe ke traNa mahattvanAM kAryo apUrNa rahI gayAnuM sUcana karatI na hoya! zrI rAmAnujAcArye zrI yamunAcAryane manomana guru tarIke svIkArI temanI samakSa traNa pratijJA karI - 1) "bahmasUtra' upara viziSTAdvaita matAnusAra bhASya racavuM, 2) vaiSNava bhaktisaMpradAyano pracAra karavo ane 3) suyogya pAtrane parAzara ane zaThakopa nAma ApavAM. A traNa pratijJA karatAMnI sAthe ja jANe icchAnI pUrti darzAvavA gurunI traNe AMgaLIo sIdhI thaI gaI. gurunI uttarakriyA patAvI teo kAMcI pAchA pharyA ane brahmasUtra'nA arthano ane vaiSNava divya prabaMdhano abhyAsa karyo. zrI rAmAnujAcAryane potAnI patnI sAthe haMmezAM matabheda rahyA karato hovAthI gRhatyAga karIne saMnyAsI banyA ane yatirAja' nAme prasiddha thayA. zrI yamunAcAryanA putra varadAMge zrIraMgabhUmAM zrI yAkunAcAryanA uttarAdhikArI tarIke zrI rAmAnujAcAryane niyukta karyA. zrI yamunAcAryanA mRtadeha pAse lIdhelI pratijJAnI pUrti karavA temaNe kAzmIranA pustakAlayamAMthI potAne prApta thayela "bodhAyana vRttine anusarIne 'bahmasUtra' upara bhASyanI racanA karI, jenuM vidvAnoe "zrIbhASya' evuM nAma pADyuM. zrI zaMkarAcAryanI jema temaNe paNa bhAratamAM ghaNo pravAsa karyo. samagra jIvana bhajana, dharmapracAra, graMtharacanA, mAnavakalyANa tathA sAdhanAmAM vyatIta karatAM 120 varSanuM dIrdhAyu bhogavI, I.sa. 1137mAM teo svargavAsa pAmyA. sAhitya - zrI rAmAnujAcAryanI kRtiomAM mukhya sthAna che 'bahmasUtra' uparanuM temanuM bhASya, je 'zrIbhASya' tarIke oLakhAya che. temAM temaNe potAnuM tattvajJAna AlekhyuM che. A tattvajJAnanA pAyA upara vaiSNava paMthanI sthApanA thaI che. A uparAMta "zrImad bhagavadgItA upara temanuM bhASya paNa prasiddha che. vedAMtasaMgraha'mAM temaNe 'upaniSadonA advaitavAdI arthanuM khaMDana karyuM che. A traNa mukhya kRtio uparAMta 'vedAMtasAra', "zrIraMga gadya', "zaraNAgati gadya', 'vedAMtadIpa', "zrI vaikuMTha gadya', 'nitya graMtha' vagere prApta thAya che. Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - uttara mImAMsA (vedAMta) darzana 648 jIva - zrI rAmAnujAcAryanA mata mujaba jIvo aneka che, nitya che, aNuparimANa che. jIvo ane jagata e bahmanuM kAryapariNAma hovAthI mithyA nathI, paNa satya che. muktimAM jIva bahma jevo banIne tenA sAnidhyamAM rahe che. Ama, jIva ane brahma banne judA, arthAt eka kAraNa ane eka kArya hovA chatAM teo kAryane kAraNanuM ja pariNAma mAnatA hovAthI bannenuM advaita che ema mAne che. zrI rAmAnujAcAryanA mata anusAra jIva jJAnasvarUpa che. te deha, indriya, mana AdithI bhinna che. pratyeka zarIramAM bhinna bhinna jIva che. jIva paNa bahmanuM zarIra che, tethI IzvaranI apekSAe jIva zarIra che, jyAre prakRtinI apekSAe jIva zarIrI che. jIva svAbhAvika rUpamAM sukhI che, paraMtu upAdhinA vazamAM AvavAthI tene saMsArabhoga prApta thAya che. jIva kartA tathA bhoktA che. bahma ane jIva bane cetana che, svayaMprakAzaka che. cetanatva, kartRtva, bhostRtva vagere lakSaNo jIva ane brahma bannemAM sAdhAraNa che. paraMtu bahma pUrNa che, jIva apUrNa che; bahma Izvara che, jIva dAsa che; bahma vibhu che, jIva aNu che. brahma ane jIvamAM sajAtIya ke vijAtIya bheda nathI, svagata bheda che. zrI rAmAnujAcAryanA mata pramANe nitya, mukta ane baddha - ema traNa vargomAM jIvAtmAo vaheMcAyelA che. nitya jIvone baMdhanamAM kadI baMdhAvuM ja nathI paDyuM. teo vaikuMThamAM nArAyaNanA sAnidhyamAM ja sadA rahe che. mukta AtmAo eka veLA baddha hatA, paNa pachI baMdhanathI mukta thaIne teo paNa nArAyaNanA sAnnidhyamAM vaikuMThamAM vase che. baddha jIvAtmAo saMsAramAM che. janma-maraNanA cakramAM teo aTavAyA kare che ane bhakti Adi sAdhano dvArA mukta nahIM bane tyAM sudhI aTavAyA ja karaze. jagata - zrI rAmAnujAcAryanA mata anusAra jagata mAyA nathI, paraMtu te bahmanuM ja svarUpa che. e nArAyaNanuM zarIra che. prakRti sat che. e acit che. vizva prakRtinuM pariNAma che. pralayakALe prakRti bahmanA, IzvaranA prakArarUpe IzvaramAM ja rahe che. IzvarecchA prakRtinI niyAmaka che. jIvAtmAonuM anubhavajagata A prakRti che. prakRtimAM sattva, rajas ane tamasuM e traNa guNo che. IzvaranI nitya vibhUti zuddha sattvamaya che. vizvane zrI rAmAnujAcArya lIlAvibhUti kahe che. zrI rAmAnujAcAryanA mata mujaba agocara sUkSma (kAraNarUpa) brahma ja dhULa (kAryarUpa) bahma, arthAt vizvarUpa banI jAya che. bahma ja jagatarUpamAM pariNata thAya che, chatAM bahma vikArarahita che. bIja ane vRkSano jevo saMbaMdha che tevo bahma ane jagatano saMbaMdha che. bahma bIja che ane jagata vRkSa che. vRkSano kadAca bAhya svarUpamAM nAza thato jaNAya topaNa bIjarUpe tenuM astitva anazvara che. sthULa-sUkSma rUpamAM te haMmezAM vidyamAna rahe che. jagata ane bahma vacce abhinnatA che. zruti mAtra bahma ane jagatanI ananyatA ja jaNAve che, jagatane mithyA tarIke nahIM. Ama, zrI zaMkarAcArya jagatane bahmano vivarta mAne che, tyAre zrI Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65O zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana rAmAnujAcArya jagatane bahmanuM pariNAma mAne che; tethI jema brahma satya che, tema jagatane paNa satya mAne che. Izvara - zrI rAmAnujAcAryanA mata pramANe je kaMI che te bahma che, paNa e bahmamAM anekatvanAM bIjo che, jenA kAraNe e eka, aneka rUpe vyakta thAya che. zrI rAmAnujAcAryanuM bahmatattva e tAttvika rIte IzvarapuruSa che - satyamaya vizvanA sarvajJa ane sarvazaktimAna zAsaka; eTale zrI rAmAnujAcAryanA matamAM nirguNa ane saguNa athavA bahma ane Izvara evA bhedo nathI pADavAmAM AvyA. bahma jAte ja savizeSa ane saguNa che evuM temanuM mAnavuM che. satya, jJAna, anaMta, zakti, baLa, aizvarya, vIrya, teja, sauzalya, vAtsalya, Arjava, sauhArda, dhairya, sAmya, kAruNya, gAMbhIrya, mAdhurya, audArya, zaurya, parAkrama Adi anaMta kalyANakArI guNo temanAmAM niratizaya rUpamAM rahyA che. A guNonA kAraNe Izvara athavA bahma saguNa che. 'bahma nirguNa che" evo ullekha jyAre upaniSado vageremAM Ave che tyAre zrI rAmAnujAcArya eno evo artha ghaTAve che ke brahmamAM du:kha, zoka, maryatA, vyaya, jarA jevA nikRSTa guNo nathI. temanA mata anusAra Izvara vibhu che, samagra jagatanA kAraNarUpa che, sarvotaryAmI, sarvakarmaphaLadAtA, niyaMtA, zAsaka, rakSaka, tAraNahAra, bhuvanasuMdara, rasezvara, AnaMdamaya che. nArAyaNa viSNu sarvanA adhIzvara che. zrI rAmAnujAcAryanA mata mujaba IzvaranAM para, bRha, avatAra, aMtaryAmI, arcA evAM pAMca rUpa che. mokSa upAya - mukta jIva cirakALa mATe vaikuMThamAM apArakalyANaguNasAgara bhagavAnanA dAsarUpe rahI AnaMdamAM avagAhana kare che. prAkRta deha vyuta thayA pachI aprAkRta deha vaiikuMThamAM nArAyaNanI sevA e ja mukti che. muktAtmA bahmarUpa nathI banato, paNa bahmanA - IzvaranA sAmIpyamAM rahe che. vaikuMThamAM sadA IzvaraciMtanamAM athavA IzvarapremamAM e nimagna rahe che. zrI rAmAnujAcAryanA mata pramANe jIvanmukti zakya ja nathI. mukti to jIvAtmA zarIrathI aLago thAya tyAre ja saMbhave. A mukti upAsanA dvArA prApta thAya che. anaMta kalyANakArI guNothI yukta paramAtmA bhaktane tenI upAsanAthI prasanna thaI, kRpA karIne mukti arpe che. upAsanAnA be aMga teo batAve che. bhakti ane prapatti. 1) bhakti - premasvarUpa paramAtmAmAM mana satata rokAyeluM rahe te ja bhakti. zrI rAmAnujAcAryanA mata pramANe sAdhanasaptakathI UpajelI bhakti IzvaranA sAkSAt darzana sudhI pahoMcADe che. A sAdhanasaptaka A pramANe che - viveka (sAttvika AhAra dvArA dehazuddhi), vimoha (vAsanAothI nivRtti), abhyAsa (pavitra manathI IzvarasmaraNa), kalyANa (saguNonI vRddhi dvArA vicArazuddhi), kriyA (paMca prakAranAM kartavyanuM pAlana), anavasAda (viSAdamukti) ane anuddharSa (sthitaprajJatA). A uparAMta zrI rAmAnujAcArya Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - uttara mImAMsA (vedAMta) darzana 651 nava prakAranI navadhA bhakti sUcave che - zravaNa, kIrtana, smaraNa, pAdasevana, arcana, vaMdana, dAsya, sakhya, Atmanivedana. AmAMno koI paNa prakAra bhaktiyoga sAdhavAmAM upayogI thAya che. 2) prapatti - zaraNAgati. bhakti ane prapattinA samanvayathI parAbhakti pamAya che. zrI rAmAnujAcArya prapatti mATe cha aMgo darzAve che - bhagavAnanI icchA pramANe vartavuM, temanI icchA viruddha AcaraNa na karavuM, asahAyapaNuM (jemAM ahaMkAra paNa ogaLI gayo hoya), niHzaMka aDaga nizcaya, sarvarakSaka evA svAmInuM zaraNa zodhavuM ane Atmanivedana. A cha aMgane prapatti kahe che. je vyakti bIjAM koI paNa sAdhana karavA mATe azaktimAna bane che tene mATe prapatti - zaraNAgati zreSTha upAya che. bhakti ane prapatti ekabIjAnA pUraka che ane te ja muktino upAya che. karma ane jJAnanuM prayojana paNa bhakti ja che. upasaMhAra - zrI rAmAnujAcArye viziSTAdvaita(vaiSNava)matanuM sthApana karI, bhakti pratyenI AsthAne jJAnanI bhUmikA upara sthApI, hiMdu dharmanI saMgInatA samajAvI, lokone dharmAbhimukha rAkhavAnuM bhagIratha kArya karyuM. temano calAvelo mArga 'zrIsaMpradAya' kahevAya che. rAmAnujamatanA anuyAyIo kapALamAM dhoLI mATInA be UbhA lITA karI tenI nIce e bannene joDanAro lITo kare che ane UbhA be lITAnI vacce haLadarano trIjo lITo kare che. uttara bhArata ke gujarAta karatAM dakSiNa bhAratamAM A saMpradAyano vizeSa pracAra thayo che. zrIraMgam, veMkaTAcala, kAMcI vageremAM A saMpradAyanA mukhya maMdiro che. zrI rAmAnujAcAryanA vicAranuM svAmInArAyaNa viziSTAdvaitamAM vizeSa spaSTatApUrvaka tAttvika nirUpaNa thayuM che. zrI madvAcAryano phaitavAda prAstAvika - zrI madhvAcArya dvaitavAdanA aitihAsika sthApaka gaNAya che. zrI zaMkarAcArya ane zrI rAmAnujAcArya karatAM kALakrame pAchaLathI AvelA chatAM ane temanA karatAM ochA anuyAyI dharAvatA hovA chatAM zrI madhvAcAryano mata zrI zaMkarAcAryanA advaitavAda sAme mukhya pratispardhI tarIke AgavuM sthAna dharAve che. jo ke zrI rAmAnujAcArye advaitavAda prati sau prathama pratyAghAto darzAvyA che, paraMtu zrI madhvAcArye to prabaLa virodha noMdhAvyo che. advaitavAdanA mata anusAra bahma ane AtmA abhinna che, eka che. viziSTAdvaita tathA bhedAbhedavAdanA mata pramANe bahma svataMtra che, jIva asvataMtra che; jIva kyAre paNa bahmathI abhina thaI zakato nathI. zrI madhvAcArya AgaLa vadhIne kahe che bahma ane jIva banne vacce nitya bheda che, pRthakatA che. temanA paMcabhedasiddhAMta pramANe bheda vAstavika che. bhedanA pAMca avAMtara prakAra che - jIva-Izvara, jIva-jaDa, Izvara-jaDa, jIva-jIva Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana (jIvo vacce paraspara bheda) ane jaDa-jaDa (jagatanA padArtho vacce paraspara bheda). A pAMca bheda vastutaH che, aupacArika nathI. paMcabhedasiddhAMta e zrI madhvAcAryanA vizvavaividhyavAdanI AdhArazilA che. madhya darzana anusAra jagata satya che, bheda vAstavika che, jIvo paramAtmA upara avalaMbe che ane jIvomAM paNa judI judI UMcI-nIcI kakSAo che. jIvAtmA AnaMdamaya bane e mukti che. doSarahita bhakti e muktinuM sAdhana che. bhAgavatapratipAdita kRSNabhakti e madhva saMpradAyanuM madhyabiMdu che. pravartaka dakSiNa bhAratamAM uDupi gAmanA agnikhUNe ATha mAIla dUra rajatapITha gAme mAdhejI bhaTTa nAmanA vedavedAMtamAM pAraMgata vinamra brAhmaNadaMpatInA ghare Aso suda 10(vijayAdazamI)nA pavitra divase I.sa. 1238mAM zrI madhvAcAryano janma thayo hato . mAtAnuM nAma vedavatI hatuM ane pitAnuM gotra nAma uDDanatIllAya hatuM. bALakanuM nAma vAsudeva rAkhyuM. zrI madhvAcArya vAyudevano trIjo avatAra manAya che. (hanumAna, bhIma ane tyArapachI madhya) soLa varSanI uMmare advaitamatanA saMnyAsI AcArya sanakakulodbhava acyutaprekSa pAse dIkSA grahaNa karI temaNe pUrNaprajJa nAma dhAraNa karyuM. rajatapIThapuramAM eka vAra guru zrI acyutaprekSane maLavA Avela zAMkaramatanA vidvAna paMDitane temaNe harAvyA. A saphaLatAthI prerAIne navA matanA pracArArthe temaNe dakSiNa bhAratanI yAtrA zarU karI. mArgamAM aneka vidvAno sAthe zAstrArtha thayo. vividha prakAranI yogasiddhio paNa temaNe dekhADI, jema ke bhInA thayA vinA pANI upara cAlavuM, dRSTimAtrathI tophAnI dariyAne zAMta karavo vagere. Ama, mAyAvAdanA khaMDananAM ane navA matanI sthApanAnAM pagaraNa A rIte maMDAyAM. uDupi pAchA pharyA pachI temaNe 'zrImad bhagavadgItA' upara bhASya racyuM, jemAM temaNe dvaitavAdano sArAMza Apyo. A 'gItAbhASya'temaNe uttara bhAratanI badarIdhAmanI yAtrAmAMthI pAchA pharyA tyAM sudhI prakAzita karyuM na hatuM. uttarayAtrAnI phaLazruti e hatI ke zrI madhvAcAryanA vyaktitvano ane madhyamatano janamAnasa upara UMDo prabhAva paDyo. uDupimAM punarAgamana pachI be noMdhanIya ghaTanA banI. temanA guru zrI acyutaprekSa jeo vedAMtI hatA, teo madhyamatamAM joDAyA ane zAMkara vedAMta upara zrI madhvAcArye zAstrArthamAM karelI TIkA-TippaNo have lekhita bhASyanA rUpamAM pariNamI. 'gItAbhASya' ane 'brahmasUtrabhASya' (je 'pUrNaprajJabhASya' tarIke paNa oLakhAyuM) enAM phaLasvarUpa hatAM. A temano svataMtra maulika dvaitavAda zrI zaMkarAcAryanA matathI taddana viruddha hato. jyAre teo vedAMta zAstramAM pAraMgata thaI gayA tyAre gurue temane "AnaMdatIrtha' nAma ApI maThAdhIza banAvyA. madhva' nAma temaNe pote ja dhAraNa kareluM. zrI madhvAcArya eMzI varSanI vaye mAgha suda 9, 1318mAM vaikuMThavAsI thayA. sAhitya zrI madhvAcArye kula 37 graMtho racyA, je sarva-mUla-graMtho' tarIke oLakhAya -- Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - uttara mImAMsA (vedAMta) darzana 653 che. zrI madhvAcAryanA sAhityane kula cAra vibhAgamAM goThavI zakAya - 1) prasthAnatrayI' uparanI TIkA - zrI madgAcArye brahmasUtra' upara racelAM bhASyo - pUrNaprajJabhASya', 'aNubhASya', "aNuvyAkhyAna', nyAyavivaraNa'; "zrImad bhagavadgItA' uparanA graMtho - gItAbhASya', "gItAtAtparyanirNaya'; mukhya dasa upaniSada upara racelAM bhASya. 2) dasa prakaraNa - 'pramANalakSaNa', 'kathAlakSaNa', 'upAdhikhaMDana', 'mAyAvAdakhaMDana', 'prapaMcamithyAtvAnumAnakhaMDana', 'tattvasaMkhyAna', 'tattvaviveka', 'tattvodyota', 'viSNutattvanirNaya ane 'karmanirNaya'. 3) TUMkA bhASya ane noMdha - 'mahAbhAratano chaMdabaddha saMkSipta saMgraha (dvaitasiddhAMta anusAra) 'Rgvada'nA prathama traNa adhyAyanuM vivecana. 4) nAnA graMtho - yamaka kAvya', 'kRSNAmRta', 'mahArNava', 'taMtrasArasaMgaha', vagere. ekaMdare zrI madgAcAryanI bhASA saraLa, sIdhI, sAhityika chatAM ADaMbara vinAnI, suMdara chaMdabaddha zailIvALI ane UMDI abhivyaktivALI che tathA vicAro ghaNA ucca che. jIva - zrI madhvAcArye 'upaniSado'nA advaitavAdano asvIkAra karyo che. temanA mata pramANe jIvo aneka che, aNuparimANI che ane nitya che. teo nathI parabrahmanAM pariNAma ke nathI tenAM kArya ke nathI tenA aMza. jema bahma satya che tema jIvo paNa satya che. jIva ane brahma banne cetanatattvo che, saccidAnaMdAtmaka svarUpa che. paraMtu jIva mAyAmohita che, tethI anAdi kALathI baddha che. jIvonuM sakala sAmarthya paramAtmAne AdhIna che. jIva asvataMtra che. pratyeka dehamAM jIva judo judo che. jIva kyAre paNa (mukta avasthAmAM paNa) bhagavAna sAthe abhinna (ekarUpa) thaI zakato nathI. bhagavAna sevya che, jIva sevaka che, bhagavAnano dAsa che. zrI madhvAcArya pUrNapaNe taitavAdI che. 'ma brAnni' ke "tat tvam si' (jIvAtmA e ja bahma che)nA vicAramAtrathI jIvane adhogati prApta thAya che evo temano mata che. paramAtmA parama sevya che. temanI sevA karavI temaja temane prasanna karavA e ja jIvano ekamAtra puruSArtha che. bhagavAnanA dhAma(vaikuMTha)mAM paramAnaMda - divyAnaMdanI prApti e ja jIvanuM ekamAtra prayojana che. jIvomAM tAratamya (UMcAnIcApaNuM) che. kevaLa saMsArAvasthAmAM ja nahIM, paraMtu mokSAvasthAmAM paNa jIvonuM tAratamya rahe che. parama dhAmamAM varNabheda paNa zrI madhvAcAryane mAnya che. jagata - zrI madvAcArya kahe che ke jagata acetana che, asvataMtra che, paramAtmAne AdhIna che. teo jagatane IzvaranuM zarIra nathI mAnatA. paraMtu Izvara ane jagata vacce saMpUrNa bheda mAne che. temanA mata anusAra jagata mAyA ke AbhAsa nathI, paNa satya che. teo kahe che ke veda jo svata:pramANita hoya ane veda jo bhagavAnane Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana satyasaMkalpI kahetA hoya to satyasaMkalpI bhagavAna vaDe sarjita koI paNa padArtha (arthAt jagata) kema mithyA hoI zake? temanA mata anusAra sRSTi e svayaM bhagavAnanI lIlA che. sRSTinuM sarjana koI paNa prayojanArthe nathI, paraMtu e IzvaranI nitya vahetI karuNA ane AnaMdanI abhivyakti che. prakRti vizvanuM upAdAnakAraNa che. prakRti jaDarUpa che, nitya che, avyApta che, pariNAmI che, IzvarAdhIna che, tethI harinI icchA athavA harinuM baLa kahevAya che. sRSTinA janma pahelAM kevaLa prakRti ja astitvamAM hatI. pachI Izvare nirmANanI icchA prakaTa karI ane prakRtimAMthI sattva, rajas ane tamasUno samUha bahAra Avyo tathA mahatuM vagere sRSTino vistAra thato gayo, je zrI madhvAcArye paurANika rIte kahyo che. Izvara - zrI madhvAcArya lakSmI sahita nArAyaNanI upAsanAnA pravartaka che. temanA mata mujaba bhagavAna viSNu muktidAtA che. madhvasaMpradAyamAM zrIviSNu ja sarvocca tattva che. temanA mata mujaba "zruti', 'mRti', 'purANa' Adi sarvemAM viSNune parabahma darzAvyA che. bahmA, ziva AdithI viSNu zreSTha che. teo mAyAnA doSa ane khAmIthI rahita che; sarvoparI ane aMtaryAmI che; deza ane kALa dvArA maryAdita nathI. teo asIma, anaMta che; sarvajJa, anaMtazaktisaMpanna che; aparimita divya kalyANaguNonA Azraya che. anaMta guNothI zrIviSNu paripUrNa che. temano pratyeka guNa anaMta, aparimita, niratizaya rUpamAM che. A arthamAM bahma (viSNu) saguNa che. temanA apAra, asIma guNonI gaNanA thaI zakatI nathI e arthamAM nirguNa che. cetana jIva ane acetana jagata e bane bhagavAnane AdhIna che. bhagavAna te bannethI sarvathA pRthak che. teo jagatanA sarjaka, pAlaka ane saMhAraka che. teo sRSTinuM upAdAnakAraNa nathI, paNa nimittakAraNa che. bhagavAna viSNu, temanA zreSTha uttama bhakta lakSmI sahita vaikuMThadhAmamAM birAjamAna hoya che. mokSa upAya - zrI madhvAcAryanA mata pramANe mokSanuM mukhya sAdhana amalA bhakti che. bhagavAnamAM malarahita asAdhAraNa prIti e ja muktino pradhAna upAya che. zrI madhvAcArya bhagavAnanI sevA traNa prakAre darzAve che - 1) bhagavAnanA AyudhonI chApa zarIra upara levI. 2) gharamAM putrAdinAM nAma bhagavAnanA nAma uparathI pADavAM. 3) dazavidhabhajana, je vAcika, kAyika ane mAnasika ema traNa prakAre thaI zake che. satya bolavuM, hitavacana bolavuM, priyabhASaNa ane svAdhyAya. A cAra vAcika bhajana che. supAtre dAna, vipana vyaktino uddhAra ane zaraNAgatanI rakSA. A traNa zArIrika bhajana che. dayA - daridranuM duHkha dUra karavuM, spRhA - kevaLa bhagavAnanA dAsa banavAnI spRhA tathA zraddhA - guruvacana ane zAstramAM vizvAsa. A traNa mAnasika bhajana che. Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDradarzanaparicaya - uttara mImAMsA (vedAMta) darzana 655 A tamAmane sAdhanarUpa bhakti kahI che. paraMtu mAhAbhyajJAnayukta, malarahita, atizaya snehayukta prItibhakti e mokSanuM mukhya sAdhana che. bhagavAnanA anaMta kalyANakArI guNono mahimA AvatAM avirata premano pravAha vaheto thAya che. AtmA ke AtmIya padArtho pratyenA prema karatAM anaMtagaNo ane anaMta aMtarAyothI paNa rokyo rokAya nahIM evo premapravAha paramAtmA prati vaheto thAya che. AvI premalakSaNAyukta parama bhaktithI bhagavAna atyaMta prasanna thAya che ane bhagavAnanI kRpAthI jIva avidyAmAMthI chUTI mokSa prApta kare che. prArabdha chUTyA pachI jIva dehamAMthI nIkaLI krame krame vaikuMThalokamAM jAya che. mukta jIva vaikuMThamAM jaI dAsatvabhAve nArAyaNanI sevAthI paramAnaMda prApta kare che. vaikuMThamAM muktone sAlokya, sAmIpya, sArUpya ane sAyujya ema cAra jAtano bhoga hoya che. pralayakALa e badhAM bhagavAnanA udaramAM praveza kare che. upasaMhAra - zrI madhvAcAryanA anuyAyIo kapALa upara, nAkanI uparathI sIdhI gopIcaMdananI be lITIo kare che. A lITIo nAka upara ADI lITIthI joDe che. pachI vacce eka kALI lITI ane madhyamAM lAla cAMdalo - AvuM cihna kare che. gopIcaMdanathI hAtha upara tathA zarIranA bIjA bhAgo upara zaMkha, cakra vagere AyudhonAM cihno kare che. zrI madhvAcArye calAvelo mArga 'savaiSNava saMpradAya kahevAya che. A saMpradAyanA anuyAyIo karNATaka jillAmAM, maisuramAM tathA govAthI dakSiNa karNATakanA pazcima kAMThA upara moTI saMkhyAmAM dekhAya che, jyAre vRMdAvana tathA uttara bhAratamAM chUTAchavAyA dekhAya che. A saMpradAyanA saMnyAsIo tIrtha (dA.ta. AnaMdatIrtha), bhAratI (dA.ta. kezavabhAratI) vagere nAma dhAraNa kare che. zrI niMbArkAcAryano dvaitAdvaitavAda prAstAvika - jIva ane jagata bane bahmanuM pariNAma che. jIva ane jagata bahmathI atyaMta bhinna che ane abhinna paNa che. vaitAdvaitano A sAra - siddhAMta che. agiyAramI zatAbdImAM zrI nibArkAcArye 'brahmasUtra'nI viSNuparaka (viSNunI paramocca tattva - puruSottamarUpe) vyAkhyA karIne vaitAdvaitavAdanI sthApanA karI. temanA mata pramANe jIva ane jagata IzvarathI judAM che, kAraNa ke temanAmAM IzvaranA guNo karatAM judA ja guNo che; Ama chatAM teo IzvarathI judA nathI, kAraNa ke Izvara sarvavyApaka che ane jIva tathA jagatanA astitvano AdhAra Izvara che. tAttvika vicArasaraNI mujaba te dvaitAdvaita vedAMta kahevAya che. pravartaka - navamA saikAnA pUrvArdhamAM thaI gayelA zrI bhAskaranI zrI nibArkAcAryanA tattvadarzana upara ghaNI asara che. zrI bhAskare vedAMta darzanane vaitAdvaitarUpe pahelI vAra Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vicAryuM hatuM. jo ke tene vyavasthita rUpa zrI niMbArkAcArya ApyuM che. zrI niMbArkAcAryanA janmasamaya viSe koI cokkasa pramANa upalabdha nathI. eka mata mujaba teo zrI rAmAnujAcArya pachI ane zrI madhvAcArya pahelA thaI gayA che. anya mata mujaba teo I.sa. 990mAM thayA hatA. vartamAna anveSakagaNa temano AvirbhAvakALa 11mI sadI gaNe che. zrI niMbArkAcArya dakSiNanA tailaMga brAhmaNa hatA ane nimba gAmamAM rahetA hatA. temanA pitAnuM nAma jagannAtha ane mAtAnuM nAma sarasvatIdevI hatuM. keTalAka temane sUryano avatAra mAne che, jyAre keTalAka mahAnubhAvo temane bhagavAna viSNunA priya Ayudha zrI sudarzana cakrano avatAra paNa mAne che. kahevAya che ke temanA upanayana saMskAra samaye svayaM devarSi nArade temane zrI gopAlamaMtranI dIkSA temaja zrI-bhU-lIlA sahita zrIkRSNanI upAsanAno upadeza Apyo hato. temanA jIvana viSe AnAthI vizeSa mAhitI upalabdha nathI. sAhitya - zrI nibArkAcArye 'bahmasUtra' upara bhASya lakhyuM che te ati saMkSipta graMtha che ane e bahmasUtrabhASya vedAMtapArijAtasaurabha' nAme oLakhAya che. taduparAMta eka laghugraMtha 'siddhAMtaratna' paNa zrI niMbArkAcAryaracita che. phakta dasa zlokomAM temaNe svamatanA sarva siddhAMto TUMkAmAM saraLatAthI suMdara rIte varNavyA che. A graMthane 'dazazlokI' paNa kahevAya che. A uparAMta kuSNastavarAja', "guruparaMparA', 'vedAMtatattvabodha', "vedAMtasiddhAMtapradIpa', 'sarvadharmAdhvabodha', "aitihatattvasiddhAMta' Adi graMthonI paNa racanA karI hatI. temanA svaracita be zloko zrI devAcArya ane zrI suMdara bhaTTanA graMthomAM jovA maLe che. jIva jyAre sUrya AkAzamAM nIkaLe che, tyAre sUryano samagra prakAza cotarapha prasarI jAya che. sAthe sAthe temAM samAyelAM - chupAyelAM agaNita kiraNo paNa cAre dizAmAM patharAI jAya che. te ja pramANe agaNita jIvo paNa brahmamAM sannihita che, aMtarbhata che, paNa vyakta rUpamAM jIvo bahAra Ave che. zrI niMbArkAcAryanA mata anusAra jIvo kAlpanika nathI, paNa satya che. jIva aneka che, aNu che, nitya che, cirasthAyI che, caitanya che. jIvAtmA e paramAtmAno sphaliMga che, taNakho che, taraMga che. paramAtmAthI e bhinna che ane abhinna paNa che. e zarIradhArI hovAthI bhinna che ane zarIranI aMdara je jIva che, te paramAtmasAgarano ja taraMga hovAthI abhinna che. jIva pUrNa paramAtmAno eka aMza che, paraMtu e eka evo aMza che ke je avibhedya evA pUrNa paramAtmAthI pRthaka na karI zakAya. paramAtmabahmanI zakti asIma che, jIvanI zakti parisImita che. jIva aMza che, bahma aMzI che. jIva alpajJa che, bahma sarvajJa che. aMza ane aMzI tathA ajJa ane jJa hovAnA kAraNe jIva-bahmamAM bheda che. paraMtu mahAvAkya Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - uttara mImAMsA (vedAMta) darzana 657 'tat tvam masi' banenI abhinnatA prakaTa kare che. A prakAre baddha jIva ane paramAtmAno paraspara saMbaMdha bhedAbhadagata che. jagata - zrI nibArkAcAryanA mata pramANe jagata mAyA nathI, paNa satya che. bahmanuM e pariNAma che, paNa tenuM astitva bahmathI juduM nathI. e dRSTie tene - jagatane jagatarUpe asatya paNa kahI zakAya. vaLI, bhoktA (jIva), bhogya (aMgata), niyaMtA (Izvara) e traNe vastutaH bhinna che, judAM (bheda) che, paraMtu sarva vastuo bahmAtmaka che. sarvanI sthiti, pravRtti brahmane AdhIna che, tethI sarva brahma (abheda) che. Ama, bheda ane abheda bane satya che. AtmA ane jagata bahmathI judAM che, kema ke te bahmathI judA guNo dharAve che. bIjI bAju te bahmathI judAM nathI, kema ke te saMpUrNapaNe brahma upara AdhAra rAkhe che. jema sarpa kUMDALuM banAvIne bese tyAre tenA zarIranAM badhAM aMgo dekhAI zakatAM nathI, paraMtu jyAre te potAne phelAve che, tyAre tenI pheNa, pUMchaDI Adi sarve aMgo daSTigocara thAya che; tema pralayanA samaye samagra vizva bahmamAM lIna rahe che, tethI kevaLa bahma ja bhAse che, paraMtu sRSTisamaye vizva bahmamAMthI Avirbhata thAya che. potAnA vAstavika rUpamAM parabahma eka ane