________________
સાહિત્યિક દૃષ્ટિએ મૂલ્યાંકન
૪૦૧ ધ્વનિમાધુર્ય, રમણીય કાવ્યત્વ તથા રસાલંકારનો સમૃદ્ધ સ્પર્શ અનુભવાય છે. ન્યાયયુક્તિથી પોતાનું કથન સુસ્પષ્ટ કરતી વખતે પણ તેમની ભૂમિકા વાદકુશળ પંડિતની નથી, તર્કનિપુણ ભાષ્યકારની નથી, પરંતુ મમતાળુ માતાની છે, પ્રેરક મિત્રની છે, સહૃદય શિક્ષકની છે, પ્રેમાળ ઉપદેશકની છે અને પ્રતિભાવંત ગુરુની છે.
લેખનશૈલીના અનેક પ્રકાર હોઈ શકે છે. માત્ર કવિએ કવિએ કે લેખકે લેખકે જ તે પ્રકાર બદલાય છે એવું નથી, પરંતુ કથાનક, વિષય, સંયોગો, વાચકગણ ઇત્યાદિને લક્ષમાં લઈને એક જ કૃતિકાર પણ અનેક શૈલીઓનો પ્રયોગ કરે છે. અત્રે ઉદાહરણ તરીકે અમુક ગુણોના આધારે તે શૈલીના થોડા ભેદોનું વિહંગાવલોકન કરીએ. તે તે ગુણોનાં સંમિશ્રણથી પણ તેના અન્ય અનેક પ્રકારો થઈ શકે છે. (૧) પ્રવાહી - કથનનો અર્થ સ્પષ્ટ દર્શાવતી અને આયાસ કે અવરોધ વગર સરળતાથી વહી જતી લખાણશૈલી. (૨) કોમળ – શબ્દોની તેમજ વાક્યોની કે પંક્તિઓની સુકુમાર, સ્નિગ્ધ, લીસી રચના. (૩) ભાવવાહી – કર્તાના અંતરંગ ભાવોને પ્રામાણિકપણે વ્યક્ત કરતી અને પાઠકને પણ સહજપણે એ ભાવોની અનુભૂતિ કરાવનારી અભિવ્યક્તિ. (૪) જુસ્સાદાર – પ્રબળ લાગણી કે વિચારથી પ્રેરિત, હકીકત કે વસ્તુને વ્યક્ત કરનારી આગ્રહી અને જોમવાળી ભાષારચના. (૫) પારદર્શક – સ્વચ્છ, સાદી અને સરળ અર્થવાળી રચના. (૬) સંક્ષિપ્ત – પરિમિત શબ્દોમાં આવશ્યક કથનને કહી દેનારી લખાણલાઘવવાળી રચના. (૭) વેગવાન – વાચકનું સ્થળે સ્થળે લક્ષ ખેંચનારી અને આવેગભર્યા ઉછાળા સહિત વહેતી શૈલી. (૮) ગંભીર – ઊંડા સાગરના જળ જેવા વિચારો, ભાવો વગેરેની સ્વસ્થ, પ્રૌઢ અને પરિપક્વ ભાષામાં અભિવ્યક્તિ. (૯) સુદઢ – સ્થાપત્યના કોઈ નમૂનાદાર મજબૂત મહાલય જેવી સુસ્થિર, નક્કર અને સુઘટિત શબ્દાવલિવાળી લેખનકળા. (૧૦) વેધક – માન્ય કરવી જ પડે એવી દલીલોને વ્યક્ત કરતી, માર્મિક અર્થવાળી અને આકર્ષક લક્ષ્યવેધી શબ્દરચના. (૧૧) લાલિત્યપૂર્ણ – સુંદર, રમણીય, રસિક, ભાવયુક્ત લેખનકળા.
‘શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્રના અભ્યાસીને એમ લાગ્યા વિના રહેતું જ નથી કે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
