Book Title: Uttara Purana
Author(s): Gunbhadrasuri, Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002728/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarapurANa mUla Jain EduAcArya guNabhadra sampAdana-anuvAda For Private & Personal Ji (DaoN.) pannAlAla jaina, sAhinyA vArsarary.org |
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya jinasena aura AcArya guNabhadra (9vIM zatI) kA bhAratIya sAhitya meM, vizeSakara jaina saMskRta sAhitya meM, eka advitIya sthAna hai / unake dvArA viracita 'mahApurANa' purANa sAhitya kI eka mahattvapUrNa nidhi hai jisameM tresaTha zalAkApuruSoM ke jIvanavRtta kA varNana hai / sampUrNa grantha do bhAgoM meM vibhAjita hai / isakA prathama bhAga 'AdipurANa' kahalAtA hai jo bhAratIya jJAnapITha se do bRhad jildoM meM prakAzita hai / AcArya jinasena viracita yaha AdipurANa Adi-tIrthaGkara RSabhadeva tathA bharata aura bAhubalI ke puNyacarita ke sAtha-sAtha bhAratIya saMskRti evaM itihAsa ke mUla srotoM evaM vikAsakrama ko vizadarUpeNa tathA vistAra se Alokita karatA isI mahApurANa kA uttara bhAga AcArya guNabhadra dvArA racita yaha 'uttarapurANa' hai / isameM tIrthaGkara AdinAtha aura cakravartI bharata ko chor3akara zeSa 23 tIrthakaroM, 11 cakravartiyoM, 9 balabhadroM 9 nArAyaNoM,9 pratinArAyaNoM tathA tatkAlIna vibhinna rAjAoM evaM purANa-puruSoM ke jIvanavRtta kA savizeSa varNana hai / isa mahAgrantha ke sampAdaka haiM jaina dharma-darzana tathA saMskRta sAhitya ke apratima vidvAn DaoN. (paM.) pannAlAla jaina sAhityAcArya / grantha meM saMskRta mUla ke sAtha-sAtha hindI anuvAda, pAribhASika, bhaugolika aura vyaktiparaka zabda-sUciyA~ bhI dI gaI haiN| isase yaha zodhakartAoM, vizeSakara purANa evaM kAvya-sAhitya kA sRjanAtmaka dRSTi se adhyayana karanevAloM ke lie, aparihArya grantha bana gayA hai / samarpita hai prastuta grantha kA yaha navIna saMskaraNa / www.ainelibrary.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUrtidevI jaina granthamAlA : saMskRta granthAMka 14 AcArya guNabhadra kRta uttarapurANa [hindI anuvAda tathA pariziSTa Adi sahita] sampAdana-anuvAda DaoN. (paM.) pannAlAla jaina, sAhityAcArya bhAratIya jJAnapITha sAtavA~ saMskaraNa : 2000 I. - mUlya : 200 rupaye
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ISBN 81-263-0171-6 bhAratIya jJAnapITha (sthApanA : phAlguna kRSNa 6; vIra ni. saM. 2470, vikrama saM. 2000, 18 pharavarI 1944) puNyazlokA mAtA mUrtidevI kI smRti meM sAhU zAntiprasAda jaina dvArA saMsthApita evaM unakI dharmapatnI zrImatI ramA jaina dvArA saMpoSita mUrtidevI jaina granthamAlA isa granthamAlA ke antargata prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannar3a, tamila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika, aitihAsika Adi vividha-viSayaka jaina sAhitya kA anusandhAnapUrNa sampAdana tathA unakA mUla aura yathAsambhava anuvAda Adi ke sAtha prakAzana ho rahA hai| jaina-bhaNDAroM kI granthasUciyA~, zilAlekha-saMgraha, kalA evaM sthApatya para viziSTa vidvAnoM ke adhyayana-grantha aura lokahitakArI jaina-sAhitya grantha bhI isa granthamAlA meM prakAzita ho rahe haiN| granthamAlA sampAdaka : (prathama saMskaraNa) DA. hIrAlAla jaina evaM DaoN. A.ne. upAdhye prakAzaka bhAratIya jJAnapITha 18, iMsTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110003 mudraka : nAgarI priNTarsa, navIna zAhadarA, dillI-110 032 0 bhAratIya jJAnapITha dvArA sarvAdhikAra surakSita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Moortidevi Jain Granthamala : Sanskrit Grantha No. 14 UTTARPURANA of ACHARYA GUNABHADRA (With Hindi Translation, Appendices etc.) Edited and translated by Dr. (Pt.) Pannalal Jain, Sahityacharya QUEROS BHARATIYA JNANPITH Seventh Edition : 20000 Price: Rs. 200
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ ISBN 81-263-0171-6 BHARATIYA JNANPITH (Founded on Phalguna Krishna 9; Vira N. Sam. 2470; Vikrama Sam. 2000; 18th Feb. 1944) MOORTIDEVI JAINA GRANTHAMALA FOUNDED BY Sahu Shanti Prasad Jain In memory of his illustrious mother Smt. Moortidevi and promoted by his benevolent wife Smt. Rama Jain In this Granthamala critically edited Jain agamic, philosophical, puranic, literary, historical and other original texts in Prakrit, Sanskrit, Apabhramsha, Hindi, Kannada, Tamil etc., are being published in original form with their translations in modern languages. Also being published are catalogues of Jain bhandaras, inscriptions, studies on art and architecture by competent scholars and also popular Jain literature. General Editors: (First Edition) Dr. Hiralal Jain and Dr. A.N. Upadhye Published by Bharatiya Jnanpith 18, Institutional Area, Lodi Road, New Delhi-110 003 Printed at Nagri Printers, Naveen Shahdara, Delhi-110 032 (c) All Rights Reserved by Bharatiya Jnanpith.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE to the first Edition With the publication of this part containing the Uttarapurana by Gunabhadra, the Bharatiya Jnanapitha, Banaras, has to its credit a signal achievement in presenting to the world of scholars the celebrated Sanskrit work, the Mahapurana (MP) or the Trisasti-laksana-mahapurana-samgraha (TLMPS), of Jinasena-and-Gunabhadra, in three handy volumes. As compared with the three or four earlier editions of this work, in part or full, with Marathi, Hindi and Kannada translations, this edition is characteristically superior. The Sanskrit text is critically presented after collating it from a number of Mss. important readings from which are duly noted; it is accompanied, just below, by a fluent Hindi praraphrase; there is an exhaustive Introduction in Hindi which not only puts together all information about the authors but also touches some important topics from the work itself; lastly, there is an alphabetical Index of the verses. Thus this edition meets the needs of a pious reader, and goes a great way to satisfy the demands of a critical scholar. The MP or the TLMPS, as its title indicates, is a great narrative of the ancient times, basically describing the lives of 63 Salakapurusas, namely, 24 Tirthakaras, 12 Cakravartins, 6 Balabhadras, 9 Narayanas and 9 Pratinarayanas recognised and honoured by Jainism. These biographies do not cover only one life of theirs, but present a detailed account of the career of their souls through various earlier births and also indicate their march on the path of religious and spiritual progress. In fact, these lives hold before the religious aspirants various facets of the spiritual career of great many souls that inspire religious confidence in others and lay down spiritual standards for them. The entire narration is put in the mouth of Gautama and delivered in reply to the enquiry of king Srenika, both of whom are historical persons. These biographies of souls give many an occasion to the authors to introduce various topics of traditional and conventional character and to embody in the work mythological, religious, dogmatical, sacramental and ritualistic details, and thus make the whole work almost an encyclopedia of Jainism. We get here a graphic description of the evolution of human society along the march of time and of what the great souls of the past did for man in the beginning. The careers of migrating souls bring before one the glim
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ [B] pses of the whole universe and its ideological associations. No opportunity to introduce poetical descriptions, ethical sermons, moral exhortations, theoretical details about dreamns, town-planning, polity etc., religious dogmas and practices, polemical attacks and refutations, and technical information, is ever missed with the effect that the narratives get enriched by a variety of stuff which at once demonstrates the deep learning and width of hereditory scholarship the authors of this work possessed. The MP is a magnificent traditional history so far as the great heroes of Sramanic culture are concerned. Rich details about the Kulakaras like Nabhi, about Tirthakaras like Vnsabha, about Cakravartins like Bharata and others are presented with deep interest. It is here that we get the tales about Rama and Ravana, about Ktsna and Pandavas, about Bahubali, Brahmadatta, Jivamdhara, Vasu, Narada and many other luminaries which are of immense significance for a student of comparative mythology. In describing the military campaign of Bharata, the author introduces important geographical information, though conventional in many details. The descriptions of Kalpavrksas, numerals, three worlds, various mountains, philosophical schools, divisions of knowledge, renunciation, rituals, samskaras, penances, meditation, Samavasarana etc. have enriched the work with religious and cultural details of great importance. Some socio-cultural topics deserve careful study and interpretation. Apart from the code of layman's and ascetic's morality which is elaborated throughout the work, we find in this work many ideas on statecraft and worldly wisdom expressed in a striking manner. While composing this MP, Jinasena and Gunabhadra have drawn a good deal of information from canonical tradition and post canonical texts like the Tiloyapannatti of Yativssabha, as well as the Vagartha-samgraha of Kavi Paramesthi. Their performance proved so authoritative, magnificent and exhaustive that its prototypical predecessors were almost eclipsed. It may not be surprising, therefore, that works like that of Kaviparamesthi came to be neglected and in course of time lost beyond recovery. This MP has served as a model, if not necessarily a direct and the only source for many subsequent authors like Puspadanta, Hemacandra, Asadhara, Camundaraja, and the author of Tamil Sripurana, etc. who composed their works in Apabhramsa, Sanskrit, Kannada and Tamil. Besides, many Jaina authors are directly or indirectly indebted to this class of works for patterns of details and descriptions with which they enriched their poems on select themes centring round one or the other hero, a Tirthamkara, a Cakravartin, or any individual hero of antiquity like Bahubali, Pradyumna, Jivandhara etc.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ [C] The MP is divided into two parts, Adipurana in 47 Parvans and Uttarapurana in 29 Parvans: the entire work thus has 76 Parvans. The total Granthagra comes to about 20 thousand slokas. Of the Adipurana, 42 Parvans and three verses more were composed by Jinasena (about 12 thousand slokas) and the remaining work by his pupil Gunabhadra. The Adipurana covers the biography of the first Tirthakara and first Cakravartin, and the Uttarapurana deals with the lives of the remaining Tirthakaras and other Trisasti Purusas. The Uttarapurana (about eight thousand slokas in extent) obviously therefore becomes more enumerative than descriptive. As an able exponent of Jainism in its manifold aspects and as a successful master of Sanskrit language, Jinasena occupies a unique place in Indian literature by both the quantity and quality of his contributions. Very little is known of his personal life. We get, however, some glimpses of his personality from some of his own poetic expressions at the close of his commentary Jayadhavala. Almost as a boy he appears to have accepted renunciation, leading a strict celebate life and devoting himself wholly and solely to religious and scholarly life. Though physically weak and not quite handsome, he was strong in his penances and gifted with intelligence, forbearance and modesty. He was an embodiment of knowledge and spiri tualism. As a monk Jinasena was more an institution than an individual. He was a great disciple of a greater teacher, Virasena, whose Jayadhavala commentary he completed in 837 A.D. just as his pupil Gunabhadra completed his Mahapurana posthumously some years before 897 A.D. He belonged to the ascetic line or family called Pancastupanvaya to which belonged Guhanandi, Vrsabhanandi, Candrasena, Aryanandi and Virasena. This Pancastupanvaya had once its home in the North, in Eastern India; the monks of this line were perhaps the greatest custodians of the knowledge of Karma Siddhanta; and they travelled via Rajaputana and Gujaratas far as Sravana Belgol in the South carrying with them the hereditory learning of the Karma doctrine and pursuing their religious path of severe penances. Virasena and Jinasena attained such a position and eminence that after them the Senanvaya or Senagana came to be mentioned as the family or line of teachers almost replacing the Pancastupanvaya. Jinasena lived in an age of political prosperity and stability as well as academic fertility. The contemporary kings were Jagattunga and Nrpatunga or Amoghavarsa (815-877 A.D.) of the Rastrakuta dynasty, with their capital at Manyakheta which became a centre of learning. Amoghavarsa was not only a mighty monarch but also a patron of letters and a man of academic aptitude and literary attainments. A Kannada work, Kavirajamarga, on
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ [D ] poetics is attributed to him. He was a great devotee of Jinasena whose ascetic virtues and literary gifts must have captivated his mind. He soon became a devout Jaina and renounced the kingdom in preference to religious life as mentioned by him in his Sanskrit wosk Prasnottara-ratnamala and as graphically described by his contemporary Mahaviracarya in his Ganitasara-samgraha. (See Jaina Siddhanta Bhaskara IX, and Anekanta V, page 183) His reign was victoriously prosperous and the span of his career pretty long. After finishing his training in various branches of traditional learning like grammar, poetics, Nyaya etc. under his teachers like Virasena and Jayasena, it seems, Jinasena began his literary career by composing (sometime before 783 A.D.) the Parsvabhyudaya, a Sanskrit Kavya, a curio in Sanskrit literature. In this poem he incorporates in every verse one or two lines of the Meghaduta of Kalidasa in their serial order, the remaining lines being composed by himself. In this way the whole poem of Kalidasa is subjected to the poetic art known as samasya-purana. Though the stories are basically different, the lines of the Meghaduta get fitted admirably in the Parsvabhyudaya. Composition by samasya-purana puts a number of restrictions on the poet who undertakes it. Jinasena has achieved it so naturally and skilfully that while reading Parsvabhyudaya by itself one hardly suspects that it embodies another poem of different theme as well as contexts. The Parevabhyudaya is a remarkable tribute to Jinasena's mastery over Sanskrit and abilities as a poet. His compliments to Kalidasa's poem at once ennoble his personality. It is only a merited poet that can admire another poet. On this poem, Professor K.B. Pathak has remarked thus : 'This poem is one of the curiosities of Sanskrit literature. It is at once the product and the mirror of the literary taste of the age. The first place among Indian poets is allotted to Kalidasa by consent of all. Jinasena, however, claims to be considered a higher genius than the author of Cloudmessenger.' (The Journal of the Bombay branch of the R.A.S., No. XLIX, vol. XVIII, 1892; also his ed. of Kalidasa's Meghaduta, 2nd ed., Poona 1916, Intro. pp. xxiii etc.) After completing the Dhavala commentary on the Satkhandagama in 72 thousand Granthagras, Virasena took up the Jayadhavala commentary on the Kasaya-prabhita. He passed away when he had composed just 20 thousand Granthagras. It was left consequently to his worthy disciple Jinasena to complete that commentary by composing some 40 thousand Grathagras more (in 837 A.D.). These voluminous commentaries show their depth of learning and their mastery over the entire range of Jainology, especially the Karma Siddhanta. These works contained all that was worth
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ E ] knowing in that context, practically absorbing the carlier Sanskrit and Prakrit commentaries. The poetic abilities of Jinasena are explicit from his memorable poem, Parsvabhyudaya, and the depth of his wide learning from his Jayadhavala. This twofold ability of Jinasena is seen all the more blooming in his Mahaputana. The MP as a systematic exposition of Jaina traditions and principles is sufficiently appreciated by the specialist; but the literary qualities of this work have not attracted the attention of the students of Sanskrit literature to the extent that they deserve. Many sections of the MP present an exquisite specimen of Kavya. Jinasena shows an intelligent acquaintance with the works of his predecessors in the field. He handles Sanskrit language with ease and facility and further invests it with dignity. The Sahasranama shows how fully he has availed himself of both the strength and weakness of Sanskrit language, grammar and vocabulary. He is a consummate master of versification, and now and then he has attended to even poetic and metrical tricks. His descriptions are exhuberantly rich and full of poetic embellishments, both of sense and sound. Professor Pathak was already attracted, 'though casually, by Jinasena's 'richness of fancy, copiousness of imagery and fluency of verse seen in the MP. It is a sad event in the history of Sanskrit scholarship that Jinasena left this work incomplete. His pupil Gunabhadra, with much hesitation and after waiting for some time, but as a sacred duty to his teacher, had to complete it which was later consecrated by Lokasena, a pupil of Gunabhadra, in 897 A.D. It is a memorable event that Virasena, Jinasena and Gunabhadra formed a continued and composite academic personality ushered into existence as if for the purpose of completing three significant works of Indian literature, namely, Dhavala, Jayadhavala and Mahapurana which were too big and profound to be completed in one span of life by any one individual. Besides completing his teacher's Mahapurana, Gunabhadra composed two other Sanskrit works, the Atmanusasana, a religious and didactic anthology in 272 verses of different metres, and the Jinadattacarita, a poem in nine cantos. Earnest students of Sanskrit literature in general and of Jaina literature in particular feel highly obliged to Shriman Seth Shanti Prasadji and his accomplished wife Shrimati Rama Raniji who founded the Bharatiya Jnan-. pith which is publishing important Prakrit and Sanskrit works. Not minding the cost involved they are arranging the publication of these works with one great and laudable object that such gems of ancient Indian literature should not be allowed to be lost in oblivion. Words cannot adequately express their spirit of self-sacrifice and love of learning for its own
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [F] sake. If the Jnanapitha Lokodaya Granthamala aims at educating the public at large, the Jnanapitha Murtidevi Jaina Granthamala maintains respectfully the prestige of ancient Indian learning especially in its neglected branches. Thus the Jnanapitha is really serving a national cause and a great cultural purpose; and all its publications are enriching our national language Hindi. Shri Ayodhyaprasad Goyaliya is pushing the activities of the Jnanapitha with zeal and sincerity. Thanks are due to Pt. Pannalal Sahityacharya who prepared this edition of the Mahapurana with a lucid Hindi translation. We have every hope that this edition will give fresh impetus to the study of Mahapurana in its various aspects. July 1954. H. L. Jain, A. N. Upadhye.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvika prathama saMskaraNa se AcArya guNabhadra kRna uttarapurANake prakAzanake sAtha jinasena aura guNabhadrakRta 'triSaSTi-lakSaNamahApurANa-saMgraha' aparanAma 'mahApurANa' tIna bhAgoMmeM pUrNarUpase prakAzita ho gyaa| isa suprasiddha saMskRta granthako aise sundara rUpameM vidvatsaMsArake sanmukha upasthita karanekA zreya 'bhAratIya jJAnapITha, kAzI' ko hai| isase pUrva AMzika athavA pUrNarUpameM hindI, marAThI va kannaDa anuvAdoM sahita isa granthake tIna cAra saMskaraNa prakAzita ho cuke haiN| kintu unakI apekSA prastuta saMskaraNa apanI kucha vizeSatAoMke kAraNa adhika upayogI hai| yahA~ saMskRta pATha aneka prAcIna hastalikhita pratiyoMke milAnake pazcAt samAlocanAtmaka rItise nizcita kiyA gayA hai, aura upayogI pAThAntara aGkita kiye gaye haiN| pratyeka pRSThapara saMskRta mUla pAThake sAtha-sAtha dhArAvAhI hindI anuvAda bhI diyA gayA hai| hindIkI suvistRta prastAvanAmeM pranthakAroMke sambandhakI samasta jJAta bAtoMkA saMgraha kara diyA hai, tathA granthake kucha mahattvapUrNa viSayoMkA bhI paricaya karAyA gayA hai| antameM padyoMkI varNAnukramase sUcI bhI de dI gaI hai| isa prakAra yaha saMskaraNa dharmAnurAgiyoMke svAdhyAyake lie aura AlocanazIla vidvAnoMke lie samAna rUpase upayogI siddha hogaa| mahApurANa apane nAmAnusAra prAcIna kAlakA eka mahAn AkhyAna hai| isameM jainadharmakI mAnyatAnusAra caubIsa tIrthakara, bAraha cakravartI, nau balabhadra, nau nArAyaNa aura nau pratinArAyaNa, ina vesaThazalAkA puruSoMkA mukhyataH jIvana-caritra varNana kiyA gayA hai| yahA~ ukta mahApuruSoMke kevala eka hI jIvanakAlakA varNana nahIM hai, kintu unake aneka pUrvajanmoMkA bhI vivaraNa diyA gayA hai, jisase unakI dhArmika va AdhyAsmika unnatikA mArga bhI spaSTa dikhAI detA hai| yathArthataH ina caritroM dvArA dharmAnurAgiyoMke samakSa aneka AtmAoMke AdhyAtmika vikAsake nAnA dRzya upasthita hote haiM jinase pAThakoMke hRdaya meM dhArmika zraddhA evaM AdhyAtmika Adarza upasthita ho jAte haiN| ___ mahApurANakA samasta AkhyAna mahArAja zreNikake praznoMke uttarameM bhagavAn gautama gaNadharake mukhase prasUta huA hai| gautama gaNadhara aura zreNika ye donoM hI vikhyAta aitihAsika purupa haiN| caritroM ke citraNameM granthakAroMko aneka paramparAgata rUDha viSayoMke varNanakA avasara milA hai, aura unhoMne apanI racanAmeM nAnA paurANika, dhArmika, saiddhAntika, sAMskArika tathA karmakANDa sambandhI vivaraNa upasthita kiye haiN| isa prakAra yaha grantha prAyaH jainadharmakA vizvakoza bana gayA hai| yahA~ hameM mAnava samAjake kAlAnusAra vikAsakA sajIva citraNa tathA AdikAlIna mahApuruSoMke loka-kalyANakArI kAryoMkA paricaya milatA hai| jIvoMke janmAntara varNanoMmeM hameM samasta loka aura tatsambandhI mAnyatAoMkI spaSTa jhA~kiyA dikhAI detI haiN| kAvyAtmaka varNanoM, dhArmika pravacanoM, naitika upadezoM, rUDhigata svamI, nagara-yojanAoM, rAjanIti ityAdi, tathA siddhAnta aura sadAcAra evaM mata-matAntaroMke khaNDana-maNDana va kalAtmaka bAtoMke varNana karanekA kahIM koI avasara kuzala kaviyoMne apane hAthase nahIM jAne diyaa| isakA pariNAma yaha huA hai ki AkhyAnoM meM sundara vaicitrya A gayA hai jisase granthakAroMkI vizAla vidvattA evaM paramparAgata prakANDa pANDityakA patA calatA hai| mahApurANa zramaNa saMskRtike mahApuruSoMkA zreSTha paramparAgata itihAsa hai| yahA~ nAbhi Adika kulakaroM, vRSabhAdi tIrthaMkaroM, bharatAdi cakravatiyoM Adike suvistRta varNana bar3e rocaka DhaGgase prastuta kiye gaye haiN| yahA~ hama rAma aura rAvaNa, kRSNa aura pANDava, tathA bAhubalI, brahmadatta, jIvandhara, vasu, nArada Adi aneka mahattvazAlI vyaktiyoMke kathAnaka prApta hote haiM jo kathAoMke tulanAtmaka adhyayanake lie atyanta upayogI hai| kavine bharatakI vijaya-yAtrAke prasaGgameM bahuta-sI mahattvapUrNa bhaugolika sUcanAe~ dI haiM, jo aneka bAtoM meM rUDhigata honepara bhI upayogI haiN| kalpavRkSa, gaNanA, trailokya, nAnA parvata, darzana, jJAnabheda, vairAgya, karmakANDa, saMskAra, tapa, dhyAna, samavasaraNa Adike varNanoM dvArA yaha racanA dhArmika va sAMskRtika mahatvakI vividha vArtAoMse khUba paripuSTa huI hai| inameMke aneka sAmAjika va sAMskRtika viSaya dhyAnase adhyayana karane aura samajhane yogya haiN| pranthameM sarvatra vyApta zrAvakadharma va munidharmake atirikta hameM yahA~ prabhAvazAlI rItise abhivyakta bahutasI rAjanIti aura loka-vyavahAra-vAtA bhI milatI hai|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANAntargata uttarapurANa mahApurANakI racanAmeM bhAcArya jinasena aura guNabhadrane Agamika paramparA tathA yativRSabhakRta tiloya-paNNaziva kavi parameSThi kRta 'vAgartha saMgraha' jaisIAgamottara racanAoMkA bhI bahuta kucha AdhAra liyA hai| kintu unakI yaha kRti itanI prAmANika, sanipUrNa aura zreSTha siddha huI ki usakI tattaviSayaka pUrvakAlIna racanAe~ prAyaH andhakArameM par3a gii| ataH yaha koI AzcaryakI bAta nahIM ki kavi parameSThI jaise graMthakAroMkI racanAeM upekSita ho gaI aura kramase kAlake gAlameM samA gii| yaha mahApurANa apabhraza kavi puSpadanta, saMskRta kavi hemacandra aura mAzAdhara, kannaDa kavi cAmuNDarAya evaM zrIpurANakAra tAmila kavi AdikI racanAoMke lie yadi sAkSAt aura ekamAtra AdhAra nahIM to Adarza avazya rahA hai| isake atirikta jina jaina lekhakoMne kisI eka tIrthakara, cakravartI athavA bAhubalI, pradyumna, jIvaMdhara Adi prAcIna mahApuruSakA caritra likhA hai, ve bhI apanI racanAoMke poSaka varNana aura vistArake lie inhIM graMthoMke RNI haiN| mahApurANa do bhAgoMmeM vibhakta hai| prathamabhAga AdipurANa kahalAtA hai aura usameM saiMtAlIsa parva haiN| dvitIyabhAga uttarapurANake antargata unatIsa parva haiN| isa prakAra pUrA mahApurANa chihattara paryoM meM samAsa huA hai jinakA samasta graMthAna lagabhaga bIsa hajAra zloka-pramANa hai| AdipurANake vyAlIsa parva aura tetAlIsaveM parvake tIna padya, jinakA zloka pramANa lagabhaga bAraha hajAra hotA hai, AcArya jinasena kRta haiM aura graMthakA zeSamAga unake ziSya AcArya guNabhadrakI racanA hai| bhAdipurANameM prathama tIrthakara aura prathama cakravartI ina do kA hI caritra vaNita ho pAyA hai| zeSa ikasaTha zalAkA puruSoMkA jIvana caritra uttarapurANa meM grathita huA hai| isase spaSTa hai ki uttarapurANake koI pAThahajAra zloka pramANameM varNana-vistArakI apekSA nAma-dhAmollekha hI adhika hai| jainadharmake vividha aMgoMke suyogya vyAkhyAtA tathA saMskRta bhASAke saphala kalAkArake nAte jinasena apanI racanAke pramANa aura guNa ina donoM dRSTiyoMse bhAratIya sAhityameM eka advitIya sthAna rakhate haiN| unake vaiyaktika jIvanake sambandhameM hamArI jAnakArI bahuta kama hai, tathApi apanI jayadhavalA TIkAke antameM unhoMne jo kucha padya-racanA kI hai usase unake vyaktitvakI kucha jhalakeM mila jAtI haiN| jAna par3atA hai, unhoMne apane bAlyakAlameM hI jina-dIkSA grahaNa kara lI thI, aura tabhIse ve nirantara kaThora brahmacaryake pAlana evaM dhArmika va sAhityika pravRttiyoM meM hI pUrNata: saMlagna rahe / yadyapi ve zarIrase kRza the aura dekhane meM sundara bhI nahIM the, tathApi ve tapasyAmeM sudRDha aura buddhi, dhairya evaM vinayAdi guNoMmeM pratibhAvAn the| ve jJAna aura adhyAtmake mUrtimAn avatAra hI kahe jA sakate haiN| munidharmakI dRSTise jinasena eka vyaktimAtra nahIM kintu eka saMsthAke samAna the| ve vIrasena jaise mahAn guruke mahAn ziSya the| unhoMne apane gurukI jayadhavalA TIkAko zaka saMvat 759 (san 837 I.) meM samApta kiyaa| usI prakAra unake ziSya gugabhadrane unakI mRtyuke pazcAt unake mahApurANako zaka saM0 819 (san 897 IsvI) se kucha pUrva pUrNa kiyaa| ve pacastUpAnvaya nAmaka muni sampradAyake sadasya the| isI sampradAyameM guhanandI, vRSabhanandI, candrasena, AryanandI aura vIrasena bhI hara the| isa paMcastUpAnvayakA mukhya kendra kisI samaya uttara-pUrva bhAratameM thaa| anumAnataH isI anvayake muni jaina karma-siddhAnta sambandhI jJAnake sabase bar3e saMrakSaka the| ve rAjapUtAnA aura gujarAta hote hue dakSiNa bhAratameM zravaNabelgula taka phuNce| ve jahA~ gaye vahA~ apane paramparAgata karmasiddhAntake jJAnako lete gaye, aura kaThora tapasyAke dhArmika mArgakA bhI anusaraNa karate rhe| vIrasena aura jinasenane aisI pratiSThA prApta kI ki unake pazcAt unakA munisampradAya paMcastUpAnvayake sthAnapara senAnvaya athavA senagaNake nAmase hI adhika prasiddha ho gyaa| jinasenakA kAla rAjanaitika sthairya aura samRddhi evaM zAstrIya samunnatikA yuga thaa| unake samakAlIna nareza rASTrakUTavaMzI jagataMga aura nRpatuGga aparanAma amoghavarSa (san 815-877) the| inakI rAjadhAnI mAnyakheTa thI jahA~ vidvAnoMkA acchA samAgama huA karatA thaa| amoghavarSa kevala eka prabala samrATa hI nahIM the, kintu ve sAhityake AzrayadAtA bhI the| svayaM bhI ve zAstrIya carcAmeM ruci aura sAhityika yogyatA rakhate the| alaMkAra-viSayaka eka kannaDagraMtha 'kavirAjamArga' unakI kRti
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvika 1 kahI jAtI hai| ve jinasenake bar3e bhakta the aura jinasenake saMyama aura sAhityika guNoMse khUba prabhAvita hue pratIta hote haiM ve zIghra hI jainadharmake pakka e anuyAyI ho gye| unake saMskRtaka vya 'praznotararaNamAlA' tathA unake samakAlIna mahAvIrAcArya kRta 'gaNitasAra saMgraha 'ke suspaSTa ullekhoMke anusAra unhoMne rAjya syAgakara dhArmika jIvana svIkAra kiyA thA ( dekhiye pro0 hIrAlAla jaina 'rASTrakUTa nareza amoghavarSakI jainadIkSA' jai0 si0 bhAskara bhA0 9ka0 1 tathA anekAnta, varSa 5, pR0 183 - 107 ) unakA rAjyakAla khUpa vijayI aura samRddhizAlI rahA, tathA ve dIrghakAla taka jIvita rahe / jinasena ne vIrasena aura jayasena jaise guruoM se vyAkaraNa alaGkAra, nyAya Adi paramparAgata nAnA vidyArthIko sIkhakara apanI sAhityika sRSTi anumAnataH zaka saM0 705 ( san 782 ) se kucha pUrva saMskRta kAvya pArzvAbhyudayakI racanAse kI yaha kAvya saMskRta sAhitya meM anUThA mAnA jAtA hai| / isa kavitA kavine apane pratyeka pacameM anukramase kAlidAsa kRta meghadUta nAmaka khaNDa-kAkI eka yA do paMktiyA~ anubaddha kI haiM aura zeSa paMktiyA~ svayaM banAI haiN| isa prakAra unhoMne apane kAvya meM samasyApUrti ke kAvya kauzala dvArA samasta meghadUtako prathita kara liyA hai| yadyapi donoM kAvyoMkA kathAbhAga paraspara sarvathA bhinna hai, tathApi meghadUtakI paMktiyA~ pArzvAbhyudaya meM bar3e hI sundara aura svAbhAvika DhaGgale baiTha gaI haiN| samasyApUrtikI kahA kavipara aneka niyantraNa lagA detI hai| tathApi jinasenane apanI racanAko aisI kuzalatA aura caturAIse samhAlA hai ki pArzvAbhyudaya ke pAThakako kahIM bhI yaha sandeha nahIM ho pAtA ki usameM anyaviSayaka va bhinna prasaMgAtmaka eka pRthak kAvyakA bhI samAveza hai / isa prakAra pArzvAbhyudaya jinasenake saMskRta bhASApara adhikAra tathA kAvya kauzalakA eka sundara pramAga hai| unhoMne jo kAlidAsa ke kAvyakI prazaMsA kI hai usase to unakA vyaktitva aura bhI U~cA uTha jAtA hai / mahAn kavi hI apanI kavitAmeM dUsare kavikI prazaMsA kara sakatA hai| isa kAvya ke sambandha meM prophesara ke0 bI0 pAThakakA mata hai ki "pArzvAbhyudaya saMskRta sAhityakI eka adbhuta racanA hai| vaha apane yugakI sAhityika rucikI upaja aura Adarza hai| bhAratIya kaviyoMmeM sarvoccasthAna sarvasammatise kAlidAsako milA hai tathApi meghadUtake kartAkI apekSA jinasena adhika pratibhAzAlI kavi mAne jAneke yogya haiN|" ( jarnala, bAmbe brAMca, rAyala eziyATika sosAyaTI, saMkhyA 49, vhA0 18 ( 1892 ) tathA pAThaka dvArA sampAdita 'meghadUta' dvi0 saMskaraNa, pUnA 1916 bhUmikA pR0 23 Adi ) 1 apanI paTkhaMDAgama-TIkAko bahattara hajAra loka pramANa graMthAgrameM samApta karaneke pazcAt vIrasena svAmIne kapAya prAbhRtapara jayadhavalA TIkA likhanA prArambha kiyaa| isakI bIsa hajAra zlokapramANa hI racanA ho pAI thI ki unakA svargavAsa ho gayA / ataH usa TIkAko pUrA karanekA kArya unake suyogya ziSya jinasena para pdd'aa| inhoMne isa mahAn aura pavitra graMthako apanI cAlIsa hajAra lokapramANa racanA dvArA san 838 IsvI meM samApta kiyA / ye vizAla TIkAe~ unake kartAoMke gambhIra jJAnoM tathA jainadharmake samasta aMgoM aura vizeSataH karmasiddhAntake mahAn pANDityakI paricAyaka haiN| ina racanAoM tadviSayaka samasta jJAtavya bAtoMkA evaM prAyaH pUrvakAlIna saMskRta prAkRta TIkAoMkA samAveza kara liyA gayA hai| jinasenAcAryakA kAvyakauzala unake smaraNIya kAvya pArzvAbhyudayase evaM unakI vizAla vidvatA unakI amara TIkA jayadhavalAse suspaSTa hai| mahApurANameM unakI yahI dvimukhI pratibhA aura bhI khUba vikasita rUpa meM dRSTigocara ho rahI hai / jaina purANa aura siddhAntakI dRSTise to mahApurANakA vizeSajJoM dvArA paryApta Adara kiyA jAtA hai; kintu isa racanAke sAhityika guNoM kI ora saMskRtazokA jitanA cAhiye utanA dhyAna nahIM gyaa| mahApurANake aneka khaMDa saMskRta kAvyake ati sundara udAharaNa haiM / isa kSetra meM jinasenane apane pUrvakAlIna kaviyoMkI kRtiyoMse suparicaya prakaTa kiyA hai| unhoMne saMskRta bhASAkA prayoga bar3e sarala aura svAbhAvika DhaMga se karake bhI use eka utkarSa pradAna kiyA hai| unakA sahasranAma stotra batalA rahA hai ki unhoMne saMskRta bhASA, vyAkaraNa aura zabdabhaNDAra ke sAmarthya aura daurbalya, donoMse kitanA adhika lAbha uThAyA hai| ve patharacanA ke paripakka vidvAna hai aura jahA~ tahA~ unhoMne citrakAvyako bhI apanAyA hai| unake varNana ati samRddha tathA zabda aura arthAtmaka alaMkAroMse bhare hue haiN| unake mahApurANa meM jo kalpanAkA utkarSa, 3
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANAntargata uttara purANa citraNakA prAcurya tathA pacaracanAkI dhArAvAhikatA Adi guNa dRSTigocara hote haiM unase prophesara pAThaka bahuta AkarSita hue| saMskRta sAhitya ke itihAsakI yaha bhI eka durbhAgyapUrNa ghaTanA hai ki jinasena apanI isa racanAko apUrNa chor3akara paraloka sidhAra gye| unake ziSya guNabhadrane bar3e saMkocake sAtha, kucha kAla Thahara kara, apane guruke prati puNya kartavya samajhakara, isa granthako san 897 IsvImeM pUrNa kiyA aura guNabhadrake ziSya lokasenane usakI pratiSThA kraaii| yaha eka bar3I smaraNIya ghaTanA hai ki vIrasena, jinasena aura guNabhadra ina tInoMkA avicchinna aura susaMghaTita eka hI sAhityika vyaktitva pAyA jAtA hai| isa asAdhAraNa trimUrtikA avatAra dhavalA, jayacavalA aura mahApurANa ina tIna bhAratIya sAhityakI nidhiyoMko utpanna karaneke lie huA jAna par3atA hai, kyoMki ukta graMtha eka vyakti dvArA eka jIvanakAlameM sampanna karanA asaMbhava thA / 4 apane gurukI kRti mahApurANakI pUrtike atirikta guNabhavane do aura saMskRta granthoMkI racanA kIeka 'AtmAnuzAsana' jisameM dhArmika va naitika 272 paryokA samAveza hai; aura dUsarI 'jinadarAcarita' jo nau sagakA prabandha kAvya hai| saMskRta sAhityake aura vizeSataH jaina sAhitya ke anurAgI zrImAn seTha zAntiprasAdajI tathA unakI viduSI dharmapatnI zrImatI ramArAnIjIke bahuta kRtajJa haiM, kyoMki unhoMne bhAratIya jJAnapIThakI sthApanA karake bar3e mahattvapUrNa saMskRta aura prAkRta granthoMkA prakAzana kiyA hai aura kara rahe haiN| isa prakAzanameM vyayakI koI cintA na kara unhoMne kevala yaha prazaMsanIya dhyeya rakhA hai ki prAcIna bhAratIya sAhitya ke sundara ra andhakAra meM par3e na raha jaayeN| isa sambandhameM unake nisvArtha tyAga aura sAhitya premakI pUrNataH sarAhanA karanA zabdasAmarthya se bAhara kI bAta hai / jahA~ 'jJAnapITha lokodaya graMthamAlA' jana sAdhAraNa meM jJAnaprasArakA kArya kara rahI hai, vaha 'jJAnapITha mUrtidevI jaina prathamAlA' bhAratakI prAcIna sAhityika nidhi, aura vizeSataH usake upekSita aGgakA vinIta bhAvase sarakAra aura utkarSa kara rahI hai| isa prakAra jJAnapITha eka zreSTha rASTrIya dhyeya va mahAn sAMskRtika prayojanakI pUrti meM saMkhjha hai| usake samunnatimeM bhI sahAyaka ho rahe haiN| samasta prakAzana rASTrabhASA hindIkI bhAratIya jJAnapIThake maMtrI zrI ayodhyAprasAdajI goyalIya jJAnapIThake kAryako gatizIla banAye rakhane meM bar3I tatparatA aura laganase prayamazIla hai| mahApurANa ke isa saMskaraNako hindI anuvAda sahita susajjita karaneke lie paM0 pazcAlAlajI sAhityAcArya hamAre dhanyavAdake pAtra haiM / hameM pUrNa AzA aura bharosA hai ki yaha saMskaraNa mahApurANake nAnA dRSTiyoMse adhyayana anveSaNa kArya meM nava-sphUrtidAyaka siddha hogA / hIrAlAla jaina AdinAtha neminAtha upAdhye
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA I 1. sampAdanasAmagrI uttarapurANakA sampAdana nimnalikhita sAta pratiyoMke AdhArapara huA hai 'ka' prati yaha prati bhAMDArakara risarca iMsTITayUTa pUnAse prApta huI hai| patrasaMkhyA 318, lambAI-caur3AI 1245 iMca / prati patra meM 11 paMktiyA~ aura prati paMkti meM 34 se prati atyanta jIrNa ho cukI hai| kAgaja jarjara hai, hAtha cukA hai / dazA dekhanese atyanta prAcIna mAlUma hotI hai haiN| antameM lekhana-kAla nahIM diyA gayA hai| isa pratike / 36 taka akSara haiM / prArambhase 281 patra taka / lagAte hI TUTatA hai, raMga bhI parivartita ho 282 se antataka punaH patra likhAkara jor3e gaye cAroM ora saMskRta meM sUkSma akSaroM dvArA TippaNa bhI diye gaye hai| kinhIM kinhIM lokoM meM anvayake kramAGka bhI diye gaye haiN| lekhana prAyaH zuddha aura suvAcya hai| kAlI syAhIse likhI gaI hai aura zlokA lAla syAhIse diye gaye haiN| isakA sAMketika nAma 'ka' hai / isameM 166 vA~ pRSTha nahIM hai aura 185 se 250 taka patra nahIM haiM / 'kha' prati yaha prati jaina siddhAnta bhavana ArAse paM0 nemicandrajI jyotiSAcArya ke sauhArdase prApta huI hai / isakI kula patra saMkhyA 309 hai / patroMkA parimANa 12x6 ica hai / prati patrameM 12-13 paMktiyA~ aura prati paMkti meM 35 se 38 taka akSara haiM / antameM lekhana-kAla 1815 saMvat diyA huA hai / mArgazIrSa kRSNa dazamIko isakI pratilipi pUrNa huI hai| dazA acchI hai, lipi suvAcya hai, zuddha bhI hai, isakA sAMketika nAma 'kha' hai / isameM granthakartAkI prazasti nahIM hai / I 'ga' prati yaha prati bhANDArakara risarca iMsTITayUTa pUnAse prApta hai| kula pRSThasaMkhyA 412 hai, patrakA parimANa 10 x 5 iJca hai / prati patrameM 9 paMktiyA~ aura prati paMkti meM 30 se 33 taka akSara haiN| lipi zuddha tathA suvAcya hai, antameM lekhana-kAla 1557 varSa ASAr3ha kRSNa 8 zukravAra diyA huA hai / kAlI svAhAMse likhita hai, kAgaja jIrNa ho cukA hai, rakta bhI maTamailA ho gayA hai, bIca-bIcameM kitane hI sthaloM para TippaNa bhI diye gaye haiN| dazA jarjara honepara bhI acchI hai| isakA sAMketika nAma 'ga' hai| 'gha' prati yaha prati bhI bhAMDArakara risarca iMsTITayUTa pUnAse prApta hai / isameM kula patrasaMkhyA 313 hai, patroMkA parimANa 137 iJca hai, prati patrameM 11 paMktiyA~ haiM, aura prati antameM lekhana-kAla nahIM diyA gayA hai| kAgajakI dazA aura rahase lipi zuddha tathA suvAcya hai| isakA sAMketika nAma 'gha' hai| paMkti meM 45 se 47 taka akSara haiM / adhika prAcIna nahIM mAlUma hotI / 'la' prati yaha prati zrImAn paNDita lAlArAmajI zAstrI dvArA sampAdita tathA anUdita hai / Upara sUkSma akSaroM meM mUla loka tathA nIce kucha sthUlAkSaroM meM hindI anuvAda diyA gayA hai| isakA prakAzana svayaM ukta zAstrIjI dvArA huA hai / isameM mUlapATha kitanI hI jagaha paramparAse azuddha ho gayA hai, aba yaha aprApya hai / isakA sAMketika nAma 'la' hai / 'ma' prati yaha prati zrImAn paMDita cainasukhadAsajI nyAyatIrthaM jayapurake saujanya vaza zrI atizayakSetra mahAbIrajI ke sarasvatI se prApta huI hai| isameM 279 patra haiM, patroMkA parimANa 12x6 isa hai, pratipatra meM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANAntagata uttarapurANa 12 paMktiyA~ haiM aura prati paMktimeM 30 se 40 taka akSara haiN| akSara suvAcya haiM, bIca-bIca meM kaThina padoMke TippaNa bhI AjU-bAjUmeM diye gaye haiN| pustakakI dazA acchI hai, prAyaH zuddha hai, lekhana-kAla 1805 hai, jeThabadI paJcamI guruvArako savAI jayapurameM vimalasAgara yatike dvArA likhI gaI hai| isakA sAMketika nAma 'ma' hai| eka prati aura uttara purANa saMskRtakI pANDulipi bhAratIya jJAnapITha banArasameM huI hai| prArambhase lekara naminAthapurANa taka to yaha paM. lAlArAmajI zAstrIkRta anuvAda sahita mudrita pratise huI hai aura usake bAda kisI hastalikhita pratise huI hai| yaha prati kahA~ se AI, kaise AI isakA paricaya jJAnapIThake vyavasthApaka mahAzayake sthAnAntarita ho nAneke kAraNa nahIM jAna sakA / eka patra maiMne paM. mahendrakumArI nyAyAcArya bhUtapUrva vyavasthApakako usa pratikA paricaya prApta karanekI icchAse likhA bhI thA para kucha uttara prApta nahIM huaa| pratyakSa bhI carcA kI thI para unhoMne kahA ki samaya adhika ho jAnese smaraNa nahIM hai| vartamAna vyavasthApakajIko isa viSayakI jAnakArI nahIM hai| astu, yaha prati zuddha mAlUma hotI hai aura jahA~ kahIM anya pratiyoMse vibhinna pAThAntara liye hue haiN| isa pratike pAThoMkA ullekha maiMne 'ityapi kvacit' ina zabdoM dvArA kiyA hai| 2. uttarapurANa uttarapurANa, mahApurANakA pUrakabhAga hai| isameM ajitanAthako Adi lekara 23 tIrthakara, sagarako Adi lekara 11 cakravartI, 9 balabhadra, 9 nArAyaNa, 9 pratinArAyaNa tathA unake kAlameM honevAle viziSTa puruSoMke kathAnaka diye gaye haiN| viziSTa kathAnakomeM kitane hI kathAnaka itane rocaka DhaGgase likhe gaye haiM ki unheM prArambhakara pUrA kiye binA bIcameM chor3aneko jI nahIM caahtaa| yadyapi AThaveM, solahaveM, bAIsaveM teIsaveM aura caubIsaveM tIrthakarako chor3akara anya tIrthaMkaroMke caritra atyanta saMkSepase likhe gaye haiM parantu varNana zailIkI madhuratAse vaha saMkSepa bhI rucikara hI pratIta hotA hai| isa granthameM na kevala paurANika kathAnaka hI hai kintu kucha aise sthala bhI haiM jinameM siddhAntakI dRSTise samyagdarzanAdikA aura dArzanika dRSTise sRSTikartRtva Adi viSayoMkA bhI acchA vivecana haA hai| racayitA guNabhadrAcAryakA aitihAsika vivecana mahApurANa prathama bhAgakI bhUmikAmeM vistArase de cukA hU~ ataH yahA~ phirase denA anAvazyaka hai| 3. uttarapurANakA racanA-sthala-baGkApura uttara purANakI racanA baMkApurameM huI hai isakA paricaya prApta karanekI merI bar3I icchA thI parantu sAdhanake abhAvameM usake saphala honekI AzA nahIM thii| eka dina vidyAbhUSaNa paM0 ke0 bhujabalI zAstrI mUDabigIne apane eka patra meM saMketa kiyA ki 'yadi uttarapurANakI bhUmikAmeM usake racanA-sthala baMkApura kA paricaya denA cAheM to bheja duuN'| maiMne zAstrIjIkI isa kRpAko anabhravRSTi jaisA samakSa bhUmikAmeM baMkAparakA paricaya denA svIkRta kara liyaa| phalasvarUpa zAstrIjIne baMkApurakA jo paricaya bhejA hai vaha unhIMke zabdoMmeM de rahA hU~ "baMkApura,pUnA-beMgalUra relave lAinameM hariharasTezanake samIpavartI hAveri relavesTezana se 15 mIla para dhAravADa jile meM hai| yaha vaha pavitra sthAna hai, jahA~ para prAtaHsmaraNIya AcArya guNabhadra ne zaka saMvat 819 meM apane guru bhagavajinasenake vizruta mahApurANAntargata uttarapurANako samApta kiyA thaa| AcArya jinasena aura guNabhadra jaina saMsArake khyAtiprApta mahAkaviyoMmeM se haiM isa bAtako sAhitya saMsAra acchI taraha jAnatA hai| saMskRta sAhityameM mahApurANa vastutaH eka anUThA rana hai| uttarapurANa ke samApti-kAlameM kAparameM jaina vIra baMkiyakA suyogya putra lokAditya, vijayanagarake yazasvI evaM zAsaka akAlavarSa vA kRSNarAja (dvitIya) ke sAmantake rUpameM rAjya karatA thaa| lokAditya mahAzUra vIra, tejasvI aura shtrujiyothaa| isakI dhvajAmeM cilla yA cIlakA cihna aMkita thA aura vaha cella cIlajakA anuja tathA celaketa
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA (baMkeya) kA putra thaa| usa samaya samUcA vanavAsa (vanavAsi) pradeza lokAdityaka hI vazame rhaa| uparyukta baMkApura, zraddheya pitA vIra baMkeyake nAmase lokAdityake dvArA sthApita kiyA gayA thA aura usa jamAne meM use eka samRddhizAlI jaina rAjadhAnI honekA saubhAgya prApta thaa| baMkega bhI sAmAnya vyakti nahIM thaa| rASTrakUTa nareza nRpataMgake lie rAjyakAmi jaina vIra baMkeya hI pathapradarzaka thA / mukulakA putra erakori, erakorikA putra ghora aura ghorakA putra baMkeya thaa| baMkeyakA prapitAmaha mukula zubhatuMga kRSNarAja kA, pitAmaha erakori zubhatuMgake putra dhruvadeva kA, evaM pitA ghora cakrI goviMda rAja kA rAjakArya-sArathi thaa| isase siddha hotA hai ki lokAditya aura baMkeya hI nahIM, inake pitAmahAdi bhI rAjakArya paTu tathA mahAzUra the|| nRpatuGgakI baMkeya para aTUTa zraddhA thii| vahI kAraNa hai ki eka lekhameM nRpatuMgane baMkeyake sambandha meM 'vitatajyotinizitAsirivAparaH' kahA hai| pahale baMkeya nRpataMgake Apta senAnAyakake rUpameM aneka yuddhoM meM vijaya prApta kara narezake pUrNa kRpApAtra bananeke phalasvarUpa vizAla vanavAsa (banavAsi) prAntakA sAmanta banA diyA gayA thaa| sAmaMta baMkeyane hI gaGgarAja rAjamallako eka yuddha meM harA kara baMdI banA liyA thaa| balki isa vijayopalakSya meM bharI sabhAmeM vIra baMkeyako nRpapaMgake dvArA jaba koI abhISTa vara mA~ganekI AjJA huI taba jinabhakta baMkeyane sagadgada mahArAja nRpatuGgase yaha prArthanA kI ki 'mahArAja ! aba merI koI laukika kAmanA bAkI nahIM rhii| agara Apako kucha denA hI abhISTa ho to kolanUrameM mere dvArA nirmApita pavitra jinamandirake lie sucAru rUpase pUjAdi kArya-saMcAlanArtha eka bhU dAna pradAna kara sakate haiM, / basa, aisA hI kiyA gyaa| yaha ullekha eka vizAla prastarakhaNDameM zAsana ke rUpameM Aja bhI upalabdha hotA hai| baMkeyake asIma dharmapremake lie yaha eka udAharaNa hI paryApta hai| isa prasaMgameM yaha ullekha kara denA bhI Avazyaka hai ki vIra baMkeyakI dharmapatnI vijayA bar3I viduSI rhii| isane saMskRtameM eka kAvya racA hai| isa kAvyakA eka padya zrImAn beMkaTeza bhIma rAva AlUra bI.e.ela. ela.bI. ne 'karNATakagatavaibhava' nAmaka apanI sundara racanAmeM udAharaNake rUpa meM uddhata kiyA hai| baMkeyake suyogya putra lokAdityameM bhI pUjya pitAke samAna dharma premakA honA svAbhAvika hI hai, sAtha hI sAtha lokAditya para 'uttarapurANake racayitA zrI guNabhadrAcAryakA prabhAva bhI paryApta thA / isameM sandeha nahIM ki dharmadhurINa lokAdityake kAraNa baMkApura usa samaya jaina dharmakA pramukha kendra bana gayA thaa| yadyapi lokAditya rASTakUTa-narezoMkA sAmanta thA phira bhI rASTa kUTa zAsakoMke zAsanakAlameM yaha eka vaiziSTaya thA ki unake sabhI sAmanta svatantra rhe| AcArya guNabhadrake zabdoM meM lokAditya zatru rUpI andhakArako miTAnevAlA eka khyAtiprApta pratApI zAsaka hI nahIM thA, sAtha hI sAtha zrImAn bhI thaa| usa jamAnemeM baMkApurameM kaI jina-mandira the| ina mandiroMko cAlukyAdi zAsakoMse dAna bhI milA thaa| baMkApura eka pramukha kendra honese vahAM para jainAcAryokA vAsa adhika rahatA thaa| yahI kAraNa hai ki isakI gaNanA eka pavitra kSetrake rUpameM hotI thii| isIlie hI gaGganaraMza nArasiMha jaise pratApI zAsakana vahIM Akara prAtaHsmaraNIya jaina guruoMke pAdamUlameM sallekhanA vrata sampanna kiyA thaa| TaMDAdhipa hulane vahA~para kailAsa jaisA uttuGga eka jinamandira nirmANa karAyA thaa| itanA hI nahIM, prAcInakAlameM vahA~ para eka do nahIM, pA~ca mahAvidyAlaya maujUda the| ye saba bItI huI bAteM huii| vartamAna kAlameM baMkApurakI sthiti kaisI hai ise bhI vijJa pAThaka avazya suna leN| sarakArI rAsteke bagalameM unnata evaM vizAla maidAnameM eka dhvaMsAvaziSTa purAnA kilA hai| isa kilAke andara 12 ekar3a jamIna hai| yaha kilA bambaI sarakArake vazameM hai| vahA~ para isa samaya sarakArane eka DerIphArma khola rakhA hai| jahA~-tahA~ khetI bhI hotI hai| rAjamahalakA sthAna U~cA hai aura isake cAroM ora vizAla maidAna hai| vaha maidAna ina dinoM khetoMke rUpameM tA hai| ina vizAla khetoMmeM Ajakala jvAra, bAjarA, gehU~, cAvala, ur3ada, mUMga, canA, tuvara, kapAsa aura mUMgaphalI Adi paidA hote haiN| sthAna bar3A sundara hai, apanI samRddhike jamAne meM yaha sthAna 1 "sarasvatI va karNATI vijayAGkA jayatyasau / yA vaidarmIgirAM vAsaH kAlidAsAdanantaram // " 2. bambaI prAntake jaina smAraka dekheN|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANAntargata uttarapurANa vastutaH dekhane lAyaka hI hogA, mujhe to bar3I dera taka vahA~se haTanekI icchA hI nahIM huii| kile ke andara isa samaya eka sundara jinAlaya avaziSTa hai vahA~ vAle ise 'Avata mUsa kaMba galavasti' kahate haiN| isakA hindI artha 63 khambhoMkA jaina mandira hotA hai| merA anumAna hai ki vaha mandira jainoMkA prasiddha zAntimandira aura isake 63 khambha jainoMke triSaSTizalAkApuruSoMkA smRticihna honA caahiye| mandira bar3A puSTa hai aura vastutaH sarvocca kalAkA eka pratIka hai| khambhoMkA pAliza itanA sundara hai ki itane dinoMke bAda, Aja bhI unameM AsAnIse mukha dekha sakate haiN| mandira cAra khaNDoMmeM vibhakta hai| garbhagRha vizeSa bar3A nahIM hai| isake sAmanekA khaNDa garbhagRhase bar3A hai, tIsarA khaNDa isase bar3A hai, antimakA caturtha khaNDa sabase bar3A hai| itanA bar3A hai ki usameM kaI sau AdamI ArAmase baiTha sakate haiN| chata aura dIvAloM parakI sundara kalApUrNa mUrtiyA~ nirdaya vidhvaMsakoMke dvArA naSTa kI gaI haiN| isa mandirako dekhakara usa samaya kI kalA, Arthika sthiti aura dhArmika zraddhA Adiko Aja bhI vivekI parakha sakatA hai| kheda hai ki baMkApura Adi sthAnoMke ina prAcIna mahattvapUrNa jaina sthAnoMkA uddhAra to dUra rahA, jaina samAja ina sthAnoM ko jAnatI bhI nahIM hai| 4. rAmakathAkI vibhinna dhArAe~ padhnapurANa aura uttara purANakI rAma-kathAmeM paryApta matabheda hai| yaha kyoM aura kaba huA isakA vizvasta rUpase kaha sakanA saMbhava nahIM dikhtaa| jaba logoMko mAlUma huA ki uttarapurANakA sampAdana aura anuvAda mere dvArA ho rahA hai taba kaI vidvAnoMne isa Azayake patra likhe ki Apa rAma-kathAke matabhedakI gutthI avazya hI sulajhAiye / merI dRSTi bhI isa ora bahuta samayase thii| parantu adhyayana karaneke bAda bhI maiM isa pariNAma para nahIM pahuMca sakA ki Akhira yaha matabheda kyoM aura kabase claa| rAmakathA kI vibhinna dhArAoM para prakAza DAlate hue zraddhaya zrImAn nAthUrAmajI premIne apane 'jaina sAhitya aura itihAsa, nAmaka granthameM prakAzita 'padmacarita aura pauma cariu, nAmaka lekhameM 'rAma kathA kI vibhinna dhArAe~' zIrSaka eka prakaraNa likhA hai jo ki isa viSaya para paryApta prakAza DAlatA hai| pAThakoMkI jAnakArI ke lie maiM use yahA~ lekhakake hI zabdoMmeM uddhata kara denA ucita samajhatA hU~-- "rAmakathA bhAratavarSakI sabase adhika lokapriya kathA hai aura isa para vipula sAhitya nirmANa kiyA gayA hai| hindU, bauddha aura jaina ina tInoM hI prAcIna sampradAyoM meM yaha kathA apane-apane DhaMgase likhI gaI hai aura tInoM hI sampradAyavAle rAmako apanA apanA mahApuruSa mAnate haiN| abhI taka adhikAMza vidvAnoMkA mata yaha hai ki isa kathAko sabase pahale vAlmIki munine likhA aura saMskRtakA sabase pahalA mahAkAvya (AdikAvya) vAlmIki rAmAyaNa hai| usake bAda yaha kathA mahAbhArata, brahmapurANa, agnipurANa, vAyupurANa Adi sabhI purANoM meM thor3e-thor3e herapherake sAtha saMkSepameM lipi baddha kI gaI hai| isake sivAya adhyAtmarAmAyaNa, AnandarAmAyaNa, adbhuta rAmAyaNa nAmase bhI kaI rAmAyaNa grantha likhe gaye / vRhattara bhAratake jAvA, sumAtrA Adi dezoMke sAhityameM bhI isakA aneka rUpAntaroM ke sAtha vistAra huaa| adbhuta rAmAyaNameM sItAkI utpattikI kathA sabase nirAlI hai| usameM likhA hai ki daNDakAraNyameM gRtsamada nAmake eka RSi the| unakI strIne prArthanA kI ki mere garbhase sAkSAt lakSmI utpanna ho| isa para usake lie ve pratidina eka ghar3emeM dUdhako abhimantrita karake rakhane lage ki itane meM eka dina vahA~ rAvaNa AyA aura usane RSi para vijaya prApta karaneke lie apane vANoMkI noke cubhA-cubhAkara unake zarIrakA bUMda-bUMda khUna nikAlA aura use ghar3e meM bhara diyaa| phira vaha bar3A usane mandodarIko jAkara diyA aura cetA diyA ki yaha rakta viSase bhI tIna hai| parantu mandodarI yaha socakara usa raktako pI gaI ki pati kA mujhapara saccA prema nahIM hai aura vaha nitya hI parastriyoMmeM ramaNa kiyA karatA hai, isalie aba merA mara jAnA hI ThIka hai / parantu usake yogase vaha marI to nahIM, garbhavatI ho gii| patikI anupasthitimeM garbha dhAraNa ho jAnese aba use chupAnekA prayatna karane lagI aura Akhira eka dina vimAnameM baiThakara kurukSetra gaI aura usa garbhako jamInameM gAr3akara vApisa calI aaii| usake bAda hala jotate samaya vaha garbhajAta kanyA janakajIko milI aura unhoMne use pAla liyA vahI sItA hai|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA viSNupurANa (4-5) meM bhI likhA hai ki jisa samaya janakavaMzIya rAjA sIradhvaja putralAbha ke lie yajJabhUmi jota rahe the, usI samaya lAGgalake agrabhAgase sItA nAmaka duhitA utpanna huii| bauddhoMke jAtaka grantha bahuta prAcIna haiM jinameM buddhadevake pUrvajanmakI kathAe~ likhI gaI haiN| dazaratha jAtakake anusAra kAzInarezakI solaha hajAra rAniyA~ thiiN| unameMse mukhya rAnIse rAma-lakSmaNa ye do putra aura sItA nAmakI eka kanyA huii| phira mukhya rAnIke marane para dUsarI jo paTTarAnI huI usase bharata nAmakA putra huaa| yaha rAnI bar3e putroMkA haka mArakara apane putrako rAjya denA cAhatI thii| taba isa bhaya se ki kahIM yaha bar3e putroMko mAra na DAle, rAjAne unheM bAraha varSataka araNyavAsa karanekI AjJA de dI aura ve apanI bahinake sAtha himAlaya cale gaye aura vahAM eka Azrama banAkara rahane lge| nau varSake bAda dazarathakI mRtyu ho gaI aura taba mantriyoMke kahanese bharatAdi unheM lene gaye parantu ve avadhike bhItara kisI taraha lauTaneke lie rAjI nahIM hue / isalie bharata, rAmakI pAdukAoMko hI siMhAsana para rakhakara unakI orase rAjya calAne lge| Akhira bAraha varSa pUre hone para ve lauTe, unakA rAjyAbhiSeka huA aura phira sItAke sAtha vivAha karake unhoMne solaha hajAra varSa taka rAjya kiyaa| pUrva janmameM rAjA zuddhodana rAjA dasaratha, unakI rAnI mahAmAyA rAmakI mAtA, rAhulamAtA sItA, buddhadeva rAmacandra, unake pradhAna ziSya Ananda bharata aura sAriputra lakSmaNa the| isa kathAmeM sabase adhika khaTakane vAlI bAta rAmakA apanI bahina sItAke sAtha vivAha karanA hai parantu itihAsa batalAtA hai ki usa kAlameM zAkyoMke rAjya. gharAnoM meM rAjavaMzakI zuddhatA surakSita rakhaneke lie bhAIke sAtha bhI hinakA vivAha kara diyA jAtA thaa| vaha eka rivAja thaa| isa taraha hama hindU aura bauddha sAhityameM rAmake kathAke tIna rUpa dekhate haiM eka vAlmIki rAmAyaNa kA, dUsarA adbhuta rAmAyaNa kA aura tIsarA bauddha jAtakakA / 5.jaina rAmAyaNake do rUpa isI taraha jaina sAhityameM bhI rAma-kathA ke do rUpa milate haiM eka to paumacariya aura padmacarita kA tathA dUsarA guNabhadrAcAryake uttarapurANa kA / paumacariya yA padmapurANakI kathA to prAyaH sabhI jAnate haiM, kyoMki jaina rAmAyaNake rUpameM usIkI sabase adhika prasiddhi hai, parantu uttara purANakI kathAkA utanA pracAra nahIM hai jo usake 68 veM parvameM varNita hai| usakA bahuta saMkSipta sAra yaha hai. rAjA dazaratha kAzI dezameM vArANasIke rAjA the / rAmakI mAtAkA nAma. subAlA aura lakSmaNakI mAtAkA nAma kaikeyI thaa| bharata zatrughna kisake garbhameM Aye the, vaha spaSTa nahIM likhaa| kevala 'kasyAM cit devyAm' likha diyA / sItA mandodarIke garbhase utpanna huI thI, parantu bhaviSyadvaktAoMke yaha kahanese ki vaha nAzakAriNI hai, rAvaNane use maMjUSAmeM rakhavAkara marIcike dvArA mithilA bhejakara jamInameM gar3avA diyaa| daivayogase halakI nokameM ulajha jAnese vaha rAjA janakako mila gaI aura unhoMne use apanI putrI ke rUpameM pAla lii| isake bAda jaba vaha vivAhake yogya huI, taba janakako cintA huii| unhoMne eka vaidika yajJa kiyA aura usakI rakSAke lie rAma-lakSmaNako Agraha pUrvaka bulvaayaa| phira rAmake sAtha sItA ko vivAha diyaa| yajJake samaya rAvaNako AmaMtraNa nahIM bhejA gayA, isase vaha atyanta kra ho gayA aura isake bAda jaba nAradake dvArA usane sItAke rUpakI atizaya prazaMsA sunI taba vaha usako hara lAnekI socane lgaa| kaikeyIke haTha karane, rAmako vanavAsa dene AdikA isa kathAmeM koI jikra nahIM hai| paMcavaTI, daNDakavana, jaTAyu, zUrpaNakhA, kharadUSaNa Adike prasaMgoMkA bhI abhAva hai| banArasake pAsake hI citrakUTa nAmaka vanase rAvaNa sItAko hara le jAtA hai aura phira usake uddhArake lie laMkAmeM rAma-rAvaNa yuddha hotA hai| rAvaNako mArakara rAma digvijaya karate hue lauTate haiM aura phira donoM bhAI banArasameM rAjya karane lagate haiN| sItAke apavAdakI aura usake kAraNa use nirvAsita karanekI bhI carcA isameM nahIM hai| lakSmaNa eka asAdhyarogameM grasita hokara mara jAte haiM aura isase rAmako udvega hotA hai| ve lakSmaNake putra pRthvIsundara ko rAjapada para aura sItAke putra ajitaMjayako yuvarAjapada para abhiSeka karake aneka rAjAoM aura apanI sItA Adi rAniyoMke sAtha jina-dIkSA le lete haiN|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANAntargata uttarapurANa isameM sItAke ATha putra batalAye, para unameM lava-kuzakA nAma nahIM hai| dazAnana vinami vidyAdhara ke vaMzake pulastyakA putra thA / zatruoMko satAtA thA isa kAraNa vaha rAvaNa khlaayaa| Adi / jahA~ taka maiM jAnatA haiM. yaha uttarapurANakI rAmakathA zvetAmbara sampradAyameM pracalita nahIM hai| AcArya hemacandra ke triSaSTizalAkA puruSa caritameM jo rAmakathA hai, use maiMne pddh'aa| vaha bilakula 'paumacariya' kI kathAke anurUpa hai| aisA mAlUma hotA hai ki 'paumacariya aura padmacarita donoM hI hemacandrA. cAryake sAmane maujUda the| jaisA ki pahale likhA jA cukA hai digambara sampradAyameM bhI isI kathAkA adhika pracAra hai aura pIcheke kaviyoMne to isI kathAko saMkSipta yA pallavita karake apane apane graMtha likhe haiN| phira bhI uttarapurANakI kathA bilakula upekSita nahIM huI / aneka kaviyoM ne usako bhI Adarza mAnakara kAvya racanA kI hai| udAharaNake lie mahAkavi puSpadantako hI le liijiye| unhoMne apane uttarapurANake antargata jo rAmAyaNa likhI hai, vaha guNabhadrakI kathAkI hI anukRti hai| cAmuNDarAyapurANameM bhI vahI kathA hai| paumacariya aura padma caritakI kathAkA adhikAMza vAlmIki rAmAyaNake DhaMgakA hai aura uttarapurANa kI kathAkA jAnakI-janma adbhuta rAmAyaNake ddhNgkaa| dazaratha banArasake rAjA the yaha bAta bauddha jAtakase milatI julatI hai| uttara purANake samAna usameM bhI sItA nirvAsana, lava-kuza janma Adi nahIM hai| arthAt bhAratavarSa meM rAmakathAkI jo do tIna paramparAe~ haiM, ve jaina sampradAyameM bhI prAcIna kAlase calI A rahI haiM / paumacariuke kartAne kahA hai ki usa padmacaritako maiM kahatA hU~ jo AcAryoMkI paramparAse calA A rahA thA aura nAmAvalI nibaddha thaa| isakA artha maiM yaha samajhatA hUM ki rAmacandrakA caritra usa samaya taka kevala nAmAvalIke rUpameM thA, arthAt usameM kathAke pradhAna pradhAna pAtroMke, unake mAtA-pitAoM, sthAnoM aura bhavAntaroM Adike nAma hI hoMge, vaha pallavita kathAke rUpameM nahIM hogA aura usIkI vimala surine vistRta racanAke rUpameM racanA kI hogii| zrI dharmasena gaNIne vasudevahiMDike dUsare khaNDameM jo kucha kahA hai usase bhI yahI mAlUma hotA hai ki unakA vasudevacarita bhI gaNitAnuyogake kramase nirdiSTa thaa| usameM kucha zrutinibaddha thA aura kucha AcArya paramparAgata thaa| jaba vimalasUri pUrvokta nAmAvalIke anusAra apane granthakI racanAmeM pravRta hue hoMge taba aisA mAlUma hotA hai ki unake sAmane avazya hI koI lokapracalita rAmAyaNa aisI rahI hogI jisameM rAvaNAdi ko rAkSasa, vasA-rakta-mAMsakA khAne pInevAlA aura kumbhakarNako chaha chaha mahIne taka isa taraha sonevAlA kahA hai ki parvata tulya hAthiyoMke dvArA aMga kucale jAne, kAnoM meM ghar3oM tela DAle jAne aura nagAr3e bajAye jAne para bhI vaha nahIM uThatA thA aura jaba uThatA thA to hAthI bhaiMse Adi jo kucha sAmane pAtA thA, saba nigala jAtA thaa| unakI yaha bhUmikA isa bAtakA saMketa karatI hai ki usa samaya vAlmIki rAmAyaNa yA usI jaisI rAma kathA pracalita thI aura usameM aneka alIka, upapattiviruddha tathA avizvasanIya bAteM thIM, jinheM satya, sopapatika aura vizvAsa yogya banAnekA vimalasUrine prayatna kiyA hai| jainadharmakA nAmAvalI nibaddha DhAMcA unake samakSa thA hI aura zruti paramparA yA AcArya paramparAse AyA huA kathAsUtra bhI thA / usIke AdhAra para unhoMne paumacariyakI racanA kI hogii| uttarapurANake kartA unase aura raviSeNase bhI bahuta pIche hue haiN| phira unhoMne isa kathAnakakA anasaraNa kyoM nahIM kiyA, yaha eka prazna hai| yaha to bahuta kama saMbhava hai ki ina donoM granthoMkA unheM patA na ho aura isakI bhI saMbhAvanA kama hai ki unhoMne svayaM hI vimalasUrike samAna kisI loka-pracalita kathAko hI svatantrarUpase jainadharmake sAMce meM DhAlA ho kyoMki unakA samaya vi0 saM0 955 hai jo bahuta 1paMpakavikI kanar3I rAmAyaNa aura svayaMbhU kavikI apabhraMza rAmAyaNa padmapurANake AdhAra para likhI gaI hai| 2"NAmAvaliyaNibaddha AyariyaparaMparAgayaM savvaM / vocchAmi paumacariyaM ahANapabviM smaasenn||8||" 3 dekho paumacariya gAthA 107 se 115 taka /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 51 prAcIna nahIM hai| hamArA anumAna hai ki guNabhase bahuta pahale vimalasUrike hI samAna kisI anya AcArya ne bhI jainadharmake anukUla sopapattika aura vizvasanIya svatantra rUpase rAmakathA likhI hogI aura vaha guNabhadrAcAryako guruparamparA dvArA milI hogI / guNabhadrake guru jinasena svAmIne apanA AdipurANa katri paramezvarakI gadya-kathAke AdhArase likhA thA- 'kaviparamezvaranigaditagadyakathAmAtRkaM purodharitam / ' aura usake pichale kucha aMzakI mUrti svayaM guNabhaTTane bhI kI hai jinasena svAmIne kavi paramezvara yA pavi parameSThIko 'vAgarthasaMgraha' nAmaka samagra purANakA kartA batalAyA hai| ataeva munisuvrata tIrthaMkarakA cA zrI guNabhadra ne usIke AdhArase likhA hogA jisake antargata rAmakathA bhI hai / cAmuNDarAyane kavi paramezvarakA smaraNa kiyA hai / garaja yaha ki paumacariya aura udhara purANakI rAmakathAkI do dhArAe~ alaga-alaga svatantra rUpase nirmita huI aura ve hI Age pravAhita hotI huI hama taka AI haiM / ina do dhArAoM meM guru-paramparA bheda bhI ho sakatA hai| eka paramparAne eka dhArAko apanAyA aura dUsarIne dUsarIko aisI dazA meM guNabhadra svAmIne paumacariyakI dhArAse paricita hone para bhI isa khyAlase usakA anusaraNa na kiyA hogA ki vaha hamArI guruparamparAkI nahIM hai| yaha bhI sambhava ho sakatA hai ki unheM paumacariyake kathAnakakI apekSA yaha kathAnaka jyAdA acchA mAlUma huA ho / paumacariyakI racanA vi0 saM0 20 meM huI hai aura yadi jaina dharma digambara zvetAmbara bhedoMmeM vi0 saM0 136 ke lagabhaga hI vibhakta huA hai jaisA ki donoM sampradAyavAle mAnate haiM, to phira kahanA hogA ki yaha usa samayakA hai jaba jaina dharma avibhakta thaa| hameM isa grantha meM koI aisI bAta bhI nahIM milI jisa para domeM se kisI eka sampradAya kI gaharI chApa lagI ho aura usase hama yaha nirNaya kara sakeM ki vimala sUri anuka sampradAya ke hI the balki kucha bAteM aisI haiM jo zvetAmbara paramparAke viruddha jAtI haiM aura kucha digambara paramparake viruddha / isase aisA mAlUma hotA hai ki yaha eka tIsarI hI donoM ke bIca kI, vicAradhArA hai| 6. anya kathAoMmeM bhI vividhatA ikahatara parva meM balarAma, zrIkRSNa, unakI ATha rAniyA~ tathA prathamna Adike bhavAntara batalAye gaye haiM isameM jinasena [ dvitIya] ke harivaMzapurANase kahIM-kahIM nAma tathA kathAnaka AdimeM bheda pAyA jAtA hai| isI prakAra pacahattaraveM parva meM jIvandhara svAmIkA carita likhA gayA hai parantu usameM aura AcArya bAr3ImasiMhake dvArA likhita gadyacintAmaNi yA kSatracUDAmaNike kathAnakameM kAphI vividhatA hai| nAma AdikavividhatA to hai hI para unake caritra-citraNa meM bhI vividhatA hai| isakA kAraNa yaha ho sakatA hai ki vAdI mahine paurANika kathAnakako kAmyake DhoMcemeM DAlaneke lie pariSkRta kiyA ho / Adi prakaraNoMko chor3a diyA ho / para pAtroMke nAma AdimeM bheda kaise ho gayA yaha samajhameM nahIM AtA / 7. mahApurANakA parimANa isa mahApurANa pranthakA anuSTup ilokoMkI saMkhyA meM kitanA parimANa hai ? isake viSaya meM do ullekha milate haiM- eka to guNabhadrAcAryane hI granthake anta meM 20 hajAra zloka pramANa batalAyA hai aura dUsarA usI zloka pAThAntara meM 24 hajAra zloka pramANa batalAyA gayA hai / ina do ullekhoM ko dekhakara vicAra AyA ki isakA eka bAra nirNaya kara lenA hI ucita hogaa| phalasvarUpa mahApurANa prathama-dvitIya bhAga tathA uttara purANake zlokoMkA nirNaya nimna yantrase kiyA jAtA hai- 8. AdipurANa prathama evaM dvitIya bhAgakA parimANa chanda nAma zloka saMkhyA anuSTupa hariNI mAlinI kramAMka 1. 2. 10412432 16468 106460 akSara 333184 1088 6360
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mahApurANAntargata uttarapurANa kramAMka chanda nAma zloka saMkhyA akSara .. 756 .. . 9484 8.476 19444 4444 81456 8444 33448 . . . . - - 352 1584 220 192 520 . .. . .. .. . . sragdharA zArdUlavikrIDita upajAti indravajrA vasantatilakA dodhaka dratavilambita upendravajrA vaMzastha rucirA puSpitAgrA aparavaktra campakamAlA zAlinI mauktikamAlA pRthivI cAmara ajJAta nAma praharSiNI bhujaMgaprayAta jaladharamAlA svAgatA mandAkrAntA mattamayara vidyunmAlA samAnikA citrapadA bhujagazazibhRtA rukmavatI x50 2446 2440 4444 2444 3460 1x6. 4456 . . 224 . .. 31440 ... 1488 220 .. M ... 2 0m. . .. - - - NNNNNNNNNNNN Wm Mmm mm09 . . xxx xxxxxxxxxx 000 .. .m .. . Elch . . . .. . .. 0 . 2440 10x48 1444 20 0 . . upasthitA mayara sAriNI ajJAta nAma toTaka vArtoni bhramaravilasita rathoddhatA vRttAvRtta sainikAvRtta ajJAta nAma 1444 . . . x44 . .. 1444 1444 C
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 prastAvanA akSara kramAMka 48 44. zloka saMkhyA 1448 1x48 4448 46. 192 24. 420 40 .. 248 452 xxxxxxx xxxx xxxxxx M indravaMzA puTavRtta jaloddhatAgati pramitAkSarA tAmarasa navamAlinI pramuditavadanA jaladharamAlA majubhASiNI ajJAta nAma asambAdhA aparAjitA praharaNakalikA induvadanA zazikalA RSabhagajavilasita vANinI zikhariNI vaMzapatrapatita kusumitalatAvellita ajJAta chanda suvadanA ajJAta chanda ciyoginI 3456 56 . 64 272 Cw.... 4468 1x6. 9472 x.. 1484 44 42 1.979 samasta zloka 365748+32 11429anuSTupa zloka zeSa bace 20 235520 4540 9. uttarapurANakA parimANa zloka-saMkhyA anuSTupa 36.432 mAlinI zArdUlavikrIrita 65476 dattavilambita vasantatilakA 7.456 sragdharA 5484 rathor3atA 2450 upajAti 244 kh vxv8 pazciI 9468 3920 192
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANAntagata uttarapurANa 7778 chanda zloka-saMkhyA akSara viyoginI 1442 hariNI 1468 svAgatA 1444 44 praharSiNI 1452 zikhariNI 1x68 7561 24844432 7764 anupa mAtrika chanda, AryA 7575 AdipurANa--11429 anuSTupa uttarapurANa--7778 anuSTup 19207 isa prakAra vicAra karane para mahApurANake tInoM bhAgoMkI anuSTup zloka-saMkhyAkA pramANa unnAsa hajAra do sau sAta hai aura yaha bhadanta guNabhadradvArA pratipAdita AnumAnika pramANase milatA-julatA hai| pAThAntarameM diyA huA caubIsa hajArakA pramANa ThIka nahIM hai| anuvAda aura AbhAra-pradarzana utarapurANake pATha-bheda lene meM zrI paM0 kapUracandrajI AyurvedAcArya, zrI lakSmaNaprasAdajI 'prazAnta' sAhityazAstrI, mAsTara parameSThIdAsajI vidyArthI, gokulacandrajI tathA vidyArthI rAjendrakumArajI AdikA pUrNa sahayoga prApta huA hai| isalie ina sabakA AbhArI huuN| hastalikhita pratiyoMke vAcanameM zrImAn vayovRddha paM0 lAlArAmajI zAstrI dvArA anUdita evaM prakAzita uttarapurANase paryApta sAhAyya prApta huA hai| maiM unakA AbhAra mAnatA huuN| prastAvanA lekhameM zrImAn nAthUrAmajI premI evaM paM. ke. bhujabalI zAhI mUDabidrIke kramazaH 'rAmakathAkI vibhinna dhArAe~' aura 'baMkApurakA paricaya' zISarka prakaraNa diye gaye haiM ataH / maiM inakA bhI AbhArI hU~ / isa granthake sampAdana evaM anuvAdameM do varSakA lambA samaya laga gayA hai| dUravartI rahaneke kAraNa maiM isakA prapha svayaM nahIM dekha sakA hU~ ataH paM0 mahAdevajI caturvedI vyAkaraNAcArya banArasane dekhA hai, merA dhyAna hai ki unhoMne isa viSayameM kAphI sAvadhAnI rakhI hai| isakA prakAzana bhAratIya jJAnapITha banArasakI orase huA hai ataH maiM usake saMcAlaka aura vyavasthApaka mahAnubhAvoM kA atyanta AbhArI huuN| mahApurANa, padmapurANa kaura harivaMzapurANa ye tIna purANa,digambara jaina prathamAnuyoga sAhityake anUThe ratna haiM / maiMne inakA svAdhyAya kaI bAra kiyA hai| manameM icchA hotI thI ki inakA Adhunika rUpase sampAdana tathA anuvAda ho jAya to Ama janatAkA bahuta upakAra ho| ina tIna granthoM meM se mahApurANakA sampAdana aura anuvAda kara mujhe bahuta prasannatA huI hai| padmapurANa aura harivaMzapurANake sampAdana tathA anuvAdakI AvazyakatA avaziSTa hai| dekhU usakI pUrti kaba hotI hai| grantha mahAn hai aura merI buddhi atyanta alpa hai utane para bhI gRhasthIke bhArase dabA rahaneke kAraNa aneka kAryoM meM vyasta rahanA par3atA hai isalie jahA~ kahIM anuvAdameM zruTi honA saMbhava hai ataH vidvajjanoMse kSamAprArthI huuN| sAgara caitrazukla pUrNimA 248. vI. ni. saM. vinIta pannAlAla sAhityAcArya
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI 138 210 aSTacatvAriMzattama parva ekaSaSTitama parva ajitanAthacarita dharmanAtha carita sagara cakravartI maghavA cakravartIkA carita ekonapaJcAzattama parva sanatkumAra cakravartIkA carita sambhavanAtha carita dviSaSTitama parva paJcAzattama parva aparAjita balabhadra tathA anantavIrya nArAyaNake abhinaMdananAtha carita abhyudayakA varNana ekapaJcAzattama parva triSaSTitama parva sumatinAthacarita zAMtinAtha tIrthakara aura cakravartIkA carita 175 dvipaJcAzattama parva catuHSaSTitama parva padmaprabha carita kunthunAtha tIrthakara aura cakravartIkA carita 213 tripazcAzattama parva paJcaSaSTitama parva supArzvanAtha carita arahanAtha carita catuHpaJcAzattama parva subhauma cakravartIkA carita candraprabha carita 224 paJcapaJcAzattama parva nandiSeNa balabhadra, puNDarIka nArAyaNa aura puSpadanta carita nizumbha pratinArAyaNakA carita 23. SaTpaJcAzattama parva SaTpaSTitama parva zItalanAtha carita .. mallinAtha carita 233 saptapaJcAzattama parva panna cakravartIkA carita 238 zreyAnsanAtha carita nandimitra balabhadra, datta nArAyaNa aura balIndra vijaya balabhadra, tripRSTha nArAyaNa aura pratinArAyaNakA carita 241 azvagrIva pratinArAyaNakA carita saptaSaSTitama parva aSTapaJcAzattama parva munisuvrata carita 227 vAsupUjya carita hariSeNa cakravartIkA carita 248 tripRSThanArAyaNa, acala balabhadra aura tAraka rAma balabhadra, lakSmaNa nArAyaNa aura rAvaNa pratinArAyaNakA carita pratinArAyaNakA carita, tadantargata rAjA ekonaSaSTitama parva sagara, sulasA, madhupiGgala, rAjA vasu, vimalanAtha carita kSIrakadambaka, parvata, nArada AdikA dharma balabhadra, svayaMbhU nArAyaNa aura madhu varNana 250 pratinArAyaNakA carita aSTaSaSTa parva saMjayanta, meru aura mandara gaNadharakA carita 105 rAma, lakSmaNa, rAvaNa aura aNumAn (hanumAn) SaSTitama parva kA carita anantanAtha carita ekonasaptatitama parva suprabha balabhadra, puruSottama nArAyaNa aura naminAtha carita madhusUdana pratinArAyaNakA carita 124 / jayasena cakravartI 337
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 saptatitama parva neminAtha carita, tadantargata zrIkRSNakI vijaya kA varNana ekasaptatitama parva zrIkRSNa, baladeva, zrIkRSNakI paTTarAniyA~ Adike bhavAntaroM kA varNana dvisaptatitama parva pArzvanAtha carita mahApurANAntargata uttarapurANa neminAtha tIrthakara, pradyumna kumAra, padma balabhadra, jarAsandha aura brahmadatta cakravartI kRSNa, kA carita trisaptatitama pa catuHsaptatitama parva vardhamAna svAmIkA carita satI candanAkA carita rAjA zreNika aura abhayakumArakA varNana 339 375 407 429 443 466 469 paJcasaptatitama parva rAjA ceTaka, celanA AdikA varNana jIvandhara carita paTsaptatitama parva rAjA cetavAhanake munipadakA varNana antima kevalI jambU svAmIkA varNana prItiMkara munikA varNana utsarpiNI avasarpiNI kAlakA viziSTa varNana karate kalkiyoMkA varNana hue kalkike putra ajitaMjayakA varNana pralaya kAlakA varNana AgAmI tIrthaMkara Adi zalAkApuruSoMkA varNana mahAvIra bhagavAnkI ziSya paramparA anthakA samAropa prazasti TIkAkArakI prazasti 42 494 530 531 543 555 557 559 561 563 566 572 579
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANam tadantargataM zrImad-guNabhadraviracitam uttarapurANam aSTacatvAriMzattama parva zrImAn jino'jito jIyAd yadvacAsyamalAnyalam / kSAlayanti jalAnIva vineyAnAM manomalam // 1 // purANaM tasya vakSye'haM mokSalakSmIsamAgamaH / zrutena yena bhavyAnAmavyAhatamahodayaH // 2 // iha jambUmati dvIpe videhe prAci vizrate / sItAsaridapAgabhAge vatsAkhyo viSayo mahAn // 3 // susImAnagara tasmin vibhUtyA vismayAvaham / nAmnAsyanRpatiH prAbhUt prabhurvimalavAhanaH // 4 // guNA gurNAthibhiH prArthyA nyAyo'yaM citramanna tat / guNAH praNayinaHsarve svayaM taM 'vRNvate sma yat // 5 // zaktisiddhiyopeto yathAnyAyamatandritaH / prajAH sa pAlayAmAsa vidhAya svaprajAsamAH // 6 // dharmAdayastato'rtho'rthAt kAmo'ye'niSTite, na tau / iti smaran babhUvAsI jainadharmeNa dhArmikaH // 7 // sa kadAcit samutpannabodhiH sjvlnodyii| svagataM jAtasaMvedo rahasyevamacintayat // 8 // anantacatuSTaya rUpa antaraGga lakSmI aura aSTaprAtihArya rUpa bahiraGga lakSmIse yukta ve ajitanAtha svAmI sadA jayavanta raheM jinake ki nirdoSa-pUrvAparavirodha zrAdi doSoMse rahita vacana, jalakI taraha bhavya jIvoMke manameM sthita rAgadveSAdirUpa malako dho DAlate haiM // 1 // maiM una ajitanAtha svAmIke usa purANako kahU~gA jisake ki sunanese bhavya jIvoMko bAdhAhIna mahAbhyudayase yukta mokSarUpI lakSmIkA samAgama prApta ho jAtA hai // 2 // isa jambUdvIpake atizaya prasiddha pUrvavideha kSetrameM sItA nadIke dakSiNa taTapara vatsa nAmakA vizAla deza hai // 3 // usameM apane vaibhavase Azcarya utpanna karanevAlA susImA nAmakA nagara hai| kisI samaya isa susImA nagarakA rAjA vimala vAhana thA jo bar3A hI prabhAvazAlI thA // 4 // saMsArameM yaha nyAya prasiddha hai ki guNoMkI cAha rakhanevAle manuSya guNoMkI khoja karate haiM parantu isa rAjAmeM yaha AzcaryakI bAta thI ki snehase bhare huye sabhI guNa apane Apa hI Akara rahane lage the||5|| vaha rAjA utsAha zakti, mantrazakti aura phalazakti ina tIna zaktiyoMse tathA utsAhasiddhi, mantrasiddhi aura phalasiddhi ina tIna siddhiyoMse sahita thA, Alasyarahita thA aura apanI santAnake samAna nyAyapUrvaka prajAkA pAlana karatA thA // 6 // "dharmase puNya hotA hai, puNyase arthakI prApti hotI hai aura arthase kAma-abhilaSita bhogoMkI prApti hotI hai, puNyake binA artha aura kAma nahIM milate haiN| yahI socakara vaha rAjA jainadharmake dvArA saJcA dharmAtmA ho gayA thaa||7|| kisI samaya usa rAjAke anantAnubandhI, apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA udaya dUra hokara sirpha saMjvalana kaSAyakA udaya raha gayA usI samaya use AtmajJAna athavA ratnatrayakI prApti huI aura vaha saMsArase virakta ho mana hI mana ekAntameM isa prakAra vicAra karane lagA / / / 1 vaNate ka0, kha0, ga0, gh0| 2 puNyam / 3 puNye / 4 apuurnne| 6 svAgataM g0| 5 arthakAmau na bhavataH /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam AyuSo vasatiH kAye kAyasthasya mamApyalam / AyurjalaM galatyAzu mitakAlaghaTItam // 9 // tato galati niHzeSa na yAvattAvadeva hi| vAmyutsadya sanmArge jaine svrgaapvrgyoH||10|| ityAzApAzamAcchidya bahubhiH saha nispRhaH / rAjalakSmyA svatantro'pi dIkSAlakSmyA vshiikRtH||7|| tapasyan sucira tI vispaSTaikAdazAGgakaH / nAmno'ntyameSa puNyAtmA svakArSIjhAvanAparaH // 12 // AyuSo'nte samAdhAna vidhAya parameSThiSu / trayaviMzatsamudrAyurayAt sa 4vijayaM jyii||13|| tatrAdAyAdyasaMsthAnaM "zuklalezyAdvayAnvitaH / hastocchrArya zubhaM dehaM suvarNAdicatuSTayam // 14 // mAsaiH SoDazabhiH paJcadazabhizvocchavasan dinaiH / trayastriMzatsahasAbdai nisAhAramAharan // 15 // nijatejo'vadhivyAtalokanAlinijAvadhiH / kSetrotthApibalastatpUrakakAyajavikriyaH // 16 // sAtapaJcazubhaiH saukhyamapravIcAramanvabhUt / sapravIcArasatsaukhyAttadanantaguNAdhikam // 17 // tasmAnmahIM 'mahAbhAge svargAdvorAgamiSyati / prAgeva bhAvanopAttatIrthakRnnAmapuNyataH // 18 // dvIpe'smin bhArate varSe sAketanagarAdhipaH / ikSvAkurjitazavAkhyaH khyAto gotreNa kAzyapaH // 19 // tasya zakrAjJayA gehe SaNmAsAn pratyahaM muhuH / ravAnyailavila stisraH koTIH sArdha nyapIpatat // 20 // jyeSThe mAsi kalAzeSazazirohiNyupAgame / muhUrtAd brahmaNaH pUrva degdaranidrAvilekSaNAm // 21 // 'isa jIvakA zarIrameM jo nivAsa ho rahA hai vaha Ayukarmase hI hotA hai, maiM yadyapi zarIrameM sthita hU~ to bhI kAlakI parimita ghAr3ayoM meM dhAraNa kiyA huA merA AyurUpI jala zIghra hI galatA jAtA hai-uttarottara kama hotA jAtA hai isalie merA vaha AyurUpI jala jaba taka samApta nahIM hotA naba taka maiM svarga aura mokSake mArgabhUta jainadharmameM utsAhake sAtha pravRtti kruuNgaa'||6-10|| isa prakAra AzArUpI pAzako chedakara vaha rAjA rAjyalakSmIse nispRha ho gayA tathA svAdhIna honepara bhI aneka rAjAoMke sAtha dIkSArUpI lakSmIke dvArA apane AdhIna kara liyA gayA arthAt aneka rAjAoMke sAtha usane jina-dIkSA dhAraNa kara lI // 11 // jisane bahuta samaya taka tIna tapasyA kI hai, jise gyAraha aGgoMkA spaSTa jJAna ho gayA hai, jisakI AtmA puNyake prakAzase jagamagA rahI hai aura jo darzanavizuddhi Adi solaha bhAvanAoMke cintanameM nirantara tatpara rahatA hai aise isa vimalavAhanane tIrthaMkara nAmakamakA bandha kiyA // 12 // indriyoMpara vijaya prApta karanevAlA vaha vimalavAhana Ayuke anta samaya paJcaparameSThiyoMmeM citta sthirakara-samAdhimaraNa kara taiMtIsa sAgarakI AyukA dhAraka ho vijaya nAmaka anuttaravimAnameM pahu~cA // 13 // vahA~ vaha dravya aura bhAva donoM hI zuklalezyAoMse sahita thA tathA samacaturastrasaMsthAnase yukta eka hAtha U~ce evaM prazasta rUpa, rasa, gandha, sparzase sampanna zubha zarIrako lekara utpanna huA thA, solaha mahIne aura pandraha dina bAda ucchvAsa letA thA, taiMtIsa hajAravarSa bAda mAnasika AhAra grahaNa karatA thA, usane apane avadhijJAnake dvArA lokanAr3Iko vyApta kara rakhA thA arthAt lokanAr3I paryantake rUpI padArthoMko vaha apane avadhijJAnase dekhatA thA, usameM lokanAr3Iko ukhAr3akara dUsarI jagaha rakha denekI zakti thI, vaha utane hI kSetra meM apane zarIrakI vikriyA bhI kara sakatA thA aura sukhasvarUpa paMcendriyoM ke dvArA pravIcArajanya sukhase anantaguNA adhika apravIcAra sukhakA upabhoga karatA thA // 14-17 // usa mahAbhAgake svargase pRthivIpara avatAra leneke chaha mAha pUrvase hI pratidina tIrthakara nAmaka puNyaprakRtike prabhAvale jambUdvIpake bharatakSetrake adhipati ikSvAkuvaMzIya kAzyapagotrI rAjA jitazatruke gharameM indrakI AjJAse kuberane sAr3he tIna karor3a ranoMkI vRSTi kii|| 18-20 / / tadanantara jeTha mahInekI amAvasake dina jabaki rohiNI nakSatrakA kalA mAtrase avaziSTa candramAke sAtha 1 mamApyaraM kh0| mamAparam ga0,ka0,50) 2 galatyazru k0,kh0,g0,50| 3 nAmno'ntyaM zeSa ka0,kha0, ga0, gh0| 4 vijayanAmAnuttaravimAnam / 5 dravyato bhAvatazca zuklalezyAsahitaH / 6-manasAhAra-ka0 kha0, ga0, gh0| 7 nijAvadhi-kSetro ka0, ga0, gh0| 8 mahAbhAgasyAgrAdgorAgamiSyataH ka0, kha0, g0| 6 kuberaH / 10 ISannidrAkaluSitalocanAm /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTacattvAriMzattama parva devI vijayasenAkhyAM SoDazasvamapUrvakam / pravizantaM vilokyAtmavaktrAbjaM gandhasindhuram // 22 // prAtaH pRSTavatI svamAn dezAvadhivilocanaH / jitazatrurmahArAjaH phalAnyeSAmabUbudhat // 23 // vijayAdAgataM devaM tadarbha sphaTikAmalam / vimalAnugasajJAna netratritayabhAsvaram // 24 // dazamyAM mAghamAsasya zuklapakSe prajezvaram / prajezayoge nItivo mahodayamasUta sA // 25 // sAgaropamakoTInAM lakSAH paJcAzaduttare / muktimAye jine yAte tadabhyantarajIvinaH // 26 // tadA vidhAya devendrA mandare sundarAkRteH / janmAbhiSekakalyANamajitAkhyAmakurvata // 27 // dvAsaptatiguNA lakSAH pUrvANAmasya jIvitam / catuHzatAni paJcAzadutsedho dhanuSAM mataH // 20 // bhatu: suvarNavarNasya pAde4 svasyAyuSo gate / ajitasya jitAzeSabAhyAbhyantaravidviSaH // 29 // pUrvANAM lakSayA hIna bhAgatritayamAyuSaH / pUrvAGgamapi nApatyaM nirjitAdityatejasaH // 30 // svayA sambhogasaukhyasya paryanto'yaM mameti vA / rAjyalakSayA pariSvaktaH zlAghyAn bhogAnabhuGkta saH // 31 // sa kadAcitsukhAsInaH saudhapRSThe vizAM patiH / ulkAmalokatAnalpAM jalpantIvAdhra vAM zriyam // 32 // viSayeSu tadaivAsau vidA nirvivide varaH / lakSmImabhyarNamokSANAM kSeptuM kiM vA na kAraNam // 33 // brahmalokAttadAbhyetya surAH sArasvatAdayaH / munIzvarAH prazasyoccaistattadevAnvavAdiSuH // 34 // brAhmamuhUrtake pahale mahArAnI vijayasenAne solaha svapna dekhe| usa samaya usake netra bAkI bacI huI alpa nidrAse kaluSita ho rahe the| solaha svapna dekhaneke bAda usane dekhA ki hamAre mukhakamalameM eka madonmatta hAthI praveza kara rahA hai| jaba prAtaHkAla huA to mahArAnIne jitazatru mahArAjase svapnoMkA phala pUchA aura dezAvadhijJAnarUpI netrako dhAraNa karanevAle mahArAja jitazatrune unakA phala batalAyA ki tumhAre sphaTikake samAna nirmala garbha meM vijayavimAnase tIrthaMkara putra avatIrNa huA hai| vaha putra, nirmala tathA pUrvabhavase sAtha AnevAle mati-zruta-avadhijJAnarUpI tIna netroMse dedIpyamAna hai / / 21-24 // jisa prakAra nIti, mahAn abhyudayako janma detI hai usI prakAra mahArAnI vijayasenAne mAghamAsake zuklapakSakI dazamI tithike dina prajezayogameM prajApati tIrthakara bhagavAnko janma diyA // 25 // bhagavAna AdinAthake mokSa cale jAneke bAda jaba pacAsa lAkha karor3a sAgara varSa bItacuke taba dvitIya tIrthakarakA janma huA thaa| inakI Ayu bhI isI antarAlameM sammilita thii| janma hote hI, sundara zarIrake dhAraka tIrthaMkara bhagavAnkA devoMne meruparvatapara janmAbhiSeka kalyANaka kiyA aura ajitanAtha nAma rakkhA // 26-27 / / ina ajitanAthakI bahattara lAkha pUrvakI Ayu thI aura cAra sau pacAsa dhanuSa zarIrakI U~cAI thii| ajitanAtha svAmIke zarIrakA raGga suvarNake samAna pIlA thaa| unhoMne bAhya aura Abhyantarake samasta zatruoMpara vijaya prApta kara lI thii| jaba unakI AyukA vatAMza bIta cukAtaba unheM rAjya prApta huaa| usa samaya unhoMne apane tejase sUryakA teja jIta liyA thaa| eka lAkha pUrva kamaapanI Ayuke tInabhAga tathA eka pUrvAGga taka unhoMne rAjya kiyaa| 'dekhU , Apake sAtha sambhogamukhakA anta AtA hai yA merA hI anta hotA hai' isa vicArase rAjyalakSmIke dvArAAliMgita hue bhagavAna ajitanAthane prazaMsanIya bhogoMkA anubhava kiyaa||28-31|| kisI samaya ajitanAtha svAmI mahalakI chatapara sukhase virAjamAna the ki unhoMne lakSmIko asthira batalAnevAlI bar3I bhArI ulkA dekhI // 32 / / jJAniyoMmeM zreSTha ajitanAtha svAmI usI samaya viSayoMse virakta ho gaye so ThIka hI hai kyoMki jinheM zIghra hI mokSa prApta honevAlA hai unheM lakSmIko chor3aneke lie kauna-sA kAraNa nahIM mila jAtA ? // 33 // usI samaya sArasvata Adi devarSiyoM arthAt laukAntika devoMne brahmasvargase Akara unake vicAroMkI bahutabhArI prazaMsA tathA puSTi kI // 34 // 1mattahastinam / 2 matizrutAvadhijJAnAni eva netrtritym| 3 bhAskaram ga0 4 cturthbhaage| 5 nRpateH kArya nArpatyaM rAjyam / 6 'jalpantImadhravAM zriyam' iti pAThaH zuddho bhAti / 7 sauyaH ka0, kha0, g0,0|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam teSAM taditaM tasya lokasyevAMzumAlinaH / sa cakSuSo yathArthAvaloke'gAtsahakAritAm // 35 // sutAyAjitasenAya rAjyAbhiSekapUrvakam / dattvA vivekinAM tyAjyaM rAjyaM bhojyamivojjhitam // 36 // lbdhnisskaantiklyaannmhaabhissvsmmdH| suprabhAzibikArUDho vyUDho nrkhgaamraiH| 37 // mAdhe mAsi site pakSe rohiNyAM navamIdine / sahetuke vane saptaparNadrumasamIpagaH // 38 // aparAhe sahasreNa rAjJAmAjJAvidhAyinAm / sArca 2vaSThopavAsena usamAsthita sa saMyamam // 39 // 4caturthajJAnasampano dvitIye'hni praviSTavAn / sAketaM dAninAM toSamapUrvamupapAdayan // 40 // tatra "brahmA mahIpAlastasmai dAnaM yathAkramAt / dattvA sAtAdibhiH puNyaiH sahApAzcaryapaJcakam // 11 // chAdmasthyena nayanabdAnpauSe dvAdazazuddhadhIH / zukkaikAdazyahaHprAnte rohiNyAmAptatAmagAt // 42 // siMhasenAdayastasya navatiH syurgaNAdhipAH / khapaJcasaptavayuktapramANAH pUrvadhAriNaH // 13 // zikSakAH khadvayarvekadvipramAgaNanAH kramAt / zUnyadvayacaturandhramitAstrijJAnalocanAH // 44 // kevalAgavamAstatra te sahasrANi viMzatiH / catuHzataiH sahasrANAM viMzativikRtayaH // 45 // zUnyapaJcacaturthakamanaHparyayavIkSaNAH / zUnyadvayacaturthekaistasyAnuttaravAdinaH // 46 // sarve te piNDitAH santo lakSamekaM tapodhanAH / prakubjAdyAryikAH zUnyacatuSkadvayagnisammitAH // 47 // zrAvakAstrINi lakSANi zrAvikAH paJcalakSikAH / devA devyastvasaGakhyAtAH sakhyAtodvAdaza gaNaH // 48 // evaM dvAdazabhirdevo gaNairebhiH pariSkRtaH / saMsAramokSataddhatuphalabhedAn prapaJcayan // 45 // jisa prakAra loga dekhate to apane netroMse haiM parantu sUrya usameM sahAyaka ho jAtA hai usI prakAra bhagavAn yadyapi svayaM buddha the to bhI laukAntika devoMkA kahanA unake yathArtha avalokanameM sahAyaka ho gayA // 35 // unhoMne jUMThanake samAna vivekI manuSyoMke dvArA chor3aneyogya rAjya, rAjyAbhiSekapUrvaka ajitasena nAmaka putrake lie de diyA // 36 // devoMne unakA dIkSAkalyANakasambandhI mahAbhiSeka kiyaa| anantara ve suprabhA nAmakI pAlakIpara ArUr3ha hokara sahetuka vanakI ora cale / unakI pAlakIko sarvaprathama manuSyoMne, phira vidyAdharoMne aura phira devoMne uThAyA sh| mAghamAsake zuklapakSakI navamIke dina rohiNI nakSatrakA udaya rahate hue unhoMne sahetuka vanameM saptaparNa vRkSake samIpa jAkara sAyaMkAlake samaya eka hajAra AjJAkArI rAjAoMke sAtha velAkA niyama lekara saMyama dhAraNa kara liyA-dIkSA le lI // 37-36 / / dIkSA lete hI ve manaHparyaya jJAnase sampanna ho gaye aura dUsare dina dAniyoMko apUrva Ananda upajAte hue sAketanagarImeM praviSTa hue // 40 // vahA~ brahmA nAmaka rAjAne unheM yathAkramase dAna diyA aura sAtAvedanIya Adi puNyaprakRtiyoMkA bandhakara paJcAzcarya prApta kiye / / 41 // zuddhajJAnake dhAraka bhagavAnne bArahavarSa chamastha avasthAmeM bitaaye| tadanantara pauSazakla ekAdazIke dina zAmake samaya rohiNI nakSatrameM AptapanA prApta kiyA arthAt lokAlokAvabhAsI kevalajJAnako prAptakara sarvajJa ho gaye // 42 / / unake siMhasena Adi nabbe gaNadhara the / tIna hajAra sAta sau pacAsa pUrvadhArI, ikkIsa hajAra chaha sau zikSaka, nau hajAra cAra sau avadhijJAnI, bIsa hajAra kevalajJAnI, bIsa hajAra cAra sau vikriyARddhivAle, bAraha hajAra cAra sau pacAsa manaHparyayajJAnI aura bAraha hajAra cAra sau anuttaravAdI the| isa prakAra saba milAkara eka lAkha tapasvI the, prakubjA Adi tIna lAkha bIsa hajAra AryikAe~ thIM, tIna lAkha zrAvakathe, pA~ca lAkha zrAvikAe~thIM, aura asaMkhyAta deva deviyA~ thiiN| isa taraha unakI bAraha sabhAokI saMkhyA thI / / 43-48 // isa prakAra bAraha sabhAose veSTita bhagavAn ajitanAtha saMsAra, mokSa, unake kAraNa tathA phalake bhedoMkA vistArase kathana karate 1 ucchiSTa-bhojanamiva / 2 dinadvayopavAsena / '3 aGgIcakAra / 4 manaHparyayajJAnasahitaH / 5 brahmamahIpAla ka0, ga, gha / 6 yathAkramam ka0, kha0, g0| 7 saha sArdham , aApa leme, Azcaryapazcakam paJcAzcaryAn iticchedaH / 8 prAnta g0|6 paJcalakSakAH ka0, kha0, ga0, gh0|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraSTacatvAriMzattama parva mAlinI samavasaraNalaNyA vIkSyamANaH kaTAkSaH sukRtavikRtacihnaraSTabhiH prAlihAyaH / avihatavihatAriH prAjyavairAgyabhAvaH svaparagurukRtArthaprArthyasamyakaprasiddhaH // 50 // zArdUlavikrIDitam pApaiH kvApi na jIyate'yamiti vA durvAdibhizcAkhilai mAnvarthamavAptavAniti vidAM stotrasya pAtraM bhavan / AryakSetramazeSameSa viharan samprApya sammedakaM sthitvA 2divyaninAdayogarahitastatraiva pakSadvayam // 51 // kurvANaH samayaM prati prakRtiSu sAvaM guNAsaGkhyayA sthityAdi ca vighAtayan svamitikaM daNDAdikaM vrtyn| sUkSmadhyAnaniruddhayogavibhavo vizliSTadehatrayasturyadhyAnasamAzrayAtsamupaya'zcASTau guNAn zuddhibhAk // 52 // AryA caitrajyotsnApakSe paJcamyAM rohiNIgate candre / pratimAyogaM bibhatpUrvAhe'vApa muktipadam // 53 // drutavilambitam vimalavAhanamAhavadurddhara duritadUratapazcaraNodyatam / sukhanidhi vijaye surasattamaM namata bhaktibharAdajitaM jinam // 54 // the| 46 / / una ajitanAtha svAmIko samavasaraNa lakSmI kaTAkSoMse dekha rahI thI, ve puNyotpAdita cihnasvarUpa ATha prAtihAryoMse yukta the, unhoMne karmarUpI zatruoMmeMse ghAtiyA karmarUpa zatruoMko napra kara diyA thA aura aghAtiyA karmarUpa zatruoMko abhI naSTa nahIM kara pAyA thA, unakI vairAgyapariNati atyanta bar3hI huI thI, ve nija aura parake guru the, kRtakRtya manuSyaki prArthanIya the aura atizayaprasiddha athavA samRddha the // 50 // 'yaha na to kahIM pApoMse jIte jAte haiM aura na samasta vAdI hI inheM jIta sakate haiM isalie 'ajita' isa sArthaka nAmako prApta hue haiN| isa prakAra vidvAnoMkI stutike pAtra hote hue bhagavAn ajitanAthane samasta AryakSetrameM vihAra kiyA aura antameM sammedAcalapara pahu~cakara divyadhvanise rahita ho eka mAsataka vahIMpara sthira nivAsa kiyA // 51 // usa samaya unhoMne pratisamaya karma-prakRtiyoMkI asaMkhyAtaguNI nirjarA kI, unakI sthiti AdikA vidhAna kiyA, daNDapratara Adi lokapUraNasamudghAta kiyA, sUkSmakriyApratipAtI dhyAnake dvArA yogoMkA vaibhava naSTa kiyA, audArika, taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroMke sambandhako pRthak kiyA, aura sAtizaya vizuddhatAko prApta ho vyuparatakriyAnivartI nAmaka caturtha zukladhyAnake Azrayase anantajJAnAdi ATha guNoMko prApta kiyA // 52 // isa prakAra caitra dina jaba ki candramA rohiNI nakSatrapara thA, prAtaHkAlake samaya pratimAyoga dhAraNa karanevAle bhagavAn ajitanAthane muktipada prApta kiyA // 53 // jo pahale vimalavAhana bhavameM yuddhake samaya durjeya rahe, phira pApanAzaka tapazcaraNameM udyata rahe, tadanantara vijayavimAnameM sukhake bhaNDAra svarUpa zreSTa deva hue una ajita jinendrako he bhavyajIvo! 1 samRddhaH kha0, g0| 2 divydhvnirhitH| 3 nirjarAm / 4 guNasaMjJayA ka0, 50 /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam zArdUlavikrIDitam itthaM SoDazabhAvanAhitamahApuNyodayApAdakaH dharmaH zarmaparamparAM pravidadhatte zive zAzvate saddhyAnAtkhalakarmajAlamakhilaM nirmUlayanirmalaH / tasmAddharmamupAddhvamujjhitamadAH zuddhAptabuddhaM budhAH // 55 // tIrthakRtsu dvitIyo'pi yo'dvitIyapathastutaH / sa vidheyAt purANorumArganirvahaNaM kaveH // 56 // tattIrthe sagarAbhikhyo dvitIyazcakravartinAm / abhUt purANametasya zRNu zreNika dhIdhana // 57 // atus prAvidehasya sItApAgbhAgabhUSaNe / viSaye vatsakAvatyAM pRthivInagarAdhipaH // 58 // jayaseno janaiH sevyo janasenAsya vallabhA / ratiSeNastayoH sUnurdhRtiSeNazca tAvubhau // 59 // sUryAcandramasau jitvA sadA bhAtaH kRtodayau / pitarau ca (na) marunmArgapRthivyau vA tataH pRthak // 60 // kadAcidratiSeNo'bhUt kRtAntamukhagahvare / kenApi hetunA kiM vA na mRtyorhetutAM vrajet // 61 // 3sajAniM jayasenAkhyaM 4salataM cAmaradrumam / " zokAzaniravAdhiSTa tanmRtyudhananirgataH // 62 // 6 pralayaH prAptakAlastAvAliliGga yamAgragaH / labdharandhrA na tiSTheyurakRtvApakRtiM dviSaH // 63 // bhiSakprAyorjitopAyaiH zanaiH saMlabdhacetanau / guruNA guruNevaiSa tena duHkhena bodhitaH // 64 // vigrahaM tadgRhaM matvA nigRhItu kRtAgrahaH / hantu N yamaM samudyuktastaddhi yuktaM manasvinAm // 65 // namaskAra karo // 54 // cU~ki dharma solaha bhAvanAoM se mahApuNya tIrthaMkara prakRtiko utpanna karatA hai, zreSTha dhyAnake prabhAvase samasta duSTa karmoM ke samUhakA nAza kara detA hai, svayaM nirmala hai, sukhakI paramparA ko karanevAlA hai aura nitya mokSasukhako detA hai isalie zuddha tathA AptopajJa dharmakI he vidvajjano ! madarahita hokara upAsanA karo / / 55 / / jo tIrthaMkaroM meM dvitIya honepara bhI zrutake mArga meM advitIya haiM - anupama haiM ve ajitanAtha bhagavAn, kaviko purANakA vizAla mArga pUrA karanemeM sahAyatA pradAna kareM // 56 // sagara cakravartIkA varNana dvitIya tIrthaMkara ajitanAtha ke tIrthameM sagara nAmakA dUsarA cakravartI huA / he buddhimAn zreNika ! tU aba usakA caritra suna // 57 // isI jambUdvIpake pUrva videhameM sItA nadIke dakSiNa taTapara vatsakAvatI nAmakA deza hai / usameM pRthivI nagarakA adhipati, manuSyoMke dvArA sevanIya jayasena nAmakA rAjA thaa| usakI strIkA nAma jayasenA thA / una donoMke ratiSeNa aura dhRtiSeNa nAmake do putra the / 56-56 // ve bhAgyazAlI donoM putra apane tejase sadA sUrya aura candramAko jItate hue zobhita hote the / unake mAtA-pitA AkAza aura pRthivIke samAna unase kabhI pRthak nahIM rahate the arthAt sneha ke kAraNa sadA apane pAsa rakhate the || 60|| eka dina kisI kAraNavaza ratiSeNa kI mRtyu ho gaI so ThIka hI hai kyoMki mRtyukA kAraNa kyA nahIM hotA ? arthAt jaba maraNakA samaya AtA hai taba sabhI mRtyuke kAraNa ho jAte haiM // 61 // ratiSeNakI mRtyurUpI meghase nikale hue zokarUpI vajrane latAsahita kalpavRkSa ke samAna bhAryAsahita rAjA jayasenako bAdhita kiyA-dukhI kiyA // 62 // usa samaya avasara pAkara yamarAjake Age-Age calanevAlI mUrcchAne una donoMkA AliMgana kiyA arthAt ve donoM mUcchita ho gaye so ThIka hI hai kyoMki chidra, prApta karanevAle zatru apakAra kiye binA nahIM rahate / / 63 / / jaba vaidyajanoMke zreSTha upAyoMke dvArA dhIre-dhIre ve caitanyako prApta hue to bRhaspatike samAna zreSTha gurune rAjA jayasenako bar3I kaThinAIse samajhAyA / / 64 / / tadanantara vaha isa zarIrako duHkhakA ghara mAnakara usakA nigraha karaneke lie Agraha karane lagA / aura yamarAjako mArane 1 yo'dvitIyaH pathi zrute ka0, ga0 / pathi stute kha0, gha0 / 2 AkAza pRthivyau / 3 sabhAryam / 4 latopetaM kalpavRkSamiva / 5 zokavajram / 6 mUrcchA /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTacatvAriMzattamaM parva jIrNaparNavadAgaNya prANaprAntAn parigrahAn / rAjyabhojye niyujyAryaM dhRtiSeNaM dhRtAyatim // 66 // yazodharagurUddiSTaM zuddhamadhvAnamApa saH / nRpairmahArutAkhyena bahubhirmaithunena ca // 67 // kAlAnte kRtasaMnyAsavidhiH kalpe'ntime'cyute / devo mahAbalo nAma jayaseno'janiSTa saH // 68 // mahAruto'pi tatraiva maNiketuH suro'jani / Avayoryo'vatIrNaH prAk tasyAnyo bodhako bhavet // 69 // iti tatra tayorAsIdanyonyaM sampradhAraNam / tatra dvAviMzatisAgaropamANyAmara sukham // 70 // anubhUyAtra sAketanagare ' kauzale nRpaH / samudravijayastasya subAlA ramaNI tayoH // 71 // mahAbalo'bhavatsUnurikSvAkuH sagarAhvayaH / pUrvANAM saptatirlakSAH tasyAyuHparamAvadhiH // 72 // catuHzatAni paJcAzadutsedhena dhanUMSi saH / sarvalakSaNasampUrNaH zrImAMzcAmIkaracchaviH // 73 // kumAratve dazASTau ca lakSAH pUrvANyayustataH / mahAmANDalikatvaM ca tasya tAvatpramAmitam // 74 // tadodapAdi SaTkhaNDabhUcakrAkramaNakSamam / cakra kIrtizca dikcakramAkramantyAttavikramA / / 75 / / AdyacakrivadeSo'pi kRtvA digvijayaM ciram / gRhNan tatsAravastUni sarvAn svAjJAmajigrahat // 76 // tato nivRtya sAketaM sAmrAjyazrIniketanam / bhogAn dazAGgAn nirbhaGga nirvizannAvasan sukham // 77 // tasya SaSTisahasrANi putrANAM kRtino'bhavan / tadAkAreNa vA tasya vedhasA vyaJjitA guNAH // 78 // tasmin siddhivane zrInAmnazcaturmukhayoginaH / anyadAkhilabhAsyAsIt kevalAdhigamastadA // 79 // tatkalyANasya devendrairmaNiketuH sahAgataH / mahAbalo'jani kveti sopayogo'vadhitviSA // 80 // ke lie udyata huA so ThIka hI hai kyoMki manasvI manuSyoMko yahI yogya hai // 65 // vaha prANoMkA anta karanevAle athavA indriyAdi prANa haiM antameM jinake aise parigrahoMko purAne pattoMke samAna samajhane lagA tathA rAjyake upabhogameM bhAgyazAlI Arya dhRtiSeNa nAmaka putrako niyukta kara aneka rAjAoM aura mahAruta nAmaka sAleke sAtha yazodhara guruke dvArA batalAye hue zuddha mokSamArgako prApta huA - dIkSita ho gayA / / 66-67 / / jayasena munine Ayuke anta meM saMnyAsamaraNa kiyA jisase antima acyuta svargameM mahAbala nAmake deva hue / / 68 / / jayasenakA sAlA mahAruta bhI usI svarga meM maNiketu nAmakA deva huA / vahA~ una donoMmeM paraspara pratijJA huI ki hamalogoM ke bIca jo pahale pRthivIlokapara avatIrNa hogA- - janma dhAraNa karegA, dUsarA deva use samajhAnevAlA hogA - saMsArakA svarUpa samajhAkara dIkSA lenekI preraNA karegA / mahAbala deva, acyuta svarga meM bAIsa sAgara paryanta devoMke sukha bhogakara kauzala dezakI ayodhyA nagarImeM ikSvAkuvaMzI rAjA samudravijaya aura rAnI subAlAke sagara nAmakA putra huA / usakI Ayu sattaralAkha pUrvakI thI / vaha cAra sau pacAsa dhanuSa U~cA thA, saba lakSaNoMse paripUrNa thA, lakSmImAn thA tathA suvarNake samAna kAntise yukta thA / / 66-73 / / usake aThAraha lAkha pUrva kumAra avasthAmeM vyatIta hue / tadanantara mahAmaNDalezvara pada prApta huA / usake bAda itanA hI kAla bIta jAnepara chaha khaNDoMkI pRthivIke samUhapara AkramaNa karanemeM samartha cakraratna prakaTa huA aura dizAoMke samUhapara AkramaNa karatI huI pratApapUrNa kIrti prakaTa huI / / 74-75 / / prathama cakravartI bharatake samAna isane bhI cira kAlataka digvijaya kiyA, vahA~kI sArapUrNa vastu ke grahaNa kiyA aura sabalogoMko apanI AjJA grahaNa karAI // 76 // digvijayase lauTakara vaha sAmrAjya-lakSmIke gRhasvarUpa ayodhyA nagarImeM vApisa AyA aura nirvitrarUpase daza prakArake bhogoMkA upabhoga karatA huA sukhase rahane lagA / / 77 / / usa puNyavAn ke sAThahajAra putra the jo aise jAna par3ate the mAno vidhAtAne putroMke AkArameM usake guNa hI prakaTa kiye hoM ||78 || kisI samaya siddhivanameM zrIcaturmukha nAmake munirAja padhAre the aura usI samaya unheM samasta padArthoMko prakAzita karanevAlA kevalajJAna utpanna huA thA // 76 // unake kalyANotsava meM anya devoM tathA indroMke sAtha maNiketu deva bhI AyA thaa| vahA~ Akara usane jAnanA cAhA ki hamArA 1 suSThubhaviSyatkAla sahitam / 2 kozale ka0, kha0, ga0, gha0 / 3 kASThAsamUhaM vyApnuvantI /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam sagarazcakrava]Sa zeSaiH punnyairbhuudsau| iti buddhvA vizAM nAthamupagamyedamabravIt // 8 // smarasyAvAM vadiSyAvastavaM klpe'cyutaaye| prAramahIgatamatrastho 'bodhayatvAvayoriti // 2 // manuSyajanmanaH sAra' sAmrAjyaM ciramanvabhUt / kiM bhogai gibhogAbhairbho bhavyaibhirbhayAvahaiH // 83 // uttiSTha svavibho muktAvityasya vimukho'bhavat / cakravartI sa sidayadhvA kAlalabdhyA vinA kutaH // 84 // jJAtvA tattasya vaimukhyamanyAlApaiya'vartayat / hitenApi na kurvanti vipriyaM kramavedinaH // 85 // dhigbhogAnIdazAnsvokterevaM cyAvayato'dhadAn / dustyajAniti nirviNo maNiketuragAd divam // 86 // upAyamekamAlocya tato grAhayitu punaH / maNiketumahIpAlamavatIrya mahItalam // 87 // Alambya lakSaNairlakSya kAntyendu bhAnumAbhayA / vAmena vapuSA kAmaM nirjitya vijitendriyaH // 88 // cAraNatvaM samAsAdya bhAvayan saMyama param / tasthau jinendrAn vanditvA sagarasya jinAlaye // 89 // dRSTvA taM vismayApakho vayasyasminnidaM kutaH / tapastaveti papRccha nRpaH so'pyanyathAbravIt // 9 // yauvanaM jarasA prAsyaM galatyAyuH pratikSaNam / heyaH kAyo'zuciH pApI durdharo duHkhabhAjanam // 11 // sarvadAniSTasaMyogo viyogazceSTavastubhiH / gato'nAdirbhavAvartaH punazcAnanta eva sH|| 92 // karmAribhiridaM sarva dagdhvA tAni tapo'gninA / yAsyAmyanazvarI zuddhiM yathAI kanakopalaH // 13 // mitra mahAbala kahA~ utpanna huA hai ? icchA hote hI usane avadhijJAnake prakAzase jAna liyA ki vaha bAkI bace hue puNyase sagara cakravartI huA hai| aisA jAnakara vaha sagara cakravartIke pAsa pahu~cA aura kahane lagA / / 80-81 // ki 'kyoM smaraNa hai ? hama donoM acyuta svargameM kahA karate the ki hamalogoMke bIca jo pahale pRthivIpara avatIrNa hogA use yahA~ rahanevAlA sAthI smjhaavegaa||2|| he bhavya ! manuSyajanmake sArabhUta sAmrAjyakA tU cirakAla taka upabhoga kara cukA hai| aba sapake phaNAke samAna bhaya utpanna karanevAle ina bhogoMse kyA lAbha hai ? he rAjan ! aba muktike lie udyoga kr'| maNiketuke itanA kahanepara bhI vaha cakravartI isase vimukha rahA so ThIka hI hai kyoMki muktikA mArga kAlalabdhike binA kahA~se mila sakatA hai ? // 83-84 // sagara cakravartIkI vimukhatA jAna maNiketu anya vArtAlApa kara vApisa lauTa gayA so ucita hI hai kyoMki anukramako jAnanevAle paruSa ahitakI bAta jAne do, hitake dvArA bhI kisIkI icchAke viruddha kAma nahIM krte||5|| ina bhogoMko dhikkAra hai jo ki manuSyoMko isa prakAra apane kahe hue vacanoMse cyuta karA dete haiM, pApa utpanna karanevAle haiM aura bar3I kaThinAIse chor3e jAte haiN| isa taraha nirvedako prApta hotA hA maNiketu deva svarga calA gayA // 86 // phira kucha samaya bAda maNiketudeva rAjAko tapa grahaNa karAnekA eka dUsarA upAya sAcakara pRthivIpara AyA // 87 / / usane cAraNa RddhidhArI munikA rUpa banAyA / vaha muni aneka lakSaNoMse yukta thA, kAntise candramAko, prabhAse sUryako aura sundara zarIrase kAmadevako jIta rahA thaa| isa prakAra jitendriya ho utkRSTa saMyamakI bhAvanA karatA huA vaha muni jinendra bhagavAnakI vandanAkara sagara cakravartIke caityAlayameM jA ThaharA // 85-86 / / usa cAraNa muniko dekha cakravartIko bar3A Azcarya huA / usane pUchA ki Apane isa avasthAmeM yaha tapa kyoM dhAraNa kiyA hai ? cAraNa munine bhI jhUThamUTha kahA ki yaha yauvana bur3hApAke dvArA grAsya hai-prasaneke yogya hai, Ayu pratikSaNa kama ho rahI hai, yaha zarIra cU~ki apavitra hai, pApI hai, durdhara hai, aura duHkhoMkA pAtra hai ataH chor3aneke yogya hai| sadA aniSTa vastuoMkA saMyoga aura iSTa vastuoMkA viyoga hotA rahatA hai / yaha saMsAra rUpI bha~vara, anAdi kAla se bIta rahI hai phira bhI ananta hI banI haI hai| jIvakI yaha saba dazA karmarUpa zatruoMke dvArA kI jA rahI hai ataH maiM taparUpI anike dvArA una karma-zatruoMko jalAkara suvarNa pASANake samAna avinAzI zuddhiko prApta hoU~gA-mokSa prApta karU~gA // 60-63 // 1 bodhayitvA la0 / 2 he g0| 3 asyAM dazAyAm / 4 so'pItyathAbravIt ka0, kha0, g0,10|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTacattvAriMzattama parva ityuktaH saMsRterbhUpo vepamAno'pi nApatat / panthAnaM nivRterbaddhaH putrazRGkhalayA dRDham // 14 // nAtihasvo'sya saMsAra ityayAtsa viSAdavAn / upAyo niSphalaH kasya na viSAdAya dhImataH // 95 // vazIkRtena sAmrAjyatucchalakSmyA nidhIzinA / vismRtA'cyutalakSmIzca kAminAM kAntarajJatA // 96 // 2lAbho lAbheSu putrANAM lAbhaH svargApavargayoH / lakSyo sAviti smRtvA manye'syAM so'nuSaktavAn // 17 // kadAcitte sutA haptAH siMhapotA ivoddhatAH / iti vijJApayAmAsuH sabhAsthaM cakravartinam // 98 // yadi kSatriyaputrANAM zauryasAhasazAlinAm / yauvanaM na pituH 4preSe duHsAdhye sAdhitepsitam // 99 // kiM tena janmanA tena janmino jIvitena vA / nanu tatsarvasAmAnya janmajIvitayordvayam // 100 / / tadAdiza vizAmIza praiSaM naH sAhasAvaham / "pAtresamitatAdainyaM yenaino vA nirasyate // 1.1 // tadAkarNya mudA putrAH sarva cakraNa sAdhitam / bho ki yana me siddhaM madhye himsmudryoH||1.2|| puSa evaM mama praiSo rAjyalakSmImimA mama / sambhUya bhUyasI yUyamanubhUdhvaM yathocitam // 103 / / iti bhUyo narendraNa tena te sunivaaritaaH| joSamAsthurvidheyA hi pitaNAM zuddhavaMzajAH // 104 // te'nyedyuH punarAsAdya nRpaM vyajJApayamidam / na bhujmahe na cetpraiSa ityabhyarNAtmazuddhayaH // 105 // tacchutvaiSa sa kaH praiSa' iti cintayatA manAka / nanvasti kAryazeSo'yaM dharma ityAttahaSTinA // 106 // maNiketuke isa prakAra kahane para vaha cakravartI saMsArase bhayabhIta to huA parantu mokSamArgako prApta nahIM kara sakA kyoki putrarUpI saoNkalose majabUta baMdhA huA thaa|64||'abhii isakA saMsAra bahuta bar3A hai| isa prakAra viSAda karatA huA maNiketu calA gayA so ThIka hI hai kyoMki niSphala upAya kisa buddhimAnako viSAda nahIM karatA ? // 65 // vaha deva socane lagA ki dekho sAmrAjyakI tuccha lakSmIse vazIbhUta hue cakravartIne acyuta svargakI lakSmI bhulA dI so ThIka hI hai kyoMki kAmI manuSyoMko acche-bure padArthoMke antarakA jJAna kahA~ hotA hai ? // 66 // mujhe to aisA jAna par3atA hai ki yaha cakravartI saba lAbhoMmeM putra-lAbhako hI lAbha mAnatA hai, svarga aura mokSalakSmIkA lAbha isake lie lAbha nahIM hai, aisA samajhakara hI yaha putroMmeM atyanta lIna ho rahA hai // 7 // kisI samaya siMhake baccoMke samAna uddhata aura ahaGkArase bhare hue ve rAjaputra sabhAmeM virAjamAna cakravartIse isa prakAra nivedana karane lage ki zUravIratA aura sAhasase suzobhita kSatriya-putroMkA yauvana yadi duHsAdhya kAryameM pitAkA manoratha siddha nahIM karatA to vaha yauvana nahIM hai| aise prANIke janma lene athavA jIvana dhAraNa karanese kyA lAbha hai ? janma lenA aura jIvana dhAraNa karana hI sarvasAdhAraNa haiM arthAt saba jIvoMke hote haiN| isalie he rAjan ! hama logoMko sAhasase bharA huA koI aisA kArya batalAiye ki jisase hamArI kevala bhojanameM sammilita honese utpanna honevAlI dInatA athavA adharma dUra ho sake // 8-101 // yaha suna cakravartIne harSita hokara kahA ki 'he putro ! cakrase saba kucha siddha ho cukA hai, himavAn parvata aura samudrake bIca aisI kaunasI vastu hai jo mujhe siddha nahIM huI hai ? tumhAre lie merA yahI kAma hai ki tuma loga milakara merI isa vizAla rAjyalakSmIkA yathAyogya rItise upabhoga karo // 102-103 / / isa prakAra rAjAne jaba unheM bahuta nivAraNa kiyA taba ve cupa ho rahe so ThIka hI hai kyoMki zuddha vaMzameM utpanna hue putra pitAke AjJAkArI hI hote haiM // 104 // Atmazuddhise bhare ve rAjaputra kisI eka dina phira rAjAke pAsa jAkara kahane lage ki yadi Apa hama logoMko koI kArya nahIM dete haiM to hama bhojana bhI nahIM karate haiM / 105 // putroMkA nivedana sunakara rAjA kucha cintAmeM par3a gaye / ve socane lage ki inheM kaunasA kArya diyA jAve / akasmAt unheM yAda A gaI 1 vismRtAcyutalakSmIzca ka0, kha0, ga0, gha0 / vismRto'cyuta l0| 2 lAbhAlAbheSu ka0, gh0| / sUrya ka0, 10, / 4 preSyaduHsAdhye ga0 / 5 mAtrabhojanasaMmelanajanyadainyam / 6 pApamiva / 7 nRpendraNa ka0, kha0, ga0, 108 zrAdhInAH aAjJAkAriNa iti yAvat / 6 preSya ga0 /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 mahApurANe uttarapurANam rAjJApyAjJApitA yUyaM kailAse bharatezinA / gRhAH kRtA mahAranaizcaturviMzatirarhatAm // 107 // teSAM gaGgAM prakurvIdhvaM parikhAM parito girim / iti te'pi tathA kurvan daNDaralena satvaram // 108 // maNiketuH punazcAsya snehasaujanyacoditaH / sacivairbodhanopAyaM sa sahaivaM vyacintayat // 109 // kiJciddhitaM priyaM cokta' kiJcicca hitamapriyam / kiJcitpriyaM sadahitaM para' cAhitamapriyam // 110 // antyadvayaM parityajya zeSAbhyAM bhASatA hitam / iti nizcitya kailAsaM tadaivAgamya darpiNaH // 111 // kumArAn bhasmarAziM vA vyadhAt krUroragAkRtiH / kurvanti suhRdo'galyA hitaM cedapriyaM ca tat // 112 // jJAtvApi tanmRtiM bhUpamAkarNayitumakSamAH / tatsnehaM teSu jAnAnaH saMvRtya sacivAH sthitAH // 113 // tadA brAhmaNarUpeNa maNiketurupetya tam / mahAzokasamAkrAnto vAvedayadidaM vacaH // 114 // deva deve dharAcakraM rakSati kSemamatra naH / kintvantakena matputro'hAryArA jIvitAvadheH // 115 // preyAn mamaika 4 evAsau nAyuSA tena jIvitam / nAnItazcetvayA so'dya tena mAmapi pazyataH // 116 // tava viddhayagrato nItaM / kiM kurvanti na garvitAH / " zalATubhakSaNe 'lolaH kiM pakkaM tattyajediti // 117 // tadAkarNyAha san rAjA dvija kiM vetsi nAntakaH ' / siddhaireva sa vAryo'nyairne tyAgopAlavizrutam // 118 // apavartyAyuSaH kecidvaddhAyurjIvinaH pare / tAn sarvAn saMharatyeSa yamo mRtyoragocaraH // 119 // ki abhI dharmakA eka kArya bAkI hai| unhoMne harSita hokara AjJA dI ki bharata cakravartIne kailAsa parvata para mahAratnoMse arahantadevake caubIsa mandira banavAye haiM, tuma loga usa parvatake cAroM ora gaGgA nadIko una mandiroMkI parikhA banA do|' una rAjaputroMne bhI pitAkI AjJAnusAra daNDaratnase vaha kAma zIghra hI kara diyA / / 106-108 // prema aura sajjanatA se prerita huA maNiketu deva phira bhI apane mantriyoMke sAtha rAjA sagarako samajhAneke lie yogya upAyakA isa prakAra vicAra karane lagA / / 106 / / ki vacana cAra prakArake hote haiM - kucha vacana to hita aura priya donoM hI hote haiM, kucha hita aura apriya hote haiM, kucha priya hokara hita hote haiM aura kucha ahita tathA apriya hote haiN| ina cAra prakArake vacanoMmeM antake do vacanoMko chor3akara zeSa do prakArake vacanoMse hitakA upadeza diyA jA sakatA hai| aisA nizcaya kara vaha maNiketu eka duSTa nAgakA rUpa dharakara kailAsa parvata para AyA aura una ahaGkArI rAjakumAroMko bhasmakI rAzike samAna kara calA gayA so ThIka hI hai kyoMki maMtrIgaNa jaba kucha upAya nahIM dekhate haiM taba hita honepara bhI apriya vacanoMkA prayoga karate hI haiM / / 110-112 / / maMtrI yaha jAnate the ki rAjAkA putroM para kitanA sneha hai ataH putroMkA maraNa jAnakara bhI ve rAjAko yaha samAcAra sunAneke lie samartha nahIM ho sake / samAcArakA sunAnA to dUra rahA kintu use chipA kara hI baiTha rahe // 113 // tadanantaramaNiketu brAhmaNakA rUpa rakha kara cakravartI sagarake pAsa pahu~cA aura bahuta bhArI zokase AkrAnta hokara nimnAGkita vacana kahane lagA / / 114 / / 'he deva ! jaba Apa pRthivImaNDalakA pAlana kara rahe haiM taba hama logoMkI yahA~ saba prakAra kuzala hai kintu AyukI avadhi dUra rahane para bhI yamarAjane merA putra haraNa kara liyA hai| vaha merA eka hI putra thA / yadi Apa use Ayuse yukta arthAt jIvita nahIM karate haiM to Aja mujhe bhI Apake dekhate-dekhate usa yamarAjake dvArA le jAyA huA smjheN| kyoMki ahaGkArI loga kyA nahIM karate haiN| jo kacce phala khAnemeM satRSNa hai vaha bhalA pake phala kyoM chor3egA / / 115 - 117 // brAhmaNake vacana sunakara rAjAne kahA ki he dvijarAja ! kyA Apa nahIM jAnate ki yamarAja siddha bhagavAn ke dvArA hI nivAraNa kiyA jAtA hai; anya jIvoMke dvArA nahIM, yaha bAta to AbAlagopAla prasiddha hai / / / 118 || isa saMsArameM kitane hI prANI aise haiM ki jinakI Ayu bIcameM hI 1 prakurvIta ka0, kha0, ga0, gha0 / 2 nyavedayadidaM ga0 / 3 hAryArAjIvitAvadhiH gha0 / tyahAryo la0 / 4 mamaipa la0 / 5 zrAmraphalabhakSaNe / 6 satRSNaH / 7 sa rAjA ka0, gha0 / sadrAjA la0 / 8 nAntakam ka0 gha0 / 6 care la0 /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTacatvAriMzattamaM parva 11 sasmin vahasi cedvaira jIrNo mA bhUrgRhe vRthA / mokSadIkSAM gRhANAzu zokaM hitvetyuvAca tam // 120 // ityukte deva kiM satyametadyannAntakAtparaH / balIti tanna bhetavyaM mayA kiJcidvadiSyatA // 121 // tenAntakena te nItAH sarve'pi svAntikaM sutAH / tasmAttaduktamArgeNa bahuvaira khale'ntake // 122 // ityAha sospi tadvAkyavajra nirbhinnamAnasaH / gatAsuriva niHspando babhUva nRpatiH kSaNam // 123 // candanozIrasammizrasalilaiH suhRduktibhiH / utkSepaizca mRdUtkSepaiH punarAgatya cetanAm // 124 // ' mA mAyA mA vRthAyAmA bhImaH kAmo yamo'dhamaH / bhaGguraH saGgamaH premNa: kAyo'zreyo'zuciH kSayI // 125 // vArmukArmukanirbhAsi yauvanaM tathayau vanam / jAnan jino'hamadyApi mUDho'traiveti cintayan // 126 // bhayye bhagalidezezasiMhavikramarADbhuvaH / vidarbhAyAH sute rAjyaM niyojyAsau bhagIrathe // 127 // rAjate sma taporAjye dRDhadharmajinAntike / tAvadeva gRhe santo na heturyAcadIkSyate // 128 // sospi gatvA bhavadvArtA mahIpatimabUbudhat / anAkarNyAmasau zrutvA gADhaM zokAbhidIpitaH // 129 // kRtvA bhagIrathe rAjyaM tapo'yAdahamapyataH / ihAnveSTuM samAyAtaH zokAyuSmatkuladvijaH // 130 // iti devaH samabhyetya mAyAbhasmAvaguNThitAn / kumArAn bodhayAmAsa mAyApi suhRdAM hitA // 131 // chida jAtI hai aura kitane hI aise haiM ki jo jitanI zrayukA baMdha karate haiM utanA jIvita rahate haiMmaiM unakA maraNa nahIM hotA / yaha yamarAja una saba jIvoMkA saMhAra karatA hai para svayaM saMhArase rahita hai // 116 // yadi tuma usa yamarAja para dveSa rakhate ho to gharake bhItara vyartha hI jIrNa-zIrNa mata hoo| mokSa prApta karaneke lie zIghra hI dIkSA dhAraNa karo; zoka chor3o' / / 120 // jaba rAjA sagara yaha kaha cuke to brAhmaNa veSadhArI maNiketu bolA- 'he deva ! yadi yaha saca hai ki yamarAja se bar3hakara aura koI balavAn nahIM hai to maiM jo kucha kahU~gA usase Apako bhayabhIta nahIM honA cAhiye / / / 121 // Apake jo putra kailAsa parvata para khAI khodaneke lie gaye the ve saba usa yamarAjake dvArA apane pAsa bulA liye gaye haiM isalie Apako apane kahe hue mArgake anusAra duSTa yamarAja para bahuta vaira dhAraNa karanA cAhiye arthAt dIkSA lekara yamarAjako jItanekA prayatna karanA cAhiye / / 122 / / brAhmaNake ukta vacana rUpI vAse jisakA hRdaya vidIrNa ho gayA hai aisA rAjA sagara kSaNa bharameM mare hue samAna nizreSTa ho gayA / / 123 // candana aura khasase mile hue jalase, mitroMke vacanoMse tathA paMkhoM kI komala vAyuse jaba vaha saceta huA to isa prakAra vicAra karane lagA ki vyartha hI khedako bar3hAnevAlI yaha lakSmIrUpI mAyA mujhe prApta na ho-mujhe isakI AvazyakatA nhiiN| yaha kAma bhayaMkara hai, yamarAja nIca hai, premakA samAgama nazvara hai, zarIra apavitra hai, kSaya ho jAnevAlA hai aura isIlie sevana karane yogya nahIM hai athavA akalyANakArI hai, yaha yauvana indradhanuSake samAna nazvara hai. aisA jAnate hue tIrthaMkara bhagavAn vanameM cale jAte haiN| parantu maiM mUrkha aba bhI inhIMmeM mUr3ha ho rahA hU~...aisA vicAra kara sagara cakravartIne bhagali dezake rAjA siMhavikramakI putrI vidarbhAke putra bhavya bhagIratha ke lie rAjya sauMpa diyA aura Apa dRr3hadharmA kevalIke samIpa dIkSA dhAraNa kara tapacaraNa rUpI rAjyameM suzobhita hone lagA so ThIka hI hai kyoMki sajjana puruSa gharameM tabhI taka rahate haiM jabataka ki virakta honekA koI kAraNa nahIM dikhAI detA / / 124-128 / / idhara cakravartIne dIkSA lI udhara vaha maNiketu deva una putroMke pAsa pahu~cA aura kahane lagA ki kisIne Apake maraNakA yaha zravaNIya samAcAra rAjAse kaha diyA jise sunakara ve zokAbhise bahuta hI adhika uddIpita hue aura bhagIrathake lie rAjya dekara tapa karane lage haiN| maiM ApakI kula paramparAse calA AyA brAhmaNa hU~ ataH zokale yahA~ Apa logoMko khojane ke lie AyA hU~ / / 126-130 / / aisA kahakara usa devane 1 mA lakSmIH mAyA mAyAsvarUpA mA bhUt / 2 vyarthadeya / 3 vAmuka megharatasya kArmukaM dhanuvi nirbhAsate zobhate ityevaMzIlaM nazvaramiti yAvat / 4 ko'pi ga0, ba0 /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 mahApurANe uttarapurANam te'pi tadvacanAtprApan tapastajjinasaMzrayAt / caramAGgadharA yuktaM tadevaucityavedinAm // 132 // bhagIratho'pi tAn gatvA kRtvA bhaktyA namaskriyAm / dharmamAkarNya jainendramAdatta zrAvakatratam // 133 // prakaTIkRtatanmAyo maNiketuzca tAn munIn / kSantavyamityuvAcaitAn sagarAdIn suhRdvaraH // 134 // ko'parAdhastavedaM nastvayA priyamanuSTitam / hitaM ceti prasannoktyA te tadA 1 tamasAnvayan // 135 // sospi santuSya siddhArtho devo divamupAgamat / parArthasAdhanaM prAyo jyAyasAM parituSTaye // 136 // sarve'te suciraM kRtvA sattapo vidhivad budhAH / zukladhyAnena sammede samprApan paramaM padam // 137 // nirvANagamanaM zrutvA ' teSAM nirviNNamAnasaH / varadattAya dattvAtmarAjyalakSmI bhagIrathaH // 138 // kailAsaparvate dIkSAM zivaguptamahAmuneH / AdAya pratimAyogadhAryabhUtsvadhu' nItaTe // 139 // surendreNAsya dugdhAbdhipayobhirabhiSecanAt / kramayostatpravAhasya gaGgAyAH saGgame sati // 140 // tadAprabhRti tIrthatvaM gaGgApyasminnupAgatA / kRtvotkRSTaM tapo gaGgAtaTe'sau nivRtiM gataH // 141 // 1 zArdUlavikrIDitam atrAmutra ca mitravanna hitakRt ko'pyasti bandhuH paro guhyAd guhyatara gurorapi na tadvAcyaM yadasyojyate / duHsAdhyAnyapi sAdhayatyagaNayanprANAMzca tatra sphuTo dRSTAnto maNiketureva kurutAM tanmitramIdRgvidham // 142 // mAyAmayI bhasmase avaguNThita rAjakumAroMko saceta kara diyA so ThIka hI hai kyoMki mitroMkI mAyA bhI hita karanevAlI hotI hai / / 131 // maNiketuke vacana suna una caramazarIrI rAjakumAroMne bhI jinendra bhagavAnkA Azraya lekara tapa dhAraNa kara liyA so ThIka hI hai kyoMki jo ucita vAtako jAnate haiM unheM aisA karanA hI yogya hai / / 132 / / jaba bhagIrathane yaha samAcAra sunA taba vaha bhI una muniyoMke pAsa gayA aura vahA~ usane una sabako bhaktise namaskAra kara jinedrokta dharmakA svarUpa sunA tathA zrAvakake vrata grahaNa kiye // 133 // antameM mitravara maNiketune una sagara Adi muniyoMke samakSa apanI samasta mAyA prakaTa kara dI aura kahA ki Apa loga kSamA kIjiye / / 134 // 'isameM ApakA aparAdha hI kyA hai ? yaha to Apane hamArA hita tathA priya kArya kiyA hai' isa prakArake prasannatA se bhare hue zabdoM dvArA una saba muniyoMne maNiketu devako sAntvanA dI / / 135 / / jisakA kArya siddha ho gayA hai aisA deva bhI santuSTa hokara svarga calA gayA so ThIka hI hai kyoMki anya puruSoMke kArya siddha karanese hI prAyaH mahApuruSoMko saMtoSa hotA hai / / 136 / / ve sabhI vidvAn munirAja cirakAla taka yathAvidhi tapazcaraNa kara sammeda zaila para pahu~ce aura zukladhyAnake dvArA parama padako prApta hue / / 137 // una sabakA mokSa jAnA sunakara bhagIrathakA mana nirvedase bhara gayA ataH usane varadattake lie apanI rAjyazrI sauMpakara kailAsa parvata para zivagupta nAmaka mahAmunile dIkSA le lI tathA gaGgA nadIke taTa para pratimA yoga dhAraNa kara liyA / / 138 - 136 / / indrane kSIrasAgarake jalase mahAmuni bhagIrathake caraNoMkA abhiSeka kiyA jisakA pravAha gaGgAmeM jAkara mila gayA / usI samayase gaGgA nadI bhI isa lokameM tIrtharUpatAko prApta huI arthAt tIrtha mAnI jAne lagI / bhagIratha gaGgA nadI ke taTa para utkRSTa tapa kara vahIMse nirvANako prApta huA / / 140 - 141 / / gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika ! isa loka tathA paralokameM mitrake samAna hita karanevAlA dUsarA nahIM hai / na mitrase bar3hakara koI bhAI hai / jo bAta guru athavA mAtA-pitA se bhI nahIM kahI jAtI aisI guptase gupta bAta mitrase kahI jAtI hai, mitra apane prANoMkI bhI paravAha nahIM karatA huA kaThina se kaThina kArya siddha kara detA hai / maNiketu hI isa viSayakA spaSTa dRSTAnta hai isalie sabako 1 tam devam sAntvayan zAntaM cakruriti yAvat / 2 gaGgAtIre /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTacatvAriMzattama parva mAlinI sa jayati jayaseno yo jitArAtisenaH zruta iti mahadAdiyoM balaH prAntakalpe / sagarasakalacakrI yojito yazca yazca prahatacaramadeho dehamAtrAtmadehaH // 14 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGgahe ajitatIrthakarasagaracakradhara purANaparisamAtamityaSTacatvAriMzattamaM parva // 48 // aisA hI mitra banAnA cAhiye / / 142 // jo pahale zatruoMkI senAko jItanevAle jayasena hue, phira acyuta svargameM mahAbala deva hue, vahA~se Akara zatruoM dvArA ajeya sagara cakravartI hue aura antameM apanA carama zarIra-antima deha naSTa kara zarIra pramANa AtmAke dhAraka raha gaye aise mahArAja sagara sadA jayavanta rheN|| 143 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, bhagavad guNabhadrAcArya dvArA praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM ajitanAtha tIrthakara tathA sagara cakravartIkA varNana karanevAlA ar3atAlIsavA~ parva samApta huaa||48||
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonapaJcAzattama parva zriyaM kriyAtsa me nighnan sambhavo dambhajambhaNam / sammukhInAyate' yasya sadbodhaH 2sammukhe'khile // 1 // dvIpe'sminnAdime pUrva videhe nadhudaktaTe / kacchAkhye viSaye kSemapure vimalavAhanaH // 2 // nAnA narapatistasya sadyaH kenApi hetunA / sati utribhede nirvede sa samAsananirvRtiH // 3 // janturantakadantastho hanta jiivitmiihte| mohAttanirgamopAyaM na cintayati dhika tmH||4|| AyuH paramasaGkhyAtAH kSaNAste shrnniikRtaaH| prANibhiniye cemaanrpyntyntkprbhoH||5|| abhilApAtapAtaptAzchAyAM bhogyasya saMzritAH / jIrNakUlasya vAso'mUna hi kSemeNa 4pAlayet // 6 // ityAdi cintayan rAjyaM dattvA vimlkiirtye| svayamprabhajinasyAntevAsitvaM pratipannavAn // 7 // ekAdazAGgadhArI san trailokyakSobhakAraNam / bhAvanAbhinivRtyAntyanAmatIrthakarAhvayam // 8 // saMnyAsavidhinA tyaktadeho praiveyakAdime / "sudarzane vimAne'bhUdahamindro maharddhikaH // 9 // trayoviMzativAAyuH sa SaSThayaGgalamAnabhAka / zarIro lezyayA zuklaH zvasana pakSonavatsare // 10 // khatrayAgnidvivarSAnte bhojanaM manasA smaran / niHpravIcArabhogo'ntyanarakAntagatAvadhiH // 11 // svAvadhikSetrasaJcArasamarthastatpramaprabhaH / prAgdehotthatanubyAptayA svAvadhikSetrapUrakaH // 12 // jinakA jJAna sAmane rakhe hue samasta padArthoMko prakAzita karaneke lie darpaNake samAna hai tathA jo saba prakArake pAkhaNDoMke vistArako naSTa karanevAle haiM aise sambhavanAtha tIrthaMkara merA kalyANa kareM // 1 // isI pahale jambUdvIpake pUrva videhakSetrameM sItA nadIke uttara taTapara eka kaccha nAmakA deza hai| usake kSemapura nagarameM rAjA vimalavAhana rAjya karatA thA // 2 // jise nikaTa bhaviSyameM mokSa prApta honevAlA hai aisA vaha rAjA kisI kAraNase zIghra hI virakta ho gyaa| vaha vicAra karane lagA ki isa saMsArameM vairAgyake tIna kAraNa upasthita haiM // 3 // prathama to yaha ki yaha jIva yamarAjake dA~toMke bIcameM rahakara bhI jIvita rahanekI icchA karatA hai aura mohakarmake udayase usase nikalanekA upAya nahIM socatA isalie isa ajJAnAndhakArako dhikkAra ho // 4 // vara kAraNa yaha hai ki isa jIvakI Ayu asaMkhyAta samayakI hI hai unheM hI yaha zaraNa mAne hue hai parantu Azcarya hai ki ye Ayuke kSaNa hI ina jIvoMko naSTa honeke lie yamarAjake samIpa pahu~cA dete haiM // 5 // tIsarA kAraNa yaha hai ki ye jIva abhilASArUpI dhUpase saMtapta hokara viSayabhogarUpI kisI nadIke jIrNazIrNa taTakI chAyAkA Azraya le rahe haiM so unakA yaha Azraya kuzalatApUrvaka unakI rakSA kA // 6 // ityAdi vicAra karate hue vimalavAhana rAjAne apanA rAjya vimalakIrti nAmake patrake lie dekara svayaMprabha jinendrakI ziSyatA svIkAra kara lI arthAt unake pAsa dIkSA dhAraNa kara lI / / 7 // gyAraha aGgoMkA jAnakAra hokara usane solaha kAraNa bhAvanAoMke dvArA tInoM loko kSobha utpanna karanevAlA tIrthaMkara nAmaka nAmakarmakA bandha kiyA // 8 // antameM saMnyAsakI vidhise zarIra chor3akara prathama grevayakake sudarzana vimAnama bar3I-bar3I RddhiyAkA dhAraNa karanavAlA' huA // 6 // teIsa sAgarakI usakI Ayu thI, sATha aGgula U~cA usakA zarIra thA, zukla lezyA thI, sAr3he gyAraha mAhameM ekabAra zvAsa letA thA, teIsa hajAra varSa bAda manase AhArakA smaraNa karatA thA, usake bhoga pravIcArase rahita the, sAtaveM narakake anta taka usakA avadhijJAna thA, avadhijJAnake kSetrameM gamana karanekI zatti thI, utanI hI usake zarIrakI prabhA thI aura utanI hI dUra taka usakA 1-jAyate kha0, g0| sammukhe purastAd bhavatIti sammukhIno darpaNastadavadAcaratIti sammukhInAyate / 2 sanmukho'khile kha0 / 3 tribheda ka0, kha0, ga0, gha0, ma0 / 4 yApayet kha0, g0| 5 sudarzanavimAne ka., kha0, ga0, 50, m0|6 ardharcAditvAtpuMstvam /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonapaJcAzattamaM parva aNimAdiguNopetaM paJcapuNyodayArpitam / ahamindrasukhaM zrImAnanvabhUdamarottamaH // 13 // dvIpe'smin bhArate varSe zrAvastinagarezinaH / rAjJaH kAzyapagotrasya dRDharAjasya sadyuteH // 14 // vallabhekSvAkuvaMzasya suSeNA tatsurAgame / SaNmAsAn vasudhArAdhi 'mAhAtmyapadavIM gatA // 15 // zuklaphAlgunajASTamyAM svamAn SoDaza paJcame / prabhAtasamaye'pazyanakSatre sukRtodayAt // 16 // tato'nu vadanaM tasyAH svame prAvizadagrimaH 3 / girIndrazikharAkAro vAraNazcArulakSaNaH // 17 // sA teSAM phalamAkarNya svapatermudamAgatA / navame mAsi nakSatre paJcame saumyayogage // 18 // paurNamAsyAmavApArcyamahamindraM " trividyutam / sa janmotsavakalyANaprAnte sambhava ityabhUt // 19 // sambhave tava lokAnAM zaM bhavatyaya zambhava / vinApi paripAkena tIrthakRnAmakarmaNaH // 20 // "tavAGgacUte prINanti lakSaNavyaJjanodgame / pralambabAhuviTape surahagbhUmarAzviram // 21 // paratejAMsi te tejo bhAti deva tirodadhat / matAni kapilAdInAM syAdvAdasyeva nirmalam // 22 // samastAhlAdakenAsIdAmodeneva candanaH / bodhena sahajAtena trividhena jagaddhitaH // 23 // tvAM lokaH snehasaMvRddho nirhetuhitakAraNam / pradIpavannamatyeSa nidhAnamiva bhAsvaram // 24 // iti stutvAdikalpezo vihitAnandanATakaH / pitrostamarpayitvAmA svarlokamagamatsuraiH // 25 // vaikriyika zarIra A jA sakatA thA / / 10-12 / / isa prakAra vaha zrImAn uttama ahamindra aNimA mahimA Adi guNoMse sahita tathA pA~ca prakArake puNyodayase prApta honevAle ahamindrake sukhoMkA anubhava karatA thA // 13 // athAnantara isI jambUdvIpake bharata kSetrameM zrAvastI nagarIkA rAjA dRr3harAjya thA / vaha ikSvAku - vaMzI tathA kAzyapagotrI thA / usake zarIrakI kAnti bahuta hI uttama thI / suSeNA usakI strIkA nAma thaa| jaba pUrvokta devake avatAra lenemeM chahamAsa bAkI raha gaye taba suSeNA ratnavRSTi Adi mAhAtmyako prApta huI / phAlguna zukla aSTamIke dina prAtaHkAlake samaya mRgazirA nakSatrameM puNyodayase rAnI suSeNA ne solaha svapna dekhe || 14- 16 / / tadanantara svapnameM hI usane dekhA ki sumeru parvatake zikharake samAna AkAravAlA tathA sundara lakSaNoMse yukta eka zreSTha hAthI usake mukhameM praveza kara rahA hai || 177 apane patise una svapnoMkA phala sunakara vaha Anandako prApta huI / usI dina vaha ahamindra usake garbha meM AyA / tadanantara navameM mahInemeM kArtika zuklA paurNamAsIke dina mRgazirA nakSatra aura saumya yogameM usane tIna jJAnoMse yukta usa pUjya ahamindra putrako prApta kiyA / janmakalyANaka sambandhI utsava ho jAneke bAda usakA 'saMbhava' yaha nAma prasiddha huA / / 18-16 // indroMne usa samaya bhagavAn saMbhavanAtha kI isa prakAra stuti kI he saMbhavanAtha ! tIrthaMkara nAmakarmake udayake binA hI kevala Apake janma se hI Aja jIvoMko sukha mila rahA hai / isalie ApakA saMbhavanAtha nAma sArthaka hai // 20 // he bhagavan ! jisameM aneka lakSaNa aura vyajjanArUpI phUla laga rahe haiM tathA jo lambI-lambI bhujAnarUpI zAkhAoM se suzobhita hai aise Apake zarIrarUpI AmravRkSapara devoMke netrarUpI bhramara cirakAla taka tRpta rahate haiM // 21 // he deva ! jisa prakAra syAdvAdakA nirmala teja kapila Adike matoMkA tiraskAra karatA huA suzobhita hotA hai usI prakAra ApakA nirmala teja bhI anya logoM ke tejako tiraskRta karatA huA suzobhita ho rahA hai / / 22 / / jisa prakAra saba jIvoMko AhlAdita karanevAlI sugandhise candana jagatkA hita karatA hai usI prakAra Apa bhI sAtha utpanna hue tIna prakArake jJAnase jagatkA hita kara rahe haiM // 23 // he nAtha ! Apake snehase bar3hA huA yaha loka, dIpaka ke samAna kAraNake binA hI hita karanevAle tathA khajAneke samAna dedIpyamAna Apako namaskAra kara rahA hai / / 24 / / isa prakAra stutikara jisane Ananda nAmakA nATaka kiyA hai aisA prathama svargakA adhipati saudharmendra mAtA-pitAke lie bhagavAnko sauMpakara devoMke sAtha svarga calA gayA // 25 // 15 1 vasudhArAdimAhAtmya ka0, kha0, ga0, gha0 / 2 vadanasyAntaH la0 / 3-dagrime la0 / 4 tridivazcyutam kha 0, ga0 / jJAnatrayasahitam / 5 tava zarIrAmravRkSe Ti0 / tavAGgabhUje la0 / 6 bhAsvaraH la0 /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 mahApurANe uttarapurANam 1 dvitIyatIrthasantAne samaye sAgaropamaiH / triMzacchatasahasroktakoTibhiH prAntamIyuSi // 26 // zambhavAkhyo'bhavatsvAmI tadabhyantarajIvitaH / sa pUrvapaSTilakSAyuH catuHzatadhanuHpramaH // 27 // AyuSIte' caturbhAge prAptarAjyamahodayaH / sukhAnyanvabhavaddevairupanItAnyanukSaNam // 28 // catvAriMzaccaturlakSAH pUrvANAM samatikrame / catuH pUrvAGgayuktAnAmabhUvibhUmadarzanAt // 29 // labdhabodhiH samutpannavairAgyo jIvitAdikam / svagataM smarati smeti zambhavaH sa bhavAntakaH // 30 // AyurevAntako'ntasthaM bhrAntyokto'nyo'ntakaH paraiH / jantavastadajAnanto mriyante'nantazo'ntakAt // 31 // adhyAsya kAyamevAyamantakenAbhibhUyate / bhUyo janturidaM jADhyamatraiva vasatIti yat // 32 // virasAn sarasAn matvA viSayAn viSasannibhAn / bhuGkte rAgarasAviddho dhig dhiyo'naadiviplvm||33|| AtmendriyAyuriSTArthasannidheH saMsRtau sukham / svasannidhiriha stheyAn kiM na vetti na tarkyate // 34 // vidyududyutivalakSmIrneyaM sthemAnamRcchati / "vyucchinnecchaH zriyaM sthAtu svacchatadbodhadIdhitim // 35 // ityAttatattvasAra N taM stutvA laukAntikA gatAH / dattvA rAjyaM svaputrAya prApta niSkramaNotsavaH // 36 // siddhArthazibikAmUDhAM devairAruhya nirgataH / sahetukavane rAjJAM sahasreNApa saMyamam // 37 // mana:paryayajJAnaH zrAvastinagara' 'prati / bhikSAhetordvitIye'hni prAvizat kanakaprabhaH // 38 // nRpaH surendradattAkhyaH suvarNAbhaH pratIkSya tam / dattvA dAnaM sphuradratramApadAzcaryapaJcakam // 39 // dvitIya tIrthaMkarakI tIrtha-paramparAmeM jaba tIsa lAkha karor3a sAgara bIta cuke the taba saMbhavanAtha svAmI utpanna hue the| unakI Ayu bhI isI antarAlameM sammilita thI / unakI sATha lAkha pUrvakI Ayu thI, cAra sau dhanuSa U~cA zarIra thA, jaba unakI AyukA eka cauthAI bhAga bIta cukA taba unheM rAjyakA mahAn vaibhava prApta huA thA / ve sadA devopanIta sukhoMkA anubhava kiyA karate the / / 26-28 // isa prakAra sukhopabhoga karate hue jaba cavAlIsa lAkha pUrva aura cAra pUrvAGga vyatIta ho cuke taba kisI dina meghoMkA vibhrama dekhanese unheM AtmajJAna utpanna ho gayA, ve usI samaya virakta ho gaye aura saMsArakA anta karanevAle zrIsaMbhavanAtha svAmI apane manameM Ayu AdikA isa prakAra vicAra karane lage / / 26-30 / / ki prANIke bhItara rahanevAlA Ayukarma hI yamarAja hai, anya vAloMne bhUlate kisI dUsareko yamarAja batalAyA hai, saMsArake prANI isa rahasyako nahIM jAnate ataH anantavAra yamarAjake dvArA mAre jAte haiM // 31 // yamarAja isI zarIrameM rahakara isa zarIrako naSTa karatA hai phira bhI isa jIvakI mUrkhatA dekho ki yaha isI zarIrameM vAsa karatA hai // 32 // rAgarUpI rasameM lIna huA yaha jIva viSake samAna nIrasa viSayoMko bhI sarasa mAnakara sevana karatA hai isalie anAdi kAla se cale Aye isakI buddhike vibhramako dhikkAra hai ||33|| AtmA, indriya, Ayu aura iSTa padArtha ke saMnidhAnase saMsArameM sukha hotA hai so AtmAkA sannidhAna to isa jIvake sadA vidyamAna rahatA hai phira bhI yaha jIva kyoM nahIM jAnatA aura kyoM nahIM isakA vicAra karatA / yaha lakSmI bijalIkI camaka ke samAna kabhI bhI sthiratAko prApta nahIM hotI / jo jIva isakI icchAko chor3a detA hai vahI nirmala samyagjJAna kI kiraNoMse prakAzamAna mokSalakSmIko prApta ho sakatA hai / / 34-35 / / isa prakAra padArthake sArako grahaNa karanevAle saMbhavanAtha svAmIkI stuti kara laukAntika deva cale gaye / tathA bhagavAn bhI apane putra ke lie rAjya dekara dIkSA kalyANakakA utsava prApta karate hue devoM dvArA uThAI huI siddhArtha nAmakI pAlakI meM savAra ho nagarase bAhara nikale aura sahetuka vanameM eka hajAra rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA / / 36-37 || dIkSA lete hI unheM mana:paryayajJAna prApta ho gayA / suvarNake samAna prabhAko dhAraNa karanevAle bhagavAn ne dUsare dina bhikSAke hetu zrAvastI nagarI meM praveza kiyA // 38 // vahA~ kAna jaisI kAntike dhAraka surendradatta nAmaka rAjAne unheM pagAhakara AhAra dAna diyA aura jinameM 1 AyuSa ite gate satItyarthaH / 2 sammatikrame la0 / 3 sannidhiH la0 / 4 svasannidhairiha stheyaM kha0, gha0 / sa sannidhiriha stheyAM ga0, ka0 / 5 vicchinnecchaH ka0, gha0 / vyucchinnecchaH zrayet sthAtum ka0, kha0, ga0, gha0 / 6 muniH ka0, kha0, ga0, gha0 /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonapazcAzattama parva atha maunavratenArya chamastho'bdeSu zuddhadhIH / dvisaptasu gate dIkSAvane zAlataroradhaH // 40 // janmaH kArtike kRssnncturthyaampraahgH| SaSThopavAso hatvAdhAn pApAnantacatuSTayam // 41 // kalpAmaraiH sama sarvaistrividhaijyautiSAdibhiH / vyadhAt kaivalyakalyANaM tadaivaityAmarAdhipAH // 42 // paJcottarazatoddiSTairgaNezaiH parivAritaH / cAruSeNAdibhiH so'bhAd girIndro giribhiryathA // 43 // zunyapaJcaikapakSoktacArupUrvadharAvRtaH / 1shuunydvynirndhrdvykoktshikssklkssitH||44|| zUnyadvitayaSaDarandhramitAvadhivilocanaH / zUnyatrayendriyaikoktakevalAvagamAnvitaH // 45 // zUnyadvayASTarandhra kajJAtavaikriyakAnugaH / zUnyapaJcaikapakSakajJAnaturyAvabodhakaH // 46 // zUnyatritayapakSakasaGakhyAvAdivibhUSitaH / piNDitAzeSadigvAso lkssdvyprisskRtH||47|| khacatuSkadvivahnayuktadharmAryAdyAryikAgaNaH / trilakSopAsakopetazrAvikApaJcalakSagaH // 18 // asngkhydevdeviiddystiryksngkhyaatsNstutH| evaM dvAdazabhedoktadharmabhRgaNanAyakaH // 49 // catustriMzadatIzepaprAtihAryASTakaprabhuH / divyavAgjyotsnayA kRtsnamAhAdyAnamitAMzumAn // 50 // zuddha eva caran pakSe mokSalakSyA sahodgataH / niSkalaGko nirAtaGko niddha tAriH kupakSahat // 51 // munitArAgaNAkIrNaH kAmadveSI mahoSmakRt / sadvRttaH sarvadA pUrNaH sadAbhyarNadhruvodayaH // 52 // aneka ratna camaka rahe haiM aise paJcAzcarya prApta kiye // 36 / / isa prakAra zuddha buddhike dhAraka bhagavAn saMbhavanAtha caudaha varSa taka chadmastha avasthAmeM maunase rahe / tadanantara dIkSAvanameM pahu~cakara zAlmalI vRkSake nIce kArtika kRSNa caturthIke dina janmakAlIna mRgazira nakSatrameM zAmake samaya velAkA niyama lekara dhyAnArUr3ha hue aura cAra ghAtiyA karmarUpI pApa-prakRtiyoMko naSTa kara anantacatuSTayako prApta hue // 40-41 // usI samaya inhoMne kalpavAsiyoM tathA jyautiSka Adi tIna prakArake devoMke sAtha kaivalya mahotsava kiyA-jJAnakalyANaka utsava kiyA // 42 // jisa prakAra choTe-choTe anya aneka parvatoMse ghirA huA sumeru parvata zobhita hotA hai usI prakAra cAruSeNa Adi eka sau pA~ca gaNadharoMse ghire hue bhagavAn saMbhavanAtha suzobhita ho rahe the // 43 // ve do hajAra eka sau pacAsa pUrvadhAriyoMse parivRta the, eka lAkha untIsa hajAra tIna sau zikSakoMse yukta the // 44 // nau hajAra chaha sau avadhijJAniyoMse sahita the, pandraha hajAra kevalajJAniyoMse yukta the / / 45 / / unnIsa hajAra ATha sau vikriyA Rddhike dhAraka unake sAtha the, bAraha hajAra eka sau pacAsa manaHparyayajJAnI unakI sabhAmeM the||46|| tathA bAraha hajAra vAdiyoMse suzobhita the, isa prakAra ve saba milAkara do lAkha muniyoMse atyanta zobhA pA rahe the||47|| dharmAryAko Adi lekara tIna lAkha bIsa hajAra AryikAe~ thI, tIna lAkha zrAvaka the, pA~ca lAkha zrAvikAeM thIM, asaMkhyAta deva-deviyoM aura saMkhyAta tiyecca unakI stuti karate the| isa prakAra ve bhagavAna, dharmako dhAraNa karanevAlI bAraha sabhAoMke svAmI the||48-46|| ve cauMtIsa atizaya aura ATha prAtihAryoMke prabhu the, divyadhvanirUpI cA~danIke dvArA sabako AhlAdita karate the tathA namaskAra karanevAloMko sUryake samAna prakAzita karate the // 50 // bhagavAn saMbhavanAthane candramAko tiraskRta kara diyA thA kyoMki candramA sudI aura vadI donoM pakSoMmeM saMcAra karatA hai parantu bhagavAn zuddha arthAt nirdoSa pakSa meM hI saMcAra karate the, candramA dinameM lakSmIhIna ho jAtA hai parantu bhagavAn mokSalakSmIse sahita the, candramA kalaGka sahita hai parantu bhagavAna niSkalaGka-niSpApa the, candramA sAtaGka-rAhu Adike AkramaNake bhayase yukta athavA kSaya rogase sahita hai parantu bhagavAn nirAtaGka-nirbhaya aura nIroga the, candramAke rAhu tathA megha Adike AvaraNarUpa aneka zatra haiM parantu bhagavAna zatrarahita the. candramA kupakSa-kRSNa pakSako karanevAlA hai parantu bhagavAna kupakSa-malina siddhAntako naSTa karanevAle the, candramA dinameM tArAoMse rahita dikhatA hai parantu bhagavAn sadA muni rUpI tArAgaNoMse yukta rahate the, candramA kAmako bar3hAnevAlA hai parantu bhagavAn kAmake zatru the, candramA tejarahita hai parantu bhagavAna mahAna tejake dhAraka the, candramA pUrNimAke sivAya anya tithiyoMmeM vRttAkAra na rahakara bhinna-bhinna AkArakA dhAraka hotA hai parantu bhagavAn 1 anydvy-l|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 mahApurANe uttarapurANam sadA tribhuvanAsevyo bhavyapadmAvabodhanaH / niSyadhvastobhayadhvAnto 'lokAloke prakAzakaH // 53 // vidhuM so'dho vidhAyaiva viharad dharmavRSTaye / parjanyavatsatAM ceSTA vizvalokasukhapradA // 54 // sammedaM parvataM prApya tyaktamAsavihArakaH / sahasramunibhiH sArddhaM pratimAyogamAgataH // 55 // 2 caitre mAsi site pakSe SaSThayAmarke'stasammukhe / svakIyajanmanakSatre mokSalakSmIM samAgamat // 56 // paJcamAvagamezaM taM paJcamIM gatimAsthitam / paJcame'bhyarcya kalyANe saJcitAyA 3 yayuH surAH // 57 // zArdUlavikrIDitam aSTau ziSTatamAni saMyamaguNasthAnAnyatItya kramAdaSTau duSTatamAnupAyanipuNo nirmathya karmadviSaH / aSTAviSTatamAn guNAnavikalAn kRtvA tanuM zAzvatI maSTamyAmavanau sma sambhavavibhuH zumbhatsukhaH zobhate // 58 // mAlinI vipulavimalalakSmIrvIkSitAnaGgalakSmIriha bhuvi vimalAdirvAhano dehadIptyA / hataravirahamindro rudrakalyANalakSmIprakaTitaparirambhaH sambhavaH zaM kriyAdvaH // 59 // ityArSe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGga he sambhavatIrthakara purANaM parisamAptame konapaJcAzattamaM parva // 49 // sadA sadvRtta - sadAcArake dhAraka rahate the, candramA kevala pUrNimAko ho pUrNa rahatA hai anya tithiyoMmeM apUrNa rahatA hai parantu bhagavAn sadA jJAnAdi guNoMse pUrNa rahate the, candramAke nikaTa dhruva tArAkA udaya nahIM rahatA parantu bhagavAn sadA abhyarNa dhruvodaya the-- unakA abhyudaya dhruva arthAt sthAyI thA, candramA kevala madhyama lokake dvArA sevanIya hai parantu bhagavAn tInoM lokoMke dvArA sevanIya the, candramA kamaloMko mukulita kara detA hai parantu bhagavAn sadA bhavya jIvarUpI kamaloMko praphullita karate the athavA bhavyajIvoMkI padmA arthAt lakSmIko bar3hAte the, candramA kevala bAhya andhakArako hI naSTa karatA hai parantu bhagavAnne bAhya aura Abhyantara donoM prakArake andhakArako naSTa kara diyA thA, tathA candramA kevala lokako prakAzita karatA hai parantu bhagavAnne loka aloka donoMko prakAzita kara diyA thaa| isa prakAra candramAko tiraskRta kara dharmakI varSA karaneke lie bhagavAna ne Arya dezoM meM vihAra kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki satpuruSoMkI ceSTA meghake samAna saba logoMko sukha denevAlI hotI hai / / 51-54 / / antameM jaba AyukA eka mAha avaziSTa raha gayA taba unhoMne sammedAcala prApta kara vihAra banda kara diyA aura eka hajAra rAjAoMke sAtha pratimAyoga dhAraNa kara liyA / / 55 // tathA caitra mAsake zukla pakSakI SaSThIke dina jaba ki sUrya asta honA cAhatA thA tava apane janmanakSatrameM mokSalakSmIko prApta kiyA / / 56 / / jo pazcama jJAna -- kevalajJAnake svAmI haiM aura pacamagati--mokSAvasthAko prApta hue haiM aise bhagavAn saMbhavanAthakI pacamakalyANaka -- nirvANakalyANakameM pUjA kara puNyakA saMcaya karane vAle deva yathAsthAna cale gaye // 57 // upAyoMke jAnanemeM nipuNa bhagavAn saMbhavanAthane chaThaveMse lekara caudahaveM taka saMyama ke uttama guNasthAnoMkA ullaMghana kiyA, atyanta duSTa ATha karmarUpI zatruoM kA vinAza kiyA, atyanta iSTa samyaktva Adi ATha guNoMko apanA avinazvara zarIra banAyA aura aSTama bhUmimeM ananta sukhase yukta ho suzobhita hone lage // 58 // jinhoMne anantacatuSTayarUpa vizAla tathA nirmala lakSmI prApta kI hai, jinhoMne zarIrarahita mokSalakSmIkA sAkSAtkAra kiyA hai, jinhoMne apane zarIrakI prabhAse sUryako parAjita kara diyA hai, jo pahale isa pRthivI para vimalavAhana rAjA hue the, phira ahamindra hue aura tadanantara jinhoMne pacakalyANaka lakSmIkA AliMgana prApta kiyA aise zrI saMbhavanAtha svAmI tuma sabakA kalyANa kareM // 56 // isa prakAra ArSa nAma se prasiddha, bhagavadguNabhadrAcArya ke dvArA praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANake saMgrahameM saMbhavanAtha tIrthaMkarakA purANa varNana karanevAlA unacAsavAM parva pUrNa huA / 1 lokAloko prakAzayan la0 / 2 caitramAsi ga0 / 3 saMcitAye la0 / saJcitapuNyAH / 4 saMbhavavidhuH la0 /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcAzacamaM parva arthe satye vacaH satyaM sadvakturvakti satyatAm / yasyAsau pAtu vandArUnandayannabhinandanaH // 1 // jambUpalakSite dvIpe videhe prAci dkssinne| sItAyA viSayo bhAge vyabhAsInmaGgalAvatI // 2 // rAjA mahAbalastatra nagare rajasaJjaye / svAmisampatsameto'bhUcaturvarNAzramAzrayaH // 3 // pAti tasmin mahIM nAsId dhvaniranyAya ityayam / 1prAvartanA prajAH sveSu sveSu mArgeSvanargalAH // 4 // pADaNyaM tatra nairguNyamagAdvigatavidviSi / nirguNo'pi guNaistyAgasatyAdibhirasau guNI // 5 // niHsapanaH zriyaH so'bhUtpatistasyAH srsvtii| kIrtivIrazriyo'bhUvan sapatnyaH prItacetasaH // 6 // 2anyavAkazrotrayoH kIrtistasya vAci sarasvatI / vIralakSmIrasau vakSasyahamityatuSadmA // 7 // kAntAkalpalatAramyo nijakAyAmaradramaH / phalati sma sukhaM tasya yadyattenAbhivAnchitam // 8 // ramyarAmAmukhAmbhojasevAlolAkSiSaTpadaH / sukhena so'nayadIrgha kAlaM kAlakalAmiva // 9 // kadAcijAtavairAgyaH kAmabhoge'pyatarpaNAt / sUnave dhanapAlAya datvA rAjya mahAmanAH // 10 // "AdAt saMyamamAsAdya guruM vimalavAhanam / ekAdazAGgadhAryeSa bhAvitadvayaSTakAraNaH // 11 // tIrthakRnAma samprApat phalaM kalyANapazcakam / yena tArthakaro'yaM syAt kiM nApsyanti manasvinaH // 12 // AyuSo'nte sa saMnyasya vijaye'nuttarAdime / trayastriMzatsamudrAyurahamindratvamAyayau // 13 // padArthake satya honese jinake vacanoMkI satyatA siddha hai aura aise satya vacana hI jina yathArtha vaktAkI satyatAko prakaTa karate haiM aise abhinandana svAmI vandanA karanevAle logoMko Anandita karate hue hama sabakI rakSA kareM // 1 // jambUdvIpake pUrva videha kSetrameM sItA nadIke dakSiNa taTa para eka maGgalAvalI nAmakA deza suzobhita hai / / 2 / / usake ratnasaMcaya nagarameM mahAbala nAmakA rAjA thA / vaha bahuta bhArIrAjasampattise sahita tathA cAroM vargoM aura AzramoMkA Azraya thA-rakSA karanevAlA thaa||3|| usake pRthivIkI rakSA karate samaya anyAya yaha zabda hI nahIM sunAI par3atA thA aura samasta prajA kisI pratibandhake binA hI apane-apane mArgameM pravRtti karatI thii||4|| zatruoMko naSTa karanevAle usa rAjAmeM sandhi-vigraha Adi chaha guNoMkA samUha bhI nirguNatAko prApta ho gayA thA aura isa taraha nirguNa honepara bhI vaha rAjA tyAga tathA satya Adi guNoMse guNavAn thA rAjA lakSmIkA eka hI pati thaa| yadyapi sarasvatI kIrti aura vIralakSmI usakI sauteM thIM to bhI rAjA saba para prasannacitta rahatA thaa| usakI kIrti anya manuSyoMke vacanoM tathA kAnoMmeM rahatI hai, sarasvatI usake vacanoMmeM rahatI hai, vIralakSmI vakSaHsthala para rahatI hai aura maiM sarvAGgameM rahatI hUM yaha vicAra kara hI lakSmI atyanta santuSTa rahatI thI / / 6-7 / / strIrUpI kalpalatAse ramaNIya usakA zarIrarUpI kalpavRkSa, vaha jisa jisakI icchA karatA thA vahI vahI sukha pradAna karatA thA // // jisake netrarUpI bhramara sundara striyoMke mukharUpI kamaloMkI sevA karanemeM sadA satRSNa rahate haiM aise usa rAjA mahAbalane bahuta lambA samaya sukhase kAlakI eka kalAke samAna vyatIta kara diyA // 6 // kisI samaya icchAnusAra milanevAle bhogopabhogoMmeM atRpti honese use vairAgya utpanna ho gayA jisase usa udAracetAne dhanapAla nAmaka putrake lie rAjya dekara vimalavAhana guruke pAsa pahu~ca saMyama dhAraNa kara liyaa| vaha gyAraha aGga kA pAThI huA aura solaha kAraNa bhAvanAoMkA usane cintavana kiyA // 10-11 // solaha kAraNa bhAvanAoMkA cintavana karanese usase paJcakalyANakarUpI phalako denevAle tIrthaMkara nAmakarma-bandha kiyA jisase yaha tIrthakara hogaa| so ThIka hI hai kyoMki manasvI manuSyoMko kyA nahIM prApta hotA ? / / 12 / / Ayuke antameM samAdhimaraNa kara vaha vijaya nAmake pahale 1 pravartane l0| 2 anindAzrotrayoH kh0| 3 sukhe l0| 4 kAmabhogeSvatarpaNAt ka0, kha0, ga0, gh0| 5 adhAt l0| 6 phlklyaann-l0|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tatroktadehalezyAvid guNyocchvAsAdisaMyutaH / paJcazAtasukhAsvAdI bhavAnte zAntamAnasaH // 14 // dhyAyana vairAgyasampatyA ttraasthaadbhktito'rhtH| kRtsnakarmakSayaM katu tasminatrAgamiSyati // 15 // dvIpe'smin bhArate varSe sAketanagarAdhipaH / ikSvAkuH kAzyapo vaMzagotrAbhyAmadbhutodayaH // 16 // rAjA svayaMvaro nAnA siddhArthA'syAgravallabhA / SaDmAsAn vasudhArAdi-pUjAmApnuvatI satI // 17 // vaizAkhasya site pakSe SaSThayAM bhe saptame zubhe / svamekSAnantara vaktraM vizantaM vIkSya sA gajam // 18 // nRpAtsvamaphalaistuSTA diSTayAsUta tamuttamam / mAghe mAsyaditau yoge dhavaladvAdazIdine // 19 // tatprabhAvavizeSeNa prakampitanijAsanaH / trailokyezasamutimavabuddhathAvadheH sudhIH // 20 // taM utadAvApya devendraH svadevyA divyamAnavam / devAvRto tadrAvI devAdau divyaviSTare // 21 // bAlArkasani bAlaM jalaiH kSIrApagApateH / snApayitvA vibhUSyAkhyAM prakhyApyAsyAbhinandanam // 22 // bahubAhuH sahasrAkSo bhubhaavrsaanvitH| vicitrakaraNA randhairajahArairnabhojaNe // 23 // udyatAbhinayaprAya bhaktyAnRtyatsatANDavam / gato rAgaH parAM koTiM dhIrodAttAca 'nATayan // 24 // nivRtyAgatya sAketaM niSkRSya kRtakArbhakam / pitroH puro vidhAyainaM 'sureDArAmara padam // 25 // sambhavasyAntare jAte dazalakSAbdhikoTibhiH / tadabhyantaravAyurAbabhAse vidA tribhiH // 26 // anuttarameM taiMtIsa sAgarakI AyuvAlA ahamindra huA / / 13 // vijaya vimAnameM jo zarIrakI UMcAI, lezyA, avadhijJAnakA kSetra tathA zvAsocchavAsAdikA pramANa batalAyA hai vaha una sabase sahita thA, pAMco indriyoMke sukhakA anubhava karatA thA, citta zAnta thA, vairAgyarUpI sampattise upalakSita ho bhakti-pUrvaka arhanta bhagavAnkA dhyAna karatA huA vahAM rahatA thA aura Ayuke antameM samasta karmoMkA kSaya karaneke lie isa pRthivItala para avatAra legA // 14-15 // jaba avatAra lenekA samaya huA taba isa jambUdvIpake bharata kSetrameM ayodhyA nagarIkA svAmI ikSvAku vaMzI kAzyapagotrI tathA AzcaryakArI vaibhavako dhAraNa karanevAlA eka svayaMvara nAmakA rAjA thaa| siddhArthA usakI paTarAnI kA nAma thA / ahamindra ke avatAra leneke chaha mAha pUrvase siddhArthAne ranavRSTi Adi pUjAko prApta kiyA aura vaizAkha mAsake zuklapakSakI SaSThI tithike dina sAtaveM zubha nakSatra (punarvasu) meM solaha svapna dekhaneke bAda apane mukhameM praveza karatA huA eka hAthI dekhaa| usI samaya vaha ahamindra usake garbhameM AyA / / 16-18 / / rAjAse svapnoMkA phala sunakara vaha bahuta santuSTa huI aura mAgha mAsa zukla pakSakI dvAdazIke dina aditi yogameM usane puNyodayase uttama putra utpanna kiyA / / 16 / / usa putrake prabhAvase indrakA Asana kampAyamAna ho gayA jisase usa buddhimAnne avadhijJAnake dvArA trilokInAthakA janma jAna liyA // 20 // indrane apanI zacIdevI dvArA usa divya mAnavako prApta kiyA aura use lekara devoMse AvRta ho zIghratAse sumeru parvata para phuNcaa| vahAM divya siMhAsanapara virAjamAnakara bAla sUryake samAna prabhAvAle bAlakakA kSIrasAgarake jalase abhiSeka kiyA, AbhUSaNa pahanAye aura abhinandana nAma rakkhA // 21-22 / / usa samaya jisane vikriyA vaza bahuta-sI bhujAe~ banA lI haiM, hajAra netra kara liye haiM aura jo aneka bhAva tathA rasoMse sahita haiM aise indrane AzcaryakArI karaNoMse prArambha kiye hue aGgahAroM dvArA AkAzarUpI aAMganameM bhaktise tANDava nRtya kiyA aura aneka abhinaya dikhlaaye| usa samaya usakA rAga parama sImAko prApta thA, sAtha hI vaha anya aneka dhIrodAtta naToMko bhI nRtya karA rahA thaa|||23-24 // janmAbhiSekase vApisa lauTakara indra ayodhyAnagarImeM AyA tathA mAyAmayI bAlakako dUra kara mAtA-pitAke sAmane sacamucake bAlakako rakha kara svarga calA gayA // 25 / / zrI saMbhavanAtha tIrthakarake bAda daza lAkha karor3a varSakA antarAla bIta jAnepara abhinandananAtha svAmI avatIrNa hue the, unakI Ayu bhI isI antarAlameM sammilita 1 lezyAdiguNocchavAsAdi kha0, gaH / 2 mAghamAsya-la / 3 tadAdAya ka0, gha0 / 4 snapayitvA iti bhavitavyam / 5 karaNArambhaiH ka0, kha0, gh0| karaNArambhiraGgahAraiH g0| 6 nATayet kha0, g0| 7 nikRSya g0| 8 sureTa indraH, pAra jagAma, AmaraM devasambandhi /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcAzattamaM pave 21 paJcAzallakSapUrvAyuH sArddhatrizatacApamaH / 2bAlenduriva sajjyotsnaH puNyaudho vA usphuradasaH // 27 // / sa zrIvRddhiM ca samprApat sarvAnAlAdayan guNaiH / cAmIkaracchaviyate kaumAre 4kAmasArathau // 28 // pUrvadvAdazalakSeSu sArdupu prAptavAn sa tat / rAjyaM niyojya bhukSveti pitaryApta tapovanam // 29 // induH kAmayate kAnti dIptimiccha tyhptiH| vAJchatyaizvaryamasyendraH zamamAzAsate spRhAH // 30 // nijotkRSTAnubhAgAnAmanantaguNavRddhitaH / tasya puNyANavaH sarve phalanti sma pratikSaNam // 31 // abhibhUyAnyatejAMsi sarvaprakRtiraJjanAt / tArezamaMzumantaM ca jitvArAjasa tejasA // 32 // namitAkhilabhUpAlamaulirityatra kA stutiH / puNyAtmA janmato'yaM cedamarendrArcitakramaH // 33 // neyA zrIrAgiNI vAsyAbhUdvaktA ko'tra vismyH| mokSalakSmyA ca cedeSa kaTAkSargocarIkRtaH // 34 // zuddhazraddhAnamakSayyamayastIrthakarAtayaH / AtmasampaditaH kAnyA jagattrayajayaiSiNaH // 35 // sa dhIralalitaH pUrva rAjpe dhIroddhato ymii| dhIraH prazAntaH paryante dhIrodAttvamIyivAn // 36 // aphalan zaktayastisraH siddhi dharmAnubandhinIm / tA eva zaktayo yA hi lokadvayahitAvahAH // 37 // kItI zratiH stutau tasya giitirvrnnaakssraangkitaa| prAtidRSTau janasyAsItsmRtizca guNagocarA // 38 // gaNaiH prAgeva sampUrNaH sa sarvairAbhigAmikaiH / na ceki sevitu garbhe nilimpAH kampitAsanAH // 39 // thI ve mati zruta avadhi ina tIna jJAnoMse suzobhita the, pacAsa lAkha pUrva unakI Ayu thI, sAr3he tIna sau dhanuSa U~cA zarIra thA, ve bAla candramAke samAna kAntise yukta the, athavA jisakA anubhAga prakaTa ho rahA hai aise puNya karmake samUhake samAna jAna par3ate the // 26-27 // guNoMse sabako AhlAdita karate hue ve zobhA athavA lakSmIkI vRddhiko prApta ho rahe the| unakI kAnti suvarNake samAna dedIpyamAna thii| kAmadevake sArathike samAna kumAra avasthAke jaba sAr3he bAraha lAkha pUrva bIta gaye taba 'tuma rAjyakA upabhoga karo' isa prakAra rAjya dekara inake pitA banako cale gye| usI samaya inhoMne rAjya prApta kiyA // 28-26 // usa samaya candramA inakI kAntiko cAhatA thA, sUrya inake tejakI icchA karatA thA, indra inakA vaibhava cAhatA thA aura icchAeM inako zAnti cAhatI thii|||30|| apane utkRSTa anubhAgabandhakI anantaguNI vRddhi honese unake sabhI puNya paramANu pratyeka samaya phala dete rahate the // 31 // unhoMne anya sabake tejako jItakara tathA saba prajAko prasanna kara candramA aura sUryako bhI jIta liyA thA isa taraha ve apane hI tejase suzobhita ho rahe the| 31-32 / / samasta rAjA loga inheM apane mukuTa jhukAte the isameM unakI kyA stuti thii| kyoMki ye janmase hI aise paNyAtmA the ki indra bhI inake caraNoMkI pUjA karatA thA // 33 // jaba mokSalakSmI bhI inheM apane kaTAkSoMkA viSaya banAtI thI taba rAjyalakSmI inameM anurAga karane lagI isameM AzcaryakI kyA bAta hai||34|| unake kabhI naSTa nahIM honevAlA zuddha kSAyika samyagdarzana thA aura tIrthaMkara nAmaka puNya prakRti thii| so ThIka hI hai kyoMki tInoM lokoM para vijaya prApta karanekI icchA rakhanevAle manuSyake isase bar3hakara dUsarI konasA Atmasampatti hai ? // 35 // va bhagavAn kumAra-avasthA uddhata the. saMyamI avasthAmeM dhIra aura prazAnta the tathA antima avasthAmeM dhIra aura udAtta avasthAko prApta hue the| 36 // unakI utsAha, mantra aura prabhutva ina tInoM zaktiyoMne dharmAnuvandhinI siddhiko phalIbhUta kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki zaktiyAM vahI haiM jo ki donoM lokoMmeM hita karanevAlI hai||| 37 // unakI kIrtimeM zAstra bhare par3e the, stutimeM vaNe aura akSaroMse aGkita the, manuSyoMkI dRSTimeM unakI prIti thI, aura unakA smaraNa sadA guNoMke vivecanake samaya hotA thA // 38 // ve utpanna honeke pUrva hI samasta uttama guNoMse paripUrNa the| yadi aisA na hotA to garbhameM 1 cApagaH kha0 / cApasaH ga0 / 2 talenduriva gha0 / 3 puNyogho vA sasadrasaH ga0 / puNyodAvAsasadasaH puNyaudho vA sphuTadraviH la0 / 4 kAmatAM dadhau ka0, kha0, ga0 / kAmasA dadhau gha0 / 5-mIpsyatyahapatiH ka0, kha, ga, gh0| 6 ravatejasA ka0, kh0| 7 rAgiNI mAsyA ga0, kha0 / rAgiNI sAsyA la0 / 8 jayIkSiNaH ga0 / jagatritayajayaiSiNaH la0 / atra pAThe chandobhaGgaH / 6 dhoraprazAntaH gha0, ka0 /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam puSkalaM prAgbhavAyAtaM bodhitritayamuttamam / tasya prajJAguNAH ke'nye varNanIyAH mniissibhiH|| 40 // na vAcyaH pRthagutsAho yadyayaM hantumIhate / mohazatrusazeSAgha khalaM railokyakaNTakam // 41 // udme'pi pratApo'sya mAdhyandinadinAdhipam / niHpratApaM karotyaya tamanyaH sahate nu kaH // 42 // lilayiSavo'nyonyaM varddhante'syAkhilA gunnaaH| samAnaM varddhamAnAnAM spardhA kena 'niSidhyate // 43 // evaM sNsaarsaaroruvisrnogbhaaginH| uprAntabodhadinAdhIzaprodmodayabhUbhRtaH // 45 // khacatuSkendriyavagnimitapUrveSu niSThite / rAjyakAle jagadbhataraSTapUrvAgazeSataH // 15 // prAdurbhUtakSaNaprAntavinazyatsaudhavibhrame / gandharvanagare sAkSAdyAte sAtabodhikaH // 46 // avazyaM bhaGgarA bhogA bhakSayansyatra mAM sthitam / na pAtayati kiM svasthaM bhaGgaro viTapaH sphuTam // 7 // tanurmayepsitaiH sarvaiH svIkRtApi tyajeddhvam / prAyaH paNyAGganeveti viraktaH sa tanAvabhUt // 48 // satyAyuSi mRtistasminnasatyatrAsti sApi na / bibheti cenmRtestena bhetavyaM pUrvamAyuSaH // 49 // gandharvanagareNaiva saMvAdaH sarvasampadAm / vidhAyyabhravilAyitvavidherapadhiyAmapi // 50 // ityapazyadaivainamAnacuramaradvijAH / suraiH samprAptaniSkAntikalyANaH zamitendriyaH // 51 // hstcitraakhyyaanaadhiruuddho'grodyaanmaagtH| mAghe site 4svagarbhaH dvaadshyaampraagH||52|| dIkSAM SaSThopavAsena jainI jagrAha rAjabhiH / sahasrasaGkhyaivikhyAtaistadAptajJAnaturyakaH // 53 // hI unakI sevA karaneke lie devoMke Asana kampAyamAna kyoM hote ? // 36 // unakA uttama ratnatraya pracura mAtrAmeM pUrvabhavase sAtha AyA thA tathA anya guNoMkI kyA bAta ? unakI buddhike guNa bhI vidvAnoMke dvArA varNanIya the||40|| unake utsAha guNakA varNana alagase to karanA hI nahIM cAhiye kyoMki ve tInoM lokoMke kaNTaka svarUpa moha zatruko anya samasta pApoMke sAtha naSTa karanA hI cAhate the // 41 // janmake samaya bhI unakA pratApa aisA thA ki dopaharake sUryako bhI pratAparahita karatA thA phira isa samaya use dUsarA saha hI kauna sakatA thA ? // 42 // inake guNa isa prakAra bar3ha rahe the mAno parasparameM eka dUsarekA ullaMghana hI karanA cAhate hoN| so ThIka hai kyoMki eka sAtha bar3hanevAloMkI IrSyAko kauna roka sakatA hai ? // 43 // isa prakAra saMsArake zreSThatama vizAla bhogoMke samUhakA upabhoga karanevAle bhagavAn abhinandananAtha kevalajJAna-rUpI sUryakA udaya honeke lie udayAcalake samAna the / / 44 / jaba unake rAjyakAlake sAr3he chattIsa lAkha pUrva bIta gaye aura Ayake ATha pUrvAGga zeSa rahe taba ve eka dina AkAzameM meghoMkIzobhA dekha rahe the ki una meghoMmeM prathama to eka sundara mahalakA AkAra prakaTa huA parantu thor3e hI derameM vaha naSTa ho gyaa| isa ghaTanAse unheM AtmajJAna utpanna ho gyaa| ve socane lage ki ye vinAzIka bhoga isa saMsArameM rahate hue mujhe avazya hI naSTa kara deNge| kyA TUTakara giranevAlI zAkhA apane Upara sthita manuSyako nIce nahIM girA detI ? // 45 // yadyapi maiMne isa zarIrako sabhI manorathoM athavA samasta iSTa padArthoMse paripuSTa kiyA hai to bhI yaha nizcita hai ki vezyAke samAna yaha mujhe chor3a degaa| isa taraha vicAra kara ve zarIrase virakta ho gaye / / 46-48 // unhoMne yaha bhI vicAra kiyA ki Ayuke rahate hue maraNa hotA hai, Ayuke na rahane para maraNa nahIM hotaa| isalie jo maraNase Darate haiM unheM sabase pahile aAyuse DaranA cAhiye // 46 // samasta sampadAoMkA hAla gandharvanagarake hI samAna hai arthAta jisa prakAra yaha meghoMkA banA gandharvanagara dekhate-dekhate naSTa ho gayA usI prakAra saMsArakI samasta sampadAeM bhI naSTa ho haiM yaha bAta vidvAnoMkI kauna kahe mUrkha bhI jAnate haiM / / 50 // jisa samaya bhagavAn aisA vicAra kara rahe the usI samaya laukAntika devoMne Akara unakI pUjA kii| devoMne bhagavAnkA niSkramaNakalyANaka kiyaa| tadanantara jitendriya bhagavAn hastacitrA nAmakI pAlakI para ArUr3ha hokara agraudyAnameM aaye| vahA~ unhoMne mAgha zukla dvAdazIke dina zAmake samaya apane janma nakSatrakA udaya 1 janmakAle'pi / 2 niSdhyate ka0, kha0, gha0 / sarva kim niSedhyate (1) ga0 / 3 prAnte bodha la / 4 svgrbhnksstre|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcAzattama parva dvitIye'hani sAketaM bubhukSuH prAvizan nRpaH / taM pratIkSyendradaco'yaM dattvApAzcaryapaJcakam // 55 // atha maunavratenete' chaagrsthye'ssttaadshaabdke| dIkSAvane'sanakSmAjamUle SaSThopavAsinaH // 55 // site pauSe caturdA sAyAGke bhe'sya saptame / kevalAvagamo jajJe vizvAmarasamaciMtaH // 56 // trikhaikoktagaNAdhIzairvajranAbhyAdinAmabhiH / khadvayendriyapakSokta styaktAGgaiH pUrvadhAribhiH // 57 // khAkSakhadvayavahidvipramAlakSitazikSakaiH / khadvayASTanavajJeyaH prA strijJAnalocanaiH // 58 // khannayarvekasaGkhyAnaiH kevljnyaanmaanibhiH| zUnyatritayarankamitavaikriyakaddhibhiH // 59 // zUnyapazcaturudroktamanaHparyayabodhanaiH / ekaadshshstrodydvaadibhirvnditkrmH||60|| lakSatritayasampiNDitAzeSayatinAyakaH / khadvayatu khavayagnisaGkhyAbhirabhito yutaH // 6 // meruSeNAyikAdyAyikAbhirjagadadhIzvaraH / lakSatrayoditopAsakAbhyaciMtapadadvayaH // 62 // lakSapaJcapramAproktazrAvikAlokasaMstutaH / asakhyadevadevIDya stiryaksaGkhyAtasevitaH // 13 // iti dvAdazanirdiSTaziSTabhavyagaNAgraNIH / dharmavRSTiM kiran dUraM vihRtyAryAvanItalam // 64 // yadRcchayApya sammeda sthitvA mAsaM vinA dhvaneH / tAtkAlikakriyAyukto dhyAnadvayamayo'malaH // 65 // munibhirbahubhiH prAhe pratimAyogavAnagAt / bhe site saptame SaSThyAM vaizAkhe'yaM paraM padam // 66 // tadA bhaktayA natASTAGgAH surendrAH kRtapUjanAH / nutvA tamagamanAkaM prailokyezaM yathAyatham // 7 // rahate velAkA niyama lekara eka hajAra prasiddha rAjAoMke sAtha jina-dIkSA dhAraNa kara lii| usI samaya unheM manaHparyayajJAna utpanna ho gayA / / 51-53 // dUsare dina bhojana karanekI icchAse unhoMne sAketa (ayodhyA ) nagarameM praveza kiyA / vahAM indradatta rAjAne paDagAha kara unheM AhAra diyA tathA paJcAzcarya prApta kiye // 54 // tadanantara chamastha avasthAke aThAraha varSa maunase bIta jAne para ve eka dina dIkSAvanameM asana vRkSake nIce velAkA niyama lekara dhyAnArUDha hue // 55 // pauSa zukla caturdazIke dina zAmake ya sAtavaM punarvasu nakSatrameM unheM kevalajJAna huA, samasta devAna unakI pUjA kI // 56 // vacanAbhi Adi eka sau tIna gaNadhara, zarIrase mamatva chor3anevAle do hajAra pA~ca sau pUrvadhArI, do lAkha tIsa hajAra pacAsa zikSaka, nau hajAra ATha sau avadhijJAnI, solaha hajAra kevalajJAnI, unnIsa hajAra vikriyA Rddhike dhAraka, gyAraha hajAra chaha sau pacAsa manaHparya yajJAnI aura gyAraha hajAra pracaNDa vAdI unake caraNoMkI nirantara vandanA karate the // 57-60 // isa taraha ve saba milAkara tIna lAkha muniyoMke svAmI the, meruSeNA Adi tIna lAkha tIsa hajAra chaha sau AryikAoMse sahita the, tIna lAkha zrAvaka unake caraNa yugalakI pUjA karate the, pA~ca lAkha zrAvikAe~ unakI stuti karatI thIM, asaMkhyAta deva-deviyoMke dvArA ve stutya the, aura saMkhyAta tiryaJca unakI sevA karate the| 61-63 / / isa prakAra ziSTa aura bhavya jIvoMkI bAraha sabhAoMke nAyaka bhagavAn abhinandananAthane dharmavRSTi karate hue isa AryakhaNDakI vasudhA para dUra-dUra taka vihAra kiyA // 64 // icchAke vinA hI vihAra karate hue ve sammeda giri para jA phuNce| vahA~ eka mAsa taka divya dhvanise rahita hokara dhyAnArUDha rahe, usa samaya ve dhyAna kAlameM honevAlI yoganirodha Adi kriyAoMse yukta the, samucchinna kriyApratipAtI aura vyuparatakriyAnivartI nAmaka do dhyAnoMse rahita the, atyanta nirmala the, aura pratimAyogako dhAraNa kiye hue the| vahIMse unhoMne vaizAkha zukla SaSThIke dina prAtaHkAlake samaya punarvasu nAmaka saptama nakSatrameM aneka muniyoMke sAtha paramapada-mokSa prApta kiyA / / 65-66 // usI samaya bhaktise jinake AThoM aGga jhuka rahe haiM aise indrane Akara una trilokInAtha kI pUjA kI, stuti kI aura tadanantara yathAkramase svargakI ora prasthAna kiyA / / 67 / / 1maunavatena ite gate / 2 vaikriyikarddhibhiH ka, kha, ga, gha0 / vaikiyikarSibhiH l0| 3 saMyutaH la0 / 4 devadevIbhiH ka0, gha0 | 5 vaizAkhe'yAt paraM padam la0 /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ . mahApurANe uttarapurANam zArdUlavikrIDitam yenAptAnimiSezvarairayamayI zrIH paJcakalyANajA yasyAnantacatuSTayojjvalatarA zrIrakSayA kssaayikii| yo rUpeNa vinApi nirmalaguNaH siddhizriyAliGgintaH sa trizrIrabhinandano nijapatijIyAdanastodayaH // 68 // vasantatilakA yo raNasaJcayapurezamahAbalAlyo yo'nupareSu vijayI vijye'hmindrH| yazcAbhinandananRpo vRSamezavaMze sAketaparAnapatiH sa jino'vatAdvaH // 19 // hariNIcchandaH ubhanayabhedAbhyAM vizva vibhajya vimAvayan svamavavibhavabhraSTyai bhaktayA dhubhUbhirabhiSTutaH / tribhuvanavibhubhUyo maNyA bhavAgavatAM mavad bhayamabhimavan bhUtyai bhUyAdabhIraminandanaH // 7 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe purANamidaM samAptamabhinandana svAmina: paJcAzattama parva // 50 // jinhoMne indroMke dvArA paJca kalyANakoMmeM utpanna honevAlI puNyamayI lakSmI prApta kI, jinhoMne karma kSayase honevAlI tathA anantacatuSTayase dedIpyamAna avinAzI antaraGga lakSmI prApta kI jo rUpate rahita honepara bhI nirmala guNoMke dhAraka rahe, mokSalakSmIne jinakA AliGgana kiyA, jinakA udaya kabhI naSTa nahIM ho sakatA aura jo pUrvokta lakSmiyoMse yukta rahe aise zrI abhinandana jinendra sadA jayavanta raheM // 68 // jo pahale ranasaMcaya nagarake rAjA mahAbala hue, tadanantara vijaya nAmaka anuttara vimAnameM vijayI ahamindra hue, phira RSabhanAtha tIrthaMkarake vaMzameM ayodhyA nagarIke adhipati abhinandana rAjA hue ve abhinandana svAmI tuma sabakI rakSA kareM / / 66 / / jinhoMne nizcaya aura vyavahAra ina donoM nayoMse vibhAga kara samasta padArthoMkA vicAra kiyA hai, apane bhavakI vibhUti ko naSTa karane ke lie devoMne bhaktise jinakI stuti kI hai, jo tInoM lokoMke svAmI haiM, nirbhaya haiM aura saMsArake prANiyoMkA bhaya dUra karanevAle haiM aise abhinandana jinendra, he bhavya jIvo ! tuma sabakI vibhUtiko karanevAle hoN||7|| isa prakAra ArSa nAmase prasiddha bhagavadguNabhadrAcArca praNIta triSaSTi lakSaNa mahApurANake saMgrahameM zrI abhinandanasvAmIkA purANa varNana karanevAlA pacAsavA~ parva pUrNa huaa| 1 punnymyii|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekapaJcAzattama parva lakSmIranazvarI teSAM yeSAM tasya mate matiH / deyAdAdeyavA sadbhiH so'smabhyaM sumatimaMtim // 1 // akhaNDe dhAtakIkhaNDe mandare prAci pUrvage / videhe nayudakkUle surASTra puSkalAvatI // 2 // pure'smin puNDarIkiyAM ratiSeNo mhiiptiH| prAgjanmopArjitodIrNapuNyapaNyAtmasAskRtam // 3 // rAjyaM vinirjitArAtiniHkopaM nityavRddhikam / svAmisampatsametaH sannItyA nirvyasano'nvabhUt // 4 // "yA svasyaivAsya sA vidyA caturthI na prayogiNI / yadekasyApi daNDeSu vartante na pathi prajAH // 5 // raktasya manasA tRptiH kAmaH karaNagocare / sveSTAzeSArthasampatteH kAmastasya na durlabhaH // 6 // arthe catuSTayI vRttirarjanAdi yathAgamam / devo'hanarthadharmoM ca tadanISallabhI matI // 7 // gacchatyevaM ciraM kAle helayA pAlitakSiteH / parasparAnukUlyena vargatritayavadinaH // 8 // jantoH kiM kuzalaM kasmAtsukhameSo'dhitiSThati / paryAyAvartadurjanmadurmRtyaragadUragaH // 9 // - na tAvadakAmAbhyAM sukhaM saMsAravarddhanAt / nAmuSmAdapi me dharmAcasmAtsAvAsambhavaH // 10 // athAnantara jo loga sumatinAthakI buddhiko hI buddhi mAnate haiM athavA unake dvArA pratipAdita matameM hI jinakI buddhi pravRtta rahatI hai unheM avinAzI lakSmIkI prApti hotI hai| isake sivAya jinake vacana sajjana puruSoMke dvArA grAhya haiM aise sumatinAtha bhagavAn hama sabake lie sadbuddhi pradAna kareM // 1 // akhaNDa dhAtakIkhaNDa dvIpameM pUrva meruparvatase pUrvakI ora sthita videha kSetrameM sItA nadIke uttara taTa para eka puSkalAvatI nAmakA uttama deza hai // 2 // usakI puNDarIkiNI nagarImeM ratiSeNa nAmakA rAjA thaa| vaha rAjA rAja-sampadAoMse sahita thA, use kisI prakArakA jata vizAla puNyakarmake udayase prApta hue rAjyakA nIti-pUrvaka upabhoga karatA thaa| usakA vaha rAjya zatruoM se rahita thA, krodhake kAraNoMse rahita thA aura nirantara vRddhiko prApta hotA rahatA thA // 3-4 // rAjA ratiSeNakI jo rAjavidyA thI vaha usI kI thI vaisI rAjavidyA anya rAjAoMmeM nahIM pAI jAtI thii| AnvIkSikI, trayI, vArtA aura daNDa ina cAroM vidyAoMmeM cauthI daNDAvadyAkA vaha kabhI prayoga nahIM karatA thA kyoMki usakI prajA prANadaNDa Adi aneka daNDoMmeMse kisI eka bhI daNDake mArgameM nahIM jAtI thii||5|| indriyoM ke viSayameM anurAga rakhanevAle manuSyako jo mAnasika tRpti hotI hai use kAma kahate haiN| vaha kAma, apane iSTa samasta padArthokI saMpatti rahanese rAjA ratiSaNako kucha bhI durlabha nahIM thA // 6 // vaha rAjA arjana, rakSaNa, vardhana aura vyaya ina cAroM upAyAse dhana saMcaya karatA thA aura Agamake anusAra praha hI deva mAnatA thaa| isa prakAra artha aura dharmako vaha kAmakI apekSA sulabha nahIM mAnatA thA arthAta kAmakI apekSA artha tathA dharma puruSArthakA adhika sevana karatA thA ||7||is prakAra lIlApUrvaka pRthivIkA pAlana karanevAle aura parasparakI anukUlatAse dharma, artha, kAma isa trivargakI vRddhi karanevAle rAjA ratiSaNakA jaba bahuta-sA samaya vyatIta ho gayA taba eka dina usake hRdayameM nimnAGkita vicAra utpanna huA // 8 // vaha vicAra karane lagA ki isa saMsArameM jIvakA kalyANa karanevAlA kyA hai ? aura paryAyarUpI bha~varAmeM rahanevAle durjanma tathA durmaraNa rUpI sA~se dUra rahakara yaha jIva sukhako kisa prakAra prApta kara sakatA hai ? artha aura kAmase to sukha ho nahIM sakatA kyoMki unase saMsArakI hI vRddhi hotI hai / rahA dharma, so jisa dharmameM pApakI saMbhAvanA hai usa dharmase bhI sukha nahIM ho . 1 yasya ka0, kha0, ga0, gha0 / 2 matirmatam ka0, ga0 / 3 vAsiddhiH ga0 / 4 nirvyasananvabhUt l.| 5 yA svasyeSTA ca sA vidyA g0|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam niHsAvadho'sti dharmo'nyastataH sukhamanuttamam / ityudarko vitarko'sya virktsyaabhvtttH||11|| rAjyasya durbharaM bhAraM nivezyAtirathe 2tuji| sabharaM tapaso bhAraM babhAra sa bhavAntakRt // 12 // jinAInandanAbhyAse viditaikAdazAGgakaH / udAsInaH svadehe'pi mohArAtijayecchayA // 13 // yato'bhISTArthasaMsiddhistacaranti sumedhsH| zraddhAnavinayAdayuktakAraNopAcatIrthakRt // 14 // prAnte saMnyasya baddhvAyurutkRSTamahamindratAm / 4vaijayante'tra samprApadekArajizarIrakaH // 15 // mAsaiH SoDazabhiH paJcadazabhizca dinaiH zvasana / trayastriMzatsahastrAbdairandho mAnasamAharat // 16 // zuklalezyaH svatejo'vadhItaviSTapanAlikaH / tatkSetravikriya zastadukhAribalAnvitaH // 17 // Ahamindra sukhaM mukhymnninaamaajvNjve| nidvandvaM niHpravIcAraM ciraM nIrAgamalAmat // 18 // Ayurante samAdhAnArAsminatrAgamiSyati / dvIpe'smin bhArate varSe sAkete vRSabhAnvaye // 19 // tagoge kSatriyo'stAriH zlAghyo megharatho'bhavat / maGgalA'sya mahAdevI vasudhArAdipUjitA // 20 // maghAyAM zrAvaNe mAsi raSTA svapnAn gajAdikAn / Asya sitadvitIyAyAmaikSiSTAgAmuka dvipam // 21 // tatphalAnyavabudhyAtmapateH samprApya sammadam / navame mAsi citrAyAM sajjyotsnaikAdazIdine // 22 // trijJAnadhAriNaM divyaM pitRyoge satAM patim / jagatrayasya bhartAramahamindramalabdha sA // 23 // devendrAstaM sadA nItvA merau 'janmasavotsavam / kRtvA sumatisajJA ca punastadehamAnayan // 24 // sktaa| hAM, pAparahita. eka munidharma hai usIse isa jIvako uttama sukha prApta ho sakatA hai / isa prakAra virakta rAjAke hRdayameM uttama phala denevAlA vicAra utpanna huaa|||6-11|| tadanantara saMsAra kA anta karanevAle rAjA ratiSeNane rAjyakA bhArI bhAra apane atiratha nAmaka putrake lie sauMpa kara tapakA halakA bhAra dhAraNa kara liyA // 12 / / usane arhannandana jinendrake samIpa dIkSA dhAraNa kI, gyAraha aGgoMkA adhyayana kiyA aura moha-zatruko jItanekI icchAse apane zarIrameM bhI mamatA chor3a dI // 13 // usane darzanavizuddhi, vinayasampannatA Adi kAraNoMse tIrthaMkara prakRtikA bandha kiyA so ThIka hI hai kyoMki jisase abhISTa padArthakI siddhi hotI hai buddhimAn puruSa vaisA hI AcaraNa karate haiN||14|| usane anta samayameM saMnyAsamaraNa kara utkRSTa AyukA bandha kiyA tathA vaijayanta vimAnameM ahamindra pada prApta kiyaa| vahAM usakA eka hAtha U~cA zarIra thaa| vaha solaha mAha tathA pandraha dinameM eka bAra zvAsa letA thA, taiMtIsa hajAra varSa bAda mAnasika AhAra grahaNa karatA thA, zuklalezyAkA dhAraka thA, apane teja tathA avadhijJAnase lokanADIko vyApta karatA thA, utanI hI dUra taka vikriyA kara sakatA thA, aura lokanADI ukhAr3a kara pheMkanekI zakti rakhatA thA // 15-17 // isa saMsArameM ahamindrakA sukha hI mukhya sukha hai, vahI nirdvanda hai, pravIcArase rahita hai aura rAgase zUnya hai| ahamindrakA sukha rAjA ratiSeNake jIvako prApta huA thA // 18 // Ayuke antameM samAdhimaraNa kara jaba vaha ahamindra yahA~ avatAra leneko huA taba isa jambUdvIpa-sambandhI bharata-kSetra ayodhyAnagarImeM megharatha nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vaha bhagavAn vRSabhadevake vaMza tathA gotrameM utpanna huA thA, kSatriya thA, zatruoMse rahita thA aura atizaya prazaMsanIya thaa| maGgalA usakI paTTarAnI thI jo ratnavRSTi Adi atizayoMse sanmAnako prApta thii||16-20|| usane zrAvaNazukla dvitIyAke dina maghA nakSatra meM hAthI Adi solaha svapna dekhakara apane mukhameM praveza karatA huA eka hAthI dekhaa| usI samaya vaha ahamindra rAnIke garbha meM AyA // 21 // apane patise svapnoMkA phala jAnakara rAnI bahuta hI harSita huii| tadanantara nauveM caitra mAhake zuklapakSakI ekAdazIke dina citrA nakSatra tathA pitR yogameM usane tIna jJAnake dhAraka, satpuruSoMmeM zreSTha aura tribhuvanake bhartA usa ahamindrake jIvako utpanna kiyA // 22-23 // sadAkI bhAMti indra loga jina-bAlakako sumeru parvata 1-manuttaram k0,10| 2 putre 'tuka tokaM cAtmajaH prajA' iti koshH| 3 suciram kha0, g.| 4 vaijayante tu l0|5 bhojanam / 6 janmotsavotsavam ka0, gha0 / janmamahotsavam l0|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekapazcAzattamaM parva 27 navalakSAbdhikoTISu prayAte'nantare'ntare' / tadabhyantaravatyAyurudapAdyuditodayaH // 25 // zUnyaSaDvAdhipUrvAyuH zarAsatrizatochitiH / santasatapanIyAbhaH svabhAvasubhagAkRtiH // 26 // zaizavocitasAthai devAnItaiH sadaidhituH4 / aMzavo vA zizorindoLaktyAsyAvayavA bbhuH|| 27 // tanavaH kuJcitAH snigdhAH muurdhjaajaambvtvissH| mukhapaGkajamAzakya militA vAsya SaTpadAH // 28 // mayA trailokyarAjyasya snapanAnte surocamaiH / paTTo'lambhIti vAsyAdhAlalATataTamumatim // 29 // kaNI lakSaNasampUrNI nAsya trijJAnadhAriNaH / paJcavarSovaziSyatvaparibhUtiM pratenatuH // 30 // sudhu vo na dhruvorvAcyo vidhamo'sya pRthagvidAm / a kSepamAtradatArthasArthasantapitArthinaH // 31 // nene vilAsinI snigdhe trivarNe tasya rejatuH / iSTAkhilArthasamprekSAsukhaparyantagAminI // 32 // mayA vinA''syazobhA syAtyasau nAsikA, smayam / unmatA dadhatIvAbhAdvaktrAbjAmodapAyinI // 33 // lakSmyau kapolayolalyA vakSaHsthalasamAzritaH / uttamAjAzrayAd dvitvAt jitvauM vAsya rejatuH // 34 // jitvAsya kundasaundarya dvijarAjiya'rAjata / vakrAbjavAsasantuSTA sahAseva srsvtii|| 35 // nAdharasyAdharAkhyA syAtsaptamAsvAdazAlinaH / adharIkRtavizvAmarAdharasyAdrizobhinaH // 36 // nAlapyate lapasyAsya zobhA vAgvallabhojjvalA / yadi divyo dhvanivizvavAcako'smAdviniHsRtAH // 37 // para le gaye. vahAM unhoMne janmAbhiSeka-sambandhI utsava kiyA, sumati nAma rakkhA aura phira ghara vApisa le Aye // 24 // abhinandana svAmIke bAda nau lAkha karor3a sAgara bIta jAnepara dhAraNa karanevAle bhagavAn sumatinAtha utpanna hue the| unakI Ayu bhI isI samayameM zAmila thI // 25 // inakI Ayu cAlIsa lAkha pUrvakI thI, zarIrakI UMcAI tIna sau dhanuSa thI, tapAye hue suvarNake samAna unakI kAnti thI, aura AkAra svabhAvase hI sundara thA // 26 // ve devoMke dvArA lAye hue bAlyakAlake yogya samasta padArthoMse vRddhiko prApta hote the| unake zarIrake avayava aise jAna par3ate the mAno candramAkI kiraNeM hI hoM // 27 // unake patale, Ter3he, cikane tathA jAmunake samAna kAnti vAle zirake keza aise jAna par3ate the mAno mukhameM kamalakI AzaMkA kara bhauMre hI ikaThe hue hoM / / 28 / / maiMne devoMke dvArA abhiSekake bAda tIna lokake rAjyakA paTTa prApta kiyA hai| yaha soca kara hI mAno unakA lalATataTa UMcAIko prApta huA thA / / 26 // tIna jJAnako dhAraNa karanevAle bhagavAnke kAna saba lakSaNoMse yukta the aura pAMca varSake bAda bhI unhoMne kisIke ziSya bananekA tiraskAra nahIM prApta kiyA thA // 30 // unakI bhauMheM bar3I hI sundara thIM, bhauhoMke saMketa mAtrase diye hue dhana-samUhase unhoMne yAcakoMko saMtuSTa kara diyA thA ataH unakI bhauMhoMkI zobhA bar3e-bar3e vidvAnoM ke dvArA bhI nahIM kahI jA sakatI thii||31|| samasta iSTa padArthoke dekhanese utpanna honevAle aparimita sukhako prApta hae unake donoM netra vilAsa pUrNa the. snehase bhare the. zakla kRSNa aura lAla isa prakAra tIna varNa ke the tathA atyanta suzobhita hote the / / 32 // mukha-kamalakI sugandhikA pAna karanevAlI unakI nAka, 'mere vinA mukhakI zobhA nahIM ho sakatI' isa bAtakA ahaMkAra dhAraNa karatI huI hI mAno UMcI uTha rahI thI // 33 // unake donoM kapoloMkI lakSmI uttamAGga arthAt mastakakA Azraya hone tathA saMkhyAmeM do honeke kAraNa vakSaHsthala para rahanevAlI lakSmIko jItatI huI-sI zobhita ho rahI thI // 34 / / unake dAMtoMkI paMkti kunda puSpake saundaryako jItakara aisI suzobhita horahIthI mAno mukha kamalameM nivAsa karanese saMtuSTa ho ha~satIhuI srsvtiihiiho||35||jinhoNne samasta devoMko tiraskRta kara diyA hai, sumeruparvatakIzobhA bar3hAI hai aura chaha rasoMke sivAya saptama alaukika rasake AsvAdase suzobhita haiM aise unake adharoM (oThoM) kI adhara (tuccha) saMjJA nahIM thI ||36||jisse samasta padArthoM kA ullekha karanevAlI divyadhvani prakaTa huI hai aise unake mukhakI zobhA to kahI hI 1 prayAte'nantarAntare ga0, ka0 / 2 dyutitoditaH ka0, kha0, ga0 / dyutitoditam pa0 / 3 trizatochitaH ka0, gh0| 4 sadaiva ca g0| 5 vAsyAgAllalATa-kha0, ga0 / 6 shraasyshobhaa-mukhshobhaa| 7-mAzritaH l0| -varAjyasya ka0, kha0, ga0, pa0 /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam pahAvo vakvAbujasyAsya kiM punarvarNyatetarAm / yadi lolAlitAM jagmunilimpezAH savallabhAH // 38 // kaNThasya kaH stavo'sya syAdyadi trailokyakaNThikA / baddhAmarezaiH syAdvAdakuNThitAkhilavAdinaH // 39 // tadvAhuzikhare manye ziraso'pyatilaDvinI / vakSaHsthalanivAsinyA lakSmyAH krIDAcalAyate // 40 // dharAlakSmI samAhatuM 'vIralakSmIprasAritau / bhAjete jayinastasya bhujAvAjAnulaGghinau // 11 // pRthaka pRthaktvaM nAkhyeyaM ramyatvaM vAsya vakSasaH / mokSAbhyudayalakSmyau cettadevAvasataH samam // 42 // kRzamapyakRzaM madhyaM lakSmIdvayasamAzritam / UrdhvadehaM mahAbhAraM vahadetasya helayA // 43 // nAbhiH pradakSiNAvartA gambhIrati na kathyate / sA cenna tAdRzI tasminna syAdevaM sulakSaNA // 44 // rUpazobhA vinA nemaH3 4svAzrayAditi vANavaH / santaH sarve'pi tatrAsan ramyastana kaTItaTaH // 45 // rambhAstambhAdayo'nyeSAmUrvoyAntUpamAnatAm / upameyAstadUrubhyAM te vRttatvAdibhirguNaiH // 46 // kuto jAnukriyetyetad veni nAnyeSu vedhasaH / cedasmigurujaGghAnAM zobhAsparddhAni vRttaye // 17 // vajreNa ghaTite jase vedhasA'syAnyathA katham / jagattrayaguro ra bidhAte te tanostanU // 18 // dhareyaM sarvabhAvena lagnA'smattalayoriti / lakramo pramadeneva kUrmapRSThau zubhacchavI // 49 // iyanto'smin bhaviSyanti dharmAH karmanivarhaNAH / ityAkhyAtumivAbhAnti vidhinAlayaH kRtAH // 50 // nahIM jA sktii| unake mukhakI zobhA vacanoMse priya tathA ujjvala thI athavA vacanarUpI vallabhAsarasvatIse dedIpyamAna thii|| 37 / / jaba ki apanI-apanI vallabhAoMse sahita devendra bhI usa para satRSNa bhramara jaisI avasthAko prApta ho gaye the taba unake mukha-kamalake hAvakA kyA varNana kiyA jAve ? // 38 // jinhoMne syAdvAda siddhAntase samasta vAdiyoMko kuNThita kara diyA hai aise bhagavAn sumatinAthake kaNThameM jaba indroMne tIna lokake adhipatitvakI kaNThI bA~dha rakkhI thI taba usakI kyA prazaMsA kI jAve ? ||36||shirse bhI U~ce uThe hue unakI bhujAoMke zikhara aise jAna par3ate the mAno vakSaHsthala para rahane vAlI lakSmIke kIr3A-parvata hI hoM // 40 // ghuTanoM taka laTakane vAlI vijayI sumatinAthakI bhujAe~ bhajAe~ aisI suzobhita ho rahI thIM mAno prathivIkI lakSmIko haraNa karaneke lie vIralakSmIne hI apanI bhujAe~ phailAI ho // 41 // unake vakSaHsthalakI zobhAkA pRthak-pRthak varNana kaise kiyA jA sakatA hai jaba ki usa para mokSalakSmI aura abhyudayalakSmI sAtha hI sAtha nivAsa karatI thIM // 42 // unakA madhyabhAga kRza hone para bhI kRza nahIM thA kyoMki vaha mokSalakSmI aura abhyudayalakSmIse yukta unake bhArI zarIrako lIlApUrvaka dhAraNa kara rahA thA / / 43 // unakI Avartake samAna gola nAbhi gaharI thI yaha kahanekI AvazyakatA nahIM kyoMki yadi vaha vaisI nahIM hotI to unake zarIrameM acchI hI nahIM jAna par3atI // 44 // samasta acche paramANuoMne vicAra kiyA-hama kisI acche Azrayake vinA rUpa tathA zobhAko prApta nahIM ho sakate aisA vicAra kara hI samasta acche paramANu unakI kamara para A kara sthita ho gaye the aura isIlie unakI kamara atyanta sundara ho gaI thii||45|| keleke stambha Adi padArtha anya manuSyoMkI jAMgheAMkI: upamAnatAko bhale hI jAveM parantu bhagavAn sumatinAthake jAMghoMke sAmane ve golAI Adi guNAMse upameya hI bane rahate the // 46 // vidhAtAne unake sundara ghuTane kisalie banAye the yaha bAta maiM hI jAnatA hU~ anya loga nahIM jAnate aura vaha bAta yaha hai ki inakI UruoM tathA jaMvAoMmeM zobhAsambandhI IrSyA na ho isa vicAra sehI bIcameM ghuTane banAye the||47|| vidhAtAne unakI jaMghAe~ vanase banAI thIM, yadi aisA na hotA to ve kRza hone para bhI tribhuvanake guru athavA tribhuvanameM sabase bhArI unake zarIrake bhArako kaise dhAraNa karatIM // 48 // yaha pRthivI saMpUrNa rUpase hamAre talavoMke nIce Akara laga gaI hai yaha socakara hI mAno unake donoM paira harSase kachuvekI pIThake samAna zubha kAntike dhAraka ho gaye the / 46 // ina bhagavAn sumatinAthameM karmoko naSTa karanevAle itane dharma prakaTa hoMge yaha kahaneke lie 1 mukhasya / ayaM zlokaH gha0 pustake nAsti / 2 vIraladamyA kha0, ga0 |naimH ga0 / rUpazobhAvitAnena kha0 / 4 suSTha AzrayaH svAzrayaH tasmAt / 5 niSiddhaye la0 /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekapazcAzattama pave vidhAya dazadhA''tmAnaM vidhuratI niSevate / kAntimAbhyAM paraM prAptumityAzakAvahA nakhAH // 51 // evaM sarvAGgazobhAsya lakSaNairvyaanaiH zubhA / svIkariSyati muktyaGganAM vetyatra na saMzayaH // 52 // kaumAramiti rUpeNa sandharo rAmaNIyakam / anAptayauvanasyAsya tadvinApi manobhavAt // 53 // tato yauvanamAlambya kAmo'pyasmin kRtAspadaH / samprApya sAdhavaH sthAna nAdhitiSThanti ke svayam // 54 // kumArakAle pUrvANAM dazalakSeSu niSThite / bhujan svloksaamraajyN nRrAjyaM cApa sa kramAt // 55 // na hiMsA na mRSA tasya steyasaMrakSaNe na ca / svame'pi tadtAnandaH zukkulezyasya kena sH||56|| tathA nAniSTasaMyogo viyogo neSTavastuni / nAsAtaM na nidAnaM ca tatsanchazo na tadgataH // 57 // guNAnAM vRddhimAtanvan saJcayaM puNyakarmaNAm / vipArka vizvapuNyAnAM guNapuNyasukhAtmakaH // 54 // sevyamAnaH sadA raktaiH surakhecarabhUcaraiH / nirAkRtaihikArambhaH sambhRtaH sarvasampadAm // 59 // nizcitaM kAmabhogeSu nityaM nRsurabhAviSu / nyAyyArthapathyadharmeSu 'zarmasAraM samApa sH||6|| kAntAbhiH kamanIyAbhiH savayobhiH samIpsubhiH / divyAGgarAganagvasabhUSAbhI ramate sma sH|| 61 // divyazrIrmAnuSI ca zrIH samapremapratoSite / sukhaM vidadhatustasya madhyasthaH kasya na priyaH // 12 // sukhaM nAma tadevAtra yadasyendriyagocaram / svarvandhasArabhogyaM cessurezAsyaiva rakSitam // 63 // evaM sAmayan kAlaM divyraajyshriyoiiye| vyaratsIt saMsateH sA hi pratyAsanavineyatA // 6 // hI mAno vidhAtAne unakI daza aMguliyA~ banAI thIM // 50 // unake caraNoMke nakha aisI zaGkA utpanna karate the ki mAno unase zreSTha kAnti prApta karane ke lie hI candramA daza rUpa banAkara unake caraNoMkI sevA karatA thA // 51 // isa prakAra lakSaNoM tathA vyaJjanoMse suzobhita unake sarva zarIrakI zobhA muktirUpI strIko svIkRta karegI isameM kucha bhI saMzaya nahIM thaa||52|| isa prakAra bhagavAnakI kumAra avasthA svabhAvase hI sundaratA dhAraNa kara rahI thI, yadyapi usa samaya unheM yauvana nahIM prApta huA thA to bhI ve kAmadevake binA hI adhika sundara the / / 53 / / tadanantara yauvana prApta kara kAmadevane bhI unameM apanA sthAna banA liyA so ThIka hI hai kyoMki aise kauna satpuruSa haiM jo sthAna pAkara svayaM nahIM Thahara jaate|| 54 / / __isa prakAra krama-kramase jaba unake kumAra-kAlake daza lAkha pUrva bIta cuke taba unheM svargalokake sAmrAjyakA tiraskAra karanevAlA manuSyoMkA sAmrAjya prApta huA // 55 // zuklalezyAko ghAraNa karanevAle bhagavAn sumatinAtha na kabhI hiMsA karate the, na bhUTha bolate the aura na corI tathA parigraha Ananda unheM svapnameM bhI kabhI prApta hotA thaa| bhAvArtha-ve hiMsAnanda, mRSAnanda, steyAnanda aura parigrahAnanda ina cAroM raudradhyAnase rahita the||56|| unheM na kabhI aniSTa-saMyoga hotA thA, na kabhI iSTa-viyoga hotA thA, na kabhI vedanAjanya duHkha hotA thA aura na ve kabhI nidAna hI karate the| isa prakAra ve cAroM ArtadhyAnasambandhI saMlazase rahita the||57 // guNa, puNya aura sukhoMko dhAraNa karanevAle bhagavAn aneka guNoMkI vRddhi karate the, navIna puNya karmakA saMcaya karate the aura purAtana samasta puNya karmoM ke vipAkakA anubhava karate the||55|| anurAgase bhare hue deva, vidyAdhara aura bhUmigocarI mAnava sadA unakI sevA kiyA karate the, unhoMne isa lokasambandhI samasta prArambha dUra kara diye the, aura ve sarva sampadAoMse paripUrNa the||56|| ve manuSya tathA devoMmeM honevAle kAma-bhogoMmeM, nyAyapUrNa arthameM tathA hitakArI dharmameM zreSTha sukhako prApta hue the / / 60 // ve divya aGgarAga, mAlA, vastra aura AbhUSaNoMse suzobhita, sundara, samAna avasthAvAlI tathA svecchAse prApta huI striyoMke sAtha ramaNa karate the / / 61 / / samAna premase saMtoSita divya lakSmI aura mAnuSya lakSmI donoM hI unheM sukha pahu~cAtI thIM so ThIka hI hai kyoMki madhyastha manuSya kise pyArA nahIM hotA ? / / 62 / / saMsArameM sukha vahI thA jo inake indriyagocara thA, kyoMki svargameM bhI jo sArabhUta vastu thI use indra inhIMke lie surakSita rakhatA thA // 63 / isa prakAra divya lakSmI aura rAjya 1 dharmasAraM ga0 /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 mahApurANe uttarapurANam 1 'sudhIH kathaM sukhAMzepsuviSayAmiSagRddhimAn / na pApabaDizaM pazyena cedanimi pAyate // 65 // mUDhaH prANI parAM prauDhimaprApto'stvahitAhitaH 3 | ahitenAhito'haM ca kathaM bodhanayAhitaH // 66 // niraGkuzaM na vairAgyaM yAdRgjJAnaM ca tAdRzam / kutaH syAdAtmanaH svAsthyamasvasthasya kutaH sukham // 67 // paJcakanavadvayuktaiH pUrve rAjye'vasAdhite / saha dvAdazapUrvAGgaH svasminnevetyacintayat // 68 // stutastadaiva saMstotraiH sarvaiH sArasvatAdibhiH / abhiSekaM surairApya devoDhAbhayayAnakaH // 69 // dIkSAM SaSThopavAsena sahetukavane'gRhIt / site rAjJAM sahasreNa sumatirnavamIdine // 70 // madhAza zini vaizAkhe pUrvAhne saMyamAzrayam / tadaivAvirabhUdasya mamaH paryayasamjJakam // 71 // puraM saumanasaM nAma bhikSAyai pazcime dine / prAptaM " pratIkSya padmo'gAtpUjAM cumnadyutirnRpaH // 72 // sAmAyika samAdAya samaunaH zAntakalmaSaH / tapastepe samAdhAnAtsahiSNudussahaM, paraiH // 73 // vizatiM vatsarAnnItvA chadmasthaH prAktane vane / priyaGgubhUruho'dhastAdupavAsadvayaM zritaH // 74 // maghA caitramAsasya dhavalaikAdazIdine / pazcimAbhimukhe bhAnau kaivalyamudayAdayat // 75 // suraiH samprAsatatpUjo gaNezaizcAmarAdibhiH / sa saptarddhibhirabhyarcyaH saSoDazazatonmukhaiH // 76 // zUnyadvaya catuHpakSamitapUrvadharAnugaH / khapaJcatricatuH paJcapakSoktaiH " zikSakairyutaH // 77 // lakSmI ina donoMmeM samaya vyatIta karate hue bhagavAn sumatinAtha saMsAra se virakta ho gaye so ThIka hai kyoMki nikaTa bhavyapanA isI ko kahate haiM / / 64 / / bhagavAnne vicAra kiyA ki alpa sukhakI icchA rakhanevAle buddhimAn mAnava, isa viSayarUpI mAMsameM kyoM lampaTa ho rahe haiN| yadi ye saMsAra ke prANI machalI samAna AcaraNa na kareM to inheM pAparUpI vaMsIkA sAkSAtkAra na karanA par3e / / 65 / / jo parama cAturyako prApta nahIM hai aisA mUrkha prANI bhale hI ahitakArI kAryoMmeM lIna rahe maiM to tIna jJAnoMse sahita hU~ phira bhI ahitakArI kAryoMmeM kaise lIna ho gayA ? // 66 // parantu jaba taka yatheSTa vairAgya nahIM hotA aura yatheSTa samyagjJAna nahIM hotA taba taka AtmAkI svasvarUpameM sthiratA kaise ho sakatI hai ? aura jisake svasvarUpameM sthiratA nahIM hai usake sukha kaise ho sakatA hai ? // 67 // rAjya karate hue jaba unheM untIsa lAkha pUrva aura bAraha pUrvAGga bIta cuke taba apanI AtmAmeM unhoMne pUrvokta vicAra kiyA / / 68 / / usI samaya sArasvata Adi samasta laukAntika devoMne acche-acche stotroM dvArA unakI stuti kI, devoMne unakA abhiSeka kiyA aura unhoMne unakI abhaya nAmaka pAlakI uThAI // 66 // isa prakAra bhagavAn sumatinAthane vaizAkha sudI navamIke dina maghA nakSatrameM prAtaHkAlake samaya sahetuka vanameM eka hajAra rAjAoMke sAtha velAkA niyama lekara dIkSA dhAraNa kara lii| saMyamake prabhAvase usI samaya mana:paryayajJAna utpanna ho gayA / / 70-71 / / dUsare dina ve bhikSAke lie saumanasa nAmaka nagara meM gaye / vahA~ suvarNake samAna kAntike dhAraka padmarAjAne paDagAha kara AhAra diyA tathA svayaM pratiSThA prApta kI / / 72 / / unhoMne sarvapApakI nivRtti rUpa sAmAyika saMyama dhAraNa kiyA thA, ve maunase rahate the, unake samasta pApa zAnta ho cuke the, ve atyanta sahiSNu - sahanazIla the aura jise dUsare loga nahIM saha sakate aise tapako bar3I sAvadhAnIke sAtha tapate the / / 73 / unhoMne chadmastha rahakara bIsa varSa bitAye / tadanantara usI sahetuka vanameM priya vRkSake nIce do dinakA upavAsa lekara yoga dhAraNa kiyA / / 74 / / aura caitra zukla ekAdazIke dina jaba sUrya pazcima dizAkI ora Dhala rathA thA taba kevalajJAna utpanna kiyA / / 75 / / devoMne unake jJAna-kalyANakakI pUjA kii| sapta RddhiyoMke dhAraka amara Adi eka sau solaha gaNadhara nirantara sammukha raha kara unakI pUjA karate the, do hajAra cAra sau pUrvadhArI nirantara unake sAtha 1 zrayaM zlokaH gha0 pustake nAsti / 2 zranimiSo matsyastadvadAcaratIti - animiSAyate 'pAThIno'nimiSastimiH' iti dhanaJjayaH / 3 parAM prauDhiM vijJatAmaprApto mUDhaH prANI ahite - hitakare kArye zrAhita zrAsaktaH zrastu bhavatu kintu bodhatrayeNa yukto'haM hitena katha mAhita ityAzcaryam / 4 saMyamAzrayAt ga0 / 5 prApte ga0 / 6 kevalyamupapAdivAn la0 / 7 pakSottaraiH la0 /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekapaJcAzattama parva ekAdazasahasrAvadhIddhabodhavidIDitaH / trayodazasahasrAtmasamA najJAna saMstutaH // 78 // zUnyadvayayugASTaikamitavaikriyakastutaH / zUnyadvayacatuH khaikapramitopAntaviSTa 2taH // 79 // zUnyapaJcacatuHkhaikamitavAdyabhivanditaH / piNDitaiH khacatuSkadvitrimitaistairvibhUSitaH // 80 // skha catuSkatrivahnayuktAnantAryAdhAyikAnugaH / trilakSazrAvakAbhyarcaH zrAvikApaJcalakSavAn // 81 // sa devadevyasaGkhyAtatiryaksaGkhyAtaveSTitaH / vihRtyASTadazakSetravizeSeSvamarAcitaH // 82 // prazastAzastabhASAsu bhavyAnAM divyamakSipat / dhvaniM bIjavizeSaM vA subhUmiSu mahAphalam // 83 // vimukta' vihRtirmAsaM sahastramunibhiH saha / pratimAyogamAsthAya sammede nirvRtiM yayau // 84 // ekAdazyAM site caitre maghAyAmaparAhnagaH / amarairantyakalyANamavApa sumatIzvaraH // 85 // mAlinI ripunRpayamadaNDaH puNDarIkiNyadhIzo haririva ratiSeNo vaijayante'hamidraH / sumatiramitalakSmIstIrthakucaH kRtArthaH sakalaguNasamRddho vaH sa siddhiM vidadhyAt // 86 // rahate the, ve do lAkha cauana hajAra tIna sau pacAsa zikSakoMse sahita the, gyAraha hajAra avadhijJAnI unakI pUjA karate the, teraha hajAra kevalajJAnI unakI stuti karate the, ATha hajAra cAra sau kriyA Rddhike dhAraNa karanevAle unakA stavana karate the, daza hajAra cAra sau mana:paryayajJAnI unheM ghere rahate the, aura daza hajAra cAra sau pacAsa vAdI unakI vaMdanA karate the, isa prakAra saba milAkara tIna lAkha bIsa hajAra muniyoMse ve suzobhita ho rahe the / / 76 -80 // anantamatI Adi tIna lAkha tIsa hajAra AryikAe~ unakI anugAminI thIM, tIna lAkha zrAvaka unakI pUjA karate the, pA~ca lAkha zrAvikAe~ unake sAtha thIM // 81 // asaMkhyAta deva - deviyoM aura saMkhyAta tiryakhoMse ve sadA ghire rahate the / isa prakAra devoMke dvArA pUjita hue bhagavAn sumatinAthane aThAraha kSetroMmeM bihAra kara bhavya jIvoMke lie upadeza diyA thaa| jisa prakAra acchI bhUmimeM bIja boyA jAtA hai aura usase mahAn phalakI prApti hotI hai usI prakAra bhagavAnne prazasta aprazasta sabhI bhASAoM meM bhavya jIvoMke lie divyadhvAna rUpI bIja boyA thA aura usase bhavya jIvoMko ratnatrayarUpI mahAn phalakI prApti huI thI // 82-83 // 31 antameM jaba usakI Ayu eka mAsakI raha gaI taba unhoMne vihAra karanA banda kara sammeda - giri para eka hajAra muniyoMke sAtha pratimAyoga dhAraNa kara liyA aura vahIMse caitra zukla ekAdazI ke dina maghA nakSatrameM zAmake samaya nirvANa prApta kiyaa| devoMne unakA nirvANakalyANaka kiyA // 84-85 // jo pahale zatru rAjAoM ko naSTa karaneke lie yamarAjake daNDake samAna athavA indrake samAna puNDarIkiNI nagarIke adhipati rAjA ratiSeNa the, phira vaijayanta vimAnameM ahamindra hue aura phira ananta lakSmIke dhAraka, samasta guNoMse sampanna tathA kRtakRtya sumatinAtha tIrthaMkara hue ve tuma 1 jJAnisaMyutaH ga0 / 2 vidvataH ka0, gha0 / vivRtaH ga0 / 3 vimuktavikRtirmAsaM ka0, kha0, ga0, gha0 / vimukta vikRtiH la0 /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam sragdharA sayo jAtaM jinendra svaravataraNasamprAptakalyANakArye vAmaM janmAbhiSeke 'surapabiracitairbhUSaNairiddhazobham / saniSkAntAvaghora sumatimatimatiM kevalajJAnasiddhA vIzAnaM nitI tatpuruSamaparuSa zAntaye saMzrayadhvam // 87 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGgrahe sumatitIrthapurANaM nAma samAptamekapAzacama prv||51|| sabako siddhi pradAna kareM // 86 // jo bhagavAn svargAvataraNake samaya garbhakalyANakake utsavameM 'sadyojAta' kahalAye, janmAbhiSekake samaya indroMke vrajase viracita AbhUSaNoMse suzobhita hokara 'vAma' kahalAye, dIkSA-kalyANakake samaya 'aghora kahalAye, kevalajJAnakI prApti honepara 'IzAna' kahalAye aura nirvANa hone para 'tatpuruSa' kahalAye aise rAgadveSa rahita atizaya pUjya bhagavAn sumatinAthakA zAntike lie he bhavya jIvo ! Azraya grahaNa karo // 7 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM sumatinAtha tIrthaMkarakA purANa varNana karanevAlA ikyAvanavA~ parva pUrNa huaa| 1 surapatiracitai-dha0, k0|