advitIya che. sarva upAdhiothI rahita, sarvavyApaka, pUrNa, nirvikAra che. Ama, brahma jagatanuM nimittakAraNa che ane upAdAnakAraNa paNa che ane bahma jagatathI abhinna che. cetana (jIva) ane jaDa (jagata) je sUkSma avasthAmAM rahela che, tene bahma potAnI zakti vaDe dhULa rUpe pragaTa kare che. tethI bahma temanuM upAdAnakAraNa che. bahma anAdi karmasaMskArane vaza jIvone temanAM karmaphaLa bhogavAvavA mATe, karma anusAra bhoganAM sAdhano sAthe saMyoga karAvI Ape che, mATe bahma temanuM nimittakAraNa che. Izvara - zrI nibArkAcAryanA anuyAyIo bahmanA sarvavyApakasvarUpano anubhava karavA mATe rAdhA-kRSNanI yugala mUrtinI upAsanA viziSTa prakArathI kare che. prakRtinA traNa guNa che - sattva (prakAza), rajas (kriyA), tamas (moha). hari (zrIkRSNa), hara (ziva), viraMcI (bahmA) - A traNamAM vyakta thavA parabahma A traNa guNanI sahAya le che. temanA mata pramANe zrIkRSNanA rUpamAM bahmanI upAsanA karavAthI bhakta parama kalyANane pAme che. brahmA, ziva AdithI vaMdita evA zrIkRSNanA pAdAraviMdathI atirikta mokSane mATe bIjuM koI sAdhana nathI. bhaktonI icchAthI temanA dhyAna mATe sulabha banavA bahma sugama rUpa dhAraNa kare che. paramAtmA doSarahita ane mAMgalyaguNasaMpanna che, divya deha dharAve che. prema ane mAdhuryanuM dhAma che. paramAtmA durrIya ane durlabha hovA chatAM temanAmAM rahelA dayA, karuNA, zaraNAgatavatsalatA Adi guNonA kAraNe teo pote zaraNAgata bhaktone mATe sulabha bane che. bahma rasasvarUpa che. rasane prApta karavAthI Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana mudita - AnaMdita thaI javAya che. brahma satya, anaMtasArvabhauma (sarvavyApaka), rasasvarUpa ane AnaMdasvarUpa che. brahma sanAtana, avarNanIya, sadA sarvathA pUrNa che, chatAM cAra svarUpothI yukta che. mokSa upAya - avidyAprerita karma dvArA jIvAtmAnI vizuddhatA AcchAdita thAya che. IzvaranI kRpA vaDe A avidyAno nAza karI zakAya che ane IzvaranI kRpA bhakti dvArA pragaTa thAya che; mATe ja bhakti e muktinuM sAdhana che, muktino upAya che. bhakti dvArA brahmanI prApti thAya che. zrI niMbArkAcAryanA mata anusAra bhogecchA vaita bhAvanA (huM ane mAruM) upara nirbhara che. bhaktinA sAdhanano abhyAsa karatAM karatAM bhogapadArthonI tRSNAno dhIme dhIme kSaya thAya che. jIva ahaMzUnya ane ahaMkArarahita thAya che. pratyeka vastumAM te bahmanI jyoti jue che, tethI tenAmAM prANImAtra pratye samadaSTi ane samabhAva keLavAya che. A zuddha ane pavitra AtmAnAM lakSaNa che. AvAM lakSaNono jyAre udaya thAya che tyAre tenAmAM parAbhakti ApoApa utpanna thAya che. jema nadI potAnAM nAma-rUpa tyajI samudramAM lIna thaI jAya che, tema bhakta jIva paNa bahmamAM eka thaI jAya che, tyAre nibaMdha mukta svarUpamAM jIva sthita rahe che. mokSa-avasthAmAM jIvAtmA brahmathI - IzvarathI judo ja rahe che ane chatAM tattvataH te bahmanA eka aMzarUpe banI rahe che. A ja bhedabheda siddhAMta che. jIvAtmA bahmarUpa bane che ane chatAM bahmamAM vilIna thaI jato nathI. nAradasUtra'mAM bhaktinI vyAkhyA "IzvaramAM paramapremarUpa' ema karI che. A lakSaNa zrI nibArkAcAryanA premavizeSalakSaNA'ne maLatuM Ave che. zrI rAmAnujAcAryanI bhakti upAsanApradhAna che, jyAre zrI nibArkAcArya premalakSaNA bhaktino upadeza Ape che. zrI nibArkAcArya zrIkRSNa sAthe rAdhAne bhaje che. zrI niMbArkAcArye 'zrImad bhAgavata'no nahIM, paraMtu 'harivaMza', 'mahAbhArata' ane 'viSNupurANa'no AdhAra mukhyapaNe lIdho che. upasaMhAra - nibArka saMpradAyanA anuyAyIo gopIcaMdananI be sIdhI lITI karI vacamAM kALo cAMdalo kare che. gaLAmAM teo tulasInI kaMThI pahere che, rAdhA-kRSNanI pUjA kare che ane zAMta rIte kIrtana-bhajana kare che. zrI niMbArkAcAryano janma dakSiNamAM thayo hato, paraMtu vizeSataH teo mathurAnI AsapAsa rahyA hatA. tethI temanA saMpradAyanA anuyAyIo moTe bhAge uttara hiMdustAna, mathurA tathA baMgALamAM dekhAya te svAbhAvika che. zrI vallabhAcAryano zuddhAdvaitavAda prAstAvika - zrI vallabhAcArye potAnI apratima pratibhAnA baLe bahmavAdanuM navIna arthaghaTana sAthe pratipAdana karyuM hatuM. temaNe jIva, jagata ane paramatattva (bahma) e Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDdarzanaparicaya uttaramImAMsA (vedAMta) darzana 659 traNe vacce zuddha abheda che evuM pratipAdana karyuM. temanA mata anusAra mAyA ke avidyAnA saMbaMdha vagara ja zuddha brahma lIlAthI jIva ane jagata banAve che. jIva sAthe ajJAnano saMbaMdha teo mAne che ane te dUra karavA bhaktine teo anivArya gaNe che. bhaktithI nirmaLa banelA zuddha jIvanA zuddha brahma sAthenA yogane teo zuddhAdvaita kahe che. AthI temano mata 'zuddhAdvaitavAda' kahevAya che. pravartaka zrI vallabhAcAryano janma dakSiNa bhAratanA telAMga dezamAM kAkarakhaMbha nAmanA gAmamAM I.sa. 1479mAM thayo hato. vaiSNavo mAne che ke zrI vallabhAcArya agnidevanA avatAra hatA. bALapaNathI ja zrI vallabhAcAryanI ceSTAo anya bALako karatAM judA prakAranI hatI. cha mAsanA hatA tyAre sAme mUkelAM ramakaDAM choDI teo pustako upADI letA ane jANe enuM lakhANa paricita hoya tema vAMcavAno prayatna karatA. vedAbhyAsa uparAMta temaNe vyAkaraNa vagere zAstronuM ane darzanonuM talasparzI jJAna bAra varSanI vaya thatAM sudhImAM prApta karI lIdhuM hatuM. teo kAzImAM vidvAno sAthe zAstracarcA karI potAnA dArzanika matanI kasoTI karI jotA. jyAre temane potAnA siddhAMtanI saccAI viSe khAtarI thaI tyAre enA pracAra mATe teo taiyAra thayA. kAzIthI nIkaLelA zrI vallabhAcArya rastAmAM sthaLe sthaLe lokone ekaThA karI kRSNabhaktino pracAra karatA. teo vidvAno sAthe tAttvika carcA karI parama tattvane pAmavA bhakti ja ekamAtra sAdhana che ema sAbita karatA ane temane zrIkRSNanI bhakti tarapha vALatA. vijayanagaramAM rAjA kRSNadevanI sabhAmAM temaNe zAMkaramatanuM khaMDana ane potAnA mata(bhaktimArga)nuM yuktio temaja zAstrapramANothI maMDana karyuM. zrI kRSNarAye UbhA thaI zrI vallabhane vaMdana karyA, vijayamALA paherAvI ane kanakAbhiSekanI jAherAta karI. uparAMta emane 'mahAprabhu' temaja 'AcArya'nI padavI ApI. abhiSekanI vidhinA aMte zrI vallabhAcArye rAjAne temaja upasthita prajAjanone zrIkRSNa: zaraNaM mama' e aSTAkSaramaMtrano upadeza karyo temaja tulasInI mALA paherAvI. Ama, temaNe puSTimArganI dIkSA ApavAno prAraMbha karyo. temaNe trIsa varSanI uMmaramAM traNa vakhata bhArata khaMDanI pradakSiNA karI hatI. trIjI parikramAmAM kAzInA eka brAhmaNaputrI mahAlakSmI sAthe temanuM lagna hajAro bhakto ane rAjAo samakSa thayuM hatuM. gRhastha thayA pachI paNa temanuM dharma ane bhaktipracAranuM kArya jarAye maMda paDyuM na hatuM. bhavya vaiSNava maMdironAM nirmANa tathA jIrNoddhAra ane graMthalekhana vagere pravRtti dvArA puSTimArgano pracAra karatAM karatAM kAzImAM I.sa. 1530mAM temaNe dehatyAga karyo hato. sAhitya zrI vallabhAcArye 'brahmasUtra' upara saraLa chatAM gaMbhIra bhASya racyuM, jene 'aNubhASya' kahe che. zrI vallabhAcAryanA dArzanika matanuM pratipAdana mukhyatve 'aNubhASya'mAM - - Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jovA maLe che. paraMtu e vidvabhogya hovAthI vidvAnone ja khapanuM che. saiddhAMtika khaMDanamaMDananI aTapaTI galIomAM sAdhAraNa jananI mati mUMjhAI jAya, eTale temane dhyAnamAM rAkhIne AcArye nAnA-moTA prakIrNa graMtho paNa racyA che. temaNe "zrImad bhAgavata' upara 'subodhinI' nAmanI ati vistRta TIkA lakhI che. bhASya ane TIkA uparAMta nAnA nAnA SoDaza graMtho', "patrAvalaMbana' ane nibaMdha' temanI svataMtra racanAo che. A graMthomAM temanuM bhaktahRdaya pUrNapaNe khIlI UhyuM che ane rasIlI zailImAM puSTimArganA badhA siddhAMtonuM nirUpaNa karyuM che. svataMtra racanA uparAMta 'rAmAyaNa', 'mahAbhArata' tathA 'nArada pAMcarAtranAM avataraNo ApI temaNe svamatanuM samarthana tathA spaSTIkaraNa karyuM che. jIva - zrI vallabhAcAryanA mata pramANe jIvo pariNAmarUpa nathI, paNa IzvaranA aMzarUpa che. vaLI, te nitya ane aNu che. agnimAMthI jema taNakho nIkaLe che, tema brahmamAMthI jIvo nIkaLe che. jIva jAte ja bahma che. bheda phakta eTalo ja che ke enuM AnaMdatattva avidyAnA kAraNe tirobhUta che. jIvamAM bahmanA sat ane cit e be aMzo pragaTa che, jyAre AnaMda aMza apragaTa che. jIva sAthe ajJAnano saMbaMdha teo mAne che ane te dUra karavA teo bhaktine anivArya gaNe che. jIva paramAtmAnA aMzarUpa hovA chatAM pRthak rahIne ja paramAtmAnI lIlAo nihALavAno anupama AnaMda meLave che ane evo AnaMda pAmavo e ja jIvanI mukti che. jagata - zrI vallabhAcArya "avikRta pariNAmavAdano puraskAra kare che. temanA mata mujaba zuddha brahma, mAyA ke avidyAnA saMbaMdha vagara ja lIlAthI jagata banAve che. zuddhAdvaita pramANe paramAtmA jagatanI sRSTi, sthiti ane layanuM ekamAtra kAraNa che. anaMtazaktimAna bahma - nikhilaguNanidhAna paramAtmA potAnI lIlAthI ja sarva kAMI karavA samartha che. kevaLa saMkalpathI e sRSTi sarje che ane sarjavA chatAM e avayanA svarUpamAM kazo ja pheraphAra thato nathI. Ama, jagata e bahmanuM pariNAma che, chatAM bahmamAM koI paNa prakArano vikAra prApta thato nathI. bahma pote ja - zuddha brahma ja jagatarUpe pariNamyo che. bahmanI sAthe mAyAno ke avidyAno saMbaMdha nathI, tethI ja zuddha kahevAya che. evo zuddha bahma ja kAraNa ane kArya ema banne rUpe che, eTale temano te vAda zuddhAdvaitavAda kahevAya che. zuddha eTale cokhkhuM, mAyAnA saMbaMdha vagaranuM; eTale bahma satya che tema jagata paNa satya che. kAraNa brahmanI jema kArya bahmarUpa jagata paNa satya che, jagata mithyA nathI. Izvara - vallabhamatavAdIo parabahmane - viSNunA kRSNAvatArane pradhAna bhAve pUjya mAne che. "zrImad bhAgavatanA dazamaskaMdhamAM zrIkRSNanI gopIo sAthenI premalIlA varNavavAmAM AvI che. temAM zrIkRSNanuM je lIlAmaya rU5 varNavyuM che te sAta varSanA zrIkRSNanuM che. Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - uttara mImAMsA (vedAMta) darzana 661 bALa zrIkRSNanI prauDha gopIo sAthenI premalIlAone dehanI bhUmikAe vicAravI e manovikRti che. temanA mata anusAra bhagavAna zrIkRSNa parabahmanuM saguNa (zarIradhArI) rUpa che ane gopI e paramAtmAne pAmavA talasatA jIvonuM pratIka che. paramAtmA bhakta jIvone AnaMdanI anubhUti karAvavA rAsa rame che ane bhaktajIvarUpI gopIo dehabhAna bhUlIne e AnaMdanI bhAgIdAra bane che. paramAtmAnA AnaMdamaya rUpanuM nitya sAnidhya anubhavavA mATe talasato jIva, eno lezamAtra viyoga thatAM vyAkuLa thaI jAya che ane paramAtmAnA saMyoga mATe koI paNa dunyavI vipatti saharSa vahorI le che. e gopIonA vartanano dhvani che. buddhinA samAdhAnapUrvaka nirmaLa bhaktine rajU karatI yuktiothI zrI vallabhAcArye kRSNabhaktine uccAsane pratiSThita karI che. zrI rAmAnujAcArye upAsanApradhAna bhaktino puraskAra karyo che, jyAre zrI vallabhAcArya arcanakIrtanamayI premabhaktine prAdhAnya ApyuM che. mokSa upAya - zrI vallabhAcArya vidvAna tarkapradhAna bhakta hatA. temaNe anya dArzaniko ane labdhapratiSTha vidvAno sAthe zAstrArtha karI kRSNabhakti upara tarkasaMgati temaja zAstrasammatinI mahora mArI. temaNe zrInAthajInI pratiSThA karI tenI pUjanavidhi nizcita karI. temanA mata mujaba jJAnanA baLa vaDe prabhune pAmavAnuM sarvasulabha nathI. aneka maryAdAo temaja nabaLAIothI saMsArasAgaramAM DUbakAM khAto jIva paramAtmAnAM anugraha ane karuNA vagara DagaluM paNa AgaLa bharI zake nahIM. anAlaMba jIva mATe paramAtmAnA anugraharUpI puSTi ja taraNopAya che. zrI vallabhAcArye pravartAvelA saMpradAyane "puSTimArga' kahevAmAM Ave che. pApanA pariNAme manuSyano AtmA kSINa ane durbaLa banyo che. ene AdhyAtmika poSaNanI khUba jarUra che. A AdhyAtmika poSaNa IzvarakRpA ja ApI zake che. A puSTimArgano saMketa che. zrIkRSNaprIti jyAre utkaTa bane che tyAre bhakta jyAM tyAM sarvatra zrIkRSNane ja jue che. pariNAme pratyeka vastu tene mATe premanuM maMdira banI rahe che. saunI sAthe te tAdAmya sAdhe che. gopIone Avo anubhava thayo hato. sarvatra te zrIkRSNane ja jotI hatI. AnuM nAma che parAbhakti. jema vedAMtIonuM brahmajJAna, tevI vaiSNavonI - puSTimArgIonI parAbhakti. puSTimArgIonuM aMtima lakSya mukti nathI, paNa satata zrIkRSNasevana ane divya vRMdAvanamAM cAlatI harinI nitya lIlAonuM darzana che. upasaMhAra - zrI vallabhAcArya zrInAthadvArAmAM svahaste pratiSThita thayelI bhagavAna viSNunI mUrtinA ArAdhaka hatA. teo paramAtmAnI premabhaktinA puraskartA hatA. temanA anuyAyIo bALakRSNanI pUjA kare che. vRMdAvanamAM vasI temaNe aneka vidvAno temaja ciMtakone bhaktimArge vALyA hatA. akabare paNa temanAM darzana karI kRtakRtyatA anubhavI Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana hatI. bhakta suradAsa, bhakta mIrAM ane bhakta nAbhAdAsa jevAM uttama vaiSNava kavio mahAprabhunAM ziSyo hatAM. hiMdInA "aSTa chApa' kavio vallabhapratipAdita viSNu bhaktinA samartha pracArako hatA. gujarAta, rAjasthAna ane vrajabhUmimAM vallabhasaMpradAya khUba phUlyophAlyo. zrI viThThala gosvAmI, zrI jIva gosvAmI ane zrI svarUpa gosvAmI jevA samartha anuyAyIoe zrI vallabhAcAryanA dArzanika siddhAMto ane bhaktimArgano pazcima bhAratamAM khUba pracAra karyo che. (II) upasaMhAra A pAMce AcAryonAM vedAMta darzanamAM samagratayA bahmatattvanI carcA e mukhya uddeza rahyo che. A pAMce AcAryo ane temanAM vedAMta darzanane mukhya be vibhAgamAM vaheMcI zakAya - (1) eka tarapha zrI zaMkarAcAryane ane temanA nirguNa - nirvizeSa bahmavAdane mUkI zakAya. temanA mata pramANe bahma nirAkAra, nirguNa, saccidAnaMdarUpa che. kevaLa eka brahma ja satya che, bAkI sarva jagata mAtra mithyA che. jIva ane brahma banne eka che. (2) zrI zaMkarAcAryanA nirguNa brahmavAdathI viruddha saguNa - savizeSa brahmavAda che. jenA mata mujaba paramezvara, parabrahma, puruSottama, nArAyaNa sarvocca tattva che. paramezvara divya guNa, divya AkAra ane divya vizeSaNo sahita che. temanuM dhyAna, upAsanA, bhakti karavAthI jIvane mokSa prApta thAya che. zrI zaMkarAcArya sivAyanA bIjA cAra AcAryo zrI rAmAnujAcArya, zrI madgAcArya, zrI nibArkAcArya ane zrI vallabhAcArya zrIviSNune paramezvara, iSTadeva mAnI temanI upAsanA - bhakti dvArA mokSano mArga batAve che. AthI A cAra AcAryonA mArgane vaiSNava saMpradAya, bhaktimArga, viSNuparaka bahmavAda tathA saguNa brahmavAda tarIke paNa oLakhAvAya che. viSNuparaka saguNa bahmavAdanA A cAra AcAryo temanA dArzanika matasiddhAMtanI bhinnatAnA kAraNe ekabIjAthI alaga paDe che. te mujaba viSNuparaka saguNa bahmavAdanA cAra avAMtara vibhAga nIce pramANe paDe che - viziSTAdvaitavAda (zrI rAmAnujAcArya), vaitavAda (zrI madhvAcArya), zuddhAdvaitavAda (zrI vallabhAcArya) ane vaitAdvaitavAda (zrI niMbArkAcArya). A cAranI viruddhano mata te nirguNa brahmavAda athavA kevalAdvaitavAda (zrI zaMkarAcArya) che. * * * Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samApana bhAratIya darzanomAM ghaNo AMtarika taphAvata hovA chatAM, cArvAka darzanane bAda karatAM sarva bhAratIya darzanomAM naitika temaja AdhyAtmika dRSTikoNanI ekatA jovA maLe che. bhAratIya tattvajJAnamAM vicAraNAnI anekatA chatAM paNa temAM madhyavartI vicAranI ekatA rahelI che. A dRSTie jotAM bhAratIya darzanomAM (cArvAka darzana sivAya) nIcenI sarvasAmAnya vizeSatAo gaNAvI zakAya bhAratIya darzana e janajIvananuM darzana che. bhAratIya darzana e mAtra kAlpanika uDDayana nathI, paNa temAM mAnavajIvananA dhabakArA vyakta thAya che. lisUphI e kevaLa vicAradhArA nathI, paNa eka jIvanapatha che. dA.ta. jaina darzana ane bauddha darzana AcArazuddhi upara vizeSa bhAra mUke che. temaNe jIvananAM ucca satyo ane niyamone mAnavasamAjamAM vyavahAru banAvyAM che ane jJAna vaDe AcaraNazuddhinI AvazyakatA jaNAvI che. badhAM ja darzanoe saMyama ane aMtarmukhatA upara bhAra mUkyo che. eno artha saMsArathI palAyanavRtti nathI, paraMtu jIvananuM eka evuM divya rUpAMtara che ke je vaDe mAnava A saMsAranAM du:kha, kaSTa, moha, mAyA vagerenA cakramAMthI nIkaLI zake. badhAM darzano dharmadraSTi sAthe pragADha rIte saMkaLAyelAM che. aMgrejI bhASAmAM jene ethics (sadAcAra) ane religion (IzvaropAsanA) kahe che te banneno samAveza saMskRta bhASAnA 'gharma' zabdamAM thaI jAya che. dharma dhAraNa kare che, TakAvI rAkhe che; arthAt dharma adhogatimAMthI bacAve che ane jIvanI rakSA kare che. tattvajJAna e dharmanuM bauddhika pAsuM che. satya athavA vastunA svarUpanI e sayuktika mImAMsA che. jIvananI rahasyamaya UMDI samasyAono e spaSTa ukela Ape che. dharmAcaraNa vinAnuM tattvajJAna pratiSThAvALuM nathI, paMgu che; jyAre tattvajJAna vinAnuM dharmAcaraNa aMdha che, saMkucita bhAva ane jaDatA pragaTa kare che. dharma e samagra prajAnA aMtarAtmAe mAnya rAkhelA AcAronI smRti che. bhAratIya darzano kahe che ke dharmanA mArge cAlavAthI satyano sAkSAtkAra satyanuM darzana thAya che. dharmathI sadAcArane poSaNa ane uttejana maLe che. e tenuM viziSTa lakSaNa che. bhAratIya darzanoe nItimattAnA vikAsa upara bhAra mUkyo che. suzikSita cArvAkoe paNa sukhavAdamAM guNAtmaka bhedano svIkAra karyo che. muktipatha upara cAlanAra dareka mATe prathama naitika AcaraNa jarUrI mAnyuM che. jaina, bauddha, sAMkhya, yoga, vedAMta ema badhAM ja darzanomAM vibhinna naitika niyamonI vizad vyAkhyA karavAmAM AvI che. bhAratIya vicArako kevaLa nItidharma ke sadAcAra AgaLa aTakI na jatAM tethI AgaLa mukti prApta karavAnuM dhyeya rAkhe che. bhAratIya tattvajJAnamAM sArabhUta vastu e 1 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6i64 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana teno adhyAtmavAda che. AtmAnA astitvamAM daDha vizvAsa ane tenA mULa svarUpane jANavAnI icchA e ja mAnavajijJAsAnuM lakSya che. A AdhyAtmika lakSya bhAratIya darzanone tenAM nItizAstra ane dharmanA kSetrathI upara uThAve che. muktino mArga haMmezAM AtmavikAsano mArga manAyo che ane mokSane aMtima Adarza mAnI tenI prApti mATeno puruSArtha karavA mATe bhAratIya tattvajJAna zIkha Ape che. pro. hiriyANA lakhe che ke - "bhAratIya tattvajJAnanAM sarva darzanomAM A be tattvo samAna che - mokSane antima Adarza mAnI tenI prApti mATeno puruSArtha; ane tenI siddhi mATe batAvelI sAdhanAmAM rahelI tyAga ane saMnyAsanI bhAvanA. A be vastuo ema sUcave che ke bhAratavarSamAM jene tattvajJAna mAnyuM che te naryo buddhivAda nathI tema naryo nItidharma paNa nathI. e tatvajJAna buddhivAda ane nItidharma baMnene potAnA svarUpamAM samAvI le che; paNa eTalethI na aTakatAM AgaLa jAya che." vyaktino prayatna uccatara paramAnaMdanI prAptino che. te paramAnaMdanuM svarUpa dareka darzanamAM bhale bhinna hoya, tenI prApti mATenA mArgo paNa bhinna batAvyA hoya, chatAM pazcimanA dezonI jema bhAratamAM mAtra jJAna khAtara jJAna nahIM, paNa mokSaprApti mATe jJAnaprAptinI AvazyakatA batAvI che. duHkhamAMthI mukta thavAnI jhaMkhanAe bhAratIya darzanone janma Apyo che. teno uddeza jagatanAM prANIone duHkhamuktino mArga dekhADavAno che. duHkha ane ajJAnathI mukta kare e ja sAcuM jJAna. jJAnaprApti dvArA ja aMtima Adarza siddha thAya che. cArvAka darzana sivAya sahu A maMtavyane Teko Ape che. bhAratIya vicArako ekI avAje kahe che ke duHkha che, duHkhanuM kAraNa che, duHkhano samUla nAza zakya che (mokSa) ane du:khano samUla nAza karavAno upAya che. avidyA athavA ajJAna sarva duHkha ane aniSTonuM mULa che ane vidyA athavA jJAna temAMthI mukti apAve che. A ajJAna ja mAnavIne saMsArapAzamAM jakaDI rAkhe che. e ajJAna dUra karI samyajJAna karAvavAno bhAratIya tattvajJAnano Adarza che. jJAnaprApti thayA pachI jAta ane jagata pratyenI dRSTi ja badalAI jAya che. dareka darzana te jJAnaprApti mATenAM sAdhanonuM tathA sAdhanAmArganuM nirUpaNa kare che. AdhyAtmika anubhava upara vizeSa bhAra mUkavA chatAM bauddhika kasoTImAM pAra Utare evAM aneka satyonuM bhAratIya darzana nirUpaNa kare che. bhAratIya tattvajJAnanuM mULa svanA sAkSAtkAramAM hovA chatAM te tarka ane dalIlane yogya sthAna Ape che. zrI 1- pro. hiriyANA, 'bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA', pR.28 (gurjarAnuvAda : DaoN. inkalAbahena jhaverI) Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padarzanaparicaya - samApana 665 zaMkarAcArya tarka vaDe ja tarkanI pratiSThA kare che. zrutimAM paraspara virodha jaNAya tyAre tarkano Azraya levAnI vAta temaNe karI che. bhAratIya darzananuM svarUpa dhArmika che ane temAM satyanI zodha svataMtrapaNe karavAmAM AvI che. sarva matamatAMtarone temAM sthAna maLela che. khaMDana-maMDananI pravRttithI siddhAMtonI puSTi karI tene vyavahArano puTa ApavAmAM Avyo che. Ama, tarkazAstra, pramANazAstra tathA adhyAtma ane vyavahAru zAstradaSTi - badhAMno samAveza temAM thAya che. karmanA niyamamAM AsthA e bhAratIya darzananuM agatyanuM lakSaNa che. jagatanI naitika suvyavasthAnA mULa kAraNarUpa karmasiddhAMtane cArvAka sivAya pratyeka darzana svIkAre che. dharmAdharmarUpa (zubhAzubha) karmaphaLa dvArA rojiMdA jIvananI ghaTamALanuM saMcAlana thatuM rahe che. karmano niyama sarvane baMdhanakAraka che. darekane potAnAM karelAM karmanuM phaLa maLe ja che. e A janmamAM maLe ke pachInA janmamAM paNa maLe. karmAnusAra jIvane bhinna bhinna zakti-vALAM zarIra ane bAhya sAdhano prApta thAya che, temaja te bhinna bhinna vAtAvaraNa ane paristhitimAM mukAya che; paraMtu prApta sAdhanAdino zuM upayoga karavo ane amuka vAtAvaraNa ke paristhitimAM kevI pratikriyA karavI temAM jIva svataMtra che. jIva potAnA prayatnathI pUrvakanI asarane haLavI ke naSTa karI zake che. AtmA upara karmanuM nahIM, paNa karma upara AtmAnuM Adhipatya che. karmanA siddhAMta joDe ja punarjanmano siddhAMta joDAyela che. pApa-puNyano upabhoga anivArya che. cArvAka darzanane bAda karatAM sarva vaidika-avaidika darzano karmasiddhAMta ane punarjanmamAM zraddhA dharAve che. bhAratIya RSionI vizALa ane sarvatomukhI jIvanadRSTie bhAratIya tattvajJAnane ekAMgI thatuM bacAvyuM che ane ene sarvadezIyatA bakSI che. samagra jagatamAM eka bhArata ja evo deza che ke jyAM paraspara virodhI mata paNa ekIsAthe phUlIphAlI zake che. paramasahiSNutA e bhAratIya saMskRtinuM bhUSaNa che. bhAratamAM sAmAjika baMdhano eTalAM to kaDaka hatAM ke ene toDavAnuM kAma saheluM na hatuM; tema chatAM dhArmika zraddhA paratve svataMtratA hatI. dharmanuM baMdhana sAmAjika na hatuM, paraMtu vyaktigata hatuM. tethI to A bhUmimAM ekasAthe vaidika-avaidika, vaita-advaita vagere vAdo astitvamAM AvyA; eTaluM ja nahIM paNa pAkhaMDIo, nAstiko, bhautikavAdIo, sukhavAdIo vagere paNa ahIM nirvighna potapotAnI mAnyatAno pracAra karavAnI chUTa laI zakatA. vibhinna dArzanika siddhAMtonI kriyA-pratikriyA vacce paNa bhAratIya darzana sadaiva pragatizIla rahyuM che, te enI udAra, sahiSNu, vyApaka ane vizALa daSTinuM dyotaka che ane tethI bhAratIya darzana Aja paryata jIvaMta rahyuM che. Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 4 pariziSTa - 2 saMdarbhagraMthasUci Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMthasUci saMskRta-prAkRta graMtha | graMthakartA/anuvAdakavivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa adhyAtmopaniSad kartA, upAdhyAya zrI yazovijayajI bhuvanabhaTUMkara sAhitya pracAra kendra, vi.saM. 2042 34, krizcappanIkana TeMka sTe. adhyAtmakalpadruma |kartA, AcAryazrI munisuMdarasUrijI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, vi.saM. 2042 ogasTa krAMti mArga, muMbaI-400036 adhyAtma mata-parIkSAkartA, upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara adhyAtmasAra kartA. upAdhyAya zrI yazovijayajI zeTha narottamadAsa bhANajI, I.sa.1916 22, chIpIcAla, muMbaI anagAra dharmAmRta karyA. paMDita pravara AzAdhara zrI mANikacaMda digaMbara jaina graMthamAlA I.sa.1977 samiti, hIrAbAga, muMbaI-4 anyayoga-vyavaccheda-kartA kalikAlasarvajJa AcAryazrI zrI navaraMgapurA jaina zvetAMbara mUrtipUjaka (vi.saM. 2037 dvAtrizIkA hemacaMdrasUrijI saMgha, zrImALI sosAyaTI, amadAvAda-9 abhidhAnaciMtAmaNikartA. kalikAlasarvajJa AcAryazrI zrI jaina sAhitya vardhaka sabhA, vi.saM. 2032 nAmamAlA hemacaMdrasUrijI amadAvAda, gujarAta Atmasiddhi anu. paMDita becaradAsajI zrI manasukhabhAI ravajIbhAI mahetA, vi.saM.1975 saMDahasTra roDa, giragAMva, muMbaI AtmAnuzAsana kartA, AcAryazrI guNabhadrajI zrI paramakRta prabhAvaka maMDaLa, vi.saM 2042 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa AptaparIkSA kartA. zrI vidyAnaMdajI vIra sevA maMdira, I.sa.1949 sarasavA, ji. sahAranapura AptamImAMsA kartA AcAryazrI samaMtabhadrasUrijI muni anaMtakIrtigraMthamAlA, (devAMgamastotra) kAlabAdevI roDa, muMbaI ArAdhanAsAra kartA. AcAryazrI devasenajI mANikacaMda digambara jaina graMthamAlA vi.saM. 1973 samiti, hIrAbAga, muMbaI-4 AlApapaddhati kartA AcAryazrI devasenajI. zrI gujarAta prAMtiya zAMtivIra digaMbara I.sa.1977 jaina siddhAMta saMrakSiNI sabhA, hiMmatanagara | iropadeza kartA. AcAryazrI pUjyapAdasvAmI zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa, vi.saM. 2035 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 graMtha upadezamAlA upadezamAlAnI heyopAya TIkA upadeza siddhAMta ratnamALA upadezapada mahAgraMtha kartA, AcAryazrI haribhadrasUri TIkA. AcAryazrI municaMdrasUrijI upamitibhava prapaMcAkathA kaThopaniSad karmagraMtha upadezapada mahAgraMthanI vivRtikartA. AcAryazrI sukhasambodhanI vivRtti upadezasya kAsapAhuDa kArikAvalI kArtikeyAnuprekSA kuvalayamAlA kAvyaprakAza kaupItanI upaniSada gurugItA zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana guruvaMdanabhASya graMthakartAanuvAdaka vivecaka/saMpAdaka kati. gaNazrI dharmadAsaja TIkA. zrI siddhazrIgaNi munisuMdarasUri kartA. upAdhyAya zrI yazovijayajI kartA. zrI nemicaMdra bhaMDArI karyAM. zrI siddhaSigavija kartA. AcAryazrI vIrasena kartA. zrI vizvanAtha paMcAnana kartA. zrI kArtikeyasvAmI kA~, kI mammaTAcAryajI prakAzaka paMDita hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara kartA. zrI zaMkarAcArya paMDita hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, 7, trIjo bhoIvADo, bhulezvara, muMbaI-2 zrImanmuktikamala jaina mohanamAlA, koThipola, vaDodarA zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha, 106, ema.vI. roDa, ItibIja, muMbaI zeTha devacaMdra lAlabhAI jaina pustakodvAra phaMDa, 426, jhaverI bajAra, muMbaI kartA, AcAryazrI uddAtanasUrijI AnaMdahemagraMthamALA, bhAratIya digaMbara jaina saMgha, caurAsI, madhurA tukArAma jAvajI zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagaDha-34250, saurASTra prakAzanavarSa I.sa.1939 zrI madhya kSetrIya digaMbara jaina mumukSu maMDaLa vi.saM 2040 saMgha, sAgara, (ma.pra.) pa0pa4 mIrajhA sTrITa, cothe mALe, muMbaI bhAAkara oriyenTala insTiTyUTa, |nA esiyATika sosAyaTI opha bengAla kezava bhIkhAjI dhAvale, gIragAMva, muMbaI-4poor vi.saM1994 vi.saM.204, I.sa.1923 AnandrAzcama munnAlaya I.sa.1994 zrImad yazovijaya jaina saMskRta pAThazALA vi.saM 2042 ane zrI jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA vi.saM. 20 vi.saM.197 I.sa.1944 I.sa.19 vi.saM 2043 I.sa.1965 I.sa 1965 I.sa 1961 I.sa.1974 zrImad yazovijaya jaina saMskRta pAThazALAvi.saM 242 ane zrI jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha saMdarbhagraMthasUci 671 graMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka | prakAzaka prakAzanavarSa gommasAra kartA, siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajI zrI paramazrata prabhAvaka maMDaLa, zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa go--TasAra jIvatattvakirtA siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajI bhAratIya jJAnapITha, I.sa.1978 pradIpikA TIkA TIkA. zrI kezavavarNa 18, insiTaTyUzanala eriyA, lodI roDa, maMdaprabodhikA TIkA | AcAryazrI abhayacaMdrajI kanaoNTa plesa, navI dilhI-110001 gauDapAdIkArikA kartA. zrI gauDapAdAcAryajI |dhanazyAma jAlana, gItApresa, gorakhapura vi.saM. 2009 gautamadharmasUtrANi caukhambA saMskRta sIrIjha, vi.saM. 2023 vArANasI-1 caupagnamahApurisa kirtA, AcAryazrI sIlakajI prAkRta TeksTa sosAyaTI, I.sa. 1961 cariyuM vArANasI-5 cAritrapAhuDa karyA. AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI gujarAta prAMtiya zAMtivIra digaMbara vi.saM. 2025 jaiina siddhAMta saMrakSiNI sabhA, hiMmatanagara chAndogya upaniSad AnandAzrama mudraNAlaya I.sa.1913 (3 AvRtti). jJAnasAra kartA, upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI kailAza kaMcana bhAvasAgara zramaNa vi.saM. 2042 saMgha sevA TrasTa, 117/6 javAhara nagara, rioDa naM. 8, goregAMva (ve.) muMbaI-62 jJAnArNava kartA, AcAryazrI zubhacaMdrajI zrI paramazruta prabhAvaka maMDaLa, I.sa. 1927 jhaverI bajAra, muMbaI-2 tattvajJAnataraMgiNI kartA bhaTTAraka zrI jJAnabhUSaNajI zrImad rAjacaMdra satsaMga sAdhanA kendra, vi.saM.2054 tAradeva, muMbaItattvabodha ka, Adi zaMkarAcAryajI senTrala cinmaya mizana TrasTa, I.sa.1990 vive, zrI tejomayAnaMdajI 36, trinidhi, ghoDadoDaroDa, surata tattvArthasAra kirtAAcAryazrI amRtacaMdradeva zrI gaNezaprasAda varNa graMthamAlA, I.sa.1970 1/128, DumarAva bAga, vArANasI-5 tavAnuzAsana kartA. AcAryazrI rAmasenajI zrI digambara jaina mumukSu maMDaLa, I.sa.1986 jetapura, saurASTra tiloya-pattI kartA. AcAryazrI pativRSabhajI jaiina-saMskRti saMrakSaka saMdha, I.sa.1956 zolApura taittirIya upaniSad AnandAzrama mudraNAlaya I.sa.1909 trilokasAra kirtA, siddhAMtacakravartI zrI nemicaMdrajI zrI mANikacaMda digaMbara jaina graMthamAlA vi.saM. 2444 samiti, hIrAbAga, giragAMva, muMbaI Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana graMtha graMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa triSaSTi zalAkA kartA kalikAlasarvajJa AcAryazrI - zrI jainadharma prasAraka sabhA, vi.saM. 2041 puruSa caritra hemacaMdrasUrijI bhAvanagara darzanapAhuDa kartA AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI gujarAta prAMtiya zAMtivIra digaMbara vi.saM. 2025 jaina siddhAMta saMrakSiNI sabhA, hiMmatanagara dardezyaviveka kartA zrI zaMkarAcAryajI sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya, I.sa.1971 bhadra pAse, amadAvAda dravyasaMgraha kartA, siddhAMtacakravartI zrI digaMbara jaina saMgha, vi.saM.2029 zrI nemicaMdrajI rAjakoTa, (saurASTra) dravyasvabhAvaprakAza kartA zrI mAIladhavalajI bhAratIya jJAnapITha, I.sa.1971 nayacakra durgAkuSTha mArga, vArANasI-5 dvAtrizata dvAtrizikA kartA, upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI dAna-prema-rAmacaMdrasUrIzvara I.sa.1981 ArAdhanA TrasTa, ratalAma dvAtrizat dvAtrizikA kartA AcAryazrI siddhasena zrI vijayalAvaNyasUrIzvara jJAnamaMdira, I.sa.1977 divAkarajI boTAda, saurASTra dvAdAnuprekSA kartA zrI kArtikeyasvAmI zrI nemicaMdra pATanI, vI.saM. 1477 rAjasthAna dhammapada saMpA. zrI satkAri zarmA vaDIya cIkhambA vidyAbhavana, I.sa.1992 vArANasI-221001 dharmasaMgraha kirtA zrI mAnavijayamahopAdhyAya zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, I.sa.1987 7, trIjo bhoIvADo, bhulezvara, muMbaI-2 dharmasaMgraha kirtA zrI mAnavijayamahopAdhyAya zrI jaina AtmAnaMda sabhA, I.sa.1987 bhAvanagara dhavalA kirtA, AcAryazrI vIrasenajI jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, I.sa. 1992 palaTaNa gallI, solApura-2 (2 AvRtti) nayacakrAdi saMgraha kartA, AcArya zrI devasenajI zrI mANikacaMda digaMbara jaina graMthamAlA vi.saM.1977 samiti, gIragAMva, muMbaI niyamasAra kartA AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, I.sa.1951 saMskRta TIkA, zrI padmaprabhamaladhArIjI sonagaDha-364250, saurASTra nyAyadIpikA kartA. dharmabhUSaNa yati zrI jainagrantharatnAkara kAryAlaya vI.saM. 2439 muMbaI nyAyamaMjarI kirtAzrI jayaMta bhaTTa I.je. lejharasa enDa kaMpanI, I.sa.1895 banArasa Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMtha saMdarbhagraMthasUci 673 graMthakartA anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka | prakAzaka prakAzanavarSa nyAyavArtika kartA. zrI udyotakarajI inDovijhana prAIveTa limiTeDa, I.sa.1986 220, naheru nagara, gAjiyAbAda-1 nyAyasUtra kartA, zrI gautama muni orieMTala buka ejansI, i.sa. 1939 15, zukravAra peTha, punA-2 padmanaMdi paMcavizati kartA AcAryazrI padmanaMdisvAmI zrI vItarAga satsAhitya prasAraka TrasTa, vi.saM. 2035 602, mANekavADI, bhAvanagara-364002 paramAtmadarzana kartA, upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI popaTalAla kezavajI dozI paMcaviMzati sAthe (sajjana sanmitra) paramAtmaprakAza zrImad rAjacaMdra Azrama, I.sa. 1992 saMskRtaTIkA. zrI bahmadeva sTe agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda (3 AvRtti) paMcavastu kartA. kalikAlasarvajJa AcAryazrI zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, vi.saM. 2045 haribhadrasUrijI 7, trIjo bhoIvADo, bhulezvara, muMbaI-2 paMcasaMgraha kartA, AcAryazrI caMdramahattarajI zrImad yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA I.sa. 1971 ane zrI jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA paMcasUtra kartA, AcAryazrI ciraMtanajI bhAvanagara zrAvikA samAja vi.saM. 1983 paMcAdhyAyI kirtApaMDita rAjamala zrI rAmajIbhAI vakIla zatAbdI sAhitya I.sa. 1988 TrasTa, 166/1, kalAnidhi jaina sosAyaTI, ziva, muMbaI-400002 paMcAzaka prakaraNa kartA, AcAryazrI haribhadrasUrijI zrI SabhadevajI kezarImalajItyabhidhA I.sa. 1941 zvetAmbara saMsthA, mAlavadeza kartA AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI kuMdakuMda kahAna digaMbarajaina tIrtha surakSA I.sa.1990 samayavyAkhyA TIkA TIkA, AcAryazrI amRtacaMdradeva TrasTa, e-4, bApUnagara, jayapura-15 paMcAstikAyanI TIkA TIkA, AcAryazrI jayasenajI zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, vi.saM. 2014 tAtparyavRtti sonagaDha-364250, saurASTra puruSArthasiddhi-upAya kartA, AcAryazrI amRtacaMdradeva zrI digambara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, vi.saM. 2022 sonagaDha-364250, saurASTra pramANanayatattvaloka kartA. AcAryazrI haribhadrasUrijI zrI motIlAla DAhyAbhAI jhaverI I.sa.1994 prameyakamalamArtaDa kirtA, AcAryazrI prabhAcaMdrajI nirNayasAgara prakAzaka I.sa.1941 pravacanasAra kartA. AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI kundakunda kahAna sarvodaya TrasTa, I.sa.1992 tattvadIpikA TIkA TIkA, AcAryazrI amRtacaMdradeva e-4, bApUnagara, jayapura-382015 tAtparyavRtti TIkA TIkA, AcAryazrI jayasenajI nikAya Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana graMtha graMthakartA/anuvAdakavivecaka/saMpAdaka | prakAzaka prakAzanavarSa pravacanasAroddhAra kartA, AcAryazrI nemicaMdrasUrijI zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha i.sa. 1988 gopIpurA saMgha, surata prazamarati kartA, AcAryazrI umAsvAtijI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, I.sa.1986 ogasTa krAMti mArga, muMbaI-400036 bArasa aNuvenbA kirtA, AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI satyuta-sevA-sAdhanA kendra, vi.saM. 2045 zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika sAdhanA kendra, kobA-382009 bRhadAraNyaka upaniSa gItA presa, vi.saM.2012 gorakhapura bodhapAhuDI kartA, AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI gujarAta prAMtiya zAMtivIra digaMbara vi.saM. 2025 jaiina siddhAMta saMrakSiNI sabhA, hiMmatanagara | bahmasUtra kartA zrI zaMkarAcAryajI azruta graMthamAlA kAryAlaya, vi.saM.1992 saMpA. zrI caMDIprasAda zukla kAzI - paMDita kRSNavaMta zAstrI bhaktAmarastotra kartA, AcAryazrI mAnatuMgajI zreyasa pracAraka sabhA, I.sa.1983 morabI hAusa, govA sTrITa, muMbaI-1 bhagavatI ArAdhanA kartA, AcAryazrI zivakoTijI balAtkAragaNa jaina pablikezana sosAyaTI, I.sa. 1935 kAraMjA bhAvapAhuDa kartA, AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI gujarAta prAMtiya zAMtivIra digaMbara vi.saM.2025 jaina siddhAMta saMrakSiNI sabhA, hiMmatanagara mahApurANa kartA mahAkavi puSpadaMtajI | bhAratIya jJAnapITha, 18, insTiTyUzanala eriyA, lodI roDa, kanaoNTa plesa, navI dilhI-110001 mahAbhArata saMpA. DaoN. paMDita zrIpAda dAmodara svAdhyAya maMDaLa, I.sa.1979 sAtavalekara jillA pAraDI, gujarAta milinda-prazna dharmodaya sabhA, I.sa.1961 4, rAmajIdAya joTiyA lena, kalakattA-7 muNDakopaniSad AnandAzrama mudraNAlaya, I.sa.1909 mUlAcAra kirtA AcAryazrI vaTTakerajI bhAratIya jJAnapITha, I.sa. 1992 18, insTiTyUzanala eriyA, lodI roDa, kanaoNTa plesa, navI dilhI-110001 mokSapAhuDa kirtA, AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI gujarAta prAMtiya zAMtivIra digaMbara vi.saM.2025 jaiina siddhAMta saMrakSiNI sabhA, hiMmatanagara | Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMthasUci 675 graMtha graMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa mokSasUtra kirtA, AcAryazrI umAsvAtijI zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, vI.saM. 2475 sonagaDha-364250, saurASTra maitrI upaniSad eziyATika sosAyaTI opha bengAla I.sa.1870 yajurveda saMpA. zrIrAma zarmA AcArya saMskRti saMsthAna, Ii.sa. 1965 barelI yogadarzana kirtA zrI pAtaMjali zrI AtmAnaMda jaina pustaka pracAraka maMDaLa, vI.saM 2448 AmA yogadRSTisamuccaya kartA, AcAryazrI haribhadrasUrijI zrImad rAjacaMdra jJAnamaMdira, vi.saM. 2074 ghATakopara, muMbaI-400077 yogabiMdu kartA, AcAryazrI haribhadrasUrijI zrI buddhisAgara jaina jJAnamaMdira, vi.saM.2007 vijApura yogazAstra kartA. kalikAlasarvajJa AcAryazrI zeTha devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAraka I.sa.1969 hemacaMdrasUrijI phaMDa, 327, vI.pI. roDa, muMbaI-4 yogasAra karyA. AcAryazrI yogIndradeva zrI jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, I.sa.1982 svAmI vivekAnaMda roDa, vilepArle, muMbaI yogasAra kirtA, AcAryazrI amita tijI zrI vItarAga satsAhitya prasAraka TrasTa, vi.saM. 2034 602 mANekavADI, bhAvanagara-364002 yogasAra kirtA, AcAryazrI ciraMtanajI jaiina sAhitya vikAsa maMDaLa, vi.saM. 2034 svAmI vivekAnaMda roDa, vilepArle, muMbaI ratnakaraMDa zrAvakAcAra karyA. AcAryazrI samatabhadrajI zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, vI.saM. 2475 sonagaDha-364250, saurASTra rayaNasAre kartA. AcAryazrI kuMdakuMdadeva tArAcaMda jaina mAlika pharma, I.sa.1979 yunAiTeDa oNTo sTorsa, jayapura rasagaMgAdhara kartA. paMDita jagannAtha caukhambA vidyA bhavana, vi.saM. 2011 cauka, banArasa-1 rAyapAseNaIya sUtra saMpA. paMDita becaradAsa jIvarAja gurjara graMtharatna kAryAlaya, vi.saM.1994 dozI gAMdhI rasto, amadAvAda labdhisAra kartA siddhAMtacakravatI zrI nemicaMdrajI|zrI paramakRta prabhAvaka maMDaLa, vi.saM. 1992 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa lokatattvanirNaya kartA, AcAryazrI haribhadrasUrijI zrI haMsavijayajI jaina phrI lAyabrerI vi.saM.1978 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana graMtha graMthakartA/anuvAdakavivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa lokaprakAza kartA, upAdhyAya zrI vinayavijayajI zeTha devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra vi.saM. 1988 phaMDa, zeTha devacaMda lAlabhAI dharmazALA, beDakhAna, cakalA, surata vasunaMdi zrAvakAcAra saMpA. paMDita harilAla jaina bhAratIya jJAnapITha, vi.saM.1952 durgAkuSTha mArga, banArasa-5 vivekacUDAmaNi kartA. zrI zaMkarAcAryajI manana abhyAsa maMDaLa, I.sa.1995 saradAra pula pAse, jhADezvara-392011 | vizeSAvazyakabhANa kartA. AcAryazrI jinabhadrajI zrI jinazAsana rakSA samiti, I.sa.1987 (gaNadharavAda) motIzA lAlabAga jaina upAzraya, bhulezvara, ela212 pAMjarApoLa lena, muMbaI-4 vizati viMzikA kartA, AcAryazrI haribhadrasUrijI gujarAta koleja, I.sa.1932 amadAvAda viSApahArastotra kartA, mahAkavi zrI dhanaMjayajI kuMdanalAla, vIrendrakumAra jaina vi.sa. 2013 sanmati-kuTIra caMdanavADI, muMbaI-4 vItarAgastava kartA kalikAlasarvajJa AcAryazrI gujarAta zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, hemacaMdrasUrijI mInTa sTrITa, madrAsa vairAgyakalpalatA kartA, upAdhyAya zrI yazovijayajI divacandrAtmajaina hIrAlAla, vi.saM.1911 amadAvAda zatapathabrAhmaNa prAcIna vaijJAnikAdhyayana-anusaMdhAna saMsthA I.sa.1970 26/139-14) vesTa paTela nagara, dillI | zAstravArtAsamuccaya kartA, AcAryazrI haribhadrasUrijI zrI vijayalAvaNyasUrIzvara jJAnamaMdira, vi.saM. 2010 boTAda, saurASTra zANDilyopaniSa saMskRti saMsthAna, vi.saM 2018 barela vi.saM.1951 vi.saM. 2041 zAMtizatakam |kartA, kavizrI zilhana mizra zrI kevalarAma caTopAdhyAya, 381, kaluTolA sTrITa, vanavAsa zrI AcArAMga sUtra zrI jainAgama TrasTa kAryavAhikA, zrI Avazyaka sUtra kartA AcAryazrI bhadrabAhusvAmI zrI ArAmodaya samiti zrI AvazyakaniryuktikartA, AcAryazrI bhadrabAhusvAmI zrI merulAla kanaiyAlAla koThArI dhArmika TrasTa, caMdanabALA epArTamenTa, muMbaI-6 zrI Avazyaka sUtranI vRttikartA AcAryazrI malayagirijI zrI Agamodaya samiti malayagirivRtti Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMthasUci graMtha graMthakartA anuvAdaka vivecaka,saMpAdaka prakAzaka zrIAvazyakasUtravRtti vRttikartA AcAryazrI haribhadrasUrijI zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, zrI Avazyaka sUtranI TIkA. AcAryazrI haribhadrasUrija haribhadrITIkA zrI aupapAtika sUtra zrI uttarAdhyayana stra zrI gacchAcAra payatnA zrI jaMbudIpa prajJapti zrI tattvArthAdhigama kartA. AcAryazrI umAsvAtijI stra sAta rDA. AcAryazrI pUjyapAdasvAmI tattvArthavArtikam kartA. AcAryazrI akala kaheva zrI dazavaikAlika sUtra saMpA. munizrI puNyavijayajI zrI navatattva sUtra zrI pAtaMjalogasUtra kartA, zrI pAtaMjali zrI bRhat kalpa sUtra zrI bhagavatI sUtra zrImad bhagavadgItA zrImad bhAgavata zrI mahAnizItha sUtra 7, trIjo bhoIvADo, bhulezvara, muMbaI-2 zrI merulAla kanaiyAlAla koThArI dhArmika TrasTa, caMdanabALA epArTamenTa, muMbaI-6 zrI harSapuSyAmRta jaina saMghamAlA, lAlabAvala, zAMtipurI, saurASTra zrI jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara zrI jainAgama TrasTa kAryavAhikA zrI jainAgama TrasTa kAryavAhikA zrI buddhisAgarasUri jaina jJAnamaMdira, vijApura lAlA mahezacandra jaina, menagaMja, eTA (saMyukta prAnta) bhAratIya jJAnapITha, 18, insiTyUzanala eriyA, lodI roDa, kanaoNTa plesa, nayI dilhI-110001 prAkRta graMtha pariSada vArANasI, amadAvAda-1 gajJAviSNu zrIkRSNadAsa, sTIm"presa, kalyANa, muMbaI, zrI jainAgama TrasTa kAryavAhikA 6737 prakAzanavarSa vi.saM.2047 vi.saM.2041 vi.saM.1982 vi.saM.2041 vi.saM.2041 Ca.1.2009 vi.saM. 1984 vi.sa.2029 zrImad yovijayajI jaina saMskRta pAThazALA I.sa.1981 ane zrI jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA zrI harSapuSyAmRta jaina graMthamAlA, lAkhAbAvala-zAMtipurI, ji. jAmanagara saurASTra zrI jainAgama TrasTa kAryavAhikA vi.saM.2045 zrI jainAgama TrasTa kAryavAhiko vi.saM.1 zrI mahendra paTela ane zrI mukunda paTela, I.sa.1994 premakuTIra, 177-marInaDrAIva, muMbaI-21 I.sa.1989 I.sa 1933 I.sa.1867 vi.saM. 2041 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 graMtha zrI viyAha 5 tti sunaM zrI zAMtasudhArasa zrI samavAyAMga sUtra zrI suyagaDAMga sUtra zrI sUtrakRtAMga zrI sthAnAMgasamavAyAMga sUtra zrutabhavanadIpaka zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana samayasAra graMthakartA anuvAdaka vivecaka-saMpAdaka kartA, upAdhyAya zrI vinavijaya zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, vive. motIlAla giradharalAla kApaDiyA ogasTa krAMti mArga, muMbaI-4036 zrI jainAgama TrasTa kAryavAhikA saMpA. paMDita zrIrAma zarmA prakAzaka zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, oNgasTa krAMti mArga, muMbaI-40036 saMpA. zrI rAkeza jaina zAstrI nayacakra nAyara upaniSad saMpA. zrI vAsudeva mahAzaMkara jepI sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya, bhadra pAse, amadAvAda bhAratIya jJAnapITha, paddarzanasamuccaya ka. AcAryazrI haribhadrasUrija kartA. zrI dayAnaMda sarasvatIjI samayasAranI TIkA kartA. AcAryazrI amRtacaMdradeva AkhyAti samayasArakaLaza kartA. AcAryazrI amRtacaMdradeva bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, prAkRta TeksTa sosAyaTI, amadAvAda dhoDapakanuM prakaraNa kartA. AcAryazrI haribhadrasUrijI satyArthaprakAza sanmatitarka prakaraNa karyu. AcAryazrI siddhasena divAkarajI gujarAta vidyApITha, amadAvAda-9 kartA. AcAryazrI kuMdakuMdadeva samayasAranI TIkA kartA. AcAryazrI jayasenajI tAtparyavRtti 18, insiTyUzanala eriyA, lodI roDa, oNTa plesa, nathI dilhI-110001 jaina upAzraya, luhAranI poLa, amadAvAda zrI Agama prakAzana samiti jaina sthAnaka, pIpaliyA bajAra, byAvara, rAjasthAna gujarAta vidyApITha, amadAvAda-14 zrI rAkeza jaina zAstrI jaina darzanAcArya, I.sa.1986 ema.e. bhaisAkhiyA mArkeTa, nAgapura-2 AryasamAja maMdira, dayAnaMda mArga, kAMkariyA roDa, amadAvAda zrImad rAjacaMdra Azrama, sTe, agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda zrI paramazruta prabhAvaka maMDaLa, zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, sonagaDha-364250, saurASTra zrImad rAjacaMdra Azrama, sTe.agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda prakAzanavarSa vi.saM.2030 vi.saM.2042 vi.saM.201 vi.saM. 2031 vi.saM.1964 vi.saM. 2037 I.sa 199 vi.saM.2008 vi.sa.2032 I.sa.1952 I.sa.1952 vi.saM.2038 vi.saM.1997 I.sa.1952 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka saMdarbhagraMthasUci 679 graMtha graMthakartA/anuvAdakavivecaka/saMpAdaka | prakAzanavarSa samAdhitaMtra kartA, AcAryazrI pUjyapAdasvAmI zrI vItarAga satsAhitya prasAraka TrasTa, vi.saM.2033 TIkA. zrI prabhAcaMdrajI 602 mANekavADI, bhAvanagara-364002 sarvadarzanasaMgraha kartA zrI madhvAcAryajI pUrNa caMdrodaya presa, I.sa.1896 baroDA sarvasiddhAMtasaMgraha kartA. zrI zaMkarAcAryajI gavarnamenTa opha madrAsa, I.sa.1909 madrAsa saMghapaTTaka kirtA, AcAryazrI jinavallabhasUrijI zrI jinadattasUri jJAna bhaMDAra, I.sa. 2009 gopIpurA, surata saMbohasattarI kartA. AcAryazrI jayazekharasUrijI zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, 7, trIjo bhoIvADo, bhulezvara, muMbaI-2 sAmAyika pATha kartA AcAryazrI amitagatijI zrI naMdalAla rAyacaMda gAMdhI, vi.saM. 2004 boTAda, kAThiyAvADa sAhityadarpaNa kirtA. zrI vizvanAthakavi zrI suMdaralAla jaina, zrI motIlAla I.sa. 1961 banArasIdAsa, baMgalo roDa, javAhara nagara dillI-6 sAMkhyakArikA saMpA. zrI IzvarakRSNa caukhabhA oNriyanTAliyA gokula bhavana, I.sa. 1976 ke 37/109 gopAlamaMdira lena, vArANasI siddhAMtasArasaMgaha kartA. AcAryazrI nareMdrasenajI jaiina saMskRti saMrakSaka saMgha, I.sa. 1957 zolApura sUtrapAhuDa kirtA, AcAryazrI kuMdakuMdadeva zrI gujarAta prAMtiya zAMtivIra digaMbara vi.saM. 2025 jaiina siddhAMta saMrakSiNI sabhA, hiMmatanagara sAduvAda maMjarI hadayapradIpa kartA, AcAryazrI malliSeNasUrijI zrI navaraMgapurA jaina zvetAMbara mUrtipUjaka vi.saM. 2037 saMgha, zrImALI sosAyaTI, amadAvAda-9 zrI jaina dharma prasAkara sabhA, I.sa.1973 bhAvanagara baroDA oriyanTala insTiTyUTa I.sa.1949 hetubindu gujarAtI maMtha prakAzanavarSa akhaMDa AnaMda | maMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka | prakAzaka sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya, bhadra pAse, amadAvAda Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana graMtha graMthakartA/anuvAdakavivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa akhAkRta kAvyo saMpA. zrI narmadAzaMkara mahetA gujarAta varnAkyulara sosAyaTI, vi.saM.1987 amadAvAda akhojInI saMpA. DaoN. zivalAla jesalapurA DioN. zivalAla jesalapurA I.sa.1988 kAvyakRtio khaMDa-1 adhyAtmagItA kartA. gaNizrI devacaMdrajI zrI adhyAtmajJAna prasAraka maMDaLa, vi.saM. 1976 pAdarA adhyAtmane paMthe vive. DaoN. mukundabhAI sonejI zrI sadbhuta-sevA-sAdhanA kendra, vi.saM. 2036 puSpavIlA, mIThAkhaLI, amadAvAda-6 adhyAtma rAjacaMdra kartA, DaoN. bhagavAnadAsa mahetA zrI paramazruta prabhAvaka maMDaLa, vi.saM. 2049 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa arvAcIna kavitA kartA. sundaram gujarAta vidyAsabhA, I.sa.1953 bhadra, amadAvAda-1 aviruddha nirNaya kartA. zrI mohanalAlajI varNI gujarAta digaMbara jaina varNIsAhitya maMdira, I.sa.1979 'sahajAnaMda' amadAvAda, hiMmatanagara anu saMpA, ba. kapilabhAI koTaDiyA AnaMdaghanajInAM pada kartA zrI AnaMdaghanajI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, vi.saM. 2041 saMpA. zrI motIlAla giradharalAla oNgasTa krAMti mArga, muMbaI-400036 AtmakathA kartA, mohanadAsa karamacaMda gAMdhI navajIvana TrasTa, I.sa.1990 (satyanA prayoga) amadAvAda-14 AtmajJAna ane kartA. munizrI amarendravijayajI jJAnajyota phAunDezana, vi.saM. 2046 sAdhanapatha zeThanA hAusa, 13, lebarnama roDa muMbaI AtmabhAvanA kartA zrI kAnajIsvAmI zrI vasaMtabhAI pArekha ane I.sa.1972 lekhaka ba, harilAla jaina DaoN. pravINabhAI dozI, amarelI AtmavAda kartA. munizrI dhurandharavijayajI zrI jaina sAhityavardhaka sabhA, vi.saM. 2003 bhAvanagara Atmasiddhi saMpA. zrI manasukhabhAI ravajIbhAI vi.saM. 1946 mahetA vi.saM. 2049 Atmasiddhi bhAvArtha kartA. zrI pravINakumAra khImajI tejukAyA 'alpazruta' Atmasiddhi vivecana kartA, bahmacArIjI zrI govardhanadAyajI zrImad rAjacaMdra Azrama, sTe.agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda vi.saM. 2039 Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMthasUci prakAzaka graMtha graMthakartA anuvAdaka vivecaka saMpAdaka Atma-siddhi-zAstra viSe. dhIrajalAla DAhyAbhAi mahetA insTiTyUTa opha jainolojI, ApaNe Atma nirIkSaNa karIzuM? ApaNo dharma upadezaprAsAda upadezAmRta kabIravanAvalI bIravANI karmabahu paryAya kAnAbhAI mata pratikAra kartA, munizrI amarendravijayajI kartA. pro. AnaMdazaMkara bApubhAI dhruva jI.ema.jAgu - buka selarsa, traNa daravAjA, amadAvAda kartA. zrI virATa kartA zrImad laghurAja svAmIjI (prabhuzrIjI) kartA saMtakavi kabIra gAMdhIjIno akSaradeha saMpA. navajIvana TrasTa bhAga-3 kartA. saMtakavi kabIra kartA. DaoN. mukuMmacaMda bhArila anu. ba. vrajalAla giradharabhAI ka.i munizrI caMdrazekharavijaya kAvya amRta jharaNAM saMpA. vive. zrI rAvajIbhAI desAI zrImad rAjacaMdra Azrama, gujarAtanA sAhitya kartA. zrImatI kalAvatI vorA sarjako saMpA. gulAbadAsa okara gujarAtI bhASA ane kati. zrI ramaNalAla na. vakIla sAhityanI rUparekhA gujarAtI sAhityakartA. zrI anaMtarAya ma. rAvaLa (bhAga-1) gujarAta vizvakoza TrasTa, navaraMgapurA, amadAvAda-380009 vI. ke. vorA memoriyala ceriTebala TrasTa, 81 ema.ke.lena, madurAI-1 gujarAtI sAhityano kartA DaoN. susmitA meDha paricaya zrI virATa prakAzana maMdira, zrI vizAla jaina kalA saMsthAna taLeTI roDa, pAlItAnA-364270 zrImad rAjacaMdra zrama, sTe agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda sAhitya akAdemI, navI dIdhI zrI be.pI.mAdana zrI vItarAga satsAhitya prasAraka TrasTa, zAha 588, sara paTTaNI zeDa, lAThAvADI cAlI bhAvanagara-364001 