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvipaJcAzattama parva po'sthAvarna bhAtIva prabhAsmimiti vAzritA / tyaktvA taM ya sa pannAsmAnpAtu padmaprabhaH prabhuH // n dvitIye pAtakIkhaNDe dvIpe prAgbhAgapUrvaje / videhe dakSiNe kUle sItAyA batsadezaz2am // 2 // susImAnagaraM tasmin mahArAjo'parAjitaH / na parairjAyate jetA sa bAhyAbhyantaradviSAm // 3 // vikrameNaiva vakrANAM jeturyAyaparigchadaH / saptAGgapUraNaM tasya balaM dorbalazAlinaH // 4 // tasya satyena varSanti jImUtAH karSakecchayA / AdimadhyAntavApAca dhAnyabhedAH phalapradAH // 5 // tyAgena tasya dAridrayazabdaH khakusumAyate / bhuvi prAgyeSu dAridraya tairaba dhanadAyitam // 6 // rAjJAM mahAguNAstasmin sukSetrotasubIjavat / trayo'pyete phalanti sma sajAtIyAn parAn guNAn // 7 // pareSAM vAsyarUpAdisampanonmArgavRttaye / tarUtpATI marunmeru kSamaH kampayituca kim // 8 // sa SaTprakRtibhirbhUSyastAzca tena tato'bhavat / tadrAjyaM na paraiIjya pareSA 2varSaka: svayam // 9 // evaM bhavAntarAvarjitojiMtAyodayApitam / nApatyaM suciraM bhuktvA saMvibhaktaM suhRdvaraiH // 10 // kSaNikAH sarvaparyAyAH paryAyaizcAnubhUyate / surkha kAraNavidhvaMse kArya kautaskutI sthitiH // 11 // ityajusUtrabhAvena sa sarva bhAra smaran / dattvA rAjyaM sumitrAya sutAya vijitAtmane // 12 // gatvA tapoguruM kRtvA jinendra pihitAsravam / ekAdazAGgavid badhvA nAma tIrthakarAiyam // 13 // kamala dinameM hI phUlatA hai, rAtameM banda ho jAtA hai ataH usameM sthira na raha sakaneke kAraNa jisa prakAra prabhAkI zobhA nahIM hotI aura isIlie usane kamalako chor3akara jinakA Azraya grahaNa kiyA thA usI prakAra lakSmIne bhI kamalako chor3akara jinakA Azraya liyA thA ve padmaprabha svAmI hama sabakI rakSA kareM // 1 // dUsare dhAtakIkhaNDadvIpake pUrva videhakSetrameM sItA nadIke dakSiNa taTa para vatsa deza hai| usake susImA nagarameM mahArAja aparAjita rAjya karate the| mahArAjaaparAjita vAstava meM aparAjita the kyoMki unheM zatru kabhI bhI nahIM jIta sakate the aura unhoMne antaraGga tathA bahira ke sabhI zatruoMko jIta liyA thA // 2-3 // vaha rAjA kuTila manuSyoMko apane parAkramase hI jIta letA thA ataH bAhubalase suzobhita usa rAjAkI saptAGga senA kevala bAhya ADambara mAtra thI ||4||uske satyase megha kisAnoMkI icchAnusAra barasate the aura varSake Adi, madhya tathA antameM boye jAnevAle sabhI dhAnya phala pradAna karate the // 5 // usake dAnake kAraNa dAridraya zabda AkAzake phUlake samAna ho rahA thA aura pRthivI para pahale jina manuSyoMmeM daridratA thI ve aba kuberake samAna AcaraNa karane lage the / / 6 / jisa prakAra uttama khetameM boye hue bIja sajAtIya anya bIjoMko utpanna karate haiM usI prakAra usa rAjAke ukta tInoM mahAn guNa sajAtIya anya guNoMko utpanna karate the||7|| isa rAjAkI rUpAdi sampatti anya manuSyoMke samAna ise kumArgameM nahIM le gaI thI so ThIka hI hai kyoMki vanoMko ukhAr3ane vAlAkyA meru parvatako bhIkampita karane meM samartha hai vaha rAjArAjAoMke yogya sandhi vigrahAdi chaha guNoMse suzobhita thA aura chaha guNa usase suzobhita the| usakA rAjya dUsaroMke dvArA dharSaNIya-tiraskAra karaneke yogya nahIM thA para vaha svayaM dUsaroMkA dharSaka-tiraskAra karane vAlA thaa||6|| isa prakAra aneka bhAboMmeM upArjita puNya karmake udayase prApta tathA aneka mitroMmeM baTe hue rAjyakA usane cirakAla taka upabhoga kiyA // 10 // tadanantara vaha vicAra karane saMsArameM samasta paryAya kSaNabhaMgura haiM, sukha paryAyoMke dvArA bhogA jAtA hai aura kAraNakA vinAza honepara kAryakI sthiti kaise ho sakatI hai ? // 11 // isa prakAra RjusUtra nayase saba padArthoMko bhaMgura smaraNa karate hue usa rAjAne apane AtmAko vaza karanevAle sumitra putrake lie rAjya de diyA, 1 merukSama la0 / 2 varSakaM l0|3 ityantargatabhAvena ka0, gh0|
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam saMnyasyAntaparityaktadeho'yAdahamindratAm / Urdhvagraiveyake ramye prItikaravimAnajaH // 14 // ekatriMzatsamudrAyurhastadvayazarIrakaH / zuklalezyo dinaiH paJcaSaTcatuHsammitaiH zvasan // 15 // ekatriMzatsahasrAbdairmAnasAhAratapitaH / tejovalAvadhijJAnanyAsAsasamabhUtalaH // 16 // tatkSetravikriyajhaizaH 'susamApAhamindrajam / 2svAyurante tatastasminnavanImAgamiSyati // 17 // ujambUdvIpe'tra kauzAmyAM patirikSvAkuvaMzajaH / gotreNa kAzyapo rAjA dharaNAkhyo mahAnabhUt // 18 // tasya devI susImAkhyA ratnavRSTayAdimAnitA / prabhAte mAghakRSNAyAM SaSThayAM citrendusalame // 19 // gajAdiSoDazasvamavIkSaNAnantarAsyagam / nirIkSya vAraNaM jJAtaistatphalaiH pramadAnvitA // 20 // kRSNapakSe trayodazyo tvaSTrayoge'parAjitam / kArtike mAsyasUtaiSA raktAmbhojadalacchavim // 21 // asyotpattI samutpattirguNAnAM doSasansateH / dhvaMso jAtaH zamaH zokaH pramodAtsarvadehinAm // 22 // mohazatruhaMtacchAyo naSTo'I veti kampate / svargApavargayormArge vAhake'smin bhaviSyati // 23 // mohanidrAM vihAsyanti bahavo'smin prabodhake / janminAM jAti sambandhavirodhazca vinarukSyati // 24 // lakSmIvikAzamasyAyAt prAyAt kItirjagattrayam / bhabhUdityAdisaMlApo viduSAmitaretaram // 25 // tadAnImeva devendrAsta merau kssiirvaaribhiH| srapayitvA vidhAyAnumudA panaprabhAbhidhAm // 26 // abhiSTutya pumarmItvA mAturaGge mahAputim / nidhAya muditA nRtyaM vidhAya prayayurdivam // 27 // samastaiH zaizavaM tasya mudendoriva banyate / kaH sa yaH sarvamAlAdya varddhamAne parAGmukhaH // 28 // banameM jAkara pihitAlava jinendrako dIkSA-guru banAyA, gyAraha aMgoMkA adhyayana kara tIrthaMkara prakRti kA bandha kiyA aura Ayuke antameM samAdhimaraNake dvArA zarIra chor3akara atyanta ramaNIya Urdhvapraiveyakake prItiMkara vimAnameM ahamindra pada prApta kiyA // 12-14 // ikatIsa sAgara usakI Ayu thI, do hAtha U~cA zarIra thA, zukla lezyA thI, cAra sau paiMsaTha dinameM zvAsocchrAsa grahaNa karatA thA, ikatIsa hajAra varSa bAda mAnasika AhArase saMtuSTa hotA thA, apane teja, bala tathA avadhi-jJAnase saptamI pRthivIko vyApta karatA thA aura vahIM taka usakI vikriyARddhi thii| isa prakAra ahamindra sambandhI sukha use prApta the| zrAyuke antameM jaba vaha vahAM se caya kara pRthivIpara avatAra leneke lie udyata huA / / 15-17 // taba isI jambUdvIpakI kauzAmbI nagarImeM ikSvAkuvaMzI kAzyapagotrI dharaNa nAmakA eka bar3A rAjA thaa| usakI susImA nAmakI rAnI thI jo ratnavRSTi Adi atizayoMse sammAnita thii| mAghakRSNa SaSThIke dina prAtaHkAlake samaya jaba citrA nakSatra aura candramAkA saMyoga ho rahA thA taba rAnI susImAne hAthI Adi solaha svapna dekhaneke bAda mukhameM praveza karatA huA eka hAthI dekhaa| patise svapnoMkA phala jAnakara vaha bahuta hI harSita huI / / 18-20 // kArtika mAsake kRSNapakSakI trayodazIke dina tvaSTra yogameM usane lAla kamalakI kalikAke samAna kAntivAle aparAjita putrako utpanna kiyA // 21 // isa putrakI utpatti hote hI guNAMkI utpatti huI. doSasamUhakA nAza huA aura harSase samasta prANiyoMkA zoka zAnta ho gayA // 22 // svarga aura mokSakA mArga calAnevAle bhagavAnke utpanna hote hI moharUpI zatru kAntirahita ho gayA tathA 'aba maiM naSTa huA' yaha socakara kA~pane lagA / / 23 / / usa samaya vidvAnoMmeM nimna prakArakA vArtAlApa ho rahA thA ki jaba bhagavAna sabako prabaddha kareMge taba bahutase loga moha-nidrAko chor3a deveMge. prANiyoMkA janmajAta virodha naSTa ho jAvegA, lakSmI vikAsako prApta hogI aura kIrti tInoM jagatmeM phaila jAvegI / / 24-25 // usI samaya indroMne meru parvata para, le jAkara kSIrasAgarake jalase unakA abhiSeka kiyA, harSase padmaprabha nAma rakkhA, stuti kI, tadanantara mahAkAntimAna jina-bAlakako vApisa lAkara mAtAkI godameM rakkhA, harSita hokara nRtya kiyA aura phira svargakI ora prasthAna kiyA // 26-27 / / candramAke samAna unake bAlyakAlakI saba bar3e harSase prazaMsA karate the so ThIka hI hai kyoMki jo 1 sukhapAyAhamindrajaM l0| 2 Ayurante ka0, kha0, ga0, 50, l0| 3 jambUdvIpe ca kozAmbyAM l0| 4 pramadAnvitaiH kh0| 5 sambaddha-0, str0| 6-vikAsa k0,0| 7 prAyayurdivam ka0,50,ga0 /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvipaJcAzattama parva na kAmanIyaka kAme'vikAye'nyatra cedvazam / tatkAmanIyakaM tasya na kenApyupamIyate // 21 // tathaiva rUpamapyasya kathyate kiM pRthak pRthak / yadyattasminna tatvajJairanyasthairupamIyate // 30 // kAmayante striyaH puMsaH pumAMsastA imaM punaH / tAzca te cAsya saubhAgyaM nAlpabhAgyairavApyate // 31 // tasanAveva sarveSAM dRSTistRpti parAmitA / santataM cUtamamjayAM mattAlInAmivAvalI // 32 // sarvendriyasamAhAdastasmin cena bhUzAyate / paratrApUrNapuNyeSu na kApIti vayaM sthitAH // 33 // khacatuSkeNa koTInAM navabhizvoktavAdibhiH / mite sumatisantAne padmaprabhajinasthitiH // 34 // SaTzUnyavahipUrvAyuH zUnyapazcadvicApabhAk / jIvitasya caturbhAge' kumAratvena niSThite // 35 // alabdha rAjya prAptAmarejyo' dvairAjyavarjitam / kramAyAtaM na hIcchanti santastathAnyathAgatam // 36 // uparabandhe'sya sarvasya svasya svasyeva sammadaH / mahAbhayAni tadda ze naSTAnyaSTau niranvayam // 37 // dAridrayaM vidrutaM dUraM svairaM svaM saMpravartate / sarvANi maGgalAnyAsan saGgamaH sarvasampadAm // 38 // kasya kasminsamIpseti vadAnyeSvabhavadvacaH / kasyaciva kasmiMzcidarthitetyavadajanaH // 39 // ityasya rAjyasamprAptau jagatsusamivotthitam / tadeva rAjya rAjyeSu prajAnAM yatsukhAvaham // 40 // hIne SoDazapUrvAGa4 pUrvalakSAyuSi sthite / kadAcid dvaarivndhsthgjprkRtisNshruteH||41|| sabako AhlAdita kara vRddhiko prApta hotA hai usase kauna parAGmukha rahatA hai ? // 28 / / bhagavAna padmabhake zarIrakI jaisI sundaratA thI vaisI sundaratA na to zarIra rahita kAmadevameM thI aura na anya kisI manuSyameM bhii| yathArthameM unakI sundaratAkI kisIse upamA nahIM dI jA sakatI thii||26|| isI prakAra unake rUpakA bhI pRthak pRthak varNana nahIM karanA cAhiye kyoMki jo jo guNa unameM vidyamAna the vidvAn loga una guNoMkI anya manuSyoMmeM rahanevAle guNoMke sAtha upamA nahIM dete the // 30 // striyA~ puruSoMkI icchA karatI haiM aura puruSa striyoMkI icchA karate haiM parantu una padmaprabhakI, striyA~ aura puruSa donoM hI icchA karate the so ThIka hI hai| kyoMki jinakA bhAgya alpa hai ve inake saubhAgyako nahIM pA sakate haiM // 31 // jisa prakAra matta bhauroMkI paMkti AmamaJjarImeM parama saMtoSako prApta hotI hai usI prakAra saba manuSyoMkI dRSTi unake zarIrameM hI parama saMtoSa prApta karatI thii||32|| hama to aisA samajhate haiM ki samasta indriyoMke sukha yadi una padmaprabha bhagavAnmeM pUrNatAko prApta nahIM the to phira aNpa puNyake dhAraka dUsare kinhIM bhI manuSyoma pUrNatAko prApta nahIM ho sakate the||33|| jaba samatinAtha bhagavAnkI tIrtha paramparAke nabbe hajAra karor3a sAgara bIta gaye taba bhagavAn padmaprabha utpanna hue the|| 34 // tIsa lAkha pUrva unakI Ayu thI, do sau pacAsa dhanuSa U~cA zarIra thA aura deva loga unakI pUjA karate the| unakI AyukA java eka cauthAI bhAga bIta cukA taba unhoMne ekachatra rAjya prApta kiyaa| unakA vaha rAjya kramaprApta thA-vaMza-paramparAse calA A rahA thA so ThIka hI hai kyoMki sajjana manuSya usa rAjyakI icchA nahIM karate haiM jo anya rItise prApta hotA hai // 35-36 // jaba bhagavAn padmaprabhako rAjyapaTTa bA~dhA gayA taba sabako aisA harSa huA mAno mujhe hI rAjyapaTa bA~dhA gayA ho| unake dezamaiM AThoM mahAbhaya samUla naSTa ho gaye the||37|| daridratA dUra bhAga gaI, dhana svacchadantAse bar3hane lagA, saba maGgala prakaTa ho gaye aura saba sampadAoMkA samA ho gyaa||| 38 // usa samaya dAtA loga kahA karate the ki kisa manuSyako kisa padArthakI icchA hai aura yAcaka loga kahA karate the ki kisIko kisI padArthakI icchA nahIM hai / / 36 // isa prakAra jaba bhagavAn padmaprabhako rAjya prApta huA taba saMsAra mAno sone se jAga par3A so ThIka hI hai kyoMki rAjAoMkA rAjya vahI hai jo prajAko sukha denevAlA ho // 40 // jaba unakI Ayu solaha parvAGga kama eka lAkha pUrvakI raha gaI taba kisI samaya daravAje para baMdhe hue hAthIkI dazA sananese unheM apane pUrva bhavAMkA jJAna ho gayA aura tattvoMke svarUpako jAnanevAle ve saMsArako isa 1 caturbhAga-la / 2 prAptAmarejyo kha0 / prAptAmareSTo g0| 3 paTTavandhasya g0| 4 pUrvAGge ga0, ka0 / 5 pUrva bacAyuSi b.|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 mahApurANe uttarapurANam jJAtAtmAnyabhavo dhikadhika saMsAramiti tatvavid / viraktaH kAmabhogeSu pApaduHkhapradAyiSu // 42 // adRSTaM kiM kimaspRSTamanAghrAtaM kimazrutam / kiM kimasvAditaM yena punarnavamiveSyate // 43 // bhuktameva punarbhuktaM jantunAnantazo bhave / 'madhyamapyabhilASAbdheritaM vadata kiM tataH // 44 // nendriyairaatmnstRptirmithyaatvaadividuussitaiH| 3vItadhAtyupayoge'sya vizvaM yAvanagocaram // 45 // rogoragANAM tu zeyaM zarIra vAmalUrakam / daSTAn dRSTvApi taireva kimiSTAnaTajIvitAn // 46 // 4Ahito "dehino dehe moho'nenAvinazvaraH / sahavAsaH kRtaH kApi kenApyasyAyuSA kimu // 47 // hiMsAdipaJcakaM dharmaH sukhaM yasyendriyArthajam / saMsRtI rocate tasmai viparItArthadarzine // 40 // pApApApopalepApakSepo yenopapadyate / taddhyeyaM tadanuSTheyaM tadadhyeyaM sadA budhaiH / / 49 // iti trividhanirvedabhUtabodhiH surottmaiH| protsAhitaH suraiH prAptaniSkrAntimAnasammadaH // 50 // nivRtyAkhyA samAruhya zibikAM sa manohare / vane SaSThopavAsena dIkSA zikSAmivAgrahIt // 51 // kArtike kAlapakSasya trayodazyaparAgaH / citrAyAM bhUbhujAM sArddha sahasreNAhitAdaraH // 52 // caturthajJAnasampanazcaryAyai pazcime dine / nagaraM varddhamAnAkhya prAvizadviduSAM varaH // 53 // somadatto nRpastasmai dAnAdApArjunacchaviH / AzcaryapaJcakaM kiMvA pAtradAnAsa jAyate // 55 // cinvan zubhAnavaiH puNyaM saMvaraM karmasaMhateH / kurvanguptyAdiSaTkena tapasA nirjarAM ca saH // 55 // prakAra dhikkAra dene lge| ve pApa tathA duHkhAMko denevAle kAma-bhogoMmeM virakta ho gaye / ve vicArane lage ki isa saMsArameM aisA kauna-sA padArtha hai jise maiMne dekhA na ho, chuA na ho, sUMghA na ho, sunA na ho, aura khAyA na ho jisase vaha nayeke samAna jAna par3atA hai / / 41-43 / / yaha jIva apane pUrvabhavoMmeM jina padArthoMkA ananta bAra upabhoga kara cukA hai unheM hI bAra-bAra bhogatA hai ataH abhilASA rUpa sAgarake bIca par3e hue isa jIvase kyA kahA jAve ? / / 44 / / ghAtiyA karmoMke naSTa hone para isake kevalajJAnarUpI upayogameM jaba taka sArA saMsAra nahIM jhalakane lagatA taba taka mithyAtva Adise dUSita indriyoMke viSayoMse ise tRpti nahIM ho sakatI // 45 // yaha zarIra rogarUpI sA~poMkI vAmI hai tathA yaha jIva dekha rahA hai ki hamAre iSTajana inhIM rogarUpI sA~poMse kATe jAkara naSTa ho rahe haiM phira bhI yaha zarIrameM avinAzI moha kara rahA hai yaha bar3A Azcarya hai| kyA Aja taka kahIM kisI jIvane zrAyuke sAtha sahavAsa kiyA hai ? arthAt nahIM kiyA // 46-47 // jo hiMsAdi pA~ca pApoMko dharma mAnatA hai, aura indriya tathA padArthake sambandhase honevAle sukhako sukha samajhatA hai usI viparItadazI manuSyake lie yaha saMsAra rucatA hai-acchA mAra // 48 // jisa kAryase pApa aura puNya donoM upalepoMkA nAza ho jAtA hai, vidvAnoMko sadA usIkA dhyAna karanA cAhiye, usIkA AcaraNa karanA cAhiye aura usIkA adhyayana karanA cAhiye // 46 / / isa prakAra saMsAra, zarIra aura bhoga ina tInoMke vairAgyase jinheM AtmajJAna utpanna huA hai, laukAntika deveAMne jinakA utsAha bar3hAyA hai aura caturnikAya devoMne jinake dIkSA-kalyANakakA abhiSekotsava kiyA hai aise bhagavAn padmaprabha. nivRtti nAmakI pAlakI para savAra hokara manohara nAmake vanameM gaye aura vahA~ velAkA niyama lekara kArtika kRSNa trayodazIke dina zAmake samaya citrA nakSatrameM eka hajAra rAjAoMke sAtha Adara pUrvaka unhoMne zikSAke samAna dIkSA dhAraNa kara lI // 50-52 // jinheM manaHparyayajJAna utpanna ho gayA hai aise vidvAnoMmeM zreSTha padmaprabha svAmI dUsare dina caryAke lie vadhemAna nAmaka nagarameM praviSTa hue||53|| zukla kAntike dhAraka rAjA sAmadattane unheM dAna dekara paJcAzcarya prApta kiye so ThIka hI hai kyoMki pAtradAnase kyA nahIM hotA hai ? // 54 // zubha prAsravAse 1 kimanapvAritaM yena / 2 madhyametyabhilASAbdheritaM vadatu kiM tataH ka0, 10, kha0 / navAmapyabhi-0 / 3. vItaghAtyupayogasya ka0, ga0, l0| 4 ahito l0| 5 dehinAM gh0| 6 vinazvaram ka0, pa0 / 7 sahavAsaH kRtaM ka0, gha0, kha0, sahavAsakRtaM l0| 8 nivedabhUto bodhisurottamaiH ka0, pa0 / nivedabhUtabodheH g0| 4 ahito l0| 5 dehinAM pa0 / / vinazvaram 10, 10
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvipaJcAzattama parva SaNmAsaimaurnamAsthAya chAsthyamapanItavAn / kSapakazreNimAruhya nssttghaatictussttyH||56|| paurNamAsyAM site caitre mdhyaadho| ravau gate / citrAyAM kevalajJAna pratipede parArthakRt // 57 // samarcito mahAdevaiH zateneto gaNezinAm / sa vajracAmarAdInAM dazabhizca jagaddhitaH // 58 // zUnyadvayAgnipakSoktasarvapUrvadharAnvitaH / zUnyatrikanavartudviproktazikSakarukSitaH // 59 // zUnyatrikazadajJeyavividhAvadhivIkSaNaH / khatrayadvAdazAlakSyakevalAvagamAzritaH // 60 // khadvayASTaSaDekAkavikriyarddhisamRddhimAn / zUnyadvayatrizUnyaikaproktasturyAvabodhanaH // 61 // zUnyadvayartarandhrokakhyAtAnuttaravAdikaH / khacatuSkAdivayuktasampiNDitayatIzvaraH // 12 // khacatuSkadvivArAzipramitAbhirabhiSTutaH / rAtriSeNAkhyamukhyAbhirAryikAbhiH samantataH // 63 // trilakSazrAvakopetaH zrAvikApaJcalakSavAn / sadevadevyasaGkhyAtastiryaksaGkhyAtasaMyutaH // 64 // kurvan dharmopadezena mokSamArge tanUbhRtaH / bhavyAn puNyodayeneva dharmasatvAn sukhodaye // 65 // sammedaparvate mAsaM sthitvA yogaM niruddhavAn / sAI yatisahasreNa pratimAyogamAsthitaH // 66 // phAlgune mAsi citrAyAM caturthyAmaparAhagaH / kRSNapakSe caturthena samucchinnakriyAtmanA // 67 // zukladhyAnena karmANi hatvA nirvANamApivAn / tadaitya cakruH zakrAgaH parinirvANapUjanam // 68 // zArdUlavikrIDitam ki sevya kramayugmamabjavijayAmasyaiva lakSmyAspada kiM zravyaM sakalapratItijananAdasyaiva satyaM vacaH / puNyakA saJcaya, gupti, samiti, dharma, anuprekSA, pariSaha-jaya tathA cAritra ina chaha upAyoMse karma samUhakA saMvara aura tapake dvArA nirjarA karate hue unhoMne chadmastha avasthAke chaha mAha maunase vyatIta kiye| tadanantara kSapakazreNI para ArUr3ha hokara unhoMne cAra ghAtiyA karmokA nAza kiyA tathA caitra zukla paurNamAsIke dina jaba ki sUrya madhyAhnase kucha nIce Dhala cukA thA taba citrA nakSatrameM una parakalyANakArI bhagavAnne kevalajJAna prApta kiyA // 55-57 // usI samaya indroMne Akara unakI pUjA kii| jagatkA hita karanevAle bhagavAn , vana cAmara Adi eka sau daza gaNadharoMse sahita the, do hajAra tIna sau pUrvadhAriyoMse yukta the, do lAkha unahattara hajAra zikSakAMse upalakSita the, daza hajAra avadhijJAnI aura bAraha hajAra kevalajJAnI unake sAtha the, saulaha hajAra ATha sau viDiyARddhike dhArakoMse samRddha the, daza hajAra tIna sau manaHparyayajJAnI unakI sevA karate the, aura nau hajAra chaha sau zreSTha vAdiyoMse yukta the, isa prakAra saba milAkara tIna lAkha tIsa hajAra muni sadA unakI stuti karate the| rAtriSeNAko Adi lekara cAra lAkha bIsa hajAra AryikAe~ saba orase unakI stuti karatI thiiN| tIna lAkha zrAvaka, pA~ca lAkha zrAvikAe~, asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryazca unake sAtha the // 58-64 // isa prakAra dharmopadezake dvArA bhavya jIvoMko mokSamArgameM lagAte aura puNyakarmake udayase dharmAtmA jIvAMko sukha prApta karAte hue bhagavAn padmaprabha sammeda zikhara para pahu~ce / vahA~ unhoMne eka mAha taka Thahara kara yoga-nirodha kiyA tathA eka hajAra rAjAoM ke sAtha pratimAyoga dhAraNa kiyA // 65-66 // tadanantara phAlguna kRSNa caturthIke dina zAmake samaya citrA nakSatrameM unhoMne samucchinna-kriyApratipAtI nAmaka caturtha zukla dhyAnake dvArA karmokA nAza kara nirvANa prApta kiyaa| usI samaya indra Adi devene Akara unake nirvANa-kalyANakakI pUjA kI / / 67-68 / sevA karane yogya kyA hai ? kamaleko jIta lenese lakSmIne bhI jinheM apanA sthAna banAyA hai aise inhIM padmaprabha bhagavAnke caraNa 1 madhyAdahA l0| 2 samarthitamaho devaiH ka0, kha0, g0,50| 3 zUnyatridazajJeya lA : ratiSeNAkhya-la / 5 yogAniruddha l0| 6 saMsthitaH l|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam kiM dhyeyaM guNasantatizcyutamalasyAsyaiva kASThAzrayA dityuktastutigocaraHsa bhagavAn pramaprabhaH pAtu vH||65|| rAjA prAgaparAjito jitaripuH zrImAn susImezvaraH pazcAdApya tapo'ntyanAmasahito aveyake'ntye'maraH / kauzAmbyAM kalito guNairagaNitairikSvAkuvaMzAgraNIH SaSThastIrthakaraH parAtmahitakRt padmaprabhaHzaM kriyaat||7|| ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGga he pacaprabhAhatapurANavarNanaM nAma " dvipaJcAzattamaM parva // 52 // yugala sevana karane yogya haiN| sunane yogya kyA hai ? saba logoMko vizvAsa utpanna karAnevAle inhIM padmaprabha bhagavAnke satya vacana sunaneke yogya haiM, aura dhyAna karane yogya kyA hai ? atizaya nirmala inhIM padmaprabha bhagavAnke digdiganta taka phaile hue guNoMke samUhakA dhyAna karanA cAhiye isa prakAra ukta stutike viSayabhUta bhagavAn padmaprabha tuma sabakI rakSA kareM / / 66 // jo pahale susImA nagarIke adhipati, zatruoMke jItanevAle, aparAjita nAmake lakSmI-sampanna rAjA hue, phira tapa dhAraNa kara tIrthakara nAmakarmakA bandha karate hue antima aveyakameM ahamindra hue aura tadanantara kauzAmbI nagarImeM anantaguNoMse sahita, ikSvAkuvaMzake agraNI, nija-parakA kalyANa karanevAle chaThaveM tIrthakara hae ve padmaprabha svAmI saba logoMkA kalyANa kreN||7|| isa prakAra ArSa nAmase prasiddha bhagavad guNabhadrAcArya praNIta triSaSTi lakSaNa mahApurANake saMprahameM padmaprabha bhagavAnke purANakA varNana karanevAlA bAvanavA~ parva pUrNa huaa|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripaJcAzattamaM parva tattvaM satyAdinA yena naikenApyavadhAritam / tadvittathApyasAveva sa supArzvo'stu me guruH // 1 // videhe dhAtakIkhaNDe prAcyAM sItottare taTe / sukacchaviSaye nandiSeNaH kSemapurAdhipaH // 2 // prajJAvikramayuktasya svAnuraktAnujIvinaH / tasyAnuguNadevasya rAjyazrIH sukhadAyinI // 3 // zarIraM na bhiSaprakSyaM na rAjyamapi mantribhiH / tathApi taddvayaM tasya kSemavatsukRtodayAt // 4 // puruSArthatrayaM tasminekasminneva susthitam / parasparopakAreNa tasmAttasyopakAritA // 5 // jitAribhUbhujasyAsya vijigISaihalaukikI / mA bhUnnanvasti sanmArga rakSataH pAralaukikI // 6 // evaM rAjyasukhaM zrImAn bandhumitrAnujIvibhiH / sahasAnubhavAjjAtavairAgyAtizayaH sudhIH // 7 // * mohodayobhayAviskAyavAcirAvRttibhiH / baddhvA karmANi tainato jAto gaticatuSTaye // 8 // saMsAre cakrakabhrAntyA dustare duHkhadUSitaH / vItAdau suciraM bhrAmyazaya bhavyo yadRcchayA // 9 // labdhakAlAdirApto'pi muktimArga sudurgamam / reme rAmAdibhirmugdho dhigdhigmAM kAmukAgrimam // 10 // nirmUlyAkhilakarmANi nirmalo lokamUrdhvagaH / kila nAmomi nirvANaM sArva sarvajJabhASitam // 11 // ityAviSkRtasaJcintaH susvAntaH svasya santatau / susthApyAtmajamAtmIyaM patiM dhanapatiM satAm // 12 // narendrairbahubhiH sArdhaM " nirdhunAno rajo mudA / arhanandanapUjyAntevAsitvaM pratyapadyata // 13 // jinhoMne jIvAjIvAdi tattvako sattva asattva Adi kisI eka rUpase nizcita nahIM kiyA hai phira bhI unake jAnakAra vahI haiM aise supArzvanAtha bhagavAn mere guru hIM // 1 // dhAtakIkhaNDake pUrva videha kSetrameM sItA nadIke uttara taTa para sukaccha nAmakA deza hai| usake kSemapura nagarameM nandipeNa nAmakA rAjA rAjya karatA thA // 2 // vaha rAjA buddhi aura parAkramase yukta thA, usake anucara sadA usameM anurAga rakhate the, yahI nahIM daiva bhI sadA usake anukUla rahatA thA / isalie usakI rAjyalakSmI sabako sukha denevAlI thI // 3 // usake zarIrakI na to vaidya loga rakSA karate the aura na rAjyakI maMtrI hI rakSA karate the phira bhI puNyodayase usake zarIra aura rAjya donoM hI kuzalayukta the // 4 // dharma, artha aura kAma ye tInoM puruSArtha parasparakA upakAra karate hue usI eka rAjAmeM sthita the isalie yaha usa rAjAkA upakArIpanA hI thA // 5 // zatruoMko jItanevAle isa rAjA nandiSeNako jItane kI icchA sirpha isa loka sambandhI hI nahIM thI kintu samIcIna mArgakI rakSA karate hue isake paralokake jItanekI bhI icchA thI // 6 // isa prakAra vaha zrImAn tathA buddhimAn rAjA bandhuoM, mitroM tathA sevakoM ke sAtha rAjya-sukhakA anubhava karatA huA zIghra hI virakta ho gayA // 7 // vaha vicAra karane lagA ki yaha jIva darzanamoha tathA cAritramoha ina donoM mohakarmake udayase milI huI mana, vacana, kAyakI pravRttile karmoMko bA~dhakara unhoMke dvArA prerita huA cAroM gatiyoMmeM utpanna hotA hai // 8 // atyanta duHkhase tarane yogya isa anAdi saMsArameM cakrakI taraha cirakAlase bhramaNa karatA huA bhavya prANI duHkhase dUSita huA kadAcit kAlAdi labdhiyA~ pAkara atizaya kaThina mokSamArgako pAtA hai phira bhI mohita huA striyoM Adike sAtha krIDA karatA hai| maiM bhI aisA hI hU~ ataH kAmiyoM meM mukhya mujhako bAra-bAra dhikkAra hai / / 9-10 / / maiM samasta karmoMko naSTa kara nirmala ho UrdhvagAmI banakara sabakA hita karanevAle sarvajJa-nirUpita nirvANalokako nahIM prApta ho rahA hU~ yaha duHkha kI bAta hai / / 11 / / isa prakAra vicAra kara uttama hRdayako dhAraNa karanevAle rAjA nandiSeNane apane pada para sajjanottama dhanapati nAmaka apane putrako virAjamAna kiyA aura svayaM aneka rAjAoMke 1 sa zIghramanubhavan jAtaverAgyAtizayaH ka0, gha0 / 4 rame la0 / 5 nirdhUtAno la0 / 2 mohobhayodayAviddha la0 / 3 prApto'pi ga0 /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam ekAdazAGgadhArI sannuktatayogyakAraNaiH / svIkRtya tIrthakRnAma saMnyasyAnte samAdhimAn // 14 // zuklalezyo dvihastAGgako aveyakamadhyame / ahamindraH subhadrAkhye vimAne madhyame'jani // 15 // catuHzateSu paJcottareSvahaHsveSa niHzvasan / zUnyatritayasasadvipramitAbdeSu vizvaNan // 16 // vikriyAvadhivIryatvivyAptAsatamabhUmikaH / saptaviMzativAAyuratha bhuktvAkhilaM sukham // 17 // Ayarante tatastasminAgamiSyati bhUtalam / dvIpe'smin bhArate kAzIviSaye vRSabhAnvaye // 18 // supratiSThamahArAjo pArANasyA mahIpatiH / tasyAsIt pRthivISeNA devI tasyA gRhAGgaNe // 19 // SaSamAsAn sAraratnAni vapuH suravAridAH / sitaSaSThayAM vizAkhAyAM mAsi bhAdrapade zubhAn // 20 // svapnAna SoDaza saMvIkSya vAraNaM cAnanAgatam / jJAtvA patyuH phalaM teSAM parituSTAnimitrake // 21 // zubhayoge sitajyeSThadvAdazyAM taM surotamam / sodapIpadaduttuGgamairAvatamivojitam // 22 // marendrarmandarasyAnte kRtajanmamahotsavaH / tasyAkAri supAkhyA tatpAdAnatamaulibhiH // 23 // koTInavasahaneSu panaprabhajinAntare / sAgaropamasakhyeSu gate tadtajIvitaH // 24 // zAnyaSaTayagapakSoktapUrvajIvI dhanuHzata-1 dvayotsedho vidhu kAnsyA chaipayabApa yauvanam // 25 // 2lanapaJca sapUrvANAM kaumArye gatavatyataH / dhanaM tyaktu vadAnyo vA sAmrAjyaM svIcakAra saH // 26 // zraSAyaSTadhIdhuryAn sarvazAstravizAradAn / naTAn sapeTakAn prekSyAvartakAn nRtyakovidAn // 27 // makaNThAna gAyakAn zravyAnaSTArdhAtodyavAdakAn / sanarmarucirAnanyAjAnAvidyAkalAguNAn // 28 // sAtha pApa karmako naSTa karatA huA bar3e harSase pUjya arhanandana munikA ziSya bana gyaa||12-13 // tadanantara gyAraha aGgakA dhArI hokara usane AgamameM kahI huI darzanavizuddhi Adi solaha kAraNa dArA tIrthakara nAmakamekA bandha kiyA aura Ayuke antameM saMnyAsa maraNa kara madhyama praiveyakake subhadra nAmaka madhyama vimAnameM ahamindrakA janma dhAraNa kiyaa| vahA~ usake zukla lezyA thI aura do hAtha U~cA zarIra thA / / 14-15 // cAra sau pA~ca dinameM zvAsa letA thA aura sattAIsa hajAra varSa bAda AhAra grahaNa karatA thA // 16 // usakI vikriyA Rddhi, avadhijJAna, bala aura zAnti mapramI prathivI taka thI tathA sattAIsa sAgara usakI Ayu thii| isa prakAra samasta sAva bhogakara Ayake antameM jaba vaha pRthivI tala para avatIrNa honeko huA taba isa jambUdvIpake bhAratavarSa sambandhI kAzI dezameM banArasa nAmakI nagarI thii| usameM supratiSTha mahArAja rAjya karate the| supratiSThakA janma bhagavAn vRSabhovake ikSvAku-vaMzameM huA thaa| unakI rAnIkA nAma thA pRthivI yA zArAnI prathivISeNAke gharake AMganameM devarupI meghoMne chaha mAha taka utkRSTa ranoMkI varSA kI thii| usane bhAdrapada zukla SaSThIke dina vizAkhA nakSatrameM solaha zubha svapna dekhakara mukhameM praveza karatA huA eka hAthI dekhA / usI samaya vaha ahamindra rAnIke garbhameM aayaa| patike mukhase svapnoM. kA phala jAnakara rAnI pRthivISaNA bahuta hI harSita huii| tadanantara jyeSThazukla dvAdazIke dina agnimitra nAmaka zubhayogameM usane airAvata hAthIke samAna unnata aura balavAn ahamindrako putra rUpase utpanna kiyA // 17-22 // indroMne sumeru parvatake mastaka para usakA janmakAlIna mahotsava kiyA, usake caraNoMmeM apane mukuTa jhukAye aura 'supArzva' aisA nAma rakkhA // 23 // padmaprabha jinendrake bAda nau hajAra karor3a bIta jAnepara bhagavAn supArzvanAthakA janma huA thaa| unakI Ayu bhI isI antarAlameM sammilita thI // 24 // unakI Ayu bIsa lAkha pUrvakI thI, aura zarIrakI U~cAI do sau dhanuSa thI, ve apanI kAntise candramAko lajjita karate the| isa taraha unhoMne yauvana-avasthA prApta kI // 25 // jaba unake kumAra-kAlake pA~ca lAkha pUrva vyatIta ho gaye taba unhoMne dAnIkI bhAti dhanakA tyAga karane ke lie sAmrAjya svIkAra kiyA / / 26 // usa samaya indra zuzrUSA Adi buddhike ATha guNase zreSTha, sarvazAstroMmeM nipuNa jhuNDake jhuNDa naToMko, dekhane yogya tathA nRtya karanemeM nipuNa nartakoMko, uttama kaNThavAle gAyakoMko, zravaNa karane yogya sAr3hesAta prakArake vAditra-vAdakoMko, hAsya-vinoda 1 zUnyaSadvayapakSoka ka0, ga0, 50 SaTayuta l0| 2 lakSapaJcaH ka0, kha0, ga0 gha0 / lakSAH paJca l0|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripaJcAzattama parva zrI tAragguNopetA gandharvAnIkasattamAH / AnIya tasya devendro vinodairakarotsukham // 29 // zeSendriyatrayAyaizca tatrotkRSTairnirantaram / sukhaM tadeva saMsAre yadanenAnubhUyate // 30 // niHsvedatvAdisannAmasambhUtAtizayASTakaH / sarvapriyahitAlApI nirvyApAroruvIryakaH // 31 // 'prasanno'napavartyAyurguNapuNyasukhAtmakaH / kalyANakAyaH trijJAnaH priyaGguprasavacchaviH // 32 // mandAzubhAnubhAgo'yaM zubhotkRSTAnubhAvabhAk / nirvANAbhyudayaizvaryakaNThikAkAntakaNThakaH // 33 // svapAdanakhasaMkrAntanikhilendramukhAmbujaH / edhate zrIdharo'gAdhatRptyambhodhau prabuddhavAn // 34 // svAyurAdyaSTavarSebhyaH sarveSAM parato bhavet / uditASTakaSAyANAM tIrthezAM dezasaMyamaH // 35 // tato'sya bhogavastUnAM sAkalye'pi jitAtmanaH / dhRtirniyamitaikA bhUdasaGkhyaguNanirjarA // 36 // pUrvAGgaviMzatinyUnalakSa pUrvAyuSi sthite / vilokyartuparAvartaM sarvaM bhAvayato'dhruvam // 37 // kadAcitkAlalabdhyAsya vizuddhodbodhadarpaNe / chAyAkroDeva sA sarvA sAmrAjyazrIrabhAsata // 38 // IdRzI nazvarI jJAtA neyaM mAyAmayI mayA / dhigdhigmAM ke na muhyanti bhogarAgAndhacetasaH // 39 // ityudAco mano'mbhodhau bodhirvidhurivodgataH / devarSayastadaityainaM prastutArthaiH samastuvan // 40 // surairUDhAM samAruhya zibikAM ca manogatim / sahetukavane zukle jyeSThe SaSThopavAsaTat // 41 // karanemeM catura, aneka vidyAoM aura kalAoM meM nipuNa anya aneka manuSyoMko, aise hI guNoMse sahita aneka striyoMko tathA gandharvoMkI zreSTha senAko bulAkara aneka prakArake vinodoMse bhagavAnko sukha pahu~cAtA thA / / 27-26 // isI prakAra cakSu aura karNake sivAya zeSa tIna iMdriyoMke utkRSTa viSayoMse bhI indra, bhagavAnko nirantara sukhI rakhatA thA / yathArthameM saMsAra meM sukha vahI thA jisakA ki bhagavAn supArzvanAtha upabhoga karate the / / 30 / / prazasta nAmakarmake udayase unake niHsvedatva Adi ATha atizaya prakaTa hue the, ve sarvapriya tathA sarvahitakArI vacana bolate the, unakA vyApArarahita atulyabala thA, ve sadA prasanna rahate the, unakI Ayu anapavartya thI- asamaya meM kaTanevAlI nahIM thI, guNa, puNya aura sukha rUpa the, unakA zarIra kalyANakArI thA, ve mati, zruta aura avadhi ina tIna jJAnoM sahita the, priyaGguke puSpake samAna unakI kAnti thI, unake azubha karmakA anubhAga atyanta manda thA, zubha karmakA anubhAga atyanta utkRSTa thA, unakA kaNTha mAno mokSa-svarga tathA mAnavocita aizvaryakI kaNThIse hI suzobhita thA / unake caraNoMke nakhe meM samasta indrIke mukhakamala prativimbita ho rahe the, isa prakAra lakSmIko dhAraNa karanevAle prakRSTajJAnI bhagavAn supArzvanAtha agAdha saMtoSasAgarameM vRddhiko prApta ho rahe the / / 31-34 || jinake pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana sambandhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina ATha kaSAyoMkA hI kevala udaya raha jAtA hai aise sabhI tIrthaMkaroMke apanI ke prArambhika ATha varSake bAda deza-saMyama ho jAtA hai / / 35 / / isalie yadyapi unake bhogopabhogakI vastuoMkI pracuratA thI to bhI ve apanI AtmA ko apane vaza rakhate the, unakI vRtti niyamita thI tathA asaMkhyAtaguNI nirjarAkA kAraNa thI / / 36 / / 41 jaba unakI Ayu bIsa pUrvAGga kama eka lAkha pUrvakI raha gaI taba kisI samaya RtukA parivartana dekhakara ve 'samasta padArtha nazvara haiM' aisA cintavana karane lage // 37 // unake nirmala samyagjJAna rUpI darpaNameM kAlalabdhike kAraNa samasta rAjya-lakSmI chAyAkI krIDAke samAna nazvara jAna par3ane lagI // 38 // maiM nahIM jAna sakA ki yaha rAjyalakSmI isI prakAra zIghra hI naSTa ho jAnevAlI tathA mAyAse bharI huI hai| mujhe dhikkAra ho, dhikkAra ho / sacamuca hI jinake citta bhogoMke rAgase andhe ho rahe haiM aise kauna manuSya haiM jo mohita na hote hoM // 36 // isa prakAra bhagavAn ke manarUpI sAgara meM candramAke samAna utkRSTa AtmajJAna utpanna huA aura usI samaya laukAntika devoMne Akara samayAnukUla padArthoMse bhagavAnkI stuti kI / / 40 / / tadanantara bhagavAn supArzvanAtha, devoMke dvArA uThAI huI manogati nAmakI pAlakI para ArUr3ha hokara sahetuka vanameM gaye aura vahA~ jyeSThazukla dvAdazI 1 prasannAnapavartyAyu-ka0, gha0 / 6
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 mahApurANe uttarapurANam garbhAgama dvAdazyAM sAyAsaMyama shritH| nRpaiH saha sahasreNa tadApopAntyabodhanam // 12 // pazcime divase somakheTe taM kanakayutiH / nRpo mahendradattAkhyaH pratIkSyApAmarArcanam // 13 // supAzcoM maunamAsthAya chAnasthye navavarSaka: / sahetukavane mUle zirISasya yupossitH||44|| garbhAvatAranakSatre kRSNaSaSTayaparAhagaH / samupamAntaharajJAnaH samprAsAmarapUjanaH // 45 // balAkhyamukhyapaJcAntarandhrokagaNabhRddhRtaH / zUnyatrizUnyapakSoktasarvapUrvadharAdhipaH // 46 // zUnyadvirandhravAoM bdhipakSamAnotazikSakaH / zUnyatrayanavajJAtatRtIyAvagamazritaH // 17 // khatrayaikaikanidiMSTakevalAvagamAnvitaH / zUnyadvayatripakasaGkhyAvaikriyikAcitaH // 40 // zUnyapaJcaikarandhroktamanaHparyayabodhanaH / SaTzatASTasahasrokavAdivanditavAkpatiH // 49 // pinnddiikRttrilkssoktmunivRndaarkaadhipH| mInAryAdyAyikAtriMzatsahasrAntatrilakSakaH // 50 // trilakSazrAvakaH paJcalakSasatzrAvikAcitaH / asaGkhyadevadevIjyastiryaksaGkhyAtasaMyataH // 5 // dharmAmRtamayIM vANI prAhayan viharan mahIm / pazcAtsaMhRtya sammede vihAraM mAsamudvahan // 52 // pratimAyogamApAya sahastramunibhiH samam / phAlgune kRSNasasamyAM rAdhAyAM dinapodaye // 53 // kRtapaJcamakalyANAH kalpapuNyAH surottamAH / nirvANakSetramatreti parikalpyAgaman divam // 54 // zArdUlavikrIDitam durvArA duritoruzatrusamiti nisspnndhiinisskriyn|| sUSNIM yuddhamadhiSThitaH katipayAH kASThAH pratiSThAM gataH / ke dina sAyaMkAlake samaya, garbhake vizAkhA nakSatrameM velAkA niyama lekara eka hajAra rAjAoMke sAtha saMyamI ho gaye-dIkSita ho gye| usI samaya unheM manaHparyayajJAna utpanna ho gayA // 41-42 // dUsare dina ve caryAke lie somakheTa nAmaka nagarameM gye| vahA~ suvarNake samAna kAntivAle mahendradatta nAmake rAjAne paDagAha kara devoMse pUjA prApta kI // 43 // supArzvanAtha bhagavAna chamastha avasthAmeM nau varSa taka mauna rhe| tadanantara usI sahetuka vanameM do dinake upavAsakA niyama lekara ve zirISa vRkSake nIce dhyAnArUr3ha hue| vahIM phAlguna (?) kRSNa SaSThIke dina sAyaMkAlake samaya garbhAvatArake vizAkhA nakSatra meM unheM kevalajJAna utpanna huA jisameM devoMne unakI pUjA kI // 44-45 // ve balako zrAdi lekara paMcAnave 'guNadharoMse sadA ghire rahate the, do hajAra tIsa pUrvadhAriyoke adhipati the, do lAkha cavAlIsa hajAra nau sau bIsa zikSaka unake sAtha rahate the, nau hajAra avadhijJAnI unakI sevA karate the, gyAraha hajAra kevalajJAnI unake sahagAmI the, pandraha hajAra tIna sau vikriyARddhike dhAraka unakI pUjA karate the, nau hajAra eka sau pacAsa manaHparyayajJAnI unake sAtha rahate the, aura ATha hajAra chaha sau vAdI unakI vandanA karate the| isa prakAra saba milAkara tIna lAkha muniyoMke svAmI the| mInAryAko Adi lekara tIna lAkha tIsa hajAra AryikAe~ unake sAtha rahatI thIM, tIna lAkha zrAvaka aura pA~ca lAkha zrAvikAe~ unakI pUjA karatI thIM, asaMkhyAta deva-deviyA~ unakI stuti karatI thIM aura saMkhyAta tiryazca unakI vandanA karate the| 46-51 / / isa prakAra logoMko dharmAmRtarUpI vANI para bihAra karate the| antameM jaba AyukA eka mAha raha gayA taba vihAra banda kara ve sammedazikhara para jA phuNce| vahA~ eka hajAra muniyoMke sAtha unhoMne pratimA-yoga dhAraNa kiyA aura phAlguna kRSNa saptamIke dina vizAkhA nakSatrameM sUryodayake samaya lokakA agrabhAga prApta kiyA-mokSa padhAre // 52-53 // tadanantara puNyavAn kalpavAsI uttama devene nirvANa-kalyANaka kiyA tathA 'yahA~ nirvANa-kSetra hai| isa prakAra sammedazikharako nirvANa-kSetra ThaharAkara svargakI ora prayANa kiyA // 54 // 1 manaHparyayajJAnam / 2 pratIkSya pratimAhya zrApa lebhe, amarArcanaM devakRtapUjAm / 3 saMmataH ka0, kha0, ga0, 10, / 4-niSkriyasa ka0, kha0, g0,50|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ tripaJcAzattamaM pave niSThA duSTatamA ninAya nipuNo nirvANakASThAmitaH preSThodAkkurutAdhiraM paricitAn paasupaarthHsnH||55|| vasantatilakA kSemAkhyapattanapatirnutanandiSaNaH kRtvA tapo navasumadhyagate'hamidraH / vArANasIpuri supAcanRpo jitAri rikSvAkuvaMzatilako'vatu tIrthakRd vaH // 55 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasakhmahe supArthasvAminaH purANa parisamAptaM tripaJcAzattama parva // 53 // atyanta buddhimAn aura nipuNa jina supArzvanAtha bhagavAnne duHkhase nivAraNa karaneke yogya pAparUpI bar3e bhArI zatruoMke samUhako niSkriya kara diyA, mauna rakhakara usake sAtha yuddha kiyA, kucha kAla taka samavasaraNameM pratiSThA prApta kI, atyanta duSTa durvAsanAko dUra kiyA aura antameM nirvANakI avadhiko prApta kiyA, ve zreSThatama bhagavAn supArzvanAtha hama saba paricitoMko cirakAlake lie zIghra hI apane samIpastha kareM // 55 // jo pahale bhavameM kSemapura nagarake svAmI tathA sabake dvArA stuti karane yogya nandiSeNa rAjA hue, phira tapa kara nava praveyakoMmeMse madhyake praiveyakameM ahamindra hue, tadanantara banArasa nagarImeM zatruoMko jItanevAle aura ikSvAku vaMzake tilaka mahArAja supArzva hue ve saptama tIrthakara tuma sabakI rakSA kreN||56|| isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, bhagavadguNabhadrAcAryase praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM supArzvanAtha svAmIkA purANa varNana karanevAlA panavA~ parva samApta huaa|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpaJcAzattama parva nItvaikavarNatAM 1sA sabhAM yaH prabhayA svyaa| zuddhitAmanayacchuddhaH zuddhaya candraprabho'stu naH // 1 // dehaprabheva vAgyasyAhlAdinyapi ca bodhinI / sAmAmi nabhobhAge suratArApariSkRtam // 2 // nAmagraho'pi yasyArgha nihantyakhilamaGginAm / na hanyAt kiM nu tasyAyaM caritaM zrutigocaram // 3 // tatpurANaM tato vakSye bhavAdAsaptamAdaham / zrotavyaM bhavya te zraddhA nidhAya magadhAdhipa // 4 // dAnaM pUjAM tathAnyazca muktyai jJAnena saMskRtam / tatpurANazruteH zravyaM tattadeva hitaiSibhiH // 5 // arha nirbhASitaM sUktamanuyogaizvasuSTayam / teSu pUrva purANAni tasmAtproktaH zrutikramaH // 6 // sA jihvA tau manaHkarNI yairvaktizruticintanAH / pUrvAdInAM purANAnAM puruSArthopadezinAm // 7 // astyatra puSkaradvIpaH tanmadhye mAnuSottaraH / 'nRsaMcArasya sImAsau sarvato valayAkRtiH // 8 // tadabhyantarabhAge sto mandarau pUrvapazcimau / pUrvasmin mandare dezo videhe pazcime mahAn // 9 // sItododaktaTe durgavanakhanyAkarocitaiH / akRSTapacyasasyAyaiH sugandhibhUguNairabhAt // 10 // tasmindeze janAH sarve vrnntryviklpitaaH| snigdhAH sUkSmekSaNAH prekSyA vilocanavizeSavat // 11 // Rjavo dhArmikA bItadoSAH klezasahiSNavaH / karSakAH saphalArambhAH tapaHsthAzcAtizerate // 12 // jo svayaM zuddha haiM aura jinhoMne apanI prabhAke dvArA samasta sabhAko eka varNakI banAkara zuddha kara dI. ve candraprabha svAmI hama sabakI zuddhike lie hoN||| 1 // zarIrakI prabhAke samAna jinakI vANI bhI harSita karanevAlI tathA padArthoMko prakAzita karanevAlI thI aura jo AkAzameM devarUpI tArAoMse ghire rahate the una candraprabha svAmIko namaskAra karatA huuN||2|| jinakA nAma lenA bhI jIvoMke samasta pApoMko naSTa kara detA hai phira sunA huA unakA pavitra caritra kyoM nahIM naSTa kara degA ? isalie maiM pahaleke sAta bhavAMse lekara unakA caritra khuuNgaa| he bhavya zreNika ! tujhe use zraddhA rakhakara sunanA cAhiye / / 3-4 // dAna, pUjA tathA anya kAraNa yadi samyagjJAnase suzobhita hote haiM to ve muktike kAraNa hote haiM aura cU~ki vaha samyagjJAna isa purANake sunanese hotA hai. ataH hitakI icchA karanevAle puruSoMke dvArA avazya hI sunaneke yogya hai / / 5 // arhanta bhagavAnne anuyogeAMke dvArA jo cAra prakArake sUkta batalAye haiM unameM purANa prathama sUkta hai ! bhagavAnne ina purANAMse hI sunanekA krama batalAyA hai // 6 // dharma, artha, kAma aura mokSa puruSArthakA upadeza denevAle bhagavAna RSabhadeva Adike purANoMko jo jIbha kahatI hai, jo kAna sunate haiM aura jo mana socatA hai vahI jIbha hai, vahI kAna hai aura vahI mana hai, anya nhiiN|| 7 // isa madhyama lokameM eka puSkaradvIpa hai| usake bIca meM mAnaSottara parvata hai| yaha parvata cAroM orase valaya AkAra gola hai tathA manuSyoMke AvAgamanakI sImA hai / / 8 // usake bhItarI bhAgameM do sumeru parvata haiM eka pUrva meru aura dUsarA pazcima meru / pUrva meruke pazcimakI aura videhakSetrameM sItIdA nadIke uttara taTa para eka sugandhi nAmakA bar3A bhArI deza hai / jo ki yogya kilA, vana, khAI, khAne aura vinA voye honevAlI dhAnya Adi pRthivIke guNoMse suzobhita hai|-10|| usa deza ke sabhI manuSya kSatriya, vaizya aura zUdra varNameM vibhakta the tathA netra vizeSake samAna snehase bhare hue, sUkSma padArthoMko dekhane vAle evaM darzanIya the // 11 // usa dezake kisAna tapasviyoMkA ati. kramaNa karate the arthAt unase Age bar3he hue the| jisa prakAra tapasvI Rju arthAt saralapariNAmI hote haiM usI prakAra vahA~ ke kisAna bhI saralapariNAmI-bhole bhAle the, jisa prakAra tapasvI dhArmika hote haiM usI prakAra kisAna bhI dhArmika the-dharmAtmA the athavA khetIkI rakSAke lie dharma 1 sarvAn kha0 / 2 nRsaMsArasya la0 /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpaJcAzattamaM parva jalAzayAzca susvacchAH sukhabhogyAH sapadmakAH / santammacchedino'gAdhA manonayanahAriNaH // 13 // kSetrANi sarvadhAnyAni sarvatapaNi sarvadA / sampannAni mahIbhartuH koSTAgArANi vA babhuH // 14 // grAmAH kukkuTasampAtyAH sArA bahukRSIvalAH / pazudhAnyadhanApUrNAH nityArambhA' nirAkulAH // 15 // vItadaNDAdibAdhatvAcigamAH sarvasampadaH / varNAzramasamAkIrNAste sthAnIyAnukAriNaH // 16 // asavAripathopetaH saphalAkaNTakadrumaH / adRSTASTabhayaH prAntavIdhitanvIyanAzrayaH // 17 // yadyajjanapadasyoktaM nItizAstravizAradaiH / lakSaNaM tasya tasyAyaM dezo lakSyatvamIyivAn // 18 // hAnirdhanasya satpAtre satkriyAyAH phalAvadhau / unnatevinayasthAne prANasya paramAyuSi // 19 // tuGgeSu kucayoreva kAThinyamativartate / gajeSveva prapAto'pi taruSveva udarIriSu // 20 // daNDa chatre tulAyAJca nAgarAdiSu tIkSNatA / rodhanaM setubandheSu zabdazAstre'pavAdabhAk // 21 // sahita the, jisa prakAra tapasvI vItadoSa-dopoMse rahita hote haiM usI prakAra kisAna bhI vItadIpanirdoSa the athavA khetIkI rakSAke lie doSAe~-rAtriyA~ vyatIta karate the, jisa prakAra tapasvI kSudhA tRSA Adi kaSTa sahana karate haiM usI prakAra kisAna bhI kSudhA tRpA Adike kaSTa sahana karate the / isa prakAra sAdRzya honepara bhI kisAna tapasviyoMse Age bar3he hue the usakA kAraNa thA ki tapasvI manuSyoMke Arambha saphala bhI hote the aura niSphala bhI cale jAte the parantu kisAnoM ke Arambha nizcita rUpase saphala hI rahate the / / 12 / / vahAMke sarovara atyanta nirmala the, sukhase upabhoga karaneke yogya the, kamaloM se sahita the, santApakA cheda karanevAle the, agAdha - gahare the aura mana tathA netroMko haraNa karanevAle the / / 13 / / vahAMke kheta rAjAke bhANDArake samAna jAna par3ate the, kyoMki jisa prakAra rAjAoM ke bhANDAra saba prakArake anAja se paripUrNa rahate haiM usI prakAra vahAMke kheta bhI saba prakArake anAja se paripUrNa rahate the, rAjAoMke bhAMDAra jisa prakAra hamezA sabako saMtuSTa karate haiM usI prakAra vahAM ke kheta bhI hamezA sabako santuSTa rakhate the, aura rAjAoMke bhaMDAra jisa prakAra sampanna - sampattime yukta rahate haiM usI prakAra vahAMke kheta bhI dhAnyarUpI sampattile sampanna rahate the athavA 'samantAn pannAH sampannAH' saba orase prApta karane yogya the / / 14 / / vahAMke gA~va itane samIpa the ki murgA bhI ekase ur3a kara dUsare para jA sakatA thA, uttama the, unameM bahutase kisAna rahate the, pazu dhana dhAnya Adise paripUrNa the / unameM nirantara kAma-kAja hote rahate the tathA saba prakAra se nirAkula the / / 15 / / ve gAMva daNDa AdikI vAdhAse rahita honeke kAraNa sarva sampattiyoMse suzobhita the, varNAzrama se bharapUra the aura vahIM rahane vAle logoMkA anukaraNa karanevAle the / / 16 / / vaha deza aise mArgoM se sahita thA jinameM jagaha-jagaha kaMdhoM paryanta pAnI bharA huA thA, athavA jo asaMcArI - durgama the, athavA jo asaMvAri - Ane jAnekI rukAvaTa se rahita the| vahAMke vRkSa phaloMse lade hue tathA kAMToMse rahita the ATha prakAra ke bhayoMmeM se vahA~ eka bhI bhaya dikhAI nahIM detA thA aura vahAMke vana samIpavartI galiyoM rUpI striyoMke Azraya the / / 17 / / nItizAstra ke vidvAnoMne dezake jo jo lakSaNa kaheM haiM yaha deza una sabakA lakSya thA arthAt ve satra lakSaNa isameM pAye jAte the / / 18 / / usa dezameM dhanakI hAni satpAtrako dAna dete samaya hotI thI anya samaya nahIM / samIcIna kriyAkI hAni phala prApta hone para hI hotI thI anya samaya nahIM / unnatikI hAni vinayake sthAna para hotI thI anya sthAna para nahIM, aura prANoMkI hAni Ayu samApta hone para hI hotI thI anya samaya nahIM // 16 // U~ce uThe hue padArthoM meM yadi kaThoratA thI to striyoMke stanoMmeM hI thI anyatra nahIM thI / prapAta yadi thA to hAthiyoMmeM hI thA arthAt unhIMkA mada bharatA thA anya manuSyoM meM prapAta arthAt patana nahIM thA / athavA prapAta thA to guhA Adi nimna sthAnavartI vRkSoMmeM hI thA anyatra nahIM // 20 // vahA~ yadi daNDa thA to chatra athavA tarAjUmeM hI thA vahAMke manuSyoMmeM daNDa nahIM thA arthAt unakA kabhI jurmAnA nahIM hotA thA / tIkSNatA tejasvitA yadi thI to kotavAla AdimeM hI, vahAMke manuSyoMmeM tIkSNatA 1 1 nityArambhanirAkulAH kha0, ga0 1 2 saMcAripatho kha0, ga0 / 3 saMvAri ka0 / 4 darISu ca0, la0 45
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 mahApurANe uttarapurANam niviMzazabdaH khaDeSu vizvAzitvaM hutAzane / tApakatvaM kharAbhIpau mArakatvaM yamAhvaye // 23 // dharmoM jainendra evAsmin divase vA divAkaraH / tato naikAntavAdAnAmulakAnAmivodgamaH // 23 // durgANyAsan yathAsthAnaM saattyenaanusNsthitaiH| bhUtAni yantrazastrAmbupavasaindhavarakSakaiH // 24 // tasya madhye zubhasthAne lalATe vA vizeSakam / vizeSaiH sarvaramyANAM zrIpuraM 'bAmaraM puram // 25 // vikasanIlanIrejasarojAlivilocanaiH / svacchavArisarovaktrairhasatparapurazriyam / / 26 // nAnAprasUnasusvAdakesarAsavapAyinaH / tatrAlinolinIvRndaiH prayAnyApAnakotsavam // 27 // taduttAmahAsaudhagehai: samurajAravaiH / vizrAmyantu bhavanto'tretyAiyadvA dhanAdhanAn // 28 // tadeva sarvavastUnAmAkarIbhUtamanyathA / tAni niSThAM na kiM yAnti tathA bhogainirantaram // 29 // yadyadAlokyate tattatsvavagrINeSu sasamam / bhAntiH svargo'yameveti karoti marutAmapi // 30 // satkuleSu samudbhatAstatra sarve'pi savratAH / utpadyante yataH pretya svargajAH shukhaassttyH||31|| svargaH kimIDazo veti tatrasthAzcArudarzanAH / muktyarthameva kurvanti dharma na svargamedhayA // 32 // tatrotsave janAH pUjAM maGgalArtha prakurvate / zoke tadapanodAryamete jainI vivekinaH // 33 // sAdhyArthA iva sAdhyante jainavAdaiH sahetubhiH / dharmArthakAmAstajAtairameyasukhadAyinaH // 34 // nahIM-karatA nahIM thii| rukAvaTa kevala puloMmeM hI thI vahAMke manuSyoMmeM kisI prakArakI rukAvaTa nahIM thii| aura apavAda yadi thA to vyAkaraNa zAstra meM hI thA vahAMke manuSyoMmeM apavAda-apayaza nahIM thA // 21 / / nistriMza zabda kRpANameM hI AtA thA arthAta kRpANa hI ( triMzadbhyo'Ggulibhyo nirgata iti nistriMzaH) tIsa aGgalase bar3I rahatI thI. vahAMke manuSyoMmeM nikhiMza-krara zabdakA prayoga nahIM hotA thaa| vizvAzitva arthAt saba cIjeM khA jAnA yaha zabda animeM hI thA vahAMke manuSyoM meM vizvAzitva-sarvabhakSakapanA nahIM thaa| tApakatva arthAt saMtApa denA kevala sUryameM thA vahAMke manuSyoMmeM nahIM thA, aura mArakatva kevala yamarAjake nAmomeM thA vahAMke manuSyoMmeM nahIM thA / / 22 // jisa prakAra sUrya dinameM hI rahatA hai usI prakAra dharma zabda kevala jinendra praNIta dharmameM hI rahatA thaa| yahI kAraNa thA ki vahA~ para ulluoMke samAna ekAnta vAdoMkA udgama nahIM thA / 23 / / usa dezameM sadA yathAsthAna rakhe hue yantra, zastra, jala, jau, ghor3e aura rakSakoMse bhare hue kile the // 24 // jisa prakAra lalATake bIcameM tilaka hotA hai usI prakAra aneka zubhasthAnoMse yukta usa dezake madhyameM zrIpura nAmakA nagara hai| vaha zrIpura nagara apanI saba tarahakI manohara vastuoMse devanagarake samAna jAna par3atA thaa|| 25 // khile hue nIle tathA lAla kamaloMke samUha hI jinake netra haiM aise svaccha jalase bhare hue sarovararUpI mukhoMke dvArA vaha nagara zatrunagaroMkI zobhAkI mAno ha~sI hI ur3AtA thA // 26 / / usa dezameM aneka prakArake phUloMke svAdiSTa kezarake rasako pInevAle bhauMre bhramariyoMke samUhake sAtha pAna-goSThIkA Ananda prApta karate the // 27 // usa nagarameM bar3e-bar3e U~ce pakke bhavana bane hue the, unameM mRdaGgoMkA zabda ho rahA thaa| jisase aisA jAna par3atA thA mAno 'Apa loga yahA~ vizrAma kIjiye' isa prakAra vaha nagara meghoMko hI bulA rahA thA // 28 // aisA mAlUma hotA thA ki vaha nagara sarva vastuoMkA mAno khAna thaa| yadi aisA na hotA to nirantara upabhogameM Ane para ve samApta kyoM nahIM hotI ? / / 26 / / usa nagara meM jo jo vastu dikhAI detI thI vaha apane vargameM sarvazreSTha rahatI thI ataH devoMko bhI bhrama ho jAtA thA ki kyA yaha svarga hI hai ? // 30 // vahAMke rahane vAle sabhI loga uttama kuloMmeM utpanna hue the, vratasahita the tathA samyagdRSTi the ataH vahAMke mare hue jIva svargameM hI utpanna hote the // 31 // 'svargameM kyA rakkhA ? vaha to aisA hI hai| yaha soca kara vahAMke samyagdRSTi manuSya mokSake lie hI dharma karate the, svargakI icchAse nahIM // 32 // usa nagarameM vivekI manuSya utsavake samaya maGgalake lie aura zokake samaya use dUra karaneke lie jinendra bhagavAnakI pUjA kiyA karate the // 33 // vahAMke jainavAdI loga aparimita sukha denevAle dharma, artha 1 zrAmaraM vA devanagaravat / 2 suvratAH k0,0|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpaJcAzattama parva dIpAIcakravAlo vA prAkAro yatparItavAn / bhiyeva ravisamtApAllIno'bhUnmaNirazmiSu // 35 // zrISeNo nAma tasyAsIt patiH surptiyutiH| natArimauliratnAMzuvAvikAsikramAmbujaH // 36 // pAti yasmin bhuvaM jiSNau duSTA vigtvikriyaaH| bhabhUvan zaktivanmantrasanidhau vA bhujaGgamAH // 37 // upAyA yena sacintya yathAsthAnaprayojitAH / daduH phalamatisphItaM samAhartRvadarthitam // 38 // zrIkAntA nAma tasyAsId vanitA vinayAnvitA / satI mRdupadanyAsA satkaveriva bhAratI // 39 // rUpAcAH cIguNAstasyAH samutpatrAH sukhAvahAH / sutA iva sadA pAlyA banyAca guruvatsatAm // 40 // bharIramanmanaH patyustasyA rUpAdayo guNAH / syAdevakArasaMyuktA nayA iva manISiNaH // 1 // praticchandaH parastrINAM vedhasaiSA vinirmitA / guNAnAmiva maJjUSA svamatipratipattaye // 42 // apApaM sukhamacchi, 'sasnehaM samatRptidam / mithuna satsamApocamithunaM vAmaraM param // 13 // sa kadAcinmahInAtho niSputratvAcchucAhitaH / iti svagatamekAkI santatyarthamacintayat // 44 // liyaH saMsAravallayaH saraputrAstatphalAyitAH / na cero tasya rAmAbhiH pApAbhiH kiM nRpApinaH // 15 // yaH putravadanAmbhoja nApazyahavayogataH / SaDkhaNDazrImukhAbjena dRSTenApyasya tena kim // 46 // tataH purodhasaH prA sutaM sadupadezataH / anadhairmaNibhiH panavagairacitakAbanaiH // 7 // aura kAmako sAdhya padArthoke samAna unhIMse utpanna hue hetuoMse siddha karate the // 34 // usa nagarako ghere hue jo koTa thA vaha aisA jAna par3atA thA mAno puSkaravaradvIpake bIca meM par3A huA mAnuSottara parvata hI ho| vaha koTa apane ratnoMkI kiraNoMmeM aisA jAna par3atA thA mAno sUryake saMtApake bhayase chipa hI gayA ho // 35 // namaskAra karanevAle zatru rAjAoMke mukuToMmeM lage hue ratnoMkI kiraNeM rUpI jalameM jisake caraNa, kamalake samAna vikasita ho rahe haiM aisA, indrake samAna kAntikA dhAraka zrISeNa nAmakA rAjA usa zrIpura nagarakA svAmI thaa||36|| jisa prakAra zaktizAlI mantrake samIpa sarpa vikArarahita ho jAte haiM usI prakAra vijayI zrISeNake pRthivIkA pAlana karane para saba dRSTa loga vikArarahita ho gaye the| 37 // usane sAma, dAna Adi upAyoMkA ThIka-ThIka vicAra kara yathAsthAna prayoga kiyA thA isalie ve dAtAke samAna bahuta bhArI icchita phala pradAna karate the // 38 // usakI vinaya karanevAlI zrIkAntA nAmakI strI thii| vaha zrIkAntA kisI acche kavikI vANIke samAna thii| kyoMki jisa prakAra acche kavikI vANI satI arthAt duHzravatva Adi doSoMse rahita hotI hai usI prakAra vaha bhI satI arthAt pativratA thI aura acche kavikI vANI jisa prakAra mRdupadanyAsA arthAt komalakAntapadavinyAsase yukta hotI hai usI prakAra yaha bhI mRdupadanyAsA arthAt komala caraNoMke nikSepase sahita thii||| 36 // triyoMke rUpa Adi jo guNa haiM ve saba usameM sukha denevAle utpanna hue the| ve guNa putrake samAna pAlana karane yogya the aura guruoMke samAna sajjanoMke dvArA vandanIya the||40|| jisa prakAra syAdevakAra-syAt eva zabdase (kisI apekSAse padArtha aisA hI hai ) se yukta naya kisI vidvAnake manako Anandita karate haiM usI prakAra usakI kAntAke rUpa Adi guNa patike manako Anandita karate the||41|| vaha strI anya triyoMke lie Adarzake samAna thI aura aisI jAna par3atI thI mAno nAmakarma rUpI vidhAtAne apanI buddhikI prakarSatA ktalAneke lie guNoMkI peTI hI banAI ho // 42 // vaha dampatI devadampatIke samAna pAparahita, avinAzI, kabhI naSTa na honevAle aura samAna tRptiko denevAle utkRSTa sukhako prApta karatA thA // 43 // __ vaha rAjA niSputra thA ataH zokase pIr3ita hokara putra ke lie akelA apane manameM nimna prakAra vicAra karane lagA // 44 // triyA~ saMsArakI latAke samAna haiM aura uttama putra unake phalake samAna hai| yadi manuSyake putra nahIM hue to isa pApI manuSyake lie putrahIna pApinI triyoMse kyA prayojana hai||45|| jisane daivayogase putrakA mukhakamala nahIM dekhA hai vaha chaha khaNDa mukha bhale hI dekha le para usase kyA lAbha hai // 46 // usane putra prApta karaneke lie purohitake 1 apAraM na0 / 2 sahanehaM satRptidam ka0, 10 /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam vidhAya jinabimbAni prAtihAryaiH sahASTabhiH / bhRGgArAdivinirdiSTaiH saGgatAnyaSTamaGgalaiH // 48 // pratiSThAkalpasamproktaiH pratiSThApya kriyAkramaiH / kRtvA mahAbhiSekaM ca jinasaGgamamaGgalaiH // 49 // gandhodakaiH svayaM devyA sahaivAsnAtstuvan jinAn / vyadhAdASTAhnikI pUjAmaihikAmutrikodayAm // 50 // yAtaiH katipayairdevI dinaiH svamAn vyalokata / gajasiMhendupadmAbhiSekAnISadvinidvitA // 51 // tadaiva garbhasaGkrAntirabhUttasyAstataH kramAt / AlasyamarucistandrA jugupsA vA nimittikA // 52 // "azaktayorivAnyonyaM vijetuM sucirAnmukham / kucayorAdadhau tasyAH kAlimAnaM dine dine // 53 // yoSitAM bhUSaNaM lajjA zlAghyaM nAnyadvibhUSaNam / iti spaSTayituM vaiSA sarvaceSTA sthitA hiyA // 54 // tasyA bhArAkSamatvena bhUSaNAnyucitAnyapi / divastArAkulAnIva nizAnte svalpatAM yayuH // 55 // bAcaH parimitAH svalpavittasyeva vibhUtayaH / ciraM viramya zravyatvAnavAbhbhodAvaleriva // 56 // kuryuH kutUhalotpattiM vADhamabhyarNavartinAm / evaM tadgarbhacihnAni vyaktAnyanyAni cAbhavan // 57 // pramodAtprApya rAjAnaM praNamyAnanasUcitam / iti caityAbruvan karNe tanmahattarikAstadA // 58 // sarojaM vodayAdbhAnoH kumudaM vA himayuteH / vyakasattanmukhAmbhojaM zrutagarbhamahodayAt // 59 // candrodayomvayAmbhodheH kulasya tilakAyitaH / prAdurbhAvastanUjasya na pratoSAya kasya vA // 60 // adRSTavadanAmbhojamapatyaM garbhagaM ca mAm / evaM pratoSayatyetat dRSTavaktraM kimucyate // 61 // mattveti tAbhyo daveSTaM svAptaiH katipayairvRtaH / mahAdevIgRhaM gatvA dviguNIbhUtasammadaH // 62 // upadeza se pA~ca varNake amUlya ratnoMse mile suvarNakI jina-pratimAe~ bnvaaiiN| unheM ATha prAtihAryo tathA bhRGgAra Adi ATha maGgala dravyase yukta kiyA, pratiSThAzAstrameM kahI huI kriyAoM ke kramase unakI pratiSThA karAI, mahAbhiSeka kiyA, jinendra bhagavAn ke saMsargase maGgala rUpa hue gandhodakase rAnIke sAtha svayaM snAna kiyA, jinendra bhagavAnkI stuti kI tathA isa loka aura paraloka sambandhI abhyudayako denevAlI ASTAhnikI pUjA kI / / 47-50 / / isa prakAra kucha dina vyatIta hone para kucha kucha jAgatI huI rAnIne hAthI siMha candramA aura lakSmIkA abhiSeka ye cAra svapna dekhe // 51 // usI samaya usake garbha dhAraNa huA tathA kramase Alasya Ane lagA, aruci hone lagI, tandrA Ane lagI aura binA kAraNa hI glAni hone lagI / / 52 / / usake donoM stana cirakAla vyatIta ho jAne para bhI paraspara eka dUsareko jItanemeM samartha nahIM ho sake the ataH donoMke mukha pratidina kAlimAko dhAraNa kara rahe the // 53 // 'striyoMke liye lajjA hI prazaMsanIya AbhUSaNa hai anya AbhUSaNa nahIM yaha spaSTa karaneke lie hI mAno usakI samasta ceSTAe~ lajjAse sahita ho gaI thIM // 54 // jisa prakAra rAtra anta bhAgameM AkAzake tArAoM ke samUha alpa raha jAte haiM usI prakAra bhAra dhAraNa karanemeM samartha nahIM honese usake yogya AbhUSaNa bhI alpa raha gaye the - virala ho gaye the / / 55 / / jisa prakAra alpa dhanavAle manuSyakI vibhUtiyA~ parimita rahatI haiM usI prakAra usake vacana bhI parimita the aura naI meghamAlA ke zabda ke samAna ruka-ruka kara bahuta dera bAda sunAI dete the || 56 || isa prakAra usake garbhake cihna nikaTavartI manuSyoMke lie kutUhala utpanna kara rahe the / ve cihna kucha prakaTa the aura kucha aprakaTa the / / 57 / / kisI eka dina rAnIkI pradhAna dAsiyoMne harSase rAjAke pAsa jAkara aura praNAma kara unake kAnameM yaha samAcAra kahA / yadyapi yaha samAcAra dAsiyoMke mukhakI prasannatA se pahale hI sUcita ho gayA thA to bhI unhoMne kahA thA // 58 // garbha dhAraNakA samAcAra sunakara rAjAkA mukha-kamala aisA vikasita ho gayA jaisA ki sUryodayase kamala aura candrodayase kumuda vikasita ho jAtA hai // 56 // jo vaMzarUpI samudrako vRddhiGgata karaneke lie candrodayake samAna hai athavA kulako alaMkRta karaneke lie tilakake samAna hai aisA putrakA prAdurbhAva kisake saMtoSa ke lie nahIM hotA ? / / 60 / / jisakA mukhakamala abhI dekhaneko nahIM milA hai, kevala garbha meM hI sthita hai aisA bhI jaba mujhe isa prakAra saMtuSTa kara rahA hai taba mukha dikhAne para kitanA saMtuSTa karegA isa bAtakA kyA kahanA hai // 61 // aisA mAna kara rAjAne una dAsiyoMke liye 1 zrAsaktayoH ka0, gha0 / 2 navAmbhodAvalImiva la0 / 48
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpazcAzattama parva abhitAM vAnapadavIM ratnagarbhAmiva kSitim / upodayAko prAcI vA tAM dadarza dRzaH sukham // 63 // sApi dRSTrA mahInAthamabhyutthAtuM kRtodyamA / tathaiva devi tiSTheti sthitA rAjJA nivAritA // 64 // nRpastayaikazayyAyAmupavizya ciraM mudA / salajjayA sahAlApya yayau taducitoktibhiH // 65 // dineSu keSucitpazcAdyAteSu prakaTIbhavat / prAk puNyAd guruzukrAdizubhagrahanirIkSaNAt // 66 // hareharidivAdityaM sasyapArka yathA zarat / mahodayamivAkhyAtirasUta sUtamuttamam // 67 // pravarddhamAnabhAgyasya yogyasya sakalazriyaH / zrIvarmeti zubhaM nAma tasya bandhujano vyadhAt // 68 // prabodho mUchitasyeva duvidhasyeva vA nidhiH / jayo vAtyalpasainyasya rAjJastoSaM cakAra saH // 69 // tasyAGgantejasA ratnadIpikA vihatatviSaH / vibhAvaryA sabhAsthAne nairarthakyaM prapedire // 70 // zarIravRddhistasyAsId bhisskshaastroktvRttitH| 1zabdazAstrAdibhiH prajJAvRddhiH suvihitakriyAH // 71 // sa rAjA tena putreNa dvIpo'yamiva meruNA / tuGgena saGgataH zrImAn pAlayan valayaM kSiteH // 72 // jinaM zrIpavanAmAnamavatIrNa ydRcchyaa| zivaGkaravanodyAne kadAcidvanapAlataH // 73 // zrutvA saptapadAnItvA tAM dizaM zirasA'namat / tadAnImeva samprApya vizvezaM prazrayAzrayaH // 7 // triHparItya namaskRtya taM yathAsthAnamAsthitaH / kRtvA dharmaparipraznaM buddhyA zvasta yathoditam // 75 // bhogatRSNAmapAsyAzu dharmatRSNAtamAnasaH / dattvA zrIvarmaNe rAjyaM prAvAjIrAjinAntike // 76 // icchila puraskAra diyA aura dviguNita Anandita hotA huA kucha prApta janoM ke sAtha vaha rAnIke ghara gayA / / 62 / / vahA~ usane netroMko sukha denevAlI rAnIko aisA dekhA mAnA meghapte yukta AkAza hI ho, athavA ratnagarbhA pRthivI ho athavA udaya honeke samIpavartI sUryase yukta pUrva dizA hI ho // 63 ||raajaako dekhakara rAnI khar3I honekI ceSTA karane lagI parantu 'he devi, baiThI raho' isa prakAra rAjAke manA kiye jAne para baiThI rhii|| 64 // rAjA eka hI zayyA para cirakAla taka rAnIke sAtha baiThA rahA aura lajjA sahita rAnIke sAtha yogya vArtAlApa kara harSita hotA huA vApisa calA gayA // 65 // tadanantara kitane hI dina vyatIta ho jAne para puNya karmake udayase athavA guru zukra Adi zubha grahoM ke vidyamAna rahate hue usane jisa prakAra indrakI dizA (prAcI) sUryako utpanna karatI hai, zaradRtu pake hue dhAnako utpanna karatI hai aura kIrti mahodayako utpanna karatI hai usI prakAra rAnIne uttama putra utpanna kiyA // 66-67 / / jisakA bhAgya bar3ha rahA hai aura jo sampUrNa lakSmI pAneke yogya hai aise usa putrakA bandhujanoMne 'zrIvarmA' yaha zubha nAma rakkhA // 68 / / jisa prakAra mUcchitako saceta honese saMtoSa hotA hai, daridrako khajAnA milanese saMtoSa hotA hai aura thor3I senAvAle rAjAko vijaya milanete saMtoSa hotA hai usI prakAra usa putra-janmase rAjAko saMtoSa huA thA / / 66 // usa putrake zarIrake tejase jinakI kAnti naSTa ho gaI hai aise ratnoMke dIpaka rAtrike samaya sabhA-bhavanameM nirarthaka ho gaye the / / 70 / / usake zarIrakI vRddhi vaidyaka zAstrameM kahI huI vidhike anusAra hotI thI aura acchI kriyAoMko karanevAlI buddhikI vRddhi vyAkaraNa Adi zAstroMke anusAra huI thI / / 71 // jisa prakAra yaha jambUdvIpa U~ce meru parvatase suzobhita hotA hai usI prakAra pRthivI-maMDalakA pAlana karanevAlA yaha lakSmI-sampanna rAjA usa zreSTha putrase suzobhita ho rahA thaa||72|| kisI eka dina zivaMkara vanake udyAnameM zrIpadma nAmake jinarAja apanI icchAse padhAre the| vanapAlase yaha samAcAra sunakara rAjAne usa dizAmeM sAta kadama jAkara zirase namaskAra kiyA aura bar3I vinayake sAtha usI samaya jinarAjake pAsa jAkara tIna pradakSiNAe~ dIM, namaskAra kiyA,aura yathAsthAna Asana grahaNa kiyA / rAjAne unase dharmakA svarUpa pUchA, unake kahe anusAra vastu tattvakA jJAna prApta kiyA, zIghra hI bhogoMkI tRSNA chor3I, dharmakI tRSNAmeM apanA mana lagAyA, zrIvarmA putrake 1 sarvazAstrAdibhiH ga0 / 2 dharma yathoditam la0 /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama zrIvarmApi jinendroktyA 'dhUtamithyAmahAtamAH / AsthAtturyaguNasthAnamA sopAnamucyate // 77 // sabidhAne ca tasyAyaH samidhApayati svayam / yathAkAmamazeSAAstaiH sa prApepsitaM sukham // 78 // asau kadAcidASADhapaurNamAsIdine jinAn / upoSyAbhyarcya satsvApta rAtrau harmyatale sthitaH 79 // vilokyApAtamulkAyA bhogasAre viraktavAn / prAgavinANitasAmrAjyaH zrIkAntAyAgrasUnave // 8 // abhyAse zrIprabhezasya dIkSitvA suciraM tapaH / vidhAya vidhivatprAnte saMnyasya zrIprabhe girau // 1 // zrIprabhe prathame kalpe vimAne saagropm-| dvitvAyuH zrIdharo nAmnA devaH samudapadyata // 82 // aNimAdiguNaH saptahasto vaikriyikAGgabhAka / caturthalezyo mAsena niHzvasan manasAharan3 // 3 // varSadvayasahastreNa pudgalAnamRtAtmakAn / tRptaH kAyapravIcArAd vyAptAdyakSmAtalAvadhiH // 84 // balatejomahAvikriyAbhiH svaavdhismmitH| susthito'nubhavansaukhyaM svapuNyaparipAkajam // 85 // dakSiNe dhAtakIkhaNDe prAcISvAkAraparvatAt / bhArate 4viSaye zrImadalakAkhye purottamam // 86 // ayodhyAhU nRpastasminAbabhAvajitAyaH / AsIdajitasenAsya devI "sutasukhapradA // 87 // sA kadAcitanUjApsyai paripUjya jinezvarAn / sutA taccintayA svamAnvilokyASTau zubhAnimAn // 8 // gajendravRSasiMhenduravIna padmasarovaram / zaGkha pUrNaghaTaM caitat phalAnyapyajitaJjayAt // // 89 // gajAtputraM gabhIraM goH siMhenAnantavIryakam / candreNa tarpaka tejaH pratApAvyaM divAkarAt // 10 // lie rAjya diyA aura unhIM zrIpadma jinendrake samIpa dIkSA dhAraNa kara lI / / 73-76 / / jinendra bhagavAnake upadezase jisakA mithyAdarzanarUpI mahAndhakAra naSTa ho gayA hai| aise zrIvarmAne bhI vaha caturtha guNasthAna dhAraNa kiyA jo ki mokSakI pahalI sIr3hI kahalAtI hai / / 77 // caturtha guNasthAnake sannidhAnameM jisa puNya-karmakA saMcaya hotA hai vaha svayaM hI icchAnusAra samasta padArthoMko sannihitanikaTastha karatA rahatA hai / una padArthoMse zrIvarmAne icchita sukha prApta kiyA thA / / 78 // kisI samaya rAjA zrIvarmA ApAr3ha mAsakI pUrNimAke dina jinendra bhagavAnakI upAsanA aura pUjA kara apane AptajanoMke sAtha rAtrimeM mahalakI chata para baiThA thA / / 76 || vahA~ ulkApAta dekhakara vaha bhogoMse virakta ho gyaa| usane zrIkAnta nAmaka bar3e putrake lie rAjya de diyA aura zrIprabha jinendra ke samIpa dInA lekara cirakAla taka tapa kiyA tathA antameM zrIprabha nAmaka parvata para vidhipUrvaka saMnyAsamaraNa kiyA / / 80-81 / / jisase prathama svargake zrIprabha vimAnameM do sAgarakI Ayu vAlA zrIdhara nAmakA deva huA // 2 // vaha deva aNimA, mahimA Adi ATha guNoMse yukta thA, sAta hAtha U~cA usakA zarIra thA, vaikriyika zarIrakA dhAraka thA, pItalezyA vAlA thA, eka mAhameM zvAsa letA thA; do hajAra varSa meM amRtamaya pudgaloMkA mAnasika AhAra letA thA, kAyapravIcArase saMtuSTa rahatA thA, prathama pRthivI taka usakA avadhijJAna thA, bala teja tathA vikriyA bhI prathama pRthivI taka thI, isa taraha apane puNya karmake paripAkase prApta hue sukhakA upabhoga karatA huA vaha sukhase rahatA thA / / 3-5 // dhAtakIkhaNDa dvIpakI pUrva dizAmeM jo iSvAkAra parvata hai usase dakSiNakI ora bharatakSetrameM eka alakA nAmakA sampanna deza hai| usameM ayodhyA nAmakA uttama nagara hai| usameM ajitaMjaya rAjA suzobhita thaa| usakI ajitasenA nAmakI vaha rAnI thI jo ki putra-sukha ko pradAna karatI shrii6-7|| kisI eka dina putra-prApti ke lie usane jinendra bhagavAna kI pUjA kI aura rAtriko putrakI cintA karatI huI so gii| prAtaH kAla nIce likhe hue ATha zubha svapna usane dekhe| hAthI, baila, siMha, candramA, sUrya, kamaloMse suzobhita sarovara, zaGkha aura pUrNa kalaza / rAjA ajitaMjayase usane svoMkA nimna prakAra phala jJAta kiyaa| he devi ! hAthI dekhanese tuma putrako prApta karogI; ke dekhanese vaha putra gaMbhIra prakRtikA hogA; siMhake dekhanese anantavalakA dhAraka hogA, candramAke dekhanese sabako saMtuSTa karanevAlA hogA, sUryake dekhanete teja aura pratApase yukta hogA, sarovarake 1 biitmithyaa-kh0,g0| 2 puNyam / 3 manasAharat l0| 4 vijaye ka0,kha0,ga0 50, 5 sukhsutprdaa|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpacAzattamaM parva sarasA zaGkhacakrAdi dvAtriMzalakSaNAnvitam / zaGkhena cakriNaM pUrNakumbhAjjJAtvA nidhIzinam // 91 // tuSTA katipayairmAsaistaM zrIdharamajIjanat / vyadhAdajitasenAkhyAM rAjAsya jitavidviSaH // 92 // tena tejasvinA rAjA sadAbhAd bhAskareNa vA / divaso virajAstAdRk tanUjaH 'kulabhUSaNam // 93 // svayamprabhAkhyatIrthezamazokavanamAgatam / paredyuH saparIvAraH samprApyAbhyarcya sannataH // 94 // zrutvA dharma satAM tyAjyaM rAjyaM nirjitazatrave / pradAyAjitasenAya saMyamyAsItsa kevalI // 95 // rAjalakSmyA kumAro'pi raktayA sa vazIkRtaH / prauDha eva yuvA kAmaM mukhyaM saukhyamupeyivAn // 96 // tatpuNyaparipAkena cakraratnAdi cakriNaH / yadyarAtatsamutpannaM cetanetarabhedakam // 97 // cakramAkrAntadikcakramasya tasyodbhave'bhavat / punardigvijayo jetuH purabAhyavihAravat // 98 // nAsukho'nena ko'pyAsIna parigrahamUrcchanA / SaTkhaNDAdhIzino'pyasya puNyaM puNyAnubandhi yat // 99 // duHkhaM svakarmapAkena sukhaM tadanupAlanAt / prajAnAM tasya sAmrAjye tattAbhiH so'bhinandyate // 100 // devavidyAdharAdhIzamukuTApreSu sayutIn / vicchAyIkRtya ratnAMzUMstadAjJaivocchikhA babhau // 101 // nityodayasya cenna syAt padmAnandakRto balam / caNDadyuteH kathaM pAti zakro'dhyakSaH svayaM dizam // 102 // 2 vidhIrvedhA na cedamiM sthApayedrakSitu dizam / svayonidAhinA ko'pi kvacit kenApi rakSitaH // 103 // pAlako mArako veti nAntakaM sarvabhakSiNam / kiM vetti vedhAstaM pAtu pApinaM parikalpayan // 104 // I dekhanese zaMkha-cakra Adi battIsa lakSaNoMse sahita hogA, zaMkha dekhanese cakravartI hogA aura pUrNa kalaza dekhanese nidhiyoMkA svAmI hogA // 66-61 // svapnoMkA ukta prakAra phala jAnakara rAnI bahuta hI saMtuSTa huI / tadanantara kucha mAha bAda usane pUrvokta zrIdharadevako utpanna kiyA / rAjAne zatruoMko jItanevAle isa putrakA ajitasena nAma rakkhA || 12 || rAjA usa tejasvI putrase aisA suzobhita hotA thA jaisA ki dhUlirahita dina sUrya se suzobhita hotA hai / yathArtha meM aisA putra hI kulakA AbhUSaNa hotA hai / / 63 / / dUsare dina svayaMprabha nAmaka tIrthaMkara azoka vanameM Aye / rAjAne parivAra ke sAtha jAkara unakI pUjA kI, 'stuti kI, dharmopadeza sunA aura sajjanoMke chor3ane yogya rAjya zatruoM ko jItanevAle ajitasena putrake lie dekara saMyama dhAraNa kara liyA tathA svayaM kevalajJAnI bana gayA / / 64-65 / / idhara anurAgase bharI huI rAjya lakSmIne kumAra ajita senako apane vaza kara liyA jisase vaha yuvAvasthA meM hI praur3hakI taraha mukhya mukhoMkA anubhava karane lagA / / 66 / / usake puNya karma ke udayase cakavartI ke cakraratna Adi jo-jo cetana-acetana sAmagrI utpanna hotI hai vaha saba kara utpanna ho gaI / / 67 / / usake samasta dizAoMke samUhako jItanevAlA cakraratna prakaTa huaa| cakrarannake prakaTa hote hI usa vijayIke lie digvijaya karanA nagarake bAhara ghUmane ke samAna sarala ho gayA // 68 // isa cakravartI ke kAraNa koI bhI duHkhI nahIM thA aura yadyapi yaha chaha khaNDakA svAmI thA phira bhI prigrhmeN| isakI Asakti nahIM thI / yathArthamaM puNya to vahI haiM jo puNya karmakA bandha karanevAlA ho / / 66 / / usake sAmrAjya meM prajAko yadi duHkha thA to apane azubhakarmAdayase thA aura sukha thA to usa rAjAke dvArA samyak rakSA honese thA / yahI kAraNa thA ki prajA usakI vandanA karatI thI / / 100 / / deva aura vidyAdhara rAjAoMke mukuToM ke agrabhAgapara camakane vAle ratnoMkI kiraNoMko niSprabha banAkara usakI unnata AjJA hI suzobhita hotI thI / / 101 / / yadi nirantara udaya rahane vAle aura kamaloMko Anandita karane vAle sUryakA bala prApta nahIM hotA to indra svayaM adhipati ho kara bhI apanI dizAkI rakSA kaise karatA ! / / 102 / / vidhAtA avazya hI buddhi-hIna hai kyoMki yadi vaha buddhihIna nahIM hotA to Agneya dizAkI rakSA ke lie abhiko kyoM niyukta karatA ? bhalA, jo apane janmadAtAko jalAne vAlA hai usase bhI kyA kahIM kisIkI rakSA huI haiM ? / / 103 / / kyA vidhAtA yaha nahIM jAnatA thA ki yamarAja pAlaka haiM yA mAraka ? phira bhI usane usI sarva 1 kulabhUSaNaH ka0, gha0 / 2 vidhivedhA ga0, la0, ma0 / 51
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam zunaH sthAne sthito dIno nityaM yamasamIpagaH / svajIvite'pi sandehyo nairRtaH kasya pAlakaH // 1.5 // kAlalIlAM vilavyAlaM (2) pAzahasto 'jalapriyaH / sa nadInAzrayaH pAzI prajAnAM kena paalkH||106|| dhUmadhvajasakho'sthAsnuH svayamanyAMzca cAlayan / pAlakaH sthApitastAhaka sa kimekatra tiSThati // 107 // lubdho na labhate puNyaM vipuNyaH kena paalkH| dhanena cedadAtA tat guhyako'pi na pAlakaH // 108 // IzAno'ntyAM dazAM yAto gaNane sarvapazcimaH / pizAcAveSTito duSTaH kathameSa dizaH patiH // 1.9 // kRtvaitAn buddhivaikalyAttatpramASTuM prajApatiH / vyadhAdekamimaM manye vizvadikpAlanakSamam // 11 // ityudAtavacomAlA viracayyAbhisaMstutaH / vikramAkrAntadikcakraH zakrAdIn so'tilayate // 111 // dhanaM dAne matirdharbha zaurya bhUtAbhirakSaNe / AyuH sukhe tanubhoge tasya vRddhimavAcciram // 112 // aparAyattamacchinnamabAdhamayavarddhanam / guNAnpuSyan vitRSNaH san sukhena sukhamIyivAn // 113 // RtaM vAci dayA citaM dharmakarmaNi nirmalaH / svAn guNAn vA prajAH pAti rAjarSiH kena nAstu sH|114|| manye naisargika tasya saujanyaM kathamanyathA / prANahAriNi pApe'pi ripau nopaiti vikriyAm // 115 // na hi mUlaharaH ko'pi nApi ko'pi kdrykH| tAdAtviko'pi tadrAjye sarve savyayakAriNaH // 116 // bhakSI pApIko dakSiNa dizAkA rakSaka banA diyA // 104 // jo kutteke sthAnapara rahatA hai, dIna hai, sadA yamarAjake samIpa rahatA hai aura apane jIvanameM bhI jise saMdeha hai aisA naiRta kisakI rakSA kara sakatA hai ? // 105 // jo jala bhUmimeM vidyamAna vilameM makarAdi hiMsaka jantuke samAna rahatA hai, jisake hAthameM pAza hai, jo jalapriya hai-jise jala priya hai (pakSameM jise jaDa-mUrkha priya hai ) aura jo nadInAzraya hai--samudrameM rahatA hai (pakSameM dIna manuSyoMkA Azraya nahIM hai) aisA varuNa prajAkI rakSA kaise kara sakatA hai ? // 106 // jo agnikA mitra hai, svayaM asthira hai aura dUsaroMko calAtA rahatA hai usa vAyuko vidhAtAne vAyavya dizAkA rakSaka sthApita kiyA so aisA vAyu kyA kahIM Thahara sakatA hai ? // 107 / / jo lobhI hai vaha kabhI puNya-saMcaya nahIM kara sakatA aura jo puNyahIna hai vaha kaise rakSaka ho sakatA hai jaba ki kubera kabhI kisIko dhana nahIM detA taba use vidhAtAne rakSaka kaise banA diyA ? // 108 // IzAna antima dazAko prApta hai, ginatI usakI sabase pIche hotI hai, pizAcoM se ghirA huA hai aura duSTa hai isalie yaha aizAna dizAkA svAmI kaise ho sakatA hai ? // 106 // aisA jAna par3atA hai ki vidhAtAne ina sabako buddhikI vikalatAse hI dizAoMkA rakSaka banAyA thA aura isa kAraNa use bhArI apayaza uThAnA par3A thaa| aba vidhAtAne apanA sArA apayaza dUra karaneke lie hI mAno isa eka ajitasenakA samasta dizAoMkA pAlana karanemeM samartha banAyA thA / / 110 // isa prakArake udAra vacanoMkI mAlA banAkara saba loga jisakI stuti karate haiM aura apane parAkramase jisane samasta dizAoMko vyApta kara liyA hai aisA ajitasena indrAdi devoMkA ullaMghana karatA thA // 111 // usakA dhana dAna denemeM, buddhi dhArmika kAryoMmeM, zUravIratA prANiyoM kI rakSAmeM, Ayu sukhameM aura zarIra bhogopabhogameM sadA vRddhiko prApta hotA rahatA thA // 112 // usake puNyakI vRddhi dUsareke AdhIna nahIM thI, kabhI naSTa nahIM hotI thI aura usameM kisI tarahakI bAdhA nahIM AtI thii| isa prakAra vaha tRSNArahita hokara guNoMkA poSaNa karatA huA bar3e ArAmase sukhako prApta hotA thA // 113 / / usake vacanoMmeM satyatA thI, cittameM dayA thI, dhArmika kAryoM meM nirmalatA thI, aura prajAkI apane guNoMke samAna rakSA karatA thA phira vaha rAjarSi kyoM na ho ? // 114 // maiM to aisA mAnatA hUM ki sujanatA usakA svAbhAvika guNa thaa| yadi aisA na hotA to prANa haraNa karanevAle pApI zatru para bhI vaha vikArako kyoM nahIM prApta hotA / / 115 / / usake rAjyameM na to koI mUlahara thA-mUla pU~jIko khAnevAlA thA, na koI kadarya thA-atizaya kRpaNa thA aura 1 'kAlilelAvilavyAlaH' iti pATho bhavet / kalilasyeyaM jalasya iyaM kAlilA sA cAsau ilA ca bhUmizveti kAlilelA tasyAM vidyamAno vilo gartasannibho nIcaiH pradezaH tatra vidyamAno vyAlo makarAdijanturiva, iti tdrthH| 2 jalaM priyo yasya saH, pakSe DalayorabhedAt jaDo mUrkhaH priyo yasya sH| 3 nadInAminaH svAmI nadInaH samudraH sa zrAzrayo yasya sa, pakSe na dInAnAm aAzraya iti nadInAzrayaH 'saha supA' ityanena samAsaH /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpaJcAzattama parSe iti tasmin mahIM pAti saurAjye sati bhUpatau / prajAH prajApatiM matvA tamaidhanta sumedhasam // 117 // ratnAni nidhayazcAsya caturdaza navAbhavat / navayauvanasamprAptau prAptapuNyodayAt prabhoH // 18 // bhAjanaM bhojanaM zayyA camUrvAhanamAsanam / nidhIratnaM purUM nAvyamiti bhogAndazAnvabhUt // 119 // zraddhAdiguNasampannaH sa kdaacinmhiiptiH| arindamAya datvAnaM sate mAsopavAsine // 120 // gRhItanavapuNyAtmA vasudhArAdipaJcakam / prApAzcaryamanApyaM kiM sadanuSThAnatatparaiH // 12 // asau manoharodyAne guNaprabhajinezvaram / pareyuH prApya tatproktaM dharmasAraM rasAyanam // 122 // pItvA 'svabhavasambandhazrutibandhupracoditaH / sadyo niviMdya sAmrAjyaM vitIrya jitazatrave // 123 // trailokyajayinaM jetu moharAja kRtodymH| 3rAjabhirbahubhiH sArdhaM gRhItvA sAdhanaM tapaH // 124 // caritvA niratIcAraM tanuM tyaktvAyuSo'vadhau / nabhastilakagiryagre zAntakAravimAnagaH // 125 // acyutendro'janiSTAptavAdidvAviMzatisthitiH / hastatrayapramANAta nirdhAtutanubhAskaraH // 126 // zuklalezyaH zvasanmAsairekAdazabhirAharan / dvAviMzatisahasrAbdairmanasA''hAramAmaram // 127 // tamaHprabhAvadhivyAptadezAvadhivilocanaH / tatkSetravyApisattejobalottarazarIrabhAka // 128 // divyabhogAMzciraM bhuktvA svAyurante vizuddhRhaka / "prAgbhAgadhAtakIkhaNDe sItAdakSiNakUlage // 129 // viSaye maGgalAvatyAM ratnasaJcayapUrapatiH / devyAM kanakamAlAyAM vallabhaH kanakaprabhaH // 13 // na koI tAdAtvika thA-bhaviSyatkA vicAra na rakha vartamAnameM hI mauja ur3AnevAlA thA, kintu sabhI samIcIna kAryoM meM kharca karanevAle the / / 116 / isa prakAra jaba vaha rAjA pRthivIkA pAlana karatA thA taba saba ora surAjya ho rahA thA aura prajA usa buddhimAn rAjAko brahmA mAnakara vRddhiko prApta ho rahI thI / / 117 / / jaba nava yauvana prApta huA taba usa rAjAke pUrvopArjita puNya karmake udayase caudaha ratna aura nau nidhiyA~ prakaTa huI thIM // 118 / / bhAjana, bhojana, zayyA, senA, savArI, Asana, nidhi, ratna, nagara aura nATya ina daza bhogoMkA vaha anubhava karatA thA / / 116 // zraddhA Adi guNoMse saMpanna usa rAjAne kisI samaya eka mAhakA upavAsa karanevAle arindama nAmaka sAdhuke lie AhAra-dAna dekara navIna puNyakA bandha kiyA tathA ratna-vRSTi Adi pazcAzcarya prApta kiye so ThIka hI hai kyoMki uttama kAryoMke karanemeM tatpara rahanevAle manuSyoMko kyA durlabha hai ? // 120-121 // dUsare dina vaha rAjA, guptaprabha jinendrakI vandanA karaneke lie manohara nAmaka udyAnameM gayA / vahA~ usane jinendra bhagavAnke dvArA kahe hue zreSTha dharma rUpI rasAyanakA pAna kiyA, apane pUrva bhavake sambandha sune, jinase bhAIke samAna prerita ho zIghra hI vairAgya prApta kara liyaa| vaha jitazatru nAmaka putrake lie rAjya dekara trailokyavijayI moha rAjAko jItaneke lie tatpara ho gayA tathA bahutase rAjAoMke sAtha usane tapa dhAraNa kara liyaa| isa prakAra niraticAra tapa tapa kara Ayuke antameM vaha nabhastilaka nAmaka parvatake agrabhAga para zarIra chor3a solahaveM svargake zAntakAra vimAnameM acyutendra huaa| vahA~ usakI bAIsa sAgarakI Ayu thI, tIna hAtha U~cA tathA dhAtu-upadhAtuoMse rahita dedIpyamAna zarIra thA, zuklalezyA thI, vaha gyAraha mAhameM eka bAra zvAsa letA thA, bAIsa hajAra varSe bAda eka bAra amRtamayI mAnasika AhAra letA thA, usake dezAvadhijJAna-rUpI netra chaThavIM pRthivI takake padArthoM takako dekhate the, usakA samIcIna teja, bala tathA vaikriyika zarIra bhI chaThavIM pRthivI taka vyApta ho sakatA thA // 122-128 // isa prakAra nimela samyagdarzanako dhAraNa karanevAla vaha acyutendra cirakAla taka svargakesukha bhogAyuke antameM kahA~ utpanna huA yaha kahate haiM // 126 // pUrva dhAtakIkhaNDa dvIpameM sItA nadIke dAhine taTa para eka maGgalAvatI nAmakA deza thA / usake ratnasaMcaya nagarameM kanakaprabha rAjA rAjya karate the| unakI kanakamAlA nAmakI rAnI thii| vaha ahamindra una donoM dampatiyoMke zubha svapnoM dvArA apanI sUcanA detA huA padmanAbha nAmakA putra 1 jinezitam l0| 2 svabhAva ka0, pa0 / svabhavaH kha0, ga0, l0| 3 rAmAbhiH la / manisAhAra -ka0,kha0, gh0|5praagbhaage l0|6 rakhasaMcayabhUpatiH kh0|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam padmanAbhaH suto jAtastayoH susvama pUrvakam / bAlAnukUlaparyuSTivizeSaiH so'bhyavarddhata // 13 // upayogakSamAzeSaparyAptipariniSTitam / Aropya taM prataM rAjA vidyAgRhamavIvizat // 132 // abhijAtaparIvAro dAsahastipakAdikAn / dUrIkRtya sa niHzeSA vidyAH zikSitumudyayau // 133 // tathendriyatatistena parAjIyata sA yathA / nijAthaiH sarvabhAvena tanoti priitimaatmnH||13|| sa dhImAn vRddhasaMyogaM vyadhAd vinyvRddhye| vinayaH zAsanirNItaH kRtrimaH sahajo'paraH // 135 // taM sampUrNakalaM prApya kAntaM sahajakRtrimau / rAjAnaM guruzukrau vA rejatuvinayau bhRzam // 136 // sa dhImAn SoDaze varSe vireje prApya yauvanam / vanaM suSTu vinItAtmA saMyato vA jitendriyaH // 137 // rUpAnvayavaya:zikSAsampannaM tamavikriyam / bhadraM gajaM vinItAtmA4 samAlokya mudA pitA // 138 // vidyApUjAM vidhAyAsya jinapUjApuraHsaram / saMskRtasyeva ratnasya vyadhAd buddhi kriyAntare // 139 // kalAbhiriva bAlendu zuddhapakSasamAzrayAt / ramyaM rAjA tamUrjI vA pramadAbhirapUrayan // 14 // tasya somaprabhAdInAM devInAmabhavan sutaaH| zubhAH suvarNanAbhAdyAH bhAskarasyeva bhAnavaH // 11 // putrapautrAdibhiH zrImAn parItaH kanakaprabhaH / svarAjyaM pAlayamevaM sukhenAnyecurudhIH // 142 // manoharavane dharma zrIdharAjinapuGgavAt / zrutvA saMyojya sAmrAjyaM sUnI saMyamya nirvRtaH // 13 // padmanAbhazca tatraiva gRhItopAsakamrataH / tantrAvApagatavyAptimamAtyaiH sampravartayan // 144 // utpanna huaa| padmanAbha, bAlakocita sevA-vizeSake dvArA nirantara vRddhiko prApta hotA rahatA thA // 130-131 // upayoga tathA kSamA Adi saba guNoMkI pUrNatA ho jAnepara rAjAne use vrata dekara vidyAgRhameM praviSTa karAyA / / 132 // kulIna vidvAnoMke sAtha rahanevAlA vaha rAjakumAra, dAsa tathA mahAvata Adiko dUra kara samasta vidyAoMke sIkhanemeM udyama karane lagA / / 133 // usane indriyoMke samUhako isa prakAra jIta rakkhA thA ki ve indriyA~ saba rUpase apane viSayoMke dvArA kevala AtmAke sAtha hI prema baDhAtI thIM // 134 // vaha buddhimAn vinayakI vRddhike lie sadA vRddhajanoMkI saMgati karatA thaa| zAstroMse nirNaya kara vinaya karanA kRtrima vinaya hai aura svabhAvase hI vinaya karanA svAbhAvika vinaya hai / / 135 / / jisa prakAra candramAko pAkara guru aura zukra graha atyanta suzobhita hote haiM usI prakAra sampUrNa kalAoMko dhAraNa karanevAle atizaya sundara usa rAjakumArako pAkara svAbhAvika aura kRtrima-donoM prakArake vimAna atizaya suzobhita ho rahe the| 136 // mAna rAjakumAra solahaveM varSameM yauvana prApta kara aisA suzobhita huA jaisA ki vinayavAn jitendriya saMyamI vanako pAkara suzobhita hotA hai / / 137 / / jisa prakAra bhadra jAtike hAthIko dekhakara usakA zikSaka harSita hotA hai usI prakAra rUpa, vaMza, avasthA aura zikSAse sampanna tathA vikArase rahita putrako dekhakara pitA bahuta hI harSita hue| unhoMne jinendra bhagavAnkI pUjAke sAtha usakI vidyAkI pUjA kI tathA saMskAra kiye hue ratnake samAna usakI buddhi dUsare kAryameM lagAI // 16 jisa prakAra zuddhapakSa-zuklapakSake Azrayase kalAoM ke dvArA bAlacandrako pUrNa kiyA jAtA hai usI prakAra balavAn rAjAne usa sundara putrako aneka striyoMse pUrNa kiyA thA arthAt usakA aneka striyoMke sAtha vivAha kiyA thA / / 140 // jisa prakAra sUryake kiraNeM utpanna hotI haiM usI prakAra usakI somaprabhA Adi rAniyoMke suvarNanAbha Adi zubha putra utpanna hue // 141 / / isa prakAra putra-pautrAdise ghire hue zrImAn aura buddhimAn rAjA kanakaprabha sukhase apane rAjyakA pAlana karate the| 142 / / kisI dina unhoMne manohara nAmaka vanameM padhAre hue zrIdhara nAmaka jina rAjase dharmakA svarUpa sunakara apanA rAjya putrake lie de diyA tathA saMyama dhAraNa kara krama-kramase nirvANa prApta kara liyA // 143 // padmanAbhane bhI unhIM jinarAjake samIpa zrAvakake vrata liye tathA mantriyoM ke sAtha svarASTra 1 vinItaH kha0 / 2 tamavikriyaH l0| 3 bhadrAGgajaM ka0, ga0, gha0 / 4 vinetA vA ka0, kha., ga0, gh0| 5 tamUrjI vA g0| 6 bhAjanam ga0 / 7 'tantraH svarASTracintAyAmAvApaH prcintnm|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpaJcAzattamaM parva vizrambhahAsasaMsparzavinodairatipezalaiH / kAminInAM kalAlApai: 'savilolairvilokanaiH // 145 // anaGgapUrvaraGgasya puSpAJjalinibhaiH zubhaiH / samapremasamutpannaiH prasAdaM prApa cetasaH // 146 // kAmakalpadrumodbhUtaM paripakkaM phalottamam / rAmApremopanItaM sAu sImA''sIttasya nirvRteH // 147 // prAkanopAttapuNyasya phalametaditi sphuTam / prabodhayannasau mUDhAnuyaddIsirabhUtsukhI // 148 // so'pi zrIdharasAnnidhye buddhvA dharma budhorAmaH / saMsAramokSayAthAtmyamAtmanyevamacintayat // 149 // yAvadaudayako bhAvastAvatsaMsRtirAtmanaH / sa ca karmANi tatkarma tAvadyAvatsakAraNam // 150 // kAraNAnyapi paJcaiva mithyAtvAdIni karmaNaH / mithyAtve satyavazyaM syArAtra zeSaM catuSTayam // 151 // asaMyame trayaM dve staH pramAde yogasaJjJakam / kaSAye niHkaSAyasya yoga eva hi bandhakRt // 152 // svasmin svasmin guNasthAne mithyAtvAdevinAzanAt / svahetostatkRto bandhastatra tatra vinazyati // 153 // sadAditritayaM naMkSyat pazcAttazca svakAlataH / AparyantaguNasthAnAttatkSayAtsaMsRteH kSayaH // 154 // saMsAre pralayaM yAte pApe janmAdilakSaNe / kSAyikairAtmano bhAvairAtmanyAtmA samedhate // 155 // iti tattvaM jinoddiSTamaz2AnAno'ndhavacciram / bhrAntaH saMsArakAntAre durge duHkhI" durantake // 156 // asaMyamAdikaM sarvamujjhitvA karmakAraNam / zuddhazraddhAdimokSAGga paJcakaM samupaimyaham // 157 // aura para- rASTrakI nItikA vicAra karatA huA vaha sukha se rahane lagA // 144 // parasparake samAna premase utpanna hue aura kAmadeva ke pUrva raGgakI zubha puSpAJjalike samAna atyanta komala striyoMkI vinaya, ha~sI, sparza, vinoda, manohara bAtacIta aura cazcala citavanoMke dvArA vaha cittakI parama prasannatAko prApta hotA thA / / 145 - 146 / / kAmadeva rUpI kalpavRkSase utpanna hue, striyoMke premase prApta hue aura pake hue bhogopabhoga rUpI uttama phala hI rAjA padmanAbhake vairAgyakI sImA hue the arthAt inhIM bhogopabhogoMse use vairAgya utpanna ho gayA thA / / 147 / / ye saba mogopabhoga pUrvabhavameM kiye hue puNyakarma phala haiM isa prakAra mUrkha manuSyoMko spaSTa rItise batalAtA huA vaha tejasvI padmanAbha sukhI huA thA // 148 // vidvAnoM meM zreSTha padmanAbha bhI, zrIdhara munike samIpa dharmakA svarUpa jAnakara apane hRdayameM saMsAra aura mokSakA yathArtha svarUpa isa prakAra vicArane lagA // 146 // usane vicAra kiyA ki 'jaba taka audayika bhAva rahatA hai taba taka AtmAko saMsAra bhramaNa karanA par3atA hai, audayika bhAva taba taka rahatA hai jaba taka ki karma rahate haiM aura karma taba taka rahate haiM jaba taka ki unake kAraNa vidyamAna rahate haiM / / 150 || karmake kAraNa midhyAtvAdika pA~ca haiM / unameM - se jahA~ mithyAtva rahatA hai vahA~ bAkIke cAra kAraNa avazya rahate haiM / / 151 / / jahA~ asaMyama rahatA hai vahA~ usake sivAya pramAda, kaMSAya aura yoga ye tIna kAraNa rahate haiM / jahA~ pramAda rahatA hai vahA~ usake sivAya yoga aura kaSAya ye do kAraNa rahate haiM / jahA~ kaSAya rahatI hai vahA~ usake sivAya yoga kAraNa rahatA hai aura jahA~ kaSAyakA abhAva hai vahA~ sirpha yoga hI bandhakA kAraNa rahatA hai| // 152 // apane-apane guNasthAnameM mithyAtvAdi kAraNoMkA nAza honese vahA~ unake nimittase honevAlA bandha bhI naSTa ho jAtA hai / / 153 // pahale sattA, bandha aura udaya naSTa hote haiM, unake paJcAt caudahaveM guNasthAna taka apane-apane kAlake anusAra karma naSTa hote haiM tathA karmoMke nAza honese saMsArakA nAza ho jAtA hai / / 154 // jo pApa rUpa hai aura janma-maraNa hI jisakA lakSaNa hai aise saMsArake naSTa ho jAnepara AtmAke kSAyika bhAva hI zeSa raha jAte haiM / usa samaya yaha AtmA apane ApameM unhIM kSAyika bhAvoMke sAtha bar3hatA rahatA hai / / 155 / / isa prakAra jinendra devake dvArA kahe hue ko nahIM jAnanevAlA yaha prANI, jisakA anta milanA atyanta kaThina hai aise saMsArarUpI durgama vanameM andhe ke samAna cirakAlase bhaTaka rahA hai / / 156 / / aba maiM asaMyama Adi karmabandhake samasta kAraNoMko chor3akara zuddha zraddhAna Adi mokSake pA~coM kAraNoMko prApta hotA hU~-dhAraNa karatA hU~' / / 157 // 1 savilAsairvilokanaiH kha0 / 2 nibhaH la0 / 3 satsamAsIttasya ka0, gha0 / tatsomAsIttasya kha0 / 4 yogasaMjJake la0 / 5 duHkhe kha0 / 55
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 mahApurANe uttarapurANam ityantastattvato jJAtvA padmanAbho hitAhite / dattvA suvarNanAbhAya 'prAbhavaM bAhyasampadaH // 158 // rAjabhirbahubhiH sArdhaM saMyamaM pratipadya saH / samAcaraMzcaturbhede prasiddha muktisAdhane // 159 // iSTakAraNasamprAptabhAvano nAmatIrthakRt / svIkRtyaikAdazAGgAbdhipAragaH paramaM tapaH // 160 // siMha: krIDitA vidhAyAbudhadustaram / kAlAnte samyagArAdhya samutsRSTazarIrakaH // 961 // vaijayante trayatriMzatsAgarAyurajAyata / pUrvoktadehalezyAdivizeSo divyasaukhyabhAk // 162 // tasmin SaNmAsazeSAyuSyA gamiSyati bhUtale / dvIpe'smin bhArate varSe nRpazcandrapurAdhipaH 4 // 163 // ikSvAkuH kAzyapo vaMzagotrAbhyAmadbhutodayaH / mahAseno mahAdevI lakSmaNA svagRhAGgaNe // 164 // vasudhArAM suraiH prAptA devIbhiH parivAritA / divyavastrastragAlepazayanAdisukhocitA // 165 // caitrasya kRSNapaJcamyAM svamAn yAmamanohare / dRSTvA SoDaza saMtuSya samutthAyodite ravau // 166 // "puNya prasAdhanopetA svavaktrArpitasammadA / svapnAn siMhAsanAsInaM svAnavAjIgamat patim // 167 // so'pi svAvadhibodhena tatphalAni pRthak pRthak / rAjJyai nivedayAmAsa sApi santoSasambhRtA // 168 // kAnti lajAM dhRti kIrti buddhiM saubhAgyasampadam / zrIhrISTatyAdidevISu vardhayantISu santatam // 169 // pauvAsitaikadazyAM sA zakrayoge surAcitam / ahamindramatayibhaM tribodhamupapAdayat // 170 // tadaivAbhyetya nAkIzo mahAmandaramastake / siMhAsanaM samAropya susnApya kSIravAribhiH // 171 // isa prakAra antaraGgameM hitAhitakA yathArtha svarUpa jAnakara padmanAbhane bAhya sampadAoMkI prabhutA suvarNanAbha ke lie de dI aura bahutase rAjAoMke sAtha dIkSA dhAraNa kara lii| aba vaha mokSake kAraNa bhUta cAroM ArAdhanAoMkA AcaraNa karane lagA, solaha kAraNa - bhAvanAoMkA cintavana karane lagA tathA gyAraha aMgoMkA pAragAmI banakara usane tIrthaMkara nAmakarmakA bandha kiyaa| jise ajJAnI jIva nahIM kara sakate aise siMhaniSkrIDita Adi kaThina tapa usane kiye aura Ayuke anta:meM samAdhimaraNa-pUrvaka zarIra chor3A jisase vaijayanta vimAnameM taiMtIsa sAgara kI AyukA dhAraka ahamindra huA / usake zarIrakA pramANa tathA lezyAdikI vizeSatA pahale kahe anusAra thI / isa taraha vaha divya sukhakA upabhoga karatA huA rahatA thA / / 158-162 / tadanantara jaba usakI Ayu chahakI bAkI raha gaI taba isa jambUdvIpake bharata kSetra meM eka candrapura nAmakA nagara thA / usameM ikSvAkuvaMzI kAzyapagotrI tathA AzcaryakArI vaibhavako dhAraNa karanevAlA mahAsena nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI mahAdevIkA nAma lakSmaNA thA / lakSmaNAne apane gharake ganameM devoMke dvArA barasAI huI ratnoMkI dhArA prApta kI thii| zrI hI Adi deviyA~ sadA use ghere rahatI thIM / devopanIta vastra, mAlA, lepa tathA zayyA Adike sukhoMkA samucita upabhoga karanevAlI rAnIne caitrakRSNa paJcamIke dina pichalI rAtrimeM solaha svapna dekhakara saMtoSa lAbha kiyA / sUryodayake samaya usane uThakara acche-acche vastrAbharaNa dhAraNa kiye tathA prasannamukha hokara siMhAsana para baiThe hue pati se apane saba svapna nivedana kiye / / 163 - 167 / / rAjA mahAsenane bhI avadhijJAnase una svapnoMkA phala jAnakara rAnIke lie pRthak-pRthak batalAyA jinheM sunakara vaha bahuta hI harSita huI // 168 // zrI hI dhRti Adi deviyA~ usakI kAnti, lajjA, dhairya, kIrti, buddhi aura saubhAgya-sampattiko sadA bar3hAtI rahatI thIM / / 166 / / isa prakAra kitane hI dina vyatIta ho jAnepara usane pauSakRSNa ekAdazI ke dina zakrayoga meM deva pUjita, acintya prabhAke dhAraka aura tIna jJAnase sampanna usa ahamindra putrako utpanna kiyA / / 170 / / usI samaya indrane Akara mahAmerukI zikhara para vidyamAna siMhAsana para ukta jina - bAlakako virAjamAna kiyA, kSIrasAgarake jalase unakA abhiSeka kiyA, saba prakArake AbhUSaNoMse vibhUSita kiyA, tIna lokake rAjyakI kaNThI bA~dhI aura phira prasannatA se hajAra 1 prabhAvaM rAjyasampadaH ga0 / prAbhavaM rAjyasaMpadaH ka0, kha0, gha0 / 2 vidhAyAMbudhadustaram la0 / 4 caNDapurAdhipaH ka0, gha0 / 5 puNyaprasAdhanopeto ka0, 3 zeSAyuSA ka0 / 6 svavaktrArpitasaMbhavA ka0 / 7 pauSe sitaikAdazyante ga0 / kha0, ga0, gha0 /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpaJcAzattamaM parva 177 // vibhUSya bhUSaNaiH sarvairbaddhvA trailokyakaNThikAm / mudA vIkSya sahasrAkSo vyavahAraprasiddhaye // 172 // kuThaM kuvalayasyAsva sambhave vyakasattarAm / yatastatazcakArAkhyAM sArthA candraprabhaM prabhoH // 173 // AnandanATakaM cAsya nirvayame zacIpatiH / punarAnIya tatpitrorarpayitvA jagatpatim // 174 // bhogopabhoga yogyoruvastubhiH paricaryatAm / bhagavAniti sandizya yakSezaM svAzrayaM yayau // 175 // prabodhamahatAM zrItvamapi nindyaM jagatpateH / lokopakAriNaH prApteH sapuNyAM lakSmaNAmimAm // 176 // pAvanIM stutyatAM nItvA devAzcApan mahAphalam / strItezI variSTheti menire'nimiSAGganAH // gate'nantarasantAne sAgaropamakoTibhiH / zatairnavabhireSo'bhUttadabhyantarajIvitaH // 178 // zUnyaSaT kaikapUrvAyuH sArddhacApazatocchritiH / avarddhanteva zItAMzuH kalAzeSo jagannutaH // 179 // itaH svAmiMstvamehIti kutUhalavilAsinI / prasAritakaranyastatalAmbhoja samAzrayaH // 180 // akAraNasamudbhUtasmitakAntamukhAmbujaH / kadAcitpraskhalatpAdavinyAso maNikuTTime // 189 // ityAditadvayoyogyamugdhajhuddhaviceSTitaiH / nItvA bAlyaM sa kaumAramApa prArthyaM sukhAdhibhiH // 182 / / amRtaistanumetasya' kRtAM manyAmahe vayam / vedhaseti janAlApAH pravartante sma kautukAt // 183 // AdhikyAdbhAvalezyeva nirgatevekSayApriyA / dravyalezyA vyabhAsiSTa jitvA pUrNendujayutim // 184 // yazasA lezyayA cAsya jyotiSAM chAditA ghutiH / bhogabhUmirnivRtroti pratoSamakarojanaH // 185 // netra banAkara unheM dekhaa| unake utpanna hote hI yaha kutralaya arthAt pRthvI - maNDalakA samUha athavA nIla-kamaloMkA samUha atyanta vikasita ho gayA thA isalie indrane vyavahArakI prasiddhike lie unakA 'candraprabha' yaha sArthaka nAma rakkhA / / 171 - 173 // indrane ina trilokInAthake Age Ananda dhamakA nATaka kiyA / tadanantara unheM lAkara unake mAtA-pitAke lie sauMpa diyA / / 174 // 'tuma bhogopabhogakI yogya vastuoMke dvArA bhagavAnkI sevA karo' isa prakAra kutrerake lie saMdeza dekara indra apane sthAna para calA gayA / / 175 / / yadyapi vidvAn loga strI-paryAyako nindya batalAte haiM tathApi logoM kA kalyANa karanevAle jagatpati bhagavAnko dhAraNa karanese yaha lakSmaNA bar3I hI puNyavatI hai, bar3I hI pavitra hai, isa prakAra deva loga usakI stuti kara mahAn phalako prApta hue the tathA 'isa prakArakI strI- paryAya zreSTha hai' aisA deviyoMne bhI svIkRta kiyA thA / / 176-177 / / bhagavAn supArzvanAtha ke mokSa jAneke bAda jaba nau sau karor3a sAgarakA antara bIta cukA taba bhagavAn candraprabha utpanna hue the / unakI Ayu bhI isI antara meM sammilita thI / / 178 // daza lAkha pUrvakI unakI Ayu thI, eka sau pacAsa dhanuSa U~cA zarIra thA, dvitIyAke candramAkI taraha ve bar3ha rahe the tathA samasta saMsAra unakI stuti karatA thA // 176 // 'he svAmin! Apa idhara Aiye' isa prakAra kutUhalavaza koI devI unheM bulAtI thii| ve usake phailAye hue hAthoM para kamaloMke samAna apanI hatheliyA~ rakha dete the / usa samaya kAraNake binA hI prakaTa huI manda musakAnase unakA mukhakamala bahuta hI sundara dikhatA thA / ve kabhI maNijaTita pRthivI para lar3akhar3Ate hue paira rakhate the / / 180 - 181 // isa prakAra usa avasthAke yogya bholIbhAlI zuddha ceSTAoMse bAlyakAlako bitAkara ve sukhAbhilASI manuSyoMke dvArA cAhane yogya kaumAra avasthAko prApta hue / / 182 // usa samaya vahA~ ke logoMmeM kautukavaza isa prakArakI bAtacIta hotI thI ki hama aisA samajhate haiM ki vidhAtAne inakA zarIra amRtase hI banAyA hai / / 183 / / unakI dravya lezyA arthAt zarIrakI kAnti pUrNa candramAkI kAntiko jItakara aisI suzobhita ho rahI thI mAno bAhya vastuoM ko dekhaneke lie adhika hone se bhAva lezyA hI bAhara nikala AI ho / bhAvArtha- unakA zarIra zukla thA aura bhAva bhI zukla-ujjvala the / / 184 / / unake yaza aura lezyA se jyotiSI devoMkI kAnti chipa gaI 57 1 - stanuretasya ka0, gha0 / *185 tamazlokAdagre ka0 kha0 ga0-60 pustakeSvayaM zloko'dhiko vartate, la0 pustake nAsti - 'bAlyAdeSa pIyUSabhojI tena tanudyutiH / zramAnuSI hatAzeSadyutirityabravIjanaH // 8
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 mahApurANe uttarapurANama grutistasya dyutirvAbhAt mizritA ravicandrayoH / tatsadA vyakasanmanye pabhAni kumudAnyapi // 186 // kundahAsA guNAstasya candrasyevAMzavo'malAH / vikAsayanti bhavyAnAM manaHkuvalayAvalim // 187 // sahotpattau zriyo'nena sodaryendoriti atiH / ajAmadbhirjanairetadanyathA parikalpitam // 188 // candrasyevodaye'syApi sarvasantApahAriNaH / hAdate bhAsate va te sma loko nirAkulaH // 189 // etasyaiva guNalakSmI 2manye kIrtizca nirmalA / kAraNAnuguNaM kAryamiti satyaM bhavedyadi // 19 // mahAvibhUtisampanaH usajjamajanamaGgalaH / sAlaGkArakriyo velA kadAcidanayat kRtI / / 191 // vINAvAdyena hRdyena gItairmurajavAdanaiH / kadAciddhanadAnItabhUSAvasvAvalokanaiH // 192 // vAdipravAdyupanyastapakSAdisuparIkSaNaiH / kutUhalekSaNAyAtabhavyalokAtmadarzanaiH // 193 // dharmAdayo vyavaddhuta guNAH pApAdyayAtkSayam / kaumAre'smin sthite'pyevaM kiM vAyaM saMyame sati // 19 // iti dvilakSapaJcAzatsahasrapramitairgataiH / pUrva rAjyAbhiSekAptyA paramAnandasundaraH // 195 // nAvato maNDalaM rAhoH svahastatalasasmitam / kiM tejo'rkasya tejo'sya tejabailokyarakSiNaH // 196 // zakrAdayo'pi kaikcarya janmanaH prAgvahanti cet / aizvaryAdibhireSo'nyairvRtaH kairupamIyatAm // 19 // tale kapolayoH strINAM chede vA dantidantayoH / sa vilokya smarasmeraM svamukhaM sukhameyivAn // 198 // thI isalie 'bhogabhUmi lauTa AI hai| yaha samajha kara loga saMtuSTa hone lage the||185 // (ye bAlya avasthAse hI amRtakA bhojana karate haiM ataH inake zarIrakI kAnti manuSyoMse bhinna hai tathA anya sabakI kAntiko parAjita karatI hai|) unake zarIrakI kAnti aisI suzobhita hotI thI mAno sUrya aura candramAkI milI huI kAnti ho| isIlie to unake samIpa nirantara kamala aura kumuda donoM hI khile rahate the / / 186 // kundake phUloMkI ha~sI ur3AnevAle unake guNa candramAkI kiraNoMke samAna nirmala the / isIlie to ve bhavya jIvoMke manarUpI nIlakamaloMke samUhako vikasita karate rahate the / / 187 // lakSmI inhIMke sAtha utpanna huI thI isalie vaha inhIMkI bahina thii| 'lakSmI candramAkI bahina hai| yaha jo lokameM prasiddhi hai vaha ajJAnI logoMne mithyA kalpanA kara lI hai // 188 / / jisa prakAra candramAkA udaya hone para yaha loka harSita ho uThatA hai, suzobhita hone lagatA hai aura nirAkula hokara bar3hane lagatA hai usI prakAra saba prakArake saMtApako haranevAle candraprabha bhagavAnakA janma hone para yaha sArA saMsAra harSita ho rahA hai, suzobhita ho rahA hai aura nirAkula hokara. bar3ha rahA hai / / 186 // 'kAraNake anukUla hI kArya hotA hai| yadi yaha lokokti satya hai to mAnanI par3atA hai ki inakI lakSmI aura kIrti inhIMke guNoMse nirmala huI thiiN| bhAvArtha-unake guNa nirmala the ataH unase jo lakSmI aura kIrti utpanna huI thI vaha bhI nirmala hI thI / / 160 // jo bahuta bhArI pabhUtise sampanna hai, jo snAna Adi mAGgalika kAyoMse saje rahate hai aura alaGkArose suzobhita haiM aise atizaya kuzala bhagavAn kabhI manohara bINA bajAte the, kabhI mRdaGga Adi bAjoMke sAtha gAnA gAte the, kabhI kuberake dvArA lAye hue AbhUSaNa tathA vastra Adi dekhate the, kabhI vAdI-prativAdiyoMke dvArA upasthApita pakSa AdikI parIkSA karate the aura kabhI kutUhalavaza apanA darzana karaneke lie Aye hue bhavya jIvoMko darzana dete the isa prakAra apanA samaya vyatIta karate the|| 16 jaba bhagavAn kaumAra avasthAmeM hI the tabhI dharma Adi guNoMkI vRddhi ho gaI thI aura pApa AdikA kSaya ho gayA thA, phira saMyama dhAraNa karane para to kahanA hI kyA hai ? // 164 // isa prakAra do lAkha pacAsa hajAra pUrva vyatIta hone para unheM rAjyAbhiSeka prApta huA thA aura usase ve bahuta hI harSita tathA sundara jAna par3ate the| 165 // jo apanI hathelIpramANa maNDalakI rAhuse rakSA nahIM kara sakatA aise sUryakA teja kisa kAmakA? teja to ina bhagavAn candraprabhA thA jo ki tIna lokakI rakSA karate the / / 166 / / jina janmake pahale hI indra Adi deva kiGkaratA svIkRta kara lete haiM aise anya aizvarya Adise ghire hue ina candraprabha bhagavAnako kisakI upamA dI jAve ? // 17 // ve 1candrasyevodayasyApi l0|2 mAnyA la0 / 3 mAnyamajanamaGgalaH kha0,ga0 / sajaM sAvadhAnIkRtaM majana maGgalasnAnaM yasya saH itika-pustake ttippgii| 4 sAlaGkArakriyAM kh0| 5 murajavAdibhiH l0|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpaJcAzattamaM parva 56 vilokinInAM kAntAnAmutsukAnAM vilAsakRt / tyAgIva sa sukhI jAtaH svavaktrarasatarpaNAt // 199 // nAntarAyaH paraM tasya kAntAvaktrAbjavIkSaNe / jAtapaGkeruhAzaGkabhramanirbhamaraivinA // 20 // madhupaizcapalailolairyuktAyuktAvicArakaiH / malinaiH kimakartavyaM pravezo yadi labhyate // 201 // khacatuSkendriyatUMktaiH pUrvaiH sAmrAjyasampadaH / caturviMzatipUrvAGgaiH sammitau kSaNavatsukham // 202 // satyAM prayAti kaale'saavlngkaargRhe'nydaa| prapazyan vadanAmbhoja darpaNAgatamAtmanaH // 203 // 'tatrAvadhAryanirvedahetu kaJcinmukhe sthitam / pAtukaH pazya kAyo'yamItayaH prItayo'pyamUH // 204 // kiM sukhaM yadi na svasmAtkA lakSmIzcediyaM calA / kiM yauvanaM yadi dhvaMsi kimAyuyadi sAvadhi // 205 // sambandho bandhubhiH ko'sau cedviyogapurassaraH / sa evAhaM ta evArthAstAnyeva karaNAnyapi // 206 // prItiH saivAnubhUtizca vRttizcAsyAM bhavAvanau / parivRttamidaM sarva punaH punaranantaram // 207 // tatra kiM jAtamapyeSyatkAle kiM vA bhaviSyati / iti jAnanahaM cAsminmomuhImi muhurmuhuH // 208 // anitye nityabuddhimeM duHkhe sukhamiti smRtiH| azucau zucirityAsthA paratrAtmamatiryathA // 201 // avidyayaivamAkrAnto durante bhvvaaridhau| caturvidhoruduHkhogradurgadairAhitazviram // 21 // ityayenAyatenaivamAyAsita ivAkulaH / kAlalabdhi pariprApya kSuNNamArgajihAsayA // 211 // guNAtya bhAvuko bhAvikevalAvagamAdibhiH / smarannityApa sanmatyA 4saMphalyeva samAgamam // 212 // striyoMke kapola-talameM athavA hAthI-dA~take Tukar3emeM kAmadevase musakAtA huA apanA mukha dekhakara sukhI hote the / / 168 // jisa prakAra koI dAnI puruSa dAna dekara sukhI hotA hai usI prakAra zRGgAra ceSTAoMko karane vAle bhagavAn , apanI ora dekhanevAlI utsuka striyoMke lie apane mukhakA rasa samarpaNa karanese sukhI hote the / / 166 / / mukhameM kamalakI AzaGkA honese jo pAsa hImeM ma~DarA rahe haiM aise bhramaroMko chor3akara strIkA mukha-kamala dekhanemeM unheM aura kucha bAdhaka nahIM thA // 200 // caJcala satRSNa, yogya ayogyakA vicAra nahIM karanevAle aura malina madhupa-bhramara bhI (pakSameM madyapAyI loga bhI) jaba praveza pA sakate haiM taba saMsArameM aisA kArya hI kauna hai jo nahIM kiyA jA sakatA ho||201 // isa prakAra sAmrAjya-sampadAkA upabhoga karate hue jaba unakA chaha lAkha pacAsa hajAra pUrva tathA caubIsa pUrvAGgakA lambA samaya sukha pUrvaka kSaNabharake samAna bIta gayA taba ve eka dina AbhUSaNa dhAraNa karaneke gharameM darpaNameM apanA mukha-kamala dekha rahe the||202-203 // vahA~ unhoMne mukha para sthita kisI vastuko vairAgyakA kAraNa nizcita kiyA aura isa prakAra vicAra karane lge|"dekho yaha zarIra nazvara hai tathA isase jo prIti kI jAtI hai vaha bhI Itike samAna daHkhadAyI hai // 204 // vaha sukha hI kyA hai jo apanI AtmAse utpanna na ho, vaha lakSmI hI kyA hai jo cazcala ho, vaha yauvana hI kyA hai jo naSTa ho jAnevAlA ho, aura vaha Ayu hI kyA hai jo avadhise sahita ho-sAnta ho / 205 // jisake Age viyoga honevAlA hai aisA vandhujanoMke sAtha samAgama kisa kAmakA? maiM vahI hU~, padArtha vahI haiM, indriyA~ bhI vahI hai, prIti aura anubhUti bhI va hI hai, tathA pravRtti bhI vahI hai kintu isa saMsArakI bhUmimeM yaha saba bAra-bAra badalatA rahatA hai // 206-207 // isa saMsArameM aba taka kyA huA hai aura Age kyA honevAlA hai yaha maiM jAnatA hUM, phira bhI bAra bAra mohako prApta ho rahA hU~ yaha Azcarya hai // 208 / / maiM Aja taka anitya padArthoMko nitya samajhatA rahA, duHkhako sukha smaraNa karatA rahA, apavitra padArthoMko pavitra mAnatA rahA aura parako AtmA jAnatA rahA // 206 // isa prakAra ajJAnase AkrAnta huA yaha jIva, jisakA anta atyanta kaThina hai aise saMsArarUpI sAgarameM cAra prakArake vizAla duHkha tathA bhayaGkara rogoMke dvArA cirakAlase pIr3ita ho rahA hai / / 210 // isa prakAra kAla-labdhiko pAkara saMsArakA mArga chor3anekI icchAse ve bar3e lambe puNyakarmake dvArA khinna hueke samAna vyAkula ho gaye the // 211 // Age 1 svavaktrasaMtapaNAt la. (chndobhnggH)| 2 tadAvadhArya la. / 3 bhavAvalau la0 / 4 sakaspeva kh.| 5 samAgame b0|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ fo mahApurANe uttarapurANam dIkSAlakSmyAH svayaM prAptA sadbuddhiH siddhidAyinI / iti prabuddhatatvaM taM prapadya surasaMyatAH // 213 // yathocitamabhiSTutya brahmalokaM punaryayuH / nRpo'pi varacandrasya kRtvA rAjyAbhiSecanam // 214 // viniHkramaNakalyANapUjAM prApya surezvaraiH / Aruhya surasandhAryA zibikAM vimalAiyAt // 215 // dinadvayopavAsitvA vane sarvartukAmaye / 1 pauSe mAsyanurAdhAyAmekAdazyAM mahIbhujAm // 216 // sahasreNApya nairmanyaM manaH paryayamAptavAn / "dvitIye divase tasmai pure nalinanAmani // 217 // somadazo nRpo gauraH pradAyAhAramuttamam / puNyAni nava samprApya vasudhArAdipaJcakam // 218 // suraistaddAnasantuSTairApitaM svIcakAra saH / dhRtvA vratAni sampAlya samitIstyatadaNDakaH // 219 // nigRhItakaSAyArirvarddhamAnavizuddhibhAk / triguptaH zIlasampanno guNI prokkatapodvayaH // 220 // vastuvRttivacobhedAcairantaryeNa bhAvayat / dazaprakAradharmasthaH SoDhAzeSaparISahaH // 221 // anityAzuciduHkhatvaM smaran kAyAdikaM muhuH / gatvA sarvatra mAdhyasthyaM paramaM yogamAzritaH // 222 // zrIn mAsAn jinakalpena nItvA dIkSAvanAntare / adhastAnnAgavRkSasya sthitvA SaSThopavAsabhRt // 223 // phAlgune kRSNasaptamyAmanurAdhAparAhna ke / prAgeva nihitAzeSazraddhAnapratipakSakaH // 224 // karaNatrayasaMyogAt kSapaka zreNimAzritaH / sphuranturIya cAritro dravyabhAvavikalpataH // 225 // azukladhyAnoddhasadRddhyAtyA mohArAtiM nihatya saH / 4 sAvagADhahagaryo'bhAd vicatuSkAdibhAskaraH // 226 // honevAle kevalajJAnAdi guNoMse mujhe samRddha honA cAhie aisA smaraNa karate hue ve dUtIke samAna sadbuddhike sAtha samAgamako prApta hue the / / 212 / / mokSa prApta karAnevAlI unakI sadbuddhi apane Apa dIkSA- lakSmIko prApta ho gaI thI / isa prakAra jinhoMne Atmatattvako samajha liyA hai aise bhagavAn candraprabhake samIpa laukAntika deva Aye aura yathAyogya stuti kara brahmasvargako vApisa cale gaye / tadanantara mahArAja candraprabha bhI varacandra nAmaka putrakA rAjyAbhiSeka kara devoMke dvArA kI huI dIkSA - kalyANakakI pUjAko prApta hue aura devoMke dvArA uThAI huI vimalA nAmakI pAlakImeM savAra hokara sarvartuka nAmaka vanameM gaye / vahA~ unhoMne do dinake upavAsakA niyama lekara pauSa kRSNa ekAdazIke dina anurAdhA nakSatrameM eka hajAra rAjAoMke sAtha nirmantha dIkSA kara lI / dIkSA lete hI unheM mana:paryayajJAna prApta ho gyaa| dUsare dina ve caryAke lie nalina nAmaka nagarameM gaye / vahA~ gaura varNavAle somadatta rAjAne unheM navadhA bhakti pUrvaka uttama AhAra dekara dAnase saMtuSTa hue devoMke dvArA prakaTita ratnavRSTi Adi paJcAzcarya prApta kiye| bhagavAn ahiMsA Adi pA~ca mahAvratoMko dhAraNa karate the, IryA Adi pA~ca samitiyoMkA pAlana karate the, mana vacana kAyakI nirarthaka pravRtti rUpa tIna daNDoMkA tyAga karate the / / 213 - 216 / / unhoMne kaSAyarUpI zatrukA nigraha kara diyA thA, unakI vizuddhatA nirantara bar3hatI rahatI thI, ve tIna guptiyoMse yukta the, zIla sahita the, guNI the, antaraGga aura bahiraGga donoM tapoMko dhAraNa karate the, vastu vRtti aura vacana ke bhedase nirantara padArthakA cintana karate the, uttama kSamA Adi daza dharmoM meM sthita rahate the, samasta pariSaha sahana karate the, 'yaha zarIrAdi padArtha anitya haiM, azuci haiM aura duHkha rUpa haiM aisA bAra-bAra smaraNa rakhate the tathA samasta padArthoMmeM mAdhyasthya bhAva rakhakara paramayogako prApta hue the / / 220 - 222 // | isa prakAra jina -kalpa-mudrAke dvArA tIna mAha bitAkara ve dIkSAvanameM nAgavRkSake nIce velAkA niyama lekara sthita hue| vaha phAlguna kRSNa saptamIke sAyaMkAlakA samaya thA aura usa dina anurAdhA nakSatrakA udaya thA / samyagdarzanako ghAtanevAlI prakRtiyoMkA to unhoMne pahale hI kSaya kara diyA aba adhaHkaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNarUpa tIna pariNAmoMke saMyogase kSapaka zreNIko prApta hue| vahA~ unake dravya tathA bhAva donoM hI rUpase cauthA sUkSmasAmparAya cAritra prakaTa ho gayA / / 223 - 225 / / vahA~ unhoMne prathama zukladhyAna ke prabhAvase moharUpI zatruko naSTa kara diyA jisase unakA samyagdarzana avagADha samyagdarzana ho gayA / 1 pauSamAsyanu-la0 / 2 dvitIyadivase la0 / 3 dharmadhyAneddhasadRddhyAtyA la0, ga0, gha0 ka0 / 4 sAvagAhantyAryo kha0 / sAvagADhaddaganye'ryo la0 /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpaJcAzattamaM parva dvitIyazudhyAnena ghAtitritayaghAtakaH / jIvasyaivopayogAkhyo guNaH zeSeSvasambhavAt // 227 // ghAtIti nAma tadghAtAdabhUdayacatuSTaye / adhAtiSvapi keSAJcideva tatra cilopanAt // 228 // parAvagADhaM samyaktvaM caryAntyAM jJAnadarzane / dAnAdipaJcakaM prApya sayogaH sakalo jinaH // 229 // sarvajJaH sarvalokezaH sArvaH sarvaikarakSakaH / sarvadRk sarvadevendravandyaH sarvArthadezakaH // 230 // catustriMzadatIzeSavizeSavibhavodayaH / prAtihAryASTakavyaktIkRtatIrthakarodayaH // 231 // devadevaH samastendramukuToDhAGghripaGkajaH / svaprabhAhlAditAzeSavizvo lokavibhUSaNaH // 232 // gatijIvaguNasthAnanayamAnAdivistRteH / prabodhakaH sthito vyosni zrImAn candraprabho jinaH // 233 // krauryadhuryeNa zauryeNa 'yadaMhaH sacitaM param / siMharhartuM svajAtervA vyUDhaM tasyAsanaM vyabhAt // 234 // kevaladyutirevaivaM mUrtirjAteva bhAsvarA / dehaprabhA dizo vizvA bhAsayantyasya zobhate // 235 // 2cAmarairAmaraireSa prabhAprakaTitAyatiH / haMsAMsadhavalairgaGgAtaraGgairiva sevyate // 236 // dhvanirekospi divyossya prakAzo vAMzumAlinaH / draSTRNAM sarvabhAvAnAM sazrotrANAM prakAzakaH // 237 // tribhiH zivaM padaM prApyamasmAbhiriti cAvadat / mokSamArgaH pRthagbhUto bhAti chatratrayaM vibhoH // 238 // bhAti piNDImo bharturazokaH saMzrayAdraham / ityAviSkRtarAgo vA pallavaiH prasavairapi // 239 // 61 usa samaya cAra jJAnoMse dedIpyamAna candraprabha bhagavAn atyanta suzobhita ho rahe the / / 226 // bArahaveM guNasthAnake anta meM unhoMne dvitIya zukladhyAnake prabhAvase mohAtirikta tIna ghAtiyA karmoMkA kSaya kara diyA / upayoga jIvakA hI khAsa guNa hai kyoMki vaha jIvake sivAya anya dravyoMmeM nahIM pAyA jaataa| jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, moha aura antarAya karma jIvake upayoga guNakA ghAta karate haiM isalie ghAtiyA kahalAte haiM / una bhagavAn ke ghAtiyA karmoMkA nAza huA thA aura aghAtiyA karmoM se bhI kitanI hI prakRtiyoM kA nAza huA thA / isa prakAra ve paramAvagAr3ha samyagdarzana, antima yathAkhyAta cAritra, kSAyika jJAna, darzana tathA jJAnAdi pA~ca labdhiyA~ pAkara zarIra sahita sayogakevalI jinendra ho gaye / / 227-226 // usa samaya ve sarvajJa the, samasta lokake svAmI the, sabakA hita karanevAle the, sabake eka mAtra rakSaka the, sarvadarzI the, samasta indroMke dvArA vandanIya the aura samasta padArthoMkA upadeza denevAle the / / 230 / / cauMtIsa atizayoMke dvArA unake vizeSa vaibhavakA udaya prakaTa ho rahA thA aura ATha prAtihAryoMke dvArA tIrthaMkara nAmakarmakA udaya vyakta ho rahA thA / / 231 / / ve devoM ke deva the, unake caraNa-kamaloMko samasta indra apane mukuToM para dhAraNa karate the, apanI prabhAse unhoMne samasta saMsArako Anandita kiyA thA, tathA ve samasta lokake AbhUSaNa the // 232 // gati, jIva, samAsa, guNasthAna, naya, pramANa Adi ke vistArakA jJAna karAnevAle zrImAn candraprabha jinendra AkAzameM sthita the || 233 || siMhoMke dvArA dhAraNa kiyA huA unakA siMhAsana aisA suzobhita ho rahA thA ki siMha jAtine krUratA - pradhAna zUra-vIratAke dvArA pahale jisa pApakA saMcaya kiyA thA use haraneke lie mAno unhoMne bhagavAnkA siMhAsana uThA rakkhA thA / / 234 // samasta dizAoMko prakAzita karatI huI unake zarIrakI prabhA aisI jAna par3atI thI mAno dedIpyamAna kevalajJAnakI kAnti hI tadAkAra ho gaI ho / / 235 / / haMsoMke kaMdhoMke samAna sapheda devoMke cAmaroMse jinakI prabhAkI dIrghatA prakaTa ho rahI hai aise bhagavAn aise jAna par3ate the mAno gaGgAnadIkI lahareM hI unakI sevA kara rahI hoM ||236 || jisa prakAra sUryakA eka hI prakAza dekhanevAloMke lie samasta padArthoMkA prakAza kara detA hai usI prakAra bhagavAnkI eka hI divyadhvani sunanevAloM ke lie samasta padArthoMkA prakAza kara detI thI / / 237 / / bhagavAnkA chatratraya aisA suzobhita ho rahA thA mAno samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra rUpa mokSamArga judA-judA hokara yaha kaha rahA ho ki mokSakI prApti hama tInoMse hI ho sakatI hai anyase nahIM // 238 // lAla-lAla azoka vRkSa aisA suzobhita ho rahA thA mAno bhagavAnke Azraya 1 yadahaH ga0, la0 / 2 camarai-la0 / 3 draSTRNAM sarvabhAvAnAM sagotrANAM prakAzakaH kha0, ga0 / narANAM sarvabhAvAnAM saMzrotRRNAM prakAzakaH la0 /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 mahApurANe uttarapurANam abhAt sumanasA vRSTiH patantI nabhaso vibhum / tArAvalirivAyAntI sevita bhaktinirbharA // 24 // devadundubhayo bAda ddhvnustjiNtaabdhyH| dizaH zrAvayitu vAsya mohArAtijayaM vibhoH // 24 // abhAdasya prabhAmadhye prasanna vaktramaNDalam / nAkanadyAmivAmbhojamiva vA bimbamaindavam // 242 // zrImadvandhakuTImadhye cturbhisigunnairgnnaiH| tArAgaNaiH zaraccandra iva sevyo vyarAjata // 243 // dacAditrinavatyuktagaNezaH khatrayadvisa- |mproktpuurvdhrH zUnyatrikASThAvadhilocanaH // 24 // zUnyadvayacatuHzUnya dvikapakSoktazikSakaH / khacatuSkaikanidiSTakevalAvagamAgraNIH // 245 // caturdazasahassoktavikriyAdivibhUSitaH / khatrayASTacaturjJAnapariSatparivAritaH // 246 // khadvayavakhiMvAdIzaH sarvasAIdvilakSakaH / khacatuSkASTavayuktavaruNAyAyikAnutaH // 247 // trilakSazrAvakAbhyarthyaH zrAvikApaJcalakSakaH / asaGkhyadevadevIDyastiryaksaGgyAtasevitaH // 248 // prAdakSiNyena bhavyeza parItyaite gaNAH pRthak / "svakoSTheSvavatiSThanti vihitAalikuDmalAH // 249 // tatrAkRtrimasambhUtabhaktibhArAnataH sphuran / mukuTAgramaNiH stotraM dvitIyendro'bhyadhAdidam // 250 // ratnatrayeNa yenAptaM ratnatrayamanuttaram / tvaM dehyasmabhyamapyuH saratnatrayasampadam // 251 // svArthaH sAgaramerUNAM parArthaH kalpabhUruhAm / deva svArthaH parArthazca mahimA mahatastava // 252 // dadAsi paramaM saukhyamityastu bhavataH "stavaH / nanda nandeti devasya sAdhitAtmArthasampadaH // 253 // se hI maiM azoka-zokarahita huA hU~ ataH unake prati apane patroM aura phUloMke dvArA anurAga hI prakaTa kara rahA ho / / 236 / / AkAzase par3atI huI phUloMkI varSA aisI suzobhita ho rahI thI mAno bhagavAnakI sevA karaneke lie bhaktise bharI huI tArAoMkI paMkti hI A rahI ho // 240 // samudrakI garjanAko jItanevAle devoMke nagAr3e ThIka isa taraha zabda kara rahe the mAno ve dizAoMko yaha sunA rahe hoM ki bhagavAnne moharUpI zatruko jIta liyA hai // 241 / / unakI prabhAke madhyameM prasannatAse bharA huA mukha-maNDala aisA suzobhita hotA thA mAno AkAzagaGgAmeM kamala ho khila rahA ho athavA candramAkA prativimba hI ho // 242 // jisa prakAra tArAgaNoMse sevita zarada-RtakA candramA suzobhita hotA hai usI prakAra bAraha sabhAoMse sevita bhagavAn gandhakuTIke madhyameM suzobhita ho rahe the|| 243 // unake datta Adi terAnaveM gaNadhara the, do hajAra pUrvadhArI the, ATha hajAra avadhijJAnI the. do lAkha cAra sau zikSaka the; daza hajAra kevalajJAnI the| ve caudaha hajAra vikriyA-Rddhike dhAraka muniyoMse vibhUSita the, ATha hajAra manaHpayeya jJAnake dhAraka unakI sevA karate the, tathA sAta hajAra chaha sau vAdiyoMke svAmI the| isa prakAra saba muniyoMkI saMkhyA ar3hAI lAkha thii| varuNA Adi tIna lAkha assI hajAra AryikAe~ unakI stuti karatI thiiN| tIna lAkha zrAvaka aura pA~ca lAkha zrAvikAe~ unakI pUjA karatI thiiN| ve asaMkhyAta deva-deviyoMse stutya the aura saMkhyAta tiryajanakI sevA karate the / / 243-248 // ye saba bAraha sabhAoMke jIva pradakSiNA rUpase bhavyoMke svAmI bhagavAn candaprabhako ghere hue the, saba apane-apane koThoMmeM baiThe the aura sabhI kamalake mukulake samAna apaneapane hAtha jor3e hue the / / 246 / / usI samaya jo utpanna huI bhaktike bhArase namra ho rahA hai aura jisake mukuTake agrabhAgameM lage hue maNi dedIpyamAna ho rahe haiM aisA dUsarA aizAnendra isa prakAra stuti karane lgaa||| 250 / / vaha kahane lagA ki he bhagavan ! jisa ratnatrayase Apane utkRSTa ratnatraya prApta kiyA hai vahI ranatrayasampatti Apa mujhe bhI dIjiye / / 251 / / he deva ! samudra aura sumeru parvatakI mahimA kevala apane lie haiM tathA kalpavRkSakI mahimA kevala parake lie hai parantu sabase bar3e aise ApakI mahimA apane tathA dUsare donoMke lie hai / / 252 / / he bhagavan ! Apa parama sukhake denevAle haiM aisI ApakI stuti to dUra hI rahI, apane Atmatattva rUpI saMpadAko siddha karanevAle Apa sadA samRddhimAna ho 2 dvaya ka0, kha, ga, gh0| 3 sannataH l0| 4 svakoSThe'pyavatiSThante / dvayaM khH| 5 stavaM la0, kh0|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpazcAzattama parva 63 tvaco vAci dharmaste hadi vRttistanau bhavet / yasya sa tvAhazo bhUtvA paramAnandamaznute // 254 // svayaivaikena karmArIn bhuvanatrayavidviSaH / zukladhyAnAsinA hatvA muktisAmrAjyamajitam // 255 // svatpAdapAdapodabhUtasAndracchAyAM samAzritAH / pApArkarogadharmo'graduHkhasantApadUragAH // 256 // sAgaro'nantakAntAraM saMsAraH sarvadehinAm / tvanmatAzritabhavyAnAM goSpadaM nandanaM vanam // 257 // phalaM trilokasAmrAjyaM klezakRcaraNasmRtiH / lokastatrApi mandeccho na veti hitamAtmane // 258 // AdhArAdheyabhAvo'yamananyasazastava / adhaHsthaM jagadAdheyamAdhArastvaM tadanimaH // 259 // vedako'si na vedyo'si na pAlyo'syasi paalkH| kartAsi nAsi kAryastvaM na poSyo'syasi poSakaH // 26 // tvAM namannuttamaH stotA guruzca guNagauravAt / anaman tapyate pApairastuvan zapyate sadA // 261 // nAstikAH pApinaH kecid daiSTikAca4 htodymaaH| tvadIyAstvAstikA dhAH paratra vihitodyamAH // 262 // sarvatra sarvadA sarva sarvaistvaM sArbasarvavit / prakAzayati naivendurbhAnurvAnyepu kA kathA // 263 // samRddhimAna hoM, maiM yahIM stuti karatA hUM // 253 // jo manuSya Apake vacanako apane vacanoMmeM, Apake dharmako apane hRdayameM aura ApakI pravRttiko apane zarIrameM dhAraNa karatA hai vaha Apa jaisA hI hokara parama Anandako prApta hotA hai // 254 / / he nAtha! Apa akelene hI zuladhyAna rUpI talavArake dvArA tInoM lokoMse dveSa rakhanevAle karmarUpI zatruoMko naSTa kara muktikA sAmrAjya prApta kara liyA hai / / 255 // he prabho ! jo Apake caraNarUpI vRkSase utpanna huI saghana chAyAkA Azraya lete haiM ve pAparUpI sUryake rogarUpI ghAmake tIvra duHkharUpI saMtApase dUra rahate haiM / 256 // he deva ! yaha saMsAra, samasta jIvoMke lie yA to samudra hai yA ananta vana hai parantu jo bhavya Apake matakA Azraya lete haiM unake lie gAyakA khura hai athavA nandana vana hai / / 257 // he bhagavan ! yadyapi Apake caraNoMkA smaraNa karanese kucha kleza avazya hotA hai parantu usakA phala tInoM lokoMkA sAmrAjya hai| Azcarya hai ki ye saMsArake prANI usa mahAn phalameM bhI manda icchA rakhate haiM isase jAna par3atA hai ki ye apanI AtmAkA hita nahIM jAnate / / 258 // he prabho! ApakA yaha AdhArAdheya bhAva ananyasadRza hai-sarvathA anupama hai kyoMki nIce rahanevAlA yaha saMsAra to Adheya hai aura usake Upara rahanevAle Apa AdhAra haiN| bhAvArtha-jo cIja nIce rahatI hai vaha AdhAra kahalAtI hai aura jo usake Upara rahatI hai vaha Adheya kahalAtI hai parantu Apake AdhArAdheya bhAvakI vyavasthA isa vyavasthAse bhinna hai ataH anupama hai| dUsare pakSameM yaha artha hai ki Apa jagatke rakSaka haiM ataH AdhAra haiM aura jagat ApakI rakSAkA viSaya hai ataH Adheya hai / / 256 // Apa sabako jAnate haiM parantu Apa kisIke dvArA nahIM jAne jAte, Apa sabake rakSaka haiM parantu Apa kisIke dvArA rakSA karane yogya nahIM haiM, Apa sabake karanevAle haiM parantu Apa kisIke kArya nahIM haiM, Apa sabake jAnanevAle haiM parantu Apa kisIke dvArA jAnaneke yogya nahIM haiM aura Apa sabakA poSaNa karane vAle haiM parantu Apa kisIke dvArA poSaNa kiye jAneke yogya nahIM haiM / / 260 // jo Apako namaskAra karatA hai vaha uttama ho jAtA hai, isI prakAra jo ApakI stuti karatA hai vaha guNoMke gauravase guru athavA zreSTha ho jAtA hai isake viparIta jo Apako namaskAra nahIM karatA vaha pApoMse saMtapta hotA hai aura jo ApakI stuti nahIM karatA vaha sadA nindAko prApta hotA hai / / 261 / / he bhagavan ! isa saMsArameM kitane hI loga nAstika haiM-paralokakI sattA svIkRta nahIM karate haiM isalie svacchanda hokara taraha-tarahake pApa karate haiM aura kitane hI loga kevala bhAgyavAdI haiM isIlie udyamahIna hokara akarmaNya ho rahe haiM parantu Apake bhakta loga Astika haiM-paralokakI sattA svIkRta karate haiM isalie 'paraloka bigar3a na jAve' isa bhayase sadA dhArmika kriyAe~ karate haiM aura paralokake sudhArake lie sadA udyama karate haiM // 262 / / sabakA hita karanevAle aura sabako jAnanevAle Apa saba jagaha ba padArthAko prakAzita karate haiN| aisA prakAza na candramA kara sakatA hai aura na sUrya hI, 1tralokya l0| 2 tadagrataH la0 / 3 nApyate l0| 4 duSTikAzca l0,kh0|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam na sthiraM kSaNikaM jJAnamAtraM zUnyamanIkSaNAt' / vastu pratikSaNaM tattvAnyatvarUpaM tavekSaNAt // 264 // astyAtmA bodhasanAvAtparajanmAsti tatsmRteH / sarvaviJcAsti dhIvRddhastvadupajJamidaM trayam // 265 // dravyAd dravyasya vA bheda guNasyApyavadadvidhIH / guNaiH pariNatiM dravyasyAvAdIstvaM yathArtharaka // 266 / / apratIpA prabhA bhAti deva dehasya te'nizam / candraprabheti nAmedamaparIkSya haribaMdhAt // 267 // iti zabdArthagambhIrastavanena surAdhipaH / ciraM sapuNyamAtmAnaM bahumene sa hRSTadhIH // 268 // atha candraprabhaH svAmI dharmatIrtha pravartayan / sarvAn dezAn vihRtyAryAn sammedatalamAptavAn // 269 // vihAramupasaMhRtya mAsaM siddhshilaatle| pratimAyogamAsthAya sahastramunibhiH saha // 27 // phAlgune zuklasaptamyAM jyeSThAcandre'parAhnake / tRtIyazukladhyAnena kRtayoganirodhakaH // 271 // ayogapadamAsAdya turyazuklena nirharan / zeSakarmANi nilRptazarIraH paramo'bhavat // 272 // surA nirvANakalyANapUjAvidhividhAyinaH / puNyapaNyaM samAdAya tadeyuH svasvamAspadam // 273 // zArdUlavikrIDitam sampUrNaH kimayaM zaracchazadharaH kiM vApiMtodarpaNaH sarvArthAvagataH kimeSa vilasatpIyaSapiNDaH pRthuH / kiM puNyANumayazcayo'yamiti yadvaktrAmbuja zaGkayate so'yaM candrajinastamo vyapaharannahobhayAnakSatAt // 274 / / phira, anya padArthoMkI to bAta hI kyA hai ? // 263 / / he bhagavan ! koI bhI vastu na nitya hai, na kSaNika hai, na jJAnamAtra hai aura na adRzya honese zUnya rUpa hai kintu Apake darzanase pratyeka vastu tattva aura atattva rUpa-asti aura nAsti rUpa hai / / 264 // AtmA hai, kyoMki usameM jJAnakA sadbhAva hai, AtmA dUsarA janma dhAraNa karatA hai kyoMki usakA smaraNa banA rahatA hai, aura AtmA sarvajJa hai kyoMki jJAnameM vRddhi dekhI jAtI hai| he bhagavan ! ye tInoM hI siddhAnta Apake hI kahe hue haiM // 265 // jisa prakAra eka dravyase dUsarA dravya judA hai usI prakAra dravyase guNa bhI judA hai aisA kitane hI buddhihIna manuSya kahate haiM parantu Apane kahA hai ki dravyakA pariNamana guNoMse hI hotA hai arthAt dravyase guNa sarvathA judA padArtha nahIM hai / isIlie Apa yathArthadraSTA haiM Apa padArthaka svarUpako ThIka-ThIka dekhate haiM // 266 // he nAtha ! candramAkI prabhA to rAhuse tirohita ho jAtI hai parantu Apake zarIrakI prabhA binA kisI pratibandhake rAta-dina prakAzita rahI AtI hai ataH indrane jo ApakA 'candraprabha' (candramA jaisI prabhAvAlA) nAma rakkhA hai vaha binA parIkSA kiye hI rakha diyA hai // 267 / / isa prakAra jisameM zabda aura artha donoM hI gaMbhIra haiM aise stavanase prasanna buddhike dhAraka indrane apane Apako cirakAlake lie bahuta hI puNyavAn mAnA thA / athAnantara candraprabha svAmI samasta Arya dezoMmeM vihAra kara dharma-tIrthakI pravRtti karate hue sammedazikhara para pahu~ce / / 266 // vahA~ ve vihAra banda kara eka hajAra muniyoMke sAtha pratimAyoga dhAraNa kara eka mAha taka siddhazilA para ArUDha rahe / / 270 / / aura phAlguna zukla saptamIke dina jyeSThA nakSatra meM sAyaMkAlake samaya yoga-nirodha kara caudahaveM guNasthAnako prApta hue tathA caturtha zukladhyAnake dvArA zarIrako naSTa kara sarvotkRSTa siddha ho gaye / / 271-272 // usI samaya nirvANakalyANakakI pUjAkI vidhiko karanevAle deva Aye aura puNyarUpI paNya-kharIdane yogya padArthako lekara apane-apane sthAna para cale gaye / / 273 / / kyA yaha zaradRtukA pUrNa candramA hai, athavA samasta padArthoMko jAnane ke lie rakkhA huA darpaNa hai, athavA amRtakA zobhAyamAna vizAlapiNDa hai athavA puNya paramANuoMkA samUha hai| isa prakAra jinake mukha-kamalako dekhakara loga zaGkA kiyA karate haiM ve candraprabha jinendra ajJAnAndhakArako 1-mavIkSaNAt l*|
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHpaJcAzattamaM parva lezyA yasya mRNAlanAladhavalA lAghyobhayI zobhate yasyAsyendurahardivaM kuvalayAhnAdaM vidhatte dhruvam / yadvoghojjvaladarpaNe trisamayaM jIvAdikaM lakSyate sa zrImAn dizatAcchriyaM jinapatirnaSTASTakarmASTakaH // 275 // zrIvarmA zrIdharo devo'jitaseno'cyutAdhipaH / padmanAbho'hamindro'smAn pAtu candraprabhaH prabhuH // 276 // ityArSe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe candraprabhapurANaM parisamAptaM catuHpaJcAzattamaM parva // 54 // ++++ karate hue pApa bhayase hamArI rakSA kareM // 274 // jinakI dravya aura bhAva donoM hI prakArakI lezyAe~ kamalakI mRNAlake samAna sapheda tathA prazaMsanIya suzobhita haiM, jinakA mukharUpI candramA rAta-dina kuvalaya - pRthivI maNDala athavA nIla kamaloMke samUhako harSita karatA rahatA hai, jinake jJAnarUpI nirmala darpaNameM trikAlasambandhI jIvAjIvAdi padArtha dikhAI dete haiM aura jinhoMne aSTa karmoMkA samUha naSTa kara diyA hai aise mokSa-lakSmI se sampanna candraprabha svAmI hama sabako lakSmI pradAna kareM / / 275 / / jo pahale zrIvarmA hue, phira zrIdhara deva hue, tadanantara ajitasena hue, tatpazcAt acyuta svarga ke indra hue, phira padmanAbha hue phira ahamindra hue aura tadanantara aSTama tIrthakara hue aise candaprabha svAmI hama sabakI rakSA kareM // 276 // isa prakAra ArSa nAma se prasiddha bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM candraprabha purANakA varNana karanevAlA cauMvanavA~ parva samApta huA // 54 // 1 lAghyobhayA la0 / 6 65 -:8:
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcapaJcAzattama parva vidhAya vipule mArge vineyAMzcAmale svayam / svayaM ca suvidhiryo'bhUdu vidheyAnnaH sa taM vidhim // 1 // puSkarAddhendradigbhAge' mandaraprAgvidehabhAk / sItAsaridudakkUle viSayaH puSkalAvatI // 2 // tatrAbhUtpuNDarIkiyAM mahIpadmo mahIpatiH / dordaNDakhaNDitArAtimaNDalavaNDavikramaH // 3 // purANamapi sanmArga sa svavRttyA'karonavam / pAzcAtyAnAM tu tavRttyA purANaH so'bhavatpunaH // 4 // sampoSya pAlayAmAsa gAM svAM sA ca svayaM mudaa| prasnutA nijasAreNa taM sadA samatarpayat // 5 // svAnuraktAn janAn sarvAn svaguNaiHsa vyadhAt sudhiiH| te ca taM prINayanti sma pratyahaM sarvabhAvataH // 6 // zeSAH prakRtayastena vihitA vaddhitAzca yAH / svena svenopakAreNa tAzcainaM vRddhimAnayan // 7 // avarddhanta guNAstasmin sadvRtte zAkhazAlini / munivallabdhasaMskArA babhuzca maNayo yathA // 8 // vibhajya rAjyalakSmI svAM yathAsvaM svsmaashritH| svo'nvabhUciramacchinnaM santaH sAdhAraNazriyaH // 9 // vadantIndrayamasthAnaM rAjAnaM nItivedinaH / kRtIndrasthAna evAyaM daNDyAbhAvAtmajAguNAt // 10 // ratiracchinnasantAnA tasya bhogyAzca tAdRzAH / tasmAtsvasukhavicchedaM nAvedakSINapuNyakaH // 11 // jinhoMne vizAla tathA nirmala mokSamArgameM aneka ziSyoMko lagAyA aura svayaM lage evaM jo suvidhi rUpa haiM-uttama mokSamArgakI vidhi rUpa haiM athavA uttama puNyase sahita haiM ve suvidhinAtha bhagavAna hama sabake lie suvidhi-mokSamArgakI vidhi athavA uttama puNya pradAna kareM // 1 // puSkarArdhadvIpake pUrva digbhAgameM jo meru parvata hai usake pUrva videhakSetrameM sItAnadIke uttara taTa para puSkalAvatI nAmakA eka deza hai| usakI puNDarIkiNI nagarImeM mahApadma nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usa rAjAne apane bhujadaNDoMse zatruoMke samUha khaNDita kara diye the, vaha atyanta parAkramI thA, vaha kisI purAne mArgako apanI vRttike dvArA nayA kara detA thA aura phira Age honevAle logoMke lie vahI nayA mArga purAnA ho jAtA thA / / 2-4 // jisa prakAra koI gopAla apanI gAyakA acchI taraha bharaNa-poSaNa kara usakI rakSA karatA hai aura gAya dravIbhUta hokara bar3I prasannatAke sAtha use dUdha detI huI sadA saMtuSTa rakhatI hai usI prakAra vaha rAjA apanI pRthivIkA bharaNa-poSaNa kara usakI rakSA karatA thA aura vaha pRthivI bhI dravIbhUta ho bar3I prasannatAke sAtha apanemeM utpanna honevAle rana Adi zreSTha padArthoke dvArA usa rAjAko saMtuSTa rakhatI thii|||5|| vaha buddhimAn saba logoMko apane guNoMke dvArA apanemeM anurakta banAtA thA aura saba loga bhI saba prakArase usa buddhimAnako prasanna rakhate the||6|| usane maMtrI purohita Adi jina kArya-kartAoMko niyukta kiyA thA tathA unheM bar3hAyA thA ve saba apane-apane upakAroMse usa rAjAko sadA bar3hAte rahate the||7|| jisa prakAra muniyoMmeM aneka guNa vRddhiko prApta hote haiM usI prakAra usa sadAcArI aura zAstrajJAnase suzobhita rAjAmeM aneka guNa vRddhiko prApta ho rahe the tathA jisa prakAra saMskAra kiye hue maNi suzobhita hote haiM usI prakAra usa rAjAmeM aneka guNa suzobhita ho rahe the||8|| vaha rAjA yathAyogya rItise vibhAga kara apane Azrita parivArake sAtha akhaNDa rUpase cirakAla taka apanI rAjya lakSmIkA upabhoga karatA rahA so ThIka hI hai kyoMki sajjana puruSa lakSmIko sarvasAdhAraNake upabhogake yogya samajhate haiM // 4 // nItike jAnanevAle rAjAko indra aura yamake samAna kahate haiM parantu vaha puNyAtmA indrake hI samAna thA kyoMki usakI saba prajA guNavatI thI ataH usake rAjyameM koI daNDa deneke yogya nahIM thaa||| 10 // usake sukhakI paramparA nirantara banI rahatI thI aura usake bhogopabhogake yogya padArtha bhI sadA upasthita rahate the ataH vizAla puNyakA dhArI vaha rAjA apane sukhake virahako kabhI 1 digbhAgamandara ga0, 50 / 2 tAdRzaH l0|3 kSuNNapuNyakaH kha0, l|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcapaJcAzattamaM parva iti svapuNyamAhAtmyasampAditamahotsavaH / sa kadAcinmahaizvaryaM zrutvA svavanapAlakAt // 12 // jinaM manoharodyAne sthitaM bhUtahitAhvayam / gatvA vibhUtyA bhUtezaM triH parItya kRtArcanaH // 13 // vanditvA svocitasthAne sthitvA mukulitAJjaliH / AkarNya dharmamutpannabodhirevamacintayat // 14 // AtmAyamAtmanAtmAyamAtmanyAviSkRtAsukham / vidhAyAnAdikAlIna mithyAtvodayadUSitaH // 15 // unmAdIva madIvAndho vAvezI vAvicArakaH / yadyadAtmAhitaM mohAttattadevAcara~zciram // 16 // bhramitvA bhavakAntAre prabhraSTo nirvRteH pathaH / ityato'nubhavAdbhItvA muktimArgaprapitsayA // 17 // sUnave dhanadAkhyAya vitIryaizvaryamAtmanaH / prAvAjId bahubhiH sArddhaM rAjabhirbhavabhIrubhiH // 18 // kramAdekAdazAGgAdhipArago bhAvanAparaH / baddhvA tIrthakaraM nAma prAnte svArAdhanAvidhiH // 19 // viMzatyatyabdhyupamAcAyuH sArddhahastatrayocchritaH / zuklalezyaH zvasan mAsairdazabhirdazabhirbalI // 20 // smaran sahasraviMzatyA vatsarANAM tanusthitim / 1 mAnasodya: pravIcAraH prAsadhUmaprabhAvadhiH // 21 // vikriyAbalatejobhiH svAvadhikSetrasammitaH / utkRSTASTaguNaizvaryaH prANatendro'janiSTa saH // 22 // dIrghaM tatra sukhaM bhuktvA tasmintrAgamiSyati / dvIpe'smin bhArate kSetre kAkandInagarAdhipaH // 23 // ikSvAkuH kAzyapo vaMzagotrAbhyAM kSatriyAprimaH / sugrIvo'sya mahAdevI jayarAmeti ramyabhAH // 24 // sA devairvasudhArAdipUjAM prApya parAdhikAm / phAlgune mUlanakSatre tAmase navamIdine // 25 // prabhAte-boDaza svamAn daranidrAvilekSaNA / vilokya tatphalAnyAtmapaterjJAtvA pramodinI / / 26 // jAnatA hI nahIM thA // / 11 / / isa prakAra apane puNya ke mAhAtmyase jisake mahotsava nirantara bar3hate rahate haiM aise rAjA mahApadmane kisI dina apane vanapAlase sunA ki manohara nAmaka udyAnameM mahAn aizvaryake dhAraka bhUtahita nAmake jinarAja sthita haiM / vaha unakI vandanAke lie bar3e vaibhavase gayA aura samasta jIvoMke svAmI jinarAjakI tIna pradakSiNAe~ dekara usane pUjA kI, vandanA kI tathA hAtha jor3akara apane yogya sthAnapara baiThakara unase dharmopadeza sunA / upadeza sunanese use AtmajJAna utpanna ho gayA aura vaha isa prakAra vicAra karane lagA // 12-14 // anAdi kAlIna mithyAtvake udayase dUSita huA yaha AtmA, apane hI AtmAmeM apane hI AtmAke dvArA duHkha utpanna kara pAgalakI taraha athavA matavAlekI taraha andhA ho rahA hai tathA kisI bhUtAviSTake samAna avicArI ho rahA hai / jo jo kArya AtmAke lie hitakArI haiM mohodayase yaha prANI cirakAlase unhIMkA AcaraNa karatA calA A rahA hai / saMsArarUpI aTavImeM bhaTaka bhaTaka kara yaha mokSake mArgase bhraSTa ho gayA hai / isa prakAra cintavana kara vaha saMsArase bhayabhIta ho gayA tathA mokSa-mArgako prApta karanekI icchAse dhanada nAmaka putrake lie apanA aizvarya pradAna kara saMsArase DaranevAle aneka rAjAoMke sAtha dIkSita ho gayA / / 15- 18 || krama kramase vaha gyAraha aMgarUpI samudrakA pAragAmI ho gayA, solaha kAraNa bhAvanAoMke cintavanameM tatpara rahane lagA aura tIrthaMkara nAmakarmakA bandha kara antameM usane samAdhimaraNa dhAraNa kiyA / / 16 / / samAdhimaraNake prabhAvase vaha prANata svargakA indra huA / vahA~ bIsa sAgarakI usakI Ayu thI, sAr3hetIna hAtha U~cA zarIra thA, zuklalezyA thI, daza daza mAha meM zvAsa letA thA, bIsa hajAra varSa bAda AhAra letA thA, mAnasika pravIcAra karatA thA, dhUmraprabhA pRthivI taka usakA avadhijJAna thA, vikriyA bala aura tejakI sImA bhI usake avadhijJAnakI sImAke barAbara thI tathA aNimA mahimA Adi ATha utkRSTa guNoMse usakA aizvarya bar3hA huA thA / / 20-22 / vahA~kA dIrgha sukha bhogakara jaba vaha yahA~ Aneke lie udyata huA taba isa jambUdvIpake bharata kSetrakI kAkandI nagarImeM ikSvAkuvaMzI kAzyapagotrI sugrIva nAmakA kSatriya rAjA rAjya karatA thA / sundara kAntiko dhAraNa karanevAlI jayarAmA usakI paTTarAnI thI / / 23-24 / / usa rAnIne devoMke dvArA atizaya zreSTha ratnavRSTi Adi sammAnako pAkara phAlgunakRSNa navamIke dina prabhAta kAlake samaya mUlanakSatra meM jaba ki usake netra kucha-kucha bAkI bacI huI nidrAse malina ho rahe the, solaha svapna dekhe / 1 mAnaso'rghyaM pravIcAraH la0 / 67
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 mahApurANe uttarapurANam mArgazIrSe site pakSe jaitrayoge tamuttamam / prAsUta pratipadyAzu tadaityendrAH sahAmaraiH // 27 // kSIrAbhiSekaM bhUSAnte puSpadantAkhyamabruvan / kundapuSpaprabhAbhAsi dehadIptyA virAjitam // 28 // sAgaropamakoTInAM navatyAmantare gate / eSa candraprabhasyAbhUttadabhyantarajIvitaH // 29 // pUrvalakSadvayAtmAyuH zatacApasamucchUitiH / lakSAIpUrvakAle'sya kaumAramagamat sukham // 30 // athApya pUjya saamraajymcyutendraadibhivibhuH| anvabhUtsukhamAzliSTamiSTaH ziSTairabhiSTutaH // 31 // kAntAbhiH karaNaiH sarvairamuSmAdapi yatsukham / tAbhyo'nena tayoH kasya bahutvaM kathyatAM budhaiH // 32 // puNyavAnastvayaM kintu manye tA bahupuNyakAH / yAH samabhyarNanirvANasukhamenamarIraman // 33 // yaH svargasArasaukhyAbdhimAnaH san bhuvamAgataH / tAnyeva bhogyavastUni yAni ta cAbhyalASayan // 34 // anantazo'hamindratvaM prApya tenApyatRptavAn / sukhenAnena cedeSa tRptaH saukhyeSvidaM sukham // 35 // aSTAviMzatipUrvAGgayutalakSArddhapUrvake / rAjyakAle gate prItyA kurvato digvilokanam // 36 // ApatantIM vilokyolkAmasyAsIdIDazI mtiH| dIpike'yaM mamAnAdimahAmohatamo'pahA // 37 // iti taddhatusambhUtavimalAvagamAtmakaH / svayaMbuddho vibuddhaH san tattvamevaM vibhAvayan // 38 // spaSTamaya mayA dRSTaM vizvametadviDambanam / karmendrajAlikenaivaM viparyasya pradarzitam // 39 // svapna dekhakara usane apane patise unakA phala jAnA aura jAnakara bahuta hI harSita huI / / 25-26 / / mArgazIrSa zukla pratipadAke dina jaitrayogameM usa mahAdevIne vaha uttama putra utpanna kiyaa| usI samaya indroMne devoMke sAtha Akara unakA kSIrasAgarake jalase abhiSeka kiyA, AbhUSaNa pahinAye aura kundake phalake samAna kAntise suzobhita zarIrakI dIptise virAjita una bhagavAnakA puSpadanta nAma rakkhA // 27-28 // zrI candraprabha bhagavAnake bAda jaba nabbai karor3a sAgarakA antara bIta cukA thA taba zrI puSpadanta bhagavAn hue the| unakI Ayu bhI isI antarameM zAmila thI // 26 // do lAkha pUrvakI unakI Ayu thI, sau dhanuSa U~cA zarIra thA aura pacAsa lAkha pUrva taka unhoMne kumAra-avasthAke sukha prApta kiye the // 30 // athAnantara acyutendrAdi deva jise pUjya samajhate haiM aisA sAmrAjya pAkara una puSpadanta bhagavAnne iSTa padArthoMke saMyogase yukta sukhakA anubhava kiyaa| usa samaya bar3e-bar3e pUjya puruSa unakI stuti kiyA karate the / / 31 / / saba striyoMse, indriyoMse aura isa rAjyase jo bhagavAn suvidhinAthako sukha milatA thA aura bhagavAn suvidhinAthase una striyoMko jo sukha milatA thA una donoMmeM vidvAna loga kisako bar3A athavA bahuta kaheM ? / / 32 / / bhagavAn puNyavAn raheM kintu maiM una striyoMko bhI bahata puNyAtmA samajhatA hU~ kyoMki mokSakA sukha jinake samIpa hai aise bhagavAnko bhI ve prasanna karatI thIM-krIr3A karAtI thIM / / 33 / / ve bhagavAn svargake zreSTha sukha-rUpI samudra meM magna rahakara pRthivI para Aye the arthAt svargake sukhoMse unheM saMtoSa nahIM huA thA isalie pRthivI para Aye the| isase kahanA par3atA hai ki yathArtha bhogya vastue~ vahI thIM jo ki bhagavAnko abhilASA utpanna karAtI thIMacchI lagatI thIM // 34 // jo bhagavAn ananta vAra ahamindra pada pAkara bhI usase saMtuSTa nahIM hue ne yadi manuSya-lokake isa sukhase saMtuSTa hue to kahanA cAhie ki saba sukhoMmeM yahI sukha pradhAna thA // 35 // isa prakAra prema-pUrvaka rAjya karate hue jaba unake rAjya-kAlake pacAsa hajAra pUrva aura aTThAIsa pUrvAga bIta gaye taba ve eka dina dizAoMkA avalokana kara rahe the| usI samaya ulkApAta dekhakara unake manameM isa prakAra vicAra utpanna huA ki yaha ulkA nahIM hai kintu mere anAdikAlIna mahAmoha rUpI andhakArako naSTa karanevAlI dIpikA hai||36-37 / isa prakAra usa ulkAke nimittase unheM nirmala AtmajJAna utpanna ho gyaa| ve svayaMbuddha bhagavAn isa nimittase pratibaddha hokara tattvakA isa prakAra vicAra karane lage ki Aja maiMne spaSTa dekha liyA ki yaha saMsAra viDa 1-poSTutaH (1) l|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcapaJcAzattamaM parva kAmazokabhayonmAdasvamacauryAca padratAH / asatsaditi pazyanti purato vA vyavasthitam // 40 // na sthAsnu na zubhaM kiJcinna sukha me na kiJcana / mamAhameva matto'nyadanyadevAkhilaM jagat // 4 // ahamanyaditi dvAbhyAM zabdAbhyAM satyamapitam / tathApi ko'pyayaM mohAdAgraho vigrahAdiSu // 42 // ahaM mama zubhaM nityaM sukhamityatathAtmasu / asmAdeva viparyAsAd bhAnto'haM bhavavAridhau // 13 // janmaduHkhajarAmRtyumahAmakarabhIkare / iti sAmrAjyalakSmI sa titikSurabhavattadA // 44 // kSiptvA laukAntikAvAsapUjo rAjyabhara sute / sumatau prAptakalyANaH surendraiH parivAritaH // 45 // Aruhya zivikA sUryaprabhAkhyAM puSpake bne| mArgazIrSe site pakSe pratipadyaparAhake // 46 // dIkSA povAsena sasahastranRpo'gRhIt / manaHparyayasaMjJAno dvitIye'hni praviSTavAn // 47 // caryA zailapure puSpamitrazvAmIkaracchaviH / tatra taM bhojayitvA''pa paJcAzcaryANi pArthivaH // 18 // evaM tapasyato yAtAH chAmasthyena catuHsamAH / mUlarUM kArtike zuddhadvitIyAyAM dinakSaye // 11 // dinadvayopavAsaH sannadhastAnAgabhUruhaH / dIkSAvane vidhUtAghaH prAptAnantacatuSTayaH // 50 // aturvidhAmarAdhIzavihitAtayaMvaibhavaH / sunirUpitavizvArthadivyadhvanivirAjitaH // 51 // vidrbhnaammukhyaassttaashiitisptddhiNsNyutH| zUnyadvayendriyaikoktazratakevalinAyakaH // 52 // khdvyendriypnvendriyaikshiksskrksskH| zUnyadvayAbdhikarmoktatrijJAnadharasevitaH // 53 // zunyatrayamuniprotakevalajJAnalocanaH / khannayatryekanirNItavikriyaddhiviveSTitaH // 54 // zUnyadvayendriyaryuktamanaHparyayabodhanaH / zUnyadvayartuSaTproktavAdivanyAmimaGgalaH // 55 // mbanA rUpa hai| karmarUpI indrajAliyA hI ise ulTA kara dikhalAyA hai / / 38-36 // kAma, zoka, bhaya, unmAda, svapna aura corI Adise upadruta hue prANI sAmane rakkhe hue asat padArthako sat samajhane lagate hai // 40 / / isa saMsArameM na to koI vastu sthira hai, na zubha hai, na kucha sukha denevAlI hai aura na koI padArtha merA hai, merA to merA AtmA hI hai, yaha sArA saMsAra mujhase judA hai aura maiM isase judA hU~, ina do zabdoMke dvArA hI jo kucha kahA jAtA hai vahI satya hai, phira bhI Azcarya hai ki mohodayase zarIrAdi padArthoM meM isa jIvakI AtmIya buddhi ho rahI hai / / 41-42 // zarIrAdika hI meM hU~, merA saba sukha zubha hai, nitya hai isa prakAra anya padArthoMmeM jo merI piparyaya-buddhi ho rahI hai usIse maiM aneka duHkha denevAle jarA, maraNa aura mRtyu rUpI bar3e-bar3e makaroMse bhayaMkara isa saMsArarUpI samudrameM bhramaNa kara rahA huuN| aisA vicAra kara ve rAjya lakSmIko chor3anekI icchA karane lage // 43-44 // laukAntika devoMne unakI pUjA kii| unhoMne sumati nAmaka putrake lie rAjyakA bhAra sauMpa diyA, indroMne dIkSA-kalyANaka kara unheM ghera liyA // 45 // ve usI samaya sUryaprabhA nAmakI pAlakI para savAra hokara puSpakavanameM gaye aura mArgazIrSake zuklapakSakI pratipadAke dina sAyaMkAlake samaya belAkA niyama lekara eka hajAra rAjAoMke sAtha dIkSita ho gye| dIkSA lete hI unheM manaHparyaya ho gyaa| ve dUsare dina AhArake lie zailapura nAmaka nagarameM praviSTa hue| vahA~ suvarNake samAna kAntivAle puSpamitra rAjAne unheM bhojana karAkara paJcAzcarya prApta kiye // 46-48 / isa prakAra chadmastha avasthAmeM tapasyA karate hue unake cAra varSa bIta gye| tadanantara kArtika zukla dvitIyAke dina sAyaMkAlake samaya mUla-nakSatrameM do dinakA upavAsa lekara nAgavRkSake nIce sthita hue aura usI dIkSAvanameM dhAtiyA karmarUpI pApakarmoko naSTa kara anantacatuSTayako prApta ho gaye // 4-50 // caturNikAya devoMke indroMne unake acintya vaibhavakI racanA kI-samavasaraNa banAyA aura ve samasta padArthoM kA nirUpaNa karanevAlI divyadhvanise suzobhita hue // 51 // ve sAta RddhiyoMko dhAraNa karanevAle vidarbha Adi aTThAsI gaNadharoMse sahita the, pandraha sau zrutakevaliyoMke svAmI the; eka lAkha pacapana hajAra pA~ca sau zikSakoMke rakSaka the, ATha hajAra cAra sau avadhi-jJAniyoMse sevita the, sAta hajAra kevalajJAniyoM aura teraha hajAra vikriyA Rddhike dhArakoMse veSTita the, sAta hajAra pA~ca sau manaHparyayajJAniyoM aura chaha hajAra chaha sau vAdiyoMke dvArA unake maGgalamaya caraNoMkI pUjA hotI thI, isa prakAra ve saba milAkara do lAkha muniyoMke svAmI the, ghoSAko Adi lekara tIna lAkha
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam piNDitaSidvilakSezaH khacatuSkASTavAhimAn / ghoSAryAdhAyikopeto dvilakSazrAvakAnvitaH // 56 // zrAvikApaJcalakSAbaH snggyaatiitmrudrnnH| tiryaksaGkhyAtasampano gaNairityebhiraciMtaH // 57 // vihRtya viSayAn prApya sammedaM ruddhayogakaH / mAse bhAdrapade'STamyAM zukle mUle parAhake // 58 // sahasramunibhiH sArddha mukti suvidhirAptavAn / nilimpAH parinirvANakalyANAnte divaM yayuH // 59 // sragdharA durga mArga pareSAM sugamamabhigamAtsvasya zuddhaM vyadhAyaH prAptuM svargApavargoM suvidhimupazama cetasA bibhratAM tam / bhaktAnAM mokSalakSmIpatimativikasatpuSpadantaM bhadantaM bhAsvantaM dantakAntyA prahasitavadanaM puSpadantaM nanAmaH // 6 // vasantatilakA zAntaM vapuH zravaNahAri vacazcaritraM sarvopakAri tava deva tato bhavantam / saMsAramAravamahAsthalarudrasAndra chAyAmahIruhamime suvidhiM zrayAmaH // 61 // yo'jAyata kSitibhRdatra mahAdipadmaH pazcAdabhUddivi caturdazakalpanAthaH / prAnte babhUva bharate suvidhirnRpendra stIrthezvaraH sa navamaH kurutAcchriyaM vH|| 62 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe puSpadantapurANA vasati paJcapaJcAzattama parva // 55 // assI hajAra AryikAoMse sahita the, do lAkha zrAvakoMse yukta the, pA~ca lAkha zrAvikAoMse pUjita the, asaMkhyAta devoM aura saMkhyAta tiryazcoMse sampanna the| isa taraha bAraha sabhAoMse pUjita bhagavAn puSpadanta Arya dezoMmeM bihAra kara sammedazikhara para pahu~ce aura yoga nirodha kara bhAdrazukla aSTamIke dina mUla nakSatrameM sAyaMkAlake samaya eka hajAra muniyoMke sAtha mokSako prApta ho gaye / deva Aye aura unakA nirvANa-kalyANaka kara svarga cale gaye // 52-56 // jinhoMne svayaM calakara mokSakA kaThina mArga dUsaroMke lie sarala tathA zuddha kara diyA hai, jinhoMne cittameM upazama bhAvako dhAraNa karanevAle bhaktoMke lie svarga aura mokSakA mArga prApta karane kI uttama vidhi batalAI hai, jo mokSa-lakSmIke svAmI haiM, jinake dA~ta khile hue puSpake samAna haiM, jo svayaM dedIpyamAna haiM aura jinakA mukha dA~toMkI kAntise suzobhita hai aise bhagavAn puSpadantako hama namaskAra karate haiM // 60 // he deva ! ApakA zarIra zAnta hai, vacana kAnoMko haranevAle haiM, caritra sabakA upakAra karanevAlA hai aura Apa svayaM saMsArarUpI vizAla registAnake bIcameM 'saghanAchAyAdAra vRkSake samAna haiM ataH hama saba ApakA hI Azraya lete haiM // 61 // ___ jo pahale mahApadma nAmaka rAjA hue, phira svargameM caudahaveM kalpake indra hue aura tadanantara bharatakSetrameM mahArAja suvidhi nAmaka nauveM tIrthaMkara hue aise suvidhinAtha athavA puSpadanta hama sabako lakSmI pradAna kreN| 62 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, bhagavad guNabhadrAcArya praNIta, triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM puSpadanta purANako pUrNa karanevAlA pacapanavA~ parva samApta huaa|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTpaJcAzattamaM parva zItalo yasya saddharmaH karmadharmAzvabhISubhiH / santaptAnAM zazIvAsau zItalaH zItalo'stu naH // 7 // puSkaradvIpapUrvArddhamandaraprAgvidehabhAk / sItApAkaTavatsasthasusImAnagarAdhipaH // 2 // bhUpatiH padmagulmAlyo dRSTopAyacatuSTayaH / paJcAGgamantranirNItasandhivigrahatattvavit // 3 // prajJAvAriparISekavRddhimadrAjya bhUruhaH / saptaprakRtizAkhAbhiH phalatyasya phalatrayam // 4 // pratApavADavAlolajvAlAmAlAparisphuran / candrAsidhArAvArvAdvimagnArAtimahIdharaH // 5 // svayamutpAdya daivena lakSmI buddhayonyamena ca / vidhAya sarvasambhogyAM bhokApi guNavAnasau // 6 // nyAyArjitArthaMsantarpitArthisArthe nirAkulam / pAti tasmin dharAcakraM sarvartu sukhazAlini // 7 // kokilAlikalAlApA vilasatpallavAdharA / saugandhyAnvitamatcAlikalitodgamalocanA // 8 // *vItanIhArasajjyotsnAhAsA svacchAmbarAmbarA / sampUrNacandrabimbAsyA vakulAmodavAsitA // 9 // malayAnilaniHzvAsA karNikAratanucchaviH / vasantazrIrivAyAtA tatsaGgamasamutsukA // 10 // anaGgastadvalenainaM paJcavANo'pi niSThuram / avidhyadvahuvANo vA ko na kAlabale balI // 11 // jinakA kahA huA samIcIna dharma, karmarUpI sUryakI kiraNoMse saMtapta prANiyoMke lie candramAke samAna zItala hai - zAnti utpanna karanevAlA hai ve zItalanAtha bhagavAna hama sabake lie zItala hoM - zAnti utpanna karanevAle hoM // 1 // puSkaravara dvIpa ke pUrvArdha bhAgameM jo meru parvata hai usakI pUrva dizAke videha kSetrameM sItAnadIke dakSiNa taTa para eka vatsa nAmakA deza hai| usake susImA nagarameM padmagulma nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| rAjA padmagulma sAma, dAna, daNDa aura bheda ina cAra upAyoMkA jJAtA thA, sahAya, sAdhanopAya, dezavibhAga, kAlavibhAga aura vinipAtapratIkAra ina pA~ca aMgoMse nirNIta saMdhi aura vigraha - yuddhake rahasyako jAnanevAlA thA / usakA rAjya rUpI vRkSa buddhi-rUpI jalake sivana se khUba vRddhiko prApta ho rahA thA, tathA svAmI, maMtrI, kilA, khajAnA, mitra, deza aura senA ina sAta prakRtirUpI zAkhAoMse vistArako prApta hokara dharma, artha aura kAmarUpI tIna phaloMko nirantara phalatA rahatA thA / / 2-4 / / vaha pratApa rUpI bar3avAnalakI caJcala jvAlAoMke samUhase atyanta dedIpyamAna thA tathA usane apane candrahAsa-khaDgakI dhArAjalake samudrameM samasta zatru rAjA rUpa-parvatoM ko DubA diyA thA / / 5 / / usa guNavAn rAjAne daiva, buddhi aura udyamake dvArA svayaM lakSmIkA upArjana kara use sarvasAdhAraNake dvArA upabhoga karane yogya banA diyA thaa| sAtha hI vaha svayaM bhI usakA upabhoga karatA thA / / 6 / / nyAyopArjita dhanake dvArA yAcakoMke samUhako saMtuSTa karanevAlA tathA samasta RtuoMke sukha bhoganevAlA rAjA padmagulma jaba isa dharAcakrakA - pRthivImaNDalakA pAlana karatA thA taba usake samAgamakI utsukatAse hI mAno vasanta Rtu A gaI thI / kokilAoM aura bhramaroMke manohara zabda hI usake manohara zabda the, vRkSoMke lahalahAte hue pallava hI usake oTha the, sugandhise ekatrita hue matta bhramaroMse sahita puSpa hI usake netra the, kuharAse rahita nirmala cA~danI hI usakA hAsya thA, svaccha AkAza hI usakA vastra thA, sampUrNa candramAkA maNDala hI usakA mukha thA, maulizrIkI sugandhise suvAsita malaya samIra hI usakA zvAsocchvAsa thA aura kanerake phUla hI usake zarIrakI pIta kAnti thI // 7-10 // kAmadeva yadyapi zarIrarahita thA aura usake pAsa sirpha pA~ca hI vANa the, to bhI vaha rAjA padmagulmako isa prakAra niSThuratAse pIr3A pahu~cAne lagA jaise ki aneka vANoMsahita ho so ThIka hI hai kyoMki samayakA bala pAkara kauna nahIM balavAn ho 1 kRtatrarmAzvabhISubhiH kha0 / karmaghamaMzu bhIrubhiH la0 / karma eva varmAzuH sUryaH tasya zrabhISavaH kiraNAH taiH / 2 bhAminIddAra kha0, la0 /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam sa sukhepsurvasantazrIvivazIkRtamAnasaH / tayA vivRddhasamprItirAkrIDati nirantaram // 12 // sApi kAlAniloqhtA ghanAlI vA vyalIyata / tadapAyasamudbhUtazokanyAkulitAzayaH // 13 // kAmo nAma khalaH ko'pi tApayatyakhilaM jagat / pApI sakalacittastho vigrahI 'vigrahAdvinA // 14 // taM dhyAnAnalanirdagdhamathaiva vidadhAmyaham / ityAvirbhUtavairAgyazcandane nijanandane // 15 // rAjyabhAra samAropya munimAnandanAmakam / samprApya sarvasanAGgavaimukhyaM sa samIyivAn // 16 // vipAkasUtraparyantasakalAdharaH shmii| svIkRtya tIrthakRvAma vidhAya suciraM tapaH // 17 // samprApya 4jIvitasyAntaM tridhArAdhanasAdhanaH / AraNAkhye'bhavatkalpe surendro parundravaibhavaH // 18 // dvAviMzatyabdhimAnAyuH hastanitayavigrahaH / zuklalezyAdvayo mAsaiH sadaikAdazabhiH zvasan // 19 // dvaaviNshtishsraabdairmaansaahaartpitH| zrImAn manaHpravIcAraH 'prAkAmyAcaSTadhAguNaH // 20 // prAkSaSTanarakAd vyaapttRtiiyjnyaanbhaasvrH| tatpramANabalastAvat prkaashtnuvikriyH|| 21 // vItabAhyavikAroruvarasaukhyAbdhipAragaH / kalAmiva kilAsalyAmayamAyurajIgamat // 22 // tasminbhuvaM samAyAti SaNmAsasthitijIvite / dvIpe'smin bhArate varSe viSaye mala yAhaye // 23 // rAjA bhadrapure vaMze puroIDharatho'bhavat / mahAdevI sunandAsya tadgRhaM dhanadAzayA // 24 // ratnairapUrayan devAH SaNmAsairguhyakAiyAH / sApi svamAnizAprAnte SoDazAlokya mAninI // 25 // jAtA hai ? // 11 // jisakA mana vasanta-lakSmIne apane adhIna kara liyA hai tathA jo aneka sukha prApta karanA cAhatA hai aisA vaha rAjA prItiko bar3hAtA huA usa vasantalakSmIke sAtha nirantara krIr3A karane lagA // 12 // parantu jisa prakAra vAyuse ur3AI huI meghamAlA kahIM jA chipatI hai usI prakAra kAlarUpI vAyuse ur3AI vaha vasanta-Rtu kahIM jA chipI-naSTa ho gaI aura usake naSTa honese utpanna hue zokake dvArA usakA citta bahuta hI vyAkula ho gayA // 13 // vaha vicAra karane lagA ki yaha kAma bar3A duSTa hai, yaha pApI samasta saMsArako duHkhI karatA hai, sabake cittameM rahatA hai aura vigrahazarIra rahita honepara bhI vigrahI-zarIrasahita (pakSameM upadrava karanevAlA) hai / / 14 / / maiM usa kAmako Aja hI dhyAnarUpI agnike dvArA bhasma karatA huuN| isa prakAra use vairAgya utpanna huaa| ghaha candana nAmaka putrake lie rAjyakA bhAra sauMpakara Ananda nAmaka munirAjake samIpa pahu~cA aura samasta parigraha tathA zarIrase vimukha ho gayA // 15-16 // zAnta pariNAmoMko dhAraNa karanevAle usane vipAkasUtra taka saba aMgoMkA adhyayana kiyA, cirakAla taka tapazcaraNa kiyA, tIrthakara nAmakarmakA bandha kiyA, samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritra ina tIna ArAdhanAaoMkA sAdhana kiyA tathA Ayuke antameM vaha samAdhimaraNa kara AraNa nAmaka pandrahaveM svargameM vizAla vaibhavako dhAraNa karanevAlA indra huA / / 17-18 // vahA~ usakI Ayu bAIsa sAgarakI thI, tIna hAtha U~cA usakA zarIra thA, dravya aura bhAva donoM hI zuklalezyAe~ thI, gyAraha mAhameM zvAsa letA thA, bAIsa hajAra varSa meM mAnasika AhAra lekara saMtuSTa rahatA thA, lakSmImAn thA, mAnasika pravIcArase yukta thA, prAkAmya Adi ATha guNoMkA dhAraka thA, chaThaveM narakake pahale-pahale taka vyApta rahanevAle avadhijJAnase dedIpyamAna thA, utanI hI dUra taka usakA bala tathA vikriyA zakti thI aura bAhya-vikAroMse rahita vizAla aMga sakharUpI sAgarakA pAragAmI thA, isa prakAra usane apanI asaMkhyAta varSakI Ayako kAlakI kalAke samAna-eka kSaNake samAna bitA diyA / / 16-22 / / jaba usa indrakI Ayu chaha mAhakI bAkI raha gaI aura vaha pRthivI para Aneke lie udyata huA taba jambUdvIpake bharata kSetra sambandhI malaya nAmaka dezameM bhadrapura nagarakA svAmI ikSvAkuvaMzI rAjA dRr3haratha rAjya karatA thaa| usakI mahArAnIkA nAma sunandA thaa| kuberakI AjJAse yakSa jAtike devoMne chaha mAsa pahalese ranoMke dvArA sunandAkA 1 san sukhepsu-0 / susukhepsu-la0 / 2 vigrahaM vinA kha0 / 3 sarvasaGgAGgavaimukhyaM (sarvaparimahazarIravimukhatvaM ) ka0, Ti0 / 'sarvasaMbhogavaimukhyam l0| 4 jIvitasyAnte la015 vizAlavaibhavaH / 6 prAkAmyAdyaSTadhoguNaH l0| prAkAmyadyaSTadhAguNaiH khaH / 7 klaasNkhy-l| 8 nizAgrAnte l|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTpaJcAzattamaM parva 73 pravizantaM gajaM cAsye bhUpatestatphalAmyavait' / tadAdyASAThanakSatre kRSNASTamyAM divazcyutaH // 26 // caitre sa devaH svargAprAt guNaiH sadvRttatAdibhiH / bhAvI zuktipuTe tasyA vArbindurvodare'bhavat // 27 // AdikalyANasatpUjAM prItyaitya vidadhuH surAH / dvAdazyAmasite mAghe vizvayoge'jani kramAt // 28 // tadaivAgatya taM nItvA 2 mahAmeruM mahotsavAH / devA mahAbhiSekAnte vyAharanti sma zItalam // 29 // navakovyabdhimAnoktapuSpadantAntarAntime / palyopamacaturbhAge myucchile dharmakarmaNi // 30 // tadabhyantaravarthyAyurutpannaH kanakacchaviH / khapaJcakaikapUrvAyurdhanurnavativigrahaH // 31 // gate svAyuzcaturbhAge kaumAre svapituH padam / prApya pradhAnasiddhiM va pAlayAmAsa sa prajAH // 32 // gatyAdizubhanAmAni sadvedyaM gotramuttamam / AyustIrthakaropetamapavartavivarjitam // 33 // sarvANyetAni sambhUya svotkRSTAnubhavodayAt / sukhadAni tatastasya sukhaM kenopamIyate // 34 // svAyuzvaturthabhAgAvazeSe hAsitasaMsRtim / pratyAkhyAnakaSAyodayAvasAne pratiSTitam // 35 // taM kadAcidvihArArthaM vanaM yAtaM mahaujasam / himAnIpaTala sadyaH pracchAdya vilayaM gataH // 36 // sa taddhetusamudbhUtabodhiritthamacintayat / kSaNaM pratyarthaparyAyairidaM vizvaM vinazvaram // 37 // duHkhaduHkhinimittAkhyatritayaM nizcitaM mayA / sukhAditrayavijJAnametanmohAnubandhajAt // 38 // ahaM kila sukhI saukhyametat kila punaH sukham / puNyAtkila mahAmohaH kAlalabdhyA vinAbhavat // 39 // ghara bhara diyA / mAnavatI sunandAne bhI rAtri ke antima bhAgameM solaha svapna dekhakara apane mukhameM - praveza karatA huA eka hAthI dekhA / prAtaHkAla rAjAse unakA phala jJAta kiyA aura usI samaya caitrakRSNa aSTamI ke dina pUrvASAr3hA nakSatra meM sadvRttatA - sadAcAra Adi guNoMse upalakSita vaha deva svargase cyuta hokara rAnIke udarameM usa prakAra avatIrNa huA jisa prakAra ki sadvRttatA -- golAI Adi guNoMse upalakSita jalakI bU~da zuktike udarameM avatIrNa hotI hai / / 22-27 / / devoMne Akara bar3e premase prathama kalyANakakI pUjA kii| krama-krama se nava mAha vyatIta honepara mAghakRSNa dvAdazIke dina vizvayogameM putra janma huA // 28 // usI samaya bahuta bhArI utsavase bhare deva loga Akara usa bAlakako sumeru parvata para le gaye / vahA~ unhoMne usakA mahAbhiSeka kiyA aura zItalanAtha nAma rakkhA ||26|| bhagavAn puSpadantake mokSa cale jAneke bAda nau karor3a sAgarakA antara bIta jAnepara bhagavAn zItalanAthakA janma huA thaa| unakI Ayu bhI isI meM sammilita thI / unake janma leneke pahale palyake cauthAI bhAga taka dharma-karmakA viccheda rahA thA / bhagavAn ke zarIrakI kAnti suvarNake samAna thI, Ayu eka lAkha pUrvakI thI aura zarIra nabbe dhanuSa U~cA thA / / 30-31 // jaba Ayuke caturthabhAga ke pramANa kumArakAla vyatIta ho gayA taba unhoMne apane pitAkA pada prApta kiyA tathA pradhAna siddhi prApta kara prajAkA pAlana kiyA || 32 || gati Adi zubha nAmakarma, sAtA vedanIya, uttama gotra aura apaghAta maraNase rahita tathA tIrthakara nAmakarmase sahita Ayu-karma ye sabhI milakara utkRSTa anubhAga-bandhakA udaya honese unake lie saba prakArake sukha pradAna karate the ataH unake sukhakI upamA kisake sAtha dI jA sakatI hai ? // / 33 - 34 // isa prakAra jaba unakI AyukA caturtha bhAga zeSa raha gayA, tathA saMsAra bhramaNa atyanta alpa raha gayA taba unake pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA anta ho gyaa| mahAtejasvI bhagavAn zItalanAtha kisI samaya vihAra karaneke lie vanameM gaye / vahA~ unhoMne dekhA ki pAlekA samUha jo kSaNa bhara pahale samasta padArthoMko Dhake hue thA zIghra hI naSTa ho gayA hai| / / 35-36 / / isa prakaraNase unheM Atma-jJAna utpanna ho gayA aura ve isa prakAra vicAra karane lage ki pratyeka padArtha kSaNa-kSaNa bharameM badalate rahate haiM unhIMse yaha sArA saMsAra vinazvara hai // 37 // zrAja maiMne duHkha, duHkhI aura duHkhake nimitta ina tInoMkA nizcaya kara liyaa| mohake anubandhase maiM ina tInoMko sukha, sukhI aura sukhakA nimitta samajhatA rahA // 38 // 'maiM sukhI hU~, yaha sukha hai aura yaha sukha puNyodayase phira bhI mujhe milegA' yaha bar3A bhArI moha hai jo ki kAlalabdhike binA ho rahA 1 nyaut ( 1 ) la0 | 2 mahAmeru la0 10 / 3 saMsRtiH la0 / 4 pralayaM la0 /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam karma syAskiM na vA puNyaM karma cetkarmaNA kutaH / sukhaM rativikArAbhilASadoSavato'zinaH // 40 // viSayaireva cetsaukhyaM teSAM paryantago'smyaham / tataH kuto na me tRptiH mithyAvaiSayikaM sukham // 11 // bhaubAsInyaM sukhaM taca sati mohe kutsttH| mohArireva nirmUlaM vilaya prApaye vratam // 42 // ityAkakagya yAthAtmya heyapakSe nivezitam / dattvA putrAya sAmrAjya mohinAmAdarAvaham // 43 // landhalaukAntikastotraH prAptatatkAlapUjanaH / zukraprabhA samAruhya sahetukavanAntare // 14 // pUrvASADha mAghamAse kRssnndvaadshyhaakssye| upavAsadvayI rAjasahasreNaitya saMyamam // 45 // caturmAno dvitIye'si caryArtha praviSTavAn / ariSTanagaraM tasmai navapuNyaH punrvsuH|| 46 // . nAmnA narapatirdatvA paramAnaM pramodavAn / vitIrNamamaraistuSTaH prApadAzcaryapaJcakam // 47 // chAnasthyena samAstisro nItvA bilvadamAzrayaH / pauSakRSNacaturdazyAM pUrvASADhe'parAhnage // 48 // dinadvayopavAsena kaivalyaM kanakadyutiH / prApadApya tadA devAH tasya pUjAmakurvata // 49 // anagArakhyamukhyaikAzItisaptarvisattamaH / zUnyadvayayugaikoktapUjyapUrvadharAnvitaH // 50 // shuunydvydvirndhendriyoktshikssklkssitH| zUnyadvayadvisaptAkajJAnatrayavilocanaH // 51 // zUnyatritayasatoktapaJcamAvagamAnvitaH / zUnyatritayapakSakavikriyar3iyatIDitaH // 52 // khadvikendriyasaptoktamanaHparyayasaMyataH / zUnyadvayaDiMpaJcoktavAdimukhyAJcitakramaH // 53 // ekIkRtayativAta lakSAsamupalakSitaH / khacatuSkASTavayuktadharaNAdyAyiMkAnvitaH // 54 // upAsakadvilakSAo dviguNazrAvikAnutaH / asngkhydevdeviiddystirysNkhyaatsevitH|| 55 // hai / / 36 / / karma puNyarUpa hoM athavA na hoM, yadi karma vidyamAna haiM to unase isa jIvako sukha kaise mila sakatA hai ? kyoMki yaha jIva rAga-dveSa tathA abhilASA Adi aneka doSoMse yukta hai // 40 // yadi viSayoMse hI sukha prApta hotA hai to maiM viSayoMke antako prApta hU~ arthAt mujhe sabase adhika sukha prApta haiM phira mujhe saMtoSa kyoM nahIM hotaa| isase jAna par3atA hai ki viSaya-sambandhI sukha mithyA sukha hai // 41 // udAsInatA hI saccA sukha hai aura vaha udAsInatA mohake rahate hue kaise ho sakatI hai ? isalie maiM sarvaprathama isa moha zatruko hI zIghratAke sAtha jar3a-mUlase naSTa karatA huuN||42|| isa prakAra padArthake yathArtha svarUpakA vicAra kara unhoMne vivekiyoMke dvArA chor3aneke yogya aura mohI jIvoMke dvArA Adara deneke yogya apanA sArA sAmrAjya putrake lie de diyaa| // 43 // usI samaya Aye hue laukAntika devoMne jinakI stuti kI hai tathA unhoMne dIkSA-kalyANaka pUjA prApta kI hai aise bhagavAn zItalanAtha zukraprabhA nAmakI pAlakI para savAra hokara sahetuka vanameM phuNce||44|| vahA~ unhoMne mAghakRSNa dvAdazIke dina sAyaMkAlake samaya pUrvASAr3hA nakSatra meM do upavAsakA niyama lekara eka hajAra rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kiyA / / 45 // cAra jJAnake dhArI bhagavAna dasare dina caryA ke lie ariSTa nagarameM praviSTa hue| vahA~ navadhA bhakti karanevAle punarvasu rAjAne bar3e harSake sAtha unheM khIrakA AhAra dekara saMtuSTa devoMke dvArA pradatta paJcAzcarya prApta kiye / / 46-47 // tadanantara chAstha avasthAke tIna varSa bitAkara ve eka dina belake vRkSake nIce do dinake upavAsakA niyama lekara virAjamAna hue| jisase pauSakRSNa caturdazIke dina pUrvASAr3ha nakSatrameM sAyaMkAlake samaya suvarNake samAna kAntivAle una bhagavAnane kevalajJAna prApta kiyaa| usI samaya devoMne Akara unake jJAna-kalyANakakI pUjA kI // 45-46 / / unakI sabhAmeM sapta RddhiyoMko dhAraNa karanevAle anagAra Adi ikyAsI gaNadhara the| caudaha sau pUrvadhArI the, unasaTha hajAra do sau zikSaka the, sAta hajAra do sau avadhijJAnI the, sAta hajAra kevalajJAnI the, bAraha hajAra vikriyA Rddhike dhAraka muni unakI pUjA karate the, sAta hajAra pA~ca sau manaHparyayajJAnI unake caraNoMkI pUjA karate the, isa taraha saba muniyoMkI saMkhyA eka lAkha thI, dharaNA Adi tIna lAkha assI hajAra AryikAe~ unake sAtha thIM, 1 yAthAtmyaheya la0 / 2 upavAsadvayo kha0, l0| 3 lakSaH smup-kh.| lakSasamupa-la0 / 4 dhAraNAdyA l0|
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTpaJcAzattamaM parva vihRtya vividhAn dezAn bhavya mithyAdRzo bahUn / samyaktvAdiguNasthAnAnyApayan ' dharmadezanAt // 56 // sammedazailamAsAdya mAsamAtrojjhitakriyaH / pratimAyogamAsAdya sahasramunisaMvRtaH // 57 // dhavalAzvayujASTamyAM pUrvASADhe'parAhnagaH / nAzitAzeSakarmAriH samprApatparamaM padam // 58 // kRtvA paJcamakalyANaM devendrA dyotitAkhilAH / svadehadyutibhiH stutvA zItalaM saMsRtA divam // 59 // zArdUlavikrIDitavRttam yasyotpAdamanuprasAdamagamaccandrodayAdvA jagat bandhUnAM vyakasanmukhAni nikhilAnyabjAni voSNadyuteH / arthAn prApya samIpsitAn bahumudAnsa narthavanto'rthinaH taM vande tridazArcitaM ratitRSAniHzeSiNaM zItalam // 60 // diGmAtaGgakapolamUlagalitairdAnaistatAmodanai devArthendunibhojjvalottilakikAstaddattaparyaGkake2 // dikkanyAH kalakaNThikAzca racitairgAyanti varNAkSarai syAtyuddhatamohavIravijayaM taM zItalaM saMstuve // 61 // rathoddhatAvRttam padmagulmamakhilaiH stutaM guNairAraNendramamarAcitaM tataH / tIrthakRtsudazamaM dayAmayaM zItalaM namata sarvazItalam // 62 // anuSTup zItalezasya tIrthAnte saddharmo nAzameyivAn / vaktRzrotRcariSNUnAmabhAvAtkAladoSataH // 63 // do lAkha zrAvaka aura tIna lAkha zrAvikAe~ unakI arcA tathA stuti karatI thIM, asaMkhyAta devadeviyA~ unakA stavana karatI thIM aura saMkhyAta tiryana unakI sevA karatI thIM / / 50-55 / / asaMkhyAta dezoM meM vihAra kara dharmopadezake dvArA bahutase bhavya midhyAdRSTi jIvoMko samyaktva Adi guNasthAna prApta karAte hue ve sammedazikhara para phuNce| vahA~ eka mAhakA yoga-nirodha kara unhoMne pratimA yoga dhAraNa kiyA aura eka hajAra muniyoMke sAtha Azvina zukla aSTamIke dina sAyaMkAla ke samaya pUrvASAr3hA nakSatra meM samasta karma-zatruoM ko naSTakara mokSa prApta kiyA / / 56-58 / / apane zarIrakI kAnti padArthoM ko prakAzita karanevAle indra paMcama kalyANaka kara tathA zItalanAtha jinendrakI stuti kara svargako cale gaye // 56 // jinakA janma hote hI saMsAra isa prakAra prasannatAko prApta ho gayA jisa prakAra ki candrodayase hotA hai / samasta bhAI-bandhuoMke mukha isa prakAra vikasita ho gaye jisa prakAra ki sUryase kamala vikasita ho jAte haiM aura yAcaka loga icchita padArtha pAkara bar3e harSase kRtakRtya ho gaye una deva pUjita, rati tathA tRSNAko naSTa karanevAle zItala jinendrakI maiM vandanA karatA hU~-stuti karatA hU~ // 60 // diggajoMke kapolamUlase galate hue tathA sabako sugandhita evaM harSita karanevAle mada-jalase jinhoMne lalATa para ardhacandrAkAra tilaka diyA hai, jinake kaNTha madhura haiM aisI dikkanyAe~ svaracita padyoMke dvArA jinakI atyanta uddaNDa moharUpI zUra-vIrako jIta leneke gIta gAtI haiM una zItala jinendrakI maiM stuti karatA hU~ // 61 // jo pahale saba tarahake guNoMse stutya padmagulma nAmake rAjA hue, phira devoMke dvArA pUjita AraNa svargake indra hue aura tadanantara dazama tIrthaMkara hue una dayAlu tathA sabako zAnta karanevAle zrI zItala jinendrako he bhavya jIvo ! namaskAra karo / / 62 // zrathAnantara- zrI zItalanAtha bhagavAnke tIrthake antima bhAgameM kAla-doSase vaktA, zrotA aura AcaraNa karanevAle dharmAtmA logoMkA abhAva ho jAnese samIcIna jaina dharmakA nAza ho gayA // 63 // 1-yAyojana la0 / 2 taddattaparyantake kha0 / taddantiparyantake la0 / fy
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 mahApurANe uttarapurANam tadA malayadezezo nivasan bhadrile pure / rAjA megharathastasya sacivaH satyakIrtivAka // 64 // sa kadAcitsabhAgehe siMhAsanamadhiSThitaH / ApRcchata sabhAsInAn dharmArtha dravyaditsayA // 65 // dAneSu katamaddAnaM dattaM bahuphalaM bhavet / ityato mativAksAraH sacivo dAnatatvavit // 66 // zAstrAbhayAnadAnAni proktAni munisattamaiH / pUrvapUrvabahUpAttaphalAnImAni dhImatAm // 6 // pUrvAparavirodhAdidUraM hiMsAdyapAsanam / pramANadvayasaMpAdira zAstraM sarvajJabhASitam // 68 // bhUyaH saMsArabhIrUNAM satAmanujighRkSayA / vyAkhyAnaM tasya zAstrasya zAstradAnaM taducyate // 69 // mumukSoSTatattvasya bndhhetujihaasyaa| prANipIDAparityAgastahAnamabhayAiyam // 70 // hiMsAdidoSadUrebhyo jJAnibhyo vAyasAdhanam / prAhurAhAradAnaM tacchuddhAhArAtisarjanam // 1 // AbhyAmAdyantadAnAbhyAmubhayoH karmanirjarA / puNyAtravazca zeSeNa dAtustadubhayaM bhavet // 72 // na jJAnAtsanti dAnAni vinA jJAnaM na shaastrtH| heyodeyAditattvAvabhAsanaM paramaM hi tat // 73 // tayAkhyAtaM taM samyaka bhAvitaM zuddhabuddhaye / 4tayoheyaM parityajya hitamAdAya savratAH // 7 // muktimArga samAzritya "krmaacchaantendriyaashyaaH| zukladhyAnamabhiSTAya prAnuvantyamRtaM padam // 75 // tasmAd dAneSu tacchRSThaM pradAturgrahatAmapi / niravayaM nijAnandanirvANapadasAdhanam // 76 // antyAdapyalpasAvadhAdabhayAkhyamabhiSTutam / tribhirebhirmahAdAnaiH prApnoti paramaM padam // 77 // usa samaya bhadrilapurameM malaya dezakA svAmI rAjA megharatha rahatA thA, usake maMtrIkA nAma satyakIrti thA // 64 // kisI eka dina rAjA megharatha sabhA-bhavanameM siMhAsana para baiThe hue the, usI samaya unhoMne dharmake lie dhana dAna karanekI icchAse sabhAmeM baiThe hue logoMse kahA // 65 // ki saba dAnoMmeM aisA kauna-sA dAna hai ki jisake denepara bahuta phala hotA ho ? isake uttara meM dAnake tattvako jAnanevAlA maMtrI isa prakAra kahane lgaa||66|| ki zreSTha muniyoMne zAstradAna, abhayadAna aura annadAna ye tIna prakArake dAna kahe haiN| ye dAna buddhimAnoMke lie pahale-pahale adhika phala denevAle haiM arthAt annadAnakI apekSA abhayadAnakA aura abhayadAnakI apekSA zAstradAnakA bahuta phala hai / / 67 // jo saveza-devakA kahA huA ho, pUvoparavirodha Adi doSose rahita ho, hiMsAdi pApoMko dUra karanevAlA ho aura pratyakSa parokSa donoM pramANoMse sampanna ho use zAstra kahate haiM // 68 / / saMsArake duHkhoMse Dare hue satpuruSoMkA upakAra karanekI icchAse pUrvokta zAstrakA vyAkhyAna karanA zAstradAna kahalAtA - hai // 66 // mokSa prApta karanekA icchuka tathA tattvoMke svarUpako jAnanevAlA muni karmabandhake kAraNoMko chor3anekI icchAse jo prANipIDAkA tyAga karatA hai use abhayadAna kahate haiM / / 70 / / hiMsAdi doSoMse dUra rahanevAle jJAnI sAdhuoMke lie zarIrAdi bAhya sAdhanoMkI rakSAke artha jo zuddha AhAra diyA jAtA hai use AhAradAna kahate haiN|71| ina Adi aura antake dAnoMse dene tathAlenevAle donoMko hI karmokI nirjarA evaM puNpa karmakA bAstrava hotA hai aura abhayadAnase sirpha denevAleke hI ukta donoM phala hote haiN|72||is saMsArameM jJAnase bar3hakara anya dAna nahIM haiM aura jJAna zAstrake binA nahIM ho sktaa| vAstavameM zAstra hI heya aura upAdeya tattvoMko prakAzita karanevAlA zreSTha sAdhana hai // 73 / / zAstrakA acchI taraha vyAkhyAna karanA, sunanA aura cintavana karanA zuddha buddhikA kAraNa hai / zuddha buddhike hone para hI bhavya jIva heya padArthako chor3akara aura hitakArI padArthako grahaNa kara vratI banate haiM, mokSamArgakA avalambana lekara krama-kramase indriyoM tathA manako zAnta karate haiM aura antameM zukladhyAnakA avalambana lekara avinAzI mokSa pada prApta karate haiM // 74-75 // isalie saba dAnoMmeM zAsradAna hI zreSTha hai, pApa-kAryoMse rahita hai tathA dene aura lenevAle donoMke lie hI nijAnanda rUpa mojha-prAptikA kAraNa hai // 76 // antima AhAradAnameM thor3A prArambha-janya pApa karanA par3atA hai isalie unakI apekSA abhayadAna zreSTha hai| yaha jIva ina tIna mahAdAnoMke dvArA parama padako prApta 3 heyopeyAdi l0| 4 tadA heyaM kh..g0| 5kramAta 1kIrtibhAka kh.| 2 sNvaadil0| zAtendriyAzayAH ka0, gh0|
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTpaJcAzattamaM parva iti prAhaivamukte'pi rAjJA tanAvamanyatA / kapotalezyAmAhAtmyAdanyadAnapraditsayA // 78 // tatraiva nagare bhUtizAkhyo brAhmaNo'bhavat / praNItaduzrutIH rAjJo'raJjayatsvamanISayA // 79 // tasminnuparate tasya tanayaH sarvazAstravit / muNDazAlAyano jAsastatrAsIno'bravIdasau // 8 // munInAM dubiMdhAnAM ca dAnatrayamidaM matam / 1mahecchAnAM mahIzAnAM dAnamastyanyaduttamam // 8 // bhUsuvarNAdibhUyiSThamAcandrArkayazaskaram / zApAnugrahazAlibhyo brAhmaNebhyaH prayacchata // 82 // ArSamatra zrata cAsti dAnasyAsyopadezakam / ityAnIya gRhAravoktaM tatpustakamavAcayat // 83 // itthaM teneNitajJena labdhvAvasaramutpatham / muNDazAlAyanenoktaM rAjA tadbahvamanyata // 84 // pApAmIrorabhadrasya viSayAndhasya durmteH| raJjitaH sa mahIpAlaH paralokamahAzayA // 85 // kadAcitkArtike mAse paurNamAsyAM zucIbhavan / muNDazAlAyana bhaktyA pUjayitvAkSatAdibhiH // 86 // bhUsuvarNAditatproktadAnAnyadita durmtiH| taM dRSTrA bhaktimAn bhUpamamAtyaH 2pratyuvAca tam // 87 // anugrahArtha svasyAtisargo dAna jinairmatam / svaparopakRti prAhuratra tajjJA anugraham // 88 // svopakAro'yasaMghRddhiH parasya guNavarddhanam / svazabdo dhanaparyAyavAcI pAtre'tisarjanam // 89 // svasya dAnaM prazaMsanti tajAnamapi kiM vRthaa| kupAtre'rtha visRSTraivaM prayANAM vihatiH kRtA // 9 // subIjaM suprabhUtaM ca prakSiptaM kiM tadUSare / phalaM bhavati saGkuza-bIjanAza-phalAdvinA // 9 // hotA hai / 77 // isa prakAra kahe jAnepara bhI rAjAne dAnakA yaha nirUpaNa svIkRta nahIM kiyA kyoMki vaha kapotalezyAke mAhAtmyase ina tIna dAnoMke sivAya aura hI kucha dAna denA cAhatA thA / / 78 // usI nagarameM eka bhUtizarmA nAmakA brAhmaNa rahatA thaa| vaha apanI buddhike anusAra khoTe kha banAkara rAjAko prasanna kiyA karatA thA / / 76 / / usake marane para usakA muNDazAlAyana nAmaka putra samasta zAstroMkA jAnanevAlA huaa| vaha usa samaya usI sabhAmeM baiThA huA thA ataH maMtrIke dvArA pUrvokta dAnakA nirUpaNa samApta hote hI kahane lagA / / 80 // ki ye tIna dAna muniyoMke lie athavA daridra manuSyoM ke lie haiN| bar3I-bar3I icchA rakhanevAle rAjAoMke lie to dUsare hI uttama dAna haiM / / 81 // zApa tathA anugraha karanekI zaktise suzobhita brAhmaNoMke lie, jaba taka candra athavA sUrya haiM taba taka yazakA karanevAlA pRthivI tathA suvarNAdikA bahuta bhArI dAna dIjie // 2 // isa dAnakA samarthana karanevAlA RSipraNIta zAstra bhI vidyamAna hai, aisA kahakara vaha apane gharase apanI banAI huI pustaka le AyA aura sabhAmeM use bacavA diyA // 83 / isa prakAra abhiprAyako jAnanevAle muNDazAlAyanane avasara pAkara kumArgakA upadeza diyA aura rAjAne use -usakA satkAra kiyA // 84 // dekho, muNDazAlAyana pApase nahIM DaratA thA, abhadra thA, viSayAndha thA aura durbuddhi thA phira bhI rAjA paralokakI bar3I bhArI AzAse usapara anurakta ho gayA-prasanna ho gayA / / 85 // kisI samaya kArtika mAsakI paurNamAsIke dina usa durbuddhi rAjAne zuddha hokara bar3I bhaktike sAtha akSatAdi dravyoMse muNDazAlAyanakI pUjA kara use usake dvArA kahe hue bhUmi tathA suvarNAdike dAna diye| yaha dekha bhakta maMtrIne rAjAse kahA / / 86-87 // anugrahake lie apanA dhana yA apanI koI vastu denA so dAna hai aisA jinendra bhagavAnane kahA hai aura isa viSayake jAnakAra manuSya apane tathA parake upakArako hI anugraha kahate haiM // 8 // puNya karmakI vRddhi honA yaha apanA upakAra hai-anugraha hai aura parake guNoMkI vRddhi honA parakA upakAra hai| sva zabda dhanakA paryAyavAcI hai| dhanakA pAtrake lie denA sva dAna kahalAtA hai| yahI dAna prazaMsanIya dAna hai phira jAnate hue bhI Apa isa prakAra kupAtrake lie dhana dAna dekara zrApa dAtA, dAna aura pAtra tInoMko kyoM naSTa kara rahe haiN|66-60|| uttama bIja kitanA hI adhika kyoM na ho, yadi Usara jamInameM DAlA jAvegA to usase saMlaza aura bIja nAza-rUpa phalake sivAya aura kyA hogA? 1 mahezAnAM mahIzAnA ga0 / 2 pratyuvAcata la0 / 3 ayasya puNyakarmaNaH saMvRddhirayasaMvRddhiH, svopakAraH /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam subIjamalpamapyuptaM sukSetre kAlavedinA / tatsahasraguNIbhUtaM vApakasya phalaM bhavet // 92 // iti bhaktena tenoktmudaahrnnkottibhiH| dhImatA tanmahIbharturupakArAya nAbhavat // 13 // kAladaSTasya vA mantro bhaiSajyaM vA gtaayussH| AjanmAndhasya vAdarzo viparItasya sadvacaH // 94 // vihAyAdikramAyAtaM dAnamArga kumArgagaH / mUrkhapralapitaM dAnamArAtIyamavIvRtat // 95 // zArdUlavikrIDitam kanyAhastisuvarNavAjikapilAdAsItilasyandana kSmAgehapratibaddhamatra dazadhA dAna daridrapsitam / tIrthAnte jinazItalasya sutarAmAvizvakAra svayaM lubdho vastuSu bhUtizarmatanayo'sau muNDazAlAyanaH // 16 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe zItalapurANaM nAma parisamAptaM SaTpaJcAzattama parva // 56 // kucha bhI nahIM // 1 // isake viparIta uttama bIja thor3A bhI kyoM na ho, yadi samayako jAnanekAle manuSyake dvArA uttama kSetrameM boyA jAtA hai to bonevAle ke lie usase hajAragunA phala prApta ho hai||12|| isa prakAra usa buddhimAn evaM bhakta maMtrIne yadyapi karor3oM udAharaNa dekara usa rAjAko samajhAyA parantu usase rAjAkA kucha bhI upakAra nahIM huA // 63 // so ThIka hI hai kyoMki viparIta buddhivAle manuSyake lie sat-puruSoMke vacana aise haiM jaise ki kAlake kATeke lie maMtra, jisakI Ayu pUrNa ho cukI hai usake lie auSadhi, aura janmake andheke lie darpaNa / / 64 // usa kumArgagAmI rAjAne prArambhase hI cale Aye dAnake mArgako chor3akara mUrkha muNDazAlAyanake dvArA kahe hue Adhunika dAnake mArgako pracalita kiyA // 5 // isa prakAra laukika vastuoMke lobhI, bhUtizarmAke putra muNDazAlAyanane zrI zItalanAtha jinendra ke tIrthake antima samayameM daridroMko acchA laganevAlAkanyAdAna, hastidAna, suvarNadAna, azvadAna, godAna, dAsIdAna, tiladAna, rathadAna, bhUmidAna aura gRhadAna yaha daza prakArakA dAna svayaM hI acchI taraha prakaTa kiyA-calAyA // 66 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha bhagavadgubhadrAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM zItalapurANakA varNana karanevAlA chappanavA~ parva pUrNa huaa|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptapaJcAzattamaM parva 'zreyaH zreyeSu mAstyanyaH zreyasaH zreyase budhaiH / iti 4 zreyo'rthibhiH zreyaH zreyAMsaH zreyase'stu naH // 1 // puSkarArddhandradigmeruprAgvidehe sukacchake / sItAnayusare deze nRpaH kSemapurAdhipaH // 2 // malinaprabhanAmAbhUtamitAzeSavidviSaH / prajAnurAgasampAditAcintya mahimAzrayaH // 3 // pRthaktribhedanirNAtizaktisiddhayudayoditaH / zamavyAyAmasamprAsakSemayogo'yamaidhata // 4 // bhUbhRnamarthavattasminyasmAnnyAyena pAlanAt / sthitau susthApya susnigdhAM dharAmadhita sa prajAH // 5 // dharmaM etrApare dharmastasminsanmArgavartini / arthakAmau ca dhamyoM yattat sa dharmamayo'bhavat // 6 // evaM svakRtapuNyAnubhAvoditasukhAkaraH / lokapAlopamo dIrghaM pAlayanikhilAmilAm // 7 // " sahasrAnravaNe'nantajinaM tadvanapAlakAt / bhavatIrNa viditvAtmaparivArapariSkRtaH // 8 // gatvA'bhyarcya ciraM stutvA natvA svocitadezabhAk / zrutvA dharmaM samutpannatattvabuddhiriti smaran // 9 // kasmin kena kathaM kasmAt kasya kiM zreya ityadaH / ajAnatA mayA bhrAntaM zrAntenAnantajanmasu // 10 // bhahito bahudhA mohAnmayaivaiSa parigrahaH / tasyAgAdyadi nirvANaM kasmAtkAlavilambanam // 11 // --iti nAnA suputrAya putrAya guNazAline / dattvA rAjyaM samaM bhUyairbahubhiH saMyamaM yayau // 12 // zikSitaikAdazAGgo'sau tIrthakRtrAmadhAma san / saMnyasyAjani kalpe'nte surAdhIzo'cyutAiyaH // 13 // jo Azraya lene yogya haiM unameM zreyAnsanAthako chor3akara kalyANake lie vidvAnoMke dvArA aura dUsarA Azraya lene yogya nahIM hai-isa taraha kalyANake abhilASI manuSyoMke dvArA Azraya karane yogya bhagavAn zreyAMsanAtha hama sabake kalyANake lie hoM // 1 // puSkarArdha dvIpasambandhI pUrva videha kSetrake sukaccha dezameM sItA nadIke uttara taTapara kSemapura nAmakA nagara hai / usameM samasta zatruoMko namra karanevAlA tathA prajAke / anurAga se prApta acintya mahimAkA zrAzrayabhUta nalinaprabha nAmakA rAjA rAjya karatA thA / / 2-3 // pRthak-pRthak tIna bhedoMke dvArA jinakA nirNaya kiyA gayA hai aisI zaktiyoM, siddhiyoM aura udayoMse jo abhyudayako prApta hai tathA zAnti aura parizrama se jise kSema aura yoga prApta hue haiM aisA yaha rAjA sadA bar3hatA rahatA thA // 4 // vaha rAjA nyAyapUrvaka prajAkA pAlana karatA thA aura sneha pUrNa pRthivIko maryAdAmeM sthita kara usakA bhUbhRtpanA sArthaka thA // 5 // samIcIna mArga meM calanevAle usa zreSTha rAjAmeM dharma to dharma hI thA, kintu artha tathA kAma bhI dharmayukta the / ataH vaha dharmamaya hI thA // 6 // isa prakAra svakRta puNyakarmake udayase prApta sukhakI khAna svarUpa yaha rAjA lokapAlake samAna isa samasta pRthivIkA dIrghakAla taka pAlana karatA rahA ||7|| eka dina vanapAlase use mAlUma huA ki sahasrAmravaNameM ananta jinendra avatIrNa hue haiM to vaha apane samasta parivArase yukta hokara sahasrAmravaNameM gayA / vahA~ usane jinendradeva kI pUjA kI, cirakAla taka stuti kI, namaskAra kiyA aura phira apane yogya sthAna para baiTha gayA / tadanantara dharmopadeza sunakara use tatvajJAna utpanna huA jisase isa prakAra cintavana karane lagA ki kisakA kahA~ kisake dvArA kisa prakAra kisase aura kitanA kalyANa ho sakatA yaha na jAna kara maiMne kheda - khinna hote hue ananta janmoM meM bhramaNa kiyA hai| maiMne jo bahuta prakArakA parigraha ikaTThA kara rakkhA hai vaha moha vaza hI kiyA hai isalie isake tyAgase yadi nirvANa prApta ho sakatA hai, taba samaya bitAnese kyA lAbha hai ? / / 8-11 / / aisA vicAra kara usane guNoMse suzobhita suputra nAmaka putrake lie rAjya dekara bahutase rAjAoM ke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA / / 12 / / gyAraha aMgoMkA adhyayana kiyA, tIrthakara nAma 1 zrayaNIyaH / 2 zreyeSu zrAzrayaNIyeSu / 3 zreyasaH ekAdazatIrthakarAt / 4 kalyANArthibhiH / 5 sahasrAmravane la / 6 suputrAya suputraguNazAline kha0, ga0, la0 /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam puSpottaravimAne'sau dvAviMzasyabdhijIvitaH / hastabayapramANAGgaH proktalezyAdibhiryutaH // 14 // devIbhidivyabhAvAbhiH kamanIyAbhiranvaham / bhavasArANi saukhyAni tatra prItyAnvabhUciram // 15 // kalpAtItA virAgAste pare caalpsukhaasttH| saMsArasaukhyaparyantasantoSAtsamatIyivAn // 16 // anubhUya sukhaM tasmin tasmijhanAgamiSyati / dvIpe'smin bhArate siMhapurAdhIzo nreshvrH|| 17 // ikSvAkuvaMzavikhyAto viSNunAmAsya vllbhaa| nandA SaNmAsasamprAptavasudhArAdipUjanA // 18 // jyeSThe mAsyasite SaSThyAM zravaNe rAtrinirgame / svavaktrAvezinAgendrAsvamAnaikSiSTa SoDaza // 19 // tatphalAnyavabudhyAsau patyuH samprApya sammadam / tadaivAyAtadevendravihitorumahotsavA // 20 // navamAsAn yathoktena nItvA santoSya suprjaaH| phAlgune mAsi kRSNaikAdazyAM trijJAnadhAriNam // 21 // viSNuyoge mahAbhAgamasUtAcyutanAyakam / meghAvalIva sadRSTivizeSa vizvatuSTaye // 22 // tadudbhave prasannAni manAMsi sakalAGginAm / jalasthalAni vA' sadyaH sarvatra zaradAgame // 23 // athino dhanasantRpyA dhanino dInatarpaNaiH / te ca te ceSTasambhogAtsoddhavAH myustadudbhave // 24 // tadA sarvartavastatra svaiH svairbhaavairmnohraiH| prAdurbabhUvuH sambhUya sarvAGgisukhahetavaH // 25 // sarogAH prApurArogyaM zokino vItazokatAm / dharmiSThatAM ca pApiSThAzcitramIzasamudbhave // 26 // janasya cedarya toSastadAnImatimAtrayA / pitrostasya pramodasya pramA kena vidhIyate // 27 // karmakA bandha kiyA aura Ayuke antameM samAdhimaraNa kara solahaveM acyuta svargake puSpottara vimAnameM acyuta nAmakA indra huaa| vahA~ bAIsa sAgara pramANa usakI Ayu thI, tIna hAtha U~cA zarIra thA, aura Upara jinakA varNana A cukA hai aisI lezyA Adise sahita thA // 13-14 // divya bhAvoMko dhAraNa karanevAlI sundara deviyoMke sAtha usane bahuta samaya taka pratidina uttamase uttama sukhoMkA bar3I prItise upabhoga kiyA // 15 // kalpAtIta-solahaveM svargake Ageke ahamindra virAga haiM-rAga rahita haiM aura anya deva alpa sukhavAle haiM isalie saMsArake sabase adhika sukhoMse saMtuSTa hokara vaha apanI Ayu vyatIta karatA thA // 16 // vahA~ ke sukha bhogakara jaba vaha yahA~ Aneke lie udyata huA taba isI jambUdvIpake bharata kSetrameM siMhapura nagarakA svAmI ikSvAku vaMzase prasiddha viSNu nAmakA rAjA rAjya karatA thA / / 17 / usakI vallabhAkA nAma sunandA thaa|sunndaane garmadhAraNake chaha mAha pUrvasehI ranavRSTi Adi kaI tarahakI pUjA prApta kI thii||18||jyesstthkRssnn SaSThIke dina zravaNa nakSatrameM prAtaHkAlake samaya usane solaha svapna tathA apane mukhameM praveza karatA huA hAthI dekhA // 16 // patise unakA phala jAnakara vaha bahuta hI harSako prApta huI / usI samaya indroMne Akara garbha-kalyANakakA mahotsava kiyA // 20 // uttama santAnako dhAraNa karanavAlI sunandAne pUrvokta vidhise nau mAha bi phAlgunakRSNa ekAdazIke dina viSNuyogameM tIna jJAnoMke dhAraka tathA mahAbhAgyazAlI usa acyutenTako saMsArake saMtoSake lie usa prakAra utpanna kiyA jisa prakAra ki meghamAlA uttama vRSTiko utpanna karatI hai // 21-22 / jisa prakAra zarada-Rtuke Anepara saba jagahake jalAzaya zIghra hI prasanna-svaccha ho jAte haiM usI prakAra unakA janma hote hI saba jIvoMke mana prasanna ho gaye theharSase bhara gaye the // 23 // bhagavAnkA janma honepara yAcaka loga dhana pAkara harSita hue the, dhanI loga dIna manuSyoMko saMtuSTa karanese harSita hue the aura ve donoM iSTa bhoga pAkara sukhI hue the||24|| usa samaya saba jIvoMko sukha denevAlI samasta Rtue~ milakara apane-apane manohara bhAvoMse prakaTa huI thIM // 25 // bar3A Azcarya thA ki usa samaya bhagavAnakA janma honepara rogI manuSya nIroga ho gaye the, zokavAle zokarahita ho gaye the, aura pApI jIva dharmAtmA bana gaye the // 26 // jaba usa samaya sAdhAraNa manuSyoMko itanA saMtoSa ho rahA thA taba mAtA-pitAke saMtoSakA pramANa kauna 1 vA syAdvikalpopamayorivArthe'pi samuccaye' iti kozaH ! 2 dInatarpaNAt ga0 / 3 soddhavAH saharSAH "kSaNa uddhava utsavaH" /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptapaJcAzattamaM parva sadyazcatuvidhA devAH kRtvA tejomayaM jagat / svAGgAbharaNabhAbhArairApatanti sma sarvataH // 28 // nedurdundubhayo hRdyA: petuH kusumavRSTayaH / nedurAmaranartakyo jaguH svAduH 1 yugAyakAH // 29 // loko'yaM devaloko vA tatazcAtyadbhutodayaH / apUrvaH ko'pyabhUdveti tadAsan sadAM giraH // 30 // 3 pitarau tasya saudharmaH svayaM sabhUSaNAdibhiH / zacI devIM ca santoSya mAyayA''dAya bAlakam // 31 // airAvatagajaskandhamAropyAmarasenayA / sahalIlaH sa samprApya mahAmeruM mahaujasam // 32 // paJcamAvArapArAttakSIravArighaTotkaraiH / abhiSicya vibhUSyezaM zreyAnityavadanmudA // 33 // tataH puraM samAnIya mAturake nidhAya tam / surAdhIzaH suraiH sArddhaM 4 pramucAra" surAlaye // 34 // guNaiH sArddhamavarddhanta tadAsyAvayavAH zubhAH / kramAtkAnti prapuSyanto bAlacandrasya vAMzubhiH // 35 // sa khatrayartu pakSaSavatsarazatAbdhibhiH / UnasAgarakoTyante palyArddhe dharmasantatau // 36 // vyucchinnAyAM tadabhyantarAyuH zreyaHsamudbhavaH / paJcazUnyayugASTAbdajIvitaH kanakaprabhaH // 37 // cApAzItisamutsedho balojastejasAM nidhiH / ekaviMzatilakSAbdakaumAra sukhasAgaraH // 38 // prApya rAjyaM suraiH pUjyaM sarvalokanamaskRtaH / tarparyaizcandravatsarvAn darpitAn bhAnuvattapan // 39 // tejomahAmaNirvAddhirgAmbhIrya malayodbhavaH / zaityaM dharma iva zreyaH sukhaM svasyAkarocciram // 40 // prAgjanmasukRtAyena" kRtAyAM sarvasampadi / buddhipauruSayorvyAptistasyAbhUddharmakAmayoH // 41 // 81 batA sakatA hai ? / / 27 / / zIghra hI cAroM nikAyake deva apane zarIra tathA AbharaNoMkI prabhAke samUha se samasta saMsArako tejomaya karate hue cAroM orase A gaye // 28 // manohara dundubhiyA~ bajane lagIM, puSpa varSAe~ hone lagIM, deva-nartakiyA~ nRtya karane lagIM aura svargake gavaiyA madhura gAna gAne lage || 2 || 'yaha loka deva loka hai athavA usase bhI adhika vaibhavako dhAraNa karanevAlA koI dUsarA hI loka hai' isa prakAra devoMke zabda nikala rahe the // 30 // saudharmendrane svayaM uttama AbhUSaNAdise bhagavAn ke mAtA-pitAko saMtuSTa kiyA aura indrANIne mAyAse mAtAko saMtuSTa kara jina - bAlakako uThA liyA / / 31 / / saudharmendra jina- bAlakako airAvata hAthIke kandhe para virAjamAna kara devoMkI senA ke sAtha lIlA-pUrvaka mahA-tejasvI mahAmeru parvata para pahu~cA // 32 // vahA~ usane pacama kSIrasamudra se lAye hue kSIra rUpa jalake kalazoMke samUhase bhagavAnkA abhiSeka kiyA, AbhUSaNa pahanAye aura bar3e harSa ke sAtha unakA zreyAMsa yaha nAma rakkhA // 33 // indra meru parvatase lauTakara meM AyA aura jina-bAlakako mAtAkI godameM rakha, devoMke sAtha utsava manAtA huA svarga calA gayA // 34 // jisa prakAra kiraNoMke dvArA krama kramase kAntiko puSTa karanevAle bAla - candramAke avayava bar3hate rahate haiM usI prakAra guNoMke sAtha-sAtha usa samaya bhagavAn ke zarIrAvayava bar3hate rahate the // 35 // zItalanAtha bhagavAn ke mokSa jAneke bAda jaba sau sAgara aura chayAsaTha lAkha chabbIsa hajAra varSa kama eka sAgara pramANa antarAla bIta gayA tathA Adhe palya taka dharmakI paramparA TUTI rahI taba bhagavAn zreyAMsanAthakA janma huA thA / unakI Ayu bhI isI antarAlameM zAmila thii| unakI kula caurAsI lAkha varSakI thii| zarIra suvarNake samAna kAntivAlA thA, U~cAI assI dhanuSa kI thI, tathA svayaM bala, oja aura tejake bhaMDAra the| jaba unakI kumArAvasthAke ikkIsa lAkha varSa bIta cuke taba sukha ke sAgara svarUpa bhagavAn ne devoMke dvArA pUjanIya rAjya prApta kiyA / usa samaya saba loga unheM namaskAra karate the, ve candramAke samAna sabako saMtRpta karate the aura ahaMkArI manuSyoMko sUryake samAna saMtApita karate the || 36-36 / / una bhagavAnne mahAmaNike samAna apane Apako tejasvI banAyA thA, samudra ke samAna gambhIra kiyA thA, candramAke samAna zItala banAyA thA aura dharmake samAna cirakAla taka kalyANakArI zruta-svarUpa banAyA thA // 40 // pUrva janmameM acchI taraha kiye hue puNyakarma se unheM sarva prakArakI sampadAe~ to svayaM prApta ho gaI thIM ataH unakI buddhi aura pauruSakI vyApti 1 svargagAyakAH / dyunAyakAH kha0 / dyugAyanAH la0 | 2 divi sIdantIti sadaH teSAm devAnAm / 3 mAtA ca pitA ceti pitarau mAtApitarau, ekazeSaH / 4 prasanno bhUtvA / 5 Ara jagAma / 6 kaumAre su-la0 / pUrvajanmasuvihitapuNyakarmaNA / 7 11
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 mahApurANe uttarapurANam tathA zubhavinodeSu devaiH puNyAnubandhiSu / sampAditeSu kAntAbhidinAnyAramato'gaman // 42 // evaM pnyckhpkssaabdhimitsNvtsraavdhau| rAjyakAle'yamanyedhurvasantaparivartanam // 13 // vilokya kila kAlena sarva grAsIkRtaM jagat / so'pi kAlo vyayaM yAti kSaNAdiparivartanaH // 45 // kasyAnyasya sthirIbhAvo vizvametadvinazvaram / zAzvataM na padaM yAvat prApyate susthitiH kutaH // 45 // iti sa cintayan labdhastutiH sArasvatAdibhiH / zreyaskare samAropya sute rAjyaM suraadhipH|| 46 // prApya niSkramaNasnAnamAruhya vimalaprabhAm / zibikAM devasaMvAhyAM tyaktAhAro dinadvayam // 47 // manoharamahodyAne phAlgunaikAdazIdine / kRSNapakSe sahasraNa pUrvAhna bhUbhujAM samam // 48 // zravaNe saMyamaM prApya caturthAvagamena sH| dine dvitIye siddhArthanagaraM bhuktaye'vizat // 49 // tasmai hemadyutinandabhUpatirbhaktipUrvakam / dattvA'nnaM prApya satpuNyaM paJcAzcaryAyajaryadhIH // 50 // dvisaMvatsaramAnena chAjhasthye gatavatyasau / munirmanoharodyAne tumburamasaMzrayaH // 51 // dinadvayopavAsena mAghe mAsyaparAhagaH / zravaNe kRSNapakSAnte kaivalyamudapAdayat // 52 // tadA caturthakalyANapUjAM devAzcaturvidhAH / tasya nirvartayAmAsuvividhaddhiMsamanvitAH // 53 / / saptasaptatikunthvAdigaNabhRddhRndaveSTitaH / zUnyadvayAnalaikokkasarvapUrvadharAnvitaH // 54 // khadvayadvayaSTavAryuktazikSakottamapUjitaH / zUnyatritayaSaTproktatRtIyajJAnamAnitaH // 55 // shuunydvyndriyhuuktpnycmjnyaanbhaaskrH| shuunytrikaikaikaakhyeyvikriyddhivibhuussitH|| 56 // sirpha dharma aura kAmameM hI rahatI thii| bhAvArtha-unheM arthakI cintA nahIM karanI par3atI thii|| 41 / / devoMke dvArA kiye hue puNyAnubandhI zubha vinodoMmeM striyoMke sAtha krIDA karate hue unake dina vyatIta ho rahe the||42|| isa prakAra bayAlIsa varSa taka unhoMne rAjya kiyaa| tadanantara kisI dina vasanta RtukA parivartana dekhakara ve vicAra karane lage ki jisa kAlane isa samasta saMsArako prasta kara rakkhA hai vaha kAla bhI jaba kSaNa ghar3I ghaMTA Adike parivartanase naSTa hotA jA rahA hai taba anya kisa padArthameM sthiratA raha sakatI hai ? yathArthameM yaha samasta saMsAra vinazvara hai, jaba taka zAzvata pada-avinAzI mokSa pada nahIM prApta kara liyA jAtA hai taba taka eka jagaha sukhase kaise rahA jA sakatA hai ? // 43-45 / / bhagavAn aisA vicAra kara hI rahe the ki usI samaya sArasvata Adi laukAntika devoMne Akara unakI stuti kii| unhoMne zreyaskara putrake lie rAjya diyA, indroMke dvArA dIkSA-kalyANakake samaya honevAlA mahAbhiSeka prApta kiyA aura devoMke dvArA uThAI jAneke yogya vimalaprabhA nAmakI pAlakI para savAra hokara manohara nAmaka mahAn udyAnakI ora prasthAna kiyaa| vahA~ pahu~ca kara unhoMne do dinake lie AhArakA tyAga kara phAlguna kRSNa ekAdazIke dina prAtaHkAlake samaya zravaNa nakSatra meM eka hajAra rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyaa| usI samaya unheM cauthA manaHparyayajJAna utpanna ho gyaa| dUsare dina unhoMne bhojanake lie siddhArtha nagarameM praveza kiyA // 46-4 // vahA~ unake lie suvarNake samAna kAntivAle nanda rAjAne bhakti-pUrvaka AhAra diyA jisase uttama buddhivAle usa rAjAne zreSTha puNya aura pazcAzcarya prApta kiye // 50 // isa prakAra chadmastha avasthAke do varSa bIta jAne para eka dina mahAmuni zreyAMsanAtha manohara nAmaka udyAnameM do dinake upavAsakA niyama lekara tambara vRkSake nIce baiThe aura vahIM para unheM mAghakRSNa amAvasyAke dina zravaNa nakSatrameM sAyaMkAlake samaya kevalajJAna utpanna ho gayA / / 51-52 / / usI samaya aneka RddhiyoMse sahita cAra nikAyake devoMne unake caturtha kalyANakakI pUjA kI // 53 // __ bhagavAn kunthunAtha, kunyu Adi satahattara gaNadharoMke samUhase ghire hue the, terahasau pUrvadhAriyoMse sahita the, ar3atAlIsa hajAra do sau uttama zikSaka muniyoMke dvArA pUjita the, chaha hajAra avadhi nayoMse sammAnita the, chaha hajAra pA~caso kevalajJAnI rUpI sUryAse sahita the, gyAraha hajAra vikriyA Rddhi ke dhArakoMse suzobhita the, chaha hajAra manaHparyayajJAniyoMse yukta the, aura pA~ca hajAra mukhya vAdiyoMse sevita the| isa prakAra saba milAkara caurAsI hajAra muniyoMse sahita the| inake sivAya
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptapaJcAzattamaM parva 83 SaTasahasrapramAproktamanaHparyayavIkSaNaH / zUnyatritayapaJcoktavAdimukhyasamAzritaH // 57 // zUnyatrayayugASToktapiNDitAkhilalakSitaH / khacatuSTayapakSakadhAraNAdyAryikAciMtaH // 58 // dvilakSopAsakopeto dvigunnshraavikaaciNtH| pUrvoktadevatiryako viharan dharmamAdizan // 59 // sammedagirimAsAdya niSkriyo mAsamAsthitaH / sahasramunibhiH sArddha pratimAyogadhArakaH // 60 // paurNamAsyAM dhaniSThAyAM dinAnte zrAvaNe satAm / asaGkhyAtaguNazreNyA nirjarAM vyadadhan muhuH // 61 // vidhvasya vizvakarmANi dhyAnAbhyAM sthAnapaJcake / paJcamI gatimadhyAsya siddhaH zreyAn sunivRtaH // 62 // 2viphalAnimiSatvA smo vinAsmAditi vA surAH / kRtanirvANakalyANAstadaiva tridivaM yayuH // 63 // vasantatilakAvRttam nirdhUya yasya nijajanmani satsamasta mAndhyaM carAcaramazeSamavekSamANam / jJAnaM pratIpavirahAnijarUpasaMsthaM zreyAn jinaH sa dizatAdazivacyutiM vaH // 64 // zArdUlavikrIDitam sanyaM sArvadayAmayaM tava vacaH sarvaM suhRdbhatho hitaM cAritraM ca vibhostadetadubhayaM brUte vizuddhiM parAm / tasmAddeva samAzrayanti vibudhAstvAmeva zakrAdayo bhaktyeti stutigocaro sa viduSAM zreyAn sa vaH zreyase // 65 // rAjAbhUnalinaprabhaH prabhutamaH pradhvastapApaprabhaH kalpAnte sakalAmarAdhipapatiH saGkalpasaukhyAkaraH / eka lAkha bIsa hajAra dhAraNA Adi AryikAe~ unakI pUjA karatI thIM, do lAkha zrAvaka aura cAra lAkha zrAvikAe~ unake sAtha thIM, pahale kahe anusAra asaMkhyAta deva-deviyA~ aura saMkhyAta tiryaJca sadA unake sAtha rahate the| isa prakAra vihAra karate aura dharmakA upadeza dete hue ve sammedazikhara para jA pahu~ce / vahA~ eka mAha taka yoga-nirodha kara eka hajAra muniyoMke sAtha unhoMne pratimAyoga dhAraNa kiyaa| zrAvaNazuklA paurNamAsIke dina sAyaMkAlake samaya dhaniSThA nakSatra meM vidyamAna koMkI asaMkhyAtaguNazreNI nirjarA kI aura a i u R lu ina pA~ca laghu akSaroMke uccAraNameM jitanA samaya lagatA hai utane samayameM antima do zukladhyAnoMse samasta karmoko naSTa kara paJcamI gatimeM sthita ho ve bhagavAn zreyAMsanAtha mukta hote hue siddha ho gaye / / 54-62 // isake vinA hamArA TimakArarahitapanA vyartha hai aisA vicAra kara devoMne usI samaya unakA nirvANa-kalyANaka kiyA aura utsava kara saba svarga cale gaye // 63 // jinake jJAnane utpanna hote hI samasta andhakArako naSTa kara saba carAcara vizvako dekha liyA thA, aura koI pratipakSI na honese jo apane hI svarUpameM sthita rahA thA aise zrI zreyAMsanAtha jinendra tuma sabakA akalyANa dUra kareM // 64 // 'he prabho ! Apake vacana satya, sabakA hita karanevAle tathA dayAmaya haiM / isI prakAra ApakA samasta cAritra suhRt janoMke lie hitakArI hai| he bhagavan ! ApakI ye donoM vastue~ ApakI parama vizuddhiko prakaTa karatI haiN| he deva ! isIlie indra Adi deva bhakti-pUrvaka ApakA hI Azraya lete haiN| isa prakAra vidvAn loga jinakI stuti kiyA karate haiM aise zreyAMsanAtha bhagavAn tuma sabake kalyANake lie hoN| 65 // jo pahale pApakI prabhAko naSTa karanevAle zreSThatama nalinaprabha rAjA hue, tadanantara antima kalpameM saMkalpa mAtrase prApta honevAle 1-mAzritya l0| 2 viphakham animiSatvaM pakSmaspandarAhityaM yeSAM tthaabhuutaaH|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 mahApurANe uttarapurANam yastIrthAdhipatistrilokamahitaH zrImAn zriyai zrAyasaM syAdvAdaM pratipAdya siddhimagamat zreyAn jinaH so'stu vaH // 66 // 1 jinasenAnugAyAsmai purANakavaye namaH / guNabhadrabhadantAya lokasenAcitAGghaye // 67 // tIrthe'smin kezavaH zrImAnabhUdAdyaH samudyamI / bharatazcakriNAM vAsau trikhaNDaparipAlinAm // 68 // AtRtIyabhavAttasya caritaM praNigadyate / uditAstagabhUpAnA mudAharaNamityadaH // 69 // dvIpe'smin bhArate kSetre viSayo magadhAhvayaH / puraM rAjagRhaM tasmin purandarapurottamam // 70 // svargAdetyAtra bhUSNUnAM rAjJAM yadgRhameva tat / bhogopabhogasampattyA nAma tasyArthavattataH // 71 // vizvabhUtiH patistasya jainI devyanayossutaH / vizvanandanazIlatvAdvizvanandIti vizrutaH // 72 // vizvabhUteviMzAkhAdibhUtirjAto'nujaH priyA / lakSmaNAkhyAsya nandyantavizAkhastanayo'nayoH // 73 // vizvabhUtistapaH prAyAt kRtvA rAjye nijAnujam / prajAH prapAlayatyasminpraNatAkhilabhUpatau // 74 // nAnAvIrullatAvRkSaiviMrAjannandanaM vanam / yadvizvanandinastatra prANebhyo'pi priyaM param // 75 // vizAkhabhUtiputreNa nirbhartsya vanapAlakAn / svIkRtaM tadbalAttena tenAsItsaMyugastayoH // 76 // saMgrAmAsahanAcatra dRSTvA tasya palAyanam / vizvanandI viraktaH san dhigmohamiti cintayan // 77 // tyaktvA sarva samAgatya sambhUtagurusannidhau / pitRvyamapraNIkRtya saMyamaM pratyapadyata // 78 // sa zIlaguNasampannaH kurvananazanaM tapaH / viharanekadA bhoktuM prAvizan mathurApuram // 79 // sukhoM kI khAna svarUpa, samasta devoMke adhipati -acyutendra hue aura phira trilokapUjita tIrthaMkara hokara kalyANakArI syAdvAdakA upadeza dete hue mokSako prApta hue aise zrImAn zreyAnsanAtha jinendra tuma sabakI lakSmIke lie hoM - tuma sabako lakSmI pradAna kareM / / 66 // [ jo jinasenake anugAmI haiM - ziSya haiM tathA lokasena nAmaka ziSya ke dvArA jinake caraNakamala pUjita hue haiM aura jo isa purANake banAnevAle kavi haiM aise bhadanta guNabhadrAcAryako namaskAra ho // 67 // ] jisa prakAra cakravartiyoMmeM prathama cakravartI bharata huA usI prakAra zreyAnsanAtha ke tIrthameM tIna khaNDako pAlana karanevAle nArAyaNoMmeM udyamI prathama nArAyaNa huA / / 68 / / usIkA caritra tIsare bhava se lekara kahatA hU~ / yaha udaya tathA asta honevAle rAjAoMkA eka acchA udAharaNa hai // 66 // isa jambUdvIpa ke bharata kSetrameM eka magadhanAmakA deza hai usameM rAjagRha nAmakA nagara hai jo ki indrapurI se bhI uttama hai / / 70 / / svargase Akara utpanna honevAle rAjAoM kA yaha ghara hai isalie bhogopabhogakI sampattikI apekSA usakA 'rAjagRha' yaha nAma sArthaka hai / / 71 / / kisI samaya vizvabhUti rAjA usa rAjagRha nagarakA svAmI thA, usakI rAnIkA nAma jainI thaa| ina donoMke eka putra thA jo ki sabake lie AnandadAyI svabhAva vAlA honeke kAraNa vizvanandI nAmase prasiddha thA / / 72 / / vizvabhUtike vizAkhabhUti nAmakA choTA bhAI thA, usekI strIkA nAma lakSmaNA thA aura una donoMke vizAkhanandI nAmakA putra thA // 73 // vizvabhUti apane choTe bhAIko rAjya sauMpakara tapake lie calA gayA aura samasta rAjAoMko namra banAtA huA vizAkhabhUti prajAkA pAlana karane lagA // 74 // usI rAjagRha nagarameM nAnA gulmoM, latAoM aura vRkSoMse suzobhita eka nandana nAmakA bAga thA jo ki vizvanandIko prANoM se adhika pyArA thA // 75 // vizAkhabhUtike putrane vanavAloMko DA~Ta kara jabardastI vaha vana le liyA jisase una donoM - vizvanandI aura vizAkhanandImeM yuddha huA // 76 // vizAkhanandI usa yuddhako nahIM saha sakA ataH bhAga khar3A huA / yaha dekhakara vizvanandIko vairAgya utpanna ho gayA aura vaha vicAra karane lagA ki isa mohako dhikkAra hai / / 77 / / vaha sabako chor3akara sambhUta guruke samIpa AyA aura kAkA vizAkhabhUtiko agragAmI banAkara arthAt use sAtha lekara dIkSita ho gayA // 78 // vaha zIla tathA guNoMse sampanna hokara anazana tapa karane lagA tathA 1 zrayaM zlokaH prakSipto bhAti /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptapazcAzattamaM parva sa bAlavatsayA dhenvA RdhA pratihato'patat / dauSTyAgnirvAsito dezAn bhAmyaMstatrAgato vidhIH // 8 // vizAkhanandI taM dRSTrA vezyAsaudhatale sthitaH / vyahasadvikramaste'dya va yAtaH sa iti RdhA // 81 // sazalyaH so'pi tacchrutvA snidaano'susnyjye| mahAzukre'bhavaddevo yatrAsIdanujaH pituH // 82 // 1SoDazAbdhyAyuSA divyabhogAn devypsraaNgnnaiH| IpsitAnanubhUyAsau tataH pracyutya bhUtale // 83 // dvIpe'smin bhArate kSetre suramyaviSaye pure / prajApatirmahArAjaH podanAkhye'bhavatpatiH // 84 // prANapriyA mahAdevI tasyAjani mRgaavtii| tasyAM susvamavIkSAnte tripRSThAkhyaH suto'bhavat // 85 // pitRvyo'pi cyutastasmAttoko'bhUttanmahIpateH / jayAvatyAM 4pure caitya vikramI vijayAhvayaH // 86 // bhraman vizAkhanandI ca ciraM sNsaarckrke| vijayAottarazreNyAmalakAkhyapurezinaH // 87 // mayaragrIvasaMjJasya svapuNyaparipAkataH / hayagrIvAhvayaH sUnurajAyata jitArirAT // 88 // azIticApadehaiH tAvAdimau rAmakezavau / paJcazUnyayugASTAbdanirbhaGgaparamAyuSau // 89 // zahendranIlasaGkAzau hatvA'zvagrIvamudatam / trikhaNDamaNDitAyAstAvihAbhUtAM patI kSiteH // 90 // dviguNASTasahasrANAM mukuTAGkamahIbhujAm / khagavyantaradevAnAmAdhipatyaM samIyatuH // 11 // tripRSThasya dhanuHzaGkhacakradaNDAsizaktayaH / gadA ca saptaratnAni rakSitAnyabhavatsuraiH // 12 // rAmasyApi gadA ratnamAlA samuzalaM halam / zraddhAnajJAnacAritratapAsIvAbhavaJchUiye // 93 // devyaH svayamprabhAmukhyA 6mukuTezanamA bbhuH| kezavasya tadarkhAstA rAmasyApi manaHpriyAH // 94 // vihAra karatA huA eka dina mathurA nagarImeM praviSTa huA // 76 // vahA~ eka choTe bachar3evAlI gAyane krodhase dhakkA diyA jisase vaha gira pdd'aa| duSTatAke kAraNa rAjyase bAhara nikAlA huA mUrkha vizAkhanandI aneka dezoMmeM ghUmatA huA usI mathurAnagarImeM Akara rahane lagA thaa| vaha usa sayaya eka vezyAke makAnakI chatapara baiThA thaa| vahA~se usane vizvanandIko girA huA dekhakara krodhase usakI ha~sI kI ki tumhArA vaha parAkrama Aja kahA~ gayA ? ||80-81 // vizvanandIko kucha zalya thI ataH usane vizAkhanamdIkI ha~sI sunakara nidAna kiyaa| tathA prANakSaya honepara mahAzukra svargameM jahA~ ki pitAkA choTA bhAI utpanna huA thA, deva huaa||2|| vahA~ solaha sAgara pramANa usakI Ayu thii| samasta Ayu bhara deviyoM aura apsarAoMke samUhake sAtha manacAhe bhoga bhogakara vahA~se cyUta huA aura isa pRthivI tala para jambUdvIpa sambandhI bharata kSetrake suramya dezameM podanapura nagarake rAjA prajApatikI prANapriyA mRgAvatI nAmakI mahAdevIke zubha svapna dekhanake bAda tripRSTha nAmakA putra huA // 83-85 / / kAkAkA jIva bhI vahA~ se-mahAzukra svarga se cyuta hokara isI nagarIke rAjAkI dUsarI patnI jayAvatIke vijaya nAmakA putra huaa|||86|| aura vizAkhanandI cirakAla taka saMsAra-cakrameM bhramaNa karatA huA vijayAdha parvatakI uttara zreNIkI alakA nagarIke svAmI mayUragrIva rAjAke apane puNyodayase zatru rAjAoMko jItanevAlA azvagrIva nAmakA putra huA // 87-88 / / idhara vijaya aura tripRSTha donoM hI prathama balabhadra tathA nArAyaNa the, unakA zarIra assI dhanuSa U~cA thA aura caurAsI lAkha varSakI unakI Ayu thii||86|| vijayakA zarIra zaMkhake samAna sa.pheda thA aura tripRSThakA zarIra indranIlamaNike samAna nIla thaa| ve donoM uddaNDa azvagrIvako mArakara tIna khaNDoMse zobhita pRthivIke adhipati hue the / / 60 // ve donoM hI solaha hajAra mukuTa-baddha rAjAoM, vidyAdharoM evaM vyantara devoMke Adhipatyako prApta hue the / / 61 // tripRSThake dhanuSa, zaMkha, cakra, daNDa, asi, zakti aura gadA ye sAta ratna the jo ki devoMse surakSita the // 12 // balabhadrake bhI gadA, ratnamAlA, musala aura hala, ye cAra ratna the jo ki samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura tapake samAna lakSmIko bar3hAnevAle the||63|| tripRSThakI svayaMprabhAko Adi lekara solaha hajAra striyA~ thIM aura balabhadrake 1 eSa pAThaH ka0-kha0 ga0-50-pratisaMmataH, SoDazAbdhisamAyurdivyabhogAnapsarogaNaiH l0| 2 varSe la0 / 3 putraH / 'putraH sUnurapatyaM ca tukaloko cAtmajaH sutH|' iti koshH| 4 parairvetya la0 / 5 samusalaM ga0 / mukuTabaddharAjapramANAH SoDazasahasrapramitA iti yAvat /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 mahApurANe uttarapurANam sa saMramya ciraM taabhirbhaarmbhprigrhH| saptamI pRthivIM prApa kezavazcAzvakandharaH // 95 // sIrapANizca taduHkhAsadaivAdAya sayamam / suvarNakumbhayogIndrAdabhUdagRhakevalI // 96 // zArdUlavikrIDitam kRtvA rAjyamamU sahaiva suciraM bhuktvA sukhaM tAdarza pRthvImUlamagAtkilAkhilamahAduHkhAlayaM kezavaH / rAmo dhAma paraM sukhasya jagatAM mUrdhAnamadhyAsta dhik duSTaM kaH sukhabhAgvilomagavidhiM yAvanna hanyAdamum // 9 // upajAticchandaH prAgavizvanandIti vizAmadhIzastato mahAzukramadhiSThito'maraH / punakhipRSTo bharatArddhacakrI citAdhakaH saptamabhUmimAzrayat // 18 // vaMzasthavRttam vizAkhabhUtidharaNIpatiryamI marunmahAzukragatastatazcyutaH / halAyudho'sau vijayAyaH kSayaM bhavaM sa nItvA paramAtmatAmitaH // 99 // vizAkhanandI vihatapratApo vyasuH parizramya bhave ciraM ttH| khagAdhinAtho hayakandharAhayo ripukhipRSThasya yayAvadhogatim // 10 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe zreyastIrthakaratripRSTha vijayAzvagrIvapurANaM parisamAptaM saptapaJcAzattama parva // 57 // cittako priya laganevAlI ATha hajAra striyA~ thIM // 64 // bahuta Arambha aura bahuta parigrahako dhAraNa karanevAlA tripRSTha nArAyaNa una striyoMke sAtha cirakAla taka ramaNa kara sAtavIM pRthivIko prApta huAsaptama naraka gyaa| isI prakAra azvagrIva pratinArAyaNa bhI saptama naraka gayA // 65 // balabhadrane bhAIke daHkhase duHkhI hokara usI samaya suvarNakumbha nAmaka yogirAjake pAsa saMyama dhAraNa kara liyA aura krama-kramase anagArakevalI huA // 66 // dekho, tripRSTha aura vijayane sAtha hI sAtha rAjya kiyA, aura cirakAla taka anupama sukha bhoge parantu nArAyaNa-tripRSTha samasta duHkhoMke mahAn gRha svarUpa sAtaveM narakameM pahu~cA aura balabhadra sukhake sthAnabhUta trilokake agrabhAga para jAkara adhiSThita huA isalie pratikUla rahanevAle isa duSTa karmako dhikkAra ho| jaba taka isa karmako naSTa nahIM kara diyA jAve taba taka isa saMsArameM sukhakA bhAgI kauna ho sakatA hai ? // 17 // tripRSTha, pahale to vizvanandI nAmakA rAjA huA phira mahAzukra svargameM deva huA, phira tripRSTha nAmakA ardhacakrI-nArAyaNa huA aura phira pApoMkA saMcaya kara sAtaveM naraka gyaa|| 98 // balabhadra, pahale vizAkhabhUti nAmakA rAjA thA phira muni hokara mahAzukra svargameM deva huA, vahA~se cayakara vijaya nAmakA balabhadra huA aura phira saMsArako naSTa kara paramAtma-avasthAko prApta huaa|hh| pratinArAyaNa pahale vizAkhanandI iMzrA.phira pratApa rahita ho marakara cirakAla taka saMsArameM bhramaNa karatA rahA, phira azvagrIva nAmakA vidyAdhara haA jo ki tripRSTha nArAyaNakA zatru hokara adhogati-naraka gatiko prApta havA // 10 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTi lakSaNa mahApurANa saMgrahameM zreyAMsanAtha tIrthaMkara tripRSThanArAyaNa, vijaya balabhadra aura azvagrIva pratinArAyaNake purANakA varNana karanevAlA sattAvanavA~ parva samApta huA -*: 1 atra chandobhaGgaH, 'vihatapratApakaH' iti pATho bhavet /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapaJcAzattama parva vAsorindrasya pUjyo'yaM vasupUjpasya vA sutaH / vAsupUjyaH satAM pUjyaH sa jJAnena punAtu nH||1|| puSkarAIndradigmerusItApAgvatsakAvatI- 2viSaye khyAtaratnAdipure panottaraH ptiH||2|| kItirguNamayI vAci mUrtiH puNyamayIkSaNe / vRttidharmamayI ciro sarveSAmasya bhuubhujH||3|| sAma vAci dayA ciro dhAma dehe nayo mtau| dhana dAne jine bhaktiH pratApastasya zatruSu // 4 // pAti tasmin bhuvaM bhUpe nyAyamArgAnuvartini / vRddhimeva prajAH prApumuMnI samitayo yathA // 5 // guNAstasya dhanaM lakSmIstadIyApi guNapriyA / tayA saha tato dIrgha nirdvandvaM mukhamApnuvan // 6 // sa kadAcit samAsIna manoharagirI jinam / yugandharADyaM stotrairupAsya khalu bhaktimAn // 7 // zratvA saprazrayo dharmamanuprekSAnucintanAt / jAtatribhedanirvegaH5 punazcetyapyacintayat // 8 // thiyo mAyA sukhaM duHkhaM 'vizrasAvadhi jIvitam / saMyogo viprayogAntaH kAyo'yaM sAmayaH khalaH // 9 // -kAtra prItirahaM janmapaJcAvartAnmahAbhayAt / nirgacchAmyavalambyaitAM kAlalabdhimupasthitAm // 10 // tato rAjyabhara pune dhanamitre niyojya sH| mahIzairbahubhiH sA madIkSiSTAtmazuddhaye // 11 // adhItyaikAdazAGgAni pradAnAcApsasampadA / baddhvA tIrthakara nAma prAnte saMnyasya zuddhadhIH // 12 // jo vAsu arthAt indra ke pUjya haiM athavA mahArAja vasupUjyake putra haiM aura sajjana loga jinakI pUjA karate haiM aise vAsupUjya bhagavAn apane jJAnase hama sabako pavitra kreN||1|| puSkarArdha dvIpake pUrva merukI ora sItA nadIke dakSiNa taTa para vatsakAvatI nAmakA eka deza hai| usake atizaya prasiddha ranapura nagarameM padmottara nAmakA rAjA rAjya karatA thA // 2 // usa rAjAkI guNamayI kIrti sabake vacanoMmeM rahatI thI, puNyamayI mUrti sabake netroMmeM rahatI thI, aura dharmamayI vRtti sabake cittameM rahatI thI // 3 // usake vacanoMmeM zAnti thI, cittameM dayA thI, zarIrameM teja thA, buddhimeM nIti thI, dAnameM dhana thA, jinendra bhagavAnmeM bhakti thI aura zatruoMmeM pratApa thA arthAt apane pratApase zatruoMko naSTa karatA thA // 4 // jisa prakAra nyAyamArgase calanevAle munimeM samitiyA~ bar3hatI rahatI haiM usI prakAra nyAyamArgase calanevAle usa rAjAke prathivIkA pAlana karate samaya prajA khUba bar3ha rahI thii||5|| usake guNa hI dhana thA tathA usakI lakSmI bhI guNoMse prema karanevAlI thI isalie vaha usa lakSmIke sAtha binA kisI pratibandhake vizAla sukha prApta karatA rahatA thA // 6 // kisI eka dina manohara nAmake parvata para yugandhara jinarAja virAjamAna the| padmottara rAjAne vahA~ jAkara bhaktipUrvaka aneka stotroMse unakI upAsanA kii||7|| vinayapUrvaka dharma sunA aura anuprekSAoMkA cintavana kiyA / anuprekSAoMke cintavanase use saMsAra, zarIra aura bhogose tIna prakArakA vairAgya utpanna ho gyaa| vairAgya hone para vaha isa prakAra punaH cintavana karane lgaa||8|| ki yaha lakSmI mAyA rUpa hai, sukha duHkharUpa hai, jIvana maraNa paryanta hai, saMyoga-viyoga hone taka hai aura yaha duSTa zarIra rogoMse sahita hai // 6 // ataH ina sabameM kyA prema karanA hai ? aba to maiM upasthita huI isa kAlalabdhikA avalambana lekara atyanta bhayAnaka isa saMsAra rUpI pazca parAvartanoMse bAhara nikalatA huuN||10|| aisA vicAra kara usane rAjyakA bhAra dhanamitra nAmaka putrake lie sopA aura svayaM Atma-zuddhike lie aneka rAjAoMke sAtha lii|| 11 // nirmala buddhike dhAraka padmottara munine gyAraha aMgoMkA adhyayana kiyA, darzanavizuddhi 1 vAsunA indreNa pUjyaH vAsupUjyaH, athavA vasupUjyasya apatyaM vaasupuujyH| 2 viSayakhyAta kh0|3 guNastasya ga0, l0|4 taddAyApi la0 (1) / 5 nirvedaH l0| 6 mrnnaavdhi| 7 sAmayaH sarogaH /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 mahApurANe uttarapurANam mahAzukravimAne'bhUnmahAzukro'marAdhipaH / SoDazAbdhipramANAyuzcaturhastazarIrabhAk // 13 // padmalezyaH zvasanmAsairaSTabhistuSTamAnasaH / SoDazAbdasahasrAnte mAnasAhAramAharan // 14 // sadA zabdapravIcArazcaturthakSmAgatAvadhiH / pramAvadhirivaitasya vikriyAbalatejasAm // 15 // tatrAmarIkalAlApagItavAdyAdimodite / codite kAlaparyAyaistasminnannAgamiSyati // 16 // dvIpe'smin bhArate campAnagare'GganarAdhipaH / ikSvAkuH kAzyapaH khyAto vasupUjyo'sya bhAminI // 17 // priyA jayAvatI prAptavasudhArAdimAnanA / ASADhakRSNapaSThyante caturviMzarkSalakSite // 18 // dRSTvA svamAn phalaM teSAM patyurjJAtvA'titoSiNI / aSTau mAsAn kramAnnItvA prAptaphAlgunamAsikA // 19 // kRSNAyAM vAruNe yoge caturdazyAM surottamam / sarvaprANihitaM putraM sukheneyamajIjanat // 20 // surAH saudharmamukhyAstaM surAdrau kSIrasAgarAt / ghaTairAnIya pAnIyaM svapayitvA prasAdhanam // 21 // vidhAya vAsupUjyaM ca nAmAdAya punargRham / nItvA vAsAn svakIyA~ste jagmurjAtamahotsavAH // 22 // zreyastIrthAntare paJcAzaccatuH sAgaropame / prAntapalya tribhAge'smin vyucchittau dharmasantateH // 23 // tadabhyantaravartyAyuH so'bhavaccApasaptatiH / paJcazUnyadvisaprAbdajIvitaH kuMkumacchaviH // 24 // iSTASTAdazadhAnyAnAM bIjAnAM vRddhikAraNam / ubhekalehyamiva kSetraM guNAnAmeSa bhUpatiH // 25 // dhiyamasya guNAH prApya sarve satphaladAyinaH / samAM vRSTirivAbhISTAM sasyabhedA jagaddhitAH // 26 // Adi bhAvanAoM rUpa sampattike prabhAvase tIrthaMkara nAmakarmakA bandha kiyA aura antameM saMnyAsa dhAraNa kiyA / / 12 / / jisase mahAzukra vimAnameM mahAzukra nAmakA indra huaa| solaha sAgara pramANa usakI Ayu thI aura cAra hAtha U~cA zarIra thA || 13 || padmalezyA thI, ATha mAhameM eka bAra zvAsa letA thA, sadA saMtuSTacitta rahatA thA aura solaha hajAra varSa bItane para eka bAra mAnasika AhAra letA thA / / 24 // sadA zabdase hI pravIcAra karatA thA arthAt devAGganAoMke madhura zabda sunane mAtrase usakI kAmabAdhA zAnta ho jAtI thI, caturtha pRthivI taka usake avadhijJAnakA viSaya thA, aura caturtha pRthivI taka hI usakI vikriyA bala aura tejakI avadhi thI // 15 // vahA~ deviyoMke madhura vacana, gIta, bAje Adise vaha sadA prasanna rahatA thA / antameM kAla dravyakI paryAyoMse prerita hokara jaba vaha yahA~ AnevAlA huA // 16 // taba isa jambUdvIpa sambandhI bharata kSetra ke campA nagarameM vasupUjya nAmakA aGgadezakA rAjA rahatA thA / vaha ikSvAkuvaMzI tathA kAzyapagotrI thA / usakI priya strIkA nAma jayAvatI thA, / jayAvatIne ratnavRSTi Adi sammAna prApta kiyA thA / tadanantara usane ASAr3ha kRSNa SaSThIke dina caubIsaveM zatabhiSA nakSatra meM solaha svapna dekhe aura patise unakA phala jAnakara bahuta hI santoSa prApta kiyA / krama-kramase ATha mAha bIta jAnepara jaba nauvA~ phAlguna mAha AyA taba usane kRSNapakSakI caturdazIke dina vAruNa yogameM saba prANiyoMkA hita karanevAle usa indrarUpa putrako sukhase utpanna kiyA / / 17-20 / / saudharma Adi devoMne use sumeru parvata para le jAkara ghar3oM dvArA kSIrasAgarase lAye hue jalake dvArA usakA janmAbhiSeka kiyA, AbhUSaNa pahinAye, vAsupUjya nAma rakkhA, ghara vApisa lAye aura aneka mahotsava kara apane apane nivAsa-sthAnoMkI ora gamana kiyA / / 21-22 / / zrI zreyAMmanAtha tIrthaMkara ke tIrthase jaba cauvana sAgara pramANa antara bIta cukA thA aura antima palyake tRtIya bhAga meM jaba dharmakI santatikA viccheda ho gayA thA taba vAsupUjya bhagavAnkA janma huA thaa| inakI Ayu bhI isI antarameM sammilita thI, ve sattara dhanuSa U~ce the, bahattara lAkha varSakI unakI Ayu thI aura kuGkumake samAna unake zarIrakI kAnti thI / / 23-24 // jisa prakAra meMDakoMke dvArA AsvAdana karane yogya arthAt sajala kSetra aThAraha prakArake iSTa dhAnyoMke bIjoMkI vRddhikA kAraNa hotA hai usI prakAra yaha rAjA guNoMkI vRddhikA kAraNa thA / / 25 / / jisa prakAra saMsArakA hita karanevAle saba prakArake dhAnya, samA nAmakI icchita varSAko pAkara zreSTha phala denevAle hote haiM usI prakAra samasta guNa 1 varuNe yoge kha0, ga0 / 2 dharmasantatau ka0, ga0, gha0 / 3 mekalehya la0 /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapazcAzattama parva 6 prayaH sAptAhikA meghA azItiH kaNazIkarAH / SaSTirAtapameghAnAmeghavRSTiH samA matA // 27 // agurguNA guNIbhAvamanyeSvasmistu mukhyatAm / AzrayaH kasya vaiziSTyaM viziSTo na prakalpate // 28 // guNI guNamayastasya nAzastanAza iSyate / iti buddhvA sudhIH sarvAn guNAn samyagapAlayat // 29 // aSTAdazasamAH lakSAH kaumAre prApya saMsRteH / nividyAtmagataM dhImAn yAthAtmyaM samacintayat // 30 // virSIviSayasaMsakto bannamAtmAnamAtmanA / bandhaizcaturvidhairduHkhaM bhujAnazca caturvidham // 31 // anAdau janmakAntAre bhAntvA kaalaadilbdhitH| sanmArga prAptavA~stena praguNaM yAmi sadgatim // 32 // astu kAyaH zuciH sthAsnuH prekSaNIyo nirAmayaH / AyuzciramanAbAdhaM sukhaM santatasAdhanam // 33 // kintu bhravo viyogo'tra rAgAtmakamidaM sukham / rAgI banAti karmANi bandhaH saMsArakAraNam // 34 // caturgatimayaH so'pi tAzca duHkhsukhaavhaaH| tataH kimamunetyetattyAjyameva vicakSaNaiH // 35 // iti cintayatastasya stavo laukAntikaiH kRtaH / surA niSkramaNavAnabhUSaNAdyutsavaM vyadhuH // 36 / / zivikAM devasaMrUDhAmAruhya pRthivIpatiH / vane manoharodyAne caturthopoSitaM vahan // 37 // vizAkhaH caturdazyAM sApAhe kRSNaphAlgune / sAmAyikaM samAdAya turyajJAno'pyabhUdanu // 38 // saha tena mahIpAlAH SaTsaptatimitAhitAH / pravrajyAM pratyapadyanta paramArthavido mudA // 39 // dvitIye divase'vikSan mahAnagaramandhase / sundarAkhyo nRpastasmai suvarNAbho'ditAzanam // 40 // AzcaryapaJca cApi tena chAnasthyavatsare / gate zrIvAsupUjyezaH svadIkSAvanamAgataH // 41 // isa rAjAkI buddhiko pAkara zreSTha phala denevAle ho gaye the // 26 // sAta dina taka meghoMkA barasanA traya kahalAtA hai, assI dina taka barasanA kaNazIkara kahalAtA hai aura bIca-bIcameM Atapa-dhUpa prakaTa karanevAle meghoMkA sATha dina taka varasanA samAvRSTi kahalAtI hai // 27 // guNa, anya hariharAdikameM jAkara apradhAna ho gaye the parantu ina vAsupUjya bhagavAnmeM vahI guNa mukhyatAko prApta hue the so ThIka hI hai kyoMki viziSTa Azraya kisakI vizeSatAko nahIM karate ? // 28 // cU~ki saba padArtha guNamaya haiM-guNoMse tanmaya haiM ataH guNakA nAza honese guNI padArthakA bhI nAza ho jAvegA yaha vicAra kara hI buddhimAn vAsupUjya bhagavAn samasta guNoMkA acchI taraha pAlana karate the // 26 // jaba kumArakAlake aThAraha lAkha varSa bIta gaye taba saMsArase virakta hokara buddhimAna bhagavAn apane manameM padArthake yathArtha svarUpakA isa prakAra vicAra karane lage // 30 // yaha nirbuddhi prANI viSayoMmeM Asakta hokara apanI AtmAko apane hI dvArA bA~dha letA hai tathA cAra prakArake bandhase cAra prakArakA duHkha bhogatA huA isa anAdi saMsAra-vanameM bhramaNa kara rahA hai| aba maiM kAlAdi labdhiyoMse uttama guNako prakaTa karanevAle sanmArgako prApta huA hU~ ataH mujhe mokSa rUpa sadgati hI prApta karanA cAhie // 31-32 // zarIra bhalA hI pavitra ho, sthAyI ho, darzanIya-sundara ho, nIroga ho, Ayu cirakAla taka bAdhAse rahita ho, aura sukhake sAdhana nirantara milate raheM parantu yaha nizcita hai ki ina sabakA viyoga avazyaMbhAvI hai, yaha indriyajanya sukha rAgarUpa hai, rAgI jIva karmoko bA~dhatA hai, bandha saMsArakA kAraNa hai, saMsAra caturgati rUpa hai aura cAroM gatiyA~ duHkha tathA sukhako denevAlI haiM ataH mujhe isa saMsArase kyA prayojana hai ? yaha to buddhimAnoMke dvArA chor3ane yogya hI hai // 33-35 // idhara bhagavAna aisA cintavana kara rahe the udhara laukAntika devoMne Akara unakI stuti karamA prArambha kara dii| devoMne dIkSA-kalyANakake samaya honevAlA abhiSeka kiyA, AbhUSaNa pahinAye tathA aneka utsava kiye // 36 // mahArAja vAsupUjya devoMke dvArA uThAI gaI pAlakI para savAra hokara manoharodyAna nAmaka vanameM gaye aura vahA~ do dinake upavAsakA niyama lekara phAlgunakRSNa caturdazIke dina sAyaMkAlake samaya vizAkhA nakSatra meM sAmAyika nAmakA cAritra grahaNa kara sAtha hI sAtha manaHparyayajJAnake dhAraka bhI ho gaye / / 37-38 / / unake sAtha paramArthako jAnanevAle chaha sau chihattara rAjAoMne bhI bar3e harSase dIkSA prApta kI thii||36|| dUsare dina unhoMne AhArake lie mahAnagarameM praveza kiyaa| vahA~ suvarNake samAna kAntivAle sundara nAmake rAjAne unheM AhAra diyA // 40 // aura paJcAzcarya prApta 1 SaSTigatapameghAnAM meghavRSTiH ka0,10-meSA vRSTiH l0|2 saMzakto la013 santatisAdhanam ga.,kha 12
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam kadambavRkSamUlasthaH sopvaaso'praahke| mAghajyotsnAdvitIyAyAM vizAkhaH'bhavajjinaH // 42 // saudharmamukhyadevendrAstadaivainamapUjayan / tatkalyANaM na vistArya nAmno'ntyasyodaye yataH // 13 // ghaTpaSTimitadharmAdigaNabhRvRndavanditaH / khadvayatyekavijJAtapUrvapUrvadharAvRtaH // 54 // khadvayadvinavAganyuktazikSakAbhiSTutakramaH / zUnyadvayacatuHpaJcaproktAvadhibudhazritaH // 45 // zUnyatrikartuvikhyAtazrutakevalavIkSaNaH / khacatuSkaikanirNItavikriyaddhivibhUSitaH // 46 // ssttshsrcturjaanmaanitkrmpngkjH| khadvayadvicatuHproktavAdisAdhitamaccchU tiH // 47 // shuunytrydvisptoktpinndditaakhilmnndditH| zUnyatrayartazUnyaikasenAdyAyikAdit // 18 // dvilakSazrAvakopetaH zrAvikAturyalakSakaH / pUrvoktadevadevIbyastiryakasaGkhyAtasaMstutaH // 49 // sa taiH saha vihRtyAkhilAryakSetrANi tarpayan / dharmavRSTyA kramAtprApya campAmabdasahasrakam // 50 // sthitvA'tra niSkriya mAsaM nadyA rAjatamAlikA / sajJAyAzcittahAriNyAH uparyantAvanivartini // 51 // agramandarazailasya sAnusthAnavibhUSaNe / vane manoharodyAne palyaGkAsanamAzritaH // 52 // mAse bhAdrapade jyostraacturdshyaapraahke| vizAkhAyAM yayau mukti caturNavatisaMyataiH // 53 // parinirvANakalyANapUjAprAnte mahotsavaiH / avandiSata te devaM devAH sevAvicakSaNAH // 54 // vijigISorguNaiH4 SaDbhiH siddhishcetsupryojitaiH| mumukSoH kiM na sAmIbhiH lakSAcaturazItigaiH // 55 // kiye / tadanantara chadmastha avasthAkA eka varSa bIta jAnepara kisI dina vAsupUjya svAmI apane dIkSAvanameM Aye / / 41 // vahA~ unhoMne kadamba vRkSake nIce baiThakara upavAsakA niyama liyA aura mAghazukla dvitIyAke dina sAyakAlake samaya vizAkhA nakSatra meM cAra ghAtiyA koko naSTa kara kevalajJAna prApta kiyaa| aba ve jinarAja ho gaye // 42 // saudharma Adi indroMne usI samaya Akara unakI pUjA kii| cUMki bhagavAnakA vaha dIkSA-kalyANaka nAmakarmake udayase huA thA ataH usakA vistArake sAtha varNana nahIM kiyA jA sakatA // 43 // ve dharmako Adi lekara chayAsaTha gadAdharoMke samUhase vandita the, bAraha sau pUrvadhAriyoMse ghire rahate the, unatAlIsa hajAra do sau zikSaka unake caraNoMkI stuti karate the, pA~ca hajAra cAra sau avadhijJAnI unakI sevA karate the, chaha hajAra kevalajJAnI unake sAtha the, daza hajAra vikriyA Rddhiko dhAraNa karanevAle muni unakI zobhA bar3hA rahe the, chaha hajAra manaHparyayajJAnI unake - caraNa-kamaloMkA Adara karate the aura cAra hajAra do sau vAdI unakI uttama prasiddhiko bar3hA rahe the| isa prakAra saba milakara bahattara hajAra muniyoMse ve suzobhita the, eka lAkha chaha hajAra senA Adi AryikAoMko dhAraNa karate the, do lAkha zrAvakoMse sahita the, cAra lAkha zrAvikAoMse yukta the, asaMkhyAta deva-deviyoMse stutya the aura saMkhyAta tiryazcoMse stuta the||44-46|| bhagavAnne ina sabake sAtha samasta AryakSetroMmeM vihAra kara unheM dharmavRSTise saMtRpta kiyA aura krama-kramase campA nagarImeM Akara eka hajAra varSa taka rhe| jaba AyumeM eka mAsa zeSa raha gayA tava yoga-nirodhakara rajatamAlikA nAmaka nadIke kinArekI bhUmi para vartamAna, mandaragirikI zikharako suzobhita karanevAle manoharodyAnameM paryaGkAsanase sthita hue tathA bhAdrapadazuklA caturdazIke dina sAyaMkAlake samaya vizAkhA nakSatrameM caurAnabe muniyoMke sAtha muktiko prApta hue // 50-53 // sevA karane meM atyanta nipuNa devoMne nirvANakalyANakakI pUjAke bAda bar3e utsavase bhagavAnkI vandanA kI / / 54 // jaba ki vijayakI icchA rakhanevAle rAjAko, acchI taraha prayogameM lAye hue sandhi-vigraha Adi chaha guNoMse hI siddhi (vijaya) mila jAtI hai taba mokSAbhilASI bhagavAnko caurAsI lAkha guNoMse siddhi (mukti) kyoM nahIM milatI ? avazya milatI / / 55 // 1 smRtaH l0|2 rajatamAlikA ka0, gh0| rajatapAlikA kha0, ga0 / rajatamaulikA l0|3 parya ntAvanivartanaH g0| 4 sandhivigrahAdibhiH ssttgunnaiH| 5 saphalatA-vijaya', / 6 sA siddhiH amobhiH gunnaiH| 7 caturazItilakSAmitottaraguNaH /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapazcAzattamaM parva mAlinI sadasadubhayametenaikazabdena vAcye tritayamapi pRthaktatturyabhaGgena yujyAt / iti sakalapadArthAsaptabhaGgI tvayoktA kathamavitathavAktvaM vAsupUjyo ma pUjyaH // 56 // vasantatilakA dharmo dayA kathamasau saparigrahasya vRSTirdharAtalahitA kimavagrahe'sti / tasmAttvayA dvayaparigrahamuktiruktA tadvAsanAsumahito jina vAsupUjyaH // 55 // panocaraH prathamajanmani pArthivezaH zukra mhtymrssttpdpdmpaadH| yo vAsupUjyayuvarAT trijagatprapUjyaH rAjye jinaH sa dizatAdatulaM sukhaM vaH // 58 // anuSTup tIrthe zrIvAsupUjyasya dvipRSTho nAma bhuuptiH| trikhaNDAdhipatirjAto dvitIyaH so'rddhacakriNAm // 59 // vRttakaM tasya vakSyAmo janmatrayasamAzritam / zrutena yena bhavyAnAM bhaved bhUyo bhavAdyam // 60 // dvIpe'smin bhArate varSe kanakAdipurAdhipaH / suSeNo nAma tasyAsInartakI guNamaJjarI // 61 // rUpiNI 'subhagAnRtyagItavAdyAdivizrutA / sarasvatI dvitIyeva sarvabhUpAbhivAnchitA // 12 // asti tatraiva dezo'nyo malayAkhyo manoharaH / vindhyazaktiH patistasya nRpo vindhyapure vasan // 63 // padArtha kathaMcit sat hai, kathaMcit asat hai, kathaMcit sat-asat ubhayarUpa hai, kacit avaktavya hai, kathaMcit sat avaktavya hai, kathaMcit asat avaktavya hai, aura kathaMcit sadasadvaktavya hai. isa prakAra he bhagavan , Apane pratyeka padAthake prati saptabhaGgIkA nirUpaNa kiyA hai aura isIlie Apa satyavAdI rUpase prasiddha haiM phira he vAsupUjya deva ! Apa pUjya kyoM na hoM ? avazya hoM / / 56 / / dharma dayA rUpa hai, parantu vaha dayArUpa dharma parigraha sahita puruSake kaise ho sakatA hai ? varSA pRthivItalakA kalyANa karanevAlI hai parantu pratibandhake rahate hue kaise ho sakatI hai ? isIlie Apane antaraGa-bahiraGa-donoM parigrahoMke tyAgakA upadeza diyA hai| he vAsupUjya jinendra ! Apa isI parigraha-tyAgakI vAsanAse pUjita haiM / / 57 / / jo pahale janmameM padmottara rAjA hue, phira mahAzukra svargameM indra hue, vaha indra, jinake ki caraNa, devarUpI bhramaroMke lie kamalake samAna the aura phira trijagatpUjya vAsupUjya jinendra hue, vaha jinendra, jinhoMne ki bAlabrahmacArI raha kara hI rAjya kiyA thA, ve bArahaveM tIrthakara tuma sabake lie atulya sukha pradAna kareM // 5 // athAnantara-zrI vAsupUjya svAmIketIrthameM dvipRSTha nAmakA rAjA huA jo tIna khaNDakA svAmI thA aura dUsarA ardhacakrI (nArAyaNa ) thA // 56 // yahA~ usakA tIna janma sambandhI caritra kahatA hU~ jisake sunanese bhavya-jIvoMko saMsArase bahuta bhArI bhaya utpanna hogA // 60 // isI jambUdvIpake bharata kSetrameM eka kanakapura nAmakA nagara hai| usake rAjAkA nAma suSeNa thaa| suSeNake eka guNamaMjarI nAmakI nRtyakAriNI thii||61 // vaha nRtyakAriNI rUpavatI thI, saubhAgyavatI thI, gIta nRtya tathA bAje bajAne Adi kalAoMmeM prasiddha thI, aura dUsarI sarasvatIke samAna jAna par3atI thI, isIlie saba rAjA use cAhate the|| 62 // usI bharatakSetrameM eka malaya nAmakA manohara deza thA, usake vindhya 1 subhamAgItakRtya kh|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 mahApurANe uttarapurANam sa rakto guNamaaryAH prekSAyAmiva SaTpadaH / cUtaprasavamaJjaryA mAdhuryarasaranjitaH // 64 // ratnAdyupAyanopetaM mitArtha cittahAriNam / suSeNaM pratisammAnya prAhiNonmartakIpsayA // 65 // dUto'pi satvaraM gatvA sa suSeNamahIpatim / dRSTvA yathocitaM tasmai dattvopAyanamabravIt // 66 // yuSmadgRhe mahAratnaM nartakI kila vizrutA / vindhyazaktirbhavabandhustaM draSTumabhilASukaH // 67 // tatprayojanamuddizya prahito'haM mhiipte| tvayApi sA prahetavyA pratyAnIya samarpaye // 68 // ityatastadvacaH zrutvA sutarAM kopavepinA / yAhi yAhi kimazravyairvacobhirdazAlibhiH // 69 // iti nirbhatsito bhUyaH suSeNena duruktibhiH / dUtaH pratyetya tatsava vindhyazaktiM 2vyajijJapat // 7 // so'pi kopagrahAviSTastadvacaHzravaNAd bhRzam / astu ko doSa ityAtmagatamAlocya mantribhiH // 71 // zUro laghusamutthAnaH kUTayuddhavizAradaH / avaskandena samprApya sArasAMnAmikAgraNIH // 72 // vidhAya saGgare bhaGga tatkItimiva nartakIm / utAmAharad gate puNye kasya kiM ko'tra nAharat // 73 // dantabhaGgo gajendrasya daMSTrabhaGgo gajadviSaH / mAnabhaGgo mahIbhartumahimAnamapaDute // 74 // sa tena mAnabhaGgena svagRhAganamAnasaH / pRSThabhaGgena nAgo vA na pratasthe padAtpadam // 75 // sa kadAcitsanirvedaH4 suvratAkhyajinAdhipAt / anagArAtparijJAtadharmAnirmalacetasA // 76 // sa ko'pi pApapAko me yena tenApyahaM jitaH / iti saJcitya pApAri nihantuM matimAtanot // 77 // tapastanUnapAttApatanUkRtatanuzviram / sArikopaH sa saMnyasya sanidAnaH suro'mavat // 78 // pura nagarameM vindhyazakti nAmakA rAjA rahatA thA // 63 // jisa prakAra madhuratAke rasase anurakta huA bhramara AmramaJjarIke dekhanemeM Asakta hotA hai usI prakAra vaha rAjA guNamaJjarIke dekhane meM Asakta thA / / 64 // usane nRtyakAriNIko prApta karanekI icchAse suSeNa rAjAkA sanmAna kara usake pAsa ratna AdikI bheMTa lekara cittako haraNa karanevAlA eka dUta bhejA / / 65 / / usa dUtane bhI zIghra jAkara suSeNa mahArAjake darzana kiye, yathAyogya bheMTa dI aura nimna prakAra samAcAra khaa|| 66 / / usane kahA ki Apake gharameM jo atyanta prasiddha nartakIrUpI mahAratna hai, use ApakA bhAI vindhyazakti dekhanA cAhatA hai||67|| he rAjan ! isI prayojanako lekara maiM yahA~ bhejA gayA huuN| Apa bhI usa nRtyakAriNIko bheja dIjie / maiM use vApisa lAkara Apako sauMpa dUMgA / / 68 // dUtake aise vacana sunakara suSeNa krodhase atyanta kA~pane lagA aura kahane lagA ki jA, jA, nahIM sunane yogya tathA ahaMkArase bhare hue ina vacanoMse kyA lAbha hai ? isa prakAra suSeNa rAjAne khoTe zabdoM dvArA dUtakI bahuta bhArI bhartsanA kii| dUtane vApisa Akara yaha saba samAcAra rAjA vindhyazaktise kaha die||69-70|| itake vacana sunanese vaha bhI bahuta bhArI krodharUpI grahase AviSTa ho gayA-atyanta kupita ho gayA aura kahane lagA ki rahane do, kyA doSa hai ? tadanantara maMtriyoMke sAtha usane kucha gupta vicAra kiyaa| / / 71 // kUTa yuddha karanemeM catura, zreSTha yoddhAoMke Age calanevAlA aura zUravIra vaha rAjA apanI senA lekara zIghra hI calA / / 72 // vindhyazaktine yuddhameM rAjA suSeNako parAjita kiyA aura usakI kIrtike samAna nRtyakAriNIko jabaradastI chIna liyA so ThIka hI hai kyoMki puNyake cale jAne para kauna kisakI kyA vastu nahIM hara letA ? // 73 // jisa prakAra dA~takA TUTa jAnA hAthIkI mahimAko chipA letA hai, aura dAr3hakA TUTa jAnA siMhakI mahimAko tirohita kara detA hai usI prakAra mAna-bhaGga rAjAkI mahimAko chipA detA hai / / 74 // usa mAna-bhaGgase rAjA suSeNakA dila TUTa gayA ataH jisa prakAra pITha TUTa jAnese sarpa eka pada bhI nahIM cala pAtA hai usI prakAra vaha bhI apane sthAnase eka pada bhI nahIM cala sakA // 75 // kisI eka dina usane virakta hokara dharmake svarUpako jAnanevAle gRha-tyAgI suvrata jinendrase dharmopadeza sunA aura nirmala cittase isa prakAra vicAra kiyA ki vaha hamAre kisI pApakA hI udaya thA jisase vindhyazaktine mujhe harA diyaa| aisA vicAra kara usane pApa-rUpI zatruko naSTa karanekI icchA kI / / 76-77 // aura unhIM jinendrase dIkSA le 1 mitabhASiNaM dUtam / 2 prajijJapat la0 / 3 tato'harad la0 / 4 sanivegaH kha0 / sanivedaM la. /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapaJcAzattamaM parva vimAne'nupame nAmnA kalpa prANatanAmani / viMzatyabdhyupamAyuH san svaSTaddhikRtasammadaH // 79 // atraiva 1bhArate zrImAn mahApuramadhiSThitaH / nRpo vAyuratho nAma bhuktvA rAjyazriyaM ciram // 8 // zrutvA suvratanAmAhatpArzve dharma sa tattvavit / sutaM ghanarathaM rAjye sthApayitvA'gamattapaH // 81 // adhItya sarvazAstrANi vidhAya paramaM tpH| tatraivendro'bhavatkalpe vimAne'nuttarAhaye / / 82 // tato'vatIrya varSe'smin purIdvArAvatIpateH / brahmAkhyasyAcalastokaH subhdraayaambhuudvibhuH|| 83 // tasyaivAsau suSeNAkhyo'pyuSAyAmAtmajo'jani / dvipRSThAkhyastanustasya cApasaptatisammitA // 84 // dvAsaptatisamAlakSAH paramAyunirantaram / rAjabhogAnabhuktAccairikSvAkUNAM kulaagrnniiH|| 85 // kundendranIlasaGkAzAvabhAtAM balakezavau / saGgamena pravAho vA gaGgAyamunayoramU // 86 // avibhaktAM mahImetAvabhuktAM puNyanAyakau / sarasvatI gurUddiSTAM samAnazrAvikAviva // 87 // avivekastayorAsIdadhItAzeSazAstrayoH / api zrIkAminIyoge sa eva kila zasyate // 88 // sthirAvatyunatau zuklanIlo bhAtaH sma bhUbhRtau / kailAsAJjanasamjhau vA saGgattau tau manoharau // 89 // itaH sa vindhyazaktyAkhyo ghaTIyantrasamAzciram / bhrAntvA saMsAravArAzAvaNIyaH puNyasAdhanaH // 10 // ihaiva zrIdharAkhyasya bhogavarddhanapUspate / abhUdakhilavikhyAtastanUjastArakAkhyayA // 11 // babhAra bhAsvarAM lakSmI bharatArDe nivAsinIm / svacakrAkAntisantrAsadAsIbhUta (kha) bhUcaraH // 12 // lii| bahuta dina taka taparUpI agnike saMtApase usakA zarIra kRza ho gayA thaa| antameM zatrupara krodha rakhatA huA vaha nidAna bandha sahita saMnyAsa dhAraNa kara prANata svargake anupama nAmaka vimAnameM bIsa sAgarakI AyuvAlA tathA ATha RddhiyoMse harSita deva huMA / / 78-76 / / athAnantara isI bharatakSetrake mahApura nagarameM zrImAn vAyuratha nAmakA rAjA rahatA thaa| cirakAla taka rAjyalakSmIkA upabhoga kara usane suvrata nAmaka jinendra ke pAsa dharmakA upadeza sunA, tattvajJAnI vaha pahalese hI thA ataH virakta hokara ghanaratha nAmaka putrako rAjya dekara tapake lie calA gayA / / 80-81 // samasta zAstroMkA adhyayana kara tathA utkRSTa tapa kara vaha usI prANata svargake anuttara nAmaka vimAnameM indra huaa||2|| vahA~ se caya kara isI bharatakSetrakI dvArAvatI nagarIke rAjA brahmake unakI rAnI subhadrAke acalastoka nAmakA putra huA // 83 // tathA suSeNakA jIva bhI vahA~se caya kara usI brahma rAjAkI dUsarI rAnI uSAke dvipRSTha nAmakA putra huaa| usa dvipRSThakA zarIra sattara dhanuSa U~cAthA aura Ayu bahattara lAkha varSakI thii| isa prakAra ikSvAku vaMzakA agresara vaha dvipRSTha, rAjAoMke utkRSTa bhogoMkA upabhoga karatA thaa||84-85|| kunda puSpa tathA indranIlamaNike samAna kAntivAle ve balabhadra aura nArAyaNa jaba parasparameM milate the taba gaGgA aura yamunAke pravAhake samAna jAna par3ate the||86|| jisa prakAra samAna do zrAvaka guruke dvArA dI huI sarasvatIkA binA vibhAga kiye hI upabhoga karate haiM usI prakAra puNyake svAmI ve donoM bhAI binA vibhAga kiye hI pRthivIkA upabhoga karate the||87|| samasta zAstroMkA adhyayana karanevAle una donoM bhAiyoMmeM abheda thA-kisI prakArakA bhedabhAva nahIM thA so ThIka hI hai kyoMki usI abhedakI prazaMsA hotI hai jo ki lakSmI aura strIkA saMyoga honepara bhI banA rahatA hai // 88 // ve donoM sthira the, bahuta hI U~ce the, tathA sapheda aura nIla raGgake the isalie aise acche jAna par3ate the mAno kailAsa aura aJjanagiri hI eka jagaha A mile hoN||86|| idhara rAjA vindhyazakti, ghaTI yantrake samAna cirakAla taka saMsAra-sAgarameM bhramaNa karatA rahA / antameM jaba thor3ese puNyake sAdhana prApta hue taba isI bharatakSetrake bhogavardhana nagarake rAjA zrIdharake sarva prasiddha tAraka nAmakA putra huA // 60-61 // apane cakrake AkramaNa sambandhI bhayase jisane samasta vidyAdhara tathA bhUmi-gocariyoMko apanA dAsa banA liyA hai aisA vaha tAraka Adhe 1 bharate la0 / 2 purIdvAravatIpateH ka0, gha0 / pure kha0, ga0 / 3 bhUpateH kha0 ga0 /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 mahApurANe uttarapurANam AstAmanyatra tarddha tyA mandamandaprabhe ravau / manye 1 vikasvarA padmA padmeSvapi na jAtucit // 93 // 2 purANabhUpamArgasya so'bhavatpAripanthikaH / siMhikAnandano vograH pUrNamAsyamRtadyuteH // 94 // galanti garbhAstannAnA garbhiNInAM bhayodbhavAt / ghanAghanAvalInAM vA krUragrahavikArataH // 95 // anviSya pratiyoddhAramalabdhvA kruddhamAnasaH / svapratApAnidhUmena dUSito vA maSInibhaH // 96 // saMtaptasarvamUrdhanyaH dharmadharmAMzudussahaH / sa pAtAbhimukhaH kiM syuH sthAvarAstAdRzAH zriyaH // 97 // akhaNDasya trikhaNDasyAdhipatyaM samudvahan / janmAntarA gatAtyugra virodhArAdhyacoditaH // 98 // dviTaSTAcalayorvRddhiM prarUDhAM soDhumakSamaH / karadIkRtaniHzeSamahIpAlakRSIbalaH // 99 // brahmavatkaradau naitau durmadenApi darpitau / 4 duSTamAzIviSaM gehe varddhamAnaM saheta kaH // 100 // ucchedyakoTimArUDhau mamemo yena kenacit / sandUSyAhaM haniSyAmi nijaprakRtidUSitau // 101 // " ityapAyaM vicintyaikaM durvAkyaM kalahapriyam / prAhiNotso'pi tau prApya sahasaivAha durmukhaH // 102 // ityAdizati vAM devastArako 'mArako dviSAm / yuSmadgRhe kilaiko'sti khyAto gandhagajo mahAn // 103 // Azvasau me prahetavyo no ceyuSmacchirodvayam / khaNDIkRtyAhariSyAmi garja majjayasenayA // 104 // ityasabhyamasoDhavyaM tenoktaM kalahArthinA / zrutvA'calo'calo voccairdhIrodAtto'bravIdidam // 105 // gajo nAma kiyAn zIghrametvasAveva senayA / tasmai dadAmahe'nyacca yenAsau svAsthyamApnuyAt // 106 // bharatakSetrameM rahanevAlI dedIpyamAna lakSmIko dhAraNa kara rahA thA / / 62 / / anya jagahakI bAta rahane dIjie, maiM to aisA mAnatA hU~ ki - usake Dara se sUryakI prabhA bhI manda par3a gaI thI isalie lakSmI kamaloM meM bhI kabhI prasanna nahIM dikhatI thI / / 63 / / jisa prakAra ugra rAhu pUrNimAke candramAkA virodhI hotA hai usI prakAra ugra prakRti vAlA tAraka bhI prAcIna rAjAoMke mArgakA virodhI thA // 64 // jisa prakAra kisI krUra grahake vikAra se meghamAlAke garbha gira jAte haiM usI prakAra tArakakA nAma lete hI bhaya utpanna honese garbhiNI striyoMke garbha gira jAte the / / 65 / / syAhIke samAna zyAma varNavAlA vaha tAraka sadA zatruoMko DhU~r3hatA rahatA thA aura jaba kisI zatruko nahIM pAtA thA taba aisA jAna par3atA thA mAno apane pratAparUpI amike dhueaise hI kAlA par3a gayA ho // 66 // jisane samasta kSatriyoM ko saMtapta kara rakkhA hai aura jo grISma Rtuke sUryake samAna duHkhase sahana karane yogya hai aisA vaha tAraka antameM patanake sammukha huA so ThIka hI hai kyoMki aise logoMkI lakSmI kyA sthira raha sakatI hai ? // 67 // jo akhaNDa tIna khaNDoMkA svAmitva dhAraNa karatA thA aisA tAraka janmAntara se Aye hue tIvra virodhase prerita hokara dvipRSThanArAyaNa aura acala balabhadrakI vRddhiko nahIM saha sakA / vaha socane lagA ki maiMne samasta rAjAoM aura kisAnoMko kara denevAlA banA liyA hai parantu ye donoM bhAI brAhmaNake samAna kara nahIM dete| itanA hI nahIM, duSTa garvase yukta bhI haiN| apane gharameM bar3hate hue duSTa sA~pako kauna sahana karegA ? // 68-100 / / ye donoM hI mere dvArA naSTa kiye jAne yogya zatruoMkI zreNImeM sthita haiM tathA apane svabhAvale dUSita bhI haiM ataH jisa kisI taraha doSa lagAkara inheM avazya hI naSTa karU~gA / / 101 / / isa prakAra apAyakA vicAra kara usane durvacana kahanevAlA eka kalaha-premI dUta bhejA aura vaha duSTa dUta bhI sahasA una donoM bhAiyoMke pAsa jAkara isa prakAra kahane lagA ki zatruoM ko mAranevAle tAraka mahArAjane AjJA dI hai ki tumhAre gharameM jo eka bar3A bhArI prasiddha gandhahastI hai vaha hamAre lie zIghra hI bhejo anyathA tuma donoMke zira khaNDita kara apanI vijayI senAke dvArA usa hAthIko jabaradastI ma~gA lU~gA / / 102 - 104 // isa prakAra usa kalahakArI dUtake dvArA kahe hue asabhya tathA sahana karaneke ayogya vacana sunakara parvatake samAna acala, udAra tathA dhIrodAtta prakRtike dhAraka acala balabhadra isa taraha kahane lage sAtha zIghra AveM / hama unake / / 105 / / ki hAthI kyA cIja hai ? tAraka mahArAja hI apanI senAke 1 vikasmarA la0 / 2 purANa bhUtamArgasya la0 / 3 darpitam gha0 / la0 / 6 vArako ka0 / 4 duSTAvAzI-la0 / 5 ityupAyaM
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapaJcAzattama parva 65 ityAdi tena gambhIramabhyudya sa visarjitaH / pavamAna iva prApya tatkopAnimadIpayat // 10 // tacchrutvA so'pi kopAnipradIptaH paavkprbhH| tau pataGgAyitAvirtha matkrodhAneravocatAm // 108 // ityanAlocya kAryAGga saGgataH sacivaiH samam / svayamabhyutthitaM matvA prasthitaH prAptumantakam // 109 // durNayAbhimukho mUrkhazvAlayitvA'khilAmilAm / SaDaGgena balenAsau prApya tAvudayonmukhau // 11 // samullaDitamaryAdaH kAlAntajaladhi jayan / aruNahAruNastUrNa puraM svabalavelayA // 11 // bAlavaddhalayA velAM tatsenAM nijsenyaa| nyarautsIjalaniHsArAmacalo'pyacalasthitiH // 12 // dvipRSTho mattamAtaGga siMhapota ivoddhataH / 'parAkramaikasAhAyyAdAkramad balinaM dviSam // 113 // tArako'pi ciraM yuddhvA taM nirAkartumakSamaH / zrAmayitvA'kSipaJcakraM yamacakramivAtmanaH // 114 // tatparItya sthita bAhau dakSiNe dayitazriyaH / tasyAsau tena cakreNa narakaM tamajIgamat // 115 // dvipRSThaH sasasadratnastrikhaNDezastadAbhavat / acalo baladevo'bhUtprAptaratnacatuSTayaH // 116 // kRtvA digvijaya jitvA pratIpAkhyAtabhUbhRtaH / natvA zrIvAsupUjyeza pravizya puramAtmanaH // 11 // ciraM trikhaNDasAmrAjyaM vidhAya vividhaiH sukhaiH / dvipRSThaH kAlaniSThAyAmavadhiSThAnamAzritaH // 118 // acalo'pi tadudvegAdvAsupUjyajinAzrayAt / samprApya saMyama mokSalakSmyA saGgamamIyivAn // 119 // vasantatilakA puNyaikabIjamavalambya mahImivApya labdhodayau smmupaarjitstsvruupau| eko'gamat phalitumakuravat kilovaM pApI paro viphalamUlasamastvadhastAt // 120 // lie vaha hAthI tathA anya vastue~ deMge jisase ki ve svasthatA-kuzalatA ( pakSameM svaH svarge tiSThatIti svasthaH 'zarpari khari visargalopo vA vaktavyaH' iti vArtikena sakArasya lopH| svasthasya bhAvaH svAsthyam) mRtyuko prApta kara skeNge| 106 // isa prakAra gambhIra vacana kaha kara acala balabhadrane usa dUtako vidA kara diyA aura usane bhI jAkara havAkI taraha usakI kopAgniko pradIpta kara diyA // 107 // yaha sunakara kopAgnise pradIpta huA tAraka agnike samAna prajvalita ho gayA aura kahane lagA ki.isa prakAra ve donoM bhAI merI krodhAnike pataMge bana rahe haiN||108|| usane maMtriyoMke sAtha baiThakara kisI kAryakA vicAra nahIM kiyA aura apane Apako sarvazakti-sampanna mAna kara mRtyu prApta karaneke lie prasthAna kara diyA // 106 / / anyAya karaneke sammukha huA vaha mUrkha SaDaGga senAse samasta pRthivIko kaeNpAtA huA udaya honeke sammukha hue una donoM bhAiyoMke pAsa jA phuNcaa| usane saba maryAdAkA ulaMghana kara diyA thA isalie pralayakAlake samudrako bhI jIta rahA thaa| isa prakAra atizaya duSTa tArakane zIghra hI jAkara apanI senArUpI velA (jvArabhATA) ke dvArA acala aura dvipRSThake nagarako ghera liyA / / 110-111 // jisa prakAra koI parvata jalakI laharako anAyAsa hI roka detA hai usI prakAra parvatake samAna sthira rahanevAle pracalane apanI senAke dvArA usakI niHsAra senAko anAyAsa hI roka diyA thA // 112 // jisa prakAra siMhakA baccA matta hAthIke Upara AkramaNa karatA hai usI prakAra uddhata prakRtivAle dvipRSThane bhI eka parAkramakI sahAyatAse hI balavAn zatru para AkramaNa kara diyA // 113 // tArakane yadyapi cirakAla taka yuddha kiyA para to bhI vaha dvipRSThako parAjita karanemeM samartha nahIM ho skaa| antameM usane yamarAjake cakrake samAna apanA cakra ghumAkara pheMkA // 114 // vaha cakra dvipRSThakI pradakSiNA dekara usa lakSmIpatikI dAhinI bhujA para sthira ho gayA aura usane usI cakrase tArakako naraka bheja diyA / / 115 // usI samaya dvipRSTha, sAta uttama ratnoMkA tathA tIna khaNDa pRthivIkA svAmI ho gayA aura acala balabhadra bana gayA tathA cAra rana use prApta ho gaye / / 116 // donoM bhAiyoMne zatru rAjAoMko jItakara digvijaya kiyA aura zrI vAsupUjya svAmIko namaskAra kara apane nagarameM praveza kiyaa|| 117 // cirakAla taka tIna khaNDakA rAjya kara aneka sukha bhoge| Ayuke antameM marakara dvipRSTha sAtaveM naraka gayA // 118 // bhAIke viyogase acalako bahuta zoka huA jisase usane zrIvAsupUjya svAmIkA Azraya lekara saMyama dhAraNa kara liyA tathA mokSa-lakSmIke sAtha samAgama prApta kiyA // 11 // una donoM bhAiyoMne 1 parAkramaikasAhAyyamAkramad ga0 /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 mahApurANe uttarapurANam mAlinI idamiti vidhipAkAd vRttamasmin dvipRSThe pariNatamacale ca pratyahaM cintayitvA / vipulamatibhirAyaiH kAryamutsRjya pApaM sakalasukhanidhAnaM puNyameva pratIpam // 121 // pRthvI pure'tra kanakAdike prathitavAn suSeNo nRpaH tato'nu tapasi sthito'jani caturdazasvargabhAk / trikhaNDaparipAlako'bhavadato dvipRSThAkhyayA parigraha mahAbharAdupagataH kSitiM saptamIm // 122 // vaMzasthavRttam mahApure vAyuratho mahIpatiH prapadya cAritramanuttaraM yayau / tato balo dvAravatIpure'calatrilokapUjyatvamavApya nirvRtaH // 123 // vasantatilakA vikhyAtavindhya nagare'jani vindhyazakti bhrantvA ciraM bhavavane citapuNya lezaH / zrIbhogavarddhanapurAdhipatArakAkhyaH prApa dviSTaripurantyamahIM ' mahAMhAH // 124 // ityArSe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe vAsupUjyajinapatidvipRSThAcalatArakapurANaM parisamAptam aSTapaJcAzattamaM parva // 58 // +++++ kisI puNyakA bIja pAkara tIna khaNDakI pRthivI pAI, aneka vibhUtiyA~ pAI aura sAtha hI sAtha uttama pada prApta kiyA parantu unameM se eka to aMkura ke samAna phala prApta karaneke lie UparakI ora (mokSa) gayA aura dUsarA pApase yukta honeke kAraNa phalarahita jar3ake samAna nIce kI ora (naraka) gayA / / 120 / / isa prakAra dvipRSTha tathA acalakA jo bhI jIvana-vRtta ghaTita huA hai vaha saba karmoM se hI ghaTita huA hai aisA vicAra kara vizAla buddhike dhAraka Arya puruSoMko pApa chor3akara usake viparIta samasta sukhoMkA bhaMDAra jo puNya hai vahI karanA cAhie / / 121 / / rAjA dvipRSTha pahale isI bharatakSetrake kanakapura nagarameM suSeNa nAmakA prasiddha rAjA huA, phira tapazcaraNa kara caudahaveM svargameM deva huA, tadanantara tIna khaNDakI rakSA karanevAlA dvipRSTha nAmakA ardhacakrI huA aura isake bAda parigrahake mahAn bhArase marakara sAtaveM naraka gayA / / 122 / / balabhadra, pahale mahApura nagarameM vAyuratha rAjA huA, phira utkRSTa cAritra prApta kara usI prANata svargake anuttaravimAnameM utpanna huA, tadanantara dvArAvatI nagarI meM acala nAmakA balabhadra huA aura antameM nirvANa prApta kara tribhuvanake dvArA pUjya huA / / 123 / / pratinArAyaNa tAraka, pahale prasiddha vindhyanagarameM vindhyazakti nAmakA rAjA huA, phira cirakAla taka saMsAra- vanameM bhramaNa karatA rahA / kadAcit thor3A puNyakA saMcaya kara zrI bhogavarddhana nagarakA rAjA tAraka huA aura antameM dvipRSThanArAyaNakA zatru hokara unake hAthase mArA jAkara mahApApake udayase antima pRthivImeM nArakI utpanna huA / / 124 / / prakAra nAmase prasiddha bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM zrI vAsupUjya jinendra, dvipRSThanArAyaNa, acala balabhadra aura tAraka pratinArAyaNakA varNana karanevAlA aTThAvanavA~ parva pUrNa huA / ++++ 1 mahat aMhaH pApaM yasya sa mahAMhAH mahApApaH /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitamaM parva vimale'bdasame bodhe dRzyate vimalaM jagat / vimalaM yasya me so'dha vimalaM vimalaH kriyAt // 1 // pratIci dhAtakIkhaNDe devAdyaparabhAgabhAka / nadIdakSiNakUlastho viSayo ramyakAvatI // 2 // panaseno mahIzo'tra mahAnagaramAsthitaH / prajAbhya iva kalpAgaH samIpsitaphalapradaH // 3 // tntraavaapvibhaagoktniitishaastraarthnishcye| udAharaNamityAhustadvRttaM zAstravedinaH // 4 // arjanAnubhavAvarthe prajAnAmAtmavRttibhiH / vyApAro rakSake tasmin mahIze madiMtadviSi // 5 // nAkrAmati prajA nyAya tAM nAkramati bhuuptiH| taM trivarga trivargasya nAnyonyAtikramaH kacit // 6 // prItikaravane 4sarvaguptakevalasannidhau / dharmatattvaM parijJAya svaiSyajanmadvayaM ca saH // 7 // tadaiva tIrthakRjjAta iva jAtamahotsavaH / padmanAbhAya datvaizya 'prArabdha paramaM tapaH // 8 // pratItaikAdazAnArtho bhAvanAhitatIrthakRt / zeSapuNyasamagro'yamArAdhyAnte catuSTayam // 9 // sahasrAravimAnezastamAmendro'janiSTa saH / aSTAdazAbdhimAnAyurekacApatanUcchUitiH // 10 // jaghanyazukladvayabhAga navamAseSu niHzvasan / aSTAdazasahasrAbdairAhAraM manasA''haran // 11 // tRpto rUpapravIcArAt prAkacaturthadharAvadhiH / tAvanmAnaprakAzAdiraNimAdiguNotaH // 12 // sa snehAmRtasampRktamukhAmburuhadarzanAt / santapiMtAmarIcetAH suciraM sukhamanvabhUt // 13 // jinake darpaNake samAna nirmala jJAnameM sArA saMsAra nirmala-spaSTa dikhAI detA hai aura jinake saba prakArake maloMkA abhAva ho cukA hai aise zrI vimalanAtha svAmI Aja hamAre maloMkA abhAva kareM-hama sabako nirmala banAveM // 1 // pazcima dhAtakIkhaNDa dvIpameM meruparvatase pazcimakI ora sItA nadIke dakSiNa taTa para ramyakAvatI nAmakA eka deza hai // 2 // usake mahAnagarameM vaha padmasena rAjA rAjya karatA thA jo ki prajAke lie kalpavRkSake samAna icchita phala denevAlA thA // 3 // svadeza tathA paradezake vibhAgase kahe hue nIti-zAstra sambandhI arthakA nizcaya karane meM usa rAjAkA caritra udAharaNa rUpa thA aisA zAstrake jAnakAra kahA karate the||4|| zatruoMko naSTa karanevAle usa rAjAke rAjya karate samaya apanI-apanI vRttike anusAra dhanakA ajena tathA upabhoga karanA hI prajAkA vyApAra raha gayA thA // 5 // vahA~kI prajA kabhI nyAyakA ullaMghana nahIM karatI thI, rAjA prajAkA ullaMghana nahIM karatA tha rtha, kAma rUpa trivarga rAjAkA ullaMghana nahIM karatA thA aura trivarga paraspara eka dUsarekA ullaMghana nahIM karatA thA // 6 // kisI eka dina rAjA padmasenane prItikara vanameM svargagupta kevalIke samIpa dharmakA svarUpa jAnA aura unhIMse yaha bhI jAnA ki hamAre sirpha do AgAmI bhava bAkI raha gaye haiN||| 7 // usI samaya usane aisA utsava manAyA mAno maiM tIrthaMkara hI ho gayA hU~ aura padmanAbha putrake lie rAjya dekara utkRSTa tapa tapanA zurU kara diyA / / 8 // gyAraha aMgoMkA adhyayana kara unapara dRr3ha pratyaya kiyA, darzanavizuddhi Adi solaha kAraNa bhAvanAoMke dvArA tIrthakara prakRtikA bandha kiyA, anya puNya prakRtiyoMkA bhI yathAyogya saMcaya kiyA aura anta samayameM cAra ArAdhanAoMkI ArAdhanA kara sahasrAra nAmaka svargameM sahasrAra nAmakA indrapada prApta kiyaa| vahA~ aThAraha sAgara usakI Ayu thI, eka dhanuSa arthAt cAra hAtha U~cA zarIra thA. dravya aura bhAvakI apekSA jaghanya zuklalezyA thI, vaha nau mAha meM eka bAra zvAsa letA thA, aThAraha hajAra varSa meM eka bAra mAnasika AhAra grahaNa karatA thA, devAMganAoMkA rUpa dekhakara hI usakI kAma-vyathA zAnta ho jAtI thI, caturtha pRthivI taka usake avadhijJAnakA viSaya thA, vahIM taka usakI dIpti Adi phaila sakatI thI, vaha aNimA mahimA Adi guNoMse samunnata 1 malasyAbhAvo vimalam avyyiibhaavsmaasH| 2 vibhogokta ka0, 50 / / zAstrasamuccaye la / 4 sarvatapta l0| 5 prArabdhaM kha0, l0| 13
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 mahApurANe uttarapurANam suralokAdima lokamindre'sminAgamiSyati / kSetre'tra puri kAmpilye purudevAnvayo nRpaH // 14 // kRtavarmA mahAdevI jayazyAmA'sya vizrutA / devendrakRtapUjArhA vsudhaaraadivstubhiH|| 15 // zucau kRSNadazamyantarajanyAmutarAdime / RkSe bhAdrapade dRSTvA svamAn SoDaza satphalAn // 16 // tadAnImeva hastIndra vizantaM vktrvaarije'| vyalokiSTa phalAnyeSAmavabudhya mahIpateH // 17 // tataH svvissttraakmpaanivedittdutsvaiH| suraiH svargAtsamAyAtairApa kalyANamAdimam // 18 // varddhamAnena garbheNa tenAvarddhata sammadaH / hRdaye bandhuvargasya durgatasya dhanena vA // 19 // pramodAya sutasyeha sAmAnyasyApi sambhavaH / kimucyate punaH sUteH prAgAnamrasurezinaH // 20 // 'mAghazuklacaturthA sA tamahirbudhrayogataH / vibodhaM trijagannAtha prAsUta vimalaprabham // 21 // janmAbhiSekakalyANaprAnte vimalavAhanam / tamAhuramarAH sarve sarvasaMstutigocaram // 22 // vAsupUjyezasantAne triNshtsaagrsmmite| uprAntapalyopame dharmadhvaMse tadvatajIvitaH // 23 // paSTilakSamitAbdAyuH SaSTicApatanupramaH4 / aSTApadaprabhaH "so'bhUt sarvapuNyasamuccayaH // 24 // khapaJcakendriyaikAbdakaumAraviratau kRtii| rAjyAbhiSekapUtAtmA pAvanIkRtaviSTapaH // 25 // lakSmIH sahacarI tasya kIrtijanmAntArAgatA / sarasvatI saholpanA vIralakSmyA svayaM vRtH|| 26 // guNAH satyAdayastasmin varddhante sma yathA tthaa| munIndrarapi samprArthyA varNanA teSu kA parA // 27 // thA, sneha rUpI amRtase sampRkta rahanevAle usake mukha-kamalako dekhanese devAMganAoMkA citta saMtuSTa ho jAtA thaa| isa prakAra cirakAla taka usane sukhoMkA anubhava kiyA / / 6-13 // vaha indra jaba svarga lokase cayakara isa pRthivI loka para AnevAlA huA taba isI bharatakSetrake kAmpilya nagarameM bhagavAn RSabhadevakA vaMzaja kRtavarmA nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| jayazyAmA usakI prasiddha mahAdevI thii| indrAdi devoMne ratnavRSTi Adike dvArA jayazyAmAkI pUjA kii| // 14-15 // usane jyeSThakRSNA dazamIke dina rAtrike pichale bhAgameM uttarAbhAdrapada nakSatrake rahate hue solaha svapna dekhe, usI samaya apane mukha-kamalameM praveza karatA huA eka hAthI dekhA, aura rAjAse ina sabakA phala jJAta kiyA // 16-17 // usI samaya apane AsanoMke kampanase jinheM garbhakalyANakakI sUcanA ho gaI hai aise devoMne svargase Akara prathama-garbhakalyANaka kiyA / / 18 / / / jisa prakAra bar3hate hue dhanase kisI daridra manuSyake hRdayameM harSakI vRddhi hone lagatI hai usIprakAra rAnI jayazyAmAke bar3hate hue garbhase bandhujanoMke hRdayameM harSakI vRddhi hone lagI thI / / 16 / / ila saMsArameM sAdhAraNase sAdhAraNa putrakA janma bhI harSakA kAraNa hai taba jisake janmake pUrva hI indra loga namrIbhUta ho gaye hoM usa putrake janmakI bAta hI kyA kahanA hai ? // 20 // mAghazukla caturthIke dina (kha0 ga0 pratike pAThakI apekSA caturdazIke dina) ahirbughna yogameM rAnI jayazyAmAne tIna jJAnake dhArI, tIna jagatke svAmI tathA nirmala prabhAke dhAraka bhagavAnako janma diyA // 21 // janmAbhiSekake bAda saba devoMne unakA vimalavAhana nAma rakkhA aura sabane stuti kii||22|| bhagavAna vAsupUjyake tIrthake bAda jaba tIsa sAgara varSa bIta gaye aura palyake antima bhAgameM dharmakA viccheda ho gayA taba vimalavAhana bhagavAnakA janma huA thaa| unakI Ayu isI antarAlameM zAmila thii||23|| unakI Ayu sATha lAkha varSakI thI, zarIra sATha dhanuSa U~cA thA, kAnti suvarNake samAna thI aura ve aise suzobhita hote the mAno samasta puNyoMkI rAzi hI hoM / / 24 / / samasta lokako pavitrakaranevAle, atizaya puNyazAlI bhagavAn vimalavAhanakI AtmA pandraha lAkha pramANa kumArakAla bItajAnepara rAjyAbhiSekase pavitra huI thI // 25 // lakSmI unakI sahacAriNI thI, kIrti janmAntarase sAtha AI thI. sarasvatI sAtha hI utpanna huI thI aura vIra-lakSmIne unheM svayaM svIkata ki // 26 // usa rAjAmeM jo satyAdiguNa bar3ha rahe the ve bar3e-bar3e muniyoMke dvArA bhI prArthanIya the isase 1 vArijam kha0, g0| 2 mAghazuklacaturdazyAM kha0, ga0 / 3 praapt-l0| 4 vapuHpramaH la / 5 so'bhAt ka0, kha0, ga0, pa0 /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitama parva sukhasya tasya ko vetti pramA muktimukhasya cet / 'anantaranitAntatvAdAnantyAdatizuddhitaH // 28 // devadevastadaivAsAvAsId vizvasurezvaraiH / abhyaciMtAhirAgantrI kevalaM kevalAtmatA // 29 // yazaH prakAzayatyAzAH 'zrIzaH kundendunirmalam / kAzaprasavanIkAzamAkAzaM cAkarodadaH // 30 // triMzacchatasahasrAbdarAjyakAlAvasAnagaH / bhogAn vibhajya bhujAno bhUyaH SaDaRtusambhavAn // 31 // himAnIpaTalacchannadigbhUbhUruhabhUdhare / hemante haimanI lakSmI vilInAM vIkSya tatkSaNAt // 32 // viraktaH saMsRteH pUrvanijajanmopayogavAn / rogIva nitarAM khino mAnabhaGgavimarzanAt // 33 // sanjJAnastribhirapyebhiH kiM kRtyamavadhau sthite / vIryeNa ca kimetena yatkarSamanAptavat // 34 // cAritrasya na gandho'pi pratyAkhyAnodayo yataH / bandhazcatuviMdho'pyasti bahumohaparigrahaH // 35 // pramAdAH santi sarve'pi nirjarApyalpikeva sA / aho mohasya mAhAtmyaM mAdyAmyahamihaiva hi // 36 // sAhasaM 4pazya bhuje'haM bhogAnbhogAnivauragAn / puNyasya karmaNaH pAkAdetanme sampravartate // 30 // tasya yAvanna yAmyantamanantaM tatsukhaM kutH| itIvacitto vimalo vimalAvagamogamAt // 38 // tadaivAyAtasArasvatAdibhiH kRtasaMstavaH / suraistRtIyakalyANe vihitAbhiSavotsavaH // 39 // devadatAM samAruhya shibikaammrairvRtH| vibhuH sahetukodyAne prAbAjI grupavAsabhAk // 40 // mAghazuklacatuthyohAprAnte SaDvizakalaMke / sahasranarapaiH sArddha prApya turyAvabodhanam // 11 // bar3hakara unakI aura kyA stuti ho sakatI thI // 27 // atyanta vizuddhatAke kAraNa thor3e hI dina bAda jinheM mokSakA ananta sukha prApta honevAlA hai aise vimalavAhana bhagavAn ke ananta sukhakA varNana bhalA kauna kara sakatA hai ? // 28 // jaba unheM kevalajJAna prApta huA taba samasta indroMne unake caraNakamaloMkI pUjA kI thI aura isIlie ve devAdhideva kahalAye the||26|| lakSmIke adhipati bhagavAn vimalavAhanakA kundapuSpa athavA candramAke samAna nirmala yaza dizAoMko prakAzita kara rahA thA aura AkAzako kAzake puSpake samAna banA rahA thA // 30 // isa prakAra chaha RtuoMmeM utpanna hue bhogoMkA upabhoga karate hue bhagavAnke tIsa lAkha varSa bIta gaye / / 31 // eka dina unhoMne, jisameM samasta dizAe~, bhUmi, vRkSa aura parvata barphase Dhaka rahe the aisI hemanta RtumeM barphakI zobhAko tatkSaNameM vilIna hotA dekhA // 32 // jisase unheM usI samaya saMsArase vairAgya utpanna ho gayA, usI samaya unheM apane pUrva janmakI saba bAteM yAda A gaI aura mAna-bhaMgakA vicAra kara rogIke samAna atyanta khedakhinna hue // 33 // ve socane lage ki ina tIna samyagjJAnoMse kyA hone vAlA hai kyoM ki ina sabhIkI sImA hai-ina sabhIkA viSaya kSetra parimita hai aura isa vIryase bhI kyA lAbha hai ? jo ki paramotkRSTa avasthA ko prApta nahIM hai / / 34 // cUMki pratyAkhyAnAvaraNa karmakA udaya hai ataH mere cAritrakA leza bhI nahIM hai aura bahuta prakArakA moha tathA parigraha vidyamAna hai ataH cAroM prakAra bandha bhI vidyamAna hai // 35 // pramAda bhI abhI maujUda hai aura nirjarA bhI bahuta thor3I hai| aho ! mohakI bar3I mahimA hai ki aba bhI maiM inhIM saMsArakI vastuoMmeM matta ho rahA hU~ // 36 // merA sAhasa to dekho ki maiM aba taka sarpake zarIra athavA phaNAke samAna bhayaMkara ina bhogoMko bhoga rahA huuN| yaha aba bhogopabhoga mujhe puNyakarmake udayase prApta hue haiM / / 37 // so jaba taka isa puNyakarmakA anta nahIM kara detA jaba taka mujhe ananta sukha kaise prApta ho sakatA hai ? isa prakAra nirmala jJAna utpanna honese vimalavAhana bhagavAnne apane hRdayameM vicAra kiyA // 38 // usI samaya Aye hue sArasvata Adi laukAntika devoMne unakA stavana kiyA tathA anya devoMne dIkSAkalyANakake samaya hone vAle abhiSekakA utsava kiyA // 36 // tadanantara devoMke dvArA ghire hue bhagavAn devadattA nAmakI pAlakI para savAra hokara sahetuka vanameM gaye aura vahA~ do dinake upavAsakA niyama lekara dIkSita ho gaye // 40 // unhoMne yaha dIkSA 3-manAptavAn g0,0| 1 anantaraM nitAntatvAt ka0, p.| 2 zriyAM ITa tasya lkssmiishvrsy| 4 paribhukhamUn b0|5 sarpazarIpaNIva /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama dvitIye'hni puraM 1 nandanAbhidhaM bhuktaye'vizat / jayo nAma nRpastasmai dattvA'naM kanakaprabhaH // 42 // paJcAzcarya samApApyaM kinna vA pAtradAnataH / sAmAyikaM samAdAya saMyamaM zuddhacetasA // 43 // trivatsaramite yAte tapasyeSa mahAmuniH / nijadIkSAvane jambUdrumamUle thupoSitaH // 44 // mAghe mAsi site pakSe SaSThyAM preSThoparAhna / svadIkSAdAnanakSatre dhAtikarmavinAzanAt // 45 // kevalAvagamaM prApatsadyo vyAptacarAcaraH / tadaivApaiMzca devendrAH svAnamanmukuTAnanAH // 46 // devadundubhimukhyASTaprAtihAryAdivaibhavam / prApya tairgandhakuvyantargata siMhAsane sthitaH // 47 // mandarAdigaNAdhIzapaJcapaJcAzadAvRtaH / zatottarasahastrokta pUjyapUrvadharairvRtaH // 48 // khatripaJcartuvahnayuktazikSakairupalakSitaH / khagayASTacaturmeyatrividhAvadhivanditaH // 49 // khadvayendriyapaJcAbhidheyakevalalocanaH / zUnyatrayanavajJAtavikriyaDhyu 'pabRMhitaH // 50 // khaiyendriyapaJcAdhigamyaturyAvabodhanaH / khadvayatrtvagninirNItavAdisaMyatasaMyutaH // 51 // aSTaSaSTisahasroktasarvasaMyamisaMstutaH / trisahastraikalakSoktapadmAryAthArthikArcitaH // 52 // dvilakSazrAvakopeto dviguNazrAvikArcitaH / pUrvoktadvigaNopeto dharmakSetreSvanAratam // 53 // bhavAtapaparimlAna bhanyasasyAbhitarpakaH / sammedaparvataM prApya mAsamekaM gatakriyaH // 54 // khadvayatvaMSTasamproktayatibhiH pratimAM gataH / ASADhasyottarASADha kRSNASTamyAM nizAmukhe // 55 // sadyaH kRtvA samudghAtaM sUkSmaM zuddhaM samAzritaH / samyagyogAdayogaH san svAsthya rogIva so'gamat // 56 // mAghazukla caturthI ke dina sAyaMkAlake samaya chabbIsaveM - uttarAbhAdrapada nakSatra meM eka hajAra rAjAoMke sAtha lI thI aura usI dina ve cauthA - mana:paryayajJAna prAptakara cAra jJAnake dhArI ho gaye the // 41 // dUsare dina unhoMne bhojanake lie nandanapura nagara meM praveza kiyA / vahA~ suvarNake samAna kAntivAle rAjA kanakaprabhune unheM AhAra dAna dekara paJcAzcarya prApta kiye so ThIka hI hai kyoMki pAtradAnase kyA nahIM prApta hotA ? isa prakAra sAmAyika cAritra dhAraNa karake zuddha hRdayase tapasyA karane lage / / 4243 // jaba tIna varSa bIta gaye taba ve mahAmuni eka dina apane dIkSAvanameM do dina upavAsakA niyama le kara jAmunake vRkSa ke nIce dhyAnArUDha hue / / 44 / phalasvarUpa mAghazukla SaSThIke dina sAyaMkAla ke samaya atizaya zreSTha bhagavAn vimalavAhanane apane dIkSAgrahaNake nakSatrameM ghAtiyA karmoMkA vinAza kara kavalajJAna prApta kara liyaa| aba ve cara-acara samasta padArthoMko zIghra hI jAnane lge| usI samaya apane mukuTa tathA mukha jhukAye hue deva loga Aye / unhoMne devadundubhi Adi ATha mukhya prAtihAyakA vaibhava prakaTa kiyaa| use pAkara ve gandha-kuTIke madhya meM sthita siMhAsanapara virAjamAna hue / / 45-47 / / ve bhagavAn mandara Adi pacapana gaNadharoMse sadA ghire rahate the, gyAraha sau pUjya pUrvadhAriyoMse sahita the, chattIsa hajAra pA~ca sau tIsa zikSakoMse yukta the, cAra hajAra AThasau tInoM prakArake avadhi jJAniyoMse vandita the, pA~ca hajAra pA~casau kevalajJAnI unake sAtha the, nau hajAra vikriyA Rddhike dhAraka unake saMghakI vRddhi karate the, pA~ca hajAra pA~ca sau mana:paryaya jJAnI unake samavasaraNameM the, ve tIna hajAra chaha sau vAdiyoMse sahita the, isa prakAra ar3asaTha hajAra muni unakI stuti karate the / padmAko Adi lekara eka lAkha tIna hajAra AryikAeM unakI pUjA karatI thIM, ve lAkha zrAvakoMse sahita the tathA cAra lAkha zrAvikAoMse pUjita the / inake sivAya do gaNoM arthAt asaMkhyAta deva deviyoM aura saMkhyAta tiryazvoMse ve sahita the / isa taraha dharmakSetroM meM unhoMne nirantara vihAra kiyA tathA saMsArarUpI Atapase murajhAye hue bhavyarUpI dhAnyoMko saMtuSTa kiyA / antameM ve sammeda zikharapara jA virAjamAna hue aura vahA~para unhoMne eka mAhakA yoga nirodha kiyA / / 48-54 // ATha hajAra chaha sau muniyoM ke sAtha pratimA yoga dhAraNa kiyA tathA ASAr3ha kRSNa aSTamIke dina uttarASAr3ha nakSatrameM prAtaH kAlake samaya zIghra hI samudghAta kara sUkSmakriyApratipAtI nAmakA zukladhyAna dhAraNa kiyA tathA tatkAla hI sayoga avasthAse prayoga avasthA dhAraNa kara usa prakAra svAsthya ( svarUpAvasthAna ) arthAt mokSa prApta kiyA jisa prakAra ki koI 1 pure la0 / 2 samApa lebhe, zrApyaM labhyam / 100
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitama parva tadA prabhRti loke'smin pUjyA kAlASTamI budhaiH| tadevAlambanaM kRtvA mithyAgbhizca pUjyate // 57 // kRtvA'ntyeSTi tadAbhyetya saudharmapramukhAH surAH / siddhastutibhirarthyAbhiravandiSata nirvRtam // 58 // zArdUlavikrIDitam santatyA malasazcayaH pariNato hiMsAdibhiH santata saMsAre sukRtAcato nijaguNA neyurvizuddhiM kacit / tAnacAhamavApyAbuddhimamalAM zuddhiM nayAmItyarya zukladhyAnamupAzrito'tivimalastasmAdyathArthAyaH // 59 // vasantatilakA zraddhAnabodharadarna guNapuNyamUrti mArAdhanA caraNamAyatadharmahastam / sanmArgavAraNamaghArimabhipracodya vizvasanAdvimalavAhanamAhurenam // 6 // mAlinI vinihataparasenaH padyaseno mahIzaH surasamitisamayaH spssttsaukhyo'ssttmendrH| vipulavimalakItivizvavizvambharezo vimalajinapatiH stAt suSTutastuSTaye vaH // 6 // stimitatamasamAdhidhvastaniHzeSadorSa ___kramagamakaraNAntardhAnahInAvabodham / vimalamamalamUrti kIrtibhAja dhubhAjAM namata vimalatAptyai bhaktibhAreNa bhavyAH // 62 // rogI svAsthya (nIroga avasthA) prApta karatA hai // 55-56 / / usI samayase le kara lokameM ASADha kRSNa aSTamI, kAlASTamIke nAmase vidvAnoMke dvArA pUjya ho gaI aura isI nimittako pAkara mithyA-dRSTi loga bhI usakI pUjA karane lage // 57 // usI samaya saudharma Adi devoMne Akara unakA antyeSTi saMskAra kiyA aura mukta hue una bhagavAnkI arthapUrNa siddha stutiyoMse vandanA kI // 58 // hiMsA Adi pApoMse pariNata huA yaha jIva nirantara malakA saMcaya karatA rahatA hai aura puNyake dvArA bhI isI saMsArameM nirantara vidyamAna rahatA hai ataH kahIM apane guNoMko vizuddha banAnA cAhiye-pApa puNyake vikalpase rahita banAnA caahiye| Aja maiM nirmala buddhi-zuddhopayogakI bhAvanAko prApta kara apane una guNoMko zuddhi prApta karAtA hU~-puNya-pApake vikalpase dUra haTAkara zuddha banAtA huuN| aisA vicAra kara hI jo zukladhyAnako prApta hue the aise vimalavAhana bhagavAn apane sArthaka nAmako dhAraNa karate the / / 56 // samyagdarzana aura samyagjJAna hI jisake do dA~ta haiM; guNa hI jisakA pavitra zarIra hai, cAra ArAdhanAe~ hI jisake caraNa haiM aura vizAla dharma hI jisakI saiMDa hai aise sanmArgarUpI hAthIko pApa-rUpI zatruke prati prerita kara bhagavAn vimalavAhanane pAparUpI zatruko naSTa kiyA thA isalie hI loga unheM vimalavAhana (vimalaM vAhanaM yAnaM yasya saH vimalavAhanaH-nirmala savArIse yukta) kahate the // 60 // jo pahale zatruoMkI senAko naSTa karanevAle padmasena rAjA hue, phira deva-samUhase pUjanIya tathA spaSTa sukhoMse yukta aSTama svargake indra hue, aura tadanantara vizAla nirmalakIrtike dhAraka evaM samasta pRthivIke svAmI vimalavAhana jinendra hue, ve terahaveM vimalanAtha tIrthaMkara acchI taraha Apa logoMke saMtoSake lie hoM / / 61 // he bhavya jIvo ! jinhoMne apanI atyanta nizcala samAdhike dvArA samasta doSoMko naSTa kara diyA hai, jinakA
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 mahApurANe uttarapurANam tIrthe vimalanAthasya sabjAtau raamkeshvau| dharmasvayambhUnAmAnau tayozcaritamucyate // 13 // videhe'smin pratIcyAsInmitranandIti bhuubhujH| svvshiikRtniHshessnijbhogymhiitlH||14|| prajAnAmeSa raktatvAt prajAzcAsya prapAlanAt / sarvadA vRddhaye'bhUvan bhavetsvArthA parArthatA // 65 // svacakramiva tasyAsItparacakraM ca dhImataH / cakrabuddhaH svacakraM ca paracakramapakramAt // 66 // atRpyadeSa bhUpAlastarpayitvA'khilAH prajAH / paropakAravRttInAM paratRptiH svatRptaye // 6 // sa kadAcitsamAsAya subrataM jinapuGgavam / zrutvA dharma sudhIrmatvA svAgabhogAdi bhaMguram // 68 // aGgino vata sIdanti saGgamAdAhitAMhasaH / niHsaGgatAM na gacchanti kiM gataM na vidantyamI // 61 // iti niviMdya saMsArAd gRhItvA saMyama param / saMnyasyAgAt prayastriMzadvAddhisthitiranuttaram // 70 // tato 'dvAravatIpuryA suto bhadramahIpateH / subhadrAyAzca dharmAkhyaH so'bhUtsusvamapUrvakam // 71 // amusmin bhArate varSe kuNAlaviSaye puram / zrAvastI tatra rAjA'bhUtsuketurbhogatatparaH // 72 // kAmaje vyasane te saMsaktaH karmacoditaH / niSiddho mantribhirbandhuvaraizca bahuzo hitaiH // 73 // codito vA sa tairbhUyo dIvyan daivvilomtH| rASTra vittaM balaM devI sarvamasyApahAritam // 7 // krodhajeSu viSUkteSu kAmajeSu caturSu ca / nAparaM vyasanaM dhutAnikRSTaM prAhurAgamAH // 75 // jJAna krama, indriya tathA manase rahita hai, jinakA zarIra atyanta nirmala hai aura deva bhI jinakI kIrtikA gAna karate haiM aise vimalavAhana bhagavAnako nirmalatA prApta karaneke lie tuma saba bar3I bhaktise namaskAra karo // 2 // ___ athAnantara zrI vimalanAtha bhagavAnke tIrthameM dharma aura svayaMbhU nAmake balabhadra tathA nArAyaNa hue isalie aba unakA carita kahA jAtA hai / 63 // isI bharatakSetrake pazcima videha kSetrameM eka mitranandI nAmakA rAjA thA, usane apane upabhoga karane yogya samasta pRthivI apane AdhIna kara lI thii|| 64 // prajA isake sAtha prema rakhatI thI isalie yaha prajAkI vRddhike lie thA aura yaha prajAkI rakSA karatA thA ataH prajA isakI vRddhike lie thI-rAjA aura prajA donoM hI sadA eka dasarekI vRddhi karate the so ThIka hI hai kyoMki paropakArake bhItara svopakAra bhI nihita rahatA hai // 65 / / usa buddhimAnake lie zatrukI senA bhI svasenAke samAna thI aura jisakI buddhi cakrake samAna phirA karatI thI-caMcala rahatI thI usake lie kramakA ullaMghana honese svasenA bhI zatrusenAke samAna ho jAtI thI // 66 / / yaha rAjA samasta prajAko saMtuSTa karake hI svayaM saMtuSTa hotA thA so ThIka hI hai kyoMki paropakAra karanevAle manuSyoMke dUsaroMko saMtuSTa karanese hI apanA saMtoSa hotA hai // 67 // kisI eka dina vaha buddhimAn suvrata nAmaka jinendra ke pAsa pahuMcA aura vahA~ dharmakA svarUpa sunakara apane zarIra tathA bhogAdiko nazvara mAnane lagA / / 60 / / vaha socane lagA-bar3e duHkhakI bAta hai ki ye saMsArake prANI parigrahake samAgamase hI pApoMkA saMcaya karate hue duHkhI ho rahe hai phira bhI niSparigraha avasthAko prApta nahIM hote-saba parigraha chor3a kara digambara nahIM hote| bar3A Azcarya hai ki ye sAmanekI bAtako bhI nahIM jAnate // 66 // isa prakAra saMsArase virakta hokara usane utkRSTa saMyama dhAraNa kara liyA aura anta samayameM saMnyAsa dhAraNa kara anuttara vimAnameM taiMtIsa sAgarakI AyuvAlA ahamindra huA // 7 // vahA~se cayakara dvArAvatI nagarIke rAjA bhadrakI rAnI subhadrAke zubha svapna dekhaneke bAda dharma nAmakA putra huA // 71 // isI bhAratavarSake kuNAla dezameM eka zrAvastI nAmakA nagara thA vahA~ para bhogoMmeM tallIna huA suketu nAmakA rAjA rahatA thA / / 72 // azubha karmake udayase vaha bahuta kAmI thA, tathA cUta vyasanameM Asakta thaa| yadyapi hita cAhanevAle mantriyoM aura kuTumbiyoMne use bahuta bArakA para usake badale unase prerita haeke samAna vaha bAra-bAra jatrA menana rita hueke samAna vaha bAra-bAra juA khelatA rahA aura karmodayake viparIta honese vaha apanA deza-dhana-bala aura rAnI saba kucha hAra gayA // 73-74 // krodhase utpanna 1 dvArAvatI ka0, gh0|
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitamaM parva 103 mahAguNeSu yatsatyamuktaM prAg hAryate hi tat / dyUtAsaktena lajjAbhimAnaM pazcAtkulaM sukham // 76 // saujanyaM bandhavo dharmo dravyaM kSetraM gRhaM yazaH / pitarau dArakA dArAH svayaM cAtiprasaGgataH // 77 // na snAnaM bhojanaM svApo nirodhAdrogamRcchati / na yAtyarthAn vRthA klezI bahudoSaM cinotyagham // 78 // karoti kutsitaM karma jAyate pAripanthikaH / yAcate'nyeSu 'vArthArthamakAryeSu pravartate // 79 // bandhubhiH sa parityakto rAjabhiryAti yAtanAm / iti dyUtasya ko doSAnudeSTumapi zaknuyAt // 80 // suketureva dRSTAnto yena rAjyaM ca hAritam / tasmAllokadvayaM vAnchan dUrato dyUtamutsRjet // 81 // suketuriti sarvasvahAnizokAkulIkRtaH / gatvA sudarzanAcArya pAdamUlaM zrutAgamaH // 82 // sadyo nirvidya saMsArAtpravrajyApyazubhAzayaH 3 / zokAdanaM samutsRjya tapobhiratiduSkaraiH // 83 // dIrghakAlamalaM taptvA kalAguNavidagdhatA / balaM caitena me bhUyAttapasetyAyuSaH kSaye // 84 // kRtvA nidAnaM saMnyasya lAntavakalpamAsthitaH / tatra divyasukhaM prApatsa caturdazasAgaram // 85 // tataH so'pyavatIryAtra bhadrasyaiva mahIbhujaH / babhUva pRthivIdevyAM svayambhUH sUnuSu priyaH // 86 // dharmo balaH svayambhUzca kezavastau parasparam / abhUtAM prItisampannAvanvabhUtAM zriyaM ciram // 87 // suketujAtau dyUtena nirjitya balinA haThAt / svIkRtaM yena tadrAjyaM so'bhUdratnapure madhuH // 88 // tajjanmavairasaMskArasametenAdhunAmunA / tacAmazrutimAtreNa sakopena svayambhuvA // 89 // honevAle madya, mAMsa aura zikAra ina tIna vyasanoMmeM tathA kAmase utpanna honevAle juA, corI, vezyA aura parastrIsevana ina cAra vyasanoMmeM juA khelaneke samAna koI nIca vyasana nahIM hai aisA saba zAstrakAra kahate haiM / / 75 / / jo satya mahAguNoMmeM kahA gayA hai juA khelanemeM Asakta manuSya use sabase pahale hAratA hai| pIche lajjA, abhimAna, kula, sukha, sajjanatA, bandhuvarga, dharma, dravya, kSetra, ghara, yaza, mAtA-pitA, bAla-bacce, striyA~ aura svayaM apane Apako hAratA hai- naSTa karatA hai| juA khelanevAlA manuSya atyAsaktike kAraNa na snAna karatA hai, na bhojana karatA hai, na sotA hai aura ina Avazyaka kAryoMkA rodha ho jAnese rogI ho jAtA hai| juA khelanese dhana prApta hotA ho so bAta nahIM, vaha vyartha hI kleza uThAtA hai, aneka doSa utpanna karanevAle pApakA saMcaya karatA hai, nindha kArya kara baiThatA hai, sabakA zatru bana jAtA hai, dUsare logoMse yAcanA karane lagatA hai aura dhanake lie nahIM karane yogya karmoMmeM pravRtti karane lagatA hai / bandhujana use chor3a dete haiM-gharase nikAla dete haiM, evaM rAjAkI orase use aneka kaSTa prApta hote haiN| isa prakAra ke doSoMkA nAmollekha karaneke lie bhI kauna samartha hai ? / / 76 -80 / / rAjA suketu hI isakA sabase acchA dRSTAnta hai kyoMki vaha isa juAke dvArA apanA rAjya bhI harA baiThA thA / isalie jo manuSya apane donoM lokoMkA bhalA cAhatA hai vaha jumAko dUrase hI chor3a deve // 81 // isa prakAra suketu jaba apanA sarvasva hAra cukA taba zokale vyAkula hokara sudarzanAcAryake caraNa- mUlameM gayA / vahA~ usane jinAgamakA upadeza sunA aura saMsArase virakta hokara dIkSA dhAraNa kara lI / yadyapi usane dIkSA dhAraNa kara lI thI tathApi usakA Azaya nirmala nahIM huA thA / usane zokase anna chor3a diyA aura atyanta kaThina tapazcaraNa kiyA // 82-83 // isa prakAra dIrghakAla taka tapazcaraNa kara usane yuke antima samayameM nidAna kiyA ki isa tapake dvArA mere kalA, guNa, caturatA aura bala prakaTa ho // 84 // aisA nidAna kara vaha saMnyAsa-maraNase marA tathA lAntava svargameM deva huaa| vahA~ caudaha sAgara taka svargIya sukhakA upabhoga karatA rahA / / 85 / vahA~ se cayakara isI bharata kSetrakI dvArAvatI nagarIke bhadra rAjAkI pRthivI rAnI svayaMbhU nAmakA putra huA / yaha putra rAjAko saba putroMmeM adhika pyArA thA // 86 // dharma balabhadra thA aura svayaMbhU nArAyaNa thA / donoMmeM hI paraspara adhika prIti thI aura donoM hI cirakAla taka rAjyalakSmIkA upabhoga karate rahe // 87 // suketukI paryAyameM jisa balavAn rAjAne juA meM suketukA rAjya chIna liyA thA vaha mara kara ratnapura nagarameM rAjA madhu huA thA // 88 // pUrva janmake 1 vA zrarthArthe dhanArtham / 2 sudarzanAcAryapAda la0 / 3 yazubhAzayaM ga0, gha0, ka0, 1
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 mahApurANe uttarapurANam madhoH kenApi bhUpe ca prahitaM prAbhRtaM svayam / ghAtayitvobhayorvRtau sAdhikSepamagRhyata // 90 // prItyaprItisamutpannaH saMskAro jAyate sthiraH / tasmAdaprItimAtmajJo na kuryAtkApi kasyacit // 91 // AkarNya nAradAd dUtamRtyumAvezitakrudhA / yayAvabhimukhaM yoddhuM rAmakezavayormadhuH // 92 // tau ca saMgrAmasaddhau kruddhau yuddhavizAradau / prApatuH sahasA hantuM taM yamAnalasannibhau // 93 // sainyayorubhayorAsIt saMgrAmaH saMharanniva / parasparaM ciraM ghoraH zUrayorbhIrubhIpradaH // 94 // svayambhurvaM samuddizya tadA soDhA madhuH krudhA / jvalaccakraM vivartyAzu nyakSipattajighAMsayA // 95 // tadgatvA''zu parItyainaM bhujAgre dakSiNe sthitam / avatIrya marugmArgAdbhAskarasyeva maNDalam // 96 // tadevAdAya sakrodhaH svayambhUrvidviSaM prati / prahityAdAdasuMstasya kiM na syAt sukRtodayAt // 97 // AdhipatyaM tadAvApya bharatArddhasya kezavaH / vAsavo vo'nvabhUdbhogAnirvighnaM svAprajAnvitaH // 98 // madhuH sattvaM samutsRjya bhUyaH saMzritavAn rajaH / baddhvAyurnArakaM prApazcirayaM sa tamastamaH // 99 // kezavo'pi tamanveSTumiva vairAnubandhanAt / tadeva narakaM pazcAtprAvikSat pApapAkataH // 100 // balospi tadviyogotthazokasantaptamAnasaH / niviMdya saMsRteH prApya jinaM vimalavAhanam // 101 // I sAmAyika samAdAya saMyamaM saMyatAgraNIH / "vigrahe 6vigrahIvoyaM nirvyagramakarotrApaH // 102 // sadvRttastejaso mUrtirdhunvannabhyuditastamaH / asambAdhamagAdUrdhvaM bhAsvAniva balo'malaH // 103 // vairakA saMskAra honese rAjA svayaMbhU madhukA nAma sunane mAtrase kupita ho jAtA thA // 86 // kisI samaya kisI rAjAne rAjA madhuke lie bheMTa bhejI thI, rAjA svayaMbhUne donoMke dUtoMko mArakara tiraskArake sAtha vaha bheMTa svayaM chIna lI // 60 // AcArya kahate haiM ki prema aura dveSase utpanna huA saMskAra sthira ho jAtA hai isalie AtmajJAnI manuSyako kahIM kisIke sAtha dveSa nahIM karanA cAhie // 61 // jaba madhune nAradase dUtake maranekA samAcAra sunA to vaha krodhita hokara yuddha karaneke lie balabhadra aura nArAyaNake sanmukha calA // 62 // idhara yuddha karanemeM catura tathA kupita balabhadra aura nArAyaNa yuddhake lie pahale se hI taiyAra baiThe the ataH yamarAja aura abhikI samAnatA rakhanevAle ve donoM rAjA madhuko mAraneke lie sahasA usake pAsa pahu~ce / / 63 / / donoM zUrakI senAoMmeM parasparakA saMhAra karanevAlA tathA kAyara manuSyoMko bhaya utpanna karanevAlA cirakAla taka ghamAsAn . yuddha huA // 64 // antameM rAjA madhune kupita hokara svayaMbhU ko mAraneke uddezyase zIghra hI jalatA huA cakra ghumA kara pheMkA / / 65 / / vaha cakra zIghratAke sAtha jAkara tathA pradakSiNA dekara svayaMbhUkI dAhinI bhujAke agrabhAga para Thahara gayA / usa samaya veha aisA jAna par3atA thA mAno AkAzase utarakara sUryakA bimba hI nIce A gayA ho ||16|| usI samaya rAjA svayaMbhUne kupita hokara vaha cakra zatruke prati pheMkA so ThIka hI hai kyoMki puNyodayase kyA nahIM hotA ? // 67 // usI samaya svayaMbhUnArAyaNa, Adhe bharata kSetrakA rAjya prApta kara indrake samAna apane bar3e bhAIke sAtha usakA nirvighna upabhoga karane lagA || 68 // rAjA madhune prANa chor3akara bahuta bhArI pApakA saMcaya kiyA jisase narakA bA~dha kara tamastama nAmaka sAtaveM narakameM gayA // 66 // aura nArAyaNa svayaMbhU bhI vairake saMskArase use khojane ke lie hI mAno apane pApodayake kAraNa pIche se usI narakameM praviSTa huA // 100 // svayaMbhU viyogase utpanna hue zokake dvArA jisakA hRdaya saMtapta ho rahA thA aisA balabhadra dharma bhI saMsAra se virakta hokara bhagavAn vimalanAthake samIpa pahu~cA / / 101 / / aura sAmAyika saMyama dhAraNa kara saMyamiyoMmeM agresara ho gayA / usane nirAkula hokara itanA kaThina tapa kiyA mAno zarIrake sAtha vidveSa hI ThAna rakkhA ho / / 102 / / usa samaya balabhadra ThIka sUryake samAna jAna par3ate the kyoMki jisa prakAra sUrya sadvRtta arthAt golAkAra hotA hai usI prakAra balabhadra bhI sadvRtta sadAcAra se yukta the, jisa prakAra sUrya tejakI mUrti svarUpa hotA hai usI prakAra balabhadra bhI tejakI mUrti svarUpa 1 sthitiH ga0 / 2 prahitya pradAt asUn tasya iti padacchedaH / 3 saMsRtivIjajam la0 / 4 nArakaM ka0, gha0 / 5 vigrahe zarIre / 6 vigrahI vidva eSI /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitama parva vasantatilakA yUtena mohavihitena vidhIH svayambhUH yAto madhuzca narakaM duritI durantam / dharmAdikaM tritayameva kumArgavRttyA hetuH zritaM bhavati duHkhaparamparAyAH // 10 // krodhAdibhiH sutapaso'pi bhavennidAnaM tatsyAd durantaduritorjitaduHkhahetuH / tenApa muktipathago'pyapathaM suketustyAjyaM tataH khalasamAgamavannidAnam // 105 // mAlinI cativinihatamitro mitranandI kSitIzo yamasamitisamagro'nurAdhIzvaro'bhUt / anudharaNimitaH san dvAravatyAM 'sudharmaH paramapadamavApatsAdhitAtmasvarUpaH // 106 // prathvI kuNAlaviSaye suketuradhirADabhUd durmati stataH kRtatapAH suro'jani sukhAlaye lAntave / kRtAntasazo madhoranubabhUva cakrezvara statazca duritodayAkSitimagAtsvayambharadhaH // 107 // jimasyAsyaiva tIrthe'gyo gaNezau merumandarau / tuGgo sthirau suraiH sevyau vakSyAmazcaritaM tayoH // 108 // the, jisa prakAra sUrya udita hote hI andhakArako naSTa kara detA hai usI prakAra balabhadrane muni hote hI antaraGgake andhakArako naSTa kara diyA thA, jisa prakAra sUrya nirmala hotA hai usI prakAra balabhadra bhI karmamalake naSTa ho jAnese nirmala the aura jisa prakAra sUrya binA kisI rukAvaTake Upara AkAzameM gamana karatA hai usI prakAra balabhadra bhI binA kisI rukAvaTake Upara tIna lokake agrabhAga pa virAjamAna hue // 103 / / dekho, moha vaza kiye hue juAse mUrkha svayaMbhU aura rAjA madhu pApakA saMcaya kara dukhadAyI narakameM pahu~ce so ThIka hI hai kyoMki dharma, artha, kAma ina tInakA yoda kumArga vRttise sevana kiyA jAve to yaha tInoM hI duHkha-paramparAke kAraNa ho jAte haiM // 104 // koI uttama tapazcaraNa kare aura krodhAdike vazIbhUta ho nidAna-baMdha kara le to usakA vaha nidAna-bandha armA pApase utpanna duHkhakA kAraNa ho jAtA hai| dekho, suketu yadyapi mokSamArgakA pathika thA to bhI nidAna-bandhake kAraNa kugatiko prApta huA ataH duSTa manuSyakI saMgatike samAna nidAna-bandha dUrase hI chor3ane yogya hai // 105 / dharma, pahale apanI kAntise sUryako jItanevAlA mitranandI nAmakA rAjA huA, phira mahAvrata aura samitiyoMse sampanna hokara anuttaravimAnakA svAmI huA, vahA~se cayakara pRthivIpara dvArAvatI nagarImeM sudharma balabhadra huA aura tadanantara Atma-svarUpako siddhakara mokSa padako prApta huA // 106 // svayaMbhU pahale kuNAla dezakA mUrkha rAjA suketu huA, phira tapazcaraNa kara sukhake sthAna-svarUpa lAntava svargameM deva huA, phira rAjA madhuko naSTa karaneke lie yamarAjake samAna cakrapati-nArAyaNa huA aura tadanantara pApodayase nIce sAtavIM pRthivImeM gayA // 107 // athAnantara-inhIM vimalavAhana tIrthakarake tIrthameM atyanta unnata, sthira aura devoMke dvArA sevanIya meru aura mandara nAmake do gaNadhara hue the isalie aba unakA carita kahate haiM // 108 / / 1 suvarmaH l| 14
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 mahApurANe uttarapurANam dvIpe'paravidehe'smin sItodAnacudakkaTe / viSaye gandhamAlinyAM viitshokpuraadhipH|| 109 // paijayanto nRpastasya devyAH sarvazriyaH sutau / saMjayantajayantAkhyau rAjaputraguNAnvitau // 10 // tAvanyecurazokAkhyavane tIrthakRto'ntike / dharma svayambhuvaH zrutvA bhoganirvedacoditau // 11 // saMjayantatanUjAya vaijayantAya dhImate / dattvA rAjyaM samaM pitrA saMyama samavApatuH // 12 // saptame saMyamasthAne kSINAzeSakaSAyakaH / sAmarasyaM samApyApa vaijayanto jinezitAm // 113 // pituH kaivalyasamprAptikalyANe dharaNezinaH / jayanto vIkSya saundaryamaizvayaM ca mahanmuniH // 11 // bharaNendro'bhavanmRtvA durmatiH sa nidAnataH / atyalpaM bahumaulyena gRhato na hi durlabham // 115 // bhanyedyaH samjayantAkhyaM pratimAyogadhAriNam / manoharapurAbhyarNabhImAraNyAntare yatim // 16 // vidyuISTAhayo vidyAdharo vIkSyAkSamo russaa|puurvvairaanusndhaansmRtyudbhuutaativegyaa // 117 // uddhtyelaakhyyaapydrbhrte'paagdigaashritaa| nadI kusumavatyAkhyA haravatyabhidhA parA // 18 // suvarNagajavatyau ca caNDavegA ca pncmii| nyakSipatsaGgame tAsAmagAdhe salile khalaH // 19 // ayaM pApI mahAkAyo dAnavo mAnavAzanaH / sarvAnasmAn pRthagdRSTvA khAdituM nibhRtaM sthitaH // 120 // zarakuntAdizastraudhainighRNaM sarvabhakSiNam / vayaM sarve'pi sambhUya hanAmo'khilavidviSam // 121 // upekSito'yamacaiva bhumkukssirbubhukssitH| bhakSayellakSito'vazyaM nizAyAM strIH zizUnpazUn // 122 // tasmAnmadvacanaM yUyaM pratIta kimahaM vRthaa| mRSA bhASe kimetena vairamastyatra me pRthaka // 123 // iti tena khagA mugdhAH punaH sarve'pi noditAH / tatheti mRtyusantrastAH samastAH zastrasaMhatIH // 124 // bhAdAya sAdhumUrdhanyaM samAhitamahAdhiyam / samantAddhantumArabdhA vizrabdhaM lubdhakopamAH // 125 // jambUdvIpake pazcima videha kSetrameM sItodA nadIke uttara taTapara eka gandhamAlinI nAmakA deza hai usake vItazoka nagarameM vaijayanta rAjA rAjya karatA thaa| usakI sarvazrI nAmakI rAnI thI aura una donoMke saMjayanta tathA jayanta nAmake do putra the, ye donoM hI putra rAjaputroMke guNoMse sahita the // 104-110 // kisI dUsare dina azoka vanameM svayaMbhU nAmaka tIrthaMkara pdhaare| unake samIpa jAkara donoM bhAiyoMne dharmakA svarUpa sunA aura donoM hI bhogoMse virakta ho gaye / / 111 / / unhoMne saMjayantake putra vaijayantake lie jo ki atizaya buddhimAn thA rAjya dekara pitAke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA // 112 // saMyamake sAtaveM sthAna arthAt bArahaveM guNasthAnameM samasta kaSAyoMkA kSaya kara jinhoMne samarasapanA pUrNa vItarAgatA prApta kara lI hai aise vaijayanta munirAja jinarAja avasthAko prApta hue // 113 // pitAke kevalajJAnakA utsava manAneke lie saba deva Aye tathA dharaNendra bhI aayaa| dharaNendrake saundarya aura bahuta bhArI aizvaryako dekhakara jayanta munine dharaNendra honekA nidAna kiyaa| usa nidAnake pravAhase vaha dubuddhi mara kara dharaNendra huA so ThIka hI hai kyoMki bahuta alpa mUlyakI vastu kharIdanA durlabha nahIM hai // 114-115 // kisI eka dina saMjayanta muni, manohara nagarake samIpavartI bhIma nAmaka vanameM pratimA yoga dhAraNa kara virAjamAna the|| 116 // vahIMse vidyudaMSTra nAmakA vidyAdhara niklaa| vaha pUrvabhavake vairake smaraNase utpanna hue tIvra vegase yukta kodhame Age bar3haneke lie asamartha ho gyaa| vaha duSTa una munirAjako uThA lAyA tathA bharatakSetrake ilA nAmaka parvatakI dakSiNa dizAkI ora jahA~ kusumavatI, haravatI, suvarNavatI, gajavatI aura caNDavegA ina nadiyoMkA samAgama hotA hai vahA~ una nadiyoMke agAdha jalameM chor3a AyA // 117-116 / / itanA hI nahIM usane bhole-bhAle vidyAdharoMko nimnAGkita zabda kahakara uttejita bhI kiyaa| vaha kahane lagA ki yaha koI bar3e zarIrakA dhAraka, manuSyoMko khAnevAlA pApI rAkSasa hai, yaha hama sabako alaga-alaga dekhakara khAneke lie cupacApa khar3A hai, isa nirdaya, sarvabhakSI tathA sarvadveSI daityako hama loga milakara bANa tathA bhAle Adi zastroMke samUhase mAreM, dekho, yaha bhUkhA hai, bhUkhase isakA peTa jhukA jA rahA hai, yadi isakI upekSA kI gaI to yaha dekhate-dekhate bhAja rAtriko hI striyoM baccoM 1 pUrnanairAnusambandhAt ga / pUrvavairAnubandhAnu-sa0 /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitama parva 107 so'pi sarvasahiSNuH san vajrakAyo'calAkRtiH / nizcalo nirvRti yAtaH zukladhyAnena zuddhadhIH // 12 // sarve nirvANakalyANapUjAM kartuM surAdhipAH / caturvidhAH samaM prApastadA tadbhakticoditAH // 127 // svAgrajAGgekSaNodbhUtatRtIyAvagamaH krudhA / nAgendro nAgapAzena tAn bavandhAkhilAn khagAn // 128 // nAsmAkaM deva doSo'sti vidyadardaSTa Na pApinA / videhAdamumAnIya bhayaM cAsmAtsvacAriNAm // 129 // pratipAya janairebhirakAri vividho mudhA / mahopasarga ityAhusteSu kecidvicakSaNAH // 130 // zrutvA tasAgarAjo'pi teSu kAluSyamutsRjan / vidyuISTa payorAzau sabandhuM kSeptumudyataH // 13 // mAdityAbhastadA devo guNahetustayorabhUt / madhye jJAtAnubandho vA dhAtupratyayayoH prH|| 132 // kRtadoSo'styayaM nAganAtha kintvanurodhataH / mamAsya zamyatAM kSudre kaH kopastvAhazAM pazI // 133 // purAditIrthakRtkAle bhavavaMzasamunavaiH / vaMzo'sya nirmito datvA vidyA vidyAdharezinAm // 1351 saMbaddharya viSavRkSaM ca chettaM svayamavaitu kaH / ityAbAlaprasiddhaM kiM na vesi viSabhRtyate // 135 // ityuktastena nAgendraH pratyuvAca tapodhanam / madagrajamaya duSTo nirhetukamamImarat // 13 // taddhRvaM mama hantavyo na niSedhyaM tvayArthitam / mayeti sahasA devastamAha matimAn vRthA // 137 // vairaM vahasi te bhAtA jAtau jAto'yameva kim| vidyadraSTo na kiM mAtA sAtaH saMsRtau bhraman // 138 // tathA pazuoMko khA jaavegaa| isalie Apa loga mere vacanoM para vizvAsa karo, maiM vRthA hI jhUTha kyoM bolU~gA ? kyA isake sAtha merA dveSa hai ?' isa prakAra usake dvArA prerita hue saba vidyAdhara mRtyuse Dara gaye aura jisa prakAra kisI vizvAsapAtra manuSyako Thaga loga mArane lagate haiM usa prakAra zana kA samUha lekara sAdhuziromaNi evaM samAdhimeM sthita una saMjayanta munirAjako ve vidyAdhara saba orase mArane lage // 120-125 // jayanta munirAja bhI isa samasta upasargako saha gaye, unakA zarIra vanake samAna sudRr3ha thA, ve parvatake samAna nizcala khar3e rahe aura zukladhyAnake prabhAvase nirmala jJAnake dhArI mokSako prApta ho gaye / / 126 // usI samaya cAroM nikAyake indra unakI bhaktise prerita hokara nirvANa-kalyANakakI pUjA karaneke lie Aye // 127 // saba devoMke sAtha pUrvokta dharaNendra bhI AyA thA, apane bar3e bhAIkA zarIra dekhanese use avadhijJAna prakaTa ho gayA jisase vaha bar3A kupita huaa| usane una samasta vidyAdharoMko nAgapAzase bA~dha liyA // 128 // una vidyAdharoMmeM koI-koI buddhimAna bhI the ataH unhoMne prArthanA kI ki he deva ! isa kAryameM hama logoMkA doSa nahIM hai, pApI vidyuddaSTra inheM videha kSetrase uThA lAyA aura vidyAdharoMko isane batalAyA ki inase tuma sabako bahuta bhaya hai| aisA kahakara isI duSTane hama saba logoMse vyartha hI yaha mahAn upasarga karavAyA hai / / 126-130 / / vidyAdharoMkI prArthanA sunakara dharaNendrane una para krodha chor3a diyA aura parivArasahita vidyadaMSTako samudra meM girAne kA udyama kiyA // 131 // usI samaya vahA~ eka AdityAbha nAmakA deva AyA thA jo ki vidyudaMSTra aura dharaNendra donoMke hI guNa-lAbhakA usa prakAra hetu huA thA jisa prakAra ki kisI dhAtu aura pratyayake bIcameM AyA huA anubandha guNa-vyAkaraNameM prasiddha saMjJA vizeSakA hetu hotA ho // 132 // vaha kahane lagA ki he nAgarAja ! yadyapi isa vidyudaMSTrane aparAdha kiyA hai tathApi mere anurodhase isapara kSamA kiijiye| zrApa jaise mahApuruSoMkA isa kSudra pazu para krodha kaisA ? // 133 // bahuta pahale, AdinAtha tIrthaMkarake samaya Apake vaMzameM utpanna hue dharaNendrake dvArA vidyAdharoMkI vidyAeM dekara isake vaMzakI racanA kI gaI thii| lokameM yaha bAta bAlaka taka jAnate haiM ki anya vRkSakI bAta jAne do, viSa-vRkSako bhI svayaM bar3hAkara svayaM kATanA ucita nahIM hai, phira he nAgarAja! Apa kyA yaha bAta nahIM jAnate ? // 134-135 / / jaba zrAdityAbha yaha kaha cukA taba nAgarAja-dharaNendrane uttara diyA ki 'isa duSTane mere tapasvI bar3he bhAIko akAraNa hI mArA hai ataH yaha mere dvArA avazya hI mArA jaavegaa| isa viSayameM Apa merI icchAko roka nahIM skte|' yaha sunakara buddhimAna devane kahA ki-'Apa vRthA hI vaira dhAraNa kara 1 'viSavRkSo'pi saMvayaM svayaM chettumasAmpratam' iti kumArasaMbhave kAlidAsamahAkaveH /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 mahApurANe uttarapurANam bandhuH kaH ko na vA bandhuH bandhutAbandhutAdvayam / saMsAre parivarteta 'vidAmatrAgrahaH kutaH // 139 // kRtAparAdhe bhAtA te vidyuddeSTamadaNDayat / tato'yaM smRtatajanmA munerasyApakArakaH // 14 // agraja tava pApo'yaM praaktjnmctussttye| mahAvairAnubandhena zlokAntaramajIgamat // 14 // asmin janmanyamuM manye munerasyopakArakam / khagametat kRtaM soDhAyanmuktimayameyivAn // 142 // AstAM tAbadidaM bhadra bhadraM nitikAraNam / prAktanasyApakArasya vada kena pratikriyA // 143 // ityAkarNya phaNIndrastatkathyatAM sA kathA mama / kathamityanvayuGktAsAvAdityA samutsukAH // 144 // zRNu vairaM visRjyAsmin buddhiman zuddhacetasA / tatprapaJcaM vadAmIti devo vispaSTamabhyadhAt // 145 // dvIpe'smin bhArate siMhapurAdhIzo mhiiptiH| siMhasenaH priyA tasya rAmadattA'bhavatsatI // 146 // zrIbhUtiH satyaghoSAko mantrI tasya mahIpateH / zrutismRtipurANAdizAstravid brAhmaNottamaH // 147 // padmakhaNDapure shresstthisudttaakhysumitryoH| bhadramitraH suto ratnadvIpe puNyodayAtsvayam // 148 // upArjitaparArdhAruratnaH siMhapure sthiram / tiSThAsurmantriNaM dRSTvA sarvamAvedya tanmatAt // 149 // tasya haste svaratnAni sthApayitvA sa bAndhavAn / AnetaM pAkhaNDAkhyaM gatvA tasmAbhivartya sH||150|| punarabhyetya ratnAni satyaghoSamayAcata / so'pi tadratnamohena na jAnAmItyapAhata // 15 // bhadramitro'pi pUtkAraM sarvato nagare'karot / satyaghoSo'pi pApiThaireSa caurairabhidrutaH // 152 // rahe haiN| isa saMsAra meM kyA yahI tumhArA bhAI hai ? aura saMsArameM bhramaNa karatA huA vidyudaMSTra kyA Aja taka tumhArA bhAI nahIM huaa| isa saMsAra meM kauna bandhu hai ? aura kauna bandhu nahIM hai ? bandhutA aura abandhutA donoM hI parivartanazIla haiM-Aja jo bandhu haiM vaha kala abandhu ho sakatA hai aura Aja jo abandhu hai vaha kala bandhu ho sakatA hai ataH isa viSayameM vidvAnoMko Agraha kyoM honA cAhiye ? // 136-136 / / pUrva janmameM aparAdha karane para tumhAre bhAI saMjayantane vidyudaMSTrake jIvako daNDa diyA thA, Aja ise pUrvajanmakI vaha bAta yAda A gaI ataH isane munikA apakAra kiyA hai / / 140 / isa pApIne tumhAre bar3e bhAIko pichale cAra janmoMmeM bhI mahAvairake saMskArase paraloka bhejA hai-mArA hai / / 141 / / isa janmameM to maiM isa vidyAdharako ina munirAjakA upakAra karanevAlA mAnatA hU~ kyoMki, isake dvArA kiye hue upasargako sahakara hI ye muktiko prApta hue haiM // 142 / / he bhadra ! isa kalyANa karanevAle mokSake kAraNako jAne dIjiye / Apa yaha kahiye ki pUrvajanmameM kiye hue apakArakA kyA pratikAra ho sakatA hai ? // 143 // yaha sunakara dharaNandrane utsuka hokara AdityAbhase kahA ki vaha kathA kisa prakAra hai ? Apa mujhase kahiye / / 144 // vaha deva kahane lagA ki he buddhimAn ! isa vidyadaMSTra para vaira chor3akara zuddha hRdayase suno, maiM vaha saba kathA vistArase sApha-sApha kahatA huuN|| 145 // ___ isI jambUdvIpa ke bharatakSetrameM siMhapura nagarakA svAmI rAjA siMhasena thA usakI rAmadattA nAmakI pativratA rAnI thI // 146|| usa rAjAkA zrIbhUti nAmakA maMtrI thA, vaha zruti smRti tathA purANa Adi zAstroMkA jAnane vAlA thA, uttama brAhmaNa thA aura apane Apako satyaghoSa kahatA thaa||147|| usI dezake padmakhaNDapura nagarameM eka sudatta nAmakAseTha rahatA thaa| usakI sumitrA strIse madramitra nAmakA putra havA usane puNyodayase ratnadvIpameM jAkara svayaM bahutase bar3e-bar3e ratna kamAye / unheM lekara vaha siMhapura nagara AyA aura va sthAyI rUpase rahanekI icchA karane lgaa| usane zrIbhUti maMtrI se milakara saba bAta kahI aura usakI saMmatise apane ratna usake hAthameM rakhakara apane bhAI-bandhuoMko leneke lie vaha padmakhaNDa nagarameM gyaa| jaba vahA~se vApisa AyA taba usane satyaghoSase apane rana mA~ge parantu ratnoMke mohameM par3akara satyaghoSa badala gayA aura kahane lagA ki maiM kucha nahIM jAnatA / / 148-151 // taba bhadramitrane saba nagarameM ronA-cillAnA zurU kiyA aura satyaghoSane bhI apanI prAmANikatA banAye rakhaneke lie logoMko yaha batalAyA ki pApI cArona isakA saba dhana lUTa liyA hai| isI zokase isakA 1 vidAmatra grahaH kutaH ga0 / vidAmatAmahaH l0|2 lokottara l.|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitameM parva sarvasvaharajodbhUtazokavyAkulitAzayaH / pralApIti janAnetat svaprAmANyAdajigrahat // 153 // samakSaM bhUpaterAtmazuddhayarthaM zapathaM ca saH / dharmAdhikRta nirdiSTaM cakArAcAradUragaH // 154 // bhadramitro'pi pApena vaJcito'haM nijAtinA / dvijAtinetyanAtho'pi nAmuJcat pUtkRtiM muhuH // 155 // caturvidhopadhA zuddhaM yuktaM jAtyAdibhirguNaiH / tvAM satyaM satyaghoSAGkaM matvA mantriguNottamam / / 156 / / yathA nyAsIkRtaM haste tava ratnakaraNDakam / kimevamapalApena hetuM tadbrUhi yujyate // 157 // siMhasenamahArAjaprasAdena na te'sti kim / chatrasiMhAsane muktvA nanu rAjyamidaM tava // 158 // dharma yazo mahattvaM ca kiM vRthaiva vighAtayeH / nyAsApahnavadoSaM kiM na vetsi 'smRtiSUditam // 159 // etadevArthazAstrasya nityamadhyayane phalam / yatparAnatisandhatte nAtisandhIyate paraiH // 160 // ityatra parazabdArthe viparyeSi paro mataH / tatra zatrurahaM kiM bhoH satyaghoSa ripustava / / 161 // sadbhAvapratipannAnAM vaJcane kA vidagdhatA / aGkamArA suptasya hantuH kiM nAma pauruSam // 162 // mahAmohagrahagrasta - zrIbhUte bhAvijanmanA / tvaM tanmA nInazo dehi mahyaM ratnakaraNDakam // 163 // IdRzyetatpramANAni jAtisteSAmiyaM svayam / jAnaMzca mama ratnAni kimityevamapahuSe // 164 // evaM anityaM nizAprAnte rorautyAruhya bhUruham / kRtye kRcchre'pi sattvADhyA na tyajanti samudyamam // 165 // muhurmuhustadAkarNya mahAdevyA manasyabhUt / jAne'haM nAyamunmattaH sarvadAnugataM vadan // 166 // iti sAvedya bhUpAla dhUtopAyena mantriNam / jitvA yajJopavItena sArddhaM tannAmamudrikAm // 167 // 'datvA nipuNamatyAkhyadhAtrIkaratale mithaH / prahitaM mantriNA dehi bhadramitrakaraNDakam // 168 // citta vyAkula ho gayA hai aura usI dazA meM vaha yaha saba baka rahA hai / / / 152 - 153 / / sadAcArase dUra rahane vAle usa satyaghoSane apanI zuddhatA prakaTa karaneke lie rAjAke samakSa dharmAdhikAriyoMnyAyAdhIzoMke dvArA batalAI huI zapatha khAI // 154 // bhadramitra yadyapi anAtha raha gayA thA to bhI usane apanA ronA nahIM chor3A, vaha bAra-bAra yahI kahatA thA ki isa pApI vijAti brAhmaNane mujhe Thaga liyA / / 155 // he satyaghoSa ! maiMne tujhe cAroM tarahase zuddha jAti Adi guNoMse yukta maMtriyoM ke uttama guNoMse vibhUSita tathA sacamuca hI satyaghoSa samajhA thA isalie hI maiMne apanA noMkA piTArA tere hAthameM sauMpa diyA thA, aba isa taraha tUM kyoM badala rahA hai, isa badalanekA kAraNa kyA hai aura yaha saba karanA kyA ThIka hai ? mahArAja siMhasenake prasAdase tere kyA nahIM hai ? chatra aura siMhAsanako chor3akara yaha sArA rAjya terA hI to hai / / 156 - 158 // phira dhameM, yaza aura bar3appanako vyartha hI kyoM naSTa kara rahA hai ? kyA tU smRtiyoMmeM kahe huye nyAsApahArake doSako nahIM jAnatA ? // 156 // tUne jo nirantara arthazAstrakA adhyayana kiyA hai kyA usakA yahI phala hai ki tU sadA dUsaroMko ThagatA hai aura dUsaroMke dvArA svayaM nahIM ThagAyA jAtA // 160 // athavA tU para zabda kA artha viparIta samajhatA hai - para kA artha dUsarA na lekara zatru letA hai so he satyaghoSa ! kyA sacamuca hI maiM tumhArA zatru hU~ ? / / 161 // sadbhAvanA se pAsameM Aye hue manuSyoMko ThaganemeM kyA caturAI hai ? goda Akara soye hueko mArane vAlekA puruSArtha kyA puruSArtha hai ? he zrIbhUti ! tU mahAmoha rUpI pizAcase grasta ho rahA hai, tU apane bhAvI jIvanako naSTa mata kara, merA ratnoMkA piTArA mujhe de de || 162 - 163 || mere ratna aise haiM, itane bar3e haiM aura unakI yaha jAti hai, yaha saba tU jAnatA hai phira kyoM isa taraha unheM chipAtA hai ? / / 164 / / isa prakAra vaha bhadramitra prati dina prAtaH kAlake samaya kisI vRkSapara car3hakara bAra-bAra rotA thA so ThIka hI haiM kyoMki dhIra vIra manuSya kaThina kAryameM bhI udyama nahIM chor3ate / / 165 / / bAra-bAra usakA eka-sA ronA sunakara eka dina rAnIke manameM vicAra AyA ki cU~ki 'yaha sadA eka hI sadRza zabda kahatA hai ataH yaha unmatta nahIM hai, aisA samajha par3atA hai / / 166 // rAnIne yaha vicAra rAjAse prakaTa kiye aura maMtrIke sAtha juA khelakara usakA yajJopavIta tathA usake nAmakI aMgUThI jIta lI / / 167 / / tadanantara usake 1 smRtininditam kha0, ga0 / smRtidUSitam la0 / 2 suptAnAM hetuH ( 1 ) la0 : 4 - pustake'yaM zloka ujjhitaH / 206 3 nitye la0 /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam abhijJAnaM ca tasyaitadityuktvA sAnnidhAnRtaH / tadAnayeti sandizya 'dhAtrI mAnInayatsadA // 169 // tatrAnyAni ca ratnAni kSiptvA kSitibhujA svayam / bhadramitraM samAhUya rahasyetadbhavettava // 170 // ityuktaH sa bhaveddeva mamaiva tatkaraNDakam / kintu ratnAnyanarthyANi mizritAnyatra kAnicit // 171 // etAni santi me naiva mamaitAnIti zuddhadhIH / svaratnAnyeva satyotirjagrAhotkAgraNIH satAm // 172 // santuSya bhUpatistasmai satyaghoSAGkasaGgatam / jyeSTha zreSThipadaM madramitrAyAdita veditA // 173 // satyaghoSo mRSAvAdI pApI pApaM samAcaran / dharmAdhikaraNoktena daNDyatAmiti bhUbhujA // 174 // preritAstena mArgeNa sarvasvaharaNaM tathA / capeTA vajramuSTANyamallasya triMzadUrjitAH // 175 // kAMsyapAtratrayApUrNanavagomayabhakSaNam / iti trividhadaNDena nyagRhNan purarakSakAH // 176 // nRpe'nubandhavairaH san mRtvArrAdhyAnadUSitaH / dvijihvo'gandhano nAma bhANDAgAre'janiSTa saH // 177 // anyAyenAnyavirAsya svIkArazcauryamucyate / naisargikaM nimittotthaM tadevaM dvividhaM smRtam // 178 // bhayamAjanmano lobhanikRSTasparddhakodayAt / satyapyarthe gRhe svasya koTIkovyAdisaGkhyayA // 179 // na cauryeNa vinA toSaH satyAye sati ca vyaye / tadvatastAdRzo bhAvaH sarveSAM vA kSudhArditaH " // 180 // "strIsutAdivya yA zaktervinArthAditaradbhavet / tacca lobhodayenaiva durvipAkena kenacit // 181 // 110 nipuNamatI nAmakI dhAyake hAthameM donoM cIjeM dekara use ekAntameM samajhAyA ki 'tU zrIbhUti maMtrIke ghara jA aura unakI strIse kaha ki mujhe maMtrIne bhejA hai, tU mere lie bhadramitrako piTArA de de / pahicAna ke lie unhoMne yaha donoM cIjeM bhejI haiM isa prakAra jhUTha-mUTha hI kaha kara tU vaha ratnoMkA piTArA le A, isa taraha sikhalA kara rAnI rAmadattAne dhAya bhejakara maMtrIke gharase vaha ratnoMkA piTArA bulA liyA / / 168 - 166 / / rAjAne usa piTAremeM aura dUsare ratna DAlakara bhadramitrako svayaM ekAnta meM 'bulAyA aura kahA ki kyA yaha piTArA tumhArA hai ? / / 170 / / rAjAke aisA kahane para bhadramitra ne kahA ki he deva ! yaha piTarA to hamArA hI hai parantu isameM kucha dUsare amUlya ratna milA diye gaye haiM / / 171 || inameM ye ratna mere nahIM haiM aura ye mere haiM isa taraha kahakara saca bolanevAle, zuddhabuddhike dhAraka tathA sajjanoMmeM zreSTha bhadramitrane apane hI ratna le liye / / 172 / / yaha jAnana kara rAjA bahuta hI saMtuSTa hue aura unhoMne bhadramitrake lie satyaghoSa nAmake sAtha atyanta utkRSTa seThakA pada de diyA- bhadramitrako rAjazreSThI banA diyA aura usakA 'satyaghoSa' upanAma rakha diyA - // 173 // satyaghoSa maMtrI jhUTha bolanevAlA hai, pApI hai tathA isane bahuta pApa kiye haiM isalie ise daNDita kiyA jAve isa prakAra dharmAdhikAriyoMke kahe anusAra rAjAne use daNDa diye jAnekI anumati de dI / / 174 / / isa prakAra rAjAke dvArA prerita hue nagarake rakSakoMne zrIbhUti maMtrIke lie tIna daNDa nizcita kiye - 1 isakA saba dhana chIna liyA jAve, 2 vajramuSTi pahalavAnake majabUta tIsa ghUMse diye jAveM, aura 3 kAMsekI tIna thAloMmeM rakhA huA nayA gobara khilAyA jAve, isa prakAra nagara ke rakSakoMne use tIna prakArake daNDoMse daNDita kiyA / / 175-176 / / zrIbhUti rAjAke sAtha baira bA~dhakara zrArtadhyAnase dUSita hotA huA marA aura marakara rAjA ke bhANDArameM agandhana nAmakA sA~pa huA || 177 / / anyAyase dUsarekA dhana le lenA corI kahalAtI hai vaha do prakArakI mAnI gaI hai eka jo svabhAvase hI hotI aura dUsarI kisI nimittase / / 178 // jo corI svabhAvase hotI hai vaha janma se hI lobha kaSAyake nikRSTa sparddhakoMkA udaya honese hotI hai / jisa manuSyake naisargika corI karanekI Adata hotI hai usake gharameM karor3oMkA dhana rahane para bhI tathA karor3oMkA Aya-vyaya hone para bhI corI ke binA use saMtoSa nahIM hotA / jisa prakAra sabako kSudhA AdikI bAdhA hotI hai usI prakAra usake corIkA bhAva hotA hai / / 176 - 180 / / jaba gharameM strI-putra AdikA kharca adhika hotA 1 dhAtrImA nidhAttadA (1) la0 / 2 ityukte kha0 / 3 nigrahan la0 / 4 tadeva la0 / 5 kSudhAdikAH 0 / 6 trIdyUtAdi ka0, kha0, ga0, gha0 /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitama pa 1 dvayena tena badhnAti durAyurduSTaceSTayA / durgatau taciraM duHkhaM durantaM hyanubhAvayet // 182 // saujanyaM hanyate bhra'zo vizrambhasya dhanAdiSu / vipattiH prANaparyantA mitrabandhvAdibhiH saha // 183 // guNaprasavasandRbdhA kIrtiramlAnamAlikA / lateva dAvasaMzliSTA sadyacauryeNa hanyate // 184 // isIdaM jAnatA sarvaM satyaghoSeNa durdhiyA / AdyAMzakena cauryeNa sAhasaM tadanuSTitam // 185 // sadyo mantripadAd bhraSTo nigrahaM tAdRzaM gataH / durgatiM ca punaH prApto mahApApAnubandhinIt // 186 // ityamAtyasya durvRtaM rAjA''tmani vicintayan / dharmilAkhyAya viprAya tatsAcivyapadaM dadau // 187 // kAle gacchati satyevamanyedyurasanATavI / paryantavimalAyuktikAntArakSmAbhRti sthitam // 188 // varadharmayatiM prApya bhadramitravaNigvaraH / zrutvA dharmaM dhanaM dAne tyajantamatimAtrayA // 189 // tasya mAtA sumitrAkhyAsahamAnAtikopinI / kAle mRtvAsanATavyAM 'zArdUlIbhUyamAgatA // 190 // yadRcchayA vanaM yAtamavalokya durAzayA / sA'khAdatsvasutaM kopAcitraM kiM anAzyamaGginAm // 191 // sa snehAdrAmadattAyAH siMhacandraH suto'bhavat / pUrNacandro'nujastasya bhUpatestAvatipriyau // 192 // bhANDAgArAvalokArthaM kadAcinnRpatiM gatam / dazati sma nijakrodhAccakSuH zrutiragandhanaH // 193 // tadA garuDadaNDena sarpAnAhUya mantrataH / nirdoSo'muM pravizyA me nirgataH zuddhimApnuyAt // 194 // anyathA nigrahISyAmItyuktA viSadharAH pare / jalAzayAdivAkkezAnniryAnti sma hutAzanAt // 195 // hai aura gharameM dhanakA abhAva hotA hai taba dUsarI tarahakI corI karanI par3atI hai vaha bhI lobha kaSAya athavA kisI anya duSkarma ke udayase hotI hai / / 181 / / yaha jIva donoM prakArakI coriyoMse azubha AyukA bandha karatA hai aura apanI duSTa ceSTAse durgatimeM cirakAla taka bhArI duHkha sahana karatA hai / / 182 // corI karanevAlekI sajjanatA naSTa ho jAtI hai, dhanAdike viSayameM usakA vizvAsa calA jAtA hai, aura mitra tathA bhAI-bandhuoMke sAtha use prANAnta vipatti uThAnI par3atI hai // 183 // jisa prakAra dAvAnalase chuI huI latA zIghra hI naSTa ho jAtI hai usI prakAra guNarUpI phUloMse guMthI huI kIrtirUpI tAjI mAlA corIse zIghra hI naSTa ho jAtI hai // 184 // yaha saba jAnate hue bhI mUrkha satyaghoSa (zrIbhUti ) ne pahalI naisargika corIke dvArA yaha sAhasa kara DAlA / / 185 / / isa co kAraNa hI vaha maMtrI padase zIghra hI bhraSTa kara diyA gayA, use pUrvokta kaThina tIna daNDa bhogane par3e tathA bar3e bhArI pApase ba~dhI huI durgatimeM jAnA par3A / / 186 / / isa prakAra apane hRdayameM maMtrIke durAcArakA cintana karate hue rAjA siMhasenane usakA maMtrIpada dharmila nAmaka brAhmaNake lie de diyA / / 187 // 111 isa prakAra samaya vyatIta hone para kisI dina asanA nAmake vanameM vimalakAntAra nAmake parvata para virAjamAna varadharma nAmake munirAjake pAsa jAkara seTha bhadramitrane dharmakA svarUpa sunA aura apanA bahuta-sA dhana dAnameM de diyaa| usakI mAtA sumitrA isake itane dAnako na saha sakI ataH atyanta kruddha huI aura anta meM marakara usI asanA nAmake vanameM vyAghrI huI / / 188 - 160 / / eka dina bhadramitra apanI icchAse asanA vanameM gayA thA use dekhakara duSTa abhiprAya vAlI vyAghrIne usa apane hI putrako khA liyA so ThIka hI hai kyoMki krodhase jIvoMkA kyA bhakSya nahIM ho jAtA ? / / 161 / / vaha bhadramitra marakara snehake kAraNa rAnI rAmadattAke siMhacandra nAmakA putra huA tathA pUrNacandra usakA choTA bhAI huA / ye donoM hI putra rAjAko atyanta priya the || 162 || kisI samaya rAjA siMhasena apanA bhANDAgAra dekhaneke lie gaye the vahA~ satyaghoSake jIva agandhana nAmaka sarpane use svakIya krodhase Dasa liyA // 163 // usa garur3adaNDa nAmaka gAruDIne mantrase saba sarpako bulAkara kahA ki tuma logoMmeM jo nirdoSa ho hamameM praveza kara bAhara nikale aura zuddhatA prApta kare / / 164 / / anyathA pravRtti karane para maiM daNDita karU~gA / isa prakAra kahane para agandhanako chor3a bAkI saba sarpa usa agnise klezake binA hI isa taraha bAhara nikala Aye jisa taraha ki mAno kisI jalAzaya se hI bAhara nikala 1 sA vyAlIbhUya-la0 / 2 ciraM kha0, ba0 / 3 zrAzyaM khAdyam /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 mahApurANe uttarapurANam agandhanastu tadvatau bhasmitaH kopamAnavAn / kAlakAkhye bane jajJe salobhanamaro mRgaH // 19 // siMhaseno'pi kAlAnte sAmajaH sallakIvane / sambhUyAzanighoSAkhyAM samavApa madodhuraH // 197 / / siMhacandro'bhavadrAjA yauvarAjye'janItaraH / bhumjAnayostayolakSmI kAle kSaNa ivAyati // 198 // kadAcitsihasenoparatavArtAzruterite' / draSTuM dAntahiraNyAdimatI saMyamasaMyute // 199 // samIpe rAmadattApi tayoH saMyamamAdadau / tacchokAtsihacandro'pi pUrNacandrayatiM zritaH // 20 // zrutvA dharmamidaM janma yadi yAti vRthA nRNAm / kutaH punarihotpatirdhAntireveti cintayan // 201 // kRtvA rAjye'nujanmAnaM dvitIyaM prApya saMyame / guNasthAnaM vizuddhathan sa 4pramAdaparivarjanAt // 202 // khacAraNatvaM turyAvagamotkarSa ca labdhavAn / rAmadattA kadAcitaM raSTrA samjAtasammadA // 203 // manoharavanodyAne vanditvA vidhipUrvakam / tatapovinasamprabhaparyante putravatsalA // 204 // pUrNacandraH parityajya dharma bhoge kRtAdaraH / pratyetyuta na vA dharmamasAvityanvayukta sA // 205 // pratyAha siMhacandro'pi yuSmaddharma grahISyasi / mA bhUtkhedaH kathAM cAsya zRNutAnyabhavAzritAm // 206 // kauzale viSaye vRddhagrAme nAmnA mRgAyaNaH / viprastasyAbhavaddharmapatnI ca madhurAiyA // 20 // tatsutA vAruNIsamjJA jIvitAnte mRgAyaNaH / sAketAdhIzino divyabalasya sumatezca saH // 208 // sutA hiraNyavatyAsItsuramyaviSaye pure| podane'dhIzine pUrNacandrAyAdAyi sA stii|| 201 // Aye hoN||165 // parantu agandhana krodha aura mAnase bharA thA ataH usa agnimeM jala gayA aura marakara kAlaka nAmaka vanameM lobha sahita camarI jAtikA mRga haa|| 146 // rAjA siMhasena bhI Ayuke antameM marakara sallakI vanameM azanighoSa nAmakA madonmatta hAthI huA // 167 // idhara siMhacandra rAjA huA aura pUrNacandra yuvarAja bnaa| rAjyalakSmIkA upabhoga karate hue una donoMkA bahuta bhArI samaya jaba eka kSaNake samAna bIta gayA // 168 // taba eka dina rAjA siMhasenakI mRtyuke samAcAra sunanese dAntamati aura hiraNyamati nAmakI saMyama dhAraNa karanevAlI AryikAe~ rAnI rAmadattAke pAsa aaii| 166 // rAmadattAne bhI una donoMke samIpa saMyama dhAraNa kara liyaa| isa zokase rAjA siMhacandra pUrNacandra nAmaka munirAjake pAsa gayA aura dharmopadeza sunakara yaha vicAra karane lagA ki yadi yaha manuSya-janma vyartha calA jAtA hai to phira isameM utpatti kisa prakAra ho sakatI hai, isameM utpatti honekI AzA rakhanA bhrama mAtra hai athavA nAnA yoniyoM meM bhaTakanA hI bAkI raha jAtA hai // 200-201 // isa prakAra vicAra kara usane choTe bhAI pUrNacandrako rAjyameM niyakta kiyA aura svayaM dIkSA dhAraNa kara lii| vaha pramAdako chor3akara vizuddha hotA hA saMyamake dvitIya guNasthAna arthAt apramatta virata nAmaka saptama guNasthAnako prApta huA // 202 / / tapake prabhAvase use AkAzacAraNa Rddhi tathA manaHparyaya jJAna prApta huaa| kisI samaya rAmadattA siMhacandra muniko dekhakara bahuta hI harSita huI / / 203 / / usane manoharavana nAmake udyAnameM vidhi pUrvaka unakI vandanA kI, tapake nirvighna honekA samAcAra pUchA aura antameM putrasneha ke kAraNa yaha pUchA ki pUrNacandra dharmako chor3akara bhogoMkA Adara kara rahA hai vaha kabhI dharmako prApta hogA yA nahIM ? // 204-205 / / siMhacandra munine uttara diyA ki kheda mata karo, vaha avazya hI tumase athavA tumhAre dharmako grahaNa kregaa| maiM isake anya bhavase sambandha rakhane vAlI kathA kahatA hU~ so suno // 206 // / dezake vRddha nAmaka grAmameM eka mRgAyaNa nAmakA brAhmaNa rahatA thaa| usakI strIkA nAma madharA thA // 207 // una donoMke vAruNI nAmakI putrI thI, mRgAyaNa Ayuke antameM marakara sAketanagarake rAjA divyabala aura usakI rAnI sumatike hiraNyavatI nAmakI putrI huii| vaha satI SIN56 1 maraNavArtAzravaNAt ite-prAte samAgatavatyau ityrthH| 2 saMyamam ka0, ga0, 50 ! 3 san 20, kha., ga0, gha0, sa0, 0 / 4 pramAdaparimArjanAt ka0, pa0 /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitama parva 113 madhurA'pi tayorjAtA rAmadattA tvamuttamA / bhadramitravaNik siMhacandraste snehato'bhavat // 210 // vAruNI pUrNacandro'yaM tvatpitA bhadrabAhutaH / gRhItasaMyamo'dyAna saMvRtto gururAvayoH // 21 // mAtA te dAntamatyante dIkSitA kSAntiraya te / siMhaseno'hinA daSTa: karIndro'zanighoSakaH // 212 // bhUtvA vane zramanmato mAmAlokya jighAMsayA / dhAvati sma mayA''kAze sthitvA'sau pratibodhitaH // 213 // pUrvasambandhamAkhyAya sarva samyaka prabuddhavAn / saMyamAsaMyama bhavyaH svayaM sadyaH samagrahIt // 214 // zAntacitaH sa nirvedo dhyAyan kaayaadysaartaam| kRtvA mAsopavAsAdIn zuSkagatrANi pArayan // 215 // kurvannevaM mahAsattvazciraM ghorataraM tapaH / 'yupakesariNInAmasaritIrthe kRzo jalam // 216 // pAtuM praviSTastaM vIkSya sa sarpazcamaraH punaH jAtaH kukkuTasarpo'tra tadAsyAruma mastakam // 217 // dazati sma gajo'pyetadviSeNa vigatAsukaH / samAdhimaraNAjjajJe sahasrAre ravipriye // 218 // vimAne zrIdharo devo dhamilazcAyuSaH kSaye / tatraiva vAnaraH so'bhUtsakhyA tena gajezinaH // 219 // hataH "kukkuTasarpo'pi tRtIyanarake'bhavat / gajasya radanau muktAzcAdAyAdhikatejasaH // 220 // vyAdhaH zRgAlavanAma dhanamitrAya dattavAn / rAjazreSThI ca tau tAzca pUrNacandramahIbhuje // 221 // dadau dantadvayenAsau vyadhAtpAdacatuSTayam / palyakasyAtmano muktAbhizca hAramadhAca tam // 222 // Idarza saMsRterbhAvaM bhAvayan ko vidhIna cet / ratiM tanoti bhogeSu bhavAbhAvamabhAvayana // 223 // hiraNyavatI podanapura nagarake rAjA pUrNacandrake lie dI gaI-vyAhI gaI // 208-206 / / mRgAyaNa brAhmaNakI strI madhurA bhI mara kara una donoM--pUrNacandra aura hiraNyavatIke tU rAmadattA nAmakI putrI huI thI, seTha bhadramitra tere snehase siMhacandra nAmakA putra huA thA aura vAruNIkA jIva yaha pUrNacandra huA hai / tumhAre pitAne bhadrabAhuse dIkSA lI thI aura unase maiMne dIkSA lI thI isa prakAra tumhAre pitA hama donoMke guru hue haiM / / 210-211 / / terI mAtAne dAntamatIke samIpa dIkSA dhAraNa kI thI aura phira hiraNyavatI mAtAse tUne dIkSA dhAraNa kI hai| Aja tujhe saba prakArakI zAnti hai| rAjA siMhasenako sA~pane Dasa liyA thA jisase mara kara vaha vanameM azanighoSa nAmakA hAthI huaa| eka dina vaha madonmatta hAthI vanameM ghUma rahA thA, vahIM maiM thA, mujhe dekhakara vaha mAranekI icchAse daur3A, mujhe AkAzacAraNa Rddhi thI ataH maiMne AkAzameM sthita ho pUrvabhavakA sambandha batAkara use smjhaayaa| vaha ThIka-ThIka saba samajha gayA jisase usa bhavyane zIghra hI saMyamAsaMyamadezavrata grahaNa kara liyA ||212-214||ab usakA citta bilakula zAnta hai, vaha sadA virakta rahatA huA zarIra Adi kI niHsAratAkA vicAra karatA rahatA hai, lagAtAra eka-eka mAhake upavAsa kara sUkhe pattoMkI pAraNA karatA hai // 215 / isa prakAra mahAn dhairyakA dhAraka vaha hAthI cirakAla taka kaThina tapazcaraNa kara atyanta durbala ho gayA / eka dina vaha yUpakesariNI nAmakI nadIke kinAre pAnI pIneke lie ghusaa| use dekhakara zrIbhUti-satyaghoSake jIvane jo marakara camarI mRga aura bAdameM kukuTa sape huA thA usa hAthIke mastaka para car3hakara use Dasa liyaa| usake viSase mara gayA, vaha cU~ki samAdhimaraNase marA thA ataH sahasrAra svargake ravipriya nAmaka vimAnameM zrIdhara nAmakA deva huaa| dharmila brAhmaNa, jise ki rAjA siMhasenane zrIbhUtike bAda apanA mantrI banAyA thA Ayuke antameM mara kara usI vanameM vAnara huA thaa| usa vAnarakI pUrvokta hAthIke sAtha mitratA thI ataH usane usa kukuTa sapeko mAra DAlA jisase vaha marakara tIsare narakameM utpanna huncha zRgAlavAn nAmake vyAdhane usa hAthIke donoM dA~ta tor3e aura atyanta camakIle motI nikAle tathA dhanamitra nAmaka seThake lie diye| rAjazreSThI dhanamitrane ve donoM dA~ta tathA motI rAjA pUrNacandrake lie diye // 216-221 // rAjA pUrNacandrane una donoM dA~toMse apane palaMgake cAra pAye banavAye aura motiyoMse hAra banavAkara pahinA // 222 // vaha manuSya sarvathA buddhirahita nahIM hai athavA 1 payaHkesariNI kh.| 2 kRzobalaH kha0, l| 3 puraH l0| 4 kukuTa kha0, g.| 5 kurkuTa g.| 6 tRtIye narake kh0| 7 vigatA dhIryasya sa vidhIH mUrkha ityarthaH / 8 acintayan /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 mahApurANe uttarapurANam ityasau siMhacandroktaM rAmadA'vabudhya tat / putrasnehAtsvayaM gatvA pUrNacandramajijJapat // 22 // gRhItadharmatasvo'sau ciraM rAjyamapAlayat / rAmadazApi tatsnehAtsanidAnAyuSo'vadhau // 225 // mahAzukre vimAne'bhUdu bhAskare bhaaskraahvyH| pUrNacandro'pi tatraiva vaiDUrye tatkRtAyaH // 226 // siMhacandro munIndro'pi samyagArAdhya zuddhadhI: / prItikaravimAne'bhUdUrdhvagraiveyakordhvake // 220 / / rAmadattA tatazcyutvA dharaNItilake pure / atraiva dakSiNazreNyAmativegakhagezinaH // 228 // zrIdharAkhyA sutA jAtA mAtA'syAH syAtsulakSaNA / doyamalakAdhIze 'darzakAya khagezine // 229 // vaiDUryAdhipatizcArya duhitA'bhUdyazodharA / "puSkarAkhyapure sUryAvartAyAdAyyasAvapi // 230 // rAjA zrIdharadevo'pi razmivegastayorabhUt / kadAcinmunicandrAkhyamunidharmAnuzAsanAt // 23 // sUryAvarte "tapo yAte zrIdharA ca yazodharA / dIkSAM samagrahISAtAM guNavatyAyikAntike // 232 // kadAcidrazmivego'gAsiddhakUTajinAlayam / haricandrAhvayaM "tatra dRSTA cAraNasaMyatam // 233 // zrutvA dharma ca samyaktvaM saMyama pratipadya sH| cAraNatvaM ca samprAptaH sadyogaganagocaram // 23 // kAJcanAkhyaguhAyAM taM kadAcidavalokya te / vanditvA tiSThatAM tatra zrIdharA ca yazodharA // 235 // prAktano tArakastasmAtpracyutyAdhavipAkataH / ciraM bhramitvA saMsAre mahAnajagaro'bhavat // 236 // saMsArake abhAvakA vicAra nahIM karatA hai to saMsArake aise svabhAvakA vicAra karanevAlA kauna manuSya hai jo viSaya-bhogoMmeM prIti bar3hAnevAlA ho ? / / 223 // isa taraha siMhacandra munike samajhAne para rAmadattAko bodha huA, vaha putrake snehase rAjA pUrNacandrake pAsa gaI aura use saba bAteM kahakara samajhAyA // 224 // pUrNacandrane dharmake tattvako samajhA aura cirakAla taka rAjyakA pAlana kiyaa| rAmadattAne putrake snehase nidAna kiyA aura Ayuke antameM marakara mahAzukra svargake bhAskara nAmaka vimAnameM deva pada prApta kiyaa| tathA pUrNacandra bhI usI svargake vaiDUrya nAmaka vimAnameM vaiDUrya nAmakA deva huA / / 225-226 // nirmala jJAnake dhAraka siMhacandra munirAja bhI acchI taraha samAdhimaraNa kara nauveM aveyakake prItiMkara vimAnameM ahamindra hue| 227 // rAmadattAkA jIva mahAzukra svargase cayakara isI dakSiNa zreNIke dharaNItilaka nAmaka nagarake svAmI ativega vidyAdharake zrIdharA nAmakI putrI huaa| vahA~ isakI mAtAkA nAma sulakSaNA thaa| yaha zrIdharA putrI alakAnagarIke adhipatidarzaka nAmaka vidyAdharake rAjAke lie dI gii| pUrNacandrakA jIva jo ki mahAzukra svargake baiMDarya vimAnameM vairya nAmaka deva huA thA vahA~se cayakara isI zrIdharAke yazodharA nAmakI vaha ka huI jo ki puSkarapura nagarake rAjA sUryAvartake lie dI gaI thii||228-230|| rAjA siMhasena athavA azanighoSa hAthIkA jIva zrIdhara deva una donoM-sUryAvarta aura yazodharAke razmivega nAmakA putra huaa| kisI samaya municandra nAmaka munise dharmopadeza sunakara rAjA sUryAvarta tapake lie cale gaye aura zrIdharA tathA yazodharAne guNavatI AryikAke pAsa dIkSA dhAraNa kara lI / / 231-232 // kisI samaya razmivega siddhakUTa para vidyamAna jina-mandirake darzanake lie gayA thA, vahA~ usane cAraNaRddhi dhArI haricandra nAmaka munirAjake darzana kara unase dharmakA svarUpa sunA, unhIMse samyagdarzana aura saMyama prApta kara muni ho gayA tathA zIghra hI AkAzacAraNa Rddhi prApta kara lI / / 233-234 // kisI dina razmivega muni kAzcana nAmakI guhAmeM virAjamAna the, unheM dekhakara zrIdharA aura yazodharA AryikAe~ unheM namaskAra kara vahIM baiTha gaI / / 235 // idhara satyaghoSakA jIva jo tIsare narakameM nArakI huA thA vahA~se nikala kara pApake udayase cirakAla taka saMsArameM bhramaNa karatA rahA aura antameM usI vanameM mahAn ajagara huA // 236 / / 1darzitAya kh0| 2 bhAskarAkhyapure sUryAvartAyAdAgyasAvapi kha0, g0|3 gajaH zrIdhara kha0, g.| gajaH pAThAntaraM iti ka-pustake sUcitam / 4 tapo jAte ka0, g0,0| 5 yatra ka..kha. cAraNasaMyamam kh0| 7 gamanagovaram la /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitamaM parva te ca taM ca nirIkSyaiSa sa sUryapratimaM krudhA / sahAgilat samArAdhya te kApiSThe babhUvatuH // 237 // rucakAkhye vimAne'yaM munizcArkaprabhAhvaye / devaH paGkaprabhAM prApat pApAdajagaro'pi saH // 238 // siMhacandro divo'bhyetya dvIpe'smin cakrapuH pateH / aparAjitarAjasya sundaryAzca suto'bhavat // 239 // cakrAyudhastato'syaiva razmivegaracyuto divaH / saJjAtazcitramAlAyAM suto vajrAyudhAhvayaH // 240 // zrIdharA cAgatA nAkAt pRthivItilake pure / sutA'bhUt priyakAriNyAmativegamahIpateH // 241 // sarvalakSaNasampUrNA' ratnamAlAtivizrutA / vajrAyudhasya sA devI samajAyata sammude // 242 // yazodharA tayo ratnAyudhaH sUnurajAyata / evamete svapUrvAyaphalamatrApuranvaham // 243 // zrutvA'parAjito dharmamanyedyuH pihitAsravAt / cakrAMyudhAya sAmrAjyaM datvA'dIkSiSTa dhIradhIH // 244 // vajrAyudhe samAropya rAjyaM cakrAyudho nRpaH / prAvAjIt svapituH pArzve sa tajjanmani muktibhAk // 245 // adhiratnAyudhaM rAjyaM kRtvA cakrAyudhAntike / vajrAyudho'pyagAddIkSAM kiM na kurvanti sAtvikAH // 246 // so ratnAyudho bhoge tyaktvA dharmakathAmapi / so'nvabhUdati gRdhnutvAtsukhAni ciramanyadA // 247 // manoramamahodyAne vajradantamahAmuni / vyAvarNyamAna lokAnuyogazravaNavRddhadhIH // 248 // pUrvajanmasmRte meM ghavijayo 4yogadhAraNaH / mAMsAdikavalaM" nAdAd dhyAyan saMsRtiduHsthitim // 249 // rAjAsya vyAkulIbhUya mantrivaidyavarAn svayam / papraccha ko vikAro'sya gajasyetyAhitAdaraH // 250 // una zrIdharA tathA yazodharA AryikAoM ko aura sUrya ke samAna dIptivAle una razmivega munirAjako dekhakara usa ajagarane krodhase eka hI sAtha nigala liyA / samAdhimaraNa kara AryikAe~ to kApiSTha nAmaka svargake rucaka nAmaka vimAnameM utpanna huIM aura muni usI svargake arkaprabha nAmaka vimAnameM deva utpanna hue| vaha ajagara bhI pApake udayase paGkaprabhA nAmaka caturtha pRthivImeM pahu~cA / / 237-238 || siMhacandrakA jIva svargase caya kara isI jambUdvIpa ke cakrapura nagarake svAmI rAjA aparAjita aura unakI sundarI nAmakI rAnIke cakrAyudha nAmakA putra huA | || 236 // usake kucha samaya bAda razmivegakA jIva bhI svargase cyuta hokara isI aparAjita rAjAkI dUsarI rAnI citramAlAke vajrAyudha nAmakA putra huA // 240 // zrIdharA AryikA svargase cayakara dharaNItilaka nagarake svAmI ativega rAjAkI priyakAriNI rAnIke samasta lakSaNoMse sampUrNa ratnamAlA nAmakI atyanta prasiddha putrI huii| yaha ratna - mAlA Age calakara vajrAyudhake Anandako bar3hAnevAlI usakI prANapriyA huI / / 241 - 242 / / aura yazodharA kA svarga se cayakara ina donoM - vatrAyudha aura ratnamAlAke ratnAyudha nAmakA putra huI / isa prakArase saba yahA~ pratidina apane-apane pUrva puNyakA phala prApta karane lage || 243 || 155 kisI dina dhIrabuddhike dhAraka rAjA aparAjitane pihitAsrava munise dharmopadeza sunA aura cakrAyudhake lie rAjya dekara dIkSA le lI // 244 // kucha samaya bAda rAjA cakrAyudha bhI vAyudha para rAjyakA bhAra rakhakara apane pitAke pAsa dIkSita ho gaye aura usI janmameM mokSa cale gaye / / 245 / / aba vajrAyudhane bhI rAjyakA bhAra ratnAyudhake lie sauMpakara cakrAyudhake samIpa dIkSA lelI so ThIka hI hai kyoMki sattvaguNake dhAraka kyA nahIM karate ? // 246 // ratnAyudha bhogoM meM Asakta thA / ataH dharmakI kathA chor3akara bar3I lampaTatAke sAtha vaha cirakAla taka rAjyake sukha bhogatA rhaa| kisI samaya manorama nAmake mahodyAnameM vajradanta mahAmuni lokAnuyogakA varNana kara rahe the use sunakara bar3I buddhivAle, rAjAke meghavijaya nAmaka hAthIko apane pUrva bhavakA smaraNa ho AyA jisase usane yoga dhAraNa kara liyA, mAMsAdi prAsa lenA chor3a diyA aura saMsArakI duHkhamaya sthitikA vaha vicAra karane lagA // 247-246 // yaha dekha rAjA ghabar3A gayA, usane bar3e bar3e mantravAdiyoM tathA vaidyoMko bulAkara svayaM hI bar3e Adarase pUchA ki isa hAthIko kyA vikAra ho gayA 1 saMpUrNa la0 / 2 saMpade ka0, ga0, gha0 / saMmade kha0 / 3-datigRdhnaMtvAt ga0 / 4 yogavAraNaH kha0 / yAgavAraNa: ga0 / jAgavAraNaH ka0, gha0 / 5 mAMsAdikavalAnnAdAd ga0 / 6 rAjA tu la0 /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam 256 // vicArya te tridoSotthavikArAnavalokanAt / anumAnAdayaM dharmazruterjAtismaro'bhavat // 251 // iti satpAtraniSpannazuddhAhAraM ghRtAdibhiH / mizritaM nyakSipatkSitaM tamabhuta dvipottamaH // 252 // tadA savismayo rAjA gatvA'vadhivilocanam / vajradantaM tadAkhyAya taddhetuM pRcchati sma saH // 253 // munirbabhASe bho bhUpa zRNu tatsaMvidhAnakam / bharate'sminnRpaH prItibhadraH chatrapurAdhipaH // 254 // sundaryAmabhavattasya sutaH prItikarAhvayaH / mantrI citramatistasya kamalA kamalopamA // 255 // gRhiNI tumbabhUvAsyA vicitramatirAkhyayA / nRpamantrisutau zrutvA dharmaM dharmaruceryateH // tadaiva bhoganirviNNau dvAvapyAdadatustapaH / kSIrAstravaddhirutpannA prItikaramahAmuneH // 257 // sAketapuramanyedyurjagmatustau yathAkramam / viharantAvupoSyAsta e tatra mantrisuto yatiH // 258 // prItiGkaraH pure caryAM yAntaM svagRhasannidhau / gaNikA buddhiSeNAkhyA praNamya vinayAnvitA // 259 // dAnayogyakulA nAhamasmItyAtmAnamucchucA / nindantI vADhamaprAkSInmune kathaya janminAm // 260 // kularUpAdayaH kena jAyante saMstutA iti / madyabhAMsAdikatyAgAdityudIrya munizva saH // 261 // tataH pratyAgataH kasmAt sthito hetozciraM pure / bhavAniti tamaprAkSIdvicitramatirAdarAt // 262 // so'pi tadguNikAvArtA yathAvRttaM nyavedayat / paredyurmantritug bhikSAvelAyAM gaNikAgRham // 263 // prAvizatsApi taM dRSTvA samutthAya sasambhramam / vanditvA pUrvavaddharmamanvayukta kRtAdarA // 264 // kAmarAgakathAmeva vyAjahAra sa durmatiH / tadiGgitajJayAvajJA tayA tasminnyadhIyata / 265 // prAptApamAnena ruSA sUpazAstroktisaMskRtAt / mAMsArAnagarAdhIzaM gandhamitramahIpatim // 266 // 1 196 hai ? / / 250 / / unhoMne jaba vAta, pitta aura kaphase utpanna huA koI vikAra nahIM dekhA taba anumAnase vicArakara kahA ki dharmazravaNa karanese ise jAti-smaraNa ho gayA hai isalie unhoMne kisI acche bartanameM banA tathA ghRta dise milA huA zuddha AhAra usake sAmane rakkhA jise usa gajarAjane khA liyA / / 251-252 / / yaha dekha rAjA bahuta hI Azcaryako prApta huA / vaha vajradanta nAmaka avadhijJAnI munirAjake pAsa gayA aura yaha saba samAcAra kahakara unase isakA kAraNa pUchane lagA // 253 // rAjane kahA ki he rAjan! maiM saba kAraNa kahatA hU~ tU sun| isI bharata kSetrameM chatrapura nagarakA rAjA prItibhadra thA / usakI sundarI nAmakI rAnIse prItiGkara nAmaka putra huA / rAjAke eka citramati nAmaka maMtrI thA aura lakSmIke samAna usakI kamalA nAmakI strI thI / / 254-255 / / kamalAke vicitramati nAmakA putra huaa| eka dina rAjA aura maMtrI donoMke putroMne dharmaruci nAmake munirAja se dharmakA upadeza sunA aura usI samaya bhogoMse udAsa hokara donoMne tapa dhAraNa kara liyA / mahAmuni prItiMkarako kSIrAtrava nAmakI Rddhi utpanna ho gaI / / 256 - 257 // eka dina ve donoM muni kramakramase vihAra karate hue sAketapura pahu~ce / unameM se maMtriputra vicitramati muni upavAsakA niyama lekara nagarake bAhara raha gaye aura rAjaputra prItiMkaramuni caryAke lie nagarameM gaye / apane gharake samIpa jAtA huA dekha buddhiSeNA nAmakI vezyAne unheM bar3I vinaya se praNAma kiyA / / 258 - 256 / / aura merA kula dAna dene yogya nahIM hai isalie bar3e zokase apanI nindA karatI huI usane munirAja se pUchA ki he mune, Apa yaha batAiye ki prANiyoMko uttama kula tathA rUpa AdikI prApti kisa kAraNa se hotI hai ? 'madya mAMsAdike tyAgase hotI hai' aisA kahakara vaha muni nagarase vApisa lauTa Aye / dUsare vicitramati munine unase Adarake sAtha pUchA ki Apa nagarameM bahuta dera taka kaise Thahare ? / / 260-262 // unhoMne bhI vezyA ke sAtha jo bAta huI thI vaha jyoM kI tyoM nivedana kara dI / dUsare dina maMtriputra vicitramati munine bhikSAke samaya vezyAke gharameM praveza kiyA / vezyA muniko dekhakara ekadama uThI tathA namaskAra kara pahaleke samAna bar3e Adarase dharmakA svarUpa pUchane lagI / / 263264 // parantu durbuddhi vicitramati munine usake sAtha kAma aura rAga sambandhI kathAe~ hI kIM / vezyA unake abhiprAyako samajha gaI ataH usane unakA tiraskAra kiyA / / 265 // vicitramati 1- dayaMzcarma - la0 / 2 'zrAsta' iti kriyApadam /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArthasiddhiM saMprApadina so'sti gandhilastastidAruNaH / prAgbhAge ekonaSaSTitama parva vazIkRtya tato budviSeNA cAtmakRtAmunA / sa vicitramatirmRtvA tavAyamabhavadgajaH // 267 // bhasmin trilokaprazAsicavaNAjAtisaMsmRteH / niviNNo'yaM samAsanavineyo nAgrahIdvidhAm // 268 // tyAgo bhogAya dharmasya kAcAyaiva mahAmaNeH / jananyA iva dAsyathaM tasmAttAhaka tyajed budhaH // 269 // iti tadbhabhugAkarNya pikAma dharmadUSakam / dharma eva paraM mitramiti dharmarato'bhavat // 270 // tadaiva datvA svaM rAjya svaputrAyaisya saMyamam / mAtrA sahAyuSaH prAnte kalpe'nte'nimiSo'bhavat // 27 // prAcano nArakaH paraprabhAyA nirgatazviram / nAnAyoniSu sambhramya nAnAduHkhAni nirvizan // 272 // iha kSatrapure dAruNAlyasya tanayo'bhavat / mAyA vyAdhasya pApena prAktanenAsidAruNaH // 273 // bane priyalgukhaNDAlye pratimAyogadhAriNam / vajrAyudhaM khalastasmillokAntaramajIgamat // 274 // soThyA vyAdhakRtaM tIvramupasargamasau muniH| dharmadhyAnena sarvArthasiddhiM saMprApadivadhIH // 275 // sasamI pRthivIM pApAdadhyavAsAtidAruNaH / prAgbhAge dhAtakIkhaNDe videhe pazcime mahAn // 276 // dezo'sti gandhilastasminayodhyAnagare tRpaH / ahadAso'bhavattasya suvratA sukhadAyinI // 277 // ratnamAlA tyoraasiitsuunurviisbhyaayH| tasyaiva jinadasAyAmabhUdanAyudhaH sutaH // 278 / / nAmnA vibhISaNo jAto tAvubhau raamkeshvau| avibhajya zriyaM dIrghakAlaM bhuktvA yathocitam // 279 // kAlAnte kezavo'yAsIdvaddhvAyuH zarkarAprabhAm / sa halyapi nivRtyantevAsitvA lAntavaM yayau // 20 // AdityAbhaH sa evAhaM dvitIyapRthivIsthitam / pravizya narakaM snehAdvibhISaNamabodhayat // 281 // vezyAse apamAna pAkara bahuta hI kruddha huaa| usane munipanA chor3a diyA aura rAjAkI naukarI kara lii| vahA~ pAkazAstrake kahe anusAra banAye hue mAMsase usane usa nagarake svAmI rAjA gandha apane vaza kara liyA aura isa upAyase usa buddhiSeNAko apane AdhIna kara liyaa| anta meM vaha vicitramati marakara tumhArA hAthI huA hai / / 266-267 / / maiM yahA~ trilokaprajJaptikA pATha kara rahA thA use sunakara ise jAti-smaraNa huA hai| aba yaha saMsArase virakta hai, nikaTa bhavya hai aura isIlie isane azuddha bhojana karanA chor3a diyA hai / / 268 // bhogake lie dharmakA tyAga karanA aisA hai jaisA ki kAcake lie mahAmaNikA aura dAsIke lie mAtAkA tyAga karanA hai isalie vidvAnoMko cAhiye ki ve bhogoMkA sadA tyAga kareM // 266 // yaha sunakara rAjA kahane lagA ki 'dharmako dUSita karanevAle kAmako dhikkAra hai, vAstavameM dharma hI parama mitra hai| aisA kahakara vaha dharmameM tatpara ho gayA / / 270 // usane usI samaya apanA rAjya putrake lie de diyA aura mAtAke sAtha saMyama dhAraNa kara liyaa| tapazcaraNa kara marA aura Ayuke antameM solahaveM svargameM deva huA // 271 / / satyaghoSakA jIva jo paGkaprabhA nAmaka cauthe narakameM gayA thA vahA~ se nikalakara cirakAla taka nAnA yoniyoMmeM bhramaNa karatA huA aneka duHkha bhogatA rahA // 272 // eka bAra vaha pUrvakRta pApake udayase isI kSatrapura nagarameM dAruNa nAmaka vyAdhakI maMgI nAmaka strIse atidAruNa nAmakA putra huA // 273 / / kisI eka dina priyaGgakhaNDa nAmake vanameM vajrAyudha muni pratimAyoga dhAraNa kara virAjamAna the unheM usa duSTa bhIlake lar3akene paraloka bheja diyA-mAra DAlA // 274 // tIkSNa yurika dhAraka ve muni vyAdhake dvArA kiyA huA tIvra upasarga sahakara dharmadhyAnase sarvArthasiddhiko prApta hue||275 / / aura atidAruNa nAmakA vyAdhamunihatyAke pApase sAtava narakameM u pUrva dhAtakIkhaNDake pazcima videhakSetrameM gandhila nAmaka deza hai usake ayodhyA nagarameM rAjA ahahAsa rahate the, unakI sukha dene vAlI suvratA nAmakI strI thii| ratnamAlAkA jIva una donoMke vItabhaya nAmakA putra huaa| aura usI rAjAkI dUsarI rAnI jinadattAke ratnAyudhakA jIva vibhISaNa nAmakA putra huaa| ve donoM hI putra balabhadra tathA nArAyaNa the aura dIrghakAla taka vibhAga kiye binA hI rAjalakSmIkA yathAyogya upabhoga karate rahe // 276-276 // antameM nArAyaNa to narakAyakA baMdha kara zarkarAprabhAmeM gayA aura balabhadra antima samayameM dIkSA lekara lAntava svargameM utpanna huA / / 280 // maiM vahI AdityAbha nAmakA deva hUM, maiMne snehavaza dUsare narakameM jAkara vahA~ 1 animiSo devaH / 2-mabodhayam ma0 /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 mahApurANe uttarapurANam buddhvA tataH sa niryAto dvIpe'smin vijaye pure| airAvate mahatyAsIdayodhyA tadadhIzvaraH // 282 // zrIvarmA'sya susImAkhyA devI tasyAH suto'bhavat / 'zrIdharmAsAvanantAkhyamunerAdAya saMyamam // 28 // brahmakalpe'bhavad devo divyASTaguNabhUSitaH / sarvArthasiddhijaH saMjayanto vajrAyudho'bhavat // 284 // brahmakalpAdihAgatya tvaM jayanto nidAnataH / mohAdviluptasamyaktvo'janiSTa nAganAyakaH // 285 // prAktano nArakaH prAntapRthivIto vinirgataH / jaghanyAyurahirbhUtvA tRtIyAM pRthivIM gataH // 286 // tato nirgatya tiryakSu aseSu sthAvareSu ca / bhrAntvA'smin bharate bhUtaramaNAkhyavanAntare // 287 // airAvatInadItIre mRgazRGgasuto'bhavat / gozRGgatApasAdhIzaH zasikAyAM viraktadhIH // 288 // sa paJcAgnitapaH kurvan divyAditilakAdhipam / khagaM vIkSyAMzumAlAkhyaM nidAnamakarotkudhIH // 289 // mRtvA'tra khagazailodazreNyAM gaganavallabhe / vajradaMSTa khagezasya priyA vidyutprabhA tayoH // 29 // vidyuiMSTaH suto jAtaH so'yaM vairAnubandhataH / baddhvA karma ciraM duHkhamApadApsyati cAparam // 29 // evaM karmavazAjantuH saMsAre parivartate / pitA putraH suto mAtA mAtA bhrAtA sa ca svasA // 292 // svasA naptA bhavetkA vA bandhusambandhasaMsthitiH / kasya ko nApakartA'tra nopakartA ca kasya kaH // 293 // tasmAdvairAnubandhena mA kRthAH pApabandhanam / muJca vairaM mahAnAga ! vidyuhaSTazca mucyatAm // 294 // iti tahevavAksaudhavRSTyA santapito'hirAT / devAhaM tvatprasAdena saddharma zraddadhe sma bhoH // 295 // kintu vidyAbalAdeSa vidya ISTo'dhamAcarat / tasmAdasyAnvayasyaiva mahAvidyAM chinamyaham // 296 // ityAhaitadvacaH zrutvA devo madanurodhataH / tvayA naitadvidhAtavyamityAkhyatphaNinAM patim // 297 // rahanevAle vibhISaNako sambodhA thA // 281 / / vaha pratibodhako prApta huA aura vahA~ se nikalakara isI jambUdvIpake airAvata kSetrakI ayodhyA nagarIke rAjA zrIvarmAkI susImA devIke zrIdharmA nAmakA putra huaa| aura vayaska hone para ananta nAmaka munirAjase saMyama grahaNa kara brahmasvargameM ATha divya guNoMse vibhUSita deva huaa| vajrAyudhakA jIva jo sarvArthasiddhimeM ahamindra huA thA vahA~se Akara saMjayanta huaa||282-284 // zrIdharmAkA jIva brahmasvargase Akara tU jayanta huA thA aura nidAna bA~dhakara moha-karmake udayase dharaNIndra huA // 285 // satyaghoSakA jIva sAtavIM pRthivIse nikala kara jaghanya AyukA dhAraka sA~pa huA aura phira tIsare naraka gayA / / 286 / / vahA~ se nikala kara trasa sthAvara rUpa tiryaMca gatimeM bhramaNa karatA rhaa| eka bAra bhUtaramaNa nAmaka vanake madhyameM erAktI nadIke kinAre gozRGga nAmaka tApasakI zakikA nAmaka strIke mRgazRGga nAmakA putra huaa| vaha virakta hokara pazcAgni tapa kara rahA thA ki itanemeM vahA~ se divyatilaka nagarakA rAjA aMzumAla nAmakA vidyAdhara nikalA use dekhakara usa / nidAna bandha kiyA // 287-286 / / antameM mara kara isI bharatakSetrake vijayAdha parvatakI uttara zreNI-sambandhI gaganavallabha nagarake rAjA vanadaMSTra vidyAdharako vidyutprabhA rAnIke vidyudaMSTra nAmakA putra huaaa| isane pUrva vairake saMskArase karmabaMdha kara cirakAla taka duHkha pAye aura Age bhI pAvegA / / 260-261 / / isa prakAra karmake vaza hokara yaha jIva parivartana karatA rahatA hai / pitA putra ho jAtA hai, putra mAtA ho jAtA hai, mAtA bhAI ho jAtI hai, bhAI bahana ho jAtA hai aura bahana nAtI ho jAtI hai so ThIka hI hai kyoMki isa saMsArameM bandhujanoMke sambandhakI sthiratA hI kyA hai ? isa saMsArameM kisane kisakA apakAra nahIM kiyA aura kisane kisakA upakAra nahIM kiyA ? isalie vaira bA~dhakara pApakA bandha mata kro| he nAgarAja-he dharaNendra ! vaira chor3o aura vidyudaMSTrako bhI chor3a do / / 262-264 // isa prakAra usa devake vacanarUpa amRtakI varSAse dharaNendra bahuta hI saMtuSTa huaa| vaha kahane lagA ki he deva ! tumhAre prasAdase Aja maiM samIcIna dharmakA zraddhAna karatA hU~ // 265 / / kintu isa vidyudaMSTane jo yaha pApakA AcaraNa kiyA hai vaha vidyAke balase hI kiyA hai isalie maiM isakI tathA isake vaMzakI mahAvidyAko chIna letA hU~' yaha kahA // 266 / / usake vacana sunakara vaha deva dharaNendrase phira kahane lagA ki Apako 1 zrIdharmAsya ka0, ga0, 50 / zrIdhAvA sA la., kh.|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonaSaSTitama parva 116 so'pi yacevametasya vaMzAnAM mAsidhan mhaa-| vidyAH puMsAM striyaH sabjayantabhaTTArakAntike // 298 // sAdhayantvanyathA darpAdime duSTAH kucessttitaaH| bhaviSyatAM ca sAdhUnAM pApAH kurvantyupadravam // 299 // eSo'pi parvaso vidyAdharahrIkrIDitaH paraH / hrImannAmetyudIryAsmin mAtRpratinidhi vyadhAt // 300 // vidyuhaSTaca sAmoktairdharmanyAyAnuyAyibhiH / kRtvA 1prazAntakAluSyaM devaM cAbhyarthya yAtavAn // 30 // devo'pi svAyurante'sminnusare mathurApure / anantavIryarADamerumAlinyAM merunAmabhAk // 302 // tasyaivAmitavatyAM sa dharaNIndro'pi mndrH| samabhUtAM sutAvetAviva zukrabRhaspatI / / 303 // tAvAsamavineyatvAt zritvA vimalavAhanam / zrutvA svabhavasambandhamajAyetAM gaNezinI // 304 // iha pratyekameteSAM nomagrahaNapUrvakam / 'gatibhedAvalI vyAkhyA saGkalazcAbhidhIyate // 305 // siMhaseno'zanighoSaprAntaH zrIdharasajJakaH / razmivegaH prabhAtArko vajrAyudhamahAnRpaH // 306 // sarvArthasiddhau devendraH sabjayantaH tatazcyutaH / ityaSTajanmabhiH prApatsihasenaH zriyaH padam // 307 // madhurA rAmadattAnu bhAskaraH zrIdharA suraH / ratnamAlA'cyute devastato vItabhayAvayaH // 308 // AdityAbhastato merurgaNezo vimalezinaH / saptaddhiMsamavetaH san prAyAsItparamaM padam // 309 // vAruNI pUrNacandrAkhyo vaiDUryAsmAdyazodharA / kApiSThakalpe'nalpaddhirdevo'bhUdracakaprabhaH // 31 // ratnAyudho'ntyakalpotthastatazcyutvA vibhiissnnH| dvitIye narake pApI zrIdharmA brahmakalpajaH // 311 // jayanto dharaNAdhIzo mandaro gaNanAyakaH / catunidharaH pAramavApajanmavAridheH // 312 // 'zrIbhUtisacivo nAgazcamaraH kukkuTAhikaH / tRtIye narake duHkhI zayuH paGkaprabhodbhavaH // 313 // svayaM nahIM to mere anurodhase hI aisA nahIM karanA cAhiye // 267 // dharaNendrane bhI usa devake vacana sunakara kahA ki yadi aisA hai to isake vaMzake puruSoMko mahAvidyAe~ siddha nahIM hoMgI parantu isa vaMzakI striyA~ saMjayanta svAmIke samIpa mahAvidyAoMko siddha kara sakatI haiN| yadi ina aparAdhiyoM ko itanA bhI daNDa nahIM diyA jAvegA to ye duSTa ahaMkArase khoTI ceSTAe~ karane lageMge tathA Age le muniyoM para bhI aisA upadrava kareMge // 268-264 // isa ghaTanAse isa parvata parake vidyAdhara atyanta lajita hue the isalie isakA nAma 'hrImAn' parvata hai aisA kahakara usane usa parvata para apane bhAI saMjayanta munikI pratimA banavAI // 300 // dharma aura nyAyake anusAra kahe hue zAnta vacanoMse vidyudaMSTrako kAluSyarahita kiyA aura usa devakI pUjA kara apane sthAna para calA gyaa||301|| yaha deva apanI Ayuke anta meM uttara mathurA nagarIke anantavIrya rAjA aura merumAlinI nAmakI rAnIke meru nAmakA putra huA // 302 / / tathA dharaNendra bhI usI rAjAkI amitavatI rAnIke mandara nAmakA putra huaa| ye donoM hI bhAI zukra aura bRhaspatike samAna the| 303 / / tathA atyanta nikaTa bhavya the isalie vimalavAhana bhagavAnke pAsa jAkara unhoMne apane pUrvabhavake sambandha sune evaM dIkSA lekara unake gaNadhara ho gaye // 304 // aba yahA~ inameMse pratyekakA nAma lekara unakI gati aura bhavoM ke samUhakA varNana karatA huuN-||305|| siMhasenakA jIva azanighoSa hAthI huA, phira zrIdhara deva, razmivega, arkaprabhadeva, mahArAja panAyudha, sarvArthasiddhimeM devendra aura vahA~ se cayakara saJjayanta kevalI huaa| isa prakAra siMhasenane ATha bhavameM mokSapada pAyA // 306-307 // madhurAkA jIva rAmadattA, bhAskaradeva, zrIdharA, deva, ratnamAlA, acyutadeva, vItabhaya aura Adityaprabhadeva hokara vimalavAhana bhagavAnkA meru nAmakA gaNadhara huA aura sAta RddhiyoMse yukta hokara usI bhavase mokSako prApta huA // 308-306 / / vAruNIkA jIva pUrNacandra, vaiDaryadeva, yazodharA, kApiSTha svargameM bahuta bhArI RddhiyoMko dhAraNa karanevAlA rucakaprabha nAmakA deva, ratnAyudha deva, vibhISaNa pApake kAraNa dUsare narakakA nArakI, zrIdharmA, brahmasvargakA deva, jayanta, dharaNendra aura vimalanAthakA mandara nAmakA gaNadhara huA aura cAra jJAnakA dhArI hokara saMsArasAgarase pAra ho gayA // 310-312 / / zrIbhUti-(satyaghoSa) maMtrIkA jIva - 1 prAzAnta ka0, gha0 / 2 matirbhabAvalI vyAkhyA la0 /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 020 mahApurANe uttarapurANam sasthAvarasambhrAntaH pazcAjAto'tidAruNaH / tatastamastamasyAsItsarpastasmAta nArakaH // 31 // bahuyoniparitrAnto mRgazRGgo mRtastataH / vidyuhaMSTaH khagAdhIzaH pApI pazcAt prasanavAn // 15 // bhadrAmitravaNika siMhacandraH prItikaraH suraH / cakrAyudho vidhUtASTakarmA nirvANamApivAn // 3 // 6 // vasantatilakA evaM caturgatipu te ciramuccanIca sthAnAni karmaparipAkavazAt prapadya / saukhyaM vacit kacidayAcitamugraduHkhamApaMstrayo'tra paramAtmapadaM 2prasajAH // 31 // mAlinI khalakhagamakRtogropadrava kasyacidvA manasi zamarasatvAnmanyamAno mahecchaH / zucitaravarazukladhyAnamadhyAsya zuddhi samagamadamalo yaH saJjayantaH sa vo'vyAt // 318 / / rathoddhatA merumandaramahAbhidhAnako staaminenduvijyaavRtaujsau| pUjitau munigaNAdhinAyakau nAyako nayamayAgamasya vaH // 319 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe vimalatIrthakara-dharma-svayambhU-madhu sabjayanta-merumandarapurANaM parisamAptam ekonaSaSTitama parva // 59 // sarpa, camara, kurkuTa sarpa, tIsare narakakA duHkhI nArakI, ajagara, cauthe narakakA nArakI, trasa aura sthAvaroMke bahuta bhava ati dAruNa, sAtaveM narakakA nArakI, sarpa, nArakI, aneka yoniyoM meM bhramaNa kara mRgazRGga aura phira marakara pApI vidyadaMSTra vidyAdhara huA evaM pIchese vairarahita-prasanna bhI ho gayA thaa|| 313-315 / / bhadramitra seThakA jIva siMhacandra, prItiMkaradeva aura cakrAyudhakA bhava dhAraNa kara pAThoM karmoko naSTa karatA huA nirvANako prApta huA thA // 316 // isa prakAra kahe hue tInoM hI jIva apane-apane karmodayake vaza cirakAla taka ucca-nIca sthAna pAkara kahIM to sukhakA anubhava karate rahe aura kahIM binA mA~ge hue tIvra duHkha bhogate rahe parantu annameM tInoM hI niSpApa hokara paramapadako prApta hue / / 317 / / jina mahAnubhAvane hRdayameM samatA ranake vidyamAna rahanese duSTa vidyAdharake dvArA kiye hue bhayaMkara upasargako 'yaha kisI virale hI bhAgyavAnko prApta hotA hai| isa prakAra vicAra kara bahuta acchA mAnA aura atyanta nirmala zukladhyAnako dhAraNa kara zuddhatA prApta kI ve karmamala rahita saMjayanta svAmI tuma sabakI rakSA kareM // 318 / / jinhoMne sUrya aura candramAko jItakara utkRSTa teja prApta kiyA hai, jo muniyoMke samUhake svAmI haiM, tathA nayoMse paripUrNa jainAgamake nAyaka haiM aise meru aura maMdara nAmake gaNadhara sadA ApalogoMse pUjita raheM-Apaloga sadA unakI pUjA karate raheM / / 316 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha bhagavadguNa bhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANake saMgrahameM vimalanAtha tIrthaMkara, dharma, svayaMbhU, madhu, saMjayanta, meru aura maMdara gaNadharakA varNana karanevAlA una- saThavA~ parva samApta huA / / 1 vidyudaMSTrakhagAdhIzaH ka, kha, ga, gha0 / 2 prapannAH l0|