sTe.agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda navajIvana TrasTa, amadAvAda-14 sI saplAyarsa (prA) limiTeDa, vilepArale (pazcima), muMbaI zrI ramaNalAla na. vakIla moDarna skUla, muMbaI-4 baeNkamilana ane kaMpanI, limiTeDa, 276, haoNrnI roDa, koTa, muMbaI mahAjana pablIzIMga hAusa, gAMdhI roDa, amadAvAda 681 prakAzanavarSa vi.saM.2049 vi.saM.2040 kamala prakAzana, 5082/3, bIje mALe, vi.saM.2025 gAMdhI roDa, ratanapoLa nAkA, amadAvAda-1 I.sa.1920 vi.saM.2038 vi.saM 2033 I.sa 197 I.sa.1909 vi.saM.2036 vi.saM.2032 I.sa.1967 I.sa.1959 I.sa.1938 I.sa.1954 I.sa.1957 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682. zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana graMtha | graMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka | prakAzaka prakAzanavarSa gujarAtI sAhityanI kartA, vijayarAya kalyANarAya vaidya ena. ema. tripAThI li., I.sa.1994 rUparekhA prinsesa sTrITa, muMbaI-2 gujarAtI sAhityanI kartA DaoN. dhIrubhAI ThAkara dhI popyulara buka sTora, I.sa.1956 vikAsarekhA TAvara roDa, sUrata gujarAtI sAhityanuM kartA zrI manasukhalAla jhaverI ane vorA enDa kaMpanI, pablizarsa limiTeDa, I.sa.1953 rekhAdarzana DaoN. ramaNalAla zAha 3, rAunDa bIlDIMga, muMbaI-2 gujarAtI sAhityano kartA pro. IzvaralAla 2. dave khaDAyatA buka DIpo, I.sa.1956 saMkSipta itihAsa bAlAhanumAna, amadAvAda (ddhi tI mA AvRtti) gurjara sAhityasaMgraha kartA, upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI jinazAsana rakSA samiti, vi.saM. 2043 (savAso gAthAnuM saMpAdaka munizrI kArniyazovijayajI |c/o motizA lAlabAga jaina upAzraya, stavana, yatidharma L212 pAMjarApoLa lena, bhulezvara, batrIsI, sADI traNaso muMbaI-4 gAthAnuM stavana, amRtavelanI sajhAya, aDhAra pApa sthAnakanI sajhAya, dikapaTanA 84 bola, chUTaka pada) gautama buddha kirtA DaoN. rAdhAkRSNana gujarAta vidyApITha, I.sa. 1946 anu. gopAladAsa jIvAbhAI paTela amadAvAda-9 graMthayugala vive. bahmacArI zrI govardhanadAsajI zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa, vi.saM. 2031 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa jaMbusvAmI rAsa kartA, upAdhyAya zrI yazovijayajI zeTha nagInabhAI maMchubhAI jaina vi.saM. 2017 saMpA. DaoN. ramaNalAla cImanalAla zAha sAhityoddhAraka phaMDa, sUrata jaina gurjara kavio saMgA. zrI mohanalAla dalIcaMda desAI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, I.sa.1988 saMpA, zrI jayaMta koThArI oNgasTa krAMti mArga, muMbaI-400036 jaina dharma kirtA, DaoN. ramaNalAla cImanalAla zAha paricaya TrasTa, mahAtmA gAMdhI memoriyala I.sa.1989 saMpA. zrI yazavaMta dozI bilDiMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI-2 jaina dharmano prANa karyA. paMDita sukhalAlajI gurjara graMtha ratna kAryAlaya, vi.saM. 2045 gAMdhImArga, amadAvAda-1 jaina sAhityano kirtA, zrI mohanalAla dalIcaMda desAIzrI jaina zvetAmbara konpharansa, vi.saM. 1989 saMkSipta itihAsa 20, pAyadhunI, muMbaI-3 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMthasUci 683 maMtha | maMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka | prakAzaka prakAzanavarSa tatkALa mokSa jItAbhAI gemarabhAI paTela, vi.saM. 2040 lakSmIpurA, tA. kheDabrahmA, jI. sAbarakAMThA darzana ane ciMtana karyA. paMDita sukhalAlajI paMDita sukhalAlajI sanmAna samiti, vi.saM. 2013 gujarAta vidyAsabhA, bhadra, amadAvAda-1 darzana-digdarzana kartA. rAhula sAMkRtyAyana kitAba mahala, I.sa.1947 IlAhAbAda divyadhvani, nave.DIse. saMpA. zrI prakAza zAha zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika sAdhanA kendra, Ii.sa.1991 1991 kobA-382009 dravya-guNa-paryAyano kartA. upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI jaina sAhitya vardhaka sabhA, vi.saM. 2020 rAsa amadAvAda, gujarAta dharmanAM dasa lakSaNa kartA. DaoN. hukamacaMda bhAritna zrI digambara jaina mumukSu maMDala, anu. zrI ramaNalAla mANikalAla zAha |173-175 muMbAdevI roDa, muMbaI narasiMha pUrvenuM kartA, DaoN. ramaNalAla cImanalAla zAha yazavaMta dozI paricaya TrasTa, I.sa. 1976 gujarAtI sAhitya saMpA, vADIlAla DagalI mahAtmA gAMdhI memoriyala bilDIMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI-400002 nityakrama zrImad rAjacaMdra Azrama, vi.saM. 2035 (covIsInAM stavano sTe.agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda viharamAnajina stavano, ATha yoganuM daSTinI sajhAya). nityaniyamAdi pATha vive. bahmacArI zrI govardhanadAsajI zrImad rAjacaMdra Azrama, vi.saM.2034 sTe, agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda nibhAta darzananI kartA. zrI zazIkAnta zeTha zrI vItarAga satsAhitya prakAzaka TrasTa, vi.saM. 2040 keDIe 602 mANekavADI, bhAvanagara-364002 nirvANamArganuM rahasya kartA. zrI bhogIbhAI gi. zeTha zreyasa pracAraka sabhA, I.sa.1983 morabI hAusa, govA sTrITa, muMbaI-1 nibArkanuM tattvajJAna kirtA zrImatI pUrNimA dave paricaya TrasTa, mahAtmA gAMdhI memoriyala I.sa.1992 siMpA. zrI yazavaMta dozI bilDiMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI-2 patrasudhA kartA, munizrI sahajAnaMdaghanajI zrImad rAjacaMdra Azrama, I.sa.1978 ratnakUTa, haMpI, jillo bellArI pAvalI kartA zrI cidAnaMdajI mahArAja zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, vi.saM. 2051 pi, badrikezvara sosAyaTI, marInaDrAiva'I', muMbaI-400002 Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana graMtha graMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa paramapada prAptinI kartA zrI nagInabhAI gi. zeTha zrI nagInabhAI zeThanI milkatanA TrasTIo I.sa. 1969 bhAvanA 49,mAunTa yunika, peDara roDa, muMbaI-6 paricita pada saMgraha sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya, I.sa.1981 bhadra pAse, amadAvAda prajJAvabodha kirtA, brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa, I.sa.1981 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa prajJAvabodha mokSamALA kartA, DaoN. bhagavAnadAsa mahetA zrImatI kaMcanabena mahetA, vi.saM. 2008 pa, copATI roDa, muMbaI-7 prItamadAsanI vANI kartA, saMtakavi prItama sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya, I.sa.1981 bhadra pAse, amadAvAda bodhAmRta, bhAga-1 kartA bahmacArIjI zrI govardhanadAsajI zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa, vi.saM. 2040 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa bodhAmRta, bhAga-2 kirtAbahmacArIjI zrI govardhanadAsajI zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa, vi.saM. 2028 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa bodhAmRta, bhAga-2 kirtA brahmacArIjI zrI govardhanadAsajI zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa, vi.saM.2034 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa bodhAmRta, bhAga-3kti bahmacArIjI zrI govardhanadAsajI zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa, I.sa.1992 zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa bhAratIya tattvavidyA kartA paMDita sukhalAlajI DioN. bhogIlAla sAMDesarA prAcya vidyA I.sa.1958 mandira, vaDodarA bhAratIya tattvajJAnanI kartA, pro. ema. hiriyANA gujarAta vidyAsabhA, vi.saM. 2011 rUparekhA anu. caMdrazaMkara prANazaMkara zukla bhadra, amadAvAda-1 bhAratIya darzana karyA. mAvajI ke. sAvalA yazavaMta dozI paricaya TrasTa, I.sa.1975 mahAtmA gAMdhI memoriyala bilDIMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI-400002 bhAratIya darzano kartA. svAmI saccidAnaMda gurjara prakAzana, I.sa.1979 ratanapoLa nAkA sAme, gAMdhI roDa amadAvAda-1 bhAratIya darzano kartA. paMDita baLadeva upAdhyAya caukhammA oriyanTala I.sa.1976 vArANasI madhyakAlIna gujarAtI kartA DaoN. nipuNa I. paMDyA navabhArata sAhitya maMdira, I.sa.1968 sAhityamAM tattvavicArI 162, prinsesa sTrITa, muMbaI-2 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMthasUci 685 graMtha graMthakartA/anuvAdakavivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa madhyakAlIna sAhitya kartA. zrI caMdrakAMta mahetA yazavaMta dozI TrasTa, I.sa.1970 svarUpo saMpA. vADIlAla DagalI baoNmbe myucuala cembarsa, muMbaI-1 madhvAcAryanuM tattvajJAna)kartA. zrImatI pUrNimA dave paricaya TrasTa, mahAtmA gAMdhI memoriyala I.sa. 1990 saMpA. zrI yazavaMta dozI bilDiMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI-2 muni pratye zrImad rAjacaMdra janma zatAbdI maMDaLa, vi.saM. 2030 zrImad rAjacaMdra pAThazALA, paMcabhAInI poLa, amadAvAda mokSamArga prakAzaka kartA. paMDita ToDaramalajI zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, vi.saM. 2032 (gurjara anuvAda) sonagaDha-364250, saurASTra rasikavallabha kartA kavi dayArAma gujarAta vidyApITha, vi.saM.2019 bhadra, amadAvAda-1 rAjaratna pU. zrI saMpA. AtmArthI mumukSugaNa zrI subodhaka pustakazALA, vi.saM.2049 aMbAlAlabhAI loMkAparI, khaMbhAta-388620 rAmAnujanuM tattvajJAnakartA. zrImatI pUrNimA dave paricaya TrasTa, mahAtmA gAMdhI memoriyala I.sa.1986 bilDiMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI-2 vijJAna ane adhyAtma kartA. munizrI amarendravijayajI AtmajAgRti TrasTa, I.sa.1982 mAmAnI poLa, rAvapurA, vaDodarA-1 vyakti ane vyaktitva kartA. zrI dinezabhAI modI zrI alkaza dineza modI memoriyala TrasTa, I.sa.1994 9/24, sToka ekSacenja TAvara, muMbaI-23 zaMkarAcAryanuM paricaya TrasTa, mahAtmA gAMdhI memoriyala I.sa.1975 tattvajJAna bilDiMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI-2 zrI Atmasiddhi zAstra kartA. zrI kAnajIsvAmI zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, vi.saM. 2043 para pravacano sonagaDha-364250, saurASTra zrIpAlarAjAno rAsa kartA. upAdhyAya zrI vinayavijayajI jaiina prakAzana maMdira, I.sa.1984 tathA upAdhyAya zrI yazovijayajI 309/4 khatrInI khaDakI, dezIvADAnI poLa, amadAvAda-380001 zrImad eka ArSadraSTA kartA. zrI ramaNalAla joSI kamaleza pustaka bhaMDAra, I.sa.1968 (abhIpsA) rAyakhaDa roDa, amadAvAda-1 zrImad devacaMdra kartAgaNizrI devacaMdrajI zrI adhyAtmajJAna prasAraka maMDaLa, I.sa.1929 (dravyaprakAza, pada) pAdarA zrImaddanI jIvanayAtrA saMpA. zrI gopALadAsa jIvAbhAI jaina sAhitya prakAzana samiti, vi.saM. 1991 paTela amadAvAda Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 graMtha zrImaddnI jIvanasiddhi kartA. DaoN. sarayubena Ara. mahetA zrImad rAjacaMdra zrImad rAjacaMdra zrImad rAjacaMdra zrImad rAjacaMdra ardha zatAbdI smAraka baMdha zrI. Atmasiddhi zAstra' graMthakartA anuvAdaka vivecaka/saMpAdaka zrImad rAjacaMdra ane kartA. zrI nemacaMdabhAI gAlA gAMdhI zrImad rAjacaMdra jIvanakaLA zrImad rAjacaMdra ane saMpA. zrI mukulabhAI kalArthI gAMdhIja saMpA. zrI manasukhabhAI 2. mahetA zrI manasukhabhAI ravajIbhAI mahetA, jhaverI bajAra, muMbaI zrImad rAjacaMdra janma saMpA. zrI zobhAgacaMda cunIlAla zatAbdI aMka zAha saMpA. revAzaMkarabhAI jagajIvanabhAI zrI paramamruta prabhAvaka maMDaLa, jhaverI bajAra, muMbaI-2 zrImad rAjacaMdra jIvana-kartA. zrI mukulabhAI kalArthI sAdhanA vivecana zrImad rAjacaMdrapraNIta AtmasiddhizAstra (artha sahita) zrImad rAjacaMdrajJIta karyAM. DaoN. bhagavAnadAsa mahetA AtmasiddhizAstra ('rAja'jyoti mahAbhASya) prakAzaka prakAzanavarSa zreyasa pracAraka sabhA, e. ema. mahetA I.sa.1994 enDa kAM., zarapha menzana, bIje mALe, 32, prInsesa sTrITa, muMbaI-4002 zrImad rAjacaMdrapraNIta kartA, zrI bhogIbhAI gi. zeTha Atmasiddhi zAstra -| (vizeSArtha sahita) zrImad rAjacaMdra Azrama, sTe. agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa, zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa kartA. babacArI zrI govardhanadAsajI zrImada rAjacaMdra Azrama, zrI jayezabhAI kalyANajI zAha, bombebajAra, sAMtAkrujha, muMbaI-400054 gujarAta vidyApITha, amadAvAda-14 zrImad rAjacaMdra janma zatAbdI maMDaLa, zrImad rAjacaMdre pAThazALA, paMcabhAInI poLa, amadAvAda sTe. agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda zrImad rAjacaMdra janma zatAbdI maMDaLa, zrImad rAjacaMdre pAThazALA, paMcabhAInI poLa, amadAvAda zrI digaMbara jaina svAdhyAya mandira TrasTa, sonagaDha-364250, saurASTra zrImad rAjacaMdra Azrama, sTe.agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda vi.saM.1970 vi.saM. 1992 vi.saM.2048 vi.saM. 20 I.sa.1986 I.sa.1964 vi.saM.2024 vi.saM.2034 vi.saM.2022 vi.saM.2021 eziyATIka ceriTebala TrasTa, 49, mAunTa yunika, peDara roDa, muMbaI-26| vi.saM.2048 vi.saM.2038 Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMthasUci 687 graMtha ! maMthakartA/anuvAdakavivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa zrImad rAjacaMdrapraNIta saMpA. zrI mukalabhAI kalArthI gujarAta vidyApITha, I.sa.1954 Atmasiddhi zAstra amadAvAda-14 98mI zrImad rAjacaMdra kuMvarajIbhAI choTAlAlabhAI koThArI, I.sa.1964 janma jayaMtI mahotsava vIravADI hAIskula sAme, pAlanapura zrI rAjacaMdranAM vicArasaMsA. zrI gopAladAsa jIvAbhAI jaiina sAhitya prakAzana samiti, vi.saM.1992 ratno paTela amadAvAda zrImad rAjacaMdranI saMgA. zrI manasukhabhAI ravajIbhAI zrI manasukhabhAI ravajIbhAI mahetA, vi.saM. 1970 janmajayaMtio prasaMge mahetA jhaverI bajAra, muMbaI thayelAM vyAkhyAno zrImad rAjacaMdranI kirtA, zrI manasukhabhAI kiratacaMda DioN. bhagavAnadAsa mahetA, I.sa.1949 jIvanarekhA mahetA 5, copATI roDa, muMbaI-7 zrImad rAjacaMdranuM kartA. zrI premacaMdabhAI 2. koThArI zrI premacaMdabhAI ravajIbhAI koThArI, Ii.sa. 1969 AdhyAtmika saMkSipta ghATakopara, muMbaI-77 jIvana zrImad vallabhAcArya kirtA. zrI bhAIzaMkara purohita paricaya TrasTa, mahAtmA gAMdhI memoriyala I.sa. 1978 bilDiMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI-2 zrI sobhAga pratye zrImad rAjacaMdra janma zatAbdI maMDaLa, vi.saM. 2024 zrImad rAjacaMdra pAThazALA, paMcabhAInI poLa, amadAvAda zrI haribhadrasUri kirtA. pro. hIrAlAla kApaDiyA prAcya vidyA mandira, vi.saM. 2019 ma.sa. vizvavidyAlaya, vaDodarA SaDradarzana zuM che? kartA, nagIna jI. zAha yazavaMta dozI paricaya TrasTa, Ii.sa.1995 mahAtmA gAMdhI memoriyala bilDIMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI-400002 SaDradarzanasamuccayano kartA. AcAryazrI haribhadrasUrijI Aryodaya, vi.saM. 1949 anuvAda anu maNilAla nabhubhAI dvivedI amadAvAda sajjana sanmitra zrI popaTalAla kezavajI dozI (stavano, pado) samakitanA saDasaTha kartA. upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI jaina zreyaskara maMDaLa, I.sa. 1951 bolanI sajhAya mahesANA samayasAra kita DaoN. bhagavAnadAsa mahetA zrImad rAjacaMdra Azrama, vi.saM.2025 sTe agAsa, po.boriyA, vAyA ANaMda | Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 graMtha samayasuMdara 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana | graMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka prakAzaka kartA, DaoN. ramaNalAla cI zAha kumakuma prakAzana, gAMdhI roDa, amadAvAda-380001 kartA. munizrI kapUravijayajI zrI jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA prakAzanavarSa I.sa.1979 samAdhivicAra I.sa.1913 samAdhizatakama kartA, upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI adhyAtma jJAnaprasAraka maMDaLa, vi.saM. 2046 zrI mahuDI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka TrasTa, muMbaI samosaraNanAM DhALiyA kartA. munizrI amRtavijayajI zrI ardhadvAtsalya prakAzana, I.sa.1974 (devAdhideva bhagavAna saMpA. munizrI tattvAnaMdajI zaMkara kuTira, rASTrIya zAlA roDa, mahAvIra) vilepArale-vesTa, muMbaI-400016 samyakatva SaTrasthAna kartA. upAdhyAya zrI yazovijayajI zrI aMdherI gujarAta jaina saMdha, vi.saM. 2046 caupai 106, ema.vI. roDa, IrlAbIja, muMbaI sahajAnaMdasudhA kartA munizrI sahajAnaMdaghanajI zrImad rAjacaMdra Azrama, vI.saM. 2500 (Atmasiddhi). saMpA. bhaMvaralAla nAhaTA ratnakUTa, haMpI, ji, bellArI, maisUra sAdhakasAthI JkartA DaoN. mukandrabhAI sonejI zrI satkRta-sevA-sAdhanA kendra, vi.saM. 2036 puSpavIlA, mIThIkhaLI, amadAvAda-6 sAdhanAnuM hRdaya kartA. munizrI amarendravijayajI AtmA jAgRti TrasTa, I.sa.1983 mAmAnI poLa, rAvapurA, vaDodarA-1 siddhinAM sopAna vive. zrI saMtabAla zrI mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira, vi.saM.2007 mANeka coka, amadAvAda stavana maMjuSA saMpA. sArAbhAI maNilAla navAba zrI jaina sAhityoddhAra saMthAvali, vi.saM. 1995 amadAvAda hiMda tattvajJAnano kartA. zrI narmadAzaMkara mahetA gujarAta vidyAsabhA, vi.saM. 2018 ItihAsa bhadra, amadAvAda-1 huM AtmA chuM kirtA, DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjI zrI vardhamAna sthAnakavAsI jaina zrAvaka saMgha, rUnavAla pArka, cembara nAkA muMbaI-1 aMgrejI graMtha graMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa Calcutta University 1948 An Introduction Satischandra Chatterjee to Philosophy and Dhirendamohan Datta Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbhagraMthasUci 689 graMtha graMthakartA/anuvAdakavivecaka/saMpAdaka | prakAzaka, prakAzanavarSa Atma-siddhi Shri Dahyabhai Mehta bhAratIya vidyA bhavana, I.sa. 1978 (Self ke. ema. munsI mArga, muMbaI-7 Realization) Indian Dr. S. Radhakrishnan George Allen and Unwin Ltd., 1940 Philosophy Ruskin House, 40, Musium str., W.C., London Outlines of Mr. M. Hiriyanna M.A. London George Allen and 1951 Indian Unwin Ltd, Museum street Philosophy Philosophy and Dr. U. K. Pungalia prAcIna bhAratI ekeDamI, I.sa.1996 Spirituality of 3826, yatI zyAmalajI upAzraya rastA Shrimad MSB, je pura-382003 Rajchandra sanamatI tIrtha, phIrIdIyA hosTela, B.M.C. koleja roDa, pune-411004 Self-Fulfilment Fr-Francis X. Whitely SJ. zrImad rAjacaMdra janma zatAbdI maMDaLa, vi.saM. 2024 (janma zatAbdI aMka) saMpA. zobhAgacaMda cunIlAla zAha zrImad rAjacaMdra pAThazALA,amadAvAda The Power Alexander Cannon Rider & Company, Within 47,Princes Gale, London, S.W.7 The Imprisoned Johnson Raynor C. Suffulk Hodder & Stoughton, Ltd, 1953 Splendour The Self Reali-Brahmachariji Shri zrImad rAjacaMdra mumukSu maMDaLa, I.sa.1985 zation Goverdhandasji, zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa Shri Dinubhai Patel The Self Reali- Ravbahadur Shri J. L. Jaini zrImad rAjacaMdra jJAna pracAraka TrasTa, I.sa.1987 sation, being 'rAjabhuvana' bahAra delhIgeTa, the translation ahemadAvAda of Atma-siddhi of Shrimad Rajchandra anya bhASA graMtha graMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa I.sa.1987 adhyAtma bhajana gaMgA saMkalana paMDita jJAnacaMdra jaina (bhUdharadAsajI) zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMDaLa, 4889 janarala gaMja, pacakUcA, kAnapura Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana graMtha graMthakartA/anuvAdaka/vivecaka/saMpAdaka prakAzaka prakAzanavarSa kirtA. paMDita zrI dIpacaMdajI zAha zrI vItarAga satUsAhitya prakAzaka TrasTa, vI.saM. 2500 kAsalIvAla 602 mANekavADI, bhAvanagara-364002 Atmasiddhi anu. zrI ajJAta motIlAla hIrAcaMdra gAMdhI, I.sa.1927 usmAnAbAda Atmasiddhi zAstra anu. bhavaralAla nahATA zrImad rAjacaMdra Azrama, I.sa.1995 ratnakUTa, haMpI, ji.bellArI, maisUra upAdAna nimitta karyA. paMDita banArasIdAsa akhila bhAratIya jaina yuvA pheDarezana, I.sa.1954 dohA e-4, bApUnagara, jayapura-15 kabIra maMthAvali kirtA, saMtakavi kabIra nAgarIpracAriNI sabhA, vi.saM. 2034 saMpA. DaoN. zyAmasuMdaradAsa vArANasI cha DhoLA kartA. paMDita daulatarAmajI zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa, vi.saM. 2044 sonagaDha-364250, saurASTra dazalakSaNa pUjA kartA. kavi ghAnatarAyajI zrI zAstra svAdhyAyazAlA, I.sa.1978 (pUjana-pATha-pradIpa) (saMpA. paMDita hirAlAla jaina kauzala') zrI pArzvanAtha di. jaina maMdira, dillI-7 zrI samayasAra nATaka kartA paMDita banArasIdAsajI zrI vardhamAna pablika lAyaberI, dharmapurA, dehalI (dilhI) saMbodhi-sUtra aura zrI caMdraprabha dhyAna nilayam, AtmasiddhizAstra dAdAvADI, rAmabAga, indora * * * Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDa - 4 pariziSTa - 3 viSayasUci Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (A viSayasUci eka mumukSubhAI dvArA taiyAra karavAmAM AvI che.) ajJAna - bhAga-3 : 261, 266-267, 279 ajJAna-aMdhakArano jJAnaprakAzathI nAza - bhAga-3 : 227-229, 231 ajJAnano svIkAra - bhAga-2 : 625 ajJAnathI hiMsAdi paMca pApa - bhAga-1 : 109-110 ajJAnI - iSTa-aniSTabuddhi - bhAga-1 : 106 - dazA - bhAga-3 : 736-737 - dehatyAga vakhate - bhAga-4 : 364-365 - paraoyanuM jJAna - bhAga-3 : pa29-535 paramAM sukhabuddhi - bhAga-1 : 106-107, 112 - parabhAvano kartA thato hovAthI dravyakarmano baMdha - bhAga-2 : 603 adhikArI - bhAga-1 : 130 adhikArIpaNuM - bhAga-1 : pa74-575, 581, 593 adhyAtma - bhAga-4 : 424 adhyAtma - AdhyAtmika vikAsa ane bauddhika vikAsa - bhAga-3 : 181 adhyAtmaupadezathI AcArabhraSTatA ? - bhAga-1 : 151 adhyAtma ane darzana - bhAga-4 : 429-43) adhyAtmagraMthano paramArtha jJAnI pAsethI samajavo - bhAga-1 : 163 adhyAtmalakSI vyAkhyAnuM mAhAbhya - bhAga-3 : 232-533 adhyAtmasvarUpa ciMtavana - bhAga-4 : 212 anukaMpA - bhAga-1 : 686-688, 697 anubaMdha catuSTaya - bhAga-1 : 95-97, 123-124 anubhavadazA - bhAga-3 : 692-693 anubhAgabaMdha - bhAga-2 : 689-690 anubhUti upayogarUpe ane labdhirUpe - bhAga-3 : 498-499 anuyAyI - yathArtha anuyAyIpaNuM - bhAga-4 : 199-200 anuSThAnanA prakAra - bhAga-1 : 439-441 Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana anekAMta - samyaka anekAMta ane mithyA anekAMta - bhAga-4 : 114 anekAMtasiddhAMta - bhAga-4 : 109-111, 445 anekAMtasiddhAMtathI AtmAnuM svarUpa - bhAga-2 : 401-404, 418-419, 451 anekAMtasiddhAMtanuM mAhAbhya - bhAga-4 : 446 anekAMtasiddhAMtathI vastunuM svarUpa - bhAga-2 : 394-400 apakarSaNa - bhAga-2 : 740, 741, 743 apavAdamArga ane mumukSa - bhAga-1 : 428 apUrvakaraNa guNasthAna - bhAga-3 : 96-97 abAdhAkALa - bhAga-2 : 676, 697-698, 741 abhiniveza - zAstrIya abhiniveza - bhAga-4 : 28 abhiprAyamAM viparyAsa - bhAga-4 : 15 abhiprAyanI sudhAraNA - bhAga-3 : pa64 abhyAsanuM sAtatya - bhAga-1 : 313 ayogI kevaLI guNasthAna - bhAga-3 : 99-100 arihaMta bhagavAna - bhAga-1 : 272-273 bhAga-4 : 3pa6 arihaMta bhagavAnanI dehAtIta dazAnI oLakhANanuM phaLa - bhAga-4 : 358-359 arihaMta bhagavAnanuM vizeSa upakArIpaNuM - bhAga-4 : 3pa7 arpaNatA - bhAga-3 : 7papa alaMkAra - bhAga-4 : 388-400 alaMkAra-arthAlaMkAra - bhAga-4 : 393-400 alaMkAra-zabdAlaMkAra - bhAga-4 : 391-393 avagAhana - bhAga-1 : 309, 311 avagAhanA - siddhAtmAnI avagAhanA - bhAga-3 : 104-107 avalokana - bhAvadazAnuM avalokana - bhAga-3 : 681 avirati - bhAga-3 : 247-248 avirati samyagdaSTi ane mithyAdaSTi muni - bhAga-3 : 251-253, 2pa7 avyavahArarAzi - bhAga-1 : 99 Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 695 asaddaguru - bhAga-1 : 407, 420, 659 asaguru dvArA thatuM akalyANa - bhAga-1 : 414-415, 431-432, 660 asazuruthI kalyANa nahIM - bhAga-1 : 499 asaranuM ayogya AcaraNa - bhAga-1 : 408, 409-410, 412-415, 426, 427-430 asadaguruno upadeza - bhAga-1 : 408-409, 426-428 asara pratyeno vinaya - bhAga-1 : 422-424, 432 asathura dvArA vinayano anucita lAbha - bhAga-1 : 406-415 asazurano zAstrAbhyAsa - bhAga-1 : 407-408 astitva guNa - bhAga-2 : 446-447 bhAga-3 : 286 astitvanI oLakhANa - bhAga-4 : 339-340 astitvano parokSa paricaya ane pratyakSa paricaya - bhAga-4 : 293-294 astitva pratye sabhAnatA - bhAga-4 : 49 astitva aMge zaMkA - bhAga-2 : 38-39, 46, 77-84 - AtmA koI indriyAdithI anubhavAto nathI - bhAga-2 : 47-48, 71-73 - AtmA ghaTa-paTAdinI jema jaNAto nathI - bhAga-2 : 65, 72-73 AtmAnuM juduM eMdhANa nathI -- bhAga-2 : 60-61 - AtmAnuM koI rUpa nathI - bhAga-2 : 46-48 - indriyo che te ja AtmA che - bhAga-2 : 57, 59 - deha te ja AtmA che - bhAga-2 : 54-57, 59 - pratyakSAdi pAMca pramANothI AtmAnI siddhi thatI nathI - bhAga-2 : 66-71 - zvAsocchavAsa che te AtmA che - bhAga-2 : 57-58, 59-60 astitva saMbaMdhI samAdhAna - anubhavagamya svataMtra svarUpa che - bhAga-2 : 128-129, 130-140 - amUrta dravyanI sattAnuM pramANa - bhAga-2 : 130-133 - AtmAnA astitva saMbaMdhI zrI kezI svAmI ane pradezI rAjAno vArtAlApa - bhAga-2 : 257-266 - AtmAnuM koI indriyagamya svarUpa nathI - bhAga-2 : 127-128, 130-140, 188, 191-192 - AtmAnuM juduM eMdhANa - bhAga-2 : 177-184 AtmA ghaTa-paTAdinI jema jaNAvo joIe, enuM samAdhAna - bhAga-2 : 188-195, 205 - AtmA viSenI zaMkA dvArA AtmAnI siddhi - bhAga-2 : 233-236, - AtmA-deha ekarUpa bhAsavAnuM kAraNa - bhAga-2 : 89-95 - AtmA-dehanI bhinnatAnuM bhAna lakSaNo vaDe - bhAga-2 : 95-102, 106-107 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - jaDa-cetananuM trikALa dvatapaNuM - bhAga-2 : 217-229 - jJAna guNa e dehano dharma nathI - bhAga-2 : 209-2014 - deha, indriya ane prANathI bhinna svataMtra astitva - bhAga-2 : 105-110, 159-173 - paMcendriyano adhiSThAtA AtmA indriyothI bhinna che - bhAga-2 : 145-155 - pratyakSAdi vividha pramANothI AtmAnI siddhi - bhAga-2 : 196-205 - saMzayaviSayAdi yuktiothI AtmAnI siddhi -- bhAga-2 : 237-246 ahaMkAranI puSTi ane kSINatA - bhAga-4 : 255 aMtamaMgaLanuM prayojana - bhAga-4 : 355 aMtaradayA - bhAga-3 : 431-432 aMtarazodha - bhAga-3 : 442, 450-457 - nija avalokana - bhAga-3 : 450-454 - bhedajJAna - bhAga-3 : 454-455 - svarUpasanmukhatA - bhAga-3 : 455-456 aMtarmukhatA - bhAga-3 : 334, 504-505 bhAga-4 : 189-191 aMtaryAtrA - bhAga-3 : 78 bhAga-4 : 314 aMtardaSTi - bhAga-3 : 648 