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTitamaM parva ananto'nantadoSANAM hantA'nantaguNAkaraH / hantvantarvAntasantAnamantAtItaM jinaH sa naH // 1 // dhAtakIkhaNDaprAgbhAgamerUdagviSaye mahat / ramyaM puramariSTAkhyamaikadhyamiva sampadAm // 2 // 'patiH padmarathastasya padmAsadma svayaM guNaiH / yasmin mahIM ciraM pAti prApanprItiM parAM prajAH // 3 // puNyodayAtsurUpAdisAmagrIsukhasAdhinI / jantostadudayastasminpuSkalo'sti nirargalaH // 4 // tadindriyArthasAnnidhyasamudbhUtasukhena sH| zakravatsuSTu santRpyansaMsArasukhamanvabhUt // 5 // athAnyadA samAsAdya svayamprabhajinAdhipam / saprazrayamabhiSTutya zrutvA dharma sunirmalam // 6 // saMyogo dehinAM dehairakSANAM ca svagocaraiH / anityo'nyatarAbhAve sarvepAmAjavajave // 7 // AhitAnyamatAH santu dehino mohitaashyaaH| ahaM nihatamohArimAhAtmyAhatkramAzrayaH // 8 // karavANi kathaGkAraM matimeteSu nizcalAm / iti mohamahAgranthimudbhidyAsyodyayau matiH // 9 // tataH parItadAvAgnizikhAsantrAsitaiNavat / ciroSitAM ca saMsArasthalI hAtuM kRtodyamaH // 10 // sUnau ghanarathe rAjyaM niyojyAdAya saMyamam / ekAdazAGgavArAzipArago baddhatIrthakRt // 13 // prAnte svArAdhanAM prApya parityaktazarIrakaH / abhUt paryantakalpendraH puSpottaravimAnajaH // 12 // dvAviMzatyabdhimAnAyurhastA.nadhanustanuH / zuklalezyaH zvasanekAdazamAsaistu saGkhyayA // 13 // athAnantara jo ananta doSoMko naSTa karanevAle haiM tathA ananta guNoMkI khAna-svarUpa haiM aise zrI anantanAtha bhagavAna hama sabake hRdayameM rahanevAle moharUpI andhakArakI santAnako naSTa kareM ||shaa dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrva meruse uttarakI ora vidyamAna kisI dezameM eka ariSTa nAmakA bar3A sundara nagara hai jo aisA jAna par3atA hai mAno samasta sampadAoMke rahanekA eka sthAna hI ho // 2 // usa nagarakA rAjA padmaratha thA, vaha apane guNoMse padmA-lakSmIkA sthAna thA, usane cirakAla taka pRthivIkA pAlana kiyA jisase prajA parama prItiko prApta hotI rahI // 3 // jIvoMko sukha denevAlI uttama rUpa AdikI sAmagrI puNyodayase prApta hotI hai aura rAjA padmarathake vaha puNyakA udaya bahuta bhArI tathA bAdhArahita thA // 4 // isalie indriyoMke viSayoMke sAnnidhyase utpanna hone vAle sukhate vaha indrake samAna saMtuSTa hotA huA acchI taraha saMsArake sukhakA anubhava karatA thA // 5 // kisI eka dina vaha svayaMprabha jinendrake samIpa gyaa| vahA~ usane vinayake sAtha unakI stuti kI aura nirmala dharmakA upadeza sunaa||6|| tadanantara vaha cintavana karane lagA ki 'jIvoMkA zarIrake sAtha aura indriyoMkA apane viSayoMke sAtha jo saMyoga hotA hai vaha anitya hai kyoMki isa saMsArameM sabhI jIvoMke AtmA aura zarIra tathA indriyA~ aura unake viSaya inameMse ekakA abhAva hotA hI rahatA hai // 7 // yadi anya matAvalambI logoMkA Azaya mohita ho to bhale hI ho maiMne to moharUpI zatruke mAhAtmyako naSTa karanevAle arhanta bhagavAnke caraNa-kamaloMkAAzraya prApta kiyA hai| maiM ina vipayoMmeM apanI buddhi sthira kaise kara sakatA hU~-ina viSayoMko nitya kisa prakAra mAna sakatA huuN| isa prakAra isakI buddhi moharUpI mahAgaoNThako kholakara udyama karane lagI / / 8-6 / / tadanantara jisa prakAra cAroM ora lagI huI vanAgnikI jvAlAoMse bhayabhIta huA hariNa apane bahata purAne rahaneke sthAnako chor3anakA udyama karatA hai usI prakAra vaha rAjA bhI cirakAlase rahaneke sthAna-svarUpa saMsArarUpI sthalIko chor3anekA udyama karane lagA // 10 // usane ghanaratha nAmaka putrake lie rAjya dekara saMyama dhAraNa kara liyA aura gyAraha aMgarUpI sAgarakA pAragAmI hokara tIrthaMkara prakRtikA bandha kiyA // 11 // antameM sallekhanA dhAraNa kara zarIra chor3A aura acyuta svargake puSpottara vimAnameM indrapada prApta kiyA // 12 // vahA~ usakI Ayu bAIsa sAgara thI, zarIra sAr3he tIna hAthakA thA, zuklalezyA thI, vaha 1 sampadA ga0, gha0 / 2 patipaparathastasya ga0 / 3 saMtRpya ka., ga0, gh0| 4 vihata ka0, 10 /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 mahApurANe uttarapurANam khatrayAyanapakSoktavarAhAramAharat / sukhI manaHpravIcArAttamasaH prAggatAvadhiH // 15 // tatmANabalastejovikriyAbhyAM ca tatprabhaH / ciraM tatra sukhaM bhuktvA tasminnatrAgamiSyati // 15 // dvIpe'smin dakSiNe bhAge saaketngreshvrH| ikSvAkuH kAzyapaH siMhaseno nAma mahAnRpaH 16 // jayazyAmA mahAdevI tasyAsyA vezmanaH purH| vasudhArAM surAH sArAM mAsaSaTkImapIpatan // 17 // kArtike mAsi revasyA prabhAte'hni tadAdime / nirIkSya SoDaza svamAn vizanta vA''nanaM gajam // 18 // avagamya phalaM teSAM bhUbhujo'vadhilocanAt / garbhasthitAcyutendrAsau paritoSamagAtparam // 19 // tataH svargAvataraNakalyANAbhiSavaM suraaH| sampAya vastramAlyorubhUSaNaistAvapUjayan // 20 // sukhagarbhA jayazyAmA jyeSThamAsyasite sutam / dvAdazyAM pUSayoge'sau sapuNyamudapAdayat // 21 // tadAgatya marunmukhyA 2meruzaile'bhiSicya tam / anantajinamanvarthanAmAnaM vidadhurmadA // 22 // navAbdhyupamasantAne palyapAdatraye sthite / dharme'tItAhato dhvaste tadabhyantarajIvitaH // 23 // triMzallakSasamAtmAyuH paJcAzacApasammitaH / kanatkanakasaGkAzaH sarvalakSaNalakSitaH // 24 // khacatuSkendriyaddhayabdeSvatIteSvabhiSecanam / rAjyasyAlabhatAbhyaya'ssa' nRkhezamaruddharaiH // 25 // khapaJcakendriyaikoktavarSe rAjyavyatikrame / kadAcidulkA patanahetunotpannabodhikaH // 26 // ajJAnabIjasaMrUDhAmasaMyamamahIyatAm / pramAdavArisaMsikkAM kaSAyaskandhayaSTikAm // 27 // yogAlambanasaMvRddhAM tiryaggatipRthakakRtAm / jarAkusumasaMchavAM badAmayapalAzikAm // 28 // gyAraha mAhameM eka bAra zvAsa letA thA, bAIsa hajAra varSa bAda AhAra grahaNa karatA thA, mAnasika pravIcArase sukhI rahatA thA, tamaHprabhA nAmaka chaThavIM pRthivI taka usakA avadhijJAna thA aura vahIM taka usakA bala, vikriyA aura teja thaa| isa prakAra cirakAla taka sukha bhogakara vaha isa madhyama lokameM Anake lie samumkha huaa|| 13-15 // usa samaya isa jambUdvIpake dakSiNa bharatakSetrakI ayodhyAnagImeM ikSvAkuvaMzI kAzyapagotrI mahArAja siMhasena rAjya karate the||16|| unakI mahArAnIkA nAma jayazyAmA thaa| devoMne usake gharake Age chaha mAha taka ratoMkI zreSTha dhArA barasAI // 17 // kArtika kRSNA pratipadAke dina prAtaHkAlake samaya revatI nakSatra meM usane solaha svapna dekhaneke bAda mu~hameM praveza karatA huA hAthI dekhA / / 18 / / avadhijJAnI rAjAse una svapnoMkA phala jaanaa| usI samaya vaha acyutendra usake garbhameM Akara sthita huA jisase vaha bahuta bhArI santoSako prApta huI // 16 // tadanantara devoMne garbhakalyANakakA abhiSeka kara vastra, mAlA aura bar3e-bar3e AbhUSaNoMse mahArAja siMhasena aura rAnI jayazyAmAkI pUjA kii||20|| jayazyAmAkA garbha sukhase bar3hane lgaa| nava mAha vyatIta hone para usane jyeSTha kRSNA dvAdazIke dina pUSAyogameM puNyavAn putra utpanna kiyA // 21 // usI samaya indroMne Akara usa putrakA meru parvata para abhiSeka kiyA aura bar3e harSase anantajit yaha sArthaka nAma rakhA // 22 // zrIvimalanAtha bhagavAnke bAda nau sAgara aura pauna palya bIta jAne para tathA antima samaya dharmakA viccheda ho jAne para bhagavAn ananta jinendra utpanna hue the, unakI Ayu bhI isI antarAlameM zAmila thI // 23 // unakI Ayu tIna lAkha varSakI thI, zarIra pacAsa dhanuSa U~cA thA, dedIpyamAna suvarNake samAna raGga thA aura ve saba lakSaNoMse sahita the||24|| manuSya, vidyAdhara aura devoMke dvArA pUjanIya bhagavAn anantanAthane sAta lAkha pacAsa hajAra varSa bIta jAne para rAjyAbhiSeka prApta kiyA thA // 25 / / aura jaba rAjya hue unheM pandraha lAkha varSa bIta gaye taba kisI eka dina ulkApAta dekhakara unheM yathArtha jJAna utpanna ho gayA // 26 // ve socane lage ki yaha duSkarmarUpI vela ajJAnarUpI bIjase utpanna huI hai, asaMyamarUpI pRthivIke dvArA dhAraNa kI huI hai, pramAdarUpI jalase sIMcI gaI hai, kaSAya hI isakI skandhayaSTi hai-bar3I moTI zAkhA hai, yogake Alambanase bar3hI huI hai, tiryaJca 1 pussy-l.| 2 mukhyazaile kha., ga0, l*| -bhyaya'ssa nRpezamandaraiH kh0|-bhyrcys nRpezamanuddharaiH la0 / 4-tulkApAtena ga0 /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTitamaM parva duHkhaduH phalasannamrAM duSkarmaviSvalarIm / zukladhyAnAsinAmUlaM cicchitsuH svAtmasiddhaye // 29 // laukAntikaiH samabhyetya prastuvadbhiH prapUjitaH / anantavijaye rAjyaM niyojya vijayI tuji // 30 // suraistRtIya kalyANapUjAM prApyAdhirUDhavAn / yAnaM sAgaradattAkhyaM sahetukavanAntare // 31 // jyeSThe SaSThopavAsena revatyAM dvAdazIdine / sahasreNAsite rAjJAmadIkSiSTAparAhnake // 32 // samprAptopAntyasaMjJAnaH sasAmAyikasaMyamaH / dvitIye'hni sa caryAyai sAketaM samupeyivAn // 33 // vizAkhabhUpatistasmai datvA'nnaM kanakacchaviH / AzcaryapaJcakaM prApa jJApakaM svargamokSayoH // 34 // saMvatsaradvaye yAte chAdmasthye prAktane vane / azvatthapAdapopAnte kaivalyamudapIpadat // 35 // caimAmAsyahaH prAnte revatyAM surasattamAH / tadaiva turyakalyANapUjAM ca niravartayan // 36 // jayAkhyamukhyapaJcAzadguNabhRbRMhitAtmavAk / sahasrapUrva bhRdvandyaH khadvayadvayabhivAdyadhIT // 37 // khadvayendriyarandhAbhisaGkhyAlakSitazikSakaH / zUnyadvaya trivAryuMktatRtIyajJAnapUjitaH // 38 // zUnyatrayendriyaproktakevalAvagamAnvitaH / zUnyatrayavasUddiSTavikriyaddhiM vibhUSitaH // 39 // zUnyatrayendriyaproktamanaH paryayabodhanaH ' / piNDIkRtoktaSaTSaSTisahasramunimAnitaH // 40 // salakSASTasahastroktasarvazyAdyAyikAgaNaH / dvilakSazrAvakAbhyarcya dviguNazrAvikAstutaH // 41 // asaGkhya devadevIDaya stiryaksaGkhyAtasevitaH / iti dvAdazavikhyAtabhavyavRndArakAgraNIH // 42 // sadasadvAdasadbhAvamAviSkurvananantajit / vihRtya vizrutAn dezAn vineyAnyojayan pathi // 43 // - sammedagirimAsAdya vihAya vihRtiM sthitaH / mAsaM zatAdhikaiH SaDbhiH sahasraiH munibhiH saha // 44 // gatike dvArA phailI huI hai, vRddhAvasthArUpI phUloMse DhakI huI hai, aneka roga hI isake patte haiM, aura duHkharUpI duSTa phaloMse jhuka rahI hai / isa duSTa karmarUpI velako zukla dhyAnarUpI talavArake dvArA Atma-kalyANa ke lie jar3a mUlase kATanA cAhatA hU~ / / 27-26 // aisA vicAra karate hI stuti karate hue laukAntika deva A phuNce| unhoMne unakI pUjA kI, vijayI bhagavAn ne apane anantavijaya putrake lie rAjya diyA; devoMne tRtIya - dIkSA kalyANakakI pUjA kI, bhagavAn sAgaradatta nAmaka pAlakI para savAra hokara sahetuka vanameM gaye aura vahA~ velAkA niyama lekara jyeSTha kRSNa dvAdazIke dina sAyaMkAla ke samaya eka hajAra rAjAoMke sAtha dIkSita ho gaye / / 30-32 // jinheM mana:paryaya jJAna prApta huA hai aura jo sAmAyika saMyamase sahita haiM aise anantanAtha dUsare dina caryAke lie sAketapurameM gaye || 33 // vahA~ suvarNake samAna kAnti vAle vizAkha nAmaka rAjAne unheM AhAra dekara svarga tathA mokSakI sUcanA denevAle paMcAzcarya prApta kiye // 34 // isa prakAra tapazcaraNa karate hue jaba chadmastha avasthAke do varSa bIta gaye taba pUrvokta sahetuka vanameM azvattha - pIpala vRkSake nIce caitra kRSNa amAvasyA ke dina sAyaMkAlake samaya revatI nakSatra meM unhoMne kevalajJAna utpanna kiyaa| usI samaya devoMne caturtha kalyANakakI pUjA kI / / 35-36 / / jaya Adi pacAsa gaNadharoMke dvArA unakI divya dhvanikA vistAra hotA thA, ve eka hajAra pUrvadhAriyoMke dvArA vandanIya the, tIna hajAra do sau vAda karanevAle muniyoMke svAmI the, unatAlIsa hajAra pA~ca sau zikSaka unake sAtha rahate the, cAra hajAra tIna sau avadhijJAnI unakI pUjA karate the, pA~ca hajAra kevalajJAniyoMse sahita the, ATha hajAra vikriyARddhike dhArakoMse vibhUSita the, pA~ca hajAra mana:paryayajJAnI unake sAtha rahate the, isa prakAra saba milAkara chayAsaTha hajAra muni unakI pUjA karate the / sarvazrIko Adi lekara eka lAkha ATha hajAra AryikAoM kA samUha unake sAtha thA, dolAkha zrAvaka unakI pUjA karate the aura cAra lAkha zrAvikAe~ unakI stuti karatI thiiN| ve asaMkhyAta devadeviyoMke dvArA stuta the aura saMkhyAta tiryazrvoMse sevita the / isa taraha bAraha sabhAoM meM vidyamAna bhavya samUhake agraNI the / / 37-42 // padArtha kathaMcit sadrUpa hai aura kathaMcid asadrUpa hai isa prakAra vidhi aura niSedha pakSake sadbhAvako prakaTa karate hue bhagavAn anantajitne prasiddha dezoM meM bihAra kara bhavya jIvoMko sanmArgameM lagAyA // 43 // antameM sammeda zikhara para jAkara unhoMne 1 1 saMyutaH ka0, gha0 / 2 - mAnataH ka0 / 123
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 mahApurANe uttarapurANam pratimAyogadhArI satramAvasyAgrarAtribhAk / turIyadhyAnayogena samprApatparamaM padam // 15 // sayo' ghusatsamUho'pi sampApyAntyeSTimAdarAt / vidhAya vidhivatsvaukaH svarlokaM sarvato yayau // 16 // mAlinI kunayaghanatamo'ndhaM kuzrutolakavidviT sunayabhayamayukhaiH vizvamAzu prakAzya / prakaTaparamadIptirbodhayan bhavyapamAna pradahatu sa 2jineno'nantajid duSkRtaM vaH // 17 // vasantatilakA prAkapAlakaH prathitapazmarathaH pRthivyAH4 pazcAdvinizcitamatistapasAcyutendraH / tasmAcyuto'bhavadanantajidantakAnto yaH so'vatAd dratamanantabhavAntakAd vaH // 48 // tatraiva suprabho rAmaH kezavaH puruSottamaH / vyAvarNyate bhavepUccaiH triSu vRttakametayoH // 49 // etasmin bhArate varSe podanAdhipatiH nRpaH / vasuSeNo mahAdevI tasya nandetyaninditA // 50 // devI paJcazate'pyasyAM sa rAjA premanirbharaH / reme vasantamaJjaryA caJcarIka ivotsukaH // 51 // malayAdhIzvaro nAmnA kadAcicaNDazAsanaH / AjagAmaM nRpaM draSTuM tatpuraM mitratAM gataH // 52 // nandAsandarzanenAsau mohitaH pApapAkavAn / AhRtya tAmupAyena svadezamagamatkudhIH // 53 // vsussenno'pyshkttvaattpraabhvduHkhitH| cintAntakasamAkRSyamANaprANaH smRterbalAt // 54 // vihAra karanA chor3a diyA aura eka mAhakA yoga nirodha kara chaha hajAra ekasau muniyoMke sAtha pratimA yoga dhAraNa kara liyaa| tathA caitra kRSNa amAvAsyAke dina rAtrike prathama bhAgameM caturtha zakla dhyAnake dvArA paramapada prApta kiyA / / 44-45 / / usI samaya devoMke samUhane Akara bar3e Adarase vidhipUrvaka antima saMskAra kiyA aura yaha saba kriyA kara ve saba ora apane-apane sthAnoM para cale gaye // 46 / / jinhoMne mithyAnayarUpI saghana andhakArase bhare hue samasta lokako samyaGa nayarUpI kiraNoMse zIghra hI prakAzita kara diyA hai, jo mithyA zAstrarUpI ulluoMse dveSa karanevAle haiM, jinakI utkRSTa dIpti atyanta prakAzamAna hai aura jo bhavya jIvarUpI kamaloMko vikasita karanevAle haiM aise zrI anantajit bhagavAnarUpI sUrya tuma sabake pApako jalAveM / / 47 / / jo pahale padmaratha nAmake prasiddha rAjA hue, phira tapake prabhAvase niHzaGka buddhike dhAraka acyutendra hue aura phira vahA~se cayakara maraNako jItanevAle anantajit nAmaka jinendra hue ve ananta bhavoMmeM hAnevAle maraNase tuma sabakI rakSA kreN||45|| ___ athAnantara--inhIM anantanAthake samayameM suprabha balabhadra aura puruSottama nAmaka nArAyaNa hue haiM isalie ina donoMke tIna bhavoMkA utkRSTa caritra kahatA hU~ // 46 // isI bharata kSetrake podanapura nagarameM rAjA vasuSeNa rahate the unakI mahArAnIkA nAma nandA thA jo atizaya prazaMsanIya thii||50|| usa rAjA ke yadyapi pA~ca sau striyA~ thI to bhI vaha nandAke Upara hI vizeSa prema karatA thA so ThIka hI hai kyoM ki vasanta Rtu meM aneka phUla hone para bhI bhramara AmramaMjarI para hI adhika utsuka rahatA hai||51|| malaya dezakA rAjA caNDazAsana, rAjA vasuSeNakA mitra thA isalie vaha kisI samaya usake darzana karaneke lie podanapura AyA / / 52 / / pApake udayase prerita huA caNDazAsana nandAko dekhanese usapara mohita ho gayA ataH vaha durbuddhi kisI upAyapte use harakara apane deza le gayA / / 53 // rAjA vasuSeNa asamartha thA ataH usa parAbhavase bahuta duHkhI huA, cintA rUpI yamarAja 1 divi svarge sIdantIti a'sadasteSAM samUhaH devasamUhaH / 2 jinasUryaH / 3 tat ka0, gha0 / 4 pRthivyAM la0, kha0 /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTitama parva zreyogaNadharaM prApya pravajyAM pratipadya sH| siMhaniHkrIDitAdyagraM tapastaptvA mahAbalaH // 55 // yadi vidyeta caryAyAH phalamanyatra janmani / aladhyazAsanaH kAnto bhavAmItyakaronmatim // 56 // tato vihitasaMnyAsaH sahasrAraM jagAma sH| aSTAdazasamudrAyudvAdazaM kalpamuttamam // 57 // atha jambUmati dvIpe prAgvidehe mahaddhiMke / nandanAkhye pure prAbhannarAdhIzo mahAbalaH // 50 // prajAnAM pAlako bhoktA sukhAnAmatidhArmikaH / zrImAn dikaprAntavizrAntakIrtirAtiharo'thinAm // 59 // sa kadAciccharIrAdiyAthAtmyAvagamodayAt / viraktasteSu nirvANapadavIprApaNotsukaH // 6 // datvA rAjyaM svaputrAya prajApAlAI dantike / gRhItasaMyamaH siMhaniHkrIDitatapaH zritaH // 61 // saMnyasyanti sahasrAra prApyASTAdazasAgara / sthiti bhogAMzciraM bhuktvA tadante zAntamAnasaH // 62 // atheha bhArate dvAravasyAM somprbhprbhoH| jayavatyAmabhUtsUnuH surUpaH suprabhAtayaH // 63 // mahAyatiH samuttaGgaH suravidyAdharAzrayaH / zvetimAnaM dadhat so'bhAd vijayArddha ivAparaH // 64 // kalaGkavikalaH kAntaH santataM sarvacicahRt / padmAnandavidhAyItthamatizete vidhuM ca saH // 65 // tasyaiva suSeNAkhyaH sItAyAM purussottmH| toko'jani janAnandavidhAyI vividhairguNaiH // 66 // usake prANa khIMca rahA thA parantu use zAstrajJAnakA bala thA ataH vaha zAnta hokara zreya nAmaka gaNadharake pAsa jAkara dIkSita ho gyaa| usa mahAbalavAnne siMhaniSkrIDita Adi kaThina tapakara yaha-nidAna kiyA ki yadi merI isa tapazcaryA kA kucha phala ho to maiM anya janmameM aisA rAjA hoU~ ki jisakI AjJAkA koI bhI ullaMghana na kara sake / / 54-56 // tadanantara saMnyAsamaraNakara vaha sahasrAra nAmaka bArahaveM svarga gyaa| vahA~ aThAraha sAgarakI usakI Ayu thii|| 57 / / ___ athAnantara-jambUdvIpake pUrva videha kSetrameM eka sampattisampanna nandana nAmakA nagara hai| usameM mahAbala nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vaha prajAkI rakSA karatA huA sukhoMkA upabhoga karatA thA, atyanta dharmAtma , zrImAn thA, usakI kIrti dizAoMke anta taka phailI thI, aura vaha yAcakoMkI pIr3A dUra karanevAlA thA-bahuta dAnI thA // 58-56 / / eka dina use zarIrAdi vastuoMke yathArtha svarUpakA bodha ho gayA jisase vaha unase virakta hokara mokSa prApta karaneke lie utsuka ho gayA // 60 / / usane apane putra ke lie rAjya diyA aura prajApAla nAmaka arhantake samIpa saMyama dhAraNa kara siMhaniSkIDita nAmakA tapa kiyA // 61 // antameM saMnyAsa dhAraNa kara aThAraha sAgarakI sthitivAle sahasrAra svargameM utpanna huA / vahA~ cirakAla taka bhoga bhogatA rhaa| jaba antima samaya AyA taba zAntacitta hokara mraa|| 62 / / aura isI jambUdvIpa sambandhI bharata kSetrakI dvAravatI nagarake svAmI rAjA somaprabhakI rAnI jayavantIke suprabha nAmakA sundara putra huaa| 63 // vaha suprabha dUsare vijayArdhake samAna suzobhita ho rahA thA kyoMki jisa prakAra vijayAdha mahAyatibahuta lambA hai usI prakAra suprabha bhI mahAyati-uttama bhaviSyase sahita thA, jisa prakAra vijayA samutuGga-U~cA hai usI prakAra suprabha bhI samutuGga-udAra prakRti kA thA, jisa prakAra vijayA deva aura vidyAdharoMkA Azraya-AdhAra-rahanekA sthAna hai usI prakAra suprabha bhI deva aura vidyAdharoMkA Azraya-rakSaka thA aura jisa prakAra vijayA zvetimA-zuklavarNako dhAraNa karatA hai usI prakAra suprabha bhI zvetimA zuklavarNa athavA kIrti sambandhI zulatAko dhAraNa karatA thA // 64 // yahI nahIM, vaha suprabha candramAko bhI parAjita karatA thA kyoMki candramA kalaGkasahita hai parantu suprabha kalaGkarahita thA, candramA kevala rAtrike samaya hI kAnta-sundara dikhatA hai parantu suprabha rAtridina sadA hI sundara dikhatA thA, candramA sabake cittako haraNa nahIM karatA-cakavA Adiko priya nahIM lagatA parantu suprabha sabake cittako haraNa karatA thA-sarvapriya thA, aura candramA padmAnandavidhAyI nahIM hai-kamaloMko vikasita nahIM karatA parantu suprabha padmAnandavidhAyI thA-lakSmIko Anandita karanevAlA thaa|| 65 / / usI rAjAkI sItA nAmakI rAnIke vasuSeNakA jIva puruSottama nAmakA putra 1 mahAbalaH j.|
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 mahApurANe uttarapurANam sevyastejasvibhiH srvairvilymhonntiH| mahAratnasamubhAsI sumeruriva sundaraH // 6 // zuklakRSNatviSau lokavyavahArapravartakau / pakSAviva vibhAtaH sma yuktau tau rAmakezavau // 68 // paJcAzaddhanurucchrAyau triNshllksssmaayussau| samaM samasukhau kAlaM samajIgamatAM ciram // 69 // atha prAntvA bhave dIrgha prAktanazcaNDazAsanaH / caNDAMzuriva caNDo'bhUddaNDitArAtimaNDalaH // 70 // kAzideze nRpo vArANasInagaranAyakaH / madhusUdanazabdAkhyo vikhyaatblvikrmH||1|| tau tadodayinau zrutvA nAradAdasahiSNukaH / tava me preSaya prArthyagajaratnAdikaM karam // 72 // tdaakrnnnkaalaantvaatoddhRtmno'mbudhiH| yugAntAntakaduHprekSyazcukrodha puruSottamaH // 73 // suprabho'pi prabhAjAlaM vikiran dikSu cakSuSoH / jvAlAvalimiva krodhapAvakAcistatAzayaH // 7 // na jJAtaH kaH karo nAma kiM karo yena bhujyate / taM dAsyAmaH sphuratkhaGga zirasA'sau pratIcchatu // 75 // etu gRhNAtu ko doSa ityaavisskRttejsau| ubhAvavocatAmuccaiAradaM paruSoktibhiH // 76 // tatastadavagamyAyAt saMkruddho madhusUdanaH / hantuM tau tau ca hantaM taM roSAdagamatAM prati // 77 // senayorubhayorAsItsaMgrAmaH saMharanniva / sarvAnaha~stadAristaM cakreNa puruSorAmaH // 78 // huA jo ki aneka guNoMse manuSyoMko Anandita karane vAlA thA / / 66 // vaha puruSottama sumeruparvatake samAna sundara thA kyoMki jisa prakAra sumeruparvata samasta tejasviyoM-sUrya candramA Adi devoMke dvArA sevyamAna hai usI prakAra puruSottama bhI samasta tejasviyoM-pratApI manuSyoMke dvArA sevyamAna thA, jisa prakAra sumeru parvatakI mahonnatti-bhArI U~cAIkA koI bhI ullaMghana nahIM kara sakatA usI prakAra puruSottamakI mahonnati-bhArI zreSThatA athavA udAratAkA koI bhI ullaMghana nahIM kara sakatA aura jisa prakAra sumeru parvata mahAratnoM-~bar3e-bar3e ratnoM se suzobhita hai usI prakAra puruSottama bhI mahAratnoM-bahumUlya ratnoM athavA zreSTha puruSoMse suzobhita thA / / 67 // ve balabhadra aura nArAyaNa kramazaH zukta aura kRSNa kAntike dhAraka the, tathA samasta loka-vyavahArake pravartaka the ataH zuklapakSa aura kRSNapakSake samAna suzobhita hote the / / 68 // una donoMkA pacAsa dhanuSa U~cA zarIra thA, tIsa lAkha varSakI donoMkI Ayu thI aura eka samAna donoMko sukha thA ataH sAtha hI sAtha sukhopabhoga karate hue unhoMne bahuta-sA samaya bitA diyA // 66 // athAnantara-pahale jisa caNDazAsanakA varNana kara Aye haiM vaha aneka bhavoMmeM ghUmakara kAzI dezakI vArANasI nagarIkA svAmI madhusUdana nAmakA rAjA huaa| vaha sUryake samAna atyanta tejasvI thA, usane samasta zatruoMke samUhako daNDita kara diyA thA tathA usakA bala aura parAkrama bahuta hI prasiddha thA / / 70-71 // nAradase usa asahiSNune una balabhadra aura nArAyaNakA vaibhava sunakara usake pAsa khabara bhejI ki tuma mere lie hAthI tathA rana Adi kara svarUpa bhejo // 72 // usakI khabara sunakara puruSottamakA manarUpI samudra aisA kSubhita ho gayA mAno pralaya-kAlakI vAyuse hI kSubhita ho uThA ho, vaha pralaya kAlake yamarAjake samAna duSprekSya ho gayA aura atyanta krodha karane lagA / / 73 / / balabhadra suprabha bhI dizAoMmeM apane netroMkI lAla-lAla kAntiko isa prakAra bikherane lagA mAno krodharUpI agnikI jvAlAoMke samUhako hI bikhera rahA ho // 74 // vaha kahane lagA- maiM nahIM jAnatA ki kara kyA kahalAtA hai? kyA hAtha ko kara kahate haiM? jisase ki khAya jAtA hai / acchA to maiM jisameM talavAra camaka rahI hai aisA kara-hAtha dUMgA vaha sirase use svIkAra kare / / 75 // vaha Ave aura kara le jAve isameM kyA hAni hai ?? isa prakAra teja prakaTa karanevAle donoM bhAiyoMne kaTuka zabdoMke dvArA nAradako ucca svarase uttara diyA // 76 // tadanantara yaha samAcAra sunakara madhusUdana bahuta hI kupita huA aura una donoM bhAiyoMko mAraneke lie calA tathA ve donoM bhAI bhI krodhase use mAraneke lie cale // 77 // donoM senAoMkA aisA saMgrAma huA mAno sabakA saMhAra hI karanA cAhatA ho| zatru-madhusUdanane puruSottamake Upara cakra calAyA parantu vaha cakra puruSottamakA kucha nahIM bigAr3a sakA / antameM puruSottamane usI cakrase madhusUdanako
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTitama parva 127 trikhaNDAdhipatitvaM tau caturthoM raamkeshvau| jyotirlokAdhinAthatvamamvabhUtAmivendvinau // 79 // kezavo jIvitAnte'gAdavadhisthAnamAyuSAm' / suprabhastadviyogotthazokAnalasamanvitaH // 8 // prabodhitaH prasannAtmA somaprabhajinezinA / dIkSitvA zreNimAruhya sa mokSamagamatsudhIH // 81 // vasantatilakA sambhUya podanapure vasuSeNanAmA kRtvA tapaH suravaro'jani zuklalezyaH / tasmAccyuto'rddhabharatAdhipatihatAriH prApAntimA kSitimadhaH puruSottamAkhyaH // 82 // viyoginI malayAdhipacaNDazAsano nRpatiH3 pApamatibhraMmaMzciram / bhavavArinidhAvabhUdadhaH khalu gantA madhusUdanAbhidhaH // 83 // vaMzasthavRttam mahAbalAkhyaH puri nandane nRpaH mahAtapA dvAdazakalpajaH surH| punarbalaH suprabhasaMjJayA'gamat paraM padaM prAstasamastasaGgakaH // 84 // AryA sAmrAjyasArasaukhyaM suprabhapuruSottamau sama bhuktvA / prathamo nirvANamagAdaparo'dho vRttivaicitryam // 85 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe anantatIrthakara-suprabhapuruSottama madhusUdanapurANaM samAptaM SaSTitama parva // 6 // mAra DAlA ||78 // donoM bhAI cauthe balabhadra aura nArAyaNa hue tathA tIna khaNDake AdhipatyakA isa prakAra anubhava karane lage jisa prakAra ki sUrya aura candramA jyotirlokake AdhipatyakA anu // Ayake antameM puruSottama nArAyaNa chaThaveM naraka gayA aura suprabha balabhadra usake viyogase utpanna zokarUpI agnise bahuta hI saMtapta huA // 80 // somaprabha jinendrane use samajhAyA jisase prasannacitta hokara usane dIkSA le lI aura antameM kSapaka zreNIpara ArUr3ha hokara usa buddhimAnne mokSa prApta kara liyA / / 81 // puruSottama pahale podanapura nagarameM vasuSeNa nAmakA rAjA huA, phira tapa kara zuklalezyAkA dhAraka deva huA, phira vahA~se cayakara ardhabharatakSetrakA svAmI, tathA zatruoMkA naSTa karanevAlA puru Sottama nAmakA nArAyaNa huA evaM usake bAda adholokameM sAtavIM pRthivImeM utpanna huaa||2|| malayadezakA adhipati pApI rAjA caNDazAsana cirakAla taka bhramaNa karatA huA madhusUdana huA aura tadanantara saMsArarUpI sAgarake adhobhAgameM nimagna huA // 83 // suprabha pahale nandana nAmaka nagarameM mahAbala nAmakA rAjA thA phira mahAn tapa kara bArahaveM svargameM deva huA, tadanantara suprabha nAmakA balabhadra huA aura samasta parigraha chor3akara usI bhavase paramapadako prApta huaa||4|| dekho, saprabha aura puruSottama eka hI sAtha sAmrAjyake zreSTha sukhoMkA upabhoga karate the parantu unameMse pahalAsuprabha to mokSa gayA aura dUsarA-puruSottama naraka gayA, yaha saba apanI vRtti-pravRttikI vicitratA hai||85|| isa prakAra ArSa nAmase prasiddha bhagavadguNabhadrAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM __ anantanAtha tIrthaMkara, suprabha balabhadra, puruSottama nArAyaNa aura madhusUdana prati nArAyaNake purANakA varNana karanevAlA sAThavA~ parva pUrNa huaa| 1cndrsuuryo| 2-mAyuSA l0| 3 nRpatiM l0|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaSaSTitamaM parva dharme yasmin samudbhatA dharmA daza sunirmalAH / sa dharmaH zarma me dadyAdadharmamapahatya naH // 1 // dhAtakIkhaNDaprAgbhAge prAgvidehe saritaTe / dakSiNe vatsaviSaye susImAnagaraM mahat // 2 // patirdazarathastasya prajJAvikramadaivavAn / svavazIkRtasAriH nirvyAyAmaH same sthitaH // 3 // sukhAni dharmasArANi prajApAlanalAlasaH / bandhubhizca suhRdbhizva saha vizrabdhamanvabhUt // 4 // mAdhave zuklapakSAnte sampravRttajanotsave / candroparAgamAlokya sadyo niviNNamAnasaH // 5 // kAntaH kuvalayAlAdI kalAbhiH paripUrNavAn / IzasyApi cedIhagavasthA'nyasya kA gatiH // 6 // iti matvA sute rAjyabhAra kRtvA mahArathe / naiHsaGgyAllAghavopetamaGgIkRtya sa saMyamam // 7 // ekAdazAGgadhArI san bhAvitadvayaSTakAraNaH / nibaddhatIrthakRtpuNyaH svArAdhyAnte vizuddhIH // 8 // trayastriMzatsamudrAyuH ekahastatanUcchRitiH / paJcarandhracaturmAnadinairucchvAsavAn manAka // 9 // lokanAlyantaravyApivimalAvadhibodhanaH / tatkSetravikriyAtejobalasampatsamanvitaH // 10 // trisahasrAdhikatriMzatsahasrAbdaiH samAharan / muhUrte mAnasAhAraM zukkulezyAdvayazciram // 11 // sarvArthasiddhau satsaukhyaM niHpravIcAramanvabhUt / tato nRlokametasmin puNyabhAjyAgamiSyati // 12 // dvIpe'sminbhArate ratnapurAdhIzo mahIpateH / kuruvaMzasya gotreNa kAzyapasya mhaujsH|| 13 // devyA bhAnumahArAjasaMjJasya vipulshriyH| suprabhAyAH surAnItavasudhArAdisampadaH // 14 // jina dharmanAtha bhagavAnase atyanta nirmala uttamakSamA Adi daza dharma utpanna hue ve dharmanAtha bhagavAna hamalogoMkA adharma dUra kara hamAre lie sukha pradAna kareM // 1 // pUrva dhAtakIkhaNDa dvIpake pUvevideha kSetrameM nadIka dakSiNa taTa para eka vatsa nAmakA deza hai| usameM susImA nAra hai // 2 // vahA~ rAjA dazaratha rAjya karatA thA, vaha buddhi, bala aura bhAgya tInoMse sahita thaa| cU~ki usane samasta zatru apane vaza kara liye the isalie yuddha Adike udyogase rahita hokara vaha zAnti rahatA thA // 3 // prajAkI rakSA karanemeM sadA usakI icchA rahatI thI aura vaha bandhuoM tathA mitroMke sAtha nizcintatApUrvaka dharma-pradhAna sukhakA upabhoga karatA thA // 4 // eka bAra vaizAkha zukla pUrNimA ke dina sabaloga utsava manA rahe the usI samaya candra grahaNa par3A use dekhakara rAjA dazarathakA mana bhogoMse ekadama udAsa ho gayA // 5 // yaha candramA sundara hai, kuvalayoM-nIlakamaloM ( pakSameMmahImaNDala ) ko Anandita karanevAlA hai aura kalAoMse paripUrNa hai| jaba isakI bhI aisI avasthA huI hai taba anya puruSakI kyA avasthA hogI ||6||aisaa mAnakara usane mahAratha nAmaka putrake lie rAjyabhAra sauMpA aura svayaM parigraharahita honese bhArahIna hokara saMyama dhAraNa kara liyA / / 7 / / usane gyAraha aGgoMkA adhyayana kara solaha kAraNa-bhAvanAoMkA cintavana kiyA, tIrthakara nAmaka puNya prakRtikA bandha kiyA aura Ayuke antameM samAdhimaraNa kara apanI buddhiko nirmala banAyA / aba vaha sarvArthasiddhimeM ahamindra huA, taiMtIsa sAgara usakI sthiti thI, eka hAtha U~cA usakA zarIra thA, cAra sau ninyAnaveM dina athavA sAr3he solaha mAhameM eka bAra kucha zvAsa letA thA // 6 // loka nAr3Ike anta taka usake nirmala avadhijJAnakA viSaya thA, utanI hI dUra taka phalanevAlI vikriyA teja tathA balarUpa sampattise sahita thA / / 10 // tIsa hajAra varSameM eka bAra mAnasika AhAra letA thA, dravya aurabhAva sambandhI donoM zuklalezyAoMse yukta thaa||11|| isaprakAra vaha sarvArthasiddhimeM pravIcAra rahita uttama sukhakA anubhava karatA thaa| vaha puNyazAlI jaba vahA~ se cayakara manuSya lokameM janma leneke lie tatpara huA / 12 / / taba isa jambUdvIpake bharatakSetrameM eka ratnapura nAmakA nagara thA usameM kuruvaMzI kAzyapagotrI mahAtejasvI aura mahAlakSmIsampanna mahArAja bhAnu rAjya karate the unakI mahAdevIkA nAma suprabhA thA, devoMne ratnavRSTi Adi sampadAoMke dvArA usakA sammAna
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaSaSTitama parva 126 sitapakSatrayodazyAM vaizAkhe revatIvidhau / nizAnte SoDazasvamAH samabhUvan zoH sphuTAH // 15 // sA 'prabudhya phalAnyAtmapateravadhilocanAt / teSAM vijJAya sambhUtasutevAsItsasammadA // 16 // tadaitAnuttarAdantyAdasyA grbhe'bhvdvibhuH| surendrAzcAdikalyANamakurvata' samAgatAH // 17 // dhavale navamAsAnte guruyoge trayodazI / dine mAghe sutaM mAse sA'sUtAvadhilocanam // 18 // tadaivAnimiSAdhIzAstaM nItvA'marabhUdhare / kSIrAbdhivAribhirbhUrikArtasvaraghaToddhtaiH // 19 // abhiSicya vibhUSyoccairdharmAkhyamagadanmudA / sarvabhUtahitazrImatsaddharmapathadezanAt // 20 // anantajinasantAne catuHsAgarasammite / kAle paryantapalyopamAH dharme'stamIyupi // 21 // tadabhyantaravAyurdharmanAmodayAdi sH| dazalakSasamAjIvI taptakAJcanasacchaviH // 22 // khASTaikahastasaddeho uvayaH kaumAramudvahan / sArddhalakSadvayAdante labdharAjyamahodayaH // 23 // tunggtvaadtishuddhtvaatprekssytvaatsvaashryaatttH| azeSapoSakatvAcca meghAntajaladopamaH // 24 // bhadratvAt bhudaantvaatsaulkssnnyaanmhttvtH| sukaratvAtsurebhatvAdaparo vA gajottamaH // 25 // nigrahAnugrahau tasya na dveSecchApravartitau / guNadoSakRtau tasmAnigRhNannapi pUjyate // 26 // kIrtistasya latA satyaM no cedvizvavisapiNI / kathaM kavivacovAriSekAdadyApi varddhate // 27 // dharitrI sukhasambhogyA tasya svaguNarajitA / nAyikevocamA kAmamabhISTaphaladAyinI // 28 // bar3hAyA thaa| rAnI suprabhAne vaizAkha zukla trayodazIke dina revatI nakSatra meM prAtaHkAlake samaya solaha svapna dekhe // 13-15 / / jAgakara usane apane avadhijJAnI patise una svapnoMkA phala mAlUma kiyA aura aisA harSakA anubhava kiyA mAno putra hI utpanna ho gayA ho // 16 // usI samaya antima anuttaravimAnase -sarvArthasiddhise cayakara vaha ahamindra rAnIke garbha meM avatIrNa huA / indroMne Akara garbhakalyANakakA utsava kiyA // 17 // nava mAha bIta jAne para mAgha zuklA trayodazIke dina guruyogameM usane avadhijJAnarUpI netroMke dhAraka patrako utpanna kiyA // 18 // usI samaya indroMne sumeru parvata para le jAkara bahuta bhArI suvarNa-kalazoMmeM bhare hue kSIrasAgarake jalase unakA abhiSeka kara AbhUSaNa pahinAye tathA harSase dharmanAtha nAma rakkhA // 16 // jaba anantanAtha bhagavAnake bAda cAra sAgara pramANa kAla bIta cukA aura antima pralayakA AdhA bhAga jaba dharmarahita ho gayA taba dharmanAtha bhagavAnakA janma huA thA, unakI Ayu bhI isI antarAlameM zAmila thii| unakI Ayu dazalAkha varSakI thI, zarIrakI kAnti suvarNake samAna thI, zarIrakI U~cAI eka sau assI hAtha thii| jaba unake kumArakAlake ar3hAIlAkha varSa bIta gaye taba unheM rAjyakA abhyudaya prApta huA thA / / 2023 // ve atyanta U~ce the, atyanta zuddha the, darzanIya the, uttama Azraya dene vAle the, aura sabakA poSaNa karanevAle the ataH zaraRtuke meghake samAna the // 24 // athavA kisI uttama hAthIke samAna the kyoMki jisa prakAra uttama hAthI bhadra jAtikA hotA hai usI prakAra ve bhI bhadra prakRti the, uttama hAthI jisa prakAra bahu dAna-bahuta madase yukta hotA hai usI prakAra ve bhI bahu dAna-bahuta dAnase yukta the, uttama hAthI jisa prakAra sulakSaNa-acche-acche lakSaNoMse sahita hotA hai usI prakAra ve bhI sulakSaNa-acche sAmudrika cihnoMse sahita the, uttama hAthI jisa prakAra mahAna hotA hai usI prakAra ve bhI mahAn-zreSTha the, uttama hAthI jisa prakAra sukara-uttama sUMDase sahita hotA hai usI prakAra ve bhI sukara-uttama hAthoMse sahita the, aura uttama hAthI jisa prakAra surebha-uttama zabdase sahita hotA hai usI prakAra ve bhI surebha-uttama-madhura zabdoMse sahita the||| 25 // ve durjanoMkA nigraha aura sajanoMkA anugraha karate the so dveSa athavA icchAke vaza nahIM karate the kintu guNa aura doSakI karate the ataH nigraha karate hue bhI ve prajAke pUjya the|| 26 // unakI samasta saMsArameM phailanevAlI kIrti yadi latA nahIM thI to vaha kaviyoMke pravacanarUpI jalake sekase Aja bhI kyoM bar3ha rahI hai / / 27 / / sukhase saMbhoga karaneke yogya tathA apane guNoMse anurakta pRthivI unake lie uttama 1 prabudhvA la0 / 2-makurvanta l0|3 svayaM la0 / vayaM ka0,kha0, g0|
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 mahApurANe uttarapurANam dharmAdasmAdavApsyanti kArAtinibarhaNAt / zarma cenimalaM bhavyAH zarmAsya kimuvarNyate // 29 // paJcalakSasamArAjyakAle'tIte kdaapysau| ulkApAtasamudbhUtavairAgyAdityacintayat // 30 / / kathaM ka kasmAjjAto me 1kimmayaH kasya 2bhaajnm| kiM bhaviSyati kAyo'yamiti cintAmakurvatA // 3 // duviMdagdhena sAGgatyamanena suciraM kRtam / aznatA duHkhamAvayaM pApaM pApavipAkataH // 32 // duHkhameva sukhaM matvA durmatiH karmacoditaH / zarma zAzvatamaprApya zrAnto'haM janmasantatau // 33 // bodhAdayo guNAH sve'mI mamaitadavikalpayan / rAgAdikAn guNAnmatvA dhigmAM mativiparyAt // 34 // snehamohagrahagrasto muhurbandhudhanAnyalam / poSayanarjayanpApasaJcayAd durgatIrgataH // 35 // evamenaM svayaM buddhaM matvA laukAntikAH surAH / tuSTuvuniSThitArthastvaM devAyetyAtibhaktikAH // 3 // sudharmanAmni sa jyeSThe putre nihitarAjyakaH / 4prAptaniSkramaNArambhakalyANAbhiSavotsavaH // 37 // zibikAM nAgadattAkhyAmAruhya surasattamaiH / saha zAlavanodyAnaM gatvA SaSThopavAsavAn // 38 // mAghajyotsnAtrayodazyAmaparAhe nRpaiH samam / sahasreNa sa puSyaH dIkSAM maukSI samagrahIt // 39 // caturthajJAnasampano dvitIye'hvayavizatpurIm / bhoktuM pATaliputrAkhyAM samunaddhapatAkikAm // 40 // "dhanyaSeNamahIpAlo dattvA'smai kanakadyutiH / dAnamuttamapAtrAya prApadAzcaryapaJcakam // 41 // tathaikavarSacchamasthakAle'tIte purAtane / vane saptacchadasyAdhaH kRtaSaSThopavAsakaH // 42 // pUrNamAsyAM ca puSyaH sAyAhne prApa kevalam / AsasAda ca satpUjAM turyakalyANasUcinIm // 43 // nAyikAke samAna icchAnusAra phala dene vAlI thI // 28 // jaba anya bhavya jIva ina dharmanAtha bhagavAnke prabhAvase apane karmarUpI zatruoMko naSTa kara nirmala sukha prApta kareMge taba inake sukhakA varNana kaise kiyA jA sakatA hai ? // 26 // jaba pA~ca lAkha varSa pramANa rAjyakAla bIta gayA taba kisI eka dina ulkApAta dekhanese inheM vairAgya utpanna ho gyaa| virakta hokara ve isa prakAra cintavana karane lage-'merA yaha zarIra kaise, kahA~ aura kisase utpanna huA hai ? kimAtmaka hai, kisakA pAtra hai aura Age calakara kyA hogA aisA vicAra na kara mujha mUrkhane isake sAtha cirakAla taka saMgati kii| pApakA saMcaya kara usake udayase maiM Aja taka duHkha bhogatA rhaa| karmase prerita hue mujha durmatine duHkhako hI sukha mAnakara kabhI zAzvata-sthAyI sukha prApta nahIM kiyaa| maiM vyartha hI aneka bhavoMmeM bhramaNa kara thaka gayA / ye jJAna darzana Adi mere guNa haiM yaha maiMne kalpanA bhI nahIM kI kintu isake viruddha buddhike viparIta honese rAgAdiko apanA guNa mAnatA rahA / sneha tathA moharUpI grahoMse prasA huA yaha prANI bAra-bAra parivArake logoM tathA dhanakA poSaNa karatA huA pApa upArjana karatA hai aura pApake saMcayase aneka dugatiyoMmeM bhaTakatA hai| isa prakAra bhagavAnako svayaM buddha jAnakara laukAntika deva Aye aura bar3I bhaktike sAtha isa prakAra stuti karane lage ki he deva ! Aja Apa kRtArtha-kRtakRtya hue // 30-36 / / unhoMne sudharma nAmake jyeSTha putrake lie rAjya diyA, dIkSA-kalyANakake samaya hone vAle abhiSekakA utsava prApta kiyA, nAgadattA nAmakI pAlakImeM savAra hokara jyeSTha devoMke sAtha zAlavanake udyAnameM jAkara do dinake upavAsakA niyama liyA aura mAghazuklA trayodazIke dina sAyaMkAlake samaya puSya nakSatra meM ekahajAra rAjAoMke sAtha mokSa prApta karAnevAlI dIkSA dhAraNa kara lI // 37-36 // dIkSA lete hI unheM manaHparyaya jJAna utpanna ho gyaa| ve dUsare dina AhAra leneke lie patAkAoMse sajI huI pATaliputra nAmakI nagarImeM gaye / / 40 // vahA~ suvarNake samAna kAntivAle dhanyaSeNa rAjAne una uttama pAtrake lie dAna dekara paJcAzcarya prApta kiye // 41 // tadanantara chadmastha avasthAkA eka varSa bIta jAne para unhoMne usI purAtana vanameM saptacchada vRkSake nIce do dinake upavAsakA niyama lekara yoga dhAraNa kiyA aura pauSazukla pUrNimAke dina sAyaMkAlake samaya puSya 1 kimAtmakaH / 2 bhAjanaH ka0, gha0 / bhAjane kha0 / 3 dhanAdyalam l0| 4 prAptaH l0| -savam l0| 6 saha kh0| 7dhAnyaSeNa ka0, gha0 /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaSaSTitamaM parva 131 ariSTasenAdyanalayugamAnagaNAdhipaH / zUnyadvayanavaproktasarvapUrvadharAvRtaH // 44 // zUnyadvayaddhizUnyAbdhimitazikSakalakSitaH / SaTzatatrisahasroktatrividhAvadhilocanaH // 45 // zUnyadvayendriyAmbhodhiproktakevalavIkSaNaH / zUnyatrikamunijJAtavikriyaddhivibhUSitaH // 46 // kevalajJAnimAnoktamanaHparyayavidvRtaH / khadvayASTadvivijJAtavAdivRndAbhivanditaH // 47 // piNDIkRtacatuHSaSTisahasramunisAdhanaH / khakhAbdhipakSaSaTproktasuvratAdyAyikAciMtaH // 48 // dvilakSazrAvakopeto dviguNazrAvikAvRtaH / pUrvoktadevasandohatiryaksaGkhyAtasaMzritaH // 49 // iti dvAdazabhedoktagaNasampatsamaciMtaH / dharmo dharmamupAdikSaddharmadhvajavirAjitaH // 50 // vihAramante saMhRtya sammede girisattame / mAsamekamayogaH sannavASTazatasaMyataiH // 51 // zucizuklacaturthyanta rAtrau dhyAtiM pRthagdvayIm / ApUrya puSyanakSatre mokSalakSmImupAgamat // 52 // tadAmRtAzanAdhIzAH sahasA''gatya sarvataH / kRtvA nirvANakalyANamavandiSata taM jinam // 53 // AryA nirjitya dazarathaH sa ripUnnRpotyAhamindratAM gatvA / dharmaH sa pAtu pApairdharmA yudhi yasya dazarathAyante // 54 // mAlinI nihatasakalaghAtI nizcalAnAvabodho gaditaparamadharmo dharmanAmA jinendraH / tritayatanuvinAzA nirmalaH zarmasAro dizatu sukhamanantaM zAntasarvAtmako vaH // 55 // nakSatra meM kavalajJAna prApta kiyaa| devoMne caturtha kalyANakakI uttama pUjA kI // 42-43 // ve ariSTasenako Adi lekara taiMtAlIsa gaNadharoMke svAmI the, nau sau gyAraha pUrvadhAriyoMse AvRta the, cAlIsa hajAra sAta sau zikSakoMse sahita the, tIna hajAra chaha sau tIna prakArake avadhijJAniyoMse yukta the, cAra hajAra pA~ca sau kevalajJAnI unake sAtha the, sAta hajAra vikriyARddhike dhAraka unakI zobhA bar3hA rahe the. cAra hajAra pA~ca sau manaHparyayajJAnI unheM ghere rahate the, do hajAra ATha sau vAdiyoMke samUha unakI vandanA karate the, isa taraha saba milAkara cauMsaTha hajAra muni unake sAtha rahate the, suvratAko Adi lekara bAsaTha hajAra cAra sau AryikAe~ unakI pUjA karatI thIM, ve do lAkha zrAvakoMse sahita the, cAra lAkha zrAvikAoMse AvRta the, asaMkhyAta deva-deviyoM aura saMkhyAta tiryaJcoMse sevita the||44-46|| isa prakAra bAraha sabhAoMkI sampattise sahita tathA dharmakI dhvajAse suzobhita bhagavAnne dharmakA upadeza diyA // 50 // antameM vihAra banda kara ve parvatarAja sammedazikhara para pahu~ce aura eka mAhakA yoga nirodha kara ATha sau nau muniyoMke sAtha dhyAnArUr3ha hue| tathA jyeSThazuklA caturthIke dina rAtrike anta bhAgameM sUkSmakriyApratipAtI aura vyuparatakriyAnivartI nAmaka zukladhyAnako pUrNa kara puSya nakSatrameM mokSa-lakSmIko prApta hue // 51-52 // usI samaya saba orase devoMne Akara nirvANa kalyANakakA utsava kiyA tathA vandanA kI / / 53 // jo pahale bhavameM zatruoMko jItanevAle dazaratha rAjA hae, phira ahamindratAko prApta hue tathA jinake dvArA kahe hue daza dharma pApoMke sAtha yuddha karanemeM daza rathoMke samAna AcaraNa karate haiM ve dharmanAtha bhagavAn tuma sabakI rakSA kareM // 54 // jinhoMne samasta ghAtiyA karma naSTa kara diye haiM, jinakA kevalajJAna atyanta nizcala hai, jinhoMne zreSTha dharmakA pratipAdana kiyA hai, jo tInoM zarIroMke naSTa ho jAnese atyanta nirmala hai, jo svayaM ananta sukhase sampanna hai aura jinhoMne samasta AtmAoMko zAnta kara diyA hai aise dharmanAtha jinendra tuma sabake lie ananta sukha pradAna kareM // 55 // 1 vivtHl0|2 samanvitaH l.|3-tubhynte l.| 4 vinAzo k...|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 mahApurANe uttarapurANam bhasminnevAbhavattIya bAjhaH zrImAn sudarzanaH / kezavaH siMhazamdAntapuruSaH pariSadalaH // 5 // sayorAkhyAnaka vakSye bhavanayasamAzrayam / iha rAjagRhe rAjA sumitro nAma garvitaH // 57 // 'mahAmallo bahana jitvA labdhapUja: parIkSakaiH / tRNAyamanyamAno'nyAnamAcad duSTadantivat // 50 // kadAcidrAjasiMhAkhyaH mahInAtho madoddhRtaH / tadarpazAtanAyAgAttA purI mallayuddhavit // 59 // sumitrastena rahastho nijitaH sucirAyathA / utkhAtadantadantIva tadAsyAdatiduHkhitaH // 6 // mAnabhanena bhannaH samasau rAjyabharAkSamaH / niyuktavAn sutaM rAjye mAnaprANA himAninaH // 6 // kRSNAcArya samAsAdya zrutvA dharma yathoditam / pravanAjAtinirviNNastadi yogyaM manasvinAm // 12 // krameNoghaM tapaH kurvan siMhaniHkrIDitAdikam / svaparAjayasaMklezAditi prAnte vyacintayat // 15 // phalaM cedasti caryAyAstayA so'nyatra janmani / mama stAM vidviSo jetuM mahAbalaparAkramau // 14 // tathaiva saMnyasyAbhUSa mAhendra sptsaagr-| sthitirdevaviraM bhogAn bhumAnaH sukhamAsthitaH // 15 // dvIpe'smin mandaraprAci "vItazokApurIpatiH / narAdivRSabho rAjA'jani jAtamahodayaH // 16 // bhuktvA kopadvayApetaM rAjyamUrjitasaukhyabhAk / sayaH saatnirvedo'syjimbraantike||17|| sa ghoratapasA dIrgha gamayitvA''yurAtmanaH / sahasrAraM jgaamaassttdshsaagrsNsthitiH||18|| phaLa 'svAnimiSatvasya prApyAnAratalokanAt / prANapriyANAM paryante zAntacetA nijAyuSaH // 19 // asmin khagapurAdhIzasiMhasenamahIpateH / ikSvAkovijayAyAna tanUjo'bhUtsudarzanaH // 7 // athAnantara inhIM dharmanAtha bhagavAn ke tIrthameM zrImAna sudarzana nAmakA balabhadra tathA sabhAmeM sabase balavAn puruSasiMha nAmakA nArAyaNa huaA // 56 // ataH yahA~ unakA tIna bhavakA carita kahatA huuN| isI rAjagRha nagarameM rAjA sumitra rAjya karatA thA, vaha bar3A abhimAnI thA, bar3A malla thA, usane bahuta malloMko jIta liyA thA isalie parIkSaka loga unakI pUjA kiyA karate the-use pUjya mAnate the, vaha sadA dUsaroMko tRNake samAna tuccha mAnatA thA, aura duSTa hAthIke samAna madonmatta thaa||57-58 // kisI samaya madase uddhata tathA mallayuddhako jAnane vAlA rAjasiMha nAmakA rAjA usakA garva zAnta karaneke lie rAjagRha nagarImeM pAyA // 56 // usane bahuta dera taka yuddha karane ke bAda raGgabhUmimeM sthita rAjA sumitra ko harA diyA jisase vaha dA~ta ukhAr3e hue hAthIke samAna bahuta duHkhI huaa| 60 / / mAna bhaGga honese usakA hRdaya ekadama TUTa gayA, vaha rAjyakA bhAra dhAraNa karane meM samartha nahIM rahA ataH usane rAjya para putrako niyukta kara diyA so ThIka hI hai; kyoMki mAna hI mAniyoMke prANa haiM // 61 // nirveda bharA huA rAjA sumitra kRSNAcAryake pAsa pahuMcA aura unake dvArA kahe hue dharmopadezako sunakara dIkSita ho gayA so ThIka hI hai kyoMki manasvI manuSyoMko yahI yogya hai / / 62 / yadyapi usane krama-kramase !siMhaniSkrIDita Adi kaThina tapa kiye to bhI usake hRdaya meM apane parAjayakA saMkleza banA rahA ataH antameM usane aisA vicAra kiyA ki yadi merI isa tapazcaryAkA phala anya janmameM prApta ho to mujhe esA mahAn bala aura parAkrama prApta hove jisase maiM zatruoMko jIta skuuN|| 63-64 // aisA nidAna kara vaha saMnyAsase marA aura mAhendra svargameM sAta sAgarakI sthiti vAlA deva huaa| vaha vahA~ bhogoMko bhogatA huAcirakAla taka sukhase sthita rahA // 65 // tadanantara isI jambUdvIpameM meruparvatake pUrvakI ora vItazokApurI nAmakI nagarI hai usameM aizvaryazAlI naravRSabha nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usane bAhyAbhyantara prakRtike kopase rahita rAjya bhogA, bahuta bhArI sukha bhoge aura antameM virakta hokara samasta rAjya tyAga diyA aura damavara munirAjake pAsa digambara dIkSA dhAraNa kara lI // 66-67 // apanI vizAla mAyu kaThina tapase bitAkara vaha sahasrAra svargameM aThAraha sAgarakI sthitivAlA deva huaa|| 68 / / prANapriya devAGganAoMko nirantara dekhanese usane apane TipakAra rahita netroMkA phala prApta kiyA 1mahAbalo g.| 1 yathocitam kh0|3 samastAn kh0|4 parAkrame kh.|5htshokpuriiptiH gaa| saMsthitaH ka,07phalaM svanimiSatvasya khH|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaSaSTitamaM parva 133 amvikAyAM suto'syaiva sumitraH kezavo'bhavat / paJcAbdhidhanurutsedhau dazalakSAsamAyuSau // 1 // parasparAnukUlyena matirUpabalAnvitau / parAnAkramya sarvAn svAn raJjayAmAsaturguNaiH // 72 // avibhaktApi doSAya bhujyamAnA tayorabhUt / na lakSmIH zuddhacittAnAM zuddhathai nikhilamapyalam // 73 // athAbhUgArate kSetre viSaye kurujAGgale / hAstinAkhyapurAdhIzo madhukrIDo mahIpatiH // 74 // rAjasiMhacaro laDDitAkhilArAtisaMhatiH / asahastau samudyantau tejasA balakezavau // 75 // karaM parAya'ratnAni yAcitvA praahinnoddhlii| daNDagarbhAbhidhAnAbhizAlinaM sacivAgrimam // 76 // tadvacaHzravaNAttau ca gjknntthrvteH| kaNThIravau vA saMkraddhau rudhvA'hatitejasau // 77 // krIDituM yAcate mUDho garbhavyAlaM jaDaH karam / samIpavartI cettasya samavarte tu dIyate // 78 // ityuktavantau tatkopakaThoroktyA sa satvaram / gatvA tatkAryaparyAyamadhukrIDamajijJapat // 79 // so'pi tadurvacaH zrutvA kopAruNitavigrahaH / vigrahAya sahaitAbhyAM pratasthe bahusAdhanaH // 8 // abhigamya tamAkramya yuddhvA yuddhavizAradaH / acchinattasya cakreNa ziraH sadyaH sa kezavaH // 81 // tau trikhaNDAdhipatyena lakSmImanubabhUvatuH / avadhisthAnamApanaH kezavo jIvitAvadhau // 82 // halAyudho'pi tacchokAddharmatIrthakaraM zritaH / pravrajya proddhutAdhaudhaH prApnoti sma paraM padam // 83 // mAlinI pratihataparasainyau mAnazoNDau pracaNDau phalitasukRtasArau taavkhnnddtrikhnnddau| aura Ayuke antameM zAntacitta hokara isI jambUdvIpake khagapura nagarake ikSvAkuvaMzI rAjA siMhasenakI vijayA rAnIse sudarzana nAmakA putra huaa|| 69-70 / / isI rAjAkI ambikA nAmakI dUsarI rAnIke sumitrakA jIva nArAyaNa huaa| ve donoM bhAI paiMtAlIsa dhanuSa U~ce the aura daza lAkha varSakI Ayuke dhAraka the / / 71 // eka dUsareke anukUla buddhi, rUpa aura balase sahita una donoM bhAiyoMne samasta zatruoM para AkramaNa kara AtmIya logoMko apane guNoMse anurakta banAyA thA // 72 / / yadyapi una donoMkI lakSmI avibhakta thI-paraspara bA~TI nahIM gaI thI to bhI unake lie koI doSa utpanna nahIM karatI thI so ThIka hI hai kyoMki jinakA citta zuddha hai unake lie sabhI vastue~ zuddhatAke lie hI hotI haiM / / 73 // athAnantara isI bharatakSetrake kurujAMgala dezameM eka hastinApura nAmakA nagara hai usameM madhukrIr3a nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vaha sumitrako jItanevAle rAjasiMhakA jIva thaa| usane samasta zatruoM ke samUhako jIta liyA thA, vaha tejase bar3hate hue balabhadra aura nArAyaNako nahIM saha sakA isalie usa balavAnane kara-svarUpa anekoM zreSTha ratna mA~ganeke lie daNDagarbha nAmakA pradhAnamaMtrI bhejA // 7476 // jisa prakAra hAthIke kaNThakA zabda sunakara siMha kruddha ho jAte haiM usI prakAra sUryake samAna tejake dhAraka donoM bhAI pradhAnamaMtrIke zabda sunakara kruddha ho uThe // 77 // aura kahane lage ki vaha mUrkha khelaneke lie sA~poM bharA huA kara mA~gatA hai so yadi vaha pAsa AyA to usake lie vaha kara avazya diyA jAvegA // 78 / / isa prakAra krodhase ve donoM bhAI kaThora zabda kahane lage aura usa maMtrIne zIghra hI jAkara rAjA madhukrIr3ako isakI khabara dI // 76 // rAjA madhukrIr3a bhI unake durvacana sunakara krodhase lAla zarIra ho gayA aura unake sAtha yuddha karaneke lie bahuta bar3I senA lekara calA / / 80 // yuddha karanemeM catura nArAyaNa bhI usake sAmane AyA, usapara AkramaNa kiyA, cirakAla taka usake sAtha yuddha kiyA aura antameM usIke calAye hue cakrase zIghra hI usakA zira kATa DAlA // 81 // donoM bhAI tIna khaNDake adhIzvara banakara rAjyalakSmIkA upabhoga karate rhe| unameM nArAyaNa, AyukA anta hone para sAtaveM naraka gayA // 2 // usake zokase bala nAtha tIrthakarakI zaraNameM jAkara dIkSA le lI aura pApoMke samUhako naSTa kara parama pada prApta kiyA 1 vijaye la* 12 samudyotI kh*|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 mahApurANe uttarapurANama kila khalavidhinaivaM pazya vizleSitau dhiga duritaparavazatvaM kezavasyaiva mohAt // 84 // vasantatilakA prAgbhUbhujaH (1) prathitarAjagRhe sumitro mAhendrakalpajasurazcyutavA~stato'smin / bhUpo'bhavatkhagapure puruSAdisiMhaH pazcAtsasaptamamahIM ca jagAma bhImAm // 85 // prodarpadantidamano'jani rAjasiMho bhrAntvA ciraM bhavavaneSu vinssttmaargH| eSTAnumArgamajaniSTa sa hAstinAkhye krIDAkSarAntamadhurApa gatiM durantAm // 86 // pRthvI narAdivRSabhaH pure viditavItazoke mahIT tapazciramupAsya ghormbhvtshsraarke| tataH khagapure balaH kSayitazatrupakSo'gamat kSamaikanilayo vilInavilayaH sukhaM kSAyikam // 7 // sattIrthasyAntare cakrI tRtIyo maghavAnabhUt / AtRtIyabhavAcasya purANaM praNigadyate // 48 // bAsupUjyajinezasya tIrthe'bhUnnRpatirmahAn / nAmnA narapatirbhuktvA bhogAn bhAgyasamapitAn // 89 // vairAgyakASThAmAruhya kRtotkRSTatapA vysuH| praiveyake'bhavatpuNyAdahamindreSu madhyame // 9 // saptaviMzativAdRAyudivyabhogAnmanoharAn / anubhUya tatazcyutvA dharmatIrthakarAntare // 11 // kozale viSaye ramye sAketanagarIpateH / ikSvAkoH sa sumitrasya bhadrAyAzca suto'bhavat // 12 // maghavAnAma puNyAtmA bhaviSyan bharatAdhipaH / pazcalakSasamAjIvI kalyANaparamAyuSA / / 93 // // 3 // dekho, donoM hI bhAI zatrusenAko naSTa karane vAle the, abhimAnI the, zUra vIra the, puNyake phalakA upabhoga karanevAle the, aura tIna khaNDake svAmI the phira bhI isa taraha duSTa karmake dvArA alaga-alaga kara diye gaye / mohake udayase pApakA phala nArAyaNako hI prApta huA isalie pAmoMkI adhInatAko dhikkAra hai / / 84 // puruSasiMha nArAyaNa, pahale prasiddha rAjagRha nagarameM sumitra nAmakA rAjA thA, phira mAhendra svargameM deva huA, vahA~se cyuta hokara isa khagapura nagarameM puruSasiMha nAmakA nArAyaNa huzrA aura usake pazcAt bhayaMkara sAtaveM narakameM nArakI huaa||85| pratinArAyaNa pahale madonmatta hAthiyoMko vaza karane vAlA rAjasiMha nAmakA rAjA thA, phira mArgabhraSTa hokara cirakAla taka saMsArarUpI vanameM bhramaNa karatA rahA, tadanantara dharmamArgakA avalambana kara hastinApura nagarameM madhukrIDa huA aura usake pazcAt durgatiko prApta huA // 86 // sudarzana balabhadra, pahale prasiddha pItazoka nagarameM naravRSabha nAmaka rAjA thA, phira cirakAla taka ghora tapazcaraNa kara sahastrAra svargameM deva huA, phira vahA~se caya kara khagapura nagarameM zatruoMkA pakSa naSTa karanevAlA balabhadra huA aura phira kSamAkA ghara hotA huA maraNarahita hokara kSAyika sukhako prApta huaa||7|| ___ inhIM dharmanAtha tIrthakarake tIrthameM tIsare maghavA cakravartI hue isalie tIsare bhavase lekara unakA purANa kahatA huuN||8||shriivaasupuujy tIrthakarake tIrthameM narapati nAmakA eka bar3A rAjA thA vaha bhAgyodayase prApta hue bhogoMko bhoga kara virakta huA aura utkRSTa tapazcaraNa kara marA / antameM puNyodayase madhyama praiveyakameM ahamindra huA / / 89-60 // sattAIsa sAgara taka manohara divya bhogoMko bhogakara vaha vahA~se cyuta huA aura dharmanAtha tIrthaMkarake antarAlameM kozala nAmaka manohara 1 vigatA prasavaH prANA yasya sH|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 ekaSaSTitama parva sAIdvicatvAriMzacApocchRitiH kanakadhatiH / SaT khaNDamaNDitAM pRthvI pratipAlya pratApavAn // 14 // caturdazamahAratnabhUSaNo vidhinAyakaH / nRkhecarasurAdhIzAnamayan kramayoryugam // 95 // svoktapramANadevIbhiranubhUya yathepsitat / dazAGgabhogAn bhUyiSThAn suniSThitamanorathaH // 16 // sudhIrmanoharodyAne sa kdaaciyhcchyaa| vilokyAbhayaghoSAlya kevalAvagamadyutim // 17 // triHparItyAbhivanyainaM zrutvA dharma tadantike / viditvA tattvasadbhAva virajya viSayeSvalam // 18 // priyamitrAya putrAya dattvA sAmrAjyasampadam / sa bAhyAbhyantaragranthA~styaktvA saMyamamAdadau // 99 // zuddhazraddhAnacAritraH zrutasampatsamandhitaH / dvitIyazukladhyAnena ghAtitrayavighAtakRt // 10 // bhavakevalalabdhIzo dharmavaddharmadezanAt / vineyanAyakAtrItvA nirvANapadavIM parAm // 1.1 // dhyAnadvayasamunmUrchitAghAtikacatuSkakaH / puNyApuNyavinirmokSAdakSayaM mokSamAkSipat // 1.2 // mAlinI narapatiriha nAmnA vAsupUjyasya tIrthe ___ sazamagurucaritreNAhamindro mahaddhiH / abhavadakhilapuNyazcakravartI tRtIya stadanu ca maghavAkhyo mukhyasaukhyaM samApat // 10 // samanantaramevAsya vinItAnagarezinaH / nRpasyAnantavIryasya sUryavaMzazikhAmaNeH // 10 // sahadevyAzca sambhUtaH kalpAdAgatya SoDazAt / sUnuH sanatkumArAkhyaH priyazcakrAGkitazriyaH // 1.5 // lksstryaayuHpuurvoktckrvtiNsmucchritiH| cAmIkaracchaviH svecchAvazIkRtavasundharaH // 106 // dezakI ayodhyApurIke svAmI ikSvAkuvaMzI rAjA sumitrakI bhadrArAnIse maghavAn nAmakA puNyAtmA putra huzrA / yahI Age calakara bharata kSetrakA svAmI cakravartI hogaa| usane pA~ca lAkha varSakI kalyANakArI utkRSTa Ayu prApta kI thii| sAr3he cAlIsa dhanuSa U~cA usakA zarIra thA, suvarNake samAna zarIrakI kAnti thii| vaha pratApI chaha khaNDoMse suzobhita pRthivIkA pAlanakara caudaha mahAratnoMse vibhUSita evaM nau nidhiyoMkA nAyaka thaa| vaha manuSya, vidyAdhara aura indroMko apane caraNayugalameM jhukAtA thA / cakravartiyoMkI vibhUtike pramANameM kahI huI-chayAnabe hajAra deviyoMke sAtha icchAnusAra daza prakArake bhogoMko bhogatA huA vaha apane manoratha pUrNa karatA thaa| kisI eka dina manohara nAmaka udyAnameM akasmAt abhayaghoSa nAmaka kevalI pdhaare| usa buddhimAnne unake darzana kara tIna pradakSiNAe~ dI, vandanA kI, dharmakA svarUpa sunA, unake samIpa tattvoMke sadbhAvakA jJAna prApta kiyA, viSayoMse atyanta virakta hokara priyamitra nAmaka putrake lie sAmrAjya padakI vibhUti pradAna kI aura bAhyAbhyantara parigrahakA tyAgakara saMyama dhAraNa kara liyA // 61-66 // vaha zuddha samyagdarzana tathA nirdoSa caritrakA dhAraka thA, zAstrajJAna rUpI sampattise sahita thA, usane dvitIya zukladhyAnake dvArA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyA kokA vighAta kara diyA thA // 10 // aba ve nau kevalalabdhiyoMke svAmI ho gaye tathA dharmanAtha tIrtha samAna dharmakA upadeza dekara aneka bhavya jIvoMko atizaya zreSTha mokSa padavI prApta karAne lage // 101 // antameM zukladhyAnake tRtIya aura caturtha bhedake dvArA unhoMne aghAti catuSkakA kSaya kara diyA aura puNya-pApa karmose vinimukta hokara avinAzI mokSa prApta kiyA // 102 / / tIsarA cakravartI maghavA pahale vAsupUjya svAmIke tIrthameM narapati nAmakA rAjA thA, phira uttama zAntise zreSTha cAritrake prabhAvase bar3I RddhikA dhAraka ahamindra huA, phira samasta paNyase yukta maghavA nAmakA tIsarA cakravartI huA aura tatpazcAta mokSake zreSTha sukhako prApta huA // 103 / / athAnantara-maghavA cakravartIke bAda hI ayodhyA nagarIke adhipati, sUrya vaMzake ziromaNi rAjA anantavIryakI sahadevI rAnIke solahaveM svargase Akara sanatkumAra nAmakA putra huaa| vaha cakravartIkI lakSmIkA priya vallabha thA // 104-105 / / usakI Ayu tIna lAkha varSakI thI, aura
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 mahApurANe uttarapurANam dshaanggbhogsmbhogyogsntrpitendriyH| 'samarthitArthisaGkalpA'nalpakalpamahIruhaH // 107 // himavatsAgarAghATamahImadhyamahIbhujAm / AdhipatyaM samAsanvamanvabhUdadhikAM zriyam // 108 // prapAtyevaM sukhenAsya kAle saudharmasaMsadi / sanatkumAra devendrarUpasyAstyatra jitvaraH // 109 // ko'pIti devaiH sampRSTaH saudharmendro'bravIdidam / sanatkumArazcakrezo vADhaM sarvAGgasundaraH // 110 // svamme'pi kenacittAdRgdRSTapUrvaH kadAcana / nAstIti tadvacaH zrutvA sadyaH saJjAtakautukau // 111 // dvau devau bhuvamAgatya tdrpaaloknecchyaa| dRSTvA taM zakrasamproktaM satyamityAttasammadau // 112 // sanatkumAracakrezaM nijAgamanakAraNam / bodhayitvA sudhIzcakrin zRNu cittaM samAdadhan // 13 // yadi rogajarAduHkhamRtyavo na syuratra te / saundaryeNa 2tvamatraivamatizeSe jinAnapi // 114 // ityuktvA tau surau sUktaM svadhAma sahasA gatau / kAlalabdhyeva tadvAcA prabuddho bhUbhujAM ptiH||115|| rUpayauvanasaundaryasampatsaukhyAdayo nRNAm / vidyulatAvitAnAcca manye praagev'nshvraaH||116 // itvarIH sampadastyaktvA jitvaro'hamihainasAm / satvaraM tanumunjhitvA gatvaro'smItyakAyatAm // 11 // smaran devakumArAkhye sute rAjya niyojya sH| zivaguptajinopAnte dIkSAM bahubhirAdade // 118 // paJcabhiH savrataiH pUjyaH pAliteryAdipaJcakaH / SaDAvazyakavazyAtmAniruddhendriyasantatiH // 119 // nizcelaH kRtabhUvAso dantadhAvanavarjitaH / utthAyaivaikadAbhojI sphuranmUlaguNairalam // 120 // zarIrakI U~cAI pUrva cakravartIke zarIrakI U~cAIke samAna sAr3he vyAlIsa dhanuSa thii| suvarNake samAna kAntivAle usa cakravartIne samasta pRthivIko apane adhIna kara liyA thaa|||106|| daza prakArake bhogake samAgamase usakI samasta indriyA~ santRpta huI thii| vaha yAcakoM ke saMkalpako pUrNa karanevAlA mAno bar3A bhArI kalpavRkSa hI thA / / 107 / / himavAn parvatase lekara dakSiNa samudra takakI pRthivIke bIca jitane rAjA the una sabake Upara Adhipatyako vistRta karatA huA vaha bahuta bhArI lakSmIkA upabhoga karatA thA // 108 // - isa prakAra idhara inakA samaya sukhapse vyatIta ho rahA thA udhara saudharma indrakI sabhAmeM devoMne saudharmendrase pUchA ki kyA koI isa lokameM sanatkumAra indrake rUpako jItanevAlA hai ? saudharmendrane uttara diyA ki hA~, sanatkumAra cakravartI sarvAGga sundara hai| usake samAna rUpavAlA puruSa kabhI kisIne svapnameM bhI nahIM dekhA hai| saudharmendrake vacana sunakara do devoMko kautUhala utpanna huA aura ve usakA rUpa dekhanekI icchAse pRthivIpara aaye| jaba unhoMne sanatkumAra cakravartIko dekhA taba 'saudharmendrakA kahanA ThIka hai| aisA kahakara ve bahuta hI harSita hue / / 106-112 // una devoMne sanatkumAra cakravartIko apane AnekA kAraNa batalAkara kahA ki he buddhiman ! cakravartin ! cittako sAvadhAnakara suniye-yadi isa saMsArameM Apake lie roga, bur3hApA, duHkha tathA maraNakI sambhAvanA na ho to grApa apane saundaryase tIrthaGkarako bhI jIta sakate haiN-113-114|| aisA kahakara ve donoM deva zIghra hI apane sthAnapara cale gye| rAjA sanatkumAra una devoMke vacanoMse aisA pratibuddha hAA mAno kAlalabdhine hI Akara use pratibuddha kara diyA ho / / 125 // vaha cintavana karane lagA ki manuSyoMke rUpa, yauvana, saundarya, sampatti aura sukha Adi bijalIrUpa latAke vistArase pahale hI naSTa ho jAnevAle haiM // 116 / / maiM ina nazvara sampattiyoMko chor3akara pApoMkA jItanevAlA banUMgA aura zIghra hI isa zarIrako chor3akara azarIra avasthAko prApta hoU~gA // 117 // aisA vicArakara unhoMne devakumAra nAmaka putrake lie rAjya dekara zivagupta jinendra ke samIpa aneka rAjAoMke sAtha dIkSA le lI // 118 / / ve ahiMsA Adi pA~ca mahAvratoMse pUjya the, IryA Adi pA~ca samitiyoMkA pAlana karate the, chaha AvazyakoMse unhoMne apane Apako vaza kara liyA thA, indriyoMkI santatiko roka liyA thA, vastrakA tyAgakara rakhAthA, ve pRthivIpara zayana karate the, kabhI dAtauna nahIM karate the khaDekhar3e eka bAra bhojana karate the| isa prakAra aTThAIsa mUlaguNoMse atyanta zobhAyamAna the||116-120|| 1 saGkalpo'nalpa kha0 / 2 ghAta l0| 3 tvamadyaiva ka0, kha0,ga0, gh0| 4 sudhAma ka0, kha0, 10 /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaSaSTitamaM parva trikAlayogavIrAsanaikapAdibhASitaH / usaraizca guNanityaM yathAyogya samAcaran // 11 // kSamAvAn kSamAvibhAgovA vAri vA zritatApanut / girIza iva ni:kampo niHsaGgaH paramANuvat // 122 // nirlepo'mbudamArgo' vA gambhIro vaa''pgaaptiH| zazIva sarvasaMhAdI bhAnumAniva ubhAsvaraH // 123 // bAhyAbhyantarasaMzuddhaH sudhautakaladhautavat / AdarzavatsamAdarzI saGkocI kUrmasannibhaH // 124 // ahirvA svAkRtAvAsaH karIvAzabdayAnakaH / zRgAlavatpurAlokI sa zUro rAjasiMhavat // 125 // sadA vinidro mRgavatsoDhAzeSaparISahaH / upasargasaho vikriyAdhuktavividhaddhikaH // 126 // kSapakazreNimAruhya dhyAnadvayasusAdhanaH / ghAtikarmANi nirdhUya kaivalyamudapAdayan // 12 // punavihRtya saddharmadezanAdviSayAn bahUn / vineyAn muktisanmArga durga durbhArgavatinAm // 128 // pazcAdantarmuhartAyuryoga ruvA vibhedakam / sarvakarmakSayAvApyamAvApanmokSamakSayam // 129 // vasantatilakA jitvA jinendravapuSendrasanatkumAra mAkramya vikramavalena dizAM ca cakram / cakreNa dharmavihitena hatAghacakro dizyAtsa vaH zriyamihAzu sanatkumAraH // 130 // --ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe dharmatIrthakara-sudarzana-puruSasiMhamadhu krIDamaghavatsanatkumArapurANaM parisamAptam ekapaSTitamaM parva // 6 // tIna kAlameM yogadhAraNa karanA, vIrAsana Adi Asana lagAnA tathA eka karavaTase sonA Adi zAstroMmeM kahe hue uttaraguNoMkA nirantara yathAyogya AcaraNa karate the|| 121 / / ve pRthivIke samAna kSamAke dhAraka the, pAnIke samAna Azrita manuSyoMke santApako dUra karate the, parvatake samAna akampa the, paramANuke samAna niHsaGga the, AkAzake samAna nirlepa the, samudrake samAna gambhIra the, candramAke samAna sabako AhlAdita karate the, sUryake samAna dedIpyamAna the, tapAye hue suvarNake samAna bhItara-bAhara zuddha the, darpaNake samAna samadarzI the, kachuveke samAna saGkocI the, sA~pake samAna kahIM apanA sthira nivAsa nahIM banAte the, hAthIke samAna cupacApa gamana karate the, zRgAlake samAna sAmane dekhate the, uttama siMhake samAna zUravIra the aura hariNake samAna sadA vinidra-jAgarUka rahate the| unhoMne saba pariSaha jIta liye the, saba upasarga saha liye the aura vikriyA Adi aneka RddhiyAM prApta kara lI thIM // 122-126 // unhoMne kSapakazreNIpara ArUr3ha hokara do zukladhyAnoMke dvArA ghAtiyA karmoko naSTakara kevalajJAna utpanna kiyA thA // 127 // tadanantara aneka dezoMmeM vihArakara aneka bhavya jIvoMko samIcIna dharmakA upadeza diyA aura kumArgameM calanevAle manuSyoMke lie durgama mokSakA samIcIna mArga sabako batalAyA / / 128 / / jaba unakI Ayu antarmuhUrtakI raha gaI taba tInoM yogoMkA nirodha kara unhoMne samasta karmoM ke kSayase prApta honevAlA avinAzI mokSapada prApta kiyA / / 126 / / jinhoMne apane jinendrake samAna zarIrase sanatkumAra indrako jIta liyA, jinhoMne apane parAkramake balase dizAoMke samUha para AkramaNa kiyA aura dharmacakra dvArA pApoMkA samUha naSTa kiyA ve zrIsanatkumAra bhagavAn tuma sabake lie zIghra hI lakSmI pradAna kreN|| 130 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha. bhagavadguNabhadrAcArya viracita triSaSTilakSaNa mahApurANake saMgrahameM tIrthakara, sudarzana balabhadra, puruSasiMha nArAyaNa, madhukrIr3a pratinArAyaNa, maghavA aura sanatkumAra cakravartI ke purANakA varNana karanevAlA ikasaThavA~ parva samApta huaa| 1 girIndra ka0, gha0 / 2 zrAkAza iva / 3 bhAskaraH l0| 4 ahirvA svakRtA la0 /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM parva budhvA sapartharya sarva bodhyAbhAvAdbhavacchidaH / yasyAvabodho vizrAntaH sa zAntiH zAntaye'stu vaH // 1 // vaktRzrotRkathAbhedAn varNayitvA purA budhH| pazcAddharmakathAM yAd gambhIrArthA yathArthahak // 2 // vidvatvaM saccaritratvaM dayAlutvaM pragalbhatA / vAksaubhAgyeGgitajJatve praznakSodasahiSNutA // 3 // saumukhyaM lokavijJAnaM khyAtipUjAghabhIkSaNam / mitAbhidhAnamityAdi guNA dharmopadeSTari // 4 // tattvajJe'pyapacAritre vaktaryetatkathaM svayam / na carediti tatproktaM na gRhanti pRthagjanAH // 5 // saccAritre'pyazAstrajJe vktrylpshrutoddhtaa-| sahAsayuktaM sanmArge vidadhatyavadhIraNAm // 6 // vidvattvasaccaritratve mukhya vaktari lakSaNam / abAdhitasvarUpaM vA jIvasya jJAnadarzane // 7 // yuktametadayuktaM cetyuktaM samyagvicArayan / sthAne kurvannupAlambha bhalyA sUktaM samAdadan // 8 // asAraprAggrahItArthavizeSAvihitAdaraH / ahasanskhalitasthAne gurubhaktaH kSamAparaH // 9 // saMsArabhIrurAproktavAgdhAraNaparAyaNaH / 'zukamRddhaMsasaMproktaguNaH zrotA nigadyate // 10 // jIvAjIvAditattvArtho yatra samyagnirUpyate / tanusaMmRtibhogeSu nirvedazca hitaiSiNAm // 11 // dAnapUjAtapaHzIlavizeSAzca vizeSataH / bandhamokSau tayorhetuphale vA'subhRtAM pRthaka // 12 // ghaTAmaTati yuktyaiva sadasatvAdikalpanA / khyAtA prANidayA yatra mAteva hitakAriNI // 13 // saMsArako naSTa karanevAle jina zAntinAtha bhagavAnakA jJAna, paryAya sahita samasta dravyoMko jAnakara Age jAnane yogya dravya na rahanese vizrAnta ho gayA ve zAntinAtha bhagavAn tuma sabakI zAntike lie hoN||| 1 // padArthake yathArthasvarUpako dekhanevAlA vidvAn pahale vaktA, zrotA tathA kathAke bhedoMkA varNana kara pIche gambhIra arthase bharI huI dharmakathA kahe // 2 // vidvAna honA, zreSTha cAritra dhAraNa karanA, dayAlu honA, buddhimAna honA, bolanemeM catura honA, dUsaroMke izAreko samajha lenA, praznoMke upadravako sahana karanA, mukha acchA honA, loka-vyavahArakA jJAtA honA, prasiddhi tathA pUjAse yukta honA aura thor3A bolanA, ityAdi dharmopadeza dene vAleke guNa haiM / / 3-4 // yadi vaktA tattvoMkA jAnakAra hokara bhI cAritrase rahita hogA to yaha kahe anusAra svayaM AcaraNa kyoM nahIM karatA aisA socakara sAdhAraNa manuSya usakI bAtako grahaNa nahIM kareMge // 5 // yadi vaktA samyak cAritrase yukta hokara bhI zAstrakA jJAtA nahIM hogA to vaha thor3ese zAstra jJAnase uddhata hue manuSyoMke hAsyayukta vacanoMse samIcIna mokSamArgakI ha~sI karAvegA // 6 // jisa prakAra jJAna aura darzana jIvakA abAdhita svarUpa hai usI prakAra vidvattA aura saccaritratA vaktAkA mukhya lakSaNa hai||7|| 'yaha yogya hai ? athavA ayogya he ?? isa prakAra mhI huI bAtakA acchI taraha vicAra kara sakatA ho, avasara para ayogya bAtake doSa kaha sakatA ho, uttama bAtako bhaktiple grahaNa karatA ho, upadezazravaNake pahale grahaNa kiye hue asAra upadezameM jo vizeSa Adara athavA haTha nahIM karatA ho, bhUla ho jAne para jo ha~sI nahIM karatA ho, gurubhakta ho, kSamAvAn ho, saMsArase DaranevAlA ho, kahe hue vacanoMko dhAraNa karane meM tatpara ho, totA miTTI athavA haMsake guNoMse sahita ho vaha zrotA kahalAtA hai|| 8-10 // jisameM jIva ajIva Adi padArthoMkA acchI taraha nirUpaNa kiyA jAtA ho, hitecchu manuSyoMko zarIra, saMsAra aura bhogoMse vairAgya prApta karAyA jAtA ho, dAna pUjA tapa aura zIlakI vizeSatAe~ vizeSatAke sAtha batalAI jAtI hoM. jIvoMke lie bandha. mokSa tathA unake phaloMkA pRthaka-pRthaka varNana kiyA jAtA ho, jisameM sat aura asatkI kalpanA yuktise kI jAtI ho, jahA~ mAtAke samAna hita karanevAlI dayAkA khUba varNana ho aura jisake sunanese prANI sarvapari. 1 pazu ka0, ga, gha0 /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM parva sarvasaGgaparityAgAdyatra yAntyaGginaH zivam | tattvadharmakathA sA syAnAmnA dharmakathAparA // 14 // evaM pRthagvinirdizya vaktrAditrayalakSaNam / ataH paraM pravakSyAmi zAntIzacaritaM mahat // 15 // athAsya dvIpanAthasya jambUdvIpamahIpateH / lavaNAmbhodhinIlAmbho lasadvipulavAsasaH // 16 // vaktralIlAM dadhadrASTamabhISTaM bharatAhvayam / SaTkhaNDamaNDitaM vAddhihimavanmadhyasaMzritam // 17 // bhogabhUbhUtabhogAdirdazAGgazvakriNAmapi / tatra tIrthakRtAM vaizyaM siddhizvAghAtisaMkSayAt // 18 // tasmAranAkalokAcca variSThaM varNyate budhaiH / airAvatasamaM vRddhihAnibhyAM parivartanAt // 19 // madhye tasya girirbhAti bharatArddhavibhAgakRt / pUrvAparAyatastuGgo yazorAzirivojjvalaH // 20 // svargalokajayAjjAtatoSAyA vasudhAstriyaH / pubjIbhUtaH prahAso vA rAjate rAjatAcalaH // 21 // saphalA sarvadA vRSTirmamopari na jAtucit / yuSmAkamiti zailendrAn hasatIva svatejasA // 22 // calasvabhAve kuTile jalAye jaladhipriye / 2 guhAsyAditi nadyau yo'vamIditi jugupsayA // 23 // devavidyAdharaiH sevyaH sadA svAzrayavartibhiH / sarvendriyasukhasthAnameSa cakriNamanvagAt // 24 // apAcyAM cakrabAlAntaM pUHzreNyAM rathanUpuram | sabalAkamiva vyoma kurvatI tatra ketubhiH // 25 // veSTitA ratnazAlena yA payodharacumbinA / ratnavedikayeveyaM jambUdvIpavasundharA // 26 // varddhante yatra dharmArthakAmAH saMharSaNAdiva / yasyAM daridrazabdasya bahiraGgArthanihutiH // 27 // grahakA vyAga kara mokSa prApta karate hoM vaha tattvadharma kathA kahalAtI hai isakA dUsarA nAma dharmakathA bhI hai / / -11-14 / / isa prasAra vaktA, zrotA aura dharmakathAke pRthak pRthak lakSaNa kahe / aba isake Age zAntinAtha bhagavAnkA vistRta caritra kahatA hU~ // 15 // athAnantara - jo samasta dvIpoMkA svAmI hai aura lavaNasamudrakA nIlA jala hI jisake bar3e zobhAyamAna vastra haiM aise jambUdvIparUpI mahArAjake mukhakI zobhAko dhAraNa karanevAlA, chaha khaNDoM se suzobhita, lavaNasamudra tathA himavAn parvatake madhya meM sthita bharata nAmakA eka abhISTa kSetra hai / / 16-17 / / vahA~ bhogabhUmimeM utpanna hone vAle bhogoMko Adi lekara cakravartI daza prakArake bhoga, tIrthakaroM kA aizvarya aura aghAtiyA karmoMke bhayase prakaTa honevAlI siddhi-mukti bhI prApta hotI hai isalie vidvAn loga use svargaloka se bhI zreSTha kahate haiM / usa kSetra meM airAvata kSetrake samAna vRddhi aura hrAsake dvArA parivartana hotA rahatA hai / / 18 - 16 / / usake ThIka bIcameM bharata kSetrakA AdhA vibhAga karanevAlA, pUrvase pazcima taka lambA tathA U~cA vijayArdha parvata suzobhita hotA hai jo ki ujjvala yaza samUhake samAna jAna par3atA hai // 20 // athavA cA~dIkA banA huA vaha vijayArdhaparvata aisA jAna par3atA hai ki svarga lokako jItanese jise saMtoSa utpanna huA hai aisI pRthivI rUpI strIkA ikaTThA huA mAno hAsya hI ho / / 21 / / hamAre Upara par3I huI vRSTi sadA saphala hotI hai aura tuma logoMke Upara par3I huI vRSTi kabhI saphala nahIM hotI isa prakAra vaha parvata apane tejase sumeru parvatoM kI mAno ha~sI hI karatA rahatA hai ||22|| ye nadiyA~ caJcala svabhAvavAlI haiM, kuTila haiM, jalase ( pakSameM jar3a-khA~se) ADhya - sahita haiM, aura jaladhi - samudra ( pakSa meM jabadhi - mUrkha) ko priya haiM isalie ghRNAse hI mAno usane gaGgA-sindhu ina do nadiyoMko apane guhArUpI mukhase vamana kara diyA thA / / 23 / / vaha parvata cakravartIkA anukaraNa karatA thA kyoMki jisa prakAra cakravartI apane Azraya meM rahanevAle deva aura vidyAdharoMke dvArA sadA sevanIya hotA hai aura samasta indriyasukhoMkA sthAna hotA hai usI prakAra vaha parvata bhI apane-apane Azraya meM rahanevAle deva aura vidyAdharoMse sadA sevita thA aura samasta indriya-sukhoMkA sthAna thA // 24 // usa vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNI meM rathanUpura cakravAla nAmakI nagarI hai jo apanI patAkAoM se AkAzako mAno balAkAoM sahita hI karatI rahatI hai / / 25 / / vaha meghoMko cUmane vAle ratnamaya koTase ghirI huI hai isalie aisI jAna par3atI hai mAno ratnakI vedikAse ghirI huI jambUdvIpakI bhUmi hI ho ||26|| vahA~ dharma, artha aura kAma ye tIna puruSArtha harSase bar3ha rahe the aura daridra zabda kahIM bAharase bhI nahIM 1 vA aizyaM aizvaryam / 2 gRhAsyAditi la0 / 3 svargaloka 0 / 136
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 mahApurANe uttarapurANam pramANanayanikSepAnuyogairanyadurgamaiH / padArthAnAM parIkSeva gopurairyAvabhAsate // 28 // bhazIlabhUSaNA yatra na santi kulayoSitaH / vAco jinendravidyAyAmivAcAritradezikAH // 29 // jvalanAdijaTI tasyAH patiH khagapatiH kRtii| maNInAmiva vArAzirguNinAmAkaro'bhavat // 30 // pratApAdvidviSo yasya mamlurkisya pallavAH / vRSTyA'varddhanta vallayo vA nItyA saphalAH prjaaH||3|| tena sthAne yathAkAlaM zAlayo vA suyojitAH / sAmAdayaH sadopAyAH prAphalan bahubhogataH // 32 // atItAn vizvabhUpezAn saGkhyAbhedAnivottaraH / guNasthAnakavRddhibhyAM vijitya sa mahAnabhUt // 33 // ubhayAyattasiddhitvAd daivpaurussyogtH| kopadvayavyapetatvAcantrAvApavimarzanAt // 34 // zaktisiddhayanugAmitvAdyogakSemasamAgamAt / SaDguNAnuguNatvAca tadrAjyamuditoditam // 35 // tilakAntadivItyAsItpuraM tatra mhiiptiH| candrAbhastatpriyA nAmnA subhadreti tayoH sutA // 36 // vAyuvegAjitAzeSavegividyAdharAdhipA / svavegavidyayA prodyadvidyadudyotajidyutiH // 30 // tasya trivarganiSpattyai sA vizvaguNabhUSaNA / bhUtA puruSakArasya sadaivasyeva zemuSI // 38 // pratipazcandrarekheva sA sarvajanasaMstutA / dvitIyeva dharAraktA bhogyA tena svapauruSAt // 39 // lakSmIH parikarastasyA vyadhAyi vividhddiNkaa| tatpremapreraNAcena vA labhye na karoti kim // 40 // dikhAI detA thA-sadA chupA rahatA thA / / 27 / jisa prakAra anya matAvalambiyoMke lie durgamekaThina pramANa, naya, nikSepa aura anuyoga ina cAra upAyoMke dvArA padArthoMkI parIkSA suzobhita hotI hai usI prakAra zatruoMke lie durgama-duHkhase praveza karane ke yogya cAra gopuroMse vaha nagarI suzobhita ho rahI thii||28|| jisa prakAra jinendra bhagavAnakI vidyAmeM acAritra-asaMyamakA upadeza denevAle vacana nahIM haiM usI prakAra usa nagarImeM zIlarUpI AbhUSaNase rahita kulavatI striyA~ nahIM thIM // 26 // jvalanajaTI vidyAdhara usa nagarIkA rAjA thA, jo atyanta kuzala thA aura jisa prakAra maNiyoMkA Akara-khAna samudra hai usI prakAra vaha guNI manuSyoMkA Akara thA // 30 // jisa prakAra sUryake pratApase naye patte murajhA jAte haiM usI prakAra usake pratApase zatru murajhA jAte the-kAnti hIna ho jAte the aura jisa prakAra varSAse latAe~ bar3hane lagatI haiM usI prakAra usakI nItise prajA saphala hokara bar3ha rahI thii||31 / / jisa prakAra yathA samaya yathA sthAna boye hue dhAna uttama phala dete haiM usI prakAra usake dvArA yathA samaya yathA sthAna prayoga kiye hue sAma Adi upAya bahuta phala dete the // 32 // jisa prakAra AgekI saMkhyA pichalI saMkhyAoMse bar3I hotI hai usI prakAra vaha rAjA pichale samasta rAjAoMko apane guNoM aura sthAnoMse jItakara bar3A huA thA // 33 // usakI samasta siddhiyA~ deva aura puruSArtha donoMke AdhIna thIM, vaha maMtrI Adi mUla prakRti tathA prajA Adi bAhya prakRtike krodhase rahita hokara svarASTra tathA pararASTrakA vicAra karatA thA, utsAha zakti, mantra zakti aura prabhutvazakti ina tIna zaktiyoM tathA inase niSpanna hone vAlI tIna siddhiyoMkI anukUlatAse use sadA yoga aura kSemakA samAgama hotA rahatA thA, sAtha hI vaha sandhi vigraha yAna Adi chaha guNoMkI anukUlatA rakhatA thA isalie usakA rAjya nirantara bar3hatA hI rahatA thA // 34-35 // usI vijayAdha para dyutilaka nAmakA dUsarA nagara thaa| rAjA candrAbha usameM rAjya karatA thA, usakI rAnIkA nAma subhadrA thaa| una donoMke vAyuvegA nAmakI putrI thii| usane apanI vega vidyAke dvArA samasta vegazAlI vidyAdhara rAjAoMko jIta liyA thaa| usakI kAnti camakatI huI bijalIke prakAzako jItane vAlI thii|| 36-37 // jisa prakAra bhAgyazAlI puruSArthI manuSyakI buddhi usakI trivarga siddhikA kAraNa hotI hai usI prakAra samasta guNoMse vibhUSita vaha vAyuvegA rAjA jvalanajaTIkI trivargasiddhikA kAraNa huI thii|| 38 // pratipadAke candramAkI rekhAke samAna baha saba manuSyoMke dvArA stutya thii| tathA anurAgase bharI huI dvitIya bhUmike samAna vaha apane hI puruSArthase rAjA jvalanake bhogane yogya huI thI // 36 // vAyuvegAke premakI preraNAse jvalana 1 kopodayavyapetatvAttatrA-la0 /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM parva kaulInyAdanuraktatvAdabhUtsaikapatiH satI / bhUpatezcaikabhAryatvaM premAdhikyAjjagurjanAH // 41 // rUpAdiguNasampattistasyAH kiM kathyate pRthak / tasya cecchakravacchacyAM tasyAM prItiramAnuSI // 42 // dayAvabodhayormokSa iva sUnustayorabhUt / arkakIrtiH svakIyabhAprabhAsitajagattrayaH 1 // 43 // nItivikramayorlakSmIriva sarvamanoharA / svayamprabhAbhidhAnA''sItprabheva vidhunA saha // 44 // mukhenAmbhojamakSibhyAmutpalaM maNidarpaNam / tviSA kAntyA vidhuM jitvA babhau sA bhrUpatAkayA // 45 // utpannaM yauvanaM tasyAM latikAyAM prasUnavat / khagakAmiSu puSpeSujvarazcotthApitastayA // 46 // ApANDugaNDabhAbhAsivaktralolavilocanA / madhyAGgakArthasambhUtasambhrAntyeva svayamprabhA // 47 // tanbyA romAvalI tanvI harinIlarucirvyabhAt / ArurukSurivoddhatyA tuGgapInaghanastanau // 48 // anAlIDhamanojApi vyakatadvikriyeva sA / sampannayauvanenaiva janAnAmagamaddazam / 49 // athAnyedyurjagannandanAbhinandanacAraNau / sthitau manoharodyAne jJAtvA patinivedakAt // 50 // 'caturaGgabalopetaH saputro'ntaH purAvRtaH / gatvAbhivandya saddharmazravaNAnantaraM param // 51 // samyagdarzanamAdAya dAnazIlAdi vAdarAt / praNamya cAraNau bhaktyA pratyetya prAvizatpuram // 52 // svayamprabhApi saddharmaM tatrAdAyaikadA mudA / parvopavAsa pramlAnatanurabhyarcya vArhataH // 53 // 141 TIne aneka RddhiyoMse yukta rAjalakSmIko usakA parikara - dAsI banA diyA thA so ThIka hI hai| kyoMki alabhya vastuke viSayameM manuSya kyA nahIM karatA hai ? / / 40 / / bar3e kulameM utpanna honese tathA anurAga se yukta honeke kAraNa usa pativratAke eka pativrata thA aura premakI adhikatA se usa rAjA ke ekapatnIvrata thA aisA loga kahate haiM / / 41 / / jisa prakAra indrANImeM indrakI lokottara prIti hotI hai usI prakAra usameM jvalanajadIkI lokottara prIti thI phira usake rUpAdi guNoMkA pRthak pRthak kyA varNana kiyA jAve / / 42 / / jisa prakAra dayA aura samyagjJAnake mokSa hotA hai usI prakAra una donoMke apanI kIrtikI prabhAse tInoM lokoMko prakAzita karane vAlA arkakIrti nAmakA putra utpanna huA / / 43 / / jisa prakAra nIti aura parAkramake lakSmI hotI hai usI prakAra una donoM sabakA mana haranevAlI svayaMprabhA nAmakI putrI bhI utpanna huI jo arkakIrti ke sAtha isa prakAra bar3hane lagI jisa prakAra ki candramA ke sAtha usakI prabhA bar3hatI hai // 44 // vaha mukhase kamalako, netroMse utpalako AbhAse maNimaya darpaNako aura kAntise candramAko jItakara aisI suzobhita ho rahI thI mAno bhauMharUpa patAkA hI phaharA rahI ho / / 45 / / latAmeM phUlake samAna jyoMhI usake zarIrameM yauvana utpanna huA tyoMhI usane kAmI vidyAdharoMmeM kAmajvara utpanna kara diyA / / 46 / / kucha kucha pIle aura sapheda kapoloMkI kAntise suzobhita mukhamaNDala para usake netra bar3e cAla ho rahe the jinase vaha aisI jAna par3atI thI mAno kamarako patalI dekha usake TUTa jAneke bhaya se hI netroMko caJcala kara rahI ho / / 47 / / usa dubalI patalI svayamprabhAkI indranIla maNi ke samAna kAntivAlI patalI romAvalI aisI jAna par3atI thI mAno uchalakara U~ce sthUla nivir3a stanoM para car3hanA hI cAhatI ho // 48 // yadyapi kAmadevane usakA sparza nahIM kiyA thA tathApi prApta hue yauvanase hI vaha kAmadevake vikArako prakaTa karatI huI-sI manuSyoMke dRSTigocara ho rahI thI // 46 // aura athAnantara kisI eka dina jagannandana aura nAbhinandana nAmake do cAraNa RddhidhArI munirAja manohara nAmaka udyAnameM Akara virAjamAna hue / unake zrAgamanakI khabara denevAle vanapAlase yaha samAcAra jAnakara rAjA caturaGga senA, putra tathA antaHpurake sAtha unake samIpa gayA / vahA~ vandanA kara usane zreSTha dharmakA svarUpa sunA, bar3e Adarase samyagdarzana tathA dAna zIla Adi vrata grahaNa kiye, tadanantara bhaktipUrvaka una cAraNaRddhidhArI muniyoMko praNAma kara vaha nagara meM vApisa A gayA / / 50-52 / / svayaMprabhAne bhI vahA~ samIcIna dharma grahaNa kiyaa| eka dina usane parvake samaya 1 digantaraH ja0 /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 mahApurANe uttarapurANam tatpAdapaGkajazleSApavitrAM pApahAM srajam / citrAM pitre'dita dvAbhyAM hastAbhyAM vinayAnatA // 54 // tAmAdAya mahInAtho bhaktyApazyatsvayamprabhAm / upavAsaparizrAntAM pArayeti visaj tAm // 55 // yauvanApUrNasarvAGgaramaNIyA priyAtmajA / kasmai deyeyamityevamAtmanyeva vitarkayan // 56 // 'mantrivarga samAhUya prastutArtha nyavedayat / zrutvA tatsuzrutaH prAha parIkSyAtmani nizcitam // 57 // amusminnuttarazreNyAmalakAkhyApurezituH / mayUragrIvasaMjJasya priyA nIlAJjanA tayoH // 54 // azvagrIvo'grimo nIlarathaH kaNThAntanIlasu / vajrAkhyAtAstrayaH sarve'pyabhUvan pazca sUnavaH // 59 // azvagrIvasya kanakacitrA devI sutAstayoH / te grIvAGgadacUDAntaratnA ratnarathAdibhiH // 6 // zatAni paJca manyasya harizmazruH zrutAmbudhiH / zatabinduzca naimittiko'STAGganipuNo mahAn // 6 // iti sampUrNarAjyAya khagazreNIdvayezine / azvagrIvAya dAtavyA kanyetyetadvicArayan // 12 // astyeva suzrutAkhyAtaM sarvamityavanIpatim / idaM bahuzrato'vocaducaraM svamanogatam // 63 / / svAbhijAtyamarogatvaM vayaH zIlaM zrutaM vapuH / lakSmIH pakSaH parIvAro vare nava guNAH smRtAH // 64 // azvagrIve ta ete'pi santi kintu vayo'dhikam / tasmAtko'pi varo'nyo'stu svyaastdgunnaanvitH||65|| rAjA siMharathaH khyAtaH pure gaganavallabhe / paraH pazmaratho medhapure citrapurAdhirAT // 66 // ariayAkhyastripure khagezo llitaanggdH| kanakAdiratho vidyAkuzalo'zvapurezvaraH // 67 // mahAratnapure vizvakhagAdhIzo dhnnyjyH| kanyaiSvekatamAyeyaM dAtavyeti vinizcitam // 68 // avadhArya vacastasya vicArya shrutsaagrH| smRticakSurimAM vAcaM vyAjahAra manoharAm // 69 // upavAsa kiyA jisase usakA zarIra kucha mlAna ho gyaa| usane ahanta bhagavAnakI pUjA kI tathA unake caraNa-kamaloMke saMparkase pavitra pApahAriNI vicitra mAlA vinayase jhukakara do hAthoMse pitAke lie dI / / 53-54 // rAjAne bhakti pUrvaka vaha mAlA le lI aura upavAsase thakI huI svayaMprabhAkI ora dekha, 'jAo pAraNa karo' yaha kara use vidA kiyA // 55 // putrIke cale jAne para rAjA mana hI mana vicAra karane lagA ki jo yauvanale paripUrNa samasta aGgoMse sundara hai aisI yaha putrI kisake lie denI cAhiye // 56 // usane usI sayaya mantrivargako bulAkara prakRta bAta kahI, use sunakara suzruta nAmakA maMtrI parIkSA kara tathA apane manameM nizcaya kara bolA / / 57 / / ki isI vijayArdhakI uttara zreNI meM alakA nagarIke rAjA mayUragrIva haiM, unakI strIkA nAma nIlAJjanA hai, una donoMke azvagrIva, nIlaratha, nIlakaNTha, sukaNTha aura vannakaNTha nAmake pA~ca putra haiN| inameM azvagrIva sabase bar3A hai / / 58-56 / / azvagrIvakI strIkA nAma kanakacitrA hai una donoMke ratnagrIva, ratnAGgada, rajacUDa tathA rajaratha Adi pA~ca sau putra haiN| zAstrajJAnakA sAgara harizmazru isakA maMtrI hai tathA zatabindu nimittajJAnI hai--purohita hai jo ki aSTAGga nimittajJAnameM atizaya nipuNa hai|| 60-61 // isa prakAra azvagrIva sampUrNa rAjyakA adhipati hai aura donoM zreNiyoMkA svAmI hai ataH isake lie hI kanyA denI cAhiye / / 62 / / isake bAda suzruta maMtrIke dvArA kahI huI bAtakA vicAra karatA huA bahuzruta maMtrI rAjAse apane hRdayakI bAta kahane lgaa| vaha bolA ki suzruta maMtrIne jo kucha kahA hai vaha yadyapi ThIka hai to bhI nimnAGkita bAta vicAraNIya hai| kulInatA, Arogya, avasthA, zIla, zruta, zarIra, lakSmI, pakSa aura parivAra, vara ke ye nau guNa kahe gaye haiN| azvagrIvameM yadyapi ye sabhI guNa vidyamAna haiM kintu usakI avasthA adhika hai, ataH koI dUsarA vara jisakI avasthA kanyAke samAna ho aura guNa azvagrIvake samAna hoM, khojanA cAhiye // 63-65 // gaganavallabhapurakA rAjA citraratha prasiddha hai, meghapurameM zreSTha rAjA padmaratha rahatA hai. citrapurakA svAmI rijaya hai| tripuranagarama vidyAdharIkA rAjA lalitAGgada rhtaa| purakA rAjA kanakaratha vidyAmeM atyanta kuzala hai, aura mahAratnapurakA rAjA dhanaJjaya samasta vidyAdharoMkA svAmI hai / inameMse kisI ekake lie kanyA denI cAhiye yaha nizcaya hai||66-68 // bahuzrutake 1 nRpavarga g0|
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM parva kulArogyavayorUpAdyupetAya yadISyate / dAtuM kanyA mayA kiJciducyate zrUyatAM manAk / // 70 // puraM surendrakAntAramudakzreNyAM tadIzvaraH / meghavAhananAmAsya priyAbhUnmeghamAlinI // 71 // tayorvidyutprabhaH sUnujrjyotirmAlAmalA sutA / khagAdhIzo nanandAbhyAmivAyena dhiyA ca saH // 72 // siddhakUTamagAtstotuM kadAcinmeghavAhanaH / tatra dRSTvA'vadhijJAnaM varadharmAkhyacAraNam // 73 // vanditvA dharmamAkarNya svasUnoH prAktanaM bhavam / papraccha zRNu vidyAbhRtpraNidhAyeti so'bravIt // 74 // dvIpe'smin prAgvidehe'sti viSayo vatsakAvatI / purI prabhAkaro rAjA nandanaH sundarAkRtiH // 75 // sUnurvijayabhadro'sya jayasenodaroditaH / so'nyadA phalitaM cUtaM ghane vIkSya manohare // 76 // viphalaM tatsamudbhUtavairAgyaH pihitAzravAt / guroH sahasrairbhUpAlaizcaturbhiH saMyamaM yayau // 77 // prAnte mAhendrakalpe'bhUdvimAne cakrakAhnaye / saptAbdhijIvito divya bhogAMstatrAnvabhUcciram // 78 // tataH pracyutya sUnuste'jAyatArthaM prayAti ca / nirvANamiti saMstotuM mayA yAtena tacchrutam // 79 // tasmai varaguNaiH sarvaiH pUrNAyeyaM pradIyatAm / jyotirmAlAM ca gRhaNIma sapuNyAmarkakIrtaye // 80 // iti tadvacanaM zrutvA sumatirmativattamaH / kanyAM samprArthayante'mI khagAdhIzAH pRthak pRthak // 81 // tasmAnnAsmai pradAtavyA bahuvairaM bhavezataH / svayaMvaravidhiH zreyAnityuktvA virarAma saH // 82 // tadevAnumataM sarvaistataH sampUjya mantriNaH / visarjyaM khecarAdhIzaH sambhinnazrotRsaMjJakam // 83 // vacana hRdayameM dhAraNa kara tathA vicAra kara smRtirUpI netrako dhAraNa karanevAlA zrata nAmakA tIsarA mantra nimnAti manohara vacana kahane lagA // 66 // yadi kula, Arogya, vaya aura rUpa Adise sahita vara ke lie kanyA denA cAhate hoM to maiM kucha kahatA hUM use thor3A suniye // 70 // isI vijayArdha parvatakI uttara zreNI meM surendrakAntAra nAmakA nagara hai usake rAjAkA nAma meghavAhana hai| usake meghamAlinI nAmakI vallabhA hai / una donoMke vidyutprabha nAmakA putra aura jyotirmAlA nAmakI nirmala putrI hai / khagendra meghavAhana ina donoM putra-putriyoMse aisA samRddhimAnasampanna ho rahA thA jaisA ki koI puNya karma aura subuddhise hotA hai / arthAt putra puNyake samAna thA aura putrI buddhike samAna thI / / 71-72 / / kisI eka dina meghavAhana stuti karaneke lie siddhakUTa gayA thA / vahA~ varadharma nAmake avadhijJAnI cAraNaRddhidhArI munikI bandanA kara usane pahale to dharmakA svarUpa sunA aura bAdameM apane putrake pUrvaM bhava pUche / munine kahA ki he vidyAdhara ! cittalagAkara suno, maiM kahatA hU~ / / 73-74 / / jambUdvIpake pUrva videha kSetrameM vatsakAvatI nAmakA deza hai usameM prabhAkarI nAmakI nagarI hai vahA~ sundara AkAra vAlA nandana nAmakA rAjA rAjya karatA thA / / 75 / / jayasenA strIke udarase utpanna huA vijayabhadra nAmakA isakA putra thA / usa vijayabhadrane kisI dina manohara nAmaka udyAnameM phalA huA AmakA vRkSa dekhA phira kucha dina bAda usI vRkSako phalarahita dekhaa| yaha dekha use vairAgya utpanna ho gayA aura pihitAsrava guruse cAra hajAra rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA / / 76-77 / / Ayuke anta meM mAhendra svargake cakraka nAmaka vimAnameM sAtasAgara kI AyubAlA deva huA ! vahA~ cirakAla taka divyabhogoMkA upabhoga karatA rahA // 78 // vahA~se cyutahokara yaha tumhArA putra huA hai aura isI bhavase nirvANako prApta hogA / zrutasAgara mantrI kahane lagA ki maiM bhI stuti karane ke lie siddhakUTa jinAlaya meM varadharma nAmaka cAraNa munike pAsa gayA thA vahIM yaha saba maiMne sunA hai // 76 // isa prakAra vidyutprabha varake yogya samasta guNoMse sahita hai use hI yaha kanyA dI jAve aura usakI puNyazAlinI bahina jyotirmAlAko hamaloga arkakIrtike lie svIkRta kareM / / 80 / / isa prakAra zrutasAgara ke vacana sunakara vidvAnoMmeM atyanta zreSTha sumati nAmakA mantrI bolA ki isa kanyAko pRthak-pRthak aneka vidyAdhara rAjA cAhate haiM isalie vidyutprabhako kanyA nahIM denI cAhiye kyoMki aisA karanese bahuta rAjAoMke sAtha vaira ho jAnekI sambhAvanA hai merI samajhase to svayaMvara karanA ThIka hogaa| aisA kahakara vaha cupa ho gayA // 81-82 // saba logoMne yahI bAta svIkRta kara lI, isalie vidyAdhara rAjAne saba mantriyoMko vidA kara diyA aura saMbhinnazrotR nAmaka 143
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 mahApurANe uttarapurANam svayamprabhAyAH kavacetovallabho bhavateti tam / apRcchat sa purANArthavedItthaM pratyuvAca tam // 84 // guruH prathamacakrezaM prAkapurANanirUpaNe / AdikezavasambaddhamityavocatkathAntaram // 85 // dvIpe'smin puSkalAvatyAM viSaye prAgvidehaje / samIpe puNDarIkiNyA nagaryA madhuke vane // 86 // purUravA vanAdhIzo mArgabhraSTasya darzanAt / muneH sAgarasenasya pathaH saJcitapuNyakaH // 87 // madyamAMsanivRttezca kRtsaudhrmsmbhvH| tataH pracyutya te'nantasenAyAzca suto'bhavat // 88 // marIcireSa durmArgadezanAniratazviram / bhAnvA saMsAracakre'smin suramyaviSaye puram // 89 // podanAkhyaM patistasya prajApatimahAnRpaH / sa tanUjo mRgAvatyAM tripRSTo'sya bhaviSyati // 10 // agrajo'syaiva bhadrAyA vijayo bhavitA sutaH / tAvetau zreyasastIrthe hatvA'zvagrIvavidviSam // 11 // trikhaNDarAjyabhAgezau prathamau blkeshvau| tripRSTaH saMsRtau bhAntvA bhAvI tIrthakaro'ntimaH // 92 // bhavato'pi nameH kacchasutasyAnvayasambhavAt / vaMzaje nAsti sambandhastena bAhubalIzituH // 13 // tripRSThAya pradAtavyA trikhaNDazrIsukhezine / astu tasya manohI kanyA kalyANabhAginI // 14 // tenaiva bhavato bhAvi vizvavidyAdharezitA / nizcityetadanuSTheyamAditIrthakaroditam // 15 // iti tadvacanaM citte vidhAya tamaso mudA / naimittikaM samApUjya sthanUpurabhUpatiH // 16 // sudatamindunAmAnaM sulekhopAyanAnvitam / prajApatimahArAja pratisammAhiNettadA // 17 // svayamprabhApatirbhAvI tripRSTha iti bhuuptiH| naimittikAdviditvaitajjayaguptAtpuraiva saH // 18 // khacarAdhipadUtaM khAdavatIrNa mahotsavaH / pratigRhya sasanmAnaM vane puSpakaraNDake // 19 // nimittajJAnIse pUchA ki svayaMprabhAkA hRdayavallabha kauna hogA ? purANoMke arthako jAnanevAle nimittajJAnIne rAjAke lie nimnaprakAra uttara diyA / / 83-84 // vaha kahane lagA ki bhagavAn RSabhadevane pahale purANoMkA varNana karate samaya prathama cakravatIse, prathama nArAyaNase sambandha rakhanevAlI eka kathA kahI thii| jo isa prakAra hai isI jambUdvIpake pUrvavideha kSetrameM eka puSkalAvatI nAmakA deza hai usakI paNDarIkiNI nagarIke samIpa hI madhuka nAmake vanameM purUravA nAmakA bhIloMkA rAjA rahatA thaa| kisI eka dina mArga bhUla jAnese idhara-udhara ghUmate hue sAgarasena munirAjake darzana kara usane mArgameM hI puNyakA saMcaya kiyA tathA madya mAMsa madhukA tyAga kara diyaa| isa puNyake prabhAvase vaha saudharma svargameM utpanna huA aura vahAMse cyuta hokara tumhArI anantasenA nAmakI strIke marIci nAmakA putra huA hai| yaha mithyA mArgake upadeza denemeM tatpara hai isalie cirakAla taka isa saMsArarUpI cakrameM bhramaNa kara suramyadezake podanapara nagarake svAmI prajApati mahArAjakI mRgAvatI rAnIse tripraSTa nAmakA patra hogA // 85-60 // unhIM prajApati mahArAjakI dUsarI rAnI bhadrAke eka vijaya nAmakA putra hogA jo ki tripRSThakA bar3A bhAI hogaa| ye donoM bhAI zreyAnsanAtha tIrthakarake tIrthameM azvagrIva nAmaka zatruko mAra kara tIna khaNDake svAmI hoMge aura pahale balabhadra nArAyaNa khlaaveNge| tripRSTha saMsArameM bhramaNa kara antima tIrthaMkara hogA / / 61-62 // ApakA bhI janma rAjA kacchake putra namike vaMzameM huA hai ataH bAhubalI svAmIke vaMzameM utpanna honevAle usa tripRSThake sAtha ApakA sambandha hai hii||6|| isalie tIna khaNDakI lakSmI aura sukhake svAmI tripRSThake lie yaha kanyA denI cAhiye, yaha kalyANa karane vAlI kanyA usakA mana haraNa karanevAlI ho // 64 // tripRSThako kanyA denese Apa bhI samasta vidyAdharoMke svAmI ho jAveMge isalie bhagavAn AdinAthake dvArA kahI huI isa bAtakA nizcaya kara Apako yaha avazya hI karanA cAhiye // 65 // isa prakAra nimittajJAnIke vacanoM ko hRdayameM dhAraNa karaNa kara rathanUpura nagarake rAjAne bar3e harSase usa nimittajJAnIkI pUjAkI // 66 // aura usI samaya uttama lekha aura bheMTake sAtha indu nAmakA eka dUta prajApati mahArAjake pAsa bhejA // 7 // 'yaha tripRSTha svayaMprabhAkA pati hogA' yaha bAta prajApati mahArAjane jayagupta nAmaka nimittAnIse pahale hI jAna lI thI isaliye usane AkAzase utarate hue vidyAdhararAjake dUtakA, puSpakaraNDaka
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitama parva 145 sa dUto rAjagaha svaM sampravizya sbhaagRhe| nijAsane samAsInaH prAbhRtaM sacivArpitam // 1.0 // vilokya rAgAd bhUpena svAnurAgaH smrpitH| prAbhRtenaiva tuSTAH sma iti dUtaM pratoSayan // 10 // zrItripRSThaH kumArANAM variSThaH kanyayA'nayA / svayamprabhAkhyayA lakSmyevAcAlakriyatAmiti // 102 // zrutvA yathArthamasyAvibhUtadviguNasammadaH / vAcikaM ca samAkarNya bhujAmAkAntamastakaH // 103 // svayameva khagAdhIzaH svajAmAturmahodayam / imaM vidhAtumanyaJca' sacintastatra ke vayam // 14 // iti dUtaM tadAyAtaM kAryasiddhyA prasAdhayan / prapUjya pratidataM ca pradAyAzu vyasarjayat // 105 // sa dUtaH satvaraM gatvA rathanUpuranAyakam / prApya praNamya kalyANakAryasiddhiM vyajijJapat // 106 // tacchrutvA khecarAdhIzaH prapramodapracoditaH / na kAlaharaNaM kAryamiti kanyAsamanvitaH // 10 // mahAvibhUtyA samprApya nagara podanAlayam / udbatoraNaM dattacandanacchadamutsukam // 108 // ketumAlAcalahobhirAlayadvAtisambhramAt / pratipAtaH svasampatyA mahIzaH prAvizanmudA // 109 // pravizya svocitasthAne tenaiva viniveshitH| prAptaprAghUrNakAcAraprasannahRdayAnanaH // 10 // vivAhocitavinyAsaistapitAzeSabhUtalaH / svayamprabhA prabhA vAnyAM tripRSThAya pradAya tAm // 11 // siMhAhividvivAhinyau viye sAdhayitaM dadau / te tatra sarve sambhUya vyagAhanta sukhAmbudhim // 12 // ito'zvagrIvacakrezo vinAzapizunaH pure / utpAtatrividhaH proktaH sadyaH samamududhayau // 113 // abhUtapUrva taM dRSTA sahasA bhItimAn janaH / palyopamASTabhAgovazeSe vA bhogabhUbhuvaH // 114 // nAmake vanameM bar3e utsavase svAgata-satkAra kiyA // 6-6 // mahArAja usa dUtake sAtha apane rAjabhavanameM praviSTa hokara jaba sabhAgRhameM rAjasiMhAsana para virAjamAna hue taba mantrIne dUsake dvArA lAI huI bheMTa samarpita kii| rAjAne usa bheMTako bar3e premase dekhakara apanA anurAga prakaTa kiyA aura dUtako santuSTa karate hue kahA ki hama to isa bheMTase hI santuSTa ho gye||100-101|| tadanantara dUtane sandeza sunAyA ki yaha zrImAn tripRSTha samasta kumAroMmeM zreSTha hai ataH ise lakSmIke samAna svayamprabhA nAmakI isa kanyAse Aja suzobhita kiyA jaave| isa yathArtha sandezako sunakara prajApati mahArAjakA harSa dugunA ho gyaa| ve mastaka para bhujA rakhate hue bole ki jaba vidyAdharoMke rAjA svayaM hI apane jamAIkA yaha tathA anya mahotsava karaneke lie cintita haiM taba hamaloga kyA cIz2a haiM ? // 102-104 / / isa prakAra usa samaya Aye hue dUtako mahArAja prajApatine kAryakI siddhise prasanna kiyA, usakA sammAna kiyA aura badalekI bheMTa dekara zIghra hI vidA kara diyA // 105 // vaha dUta bhI zIghra hI jAkara rathanUpuranagarake rAjAke pAsa pahu~cA aura praNAma kara usane kalyANakArI kArya siddha honekI khabara dI / / 106 / / yaha sunakara vidyAdharoMkA rAjA bahuta bhArI harSase prerita huA aura socane lagA ki isa kArya meM vilamba karanA yogya nahIM hai| yaha vicAra kara vaha kanyA sahita bar3e ThATa-bATase podanapura phuNcaa| usa samaya usa nagarameM jagaha-jagahatoraNa bAMdhe gaye the, candanakA chir3akAva kiyA thA, saba jagaha utsukatA hI utsukatA dikhAI de rahI thI, aura patAkAoMkI paMkti rUpa caJcala bhujAoMse vaha aisA jAna par3atA thA mAno bulA hI rahA ho / mahArAja prajApatine apanI sampattike anusAra usakI agavAnI kii| isa prakAra usane bar3e harSase nagarameM praveza kiyA // 107 // 106 / / praveza karaneke bAda mahArAja prajApatine use svayaM hI yogya sthAna para ThaharAyA aura pAhuneke yogya usakA satkAra kiyaa| isa satkArase usakA hRdaya tathA mukha donoM hI prasanna ho gaye // 110 // vivAhake yogya sAmagrIse usane samasta pRthivI talako santuSTa kiyA aura dUsarI prabhAke samAna apanI svayaMprabhA nAmakI putrI tripRSThake lie dekara siddha karaneke lie siMhavAhinI aura garur3avAhinI nAmakI do vidyAe~ diiN| isa taraha ve saba milakara sukharUpI samudrameM gotA lagAne lage // 111-112 // idhara azvagrIva pratinArAyaNake nagarameM vinAzako sUcita karanevAle tIna prakArake utpAta bahuta zIghra sAtha hI sAtha hone lage // 113 // jisa prakAra tIsare kAlake antameM palyakA 1-matyanta kha0 |-mnyc ka0, ga0, pa0 / 16
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 mahApurANe uttarapurANam azvagrIvaza sambhrAntaH samantraM pRSTavAn pRthak / zatabindu nimittizaM kimetaditi tatphalam // 115 // yena siMho hataH sindhudeze rUDhaparAkramaH / ahAri prAbhRtaM yena tvAM prati prahitaM haThAt // 116 // rathanUpuranAthena bhavadyogyaM pradAyi ca / yasmai strIratnametasmAtsaMkSobhaste bhaviSyati // 117 // tatsUcakamidaM sarva kurvatasya' pratikriyAm / iti naimittikenoktaM kRtvA hRdi khagAdhipaH // 118 // arergadasya cAtmajJaH prAdurbhAvaniSedhanam / vidadhAti tasmAbhivismRtaM sasmayairvRthA // 119 // idAnImapyasau duSTo yuSmAbhiravilambitam / viSAGkaravaducchedya ityavAdItsvamantriNaH // 120 // te'pi tatsarvamanviSya svguuddhgrhitaishcraiH| naimitikoktaM nizcitya tasya siMhavadhAdikam // 12 // tripRSTho nAma daSThiH prajApatisutaH kSitau / vizvakSitIzAnAkramya vikramAdvijigISate // 122 // parIkSitavyaH so'smAsu kIdRza iti dakSiNaiH / dUtairiti khagAdhIzamavocanmantriNaH pRthak // 123 // tadAkarNya tadaivAsau cintAgatimanogatI / dUtau sampreSayAmAsa tripRSThaM prati vidvarau // 124 // gatvA tau svAgatiM pUrva nivedyAnumatau nRpam / dRSTvA yathocitaM datvA prAbhRtaM vinayAnvitau / / 125 // azvagrIveNa devena tvamavAjJApito'syaham / rathAvartAdrimeSyAmi tamAyAtu bhavAniti // 126 // AvAM tvAmAgatau netumAjJAmAropya mastakam / AgantavyaM tvayetyuccairUcatuH so'pi kopavAn // 127 // azvagrIvAH kharagrIvAH krauJcagrIvAstathApare / dRSTAH kramelakagrIvA nApUrvo naH sa pazyatAm // 128 // ityAha tau ca kiM yuktamavamantuM khagezvaram / vizvarUpasamabhyayaM taM bhavatpakSapAtinam // 129 // AThavA~ bhAga bAkI rahane para naI naI bAtoMko dekhakara bhogabhUmike loga bhayabhIta hote haiM usI prakAra una abhUtapUrva utpAtoMko dekhakara vahAMke manuSya sahasA bhayabhIta hone lage // 114 // azvagrIva bhI ghabar3A gyaa| usane salAha kara ekAntameM zatabindu nAmaka nimittajJAnIse 'yaha kyA hai ?? ina zabdoM dvArA unakA phala pUchA / / 115 // zatabindune kahA ki jisane sindhu dezameM parAkramI siMha mArA hai, jisane tumhAre prati bhejI huI bheMTa jabardastI chIna lI aura rathanUpura nagarake rAjA jvalanajaTIne jisake lie Apake yogya strIratna de diyA hai usase Apako kSobhahogA ||116-11||ye saba utpAta usIke sUcaka haiN| tuma isakA pratikAra kro| isa prakAra nimittajJAnIke dvArA kahI bAtako hRdayameM rakhakara azvagrIva apane mantriyoMse kahane lagA ki AtmajJAnI manuSya zatru aura rogako utpanna hote hI naSTa kara dete haiM parantu hamane vyartha hI ahaMkArI rahakara yaha bAta bhulA dI 118-116 // aba bhI yaha dRSTa Apa logoMke dvArA viSake aMkurake samAna zIghra hI chedana kara deneke yogya hai|| 120 / / una mantriyoMne bhI gupta rUpase bheje hue dUtoMke dvArA una sabakI khoja lagA lI aura nimittajJAnIne jina siMhavadha AdikI bAteM kahI thIM una sabakA patA calA kara nizcaya kara liyA ki isa pRthivI para prajApatikA putra tripRSTha hI bar3A ahaMkArI hai| vaha apane parAkramase saba rAjAoM para AkramaNakara unheM jItanA cAhatA hai / / 121-122 / / vaha hama logoMke viSayameM kaisA hai ?-anukUla pratikUla kaise vicAra rakhatA hai isa prakAra sarala citta-niSkapaTa dUta bhejakara usakI parIkSA karanI caahiye| mantriyoMne aisA pRthaka-pRthaka rAjAse kahA / / 123 / / usI samaya usane ukta bAta sunakara cintAgati aura manogati nAmake do vidvAn dUta tripRSThake pAsa bheje / / 124 // una dUtoMne jAkara pahale apane AnekI rAjAke lie sUcanA dI, phira rAjAke darzana kiye, anantara vinayase namrIbhUta hokara yathA yogya bheMTa dI / / 125 // phira kahane lage ki rAjA azvagrIvane Aja tumheM AjJA dI hai ki maiM rathAvarta nAmake parvata para jAtA hU~ Apa bhI Aiye / / 126 / / hama donoM tumheM leneke lie Aye haiN| Apako usakI AjJA mastaka para rakhakara AnA caahiye| aisA una donoMne jorase khaa| yaha sunakara tripRSTha bahuta kraddha huA aura kahane lagA ki azvagrIva (ghor3e jaisI gardanavAle) kharagrIva, (gadhe jaisI gardana vAle) krauJcagrIva (krauJca pakSI jaisIgardana vAle ) aura kramelaka grIva (U~Ta jaisI gardanavAle ) ye saba maiMne dekhe haiN| hamAre lie vaha apUrva AdamI nahIM jisase ki dekhA jAve // 127-128 / / jaba vaha tripRSTha kaha cukA taba dUtoMne phirase kahA ki vaha azvagrIva saba vidyAdharoMkA svAmI hai, sabake 1 kuru etasya / 2 taH la0 / asmAkama /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitama parva ityAhatuH khagezo'stu pakSapAtI na vAryate / nAhameSyAmi taM draSTumiti pratyavrabIdasau // 130 // dAdidaM na vaktavyamadRSTvA cakravartinam / dehe'pi na sthitibhUmau kaH punaH sthAtumarhati // 131 // iti zrutvA vaco rAjJA tayozcakreNa vartitum / zIlo'sau kiM ghaTAdInAM kArakaH kArakAgraNIH // 132 // tasya kiM prekSyamityuktau tau sakopAvavocatAm / kanyAratnamidaM cakribhogyaM kiM te'dya jIryate // 133 // rathanUpurarAnA'sau jvalanAdijaTI katham / prajApatizca nAmApi sandhatte cakriNi dvipi // 134 // iti sadyastato dUtau nirpatya' drutagAminau / prApyAzvagrIvamAnamya procatustadvijRmbhaNam // 135 // khagezvaro'pi tatkSantumakSamo rUkSavIkSaNaH / bherImAsphAlayAmAsa raNaprArambhasUcinIm // 136 / / taddhvaniApa dikaprAntAn hatvA digdantinAM madam / cakravartini saMkruddha mahAntaH ke na bibhyti||137|| caturaGgabalenAsau rathAvartamagAt girim / peturulkAzcacAlailA dikSu dAhA jambhire // 138 // prajApatisutau caitadviditvA vittaujsau| pratIyatuH pratApAgnibhasmitArIndhanocayau // 139 // ubhayoH senayostatra saMgrAmaH samabhUnmahAn / samakSayAttayoH prApadantakaH samavatiMtAm // 140 // yuvA ciraM padAtInAM vRthA kiM kriyate kSayaH / iti tripRSTho yuddhArthabhabhyazvagrIvameyivAn // // 141 // hayagrIvo'pi jnmaantraanubddhorubairtH| AcchAdayadatikruddhaH zaravarSevirodhinam // 142 // dvandvayuddhana tau jetumakSamAvitaretaram / mAyAyuddhaM samArabdhI mahAvidyAbaloddhatau // 143 // yuvA ciraM hayagrIvazcakraM nyakSipadabhyarim / tadaivAdAya tadgrIvAmacchidat kezavaH krudhA // 144 // dvArA pajanIya hai aura ApakA pakSa karatA hai isalie usakA apamAna karanA ucita nahIM hai||12| yaha sunakara tripRSThane kahA ki vaha khaga arthAt pakSiyoMkA Iza hai-svAmI hai isalie pakSa arthAt paMkhoMse cale isake lie manAI nahIM hai parantu maiM use dekhaneke lie nahIM jaauuNgaa|| 130 / / yaha sunakara dUtoMne phira kahA ki ahaMkArase aisA nahIM kahanA caahiye| cakravartIke dekhe vinA zarIrameM bhI sthiti nahIM ho sakatI phira bhUmi para sthira rahaneke lie kauna samartha hai ? // 131 // dUtoMke vacana sunakara tripRSThane phira kahA ki tumhArA rAjA cakra phirAnA jAnatA hai so kyA vaha ghaTa Adiko banAne vAlA (kumbhakAra) kartA kAraka hai, usakA kyA dekhanA hai ? yaha sunakara dUtoMko krodha A gyaa| ve kupita hokara bole ki yaha kanyAratna jo ki cakravartIke bhogane yogya hai kyA aba tumheM hajama ho jAvegA? aura cakravatIke kupita hone para rathanUpurakA rAjA jvalanajaTI tathA prajApati apanA nAma bhI kyA surakSita rakha skegaa| itanA kaha ve dUta vahA~se zIghra hI nikala kara azvagrIvake pAsa pahuMce aura namaskAra kara tripRSThake vaibhavakA samAcAra kahane lage // 132-135 / / azvagrIva yaha saba sunaneke lie asamartha ho gayA, usakI AMkheM rUkhI ho gaI aura usI samaya usane yuddha prArambhakI sUcanA dene vAlI bherI bajavA dI // 136 // usa bherIkA zabda diggajoMkA mada naSTakara dizAoMke anta taka vyApta ho gayA so ThIka hI hai kyoMki cakravartIke kupita hone para aise kauna mahApuruSa haiM jo bhayabhIta nahIM hote hoM // 137 // vaha azvagrIva caturaGga senAke sAtha rathAvarta parvata para jA pahu~cA, vahA~ ulkAe~ girane lagIM, pRthivI hilane lagI aura dizAoM meM dAha doSa hone lage // 138 // jinakA oja cAroM ora phaila rahA hai aura jinhoMne apane pratAparUpI agnike dvArA zatrurUpI indhanakI rAzi bhasma kara dI hai aiseprajApatike donoM putroMko jaba isa bAtakA patA calA to isake saMmukha Aye / / 136 // vahA~ donoM senAoMmeM mahAna saMgrAma huA / donoM senAoMkA samAna kSaya ho rahA thA isalie yamarAja sacamuca hI samavartitA-madhyasthatAko prApta huA thA // 140 // cirakAla taka yuddha karaneke bAda tripRSThane socA ki sainikoMkA vyartha hI kSaya kyoM kiyA jAtA hai| aisA socakara vaha yuddhake lie azvagrIvake sAmane AyA / / 141 // janmAntarase ba~dhe hue bhArI vairake kAraNa azvagrIva bahuta kraddha thA ataH usane bANa-varSAke dvArA zatruko AcchAdita kara liyA // 142 / / jaba ve donoM dvandva yuddhase eka dUsareko jItaneke lie samartha na ho sake taba mahAvidyAoMke balase uddhata hue donoM mAyAyuddha karaneke lie taiyAra ho gaye // 143 // azvagrIvane 1 nirgamya /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 mahApurANe uttarapurANam tAvarkavidhusAzau tripRSThavijayau vibhU / bharatArddhAdhipatyena bhAtaH sma dhvastavidviSau // 145 // nRpendraiH khecarAdhIzairvyantarairmAgadhAdibhiH / kRtAbhiSekaH samprApa tripRSTaH pRSThatAM kSiteH // 146 // AdhipatyaM dvayoH zreNyoviMtatArAdikezavaH / hRSTaH svayamprabhApitre na syAtkiM zrImadAzrayAt // 147 // asiH zaGkho dhanuzcakraM zaktirdaNDo gadAbhavan / ratnAni sapta cakrezo rakSitAni marudgaNaiH // 148 // ratnamAlA halaM bhAsvadrAmasya muzalaM gadA / mahAratnAni catvAri babhUvurbhAvinirvRteH // 149 // devyaH svayaMprabhAmukhyAH sahasrANyasya SoDaza / balasyASTasahastrANi kularUpaguNAnvitAH // 150 // arkakIrteH kumArasya jyotirmAlAM khagAdhipaH / prAjApatyavivAhena mahatyA sampadAgrahIt // 151 // tayoramitatejAzca sutArA cAbhavatsutA / pratipaccandrayoH zulapakSarekheva caindavI // 152 // viSNoH svayamprabhAyAM ca sutaH zrIvijayo'jani / tato vijayabhadrAkhyaH sutA jyotiH prabhAyA // 153 // prajApatimahArAja: 'bhUriprAptamahodayaH / kadAcijjAtasaMvegaH samprApya pihitAzravam // 154 // AdAjjainezvaraM rUpaM tyaktvA'zeSaparigraham / yena samprApyate bhAvaH sukhAtmaparamAtmanaH // 155 // bAhyetaradviSaDbhedatapasyaviratodyamaH / ciraM tapasyan sazcittamAyurante samAdadhat // 156 // mithyAtvaM saMgamAbhAvaM pramAdaM sakaSAyatAm / kaivalyaM sa sayogatvaM tyaktvA'bhUtparamaH kramAt // 157 // khecarezo'pi tacchrutvA rAjyaM datvA'rkakIrtaye / nirgrantharUpamApo jagacandana savidhau // 158 // ayAcitamanAdAnamArjavaM tyAgamaspRhAm / krodhAdihApanaM jJAnAbhyAsaM dhyAnaM ca so'nvayAt // 159 // cirakAla taka yuddhakara zatruke sanmukha cakra pheMkA aura nArAyaNa tripRSThane vahI cakra lekara krodhase usakI gardana cheda DAlI / / 144 // zatruoMke naSTa karane vAle tripRSTha aura vijaya Adhe bharata kSetrakA Adhipatya pAkara sUrya aura candramAke samAna suzobhita ho rahe the / / 145 / / bhUmigocarI rAjAoM, vidyAdhara rAjAoM aura mAgadhAdi devoMke dvArA jinakA abhiSeka kiyA gayA thA aise tripRSTha nArAyaNa pRthivImeM zreSThatAko prApta hue / / 146 / / prathama nArAyaNa tripRSThane harSita hokara svayaMprabhAke pitAke lie donoM zreNiyoMkA Adhipatya pradAna kiyA so ThIka hI hai kyoMki zrImAnoMke Azrayase kyA nahIM hotA hai ? / / 147 / / asi, zaGkha, dhanuSa, cakra, zakti, daNDa aura gadA ye sAta nArAyaNake ratna the / devoMke samUha inakI rakSA karate the / / 148 / / ratnamAlA, dedIpyamAna hala, musala aura gadA ye cAra mokSa prApta karane vAle balabhadrake mahAratna the / / 146 // nArAyaNakI svayaMprabhAko Adi lekara solaha hajAra striyA~ thIM aura balabhadrakI kularUpa tathA guNoMse yukta ATha hajAra rAniyA~ thIM // 150 // jvalanajI vidyAdharane kumAra arkakIrtike lie jyotirmAlA nAmakI kanyA bar3I vibhUtike sAtha prAjApatya vivAhase svIkRta kI / / 151 / / arkakIrti aura jyotirmAlAke amitateja nAmakA putra tathA sutArA nAmakI putrI huii| ye donoM bhAI-bahina aise sundara the mAno zuklapakSake paDivA ke candramAkI rekhAe~ hI hoM / / 152 / / idhara tripRSTha nArAyaNake svayaMprabhA rAnIse pahile zrIvijaya nAmakA putra huA, phira vijayabhadra putra huA phira, jyotiprabhA nAmakI putrI huI / / 153 // mahAn abhyudayako prApta hue prajApati mahArAjako kadAcit vairAgya utpanna ho gayA jisase pihitAsrava guruke pAsa jAkara unhoMne samasta parigrahakA tyAga kara diyA aura zrIjinendra bhagavAnkA vaha rUpa dhAraNa kara liyA jisase sukha svarUpa paramAtmAkA svabhAva prApta hotA hai / / 154-155 / / chaha bAhya aura chaha zrabhyantarake bhedase bAraha prakArake tapazcaraNameM nirantara udyoga karanevAle prajApati munine cirakAla taka tapasyA kI aura Ayuke antameM cittako sthira kara krama se mithyAtva, avirati, pramAda, sakaSAyatA tathA sayogakevalI avasthAkA tyAga kara paramotkRSTa avasthA - mokSa pada prApta kiyA / / 156157 // vidyAdharoMke rAjA jvalanajaTIne bhI jaba yaha samAcAra sunA taba unhoMne arkakIrtike lie rAjya dekara jagannandana munike samIpa digambara dIkSA dhAraNa kara lI / / 158 // yAcanA nahIM karanA, binA diye kucha grahaNa nahIM karanA, saralatA rakhanA, tyAga karanA, kisI cIjrakI icchA nahIM rakhanA, 1 pariprApta ka0, kha0, ga0, gha0 / 2 zrA kaivalyaM sayogatvaM ka0, kha0 /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitama parva 146 tato niHzeSamahAMsi nihatya nirupopdhiH| nirAkAro'pi sAkAro nirvANamagamatparam // 16 // tripRSTho niSThurArAtivijayo vijyaanugH| trikhaNDAkhaNDagominyAH kAma kAmAnsamanvabhat // 16 // sa kadAcitsvajAmAtuH sutyaa'mittejsH| svayaMvaravidhAnena mAlAmAsamjayadle // 162 // anenaiva vidhAnena sutArA cAnurAgiNI / svayaM zrIvijayasyAsIdvakSasthalanivAsinI // 163 // ityanyonyAnvitApatyasambandhAH srvbaandhvaaH| svacchAmbhaHpUrNasamphullasarasaH zriyamabhyayuH // 164 // Ayurante'vadhisthAnaprApta bharatezini / vijayo rAjyamAyojya sute zrIvijaye svayam // 165 // datvA vijayabhadrAya yauvarAjyapadaM ca sH| cakrizokasamAkrAntasvAnto hantumaghadviSam // 166 // sahasraH saptabhiH sAI rAjabhiH saMyamaM yyau| suvarNakumbhamabhyetya munimabhyarNanirvRtiH // 167 // ghAtikarmANi nirmUlya kaivalyaM codapAdayat / abhUnilimpasampajyo vyapetAgArakevalI // 168 // sadAkArkakIrtizca nidhAyAmitatejasam / rAjye vipulmtyaakhyaacaarnnaadgmttpH|| 169 // naSTakarmASTako'bhISTAmasAvApASTamI mahIm / anApya nAma kiM tyaktaM vyaktamAzAvadhIriNAm // 17 // tayoravikalaprItyA yAti kAle nirAkulam / sukhenaamitshbdaaditejHshriivijyaakhyyoH|| 17 // phazcicchIvijayAdhIza sAzIrvAdaH kadAcana / upetya rAjazcitaM tvaM praNidhehi mamodite // 172 // podanAdhipatermUgni patite'to'hi saptame / mahAzanistatazcintyaH pratIkAro'sya satvaram // 13 // ityabravIcadAkaye yuvraajo'runnekssnnH| vada kiM patitA sarvavidaste mastake tadA // 17 // iti naimittika dRSTA prAkSItso'pyAha mUniM me / ratnavRSTiH patetsAkamabhiSekeNa hItyadaH // 175 // krodhAdikA tyAga karanA, jJAnAbhyAsa karanA aura dhyAna karanA-ina saba guNoMko ve prApta hue the // 15 // ve samasta pApoMkA tyAga kara nirdvandva hue| nirAkAra hokara bhI sAkAra hue tathA uttama nirvANa padako prApta hue // 160 // idhara vijaya balabhadrakA anugAmI tripRSTha kaThina zatruoM para vijaya prApta karatA huA tIna khaNDakI akhaNDa pRthivIke bhogoMkA icchAnusAra upabhoga karatA rahA // 161 // kisI eka dina tripRSThane svayaMvarakI vidhise apanI kanyA jyoti prabhAke dvArA jAmAtA amitatejake galemeM varamAlA DalavAI // 162 // anurAgase bharI sutArA bhI isI svayaMvarakI vidhise zrIvijayake vakSaHsthala para nivAsa karanevAlI huI / / 163 // isa prakAra parasparameM jinhoMne apane putra-putriyoMke sambandha kiye haiM aise ye samasta parivArake loga svacchanda jalase bhare hue praphullita sarovarakI zobhAko prApta ho rahe the // 164 / / Ayuke antameM ardhacakravartI tripRSTha to sAtaveM naraka gayA aura vijaya balabhadra zrIvijaya nAmaka putrake lie rAjya dekara tathA vijayabhadrako yuvarAja banAkara pAparUpI zatruko naSTa karaneke lie udyata hue| yadyapi unakA citta nArAyaNake zokase vyApta thA tathApi nikaTa samayameM mokSagAmI honese unhoMne suvarNakumbha nAmaka munirAjake pAsa jAkara sAta hajAra rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA / / 165-167 / / ghAtiyA karma naSTa kara kevalajJAna utpanna kiyA aura devoM ke dvArA pUjya anagArakevalI hue // 168 // yaha sunakara arkakIrtine amita-tejako rAjyapara baiThAyA aura svayaM vipulamati nAmaka cAraNamunise tapa dhAraNa kara liyA // 166 // kucha samaya bAda usane aSTa karmoko naSTa kara abhivAMchita aSTama pRthivI prApta kara lI so ThIka hI hai kyoMki isa saMsArameM jinhoMne AzAkA tyAga kara diyA hai unheM kauna-sI vastu aprApya hai ? arthAt kucha bhI nhiiN|| 170 / / idhara amitateja aura zrIvijaya donoMmeM akhaNDa prema thA, donoMkA kAla vinA kisI AkulatAke sukhase vyatIta ho rahA thA / / 171 // kisI dina koI eka puruSa zrIvijaya rAjAke pAsa AyA aura AzIrvAda detA huA bolA ki he rAjan ! merI bAta para citta lagAiye // 172 / / Aja se sAtaveM dina podanapurake rAjAke mastaka para mahAvana giregA, ataH zIghra hI isake pratIkArakA vicAra kIjiye // 173 / / yaha sunakara yuvarAja kupita huA, usakI A~kheM krodhase lAla ho gii| vaha usa nimittajJAnIse bolA ki yadi tU sarvajJa hai to batA ki usa samaya tere mastaka para kyA par3egA? // 174 // nimittajJAnIne bhI kahA ki usa samaya mere mastaka para abhi
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 mahApurANe uttarapurANam sAvaSTambhaM varaH zrutvA tasya rAjA savismayaH / bhadra tvayA''syatAmasminAsane kiJciducyate // 176 // kiMgotraH kiMguruyahi kiMzAstra: kiMnimittakaH / kiMnAma kiMnimitto'yamAdeza iti pRSTavAn // 177 // kuNDalAkhyapure rAjA nAmnA siharatho mahAn / purohitaH suragurustasya ziSyo vizAradaH // 178 // tacchiSyeNa nimittAni pravrajya halinA saha / mayA'STAGgAnyadhItAni sopadezazrutAni ca // 179 // aSTAGgAni nimittAni kAni kiMlakSaNAni cet / zRNu zrIvijayAyuSman yathApraznaM bravImi te // 18 // antriksssbhaumaanggsvrvynyjnlkssnnH| chimasvapnavibhedena proktAnyAgamavedibhiH // 181 // tAtsthyAtsAhacaryAdvA jyotiSAmantarikSavAk / candrAdipaJcabhedAnAmudayAstamayAdibhiH // 182 // jayaH parAjayo hAnirvRddhirmanyuH sjiivitH| lAbhAlAbhau nirUpyante yatrAnyAni ca tatvataH // 18 // bhUmisthAnAdibhedena hAnivRddhayAdibodhanam / bhamyantaH sthitaratnAdikathanaM bhaumamiSyate // 184 // aGgapratyaGgasaMsparzadarzanAdimiraGginAm / aGgakAlatrayotpannazubhAzubhanirUpaNam // 185 // mRdaGgAdigajendrAdicetanetarasusvaraiH / duHsvaraizca svaro'bhISTAniSTaprApaNasUcanaH // 186 // shiromukhaadisNjaattillkssmvrnnaadibhiH| vyamjana sthAnamAnaizya lAbhAlAbhAdivedanam // 187n zrIvRkSasvastikAdyaSTazatAGgagatalakSaNaiH / bhogaizvaryAdisamprAptikathana lakSaNaM matam // 188 // devamAnuSarakSovibhAgairvasvAyudhAdiSu / mUSakAdikRtacchedaiH chinnaM tatphalabhASaNam // 189 // zubhAzubhavibhAgoktasvamasandarzanAnnRNam |svno vRddhivinAzAdiyAthAtmyakathanaM mtH|| 19 // Sekake sAtha ratnavRSTi par3egI // 175 / / usake abhimAnapUrNa vacana sunakara rAjAko Azcarya huaa| usane kahA ki he bhadra ! tuma isa Asana para baiTho, maiM kucha kahatA huuN|| 176 // kaho to sahI, ApakA gotra kyA hai ? guru kauna hai, kyA-kyA zAstra Apane par3he haiM, kyA-kyA nimitta Apa jAnate haiM, ApakA kyA nAma hai ? aura ApakA yaha Adeza kisa kAraNa ho rahA hai ? yaha saba rAjAne pUchA // 177 // nimittajJAnI kahane lagA ki kuNDalapura nagarameM siMharatha nAmakA eka bar3A rAjA hai| usake purohitakA nAma suraguru hai aura usakA eka ziSya bahuta hI vidvAn hai / / 178 / / kisI eka dina balabhadra ke sAtha dIkSA lekara maiMne usake ziSyake sAtha aSTAGga nimittajJAnakA adhyayana kiyA hai aura upadezake sAtha unakA zravaNa bhI kiyA hai // 176 // aSTAGga nimitta kauna haiM aura unake lakSaNa kyA haiM ? yadi yaha Apa jAnanA cAhate haiM to he AyuSman vijaya ! tuma suno, maiM tumhAre praznake anusAra saba kahatA hU~ // 180 // Agamake jAnakAra AcAryoMne antarikSa, bhauma, aGga, svara, vyaJjana, lakSaNa, chinna aura svapna inake bhedase ATha tarahake nimitta kahe haiM // 181 / / candra, sUrya, graha, nakSatra aura tAre ye pA~ca prakArake jyotiSI AkAzameM rahate haiM athavA AkAzake sAtha sadA unakA sAhacarya rahatA hai isalie inheM antarikSa-AkAza kahate haiN| inake udaya asta Adike dvArA jo jaya-parAjaya, hAni, vRddhi, zoka, jIvana, lAbha, alAbha tathA anya bAtoMkA yathArtha nirUpaNa hotA hai use antarikSanimitta kahate haiM / 182-183 / / pRthivIke jude-jude sthAna Adike bhedase kisIkI hAni vRddhi AdikA batalAnA tathA pRthivIke bhItara rakhe hue ratna AdikA kahanA so bhaumanimitta hai // 184 // aGga-upAGgake sparza karane athavA dekhanese jo prANiyoMke tIna kAlameM utpanna honevAle zubha-azubhakA nirUpaNa hotA hai vaha aGga-nimitta kahalAtA hai|| 185 // mRdaGga Adi acetana aura hAthI Adi cetana padArthoMke susvara tathA duHsvarake dvArA iSTa padArthakI prAptikI sUcanA denevAlA jJAna svara-nimitta jJAna hai // 186 // zira mukha AdimeM utpanna hae tila Adi cihna athavA ghAva Adise kisIkA lAbha alAbha Adi batalAnA so vyaJjananimitta hai // 187 // zarIrameM pAye jAnevAle zrIvRkSa tathA svastika Adi eka sau ATha lakSaNoMke dvArA bhoga aizvarya AdikI prAptikA kathana karanA lakSaNa-nimitta jJAna hai // 188 / / vastra tathA zastra AdimeM mUSaka Adi jo cheda kara dete haiM ve deva, mAnuSa aura rAkSasake bhedase tIna prakArake hote haiM unase jo phala kahA jAtA hai use chinna-nimitta kahate haiM / / 186 // zubha-azubhake bhedase svapna do prakArake kahe gaye haiM unake dekhanese manuSyoM kI vRddhi tathA hAni Adi kA yathArtha kathana karanA
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM parva ityuktvA kSutpipAsAdidvAviMzatiparISahaiH / pIDito'sahamAno'haM padminIkheTamAyayau // 191 // tatra tanmAtulaH somazarmA candrAnanAM 'sutAm / hiraNyalomAsambhUtAM prItyA mahyaM pradattavAn // 192 // dravyArjanaM parityajya nimittAbhyAsatatparam / sA mAM nirIkSya nirviNNA pitRdattadhanakSayAt // 193 // bhojanAvasare'nyedyurdhanametattvadarjitam / iti pAtre'kSipadroSAnmadvarATakasaJcayam // 194 // raJjitasphaTike tatra tapannAbhISusannidhim ( ? ) / kAntAkSiptakarakSAlanAmbudhArAM ca pazyatA // 195 // mAlAbhaM nizcitya toSAbhiSavapUrvakam / amoghajihvanAnnA''pamAdezaste'dhunA kRtaH // 196 // ityanvAkhyat sa tacchrutvA sayuktikamasau nRpaH / cintAkulo visajyainamuktavAniti mantriNaH // 197 // idaM pratyeyamasyokta' vicintyetpratikriyAH / abhyarNe mUlanAze kaH kuryAt kAlavilambanam // 198 // tacchukhA sumatiH prAha tvAmambhodhijalAntare / lohamaaSikAntasthaM sthApayAmeti rakSitum // makarAdibhayaM tatra vijayArddhaguhAntare / nidadhAma iti zrutvA sa subuddhirabhASata // 200 // tadvaco'vasitau prAjJaH purAvittakavittadA / athAkhyAnakamityAkhyatprasiddhaM buddhisAgaraH // 201 // duHzAstrazrutidarpiSThaH somaH siMhapure vasan / parivrAT sa vivAdArthe jinadAsena nirjitaH // 202 // mRtvA 'tatraiva kAlAnte sambhUya mahiSo mahAn / vaNiglavaNadurbhAriciravAhavazIkRtaH // 203 // prAk poSayadbhirniHzaktiriti pazcAdupekSitaH / jAtismaraH pure baddhavairo'pyapagatAsukaH // 204 // 199 // svapnanimitta kahalAtA hai / / 160 / / yaha kahakara vaha nimittajJAnI kahane lagA ki kSudhA pyAsa Adi bAIsa pariSadoMse maiM pIDita huA, unheM saha nahIM sakA isalie munipada chor3akara padminIkheTa nAmake nagarameM A gayA / / 161 / / vahA~ somazarmA nAmake mere mAmA rahate the / unake hiraNyalomA nAmakI strIse utpanna candramAke samAna mukha vAlI eka candrAnanA nAmakI putrI thI / vaha unhoMne mujhe dI / / 162 / / maiM dhana kamAnA chor3akara nirantara nimittazAstrake adhyayanameM lagA rahatA thA ataH dhIredhIre candrAnanAke pitAke dvArA diyA huA dhana samApta ho gayA / mujhe nirdhana dekha vaha bahuta virakta athavA khinna huI // 163 // maiMne kucha kaur3iyAM ikaTThI kara rakkhI thIM / sare dina bhojanake samaya 'yaha tumhArA diyA huA dhana hai' aisA kaha kara usane krodhavaza ve saba kaur3iyAM hamAre pAtrameM DAla dIM / / 164 // unameM se eka acchI kaur3I sphaTika maNike bane hue sundara thAla meM jA girI, usapara jalAI huI ami phuline par3a rahe the ( ? ) usI samaya merI strI mere hAtha dhulAne ke lie jalakI dhArA chor3a rahI thI use dekha kara maiMne nizcaya kara liyA ki mujhe saMtoSa pUrvaka avazya hI dhanakA lAbha hogaa| Apake lie yaha Adeza isa samaya amoghajihva nAmaka munirAja kiyA hai| isaprakAra nimittajJAnI ne kahA / usake yuktipUrNa vacana suna kara rAjA cintAse vyagra ho gayA / usane nimittajJAnIko to vidA kiyA aura mantriyoMse isa prakAra kahAki isa nimittajJAnIkI bAta para vizvAsa karo aura isakA zIghra hI pratikAra karo kyoMki mUlakA nA upasthita hone para vilamba kauna karatA hai ? / / 165 - 168 / / yaha sunakara sumati mantrI bolA ki ApakI rakSA karaneke lie Apako lohekI sandUkake bhItara rakhakara samudrake jalake bhItara baiThAye dete haiM / / 166 / / yaha sunakara subuddhi nAmakA maMtrI bolA ki nahIM, vahA~ to magaramaccha AdikA bha rahegA isalie vijayArdha parvatakI guphAmeM rakha dete haiM / / 200 / / subuddhikI bAta pUrI hote hI buddhimAn tathA prAcIna vRttAntako jAnane vAlA buddhisAgara nAmakA mantrI yaha prasiddha kathAnaka kahane lagA / 201 // isa bharata kSetrake siMhapura nagarameM mithyAzAstroMke sunanese atyanta ghamaNDI soma nAmakA parivrAjaka rahatA thA / usane jinadAsake sAtha vAdavivAda kiyA parantu vaha hAra gayA // 202 // Ayuke antameM mara kara usI nagarameM eka bar3A bhArI bhaiMsA huA / usapara eka vaizya cirakAla taka namakakA bahuta bhArI bojha lAdatA rahA / / 203 / / jaba vaha bojha DhonemeM asamartha ho gayA taba usake 1 zubhAm la0 / 2 kAMkAkSiptaM la0 / 3 tathaiva ga0 / tavaiva la0 | 151
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 mahApurANe uttarapurANam zmazAne rAkSasaH pApI tasminnevopapadyata / tatpurAdhIzinau kumbhabhIbhau kumbhasya pAcakaH // 205 // rasAyanAdipAkAkhyastabhogyapizite'sati / zizoya'sostadA mAMsaM sa kumbhasya nyayojayat // 206 // tatsvAdalolupaH pApI tadAprabhRti khAditum / manuSyamAMsamArabdha samprepsu rakI gatim // 20 // prajAnAM pAlako rAjA tAvattiSThatu pAlane / khAdatyayamiti syaktaH sa tyAjyaH sacivAdibhiH 208 // tanmAMsajIvitaH krUraH kadAcinijapAcakam / hatvA sAdhitatadvidyaH sNkraantproktraaksssH||209 // prajAH sa bhakSAyAmasa pratyahaM parito bhraman / tataH sarve'pi santrastAH paurAH santyajya tatpuram // 21 // nagaraM prAvizan kArakaTaM nAma mahAbhiyA / tatrApyAgatya pApiSThaH kumbhAkhyo'bhakSayattarAm // 11 // tataH prabhRti tatprAhuH kumbhakArakarTa puram / yathAdRSTanRbhakSitvAbhItvaikazakaTaudanam // 212 // khAdaikamAnuSaM ceti prajAstasya sthitiM vyadhuH / tatraiva nagare caNDakauziko nAma viprakaH // 23 // somazrIstatpriyA bhUtasamupAsanatazciram / mauNDakauzikanAmAnaM tanayaM taavvaaptuH|| 214 // kumbhAhArAya yAtaM taM kadAcinmuNDakauzikam / zakaTasyopari kSiptaM nItvA bhUtaiH pryaayibhiH|| 215 // kumbhenAnuyatA daNDahastenAkramya tajitaiH / bhayAdvile vinikSitaM jagArAjagaro dvijam // 216 // vijayA guhAyAM tanikSepaNamayuktakam / parthya tadvacanaM zrutvA sUkSmadhImatisAgaraH // 217 // bhUpaterazaneH pAto nokto naimittikena tat / podanAdhipatiH kazcidanyo'vasthApyatAmiti // 218 // pAlakoMne usakI upekSA kara dI-khAnA-pInA denA bhI banda kara diyA / kAraNa vaza use jAti-smaraNa ho gayA aura vaha nagara bharake sAtha vaira karane lgaa| antameM mara kara vahIMke zmazAnameM pApI rAkSasa haa| usa nagarake kumbha aura bhIma nAmake do adhipati the| kumbhake rasoiyAkA nAma rasAyanapAka thA, rAjA kumbha mAMsabhojI thA, eka dina mAMsa nahIM thA isalie rasoiyAne kumbhako mare hae baccekA mAMsa khilA diyA / / 204-206 // vaha pApI usake svAdase lubhA gayA isalie usI samayase usane manuSyakA mAMsa khAnA zurU kara diyA, vaha vAstavameM naraka gati prApta karanekA utsuka thA // 207||raajaa prajAkA rakSaka hai isalie jaba taka prajAkI rakSA karane meM samartha hai tabhI taka rAjA rahatA hai parantu yaha to manuSyoMko khAne lagA hai ataH tyAjya hai aisA vicAra kara mantriyoMne usa rAjAko chor3a diyA / / 208 / / usakA rasoiyA use nara-mAMsa dekara jIvita rakhatA thA parantu kisI samaya usa duSTane apane rasoiyAko hI mArakara vidyA siddha kara lI aura usa rAkSasako vaza.kara liyA / / 206 / / aba vaha rAjA pratidina cAroM ora ghUmatA huA prajAko khAne lagA jisase samasta nagaravAsI bhayabhIta ho usa nagarako chor3akara bahuta bhArI bhayake sAtha kArakaTa nAmaka nagarameM jA pahu~ce parantu atyanta pApI kumbha rAjA usa nagarameM bhI Akara prajAko khAne lagA // 210-211 / / usI samayase loga usa nagarako kumbhakArakaTapura kahane lge| manuSyoMne dekhA ki yaha narabhakSI hai isalie Dara kara unhoMne usakI vyavasthA banA dI ki tuma prati dina eka gAr3I bhAta aura eka manuSyako khAyA kro| usI nagarameM eka caNDakauzika nAmakA brAhmaNa rahatA thaa| somazrI usakI strI thI, cirakAla taka bhatoMkI upAsanA karaneke bAda una donoMne mauNDakauzika nAmakA putra prApta kiyA // 212-214 // kisI eka dina kumbhake AhArake lie mauNDakauzikakI bArI aaii| loga use gAr3I para DAla kara le jA rahe the ki kucha bhUta use le bhAge, kumbhane hAthameM daNDa lekara una bhUtoMkA pIchA kiyA, bhUta usake AkramaNase Dara gaye, isalie unhoMne muNDakauzikako bhayase eka bilameM DAla diyA parantu eka ajagarane vahA~ usa brAhmaNako nigala liyA // 215-216 / / isalie mahArAjako vijayArdhakI guhAmeM rakhanA ThIka nahIM hai| buddhisAgarake ye hitakArI vacana sunakara sUkSma buddhikA dhArI matisAgara maMtrI kahane lagA ki nimittajJAnIne yaha to kahA nahIM hai ki mahArAjake Upara hI vana giregaa| usakA to kahanA hai ki jo podanapurakA rAjA hogA usa para vajra giregA isalie kisI dUsare manuSyako podanapurakA rAjA banA denA 1 tatprabhRti tatprAhuH ja0 /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitama parva 153 jagAda bhavatA prokta yuktamityabhyupetya te / sambhUya mantriNo yakSapratibimba nRpAsane // 30 // nivezya podanAdhIzastvamityenamapUjayat / mahIzo'pi parityaktarAjyabhogopabhogakaH // 220 // prArabdhapUjAdAnAdinijaprakRtimaNDalaH / jinacaityAlaye zAntikarma kurvannupAvizat // 22 // saptame'hani yakSasya pratimAyAM mahAdhvaniH / nyapataniSTuraM mUgniM sahasA bhISaNo'zaniH // 222 // tasminnupadrave zAnte pramodArapuravAsinaH / varddhamAnAnakadhvAnarakurvanmutsavaM param // 223 // naimitikaM samAhUya rAjA sampUjya dasavAn / tasmai grAmazataM padminIkheTena sasammadaH // 224 // vidhAya vidhivadbhaktyA zAntipUjApurassaram / mahAbhiSeka lokezAmarhatA scivoraamaaH|| 225 // aSTApadamayaiH kumbhairabhiSicya mahIpatim / siMhAsana samAropya surAjye pratyatiSTapat // 226 // evaM sukhasukhenaiva kAle gacchati so'nyadA / vidyAM svamAturAdAya saMsAdhyAkAzagAminIm // 227 // sutArayA saha jyotirvanaM gatvA riraMsayA / yatheSTaM viharaMstatra salIlaM kAntayA sthitaH // 228 // itazcamaracazcAkhyapurezo'zanighoSakaH / AsuryAzca suto lakSSyA mahAnindrAzaneH khagaH // 229 // vidyAM sa bhAmarI nAnA prasAdhyAyAnpuraM svakam / sutArAM vIkSya jAtecchastAmAdAtuM kRtocamaH // 23 // kRtrimaiNacchalAsmAdapanIya mahIpatim / tadrUpeNa nivRtyaitya sutArAM duritAzayaH // 23 // mRgo'gAd vAyuvegena taM grahItumavArayan / Agato'haM prayAtyastamarko yAvaH puraM prati // 232 // ityuktvA''ropya tAM kheTo vimAnamagamat ' shtthH| gatvA'ntare svasaurUpyazAlinA darzitaM nijm||23|| .rUpamAlokya tatko'yamiti sA vikalA'bhavat / itastatproktavaitAlI sutArArUpadhAriNIm // 23 // cAhiye // 217-218 / / usakI yaha bAta sabane mAna lI aura kahA ki ApakA kahanA ThIka hai| anantara saba mantriyoMne milakara rAjAke siMhAsana para eka yakSakA pratibimba rakha diyA aura tumhI podanapurake rAjA ho' yaha kahakara usakI pUjA kii| idhara rAjAne rAjyake bhoga upabhoga saba chor3a diye, pUjA dAna Adi satkArya prArambha kara diye aura apane svabhAva vAlI maNDalIko sAtha lekara jinacaityAlayameM zAnti karma karatA huA baiTha gayA // 216-221 // sAtaveM dina usa yakSakI mUrti para bar3A bhArI zabda karatA huA bhayaMkara vana akasmAt bar3I kaThoratAse A par3A // 222 / / usa upadravake zAnta hone para nagaravAsiyoMne bar3e harSase bar3hate hue nagAr3oMke zabdoMse bahuta bhArI utsava kiyA // 223 ||raajaane bar3e harSake sAtha usa nimittajJAnIko bulAkara usakA satkAra kiyA aura padminIkheTake sAtha-sAtha use sau gA~va diye||224|| zreSTha maMtriyoMne tIna lokake svAmI arahanta bhagavAnakI vidhi-pUrvaka maktike sAtha zAntipUjA kI, mahAbhiSeka kiyA aura rAjAko siMhAsana para baiThA kara survaNamaya kalazoMse unakA rAjyAbhiSeka kiyA tathA uttama rAjyameM pratiSThita kiyA // 225-226 // isake bAda usakA kAla bahuta bhArI sukhase bItane lgaa| kisI eka dina usane apanI mAtAse AkAzagAminI vidyA lekara siddha kI aura sutArAke sAtha ramaNa karanekI icchAse jyotirvanakI ora gamana kiyaa| vaha vahA~ apanI icchAnusAra lIlA-pUrvaka vihAra karatA huA rAnIke sAtha baiThA thA, yahA~ camaracaMcapurakA rAjA indrAzani, rAnI AsurIkA lakSmIsampanna azanighoSa nAmakA vidyAdharapatra bhrAmarI vidyAko siddha kara apane nagarako lauTa rahA thaa| bIcameM sutArAko dekha kara usapara usakI icchA huI aura use haraNa karanekA udyama karane lagA // 227-230 // usane eka kRtrima hariNake chalase rAjAko sutArAke pAsase alaga kara diyA aura vaha duSTa zrIvijayakA rUpa banAkara sutArAke pAsa lauTa kara vApisa AyA // 231 / / kahane lagA ki he priye ! vaha mRga to vAyuke samAna vegase calA gayA / maiM use pakar3aneke lie asamartha rahA ataH lauTa AyA hU~, aba sUrya asta ho rahA hai isalie hama donoM apane nagarakI ora cleN|| 232 / / itanA kahakara usa dharta vidyAdharane sutArAko vimAna para baiThAyA aura vahA~ se cala diyaa| bIcameM usane apanA rUpa dikhAyA jise dekha kara 'yaha kauna hai| aisA kahatI huI sutArA bahuta hI vihvala huii| idhara usI azinaghoSa vidyAdharake 1 nimittakaM g.| 2-mmmtttHl.| 20
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 mahApurANe uttarapurANam sthitAM kukkuTasarpaNa daSTAhamiti samzramAt / mriyamANAmivAlokya vinivRtyAgataH svayam // 235 // ahArya tadvirSa jJAtvA mnnimntraussdhaadibhiH| sukhigdhaH podanAdhIzo marta saha tayotsukaH // 23 // sUryakAntasamudbhUtadahanajvalitendhanaH / citikA kAntayA sArddhamAroha zucAkulaH // 230 // tadaiva khecarI kaucit tatra sanihitau tyoH| vidyAvicchedinI vidyA smRtvaikena mahaujasA // 238 // hatA'sau bhItavaitAlI vAmapAdena drshit-| svarUpAsya puraH sthAtumazakkA'gAdarazyatAm // 239 // tadvilokya mahIpAlo nitarAM vismayaM gtH| kimetadisyavocara khacaracAha tatkathAm // 24 // dvIpe'smin dakSiNazreNyAM bharate khacarAcale / jyotiHprabhudharAdhIzaH sambhino'haM mama priyA // 21 // saMjJayA sarvakalyANI sUnurvIpazikhAdayaH / eSa me svAminA gatvA rathanUpurabhUbhujA // 242 // vihattaM vipulodyAne nalAntazikharazrute / tato nivartamAnaH san svayAnakavimAnagAm // 243 // ka me zrIvijayaH svAmI rathanUpurabhUpate / ka mAM pAhIti sAkrozasvanitAM karaNasvanam // 244 // zratvAhaM tatra gatvA''khya kastvaM kA vA harasyamUm / ityasau cAha sakrodha cazAntacamarAdhipaH // 25 // khagezo'zanighoSAkhyo haThAdenA nayAmyaham / bhavato yadi sAmarthyamasyeohItimocaya // 246 // tacchrutvA matprabhoreSA nIyate tena sAnujA / sAmAnyavaskathaM yAmi hanmyenamiti nizcayAt // 27 // yodaM prakramamANaM mAM nivAryAnena mA kRthaaH| pratheti yuddha nirbndhaatpodnaakhypuraadhipH|| 28 // jyotirvane viyogena mama zokAnalAhataH / vartate tatra gatvA taM madavasthA nivedaya // 249 / / dvArA prerita huI vaitAlI vidyA sutArAkA rUpa rakhakara baiTha gaI / / 233-234 / / jaba zrIvijaya vApisa lauTakara AyA taba usane kahA ki mujhe kukkuTasA~pane Dasa liyA hai| itanA kaha kara usane bar3e saMbhramase aisI ceSTA banAI jaise mara rahI ho / use dekha rAjAne jAnA ki isakA viSa maNi, mantra tathA auSadhi Adise dUra nahIM ho sktaa| antameM nirAza hokara snehase bharA podanAdhipati usa kRtrima sutArAke sAtha maraneke lie utsuka ho gyaa| usane eka citA banAI, sUryakAntamaNise utpanna anike dvArA usakA indhana prajvalita kiyA aura zokase vyAkula ho usa kapaTI sutArAke sAtha citA para ArUr3ha ho gayA / / 235-237 / / usI samaya vahA~se koI do vidyAdhara jA rahe the unameM eka mahA tejasvI thA usane vidyAvicchedinI nAmakI vidyAkA smaraNa kara usa bhayabhIta vaitAlIko bAyeM pairase Thokara lagAI jisase usane apanA asalI rUpa dikhA diyaa| aba vaha zrI-- vijayake sAmane khar3I rahane ke lie bhI samartha na ho sakI ataH adRzyatAko prApta ho gaI // 226236 / / yaha dekha rAjA zrIvijaya bahuta bhArI Azcaryako prApta hue| unhoMne kahA ki yaha kyA hai ? uttarameM vidyAdhara usakI kathA isa prakAra kahane lagA / / 240 // ___isa jambUdvIpa sambandhI bharata kSetrake vijayA parvatakI dakSiNa zreNImeM eka jyoti prabha nAmakA nagara hai| maiM vahA~kA rAjA saMbhinna hU~, yaha sarvakalyANI nAmakI merI strI hai aura yaha dIpazikha nAmakA merA putra hai / maiM apane svAmI rathanUpura nagarake rAjA amitatejake sAtha zikharanala nAmase prasiddha vizAla udyAnameM vihAra karaneke lie gayA thaa| vahA~se lauTate samaya maiMne mArgameM sunA ki eka strI apane vimAna para baiThI huI ro rahI hai aura kaha rahI hai ki 'mere svAmI zrIvijaya kahA~ haiM ? he rathanUpurake nAtha ! kahA~ ho ? merI rakSA kro|' isa prakAra usake karuNa zabda sunakara maiM vahA~ gayA aura bolA ki tU kauna hai ? tathA kise haraNa kara le jA rahA hai? merI bAta suna kara vaha bo camaracaJca nagarakA rAjA azanighoSa nAmakA vidyAdhara hU~ / ise jabardastI lie jA rahA hU~, yadi Apa meM zakti hai to Ao aura ise chur3Ao / / 241-246 / / yaha sunakara maiMne nizcaya kiyA ki yaha to mere svAmI amitatejakI choTI bahinako le jA rahA hai / maiM sAdhAraNa manuSyakI taraha kaise calA jAU~ ? ise abhI mAratA huuN| aisA nizcaya kara maiM usake sAtha yuddha karaneke lie tatpara huA hI thA ki usa strIne mujhe rokakara kahA ki Agraha vaza vRthA yuddha mata karo, podanapurake rAjA jyotirvanameM 1vimAnake ka., pa. vimAnage ga0 / vimAnagA l.|
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM parva 155 iti tvatkAntayA rAjan preSito'hamihAgataH / iyaM tvadvairinirdiSTadevatetyAdarAddhitaH // 250 // zrutvA tatpodanAdhIzo satkRtaM kathyatAmidam / vRttAntaM satvaraM gatvA sanmitreNa tvayA'thunA // 25 // majananyanujAdInAmityukto'sau nbhshcrH| sutaM dvIpazikhaM sadyaH prAhiNotpodanaM prati // 252 // abhavatpodanAkhye'pi bahUtpAtaviz2ambhaNam / taddaSTrA'moghajihvAkhyo jayaguptazca sambhramAt // 253 // utpanna svAminaH kizcid bhayaM tadapi nirgatam / AgamiSyati cAyaiva kazcitkuzalavArtayA // 254 // svasthAstiSThantu tattatrabhavanto mA gaman bhayam / iti svayamprabhAdIstAnAzvAsaM nayataH sma tAn // 255 // tathaiva gaganAdIpazikho'pyAgamya bhUtalam / svayamprabhAM sutaM cAsyAH praNamya vividhavatsudhIH // 256 // kSemaM zrIvijayAdhIzo bhavadbhistyajyatAM bhayam / iti tadvRttaka' sarva yathAvasthaM nyavedayat // 257 // tdvaartaakrnnnaadaavprimlaanltopmaa| nirvANAbhyarNadIpasya zikheva vigataprabhA // 258 // zrutaprAvRdhanadhvAnakalahaMsIva zokinI / syAdvAdvAdividhvastaduHzrutirvAkulAkulA // 259 // tadAnImeSa nirgatya caturaGgambalAnvitA / svayamprabhA'gAt sakhagA sasutA tadvanAntaram // 260 // AyAntI dUrato dRSTA mAtaraM svAnujAnugAm / pratigatyAnamattasyAH pAdayoH podanAdhipaH // 26 // svayamprabhA ca taM dRSTvA vaasspaavilvilocnaa| uttiSTha putra dRSTo'si marapuNyAcirajIvitaH // 262 // iti zrIvijayaM doAmutthApyAspRzya toSiNI / sukhAsInamathApRcchatsutArAharaNAdikam // 263 khagaH sambhiAnAmA'yaM sevko'mittejsH| anenopakRtiryA'ya kRtA sA'mba tvayApi na // 26 // mere viyogake kAraNa zokAgnise pIr3ita ho rahe haiM tuma vahA~ jAkara unase merI dazA kaha dI / isa prakAra he rAjan, maiM tumhArI strIke dvArA bhejA huA yahA~ AyA huuN| yaha tumhAre vairIkI AjJA-kAriNI vaitAlI devI hai| aisA usa hitakArI vidyAdharane bar3e Adarase khaa| isa prakAra saMbhinna vidyAdharake dvArA kahI huI bAtako podanapurake rAjAne bar3e Adarase sunA aura kahA ki Apane yaha bahuta acchA kiyaa| Apa mere sanmitra haiM ataH isa samaya Apa zIghra hI jAkara yaha samAcAra merI mAtA tathA choTe bhAI Adise kaha diijiye| aisA kahanepara usa vidyAdharane apane dIpazikha nAmaka putrako zIghra hI podanapurakI ora bheja diyA // 247-252 // udhara podanapurameM bhI bahuta utpAtoMkA vistAra ho rahA thA, use dekhakara amoghajihva aura jayagupta nAmake nimittajJAnI bar3e saMyamase kaha rahe the ki svAmIko kucha bhaya utpanna huA thA parantu aba vaha dUra ho gayA hai, unakA kuzala samAcAra lekara Aja hI koI manuSya aavegaa| isalie Apa loga svastha raheM, bhayako prApta na hoN| isa prakAra ve donoM hI vidyAdhara, svayaMprabhA Adiko dhIraja ba~dhA rahe the / / 253-255 / / usI samaya dIpazikha nAmakA buddhimAn vidyAdhara AkAzase pRthivI-talapara AyA aura vidhi-pUrvaka svayaMprabhA tathA usake putrako praNAma kara kahane lagA ki mahArAja zrIvijayakI saba prakArakI kuzalatA hai, Apa loga bhaya chor3iye, isa prakAra saba samAcAra jyoMke tyoM kaha diye // 256-257 / / usa bAtako sunanese, jisa prakAra dAvAnalase latA mlAna ho jAtI hai, athavA bujhanevAle dIpakakI zikhA jisa prakAra prabhAhIna ho jAtI hai, athavA varSA Rtuke meghakA zabda sunanevAlI kalahaMsI jisa prakAra zokayukta ho jAtI hai athavA jisa prakAra kisI syAdvAdI vidvAnake dvArA vidhvasta huI duHzrati (mithyAzAkha) vyAkula ho jAtI hai usI prakAra svayaMprabhA bhI mlAna zarIra, prabhArahita, zokayukta tathA atyanta Akula ho gaI thii||258-256 // vaha usa vidyAdharako tathA putrako sAtha lekara usa vanake bIca pahu~ca gaI // 260 / / podanAdhipatine choTe bhAIke sAtha AtI huI mAtAko dUrase hI dekhA aura sAmane jAkara usake caraNoM meM namaskAra kiyA // 261 // putrako dekhakara svayaMprabhAke netra harSAzroMse vyApta ho gye| vaha kahane lagI ki 'he putra ! uTha, maiMne apane puNyodayase tere darzana pA liye,tU ciraMjIva raha' isa prakAra kahakara usane zrIvijayako apanI donoM bhujAoMse uThA liyA, usakA sparza kiyA aura bahuta bhArI saMtoSakA anubhava kiyA / athAnantara-jaba zrIvijaya sukhase baiTha gaye taSa usane sutArAke haraNa AdikA samAcAra pUchA / / 262-263 // zrI vijayane kahA ki yaha saMbhima 1-navRttakaM.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam mameti zeSamapyAha tato'sAvapyanudbhavam ' / tanUjaM purarakSAyai nirvartyAprajAnvitA // 265 // rathanUpuramuddizya gatA gaganavartmanA / svadezacaracAroktyA viditAmitatejasA // 266 // mahAvibhUtyA pratyetya mAmikA parituSyatA / pravezitA saketUcaiH puramAbaddhatoraNam // 267 // prAghUrNavidhi vizvaM vidhAya vidhivattayoH / tadAgamamakArthaM ca jJAtvA vidyAdharAdhipaH // 268 // dUrtaM marIcinAmAnamindrAzanisutaM prati / prahitya tanmukhAttasya viditvA dussahaM vacaH // 269 // Alocya mantribhiH sArddhamucchettuM taM madoddhatam / maithunAya mahecchAya nijAyAtra samAgatam // 270 // yuddhavIrya praharaNAvaraNaM vadhamocanam / iti vidyAtrayaM zatrudhvaMsArthamaditAdarAt // 271 // razmivegasuvegAdisahasrArddhAtmajaiH saha / podanezaM vrajetyuktvA zatrorupari darpiNaH // 272 // sahasrarazminA sArddhaM jyAyasA svAtmajena saH / mahAjvAlAyAM sarvavidyAcchedanasaMyutAm // 273 // saJjayantamahAcaityamUle sAdhayituM gataH / DrImantaM parvataM vidyAM vidyAnAM sAdhanAspadam // 274 // razmivegAdibhiH sArddhaM zrutvA zrIvijayAgamam / yuddhAyAzanighoSeNa preSitAH svasutAH krudhA // 275 // sughoSaH zataghoSAkhyAH sa sahasrAdighoSakaH / yuddhvA'nye'pi ca mAsArddhaM sarve bhaGgamupAgaman // 276 // tad buddhvA krodhasantapto yoddhuM svayamupeyivAn / svanAzapizunAzeSaghoSaNo'zanighoSakaH // 277 // yuddhe zrIvijayo'pyenaM vidhAtuM prAharad dvidhA / bhrAmarI vidyayA so'pi dvirUpaH samajAyata // 278 // caturguNatvamAyAtau punastau tena khaNDitau / saMgrAmo'zanigho baikamAyA'bhUditi khaNDanAt // 279 // 156 nAmaka vidyAdhara amitatejakA sevaka hai / he mAtA ! Aja isane merA jo upakAra kiyA hai vaha tujhane bhI nahIM kiyA // 264 // aisA kahakara usane jo-jo bAta huI thI vaha saba kaha sunAI / tadanantara svayaMprabhA ne choTe putrako to nagarakI rakSAke lie vApisa lauTA diyA aura bar3e putrako sAtha lekara vaha AkAzamArga se rathanUpura nagarako clii| apane dezameM ghUmanevAle guptacaroMke kahanese zramitatejako isa bAtakA patA cala gayA jisase usane bar3e vaibhavake sAtha usakI agavAnI kI tathA saMtuSTa hokara jisameM bar3I U~cI patAkAe~ phaharA rahI haiM aura toraNa bA~dhe gaye haiM aise apane nagarameM usakA praveza karAyA / / 265-267 / / usa vidyAdharoMke svAmI amitatejane unakA pAhuneke samAna sampUrNa svAgatasatkAra kiyA aura unake AnekA kAraNa jAnakara indrAzanike putra azanighoSake pAsa marIci nAmakA dUta bhejA / usane dUtase asahya vacana kahe / dUtane vApisa Akara ve saba vacana amitatejase kaIunheM sunakara amitatejane mantriyoMke sAtha salAha kara madase uddhata hue usa azanighoSako naSTa karanekA dRr3ha nizcaya kara liyA / ucca abhiprAya vAle apane bahanoIko usane zatruoMkA vidhvaMsa karane ke lie vaMzaparamparAgata yuddhavIrya, praharaNAvaraNa aura bandhamocana nAmakI tIna vidyAe~ bar3e Adarase dIM / / 268-271 / / tathA razmivega suvega Adi pA~casau putroMke sAtha-sAtha podanapurake rAjA zrIvijayase ahaMkArI zatrupara jAneke lie kahA / / 272 // aura svayaM sahasrarazmi nAmaka apane bar3e patrake sAtha samasta vidyAoMko chedanevAlI mahAjvAlA nAmakI vidyAko siddha karaneke lie vidyAe~ siddha karanekI jagaha hImanta parvata para zrI saJjayanta munikI vizAla pratimAke samIpa gayA / / 273-274 / / idhara jaba azanighoSane sunA ki zrIvijaya yuddhake lie razmivega Adike sAtha A rahA hai taba usane krodhase sughoSa, zataghoSa, sahasraghoSa Adi apane bheje| usake ve samasta putra putra tathA anya loga pandraha dina taka yuddha kara antameM parAjita hue| jisakI samasta ghoSaNAe~ apane nAzako sUcita karanevAlI haiM aise azanighoSane jaba yaha samAcAra sunA taba vaha krodhase santapta hokara svayaM hI yuddha karaneke lie gayA / / 275 - 277 // idhara yuddhameM zrIvijayane azanighoSake do Tukar3e karaneke lie prahAra kiyA udhara bhrAmarI vidyAse usane do rUpa banA liye| zrIvijayane naSTa karaneke lie una donoMke do-do Tukar3e kiye to udhara azanighoSane cAra rUpa banA liye| isa prakAra vaha sArI 1 zranu pazcAd udbhavatIti zranUdbhavastam zranujamiti yAvat / sAva-la0 /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitama parva 157 tadA sAdhitavidyaH san rathanUpuranAyakaH / e-(i)-tyAdizanmahAjvAlavidyAM tAM sodumakSamaH // 28 // mAsArddhakRtasaMgrAmo vijayAkhyajinezinaH / nAbheyasImanAmAdrigajadhvajasamIpagAm // 281 // samAM bhItvA khgesho'gaatkopaapynuyaayinH| mAnastambha nirIkSyAsan prasIdacittavRrAyaH // 282 // jinaM pradakSiNIkRsya triH praNamya jagatpatim / vAntavairaviSAH sarve tatrAsiSata te samam // 283 // sadAgatyAsurI devI satI zIlavatI svayam / sutArAM dratamAnIya parimlAnalatopamAm // 28 // matputrasya yuvAM kSantumaparAdhanamarhataH / ityudIryArpayatsA zrIvijayAmitatejasoH // 285 // tirazcAmapi cedvairamahArya jAtihetukam / vinazyati jinAbhyAze manuSyANAM kimucyate // 286 // karmANyanAdibaddhAni mucyante yadi saMsmRteH / jinAnAM savidhau teSAM nAzcarya vairamocanam // 287 // antako dunivAro'tra vAryate so'pi helyaa| jinasmaraNamAtreNa na vAryo'nyaH sa ko ripuH // 288 // tadantakapratIkAre smaraNIyo mniissibhiH| 'jagattrayaikanAtho'In pureha ca hitAvahaH // 289 // atha vidyAdharAdhIzaH praNamya prAmjalijinam / bhaktyA saddharmamaprAkSIsa tattvArthabubhutsayA // 290 // mahAduHkhomisaGkIrNaduHsaMsArapayonidheH / sphuratkaSAyanakrasya pAraH kenApyate jinaH // 291 // praSTavyo nAparaH ko'pi tIrNasaMsArasAgaraH / tvamevaiko jagabandho vineyAnanuzAdhi naH // 292 // bhavadbhASAbRhanAvA ratnatrayamahAdhanAH / svasthAnaM janmavArAze ravApansukhasAdhanam // 293 // senA azanighoSakI mAyAse bhara gii||278-276 / / itanemeM hI rathanUparakA rAjA amitateja vidyA siddha kara A gayA aura Ate hI usane mahAjvAlA nAmakI vidyAko Adeza diyaa| azanighoSa usa vidyAko saha nahIM sakA / / 280 / isalie pandraha dina taka yuddha kara bhAgA aura bhayase nAbheyasIma nAmake parvata para gajadhvajake samIpavartI vijaya tIrthakarake samavasaraNameM jA ghusaa| amitateja tathA zrIvijaya Adi bhI krodhita ho usakA pIchA karate-karate usI samavasaraNameM jA phuNce| vahA~ mAnastambha dekhakara una sabakI citta-vRttiyA~ zAnta ho gii| sabane jagatpati jinendra bhagavAnkI tIna pradakSiNAe~ dI, unheM praNAma kiyA aura bairarUpI viSako ugalakara ve saba vahA~ sAthasAtha baiTha gye||281-283 / / usI samaya zIlavatIyAsurIdevI murajhAI huI latAke samAna sutArAko zIghra hIlAI aura zrIvijaya tathA amitatejako samarpita kara bolI ki Apa donoM hamAre putrakA aparAdha kSamA kara deneke yogya haiM / / 284-285 / / tiryazcoMkA jo janmajAta baira chUTa nahIM sakatA vaha bhI jaba jinendra bhagavAnke samIpa Akara chUTa jAtA hai taba manuSyoMkI to bAta hI kyA kahanA hai? // 286 // jaba jinendra bhagavAnke smaraNase anAdi kAlake ba~dhe hue karma chUTa jAte haiM taba unake samIpa baira chUTa jAve isameM Azcarya hI kyA hai ? // 287 / / jo bar3e duHkhase nivAraNa kiyA jAtA hai aisA yamarAja bhI jaba jinendra bhagavAnke smaraNa mAtrase anAyAsa hI roka diyA jAtA hai taba dUsarA aisA kauna zatru hai jo rokA na jA sake ? // 288 // isalie buddhimAnoMko yamarAjakA pratikAra karaneke lie tInoM lokoMke nAtha arhanta bhagavAnkA hI smaraNa karanA cAhiye / vahI isa loka tathA paralokameM hitake karanevAle haiM / / 286 // athAnantara vidyAdharoMke svAmI amitatejane hAtha jor3akara bar3I bhaktise bhagavAnako namaskAra kiyA aura tattvArthako jAnanekI icchAse saddharmakA svarUpa pUchA // 260 // jisameM kaSAyarUpI magaramaccha taira rahe haiM aura jo aneka duHkharUpI laharoMse bharA huA hai aise saMsArarUpI vikarAla sAgarakA pAra kauna pA sakatA hai ? yaha bAta jinendra bhagavAnse hI pUchI jA sakatI hai kisI dUsare se nahIM kyoMki unhoMne hI saMsArarUpI sAgarako pAra kara pAyA hai| he bhagavan ! eka Apa hI jagatke bandhu haiM ataH hama saba ziSyoMko Apa saddharmakA svarUpa batalAiye // 261-262 // ratnatraya rUpI mahAdhanako dhAraNa karanevAle puruSa ApakI divyadhvani rUpI bar3I bhArI nAvake dvArA hI isa saMsAra 1 jagattrailokyanAthA'In g0| 2-nanu zAsmi naH ga0 |-nnusaadhi naH l0| 3 sasthAnaM la0 / 4-rAvApat l0|
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 mahApurANe uttarapurANam iti taM ca tato devo vAcA provAca divyyaa| santaya'nte yayA bhavyAH prAcyA pRSThyeva cAtakAH // 29 // zRNu bhavya bhavasyAsya kAraNaM karma karmaNaH / hetavo he khagAdhIza mithyAtvAsayamAdayaH // 295 // mithyAtvodayasambhUtapariNAmo viparyayam / jJAnasya janayan viddhi mithyAtvaM bandhakAraNam // 296 // ajJAnasaMzayakAntaviparItavikalpanam / vinayaikAntajaM ceti sajjJastatpaJcadhA matam // 297 // pApadharmAbhidhAnAvabodhadareSu jantuSu / mithyAtvodayaparyAyo mithyAtvaM syAtadAdimam // 298 // AptAgamAdinAnAtvAttatve dolaaymaantaa| yena saMzayamithyAtvaM tadviddhi budhsraam'|| 299 // dravyaparyAyarUpe'rthe aGge cAkSayasAdhane / tatsyAdekAntamithyAtvaM yenaikAntAvadhAraNam // 30 // yo jJAnajJAyakajJeyayAthAtmye nirNayo'nyathA / sa yenAtmani tadviddhi mithyAtvaM viparItajam // 301 // manovAkAyavRcenapraNatau srvvstussu| muktyupAyamatiryena midhyAtvaM syAt tadantimam // 302 / / avratasya manaHkAyavacovRttirasaMyamaH / tajjJaiH so'pi dvidhA proktaH prANIndriyasamAzrayAt // 303 // apratyAkhyAnamohAnAmudayo yAvadaGginAm / A caturthaguNasthAnAttAvatsa bandhakAraNam // 304 // kAyavAkucetasAM vRcitAnAM mlkaarinnii| yA sA SaSThaguNasthAne pramAdo bandhavRttaye // 305 // proktAH pAdazaitasya bhedAH saMjvalanodayAt / cAritratrayayuktasya prAyazrittasya hetavaH // 306 // yaH saMjvalanasaMjJasya catuSkasyodayAdbhavet / guNasthAnacatuSke sa kaSAyo bandhahetukaH // 307 // sa yaH SoDazabhedena kaSAyaH kathito jinaiH / upazAntAdito hetubandhe sthityanubhAgayoH // 308 // rUpI samudrase nikala kara sukha dene vAle apane sthAnako prApta karate haiM // 263 // aisA vidyAdharoMke rAjAne bhagavAnase pUchA / tadanantara bhagavAn divyadhvanike dvArA kahane lage so ThIka hI hai kyoMki jisa prakAra pUrva vRSTike dvArA cAtaka pakSI saMtoSako prApta hote haiM usI prakAra bhavya jIva divyadhvanike dvArA saMtoSako prApta hote haiM / / 264 / / he vidyAdhara bhavya ! suna, isa saMsArake kAraNa karma haiM aura karmake kAraNa mithyAtva asaMyama Adi haiM // 265 // mithyAtva karmake udayase utpanna huA jo pariNAma jJAnako bhI viparIta kara detA hai use mithyAtva jaano| yaha mithyAtva bandhakA kAraNa hai // 266 // ajJAna, saMzaya, ekAnta, viparIta aura vinayake bhedase jJAnI puruSa usa mithyAtvako pAMca prakArakA mAnate haiM / / 267 // pApa aura dharmake nAmase dUra rahanevAle jIvoMke mithAtva karmake udayase jo pariNAma hotA hai vaha ajJAna mithyAtva hai / / 268 / / prApta tathA Agama Adike nAnA hone ke kAraNa jisake udayase tattvake svarUpameM dolAyamAnatA-caJcalatA banI rahatI hai use he zreSTha vidvAn ! tuma saMzaya mithyAtva jAno / / 266 / / dravya paryAyarUpa padArthameM athavA mokSakA sAdhana jo samyagdarzana samyagjJAna aura samyak cAritra hai usameM kisI ekakA hI ekAnta rUpase nizcaya karanA ekAnta mithyAdarzana hai / / 300 // AtmAmeM jisakA udaya rahate hue jJAna jJAyaka aura jJeyake yathArtha svarUpakA viparIta nirNaya hotA hai use .viparIta mithyAdarzana jAno // 301 // mana, vacana aura kAyake dvArA jahA~ saba devoMko praNAma kiyA jAtA hai aura samasta padArthoMko mokSakA upAya mAnA jAtA hai use vinaya mithyAtva kahate haiM // 302 // vratarahita puruSakI jo mana vacana kAyakI kriyA hai use asaMyama kahate haiN| isa viSayake jAnakAra manuSyoMne prANI-asaMyama aura indriyaasaMyamake bhedase asaMyamake do bheda kahe haiM / 303 / / jaba taka jIvoMke apratyAkhyAnAvaraNa cAritra mohakA udaya rahatA hai taba taka arthAt caturthaguNasthAna taka asaMyama bandhakA kAraNa mAnA gayA hai|304||chtthveN guNasthAnoM meM vratoMmeM saMzaya utpanna karanevAlI jo mana vacana kAyakI pravRtti hai use pramAda kahate haiN| yaha pramAda chaThaveM guNasthAna taka bandhakA kAraNa hotA hai / / 305 / / pramAdake pandraha bheda kahe gaye haiM / ye saMjvalana kaSAyakA udaya honese hote haiM tathA sAmAyika, chedopasthApanA aura parihAravizuddhi ina tIna cAritroMse yukta jIvake prAyazcittake kAraNa banate haiN| 306 // sAtaveMse lekara dazaveM taka cAra guNasthAnoM meM saMjvalana krodha mAna mAyA lobhake udayase jo pariNAma hote haiM unheM kaSAya kahate haiM / ina cAra guNasthAnoM yaha kaSAya hI bandhakA kAraNa hai| 307 // jinendra 1prAtmAgamAdi l0| 2buSasattamam /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitama parva 156 mAtmapradezasaJcAro yogo bandhavidhAyakaH / guNasthAnamraye jJeyaH savedyasya sa ekakaH // 30 // mAnasaH sa caturbhedastAvAneva vcHsthitH| kAye saptavidhaH sarvo yathAsvaM dvayabandhakRt // 31 // paJcabhirbadhyate mithyAvAdibhirvaNitaiH sadA / sa viMzatizatenAryakarmaNAM svocite pade // 311 // jantustaida'bhyate bhUyo bhUyo gatyAdiparyayaH / AzritAdiguNasthAnasarvajIvasamAsakaH // 312 // tryajJAnadarzanopetasvibhAvo vItasaMyamaH / bhavyo'bhavyazca saMsAracakrakAvartagartagaH // 313 // janmamRtyujarArogasukhaduHkhAdibhedabhAka / atItAnAdikAle'tra kazcitkAlAdilandhitaH // 314 // karaNatrayasaMzAntasaptaprakRtisaJcayaH / prAptavicchinnasaMsAraH zamasambhUtadarzanaH // 315 // aprtyaakhyaanmishraakhybhaavaaptdvaadshvrtH| pratyAkhyAnAkhyamizrAkhyabhAvAvAptamahAvrataH // 316 // saptaprakRtini shlbdhkssaayikdrshnH| mohArAtividhAnotthakSAyikAcArabhUSitaH // 317 // dvitIyazuklasaddhyAno ghAtitritayaghAtakaH / navakevalabhAvAptyA snAtakaH sarvaipUjitaH // 318 // tRtIyazuklasaddhyAnaniruddhAzeSayogakaH / samucchinnakriyAyogAdvicchinAzeSavandhakaH // 319 // evaM trirUpasanmArgAt kramAsAdvavAridhim / bhanyo bhavAdazo bhavya samuttIryedhate sadA // 320 // iti tAM janmanirvANaprakriyAM jinabhASitAm / zrutvA pItAmRto vA'sau vizvavidyAdharezvaraH // 32 // bhagavAnune isa kaSAyake solaha bheda kahe haiN| yaha kaSAya upazAntamoha guNasthAnake isI ora sthitibandha tathA anubhAgabandhakA kAraNa mAnA gayA hai|308 // AtmAke pradezoMmeM jo saMcAra hotA hai use yoga kahate haiM / yaha yoga gyArahaveM, bArahaveM aura terahaveM ina tIna guNasthAnoMmeM sAtAvedanIyake bandhakA kAraNa mAnA gayA hai| ina guNasthAnoMmeM yaha eka hI bandhakA kAraNa hai // 306 // manoyoga cAra prakArakA hai, vacana yoga cAra prakArakA hai aura kAya-yoga sAta prakArakA hai| ye sabhI yoga yathAyogya jahA~ jitane saMbhava ho utane prakRti aura pradeza bandhake kAraNa haiN| he Arya ! jinakA abhI varNana kiyA hai aise ina mithyAtva Adi pA~cake dvArA yaha jIva apane apane yogya sthAnoM meM eka sau bIsa karmaprakRtiyoMse sadA bNdhtaarhtaahai||310-31|| inhIM prakRtiyoM ke kAraNa yaha jIva gati Adi paryAyoMmeM bAra bAra ghUmatA rahatA hai, prathama guNasthAnameM isa jIvake sabhI jIva samAna hote haiM, vahA~ yaha jIva tIna ajJAna aura tIna adarzanoMse sahita hotA hai, usake audayika, mAyApazamika aura pAriNAmika ye tIna bhAva hote haiM, saMyamakA abhAva hotA hai, koI jIva bhavya rahatA hai aura koI abhavya hotA hai| isa prakAra saMsAracakrake bha~vararUpI gaDDhe meM par3A huA yaha jIva janma jarA maraNa roga sukha duHkha Adi vividha bhedoMko prApta karatA huA anAdi kAlase isa saMsArameM nivAsa kara rahA hai| inameMse koI jIva kAlAdi labdhiyoMkA nimitta pAkara adhaHkaraNa apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa rUpa pariNAmoMse mithyAtvAdi sAta prakRtiyoMkA upazama karatA hai tathA saMsArakI paripATIkA viccheda kara upazama samyagdarzana prApta karatA hai| tadanantara apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake kSayopazamase zrAvakake bAraha vrata grahaNa karatA hai| kabhI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake kSayopazamase mahAvrata prApta karatA hai| kabhI anantAnubandhI krodha mAna mAyA lobha tathA mithyAtva samyamithyAtva aura samyaktva prakRti ina sAta prakRtiyoMke kSayase kSAyika samyagdarzana prApta karatA hai| kabhI mohakarmarUpI zatruke ucchedase utpanna hue kSAyika cAritrase alaMkRta hotA hai| tadanantara dvitIya zukladhyAnakA dhAraka hokara tIna ghAtiyA kokA kSaya karatA hai, usa samaya nava kevalalabdhiyoMkI prAptise arhanta hokara sabake dvArA pUjya ho jAtA hai / kucha samaya bAda tRtIya zukla dhyAnake dvArA samasta yogoMko roka detA hai aura samucchinnakriyApratipAtI nAmaka cauthe zukla dhyAnake prabhAvase samasta karmabandhako naSTa kara detA hai| isa prakAra he bhavya ! tere samAna bhavya prANI kramakramase prApta hue tIna prakArake sanmArgake dvArA saMsAra-samudrase pAra hokara sadA sukhase bar3hatA rahatA hai||312-320|| isa prakAra samasta vidyAdharoMkA svAmI amitateja, zrIjinendra bhagavAnake dvArA 1 paatitry-kh0|
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 mahApurANe uttarapurANam kAlAyuktacaturbhedaprAyogyaprApaNAsadA / samyazraddhAnasaMzuddhaH shraavkvtbhuussitH||32|| bhagavan kizcidicchAmi praSTumanyacca cetasi / sthitaM me'zanighoSo'yaM prabhAvaM tanvato'vayan // 323 // sutArAM me'nujAmeva itavAn kena hetunA / ityavAkSIjinendro'pi hetuM tasyaivamabavIt // 24 // jambUpalakSite dvIpe viSaye magadhAhaye / acalagrAmavAstavyo brAhmaNo dhrnniijttH|| 325 // agnilA gRhiNI toko bhUtyantedrAgnisaMjJako / kapilastasya dAserastadvedAdhyayane svayam // 326 // vedAnsa sUkSmabuddhitvAvajJAsId grnthto'rthtH| taM jJAtvA brAhmaNaH kruddhvA svayA'yogyamidaM kRtm||327|| iti dAsIsutaM gehAsadaiva nirajIgamat / kapilo'pi viSaNNatvAttasmAdratna puraM yayau // 328 // zrutvA'dhyayanasampanna yogya taM vIkSya satyakaH / vipraH svatanujAM jambUsamutpanAM samarpayat // 329 // sa rAjapUjitastatra sarvazAstrArthasAravit / vyAkhyAmakhaNDitAM kurvamanayatkaticitsamAH // 330 // tasya viprakulAyogyacaritravimarzanAt / tadbhAryA satyabhAmA'yaM rakasyetyAyattasaMzayA // 33 // bArtAparamparAjJAtasvakIyaprAbhavaM dvijam / svadAridrayApanodArtha svAntikaM samupAgatam // 332 // dUrAt kapilako dRSTA duSTAtmA dhariNIjaTam / kupito'pi manasyasmai pratyutthAyAbhivAdya ca // 233 // samuccAsanamAropya mAturdhAnozca kiM mama / kuzalaM brUta madbhAgyAyUyamatraivamAgatAH // 334 // kahI huI janmase lekara nirvANa paryantakI prakriyAko sunakara aisA saMtuSTa huA mAno usane amRtakA hI pAna kiyA ho // 321 // Upara kahI huI kAlAdi cAra labdhiyoMkI prAptise usa samaya usane samyagdarzanase zuddha hokara apane Apako zrAvakoMke vratase vibhUSita kiyA // 322 // usane bhagavAnse pUchA ki he bhagavan ! maiM apane cittameM sthita eka dUsarI bAta Apase pUchanA cAhatA huuN| bAta yaha hai ki isa azanighoSane merA prabhAva jAnate hue bhI merI choTI bahina sutArAkA haraNa kiyA hai so kisa kAraNase kiyA hai ? uttarameM jinendra bhagavAn bhI usakA kAraNa isa prakAra kahane lage / / 323-324 // jambUdvIpake magadha dezameM eka acala nAmakA grAma hai| usameM dharaNIjaTa nAmakA brAhmaNa rahatA thA // 325 / / usakI strIkA nAma agnilA thA aura una donoMke indrabhUti tathA agnibhUti nAmake do putra the| inake sivAya eka kapila nAma dAsIputra bhI thaa| jaba vaha brAhmaNa apane putroMko veda par3hAtA thA taba kapilako alaga rakhatA thA parantu kapila itanA sUkSmabuddhi thA ki usane apane Apa hI zabda tathA artha-donoM rUpase vedoMko jAna liyA thaa| jaba brAhmaNako isa bAtakA patA calA taba usane kupita hokara 'tUne yaha ayogya kiyA' yaha kahakara usa dAsI-putrako usI samaya gharase nikAla diyaa| kapila bhI duHkhI hotA huA vahA~ se ranapura nAmaka nagarameM calA gayA / / 326328 // ratnapurameM eka satyaka nAmaka brAhmaNa rahatA thaa| usane kapilako adhyayanase sampanna tathA yogya dekha jambU nAmaka strIse utpanna huI apanI kanyA samarpita kara dI / / 326 / isa prakAra rAjapUjya evaM samasta zAstroMke sArapUrNa arthake jJAtA kapilane jisako koI khaNDana na kara sake aisI vyAkhyA karate hue ratnapara nagarameM kucha varSa vyatIta kiye // 330 // kapila vidvAn avazya thA parantu usakA AcaraNa brAhmaNa kulake yogya nahIM thA ataH usakI strI satyabhAmA usake duzcaritakA vicAra kara sadA saMzaya karatI rahatI thI ki yaha kisakA putra hai? // 331 // idhara dhariNIjaTa dariddha ho gyaa| usane paramparAse kapilake prabhAvakI saba bAteM jAna lIM isalie vaha apanI daridratA dUra karaneke lie kapilake pAsa gyaa| use AyA dekha kapila mana hI mana bahata kupita huA parantu bAhyameM usane uThakara abhivAdana-praNAma kiyaa| ucca Asana para baiThAyA aura kahA ki kahiye merI mAtA tathA bhAiyoMkI kuzalatA to hai na ? mere saubhAgyase Apa yahA~ padhAre yaha 1dharaNIjar3aH kha0, la0 / 2 katyetyAyattasaMzayaMm ka0, 10 / kasyetyAyattasaMzayaH l0|3 dvijA g| dhriddiijl|
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM parva 161 iti pRSTvA pratoSyainaM snAnavastrAsanAdibhiH / svajAtyubhedabhItatvAt samyak tasya mano'grahIt // 335 // so'pi vipro'tidAridryAbhidrutaH putrameva tam / pratipadyAcaratyAyo nArthinAM sthitipAlanam // 336 // dinAni kAnicidyAtAnyevaM saMvRtavRttayoH / tayoH kadAcittaM vipraM satyabhAmAdhanArcitam // 337 // aprAkSIttatparokSe'yaM kiM satyaM brUta vaH sutaH / etatkutsitacAritrAnna pratyemIti putratAm // 338 // sa suvarNavasurgehaM yiyAsuzcetasA dviSan / gaditvA'gAdyathAvRttaM duSTAnAM nAsti duSkaram // 339 // atha tannagarAdhIzaH zrIpeNaH siMhananditA / ninditA ca priye tasya tayorindrendusannibhau // 340 // indropendrAdisenAntau tanUjau manujottamau / tAbhyAmativinItAbhyAM pitaraH prItimAgaman // 341 // pApasvapatinA satyabhAmA sAnvayamAninI / sahavAsamanicchantI bhUpatiM zaraNaM gatA // 342 // tataH kApilakaM zokAnmastakanyastahastakam / svopAntopetamanyAyaghoSaNaM kRtakadvijam // 343 // vIkSya 3 vijJAtavRttAntaM sa zrISeNamahIpatiH / pApiSThAnAM vijAtInAM nAkAryaM nAma kiJcana // 344 // etadarthaM kulInAnAM nRpAH kurvanti saMgraham / AdimadhyAvasAneSu na te yAsyanti vikriyAm // 345 // svayaMrakto viraktAyAM yo'nurAgaM prayacchati / 4harinIlamaNau vAsau tejaH kAGkSanti lohitam // 346 // ityAdi cintayan sadyastaM durAcAramAtmanaH / dezAnnirAkaroddharmyA na sahante sthitikSatim // 347 // kadAcicca mahIpAlaH cAraNadvandvamAgatam / pratIkSyAdityagatyAkhyamaribjayamapi svayam // 348 // +-- acchA kiyA isa prakAra pUjakara snAna vastra Asana Adise use saMtuSTa kiyA aura kahIM hamArI jAtikA bheda khula na jAve isa bhayase usane usake manako acchI taraha grahaNa kara liyA // 332335 / / daridratAse pIr3ita huA pApI brAhmaNa bhI kapilako apanA putra kahakara usake sAtha putra jaisA vyavahAra karane lagA so ThIka hai kyoMki svArthI manuSyoMkI maryAdAkA pAlana nahIM hotA // 336 // isa prakAra apane samAcAroMko chipAte hue una pitA-putra ke kitane hI dina nikala gaye / eka dina kapilake parokSameM satyabhAmAne brAhmaNako bahuta-sA dhana dekara pUchA ki Apa satya kahiye / kyA yaha ApakA hI putra hai ? isake duzcaritrase mujhe vizvAsa nahIM hotA ki yaha ApakA hI putra hai / dhariNI - jaTa hRdayameM to kapilake sAtha dveSa rakhatA hI thA aura idhara satyabhAmA ke diye hue suvarNa tathA dhanako sAtha lekara ghara jAnA cAhatA thA isalie saba vRttAnta saca-saca kahakara ghara calA gayA so ThIka hI hai kyoMki duSTa manuSyoM ke lie koI bhI kArya duSkara nahIM haiM / / 337-336 / / athAnantara usa nagarakA rAjA zrISeNa thA / usake siMhananditA aura aninditA nAmakI do rAniyAM thIM / una donoMko indra aura candramAke samAna sundara manuSyoM meM uttama indrasena aura upendra - sena nAma ke do putra the / ve donoM hI putra atyanta namra the ataH mAtA-pitA unase bahuta prasanna rahate the / / 340-341 / / satyabhAmA ko apane vaMzakA abhimAna thA ataH vaha apane pApI pati ke sAtha sahavAsakI icchA na rakhatI huI rAjAkI zaraNa gaI / / 342 / / usa samaya anyAyakI ghoSaNA karane vAlA vaha banAvaTI brAhmaNa kapila rAjAke pAsa hI baiThA thA, zokake kAraNa usane apanA hAtha apane mastaka para lagA rakkhA thA, use dekhakara aura usakA saba hAla jAnakara zrISeNa rAjAne vicAra kiyA ki pApI vijAtIya manuSyoMko saMsArameM na karane yogya kucha bhI kArya nahIM hai / isIlie rAjA loga aise kulIna manuSyoMkA saMgraha karate haiM jo Adi madhya aura antameM kabhI bhI vikArako prApta nahIM hote / / 343-345 / / jo svayaM anurakta huA puruSa virakta strI meM anurAgakI icchA karatA hai vaha indranIla maNimeM lAla tejakI icchA karatA hai / / 346 / / ityAdi vicAra karate hue rAjAne usa durAcArIko zIghra hI apane dezase nikAla diyA so ThIka hI hai kyoMki dharmAtmA puruSa maryAdAkI hAniko sahana nahIM karate / / 347 / / kisI eka dina rAjAne ghara para Aye hue Adityagati aura ariJjaya nAmake do cAraNa muniyoMko paDigAha kara svayaM AhAra dAna diyA, pazcAzcarya prApta kiye 1 dviSaM ga0, la0 / 2 kapila ka0, kha0, ga0, gha0 / 3 vijJAna la0 / 4 irinIla la0 / 21
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 mahApurANe uttarapurANam datvAnnadAnametAbhyAmavApyAzcaryapaJcakam / udakkurvAyuragranthAt dazAGgatarubhAgadam // 349 // devyau dAnAnumodena satyabhAmA ca skriyaa| tadevAyuravApustAH kiM na syAtsAdhusaGgamAt // 350 // atha kauzAmbyadhIzasya mahAbalamahIpateH / zrImatyAzca sutA nAnnA zrIkAntA kAntatAvadhiH // 351 // rAjA tAmindrasenasya vivAhavidhinA dadau / tayA sahAgatAnantamatiH sAmAnyakAminI // 352 // etayopendrasenasya sAGgatyaM snehanirbharam / abhUdabhUcca taddhatostayorudyAnavatinoH // 353 // yuddhodyamastadAkarNya tau nivArayitaM nRpaH / gatvA kAmAturau kruddhAvasamarthaH priyAtmajaH // 354 // soDhuM tanujayorduHkhamAzayatayA svayam / azaknuvan samAdhAya viSapuSpaM mRtiM yayau // 355 // tadeva puSpamAghrAya 'samIyuviMgatAsutAm / taddevyau satyabhAmA ca vicitrA vidhicodanA // 356 // dhAtakIkhaNDapUrvArddhakurudhurAranAmasu / dampatI nRpatiH siMhananditA ca babhUvatuH / / 357 / / abhUdaninditA''ryo'yaM satyabhAmA ca vallabhA / tasthuH sarve'pi te tatra bhogabhUbhogabhAginaH // 358 // atha kazcitkhago madhye pravizya nRpputryoH| vRthA kimiti yuddhathatAmanujA yuvayoriyam // 359 // ityAha tadvacaH zrutvA kumArAbhyAM savismayam / kathaM taditi sampRSTaH pratyAha gaganecaraH // 360 // dhAtakIkhaNDaprAgbhAga3mandaraprAcyapuSkalA-vatI khagAdyapAka shrenniigtaadityaabhpuurbhujH|| 361 // tanUjo mitrasenAyAM sukuNDalikhagezinaH / maNikuNDalanAmAhaM kadAcitpuNDarIkiNIm // 362 // gato'mitaprabhArhadbhyaH zrutvA dharma sanAtanam / matpUrva bhavasambandhamaprAkSamavardazca te // 363 // aura daza prakArake kalpavRkSoMke bhoga pradAna karane vAlI uttarakurukI Ayu baaNdhii| rAjAkI donoM rAniyoMne tathA uttama kArya karanevAlI satyabhAmAne bhI dAnakI numodanAse usI uttarakurukI AyukA bandha kiyA so ThIka hI hai kyoMki sAdhuoMke samAgamase kyA nahIM hotA ? // 348-350 / / athAnantara kauzAmbI nagarI meM rAjA mahAbala rAjya karate the, unakI zrImatI nAmakI rAnI thI aura una donoMke zrIkAntA nAmakI putrI thii| vaha zrIkAntA mAno sundaratAkI sImA hI thI // 351 / / rAjA mahAbalane vaha zrIkAntA vivAhakI vidhipUrvaka indrasenake lie dI thii| zrIkAntAke sAtha anantamati nAmakI eka sAdhAraNa strI bhI gaI thii| usake sAtha upendrasenakA snehapUrNa samAgama ho gayA aura isa nimittako lekara bagIcAmeM rahanevAle donoM bhAiyoMmeM yuddha honekI taiyArI ho gii| jaba rAjAne yaha samAcAra sunA taba ve unheM rokaneke lie gaye parantu ve donoM hI kAmI tathA krodhI the ataH rAjA unheM rokanemeM asamartha rhe| rAjAko donoM hI putra atyanta priya the| sAtha hI unake pariNAma atyanta Ardra-komala the ataH ve putroMkA duHkha sahanameM samartha nahIM ho ske| phala yaha huA ki ve viSa-puSpa sUMgha kara mara gaye / / 352-355 // vahI viSa-puSpa sUMghakara rAjAkI donoM striyA~ tathA satyabhAmA bhI prANarahita ho gaI so ThIka hI hai kyoMki karmokI preraNA vicitra hotI hai / / 356 / / dhAtakIkhaNDake pUrvArdha bhAgameM jo uttarakuru nAmakA pradeza hai usameM rAjA tathA siMhananditA donoM dampatI hue aura aninditA nAmakI rAnI Arya tathA satyabhAmA usakI strI huii| isa prakAra ve saba vahA~ bhogabhUmike bhoga bhogate hue sukhase rahane lage // 357-358 // athAnantara koI eka vidyAdhara yuddha karanevAle donoM bhAiyoMke bIca praveza kara kahane lagA ki tuma donoM vyartha hI kyoM yuddha karate ho ? yaha to tumhArI choTI bahina hai| usake vacana sunakara donoM kumAroMne Azcarya ke sAtha pUchA ki yaha kaise ? uttarameM vidyAdharane kahA // 356-360 // ki dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrvabhAgameM meruparvatase pUrvakI ora eka puSkalAvatI nAmakA deza hai| usameM vijayA parvatakI dakSiNa zreNI para AdityAbha nAmakA nagara hai| usameM sukuNDalI nAmakA vidyAdhara rAjya karatA hai| sukuNDalIkI strIkA nAma mitrasenA hai| maiM una donoMkA maNikuNDala nAmakA putra haiN| maiM kisI samaya puNDarIkiNI nagarI gayA thA, vahA~ amitaprabha jinendrase sanAtanadharmakA svarUpa 1 - ragranthat g0|-rgrsthaan la0 / 2 samApuviMgatAsutAm kha0 / samIyurvigatAmukAma la0 / 3 prAgbhAge kh0|
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM paba 163 tRtIye puSkarAkhyAtadvIpa'parasurAcalAt / pratIcyAM vItazokAkhyaM saridviSayamadhyagam // 364 // puraM cakradhvajastasya patiH kanakamAlikA / devI kanakapamAdilate jAte tayoH sute // 365 // vidyunmatyAzca tasyaiva devyAH padmAvatI sutaa| yAti kAle sukhaM teSAM kadAcitkAlalabdhitaH // 366 // prapItAmitasenAkhyAgaNinIvAgrasAyanA / sute kanakamAlA ca kalpe'janiSatAdime // 367 // surAH padmAvatI vIkSya gaNikAM kAmukadvayam / prasAdhyamAnAM tacittA'bhUtatra suralakSikA // 368 // tataH kanakamAlaitya tvamabhUrmaNikuNDalI / sutAdvayaM ca tadnapure'bhUtAM nRpAtmajau // 369 // svazcyutvA'nantamatyAkhyA suravezyApyajAyata / taddhatorvatate yuddhamadya tdraajputryoH|| 370 // iti jainImimAM vANImAkAnyAyakAriNau / yuvAmajJAtadharmANI niSeddhamahamAgataH // 371 // iti tadvacanAdvItakalaho jAtasaMvidau / sadyaH sambhUtanirvegau sudharmagurusannidhau // 372 // dIkSAmAdAya nirvANamArgaparyantagAminau / kSAyikAnantavodhAdiguNo nirvRtimApatuH // 373 // tadAnantamatizcAntaH sampUrNazrAvakavatA / nAkalokamavApApyaM na kiM vA sadanugrahAt // 374 // saudharmakalpe zrISeNo vimAne zrIprabho'bhavat / devI zrInilaye'vidyutprabhA'bhUt siMhananditA // 375 // brAhmaNyanindite cAstAM vimAne vimalaprabhe / devI zuklaprabhA nAmnA devo'tra vimalaprabhaH // 376 // paJcapalyopamaprAnte zrISeNaH pracyutastataH / arkakIrteH sutaH zrImAnajaniSThAstvamIhazaH // 377 // 4tava jyotiHprabhA kAntA'jani sA siMhananditA / AsIdaninditA cAyaM devI zrIvijayAhvayaH // 378 // sunakara maiMne apane pUrvabhava puuche| uttarameM ve kahane lge---|| 361-363 / / ki tIsare puSkaravara dvIpameM pazcima meruparvatase pazcimakI ora sarid nAmakA eka deza hai / usake madhyameM vItazoka nAmakA nagara hai| usake rAjAkA nAma cakradhvaja thA, cakradhvajakI strIkA nAma kanakamAlikA thaa| una donoMke kanakalatA aura padmalatA nAmakI do putriyA~ utpanna huI / / 364-365 / / usI rAjAkI eka vidyunmati nAmakI dUsarI rAnI thI usake padmAvatI nAmakI putrI thii| isa prakAra ina sabakA samaya sukhase bIta rahA thaa| kisI dina kAlalabdhike nimittase rAnI kanakamAlA aura usakI donoM putriyoMne amitasenA nAmakI gaNinIke vacanarUpI rasAyanakA pAna kiyA jisase ve tInoM hI marakara prathama svargameM deva hue| idhara padmAvatIne dekhA ki eka vezyA do kAmiyoMko prasanna kara rahI hai use dekha padmAvatIne bhI vaise hI honekI icchA kI / marakara vaha svargameM apsarA huI // 366-368 / / tadanantara kanakamAlAkA jIva, vahA~ se cayakara maNikuNDalI nAmakA rAjA huA hai aura donoM putriyoMke jIva ratnapura nagarameM rAjaputra hue haiN| jisa apsarAkA ullekha Upara A cukA hai vaha svargase caya kara anantamati huI hai / isI anantamatiko lekara Aja tuma donoM rAjaputroMkA yuddha ho rahA hai / / 366 / / 370 / isa prakAra jinendradevakI kahI huI vANI sunakara, anyAya karane vAle aura dharmako na jAnanevAle tuma logoMko rokaneke lie maiM yahA~ AyA hU~ // 371 / isa prakAra vidyAdharake vacanoMse donoMkA kalaha dara ho gayA, donoMko AtmajJAna utpanna ho gayA, donoMko zIghra hI vairAgya utpanna ho gayA, donoMne sudharmaguruke pAsa dIkSA le lI, donoM hI mokSamArgake anta taka pahu~ce, donoM hI kSAyika anantajJAnAdi guNoMke dhAraka hue aura donoM hI antameM nirvANako prApta hue // 372-373 / / tathA anantamatine bhI hRdayameM zrAvakake sampUrNa vrata dhAraNa kiye aura anta meM svargaloka prApta kiyA so ThIka hI hai kyoMki sajjanoMke anugrahase kauna sI vastu nahIM milatI ? // 374 // rAjA zrISeNakA jIva bhogabhUmise calakara saudharma svargake zrIprabha vimAnameM zrIprabha nAmakA deva huA, rAnI siMhananditAkA jIva usI svargake zrInilaya vimAnameM vidyutprabhA nAmakI devI huI / / 375 // satyabhAmA brAhmaNI aura aninditA nAmakI rAnIke jIva kramazaH vimalaprabha vimAnameM zuklaprabhA nAmakI devI aura vimalaprabha nAmake deva hue // 376 // rAjA zrISeNakA jIva pAMca palya pramANa Ayake antameM vahA~se caya kara isa tarahakI lakSmIse sampanna tU arkakIrtikA putra huA hai / / 377 // siMhananditA tumhArI 1 tadAnantamatizcAru kha0, ga0 / 2 zrIprame'bhavat l0|3-njnisstt-l| 4 tava dyotiH ka, pa0, bhavajyotiH kh0|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 sahApurANa uttarapurANama satyabhAmA sutArA'bhUtprAktanaH kapilaH khalaH / suciraM durgatiM prAtvA saMbhUtaramaNe vane // 379 // airAvatInadItIre samabhUttApasAzrame / sutazcapalagAyAM kauzikAnmRgazRGgavAk // 380 // kutApasavrataM dIrghamanuSThAya durAzayaH / zriyaM capalavegasya vilokya khacarezinaH // 381 // nidAnaM manasA mUDho vidhAya budhaninditam / janitvA'zanighoSo'yaM sutArAM snehato'grahIt // 382 // bhave bhAvyatra navame paJcamazcakravartinAm / tIrthezAM poDazaH zAntirbhavAn zAntipradaH satAm // 383 // iti tajinazItAMzuvAgjyotsnAprasaraprabhA / prasaGgAdvyakasatkhecarendrahatkumudAkaraH // 384 / / tadaivAzanighoSAkhyo mAtA cAsya svymprbhaa| sutArA ca pare 'vApaniviNNAH saMyama param // 385 // abhinanya jinaM sarve triHparItya yAMcitam / jagmuzcakritanUjAdyAste sahAmitatejasA // 386 // arkakIrtisutaH kurvannabhuktiM sarvaparvasu / sthitibhede ca tadyogyaM prAyazcittaM samAcaran // 387 // mahApUjAM sadA kurvan pAtradAnAdi cAdarAt / dadaddharmakathAM zRNvan bhanyAn dharma prabodhayan // 388 // niHzaGkAdiguNAMstanvandRSTimohAnapohayan / uino vA'mitatejAH san sukhaprekSyo'mRtAMzuvat // 389 // saMyamIva zamaM yAtaH pAlakaH pitRvatprajAH / lokadvayahitaM dhayaM karma prAvartayatsadA // 390 // prajJaptikAmarUpiNyAvathAgnistambinI praa| udakastambhinI vidyA vidyA vizvapravezinI // 391 // apratIghAtagAminyA sahAnyAkAzagAminI / utpAdinI parAvidyA sA vazIkaraNI zrutA // 392 // AvezinI dazamyanyA mAnyA prasthApanIti ca / pramohanI praharaNI saMgrAmaNyAkhyayoditA // 393 // AvartanI saMgrahaNI bhAnI ca vipATanI / prAvartanI pramodinyA sahAnyApi prahApaNI // 39 // jyotiHprabhA nAmakI strI huI hai, devI aninditAkA jIva zrIvijaya huA hai, satyabhAmA sutArA huI hai aura pahalekA duSTa kapila cirakAla taka durgatiyoM meM bhramaNa kara saMbhUtaramaNa nAmake vanameM airAvatI nadIke kinAre tApasiyoMke AzramameM kauzika nAmaka tApasakI capalavegA strIse mRgazRGga nAmakA putra huA hai| 378-380 // vahA~ para usa duSTane bahuta samaya taka khoTe tApasiyoMke vrata pAlana kiye| kisI eka dina capalavega vidyAdharakI lakSmI dekhakara usa mUrkhane manameM, vidvAn jisakI nindA karate haiM aisA nidAna vandha kiyaa| usIke phalase yaha azanighoSa huA hai aura pUrva snehake kAraNa hI isane sutArAkA haraNa kiyA hai / / 381-382 / / terA jIva Age honevAle nauveM bhajameM sajanoMko zAnti denevAlA pA~cavA~ cakravartI aura zAntinAtha nAmakA solahavA~ tIrthaMkara hogA // 383 / / isa prakAra jinendrarUpI candramAkI phailI huI vacanarUpI cA~danIkI prabhAke sambandhase vidyAdharoMke indra amitatejakA hRdayarUpI kumudoM se bharA sarovara khila uThA / / 384|| usI samaya azanighopa, usakI mAtA svayamprabhA, sutArA tathA anya kitane hI logoMne virakta hokara zreSTha saMyama dhAraNa kiyA / / 385 / / cakravartI ke putrako Adi lekara bAkIke saba loga jinendra bhagavAnkI stuti kara tathA tIna pradakSiNAe~ dekara amitatejake sAtha yathAyogya sthAna para cale gaye / / 386 / / idhara arkakIrtikA putra amitateja samasta paryoM meM upavAsa karatA thA, yadi kadAcit grahaNa kiye hue vratakI maryAdAkA bhaMga hotA thA to usake yogya prAyazcitta letA thA, sadA mahApUjA karatA thA, Adarase / pAtradAnAdi karatA thA, dharma-kathA sunatA thA, bhavyoMko dharmopadeza detA thA, niHzaGkita Adi guNoMkA vistAra karatA thA, darzanamohako naSTa karatA thA, sUryake samAna aparimita tejakA dhAraka thA aura candramAke samAna sukhase dekhane yogya thA / / 387-386 / / vaha saMyamIke samAna zAnta thA, pitAkI taraha prajAkA pAlana karatA thA aura donoM lokoMke hita karanevAle dhArmika kAryoMkI nirantara pravRtti rakhatA thA / / 360 // prajJapti, kAmarUpiNI, agnistambhinI, udakastambhinI, vizvapravezinI, apratighAtagAminI, AkAzagAminI, utpAdinI, vazIkaraNI, dazamI, AvezinI, mAnanIyaprasthApinI, pramohanI, praharaNI, saMkrAmaNI, AvartanI, saMgrahaNI, bhaMjanI, vipATinI, prAvartakI, pramodinI, 1tiirtheshHkh0|2caapnnivinnaaH kha0, ga0 / 3 sUrya iv| 4 stutA l0|
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitama parva prabhAvatI pralApinyA nikSepiNyA ca yA smRtA / 1zavarI parA cANDAlI mAtaGgIti ca kIrtitA // 395 // gaurI SaDaGgikA zrImakanyA ca shtsNkulaa| kubhANDIti ca vikhyAtA tathA viralavegikA // 396 // rohiNyato manovegA mahAvegAhvayApi ca / caNDavegA sacapalavegA laghukarIti ca // 397 / / parNaladhvAkhyakA vegAvatIti pratipAditA / zItoSNade ca vetAlyau mahAjvAlAbhidhAnikA // 398 // chedanI sarvavidyAnAM yuddhavIryeti coditaa| bandhAnAM mocanI cokA prahArAvaraNI tathA // 399 // bhAmaryA bhoginiityaadikuljaatiprsaadhitaa| vidyAstAsAmayaM pAraM gatvA yogIva nirbabhau // 40 // zreNIdvayAdhipatyena vidyAdharadharAdhipaH / prApya tazcakravartitvaM ciraM bhogAnabhuGkta saH // 401 // kadAcitkhacarAdhIzazcAraNAya yathAvidhi / dAnaM damavarAkhyAya datvA''pAzcaryapaJcakam // 402 // anyadA'mitatejaHzrIvijayo vinatAnanau / natvA'maraguru devaguruMca munipuGgavam // 403 // dRSTA dharmasya yAthAya pItvA tadvacanAmRtam / ajarAmaratAM prAptAviva toSamupeyatuH // 404 // punaH zrIvijayo'prAkSIdavasambandhamAtmanaH / pituH sa bhagavAn prAha prathamaH prAstakalmaSaH // 405 // sAkalyena tadAkhyAtaM vizvanandibhavAditaH / samAkarNya tadAkhyAna bhoge kRtnidaankH|| 406 // kiJcitkAlaM samAsAtha khabhUcarasukhAmRtam / vipulAdimateH pArzve vimalAdimatezca tau // 407 // mahIbhujau nizamyaikamAsamAtrAtmajIvitam / dattvA'rkatejase rAjyaM zrIdattAya ca sAdaram // 408 // kRtASTAzikasarapUjI munIzazcandane vane / samIpe nandanAkhyasya tyaktvA saGga tayoH khageTa // 409 // -prAyopagamasaMnyAsavidhinArAdhya shukhudhiiH| nandyAvarte'bhavatkalpe ravicUlaskhayodaze // 410 // abhUcchIvijayo'pyatra svastike maNicUlakaH / viMzatyabdhyupamAyuSyau jIvitAvasitau ttH|| 411 // prahApaNI, prabhAvatI, pralApinI, nikSepaNI, zarvarI, cAMDAlI, mAtaGgI, gaurI, SaDaGgikA, zrImatkanyA, zatasaMkulA, kubhANDI, viralavegikA, rohiNI, manovegA, mahAvegA, caNDavegA, capalavagA, laghukarI, parNalaghu, vegAvatI, zItadA, uSNadA, vetAlI, mahAjvAlA, sarvavidyAchedinI, yuddhavIryA, bandhamocanI, prahArAvaraNI, bhrAmarI, abhoginI ityAdi kula aura jAtimeM utpanna huI aneka vidyAe~ siddha kii| una saba vidyAoMkA pAragAmI hokara vaha yogIke samAna suzobhita ho rahA / / 361-400 / / donoM zraNiyoMkA adhipati honese vaha saba vidyAdharoMkA rAjA thA aura isaprakAra vidyAdharoMkA cakravatIpanA pAkara vaha cirakAla taka bhoga bhogatA rahA / / 401 // kisI eka dina vidyAdharoMke adhipati amitatejane damavara nAmaka cAraNa RddhidhArI muniko vidhipUrvaka AhAra dAna dekara paJcAzcarya prApta kiye // 402 // kisI eka dina amitateja tathA zrIvijayane mastaka jhukAkara amaraguru aura devaguru nAmaka do zreSTha muniyoMko namaskAra kiyA, dharmakA yathArtha svarUpa dekhA, unake vacanAmRtakA pAna kiyA aura aisA saMtoSa prApta kiyA mAno ajara-amarapanA hI prApta kara liyA ho / / 403-404 / / tadanantara zrIvijayane apane tathA pitAke pUrvabhavoMkA sambandha pUchA jisase samasta pApoMko naSTa karanevAle pahale bhagavAn amaraguru kahane lage / / 405 / / unhoMne vizvanandIke bhavase lekara samasta vRttAnta kaha sunaayaa| use sunakara amitatejane bhogoMkA nidAnabandha kiyA / / 406 // amitateja tathA zrIvijaya donoMne kucha kAla taka vidyAdharoM tathA bhUmi-gocariyoMke sukhAmRtakA pAna kiyaa| tadananta donoMne vipulamati aura vimalamati nAmake muniyoMke pAsa 'apanI Ayu eka mAsa mAtrakI raha gaI hai| aisA sunakara arkateja tathA zrIdatta nAmake putroMke lie rAjya de diyA, bar3e Adarase ASTAhnika pUjA kI tathA nandana nAmaka munirAjake samIpa candanavanameM saba parigrahakA tyAga kara prAyopagamana saMnyAsa dhAraNa kara liyaa| antameM samAdhimaraNa kara zuddha buddhikA dhAraka vidyAdharoMkA rAjA amitateja terahaveM svargake nandyAvarta vimAnameM ravicUla nAmakA deva huA aura zrIvijaya bhI isI svargake svastika vimAnameM maNicUla nAmakA deva huaa| vahA~ donoMkI Ayu bIsa sAgarakI thii| Ayu samApta hone para vahA~se cyuta hue // 407-411 / / 1zavarIyA ca l0| 2 prahArAcaraNI la03 munipuGgavI g0| 4 mAhAtmyaM l0|5 prthmNg|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 mahApurANe uttarapurANama dvIpe'smin prAgvidehasthavilasadvatsakAvatI / deze prabhAkarIpuryA patistimitasAgaraH // 412 // devI vasundharA jAtastayorAdityacUlavAk / devo'parAjitaH sUnurnandyAvartAd divazcyutaH // 413 // tasyaivAnumatau devyAM mnnicuulo'pybhuutsutH| zrImAnanantavIryAkhyo divijaH svastikAccyutaH // 414 // kAntyA kuvalayAhAdAttaSNAtApApanodanAt / kalAdharatvAdbhAtaH sma jambUdvIpavidhUpamau // 415 // padmAnandakarau 1bhAsvadvapuSau dhvsttaamsau| nityodayau jaganne tAvAdyau vA divAkarau // 16 // na vaJcakau kalAvantau sapratApau na dAhako / karadvayavyapetau tau satkarau rejatustarAm // 11 // nopamAnastayoH kAmo rUpeNAnaGgatAM gtH| nItyA nAnyonyajetArau guruzukrau ca tatsamau // 18 // hIyate va te cApi bhAskareNa vinirmitA / varddhate tatkRtA chAyA varddhamAnasya vA taroH // 419 // na tayoviMgraho yAnaM tthaapyrimhiibhujH| tatpratApabhayAttAbhyAM svayaM sandhAtumulsukAH // 420 // unameMse ravicUla nAmakA deva nandyAvarta vimAnase cyuta hokara jambUdvIpake pUrvavideha kSetrameM sthita vatsakAvatI dezakI prabhAkarI nagarIke rAjA stimitasAgara aura unakI rAnI vasundharAke aparAjita nAmakA putra huaa| maNicUla deva bhI svastika vimAnase cyuta hokara usI rAjAkI anumati nAmakI rAnIse anantavIrya nAmakA lakSmIsampanna putra huaa||412-414|| ve donoM hI bhAI jambUdvIpake candramAoMke samAna suzobhita hote the kyoMki jisa prakAra candramA kAntise yukta hotA hai usI prakAra ve bhI uttama kAntise yukta the, jisa prakAra candramA kuvalaya-nIla kamaloMko AhlAdita karatA hai usI prakAra ve bhI kuvalaya-pRthivI-maNDalako AhlAdita karate the, jisa prakAra candramA tRSNa-tRSA aura AtApako dUra karatA hai| usI prakAra ve bhI tRSNA rUpI AtApaduHkhako dUra karate the aura jisa prakAra candramA kalAdhara-solaha kalAoMkA dhAraka hotA hai usI prakAra ve bhI aneka kalAoM-aneka caturAiyoke dhAraka the / / 415 // athavA ve donoM bhAI bAlasUyeke samAna jAna par3ate the kyoMki jisa prakAra bAlasUrya padmAnandakara-kamaloMko Anandita karanevAlA hotA hai usI prakAra ve donoM bhAI bhI padmAnandakara-lakSmIko Anandita karanevAle the, jisa prakAra bAlasUrya bhAsvadvapa-dedIpyamAna zarIrakA dhAraka hotA hai usI prakAra ve donoM bhAI bhI dedIpyamAna zarIrake dhAraka the, jisa prakAra bAlasUrya dhvastatAmasa-andhakArako naSTa karanevAlA hotA hai usI prakAra ve donoM bhAI bhI dhvastatAmasa-ajJAnAndhakArako naSTa karanevAle the, jisa prakAra bAlasUrya nityodaya hote haiM-unakA udgamana nirantara hotA rahatA hai usI prakAra ve donoM bhAI bhI nityodaya the-unakA aizvarya nirantara vidyamAna rahatA thA aura jisa prakAra bAlasUrya jagannetra-jagaccakSu nAmako dhAraNa karanevAle haiM usI prakAra ve donoM bhAI bhI jagannetra-jagatke lie netrake samAna the / / 416 // ve donoM bhAI kalAvAn the parantu kabhI kisIko Thagate nahIM the, pratApa sahita the parantu kisIko dAha nahIM pahu~cAte the, donoM karoM-donoM prakAra ke TaiksoMse (AyAta aura niryAta karoMse) rahita honepara bhI satkArauttama kArya karanevAle athavA uttama hAthoMse sahita the isa prakAra ve atyanta suzobhita ho rahe the // 417 / / rUpakI apekSA unheM kAmadevakI upamA nahIM dI jA sakatI thI kyoMki vaha azarIratAko prApta ho cukA thA tathA nItikI apekSA paraspara eka dUsareko jItanevAle guru tathA zukra unake samAna nahIM the| bhAvArtha-lokameM sundaratAke lie kAmadevakI upamA dI jAtI hai parantu una donoM bhAiyoMke lie kAmadevakI upamA saMbhava nahIM thI kyoMki ve donoM zarIrase sahita the aura kAmadeva zarIrase rahita thA / isI prakAra lokameM nItivijJatAke lie guru bRhaspati aura zukra-zukrAcAryakI upamA dI jAtI hai parantu una donoM bhAiyoMke lie unakI upamA lAgU nahIM hotI thI kyoMki guru aura zukra paraspara eka dUsareko jItanevAle the parantu ve donoM parasparameM eka dUsareko nahIM jIta sakate the // 418 / / sUryake dvArA racI huI chAyA kabhI ghaTatI hai to kabhI bar3hatI hai parantu una donoM bhAiyoMke dvArA kI huI chAyA bar3hate hue vRkSakI chAyAke samAna nirantara bar3hatI hI rahatI hai // 416 // ve na kabhI yuddha 1 tAmyadapuSau l|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM parva avadviSAtAM tAvevaM rAjyalakSmIkaTAkSagau / navaM vayaH samAsAdya zuklASTamya mRtAMzuvat // 421 // paryAyo rAjyabhogyasya yogyayormazanUjayoH / itIva ratimacchetsIdbhogeSvetatpitA'nyadA // 422 // tadaiva tau samAhUya kumArAvamaropamau / abhiSicyApayadrAjyaM yauvarAjyaM ca so'spRhaH // 423 // svayaM svayamprabhAkhyAnajina pAdopasevanam / saMyamena samAsAdya dharaNendraddhidarzanAt // 424 // nidAnadUSito bAlatapA lolutayA sukhe / svakAlAnte vizuddhAtmA jagAma dharaNezitAm // 425 // 'tatpade tau samAsAdya bIjamUlAGkarAviva / nItivArIparISekAtsubhUmau vRddhimIyatuH // 426 // abhyudyatAstayoH pUrvaM sapratApanayAMzavaH / Akramya mastake cakrurAspadaM sarvabhUbhRtAm // 427 // lakSmyau nave yuvAnau yau tatprItiH samasaMgamAt / bhogAsaktiM vyadhAdrADhaM tayorudvatapuNyayoH // 428 // nartakI varvarItyekA khyAtAnyA ca trilAtikA / nRtyavidyeva sAmarthyAd rUpadvayamupAgatA // 429 // bhUpatI tau tayornRtyaM kadAcijjAtasammadau / vilokamAnAvAsInAvAgamannAradastadA // 430 // sUryAcandramasau saiMhikeyo vA janitAzubhaH / nRttAsaGgAtkumArAbhyAM krUraH so'vihitAdaraH // 431 // jAjvalyamAnakopAgnizikhAsaMptamAtasaH / caNDAMzuriva madhyAhne jajvAla zucisaGgamAt // 432 // sa tadaiva sabhAmadhyAnnirgatya kalahapriyaH / dvAkprApatkopavegena nagare zivamandire // 433 // karate the aura na kabhI zatruoM para car3hAI hI karate the phira bhI zatru rAjA una donoMke sAtha sadA sandhi karane ke lie utsuka bane rahate the / / 420 / / isa taraha jinheM rAjya lakSmI apane kaTAkSoMkA viSaya banA rahI hai aise ve donoM bhAI navIna avasthAko pAkara zuklapakSakI aSTamIke candramA ke samAna bar3hate hI rahate the / 421 / 'aba mere donoM yogya putroMkI avasthA rAjyakA upabhoga karaneke yogya ho gaI, aisA vicAra kara kisI eka dina inake pitAne bhogoMmeM prIti karanA chor3a diyA // 422 / / usI samaya icchA rahita rAjAne deva tulya donoM bhAiyoM ko bulAkara unakA abhiSeka kiyA tathA ekako rAjya dekara dUsareko yuvarAja banA diyA / / 423 // tathA svayaM, svayaMprabha nAmaka jinendrake caraNoM ke samIpa jAkara saMyama dhAraNa kara liyA / dharaNendrakI Rddhi dekhakara usane nidAna bandha kiyA / usase dUSita hokara bAlatapa karatA rahA / vaha sAMsArika sukha prApta karanekA icchuka thA / Ayuke anta meM vizuddha pariNAmoMmeM marA aura dharaNendra avasthAko prApta huA / / 424-425 / / idhara jisa prakAra uttama bhUmimeM bIja tathA usase utpanna hue aMkura jalake siMcanase vRddhiko prApta hote haiM usI prakAra ve donoM bhAI rAjya tathA yuvarAjakA pada pAkara nIti rUpa jala ke siMcanase vRddhiko prApta hue / / 426 // jisa prakAra sUryakI tejasvI kiraNeM prakaTa hokara sabase pahale samasta parvatoMke mastakoM-zikharoM para apanA sthAna jamAtI haiM usI prakAra una donoM bhAiyoMkI prakaTa huIM pratApapUrNa nIti kI kiraNoMne AkramaNa kara sarva prathama samasta rAjAoMke mastakoM para apanA sthAna jamAyA thA / / 427 / / jinakA puNya prakaTa ho rahA hai aise donoM bhAiyoMkI rAjalakSmiyA~ naI thIM aura svayaM bhI donoM taruNa the isalie sadRza samAgamake kAraNa unameM jo prIti utpanna huI thI usane unakI bhogAsaktiko ThIka hI bar3hA diyA thA / / 428 / / unake barbarI aura cilAtikA nAmakI do nRtyakAriNI thIM jo aisI jAna par3atI thIM mAnoM nRtya-vidyAne hI apanI sAmarthya se do rUpa dhAraNa kara liye hoM / / 426 || kisI eka dina donoM rAjA bar3e harSa ke sAtha una nRtyakAriNiyoMkA nRtya dekhate hue sukhase baiThe the ki usI samaya nAradajI A gaye / / 430 / / donoM bhAI nRtya dekhane meM Asakta the ataH nAradajIkA Adara nahIM kara ske| ve krUra to pahalese hI the isa prakaraNase unakA abhiprAya aura bhI kharAba ho gayA / ve una donoM bhAiyoMke samIpa Ate hue aise jAna par3ate the mAno sUrya aura candramAke samIpa rAhu A rahA ho / atyanta jalatI huI krodhAgnikI zikhAoMse unakA mana saMtapta ho gayA / jisa prakAra jeThake mahIne meM dopahara ke samaya sUrya jalane lagatA hai usI prakAra usa samaya nAradajI jala rahe the - atyanta kupita ho rahe the / kalahapremI nAradajI usI samaya sabhAke 1 tatpadaM ka0 / 2 madhyehi kha0 / 167
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam dabhitAra sabhAmadhye sanniviSTaM svaviSTare / 'astamastakabhAsvantamiva prapatanonmukham // 434 // sayo vilokya so'pyAzu pratyutthAnapurassaram / pratigRhya praNamyoccaviSTare sanivezya tam // 435 // dattAzirSa kimuddizya bhavanto mAmupAgatAH / sampada kiM mamAdeSTuM prAptAH kiM vA mahApadam // 436 // ityaprAkSIdasau vAsya vikAsivadanAmbujaH / sammadaM janayan vAcamavocatprItivalinIm // 437 // sArabhUtAni vastUni tavAnveSTuM paribhraman / nartakIdvayamadrAkSaM prekSAyogyaM tavaiva tat // 438 // asthAnasthaM samIkSyaivamaniSTaM sodumakSamaH / Agato'haM kathaM sahA pAde cUr3AmaNisthitiH // 439 // sampratyapratimallau vA nUtanazrImadoddhatau / prabhAkarIpurAdhIzau vyalIkavijigISuko / 440 // saptavyasanasaMsaktau sukhocchaMdyau pramAdinau / tayorgRhe sukhagrAhyaM jagatsAramavasthitam // 441 // tadbhUtapreSaNAdeva tavAdyAyAti helyaa| kAlahAnirna kartavyA hastAsanne'tidurlabhe // 442 // ityevaM preritastena sapApena yamena vA / damitAriH samAsanamaraNaH zravaNaM dadau // 443 // tadaiva nartakIvArtAzrutivyAmugdhacetanaH / dUtaM sopAyanaM prastutArthasambandhavedinam // 444 // prAhiNodvatsakAvatyAH mahIzau zauryazAlinau / prati so'pi nRpAdezAdantare'hAnyahApayan // 445 // gatvA jinagRhe proSadhopavAsasamanvitam / aparAjitarAjaM ca yuvarAjaM ca susthitam // 446 // dRSTrA'mAtyamukhAdbhUto niveditnijaagmH| yathocitaM pradAyAbhyAM svAnItopAyanaM sudhIH // 447 // jvalatyasya pratApAgnidivyAyaspiNDabhAsvaraH / kRtadoSAn vyalIkAbhimAnino dahati dUtam // 48 // bIcase bAhara nikala Aye aura krodhajanya vegase zIghra hI zivamandiranagara jA pahu~ce // 431-433 // vahA~ sabhAke bIcameM rAjA damitAri apane Asanapara vaiThA thA aura aisA jAna par3atA thA mAno astAcalakI zikharapara sthita patanonmukha sUrya hI ho / / 434 / / usane nAradajIko prAtA huA dekha liyA ataH zItra hI uThakara unakA paDigAhana kiyA, praNAma kiyA aura U~ce siMhAsanapara baiThAyA // 435 / / jaba nAradajI AzIrvAda dekara baiTha gaye taba usane pUchA ki Apa kyA uddezya lekara hamAre yahA~ padhAre haiM, kyA mujhe sampatti deneke lie padhAre haiM athavA koI bar3A bhArI pada pradAna karaneka lie ApakA samAgama huA hai ? yaha sunakara nAradajIkA mukhakamala khila utthaa| ve rAjAko harSa utpanna karate hue prIti bar3hAnevAle vacana kahane lage // 436-437 / / unhoMne kahA ki he rAjan ! maiM tamhAre lie sArabhUta vastue~ khojaneke lie nirantara ghUmatA rahatA huuN| maiMne Aja do nRtyakAriNI dekhI haiM jo Apake hI dekhane yogya hai / / 438 / / ve isa samaya ThIka sthAnoMmeM sthita na aisI aniSTa bAta sahaneke lie samartha nahIM hU~ isIlie Apake pAsa AyA hU~, kyA kabhI cUr3AmaNikI sthiti caraNoMke bIca sahana kI jA sakatI hai ? // 436 / / isa samaya jinase koI lar3anevAlA nahIM hai. jo navIna lakSmIke madase uddhata ho rahe haiM aura jo jhUThamUThake hI vijigISu bane hue haiM aise karI nagarIke svAmI rAjA aparAjita tathA anantavIya hai| ve sapta-vyasanoMmeM Asakta hokara pramAdI ho rahe haiM isalie saralatAse naSTa kiye jA sakate haiN| saMsArakA sArabhUta vaha nRtyakAriNiyoMkA jor3A unhIMke gharameM avasthita hai| use Apa sukhase grahaNa kara sakate haiM, dUta bhejanese vaha Aja hI lIlAmAtrameM tumhAre pAsa A jAvegA isalie atyanta durlabha vastu jaba hAthake samIpa hI vidyamAna hai taba samaya bitAnA acchA nahIM // 440-442 / / isa prakAra yamarAjake samAna pApI nAradane jise preraNA dI hai tathA jisakA maraNa atyanta nikaTa hai aisA damitAri nAradakI bAtameM A gayA // 44 // nRtyakAriNIkI bAta sunate hI usakA citta mugdha ho gyaa| usane usI samaya vatsakAvatI dezake parAkramI rAjA aparAjita aura anantabIyake pAsa prakRta arthako nivedana karanevAlA dUta bheMTake sAtha bhejaa| vaha dUta bhI rAjAkI AjJAse bIcameM dina nahIM bitAtA huA-zIghra hI prabhAkarIparI pahu~cA / usa samaya donoM hI bhAI proSadhopavAsakA vrata lekara jinamaMdirameM baiThe hue the| unheM dekhakara baddhimAna itane mantrIke mukhase apane AnekA samAcAra bhejA aura apane sAtha lAI haI bheMTa donoM bhAiyoMke lie yathAyogya samarpaNa kI / / 444-447 / / vaha kahane lagA ki divya loheke piNDake 1 sabhAsthAne ka0, ga0 / 2 astAcalazivarasthitasUryamiva /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitama parva 166 tasya nAmnava nirminahRdayAH prAkRtadviSaH / vamanti vairama vA vinamrA bhayavihvalAH // 449 // na santi sahajAstasya zatravaH shuddhcetsH| vibhajyAnvayajaivizvaistadrAjyaM bhujyate yataH // 450 // kRtrimAH kena jAyante ripavastasya bhUbhujaH / mAlevAjJA hatAvaharuhyate yadi mUrddhabhiH // 451 // vinamravizvavidhezamukuTAgramaNitviSA / sa pAdapIThaparyante vidhace dhanurAmaram // 452 // yazaH kundendunirbhAsi tasyArAtijayArjitam / kanyA gAyanti digdantidantaparyantake kalam // 453 // durdamA vidviSastena 'dAntA yantreva dantinaH / damitAriti khyAti sandharo'nvarthapezalam // 454 // sasya zauryAnalo bhasmitAkhilArAtirindhanaH / jAjvalIti tathApyagnikumArAmarabhISaNaH // 455 // preSitaH zrImatA tena devenAhaM yuvAM prati / prItaye yAcitaM tasmAddAtavyaM nartakIdvayam // 456 // yuSmadIyaM bhuvi khyAtaM yogyaM tasyaiva tadyataH / yuvayoH sa hi tahAnAtsuprasannaH phaliSyati // 457 // ityabravIdadaH zrutvA tamAvAsaM prahitya tau / kiM kAryamiti pRcchantau sthitAvAhUya mantriNaH // 458 // tayoH puNyodayAtsadyastRtIyabhavadevatAH / sunirUpya svarUpANi ratAH svayaM samupAzrayan // 459 // vayaM yuvAbhyAM saMyojyA nijAbhipretakarmaNi / 4asthAne mAkulIbhUtAmityAhuzvAhitAdarAH // 460 // zrutvaitadrAjyabhAraM svaM nidhAya nijamantriSu / nartakIveSamAdAya rAjJA''vAM preSite tataH // 461 // samAna dedIpyamAna rAjA damitArikI pratAparUpI agni nirantara jalatI rahatI hai, vaha aparAdhI tathA jhUThamUThake abhimAnI manuSyoMko zIghra hI jalA DAlatI hai // 448 / / usakA nAma lete hI svabhAvase bairI manuSyoMkA hRdaya phaTa jAtA hai| ve bhayase itane vihvala ho jAte haiM ki vinamra hokara zIghra hI vaira tathA astra donoM hI chor3a dete haiM // 446 // usakA citta bar3A nirmala hai, vaha apane vaMzake saba logoMke sAtha vibhAga kara rAjyakA upabhoga karatA hai isalie parivArameM utpanna hue zatru usake haiM hI nahIM // 450 / / jaba tiraskArako na cAhanevAle loga usakI AjJAko mAlAke samAna apane mastaka para dhAraNa karate haiM taba usa rAjAke kRtrima zatru to ho hI kaise sakate haiM ? / / 451 / / vaha apane caraNapIThake samIpa namrIbhUta hue samasta vidyAdharoMke mukuTake agrabhAgameM maNiyoMkI kiraNoMse indradhanuSa banAyA karatA hai|452|| zatruoMko jItanese utpanna huA usakA yaza kunda puSpa tathA candramAke samAna zobhAyamAna hai, usake aise manohara yazako kanyAe~ diggajoMke dA~toMke samIpa nirantara gAtI rahatI haiM / / 453 / / jisa prakAra mahAvatoMke dvArA bar3e-bar3e durjeya hAthI vaza kara liye jAte haiM usI prakAra usake dvArA bhI bar3e-bar3e durjeya rAjA vaza kara liye gaye the isalie usakA 'damitArie yaha nAma sArthaka prasiddhiko dhAraNa karatA hai // 454 // yadyapi usakI pratAparUpI agmine samasta zatrurUpI indhanako jalA DAlA hai to bhI agnikumAradevake samAna bhayaMkara dikhanevAlI usakI pratAparUpI agni nirantara jalatI rahatI hai // 455 // usI zrImAna damitAri rAjAne donoM nRtyakAriNiyA~ mA~ganeke lie mujhe Apake pAsa bhejA hai so prIti bar3hAneke lie Apako avazya denA cAhie ||456||aapkii nRtyakAriNiyA~ pRthivImeM prasiddha haiM ataH usIke yogya haiN| nRtyakAriNiyoMke denese vaha tuma donoMpara prasanna hogA aura acchA phala pradAna kregaa| isa prakAra usa dUtane kahA / rAjAne use sunakara dUtako to vizrAma karaneke lie bhejA aura mantriyoMko bulAkara pUchA ki isa paristhitimeM kyA karanA cAhie ? // 457-458 / / unake puNya karmake udayase tIsare bhavakI vidyAdevatAe~ zIghra hI A pahu~cI aura apanA svarUpa dikhAkara svayaM hI kahane lagI ki hamaloga Apake dvArA apane iSTa kAryameM lagAneke yogya haiN| Apa loga asthAnameM vyartha hI vyAkula na hoMaisA unhoMne bar3e Adarase kahA // 456-460 / / devatAoMkI bAta suna donoM bhAiyoMne apanA rAjyakA bhAra apane mantriyoMpara rakhakara nartakiyoMkA veSa dhAraNa kiyA aura dUtase kahA ki calo caleM, 1 dAtA yanteva (1) la0 / 2 tau la* / 3 nijAbhiprema-la. / 4 zrAsthAne kha0 / 22
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 mahApurANe uttarapurANam yAmeti 'dUtenAlapya samprApya zivamandiram / samAlocitagUDhAthoM pravizya nRpamandiram // 462 // dRSTavantau khagAdhIzaM 'yathaucityaM pratuSya saH / sambhASya sAmavAksAraH pUjayitvA dine pare // 463 // aGgahAraH sakaraNaiH rasai vrmnohraiH| nRtyaM tayovilokyAptasammadaH paritopitaH // 464 // bhavannRtyakalAM 3kalyAM vAsu4 zikSayatAM sutAm / madIyAmityadAtkanyAmetAbhyAM kanakazriyam // 465 // "AdAya tAM yathAyogya nartayantau nRpAtmajAm / peThaturguNasaMhabdha miti te bhAvicakriNaH // 16 // pRthvIcchandaH guNaH kulabalAdibhirbhuvi vijitya vizvAna mRpAn manojamapi lajayan bhavavaro vapuHsampadA / vidagdhavanitAvilAsalalitAvalokAlayaH kSiteH patiranantavIrya iti vizrutaH pAtu vaH // 467 // anuSTupa tadA ta chUtimAtreNa madanAviSTavigrahA / stUyate yaH sa ko brUtamityaprAkSInnRpAtmajA // 468 // prabhAkarIpurAdhIzo'janistimitasAgarAt / mahAmaNiriva kSmAbhRnmaulicUDAmaNIyitaH // 469 // kAntAkalpalatAroharamyakalpamahIruhaH / kAminIbhramarIbhogyamukhAmbhojavirAjitaH // 470 // iti tadvayatadrapalAvaNyAdyanuvarNanAt / dviguNIbhUtasamprItirityuvAca khagAtmajA // 471 / kimasau labhyate draSTuM kanyake suSTu labhyate / tvayetyanantavIryasya rUpaM sAkSAtpradarzitam // 472 // rAjAne hama donoMko bhejA hai| isa prakAra dUtake sAtha vArtAlApa phara ve donoM zivamandiranagara pahu~ce aura kisI gUr3ha arthakI AlocanA karate hue rAjabhavanameM praviSTa hue / / 461-462 // vahA~ unhoMne vidyAdharoMke rAjA damitArike yathAyogya darzana kiye / rAjA damitArine saMtuSTa hokara unake sAtha zAntipUrNa zabdoMmeM saMbhASaNa kiyA, unakA Adara-satkAra kiyA, dUsare dina manako haraNa karanevAle aGgahAra, karaNa, rasa aurabhAvoMse paripUrNa unakA nRtya dekhakara bahuta hI harSa tathA saMtoSakA anubhava kiyA // 463-464 / eka dina usane una donoMse kahA ki 'he sundariyo ! Apa apanI kalA hamArI putrIko sikhalA dIjiye' yaha kahakara usane apanI kanakazrI nAmakI putrI una donoMke lie sauMpa dI / / 465 / / ve donoM usa rAjaputrIko lekara yathAyogya nRtya karAne lge| eka dina unhoMne bhAvI cakravartI ke guNoMse gumphita nimna prakArakA gIta gaayaa||466|| jisane apane kula bala Adi guNoMke dvArA pRthivI para samasta rAjAoMko jIta liyA hai, jo apanI zarIra te kAmadevako bhI lajjita karatA hai, saMsArameM atyanta zreSTha hai, aura jo sundara striyoMke vilAsa tathA manohara citavanoMkA ghara hai, aisA anantavIrya isa nAmase prasiddha pRthivIkA svAmI tuma sabakI rakSA kreN| // 467 // usa gItake sunate hI jisake zarIrameM kAmadevane praveza kiyA hai aisI rAjaputrIne una donoMse pUchA ki 'jisakI stuti kI jA rahI hai vaha kauna hai ?? yaha kahiye / 468 / / uttarameM unhoMne kahA ki 'vaha prabhAkarIpurIkA adhipati hai, rAjA stimitasAgarase utpanna huA hai, mahAmaNisamAna rAjAoMke mastaka para sthita cUr3AmaNike samAna jAna par3atA hai. strIrUpI kalpalatAke car3haneke lie mAno kalpavRkSa hI hai, aura strIrUpI bhramarIke upabhoga karaneke yogya mukhakamalase sazobhita hai| / / 469-470 / isa prakAra una donoMke dvArA atyantavIrya ke rUpa tathA lAvaNya AdikA varNana sunakara jisakI prIti dUnI ho gaI hai aisI vidyAdharakI putrI kanakazrI bolI 'kyA vaha dekhaneko mila sakatA hai / uttarameM unhoMne kahA ki 'he kanye ! tujhe acchI taraha mila sakatA hai| aisA 1 dUtamAlapya kha0, ga0, la0 / 2 yathocitaM la0 / 3 kalyAmAzu ziSyayA sutAm kha0, ma0, 20, ma0 / kulAkalyAmAzu ka0 / 4 he sundI ! 5 zrAdIya l0| 6 nRttayantau l0| 7 saMdagdha kh0| saMdoha l| tayodayaM tavayaM tena tasya rUpalAvaNyAdyanuvarNanAt /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitamaM parva taddarzanasamudbhUtamadanajvaravihvalAm / nartakyau tAM samAdAya jagmaturmarutaH pathA // 473 // tadvAta khecarAdhIzaH zrutvA'ntarvaMzikoditAt / svabhaTAnpreSayAmAsa tadvayAnayanaM prati // 474 // tadAgamanamAlokya sa nivartya halI balI / nyayudhyatAnujaM dUre sthApayitvA sakanyakam // 475 // te tena suciraM yuddhvA kRtAntopAntamAzritAH / damitAriH punaH kruddhvA yuddhazauNDAn samAdizat // 476 // te'pi tatkhaGgadhAroruvArirAzAvivAdrayaH / nimajjanti sma tacchrutvA khagAdhIzaH savismayaH // 477 // nartakyorna prabhAvo'yaM kimetad brUta mantriNaH / ityAha te ca tattatvaM svayaM jJAtvA nyavedayan // 478 // tadA labdhendhano vAgbhiH kruddho vA gajavidviSaH / damitAriH svayaM yoddhuM cacAla svabalAnvitaH // 479 // ekako'pi halI sarvAn vidyAvikramasAdhanaH / damitAriM vimucyaitAn dehazeSAMzcakAra saH // 480 // damitAriM yamaM vaikaM hantumAyAntamagrajam / anantavIryastaM dRSTvA kesarIva madadvipam // 481 // abhyetyAnekadhA yuddhvA vidyAbalamadoddhatam / vimadIkRtya nispandaM vyadhAdadhikacikramaH // 482 // khagezazcakramAdAya kSipati smAbhibhUbhujam / dakSiNAprakarAbhyarNe tasthivattatparItya tam // 483 // mRtyuM vA dharmacakreNa yogI taM khecarAdhipam / aha~stenaiva cakreNa vikramI bhAvikezavaH // iti yuddhAntamAsAdya gagane gacchatostayoH / pUjyAtikramabhItyeva vimAne sahasA sthite // kenacit kIlito veto na yAtaH kena hetunA / iti tau parito vIkSya sado divyaM vyalokyata // 486 // 171 484 // 485 // kahakara unhoMne anantavIryakA sAkSAt rUpa dikhA diyA / / 479-472 / / use dekhakara kanakazrI kArase vihvala ho gaI aura use lekara ve donoM nRtyakAriNI AkAzamArgase calI gaI / / 473 / / vidyAdharoMke svAmI damitArine yaha bAta antaHpurake adhikAriyoMke kahanele sunI aura una donoMko vApisa lAne ke lie apane yoddhA bheje / / 474 / / balavAn balabhadrane yoddhAoM kA Agamana dekha, kanyA sahita choTe bhAIko dUra rakkhA aura svayaM lauTakara yuddha kiyA / / 475 / / jaba balabhadrane cirakAla taka yuddha kara una yoddhAoMko yamarAjake pAsa bheja diyA taba damitArine kupita hokara yuddha karanemeM samartha dUsare yoddhAoMko AjJA dI / / 476 / / ve yoddhA bhI, jisa prakAra samudra meM pahAr3a dUba jAte haiM usI prakAra balabhadrakI khaDgadhArAke vizAla pAnImeM DUba gaye / yaha sunakara damitAriko bar3o Azcarya huA / / 477 / / usane mantriyoMko bulAkara kahA ki 'yaha prabhAva nRtyakAriNiyoMkA nahIM ho sakatA, ThIka bAta kyA hai ? Apa loga kaheM ? mantriyoMne saba bAta ThIka-ThIka jAnakara rAjAse kahIM / / 478 / / usa samaya jisa prakAra indhana pAkara abhi prajvalita ho uThatI hai, athavA siMhakA krodha bhar3aka uThatA hai usI prakAra rAjA damitAri bhI kupita ho svayaM yuddha karaneke lie apanI senA sAtha lekara calA / / 476 / / parantu vidyA aura parAkramase yukta eka balabhadrane hI una sabako mAra girAyA sirpha damitAriko hI bAkI chor3A // 480 / / idhara jisa prakAra madonmatta hAthIke Upara siMha A TUTatA hai usI prakAra bar3e bhAIko mAraneke lie zrAte hue yamarAjake samAna damitAriko dekhakara anantavIrya usa para TUTa par3A / / 481 / / adhika parAkramI anantavIryane usake sAtha aneka prakArakA yuddha kiyA, tathA vidyA aura balake madase uddhata usa damitAriko mada rahita kara nizceSTa banA diyA thA // 482 // abakI bAra vidyAdharoMke rAjA damitArine cakra lekara rAjA anantavIryake sAmane pheMkA parantu vaha cakra unakI pradakSiNA dekara unake dAhine kandheke samIpa Thahara gayA / / 483 / / jisa prakAra yogirAja dharmacakra ke dvArA mRtyuko naSTa karate haiM usI prakAra parAkramI bhAvI nArAyaNane usI cakrake dvArA damitAriko naSTa kara diyA - mAra DAlA / / 484 // isa taraha yuddha samApta kara donoM bhAI AkAzameM jA rahe the ki pUjya puruSoMkA kahIM ullaMghana na ho jAve isa bhayase hI mAno unakA vimAna sahasA ruka gayA // 485 // yaha vimAna kisIne kIla diyA hai athavA kisI anya kAraNase Age nahIM jA rahA hai aisA socakara ve donoM bhAI cAroM ora dekhane lge| dekhate hI unheM samavasaraNa 1 khacarAdhipam ta0 /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 mahApurANe uttarapurANam mAnastambhA sarAMsyetAnyetadvanacatuSTayam / madhyegandhakuTI nUnaM jinendraH ko'pi tiSThati // 187 // iti tatrAvatISa zivamandiranAyakaH / sutaH kanakapulasya jayadeNyAzca nishcitH|| 188 // damitAreH pitA kIrtidharo nAmnA viraktavAn / prApya zAntikarAbhyAse pravrajyA pAramezvarIm // 449 // saMvatsaraM samAdAya pratimAyogamAgaman / kevalAvagamaM bhaktyA sunAsIrAdipUjitaH // 19 // ityuktvaiva parItya triH prapraNamya jinezvaram / zrutadharmakathau tatra tasthatuva'stakalmaSau // 491 // kanakazrIH sahAbhyetya tAbhyAM bhaktyA pitAmaham / vanditvA ghAtihantAramaprAkSItsvabhavAntaram // 492 // iti pRSTo jinAdhIzo nijavAgamRtAmbubhiH / tAM tarpayitumityAha parArthaikaphale hitaH // 493 // atra jambUdramAlakSyadvIpe'syAM bharatAvanau / zaGkhAkhyanagare vaizyo devilastatsutAbhavaH // 494 // bandhudhiyAM tvamevaikA zrIdacA jyAyasI satI / sutAH parAH kanIyasyaH kuTI paGga kuNI tathA // 495 // vadhirA kubjakA kANA khabjA poSikA svayam / svaM kadAcinmuni sarvayazasaM sarvazailagam // 496 // abhivanya zarma yAtA hiMsAviramaNavratam / gRhItvA dharmacakrAkhyamupavAsaM ca zuddhadhIH // 497 // anyadA suvratAkhyAyai gaNinyai vidhipUrvakam / datvA'nadAnametasyA vamane satyupoSitAt // 498 // samyaktvAbhAvatastatra vicikitsAmagAttataH / saudharme jIvitasyAnte bhUtvA sAmAnikAmarI // 499 // tato mandaramAlinyAM damitAreH sutAbhavaH / puNyAd vratopavAsAntAdvicikitsAphala vidam // 500 // sabalaM pitaraM hatvA dhRtvA nItAsi dukhinii| vicikitsAM na kurvanti tasmAtsAdhI sudhIdhanAH // 5.1 // dikhAI diyA / / 486 ||'ye mAnastambha haiM, ye sarovara haiM, ye cAra vana haiM aura ye gandhakuTIke bIcameM koI jinarAja virAjamAna haiM, aisA kahate hae anantavIrya aura unake bhAI baladeva vahA~ utre| utarate hI unheM mAlUma huA ki ye jinarAja, zivamandiranagarake svAmI haiM, rAjA kanakapuGkha aura rAnI jayadevIke putra haiM, damitArike pitA haiM aura kIrtidhara inakA nAma hai| inhoMne virakta hokara zAntikara munirAjake samIpa pAramezvarI dIkSA dhAraNa kI thii| eka varSakA pratimAyoga dhAraNa kara jaba inheM kevalajJAna prApta huA taba indra Adi devoMne bar3I bhaktise inakI pUjA kI thii| aisA kaha kara una donoM bhAiyoMne jinarAjakI tIna pradakSiNAe~ dI, bAra bAra namaskAra kiyA, dharmakathAeM sunI aura apane pApoMko naSTa kara donoM hI bhAI vahA~ para baiTha gaye // 487-461 // kanakazrI bhI unake sAtha gaI thii| usane apane pitAmahako bhaktipUrvaka namaskAra kiyA aura ghAtiyA karmoko naSTa karanevAle utta jinarAjase apane bhavAntara pUche // 42 // aisA pUchane para paropakAra karanA hI jinakI samasta ceSTAoMkA phala hai ese jinendradeva apane vacanAmRta rUpa jalase kanakazrIko saMtuSTa karaneke lie isa prakAra kahane lage // 463 // isI jambUdvIpake bharatakSetrakI bhUmi para eka zaGkha nAmakA nagara thA / usameM devila nAmakA tA thaa| usakI bandhazrI nAmakI svIse ta zrIdattA nAmakI baDI aura satI patrI haI thii| terI aura bhI choTI bahineM thIM jo kuSThI, la~gar3I, ToMTI, baharI, kubar3I, kAnI aura khaMjI thiiN| tU ina sabakA pAlana svayaM karatI thii| tUne kisI samaya sarvazaila nAmaka parvata para sthita sarvayaza munirAjakI vandanA kI, zAnti prApta kI, ahiMsA vrata liyA, aura pariNAma nirmala kara dharmacakra nAmakA upavAsa kiyA // 464-467 // kisI dUsare dina tUne suvratA nAmakI AryikAke lie vidhipUrvaka AhAra diyA, una AryikAne pahale upavAsa kiyA thA isalie AhAra leneke bAda unheM vamana ho gayA aura samyagdarzana na honese tUne una AryikAse ghRNA kii| tUne jo ahiMsA vrata tathA upavAsa dhAraNa kiyA thA usake puNyase tU Ayuke antameM mara kara saudharma svargameM sAmAnika jAtikI devI huI aura vahAMse caya kara rAjA damitArikI mandaramAlinI nAmakI rAnIse kanakazrI nAmakI putrI huI hai / tUne AryikAse jo ghRNA kI thI usakA phala yaha huA ki ye loga tere balavAn pitAko mArakara tujhe jabardastI le Aye tathA tUne duHkha utthaayaa| yahI kAraNa hai ki buddhimAn loga kabhI 1 sAMvatsaraM gha0 / 2 tvamekaiva ka0, 50, ga0 / tvamevaika-kha0 / / kuNistayA ka0, kha0, 50 / kuNIstathA g0|
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ dviSaSTitama parva 173 zratvaitadatizokArtA vanditvA ninapuGgavam / prabhAkarImagAttAbhyAM saha sA khecarAtmajA // 502 // sughopavidyuISTrAkhyau prAtarau kanakazriyaH / tatpure'nantasenena yudhyamAnau baloddhatau // 503 // vilokya vihitakrodhI bnturblkeshvau| tanizamya khagAdhIzatanUjA soDhumakSamA // 504 // pravRddhatejasA yunA bhAnuneva htyutiH| 'yutA'sAvindurekheva kSINA pakSabalAdvinA // 505 // zokadAvAnalamlAnA dUneva bnvllrii| vyucchinnakAmabhogecchA cicchitsurduHkhasantatim // 506 // mocayitvAnubudhyaitau samprArthya blkeshvau| svayamprabhAkhyatIrthezAtpItadharmarasAyanA // 507 // suprabhAgaNinIpAkheM dIkSitvA jiivitaavdhau| saudharmakalpe devo'bhUcitraM vilasitaM vidheH / / 508 / / hariNI suvihitamahopAyau viyAbalAbahupuNyako budhajananutau suprArambhau parasparasaGgatau // hatapRthuripuzAntAtmanau yathAnayavikramau samamavizatAM siddhArthau tau purI paramotsavAm // 509 // vasantatilakA jitvA prasiddhakhacarAn khacarAdhibhartu radhyAsya tdvldhrtvmlkssyshktiH| vyaktIcakAra sucirAdaparAjitatvaM bhAvena caitaditi naiva nijena nAmnA // 510 // cakraNa tasya yudhi taM damitArizakti / hatvA trikhaNDapatitAM samavApya tasmAt / sAdhuoMmeM ghRNA nahIM karate haiM / 468-501 // - yaha sunakara vidyAdharakI putrI zokase bahuta hI pIr3ita huii| anantara jinendradevakI vandanA kara nArAyaNa aura balabhadrake sAtha prabhAkarIpurIko calI gaI / idhara sughoSa aura vidyuiMSTra kanakazrIke bhAI the| ve balase uddhata the aura zivamandiranagarameM hI nArAyaNa tathA balabhadra ke dvArA bheje hue anantasenake sAtha yuddha kara rahe the| yaha dekha kara balabhadra tathA nArAyaNako bahuta krodha AyA, unhoMne una donoMko bA~dha liyaa| yaha sunakara kanakabhI unake duHkhako sahana nahIM kara sakI aura jisa prakAra bar3hate hue tejavAle taruNa sUryase yukta candramAkI rekhA kAntihIna tathA kSINa ho jAtI hai usI prakAra vaha bhI pakSabalake binA kAntihIna tathA kSINa ho gaI // 502-505 // zokarUpI dAvAnalase murajhAkara vaha vanalatAke samAna duHkhI ho gii| usane kAma-bhogakI saba icchA chor3a dI, vaha kevala bhAiyoM kA duHkha dUra karanA cAhatI thii| usane donoM bhAiyoMko samajhAyA tathA balabhadra aura nArAyaNako prArthanA kara unheM bandhanase chudd'vaayaa| svayaMprabhanAmaka tIrthakarase dharma rUpI rasAyana kA pAna kiyA aura suprabha nAmakI gaNinIke samIpa dIkSA dhAraNa kara lii| antameM Ayu samApta hone para saudharmasvargameM deva pada prApta kiyA so ThIka hI hai kyoMki karmakA udaya bar3A vicitra hai // 506-508 // jinhoMne vidyAke balase bar3e-bar3e upAya kiye haiM, jo bahuta puNyavAn haiM, vidvAna loga jinakI stuti karate haiM, jo acche kArya hI prArambha karate haiM, paraspara mile rahate haiM. bar3e-bar3e zatruoMko mArakara jinakI AtmAeM zAnta haiM aura nItike anusAra hI jo parAkrama dikhAte haiM aise una donoM bhAiyoMne kRtakRtya ho kara bahuta bhArI utsavoMse yukta nagarImeM eka sAtha ||50||alNghy zAntiko dhAraNa karane vAle aparAjitane prasiddha-prasiddha vidyAdharoMko jIta kara vidyAdharoMke svAmIkA pada tathA balabhadrakA pada prApta kiyA aura isa taraha kevala nAmase hI nahIM kintu bhAvase bhI apanA aparAjita nAma cirakAla taka prakaTa kiyA / / 510 // zatruoMkI zakti 1 zrutvA tadati la0 / 2 sutAsAvindu-kha0, ka0 / plutaasaa-g0|yuktaasaa-m0 / 3 samavApa kh0|
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 mahApurANe uttarapurANam vIryeNa sUryavijayItthamanantavIryo dhuryo'bhavad bhuvi sa zauryapareSu zUraH // 511 // zArdUlavikrIDitam nityAlocitamantrazaktyanugataH sphUrjapratApAnala-- jvAlAbhasmitavairivaMzagahanastvaM ckrinnaamgrnniiH| yastvAM kopayati kSaNAdarirasau kAlajvalajjvAlinA lIDho liyata eva lakSyata iti stutyastadA vandibhiH // 512 // - mAlinIcchandaH gataghanaripurodhaH svAgrajoddiSTamArgaH samupagatavizuddhiH kAlalabdhyA sa vkrii| raviriva nijadIptyA vyAptadikacakravAla: zaradamiva purIM svAmadhyuvAsogratejAH // 513 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe aparAjitAnantavIryAbhyudayavarNana nAma dviSaSTitama parva // 12 // ko damana karane vAle damitAriko jisane yuddhameM usIke cakrase mArakara usase tIna khaNDakA rAjya prApta kiyA, jo apane vIryase sUryako jItatA thA tathA zUravIroMmeM atyanta zUra thA aisA zrAnantavIrya pRthivI meM sarva zreSTha thA // 511 // vandI jana usa anantavIrya nArAyaNakI usa samaya isa prakAra stuti karate the ki tU nirantara AlocanA kI huI mantrazaktike anusAra calatA hai, dedIpyamAna pratApAnikI jvAlAoMse tUne zatruoMke vaMza rUpI bAMsoMke vanako bhasma kara DAlA hai, tU saba nArAyaNoMmeM zreSTha nArAyaNa hai; jo zatru tujhe kupita karatA hai vaha kSaNabharameM yamarAjakI jalatI huI jvAlAoMse AlIDhavyApta huA dikhAI detA hai / / 5.12 / / jisake zatra rUpI bAdaloMkA uparodha naSTa ho gayA hai jo sadA apane bar3e bhAIke batalAye hue mArgapara calatA hai, kAlalabdhise jise vizuddhatA prApta huI hai, jisane apanI dIptise samasta diGamaNDalako vyApta kara liyA hai aura jisakA teja atyanta ugra hai| aisA vaha nArAyaNa apanI nagarImeM usa prakAra nivAsa karatA thA jisa prakAra ki sUrya zaradaRtu meM nivAsa karatA hai / / 513 // isa prakAra ArSanAmase prasiddha, bhagavadguNabhadrAcArya praNIta, triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM aparAjita balabhadra aura anantavIrya nArAyaNake abhyudayakA varNana karane vAlA bAsaThavAM parva samApta huaa| 1 sdaal0|
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitamaM parva siMhAsane samAsIno vIjyamAnaprakIrNakaH / arddhacakrI vyarAjiSTa yathA ssttkhnnddmnndditH||1|| athAparAjitopyAtmayogyaratnAdyadhIzvaraH / baladevapadaM prApya pratyahaM vRddhimAtanot // 2 // evaM bhavAntarAbaddhavivRddhasnehayostayoH / kAle gacchatyavicchinnasvacchandasukhasArayoH // 3 // vijayAyAM halezasya babhUva sumatiH sutA / jyotsneva prINitAzeSA zuklapakSendurekhayoH // 4 // sAnvahaM kurvatI vRddhi svasyAH pitrorapi svayam / guNairAhlAdanaiH prItiM vyadhAtkuvalayepsitAm // 5 // dAnAbamavarAkhyAya cAraNAya yathocitam / sAzcaryapaJcakaM prApa tatra dRSTA nijAtmajAm // 6 // rUpeNa kevaleneyaM bhUSitA yauvanena ca / varaM prArthayate bAlA saMzritA kAladevatAm // 7 // iti saJcintya tau zrAvitasvayaMvaraghoSaNau / kRtvA svayaMvRteH zAlA pravezyAtra varottamAn // 8 // sutAM ca syandanArUDhAM suprItau tasthatustadA / kAcidvimAnamAruhya khAgatA surasundarI // 9 // abhijAnAsi kiM devaloke'haM tvaM ca knyke| 'vatsyAvastatra saMjJAnAtsamabhUt sthitirAvayoH // 10 // yA prAgavataraddhAtrI tAmanyA bodhayatviti / ave nau bhavasambandha sannidhAya manaH zRNu // 11 // puSkaradvIpapUrvArddhabharate nandane pure / nayavikramasampano mahIzo'mitavikramaH // 12 // -aitasyAnandamatyAdha dhanAnantazriyau sute / bhUtvA vAM siddhakUTasthanandanAkhyayatIzvarAt // 13 // jisapara camara dura rahe haiM aisA siMhAsanapara baiThA huA arddhacakrI-nArAyaNa anantavIrya isa prakAra suzobhita ho rahA thA mAno chaha khaNDoMse suzobhita pUrNa cakravartI hI ho // 1 // isI prakAra aparAjita bhI apane yogya ratna AdikA svAmI huA thA aura balabhadrakA pada prAptakara pratidina vR prApta hotA rahatA thA // 2 // jinakA sneha dUsare bhavoMse sambaddha honeke kAraNa nirantara bar3hatA rahatA hai aura jo svacchanda rItise akhaNDa zreSTha sukhakA anubhava karate haiM aise una donoM bhAiyoMkA kAla kramase vyatIta ho rahA thA // 3 // ki balabhadrakI vijayA rAnIse sumati nAmakI putrI utpanna huii| vaha zuklapakSake candramAkI rekhAoMse utpanna cAMdanIke samAna sabako prasanna karatI thii|||4|| vaha kanyA pratidina apanI vRddhi karatI thI aura AhlAdakArI guNoMke dvArA mAtA-pitAke bhI kuvalayepsita-pRthivImaNDalameM iSTa athavA kumudoMko iSTa premako bar3hAtI thii|| 5 // kisI eka dina rAjA aparAjitane damavaranAmaka cAraNaRddhidhArI muniko AhAra dAna de kara paJcAzcarya prApta kiye| usI samaya unhoMne apanI putrIko dekhA aura vicAra kiyA ki aba yaha na kevala rUpase hI vibhUSita hai kintu yauvanase bhI vibhUSita ho gaI hai| isa samaya yaha kanyA kAladevatAkA Azraya pAkara varakI prArthanA kara rahI hai arthAt vivAhake yogya ho gaI hai / / 6-7 // aisA vicAra kara una donoM bhAiyoMne svayaMvarakI ghoSaNA sabako sunavAI aura svayaMvarazAlA banavA kara usameM accheacche manuSyoMkA praveza karAyA // 8 // putrIko rathapara baiThA kara svayaMvarazAlAmeM bhejA aura Apa donoM bhAI bhI vahIM baiTha gye| kucha samaya bAda eka devI vimAnameM baiTha kara AkAzamArgase AI aura sumati kanyAse kahane lgii||6|| kyoM yAda hai hama donoM kanyAeM svargameM rahA karatI thiiN| usa samaya hama donoMke bIca yaha pratijJA huI thI ki jo pRthivIpara pahale avatAra legI use dUsarI kanyA samajhAvegI / maiM donoM ke bhavoMkA sambandha kahatI hUM so tuma citta sthira kara suno / 10-11 / / puSkara dvIpa sambandhI bharatakSetrake nandanapura nAmaka nagarameM vaya aura parAkramase suzobhita eka amitavikrama nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI AnandamatI nAmakI rAnIse hama donoM dhanazrI 1 vIjyamAnaH prakIrNakaiH kha0, ga0, ma0 / 2 khagatA kha0, ga0 |-maaruhy gatA la0 / 3 vasyAvaH la /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam zrutvA dharma vrataiH sArddhamupavAsAMzca saMvidA / samagrahISTAM nau dRSTvA kadAcit tripurAdhipaH // 14 // manoharavane'gacchat sahavajrAGgadaH khagaH / kAntayA vajramAlinyA samAsaktamatistadA // 15 // purIM prApayya kAntAM svAM sahasA punarAgataH / gRhItvAssvAM vrajannAzu nijAbhiprAya vedinIm // 16 // AgatAmantare dRSTvA dUrAttAM vajramAlinIm / tyaktvA veNuvane bhItyA tasyAH svapuramIyivAn // 17 // AvAM saMnyasya tatraiva saudharmendrasya zuddhadhIH / vratopavAsapuNyena devI navamikAbhavam // 18 // tvaM ca devI kuberasya ratyAkhyA samajAyathAH / anyonyamavagatyaitya nandIzvaramahAmaham // 19 // atha mandaraparyantavane nirjantuke sthitam / cAraNaM dhRtiSeNAkhyaM samAzritya praNamya 'tam // 20 // AvAmapraznayAvedaM kadA syAnmuktirAvayoH / ityatho munirapyAha janmanItazcaturthaMke // 21 // avazyaM yuvayormuktiriti tasmAnmahAmate / sumate nAkinAM lokAttvAM bodhayitumAgatA // 22 // ityavocattadAkarNya sumatirnAma sArthakam / kurvatI pitRnirmuktA prAtrAjItsuvratAntike // 23 // a kanyakAbhiH zataiH sArddhaM saptabhiH sA mahAtapAH / tyaktaprANAnate kalpe devo'bhavadanUdize // 24 // AdhipatyaM trikhaNDasya vidhAya vividhaiH sukhaiH / prAvizatkezavaH pApAt prAnte ratnaprabhAM kSitim // 25 // tacchokAtsIrapANizva rAjyalakSmIM prabuddhadhIH / pradAyAnantasenAya yazodharamunIzvarAt // 26 // AdAya saMyamaM prApya tRtIyAvagamaM zamI / triMzavisasaMnyAsAdacyutAdhIzvaro'bhavat // 27 // dharaNendrAt piturbudhvA prAptasamyaktvaratnakaH / saMkhyAtavarSaiH pracyutya narakAd duritacyuteH // 28 // 176 tathA anantazrI nAmakI do putriyAM utpanna huI thiiN| kisI eka dina hama donoMne siddhakUTameM virAjamAna nandana nAmake munirAja se dharmakA svarUpa sunA, vrata grahaNa kiye tathA samyagjJAnake sAtha-sAtha aneka upavAsa kiye| kisI dina tripuranagarakA svAmI vajrAGgada vidyAdhara apanI vajramAlinI strIke sAtha manohara nAmaka vanameM jA rahA thA ki vaha hama donoMko dekhakara Asakta ho gayA / vaha usI samaya lauTA aura apanI strIko apanI nagarImeM bhejakara zIghra hI vApisa A gyaa| idhara hama donoMko pakar3akara zIghra hI jAnA cAhatA thA ki udharase usakA abhiprAya jAnanevAlI vajramAlinI A dhamakI / use dUrase hI AtI dekha vastrAGgada Dara gayA ataH vaha hama donoMko vaMza - vanameM chor3akara apane nagarakI ora calA gayA / / 12-17 // hama donoMne usI vanameM saMnyAsamaraNa kiyA / jisase zuddha buddhiko dhAraNa karane vAlI maiM to vrata aura upavAsaka puNyase saudharmendrakI navamikA nAmakI devI huI aura tU kuberakI rati nAmakI devI huI / eka bAra hama donoM paraspara milakara nandIzvara dvIpameM mahAmaha yajJa dekhane ke lie gaI thIM vahA~ se lauTakara meruparvatake nikaTavartI janturahita vanameM virAjamAna dhRtiSeNa nAmaka cAraNamunirAja ke pAsa pahu~cI thIM aura unase hama donoMne yaha prazna kiyA thA ki he bhagavan! hama donoMkI mukti kaba hogI ? hama logoMkA prazna sunaneke bAda munirAjane uttara diyA thA ki isa janmase cauthe janmameM tuma donoMkI avazya hI mukti hogI / he buddhimatI sumate ! maiM isa kAraNa hI tumheM samajhAneke lie svargalokase yahA~ AI hUM // 18-22 / / isa prakAra usa devIne kahA / use suna kara sumati apanA nAma sArthaka karatI huI pitAse chuTTI pAkara suvratA nAmakI Arthika ke pAsa sAta sau kanyAoMke sAtha dIkSita ho gii| dIkSita ho kara usane bar3A kaThina tapa kiyA aura Ayuke antameM mara kara Anata nAmaka terahaveM svarga ke anudiza vimAna meM deva huI || 23-24 // idhara anantavIryaM nArAyaNa, aneka prakArake sukhoMke sAtha tIna khaNDakA rAjya karatA rahA aura anta meM pApodayase ratnaprabhA nAmakI pahilI pRthivImeM gayA / / 25 / / usake zokase balabhadra aparAjita, pahale to bahuta duHkhI hue phira jaba prabuddha hue taba anantasena nAmaka putrake lie rAjya dekara yazodhara munirAja se saMyama dhAraNa kara liyaa| ve tIsarA avadhijJAna prAptakara atyanta zAnta ho gaye aura tIsa dinakA saMnyAsa lekara acyuta svargake indra hue / / 26-27 / / aparAjita aura 1 tAm la0 / 2 prabrAjIt la0 / 3 kampakAlizataiH la0 / 4 labdhyA ma0, la0 /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva dvIpe'sminbhArate khecraayudshrennivishrte| meghavAhana vidyAdharezo gaganavallabhe // 29 // devyAM tummeghamAlinyAM meghanAdaH khgaadhipH| zreNIdvayAdhipatyena bhogAMzciramabhuka sH||30|| kadAcinmandare vidyAM prajJaptiM nandane vane / sAdhayanmeghanAdo'yamacyutezena bodhitaH // 31 // labdhabodhiH samAzritya 'surAmaraguruM yamam / sugutisamitIH samyagAdAya ciramAcaran // 32 // anyeghunandAnA'khyAdrI pratimAyogamAgamat / azvagrIvAnujo bhAntvA sukaNThAkhyo bhavArNave // 33 // asuratvaM samAsAdya praSdainaM munisattamam / vidhAya bahudhA krodhAdupasargAnavArayan // 34 // mahAyogAtpratijJAtA sthira cAlayita khalaH / "lajAtiraskariNyeva so'ntardhAnamupAgataH // 35 // muniH saMnyasya kAlAnte so'Syute'gAtpratIndratAm / indreNa saha samprItyA sapravIcArabhogabhAk // 36 // prAmavyutyAcyutAdhIzo dvIpe'smin praagvidehke| viSaye majalAvatyA sthAnIye ratnasaJcaye // 37 / / rAjJaH kSemakarAkhyasya kRtapuNyo'bhavatsutaH / zrImAn kanakacitrAyAM bhAso vA meghavidyutoH // 38 // aadhaanpriitisupriitidhtimodpriyonv| prabhRtyuktakriyopeto dhImAn vajrAyudhAiyaH // 39 // tanmAtarIva tajanmatoSaH sarveSvabhUdu bhH| bhavecchacIzadizyeva kiM prkaasho'shumaalinH||40|| avadhiSTa vapustasya sArddha rUpAdisampadA / bhUSito''nimiSo bAsau bhUSaNaiH sahajairguNaiH // 4 // anankhavIyakA jIva marakara dharaNendra huA thaa| usane narakameM jAkara anantavIryako samajhAyA jisase prartibuddha ho kara usane samyagdarzana rUpI ratna prApta kara liyaa| saMkhyAta varSakI Ayu pUrI kara pApakA udaya kama honeke kAraNa vaha vahA~ se cyuta huA aura jambUdvIpa sambandhI bharatakSetrake vijayA parvata kI uttara zreNI meM prasiddha gagamavallabha nagarake rAjA meghavAhana vidyAdharakI meghamAlinI nAmakI rAnIse meghanAda nAmakA vidyAdhara putra huaa| vaha donoM zreNiyoMkA Adhipatya pAkara cirakAlataka bhogoMko bhogatA rahA // 28-30 // kisI samaya yaha meghanAda meru parvatake nandana nAmakI vidyA siddha kara rahA thA, vahA~ aparAjitake jIva acyutendrane use samajhAyA // 31 // jisase use AtmajJAna ho gyaa| usane surAmaraguru nAmaka munirAjake pAsa jAkara dIkSA dhAraNa kara lI tathA uttama guptiyoM aura samitiyoMko lekara cira kAlataka unakA AcaraNa karatA rahA // 32 // kisI eka dina yahI munirAja nandana nAmaka parvatapara pratimA yoga dhAraNa kara virAjamAna the| azvagrIva kA choTA bhAI sukaNTha saMsAra rUpI samudra meM cira kAla taka bhramaNakara asura avasthA ko prApta huA thaa| vaha vahA~se nikalA aura ina zreSTha munirAjako dekhakara krodhake vaza aneka prakArake upasarga karatA rahA // 33-34 // parantu vaha duSTa una dRr3hapratijJa munirAjako grahaNa kiye hue vratase raMca mAtra bhI vicalita karanemeM jaba samartha nahIM ho sakA taba lajjArUpI paradAke dvArA hI mAno antardhAnako prApta ho gayA-chipa gayA // 35 // ve munirAja saMnyAsamaraNakara Ayuke antameM acyutasvargake pratIndra hue aura indrake sAtha uttama prIti rakhakara pravIcAra sukhakA anubhava karane lage // 36 // aparAjita kA jIva jo indra huA thA vaha pahale cyuta huA aura isI jambUdvIpa sambandhI pUrvavidehakSetrake . ranasaMcaya nAmaka nagarameM rAjA kSemakarakI kanakacitrA nAmakI rAnIse meghakI bijalIse prakAzake samAna puNyAtmA zrImAn tathA buddhimAn vAyudha nAmakA putra huaa| jaba yaha utpanna huA thA taba AdhAna prIti suprIti dhRti-moha priyodbhava Adi kriyAeM kI gaI thIM // 37 -36 // usake janmase usakI mAtAke hI samAna sabako bahuta bhArI saMtoSa huA thA so ThIka hI hai kyoMki sUryakA prakAza kyA kevala pUrva dizA meM hI hotA hai 1 bhAvArtha-jisa prakAra sUrya pUrva dizAse utpanna hotA hai paranta usakA prakAza saba dizAoMmeM phaila jAtA hai usI prakAra putrakI utpatti yadyapi rAnI kanakacitrAke hI huI thI parantu usase harSa sabhIko huA thaa||40|| rUpa Adi sampadAke sAtha usakA zarIra bar3hane lagA aura jisa prakAra svAbhAvika AbhUSaNoMse deva suzobhita hotA hai usI prakAra svAbhAvika 1 surAmagurUpamAt ka0, kh0,50|suraamrguruN pumAn g0|2 susupsisumiti m0|sugupti samiti b| 3 nandanAkhye'dro la0, m0|4 pratijJAnAt kha0, ma0, gh0| 5pAnepathyena / 6 deva iva /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam janAnurAgaH prAgeva tasmistasyodayAdabhUt / sandhyArAga ivArkasya mhaabhyudysuucnH||42|| vizvAzA vyAnaze tasya yazo vizadayad bhRzam / kAzaprasavasaGkAzamAzvAsitajanazruti // 43 // rAjyalakSkSyA vyabhAlakSmImatyA|cApyanavaM vyH| asau pakSAntaraM kAntyA jyotsnayAvApya vA vidhuH // 44 // sunustayoH pratIndro'bhUtsahasrAyudhanAmabhAk / 'vAsarAdeH pratIcyAM vA dharmadIptiH kndyutiH||45|| zrISeNAyAM sutastasya zAntAntakanako'jani / evaM kSemakaraH putrpautraadiprivaaritH|| 46 // apratIpapratApo'yaM natabhUpakadambakaH / kadAcidvIjyamAno'sthAcAmaraiH siMhaviSTare // 47 // tadAmarasadasyAsIdIzAnastutigocaraH / vajrAyudho mahAsamyagdarzanAdhikyataH kRtI // 48 // devo vicitracUlAkhyastat stavaM soDhumakSamaH / abhivajrAyudhaM prApaskhalo hyanyastavAsahaH // 49 // dRSTA rUpaparAvRtyA mahInAthaM yathocitam / vAdakaNDUyayA'vocatsautrAntikamate sthitH|| 50 // svaM jIvAdipadArthAnAM vidvAn kila vicAraNe / vada paryAyiNo bhinnaH paryAyaH kiM viparyayaH // 5 // bhinnazcecchUnyatAprAptistayorAdhArahAnitaH / tathA cAvyapadezatvAcAyaM pakSo ghaTAmaTet // 52 // ekatvasaGgare'pyetana yuktipadavIM brajet / anyonyagocaraikatvanAnAtvAdyantasaGkarAt // 53 // asti ceda dravyamekAte paryAyAH bahavo matAH / ekAtmakamapItyeSa saGgaro bhAmApnuyAt // 5 // nityatve'pi tayoH puNyapApapAkAtmatAcyuteH / taddhetubandhanAbhAvAnmokSAbhAvo na vAryate // 55 // guNoMse vaha suzobhita hone lagA // 41 / / jisa prakAra sUryake mahAbhyudayako sUcita karane vAlI uSAkI lAlimA sUryodayake pahale hI prakaTa ho jAtI hai usI prakAra usa putrake mahAbhyudayako sUcita karane vAlA manuSyoMkA anurAga usake janmake pahale hI prakaTa ho gayA thA // 42 // saba logoMke kAnoMko AzvAsana dene vAlA aura kAzake phalake samAna phailA huA usakA ujjvala yaza samasta phaila gayA thA / / 43 / / jisa prakAra candramA zuklapakSa ko pAkara kAnti tathA candrikAse suzobhita hotA hai usI prakAra vaha vajrAyudha bhI nUtana-taruNa avasthA pAkara rAjyalakSmI tathA lakSmImatI nAmaka strIse suzobhita ho rahA thA / 44 // jisa prakAra prAtaHkAlake samaya pUrva dizAse dedIpyamAna sUryakA udaya hotA hai usI prakAra una donoM-vajrAyudha aura lakSmImatIke anantavIrya athavA pratIndrakA jIva sahasrAyudha nAmakA putra utpanna huA // 45 // sahastrAyudhake zrISeNA strIse kanakazAnta nAmakA putra huaa| isa prakAra rAjA kSemaMkara putra pautra Adi parivArase parivRta ho kara rAjya karate the| unakA pratApa pratidvandvIse rahita thA, aura aneka rAjAoMke samUha unheM namaskAra karate the| kisI eka dina ve siMhAsana para virAjamAna the, unapara camara Dhole jA rahe the||46-47|| ThIka usI samaya devoMkI sabhAmeM aizAna svargake indrane vajrAyudhakI isa prakAra stuti kI isa samaya vanAyudha mahAsamyagdarzanakI adhikatAse atyanta puNyavAn hai // 48 // vicitracUla nAmakA deva isa stuti ko nahIM saha sakA ataH parIkSA karaneke lie vanAyudhakI ora calA so ThIka hI hai kyoMki duSTa manuSya dUsarekI stutiko sahana nahIM kara sakatA // 46 // usane rUpa badala kara rAjAke yathAyogya darzana kiye aura zAstrArtha karanekI khujalIse sautrAntika matakA Azraya le isa prakAra kahA / / 50 // he rAjan ! Apa jIva Adi padArthoM ke vicAra karanemeM vidvAn haiM isalie kahiye ki paryAya paryAyIse bhinna hai ki abhinna ? // 51 // yadi paryAyIse paryAya bhinna hai to zUnyatAkI prApti hotI hai kyoMki donoMkA alaga-alaga koI AdhAra nahIM hai aura yaha paryAyI hai yaha isakA paryAya hai isa prakArakA vyavahAra bhI nahIM bana sakatA ataH yaha pakSa saMgata nahIM baiThatA / / 52 / / yadi paryAyI aura paryAyako eka mAnA jAve to yaha mAnanA bhI yuktisaMgata nahIM hai kyoMki paraspara ekapanA aura anekapanA donoMke milanese saMkara doSa AtA hai // 53 // 'yadi dravya eka hai aura payAye bahuta hai aisA ApakA mata hai to donoM eka svarUpa bhI haiN| isa pratijJAkA bhaGga ho jAvegA // 54 // yadi dravya aura paryAya donoMko nitya mAneMge to phira nitya honeke kAraNa puNya pAparUpa karmoMkA udaya nahIM ho sakegA, karmoMke udayake vinA bandhake kAraNa rAga dveSa Adi pariNAma nahIM ho sakeMge, unake abhAvameM karmokA 1'vAsarAderiva prAcyA iti pAThaH suSThu pratibhAti /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 176 agatyA kSaNikatvaM cettayorabhyupagamyate / tavAbhyupagamatyAgaH pakSasiddhizca me bhavet // 56 // tato bhavanmataM bhadra bauddhakaiH parikalpitam / kalpanAmAtramatrasthaM mA kRthAstvaM vRthA zramam // 57 / / ityAkarNya sadoktaM tabudho vajrAyudho'bhaNat / zRNu cirA nidhAyoccairmAdhyasthaM prApya saugata // 58 // jinendravadanendUsthasyAdvAdAmRtapAyinAm / svakarmaphalabhogAdigyavahAravirodhinam // 59 / / kSaNikaikAntadurvAdamavalambya prarUpitaH / tvayA doSo ma bAdhAyai kalpate dharmadharmiNoH // 10 // saMzAprazAsvacihvAdibhedaibhinnatvametayoH / ekatvaM cApRthaktvArpaNanayaikAvalambanAt // 61 // kAryakAraNabhAvena kAlatritayavartinAm / skandhAnAmavyavacchedasantAno'bhyupagamyate / / 62 // skandhAnAM kSaNikasve'pi sadbhAvAtkRtakarmaNaH / yuktaH phalopabhogAdirasmAkamiti te gatiH // 63 // etena parihAreNa bhavataH pakSarakSaNam / vAtAnitarubandhena rodho vA mattadantinaH // 64 // santAnibhyaH sasantAnaH pRthaka kiNvaa'pRthgmtH| pRthaktve kiM na pazyAmaHsantAnibhyaH pRthaka na tt||65|| bhatheSTo'bhyatirekeNa santAnibhyaH svakalpitaH / santAnaH zUnyatAM tasya sugato'pi na vArayet // 66 // bandha nahIM ho sakegA aura jaba bandha nahIM hogA taba mokSake abhAvako kauna roka sakegA ? // 55 / / yadi kucha upAya na dekha paryAya-paryAyIko kSaNika mAnanA svIkRta karate haiM to Apake gRhIta pakSakA tyAga aura hamAre pakSakI siddhi ho jAvegI // 56 // isalie he bhadra ! ApakA mata nIca bauddhoMke dvAsa kalpita hai tathA kalpanA mAtra hai isameM Apa vyartha hI parizrama na kareM // 57 // isa prakAra usakA kahA sunakara vidvAn vanAyudha kahane lagA ki 'he saugata ! cittako UMcA rakhakara tathA mAdhyasthya bhAvako prApta hokara suna // 58 // apane dvArA kiyA huA karma aura usake phalako bhoganA Adi vyavahArase virodha rakhane vAle kSaNikaikAntarUpI mithyAmatako lekara tUne jo doSa batalAyA hai vaha jinendra bhagavAnke mukharUpI candramAse nikale hue syAdvAda rUpI amRtakA pAna karane vAle jainiyoMko kucha bhI bAdhA nahIM pahuMcA sktaa| kyoMki dharma aura dhamImeM-guNa aura guNImeM saMjJA-nAma tathA buddhi Adi cihnoMkA bheda honese bhinnatA hai aura 'guNa guNI kabhI alaga nahIM ho sakate' isa ekatva nayakA avalambana lenese donoMmeM abhinnatA hai-ekatA hai| bhAvArthadravyArthika nayakI apekSA guNa aura guNI, athavA paryAya aura paryAyImeM abheda hai-ekatA hai parantu vyavahAra nayakI apekSA donoMmeM bheda hai| anekatA hai||56-61 // bhUta bhaviSyat vartamAna rUpa tInoM kAloMmeM rahane vAle skandhoMmeM paraspara kAraNa-kArya bhAva rahatA hai arthAt bhUta kAlake skandhoMse vartamAna kAlake skandhoMkI utpatti hai isalie bhUta kAlake skandha kAraNa hue aura vartamAna kAlake skandha kArya hue| isI prakAra vartamAna kAlake skandhoMse bhaviSyat kAla sambandhI skandhoMkI utpatti hotI hai ataH vartamAna kAla sambandhI skandha kAraNa hue aura bhaviSyat kAlasambandhI skandha kArya hue| isa prakAra kArya kAraNa bhAva honese inameM eka akhaNDa santAna mAnI jAtI hai| skandhoMmeM yadyapi kSaNikatA hai to bhI santAnakI apekSA kiye hue karmakA sadbhAva rahatA hai| jaba usakA sadbhAva rahatA hai taba usake phalakA upabhoga bhI hamAre matameM siddha ho jAtA hai| aisA yadi ApakA mata hai to isa parihArase Apako apane pakSakI rakSA karanA eraNDake vRkSase matta hAthIke bAMdhaneke samAna hai / bhAvArtha-jisa prakAra eraNDake vRkSase matta hAthI nahIM bAMdhA jA sakatA usI prakAra isa parihArase bhApake pakSakI rakSA nahIM ho sakatI // 62-64 // hama pUchate haiM ki jo saMtAna skandhoMse utpanna huI hai vaha saMtAna saMtAnIse bhinna hai yA abhinna ? yadi bhinna hai to hama use santAnIse pRthak kyoM nahIM dekhate haiM ? cUMki vaha hameM pRthak nahIM dikhAI detI hai isalie saMtAnIse bhinna nahIM hai // 35 // di Apa apanI kalpita saMtAnako saMtAnIse abhinna mAnane haiM to phira usakI zUnyatAko buddha bhI nahIM roka sakate; kyoMki saMtAnI kSaNika hai ataH usase abhinna rahane vAlI saMtAna bhI kSaNika hI 1 kalpanAmAtramAtrAsthaM kha0, ga0 / 2 saugataH kha0, ga0 / 3 tadbhAvAt la0 (7 /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 mahApurANe uttarapurANam pradhvaMsAzAstyatikrAntaH kSaNo bhAvyapyanubhavAt / bhavarakSaNasvarUpAtivyApto nAmoti santatim // 17 // yadi kazicaturtho'sti santAnasya tavAstu sH| tataH santAnavAdo'yaM bhavagyasanasantatiH // 18 // iti devo'pyasau tasya vAgvajreNa vicUNitam / vaco vicintya svaM bhagnamAnaH kAlAdilandhitaH // 69 // sadyaH samyaktvamAdAya sampUjya dharaNIzvaram / nijAgamanavRttAntamabhidhAya divaM gtH|| 70 // atha kSemakaraH pRthvyAH kSemaM yogaM ca sandadhat / labdhabodhirmatijJAnakSayopazamanAvRtaH // 1 // vajrAyudhakumArasya kRtvA rAjyAbhiSecanam / prAptalaukAntikastotraH pariniSkramya gehataH // 72 // anAvaraNamasthAnamapramAdamanukramam / asaGgamakRtAhArama'nAhAryamanekadhA // 73 // bhakaSAyamanArambhamanavadyamakhaNDitam / anAratazrutAbhyAsaM prakurvan sa tapazciram // 7 // nirmama nirahavAra niHzAvyaM nijitendriyAm / niHkrodha nizcalaM cittaM nitya nirmala vyadhAt // 75 // kramAkaivalamapyApya nyAhUtapuruhUtakam / gaNAn dvAdaza vA''tmIyAn vAgvisargAdatItRpat // 76 // vajrAyudhe'tha bhUnAthe supuNyaphalitAM mahIm / pAtyAgamanmadhurmAso madanonmAdadIpanaH // 7 // kokilAnAM kalAlApo dhvanizca madhuro'linAm / aharakAmamantro vA prANAn proSitayoSitAm // 7 // rhegii| isa taraha abhedavAimeM santAnakI zUnyatA balAt siddha hotI hai |jo kSaNa bIta cukA hai usakA abhAva ho gayA hai jo Age Ane vAlA hai usakA abhI udbhava nahIM huA hai aura jo vartamAna kSaNa hai vaha apane svarUpameM hI ativyApta hai ataH ina tInoM kSaNoMse santAnakI utpatti saMbhava nahIM hai / yadi inake sivAya koI cauthA kSaNa mAnA jAve to usase saMtAnakI siddhi ho sakatI hai parantu cauthA kSaNa Apa mAnate nahIM hai kyoMki cauthA kSaNa mAnanese tIna kSaNa taka skandhakI sattA mAnanI par3egI aura jisase kSaNikavAda samApta ho jaavegaa| isa prakAra ApakA yaha santAnavAda saMsArake duHkhoMkI santati mAlUma hotI hai / 66-68 / / isa prakAra usa devane jaba vicAra kiyA ki hamAre vacana vanAyudhake vacanarUpI vanase khaNDa-khaNDa ho gaye haiM taba usakA samasta mAna dUra ho gyaa| usI samaya kAlAdi labdhiyoMkI anukUlatAse use samyagdarzana prApta ho gyaa| usane rAjAkI pUjA kI, apane AnekA vRttAnta kahA aura phira vaha svarga calA gayA / / 66-70 // athAnantara kSemakara mahArAja yoga aura temakA samanvaya karate hue cirakAla taka pRthivIkA pAlana karate rahe / tadanantara kisI dina unhoMne matimanAvaraNake kSayopazamase yukta hokara Atma-jJAna prApta kara liyA // 72 // vajrAyudhakumArakA rAjyAbhiSeka kiyA, laukAntika devoMke dvArA stuti prApta kI aura gharase nikala kara dIkSA dhAraNa kara lii|||72|| unhoMne nirantara zAstrakA abhyAsa karate hue cirakAla taka aneka prakArakA tapazcaraNa kiyaa| ve tapa. karate samaya kisI prakArakA AvaraNa nahIM rakhate the, kisI sthAna para niyamita nivAsa nahIM karate the, kabhI pramAda nahIM karate the, kabhI zAstravihita kramakA ullaMghana nahIM karate the, koI parigraha pAsa nahIM rakhate the, lambe-lambe upavAsa rakhakara AhArakA tyAga kara dete the, kisI prakArakA AbhUSaNa nahIM pahinate the, kabhI kaSAya nahIM karate the, koI prakArakA prArambha nahIM rakhate the, koI pApa nahIM karate the, aura gRhIta pratijJAoMko kabhI khaNDita nahIM karate the, unhoMne nirvANa prApta karaneke lie apanA citta mamatArahita, ahaMkArarahita, zaThatArahita, jitendriya, krodharahita, caJcalatArahita, aura nirmala banA liyA thA // 73-75 // krama-krama se unhoMne kevalajJAna bhI prApta kara liyA, indra Adi devatA unake zAna-kalyANakake utsavameM Aye aura divyadhvanike dvArA unhoMne apanI bArahoM sabhAoMko saMtuSTa kara diyA / / 76 // . idhara rAjA vAyudha uttama puNyase phalI huI pRthiSIkA pAlana karane lge| dhIre-dhIre kAmake unmAdako bar3hAne vAlA caitakA mahInA paayaa| koyaloMkA manohara pAlApa aura bhramaroMkA madhura zabda kAmadevake maMtrake samAna virahiNI striyoMke prANa haraNa karane lgaa| samasta prakArake phUla OTT 1-makRtvAhAra-ka0, 50 / 2 prANamantrI vA kh.|
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 181 banAnyapi manojAya trijagadvijigISave / yasmin puSpakare svairaM daduH sarvasvamAtmanaH // 79 // tasmin kAle bane rantuM 'svadevaramaNe matim / jJAtvA sudarzanAvaktrAddhAriNyAdyAtmayoSitAm // 8 // autsukyAsadvanaM gatvA sudrshnsrovre| jalakrIDAM svadevIbhiH pravartayati bhuubhuji2||8|| apidhAya saraH sadyaH kazcidvidyAdharaH khalaH / zilayA nAgapAzena tamabamnAnnRpo'pyasau // 82 // zilAM hastatalenAhatsA gatA zatakhaNDatAm / vidyAdharo'pi duSTAtmA tadAnI prapalAyitaH // 8 // eSa pUrvabhave zatruvidyuiMSTrAbhidhAnakaH / vajrAyudho'pi devIbhiH saha svapuramAgamat // 84 // evaM sukhena bhUbhartuH kAle gacchatyayodayAt / nidhayo nava ratnAni caturdaza tadA'bhavan // 85 // cakravartizriyaM prApya niviSTa siMhaviSTare / kazcidvidyAdharo bhItaH zaraNaM tamupAgataH // 86 // tasyaivAnupadaM kAciduskhAtAsilatA khgii| krodhAnalazikhevAgAt dyotayantI "sabhAvanIm // 8 // sasyAzcAnupadaM kazcitsthaviraH sa gadAdharaH / samAgatya mahArAja durAtmaiSa khagAdhamaH // 88 // svaM duSTanigrahe ziSTapAlane ca nirantaram / jAgasi nigrahaH kAryastvayAsyAnyAyakAriNaH // 89 // ko'sAvanyAya ityetat jJAtumicchA tavAsti cet / vadAmi deva samyak tvaM praNidhAya manaH zRNu // 10 // "jambUdvIpasukacchAkhyaviSaye 'khacarAcale / zreNyAmucaradigjAyAM zukraraprabhapurAdhipaH // 11 // khagAdhIDindradattAkhyaH priyA tasya yazodharA / tayorahaM suto vAyuvego vidyAdharairmataH // 12 // tatra kinnaragItAkhyanagarAdhipatiH khgH| citracUlaH sutA tasya sukAntA me priyA'bhavat // 13 // utpanna karanevAle usa caitrake mahInemeM phUloMse lade hue vana aise jAna par3ate the mAno trijagadvijayI kAmadevake lie apanA sarvasva hI de rahe hoN|77-76 / / usa samaya usane sudarzanA rAnIke mukhase tathA dhAriNI Adi apanI striyoMkI utsukatAse yaha jAna liyA ki isa samaya inakI apane devaramaNa nAmaka vanameM krIr3A karanekI icchA hai isalie vaha usa vanameM jAkara sudarzana nAmaka sarovarameM apanI rAniyoMke sAtha jalakrIr3A karane lagA // 80-81 // usI samaya kisI duSTa vidyAdharane Akara usa sarovarako zIghra hI eka zilAse Dhaka diyA aura rAjAko nAgapAzase bA~dha liyaa| rAjA vAyudhane bhI apane hAthakI hathelIse usa zilA para aisA AghAta kiyA ki usake sau Tukar3e ho gaye / duSTa vidyAdhara usI samaya bhAga gyaa| yaha vidyAdhara aura koI nahIM thA-pUrvabhavakA zatru vidyu daMSTra thaa| vanAyudha apanI rAniyoMke sAtha apane nagarameM vApisa A gyaa| isa prakAra puNyodayase rAjAkA kAla sukhase bIta rahA thaa| kucha samaya bAda nau nidhiyA~ aura caudaha rana prakaTa hue / 285 // vaha cakravartIkI vibhUti pAkara eka dina siMhAsana para baiThA huA thA ki usa samaya bhayabhIta huA eka vidyAdhara usakI zaraNameM AyA // 86 // usake pIche hI eka vidyAdharI hAthameM talavAra liye krodhAgnikI zikhAke samAna sabhAbhUmiko prakAzita karatI huI AI / / 87 // usa vidyAdharIke pIche hI hAthameM gadA liye eka vRddha vidyAdhara Akara kahane lagA ki he mahArAja! yaha vidyAdhara duSTa nIca hai, Apa duSTa manuSyoMke nigraha karane aura satpuruSoMke pAlana karane meM nirantara jAgRta rahate haiM isalie Apako isa anyAya karane vAlekA nigraha avazya karanA cAhiye / / 88-86 // isane kauna-sA anyAya kiyA hai yadi Apako yaha jAnanekI icchA hai to he deva ! maiM kahatA hU~, Apa cittako acchI taraha sthira kara suneM // 10 // jambUdvIpake sukaccha dezameM jo vijayArdha parvata hai usakI uttarazreNImeM eka zukraprabha nAmakA nagara hai| vahA~ vidyAdharoMke rAjA indradatta rAjya karate the| unakI rAnIkA nAma yazodharA thaa| maiM una donoMkA putra hU~, vAyuvega merA nAma hai aura saba vidyAdhara mujhe mAnate haiM // 61-62 // usI deza meM kimaragIta nAmakA eka nagara hai / usake rAjAkA nAma citracUla hai| citracUlakI putrI sukAntA 1 sve deva-ka0, kha0, ga0, 50, ma0, / 2 bhUbhuje l0| 3 puNyodayAt / 4 cakravartizriyaH ma0, l0| 5 sabhAvanim ga0 / sabhApatim l0|6 jAgarti l0| 7 jambUdvIpe ka., kha, ga, gha0, ma / 8 khecarAcale kha., ga0, ma. / khecarAlaye l0| 6 citrasenaH ma0, l| 10 bhavet ka0, ga0, pa0 /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 mahApurANe uttarapurANam sutA mama sukAntAyAzcaiSA zAntimatiH satI / vidyAH sAdhayituM yAtA munisAgaraparvatam // 14 // vidyAsAdhanavighnArtha pApo'yaM samupasthitaH / puNyodayAttadaivAsyA vidyA siddhimupAgatA // 15 // tanayAtvAmayaM pApakarmakRtsamupAzrayat / vidyApUjAM samAdAya tadaivAhaM samAgamam // 16 // adRSTA matsutAM tatra tanmArga kSipramanvitaH / ityavAdItsa tatsarva zrutvA'vadhivilocanaH // 97 // jAnAmyahaM mahacAsya vidyAyA vighnakAraNam / iti vajrAyudho vyaktamevaM provAca tAM kathAm // 18 // asminnairAvate khyAte gAndhAraviSaye nRpaH / vindhyasenaH pativindhyapurasya vilasan guNaiH // 19 // sulakSaNAyAM tasyAbhUtsUnurnalinaketukaH / tatraiva dhanamitrasya zrIdattAyAM suto vaNika / / 10. // sudatto nAma tasyAsIdrAryA prItiGkarAhvayAt / dRSTvA nalinaketustAM kvacidvanavihAriNIm // 10 // madanAnalasantaptataddAha' sodumakSamaH / nyAyavRttiM samulladhya balAdahRta durmtiH||102|| . sudattastena niviNNaH suvratAkhyajinAntike / pravrajya suciraM ghoraM tapaH kRtvA''yuSo'vadhau // 1.3 // sNnysyeshaanklpe'bhuudeksaagrjiivitH| tatra bhogA~zciraM bhuktvA tataH pracyutya puNyabhAk // 10 // jambUdvIpasukacchAkhyavijayArdhAcalottara- zreNyAM pure'bhavatkAJcanAdyantatilakAhaye // 105 // mahendravikramasyeSTatanUjo'jitasenavAk / amavanIlagAyAM vidyAvikramadurgataH // 106 // ito nalinaketuzca vIkSyolkApAtamAtmavAn / niviMdya prAktanAtmIyaM duzcaritraM vinindayan // 10 // sImaGkaramuni zritvA dIkSAmAdAya zuddhadhIH / kramAkaivalyamutpAdya samprAparikSatimaSTamIm // 108 // merI strI hai // 63 // mere tathA sukAntAke yaha zAntimatI nAmakI satI putrI utpanna huI hai| yaha vidyA siddha karaneke lie munisAgara nAmaka parvatapara gaI thii||64|| usI samaya yaha pApI isakI vidyA siddha karanemeM vighna karaneke lie upasthita huA thA parantu puNyakarmake udayase isakI vidyA siddha ho gaI // 65 // yaha pApI vidyAke bhayale hI Apake zaraNa AyA hai| maiM vidyAkI pUjAkI sAmagrI le kara usI samaya vahA~ AyA thA parantu vahA~ apanI putrIko na dekha zIghra hI usI mArgase inake pIche AyA huuN| isa prakAra usa vRddha vidyAdharane khaa| yaha saba sunakara avadhijJAnarUpI netrako dhAraNa karane vAle rAjA vajrAyudha kahane lge| ki 'isakI vidyAmeM vighna honekA jo bar3A bhArI kAraNa hai use maiM jAnatA hUM aisA kahakara ve spaSTa rUpase usakI kathA kahane lge||66-68|| ___ unhoMne kahA ki 'isI jambUdvIpake airAvata kSetrameM eka gAndhAra nAmakA deza hai usake bindhyapura nagarameM guNoMse suzobhita rAjA vindhyasena rAjya karatA thaa| usakI sulakSaNA rAnIse nalinaketu nAmakA putra huA thaa| usI nagarameM eka dhanamitra nAmakA vaNik rahatA thaa| usakI zrIdattA strIse nAmakA putra huA thaa| sudattakI strIkA nAma prItiMkarA thaa| eka dina prItiMkarA kisI vanameM vihAra kara rahI thii| usI samaya rAjaputra nalinaketune use dekhA aura dekhate hI kAmAgnise aisA saMtapta huA ki usakI dAha sahana karanemeM asamartha ho gyaa| usa durbuddhine nyAyavRttikA ullaGghana kara balapUrvaka prItiMkarAkA haraNa kara liyA // 66-102 // sudatta isa ghaTanAse bahuta hI virakta huaa| usane suvrata nAmaka jinendrake samIpa dIkSA le lI aura cira kAla taka ghora tapazcaraNa kara Ayuke antameM saMnyAsamaraNa kiyA jisase aizAna svargameM eka sAgarakI AyuvAlA deva huA / vaha puNyAtmA cira kAla taka bhoga bhoga kara vahA~ se cyuta huA aura isI jambUdvIpa sambandhI sukaccha dezake vijayAdha parvatakI uttara zreNIpara kAJcanatilaka nAmaka nagarameM rAjA mahendravikrama aura nIlavegA nAmakI rAnIke ajitasena nAmakA pyArA putra huaa| yaha vidyA aura parAkramase durjeya hai||103-106|| idhara nalinaketuko ulkApAta dekhanese AtmajJAna ho gyaa| usane virakta ho kara apane pichale duzcaritrakI nindA kI, sImaMkara munike pAsa jAkara dIkSA lI, buddhiko nirmala banAyA, krama kramase kevalajJAna utpanna kiyA aura antameM aSTama bhUmi-mokSa sthAna prApta kara liyA // 107-108 / / 1 vidyAM pUjAM ka0, 10 / 2 taM dAhaM l0| / abhadanilavegAyAM ma0, la0 /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitamaM parva 183 protirApi nirvegAtsaMthitA subratAntikam / gRhasanaparityAgAtkRtvA cAndrAyaNaM param // 109 // prAnte saMnyasya sA prAyAkalpamIzAnanAmakam / tatra svAyuHsthitiM nItvA divyogaistatazcyutA // 11 // 'tavAjani tanUjeyamayaM vidyAvighAtakRt / tatsambandhAditi proktaM sarvamAkarNya bhUbhujA // 111 // niviMdya saMsRteH zAntimatI kSemakarAhvayAt / tIrthezAddharmamAsAdya sadyaH prApya sulakSaNAm // 11 // gaNinI saMyama zritvA sNnysyeshaansNjnyke| nAke nilimpo bhUtvA svakAyapUjArthamAgamat // 113 // sadAmImeva kaivalyaM prApat pavanavegavAka / sahaivAjitasenena kRtvA pUjAM tayorayAt // 114 // tathA cakradhare rAjyalakSyAliGgitavigrahe / dazAGgabhogasAdbhUte pAti paTkhaNDamaNDalam // 115 // vidyAdharAvya pAgbhAge zivamandirabhUpatiH / meghavAhananAmAsya vimalAkhyA priyA tayoH // 16 // sutA kanakamAleti kalyANavidhipUrvakam / jAtA kanakazAnteH sA jhaSaketu sukhAvahA // 11 // tathA vastvokasArakhyapurAdhIzakhagezinaH / sutA samudrasenasya jayasenodaroditA // 118 // priyA vasantasenA'pi babhUvAsya kanIyasI / tAbhyAM nirvRtimApAsau dRSTicaryAdvayena vA // 119 // 4kokilAprathamAlApairAhUta iva kautukAt / ayAdvanavihArAya kadAcitsa sahapriyaH // 120 // kandamUlaphalAnveSI nidhi vA sukRtodayAt / kumAro munimadrAkSIdvipine vimalaprabham // 12 // taM triH parItya vanditvA tatastattvaM prabuddhavAn / manorajaH samuddhRya zuddhiM buddharupAsadat // 122 // tadAnImeva taM dIkSAlakSmIzca svavazaM vyadhAt / zamphalIva vasantazrIrajAyata tapaHzriyaH5 // 12 // prIrtikarA bhI virakta ho kara suvratA ArthikAke pAsa gaI aura ghara tathA parigrahakA tyAga kara cAndrAyaNa nAmaka zreSTha tapa karane lgii| antameM saMnyAsamaraNa kara aizAna svargameM devI huii| vahA~ divya bhogoMke dvArA apanI Ayu pUrI kara vahA~ se cyuta huI aura aba tumhArI putrI huI hai| pUrva paryAyake sambandhase hI isa vidyAdharane isakI vidyAmeM vinna kiyA thaa| isa prakAra rAjA vajrAyudhake dvArA kahI huI saba bAta sunakara zAntimatI saMsArase virakta ho gii| usane kSemaMkara nAmaka tIrthaMkarase dharma zravaNa kiyA aura zIghra hI sulakSaNA nAmakI AryikAke pAsa jA kara saMyama dhAraNa kara liyaa| antameM saMnyAsa maraNa kara vaha aizAna svargameM deva huii| vaha apane zarIrakI pUjAke lie AI thI usI samaya pavanavega aura ajitasena muniko kevalajJAna prApta huA so unakI pUjA kara vaha apane sthAna para calI gii| 104-114 / isa prakAra jinakA zarIra rAjyalakSmIse AliGginta ho rahA hai aise cakravartI vanAyudha daza prakArake bhogoMke AdhIna hokara jaba chaho khaNDa pRthivI kA pAlana karate the // 115 / / taba vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNIke zivamandira nagarameM rAjA meghavAhana rAjya karate the unakI strIkA nAma vimalA thaa| una donoMke kanakamAlA nAmakI putrI huI thii| usake janmakAlameM aneka utsava manAye gaye the| taruNI honepara vaha rAjA kanakazAntiko kAmasukha pradAna karane vAlI huI thI arthAt usake sAtha vivAhI gaI thii||116-117 / / isake sivAya vastvokasAra nagarake svAmI samudrasena vidyAdharakI jayasenA rAnIke udarase utpanna huI vasantasenA bhI kanakazAntikI choTI strI thii| jisaprakAra dRSTi aura caryA-samyagdarzana aura samyakcAritrase nirvRti-nirvANa-mokSa prApta hotA hai usI prakAra una donoM striyoMse rAjA kanakazAnti nirvRti-sukha prApta kara rahA thA // 118-116 // kisI samaya rAjA kanakazAnti koyaloMke prathama AlApase bulAye hueke samAna kautaka vaza apanI striyoMke sAtha vanavihArake lie gayA thA // 120 // jisa prakAra kandamUla phala DhUMDhane vAleko puNyodayase khajAnA mila jAya usI prakAra usa kumArako vanameM vimalaprabha nAmake munirAja dIkha par3e // 121 / / usane unakI tIna pradakSiNAeM dIM, vandanA kI, unase tattvajJAna prApta kiyA aura apane manakI dhUli ur3Akara buddhiko zuddha kiyA / / 122 / / usI samaya dIkSA-lakSmIne use apane vaza kara liyA arthAta usane dIkSA dhAraNa kara lI isalie kahanA par3atA hai ki vasantalakSmI mAno tapolakSmIkI dUtI hI thii| bhAvArtha-jisaprakAra dUtI, puruSakA strIke sAtha samAgama 1 prItiMkarAtinivegAt kh0| prItiMkarApi saMvegAt ma0, l0| 2tadAjani m0| 3 vAstvokasArAkhya-ka0, ga0,10, vstvauk-m0|4 kokilaprathamA-ka0,kha0, gh0| 5tapaHzriyam ka0, 10 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 mahApurANe uttarapurANam devyau vimalamatyAkhyagaNinIM te samAzrite / bhadIkSetAM sahaitena yuktaM taskulayoSitAm // 124 // siddhAcale kadAcitaM pratimAyogadhAriNam / khago vasantasenAyA baddhavaireNa maithunaH // 125 // vilokya citracUlAkhyaH kopAruNitavIkSaNaH / prArisurupasargAya tarjitaH khecarezvaraiH // 126 // anyadA ratnasenAkhyo nRpo ratnapurAdhipaH / dattvA''pa paJcakAzcarya bhikSAM kanakazAntaye // 127 // ucitracUlaH punazcAsya pratimAyogadhAriNaH / bane suranipAtAkhye vighAtaM kartumudyataH // 128 // tasmin kopaM parityajya ghAtighAtA yatIzvaraH / kevalAvagamaM prApakkA'pi kopo na dhImatAm // 129 // devAgamana mAlokya bhItvA sa khagapApakaH / tameva zaraNaM yAto nIcAyAM vRttirIdRzI // 130 // atha vajrAyudhAdhIzo naptRkaivalyadarzanAt / labdhabodhiH sahasnAyudhAya rAjyaM pradAya tat // 131 // dIkSAM kSemaGkarAkhyAna "tIrthakarturupAntagaH / prApya siddhigirau varSapratimAyogamAsthitaH // 132 // tasya pAdau samAlambya vAlmIkaM bahnavartata / varddhayanti mahAtmAnaH pAdalamAnapi dviSaH // 133 // vratinaM taM vratatyo'pi mAdarvaM vA samIpsavaH / gADhaM rUDhAH samAsedurAkaNThamabhitastanum // 134 // azvagrIvasutau ratnakaNTharatnAyudhAbhidhau / bhrAntvA 'janmanyatibalamahAbalasamAkhyayA // 135 // bhUtvA'surau tamabhyetya tadvighAtaM cikIrSukau / rambhAtilorAme dRSTvA tarjayitvA'tibhaktitaH // 136 // karA detI hai usI prakAra vasantalakSmIne rAjA kanakazAntikA tapolakSmI ke sAtha samAgama karA diyA thA / / 123 / / isIke sAtha isakI donoM striyoMne bhI vimalamatI AryikA ke pAsa jAkara dIkSA dhAraNa kara lI so ThIka hI hai kyoMki kulIna striyoMko aisA karanA ucita hI hai / / 124 // kisI samaya kanakazAnti munirAja siddhAcalapara pratimAyogase virAjamAna the vahIM para unakI strI vasantasenAkA bhAI citracUla nAmakA vidyAdhara AyA / pUrvajanmake baMdhe hue bairake kAraNa usakI A~khe krodhase lAla ho gaI / vaha upasarga prArambha karanA hI cAhatA thA ki vidyAdharoM ke adhipatine lalakAra kara use bhagA diyA / / 124 - 126 / / kisI eka dina ratnapura ke rAjA ratnasenane munirAja kanakazAntike lie AhAra dekara paJcarya prApta kiye / / 127 / / kisI dUsare dina vahI munirAja suranipAta nAmake nameM pratimAyoga dhAraNakara virAjamAna the| vaha citracUla nAmakA vidyAdhara phirase upasarga karaneke lie tatpara huA // 128 // parantu una munirAjane usapara raMcamAtra bhI krodha nahIM kiyA balki ghAtiyA karmoM kA nAzakara kevalajJAna prApta kara liyA so ThIka hI hai kyoMki buddhimAnoMko kisIpara krodha karanA ucita nahIM hai / / 126 // kevalajJAnakA utsava manAneke lie devoMkA Agamana huA / use dekha vaha pApI vidyAdhara Darakara unhIM kevalI bhagavAnkI zaraNa meM pahuMcA so ThIka hI hai kyoMki nIca manuSyoM kI pravRtti aisI hI hotI hai // 130 // athAnantara nAtIke kevalajJAnakA utsava dekhanese vajrAyudha mahArAjako bhI AtmajJAna ho gayA jisase unhoMne sahasrAyudhake lie rAjya de diyA aura kSemaMkara tIrthakarake pAsa pahu~cakara dIkSA dhAraNa kara lI / dIkSA leneke bAda hI unhoMne siddhigiri nAmaka parvata para eka varSake lie pratimAyoga dhAraNa kara liyA / / 131 - 132 / / unake caraNoMkA Azraya pAkara bahutase bamIThe taiyAra ho gaye so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSa caraNoMmeM lage zatruoMko bhI bar3hAte haiM / / 133 / / unake zarIrake cAroM ora saghana rUpase jamI huI latAeM bhI mAno unake pariNAmoMkI komalatA prApta karaneke lie hI una munirAja ke pAsa taka jA pahu~cI thIM // 134 // azvagrIvake ratnakaNTha aura ratnAyudha nAmake jo do putra the ve cirakAla taka saMsArameM bhramaNa kara atibala aura mahAbala nAmake asura hue| ve donoM hI asara una munirAjakA vighAta karanekI icchAse unake sammukha gaye parantu rambhA aura tilottamA nAmakI deviyoMne dekha liyA ataH DAMTakara bhagA diyA tathA divya gandha Adike dvArA bar3I bhakti unakI pUjA kI / pUjAke bAda ve deviyAM svarga calI gii| dekho kahA~ do striyA~ aura 1 tarjitaM kha0 / 2 khacarezvaraiH la0 / 3 ratnacUlaH kha0 / 4 naptRkevala-la0 / 5-khyAMta- kha0 / 6 janmAni la0 /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitamaM parva / gandhAdibhiryatiM divyairabhyarcya divamIyatuH / ka vA te kA'surau puNye sati kiM na ghaTAmaTet // 137 // kiJcitkAraNamuddizya vajrAyudhasuto'pi tat / rAjyaM zatavalinyucairnidhAya nihataspRhaH // 138 // saMyamaM samyagAdAya munIndrAt pihitAzravAt / yogAvasAne sa prApadvAyudhamunIzvaram // 139 // tAvubhau suciraM kRtvA prabrajyAM saha duHssahAm / baibhAraparvatasyAgre vigrahe'pyakRtAgrahau // 140 // UrdhvamaiveyakasyAdho'bhUtAM saumanasAiye / ekAnnatriMzadadhyAyuSau vimAne maharddhikau // 141 // tato vajrAyudhazcyutvA dvIpe'smin prAgvidehage / viSaye puSkalAvatyAM nagarI puNDarIkiNI // 142 // patirdhanarathastasya devI kAntA manoharA / tayormegharathAkhyo'bhUdAdhAnAthAptasatkriyaH // 143 // tasyaivAnyo'hamindro'pi suto dRDharathAhnayaH / jAto manoramAyAM tAviva candradivAkarau // 144 // tayoH parAkramaprajJAprazrayaprAbhavakSamAH / satyatyAgAdayo'nye ca prAdurAsan guNAH sthirAH // 145 // sutau tau yauvanApUrNau prAptaizvaryAviva dvipau / vilokya tadvivAhArthaM mahIzo vihitasmRtiH // 146 // jyeSThasUnoviMvAhena priyamitrAmanorame / kanIyaso'pi sumatiM vidadhe citrAvallabhAm // 147 // abhavatpriyamitrAyAM tanUjo nandivarddhanaH / sumatyAM varasenAkhyaH suto dRDharathasya ca // 148 // iti svaputrapautrAdisukhasAdhanasaMyutaH / siMhaviSTaramadhyAsya zakralIlAM samAvahan // 149 // sadAtra priyamitrAyAH suSeNA nAma ceTikA / kRkavAkuM samAnIya 'ghanatuNDAbhidhAnakam // 150 // darzayitvAsse yathenaM jayeyuH kRkavAkukAH / pareSAM pradade tebhyo dInArANAM sahasrakam // 151 // iti devyA kanIyasyAH zrutvA tadgaNikA''nayat / kAJcanA vajratuNDAkhyaM kukkuTaM yodhane tayoH // 152 // kahA~ do asura phira bhI una striyoMne asuroMko bhagA diyA so ThIka hai kyoMki puNyake rahate hue kaunasA kArya siddha nahIM ho sakatA ? // / 135 - 137 // idhara vajrAyudhake putra sahasrAyudhako bhI kisI kAraNase vairAgya ho gayA, unhoMne apanA rAjya zatabalIke lie de diyA, saba prakArakI icchAeM chor3a dIM aura pihitAsrava nAmake munirAjase uttama saMyama prApta kara liyaa| jaba eka varSakA yoga samApta huA taba ve apane pitA-vAyudha munirAjake samIpa jA pahu~ce / / 138-136 // pitA putra donoMne cirakAla taka duHsaha tapasyA kI, antameM ve vaibhAra parvatake agrabhAgapara phuNce| vahA~ unhoMne zarIrameM bhI apanA Agraha chor3a diyA arthAt zarIrase sneharahita ho kara saMnyAsamaraNa kiyA aura Urdhvayaiveyakake nIceke saumanasa nAmaka vimAna meM bar3I Rddhi dhAraka ahamindra hue, vahA~ unatIsa sAgarakI unakI Ayu thI / / 140-141 // isI jambUdvIpake pUrva videha kSetrameM puSkalAvatI nAmakA deza hai| usakI puNDarIkiNI nAmakI nagarImeM rAjA ghanaratha rAjya karate the / unakI manoharA nAmakI sundara rAnI thI / vAyudhakA jIva graiveyakase cyuta hokara unhIM donoMke megharatha nAmakA putra huA / usake janmake pahale garbhAdhAna Adi kriyAeM huI thIM / / 142 - 143 / / unhIM rAjA ghanarathakI dUsarI rAnI manoramA thii| dUsarA ahamindra (sahasrAyudha kA jIva) usIke garbhase dRDharatha nAmakA putra huaa| ye donoM hI putra candra aura sUryake samAna jAna par3ate the / 144 // una donoMmeM parAkrama, buddhi, vinaya, prabhAva, kSamA, satya, tyAga Adi aneka sthAyI guNa prakaTa hue the / 145 // donoM hI putra pUrNa yuvA ho gaye aura aizvarya prApta gajarAjake samAna suzobhita hone lage / unheM dekha rAjAkA dhyAna unake vivAhakI ora gayA / / 146 // unhoMne bar3e putrakA vivAha priyamitrA aura manoramAke sAtha kiyA thA tathA sumatiko choTe putrakI hRdayavallabhA banAyA thA // 147 // kumAra megharathakI priyamitrA strIse nandivardhana nAmakA putra huA aura rathakI sumati nAmakI strIse varasena nAmakA putra huA // 148 // isa prakAra putra pautra Adi sukhake samasta sAdhanoMse yukta rAjA ghanaratha siMhAsana para baiThakara indrakI lIlA dhAraNa karatA thA // 146 // usI samaya priyamitrAkI suSeNA nAmakI dAsI ghanatuNDa nAmakA murgA lAkara dikhalAtI huI bolI ki yadi dUsaroMke murge ise jIta leM to maiM eka hajAra dInAra duuNgii| yaha sunakara choTI strIkI kAnA nAmakI dAsI eka vajratuNDa nAmakA murgA le aaii| donoMkA yuddha hone lagA, vaha yuddha 1 vajratuNDAbhidhAnakaM ka0, kha0, ga0, gha0 / 24 185
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 mahApurANe uttarapurANam anyonyaduHkhahetutvAdetayoH pazyatAmapi / hiMsAnandAdika draSTumayogyaM dharmavedinAm // 15 // iti smaraMzca bhavyAnAM bhuunaamupshaantye| svakIyaputramAhAtmyaprakAzanadhiyA ca tat // 154 // yuddhaM ghanarathAdhIzo lokamAno dRddhkrudhoH| sa megharathamaprAkSIt balametatkuto'nayoH // 155 // iti tena sa pRSThaH san vizuddhAvadhilocanaH / tayostAdRzayuddhasya hetumevamudAharat // 156 // asminnairAvate ratnapure zAkaTiko RdhA / sodayoM bhadradhanyAkhyau balIvadanimittataH // 157 // pApiSThau 'zrInadItIre hatvA mRtvA parasparam / kAJcanAkhyasaritIre zvetatAmnAdikarNakau // 15 // svapUrvajanmapApena jAyatAM vanavAraNau / tatrApi bhavasambaddhakrodhAdhudhvA mRtiM gatau // 159 // ayodhyApuravAstavyo nandimitro'sti 2ballavaH / mahiSImaNDale tasya jajJAte gavalottamau // 16 // dRptautitrApi saMrambhasambhRtau tau parasparam / babhUvatuzviraM yuddhvA zRGgAnAkRSTajIvitau // 16 // tasminneva pure zaktivarazabdAdisenayoH / meSAvabhUtAM tau rAjaputrayorvajramastakau // 162 // yuddhvA'nyonyaM gataprANau saJjAtau kukkuTAvimau / svavidyAdhyAsitAvetau gUDhau yodhayataH khagau // 163 // kAraNaM kiM tayoH kau ca to cecchaNu mhiipte| jambUpalakSite dvIpe bharate khacarAcale // 16 // pure'bhUduttarazreNyAM kanakAdini bhUpatiH / khago garuDavegAkhyo tiSeNAsya vallabhA // 165 // tilakAntadivizcandratilakazca sutau tayoH / siddhakUTe samAsInaM cAraNadvandvamAzritau // 166 // stutvA svajanmasambandhaM saprazrayamapRcchatAm / jyeSTho munistayorevaM tatprapaJcamabhASata // 167 // donoM murgoM ke lie duHkhakA kAraNa thA tathA dekhane vAloMke lie bhI hiMsAnanda Adi raudradhyAna karane vAlA thA ataH dharmAtmAoMke dekhane yogya nahIM hai / / 150-153 / / aisA vicAra kara bahutase bhavya jIvoMko zAnti prApta karAne tathA apane putrakA mAhAtmya prakAzita karanekI buddhise rAjA ghanaratha una donoM krodhI mugoMkA yuddha dekhate hue megharathase pUchane lage ki inameM yaha bala kahA~se AyA ? / / 154-155 / isa prakAra ghanarathake pUchane para vizuddha avadhijJAnarUpI netroMko dhAraNa karane vAlA megharatha, una donoM murgoke vaise yuddhakA kAraNa kahane lagA // 156 / / usane isa prakAra kahanA zurU kiyA ki isI jambUdvIpake airAvata kSetra meM eka ratnapura nAmakA nagara hai usameM bhadra aura dhanya nAmake do sage bhAI the| donoM hI gAr3I calAnekA kArya karate the| eka dina ve donoM hI pApI zrInadIke kinAre bailake nimittale lar3a par3e aura paraspara eka dUsareko mAra kara mara gye| apane pUrva janmake pAmase mara kara ve donoM kAJcana nadI kinAre zvetakarNa aura tAmrakarNa nAmake jaMgalI hAthI hue| vahA~para bhI ve donoM pUrva bhavake ba~dhe hue krodhase lar3akara mara gaye // 157-156 // mara kara ayodhyA nagarameM rahane vAle nandimitra nAmaka gopAlakI bhaiMsoMke jhuNDa meM do uttama bhaite hue / / 160 // donoM hI ahaMkArI the ataH parasparameM bahuta hI kupita hue aura cirakAla taka yuddhakara sIMgoMke agrabhAga kI coTase donoM ke prANa nikala gye||161|| abakI bAra ve donoM usI ayodhyA nagarameM sena aura zabdavarasena nAmaka rAjaputroMke meDhA hue| unake mastaka vanake samAna majabUta the| mer3he bhI parasparameM lar3e aura mara kara ye murge hue haiN| apanI apanI vidyAoMse yukta hae do vidyAdhara chipa kara inheM lar3A rahe haiM / / 162 - 163 / / una vidyAdharoMke lar3AnekA kAraNa kyA hai ? aura ve kauna haiM ? he rAjan , yadi yaha Apa jAnanA cAhate haiM to suneN| isI jambUdvIpa sambandhI bharatakSetrake vijayArdha parvatakI uttara zreNI para eka kanakapura nAmakA nagara hai| usameM garuDavega nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| dhRtiSaNA usakI strIkA nAma thaa| una donoMke divitilaka aura candratilaka nAmake do putra the| eka dina ye donoM hI putra siddhakUTa para virAjamAna cAraNayugalake pAsa pahu~ce // 164-166 // aura stuti kara bar3I vinayake sAtha apane pUrvabhavake sambandha pUchane lge| unameM jo bar3e muni the ve isa prakAra vistArase kahane lage // 167 // 1 nadItIrthe kha0 / gopAlaH /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitamaM parva 187 dhAtakIkhaNDaprAgbhAge puramairAvate bhuvi / tilakAkhyaM patistasya vabhUvAbhayaghoSavAk // 168 // suvarNatilakA tasya devI jAtau sutau tayoH / vijayo'nyo jayantazca sampannanayavikramau // 16 // khagAdridakSiNazreNImandArAkhyapurezinaH / zaGkasya jayadevyAzca pRthivItilakA sutA // 177 // tasya tvabhayaghoSasya saa'bhvtpraannvllbhaa| 1eka saMvatsaraM tasyAmevAsakte'nyadA vibhau // 17 // suvarNatilakA sArddha vihataM bhavatA vanam / viSTIti nRpati caJcatkAntyAditilako'vadat // 172 // tacceTikAvacaH zrutvA tadepsumabhidhAya tam / pRthivItilakA ramyaM vanamatraiva darzaye // 173 // iti tatkAlaja sarva vanavastu pradarya sA / tena zaknuvatI rokhaM mAnabhaGgana pIDitA // 17 // sumatiM gaNinIM prApya pravrajyAmAdade stii| heturAsannabhavyAnAM mAnazca hitasiddhaye // 175 // bhaktyA damavarAkhyAya datvA dAnaM mhiiptiH| AzcaryapaJcakaM prApya kadAcidabhayAhvayaH // 176 // avApya saha sUnubhyAmanantagurusanidhim / labdhabodhiH samAdatta dussahaM sa mahAvratam // 177 // kAraNaM tIrthakRnnAmno bhAvayitvA''yuSo'vadhau / samyagArAdhya putrAbhyAmacyutaM kalpamAtmavAn // 178 // dvAviMzatyabdhimAnAyurbhuktvA bhogAMzca tau ttH| jIvitAnte bhavantau tau jAtau nRpakumArakau // 179 // iti tatsamyagAkarNya bhagavannAvayoH pitA / kveti pRSTo munistAbhyAmabravIditi tatkathAm // 18 // tataH pratyutya 4kalpAntAda hemAGgadamahIpateH / suto'bhUnmeghamAlinyAM devyAM ghnrthaahvyH||18|| idAnIM puNDarIkiNyAM yuddhaM kukkuttyorsau| "prekSamANaH sthitaH zrImAn devIsutasamanvitaH // 182 // dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrva bhAgameM jo airAvata kSetra hai usakI bhUmipara eka tilaka nAmakA nagara hai| usake svAmIkA nAma abhayaghoSa thA aura unakI strIkA nAma suvarNatilaka thaa| una donoMke vijaya aura jayanta nAmake do putra the| ve donoM hI putra nIti aura parAkramase sampanna the| isI kSetrake vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNImeM sthita mandAranagarake rAjA zaGkha aura unakI rAnI jayadevIke pRthivItilakA nAmakI putrI thI // 168-170 // vaha rAjA abhayaghoSakI prANavallabhA huI thii| rAjA abhayaghoSa usameM Asakta honese eka varSa taka usIke yahA~ rahe Aye // 171 / ekadina cazcatkAntitilakA nAmakI dAsI Akara rAjAse kahane lagI ki rAnI suvarNatilakA Apake sAtha vanameM vihAra karanA cAhatI haiN| 172 / / ceTIke vacana sunakara rAjA vahA~ jAnA cAhatA thA parantu pRthivItilakA rAjAse manohara vacana bolI aura kahane lagI ki vaha yahIM dikhalAye detI hU~ // 173 // aisA kaha kara usane usAsamayameM honevAlI vanakI saba vastue~ dikhalA dI aura isa kAraNa vaha rAjAko rokanemeM samartha ho skii| rAnI suvarNatilakA isa mAnabhaGgase bahuta duHkhI huii| anta meM usa satIne sumati nAmaka AryikAke pAsa dIkSA le lI so ThIka hI hai kyoMki nikaTa bhavyajIvoMkA mAnahita siddhikA kAraNa ho jAtA hai / / 174-175 // abhayaghoSa rAjAne kisI dina damavara nAmaka munirAjake lie bhakti-pUrvaka dAna dekara paJcAzcarya prApta kiye // 176 // vaha eka dina apane donoM putroMke sAtha ananta nAmaka guruke samIpa gayA thA vahA~ use AtmajJAna ho gayA jisase usane kaThina mahAvrata dhAraNa kara liye // 177 // tIrthakara nAmakarmake bandhameM kAraNabhUta solaha kAraNa bhAvanAoMkA cintavana kiyA aura Ayuke antameM samAdhimaraNa kara apane donoM putroMke sAtha acyutasvargameM deva huA // 178 / / bAIsa sAgarakI Ayu pAkara ve tInoM vahA~ manovAJchita bhoga bhogate rhe| Ayuke antameM vahA~se cyuta hokara donoM hI vijaya aura jayanta rAjakumArake jIva tuma donoM utpanna hue ho / / 176 / / yaha saba acchI taraha sunakara ve donoM hI phira pUchane lage ki he bhagavan ! hamAre pitA kahA~ haiM ? aisA pUche jAnepara ve pitAkI kathA isa prakAra kahane lge-|| 180 // unhoMne kahA ki tumhAre pitAkA jIva acyutasvargase cyuta hokara hemAGgada rAjAkI meghamAlinI nAmakI rAnIke dhanaratha nAmakA putra huA hai vaha zrImAn isa samaya rAniyoM tathA putroMke sAtha puNDarIkiNI nagarImeM mugoMkA yuddha 1 eka ma0, la0 / 2 vaz kAntau kAmayate icchatItyarthaH / 3 tAm ka0, kha0, ga0, gha0, ma0, l| 4 kalpAnte l0| 5 prekSyamANaH kh.|
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tadAkarNya bhavatprItyA khagau tAvAgatAvimau / iti megharathAtsarvamAkarNyAtmIyavigraham // 183 // prakaTIkRtya tau bhUpaM kumAraM cAbhipUjya tam / gatvA govarddhanopAnte dIkSAsiddhimavApatAm // 184 // svapUrvabhavasambandhaM viditvA kukkuTau ca tau / muktvA parasparAbaddhavairaM saMnyasya sAhasAt // 185 // abhUtAM bhUtadevAdiramaNAntavanadvaye / tAmrAdicUlacUlAntakanakau bhUtajAtijau // 186 // 1 I tadaivAgatya tau devau prItyA megharathAhvayam / sampUjyAkhyAya sambandhaM svajanmAntarajaM sphuTam // 187 // mAnuSottaramUdhAntarvati vizvaM vilokaya / eSa eva tavAvAbhyAmupakAro vidhIyatAm // 188 // ityudIryaM kumAraM taM syAttatheti pratizratam / sArddhaM svAtaiH samAropya vimAnaM vividharddhikam // 189 // samprApya gaganAbhogaM meghamAlAvibhUSitam / darzayAmAsa turyAntau kAntAn dezAnyathAkramam // 190 // bharataH prathamo dezastato haimavataH paraH / harivarSo videhazca ramyakaH paJcamo mataH // 191 // hairaNyavatasaMjJazca parazcairAvatAhvayaH / pazyaite sapta bhUmi vibhaktAH saptabhiviMbho // 192 // himavAn mahAhimavAn niSadho mandaro mahAn / nIlo rukmI zikharyAkhyo vikhyAtAH kulaparvatAH // 193 // imA ramyA mahAnayazcaturdazasamudragAH / padmAdihavasambhUtA nAnAstrotasvinIyutAH // 194 // gaGgA sindhuzca rohicca rohitAsyA haritparA / harikAntA parA sItA sItodA cASTamI nadI // 195 // nArI ca narakAntA va kUlAntA 'svarNasaMzikA / tato'nyA rUpyakUlAkhyA rakkA raktodayA saha // 196 // hradAH SoDazasaGkhyAH syuH kuzezayavibhUSitAH / pazya padmo mahApadmastiganchaH kesarI mhaa-|| 197 // puNDarIkastathA puNDarIko niSadhanAmakaH / paro devakuruH sUryaH "sulaso dazamaH smRtaH // 198 // vidyutprabhAyaH khyAto nIlavAn kururutaraH / candrazcairAvato mAlyavAMzca vikhyAtasaMjJakaH // 199 // teSAmAdyeSu SaTsu syustAH zrIhrISTatikIrtayaH / buddhirlakSmIzca zakrasya vyantaryo vallabhAGganAH // 200 // dekhatA huA baiThA hai / / 161 - 182 / / una munirAjase ye saba bAteM sunakara ye donoM hI vidyAdhara Apake premase yahA~ Aye haiM / isa taraha megharathase saba samAcAra sunakara una vidyAdharoMne apanA svarUpa prakaTa kiyA, rAjA ghanaratha aura kumAra megharathakI pUjA kI tathA govardhana munirAjake samIpa jAkara dIkSA prApta kara lI / / 183-184 // una donoM murgoMne bhI apanA pUrvabhavakA sambandha jAnakara paraspara kA ba~dhA huA baira chor3a diyA aura antameM sAhasake sAtha saMnyAsa dhAraNa kara liyA / aura bhUtaramaNa tathA devaramaNa nAmaka vanameM tAmracUla aura kanakacUla nAmake bhUtajAtIya vyantara hue / / 185 -186 // usI samaya ve donoM deva puNDarIkiNI nagarImeM Aye aura bar3e premase megharathakI pUjA kara apane pUrve janmakA sambandha spaSTa rUpase kahane lage // 187 // antameM unhoMne kahA ki Apa mAnuSottara parvatake bhItara vidyamAna samasta saMsArako dekha lIjiye / hamalogoMke dvArA ApakA kamase kama yahI upakAra ho jAve // 188 // devoMke aisA kahanepara kumArane jaba tathAstu kahakara unakI bAta svIkRta kara lI taba devoMne kumArako usake AptajanoMke sAtha aneka RddhiyoMse yukta vimAnapara baiThAyA aura meghamAlAse vibhUSita AkAzameM le jAkara yathAkrama se calate calate, sundara deza dikhalAye / / 186160 // ve batalAte jAte the ki yaha pahalA bharata kSetra hai, yaha usake Age haimavata kSetra hai, yaha harivarSa kSetra hai, yaha videha kSetra hai, yaha pA~cavA~ ramyaka kSetra hai, yaha hairaNyavata kSetra hai aura yaha airAvata kSetra hai / isa prakAra he svAmin! sAta kulAcaloMse vibhAjita ye sAta kSetra haiM / / 161 - 162 // himavAn, mahAhimavAn, niSadha, mahAmeru, nIla, rukmI aura zikharI ye sAta prasiddha kulAcala haiM 163 // ye padma Adi sarovaroMse nikalane vAlI, samudrakI ora jAnevAlI, aneka nadiyoMse yukta, manohara caudaha mahAnadiyA~ haiM, // 164 // gaGgA, sindhu, rohita, rohitAsyA, harit, harikAntA, sItA, sItodA, nArI, narakAntA, suvaNaikUlA, rUpyakUlA, raktA aura raktodA ye unake nAma haiM / / 165166 // dekho, kamaloMse suzobhita ye solaha hada-sarovara haiN| padma, mahApadma, tigavcha, kesarI, mahApuNDarIka, puNDarIka, niSedha, devakuru, sUrya, dazavA~ sulasa, vidyutprabha, nIlavAn, uttarakuru, candra, airAvata aura mAlyavAn ye una solaha hadoMke nAma haiM / / 167 - 166|| inameM se Adike chaha hRdoMmeM kramase zrI, 1 vidhIyate la0 / 2 vibhuktAH la0 / 3 rohitAkhyA la0 / 4 suvarNa la0 / 5 sulabhoH sa0 / 185
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitam parva safari 186 nAgAH zeSeSu tannAmadheyAH santatavAsinaH / pazyAmI ca mahAbhAga prekSyA vakSAraparvatAH // 201 // citrapadmAdikUTAkhyau kUTAntanalinaH paraH / ekazailasnikUTazca kUTo vaizravaNAdikaH // 202 // anjanAtmAmjanau zraddhAvAMca vijayAvatI / AzIviSAbhidhAnazca sukhAvahasamAhvayaH // 203 // candramAlastathA sUryamAlo nAgAdimAlavAk / devamAlaH paro gandhamAdano mAlyavAnapi // 204 // vidyutprabhaH saumanasaH pralayotpattidUragAH / vibhaGganadyo tAzca svacchAmbuparipUritAH // 205 // ivAidavatIsaMjJe parA pakavatIti ca / taptamantajalAbhyAca sahonmattajalAyA // 206 // kSIrodA ca sazItodA stroto'ntarvAhinI parA / gandhAdimAlinI phenamAlinyUrmyAdimAlinI // 207 // amI va viSayAH kacchasukacchaparibhASitau / mahAkacchA tathA kacchakAvatyAvartalAGgalAH // 208 // puSkalA puSkalAvatyo vatsA nAmnA ca kIrtitA / suvatsA ca mahAvatsA vikhyAtA vatsakAvatI // 209 // ramyA va ramyakAkhyA ramaNIyA maGgalAvatI / padmA supadmA mahApadmA padmAvatyabhikhyayA // 210 // zaGkA ca nalinAnyA ca kumudA saritA parA / caprA suvaprA ca mahAvaprayA vaprakAvatI // 211 // gandhA sugandhA gandhAvat sugandhA gandhamAlinI / etAzca rAjadhAnyo'tra kumArAlokayasphuTam // 212 // kSemA kSemapurI cAnyA'riSTA'riSTapurI parA / khaGgAkhyayA ca maJjUSA cauSadhI puNDarIkiNI // 213 // susImA kuNDalA sArddhamaparAjitasaMjJayA / prabhaGkarAGkavatyAkhyA padmAvatyabhidhoditA // 214 // nagarI rajasacayA / azvasiMhamahApuryo vijayAdipurI parA // 215 // "arajA virajAzcaivamazokA vItazokavAk / vijayA vaijayantI ca jayantI cAparAjitA // 216 // atha cakrapurI khaGgapuryayodhyA ca varNitA / avadhyetyatha sItottarAbhAgAnmerusanidheH // 217 // prAdakSiNyena vakSArAdravAdIMzca pratipAditAn / samudrAdivanAdIni bhUtoddiSTAni bhubhujA // 218 // hI, dhRti, kIrti, buddhi aura lakSmI ye indrakI vallabhA vyantara deviyA~ rahatI haiM / / 200 / / bAkIke daza hadoMmeM usI nAmake nAgakumAradeva sadA nivAsa karate haiM / he mahAbhAga ! idhara dekho, ye dekhane yogya vakSAra parvata haiM // 201 // citrakUTa, padmakUTa, nalinakUTa, ekazaila, trikUTa, vaizravaNakUTa, aJjanAtma, aJjana, zraddhAvAn, vijayAvatI, AzIviSa, sukhAvaha, candramAla, sUryamAla, nAgamAla aura devamAla ye solaha inake nAma haiM / inake sivAya gandhamAdana, mAlyavAn, vidyatprabha aura saumanasya ye cAra gajadanta haiM / ye saba parvata utpatti tathA vinAzase dUra rahate haiM - anAdinidhana haiN| idhara svaccha jalase bharI huI ye vibhaGga nadiyA~ haiM / / 202-205 / / hRdA, hRdavatI, paGkavatI, saptajalA, mattajalA, unmattajalA, kSIrodA, zItodA, sroto'ntarvAhinI, gandhamAlinI, phenamAlinI aura UrmimAlina ye bAraha inake nAma haiM // 206-207|| he kumAra ! spaSTa dekhiye, kacchA, sukacchA, mahAkacchA, kacchakAvatI, AvartA, lAGgalA, puSkalA, puSkalAvatI, vatsA, suvatsA, mahAvatsA, vatsakAvatI, ramyA, ramyakA, ramaNIyA, maGgalAvatI, padmA, supadmA, mahApadmA, padmAvatI, zaGkhA, nalinA, kumudA, saritA, vaprA, suvaprA, mahASaprA, vaprakAvatI, gandhA, sugandhA, gandhAvatsugandhA aura gandhamAlinI ye battIsa videhakSetrake deza haiM / tathA dakSemA, domapurI, ariSTA, ariSTapurI, khaDga, maJjUSA, auSadhI, puNDarIkiNI, susImA, kuNDalA, aparAjitA, prabhaikarA, aMkavatI, padmAvatI, zubhA, rala sAyA, azvapurI, siMhapurI, mahApurI, vijayapurI, arajA, virajA, azokA, vItazokA, vijayA, vaijayantI, jayaMtI, aparAjitA, cakrapurI, khaGgapurI, ayodhyA aura avadhyA ye battIsa nagariyA~ una dezoMkI rAjadhAniyA~ haiM / ye vakSAra parvata, vibhaMga nadI aura deza Adi saba sItA nadIke uttarakI ora meru parvatake samIpase pradakSiNA rUpase varNana kiye haiN| inake sivAya una vyantara devoMne samudra, vana Adi jo jo dikhalAye the saba rAjakumArane dekhe / icchAnusAra mAnuSottara parvata dekhA aura usake bIcameM rahanevAle samasta priya sthAna dekhe / apanA teja prakaTa karanevAle rAjakumArane bar3I 1 vaizravaNAdimaH la0 / 2 vikaTAvatI ga0 / vijayAvatA la0 / 3 gambhIramAlinI ga0, la0, ma0 / 4 padmakAvatyabhikhyayA kha0 / padmAvatyabhidhoditAm ga0 / 5 nalinAkhyA ca la0 / 6 gandhavatI zabdA la0 / 7 vauSadhI kha0 / nyauSadhI gha0 / vauSAdhi ma0 / 8 zubhazabdAbhidhAnA ca kha0, ga0 /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam pazyatAnyAni ca svairaM mAnuSottarabhUbhRtaH / madhyavartIni sarvANi prItyAviSkRtatejasA // 219 // akRtrimajinAgArANyabhyarcya stutibhizciram / stutvA'rthyAbhirnivRtyApi svapuraM paramotsavam // 220 // divyAbharaNadAnena paripUjya mahIpatim / sAmoktibhizca tau vyanterezau svAvAsamIyatuH // 221 // yaH karmavyatihAreNa nopakArArNavaM taret / sa jIvannapi nirjIvo nirgandhaprasavopamaH // 222 // kRkavAkU ca cedevamupakAravidau katham / manuSyo jarayatyaGge na cedupakRtaM khalaH // 223 // kadAcitkAlalAbhena nRpo ghanarathAhvayaH / coditaH svagataM dhImAniti dehAdyacintayat // 224 // dhikkaSTamiSTamityetat zarIraM janturAvaset / avaskaragRhAccainaM nApaityatijugupsitam // 225 // tarpakANi sukhAnyAhuH kAni tAnyatra dehinAm / mohaH ko'pyatiduHkheSu sukhAsthA pApahetuSu // 226 // janmAdyantarmuhUrta cejjIvitaM nizcitaM tataH / na kSaNe ca kuto janmI jAyeta na hite rataH // 227 // bandhavo bandhanAnyete sampado vipado'GginAm / na cedevaM kutaH santo vanAntaM" prAktanAH gatAH // 228 // vitarkayantamityenaM prApya laukAntikAmarAH / vijJAyAvadhivijJAnAdanuvaktu N tadIpsitam // 229 // deva devasya ko vaktA deva evAvagacchati / sAdhu heyamupAdeyaM cArthamityAdisaMstavaiH // 230 // stutvA satAmabhiSTutyamabhyarcya prasavainijaiH / niyogamanupAlaya svaM svaM dhAmaitu nabho'gaman // 231 // tato megha' ratho rAjyamabhiSekapurassaram / niyojyAbhiSavaM devaiH svayaM cApyApa saMyamam // 232 // I 260 prIti akRtrima jina-mandiroMkI pUjA kI, arthapUrNa stutiyoMse stuti kI aura tadanantara bar3e utsavoMse yukta apane nagarameM vApisa A gaye / / 208 - 220 / / vahA~ Akara una vyantara devoMne divya AbharaNa dekara tathA zAntipUrNa zabda kahakara rAjAkI pUjA kI aura usake bAda ve nivAsasthAna para cale gaye / / 221 // jo manuSya badaleke kAryase upakAra rUpI samudrako nahIM tiratA hai arthAt upakArI manuSyakA pratyupakAra nahIM karatA hai vaha gandha rahita phUlake samAna jItA huA bhI mareke samAna hai / / 222 / / jaba ye do murge isa prakAra upakAra mAnane vAle haiM taba phira manuSya apane zarIrameM jIrNa kyoM hotA hai ? yadi usane upakAra nahIM kiyA to vaha duSTa hI hai / / 223 // kisI eka dina kAlalabdhise prerita hue buddhimAn rAjA ghanaratha apane manameM zarIrAdikA isa prakAra vicAra karane lage || 224 // isa jIvako dhikkAra hai / bar3e duHkhakI bAta hai ki yaha jIva zarIrako iSTa samajhakara usameM nivAsa karatA hai parantu yaha isa zarIrako viSThAke gharase bhI adhika ghRNAspada nahIM jAnatA // 225 // jo saMtoSa utpanna karanevAle hoM unheM sukha kahate haiM / parantu aise sukha isa saMsAra meM prANiyoMko milate hI kahA~ haiM ? yaha koI mohakA hI udaya samajhanA cAhie ki jisameM yaha prANI pApake kAraNabhUta duHkhoMko sukha samajhane lagatA hai / / 226 // janmase lekara antamuhUrta paryanta yadi jIvake jIvita rahanekA nizcaya hotA to bhI ThIka hai parantu yaha kSaNabhara bhI jIvita rahegA jaba isa bAtakA bhI nizcaya nahIM hai taba yaha jIva Atmahita karanemeM tatpara kyoM nahIM hotA ? / / 227 / / ye bhAI-bandhu eka prakArake bandhana haiM aura sampadAe~ bhI prANiyoMke lie vipatti rUpa haiM / yadi aisA na hotA to pahaleke sajjana puruSa jaGgalake madhya kyoM jAte ? // 228 // dUdhara mahArAja dhanaratha aisA cintavana kara rahe the ki usI samaya avadhijJAnase jAnekara laukAntika deva unake iSTa padArthakA samarthana karaneke lie A pahu~ce // 226 // ve kahane lage ki he deva ! Apake lie hitakA upadeza kauna de sakatA hai ? Apa svayaM hI heya upAdeya padArthako jAnate haiM / isa prakAra sajjanoMke dvArA stuti karane yogya bhagavAn ghanarathakI laukAntika devoMne stuti kii| svargIya puSpoMse unakI pUjA kI, apanA niyoga pAlana kiyA aura yaha saba kara ve apane-apane sthAna para jAneke lie AkAzameM jA pahu~ce / / 230 - 232 // tadanantara bhagavAn ghanarathane abhiSeka- pUrvaka megharathake lie rAjya diyA, devoMne unakA abhiSeka kiyA aura isa taraha unhoMne svayaM saMyama dhAraNa kara liyA 1 stutvArthyAbhirnivRtyAvizatpuraM la0 / 2 nirgandhakusumopamaH la0 / 3 avAskaragRhAccai tannAnetyati - kSa0 / 4 vipadAGginAm la0 / 5 vanAnte kha0, ga0 / 6 megharathe la0 /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 161 manovAkkAyasaMzuddhiM vidadhadvijitendriyaH / kaSAyaviSamasvantamava'mohaM vaman sudhIH // 233 // bhAdyazreNI samAruhya kramAtkarmANi nirmmH| nirmUlya nirmalaM bhAvamavApAvagamasya sH|| 234 // tadA kaivalyasamprApti prbhaavaatkmpitaasnaaH| nilimpAH sarvasampattyA patyuH pUjAmakurvata // 235 // sa devaramaNodyAne samaM megharatho'nyadA / svadevIbhivihRtyAsthAJcandrakAntazilAtale // 236 // niviSTaM taM samAkramya gcchnkshcinbhshcrH| gaNDopala iva vyomni saruddhasuvimAnakaH // 237 // zilA ruSTrA5 nRpArUDhAmutthApayitumudyataH / nRpAGgaSThAgranirbhugnazilAbhAraprapIDitaH // 238 // satsoDhumakSamo gADhamAkrandAkaruNasvanam / tadA tatkhacarI prApya nAthAnAthA'smi nAthyase // 23 // patibhikSAM dadasveti 'prAha protthaapitkrmH| kimetaditi bhUnAtha saMspRSTaH priya mitrayA // 24 // vijayA lakAkhyazo vidyuiMSTrakhagAdhipaH / prANezA'nilavegA'sya sutaH siMharathastayoH // 24 // abhivandya jinAdhIzamAyanamitavAhanaH / mamopari vimAne sve ruddha nAyAti kenacit // 242 // 'dizo vilokya mAM dRSTvA svadat kopvepitH| 11asmAn zilAtalenAmA protthaapyitumudymii|| pIDito'yaM madaGgaTenaiSApyasya 13 manoramA / ityabravIttadAkarNya kiM kopasyAsya kAraNam // 24 // / / 232 / / unhoMne mana-vacana kAyako zuddha banA liyA thA, indriyoMko jIta liyA thA, jisakA phala acchA nahIM aise nIca kahe jAnevAle kaSAya rUpI viSako ugala diyA thA, uttama buddhi prApta kI thI, saba mamatA chor3a dI thI, kSapakazreNIpara car3hakara krama-kramase saba karmoko ukhAr3a kara dUra kara diyA thA aura kevalajJAna prApta karaneke yogya nirmala bhAva prApta kiye the // 233-234 // usa samaya bhagavAnko kevalajJAna prApta honese devoMke Asana kampita ho gye| unhoMne Akara sarva vaibhavake sAtha unakI pUjA kii|| 235 // kisI eka samaya rAjA megharatha apanI rAniyoMke sAtha vihArakara devaramaNa nAmaka udyAnameM candrakAnta maNike zilAtalapara baiTha gayA / / 236 // usI samaya usake Uparase koI vidyAdhara jA rahA thaa| usakA vimAna AkAzameM aisA ruka gayA jaisA ki mAno kisI bar3I cadrAnameM aTaka gayA ho // 237 // vimAna ruka jAnese vaha bahuta hI kupita huaa| rAjA megharatha jisa zilApara baiThe the vaha use uThAneke lie udyata huA parantu rAjA megharathane apane pairake aMgUThAse usa zilAko dabA diyA jisase vaha zilAke bhArase bahuta hI pIr3ita huA / / 238 // jaba vaha zilAkA bhAra sahana karane meM asamartha ho gayA taba karuNa zabda karatA huA cillAne lgaa| yaha dekha, usakI strI vidyAdharI AI aura kahane lagI ki he nAtha ! maiM anAtha huI jAtI hUM, maiM yAcanA karatI hUM, mujhe pati-bhikSA dIjiye / aisI prArthanA kI jAnepara megharathane apanA paira Upara uThA liyaa| yaha saba dekha priyamitrAne rAjA megharathase pUchA ki he nAtha ! yaha saba kyA hai ? / / 236-240 // yaha suna rAjA megharatha kahane lagA ki vijayAparvatapara alakA nagarIkA rAjA vidyadaMSTra vidyAdhara hai / anilavegA usakI strIkA nAma hai / yaha una donoMkA siMharatha nAmakA putra hai / yaha jinendra bhagavAnkI vandanAkara amita nAmaka vimAnameM baiThA huA pA rahA thA ki isakA vimAna kisI kAraNase mere Upara ruka gayA, Age nahIM jA skaa| jaba usane saba dizAoMkI ora dekhA to maiM dikha pdd'aa| mujhe dekha ahaMkArake kAraNa unakA zarIra krodhase kA~pane lgaa| vaha zilAtalake sAtha hama saba logoMko uThAneke lie udyama karane lgaa| maiMne pairakA a~gUThA dabA diyA jisase yaha pIr3ita ho utthaa| yaha usakI manoramA nAmakI strI hai| rAjA megharathane yaha kahA / ise sunakara priyamitrA rAnIne phira pUchA ki isake isa krodhakA 1 na vidyate suSTu anto yasya tat asvantam / 2 nIcairiti nigAdyamAnam / 3 kSapazreNIm / 4 prAbhavAt ka0, 50 / 5 dRSTvA l0| 6 karuNasvaram l0| 7 nAthase gh0| nAyase la0 / 8 prAhAthotthApita-la0 / 6 vAhanam la0 / 10 dizAM la0 / 11 asmin ka0, kha0, gha0 / 12 zilAtalena zramA saha iti padacchedaH / 13 naiSo'pyasya l|
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 mahApurANe uttarapurANam idameva kimastyanyadanAnyatrApi 'netyasau / tayokto nAnyadityasya prAgjanmetyupaviSTavAn // 245 // dvIpe dvitIye pUrvasmirAvatasamAye / deze zaGkapure rAjA 'rAjagupto'sya zatikA // 24 // bhAryA tau zaGkazailasthAtsarvaguptamunIzvarAt / Aptau jinaguNakhyAtimupoSitavidhi samam // 27 // bhikSAcaramathAnyeSatiSeNayatIzvaram / nirIkSya bhikSA dasvA'smai vasudhArAcavApatAm // 28 // samAdhiguptamAsAdya saMnyasyAbhUlsa bhUpatiH / brondraH svAyuSotkRSTaH tasmAt siMharatho'jani // 259 // zahikAca paribhamya saMsAre tapasA'gamat / devalokaM tatazcyutvA khagabhUmudapAktaTe // 250 // vasvAlayapure sendraketorAsIdiyaM sutaa| satI madanavegAkhyA suprabhAyA sa tacchRteH // 25 // parituSya nRpaM zrivA pUjayitvA yathocitam / suvarNatilake rAjya niyojya bahubhiH saha // 252 // dIkSA ghanarathAbhyaNe jainI siMharatho'grahIt / priyamitrAbhidhAM prApya gaNinI guNasabidhim // 253 // sudhIrmadanavegA ca kRcchramucAcaratapaH / kopo'pi kA'pi kopopalepanApanude mataH // 25 // atha svapuNyakarmAptaprAjyarAjyamahodayAt / trivargaphalaparyantaparipUrNamanoratham // 255 // zuddhazraddhAnasamparSa vratazIlaguNAnvitam |sprshryN zrutAbhi pragalbhaM valbhabhASiNam // 256 // susaptaparamasthAnabhAginaM bhavyabhAskaram / nRpaM megharathaM dAradArakAdiniSevitam // 257 // kRtvA nAndIzvarI pUjA jainadharmopadezinam / sopavAsamavApyaikaH kapotaH taM savepathuH // 25 // kAraNa kyA hai // 241-244 // yahI hai ki aura kucha hai ? isa janma sambandhI yA anya janma sambandhI ? priyamitrAke aisA pUchanepara megharathane kahA ki yahI kAraNa hai / anya nahIM hai, itanA kahakara vaha usake pUrvabhava kahane lagA / / 245 // dUsare dhAtakIkhaNDadvIpake pUrvArdhabhAgameM jo airAvata kSetra hai, usake zaGkhapura nagarameM rAjA rAjagupta rAjya karatA thaa| usakI svIkA nAma zaTikA thaa| eka dina ina donoM hI pati-paniyoMne zaGkazaila nAmaka parvatapara sthita sarvagupta nAmaka munirAjase jinaguNakhyAti nAmaka upavAsa sAtha-sAtha prahaNa kiyaa| kisI dUsare dina dhRtiSeNa nAmake munirAja bhikSAke lie ghUma rahe the| unheM dekha donoM dampatiyoMne unake lie bhikSA dekara ratnavRSTi Adi paJcAzcarya prApta kiye // 246-248 // tadanantara rAjA rAjaguptane samAdhigupta munirAjake pAsa saMnyAsa dhAraNa kiyA jisase utkRSTa AyukA dhAraka brahmendra huA / vahA~se cayakara siMharatha huA hai| zazikA bhI saMsArameM bhramaNakara tapake dvArA svarga gii| vahA~se cyuta hokara vijayArdhaparvatake dakSiNa taTapara vastvAlaya nAmake nagarameM rAjA sendraketu aura usakI suprabhA nAmakI strIse madanavegA nAmakI putrI utpanna huI hai / / 246-251 // yaha sunakara rAjA siMharatha bahuta hI santuSTa huA / usane pAsa jAkara yathAyogya rItise rAjA megharathakI pUjA kI, suvarNatilaka nAmaka putrake lie rAjya diyA aura bahutase rAjAoMke sAtha ghanaratha tIrthaMkarake samIpa jainI dIkSA grahaNa kara lii| idhara buddhimatI madanavegA bhI guNoMkI bhANDAra svarUpa priyamitrA nAmakI AryikAke pAsa jAkara kaThina tapazcaraNa karane lgii| so ThIka hI hai kyoMki kahIMpara krodha bhI krodhakA upalepa dUra karanevAlA mAnA gayA hai / / 252-254 // athAnantara-apane puNyakarmake udayase prApta hue zreSTha rAjyake mahodayase trivargake phalakI prApti paryanta jisake samasta manoratha pUrNa ho cuke hai, jo zuddha samyagdarzanase sampanna hai. vratazIla Adi guNoMse yukta hai, vinaya sahita hai, zAstrako jAnanevAlA hai, gambhIra hai, satya bolanevAlA hai, sAta parama sthAnoMko prApta hai, bhavya jIvoMmeM dedIpyamAna hai tathA strI putra Adi jisakI sevA karate haiM aisA rAjA megharatha kisI dina ASTAhrika pUjAkara jainadharmakA upadeza de rahA thA aura svayaM upavAsakA yama lekara baiThA thA ki itane meM kA~patA huA eka kabUtara AyA aura usake pIche hI bar3e vegase calanevAlA eka gIdha aayaa| vaha rAjAke sAmane khar3A hokara bolA ki he deva! maiM bahuta bhArI bhUkhakI vedanAse pIr3ita ho rahA hUM isalie Apa, ApakI zaraNameM AyA huA yaha merA bhakSya 1 caityasau la / 2 ratigupto'sya ga0 / 3 sampannatazIla ga. / 4 valmabhASitam kh0| 5 dezinIm na /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitamaM parva tasyAnupadamevAnyo gRddho baddhajavaH puraH / sthitvA nRpasya 'devAhaM mahAkSudvedanAturaH // 259 // tataH kapotametaM me bhakSyaM tvaccharaNAgatam / vadasva dAnazUra tvaM na cedvikhayatra mAM mRtam // 260 // ityavAdIzadAkarNya yuvA dRDharatho'bravIt / pUjya brUhi vadatyepe gRdhraH kenAsmi vismitaH // 261 // iti svAnujasamprabhAdityavocanmahIpatiH / 2 iha jambUdramadvIpe kSetre merorudaggate // 262 // nagare padminITe vaNik sAgarasenavAk / tasyAmitamatiH prItA tayorlaghutarau sutau // 263 // dhanamitro'bhavannandiSeNaH svadhanahetunA / hatvA parasparaM mRtvA khagAvetau babhUvatuH // 264 // devaH sannihitaH kazcit gRdhrasyopari kaH sa cet / tvayA hemaratho nAmnA damitAriraNe hataH // 265 // paribhramya bhave bhUyaH kailAsAdvitaTe'bhavat / parNakAntAnadItIre dhImAMzcandrAbhidhAnakaH // 266 // zrIdattAyAM kuzAstrajJastanUjaH somatApasAt / tapaH paJcAmi santapya " dyotirloke'maro'jani // 267 // sa kadAcidivaM gatvA dvitIyendrasabhAsadaiH / dAtA megharathAJcAnyaH kSitAvastIti saMstutam // 268 // zrutvA prodyadamarSeNa mAM parIkSitumAgataH / zrRNu cetaH samAdhAya bhrAtardAnAdilakSaNam // 269 // anugrahArthaM svasyAtisargo dAnaM vido'vadan / anugraho'pi svAmyopakAritvamabhidhIyate // 270 // dAtA ca zaktivijJAnazraddhAdiguNalakSitaH / deyaM vastvapyapIDAbhAk taddvayorguNavarddhanam // 271 // sAdhanaM kramazo mukterAhAro bheSajaM zrutam / sarvaprANidayA zuddhaM deyaM sarvajJabhASitam // 272 // mokSamArge sthitaH pAtA svasyAnyeSAM ca saMsRteH / pAtraM dAnasya so'bhISTo niSThitArthairniraJjanaiH // 273 // - kRtArthaH san jagattrAtuM niravadyaM vaco'vadat / bhavyebhyaH sa hi dAtA taddeyaM tatpAtramurAmam // 274 // kabUtara mujhe de diijiye| he dAnavIra ! yadi Apa yaha kabUtara mujhe nahIM dete haiM to vaza, mujhe marA hI samajhiye || 255 - 260 // gIdha ke yaha vacana sunakara yuvarAja dRr3haratha kahane lagA ki he pUjya ! kahiye to, yaha gIdha isa prakAra kyoM bola rahA hai, isakI bolI sunakara to mujhe bar3A Azcarya ho rahA hai / apane choTe bhAIkA yaha prazna sunakara rAjA megharatha isa prakAra kahane lagA ki isa jambUdvIpameM meruparvatake uttarakI ora sthita airAvata kSetrake padminIkheTa nAmaka nagara meM sAgarasena nAmakA vaizya rahatA thA / usakI strIkA nAma amitamati thA / una donoMke sabase choTe putra dhanamitra aura nandiSeNa the| apane dhanake nimittase donoM lar3a par3e aura eka dUsareko mArakara ye kabUtara tathA gIdha nAmaka pakSI huye haiM / 261 - 264 / / gIdhake Upara koI eka deva sthita hai / vaha kauna hai ? yadi yaha jAnanA cAhate ho to maiM kahatA hU~ / damitArike yuddha meM tumhAre dvArA jo hemaratha mArA gayA thA vaha saMsArameM bhramaNakara kailAza parvatake taTapara parNakAntA nadIke kinAre soma nAmaka tApasa huA / usakI zrIdattA Treat strIke midhyAzAstroMko jAnanevAlA candra nAmakA putra huaa| vaha pacAmi tapa tapakara jyotilokameM deva utpanna huaa|||| 265 - 267 / / vaha kisI samaya svarga gayA huA thA vahA~ aizAnendrake sabhAsadoMne stuti kI ki isa samaya pRthivIpara megharathase bar3hakara dUsarA dAtA nahIM hai| merI isa stutiko sunakara ise bar3A krodha aayaa| yaha usI krodhavaza merI parIkSA karaneke lie yahA~ AyA hai / he bhAI! cittako sthirakara dAna AdikA lakSaNa suno // 268- 266 // anugraha karaneke lie jo kucha apanA dhana yA anya koI vastu dI jAtI hai use jJAnI puruSoMne dAna kahA hai aura anugraha zabdakA artha bhI apanA aura dUsarekA upakAra karanA batalAyA jAtA hai / / 270 / / jo zakti vijJAna zraddhA Adi guNoMse yukta hotA hai vaha dAtA kahalAtA hai aura jo vastu denevAle tathA lenevAle donoM ke guNoMko bar3hAnevAlI hai tathA pIr3A utpanna karanevAlI na ho use deya kahate haiM / / 271 / / sarvajJa devane yaha deya cAra prakArakA batalAyA hai AhAra, auSadhi, zAstra tathA samasta prANiyoMpara dayA karanA / ye cAroM hI zuddha deya haiM tathA krama-krama se mokSake sAdhana haiM / / 272 / / jo mokSamArga meM sthita hai aura apane ApakI tathA dUsaroMkI saMsAra bhramaNase rakSA karatA hai vaha pAtra hai aisA karmamala rahita kRtakRtya jinendradevane kahA hai / / 273 // zrathavA jo kRtakRtya hokara jagatkI rakSA karaneke lie bhavya jIvoMko 3 parNakAzanadI la0, ga0, ma0 / 4 tataH kha / 1 devAha la0 / 2 zratra jambUmati dvIpe kha0 / 5 jyotirloke'maro ma0, la0 / 6 sa la0 / 25 163
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 mahApurANe uttarapurANam na tu mAMsAdikaM deyaM pAtraM nAsya pratIcchakaH / taddAtApi na dAtemau jJeyau narakanAyakau // 275 // tato gRdho na tatpAtra nAyaM 1 deyaH kapotakaH / tathA maivarathIM vANImAkarNya jyautiSAmaraH // 276 // asi dAnavibhAgajJo dAnazUrazca pArthiva / iti stutvA pradarzya svaM taM prapUjya jagAma saH // 277 // dvijadvayamapi jJAtvA taduktaM tyaktadehakam / araNye devaramaNe stAM surUpAtirUpakau // 278 // deva megharathaM pazcAsvatprasAdAtkuyonitaH / niragAva nRpetyuktvA pUjyaM sampUjya jagmatuH // 279 // kadAcitsa nRpo dAnaM dattvA damavarezine / cAraNAya pariprAptapaJcAzcaryavidhiH sudhIH // 280 // nandIzvare" mahApUjAM vidhAyopoSitaM zritaH / nizAyAM pratimAyoge dhyAyannasthAdivAdrirAT // 281 // IzAnendro viditvaitanmaruttadasi zuddhaddak / dhairyasArastvamevAdya citramityabravInmudA // 282 // svagataM taM stavaM zrutvA devaiH kasya stutiH sataH / tvayA'kArItyasau pRSTaH pratyAheti surAn prati // 283 // dhIro megharatho nAma zuddhaddak pArthivAgraNIH / pratimAyogadhAryadya tasya bhaktyA stutiH kRtA // 284 // tadudIritamAkarNya tatparIkSAtidakSiNe / atirUpAsurUpAkhye devyAvAgatya bhUpatim // 285 // vilAsairvimaihAvairbhAvaigataiH prajalpitaiH / anyaizca madanonmAdahetubhistanmanobalam // 286 // vidyullateva devAniM te cAlatiyamakSame / satyamIzAnasamproktamiti stutvA svarIyatuH // 287 // nirdoSa vacana kahate haiM vahI uttama dAtA haiM, vahI uttama deya haiM aura vahI uttama pAtra haiM / / 274 // mAMsa Adi padArtha deya nahIM hai, inakI icchA karanevAlA pAtra nahIM hai, aura inakA denevAlA dAtA nahIM hai / ye donoM to narakake adhikArI haiM / / 275 / / kahanekA sArAMza yaha hai ki yaha gIdha dAnakA pAtra nahIM hai aura yaha kabUtara dene yogya nahIM hai / isa prakAra megharathakI vANI sunakara vaha jyotiSI deva apanA asalI rUpa prakaTakara usakI stuti karane lagA aura kahane lagA ki he rAjan ! tuma avazya hI dAnake vibhAgako jAnanevAle ho tathA dAnake zUra ho| isa taraha pUjAkara calA gayA / / 276-277 / / una gIdha aura kabUtara donoM pakSiyoMne bhI megharathakI kahI saba bAteM samajhI aura antameM zarIra chor3akara ve donoM devaramaNa nAmaka vanameM surUpa tathA pratirUpa nAmake do vyantara deva hue / / 278 // tadanantara rAjA megharathake pAsa Akara ve deva isa prakAra stuti karane lage ki he rAjan ! Apake prasAdase hI hama donoM kuyonise nikala sake haiN| aisA kahakara tathA pUjya megharathakI pUjAkara ve donoM deva yathAsthAna cale gaye // 276 // kisI samaya usa buddhimAn rAjAne cAraNa RddhidhArI damavara svAmIke lie dAna dekara paJcAJcarya prApta kiye || 280 / / kisI dUsare dina rAjA megharatha nandIzvara parva meM mahApUjA kara aura upavAsa dhAraNa kara rAtrike samaya pratimAyoga dvArA dhyAna karatA huA sumeru parvatake samAna virAjamAna thA / / 281 / / usI samaya devoMkI sabhA meM IzAnendrane yaha saba jAnakara bar3e harSase kahA ki ahA ? Acarya hai Aja saMsArameM tU hI zuddha samyagdRSTi hai aura tU hI dhIra-vIra hai / / 282 / / isa taraha apane Apa kI huI stutiko sunakara devoMne IzAnendrase pUchA ki Apane kisa sajjanakI stuti kI hai ? uttara meM indra devoMse isa prakAra kahane lagA ki rAjAoM meM agraNI megharatha atyanta dhIravIra hai, zuddha samyagdRSTi hai, Aja vaha pratimAyoga dhAraNa kara baiThA hai / maiMne usIkI bhakti se stuti kI hai / / 283 - 284 / / IzAnendrakI ukta bAtako sunakara usakI parIkSA karanemeM atyanta catura atirUpA aura surUpA nAmakI do deviyA~ rAjA megharathake pAsa AI aura vilAsa, vibhrama, hAva-bhAva, gIta, bAtacIta tathA kAmake unmAdako bar3hAnevAle anya kAraNoMse usake manobalako vicalita karanekA prayatna karane lagIM parantu jisa prakAra bijalIrUpI latA sumeru parvatako vicalita nahIM kara sakatI usI prakAra ve deviyA~ rAjA megharathake manobalako vicalita nahIM kara sakIM / anta meM ve 'IzAnendrake dvArA kahA huA saca hai' isa prakAra stuti kara svarga calI gaI / / 285 - 287 // kha0, 1 deyaM kapotakam gha0 / deyaM kapotakaH la0 / 2 jyotiSo'maraH ma0, la0 / 3 saMpUjaya ka0, gha0 / 4 damavarezinaH kha0 / 5 nandIzvara kha0, la0 / 6 viditvainaM ga0 / 7 svaH svarga IyatuH jagmatuH /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitamaM parva 165 'anya dezAnakalpezo marunmadhye yadRcchayA / samastautpriya mitrAyA rUpamAkarNya tatstavam // 288 // ratiSeNA ratizcaitya devyau tadrapamIkSitum / aitAM majanavelAyAM gandhatailAktadehikAm // 28 // nirUpyendravacaH samyaka zraddhAyApyabhibhASitum / tayA sahaitya kanyAkRtI dhRtvA tAM samUcatuH // 290 // vAmidhyakanyake' draSTumaitAmiti sakhImukhAt / tAbhyAmuktaM samAkarNya pramadAdastu tiSThatAm // 291 // tAvadityAtmasaMskAraM kRtvA''hUyAbhyadarzayat / tAM nizamyAhatuste ca prAgvatkAntina cAdhunA // 292 // iti sA tadvacaH zrutvA priyamitrA mahIpateH / vaktraM vyalokayat prAha so'pi kAnte tatheti tAm // 293 // devyau 3svaM rUpamAdAya nijAgamanavRttakam / nivedya rUpamasyAzca dhigvilakSaNabhaGgaram // 29 // anna nAbhaGgaraM kiJciditi niviMdya cetsaa| tAM sampUjyeyatuH svarga svadIptivyAptadikataTe // 295 // "devIM ta tunA 5khinnAM nityAnityAtmaka jagat / sarvamantaH zucaM mA gA ityAzvAsya mhiiptiH||296|| rAjyabhogaiH svakAntAbhinitAntaM nirvRtiM prajan / gatvA manoharodyAnamanyedhuH svaguruM jinam // 297 // siMhAsane samAsInaM surAsurapariSkRtam / samastaparivAreNa triHparItyAbhivandya ca // 298 // sarvabhavyahitaM vAJchan papracchopAsakakriyAm / prAyaH kalpadramasyeva parAthaM ceSTitaM satAm // 29 // prAguktaikAdazopAsakasthAnAni vibhAgataH / upAsakakriyAbaddhopAsakAdhyayanAhvayam // 30 // 'aGga saptamamAkhyeyaM zrAvakANAM hitaiSiNAm / iti vyAvarNayAmAsa tIrthakRtaprArthitArthakRt // 301 // garbhAnvayakriyAH pUrva tato dIkSAnvayakriyAH / karmAnvayakriyAzcAnyA statsaGkhyAzcAnu' tattvataH // 302 // -- kisI dUsare dina aizAnendrane devoMkI sabhAmeM apanI icchAse rAjA megharathakI rAnI priyamitrAke rUpakI prazaMsA kI / use sunakara ratiSaNA aura rati nAmakI do deviyA~ usakA rUpa dekhaneke lie AI / vaha snAnakA samaya thA ataH priyamitrAke zarIrameM sugandhita telakA mardana ho rahA thaa| usa samaya priyamitrAko dekhakara deviyoMne indrake vacana satya smjhe| anantara usake sAtha bAtacIta karanekI icchAse una deviyoMne kanyAkA rUpa dhAraNa kara sakhIke dvArA kahalA bhejA ki do dhanika kanyAe~-seThakI putriyA~ Apake darzana karanA cAhatI haiN| unakA kahA sunakara priyamitrAne harSase kahA ki bahuta acchA, tthhreN| isa prakAra unheM ThaharAkara rAnI priyamitrAne apanI sajAvaTa kii| phira una kanyAoMko bulAkara apane Apako dikhalAyA-unase bheMTa kii| rAnIko dekhakara donoM deviyA~ kahane lagI ki jaisI kAntiApahale thI aba vaisI nahIM hai| kanyAoMke vacana sunakara priyamitrA rAjAkA mukha dekhane lgii| uttarameM rAjAne bhI kahA ki he priye ! bAta aisI hI hai / / 288-263 / / tadanantara deviyoMne apanA asalI rUpa dhAraNa kara apane AnekA samAcAra kahA aura isake vilakSaNa kintu nazvara rUpako dhikkAra ho| isa saMsArameM koI bhI vastu abhaGgara nahIM hai isa prakAra hRdaya se virakta ho rAnI priyamitrAkI pUjA kara ve deviyA~ apanI dIptise dizAoMke taTako vyApta karatI huI svargako calI gaI // 264-265 // isa kAraNase rAnI priyamitrA khinna huI parantu 'yaha samasta saMsAra hI nityAnityAtmaka hai ataH hRdayameM kucha bhI zoka mata karo' isa prakAra rAjAne use samajhA diyA // 266 // isa taraha apanI striyoMke sAtha rAjyakA upabhoga karate hue rAjA megharatha bahuta hI Anandako prApta ho rahe the| kisI dUsare dina ve manohara nAmaka udyAnameM gaye / vahA~ unhoMne siMhAsana para virAjamAna tathA deva aura dharaNendroMse parivRta apane pitA dhanaratha tIrthakarake darzana kiye / samasta parivArake sAtha unhoMne tIna pradakSiNAe~ dIM, vandanA kI aura samasta bhavya jIvoMka hitakI icchA karate hue zrAvakoMkI kriyA pUchI so ThIka hI hai kyoMki sajanoMkI ceSTA kalpavRkSake samAna prAyaH paropakArake lie hI hotI hai / / 267-266 // he deva ! jina zrAvakoMke gyAraha sthAna pahale vibhAga kara batalAye haiM unhIM zrAvakoMkI kriyAoMkA nirUpaNa karanevAlA upAsakAdhyayana nAmakA sAtavA~ aGga, hitakI icchA karanevAle zrAvakoM ke lie khie| isa prakAra rAjA megharathake pUchane para manorathako pUrNa karanevAle dhanaratha tIrthaMkara nimna prakAra varNana karane lge| 300-301 // unhoMne kahA 1 anyadezAna-kha0, ga0, ma0 / 2 dhanADhyakanyake / 3 svruup-l| 4 devI la0 / 5 khimAna ( kriyA: ma0, l0| prApya na.15 agasaptama l*| tasaMkhyAsya tul|
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam 1 garbhAdhAnAdinirvANaparyantAH prathamakriyAH / proktAH 'prAktAnipaJcAzatsamyagdarzanazuddhiSu // 303 // dIkSAnvaya kriyAzcASTacatvAriMzat prakIrtitA / avatArAdika ra nirvRtyantA nirvANasAdhikAH // 304 // sadgRhitvAdisiddhayantAH sapta kartranvayakriyAH / samyak svarUpametAsAM vidhAnaM phalamapyadaH // 305 // tamupAsaka saddharma zrutvA ghanarathoditam / natvA megharatho bhaktyA muktyai zAntAntaraGgakaH // 306 // zarIrabhogasaMsAradauH sthityaM cintayanmuhuH / saMyamAbhimukho rAjye tiSTha etyanujamAdizat // 307 // tvayA rAjyasya yo doSo dRSTo'darzi mayA'pyasau / tyAjyaM tacceSu gRhItvA'pi prAgevAgrahaNaM varam // 308 // prakSAlanAdi pakasya dUrAdasparzanaM "varam / iti tasmiMstadAdAnavimukhatvamupAgate // 309 // sutAya meghasenAya davA rAjyaM yathAvidhi / sahastraiH saptabhiH sArddhaM sAnujo jagatIpatiH // 310 // nRpaiH dIkSAM samAdAya kramAdekAdazAGgavit / pratyayAstIrthakuzvAmnaH SoDazaitAna 'bhAvayat // 311 // jinopadiSTanirmanthamokSamArge rucirmatA / niHzaGkatAdikASTAGgA vizuddhidarzanasya sA // 312 // mArge'sminvartamAnasya yaduktaM tadbhavena vA / iti zaGkAparityAgaM zaGkArahitatAM viduH // 313 // dvilokabhogamithyAdRkkAGkSAvyAvRttirAgame / dvitIyamaGgamAkhyAtaM vi' zuddhidarzanAzritA // 314 // dehAzucisadbhAvamavagamya zucIti yaH / saGkalpastasya santyAgaH sA syAnirvicikitsatA // 315 // 166 ki 'zrAvakoMkI kriyAe~ garbhAnvaya, dIkSAnvaya aura kriyAnvayakI apekSA tIna prakArakI haiM inakI saMkhyA isa prakAra hai / / 302 / / pahalI garbhAnvaya kriyAe~ garbhAdhAnako Adi lekara nirvANa paryanta hotI haiM inakI saMkhyA trepana hai, ye samyagdarzanakI zuddhatAko dhAraNa karanevAle jIvoMke hotI haiM tathA inakA varNana pahale kiyA jA cukA hai / / 303 // avatArase lekara nirvANa paryanta honevAlI dIkSAnvaya kriyAe~ ar3atAlIsa kahI gaI haiN| ye mokSa prApta karAne vAlI haiM // 304 || aura sadgRhitvako Adi lekara siddhi paryanta sAta kartranvaya kriyAe~ haiN| ina sabakA ThIka-ThIka svarUpa yaha hai, karanekI vidhi yaha hai tathA phala yaha hai / isa prakAra dhanaratha tIrthaMkarane vistArase ina saba kriyAoM kA varNana kiyA / isa taraha rAjA megharathane ghanaratha tIrthakarake dvArA kahA huA zrAvaka dharmakA varNana suna kara unheM bhaktipUrvaka namaskAra kiyA aura mokSa prApta karaneke lie apane hRdayako atyanta zAnta banA liyA / / 305 - 306 // zarIra, bhoga aura saMsArakI durdazAkA bAra-bAra vicAra karate hue ve saMyama dhAraNa karaneke sammukha hue| unhoMne choTe bhAI dRr3harathase kahA ki tuma rAjya para baittho| parantu dRr3harathane uttara diyA ki Apane rAjyameM jo doSa dekhA hai vahI doSa maiM bhI to dekha rahA huuN| jaba ki yaha rAjya grahaNa kara bAdameM chor3aneke hI yogya hai taba usakA pahalese hI grahaNa nahIM karanA acchA hai / lokameM kahAvata hai ki kIcar3ako dhonekI apekSA usakA dUrase hI sparza nahIM karanA acchA hai / aisA kaha kara jaba dRr3haratha rAjya grahaNa karanese vimukha ho gayA taba unhoMne meghasena nAmaka apane putrake lie vidhipUrvaka rAjya de diyA aura choTe bhAI tathA sAta hajAra anya rAjAoMke sAtha dIkSA dhAraNa kara lii| ve kramakramase gyAraha aGgake jAnakAra ho gaye / usI sayama unhoMne tIrthaMkara nAmakarmake bandhameM kAraNabhUta nimnAMkita solaha kAraNa bhAvanAoMkA cintavana kiyA / / 307 - 311 // jinendra bhagavAn ke dvArA kahe hue nirgrantha mokSamArga meM ruci honA so darzanavizuddhi hai / usake niHzaGkatA Adi ATha aGga haiM / / 312 // mokSamArga meM pravRtti karanevAle manuSyake lie jo phala batalAyA hai vaha hotA hai yA nahIM isa prakArakI zaMkAkA tyAga niHzaGkatA kahalAtI hai / / 313 / / midhyAdRSTi jIva isa loka aura paraloka sambandhI bhogoMkI jo AkAMkSA karatA hai usakA tyAga karanA Agama meM niHkAMkSita nAmakA dUsarA aGga batalAyA hai| isase samyagdarzanakI vizuddhatA hotI hai / / 314 / / zarIra AdimeM azuciapavitra padArthoMkA sadbhAva hai aisA jAnate hue bhI 'maiM pavitra hU~' aisA jo saMkalpa hotA hai usakA tyAga 1 proktAH satyastripaJcAzat ma0, la0 / 2 avatArAdikA nirvRtyantA ka0, kha0, gha0 ma0 / 3 sadgRhIzAdi / 4 tiSThatvanuja-la0 / 5 yathA la0, ka0, ga0, gha0 / 6-nabhASayat la0 / 7 parityAgaH la0 / 8 vizuddherdarzanazriyaH ma0 /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 167 athavA'hanmate nedaM cetsarva yuktamityasat' / AgrahaH kvApi tasyAgaH sA syAnirvicikitsatA // 316 // sattvavanAsamAneSu bahudurNayavartmasu / yuktibhAvAdvimohatvamAhuISTeramUDhatAm // 317 // vRddhikriyAtmadharmasya bhAvanAbhiH kSamAdibhiH / abhISTaM darzanasyAGga surambhirupabRMhaNam // 318 // dharmadhvaMsanimitteSu yA kaSAyodayAdiSu / dharmavyavanasaMrakSA svAnyayoH sA sthitikriyA // 319 // jinapraNItasaddharmAmRtanityAnurAgatA / vAtsalya mArgamAhAtmyabhAvanA syAtprabhAvanA // 320 // jJAnAdiSu ca tadvatsu cAdaro niHkaSAyatA / tavayaM vinayasyAhuH santaH sampAtAM sphuTam // 321 // pratazIla"niviSTeSu bhedeSu nirvdytaa| zIlavatAnatIcAraH proktaH sUktavidAM varaiH // 322 // jJAnopayogA'bhIkSNo'sau yA nityazrutabhAvanA / saMvegaH saMsteduHkhAd dussahAgnityabhIratA // 323 // AhArAditrayotsargaH pAtrebhyastyAga ijyate / yathAgamaM yathAvIrya kAyaklezastapo bhavet // 324 // kadAcinmunisahasya bAhyAbhyantarahetubhiH / sandhAraNaM samAdhiH syAtpratyUhe tapasaH sati // 325 // guNinAM niravayena vidhinA duHkhanitim / vaiyAvRtya kriyA prAyaH sAdhanaM tapasaH param / 326 // jineSu gaNanAtheSu bahuzAstreSu cAgame / bhAva"zuddhayAnurAgaH syAdbhaktiH kAyAdigocarA // 327 // sAmAyikAdiSaTkasya yathAkAlaM pravartanam / bhavedAvazyakAhAniryathokavidhinA muneH // 328 // "jJAnena tapasA jainapUjayA'nyena cApi vaa| dharmaprakAzanaM prAjJAH prAhurmArgaprabhAvanAm // 329 // karanA nirvicikitsA nAmakA aGga hai // 315 / / yadi yaha bAta arhantake manameM na hotI to saba ThIka hotA isa prakArakA Agraha mithyA Agraha hai usakA tyAga karanA so nirvicikitsA aGga hai // 316 / / jo vAstavameM tattva nahIM hai kintu tattvakI taraha pratibhAsita hote haiM aise bahutase mithyAnayake mArgoMmeM 'yaha ThIka hai| isa prakAra mohakA nahIM honA amUr3ha dRSTi aGga kahalAtA hai // 317 // kSamA AdikI bhAvanAoMse Atma dharmakI vRddhi karanA so samyagdRSTiyoMko priya samyagdarzanakA upabRMhaNa nAmakA aGga hai // 318 / / kaSAyakA udaya Adi honA dharmanAzakA kAraNa hai| usake upasthita honepara apanI yA dUsarekI rakSA karanA arthAt donoMko dharmase cyuta nahIM hone denA so sthitikaraNa aGga hai // 316 // jinendra bhagavAnake dvArA kahe hue samIcIna dharmarUpI amRtameM nirantara anurAga rakhanA so vAtsalya aGga hai aura mArgake mAhAtmyakI bhAvanA karanA-jina-mArgakA prabhAva phailAnA so prabhAvanA aGga hai // 320 // samyagjJAnAdi guNoM tathA unake dhArakoMkA Adara karanA aura kaSAya rahita pariNAma rakhanA ina donoMko sajjana puruSa vinayasampannatA kahate haiM / 321 // vrata tathA zIlase yukta cAritrake bhedoMmeM nirdoSatA rakhanA-aticAra nahIM lagAnA, zAstrake uttamajJAtA puruSoMke dvArA zIlavatAnatIcAra nAmakI bhAvanA kahI gaI hai||| 322 / nirantara zAstrakI bhAvana abhIkSNa jJAnopayoga hai| saMsArake duHsaha duHkhase nirantara Darate rahanA saMvega kahalAtA hai / / 323 / / pAtroMke lie AhAra, abhaya aura zAstrakA denA tyAga kahalAtA hai| Agamake anukUla apanI zaktike anusAra kAyakleza karanA tapa kahalAtA hai / / 324 // kisI samaya bAhya aura Abhyantara kAraNoMse munisaMghake tapazcaraNameM vighna upasthita honepara munisaMghakI rakSA karanA sAdhusamAdhi hai // 325 / / nirdoSa vidhise guNiyoMke dukha dUra karanA yaha tapakA zreSTha sAdhana vaiyAvRttya hai // 326 / / arahanta deva, AcArya, bahuzruta tathA AgamameM mana vacana kAyase bhAvoMkI zuddhatApUrvaka anurAga rakhanA kramase aIkti, prAcAryabhakti, bahuzrutabhakti aura pravacanabhakti bhAvanA hai / / 327 // munike jo sAmAyika Adi chaha Avazyaka batalAye haiM unameM yathA samaya Agamake kahe anusAra pravRtta honA so AvazyakAparihANi nAmaka bhAvanA hai| 328 // jJAnase, tapase, jinendradevakI pUjAse, athavA anya kisI upAyase dharmakA prakAza phailAneko vidvAn loga mArgaprabhAvanA kahate haiM / 326 // 1-mityayam kha0, g0| 2 yuktirbhave-ma0 / 3 kaSAyopapAdiSu l0| 4 bhAvanaM ka0, gha0, m.| 5 nibaddhaSu l0|6 prAhuH l0| 7 bhAvaH shuddhyaanu-kh.| . dAnatapojinapUjAvidyAtizayaizca jinadharmaH / prAtmA prabhAvanIyo ratnatrayatejasA satatameva // purussaarthsiddhyupaaye'mRtcndrsuureH|
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 mahApurANe uttarapurANam vatse dhenoriva sneho yaH sadharmaNyakRtrimaH / tadvAtsalyaM prazaMsanti prazaMsApAramAzritAH // 330 // ityetAni samastAni vyastAni ca jinezvarAH / kAraNAnyAmanantyanyanAmnaH SoDaza bandhane // 33 // etadbhAvanayA baddhavA tIrthakRnAma nirmalam / yena trailokyasakSobhastat sa megharatho muniH // 332 // krameNa viharandezAn prAptavAn zrIpurAvayam / zrISeNastatpatistasmai dattvA bhikSAM yathocitam // 333 // pazcA'nandapure nandanAbhidhAnazca bhaktimAn / tathaiva puNDarIkiNyAM siMhasenazca zuddhaka // 334 // jJAnadarzanacAritratapasAM paryayAn bahUn / samyagvarddhayate prApuH paJcAzcaryANi pArthivAH // 335 // saMyamasya parAM koTimAruhya sa munIzvaraH / dRDho dRDharathenAmA nabhastilakaparvate // 336 // mAsamAtra parityajya zarIra zAntakalmaSaH / prAyopagamanenAptaH prANAntenAhamindratAm // 337 // etau tatra trayastriMzatsAgaropamajIvitau / vidhUjjvalatarAratnizarIrau zuklezyakau // 338 // mAsaiH SoDazabhiH sArdhamA sainiHzvAsamIyuSau / trayastriMzatsahasrAbdairAhatAmRtabhojanau // 339 // niHpravIcArasaukhyAbyau lokanADyantarAzrita- svagocaraparicchedapramANAvadhilocanau // 340 // tatkSetramitavIryAbhAvikriyau suciraM sthitau / samanantarajanmApya mokSalakSmIsamAgamau // 341 // athAsmin bhArate varSe viSayaH kurujaangglH| AryakSetrasya madhyasthaH sarvadhAnyAkaro mahAn // 342 // tatra tAmbUlavalyantAH saphalAH kramukadmAH / pundAradArakAzleSasukhaM prakhyApayanti vA // 343 // mahAphalapradAstuGgA baddhamUlA manoharAH / surAjavadvirAjante satpatrAzcocabhUruhAH // 344 // aura bachar3emeM gAyake samAna sahadharmI puruSameM jo svAbhAvika prema hai use prazaMsAke pAragAmI puruSa vAtsalya bhAvanA kahate haiN| 330 // zrI jinendradeva ina solaha bhAvanAoMko saba milakara athavA alaga alaga rUpase tIrthaMkara nAmakarmake bandhakA kAraNa mAnate haiM // 331 // megharatha munirAjane ina bhAvanAoMse usa nirmala tIrthaMkara nAmakarmakA bandha kiyA thA ki jisase tInoM lokoMmeM kSobha ho jAtA hai / / 332 / / ve krama-kramase aneka dezoMmeM vihAra karate hue zrIpura nAmaka nagarameM gaye / vahA~ ke rAjA zrISeNane unheM yogya vidhise AhAra diyaa| isake pazcAt nandapura nagarameM nandana nAmake bhaktivAn rAjAne AhAra diyA aura tadanantara puNDarIkiNI nagarImeM nirmala samyagdRSTi siMhasena rAjAne AhAra kraayaa| ve munirAja jJAna, darzana, cAritra aura tapakI aneka paryAyoMko acchI taraha bar3hA rahe the| unheM dAna dekara ukta sabhI rAjAoMne paJcAzcarya prApta kiye // 333-335. // atyanta dhIra vIra meMgharathane dRr3harathake sAtha-sAtha nabhastilaka nAmaka parvatapara zreSTha saMyama dhAraNakara eka mahIne taka prAyopagamana saMnyAsa dhAraNa kiyA aura antameM zAnta pariNAmoMse zarIra chor3akara ahamindra pada prApta kiyA // 336-337 // vahA~ ina donoMkI taiMtIsa sAgarakI Ayu thii| candramAke samAna ujjvala eka hAtha U~cA zarIra thA, zukla lezyA thI, ve sAr3he solaha mAhameM eka bAra zvAsa lete the, taiMtIsa hajAra varSa bAda eka bAra amRtamaya AhAra grahaNa karate the, pravIcArarahita sukhase yukta the, unake avavijJAna rUpI netra lokanADIke madhyavartI yogya padArthoMko dekhate the, unakI zakti dIpti tathA vikriyAkA kSetra bhI avadhijJAnake kSetrake barAbara thaa| isa prakAra ve vahA~ cirakAlataka sthita rhe| vahA~se ho eka janma dhAraNakara ve niyamase mokSalakSmIkA samAgama prApta kareMge // 338-341 // athAnantara-bharata kSetra meM eka kurujAGgala nAmakA deza hai, jo Arya kSetrake ThIka madhyameM sthita hai, saba prakAra ke dhAnyoMkA utpattisthAna hai aura sabase bar3A hai // 342 // vahA~ para pAnakI beloMse lipaTe evaM phaloMse yukta supArIke vRkSa aise jAna par3ate haiM mAno puruSa aura bAlakoMke AliMganakA sukha hI prakaTa kara rahe hoM / / 343 // ___vahA~ cocajAtike vRkSa kisI uttama rAjAkesamAna suzobhita hote haiM kyoMki jisa prakAra uttama rAjA mahAphala-bhogopabhogake uttama padArtha pradAna karatA hai usI prakAra coca jAtike vRkSa mahA 1 yathocitAm la0, kha0, m0| 2-dattapure ma0 la0 / 3 prApan ka0, kha0, gh0| 4 dRddhrthenaam| -hadarathena amA saha / dRDharatho nAmA la0 / 5 sArddhamAsaniHzvAsa l0| 6 kSetre kha0, g0|
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 166 sadaraSTayA saukumAryeNa chAyayA rasavasayA / kadalyaH sarvasaundaryAH samprItyai rmnniismaaH|| 345 // AmrAH kanAH phalairnamrAH pallavaprasavojjvalAH / kokilAlApavAcAlA lolAlikulasakulAH // 346 " sthUlapakkaphalAH prodyad gandhAndhIkRtaSaTpadAH / panasAH pracurA rejurAmUlAtphaladAyinaH // 347 // gulmavallIdramAH sarve prasUnabharabhaGgurAH / krIDAgAranibhAH bhAnti kAmanAmamahIbhujaH // 348 // ni micchidramacchidraM niHpASANaM nirUsaram / nirnaSTASTabhayaM bhUribhUtalaM saphalaM sadA // 349 // apramAdorucAritrAH prAyazcittamiva dvijaaH| na daNDabhayamRcchanti prajAH svasthitipAlanAt // 350 // mahAjalAzayA nityamacchAH svacchAmbusambhUtAH / nAnAprasavasaMchanA jajyotirjagacchriyam // 351 // puSpanetrAH samuttuGgA viTapAyatabAhavaH / bhUruhA bhUmipAyante sadA cAruphalAvahAH // 352 // pallavoSThAH prasUnADhyAstanvaDayo'likulAlakAH / satpatrAzcitravallayoM ramaNya iva rejire // 353 // phala-bar3e-bar3e phala pradAna karate haiM, jisa prakAra uttama rAjA tuGga-udAracitta hotA hai usI prakAra coca jAtike vRkSa tuGga-U~ce the, jisa prakAra rAjA baddhamUla-pakkI jar3a vAle hote haiM usI prakAra coca jAtike vRkSa bhI baddhamUla--pakkI jar3a vAle the| jisa prakAra uttama rAjA manohara-atyanta sundara hote hai usI prakAra coca jAtike vRkSa bhI manohara-atyanta sundara the, aura uttama rAjA satpatra--acchI acchI savAriyoMse yukta hote haiM usI prakAra coca jAtike vRkSa bhI satsatra-acche acche pattoMse yukta the||344|| vahA~ ke keleke vRkSa striyoMke samAna uttamaprIti karanevAle the kyoMki jisa prakAra keleke vRkSa saddRSTi--dekhane meM acche lagate haiM usI prakAra striyA~ bhI saduddaSTi--acchI oNkho vAlI thI, jisa prakAra keleke vRkSa sukumAra hote hai usI prakAra khiyA~ bhI sukumAra thIM, jisa prakAra keleke vRkSa chAyA-anAtapase yukta hote haiM usI prakAra striyA~ bhI chAyA-kAntise yukta thIM, jisa prakAra keleke vRkSa rasIle hote haiM usI prakAra striyA~ bhI rasIlIzRGgArase yukta thIM, aura keleke vRtta jisa prakAra sabase adhika sundara hote haiM usI prakAra striyA~ sabase adhika sundara thIM // 345 / / vahA~ ke sundara Amake vRkSa phaloMse jhuka rahe the, naI naI koMpaloM tathA tathA phUloMte ujjvala the, kokilAoMke vArtAlApase mukharita the, aura cazcala bhramaroMke samUhase vyagra the / / 346 // jinameM bar3e-bar3e pake phala lage hue haiM, jinakI nikalatI huI gandhase bhramara aMdhe ho rahe the, aura jo mUlase hI lekara phala denevAle the aise kaTahalake vRkSa vahA~ adhika suzobhita hote the||347 // phUloMke bhArase jhukI huI vahA~kI jhAr3iyA~, latAe~ aura vRkSa sabhI aise jAna par3ate the mAno kAmadeva rUpI rAjAke krIr3Abhavana hI hoM / / 348 // vahA~kI bhUmimeM gaDDhe nahIM the, chidra nahIM the, patthara nahIM the, Upara jamIna nahIM thI, ATha bhaya nahIM the kintu isake viparIta vahA~kI bhUmi sadA phala detI rahatI thI / / 346 // jisa prakAra pramAdarahita zreSTha cAritrako pAlana karanevAle dvija kabhI prAyazcitta nahIM prApta karate usI prakAra vahA~kI prajA apanI-apanI maryAdAkA pAlana karanese kabhI daNDakA bhaya nahIM prApta karatI thii||350|| jinameM nirantara maccha-jalacara jIva rahate haiM. jo svaccha jalase bhare hue haiM, aura aneka prakArake phUloMse AcchAdita haiM aise vahA~ ke sarovara jyotirlokakI zobhA haraNa karate haiM / / 351 // vahA~ ke vRkSa ThIka rAjAoMke samAna AcaraNa karate the kyoMki jisa prakAra rAjA puSpanetra-kamalapuSpake samAna netroMvAle hote haiM usI prakAra vahA~ ke vRkSa bhI puSpanetrapuSpa rUpI netroMse yukta the, jisa prakAra rAjA samuttaGga-udArAzaya hote haiM usI prakAra vahA~ ke vRkSa bhI samuttaGgabahuta U~ce the, jisa prakAra rAjA viTapAyatabAhu hote haiM-zAkhAoMke samAna lambI bhajAoMse yakta hote haiM usI prakAra vahA~ ke vRkSa bhI viTapAyatabAhavaH-zAkhAe~ hI jinakI lambI bhajAe~ haiM aise the aura jisa prakAra rAjA sadA uttamaphala pradAna karate haiM usI prakAra vahA~ ke vRkSa bhI sadA sundara phaloMko dhAraNa karanevAle the|| 352 // vahA~kI aneka prakArakI latAe~ striyoMke samAna suzobhita ho rahI thIM kyoMki jisa prakAra striyoMke lAla lAla zroTha hote haiM usI prakAra vahA~kI 1 sdaacaarphlaavdaaH|
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 mahApurANe uttarapurANam Amaya rasikAmUlAtparyante virasAstataH / pIDyante sutarAM yannarikSavo nitadurjanAH // 354 // zabdaniSpAdane lopaH pradhyasaH pApavRtiSu / dAho virahivargeSu vedhH| zravaNayoddhaye // 355 // daNDo dAruSu zastreSu niviMzoktistapasviSu / nirdhanatvaM vidAnatvaM mahApAye na dantiSu // 356 / / surateSu vilajjatvaM kAntakanyAsu yAcanam / tApo'nalopajIveSu mAraNa rasavAdiSu // 357 // nAkANDamRtyavaH santi nApi durmArgagAminaH / muktvA vigrahiNo muktamAraNAntikavigrahAt // 358 // prAcyavRttiviparyAsaH saMyamagrAhiNo'bhavat / na SaTkarmasu kasyApi varNAnAM durNayadviSAm // 359 // zAlayo lIlayA vRddhimupetAH sarvatapiNaH / vinamrAH phalasamprAptI bhejuH sadbhumipopamAm // 360 // kSaranti vAridAH kAle duhate dhenavaH sadA / phalanti bhUruhAH sarve puSpanti ca latAstatAH // 361 // nityotsavAH nirAtaGkA nirbandhA dhanikAH prjaaH| nirmalA nityakarmANo niyuktAH svAsu vRziSu // 362 // latAoMmeM lAla pallava the, jisa prakAra striyA~ manda manda musakAnase sahita hotI haiM usI prakAra vahA~kI latAe~ phUloMse sahita thIM, jisa prakAra striyA~ tanvaGgI-patalI hotI haiM usI prakAra vahA~kI latAe~ bhI tanvaDI-patalI thIM. jisa prakAra triyA~ kAle kAle kezoMse yukta hotI haiM usI prakAra vahA~kI latAe~ bhI kAle kAle bhramaroMse yukta thIM, aura jisa prakAra striyA~ satpatra-uttamottama patraracanAoMse sahita hotI haiM usI prakAra vahA~kI latAe~ bhI uttamottama patroMse yukta thii|| 353 / / jo mUlase lekara madhyabhAga taka rasika haiM aura antameM nIrasa haiM aise durjanoMko jItanevAle Ikha hI vahA~para yantroM dvArA acchI taraha pIDe jAte the| 354 // vahA~para lopa-anubandha AdikA adarzana zabdoMke siddha karane meM hotA thA anya dUsarekA lopa-nAza nahIM hotA thA, nAza pAparUpa pravRttiyoMkA hotA thA, dAha virahI manuSyoMmeM hotA thA aura bedha arthAt chedanA donoM kAnoMmeM hotA thA, dUsarI jagaha nahIM / / 355 // daNDa kevala lakar3iyoMmeM thA / vahA~ ke prajAmeM daNDa arthAt jurmAnA nahIM thA, nistriMzatA arthAt tIkSNatA kevala zastroMmeM thI vahA~kI prajAmeM nistriMzatA arthAt duSTatA nahIM thI, nirdhanatA arthAt niSparigrahatA tapasviyoMmeM hI thI vahA~ ke manuSyomeM nirdhanatA arthAt garIbI nahIM thI aura vidAnatva arthAt madakA abhAva, mada sUkha jAnepara kevala hAthiyoMmeM hI thA vahA~kI prajAmeM vidAnatva arthAt dAna denekA abhAva nahIM thaa|| 356 // nirlajjapanA kevala saMbhoga kriyAoMmeM thA,yAcanA kevala sundara kanyAoMkI hotI thI, tApa kevala agnise AjIvikA karanevAloM meM thA aura mAraNa kevala rasavAdiyoMmeM thA-rasAyana Adi banAnevAloMmeM thA / / 357 // vahA~ koI asamayameM nahIM marate the, koI kumArgameM nahIM calate the aura mukta jIvoM tathA mAraNAntika samudghAta karanevAloMko chor3akara anya koI vigrahI-zarIra rahita tathA mor3Ase rahita nahIM the // 358 / / mithyA nayase dveSa rakhanevAle cAroM hI varNavAle jIvoMke devapUjA Adi chaha karmomeM kahIM prAcIna pravRttikA ullaMghana nahIM thA arthAt devapUjA Adi prazasta kAryoMkI jaisI pravRtti pahalese calI AI thI usIke anusAra saba pravRtti karate the| yadi prAcIna pravRttike kramakA ullaMghana thA to saMyama grahaNa karanevAleke hI thA arthAt saMyamI manuSya hI pahalese calI AI asaMyamarUpa pravRttikA ullaMghanakara saMyamakI naI pravRtti svIkRta karatA thA // 356 // lIlApUrvaka vRddhiko prApta hue evaM sabako santuSTa karanevAle dhAnyake paudhe, phala laganepara atyanta namra ho gaye the-nIceko jhuka gaye the ataH kisI acche rAjAkI upamAko dhAraNa kara rahe the / / 360 // vahA~ megha samayapara pAnI barasAte the, gAyeM sadA dUdha detI thIM, saba vRkSa phalate the aura phailI huI latAe~ sadA puSpoMse yukta rahatI thIM // 361 // vahA~kI prajA nityotsava thI arthAt usameM nirantara utsava hote rahate the. nirAtaGka thI usameM kisI prakArakI bImArI nahIM hotI thI, nirbandha thI haTha rahita thI, dhanika thI, nirmala thI, nirantara udyoga karatI thI aura apane apane karmomeM lagI rahatI thii|| 362 // 1 ve kha0 / 2 bhavet kha0, 0 / 3 nirmadA ka0, kha0, dha0 /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitamaM parva hAstinAkhyA purI tasya zubhA nAbhirivAbabhau / bhRzaM dezasya dehasya mahatI madhyavartinI // 363 // bhUrinIrabhavAnekaprasU noditabhUtibhiH / tisRbhiH parikhAbhistannagaraM pariveSTitam // 364 // vibhAti gopuropetadvArATTAlakapaGktibhiH / vapraprAkAradurlaGghyaM murajaiH kapizIrSakaiH // 365 // indrakozairbrahadyantraiyuktaM devapathAdibhiH / 'mahAkSudrAgrimadvArairvIthibhirbahubhizca tat // 366 // rAjamArga virAjante sAravastusamanvitAH / svargApavargamArgAbhAH saJcaraccAruvRttayaH // 367 // na nepathyAdibhirbhedastadbhuvAM sAravastujaiH / kulajAtivayovarNavacoyodhAdibhirmiMdA // 368 // tatpuryA saudhakUTAgrabaddhadhvajanirodhanAt / nAtapasya pravezo'sti vighanArkadineSvapi // // 369 // puSpAGgarAgadhUpAdisaugandhyAndhIkRtAlibhiH / bhramannistatra khe prAvRTzaGkA gRhazikhaNDinAm // 370 // rUpalAvaNyakAntyAdiguNairyuvatibhiryutAH / yuvAnastaizca tAstatra tadanyonyasukhAvahAH // 371 // madanoddIpanadravyainisargapremato guNaiH / kAntyAdibhizca dampatyoH prItistatra nirantaram // 372 // ahiMsAlakSaNo dharmo yatayo vigataspRhAH / devo'rhacaiva nirdoSastatsarve'pyatra dhArmikAH // 373 // yatkiJcit saJcitaM pApaM paJcasUnAdivRttibhiH / pAtradAnAdibhiH sacastahilampantyupAsakAH // 374 // nyAyyo nRpaH prajA dharmyA 4 nirjantu kSetramanvaham / svAdhyAya statpuraM tasmAnna tyajanti yatIzvarAH // 375 // nAnApuSpaphalAnanamahIjairnandanairvanaiH / nandanaM va vijIyeta tatpuropAntavartibhiH // 376 // 201 jisa prakAra zarIrake madhyameM bar3I bhArI nAbhi hotI hai usI prakAra usa kurujAGgala dezake madhya meM eka hastinApura nAmakI nagarI hai / / 363 || agAdha jalameM utpanna hue aneka puSpoM dvArA jinakI zobhA bar3ha rahI hai aisI tIna parikhAoMse vaha nagara ghirA huA thA / / 264 / / dhUlike Dhera aura koTakI dIvAroMse durlaGghya vaha nagara gopuroMse yukta daravAjoM, aTTAlikAoMkI paMktiyoM tathA bandaroMke zira jaise AkAravAle burajoMse bahuta hI adhika suzobhita ho rahA thA / / 365 / / vaha nagara, rAjamArgameM hI milane vAle DarAneke lie banAye hue hAthI, ghor3e Adike citroM tathA bahuta choTe daravAjoM vAlI bahuta-sI galiyoMse yukta thA / / 366 / / jo sAra vastuoMse sahita haiM tathA jinameM sadAcArI manuSya idhara se udhara TahalA karate haiM aise vahA~ ke rAjamArga svarga aura mokSa ke mArga ke samAna suzobhita hote the / / 367 / / vahA~ utpanna honevAle manuSyoM meM zreSTha vastuoMse utpanna hue nepathya - vastrAbhUSaNAdi se kucha bhI bheda nahIM thA kevala kula, jAti, avasthA, varNaM, vacana aura jJAnakI apekSA bheda thA // 368 // usa nagara meM rAjabhavanoMke zikharoMke prabhAga para jo dhvajAe~ phaharA rahI thIM unase ruka jAneke kAraNa jaba sUryapara bAdaloMkA AvaraNa nahIM rahatA una dinoMmeM bhI dhUpakA praveza nahIM ho pAtA yA / / 366 // puSpa, aGgarAga tathA dhUpa AdikI sugandhise andhe hokara jo bhramara AkAzameM idhara-udhara ur3a rahe the unase ghara mayUroMko varSARtukI zaGkA ho rahI thI / / 370 / / vahA~ rUpa, lAvaNya tathA kAnti Adi guNoMse yukta yuvaka yuvatiyoMke sAtha aura yuvatiyA~ yuvakoM ke sAtha rahatI thIM tathA paraspara eka dUsareko sukha pahu~cAtI thIM // 372 // vahA~ kAmako uddIpita karanevAle padArtha, svAbhAvika prema, tathA kAnti Adi guNoMse strI-puruSoMmeM nirantara prIti banI rahatI thI // 372 // vahA~ dharma ahiMsA rUpa mAnA jAtA thA, muni icchArahita the, aura deva rAgAdi doSoMse rahita arhanta hI mAne jAte the isalie vahA~ ke sabhI manuSya dharmAtmA the / / 373 / / vahA~ ke zrAvaka, cakkI cUlA Adi pA~ca kAryoMse jo thor3A-sA pApa saMcita karate the use pAtradAna Adike dvArA zIghra hI naSTa kara DAlate the / 374 // vahA~kA rAjA nyAyI thA, prajA dharmAtmA thI, kSetra jIvarahita - prAsuka thA, aura pratidina svAdhyAya hotA rahatA thA isalie munirAja usa nagarako kabhI nahIM chor3ate the / / 375 || jinake vRkSa aneka puSpa aura phaloMse namra ho rahe haiM tathA jo sabako Ananda denevAle haiM aise usa nagarake samIpavartI 1 mahAkSudrApi sadddvAraiH kha0 / mahAkSudrANi madddvAraiH ma0, ga0 / mahAkSudrAdisadddvArai: ka0, gha0 / 2 vighnArka dineSvapi (1) la0 / 3 tatte'nyonyasukhAvahAH ka0, gha0, ma0 / dhatte'nyo'nyasukhAvahaH ga0 / sukhAvahaM kha0 / 4 nirjantuH la0 / 5 khatAnamra-la0 / 26