AkasmikavAdI - bhAga-2 : 483-484 AphaLatA kaI rIte maTe? - bhAga-1 : 107-109 AphaLatA - paramAM parivartananI icchAthI AkuLatA - bhAga-1 : 107 AjJA - bhAga-1 : 225, 229, 231, 333-334, 335, 338-339, 343-344, 349, 62-630, 638-640, 662 bhAga-3 : 468-469, 473-474, 760-761 bhAga-4 : 22, 31-33, 195-200 AtmajJAna - bhAga-1 : 247, 615-618 AtmajJAna - paMcavratanuM yathArtha pAlana AtmajJAna pachI - bhAga-1 : 179 AtmajJAnanI prApti - bhAga-3 : 549-550 AtmajJAnanI preraNA - bhAga-3 : papa1-554 AtmajJAnanuM mAhAtma - bhAga-1 : 176, 177-178 bhAga-3 : 229-230, 649, 777-779 Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 697 AtmajJAnanI vidhi - bhAga-3 : 230 AtmajJAna mATe sadagurunI AvazyakatA - bhAga-1 : 614, 631 AtmadhyAna - bhAga-3 : 380 AtmaprApti arthe hitazikSA - bhAga-3 : 207 AtmabhrAMti - bhAga-4 : 21, 23-27, 34 AtmavicAra - bhAga-1 : 268, 278-279 AtmazaraNa - bhAga-3 : 620 Atmazuddhino yathArtha krama - bhAga-1 : 172 Atmasiddhi - jinadazA - bhAga-4 : 200-205 Atmasiddhi - saguru AjJA - bhAga-4 : 195-200 AtmasiddhimAM sahAyaka nimitto - bhAga-4 : 194-205, 237-239 AtmasvarUpa - bhAga-1 : 110 bhAga-2 : 131, 140 AtmasvarUpa - buddha - bhAga-3 : 608-610 AtmasvarUpano mahimA - bhAga-1 : 358 AtmasvarUpavicAraNA - bhAga-1 : 288-289 AtmasvarUpanI samajaNa - bhAga-1 : 98, 110-112, 119, 233-234 AtmasvarUpanI sAdhanA - bhAga-1 : 379 AtmasvarUpa siddha samAna - bhAga-1 : 286 AtmasvarUpa sukhadhAma - bhAga-3 : 614-617 AtmasvarUpa svayaM jyoti - bhAga-3 : 611-614 AtmasvarUpa - vibhinna darzananI daSTie - bhAga-2 : 40-45 - uttara mImAMsA (vedAMta) darzananI daSTie - bhAga-2 : 44-45 - cArvAka darzananI daSTie - bhAga-2 : 40 - jaina darzananI daSTie - bhAga-2 : 40-41 - nyAya darzananI daSTie - bhAga-2 : 41-42 - pUrva mImAMsA darzananI daSTie - bhAga-2 : 44 - bauddha darzananI daSTie - bhAga-2 : 41 yoga darzananI daSTie - bhAga-2 : 43-44 vaizeSika darzananI daSTie - bhAga-2 : 42 - sAMkhya darzananI daSTie - bhAga-2 : 42-43 Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana AtmahitanI jhaMkhanA - bhAga-1 : 213, 215, 230, 235, 667-668, 700-701, 708 709, 713-714, 723 bhAga-3 : 193-194, 197-198, 206-207, 208, 392, 428, 43pa-436, 449-450 bhAga-4 : 345-346 AtmahitanI preraNA - bhAga-4 : 349-3pa0 AtmA - akatRtva zakti - bhAga-3 : 674 AtmA - ajara - bhAga-3 : 666 AtmA - anaMta guNono piMDa - bhAga-3 : 603, 604, 620-621 AtmAnI anaMta jJAna-darzanazakti - bhAga-3 : pa91-595 AtmA - anAdi svapnadazA - bhAga-3 : 544 AtmA - anubhavajJAna ane zrutajJAna -- bhAga-4 : 294-296 AtmA - anekAMta daSTie nityAnitya svarUpa - bhAga-2 : 385-386, 396-404, 418 419, 451, 460-461 AtmA aparivartanazIla tattvanI sajAgatA - bhAga-3 : 582-585 AtmA - abhostRtva zakti - bhAga-3 : 677 AtmA - avinAzI - bhAga-3 : 667-668 AtmAnuM avyAbAdha svarUpa -- bhAga-3 : pa96-598 AtmAnuM asaMyogIpaNuM, anutpannapaNuM - bhAga-2 : 32 5-358, 447-448 AtmAnI AkAza sAthe tulanA - bhAga-3 : 76 bhAga-4 : 186-187 AtmAno AdhyAtmika vikAsa - bhAga-3 : 96-100 AtmAnAM utpatti-laya saMbaMdhI mAnyatAnuM nirasana - bhAga-2 : 303-305, 310-358 AtmAnI utpatti saMbaMdhI vaijJAnikonI dhAraNA - bhAga-2 : 328-329 AtmA - upayoga e AtmAnuM lakSaNa che - bhAga-3 : 291-292, 591 AtmA - upazamAdi pAMca prakAranA bhAva - bhAga-3 : 214-216 AtmA - upAdhibhAva - bhAga-3 : 708-709 AtmAno UrdhvagAmI svabhAva - bhAga-2 : 760-761 AtmAne ekAMte kSaNika mAnavAthI utpanna thatA doSo - bhAga-2 : 420-433, 448-451 AtmAne ekAMte nitya mAnavAthI utpanna thatA doSo - bhAga-2 : 449-451 AtmAnI oLakhANa - bhAga-3 : 74ra bhAga-4 : 157-159 AtmAnI ane karmanI zakti - bhAga-2 : 737-738 bhAga-3 : 40-41 AtmA kUTastha nitya? - bhAga-2 : 461 AtmAnA guNo - bhAga-2 : 129, 191-192 Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 699 AtmAnuM caitanyatvarUpa eMdhANa - bhAga-2 : 177-184 AtmA - caitanyamaya che - bhAga-3 : 287-289, 610-611, 659-660 AtmA caitanyasvabhAvano tathA karmabhAvano kartA - bhAga-2 : 600-604, 611 AtmAnI jJatikriyA - bhAga-3 : 81-84 AtmAno jJAna guNathI nirNaya - bhAga-2 : 136-138, 193-200, 218-221, 226 227, 510-511 AtmA - jJAnadhArA ane karmadhArA - bhAga-3 : 683-684 AtmAnI sAthe jJAnano bheda ke abheda ? - bhAga-2 : 398-399 AtmAno jJAnasvabhAva - bhAga-2 : 603-604, 356 bhAga-3 : 288-289, 192, 608-609 bhAga-4 : 157-159, 184 AtmA - jJAnasvabhAvanA Azraye dharma bhAga-3 : 80-81, 86 AtmA - jJAnasvarUpanI zraddhA ane ekAgratA - bhAga-3 : 80-81 AtmA - trikALI sattA ane karmakRta vyaktitva - bhAga-3 : 217-220 AtmA dazAmAM asaMga kyAre ? - bhAga-2 : 552-553, 566-568 AtmA - dehathI pRthakatAnI vidhi - bhAga-3 : 665 AtmAnI dehathI bhinnatA - bhAga-2 : 310, 319-420, 356-357, 359-360, 663 666, 770-773 AtmA - dehabhede Atmabheda tathA anaMta AtmAnI siddhi - bhAga-2 : 119-122 AtmA - dehAtIta svarUpanI anubhUtino upAya - bhAga-4 : 360 AtmA ane dravyakarmano baMdha kaI rIte thAya che? - bhAga-2 : 661-662 AtmAnuM judA judA nayathI kartRtva - bhAga-2 : 518-522, 602-603, 609-611, 670-671 AtmA - nijapariNAmano kartA-bhoktA - bhAga-3 : 689-690 AtmA niraMtara sarvane anubhavamAM Ave che - bhAga-3 : 612-613 AtmA - nizcayanayathI AtmasvarUpa - bhAga-4 : 82-83 AtmA nizcayanayathI potAnA bhAvono ane vyavahAranayathI karmaphaLano bhoktA - bhAga-2 : 702-703 AtmA - nizcayanaya ane vyavahAranayathI AtmAno baMdha ane mokSa - bhAga-1 : 164-167 AtmA parano akartA-abhoktA - bhAga-3 : 568-569, 570-571, 574-575 AtmA upara paradravyanI asara - bhAga-4 : 217-219 AtmAne paradravyathI lAbha-nukasAna nahIM - bhAga-1 : 105 AtmA - parano bhoktA che ke nahIM? - bhAga-3 : 677-678 AtmA - parabhostRtvathI nivRtti - bhAga-3 : 678-679 AtmAnuM paramAtmasvarUpa khovAyuM ke naSTa thayuM nathI - bhAga-3 : 77-78 AtmAnI paripUrNatA - bhAga-3 : 597-598 AtmA ane pudagalanI svataMtratA - bhAga-2 : 228-229 Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 zrI Atmasiddhi zAstra vivecana AtmA pote ja potAno mitra ane zatru bhAga-2 : 725 AtmA pratyakSAdi vividha pramANothI siddhi AtmAnuM baLa vadhu ke karmanuM bhAga-4 : 67-71 AtmA bhAratIya darzanomAM AtmAnuM mahattva AtmAnI mitratA - AtmAno mahimA AtmA AtmA - bhAga-2 : 217-219 bhAga-3 : 222-224, 568, 596, 605-606 bhAga-3 : 224, 598, 620-621, 661-662 bhAga-4 : 38, 40-41, 184-187, 347 mukta AtmAnuM sakriyapaNuM bhAga-2 : 609-611 AtmA AtmA mokSasvarUpa che bhAga-3 : 186-191 AtmA ane rAgabhAva bhAga-3 : 524-125, 572 AtmAnuM lakSaNa jJAna bhAga-2 : 98-102 AtmA vartamAna doSanI oLakha ane kSaya - vikArano kartA che ke nahIM? vikArakatRtvathI nivRtti AtmA bhAga-3 : 674-675 bhAga-3 : 675-676 AtmA AtmAmAM vikAra thavAnuM kAraNa bhAga-2 : 132-535 AtmAnA vikArI bhAva ane dravya karma vacce nimitta-naimittika saMbaMdha AtmA - vibhinna darzanonI dRSTie AtmAnuM svarUpa AtmA vizvano sarvazreSTha padArtha bhAga-3 : 528 AtmA zuddha sanAtana Atmadharma bhAga-4 : 138 AtmAnA zubhAzubha adhyavasAyanuM phaLa AtmA sat che bhAga-3 : 285287 AtmAnuM sarvadarzIpaNuM AtmAnuM sarvadarzIpaNuM AtmA sarvavyApI ke dehavyApI ? AtmA sarvAbhAsarahita che AtmAnuM saMvedana - bhAga-2 : AtmA saMzayavijJAnarUpe pratyakSa AtmAnuM svaparaprakAzapaNuM AtmA AtmA - - - - - - - - - - - -- - - - bhAga-2 : 196-205 bhAga-2 : 39-40 svabhAvanI prApti svabhAvanI prApti sulabha ke dUrlabha? bhAga-3 : 713-714 sarvajJapaNuM bhAga-3 : 193-594 sarvajJapaNuM pragaTAvavAno upAya bhAga-3 : 64-65 bhAga-3 : 289-292 228 bhAga-2 : 723-724, 759-760 bhAga-2 : 233-236 bhAga-2 : 529-535 bhAga-2 : 40-46, 564-565 bhAga-3 : 611-613 svabhAvanuM avalaMbana bhAga-3 : 295-29, 537, 199-600, 620 svabhAvano nirNaya - bhAga-4 : 164-165 - bhAga-1 : 737-739 bhAga-3 : 78, 488-489, 626-627, 711-713 bhAga-4 : 14-17 bhAga-3 : 195 bhAga-3 : 78-80 bhAga-4 : 165 Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci bhAga-1 : 234-235 bhAga-3 : 295-296, 298-299, 455-456 bhAga-4 : 296, 324, 325, 340-341 AtmA svabhAve zuddha ane vartamAna avasthAmAM azuddha bhAga-2 : 550-552, 565-567 bhAga-3 34-36, 223, 291, 605-607 bhAga-4 : 25-26, 83 AtmA AtmA AtmA bhAga-3 : 297-298 svayaMnI samRddhinuM bhAna AtmAnuM svarUpa - bhAga-3 : 283-284, 284-293, 50, 58659, 603-617 AtmA svarUpano anubhava bhAga-3 : 487-488, 661-662 bhAga-4 : 195 AtmA AtmA AtmA AtmA AtmA - AtmA AtmA AtmA - - - - - - - - - - - svabhAvasanmukhatA - svarUpAnusaMdhAna svarUpano abhyAsa bhAga-2 : 603-604 svarUpamAM aikyabhAva bhAga-3 : 545-546, 599-60, 613 svarUpajAgRti bhAga-4 : 48-50, 69, 193 svarUpa darpaNa jevuM svaccha bhAga-3 : 76 svarUpo parokSa temaja pratyakSa paricaya bhAga-4 : 339 svarUpanI rRci svarUpano lakSa svarUpanI samajaNa -- AtmA AtmA - svarUpasthiti bhAga-1 : 242-243, 269 svasvarUpanuM ajJAna - bhAga-3 : 217 AtmAmAM svAbhAvika ane vaibhAvika banne pariNamananI yogyatA AtmAnI svAdhInatA bhAga-3 : 596-197 bhAga-4 : 68-71 bhAga-1 : 437, 443-444 bhAga-3 : 488 bhAga-4 : 101-103 bhAga-4 : 293-294 bhAga-1 155, 735-737 bhAga-3 562-564 bhAga-4 : 192-194, 340 AtmA - karmaphaLadAnapreraNAnuM sAmarthya bhAga-2 : 750 AtmA ane karma vacceno saMbaMdha AtmA upara karma saMbaMdhano prabhAva bhAga-2 : 671 AtmA ane karma vacceno saMbaMdha anAdi kALathI AtmA ane karma vacce nimitta-naimittika saMbaMdha AtmA ane karmano saMyoga saMbaMdha bhAga-2 : 664-666, 683-684 - bhAga-2 : 528-529, 541-542 bhAga-2 : 599-600, 611-612 - bhAga-2 : 542-545 bhAga-2 : 669-670, 757 701 Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702. zrI Atmasiddhi, zAstra' - vivecana AtmAnuM parimANa - bhAga-2 : 110-119 - anya darzananI daSTie - bhAga-2 : 112-114 - jaina darzananI daSTie - bhAga-2 : 110-112 - dehaparimANanI siddhi - bhAga-2 : 114-119 AtmArthitA - bhAga-1 : 603-604, 675, 698 bhAga-3 : 391-792 AtmArthIne asada-AkAMkSAno roga nahIM - bhAga-1 : 658, 663-667 AtmArthInuM AjJA-ArAdhana - bhAga-1 : 338-339, 353, 629-630, 638-642, 662 663 AtmArthInI AtmahitanI jhaMkhanA - bhAga-1 : 213, 215, 230, 235, 667-668, 700 701, 708-709, 713-714, 723 AtmArthIne vartato AtmAno mahimA - bhAga-3 : 208 AtmArthI - AraMbha-parigrahanI nyUnatA - bhAga-1 : 682 AtmArthInI kriyA - bhAga-1 : 211 AtmArthIno guNavikAsa - bhAga-1 : 637-638 AtmArthI upara guranA guNono prabhAva - bhAga-1 : 635 AtmArthInI gurubhakti - bhAga-1 : 230, 353-355, 630, 637, 662 AtmArthInI jijJAsA - bhAga-1 : 653 AtmArthIno tattvanirNaya - bhAga-1 : 664, 678, 679, 711-712, 721-722, 738 bhAga-3 : 74-75 AtmArthIno doSavilaya - bhAga-1 : 371-373, 635-636 AtmArthInuM pravartana - bhAga-1 : 207-208 AtmArthInI premabhakti - bhAga-1 : 3pa3-355 AtmArthIne bodhane viSe parama prema - bhAga-1 : 710-711, 721 bhAga-3 : 645-646 AtmArthInI bhAvanA - bhAga-1 : 641-642, 653-654, 682, 686 AtmArthInuM bhedajJAna - bhAga-1 : 712-714, 722 AtmArthInI madhyasthatA - bhAga-1 : 652 AtmArthInI mAna sAmenI laData - bhAga-1 : 368-369 AtmArthInAM lakSaNo - bhAga-1 : 207-208, 673-689 AtmArthIno viveka - bhAga-1 : 214 AtmArthIno zAstrAbhyAsa - bhAga-1 : 212-2013 AtmArthI - sadgurunI oLakhANa - bhAga-1 : 612-613, 631-632, 661, 624-625 AtmArthInI savaLI samajaNa - bhAga-1 : 213 AtmArthInuM sAMsArika prApti pratyenuM valaNa - bhAga-3 : 196 Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 703 viSayasUci AtmArthIno svarUpa-abhyAsa - bhAga-1 : 711, 723, 735, 739 bhAga-3 : 646-647 AnaMda - akAraNa AnaMda - bhAga-4 : 314-315 AnaMda - sukha-duHkha ane AnaMda - bhAga-4 : 301-303 Arjava - bhAga-3 : 351 AzAtanAnA prakAra - bhAga-1 : 395-398 Asrava - bhAga-3 : 46, 47, 246 AMtara avalokana - bhAga-3 : 451-454 ekAkIpaNuM - bhAga-4 : 314 ekAMta daSTi - bhAga-3 :393-394 ekAMta nizcayavAdI jIvanuM aparAdhIpaNuM - bhAga-4 : 243-244 ekAMta nizcayavAdI jIvane cetavaNI - bhAga-4 : 209-210, 239-240 ekAMta nizcayavAdI jIva - nizcayanayanA kathanonI adhUrI samaja - bhAga-4 : 215 ekAMta nizcayavAdI jIvanI dalIlo tathA tenuM samAdhAna - bhAga-4 : 09-100, 232-237 ekAMta nizcayavAdI jIvanI dazA zuM thAya? - bhAga-4 : 209-210, 211-212, 239-240 ekAMta nizcayavAdI jIva dvArA zubha nimittano niSedha - bhAga-4 : 211, 221, 231 ekAMta - samyaka ekAMta ane mithyA ekAMta - bhAga-4 : 115 icchA - bhAga-4 : 283 icchA - paramArthanI icchA - bhAga-4 : 50-77 indriyo dvArA thatuM jJAna - bhAga-2 : 134-136, 14pa-155 indriya - dravya ane bhAva indriya - bhAga-2 : 152-154 Izvara - bhAga-2 : pa73-575, pa91-592, 193-594, 645, 646, 647. Izvara ane IzvarakartRtva saMbaMdhI vibhinna darzanonI mAnyatA - bhAga-2 : 487-488 Izvara - Izvara siddha thayA vinA jagata niyama ke svarga-narakAdi kevI rIte ghaTe? - bhAga 2 : 647-648, 651-65ra Izvara - jJAna apekSAe Izvara sarvavyApI - bhAga-2 : 772-773 IzvarakartutvavAda - bhAga-2 : 482-492, 647-652 IzvarakartutvavAdanuM nirasana - bhAga-2 : 574-pa94 - Izvaratva viSe jaina darzana - bhAga-2 : 590-594, 749, 771, 777 - Izvarakartutva viSe jaina darzana - bhAga-2 : 589-590 - Izvara jagatanuM upAdAnakAraNa nathI - bhAga-2 : 576-578 Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - Izvara jagatanuM nimittakAraNa nathI - bhAga-2 : pa78-580 - Izvara jIvonAM karmono prerakakartA nathI - bhAga-2 : 587-589 Izvara sRSTino pAlanakartA nathI - bhAga-2 : 583-584 - Izvara sRSTino saMhArakartA nathI - bhAga-2 : 585 - jagata viSe jaina darzana - bhAga-2 : 578-580 - vItarAgI IzvaranI ArAdhanA kaI rIte sArthaka? - bhAga-2 : 592-593 - sRSTinAM nirmANa-pralaya kayA prayojanathI? - bhAga-2 : 575-pa76, 585-587 - sRSTiracanAmAM visaMgatA - bhAga-2 : 580-583 IzvarakarmaphaLadAtRtvavAda - bhAga-2 : 633-637, 646, 746-747 IzvarakarmaphaLadAtRtvavAdanuM nirasana - bhAga-2 : 637-640, 646-647, 747-752 IzvaravAda - bhAga-2 : 649-652 IzvaravAdanuM nirasana - bhAga-2 : 765-777 utkarSaNa - bhAga-2 : 740, 741, 743 uttara mImAMsA (vedAMta) darzana - bhAga-4 : 639-662 - AtmasvarUpa - bhAga-2 : 44-45 - AtmA abaMdha che - bhAga-2 : 481 - AtmAnuM kartutva - bhAga-2 : 460 - AtmAnuM nityatva - bhAga-2 : 276-277 Izvara - bhAga-2 : 488, 492 - karmaphaLabhoknatva - bhAga-2 : 623 - brahma (AtmA) eka che - bhAga-2 : 471 - bhaktimArgI vedAMtIonuM muktisthAna - bhAga-3 : 107 - mokSa - bhAga-3 : 8, 13-14 utpAda bhAga-3 : 286 udaya - bhAga-2 : 698, 742 udayabhAvano rasa -- bhAga-3 : 4pa1-4para udIraNA - bhAga-2 : 742 upakaraNa - bhAga-1 : 407 upadezanuM grahaNa kaI rIte ? - bhAga-1 : 215-216 upadeza bodha - bhAga-4 : 249 upadezaka - asazura upadezaka - bhAga-1 : 409-410 Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezakapaNuM kayA guNasthAnake? tattvamUDha upadezaka upadezaka upadezaka pravRtti AtmajJAna thayA pahelAM upaniSada bhAga-4 : 426-427 karma - - -- upayoga bhAga-3 : 591 upayoga AtmAnuM lakSaNa upayoganuM bahAra bhaTakavuM zuddha upayoga upayoga upayoga zuddha, zubha ane azubha upayoga zubha upayoganA prakAra upayogamAM sAtizayapaNuM upazamana bhAga-2 : 743 1 - - -- - - - - - - - - - viSayasUci bhAga-1 : 262-263 upazAMtamoha AstAna upAdAna bhAga-4 : 175-176, 449-450 upAdAna upAdeya bhAga-4 : 174 upAdAnakAraNa bhAga-4 : 173, 174, 175-176 upAdAnamAM kAraNatAnuM pragaTIkaraNa upAdAna-nimittanI saMdhi upAdAna-nimittanuM svarUpa upAdAnanA mahimAno paramArtha upAdAnanuM sAmarthya upAdeya bhAga-4 : 174 Urdhvagamana kartA-bhoktApaNuM bhAga-1 : 153-154 bhAga-3 : 291-292, 191 bhAga-3 : 558-560 bhAga-3 : 89 -- bhAga-1 : 183 bhAga-1 : 425 bhAga-1 : 542-544 bhAga-1 : 183 bhAga-3 : 97 - --- bhAga-4 : 237-238 bhAga-4 : 215, 230-231 bhAga-4 : 172-181 bhAga-3 : 100-104, 105 paranuM bhAga-2 : 51, 513, 682-83, 721 bhAga-3 : 306 bhAga-4 : 209-210, 215 bhAga-4 : 171, 183-187 karma aghAtI karma bhAga-3 : 97-100 karma ATha karmaprakRtionI AtmA upara asara karmanI ADamAM pramAdanuM poSaNa bhAga-3 : 318-319 bhAga-3 : 40-41 karmanI ane AtmAnI zakti karma ane AtmA vacceno saMbaMdha bhAga-2 : 538-539, 541-545 karma ane AtmA vacce nimitta-naimittika saMbaMdha - bhAga-2 : 669-70, 757 bhAga-3 : 568-569, 570-571, 573-575 - bhAga-3 : 306-310 705 Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karma ane AtmAno saMyoga saMbaMdha - bhAga-2 : 664-666, 683-684 karma Adi che ke anAdi? - bhAga-2 : 244-545 karmano Asrava ane baMdha - bhAga-2 : 665-666 karmanI utkRSTa ane jaghanya sthiti - bhAga-2 : 688 karmanA udaya ane jIvanA vikAra - bhAga-2 : pa3ra-pa35 bhAga-4 : 178-179 karmano kartA jIva kaI rIte ? - bhAga-2 : 519, 521, 523, 602-603 karmano kartA vyavahAranayathI AtmA - bhAga-2 : 670-671 karma ane karmaphaLa vacce IzvaranI AvazyakatA - bhAga-2 : 633-634 karmakartRtva TaLI zake che - bhAga-2 : 538-541 karmano kAyado jIva ane jaDa sRSTimAM - bhAga-2 : 720 karma - ghAtI karma - bhAga-3 : 97-99 karma - ghAtI ane aghAtI karmanuM phaLa - bhAga-2 : 725-726 karma - jagatamAM pravartatI vicitratAnuM kAraNa karma - bhAga-2 : 462, 70-710, 719 karma - jaDa karma jIvane phaLa devAmAM pariNAmI kaI rIte thaI zake ? - bhAga-2 : 618, 623-624 karmano jaDa svabhAva phaLadAnamAM bAdhaka thato nathI - bhAga-2 : 698-704 karma ane jIvanI bhinnabhinnatA - bhAga-2 : 517-518 karma ane deha vacce kAraNa-kAryabhAva - bhAga-3 : 49 karma - dehotpattinuM kAraNa mAtA-pitA ke karma? - bhAga-2 : 712-713 karmadhArA - bhAga-3 : 683-684 karmanAM prakAra ane prakRti - bhAga-2 : 685-686, 725-726 bhAga-3 : 305, 36, 311, 313-314 karmabaMdhanI prakriyA - bhAga-2 : 657-677, 682-698 karmano pratiniyata svabhAva - bhAga-2 : 682 karmanuM phaLa ApavA mATe IzvaranI jarUra nathI - bhAga-2 : 746-752 karmamAM phaLadAna yogyatA jIvanA nimittathI pragaTe che - bhAga-2 : 738, 750 karmaphaLadAtA Izvarane gaNatAM upasthita thato virodha - bhAga-2 : 634-640, 646, 747-751 karmanuM baLa vadhu ke AtmAnuM? - bhAga-4 : 67-71 karmanAM baMdha, sattA ane udaya - bhAga-2 : 697-698, 738-742 karmanA be bheda - bhAga-2 : 619 karmanA bheda vibhinna darzanonI daSTie - bhAga-2 : 727-728 karmaphaLa bhogavavAnAM sthAna - bhAga-2 : 757-764 karma - mUrta karma vaDe amUrta AtmA upara upaghAta ke upakAra thaI zake? - bhAga-2 : 514-517 karma - mUrta karmano amUrta AtmA sAthe saMbaMdha thaI zake? - bhAga-2 : 513-514 karma - mahAmohanIya karma - bhAga-1 : 410-412 karmabhAva ane mokSabhAva - bhAga-3 : 213-214, 217, 220-221, 231-232 Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 707 karma - ratnatrayathI khapI zake che - bhAga-3 : 242 karma - vipAkabhoga ane pradezabhoga - bhAga-3 : 242 karmanI zakti - bhAga-2 : 620, 737-738 karma zabdanI vyutpatti - bhAga-2 : 663 karma - zubhAzubha karmathI zubhAzubha gati - bhAga-3 : 28-29 karmanuM zubhAzubha phaLa - bhAga-2 : 724-725 karma sAme zUravIra thavuM - bhAga-3 : 31-320 karmasaMtati - bhAga-3 : 49-55 karma - sukha-du:khanuM kAraNa karma - bhAga-2 : 710-712, 714-715 karma potAnA svabhAva pramANe pariNamIne phaLa Ape che - bhAga-2 : 745-746, 751-752 karma sahaja svabhAve (anAyAse) baMdhAtAM nathI. - bhAga-2 : pa28-536 karmakartatva saMbaMdhI vibhinna darzanonI mAnyatA - bhAga-2 : 458-460 karmakartRtva aMge zaMkA - AtmAnA arthakriyAkAritva viSe vikalpa - bhAga-2 : 498-504 - AtmA sadA asaMga che ane mAtra prakRti karmabaMdha kare che - bhAga-2 : 470-481 - karma jIvano svabhAva che - bhAga-2 : 464-465 - karmabaMdha IzvarapreraNAthI thAya che - bhAga-2 : 482-492 - karma sahaja svabhAve (anAyAse) thayA kare che - bhAga-2 : 464 - karma ja karmano kartA che - bhAga-2 : 463-464 karmakartRtva saMbaMdhI samAdhAna - AtmA kaI rIte ane kyAre asaMga? - bhAga-2 : 249-568 - karma jIvano svAbhAvika dharma nathI - bhAga-2 : para7-528, 536-546 - karmamAM preraNAdharma nathI, cetanapreraNAthI karmanuM grahaNa thAya che - bhAga-2 : 500-524 - karma sahaja svabhAve (anAyAse) thatAM nathI - bhAga-2 : pa27-536 - jIvonAM karmano kartA Izvara nathI - bhAga-2 : 571-594 - jIvane karmanuM kartApaNuM kayA prakAre che - bhAga-2 : pa97-612 karmaphaLabhoknatva aMge vibhinna darzananI mAnyatA - bhAga-2 : 620-623 - uttara mImAMsA darzana - bhAga-2 : 623 - cArvAka darzana - bhAga-2 : 620-621 - jaina darzana - bhAga-2 : 621 - nyAya-vaizeSika darzana - bhAga-2 : 621-622 - pUrva mImAMsA darzana - bhAga-2 : 622-623 - bauddha darzana - bhAga-2 : 621 - sAMkhya-yoga darzana - bhAga-2 : 622 Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana karmaphaLabhophtatva aMge zaMkA - Izvarane phaLadAtA mAnatAM IzvarapaNuM TakatuM nathI - bhAga-2 : 631-640 - jaDa karma kaI rIte phaLadAtA thAya? - bhAga-2 : 618-627. - phaLadAtA Izvara siddha thayA khinA jagataniyama ke bhogavavAnAM sthAnaka TharatAM nathI - bhAga-2 : 645-652 karmaphaLabhostRtva saMbaMdhI samAdhAna - karmaphaLabhophtatva mATe IzvaranI AvazyakatA nathI - bhAga-2 : 746-752 - karmaphaLa bhogavavAnAM sthAnaka svayaMsiddha che - bhAga-2 : 755-764, 777-779 - koI kriyA phaLa vinAnI hotI nathI - bhAga-2 : 701-702, 728-729 - jagatamAM pravartatI vicitratAthI karma phaLabhoktatvanI siddhi - bhAga-2 : 707-730 - jaDa karma kaI rIte phaLa Ape che ? - bhAga-2 : 681-682, 698-704 - jaDa karmanA phaLa ApavArUpa svAbhAvika dharmanuM pratipAdana - bhAga-2 : 736-746, 751-752 - jIvane jaDa karmano saMyoga kema ane kevI rIte thAya che - bhAga-2 : 657-677, 682-698 karmabaMdha - bhAga-2 : 683-684 bhAga-3 : 19, 39 karmabaMdha - kevaLI bhagavaMtono karmabaMdha - bhAga-2 : 696 karmabaMdha karavo e jIvano dharma nathI - bhAga-2 : 536-546 karmabaMdhanuM kAraNa azuddha bhAva bhAga-2 : pa36-537 karmabaMdhanAM niyAmaka kAraNa - bhAga-2 : 693-697 karmabaMdhanA prakAra - bhAga-2 : 684-63 karmabaMdhanI prakriyAnuM varNana - bhAga-2 : 657-677, 682-698 karmasiddhAMta - bhAga-4 : 451-452, 4pa3-458 karmasiddhAMta - jIva ane jaDa sRSTimAM karmasiddhAMta, vibhinna darzanonI daSTie - bhAga-2 : 720 karmasiddhAMta - jaina karmasiddhAMtamAM puruSArthanuM mUlya - bhAga-2 : 741-742 karmasiddhAMta - jaina darzana anusAra karmasiddhAMta - bhAga-2 : 720-721 karmasiddhAMta - jaina darzanamAM karmasiddhAMtanuM sUkSma ane vistRta nirUpaNa bhAga-2 : 675 676, 720-721, 728, 744-745 karmasiddhAMta - karmaphaLabhostRtva - bhAga-2 : 618-620 kaSAya - bhAga-1 : 582 bhAga-2 : 695 bhAga-3 : 248, 328-329, 372 kaSAyAdino anabhyAsa - bhAga-3 : 41, 42-45 Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 709 kaSAya - anaMtAnubaMdhI kaSAya bhAga-1 : 364-365, 497, 583-584 kaSAyanI upazAMtatA' - bhAga-1 : 582, 675-679, 696 bhAga-3 : 426-427 kaSAyanivRtti - bhAga-3 : 372-373 kaSAyazakti - bhAga-3 : 255 kaSAyathI sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha - bhAga-2 : 695-697 kaLA - AtmArthe to ja sArthaka - bhAga-4 : 382-383 kAraNa - bhAga-4 : 173 kAraNa vinA kArya thatuM nathI - bhAga-2 : 079-710 kAraNa - kAryAnurUpa kAraNa - bhAga-2 : 713-715 kAraNa - kArya uparathI kAraNanuM anumAna - bhAga-2 : 710-719 kArmaNa vargaNA - bhAga-2 : 511, 660-664, 721, 723-724 kArmaNa vargaNAne AtmA kaI rIte grahaNa kare che? - bhAga-2 : 661-662 kArmaNa vargaNA - kayA kSetranI kArmaNa vargaNAnuM AtmA dvArA grahaNa thAya che ? - bhAga-2 : 663-664 kArmaNa zarIra - bhAga-2 : 684, 718 kAryanI utpAdaka sAmagrI - bhAga-4 : 173-174, 179-181 kArya uparathI kAraNanuM anumAna - bhAga-2 : 719 kAryanuM niyAmaka kAraNa - bhAga-4 : 179 kArya - rucinI AvazyakatA - bhAga-1 : 680 kArya-kAraNa ane kAryasiddhi - bhAga-1 : 646 kAryakAraNa vyavasthA - bhAga-1 : 698 kAryasiddhi mATe upAdAna ane nimitta bannenI AvazyakatA - bhAga-4 : 230-237, 239, 449-450 kAryasiddhimAM puruSArthanI pradhAnatA - bhAga-4 : 60-62 kAryasiddhimAM SakArakanI pravRtti - bhAga-3 : 787-708 kAryasiddhi samavAyakAraNanA samanvayathI - bhAga-4 : 56-61 kAvya camatkRti - bhAga-4 : 388-391 kAvya - mahAna kAvya - bhAga-4 : 388, 409-410 kAvyanAM lakSaNa, aMga - bhAga-4 : 384-387, 388-389 kAvyazailI - bhAga-4 : 400-402 kAvya-sAhitya - bhAga-4 : 378, 385 kALa - kALacakra - bhAga-1 : 124-127 Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana kALa - paMcama kALanuM svarUpa - bhAga-1 : 127-129 kALalabdhi - bhAga-4 : 54-62 phUguru -- bhAga-1 : 4pa9-460, 464 kudaratavAdI - bhAga-2 : 486 kuLagurumAM sagurunI bhrAMti - bhAga-1 : 462-464 kevaLajJAna - bhAga-3 : 97-98, 108, 134, para1-pa23, 525-529, 778-779 kevaLajJAnanI paramArtha vyAkhyA - bhAga-3 : pa22-523, 531-535 kevaLajJAnanI vyavahAra vyAkhyAnI upayogitA ane maryAdA - bhAga-3 : 532 kevaLajJAna - samasta parane jANatuM hovA chatAM parasammukha nahIM - bhAga-3 : pa29-531 kevaLajJAnI - paranA kevaLa jJAtA - bhAga-3 : pa29-531 kevaLI bhagavAna - bhAga-3 : 97-99 kevaLI bhagavAnano karmabaMdha - bhAga-2 : 696 kramabadhdha paryAya - bhAga-4 : 62-65 kriyA - bhAga-1 : 136 kriyA - anuSThAnanA bheda -- bhAga-1 : 439-441 kriyA - AtmajJAnanI prAptimAM hetubhUta - bhAga-1 : 175, 177, 180-181, 184 kriyA - AtmalakSa sahita - bhAga-1 : 694 bhAga-4 : 101-103 kriyAnA upadezanuM prayojana - bhAga-1 : 147, 148 kriyA - kriyAkaSTa - bhAga-3 : 14pa-146, 241-243 kriyAnI gaNatarIthI dhArmikatAnuM mApa - bhAga-1 : 149 kriyAnI cakAsaNI - bhAga-1 : 211 kriyAnA cAra prakAra - bhAga-4 : 96 kriyA - dravyakriyA ane bhAvakriyA - bhAga-4 : 91 kriyAthI nirjarA - bhAga-1 : 178 kriyAno niSedha kaI apekSAe? - bhAga-1 : 143-148, 152, 181-182, 202 kriyA niSphaLa kema? - bhAga-1 : 148-151, 152-153, 177, 192, 210-211, 343 344, 650, 651 bhAga-3 : pa64 bhAga-4 : 286-287 kriyA - bahirdaSTijIvanI - bhAga-3 : pa65 kriyA mokSaprAptimAM sahAyaka che ke nahIM? - bhAga-3 : 585 bhAga-4 : 89-94, 100 Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 71 1 kriyA - zuM zubha kriyAo heya che? - bhAga-4 : 94-99 kriyA - zubhAzubha kriyA - bhAga-2 : 728 kriyA saphaLa kyAre ? - bhAga-1 : 152, 155, 179 kriyA - samajaNa vinAnI bAhya kriyA - bhAga-1 : 154-157, 650 kriyA - svaccheda sahitanI kriyA - bhAga-1 : 342-343 kriyAjaDa - bhAga-1 : 135, 138, 140-141, 147, 156, 157, 229 bhAga-4 : 438 kriyAjaDane upadeza - bhAga-1 : 175, 185, 202-203 bhAga-4 : 101-103 kriyAjaDanI kriyA - bhAga-1 : 156 kriyA jaDanuM jJAnamArga pratyenuM valaNa - bhAga-1 : 147, 154-156 kriyAjaDanI tyAgapravRtti - bhAga-1 : 200 kriyA jaDa - matano Agraha - bhAga-1 : 514-515 kriyAjaDa - veSano Agraha - bhAga-1 : 516-517 kriyAjaDano kRtAbhyAsa - bhAga-1 : 509-513 kriyAjaDa ane sara - bhAga-1 : 221, 229, 232-233 kriyAjaDane svarUpasamajaNanI arUci - bhAga-1 : 154-156 krodha - bhAga-3 : 3pa1-353 bhAga-4 : 273 krodha - utpatti ane abhAva - bhAga-3 : 3pa3-358 krodhAdinI utpattinuM mULa kAraNa - bhAga-4 : 274 krodha kaSAyano prabhAva - bhAga-1 : 675-676 krodha - kSamAsvabhAvI AtmAnuM avalaMbana - bhAga-3 : 355-356. krodhAdi pratye jAgRtithI krodhAdinI kSINatA - bhAga-3 : 42, 355 krodha - jIva pote javAbadAra - bhAga-3 : 353-354 krodhanuM damana ane zamana - bhAga-4 : 274-275 krodha - doSarakSaNa - bhAga-3 : 354 krodha - doSa svIkAra - bhAga-3 : 354-355 krodhAdi saMjJAnuM nyUnAdhikapaNuM - bhAga-2 361-368 - bhUtanA svabhAvathI utpanna thanAra - bhAga-2 366-367 - vIrya-retanA gaNanA yogathI utpanna thanAra - bhAga-2 362, 367-368 kSapakazreNI - bhAga-3 : 97 kSamAM - bhAga-3 : 351, 3pa6 bhAga-4 : 273-276 Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - upakArAdi pAMca prakAra - bhAga-3 : 357-358 - krodhanI abhivyakti ke anutpatti ? - bhAga-3 : 3pa6-3pa7 krodha ane kSamA - bhAga-4 : 273 tAvika kSamA - bhAga-4 : 276 - yathArtha kSamA - bhAga-3 : 359-360 bhAga-4 : 274-275 kSINAmoha guNasthAna - bhAga-3 : 97 gacchano Agraha - bhAga-4 : 135-143 gati (yoni) - bhAga-3 : 38 gati - cAra gatinA AyuSyabaMdhanAM kAraNo - bhAga-2 : 758-750 gatinAM duHkho - bhAga-1 : 99-104 gati karavAno svabhAva jIva ane pugalamAM ja - bhAga-2 : 760 bhAga-3 : 103 guNa - bhAga-3 : 286-287 guNasthAnaka - bhAga-1 : 242-243 guNasthAnaka-ArohaNa krama - bhAga-3 : 341-342 guNasthAnaka - upadezaka guNasthAnaka - bhAga-1 : 243, 262-263 gupti - bhAga-3 : 633 gurumUDhatA - bhAga-1 : 422 guru-ziSyano aMtaraMga saMbaMdha - bhAga-2 : 626-627 guraziSyasaMvAdazailI - bhAga-4 : 402-407 cAritramoha - bhAga-3 : 337 cAritramohano kSaya - bhAga-3 : 341-342 cAritramoha sahita jJAnInI AtmadazA - bhAga-3 : 338-340 cArvAka darzana - bhAga-4 : 509-519 - AtmasvarUpa - bhAga-2 : 40 - AtmAnAM utpatti-laya - bhAga-2 : 275, 277-285 - AtmAnuM kartutva - bhAga-2 : 458-459 - AtmAnuM nAstitva - bhAga-2 : 45-46, 48, 58-61, 66-70, 72-73, 77-78, 83-84 Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 713 - indriyAtmavAda - bhAga-2 : 57 - Izvara - bhAga-2 : 487 - karmaphaLabhostRtva - bhAga-2 : 620-621 - dehAtmavAda - bhUtAtmavAda - bhAga-2 : 54-57 - pramANamImAMsA - bhAga-2 : 65-72 - prANAtmavAda - bhAga-2 : 57-58 - be varga - bhAga-2 : 277 - bhUtacaitanyavAdanuM nirasana - bhAga-2 : 336-348 - bhautikavAdI darzana - bhAga-2 : 77-83 - mokSa - bhAga-3 : 9 citizakti - bhAga-3 : 288 cittamAM daDha vairAgyaraMga - bhAga-1 : 191-192 cittazuddhi - bhAga-1 : 675, 688 cittazodhana - bhAga-1 : 149 cetananI preraNAzakti - bhAga-2 : 510, 511-513 cetanA - bhAga-3 : 659-660, 694-701 cetanA - jJAnacetanA - bhAga-3 : 698-701 cetanAnA bheda - bhAga-3 : 695-696 caitanya - bhAga-3 : 287-288, 610-611 cha pada - bhAga-1 : 14, 26, 27-28, 29, 114-116 cha padanI dezanAnuM prayojana - bhAga-2 : 23 cha pada ane nava tattva - bhAga-3 : 397 cha padano nirNaya - bhAga-3 : 391, 393, 394-396 bhAga-4 : 14-17 cha padano pUrvAcAryonA graMthomAM nirdeza - bhAga-2 : 6-10 cha padanI vicAraNA - bhAga-2 : 504 cha pada - "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM levAnuM prayojana - bhAga-2 : 23-24 cha padanuM zrImad dvArA tatvamaMthana - bhAga-2 : 10-16 cha padamAM sarva darzana samAya che - bhAga-4 : 7, 13 cha pada - samyagdaSTi tiryaMcane cha padanuM bhAvabhAsana - bhAga-3 : 396-397 cha padano patra' - bhAga-1 : 14-16 bhAga-2 : 14-16, 18-19 "cha padano patra' ane "zrI Atmasiddhi zAstra'no saMbaMdha - bhAga-1 : 15-16 Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana "cha padano patra' - samyagdarzananAM nivAsabhUta sthAnaka - bhAga-2 : 6, 16-18 chaMda - bhAga-4 : 385-387 jagata anAdi-anaMta che - bhAga-2 : 764-765, 777-779 jagatanI aramaNIyatA ane asAratA - bhAga-4 : 317-322 jagata kaI rIte eThavat ? - bhAga-4 : 317-319 jagata kaI rIte svapna samAna? - bhAga-4 : 323-324 jagatanI kSaNabhaMguratA - bhAga-4 : 322-226 jagata pratyeno dveSa AtmopakArI nathI - bhAga-4 : 321-322 jagatamAM pravartatI vicitratA - bhAga-2 : 707-709 jagatavicitratA karmanA kAraNe - bhAga-2 : 709-710, 719, 73) jagatavicitratA svabhAvanA kAraNe ? - bhAga-2 : 715-718 jagata saMbaMdhI vividha darzanonI mAnyatA - bhAga-2 : 393 jaDa - jaDa ane cetana parasparanI utpattimAM kAraNabhUta? - bhAga-2 : 335-348 jaDa-cetananuM aciMtya sAmarthya - bhAga-2 : 698-700, 778-779 jaDa-cetananI kriyA - bhAga-3 : 81-84 jaDamAM preraNAno abhAva - bhAga-2 : 510, 511-513 jAgRti - bhAga-3 : papa3-554 - AtmajAgRti - bhAga-4 : 48-50, 69, 193 - jAgRta thavAnI prakriyA kSaNanI ja che - bhAga-3 : 79-80 - vartamAna kSaNanI - bhAga-3 : 273-174 - vRtti pratyenI - bhAga-3 : 275 jAti - jAtibheda ane mokSamArga - bhAga-3 : 405-407 jAtinA AgrahanA tyAgano upadeza - bhAga-3 : 418-419 jAtismaraNajJAna - bhAga-2 : 372-375 jijJAsA - korI jijJAsAvALo jIva - bhAga-2 : 501-503 jijJAsunuM apUrva aMtarasaMzodhana - bhAga-3 : 450-457 jijJAsunuM AjJAArAdhana - bhAga-3 : 473-474 jijJAsuno tattvanirNaya - bhAga-3 : 448-449 jijJAsunuM bodhagrahaNa - bhAga-3 : 448 jijJAsunAM lakSaNa - bhAga-3 : 425-437 jijJAsune sazuranuM mAhAbhya - bhAga-3 : 444-446 jijJAsunI svarUpasAdhanA - bhAga-3 : 474-481 Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci jinamata bhAga-4 : 87-89, 102-103, 126 jinamata dvArA ekAMta nizcayavAdInI mAnyatAnuM samAdhAna jinAgama cAra anuyoga bhAga-4 : 423 - 486 jinezvaradevanI upAsanA bhAga-1 : 289-291, 472, jinezvaradevanI oLakhanuM mahattva bhAga-1 : 287-289, 472, 486-487, 489-490 jinezvaradeva jinadazA bhAga-4 : 200-205 jinezvaradeva pratyakSa ane parokSa bhAga-1 : 267 jinezvaradevanI bAhya oLakhANa bhAga-1 : 290 jinezvaradevanuM svarUpa bhAga-1 : 283-285, 288 jIva-ajIvanAM lakSaNa jIvanI adhamatA bhAga-3 : 713-714 jIvanI avasthAomAM rahelI bhinnatA ane vicitratA jIva AdhyAtmika vikAsa ane bauddhika vikAsa jIvanI iSTa-aniSTa buddhi bhAga-1 : 106 jIvanuM ekAMtikapaNuM bhAga-3 : 393-394 jIva ane karmanI bhinnAbhinnatA bhAga-2 : 117-518 bhAga-2 : 701-704, 730 jIvane karmanuM bhoktApaNuM che jIvanI garbhita anaMta zakti jIvanuM paramAM akriyapaNuM kaI rIte pragaTe? bhAga-4 : 188-194, 222 bhAga-2 : 610 jIva je pariNAma kare che, e ja mukhyapaNe tenI gati che. jIva paryAyazuddhithI mokSa jIva ane pudgala bhAga-1 : 106 jIvano baMdha ane mokSa - - - - - - -- bhAga-2 : 219-221 - bhAga-3 : 713-714 jIva jIvano baMdha ane mokSa kayA nayathI? bhAga-3 : 41 mokSa pAmavAnI yogyatA anusAra jIva mokSasvarUpa che ke mokSa pAme che? jIvanA vikAra ane karmAMdhya bhAga-4 : 178-179 jIvanI vaibhAvika zakti bhAga-2 : 528-529 jIvanI zaktinuM savaLuM pravartana bhAga-3 : 424-425 bhAga-2 : 516-517 jIva saMsArI jIva kathaMcit mUrta jIvanuM svarUpa siddha samAna bhAga-1 : 286-287 jIva svayaMnI zuddhi jAte karavAnI che bhAga-2 : 457, 461-462 bhAga-3 : 181 bhAga-4 : 89-100 jIvanA prakAra - - bhAga-3 : 7-8, 10, 13-14, 16-18, 39-40, 41, 45, 50, 65-66 036-2h : >=-lcle bhAga-3 : 57-58 bhAga-3 : 586-590 bhAga-4 : 182-187, 221-222 bhAga-3 : 706-707 15 Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana jIvanmuktadazA - bhAga-3 : pa22, 536-537 jaina darzana - bhAga-4 : pa21-543 - AtmasvarUpa - bhAga-2 : 40-41 - AtmAnuM kartutva - bhAga-2 : 459 - AtmA jaina darzana ane sAMkhya darzananI dRSTie - bhAga-2 : 564-565 AtmAnuM nityatva - bhAga-2 : 275, 344 - AtmA zarIra vyApI - bhAga-3 : 64-65 Izvara - bhAga-2 : 487, 590-pa94, 749, 771, 777 - Izvara katRtva - bhAga-2 : 589-590 karmaphaLabhoknatva - bhAga-2 : 621 - karmasiddhAMta - bhAga-2 : 720-721 bhAga-4 : 4pa1-452, 453-458 - karmasiddhAMtanuM sUkSma ane vistRta nirUpaNa - bhAga-2 : 675-676, 720-721, 728, 744-745 - karmasiddhAMtamAM puruSArthanuM mUlya - bhAga-2 : 741-742 - jagata - bhAga-2 : 764-765, 777-779 - mokSa - bhAga-3 : 8, 9, 107, 134, 136-137 - vItarAgI IzvaranI ArAdhanA kaI rIte sArthaka? - bhAga-2 : 192-593 - paDadarzanano jaina darzanamAM samAveza - bhAga-4 : 434-436 jaina : jAti-veSa saMbaMdhI matabheda - bhAga-3 : 164-176 jJatikriyA - bhAga-3 : 81-84 jJAtA-draSTAbhAvano abhyAsa - bhAga-3 : 84-85, 274-275, 570-571, 680-682, 684 jJAna - bhAga-1 : 136 bhAga-3 : 245, 535-536 bhAga-4 : 292, 294, 304 jJAnanI ArAdhanA - bhAga-1 : 314 jJAna ane kriyAno samanvaya -- bhAga-1 : 136-137, 139-140, 2 10 bhAga-4 : 448 jJAna guNathI AtmAno nirNaya - bhAga-2 : 136-138, 193-200, 218-221, 226 227, 510-511 jJAna - ciMtana-mananarUpa - bhAga-2 : 254-255 jJAnadazA - bhAga-1 : 554-557 bhAga-4 : 472-473 Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 717 viSayasUci jJAnadhArA - bhAga-3 : 683-684 jJAnadhArA ane karmadhArA - bhAga-3 : 683-684 jJAnaprakAzathI ajJAnAMdhakArano nAza - bhAga-3 : 227-229, 231 jJAnaprAptithI jIvanamAM akalavya parivartana - bhAga-4 : 297-305 jJAnaprAptinI vibhinna bhUmikAo - bhAga-3 : 192-193 jJAnanuM phaLa - bhAga-4 : 330 jJAnano mahimA - bhAga-4 : 292 jJAnayoga - bhAga-4 : 467-468 jJAna - vikAra vakhate paNa jJAna zuddha - bhAga-3 : 74 jJAna - zravaNAtmakathI anubhavAtmaka - bhAga-1 : 312-313 jJAna - sAcuM jJAna - bhAga-4 : 331 jJAnamArganI svacchaMdapUrvaka ArAdhanA - bhAga-1 : 341-342 jJAnasvabhAvanI samajaNa - bhAga-1 : 233-234 jJAnI - bhAga-1 : 248-250 bhAga-4 : 291, 292 jJAnI ane ajJAnI - bhAga-2 : 608-609 bhAga-4 : 334, 363, 364-365 jJAnI - anubhavajJAna ane zrutajJAna - bhAga-4 : 294-295 jJAnIne anubhavAtI jagatanI aramaNIyatA ane asAratA - bhAga-4 : 317-322 jJAnIne anubhavAtI jagatanI asthiratA - bhAga-4 : 322-326 jJAnInI apUrva daSTi - bhAga-3 : 491-492 jJAnI puruSonI abhivyaktimAM bheda kema? - bhAga-3 : 628-629 jJAnI - astitvamAtra pratye pragADha prema - bhAga-4 : 301 jJAnIno aMtarmukha upayoga - bhAga-4 : 367 jJAnInI udAsInatA - bhAga-4 : 320-321, 326-327, 329, 365 jJAnI - upAdhimAM samAdhi - bhAga-4 : 366-368 jJAnInI oLakhANa - bhAga-1 : 660 jJAnInI oLakhANa kema nahIM? - bhAga-1 : 324 jJAnInI karuNA - bhAga-4 : 244-246 jJAnInuM jJAna - bhAga-4 : 331-333 jJAnInI jJAnacetanA - bhAga-3 : 698-701 jJAnInI jJAnadhArA - bhAga-3 : 683-684 jJAnI ane tIvra vedanA - bhAga-3 : 490-491 jJAnIno tyAga sahaja, ahaMkArarahita - bhAga-4 : 319-420, 326-327 Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana li lliinil jJAnInI dazA - bhAga-1 : papapa-pa57, 604-609, 726-730 bhAga-3 : 275-277, 278-279, 489-500, 505-507, 545-549, 571-574, 632-635 bhAga-4 : 291, 299-305, 361 jJAnInA darzananuM phaLa - bhAga-4 : 369 jJAnI - dehatyAganA avasare jJAnI - bhAga-3 : 668 bhAga-4 : 364-365 jJAnInI dehAtIta dazA - bhAga-4 : 359, 362-369 jJAnInI dehAtIta dazAnI oLakhANanuM phaLa - bhAga-4 : 368-369 jJAnI - doSadaSTino abhAva - bhAga-4 : 301 jJAnInI niHzaMkatA ane nirbhayatA - bhAga-3 : 490 jJAnI - paranA akartA-abhoktA - bhAga-3 : 571-574, 676, 678-679, 682-683 jJAnI paranA kevaLa jJAtA - bhAga-3 : 529-530 jJAnInuM paramaRtapaNuM - bhAga-1 : 260-262 jJAnInuM paritoSapaNuM - bhAga-3 : 494-495 bhAga-4 : 299-300, 315-316, 365 jJAnIno puruSArtha - bhAga-4 : 305, 368 jJAnI - prayojanabhUta tathA aprayojanabhUta tattvanuM jJAna - bhAga-1 : 616-617 jJAnInI pravRtti nirjarAnuM kAraNa - bhAga-4 : 367 jJAnI - prasannatA - bhAga-4 : 302-303, 315 jJAnInI bAhya AcaraNA - bhAga-4 : 203-204 jJAnInuM bhedajJAna - bhAga-4 : 362-363, 367 jJAnI puruSono bhedajJAna saMbaMdhI bodha - bhAga-3 : 222-225 jJAnInuM mana paMcendriyanA viSayomAM ramatuM nathI - bhAga-2 : 604-606 jJAnI - mRtyu AdinA bhayathI mukta - bhAga-3 : 491 bhAga-4 : 300, 364 jJAnInI yogapravRtti - bhAga-1 : 254-257 bhAga-3 : 634-635 bhAga-4 : 367-368 jJAnIparaSonuM rAga pratyenuM valaNa - bhAga-3 : 277-278, 493-494, 509, para5, 571-57 jJAnI - rogAdi vakhatanI sthiratA - bhAga-4 : 363 jJAnIne lakSmI, adhikArAdi kevA lAge? - bhAga-4 : 299 jJAnInAM vacano - bhAga-1 : 116, 258-260, 261-262, 506-507 jJAnIne vaMdana zA mATe ? - bhAga-4 : 3pa6 jJAnInI vANI puruSArthapreraka - bhAga-4 : 54, 66 jJAnInI vairAgyavaMta dazA - bhAga-4 : 313, 315-316 Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 719 jJAnI - zAMta ane pUrNa svIkAra - bhAga-4 : 301-302 jJAnI - ziSyane bodhadAna - bhAga-3 : 632 jJAnI zuddhAtmAne ja ciMtave - bhAga-4 : 365 jJAnI ane zakkajJAnI - bhAga-4 : 307-308, 327-334, 472 jJAnInA satsaMganuM phaLa - bhAga-4 : 368 jJAnIno samabhAva - bhAga-1 : 252-254 jJAnInI samyaka pratIti - bhAga-1 : 461 bhAga-4 : 362 jJAnIpuraSo - sarvano eka abhiprAya - bhAga-3 : 628-630 jJAnI ane saMsArapravRtti - bhAga-3 : 495-498 jJAnIno sAkSIbhAva - bhAga-2 : 606-608 jJAnIno sthiratAno paraSArtha - bhAga-3 : 500-509, 512-517 jJAnasvabhAva - bhAga-2 : 603-604, 3pa6 bhAga-3 : 288-289, 192, 608-609 bhAga-4 : 157-159, 184 jJAnasvabhAvanA Azraye dharma - bhAga-3 : 80-81, 86 jJAnI svabhAvanA kartA - bhAga-2 : 600-609 jJAnInI svarUpamagnatA - bhAga-1 : papapa-papa6 bhAga-3 : 499-500 bhAga-4 : 303-35, 367 jJAnasvarUpanI zraddhA ane ekAgratA - bhAga-3 : 80-81 jJAnacetanA - bhAga-1 : 249-250 jJAyakasvabhAvanA AzrayathI vikAranuM akatRtva - bhAga-3 : 676 jJAyakasvabhAvanI sanmukhatAthI paranuM kartA-bhoktApaNuM maTavuM - bhAga-3 : 678-682 tatvanirNaya - bhAga-1 : 111 bhAga-3 : 180, 294-297, 333-334, 395, 448-449 bhAga-4 : 38-41, 338-340 tattvanirNayanI pAtratA - bhAga-3 : 181-182 tattvanirNaya - yathArtha tatvanirNayanuM phaLa - bhAga-1 : 111 tattvavicAra - bhAga-4 : 338-339 tattvavicAraNAnuM mahattva - bhAga-2 : 254-257 tathAbhavyatA - bhAga-3 : 240 bhAga-4 : pa3-62 Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana tapa - bhAga-1 : pa21,524-para6 tapa - AMtara nirIkSaNa - bhAga-1 : pa26-127 tapathI nirjarA - bhAga-1 : 178 tapa - mAnAdi mATe - bhAga-1 : pa27-pa30 tapa - svAdhyAyatapa - bhAga-1 : 302 tarkazAstra - niSedhapramANa - bhAga-2 : 238-242 tarkazAstra - niSedhanA prakAra - bhAga-2 : 240 tarkazAstra - pratipakSI zabda - bhAga-2 : 242-243 tarkazAstra - vAcya-vAcaka saMbaMdha - bhAga-2 : 243-246 tarkazAstra - saMzayaviSaya - bhAga-2 : 237-238 tAdAbhya saMbaMdha - bhAga-2 : 309 tIrtha - bhAga-1 : 385 tIrthakara bhagavAna - atizayo - bhAga-1 : 476-478 - upacAra stuti ane nizcaya stuti - bhAga-1 : 484-485, 488-489 divya dhvani - bhAga-1 : 482-483 - dehanAM utkRSTa lakSaNo - bhAga-1 : 478-480 - prAtihArya - bhAga-1 : 472, 481-482 - kema vaMdanIya ? - bhAga-1 : 474-475 - zAstromAM bAhya vibhUtinuM varNana kema? - bhAga-1 : 487-488 - samavasaraNa - bhAga-1 : 480-482 tyAga - bhAga-1 : 192, 193 bhAga-4 : 279-282 tyAga - jJAnIonA anukaraNathI bAhya tyAga - bhAga-4 : 281 tyAga - bAhya tyAga ane aMtaryAga - bhAga-1 : 458-459 bhAga-4 : 079-280 tyAga - mokSamArgamAM bAhya tyAga kaI rIte upakArI? - bhAga-1 : 196-197 tyAgano vAstavika krama - bhAga-1 : 200-202 tyAga - vAstavika tyAga - bhAga-4 : 279, 319-320, 326-327 tyAga viphaLa kema? - bhAga-1 : 198-200, 342-343 tripadI - bhAga-2 : 386 dayA - bhAga-4 : 265-268 dayA - jIvarakSA - bhAga-1 : 687-688 Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 721 dayA - dharmanuM mULa - bhAga-4 : 267-268 dayA - paradayA - bhAga-4 : 266-267 dayA - svadayA - bhAga-4 : 265 darzana - bhAga-2 : 24 darzana - jaina darzanamAM sarva darzanono samAveza - bhAga-2 : 30 darzana - dArzanika vivAdamAM jaina darzananA tArkiko - bhAga-2 : 26-29 darzana - paraspara khaMDana-maMDana - bhAga-2 : 26 darzanonuM vargIkaraNa - bhAga-4 : 503-507 darzana zabdano artha - bhAga-4 : 500 darzana zAstranuM lakSya - bhAga-4 : 501 darzana-jJAnazakti - bhAga-3 : pa91-592 darzana-jJAnazakti - durapayoganA kAraNe hAsa - bhAga-3 : 594 darzana-jJAnazakti paranA kAraNe nathI - bhAga-3 : 193 darzana-jJAnazakti - paripUrNa pragaTAvavAno upAya - bhAga-3 : 594-pa95 darzana-jJAnazaktino sadupayoga -- bhAga-3 : 595 darzana-jJAnazaktinuM sAmarthya - bhAga-3 : 592-593 darzanamohano prabhAva - bhAga-3 : 331-332 darzanamoha - mahAmohanIya karma - bhAga-1 : 410-412 darzanamohanI maMdatA - bhAga-1 : 227-228, 272, 313 darzanamohano kSaya - bhAga-1 : 630, 720 bhAga-3 332-336 duHkha - bhAga-3 : 262 duHkha - anicchA chatAM saMsAramAM sarvane duHkha -- bhAga-1 : 98-99 duHkhanuM kAraNa saMyoga nahIM, ajJAna - bhAga-1 : 104-105 du:kha - cAra gatinAM duHkho - bhAga-1 : 99-104 duHkhamukti - bhAga-4 : 22-23, 297-298 daSTinuM parivartana - bhAga-3 : 268, 272-273 daSTinuM bhedaka sAmarthya - bhAga-4 : 360-361 daSTi - satyAgrahI daSTi - bhAga-4 : 139 daSTirAga - bhAga-1 : 463-464, 514-515, 591-592 deva gati - bhAga-2 : 761 deza - bhAga-2 : 658-659 Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 2. 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana deha ane AtmAno saMbaMdha - bhAga-2 : 309-310, 319 dehano AtyaMtika viyoga - bhAga-3 : 93, 94, 99-100, 116, 137 deha ane karma vacce kAraNa-kAryabhAva - bhAga-3 : 49 deha cetananAM utpatti-layane na jANI zake - bhAga-2 : 304-35, 311-312 dehanuM svarUpa - bhAga-2 : 304-311 bhAga-3 : 430 dehAtmabuddhi - bhAga-3 : 649, 664-666, 771 bhAga-4 : 24-25, 358-3pa9 dehAtmabuddhi - saMskArano nAza - bhAga-3 : 772 dehAtmavAdanuM nirasana - bhAga-2 : 159-173 dehAdhyAsa - bhAga-2 : 91-95 bhAga-3 : papa8, pa66-pa69, 580 dehAdhyAsanA nAzano upAya - bhAga-4 : 360 dehAdhyAsanA nAzanuM phaLa - bhAga-4 : 355 doSa pratye apakSapAtatA - bhAga-1 : 337 doSanuM AropaNa anya upara - bhAga-4 : 69-73 doSa - nijadoSanI oLakha - bhAga-4 : 251-252 doSanI niMdA - bhAga-1 : 370-371 doSano vilaya bhAga-1 : 369-371 doSa - svadoSarakSA - bhAga-1 : 369-371, 635-636, doSano svIkAra - bhAga-3 : 453-454 bhAga-4 : 70, 74 dravya - bhAga-2 : 386, 391-392 dravya - jIva ane pugala - bhAga-1 : 106 dravyadaSTino abhyAsa - bhAga-3 : 584-585 dravyo vacceno nimitta-naimittika saMbaMdha - bhAga-2 : pa30 dravya - mUrta dravya - bhAga-: 129-130 dravyasvataMtratA - bhAga-2 : pa3ra-pa33 bhAga-4 : 67-68, 177, 212-2014 dravyakarma - bhAga-2 : pa29, 600-603, 658 dravyakarma ane AtmAno baMdha kaI rIte thAya che? - bhAga-2 : 661-662 dravyakarma ane bhAvakarma - bhAga-2 : pa29-535, 602-603, 662-663 bhAga-3 : 19-21, 28 Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 723 dravyakarma ane bhAvakarmamAM kAraNa-kAryabhAva - bhAga-2 : 666-669 dravyagati - bhAga-2 : 756, 757-760 dravyagati - cAra dravyagatinAM kAraNa bhAga-2 : 758-759 dravyagruta - bhAga-1 : 615 dravyasaMyama ane bhAvasaMyama - bhAga-1 : 458 dharma - bhAga-3 : 184, 263-264, 561-562, 579, 585 bhAga-4 : 264 dharma ane adharma - bhAga-1 : 210 bhAga-3 : 380-381 bhAga-4 : 106 dharma eTale aMtacakSanI cikitsA - bhAga-4 : 247 dharma - AtmasvabhAvanA avalaMbane - bhAga-1 : 234 bhAga-3 : 80-81, 86 bhAga-4 : 160 dharmanI ArAdhanA - bhAga-3 : 560-561, 628 dharma ane kriyAkAMDa - bhAga-3 : 375-376 dharmakriyA niSphaLa kema? - bhAga-4 : 437 dharmacarcAnuM phaLa traNa prakAre - bhAga-1 : 172 dharmathI jIvanamAM parivartana - bhAga-1 : 149 dharmamaya jIvanano bhrama - bhAga-1 : 138 dharma - dhArmikatA - bhAga-3 : 376-377, 565 dharmanI prApti ati durlabha - bhAga-4 : 166-167 dharmano prAraMbha anyanA sukha-duHkhanI sabhAnatAthI - bhAga-4 : 266-267 dharma - bhAva dharmano mahimA - bhAga-4 : 90 dharma ane matapaMtha - bhAga-3 : 374-375 dharmano marma - bhAga-3 : 557-558, pa64, 566, 574 dharma - ratnatrayarUpa dharma - bhAga-4 : 155-156, 344 dharma rokaDiyo che - bhAga-3 : 363 dharma - laukika dharmanuM samaSTigata mahattva - bhAga-3 : 359 dharma - satya dharmanI zodha - bhAga-1 : - 138 dharmano saMbaMdha mAtra jJaptikriyA sAthe - bhAga-3 : 82-84 dharmano saMbaMdha satyanI sAdhanA sAthe - bhAga-4 : 248 dharmArAdhakanA prakAra -- bhAga-3 : 378-379 Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 dharmAstikAyadravya dhyAnanuM AtmasAdhanAmAM mahattva dhyAna vicAra dhyAna dharmavya naya naya naya naya bhAga-2 : 395-396 bhAga-4 : 445-446 nayano Agraha bhAga-1 : 192 naya ekAMtathI dUSita naya nayajJAna bhAga-1 : 136 naya nayajJAnanI AvazyakatA naya ane pramANa - - - - - bheda-prabheda vivasA bhAga-3 : 286 1 bhAga-3 : 100-101 - zrI Atmasiddhi zAstra' nityatva aMge zaMkA bhAga-4 : 34-43 naraka nArakI kema bahAra nIkaLI zakartA nathI? naraka gati bhAga-2 : 761-762, 764 bhAga-4 : 118-119 vyavahAranaya ane nizcayanaya bhAga-1 : 136-537 bhAga-4 : 120-125 sAdhanAmAM banne nayanuM avalaMbana Avazyaka bhAga-1 : 537-539 naya sunaya ane durnaya bhAga-4 : 112-115, 126 nikAyanA bhAga-2 : 743 nityatva saMbaMdhI vibhinna darzanonI mAnyatA bhAga-1 : 547-548 bhAga-4 : 88 - uttara mImAMsA darzana bhAga-2 : 276-277 - cArvAka darzana bhAga-2 : 275 - jaina darzana bhAga-2 : 275, 344 nyAya-vaizaSika darzana bhAga-2 : 276 pUrva mImAMsA darzana bauddha darzana sAMkhya-yoga darzana bhAga-2 : 500 bhAga-4 : 112-119, 124 bhAga-4 : 119-120 - - bhAga-4 : 108-109 - bhAga-2 : 276 bhAga-2 : 275-276 bhAga-2 : 276 sthULa paryAyanI apekSAe anitya sUkSma paryAyanI apekSAe anitya vivecana bhAga-2 : 259 bhAga-2 : 274-277 bhAga-2 : 274, 277-286 bhAga-2 : 289-299 Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nityatva saMbaMdhI samAdhAna - - - - anumAnapramANathI nityatvanI siddhi anekAMta siddhAMtathI nityatvanI siddhi AtmA anutpanna che, mATe avinAzI che, nitya che AtmAnAM utpatti-layanI ghaTanAno zuM koI jJAtA che? kSaNikatAno siddhAMta pragaTa karanAra kSaNika na hoI dehanA utpatti-laya sAthe AtmAne koI saMbaMdha nathI bhinna avasthAonuM jJAna eka ja jJAyakasattAne thAya che. bhUta catuSTayathI caitanyanI utpatti nathI - bhAga-2 : 330-348 vijJAnane mAnya evA niyamathI nityatvanI siddhi bhAga-2 : 743 - - nidhatta nimitta nimitta naimittika nimittonI pasaMdagI zreyaskara bhAga-4 : 175-176 nimitta bheda-prabheda nimittano lakSa jyAre choDavo? bhAga-4 : 238-239 zubha nimittanuM avalaMbana jarUrI zubhAzubha nimittono viveka nimitta nimitta nimittakAraNa bhAga-4 : 173, 176, 237-238 -- niyati bhAga-4 : 16-62 -- bhAga-4 : 449-450 bhAga-4 : 174 - viSayasUci - niyativAda bhAga-3 : 144, 236-238 nirjarA bhAga-3 : 45-48 nirjarA - savipAka ane avipAka nirvicAra bhAga-3 : 690, 692 nirveda bhAga-1 : 682-686, 697 bhAga-3 : 430 - 1 bhAga-2 : 361-381 bhAga-2 : 385-404, 418-419 bhAga-2 : 351-358 bhAga-4 : 219-220 -- -- - bhAga-3 : 46-47 - bhAga-2 : 304-321 zake bhAga-2 : 409-436 bhAga-2 : 325-358 bhAga-2 : 402-404 bhAga-4 : 210, 215, 237238 nizcayanaya bhAga-4 : 120-121, 122 nizcayanayano Agraha bhAga-1 : 163 nizcayanayapradhAna kathonI adhUrI samaja - bhAga-1 : 168 nizcayanayapradhAna kathanono durupayoga bhAga-1 : 164, 195, 339-340 nizcayanaya kevaLa vANImAM bhAga-1 : 168 nizcaya nizcayAbhAsa bhAga-4 : 144-149, 231 - bhAga-4 : 174, 220-221 bhAga-2 : 439-452 725 Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana nizcaya - mokSaprApaka nizcaya - bhAga-4 : 14pa-148, 150 nizcayanaya ane vyavahAranaya - bhAga-4 : 120-125 nizcayanaya ane vyavahAranaya - mokSamArgamAM bannenI AvazyakatA - bhAga-1 : 537-539 bhAga-4 : 101-103, 100-108, 126-130, 149-150, 153-154, 231 nizcayanaya ane vyavahAranayathI vastunuM svarUpa - bhAga-4 : 217 nizcayanaya ane vyavahAranaya - samakakSa che ke pratipakSa? - bhAga-4 : 125-126 nizcaya ane vyavahArano samanvaya - bhAga-4 : 448-449 nidbhava - bhAga-2 : 434 naimittika - bhAga-4 : 174 nokaSAya - bhAga-3 : 330 nyAya darzana- bhAga-4 : pa67-586 - AtmasvarUpa - bhAga-2 : 41-42 - mokSa - bhAga-3 : 11, 129-132 nyAya-vaizeSika darzanA - AtmAnuM kartRtva - bhAga-2 : 459 - AtmAnuM nityatva - bhAga-2 : 276 Izvara - bhAga-2 : 487-491, 649-651, 746 - karmaphaLabhoknatva - bhAga-2 : 621-622 - karmavAda - bhAga-2 : 633-634 - bhAvakarma ane dravyakarma - bhAga-2 : 673 pacca - bhAga-4 : 31 paramAM iSTa-aniSTabuddhi - bhAga-3 : 267-269 paranuM kartA-bhoktApaNuM - bhAga-3 : 568-569, 570-571, 573-575 paranuM kartava-bhoknatva - ajJAnI ane jJAnI - bhAga-3 : 679-680, 683-684 paranuM kartutva-bhomtatva TALavAnI sAdhanA - bhAga-3 : 680-682, 684 parane jANavAnuM