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam niSpannasAravastUnAM niHzeSANAM nijodbhava | sthAneSvanupabhogyatvAttadevAyAnti sarvataH // 377 // tatrasyaireva bhujyante tAni dAnena cedvahiH / niryAnti yAntu tattAdRk tyAgibhogijanaizcitam // 378 // tatra tAdAtvikAH sarve tanna doSAya kalpate / tatpaNyAt sarvavastUni varddhante pratyahaM yataH // 379 // brahmasthAnottare bhAge bhuvo'bhUdrAjamandiram / mahAmerunirbha bhAsvadbhadrazAlAdibhUSitam // 380 // yathAsthAnanivezena parito rAjamandiram / uDUni vo jvaladramyahamrmyANyanyAni vA babhuH // 381 // tadrAjadhAnInAthasya kAzyapAnvayabhAsvataH / bhUpasyAjitasenasya cittanetrapriyapradA // 382 // 'bAlacandrAdisusvapnadarzinI priyadarzanA / brahmakalpacyutaM sUnuM vizvasenamajIjanat // 383 // gandhAraviSayakhyAta 'gAndhAranagarezinaH / ajitaJjayabhUbharturajitAyAM sutA gatA // 384 // sanatkumArAdairAkhyA vizvasenapriyA'bhavat / zrIhrItyAdisaMsevyA nabhasye kRSNa saptamI // 385 // dine bharaNinakSatre yAminIturya bhAgagA / svamAn SoDaza sA''drAkSItsAkSAtputra 4 phalapradAn // 386 // daranidrAsamudbhUtabodhA zuddhasuvAsanA / tadanantaramaikSiSTa praviSTaM vadanaM" gajam // 387 // tadaivAsau divo devastato megharathAbhidhaH / tasyAmavatarad garbhe zuktau muktodavinduvat // 388 // tadaiva yAmabherI ca tatsvamazubhasUcinI / jajRmbhe madhuraM suptAM bodhayantIva sundarIm // 389 // padminIva tadAkarNya vikasanmukhapaGkajA / zayyAgRhAtsamutthAya kRtamaGgalamajjanA // 390 // 202 vanoMse indrakA nandanavana bhI jItA jAtA thA // 376 // saMsArameM jitanI zreSTha vastue~ utpanna hotI haiM una sabakA apanI utpatti sthAnameM upabhoga karanA anucita hai isalie saba jagahakI zreSTha vastue~ usI nagarameM AtI thIM aura vahA~ ke rahanevAle hI unakA upabhoga karate the / yadi koI padArtha vahA~ se bAhara jAte the to dAnase hI bAhara jA sakate the isa taraha vaha nagara pUrvokta tyAgI tathA bhogI janoMse vyApta thA / / 377-378 / / usa nagarake saba loga tAdAtvika the- sirpha vartamAnakI ora dRSTi rakhakara jo bhI kamAte the use kharca kara dete the| unakI yaha pravRtti doSAdhAyaka nahIM thI kyoMki unake puNyase sabhI vastue~ pratidina bar3hatI rahatI thIM // 376 // usa nagara meM brahmasthAnake uttarI bhUbhAgameM rAjamandira thA jo ki dedIpyamAna bhadrazAla - uttamakoTa Adise vibhUSita thA aura bhadrazAla Adi vanoM se suzobhita mahAmeruke samAna jAna par3atA thA // 380 // usa rAjamandirake cAroM ora yathA-. yogya sthAnoM para jo anya dedIpyamAna sundara mahala bane hue the ve meruke cAroM ora sthita nakSatroM ke samAna suzobhita ho rahe the / / 381 / / usa hastinApura rAjadhAnImeM kAzyapagotrI dedIpyamAna rAjA ajitasena rAjya karate the / unake citta tathA netroMko Ananda denIvAlI priyadarzanA nAmakI strI thI / usane bAlacandramA Adi zubha svapna dekhakara brahmasvargase cyuta hue vizvasena nAmaka putrako utpanna kiyA thA / / 382-383 / / gandhAra dezake gAndhAra nagarake rAjA ajitaJjayake unakI ajitA rAnI se sanatkumAra svargase Akara airA nAmakI putrI huI thI aura yahI airA rAjA vizvasenakI priya rAnI huI thI / zrI hI dhRti Adi deviyA~ usakI sevA karatI thiiN| bhAdoM badI saptamIke dina bharaNI nakSatrameM rAtrike caturtha bhAgameM usane sAkSAt putra rUpa phalako denevAle solaha svapna dekhe || 384-386 // alpanidrA ke bIca jise kucha-kucha jJAna prApta ho rahA hai tathA jisake mukhase zuddha sugandhi prakaTa ho rahI hai aisI rAnI airAne solaha svapna dekhaneke bAda apane mukhameM praveza karatA huA eka hAthI dekhA // 387 / / usI samaya megharathakA jIva svargase cyuta hokara rAnI airAke garbhameM Akara usa taraha avatIrNa ho gayA jisa taraha ki zukti meM motI rUpa pariNamana karanevAlI pAnIkI bU~da avatIrNa hotI hai // 388 // usI samaya sotI huI sundarIko jagAneke lie hI mAno usake zubha svapnoMko sUcita karanevAlI antima paharakI bherI madhura zabda karane lagI // 386 // usa bherIko sunakara rAnI airAkA mukha-kamala, kamalinIke samAna khila utthaa| usane zayyAgrahase uThakara maGgala-khAna kiyA, 1 bAlA candrAdi-la0 / 2 gandhAra ka0, ga0, ma0, la0 / 3 saptame la0 / sAkSAtsatya - la0, kha0, ga0, ma0 / 5 vadane va0 / 6 svAtau la0 /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 203 tatkAlocitanepathyA kalpavallIva jnggmaa| sitAtapatravitrAsitArkabAlAMzumAlikA // 391 // prkiirnnkprikssepprpnycitmhodyaa| janaiH katipayaireva pratyAsaH pariSkRtA // 392 // sA'vizacandrarekhAbhA sabhAmiva vibhAvarIm / kRtopacAravinayAM 'tAmA sanamApayat // 393 // nRpaM sAbhinivedyAtmaSTa'svamAvalI kramAt / tatphalAnyapyabodhiSTa rAzaH sAvadhilocanAt // 39 // svargAttadaiva devendrAH saha devazcaturvidhaiH / svargAvatArakalyANaM samprApya samupAdayan // 395 / / triviSTapezvare garbhe varddhamAne mhodyH| abhyatya navamaM mAsaM mAtA trijagadIzituH // 396 // mAsAn paJcadaza prAptaratnavRSTyA'marArcanA / zucau kRSNacaturdazyAM yAmyayoge nizAtyaye // 397 // nandanaM jagadAnandasandohamiva sundaram / asUtAmalasadbodhatritayojjvalalocanam // 398 // zahAbherIgajArAtighaNTArAvAvabodhitAH / jaina janmotsavaM devAH sambhUya samavarddhayan // 399 // sadA zacI mahAdevI pradyotitadigantarA / garbhagehaM pravizyochAyAnidrAvazIkRtAm // 40 // jinendrajananImairAM kumArasahitAM satIm / 'parItya prapraNamyAcyA maayaavisskRtbaalkaa|| 401 // trilokamAtuH purato nivezya paramezvaram / kumAravaramAdAya vizvAmaranamaskRtam // 402 // sUbAiyugAmItvA svapaterakarotkare / airAvatagajaskandhamAropya marutAM ptiH||403|| pureva purudevaM taM surAdremastakArpitam / abhiSicyAmbubhiH kSIramahAmbhonidhisambhavaiH // 404 // usa samayake yogya vastrAbhUSaNa pahane aura calatI-phiratI kalpalatAke samAna rAjasabhAko prasthAna kiyaa| usa samaya vaha apane Upara lagAye hue sapheda chatrase bAlasUryakI kiraNoMke samUhako bhayabhIta kara rahI thI, Dhurate hue camaroMse apanA bar3A bhArI abhyudaya prakaTa kara rahI thI, aura pAsameM rahanevAle kucha logoMse sahita thii| jisa prakAra rAtrimeM candramAkI rekhA praveza karatI hai usI prakAra usane rAjasabhAmeM praveza kiyaa| aupacArika vinaya karanevAlI usa rAnIko rAjAne apanA zrAdhA Asana diyA / / 360-363 / / usane apane dvArA dekhI huI svapnAvalI krama-kramase rAjAko sunAI aura avadhijJAnarUpI netrako dhAraNa karanevAle rAjAse unakA phala mAlUma kiyA // 364 // usI samaya caturNikAyake devoMke sAtha svargase indra Aye aura Akara garbhAvatArakalyANaka karane lage // 365 / / udhara rAnIke garbhameM indra bar3e abhyudayake sAtha bar3hane lagA aura idhara trilokInAthakI mAtA rAnI pandraha mAha taka devoMke dvArA kI huI ratnavRSTi Adi pUjA prApta karatI rhii| jaba navA~ mAha AyA / jyaSTha kRSNa caturdazIka dina yAmyayogameM prAtaHkAlake samaya putra utpanna kiyaa| vaha putra aisA sundara thA mAno samasta saMsArake AnandakA samUha hI ho / sAtha hI atyanta nirmala mati-zrataavadhijJAnarUpI tIna ujjvala netroMkA dhAraka bhI thA // 366-368 ||shngkhnaad, bherInAda, siMhanAda aura ghaMTAnAdase jinheM jina-janmakI sUcanA dI gaI hai aise cAroM nikAyoMke devoMne mila kara jinenda bhagavAnakA janmotsava bar3hAyA / / 366 // usa samaya dizAoMke madhyako prakAzita karanebAlI mahAdevI indrANIne garbha-gRhameM praveza kiyA aura kumArasahita pativratA jinamAtA airAko mAyAmayI nidrAne vazIbhUta kara diyaa| usane pUjanIya jinamAtAko pradakSiNA dekara praNAma kiyA aura eka mAyAmayI bAlaka usake sAmane rakha kara jinheM sarvadeva namaskAra karate haiM aise zreSTha kumAra jina-bAlakako uThA liyA tathA apanI donoM komala bhujAoMse le jAkara indrake hAthoMmeM sauMpa diyaa| indane unheM airAvata hAthIke kandhe para virAjamAna kiyA aura pahale jisa prakAra bhagavAna AdinAthako sameru parvatake mastaka para virAjamAna kara kSIra-mahAsAgarake jalase unakA abhiSeka kiyA thA isI prakAra inheM bhI sumeru parvatake mastaka para virAjamAna kara kSIra-mahAsAgarake jalase inakA abhiSeka 1vaamaardhaasn-l0| 2 dRSTAM svamAvalI ga0, kha0, ma0, l0| 3 vardhamAnamahodayaH ka0, 10 / jainajanmotsavaM ka0, 10, kh0| jinajanmotsavaM ga0 |5shcii la0,ma0, ka0, th0| 6 parItya triH praNamyAnya mAyAviSkRtabAlakam s0|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 mahApurANe uttarapurANam prasAdhanavizeSANAmapi caikaM prasAdhanam / AcArapAlanAyaiva bhUSayitvA vibhUSaNaiH // 405 // 'sarvazAntiprado devaH zAntirityastu nAmabhAka / iti tasyAbhiSekAnte nAmAsau niravartayat // 406 // prItyA suravaraiH sAI mandarAdetya mandiram / jananyAH sarvamAveca jagadIzaM samarpayat // 407 // anRtyacoditAnando' bahubhAvarasodayaH / sammadazcedamaryAdaH sarAgaM ke na nartayet // 408 // lokapAlAMkhilokAnAM pAlakasya mhaatmnH| bAlakasyAsya kalpezaH pAlakAnpayaMkalpayat // 409 // iti dvitIyakalyANasAkalyasamanantaram / sazakrAH sarvagIrvANAH svaM svamokaH samaM yyuH||10|| caturvibhaktapalyopamaJyaMzonatrisAgare / dharmatIrthasya santAne palyaturyAzazeSite // 11 // byucchinne yuktisanmArge tadabhyantarajIvitaH / zAntiH samudapAcAnamannarAmaranAyakaH // 12 // lakSAsamAyuzcatvAriMzacApAgaH suvarNaruk / dhvajatoraNasUryenduzaGkhacakrAdilakSaNaH // 413 // puNyAd Dharatho dIrghamanubhUyAhamindratAm / vizvasenAyazasvasyAM sutazcakrAyudho'bhavat // 14 // mahAmaNirivAmbhodhau guNAnAM vA gaNo munau / tatra zAntiragAd vRddhi pramado voditodite // 15 // vante sma guNAstasmin spardainAvayavaiH kramAt / tathA vidhAya saundarya kIrtilakSmIH sarasvatI // 416 // abhAttasyAttasaundarya rUpamApUrNayauvane / vidhoviMdhUtavaikalyamiva parvaNi maNDalam // 410 // mRdavastanavaH sigdhAH kRSNAH kezAH 'sukuJcitAH / prAzitAbaJcarIkAbhAH zubhAstanmastakasthitAH // 18 // ziro virAjate tasya zikhara vA mahanmaroH / lalATApaTTabhAjo'smAdahamevoparIti vA // 119 // kiyA / / 366-404 / yadyapi bhagavAn svayaM uttamottama AbhUSaNoM meM se eka AbhUSaNa the tathApi indrane kevala AcArakA pAlana karaneke lie hI unheM AbhUSaNoMse vibhUSita kiyA thA / 405 // 'ye bhagavAn sabako zAnti denevAle haiM isalie 'zAnti' isa nAmako prApta ho aisA soca kara indrane abhiSekake bAda unakA zAntinAtha nAma rakkhA // 406 // tadanantara dharmendra saba devoMke sAtha bar3e premase sumeru parvatase rAjamandira AyA aura mAtAse saba samAcAra kaha kara usane ve trilokInAtha mAtAko sauMpa diye // 4071 / jise Ananda prakaTa ho rahA hai tathA jisake aneka bhAvoM aura rasoMkA udaya huA hai aise indrane nRtya kiyA so ThIka hI hai kyoMki jabaharSa maryAdAkA ullaMghana kara jAtA hai to kisa rAgI manuSyako nahIMnacA detA? // 408 / / yadyapi bhagavAn tIna lokake rakSaka the to bhI indrane una. bAlaka rUpadhArI mahAtmAkI rakSA karaneke lie lokapAloMko niyukta kiyA thA // 406 // isa prakAra janmakalyANakakA utsava pUrNa kara samasta deva indrake sAtha apane-apane sthAna para cale gaye // 410 / / dharmanAtha tIrthakarake bAda pauna palya kama tIna sAgara bIta jAne tathA pAva palya taka dharmakA viccheda ho lenepara jinheM manuSya aura indra namaskAra karate haiM aise zAntinAtha bhagavAn utpanna hue the| unakI Ayu bhI isImeM sammilita thii|| 411-412 / / unakI eka lAkha varSakI Ayu thI, cAlIsa dhanuSa U~cA zarIra thA, suvarNake samAna kAnti thI, dhvajA, toraNa, sUrya, candra, zaGkha aura cakra mAdike cihna unake zarIrameM the||413 // puNyakarmake upayase dRr3haratha bhI dIrghakAla taka ahamindrapanekA anubhavakara rAjA vizvasenakI dUsarI rAnI yazasvatIke cakrAyudha nAmakA putra huaa||414 // jisa prakAra samudra meM mahAmaNi bar3hatA hai, munimeM guNoMkA samUha bar3hatA hai aura prakaTa hue abhyudayameM harSa bar3hatA hai usI prakAra vahA~ bAlaka zAntinAtha bar3ha rahe the||415 / / unameM aneka guNa, avayavoMke sAtha spardhA karake hI mAno krama-kramase bar3ha rahe the aura kIrti, lakSmI tathA sarasvatI isa prakAra bar3ha rahI thIM mAno sagI bahina hI hoN||416 // jisa prakAra pUrNimAke dina vikalatA-khaNDAvasthAse rahita candramAkA maNDala suzobhita hotA hai usI prakAra pUrNa yauvana prApta honepara unakA rUpa saundarya prAptakara adhika suzobhita ho rahA thA // 417 // unake mastakapara ikaTa hue bhramaroMke samAna, komala patale, cikane, kAle aura ghUgharavAle zubha bAla bar3e hI acche jAna par3ate the||418 / unakA zira 1 atha zAnti ma0, l0| 2 codgatAnando l*| 3 pramodo n0| 4 yathA vidhAya ka, kha., ga0, 50, ma0, / 5 sakuJcitAHga0, ma, kh0,|
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 205 lakSmIlalATapaTTe'smistasya padayAciMtA / rAjatAmiti vA tuGga vistIrNa ca vydhaadvidhiH||420|| surUpe kuTile cAsya bhruvau vezyeva rejatuH / kuTileti na rekhA kiM pIyUSAMzovirAjate // 421 // AdhikyaM cakSuSoH prAhuH zubhAvayavacintakA / vIkSya tazcakSuSI vyaktamitIyamanayoH stutiH // 422 // kau~ tasya na vayete ni:zeSazrutapAtratAm / yAtau ced durlabhaM tattu zobhAnyatrApi vidyate // 423 / / ayaM vinijitAzeSa mohamalla vijevyate / bhAtvatraiveti vA tuGgA sajatA nAsikA kRtA // 424 // kapolaphalako lakSaNI dhAtrA vA vipulau kRtau| tadvaktrajasarasvatyA vinodena vilekhitum // 425 // smitabhedAH sarasvatyAH kiM kiM zuddhAkSarAvaliH / zaGkAmiti sitAH snigdhAH ghanAstenudvijAH samAH 426 vaTabimbapravAlAdi pareSAM bhvtuupmaa| nAsyAdharasya tenArya smaryate nAdharo'dharaH // 427 // bhavecibukamanyeSAM bhaavishmshraakimpydH| sadA zyamidaM bhAvAdityakArIva zobhanam // 428 // kSayI kalaGkI pakotthaM rajasA dUSitaM ttH| naitadvaktrasya sAdhamyaM dharAH smendusaroruhe // 429 // dhvanizcenirgatastasmAhigyo vishvaarthdrpnnH| pRthaka sukaNThatA tasya kaNThasya kimu varNyate // 430 // spamAnabhujAgrAbhyAM taumayena zirasA samam / trikUTahATakAdrivo so'bhAstribhuvanaprabhuH // 431 / / vAhU bahutaraM tasya bhAtaH smAjAnulambinau / dhAtrI sandhatukAmau vA keyUrAdivibhUSaNau // 132 // vyadhAyi vedhasA tasya vistIrNa vakSasaH sthalam / asambAdha vasantvasmibiti vA bahavaH zriyaH // 433 // meruparvatake zikharake samAna suzobhita hotA thA athavA isa vicArase hI U~cA uTha rahA thA ki yadyapi inakA lalATa rAjyapaTTako prApta hogA parantu usase U~cA to maiM hI hU~ // 416 / / unake isa lalATapaTTapara dharmapaTTa aura rAjyapaTTa donoMse pUjita lakSmI suzobhita hogI isa vicArase hI mAno vidhAtAne unakA lalATa U~cA tathA caur3A banAyA thA // 420 // unakI sundara tathA kuTila bhauMheM vezyAke samAna suzobhita ho rahI thiiN| 'kuTila hai| isalie kyA candramAkI rekhA sa hotI arthAt avazya hotI hai // 425 / / zubha avayavoMkA vicAra karanevAle loga netroMkI dIrghatAko acchA kahate haiM so mAlUma par3atA hai ki bhagavAnke netra dekhakara hI unhoMne aisA vicAra sthira kiyA hogaa| yahI unake netroMkI stuti hai / / 422 // yadi unake kAna samasta zAstroMkI pAtratAko prApta the to unakA varNana hI nahIM kiyA jA sakatA kyoMki saMsArameM yahI eka bAta durlabha hai / zobhA to dUsarI jagaha bhI ho sakatI hai / / 423 / / 'ye bhagavAn, sabako jItanevAle moharUpI mallako jIteMge isalie U~cI nAka inhIMmeM zobhA de sakegI' aisA vicArakara hI mAno vidhAtAne unakI nAka kucha U~cI banAI thii|| 424 // unake mukhase utpanna huI sarasvatI vinodase kucha likhegI yaha vicAra kara hI mAno vidhAtAne unake kapolarUpI paTiye cikane aura caur3e banAye the // 425 / / unake sapheda cikane saghana aura eka barAbara dAMta yahI zaGkA utpanna karate the ki kyA ye sarasvatIke manda hAsyake bheda haiM athavA kyA zuddha akSaroMkI paMkti hI haiM // 426 // baragadakA pakA phala, vimbaphala aura mUMgA Adi dUsaroMke aoThoMkI upamA bhale hI ho jAveM parantu unake aoThakI upamA nahIM ho sakate / adhara-oMTha adhara-nIca nahIM kahalAtA thA / / 427 // anya logoMkA cibuka to Age hone vAlI DAr3Ise Dhaka jAtA hai parantu inakA cibuka sadA dikhAI detA thA isase jAna par3atA hai ki vaha kevala zobhAke lie hI banAyA gayA thA / / 428 // candramA kSayI hai tathA kalaGkase yukta hai aura kamala kIcar3ase utpanna hai tathA rajase dUSita hai isalie donoM hI unake mukhakI sahazatA nahIM dhAraNa kara sakate / / 426 // yadi unake kaNThase darpaNake samAna saba padArthoMko prakaTa karane vAlI divyadhvani prakaTa hogI to phira usa kaNThakI sukaNThatAkA alaga varNana kyA karanA cAhie ? // 430 // ve trilokInAtha UMcAIke dvArA zirake sAtha spardhA karanevAle apane donoM kandhoMse aise suzobhita hote the mAno tIna zikharoMvAlA suvarNagiri hI ho // 431 // ghuTanoM taka lambI evaM keyUra Adi AbhUSaNoMse vibhUSita unakI donoM bhujAe~ bahuta hI adhika suzobhita ho rahI thI aura aisI jAna par3atI thIM mAno pRthivIko uThAnA hI cAhatI hoN| 432 / / bahuta-sI lakSmiyA~ 1-lambitau l|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 mahApurANe uttarapurANam vyAptamadhyamaNicchAyAhAraM vakSo vyadhArArAm / madhyIkRtArkasandhyAhemAdritaTasalibham // 434 // tanmadhyaM muSTisammAyi vibhaya'rdhvatanobharam / guruM nirAkula tasya tAnavaM tena zobhate // 435 // gambhIrA dakSiNAvartA tasyAbhyudayasUcinI / nAbhiH sapadmA madhyasthA syAtpadaM na stuteH kutaH // 436 // kaTItaTI kaTIsUtradhAriNI hAriNI bhRzam / savedikAsthalI vAsya jambUdvIpasya bhAsate // 437 // vRte zlakSNe sukhasparze stAM rmbhaastmbhsnnibhe| kintvasyorU sadAdattaphale gurubharakSame // 438 // maryAdAkAri yattasmAttadetasyorujalyoH / zasya jAnudvayaM sanniH sakriya kinna zasyate // 139 // namitAzeSadevendraupAdapo zriyA shritau| tayorupari cejale tasya kA varNanA parA // 440 // gulphayoriva mantrasya gUDhateva guNo'bhavat / phaladA sA tataH sarva phalakRtvAd guNi smRtam // 441 // kUrmapRSThau kramau tasya zritvA tau susthitA dharA / tA kUrmeNa dhAtrIti dhruvaM ruDhistato'bhavat // 442 // pInAvanojatau susthau tasyAMguSThau sukhAkarau / rejaturdarzayantau vA mArga svargApavargayoH // 443 // aSTAvaMgulayastasya babhuH zliSTAH parasparam / karmANyaSTAvapaTTotuM nirgatA eva shktyH|| 444 // dazadharmAH purevainaM tadvyAjeneva sevitum / kramau samAzritAstasya vyarAjanta nakhAH sukhAH // 445 // asyAvayavabhAvAtte vAsavAdyA namanti nau / itIva rAgiNau tasya pAdau pallavasannibhau // 446 // eka dUsarekI bAdhAke binA hI isameM nivAsa kara sakeM yaha socakara hI mAno vidhAtAne unakA vakSaHsthala bahuta caur3A banAyA thA / / 433 / / jisake madhyameM maNiyoMkI kAntise suzobhita hAra par3A huA hai aisA unakA vakSaHsthala, jisake madhyameM saMdhyAke lAla lAla bAdala par3a rahe haiM aise himAcalake taTake samAna jAna par3atA thA / / 434 // muTThImeM samAneke yogya unakA madhyabhAga cUMki uparivartI zarIrake bahuta bhArI bojhako binA kisI AkulatAke dhAraNa karatA thA ataH usakA patalApana ThIka hI zobhA detA thA // 435 // unakI nAbhi cU~ki gambhIra thI, dakSiNAvartase sahita thii| abhyudaya, ko sUcita karane vAlI thI, padmacihnase sahita thI aura madhyastha thI ataH stutikA sthAna-prazaMsA kA pAtra kyoM nahIM hotI ? avazya hotii|| 436 / / karadhanIko dhAraNa karanevAlI unakI sundara kamara bahuta hI adhika suzobhita hotI thI aura jambUdvIpakI vedIsahita jagatIke samAna jAna par3atI thI // 437 / / unake Uru keleke stambhake samAna gola, cikane tathA sparza karane para sukha dene vAle the antara kevala itanA thA ki keleke stambha eka bAra phala dete haiM parantu ve bArabAra phala dete the - aura keleke stambha bojha dhAraNa karanemeM samartha nahIM haiM parantu ve bahuta bhArI bojha dhAraNa karane meM samartha the||438 / / cUMki unake ghuTanoMne Uru aura jaMghA donoMke bIca maryAdA kara dI thI-donoMkI sImA bAMdha dI thI isalie ve satpuruSoMke dvArA prazaMsanIya the so ThIka hI hai kyoMki jo acchA kArya karatA hai usakI prazaMsA kyA nahIM kI jAve? avazya kI jAve // 436 / / unake caraNakamala samasta indroMko namaskAra karAte the tathA lakSmI unakI sevA karatI thii| jaba unake caraNakamaloMkA yaha hAla thA taba jaGghAe~ to unake Upara thIM isalie unakA aura varNana kyA kiyA jAya? // 440 // jisa prakAra mantrameM gUr3hatA guNa rahatA hai usI prakAra unake donoM gulphoM--er3Ike UparakI gAMThoMmeM gaDhatA guNa rahatA thA parantu unakI yaha guNatA phala dene vAlI thI so ThIka hI hai kyoMki sabhI padArtha phaladAyI honese hI guNI kahalAte haiM // 441 / / unake donoM caraNoMkA pRSThabhAga kachueke samAna thA aura yaha pRthivI unhIMkA zrAzraya pA kara nirAkula thI / jAna par3atA hai ki 'pRthivI kachueke dvArA dhAraNa kI gaI hai, yaha rUDhi usI samayase pracalita huI hai // 442 // unake donoM aMgUThe sthUla the, Ageko uThe hue the, acchI taraha sthita the, sukhakI khAna the aura aise jAna par3ate the mAno svarga tathA mokSakA mArga hI dikhalA rahe hoM // 443 // parasparameM eka dUsarese saTI huI unakI AThoM a~guliyA~ aisI jAna par3atI thIM mAno AThoM koMkA apahnava karaneke lie ATha zaktiyA~ hI prakaTa huI hoN| 444 // unake caraNoMkA Azraya lenevAle sukhakArI daza nakha aise suzobhita hote the mAno una nakhoMke bahAne uttama kSamA Adi dazadhameM unakI sevA karaneke lie pahalese hI A gaye ho / 445 // hama bhagavAnke zarIrake avayava haiM isIlie indra zrAdi deva hama donoMko namaskAra
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 207 mAmRtAMzonizAsanAduSNatvAnAskarasya ca / tejastasyopamAna syAd bhuussnnkssmaajtejsH||47|| kAnteH kA varNanA tasya yadi zakraH sahasrarak / zacIvadanapaGkejavimukhastaM nirIkSate // 448 // bhUSaNAnAM kulaM lebhe zobhA tasyAGgasaGgamAt / mahAmaNinibaddhaddhasudhautakaladhautavat // 449 // svnaamshrutisNshussynmdaarikrisNhteH| ravo'rAjata rAjezo rAjakaNThIravasya vA // 450 // kotivallI jagatprAntaM prApya prAgeva janmanaH / tadIyAlambanAbhAvAdiva tAvati susthitA // 451 // kularUpavayaHzIlakalAkAntyAdibhUSaNAH / kanyakAstatpitA tenAyojayadratidAyinIH // 452 // kaaminiiniilniirejdlojvlvilocnaiH| premAmRtAmbusaMsiktairmuhurAhAditAzayaH // 453 // vllbhaavlitaalolliilaalsviloknaiH| svamanodhanaluNTAkarakhaNDaM sa zameyivAn // 15 // upaJcavargasahasrAbdakAle gatavatIzituH / kaumAreNa sukhaireva divyamAnuSagocaraiH // 455 // tato'nu tatpramANena vishvsensmrpite| rAjye'pyacchinnabhogasya kAle vigalite tadA // 456 // sAmrAjyasandhanAnyasya cakrAdIni caturdaza / ratnAni nidhayo'bhUvannava cAviSkRtaujasaH // 457 // teSu cakrAtapatrAsidaNDAH zanagRhe'bhavan / kAkiNI carmacUlAdimaNizca zrIniketane // 458 // purodhAH sthapatiH senApatirgRhapatizca te| hAstinAkhyapure kanyAgajAzvAH khagabhUdhare // 459 // navApi nidhayaH pUjyA nadIsAgarasaGgame / tadAnImeva devezairAnItAH puNyacoditaiH // 46 // ityAdhipatyamAsAdya dshbhogaanggsnggtH| tAvatyeva gate kAle svAlakArAlayAntare // 461 // karate haiM yaha socakara hI mAno navIna pattoMke samAna unake donoM paira rAgI-rAgasahita athavA lAlaraMgake ho rahe the / / 446 / / candramAke sAtha rAtrikA samAgama rahatA hai aura sUrya uSNa hai ataH ye donoM hI unake tejakI upamA nahIM ho skte| hA~, itanA kahA jA sakatA hai ki unakA teja bhUSaNAMga jAtike kalpavRkSake tejake samAna thA // 447 / jaba ki hajAra netravAlA indra indrANIke mukhakamalase vimukha hokara unakI ora dekhatA rahatA hai taba unakI kAntikA kyA varNana kiyA jAve // 44 // jisa prakAra mahAmaNiyoMse nibaddha dedIpyamAna ujvala suvarNa suzobhita hotA hai usI prakAra unake zarIrake samAgamase AbhUSaNoMkA samUha suzobhita hotA thA / / 446 // apane nAmake sunane mAtrase hI jinhoMne zatrurUpI hAthiyoMke samUhakA mada sukhA diyA hai aise rAjAdhirAja bhagavAn zAntinAthakA zabda siMhake zabdake samAna suzobhita hotA thA / / 450 // unakI kIrtirUpI latA janmase pahale hI lokake anta taka pahu~ca cukI thI parantu usake Age Alambana na milane se vaha vahIM para sthita raha gaI // 451 // unake pitAne kula, rUpa, avasthA, zIla, kalA, kAnti Adise vibhUSita sukha denevAlI aneka kanyAoMkA unake sAtha samAgama karAyA thA-aneka kanyAoMke sAtha unakA vivAha karAyA thA / / 452 / / premAmRtarUpI jalase sIMce hue triyoMke nIlakamaladalake samAna netroMse ve apanA hRdaya bAra-bAra prasanna karate the|| 453 / / apane manarUpI dhanako lUTanevAlI khayokI tirachI caJcala lIlApUrvaka aura AlasabharI citavanoMse ve pUNe sukhako prApta hote the / 454 // isa taraha deva aura manuSyoMke sukha bhogate hue bhagavAnke jaba kumArakAlake paJcIsa hajAra varSa bIta gaye taba mahArAja vizvasenane unheM apanA rAjya samarpaNa kara diyaa| krama-kramase akhaNDa bhoga bhogate hue jaba unake paccIsa hajAra varSa aura vyatIta ho gaye taba tejako prakaTa karanevAle bhagavAnake sAmrAjyake sAdhana cakra Adi caudaha ratna aura nau nidhiyA~ prakaTa huI // 455-457 / / una caudaha ratnoMmeMse cakra, chatra, talavAra aura daNDa, ye AyudhazAlAmeM utpanna hue the, kAkiNI, carma aura cUr3AmaNi zrIgRhameM prakaTa hue the, purohita, sthapati, senApati aura gRhapati hastinApurameM mile the aura kanyA gaja tathA azva vijayArdha parvata para prApta hue the|| 458-456 // pUjanIya nau nidhiyA~ bhI puNyase prerita hue indroMke dvArA nadI aura sAgarake samAgama para lAkara dI gaI // isa prakAra cakravatIkA sAmrAjya pAkara daza prakArake bhogoMkA upabhoga karate hue jaba 1 bhUSaNAjakalpavRkSatejasaH / 2 zam sukham eyivAn prAptavAn / / paJcaviMzat la /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 mahApurANe uttarapurANam alaGkarvanijacchAyAdvayamAlokya darpaNe / sAzcarya cintayannetatkimityantargata kRtii|| 412 // labdhabodhirmatijJAnakSayopazamasampadA / svajanmAntara santAna smRtvA nirvedamAptavAn // 463 // ghanacchAyAsamAH sarvasampadaH sshraahti-| vidyududyutivallakSmIH kAyo mAyAmayo'pi vA // 464 // prAtaHchAyAyurAtmIyAH parakIyA viyogavat / saMyogo hAnivavRddhirjanmedaM pUrvajanmavat // 465 // iti cetasi sampazyan sarvametanmahIpatiH / nirgantumudyayau gehAd dUrIkRtadurAzayaH // 466 // tadA laukAntikAH prApya dharmatIrthasya varddhane / kAlo'yaM tava devasya ciravicchinnasantateH // 467 // ityavocanvacasteSAmanumatya mahAmatiH / nArAyaNAya tadrAjyaM sUnave'zrANayanmudA // 468 // tataH saragaNAdhIzavihitAbhiSavotsavaH / yuktimadvacanairbandhUn mocayitvAgraNIH satAm // 469 // sarvArthasiddhiM zivikAmAruhya sa maruddhatAm / sahasrAmravanaM prApya kamanIyazilAtale // 470 // kuberadiGamukho baddhapalyakAsanasusthitaH / jyeSThye mAsyasite pakSe 2caturdazyaparAhake // 17 // RkSe SaSThopavAsena bharaNyAM praNidhAnavAn / kRtasiddhanamaskArastyakavastrAyupacchadaH // 472 // paJcamuSTibhiralluJcya kezAn kezAnivAyatAn / jAtarUpaM hasan dIptyA jAtarUpamavApya sH||473|| sadyaH sAmayikI zuddhiM samanaHparyayAmagAt / kezAMstadaiva devezo jvalatpaTalikAzritAn // 47 // yathA bhugunniibhuutaanaamodmilitaalibhiH| paJcamAbdhitaraGgANAM parabhAge vyadhAttarAm // 475 // cakrAyudhAdi tadrAjJAM sahasraM saha saMyamam / zAntinAthena samprApadApadAmantakAriNA // 476 // unake paccIsa hajAra varSa aura vyatIta ho gaye taba eka dina ve apane alaMkAra-gRhake bhItara alaMkAra dhAraNa kara rahe the usI samaya unheM darpaNameM apane do pratibimba dikhe| ve buddhimAna bhagavAn Azcaryake sAtha apane manameM vicAra karane lage ki yaha kyA hai ? // 461-462 / / usI samaya unheM AtmajJAna utpanna ho gayA aura matijJAnAvaraNa karmake kSayopazamarUpa sampadAse ve pUrva janmakI saba bAteM jAna kara vairAgyako prApta ho gaye // 463 // ve vicAra karane lage ki samasta sampadAe~ meghoMkI chAyAke samAna haiM, lakSmI indradhanuSa aura bijalIkI camakake samAna haiM, zarIra mAyAmaya hai, Ayu prAtaHkAlakI chAyAke samAna hai-uttarottara ghaTatI rahatI hai, apane loga parake samAna haiM, saMyoga viyogake samAna hai, vRddhi hAnike samAna hai aura yaha janma pUrva janmake samAna hai // 464-465 / / aisA vicAra karate hue cakravartI zAntinAtha apane samasta durbhAva dUra kara gharase bAhara nikalanekA udyoga karane lage // 466 // usI samaya laukAntika devoMne Akara kahA ki he deva ! jisakI cirakAlase santati TUTI huI hai aise isa dharmarUpa tIrthake pravartanakA ApakA yaha samaya hai // 467 // mahAbuddhimAn zAntinAtha cakravartIne laukAntika devoMkI vANIkA anumodana kara apanA rAjya bar3e harSase nArAyaNa nAmaka patrake lie de diyA / / 468 // tadanantara devasamUhake adhipati indrane unakA dIkSAbhiSeka kiyaa| isa prakAra sajanoMmeM agresara bhagavAn yuktipUrNa vacanoMke dvArA samasta bhAI-bandhuoMko chor3akara devatAoMke dvArA uThAI huI sarvArthasiddhi nAmakI pAlakImeM ArUr3ha hue aura sahasrAmravanameM jAkara sundara zilAtala para uttarakI ora mukha kara paryakAsanase virAjamAna ho gye| usI samaya jyeSThakRSNa caturdazIke dina zAmake vakta bharaNI nakSatrameM belAkA niyama lekara unhoMne apanA upayoga sthira kiyA, siddha bhagavAnako namaskAra kiyA, vastra Adi samasta upakaraNa chor3a diye, paJcamuTThiyoMke dvArA nAle klezoMke samAna kezoMko ukhAr3a ddaalaa| apanI dIptise jAtarUpa-suvarNakI hasI karate hae unhoMne jAtarUpa-digambara mudrA prApta kara lI, aura zIghra hI sAmAyika cAritra sambandhI vizuddhatA tathA manaHparyaya jJAna prApta kara liyaa| indrane unake kezoMko usI samaya dedIpyamAna piTAremeM rakha liyaa| sugandhike kAraNa una kezoM para Akara bahutase bhramara baiTha gaye the jisase aisA jAna par3atA thA ki ve kaI guNita ho gaye hoN| indrane una kezoMko kSIrasAgarakI taraGgoMke usa ora kSepa // 46-475 / / cakrAyudhako Adi lekara eka hajAra rAjAoMne bhI vipattiko anta karanevAle zrI saMjAtaM mH| 2 caturdazyAM parAhake m0,| caturthyAmaparAhake l0|3 praNipraNidhAnavata l0| 4 paraM bhArga kh0|
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 206 bhuuyaadsmaakmpyevmityaashaasnttpraaH| 'puNyaparNya samAdAya bhaktimaulyena bhAktikAH // 477 // pAkazAsanamukhyAca nAkalokonmukhA yyuH| svAzanAd vizvalokeze pavitra mandaraM puram // 478 // praviSTAya pradAyAnna prAsukaM paramotsavAt / sumitrAkhyamahIpAlaH prApadAzvaryapaJcakam // 479 // kramAdevaM tapaH kurvannurvI sarvA pavitrayan / tanUkRtakaSAyaH san mohArAtijigISayA // 180 // bahubhirmunimiH sAI zrImAn cakrAyudhAdibhiH / sahasrAmravana prApya nanyAvartataroradhaH // 181 // zreSThaH SaSThopavAsena dhavale dazamIdine / pauSe mAsi dinasyAnte palyaGkAsanamAsthitaH // 182 // prAGmukho bAhyasAmagrI nairgranthyAdimavAptavAn / kAraNatrayasamprApta kSapakaNimadhyagaH // 483 // ArUDhaturyacAritraratho dhAbhidhAnabhAk / dhyAnAsihatamohArivItarAgo'ntyasaMyamaH // 484 // dvitIya zuklasadhyAnacakravicchinaghAtikaH / evaM SoDazavarSANi chAnasthyaM bhaavmaashritH||485|| nirgrantho nIrajA vItavino vizvaikabAndhavaH / kevalajJAnasAmrAjyazriyaM zAntAmazizriyat // 18 // tadA tIrthakarAkhyorupuNyakarmamahAmarut / saMkSobhitacaturbhedasurAmbhodhivijambhitaH // 487 // svasamudbhUtasadbhaktirajAnItapUjanaH / ratnAvalIbhirityetaM prArthayatprANabhRtpatim // 188 // cakrAyudhAdayazcAsya patriMzadgagaNanAyakAH / zatAnyaSTau samAkhyAtAH pUrvANAM pAradarzinaH // 489 // zunyadvitayavasvekacatunirmitazikSakAH / trishstraavdhijnyaansmujjvlvilocnaaH|| 490 // zAntinAtha bhagavAnke sAtha saMyama dhAraNa kiyA thA // 476 // hamAre bhI aisA hI saMyama ho isa prakArakI icchA karate hue indrAdi bhakta deva, bhaktirUpI mUlyake dvArA puNya rUpI saudA kharIda kara svargalokake sanmukha cale gaye // 477 // idhara AhAra karanekI icchAse samasta lokake svAmI zrI zAntinAtha bhagavAn mandirapura nagarameM praviSTa hue / vahA~ sumitra rAjAne bar3e utsavake sAtha unheM prAsuka AhAra dekara pazcAzcarya prApta kiye // 478-476 || isa prakAra anukramase tapazcaraNa karate hue unhoMne samasta pRthivIko pavitra kiyA aura moharUpI zatruko jItanekI icchAse kaSAyoMko kRza kiyaa||| 480 // cakrAyudha Adi aneka muniyoMke sAtha zrImAn bhagavAn zAntinAthane sahasrAmravanameM praveza kiyA aura nandyAvarta vRkSake nIce telAke upavAsakA niyama lekara ve virAjamAna ho gye| atyanta zreSTha bhagavAn pauSa zukla dazamIke dina sAyaMkAlake samaya paryakAsanase virAjamAna the| pUrvakI ora mukha thA, nimranthatA Adi samasta bAhya sAmagrI unheM prApta thI, adhaHkaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ina tIna karaNoMse prApta huI kSapaka zreNIke madhyameM ve avasthita the, sUkSmasAmparAya nAmaka caturtha cAritrarUpI ratha para ArUr3ha the, prathama zukladhyAnarUpI talavArake dvArA unhoMne moharUpI zatruko naSTa kara diyA, aba ve vItarAga hokara yathAkhyAtacAritrake dhAraka ho gye| antamuhUrta bAda unhoMne dvitIya zukladhyAnarUpI cakrake dvArA ghAtiyA koko naSTa kara diyA, isa taraha ve solaha varSa taka chadmastha avasthAko prApta rahe / mohanIya karmakA kSaya honese ve nimrantha ho gaye, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNakA abhAva honese nIraja ho gaye, antarAyakA kSaya honese vItavighna ho gaye aura samasta saMsArake eka bAndhava hokara unhoMne atyanta zAnta kevalajJAnarUpI sAmrAjyalakSmIko prApta kiyA // 481-486 // usI samaya tIrthaMkara nAmakA bar3A bhArI puNyakamarUpI mahAvAyu, catuNikAyake devarUpI samudrako kSubhita karatA huA bar3e bar3ha rahA thA // 487 // apane ApameM utpanna huI sadbhakti rUpI taraGgoMse jo pUjanakI sAmagrI lAye haiM aise saba loga ranAvalI Adike dvArA, saba jIvoMke nAtha zrI zAntinAtha bhagavAnakI pUjA karane lage // 45 // - unake samavasaraNameM cakrAyudhako Adi lekara chattIsa gaNadhara the. ATha sau parvoke pAradarzI the. ikatAlIsa hajAra ATha sau zikSaka the, aura tIna hajAra avadhijJAnarUpI nirmala netroMke dhAraka the 1puNyaM paNyaM l0|2bhkimuulyen g0|3 lokotsukA mAla.4 svAzramAn vizvalokezaH l0| 5samprApti ma., l0|6 zreNyA dhabadhyAnaM na bhavati, ata: 'zukAbhidhAnabhAga' iti pATaH suSTu pratibhAti / 27
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 mahApurANe uttarapurANam 'catuHsahasrasaGkhyotakevalAvagamezvarAH / SaTsahastrANi samproktavikriyAMddhAvabhUSitAH // 491 // manaH paryayasadbodhasahasrANAM catuSTayam / zUnyadrayacatuH pakSalakSitAH pUjyavAdinaH // 492 // te dviSaSTisahasrANi sarve'pi munayo matAH / ArthikA hariSeNAyAH khadvayatrikhaSaDUmitAH // 493 // zrAvakAH surakiIrtyAdyA lakSadvayanirUpitAH / arhahAsyAdikAH proktAH zrAvikA dviguNAstataH // 494 // devA devyo'pyasaGkhyAtAstiryakjA: ' saGkhyayAmitAH / iti dvAdazabhiH sArddhaM gaNaiH saddharmamAdizat 495 viharanmAsamAtrAyuH sammedAcalamAgataH / vyapetavyAhRtiryogamAsthAyAcalitaM vibhuH // 496 // jyeSThakRSNacaturdazyAM pUrvarAtreH kRtakriyaH / tRtIyazukladhyAnena ruddhayogo vibandhanaH // 497 // * akArapaJcakoccAramAtrakAle viyogakaH / caturthazukrudhyAnena nirAkRtatanutrayaH // 498 // agAdbharaNinakSatre lokApraM guNavigrahaH / atItakAle tAH siddhA yatrAnantA niranjanAH // 499 // catuvidhAmarAH sendrAH nistandrA rundrabhaktayaH / kRtvAntyeSTi tadAgatya svaM svamAvAsamAzrayan // 500 // cakrAyudhAdayopyevamAdhyAyAntyatanutrayam / hitvA nava sahasrANi nivRtiM yatayo'gaman // 501 // mAlinI iti paramamavApya jJAnadRksaukhyavIryasphuritatanunivAsavyAhRtisthAnamuccaiH / surapatidRDhapUjyaH zAntibhaTTArako vo dizatu paramasaptasthAna samprAptimAsaH // 502 // zArdUlavikrIDitam karmANyaSTa sakAraNAni sakalAnyunmUlya nairmalyavAn samyaktvAdiguNASTakaM nijamajaH svIkRtya kRtyAntagaH / / / 486-460 / / ve cAra hajAra kevalajJAniyoMke svAmI the aura chaha hajAra vikriyARddhike dhArakoMse suzobhita the / 461 / / cAra hajAra manaHparyaya jJAnI aura do hajAra cAra sau pUjyavAdI unake sAtha the // 462 || isa prakAra saba milAkara bAsaTha hajAra munirAja the, inake sivAya sATha hajAra tIna sau hariSeNA Adi AryikAe~ thIM, surakIrtiko Adi lekara do lAkha zrAvaka the, arhaddAsIko Adi lekara cAra lAkha zrAvikAe~ thIM, asaMkhyAta deva deviyA~ thIM aura saMkhyAta tiryazva the / isa prakAra bAraha ke sAtha-sAtha ve samIcIna dharmakA upadeza dete the / / 463 - 465 / / vihAra karate-karate jaba eka mAhakI Ayu zeSa raha gaI taba ve bhagavAn sammedazikhara para Aye aura vihAra banda kara vahA~ acala yogase virAjamAna ho gaye / / 466 // jyeSTha kRNa caturdazIke dina rAtrike pUrva bhAgameM una kRtakRtya bhagavAn zAMtinAthane tRtIya zukladhyAnake dvArA samasta yogoMkA nirodha kara diyA, bandhakA abhAva kara diyA aura kAra Adi pA~ca laghu akSaroMke uccAraNameM jitanA kAla lagatA hai utane samaya taka ayogakevalI avasthA prApta kii| vahIM caturtha zukladhyAnake dvArA ve tInoM zarIroMkA nAza kara bharaNI nakSatra meM lokake agrabhAga para jA virAje / usa samaya guNa hI unakA zarIra raha gayA thA / zratIta kAlameM gaye hue karmamalarahita anaMta siddha jahA~ virAjamAna the vahIM jAkara ve virAjamAna ho gaye // 467-466 / / usI samaya indra sahita, Alasyarahita aura bar3I bhaktiko dhAraNa karanevAle cAra prakArake deva Aye aura antima saMskAra - nirvANakalyANakakI pUjA kara apane-apane sthAna para cale gaye // 500 // cakrAyudhako Adi lekara anya nau hajAra munirAja bhI isa taraha dhyAna kara tathA audArika taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroMko chor3a kara nirvANako prApta ho gaye / / 501 // isa prakAra jinhoMne uttama jJAna darzana-sukha aura vIryase suzobhita paramaudArika zarIrameM nivAsa tathA paramotkRSTa vihArake sthAna prApta kiye, jo arahanta kahalAye aura indrane jinakI dRr3ha pUjA kI aise zrI zAntinAtha bhaTTAraka tuma sabake lie sAta parama sthAna pradAna kareM / / 502 // jo 1 tiryakkAH la0 / 2 ikAra kha0 ma0, la0 / 3 saphalAnyu-kha0, ga0, ma0, la0, / 2
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTitama parva 211 svAkAra vigatAdibhUtasamaye naSTaM samApya sphuTa zAntIzastrijagacchikhAmaNirabhUdAvirbhavatprAbhavaH // 503 // zrISaNaH kurujaH suraH khagapatirdevo halezo'maro yo vajrAyudhacakrabhRtsurapatiH 'prApyAhAmendraM padam / pazcAnmegharatho munIndramahitaH sarvArthasiddhi zritaH zAntIzo jagadekazAntiratulAM dizyAcchyiM vazciram // 504 // AdAvaninditAbhogabhUmijo vimalaprabhaH / tataH zrIvijayo devo'nantavIryo'nu nArakaH // 505 // meghanAdaH pratIndro'bhUtatsahastrAyudho'jani / tato'hamindrakalpezo'nalpaddhirabhavattataH // 506 // ayuto dRDharayo jajJe prAjJo megharathAnujaH / ansyAnuttarajazcakrAyudho gaNadharo'kSaraH // 507 // mAlinI iti hitakRtavedI baddhasauhArdabhAvaH __ sakalajagadadhIzA zAntinAthena sArddham paramasukhapadaM samprApa cakrAyudhAbora __ bhavati kimiha neSTaM samprayogAnmahadbhiH // 508 // zArdUlavikrIDitam anye tAvadihAsatAM bhagavatAM madhye'pi tIrthezinAM ko'sau dvAdazajanmasu pratibhavaM prApatpravRddhi parAm / kAraNoMse sahita samasta AThoM karmoko ukhAr3a kara atyanta nirmala hue the, jo samyaktva Adi ATha AtmIya guNoMko svIkAra kara janma-maraNase rahita tathA kRtakRtya hue the, evaM jinake aSTa mahAprAtihAryarUpa vaibhava prakaTa huA thA ve zAntinAtha bhagavAn anAdi bhUtakAlameM jo kabhI prApta nahIM ho sakA aisA svasvarUpa prApta kara spaSTa rUpase tInoM lokoMke zikhAmaNi hue the // 503 / / jo pahale rAjA zrISeNa hue, phira uttama bhogabhUmimeM Arya hue, phira deva hue, phira vidyAdhara hue, phira deva hue, phira balabhadra hue, phira deva hue, phira vajrAyudha cakravartI hue, phira ahamindra pada pAkara devoMke svAmI hue, phira megharatha hue, phira muniyoMke dvArA pUjita hokara sarvArthasiddhi gaye, aura phira vahA~se Akara jagatko eka zAnti pradAna karanevAle zrI zAntinAtha bhagavAn hue ve solahaveM tIrthaMkara tuma sabake lie cirakAla taka anupama lakSmI pradAna karate raheM // 504 // jo pahale aninditA rAnI huI thI, phira uttama bhogabhUmimeM Aye huA thA, phira vimalaprabha deva huA, phira zrIvijaya rAjA huzrA, phira deva huA, phira anantavIrya nArAyaNa huA, phira nArakI huA, phira meghanAda huA, phira pratIndra huA, phira sahasrAyudha huA, phira bahuta bhArI RddhikA dhArI ahamindra huA, phira vahA~se cyuta hokara megharathakA choTA bhAI buddhimAn dRDharatha huA, phira antima anuttara vimAnameM ahamindra huA, phira vahA~se Akara cakrAyudha nAmakA gaNadhara huA, phira antameM akSara-avinAzIsiddha huA / / 505-507 // isa prakAra apane hita aura kiye hue upakArako jAnanevAle cakrAyudhane apane bhAIke sAtha sauhArda dhAraNa kara samasta jagatke svAmI zrI zAntinAtha bhagavAnke sAtha-sAtha paramasukha denevAlA mokSa pada prApta kiyA so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoMkI saMgatise isa saMsArameM kauna-sA iSTa kArya siddha nahIM hotA ? // 508 // isa saMsArameM anya logoMkI to bAta jAne dIjiye zrI zAntinAtha jinendrako chor3akara bhagavAn tIrthaMkaroM meM bhI aisA kauna hai jisane vAraha bhavoMmeM se pratyeka bhavameM bahuta bhArI vRddhi prApta kI ho ? isalie he vidvAn logo, yadi tuma zAnti cAhate ho 1-patiApyAimindraM kh0| 2 cakrAyuSIko l.|
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 mahApurANe uttararANam muktvA zAntijinaM tato budhajanAH dhyAyantu sarvottaraM 1 2 sArva zAntijinendrameva satataM zAnti svayaM prepsavaH // 509 // dhvasto muktipathaH puruprabhRtibhirdevaiH punardarzitaH kintvantaM prathitAvadhergamayituM ko'pi prabhurnAbhavat / devenAbhihitastvanena samagAdavyAhataH svAvadhiM tacchAnti samupeta tatrabhavatAmArtha guruM dhIdhanAH // 510 // ityArSe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe zAnticakradharatIrthaMkarapurANaM parisamAjhaM triSaSTitamaM parva // 63 // -4444 to sabase uttama aura sabakA bhalA karanevAle zrI zAntinAtha jinendrakA hI nirantara dhyAna karate raho / // 506 // bhogabhUmi Adike kAraNa naSTa huA mokSamArga yadyapi RSabhanAtha Adi tIrthaMkaroMke dvArA phira phirase dikhalAyA gayA thA to bhI use prasiddha avadhike anta taka le jAnemeM koI bhI samartha nahIM ho sakA / tadanantara bhagavAn zAntinAthane jo mokSamArga prakaTa kiyA vaha binA kisI bAdhAke apanI avadhiko prApta huA / isalie he buddhimAn logo ! tuma loga bhI Ayaguru zrI zAntinAtha bhagavAnkI zaraNa lo / bhAvArtha - zAntinAtha bhagavAnne jo mokSamArga pracalita kiyA thA vahI Aja taka akhaNDa rUpase calA A rahA hai isalie isa yugake zradyaguru zrI zAntinAtha bhagavAn hI haiM / unake pahale pandraha tIrthaMkaroMne jo mokSamArga calAyA thA vaha bIca-bIca meM vinaSTa hotA jAtA thA / / 510 // isa prakAra nAma se prasiddha, bhagavadguNabhadrAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgraha meM zAntinAtha tIrthaMkara tathA cakravartIkA purANa varNana karanevAlA tresaThavA~ parva samApta huA / 44444 1 sarvottamam ka0, kha0, ga0, gha0 / 2 sarve kha0 /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHSaSTitamaM parva pranthAn kanthAmiva tyaktvA sadgranthAn mokSagAminaH / rakSan sUkSmAMzca kunthubhyaH kunthuH pAnthAn sa pAtu vaH // 1 // dvIpe'smin prAgavidehasya sItAdakSiNakUlage / vastsAkhyaviSaye' rAjA susImAnagarAdhipaH // 2 // abhUt siMharatho nAma zrImAn siMhaparAkramaH / saMhatAnapi vidviSTAn mahimnaiva vazaM nayan // 3 // bhayAdiva tamaho'rihitanyAyavRrAkam / 'daNDitAkhilabhUcakraM nADhaukiSTAtidataH // 4 // bhogAnubhava evAsmai zAstramArgAnusAriNe / aditAmutrikI siddhimaihikI cAstavidviSe // 5 // sa kadAcid divolkAyAH pAtamAlokya kalpayan / iyaM mohamahArAtiM vidhAtAyeti cetasA // 6 // tadaivApetya natvASivRSabhaM yatipUrvakam / zrutvA taduditaM bhaktyA "dharmatattvasya vistaram // 7 // syAM samAhitamoho'haM yadyulkAsUcitApadaH / mamaiveti vicintyAzu sudhIrmohajihAsayA // 8 // rAjyabhAra samAropya sute saha mahIbhujaiH (1) / bahubhiH saMyamaM prApya vibuddhakAGgadazAGgakaH // 9 // badhvA tatkAraNaistIrthakaranAmAdikaM zubham / svAyurante samArAdhya prApAntimamanuttaram // 10 // -anvabhUdapravIcAraM sukhaM tatrAcakautukam / mAnasaM mAnanIyaM yanmunInAM cAparAgajam // 11 // iha jambUmati dvIpe bharate kurujaanggle| hastinAkhyapurAdhIzaH kauravaH kAzyapAnvayaH // 12 // jinhoMne kanthAke samAna saba parigrahoMkA tyAga kara mokSa prApta karAnevAle sadgranthoMkI tathA kunthuse adhika sUkSma jIvoMkI rakSA kI ve kunthunAtha bhagavAn mokSa nagara taka jAnevAle tuma saba pathikoMkI rakSA kreN|| 1 // isI jambUdvIpake pUrvavidehakSetrameM sItA nadIke dakSiNa taTa para eka vatsa nAmakA deza hai| usake susImA nagarameM rAjA siMharatha rAjya karatA thaa| vaha zrImAn thA, siMhake samAna parAkramI thA aura bahutase mile hue zatruoMko apanI mahimAse hI vaza kara letA thA // 2-3 // nyAyapUrNa AcArakI vRddhi karanevAle evaM samasta pRthivImaNDalako daNDita karanevAle usa rAjAke sammukha pAparUpI zatru mAno bhayase nahIM pahu~cate the-dUra-dUra hI bane rahate the|||4|| zAstramArgake anusAra calanevAle aura zatruoMko naSTa karanevAle usa rAjAke lie jo bhogAnubhava prApta thA vahI usakI isa loka tathA paraloka sambandhI siddhiko pradAna karatA thA / / 5 // vaha rAjA kisI samaya AkAzameM ulkApAta dekhakara cittameM vicAra karane lagA ki yaha ulkA mere moharUpI zatruko naSTa karaneke lie hI mAno girI hai // 6 // usane usI samaya yativRSabha nAmaka munirAjake samIpa jAkara unheM namaskAra kiyA aura unake dvArA kahe hue dharmatattvake vistArako bar3I bhaktise sunA // 7 // vaha buddhimAn vicAra karane lagA ki maiM mohase jakar3A huA thA, isa ulkAne hI mujhe Apatti kI sUcanA dI hai aisA vicAra kara mohako chor3anekI icchAse usane apanA rAjyabhAra zIghra hI putrake lie sauMpa diyA aura bahutase rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyaa| saMyamI hokara usane gyAraha aMgoMkA jJAna prApta kiyA tathA solaha kAraNa bhAvanAoMke dvArA tIrthakara nAmaka puNya prakRtikA bandha kiyaa| Ayuke antameM samAdhimaraNa kara vaha antima anuttara vimAna-sarvArthasiddhimeM utpanna huaa||8-10|| vahA~ usane bar3e kautukake sAtha pravIcArarahita usa mAnasika sukhakA anubhava kiyA jo muniyoMko bhI mAnanIya thA tathA vItarAgatAse utpanna huA thA // 11 // isI jambUdvIpake bharatakSetra sambandhI kurujAMgala dezameM hastinApura nAmakA nagara hai usameM 1vatsAkhyavijaye (?) g0,| vatsAkhyanagare (?) kh0| 2 darpitAkhila-ka0, kha0, gh*| kaakssitaakhil-m0| 3 zrAditA-ka0, gh0| 4 natvarSi kha0, ga0 / nanvarSi l0| 5 dharmatIrthasya kh0| 6 sUcitApahaH l0| 7 tatrAstakautukam kha0 / 8 hAstinAkhya kha0, ga0, l|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 mahApurANe uttarapurANam suraseno mahArAjaH shriikaantaa'syaagrvllbhaa| devebhyo vasudhArAdipUjAmAptavatI satI // 13 // 'bhAge manohare yAme dazamyAM nizi pazcime / zrAvaNe bahule pakSe nakSatre kRttikAlaye // 14 // sarvArthasiddhidevasya svargAvataraNakSaNe / dRSTaSoDazasusvamA gajaM vaktrapravezinam // 15 // nizamya yaambheryaadimnggldhvnibodhitaa| kRtanityakriyA snAtvA tamaGgalamaNDanA // 16 // AptaH katipayaireva vRttA vidyudvilaasinii| dyotayantI sadovyoma sAkSAlakSmIrivAparA // 17 // kRtAnurUpavinayA bharturarddhAsane sthitaa| svapnAvalI nivedyAsmAdviditvAvadhivIkSaNAt // 18 // phalAnyanukramAceSAM viksdvdnaambujaa| nalinIvAMzusaMsparzAduSNAMzoratuSattarAm // 19 // tadaivAnimaSAdhIzAH kalyANAbhiSavaM tayoH / vidhAya vahudhAbhyaya' toSayitvA yayudivam // 20 // zuktimuktAvizeSeNa nAbhUtsA tena garbhiNI / kroDIkRtA mRtAbhISumegharekheva cAbabhau // 21 // navame mAsi vaizAkhazuklapakSAdime dine / sA'sUtAgneyayoge vA' vidhuM tamaparA dizA // 22 // turAsahaM purodhAya samabhyetya surAsurAH / sumerumaka nItvA kSIrasaindhavavAribhiH // 23 // abhiSicya vibhUSyainaM kunthumAhUya saMjJayA / samAnIya samAyan pitrorAvAsamAtmanaH // 24 // zAntIzatIrthasantAnakAle'jani jinezvaraH / palyopamAH puNyAbdhistadabhyantarajIvitaH // 25 // samAH paJcasahasronalakSAH saMvatsarasthitiH / paJcatriMzaddhanuH kAyo nissttsaassttaapddyutiH|| 26 // khpnycmunivdvidviprmsNvtsraantre| nItvA kaumArametAvatyeva kAle ca rAjatAm // 27 // kauravavaMzI kAzyapagotrI mahArAja sUrasena rAjya karate the| unakI paTTarAnIkA nAma zrIkAntA thaa| usa pativratAne devoMke dvArA kI huI ratnavRSTi Adi pUjA prApta kI thii| 12-13 // zrAvaNa kRSNa dazamIke dina rAtrike pichale bhAga sambandhI manohara pahara aura kRttikA nakSatra meM jaba sarvArthasiddhike usa ahamindrakI Ayu samApta honeko AI taba usane solaha svapna dekhakara apane mu~hameM praveza A eka hAthI dekhaa|| 14-15 / / prAtaHkAla bharI Adike mAGgalika zabda sunakara jagI, nitya kAryakara snAna kiyA, mAGgalika AbhUSaNa pahine aura kucha prAmANika logoMse parivRta hokara bijalIke samAna sabhArUpI AkAzako prakAzita karatI huI dUsarI lakSmIke samAna rAjasabhAmeM phuNcii| vahA~ vaha apanI yogyatAke anusAra vinayakara patike ardhAsanapara virAjamAna huI / avadhijJAnarUpI netroMko dhAraNa karanevAle patiko saba svapna sunAye aura unase unakA phala mAlUma kiyaa| anukramase svapnoMkA phala jAnakara usakA mukhakamala isa prakAra khila uThA jisa prakAra ki sUryakI kiraNoMke sparzase kamalinI khila uThatI hai // 16-16 // usI samaya devoMne mahArAja zarasena aura mahArAnI zrIkAntAkA garbhakalyANaka sambandhI abhiSeka kiyA, bahuta prakArakI pUjA kI aura santuSTa / ora prayANa kiyA // 20 // jisa prakAra muktAvizeSase sIpa garbhiNI hotI hai usI prakAra usa putrase rAnI zrIkAntA garbhiNI huI thI aura jisa prakAra candramAko godImeM dhAraNa karanevAlI meghoMkI rekhA suzobhita hotI hai usI prakAra usa putrako garbhameM dhAraNa karatI huI rAnI zrIkAntA suzobhita ho rahI thI // 21 // jisa prakAra pazcima dizA candramAko udita tI hai usI prakAra rAnI zrIkAntAne nava mAsa vyatIta hone para vaizAkha zukla pratipadAke dina Agneya yogameM usa putrako udita kiyA--janma diyA // 22 // usI samaya indrako Age kara samasta deva aura dharaNendra Aye, usa bAlakako sumeru parvata para le gaye, kSIrasAgarake jalase unakA abhiSeka kiyA, alaMkAroMse alaMkRta kiyA, kunthu nAma rakhA, vApisa sAre mAtA-pitAko samarpaNa kiyA aura antameM saba apane sthAna para cale gaye // 23-25 // zrIzAntinAtha tIrthaMkarake mokSa jAneke bAda jaba AdhA palya bIta gayA taba puNyake sAgara zrIkunthanAtha bhagavAn utpanna hue the, unakI Ayu bhI isI antarAlameM sammilita thii|| 25 // pazcAnave hajAra varSakI unakI Ayu thI, paiMtIsa dhanuSa U~cA zarIra thA aura tapAye hue suvarNake samAna kAnti thI / / 26 / / teIsa hajAra sAta sau pacAsa vaSe kumArakAlake bIta jAnepara unheM rAjya prApta huA thA 1 bhoge la0 / 2 ca la /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHSaSTitama parva 215 nijajanmadine 'cakrilakSmI samprApya sammadAt / dazAGgabhogAgnivizya niHpratIpaM nirantaram // 28 // SaDaGgabalasaMyuktaH kadAcitkrIDituM vanam / gatvA raMvA ciraM svairaM nivRtyAyanpunaH puram // 29 // munimAtapayogena sthitaM kaJcinirUpayan / mantriNaM prati tajinyA pazya pazyeti cakrabhRt // 30 // sa taM nirIkSya tatraiva bhaktyAvanatamastakaH / devaivaM duSkaraM kurvastapaH kiM phalamApsyati // 31 // ityaprAkSInnRpo'pyasya bhUyaH smeramukho'vadat / bhave'sminnava nirmUlya karmANyAnoti nirvRtim // 32 // na cedevaM surendratvacakravartitvagocaram / sukhamabhyudayaM bhuktvA kramAcchAzvatameSyati // 33 // aparityaktasaGgasya bhave paryaTanaM bhavet / ityuccairmuktisaMsArakAraNaM paramArthavit // 34 // kAlo mANDalikatvena yAvAnItaH sukhAyuSA / tAvatyeva samAnIya mahecchazcakravartitAm // 35 // virajya rAjyabhogeSu nirvANasukhalipsayA / svAtItabhavabodhena labdhabodhirbudhottamaH // 36 // sArasvatAdisaMstotramapi sambhAvya sAdaram / svaje niyojya rAjyasya bhAraM niSkramaNotsavam // 37 // svayaM samprApya devendraiH zibikAM vijayAbhidhAm / AruhyAmarasaMvAyAM sahetukavanaM prati // 38 // gatvA SaSThopavAsena saMyama pratyapadyata / janmamAHpakSadivase kRttikAyAM nRpottamaiH // 39 // sahasreNApa turyAvabodhaM ca divasAtyaye / puraM hAstinamanyedyastasmai gatavate'dita // 40 // AhAraM dharmamitrAkhyaH prApa cAzcaryapaJcakam / kurvannevaM tapo ghoraM nItvA SoDazavatsarAn // 11 // "nijadIkSAvane SaSThenopavAsena zuddhibhAka / tilakadramamUlasthazcaitrajyotsnAparAhake // 42 // aura itanA hI samaya bIta jAnepara unheM apanI janmatithike dina cakravartIkI lakSmI milI thii| isaprakAra ve bar3e harSase vAdhArahita, nirantara daza prakArake bhogoMkA upabhoga karate the // 27-28 // kisI samaya ve SaDaGga senAse saMyukta hokara krIDA karaneke lie vanameM gaye the vahA~ cirakAla taka icchAnusAra krIDAkara ve nagarako vApisa lauTa rahe the // 26 // ki mArgameM unhoMne kisI muniko Atapa yogase sthita dekhA aura dekhate hI mantrIke prati tarjanI aMgulIse izArA kiyA ki dekho, dekho| mantrI una munirAjako dekhakara vahIMpara bhaktise natamastaka ho gayA aura pUchane lagA ki he deva ! isa tarahakA kaThina tapa tapakara ye kyA phala prApta kareMge ? // 30-31 // cakravartI kunthunAtha ha~sakara phira kahane lage ki ye muni isI bhavameM karmoko naSTakara nirvANa prApta kreNge| yadi nirvANa na prAptakara sakeMge to indra aura cakravartIke sukha tathA aizvaryakA upabhogakara kramase zAzvatapada-mokSa sthAna prApta kreNge||32-33 / / jo parigrahakA tyAga nahIM karatA hai usIkA saMsArameM paribhramaNa hotA hai| isa prakAra paramArthako jAnanevAle bhagavAn kunthunAthane mokSa tathA saMsArake kAraNoMkA nirUpaNa kiyA // 34 // una mahAnubhAvane sukhapUrvaka AyukA upabhoga karate hue jitanA samaya maNDalezvara rahakara vyatIta kiyA thA utanA hI samaya cakravartIpanA prAptakara vyatIta kiyA thA / / 35 / / tadanantara, apane pUrvabhavakA smaraNa honese jinheM AtmajJAna utpanna ho gayA hai aise vidvAnoMmeM zreSTha bhagavAn kunthunAtha nirvANa sukha prApta karanekI icchAse rAjyabhogoMmeM virakta ho gaye // 36 // sArasvata Adi laukAntika devoMne Akara bar3e Adarase unakA stavana kiyaa| unhoMne apane putrako rAjyakA bhAra dekara indroMke dvArA kiyA huA dIkSA-kalyANakakA utsava prApta kiyaa| tadanantara devoMke dvArA le jAne yogya vijayA nAmakI pAlakIpara savAra hokara ve sahetuka vanameM gaye / vahA~ telAkA niyama lekara janmake hI mAsa pakSa aura dinameM arthAt vaizAkhazukla pratipadAke dina kRttikA nakSatrameM sAyaMkAlake samaya eka hajAra rAjAoMke sAtha unhoMne dIkSA dhAraNa kara lii| usI samaya unheM manaHparyayajJAna utpanna ho gyaa| dUsare dina ve hastinApura gaye vahA~ dharmamitra rAjAne unheM AhAra dAna dekara paJcAzcarya prApta kiye / isa prakAra ghora tapazcaraNa karate hue unake solaha varSa bIta gaye // 37-41 // kisI eka dina 1 cakrilakSmoM iti pAThaH zuddho bhAti / 2 niHpratIpaM iti pATho bhavet / 3 kAraNaM l.| 4jinadIkSA l0|
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 mahApurANe uttarapurANam kRttikAyAM tRtIyAyAM kaivalyamudapAdayat' / mudA tatkAlasamprAptasamarasamathitam // 43 // prArthaM caturthakalyANapUjAvidhimavApa sH| tasya svayambhUnAmAdyAH pnyctriNshdgnneshinH||44|| zatAni sapta pUrvANAM saMvido munisttmaaH| khapaJcaikatrivAryuktAH zikSakAH lakSitAzayAH // 45 // khdvyendriypkssoktaastRtiiyaavgmaamlaaH| zUnyadvayadvivahvayuktAH kevljnyaanbhaasvraaH|| 16 // khadvayaikendriyajJAtavikriyaddhivibhUSaNAH / trizatatrisahasrANi caturthajJAnadhAriNaH // 7 // paJcAzadvisahasrANi khyaataanuttrvaadinH| sarve te piNDitAH SaSTisahasrANi ymeshvraaH||48|| bhAvitAdyAyikAH zUnyapaJcavahnikhaSaNmitAH / vilakSAH zrAvikA lakSadvayaM sarve'pyupAsakAH // 19 // 4devadevyastvasaGkhyAtAstiryaJcaH5 saGkhyayA mitAH / divyadhvaninAmISAM kurvandharmopadezanAm // 50 // dezAn vihRtya mAsAyuH sammedAcalamAsthitaH / pratimAyogamAdAya sahasramunibhiH saha // 5 // vaizAkhajyotsnapakSAdidine rAtreH purAtane / bhAge karmANi nirmUlya kRttikAyAM niranjanaH // 52 // prAptagIrvANanirvANapUjaH prApatparaM padam / saMzuddhajJAnavairAgyasAbAdhamavinazvaram // 53 // zArdUlavikrIDitam AsIt siMharatho nRpaH pRthutapAH sarvArthasiddhIzvaraH kalyANadvayabhAk ssddnggshivirbailokymukhyaaciNtH| prAptAtmASTaguNastriviSTapazikhAprodbhAsicUDAmaNi dizyAdvaH zriyamapratIpamahimA kunthukhinaH zAsvatIm // 54 // vizuddhatAko dhAraNa karanevAle bhagavAn telAkA niyama lekara apane dIkSA leneke vanameM tilakavRkSake nIce virAjamAna hue| vahIM caitrazuklA tRtIyAke dina sAyaMkAlake samaya kRttikA nakSatrameM unheM kevalajJAna utpanna ho gyaa| usI samaya harSake sAtha saba deva aaye| sabane prArthanAkara caturthakalyANakakI pUjA kii| unake svayaMbhUko Adi lekara paiMtIsa gaNadhara the, sAta sau munirAja pUrvoke jAnakAra the, lIsa hajAra eka soM pacAsa mamavedI zikSaka the, do hajAra pA~ca sau nimela avadhijJAnake dhAraka the tIna hajAra do sau kevalajJAnase dedIpyamAna the, pA~ca hajAra eka sau vikriyARddhike dhAraka the, tIna hajAra tIna sau manaHparyayajJAnI the, do hajAra pacAsa prasiddha evaM sarvazreSTha vAdI the, isa taraha saba milAkara sATha hajAra munirAja unake sAtha the / / 42-48|| bhAvitAko Adi lekara sATha hajAra tIna sau pacAsa AryikAe~ thIM, tInalAkha zrAvikAe~ thIM, do lAkha zrAvaka the, asaMkhyAta deva-deviyA~ thIM aura saMkhyAta tiryazca the| bhagavAn, divyadhvanike dvArA ina sabake lie dharmopadeza dete hue vihAra karate the| 46-50 // isa prakAra aneka dezoMmeM vihArakara jaba unakI Ayu eka mAsakI bAkI raha gaI taba ve sammedazikharapara phuNce| vahA~ eka hajAra muniyoM ke sAtha unhoMne pratimA yoga dhAraNa kara liyA aura vaizAkha zukla pratipadAke dina rAtrike pUrvabhAgameM kRttikA nakSatrakA udaya rahate hue samasta karmoko ukhAr3akara paramapada prApta kara liyaa| aba ve niraJjana-karmakalaGkase rahita ho gye| devoMne unake nirvANa-kalyANaka kI pUjA kI / unakA vaha paramapada atyanta zuddha jJAna aura vairAgyase paripUrNa tathA avinAzI thA // 51-53 // jo pahale bhavameM rAjA siMhastha the, phira vizAla tapazcaraNakara sarvArthasiddhike svAmI hue, phira tIrthaMkara aura cakravartI isaprakAra do padoMko prApta hue, jo chaha prakArakI senAoMke svAmI the, tInoM lokoMke mukhya puruSa jinakI pUjA karate the, jinheM samyaktva Adi ATha guNa prApta hue the, jo tIna lokake zikharapara cUr3AmaNike samAna dedIpyamAna the aura jinakI mahimA bAdhAse rahita thI aise 1-mupapAdayat l0| 2 samarthitaH kh0| 3 bhAskarAH l0| 4 devyastvasaMkhyAtA ma0, 50, devaadekhyo'pysNkhyaa-l0|5 tiryagjAH ga0, kha0, ma0, tiryakkAH khaH /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHSaSTitamaM parva dehajyotiSi yasya zakrasahitAH sarve'pi mannAH surA jJAnajyotiSi paJcatatvasahitaM lagnaM nabhacAkhilam / lakSmIdhAmadadhadvidhUtavitatadhvAntaH sa dhAmadvaya panthAnaM kathayatvanansaguNabhRskunthurbhavAntasya vaH // 55 // ityArSe tripaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte kunthucakradharatIrthaMkarapurANaM parisamAptaM catuHSaSTitamaM parva // 64 // -- pof zrI kunthunAtha bhagavAn tuma sabake lie avinAzI - mokSalakSmI pradAna kareM // 54 // jinake zarIrakI kAntimeM indra sahita samasta deva nimagna ho gaye, jinakI jJAnarUpa jyotimeM paJcatattva sahita samasta AkAza samA gayA, jo lakSmIke sthAna haiM, jinhoMne phailA huA ajJAnAndhakAra naSTa kara diyA, aura jo ananta guNoMke dhAraka aise zrI kunthunAtha bhagavAn tuma sabake lie mokSakA nizcaya aura vyavahAra mArga pradarzita kareM // 55 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, bhagavadguNabhadrAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM kunthunAtha tIrthaMkara aura cakravartIkA varNana karanevAlA causaThavA~ parva samApta huA // 64 // ++++ 217
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcaSaSTitamaM parva saratAraM paraM sAraM 'naranAthakRtAnatim / agAdhAsArasaMsArasAgarotsArakAraNam // 1 // dvIpe jambUdramakhyAte siitottrtttaashrite| kacchAkhyaviSaye kSemapurAdhIzo mahIpatiH // 2 // nAmnA dhanapatiH pAtA prajAnAM janatApriyaH / dhAtrI dhenuH svayaM tasya dugdhe sma prasnutAnizam // 3 // vinAthibhirapi tyAgI vinaapyribhirudymii| tapiMtArthini dhRtArau tasmistau sahajau guNau // 4 // svavRttyanugamenaiva vargatrayaniSeviNaH / rAjA prajAzca rAjye'smistama dharmavyatikramaH // 5 // kadAciddharaNIdhartA pItvAnandatIrthakRd / divyadhvanisamudbhUtaM dharmasArarasAyanam // 6 // virajya rAjyabhogAparasAdrAjyaM nijAtmaje / niyojya maMkSu pravrajyAM jainI janmAntakAriNIm // 7 // AsAthaikAdazAGgorupArAvArasya pAragaH / dvayaSTakAraNasambaddhatIrthakRnAmapuNyakRt // 8 // 4prAyopagamanenApatsa jayante'hamindratAm / trystriNshtsmudropmaayurhsttnuprmH|| 9 // zuklalezyAdayaH sArthairmAsaiH SoDazabhiH zvasan / trayastriMzatsahasroktavarmAnasamAharan // 10 // amRtaM niHpravIcArasukhasAgarapAragaH / svaavdhijnyaannirnniitloknaaddyrthvistRtiH||1|| svAvadhikSetranirNItaprakAzabalavikriyaH / atiprazAntarAgAdirAsannIkRtanirvRtiH // 12 // sadvadyodayasambhUtamanvabhUt bhogamuttamam / uditoditaparyAptiparyantopAntamAsthitaH // 13 // athAnantara jo agAdha aura asAra saMsArarUpI sAgarase pAra kara denemeM kAraNa haiM, aneka rAjA jinheM namaskAra karate haiM aura jo atyanta zreSTha haiM aise aranAtha tIrthaMkarakI tuma saba loga sevA karo-unakI zaraNameM jAo // 1 // isa jambUdvIpameM sItA nadIke uttara taTapara eka kaccha nAmakA deza hai / usake kSemapura nagarameM dhanapati nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vaha prajAkA rakSaka thA aura logoMko atyanta pyArA thA / pRthivIrUpI dhenu sadA dravIbhUta hokara usake manoratha pUrNa kiyA karatI thii|| 2-3 // yAcakoMko saMtuSTa karanevAle aura zatruoMko naSTa karanevAle usa rAjAmeM ye do guNa svAbhAvika the ki vaha yAcakoMke vinA bhI tyAga karatA rahatA thA aura zatruoMke na rahane para bhIudyama kiyA karatA thA / / 4 / / usake rAjyameM rAjA-prajA saba loga apanI-apanI vRttike anusAra trivargakA sevana karate the isalie dharmakA vyatikrama kabhI nahIM hotA thA // 5 // kisI eka dina usa rAjAne aInnandana tIrthaMkarakI divyadhvanise utpanna hue zreSThadharmarUpI rasAyanakA pAna kiyA jisase rAjyasambandhI bhogoMse virakta hokara usane apanA rAjya apane putrake lie de diyA aura zIghra hI janmamaraNakA anta karanevAlI jainI dIkSA dhAraNa kara lI / / 6-7 / / gyAraha aGgarUpI mahAsAgarake pAragAmI hokara usane solaha kAraNabhAvanAoMke dvArA tIrthaMkara nAmaka puNya karmakA bandha kiyA / antameM prAyopagamana saMnyAsake dvArA usane jayanta vimAnameM ahamindra pada prApta kiyaa| vahA~ taiMtIsa sAgara pramANa usakI Ayu thI, eka hAtha U~cA zarIra thA, dravya aura bhAvake bhedase donoM prakArakI zukla lezyAe~ thIM, vaha sAr3he solaha mAhameM eka bAra zvAsa letA thA, aura taiMtIsa hajAra varSameM eka bAra mAnasika amRtamaya AhAra grahaNa karatA thaa| pravIcArarahita sukharUpI sAgarakA pAragAmI thA, apane avadhijJAnake dvArA vaha lokanAr3Ike bhItara rahane vAle padArthoka vistArako jAnatA thaa| // -11 // usake avadhijJAnakA jitanA kSetra thA utane hI kSetra taka usakA prakAza, bala aura vikriyA Rddhi thii| usake rAga-dveSa Adi atyanta zAnta ho gaye the aura mokSa usake nikaTa A cukA thA // 12 // vaha sAtA vedanIyake udayase utpanna hue uttama bhogoMkA upabhoga karatA thaa| 1 naranAthAkRtAnatim pa0 / 2 svvRttyaanu-l0| / smudbhuut-l| 4 prAyopagamanAdApat ma0, l0|
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcaSaSTitamaM parva dvIpe'smin bhArate kSetre dezo'sti kurujAGgalaH / 'hastinAkhyaM puraM tasya patirgotreNa kAzyapaH // 14 // somavaMzasamudbhUtaH sudarzanasamAhvayaH / mitrasenA mahAdevI prANebhyo'pyasya vallabhA // 15 // vasudhArAdikAM pUjAM prApya prItAnuphalgune / mAse'sitatRtIyAyAM revatyAM nizi pazcime // 16 // bhAge jayantadevasya svargAvataraNakSaNe / dRSTaSoDazasusvamA phalaM teSu nijAdhipam // 17 // anuyujyAvadhijJAnataduktaphalasaMzruteH / prAptatrailokyarAjyeva prAsIdatparamodayA // 18 // " tadA gatAmarAdhIzakRtakalyANasammadA / nirvRtA nirmadA nityaramyA saumyAnanA zuciH // 19 // saMvAhyamAnA devIbhistatkAlocita 'vastubhiH / meghamAleva sadgarbhamudvahantI jagaddhitam // 20 // mArgazIrSe site pakSe puSyayoge caturdazI / tithau trividhasadbodhaM tanUjamudapIpadat // 21 // tasya janmotsavasyAlaM varNanAya marudvarAH / yadi svarga samudvAsya " sarve'pyatra sajAnayaH // 22 // atyalpaM tRptimApanA dInAnAthavanIpakAH / itIdamiha samprAptaM yadi tRptiM jagattrayam // 23 // kunthutIrthezasantAne palye turthAMzasammite / sahasrakoTivarSone tadabhyantarajIvitaH // 24 // 1 aro jino'jani zrImAnazItiM caturuttarAm / vatsarANAM sahasrANi paramAyuH samudvahan // 25 // trizaracApatanUtsedhaH cArucAmIkaracchaviH / lAvaNyasya parA koTiH saubhAgyasyAkaraH paraH // 26 // saundaryasya samudro'yamAlayo rUpasampadaH / guNAH kimasmin sambhUtAH kiM guNeSvasya sambhavaH // 27 // isa taraha prApta hue bhogoMkA upabhoga karatA huA Ayuke antima bhAgako prApta huA - vahA~ se cyuta honeke sammukha huA // 13 // athAnantara isI jambUdvIpake bharatakSetrameM kurujAMgala nAmakA deza hai| usake hastinApura nagarameM somavaMza meM utpanna huA kAzyapa gotrIya rAjA sudarzana rAjya karatA thaa| usakI prANoMse bhI adhika pyArI mitrasenA nAmakI rAnI thI / / 14-15 / / jaba dhanapatike jIva jayanta vimAnake ahamindrakA svargase avatAra lenekA samaya AyA taba rAnI mitrasenAne ratnavRSTi Adi devakRta satkAra pAkara bar3I prasannatAse phAlguna kRSNa tRtIyAke dina revatI nakSatrameM rAtrike pichale prahara solaha svapra dekhe / saberA hote hI usane apane avadhijJAnI patise una svapnoMkA phala pUchA / tadanantara parama vaibhavako dhAraNa karanevAlI rAnI patike dvArA kahe hue svapnakA phala sunakara aisI prasanna huI mAno use tIna lokakA rAjya hI mila gayA ho / / 16-18 / / usI samaya indrAdi devoMne jisake garbhakalyANakakA utsava kiyA hai, jo atyanta saMtuSTa hai, mada rahita hai, nirantara ramaNIka hai, saumya mukhavAlI hai, pavitra hai, usa samayake yogya stutiyoMke dvArA deviyAM jisakI stuti kiyA karatI haiM, aura jo meghamAlA ke samAna jagatkA hita karanevAlA uttama garbha dhAraNa karatI hai aisI rAnI mitrasenAne magasira zukla caturdazI ke dina puSya nakSatra meM tIna ! jJAnoMse suzobhita uttama putra utpanna kiyA / / 16-21 / / unake janma ke samaya jo utsava huA thA usakA varNana karaneke lie itanA likhanA hI bahuta hai ki usameM zAmila honeke lie apanI-apanI deviyoM sahita samasta uttama deva svarga khAlIkara yahA~ Aye the // 22 // usa samaya dIna anAtha tathA yAcaka loga santoSako prApta hue the yaha kahanA bahuta choTI bAta thI kyoMki usa samaya to tInoM loka atyanta santoSako prApta hue the // 23 // zrI kunthunAtha tIrthaMkarake tIrtha ke bAda jaba eka hajAra karor3a varSa kama palyakA cauthAI bhAga bIta gayA thA taba zrIaranAtha bhagavAnkA janma huA thA / unakI Ayu bhI isI antarAlameM zAmila thii| bhagavAn aranAthakI utkRSTa zreSThatama Ayu caurAsI hajAra varSakI thI, tIsa dhanuSa U~cA unakA zarIra thA, suvarNake samAna unakI uttama kAnti thI, ve lAvaNyakI antima sImA the, saubhAgyakI zreSTha khAna the, bhagavAnko dekhakara zaGkA hotI thI ki ye saundaryake sAgara haiM yA saundarya sampattike ghara haiM, guNa inameM utpanna hue haiM yA inakI guNoMmeM utpatti huI hai athavA ye svayaM guNamaya haiM-guNarUpa 216 1 hAstinAkhyaM kha0, ga0 / 2 samudbhUtasu-la0 / 3 prItyAnu gha0, la0 / 4 prasIdat sa0 / 5 tato gatA la0 / 6 saMstumiH la0 / 7-mudayIyayat la0 / 8 samuddhAsya ka0, kha0, ga0, gha0 / 1- jinazrI - 0 /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam abhUdguNamayaH kiM vetyAzaGkAM 'sAnayan janAn / avarddhata samaM lakSmyA bAlakalpadramopamaH // 28 // tasya zUnyatrikaikadvipramANAmitavatsaraiH / gate kumArakAle'bhUdrAjyaM mANDalikocitam // 29 // sAvatyeva gate kAle tasmin sakalacakritA / bhogAnsamanvabhUdbhAge tRtIye sa nijAyuSaH // 30 // kadAcicchAradAmbhodavilaya pratilokanAt / samudbhUtasvajanmopayogabodhiH surottamaiH // 31 // prabodhito'nuvAdena datvA rAjyaM svasUnave / aravindakumArAya surairUDhAmadhiSThitaH // 32 // zibikAM vaijayantyAkhyAM sahetukavanaM gataH / dIkSAM SaSThopavAsena revatyAM dazamIdine // 33 // zukle'gAnmArgazIrSasya sAyAhne bhUbhujAM saha / sahasreNa caturjJAnadhArI ca samajAyata // 34 // samyagevaM tapaH kurvan kadAcitpAraNAdine / prAyAccakrapuraM tasmai datvAnamaparAjitaH // 35 // mahIpatiH suvarNAbhaH prApadAzcaryapaJcakam / chAsthyenAgamaMstasya munervarSANi SoDaza // 36 // tato dIkSAvane mAse kArtike dvAdazIdine / revatyAM zuklapakSe'parAhne cUtataroradhaH // 37 // SaSThopavAsenAhatya ghAtInyArhantyamAsadat / surAzcaturthakalyANe sambhUyainamapUjayan 4 // 38 // kumbhAryAcA gaNezo'sya triMzatpUrvAGgavedinaH / zUnyaikaSaT mitAH jJeyA zikSakAH sUkSmabuddhayaH // 39 // paJcaSayaSTapaJcAgnimitAvijJAnadhAriNaH / zUnyadvayASTapakSokAH kevalajJAnalocanAH // 40 // tAvantaH khadvayAgnyabdhinimitA " vikriyaddhikAH / karaNendriyakhadvayuktA manaHparyayabodhanAH // 41 // zatAni SaTsahasraM ca tatrAnutaravAdinaH / sarve te sancitAH paJcAzat sahasrANi saMyatAH // 42 // jJeyAH SaSTisahasrANi yakSilApramukhArthikAH / lakSAH SaSTisahasrANi zrAvakA zrAvikAzca tAH // 43 // 220 hI haiN| isa prakAra logoMko zaGkA utpanna karate hue, bAla kalpavRkSakI upamA dhAraNa karanevAle bhagavAn lakSmI ke sAtha-sAtha vRddhiko prApta ho rahe the / / 24-28 / / isa prakAra kumAra avasthAkre ikkIsa hajAra varSa bIta jAnepara unheM maNDalezvarake yogya rAjya prApta huA thA aura isake bAda jaba itanA hI kAla aura bIta gayA taba pUrNa cakravartIpada prApta huA thaa| isa taraha bhoga bhogate hue jaba AyukA tIsarA bhAga bAkI raha gayA taba kisI dina unheM zaradaRtuke meghoMkA akasmAt vilaya ho jAnA dekhakara apane janmako sArthaka karanevAlA AtmajJAna utpanna ho gyaa| usI samaya laukAntika devoMne unake vicAroMkA samarthanakara unheM prabodhita kiyA aura ve aravindakumAra nAmaka putrake lie rAjya dekara devoMke dvArA uThAI huI vaijayantI nAmakI pAlakIpara savAra ho sahetuka vanameM cale gye| vahA~ telAkA niyama lekara unhoMne magasira zuklA dazamIke dina revatI nakSatra meM sandhyAke samaya eka hajAra rAjAoMke sAtha dIkSA dhAraNa kara lii| dIkSA dhAraNa karate hI ve cAra jJAnake dhArI ho gaye // 26-34 // isa prakAra tapazcaraNa karate hue ve kisI samaya pAraNAke dina cakrapura nagarameM gaye vahA~ suvarNake samAna kAntivAle rAjA aparAjitane unheM AhAra dekara paJcAzcarya prApta kiye| isa taraha munirAja aranAthake jaba chadbhastha avasthAke solaha varSa vyatIta ho gaye / / 35-36 / / taba ve dIkSAvanameM kArtika zukla dvAdazIke dina revatI nakSatrameM sAyaMkAlake samaya AmravRkSake nIce telAkA niyama lekara virAjamAna hue| usI samaya ghAtiyA karma naSTakara unhoMne arhantapada prApta kara liyaa| devoMne milakara caturtha kalyANakameM unakI pUjA kI / / 37-38 // kumbhAryako Adi lekara unake tIsa gaNadhara the, chahasau daza gyAraha aMga caudaha pUrvake jAnakAra the, paiMtIsa hajAra ATha sau paiMtIsa sUkSma buddhiko dhAraNa karanevAle zikSaka the || 36 || aTThAIsa sau avadhijJAnI the, itane hI kevalajJAnI the, taitAlIsa sau vikriyARddhiko dhAraNa karanevAle the, bIsa sau pacapana mana:paryayajJAnI the / / 40-41 / / aura solaha sau zreSThabAdI the / isa taraha saba milAkara pacAsahajAra munirAja unake sAtha the // 42 // yakSilAko Adi lekara sATha hajAra AryikAe~ thIM, eka lAkha sATha hajAra zrAvaka the, tIna lAkha zrAvikAe~ thIM, asaMkhyAta deva the aura saMkhyAta tiryaca the| isa prakAra ina bAraha sabhAoMse ghire hue atizaya buddhimAn bhagavAn 1 janayan la0 | mAnayat sva0 / 2 vilAyapratilokanAt ga0 / vilAsapra vilonAt ma0 / 3 bhUbhunaiH ta0 / 4-mapUpujat 0, ga0 / pramitA ma0 /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacaSaSTitamaM parva 221 lakSa trayaM vinirdiSTA devAH pUrvoktamAnakAH / tiryagbhedAzca saGkhyAtA 'vRto dvAdazabhirgaNaiH // 44 // ebhirdharmopadezArthaM vyaharadviSayAn sudhIH / mAsamAtrAvazeSAyuH sammedagirimastake // 45 // sahasramunibhiH sArddhaM pratimAyogamAsthitaH / caitrakRSNAntarevatyAM pUrvarAtre'gamacchivam // 46 // tadA''gatya surAdhIzAH kRtanirvANapUjanAH / stutvA stutizatairbhaktyA svaM svamokaH samaM yayuH // 47 // zArdUlavikrIDitam tyakta' yena kulAlacakramiva taccakraM dharAcakracit, zrIzcAsau ghaTadAsikeva paramazrIdharma cakrepsayA / yuSmAnbhaktibharAnatAnsa duritArAteravadhvaMsakRt, pAyAdbhavyajanAnaro jinapatiH saMsArabhIrUn sadA // 48 // vasantatilakAvRttam kSuttRTbhayAdigurukarmakRtorudoSA yo labdhavAMstribhuvanaikagururgarIyA naSTAdazApi sanimittamapAsya zuddhim / naSTAdazo dizatu zIghramaraH zivaM vaH // 49 // zArdUlavikrIDitam prAgyo'bhUnnRpatirmahAn dhanapatiH pazcAdvratAnAM patiH, svargA vilasajjayantajapatiH prodyatsukhAnAM patiH / SaTkhaNDAdhipatizcaturdazalasadanainidhInAM patiH, trailokyAdhipatiH punAtvarapatiH san sa zritAn vazciram // 50 // athAsminneva tIrthe'bhUtsubhaumo nAma cakrabhRt / tRtIye janmanyantraiva bharate'sau bhuvaH patiH // 51 // aranAthane dharmopadeza deneke lie aneka dezoMmeM vihAra kiyA / jaba unakI Ayu eka mAhakI bAkI raha gaI taba unhoMne sammedAcalakI zikharapara ekahajAra muniyoMke sAtha pratimAyoga dhAraNa kara liyA tathA caitra kRSNa amAvasyA ke dina revatI nakSatrameM rAtrike pUrvabhAgameM mokSa prApta kara liyA ||43-46 // usI samaya indroMne Akara nirvANakalyANakakI pUjA kI / bhaktipUrvaka saikar3oM stutiyoMke dvArA unakI stuti kI, aura tadanantara ve saba apane-apane sthAnoMpara cale gaye // 47 // jinhoMne parama lakSmI aura dharmacakrako prApta karanekI icchAse pRthivImaNDalako sacita karanevAlA apanA sudarzanacakra kumbhakArake cakrake samAna chor3a diyA aura rAjya lakSmIko ghaTadAsI ( panahArina) ke samAna tyAga diyA / tathA jo pAparUpI zatrukA vidhvaMsa karanevAle haiM aise aranAtha jinendra bhaktike bhArase natrIbhUta evaM saMsArase bhayabhIta tuma saba bhavya logoMkI sadA rakSA kareM // 48 || kSudhA, tRSA, bhaya Adi bar3e-bar3e karmoMke dvArA kiye hue kSudhA tRSA Adi aThArahoM doSoMko unake nimitta kAraNoM ke sAtha naSTakara jinhoMne vizuddhatA prApta kI thI, jo tInoM lokoMke eka guru the tathA atizaya zreSTha the aise aThArahaveM tIrthaMkara aranAtha tuma logoMko zIghra hI mokSa pradAna kareM // 46 // jo pahale dhanapati nAmake bar3e rAjA hue, phira vratoMke svAmI munirAja hue, tadanantara svargake agra bhAgameM suzobhita jayanta nAmaka vimAnake svAmI sukhI ahamindra hue, phira chahoM khaNDake svAmI hokara caudaha ratnoM aura nau nidhiyoMke adhipati - cakravartI hue tathA anta meM tInoM lokoMke svAmI anAtha tIrthakara hue ve atizaya zreSTha aThArahaveM tIrthaMkara apane zrAzrita rahanevAle tuma sabako cirakAlataka pavitra karate raheM // 50 // athAnantara- inhIM aranAtha bhagavAn ke tIrthameM subhauma nAmakA cakravartI huA thA / vaha tIsare 1 vRtto la0 / 2 madhu / 3. tRtIya la0 /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 mahApurANe uttarapurANama bhUpAlo nAma saMgrAme vlibhivijigiissubhiH| 'prAptAbhimAnabhAH san bhRzaM niviMya saMsRteH // 52 // dIkSA jainezvarImAdAsa bhUtagurusannidhau / kadAcitsa tapaH kurvanidAnamakarotkudhIH // 53 // bhUyAnme cakravatitvamiti bhogAnuSaJjanAt / kSIraM viSeNa vA tena manasA dUSitaM tapaH // 54 // sa tathaivAcaran ghoraM tapaH svAsyAyuSaH kSaye / samAdhAya mahAzukre saMnyAsenodapadyata // 55 // tatra SoDazavArAzimAnAyuH sukhamAsta / sH| dvIpe'smin bhArate kauzalAkhye rASTra guNAnvite // 56 // sahasrabAhurikSvAkuH sAketanagarAdhipaH / rAjJI tasyAbhavacitramatyAkhyA hRdayapriyA // 57 // 'kanyAkubjamahIzasya pAratAkhyasya sAtmajA / tasyAM sutaH supuNyena kRtavIrAdhipo'bhavat // 58 // tatra pravarddhamAne'sminnidamanyaddIyate / sahasrabhujabhUbhatu: pitRvyAcchatabindutaH // 59 // pAratAkhya mahIzasya zrImatyastanayaH svsuH| jamadagniH sarAmAntaH kaumAre mAtRmRtyutaH // 6 // "nirvegAttApaso bhUtvA paJcAgnitapasi sthitaH / dRDhagrAhimahIzasya vipreNa harizarmaNA // 6 // abhUdakhaNDitaM sakhyamevaM kAle prayAtyasau / dRDhanAhI tapo jainamagrahId brAhmaNo'pi ca // 12 // tApasanatamante'bhUjjyotirloke dvijottamaH / dRDhagrAhI ca saudharme so'vadhijJAnacakSuSA // 63 // mithyAvAjjyotiSAM loke samutpannaM dvijottamam / vijJAya jainasaddharma taM prAhayitumAgamat // 65 // dRSTvA taM tatra mithyAtvAtvamevaM kutsito'bhvH| utkRSTaM zuddhasamyaktvAddevabhUyamahaM gataH // 65 // janmameM isI bharatakSetrameM bhUpAla nAmakA rAjA thA // 51 // kisI samaya rAjA bhUpAla, yuddhameM vijayakI icchA rakhanevAle vijigISu rAjAoMke dvArA hAra gyaa| mAna bhaMga honeke kAraNa vaha saMsArase itanA virakta huA ki usane saMbhUta nAmaka guruke samIpa jainezvarI dIkSA dhAraNa kara lii| usa durbuddhine tapazcaraNa karate samaya nidAna kara liyA ki mere cakravartIpanA prakaTa ho| usane yaha saba nidAna bhogoMmeM Asakti rakhaneke kAraNa kiyA thaa| isa nidAnase usane apane tapako hRdayase aisA dUSita banA liyA jaisA ki koI viSase dUdhako dUSita banA letaahai||52-54|| vaha usI taraha ghora tapazcaraNa karatA rhaa| Ayuke antameM cittako sthirakara saMnyAsase marA jisase mahAzukra svargameM utpanna huA // 55 // vahA~ solaha sAgara pramANa Ayuko dhAraNa karanevAlA vaha deva sukhase nivAsa karane lgaa| idhara isI jambUdvIpake bharatakSetrameM aneka guNoMse sahita eka kozala nAmakA deza hai| usake ayodhyA nagarameM ikSvAkuvaMzI rAjA sahasrabAhu rAjya karatA thaa| hRdayako priya laganevAlI usakI citramatI nAmakI rAnI thii| vaha citramatI kanyAkubja dezake rAjA pAratakI putrI thii| uttama puNyake udayase usake kRtavIrAdhipa nAmakA putra huaa||56-58|| jo dina pratidina bar3hane lgaa| isIse sambandha rakhanevAlI eka kathA aura kahI jAtI hai jo isa prakAra hai-rAjA sahasrabAhuke kAkA zatabinduse unakI zrImatI nAmakI strIke jamadagni nAmakA putra utpanna huA thaa| zrImatI rAjA pAratakI bahina thii| kumAra avasthAmeM hI jamadagnikI mA~ mara gaI thI isalie virakta hokara vaha tApasa ho gayA aura paJcAgni tapa tapane lgaa| isIse sambandha rakhanevAlI eka kathA aura hai| eka dRr3hagrAhI nAmakA rAjA thaa| usakI harizarmA nAmake brAhmaNake sAtha akhaNDa mitratA thii| isa prakAra una donoMkA samaya bItatA rhaa| kisI eka dina dRr3hagrAhI rAjAne jaina tapa dhAraNa kara liyA aura harizarmA brAhmaNane bhI tApasake vrata le liye| harizarmA brAhmaNa Ayuke antameM marakara jyotirlokameM utpanna huA-jyautiSI deva huA aura dRr3hagrAhI saudharma svargameM deva huA / usane avadhijJAnarUpI netrase jAnA ki hamArA mitra harizarmA brAhmaNa mithyAtvake kAraNa jyotiSa lokameM utpanna huA hai ataH vaha use samIcIna jainadharma dhAraNa karAneke lie AyA // 56-64 // harizarmAke jIvako dekhakara dRr3hagrAhIke jIvane kahA ki tuma mithyAtvake kAraNa isa taraha nindyaparyAyameM utpanna hue ho aura 1. praapto'-l0|2 sa bhuut-l.| 3 sudhIla 4 sukhamApa sHkh0| 5 kauzalyAkhye ka0, gh0| 6kAnyakubja l0| 7 paratAvyasya ka., gh0| 8 nivedAttApaso ma0, l0| 6 dyotiSAM ka0, 50, jyotiSe l.| 10 utkRSTazuddha l.|
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcaSaSTitama parva 223 tasmAdupehi mokSasya mArgamityabravIttataH / tApasAnAM tapaH kasmAdazuddhamiti saMzayAt // 66 // anvayuGaka sa taM so'pi darzayAmyahi bhUtalam / ityanyonya samAlocya kIcakadvandvatAgatau // 17 // jamadagnimunerdIrgha zmazvAzrayamupAzritau / kAJcit kAlakalAM sthitvA saddaSTiH surakIcakaH // 68 // samabhASata mAyAjJo jyotiSkAmarakIcakIm / etadvanAntaraM gatvA pratyAyAsyAmyahaM priye // 69 // pratIkSasvAna mAM sthitvetyasau cAhAgarma tava / na zraddadhAmi me dehi zapathaM yadi yAsyasi // 70 // ityataH so'bravId hi pAtakeSu kimicchasi / paJcasu tvamahaM tasmin dAsyAmi taditi sphuTam // 71 // sApyAha teSu me vAJchA kasmiMzcinnaiva dehi me / tApasasyAsya yAsyAmi gatiM naiSyAmyahaM yadi // 72 // itImaM zapathaM gantumuJcAmi tvAM priyeti 'tAm / tacchU tvA kIcakaH prAha muktvaina kizcidIpsitam // 73 // brahmanyamiti tadvandavisaMvAda sa taapsH| zrutvA krodhena santapto vidhUNitavilocanaH // 74 // hastAbhyAM hantumu krauryAd gRhItvA nizcalaM dvijau / maduddharatapaH prApya bhaaviloko'nbhiipsitH||75|| yuvAbhyAM kena tadvAcyami tyAhAtaH khago'bravIt / mAgamaH kopametena saujanya tava nazyati // 76 // yadAtacanatakreNa payo'lpena na kiM kSatim / zRNute durgaterhetu ciraM ghoraM tapasyataH // 7 // kaumArabrahmacAritvaM tava santantivicchide / santAnaghAtinaH puMsaH kA gatirnarakAdvinA // 78 // aputrasya gatirnAstItyArSa kiM na tvayA zrutam / kuto'vicArayana kliznAsi jaDadhIriti // 79 // maiM samyaktvake kAraNa utkRSTa devaparyAyako prApta huA hUM // 65 // isalie tuma mokSakA mArga jo samyagdarzana hai use dhAraNa kro| jaba dRr3hagrAhIkA jIva yaha kaha cukA taba harizarmAke jIvane kucha saMzaya rakhakara usase pUchA ki tApasiyoMkA tapa azuddha kyoM hai ? usane bhI kahA ki tuma pRthivI talapara calo maiM saba dikhAtA hai| isa prakAra salAhakara donoMne cir3A aura ciDiyAkA rUpa banA liyA // 66-67 / / pRthivIpara Akara ve donoM hI jamadagni munikI bar3I-bar3I dA~DI aura mUMchameM rahane lge| vahA~ kucha samayataka Thaharaneke bAda mAyAko jAnanevAlA samyagdRSTi cir3AkA jIva, cir3iyAkA rUpa dhAraNa karanevAle jyotiSI devase bolA ki he priye ! maiM isa dUsare vanameM jAkara abhI vApisa AtA hUM maiM jaba taka AtA hU~ tabataka tuma yahIM Thaharakara merI pratIkSA krnaa| isake uttarameM cir3iyAne kahA ki mujhe terA vizvAsa nahIM hai yadi tU jAtA hI hai to saugandha de jA // 68-70 // taba vaha cir3A kahane lagA ki bola tU pA~ca pApoMmeMse kise cAhatI hai maiM tujhe usIkI saugandha de jAU~gA / / 71 // uttarameM cir3iyA kahane lagI ki pA~ca pApoMmeMse kisImeM merI icchA nahIM hai| tU yaha saugandha de ki yadi maiM na AU~ to isa tApasakI gatiko prApta hoUM // 72 // he priya ! yadi tU mujhe yaha saugandha degA to maiM tujhe anyatra jAneke lie choDUMgI anyathA nahIM / cir3iyAkI bAta sunakara cir3Ane kahA ki tU yaha chor3akara aura jo cAhatI hai so keha, maiM usakI saugandha duuNgaa| isa prakAra cir3A aura cir3iyAkA vArtAlApa sunakara vaha tApasa krodhase saMtapta ho gayA, usakI A~kheM ghUmane lagI, usane karatA vaza donoM pakSiyoMko mAraneke lie hAthase majabUta pakar3a liyA, vaha kahane ki mere kaThina tapase jo bhAvI loka hone vAlA hai use tuma logoMne kisa kAraNase pasanda nahIM kiyA ? yaha kahA jAya / tApasake aisA kaha cukanepara cir3Ane kahA ki Apa krodha na kareM isase ApakI sajjanatA naSTa hotI hai / / 73-76 // kyA thor3I sI jAminakI chA~case dUdha naSTa nahIM ho jAtA ? yadyapi Apa cirakAlase ghora tapazcaraNa kara rahe haiM to bhI ApakI durgatikA kAraNa kyA hai ? so suniye // 77 // Apa jo kumAra kAlase hI brahmacaryakA pAlana kara rahe haiM vaha saMtAnakA nAza karaneke lie hai / saMtAnakA ghAta karanevAle puruSakI narakake sivAya dusarI kauna-sI gati ho sakatI hai ? / / 78 // are 'putra rahita manuSyakI koI gati nahIM hotI' yaha ArSavAkya-vedavAkya kyA Apane nahIM sunA ? yadi sunA hai to phira binA vicAra kiye hI kyoM isa taraha durbuddhi hokara kleza 1dvandvamAgatau l0| 2 dIrghazmazvAzrA-ka0,kha0, gha0 / dIrgha smRtvAzraya kh0|3 tam ma0, l0| 4-mutkopAd l0| 5-mityahotaH khgo'-l0| 6 (zrAtaJcanatakraNa amRtataRNa dugdhasya dadhikaraNahetubhUta takraNa, iti 'ka' pustake TippaNI)
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam zutvA tadvacanaM mandamiti nizcitya tarAthA / vadhUjaneSu saktAnAmamajJAnatapasaH kSitiH // 80 // mamopakArakAvetAviti muktvA dvijadvayam / vazcito'gAtkudhIstAbhyAM kanyA 'kubjAdhipaM prati // 81 // sthAsnu nAjJAnavairAgyamityatrAghoSayanniva / dRSTvA pAratabhUpAlamAtmamAtulamantrapaH // 82 // AkAreNaiva kanyArthAgamanaM sa nivedayan / AsanadvayamAlokya sarAgAsanamAsthitaH // 83 // nijAgamanavRttAntaM mahIpatimajIgamat / tadAkarNya nRpaH khedAddhigdhigajJAnamityamum // 84 // kamyAzataM mamAstyatra yA tvAmicchati sA'stu te / ityavocadasau cAMgAtkanyakAstaM nirIkSya tAH // 85 // arddhadagdhazavaM matvA tapodagdhazarIrakam / jugupsayAspalAyanta kAzcitkAzcidvayAhitAH // 86 // zrIDayA pIDitaH so'pi tAstyaktvA bAlikAM sutAm / tasyaivAlokya mUDhAtmA pAMsukrIDAparAyaNAm // 87 // kadalIphalamAdarzya prAha mAmicchatIti tAm / vAlchAmItyabruvatsA ca mAmiyaM vAnchatIti tAm // 88 // " nRpaM nivedya saMgRhya samAyAsIdvanaM prati / padaM prati janairnindyamAno dInatamo jaDaH // 89 // reNukItyabhidhAM tasyA vidhAya svIcakAra saH / pravRttirdharma ityeSA tadA prabhRti vAgabhUt // // 90 // "bodha zraddhA vizeSasya bhedau vA tapaso yateH / bAhyAbhyantaranAmAnau tAvabhUtAM sutau stutau // 91 // indraH zvetazca rAmAntau candrAdityasamatviSau / kAmArthI vA janAbhISTau yuktau yA nayavikramau // 92 // "prayAtyevaM tayoH kAle muniranyeyurAgataH / ariayo'grajo gehaM reNukyAstaddidRkSayA // 93 // 224 uThA rahe haiM ? // 76 // usake manda vacana sunakara usa tApasane usakA vaisA hI nizcaya kara liyA so ThIka hI hai kyoMki strIjanoMmeM Asakta rahanevAle manuSyoMke ajJAna tapakI yahI bhUmikA hai // 80 // 'ye donoM pakSI merA upakAra karanevAle haiM' aisA samajhakara usane donoM pakSiyoMko chor3a diyA / isa prakAra una donoM devoMke dvArA ThagAyA huA durbuddhi tApasa kanyAkubja nagarake rAjA pAratakI ora calA / vaha mAno isa bAtakI ghoSaNA hI karatA jAtA thA ki ajJAnapUrNa vairAgya sthira nahIM rahatA / vahA~ apane mAmA pAratako dekhakara usa nirlajjane apane AkAra mAtra se hI yaha prakaTa kara diyA ki maiM yahA~ kanyAke lie hI AyA hU~ / rAjA pAratane usakI parIkSAke lie do Asana rakkhe - eka rAgarahita aura dUsarA raagshit| donoM AsanoM ko dekhakara vaha rAgasahita Asana para baiTha gayA / / 81-83 // usane apane AnekA vRttAnta rAjAke lie batalAyA / use sunakara rAjA pArata bar3e khedase kahane lagA ki isa ajJAnako dhikkAra ho, dhikkAra ho // 84 // phira rAjAne kahA ki mere sau putriyA~ haiM inameMse jo tujhe cAhegI vaha terI ho jAyagI / rAjAke aisA kahanepara jamadami kanyAoMke pAsa gyaa| unameMse kitanI hI kanyAe~ jisakA zarIra tapase jala rahA hai aise jamadagniko adhajalA murdA mAnakara glAnise bhAga gaI aura kitanI hI bhayase pIr3ita hokara calI gaI / / 85-86 / / lajjAse pIr3ita huA vaha mUrkha tApasa una saba kanyAoMko chor3akara dhUlimeM khelanevAlI eka choTI-sI lar3akIke pAsa gayA aura kelAkA phala dikhAkara kahane lagA ki kyA tU mujhe cAhatI hai ? lar3akIne kahA ki hA~ cAhatI huuN| tApasane jAkara rAjAse kahA ki yaha lar3akI mujhe cAhatI hai / isa prakAra vaha lar3akIko lekara vanakI ora calA gayA / pada-pada para loga usakI nindA karate the, vaha atyanta dIna tathA mUrkha thA // 8786 // jamadagnine usa lar3akIkA reNukI nAma rakhakara usake sAtha vivAha kara liyaa| usI samaya se aisI pravRtti - striyoM ke sAtha tapazcaraNa karanA hI dharma hai yaha kahAvata prasiddha huI hai // 60 // jisa prakAra zraddhA vizeSake matijJAna aura zrutajJAna ye do jJAna utpanna hote haiM athavA kisI munirAjake tapake bAhyatapa aura Abhyantara tapa ye do bheda prakaTa hote haiM usI prakAra jamadabhike indra aura zvetarAma nAmake do stutya putra utpanna hue| ye donoM hI putra aise jAna par3ate the mAno logoMko priya kAma aura artha hI hoM athavA mile hue naya aura parAkrama hI hoM / / 61-62 / / isa prakAra una donoMkA 1 kanyakubjA-la0 | 2 sannivedayan ka0, kha0, ma0 / 3 tam la0 / 4 nRSyAvedya la0 / 5 reNukAtyami* 16 bodho zraddhA vizeSasya bhedo vA tapasaH pate 0 7 indrAditya la0 / pratyAtyevaM sa0 / 6-yayayau kha0 /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 pazcaSaSTitama parva raSTA yathopacAreNa muniM bhartRpracoditA / pUjya ! mahAnakAle me dattaM kiM bhavatA dhanam // 9 // badetyAha tatastena mayA dattaM na kiJcana / idAnIM dIyate bhadre trijagatsvapi durlabham // 15 // gRhANa yena prApnoSi svaM sukhAnAM paramparAm / samyaktvaM vratasaMyuktaM zIlamAlAsamujjvalam // 96 // ityuktvA kAlalamadhyeva tadvAcA coditA stii| samyaggRhItamityAkhyanmunIzazvAtituSTavAn // 97 // kAmadhenvabhidhA vidyAmIpsitArthapradAyinIm / tasyai vizrANayAzcakre saman parazuM ca sH|| 18 // athAnyadA yayau sAI kRtavIreNa tatpitA / tapovanaM sanAbhisvAd bhuktvA gantavyamityamum // 99 // sahasrabAhuM sambhASya jamadagnirabhojayat / mahArAjakule'pyeSA sAmagrI nAsti bhojane // 10 // tapovananiviSTAnAmAgatA bhavatAM kutaH / iti svamAturanujAmapAkSIdreNukIM mithaH // 1.1 // kRtavIro'bravItsA'pi tadvidyAlambhanAdikam / so'pi mohodayAviSTastAM dhenumakRtajJakaH // 102 // homadhenuriyaM tAta varNAzramagurostava / yAcanaiSA na yukteti taduktyA kopavegataH // 103 // parAddhaM yaddhanaM loke tadyogyaM pRthivIbhujAm / na dhenurIdRzI bhogyA kandamUlaphalAzibhiH // 1.4 // ityasyA dhenumAdAya haThAtkAreNa gacchataH / 4avasthita purastAtaM jamadagniM mhiiptiH|| 1.5 // hatvA svamArgamullaGadhya kumArgo'bhUtpuronmukhaH / rudantI reNukIM bhartRmaraNAt prahatodarIm // 1 // atha putrau vanArapuSpakandamUlaphalAdikam / AdAyAlokya samprAptau kimetaditi vismayAt 107 // kAla sukhase bIta rahA thaa| eka dina ariJjaya nAmake muni jo reNukIke bar3e bhAI the use dekhanekI . icchasei usake ghara Aye / / 63 // reNukIne vinayapUrvaka munike darzana kiye| tadanantara patise preraNA pAkara usane munise pUchA ki he pUjya ! mere vivAhake samaya Apane mere lie kyA dhana diyA thA ? so kaho, reNukIke aisA kahane para munine kahA ki usa samaya maiMne kucha bhI nahIM diyA thaa| he bhadre ! aba aisA dhana detA hU~ joki tInoM lokoMmeM durlabha hai| tU use grahaNa kr| usa dhanake dvArA tU sukhoMkI paramparA prApta kregii| yaha kahakara unhoMne vratase saMyukta tathA zIlakI mAlA ujjvala samyaktvarUpI dhana pradAna kiyA aura kAlalabdhike samAna unake vacanoMse prerita huI reNukIne kahA ki maiMne ApakA diyA samyagdarzana rUpI dhana grahaNa kiyaa| mu hue| unhoMne manovAMchita padArtha denevAlI kAmadhenu nAmakI vidyA aura mantra sahita eka pharazA bhI usake lie pradAna kiyA // 15-6 // kisI dUsare dina putra kRtavIrake sAtha usakA pitA sahasrabAhu usa tapovanameM aayaa| bhAI honeke kAraNa jamadagnine sahasrabAhuse kahA ki bhojana karake jAnA caahiye| yaha kaha jamadagnine use bhojana kraayaa| kRtavIrane apanI mA~kI choTI bahina pUchA ki bhojanameM aisI sAmagrI to rAjAoMke ghara bhI nahIM hotI phira tapovanameM rahanevAle Apa logoMke lie yaha sAmagrI kaise prApta hotI hai ? uttarameM reNukIne kAmadhenu vidyAkI prApti AdikA saba samAcAra sunA diyaa| mohake udayase AviSTa hue usa akRtajJa kRtavIrane reNukIse vaha kAmadhenu vidyA maaNgii| reNukIne kahA ki he tAta! yaha kAmadhena tumhAre varNAzramoMke guru jamadagnikI homadhenu hai ataH tumhArI yaha yAcanA ucita nahIM hai| reNukIke itanA kahate hI use krodha A gyaa| vaha krodhake vegase kahane lagA ki saMsArameM jo bhI zreSTha dhana hotA hai vaha rAjAoMke yogya hotA hai| kanda mUla tathA phala khAnevAle logoMke dvArA aisI kAmadhenu bhogane yogya nahIM ho saktI // 6104 // aisA kaha kara vaha kAmadhenuko jabaradastI lekara jAne lagA taba jamadagni RSi rokaneke lie usake sAmane khar3e ho gye| kumArgagAmI rAjA kRtavIra jamadagniko mArakara tathA apanA mArga ullaMghakara nagarakI ora calA gyaa| idhara kRzodarI reNukI patikI mRtyuse rone lgii| tadanantara usake donoM putra jaba phUla, kanda, mUla tathA phala Adi lekara vanase lauTe to yaha saba dekha Azcaryase pachane lage ki yaha kyA hai // 105-106 // saba bAtako ThIka-ThIka samajha kara unheM ko gyaa| svAbhAvika parAkramako dhAraNa karanevAle donoM bhAiyoMne pahale to zokase bharI huI mAtAko 1 yaSTvA ka0, pa0 / 2 reNukAma la0, k0,0|3 ityuktvA ma0, 0 / 4 aGkasthitaM la / 5 paronmukhaH ka0, gh0| 6 reNukAM kh0| 26 va zrA
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 mahApurANe uttarapurANam "pRSTvA vijJAya tatsarva sakopau zokanirbharAm / nirvApya yuktimadvAgbhistau naisargikavikramau // 108 // dhvajIkRta nizAtograparazU yamasannibhau / gograhe maraNaM puNyaheturityavigAnataH / / 109 / / zrUyate tathaivAstAM kaH saheta piturvadham / ityuktvAnugatAzeSastridyanmuni kumArakau // 110 // tadgataM mArgamanvetya sAketanagarAntikam / samprApya kRtasaMgrAmau kRtavIreNa bhUpatim // 111 // sahasrabAhumAhatya sAyAhve'vikSatAM puram / hAlAhalopamAnyAzu ughorAMhaH sphUrjitAnyalam // 112 // phalantyakAryacaryANAM duHsahAM duHkhasantatim / sahasrabAhusantAna niHzeSIkaraNotsukam // 113 // jJAtvA parazurAmIyamabhiprAyaM mahIpatiH / bhUpAlacaradevena nidAnaviSadUSitAt // 114 // samudbhUtena tapaso mahAzukre'tra janminA / rAjJIM sagarbhA citramatIM tAM zANDilyatApasaH // 115 // tadagrajaH samAdAya gatvA vijJAtacaryayA / sa subandhvAkhyanirgranthamunerAvedyavRttakam // 116 // tatsamIpe nidhAyArya maThe me nAsti kazcana / tatra gatvA samIkSyAgamiSyAmyeSA'tra tiSThatu // 117 // devIti gatavAMstasmAttadaivAsUta sA sutam / tadAnImeva taM tatra bhaviSyadbharatAdhipaH // 118 // bAlako'yamiti jJAnAtsvIcakra rvanadevatAH / tAbhiH prapAtyamAno'yamanAbAdhamavarddhata // 119 // dinAni kAnicinnItvA mahImAzliSya jAtavAn / bAlako'yaM kathambhAvI bhaTTAraka, zubhAzubham // 120 // anugRhyAsya vaktavyamiti devyodito muniH / eSa cakrI bhavedamba vatsare SoDaze dhruvam // 121 // sAgnicullIgatasthUla kilAsaghRtamadhyagAn / uSNApUpAnupAdAya bhakSayiSyati bAlakaH // 122 // yuktipUrNa vacanoMse saMtuSTa kiyA phira tIkSNa pharazAko dhvajA banAnevAle, yamatulya donoM bhAiyoMne paraspara kahA ki gAyakeM grahaNameM yadi maraNa bhI ho jAya to vaha puNyakA kAraNa hai aisA zAstroMmeM sunA jAtA hai athavA yaha bAta rahane do, pitAke maraNako kauna saha legA ? aisA kahakara donoM hI bhAI cala par3e / snehase bhare hue samasta munikumAra unake sAtha gaye / / 107 - 110 / / rAjA sahasrabahu aura kRtavIra jisa mArgase gaye the usI mArgapara calakara ve ayodhyAnagara ke samIpa pahu~ca gaye / vahA~ kRtavIra ke sAtha saMgrAmakara unhoMne rAjA sahasrabAhuko mAra DAlA aura sAyaMkAla ke samaya nagarameM praveza kiyA so ThIka hI hai kyoMki jo akArya meM pravRtti karate haiM unake lie halAhala viSake samAna bhayaMkara pApoM ke paripAka asahya duHkhoMkI paramparA rUpa phala zIghra hI pradAna karate haiN| idhara rAnI citramatIke bar3e bhAI zANDilya nAmaka tApasako isa bAtakA patA calA ki parazurAma, sahasrabAhukI samasta santAnako naSTa karaneke lie utsuka hai aura rAnI citramatI, nidAnarUpI viSase dUSita tapake kAraNa mahAzukra svarga meM utpanna hue rAjA bhUpAlake jIva svarUpa devake dvArA garbhavatI huI hai arthAt ukta deva rAnI citramatIke garbhameM AyA hai| jyoM hI zANDilyako isa bAtakA patA calA tyoM hI vaha bahana citramatIko lekara ajJAta rUpase cala par3A aura subandhu nAmaka nirmantha munike pAsa jAkara usane saba samAcAra kaha sunAye / 'he Arya ! mere maThameM koI nahIM hai isalie maiM vahA~ jAkara vApisa AUMgA / jaba taka maiM vApisa AUM taba taka yaha devI yahA~ rahegI' yaha kahakara vaha citramatIko subandhu munike pAsa chor3akara anyatra calA gayA / / 111-117 // idhara rAnI citramatIne putra utpanna kiyA / yaha bAlaka bharata kSetrakA bhAvI cakravartI hai yaha vicArakara vana-devatAoMne use zIghra hI uThA liyaa| isa prakAra vana- deviyA~ jisakI rakSA karatI haiM aisA vaha bAlaka dhIre-dhIre bar3hane lagA / / 118 - 116 // jaba kucha dina vyatIta ho gaye taba eka dina rAnIne munise pUchA ki he svAmin! yaha bAlaka pRthivIkA AzleSaNa karatA huA utpanna huA thA ataH anugraha karake isake zubha-azubhakA nirUpaNa kIjiye / isa prakAra rAnIke kahane para muni kahane lage ki he amba ! yaha bAlaka solahaveM varSa meM avazya hI cakravartI hogA aura cakravartI hone kA yaha cihna hogA ki yaha bAlaka abhise jalate hue cUlheke Upara rakhI kar3hAIke ghIke madhyameM 1 dRSTvA la0 / 2 purIm la0 / 3 ghorAhaH sphUrjitAnyalam la0 / 4 citramatim la0 / 5 'tatra gatvA samAgamiSyAmyeSA tvatra tiSThatu' la0 / 6 sthAla kha0 / 7 uSNAn pUpAn samAdAya, ka0, ga0 / uSNAnapUpAnAdAya kha0 / uSNAn pUpAnupAdAya la0, ma0 /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcaSaSTitama parva 227 abhijJAnamidaM bhAvi cakritvasyAsya nizcitam / tasmAnmA sma bhayaM yAsIriti tAmiti duHkhitAm 123 subandhvAkhyo bhRzaM svAsthyamanaiSItkaruNAtmakaH / tatastadagrajo'bhetya tAM nItvA 'gRhamAtmanaH // 12 // samudbhUto'yamAzliSya medinImiti tasya sH| subhauma iti samprItyA cakre nAma kRtotsavaH // 125 // tatra zAstrANi sarvANi saprayogANi santatam / sopadezaM samabhyasyan varddhate sma sa gopitaH // 126 // atha tau reNukIputrau pravRddhograparAkramau / triH sasakRtvo nirmUlamApAdya kSatriyAnvayam // 127 // svahastAkhilabhUpAlazirAMsi sthApanecchayA / zilAstambheSu saGgahya vaddhavairau gurorvadhAt // 128 // sArvabhaumIM zriyaM samyaka sambhUyAnubabhUvatuH / nimirAkuzalo nAnnA kadAcitsa nimittavit // 129 // bhavataH zatrurutpanaH prayano'tra vidhIyatAm / kaH pratyayo'sya cedvacmi 3vidhvastAkhilabhUbhujAm // 130 // dantA yasyAzanaM bhUtvA pariNasyatyasau ripuH / itIndrarAmaM rAjAnaM parazvIzamabUbudhat / / 131 // zrutvA yathAvaumittikoktaM cetasi dhArayan / kRtvA parazurAmo'pi dAnazAlAM subhojanAm // 132 // tatparIkSArthamAyAntu ye'tra 'vizvaNanArthinaH / ityAghoSayati smaitat zrutvA te'pi samAgaman // 133 // teSAM pAtrasthataintAn sampradarzya parIkSitum / tAn bhojayati bhUpAle pratyahaM svaniyogibhiH 134 // piturmaraNavRtcAntaM svamAturavabuddhavAn / svacakrezitvasamprAptikAlAyAnaM ca tttvtH|| 135 // 'susiDamuninirdiSTasaMvRttAramasvarUpaka: / parivrAjakaveSeNa svarahasyArthavedinA // 136 // rAjaputrasamUhena subhaumo'dhyAgamatpuram / sabhAgyAMzcodayatyeva kAle kalyANakRdvidhiH // 137 / / sthita garama garama puoMko nikAlakara khA legA / isalie tU kisI prakArakA bhaya mata kr| isaprakAra dayAse paripUrNa subandhu munine duHkhinI rAnI citramatIko atyanta sukhI kiyaa| tadanantara bar3A bhAI zANDilya nAmakA tApasa Akara usa citramatIko apane ghara le gyaa| yaha bAlaka pRthivIko chUkara utpanna huA thA isaliye zANDilyane bar3A bhArI utsava kara premake sAtha usakA subhauma nAma rakkhA // 120-125 // vahA~ para vaha upadezake anusAra nirantara prayoga sahita samasta zAstroMkA abhyAsa karatA huA guptarUpase bar3hane lagA // 126 // idhara jinakA ugra parAkrama bar3ha rahA hai aise reNukIke donoM putroMne ikkIsa vAra kSatriya vaMzako nimUla naSTa kiyA // 127 // pitAke mAre jAnese jinhoMne vaira bA~dha liyA hai aise una donoM bhAiyoMne apane hAthase mAre hue samasta rAjAoMke ziroMko ekatra rakhanekI icchAse pattharake khambhoMmeM saMgRhItakara rakkhA thA // 128 / / isa taraha donoM bhAI milakara samasta pRthivIkI rAjyalakSmIkA acchI taraha upabhoga karate the| kisI eka dina nimittakuzala nAmake nimittajJAnIne pharazAke svAmI rAjA indrarAmase kahA ki ApakA zatru utpanna ho gayA hai isakA pratikAra kIjiye / isakA vizvAsa kaise Apa yaha jAnanA cAhate haiM to maiM kahatA huuN| mAre hue rAjAoMke jo dAMta Apane ikaTThe kiye haiM ve jisake lie bhojana rUpa pariNata ho jAyeMge vahI tumhArA zatru hogaa|| 126-131 // nimitta jJAnIkA kahA huA sunakara parazurAmane usakA cittameM vicAra kiyA aura uttama bhojana karAnevAlI dAnazAlA khulavAI // 132 // sAthameM yaha ghoSaNA karA dI ki jo bhojanAbhilASI yahA~ zrAveM unheM pAtrameM rakkhe hue dA~ta dikhalAkara bhojana karAyA jAve / isa prakAra zatrukI parIkSAke lie vaha pratidina apane niyogiyoM-naukaroMke dvArA aneka puruSoMko bhojana karAne lagA // 133-134 / / idhara subhaumane apanI mAtAse apane pitAke maranekA samAcAra jAna liyA, vAstavameM usakA cakravartIpanA prApta honekA samaya A cukA thA, atizaya nimittajJAnI subandhu munike kahe anusAra use apane gupta rahanekA bhI saba samAcAra vidita ho gayA ataH vaha parivrAjakakA veSa rakhakara apane rahasyako samajhanevAle rAjaputroMke samUhake sAtha ayodhyA nagarakI ora cala par3A so ThIka hI hai kyoMki kalyANakArI daiva bhAgyazAlI puruSoMko samaya para preraNA de hI detA hai // 135-137 / / usa 1 gehamAtmanaH ma0, l0| 2 kSatriyAnvaham l0| 3 tvaddhvastAkhila-kha0, g0| tvaddhatAkhilasa014 bhojanArthinaH / 5 subandhumuni g0|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 mahApurANe uttarapurANam tadA sAketavAstavyadevatAkrandana mahat / mahIkampo divA tArAdRSTyAdirabhavatpure // 130 // 'tathAgatya kumAro'sau zAlA bhoktumupAgataH / tamAhUya nivezyoccairAsane hatabhabhujAm // 139 // niyuktA darzayanti sma dntaaNstsyaanubhaavtH| 3 kalabhAnnaM tadAsaMste tadRSTvA paricAriNaH // 14 // vyajijJapamapaM so'pi sa dhRtvA nIyatAmiti / samarthAnprAhiNod bhRtyAMste'pi taM prApya niSThurAH // 141 // Aito'si mahIzena tvamegAzvityudAharan / nAhaM yayamivAsyAdA jIvikAM tattadantikIm // 142 // kimityecyAmi yAteti tajitAstatprabhAvataH / bhaTA bhayajvaraprastA yayuH sarve yathAyatham // 143 // zrutvA parazurAmastatkruddhvA sanasAdhanaH / samAgatastadAlokya subhaumo'bhimukhaM yayau // 144 // balaM parazurAmaH svaM tena yoddhaM 'sahAdizat / janmaprabhRti tatpAtA bharatavyantarAdhipaH / / 145 // rakSitvA'sthAtkumAraM taM tasmAtasyAprato balam / sthAtumakSamamAlokya svayaM gajamacodayat // 146 // sahasaiva subhaumasyApyabhavad gandhavAraNaH / cakraM ca sannidhau divyaM sArvabhaumatvasAdhanam // 147 // sahasradevatArakSya kizca syAt sammukhe vidhau / vAraNendra samAruhya pUrvAdimiva bhAskaraH // 148 // sahastrAraM kare kRtvA kumArazcakramAbabhau / taM dRSTvA ruSTavAn hantuM jAmadagnyo'bhyupAgamat // 149 // cakreNa taM kumAro'pi lokAntaramajIgamat / akarocAnyasainyasya tadaivAbhayaghoSaNAm // 15 // arezatIrthasantAnakAle dvizatakoTiSu / sa dvAtriMzatsu jAte'bhUtsubhaumo vatsareSvayam // 15 // samaya ayodhyA nagarameM rahanevAle devatA bar3e jorase rone lage, pRthivI kA~pa uThI aura dinameM tAre Adi dikhane lage / / 138 / / subhauma kumAra bhojana karaneke lie jaba parazurAmakI dAnazAlAmeM pahu~ce to vahAMke karmacAriyoMne bulAkara unheM ucca Asanapara baiThAyA aura mAre hue rAjAoMke saMcita dA~ta dikhalAye parantu subhaumake prabhAvase ve saba dA~ta zAli cAvaloMke bhAtarUpI ho gye| yaha saba dekhakara vahAMke paricArakoMne rAjAke lie isakI sUcanA dii| rAjAne bhI 'use pakar3akara lAyA jAve yaha kahakara majabUta naukaroMko bhejaa| atyanta krUra prakRtivAle bhRtyoMne subhaumake pAsa jAkara kahA ki tumheM rAjAne bulAyA hai ataH zIghra clo| subhaumane uttara diyA ki maiM tuma logoMke samAna isase naukarI nahIM letA phira isake pAsa kyoM jAU~ ? tuma loga jAo' aisA kahakara usane unakI tarjanA kI, usake prabhAvase ve saba naukara bhayarUpI jvarase grasta ho gaye aura saba yathAsthAna cale gaye / / 136-143 / / yaha sunakara parazurAma bahuta kupita huaa| vaha yuddhake saba sAdhana taiyAra kara A gyaa| use AyA dekha subhauma bhI usake sAmane gayA // 144 // parazurAmane usake sAtha yuddha karaneke lie apanI senAko AjJA dii| parantu bharatakSetrake adhipati jisa byantaradevane janmase lekara subhaumakumArakI rakSA kI thI usane usa samaya bhI usakI rakSA kI ataH parazurAmakI senA usake sAmane nahIM Thahara skii| yaha dekhakara parazurAmane subhaumakI ora svayaM apanA hAthI bar3hAyA parantu usI samaya subhaumake bhI eka gandharAja-madonmatta hAthI prakaTa ho gyaa| yahI nahIM, eka hajAra deva jisakI rakSA karate haiM aura jo cakravartIpanAkA sAdhana hai aisA devopanIta cakraratna bhI pAsa hI prakaTa ho gayA so ThIka hI hai kyoMki bhAgyake sanmukha rahate hue kyA nahIM hotA? jisa prakAra pUrvAMcala para sUrya ArUr3ha hotA hai usI prakAra usa gajendrapara ArUr3ha hokara subhaumakumAra nikalA / vaha hajAra ArevAle cakaralako hAthameM lekara bahuta hI adhika suzobhita ho rahA thaa| use dekhakara parazurAma bahuta hI kupita huA aura subhaumako mAraneke lie sAmane AyA // 145-146 // subhauma kumArane bhI cakra dvArA use paraloka bheja diyA-mAra DAlA tathA vAkI bacI huI senAke lie usI samaya abhayaghoSaNA kara dI / / 150 / / zrI aranAtha tIrthaMkarake bAda do sau karor3a battIsa varSa vyatIta ho jAnepara subhauma cakravartI 1 tadAgatya ma0, l0| 2 samAhUya ka0, pa0 / 3 zAlibhojanam / 4 samAgataM tadAlokya m.| samAgama tadAlokya l0| 5 parazurAmastattena l0| 6 samAdizat kha0, ga0, m0| 7 pUrvendra iva l.| . poSaNam k.,kh,g0|
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcaSaSTitama parva 226 abhibhUtAkhilArAtiraSTamazcakravatiSu / samA SaSTisahasrAyuraSTAviMzaticApamaH // 152 // jAtarUpacchaviH zrImAnikSvAkukulakesarI / virAjamAno vispaSTacakrAdizubhalakSaNaiH // 153 // tato ratnAni zeSANi nidhayo'pi navAbhavan / SaTakhaNDasyAdhipatyena prAdurAsItsa cakrabhRt // 154 // cakravatitvasamprApyAn bhogAn dazavidhAMzviram / anvabhUdiva devendro divi divyAnanAratam // 155 // anyeyuH sUpakAro'sya nAnA'mRtarasAyanaH / 'rasAyanATikAmasmai mudA'dAdamlikAM hitaH // 15 // tanAmazratimAtreNa tadaNasyAvicArakaH / tadvairicoditaH' kopAd bhUpatistamadaNDayat // 15 // so'pi tenaiva daNDena niyamANo'titIvraruTa / vadhyAsaM nRpamityAtanidAnaH puNyalezataH // 158 // jyotirloke'maro bhUtvA vibhnggjnyaanviikssnnH| anusmRtya ruSA vairaM jighAMsuH sa mahIpatim // 159 // jihAlolupamAlakSya santya vaNigAkRtim / susvAduphaladAnena pratyahaM tamasevata // 160 // niSThitA viphalAnIti kadAcittena bhASitaH3 | AnetanyAni tAnyeva gatvetyAkhyApo'pi tam // 161 // AnetuM tAnyazakyAni prAGmayArAdhya devatAm / tadvanasvAminI dIrgha labdhAnyetAni kAnicit // 162 // AsaktisteSu cedasti devasya tadvanaM myaa| saha tatra tvamAyAhi yatheSTa tAni bhakSaya // 163 // iti pralambhanaM tasya vizvAsya' pratipannavAn / rAjA prakSINapuNyAnAM vinazyati vicaarnnm||16|| etadrAjya parityajya rasanendriyalolupaH / matsyavatki vinaSTeti mantribhirvArito'pyasau // 165 // utpanna huA thA / / 151 // yaha subhauma samasta zatraoMko naSTa karanevAlA thA aura cakravartiyoMmeM AThavA~ cakravartI thaa| usakI sATha hajAra varSakI Ayu thI, aTThAIsa dhanuSa U~cA zarIra thA, suvarNake samAna usakI kAnti thI, vaha lakSmImAn thA, ikSvAku vaMzakA siMha thA-ziromaNi thA, atyanta spaSTa dikhanevAle cakra Adi zubha lakSaNoMse suzobhita thA // 152-153 // tadanantara bAkIke ratna tathA nau nidhiyA~ bhI prakaTa ho gaI isa prakAra chaha khaNDakA Adhipatya pAkara vaha cakravartI ke rUpameM aa|| 154 // jisa prakAra indra svargameM nirantara divya bhogoMkA upabhoga karatA rahatA hai usI prakAra subhauma cakravartI bhI cakravartI padameM prApta hone yogya daza prakArake bhogoMkA cirakAla taka upabhoga karatA rahA / / 155 / / subhaumakA eka amRtarasAyana nAmakA hitaiSI rasoiyA thA usane kisI dina bar3I prasannatAse usake lie rasAyanA nAmakI kar3hI parosI // 156 // subhaumane usa kar3hIke guNoMkA vicAra to nahIM kiyA, sirpha usakA nAma sunane mAtrase vaha kupita ho gyaa| isIke bIca usa rasoiyAke zatrune rAjAko ulTI preraNA dI jisase krodhavaza usane usa rasoiyAko daNDita kiyaa| itanA adhika daNDita kiyA ki vaha rasoiyA usa daNDase mriyamANa ho gyaa| usane atyanta kraddha hokara nidAna kiyA ki maiM isa rAjAko avazya maaruuNgaa| thor3ese puNyake kAraNa vaha marakara jyotirlokameM vibhaGgAvadhijJAnarUpI netroMko dhAraNa karanevAlA deva huaa| pUrva vairakA smaraNa kara vaha krodhavaza rAjAko mAranekI icchA karane lagA / / 157-154 // usane dekhA ki yaha rAjA jihvAkA lobhI hai ataH vaha eka vyApArIkA veSa rakha mIThe-mIThe phala dekara pratidina rAjAkI sevA karane lagA / / 160 // kisI eka dina usa devane kahA ki mahArAja ! ve phala to aba samApta ho gaye / rAjAne kahA ki yadi samApta ho gaye to phirase jAkara unhIM phaloMko le aao|| 161 / / uttarameM devane kahA ki ve phala nahIM lAye jA skte| pahale to maiMne usa vanakI svAminI devIkI ArAdhanA kara kucha phala prApta kara liye the|| 162 / / yadi ApakI una phaloMmeM Asakti hai-Apa unheM adhika pasanda karate haiM to Apa mere sAtha vahA~ svayaM caliye aura icchAnusAra una phaloMko khAiye / / 16 / / rAjAne usake mAyApUrNa vacanoMkA vizvAsa kara usake sAtha jAnA svIkRta kara liyA so ThIka hI hai kyoMki jinakA puNya kSINa ho jAtA hai unakI vicAra-zakti naSTa ho jAtI hai / / 164 // yadyapi mantriyoMne usa rAjAko rokA thA ki Apa matsyakI taraha rasanA indriyake lobhI ho yaha rAjya chor3a 1rasAyanAdhikAmasmai ma0 / rasAyanATikAmasmai ga0 / rasAyanAbhidhAmasmai la0 / 2 coditastasmAt k.,0| 3 bhASite ma0, l0| 4 bhvtH| 5 vizvasya l0| 6 vicAraNA l*|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam taduktamatilaNyAjJaH potenAgAhatAmbudhim / tadA ranAni tadgehAt nyapetAnyakhilAnyapi // 166 // sahasrayakSarakSANi pratyekaM nidhibhiH samam / tadviditvA vaNigvairI nItvA madhye'mbudhiM dviSam // 167 // svaprAgjanmAkRtiM tasya prakaTIkRtya durvacaH / uktvA vairAnubandhaM ca krUracitravadhaM vyadhAt // 168 // subhaumospi vipadyAnte raudradhyAnaparAyaNaH / zvAzrIM gati samApanno daurmatyAtkinna jAyate // 169 // lobhAtsahasUbAhuzca prApa tiryaggatiM satuk / jamadagnisutau hiMsAparatantrau gatAvadhaH // 170 // tata eva tyajantyetau rAgadveSau manISiNaH / tattyAgAdAmuvantyApannApsyanti ca paraM padam // 171 // 230 vasantatilakA eko'pi siMhasadRzaH sakalAvanIzo hatvA piturvadhakRtau jamadabhisUnU / kI svayA dhavalitA'khiladik subhauma zcakrI sudurnayava' zAnarake'STamo'bhUt // 172 // bhUpAla bhUpatirasahyatapovidhAyI zukle'bhavanmahati SoDazasAgarAyuH / cyutvA tataH sakalacakradharaH subhaumo rAmAntakRnarakanAyakatAM jagAma // 173 // nandiSeNo bala: puNDarIko'rddha bharatAdhipaH / rAjaputrAvimau jAtau tRtIye'tra bhavAntare // 174 // suketvAzrayazalyena tapaH kRtvAyuSo'vadhau / bhAye kalpe samutpadya tataH pracyutya cakriNaH // 175 // pazcAtpaT chatakoTyabdAtItau tatraiva bhArate / rAjJazcakra purAdhIzAdikSvAkArvarasenataH // 176 // kara kyoM naSTa hote ho tathApi usa mUrkhane eka na maanii| vaha unake vacana ullaMghana kara jahAja dvArA samudra meM jA ghusaa| usI samaya usake gharase jinameM pratyekakI eka-eka hajAra yakSa rakSA karate the aise samasta rana nidhiyoM ke sAtha-sAtha gharase nikala gaye / yaha jAnakara vaizyakA veSa rakhanevAlA zatra bhUtadeva apane zatru rAjAko samudrake bIcameM le gayA / / 165 - 167 / / vahA~ le jAkara usa duSTane pahale janmakA apanA rasoiyAkA rUpa prakaTa kara dikhAyA aura aneka durvacana kaha kara pUrvabaddha vairake saMskArase use vicitra rItise mAra DAlA // 168 // subhauma cakravartI bhI antima samaya raudradhyAnase mara kara narakagatimeM utpanna huA so ThIka hI hai kyoMki durbuddhise kyA nahIM hotA hai ? // 166 // sahasrabAhu lobha karane se apane putrake sAtha-sAtha tiryaJca gatimeM gayA aura hiMsAmeM tatpara rahanevAle jamadagni RSike donoM putra adhogati - narakagatimeM utpanna hue / / 170 // isIlie buddhimAn loga ina rAga-dveSa donoMko chor3a dete haiM kyoMki inake tyAgase hI vidvAn puruSa vartamAnameM paramapada prApta karate haiM, bhUtakAlameM prApta karate the aura AgAmI kAlameM prApta kareMge / / 171 / / dekho, AThavA~ cakravartI subhauma yadyapi siMhake samAna eka thA - akelA hI thA tathApi vaha samasta pRthivIkA svAmI huA / usane apane pitAkA vadha karanevAle jamadagnike donoM putroM ko mArakara apanI kIrtise samasta dizAe~ ujjvala kara dI thIM kintu svayaM durnItike vaza par3akara narakameM utpanna huA thA // 172 // subhauma cakravartIkA jIva pahale to bhUpAla nAmakA rAjA huA phira asahya tapa-tapakara mahAzukra svargameM solaha sAgarakI yuvAlA deva huA / vahA~se cyuta hokara parazurAmako mAranevAlA subhauma nAmakA cakravartI aura antameM narakakA adhipati huA / / 173 // sakala huA athAnantara inhIM ke samaya nandiSeNa balabhadra aura puNDarIka nArAyaNa ye donoM hI rAjaputra hue haiN| inameM se puNDarIkakA jIva tIsare bhavameM suketuke Azrayase zalya sahita tapa kara Ayuke antameM pahale svargameM deva huA thA, vahA~se cyuta hokara subhauma cakravartIke bAda chaha sau karor3a varSa bIta jAne 1 dviSaH la0 / 2 - vaidhakRte ka0, gha0 / 3 vazo la0 /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcaSaSTitama parva 231 vaijayanyA balo devo lakSmImatyAmajAyata / puNDarIkastayorAyuH khatrayatvendriyAbdavat // 17 // SaDaviMzatitanatsedhau dhanuSAM niyatAyuSoH / svatapaHsaJcitAtpuNyAtkAle yAtyAyuSoH sukham // 178 // anyadopendrasenAkhyamahIDindrapurAdhipaH / padmAvatI sutAM svasya puNDarIkAya dattavAn // 179 // atha dI durAcAraH suketuH prAktano ripuH / nijopArjitakarmAnurUpeNa bhavasantatau // 18 // bhAntvA krameNa saJcitya zubhaM tadanurodhataH / bhUtvA cakrapurAdhIzo vazIkRtavasundharaH // 18 // grISmArkamaNDalAbhatvAdasoDhA paratejasAm / tadvivAhazruteH kruddhaH sannaddhAzeSasAdhanaH // 182 / / nizumbho mArako'rINAM nArakebhyo'pi nirdyH| 'prAsthitAkhaNDavikrAntaH puNDarIkaM jighAMsukaH // 183 / / yuddhavA bahavidhenAmA tenoyattejasA ciram / taccakrAzanighAtena ghAtitAsurayAdadhaH // 184 // tAvubhAviva candrAkauM saMyuktau lokapAlako / svaprabhAkrAntadikacakrau pAlayitvA ciraMdharAm // 185 // avibhaktazriyau prItiM paramAM prApatuH pRthak / vyAptacakSurvizeSau vA ramyaikaviSayepsaNau // 186 // tayorbhavatrayAyAtaparasparasamudbhavAt / premNastRpterayAnnAMzamapi tRptirnRpatvajA // 187 // puNDarIkazciraM bhuktvA bhogAMstatrAtisaktitaH / badhvAyu rakaM ghoraM bahvArambhaparigrahaH // 188 // prAnte raudrAbhisandhAnADhamithyAtvabhAvanaH / prANaistamaHprabhAM "mRtvA prAvizatpApapAkavAn // 189 // para isI bharata kSetra sambandhI cakrapura nagarake svAmI ikSvAkuvaMzI rAjA varasenakI lakSmImatI rAnIse puNDarIka nAmakA putra huA thA tathA inhIM rAjAkI dUsarI rAnI vaijayantIse nandiSeNa nAmakA balabhadra utpanna huA thaa| una donoMkI Ayu chappana hajAra varSakI thI, zarIra chabbIsa dhanuSa U~cA thA, donoM kI Ayu niyata thI aura apane tapase sazcita hue puNyake kAraNa una donoMkI AyukA kAla sukhase vyatIta ho rahA thaa|| 174-158 / / kisI eka dina indrapurake rAjA upendrasenane apanI padmAvatI nAmakI patrI puNDarIkake lie pradAna kI / / 176 ||athaanntr pahale bhavameM jo suketa nAmakA rAjA thA vaha atyanta ahaGkArI durAcArI aura puNDarIkakA zatru thaa| vaha apane dvArA upArjita karmoke anusAra aneka bhavoMmeM ghUmatA rhaa| antameM usane krama-kramase kucha puNyakA saJcaya kiyA thA usake anurodhase vaha pRthivIko vaza karanevAlA cakrapurakA nizumbha nAmakA adhipati huaa| usakI AbhA grISma Rtuke sUryake maNDalake samAna thii| vaha itanA tejasvI thA ki dUsareke tejako bilakula hI sahana nahIM karatA thaa| jaba usane puNDarIka aura padmAvatIke vivAhakA samAcAra sunA to vaha bahuta hI kupita huaa| usane saba senA taiyAra kara lI, vaha zatruoM ko mArane vAlA thA, nArakiyoM se bhI kahIM adhika nirdaya thA, aura akhaNDa parAkramI thaa| puNDarIkako mAranekI icchAse vaha cala pdd'aa| jisakA teja nirantara bar3ha rahA hai aise puNDarIkake sAtha usa nizumbhane cirakAla taka bahuta prakArakA yuddha kiyA aura antameM usake cakrarUpI vanake ghAtase niSmANa hokara vaha adhogatimeM gayA-narakameM jAkara utpanna huA / / 180-184 // sUrya candramAke samAna athavA mile hue do pAloMke samAna ve donoM apanI prabhAse dimaNDalako vyApta karate hue cirakAla taka pRthivIkA pAlana karate rahe // 185 // ve donoM hI bhAI binA bA~TI huI lakSmIkA upabhoga karate the, parasparameM parama prItiko prApta the aura aise jAna par3ate the mAno kisI eka manohara viSayako dekhate hue alagaalaga rahanevAle do netra hI hoM / / 186 / / una donoMkI rAjyase utpanna huI tRpti, tIna bhavase cale Aye pArasparika premase utpanna honevAlI tRptike eka aMzako bhI nahIM prApta kara sakI thii| bhAvArthauna donoMkA pArasparika prema rAjya-premase kahIM adhika thaa||187|| puNDarIkanecirakAla taka bhogabhoge aura unameM atyanta Asaktike kAraNa narakakI bhayaMkara AyukA bandha kara liyaa| vaha bahata prArambha aura parigrahakA dhAraka thA, antameM raudra dhyAnake kAraNa usakI mithyAtva rUpa bhAvanA bhI jAgRta ho uThI jisase mara kara vaha pApodayase tamaHprabhA nAmaka chaThaveM narakameM praviSTa huaa||18-186 / / prasthitAkhaNDavikrAntiH ma0, l0| 2 bahuvidhenAsau tenodadyatatejasA l0| pAtitAsA +prayAt + adha iticchedaH / 4 nRpatvajAm la0, ma014 krItvA kha0, ma / kRtvA ka., p.|
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 mahApurANe uttarapurANam halabhRttadviyogena jaatnirveg'saarthiH| zivaghoSayatiM prApya saMyama pratyapacata // 19 // sa bAhyAbhyantaraM zuddha tapaH kRtvA nirAkulaH / mUlotarANi karmANi nirmUlyAvApa nirvRtim // 19 // vasantatilakA jAtau tRtIyajanane dharaNIzaputrau pazcAtsurI prathamakalpagatAvabhUtAm / zrInandiSeNahalabhRtsunizumbhazatruH SaSThastrikhaNDadharaNITsu ca puNDarIkaH // 192 // ityA viSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte'ratIrthakaracakradhara-subhaumacakravartinandi peNabaladeva-puNDarIkArddhacakravartinizumbhanAmapratizatrupurANaM parisamApta paJcaSaSTitanaM prv||15|| usake viyogase nandiSeNa balabhadrako bahuta hI vairAgya utpanna huA usase prerita ho usane zivaghoSa nAmaka munirAjake pAsa jAkara saMyama dhAraNa kara liyA // 160 // usane nirdvandva hokara bAhya aura Abhyantara donoM prakArakA zuddha tapazcaraNa kiyA aura karmokI mUlottara prakRtiyoMkA nAza kara mokSa prApta kiyA // 161 // ye donoM hI tIsare bhavameM rAjaputra the, phira pahale svargameM deva hue, tadanantara eka to nandiSeNa balabhadra huA aura dUsarA nizumbha pratinArAyaNakA zatru puNDarIka huaa| yaha tIna khaNDake rAjAoM-nArAyaNoMmeM chaThavA~ nArAyaNa thA // 162 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha bhagavadguNabhadrAcAryapraNIta triSaSTi lakSaNa mahApurANa saMgrahameM aranAtha tIrthaMkara cakravartI, subhauma cakravartI, nandiSeNa balabhadra, puNDarIka nArAyaNa aura nizumbha pratinArAyaNake purANakA varNana karanevAlA paiMsaThavA~ parva samApta huaa| 1 nida kaa|
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTSaSTitamaM parva mohamalamamala yo byajeSTAniSTakAriNam / karIndra vA hariH so'ya maliH zalyaharo'stu nH||1|| jambUpaka kSite dvIpe meroH praakkcchkaavtii| viSaye vItazokAkhyapure "vaizravaNAyaH // 2 // mahAvaMzo mahI tasya mhaagunnmhiiysH| kumbhakArakarAlapramRtneva vazavartinI // 3 // yogastAbhyo mahAMstasya prajAnAM premakAriNaH / tA yasmAdupayujyante koshdurgblaadibhiH||4|| mahAbhayeSu sandhata sacinoti dhanaM prajAH / dhatte daNDaM ca sanmArge sampravartayituM sa tAH // 5 // iti pravRddhapuNyAnubhAvasampAditAM zriyam / priyAmiva navoDhA tAmutprItyAnubhavaMzciram // 6 // kadAcitprAvRhArambhe jambhamANAM vanAvalIm / vilokitaM purasyAyAdupazalyamudArAdhIH // 7 // tatra zAkhopazAkhAH svAH prasAryeva nRpo mahAn / avagAhya mahIM tasthau nyagrodhaH sevito dvijaiH // 8 // taM vilokya mahIpAlaH pazya pazyAsya vistRtim / tujharavaM baddhamUlatvaM vahanveti mAmayam // 9 // darzayamiti sAzcarya priyANAM pArzvavartinAm / gatvA vanAntare bhAnvA tenaivAyAt punaH pathA // 10 // AmUlAd bhasmitaM vIkSya vajrapAtena ta vaTam / kasyAtra baddhamUlatvaM kasya kA vAtra vistRtiH // 1 // kasya kA tuktA nAma yadyasyApIhazI gatiH / iti cintAM samApanaH santrastaH saMmRtisthiteH // 12 // jisa prakAra siMha kisI hAthIko jItatA hai usI prakAra jinhoMne aniSTa karanevAle moharUpI mallako amallakI taraha jIta liyA ve mallinAtha bhagavAn hama sabake zalyako haraNa karanevAle hoM // 1 // isI jambUdvIpameM meruparvatase pUrvakI ora kacchakAvatI nAmake dezameM eka vItazoka nAmakA nagara hai usameM vaizravaNa nAmakA ucca kulIna rAjA rAjya karatA thaa| jisa prakAra kumbhakArake hAthameM lagI huI miTTI usake vaza rahatI hai usI prakAra bar3e-bar3e guNoMse zobhAyamAna usa rAjAkI samasta usake vaza rahatI thii||2-3|| prajAkA kalyANa karanevAle usa rAjAse prajAkA sabase bar3A yoga yaha hotA thA ki vaha khajAnA kilA tathA senA Adike dvArA usakA upabhoga karatA thA // 4 // vaha kisI mahAbhayake samaya prajAkI rakSA karaneke lie dhanakA saMcaya karatA thA aura usa prajAko sanmArgameM calAneke lie use daNDa detA thA // 5 // isa prakAra bar3hate hue puNyake prabhAvase prApta huI lakSmIkA vaha nava vivAhitA strIke samAna bar3e harSase cirakAla taka upabhoga karatA rahA // 6 // kisI eka dina udAra buddhivAlA vaha rAjA varSAke prArambhameM bar3hatI huI vanAvalIko dekhaneke lie nagarake bAhara gayA // 7 // vahA~ jisa prakAra koI bar3A rAjA apanI zAkhAoM aura upazAkhAoMko phailAkara tathA pRthivIko vyAptakara rahatA hai aura aneka dvija-brAhmaNa usakI sevA karate haiM usI prakAra eka vaTakA vRkSa apanI zAkhAoM aura upazAkhAoMko phailAkara tathA pRthivIko vyAptakara khar3A thA evaM aneka dvija-pakSIgaNa usakI sevA karate the||8|| usa vaTavRkSako dekhakara rAjA samIpavartI logoMse kahane lagA ki dekho dekho, isakA vistAra to dekho| yaha U~cAI aura baddhamUlatAko dhAraNa karatA huA aisA jAna par3atA hai mAno hamArA anukaraNa hI kara rahA ho // 6 // isa prakAra samIpavartI priya manuSyoMko Azcaryake sAtha dikhalAtA huA vaha rAjA dUsare vanameM calA gayA aura ghUmakara phirase usI mArgase vApisa AyA // 10 // lauTa kara usane dekhA ki vaha vaTavRkSa vana giraneke kAraNa jar3a taka bhasma ho gayA hai| use dekha kara vaha vicAra karane lagA ki isa saMsArameM majabUta jar3a kisakI hai ? vistAra kisakA hai ? aura U~cAI kisakI hai ? jaba isa baddhamUla, vistRta aura unnata vaTa vRkSakI aisI dazA ho gaI taba dUsarekA kyA vicAra ho sakatA hai ? aisA vicAra karatA huA vaha saMsAra kI sthitise bhayabhIta ho gyaa| usane apanA rAjya putrake lie de diyA aura zrInAga nAmaka parvata . vizravaNAiyaH g0|2 cAbharya la.3 tenaivAyat puraH pathA na. 4 cintAsamApanaH / 30
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 mahApurANe uttarapurANam pradAya rAjyaM putrAya zrInAganagavatinam / zrInAgapatimAsAtha pItadharmarasAyanaH // 13 // rAjabhirbahubhiH sArddhamavApyAtyunnataM tapaH / aGgAnyekAdazAGgAni vidhAya vidhinA dhiyA // 14 // sampAdya tIrthakRnnAma gotraM copAttabhAvanaH / tapasyansuciraM prAnte prAstAzeSaparigrahaH // 15 // so'nuttaravimAneSu sambabhUvAparAjite / trayastriMzatsamudropamAyurhastocchitiH kRtI // 16 // mAsAn SoDaza mAsAddhaM cAtivAdyaM manAk sakRt / 1zvasityAhAramAdaro manasA yogyapudgalAn // 17 // trayastriMzatsahasroktavatsarANAM vyatikrame / bhogo'sya niHpravIcAro lokanAlyantarAvadheH // 18 // tatkSetramitabhAzaktivikriyasyAmarezituH / tasmin SaNmAsazeSAyuSyAgamiSyati bhUtalam // 19 // atraiva bharate vaGgaviSaye mithilAdhipaH / ikSvAkurbhUpatiH kumbhanAmA kAzyapagotrajaH // 20 // prajAvatI mahAdevI tasya lakSmIrivAparA / pIyUSAzikRtAcintyavasudhArAdivaibhavA // 21 // caitramAse 2 site pakSe nizAnte pratipadine / azvinyAM SoDaza svapnAn vyalokiSTeSTasUcinaH / / 22 // tadaiva maGgalAnyuccaiH peTurmaGgalapAThakAH / hatA prabhAtabherI ca daranidrAvighAtinI // 23 // prabudhyAdhikasantoSAtsnAtvA maGgalaveSak / patiM prati gatA rekhA candrasyeva tadAtanI // 24 // saMsatkumudvataH sA vikAsayantI svatejasA / AnandayadvilokyanAmadhIzo'pyAsanAdibhiH // 25 // susthitA'rvAsane sApi svamAMstAMstamavedayat / phalAnyamISAM zuzraSuH paritoSakarANyataH // 26 // yathAkramaM nRpo'pyuktvA phalaM teSAM pRthak pRthak / gajavaktrapravezAvalokanAdarbhamAzritaH // 27 // tavAhamindra "ityenAmAnayatpramadaM param / kurvantastadvacaH satyaM samantAdamarezvarAH // 28 // para virAjamAna zrInAga nAmaka munirAjake pAsa jAkara unake dharmarUpI rasAyanakA pAna kiyA // 1113 // aneka rAjAoM ke sAtha zreSTha tapa dhAraNa kara liyA, yathAvidhi buddhipUrvaka gyAraha aGgoMkA adhyayana kiyA, solaha kAraNa bhAvanAoMkA cintavana kara tIrthaMkara nAmakarmakA bandha kiyA, cirakAla taka tapasyA kI aura anta meM samasta parigrahakA tyAga kara anuttara vimAnoMmeMse aparAjita nAmaka vimAnameM deva pada prApta kiyaa| vahA~ usa kuzala ahamindrakI taiMtIsa sAgarakI sthiti thI, eka hAtha U~cA zarIra thA, sAr3he solaha mAha bIta jAne para vaha eka bAra thor3I-sI zvAsa grahaNa karatA thA, taiMtIsa hajAra varSa bIta jAne para eka bAra mAnasika AhAra grahaNa karatA thA, isakA kAma-bhoga pravIcArase rahita thA.. lokanADI paryanta usake avadhijJAnakA viSaya thA aura utanI hI dUra taka usakI dIpti, zakti, tathA vikriyA Rddhi thii| isa prakAra bhogopabhoga karate hue usa ahamindrakI Ayu jaba chaha mAhakI zeSa raha gaI aura vaha pRthivI para Aneke lie sanmukha huA taba isI bharata kSetrake vaGga dezameM nagarIkA svAmI ikSvAkuvaMzI, kAzyapagotrI, kumbha nAmakA rAjA rAjya karatA thA // 14-20 // usakI prajAvatI nAmakI rAnI thI jo dUsarI lakSmIke samAna jAna par3atI thii| devoMne usakA ranayaSTi Adi acintya vaibhava prakaTa kiyA thA / / 21 / / usane caitrazukla pratipadAke dina prAtaHkAlake samaya azvinI nakSatrameM iSTa phalako sUcita karanevAle solaha svapna dekhe // 22 // usI samaya maGgala par3hane vAle loga ucca svarase majala par3hane lage aura alpa nidrAkA vighAta karanevAlI prAta:kAlakI bherI baja utthii||23|| prajAvatI rAnIne jAgakara bar3e santoSase snAna kiyA. maDalaveSa dhAraNa kiyA, aura candramAkI rekhA jisa prakAra candramAke pAsa pahu~catI hai usI prakAra vaha apane patike pAsa pahu~cI // 24 // vaha apane tejase sabhArUpI kumudinIko vikasita kara rahI thii| rAjAne use AnI huI dekha Asana Adi dekara Anandita kiyA / / 25 // tadanantara ardhAsana para baiThI huI gatIne ve saba svapna patike lie nivedana kiye-kaha sunAye kyoMki vaha unase una svapnoMkA sakha. dAyI phala sunanA cAhatI thI / / 26 // rAjAne bhI krama-kramase una svapnoMkA pRthaka-pRthaka phala kahakara batalAyA ki cU~ ki tUne mukhameM praveza karatA huA eka hAthI dekhA hai ataH ahamindra tere garbha meM 1 zvasannAhAra-ka0, 30 / 2 caitre mAse ka0, gha0 / 3 saMsat kumudinI ka0, pa0 / kumuddhatI l| 4 ityetA k0,10|
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTSaSTitamaM parva 235 samAgatya tayoH kRtvA svargAvataraNotsavam / kalyANabhAginoH pitroryayustoSAtsvamAzrayam // 29 // tamAdAyodaraM tasyA nirbAdhaM bhAsate sma tat / saMkrAntapUrNazItAMzusammukhInatalopamam // 30 // sukhena navame mAsi pUrNe pUrNendubhAsvaram / vibhaktasarvAvayavaM sarvalakSaNalakSitam // 31 // mArgazIrSasitaikAdazIdine'zvinIsaGgame / trijJAnalocanaM devaM taM prAsUta prajAvatI // 32 // tadAmRtAzinaH sarve samprApya prAptasammadAH / tejaHpiNDa samAdAya bAlaM bAlArkasannibham // 33 // gatvA'caleze saMsthApya paJcamAbdhipayojalaiH / abhiSicya vibhUSyoJcamallinAmAnamAjaguH // 34 // 4te punastaM samAnIya nAmazrAvaNapUrvakam / mAturaGke5 vyavasthApya svanivAsAn prapedirai // 35 // arezatIrthasantAnakAlasyAnte sa puNyabhAk / sahasrakoTivarSasya tadabhyantarajIvyabhUt // 36 // samAnAM paJcapaJcAzat sahastrANyasya jIvitam / paJcaviMzativANAsanocchUiteH kanaka ghateH // 37 // zatasaMvatsare yAte kumArasamaye puram / calatsitapatAkAbhiH sarvatrodabaddhatoraNaiH // 38 // vicitraraGgavallIbhivikIrNakusumotkaraiH / nirjitAmbhonidhidhvAnaiH pradhvanatpaThahAdibhiH // 39 // mallinijavivAhArthaM bhUyo vIkSya vibhUSitam / smRtvAparAjitaM ramyaM vimAnaM pUrvajanmanaH // 40 // sA vItarAgatA prItirujitA 'mahimA ca sA / kutaH kuto vivAho'yaM satAM lajjAvidhAyakaH // 41 // AyA hai| idhara yaha kahakara rAjA, rAnIko atyanta harSita kara rahA thA udhara usake vacanoMko satya karate hue indra saba orase Akara una donoMkA svargAvataraNa-garbhakalyANakakA utsava karane lge| bhagavAnake mAtA-pitA aneka kalyANoMse yukta the, unakI arcA kara deva loga bar3e santoSase apaneapane sthAnoM para cale gaye // 27-26 // mAtAkA udara jina-bAlakako dhAraNa kara binA kisI bAdhAke aisA suzobhita ho rahA thA mAno jisameM candramAkA pUrNa prativimba par3a rahA hai aisA darpaNakA tala hI ho // 30 // sukhase nau mAsa vyatIta hone para rAnI prajAvatIne magasira sudI ekAdazIke dina azvinI nakSatra meM usa devako janma diyA jo ki pUrNa candramAke samAna dedIpyamAna thA, jisake samasta avayava acchI taraha vibhakta the, jo samasta lakSaNoMse yukta thA aura tIna jJAnarUpI netroMko dhAraNa karanevAlA thA / / 31-32 / / usI samaya harSase bhare hue samasta deva A pahu~ce aura prAtaHkAla ke sUryake samAna tejake piNDa svarUpa usa bAlakako lekara parvatarAja sumeru parvata para gye| vahA~ unhoMne jina-bAlakako virAjamAna kara kSIrasAgarake dugdha rUpa jalase unakA abhiSeka kiyA, uttama AbhUSaNa pahinAye aura mallinAtha nAma rakhakara jorase stavana kiyA // 33-34 // ve devaloga jina-bAlakako vahA~se vApisa lAye aura inakA 'mallinAtha nAma hai| aisA nAma he mAtAkI godameM virAjamAna kara apane-apane sthAnoM para cale gaye // 35 // aranAtha tIrthaMkarake bAda eka hajAra karor3a varSa bIta jAnepara puNyavAn mallinAya hue the| unakI Ayu bhI isImeM zAmila thii|| 36 // pacapana hajAra varSakI unakI zrAyu thI, paJcIsa dhanuSa U~cA zarIra thA, suvarNake samAna kAnti thii|| 37 // kumArakAlake sau varSa bIta jAne para eka dina bhagavAn mallinAthane dekhA ki samasta nagara hamAre vivAhake lie sajAyA gayA hai, kahIM caJcala sapheda patAkAe~ phaharAI gaI haiM to kahIM toraNa bA~dhe gaye haiM, kahIM citra-vicitra raGgAvaliyA~ nikAlI gaI haiM to kahIM phUloMke samUha bikhere gaye haiM aura saba jagaha samudrakI garjanAko jItanevAle nagAr3e Adi bAje manohara zabda kara rahe haiN| isa prakAra sajAye hue nagarako dekhakara unheM pUrvajanmake sundara aparAjita vimAnakA smaraNa A gayA / ve socane lage ki kahA~ to vItarAgatAse utpanna huA prema aura usase prakaTa huI mahimA aura kahA~ sajjanoMko lajjA utpanna karanevAlA yaha vivAha ? yaha eka viDambanA hai, 1. bhAginaH la / 2 saMmukhe bhavaM saMmukhInaM darpaNastasya talasyopamA yasya tat / 3 mANazIrSe l| 4 taiH ma0, l0|5 mAturaGge la0 / 6-nocchritaH la0 / 7 kanakadyutiH la / 8 prItirurjitA mahimA ca sA gh0| prItirujitA mahimA ca sA kha0, g0| prItirujito mahimA ca saH k0m0| prItistajAtA mahime ca saal0|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam 8 viDambanamidaM sarvaM prakRtaM prAkRtairjanaiH / nindayaniti nirvidya so'bhUnniSkramaNodyataH // 42 // tadA munayaH prApya prastutastutivistarAH 1 / anumatya mataM tasya yayuH khena tirohitAH // 43 // tIrthakRtsvapi keSAJcidevAsIdIdRzI matiH / duSkaro viSayatyAgaH kaumAre mahatAmapi // 44 // iti bhaktyA kRtAlApA nabhobhAge parasparam / paraniHkrAntakalyANamahAbhiSavaNotsavam // 45 // sotsavAH prApayanti sma kumAramamarezvarAH / kumAro'pi jayantAbhidhAnaM yAnamadhiSThitaH // 46 // gatvA zvetavanodyAnamupavAsadvayAnvitaH / svajanmamAsanakSatradinapakSasamAzritaH // 47 // kRtasiddhanamaskAraH parityaktopadhidvayaH / sAyAhne trizatairbhUpaiH saha samprApya saMyamam // 48 // saMyamapratyayotpannazcaturthajJAnabhAsvaraH / mArgo'yamiti saJcintya samyagjJAnapracoditaH // 49 // mithilAM prAvizattasmai nandiSeNanarAdhipaH / pradAya prAsukAhAraM prApa dyunnadyutiH zubham // 50 // " dinaSaTke te tasya chAdmasthye prAktane vane / adhastarorazokasya tyaktAhadvitayAd gateH // 51 // pUrvAhNe janmanIvAtrApyasya satsu dinAdiSu / ghAtitritayanirNAzAtkevalAvagamo'bhavat // 52 // bodhitA iva devendrAH sarve jJAnena tena te / sambhUyAgatya tatpUjAmakurvan sarvavedinaH // 53 // aSTAviMzatirasyAsan vizAkhAdyA gaNAdhipAH / svapazJcendriyamAnoktA munayaH pUrvadhAriNaH // 54 // zUnyatritayarandhadviproktasaGkhyAnazikSakAH / dvizatadvisahasroktatRtIyAvagamastutAH // 55 // tAvantaH paJcamajJAnAH khadvayAbdhyekavAdinaH / zUnyadvayanavadvayuktavikriyaddhivibhUSitAH // 56 // sAdhAraNa - pAmara manuSya hI ise prArambha karate haiM buddhimAn nhiiN| isa prakAra vivAhakI nindA karate hue ve virakta hokara dIkSA dhAraNa karaneke lie udyata ho gaye / / 38-42 / / usI samaya laukAntika devoMne Akara vistArake sAtha unakI stuti kI, unake dIkSA leneke vicArakA anumodana kiyA aura yaha saba kara ve AkAza mArgase adRzya ho gaye / / 43 / anya sAdhAraNa manuSyoMkI bAta jAne do tIrthaMkaroM meM bhI kinhIM tIrthaMkaroMkI hI aisI buddhi hotI hai so ThIka hI hai kyoMki kumArAvasthA meM viSayoMkA tyAga karanA mahApuruSoMke lie bhI kaThina kArya hai / / 44 / / isa prakAra bhaktipUrvaka AkAza meM vArtAlApa karate evaM utsavase bhare indroMne mallinAtha kumArako dIkSAkalyANakake samaya honevAlA abhiSeka mahotsava prApta karAyA-- unakA dIkSAkalyANaka-sambandhI mahAbhiSeka kiyA tathA mallinAtha kumAra bhI jayanta nAmaka pAlakI para ArUr3ha hokara zvetavanake udyAnameM pahu~ce / vahA~ unhoMne do dinakeupavAsakA niyama lekara apane janmake hI mAsa nakSatra dina aura pakSakA Azraya grahaNa kara arthAt gahana sudI ekAdazIke dina azvinI nakSatrameM sAyaMkAla ke samaya siddha bhagavAnko namaskAra kiyA, bAhyAbhyantara- donoM prakAra ke parigrahoM kA tyAga kara diyA aura tIna sau rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA / / 45-48 / / ve usI samaya saMyamake kAraNa utpanna hue mana:paryayajJAnase dedIpyamAna ho uThe / 'yaha sanAtana mArga hai' aisA vicAra kara samyagjJAnase prerita hue mahAmuni mallinAtha bhagavAn pAraNAke dina mithilApurImeM praviSTa hue| vahA~ suvarNake samAna kAntivAle nandiSeNa nAmake rAjAne unheM prAka AhAra dekara zubha pazcAzcarya prApta kiye / / 46-50 / / chadmasthAvasthAke chaha dina vyatIta ho jAnepara unhoMne pUrvokta vanameM azoka vRkSake nIce do dinake lie gamanAgamanakA tyAga kara diyA - do dina ke upavAsakA niyama le liyaa| vahIM para janmake samAna zubha dina aura zubha nakSatra AdimeM unheM prAtaHkAlake samaya jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya ina tIna ghAtiyA karmoMkA nAza honese kevalajJAna utpanna ho gayA / / 51-52 / / usI kevalajJAnase mAno jinheM prabodha prApta huA hai aise samasta indroMne eka sAtha Akara una sarvajJa bhagavAnkI pUjA kI // 53 // unake samavasaraNa meM vizAkhako Adi lekara aTThAIsa gaNadhara the, pA~ca sau pacAsa pUrvadhArI the, unatIsa hajAra zikSaka the, do hajAra do sau pUjya avadhijJAnI the, itane hI kevalajJAnI the, eka hajAra cAra sau vAdI the, do hajAra nau sau vikriyA Rddhise vibhUSita the aura eka hajAra sAta sau 2 vistaraiH kha0, ga0, ka0 / 1 bhAskaraH la0 / 2 samyagjJAne pracoditaH la0 / 3 nandiSeNo marAdhipaH kha0 / 4 dine SaTke la0 / 236
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTSaSTitama parva 237 zUnyapaJcamunIndaikamanaHparyayabodhanAH / catvAriMzatsahasrANi sarve saGkalanAM zritAH // 57 // khatrayendriyapaJcoktA bandhuSeNAdikAryikAH / zrAvakAH lakSamAH proktAH zrAvikAstriguNAstataH // 58 // devA denyasstvasahayAtAH 3gaNyA kaNThIravAdayaH / evaM dvAdazabhirdevo gaNairebhiH pariSkRtaH // 59 // muktimArga nayana bhavyapathikAn prathitadhvaniH / vijahAra mahAdezAn bhavyasatvAnurodhataH // 6 // tato mAsAvazeSAyuHsammedAcalamAzritaH / pratimAyogamAdAya munibhiH saha paJcabhiH // 6 // sahAnamAsthAya bharaNyAM puurvraatrtH| phAlgunojjvalapaJcamyAM tanuvAtaM samAzrayat // 62 // kalpAnirvANakalyANa manvetyAmaranAyakAH / gandhAdibhiH samabhyaya' tatkSetramapavitrayan // 63 // mAlinI jananamRtitaraGgAd duHkhadurvAripUrNA dupacitaguNarano duHspRhAvartagartAt / sa kumatavidhuvRddhAd dhyAti nAvA bhavAbdhe rabhajata bhuvanAgraM vigrahagrAhamuktaH // 6 // svAgatA yena ziSTamuruvama vimukte yaM namanti namitAkhilalokAH / yo guNaiH svayamadhAri samagraiH / / sa zriyaM dizatu mallirazalyaH // 15 // drutavilambitavRttam ajani vaizravaNo dharaNIzvaraH punaranuttaranAmnyaparAjite / pacAsa manaHparyayajJAnI the| isa prakAra saba milAkara cAlIsa hajAra munirAja unake sAtha the // 54-57 // bandhuSeNAko Adi lekara pacapana hajAra AryikAe~ thIM, zrAvaka eka lAkha the aura zrAvikAe~ tIna lAkha thIM, deva-deviyA~ asaMkhyAta thIM, aura siMha Adi tiryaJca saMkhyAta the| isa prakAra mallinAtha bhagavAn ina bAraha sabhAoMse sadA suzobhita rahate the / / 58-56 // jinakI divya dhvani atyanta prasiddha hai aise bhagavAn mallinAthane bhavya jIvarUpI pathikoMko muktimArgameM lagAte hue, bhavya jIvoMke anurodhase aneka bar3e-bar3e dezoMmeM vihAra kiyA thA / / 60 // jaba unakI mAhakI bAkI raha gaI taba ve sammedAcala para phuNce| vahA~ pA~ca hajAra muniyoMke sAtha unhoMne pratimAyoga dhAraNa kiyA aura phAlguna zuklA saptamIke dina bharaNI nakSatra meM sandhyAke samaya tanuvAta valaya-mokSasthAna prApta kara liyA / / 61-62 // usI samaya indrAdi devoMne svargase Akara nirvANakalyANakakA utsava kiyA aura gandha Adike dvArA pUjA kara usa kSetrako pavitra banA diyA / / 63 / / jisameM janma-maraNarUpI taraGge uTha rahI haiM, jo duHkharUpI khAre pAnIse labAlaba bharA huA hai, jisameM khoTI icchAe~ rUpI bha~vara par3aneke gaDDha haiM aura jo mithyAmatarUpI candramAse nirantara bar3hatA rahatA hai aise saMsAra rUpI sAgarase,guNarUpIratnoMkA saMcaya karanevAle mallinAtha bhagavAn zarIrarUpI magaramacchako dUra chor3akara dhyAnarUpI nAvake dvArA pAra ho lokake agrabhAga para pahu~ce the // 64 // jinhoMne mokSakA zreSTha mArga batalAyA thA, jinheM samasta loga namaskAra karate the, aura jo samagraguNoMse paripUNa the ve zalya rahita mallinAtha bhagavAn tuma sabake lie mokSa-lakSmI pradAna kareM // 65 // jo pahale vaizravaNa nAmake rAjA hue, phira aparAjita nAmaka anuttara vimAnameM ahamindra hue aura phira atizaya / 1 munIndUkta ma0, l0| 2 smRtAH kha0, g0| 3 saMkhyAtA: guNyAH m0| 4-matretyAmara-la 5 bhuvanAgre l0|
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 mahApurANe uttarapurANam jitakhalAkhilamohamahAripu dizatu mallirasAvatulaM sukham // 66 // mallejinasya santAne'bhUtpajho nAma cakrabhRt / dvIpe'smin prAcyasau meroH sukacchaviSaye nRpaH // 67 // zrIpurezaH prajApAlastRtIye'jani janmani / svAmiprakRtisamproktaguNAnAmuttamAzrayaH // 68 // surAjJastasya nAbhavanrAjye'syAyuktikAdibhiH / prajAnAM paJcabhirbAdhAstadava chanta tAH sukham // 69 // zaktitritayasampattyA zatrUnnijitya jitvaraH / vizrAntavigraho bhogAn dharmeNArthena cAnvabhUt // 70 // sa kadAcid vilokyolkApAtaM jAtAvabodhanaH / ApAtaramaNIyatvamAkalayyeSTasampa"dam // 7 // sthAsnubuddhayA vimugdhatvAdanvabhUvamimAMzciram / na cedulkAprapAto'yaM bhUyo bhrAntirbhavArNave // 72 // ityAropya sute rAjyaM zivaguptajinezvaram / prapadya paramaM pitsu rayAsItsaMyamadvayam // 73 // samutkRSTASTazuddhIddhatA ruddhAzubhAzravaH / kramAkAlAntamAsAdya susamAhitamAnasaH // 74 // nijarAjyena saMkrItaM svahastaprAptamacyutam / tutoSa kalpamAlokya jitakra yo hi tuSyati // 75 // dvAvizatyabdhimeyAyuH prAnte'sAvacyutAdhipaH / dvIpe'tra bharate kAzI vArANasyAM mahIbhujaH // 76 // ikSvAkoH padmanAbhasya rAmAyAzcAbhavatsutaH / padmAbhidhAnaH padmAdiprazastAzeSalakSaNaH // 70 // triMzadvarSasahasrAyuviMzatidhanustanuH / surasamprArthyakAntyAdiH kArtasvaravibhAsvaraH // 70 // duSTa moharUpI mahAripuko jItanevAle tIrthaMkara hue ve mallinAtha bhagavAna tuma sabake lie anupama sukha pradAna kareM / / 66 / / athAnantara-mallinAtha jinendrake tIrthameM padma nAmakA cakravartI huA hai vaha apanese pahale tIsare bhavameM isI jambUdvIpake meruparvatase pUrvakI ora sukaccha dezake zrIpura nagarameM prajApAla nAmakA rAjA thaa| rAjAoMmeM jitane prAkRtika guNa kahe gaye haiM vaha una sabakA uttama Azraya thA / 67-68 // acche rAjAke rAjyameM prajAko ayukti Adi pA~ca tarahakI bAdhAoMmeMse koI prakArakI bAdhA nahIM thI ataH samasta prajA sukhase bar3ha rahI thii|| 66 // usa vijayIne tIna zaktirUpa sampattike dvArA samasta zatruoMko jIta liyA thA, samasta yuddha zAnta kara diye the aura dharma tathA arthake dvArA samasta bhogoMkA upabhoga kiyA thaa||70 / / kisI samaya ulkApAta dekhanese use AtmajJAna utpanna ho gyaa| aba vaha iSTa sampattiyoMko ApAta ramaNIya--prArambhameM hI manohara samajhane lagA // 1 // vaha vicAra karane lagA ki maiMne mUrkhatAvaza ina bhogoMko sthAyI samajhakara cirakAla taka inakA upabhoga kiyaa| yadi Aja yaha ulkApAta nahIM hotA to saMsAra-sAgarameM merA bhramaNa hotA hI rahatA // 72 // aisA vicAra kara usane putrake lie rAjya sauMpa diyA aura svayaM zivagupta jinezvarake pAsa jAkara paramapada pAnekI icchAle nizcaya aura vyavahArake bhedase donoM prakArakA saMyama dhAraNa kara liyA / / 73 // atyanta utkRSTa ATha prakArakI zuddhiyoMse usakA tapa dedIpyamAna ho rahA thA, usane azubha karmokA Asrava roka diyA thA aura krama-kramase AyukA anta pAkara apane pariNAmoMko samAdhiyukta kiyA thA / 74 // vaha apane rAjyase kharIde evaM apane hAthase-puruSArthase prApta hae acyuta svargako dekhakara bahuta hI santuSTa huA so ThIka hI hai kyoMki alpa mUlya dekara adhika mUlyakI vastuko kharIdanevAlA manuSya santuSTa hotA hI hai / / 75 / / vahA~ bAIsa sAgarakI usakI Ayu thii| vaha acyutendra Ayuke antameM vahA~ se cyuta hokara kahA~ utpanna huA isakA varNana karate haiM isI jambUdvIpake bharata kSetrameM eka kAzI nAmaka deza hai / usakI vArANasI nAmakI nagarImeM ikSvAkuvaMzIya padmanAbha nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI strIke padma Adi samasta lakSaNoMse sahiNa padma nAmakA putra huA thaa| tIsa hajAra varSakI usakI Ayu thI, bAIsa dhanuSa U~cA zarIra thA, vaha suvarNake samAna dedIpyamAna thA, aura usakI kAnti AdikI deva loga bhI prArthanA karate the 1 moharipuvirmu-kha0, ma0, g0| 2 muktivAdibhiH ma / 3 tadavartanta ma0, l0| 4 zatru nijiMtya k0,10| 5 saMpadAm ma0, l0|6 pttumicchuH| 7 taporuddhA ka0, gh.|
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTSaSTitama parva 236 puNyodayAtkrameNApya cakritvaM vikramArjitam / dazAGgabhogAniHsaGgamabhaGgAnamvabhUJciram // 79 // pRthivIsundarImukhyAstasyASTau putrikAH satIH / suketukhacarAdhIza putrebhyo'dAtprasannavAn // 8 // evaM sukhena 'kAle'sya yAti satyambudo'mbare / prekSyaH pramodamutpAdya sadyo'sau bikRtiM yayau // 8 // taM vIkSya na vipakSo'sya tayApyeSo'gamallayam / sampatsu sarvavidvisu kA sthairyAsthA vivekinaH // 82 // iti cakrI samAlocya saMyame'bhUdratastadA / suketuH kulavRddho'sya nAnA duzcarito'bravIt // 83 // rAjyasamprAptikAlaste kanIyAn navayauvanaH / bhogAn bhuvana kAlo'yaM tapasaH kiM vidhIveH // 84 // kenApi tapasA kArya kiM vRthA''yAsamAtrakam / nAtra kiJcitphalaM naiva paralokazca kazcana // 85 // kathana paralokazcedabhAvAtparalokinaH / paJcabhUtAtmake kAye cetanA madazaktivat // 86 // piSTakiNvAdisaMyoge tadAtmoktiH khapuSpavat / tataH pretyopabhogAdikAGkSA svakRtakarmaNaH // 87 // vandhyAstanandhayasyeva khapuSpApIDalipsanam / Agraho'yaM parityAjyo rAjyaM kuru nirAkulam // 88 // satyapyAtmani kaumAre sukumAraH kathaM tapaH / sahase niSThuraM deva puSkarairapi duSkaram // 89 // ityuktaM tadamAtyasya sa zrutvA zUnyavAdinaH / rUpAdirUpa evAtra bhUtasaGgho'bhilakSyate // 90 // sukhaduHkhAdisaMvedyaM caitanyaM tadvilakSaNam / tadvAn dehAdihAnyo'yaM svasaMvityAnubhUyate // 91 // // 76-78 / / puNyake udayase usane kramapUrvaka apane parAkrama ke dvArA arjita kiyA huA cakravartIpanA prApta kiyA thA tathA cirakAla taka bAdhA rahita daza prakArake bhogoMkA Asaktike binA hI upabhoga kiyA thA HE || usake pRthivIsundarIko Adi lekara ATha satI putriyA~ thIM jinheM usane bar3I prasannatAke sAtha suketu nAmaka vidyAdharake putroM ke lie pradAna kiyA thA / / 80 // isa prakAra cakravartI padmakA kAla sukhase vyatIta ho rahA thaa| eka dina AkAzameM eka sundara bAdala dikhAI diyA jo cakravartIko harSa utpanna kara zIghra hI naSTa ho gayA // 81 // use dekhakara cakravartI vicAra karane lagA ki isa bAdalakA yadyapi koI zatru nahIM hai to bhI yaha naSTa ho gayA phira jinake sabhI zatru haiM aisI sampattiyoM meM vivekI manuSyako sthira rahanekI zraddhA kaise ho sakatI hai ? / / 82 // aisA vicAra kara cakravartI saMyama dhAraNa karanemeM tatpara huA hI thA ki usI samaya usake kulakA vRddha durAcArI suketu kahane lagA ki yaha tumhArA rAjya prAptikA samaya hai, abhI tuma choTe ho, navayauvanake dhAraka ho, ataH bhogoMkA anubhava karo, yaha samaya tapake yogya nahIM hai, vyartha hI nibuddhi kyoM ho rahe ho ? // 8384 // kisI bhI tapase kyA kucha kArya siddha hotA hai| vyartha hI kaSTa uThAnA par3atA hai, isakA kucha bhI phala nahIM hotA aura na koI paraloka hI hai|85|| paraloka kyoM nahIM hai yadi yaha jAnanA cAhate ho to suno, jaba paralokameM rahanevAle jIvakA hI abhAva hai taba paraloka kaise siddha jhe jAvegA? jisa prakAra ATA aura kiNva Adike saMyogase mAdaka zakti utpanna ho jAtI hai usI prakAra paJcabhUtase bane hue zarIrameM cetanA utpanna ho jAtI hai isalie AtmA nAmakA koI padArtha hai aisA kahanA AkAza-puSpake samAna hai| jaba AtmA hI nahIM hai taba maraneke bAda apane kiye hue karmakA phala bhogane AdikI AkAMkSA karanA vandhyAputrake AkAza-puSpakA seharA prApta karanekI icchAke samAna hai| isalie yaha tapa' karanekA Agraha chor3o aura nirAkula hokara rAjya karo // 86-88 / / isake sivAya dUsarI bAta yaha hai ki yadi kisI taraha jIvakA astitva mAna bhI liyA jAya to isa kumArAvasthAmeM jaba ki Apa atyanta sukumAra haiM jise praur3ha manuSya bhI nahIM kara sakate aise kaThina tapako kisa prakAra sahana kara sakeMge ? // 86 // isa prakAra zUnyavAdI mantrIkA kahA sunakara cakravartI kahane lagA ki isa saMsArameM jo pazcabhUtoMkA samUha dikhAI detA hai vaha rUpAdi rUpa hai-sparza rasa gandha aura varNa yukta honeke kAraNa pudgalAtmaka hai / maiM sukhI hUM maiM duHkhI hU~ ityAdike dvArA jisakA vedana hotA hai vaha caitanya bhUta samUhase bhinna hai-pRthak hai / hamAre isa zarIrameM zarIrase pRthak caitanya guNa yukta jIva nAmakA padArtha vidyamAna hai isakA svasaMvedanase anubhava hotA hai aura 1 khacarAdhIzaH putrebhyo ga0, ma0, la0 / 2 kAlasya laH / 3 ati prauDheH 'pukkalastu pUrNazreSThe' ka0, ma0, TippaNyAm / duSkaraiH l0|
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 mahApurANe uttarapurANam buddhipUrvakriyAliGgAdamyatrApyanumIyate / astyAtmA bhAvilokazca satvAcAtItasaMsmRtaH // 12 // ihalokAdiparyantavIkSaNairjanminAM satAm / buddhikAraNakAryoM stAM caitanyAnmadyadhIriva // 13 // ityAdi yuktivAdena cakrI taM zUnyavAdinam / zraddhApyAtmAstitAM 'samyaka kRtabandhuvisarjanaH // 9 // niyojya svAtmaje rAjyaM suketvaadimhiibhujaiH| jinAtsamAdhiguptAkhyAtsama saMyamamAdadau // 95 // vizuddhipariNAmAnAmuttarottarabhAvinAm / prApya krameNa paryantaM paryantaM prApa ghAtinAm // 96 // nvkevllbdhiiddhvishuddhbyaahRtiishvrH| kAle kAyatrayaM hitvA pde'bhtpaarmeshvre||97 // 3 udayAnodayAdasya dharaNIdharaNImudaH / tAnavaM tAnavaM kiJcitsampadaM sampadaM zritaH // 98 // nApannApannabhogena mAmato mAmatodayAH / sapadmAkhyaH sapadmAkhyaH saGgamaH saGgamaH satAm // 99 // mandarAga ivottaGgo mandarAgo'ridhAriNAm / rAjate rAjatejobhirnavamo'navamo mudA // 10 // buddhipUrvaka kriyA dekhI jAtI hai isa hetuse anya puruSoMke zarIrameM bhI AtmA hai-jIva hai, yaha anumAnase jAnA jAtA hai / isalie AtmA nAmakA pRthak padArtha hai yaha mAnanA par3atA hai sAtha hI paralokakA astitva bhI mAnanA par3atA hai kyoMki atIta janmakA smaraNa dekhA jAtA hai||10-12|| jisa prakAra madirApAna karanese buddhimeM jo vikAra hotA hai vaha kahA~se AtA hai ? pUrvavartI caitanyase hI utpanna hotA hai isI prakAra saMsArake samasta jIvoMke jo kAraNa aura kAryarUpa buddhi utpanna hotI hai vaha kahA~ se AtI hai ? pUrvavartI caitanyase hI utpanna hotI hai isalie jIvoMkA yadyapi janmamaraNakI apekSA Adi-anta dekhA jAtA hai parantu caitanya sAmAnyakI apekSA unakA astitva anAdi siddha hai| ityAdi yuktivAdake dvArA cakravartIne usa zUnyavAdI mantrIko AtmAke astitvakA acchI taraha zraddhAna karAyA, parivArako vidA kiyA, apane putrake lie rAjya sauMpA aura samAdhigupta nAmaka jinarAjake pAsa jAkara suketu Adi rAjAoMke sAtha saMyama grahaNa kara liyA-jina-dIkSA le lI / / 63-65 // unhoMne anukramase Age-Age honevAle vizuddhi rUpa pariNAmoMkI parAkASThAko pAkara ghAtiyA karmAkA anta prApta kiyA-ghAtiyA kokA kSaya kiyA // 6 // aba ve nava kevalalabdhiyoMse dedIpyamAna ho uThA aura vizuddha divyadhvanike svAmI ho gye| jaba antima samaya AyA taba audArika, taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroMko chor3akara paramezvara sambandhI padameMsiddha kSetrameM adhiSThita ho gaye // 17 // aneka mukuTabaddha rAjAose harSita honevAle evaM utkRSTa pada tathA sAtizaya sampattiko prApta hue cakravartI padmake puNyodayase zarIra sambandhI kucha bhI kRzatA utpanna nahIM huI thii||6|| jinheM aneka bhogopabhoga prApta haiM aise padma cakravartIko kevala lakSmI hI prApta nahIM huI thI kintu kIrtike sAtha-sAtha aneka abhyudaya bhI prApta hue the| isa taraha lakSmI sahita ve padma cakravartI sajanoMke lie sata padArthoMkA samAgama prApta karAnevAle hoN||6|| 'jo mandarAcalake samAna unnata the-udAra the. 1 samyakakRtavisarjanaH ma / 2 paramezvare ma0, kh0| paramezvaraH l0|3 udayAdudayAstasya ka0,gha0 / 4 dharaNIdharA rAjAnaH tAn nayanti, iti dharaNIdharaNyaH zreSTharAjA mukuTabaddhA iti yAvat, tairmodate iti dharaNIdharaNImuda, tasya / saMsadaM samocInapadavIm , saMpadaM sampattim. zritaH-zrayatIti zrit tasya prAptavataH, asya panacakravartinaH, udayAt, utkRSTaH ayaH udayaH zreSThapuNyaM tasmAt, tAnavaM tanoridaM tAnavaM zarIrasambandhi, tAnavaM kAzye, na udayAt na uditaM na prAptamiti yAvat / 5 aApannabhogena prAptabhogena saha, yA lakSmIH , kevalam, na zrApat na prAptA kintu mA lakSmIstayA matA pAhatA udayA abhyudayA api Apana prAptAH, yamiti zeSaH / pamA ca zrAkhyA ca iti padmAkhye tAbhyAM sahitaH sapadmAkhyaH lakSmIprasiddhisahitaH, mataH pUjitaH, saMgamayatIti saMgamaH samIcInavastuprApakaH, padma iti zrAkhyA yasya sa padmAkhyaH padmanAmadheyaH, saH cakravartI, satAM sajjanAnAM, saMgamaH saMgamanazIlaH, bhavatviti zeSaH / 6 mandarazcAsAgazceti mandarAgaH sumeruriva, uttuGgaH unnataH udArAzayaH, mando rAgoyasya mandarAgaH, alparAgayuktaH, anAsakta iti yAvat, aridhAriNAm arAH santi yasmin sa arI cakraM tad dhastIti zIlA aridhAriNasteSAM cakravartinAm , navamaH navamasaMkhyAkaH, rAjatejobhiH-rAjapratApaiH, anavamaH nAnyaH anavamaH zreSTha iti yAvat, evambhUtaH panacakravartI, mudrA harSeNa, rAjate zobhate //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTSaSTitamaM parva 241 mAlinI prathamamajani rAjA yaH prajApAlanAmA zamitakaraNavRttyA prAntakalpezvaro'bhUt / savalabharatanAthaH zarmaNaH sadma padmaH / paramapadamavApatso'malaM zaM kriyAnnaH // 101 // tIrthe'sminneva 'sambhUtau saptamau raamkeshvau| tRtIye tau bhave'bhUtAM sAkete rAjaputrakau // 102 // apriyatvAtpitA tyaktvA tau srehena kanIyase / bhrAne svasmai dadau yauvarAjyaM padamakalpitam // 103 // mantriNeva kRta sarvamidamityatikopinau / amAtye baddhavairau tau dharmatIrthAnvayAnugau // 10 // zivaguptamunerantevAsitAmetya saMyamam / vidhAya suvizAlAkhye saudharme'maratAM gatau // 105 // tataH pracyutya bhUpasya vArANasyAM babhUvatuH / ikSvAkuti lakasyAgnizikhasya tanayau priyau // 106 // mAtA'parAjitA kezavatI ca kramazastayoH / nandimitrAhayo jyeSThaH kaniSTho dattasaMjJakaH // 107 / / dvAtriMzatkhatrayAbdAnau dvAviMzatidhanustanU / candrendranIlasaGkAzAvavaDhetAmanuttarau // 1.8 // tato mantrI ca pUrvokto bhrAntvA saMsArasAgare / krameNa vijayA dvimandarAkhyapurAdhipaH // 109 // 2balIndrAbhidhayA khyAto jAto vidyAdharAdhipaH / so'nyedhuryuvayorbhadrakSIrodAkhyo'sti vizrutaH // 110 // mahAnmamaiva yogyo'sau dIyatAM gandhavAraNaH / iti darpATatiSTambhI prAhiNotprati tau vcH|| 111 // zrutvA tadvacanaM tau ca tenAvAbhyAM sute svayam / deye ceddIyate dantI nocetso'pi na dIyate // 112 // mandarAgake dhAraka the, rAjAoMke yogya tejase zreSTha the, aura cakravartiyoMmeM nauveM cakravartI the aise padma bar3e harSase suzobhita hote the||| 10 // jo pahale prajApAla nAmakA rAjA huA thA, phira indriyoMko damana kara acyuta svargakA indra huA, tadanantara samasta bharata kSetrakA svAmI aura aneka kalyANoMkA ghara padma nAmakA cakravartI huA, phira paramapadako prApta huA aisA cakravartI padma hama sabake lie nirmala sukha pradAna kare / / 101 / / athAnantara-inhIM mallinAtha tIrthaMkarake tIrthameM sAtaveM balabhadra aura nArAyaNa hue the ve apanese pUrva tIsare bhavameM ayodhyAnagarake rAjaputra the / / 102 // ve donoM pitAke lie priya nahIM the isalie pitAne unheM chor3akara snehavaza apane choTe bhAIke lie yuvarAja pada de diyaa| yadyapi choTe bhAIke lie yuvarAja padAdenekA nizcaya nahIM thA phira bhI rAjAne use yuvarAja pada de diyA / / 103 / / donoM bhAiyoMne samajhA ki yaha saba mantrIne hI kiyA hai isalie ve usapara bahuta kupita hue aura usapara vaira bA~dha kara dharmatIrthake anugAmI bana gye| unhoMne zivagupta munirAjakI ziSyatA svIkRta kara saMyama dhAraNa kara liyaa| jisase Ayuke antameM marakara saudharma svargake suvizAla nAmaka vimAnameM deva padako prApta ho gaye / / 104-105 // vahA~se cyuta hokara banArasake rAjA ikSvAkuvaMzake ziromaNi rAjA agnizikhake priya putra hue // 106 // kramazaH aparAjitA aura kezavatI una donoMkI mAtAe~ thIM / nandimitra bar3A bhAI thA aura datta choTA bhAI thA // 107 / / battIsa hajAra varSakI unakI Ayu thii| bAIsa dhanuSa U~cA zarIra thA, kramase candramA aura indranIla maNike samAna unake zarIrakA varNa thA aura donoM hI zreSThatama the // 108 // tadanantara-jisakA varNana pahale A cukA hai aisA mantrI, saMsAra-sAgarameM bhramaNa kara kramase vijayA parvata para sthita mandarapura nagarakA svAmI balIndra nAmakA vidyAdhara rAjA huaa| kisI eka dina bAdhA DAlanevAle usa balIndrane ahaMkAravaza tumhAre pAsa sUcanA bhejI ki tuma donoMke pAsa jo bhadrakSIra nAmakA prasiddha bar3A gandhagaja hai vaha hamAre hI yogya hai ataH hamAre lie hI diyA jAve // 106-111 / / dUtake vacana sunakara una donoMne uttara diyA ki yadi tumhArA svAmI valIndra hama 1 sambhUtAm l0| 2 ma pustake evaM pAThaH 'so'nyeAyu vayorbhadra kSIrodAkhyo'tivizrutiH / klIndrAbhidhayA khyAto jAto vidyAdharAdhipaH // 110 // 31
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 mahApurANe uttarapurANam iti pratyAhatuH karNakaTukaM tadudIritam / samAkarNya balIndrAkhyo vibhatkAlAnukAritAm // 13 // yodhumAbhyAM samaM bhImakopaH sanaddhavA~stadA / khagendro dakSiNazreNyAM' surakAntArapU:patiH // 14 // kezavatyA mahAbhAtA sammedAdrau susAdhite / siMhapakSIndravAhinyau mahAvidye yathAvidhi // 115 // datvA tAbhyAM kumArAbhyAM nAnA kesarivikramaH / tadIyakAyaMsAhAyyaM badhutvenAvamanyata // 16 // tayostumulayuddhena balayoIlinorabhUt / saMgrAmaH kSayakAlo vA saMharan sakalAH prajAH // 11 // tatra mAyAmaye yuddha balIndratanayaM krudhaa| mukhaM zatavaliM mRtyoH sIrapANiranInayat // 11 // balIndreNApi taM dRSTA smutpnrussaatmnH| prahitaM cakramu"dizya kezavaM kauzikopamam // 119 // . tattaM pradakSiNIkRtya dakSiNaM, bAhumAzritam / tadevAdAya datto'pi hatvA taM tacchiro'grahIt // 120 yaddhAnte tau tadA vIro pradacAbhayaghoSaNau / trikhaNDadharaNIcakra sacakra' cakratuH svakam // 121 // ciraM rAjyasukhaM bhuktvA svAyurante sa cakrabhRt / baddhvAyurnArakaM ghorama vadhisthAnameyivAn // 122 // tannidena rAmo'pi sambhUtajinasannidhau / dIkSitvA bahubhirbhUpairabhUda gRhakevalI // 123 // sragdharA jAtau sAketapuryA prathitanRpasutau tau samAdAya dIkSA prAnte saudharmakalpe praNihitamanasau devbhaavpryaatau| vArANasyAmabhUtAM purukulatilako nandamitrazca do daco'sau saptamI kSmA samagamadaparo'pyApa kaivalyalakSmIm // 124 // donoMke lie apanI putriyA~ deve to use yaha gandhagaja diyA jA sakatA hai anyathA nahIM diyA jA sakatA // 112 // isa prakAra kAnoMko apriya laganevAlA unakA kahanA sunakara balIndra atyanta kupita huaa| vaha yamarAjakA anukaraNa karatA huA una donoMke sAtha yuddha karaneke lie taiyAra ho gyaa| usa samaya dakSiNazreNIke surakAntAra nagarake svAmI kesarivikrama nAmaka vidyAdharoMke rAjAne jo ki dattakI mAtA kezavatIkA bar3A bhAI thA sammedazikhara para vidhipUrvaka siMhavAhinI aura garur3avAhinI nAmakI do vidyAe~ ukta donoM kumAroMke lie de dI aura bhAIpanA mAnakara unake kAryameM sahAyatA denA svIkRta kara liyA // 113-116 // tadanantara una donoMkI balavAna senAoMkApralayakAlake samAna samasta prajAkA saMhAra karanevAlA bhayaGkara saMpAma huA // 117 // balIndra ke putra zatabali aura balabhadra meM khUba hI mAyAmayI yuddha huaa| usameM balabhadrane zatabaliko krodhavaza yamarAjake mukhameM pahuMcA diyA // 118 / / yaha dekha, balIndrako krodha utpanna ho gyaa| usane indrake tulya nArAyaNadattako lakSya kara apanA cakra calAyA parantu vaha cakra pradakSiNA dekara usakI dAhinI bhajA para A gyaa| dattanArAyaNane usI cakrako lekara use mAra diyA aura usakA zira hAthameM le liyA // 116-120 // yuddha samApta hote hI una donoM vIroMne abhaya ghoSaNA kI aura cakra sahita tInoM khaNDoMke pRthivI-cakrako apane AdhIna kara liyA // 121 / / cirakAla taka rAjya sukha bhoganeke bAda cakravartI-nArAyaNadatta, narakagati sambandhI bhayaGkara AyukA bandha kara sAtaveM naraka gayA // 122 / / bhAike viyogase balabhadrako bahuta varAgya huA ataH usane sambhUta jinendrake pAsa aneka sAtha dIkSA le lI tathA antameM kevalI hokara mokSa prApta kiyA // 123 // jo pahale ayodhyAnagarameM prasiddha rAjaputra hue the, phira dIkSA lekara Ayuke antameM saudharmasvargameM deva hue, vahA~se cyuta hokara jo banArasa nagarameM ikSvAku vaMzake ziromaNi nandimitra aura datta nAmake balabhadra tathA nArAyaNa hue| unameMse datta to mara kara sAtavIM bhUmimeM gayA aura nandiSeNa 1 dakSiNAzreNyA ka0, 50 / 2 mahAvidyau l.| 3 balinolinorabhUt l0|4 mukhe m0| 5-mudyamya l0|6-mndhisthaan-l0| 7-rbhuudgRh-l0|
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTSaSTitama parva 243 vasantatilakA mantrI ciraM jananavArinidhau bhramitvA pazcAd balIndra iti nAmadharaH khagezaH / dattAdavAsamaraNo narakaM durantaM prApatataH pariharantvanubaddhavairam // 125 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe malitIrthakara-padmacakri-nandimitra baladeva-dattanAmavAsudeva-balIndrAkhyaprativAsudevapurANaM parisamAptam // 66 // kaivalya-lakSmIko prApta huA // 124 // maMtrIkA jIva cirakAla taka saMsAra-sAgarameM bhramaNa kara pIche bIndra nAmakA vidyAdhara huA aura datta nArAyaNake hAthase marakara bhayaMkara narakameM pahu~cA, isalie sajana puruSoMko cairakA saMskAra chor3a denA cAhiye // 125 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANasaMgrahameM mallinAthatIrthakara, padmacakravartI, nandimitra baladeva, datta nArAyaNa aura balIndra prati nArAyaNake purANakA varNana karane vAlA chayAsaThavA~ parva samApta huaa|
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitamaM parva nivRttau pratazabdArtho yasyAbhUta sarvavastuSu / deyAmaH sa prata svasya subrato munisuvrataH // 1 // tRtIye janmanIhAsIjinendro munisuvrtH| bhArate'nAkhyaviSaye nRpazcampApurAdhipaH // 2 // harivarmAbhidho'nyecurathodyAne jinezvaram / anantavIryanAnnAsAvanagAra vivandiSuH // 3 // gatvAtmaparivAreNa sasaparyaH parItya tam / triH samabhyaya' vanditvA prAkSIddharma sanAtanam // 4 // saMsArI mukta ityAtmA 2dvidhA karmabhiraSTabhiH / baddhaM saMsAriNaM prAhustairmukko mukta iSyate // 5 // mUlabhedena tAnyaSTau jJAnAvRttyAdinAmabhiH / jJeyAnyuttarabhedena vasva'dhyekoktasaGkhyayA // 6 // bandhazcatuHprakAraH syaatprkRtyaadiviklpitH| pratyayo'pi caturbhedo mithyAtvAdijinoditaH // 7 // udayAdivikalpena karmAvasthA caturvidhA / saMsAraH paJcadhA prokto dravyakSetrAdilakSaNaH // 8 // rodho guptyAdibhisteSAM tapasA rodhanirjare / turIyazukladhyAnena mokSaH siddhastato bhavet // 9 // kRtsakarmakSayo mokSo nirjarA tvekdeshtH| "muktasyAtulamatyantarAyamAtyantikaM sukham // 10 // ityAdi tatvasarvasvaM bhagavAMstamabudhat / svavacorazmijAlena bhanyAbjAnAM prabodhakaH // 11 // so'pi tattattvasadbhAvamavagamya yathoditam / niviya saMsRtejyeSTha putra rAjya niyojya tat // 12 // granthadvayaparityAge pttuvttulmaayyo| saMyama bahubhiH sAI murdhanyairUcaMgAmibhiH // 13 // avAdIdharadekAdazAGgAni gurusaGgamAt / abadhnAttIrthakRdgotra zraddhAzuddhyAdibhAvanaH // 14 // jinake nAmake vrata zabdakA artha sabhI padArthoMkA tyAga thA aura jo uttama vratake dhArI the aise zrI munisuvrata bhagavAn hama sabake lie apanA vrata pradAna kareM // 1 // bhagavAn munisuvratanAtha isa bhavase pUrva tIsare bhavameM isI bharatakSetrake aMga dezake campApura nagarameM harivarmA nAmake rAjA the| kisI eka dina vahA~ ke udyAnameM anantavIrya nAmake nirgrantha munirAja pdhaare| unakI vandanA karane kI icchAse rAjA harivamo apane samasta parivArake sAtha pUjAkI sAmagrI lekara unake pAsa ra vahA~ unhoMne ukta munirAjakI tIna pradakSiNAeM dI, tIna vAra pUjA kI, tInavAra bandanA kI aura tadanantara sanAtana dharmakA svarUpa pUchA / / 2-4 // munirAjane kahA ki yaha jIva saMsArI aura muktake bhedase do prakArakA hai| jo ATha karmose baddha hai use saMsArI kahate haiM aura jo ATha karmoMse mukta hai-rahita hai use mukta kahate haiM // 5 // una karmoM ke jJAnAvaraNAdi nAmavAle ATha mUla bheda haiM aura uttara bheda eka sau ar3atAlIsa haiM // 6 // prakRti Adike bhedase bandhake cAra bheda haiM aura mithyAtva avirati kaSAya tathA yogake bhedase pratyaya-karmabandhakA kAraNa bhI cAra prakArakA jinendra bhagavAnne kahA hai||7|| udaya, upazama, kSaya aura kSayopazamake bhedase koMkI avasthA cAra prakArakI hotI hai tathA dravya kSetra kAla bhava aura bhAvakI apekSA saMsAra pA~ca prakArakA kahA gayA hai / / 8 // gupti Adike dvArA una karmokA saMvara hotA hai tathA tapake dvArA saMvara aura nirjarA donoM hote haiN| caturtha zukladhyAnake dvArA mokSa hotA hai aura mokSa honese yaha jIva siddha kahalAne lagatA hai // // sampUrNa kokA kSaya ho jAnA mokSa kahalAtA hai aura ekadeza kSaya honA nirjarA kahI jAtI hai ! mukta jIvakA jo sukha hai vaha atulya antarAyase rahita eva Atyantika-antAtIta hotA hai||10|| isa prakAra apane vacanarUpI kiraNoMkI jAlase bhavyajItrarUpI kamaloMko vikasita karanevAle bhagavAn anantavIrya munirAjane rAjA harivarmAko tattvakA upadeza diyA / / 11||raajaa harivarmA bhI munirAjake dvArA kahe hue tattvake sadbhAvako ThIka-ThIka samajhakara saMsArase virakta ho gye| unhoMne apanA rAjya bar3e putrake lie dekara bAhyAbhyantarake bhedase donoM prakArake pariprahakA tyAga kara diyA aura zIghra hI 1 anantavIrya nAmnA l0|2 dvadhA ka0, gha0, m0|3 vasvandhyekasaMkhyayA l0|4 yuktasya l|
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptarSaSTitama paMva ciramevaM tapaH kRtvA prAnte svArAdhanAvidhiH / bhaviSyatpaJcakalyANaH prANatendro'bhavadvibhuH // 15 // sAgaropamaviMzatyAmitAyuH zuklalezyakaH / sA ratnitrayotsedho mAsairdazabhirucchvasan // 16 // saMvatsarasahasrANAM viMzatyAmAhitAhatiH / manAgmanaHpravIcArabhogo'STaddhiMsamanvitaH // 17 // ApaJcamAvanerAtmagocaravyAvRtAvadhiH / tatkSetramitazaktyAdizciraM tatrAnvabhUt sukham // 18 // tasmin SaNmAsazeSAyuSyAgamiSyati bhUtalam / janmagehAGgaNaM tasya ratnavRSTyAciMtaM suraiH // 19 // atraiva bharate 'rAjA pure rAjagRhAiye / sumitro magadhAdhIzo harivaMzazikhAmaNiH // 20 // gotreNa kAzyapastasya devI somAyA suraiH / pUjitA zrAvaNe mAsi nakSatre zravaNe dine // 21 // svamAn kRSNadvitIyAyAM svargAvataraNonmukhe / prANatAdhIzvare'pazyat SoDazeSTArthasUcakAn // 22 // gajarAjaM ca vaktraM svaM pravizantaM prabhAvinam / tenaiva paritoSeNa prabuddhA zuddhaveSat // 23 // nRpamAvedayatsvamAMstatphalazravaNecchayA / sAvadhiH so'pyabhASiSTa sambhUtiM trijagatpateH // 24 // tadvAzravaNasamphullamanovadanapaGkajA / tadaivAyAtadevendrakRtAbhiSavaNotsavA // 25 // suropanItabhogopabhogaiH 'svargasukhAvahaiH / navamaM mAsamAsAdya sukhenAsUta suprajAm // 26 // saMvatsaracatuHpaJcAzallakSapramitaM vrajan / mallIzatIrthasantAnakAlAntargatajIvitam // 27 // tajanmasamayAyAtaiH svadIptimyAptadiGmukhaiH / merau surendraH samprApa munisuvratasuzrutim // 28 // svarga athavA mokSa jAnevAle rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA / / 12-13 / / unhoMne guruke samAgamase gyAraha aMgoMkA adhyayana kiyA aura darzanavizuddhi Adi bhAvanAoMkA cintavana kara sIrthakara gotrakA bandha kiyA / / 14 // isa taraha cira kAlataka tapakara Ayuke antameM samAdhimaraNake dvArA, jisake Age calakara pA~ca kalyANaka honevAle haiM aisA prANata svargakA indra huzrA / / 15 / / bahA~ bIsa sAgara pramANa usakI Ayu thI, zukla lezyA thI, sADhe tIna hAtha UMcA zarIra thA, vaha daza mAha meM eka bAra zvAsa letA thA, bIsa hajAra varSa meM eka vAra AhAra grahaNa karatA thA, mana-sambanthI thoDAsA kAmabhoga karatA thA, aura pATha RddhiyoMse sahita thA // 16-17 // pA~cavIM pRthvI taka usake avadhijJAnakA viSaya thA aura utanI hI dUra taka usakI dIpti tathA zakti AdikA saMcAra thaa| isa prakAra vaha vahA~ cirakAla taka sukhakA upabhoga karatA rhaa| jaba usakI Ayu chahamAhakI bAkI raha gaI aura vaha vahA~ pRthivI talapara Ane vAlA huA taba usake janmagRhake AMganakI devoMne ranavRSTike dvArA pUjA kI // 18-16 // isI bharatakSetrake magadhadezameM eka rAjagRha nAmakA nagara hai| usameM harivaMzakA ziromaNi sumitra nAmakA rAjA rAjya karatA thA // 20 // vaha kAzyapagotrI thA, usakI rAnIkA nAma somA thA, devoMne usakI pUjA kI thii| tadanantara zrAvaNa kRSNa dvitIyAke dina zravaNa nakSatrameM jaba pUrvokta prANatendra svargase avatAra leneke sanmukha huA taba rAnI somAne iSTa arthako sUcita karane vAle solaha svapna dekhe aura unake bAda hI apane muMha meM praveza karatA huA eka prabhAvavAn hAthI dekhaa| isI harSase vaha jAga uThI aura zuddha veSako dhAraNakara rAjAke pAsa gii| yahA~ phala sunanekI icchAse usane rAjAko saba svapna sunAye // 21-23 // avadhijJAnI rAjAne batalAyA ki tumhAre tIna jagatke svAmI jinendra bhagavAnkA janma hogA // 24 // rAjAke vacana sunate hI rAnIkA hRdaya tathA mukhakamala khila utthaa| usI samaya devoMne Akara usakA abhiSekotsava kiyA // 25 // svargIya sukha pradAna karane vAle devopanIta bhogopabhogoMse usakA samaya Anandase bItane lgaa| anukramase navamA mAha pAkara usane sukhase uttama bAlaka utpanna kiyA // 26 / / zrImallinAtha tIrthaMkarake bAda jaba dhauvana lAkha varSa bIta cuke taba inakA janma huA thA, inakI Ayu bhI isImeM zAmila thii||27 / / janmasamayameM Aye hue evaM apanI prabhAse samasta diGmaNDalako vyApta karane vAle indroMne sumeru parvatapara 1 rAjJAM la0 / 2 bhaugaizvarya ma0, la0 / 3 suprajAm l0| 4 pramitabrajan la0 /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam triMzatsahasravarSAyuzvApaviMzatisammitaH / 'sarpAzanagalacchAyaH sampannAkhilalakSaNaH // 29 // khadvayendriyasasAtavarSeH kaumAranirgame / rAjyAbhiSekaM samprApya prAptAnandaparamparaH // 30 // zUnyatrikendriyaikoktasaMvatsaraparikSaye / garjaGghanaghaTATopasamaye yAgahastinaH // 31 // vanasmaraNasantya ktakavalagrahaNaM nRpaH / nirIkSyAvadhinetreNa vijJAtaitanmanogataH // 32 // satpUrvabhavasaMbaddhaM kautUhalavatAM nRNAm / avocad vRttimityuccaiH sa manoharayA girA // 33 // pUrvaM tAlapurAdhIzo nAnnA narapatirnRpaH / mahAkulAbhimAnAdidurlezyAviSTacittakaH // 34 // pAtrApAtravizeSAnabhijJaH kujJAnamohitaH / dattvA kimicchakaM dAnaM tatphalAtsamabhUdibhaH // 35 // nAjJAnaM smarati prAcyaM na rAjyaM pUjyasampadam / kudAnasya ca naiHphalyaM vanaM smarati durmatiH // 36 // tadvacaH zravaNotpannasva pUrvabhavasaMsmRteH / saMyamAsaMyamaM sadyo jagrAha gajasattamaH // 37 // tatpratyayasamutpannabodhistyA gonmukho nRpaH / laukAntikaistadaivaitya prastutoktyA pratizrutaH // 38 // svarAjyaM yuvarAjAya vijayAya vitIrya saH / suraiH samprAptaniH krAntikalyANamadhIguNaH (1) // 39 // aparAjitanAmoruzibikAmadhirUDhavAn / rUDhakIrtiH kSaranmUDhirUDho narakhagA' maraiH // 40 // prApya SaSThopavAsena vanaM nIlAbhidhAnakam / vaizAkhe bahule pakSe zravaNe dazamIdine // 41 // sahastrabhUpaiH sAyAhne saha saMyamamagrahIt / kaizyamIzaH surezAnAM surezo vizvadRzvanaH // 42 // 1 246 le jAkara unakA janmAbhiSeka kiyA aura munisuvratanAtha yaha nAma rakkhA // 28 // unakI Ayu tIsa hajAra varSakI thI, zarIrakI UMcAI bIsa dhanuSakI thI, kAnti mayUrake kaNThake samAna nIlI thI, aura svayaM ve samasta lakSaNoMse sampanna the // 26 // kumAra kAlake sAta hajAra pA~ca sau varSa bIta jAnepara ve rAjyAbhiSeka pAkara AnandakI paramparAko prApta hue the // 30 // isa prakAra jaba unake pandraha hajAra varSa bIta gaye taba kisI dina garjatI huI ghana-ghaTAke samaya unake yAgahastIne vanakA smaraNa kara grAsa uThAnA chor3a diyA - khAnA pInA banda kara diyA / mahArAja munisuvratanAtha, apane avadhijJAna rUpI netrake dvArA dekha kara usa hAthIke manakI saba bAta jAna gaye / ve kutUhala se bhare hue manuSyoM ke sAmane hAthI pUrvabhavase sambandha rakhane vAlA vRttAnta ucca evaM manohara vANIse isa prakAra kahane lage / / 31 - 33 / / pUrva bhavameM yaha hAthI tAlapura nagarakA svAmI narapati nAmakA rAjA thA, vahA~ apane ucca kulake abhimAna Adi khoTI-khoTI lezyAoMse isakA citta sadA visa rahatA thA, vaha pAtra aura apAtrakI vizeSatAse anabhijJa thA, mithyA jJAnase sadA mohita rahatA thA / vahA~ isane kimicchaka dAna diyA thA usake phalase yaha hAthI huA hai / / 34-35 / / yaha hAthI isa samaya na to apane pahale ajJAnakA smaraNa kara rahA hai, na pUjya sampadA se yukta rAjyakA dhyAna kara rahA hai aura na kudAnakI niSphalatAkA vicAra kara rahA hai / / 36 / / bhagavAn ke vacana sunanese usa uttama hAthIko apane pUrva bhavakA smaraNa ho AyA isa lie usane zIghra hI saMyamAsaMyama dhAraNa kara liyA // 37 // isI kAraNase bhagavAn mallinAthako AtmajJAna utpanna ho gayA jisase ve samasta parigrahoM kA tyAga karaneke lie sammukha ho gaye / usI samaya laukAntika devoMne Akara unakI stuti kI tathA unake vicAroMkA samarthana kiyA // 38 // unhoMne yuvarAja vijayake lie apanA rAjya dekara devoMke dvArA dIkSA kalyANakakA mahotsava prApta kiyA // 36 // jinakI kIrti prasiddha hai, jinakA mohakarma dUra ho rahA hai, aura manuSya vidyAdhara tathA deva jinheM le jA rahe haiM aise ve bhagavAn aparAjita nAmakI bizAla pAlakIpara savAra hue // 40 // nIla nAmaka vanameM jAkara unhoMne velAke upavAsakA niyama liyA aura vaizAkha kRSNa dazamIke dina zravaNa nakSatra meM sAyaMkAlake samaya eka hajAra rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA / zAzvatapada - mokSa prApta karanekI icchA karane vAle saudharma indrane sarvadarzI bhagavAn mallinAthake bAloMkA samUha pama 1 sahasAna la0, ma0 / sarpAzanaH sahasAnazca ubhayormayUro'rthaH / 2 yuvarAjyAya la0 / 3 khagAdhipaiH ka0, gha0 / 4 samaM ma0, la0 /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitama parva zAzvataM padamanvicchan prApayatpaJcamAmbudhim / caturthAvagamaH zuddhamatApsIt so'pyalaM tapaH // 43 // samabhAvanayA tRpyan tRto'pi tnusNsthiteH| kadAcispAraNAkAle prAyAdrAjagRhaM puram // 44 // pradAya prAsukAhAraM tasmai cAmIkaracchabiH / nRpo vRSabhasenAkhyaH paJcAzcaryamavApivAn // 45 // mAsonavatsare yAte chAnasthye svatapovane / campakamamUlastho vihitopoSitadvayaH // 46 // svadIkSApakSanakSatrasahite navamIdine / sAyA kevalajJAnaM saddhyAnenodapAdayat // 47 // tadaivAgatya devendrAstatkalyANaM vyadhurmaMdA / mAnastambhAdivinyAsavividhaddhivibhUSitam // 48 // malliprabhRtayo'bhUvamaSTAdazagaNezinaH / dvAdazAGgadharAH paJcazatAni parameSThinaH // 49 // zikSakAstasya sadvanyAH shsraannyekviNshtiH| bharturaSTazataM prAntasahasramavadhIkSaNAH // 50 // tAvantaH kevalajJAnAH vikriyhiNsmRddhyH| dvizatadvisahasrANi caturthajJAnadhAriNaH // 5 // sahasrArddha sahasraM tu vAdinAM dvizatAdhikam / sahasraM piNDitAstriMzatsahasrANi munIzvarAH // 52 // puSpadantAdayaH paJcAzatsahasrANi cAyikAH / ekakAH zrAvakAH lakSyAH triguNAH zrAvikAstataH // 53 // asaGkhyAto marutsaddhaH sakhyAto dvAdazo gaNaH / eSAM dharma bruvanAryakSetrANi vyaharaciram // 5 // vihRtya mAsamAtrAyuH sammedAcalamUrdhani / pratimAyogadhArI san sasahastramunIzvarAH // 55 // phAlgune zravaNe kRSNadvAdazyAM nizi pshcime| bhAge hiravA tarnu mukkimavApanmunisuvrataH // 56 // kRtvA paJcamakalyANasaparyAmUrjitodayam / vanditvA suravandAruvRndaM yAtaM yathAyatham // 5 // zArdUlavikrIDitam / vyAsaM svatprabhayA sado vijayate nIlotpalAnAM vanaM dhvAntaM vAk ca manogataM dhutavatImA bhAnujAM bhAsurAm / sAgara-kSIrasAgara bheja diyaa| dIkSA lete hI unheM manaHparyayajJAna utpanna ho gayA aura isa taraha unhoMne dIrghakAla taka zuddha tathA nirmala tapa kiyA // 41-43 // yadyapi ve samabhAvase hI tRpta rahate the tathApi kisI dina pAraNAke samaya rAjagRha nagarameM gaye // 44 // vahA~ suvarNake samAna kAntivAle vRSabhasena nAmaka rAjAne unheM prAsuka AhAra dekara pazcAzcarya prApta kiye // 45 // isa prakAra tazcaparaNa karate hue jaba chadmastha avasthAke gyAraha mAha bIta cuke taba ve apane dIkSA leneke vanameM pahu~ce / vahA~ unhoMne campaka vRkSake nIce sthita ho kara do dinake upavAsakA niyama liyA aura dIkSA leneke mAsa pakSa nakSatra tathA tithimeM hI arthAt vaizAkha kRSNa navamIke dina zravaNa nakSatrameM zAmake samaya uttama dhyAnake dvArA kevalajJAna utpanna kara liyA // 46-47 // usI samaya indroMne Akara bar3e harSase jJAnakalyANakakA utsava kiyA aura mAnastambha AdikI racanA tathA aneka RddhiyoM-sampadA se vibhUSita samavasaraNakI racanA kI / / 48 // una parameSThIke malliko Adi le kara aThAraha gaNadhara the, pAMca sau dvAdazAMgake jAnane vAle the, sajanoMke dvArA vandanA karaneke yogya ikkIsa hajAra zikSaka the, eka hajAra AThasau avadhijJAnI the, itane hI kevalajJAnI the, do hajAra do sau vikriyA Rddhike dhAraka the, eka hajAra pAMcasau manaHparyayajJAnI the, aura eka hajAra do sau vAdI the| isa prakAra saba milAkara tIsa hajAra munirAja unake sAtha the||41-52|| puSpadantAko Adi lekara pacAsa hajAra AryikAeM thIM, eka lAkha zrAvaka the, tIna lAkha zrAvikAeM thIM, saMkhyAta tiryaJca aura asaMkhyAta deva deviyoMkA samUha thaa| isa taraha unakI bAraha sabhAeM thiiN| ina sabake lie dharmakA upadeza dete hue unhoMne cirakAlataka Arya kSetrameM vihAra kiyaa| vihAra karate-karate jaba unakI Ayu eka mAhakI bAkI raha gaI taba sammedazikharapara jAkara unhoMne eka hajAra muniyoMke sAtha pratimAyoga dhAraNa kara liyA aura phAlguna kRSNa dvAdazIke dina rAtrike pichale bhAgameM zarIra chor3akara mokSa prApta kara liyA // 53-56 // usI samaya zreSTha devoMke samUhane Akara pancamakalyANakakI pUjA kI, bar3e vaibhavake sAtha vandanA kI aura tadanantara saba deva yathAsthAna cale gaye // 57 // 1sahAna sahasraM tu ka., gh0| 2 piNDitAH paNDitAstriMzat lH| 3 puSpadattAdayaH la / 4-mUrjitodayAm la0 | 5 yathAtatham la.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 mahApurANe uttarapurANam bodhazcAkhilajaM tamo vyapaharada anaM jagadvanditaM, bande tanmunisuvratasya bhagavansAI tvendraadibhiH||50|| kArya kAraNato guNaM ca 'guNino bhedaM ca sAmAnyato vaktyekaH pRthageva ko'pyapRthagityekAntato na dvayam / satsarva ghaTate tavaiva nayasaMyogAcatastvaM satA mApto'bhUrmunisuvratAya bhagavastubhyaM namaH kurmahe // 59 // prAgAsIddharivarmanAmanRpatilabdhvA tapo baddhavAn ___ nAmAntyaM bahubhAvanaH zucimatiryaH prANatendro'bhavat / cyutvA'smAnmunisuvrato harikulavyomAmalendurjino bhUtvA bhavyakumudvatIM vyakacayallakSmI pradizyAtmanaH / / 60 // tattIrtha eva cakrezo hariSeNasamAhvayaH / sa tRtIyabhave'nantajinatIrthe nRpo mahAn // 6 // kRtvA tapaH samutkaSTa ko'pi kenApi hetunA / sanatkumArakalpe'bhUtsuvizAlavimAnake // 62 // SaTsAgaropamAtmAyurbhuktvA bhogAnanAratam / tataH pracyutya tIrthe'smin rAjye bhogapurezituH // 63 // prabhorikSvAkuvaMzasya padmanAbhasya bhAminI / 4airA'nayoH suto jAto hariSeNaH surottamaH // 64 // samAyutamitAtmAyuH kanakacchUrasacchaviH / dhanurvizatimAnAGgaH 'krameNApUrNayauvanaH // 35 // kadAcittena gatvA'mA pdmnaabhmhiiptiH| jinaM manoharodyAne'nantavIryAbhidhAnakam // 16 // abhivandya tataH zrutvA tattvaM saMsAramokSayoH / santyajya rAjasI vRttiM zame sthAtu samutsukaH // 17 // he prabho! Apake zarIrakI prabhAse vyApta huI yaha sabhA aisI jAna par3atI hai mAno nIla kamaloMkA vana hI ho. hRdayagata andhakArako naSTa karane vAle Apake vacana sUryase uta parAjita karate haiM, isI taraha ApakA jJAna bhI saMsArake samasta padArtho se utpanna hue ajJAnAndhakArako naSTa karatA hai isalie he bhagavan munisuvratanAtha ! jise indrAdi devoMke sAtha-sAtha saba saMsAra namaskAra karatA hai maiM Apake usa jJAnarUpI sUryako sadA namaskAra karatA huuN||58|| koI to kAraNase kAryako, guNIse guNako aura sAmAnyase vizeSako pRthak batalAte haiM aura koI eka-apRthak batalAte haiM ye donoM hI kathana ekAntavAdase haiM ataH ghaTita nahIM hote parantu Apake nayake saMyogase donoM hI ThIka-ThIka ghaTita ho jAte haiM isIlie he bhagavan ! sajjanapuruSa Apako Apta kahate haiM aura isIlie hama saba Apako namaskAra karate haiN|||56|| jo pahale harivarmA nAmake rAjA the, phira jinhoMne tapa kara tathA solaha kAraNa bhAvanAoMkA cintavana kara tIrthaMkara nAmakarmakA bandha kiyA, tadanantara samAdhimaraNase zarIra chor3akara prANatendra hue aura vahA~ se Akara jinhoMne harivaMzarUpI AkAzake nirmala candramAsvarUpa tIrthaMkara hokara bhavyajIvarUpI kumudiniyoMko vikasita kiyA ve zrI munisuvratanAtha jinendra hama sabake lie apanI lakSmI pradAna kareM / / 60 // inhIM munisuvratanAtha tIrthakarake tIrthameM hariSeNa nAmakA cakravartI huaa| vaha apanese pUrva tIsare bhavameM anantanAtha tIrthaMkarake tIrthameM eka bar3A bhArI rAjA thaa| vaha kisI kAraNase utkRSTa tapa kara sanatkumAra svargake suvizAla nAmaka vimAnameM chaha sAgarakI AyuvAlA uttama deva huaa| vahA~ nirantara bhogoMkA upabhoga kara vahA~se cyuta huA aura zrImunisuvrata nAtha tIrthaMkarake tIrthameM bhoga pura nagarake svAmI ikSvAkuvaMzI rAjA padmanAbhakI rAnI airAke hariSeNa nAmakA uttama putra huA // 6164 // dazahajAra varSakI usakI Ayu thI, dedIpyamAna kacchUrasake samAna usakI kAnti thI, caubIsa dhanuSa UMcA zarIra thA aura krama-kramase use pUrNa yauvana prApta huA thA // 65 // kisI eka dina rAjA padmanAbha hariSeNake sAtha-sAtha manohara nAmaka udyAna meM gaye hue the vahA~ anantavIrya nAmaka jinendra 1 gaNito l0|2 tRtIyA l0|3 suvizAlavimAnakaH l0| 4 airA tayoH l0| 5 kanakaccharasa la0 / 6 krameNa la017 mahAmati l0|8 tatbe ka0, 50, m0|6 rAjasA l0|
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitamaM parva rAjyabhAra samAropya sute bhUpatibhiH samam / bahubhiH saMyamaM prApatprapitsuH paramaM padam // 68 // hariSeNo'pyupAdAya zrAvakavratamuttamam / muktedvitIyasopAnamiti matvA'vizatpuram // 69 // tapasyatazciraM ghoraM padmanAbhamahAmuneH / dIkSAvane'bhUtkaivalyaM pratimAyogadhAriNaH // 70 // AsaMzcakrAtapatrAsidaNDaratnAni tadine / hariSeNa mahIzasya tadaivAyudhavezmani // 71 // zrIgRhe kAkiNIcarma maNiratnAni cAbhavan / yugapatsuSTacitto'sau natvA taddvayazaMsine // 72 // datvA tuSTidhanaM prAyAjjinapUjAvidhitsayA / pUjayitvAbhivandhenaM jinaM prati nivasya saH // 73 // puraM pravizya cakrasya kRtapUjAvidhidizaH / jetuM samudyatastasya tadAnImabhavatpure // 74 // purohito gRhapatiH sthapatizca camUpatiH / hastyazvakanyAratnAni khagAderAnayankhagAH // 75 // nadImukheSu sambhUtAna vApi mahato nidhIn / aninyire svayaM bhaktyA gaNabaddhAbhidhAH surAH // 76 // sa taiH zlAdhyaSaDaGgena balena prasthito dizaH / jitvA tatsAraraNAni svIkRtya vijitAkhilaH // 77 // svarAjadhAnyAM saMsevyaH surabhUpakhagAdhipaiH / dazAGgabhogAnnirvyamaM niviMzan suciraM sthitaH // 78 // kadAcitkAcike mAle nandIzvaradineSvayam / kRtvA'STasu mahApUjAM sopavAso'ntime dine // 79 // hargyapRSThe sabhAmadhye zAradendurivAmbare / bhAsamAnaH samAlokya rAhuprAsIkRtaM vidhum // 80 // dhigastu saMsRterbhAvaM jyotirlokaikanAyakaH / prastastArApatiH kaSTaM pUrNaH svairveSTito'pyayam // 81 // kI vandanA kara unhoMne unase saMsAra aura mokSakA svarUpa sunA jisase ve rAjasI vRttiko chor3a kara zAnta vRtti sthita honeke lie utsuka ho gaye / / 66-67 / / paramapada mokSa prApta karaneke icchuka rAjA padmanAbhane rAjyakA bhAra putrake lie sauMpA aura bahutase rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA // 68 // 'yaha mokSa mahala kI dUsarI sIr3hI hai' aisA mAnakara hariSeNane bhI zrAvakake uttama vrata dhAraNa kara nagara meM praveza kiyA / / 66 / / idhara cira kAlataka ghora tapazcaraNa karate hue padmanAbha munirAjane dIkSAvanameM hI pratimAyoga dhAraNa kiyA aura vahIM unheM kevalajJAna utpanna ho gayA // 70 // usI dina rAjA hariSeNakI AyudhazAlAmeM cakra, chatra, khaDna, aura daNDa ye cAra rana prakaTa hue tathA zrIgRha meM kAkiNI, carma, aura maNi ye tIna prakaTa hue| samAcAra dene vAloMne donoM samAcAra eka sAtha sunAye isalie hariSeNakA citta bahuta hI saMtuSTa huaa| vaha samAcAra sunAnevAloMke lie bahuta-sA puraskAra dekara jina-pUjA karanekI icchAse nikalA aura jinendra bhagavAnkI vandanA kara vahA~ se vApisa lauTa nagarameM praviSTa huaa| vahA~ cakraratnakI pUjA kara vaha digvijaya karaneke lie udyata huA hI thA ki usI samaya usI nagarameM purohita, gRhapati sthapati, aura senApati ye cAra tea prakaTa hue tathA vidyAdhara loga vijayArdha parvatase hAthI ghor3A aura kanyA ratna le Aye / / 71-75 / / gaNabaddhanAma ke deva nadImukhoM nadiyoMke giraneke sthAnoM meM utpanna huI nau bar3I bar3I nidhiyA~ bhakti pUrvaka svayaM le Aye / / 76 / / usane chaha prakAra kI prazaMsanIya senAke sAtha prasthAna kiyA, dizAoM ko jItakara unake sArabhUta ratna grahaNa kiye, saba para vijaya prApta kI aura anta meM deva, manuSya tathA vidyAdhara rAjAoM ke dvArA sevita hote hue usane apanI rAjadhAnImeM praveza kiyA / vahA~ vaha daza prakArake bhogoM kA nirAkulatAse upabhoga karatA huA cirakAla taka sthita rahA / / 76-78 // kisI eka samaya kArtika mAsake nandIzvara parva sambandhI ATha dinoMmeM usane mahA pUjA kI aura antima dina upavAsakA niyama le kara vaha mahalakI chatapara sabhA ke bIca meM baiThA thA aura aisA suzobhita ho rahA thA mAno AkAzameM zarada RtukA candramA suzobhita ho| vahIM baiThe-baiThe usane dekhA ki candramAko rAhune grasa liyA hai / / 76 - 80 / / yaha dekha vaha vicAra karane lagA ki saMsAra kI isa avasthAko dhikkAra ho / dekho, yaha candramA jyotirlokakA mukhya nAyaka hai, pUrNa hai aura apane parivArase ghirA huA hai phira bhI rAhune ise prasa liyA / jaba isakI yaha dazA hai taba jisakA koI ullaMghana nahIM kara sakatA aisA samaya Anepara dUsaroMkI kyA dazA hotI hogI / isa 1 rAjabhAraM ka0, gha0 / 2 mahAbhaktyA ma0, la0 / 32 246
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 mahApurANe uttarapurANam atra kA gatiranyeSAM prAle kAle'vilahini / vidhau vilasatItyAtanirvedo bhrtaadhipH|| 82 // anuprekSAsvarUpAkhyA mukhena svasabhAsthitAn / dharmasAraM nirUpyAzu kRtvA tattvArthavedinaH // 83 // dattvA rAjyaM satAM pajyo mahAsenAya sUnave / tatprArthitena santapyaM dInAnAthavanIpakAn // 8 // zrInAgajinamAsAdya sImantAcalasusthitam / yathoktavidhinA tyaktvA saGga vyaGgamanaGgajit // 85 // 'bahubhiH saha samprApya saMyama zamasAdhanam / krameNa 'prAsabahadirAyurante caturvidhAm // 86 // ArAdhanAM samArAdhya prAyopagamanaM zritaH / kSINapApaH kRpAmUtirApAntimamanuttaram // 8 // bhUpaH ko'pi purA zriyA zritavapuH pApopalezAd bhRza bibhyatprApya tapo bhavasya zaraNaM matvA tRtIye'bhavat / kalpe'nte bhuvametya cakripadavIM samprApya bhuktvA surkha sa zrImAn hariSeNarAjavRSabhaH sarvArthasiddhiM yayau / 88 // tIrthe'sminneva sambhUtAvaSTamau raamkeshvau| rAmalakSmaNanAmAnau tatpurANaM nigacate // 89 // ihaiva bhArate kSetre rASTra malayanAmani / prajApatimahArAjo'jani ratnapurAdhipaH // 10 // 'tuk tasya guNakAntAyAM cndrcuulsmaavyH| vijayAkhyena tasyAsIsamprItirmantrisUnunA // 9 // pitRsallAlitau bAlau kulAdimadacoditau / abhUtAM duSTacAritrau dantinau vA nivartinau // 12 // bhanyecustatpure gautamA vaizravaNasambhava / zrIdattAkhyAya mukhyAya kubereNAtmajAM satIm // 13 // dIyamAnAM samAlokya pANyambhAsekapUrvakam / kuberadattA kenA'pi mahApApavidhAyinA // 9 // prakAra candragrahaNa dekhakara cakravartI hariSeNako vairAgya utpanna ho gyaa| usane anuprekSAoMke svarUpa kA varNana karate hue apanI sabhAmeM sthita logoMko zreSTha dharmakA svarUpa batalAyA aura zIghra hI unheM tattvArthakA jJAtA banA diyA // 81-83 / / satpuruSoM ke dvArA pUjanIya hariSeNane apane mahAsena nAmaka putrake lie rAjya diyA, manovAJchita padArtha dekara dIna anAtha tathA yAcakoMko saMtuSTa kiyaa| tadanantara kAmako jItane vAle usane sImanta parvatapara sthita zrInAga nAmaka munirAjake pAsa jAkara vividha prakArake parigrahakA vidhipUrvaka tyAga kara diyaa| usane aneka rAjAoMke sAtha zAnti prApta karanekA sAdhanabhUta saMyama dhAraNa kara liyA, krama-kramase aneka RddhiyA~ prApta kI aura Ayuke anta meM cAra prakArakI ArAdhanAeM ArAdha kara prAyopagamana nAmaka saMnyAsa dhAraNAkara liyaa| jisake samasta pApa kSINa ho gaye haiM tathA jo dayAkI mUrti svarUpa haiM aisA vaha cakravartI antima anuttara vimAna-sarvArthasiddhimeM utpanna huaa||84-87 // zrImAn hariSeNa cakravartIkA jIva pahale jisakA zarIra rAjalakSmIse AliMgita thA aisA koI rAjA thA, phira pApase atyanta bhayabhIta ho usane saMsArakA zaraNa mAnakara tapa dhAraNa kara liyA jisase tRtIya svargameM deva huA, phira Ayuke anta meM vahA~se pRthivIpara Akara hariSeNa cakravartI huA aura sukha bhogakara sarvArthasiddhimeM ahamindra huA // 8 // athAnantara-inhIM munisuvratanAtha tIrthaMkarake tIrthameM rAma aura lakSmaNa nAmake AThaveM balabhadra aura nArAyaNa hue haiM isalie yahA~ unakA purANa kahA jAtA hai||86|| usI bharatakSetrake malaya nAmaka rASTrameM ranapura nAmakA eka nagara hai / usameM prajApati mahArAja rAjya karate the // 60 // unakI guNakAntA nAmakI strIse candracUla nAmakA putra huA thaa| unhIM prajApati mahArAjake maMtrIkA eka vijaya nAmakA putra thaa| candracUla aura vijayameM bahuta bhArI kheha thaa| ye donoM hI putra apane-apane pitAoMko atyanta priya the, bar3e lAr3ase unakA lAlana-pAlana hotA thA aura kula AdikA dharmada sadA unheM prerita karatA rahatA thA isalie ve durdAnta hAthiyoM ke samAna durAcArI hogaye the||1-2|| kisI eka dina usI nagarameM rahanevAlA kubera seTha, usI nagarameM rahane vAle vaizravaNa seThakI gotamA strIse utpanna zrIdatta nAmaka zreSTha putrake lie hAthameM jaladhArA chor3atA huA apanI kuberadattA nAmakI 1 bAhubhiH l0|2 prAptasasarddhi ma0 / 3 uktasya l|
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 saptaSaSTitama parva tasyAH svAnucareNoktA zrutvA rUpAdisampadam / kumAre tAM svasAkartuM saha mitre samudyate // 15 // vaNiksakasamAkozadhvanimAkarNya bhuuptiH| svatanUjadurAcAradArUvatkopapAvakaH // 96 // purarakSakamAhUya durAtmAnaM kumArakam / lokAntarAtithiM sadyo vidhehIti samAdizan // 17 // tadaiva so'pi raajaajnyaacoditstumulaahye| jIvagrAhaM gRhItvainamAnayanikaTaM vibhoH|| 98 // tadAlokya kimityeSa pApIhAnIyate dratam / nizAtazUlamAropya zmazAne sthApyatAmiti // 19 // rAjJokte prasthito hantuM kumAraM purarakSakaH / nyAyAnuvartinAM yuktaM na hi snehAnuvartanam // 10 // tadAmAtyottamaH paurAnpuraskRtya mahIpatim / vyajijJapaditi vyaktamukSiptakarakuDmalaH // 11 // kRtyAkRtyaviveko'sya na bAlyAdeva vidyate / pramAdo'smAkamevAyaM vineyAH pitRbhiH sutaaH||1.2|| na dAnto'yaM nRbhirdantI zaizave ced yathocitam / prAptazvaryo na kiM kuryAdasau darpagrahAhitaH // 1.3 // ma buddhimAn na durbuddhirna vadhaM daNDamarhati / AhAryabuddhireSo'taH zikSaNIyo'dhunApyalam // 1.4 // na kopo'smistavAssyeva myAyamArge ninISayA / nigRhAsyeka evArya rAjyasantatisaMvRtau // 105 // anyatsaMdhisato'trAnyatpracyutaM taditi shrutiH| sA tavAya samAyAti santAnocchedakAriNaH // 10 // etatpUtkArato jyeSTha tnuujmvdhiinnRpH| ityavAcyabhayagrastAH paurAte puraHsthitAH 107 // tatkSamasvAparArdha me mahIzaprArthito'syamum / etanmantrivacaH zrutvA virUpakamudIritam // 18 // putrI de rahA thaa| usI samaya mahApApake karane vAle kisI anucarane rAjakumAra candracUlase kuberadaka rUpa AdikI prazaMsA kii| use sunakara vaha apane mitra vijayake sAtha usa kanyAko balapUrvaka apane AdhIna karaneke lie tatpara ho gayA // 63-15 // yaha dekha, vaizyoMkA samUha cillAtA huA mahArAjake pAsa gyaa| usake rone-cillAnekA zabda sunate hI mahArAjakI krodhAgni apane putrake durAcArarUpI Indhanase atyanta bhar3aka utthii| unhoMne nagarake rakSakako bulAkara AjJA dI ki isa durAcArI kumArako zIghra hI lokAntarakA atithi banA do-mAra DAlo // 66-67 // usI samaya rAjAjJAse prerita huA nagararakSaka bahuta bhArI bhIr3ameMse isa rAjakumArako jIvita pakar3akara mahArAjake samIpa le AyA // 8 // yaha dekha rAjAne vicAra kiyA ki isa pApIko zIghra hI kisaprakAra mArA jAya? kucha dera taka vicAra karaneke bAda unhoMne nagararakSakako Adeza diyA ki ise zmazAnameM le jAkara penI zUlIpara car3hA do // 66 // rAjAke kahate hI nagararakSaka kumArako mAraneke lie cala diyaa| so ThIka hI hai kyoMki nyAyake anusAra calane vAle puruSoMko snehakA anusaraNa karanA ucita nahIM hai / / 100 / / idhara yaha hAla dekha pradhAna mantrI nagaravAsiyoMko Age kara rAjAke samIpa gayA aura hastarUpI kamala Upara uThAkara isa prakAra nivedana karane lagA // 101 // he deva ! ise kArya aura akAryakA viveka bAlya-avasthAse hI nahIM hai, yaha hamalogoMkA hI pramAda hai kyoMki mAtApitAke dvArA hI bAlaka suzikSita aura sadAcArI banAye jAte haiM / 102 // yadi hAthIko bAlyAvasthAmeM yathAyogya rItise vazameM nahIM kiyA jAtA to phira vaha manuSyoMke dvArA vazameM nahIM kiyA jA sakatA; yahI hAla bAlakoMkA hai| yadi ye bAlyAvasthAmeM vaza nahIM kiye jAte haiM to ve Age calakara aizvarya prApta honepara abhimAnarUpI grahase AkrAnta ho kyA kara gujareMge isakA ThikAnA nahIM // 103 // yaha kumAra na to buddhimAn hai aura na durbuddhi hI hai isalie prANadaNDa deneke yogya nahIM hai| abhI yaha AhArya buddhi hai-isakI buddhi badalI jA sakatI hai ataH isa samaya ise acchI taraha zikSA denA cAhiye // 104 // kumAra para ApakA kopa to hai nahIM, Apa to nyAyamArgapara le jAneke lie hI ise daNDa denA cAhate haiM parantu Apako isa bAtakA bhI dhyAna rakhanA cAhiye ki rAjyakI saMtati dhAraNa karaneke lie yaha eka hI hai-ApakA yahI eka mAtra putra hai||105|| yadi Apa isa eka hI saMtAnako naSTa kara deMge to 'kucha karanA cAhate the aura kucha ho gayA' yaha lokoci Aja hI Apake zira A par3egI / / 106 / / dUsarI bAta yaha hai ki ina logoMke roneminese mahArAjane apane bar3e putrako mAra DAlA isa nindAke bhayase prasta hue ye abhI nagaravAsI Apake 1-patinam la / 2 vivekazva kha0 / / tathAsyeva ma., la / 4 saMdhRtau kha0, ga0 / saMtatau pH|
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 mahApurANe uttarapurANam avidbhiriva zAstrArtha bhavadbhiH zrutapAraNaiH / duSTAnAM nigrahaH ziSTapAlana bhUbhujAM matam // 109 // nItizAmeSu tatsnehamohAsaktibhayAdibhiH / asmAbhilaDite nyAye bhavantastasya vartakAH // 10 // tasmAdayuktaM yuSmAkaM mAM yojayitumutpathe / duSTo dakSiNahasto'pi svasya chedyo mahIbhujA // 111 // kRsyAkRtyavivekAtidUro mUDho mahIbhujaH / sa sAjhyapuruSastena kRsyaM 'nAnAparatra ca // 112 // tasmAna pratiSedhyo'hamiti rAjJAbhibhASite / paurAstadaiva jAnAti deva evetyayurbhayAt // 113 // sute ni:snigdhatAM bharturjAnan devAhameva tam / daNDayiSyAmi matveti nirgamya tadanujJayA // 14 // prApya svarAjyaputrAbhyAM vanagiryadrimabravIt | he kumAra tavAvazyaM maraNaM samupasthitam // 115 // . vibhIH zaknoSi kiM 3martumityavAdItsa cedRzam / bibhemi cedahaM mRtyoH kimityetadanuSThitam // 11 // salilaM vA tRSArtasya zItalaM maraNaM mama / tatra kA bhIriti vyaktaM taduktamavabudhya saH // 17 // nAgarebhyo mahIbha kumArAyAtmane'pi ca / lokadvayahitaM kArya nizritya sacivAgraNIH // 118 // tadadrimastakaM gatvA mahAbalagaNezinam / abhivandha nijAyAtakArya cAsmai nyavedayat // 119 // manaHparyayasaMjJAnacakSuH sa gaNanAyakaH / mA bhaiSIdvAvimau rAmakezavAviha bhAvinI // 20 // tRtIyajanmanItyAha tacchU tvA sacivo mudA tau tatrAnIya saMzrAmya dharma saMyamamApayat // 121 tato bhUpatimAsAdya mantrItIdamabodhayat / vAraNArerivAbhIrorekakasya guhAzritaH // 122 // sAmane khar3e hue haiM / / 107 // isalie he mahArAja ! hama prArthanA karate haiM ki hamaloMgoMkA yaha aparAdha kSamA kara diyA jaay| maMtrIke yaha bacana sunakara rAjAne kahA ki ApakA kahanA ThIka nahIM hai| aisA jAna par3atA hai ki Apaloga zAstra ke pAragAmI ho kara bhI usakA artha nahIM jAnate haiN| duSToMkA nigraha karanA aura sajjanoMkA pAlana karanA yaha rAjAoMkA dharma, nItizAstroMmeM batalAyA gayA hai| saMha, moha, Asakti tathA bhaya Adi kAraNoMse yadi hama hI isa nItimArgakA ullaMghana karate haiM to Apa loga usakI pravRtti karane laga jaaveNge| isalie Apa logoMkA mume unmArgameM lagAnA acchA nahIM hai| yadi apanA dAhinA hAtha bhI duSTa-doSapUrNa ho jAya to rAjAko use bhI kATa DAlanA cAhiye / jo mUrkha rAjA karane yogya aura nahIM karane yogya kAryoM ke vivekase dUra rahatA hai vaha sAMkhyamatameM mAne hue puruSake samAna hai / usase isa loka aura paraloka sambandhI koI bhI kArya siddha nahIM ho sakatA / / 108-112 / / isalie isa kAryameM mujhe rokanA ThIka nahIM hai| mahArAjake isa prakAra kahane para logoMne samajhA ki mahArAja saba bAta svayaM jAnate haiM aisA samajha saba loga bhayase apane-apane ghara cale gaye / / 113 // putrapara mahArAjakA prema nahIM hai aisA jAnate hue maMtrIne rAjAse kahA ki he deva ! maiM ise daNDa svayaM duuNgaa| isa prakAra rAjAkI AjJA lekara maMtrI bhI calA gayA // 114 // vaha apane putra aura rAjaputrako sAtha lekara vanagiri nAmake parvata para gayA aura vahA~ jAkara kumArase kahane lagA ki he kumAra, aba avazya hI ApakA maraNa samIpa A gayA hai, kyA bhApa nirbhaya ho maraneke lie taiyAra haiM? uttarameM rAjakumArane kahA ki yadi maiM prakAra DaratA to aisA kArya hI kyoM krtaa| jisa prakAra pyAsase pIDita manuSyake lie ThaNDA pAnI acchA lagatA hai usI prakAra mujhe bharaNa acchA laga rahA hai isameM bhayakI kaunasI bAta hai? isa taraha kumArakI bAta sunakara mukhya maMtrIne mahArAja, rAjakumAra aura svayaM apane donoM lokoMkA hita karane vAlA koI kArya karanekA nizcaya kiyA // 115-118 // tadanantara maMtrIne usI parvatakI zikhApara jAkara mahAbala nAmake gaNadharakI vandanA kI aura unheM apane AnekA saba kArya bhI nivedana kiyA // 11 // manaHparyaya jJAnarUpI netrako dhAraNa karane vAle una gaNadhara mahArAjane kahA ki tuma bhayabhIta mata ho, ye donoM hI tIsare bhavameM isa bharatakSetrake nArAyaNa aura balabhadra hone vAle haiM // 120 // yaha sunakara maMtrI unheM bar3I prasannatAse ghara le AyA aura dharma zravaNa karAkara usane una donoMko saMyama dhAraNa karA diyA // 121 // tadanantara vaha mantrI rAjAke samIpa AyA aura yaha 1 cAtrAparatra ca la / 2 nirgatya la0 / 3-mivAvAdIt la / 4 nijAyAna-ka0, pa0 / 5-mApayan k0,50,|
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitama parva 253 anAhatasvasaukhyasya kasyacidvanavAsinaH / svakAryeSvatitIvasya jnsyaatyugrcessttituH|| 123 // tAvapiMtI mayA so'pi tAvAha kRtadoSayoH / bhavatorna sukhaM smArya duHkhaM bhogyaM suduSkaram // 124 // smacyA devatA ciro paralokanimittataH / ityetattau ca bhadra tvaM mA kRthAH kaSTadaNDanam // 125 // AvAbhyAmAvayoH kAryamityAtmakarabhAvitAm / vedanAM tIvramApAdya paralokonmukhAvubhau // 126 // bhabhUtAM tadvilokyAhamabhipretArthaniSThitam / suvidhAyAgato deva siddhaM bhavadudIritam // 127 // zrutvA tadvacanaM rAjA mahAduHkhAkulo manAk / nivAtastimitakSmAjasamAno nizcala sthitaH // 128 // AtmanA mantribhirbandhurjanaibAlocya nizcitam / kArya hitamanuSTheyaM tatprAnAnuSThitaM tvayA // 129 // karajAlamatikrAntamiva sarpimahIrahe / prasUnamiva saMzuSka kArya kAlAtipAMtitam // 13 // tatra zoko na kartavyo vRtheti sacivoditam / zrasvA tadvacanaM vRhi tarke taqhuka katham // 131 // ityaprAkSItato'syAbhiprAyavitsacivo'vadat / yatayo vanagiryadriguhAgahanavAsinaH // 132 // dhairyAsidhArAnibhinnakaSAyaviSayadviSaH / sthUlasUkSmAsubhRdrakSAnitAntocatavRttayaH // 133 // bhiyA bhiyeva kopena kopenevAnitAzayAH / asaMyateSu bhogopabhogeSviva nirAMdarAH // 13 // tebhyastau dharmasadAvaM zrutvA niviMdya dIkSitau / iti vispaSTatadvAkyAtparituSTo mahIpatiH // 35 // lokadvayahito nAmyastvamevetyabhinanya tam / duSputra iva bhogo'yaM pApApalApakAraNam // 136 // -kahane lagA ki koI eka vanavAsI guhAmeM rahatA thA, vaha siMhake samAna nirbhaya thA, usane apane sukhoMkA anAdara kara diyA thA, vaha apane kAryoM meM atyanta tIvra thA aura ugra ceSTAkA dhAraka thA / maiMne ve donoM hI kumAra usake lie sauMpa diye| usa guhAvAsIne bhI unase kahA ki Apa donoMne bahuta bhArI doSa kiyA hai ataH aba Apa loga sukhakA smaraNa na kareM, aba to Apako kaThina duHkha bhoganA pdd'egaa| paralokake nimitta hRdayameM iSTa devatAkA smaraNa karanA caahiye| yaha sunakara una donoMne mujhase kahA ki 'he bhadra ! Apa hama donoMke lie kaSTakara daNDa na dIjiye, yaha kArya to hama donoM svayaM kara rahe haiM arthAt svayaM hI daNDa leneke lie tatpara haiN| yaha kaha ve donoM apane hAthase utpAdita tIvra vedanA prApta kara paralokake lie taiyAra ho gye| yaha dekha maiM iSTa arthakI pUrti kara vApisa calA AyA huuN| he rAjan ! isa taraha ApakA abhiprAya siddha ho gayA / / 122-127 // mantrIke vacana sunakara rAjA mahAduHkhase vyagra ho gayA aura kucha dera taka havArahita sthAnameM niSpanda khar3e hue vRkSake samAna nizcala baiThA rahA // 128 // tadanantara rAjAne apane Apa, maMtriyoM tathA bandhajanoMke sAtha nizcaya kiyA aura tatpazcAta maMtrIse kahA ki tumheM sadA hitakArI kArya karanA cAhiye, Aja jo tumane kArya kiyA hai vaha pahale kabhI bhI tumhAre dvArA nahIM kiyA gayA / / 126 / / mantrIne kahA ki jisa prakAra jo kiraNoMkA samUha atIta ho cukatA hai aura jo phUla sAMpa vAle vRkSapara lagA-lagA sUkha jAtA hai, usake viSayameM zoka karanA ucita nahIM hotA hai usI prakAra yaha bhI aba kAlAtipAtI-atIta ho cukA hai ataH aba Apako isake viSayameM zoka nahIM karanA cAhiye / maMtrIke vacana sunakara rAjAne pUchA ki yathArtha bAta kyA hai ? tadanantara rAjAkA abhiprAya jAnane vAlA mantrI bolA ki vanagiri parvatakI guphAoM aura saghana vanoMmeM bahutase yati-muni rahate haiM unhoMne apane dhairya rUpI talavArakI dhArAse kaSAya aura viSayarUpI zatruoMko jIta liyA hai, kyA sthUla kyA sUkSma-sabhI jIvoMkI rakSA karanemeM ve nirantara tatpara rahate haiN| unake hRda bhaya mAno bhayase hI bhAga gayA hai aura krodha mAno krodhake kAraNa hI unake pAsa nahIM AtA hai| ve bhoga-upabhogake padArthomeM asaMyamiyoMke samAna sadA nirAdara karate rahate haiN| ve donoM hI kumAra una yatiyoMse dharmakA sadbhAva sunakara virakta ho dIkSita ho gaye haiN| isa prakAra maMtrIke spaSTa vacana sunakara rAjA bahuta hI saMtuSTa huzrA / / 130-135 / / 'donoM lokoMkA hita karane vAlA tU hI hai| isa prakAra mantrIkI prazaMsA kara rAjAne vicAra kiyA ki ye bhoga kuputrake samAna pApa aura nindAke 1 tabAha l.| 2 niSThitau la0 / 3 suvidhAya yAto l0|4 pApAlApApakAraNam ka., p0|
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 mahApurANe uttarapurANam iti svakulayogyAyAdavarAjyamahAbharaH / gatvA gaNezamabhyaya' vanAdrau navasaMyatI // 13 // mayA kRto mahAn doSaH taM kSamethAM yuvAmiti / nigadasAvayolo kadvitIyaikagururbhavAn // 138 / saMyamo'yaM tvayaivApi tAbhyAM samprApya saMstavam / bahubhirbhUbhujaiH sArdhaM tyaktasaGgaH sa saMyamam // 13 // prApya krameNa dhvastAri_tikarmavighAtakRt / kevalAvagamajyotirlokAgre vyayutarArAm // 14 // tau samuskRSTacAritrau dvau khaga purabAhyagau / AtApayogamAdAya tasthatustyaktavigrahau // 14 // tatpurAdhipasomaprabhAdayasya sudarzanA / sItA ca dekhyau tatsUnuH suprabhaH suprabhAGgat // 142 // puruSottamanAmA ca guNaizva puruSottamaH / madhusUdanamucchidya kRtadigjayapUrvakam // 143 // nRkhecarasurAdhIzapravaddhitamahodayam / pravizantaM prabhAvantaM nagaraM puruSotamam // 144 // candracUlamuniSTA nidAnamakRtAjJakaH / jIvanAvasitau samyagArAdhyobhI caturvidham // 145 // sanarakumArakalpasya vimAne kanakaprabhe / vijayaH svarNacUle'nyo maNicUlo maNiprabhe // 46 // jAtavantau tadutkRSTasAgaropamitAyuSau / suciraM bhukasambhogau tatazcyuveha bhArate // 17 // vArANasIpurAdhIzo rAjJo dazarathazruteH / sutaH suvAlAsaMjJAyAM zubhasvapnapurassaram // 148 // kRSNapakSe trayodazyAM phAlgune mAsyajAyata / maghAyAM halabhUnAvI cUlAntakanakAmaraH // 19 // prayodazasahasrAbdo rAmanAmAnasAkhilaH / tata eva mahIbhartuH kaikeyyAmabhavatpuraH // 15 // saraHsUryendukalamakSetrasiMhAn mahAphalAn / svamAn saMdarya mAghasya zuklapakSAdime dine // 15 // kAraNa haiN| aisA vicAra kara usane apane kulake yogya kisI putrako rAjya kA mahAn bhAra sauMpa diyA aura vanagiri nAmaka parvata para jAkara gaNadhara bhagavAnako pUjA kii| vahIMpara navadIkSita rAjakumAra tathA maMtri-putrako dekhakara usane kahA ki maiMne jo bar3A bhArI aparAdha kiyA hai use Apa donoM kSamA kIjiye / rAjAke vacana sunakara navadIkSita muniyoMne kahA ki Apa hI hamAre donoM loMkoMke guru haiM, yaha saMyama Apane hI pradAna karAyA hai| isa prakAra una donoMse prazaMsA pAkara rAjAne saba parigrahakA tyAga kara aneka rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA // 136-136 / / krama-kramase moha kamakA vidhvaMsakara avaziSTa ghAtiyA karmoMkA nAza kiyA aura kevalajJAna rUpI jyotiko prAptakara ve lokake agrabhAgameM dedIpyamAna hone lage // 140 // ___ idhara utkRSTa cAritrakA pAlana karate hue ve donoM hI kumAra AtApana yoga lekara tathA zarIrase mamatva chor3a kara khaDgapura nAmaka nagarake bAhara sthita the // 141 / / usa samaya khaGgapura nagarake rAjAkA nAma somaprabha thaa| usake sudarzanA aura sItA nAmakI do striyA~ thiiN| una donoMke uttama kAntivAle zarIrako dhAraNa karane vAlA suprabha aura guNoMke dvArA puruSoMmeM zreSTha puruSottama isa prakAra do putra the| inameM puruSottama nArAyaNa thA vaha digvijayake dvArA madhusUdana nAmaka prati nArAyaNa ko naSTa kara nagara meM praveza kara rahA thaa| manuSya vidyAdhara aura devendra usake aizvaryako bar3hA rahe the, usakA zarIra bhI prabhApUrNa thA / / 141-144 // nagarameM praveza karate dekha ajJAnI candracUla muni (rAjakumArakA jIva ) nidAna kara baitthaa| antameM jIvana samApta honepara donoM muniyoMne cAra prakArakI ArAdhanA kii| unameMse eka to sanatkumAra svargake kanakaprabha nAmaka vimAnameM vijaya nAmaka deva aura dUsarA maNiprabha vimAnameM maNicUla nAmakA deva huaa| vahA~ unakI utkRSTa Ayu eka sAgara pramANa thii| cira kAlataka vahA~ ke sukha bhoga kara ve vahA~se cyuta hue|| 145-147 // athAnantara isI bharatakSetrake banArasa nagarameM rAjA dazaratha rAjya karate the| unakI subAlA nAmakI rAnI thii| usane zubha svapna dekhe aura usIke garbhase phAlguna kRSNa trayodazIke dina maghA nakSatra meM suvarNacUla nAmakA deva jo ki mantrIke putrakA jIva thA, honahAra balabhadra huaa| usakI teraha hajAra varSakI Ayu thI, rAma nAma thA, aura usane saba logoMko namrIbhUta kara rakkhA thaa| unhIM rAjA dazarathakI eka dUsarI rAnI kaikeyI thii| usane sarovara, sUrya, candramA, dhAnakA kheta aura 1 bhUbhujAm kha0 / 1 caturvidhAm ka0, pa0 /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitama parva 255 vizAkhaH sa cakrAko maNicUlo'mRtAzanaH / SaDguNadvisahastrAbdajIvito lakSmaNAlayaH // 152 // tau paJcadazacApocau' dvaatriNshllkssnnaanvitau| AdisaMhananI saMsthAna cAbhUdAdimaM tayoH // 153 // ameyavIyoM hNsaashniilotplsmtvissau| tayoH sapaJcapaJcAzat-paJcAzadvarSasammite // 15 // kumArakAle niHkrAnte nitaantprmodye| bhArate'sminmayodhyAyAM ubharatAdimahIzituH // 155 // gateSvikSvAkumukhyeSu sakhyAtIteSvanantaram / hariSeNamahArAje dazame cakravartini // 156 // sarvArthasiddhAvutpanne sNvtsrshsrke| kAle gatavati prAbhUt sagarAkhyo mhiiptiH|| 157 // niHkhaNDamaNDalavaNDaH sulasAyAH svayaMvare / madhupiGgalanAmAnaM kumAravaramAgatam // 158 // dRSyalakSmAyamityuktvA nirAstha apamadhyagam / sagare baddhavairaH san niHkramya madhupiGgalaH // 159 // salajjaH saMyamI bhUtvA mahAkAlAsuro'bhavat / so'suraH sagarAdhIzarvazanirmUlanodyataH // 160 // dvijaveSa samAdAya samprApya sagarAvayam / atharvavedavihitaM prANihiMsAparAyaNam // 11 // kuru yAgaM zriyo vRddhathai shtruvicchednecchyaa| iti taM durmatiM bhUpaM pApAbhIruya'mohayat // 162 // anuSThAya tathA so'pi prAvizatpApinAM kSitim / nirmUlaM kulamapyasya naSTaM durmArgavartanAt // 113 // zrutvA tatsAtmajo rAmapitAsmArka kramAgatam / sAketapuramityetya tadadhyAsyAnvapAlayat // 16 // tatrAsya devyAM kasyAJcidabhavadbharatAhayaH / zatrudhnazcAnyadapyeka dazAnanavadhAyazaH // 165 // siMha ye pA~ca mahAphala denevAle svapna dekhe aura usake garbhase mAgha zuklA pratipadAke dina vizAkhA nakSatra meM maNicUla nAmakA deva jo ki mantrIke putrakA jIva thA utpanna huaa| usake zarIrapara cakrakA cihna thA, bAraha hajAra varSakI usakI Ayu thI aura lakSmaNa usakA nAma thA / / 140-152 // ve donoM hI bhAI pandraha dhanuSa UMce the, battIsa lakSaNoMse sahita the, vanavRSabhanArAcasaMhananake dhAraka . the aura una donoMke samacaturastrasaMsthAna nAmakA pahalA saMsthAna thA / / 153 / / ve donoM hI aparimita zaktivAle the, unameMse rAmakA zarIra haMsake aMza arthAt paMkhake samAna sapheda thA aura lakSmaNa kA zarIra nIla kamalake samAna nIla kAntivAlA thA! jaba rAmakA pacapana aura lakSmaNa varSa pramANa, atyanta zreSTha aizvaryase bharA huA kumArakAla vyatIta ho gayA taba isI bharatakSetra kI ayodhyAnagarImeM eka sagara nAmaka rAjA humA thaa| vaha sagara taba huA thA jaba ki prathama cakravartI bharata mahArAjake bAda ikSvAkuvaMzaka ziromaNi asaMkhyAta rAjA ho cuke the aura unake bAda jaba hariSeNa mahArAja nAmaka dazA cakravatI marakara savorthasiddhimeM utpanna ho gayA thA tathA usake jaba eka hajAra varSa pramANa kAla vyatIta ho cukA thaa| isa prakAra kAla vyatIta ho cukane para sagara rAjA huA thaa| vaha akhaNDa rASTrakA svAmI thA, tathA bar3A hI krodhI thaa| ekabAra usane sulasAke svayaMvarameM Aye hue evaM rAjAoMke bIca meM baiThe hue madhupiGgala nAmake zreSTha rAjakumArako 'yaha duSTa lakSaNoMse yukta hai| aisA kahakara sabhAbhUmise nikAla diyaa| rAjA madhupiGgala sagara rAjAke sAtha vaira bAMdhakara lajAtA huA svayaMvara maNDapase bAhara nikala pdd'aa| antameM saMyama dhAraNakara vaha mahAkAla nAmakA asura huA / vaha asura rAjA sagarake vaMzako nirmUla karanemeM tatpara thA / / 154160 // vaha brAhmaNakA veSa rakhakara rAjA sagarake pAsa pahacA aura kahane lagA ki tU lakSmIkI vRddhike lie, zatruoMkA uccheda karaneke lie atharvavedameM kahA huA prANiyoMkI hiMsA karane vAlA yajJa kara / isa prakAra pApase nahIM Darane vAle usa mahAkAla nAmaka vyantarane usa durbuddhi rAjAko mohita kara diyA // 161-162 // vaha rAjA bhI usake kahe anusAra yajJa karake pApiyoMkI bhUmi arthAta narakameM praviSTa huaa| isa prakAra kumArgameM pravRtti karanese isa rAjAkA sabakA saba kula naSTa ho gyaa| idhara rAjA dazarathane jaba yaha samAcAra sunA taba unhoMne socA ki ayodhyAnagara to hamArI vaMzaparamparAse calA AyA hai| aisA vicArakara ve apane putroMke sAtha ayodhyA nagarameM gaye aura vahIM raha kara usakA pAlana karane lge| 163-164 // vahIM inakI kisI anya rAnIse bharata 1 cApAGgo ka0, pa0 / 2 nitAntaparamodayau s.| nitAntaparamodayam n.|| bharatAdimahIbhuNi kha0 / bhAratAdimahIzituH la 14 apUrva ma., la0 / 6 bhRtaM l|
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 mahApurANe uttarapurANam kAraNaM prakRtaM bhAvi rAmalakSmaNayoridam / mithilAnagarAdhIzo janakastasya vallabhA // 166 // surUpA vasudhAdevI vinayAdivibhUSitA / sutA sItetyabhUtasyAH samprAptanavayauvanA // 16 // tAM varItuM samAyAtanRpadUtAn mahIpatiH / dadAmi tasmai daivAnukUlyaM yasyeti so'mucat // 168 // nRpaH.kadAcidAsthAnI vidvajanavirAjinIm / AsthAya kAryakuzalaM kuzalAdimatiM hitam // 169 // senApati samaprAkSIt prAkpravRttaM kathAntaram / purA kilAtra sagaraH sulasA caahutiikRtaa|| 17 // pare cAzcAdayaH prApan sazarIrAH surAlayam / itIdaM zrayate'dyApi yAgena yadi gamyate // 11 // svarlokaH kriyate'smAbhirapi yAjJo yathocitam / iti tadvacanaM zrutvA sa senApatirabravIt // 172 // nAgAsuraiH sadA krarmAtsaryeNa parasparam / anyonyArabdhakAryANAM pratighAto vidhIyate // 13 // ayaM cAya mahAkAlenAsureNa navo vidhiH / yAjJo vinirmitastasya vidhAtaH zaGkayate'ribhiH // 17 // nAgarADapaka 'bhUnamezca vinamerapi / tato yAgasya hantAraH khagAstatpakSapAtinaH // 175 // yAgaH siddhayati zaktAnAM tadvikArakhyapohane / yadyapyetana budhyeran rUpyazailanivAsinaH // 176 // nizcito' rAvaNaH zauryazAlI maangrhaahitH| tasmAtrAgapi zakAsti sa kadAcit vighAtakRt // 177 // syAttadrAmAya zaktAya dAsyAmaH kanyakAmimAm / iti tadvacanaM sarve tuSTuvustatsabhAsinaH // 178 // niracinvaMzca bhUpena sAkaM tatkAryameva te / tadaiva janako dUtaM prAhiNodrAmalakSmaNau // 179 // madIyayAgarakSArtha prahetabyau kRtatvaram / rAmAya dAsyate sItA ceti zAsanahAriNam // 18 // tathA zatrughna nAmake do putra aura hue the| rAvaNako mAranese rAma aura lakSmaNakA jo yaza hone vAlA thA usakA eka kAraNa thA-vaha yaha ki usI samaya mithilAnagarImeM rAjA janaka rAjya karate the| unakI atyanta rUpavatI tathA vinaya Adi guNoMse vibhUSita vasudhA nAmakI rAnI thii| rAjA janaka kI vasudhA nAmakI rAnIse sItA nAmakI putrI utpanna huI thii| jaba vaha navayauvanako prApta huI taba use baraneke lie aneka rAjAoMne apane-apane dUta bheje / parantu rAjAne yaha kaha kara ki maiM yaha putrI usIke lie dUMgA jisakA ki daiva anukUla hogA, una Aye hue dUtoMko vidA kara diyA // 165-168 / / athAnantara-kisI eka samaya rAjA janaka vidvajjanoMse suzobhita sabhAmeM baiThe hae the| vahIM para kArya karanemeM kuzala tathA hita karanevAlA kuzalamati nAmakA senApati baiThA thaa| rAjA janakane usase eka prAcIna kathA puuchii| vaha kahane lagA ki 'pahale rAjA sagara rAnI sulasA tathA ghor3A Adi anya kitane hI jIva yajJameM home gaye the| ve saba zarIra sahita svarga gaye the| yaha bAta sunI jAtI hai| yadi Aja kala bhI yajJa karanese svarga prApta hotA ho to hamaloga bhI yathA yogya rItise yajJa kreN|| rAjAke isa prakAra bacana sunakara senApati kahane lagA ki sadA krodhita hue nAgakumAra aura asurakumAra parasparakI matsaratAse eka dUsareke prArambha kiye hue kAryoM meM vighna karate haiM // 166-173 / / cUMki yajJa kI yaha naI rIti mahAkAla nAmaka asurane calAI hai ataH pratipakSiyoMke dvArA isameM vighna kiye jAnekI AzaMkA hai| 174 / / isake sivAya eka bAta yaha bhI hai ki nAgakumAroMke rAjA dharaNendrane nami tathA vinamikA upakAra kiyA thA isalie usakA pakSapAta karane vAle vidyAdhara avazya hI yajJakA vighAta kareMge // 175 // yajJa unhIMkA siddha ho pAtA hai jo ki usake vighna dUra karane meM samartha hote haiN| yadyapi vijayA parvatapara rahane vAle vidyAdharoMko isakA patA nahIM calegA yaha ThIka hai tathApi yaha nizcita hai ki unameM rAvaNa bar3A parAkramI aura mAnarUpI grahase adhiSThita hai usase isa bAtakA bhaya pahalese hI hai ki kadAcit vaha yajJameM vighna upasthita kare // 176-177 // hA~, eka upAya ho sakatA hai ki isa samaya rAmacandrajI saba prakArase samartha haiM unake lie yadi hama yaha kanyA pradAna kara deMge to ve saba vighna dUra kara deNge| isaprakAra senApatike vacanoMkI sabhAmeM baiThe hue saba logoMne prazaMsA kI / / 178 // rAjA janakake sAtha hI sAtha saba logoMne isa kAryakA nizcaya kara liyA aura rAjA janakane usI samaya satpuruSa rAjA dazarathake pAsa patra tathA bheMTake sAtha 1 nizcinto k.|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitama parva 257 salekhopAyanaM santaM nRpaM dazarathaM prati / tathAnyAMzca mahITsUnUna dUtAnAnetumAdizat // 18 // ayodhyezo'pi lekhArtha dUtoka cAvadhArayan / tatprayojananizcityai mantriNaM pRcchati sma sH|| 18 // janakokta nivedyAtra kiM kArya kriyatAmiti / idamAgamasArAkhyo mantryavocadvacoDa zubham // 183 // nirantarAyasaMsiddhau yAgasyobhayalokajam / hitaM kRtaM bhavettasmAdgatirastvanayoriti // 184 // vacasyavasite tasya taduktamavadhArya sH| prajalpati smAtizayamatyAkhyo mantriNAM mataH 185 // dharmo yAgo'yamityetatpramANapadavIM vcH| na prAmotyata evAtra na vartante mniissinnH||186|| pramANabhUrya vAkyasya vaktRprAmANyato bhavet / sarvaprANivadhAzaMsiyajJAgamavidhAyinaH // 17 // kathamunmattakasyeva prAmANyaM vipravAdinaH / viruddhAlapitAsiddhAneti cedvedavAdinaH // 188 // siddha vaikatra ghAtoktaranyatraitaniSedhanAt / svayaMbhUtvAdadoSo'sya virodhe satyapItyasat // 189 // praSTavyo'si svayambhUtvaM kIdRzaM tu taducyatAm / buddhimatkAraNaspandasambandhanirapekSaNam // 19 // svayambhUtvaM bhavenmeghabhekAdInAM ca sA gtiH| tataH sarvajJanirdiSTaM sarvaprANihitAtmakam // 19 // jJeyamAgamazabdAkhyaM sarvadoSavivarjitam / vartate 'yajJazabdazca dAnadevarSipUjayoH // 192 // yAgo yajJaH kratuH pUjA saparyejyAdhvaro makhaH / maha ityapi paryAyavacanAnyarcanAvidheH // 193 / / yajJazabdAbhidheyorudAnapUjAsvarUpakAt / dharmAtpuNyaM samAvaya' tarapAkAdivijezvarAH // 194 // jA tathA usase nimna sandeza khlaayaa| Apa merI yajJakI rakSAke lie zIghra hI rAma tathA lakSmaNako bhejiye| yahA~ rAmake lie sItA nAmaka kanyA dI jaavegii| rAma-lakSmaNake sivAya anya rAjyaputroMko bulAneke lie bhI anya anya dUta bheje // 176-181 // ayodhyAke svAmI rAjA dazarathane bhI patrameM likhA artha samajhA, dUtakA kahA samAcAra sunA aura isa sabakA prayojana nizcita karaneke lie mantrIse pUchA // 182 / / unhoMne rAjA janakakA kahA huA saba mantriyoMko sunAyA aura pUchA ki kyA kArya karanA cAhiye ? isake uttarameM AgamasAra mantrI nimnAGkita azubha vacana kahane lagA ki yajJake nirvighna samApta honepara donoM lokoMmeM utpanna honevAlA hita hogA aura usase ina donoM kumAroMkI uttama gati hogii| 183-184 // AgamasArake vacana samApta honepara usake kahe huekA nizcayakara atizayamati nAmakA zreSTha mantrI kahane lagA ki yajJa karanA dharma hai yaha vacana pramANakoTiko prApta nahIM hai isIlie buddhimAn puruSa isa kArya meM pravRtta nahIM hote haiM // 185-186 // vacanakI pramANatA vaktAkI pramANatAse hotI hai / jinameM samasta prANiyoMkI hiMsAkA nirUpaNa hai aise yajJapravartaka AgamakA upadeza karanevAle viruddhavAdI manuSyake vacana pAgala puruSake vacanake samAna prAmANika kaise ho sakate haiN| yadi vedakA nirUpaNa karanevAle paraspara viruddhabhASI na hoM to usameM eka jagaha hiMsAkA vidhAna aura dUsarI jagaha usakA niSedha aise donoM prakArake vAkya kyoM milate ? kadAcit yaha kaho ki veda svayaMbhU hai, apane Apa banA huA hai ataH paraspara virodha honepara bhI doSa nahIM hai| to yaha kahanA ThIka nahIM hai kyoMki Apase yaha pUchA jA sakatA hai ki svayaMbhUpanA kaisA hai-isakA kyA artha hai ? yaha to khiye| yadi buddhimAn manuSyarUpI kAraNake halana-calanarUpI sambandhase nirapekSa rahanA arthAt kisI bhI buddhimAn manuSyake halana-calanarUpI vyApArake binA hI veda racA gayA hai ataH svayaMbhU hai| svayaMbhUpanakA ukta artha yadi Apa lete haiM to meghoMkI garjanA aura meMDhakoMkI TarraTarra inameM bhI svayaMbhUpana A jAvegA kyoMki ye saba bhI to apane Apa hI utpanna hote haiN| isalie Agama vahI hai-zAstra vahI hai jo sarvajJake dvArA kahA huA ho, samasta prANiyoMkA hita karanevAlA ho aura saba doSoMse rahita ho| yajJa zabda, dAna denA tathA deva aura RSiyoMkI pUjA karane arthameM AtA hai // 187-162 // yAga, yajJa, Rtu, pUjA, saparyA, ijyA, adhvara, makha, aura maha ye saba pUjAvidhike paryAyavAcaka zabda haiM // 163 / / yajJa zabdakA vAcyArtha jo bahuta bhArI dAna denA aura pUjA karanA hai tatsvarUpa dharmase hI loga puNyakA saJcaya 1 vacaH zubham kh0| 2 yatra l0| 33 Jain Education Internanonal
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 mahApurANe uttarapurANam zatakratuH zatamakhaH zatAvara iti zrutAH' / prAdurbhUtAH prasiddhAste lokeSu samayeSu ca // 195 // hiMsArtho yajJazabdazcetakartanArakI gtiH| prayAti so'pi cetsvarga vihiMsAnAmadhogatiH // 196 // tava syAdityabhiprAyo hiMsyamAnAGgidAnataH / tadvadhena ca devAnAM pUjyatvAdyajJa ityayam // 197 // vartate devapUjAyAM dAne cAnvarthatAM gataH / etatsvagRhamAnyaM te yadyasminmeSa 2ityapi // 198 // hiMsAyAmiti dhAtvarthapAThe kiM na vidhIyate / na hiMsA yajJazabdArthoM yadi prANavadhAtmakam // 199 // gajhaM kathaM carantyAryA ityazikSitalakSaNam / ArSAnArSavikalpena yAgo dvividha iSyate // 20 // tIrthezA jagadAdyena paramabrahmaNodite / vede jIvAdiSaDagavyabhede yAthAtmyadezane // 201 // ayo'gnayaH samuddiSTAH krodhakAmodarAgnayaH / teSu kSamAvirAgatvAnazanAhutibhirvane // 202 // sthitva piyatimunyasta'zaraNAH paramadvijAH / ityAtmayajJamiSTArthAmaSTamImavanI yayuH // 203 // tathA tiirthgnnaadhiishshesskevlisdvpuH| saMskAramahitAgnIndramukuTotthAgniSu triSu // 204 // paramAtmapadaM prAptAnnijAn pitRpitAmahAn / uddizya bhAktikAH pusspgndhaaksstphlaadibhiH|| 205 // AryopAsakavedoktamantroccAraNapUrvakam / dAnAdisaskriyopetA gehAzramatapasvinaH // 206 // nityamiSTundrasAmAnikAdimAnyapadoditAH / laukAntikAzca bhUtvAmaradvijA dhvastakalmaSAH // 207 // karate haiM aura usIke paripAkase devendra hote haiN| isalie hI loka aura zAstroM meM indrake zatakratu, zatamakha aura zatAdhvara Adi nAma prasiddha hue haiM tathA saba jagaha sunAI dete haiN| 164-165 // yadi yajJa zabdakA artha hiMsA karanA hI hotA hai to isake karanevAlekI naraka gati honI cAhiye / yadi aisA hiMsaka bhI svarga calA jAtA hai to phira jo hiMsA nahIM karate haiM unakI adhogati honA cAhiye-unheM naraka jAnA cAhiye / / 166 // kadAcit ApakA yaha abhiprAya ho ki yajJameM jisakI hiMsA kI jAtI hai usake zarIrakA dAna kiyA jAtA hai arthAt sabako vitaraNa kiyA jAtA hai aura use mArakara devoMkI pUjA kI jAtI hai isa taraha yajJa zabdakA artha jo dAna denA aura pUjA karanA hai usakI sArthakatA ho jAtI hai ? to ApakA yaha abhiprAya ThIka nahIM hai kyoMki isa taraha dAna aura pUjAkA jo athe Apane kiyA hai vaha Apake hI ghara mAnya hogA, sarvatra nhiiN| yadi yajJa zabdakA artha hiMsA hI hai to phira dhAtupAThameM jahA~ dhAtuoMke artha batalAye haiM vahA~ yajadhAtukA artha hiMsA kyoM nahIM batalAyA ? vahA~ to mAtra 'yaja devapUjAsaMgatikaraNadAneSu' arthAt yaja dhAtu, depU~jA, saMgatikaraNa aura dAna denA itane arthoM meM AtI hai|' yahI batalAyA hai| isalie yajJa zabdakA artha hiMsA karanA kabhI nahIM ho sktaa| kadAcit Apa yaha kaheM ki yadi hiMsA karanA yajJa zabdakA artha nahIM hai to Arya puruSa prANihiMsAse bharA huA yajJa kyoM karate haiM ? to ApakA yaha kahanA azikSita athavA mUrkhakA lakSaNa hai-cihna hai| kyoMki Arya aura anAryake bhedase yajJa do prakArakA mAnA jAtA hai / / 167-200 / / isa karmabhUmi rUpI jagatke AdimeM honevAle paramabrahma zrIvRSabhadeva tIrthakarake dvArA kahe hue vedameM jisameM ki jIvAdi chaha dravyoMke bhedakA yathArtha upadeza diyA gayA hai krodhAgni, kAmAgni aura udarAgni ye tIna agniyA~ batalAI gaI haiN| inameM kSamA vairAgya aura anazanakI AhutiyA~ denevAle jo RSi yati muni aura anagArarUpI zreSTha dvija vanameM nivAsa karate haiM ve AtmayajJakara iSTa arthako denevAlI aSTama pRthivI-mokSa sthAnako prApta hote haiM / 201-203 / / isake sivAya tIrthakara gaNadhara tathA anya kevaliyoM ke uttama zarIrake saMskArase pUjya evaM agnikumAra indra ke mukuTase utpanna huI tIna agniyA~ haiM unameM atyanta bhakta tathA dAna Adi uttamottama kriyAoMko karanevAle tapasvI, gRhastha, paramAtmapadako prApta hue apane pitA tathA prapitAmahako uddezakara RpipraNIta vedameM kahe mantroMkA uccAraNa karate hue jo akSata gandha phala Adike dvArA Ahuti dI jAtI hai vaha dUsarA ArSa yajJa kahalAtA hai| jo nirantara yaha yajJa karate haiM ve indra sAmAnika Adi 1 zrutiH la0 / 2 iSyate ma0, l0| 3 kha pustake 201-202 padyayoH kramaparivarto vidyate / 4 sthitvArSa kha0 / 5 angaaraaH|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitamaM parva dvitIya 'jJAnavedasya sAmAnyena sataH sadA / dravyakSetrAdibhedena kartRNAM tIrthadezinAm // 208 // paJcakalyANabhedeSu devayajJavidhAnataH / citapuNyaphalaM bhuktvA krameNApsyanti siddhatAm // 209 // yAgo'yamRSibhiH prokto yatyagAridvayAzrayaH / Adyo mokSAya sAkSAtsyAtsyAtparamparayA paraH // 210 // evaM paramparAyAtadeva yajJavidhiSviha / dvilokahitakRtyeSu vartamAneSu santatam // 211 // munisuvratatIrthezasantAne sagaradviSaH / mahAkAlAsuro hiMsAyajJamajJo'nvazAdamum // 212 // kathaM taditi cedasmin bhArate cAraNAdike / yugale nagare rAjA'jani nAmnA suyodhanaH // 213 // devI tasyAtidhikhyAtistanUjA sulasA'nayoH / tasyAH svayaMvarArthena dUtoktyA puramAgate // 214 // mahIzamaNDale sAketezinaM sagarAhvayam / tatrAgantuM samudyuktamanyadA "svaziroruhAm // 215 // kalApe palitaM prAcyaM jJAtvA tailopalepinA / nirvidya vimukhaM yAte vilokya kuzalA tadA // 216 // dhAtrI mandodarI nAma tamitvA palitaM navam / pavitraM dravyalAbhaM te vadatItyatyabUbudhat // 217 // tatraiva saciva vizvabhUrapyetyAnya bhUbhRtAm / parAGmukhI sA tvAmeva sulasAbhilaSatyalam // 218 // yathA tathAhaM kartAsmi kauzalenetyabhASata / tadvacaH zravaNAtprItaH sAketanagarAdhipaH // 219 // caturaGgabalenAmA suyodhanapuraM yayau / dineSu keSucirAtra " yAteSu sulasA'ntike // 220 // mandodaryAH kulaM rUpaM saundarya vikramo nayaH / vinayo vibhavo bandhuH sampadanye ca ye stutAH // 221 // guNA varasya tesyodhyApureze rAjaputrikA / tatsarvamavagamyAsIttasminnAsaMjitAzayA // 222 // 256 mAnanIya padoMpara adhiSThita hokara laukAntika nAmaka deva brAhmaNa hote haiM aura antameM samasta pApoM ko naSTakara mokSa prApta karate haiM / / 204- 207 / / dUsarA zrutajJAnarUpI veda sAmAnyakI apekSA sadA vidyamAna rahatA hai, usake dravya kSetra Adike bhedase athavA tIrthaMkaroMke paJca kalyANakoMke bhedase aneka bheda haiM, una sabake samaya jo zrI jinendradevakA yajJa arthAt pUjana karate haiM ve puNyakA saJcaya karate haiM aura usakA phala bhogakara krama kramase siddha avasthA - mokSa prApta karate haiM / / 208 - 206 // isa prakAra RSiyoMne yaha yajJa muni aura gRhasthake Azrama se do prakArakA nirUpaNa kiyA hai inameM se pahalA mokSakA sAkSAt kAraNa hai aura dUsarA paramparAse mokSakA kAraNa hai / / 210 / / isa prakAra yaha devayajJakI vidhi paramparAse calI AI hai, yahI donoM lokoMkA hita karanevAlI hai aura yahI nirantara vidyamAna rahatI hai / / 211 / / kintu zrI munisuvratanAtha tIrthaMkarake tIrthameM sagara rAjAse dveSa rakhanevAlA eka mahAkAla nAmakA asura huA / usI ajJAnIne isa hiMsA yajJakA upadeza diyA hai || 212 // mahAkAla ne aisA kyoM kiyaa| yadi yaha jAnanekI icchA hai to suna lIjiye / isI bharata kSetra meM cAraNayugala nAmakA nagara hai| usameM suyodhana nAmakA rAjA rAjya karatA thA / / 213 / / usakI paTTarAnIkA nAma atithi thA, ina donoMke sulasA nAmakI putrI thI / usake svayaMvarake lie dUtoMke kahanese aneka rAjAoM kA samUha cAraNayugala nagarameM AyA thaa| ayodhyAkA rAjA sagara bhI usa svayaMvarameM jAneke lie udyata thA parantu usake bAloMke samUhameM eka bAla sapheda thA, tela lagAnevAle sevakale use vidita huA ki yaha bahuta purAnA hai yaha jAnakara vaha svayaMvarameM jAnese vimukha ho gayA, use nirveda vairAgya huaa| rAjA sagarakI eka mandodarI nAmakI dhAya thI jo bahuta hI catura thii| usane sagarake pAsa jAkara kahA ki yaha sapheda bAla nayA hai aura tumheM kisI pavitra vastukA lAbha hogA yaha kaha rahA hai / usI samaya vizvabhU nAmakA mantrI bhI vahA~ A gayA aura kahane lagA ki yaha sulasA anya rAjAoMse vimukha hokara jisa taraha Apako hI cAhegI usI taraha maiM kuzalatAse saba vyavasthA kara dU~gA / mantrIke vacana sunanese rAjA sagara bahuta hI prasanna huA / / 214-216 / / vaha caturaGga senAke sAtha rAjA suyodhanake nagarakI ora cala diyA aura kucha dinoM meM vahA~ pahu~ca bhI gayA / sagarakI mandodarI dhAya usake sAtha AI thii| usane sulasAke pAsa jAkara rAjA sagarake kula, rUpa, saundarya, parAkrama, naya, vinaya, vibhava, bandhu, sampatti tathA yogya 1 yajJavedasya kSa0 / 2 devA yajJa la0 / 3 vedayajJa kha0 / 4 svaziroruha-ma0 / 5 yAte la0 /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 mahApurANe uttarapurANam sadviditvA'tithiryuktimadvacobhiH pradUSya tam / suramyaviSaye podanAbhIr3a bAhubalIzinaH // 223 // kuThe mahIbhujAM jyeSTho madbhrAtA tRNapiGgalaH / tasya sarvayazA devI tayostugmadhupiGgalaH // 224 // sarvairvaraguNairgaNyo nave vayasi vartate / sa tvayA mAlayA mAnanIyo'dya madapekSayA // 225 // sAketapatinA kiM te sapatniduHkhadAyinA / ityAhaitadvacaH sApi 'soparodhA'bhyupAgamat // 226 // tadA prabhRti kanyAyAH samIpagamanAdikam / upAyenAtirthirdevI mandodaryA nyavArayat // 227 // dhAtrI va prastutArthasya vighAtamavadadvibhoH / nRpo'pi mantriNaM prAha yadasmAbhirabhIpsitam // 228 // tattvayA sarvathA sAdhyamiti so'pyabhyupetya tat / varasya lakSaNaM zastamaprazastaM ca varNyate // 229 // yena tAdRgvidhaM granthaM samutpAdya vicakSaNaH / svayaMvaravidhAnAkhyaM vidhAyArogya pustake // 230 // maJjUSAyAM vinikSipya tadudyAnavanAntare / dharAtirohitaM kRtvA nyadhAdaviditaM paraiH // 231 // dineSu keSucidyAteSUdyAnAvanizodhane / halApreNoduSTataM mantrI mayA dRSTaM yadRcchayA // 232 // purAtanamidaM zAstramityajAnanniva svayam / vismito rAjaputrANAM samAje tadavAcayat // 233 // sambhAvayatu piGgAkSaM kanyAvarakadambake / na mAlayA mRtistasyAH sA taM cetsamabIbhavat // 234 // tenApi na praveSTavyA sabhAMhobhItrapAvatA / praviSTopyatra yaH pApI tato nirdhAsyatAmiti // 235 // tadAsau sarvamAkarNya lajjayA madhupiGgalaH / tadguNatvAcato gatvA hariSeNagurostapaH // 236 // varameM jo anya prazaMsanIya guNa hote haiM una sabakA vyAkhyAna kiyA / yaha saba jAnakara rAjakumArI sulasA rAjA sagara meM Asakta ho gaI / / 220 - 222 / / jaba sulasAkI mAtA atithiko isa bAtakA patA calA taba usane yuktipUrNa vacanoMse rAjA sagarakI bahuta nindA kI aura kahA ki suramyadeza ke podanapura nagarakA rAjA bAhubalIke vaMzameM honevAle rAjAoM meM zreSTha tRNapiGgala nAmakA merA bhAI hai / usakI rAnIkA nAma sarvayazA hai, una donoMke madhupiGgala nAmakA putra hai jo varake yogya samasta guNoMse gaNanIya haiM - prazaMsanIya haiM aura naI avasthA meM vidyamAna hai / Aja tujhe merI apekSAse hI use varamAlA DAlakara sanmAnita karanA cAhiye / / 223-225 / / sautakA duHkha denevAle ayodhyA pati - rAjA sagarase tujhe kyA prayojana hai ? mAtA atithine yaha vacana kahe jinheM sulasAne bhI usake havaza svIkRta kara liyA / / 225 / / usI samaya se atithi devIne kisI upAyase kanyAke samIpa mandodarIkA AnA jAnA Adi bilakula roka diyA / / 226 // mandodarIne apane prakRta kAryaka rukAvaTa rAjA sagarase kahI aura rAjA sagarane apane mantrIse kahA ki hamArA jo manoratha hai vaha tumheM saba prakAra se siddha karanA cAhiye / buddhimAn mantrIne rAjAkI bAta svIkAra kara svayaMvara vidhAna nAmakA eka aisA grantha banavAyA ki jisameM varake acche aura bure lakSaNa batAye gaye the / usane vaha grantha pustakake rUpameM nivaddhakara eka sandUkacImeM rakkhA aura vaha sandUkacI usI nagara sambandhI udyAnake kisI vanameM jamInameM chipAkara rakha dii| yaha kArya itanI sAvadhAnIse kiyA ki kisIko isakA patA bhI nahIM calA / / 227-231 // kitane hI dina bIta jAnepara vanakI pRthivI khodate samaya usane halake agrabhAgase vaha pustaka nikAlI aura kahA ki icchAnusAra khodate hue mujhe yaha sandUkacI milI hai / yaha koI prAcIna zAstra hai isa prakAra kahatA huA vaha Azcarya prakaTa karane lagA, mAno kucha jAnatA hI nahIM ho| usane vaha pustaka rAjakumAroMke samUhameM bcvaaii| usameM likhA thA ki kanyA aura varake samudAyameM jisakI A~kha sapheda aura pIlI ho, mAlAke dvArA usakA satkAra nahIM karanA cAhiye / anyathA kanyAkI mRtyu ho jAtI hai yA vara mara jAtA hai / isalie pApa Dara aura lajjAvAle puruSako sabhAmeM praveza nahIM karanA cAhiye / yadi koI pApI praviSTa bhI ho jAya to use nikAla denA cAhiye || 232 - 235 / / madhupiGgalameM yaha saba guNa vidyamAna the ataH vaha yaha saba suna lajjAvaza vahA~ se bAhara calA gayA aura hariSeNa guruke pAsa jAkara usane tapa dhAraNa kara liyA / kha0, 1 sAparAdhA kha0 / 2 samIpe gamanAdikam ma0, la0 / 3 maJjUSAyAM kudhIH zAstraM vinikSipya vanAntare ma0 /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitamaM parva prapannastadviditvA gurmudaM sagarabhUpatiH / vizvabhUzceSTasaMsiddhAvanye ca kuTilAzayAH // 237 // santastadbAndhavAzvAnye viSAdamagamastadA / na pazyantyarthinaH pApaM vaJcanAsaJcitaM mahat // 238 // atha kRtvA mahApUjAM dinAnyaSTau jinezinAm / tadante'bhiSavaM cainAM sulasAM kanyakottamAm // 239 // snAtAmalaMkRtAM zuddhatithivArAdisannidhau / purodhA rathamAropya nItvA cArubhaTAvRtAm // 240 // nRpAn bhadrAsanArUDhAn sa svayaMvara maNDape / yathAkramaM vinirdizya kulajAtyAdibhiH pRthak // 241 // vyaramat sA samAsaktA sAketapuranAyakam / akarotkaNThadeze taM mAlAlaMkRtavigraham // 242 // anayoranurUpo'yaM saGgamo vedhasA kRtaH / ityuktvA matsarApetamatuSyadrUpamaNDalam // 243 // kalyANavidhiparyAptau sthitvA tatraiva kAnicit / dinAni sAgaraH zrImAn sukhena sulasAnvitaH // 244 // sAketanagaraM gatvA bhogAnanubhavan sthitaH / madhupiGgalasAdhozca vartamAnasya saMyame // 245 // puramekaM tanusthityai vizato vIkSya lakSaNam / kazcinaimitiko yUnaH pRthvIrAjyAIdehajaiH 3 // 246 // lakSaNaireSa bhikSAzI kila kiM lakSaNAgamaiH 4 / ityanindarAdAkarNya paro'pyevamabhASata // 247 // eSa rAjyazriyaM" bhuan mRSA sagaramantriNA / kRtrimAgamamA 'dazyaM dUSitaH san hriyA tapaH // 248 // prapadmavAn gate cAsmin sulasAM sagaro'grahIt / iti tadvacanaM zrutvA muniH krodhAgnidIpitaH // 249 // janmAntare phalenAsya tapasaH sagarAnvayam / sarva nirmUlayAmIti vidhIH kRtanidAnakaH // 250 // mrutvAsAbasurendrasya mahiSAnIka Adime / kakSAbhede catuHSaSTisahasrAsuranAyakaH // 251 // 1 yaha jAnakara apanI iSTasiddhi honese rAjA sagara, vizvabhU mantrI tathA kuTila abhiprAyavAle anya manuSya harSako prApta hue || 236 - 237 // madhupiGgalake bhAI-bandhuoM ko tathA anya sajjana manuSyoMko usa samaya duHkha huaa| dekho svArthI manuSya dUsaroMko Thaganese utpanna hue bar3e bhArI pApako nahIM dekhate haiM // 238 // idhara rAjA suyodhanane ATha dinataka jinendra bhagavAnkI mahApUjA kI, aura usake antameM abhiSeka kiyA / tadanantara uttama kanyA sulasAko snAna karAyA, AbhUSaNa pahinAye, aura zuddha tithi vAra Adike dina aneka uttama yoddhAoMse ghirI huI usa kanyAko purohita rathameM baiThAkara svayaMvara - maNDapameM le gayA / / 236 - 240 // vahA~ aneka rAjA uttama uttama AsanoMpara samArUr3ha the / purohita unake kula jAti AdikA pRthak pRthak krama pUrvaka nirdeza karane lagA parantu sulasA ayodhyA ke rAjA sagara meM Asakta thI ataH una saba rAjAoMko chor3atI huI Age bar3hatI gaI aura sagarake galemeM hI mAlA DAlakara usakA zarIra mAlAse alaMkRta kiyA / / 241-242 / / 'ina donoMkA samAgama vidhAtAne ThIka hI kiyA hai' yaha kahakara vahA~ jo rAjA IrSyA rahita the ve bahuta hI santuSTa hue / / 243 || vivAhakI vidhi samApta honepara lakSmIsampanna rAjA sagara sulasAke sAtha vahIM para kucha dinataka sukhase rahA / / 244 // tadanantara ayodhyA nagarI meM jAkara bhogoMkA anubhava karatA huA sukhase rahane lgaa| idhara madhupiGgala sAdhu-saMyama dhAraNa kara rahe the / eka dina ve AhArake lie kisI nagara meM gaye the / vahA~ koI nimittajJAnI unake lakSaNa dekhakara kahane lagA ki 'isa yuvAke cihna to pRthivIkA rAjya karaneke yogya haiM parantu yaha bhikSA bhojana karanevAlA hai isase jAna par3atA hai ki ina sAmudrika zAstroMse kyA prayojana siddha ho sakatA hai ? ye saba vyartha haiN'| isa prakAra usa nimittajJAnIne lakSaNazAstra - sAmudrika zAstrakI nindA kI / usake sAtha hI dUsarA nimittajJAnI thA vaha kahane lagA ki 'yaha to rAjyalakSmIkA hI upabhoga karatA thA parantu sagara rAjAke mantrIne jhUTha jhUTha hI kRtimazAstra dikhalAkara ise dUSita ThaharA diyA aura isIlie isane lajjAvaza tapa dhAraNa kara liyaa| isake cale jAnepara sagarane sulasAko svIkRta kara liyaa| usa nimittajJAnIke vacana sunakara madhupiGgala muni krodhAmise prajvalita ho gaye / / 245 - 246 // maiM isa tapake phalase dUsare janma meM rAjA sagarake samasta vaMzako nirmUla karU~gA' aisA una buddhihIna madhupiGgala munine 261 1 viditvAgAt kha0 ma0 / viditvApu-la0 / 2 paryApto la0 / 3 dehaja: ba0 / 4-game kha0 / 5 zriyo ga0 / 6 - mAkarNya la0 |-maaklpy ma0 /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 mahApurANe uttarapurANam mahAkAlo'bhavattatra devairAveSTito nijaiH / devalokamimaM kena prApto'hamiti saMsmaran // 252 // jJAtvA vibhaGgajJAnopayogena prAktane bhave / pravRttamakhilaM pApI kopAviSkRtacetasA // 253 // tasmin mantriNi bhUpe ca rUDhavairo'pi tau tdaa| anicchan hantumatyugraM sucikIrSurahaM tayoH // 254 // tadupAyasahAyAMzca saJcintya samupasthitaH / nAcintayan mahatpApamAtmano dhigvimUDhatAm // 255 // idaM prakRtamannAnyattadabhiprAyasAdhanam / dvIpe'tra bharate deze dhavale svastikAvatI // 256 // puraM vizvAvasustasya pAlako harivaMzajaH / devyasya zrImatI nAnA vasurAsItsuto'nayoH // 257 // tatraiva brAhmaNaH pUjyaH srvshaastrvishaardH| abhUtkSIrakadambAkhyo vikhyAto'dhyApakottamaH // 258 // 'samIpe tasya tatsUnuH parvato'nyazca nAradaH / dezAntaragatacchAtrastugvasuzca mahIpateH // 259 // ete trayo'pi vidyAnAM pAramApatsa parvataH / temvadhIviparItArthagrAhImohavipAkataH // 26 // zeSau yathopadiSTArthagrAhiNau te trayo'pyaguH / vanaM darbhAdikaM cetu sopAdhyAyAH kadAcana // 261 // guruH zratadharo nAma tatrAcalazilAtale / sthito munitrayaM tasmAtkRtvASTAGganimittakam // 262 // tatsamAptau stutiM kRtvA susthitaM tannirIkSya sH| tannaHpuNyaparIkSArtha samapRcchanmunIzvaraH // 263 // paThacchAtratrayasyAsya nAma kiM kasya kiM kulam / ko bhAvaH kA gatiH prAnte bhavadbhiH kathyatAmiti // 26 // tevako'bhASatAtmajJaH zRNvityasmatsamIpagaH / vasuH kSitipateH sUnuH tIvrarAgAdiSitaH // 265 // nidAna kara liyaa| antameM marakara ve asurendrakI mahiSa jAtikI senAkI pahilI kakSAmeM cauMsaTha hajAra asuroMkA nAyaka mahAkAla nAmakA asura huaa| vahA~ utpanna hote hI use aneka prAtmIya devoMne ghera liyA / maiM isa deva lokameM kisa kAraNase utpanna huA huuN| jaba vaha isa bAtakA smaraNa karane lagA to use vibhaGgAvadhijJAnake dvArA apane pUrvabhavakA saba samAcAra yAda A gyaa| yAda Ate hI usa pApIkA citta krodhase bhara gyaa| mantrI aura rAjAke Upara usakA vaira jama gyaa| yadyapi una donoMpara usakA vaira jamA huA thA tathApi vaha unheM jAnase nahIM mAranA cAhatA thA, usake badale vaha unase koI bhayaGkara pApa karavAnA cAhatA thA // 250-254 / / vaha asura isake yogya upAya tathA sahAyakoMkA vicAra karatA huA pRthivIpara AyA parantu usane isa bAtakA vicAra nahIM kiyA ki isase mujhe bahuta bhArI pApakA saJcaya hotA hai| prAcArya kahate haiM ki aisI mUr3hatAke lie dhikkAra ho||255|| udhara vaha apane kAryake yogya upAya aura sahAyakoMkI cintA kara rahA thA idhara usake abhimAyako siddha karanevAlI dUsarI ghaTanA ghaTita huI jo isa prakAra hai| isI jambUdvIpa sambandhI bharatakSetrake dhavala dezameM eka svastikAvatI nAmakA nagara hai| harivaMzameM utpanna huA rAjA vizvAvasu usakA pAlana karatA thaa| isakI strIkA nAma zrImatI thaa| una donoMke vasu nAmakA putra thA / / 256-257 // usI nagarameM eka kSIrakadamba nAmakA pUjya brAhmaNa rahatA thaa| vaha samasta zAstroMkA vidvAn thA aura prasiddha zreSTha adhyApaka thA // 258 // usake pAsa usakA lar3akA parvata, dUsare dezase AyA huA nArada aura rAjAkA putra vasu ye tIna chAtra eka sAtha par3hate the / / 256 // ye tInoM hI chAtra vidyAoMke pArako prApta hue the, parantu una tInoMmeM parvata nirbuddhi thA, vaha mohake udayase sadA viparIta artha grahaNa karatA thaa| bAkI do chAtra, padArthakA svarUpa jaisA guru batAte the vaisA hI grahaNa karate the| kisI eka dina ye tInoM apane guruke sAtha kuzA Adi lAneke lie vanameM gaye the / / 260-261 // vahA~ eka parvatakI zilApara zrutadhara nAmake guru virAjamAna the / anya tIna muni una zrutadhara guruse aSTAGganimittajJAnakA adhyayana kara rahe the| jaba aSTAGganimitta jJAnakA adhyayana pUrNa ho gayA taba ve tInoM muni una gurukI stuti kara baiTha gye| unheM baiThA dekhakara zrutadhara munirAjane unakI caturAIkI parIkSA karaneke lie pUchA ki 'jo ye tIna chAtra baiThe haiM inameM kisakA kyA nAma hai? kyA kula hai? kyA abhiprAya hai ? aura anta meM kisakI kyA gati hogI? yaha Apa loga kaheM / / 262-264 // una tIna muniyoMmeM eka AtmajJAnI muni the| ve kahane lage ki suniye, yaha jo rAjAkA putra vasu
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitamaM parva hiMsAdhanaM vinizcitya narakAvAsameSyati / paro'bravIdayaM madhyasthito brAhmaNaputrakaH // 266 // parvatAkhyo vidhIH krUro mahAkAlopadezanAt / paThitvAtharvaNaM pApazAstraM durmArgadezakaH // 267 // hiMsaiva dharma ityajJo raudradhyAnaparAyaNaH / bahustatra pravartyAsmin narakaM yAsyatItyataH // 268 // tRtIyo'pi tatosvAdIdeSa pazcAdavasthitaH / nAradAkhyo dvijo dhImAn dharmadhyAnaparAyaNaH // 269 // ahiMsAlakSaNaM dharmamAzritAnAmudAharan / patigiritaTAkhyAyAH puro bhUtvA parigraham // 270 // parityajya tapaH prApya prAntAnuttarameSyati / ityevaM taistribhiH proktaM zrutvA samyagmayoditam // 271 // sopadezaM dhRtaM sarvairityastAvInmunizca tAn / sarvametadupAdhyAyaH pratyAsannadrumAzrayaH // 272 // praNidhAnAdAkarNya tadetadvidhiceSTitam / etayorazubhaM dhigdhik kiM mayAtra vidhIyate // 273 // vicintyeti yatIn bhaktyA tatstha evAbhivandya tAn / vaimanasyena tairacchAntrairnagaraM prAvizat samam // 274 // zAstrabAlatvayorekavatsare paripUraNe / vasoH pitA svayaM pahaM vadhvA prAyAttapovanam // 275 // vasuH niSkaNTakaM pRthvIM pAlayan helayAnyadA / vanaM vihartumabhyetya payodharapathAd dvijAn // 276 // prasvalya patitAn vIkSya vismayAditi khAd drutam / patatAM hetunAvazyaM bhavitavyamiti sphuTam // 277 // matvAkRSyadhanurbANamamuJcarAtpradezavit / skhalitvA patitaM tasmAttaM samIkSya mahIpatiH // 278 // tatpradezaM svayaM gatvA rathikena sahAspRzat / AkAzasphaTikastambhaM vijJAyAviditaM paraiH // 279 // hamAre pAsa baiThA huA hai vaha tIvra rAgAdidUSita hai ataH hiMsArUpa dharmakA nizcayakara naraka jAvegA / tadanantara bIcameM baiThe hue dUsare muni kahane lage ki yaha jo brAhmaNakA lar3akA hai isakA parvata nAma hai, yaha nirbuddhi hai, krUra hai, yaha mahAkAlake upadeza se atharvaveda nAmaka pApapravartaka zAstrakA adhyayanakara khoTe mArgakA upadeza degA, yaha ajJAnI hiMsAko hI dharma samajhatA hai, nirantara raudradhyAnameM tatpara rahatA hai aura bahuta logoMko usI mithyAmArga meM pravRtta karatA hai ataH naraka jAvegA / / 265268 // tadanantara tIsare muni kahane lage ki yaha jo pIche baiThA hai isakA nArada nAma hai, yaha jAtikA brAhmaNa hai, buddhimAn hai, dharmadhyAnameM tatpara rahatA hai, apane Azrita logoMko ahiMsArUpa dharmakA upadeza detA hai, yaha Age calakara giritaTa nAmaka nagarakA rAjA hogA aura antameM parigraha chor3akara tapasvI hogA tathA antima anuttara vimAnameM utpanna hogA / isa prakAra una tInoM muniyoMkA kaha sunakara zrutadhara munirAjane kahA ki tuma logoMne merA kahA upadeza ThIka ThIka grahaNa kiyA hai' aisA kahakara unhoMne una tInoM muniyoMkI stuti kii| idhara eka vRkSake AzrayameM baiThA huA kSIrakadamba upAdhyAya, yaha saba bar3I sAvadhAnIse suna rahA thaa| sunakara vaha vicArane lagA ki vidhikI lIlA bar3I hI vicitra hai, dekho, ina donoMkI - parvata aura vasukI azubhagati honevAlI hai, inake azubha karmako dhikkAra ho, dhikkAra ho, maiM isa viSaya meM kara hI kyA sakatA hU~ ? / / 266-273 / / aisA vicArakara usane una muniyoMko vahIM vRkSake nIce baiThe baiThe bhaktipUrvaka namaskAra kiyA aura phira bar3I udAsInatAse una tInoM chAtroMke sAtha vaha apane nagarameM A gayA / / 274 / / eka varSake bAda zAstrAdhyayana tathA bAlyAvasthA pUrNa honepara vasuke pitA vizvAvasu, vasuko rAjyapaTTa bA~dhakara svayaM tapovanake lie cale gaye || 275 / / idhara vasu pRthivIkA anAyAsa hI niSkaNTaka pAlana karane lagA / kisI eka dina vaha vihAra karane ke lie vanameM gayA thaa| vahIM kyA dekhatA hai ki bahutase pakSI AkAzameM jAte-jAte TakarAkara nIce gira rahe haiM / yaha dekha use bar3A Azcarya huaa| vaha vicAra karane lagA ki AkAzase jo ye pakSI nIce gira rahe haiM isameM kucha kAraNa avazya honA cAhiye / / 276-277 / / yaha vicAra, usane usa sthAnakA jJAna prApta karaneke lie dhanuSa khIMcakara eka vANa chor3A vaha vANa bhI vahA~ TakarAkara nIce gira pdd'aa| yaha dekha, rAjA vasu vahA~ svayaM gayA aura sArathike sAtha usane usa sthAnakA sparza kiyA / sparza karate hI use mAlUma huA ki yaha AkAza sphaTikakA stambha hai, vaha stambha AkAzake raGgase itanA milatA julatA thA ki kisI dUsareko 1 nArakAvAsa ma0, la0 / 2 paroM ka0 kha0 gha0 / 3 panirtammAta la0 (1) / 263
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 mahApurANe uttarapurANam AnAyya tena nirmApya pRthupAdacatuSTayam / tasihAsanamAruhya sevyamAno nRpAdibhiH // 28 // vasuH satyasya mAhAtmyAtsthitaH khe siNhvissttre| iti vismayamAnena janenAghoSitocatiH // 28 // tasthAvevaM prayAtyasya kAle prvtnaardau| samitpuSpArthamabhyetya vanaM nadyAH pravAhajam // 282 // jalaM pItvA mayarANAM gatAnAM mArgadarzanAt / babhASe nAradastatra he parvata zikhAvalaH // 28 // teSveko'sti striyaH sapsaiveti tcchrvnnaadsau| mRtyasoDhA ciceva vyadhAt paNitabandhanam // 28 // 'gatvA tato'ntaraM kiJcit sadbhUtaM naardoditm| viditvA vismayaM so'gAnmanAgasmAtpurogataH // 285 // kareNumArgamAlokya sasmitaM nArado'vadat / andhavAmekSaNA hastivazaikAtrAdhunA gatA // 28 // andhasarpavilAyAnamiva te pUrvabhASitam / AsIdyAdRcchikaM satyamidaM tu parihAsyatAm // 287 // prayAti tava vijJAnaM mayA viditamasti kim / iti smitaM sa sAsUrya citte vismayamAptavAn // 28 // tamasatyaM punaH kartuM krinniigmnaanugH| 'purA'ntarnAradoddiSTamupalabhya tathaiva tat // 289 // sazoko gRhamAgatya nAradoktaM savismayaH / mAtaraM bodhayitvAha nAradasyeva me pitA // 290 // nAvocacchAstrayAthAtmyamasti mayyasya naadrH| iti putravacastasyA hRdayaM nizitAstravat // 29 // vidArya prAvizatyAyAdviparItAvamarzanAt / brAhmaNI tadvacacironAvadhArya zucaM gatA // 292 // kRtvA snAnAgnihotrAdi bhuktvA svabrAhmaNe sthite / abravIt parvataproktaM tanizamya vidAM varaH // 29 // nivizeSopadezo'haM sarveSAM puruSaM prati / vibhinnA buddhayastasmAnAradaH kuzalo'bhavat // 29 // Ajataka usakA bodha nahIM huA thA / / 278-276 // rAjA vasune usa stambhako ghara lAkara usake cAra bar3e bar3e pAya banavAye aura unakA siMhAsana banavAkara vaha usapara ArUr3ha huaa| usa samaya aneka rAjA Adi usakI sevA karate the| loga bar3e Azcaryase usakI unnatikI ghoSaNA karate hue kahate the ki dekho, rAjA vasu satyake mAhAtmyase siMhAsanapara adhara AkAzameM baiThatA hai ||280-28shaa isa prakAra idhara rAjA vasukA samaya bIta rahA thA udhara eka dina parvata aura nArada, samidhA tathA puSpa lAneke lie vanameM gaye the| vahA~ ve kyA dekhate haiM ki kucha mayUra nadIke pravAhakA pAnI pIkara gaye hue haiN| unakA mArga dekhakara nAradane parvatase kahA ki he parvata ! ye jo mayUra gaye hue haiM unameM eka to puruSa hai aura bAkI sAta striyA~ haiN| nAradakI bAta sunakara parvatane kahA ki tumhArA kahanA jhUTha hai, use manameM yaha bAta sahya nahIM huI ataH usane koI zarta bA~dha lI / / 282-284 // tadanantara kucha Age jAkara jaba use isa bAtakA patA calA ki nAradakA kahA saca hai to vaha Azcaryako prApta huaa| ve donoM vahA~se kucha aura Age bar3he to nArada hAthiyoMkA mArga dekhakara musakarAtA huA bAlA ki yahA~se jo abhI hastinI gaI hai usakA bA~yA netra andhA hai // 285-286 // parvatane kahA ki tumhArA pahalA kahanA andhe sA~pakA bilameM pahuMca jAneke samAna yoM hI saca nikala AyA yaha ThIka hai parantu tumhArA yaha vijJAna ha~sIko prApta hotA hai / maiM kyA samadUM ? isa taraha ha~sate hue IrSyAke sAtha usane kahA aura cittameM Azcarya prApta kiyA // 287-288 // tadanantara nAradako jhUThA siddha karaneke lie vaha hastinIke mArgakA anusaraNa karatA huA Age bar3hA aura nagarataka pahu~caneke pahale hI use isa bAtakA patA cala gayA ki nAradane jo kahA thA vaha saca hai|| 286 // aba to parvatake zokakA pAra nahIM rahA / vaha zoka karatA huA bar3e Azcaryase ghara AyA aura nAradakI kahI huI saba bAta mAtAse kahakara kahane lagA ki pitAjI jisa prakAra nAradako zAstrakI yathAthe bAta batalAte haiM usa prakAra mujhe nahIM batalAte haiN| ye sadA merA anAdara karate haiN| isataraha pApodayase viparIta vicAra karaneke kAraNa putrake vacana, tIkSNazastra ke samAna usake hRdayako cIrakara bhItara ghusa gye| brAhmaNI putrake vacanoMkA vicArakara hRdayase zoka karane lagI / / 260-262 / / jaba brAhmaNa kSIrakadamba snAna; agnihotra tathA bhojana karake baiThA taba brAhmaNIne parvatake dvArA kahI huI saba bAta kaha sunaaii| use 1 iti sarvatra pustakeSu paatthH| la0 pustake tu bhraSTo viparyasto vA / 2 purA tannAradoddiSTa kha0, ga0 / puro'ntarnAradoddiSTa m0| purontaradAdiSTa l0|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitama parva prakRtyA tvatsuto mando nAsUyAsmin vidhIyatAm / iti tatpratyayaM kartuM nArada sutasannidhau // 295 // vada kena vane bhAmyanparvatasyodayAdayaH / vismayaM bahiti prAha so'pi saprazrayo'bhyadhAt // 296 // bane'haM parvatenAmA gacchannarmakathArataH / zikhinAM pItavArINAM sayo nadyA nivartane // 297 // svacandrakakalApAmbhomadhyamajanagauravAt / bhItvA vyAvRsya vimukha kRtapazcAtpadasthitiH / / 298 // kalApI gatavAnekaH zeSAzca tajjalAditAH / pannabhAgaM vidhUyAgustaM rASTrA samabhASiSi // 299 // pumAnekaH khiyazcAnyA iti matvAnumAnataH / tato vanAntarAtkiJcidAgatya purasannidhau // 30 // tathA kariNyAH pAdAbhyAM pazcimAbhyAM pryaannke| svamUtraghaTTanADAge dakSiNe tasvIrudhAm // 30 // bhaGgena mArgAtpracyutya zramAdArUDhayoSitaH / zItacchAyAbhilASeNa suptAyAH pulinasthale // 302 // udarasparzamArgeNa dazayA gulmshkkyaa| kariNIzritagehAgrasitocaketanena ca // 303 // mayA taduktamityetadvacanAd dvijasattamaH / nijAparAdhabhAvasyAbhAvamAvirabhAvayat // 304 // tadA parvatamAtApi prasamAbhUtpunazca sH| tasyAstanmunivAkyArthasampratyayavidhitsukaH // 305 // svaputrachAtrayorbhAvaparIkSAyai dvijaagrnniiH| sthitvA sajAnirekAnte kRtvA piSTena vastakau // 30 // deze'ciMtvA parAdRzye gndhmaalyaadimngglaiH| karNacchedaM4 vidhAyaitAvayaivAnayataM yuvAm // 307 // ityavAdIcataH pApI parvato'sti na kazcana / bane'sminniti vicchiya kau~ pitaramAgataH // 308 // sunakara jJAniyoMse zreSTha brAhmaNa kahane lagA ki maiM to sabako ekasA-upadeza detA hU~ parantu pratyeka puruSakI buddhi bhinna bhinna huA karatI hai yahI kAraNa hai ki nArada kuzala ho gayA hai| tumhArA putra svabhAvase hI manda hai, isalie nAradapara vyartha hI IrSyA na kro| yaha kahakara usane vizvAsa dilAneke lie putrake samIpa hI nAradase kahA ki kaho, Aja vanameM ghUmate hue tumane parvatakA kyA upadrava kiyA thA ? gurukI bAta sunakara vaha kahane lagA ki bar3A Azcarya hai ? yaha kahate hue usane bar3I vinayase kahA ki maiM parvatake sAtha vinoda-vArtA karatA huA vanameM jA rahA thaa| vahA~ maiMne dekhA ki kucha mayUra pAnI pIkara nadIse abhI hAla lauTa rahe haiM // 263-267 // unameM jo mayUra thA vaha apanI pUMchake candraka pAnImeM bhIgakara bhArI ho jAneke bhayase apane paira pIchekI ora rakha phira mu~ha phirAkara lauTA thA aura bAkI jalase bhIge hue apane paDa phaTakArakara jA rahe the| yaha dekha maiMne anumAna dvArA parvatase kahA thA ki inameM eka puruSa hai aura bAkI striyA~ haiN| isake bAda vanake madhyase calakara kisI nagarake samIpa dekhA ki calate samaya kisI hastinIke pichale paira usIke mUtrase bhIge hue haiM isase maiMne jAnA ki yaha hastinI hai / usake dAhinI orake vRkSa aura latAe~ TUTI huI thIM isase jAnA ki yaha hathinI bA~I A~khase kAnI hai| usapara baiThI huI strI mArgakI thakAvaTase utarakara zItala chAyAkI icchAse nadIke kinAre soI thI vahA~ usake udarake sparzase jo cihna bana gaye the unheM dekhakara maiMne jAnatA thA ki yaha strI garbhiNI hai / usakI sAr3IkA eka chor3a kisI jhAr3ImeM ulajhakara laga gayA thA isase jAnA thA ki vaha sapheda sAr3I pahane thii| jahA~ hastinI ThaharI thI usa gharake aprabhAgapara sapheda dhvajA phaharA rahI thI isase anumAna kiyA thA ki isake putra hogaa| isaprakAra anumAnase maine UparakI saba bAteM kahI thiiN| nAradakI ye saba bAteM sunakara usa zreSTha brAhmaNane brAhmaNIke samakSa prakaTa kara diyA ki isameM merA aparAdha kucha bhI nahIM hai-maiMne donoMko eka samAna upadeza diyA hai / / 298-304 // usa samaya parvatakI mAtA bhI yaha saba sunakara bahuta prasanna huI thii| tadanantara usa brAhmaNane parvatakI mAtAko una muniyoMke vacanoMkA vizvAsa dilAnekI icchA kii| vaha apane putra parvata aura vidyArthI nAradake bhAvoMkI parIkSA karaneke lie strIsahita ekAntameM baitthaa| usane ATeke do bakare banAkara parvata aura nAradako sauMpate hue kahA ki jahA~ koI dekha na sake aise sthAnameM le jAkara candana tathA mAlA Adi mAGgalika padArthoMse inakI pUjA karo aura phira kAna kATakara inheM Aja hI yahA~ le Ayo / 305-307 // tadanantara pApI parvatane socA ki isa vanameM koI nahIM hai isalie vaha eka 1 vidhIyate ma0, la02 karmakathArataH ka0, gha0 / narmakayAntaram la / 3 tajalAtiM kha0, ma / 4 vidhAnA-la 34
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tvayA pUjya yathoDiSTaM tattathaiva mayA kRtam / iti vItaghRNo harSAtsvapreSaNamabUbudhat // 309 // nArado'pi vanaM yAto'dRzyadeze'sya karNayoH / kartavyavaccheda ityuktaM guruNA candrabhAskarau // 310 // nakSatrANi grahAstArakAzca pazyanti devatAH / sadA sannihitA santi pakSiNo mRgajAtayaH // 311 // naite zaktyA nirAkartumityetya gurusannidhim / bhavyAtmA'dRSTadezasya vane kenApyasambhavAt // 312 // nAmAdicaturartheSu pApApakhyAtikAraNa / kriyAyAmavidheyatvAccAhamAnItavAnimam // 313 // ityAha tadvacaH zrutvA svasutasya jaDAtmatAm / vicintyaikAntavAdyuktaM sarvathA kAraNAnugam // 314 // kAryamityetadekAntamantaM kumatameva tat / kAraNAnumataM kAryaM kacittatkacidanyayA // 315 // iti syAdvAdasandRSTaM satyamityabhituSTavAn / ziSyasya yogyatAM citte nidhAya budhasarAmaH // 316 // he nArada tvamevAtra sUkSmaprajJo yathArthavit / itaH prabhRtyupAdhyApapade tvaM sthApito mayA // 317 // vyAkhyeyAni tvayA sarvazAstrANIti prapUjya tam / prAvarddhayad guNaireva prItiH sarvatra dhImatAm // 318 // nijAbhimukhamAsInaM tanUjaM caivamabravIt / vinAGgatvaM vivekena " vyadhAtadvirUpakam // 319 // kAryAkAryavivekaste na zrutAdapi vidyate / kathaM jIvasi maccakSuH parokSe gatadhIriti // 320 // evaM pitrA sazokena kRtazikSo'vicakSaNaH / nArade baddhavairo'bhUtkudhiyAmIdRzI gatiH // 321 // sa kadAcidupAdhyAyaH sarvasaGgAn parityajan / parvatastasya mAtA ca mandabuddhI tathApi tau // 322 // 266 vakareke donoM kAna kATakara pitAke pAsa vApasa A gayA aura kahane lagA ki he pUjya ! Apane jaisA kahA thA maiMne vaisA hI kiyA hai| isaprakAra dayAhIna parvatane bar3e harSale apanA kArya pUrNa karanekI sUcanA pitAko dI ||308-306 / / nArada bhI vanameM gayA aura socane lagA ki 'adRzya sthAnameM jAkara isake kAna kATanA hai' aisA gurujIne kahA thA parantu yahA~ adRzya sthAna hai hI kahA~ ? dekho na, candramA, sUrya, nakSatra, graha aura tAre Adi devatA saba orase dekha rahe haiM / patnI tathA hariNa Adi aneka jaGgalI jIva sadA pAsa hI raha rahe haiM / ye kisI bhI taraha yahA~ se dUra nahIM kiye jA skte| aisA vicArakara vaha bhavyAtmA guruke pAsa vApisa A gayA aura kahane lagA ki vanameM aisA sthAna milanA asambhava hai jise kisIne nahIM dekhA ho / isake sivAya dUsarI bAta yaha hai ki nAma sthApanA mulya aura bhAva ina cAroM padArthoMmeM pApa tathA nindA utpanna karanevAlI kriyAe~ karanekA vidhAna nahIM haiM. isalie maiM isa bakarAko aisA hI letA AyA hU~ / / 310 - 313 / / nAradake vacana sunakara usa brAhmaNane apane putrakI mUrkhatAkA vicAra kiyA aura kahA ki jo ekAntavAdI kAraNake anusAra kArya mAnate haiM vaha ekAntavAda hai aura mithyAmata hai, kahIM to kAraNake anusAra kArya hotA hai aura kahIM isake viparIta bhI hotA hai| aisA jo syAdvAdakA kahanA hai vahI satya hai / dekho mere pariNAma sadA dayAse rahate haiM parantu mujhase jo putra huA usake pariNAma atyanta nirdaya haiM / yahA~ kAraNa anusAra kArya kahA~ huA ? isa prakAra vaha zreSTha vidvAn bahuta hI santuSTa huA aura ziSyakI yogyatA kA hRdayameM vicAra kara kahane lagA ki he nArada! tU hI sUkSmabuddhivAlA aura padArthako yathArtha jAnanevAlA hai isalie Ajase lekara maiM tujhe upAdhyAyake padapara niyukta karatA hUM / Ajase tU hI samasta zAstroMkA vyAkhyAna karanA / isa prakAra usIkA satkAra kara use bar3hAvA diyA so ThIka hI hai| kyoMki saba jagaha vidvAnoMkI prIti guNoMse hI hotI hai / / 314-318 / / nAradase itanA kahaneke bAda usane sAmane baiThe hue putrase isa prakAra kahA- he putra ! tUne vivekake binA hI yaha viruddha kArya kiyA hai / dekha, zAstra par3hane para bhI tujhe kArya aura akAryakA viveka nahIM huA ! tU nirbuddhi hai ataH merI A~khoMke ojhala hone para kaise jIvita raha sakegA ? isa prakAra zokase bhare hue pitAne parvatako zikSA dI parantu usa mUrkha para usakA kucha bhI asara nahIM huaa| vaha usake viparIta nAradase vaira rakhane lagA so ThIka hI hai kyoMki durbuddhi manuSyoMkI aisI hI dazA hotI hai / / 316-321 / / kisI 1 yathAdiSTaM la0, ma0 / 2 tathA ma0 / 3 sannidhau ma0, la0 / 4 vidhAyaitadvirUpakam ka0, gha0, kha0, ma0 / vidhA hyetadvirUpakam la0 /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitamaM parva pAlanIyau tvayA bhadra matparokSe'pi sarvathA / ityavocatvasuM so'pi prIto'smi tvadanugrahAt // 323 // anuktasiddhametattu vaktayaM kimidaM mama / 'vidheyaH saMzayo nAtra pUjyapAda yathocitam // 324 // paralokamanuSThAtumarhasIti dvijottamam / manoharakathAmlAnamAlayAbhyarcayannRpaH // 325 // tataH kSIrakadambe ca samyak samprApya saMyamam / prAnte saMnyasya samprApte nAkinAM lokamuttamam // 326 // parvatospi pitRsthAnamadhyAsyAzeSazAstravit / zikSANAM vizvadikkAnAM vyAkhyAtuM ratimAtanot // 327 // tasminneva pure nArado'pi vidvajjanAnvitaH / sUkSmadhIvihitasthAnI babhAra vyAkhyayA yazaH // 328 // gacchatyevaM tayoH kAle kadAcitsAdhusaMsadi / ajairhotavyamityasya vAkyasyArthaprarUpaNe // 329 // vivAdo'bhUnmahAMstatra vigatAGkurazaktikam / yavabIjaM trivarSasthamajamityabhidhIyate // 330 // tadvikAreNa saptAcirmukhe devArcanaM vidaH / vadanti yajJamityAkhyadanupaddhati nAradaH // 331 // parvatopyajazabdena pazubhedaH prakIrttitaH / yajJo'gnau tadvikAreNa hotramityavadadvidhIH // 332 // "dvayorvacanamAkarNya dvijapramukhasAdhavaH / mAtsaryAnnAradenaiSa dharmaH prANavadhAditi // 333 // pratiSThApayituM dhAtryAM durAtmA parvato'bravIt / 'patito'yamayogyo'taH saha sambhASaNAdibhiH // 334 // iti hastatalAsphAlanena nirbhartsya taM krudhA / ghoSayAmAsuratraiva durbuddherIdRzaM phalam // 335 // evaM bahiH kRtaH sarvairmAnabhaGgAdagAdvanam / tatra brAhmaNaveSeNa vayasA pariNAminA // 336 // eka dina kSIrakadambakane samasta parigrahoMke tyAga karanekA vicAra kiyA isalie usane rAjA vasuse kahA ki yaha parvata aura usakI mAtA yadyapi mandabuddhi haiM tathApi he bhadra ! mere pIche bhI tumheM inakA saba prakArase pAlana karanA cAhiye / uttarameM rAjA vasune kahA ki maiM Apake anugrahase prasanna hUM / yaha kArya to binA kahe hI karane yogya hai isake lie Apa kyoM kahate haiM ? he pUjyapAda ! isameM thor3A bhI saMzaya nahIM kIjiye, Apa yathAyogya paralokakA sAdhana kIjiye / isa prakAra manohara kathA rUpI amlAna mAlAke dvArA rAjA vasune usa uttama brAhmaNakA khUba hI satkAra kiyA || 322-325 / / tadanantara kSIrakadambakane uttama saMyama dhAraNa kara liyA aura anta meM saMnyAsamaraNa kara uttama svarga lokameM janma prApta kiyA || 326 || idhara samasta zAstroMkA jAnanevAlA parvata bhI pitAke sthAna para baiThakara saba prakAra kI zikSAoM kI vyAkhyA karanemeM prema karane lagA / / 327 // usI nagarameM sUkSma buddhivAlA nArada bhI aneka vidvAnoMke sAtha nivAsa karatA thA aura zAstroMkI vyAkhyA ke dvArA yaza prApta karatA thA || 328 || isa prakAra una donoMkA samaya bIta rahA thaa| kisI eka dina sAdhuoMkI sabhA meM 'ajaitavyam' isa vAkyakA arthanirUpaNa karanemeM bar3A bhArI vivAda cala pdd'aa| nArada kahatA thA ki jisameM aGkura utpanna karanekI zakti naSTa ho gaI hai aisA tIna varSakA purAnA jo aja kahalAtA hai aura usase banI huI vastuoM dvArA abhike mukhameM devatAkI pUjA karanA - - Ahuti denA yajJa kahalAtA hai / nAradakA yaha vyAkhyAna yadyapi gurupaddhatike anusAra thA parantu nirbuddhi parvata kahatA thA ki aja zabda eka pazu vizeSakA vAcaka hai ataH usase banI huI vastuoMke dvArA agnimeM homa karanA yajJa kahalAtA hai / / 326-332 / / una donoMke vacana sunakara uttama prakRti vAle sAdhu puruSa kahane lage ki isa duSTa parvatakI nAradake sAtha IrSyA hai isIlie yaha prANavadhase dharma hotA hai yaha bAta pRthivI para pratiSThApita karaneke lie kaha rahA hai / yaha parvata bar3A hI duSTa hai, patita hai ataH hama saba logoMke sAtha vArtAlApa Adi karane meM ayogya hai / / 333-334 / / isa prakAra sabane krodhavaza hAthakI hatheliyoMke tAr3anase usa parvatakA tiraskAra kiyA aura ghoSaNA kI ki durbuddhikA aisA phala isI lokameM mila jAtA hai / / 335 / / isaprakAra sabake dvArA bAhara nikAlA huA parvata mAna bhaGga honese vanameM calA gyaa| vahA~ mahAkAla nAmakA asura brAhmaNakA veSa rakhakara bhramaNa kara rahA thA / usa samaya vaha vRddha 267 1 vidhethe la0, ma0 / 2 samprApto ka0, gha0 / 3 padena la0 / 4 prakrIyeMte la0 / 5 tayorvacana-ma0, jJa0 / 6 parito'yamayogyo naH ka0, gha0 / 7 krudhvA ka0, gha0, ma0 / krudhAt la0 /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 mahApurANe uttarapurANama 1kRtAntArohaNAsanasopAnapadavIriva' / valIrudvahatA bhUyaH skhalatevAndhacakSuSA // 337 // viralena zirojena sitena dadhatA tatam / rAjataM vA zirastrANamantikAntakajAnayAt // 338 // jarAGganAsamAsaGga sukhAdvAmIlacakSuSA / calacchinnakareNeva kariNA kupitAhinA // 339 // ivorcazvAsinA rAjavallabheneva nAgrataH / prasphuTaM pazyatA bhamapRSThenApaTubhASiNA // 340 // rAjJeva yogyadaNDena zameneva tanUbhRtA / vizvabhUnRpakanyAsu baddhakrodhamivAtmanaH // 341 // vaktuM dhArayatA yajJopavItaM triguNIkRtam / tena svAbhimatArambhasiddhihetugaveSiNA // 342 // mahAkAlena raSTaH san parvataH parvate bhraman / pratigamya tamAnamya so'bhyadhAdabhivAdanam // 343 // mahAkAlaH samAzvAsya svasti te'stviti sAdaram / tamavijJAtapUrvatvAtkutassyastvaM banAntare // 34 // parizramaNametatte brUhi me kena hetunA / ityapRcchadasau cAha nijavRtAntamAditaH // 345 // taM nizamya mahAkAlaH sagaraM mama vairiNam / nirvazIkartumeva syAtsamartho me pratiSkasaH // 34 // iti nizcitya pApAramA vipralambhanapaNDitaH / tvatpitA sthaNDilo viSNurUpamanyurahaM ca bhoH // 347 // bhaumopAdhyAyasAnnidhye shaastraabhyaasmkurvhi| tvatpitA me tato viddhi dharmadhAtA tamIkSitum // 348 // mamAgamanametaca vaiphalyaM samapadyata / mA bhaiSIH zatruvidhvaMse sahAyaste bhavAmyaham // 349 // iti kSIrakadambAtmajeSThArthAnugatAH svayam / AtharvaNagatASaSTisahasrapramitAH pRthaka // 350 // avasthAke rUpameM thA, vaha bahuta-sI bali arthAt zarIrakI sikur3anoMko dhAraNa kara rahA thA ve sikur3ane aisI jAna par3atI thIM mAno yamarAjake car3haneke lie sIdiyoMkA mArga hI ho| andhekI taraha vaha bArabAra lar3akhar3Akara gira par3atA thA, usake zira para virale virale sapheda bAla the, vaha eka sapheda raGgakI pagar3I dhAraNa kara rahA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno yamarAjake bhayase usane cA~dIkA Topa hI lagA rakkhA ho, usake netra kucha-kucha banda the jisase aisA jAna par3atA thA mAno vRddhAvasthA rUpI strIke samAgamase utpanna hue sukhase hI usake netra banda ho rahe the, usakI gati sUMr3a kaTe hue hAthIke samAna thI, vaha kruddha sA~pake samAna lambI-lambI zvAsa bhara rahA thA, rAjAke pyAre manuSyake samAna vaha madase Age nahIM dekhatA thA, usakI pITha TUTI huI thii| vaha spaSTa nahIM bola sakatA thA, jisa prakAra rAjA yogya daNDase sahita hotA hai arthAt sabake lie yogya daNDa-sajA detA hai usI prakAra . vaha bhI yogya daNDase sahita thA-arthAt apane anukUla daNDa-lAThI liye hue thA, Uparase itanA zAnta dikhatA thA mAno zarIradhArI zama-zAnti hI ho, vizvabhU mantrI, sagara rAjA aura sulasA kanyAke Upara hamArA baira ba~dhA huA hai yaha kahaneke lie hI mAno vaha tIna lar3a kA yajJopavIta dhAraNa kara rahA thA, vaha apanA abhiprAya siddha karaneke lie yogya kAraNa khoja rahA thaa| aise mahAkAlane parvata para ghUmate hue kSIrakadambakake putra parvatako dekhaa| brAhmaNa veSadhArI mahAkAlane parvatake sammukha jAkara use namaskAra kiyA aura parvatane bhI usakA abhivAdana kiyA / / 336-343 // mahAkAlane AzvAsana dete hue zrAdarake sAtha kahA ki tumhArA bhalA ho| tadanantara ajAna banakara mahAkAlane parvatase pUchA ki tuma kahA~se Aye ho aura isa vanake madhyameM tumhArA bhramaNa kisa kAraNase ho rahA hai ? parvatane bhI prArambhase lekara apanA saba vRttAnta kaha diyaa| use sunakara mahAkAlane socA ki yaha mere vairI rAjAko niveza karaneke lie samartha hai, yaha merA sAdharmI hai| aisA vicAra kara ThaganemeM catura pApI mahAkAla parvatase kahane lagA ki he parvata ! tumhAre pitAne, sthaNDilane, viSNune, upamanyu ne aura maiMne bhauma nAmaka upAdhyAyake pAsa zAstrAbhyAsa kiyA thA isalie tumhAre pitA mere dharmabhAI haiN| unake darzana karaneke lie hI merA yahA~ AnA huA thA parantu kheda hai ki vaha niSphala ho gyaa| tuma Daro mata-zatrukA nAza karanemeM maiM tumhArA sahAyaka hU~ // 344-346 / isa prakAra usa mahAkAlane vIrakadambakake putra parvatake iSTa arthakA anusaraNa karanevAlI atharvaveda sambandhI sATha 1 kRtAnta la0 / 2 padavImiva l0| 3 samAsanna la0, m0| 4 kAntAsu ga0, l0|5 pravilambhana ma0, l0| 6 bhImopAdhyAya la0 / 7 atharvaNa ga0, m0|
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitamaM parva 266 Rco vedarahasyAnItyutpAdyAdhyApya parvatam / zAntipuSTyabhicArAtmakriyAH pUrvoktamantraNaiH // 356 // nizitAH pavanopetavahnijvAlAsamAH phalam / iSTerutpAdamiSyanti prayuktAH pazuhiMsanAt // 352 // tataH sAketamadhyAsya zAntikAdiphalapradam / hiMsAyAgaM samArabhya prabhAvaM vidadhAmahe // 353 // ityuktvA vairinAzArthamAtmIyAn ditiputrakAn / tImrAn sagararASTrasya bAdhAM tIvrajvarAdibhiH // 354 // kurudhvamiti sampreSya sadvijastatpuraM gataH / sagaraM mantragarbhAzIrvAdenAlokya parvataH // 355 // svaprabhAva prakAzyAsya svadezaviSamAzivam | 'zamamiSyAmi yajJena samantreNAvilambitam // 356 // yajJAya vedhasA sRSTA pazavastadvihiMsanAt / na pApaM puNyameva syAtsvargorusukhasAdhanam // 357 // iti pratyAyya taM pApaH punarapyevamabravIt / tvaM pazUnAM sahasrANi SaSTiM yAgasya siddhaye // 358 // kuru saMgrahamanyacca dravyaM tadyogyamityasau / rAjApi sarvavastUni tathaivAsmai samarpayat // 359 // prArabhya parvato yAgaM prANino'mantrayattadA / mahAkAlaH zarIreNa saha svargamupAgataH // 360 // ityAkAze vimAnaistAnIyamAnAnadarzayat / dezAzivopasargaM ca tadaivAsau nirastavAn // 361 // taddRSTvA dehino mugdhAstatpralambhena mohitAH / tAM gatiM prepsavo yAgamRtimAkAMkSayazcalam // 362 // tadyajJAvasitau jAtyaM hayamekaM vidhAnataH / iyAja sulasAM devImapi rAjAjJayA khalaH // 363 // priyakAntAviyogotthazokadAvAnalaciSA / paripluSTatanU rAjA rAjadhAnIM praviSTavAn // 364 // zayyAtale vinikSipya zarIraM prANihiMsanam / vRttaM mahadidaM dharmaH kimadharmo'yamityasau // 365 // - saMzayAmastathAnyeyurmuniM yativarAbhidham / abhivandya mayArabdhaM bhaTTAraka yathAsthitam // 366 // hajAra RcAe~ pRthak-pRthak svayaM bnaaiiN| ye RcAe~ vedakA rahasya batalAnevAlI thIM, usane parvatake lie inakA adhyayana karAyA aura kahA ki pUrvokta mantroMse vAyuke dvArA bar3hI huI agnikI jvAlAmeM zAnti puSTi aura abhicArAtmaka kriyAe~ kI jAveM to pazuoMkI hiMsAse iSTa phalakI prApti ho jAtI hai / tadanantara una donoMne vicAra kiyA ki hama donoM ayodhyA meM jAkara raheM aura zAnti Adi phala pradAna karanevAlA hiMsAtmaka yajJa prArambha kara apanA prabhAva utpanna kareM / / 350-353 // aisA kahakara mahAkAlane vairiyoMkA nAza karaneke lie apane krUra asuroMko bulAyA aura Adeza diyA ki tuma loga rAjA sagarake dezameM tIvra jvara Adike dvArA pIr3A utpanna karo / yaha kahakara asuroMko bhejA aura svayaM parvatako sAtha lekara rAjA sagarake nagarameM gayA / vahA~ mantra mizrita AzIrvAdake dvArA sagara ke darzana kara parvata ne apanA prabhAva dikhalAte hue kahA ki tumhAre rAjyameM jo ghora amaMgala ho rahA hai maiM use mantrasahita yajJake dvArA zIghra hI zAnta kara dU~gA / / 354-356 // vidhAtAne pazuoM kI sRSTi yajJake lie hI kI hai ataH unakI hiMsAse pApa nahIM hotA kintu svargake vizAla sukha pradAna karanevAlA puNya hI hotA hai / / 357 / / isa prakAra vizvAsa dilAkara vaha pApI phira kahane lagA ki tuma yajJakI siddhike lie sATha hajAra pazuoMkA tathA yajJake yogya anya padArthoMkA saMgraha karo / rAjA sagara ne bhI usake kahe anusAra saba vastue~ usake lie sauMpa dIM / / 358-356 // idhara parvatane yajJa Arambha kara prANiyoMko mantrita karanA zurU kiyA-- mantroccAraNa pUrvaka unheM yajJa-kuNDameM DAlanA zurU kiyA / udhara mahAkAlane una prANiyoMko vimAnoMmeM baiThAkara zarIra sahita AkAzameM jAte hue dikhalAyA aura logoMko vizvAsa dilA diyA ki ye saba pazu svarga gaye haiM / usI samaya usane dezake saba amaGgala aura upasarga dUra kara diye / / 360 - 361 / / yaha dekha bahutase bhole prANI usakI pratAraNA - mAyAse mohita ho gaye aura svarga prApta karanekI icchAse yajJameM maranekI icchA karane lage // 362 // yajJake samApta hone para usa duSTa parvatane vidhi pUrvaka eka uttama jAtikA ghor3A tathA rAjAkI AjJAse usakI sulasA nAmakI rAnIko bhI homa diyA / / 363 || priya strIke viyogase utpanna hue zoka rUpI dAvAnalakI jvAlAse jisakA zarIra jala gayA hai aisA rAjA sagara rAjadhAnI meM praviSTa huA / / 364 // vahA~ zayyAtala para apanA zarIra DAla kara vaha saMzaya karane lagA ki yaha jo bahuta bhArI prANiyoMkI hiMsA huI hai so yaha dharma hai yA adharma ? || 365 / / aisA saMzaya karatA huA 1 zeSayiSyAmi la0 / 2 sumitreNA la0 / 3 puNyamevAsya kha0 / 4 pratyAjya ka0, kha0, ga0, gha0 /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 mahApurANe uttarapurANam ahi kiM karma puNyaM me pApaM cedaM vicArya tat / ityavocadasau cAha dharmazAstrabahiHkRtam // 367 // etadeva vidhAtAraM sasamI prApayekSitim / tasyAbhijJAnamapyasti dine'smin saptame zaniH // 368 // patiSyati tato yiddhi saptamI dharaNIti te / taduktaM bhUpatirmatvA brAhmaNaM taM nyavedayat // 369 // tanmRSA kimasau veci nannaH kSapaNakastataH / 1zaGkAsti cettavaitasyA zAntiratra vidhIyate // 370 // ityuktibhirmanastasya sandhArya zithilIkRtam / yajJaM punastamArabdha' sa tataH saptame dine // 37 // mAyayA'surapApasya sulasA nabhasi sthitA / devabhAvaM gatA prAcyapazubhedapariSkRtA // 372 // yAgamRtyuphalenaiSA' labdhA devagatirmayA / taM pramoda tavAkhyA vimAne'hamihAgatA // 373 // yajJena prINitA devAH pitarazcetyabhASata / tadvacaHzravaNAd dRSTaM pratyakSa yAgamRtyujam // 374 / / phalaM jainamunervAkyamasatyamiti bhUpatiH / tIbrahiMsAnurAgeNa saddharmadveSiNodayAt // 375 // sambhatapariNAmena mUlocaravikalpitAt / tatprAyogyasamutkRSTaduSTasaMklezasAdhanAt // 376 // narakAyuHprabhRtyaSTakarmaNAM svocitasthiteH / anubhAgasya bandhasya nikAcitanibandhane // 377 // vibhISaNazanitvena tatkAle "patite ripau! 'tatkarmaNi prasaktAkhilAGgibhiH sagaraH saha // 378 // raurave'jani duSTAtmA mahAkAlo'pi tatkSaNe / svacairapavanApUraNena gatvA rasAtalam / 379 // taM daNDayitumutkrodhastRtIyanarakAvadhau / anviSyAnavalokyainaM vizvabhaprabhRtidviSam // 380 // mRtiprayogasampAdI tato nirgasya nighRNaH / parvatasya prasAdena sulasAsahitaH sukham // 381 // prApto'hamiti zaMsantaM vimAne'rimadarzayat / taM dRSTvA tatparokSe'tra vizvabhUH sacivaH svayam // 382 // vaha yativara nAmaka munike pAsa gayA aura namaskAra kara pUchane lagA ki he svAmin ! maiMne jo kArya prArambha kiyA hai vaha Apako ThIka-ThIka vidita hai / vicAra kara Apa yaha kahiye ki merA yaha kArya puNya rUpa hai athavA pApa rUpa ? uttarameM munirAjane kahA ki yaha kArya dharmazAstrale bahiSkRta hai, yaha kArya hI apane karanevAleko saptama naraka bhejegaa| usakI pahicAna yaha hai ki Ajase sAtaveM dina vana giregA usase jAna lenA ki tujhe sAtavIM pRthivI prApta huI hai| munirAjakA kahA ThIka mAna kara rAjAne usa brAhmaNa-parvatase yaha saba bAta kahI / / 366-366 // rAjAkI yaha bAta sunakara parvata kahane lagA ki vaha maTha hai. vaha naMgA sAdhu kyA jAnatA hai? phira bhI tujhe yadi zaMkA hai to isakI bhI zAMti kara DAlate haiM // 370 // isa tarahake vacanoMse rAjAkA mana sthira kiyA aura jo yajJa zithila kara diyA thA use phirase prArambha kara diyaa| tadanantara sAtaveM dina usa pApI asurane dikhalAyA~ ki sulasA deva paryAya prApta kara AkAzameM khar3I hai, pahale jo pazu home gaye the ve bhI usake sAtha haiN| vaha rAjA sagarase kaha rahI hai ki yajJameM maraneke phalase hI maiMne yaha devagati pAI hai, maiM yaha saba harSakI bAta Apako kahaneke lie hI vimAnameM baiTha kara yahA~ AI huuN| yajJase saba devatA prasanna hue haiM aura saba pitara tRpta hue haiN| usake yaha vacana sunakara sagarane vicAra kiyA ki yajJameM maranekA phala pratyakSa dikhAI de rahA hai ataH jaina munike vacana asatya haiN| usI samaya anurAga rakhanese evaM saddharmake sAtha deSa karane vAle karmakI mUla-prakRti tathA uttara prakRtiyoMke bhedase utpanna hue pariNAmoMse. narakAyuko Adi lekara AThoM karmoMkA apane yogya utkRSTa sthitibandha evaM utkRSTa anubhAgabandha par3a gyaa| usI samaya bhayaGkara vajrapAta huA, vaha una saba zatruoM para par3A aura usa kAryameM lage hue saba jIvoMke sAtha rAjA sagara mara kara raurava naraka-sAtaveM narakameM utpanna huaa| atyanta duSTa mahAkAla bhI tIvra krodha karatA huA apane vairarUpI vAyuke bhaiMkorese use daNDa deneke lie naraka gayA parantu usake nIce jAnekI avadhi tIsare naraka taka hI thii| vahA~ taka usane use khojA parantu jaba patA nahIM calA taba vaha nirdaya vahA~se nikalA aura vizvabhU maMtrI Adi zatruoMko mAranekA upAya karane lgaa| usane mAyAse dikhAyA ki rAjA sagara sulasAke sAtha vimAnameM baiThA huA kaha rahA hai ki maiM parvatake 1 zaGkAcettavaitarayA la0 / 2 samArabdhaH l0| 3 puraskRta ma0, l0| 4 phalenaiva l0| 5 patitau 6 tatkarmaNi tattatkarmaprasaktA l|
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitama parva 271 viSayAdhipatirbhavA mahAmedhe kRtodyamaH / vimAnAntargatA devA pitarazca nabho'GgaNe // 383 // sarveSAM darzitA vyaktaM mahAkAlasya maayyaa| mahAmedhastvayA yAgo mantrin puNyavatA kRtaH // 384 // iti vizvabhuvaM bhUpaH sambhUyAstAvipustadA / nAradastApasAzcaitadAkaNyaSa durAtmanA // 385 // 'durmArgo dviSatAnena dhika lokasya prakAzitaH / nivAryoyamupAyena kenacityApapaNDitaH // 386 // iti sarvepi saGgatya sAketapuramAgatAH / yathAvidhi samAlokya sacivaM pApino narAH // 387 // nitAntamarthakAmArtha kurvanti prANinAM vadham / na ke'pi kApi dharmArtha prANinAM santi ghAtakAH // 388 // vedavidbhirahiMsoktA vede brahmanirUpite / kalpavallIva mAteva sakhIva jagate hitA // 389 // iti pUrvaSivAkyasya tvayA prAmANyamicchatA / tyAjyametadvadhaprAyaM karma karmanibandhanam // 39 // tApasairabhyadhAyIti srvpraannihitaissibhiH| vizvabhUridamAkarNya tApasA bhoH kathaM mayA // 39 // dRSTaM zakyamapahotaM sAkSAtsvargasya sAdhanam / iti bravan punarnAradenoktaH pApabhIruNA // 312 // amAtyorAma vidvAMstvaM kimiti svargasAdhanam / sagaraM saparIvAraM nirmUlayitumicchatA // 393 // upAyo'yaM vyadhAyyevaM pratyakSaphaladarzanAt / kenacitkuhukajJena mugdhAnAM mohakAraNam // 394 // tataH zIlopavAsAdividhimArSAgamoditam / Acareti sa taM prAha parvataM nAradoditam // 395 // zrataM tvayetyasau zAstreNAsuroktena durmtiH| mohito nAradenApi prAgidaM kiM na vA zrutam // 396 // samAsya ca gururnAnyo "matpitaivAtigaviMtaH / samatsaratayApyeSa mayyadya kimivocyate // 397 // prasAdase hI sukhako prApta huA huuN| yaha dekha, vizvabhU mantrI jo ki sagara rAjAke pIche svayaM usake dezakA svAmI bana gayA thA mahAmedha yajJameM udyama karane lgaa| mahAkAlakI mAyAse saba logoMko sApha sApha dikhAyA gayA thA ki AkAzAGgaNameM bahutase deva tathA pitara loga apane apane vimAnoMmeM baiThe hue haiN| rAjA sagara tathA anya loga ekatrita hokara vizvabhU mantrIkI stuti kara rahe haiM ki mantrin ! tuma bar3e puNyazAlI ho, tumane yaha mahAmedha yajJa prArambha kara bahuta acchA kArya kiyaa| idhara yaha saba ho rahA thA udhara nArada tathA tapasviyoMne jaba yaha samAcAra sunA to ve kahane lage ki isa duSTa zatrune logoMke lie yaha mithyA mArgabatalAyA hai ataH ise dhikkAra hai| pApa karanemeM atyanta catara isa parvatakA kisI upAyase pratikAra karanA caahiye| aisA vicAra kara saba loga ekatrita ho ayodhyA nagarameM Aye / vahA~ unhoMne pApa karate hue vizvabhU mantrIko dekhA aura dekhA ki bahutase pApI manuSya artha aura kAmake lie bahutase prANiyoMkA vadha kara rahe haiN| tapasviyoMne vizvabha maMtrIse kahA ki pApI manuSya artha aura kAmake lie to prANiyoMkA vighAta karate haiM parantu dharmake lie kahIM bhI koI bhI manuSya prANiyoMkA ghAta nahIM krte| vedake jAnane vAloMne brahmanirUpita vedameM ahiMsAko kalpa latAke samAna, athavA sakhIke samAna jagatkA hita karanevAlI batalAyA hai| he maMnina / yadi tama pUrva RSiyoMke isa vAkyako pramANa mAnate ho to tumheM hiMsAse bharA hA yaha kArya jo ki karmabandhakA kAraNa hai avazya hI chor3a denA cAhie / / 371-360 // saba prANiyoMkA hita cAhane vAle tapasviyoMne isaprakAra kahA parantu vizvabhU mantrIne ise-suna kara kahA ki he tapasviyo! jo yajJa pratyakSahI svargakA sAdhana dikhAI de rahA hai usakA apalApa kisa prakAra kiyA jA sakatA hai ? tadanantara isa prakAra kahane vAle vizvabhU maMtrIro pApabhIru nAradane kahA ki he uttama maMtrin ! tU to vidvAna hai, kyA yaha saba svargakA sAdhana hai ? are, rAjA sagarako parivAra sahita nirmUla naSTa karanekI icchA karane vAle kisI mAyAvIne isa taraha pratyakSa phala dikhAkara yaha upAyaracAhai, graha upAya kevala mUrkhamanuSyoMko hI mohita karanekA kAraNa hai ||361-364||islietuu RSi praNIta AgamameM kahI huI zIla tathA upavAsa Adi vidhikA AcaraNa kr| isa prakAra nAradake vacana sunakara vizvabhUne parvatase kahA ki tumane nAradakA kahA sunA ? mahAkAla asurake dvArA kahe zAkhase mohita huA durbuddhi parvata kahane lagA ki 1darmArgo'dhikRto'nena ma. l.| 2 ko'pi l.| 3 vede brahmanirUpitaH m.| vedo brahmanirUpitaH la.4 pUrvArSavAkyasya l0| 5 matitya vAti la01)
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 mahApurANe uttarapurANam sazruto madgurodharmabhAtA jagati vizrutaH / sthavirastena ca zrauta rahasya' pratipAditam // 398 // yAgamRtyuphalaM sAkSAnmayApi prakaTIkRtam / na cette pratyayo vizvavedAmbhonidhipAragam // 399 // vasuM prasiddhaM satyena pRccherityanvabhASata / tacchrutvA nArado'vAdIko doSaH pRcchytaamsau||40|| idaM tAvadvicArAhaM vadhazceddharmasAdhanam / ahiMsAdAnazIlAdi bhavetpApaprasAdhanam // 4.1 // astu cenmatsyabandhAdipApinAM paramA gatiH / satyadharmatapobrahmacAriNo yAntvadhogatim // 4.2 // yajJe pazuvadhADauM netaratreti cena tat / vadhasya duHkhahetutve sArazyAdubhayantra vA // 403 // phalenApi samAnena bhAvyaM kastaniSedhakaH / atha tvamevaM manyethAH 1pazusRSTeH svayambhuvaH // 40 // yajJArthatvAba tasyAtiviniyokturadhAgamaH / 4ityevaM cAtimugdhAbhilASaH saadhuvighiNtH||405|| tatsargasyaiva sAdhutvAdastyanyaccAna "durghaTam / yadartha yaddhi tasyAnyathopayoge'rthakRta tat // 10 // yathAnyathopayuktaM sa zleSmAdizamanauSadham / yajJArthapazusargeNa krayavikrayaNAdikam // 407 // tathAnyathA prayuktaM tanmahAdoSAya kalpate / durbalaM vAdinaM dRSTvA grUmaH tvAmabhyupetya ca // 408 // yathA zastrAdibhiH prANivyApAdI vadhyate'hasA / mantrairapi pazUn hantA vadhyate nivizeSataH // 409 // pazvAdilakSaNaH sargo vyajyate kriyate'thavA / kriyate cetkhapuSpAdi cAsanna kriyate kutaH // 40 // yaha zAstra kyA nAradane bhI pahale kabhI nahIM sunA / isake aura mere guru pRthak nahIM the, mere pitA hI to donoMke guru the phira bhI yaha adhika garva karatA hai| mujha para IrSyA rakhatA hai ataH Aja cAhe jo kaha baiThatA hai| vidvAna sthavira mere guruke dharma bhAI tathA jagatmeM prasiddha the, unhIMne mujhe yaha : zratiyoMkA rahasya batalAyA hai| yajJameM maranese jo phala hotA hai use maiMne bhI Aja pratyakSa dikhalA diyA hai phira bhI yadi tujhe vizvAsa nahIM hotA hai to samasta vedarUpI samudrake pAragAmI rAjA vasuse jo ki satyake kAraNa prasiddha hai, pUcha sakate ho| yaha sunakara nAradane kahA ki kyA doSa hai vasuse pUcha liyA jAve // 365-400 // parantu yaha bAta vicAra karaneke yogya hai ki yadi hiMsA, dharmakA sAdhana mAnI jAyagI to ahiMsA dAna zIla Adi pApake kAraNa ho jaavNge|| 401 / / ho jAveM yadi ya ApakA kahanA hai to machaliyA~ pakar3anevAle Adi pApI jIvoMkI zubha gati honI cAhiye aura satya, dharma, tapazcaraNa tathA brahmacaryakA pAlana karanevAleko adhogatimeM jAnA caahie||402|| kadAcit Apa yaha kaheM ki yajJameM pazu vadha karanese dharma hotA hai anyatra nahIM hotA ? to yaha kahanA bhI ThIka nahIM haiM kyoMki vadha donoM hI sthAnoMmeM eka samAna duHkhakA kAraNa hai ataH usakA phala samAna hI honA cAhie ise kauna roka sakatA hai ? kadAcit Apa yaha mAnate hoM ki pazuoMkI racanA vidhAtAne yajJake lie hI kI hai, ataH yajJameM pazu hiMsA karanevAleke lie pApa-bandha nahIM hotA to yaha mAnanA ThIka nahIM hai kyoMki yaha mUrkha janakI abhilASA hai tathA sAdhujanoMke dvArA nindita hai // 403-405 // yajJake lie hI brahmAne pazuoMkI smRSTi kI hai yadi yaha Apa ThIka mAnate hai to phira unakA anyatra upayoga karanA ucita nahIM hai kyoMki jo vastu jisa kAryake lie banAI jAtI hai usakA anyathA upayoga karanA kAryakArI nahIM hotaa| jaise ki zleSma Adiko zamana karanevAlI auSadhikA yadi anyathA upayoga kiyA jAtA hai to vaha viparItaphaladAyI hotA hai| aise hI yajJake lie banAye gaye pazuoMse yadi kraya-vikraya Adi kArya kiyA jAtA hai to vaha mahAn doSa utpanna karanevAlA honA caahie| tU bAda karanA cAhatA hai parantu durbala hai-yukti balase rahita hai ataH tere pAsa Akara hama kahate haiM ki jisa prakAra zastra Adike dvArA prANiyoMkA vighAta karanevAlA manuSya pApase baddha hotA hai usI prakAra mantroMke dvArA prANiyoMkA vighAta karanevAlA bhI binA kisI vizeSatAke pApase baddha hotA hai||406-406 / / dUsarI bAta yaha hai ki brahmA jo pazu Adiko banAtA hai vaha prakaTa karatA hai athavA navIna banAtA hai ? yadi navIna banAtA hai to AkAzake phUla Adi asat padArtha 1 pazusRSTiH ma0, l.| 2 yajJArthatvaM na tasyAsti ka0, gh0| 3 tasyAti l.| 4 ityayaM l0| 5 durghaya l0|6 prayuktaM tu ma0, l0| 7 cAsannaH /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitama parva 273 athAbhivyajyate tasya vAcyaM prAkapratibandhakam / pradIpajvalanAtpUrva ghaTAderandhakAravat // 4 // bhastu vA nAhatavyaktisRSTivAdo vidhIyate / iti zrutvA vacastasya sarve te taM samastuvan // 12 // vasunA ced dvayorvAde vicchedaH so'bhigamyatAm / iti tAbhyAM samaM sNsdgcchtsvstikaavtiim||13|| tatsarva parvatenokta jJAtvA tajananI tdaa| saha tena vasuM dRSTvA parvatastvaparigrahaH // 14 // tapovanonmukhenAyaM guruNApi tavApitaH / nAradena sahAsyeha tavAdhyakSe bhaviSyati // 15 // vivAdo yadi bhaGgo'tra bhAvI bhAviyamAnanam / viddhyasya zaraNaM nAnyadityAkhyatso'pi sAdaram 416 vidhitsurguruzuzruSAmamba mAsmAtra shngkthaaH| jayamasya vidhAsyAmItyasyA bhayamapAkarot // 417 // anyedhurvasumAkAzasphaTikAMhUyuddhatAsanam / siMhAGkitaM samAruhya sthitaM samupagamyate // 41 // sampRcchanti sma sarve'pi vizvabhUsacivAdayaH / tvataH prAgapyahiMsAdidharmarakSaNatatparAH // 419 // catvAro'tra mahIpAlA bhUtA himamahAsama / vasvAdigiriparyantanAmAno harivaMzajAH // 420 // purA caipu vyatIteSu vizvAvasumahAmahIT / abhUttato bhavAMzcAsIdahiMsAdharmarakSakaH // 421 // tvameva satyavAdIti praghoSo bhuvanatraye / viSavahnitulAdezyo vastusandehasannidhau // 422 // tvameva pratyayotpAdI chindi naH saMzayaM vibho| ahiMsAlakSaNaM dharma nAradaH pratyapadyata // 423 // parvatastadviparyAsamupAdhyAyopadezanam / yAdRk tAhaka tvayA 'vAcyamityasau cAthitaH purA // 424 // kyoM nahI banA detA ? // 410 // yadi yaha kaho ki brahmA pazu Adiko navIna nahIM banAtA hai kintu prakaTa karatA hai ? to phira yaha kahanA cAhie ki prakaTa honeke pahale unakA pratibandhaka kyA thA ? unheM prakaTa honese rokanevAlA kauna thA ? jisa prakAra dIpaka jalaneke pahale andhakAra ghaTAdiko rokanevAlA hai usI prakAra prakaTa honeke pahale pazu Adiko rokanevAlA bhI koI honA cAhie / / 411 / isa prakAra Apake sRSTivAdameM yaha vyaktivAda Adara karaneke yogya nahIM hai| isa taraha nAradake vacana sunakara saba loga usakI prazaMsA karane lage // 412 // saba kahane lage ki yadi rAjA vasuke dvArA tuma donoMkA vivAda vizrAnta hotA hai to unake pAsa calA jAve / aisA kaha sabhAke saba loga nArada aura parvatake sAtha svastikAvatI nagara gaye // 413 // parvatake dvArA kahI huI yaha saba jaba usakI mAtAne jAnI taba vaha parvatako sAtha lekara rAjA vasuke pAsa gaI aura rAjA vasuke darzana kara kahane lagI ki yaha nirdhana parvata tapovanake lie jAte samaya tumhAre gurune tumhAre lie sauMpA thaa| Aja tumhArI adhyakSatAmeM yahA~ nAradake sAtha vivAda hogaa| yadi kadAcit usa vAdameM isakI parAjaya ho gaI to phira yamarAjakA mukha hI isakA zaraNa hogA anya kucha nahIM, yaha tuma nizcita samajha lo, isa prakAra parvatakI mAtAne rAjA vasuse khaa| rAjA vasu gurukI sevA karanA cAhatA thA ataH bar3e Adarase bolA ki he mA~ ! isa viSayameM tuma kucha bhI zaMkA na kro| maiM parvatakI hI vijaya kraauuNgaa| isa taraha kahakara usane parvatakI mAkA bhaya dUra kara diyaa| // 414-417 // dUsare dina rAjA vasu AkAza-sphaTikake pAyoMse khar3e hue, siMhAsanapara ArUr3ha hokara rAja-sabhAmeM virAjamAna thA usI samaya ve saba vizvabhU mantrI Adi rAjasabhAmeM pahu~ca kara pUchane lage ki Apase pahale bhI ahiMsA Adi dharmakI rakSA karanemeM tatpara rahane vAle himagiri, mahAgiri, samagiri aura vasugiri nAmake cAra harivaMzI rAjA ho gaye haiM / / 418-416 // ina sabake atIta hone para mahArAja vizvAvasu hue aura unake bAda ahiMsA dharma kI rakSA karanevAle Apa hue haiN| Apa hI satyavAdI haiM isa prakAra tInoM lokoMmeM prasiddha haiN| kisI bhI dazAmeM saMdeha hone para Apa viSa agni aura tulAke samAna hai| he svAmin ! Apa hI vizvAsa utpanna karane vAle haiM ataH hama logo patra karane vAle haiM ataH hama logokA saMzaya dara kiijiye| nAradane ahiMsAlakSaNa dharma batalAyA hai aura parvata isameM viparIta kahatA hai arthAt hiMsAko dharma batalAtA hai / aba upAdhyAya-gurumahArAjakA jaisA upadeza ho vaisA Apa kahiye / 1 pratibandhanam l.| 2 so'bhigamyate la0, m0|3 tajjano j0| 4 vivAde yadi bhaGgo'tra bhAvI bhAvi yamAnanam / viddhayasya zaraNaM ( viddhi asya iti padacchedaH) m0| 5 vaMzajA hareH ma0 / 6 yaacy-l|
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 mahApurANe uttarapurANam gurupalyAtanirdiSTa budhyamAno'pi bhuuptiH| mahAkAlamahAmohenAhito duHSamAvadheH // 425 // sAmIpyAdrakSaNAnandaraudradhyAnaparAyaNaH / parvatAbhihitaM tattvaM dRSTe kA'nupapannatA // 426 // svargamasyaiva yAgena' sajAniH sagaro'pyagAt / jvalatpradIpamanyena ko dIpena prakAzayet // 427 // parvatokta' bhayaM hitvA kuruvaM svargasAdhanam / iti hiMsAnRtAnandAd vadhvAyurnAraka prati // 128 // mithyApApApavAdAbhyAmabhIrurabhaNIdidam / aho mahIpatervaktrAdapUrva ghoramIzam // 129 // niryAtamiti vaiSamyAdukta nAradatApasaiH4 / AkrozadambaraM nadyaH pratikUlajalanavAH // 13 // sadyaH sarAMsi zuSkANi raktavRSTiranAratA / tIvrAMzoraMzavo mandA vizvAzAzca malImasAH // 13 // babhUvuH prANinaH kampamAdadhurbhayavihalAH / tadA mahAdhvanirdhAtrI dvidhAbheda"mupAgatA // 132 // vasostasmin mahArandhra nyamajatsihaviSTaram / taduSTA devavidyAdharezA ghanapathe sthitAH // 433 // atikrambAdima mArga vasurAjamahAmate / dharmavidhvaMsana mArga mAbhidhA ityaghoSayan // 534 // parvataM vasurAjaM ca siMhAsananimajanAt / parimlAnamukhau dRSTvA mahAkAlasya kingkraaH|| 435 // tApasAkAramAdAya bhayaM mA'tra sma gacchatam / ityAtmotthApitaM cAsyA darzayan hariviSTaram // 436 // nupoDapyahaM kathaM tattvavidvibhemyamRSaM vacaH / parvatasyaiva nizcinvamityAkaNThaM nimanavAn // 137 / / aneneyamavasthAbhUnmithyAvAdena bhUpate / tyajemamiti samprArthito'pi yatnena sAdhubhiH // 138 / isa prakAra saba logoMne rAjA vasuse khaa| rAjA vasu yadyapi prApta bhagavAnke dvArA kahe hue dharmatattvako jAnatA thA tathApi gurupatnI usase pahale hI prArthanA kara cukI thI, isake sivAya vaha nahAkAlake dvArA utpAdita mahAmohase yukta thA, duHSamA nAmaka pazcama kAlakI sImA nikaTa thI, aura vaha svayaM parigrahAnanda rUpa raudra dhyAnameM tatpara thA ataH kahane lagA ki jo tattva parvatane kahA hai vahI ThIka hai| jo vastu pratyakSa dikha rahI hai usameM bAdhA ho hI kaise sakatI hai / / 420-426 / / isa parvatake batAye yajJase hI rAjA sagara apanI rAnI sahita svarga gayA hai| jo dIpaka svayaM jala rahA hai--svayaM prakAzamAna hai bhalA use dUsare dIpakake dvArA kauna prakAzita karegA ? / / 427 / / isalie tuma loga bhaya chor3akara jo parvata kaha rahA hai vahI karo, vahI svargakA sAdhana hai isa prakAra hiMsAnandI nandI rodra dhyAnake dvArA rAjA vasune narakAyukA bandha kara liyA tathA asatya bhASaNake pApa aura lokanindAse nahIM Darane vAle rAjA vasune ukta vacana khe| rAjA vasukI yaha bAta sunakara nArada aura tapasvI kahane lage ki Azcarya hai ki rAjAke mukhase aise bhayaMkara zabda nikala rahe haiM isakA koI viSama kAraNa avazya hai| usI samaya AkAza garajane lagA, nadiyoMkA pravAha ulaTA bahane lagA, tAlAba zIghra hI sUkha gaye, lagAtAra raktakI vaSo hone lagI, sUyekI kiraNe phIkI par3a gaI, samasta dizAe~ malina ho gaI, prANI bhayase vihvala hokara kA~pane lage, bar3e jorakA zabda karatI huI pRthivI phaTakara do TUka ho gaI aura rAjA vasukA siMhAsana usa mahAgartameM nimagna ho gyaa| yaha dekha AkAzamArgameM khar3e hue deva aura vidyAdhara kahane lage ki he buddhimAn rAjA vasu ! sanAtana mArgakA ullaMghana kara dharma kA vidhvaMsa karane vAle mArgakA nirUpaNa mata karo // 428-434|| pRthivImeM siMhAsana ghusanese parvata aura rAjA vasukA mukha phIkA par3a gyaa| yaha dekha mahAkAlake kiMkara tApasiyoMkA veSa rakhakara kahane lage ki Apa loga bhayako prApta na hoN| yaha kahakara unhoMne vasukA siMhAsana apane Apake dvArA uThAkara logoMko dikhalA diyaa| rAjA vasu yadyapi siMhAsanake sAtha nIce dhaMsa gayA thA tathApi jora dekara kahane lagA ki maiM tattvoMkA jAnakAra hU~ ataH isa upadravase kaise ra sakatA hUM ? maiM phira bhI kahatA hUM ki parvatake vacana hI satya haiN| itanA kahate hI vaha kaNTha paryanta pRthivImeM ghusa gyaa| usa samaya sAdhuoMne-tApasiyoMne bar3e yatnase yadyapi prArthanA kI thI ki he rAjan ! terI yaha avasthA asatya bhASaNase hI huI hai isalie ise chor3a de tathApi vaha ajJAnI yajJa 1 yogena l| 2 hiMsAnRtAnando ka0, kh.| 3 narakaM l0| 4 tApasAH l0| 5 bhakti-ma0, laa|6 mahApate l0| 7 ityAtyasthApitaM ka0, kha0, la0 /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaSaSTitama parva tathApi vazamevAjJaH sanmArga pratipAdayan / bhuvA kupita evAsau nigIrNo'ntyAmagAkSitim // 439 // athAsuro jagatpratyayAyAdAya narendrayoH / divyaM rUpamavApAvAvAM yAgazraddhayA divam // 44. // nAradoktamapAkarNyamityuktvApadadRzyatAm / zokAzcaryavatAgAtsvarvasurnahi mahImiti // 441 // saMvisaMvadamAnena janena mahatA saha / prayAge vizvabhUrgatvA rAjasUyavidhi vyadhAt // 452 // mahApurAdhipAdyAzca nindanto janamUDhatAm / paramabrahmanirdiSTamArgaraktA manAk sthitAH // 443 // nAradenaiva dharmasya maryAdetyabhinanya tam / adhiSThAnamadustasmai puraM giritaTAbhidham // 444 // tApasAca dyaadhrmvidhvNsvidhuraashyaaH| kalayantaH kaliM kAlaM viceluH svaM svamAzramam // 445 // tato'nyeyuH khago nAnA devo dinakarAdimaH / parvatasyAkhilaprANiviruddhAcaritaM tvayA // 446 // nirudhyatAmiti prItyA nirdiSTo nAradena sH| kariSyAmi tathetItvA nAgAn' gaMdhArapaJcagAn // 447 // sa vidyayA samAhUtAMstatprapaJca yathAsthitam / avocatte'pi saMgrAme bhaktvA daityamakurvata // 448 // yazavinaM samAlokya vizvabhUparvatAhayau / zaraNAnveSaNoyuko mahAkAlaM yahacchayA // 449 // puraH sannihitaM raSvA yAgavitaM tmuuctuH| bAgaiGkeSibhirasmAkaM vihito'yamupadravaH // 450 // nAgavidyAzca vidyAnupravAde pribhaassitaaH| niSiddhaM jinavimbAnAmupAsAM vijambhaNam // 15 // tato yuvAM jinAkArAn surUpAn dikcatuSTaye / nivezyAbhyaya' yajJasya prakramethAmimaM vidhim // 152 // ityupAyamasAvAha tau ca taccakratustathA / punaH khagAdhipo'bhyetya yajJavinnavidhitsayA // 453 // ko hI sanmArga batalAtA rhaa| antameM pRthivIne use kupita hokara hI mAno nigala liyA aura vaha marakara sAtaveM naraka gayA // 435-436 / / tadanantara vaha asura jagatko vizvAsa dilAneke lie rAjA sagara aura vasukA sundara rUpa dhAraNa kara kahane lagA ki hama donoM nAradakA kahA na sunakara yajJakI zraddhAse hI svargako prApta hue haiN| isa prakAra kahakara vaha adRzya ho gyaa| isa ghaTanAse logoMko bahuta zoka aura Azcarya huaa| unameM koI kahatA thA ki rAjA sagara svarga gayA hai aura koI kahatA thA ki nahIM, naraka gayA hai| isa taraha vivAda karate hue vizvambhU mantrI apane ghara calA gyaa| tadanandara prayAgameM usane rAjasUya yajJa kiyaa| isapara mahApura Adi nagaroMke rAjA manuSyoMkI mUr3hatAkI nindA karane lage aura parama brahma-paramAtmAke dvArA batalAye mArgameM tallIna hote hue thor3e dina taka yoM hI Thahare rahe // 440-443 / / isa samaya nAradake dvArA hI dharma kI maryAdA sthira raha sakI hai isalie saba logoMne usakI bahuta prazaMsA kI aura usake lie giritaTa nAmakA nagara pradAna kiyA // 444 // tApasI loga bhI dayA dharma kA vidhvaMsa dekha bahuta dukhI hue aura kalikAlakI mahimA samajhate hue apane-apane AzramoMmeM cale gaye // 445 // tadanantara kisI dina, dinakaradeva nAmakA vidyAdhara AyA, nAradane usase bar3e premase kahA ki isa samaya parvata samasta prANiyoMke viruddha AcaraNa kara rahA hai ise Apako rokanA caahiye| uttarameM vidyAdharane kahA ki avazya rokuuNgaa| aisA kahakara usane apanI vidyAse gaMdhArapannaga nAmaka nAgakumAra devoMko bulAyA aura vighna karanekA saba prapaJca unheM yathA yogya batalA diyaa| nAgakumAra devoMne bhI saMgrAmameM daityoMko mAra bhagAyA aura yajJameM vighna macA diyaa| vizvambhU mantrI aura parvata yajJameM honevAlA vighna dekhakara zaraNakI khoja karane lge| anAyAsa hI unheM sAmane khar3A huA mahAkAla asura dikha pdd'aa| dikhate hI unhoMne usase yajJameM vighna AnekA saba samAcAra kaha sunAyA, use sunate hI mahAkAlane kahA ki hama logoMke sAtha dveSa rakhanevAle nAgakumAra devoMne yaha upadrava kiyA hai / nAgavidyAoMkA nirUpaNa vidyAnuvAdameM huA hai| jinavimboMke Upara inake vistArakA niSedha batalAyA hai arthAt jahA~ jinavimba hote haiM vahA~ inakI zakti kSINa ho jAtI hai // 446-451 / / isalie tuma donoM cAroM dizAoMmeM jinendrake AkArakI sundara pratimAe~ rakhakara unakI pUjA karo aura tadanantara yajJakI vidhi prArambha kro.|| 452 // isa prakAra mahAkAlane yaha upAya kahA aura una 1 nAgA taM dhAra l.(1)|
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 mahApurANe uttarapurANama dRSTA jainendrabimbAni vidyAH kAmanti nAtra me / nAradAya niveceti svasvadhAma samAzrayan // 454 // nirvighnaM yajJanirvRttau vizvabhUH parvatazca tau / jIvitAnte ciraM duHkhaM narake'nubabhUvatuH // 455 // mahAkAlo'pyabhipretaM sAdhayitvA svarUpakRt / prAgbhave podanAdhIzo nRpo'haM madhupiGgalaH // 456 // mayaivaM sulasAhatomahatpApamanuSThitam / ahiMsAlakSaNo dharmo jinendrairabhibhASitaH // 157 // anuSTheyaH sa dharmiSTharityuktvAsau tirodadhat / svayaM cAdAtsvaduzceSTAprAyazcittaM daryAdhIH // 458 // 'nivRttimeva sammohAdvihitAtpApakarmaNaH / vizvabhUpramukhAH sarve hiMsAdharmapravRttakAH // 459 // prayayuste gatiM pApAmArakImiti kecana / divyabodhaiH samAkarNya munibhiH samudAhRtam // 46 // parvatoddiSTadurmArga nopeyuH pApabhIravaH / kecitta dIrghasaMsArAstasminneva vyavasthitAH // 461 // ityanena sa mantrI ca rAjA cAgamamAhatam / samAsInAzca sarve'pi mantriNaM tuSTuvustarAm // 462 // tadA senApati nA mahIzasya mahAbalaH / puNyaM bhavatu pApaM vA yAge nastena kiM phalam // 463 // prabhAvadarzanaM zreyo bhUbhRnmadhye kumArayoH / ityuktavAMstato rAjA punazcaitat vicAravat // 464 // iti matvA visRjyaitAn mantrisenApatIn punaH / hitopadezina praznaM tamapRcchatpurohitam / / 465 // gatayojanakAgAraM syAna veSTaM kumArayoH / iti so'pi purANeSu nimitteSu ca lakSitam // 466 // asmatkumArayostatra yAge bhAvI mhodyH| saMzayo'tra na kartavyastvayAnyaccedamucyate // 467 // bhathAsmin bhArate kSetra manavastIrthanAyakAH / cakrezAsividhArAmA bhaviSyanti mahaujasaH / / 468 // donoMne use yathAvidhi kiyA / tadanantara vidyAdharoMkA rAjA dinakaradeva yajJameM vighna karanekI icchAse AyA aura jinapratimAe~ dekhakara nAradase kahane lagA ki yahA~ merI vidyAe~ nahIM cala sakatIM aisA kahakara vaha apane sthAna para calA gayA // 453-454 // isa taraha vaha yajJa nirvighna samApta huA aura vizva mantrI tathA parvata donoM hI Ayuke antameM marakara cirakAlake lie narakama duHkha bhogane lage // 455 // antameM mahAkAla asara apanA abhiprAya pUrA kara apane asalI rUpa meM prakaTa huA aura kahane lagA ki maiM pUrva bhavameM podanapurakA rAjA madhupiGgala thaa| maiMne hI isa taraha sulasAke nimitta yaha bar3A bhArI pApa kiyA hai| jinendra bhagavAnne jisa ahiMsAlakSaNa dharmakA nirUpaNa kiyA hai dharmAtmAoMko usIkA pAlana karanA cAhiye itanA kaha vaha antarhita ho gayA aura dayAse Ardra buddhi hokara usane apanI duSTa ceSTAoMkA prAyazcitta svayaM grahaNa kiyA // 456-458 // moha vaza kiye hue pApa karmase nivRtti honA hI prAyazcitta kahalAtA hai / hiMsA dharmameM pravRtta rahane vAle vizvabhU zrAdi samasta loga pApake kAraNa narakagatimeM gaye aura pApase DaranevAle kitane hI logoMnesamyagjJAnake dhAraka muniyoMke dvArA kahA dharma sunakara parvatake dvArA kahA mithyAmArga svIkRta nahIM kiyA aura jinakA saMsAra dIghe thA aise kitane hI loga usI mithyAmAgameM sthita rahe Aye // 456-461 / / isa prakAra atizayamati maMtrIke dvArA kahA huA Agama sunakara prathama maMtrI, rAjA tathA anya sabhAsada logoMne usa dvitIya mantrIkI bahuta bhArI stuti kI // 462 / / usa samaya rAjA dazarathakA mahAbala nAmakA senApati bolA ki yajJameM puNya ho cAhe pApa, hama logoMko isase kyA prayojana hai ? hama logoMko to rAjAoMke bIca donoM kumAroMkA prabhAva dikhalAnA zreyaskara hai| senApatikI yaha bAta sunakara rAjA dazarathane kahA ki abhI isa bAta para vicAra karanA hai| yaha kaha kara unhoMne maMtrI aura senApatiko to vidA kiyA aura tadanantara hitakA upadeza denevAle purohitase yaha prazna pUchA ki rAjA janakake ghara jAne para donoM kumAroMkA iSTa siddha hogA yA nahIM ? uttarameM purohita bhI purANoM aura mimittazAstroMke kahe anusAra kahane lagA ki hamAre ina donoM kumAroMkA rAjA janakake usa yajJameM mahAn aizvarya prakaTa hogA isameM Apako thor3A bhI saMzaya nahIM karanA cAhiye / isake sivAya eka bAta aura kahatA hU~ // 463-467 / / vaha yaha ki isa bharata kSetrameM manu-kulakara, tIrthakara, 1 nivRttireva la / 2 asmAtkumArayo-la /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ sataSaSTitamaM parva 277 icyAkhyAtAH purANazairmunIzaiH prAgmayA zrutAH / 'teSvaSTamAvimau rAmakezavau naH kumArako // 469 // bhAvinI rAvaNaM hatvetyavAdIddhAvividriH / tatrAdukta tadAkarNya paritoSamagAnapaH // 470 // zArdUlavikrIDitam kRtvA pApamadaH krudhAM pazuvadhasyotsUtramAbhUtalaM, hiMsAyajJamavartayat kapaTadhIH karo mahAkAlakaH / tenAgAtsavasuH saparvatakhalo ghora dharI nArakI durmAn duritAvahAnvidadhatAM naitanmahatpApinAm // 471 // vyAmohAtsulasApriyassasulasaH sArddha svayaM mantriNA zatrucchadmavivekazUnyahRdayaH sampAdya hiMsAkriyAm / naSTo gantumadhaH kSitiM duritinAmakaranAzaM mudhA duHkarmAbhiratasya kiM hi na bhavedanyasya cehavidham // 472 // vasantatilakAvRttam svAcAryavaryamanusRtya hitAnuzAsI vAde sametya budhasaMsadi sAdhuvAdam / zrInArado vihitabhUritapAH kRtArthaH sarvArthasiddhimagamatsudhiyAmadhIzaH // 473 // ityAce bhagavadNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe durmArgapravartanaprapaJcavyAvarNana nAma saptaSaSTaM parva // 17 // tIna prakArake cakravartI (cakravartI, nArAyaNa aura pratinArAyaNa) aura mahA pratApI balabhadra hote haiM aisA purANoMke jAnanevAle muniyoMne kahA hai tathA maiMne bhI pahale sunA hai / hamAre ye donoM kumAra una mahApuruSoMmeM AThaveM balabhadra aura nArAyaNa hoMge // 468-466 // tathA rAvaNako maareNge| isa prakAra bhaviSyako jAnanevAle purohitake vacana sunakara rAjA santoSako prApta hue // 470 // kapaTa rUpa buddhiko dhAraNa karanevAle krUrapariNAmI mahAkAlane krodhavaza samasta saMsArameM zAstroMke viruddha aura atyanta pApa rUpa pazuoMkI hiMsAse bhare hiMsAmaya yajJakI pravRtti calAI isI kAraNase vaha rAjA vasu, duSTa parvatake sAtha ghora narakameM gayA so ThIka hI hai kyoMki jo pApa utpanna karanevAle mithyAmArga calAte haiM una pApiyoMke lie naraka jAnA koI bar3I bAta nahIM hai||471 // mohanIya karmake udayase jisakA hRdaya zatruoMkA chala samajhanevAle vivekase zUnya thA aisArAjA sagara rAnI sulasA aura vi mantrIke sAtha svayaM hiMsAmaya kriyAe~ kara adhogatimeM jAneke lie naSTa huA so jaba rAjAkI yaha dazA huI taba jo anya sAdhAraNa manuSya apane krUra pariNAmoMko naSTa na kara vyartha hI duSkarmameM tallIna rahate haiM unakI kyA aisI dazA nahIM hogI ? avazya hogI / / 472 / / jisane apane zreSTha AcArya anusaraNa kara hitakA upadeza diyA, vidvAnoMkI sabhAmeM zAstrArtha kara jisane sAdhuvAda-uttama prazaMsA prApta kI, jisane bahuta bhArI tapa kiyA aura jo vidvAnoMmeM zreSTha thA aisA zrImAn nArada kRtakRtya hokara sarvArthasiddhi gayA // 473 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, bhagavadguNabhadrAcAryapraNIta, triSaSTi lakSaNa mahApurANa saMgrahameM mithyA mArgakI pravRttike vistArakA varNana karanevAlA sar3asaThavA~ parva samApta huaa| gurukA anusaraNa kara 1 bhutessv-s|
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapaSTaM parva purAhitaH punAvANirbhavAvalIm / bhaguNairyukto dezaH purAhitaH punazcAsau tatkathAM zrotumarhasi / iti sambodhya bhUpAlaM tato vaktuM pracakrame // 1 // krameNa zravyazabdArthasAravANirbhavAvalIm / dazAsyasya dazAzAsyaprakAzisvayazaHzriyaH // 2 // athAsti nAkalokAbho dhAtakIkhaNDapUrvabhAga / bhArate bhUguNairyuko dezaH sArasamuccayaH // 3 // tasminnAgapure khyAto naradevo mahIpatiH / sa kadAcidanantAkhyagaNezAtkRtavandanaH // 4 // zrutadharmakatho jAtanirvedo jyeSThasUnave / pradAya bhogadevAya rAjyamApanasaMyamaH // 5 // caraMstapaH samutkRSTaM raSTvA vidyAdharAdhipam / sadyazcapalavegAkhyaM nidAnamakarodadhIH // 6 // prAnte saMnyasya saudharmakalpe'bhUdamRtAzanaH / athAsminbhArate kSetre vijayAImahAcale // 7 // khagezo dakSiNazreNyAM meghakUTapurAdhipaH / vinamyanvayasambhUtaH sahasragrIvakhecaraH // 8 // RdhAtmabhAtRputrorubalenotsAditastataH / gatvA laGkApuraM' triMzatsahasrAbdAnyapAlayat // 9 // tasya putraH zatagrIvastatSaDaMzonavatsarAn / pAti sma tatsutaH paJcAzagrIvopyanvapAlayat // 10 // vatsarANAM sahasrANi viMzatiM tasya cAtmajaH / pulastyastrikamervekavarSAyustasya vallabhA // 11 // meghazrIranayoH sUnuH sa devo'bhUddazAnanaH / caturdazasahasrAbdaparamAyurmahItalam // 12 // pAlayaanyadA kAntAsahAyaH krIDituM vanam / gatvA lakezvaraH khecarAcalasthAlakezituH // 13 // tadanantara jisake zabda aura artha sunane yogya haiM tathA vANI sArapUrNa hai aisA purohita, 'mahArAja Apa yaha kathA zravaNa karaneke yogya haiN| isa prakAra mahArAja dazarathako sambodhita kara apane yazarUpI lakSmIse dazoM dizAoMke mukhako prakAzita karanevAle rAvaNake bhavAntara kahane lgaa||1-2|| usane kahA ki dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrva bharatakSetrameM svargalokake samAna AbhAvAlA evaM pRthivIke guNoMse yukta sArasamuccaya nAmakA deza hai // 3 // usake nAgapura nagarameM naradeva nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| vaha kisI eka dina ananta nAmaka gaNadharake pAsa gayA, unheM vandanA kara usane unase dharma-kathA sunI aura virakta hokara bhogadeva nAmaka bar3e putrake lie rAjya de diyA tathA saMyama, dhAraNa kara utkRSTa tapazcaraNa kiyA / tapazcaraNa karate samaya usa mUrkhane kadAcit capalavega nAmaka vidyAdharoMke rAjAko dekhakara zIghra hI nidAna kara liyaa| jaba AyukA anta AyA taba saMnyAsa dhAraNa kara saudharma svargameM deva huaa| athAnantara-isI jambUdvIpake bharatakSetrameM jo vijayArdha nAmakA mahAn parvata hai usakI dakSiNa zreNI meM meghakUTa nAmakA nagara hai| usameM rAjA vinamike vaMzameM utpanna huA sahasragrIva nAmakA vidyAdhara rAjya karatA thaa| usake bhAIkA putra bahuta balavAn thA isalie usane krodhita hokara sahasnagrISako bAhara nikAla diyA thaa| vaha sahasragrIva vahA~ se nikala kara laGkA nagarI gayA aura vahA~ tIsa hajAra varSa taka rAjya karatA rahA // 4-6 / / usake putrakA nAma zatagrIva thaa| sahasragrIvake bAda usane vahA~ paccIsa hajAra varSa taka rAjya kiyA thaa| usakA putra pazcAzatagrIva thA usane bhI zatagrIvake bAda bIsa hajAra varSa taka pRthivIkA pAlana kiyA thA, tadanantara pazcAzadugrIvake pulastya nAmakA putra huA usane bhI pitAke bAda pandraha hajAra varSa taka rAjya kiyaa| usakI strIkA nAma meghazrI thaa| una donoMke vaha deva rAvaNa nAmakA putra huaa| caudaha hajAra varSakI usakI utkRSTa Ayu thI, pitAke bAda vaha bhI pRthivIkA pAlana karane lgaa| eka dina laGkAkA Izvara rAvaNa apanI strIke sAtha krIr3A karaneke 1-mahaMti ka., l0| 2 bhavAvalim l0| 3 athAsmin ka0, kha, ga, gh0| 4 nAkapure la0, g0| 5 laGkApurIm ka0, gh0| 6 trikhameveMka (15000) ka0, kha0, ga0, pa0, m0| trikhbeks.(1)| khecarAcalakezitaHlA
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 276 sutAmamitavegasya vidyAsAdhanatatparAm / lolo maNimatiM vIkSya kaammohvshiikRtH||15|| tAM durAtmA''tmasAtkatu tadvidyAsiddhimabhyahan / sApi dvAdazavarSopavAsaklezakRzIkRtA // 15 // tasiddhivighnahetutvAt kupitvA khecarezine / putrikAsyaiva bhUtvemaM vadhyAsamiti durmatim // 16 // kRtvA bhavAnte mandodarIgarbha samadhiSThitA / bhUkampAdimahotpAtaistajanmasamayodbhavaiH // 17 // vinAzo rAvaNasyeti naimitikavacaHzruteH / dazAnano'tibhItaH sanyatra vacana pApinIm // 18 // tyajemAmiti mArIcamAjJApayadasAvabhI: / so'pi mandodarIgehaM gatvA devasya devi me // 19 // kamai nighRNasyAsIditi tasyai nyavedayat / sApi devanidezasya nAhamasmi nivArikA // 20 // iti prabhUtadravyeNa maJjUSAyAM nidhAya tAm / tatsannidhAnapaneNa' sahoktvedaM ca taM muhuH // 21 // mArIca mAnase snigdhaH prakRtyA bAlikAmimAm / bAdhAvirahite deze nikSipeti galajjale // 22 // vimRjya locane tasmai svatanUjAM samarpayat / sa nItvA mithilodyAnanikaTaprakaTe vacit // 23 // dharAntaHkRtamamjUSo viSaNNo nyvRtcchucaa| tasminneva dine iSTrA gehanirmApaNaM prati // 24 // bhUmisaMzodhane lAgalAmalagnAM niyoginaH / maJjUSAmetadAzcaryamiti bhUpamabodhayan // 25 // surUpAM bAlikAM vIkSya tadabhyantaravartinIm / nRpastadavatArArtha vilekhAdavabudhya saH // 26 // tatpUrvAparasambandhameSA sItAbhidhAnikA / sutA bhavetravetyetAM vasudhAyai dadau mudA // 27 // lie kisI vanameM gayA thaa| vahA~ vijayA parvatake sthAlaka nagarake rAjA amitavegakI putrI maNimatI vidyA siddha karanemeM tatpara thI use dekhakara caJcala rAvaNa kAma aura mohake vaza ho gyaa| usa kanyAko apane AdhIna karaneke lie usa duSTane maNimatIkI vidyA haraNa kara lii| vaha kanyA usa vidyAkI siddhike lie bAraha varSase upavAsakA kleza uThAtI atyanta durbala ho gaI thii| vidyAkI siddhimeM vighna hotA dekha vaha vidyAdharoMke rAjA para bahuta kupita huii| kupita hokara usane nidAna kiyA ki maiM isa rAjAkI putrI hokara isa durbuddhikA vadha avazya kruuNgii|| 10-16 // aisA nidAna kara vaha Ayuke antameM mandodarIke garbhameM utpanna huii| jaba usakA janma huA taba bhUkampa Adi bar3e-bar3e utpAta hue unheM dekha nimittajJAniyoMne kahA ki isa putrIse rAvaNakA vinAza hogaa| yadyapi rAvaNa nirbhaya thA to bhI nimitajJAniyoMke vacana sunakara atyanta bhayabhIta ho gyaa| usane usI kSaNa mArIca nAmaka mantrIko AjJA dI ki isa pApinI putrIko jahA~ kahIM jAkara chor3a do| mArIca bhI rAvaNakI AjJA pAkara mandodarIke ghara gayA aura kahane lagA ki he devi, maiM bahuta hI nirdaya hUM ataH mahArAjane mujhe aisA kAma sauMpA hai yaha kaha usane mandodarIke lie rAvaNakI AjJA nivedita kI-sUcita kii| mandodarIne bhI uttara diyA ki maiM mahArAjakI AjJAkA nivAraNa nahIM karatI haiN|| 17-20 // yaha kaha kara usane eka sandakacImeM bahuta-sA dravya rakhakara usa patrIko rakkhA . aura mArIcase bAra-bAra yaha zabda kahe ki he mArIca ! terA hRdaya svabhAvase hI sneha pUrNa hai ataH isa bAlikAko aise sthAnameM chor3anA jahA~ kisI prakArakI bAdhA na ho| aisA kaha usane jinase azra jhara rahe haiM aise donoM netra poMchakara usake lie vaha putrI sauMpa dii| mArIcane le jAkara vaha sandakacI mithilAnagarIke udyAnake nikaTa kisI prakaTa sthAnameM jamInake bhItara rakha dI aura svayaM zokase viSAda karatA huA vaha lauTa gyaa| usI dina kucha loga ghara banavAneke lie jamIna dekha rahe the, ve hala calAkara usakI noMkase vahA~kI bhUmi ThIka kara rahe the| usI samaya vaha sandUkacI halake agrabhAgameM A lgii| vahA~ jo adhikArI kArya kara rahe the unhoMne ise Azcarya samajha rAjA janakake lie isakI sUcanA dI // 21-25 // rAjA janakane usa sandUkacIke bhItara rakhI huI sundara kanyA dekhI aura patrase usake janmakA saba samAcAra tathA pUrvApara sambandha jJAta kiyaa| tadanantara usakA sItA nAma rakhakara 'yaha tumhArI putrI hogI' yaha kahate hue unhoMne bar3e harSase vaha putrI vasudhA rAnIke 1-mabhyaharan la0 / 2-dathAndhadhIHkha0 / 3 vidhAya tAm l0|4 pAtreNa ka0, gh0| 5 manya me snigdhaH kha0, ga0 / mAnya me snigdha m0| mAnyase snigdha l0|6 samApayat l0|
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 mahApurANe uttarapurANam vasudhA vasudhAgehe guNayantI kalAguNAn / avarddhayadimAM gUDhAM lakezo'pi na vezyamUm // 28 // bArtA janakayAgasya tasmAmAtrAgamiSyati / dAsyatyavazya rAmAya tAM kanyA mithilezvaraH // 29 // tatkumArI prahetavyAviti naimittikoktitaH / rAjJAkhilabalenAmA prahitau rAmalakSmaNau // 30 // pratyudyAtau mahIzena janakenAnurAgiNA / prAgjanmasaJcitAmeyasvapuNyaparipAkataH // 31 // rUpAdiguNasampattyA satyametau gatopamau / iti pauraiH prazaMsadbhiH prekSyamANau samaM tataH // 32 // puraM pravizya bhUpokta sthAne nyabasatAM sukham / dinaiH katipayaireva nRpamaNDalasannidhau // 33 // nirvAbhimataM yajJavidhAnaM tadanantaram / mahAvibhUtibhiH sItAM dadau rAmAya bhUpatiH // 34 // dinAni kAnicittatra sItayeva zriyA samam / navapremasamudbhUtaM sukhaM rAmo'nvabhUd bhRzam // 35 // tadA dazarathAbhyarNAdAyAtasacivoktibhiH / janakAnumataH zuddhatithau parijanAnvitaH // 36 // abhyayodhyAM purI sItAsameto jaatsmmdH| lakSmaNena ca gatvAzu svAnujAbhyAM svabandhubhiH // 37 // parivAraizca sa pratyaggamyamAno nijAM purIm / vibhUtyA divijendro vA vinItAM prAvizajayI // 38 // dRSTA yathocitaM prItyA pitarau priitcetsau| tasthau pravarddhamAnazrIH sapriyaH sAnujaH sukham // 39 // tadA tadutsavaM bhUyo varddhayannAtmanA madhuH / kokilAliku'lAlApaDiNDimo maNDayan dizaH // 40 // sandhi tapodhanaiH sArddha vigrahaM zithilavataiH / prakurvANasya kAmasya sAmavAyikatAM vahan // 4 // lie de dI // 26-27 // rAnI vasudhAne bhUmigRhake bhItara rahakara usa putrIkA pAlana-poSaNa kiyA hai tathA usake kalArUpa guNoMkI vRddhi kI hai| yaha kanyA itanI gupta rakhI gaI hai ki laGkezvara rAvaNako isakA patA bhI nahIM hai| isake sivAya rAjA janaka yajJa kara rahe haiM yaha khabara bhI rAvaNako nahIM hai ataH vaha isa utsavameM nahIM aavegaa| aisI sthitimeM rAjA janaka vaha kanyA rAmake lie avazya deveMge / isalie rAma aura lakSmaNa ye donoM hI kumAra vahA~ avazya hI bheje jAneke yogya haiN| isa prakAra nimittajJAnI purohitake kahanese rAjA samasta senAke sAtha rAma aura lakSmaNako bheja diyA // 28-30 // anurAgase bhare hue rAjA janakane una donoMkI agavAnI kii| 'pUrva janmameM saMcita apane aparimiti puNyake udayase jo inheM rUpa Adi guNoMkI sampadA prApta huI hai usase ye sacamuca hI anupama haiM-upamA rahita haiN| isa prakAra prazaMsA karate hue nagarake loga jinheM dekha rahe haiM aise donoM bhAI sAtha hI sAtha nagarameM praveza kara rAjA janakake dvArA batalAye hue sthAna para sukhake Thahara gaye / kucha dinoMke bAda jaba aneka rAjAoMkA samUha A gayA taba unake sannidhAnameM rAjA janakane apane iSTa yajJakI vidhi pUrI kI aura bar3e vaibhavake sAtha rAmacandrake lie sItA pradAna kI // 31-34|| rAmacandrajIne kucha dina taka lakSmIke samAna sItAke sAtha vahIM janakapurameM naye premase utpanna hue sAtizaya sukhakA upabhoga kiyA / / 35 / / tadanantara rAjA dazarathake pAsase Aye hue mantriyoMke kahanese rAmacandrajIne rAjA janakakI AjJA le zuddha tithimeM parivArake loga, sItA tathA lakSmaNake sAtha bar3e harSase ayodhyAkI ora prasthAna kiyA aura zIghra hI vahA~ pahu~ca gye| vahA~ pahu~cane para donoM choTe bhAI bharata aura zatrughnane, bandhuoM tathA parivArake logoMne unakI agavAnI kii| jisa prakAra indra bar3e vaibhavake sAtha apanI nagarI amarAvatI meM praveza karatA hai usI prakAra vijayI rAmacandrajIne bar3e vaibhavake sAtha ayodhyApurImeM praveza kiyA / / 36-38 // vahA~ unhoMne prasanna cittake dhAraka mAtA-pitAke darzana yathAyogya premase kiye| tadanantara jinakI lakSmI uttarottara bar3ha rahI hai aise rAmacandrajI sItA tathA choTe bhAiyoMke sAtha sukhase rahane lage // 36 // usI samaya apane dvArA unake utsavako bar3hAtA huA vasanta Rtu A phuNcaa| koyaloM aura bhramaroMke samUha jo manohara zabda kara rahe the vahI mAno usake nagAr3e the, vaha samasta dizAoMko suzobhita kara rahA thaa| jo kAmadeva, tapodhana-sAdhuoMke sAtha sandhi karatA hai aura zithila vratoM 1 ca sudhAgehe la0 / 2 gUDhaM ma0, l0| 3 prekSamANau la0 (1) / 4 abhyayodhyA puraM g.| 5 kokilAlikalAlApa-ma0 /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 281 'kAminAMkhaNDayanmAnaM viyuktAn daNDayan bhRshm| saMyuktAn piNDitAn kurvan prcnnddHpraavishjgt||52|| tadAgamanamAtreNa sadanaspatijAtayaH / kAzcidakaritAH kAzcitsAnurAgAH 2sapallavaiH // 43 // kAzritkorakitAH kAzcitsahAsAH kusumotkaraiH / svAvadhyAyAtacittezAH kAntA iva nirantaram // 44 // himAnIpaTalonmuktaM suvyaktaM candramaNDalam / jyotsnA prasArayAmAsa dikSu lakSmIvidhAyinIm // 45 // sAramAmodamAdAya vikiranpuSpaja rajaH / sarovArikaNaiH sArddhamapAcya pavano vavau // 46 // tadAnyAbhizca rAmasya rAmAbhiH saptabhirnRpaH / prekSyAbhirlakSmaNasyApi pRthiviidevikaadibhiH|| 47 // prItyA SoDazamAnAbhijiMnapUjApurassaram / tanUjAbhirnarendrANAM vivAhamakarotkRtI // 48 // tataH sarvartuSu premNA tAbhisto sukhamIyatuH / tAzca tAbhyAmayo yasmAdvAhyahetoH sukhapradaH // 42 // evaM svapuNyapAkA prsukhaanubhvttprau| tau labdhvAvasarAvitthaM kadAcitprocaturnupam // 50 // kAzideze kramAyAtamasmatpuravaraM purA / vArANasI tadadyAbhUdanadhiSThitanAyakam // 51 // AjJA yadyasti devasya tadAvAmuditoditam / vidhAsyAva iti zrutvA narendrastadudIritam // 52 // "viyogametayoH sodumakSamA bhrtaadyH| asmazyA mahInAthAH sthitvAtraiva pure purA // 53 // SaTkhaNDamaNDitAM pRthvI bahavo'pAlayazviram / ekadezasthayoreva sUryAcandramasoriva // 54 // vibhAsi bhavatostejo vyApnoti mahimaNDalam / tataH kiM tatprayANena mA yAtamiti so'bravIt // 55 // -zithilAcAriyoMke sAtha vigraha rakhatA hai usa kAmadevake sAtha vaha vasanta Rtu apanA khAsa sambandha rakhatA thaa| vaha vasanta kAmI manuSyoMkA mAna khaNDita karatA thA, virahI manuSyoMko atyanta daNDa detA thA, aura saMyukta manuSyoMko parasparameM sambaddha karatA thaa| isa pracaNDa zaktivAle vasanta Rtune saMsArameM praveza kiyA // 40-42 / / vasanta Rtuke Ate hI banameM jo uttama vanaspatiyoMkI jAtiyA~ thIM unameMse kitanI hI aGkurita ho uThIM aura kitanI hI apane pallavoMse sAnurAga ho gaI, kitanI hI vanaspatiyoM para kaliyA~ A gaI thIM, aura kitanI hI vanaspatiyA~, jinake prANavallabha apanI avadhike bhItara A gaye haiM aisI striyoM ke samAna phUloMke samUhase nirantara ha~sane lagIM // 43-44 // usa samaya candramAkA maNDala barphake paTalase unmukta honeke kAraNa atyanta spaSTa dikhAI detA thA aura saba dizAoMmeM zobhA bar3hAnevAlI apanI cA~danI phailA rahA thA / / 45 // dakSiNa dizAkA vAyu zreSTha sugandhiko lekara phUloMse utpanna huI parAgako bikheratA huA sarovarake jalake kaNoM ke sAtha baha rahA thA // 46 / / usI samaya atizaya kuzala rAjA dazarathane zrIjinendradevakI pUjApUrvaka anya sAta sundara kanyAoMke sAtha rAmacandrakA tathA pRthivI devI Adi solaha rAjakanyAoMke sAtha lakSmaNakA vivAha kiyA thA / / 47-48 / / tadanantara rAma aura lakSmaNa donoM bhAI samasta RtuoMmeM una striyoMke sAtha premapUrvaka sukha prApta karane lage aura ve striyA~ una donoMke sAtha premapUrvaka sukhakA upabhoga karane lagI so ThIka hI hai kyoMki puNya bAhya hetuoMse hI sukhakA denevAlA hotA hai||46|| isa prakAra puNyodayase zreSTha mukhakA anubhava karanemeM tatpara rahanevAle donoM bhAI kisI samaya avasara pAkara rAjA dazarathase isa prakAra kahane lge||50|| ki kAzIdezameM vArANasI (banArasa) nAmakA uttama nagara hamAre pUrvajoMkI paramparAse hI hamAre AdhIna cala rahA hai parantu vaha isa samaya svAmi rahita ho rahA hai| yadi ApakI AjJA ho to hama donoM use bar3hate hue vaibhavase yukta kara deN| unakA kahA sunakara rAjA dazarathane kahA ki bharata Adi tuma donoMkA viyoga sahana karane meM asamartha haiN| pUrvakAlameM hamAre vaMzaja rAjA isI ayodhyA nagarImeM rahakara hI cirakAla taka pRthivIkA pAlana karate rahe haiN| jisa prakAra sUrya aura candramA yadyapi eka sthAnameM rahate haiM to bhI unakA teja sarvatra vyApta ho jAtA hai usI prakAra Apa donoMkA teja eka sthAnameM sthita hone para bhI samasta pRthivI-maNDalameM 1 kAmitA l0|2 svapallavaiH kh0| 3-mapAcyaH pavano ka0, kh0| 4 svapuNyapAkApta-kha., ga0 / svapuNyapAkA ta-ka0 | 5 viyogamakSamaH sodumetayobharatAdayaH ma0, l0|6 mAgatAmiti kha0 mAyAtAmiti ka0, gh0|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 mahApurANe uttarapurANam niSiddhAvapi tau tena punazcaivamavocatAm / Avayoreva devasya snehI yAnaniSedhanam // 56 // zauryasya sambhavo yAvadhAvatpuNyasya ca sthitiH / tAvadutsAhasabAhaM na muJcansyudayArthinaH // 57 / / buddhiM zaktimupAyaM ca jayaM guNavikalpanam / samyakprakRtibhedAMzca viditvA rAjasUnunA // 58 // mahodyogo vidhAtavyo viruddhAnvijigISuNA / svabhAvavinayotA dvidhA buddhiniMgadyate // 59 // mantrotsAhaprabhUktA ca tridhA shktirudaahRtaa| 'paJcAGgamantranirNItimaMntrazaktimaMtAgame // 10 // zauryorjitatvAdutsAhazaktiH zaktijJasammatA / prabhuzaktirmahIbha rAdhikya kozadaNDayoH // 6 // 2sAmAyopapradAM bhedaM daNDaM ca nayakovidAH / vadantyupAyAMzcaturo yairarthaH sAdhyate nRpaiH / / 62 // priyaM hitaM vacaH kAyapariSvaGgAdi sAma tat / hastyazvadezaratnAdi datte sopapradA matA // 63 // kRtyAnAmupajApena svIkRti bhedamAdizet / zaSpamuSTivardha dAhalopavidhvaMsanAdikam // 6 // zatrukSayakaraM karma paNDitairdaNDamiSyate / indriyANAM nijArtheSu pravRttiravirodhinI // 65 // kAmAdizatruvitrAso 4vA jayo jayazAlinaH / sandhiH savigraho neturAsana yAnasaMzrayau // 16 // dvaidhIbhAvazca SaT proktA guNAH praNayinaH zriyaH / kRtavigrahayoH pazcAtkenaciddhatunA tayoH // 67 // maitrIbhAvaH sa sandhiH syaatsaavdhiviNgtaavdhiH| parasparApakAro'rivijigISvoH sa vigrahaH // 68 // vyApta ho rahA hai isalie vahA~ jAnekI kyA AvazyakatA hai ? mata jAo ? yadyapi mahArAja dazarathane unheM banArasa jAnese roka diyA thA to bhI ve punaH isa prakAra kahane lage ki mahArAjakA hama donoM para jo mahAn prema hai vahI hama donoMke jAnemeM bAdhA kara rahA hai // 51-56 // jaba taka zUravIratAkA honA sambhava hai aura jaba taka puNyakI sthiti bAkI rahatI hai taba taka abhyudayake icchuka puruSa utsAhakI tatparatAko nahIM chor3ate haiM / / 57 / / jo rAjaputra viruddha-zatruoMko jItanA cAhate haiM unheM buddhi, zakti, upAya, vijaya, guNoMkA vikalpa aura prajA athavA mantrI Adi prakRtike bhedoMko acchI taraha jAnakara mahAn udyoga karanA caahiye| unameMse buddhi do prakArakI kahI jAtI hai eka svabhAvase utpanna huI aura dUsarI vinayase utpanna huii| 58-56 / / zakti tIna prakArakI kahI gaI hai eka mantrazakti, dUsarI utsAha-zakti aura tIsarI prabhutva-zakti / sahAyaka, sAdhanake upAya, dezavibhAga, kAla-vibhAga aura bAdhaka kAraNoMkA pratikAra ina pA~ca aGgoMke dvArA mantrakA nirNaya karanA AgamameM mantrazakti batalAI gaI hai / / 60 // zaktike jAnanevAle zUra-vIratAse utpanna hue utsAhako utsAha-zakti mAnate haiN| rAjAke pAsa koza (khajAnA) aura daNDa (senA) kI jo adhikatA hotI hai use prabhutva-zakti kahate haiM // 61 // nItizAstra ke vidvAn sAma, dAna, bheda aura daNDa inheM cAra upAya kahate haiN| inake dvArA rAjA loga apanA prayojana siddha karate haiM / / 62 // priya tathA hitakArI vacana bolanA aura zarIrase AliGgana Adi karanA sAma kahalAtA hai| hAthI. ghor3A. deza tathA ratna AdikA denA upapradA-dAna kahalAtA hai| upajApa arthAt paraspara phUTa DAlaneke dvArA apanA kArya svIkRta karanA-siddha karanA bheda kahalAtA hai| zatruke ghAsa Adi Avazyaka sAmagrI kI corI karA lenA, unakA vadha karA denA, Aga lagA denA, kisI vastuko chipA denA athavA sarvathA naSTa kara denA ityAdi zatruoMkA kSaya karanevAle jitane kArya haiM unheM paNDita loga daNDa kahate haiN| indriyoMkI apane-apane yogya viSayoMmeM virodha rahita pravRtti honA tathA kAmAdi zatraoMko bhayabhIta karanA jayazAlI manuSyakI jaya kahalAtI hai // 63-65 / / sandhi, vigraha, Asana, yAna, saMzraya aura dvaidhIbhAva ye rAjAke chaha guNa kahe gaye haiM / ye chahoM guNa lakSmIke snehI haiN| yuddha karanevAle do rAjAoMkA pIche kisI kAraNase jo maitrIbhAva ho jAtA hai use sandhi kahate haiN| yaha sandhi do prakArakI hai avadhi sahita-kucha samayake lie aura avadhi rahita-sadAke lie| zatra tathA use jItanevAlA dusarA rAjA ye donoM parasparameM jo eka dUsarekA apakAra karate haiM use vigraha kahate haiM 1 'sahAyaH sAdhanopAyau vibhAgo deshkaalyoH| vinipAtapratIkAraH siddhaH pshcaanggmissyte| 2 sAma. zrAyasya upapradA dAnamiti yAvat , medaM, daNDaJca, catura upAyAn vadanti / 3 daNDitaiH l0| 4 vijayo k.50|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva mAmihAnyo'hamapyanyamazakto hantumityasau / tUSNIMbhAvo bhaveneturAsanaM vRddhikAraNam // 69 // svavRddhau zatruhAnau vA dvayorvAbhyudyamaM smRtam / ariM prati vibhoryAnaM tAvanmAtraphalapradam // 70 // ananyazaraNasyAhuH saMzrayaM satyasaMzrayam / sandhivigrahayorvRtidvaidhIbhAvo dviSAM prati // 71 // svAmyamAtyau' janasthAnaM kozo daNDaH saguptikaH / mitraM ca bhUmipAlasya sapta prakRtayaH smRtAH // 72 // ime rAjyasthiteH prAjJaiH padArthA hetavo matAH / teSUpAyavatI zaktiH pradhAnavyavasAyinI // 73 // pAnIyaM khananAdvahnirmathanAdupalabhyate / adRzyamapi samprApyaM satphalaM vyavasAyataH // 74 // phalaprasavahInaM vA sahakAraM vihaGgamAH / vivekavanto nAmopadiSTaM vA kutsitAgamam // 75 // rAjaputramanutsAhaM tyajanti vipulAH zriyaH / svakIyayodhasAmantamahAmAtyAdayo'pi ca // 76 // putraM pitApyanudyogaM matvAyogyaM viSIdati / iti vijJApanaM zrutvA tayornarapatistadA // 77 // yuvAbhyAmuktamevedaM pratyapAdi kulocitam / ityAviSkRtaharSAptirbhAvisIrabhRtaH svayam // 78 // 3 vinyasya rAjyayogyorumukuTaM lakSmaNasya ca / prabadhya yauvarAjyAdhipatyapahaM mahaujasaH // 79 // mahAbhyudayasampAdisatyAzIbhiH pravarddhayan / putrau prasthApayAmAsa purIM vArANasIM prati // 80 // gatvA pravizya tAmuccaiH paurAn jAnapadAnapi / dAnamAnAdibhiH samyak sadA toSayatostayoH // 81 // duSTanigrahaziSTAnupAlana pravidhAnayoH / avilaGghayatoH pUrvamaryAdAM nItivedinoH // 82 // prajApAlana kAryaikaniSThayorniSThitArthayoH / kAle gacchati kalyANaiH kalpaiH niHzalya saukhyadaiH // 83 // 283 // 66-68 // isa samaya mujhe koI dUsarA aura maiM kisI dUsareko naSTa karaneke lie samaya nahIM hUM aisA vicAra kara jo rAjA cupa baiTha rahatA hai use Asana kahate haiN| yaha Asana nAmakA guNa rAjAoMkI vRddhikA kAraNa hai // 66 // apanI vRddhi aura zatrukI hAni hone para donoMkA zatruke prati jo udyama hai - zatru para car3hakara jAnA hai use yAna kahate haiN| yaha yAna apanI vRddhi aura zatrukI hAni rUpa phalako denevAlA hai / / 70 / / jisakA koI zaraNa nahIM hai use apanI zaraNa meM rakhanA saMzraya nAmakA guNa hai aura zatruoM meM sandhi tathA vigraha karA denA dvaidhIbhAva nAmakA guNa hai / / 79 / / svAmI, mantrI, deza, khajAnA, daNDa, gar3ha aura mitra ye rAjAkI sAta prakRtiyA~ kahalAtI haiM / / 72 / / vidvAna logoMne Upara kahe hue ye saba padArtha, rAjya sthira rahaneke kAraNa mAne haiM / yadyapi ye saba kAraNa haiM to bhI sAma Adi upAyoMke sAtha zaktikA prayoga karanA pradhAna kAraNa hai / / 73 / / jisa prakAra khodanese pAnI aura parasparakI ragar3ase ani utpanna hotI hai usI prakAra udyogase, jo uttama phala adRzya hai - dikhAI nahIM detA vaha bhI prApta karaneke yogya ho jAtA hai / / 74 / / jisa prakAra phala aura phUloMse rahita Amake vRkSako pakSI chor3a dete haiM aura vivekI manuSya upadiSTa midhyA Agamako chor3a dete haiM usI prakAra utsAhahIna rAjaputrako vizAla lakSmI chor3a detI hai| yahI nahIM, apane yoddhA sAmanta aura mahAmantrI Adi bhI use chor3a dete haiM / / 75-76 / / isI taraha pitA bhI udyama rahita putrako ayogya samajhakara dukhI hotA hai / rAma aura lakSmaNakI aisI prArthanA sunakara mahArAja dazaratha usa samaya bahuta hI prasanna hue aura kahane lage ki tuma donoMne jo kahA hai vaha apane kulake yogya hI kahA hai| isa prakAra harSa prakaTa karate hue unhoMne bhAvI balabhadra - rAmacandrake zira para svayaM apane hAthoMse rAjyake yogya vizAla mukuTa bA~dhA aura mahApratApI lakSmaNake lie yauvarAjakA Adhipatya paTTa pradAna kiyA / tadanantara mahAn vaibhava sampAdana karanevAle satya AzIrvAdake dvArA bar3hAte hue rAjA dazarathane una donoM putroMko banArasa nagarake prati bheja diyA / / 77-80 // donoM bhAiyoMne jAkara usa utkRSTa nagarameM praveza kiyA aura vahA~ ke rahanevAle nagaravAsiyoM tathA dezavAsiyoM ko donoM bhAI sadA dAna mAna Adike dvArA santuSTa karane lage / ve sadA duSToMkA nigraha aura sajjanoMkA pAlana karate the, nItike jAnakAra the tathA pUrva maryAdAkA kabhI ullaMghana nahIM karate the / unakA prajA pAlana karanA hI mukhya kArya thA / ve kRtakRtya ho cuke the-saba kArya kara cuke the athavA kisI bhI kAryako prArambha kara use pUrA kara hI chor3ate the / isa prakAra zalyarahita uttama sukha pradAna karane1 svAmyamAtyo la0, da0 / 2 mitraM bhUmipAlasya la0 / 3 vinasya la* / I
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 mahApurANe uttarapurANam ito laGkAmadhiSTAya trikhaNDabharatAvaneH / adhIzvaro'hameveti garvaparvatabhAskaram // 84 // sambhAvayantamAtmAnaM rAvaNaM zatrurAvaNam / nijatejaHpratApApahasitoSNAMzumaNDalam // 85 // daNDopanatasAmantavinamramukuTAgrama-| sphuranmaNimayUkhAmbuvikasaccaraNAmbujam // 86 // nijAsane samAsIna kIryamANaprakIrNakam / avatIrNa dharAbhAgamiva nIlanavAmbudam / 87 // AbhASamANamAkSipya' sabhrabhaGga bhayaGkaram / anujairAtmajai lairbhaTaizca parivAritam // 88 // piGgottuGgajaTAjUTaprabhApiAritAmbaraH / indranIlAkSasUtroruvalayAlaGkRtAGguliH // 89 // tiirthaambusmbhRtodbhaasipdmraagkmnnddluH| suvarNasUtrayajJopavItapUtanijAkRtiH // 10 // khAdetya nArado'nyedyaH sopadvAraM samaikSata / tadAlokya cirAdbhadra dRSTo'sIti tvayAsyatAm // 91 // kautaskutaH kimarthaM vA tavAgamanamityasau / rAvaNenAnuyuktaH san kudhIridamabhASata // 12 // haptadurjayabhUpograkarikaNThIravAyita / etanmanaH samAdhAya dazAsya zrotumarhasi // 93 // vArANasIpurAdadya mamAtrAgamanaM vibho / tatpurIpatirikSvAkuvaMzAmbaradivAkaraH // 14 // suto dazarathAkhyasya rAmanAmAtivizrataH / kularUpavayojJAnazauryasatyAdibhirguNaiH // 95 // "anaNIyAn svapuNyena sa smprtyudyonmukhH| tasyai yajJApadezena svayamAhUya kanyakAm // 96 // svanAmazravaNAdeyagarvikAmukacetasam / paryAptastrIguNaikadhyavRttisampatkRtAkRtim // 17 // vAle zreSTha kalyANoMse unakA samaya vyatIta ho rahA thA // 81-83 / / idhara rAvaNa, trikhaNDa bharatakSetrakA maiM hI svAmI hU~ isa prakAra apane Apako garvarUpI parvata para vidyamAna sUryake samAna samabha lgaa| vaha zatruoMko rulAtA thA isalie usakA rAvaNa nAma par3A thaa| apane teja aura pratApake dvArA usane sUrya maNDalako tiraskRta kara diyA thaa| daNDa leneke lie pAsa Aye hue sAmantoMke namrIbhUta mukuToMke agrabhAgameM jo dedIpyamAna maNi lage hue the unake kiraNarUpI jalake bhItara usa rAvaNake caraNakamala vikasita ho rahe the| vaha apane siMhAsana para baiThA haA thA. usa para camara durAye jA rahe the jisase aisA jAna par3atA thA mAno pRthivI para avatIrNa huA nIlamegha hI ho| vaha bhauMha Ter3hI kara logoMse vArtAlApa kara rahA thA jisase bahuta hI bhayaGkara jAna par3atA thaa| choTe bhAI, putra, mUlavage tathA bahutase yoddhA use ghere hue the||84-8|| aise rAvaNake pAsa kisI eka dina nAradajI A phuNce| ve nAradajI apanI pIlI tathA U~cI uThI huI jaTAoMke samUhakI prabhAse AkAzako pItavarNa kara rahe the, indranIlamaNike bane hue akSasUtra-jayamAlAko unhoMne apane hAthameM kisI bar3I cUr3Ike AkAra lapeTa rakkhA thA jisase unakI aGguliyA~ bahuta hI suzobhita ho rahI thIM, tIrthodakase bharA huA unakA padmarAga nirmitta kamaNDalu bar3A bhalA mAlUma hotA thA aura suvarNasUtra nirmita yajJopavItase unakA zarIra pavitra thaa| AkAzase utarate hI nAradajIne dvArake samIpa rAvaNako dekhaa| yaha dekha rAvaNane nAradase kahA ki he bhadra, bahuta dina bAda dikhe ho, baiThiye, kahA~se A rahe haiM ? aura ApakA Agamana kisalie huA hai ? rAvaNake dvArA isa prakAra pUche jAne para durbuddhi nArada yaha kahane lagA / / 86-62 // ahaGkArI tathA durjaya rAjArUpI kruddha hastiyoMko naSTa karanemeM siMhake samAna he dazAnana ! jo maiM kaha rahA hUM use tU citta sthira kara suna // 63 // he rAjan ! Aja merA banArasase yahA~ AnA huA hai| usa nagarIkA svAmI ikSvAkuvaMzarUpI AkAzakA sUrya rAjA dazarathakA atizaya prasiddha putra rAma hai| vaha kula, rUpa, vaya, jJAna, zUravIratA tathA satya Adi guNoMse mahAna hai aura apane puNyodayase isa samaya abhyudaya-aizvaryake sanmukha hai| mithilAke rAjA janakane yajJake bahAne use svayaM bulAkara sAkSAt lakSmIke samAna apanI sItA nAmakI putrI pradAna kI hai / vaha itanI sundarI hai ki apanA nAma sunane mAtrase hI bar3e-bar3e ahaGkArI kAmiyoMke cittako grahaNa kara letI hai--vaza kara letI hai, saMsArakI saba striyoMke guNoMko ikaTThA karake unakI 1-mAbhASya la0, m0,| 2-vItapUjAnijAkRtiH l0|3 sopacAraM kh0| 4 anaNIyaH l0| 5cetasA ka0, gha0 /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva netragocaramAtrAkhilAnAsukhadAyinIm / jetu sambhogaratyante zaktAM muktivadhUmapi // 9 // svAmanAratya yogyAM' te trikhaNDAkhaNDasampadam / strIralaM svAtmajAM lakSmImivAdAnmithilAdhipaH // 19 // tasya bhogopabhogaikaniSThasya vipulazriyaH / pArve sthitvA sahiSNutvAdbhavantamavalokitum // 10 // iha premNAgato'smIti nAradoktyA khagezinA / icchA pazyati no cakSuH kAminAmityudIritam // 10 // satyaM prakurvatA sadyaH sItAsambandhavAkzruteH / anaGgazarasampAtAjarjarIkRtacetasA // 102 // dhanyAnyanana sA sthAtu yogyA bhaagyvihiinke| mandAkinyAH sthitiHca syAtpravihatya mhaambudhim||10|| 'balAtkAreNa tAM tasmAdapahRtyAtidurbalAt / ramamAlAmivAlolA kariSyAmi mamorasi // 104 // iti kAmAgnitaptena tena pApena saMsadi / svasyAmagAryanAryeNa durjanAnAmiyaM gatiH // 105 // sa nAradaH punastatra pradIptaM kopapAvakam / prajvAlayitumasyedamAcacakSe'tipApadhIH // 106 // pariprAptodayo rAmo mahArAjyapade sthitaH / yauvarAjyapade tasya lakSmaNo'sthAtsahodbhavaH // 107 // vArANasI praviSTAbhyAM tAbhyAM vizvanarezvarAH / svasutAdAnasammAnitAbhyAM sambandhamAdadhuH // 1.8 // tataste tena rAmeNa lakSmaNAviSkRtaujasA / na yuddhaM yujyate'smAbhistyajyatAM vigrahAgrahaH / / 109 // ityetaduktamAkarNya kupitasmitamudvahan / matprabhAvaM mune maMca zroSyasIti visRjya tam // 110 // mantrazAlAM pravizyAtmagatamitthamamanyata / upAyasAdhyametaddhi kArya nahi balAtkRte // 111 // sampulase hI mAno usakA zarIra banAyA gayA hai, vaha netroM ke sAmane Ate hI saba jIvoMko kAma sukha pradAna karatI hai aura sambhogase honevAlI tRptike bAda to muktirUpI strIko bhI jItane meM samartha hai / vaha strIrUpI ratna sarvathA tumhAre yogya thA parantu mithilApatine tIna khaNDakI akhaNDa sampadAko dhAraNa karanevAle tumhArA anAdara kara rAmacandra ke lie pradAna kiyA hai // 64-66 // bhogopabhogameM nimagna rahanevAle tathA vipula lakSmIke dhAraka rAmake pAsa raha kara maiM AyA huuN| maiM use sahana nahIM kara sakA isalie Apake darzana karaneke lie premavaza yahA~ AyA huuN| nAradajIkI bAta sunakara vidyAdharoMke rAjA rAvaNane 'kAmI manuSyoMkI icchA hI dekhatI hai netra nahIM dekhate haiN| isa lokoktiko siddha karate hue khaa| usa samaya sItA sambandhI vacana sunanese rAvaNakA citta kAmadevake vANoMkI varSAse jarjara ho rahA thaa| rAvaNane kahA ki vaha bhAgyazAlinI mere sivAya anya bhAgyahInake pAsa rahaneke yogya nahIM hai| mahAsAgarako chor3akara gaGgAkI sthiti kyA kahIM anyatra bhI hotI hai ? maiM atyanta durbala rAmacandrase sItAko jabardastI chIna lAU~gA aura sthAyI kAntiko dhAraNa karanevAlI ratnamAlAke samAna use apane vakSaHsthala para dhAraNa karU~gA / / 100-104 // isa prakAra kAmAgnise santapta hue usa anArya-pApI rAvaNane apanI sabhAmeM kahA so ThIka hI hai kyoMki durjana manuSyoMkA aisA svabhAva hI hotA hai // 105 // tadanantara pApa-buddhikA dhAraka nArada, rAvaNakI prajvalita krodhAgniko aura bhI adhika prajvalita karaneke lie kahane lagA ki jisakA aizvarya nirantara bar3ha rahA hai aisA rAma to mahArAja padake yogya hai aura bhAI lakSmaNa yuvarAja padapara niyukta hai / / 106-107 ||jbse ye donoM bhAI banArasameM praviSTa hue haiM tabase samasta rAjAoMne apanI-apanI putriyA~ dekara inakA sammAna bar3hAyA hai aura inake sAtha apanA sambandha jor3a liyA hai||108|| isalie lakSmaNase jisakA pratApa bar3ha rahA hai aise rAmacandra ke sAtha hamalogoMko yuddha karanA ThIka nahIM hai ataH yuddha karanekA Agraha chor3a dIjiye // 106 // nAradakI yaha bAta sunakara rAvaNa krodhita hotA huA ha~sA aura kahane lagA ki he mune! tuma hamArA prabhAva zIghra hI sunoge / itanA kaha kara usane nAradako to vidA kiyA aura svayaM mantrazAlAmeM praveza kara manameM aisA vicAra karane lagA ki yaha kArya kisI upAyase hI siddha karaneke yogya hai, balapUrvaka siddha karane meM isakI zobhA nahIM hai / vidvAn loga upAyake dvArA bar3ese bar3e puruSakI bhI lakSmI haraNa kara lete haiN| aisA vicAra usane mantrIko bulAkara kahA ki rAjA dazarathake lar3ake rAma 1 yogyaM l0|2 balAtkAreNa tsmaa-l| 3 pApena tena ka0, pa0 / 4 vizvanRpezvarAH ma0, la /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 mahApurANe uttarapurANam mahIyaso 'pyupAyena zrIrapyAhiyate budhaiH / ityato'mAtyamAya dRptau dazarathAtmajau // 12 // jigISU matpadaM duSTAnucchedAhI kRtatvaram / patnI sItAbhidhAnA'sti rAmAkhyasya durAtmanaH // 113 // tAmAhariSye to hantu sadupAyaM vicintaya / ityavocassa mArIco vinayAkuJcitAaliH // 114 // zRNu bhaTTAraka svAmin hitakAryAnuvartanam / ahitapratiSedhazca mantrikRtyamidaM dvayam // 115 // bhavanirUpitaM kAryamapathyamayazaskaram / pApAnubandhi duHsAdhyamayogyaM sadvigahiMtam // 116 // anyadArAhatirnAma pAtakeSvatipAtakam / ko hi nAma kule jAto jAtucicintayediti // 11 // astyanyo'pi taducchityAmupAyaH kimanena te / bhavadvaMzavinAzaikahetunA dhUmaketunA // 118 // ityAkhyatsArthakopAkhyaM tanmArIcaM vaco vidhIH / nAdAdAsannamRtyutvAd dRSTariSTa ivauSadham // 119 // gRhItameva netyetanAvAdIcceti mantriNam / kimanena vRthA mantrin vacaneneSTaghAtinA // 120 // vesi ced brUhi sItApaharaNopAyamArya me / evaM tenocyamAno'sau tava cedeSa nizcayaH // 121 // parIkSya 'satyA samphalyA tasyAstvayyanuraktatAm / AneyA sA sukhenaiva snigdhopAyena kenacit // 122 // viraktA cettvayA deva haThAdAkSipyatAmiti / pratyAha tatsamAkarNya prazaMsansAdhu sAdhviti // 123 // tadaiva kAtaraH sUrpaNakhAmAhRya kenacit / prakAreNa tvayA sItA mayi raktA vidhIyatAm // 124 // ityAha sAdaraM sApi tatsaGgIyaM vihAyasi / tadeva raMhasA gatvA prApadvArANasI purIm // 125 // citrakUTAbhidhoyAne nandanAccAtisundare / rAmo rantu tadA gatvA vasante sItayA saha // 126 // aura lakSmaNa bar3e ahaGkArI ho gaye haiN| ve hamArA pada jItanA cAhate haiM isalie zIghra hI unakA uccheda karanA caahie| duSTa rAmacandrakI sItA nAmakI strI hai| maiM una donoM bhAiyoMko mAraneke lie usa sItAkA haraNa kruuNgaa| tuma isakA upAya soco / jaba rAvaNa yaha kaha cukA taba mArIca nAmakA mantrI vinayase hAtha jor3atA huA bolA // 110-114 // ki he pUjya svAmin ! hitakArI kAryameM pravRtti karAnA aura ahitakArI kAryakA niSedha karanA mantrIke yahI do kArya haiM / / 115 // Apane jisa kAryakA nirUpaNa kiyA hai vaha apathya hai-ahitakArI hai, akIrti karanevAlA hai, pApAnubandhI hai, duHsAdhya hai, ayogya hai, sajjanoMke dvArA nindanIya hai, parastrIkA apaharaNa karanA saba pApoMmeM bar3A pApa hai, uttama kulameM utpanna huA aisA kauna puruSa hogA jo kabhI isa akAryakA vicAra karegA // 116-117 // phira unakA uccheda karaneke lie dUsare upAya bhI vidyamAna haiM ataH ApakA vaMza naSTa karaneke lie dhUmaketuke samAna isa kukRtyake karanese kyA lAbha hai ? // 118 // isa prakAra mArIcane sArthaka vacana kahe parantu jisa prakAra nikaTakAlameM maranevAlA manuSya auSadha grahaNa nahIM karatA usI prakAra nibRddhi rAvaNane usake vacana grahaNa nahIM kiye / / 116 // vaha mArIcase kahane lagA ki 'hama tumhArI bAta nahIM mAnate' yahI tumane kyoM nahIM kahA ? he mantrin ! iSTa vastukA ghAta karane vAle isa viparIta vacanase kyA lAbha hai ? // 120 / / he Arya ? yadi Apa sItA-haraNakA koI upAya jAnate haiM to mere lie khiye| isa prakAra rAvaNake vacana suna mArIca kahane lagA ki yadi ApakA yahI nizcaya hai to pahale dUtIke dvArA isa bAtakA patA calA lIjiye ki usa satIkA ApameM anurAga hai yA nahIM ? yadi usakA ApameM anurAga hai to vaha snehapUrNa kisI sukhakara upAyase hI lAI jA sakatI hai aura yadi ApameM virakta hai to phira he deva, haTha pUrvaka use le AnA cAhie / mArIcake vacana sunakara rAvaNa usakI prazaMsA karatA huA 'ThIka-ThIka aisA kahane lagA // 121-123 // usI samaya usa kAyarane zUrpaNakhAko bulAkara kahA ki tU kisI upAyase sItAko mujhameM anurakta kara // 124 // isa prakAra usane bar3e Adarase khaa| zUrpaNakhA bhI isa kAryakI pratijJA kara usI samaya vegase AkAzameM cala par3I aura banArasa jA pahu~cI // 125 // usa samaya vasanta Rtu thI ataH rAmacandrajI nandana vanase bhI adhika sundara citrakUTa nAmaka vanameM ramaNa karaneke lie sItAke 1 mahIyasApyupAyena kha0 / 2 duSTAriSTa-kha0 / dRSTAriTha-ma0 / 3 gRhIta eva ga0 / 4 svasyA l0|
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 287 madhyevana parikramya vIkSya nAnAvanaspatim / saprasUnAM sahAsAM vA sarAgAM vA sapallavAm // 127 // latAM samutsukastanvIM tanvImanyAmiva priyAm / AlokamAno jAnakyAlokitaH sa sakopayA // 128 // kupiteyaM vinA hetoH prasAdyetyevamabravIt / pazya candrAnane bhRGga latAyAH kusume bhRzam // 129 // savAsye mAmivAsakta tatra tarpayitu svayam / rAgaM piNDIdramAH puSpairunirantIva nUtanaiH // 130 // mama netrAlinoH prItyai vadhvaibhizcitrazekharam / svahastena priye me'mUnalaGkara ziroruhAn // 13 // etatpuSpaiH pravAlaizca bhUSaNAni prklpye| tavApi tvaM vibhAsyetairjagameva latA'parA // 132 // ityuktibhirimA mUkIbhUtAmAlokya kAminIm / punazcaivamabhASiSTa mRSTeSTavacano nRpH|| 133 // tvadvaktraM darpaNe vIkSya cakSuSI te kRtArthake / tvadAsyasaurabheNeva tRptA te nAsikA bhRzam // 13 // svacchabyageyasallApaiH kau~ pUrNarasau tava / tava vimbAdharasvAdAsvajihvAnyarasAspRhA // 135 // parirabhya karau tRptau tava tvatkaThinastanau / mano'pIndriyasaMtRptA saMtRptaM nitarAM priye // 136 // svasyAmevaM svayaM tRptA siddhAkRtirivAdhunA / kopaste yukta eveti sItAM sa caturoktibhiH // 137 // tataH prasannayA sAddha sukhaM sarvendriyodbhavam / samprApya nUtanaM bhUpaH kopo'pi sukhadaH kacit // 138 // tatraiva lakSmaNo'pyevaM svapriyAbhiH sahAramat / dRSTau tadA mudA kAmastebhyo'bhyarthamadaH sukham // 139 // evaM rAmazciraM 'rantvA kAnte pazya raviH karaiH / sarvAn dahati mUrddhasthastIvaH kasyAna zAntaye // 140 // sAtha gaye hue the / / 126 // vahA~ ve vanake bIcameM ghUma-ghUmakara nAnA vanaspatiyoMko dekha rahe the| vahA~ eka latA thI jo phUloMse sahita honeke kAraNa aisI jAna par3atI thI mAnoM hasa hI rahI ho tathA pallavoMse sahita honeke kAraNa aisI mAlUma hotI thI mAno anurAgase sahita hI ho| vaha patalI thI aura aisI jAna par3atI thI mAno kRza zarIravAlI koI dUsarI strI hI ho / ve use bar3I utsukatA se dekha rahe the| usa latAko dekhate hue rAmacandrajIke prati sItAne kucha krodha yukta hokara dekhaa| use dekhate hI rAmacandrane kahA ki yaha vinA kAraNa hI kupita ho rahI hai ataH ise prasanna karanA caahie| ve kahane lage ki he candramukhi ! dekha, jisa prakAra maiM tumhAre mukha para Asakta rahatA hUM usI prakAra idhara yaha bhramara isa latAke phUla para kaisA Asakta ho rahA hai ? udhara ye azoka vRkSa svayaM santuSTa karaneke lie naye-naye phUloMke dvArA mAno apanA anurAga hI prakaTa kara rahe haiM // 127-130 / / he priye ! mere netrarUpI bhramaroMko santuSTa karaneke lie tU ina phUloMke dvArA citravicitra sehaga bA~dhakara apane hAthase mere ina kezoMko alaMkRta kara / maiM tere lie bhI ina puSpoM aura pravAloMse bhUSaNa banAtA huuN| ina phUloM aura pravAloMse tU sacamuca hI eka calatI-phiratI latAke samAna suzobhita hogI / / 131-132 // isa prakAra rAmane yadyapi kitane hI zabda kahe to bhI sItA krodhavaza cupa hI baiThI rhii| yaha dekha miSTa tathA iSTa vacana bolanevAle rAma phira bhI isa prakAra kahane lge| 133 // he priye / tere netra darpaNameM terA mukha dekhakara kRtakRtya ho cake haiM aura terI nAka tere mukhakI sugandhise hI mAno atyanta tRpta ho gaI hai // 134 // tere sunane tathA gAne yogya uttama zabda sunakara kAna rasase labAlaba bhara gaye haiN| tere adhara-vimbakA svAda lekara hI terI jihvA anya padArthoke rasapte niHspRha ho gaI hai // 135 // tere hAtha tere kaThina stanoMkA sparza kara santuSTa ho gaye hai isI prakAra he priye ! terI samasta indriyoka santuSTa ho jAnese terA mana bhI khaba ho gayA hai / isa taraha tU isa samaya apane ApameM tRpta ho rahI hai isalie terI AkRti ThIka siddha bhagavAna ke samAna jAna par3atI hai phira bhI he priye ! tujhe krodha karanA kyA ucita hai| isa prakAra catura zabdoMke dvArA rAmane sItAko smjhaayaa| tadanantara prasanna huI sItAke sAtha rAjA rAmacandrane samasta indriyoMse utpanna hue abhUtapUrva sukhakA anubhava kiyA / so ThIka hI hai kyoMki kahIM-kahIM krodha bhI mAkhadAyI ho jAtA hai| 136-138 // vahIM para lakSmaNa bhI isI taraha apanI striyoMke sAtha ramaNa karate the| usa samaya kAmadeva bar3e harSase una sabake lie icchAnusAra sukha pradAna karatA thA // 136 / / isa prakAra rAmacandra cirakAla taka krIr3A kara sItAse kahane lage ki he priye ! yaha sarya apanI 1 ratvA gh0|
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 mahApurANe uttarapurANama lakSmaNAkramavikrAntivijitArAtisanibhAH / chAyAmAtmani sallInAM prakurvanti mahIruhaH // 15 // vairAjyaparivAro vA mRgarUpa: sazAvakaH / kvApya labdhAzrayastapto prAmyatItastato'pi ca // 12 // iti cetoharaiH sItAM modayan sa tayA saha / zacIdevyeva devezaH kRtvA vanavinodanam // 143 // . kiJcit khijJAmivAlakSya tAM jalAzayamAsadat / tatra siJcan priyAM zItairyantramuktapayaHkaNaiH // 144 // ISagnimIlitAlolanayanendIvarojjvalam / tadvaktrakamalaM pazyajhasAvalpaM tadAtuSat // 145 // 2vakSodannamasau vAri prAvizatsasmitAM priyAm / parirambhotsukA vidvAn raGgitajJA hi naagraaH||146|| bhramarAH kAkaM muktvA kAntAsyAbje'patansamam / tairAkulIkRtAM dRSTvA khedI hAdI ca so'bhavat // 14 // evaM jale ciraM uranvA tatrApUrya manoratham / sAntaHpuro vane ramyapradeze sthitimAvajat // 148 // tadA sUrpaNakhAgatya tayornRpatanUjayoH / vIkSyamANA'tulAM lakSmImanuraktA savismayam // 149 // prabhUtaprasavAnamrakamrAzokamahIruhaH / adhasthA susthitAM sItAM harinmaNizilAtale // 15 // vanalakSmImivAlokya bhUSyamANAM sakhIjanaiH / yuktameva khagezasya premAsyAmiti vAdinI // 15 // babhUva sthavirA rUpaparAvartanavidyayA / sItAvilAsasandarzasambhUtabIDayeva sA // 152 // tadpaM "varNayantItthaM sakautukamamanvata / svabuddhikauzalAdetatkRta rUpaM na vedhasA // 153 // yAdRcchikaM na cedanyatkimakArIti nehazam / zeSadevyo jarAjINoM tAM dRSTA yauvanokhatAH // 154 // kiraNoMse sabako jalA rahA hai so ThIka hI hai kyoMki mastaka para sthita huA ugra prakRtikA dhAraka kisakI zAntike lie hotA hai ? // 140 // lakSmaNake AkramaNa aura parAkramase parAjita hue zatruke samAna ye vRkSa apanI chAyAko apane ApameM lIna kara rahe haiM / / 141 // zatru rAjAoMke parivAroMke samAna ina baccoM sahita hariNoMko kahIM bhI Azraya nahIM mila rahA hai isalie ye santapta hokara idharaudhara ghUma rahe haiM / 142 // isa prakAra citta haraNa karanevAle zabdoMse sItAko prasanna karate hue rAmacandra, indrANIke sAtha indrake samAna, sItAke sAtha vana-krIDA karane lge| 143 / / rAmacandra sItAko kucha kheda-khinna dekha sarovarake pAsa pahuMce aura sItAko yantrase chor3I huI jalakI ThaNDI bUMdoMse sIMcane lage // 144 // usa samaya kucha-kucha banda hue cazcala netrarUpI nIlakamaloMse 'ujjvala sItAkA mukha-kamala dekhate hue rAmacandrajI bahuta kucha santuSTa hue the // 145 // ve buddhimAna rAmacandrajI AliGgana karane meM utsuka tathA manda hAsya karatI huI sItAke samIpa chAtI taka pAnI meM ghasa . gaye the so ThIka hI hai kyoMki catura manuSya izAroMko acchI taraha samajhate haiM / / 146 / / vahA~ bahutase bhramara kamala chor3akara eka sAtha sItAke mukhakamala para A jhapaTe unase vaha vyAkula ho utthii| yaha dekha rAmacandrajI kucha khinna hue to kucha prasanna bhI hue // 147 // isa taraha kAla taka krIr3A kara aura manoratha pUrNa kara rAmacandrajI apane antaHpurake sAtha vanake kisI ramaNIya sthAnameM jA baiThe // 148 // usI samaya vahA~ zUrpaNakhA AI aura donoM rAjakumAroMkI anupama zobhAko bar3e Azcaryake sAtha dekhatI huI una para anurakta ho gaI / / 146 / / usa samaya sItA bahutabhArI phaloMke bhArase jhuke hue kisI sundara azoka vRkSake nIce hare maNike zilA-tala pa thI, Asa-pAsa khiyA~ usakI zobhA bar3hA rahI thIM jisase vaha vana-lakSmIke samAna jAna par3atI thI, use dekha zUrpaNakhA kahane lagI ki isameM rAvaNakA prema honA ThIka hI hai // 150-151 // rUpaparAvartana vidyAse vaha bur3hiyA bana gaI usase aisI jAna par3atI thI mAno sItAkA vilAsa dekhanese utpanna huI lajjAke kAraNa hI usane apanA rUpa parivartita kara liyA ho / / 152 // kavi loga usake rUpakA aisA varNana karate the, aura kautuka sahita aisA mAnate the ki vidhAtAne isakA rUpa apanI buddhikI kuzalatAse nahIM banAyA hai apitu anAyAsa hI bana gayA hai| yadi aisA na hotA to vaha isake samAna hI dUsarA rUpa kyoM nahIM banAtA ? // 153 // sItAko chor3a anya rAniyA~ yauvanase uddhata ho, vRddhAvasthAke kAraNa atyanta jIrNa-zIrNa dikhanevAlI usa bur3hiyAko dekha ha~sI karatI huI 1 labdhvA l0|2 vakSampramANam / 3 ratvA ka0, pa0 / 4 varNayatItthaM l0|
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTa parva 286 kA tvaM vada kutastyA vetyavocanhAsapUrvakam / udyAnapAlakasyAhaM mAtAtraiveti sA punaH // 155 // tAsAM cittaparIkSArthamimAM vAcamudAharat / yuSmadapuNyabhAginyo mAnyAH sntynyyossitH|| 156 // yasmAdAbhyAM kumArAbhyAM saha bhogpraaynnaaH| yuSmAbhiH 'prAkkRtaM kiM vA puNyaM tanmama kathyatAm // 157 // tatkariSyAmi yenAsya rAjJI bhUtvA mahIpateH / imaM viraktamanyAsu vidhAsyAmIti tadvacaH // 158 // zrutvA tAzcittametasyAstaruNaM smaravilam / vapureva jarAgrastamityalaM sahasA'hasan // 159 / / 'mA hAsaH kulasaurUpyakalAguNayujAmiha / samapremaphalaprAptaH kimanyajanmanaH phalam // 160 // vadateti vadantIM tAM punarbho janmanaH phalam / tavedameva cedasmadvibhunA vidhinA vayam // 161 // 4tvAmadya yojayiSyAmaH parimuktavicAraNam / mahAdevI bhavetyAsAM hAsavANazaravyatAm // 162 // upayAntImimAM vIkSya kAruNyAjanakAtmajA / kimityAkAMkSasi strItvaM tvaM hitAnavabodhinI // 163 // svItAmanubhavantIbhiratrAmUbhiranIpsitam / prAptaM prApyaM ca durbuddhe mahApApaphalaM zRNu // 164 // aniSTalakSaNAdanyairagrAhyatvAcchucA gRhe / sve vAso mRtyuparyantaM kularakSaNakAraNAt // 165 // apatyajananAbhAve praviSTotpannagehayoH / zokotpAdanabandhyAtvaM nirbhAgyatvAdagauravam // 166 // durbhagatvena kAntAnAM parityAgAtparAbhavaH / aspRzyatvaM rajodoSAt khaNDanAtkalahAdibhiH // 167 // duHkhadAvAgnisantApo vanyAnAmiva bhUruhAm / cakravartisutAnAM ca parapAdopasevanA // 168 // bolI ki batalA to sahI tU kauna hai ? aura kahA~se AI hai ? isake uttarameM bur3hiyA kahane lagI ki maiM isa bagIcAkI rakSA karanevAlekI mAtA hU~ aura yahIM para rahatI hU~ / / 154-155 / / tadanantara unake cittakI parIkSA karaneke lie vaha phira kahane lagI ki he mAnanIyo ! Apa logoMke sivAya jo anya striyA~ haiM ve apuNyabhAginI haiM, Apa loga hI puNyazAlinI haiM kyoMki ina jumAroMke sAtha Apa loga bhoga bhogane meM sadA tatpara rahatI haiN| Apa logoMne pUrvabhavameM kauna-sA puNya karma kiyA thA, vaha mujhase khiye| maiM bhI use karU~gI, jisase isa rAjAkI rAnI hokara ise anya rAniyoMse virakta kara duuNgii| isa prakAra usake vacana suna saba rAniyA~ yaha kahatI huI ha~sane lagI ki isakA zarIra hI bur3hApAse grasta huA hai citta to javAna hai aura kAmase vihvala hai / / 156-156 / / isake uttarameM bur3hiyA bolI ki Apa loga kula, uttama rUpa tathA kalA Adi guNoMse yukta haiM ataH Apako ha~sI karanA ucita nahIM hai| Apa sabako eka samAna prema rUpI phalakI prApti huI hai isase bar3hakara janmakA dUsarA phala kyA ho sakatA hai ? Apa loga hI kheN| isa prakAra kahatI huI bur3hiyAse ve phira kahane lagI ki yadi tere janmakA yahI phala hai to hama tujhe apane-apane patike sAtha vidhipUrvaka milA deNgii| tU binA kisI vicArake inakI paTTarAnI ho jaanaa| isa prakAra una striyoMkI ha~sI rUpI vANoMkA nizAnA banatI huI bur3hiyAko dekha sItA dayAse kahane lagI ki tU strIpanA kyoM cAhatI hai ? jAna par3atA hai tU apanA hita bhI nahIM samajhatI // 160-163 // strIpanekA anubhava karatI huI ye saba rAniyA~ isalokameM aniSTa phala prApta kara rahI haiN| he durbuddhe ! yaha strIparyAya mahApApakA phala hai / suno, yadi kanyAke lakSaNa acche nahIM hue to use koI bhI puruSa grahaNa nahIM karatA isalie zokase use apane ghara hI rahanA par3atA hai| isake sivAya kanyAko maraNa paryanta bulakI rakSA karanI par3atI hai // 164-165 // yadi kisIke putra nahIM huA to jisa gharameM praviSTa huI aura jisa gharameM utpanna huI-una donoM hI gharoMmeM zoka chAyA rahatA hai| yadi bhAgyahIna honese koI vandhyA huI to usakA gaurava nahIM rahatA // 166 // yadi koI strI durbhagA athavA kurUpA huI to pati use chor3a detA hai jisase sadA tiraskAra uThAnA par3atA hai| rajodoSase vaha aspRzya ho jAtI hai-use koI chUtA bhI nahIM hai| yadi kalaha Adike kAraNa pati use chor3a detA hai to vanameM utpanna hue vRkSoMke samAna use duHkharUpI dAvAnalameM sadA jalanA par3atA hai| aurakI bAta jAne do cakravartIkI putrIko bhI 1 prAkRtaM la0 / 2 mahAyuH ma0 / 3 samapremahaliprAptaH la0 / 4 tvamadya la0 /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam mAnabhaGgaH sapatnISu dRSTotkarSeNa kenacit / svabhAvavaktravAkkAyamanobhiH kuTilAtmatA // 169 // garbhasUtisamutpannarogAdiparipIDanam / zocanaM strIsamutpattAvapatyamaraNA' sukham // 170 // rahasyakAryabAhyatvaM sarvakAryeSvatantratA / vidhavAtve mahAduHkhapAtratvaM duSTaceSTayA // 171 // dAnazIlopavAsAdiparalokahitakriyA / vidhAneSvapradhAnatvaM santAnArthAnavApanam // 172 // kulanAzo'gatirmukta' rityAdyanyazca dUSitam / sAdhAraNamidaM sarvatrINAM kasmAttavAbhavat // 173 // tasminsukhAbhilASitvaM vayasyasmin gatatraye / na cintayasi te bhAvihitaM mativiparyayAt // 174 // strItve satItvamevaikaM zlAghyaM tatpatimAtmanaH / virUpaM vyAdhitaM niHsvaM duHsvabhAvamavartakam // 175 // tyaktvAnyaM ceddazaM vAstAM cakriNaM vAbhilASiNam / pazyantaH kuSThi cANDAlasadRzaM nAbhilASukAH // 176 // tamapyAkramya bhogecchaM sadyo dRSTiviSopamAH / nayanti bhasmasAdbhAvaM yadvalAt kulayoSitaH // 177 // ityAha tadvacaH zrutvA mandaro'dvizva cAlyate / zakyaM cAlayitu N nAsyAzcittamityAkulAkulA // 178 // gRhakAryaM bhavadvAkyazruteviMsmRtya duHkhitA / yAmi devyahamityetaccaraNAvavanamya sA // 179 // gatvAniSThitakAryatvAdviSaNNA rAvaNaM prati / azakyArambhavRttInAM klezAdanyatkutaH phalam // 180 // dRSTvA taM svocitaM deva sItA zIlavatI na sA / vajrayaSTirivAnyena bhettuM kenApi zakyate // 181 // iti svagatavRttAntamuktvA te'bhimataM mayA / nokta' zIlavatI kopavahnibhItyeti sAmravIt // 182 // dUsareke caraNoM kI sevA karanI par3atI hai / / 167 - 168 // aura sapatniyoMmeM yadi kisIkI utkRSTatA huI to sadA mAnabhaGgakA duHkha uThAnA par3atA hai| svabhAva, mukha, vacana, kAya, aura manakI apekSA unameM sadA kuTilatA banI rahatI hai // 166 // garbhadhAraNa tathA prasUtike samaya utpanna honevAle aneka rogAdikI pIr3A bhoganI par3atI hai| yadi kisIke kanyAkI utpatti hotI hai to zoka chA jAtA hai, kisIkI santAna mara jAtI hai to usakA duHkha bhoganA par3atA hai / / 170 / / vicAra karane yogya khAsa kAryoMmeM unheM bAhara rakhA jAtA hai, samasta kAryoMmeM unheM paratantra rahanA par3atA hai, durbhAgyavaza yadi koI vidhavA ho gaI to use mahAn duHkhoMkA pAtra honA par3atA hai / dAnazIla upavAsa Adi paralokakA hita karanevAle kAryoM ke karanemeM usakI koI pradhAnatA nahIM rahatI / yadi strIke santAna nahIM huI to kulakA nAza ho jAtA hai aura mukti to use hotI hI nahIM hai / inake sivAya aura bhI aneka doSa haiM jo ki saba striyoM meM sAdhAraNa rUpale pAye jAte haiM phira kyoM tujhe isa nindya strIparyAyameM sukha kI icchA ho rahI hai / he nirlajje ! tU isa avasthA meM bhI apane bhAvI hitakA vicAra nahIM kara rahI hai isase jAna par3atA hai ki terI buddhi viparIta ho gaI hai / / 171-174 / / strI paryAyameM eka satIpanA hI prazaMsanIya hai aura vaha satIpanA yahI hai ki apane patiko cAhe vaha kurUpa ho, bImAra ho, daridra ho, duSTa svabhAvavAlA ho, athavA burA bartAva karanevAlA ho, chor3akara aise hI kisI dUsarekI bAta jAne do, cakravartI bhI yadi icchA karatA ho to use bhI kor3hI athavA cANDAlake samAna nahIM cAhanA / yadi koI aisA puruSa jabardastI AkramaNa kara bhogakI icchA rakhatA hai to use kulavatI triyA~ dRSTiviSa sarpa ke samAna apane satItvake balase zIghra hI bhasma kara detI haiM / / 175-177 // isa prakAra sItAke vacana sunakara zUrpaNakhA manameM vicAra karane lagI ki kadAcit mandaragiri-sumeru parvata to hilAyA jA sakatA hai para isakA citta nahIM hilAyA jA sktaa| aisA vicAra kara vaha bahuta hI vyAkula huI // 178 // aura kahane lagI ki he devi ! Apake vacana sunane se maiM gharakA kArya bhUla kara duHkhI huI, aba jAtI hUM aisA kahakara tathA usake caraNoMko namaskAra kara vaha calI gaI // 176 // kArya pUrA na hone se vaha rAvaNake pAsa kheda khinna hokara pahuMcI so ThIka hI hai kyoMki jina kAryoMkA prArambha karanA azakya hai una kAryoMkA klezake sivAya aura kyA phala ho sakatA hai ? // 180 // zUrpaNakhAne pahale to yathAyogya vidhise usa rAvaNake darzana kiye aura tadanantara nivedana kiyA ki he deva ! sItA zIlavatI hai, vaha vatrayaSTike samAna kisI anya strIke dvArA bhedana nahIM kI jA sakatI / / 181 // isa taraha apanA vRttAnta kaha kara usane yaha kahA ki maiMne zIlavatIkI krodhAmike bhayase 1 maraNe'sukhaM la0 / 2 bhonecchaM ga0 / bhogotthaM la0 / 260