prayojana - bhAga-3 : 774 paraoNyanuM jJAna - bhAga-3 : pa29-531, 535-536 paramAM tAdAbhya - bhAga-3 : 264-265, 293, 543-544, 583 para - tAdAbhyabuddhino upAya - bhAga-3 : 265-266, 293-204, 542, 543-544, 583 paradayA - bhAga-3 : 432 parabhAva - bhAga-3 : 349-350 paramAM sukhanI kalpanA - bhAga-3 : 614-616 para - sva-parabhedajJAna - bhAga-3 : 773-775 Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 727 parAzraya - bhAga-3 : 775-776 paramANu - bhAga-2 : 306, 311, 327, 354, 659 paramAtmasvarUpa kadI paNa khovAyuM ke naSTa thayuM nathI - bhAga-3 : 77-78 paramAtmA - kAraNa ane kArya - bhAga-3 : 587. paramArthanI icchA - bhAga-4 : 50-53, 55, 69, 71, 75, 77 paramArthamArga - bhAga-1 : 645, 647-648 bhAga-4 : 156-160 paramArthamArga AtmAzrita che - bhAga-1 : 648 bhAga4 : 156-157, 160, 164 paramArthamArgano upAya bhedajJAna - bhAga-4 : 157 paramArthamArga traNe kALamAM eka - bhAga-4 : 154-156, 161, 163-164 paramArthamAnI prApti kyAre ? - bhAga-1 : 698 paramArthamArga - vyavahAramArgamAM bheda kema ? - bhAga-4 : 162-163 paramArthamArganI samajaNa mumukSatAthI - bhAga-1 : 216-217 parAkrama - sarvotkRSTa parAkrama - bhAga-3 : 669 parAvartana - paMca parAvartana - bhAga-1 : 103-104 parAvartana - aMtima pagalaparAvartana kALa - bhAga-3 : 238-239 paribhramaNanuM kAraNa ane tenA aMtano upAya - bhAga-3 : 71-90 paribhramaNanI ciMtanA - bhAga-1 : 611-612, 683-684 | bhAga-3 : 72, 391-392, 644-645 paribhramaNano thAka - bhAga-1 : 682-686 paristhiti - puraSArthahInatA mATe paristhitinAM bahAnuM - bhAga-4 : 71-72 parIkSApradhAnIpaNuM - bhAga-2 : 503-504 paryAya - bhAga-3 : 286 paryAyadaSTi kema heya? - bhAga-3 : 607 paryAyavizeSamAM ekatva - mamatva - bhAga-3 : 582-583 paryAyazuddhinI AvazyakatA - bhAga-3 : 713-714 bhAga-4 : 148-149 paMcamakALa - bhAga-1 : 127-129 paMcamakALamAM mokSano abhAva - bhAga-4 : 65-67 Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana paMca mahAvrata - bhAga-1 : pa22-523 paMca vratanuM yathArtha pAlana AtmajJAna pachI - bhAga-1 : 179 pApa-ajJAnathI hiMsAdi paMca pApa - bhAga-1 : 109-110 pAtratA - bhAga-1 : 581 puNyanuM phaLa tattvataH duHkharUpa ja che - bhAga-3 : 120-122 puNyanuM phaLa mokSa nathI - bhAga-3 : 29-30 bhAga-4 : 328 puNyapApa - bhAga-2 : 722-725, 728-729 puNya-pApa - dharma apekSAe puNya-pApa banne samAna - bhAga-3 : 85-90 pudgaladravya - bhAga-2 : 658-660. pudgaladravyanI aciMtya zakti - bhAga-2 : 736-737 pudgala ane jIva -- bhAga-1 : 106 pudgalanI vaibhAvika zakti - bhAga-2 : pa28-529 pugaladravyanI svataMtratA - bhAga-3 : 269-270 punarukti - bhAga-2 : 122-123 punarjanma - bhAga-2 : 377-379 puruSa ane prakRti (sAMkhya darzana) - bhAga-2 : 470-481 puruSArtha - bhAga-3 : 96 bhAga-4 : 47, 53, 57-62, 77-78 - aMtarmukhadazAno puruSArtha - bhAga-4 : 189-191 - ugra puruSArthI mATe badhuM ja saMbhavita - bhAga-4 : 361 - jevo puruSArtha tevuM phaLa - bhAga-4 : 342 - pAMca samavAyamAM pradhAna - bhAga-4 : 60-62 preraNA - bhAga-4 : 342-343 - bAhya anukULatA-pratikULatAthI aTako nahIM - bhAga-4 : 343 mokSamArgano puruSArtha - bhAga-4 : 61, 189-191 - yathArtha lakSa bAMdho - bhAga-4 : 345 - satya puruSArtha - bhAga-3 : 84-85, 89 bhAga-4 : 53-77 pUrvajanmanI siddhi - asAdhAraNa yogIpaNA vaDe - bhAga-2 : 370-371 - jAtismaraNa jJAnathI - bhAga-2 : 372-375 Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 729 - pUrvasaMskArathI - bhAga-2 : 363, 366, 381 - vyavahAru udAharaNathI - bhAga-2 : 370 - saMmohanaprayogathI - bhAga-2 : 375-377 pUrvajanmanI smRti rahetI nathI - bhAga-2 : 371-372 pUrva mImAMsA darzana - bhAga-4 : 627-638 - AtmasvarUpa - bhAga-2 : 44 - AtmAnuM kartutva - bhAga-2 : 460 - AtmAnuM nityatva - bhAga-2 : 276 - Izvara - bhAga-2 : 488 - karmaphaLabhostRtva - bhAga-2 : 622-623 - karmamImAMsA - bhAga-3 : 30-31 - bhAvakarma ane dravya karma - bhAga-2 : 674 - mokSa - bhAga-3 : 13, 30-33, 132-133 - vedavihita karma - bhAga-3 : 30-32 prakRtikatRtvavAda - bhAga-2 : 470-481 prakRtikatRtvavAdanuM nirasana - bhAga-2 : 553-568 - avasthAmAM zuddhatA-asaMgatA pragaTAvavAno upAya - bhAga-2 : pa66-568 - AtmAnuM zuddhAzraddhapaNuM - bhAga-2 : 565-567 - jaina darzananI daSTie AtmA - bhAga-2 : 564-565 - puruSanuM kUTastha nityapaNuM nathI - bhAga-2 : 562-564 - puraSamAM baMdha-mokSano mAtra upacAra nathI - bhAga-2 : papa9-561 - puruSa mATe sphaTikamaNinuM daSTAMta yuktiyukta nathI - bhAga-2 : pa54-555 - baMdha ane mokSa prakRtinA Azraye nathI - bhAga-2 : pa61-262 - buddhimAM amUrta cetanAzaktinuM pratibiMba na paDI zake - bhAga-2 : papa6 - buddhi nitya che ke anitya? - bhAga-2 : 557-559 - buddhitattva acetana - bhAga-2 : 555-556 - mukta jIvone pratibiMbano abhAva - bhAga-2 : 557 pratibaMdha - bhAga-2 : 685-687 prajJAchINI - bhAga-3 : pa24-525 pratikriyA - bhAga-3 : 272 pratikriyArahitapaNuM - bhAga-3 : 270-274 pratyabhijJAna - bhAga-2 : 403-404, 431-433 Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana pradeza - bhAga-2 : 659 pradezabaMdha - bhAga-2 : 691-692 pradezodaya - bhAga-2 : 742 pramANa - bhAga-2 : 65 bhAga-4 : 445 pramANa ane naya - bhAga-2 : 500 bhAga-4 : 112-119, 124 pramANanA bheda - bhAga-2 : 66 pramAda - bhAga-3 : 248 praznanI kasoTI - bhAga-2 : 501 prazna pUchavA pAchaLanuM lakSa - bhAga-2 : 500-501, 625 prazna - prayojanabhUta prazna - bhAga-2 : 625 praznanI rajUAta - bhAga-2 : 500 "prANIdayA' - bhAga-1 : 686-688, 697 prema - bhAga-3 : 755 premasamAdhi - bhAga-3 : 641, 755 baMdha - bhAga-2 : 683 baMdha (karmabaMdha) - bhAga-2 : 697, 742 bhAga-3 : 246-247 baMdhanAM kAraNo - bhAga-3 : 247, 250 baMdha - chedakadazA - bhAga-3 : 249, 257 baMdha ane mokSa - bhAga-3 : 7-8, 10, 13-14, 16-18, 39-40, 41, 45, 50, 65-66 baMdha ane mokSa jIvane kayA nayathI? - bhAga-3 : 41 baMdha ane mokSano niSedha te AtmAno niSedha che - bhAga-3 : 50 bAhya tyAga ane aMtaryAga - bhAga-1 : 458-459 bAhyatyAgI - bhAga-1 : 455-462 bAhyatyAgIne zraddhAna - bhAga-1 : 457 bAha veSanA AgrahanA tyAgano upadeza - bhAga-3 : 418-419 bAhya veSa ane mokSamArga - bhAga-1 : 516-517 bhAga-3 : 408-411 bodha - bhAga-3 : 332-336, Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 731 bodhabIja - bhAga-3 : 642, 648, 777-778 bauddha darzana - bhAga-4 : 545-565 - AtmasvarUpa - bhAga-2 : 41 - AtmAnuM kartutva - bhAga-2 : 459 Izvara - bhAga-2 : 487 - karmaphaLophtatva - bhAga-2 : 621 - kSaNikavAda - bhAga-2 : 275-276, 28-299 - kSaNikavAdanuM nirasana - bhAga-2 : 396-397, 404, 410-436 - jIva paMca skaMdharUpa che - bhAga-2 : 295-298 - bhAvakarma ane dravyakarma - bhAga-2 : 673 - mokSa - bhAga-3 : 8, 10-11, 107, 134-136 bhakti - bhAga-3 : 245, 75-753 bhAga-4 : 475 bhaktimArga - bhAga-3 : 753-754 bhaktimArga kaI rIte mokSano hetu? - bhAga-3 : 754-756 bhagavAna - bhAga-1 : 98, 117 bhagavAna thavAnI vidhi - bhAga-3 : 626-628 bhaya kaI rIte maTe ? - bhAga-3 : 772 bhayanA sAta prakAra - bhAga-3 : 745 bhavasthiti - bhAga-3 : 238-239 bhAga-4 : 53-62 bhavitavyatA - bhAga-3 : 145, 238-241 bhAga-4 : pa6-62 bhavekheda' - bhAga-1 : 682-686, 697 bhAga-3 : 429-430 bhavyatva - bhAga-3 : 57 bhavyatvanI apekSAe jIva-karmano saMyoga saMbaMdha - bhAga-3 : 56-57 bhavyatvanI apekSAe jIvanA bhedo - bhAga-3 : 57-58 bhavyatva - jIvapaNuM samAna chatAM bhavya-abhavyano bheda zI rIte ? - bhAga-3 : 58-60 bhavyatva - je mokSe na javAya to bhavyatvanuM phaLa zuM? - bhAga-3 : 62-63 bhavyatva - mokSamAM bhavyatvano nAza - bhAga-3 : 60 bhavyatva - saMsAramAMthI bhavyatvano uccheda? - bhAga-3 : 60-62, 64 Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana bhAratIya darzana - bhAga-4 : 499-508 bhAvakarma - bhAga-2 : pa29, 602-603, 658, 661-662 bhAvakarma cetananuM ja kArya che - bhAga-2 : 672 bhAvakarma ane dravyakarma - bhAga-2 : pa29-535, 600-603, 662-663 bhAga-3 : 19-21, 28 bhAvakarma ane dravya karma vacceno kAraNa-kAryabhAva - bhAga-2 : 666-669 bhAvakarma ane dravyakarma aMge jainetara darzanonI paribhASA - bhAga-2 : 672-674 - nyAya-vezeSika darzana - bhAga-2 : 673 - bauddha darzana - bhAga-2 : 673 - mImAMsA darzana - bhAga-2 : 674 - yoga darzana - bhAga-2 : 673-674 - sAMkhya darzana - bhAga-2 : 673 bhAvagati - bhAga-2 : 756, 757-760 bhAva - bhAvadazAnuM avalokana - bhAga-3 : 681 bhAva - mAlikI bhAva - bhAga-3 : 771-772 bhAva - vyAya-vyApaka bhAva - bhAga-2 : pa31 bhAga-3 : 663 bhAvaRRta - bhAga-1 : 615 bhAvamokSa - bhAga-3 : pa22, 536-537 bhASA - bhAga-4 : 408-409, 410-411 bhASAMtara - sAhityakSetre bhASAMtaranI pravRtti - bhAga-1 : 63 bhUta catuSTaya (paMca mahAbhUta) ane AtmAnAM utpatti-laya - bhAga-2 : 277-285, 327 328, 336-348 bhedajJAna - bhAga-2 : 601 bhAga-3 : 82-83, 84, 221, 277, 454-455, 524-525, 569-570, 773-775 bhAga-4 : 296-297 bhedajJAna nijAvalokanathI zakya - bhAga-3 : 454-455 bhedajJAnanI prakriyA - bhAga-3 : 225 bhedajJAnano bodha - bhAga-3 : 222-225 bhedajJAnano mahimA - bhAga-3 : 225-227, 569 Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 733 bhedajJAna sapuruSanA avalaMbane - bhAga-3 : 221 bhoganI Asakti - bhAga-4 : 282-283 bhoga saMbaMdhI vicAra - bhAga-4 : 283 mata-darzanano Agraha - bhAga-1 : 315-316, 352-353 bhAga-3 : 369-373, 377-379, 381-383, 471-473 bhAga-4 : 135-143 matArthanI oLakha - bhAga-1 : 602 matArthano nAza - bhAga-1 : 602-603 matArthI - bhAga-1 : 420, 438, 445 matArthInuM anadhikArIpaNuM - bhAga-1 : 574-575 matArthI - anupazama - bhAga-1 : 582-584 matArthI - amadhyasthatA - bhAga-1 : 590-pa92 matArthI - avairAgya - bhAga-1 : 585-587 matArthI dvArA asaguruno Azraya - bhAga-1 : 497-500 matArthI - asaraLatA - bhAga-1 : 587-590 matArthInI kriyA - bhAga-1 : 439, 442 matArthInI dharmapravRtti - bhAga-1 : 439-443 matArthInAM lakSaNo - bhAga-1 : 451-452, 179-594, 598-601 matArthI - lakSaNakathanano uddeza - bhAga-1 : 438, 445, 197-pa98, 601-603 matArthInI lokeSaNA, mAnanI icchA - bhAga-1 : 431-432, pa28-530, 570, 573, 575-576 matArthI ane vinayamArga - bhAga-1 : 421-432 matArthIno zAstrAbhyAsa - bhAga-1 : 442 matArthI dvArA sadagurUnI upekSA - bhAga-1 : 495-497, 500 matArthI - kriyAjaDa matArthIno zratAbhyAsa - bhAga-1 : 509-513 matArthInI gurutattva saMbaMdhI mithyA mAnyatA - bhAga-1 : 453-454, 455-466 matArthInI devatatva saMbaMdhI mithyA mAnyatA - bhAga-1 : 472-476, 484, 489-490 matArthIno dharmatattva saMbaMdhI matArtha - bhAga-1 : 505-506, 509-517, para1-522, 226-530 matArthI - matano Agraha - bhAga-1 : 514-515 matArthI - veSano Agraha - bhAga-1 : 516-517 matArthI - zuSkajJAnI matArthI - bhAga-1 : 535-536, 553-554 matArthI - zakkajJAnI matArthInI dhArmika pravRtti - bhAga-1 : 570 matArthI - zuSkajJAnI matArthIno nizcayAbhAsa - bhAga-1 : 539-546, 561-564 Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana matArthI - zuSkajJAnI matArthIno kUtAbhyAsa - bhAga-1 : 571-573 matijJAna - bhAga-2 : 364 manuSyabhavanI uttamatA - bhAga-4 : 347-349 manuSyabhavanuM kartavya - bhAga-1 : 350 manuSyabhava dharmaprAptino mahAna avasara - bhAga-3 : 433 manuSyabhavanI durlabhatA - bhAga-4 : 166 manuSyabhavane vyartha na gumAvo - bhAga-4 : 349-350 maMgala - bhAga-1 : 95 maMgala - aMtamaMgaLanuM prayojana - bhAga-4 : 355 maMtra jApa - bhAga-4 : 36 mAna - bhAga-1 : 363 mAna AtmaguNano ghAtaka - bhAga-1 : 225, 365 mAnano upAya - bhAga-1 : 367-369 mAna kaSAyano prabhAva - bhAga-1 : 676 mAnathI thatuM nukasAna - bhAga-1 : 365-367 mAnyatA - UMdhI mAnyatA - bhAga-4 : 15, 25-26 mAtra mokSa abhilASa' - bhAga-1 : 679-682, 697 bhAga-3 : 427-429 mArdava - bhAga-3 : 351 mAyA kaSAyano prabhAva - bhAga-1 : 676 mAlikIpaNuM - bhAga-3 : 771-772 mithyAtva bhAga-1 : 698-699, 701 bhAga-3 : 96, 113, 247, 252 bhAga-4 : 21, 23-27, 34 mithyAtvanI kALamaryAdA - bhAga-4 : 346 mithyAtvane koNa jIvita rAkhe che ? - bhAga-4 : 346-347 mithyAtva - gRhIta mithyAtva bhAga-1 : 471 mithyAtvanAM cha sthAnako - bhAga-4 : 13 mithyAtvanA tyAga vinA ArAdhana vyartha - bhAga-3 : pa64 mithyAtvanA nAzanI kaLA - bhAga-4 : 347 mithyAtvanA prakAra - bhAga-1 : 208-209 Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 735 mithyAtvano saMvara - bhAga-3 : 250-257 mithyAdaSTi - jainamatAnuyAyI mithyAdaSTi - bhAga-1 : 465, 475-476 madhyasthatA - bhAga-1 : 590-592 munipaNuM - bhAga-1 : 618, 619, 620, 623 muni - aMtaraMga dazA - bhAga-1 : 618-620 bhAga-3 : 510-514 muni - bAhyatyAgI muni - bhAga-1 : 620-622 munirAjanI zAMtatA - bhAga-3 : 634 munirAjano zuddhopayoga - bhAga-3 : 503-504, 510 munirAjanuM zreNI-ArohaNa - bhAga-3 : 514-517 mumukSa - bhAga-1 : 419-420 bhAga-4 : 263 mumukSanI aMtarmukhatA - bhAga-4 : 340-341 mumukSanuM AraMbha-parigrahanuM alpatva - bhAga-4 : 280 mumukSa - karmavipAkanuM avalokana - bhAga-4 : ra68 mumukSa ane korI jijJAsAvALo jIva - bhAga-2 : 501-503 mumukSanI kSamAzIlatA - bhAga-4 : 275 mumukSamAM kayA guNa pragaTyA hoya? - bhAga-4 : 263, 265-286 mumukSano guNAnurAga - bhAga-1 : 425 mumukSanI gurubhakti - bhAga-1 : 271-272, 336 mumukSane jANakArInI nahIM, rUpAMtaraNanI utsukatA - bhAga-2 : 625 mumukSanI jJAnapravRttinuM lakSa - bhAga-3 : 180-181 bhAga-4 : 256 mumukSane jJAnInA darzana-satsaMganuM phaLa - bhAga-4 : 368-369 mumukSa dvArA jJAnInI dazAnuM avalokana - bhAga-4 : 368-369 mumukSano tattvanirNaya - bhAga-3 : 180 bhAga-4 : 275 mumukSanI dharmapravRtti - bhAga-1 : 444 mumukSa - paribhramaNano bhaya - bhAga-4 : 265 mumukSu - parIkSApradhAna - bhAga-1 : 419, 422 mumukSano puruSArtha - bhAga-4 : 270-273 mumukSa dvArA puSTa AlaMbanano Azraya - bhAga-1 : 426, 430 mumukSa - prema ane kAruNyavRtti - bhAga-4 : 266 mumukSanAM lakSaNo - bhAga-1 : 337-338 Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 'zrI Atmasiddhi zAstra' vivecana mumukSa ane vinayamArga - bhAga-1 : 421-426 mumukSano viveka - bhAga-1 : 426 mumukSanI viSayavirakti - bhAga-4 : 285 mumukSane sagurunI oLakhANa - bhAga-1 : 254, 257, 260, 263 mumukSanI satyaparAyaNatA - bhAga-4 : 278-279 mumukSano samajaNapUrvakano tyAga - bhAga-4 : 281-282 mumukSa - svakartavyano vicAra - bhAga-4 : 268-269 mumukSanI svarUpajijJAsA -- bhAga-3 : 434-436 mumukSanI svarUpabhAvanA - bhAga-1 : 359 mumukSatA - bhAga-1 : 581, 660-661, 694-696 bhAga-3 : 43ra-433, 434 mumukSatAthI paramArthamArganI samajaNa - bhAga-1 : 216-17 mumukSatAno mApadaMDa - bhAga-4 : 264, 285 mumukSatAnuM lakSaNa - bhAga-1 : 336-338 mumukSatAthI sagurunI oLakhANa - bhAga-1 : 263 mULa bhUla - bhAga-1 : 97-98, 104-105, 112 bhAga-2 : 90-95 bhAga-3 : 658 mokSa - bhAga-3 : 6-8, 65-66, 117, 301 1, 705, 7/9 mokSapadanI siddhi - bhAga-3 : 37-67 mokSa - AtmadravyanA avalaMbane - bhAga-1 : 516 bhAga-3 : 711 mokSa - AtmAno pUrNa vikAsa - bhAga-3 : 96 mokSa jaDanI kriyA ke cetananI vikArI kriyAthI na thAya - bhAga-3 : 82-84 mokSa - dravyamokSa - bhAga-3 : 95 mokSa - paryAyazuddhithI mokSa - bhAga-3 : 713-714 mokSa pAmavAnI yogyatA anusAra jIvanA prakAra --- bhAga-3 : 57-58 mokSano puruSArtha - bhAga-3 : 96 mokSa - bhAvamokSa - bhAga-3 : 41, 48, 95, 98 mokSa - vibhinna darzananI daSTie mokSa - bhAga-3 : 8-14, 129-137 mokSa zAzvata che - bhAga-3 : 110-116 mokSa - saMvara-nirjarAthI mokSa - bhAga-3 : 45-48 mokSamAM siddhonI avagAhanA - bhAga-3 : 104-107 mokSa - siddhazilA - bhAga-3 : 10pa-108 Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 737 viSayasUci mokSanuM sukha - bhAga-3 : 116-129 mokSa ane svarga eka nathI - bhAga-3 : ra9-30 mokSa-upAya - anupAyavAdIonI dalIlo - bhAga-3 : 144-146 mokSa-upAya - anupAyavAdIonI dalIlonuM nirAkaraNa - bhAga-3 : 236-244 mokSa-upAyamAM puruSArthanuM sthAna - bhAga-3 : 244 mokSa-upAyamAM na pravartavAnAM bahAnAM - bhAga-4 : 346 mokSa-upAyamAM pravartananI preraNA - bhAga-4 : 337, 342-350 mokSa-upAya - vividha darzano ane dharmamato anusAra mokSa-upAya - bhAga-3 : 15ra-155 mokSa-upAya aMge zaMkAo - anaMta kALanAM karmo kaI rIte chedI zakAya ? - bhAga-3 : 147 - jAti-veSa saMbaMdhI matabheda - bhAga-3 : 161-176 - mata-darzananI bahulatA - bhAga-3 : 151-158 - munipaNA viSe matAMtara - bhAga-3 : 169-175 - mokSano avirodha upAya maLato nathI - bhAga-3 : 144, 179, 186 - strImukti viSe matAMtara - bhAga-3 : 165-169 mokSapada aMge zaMkA. - anaMta kALathI karmabaMdhananAM kAraNabhUta rAgAdi doSo TaLyA nathI - bhAga-3 : 6, 19-21 - AtmA karmathI baMdhAto ja nathI to mokSa kaI rIte? - bhAga-3 : 16-18, 48-49 - koI paNa sthaLe jIva karmarahita jaNAto nathI - bhAga-3 : 27-29, 30, 33 - jIva ane karmano saMbaMdha anAdi hoya to te anaMta paNa hoya - bhAga-3 : 18, 21 23, pa0 - jenI utpatti thAya teno nAza paNa hoya mATe mokSa zAzvata na hoI zake - bhAga-3 : 1 10- 1 1 2 - muktAtmAne puNya-pApa nathI, tethI tenA phaLarUpa sukha-duHkha paNa na hoya - bhAga-3 : 119, 120, 123 - mokSa nirupama sukhanuM sthAna ke duHkhanA abhAvanuM sthAna? - bhAga-3 : 14-15 - saMsAra khAlI thaI javAnI Apatti - bhAga-3 : 15-16, 60-61 - saMsAra ane muktimAMthI paheluM koNa? - bhAga-3 : 16 mokSapada saMbaMdhI samAdhAna - anya darzanonI ayathArtha mAnyatAnuM nirasana - bhAga-3 : 129-137 eka sthAnamAM aneka siddha jIvo zI rIte rahI zake che - bhAga-3 : 105-107 karmasaMtati anAdi hovA chatAM teno nAza thaI zake che - bhAga-3 : 50-55 - jIva ane karmano saMbaMdha anAdi che - bhAga-3 : 49-50 - dravyamokSanuM pratipAdana - bhAga-3 : 93-138 Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - paramAtmadazA - bhAga-3 : 108-110 - paribhramaNanuM kAraNa ane tenA aMtano upAya - bhAga-3 : 71-90 - muktAtmAnuM Urdhvagamana - bhAga-3 : 100-105 - mokSanuM anaMta nirupama sukha - bhAga-3 : 116-129 - mokSano abhAva nathI - bhAga-3 : 93-100 - mokSapada zAzvata che - bhAga-3 : 110-116 - zubhAzubha karmanI saphaLatA jema, nivRtti paNa saphaLa - bhAga-3 : 37-48, 50, 65-67 - siddhasthAna - bhAga-3 : 105-108 mokSaprApaka nizcaya - bhAga-4 : 14pa-148, 150 mokSaprApaka vyavahAra - bhAga-4 : 140-143, 150 mokSaprAptino upAya - bhAga-3 : 626-628 mokSamArga - bhAga-3 : 258, 269, 279-280, 284, 294, 299-300, 343-344, - 389-390, 401-403, 516, 590 bhAga-4 : 188-194 mokSamArga ane anyaliMga - bhAga-3 : 414-418 mokSamArganuM adhikArIpaNuM - bhAga-3 : 424 mokSamArga aMgenI yathArtha samajaNanI khAmI - bhAga-1 : 137-139, 142 mokSamArga aMtaramAM che - bhAga-3 : 252 mokSamArga - A kALamAM paramArthamArganI hAninAM kAraNo - bhAga-1 : 128-129 mokSamArga - upAdAna-nimittanI saMdhivALo - bhAga-4 : 171, 215, 230-231, 239-240 mokSamArga ane gRhasthaliMga - bhAga-3 : 411-414 mokSamArga ane jAtibheda - bhAga-3 : 405-407 mokSamArga - traNe kALamAM eka - bhAga-4 : 344 mokSamArga - nircathano paMtha - bhAga-3 : 715 mokSamArga - paryAyazaktinI AvazyakatA - bhAga-3 : 713-714 mokSamArgano puruSArtha - bhAga-4 : 61 mokSamArga ane bAhya veSa - bhAga-3 : 408-411 mokSamArga - yathArtha samajaNa jarUrI - bhAga-4 : 134 mokSamArga - ratnatrayanI ArAdhanA - bhAga-3 : 709-712 mokSamArga vartamAnamAM bahudhA bhulAI gayo che - bhAga-1 : 123-124, 129 mokSamArganI sAdhanAno samaya - bhAga-3 : 552-553 mohanIya karma - bhAga-3 : 306, 314 - AtmA upara sAmrAjya kyAM sudhI ? - bhAga-3 : 318 - kSaya thatAM pragaTatI dazA - bhAga-3 : 97-99 Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 739 - cAritramoha - bhAga-3 : 337. - cAritramohano kSaya - bhAga-3 : 341-342 - cAritramoha sahita jJAnInI AtmadazA - bhAga-3 : 338-340 - caitanya svabhAvane naSTa karavA asamartha - bhAga-3 : 317 - darzanamohano nAza - bhAga-3 : 332-336 - darzanamohano prabhAva - bhAga-3 : 331-332 - navIna karmabaMdhanuM kAraNa - bhAga-3 : 314-316 - bheda-prabheda - bhAga-3 : 325-326, 327-330 - haNavAnI vidhi - bhAga-3 : 320, 326, 332-336, 341-344 mohabhAva - bhAga-4 : 306-307, 308 mohAsaktithI mUMjhavaNa - bhAga-2 : 501, 503 catnA - aMtarayatnA - bhAga-1 : 150 yadacchAvAda - bhAga-2 : 464 yAjJika matavAdIo dvArA mokSanuM khaMDana - bhAga-3 : 16-18 yAjJikamatavAdIonI yuktinuM nirasana - bhAga-3 : 49-50 yoga darzana - bhAga-2 : 693-694 bhAga-4 : 615-625 - AtmasvarUpa - bhAga-2 : 43-44 - bhAvakarma ane dravyakarma - bhAga-2 : 673-674 - mokSa - bhAga-3 : 13 yoga - bhAga-3 : 248-249 yoganI kriyAthI prakRtibaMdha ane pradezabaMdha - bhAga-2 : 694-695, 696-697 yogadaSTi - prathama yogadaSTi - bhAga-1 : 465, 464 yogAvaMcakapaNuM - bhAga-1 : 662 yoni - bhAga-2 : 329-33) ratnatraya - bhAga-3 : 709-712 bhAga-4 : 155-156, 344 ratnatrayanI prApti ati durlabha - bhAga-4 : 166-167 rAgamAM ekatvabuddhi - bhAga-3 : 523-524 rAga - jJAna ane rAgabhAva - bhAga-3 : 524-525, 572 rAga - jJAnI ane ajJAnI - bhAga-3 : 277-278 Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana rAga - dharmano ane viSayano rAga - bhAga-1 : 543 rAga-dveSa - bhAga-3 : 261-264 rAga-dveSanI utpattinuM kAraNa - bhAga-3 : 264-267 rAga-dveSa - prabhAva ane nivRtti - bhAga-3 : 267-280 rAgadhArA ane jJAnadhArA - bhAga-3 : 493-494, 509 rAga - prazasta - bhAga-1 : 354, 543, 544 rUcaka pradeza - bhAga-2 : 721 ruci - bhAga-2 : 269 bhAga-4 : 50-51 rucino abhAva - bhAga-4 : 69, 74-75, 76-77 ruci - AtmAnI ruci - bhAga-4 : 51-53, 75 rucinuM mahattva - bhAga-1 : 680-681 rucipUrvakanuM zravaNa - bhAga-3 : 204-206, 208 rUpAMtaraNa - bAhya ane AMtarika - bhAga-3 : pa60-561 lakSaNa - bhAga-1 : 246 bhAga-2 : 95-98 lakSaNanA traNa doSa - bhAga-1 : 246 labdhi - bhAga-3 : 462-468 labdhi - karaNa - bhAga-3 : 465-467 labdhi - kSayopazama - bhAga-3 : 463 labdhi - dezanA - bhAga-3 : 464 labdhi - prAyogya - bhAga-3 : 464-465 labdhi - vizuddhi - bhAga-3 : 463-464 liMga - anyaliMgathI mokSaprApti - bhAga-3 : 414-418 liMga - gRhasthaliMgathI mokSaprApti - bhAga-3 : 411-414 lekhanazailI-prakAra - bhAga-4 : 400-402 lokanuM svarUpa - bhAga-2 : 762-763, 764-765 - Urdhvaloka - bhAga-2 : 762 - madhyaloka - bhAga-2 : 762-763 - adholoka - bhAga-2 : 763 lobha kaSAyano prabhAva - bhAga-1 : 676 Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 741 vaktA - bhAga-1 : 410 vacana - anyanAM vacanono saMgraha - bhAga-2 : 255-256 varga - bhAga-2 : 659 vargaNA - bhAga-2 : 308, 659 vargaNAnA prakAra - bhAga-2 : 659-660 varNa - caturvarNa vyavasthA - bhAga-3 : 162 vastusvarUpa - bhAga-4 : 212-214 vastusvarUpanuM darzana nizcayadraSTithI ane vyavahAradraSTithI - bhAga-4 : 217 vastunuM aneka svabhAvapaNuM - bhAga-2 : 418-419 vastu - utpAda-vyaya-dhrauvya - bhAga-2 : 386-391, 399401, 439-452 vastu - RjusUtranayathI vastunuM svarUpa - bhAga-2 : 389 vastuno kevaLa nAza koI kALe na thAya - bhAga-2 : 439-4para vastu - dareka vastu sAmAnyavizeSAtmaka che - bhAga-3 : 580-582 vastunuM nityAnitya svarUpa - bhAga-2 : 392-400, 419 vastumAM rahelAM paraspara viruddha dharmo - bhAga-2 : 394-396 vastu - vidyamAna vastunI anupalabdhi hovA chatAM paNa jaNAya nahIM) - bhAga-2 : 188-191 vAcAjJAnI - bhAga-4 : 293, 307, 313, 333 vAcAjJAnIne upadeza - bhAga-4 : 310 vAcAjJAnInuM jJAna - bhAga-4 : 331-333 vAcAjJAnI ane samyajJAnI - bhAga-4 : 307-308, 327-334 vikalpa - mahattA ane maryAdA - bhAga-3 : 476-477 vikalpa - svarUpa- abhyAsamAM vikalpa - bhAga-1 : 724-725 vikArabhAva - bhAga-3 : 348-351, 708-709 vikAra mAtra avasthAmAM che - bhAga-3 : 75 vikAranuM kartApaNuM - bhAga-3 : 674-676 vikAra vakhate paNa jJAna zuddha - bhAga-3 : 74 vicAra - bhAga-1 : 75-76, 711-715, 721-723, 734-735 bhAga-3 : 617-620 vicArathI anubhavadazA - bhAga-1 : 713-714, 724-725 bhAga-3 : 646-647 vicArano AdhAra - bhAga-4 : 470-471 vicAra - jJAnavicAraNAnuM mahattva - bhAga-4 : 41, 468-469 Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana vicAra - tattvavicAra - bhAga-1 : 268, 278-279, 288 bhAga-2 : 254-2pa6 bhAga-3 : 618-620 bhAga-4 : 338-339 vicAra - dhyAna - bhAga-4 : 34-43 vicAradhArAthI nirvicAradhArA - bhAga-3 : 619-620 bhAga-4 : 41, 42 vicAranuM phaLa - bhAga-4 : 470 vicArapUrvaka bodhano svIkAra - bhAga-3 : 202-203 vicAra - mokSamArganuM Avazyaka aMga - bhAga-1 : 130 vicArano viSaya - bhAga-4 : 469-470 vicAra - vairAgyathI svavicAraNA - bhAga-1 : 112-113 vicArazakti - bhAga-2 : 255-256 vicAra - sapuruSonAM vacanono vicAra - bhAga-1 : 313 vicArane sAkSIbhAve juo - bhAga-3 : 690-692 vicArahInatA - bhAga-3 : 618 vinaya - bhAga-1 : 393, 398 bhAga-2 : 268-269 - upacAravinaya - bhAga-1 : 394 - cAritravinaya - bhAga-1 : 394 - jJAnavinaya - bhAga-1 : 393 - darzanavinaya - bhAga-1 : 393 vinayanA prakAra - bhAga-1 : 393-394 vinayanuM mAhAbhya bhAga-4 : 480-481 vinayamArga - bhAga-1 : 377, 385-387, 391-401 vinayamArga mATenI pAtratA - bhAga-1 : 400 vinayamArganuM phaLa - bhAga-1 : 400-401 vinayamArgano mULa hetu - bhAga-1 : 392, 398-399, 419-422 vinAza - prakAra - bhAga-2 : 445-446 vipAkoya - bhAga-2 : 742 vibhAva - bhAga-2 : 599 bhAga-3 : 541-542, 553 vibhAvamAM aikya - bhAga-3 : 543-544 Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 74 vibhAva TALavAno kALa - bhAga-3 : 552-553 vibhAvathI bhinnatA - bhAga-3 : 543-545, 626-627 vibhAvanI yogyatA jIva-pugalamAM ja - bhAga-2 : 199 vibhAvarasa - bhAga-3 : 454 vibhAvano sAco paricaya - bhAga-3 : 454 vivecana - prastuta vivecananI yojanA - bhAga-1 : 87-89 vivecana - bhAratIya vADamayamAM vivecananI prathA - bhAga-1 : 84-86 vivecana - "zrI Atmasiddhi zAstra'nA vivecananI AvazyakatA - bhAga-1 : 38, 84 vivecanakAramAM apekSita guNo - bhAga-1 : 38-39 viSayatRSNA - bhAga-1 : 684-685 viSayasukha - bhAga-4 : 282 viSayasukha - duHkharUpa ja che - bhAga-3 : 614-615 viSayasukha mAtra aratirUpa duHkhano pratikAra - bhAga-3 : 120-123 viSayasukha ane mokSasukha - bhAga-3 : 116-125 vijhasopacaya - bhAga-2 : pa29 vItarAga dazA - bhAga-4 : 200-205 vIryanI phuraNA - bhAga-2 : 662 vairAgya - bhAga-1 : 192, 193, 585-587 bhAga-3 : 245 bhAga-4 : 282-285 vairAgya - adhyAtmajIvananI dharI - bhAga-4 : 284-285 vairAgyAdithI AtmajJAna - bhAga-1 : 175, 177, 180-181, 184, 194 vairAgyAdi - AtmajJAna sahita to saphaLa - bhAga-1 : 176, 179-180 vairAgya-upazama - bhAga-1 : 707-708 vairAgyAdinI maryAdA - bhAga-1 : 197-200 vairAgyAdinI mahattA - bhAga-1 : 196-197 vairAgya - mohanuM paDaLa pAtaLuM paDatAM vairAgya - bhAga-1 : 112 vairAgyAdi aMge zuSkajJAnIno abhigama - bhAga-1 : 194-195 vairAgya - sAco vairAgya - bhAga-4 : 320-322 vairAgyAdi svarUpalakSapUrvaka - bhAga-1 : 181, 194, 197, 200 vairAgyathI svavicAraNA - bhAga-1 : 112-113 vaizeSika darzana - bhAga-4 : 587-pa96 Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana - AtmasvarUpa - bhAga-2 : 42 - mokSa - bhAga-3 : 11-12, 129-132 vyakti - puruSArthahInatA mATe vyakti aMgenuM bahAnuM - bhAga-4 : 73-74 vyaya - bhAga-3 : 286 vyavahAranaya - bhAga-4 : 120-122 vyavahAra - mokSaprApaka vyavahAra - bhAga-4 : 140-143, 15O vyavahAra - vyavahArAbhAsa - bhAga-4 : 135-143, 231 vyavahAramArga - bhAga-1 : 646, 651 vyavahAramArga paramArthamAM sahAyabhUta - bhAga-1 : 649 vyavahAramArga - prayojana - bhAga-1 : 649-650, 651 vyavahAra mArga svarUpalakSa sahita - bhAga-1 : 650 vyApaka-vyApyabhAva - bhAga-2 : 531 bhAga-3 : 663 vrata - bhAga-1 : pa21-524 vrata - mAnAdi mATe - bhAga-1 : para7-530 vrata - vRttinirIkSaNa - bhAga-1 : para6-127 SakAraka - bhAga-3 : 707-708 Sadarzana - bhAga-2 : 24-26 bhAga-4 : 429 Sadarzanano "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM tAtvika samanvaya - bhAga-4 : 429-436 Sadarzanano SaTapadamAM samAveza - bhAga-4 : 7, 13 Sadarzanano samAveza jaina darzanamAM - bhAga-4 : 434-436 zama - bhAga-1 : 675-679, 696 zAstra - bhAga-1 : 295-296, 297-298 zAstranuM adhyayana kaI rIte ? - bhAga-1 : 309-311, 312-317 zAstra - anubhavajJAna ane zrutajJAna - bhAga-4 : 294-296 zAstra - anya pAtranI vinaMtIthI racanAnA prasaMgo - bhAga-1 : 13 zAstra - AtmavikAsamAM AdhArarUpa - bhAga-1 : 303-304 zAstra IzAro che - bhAga-4 : 247-248 zAstra - upadezabodha ane siddhAMtabodha - bhAga-4 : 249 Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 745 zAstramAM kahela upAdAnanI vyAkhyAno paramArtha - bhAga-4 : 209-210, 215 zAstramAM caturgativarNananuM prayojana - bhAga-1 : 505, 509 zAstra ane jIvaMta jJAnI puruSa - bhAga-4 : 255 zAstrajJAna - bhAga-4 : 257-258 zAstra - jJAnIonI anubhavavANI - bhAga-4 : 246, zAstrano durupayoga - bhAga-4 : 471 zAstranI pasaMdagI - bhAga-1 : 298-300 zAstramAM praznottarazailIno prayoga ane lAbha - bhAga-1 : 30-31 zAstrano marma sagara dvArA maLe - bhAga-1 : 304 zAstranI mahattA ane maryAdA - bhAga-1 : 300-304, 314 bhAga-4 : 246-248, 471 zAstranA vibhAga - bhAga-1 : 508 zAstra-vyutpatti - bhAga-1 : 12 zAstra dvArA satyanI prApti mATe protsAhana - bhAga-4 : 244-246, zAstrano hetu - bhAga-1 : 162, 314, 317 zAstrAbhyAsa niSphaLa kema ? - bhAga-1 : 162, 163, 170, 212 bhAga-3 : 370-371 zAstrAbhyAsanuM prayojana - bhAga-1 : 509, 511-513 bhAga-4 : 143-148 zAstrAbhyAsathI bAhyADaMbara - bhAga-1 : 400-408 zAstrAbhyAsa - matArthIno zAstrAbhyAsa - bhAga-1 : 315-317 zAstrAbhyAsano lAbha - bhAga-1 : 508-509, 571 zAstrAbhyAsa - sadgurugame zAstrAbhyAsa - bhAga-1 : 163, 341-342. zAstrAbhyAsa saphaLa kyAre? - bhAga-1 : 162-163, 171, 615 bhAga-4 : 257-158, 295-296 zAstrAbhyAsa svalakSI ane paralakSI - bhAga-1 : 510-513, 572 bhAga-3 : 182-185 zAstrAbhyAsa ane svAdhyAya - bhAga-4 : 247-248 zAMta svIkAra - bhAga-4 : 214-215, 301-302 zAMti - bhAga-4 : 268-271 zAMti - zAtAyogamAM zAMtinI bhrAMti - bhAga-4 : 269-270 zAMti - sadgurunA vacanayoga - bhAga-4 : 269, 270 ziSya - anubhavapUrvakano nizcaya - bhAga-3 : 772-773, 776, 777 ziSya - arpaNatAthI prApti - bhAga-1 : 359-360 Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746, 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana ziSyanuM AjJA-ArAdhana - bhAga-3 : 759-760, 761 ziSya - AtmaprAptinI jhUraNA - bhAga-3 : 651-654 ziSya - AtmA ja sarvazreSTha - bhAga-3 : 740-741 ziSya - AtmArthIpaNuM - bhAga-2 : 500-501 ziSyanI gurUbhakti - bhAga-4 : 485 ziSya - prayoga ane puruSArtha - bhAga-1 : 358-359, 379 ziSya - praznazailI - bhAga-2 : 500. ziSya - rUpAMtaraNanI jijJAsA - bhAga-2 : 501 ziSyanI laghutA - bhAga-3 : 746, 752, 762-764 ziSya - zIkhavAnI taiyArI - bhAga-2 : 84-85, 500 ziSya - zrIgurUe karelA upakAranI smRti - bhAga-3 : 720, 729-731, 735, 740, 747, 776-777, 779-780 ziSya upara sagurunA upadezano prabhAva - bhAga-1 : 379-380 ziSyanuM sarvasamarpaNa - bhAga-3 : 736, 743-744, 751-752, 759, 761, 763-764 ziSyanuM svarUpa - bhAga-3 : 728, 760, 761 bhAga-4 : 481-485 ziSyanI svarUpabhAvanA - bhAga-1 : 379 bhAga-3 : 659 zukladhyAna - bhAga-3 : 96, 97, 99, 100 zubhAzubha bhAva ane AtmAno saMbaMdha - bhAga-3 : 73-74 zubhAzubha bhAva ane tenI nivRtti - bhAga-3 : 71-90 zubha bhAvanuM phaLa pucabaMdha che, mokSa nahIM - bhAga-3 : 29-30 zubhAzubha bhAvanuM phaLa svarga-narakAdi gati - bhAga-3 : 27-33, 37-38, 66-67 zubhAzubha bhAva banne karmabaMdhanuM - saMsAranuM kAraNa che - bhAga-3 : 85-88 zubha bhAvanI mahattA ane maryAdA - bhAga-3 : 88-89 zuSkajJAnI - bhAga-1 : 136, 138, 141, 161-162, 17-171, 315, 535-536, 553-554 bhAga-4 : 438 zuSkajJAnInuM anadhikArIpaNuM - bhAga-1 : pa74-575 zakhajJAnInI avaLI prarUpaNA ane zithilAcAra - bhAga-4 : 256-257 zaSmajJAnInI AtmavaMcanA - bhAga-4 : 252 zuSkajJAnInuM ekAMta jJAnamArga pravartana - bhAga-1 : 229 zaSmajJAnIne upadeza - bhAga-1 : 176, 186, 202-203 zukajJAnI - jinazAsanano zatru - bhAga-4 : 257 Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 747 zuSkajJAnInI dhArmika pravRtti - bhAga-1 : pa70 zaSmajJAnI dvArA nizcayanayapradhAna kathanono durupayoga - bhAga-1 : 164, 195 zaSmajJAnIno nizcayAbhAsa - bhAga-1 : 163, 539-546, 561-pa64 bhAga-4 : 86-87, 148-149 zaSmajJAnI - paramAM sukhabuddhi - bhAga-1 : 169 bhAga-4 : 249-250, 308-310 zaSmajJAnI - pratikULatAmAM zuSkajJAnI - bhAga-1 : 169 zuSkajJAnInI mAnAdi kAmanA - bhAga-4 : 252-254 zuSkajJAnInI mohadazA -- bhAga-1 : 168, 558 bhAga-4 : 251-257, 309 zaSmajJAnInAM vANI-vartanamAM bhinnatA - bhAga-4 : 249-251 zaSmajJAnIno vANIvilAsa - bhAga-4 : 101, 144-145 zaSmajJAnI dvArA viSayAdimAM pravartana - bhAga-1 : 195 zaSmajJAnI zAstrano bhAra vahe che - bhAga-1 : 541 zuSkajJAnIno zAstrAbhyAsa - bhAga-1 : 315, 571-573 bhAga-4 : 146-147 zaSmajJAnI - zAstrAbhyAsano ahaMkAra - bhAga-4 : 253, 255 zaSmajJAnI ane sadguru - bhAga-1 : 221-222, 229-230, 231-232 zuSkajJAnI - savyavahArano lopa - bhAga-1 : 542-543, 146 bhAga-4 : 86 zaSmajJAnI ane samyajJAnI - bhAga-1 : 170, 557 bhAga-4 : 472 zaSmajJAnIno saMga ahitakArI - bhAga-1 : pa61-564, 575 zuSkajJAnI sAcA jJAnIno droha kare - bhAga-4 : 254-256 zuSkajJAnI ane sAdhaka - bhAga-4 : 250-251 zailI - guruziSyasaMvAdazailI - bhAga-1 : 30-33 zauca - bhAga-3 : 351 zraddhA - bhAga-3 : 755 zraddhA - vizvAsa samajaNapUrvaka - bhAga-4 : 338-339 zravaNa rucipUrvakanuM - bhAga-3 : 204-206, 208 "zrI Atmasiddhi zAstra' ane akhAkRta "guru-ziSya-saMvAda' - bhAga-4 : 400-404 zrI Atmasiddhi zAstra'no adhikArI varga - bhAga-1 : 18-21 zrI Atmasiddhi zAstra'no adhikArI varga upara paDelo prabhAva - bhAga-1 : 21-25 zrI Atmasiddhi zAstra'nuM adhyayana - bhAga-4 : 373-374, 488-489 Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 "zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana "zrI Atmasiddhi zAstra' - adhyAtmagraMthono sAra - bhAga-1 : 12, 29 bhAga-4 : 420-422, 427 "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM anekAMta - bhAga-4 : 445-451 "zrI Atmasiddhi zAstra'no abhyAsa kaI rIte? - bhAga-4 : 373-374 "zrI Atmasiddhi zAstranA abhyAsanuM phaLa - bhAga-4 : 374 "zrI Atmasiddhi zAstra'nuM arthagAMbhIrya - bhAga-4 : 372, 412-413, 436, "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM alaMkArano prayoga - bhAga-4 : 389-400 "zrI Atmasiddhi zAstra'nA avagAhana pUrve karavAno nizcaya - bhAga-1 : 19 "zrI Atmasiddhi zAstra' - A avaninuM amRta - bhAga-4 : 436-444 zrI Atmasiddhi zAstra' - AtmAnuM upaniSada - bhAga-1 : 33, 57 bhAga-4 : 422-429 zrI Atmasiddhi zAstramAM karmasiddhAMta - bhAga-4 : 45-459 "zrI Atmasiddhi zAstra'nI kAvyazailI - bhAga-4 : 400-407 zrI Atmasiddhi zAstra'nuM kAvyasvarUpa - bhAga-4 : 387-388 zrI Atmasiddhi zAstra'nA guru - bhAga-2 : 269-270 "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM jJAnayoga - bhAga-4 : 467-475 "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM thatuM tatkAlIna dharmasamAjanuM darzana - bhAga-4 : 437, 442-444 zrI Atmasiddhi zAstra'mAM nizcaya-vyavahAranI saMdhi - bhAga-4 : 107, 126-127 zrI Atmasiddhi zAstra'nuM prayojana - bhAga-1 : 12-13, 26, 733 zrI Atmasiddhi zAstra'nI prasiddhino itihAsa - bhAga-1 : 37-38 zrI Atmasiddhi zAstra'nA prastuta vivecananI yojanA - bhAga-1 : 87-89 "zrI Atmasiddhi zAstra'nA preraka nimitta - bhAga-1 : 13-14, 17-18 "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM bhaktiyoga - bhAga-4 : 475-486 zrI Atmasiddhi zAstra'nI bhASA-zailI - bhAga-1 : 29-33 bhAga-4 : 371 zrI Atmasiddhi zAstra'nAM bhASAMtaro - bhAga-1 : 63-78 "zrI Atmasiddhi zAstra'nA bhASAMtaranI upayogitA - bhAga-1 : 64, 78 "zrI Atmasiddhi zAstra'no mahimA - bhAga-1 : 4-7, 11, 12, 21, 22, 23, 24, 25, 29, 33, 42, 43, 46, 50, 51, 54, 57, 60, 62, 79-80, 83 bhAga-4 : 371-374, 377-378, 383, 400, 414, 428, 451, 466, 473-474, 487-490 "zrI Atmasiddhi zAstranuM maMgalAcaraNa - bhAga-1 : 116-117, 119 "zrI Atmasiddhi zAstra'nI racanAno prasaMga - bhAga-1 : 16-17 "zrI Atmasiddhi zAstra' ane "rasikavallabha' - bhAga-4 : 404-407 "zrI Atmasiddhi zAstra'nI lokabhogyatA - bhAga-4 : 407-414 Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 748 zrI Atmasiddhi zAstra' upara thayelAM vivecano - bhAga-1 : 39-63 zrI Atmasiddhi zAstra'nA vivecananI AvazyakatA - bhAga-1 : 38, 84 "zrI Atmasiddhi zAstra'no viSaya - bhAga-1 : 26-29 "zrI Atmasiddhi zAstrano ziSya - bhAga-1 : 32 bhAga-2 : 37-38, 84, 85, 2pa6-257, 268-270 457, 498, 500-501, 503-504, 622-623, 624-625 bhAga-3 : 143, 157, 185-186, 193-195, 203 204, 393 "zrI Atmasiddhi zAstra'nuM zIrSaka - bhAga-1 : 11-13 "zrI Atmasiddhi zAstramAM zrImanI utkRSTa AtmadazAnuM pratibiMba - bhAga-1 : 5, 57 "zrI Atmasiddhi zAstra' - Sadarzanano sAra - bhAga-4 : 429-436 "zrI Atmasiddhi zAstra'mAM sanAtana mokSamArga - bhAga-4 : 344, 459-467 "zrI Atmasiddhi zAstra'nA sarjanano pUrva-itihAsa - bhAga-1 : 14-16 zrI Atmasiddhi zAstra'mAM suvicAraNAno mahimA - bhAga-4 : 468-470 zrImad - bhAga-1 : 3 zrImanI anAgrahI kathanapaddhati - bhAga-4 : 431-432 zrImatuM anekAMtadraSTiyukta nirUpaNa - bhAga-4 : 447-4pa1 zrImadbhI asAdhAraNa zailI - bhAga-2 : 509, 246 bhAga-3 284, 575 bhAga-4 : 188, 334, 400-401, 407-408, 413-415 zrImadgI AtmadazA - bhAga-1 : 5, 49, 50, pa3, , 79 zrImannI AtmasAdhanA - bhAga-1 : 4-5 zrImadgI AdhyAtmikatA - bhAga-4 : 424-429, 465 zrImadgo upakAra - bhAga-1 : 25, 43, 48, 80, 129-131, 328-329 bhAga-4 : 373, 439, 458-459, 464-467, 474-475, 479, 487-488 zrImadbhI karuNA - bhAga-1 : 6, 21, 133-138, 142-143 zrImad dvArA jinamArgaprabhAvanA -- bhAga-1 : 26, 62, 79 bhAga-4 : 373, 444, 465 zrImad - jaina darzananI utkRSTatAno nizcaya - bhAga-4 : 432-434, 464 zrImI dehAtIta dazA - bhAga-4 : 366 zrImad - dharmanA yathArtha svarUpanuM prakAzana - bhAga-4 : 436-444 zrImadanuM dharmalakSI valaNa - bhAga-4 : 381-382 zrImannI nirAgrahatA - bhAga-4 : 11-12 zrImad parIkSApradhAnapuraSa - bhAga-4 : 11 Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana zrImI prajJA - bhAga-3 534-535 bhAga-4 : 205 zrImanI pratibhAzIla sarjanazakti - bhAga-4 : 377, 378, 381, 390-391 zrImad - prayogavIra zrImad - bhAga-4 : 421-422 zrImanuM bhASAprabhutva - bhAga-4 : 413-14 zrImadgI matabhedAtIta sadraSTi - bhAga-4 : 434, 442, 463-464 zrImannI madhyasthatA - bhAga-3 : 384-385 zrImad ane mULamArga - bhAga-4 : 155 zrImannI lAghavazakti - bhAga-4 : 411-412 zrImad ane lokombodhananuM kArya - bhAga-4 : 403-404, 407, 410-411 zrImannAM vacanAmRta - bhAga-1 : 4 bhAga-4 : 371-372, 414-415, 451, 489 zrImanI zIdhrasarjananI naisagika kAvyapratibhA - bhAga-4 : 381-382 zrImanI Sadarzana mImAMsA - bhAga-4 : 432-434 zrImade gAyelo sadgurUbhaktino mahimA - bhAga-4 : 475-478, 486 zrImada - samakAlIna dharma paristhitithI thatI vedanA - bhAga-4 : 437, 443, 460 zrImadbha sAhitya - bhAga-1 : 3-4 zrImadbhA sAhityamAM jhaLakato adhyAtma - bhAga-4 : 419-422 zrImanA sAhityasarjanamAM sAhajikatA - bhAga-4 : 390, 391 zruta - zrutamarmajJa - bhAga-1 : 260-261 zrutajJAna - bhAga-1 : 506-507 RtAbhyAsa - paralakSI ke svalakSI - bhAga-3 : 230-231 zrotA traNa prakAranA - bhAga-2 : 626 sat - bhAga-3 : 285 sanI upalabdhi kaThina nathI - bhAga-3 : 78-80 sattA - bhAga-2 : 697-698, 742 satpAtradazA - bhAga-1 : 693. sapuruSanA avalaMbane bhedajJAna - bhAga-3 : 221 sapuruSanAM vacano - bhAga-1 : 312, 313 sapuruSanuM zaraNa - bhAga-1 : 113 sadevanAM lakSaNo - bhAga-1 : 473 satya - bhAga-4 : 276-279 Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 751 satyanI abhIpsA - bhAga-3 : 184-185, 392 satya eka, paNa jovAnA daSTikoNa be - bhAga-2 : pa22-523 satyanuM jJAna - bhAga-4 : 304 satya - paramArtha satya - bhAga-4 : 276-277 satyanI prApti AhutithI - bhAga-2 : 625-626 satyanI prApti kendra tarapha vaLavAthI - bhAga-4 : 264 satya bolavA mATe satya jANavuM jarUrI - bhAga-4 : 278 satya - vyavahAra satya - bhAga-4 : 277 satya vrata - bhAga-4 : 278 satyane zabdomAM pUrNapaNe kahI zakAtuM nathI - bhAga-4 : 244-245 satya - zabdo dvArA satya tarapha IzAro - bhAga-4 : 244 satya - zAstra dvArA satyanI anubhUtinI preraNA - bhAga-4 : 244-246 satyanI zodha mATe potAnI kurUpatA oLakho - bhAga-4 : 251-252 satyanA sidhdhAMtathI nahIM, satyanI sAdhanAthI dharma - bhAga-4 : 248 satsaMga - bhAga-4 : 222 satsAdhananuM avalaMbana - bhAga-1 : pa60-561 sadaguru - bhAga-1 : 614 sadagurunI aMtaraMga dazA - bhAga-1 : 254, 257 bhAga-3 : 721-722, 723-725 sadguru sAthe aMtaraMga saMbaMdha - bhAga-3 : 753 sadagurunI AjJA - bhAga-1 : 225, 229, 231, 333-334, 335, 338-339, 343 - 344, 349, 629-630, 638-639, 662 bhAga-3 : 468-469, 473-474, 760-761 bhAga-4 : 22, 31-33, 195-200 sagurunI AvazyakatA - bhAga-1 : 245, 26, 339-340 bhAga-3 : 392, 444 bhAga-4 : 223-230, 476-478 saguruno Azraya - bhAga-1 : 113, 245, 274, 340-344, 364, 367-369, 373, 720-721 bhAga-4 : 223-225 sadaguruno upakAra - bhAga-1 : 117-118, 236, 273, 277-278, 283-284, 380 381, 629 bhAga-3 : 204, 650, 720, 724-727, 729-731, 767-768, 777, 778-780 Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana sadgurunI oLakhANa - bhAga-1 : 230, 250, 254, 257, 263, 271, 454-455, 465-467 bhAga-3 : 469-470, 737 bhAga-4 : 479 sagurunI karuNA - bhAga-3 : 720, 724-725, 746, sadgurunuM kArya - bhAga-2 : 269-270 sadgurunA guNono prabhAva - bhAga-1 : 635 saguru - gurugama - bhAga-1 : 367-368 sagurunI caraNopAsanAthI nijapadanI prApti - bhAga-1 : 226, 228-229, 235-236, 381 bhAga-4 : 480 sagurunI dazAnuM avalaMbana - bhAga-3 : 722-723 bhAga-4 : 202-205 sadguru dvArA doSanivAraNa - bhAga-1 : 369-370 sadgurumAM paramezvarabuddhi - bhAga-1 : 271-172, 353 bhAga-3 : 470, 720, 739, 762 sagara - parAdhInatAne protsAhana nahIM - bhAga-4 : 223 sadaguranI pratyakSatA - bhAga-1 : 267-268, 269-271, 273-274, 278-279, 296 297, 304, 310 saguru dvArA praznonuM samAdhAna - bhAga-2 : 627 sagurunI prApti - bhAga-1 : 631-632 saguruno bodha - bhAga-1 : 289, 291, 378-381 bhAga-3 : 332-334, 446-447, 644, 651, 658, 744, 769 sadagurunA bodhanuM pariNamana kyAre ? - bhAga-1 : 705, 709, 710-711 sazuruno bodha meLavI prayoga karo - bhAga-4 : 227-229 sadagaranA bodhano vicArapUrvaka svIkAra - bhAga-3 : 202-203 sazurunI bhakti - bhAga-1 : 227-228, 276-277, 339, 353-354 bhAga-3 : 752-758 bhAga-4 : 33-34, 229-230, 479-480 sadgurunI bhaktinuM phaLa - bhAga-3 : 756-758 saguru - mArgadarzakanI AMtaraparIkSA - bhAga-4 : 439 sadagurunuM mArgadarzana - bhAga-1 : 369, 371-373 bhAga-3 : 725, 738 saddaguranuM mAhAbhya - bhAga-1 : 118, 225, 269, 276-277, 351, 372, 406, 454, - 658-659 bhAga-3 : 730, 739, 744-747 bhAga-4 : 195, 222-230, 478 Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 753 sagurunI mudrA - bhAga-1 : 275-276 saddaguruno yoga - bhAga-1 : 223, 297, 335 bhAga-4 : 164 sadaguruno yoga niSphaLa kema? - bhAga-1 : 229-230, 236, 250, 263, 336, 366, 49pa-496, 5OO sagurunAM lakSaNo - bhAga-1 : 241-242, 243-244, 247-263 sagurunAM vacano - bhAga-1 : 257-260, 261-262, 274-275, 633-634 bhAga-3 : 626 bhAga-4 : 29 sagurunA vANIyogathI jijJAsune lAbha - bhAga-1 : 260 sadguruno vinaya - bhAga-1 : 118, 381-387, 391, 394-401, 421 bhAga-3 : 762-763 sazuru vaidha sujANa - bhAga-1 : 311, 344-345, 636 bhAga-4 : 27-31 saranuM vyaktitva ane vaktavya - bhAga-4 : 29-30 sagara ane zAstra - bhAga-1 : 629, 633-634, 721 sadguru dvArA ziSyanuM ghaDatara - bhAga-1 : 113-114 bhAga-3 : 653-654, 725-727, 738-739, 741-743, 767-768, 776 sadguru zuddhAtmA sudhI pahoMcavAnuM dvAra - bhAga-4 : 222-223, 227 sadgurunI zodha - bhAga-1 : 659, 660 sadgurunI zraddhA - bhAga-1 : 355 sadaguruno samAgama - bhAga-1 : 276, 310, 350-351 bhAga-3 : 445, 768-769 sadgurunuM svarUpa - bhAga-1 : 113 sagara dvArA svarUpanI samajaNa - bhAga-1 : 235, 237, 358 bhAga-3 : 658-659, 741-742, 769-770 sadaguru dvArA svarUpaprAptinI preraNA - bhAga-1 : 234-235, 358, 378-379, 701, 709-710. sadbhAgya zenAthI? - bhAga-3 : 195-197 savyavahAra - bhAga-1 : 542-549, 65-653 savyavahAra - avalaMbananI AvazyakatA - bhAga-4 : 84-85 savyavahAra - svarUpalakSa sahita - bhAga-4 : 103 samatA - bhAga-4 : 271-273 samatA - zAMta svIkArathI samatA - bhAga-4 : 271-272 Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana samatA - svabhAvanA smaraNathI samatA - bhAga-4 : 270-273 samadazitA - bhAga-1 : 250-254 samarpaNa - bhAga-3 : 760 samavasaraNa - bhAga-1 : 480-483 samavAyakAraNa - bhAga-4 : pa6-61 samAdhi - bhAga-3 : 245 samudghAta - kevaLI samudghAta - bhAga-2 : 118 bhAga-3 : 99 samyajJAna - bhAga-1 : 615-618 samyagdarzana - bhAga-1 : 288-289, 349-350, 355 bhAga-2 : 6 bhAga-3 : 334-335, 390-391, 442, 544, 471 samyagdarzana - adhigamaja - bhAga-3 : 390-391 samyagdarzana - Apta pratyenI zraddhA - bhAga-3 : 443-444 samyagdarzananuM kAraNa - bhAga-3 : 33pa-336 samyagdarzana - graMthibheda - bhAga-3 : 468 samyagdarzana - tanvArthanuM zraddhAna - bhAga-3 : 442-443 samyagdarzana - nizcaya - bhAga-3 : 477-479 samyagdarzana - nisargaja - bhAga-3 : 390-391 samyagdarzana - paramArtha - bhAga-3 : 485-487 samyagdarzananI prApti mATe utkRSTa nimitta - bhAga-1 : 350-351 samyagdarzanano mahimA - bhAga-3 : 251, 383-384, 479-481, 777-779 bhAga-4 : 305 samyagdarzanathI mokSaprApti paryaMtano krama - bhAga-4 : 306, samyagdarzana - labdhinA saMdarbhamAM - bhAga-3 : 462-468 samyagdarzananI vidhi - bhAga-3 : 626 samyagdarzana - vyavahAra - bhAga-3 : 444, 449, 461 samyagdarzana - vyavahAra samyakatvanA bheda - bhAga-2 : 6 samyagdarzana - vyavahAra samyagdarzanathI nizcaya samyagdarzana -- bhAga-1 : 356-357 samyagdarzana - sarAga - bhAga-3 : 208 samyagdaSTinA anubhava - lakSa - pratIti - bhAga-3 : 487-490 samyagdaSTi jIvanI dazA - bhAga-3 : 255-257, 338-339, 545 Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 755 viSayasUci samyagdaSTi jIvanI sAMsArika kriyA - bhAga-3 : 339-340 samyagdaSTi tiryaMcanuM yathArtha tattvazraddhAna - bhAga-3 : 396-397 sayogI kevaLI guNasthAna - bhAga-3 : 97-99 saraLatA - bhAga-1 : 587-pa90 sahajasamAdhi - bhAga-3 : 631-635 saMkalpa - vikalpa - bhAga-4 : 269 saMkramaNa - bhAga-2 : 740, 741, 742-743 saMyoga - dehAbhi saMyogano AtyaMtika viyoga - bhAga-3 : 93, 94, 99-100, 116, 137 saMyoga - sarva saMyogo AtmAnA zeya - bhAga-2 : 325-332 saMyogathI sukha-du:khanI mithyA mAnyatA - bhAga-1 : 105, 112 saMyoga saMbaMdha - bhAga-2 : 309-310 saMyoga saMbaMdhanI caturbhagI - bhAga-3 : 55-56 saMbaMdha - bhAga-2 : 309 saMbaMdhanA prakAra - bhAga-3 : 53 saMvara - bhAga-3 : 45-46, 48, 246 saMvAda - bhAga-4 : 402 saMvega - bhAga-1 : 679-682, 697 bhAga-3 : 429 saMsAra pratyeno dveSa AtmopakArI nathI - bhAga-4 321-322 saMsAra ane mokSa - bhAga-3 : papa9-560 saMsAra eka moTuM sapanuM - bhAga-4 322-323 saMsAranuM koI sukha zAzvata nathI - bhAga-4 : 324-325 saMsAranuM svarUpa - bhAga-3 : 429 saMskAra - bhAga-2 : 364-365 saMskAra - jJAnasaMskAranuM nirmANa - bhAga-3 : 44 saMskAra - pUrvajanmanA saMskAra - bhAga-2 : 361-364, 365-371, 381 saMskAra - pUrvasaMskArathI mukti - bhAga-3 : 43-45, 360-362 sAgaropama - bhAga-1 : 125, 410-411 Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 'zrI Atmasiddhi zAstra - vivecana sAdhana - avalaMbananI AvazyakatA - bhAga-4 : 84-85 sAdhana niSphaLa kema? - bhAga-1 : 226-227 sAdhana svaccheda sahita - bhAga-1 : 341-343 sAdhana - svarUpalakSa sahita - bhAga-4 : 101-103 sAdhanadazA - bhAga-1 : papa9-560 bhAga-4 : 370, 471 sAdhanA - bhAga-3 : 373-375 bhAga-4 : 193-194 sAdhanAno samaya - bhAga-3 : 553 sAdhanA - kaI paddhati apanAvavI? - bhAga-3 : 379 - 381 sAdhu - pAsthAdi bhraSTa sAdhu - bhAga-1 : 42 2-423 sAmAyika - sAcuM sAmAyika - bhAga-3 : 86 sAhitya - bhAga-4 : 384 sAMkhya darzana - bhAga-4 : 597-614 - AtmasvarUpa - bhAga-2 : 42-43 AtmA sAMkhya darzana ane jaina darzananI daSTie - bhAga-2 : pa64-565 - bhAvakarma ane dravyakarma - bhAga-2 : 673 - mokSa - bhAga-3 : 12-13, 133-134 sAMkhya-yoga darzana - AtmAnuM kartutva - bhAga-2 : 4pa9-460, 555 - AtmAnuM nityatva - bhAga-2 : 276 - Izvara - bhAga-2 : 487 karmaphaLabhootva - bhAga-2 : 622 - puruSa ane prakRti - bhAga-2 : 470-474, 476-481, 554 - yoga paraMparAmAM Izvarano svIkAra - bhAga-2 : 491-492 - sRSTinAM paccIsa tattva - bhAga-2 : 474-476 sAMpradAyiktA - bhAga-3 : 375-379 siddha bhagavAna - bhAga-1 : 272-273 | bhAga-4 : 181-182, 356 siddha - paMdara bhede siddha - bhAga-3 : 403-404 siddha bhagavAna - svabhAvathI AtmA siddha samAna - bhAga-4 : 182-187, 221-222 siddha bhagavAna ane saMsArI jIvo - bhAga-4 : 182-183, 187 Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 757 siddhAtmAnuM anaMta sukha - bhAga-1 : 291 bhAga-3 : 116-129 siddhAtmAnI avagAhanA - bhAga-3 : 104-107 siddhAtmAnA ATha mahAguNa - bhAga-3 : 108-109 siddhAtmAnuM Urdhvagamana - bhAga-3 : 100-104, 105 siddhAtmA ane karmapudgalano saMbaMdha - bhAga-3 : 112-113 siddhAtmAnAM jJAna ane sukha - bhAga-3 : 127-129, 131-132, 134 siddhAtmAne duHkha ane duHkhanAM kAraNono nAza - bhAga-3 : 126 siddhAtmA - zA mATe lokAMte aTakavuM thAya che? - bhAga-3 : 100-101 siddhAtmA saMsAramAM pharIthI janma letA nathI - bhAga-3 : 110-116 siddhAtmAnuM sukha ane saMsArInuM sukha - bhAga-3 : 116-125 siddhadazA - bhAga-3 : 93-95, 100-110, 137 bhAga-4 : 370 siddhazilA - bhAga-3 : 105-108 siddhAMta bodha - bhAga-4 : 249 siddhAMtabodha akAryakArI kone ? - bhAga-1 : 168 siddhAMtano durupayoga - bhAga-3 : 713 sukhanuM saMvedana - bhAga-2 : 130-131 sukha-du:khanuM kAraNa daSTa padArtha ke adaSTa karma? - bhAga-2 : 710-712, 715 sukha-du:khanuM kAraNa zubhAzubha karma - bhAga-2 : 713, 714-715, 723, 730 supAtra - bhAga-1 : 296 supAtra dvArA zAstronI pasaMdagI - bhAga-1 : 299-300 supAtra svakAryamAM udyamavaMta - bhAga-1 : 314 supAtrano svarUpanirNaya - bhAga-1 : 301, 314 subhAgya - bhAga-1 : 401-402 skaMdha - bhAga-2 : 36-308, 658, 683-684 sthitibaMdha - bhAga-2 : 687-688 syAdvAda - bhAga-: 460-461, 522-523 bhAga-4 : 111-113 svaccheda - bhAga-1 : 321, 322 bhAga-4 : 197-199 Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 758 'zrI Atmasiddhi zAstra' - vivecana svaccheda aneka doSanuM mULa - bhAga-1 : 323-327, 351-322, 392 svaccheda kaI rIte rokAya? - bhAga-1 : 334, 344-345 bhAga-4 : 198 svacchaMdI jIva sapuruSathI vimukha - bhAga-1 : 323-327 svacchaMdatyAganuM phaLa - bhAga-1 : 328 svadayA - bhAga-3 : 431-432 svabhAvavAdI - bhAga-2 : 484-486 svabhAvavAda - svabhAvabhedathI kAryabheda - bhAga-2 : 715-718 svabhAvavAdanuM nirasana - bhAga-2 : 715-718 svarga - deva manuSyalokamAM kema AvatA nathI? - bhAga-2 : 260 svasaMvedana - bhAga-3 : 485 svAnubhUti - bhAga-1 : 277, 604 bhAga-3 : 477-478, 505 bhAga-4 : 296-297, 338-342 svAnubhUti pachInI dazA - bhAga-1 726-730 bhAga-3 : 84 bhAga-4 : 361 svAnubhUtino mahimA - bhAga-3 : 487, 547-549 svAnubhUti - vikalpanI mahattA ane maryAdA - bhAga-3 : 476-477 Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________