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTa parva 261 zrutvA tadvacanaM sarvamasatyamavadhArayan / prakaTIkRtakopAgniriGgitAkAravRttibhiH // 183 // mugdhe phaNIndranizvAsabhogATopavilokanAt / bhItvA tadgrahaNaM ko vA viSavAdI vimuJcati // 184 // bAhyasthairyavacaH zrutvA bhItvA tasyAstvamAgatA / gajakarNacalA strINAM cittavRttirna vetsi kim // 185 // nAsyAzcittaM tvayAbhedi na jAne kena hetunA / upAyakuzalAbhAsItyasau tAmabhyatarjayat // 186 // bhogopabhogadvAreNa raayeyaM mano yadi / tatra yadvastu nAnyatra tatsvame'pyupalabhyate // 18 // atha zauyAdibhI rAmasahazo na kvacitpumAn / vINAdibhizcetsA sarvakalAguNavizAradA / / 188 // sugrahaM talahastena bhUmiSTairbhAnumaNDalam / pAtAlAdapi zeSAhiH suharo Dimbhakena ca // 189 / / samuttAnayitu zakkA sasamudrA vasundharA / bhettuM zIlavatIcittaM na zakyaM manmathena ca // 190 // ityAkhyatsApyadaH pApAdavakarNya sa rAvaNaH / nirmalaiH ketanairAtpazyatAM janayadazam // 191 // haMsAvalIti sandehaM navanirmokahAsibhiH / dizo mukharaya maghaNTAcaTulaniHsvanaiH // 192 // kurvaddhanairdhanAzleSaM vizliSTairiva bandhubhiH / yayau puSpakamAruhya gagane saha mantriNA // 193 // dhvajadaNDAgranibhinnavAridacyutavArlavaiH / mandagandhavahAnIvinItAdhvaparizramaH // 194 // sItotsukastathA gacchan dadRze pusspksthitH| zaradalAhakAntaHstho vAsau nIlavalAhakaH // 195 // samprApya citrakUTAkhyaM pradhAnaM nandanaM vanam / praviSTa iva sItAyAzcittaM tuSTimagAdalam // 196 // tumhArA abhimata usake sAmane nahIM kahA // 182 // zUpaMgakhAke vacana suna rAvaNane vaha saba jhUTha samajhA aura apanI ceSTA tathA mukhAkRti Adise krodhAgniko prakaTa karatA huA vaha kahane lagA ki he mugdhe ! aisA kauna viSavAdI-gArur3ika hai jo sarpakA niHzvAsa tathA phaNAkA vistAra dekha usake bhayase use pakar3anA chor3a detA hai||183-184|| usakI bAhya dhIratAke vacana sunakara hI tU usase Dara gaI aura yahA~ vApisa calI aaii| striyoMkI cittavRtti hAthIke kAnake samAna caJcala hotI hai yaha kyA tU nahIM jAnatI ? // 185 // maiM nahIM jAnatA ki tUne isakA citta kyoM nahIM bhedana kiyaa| tu upAyameM kuzala nahIM hai kintu kuzala jaisI jAna par3atI hai| aisA kaha rAvaNane zUrpaNakhAko khUba DA~Ta dikhAI / / 186 // isake uttarameM zUrpaNakhA kahane lagI ki yadi maiM bhogopabhogakI vastuoMke dvArA usakA mana anurakta karatI to jo vastu vahA~ rAmacandrake pAsa haiM ve anyatra svapnameM bhI nahIM milatI haiM / / 187 // yadi zUra-vIratA Adike dvArA use anurakta karatI to rAmacandrake samAna zUravIra puruSa kahIM nahIM hai / yadi vINA Adike dvArA use vaza karanA cAhatI to vaha svayaM samasta kalA aura guNoMmeM vizArada hai| bhUmi para khar3e hue logoMke dvArA apanI hathelIse sUryamaNDalakA pakar3A jAnA sarala hai, eka bAlakabhI pAtAla lokasezeSanAgakA haraNa kara sakatA hai // 188-186 // aura samudra sahita pRthivI uThAI jA sakatI hai parantu zIlavatI strIkA citta kAmase bhedana nahIM kiyA jA sktaa| zUrpaNakhAke vacana sunakara rAvaNa pApakarmake udayase puSpaka vimAna para savAra ho mantrIke sAtha AkAzamAgese cala pdd'aa| puSpaka vimAna para sA~pakI naI kA~calIkI ha~sI karanevAlI nirmala patAkAe~ phaharA rahI thIM unase vaha logoMko 'yaha haMsoMkI paMkti hai| aisA sandeha utpanna kara rahA thaa| suvarNakI banI choTI-choTI ghaNTiyoMke cazcala zabdoMse vaha puSpaka vimAna dizAoMko mukharita kara rahA thA aura meghoMke sAtha aisA gAr3ha AliGgana kara rahA thA mAno bichur3e hue bandhuoMke sAtha hI AliGgana kara rahA ho // 160-163 / / usa puSpaka vimAna para jo dhvajA-daNDa lagA huA thA usake agrabhAgase megha khaNDita ho jAte the, una khaNDita meghoMse pAnIkI choTI-choTI bUMde jhar3ane lagatI thI, manda-manda vAyu unheM ur3A kara le AtI thI jisase rAvaNakA mArgasambandhI saba parizrama dUra hotA jAtA thA // 164 // sItAmeM utsuka ho puSpaka vimAnameM baiThakara jAtA huA rAvaNa aisA dikhAI detA thA mAno zarad Rtuke meghoMke bIcameM sthita nIlamegha hI ho // 165 / / jaba vaha citrakUTa nAmaka AnandadAyI pradhAna vanameM praviSTa huA taba aisA santuSTa huA mAno sItAke manameM hI praveza pA cukA 1 dhvnghnnttaagr-m0|2citrkuuttaakhynndnN nandanasvanam l0|
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 mahApurANe uttarapurANam sadAzayAtha mArIcaH parAyamaNinirmitaH / bhUtvA hariNapoto'sau sItAyAH svamadarzayat // 197 // taM manohAriNaM dRSTA pazya nAthAtikautukam / hariNazcitravarNo'yaM rAyatyajasA manaH // 198 // iti sItAvacaH zrutvA vinetu tatkutUhalam / tadAninISayA gatvA rAmo vAme vidhI vidhIH // 199 // grIvAbhaGgena vA pazyan kurvan dUraM punaH platim / valagandhAvan kSaNaM khAdan vibhayo vA tRNAGkaram // 20 // hastagrAhyamivAtmAnaM kRtvoDDIyAtidUragaH / vRthA karSati mAM mAyAmRgo vaiSo'tidurgrahaH // 201 // vadannityanvagAtso'pi mRgo'gAdagamAGgaNam / kutaH kRtyaparAmarzaH strIvazIkRtacetasAm // 202 // lokamAno nabho rAmastanutAmatirUpayan / tasthau tathaiva vibhrAnto ghaTAntaragatAhivan // 203 // 'athAto rAmarUpeNa parivRtto dazAnanaH / sIvAmitvA puroyatvA prahito hariNo mayA // 20 // vAruNIdik priye pazya bimbameSAMzumAlinaH / sindUratilakaM nyastaM bibhratIva virAjate // 205 // Aroha zibiko tasmAdAzu sundari vandhurAm / purIgamanakAlo'yaM vartate sukharAtraye // 206 // ityavAdIrAdAkarNya sA mAyAzivikAkRti / vimAnaM puSpakaM mohAdAruroha dharAsutA // 207 // rAmaM vA turagArUDhamAtmanaM sma pradarzayan / mahIgatamiva prAnti janayan duhiturma haiH // 20 // tAM bhujaGgImivAnaiSIdupAyena svamRtyave / pativratAgragAM pApI mAyAcucurdazAnanaH // 209 // kramAlakAmavApyainAmavatArya vanAntare / sadyo mAyAM nirAkRtya jJApitAnayanakramam // 210 // ho / / 166 // tadanantara rAvaNakI AjJAse mArIcane zreSTha maNiyoMse nirmita hariNake baccekA rUpa banAkara apane Apako sItAke sAmane prakaTa kiyA / / 167 // usa manohArI hariNako dekhakara sItA rAmacandrajIle kahane lagI ki he nAtha! yaha bahuta bhArI kautuka dekhiye, yaha aneka varNoM vAlA hariNa hamAre manako anuraJjita kara rahA hai / / 168 // isa prakAra bhAgyake pratikUla hone para buddhi rahita rAmacandra sItAke vacana suna usakA kutUhala dUra karaneke lie usa hariNako lAneke icchAse cala par3e // 16 // vaha hariNa kabhI to garadana mor3a kara pIchekI ora dekhatA thA, kabhI dUra taka lambI chalAGga bharatA thA, kabhI dhIre-dhIre calatA thA, kabhI daur3atA thA, aura kabhI nirbhaya ho ghAsake aGkara khAne lagatA thA // 200 // kabhI apane Apako itane pAsa le AtA thA ki hAthase pakar3a liyA jAve aura kabhI uchala kara bahuta dUra calA jAtA thaa| usakI aisI ceSTA dekha rAmacandrajI kahane lage ki yaha koI mAyAmaya mRga hai mujhe vyartha hI khIMca rahA hai aura kaThinAIse pakar3aneke yogya hai| aisA kahane hue rAmacandrajI usake pIche-pIche cale gaye parantu kucha samaya bAda hI vaha uchala kara AkAzAMgaNa meM calA gayA so ThIka hI hai kyoMki jinakA citta strIke vaza hai unheM karane yogya kAryakA vicAra kahA~ hotA hai ? / / 201-202 // jisa prakAra ghar3eke bhItara rakhA huA sA~pa dukhI hotA hai usI prakAra rAmacandrajI AkAzakI ora dekhate tathA apanI hInatAkA varNana karate hue vahIM para Azcaryase cakita hokara Thahara gaye / / 203 // athAnantara-rAvaNa rAmacandrajIkA rUpa rakhakara sItAke pAsa AyA aura kahane lagA ki maiMne usa hariNako pakar3akara Age bheja diyA hai / 204 / / he priye ! aba sandhyAkAla ho calA hai / dekho, yaha pazcima dizA sUrya-bimbako dhAraNa karatI huI aisI suzobhita ho rahI hai mAno sindUrakA tilaka hI lagAye ho / 205 // isalie he sundari ! aba zIghra hI sundara pAlakIpara savAra hoo, sukhapUrvaka rAtri bitAneke lie yaha nagarImeM vApisa jAnekA samaya hai // 206 // rAvaNane aisA kahA tathA puSpaka vimAnako mAyAse pAlakIke AkAra banA diyaa| sItA bhrAntivaza usapara ArUr3ha ho gii||| 207 / / sItAko vyAmoha utpanna karate hue rAvaNa apane Apako aisA dikhAyA mAno ghor3epara savAra pRthivIpara rAmacandrajI hI cala rahe hoM / / 208 / / isa prakAra mAyAcArameM nipuNa pApI rAvaNa upAya dvArA pativratAoMmeM agragAminI-zreSTha sItAko sarpiNIke samAna apanI mRtyuke lie le gyaa||20||krm kramase lar3A pahu~cakara usane sItAko eka vanake bIca utArA aura zIghra hI mAyA 1 zrayeto ka0, ga, gha0 / 2 purogamana la / 3 kramAt pa0 / kramaH la0, kha0, m0|
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 263 indranIlacchaviM dehaM gUDhArtha ziSyasantateH / AcAryoM vA sa tasyAH svaM sucirAtsamadarzayat // 21 // bhayena lajjayA rAmavirahotthazucA ca sA / agAdrAjasutA mUrchAmatikRcchUpratikriyAm // 212 // sadyaH zIlavatIsparzAdvidyA ganagagAminI / vinazyatIti bhItvA'sau jAnakI svayamaspRzan // 213 // vidyAdharIH samAhRya zItAmbupavanAdibhiH / mUrchAmasyA nirAkuryuriti dakSA nyayojayat // 214 // upaayaistaabhiruddhtmuurchaa'vocddhraasutaa| yUyaM kAH kaH pradezo'yamiti zaGkAkulAzayA // 215 // vidyAdharyo vayaM laGkApurametanmanoharam / vanaM rAvaNarAjasya trikhaNDAdhipateridam // 216 // vArazI vanitA loke na kAcitpuNyabhAginI / mahendramiva paulomI subhadrevAdibhUpatim // 217 // zrImatI bajrajI vA tvamenaM kuru te patim / svAminI bhava saubhAgyAdrAvaNasya mahAzriyaH // 218 // jAnakI tAbhirityuktA sudUnA dInamAnasA / kiM paulomyAdayaH zIlabhaGgena tAH patIn svayam // 219 // prANebhyo'pyadhikAn kA vA vikrINanti guNAn shriyaa| trikhaNDasyAdhipo'stvastu SaTakhaNDasyAkhilasya vA kiM tena yadi zIlasya khaNDanaM maNDanasya me / prANAH satAM na hi prANAH guNAH prANAH priyAstataH // 221 // tavyayAtpAlayAmyetAn guNaprANAna jIvikAm / mUrtivinazvarI yAtu vinAzamavinazvaram // 222 / / vinazyati na me zIlaM kulazailAnukAri tat / iti pratyuttaraM datvA gRhItvA sA vrataM tadA // 223 // vadiSyAmi na bhokSye ca yAvanna bhUyate mayA / rAmasya kSemavArteti manasAlocya suvratA // 224 // avabodhitavaidhamyaviruddhasvalpabhUSaNA / yathArtha cintayantyAsta santataM saMsRteH sthitim // 225 // dUrakara usake lAnekA krama sUcita kiyaa| jisa prakAra koI AcArya apanI ziSya-paramparAke lie kisI gUDha arthako bahuta dera bAda prakaTa karatA hai usI prakAra usane indranIla maNike samAna kAnti vAlA apanA zarIra bahuta dera bAda sItAko dikhalAyA / / 210-211 / / use dekhate hI rAjaputrI sItA, bhayase, lajjAse, aura rAmacandrake virahase utpanna zokase tIvra duHkhakA pratikAra karanevAlI mUrchAko prApta ho gaI // 212 // zIlavatI pativratA strIke sparzase merI AkAzagAminI vidyA zIghra hI naSTa ho jAvegI isa bhayase usane sItAkA svayaM sparza nahIM kiyA / / 213 // kintu catura vidyAdhariyoMko bulAkara yaha Adeza diyA ki tumaloga zItala jala tathA havA Adise isakI mUrchA dUra karo // 214|| jaba una vidyAdhariyoMke aneka upAyoMse sItAkI mUrchA dUra huI taba zaGkAse vyAkulahRdaya hotI huI vaha unase pUchane lagI ki Apa loga kauna haiM ? aura yaha pradeza kauna hai ? / / 215 / / isake uttarameM vidyAdhariyA~ kahane lagI ki hama loga vidyAdhariyA~ haiM, yaha manohara laGkApurI hai, aura (khaNDake svAmIrAjArAvaNakA vana hai| isa saMsArameM Apake samAna koI dUsarIstrI puNyazAlinI nahIM hai kyoMki jisa prakAra indrANIne indrako, subhadrAne bharata cakravartI ko aura zrImatIne vajajakako apanA pati banAyA thA usI prakAra Apa bhI isa rAvaNako apanA pati banA rahI haiN| Apa saubhAgyase mahAlakSmIke dhAraka rAvaNakI svAminI hoo / / 216-218 / / isa prakAra vidyAdhariyoMke kahanepara sItA bahuta hI duHkhI huI, usakA mana dIna ho gyaa| vaha kahane lagI ki kyA indrANI Adi striyA~ apanA zIla bhaGgakara indra Adi patiyoMko prApta huI thIM ? / / 216 // aisI kaunasI striyA~ haiM jo prANoMse bhI adhika apane guNoMko lakSmIke badale beca detI hoN| rAvaNa tIna khaNDakA svAmI ho, cAhe chaha khaNDakA svAmI ho aura cAhe samasta lokakA svAmI ho // 220 // yadi vaha mere AbhUSaNa svarUpa zIlakA khaNDana karanevAlA hai to mujhe usase kyA prayojana hai ? sajanoMko prANa pyAre nahIM, kintu guNa prANoMse bhI adhika priya hote haiM // 221 / / maiM prANa dekara apane ina guNarUpI prANoMkI rakSA karU~gI jIvanakI nhiiN| yaha nazvara zarIra bhale hI naSTa ho jAve parantu kulAcaloMkA anukaraNa karanevAlA merA zIla kabhI naSTa nahIM ho sktaa'| isa prakAra pratyuttara dekara uttama zIla vratako dhAraNa karanevAlI sItAne manase vicAra kiyA aura yaha niyama le liyA ki jabataka rAmacandrajIkI kuzalatAkA samAcAra nahIM suna lU~gI tabataka na bolUMgI aura na bhojana hI karU~gI // 222-224 // vaidhavyapanA prakaTa na ho isa vicArase jisane apane zarIrapara thor3ese hI AbhUSaNa rakha chor3e the bAkI saba dUrakara diye the aisI sItA vahA~ saMsArakI dazAkA vicAra karatI huI rahane
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 mahApurANe uttarapurANam prAdurAsaMstadotpAtA lakAyAM kiGkarA iva / taddhvaMsikAlarAjasya samantAdyadAyinaH // 226 // utpannamAyudhAgAre cakraM vA kAlacakravat / yajJazAlAprabaddhasya vastakasyaiva zAvalam // 227 // tadutpattiphalasyAsyA navaboddhaH khagezinaH / jvaladAraM mahAcakraM mahAtoSamajIjanat // 228 // rAmo nAma balo bhAvI lakSmaNo'pyanujAtavAn / tasya rUDhapratApau tau dvApyabhimukhodayau // 229 / sItA zIlavatI neyaM jIvantI te bhaviSyati / abhibhUtiH sazIlAnAmatraiva phaladAyinI // 230 // utpAtAzca pure'bhUvan bahavo'zubhasUcakAH / lokadvayAhitaM vADhamayazazva yugAvadhi // 23 // mucyatAM maMkSviyaM yAvanna' cedaM ruDhimRcchati / iti yuktimatI vANImukto mantryAdibhistadA // 232 // pratyabhApata laGkezo yUyaM yuktivirodhi kim / asmRtyA vadataivaM ca pratyakSe kA vicAraNA // 233 // cakraratnaM samutpanna sItApaharaNena me| paTakhaNDArdhAdhipatyaM ca tena cintya karasthitam // 234 / / svayaM gRhAgatAM lakSmI hanyAtpAdena ko vidhIH / iti tadbhASitaM zrutvA vyaraman hitavAdinaH // 235 / / itaH parijano rAmaM mAyAmaNimRgAnugam / vipine naSTadigbhAgaM sUrye'stAcalameyuSi // 236 // adRSTAnviSya sItAM ca vaimanasyamagArArAm / saya stanoviyogo'pi svAminaH kena sahyate // 237 // bhAnAvudayamAyAti martyalokaikacakSuSi / dhvAnte bhiyeva niryAta dalantISvabjarAziSu // 238 / / ghaTAmaTati kokAnAM yugme yugmadviSA mudA / arthaH zabdena vA yogaM sAdhunA jAnakIpriyaH // 239 // - -- lagI / / 225 / / usI samaya laGkAmeM use naSTa karanevAle yamarAjake kiMkaroMke samAna bhaya utpanna karanevAle aneka utpAta saba ora hone lage // 226 // jisa prakAra yajJazAlAmeM ba~dhe hue bakarAke samIpa harI ghAsa utpanna ho usI prakAra rAvaNakI AyudhazAlAmeM kAlacakrake samAna cakraratna prakaTa huaa| vidyAdharoMkA rAjA rAvaNa usake utpanna honekA phala nahIM jAnatA thA-use yaha nahIM mAlUma thA ki isase hamArA hI ghAta hogA ataH jisake aroMkA samUha dedIpyamAna ho rahA hai aise usa mahAcakrane use bahuta bhArI santoSa utpanna kiyA // 227-228 // tadanantara mantriyoMne use samajhAyA ki rAmacandra honahAra balabhadra haiM, aura unakA choTA bhAI lakSmaNa nArAyaNa honevAlA hai| isa samaya una donoMkA pratApa bar3ha rahA haiM aura donoM hI mahAn abhyudayake sanmukha haiN| sItA zIlavatI strI hai, yaha jIte jI tumhArI nahIM hogii| zIlavAn puruSakA - tiraskAra isI lokameM phala de detA hai| isake sivAya nagarameM azubhakI sUcanA dene utpAta bhI ho rahe haiM isalie donoM lokoMmeM ahita karane evaM yugAntataka apayaza bar3hAnevAle isa kukAryako usake pahale hI zIghra chor3a do jabataka ki yaha bAta sarvatra prasiddhiko prApta hotI hai| isa prakAra mantriyoMne yuktise bhare vacana rAvaNase khe| rAvaNa pratyuttarameM kahane lagA ki 'isa taraha Apa loga binA kucha soce-vicAre hI yukti-viruddha vacana kyoM kahate haiM ? are, pratyakSa vastumeM vicAra karanekI kyA AvazyakatA hai ? dekho, sItAkA apaharaNa karanese hI mere cakraratna prakaTa huA hai, isalie aba tIna khaNDakA Adhipatya mere hAthameM hI AgayA yaha socanA caahiye| aisA kauna mUrkha hogA jo gharapara AI huI lakSmIko pairase tthukraavegaa'| isa prakAra rAvaNakA uttara sunakara hitakA upadeza denevAle saba mantrI cupa ho gaye / / 226-235 // idhara rAmacandrajI maNiyoMse bane mAyAmaya mRgakA pIchA karate-karate vanameM bahuta Age cale gaye vahA~ ve dizAoMkA vibhAga bhUla gaye aura sUrya astAcalapara calA gyaa| parivArake logoMne unheM tathA sItAko bahuta hU~DhA para jaba ve na dikhe to bahuta hI kheda-khinna hue| so ThIka hI hai kyoMki zarIrakA viyoga to sahA jA sakatA hai parantu svAmIkA viyoga kauna saha sakatA hai / / 236237 / / saberA honepara manuSya-lokake cakSusvarUpa sUryakA udaya huA, andhakAra mAno bhayase bhAga gayA, kamaloMke samUha phUla uThe, rAtrike kAraNa paraspara dveSa rakhanevAle cakavA-cakaviyoMke yugala harSase milane lage aura jisa prakAra artha nirdoSa zabdake sAtha saMyogako prApta hotA hai athavA 1-nAtraivaM dha0 |-naatredN kha0,ga0, 2 SaTakhaNDasyAdhipatyaM l| 3 sadyastanorvi kha0,sahyaH suunoni-laa|
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 265 svayaM parijanenApi bhAskaro divasena vA / dRSTvA taM matpriyA keti nRpaH prapRccha sAkulaH // 240 // deva devI ca devo vA nAsmAbhiravalokitaH / devI chAyeva te tasmAttvamavaiSIti so'bhyadhAt // 241 // 1iti tadvacanAllabdharandhrA rAmaM samagrahIt / mUcchA sItAsapanIva mohayantI manaH kSaNam // 242 // tadA zItakriyA sItAsakhIva sahasA nRpam / vyazleSayattataH so'pi va sIteti prabuddhadAn // 243 // devIM parijanaH sarvaH samantAtpratibhUruham / anveSayan vilokyottarIyaM vaMzavidAritam // 244 // tasyAstadA tadAnIya rAghavAya samarpayat / uttarIyAMzukaM devyA bhavatyetaditaH kutaH // 245 // iti vijJAtatattatvaM zokavyAkulamAnasaH / sahAnujastatazcintAM kurvannurvIzvaraH sthitaH // 246 // tatkSaNe sambhramAkrAnto dUto dazarathAntikAt / taM prApya vinato mUrnA kAryamitthamabhASata // 27 // gRhItvA rohiNI rAho prayAte gaganAntaram / ekAkinaM tuSArAMzuM bhrAmyantaM samalokiSi // 248 // svame kiM phalametasyetyanvayukta mhiiptiH| purohitamasau cAha sItAmadya dazAnanaH // 249 // gRhItvAyAtsa mAyAvI rAmaH svAmI ca kAnane / tAM samanveSitu zokAdAkulo bhrAmyati svayam // 25 // makSu dUtamukhAdetatprApaNIyamiti sphuTam / tadrAjAjJAgato'smIti lekhagarbhakaraNDakam // 25 // nyadhAccAne tadAdAya zirasA raghunandanaH / vimocya patramantrasthaM svayamitthamavAcayat // 252 // ito vinItAnagarAt zrImataH zrImatAM ptiH| premaprasAritAtmIyabhujAbhyAM svapriyAtmajau // 253 // nake sAtha A milatA hai usI prakAra jAnakIvallabha rAmacandrajI parivArake logoMke sAtha A mile| parijanako dekhakara rAjA rAmacandrajIne bar3I vyagratAse pUchA ki hamArI priyA-sItA kahA~ hai ? parijanane uttara diyA ki he deva ! hama logoMne na Apako dekhA hai aura na devIko dekhA hai / devI to chAyAke samAna Apake pAsa hI thI ataH Apa hI jAne ki vaha kahA~ gaI ? isa prakAra parijanake vacanoMse praveza pAkara kSaNa bharake lie manako mohita karatI huI sItAkI sapatnIke samAna mUrchAne rAmacandrako pakar3a liyA- unheM mUrchA A gaI / / 236-242 / / tadanantara-sItAkI sakhIke samAna zItopacArakI kriyAne rAjA rAmacandrako mUcchAse judA kiyA aura 'sItA kahA~ hai?? aisA kahate hue ve prabuddha-saceta ho gaye / / 243 / / parijanake samasta logoMne sItAko pratyeka vRkSake nIce khojA para kahIM bhI patA nahIM claa| hA~, kisI vaMzakI jhAr3I meM usake uttarIya vastrakA eka Tukar3A phaTakara laga rahA thA parijanake logoMne use lAkara rAmacandrajIko sauMpa diyaa| use dekhakara ve kahane lage ki yaha to sItAkA uttarIya vastra hai, yahA~ kaise AyA ? // 244-245 // thor3I hI derameM rAmacandrajI usakA saba rahasya samajha gye| unakA hRdaya zokase vyAkula ho gayA aura ve choTe bhAIke sAtha cintA karate hue vahIM baiTha rahe // 246 / / usI samaya saMbhramase bharA eka dUta rAjA dazarathake pAsase Akara unake pAsa pahuMcA aura mastaka jhukAkara isa prakAra kAryakA nivedana karane lagA / / 247 // usane kahA ki Aja mahArAja dazarathane svapna dekhA hai ki rAhu rohiNIko harakara dUsare zrAkAzameM calA gayA hai aura usake virahameM candramA akelA hI vanameM idhara-udhara bhramaNa kara rahA hai| svapna dekhaneke bAda hI mahArAjane purohitase pUchA ki 'isa svapnakA kyA phala hai| parohitane uttara diyA ki Aja mAyAvI rAvaNa sItAko harakara le gayA hai aura svAmI rAmacandra use khojaneke lie zokase Apula ho vanameM svayaM bhramaNa kara rahe haiN| dUtake mukhase yaha samAcAra spaSTarUpase zIghra hI unake pAsa bheja denA caahiye| isa prakAra purohitane mahArAjase kahA aura mahArAjakI AjJAnusAra maiM yahA~ AyA hai| aisA kaha dutane jisameM patra rakhA huA thA aisA piTArA rAmacandrake sAmane rakha diyA / rAmacandrane use zirase lagAkara uThA liyA aura kholakara bhItara rakhA huA patra isa prakAra bA~cane lge||248-252 / / usameM likhA thA ki idhara lakSmIsampanna ayodhyA nagarase lakSmIvAnoMke svAmI mahArAja dazaratha premase phailAI huI apanI donoM bhujAoMke dvArA apane priya putroMkA Alihanakara tathA unake zarIrakI kuzala-vArtA pUchakara yaha AjJA dete haiM ki yahA~ se dakSiNa dizAkI ora 1 atha ka0, kha0, g0|
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 mahApurANe uttarapurANam pariSvajyAnuyujyAGgakSemavAtA tataH param / idamAjJApayatyatra dakSiNAbdhyantarasthitAH // 254 // paTapaJcAzanmahAdvIpAzcakravartyanuvartinaH / kezavAzca svamAhAtmyAcada parirakSiNaH // 255 // dvIpo'sti teSu laGkAkhyAstrikUTAdrivibhUSitaH / tasmin vinamisantAnavidyAdharadharezinAm // 256 // catuSTaye vyatikrAnte prajApAlanalolupe / rAvaNAkhyaH khalo lokakaNTakaH strISu lampaTaH // 257 // tato'bhUdanyadA tasya nAradena raNecchunA / rUpalAvaNyakAntyAdikathitaM kSitijAzritam // 258 // tadaiva madanAmoghavANanibhinnamAnasaH / paulastyo dhvastadhIdhairyo mAyAvI nyAyadUragaH // 259 // 'ananyavedyamAgatya sopAyaM svAM purI satIm / anaiSIdyAvadasmAkamudyogasamayo bhavet // 26 // tAvatsvakAyasaMrakSA kartavyeti priyAM prati / prAhiNotu kumAro'dhyaM dUtaM svaM dhIrayanniti // 26 // pitRlekhArthamAdhyAya ruddhazokaH krudhoddhataH / antakasyAGkamAroDhuM sa lakezaH kimicchati // 262 // zazasya siMhapotena kiM virodhe'sti jIvikA / satyamAsannamRtyanAM sadyo vidhvaMsana mateH // 263 // ityuddhatoditaiH kopamAvizcakre'tha lakSmaNaH / janako bharataH zatrughnazca utavRttakazruteH // 264 // samprApya rAghavaM sopacAramAlokya yuktimad / vAkyaiH zokaM samaM netu tadaivaM te samabruvan // 265 // cauryeNa rAvaNasyaiva paradArApahAriNaH / parAbhavaH paridrogdhA durAtmA'dharmavartanaH // 266 // sItAzApena dAhyo'sau niviMcAryamakAryakRt / mahApApakRtAM pApamasminneva phaliSyati // 267 // upAyazcintyatAM ko'pi sItApratyayana prati / iti tairbodhito rAmaH suptotthita ivAbhavat // 268 // samudrake bIcameM sthita chappana mahAdvIpa vidyamAna haiM jo cakravartIke anugAmI haiM arthAt una sabameM cakravartIkA zAsana calatA hai| nArAyaNa bhI apane mAhAtmyase una dvIpoMmeMse Adhe dvIpoMkI rakSA karate haiM // 253-255 // una dvIpoMmeM eka laGkA nAmakA dvIpa hai, jo ki trikUTAcalase suzobhita hai| usameM krama-kramase rAjA vinamikI santAnake cAra vidyAdhara rAjA, jo ki prajAkI rakSA karanemeM sadA tatpara rahate the, jaba vyatIta ho cuke taba rAvaNa nAmakA vaha duSTa rAjA huA hai jo ki lokakA kaNTaka mAnA jAtA hai aura striyoMmeM sadA lampaTa rahatA hai / / 256-257 // tadanantara yuddhakI icchA rakhane vAle nAradane kisI eka dina rAvaNake sAmane sItAke rUpa lAvaNya aura kAnti AdikA varNana kiyaa| usI samaya rAvaNakA mana kAmadevake amogha vANoMse khaNDita ho gyaa| usakI buddhikI dhIratA jAtI rhii| nyAyamArgase dUra rahanevAlA vaha mAyAvI jisa taraha kisI dUsareko patA na cale sake isa taraha-guptarUpase Akara satI sItAko kisI upAyase apanI nagarImeM le gayA hai so jabataka hama logoMke udyoga karanekA samaya AtA hai tabataka apane zarIrakI rakSA karanI cAhiye isa prakAra priyAsItAke prati use samajhAneke lie kumArako apanA koI zreSTha dUta bhejanA caahiye| aisA mahArAja dazarathane apane patrameM likhA thaa| pitAke patrakA matalaba samajhakara rAmacandrakA zoka to ruka gayA parantu ve krodhase uddhata ho utthe| ve kahane lage ki kyA rAvaNa yamarAjakI godameM car3hanA cAhatA hai // 258-262 // siMhake bacceke sAtha virodha karanepara kyA kharagozakA jIvana baca sakatA hai ? saca hai ki jinakI mRtyu nikaTa A jAtI hai unakI buddhi zIghra hI naSTa ho jAtI hai / / 263 / / isa prakAra roSa bhare zabdoM dvArA rAmacandrane krodha prakaTa kiyaa| tadanantara-lakSmaNa, janaka, bharata aura zatranna yaha samAcAra sunakara rAmacandrajIke pAsa Aye aura bar3I vinaya sahita unase milakara yuktipUrNa zabdoM dvArA unakA zoka dUra karaneke lie saba eka sAtha isa prakAra kahane lage // 264-265 / / unhoMne kahA ki rAvaNa corIse parastrI hara kara le gayA hai isase usIkA tiraskAra huA hai| vaha droha karane vAlA hai, duSTa hai aura adharmakI pravRtti calAnevAlA hai| usane cUMki binA vicAra kiye hI yaha akArya kiyA hai ataH vaha sItAke zApase jalane yogya hai| mahApApa karanevAloMkA pApa isI lokameM phala detA hai / / 266-267 / / aba sItAko vApisa lAnekA koI upAya socanA caahie| isa prakAra una sabake dvArA samajhAye jAnepara rAmacandrajI soyese uThe hueke samAna sAvadhAna ho 1 lolupaH / 2 ananyaveSa la0 / 3 tavRtta kazrataH la0 / 4 dhito l0|
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 267 tatkAle khecaradvandra dauvArikaniveditam / nRpAnugatamAgatya yathocitama lokata // 219 // bhaviSyadaladevo'pi kRtatadyogasampadaH / etadAgamanaM kasmAtkau bhavantau kumArako // 27 // ityanvayukta sugrIvastavedaM samyagabravIt / khagAdridakSiNazreNyAM puraM kilakilAiyam // 271 // tadadhIzo balIndrAkhyo vikhyAtaH khcressvsau| priyaGgasundarI tasya priyA tasyAM tanUjavau / 202 // bAlisugrIvanAmAnAvajAyAvahi bhUbhujAm / pitaryuparate'jAyatAgrajasyAdhirAjatA // 273 // mamApi yuvarAjatvamajaniSTa kramAgatam / evaM gacchati tatsthAnamapahRtya madagrajaH // 274 // lobhAkrAntAzayo dezAt sa nirvAsayati sma mAm / eSo'pi dakSiNazreNyA vidyutkAntApurezinaH // 275 // prabhAnakhagAdhIzastanUjo'mitatejavAka / tridhAvidyo'anAdevyAmavyAhataparAkramaH // 276 // nabhazcarakumArANAM samudAye parasparam / kadAcidAtmavidyAnAmanubhAvaparIkSaNe // 277 // vijayArddhagire{ni krama vinyasya dakSiNam / vAmapAdena bhAsvantamapahAya punastadA // 278 // prasareNupramANaM svaM zarIramakRtAdbhatam / tataH prabhRti vidyazaivismayAhitamAnasaiH // 271 // bhaNumAniti harSeNa nikhilairabhyadhAyyayam / pItavyAkaraNAmbhodhiH sakhA prANAdhiko mama // 28 // gatvA kadAcidetena saha sammedaparvatam / siddhakUTAbhidhe tIrthakSetre'hatpratimA bahuH // 281 // abhyarcya bhaktyA vanditvA sthito'smin zubhabhAvanaH / jaTAmukuTasandhArI 'muktAyajJopavItakaH // 282 // kASAyavasH kakSAvalambiratnakamaNDaluH / karoddhatAtapatrANo naisstthikbrhmsdvtH|| 283 // nArado vizikhArUDho raudradhyAnaparAyaNaH / avatIrya nabhobhAgAraparItya jinamandiram // 284 // gaye / / 268 / / usI samaya dvArapAloMne do vidyAdharoMke AnekA samAcAra khaa| rAjA rAmacandrane unheM bhItara bulAyA aura unhoMne yogya vinayake sAtha unake darzana kiye // 266 // honahAra balabhadra rAmacandra bhI unake saMyogase harSita hue aura pUchane lage ki Apa donoM kumAra yahA~ kahA~se Aye haiM ? aura Apa kauna haiM ? isake uttarameM suprIva kahane lagA ki vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNImeM eka kilakila nAmakA nagara hai / vidyAdharoMmeM atizaya prasiddha balIndra nAmakA vidyAdhara usa nagarakA svAmI thaa| usakI priyaGgasundarI nAmakI strI thii| una donoMke hama bAlI aura sugrIva nAmake do putra utpanna hue| jaba pitAkA dehAnta ho gayA taba bar3e bhAI bAlIko rAjya prApta huA aura mujhe kramaprApta yuvarAja pada milaa| isa prakAra kucha samaya vyatIta hone para mere bar3e bhAI bAlIke hRdayako lobhane dhara dabAyA isalie usane merA sthAna chInakara mujhe dezase bAhara nikAla diyaa| yaha to merA paricaya huA aba rahA yaha saathii| so yaha bhI dakSiNa zreNIke vidyatkAnta nagarake svAmI prabhaJjana vidyAdharakA amitateja nAmakA putra hai| yaha tInoM prakArakI vidyAe~ jAnatA hai, aJjanA devImeM utpanna aura akhaNDa parAkramakA dhAraka hai / / 270-276 / / kisI eka samaya vidyAdhara-kumAroMke samUhameM paraspara apanI-apanI vidyAoMke mAhAtmyakI parIkSA denekI bAta nizcita huii| usa samaya isane vijayA parvatake zikhara para dAhinA paira rakhakara bAyeM pairase sUryake vimAnameM Thokara lagAI / tadanantara usI kSaNa trasareNuke pramANa apanA choTA-sA zarIra banA liyaa| yaha dekha, vidyAdharoMke citta Azcaryase bhara gaye, usI samaya samasta vidyAdharoMne bar3e harSase isakA 'annumaan| yaha nAma rkkhaa| isane vikriyArUpI samudrakA pAna kara liyA hai arthAt yaha saba prakArakI vikriyA karanemeM samartha hai, yaha merA prANoMse bhI adhika pyArA mitra hai // 277-280 // maiM kisI dena isake sAtha sammedazikhara parvatapara gayA thA vahA~ siddhakUTa nAmaka tIrthakSetrameM arhanta bhagavAnkI bahuta sI pratimAoMkI bhakti pUrvaka pUjA vandanAkara vahIMpara zubha bhAvanA karatA huA baiTha gyaa| usI samaya vahA~para vimAnameM baiThe hue nAradajI A pahu~ce / ve jaTAoMkA mukuTa dhAraNa kara rahe the, motiyoMkA yajJopavIta pahine the, geruvA vasroMse suzobhita the, unakI bagalameM rakhoMkA kamaNDala laTaka rahA thA, ve hAthameM chattA liye hue the, naizvika brahmacArI the, aura sadA raudradhyAnameM 1 yayAtimata la0 (1) / 2 zubhayajJopavItakaH la0 / 3-vizikhAsadAla / (vimaanaaruuddhH)|
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 - mahApurANe uttarapurANam samupAvikSadekatra jinastavanapUrvakam / samupetya tamaprAkSaM kiM mune sthAnamAramanaH // 285 // sampadyate na vetyetdvcnaadbrviidsau| rAmalakSaNayora bharatasvAmitAcirAt // 28 // bhaviSyati kRtapreSaNasya tAbhyAM tavepsitam / sampatsyate ca tatpreSya kviJcidrAmanoramAm // 287 / / viharantI vane vIkSya rAvaNo mAyayA'grahIt / tadrAmalakSmaNAvadya laGkAbhigamanocitam // 28 // anveSitArau puruSa tiSThataH svArthasiddhaye / iti tadvacanAttoSAvAsmi tvAM pratIyiva // 289 // tau ca tadvacanAtpUjAmucitAM cakratustayoH / atha vijJApayAmAsa prabhaanatanUnavaH // 29 // tavAdezo'sti ceddevyAH sthAnamanveSayAmyaham / tatpratyayArthamAkhyeyamabhijJAnaM mahIpate // 291 // iti tenoktamAkarNya vinamyanvayakhendunA / yathAbhipretametena prasetsyatyassasaMzayam // 292 // iti matvA svanAmAGkamudrikA mtpriyedshii| varNAdibhiriti vyaktamuktvA tasmai dadau nRpaH2 // 293 // sa rAmacaraNAmbhoja vinamya gaganAntaram / samutpatya samullaDDaya samudraM satrikUTakam // 294 // dviSaTkayojanAyAmaM navayojanavistRtam / dvAtriMzatgopuropetaM ramaprAkAraveSTitam // 295 // nAnAbhavanasaMkIrNa maNitoraNabhAsvaram / mahAmerusamuttuGga rAvaNAvAsabhAjitam // 296 // alipuMskokilAlApairlasatkusumapallavaiH / sarAgahAsaM gAyadbhirivodyAnairmanoharam // 297 // laGkAnagaramAsAdya sItAnveSaNatatparaH / gRhItabhramarAkAro dazAnanasabhAgRham // 298 // indrajitpramukhAn bhUpakumArAn vIkSya sAdaram / mandodarIprabhRtyetadvanitAzca nirUpayan // 299 // natAkhilakhagAdhIzamaulimAlAciMtakramam / madhye siMhAsanaM siMhavikramaM zakrasannibham // 30 // tatpara rahate the| unhoMne AkAzase utarakara pahale to jina-mandiroMkI pradakSiNA dI, phira jinendra bhagavAnkA stavana kiyA aura tadanantara ve ekAnta sthAnameM baiTha gye| maiMne unake pAsa jAkara pUchA ki he mune! kyA kabhI mujhe apanA pada bhI prApta ho sakegA ? isake uttarameM unhoMne kahA ki rAma aura lakSmaNakA bahuta hI zIghra Adhe bharatakA svAmIpanA prakaTa honevAlA hai / / 281-286 // yadi tU unake dUtakA kArya kara degA to una donoMke dvArA terA manoratha siddha ho jaavegaa| unheM dUta bhejane kA kArya yoM A par3A hai ki rAmakI strI vanameM vihAra kara rahI thI use rAvaNa chala pUrvaka harakara le gayA hai| isalie Aja rAma aura lakSmaNa apanA kArya siddha karaneke lie laGkA bhejane yogya kisI purupakI khoja karate hue baiThe haiN| isa prakAra nAradake vacana sunakara he deva! bar3e santoSase hama donoM Apake pAsa Aye haiM / / 287-286 / / donoM vidyAdharoMke ukta vacana sunakara rAma-lakSmaNane unakA ucita satkAra kiyaa| tadanantara prabhaJjanake putra aNumAn (hanumAn ) ne prArthanA kI ki yadi ApakI AjA ho to maiM sItA devIke sthAnakI khoja kruuN| he rAjan ! devIko vizvAsa utpanna karAneke lie Apa koI cihna batalAiye // 260-261 / / isa prakAra usakA kahA sunakara rAmacandrajIko vizvAsa ho gayA ki vinamike vaMzarUpI AkAzake candramAsvarUpa isa vidyAdharake dvArA hamArA abhiprAya niHsandeha siddha ho jAvegA / / 262 / / aisA mAna rAjAne merI priyA rUpa raGga AdimeM aisI hai yaha spaSTa batAkara usake lie apane nAmase cihnita mudrikA ( aMgUThI) de dii||| 263 // aNumAn rAmacandrake caraNa-kamaloMko namaskAra kara AkAzake bIca jA ur3A aura samudra tathA trikUTAcalako lAMghakara laGkA nagarameM jA phuNcaa| vaha laGkA nagara bAraha yojana lambA aura nau yojana caur3A thA, battIsa gopuroMse sahita thA, ranoMke koTase yukta thA, mahAmeruke samAna U~cA thA, rAvaNake mahaloMse suzobhita thA, evaM jinameM bhramara aura puMskokilAe~ manohara zabda kara rahI haiM tathA phUla aura patte suzobhita haiM ataeva jo rAga tathA hAsake sAtha gAte huese jAna par3ate haiM aise bAga-bagIcoMse manohara thA, aise laGkA nagarameM jAkara sItAkI khojameM tatpara rahanevAle aNumAnne bhramarakA rUpa rakha liyA aura krama-kramase vaha rAvaNake sabhAgRha, indrajit Adi rAjakumAroM tathA mandodarI Adi rAvaNakI striyoMko bar3e Adarase dekhatA huA vahA~ pahu~cA jahA~ rAvaNa vidyamAna thaa|| 264-26 // tadanantara namaskAra karate hue samasta vidyAdhara rAjAoMke mukuToMkI mAlAoMse jisake caraNa 1 pratIta saH ga0, 10 / pratIya vaH ka0 / pratItya kha0 / 2 namaH la / 3 sabhAgRhe ma0, kh.,|
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapaSTa parva 269 mIlAdimiva gaDorutaraGgazca mhiiruhai| dodhUyamAnamAlokya rAvaNaM rAvitadviSam // 3.1 // aho pApasya ko'pyeSa vipAko'yamapIDazaH / kila dhigdharmamullakSya paradArAbhilASukaH // 302 / / dhruvaM tannAradenoktamakAlamaraNaM dhruvam / bhAvIti bhAvayan sItAM tatsabhAyAmalakSayan // 303 // mandamandaprabhe bhAnau dIne sati dinAtyaye / sahAyasampadaM prAyo manvAnaH sampadAvahAm // 304 // udayAstamayau nityaM dehinAmiti rAvaNam / raviryayau nirUpyeva samantAditi cintayan // 305 // dUto rAmasya gatvA'ntaHpurapazcimagopuram / Aruhya lokamAno'yaM bharArAvarAjitam // 306 // vanaM sarvatkaM nAma nandanaM nandanopamam / phalaprasavabhArAvanamrakamramahIruhaiH // 30 // mandagandhavahAchUtanAnAprasavapAMzubhiH / kRtakAdrisarovApIlatAlAlitamaNDapaiH // 308 // madanoddIpanairdezairanyaizvAtimanoharam / dRSTrA tatra manAka sthitvA sapramodaH sakautukaH // 309 // tatraikasmin samAsanadeze vidyAdharIjanaiH / sAmAdibhirvazIkatu miGgitAkAravedibhiH // 310 // parItAM zizipAkSamAjamale zokAkulIkRtAm / dhyAyantI nibhRtAM mRtvA zIrvApi kularakSaNe // sayana zIlamAlAM vA samAlokya dharAtmajAm / iyaM sA rAvaNAnItA sItA jJAtAbhivarNitaH // 312 // abhijJAnairnRpendreNa mama puNyodayAditi / tadarzanasamutpanarAgo rAvaNapApinA // 313 // kalpavallIva dAvena tApiteyaM satItyalam / zokAbhitaptacitto'pi nItimArgavizAradaH // 34 // kamala pUjita haiM, jo siMhAsanake madhyameM baiThA hai, siMhake samAna parAkramI hai, indrake samAna hai, durate hue camaroMse jo aisA jAna par3atA hai mAno gaGgAkI vizAla taraGgoMse suzobhita nIlAcala hI ho aura jisane samasta zatruoMko rulA diyA hai aise rAvaNako dekhakara aNumAnne socA ki isa pApIke yaha aisA hI vicitra karmakA udaya hai nisase prerita ho isane dharmakA ullaMghanakara parastrIkI icchA kI / / 300-302 // nAradane jo kahA thA ki isakA akAlamaraNa honevAlA hai so ThIka hI kahA thaa| isa prakAra vicAra karate hae aNamAnne rAvaNakI sabhAmeM sItA nahIM dekhI // 303 // dhIredhIre sUryakI prabhA manda par3a gaI, dina asta ho gayA aura sUrya rAvaNake lie yaha sUcanA detA huA hI mAno astAcalakI ora calA gayA ki saMsArameM jitane sahAyaka haiM ve saba prAyaH sampattizAliyoMkI hI sahAyatA karate haiM aura saMsArameM jitane prANI haiM una sabakA udaya aura asta niyamase hotA hai // 304-305 // isa prakAra saba orase cintavana karatA huA vaha rAmacandrakA dUta aNumAn antaHpurake pazcima gopurapara car3hakara nandana nAmakA vana dekhane lgaa| vaha nandana vana bhramaroM ke zabdase suzobhita thA, usameM samasta RtuoMkI zobhA bikhara rahI thI, sAtha hI nandana-vanake samAna jAna par3atA thA, phala aura phUloMke bojhase jhuke hue sundara sundara vRkSoM, mandamanda vAyuse ur3atI huI nAnA prakArake phUloMkI parAgoM, kRtrima parvatoM, sarovaroM, bAvaliyoM, tathA latAoMse suzobhita maNDapoM aura kAmako uddIpita karanevAle anya aneka sthAnoMse anyanta manohara thaa| use dekha vaha aNumAn kucha dera taka harSa aura kautukake sAtha vahAM khar3A rahA / / 306-306 // vahIM kisI samIpavartI sthAnameM usane sItAko dekhA / usa sItAko sAma Adi upAyoMke dvArA vaza karaneke lie abhiprAyAnukUla ceSTAoMko jAnane vAlI aneka vidyAdhariyA~ ghere huI thiiN| vaha ziMzapA vRkSake nIce zokase vyAkula huI baiThI thI, cupa cApa dhyAna kara rahI thI, marakara athavA jIrNa zIrNa hokara bhI kulakI rakSA karane meM prayatnazIla thI, tathA aisI jAna par3atI thI mAno zIlakI-pAtivratya dharmakI mAlA hI ho / aisI sItAko dekha aNumAnne vicAra kiyA ki yaha vahI sItA hai jise rAvaNa harakara lAyA hai / usane rAjA rAmacandrajIke dvArA batalAye hue cihnoMse use pahicAna liyA aura sAtha hI yaha vicAra kiyA ki mere puNyodayase hI mujhe Aja isa satIke darzana hue haiM / darzana karanese use bar3A manurAga utpama huaa| usane samajhA ki jisa prakAra dAvAnalake dvArA kalpalatA saMtApita hotI hai usI prakAra pApI rAvaNake dvArA yaha satI santApita kI gaI hai| isa prakAra usakA citta yadyapi zokase santapta ho 1 budhUyamAna ba. (1) /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam prArabdhakAryasaMsikhAvudyatasya vivekinaH / prAhurnItividaH kopaM vyasana kAryavinakRt // 315 // tasmAdasthAnakopena kRtamityAhitakSamaH / nijAgamana bAtAM tAmavabodhayitu satIm // 316 // manAgavasarAvekSI sthitastAvanizAkaraH / udayakSmAbhUdunAsicUDAmaNinibho babhau // 317 // dazAnano'pyatikrAnte tatrAsyA dinasaptake / sItA kIragavastheti cintayan dIpikAvRtaH // 318 // dIvyatkarapadmopetanIlAdririva jaGgamaH / nirIkSita tathaivAyAt sotkaNTho'ntaHpurAnvitaH // 311 // madattaH kuzalodantaM saMzroSyAmi kadA nviti / matvA tAM stimitAkArAM ciraM vIkSya savismayaH // 320 // na kAcicezI strISu . patibhaktati cintayan / apasRtya sthitaHkiJciddatImArikAbhidhAm // 32 // prAhiNoradabhiprAyaM parijJAtuvivekinIm / jAnakI vinayenAsau prapadya zRNu mdvcH|| 322 // bhArike khagendrasya khecarendrapriyAtmajAH / devyaH paJcasahasrANi svatsamAnA manoramAH // 323 // tAsAM tvaM svAminI bhUtvA mahAdevIpade sthitA / trikhaNDAdhipaterbhUyAH sazrIrvakSaHsthale ciram // // 324 // viphalaM mA kRthA vidyaccapalaM tava yauvanam / istAtpulastiputrasya rAmastvA neSyatItyadaH // 325 / vitarkaNaM kadamboruvanaM vA viddhi niSphalam / kSudhAAnekapArAtivaktrAntarvatinaM mRgam // 326 // parityAjayituM brUhi kaH samarthatamaH pumAn / ityabhyadhAradAkarNya nizcalA vasudhAsutA // 327 // vasudheva sthitA bhettuM ke vA zaktAH pativratAm / tAM dRSTvA khecarAdhIzaH svayamAgatya kAtaraH // 328 // kulaM cedrakSituM tinaM vicArakSamaM hi tat / lajjA ceddhInasambandhAtsA tasyAH prasavo'tra na // 329 // gayA tathApi vaha nItimArgameM vizArada honese socane lagA ki jo vivekI manuSya apane prArambha kiye hue karmako siddha karanemeM udyata rahatA hai use krodha karanA eka prakArakA vyasana hai aura kAryameM vighna karanevAlA hai aisA nItijJa manuSya kahate haiN| isalie asamayameM krodha karanA vyartha hai aisA usane kSamA dhAraNa kI aura usa pativratAko apane AnekA samAcAra batalAneke lie avasarakI pratIkSA karatA huA vaha vahIM kucha samayake lie khar3A ho gyaa| usI samaya candramAkA udaya ho gayA aura vaha udayAcalake zikhara para cUDAmaNike samAna suzobhita hone lagA // 310317 / / usI samaya 'Aja sItAko lAye hue sAta dina bIta cuke haiM ataH dekhanA cAhiye ki usakI kyA dazA hai| aisA vicAra karatA huA rAvaNa vahA~ aayaa| vaha aneka dIpikAoMse AvRta thAusake cAroM ora aneka dIpaka jala rahe the isalie vaha aisA jAna par3atA thA mAno dedIpyamAna kalpavRkSoMse sahita calatA phiratA nIlagiri hI ho| vaha utkaNThAse sahita thA tathA antaHpurakI triyoMse yukta thA / / 318-316 // 'maiM apane patikA kuzala samAcAra kaba sunU~gI' aisA vicAra karatI huI sItA cupacApa sthira baiThI huI thii| use rAvaNa bar3I dera taka Azcaryase dekhatA rahA aura triyoMke bIca aisI pativratA strI koI dUsarI nahIM hai aisA vicAra kara vaha kucha pIche haTakara dUra khar3A rahA / vahIMse usane sItAkA abhiprAya jAnaneke lie apanI maJjarikA nAmakI vivekavatI dUtI usake pAsa bhejii| vaha dUtI sItAke pAsa Akara vinayase kahane lagI ki he svAminI, vidyAdharoMke rAjA rAvaNakI pA~ca hajAra striyA~ haiM jo vidyAdhara rAjAoMkI pratriyA~ haiM aura tamhAre hI samAna manohara haiM / tuma una savakI svAminI hokara mahAdevIke padapara sthita hoo aura tIna khaNTake svAmI rAvaNake vakSaHsthalapara cirakAla taka lakSmIke sAtha sAtha nivAsa karo // 320324 / / bijalIke samAna caJcala apane isa yauvanako niSphala na kro| 'rAvaNake hAthase rAma tumheM bApisa le jAvegA' isa vicArako tuma kadambake vizAla vanake samAna niSphala smjho| bhUkhase pIr3ita siMhake mukhake bhItara vartamAna mRgako chur3Aneke lie kauna manuSya samartha hai ? isa prakAra usa maJjarikA nAmakI dUtIne kahA sahI parantu sItA use sunakara pRthivIke samAna hI nizcala baiThI rahI so ThIka hI hai kyoMki pativratA strIko bhedana karaneke lie kauna samartha ho sakatA hai ? use nizcala dekha rAvaNa svayaM Darate Darate pAsa Akara kahane lagA ki yadi ta kulakI rakSA karaneke lie baiThI hai to yaha bAta vicAra karaneke yogya nahIM hai| yadi lajjA bhAtI hai to vaha nIca manuSyoMke saMsargase 1 nijAgamanatAnta-ma0, la0 / 2 patiM bhakteti la0 / 3 tadRSTvA l.|
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 301 rAme prema tadviddhi janmAntaritasannibham / ciraM paricitaM kasmAdvismarAmyadhunaiva tam // 330 // iti cetsaMsRtau jantau kena kasya na saMstavaH / parikhAvAridhirdurgatrikUTAdriH khagezvarAH // 33.1 // durgapAlAH puraM laGkA meghanAdAdayo bhaTAH / nAyako'haM kathaM tasya tava bhartuH pravezanam // 332 // tasmAdAzAmukSitvA madAzAM pUraya priye / avazyaM bhAvikArye'smin kiM kAlaharaNena te // 333 // hasansyAzca rudantyAzca tava prAghUrNiko'smyaham / matkAntakAntAsantAne kAnte cUlAmaNirbhava // 334 // na cedasi vibhAgyatvAdacaiva ghaTadAsikA / atithirvA bhava pretanAthAvAsanivAsinAm // 335 // iti tAM mAmivApuNyaH svakattuM vyarthamabravIt / tadAkarNyApi bhUbhUtA samAhitamanAstadA // 336 // yAti dharmyeva nairmalyamAdadhAnAbhavatsthirA / khagezavaktra niryAtabAgjAlajvalanAvalI // 337 // sItA dhairyAmbudhiM prApya sadyaH zAntimagAcadA / vikrameNa yathA puMsaH sarvasaubhAgyasampadA // 338 // bIsRSTimapi jetAraM mAmeSA paribhAvukA / kileti krudhyataH patyurdIptakrodhadavAnalam // 339 // sacaH sItAlatAM dagdhuM jRmbhamANaM manoraNe / mandodarI hitazravyavacanAmRtavAribhiH // 340 // prazamayya kimasthAne janavatkopavAn bhaveH / vicintaya kimeSA te daNDayogyA'vabhAsate // 341 // mandAraprasavArabdhamAlAnikSepamarhati / satInAM paribhUtyAzu khagAminyAdikA adhruvam // 342 // vidyAvinAzamAyAnti tatsyAvirvA vipakSakaH / purA svayamprabhAhetorazvagrIvaH khagAdhipaH // 343 // padmAvatInimittena prasiddho madhusUdanaH / samAsataH sutArAyAM vidhIrazanighoSakaH // 344 // hotI hai ataH yahA~ usakI utpatti hI nahIM ho sakatI / / 325-326 / / yadi rAmameM terA prema hai to tU use aba mare hue samAna samajha / jo cirakAlase paricita hai use isa samaya ekadama kaise bhUla jAU~ ? yadi yaha terA kahanA hai to isa saMsAra meM kisakA kisake sAtha paricaya nahIM hai ? kadAcit yaha socatI ho ki rAma yahA~ Akara mujhe le jAveMge so yaha bhI ThIka nahIM haiM kyoMki samudra to yahA~kI khAI hai, trikUTAcala kilA hai, vidyAdhara lokapAla haiM, laGkA nagara hai, meghanAda Adi yoddhA haiM aura maiM unakA svAmI hU~ phira tumhAre rAmakA yahA~ praveza hI kaise ho sakatA hai ? // 330-332 / / isalie he priye ! rAmakI AzA chor3akara merI AzA pUrNa kro| jo kArya avazya hI pUrNa honevAlA hai usameM samaya bitAnese tujhe kyA lAbha hai ? // 333 // tU cAhe ro aura cAhe ha~sa, maiM to terA pAhunA ho cukA hU~ / he sundarI ! tU merI sundara striyoMke samUhameM cUDAmaNike samAna ho // 334 // yadi tU abhAgyavaza merA kahanA nahIM mAnegI to tujhe Aja hI merI ghaTadAsI bananA par3egA athavA yamarAjake ghara rahanevAloMkA atithi honA par3egA / / 335 / / isa taraha jisa prakAra puNyahIna manuSya lakSmIko vaza karaneke lie vyartha hI bakavAsa karatA hai usI prakAra usa rAvaNane sItAko vaza karaneke lie vyartha hI bakavAsa kiyA / use sunakara sItA nizcala citta ho dharmyadhyAnake samAna nirmalatA dhAraNa karatI huI nizcala baiThI rahI / rAvaNake mukhase nikale hue vacana-samUharUpI zramikI paMkti sItAke dhairyarUpI samudrako pAkara zIghra hI usI samaya zAnta ho gii| usa samaya rAvaNa socane lagA ki 'maiM jisa prakAra parAkramake dvArA samasta puruSoMko jItatA hU~ usI prakAra apanI saubhAgyarUpI sampadAke dvArA samasta striyoMko bhI jItatA hUM - unheM apane vaza kara letA hUM phira bhI yaha sItA merA tiraskAra kara rahI hai' aisA vicArakara rAvaNa krodha karane lagA / sItArUpI latAko zIghra hI jalAne ke lie rAvaNake manarUpI yuddhasthalameM jo pracaNDa krodharUpI dAvAnala phaila rahI thI use mandodarIne hitakArI tathA sunaneke yogya vacanarUpI amRta jalase zAntakara kahA ki Apa isataraha sAdhAraNa puruSake samAna asthAnameM kyoM krodha karate haiM ? jarA soco to sahI, yaha strI kyA Apake daNDa dene yogya mAlUma hotI hai ? are, mandAravRkSa ke phUloMse banI huI mAlA kyA abhimeM DAlI jAneke yogya hai ? Apa yaha yAda rakhiye ki satI striyoMkA tiraskAra karanese zrAkAzagAminI Adi vidyAe~ nizcita hI naSTa ho jAtI haiM aura aisA honese Apa pakSarahita pakSIke samAna ho jaayeNge| pahale 1 mAmiva lakSmImiSa / 2 sItA / 3 khagAmityAdikA ma0 / 4 viH pakSI / 5 bipatakaH paccarahitaH /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam parAbhavaM pariprApto mA bhUsvamapi tAdRzaH / mA saMsthA mAM sapatnIti madvacastvaM pramANayan // 345 // tyaja sItAgataM mohamityasau nijagAda tam / tadukteruttaraM vAkyamabhidhAtumazaknuvan // 346 // samaM prANairiyaM tyAjyetyagAtsa kupitaH puram / mandodarI parityaktanijaputrIzugAhitA // 347 // sItAM mithaH zritAbhAvividAdezabhayAt kSitau / yAM nikSepayati smeti mayA kalahakAraNAt // 348 // AgatAmeva matputrIM tAM tvAM me manyate manaH / pApena vidhinAssnItA bhadre tvaM duHkhakAriNA // 349 // alaGghayaM kenacicAtra prAyeNa vidhiceSTitam / iha janmani kiM bandhuH kiM vA tvaM me'myajanmani // 350 // na jAne tvAM vilokyAdya mama snehaH pravarddhate / yadi majjananItvaM tvaM padmanetre'vabudhyate // 351 // tvAM me bhAvayituM vaSTi sapatnI khacarAdhipaH / tena vAle mRtiM vApi yAhi mA gAstadIpsitam // 352 // stanaprasUtimityevaM vadantI prApadutsukA / tasyAH payodharadvandvamabhiSektumivApatat // 353 // jalaM gadgadakaNThAyAzcakSubhyAM snehasUcanam / zokAnalaparimlAnaM vaktrAbjaM cAbhavattadA // 354 // tIkSya jAnakI sarva prAptA svAmiva mAtaram / jAyate smArdrahRdayA vASpAcilavilocanA // 355 // tadabhiprAyamAjJAya dazAnanavadhUttamA / yadi svakArya saMsiddhimabhikAmayase bhRzam // 356 // kRtAJjalirahaM yAce gRhANAhAramambike / sarvasya sAdhano dehastasyAhAraH 2 susAdhanam // 357 // vadanti nipuNAH kSmAje 3 prasavAdi kuto'sati / sthite vapuSi rAmasya svAminastava vIkSaNam // 358 // na cetaddarzanaM sAdhyaM vapuSaiva maharAyaH / na cenmadvacanaM grAhyaM tvayAhamapi bhojanam // 359 // 302 svayaMprabhA ke lie azragrIva vidyAdhara, padmAvatIke kAraNa rAjA madhusUdana aura sutArAmeM Asakta huA nirbuddhi azanighoSa parAbhavako pA cukA hai ataH Apa bhI una jaise mata hoo| aisA mata samajhiye ki maiM sautake bhayase aisA kaha rahI hU~ / Apa mere vacanako pramANa mAnate hue sItA sambandhI moha chor3a dIjiye / aisA mandIdarIne rAvaNase khaa| rAvaNa usake vacanoMkA uttara dene meM samartha nahIM ho sakA ataH yaha kahatA huA kupita ho nagarameM vApisa calA gayA ki aba to yaha prANoM ke sAtha hI chor3I jA sakegI / / 336-347 / / idhara jo apanI chor3I huI putrIke zokase yukta hai aisI mandodarI sItAse ekAnta meM kahane lagI ki jisa putrIko maiMne nimittajJAnIke Adeza ke se pRthivI meM nIce gar3avA diyA thA vahI kalaha karaneke lie merI putrI tU A gaI hai aisA merA mana mAnatA hai / bhadre ! tU duHkha dene vAle pApI vidhAtAke dvArA yahA~ lAI gaI hai| so ThIka hI hai kyoM ki isa loka meM prAyaH vidhAtAkI ceSTAkA koI bhI ullaMghana nahIM kara sktaa| mAlUma nahIM par3atA ki tU merI isa janmakI sambandhinI hai athavA para janmakI sambandhinI hai / na jAne kyoM tujhe dekhakara Aja merA sneha bar3ha rahA hai / he kamalalocane ! bahuta kucha sambhava hai ki maiM terI mA~ hU~ aura tU merI putrI hai, yaha tU bhI samajha rahI hai / parantu yaha vidyAdharoMkA rAjA tujhe merI sauta banAnA cAhatA hai| isalie he bacce ! cAhe maraNako bhale hI prApta ho jAnA parantu isake manorathako prApta na honA, isakI icchAnusAra kAma nahIM karanA / isa prakAra kahatI huI mandodarI bahuta hI utsuka ho gaI / usake stanoMse dUdha bharane lagA aura usake stanayugala sItAkA abhiSeka karaneke lie hI mAno nIce kI ora jhuka gaye / / 348 - 353 / / usakA kaNTha gadgada ho gayA, donoM netroMse snehako sUcita karanevAlA jala girane lagA aura usa samaya usakA mukhakamala zokarUpI amise malina ho gayA // 354 // yaha saba dekha sItAko aisA lagane lagA mAno maiM apanI mAtAke pAsa hI A gaI hUM, usakA hRdaya Ardra ho gayA aura netra A~suoM se bhara gaye || 355 / / usakA abhiprAya jAnakara rAvaNakI paTTarAnI mandodarI kahane lagI ki yadi tU apanA kArya acchI taraha siddha karanA cAhatI hai to mA~ ! hAtha jor3akara yAcanA karatI hU~, tU AhAra grahaNa kara, kyoMki sabakA sAdhana zarIra hai aura zarIrakA sAdhana AhAra hai / / 356-357 // catura manuSya yahI kahate haiM ki yadi vRkSa nahIM hogA to phUla Adi kahA~ se AveMge ? isI prakAra zarIrake rahate hI tujhe tere svAmI rAmacandrakA darzana ho sakegA / / 358 // yadi unakA darzana sAdhya na ho to isa zarIrase mahAn tapa hI karanA 1 badatI sa0 / 2 tathAhAraH la0 / 3 vRkSe /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 303 syajAmItyavadatsItApyetachU svAvadhArya ca / mamAmAtApi mAteva mahaHkhe duHkhitA'jani // 36. // iti ciro vinamyaitacaraNau snigdhamaikSata / maJjuSAsthApanAkAle matsutAyA ivekSitam // 361 // etanmAM madhuraM satyAH santApayati sarvataH / iti pralayamApanA tadA rAvaNavallabhA // 362 // bhAptaiduHkhena taduHkhAd vinItA prAvizatpuram / zizipAsthastato'bhyetya dUtaH plavagavidyayA // 363 // parAvRtyA kapamA svayaM nidrAtyabhidratAn / vidhAya rakSakAn devyAH purastAtsamavasthitaH // 36 // praNamya sAM svavRttAntaM sarva saMzrAvya vAnaraH / rAmasvAminidezena lekhagarbhakaraNDakam // 365 // mayA''nItamidaM devItyagre'syAH sa tadakSipat / taM dRSTA kimayaM mAyAvigraho rAvaNo'dhamaH // 366 // zaGkamAneti sA vIkSya tatra zrIvatsalAnchanam / ratnAGgalIyakaM cAtmapatinAmAkSarAGkitam // 367 // mamedamapi bhAtyeva mAyevAsya durAtmanaH / ko jAnAti tathApyetatpatraM tasyaiva vA bhavet // 368 // mahAgyAditi nibhidya mudrAM upatramavAcayat / 4vAcanAnantaraM vItazokayA snigdhavIkSayA // 369 / / jIvitAhaM tvayA sthAnamadhitiSThasi me pituH / ityuktaH sItayA ko pidhAya pavanAtmajaH // 370 // matsvAmino mahAdevI mAtarnehAnyakalpanA / tvAM netaM mama sAmarthyamadyaivAsti pativrate // 371 // nAsti bhaTTArakasyAjJA svayameva mahIpatiH / hatvaitya rAvaNaM tasya tvAM neSyati saha zriyA // 372 // tatsAhasena tatkItiApyAstAm / bhuvanatrayam / tataH zarIrasandhAraNArthamAhAramAhara // 373 / / cAhiye / yaha saba kahane ke bAda mandodarIne yaha bhI kahA ki yadi mere vacana nahIM mAnatI hai to maiM bhI bhojana chor3e detI huuN| mandodarIke vacana sunakara sItAne vicAra kiyA ki yadyapi yaha merI mAtA nahIM hai tathApi mAtAke samAna hI mere duHkhase duHkhI ho rahI hai| aisA vicArakara vaha mana hI mana mandodarIke caraNoMko namaskArakara unakI ora bar3e snehase dekhane lgii| use aisI dekha mandodarI socane lagI ki maMjUSAmeM rakhate samaya jisa prakAra merI putrI merI ora dekha rahI thI usI prakAra Aja yaha sItA merI ora dekha rahI hai| isa pativratAkA yaha madhura darzana mujhe saba orase santapta kara rahA hai| isa prakAra zokako prApta huI mandodarIne sItAke duHkhase vinamra ho AptajanoMke sAtha sAtha nagarameM bar3e duHkhase praveza kiyaa| tadanantara usI zizapA vRkSapara baiThe hue dUta aNumAnne plavaga nAmaka vidyAke dvArA apanA bandara jaisA rUpa banA liyA aura vanakI rakSA karanevAle puruSoMko nidrAse yuktakara vaha svayaM sItAdevIke Age jA khar3A huA // 356-364 // vAnara rUpadhArI aNumAnne sItAko namaskArakara use apanA saba vRttAnta sunA diyA aura kahA ki maiM rAjA rAmacandrajIke Adezase, jisake bhItara patra rakhA huA hai aisA yaha eka piTArA le AyA huuN| itanA kaha usane vaha piTArA sItA devIke Age rakha diyaa| vAnarako dekhakara sItAko sandeha huA ki kyA yaha mAyAmayI zarIrako dhAraNa karanevAlA nIca rAvaNa hI hai? // 365-366 / isa prakAra sItA saMzaya kara rahI thI ki usakI dRSTi zrIvatsake cihnase cihnita evaM apane patike nAmAkSaroMse aGkita ratnamayI aMgUThIpara jA pdd'ii| use dekha vaha phira bhI saMzaya karane lagI ki mujhe to aisA jAna par3atA hai ki yaha duSTa rAvaNakI hI mAyA hai| kyA hai ? yaha kauna jAne, parantu yaha patra to unhIMkA hai aura mere mAgyase hI yahA~ AyA hai aisA socakara usane patrapara lagI huI muhara tor3akara patra bA~cA / patra bAcate hI usakA zoka naSTa ho gyaa| vaha snehapUrNa dRSTise dekhakara kahane lagI ki tUne mujhe jIvita rakkhA hai ataH mere pitAke padapara adhiSThita hai-mere pitAke samAna hai| jaba sItAne ukta vacana kahe taba pavanaputra aNumAnne apane kAna Dhakakara uttara diyA ki he mAtA! Apa mere svAmIkI mahAdevI haiM, isapara anya kalpanA na kIjiye / he pativrate ! yadyapi tumheM Aja hI le jAnekI merI zakti hai tathApi svAmIkI AjJA nahIM hai| rAjA rAmacandrajI svayaM hI Akara rAvaNako mAreMge aura usakI lakSmIke sAtha sAtha tumheM le jaavegeN| usa sAhasapUrNa kAryase unakI kIrti tInoM lokoMmeM vyApta hokara rahegI 1 taddRSTvA ma0, l0| 2- bhavat la0, m0| 5 vyApyatAm l.| 3 patraM tvavAcayat l0| 4 bacanAnantaraM l|
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 mahApurANe uttarapurANam bhagavatpatra ko doSo rAjJA te sagamo'cirAt / isyAsyatsA tatasyaktvA vaimanasya' mahIsutA // 34 // kAyasthitisamAdAnaM cAbhyupetya kRtatvaram / tatkAlocitakAryoMktikuzalA taM nyasarjayat // 375 // praNamya so'pi tatpAdapaGkajaM bhAskarodaye / gatvA tato jhaTityApa rAma svAgamanonmukham // 376 / / badanAbjaprasAdena kAryasidinyavedayat / praNamya svAminA samyaka parirabhyoditAsanaH // 377 // upaviSTo mudA tena pRSTo raSTeti matpriyA / saptapaJcamudIryorvacastatprItihetukam // 378 // nisargAdrAvaNo rasazcakra cAnyatsamuthayo / laGkAyAM dunimittAni cAsan kRtyAzca khecraaH|| 379 // santi tatsevakAH sarvametadAlocya mantribhiH / jAnakyAnayanopAyo nizcitanyo yathA tathA // 18 // itIdamucita kAryamavadatpavanAtmajaH / taduktaM cetasA samyagavadhAryojiMtAzayaH // 38 // uttataH senApati paTTabandhenAnilanandanam / kRtvAdhirAjyapaTuM ca sugrIvasya mahIpatiH // 38 // saha tAbhyAM samAkSInmantriNaM' kRtyanirNayam / tatraivamaGgado'vocaddeva tredhA mahIbhujaH // 383 // lobhadharmAsurAtAdivijayAntAbhidhAnakAH / prathame dAnamanyasmin sAmAntye bhedadaNDane // 384 // nayajJaiH kAryasiddhyarthamityupAyaH prayujyate / antimo rAvaNasteSu nIcatvAkarakarmakRt // 385 // bhedadaNDau prayokavyau tasminItivedibhiH / kramastathApi nolakyaH sAma tAvatprayujyatAm // 38 // ka: sAmavitprayokavya ityasmin smprdhaarnne| dakSatAdiguNopetA bahavaH santi bhUcarAH // 38 // zrataH zarIra dhAraNa karaneke lie AhAra grahaNa karo // 365-373 // he bhagavati ! AhAra grahaNa karanemeM kyA doSa hai? rAjA rAmacandrake sAtha tumhArA samAgama zIghra hI ho jaavegaa| isa prakAra jaba aNumAnne kahA taba sItAne udAsInatA chor3akara zIghra hI zarIrakI sthitike lie AhAra grahaNa karanA svIkRta kara liyA aura usa samayake yogya kAryoM ke kahane meM kuzala sItAne usa dUtako zIghra hI bidA kara diyA / / 374-375 / / dUta-aNumAn bhI sItAke caraNakamaloMko namaskAra kara sUryodayake samayacalAaura apane prAgamanakI pratIkSA karanevAle rAmacandrake samIpa zIghra hI pahuMca gayA // 376 / / usane pahu~cate hI pahale apane mukhakamalakI prasannatAse rAmacandrajIko kAryasiddhikI sUcanA dI phira unheM praNAma kiyaa| svAmI rAmacandrane use acchI taraha AliGgana kara Asana para baiThaneke lie kahA |jb vaha harSa pUrvaka Asana para baiTha gayA taba rAmacandrane usase pUchA ki kyoM merI priyA dekhI hai ? uttarameM aNumAnne rAmapandrako prIti utpanna karanevAle utkRSTa vacana vistArake sAtha khe| vaha kahane lagA ki rAvaNa svabhAva se hI ahaGkArI hai phira usake cakraratna bhI prakaTa ho gayA hai / isake sivAya laGkAmeM bahutase apazakuna ho rahe haiM aura usake vidyAdhara sevaka bahuta hI kuzala haiN| ina saba bAtoMkA mantriyoMke sAtha acchI taraha vicAra kara jisa taraha sambhava ho usI taraha sItAko lAneke upAyakA zIghra hI nizcaya karanA cAhiye / isa prakAra yaha yogya kArya aNumAnne sUcita kiyaa| baliSTa abhiprAyako dhAraNa karanevAle rAmacandrane aNumAnake kahe vacanoMkA hRdayameM acchI taraha vicAra kiyaa| usI samaya unhoMne aNumAnako senApatikA paTTa bA~dhA aura sugrIvako yuvarAja banAyA // 377-382 // tadanantara unhoMne una donoMke sAtha-sAtha mantrIse karane yogya kAryakA nirNaya pUchA / uttarameM aGgadane kahA ki he svAmin ! rAjA tIna prakArake hote haiM-1 lobha-vijaya, 2 dharma-vijaya aura 3 asura-vijaya / nItike jAnanevAle vidvAn apanA kArya siddha karaneke lie, pahaleke lie dAna denA, dUsareke sAtha zAntikA vyavahAra karanA aura tIsareke lie bheda tathA daNDakA prayoga karanA yahI ThIka upAya batalAte haiN| ina tIna prakArake rAjAoMmeM rAvaNa antima-asuravijaya rAjA hai / vaha nIca honese kara kArya karanemAlA hai isalie nItijJa manuSyoMko usake sAtha bheda aura daNDa upAyakA hI yadyapi prayoga karanA cAhiye to bhI kramakA ullakana nahIM karanA caahie| sarva prathama usake sAtha sAmakA hI prayoga karanA cAhie / / 383-386 / / yadi Apa isakA nizcaya karanA cAhate haiM ki aisA sAmakA jAnanevAlA 1 'mAnavamArcanaM kRtvA mandodayu parodhataH' iti ma pustake'dhikA pATaH / 2-vAsan la. senApati paTTabandhenAkRtAnijanandanam' l*| 4 mantriNaM karmanirNayam m.| mantriNaH karmaniNayam kha0 / 5 medadaNDamamanana
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapaNaM parva 305 kintu nAkAzagAmitvasAmarthya teSu vidyate / tasmAtsenApatiH preSyastvayAyaM nUtanaH kRtaH // 388 // raSTamArgaH parAvRSyaH siddhakAryaH zratAgamaH / jAtyAdividyAsampannaH syAdasmAtkAryanirNayaH // 389 // ityetadupadezena manovegAbhidhAnakam / vijayaM kumudAkhyAna khyAtaM ravigatiM hitam // 3.90 // sahAyIkRsya sampUjya kumAra bhavato'paraH / kAryavitkAryakRyAsti nAtreti zlAghayApaH // 39 // pavamAnAtmajaM vAcyastvayaivaM sa vibhISaNaH / atra tvameva dharmajJaH prAjJaH kAryavipAkavit // 392 // hito lakkezvarAyAsmai sUryavaMzAnimAya ca / sItAharaNamanyAyyamAkalpamayazaskaram // 393 // apathyamiti saMzrAvya rAvaNaM ratimohitam / mocanIyA tvayA sItA tathA sati bhavatkulam // 394 // tvayaiva rakSitaM pApAdapAyAdapavAdataH / iti sAmoktibhistasmin svIkRte svIkRtA dviSaH // 395 // gominyA saha sItApi vessi dUtotamAparam / tvameva kRtyaM nirNIya dvivRttaM zIghramehi mAm // 396 // ityamuJcatsahAyaistai sa kumAraH praNamya tam / gatvApya sahasA lakAM jJAto vIkSya vibhISaNam // 397 // rAmabhaTTArakeNAhaM preSito bhavadantikam / iti saprazrarya sarva taduktaM tamajIgamat // 398 // idaM ca svayamAhAsau svAmisandezahAriNam / prApaya tvaM khagAdhIza mAM tasmai hitakAriNam // 399 // rAmAbhipretakAryasya tvayA siddhistathAsati / kAryametatta umadvArA vidhAtuM bhavato bhavet // 40 // tvayokto'pi na cetsItAM vimuJcati sa mandadhIH / nAparAdhastavApuNyaH svayameva vinakSyati // 401 // kauna haiM jise vahA~ bhejA jAve ? to usakA uttara yaha hai ki yadyapi dakSatA-caturatA Adi guNoMse sahita aneka bhUmigocarI rAjA haiM parantu unameM AkAzameM calanekI sAmarthya nahIM hai isalie Apane jo yaha nayA senApati banAyA hai ise hI bhejanA cAhie // 387-388 // isa aNumAnne mArga dekhA hai, ise dUsare dabA nahIM sakate, eka bAra yaha kArya siddha kara AyA hai, aneka zAstroMkA jAnakAra hai tathA jAti Adi vidyAoMse sahita hai, isalie isase kAryakA nirNaya avazya hI ho jAvegA // 386 / / agadake isa upadezase rAmacandrane manovega, vijaya, kumuda aura hitakArI ravigatiko sahAyaka banAkara aNumAnakA Adara-satkAra kara unakI prazaMsA karate hue kahA ki he kumAra! yahA~ Apake sivAya kAryako jAnanevAlA tathA kAyako karanevAlA dUsarA nahIM hai / rAjA rAmacandrane aNumAnase yaha bhI kahA ki tuma sarvaprathama vibhISaNase kahanA ki isa laGkA dvIpameM ApahI dharmake jAnakAra haiM, vidvAna haiM aura kAryake paripAka-phalako jAnanevAle haiN| laGkAke Izvara rAvaNa aura sUryavaMzake pradhAna rAmacandra donoMkA hita karanevAle haiM, isalie Apa rAvaNase kahie-jo tU sItAko harakara lAyA hai so terA yaha kArya anyAyapUrNa hai, kalpAntakAla taka apayaza karanevAlA hai, tara hai, tathA ahitakArI hai| isa prakAra ratise mohita rAvaNako sunAkara Apa sItAko chur3A diijiye| aisA karane para Apa apane kulakI pApase, vinAzase tathA apavAdase svayaM hI rakSA kara leNge| isa prakArakI sAmoktiyoMse yadi vibhISaNa vazameM ho gayA to zatru apane vazameM hI samajhiye / he dUtottama ! itanA hI nahIM, lakSmIke sAthasAtha sItA bhI AI huI hI smjhie| isake sivAya aura jo kucha karane yogya kArya hoM unakA tathA zatruke samAcAroMkA nirNaya kara zIghra hI mere pAsa vApisa aao|| 360-366 // isa prakAra kahakara rAmacandrane aNumAnako sahAyakoMke sAtha bidA kiyaa| kumAra aNumAna bhI rAmacandrako namaskAra kara gayA aura zIghra hI laGkA pahu~ca gyaa| vahA~ usane saba samAcAra jAnakara vibhISaNake darzana kiye aura vinayapUrvaka kahA ki 'maiM rAjA rAmacandrake dvArA Apake pAsa bhejA gayA huuN| aisA kahakara usane, rAmacandrane jo kucha kahA thA vaha saba bar3I vinayake sAtha vibhISaNase nivedana kara diyA // 367-368 / / sAtha hI usane apanI orase yaha bAta bhI kahI ki he vidyAdharoMke Iza! Apa svAmIkA sandeza lAnevAle tathA hita karanevAle mujhako rAvaNake pAsa taka bheja diijiye| Apase rAmacandrake iSTakAryakI siddhi avazya ho jAvegI aura aisA ho jAnepara yaha kArya mere dvArA Apase hI kahalAvegA / / 369-400 // Apake dvArA aisA kahe jAnepara bhI vaha mUrkha yadi sItAko nahIM chor3atA 1 lakSmyA 'lakSmIgoMminondirA' iti kozaH / 2-mehi tam l0|3 gatvAha khaH / madrAcAga0 / 36
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 mahApurANe uttarapurANam varddhamAnazriyaM dRSTvA rAma tatpuNyacoditam / ito dvitayalokaikahitaM yAyAmadhIzvaram // 402 // iti raktaM svayaM bhUyo raNadhIgocaraM balam / paJcAzatkoTisaMyuktaM lakSAcaturazItikam // 403 // 'sArddhatrikoTisaGkhyAtaM khecarAnIkamapyadaH / balena tena samprApya sa nRsiMhaH salakSmaNaH // 10 // hatamayaiva sItAM vA' sItAM ca khacarezinaH / samarthaH kintu dAkSiNyaM vibhonaisagirka tvayi // 405 // tato'ha preSitastena tvaM ca kiM vetsi nedRzam / iti tadvacanaM zrutvA kAryavidrAvaNAnujaH // 406 // tadAnImeva taM nItvA dazAnanamajijJapat / vacoharo'yaM rAmeNa prahito devasannidhim // 407 // ityasAvapi yogyena krameNAlokya rAvaNam / tadAdiSTAsane sthitvA prAbhRtArpaNapUrvakam // 408 // zravyaihitamitAlApaiH zRNu deveti bodhayan / prAjJo vijJAyayAmAsa prspssttmdhurdhvniH|| 409 // ayodhyAmadhunAdhyAsya varddhamAno nijIjasA / 'AtmAbhigAmikaprajJAsAhaso guNabhUSaNaH // 410 // rAghavaH kuzalI devaM trikhaNDAkhaNDanAyakam / kuzalodantasampraznapUrvamitthamabhASata // 411 // sItAnyasyeti nItA saavsmdiiyetyjaantaa| kiM jAtaM nAsti doSo drAka preSaNIyA manISiNA // 412 // na cedvinamivaMzaikabhUSaNasya mahAtmanaH / nAnArUpamidaM karma dharma-zarmavighAtakRt // 413 // "kulaputramahAmbhodherna yuktaM maladhAraNam / sItAvimocanottagataraGgaiH kSipyatA bahiH // 14 // iti tatproktamAkarNya pratyuvAca khagezvaraH / sItAM nAnavabudhyAhamAnaiSaM kintu 'bhUbhujaH // 415 // hai to isameM ApakA aparAdha nahIM hai vaha pApI apane Apa hI naSTa hogaa| 401 // isa samaya jinakI lakSmI bar3ha rahI hai aise rAmacandrako dekha unake puNyase prerita huI tathA 'hama logoMko donoM lokoMkA eka kalyANa karanevAle rAmacandrajIkI zaraNa jAnA cAhie, isa prakAra anurAgase bharI raNakI bhAvanAse otaprota pacAsa karor3a caurAsI lAkha bhUmigocariyoMkI senA aura sAr3he tIna karor3a vidyAdharoMkI senA svayaM hI unase A milI hai| ve rAmacandra itanI saba senA tathA lakSmaNako sAtha lekara svayaM hI yahA~ A phuNceNge| yadyapi ve sItAke samAna vidyAdharoMke rAjA rAvaNakI lakSmIko bhI Aja hI haranemeM samartha haiM kintu unakA ApameM svAbhAvika prema hai isIlie unhoMne mujhe bhejA hai| kyA Apa isa taraha ke satra samAcAra nahIM jAnate ? isa prakAra aNumAnake vacana sunakara kAryako jAnanevAlA vibhISaNa usI samaya use rAvaNake samIpa le jAkara nivedana karane lagA ki he deva ! rAmacandrane yaha dRta Apake pAsa bhejA hai| 402-407 / / buddhimAn tathA spaSTa aura madhura zabda bolanevAle aNumAnne bhI vinayapUrvaka rAvaNake darzana kiye, yogya bheMTa samarpita kii| tadanantara rAvaNake dvArA batalAye hue Asana para baiThakara zravaNa karaneke yogya hita mita zabdoM dvArA usane isa prakAra kahanA zurU kiyA ki he dev,suniye||408-406|| jo apane tejase bar3ha rahe haiM, jinakI buddhi tathA sAhasa sabako apane anukUla banAnevAlA hai, guNa hI jinake AbhUSaNa haiM tathA jo kuzala yukta haiM aise rAjA rAmacandrane isa samaya ayodhyAnagarameM hI virAjamAna hokara tIna khaNDake eka svAmI ApakA pahale to kazala-prazna pachA hai aura phira yaha kahalA bhejA hai ki Apa sItAko kisI dUsarekI samajha kara le Aye haiN| parantu vaha merI hai, Apa binA jAne lAye haiM isalie kucha bigar3A nahIM hai| Apa buddhimAn haiM ataH use zIghra bheja dIjie // 410-412 / / yadi Apa sItAko na bhejeMge to vinami vaMzake eka ratna aura mahAtmA svarUpa ApakA yaha vicitra kArya dharma tathA sukhakA vighAta karanevAla hogaa||413 / / kulIna putrarUpI mahAsAgarako yaha kalaGka dhAraNa karanA ucita nahIM hai| ata sItAko chor3ane rUpa bar3I-bar3I taraGgoMke dvArA ise bAhara pheMka denA cAhie // 414 // aNumAnake yaha vacana sanakara rAvaNane uttara diyA ki maiM sItAko binA jAne nahIM lAyA haM kinta jAnakara lAya huuN| maiM rAjA hUM ataH sarva ratna mere hI haiM aura vizeSa kara strIratna to merA hI hai| tumhAre rAja 1 sArdhatritayasaMkhyA l0| 2 svAM kha0, ga0, gh0|3 zrAtmAbhigAmakaprAzotsAhazca guNabhUSaNaH kha0, ga0, gh0| aAtmAbhigAmikaprajJAsAhasaguNabhUSaNaH l0| 4 kulputrmivaambhoce-l0| 5 bhUbhujAma kha0, gha0, m0|
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTa parva 307 mamaiva sarvaratnAni strIratna tu vizeSataH / preSayatviti kiM vaktaM yukta mAM te mhiipteH||416|| jitvA mAM vigrahaNAzu gRhIyAkena vAryate / iti tannAzasaMsUcivacana daivacoditam // 417 // zrutvA rAmodayApAdinimittaM zubhasUcakam / idamevAna no'bhISTamiti citte'nilAtmajaH // 418 // vyAjahAra durAtmAnaM duzcaritraM dazAnanam / anyAyasya niSeddhA tvaM niSedhyazcenniSeddhari // 419 // vADavAgnirivAmbhodhau kena vA sa niSidhyate / abhedyaya'mahaM khyAto rAghavaH siMhavikramaH // 42 // akIrtiniSphalA''candramiti smatuM tavocitam / mayA bandhutvasambandhArAva pathyamudAhRtam // 421 // prabho gRhANa cettabhyaM rocate cenamA gRhIH / iti dUtavacaH zrutvA paulastyaH punarabravIt // 422 // ratnaM mamAnivedyedaM janakena samarpitam / darpAddAzarathau tasmAdAhRteyaM mayA ruSA // 423 // madyogyavastusvIkArAdakIrtezcadbhavenmama / cakraratnaM ca maddhastAdAdadAtu' sa rAghavaH // 424 // ityanvato'anAsUnuravocaddazakandharam / vacaH prasanagambhIraM tattaduktyanusAri yat // 425 // rAmacandrane jo kahalA bhejA hai ki sItAko bheja do so kyA aisA kahanA use yogya hai // 415-416 // [ vaha abhimAniyoMmeM bar3A abhimAnI mAlUma hotA hai| vaha merI zreSThatAko nahIM jAnatA hai / 'mere cakraratna utpanna huA hai| yaha samAcAra kyA usake kAnoke samIpa taka nahIM pahuMcA hai ? bhUmigocariyoM tathA vidyAdhara rAjAoMke mukuToM para mere caraNa-yugala, sthala-kamala-gulAbake samAna suzobhita hote haiM yaha bAta AbAla-gopAla prasiddha hai-bar3ese lekara choTe taka saba jAnate haiN| sItA merI hai yaha bAta to bahuta caur3I hai kintu samasta vijayAdha parvata taka merA hai| mere sivAya sItA kisI anyakI nahIM ho sktii| tumhArA rAjA jo ise grahaNa karanA cAhatA hai vaha parAkramI nahIM hai-zUra-vIra nahIM hai| isa sItAko athavA anya kisI strIko grahaNa karanekI usameM zakti hai to vaha yahA~ Ave aura yuddhake dvArA mujhe jIta kara zIghra hI sItAko le jAve / kauna manA karatA hai ? ] isa prakAra bhAgyakI preraNAse rAvaNake nAzako sUcita karanevAle vacana sunakara aNumAnne manameM vicAra kiyA ki isa samaya rAmacandrake abhyudayako prakaTa karanevAle zubha sUcaka nimitta ho rahe haiM aura isa viSayameM mujhe bhI yahI iSTa hai-maiM cAhatA hU~ ki rAmacandra yahA~ Akara yuddhameM rAvaNako parAsta kareM aura apanA abhyudaya bar3hAveM // 417-418 / / tadanantara vaha aNumAn rAmacandrakI orase duSTa aura durAcArI rAvaNase phira kahane lagA ki 'zrApa anyAyako rokanevAle haiM, yadi rokanevAleko hI rokanA par3e to samudra meM bar3avAnalake samAna use kauna roka sakatA hai ? yaha sItA abhedya hai-ise koI vicalita nahIM kara sakatA aura maiM siMhake samAna parAkramI prasiddha rAmacandra hU~ // 416-420 / / isa akAryake karanese jaba taka candramA rahegA tabataka ApakI niSprayojana akIrti banI rahegI isa bAtakA bhI Apako vicAra karanA ucita hai|| maiMne bhAIpaneke sambandhase Apake lie hitakArI vacana kahe haiN| he svAmin ! yadi Apako rucikara hoM to grahaNa kIjie anyathA mata kiijiye|' isa prakAra dUta-aNumAnako vacana sunakara rAvaNa phira kahane lgaa||421-422 // ki 'cU~ki rAjA janakane ahaMkAra vaza mujhe sUcanA diye binA hI yaha sItA rUpI ratna rAmacandrake lie diyA thA isalie krodhase maiM ise le AyA hUM // 423 / / mere yogya vastu svIkAra karanese yadi merI akIrti hotI hai to ho| vaha rAmacandra to mere hAthase cakraratna bhI grahaNa karanA cAhatA hai| isa prakAra rAvaNane khaa| tadanantara aNumAn rAvaNake kahe anusAra usase prasanna tathA gambhIra vacana kahane lagA ki sItA maiMne harI hai yaha Apa kyoM kahate haiM ? yaha saba jAnate [dapiMSThAnAmasau praSTho jyeSThatAM me na budhyate / cakrotpattina ki tasya shrvnnopaantvrtinii| bhUtabhazvarabhUpAlamaulimAlAsthalAmbujam / matkramadvandvamityetadAgopAlaprasiddhimat // sItA mameyamityalpametadAkhacarAcalAta / sItA nAnyasya to nAsau jighRkSuriva vikramI / imAM ca tAMca yadyasti zaktiratretya raaghvH|] ityayaM koSThakAntargataH pAThaH ka kha ga gha. pustakeSu mUlanibaddho vartate kintu 'la.' pustake nAsti / 2 vigraheNAmA ka, kha, ga, gha0, ma / 3 abhedyo'ya-ka0, kha0, ga0, gha0 / 4 nirmitA ma0 / 5-dAdAtu l0| 6 tduktynu-10|
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama sItA mayAnhatetyetatki vakSi viditaM janaiH / kare kasya sthitA seti vibho tvaraNakSaNe // 426 // kimetena bhavacchaurya vadAna prakaTIbhavet / kiM vRthoktyA priyeNaiva rAjJI maMkSu 1tvayAryatAm // 427 // iti tadguDhahAsoktivahi santApitAzayaH / puSpakAdhipatirdRSTiviSAhIndraphaNAmaNim // 428 // AdAtumicchato gantaM gatiM rAmo'bhivAJchati / dUtastvaM 'tama vadhyo'si yAhi yAhItyatarjayat // 429 // nijitya sindhurArAtiM gajitenojitA krudhA / tataH kumbhanikumbho'grakumbhakarNAdibhirbhaTaiH // 430 // indrajitsendracarmAtikanyArkakharadUSaNaiH / khareNa durmukhAkhyena mahAmukhakhagezinA // 431 // krandaiH kumArairanyaizca taya'mAno'nilAtmajaH / gajitena vRthAnena vanitAjanasammukham // 432 // kiM kRtyamatra saMgrAme madIyaM zRNuttocaram / ityavAdIcadA nedamucitaM durudIritam // 433 // iti tAn vArayan kruddhAn nayavedI vibhiissnnH| yAhi bhadrAnivAryo'yamakAryakharadUSaNaiH // 434 // zubhAzubhavipAkAnAM bhAvinAM ko nivArakaH / ityuvAcANumAMzcaitya jAnakI varjitAzamAm // 435 // mandodaryuparudhyAsyA drAgdRSTvA pAraNAvidhim / tato vArAzimulakya rAmAbhyarNamupAgataH // 436 // natvA kiM bahunoktena sItA tena na mokSyate / atastadanurUpaM vA kArya mA bhUta zItakAH / / 437 // zaMsanti nizcite kRtye kRtajJAH kSiprakAritAm / ityAhAdAya tatproktamikSvAkukulakesarI // 438 // caturaGgabalenAmA citrakUTavanAntare / kAlameva balaM matvA'naiSIdvarSartumitvaraH // 439 / / hai ki jisa samaya Apane sItA harI thI usa samaya vaha kisake hAthameM thI-kisake pAsa thI ? Apa sItAko hara kara nahIM lAye haiM kintu curA kara lAye haiM / ataH yaha kahiye ki isa kAryase kyA ApakI zura-bIratA prakaTa hotI hai ? athavA ina vyarthakI bAtoMse kyA lAbha hai / Apa mIThe vacanoMse hI rAnI sItAko zIghra vApisa kara diijiye||424-427 / / isa prakAra aNumAnase utpanna hue tiraskAra sUcaka rUpI agnise jisakA hRdaya saMtapta ho rahA hai aisA puSpaka vimAnakA svAmI rAvaNa kahane lagA ki 'rAmacandra, dRSTiviSa sarpake phaNAmaNiko grahaNa karanekI icchA karanevAle puruSakI gatiko prApta karanA cAhatA hai--maranA cAhatA hai| tU dUta honeke kAraNa mArane yogya nahIM hai ata: yahA~se calA jA, calA jA, isa prakAra rAvaNane siMhako jItanevAlI apanI garjanAse aNamAnako llkaaraa| tadanantara kumbha, nikumbha evaM krUra prakRtivAle kumbhakarNa Adi yoddhAoMne indrajit, indracarma, atikanyArka, kharadUSaNa, khara, durmukha, mahAmukha Adi vidyAdharoMne aura kruddha hue anya kumAroMne aNumAna ko bahuta hI llkaaraa| taba aNumAnane kahA ki strIjanoMke sAmane isa vyarthakI garjanAse kyA lAbha hai ? isase kaunasA kArya siddha hotA hai ? Apa loga merA uttara saMgrAmameM hI suniye / yaha suna nayoMke jAnanevAle vibhISaNane una kruddha vidyAdharoMko rokate hue kahA ki yaha durvacana kahanA ThIka nahIM hai| vibhISaNane aNumAnse bhI kahA ki he bhadra! tuma apane ghara jaao| akArya karaneke kAraNa jise Aye manuSyoMne chor3a diyA hai aise isa rAvaNako koI nahIM roka sakatA--yaha kisIkI bAta mAnanevAlA nahIM hai| ThIka hI hai Age Ane vAle zubha-azubha karmake udayako bhalA kauna roka sakatA hai ? isa prakAra vibhISaNane kahA taba aNumAn, jisane AhAra pAnI chor3a rakkhA thA aisI sItAke pAsa gayA // 428-435 / / mandodarIke uparodhase sItAne kucha thor3A-sA khAyA thA use dekha aNumAna zIghra hI samudrako pAra kara rAmacandra ke samIpa A gayA // 436 // aura namaskAra kara kahane lagA ki bahuta kahanese kyA lAbha hai ? sabakA sArAMza yaha hai ki rAvaNa sItAko nahIM chor3egA isalie isake anurUpa kArya karanA cAhie, vilamba mata kIjie, kyoMki buddhimAna manuSya nizcita kiye hue kAryameM zIghratA karanekI prazaMsA karate haiM jo kArya nizcita kiyA jA cukA hai use zIghra hI kara DAlanA cAhie / aNumAnkI bAta sunakara ikSvAku vaMzake siMha rAmacandra apanI caturaGga senAke sAtha citrakUTa nAmaka vanameM jA phuNce| ve yadyapi zIghra hI laMkAkI ora prayANa karanA cAhate the tathApi samayako 1tavArpitAm ka0, pa0 / tvayApitA la0 / 2 saMtapitAzayaH l0| 3 dRSTa g0| 4 yanna l0,50,m.|
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 306 tatratyaM vAlino dUta: samIkSya raghunandanam / praNamyopAyanaM datvetyabravIdavimohitam // 440 // vijJApayati matsvAmI bAlIti balavAnalam / pUjyapAdo yadi preSyaM mAmicchati mhiiptiH|| 441 / / 'na pratIcchatu bhUtyatvaM sugrIvAnilaputrayoH / yAvat kiJcitkarAvAryo veti vaitatparAkramam // 442 // tiSThatvatraiva devo'haM gatvA laGkAM dazAnanam / mAnabhane niyojyAmiAnaye'dyaiva jAnakIm // 443 // ityAkaNiMtatadvAkyaH 2prapAkSIlakSmaNAgrajaH / sAmabhedavido vAcyaM kiSkindhezaH kimuttaram // 444 // iti mantrigaNaM sarvasammataH saMstutoGgadaH / zatrumiMtramudAsIna iti bhUpAlayo matAH // 445 // rAvaNasteSu naH zatrurbAlI mitrasya vidviSaH / na kurmo yadi tatkArya sambadhnIyAtsa zatruNA // 446 // tathA copacayaH zatrordurucchedo hi tena sH| atha bAlivacaH kurmaH karma tattvArya duSkaram // 447 // tato haThAsavAyAtaM kiSkindhezavinAzanam / prAk pazcAcchaktisampattyA sukhocchedyo dazAnanaH // 448 // ityabravIdAdAya dUtamAhUya bhUpatiH / mahAmeghAbhidhAnaM me pradAyAnekapAnimam // 449 // sahAbhyetu mayA laGkA cayaM pazcAtadIpsitam / ityuktvAmAmunAtmIyamapi dUtaM vyasarjayat // 450 // gatvA tau rAmasandezAtsugrIvasyAgrajanmanaH / kopamAnayataH smAsAvityavocanmadodvataH // 451 // evaM prArthayamAno mAM rAmo rAmApahAriNam / nirmUlyAnIya sItAM kiM yazo dikSu vikIrNavAn // 452 // balavAna mAnakara unhoMne varSARtu vahIM bitAI / / 437-436 / / jaba rAmacandra citrakUTa vanameM nivAsa kara rahe the taba rAjA bAlikA dUta unake pAsa AyA aura praNAma karaneke anantara bheMTa samarpita karatA huA bar3I sAvadhAnIse yaha kahane lagA // 440 / / kihe deva! mere svAmI rAjA bAlI bahuta hI balavAn haiN| ve Apase isa prakAra nivedana kara rahe haiM ki yadi pUjyapAda mahArAja rAmacandra mujhe dUta banAnA cAhate haiM to sugrIva aura aNumAnako dUta na banAveM kyoMki ve donoM bahuta thor3A kArya karate haiN| yadi Apa merA parAkrama dekhanA cAhate haiM to Apa yahIM Thahariye, maiM akelA hI laGkA jAkara aura rAvaNakA mAnabhaGga kara AyA jAnakIko Aja hI liye AtA huuN||441-443 / / isa prakAra bAlike dUtake vacana sunakara rAmacandra ne sAma aura bhedako jAnane vAle mantriyoMse pUchA ki kiSkindhA nagarake rAjA bAlIko kyA uttara diyA jAve / / 444 // isa prakAra mantri-samUhase puuchaa| taba sarvapriya evaM sarva prazaMsita aGgadane kahA ki zatru, mitra aura udAsInake bhedase rAjA tIna prakArake hote haiN| ina tIna prakArake rAjAoMmeM rAvaNa hamArA zatru hai, aura bAli mitrakA zatru hai| yadi hama loga usake kahe anusAra kArya nahIM kareMge to vaha zatruke sAtha sandhi kara legA-usake sAtha mila jAvegA // 445-446 // aura aisA honese zatrukI zakti bar3ha jAyagI jisase usakA uccheda karanA duHkhasAdhya ho jAyagA / yadi bAlikI bAta mAnate haiM to yaha kArya Apake lie kaThina hai||447 / / isalie sabase pahale kiSkindhA nagarIke svAmIke nAza karanekA kAma jabardastI Apake lie yA par3A hai isake bAda zakti aura sampatti bar3ha jAnese rAvaNakA nAza sukhapUrvaka kiyA jA sakegA // 448 / / isa prakAra aMgadake vacana svIkRta kara rAmacadrane bAlike dUtako bulAyA aura kahA ki Apake yahA~ jo mahAmegha nAmakA zreSTha hAthI hai vaha mere lie samarpita karo tathA mere sAtha laGkAke lie calo, pIche Apake iSTa kAryakI carcA kI jaaygii| aisA kaha kara unhoMne bAlike dRtako vidA kiyA aura usake sAtha hI apanA dUta bhI bheja diyaa||446-450|| ve donoM hI data jAkara sugrIvake bar3e bhAI bAlike pAsa pahuMce aura unhoMne rAmacandrakA saMdeza sunAkara use bahuta hI kupita kara diyaa| taba madase uddhata huA bAli kahane lagA ki isa taraha mujhapara AkramaNa karanevAle rAmacandra kyA strIko apaharaNa karanevAle rAvaNako naSTa kara tathA sItAko vApisa lAkara dizAoM meM apanA yaza 1 mA la0, ma0 / 2 so'prAkSIt l0|3 kurmoM yadi l.| 4 abhiyAti, 'yAJcAyAmabhidhAne ca prArthanA kathyate budhaiH // iti kezavaH / yadvA avaruNaddhi, ityrthH| prA arthyte| 'prA syAdyAJcAvarodhayoH' ityabhidhAnAt / prA avarodhena, prA iti tRtIyAntam, AkArAntasya prAzabdasya yogavibhAgAta 'pAtodhAtoH' ityaalopH|
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 mahApurANe uttarapurANam dazAsye sAma sAmoktyA samIpsau saamvaayike| paruSoktirmayItyasya dhIzaurye pazya kIze // 453 // imAM tadrvadurbhASAM zrutvA rAghavasevinA / cauryeNa paradArANAM neturunmArgagAminaH // 454 // doSadvayAnurUpaM tvaM daNDaM drakSyasi cAcirAt / kiM tena tava cetpathyamiccherucchidya durmadam // 455 // datvA gajaM kurUpAsaM svAmino vRddhimeSyati / avazyamacireNeti dUtenoddIpitaH RdhA // 456 // bAlI kAlAnukArI taM pratyAha paruSaM vacaH / vAraNAzAM tyajatvasti cedAzA nAsti vA raNam // 457 // yAtu matpAdasevAM sa mayAmA yAtu vAraNam / tadA tasyAzubhAM vANI tadvinAzavidhAyinIm // 458 // zratvA dUto'bhyupetyaiSadalinaM bAlino'ntakam / prAtikUlyena bAlI vaH kRtrimaH zatrurutthitaH // 459 // pAripanthikavanmArgo durgastasmin virodhini / ityabravItato rAmaH sugrIvapramukhaM balam // 460 // lakSmaNaM nAyakaM kRtvA prAhiNotkhAdiraM vanam / gatvA vaidyAdharaM sainyaM bAlino'bhyAgataM balam // 46 // jaghAneva vana vanaM prajvalacchavasantati / svayaM sarvabalenAmA yoddhaM bAlI tadAgamat // 462 // punastayorabhU yuddhaM balayoH kAlalIlayoH / pralaye vAntakastatra prAyastRptimupeyivAn // 463 // AkarNAkRSTanirmuktanizAtasitapatriNA / lakSmaNena ziro'grAhi tAlaM vA bAlinaH phalam // 464 // sadA svasthAnamApannau sugrIvAnilanandanau / sadyaH phalati saMsevA prAyeNa prabhumAzritA // 465 // tataH sarve'gaman rAmasvAminaM so'pyanIyata / svasthAnaM sabalo bhaktyA sugrIveNa sahAnujaH // 466 // phailA leMge ? // 451-452 // strIkA apaharaNa karanevAle rAvaNake lie to inhoMne zAntike vacana kahalA bheje haiM aura jo milakara inake sAtha rahanA cAhatA hai aise mere lie ye kaThora zabda kahalA rahe hai / inakI buddhi aura zUra-vIratA to dekho kaisI hai?||453 / / gavase bharI huI vAlikI nIca bhASAko sunakara rAmacandrake dUtane kahA ki rAvaNa corIse parastrI hara kara le gayA hai so usa unmArgagAmIko donoM aparAdhoMke anurUpa jo daNDa diyA jAvegA use Apa zIghra hI dekheNge| athavA isase Apako kyA prayojana ? yadi Apako mahAmegha hAthI denA iSTa hai to isa duSTa ahaMkArako chor3akara vaha hAthI de do aura svAmIkI sevA kro| aisA karanese Apa avazya hI zIghra vRddhiko prApta hoNge| isa prakAra kaha kara dUtane bAliko krodhase prajvalita kara diyA // 454-456 // taba yamarAjakA anukaraNa karanevAlA bAli uttarameM nimna prakAra kaThora vacana kahane lgaa| usane kahA ki 'yadi rAmacandrako jInekI AzA hai to hAthIkI AzA chor3a deM, yadi jInekI AzA nahIM hai to yuddhameM mere sAmane zrAveM aura unheM hAthI para baiThanekI hI icchA hai to mere caraNoMkI sevAko prApta hoM phira mere sAtha isa hAthI para baiTha kara gamana kreN| isa prakAra bAlikA vinAza karanevAlI usakI azubha vANI ko sunakara vaha dUta usI samaya bAliko naSTa karanevAle balavAn rAmacandrake pAsa vApisa A gayA aura kahane lagA ki bAli pratikUlatAse ApakA kRtrima zatru prakaTa huA hai // 457-456 / / usa virodhIke rahate hue ApakA mArga coroMke mArgake samAna durgama hai arthAt jaba taka Apa use naSTa nahIM kara dete haiM taba taka ApakA laGkAkA mArga sugama nahIM hai| isa prakAra jaba dUta kaha cukA taba rAmacandane lakSmaNako nAyaka banAkara sugrIva AdikI senA khadira-vanameM bhejii| jisameM zatroMke samaha dedIpyamAna ho rahe haiM aisI vidyAdharoMkI senAne sAmane AI huI bAlikI senAko usa taraha kATa DAlA jisa taraha ki vana vanako kATa DAlatA hai-naSTa kara detA hai| jaba senA naSTa ho cukI taba bAli apanI sampUrNa zakti athavA samasta senAke sAtha svayaM yaddha karaneke lie a 162 // kAlake samAna lIlA karanevAlI donoM senAoMmeM phirase bhayaMkara yuddha hone lagA aura kAla usa yuddhameM pralayake samAna prAyaH tRpta ho gayA // 463 // antameM lakSmaNane kAna taka khIMca kara choDe hae tIkSNa sapheda vANase tAla vRkSake phalake samAna bAlikA zira kATa DAlA // 464 // usI samaya sugrIva aura aNumAnako apanA sthAna mila gayA so ThIka hI hai kyoMki acchI taraha kI huI prabhukI sevA prAyaH zIghra hI phala detI hai / / 465 / / tadanantara saba loga rAjA rAmacandrake pAsa gaye / sugrIva, 1 khadiraM l.|
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSa, parva vibhormanAherodyAne kiSkindhe zaradAgame / balaM caturdazAkSauhiNIpramaM bhUbhRtAmabhUt // 467 // lakSmaNazca jagatpAdagirI nirazanastadA / sasAhaM zivaghopAkhyamokSasthAne kRtaarcnH||468|| prazApti sAdhayAmAsa bhaTASTazatarakSitaH / sugrIvo'pi mahAvidyAH pUjayAmAsa 'suvrataH // 469 // sopavAso girau sammedAkhye siddhazilAtale / tathAnye'pi svavidyAnAM khagAH pUjAmakurvata // 470 // evaM bhUkhecarAdhIzaM balaM calitaketanam / rAmalakSmaNasugrIvamarunandananAyakam // 471 // karIndramakarAkIrNa turaGgamataraGgakam / pralayAmbhodhisaGkAzaM laGkA prati cacAla tat // 472 // laGkApure'pyaNumato vinivRttau dazAnanaH / kumbhakarNAdibhirnAsmadugravaMzasya bhaasvtH|| 473 // karmedamucitaM khyAtapauruSasya tava prbho| strIratnametaducchiSTaM tadasmadanurodhataH // 474 // visRjyatAmiti prokto'pyAsaktastyaktumakSamaH / bhUyastRNamanuSyasya rAmanAmno balaM kila // 475 // sItAM netumato'smAkamuparyAgacchatIti vAka / zrayate'ya kathaM sItAmokSaH kulakalaGkakRt // 476 // ityAkhyadvacaH soDhumakSamo rAvaNAnujaH / sUryavaMzasya zaurya kiM rAmastRNamanuSyakaH // 477 // na zRNosi vacaH pathyaM bandhUnAM madanAndhakaH / paradArArpaNaM dorSa vadan doSavidAMvaraH // 478 // parastrIgrahaNaM zaurya tvadupajhaM bhaved bhuvi / mithyocareNa kiM mArgavidhvansonmArgavartanam // 479 // durddharaM tava durbuddhalokadvayabhayAvaham / viSayAnaniSiddhAMzca parityaktaM vayastava // 48. // rAmacandrako lakSmaNa aura saba senAke sAtha-sAtha bar3I bhaktise apane nagarameM le AyA aura kiSkindhA nagarake manohara udyAnameM unheM ThaharA diyaa| usa samaya zarad-Rtu A gaI thI aura rAmacandrake sAtha rAjAoMkI caudaha akSauhiNI pramANa senA ikaTThI ho gaI thii|466-467 / / jahA~se zivaghoSa munine mokSa prApta kiyA thA aise jagatpAda nAmaka parvata para jAkara lakSmaNane sAta dina taka nirAhAra rahakara pUjA kI aura prajJapti nAmakI vidyA siddha kii| vidyA siddha karate samaya eka sau ATha yoddhAoMne usakI rakSA kI thii| isI prakAra sugrIvane bhI usa samaya uttama vrata aura upavAsa dhAraNa kara cala para siddhazilAke Upara mahAvidyAoMkI pUjA kii| inake sivAya anya vidyAdharoMne bhI apanI apanI vidyAoMkI pUjA kii| isa prakAra jisameM dhvajAe~ phaharA rahI haiM, rAma, lakSmaNa, sugrIva aura aNumAn jisameM pradhAna haiM, jo bar3e bar3e hAthIrUpI magaramacchoMse vyApta hai, aura ghor3e hI jisameM bar3I-bar3I taraMge haiM aise pralayakAlake samudra ke samAna vaha bhUmigocarI tathA vidyAdhara rAjAoMkI senA laGkAke lie ravAnA huI // 468-472 // athAnantara-jaba aNumAna laGkAse lauTa AyA thA taba kumbhakarNa Adi bhAiyoMne rAvaNase kahA thA ki 'he prabho! Apa hamAre ucca vaMzameM sUryake samAna dedIpyamAna haiM aura ApakA pauruSa bhI sarvatra prasiddha hai ataH Apako yaha kArya karanA ucita nahIM hai| yaha strIratna ucchiSTa hai isalie hamalogoMke anurodhase Apa ise chor3a diijie|' isa prakAra sabane kahA parantu cU~ ki rAva vaNa sItAmeM Asakta thA isalie use chor3a nahIM skaa| vaha phira kahane lagA ki rAmacandra tRNa-manuSya haiM-tRNake samAna atyanta tuccha haiM, 'unakI senA sItAko leneke lie yahA~ hamAre Upara A rahI hai| aise zabda Aja sunAI de rahe haiM isalie sItAko kaipse chor3A jA sakatA hai, yaha bAta to kulako kalaGka lagAne vAlI hai / / 473-476 // rAvaNakA choTA bhAI vibhISaNa usakI yaha bAta saha nahIM sakA ataH kahane lagA ki zrApa rAmacandrako tRNamanuSya mAnate haiM para sUryavaMzIya rAmacandrakI kyA zUra-vIratA hai isakA Apako patA nahIM hai| Apa kAmase andhe ho rahe haiM isalie bhAiyoMke hitakArI vacana nahIM suna rahe haiN| Apa parastrIke samarpaNa karaneko doSa batalA rahe haiM isalie mAlUma hotA hai ki Apa doSoMke jAnakAroMmeM zreSTha haiM ? (vyaGgaya ) // 477-478 // parastrIgrahaNa karanA zUra-vIratA hai, saMsArameM isa bAtakA prArambha Apase hI ho rahA hai| Apa jo apanI durbuddhise mithyA uttara de rahe haiM usase kyA donoM lokoMmeM bhaya utpanna karanevAle evaM durdhara unmArgakI pravRtti nahIM hogIaura sumArga 1 savataH gh0,kh0|2-vrtinm /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam parAmRzAtra kiM yuktaM niSiddha viSayaiSaNam / viddhi vaidyAdharIM lakSmImimAM tava guNapriyAm // 481 // anarpayantaM sItAM tvAM tyajatyadyaiva nirguNam / akAryakAriNAmatra gaNanAyAM kimagrimam // 482 // svaM karopyabhilASAtmakAryeNa parayoSiti / pratikUlo'si puNyasya durvRtyA pApasaJcayAt // 483 // tato'nanuguNaM devaM vinA daivAtkutaH zriyaH / parastrIharaNaM nAma pApaM pApeSu dustaram // 484 // vistareNa kimuktena neSyatyeno mahAtamaH / AstAM tAvadado bhAvi zApaiH 4 zIlAlayastriyaH // 485 // alamAmUlato dagdhuM kulaM krodhavidhAyinAm / nAnicchantIM pratIcchAmItyekameva tava vratam // 486 // potabhUtaM bhavAbdhi "tacarituM kiM vinAzayeH / prANairapi yazaH kreyaM satAM prANaizca tena ca // 487 // pApaM kalpAntarasthAyi krINAsyajJo'yazazca dhik / kasyeyaM duhitA sItA kiM tanna jJAyate tvayA // 488 // sujJAnamapyavijJeyaM kAmanyAmugdhamAnasaiH / atyautsukyamanApteSu prApteSu paritoSaNam // 489 // 'bhujyamAneSu vairasyaM viSayeSu na vetsi kim / ayogyAyAmanAthAyAM nAzahetau vRthA ratim // 490 // mA kRthAH pApaduHkhApalepabhAk parayoSiti / AdezaH kIdRzaH so'pi smAryo vA bhAvivedinAm // 491 // cakrasya paripAkaM ca prAdurbhUtaM ca bhAvaya / balAnAmaSTamaM rAmaM lakSmaNaM cArddhacakriNAm // 492 // Amananti purANajJAH prAjJa tacca vicintaya / yAdRgnArpayato doSastAdRgarpayatastathA // 493 // sItAM neti vinizcitya tAM rAmAya samarpaya / iti lakSmIlatAvRddhisAdhanaM dharmazarmadam // 494 // 312 kA vinAza nahIM hogA ? jo viSaya niSiddha nahIM hai unakA bhI tyAga karanekI ApakI avasthA hai phira jarA vicAra to kIjiye isa avasthAmeM niSiddha viSayakI icchA karanA kyA Apake yogya hai ? Apa yaha nizcita samajhiye ki yaha vidyAdharoMkI lakSmI Apake guNoMkI priyA hai| yadi Apa sItAko vApisa nahI kareMge to nirguNa samajha kara yaha Apako Aja hI chor3a degii| para strIkI abhilASA karane rUpa isa kArya se Apa apane Apako akArya karanevAloM meM agraNI - mukhiyA kyoM banAte haiM ? isa samaya Apa isa duSTa pravRtti se pApakA saMcaya kara puNyake pratikUla ho rahe haiM, puNyake pratikUla rahane se daiva anukUla nahIM rahatA aura daivake binA lakSmI kahA~ prApta ho sakatI hai ? para-strIkA haraNa karanA yaha pApa saba pApoMse bar3A pApa hai / / 476 - 484 // adhika vistAra ke sAtha kahanemeM kyA lAbha hai ? yaha pApa Apako sAtaveM naraka le jAvegA / athavA ise jAne do, yaha pApa para bhavameM duHkha degA parantu zIlakI bhANDArabhUta striyA~ apane prati krodha karanevAloMke kulako zApake dvArA isI bhavameM AmUla naSTa karaneke lie samartha rahatI haiM / Apane vrata liyA thA ki jo strI mujhe nahIM cAhegI maiM use nahIM cAhUMgA / ApakA yaha eka vrata hI Apako saMsArarUpI samudrase pAra karaneke lie jahAjake samAna ise kyoM naSTa kara rahe ho ? sajjana puruSoMko prANa dekara yaza kharIdanA cAhie parantu Apa aise ajJAnI haiM ki prANa aura yaza dekara dUsare kalpa kAla taka TikanevAlA pApa tathA apayaza kharIda rahe haiM ataH Apake lie dhikkAra hai / yaha sItA kisakI putrI hai yaha kyA Apa nahIM jAnate ? ThIka hI hai jinakA citta kAma se mohita rahatA hai unake lie jAnI huI bAta bhI nahIM jAnIke samAna hotI hai / kyA Apa yaha nahIM jAnate ki ye pazcendriyoMke viSaya jabataka prApta nahIM ho jAte taba taka inameM utsukatA rahatI hai, prApta ho jAnepara santoSa hone lagatA hai, aura jaba inakA upabhoga kara cukate haiM taba nIrasatA A jAtI hai / isalie ayogya, anAtha, vinAzakA kAraNa, pApa aura duHkhakA saJcaya karanevAlI parastrI meM vyarthakA prema mata kIjie / bhaviSyat kI bAta jAnanevAle nimittajJAniyoMne kaisA Adeza diyA thA - kyA kahA thA isakA bhI Apako smaraNa karanA cAhie / / 485 - 461 / tathA cakra utpannake phalakA bhI vicAra kIjie / purANoMke jAnanevAle rAmako AThavA~ balabhadra aura lakSmaNako nauvA~ nArAyaNa kahate haiM / he vidvan! Apa isakA bhI vicAra kIjie / sItAko nahIM sauMpanemeM jaisA doSa hai vaisA doSa usake sauMpanemeM nahIM hai / / 462 - 463 || isalie ina saba bAtoMkA 1 gaNanIyaM la0 / 2 anukUlam / 3 neSyate tattamastamaM ga0, gha0 / 4 zApaH zIlAlayazriyaH la0 / 5 kiM tattarItuM la0, ma0 / 6 bhuJjamAneSu la0 / 7 bhAvi nivedinAm kha0 /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSTaM parva vaco'vocadvicAryozcairyazaH kartuM zaziprabham / bhASA vibhISaNAyaivaM bhASamANAya bhISaNaH // 495 // ruSito rAvaNo dUte naikatvamupagamya me / parAbhavaM sabhAmadhye prAdussahamajIjanaH // 496 // sampratyapi durukto'haM tvayA sahajatAbalAt / avadhyo yAhi maddezAdityabhASata niSThuram // 497 // sospi duzcaritasyAsya nAzo'vazyaM bhaviSyati / sahAnena vinAzo mAM dUSayatyayazaskaraH // 498 // nirvAsitoshaM nirbhartya dezAddhitamudAharan / iSTa eva kilAraNye vRSTo deva iti zrutiH // 499 // puNyAmmamAdya sampannA yAmi rAmakramAmbujam / ityantargatamAlocya vinizcitya vibhISaNaH // 500 // jaladherjalamullaGghaya saujanyamiva satvaram / mahAnadIpravAho vA vAridhiM rAmamAsadat // 501 // lakSmaNapramukhAnmukhyAn velAlIlAvahAn vahUn / pratyudgamayya visrambhya tamAnIya parIkSayA // 502 // so'pi jJAtAnubhAvatvAdekIbhAvamupAgamat / tataH katipayaireva prayANairgatabahulam // 503 // jaladhestaTamAzritya sanniviSTaM samantataH / tadA tatrANumAnitthaM rAmaM vijJApayanmithaH // 504 // devAdezo'sti cedgatvA laGkAM zauryojihIrSayA / vanabhaGgena te zatrormAnabhaGgaM karomyaham // 505 // laGkAdAhena dAhaM ca dehasyA hitakAriNaH / tathA sati sa mAnitvAdasau cedAgamiSyati // 506 // sthAnabhraMzAtsukhocchedyo nAgacchetejasaH kSatiH / iti zrutvAsya vizasi tadassvityavadanRpaH // 507 // sahAyazvAdizatasya vidyezAn zauryazAlinaH / labdhAjJaH so'pi santuSya sadyo vAnaravidyayA // 504 // prAdurbhAvitaduHprekSya nAnA vAnarasenayA / drutaM vArAzimullaGghaya vikramAdvanapAlakAn // 509 // 313 nizcaya kara sItA rAmacandra ke lie sauMpa dIjiye / isa prakAra vibhISaNane acchI taraha vicAra kara yazako candramA ke samAna ujjvala karaneke lie lakSmIrUpI latAko bar3hAnevAle tathA dharma aura sukha denevAle utkRSTa vacana kahe / parantu isa prakArake uttama vacana kahanevAle vibhISaNake lie vaha bhayaGkara rAvaNa kupita hokara kahane lagA ki 'tUne dUtake sAtha milakara pahale sabhA ke bIca merA asahanIya tiraskAra kiyA thA aura isa samaya bhI tU durvacana bola rahA hai / tU merA bhAI honese mArane yogya nahIM hai isalie jA mere deza se nikala jA' / isa prakAra rAvaNane bahuta hI kaThora zabda kAhe // 464467 / / rAvaNa kI bAta sunakara vibhISaNane vicAra kiyA ki isa durAcArIkA nAza avazya hogA, isake sAtha merA bhI nAza hogA aura yaha apayaza karanevAlA nAza mujhe dUSita karegA || 468 || isane tiraskAra kara mujhe dezase nikAla diyA hai yaha acchA hI kiyA hai kyoMki mujhe yaha iSTa hI hai / 'bAdala jaGgala meM hI barase' yaha kahAvata Aja mere puNyase sampanna huI hai / aba maiM rAmacandrake caraNakamaloMke samIpa hI jAtA hU~ / isa prakAra cittameM vibhISaNane vicAra kiyA aura aisA hI nizcaya kara liyA / / 466-500 / / vaha zIghra hI saujanyakI taraha samudrake jalakA ullaGghana kara gayA aura jisa prakAra kisI mahAnadIkA pravAha samudrake pAsa pahu~catA hai usI prakAra vaha rAmacandrake samIpa jA pahu~cA / / 501 / / rAmacandrane taraGgoMkI lIlA dhAraNa karanevAle lakSmaNa Adi aneka bar3e-bar3e yoddhAoM ko vibhISaNakI agavAnI karaneke lie bhejA aura ve saba parIkSA kara tathA vizvAsa prApta kara use le Aye / vibhISaNa bhI rAmacandrake prabhAvako samajhatA thA ataH unake sAtha ekIbhAvako prApta ho gayA - hilamila gayA / tadanantara kucha hI par3Ava calakara rAmacandrakI senA samudrake taTapara A pahuMcI aura cAroM ora Thahara gaI / usa samaya zraNumAnne paraspara rAmacandrase isa prakAra kahA ki he deva ! yadi ApakI AjJA ho to maiM apanI zUra-vIratA prakaTa karanekI icchAse laGkAmeM jAU~ aura vanakA nAza kara Apake zatrukA mAna bhaGga karU~ / / 502 - 505 / / sAtha hI laGkAko jalAkara zatruke zarIrameM dAha utpanna karU~ / aisA karane para vaha ahaGkArI rAvaNa abhimAnI honese yahA~ AvegA aura usa dazAmeM sthAna- bhraSTa honeke kAraNa vaha sukhase naSTa kiyA jA skegaa| yadi yahA~ nahIM bhI AvegA to usake pratApakI ati to avazya hogii| zraNumAna kI yaha vijJapti sunakara rAjA rAmacandrane vaisA karane kI anumati de dI aura zUra-vIratAse suzobhita aneka vidyAdharoMko usakA sahAyaka banA diyA / rAmacandrakI AjJA pAkara aNumAn bahuta santuSTa huA / usane vAnara-vidyAke dvArA zIghra hI aneka bhayaGkara vAnaroMkI senA banAI aura use sAtha le zIghra hI samudrakA ullaGghana kiyA / vahA~ vaha 40
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 mahApurANe uttarapurANam AgrahaM nigrahaM kRtvA vanabhaGga vyadhAt krdhaa| 'UrvIkRtakarA ghoraM krozanto vnpaalkaaH|| 510 // prAvizanagarI ghorA zrAvayanto'zrutazrutim / tadA rAkSasavidyocavajamAlopalakSitAH // 5 // abhiyAtA purArakSA yoddha pavananandanam / athAnilasutAdiSTavAnarAnIkanAyakAH // 5.2 // tAnabhAn samudatya prahatya vanapAdapaiH / tataH sphuran mahAjvAlavidyayA'sau bahiH puram // 5 // 3 // niradhAkSIdadhikSipya rUkSarakSobalaM balI / evaM rAvaNadurvArapratApaprodyatamam // 511 // pronmUlya vAnarAnIkanAyako rAmamAyayo / sannAjha rAdhavaH sthisvA balaM saMgrAmasammukham // 515 // nAgato rAvaNaH kena hetuneti vibhISaNam / aprAkSIdatha sopyAkhyalakAyAM nAsti rAvaNaH // 516 // bAlilokAntarApaci sugrIvANumatorapi / vidyAbalAvalepitvamavagamya svayaM ca sH|| 517 // nivezya nijarakSAyAM sutamindrajidAhvayam / aSTopavAsamAsAdya samyaniyamitendriyaH // 518 // AdityapAdazailendra vidyAH saMsAdhayan sthitaH / rAkSasAdimahAvidyAsiddhAvupacito bhavet // 519 / tadvinnapUrvakaM laGkAmavaSTabhya nivezanam / prayojanamiti zraddadhantaM sItApatiM prati // 520 // nAyakAbhyAM tataH sugrIvANumantau svsaadhitaaH| dattvA garuDasiMhAdivAhanyau bandhamocanIm // 521 // hananAvaraNIM vidyAzcatasro'sya pRthaka pRthaka / prajJaptividyAvikRtavimAnena mahAbalam // 522 // laGkApurabahirbhAge tanivezayataH sma tau / nabhazvarakumAreSu tadA rAmAjJayA girim // 523 // samprApya yuddhayamAneSu rAvaNasyAgrasUnunA / sambhUyendrajitA yUya yudhyadhvamiti saMkrudhA // 524 // apane parAkramase vana-pAlakoMko pakar3a kara unakA nigraha karane lagA aura krodhase usane rAvaNaka samasta vana naSTa kara DAlA / taba vanake rakSaka loga apanI bhujAe~ U~cI kara jora-jorase cillAte hue nagarImeM gaye aura jo kabhI nahIM sune the una bhayaGkara zabdoMko sunAne lge| usa samaya rAkSasa-vidyAve prabhAvase phaharAtI huI dhvajAoMke samUhase upalakSita nagarake rakSaka loga aNumAnase yuddha karaneke lie usake sAmane Aye / yaha dekha aNumAnne bhI vAnara-psenAke senApatiyoMko AjJA dI aura tadanusAra ve senApati loga knake vRkSa ukhAr3akara unhIMse prahAra karate hue unheM mArane lge| tadanantara balavAn aNumAnne nagarake bAhara sthita rAkSasoMkI rUkhI senAko apanI dedIpyamAna mahAjvAla vedyAse vahA~kA vahIM bhasma kara diyaa| isa prakAra vAnara senAkA senApati aNumAna, rAvaNa ke durvAra pratApa rUpI U~ce vRkSako ukhAr3a kara rAmacandra ke samIpa vApisa A gyaa| idhara rAmacandra tabataka senAko taiyAra kara yuddhake sanmukha khar3e ho gaye / / 506-515 / / usa samaya unhoMne vibhISaNa se pUchA ki rAvaNa kisa kAraNase nahIM AyA hai ? tadanantara vibhISaNane uttara diyA ki isa samaya rAvaNa laGkAmeM nahIM hai| bAlikA paraloka gamana aura sugrIva tathA aNumAnake vidyAbalakA abhimAna sunakara usane apanI rakSAke lie indrajit nAmaka putrako niyukta kiyA hai tathA ATha dinakA upavAsa lekara aura indriyoMko acchI taraha vaza kara AdityapAda nAmake parvata para vidyAe~ siddha karatA huA baiThA hai / rAkSasAdi mahAvidyAoMke siddha ho jAnepara vaha bahuta hI zaktisampanna ho jaavegaa| isalie isa samaya hama logoMkA yahI kAma hai ki usakI vidyAsiddhimeM vighna kiyA jAya aura laGkAko gherakara ThaharA jAya, isa prakAra vibhISaNane rAmacandrase khaa| tadanantara sugrIva aura aNumAna ne apane dvArA siddha kI huI garur3avAhanI, siMhavAhanI, bandhamocanI aura hananAvaraNI nAmakI cAra vidyAe~ alaga-alaga rAmacandra aura lakSmaNake lie dii| isake bAda donoM bhAiyoMne prajJapti nAmakI vidyAse banAye hue aneka vimAnoMke dvArA apanI usa bar3I bhArI senAko laGkAnagarIke bAhara maidAnameM le jAkara khar3I kara dii| usI samaya kitane hI vidyAdhara kumAra rAmacandrakI AjJAse AdityapAda nAmaka parvata para jAkara upadrava karane lge| taba rAvaNake bar3e putra indrajitane krodhameM Akara vidyAdhara rAjAoM tathA pahale siddha kiye hue samasta devatAoMko yaha Adeza dekara bhejA ki tuma saba loga nase yuddha kro| indrajitkI bAta sunakara vidyA-devatAoMne kahA ki hamalogoMne Apake 1 RddhiikRt-l0|2 sutAdiSTA l| tatra na. 4-bhavat b.|
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTa parva 315 preSitAH khacarAdhIzA: prAcyA sarvAzca devatAH / iyantaM kAlamasmAbhirbhavatpuNyabalodayAt // 525 // tvayAbhilaSitaM kArya sAdhitaM punnysNkssye| samarthA netyasAvukto vyaktaM tAbhirdazAnanaH // 526 // bhavatIbhirvarAkIbhiryAta ki sama sAdhyate / hanmyahaM pauruSeNaiva nRmRgAn saha khecarAn // 527 // sahAyaiH sAdhitaM kArya lajAyai nanu mAninAm / iti RddhaH purImAgAttadaivAsau sahendrajit // 528 // duzceSTasyAstapuNyasya' bhUtaM bhAvi vinazyati / parivAramukhAd jJAtvA parelakoparodhanam // 529 / / hariNairharirAruddhaH pazya kAlaviparyayam / atha vAsanmamRtyUnAM bhavetprakRtividhamaH // 530 // iti garjansamAkrAntatuGgamAtaGgasiMhavat / ravikIrti svasenAnyaM hariNadhvajamAdizat // 531 // yuddhAyAsphAlyatAM bherI zatrupakSakSayAvahA / ityAdiSTastadaivAsau tathA kRtvAkhilaM balam // 532 // kAlAnte kAladUto vA sahasaikIcakAra tat / atha nirgatya laGkAyA vibhaktanijasAdhanaH // 533 / / sukumbhena nikumbhena kumbhakarNena caapraiH| sahajairindrajinmukhyenendrAkhyenendrakIrtinA // 534 // indravarmAbhidhAnena tanujairaparairapi / mahAmukhAtikAyAkhya durmukhAkhyairmahAbalaiH // 535 // kharadUSaNadhUmAkhyapramukhaizca khagezvaraiH / "iva krUragrahai svAdAdhaH parivAritaH // 536 // trijagadmasanAlolakAlalIlAM viDambayan / na tau mama puraH sthAtuM samarthoM rAmalakSmaNau // 537 // tiSThataH zazagomAya kiM punaH saMhato hreH| arAvaNaM bhavedadya jagadetatsatostayoH // 538 / / sahAvazyamahaM tAbhyAM pAlayAmi mahIM nahi / ityAdyatarkitAyAtanijAmaGgalamAlapan // 539 // puNyodayase itane samaya taka ApakA vAnchita kArya kiyA parantu aba ApakA puNya kSINa ho gayA hai isalie Apake kahe anusAra kArya karanemeM hama samartha nahIM haiN| jaba ukta vidyA-devatAoMne rAvaNase isa prakAra spaSTa kaha diyA taba rAvaNa unase kahane lagA ki Apa loga jA sakatI haiM, Apa nIca devatA haiM, Apase merA kauna-sA kArya siddha honevAlA hai ? maiM apane puruSArthase hI ina manuSya rUpI hariNoMko vidyAdharoMke sAtha-sAtha abhI mAra DAlatA hUM // 516-527 // sahAyakoMke dvArA siddha kiyA huA kArya abhimAnI manuSyoMke lie lajjA utpanna karatA hai| isa prakAra kruddha hokara rAvaNa usI samaya indrajitke sAtha nagarameM A gyaa| dekho, jisakA puNya naSTa ho cukatA hai aise duzcaritra manuSyakA bhUta aura bhAvI saba naSTa ho jAtA hai| nagarameM Anepara usane parivArake logoMse jJAta kiyA ki zatraoMne laGkAko ghera liyA hai| 528-526 // usa samaya rAvaNa kahane lagA ki samayakI viparItatA to dekho, hariNoMne siMhako ghera liyA hai| athavA jinakI mRtyu nikaTa A jAtI hai unake svabhAvameM vibhrama ho jAtA hai / / 530 / / isa prakAra kisI U~ce hAthI para AkramaNa karanevAle siMhake samAna garajate hue rAvaNane hariNakI dhvajA dhAraNa karanevAle apanI ravikIrti nAmaka senApatiko Adeza diyA // 531 // ki yuddhake lie zatrupakSakA kSaya karanevAlIbherI bjaado| usane usI prakAra raNabharI bajA dI ora kalpakAlake antameM yamarAjake datake samAna apanI samasta senA ikaTThI kii| tadanantara senAkA alaga-alaga vibhAga kara rAvaNa laGkAse bAhara nikalA / / 532-533 // usa samaya vaha sukumbha, nikumbha, kumbhakarNa tathA anya bhAiyoMmeM sabase mukhya indrajit, indrakIrti, indravarmA tathA anya rAjaputroMse evaM mahAbalavAn mahAmukha, atikAya, durmukha, kharadUSaNa aura dhUma Adi pramukha vidyAdharoMse ghirA huA thA ataH duSTa prahoMse ghire hue grISma Rtuke sUryake samAna jAna par3atA thA aura tInoM jagatko prasaneke lie satRSNa yamarAjakI lIlAko viDambita kara rahA thA / vaha kaha rahA thA ki rAma aura lakSmaNa mere sAmane khar3A honeke lie samartha nahIM haiN| are, bahutase kharagoza aura zRgAla ikaTThe ho jAyeM to kyA ve siMhake sAmane khar3e rahe sakate haiM ? Aja unake jIte jI yaha saMsAra rAvaNase rahita bhale hI ho jAya parantu maiM unake sAtha isa pRthivIkA pAlana kadApi nahIM kruuNgaa| isa prakAra atarkita rUpase upasthita apaneamajAlako 1 duzceSTasyAptapuNyasya la / 2 ca nazyati la / 3 kAryAkkaH kha0,00, ma0 / kAmArkaH ga0 / 4 iti g0|
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 mahApurANe uttarapurANama kAlameghamahAgandhagajaskandhamadhiSThitaH / prativAtahataprocadrAkSasadhvajarAjitaH // 540 // agresarasphuracakrazchannasthagitabhAskaraH / naanaanuunaankdhvaanbhinaashaanekptiH|| 541 // khecarAdhIzvaro yoddhaM sannaddho'sthAnmadoddhataH / ito rAmastadAyAnakathAkarNanaghUrNitaH // 542 // dunivAro ripuM kopapAvakeneva nirdahan / cakSuHprAntavinirgacchatjvaladvIkSAzikhAvalIH // 543 // usmukAlIrivAyoDaM vikSipan vikSumakSu saH / mahAvidyAsamUhAsapaJjAmAbalAnvitaH // 544 // tAladhvajaH samAruhya gajamAnaparvatam / lakSmaNo 'valayAlambiviSada ruDadhvajaH // 545 // udayAdimivAruhya gajaM vijayaparvatam / jinezinaM praNamyetau vizvavipnavinAzanam // 546 // sugrIvAnilaputrAdikhagezaiH pariveSTitau / sUryAcandramasau vairitamohantaM smuctau| 547 // bhAsamAnau nayI vobhI sdurmtighaatinii| rAvaNAbhimukhaM yoddhaM vibhajya dhvajinI nijAm // 548 // yuddhabhUmimadhiSThAya tasthatuzAsitadviSo / tatra tUryamahAdhvAnAH pratisenAnakadhvanim // 549 1 nirbhartsayanto voddaNDaniSTharaprahateyAn / guhAgaharadezAdIn vizanto vA samantataH // 550 // gajabaMhitavAhoruheSAghoSAvizeSataH / vaIyanto bhaTAnAM ca sutarAM zauryasampadam // 551 // dviSo bhayaM prakurvanto nabhobhAgamaroSayan / tadAviSkRtasaMrambhAH kalanANIva durjayAH / 552 / / hastAgramitamadhyAni navAmbhodakalAmi vA / sazarANi manAMsIva guNanamrANi dhImatAm // 55 // baha rAvaNa svayaM kaha rahA thaa|| 534-536 / / usa samaya vaha kAlamegha nAmaka mahA madAnmatta hAthIke Upara savAra thA, pratikUla ( sAmanekI orase AnevAlI) vAyuse tAr3ita hokara phaharAtI huI rAkSasadhvajAoMse suzobhita thA, usake Age-Age cakraratna dedIpyamAna ho rahA thA, usake chatrase sUrya AcchAdita ho gayA thA-sUryakA AtApa ruka gayA thA aura usane apane aneka prakArake bar3e-bar3e nagAr3oMke zabdase diggajoMke kAna bahire kara diye the| isa prakAra usa ora madase uddhata huA rAvaNa yuddhake lie taiyAra hokara khar3A ho gayA aura isa ora rAmacandra usake AnekI bAta sunakara krodhase jhUmane lage / / 540-542 // vaha usa samaya atyanta durnivAra the aura krodha rUpI agnike dvArA mAnI zatruko jalA rahe the| unake netroMke samIpase jo jalatI huI dRSTi nikala rahI thI vaha vANoMke samAna jAna par3atI thI aura use ve jalate hue aMgAroMke samAna yuddha karaneke lie dizAoM meM bar3I zIghratAse pheMka rahe the / mahAvidyAoMke samUhase jo unheM senAkA pA~cavA~ aGga prApta huA thA ve usase suhita the / unakI tAlakI dhvajA thI aura ve aJjanaparvata nAmaka hAthI para savAra hokara nikale the / sAtha hI, jisakI dhvajAmeM valayAkAra sA~pako pakar3e hue garur3akA cihna banA hai aisA lakSmaNa bhI vijayaparvata nAmaka hAthI para savAra hokara niklaa| ina donoMne pahale to samasta vighna naSTa karanevAle zrI jinendradevako namaskAra kiyA aura phira donoM hI sugrIva tathA aNumAn Adi vidyAdharoMse vaTita ho sUrya-candramAke samAna zatru rUpI andhakArako naSTa karaneke lie cala pdd'e|543-547|| ve donoM bhAI nayoMke samAna suzobhita the aura dRpta tathA durbuddhiyoMkA ghAta karanevAle the| rAvaNake sAmane yuddha karaneke lie unhoMne apanI senAkA vibhAga kara rakkhA thA, isa prakAra zatruoMko bhayabhIta karate hue ve yuddha-bhUmimeM jAkara Thahara gye| vahA~ inake nagAr3Ake bar3e bhArI zabda zatruoMke nagAr3oMke zabdoMko tiraskRta kara rahe the so aisA.jAna par3atA thA ki mAno ve zabda U~ce uThate hue ra prahArase bhayabhIta ho guhA athavA gar3he Adi dezami saba bArase praveza kara rahe hoMchipa rahe hoM / / 548-550 // hAthiyoMkI ciMghAr3eM aura ghor3oMke hIMsaneke zabda vizeSa rUpase yoddhAoM kI zUra-vIratA rUpa sampattiko acchI taraha bar3hA rahe the / / 551 / / usa samaya jo Arambha prakaTa ho rahe the ve zatruoMko bhayabhIta karate hue AkAza-mArgako roka rahe the aura triyoMke samAna durjaya the / / 552 / / dhanuSa dhAraNa karanevAle loga apane-apane dhanuSa lekara nikale the| una dhanuSoMkA madhyama 1 agrasara gh0| 2 'valayAkArasarpasahitagaruDapatAkAH' (ma pustake TippaNI) 'lakSmaNo'pi mukhaalmbississdhRggruurdhvjH'l.|
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraSTaSTaM parva duruktavacanAnIva hRdibhedIni dUranaH / divyApimauvanAdatvAt kopahuGkAravanti vA // 554 // karNAbhyarNa pravartitvAnnigadantIva mantraNam / kRcchrakRtye pyabhaGgatvAtsaGgatAnIva sajjanaiH // 555 // zarAsanAni sandhArya niragacchan dhanurdharAH / khaDgavarmadharA 'dhIrabhaTTAzca paTurAdinaH // 556 // dhanAn sataDitaH kRSNAn garjino vijigISavaH / nAnApraharaNopetA nAnAyuddhavizAradAH // 557 // pare ca paritaH prApuryoddhuM paravalaM bhaTAH / atidrutAH khurAdhAtairdArayanta ivAvanim // 558 // sacAmarA mahIzA vA samahAmaNipIThakAH / AmRteriSTabhRtyA vA svasvAmihitakAriNaH // 559 // bhuAnA iva samAsA madhuraiH kiGkiNIravaiH / vijayaM vA svasainyasya ghoSayanto nirantaram // 560 // sapakSA iva sampannakaGkaTA gaganAntaram / lilaGghayiSavo lAlAjalaphenaprasUnakaiH // 561 // svapAdanaTanRzArthamarcayanto dharAmiva / hayA yavanakAzmIravAhIkAdisamudbhavAH // 562 // sphuradurakhAtakhaDgAMzuvilasatsAdyadhiSThitAH / mahAsainyAbdhisambhUtataraGgAbhA vinirgatAH // 563 // dviSo bhISayituM vocairhe pAghopaivibhUSaNaiH / svAnukUlAnilAH zastrabhANDAH proddaNDaketavaH // 564 // saMgrAmAmbhonidheH protAH praceluH pRthavo rathAH / cakreNaikena cecakrI vikramI nastayordvayam // 565 // matveti zrAdupeturdikcakrAkramiNo rathAH / nAyakAdhiSThitA zastraiH sampUrNAstUrNavAjinaH // 566 // bhAga hAthake agrabhAgake barAbara thA, ve naye bAdaloM ke samUhake samAna jAna par3ate the, bANa sahita the, puruSoM manake samAna guNa-- DorI ( pakSameM dayA dAkSiNya Adi guNoM) se namra the, kaThora vacanoMke samAna dUrase hI hRdayako bhedana karanevAle the, unakI pratyavAkA zabda dizAoM meM phaila rahA thA ataH aise jAna par3ate the mAno krodha vaza huGkAra hI kara rahe hoM, khiMcakara kAnoMke samIpa taka pahu~ce hue the isalie aise jAna par3ate the mAno kucha mantra hI kara rahe hoM, aura sajjanoMkI saMgatike samAna kaThina kArya karate hue bhI kabhI bhagna nahIM hote the aise dhanuSoMko dhAraNa kara dhanurdhArI loga bAhara nikale / kucha dhIra vIra yoddhA talavAra aura kavaca dhAraNa kara jora-jora se cillA rahe the jisase ve aise jAna par3ate the mAno bijalI sahita garajate hue kAle meghoMko hI jItanA cAhate / inake sivAya nAnA prakAra ke hathiyAroMse sahita nAnA prakAra yuddha karanemeM catura anya aneka yoddhA bhI cAroM orase zatruoM kI senAke sAtha yuddha karaneke lie A pahu~ce / unake sAtha jo ghor3e the ve bar3e vega se cala rahe the aura khuroMke AghAtase mAno pRthivIko bidAra rahe the / / 553-558 / / ve ghor3e camaroMse sahita the tathA mahAmaNiyoMse banI huI pITha (kAThI) se yukta the ataH rAjAke samAna jAna par3ate the / athavA kisI iSTa-vizvAsapAtra sevakake samAna maraNa-paryanta apane svAmIkA hita karanevAle the // 556 // unake mukhameM ghAsake grAsa laga rahe the jisase bhojana karate huese jAna par3ate the aura choTI-choTI ghaMTiyoMke manohara zabdoM se aise mAlUma ho rahe the mAno nirantara apanI jIta kI ghoSaNA hI kara rahe hoM / / 560 / / ve ghor3e kavaca pahane hue the isalie aise jAna par3ate the mAno paMkhoMse yukta hokara AkAzake madhyabhAgako hI lA~ghanA cAhate hoN| unake mukhoMse lAra rUpI jalakA phena nikala rahA thA jisase aise jAna par3ate the mAno apane pairarUpI naToMke nRtya karaneke lie phUloMse pRthivIkI pUjA hI kara rahe hoN| ve ghor3e yUnAna, kAzmIra aura vAlhIka Adi dezoM meM utpanna hue the, una para U~cI uThAI huI dedIpyamAna talavAroMkI kiraNoMse suzobhita ghur3asavAra baiThe hue the, ve mahAsenA rUpI samudra meM utpanna huI taraMgoMke samAna idhara-udhara cala rahe the, aura jora-jorase hIMsaneke zabda rUpI AbhUSaNoMse zatruoM ko bhayabhIta karaneke lie hI mAno nikale hue the| inake sivAya vAyu jinake anukUla cala rahI hai jisameM zastra rUpI vartana bhare hue haiM, jinapara U~ce daNDa vAlI patAkAe~ phaharA rahI haiM, aura saMgrAma rUpI samudrake jahAja ke samAna jAna par3ate haiM aise bar3e-bar3e ratha bhI vahA~ cala rahe ye / cakravartI rAvaNa yadi eka cakrase parAkramI hai to hamAre pAsa aise do cakra vidyamAna haiM aisA samajha kara samasta dizAoMmeM AkramaNa karanevAle ratha vahA~ bar3I tejIse A rahe the| jinake bhItara 1 dhIramaTAzca gha0 / 2 nAnAprahAraNopetA la0 / 3 lolA la0 / 317
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama sannaddhAH santu no yuddhe baddhakakSAH kathaM rathAH / dhAvantu pattayo vAhA gajAzcaibhiH kimAturaiH // 567 // jayo'smAsviti vA mandaM samarAH syandanA yayuH | sanmArgagAmibhiH zakhadhAribhizcakravartibhiH // 568 // rathaidikcakramAkramya tairdvicakraM kimucyate / mahIdharanibhaiH pUrvakAyai raudayryadhAriNaH // 569 // pazcAtmasAritAmAGgalI vilaGghaya svapecakAH / ambhoruhAkarA boyadraktapuSkarazobhinaH // 570 // parapraNeyavRttitvAdarbhakAnuvidhAthinaH / ruSevotthApayanto'lIn karNatAlaiH kaTasthitAn // 571 // sabalAkA ivAmbhodAH samudyaddhavaladhvajaiH / kecitparamadAmodamAghrAyAmbhodavartmani // 572 // karaiH pravikasatpuSkaraistairyoddhuM samudyatAH / nizitordhvAnuzAghAtadalaniryANa * vAritAH // 573 // muhurvidhUtamUrddhAnaH kareNugaNasannidhau / prazAntIbhUtasaMrambhA mahAmAtrAdyadhiSThitAH // 574 // mAtaGgAstuGgadehatvAdAkrAmanta ivAkhilam / sarvato niryayurvoccairjaGgamA dharaNIdharAH // 575 || ketavazcAnukUlAnileritA "vidviSaM prati / celurdaNDAn parityajya puro yoddhumivodyatAH // 576 // nabhasaH zuddharUpasya mAlaM jaladharAkRtim / athavApanayanto vA saMcchAditaravitviSaH / / 577 // dhRtadaNDa pravRtitvAd vayotItAnukAriNaH / kAle vimuktimattvAzca munimArgAnusAriNaH // 578 // balAvaSTambhakhinnAvanIniHzvasitasannibhe / mithyAjJAna ivAzeSavodhavidhvaMsakAraNe // 579 // 318 svAmI baiThe hue haiM, jo aneka zastroMse paripUrNa haiM aura jinameM zIghratAse calanevAle vegagAmI ghor3e jute hue haiM aise taiyAra khar3e hue hamAre ratha yuddhake lie vaddhakakSa kyoM na hoM ? paidala calanevAle sipAhI, ghor3e aura hAthI bhale hI Age daur3ate cale jAveM para ina vyama prANiyoMse kyA honevAlA hai ? vijaya to hama logoMpara hI nirbhara hai / yaha socakara hI mAno bojhase bhare ratha dhIre-dhIre cala rahe the / sanmArga para calanevAle, zastroMke dhAraka eka cakravAle cakravartiyoMne jaba samasta dizAoM para AkramaNa kiyA thA taba do cakravAle rathoMne samasta dizAoM para AkramaNa kiyA isameM Azcarya hI kyA hai ? isI prakAra parvata ke samAna jinakA agrabhAga kucha U~cA uThA huA thA, pIche kI ora phailI huI pU~chase jinakI pU~chakA upAnta bhAga kucha khula rahA thA, jo UparakI ora uThate hue sU~r3ake lAla lAla agrabhAga se suzobhita the aura isIlie jo kamaloMke sarovarake samAna jAna par3ate the| jinakI vRtti parapraNeya thI -- dUsaroMke AdhIna thI ataH jo baccoMke samAna jAna par3ate the, jo apane gaNDasthaloM para sthita bhramaroMko mAno krodhase hI kAna rUpI paMkhoMkI phaTakArase ur3A rahe the| ur3atI huI sapheda " dhvajA se jo bagalAoMkI paMktiyoM sahita kAle meghoMke samAna jAna par3ate the, jinameM kitane hI hAthI dUsare hAthiyoM ke madakI sugandha sUMghakara AkAzameM khile hue kamalake samAna jinakA agrabhAga bikasita ho rahA hai aisI sU~DoMse yuddha karaneke lie taiyAra ho rahe the, jo painI nokavAle aMkuzoMkI coTase apAGga pradezameM ghAyala honeke kAraNa yuddha-kriyAse roke jA rahe the, jo hathiniyoMke samUhake samIpa bAra-bAra apanA mastaka hilA rahe the, jinakA saba krodha zAnta ho gayA thA, jinapara pradhAna puruSa baiThe hue the aura jo unnata zarIra honeke kAraNa samasta saMsAra para AkramaNa karate huese jAna par3ate the aise calate phirate parvatoMke samAna U~ce-U~ce hAthI saba orase nikala kara cala rahe the / 561575 // usa samaya anukUla pavanase prerita dhvajAe~ zatruoMkI ora aisI jA rahI thIM mAno daNDoMko chor3akara pahale hI yuddha karaneke lie udyata ho rahI hoM / / 576 / / athavA sUryakI kiraNoMko DhakanevAlI ve dhvajAe~ aisI jAna par3atI thIM mAno nirmala zrAkAzameM jo medharUpI maila chAyA huA thA use hI dUra kara rahI hoM / / 577 / / athavA ve dhvajAe~ daNDa dhAraNa kara rahI thIM arthAt daNDoM meM lagI huI thIM isalie vRddha puruSoMkA anukaraNa kara rahI thIM athavA samaya para mukta hotI thIM-- kholakara phaharAI jAtI thIM isalie munimArgakA anusaraNa karatI thIM / / 578 // usa samaya dhUli ur3akara cAroM ora phaila gaI thI aura vaha aisI jAna par3atI thI mAno senAke bojhase khinna huI pRthivI sA~sa hI le rahI 1 'ulUke kariNaH pujjamUlopAnte ca pecakaH' ityamaraH / 2 'apAGgadezo niryANam' ityamaraH / 3 ' mahAmAtrAH pradhAnAni' ityamaraH / 4 vidviSaH la0 /
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSa, parva 31 mahAbhaye vA samprApte raNavinnavidhAyinI / purAnajitapuNye vA samastanayanApriye // 580 // rajasyevaM nabhobhAgalaDinyAhitarahasi / mUrchitaM garbhagaM kukhya likhitaM cAtizayya tat // 581 // balaM 'kalakalaM kinycidvicessttmbhvttdaa| vidhvastavairibhUpAlacittakSobhopame zanaiH // 582 // pRthau tasmin rajaHkSobhe prazAnte sati sakradhaH / praspaSTadRSTisaJcArAH senAnAyakacoditAH // 583 // gatiM prapAtasaMzukhA navAbdA vA dhnurdhraaH| zaravRSTi vimuJcanto hRdayAni virodhinAm // 584 // kurvanti smAparAgANi saTAnAM raNAGgaNe / yuDyante smAhavotsAhAte'pi tairiva coditAH // 585 // dviSato vA na sasvAbhivyaktiH syAtsuhRdaH satAm / mayA majIvituM dAtuM nRpAjIvitamAdade // 586 // tasya kAlo'yamityeko vyataracaNaM raNe / bhRtyakRtyaM yazaH zUragatizcAtra ayaM phalam // 587 // puruSArthatrayaM caitadevetyanyonyayudhyate / nAsmadvale mRtiM vIkSe kasyApi sa parAbhavaH // 586 // mameti manyamAno'nyaH prAgyudhvAniyata svayam / ayudhyantaivamulkrodhAH sarvazauranAratam // 589 // savyApasavyamuktArdhamukkAmuktairanAkulam / abhItamArgaNenaiva mArgaNA mArgamAtmanaH // 590 // madhye vidhAya gatvA drAk 4paratra patitAH pare / 'dUraM tyaktvA guNAnvANaistIkSNaiH zoNitapAyibhiH // 591 // RjutvAjahire prANAn guNo'pi na guNaH khale / na vairaM na phalaM kiJcittathApyannan zarAH parAn // 592 // ho / athavA pUrNa jJAnako nAza karanekA kAraNa mithyAjJAna hI phaila rahA ho / 576 // athavA yuddha meM vinna karanevAlA koI bar3A bhArI bhaya hI Akara upasthita huA thaa| jisane pUrvabhavameM puNya saMcita nahIM kiyA aisA manuSya jisa prakAra sabake netroMke lie apriya lagatA hai isI prakAra vaha dhUli bhI sabake netroMke lie apriya laga rahI thI / / 580 / isa prakAra vegase bharI dhUli AkAzako ullaMghana kara rahI thI arthAt samasta AkAzameM phaila rahI thii| usa dhUlike bhItara samasta senA aisI ho gaI mAno mUcchita ho gaI ho athavA garbhameM sthita ho, athavA dIvAla para likhe hue citrake samAna nizceSTa ho gaI ho| usakA samasta kalakala zAnta ho gyaa| jisa prakAra kisI parAjita rAjAke cittakA kSobha dhIre-dhIre zAnta ho jAtA hai usI prakAra jaba vaha dhUlikA bahuta bhArI kSobha dhIre-dhIre zAnta ho gayA aura dRSTikA kucha-kucha saMcAra hone lagA taba senApatiyoMke dvArA jinheM preraNA dI gaI hai aise krodhase bhare yoddhA gamana karanese zuddha hue naye bAdaloMke samAna dhanuSa dhAraNa karate hue bANoMkI varSA karane lage aura yuddhake maidAnameM zatru-yoddhAoMke hRdaya rAgarahita karane lge| senApatiyoMke dvArA prerita hue yoddhA bar3e utsAhase yuddha kara rahe the // 581-585 // so ThIka hI hai kyoMki sajjanoM kA bala zatruse prakaTa nahIM hotA kintu mitrase prakaTa hotA hai |maiNne apanA jIvana deneke lie hI rAjAse AjIvikA pAI hai-vetana grahaNa kiyA hai| aba usakA samaya A gayA hai yaha vicAra kara koI yoddhA raNameM vaha RNa cukA rahA thA / yuddha karane meM eka to sevakakA kartavya pUrA hotA hai, dUsare yaza kI prApti hotI hai aura tIsare zUra-vIroMkI gati prApta hotI hai ye tIna phala milate haiM // 586587 // tathA hama logoMke yahI tIna puruSArtha haiM yahI socakara koI yoddhA kisI dUsare yoddhAse paraspara lar3a rahA thaa| maiM apanI senAmeM kisIkA maraNa nahIM dekhUgA kyoMki vaha merA hI parAbhava hogA' yaha mAnatA huA koI eka yoddhA svayaM sabase pahale yuddha kara mara gayA thaa| isa prakAra tIvra krodha karate hue saba yoddhA, dAyeM-bAyeM donoM hAthoMse chor3ane yogya, Adhe chor3ane yogya, aura na chor3ane yogya saba tarahake zastroMse vinA kisI AkulatAke nirantara yuddha kara rahe the| donoM orase eka dusareke sanmukha chor3e jAnevAle bANa, bIcameM hI apanA mArga banAkara bar3I zIghratAse eka dasarekI senAmeM jAkara par3a rahe the| guNa arthAt dhanuSakI DorIko chor3akara dUra jAnevAle, tIkSNa evaM khUna pInevAle bANa sIdhe honepara bhI prANoMkA ghAta kara rahe the so ThIka hI hai kyoMki duSTa puruSameM rahanevAle guNa, guNa nahIM kahalAte haiN| bANoMkA na to kisIke sAtha vaira thA aura na unheM kucha phala hI milatA thA to bhI ve zatruoMkA ghAta kara rahe the / / 588-561 // so ThIka hI hai kyoMki 1 (kalakalaM yathA syAt , ka0 Ti0 ) kAlakalAM kAMcit kha0 / 2 phalatrayam kha0 / 3 aAnIta-la0, m0| 4 paraM prapatitAH l0|5 dUre kh0|
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam parapreritavRttInAM tIkSNAnAmIdRzI gatiH / 'khagAH khagaiH khagAn janurbaddhavairAH khagA iva // 593 // tRNAva manyamAnAH svAn prANAn pApAH parasparam / 2 lakSyabaddhAtmadRSTAnvitAzupAtizitaiH zaraiH // 594 // dhanvinaH pAtayanti sma girInvA kariNo bahUn / ekenaikaH zareNebhamavadhInmarmabhedinA // 595 // svIkurvantyata evAnyamamaMzAn vijigISavaH / praghAtamUrcchitaH kazcitpravahalohito bhaTaH // 596 // Apatad gRddhapakSAnilotthito'hambahUn punaH / nIyamAnamivAtmAnaM vIkSyAnyo devakanyayA // 597 // sotsavaH sahasodasthAtsahAso daramUrcchitaH / vANAGkite raNattUryaraNaraGge nirantaram // 598 // nRtyatkabandhake sadyaH zaracchAditamaNDape / baddhAntrajAlamAlo'myo "bahalAlAsavArcitaH // 599 // rAkSasena vivAhena vIralakSmIM samAkSipat / DAkinyazcaTulaM neTurAruvan bhairavaM zivAH // 600 // UrdhvavaktravamavahnivisphulliGgavibhISaNAH" / utkSipta kartikAjAlazcalalolakapAlabhRt // 601 // atipAtanipItAstramavamIdrAkSasIgaNaH / nizAtazaranArAcacakrAyupanipAtanAt // 602 // niHprabhaM niHpratApaM ca tadAbhUdarkamaNDalam / syAdvAdibhiH samAkrAntakumAdikulavatsadA // / 603 // dazAnanabalAnyApan bhaGgaM rAghavasainikaiH / iti pravRtte saMgrAme suciraM savraNAGgaNe // 604 // mRtAH kecitpunaH kecit prahatAH prANamokSaNe / akSamAH pApakarmANaH sthitAH kaNThagatAsavaH // 105 // samavartInarAn sarvAn prastAn jarayituM tadA / niHzaktirvAntavAnetAniti zaGkAvidhAyinaH // 606 // 320 jinakI vRtti dUsaroMke dvArA prerita rahatI hai aise tIkSNa ( paine - kuTila ) padArthoMkI aisI hI avasthA hotI hai / jinakA paraspara vaira ba~dhA huA hai aise aneka vidyAdhara pakSiyoMke samAna apane prANoMko tRNake samAna mAnate hue bANoMke dvArA paraspara vidyAdharoMkA ghAta kara rahe the / / 562-564 // dhanuSa dhAraNa karanevAle kitane hI yoddhA lakSya para lagAI huI apanI dRSTike sAtha hI sAtha zIghra par3ane vAle tIkSNa bANoMke dvArA parvatoMke samAna bahutase hAthiyoM ko mArakara girA rahe the| kisI eka yoddhAne apane marmabhedI eka hI bANase hAthIko mAra girAyA thA so ThIka hI hai kyoMki isIlie to vijayakI icchA karanevAle zUra-vIra dUsarekA marma jAnanevAloMko svIkAra karate haiM-apane pakSameM milAte haiM / koI eka yoddhA coTase mUrcchita ho khUna se lathapatha ho gayA thA tathA Aye hue gRddha pakSiyoMke paMkhoMkI vAyuse uThakara punaH aneka yoddhAoMko mArane lagA thA / koI eka alpa mUrcchita yoddhA. apane Apako devakanyA dvArA le jAyA jAtA huA dekha utsavake sAtha ha~satA huA akasmAt uTha khar3A huaa| jo bANoMse bharA huA hai, jisameM raNake mArU bAje gU~ja rahe haiM, jisameM nirantara zira rahita dhar3a nRtya kara rahe haiM, aura jisameM bANoMkA maNDapa chAyA huA hai aise yuddha-sthalameM jisakI saba aMtar3iyoM kA samUha ba~dha rahA hai aura jo bahutase khUnake pravAhase pUjita hai aise kisI eka yoddhAne rAkSasa vivAha ke dvArA vIra-lakSmIko apanI ora khIMcA thA / usa yuddhasthala meM DAkiniyA~ bar3I capalatA nRtya kara rahI thIM aura zRgAla bhayaGkara zabda kara rahe the| ve zRgAla UparakI ora kiye hue mukhoMse nikalanevAle agni tilagoMse bahuta hI bhayaGkara jAna par3ane the| jisakI kaiMciyoM kA samUha Upara kI ora uTha rahA hai aura jo cazcala kapAloMko dhAraNa kara rahA hai aisA rAkSasiyoMkA samUha bahuta adhika piye hue khUnako ugala rahA thA / atyanta tIkSNa bANa nArAca aura cakra Adi zastroMke par3hanese usa samaya sUryakA maNDala bhI prabhAhIna tathA kAnti rahita ho gayA thaa| jisa prakAra syAdvAdiyoMke dvArA AkrAnta huA mithyAvAdiyoMkA samUha parAjayako prApta hotA hai usI prakAra usa samaya rAmacandrajIke sainikoM ke dvArA AkrAnta huI rAvaNakI senAe~ parAjayako prApta ho rahI thiiN| isa prakAra usa raNAGgaNameM saMgrAma pravRtta hue bahuta samaya ho gayA / / 565 - 604 / / usa yuddha meM kitane hI loga mara gaye, kitane hI ghAyala ho gaye, aura kitane hI pApI, prANa chor3anemeM asamartha ho kaNThagata prANa ho gaye || 605 / / usa samaya ve maraNAsanna puruSa aisA sandeha utpanna kara rahe the ki yamarAja ga0 / 1 nAnA svayAH khagaiH la0 / 2 lakSyAnaDA kha0, kha0, ba0, ga0, ma0 / 3 nirantare kha0, 4 pracurarudhiracaraNacarcitaH / 5 vibhISaNaH jJa0 /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 321 itastato bhaTA bhyastAH sAre jrjraanggkaaH| janayansyantakasyApi 1vAkSamANastha bhArasam // 607 // bAjino'tra samucchinnacaraNAH satvazAlinaH / aGgenaiva samutthAtumuthanti smojiMtaujasaH // 608 // 2abhAnibhA bhaTonmuktazaranArAcakIlitAH / prakSaraddhAtuniSyandagirayo bAlyaveNavaH // 609 // cakrAdyavayavairbhagnavikSiptA sarvato rathAH / bhAnti sma bhinnapotA vA tatsaMgrAmAbdhimadhyagAH // 610 // dinAnyevaM bahanyAsIt saMgrAmo balayordvayoH / prAyeNa vimukhe daive svaM balaM vIkSyabhaGgaram // 611 // santapto mAyayA sItAzirazchedaM dazAnanaH / vidhAya tava devIyaM gRhANeti rupAkSipat // 612 // zirastatpazyato bhahi~di mohe kRtAspade / khecarezvarasainyasya samIkSya samarotsavam // 613 // sItAM zIlavatIM kazcidapi spraSTuM tvayA vinA / zakto nAsti dazAsyasya mAyeyaM mAtragAH zucam // 614 // nAtheti rAghavaM tathyamabravIdrAvaNAnujaH / vibhISaNasya tadvAkyaM zraddhAya raghunandanaH // 15 // gajArigaMjayUthaM vA bhAskaro vA tamastatim / balaM vibhedayAmAsa sadyo vidyAdharezinaH // 616 // prakAzayuddhamujjhitvA maayaayuddhvidhitsyaa| sa putraiH saha paulastyo lahate sma nabho'GgaNam // 617 // taM vIkSya tadraNe dakSau durIkSya rAmalakSmaNau / gajArivinatAsUnu vAhinIbhyAM samudyatau // 618 // sugriivaannumdaadyaatmvidyaadhrblaanvitau| rAvaNena samaM rAmo lakSmaNopyagrasUnunA // 619 // sugrIvaH kumbhakarNena maruttunavikIrtinA / khareNa keturanjAdiraGgadazvendraketunA // 620 // khAte samaya to sabako khA gayA parantu vaha khAye hue samasta logoMko pacAnemeM samartha nahIM ho sakA, isalie hI mAno usane unheM ugala diyA thaa| 606 // jinake aGga jarjara ho rahe haiM aise kitane hI yoddhA usa yuddhasthalameM jahA~-tahA~ bikhare par3e hue the aura ve dekhanevAle yamarAjako bhI bhayAnaka rasa utpanna kara rahe the-unheM dekha yamarAja bhI bhayabhIta ho rahA thA // 607 / / jinake paira kaTa gaye haiM aise kitane hI pratApI evaM balazAlI ghor3e apane zarIrase hI uThanekA prayatna kara rahe the / 608 / / yoddhAoMke dvArA chor3e hue bANoM aura nArAcoMse kIlita hAthI aise suzobhita ho rahe the mAno jinase gerUke nirbhara bhara rahe haiM aura jinapara choTe-choTe bA~sa lage hue haiM aise parvata hI hoM / / 606 / / cakra Adi avayavoMke TUTa jAnese saba ora bikhare par3e ratha aise jAna par3ate the mAno usa saMgrAma rUpI samudrake bIcameM calanevAle jahAja hI TUTakara bikhara gaye hoM / / 610 / / isa prakAra una donoM senAoMmeM bahuta dina taka yuddha hotA rhaa| eka dina rAvaNa bhAgyake pratikUla honese apanI senAko naSTa hotI dekha bahuta duHkhI huaa| usI samaya usane mAyAse sItAkA zira kATa kara 'lo, yaha tumhArI devI hai grahaNa karo' yaha kahate hue krodhase rAmacandrajIke sAmane pheMka diyA / / 611-612 / / idhara sItAkA kaTA huA zira dekhate hI rAmacandrajIke hRdayameM mohane apanA sthAna jamAnA zurU kiyA aura udhara rAvaNakI senAmeM yuddhakA utsava honA zurU huaa| yaha dekha, vibhISaNane rAmacandrajIse saca bAta kahI ki zIlavatI sItAko Apake sivAya koI dUsarA chUneke lie bhI samartha nahIM hai| he nAtha, yaha rAvaNakI mAyA hai ataH Apa isa viSayameM zoka na kiijie| vibhISaNakI isa bAtapara vizvAsa rakha kara rAmacandrajI rAvaNakI senAko zIghra hI isa prakAra naSTa karane lage jisa prakAra ki siMha hAthiyoMke samUhako athavA sUrya andhakArake samUhako naSTa karatA hai // 613-616 / / aba rAvaNa khulA yuddha chor3akara mAyA-yuddha karanekI icchAse apane putroMke sAtha AkAza rUpI A~ganameM jA pahu~cA / 617 // usa mAyA-yuddha meM rAvaNako durIkSya (jo dekhA na jA sake) dekha kara, atyanta catura rAma aura lakSmaNa, siMhavAhinI tathA garur3avAhinI vidyAoMke dvArA arthAt ina vidyAoMke dvArA nirmitaAkAzagAmI siMha aura garur3a para ArUr3ha hokara yuddha karaneke lie udyata hue| suprIva, aNumAn Adi apane pakSake samasta vidyAdharoMkI senA bhI unake sAtha thii| rAvaNake sAtha rAmacandra, indrajItake sAtha lakSmaNa, kumbhakarNake sAtha sugrIva, ravikIrtike sAtha aNumAna kharake sAtha kamalaketu, indraketuke 1 vIkSyamANasya ka0, kha0, ga0, ma0 / 2 'bhAn ibhAH' iti pdcchedH| abhAn-zobhante sma, ibhA gajAH / 3 vinItAbhyAM l0| 41
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 mahApurANe uttarapurANam indravarmAbhidhAnena kumudo yuddhavizrutaH / khara dUSaNanAnApi nIlo mAyAvizAradaH // 621 // evamanye'pi tairanye rAmabhRtyA raNoddhatAH / dazAsyanAyakaiH sAI mAyAyuddhamakurvata // 622 // tadA rAmeNa saMgrAme paribhUtaM2 dazAnanam / avalokyendrajinmadhyaM prAvizadvAsya jIvitam // 623 // taM zaktyApAtayadrAmastaM nirIkSya khagAdhipaH / kupitvA'dhAvaduddizya sazastraM lakSmaNAgrajam // 624 // tanmadhye lakSmaNastUrNamabhUtaM dazakandharaH / mAyAgaja samAruhya vyadhAnnArAcapaare // 625 // "mahArAvaraNenApi pratApI garuDadhvajaH / siMhapota iva dRpto dunivAro'rivAraNaiH // 626 // tatpaJjaraM vibhidyAsI niryayo nijavidyayA / dRSTA tadrAvaNaH kraddhvA pratItaM cakramAdizat // 627 // siMhanAdaM tadA kurvan gagane nAradAdayaH / bAhau pradakSiNIkRtya dakSiNe svasya tiSTatA // 628 // cakreNa vikrameNeva mUrtIbhUtena cakriNA / tena tena ziro'grAhi trikhaNDaM vA khagezituH // 629 // so'pi prAgeva bahAyurdurAcArAdadhogatim / prApadApatkarI ghorAM pApinAM kA parAgatiH // 630 // vijayAjaM samApUrya kezavo vizvavidviSAm / abhayaM ghoSayAmAsa sa dharmo jitabhUbhujAm // 631 // 'tadAvaziSTapaulastyamahAmAnAdayo'livat / malinA balacakrezapAdapaGkanamAzrayan // 632 // mandodaryAditaddevIduHkhanodanapUrvakam / vibhISaNAya lakaizyapabandhaM vidhAya tau // 633 // dazakaNThAnvayAyAtavizvabhuktiM vitaratuH / 'abhUtAM ca trikhaNDezau pracaNDau balakezavau // 634 // sAtha aGgada, indravarmAke sAtha yuddhameM prasiddha kumuda aura khara-dUSagake sAtha mAyA karanemeM catura nIla yuddha kara rahe the| isI prakAra yuddha karane meM atyanta uddhata rAmacandrajIke anya bhRtya bhI rAvaNake mukhiyA logoMke sAtha mAyAyuddha karane lge|| 618-622 // usa samaya indrajItane dekhA ki rAmacandrajI yuddhameM rAvaNako dabAye jA rahe haiM-usakA tiraskAra kara rahe haiM taba vaha rAvaNake prANoMke samAna vIcameM A ghusA // 623 / / parantu rAmacandrajIne use zaktikI coTa se girA diyaa| yaha dekha rAvaNa kupita hokara zastroMse suzobhita rAmacandrajIkI ora daur3A / / 624 / / isI bIcameM lakSmaNa bar3I zIghratAse una donAMke bIca meM A gayA aura rAvaNane mAyAmayI hAthIpara savAra hokara use nArAca-paJjarameM ghera liyaa| arthAt lagAtAra vANa varSA kara use DhaMka liyA / / 625 / / parantu garur3akI dhvajA phaharAnevAlA lakSmaNa praharaNAvaraNa nAmakI vidyAse bar3A pratApI thaa| vaha siMhake bacce ke samAna dRta banA rahA aura zatrurUpI hAthI use roka nahIM sake / / 626 / / vaha apanI vidyApte nArAca-paJjarako tor3akara bAhara nikala aayaa| yaha dekha rAvaNa bahuta kupita huA aura usane krodhita hokara vizvAsapAtra cakrAne ke lie Adeza diyA / / 627 / / usI samaya nArada Adi AkArAmeM siMhanAda karane lge| vaha cakraratna mUtidhArI parAkramake samAna pradakSiNA dekara lakSmaNake dAhine hAtha para Akara Thahara gyaa| tadanantara cakraratnako dhAraNa karanevAle lakSmaNane usI cakraratnase tIna khaNDake samAna rAvaNakA zira kATakara apane AdhIna kara liyA / / 628-626 / / rAvaNa, apane durAcArake kAraNa pahale hI narakAyukA bandha kara cukA thaa| ataH, duHkha denevAlI bhayaMkara (adhAgati) naraka gatiko prApta huA so ThIka hI hai| kyoMki, pApI manuSyoMkI aura kyA gati ho sakatI hai ? // 630 // tadanantara lakSmagane vijaya-zaGka bajAkara samasta zatruoMko abhayadAnakI ghoSaNA kI so ThIka hI hai| kyAMki, rAjAoMko jItanevAle vijayI rAjAoMkA yahI dharma hai / / 631 / / usI samaya rAvaNake bace hue mahAmantrI Adine bhramaroMke samAna malina hokara rAmacandra tathA lakSmaNake caraNa-kamaloMkA Azraya liyA / / 632 // rAvaNakI mandodarI Adi jo deviyA~ duHkhase ro rahI thIM unakA duHkha dUra kara rAma aura lakSmaNane vibhISaNako laMkAkA rAjA banAyA tathA rAvaNakI vaMza-paramparAse AI huI samasta vibhUti use pradAna kara dii| isa prakAra donoM bhAI balabhadra aura nArAyaNa hokara tIna khaNDake balazAlI svAmI hue // 633-634 // 1 mAyAyuddhaM vyakurvata, ma0, l0| 2 paribhUtadazAnanam kh0| 3 zakyAghAtayadrAma l0| 4 prahArArAvaNenAzu ka0, kha0, gha0; prahAre rAvaNenAzu g0| 5 vijayazaGkham / 6 sadAvaziSTa l0| 7 laGkazyapadavandhaM gha. 8 zrAbhUtAM la /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSpaSTaM pa 1 atha zIlavatI sItAmazokavanamadhyagAm / saMgrAmavijayAkarNanodIrNapramadAnvitAm // 635 // rAvaNAnujasugrIvapavamAnAtmajAdayaH / gatvA yathocitaM dRSTvA jJApayitvA jayotsavam 636 // samayuJjata rAmeNa samaM lakSmImivAparAm / mahAmaNiM vA hAreNa kuzalAH kavayo'thavA // 637 // vAcaM manoharArthena santo dharmeNa vA dhiyam / 'satyamitrasambandhAdbhavantIpsitasiddhayaH // 638 // vahantI jAnakI duHkhamA prANapriyadarzanAt / rAmo'pi tadviyogotthazokanyAkulitAzayaH // 639 // tau parasparasandarzAtparAM prItimavApatuH / tRtIyaprakRtiM prApya nRpo vA sApi vA nRpam // 640 // Arabhya virahAdvattaM yadyattarAdapRcchatAm / anyonyasukhaduHkhAni nivedya sukhinaH priyAH // 641 // kRtadoSo hataH sItA nirdoSeti nirUpya tAm / svyakarodrAghavaH santo vicArAnucarAH sadA // 642 // tato'rikhepuro'gacchatsphuratpIThagirau sthitaH / atraivAbhiSavaM prApya sarvatIrthAmbusambhRtaiH // 643 // aSTottarasahasrorusuvarNakalazairmudA / devavidyAdharAdhIzaiH svahastena samuddhataiH // 644 // koTikAkhyazilAM tasminuja he rAghavAnujaH / tanmAhAtmyapratuSTaH san siMhanAdaM vyadhAdvalaH // 645 // nivAsI sunandAkhyo yakSaH sampUjya tau mudA / asiM saunandakaM nAnA samAnaM cakriNo'dita // 646 // anugaGgaM tato gatvA gaGgAdvArasamIpage / vane nivezya ziviraM rathamAruhya cakrabhRt // 647 // gopureNa pravizyAdhi nijanAmAGkitaM zaram / mAgadhAvAsamuddizya vyamuJcat kuJcitakramaH // 648 // mAgadho'pi zaraM vIkSya matvA svaM svalpapuNyakam / abhiSTuvan mahApuNyazcakravartIti lakSmaNam // 649 // 323 tadanantara jo azoka vanake madhyameM baiThI hai, aura saMgrAmameM rAmacandrajIkI vijayake samAcAra sunane se prakaTa hue harSase yukta hai aisI zIlavatI sItAke pAsa jAkara vibhISaNa, sugrIva tathA aNumAn dine usake yathA yogya darzana kiye aura vijayotsavakI khabara sunAI / / 635-636 / / tatpazcAt jisa prakAra kuzala kArIgara mahAmaNiko hArake sAtha, athavA kuzala kavi zabdako manohara arthake sAtha athavA sajjana puruSa apanI buddhiko dharmake sAtha milAte haiM usI prakAra una vibhISaNa dine dUsarI lakSmIke samAna sItAjIko rAmacandrajIke sAtha milAyA / so ThIka hI hai kyoMki uttama bhRtya aura mitroM ke sambandhase iSTa-siddhiyA~ ho hI jAtI haiM / / 637-638 / / udhara jaba taka rAmacandrajIkA darzana nahIM ho gayA thA taba taka sItA duHkhako dhAraNa kara rahI thI aura idhara rAmacandrajIkA hRdaya bhI sItAke viyogase utpanna honevAle zokase vyAkula ho rahA thA / parantu usa samaya paraspara eka-dUsareke darzana kara donoM hI parama prItiko prApta hue| rAmacandrajI tRtIya prakRtivAlI zAnta svabhAvavAlI sItAko aura sItA zAnta svabhAvavAle rAjA rAmacandrajIko pAkara bahuta prasanna hue / / 636-640 // virahase lekara aba takake jo-jo vRttAnta the ve saba donoMne eka-dUsarese pUche so ThIka hI hai kyoMki strI-puruSa paraspara eka-dUsare ko apanA sukha-duHkha batalAkara hI sukhI hote haiM / 641 / / 'jisane doSa kiyA thA aisA rAvaNa mArA gayA, rahI sItA, so yaha nirdoSa hai' aisA vicAra kara rAmacandrajIne use svIkRta kara liyaa| so ThIka hI hai kyoMki sajjana hamezA vicArake anusAra hI kAma karate haiM // 642 // tadanantara - donoM bhAI laMkApurIse nikalakara atizayasundarapITha nAmake parvata para Thahare vahA~ para deva aura vidyAdharoMke rAjAoMne apane hAthase uThAte hue suvarNake eka hajAra ATha bar3e-bar3e kalazoMke dvArA donoMkA bar3e harSase abhiSeka kiyaa| vahIM para lakSmaNane koTi-zilA uThAI aura usake mAhAtmyase santuSTa hue rAmacandrajIne siMhanAda kiyA / / 643-645 / / vahA~ ke rahanevAle sunanda nAmake yakSane una donoMkI bar3e harSase pUjA kI aura lakSmaNa ke lie bar3e sanmAnase saunandaka nAmakI talavAra dI / / 646 // tadanantara donoM bhAiyoMne gaGgA nadI ke kinAre-kinAre jAkara gaGgAdvArake samIpa hI vanameM senA ThaharA dI / lakSmaNane rathapara savAra ho gopura dvArase samudra meM praveza kiyA aura pairako kucha Ter3hAkara mAgadha devake nivAsa sthAnakI ora apane nAmase cihnita vANa chor3A || 647-648 // mAgadha devane bhI bANa dekhakara apane Apako 1 sadbhRtyAmitra - gha0 / 2-maprANa-la0 /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 mahApurANe uttarapurANam rasnahAraM tirITaM ca kuNDalaM zaramapyamum / tIrthAmbupUrNakumbhAntargatamasmai dadau surH|| 650 // tato'nujaladhiM gatvA vaijayantAkhyagopure / vazIkRtya yathA prAcya tathA varatanuM ca tam // 651 // kaTakaM sAjhAdaM cUlAmaNiM maulivibhUSaNam / praiveyakaM tatazcakrI kaTIsUtraM ca labdhavAn // 652 // tataH pratIcImAgatya sabala: sindhugopure / pravizyAbdhi prabhAsaM ca vinatIkRtya pUrvavat // 653 // mAlAM santAnakAkhyAnAM mukkAjAlapralambakam / zvetacchannaM tato bhUSaNAnyanyAnyapi cAdadau // 654 // tataH sindhostaTe gacchan pratIcIkhaNDavAsinaH / svakIyAM zrAvayitvAjJAM sAravastUni cAdadat // 655 // aindrasyAbhimukho bhUtvA vijayAInivAsinaH / vinamayya gajAzvAsavidyAdharakumArikAH // 656 // . ratnAni cAtmasAtkRtya puurvkhnnddnivaasinH| vidhAya karadAna mlecchAn vijayI nirgatastataH // 657 // dviguNASTasahasrANi 'paTTabandhAn mahIbhujaH / dazottarazatAkhyAtapurAdhIzAn khagezinaH // 658 // trikhaNDavAsidevAMzca vidhaayaashaavidhaayinH| dvAcatvAriMzadabdAnte pariniSThitRdigjayaH // 659 // kRtAalibhirAsevyo devkhecrbhuucraiH| agrajAgresaracakrI sacakraH sarvapUjitaH // 660 // kRtamaGgalanepathyAM prAya'mAnasamAgamAm / kAntAmiva vinItA tAM zakravatprAvizatpurIm // 661 // lagnagocarasaMzuddhazubhavelAdisasidhau / naravidyAdharA vyantarAdhipapramukhAH samam // 662 // siMhAsanaM samAropya zrImantau rAmalakSmaNau / tIrthAmbupUrNasauvarNasahasrASTamahAghaTaiH // 663 // abhiSicya trikhaNDAdhirAjye sampUjitau yuvAm / pravarddhamAnalakSmIkAvAzAruyazojuSau // 664 // alpa puNyavAn mAnA aura yaha mahApuNyazAlI cakravartI hai aisA samajhakara lakSmaNakI stuti kii| yahI nahIM, usane ratnoMkA hAra, mukuTa, kuNDala aura usa vANako tIrtha-jalase bhare hue kalazake bhItara rakhakara lakSmaNake lie bheMTa kiyA // 646-650 // tadanantara samudrake kinAre-kinAre calakara vaijayanta nAmaka gopura para pahu~ce aura vahA~ pUrvakI bhA~ti baratanu devako vaza kiyA // 651 // usa devase lakSmaNane kaTaka, keyUra, mastakako suzobhita karanevAlA cUDAmaNi, hAra aura kaTisUtra prApta kiyA // 652 // tadanantara rAmacandrajIke sAtha hI sAtha lakSmaNa pazcima dizAkI ora gayA aura vahA~ sindhu nadIke gopura dvArase samudra meM praveza kara usane pUrvakI hI bhAMti prabhAsa nAmake devako vaza kiyA // 653 // prabhAsa devase lakSmaNane santAnaka nAmakI mAlA, jisa para motiyoMkA jAla laTaka rahA hai aisA sapheda chatra, aura anya-anya AbhUSaNa prApta kiye // 654 / / tatpazcAt sindhu nadIke kinAre- . kinAre jAkara pazcima dizAke mleccha khaNDameM rahanevAle logoMko apanI AjJA sunAI aura vahA~kI zreSTha vastuoMko grahaNa kiyA // 655 // phira donoM bhAI pUrva dizAkI ora sanmukha hokara cale aura vijayA parvata para rahanevAle logoMko vaza kara usane hAthI, ghor3e, astra, vidyAdhara kanyAe~ evaM aneka ratna prApta kiye, pUrva khaNDameM rahanevAle mlecchoMko kara denevAlA banAyA aura tadanantara vijayI hokara vahA~se bAhara prasthAna kiyA / / 656-657 // isa prakAra lakSmaNane solaha hajAra paTTabandha rAjAoMko, eka sau daza nagariyoMke svAmI vidyAdharoMko aura tIna khaNDake nivAsI devoMko AjJAkArI banAyA thaa| usakI yaha digvijaya vyAlIsa varSameM pUrNa huI thii| deva, vidyAdhara tathA bhUmigocarI rAjA hAtha jor3akara sevA karate the| isa taraha bar3e bhAI rAmacandrajIke Age-Age calane vAle cakraratnake svAmI evaM sabake dvArA pUjita lakSmaNane, mAGgalika veSabhUSAse suzobhita tathA samAgamakI prArthanA karanevAlI kAnsAke samAna usa AyodhyA nagarImeM indrake samAna praveza kiyaa|| 658-661 / / tadanantara kisI zuddha lagna aura zubha muhUrtake Anepara manuSya, vidyAdhara aura vyantara devoMke mukhiyA logoMne ekatrita hokara zrImAn rAma aura lakSmaNako eka hI sAtha siMhAsana para virAjamAna kara unakA tIrthaalase bhare hue suvarNake eka hajAra ATha bar3e-bar3e kalazoMse abhiSeka kiyaa| isa prakAra unheM tIna khaNDake sAmrAjya para virAjamAna kara prArthanA kI ki ApakI lakSmI bar3hatI rahe aura ApakA yaza dizAoMke anta taka phaila jaave| prArthanA karaneke bAda unheM ratnoMke bar3e-bar3e mukuTa bA~dha, maNimaya 1 padabandhAna gh0| 2 ayodhyAm /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva 325 ityAropitarasnorumukuTau maNibhUSaNau / alaMkRtya mahAzIbhiH pUjayAmAsurutsukAH // 665 // pRthivIsundarImukhyAH kezavasya mnormaaH| dviguNASTasahasrANi devyaH satyo'bhavan zriyaH / 666 // sItAdyaSTasahasrANi rAmasya praannvllbhaaH| dviguNASTasahasrANi dezAstAvanmahIbhujaH // 667 / / zUnyaM paJcASTarandhroktakhyAtA droNamukhAH smRtAH' / pattanAni sahasrANi paJcaviMzatisaGkhyayA // 668 // karvaTAH khatrayadvayakapramitAH prArthitArthadAH / maTambAstatpramANAH syuH sahasrANyaSTa kheTakAH // 669 // zUnyasaptakavasvabdhimitA grAmA mahAphalAH / aSTAviMzamitA dvIpAH samudrAntarvatinaH // 670 // zUnyapaJcakapakSAbdhimitAstuGgamataGgajAH / rathavaryAstu tAvanto navakovyasturaGgamAH // 671 // khasaptakadvivAryuktA yuddhazauNDAH padAtayaH / devAzcASTasahastrANi gaNabaddhAbhimAnakAH // 672 // halAyudhaM mahAratnamaparAjitanAmakam / amoghAkhyAH zarAstIkSNAH saMjJayA kaumudI gadA // 673 // ratnAvataMsikA mAlA ratnAnyetAni sauriNaH / tAni yakSasahasreNa rakSitAni pRthaka pRthaka // 674 / / cakraM sudarzanAkhyAnaM kaumudItyuditA gadA / asiH saunandako'moghamukhI zaktiH zarAsanam // 675 // zAGga paJcamukhaH pAJcajanyaH zaGko mahAdhvaniH / kaustubhaM svaprabhAbhArabhAsamAna mahAmaNiH // 676 // ratnAmyetAni saptava kezavasya pRthaka pRthaka / sadA yakSasahasraNa rakSitAnyamitadyuteH // 677 // evaM tyormhaabhaagdheyyorbhogsmpdaa| nimagnayoH sukhAmbhodhau kAle gacchatyathAnyadA // 678 // jina manoharodyAne zivaguptasamAhvayam / vinayena samAsAdya pUjAyitvAbhivanya tm|| 679 // zraddhAlurdharmamaprAkSIddhImAn rAmaH sakezavaH / pratyAsannAtmaniSThatvAniSThitArtha niraJjanam // 680 // zrAbhUSaNa pahinAye aura bar3e-bar3e AzIrvAdoMse alaMkRta kara utsuka ho unakI pUjA kI // 662-665 / / lakSmaNake pRthivIsundarIko Adi lekara lakSmIke samAna manohara solaha hajAra pativratA rAniyA~ thIM aura rAmacandrajIke sItAko Adi lekara ATha hajAra prANapyArI rAniyA~ thiiN| solaha hajAra deza aura solaha hajAra rAjA unake AdhIna the| nau hajAra ATha sau pacAsa droNamukha the, paccIsa hajAra pattana the, icchAnusAra phala denevAle bAraha hajAra karvaTa the, bAraha hajAra maTaMva the, ATha hajAra kheTaka the, mahAphala denevAle ar3atAlIsa karor3a gA~va the, samudrake bhItara rahanevAle aTThAIsa dvIpa the, vyAlIsa lAkha bar3e-bar3e hAthI the, itane hI zreSTha ratha the, nava karor3a ghor3e the, yuddha karane meM zara-vIra vyAlIsa karor3a paidala sainika the aura ATha hajAra gaNabaddha nAmake deva the||666-672 / / rAmacandrajIke aparAjita nAmakA halAyudha, amogha nAmake tIkSNa vANa, kaumudI nAmakI gadA aura ratnAvataMsikA nAmaka mAlA ye cAra mahAratna the| ina saba ratnoMkI alaga-alaga eka-eka hajAra yakSadeva rakSA karate the / / 673-674 / / isI prakAra sudarzana nAmakA cakra, kaumudI nAmakI gadA, sonandaka nAmakA khar3aga, amoghamukhI zakti, zAGga nAmakA dhanuSa, mahAdhvani karanevAlA pA~ca mukhakA pAJcajanya nAmakA zaGkha aura apanI kAntike bhArase zobhAyamAna kaustubha nAmakA mahAmaNi ye sAta ratna aparimita kAntiko dhAraNa karanevAle lakSmaNake the aura sadA eka-eka hajAra yakSa deva unakI pRthak-pRthak rakSA karate the||675-677 // isa prakAra sukha rUpI sAgarameM nimagna rahanevAle mahAbhAgyazAlI donoM bhAiyoMkA samaya bhoga aura sampadAoMke dvArA vyatIta ho rahA thA ki kisI samaya manohara nAmake udyAnameM zivagapta nAmake jinarAja pdhaare| zraddhAse bhare hue buddhimAn rAma aura lakSmaNane bar3I vinayake sAtha jAkara unakI pUjA-bandanA kii| tadanantara Atma-niSThAke atyanta nikaTa honeke kAraNa kRtakRtya evaM karmamala 1 vardhayAmAsu kha0, ga0, gh0| 2 ma pustake'yaM pATho mUle militaH, ka pustake tvaJcalikAyAM likhitaH, anyatra nAstyeva / 'grAmo vRtyAvRtaH rayAnnagaramurucaturgopurodbhAsisAlaM, kheTaM nadyadriveSTa parivRtamabhitaH karvarTa pattanena / grAmaiyuktaM maTamba dalitadazazataiH pattanaM ratnayoniH, droNAsyaM sindhuvelAvalayavalayitaM vAhanaM cAdrirUDham / 3 assttdvismmitaa-l0| 4 khagAstIkSNA l0| 5 meghamukhI ka0, ga0, kh0| 6-vanyatA kh0| 7 niSThitArthaniraJjanaM ka0, kha0 / niSThitArtho niraJjanaH la /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 mahApurANe uttarapurANam bhavyAnugrahamukhyAtmapravRttiH so'pyabhASata / svavAkprasarasajjyotsnA samAhAditatatsamaH // 681 // pramANanayanikSepAnuyogaiAnahetubhiH / guNamukhyanayAdAnavizeSabalalAbhataH // 682 // syAcchabdalAnchitAstitvanAstitvAdyantasantatam / jIvAdInAM padArthAnAM tattvamAptasvalakSaNam // 683 // mArgaNA guNajIvAnAM samAsaM saMsRtisthitim / anyacca dharmasambaddhaM vyaktaM yuktisamAzritam // 684 // karmabhedAn phalaM teSAM sukhaduHkhAdibhedakam / bandhamocanayohetuM svarUpaM muktimuktayoH // 685 // iti dharmavizeSaM tat tataH zrutvA manISiNaH / sarve rAmAdayo'bhUvan gRhItopAsakavatAH // 686 // nidAnazalyadoSeNa bhogAsaktaH sa kezavaH / badhvAyu rakaM ghoraM nAgRhIdarzanAdikam // 687 // evaM saMvatsarAnItvA sAkete katicitsukham / tadAdhipatyaM bharatazatrughnAbhyAM pradAya tau // 688 // svayaM svaparivAreNa gatvA vArANasI purIm / prAvikSatAmadhikSipya zakalIlA svasampadA // 689 // suto vijayarAmAkhyo rAmasyAmarasannibhaH / pRthivIcandranAmAbhUccandrAmaH kezavasya ca // 690 // anyaizca putrapautrAdyaiH parItau tau dhRtodayau / nayataHsma sukhaM kAlaM trivarNaphalazAlinau // 691 // kadAcillakSmaNo nAgavAhinIzayane sukham / 1supto nyagrodhavRkSasya bhamjanaM matadantinA // 692 // saihikeyanigIArkarasAtalanivezanam / sudhAdhavalitottaGgaprAsAdekAMzavicyutim // 693 // svapne dRSTvA samutthAya samAsAdya nijAgrajam / svapnAn saMprazrayaM sarvAn yathAdRSTAnnyavedayat // 694 // purohitastadAkarNya phalaM tavetthamabravIt / vyagrodhonmUlanAd vyAdhimasAdhyaM kezavo vrajet // 695 // kalaGkase rahita ukta jinarAjase dharmakA svarUpa puuchaa|| 678-680 // bhavya jIvoMkA anugraha karanA hI jinakA mukhya kArya hai aise zivagupta jinarAja bhI apane vacana-samUha rUpI uttama candrikAse usa sabhAko AhlAdita karate hue kahane lage // 681 // ki isa saMsArameM jIvAdika nau padArtha haiM unakA pramANa naya nikSepa tathA nirdeza Adi anuyogoMse jo ki jJAna prAptike kAraNa haiM bodha hotA hai / gauNa aura mukhya nayoMke svIkAra karane rUpa balake mila jAnese 'syAdasti', 'syAnnAsti' Adi bhaGgoM dvArA pratipAdita dharmoMse ve jIvAdi padArtha sadA yukta rahate haiN| inake sivAya zivagupta jinarAjane prApta bhagavAnkA svarUpa, mArgaNA, guNasthAna, jIvasamAsa, saMsArakA svarUpa, dharmase sambandha rakhanevAle anya yukti-yukta padArtha, karmoM ke bheda, sukha-duHkhAdi aneka bheda rUpa karmAke phala, bandha aura mokSakA kAraNa, mukti aura mukta jIvakA svarUpa Adi vividha padArthoMkA vivecana bhI kiyaa| isa prakAra unase dharmakA vizeSa svarUpa sunakara rAmacandrajI Adi samasta buddhimAn puruSoMne zrAvakake vrata grahaNa kiye // 682-686 // parantu bhogoMmeM Asakta rahanevAle lakSmaNane nidAna zalya nAmaka doSake kAraNa narakakI bhayaGkara AyukA bandha kara liyA thA isalie usane samyagdarzana Adi kucha bhI grahaNa kiyaa||687| isa prakAra rAma aura lakSmaNane kucha vaSe to ayodhyAmeM hI sukhase bitAye tadanantara vahA~kA rAjya bharata aura zatrughnake lie dekara ve donoM apane parivArake sAtha banArasa cale gaye aura apanI sampadAse indrakI lIlAko tiraskRta karate hue nagarImeM praviSTa hue / / 688-686 / / rAmacandrake devake samAna vijayarAma nAmakA putra thA aura lakSmaNake candramAke samAna pRthivIcandra nAmakA putra utpanna huA thA / / 660 // jinakA abhyudaya prasiddha hai aura jo dharma, artha, kAma rUpa trivargake phalase suzobhita haiM aise rAmacandra aura lakSmaNa anya putra-pautrAdikase yukta hokara sukhase samaya bitAte the // 661 // kisI eka dina lakSmaNa nAgavAhinI zayyA para sukhase soyA huA thaa| vahA~ usane tIna svapna dekhe-pahalA manta hAthIke dvArA vaTa vRkSakA ukhAr3A jAnA, dUsarA rAhuke dvArA nigale hue sUryakA rasAtalameM calA jAnA aura tIsarA cUnAse sapheda kiye hue U~ce rAjabhavanakA ekadeza gira jAnA / ina svapnoMko dekhakara vaha uThA, bar3e bhAI rAmacandrajIke pAsa gayA aura vinayake sAtha saba svapnoMko jisa prakAra dekhA thA usI prakAra nivedana kara gayA // 662-664 // purohitane sunate hI unakA phala isa prakAra kahA ki, vaTa vRkSake ukhar3anese lakSmaNa asAdhya bImArIko prApta hogA, 1 suptvA kha.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaSaSTaM parva rAhugrastArkasampAtAd bhAgyabhogAyuSAM kSayaH / tujaprAsAdabhaGgena tvaM prayAtA tapovanam // 696 // ityekAnte vacastasya zrutvA rAmo yathArthavit / dhIrodAtayA nAyAn manAgapi manaHkSatim // 697 // lokadvayahitaM matvA kArayAmAsa 2ghopaNAm / prANino nahi hantavyAH kaizciJceti dayAdyataH // 698 // cakAra zAntipUjAM ca sarvajJasavanAvadhim / dadau dAnaM ca dInebhyo yena yadyadabhIpsitam // 699 // babhUva kSINapuNyasya tataH katipayaidinaiH / kezavasya mahAvyAdhirasAtodayacoditaH // 700 // daHsAdhyenAmayenA'sau mAghe maasysite'ntime| dine tenAgamaccakrI pRthvI paGkaprabhAbhidhAm // 7.1 // tadviyogena zokAgnisantaptahRdayo valaH / kathaM kathamapi jJAnAtsandhAryAtmAnamAtmanA // 7.2 // kRtvA zarIrasaMskAramanujasya yathAvidhiH / sarvAntaHpuraduHkhaM ca prazamayya prasannavAk // 7.3 // sarvaprakRtisAnnidhye pRthivI sundarIsute / jyeSThe rAjya vidhAyoccaiH saparTsa kezavAtmaje // 704 // aSTau vijayarAmAdyAH sItAyAH sAtvikAH sutaaH| lakSmImanabhivAbcchatsu teSAM jyeSTheSu saptasu // 7.5 // datvAjitAyAkhyAya yauvarAjyaM kanIyase / mithilAmarpayitvAsmai trinirvedaparAyaNaH // 706 // sAketapuramabhyetya vane siddhArthanAmani / vRSabhasvAminiSkrAntitIrthabhUmau mahaujasaH // 707 // zivaguptAbhidhAnasya samIpe kevalezinaH / saMsAramokSayorhetuphale samyaka prabuddhavAn // 708 // nidAnazalyadoSeNa caturthI nArakI bhuvam / kezavaH prApta ityetadbudhvA'smAdeva" zuddhadhIH // 709 // nirastatadgatasnehavidhirAbhinibodhikAt / vedAtprAdurbhavarodhiH sugrIvANumadAdibhiH // 10 // rAhuke dvArA grasta sUryake giranese usake bhAgya, bhoga aura AyukA kSaya sUcita karatA hai tathA U~ce bhavanake giranese Apa tapovanako jAveMge / / 665-666 // padArthoM ke yathArtha svarUpako jAnane vAle rAmacandrajIne purohitake yaha vacana ekAntameM sune parantu dhIra-bIra honeke kAraNa manameM kucha bhI bhAvako prApta nahIM hue| 667 // tadanantara dayAmeM udyata rahanevAle rAmacandrajIne donoM lokoMkA hitakara mAna kara yaha ghoSaNA karA dI ki koI bhI manuSya kisI bhI prANIkI hiMsA nahIM kare // 668 // isake sivAya unhoMne sarvajJa devakA snapana tathA zAnti-pUjA kI aura dInoMke lie jisane jo cAhA vaha dAna diyA // 666 // tadanantara jisakA puNya kSINa ho gayA hai aise lakSmaNako kucha dinoMke bAda asAtA vedanIya karmake udayase prerita huA mahAroga utpanna huaa|| 700 / / usI asAdhya rogake kAraNa cakraratnakA svAmI lakSmaNa marakara mAgha kRSNa amAvasyAke dina cauthI paGkaprabhA nAmakI pRthivImeM gayA // 701 // lakSmaNake viyogase utpanna huI zoka-rUpI agnise jinakA hRdaya santapta ho rahA hai aise rAmacandrajIne jJAnake prabhAvase kisI taraha apane Apa AtmAko susthira kiyA, choTe bhAI lakSmaNakA vidhi pUrvaka zarIra saMskAra kiyA aura prasannatApUrNa vacana kahakara samasta antaHpurakA zoka zAnta kiyA / / 702-703 // phira unhoMne saba prajAke sAmane pRthivIsundarI nAmakI pradhAna rAnIse utpanna hue lakSmaNake bar3e putrake lie rAjya dekara apane hI hAthase usakA paTTa bA~dhA // 704 // sAttvika vRttiko dhAraNa karanevAle sItAke vijayarAma Adika ATha putra the| unameM se sAta bar3e putroMne rAjyalakSmI lenA svIkRta nahIM kiyA isalie unhoMne ajitaJjaya nAmake choTe putrake lie yuvarAja pada dekara mithilA deza samarpaNa kara diyA aura svayaM saMsAra, zarIra tathA bhogoMse virakta ho gaye / / 705-706 // virakta hote hI ve ayodhyA nagarIke siddhArtha nAmaka usa vanameM pahu~ce jo ki bhagavAn vRSabhadevake dIkSAkalyANakakA sthAna honese tIrthasthAna ho gayA thaa| vahA~ jAkara unhoMne mahApratApI zivagupta nAmake kevalIke samIpa saMsAra aura mokSake kAraNa tathA phalako acchI taraha samajhA // 707-708 / / jaba unheM inhIM kevalI bhagavAnse isa bAtakA patA calA ki lakSmaNa nidAna nAmaka zalyake doSase cauthe naraka gayA hai taba unakI buddhi aura bhI adhika nirmala ho gaI / tadanantara jinhoMne lakSmaNakA samasta sneha chor3a diyA hai aura Abhinibodhika-matijJAnase 1 yogybhogaa-l0| 2 ghoSaNam ga0, ma0, l0| 3 sundare sute l0| 4 parAyaNaiH la. 5 buddhA devo vizudadhIH l0|
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 mahApurANe uttarapurANam vibhISaNadibhizcAmA bhUmipaiH paJcabhiH zataiH / azItizataputraizca saha saMyamamAtavAm // 711 // tathA sItA mahAdevI pRthivIsundarI yutAH / devyaH zrutavatI zAntinikaTe tapasi sthitAH // 12 // tau rAjayuvarAjau ca gRhiitshraavkvrtau| jinAghriyugmamAnamya samyak prAvizatA purIm // 13 // mokSamArgamanuSThAya yathAzakti yathAvidhi / rAmANumantau samjAtau zrutakevalinI munI // 7 // 1 // jAtAH zeSAzca buddhyAdisaptaddharyAviSkRtodayAH / evaM chadmasthakAle'sya paJcAbdonacatuHzateH // 715 // vyatItavati sadhyAna vizeSAddhataghAtinaH / rAmasya kevalajJAnamudapAyarkabimbavat // 16 // samudtaikachatrAdiprAtihAryavibhUSitaH / asiJcagavyasasyAnAM vRSTi dharmamayImasau // 17 // evaM kevalabodhena nItvA SaTzatavatsarAn / phAlgune mAsi pUrvA zuklapakSe caturdazI // 18 // dine sammedagiryagre tRtIyaM shuklmaashritH| yogatritayamArudhya samucchinnakriyAzrayaH // 719 // niHzeSanyakkRtAdhAtikarmA so'NumadAdibhiH / zarIratritayApAyAdavApatpadamuttamam // 20 // vibhISaNAdayaH kecit prApannanudizaM punaH / rAmacatrayagradevyAdyAH kAzvidIyurito'cyutam // 721 // zeSAH kalpe'bhavAnnAdau lakSmaNazcAgataH kramAt / narakAt saMyama prApya mokSalakSmImavApsyati // 22 // 2....................... ........... / vineyAtasya jantUnAM bhavedvaicitryamIhazam // 723 // vasantatilakA prolladhya gopadamivAmbunidhiM svasainyai ruddhvA ripoH puramagAramivaikamalpam / nirmUlya vairikulamAzviva sasyamISa lakSayA saha kSitisutAmapahRtya zatroH // 724 // jinheM ratnatrayakI prApti huI hai aise rAmacandrajIne sugrIva, aNumAn aura vibhISaNa Adi pA~ca sau rAjAoM tathA eka sau assI apane putroMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA // 706-711 / / isI prakAra sItA mahAdevI aura pRthivIsundarIse sahita aneka deviyoMne zratavatI AryikAke samIpa dIkSA dhAraNa kara lI // 712 / / tadanantara jinhoMne zrAvakake vrata grahaNa kiye haiM aise rAjA tathA yuvarAjane jinendra bhagavAnke caraNa-yugalako acchI taraha namaskAra kara nagarImeM praveza kiyA // 793 // rAmacandra aura aNumAna donoM hI muni, zaktike anusAra vidhipUrvaka mokSamArgakA anuSThAna kara zratakevalI hue // 714 // zeSa bace hue munirAja bhI buddhi Adi sAta RddhiyoMke aizvaryako he| isa prakAra jaba chamastha avasthAke tIna sau paMcAnave varSa bIta gaye taba zukla dhyAnake prabhASase ghAtiyA karmokA kSaya karanevAle munirAja rAmacandrako sUrya-vimbake samAna kevalajJAna utpanna huA // 715-716 // prakaTa hue ekachatra Adi prAtihAryoMse vibhUSita hue kevala rAmacandrajIne dharmamayI STike dvArA bhavya-jIvarUpI dhAnyake paudhoMko sIMcA // 717 / isa prakAra kevalajJAnake dvArA unhoMne chaha sau varSa bitAkara phAlguna zukla caturdazIke dina prAtaHkAlake samaya sammedAcalakI zikhara para tIsarA zatadhyAna dhAraNa kiyA aura tInoM yoMgoMkA nirodhakara samucchinnakriyApratipAtI nAmaka cauthe zukla dhyAnake Azrayase samasta aghAtiyA karmokA kSaya kiyA / isa prakAra audArika, taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroMkA nAza ho jAnese unhoMne aNumAn Adike sAtha unnata pada-si kSetra prApta kiyA / / 718-720 / / vibhISaNa aAdi kitane hI muni anudizako prApta hue aura rAmacandra tathA lakSmaNakI paTTarAniyA~ sItA tathA pRthivIsundarI Adi kitanI hI AryikAe~ acyata svargameM utpanna huI // 721 // zeSa rAniyA~ prathama svargameM utpanna huii| lakSmaNa narakase nikala kara krama-kramase saMyama dhAraNa kara mokSa-lakSmIko prApta hogA / 722 / / so ThIka hI hai kyoMki jIvoMke isI prakArakI vicitratA hotI hai / / 723 / / jinhoMne samudrako gopadake samAna ullaGghana kiyA, jinhoMne apanI senAse zatruke nagarako eka choTese gharake samAna ghera liyA, jinhoMne zatruke samasta vaMzako dhAnake 1 padamunnatama la0, m.| 2 aramadupalabdhasarvapustakepdaraya zlokaraya pUrvAdhoM nArita /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- aSTaSaSTaM parva 326 zArdUlavikrIDitam bhAnanAmarabhUnabhazcaraziraHpIThoddhatAdhidvayau, nissknnttiikRtdkssinnaardhbhrtaakhnnddtrikhnnddaadhipau| sAketaM samadhiSThitau hatazuciprodbhAsibhAsvatprabhau diprAnsadvipa darpasarpazamanavyaprogravIrazriyau // 725 // sIrAdiprabhRtiprasiddhavilasadratnAvalIramjita __ zrIsampAditabhogayogasukhinau sarvAthisantarpako / candrArkAviva tejasA svayazasA vizvaM prakAzya sphurTa zrImantau balakezavau kSitimimAM sampAlya sAI ciram // 26 // vasantatilakA ekabilokazikharaM sukhamadhyatiSTha __danyazcaturthanarakAvaninAyako'bhUt / bhogya same'pi pariNAmakRtAdvizeSA mA tavyadhAdabudhavasubudho' nidAnam // 727 // deze sArasamupaye narapatirdevo narAdistataH saudharmenimiSo'bhavatsukhanidhistasmAcyuto'sminabhUt / AkrAntAkhilakhecarojjvalaziromAlo vinamyanvaye khIlolo nijavaMza keturahitAcArApraNI rAvaNaH // 728 // AsIdihaiva malaye viSaye mahIza stuk candracUla iti ducaritaH samApya / pazcAttapo'jani suraH sa sanatkumAre tasmAdihatya samabhUdvibhuIcakrI // 729 // khetake samAna zIghra hI nirmUla kara diyA, jinhoMne lakSmIke sAtha-sAtha zatruse sItAko chIna liyA, jinake donoM caraNa, namrIbhUta deva, bhUmigocarI rAjA tathA vidyAdharoMke mastakarUpI siMhAsana para sadA vidyamAna rahate the, jinhoMne dakSiNa dizAke ardhabharata kSetrako niSkaNTaka banA diyA thA, jo samasta tIna khaNDoMke svAmI the, ayodhyA nagarImeM rahate the, jinakI prabhA jyeSTha mAsake sUryakI prabhAko bhI tiraskRta karatI thii| jinakI vIralakSmI dizAoMke antameM rahanevAle diggajoMke garva-rUpI sarpako zAnta karanemeM sadA vyagra rahatI thI, hala Adi prasiddha tathA suzobhita ratnoMkI paMktise anuraJjita lakSmIke dvArA prApta karAye hue bhogoMke saMyogase jo sadA sukhI rahate the, jo samasta yAcakoMko saMtuSTa rakhate the, jo tejapte candra aura sUryake samAna the, aura jinhoMne apane yazase samasta saMsArako atyanta prakAzita kara diyA thA aise zrImAn balabhadra aura nArAyaNa padavIke dhAraka rAmacandra aura lakSmaNa cirakAla taka sAtha hI sAtha isa pRthivIkA pAlana karate rahe / una donoMmeMse eka to bhogoMkI samAnatA honepara bhI pariNAmoMke dvArA kI huI vizeSatAse tIna lokake zikhara para sukhase virAjamAna huA aura dUsarA caturtha narakakI bhUmikA nAyaka huA / isalie prAcArya kahate haiM ki vidvAnoMko mUrkhake samAna kabhI bhI nidAna nahIM karanA cAhiye / / 724-727 / / rAvaNakA jIva pahale sArasamuccaya nAmake dezameM naradeva nAmakA rAjA thaa| phira saudharma svarga meM sukhakA bhANDAra-svarUpa deva huA aura tadanantara vahA~ se cyuta hokara isI bharatakSetrake rAjA vinami vidyAdharake vaMzameM samasta vidyAdharoMke dedIpyamAna mastakoMkI mAlApara AkramaNa karanevAlA, strIlampaTa, apane vaMzako naSTa karaneke lie ketu (pucchalatArA) ke samAna tathA durAcAriyoMmeM agresara rAvaNa hubhA // 728 // lakSmaNakA jIva pahale 1 dvipasarpadarpazamana-la0 / 2 prabudho ka0, pa0 / 3 devaH /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 mahApurANe uttarapurANam drutavilambitam maNimatiH khacarI guNabhUSaNA kRtnidaanmRterti'kopinii| tatayazA samabhUdiha suvratA pariratA janakezasutA satI // 730 // mAlinI iha sacivatanUjazcandracUlasya mitraM vijayaviditanAmA'jAyata 'svastRtIye / kathitakanakacUlo lAlito divyabhogai rabhavadamitavIryaH sUryavaMze sa rAmaH // 731 // janayatu baladevo devadevo durantAd duritadurudayotthAdRSyaduHkhAddavIyAn / avanatabhuvanezo vizvadRzvA virAgo nikhilasukhanivAsaH so'STamo'bhISTamasmAn // 732 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaGmahe munisuvratatIrthakara-hariSeNacakravati rAmabaladevalakSmIdharakezavasItArAvaNapurANaM parisamAptamaSTaSaSTaM parva // 68 // isI kSetrake malayadezameM candracUla nAmakA rAjaputra thA, jo atyanta durAcArI thaa| jIvanake pichale bhAgameM tapazcaraNa kara vaha sanatkumAra svargameM deva huA phira vahA~se Akara yahA~ ardhacakrI lakSmaNa huA thaa||726|| sItA pahale guNarUpI AbhUSaNoMse sahita maNimati nAmakI vidyAdharI thii| usane atyanta kupita hokara nidAna maraNa kiyA jisase yazako vistRta karanevAlI tathA acche vratoMkA pAlana karanevAlI janakaputrI satI sItA huI // 730 // rAmacandrakA jIva pahale malaya dezake maMtrIkA putra candracUlakA mitra vijaya nAmase prasiddha thA phira tIsare svargameM divya bhogoMse lAlita kanakacUla nAmakA prasiddha deva huA aura phira sUryavaMzameM aparimita balako dhAraNa karanevAlA rAmacandra huaa|| 731 / / jo duHkhadAyI pApakarmake duSTa udayase utpanna honevAle nindanIya duHkhase bahuta dUra rahate the, jinhoMne samasta indroMko namra banA diyA thA, jo sarvajJa the, vItarAga the, sta sukhoMke bhANDAra the aura jo antameM devoMke deva hue-siddha avasthAko prApta hue aise aSTama balabhadra zrI rAmacandrajI hama logoMkI iSTa-siddhi kareM // 732 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNamahApurANake saMgrahameM munisuvratanAtha tIrthaMkara, hariSeNa cakravartI, rAma balabhadra, lakSmIdhara (lakSmaNa) nArAyaNa, sItA tathA rAvaNake purANakA varNana karanevAlA ar3asaThavA~ parva samApta huaa| 68 // 1-rapi la / 2 svarge / 3 virAgI la0 |
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonasaptatitamaM parva yasya nAmApi dhartRNAM muktyai hRdayapaGkaje / namirgamayatAnamrAn mokSalakSmI sa maMkSu naH // 5 // dvIpe'smin bhArate varSe viSaye vatsanAmani / kauzAmbyAM nagare rAjA pArthivAkhyo vibhuvizAm // 2 // cakSurikSvAkuvaMzasya lakSmI vakSaHsthale dadhan / sAkSAcakrIva dikcakramAkramyAbhAtsa vikramI // 3 // tanUnastasya sundayAM devyAM siddhArthanAmabhAk / muni manoharodyAne paramAvadhivIkSaNam // 4 // iSTA munivarAkhyAnaM kadAcidvinayAnataH / sampRchya dharmasajAvaM yathAvatcadudIritam // 5 // samAkaye samutpanasaMvegaH sa mahIpatiH / mRtimUladhanenAdhamarNo mRtyorihAsubhRt // 6 // vahan duHkhAni tavRddhi sarvo janmani durgataH / ratnatrayaM samAvayaM tasmai yAvanna dAsyati // 7 // RrNa savRddhikaM tAvaskutaH svAsthyaM kutaH sukham / iti nizcitya karmArInihantaM vihitodyamaH // 8 // sutAya zrutazAstrAya prajApAlanazAline / siddhArthAya samarthAya datvA raajymudaatvii:2||9|| prAvAjItpUjyapAdasya munermunivarazruteH / pAdamUlaM samAsAdya satAM sAH vRttirIdRzI // 10 // siddhArtho vyAsasamyaktvo gRhItANuvratAdikaH / bhogAn sukhena bhulAnaH pracaNDo'pAlayatprajAH // 11 // kAle gacchati tasyaivaM kadAcitsvagurormuneH / zratvA zarIrasaMnyAsaM vicchinnaviSayaspRhaH // 12 // sayo manoharocAne buddhttvaarthvistRtiH| mahAbalAbhidhAkhyAtAskevalAvagamekSaNAt // 13 // athAnantara-bhakta logoMke hRdaya-kamalameM dhAraNa kiyA huA jinakA nAma bhI muktike lie paryApta hai-mukti denemeM samartha hai aise naminAtha svAmI hama sabake lie zIghra hI mokSa-lakSmI pradAna kreN||1|| isI jambUdvIpa sambandhI bharata kSetrake vatsa dezameM eka kauzAmbI nAmakI nagarI hai| usameM pArthiva nAmakA rAjA rAjya karatA thaa||2|| vaha ikSvAku vaMzake netrake samAna thA, lakSmIko apane vakSaHsthala para dhAraNa karatA thA, atizaya parAkramI thA aura saba dizAoM para AkramaNa kara sAkSAt cakravartIke samAna suzobhita hotA thA // 3 // usa rAjAke sundarI nAmakI rAnIse siddhArtha nAmakA putra huA thA / eka dina vaha rAjA manohara nAmake udyAnameM gayA thaa| vahA~ usane paramAvadhijJAnarUpI netrake dhAraka munivara nAmake munike darzana kiye aura vinayase namra hokara unase dharmakA svarUpa pUchA / munirAjane dharmakA yathArtha svarUpa batalAyA use sunakara rAjAko vairAgya utpanna ho aayaa| vaha vicAra karane lagA ki saMsArameM prANI maraNa-rUpI mUladhana lekara mRtyukA karjadAra ho rahA hai||4-6|| pratyeka janmameM aneka duHkhoMko bhogatA aura usa karjakI vRddhi karatA huA yaha prANI durgata ho rahA haidurgatiyoMmeM par3akara duHkha uThA rahA hai athavA daridra ho rahA hai| jaba taka yaha prANI ratnatraya rUpI dhanakA upArjana kara mRtyu rUpI sAhUkArake lie vyAja sahita dhana nahIM de degA taba taka use svAsthya kaise prApta ho sakatA hai ? vaha sukhI kaise raha sakatA hai ? aisA nizcaya kara vaha karmarUpI zatruoMko naSTa karanekA udyama karane lagA // 7-8 // utkRSTa buddhike dhAraka rAjA pArthivane, aneka zAkhoMke sunane evaM prajAkA pAlana karanevAle siddhArtha nAmake apane samartha putrake lie rAjya dekara pUjyapAda manivara nAmake munirAjake caraNa-kamaloMke samIpa jinadIkSA dhAraNa kara lI so ThIka hI hai kyoMki satpuruSoMkI aisI hI pravRtti hotI hai||6-10|| pratApI siddhArtha bhI samyagdarzana prApta kara tathA aNuvrata bhAdi vrata dhAraNa kara sukhapUrvaka bhoga bhogatA huA prajAkA pAlana karane lgaa||| 11 // ___ isa prakAra samaya vyatIta ho rahA thA ki eka dina usane apane pitA pArthiva munirAjakA samAdhimaraNa sunaa| samAdhimaraNakA samAcAra sunate hI usakI viSaya-sambandhI icchA dUra ho gii| usane zIghra hI manohara nAmake udyAnameM jAkara mahAbala nAmaka kevalI bhagavAnase tattvArthakA vistArake 1-zIlane l0| 2 zriyaM sudhIH la / 3 mahAbalAbhidhAlyAtakevalA-gha0, ma / mahAbalAbhidhAnAkhyAt kevlaa-l|
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 mahApurANe uttarapurANama rAjyabhAra samAropya zrIdatte svasute sati / labdhakSAyikasamyaktvaH zamI saMyamamAdade // 14 // sa dhRtvaikAdazAGgAni baddhvA SoDazakAraNaiH / antyanAmAdikarmANi puNyAni puruSottamaH // 15 // svAyurante samArAdhya vimAne 'lavasarAmaH / devo'parAjite puNyAduttare'nuttare'bhavat // 16 // trayaviMzatpayodhyAyurekAratnisamucchUitiH / nizvAsAhAralezyAdibhAvaistatroditairyutaH // 17 // jIvitAnte'hamindre'smin SaNmAsairAgamiSyati / jambUpalakSite dvIpe viSaye baGganAmani // 18 // mithilAyAM mahIpAlaH zrImAn gotreNa kAzyapaH / vijayAdimahArAjo vikhyAto vRSabhAnvaye // 19 // anuraka gyadhAt kRtsnamudyaciva ravirjagat / svavirAgAdvirakta tat so'tapattasya tAdRzam // 20 // 'bhavRNIta guNAlistaM lakSmIzca sukRtodayAt / puSkalAviSkriya tasmin puruSArthatrayaM tataH // 21 // tasya rAjye ravAveva tApaH kopo'pi kAmiSu / vigrahAkhyA tanuSveva muniSveva virAgatA // 22 // parArthagrahaNaM nAma kukaviSveva bandhanam / kAvyeSveva vivAdazca vidvatsveva jayArthiSu // 23 // zaravyAptiH saritsveva jyotiHvevAnavasthitiH / kraurya UragraheSveva deveSveva pizAcatA // 24 // sAtha svarUpa samajhA / / 12-13 // tadanantara zrIdatta nAmaka putrake lie rAjya dekara usane kSAyika samyagdarzana prApta kara liyA aura zAnta hokara saMyama dhAraNa kara liyA // 14 // usa puruSottamane gyAraha aGga dhAraNa kara solaha kAraNa bhAvanAoMke dvArA tIrthakara nAmaka puNya karmakA bandha kiyA // 15 // aura Ayuke antameM samAdhimaraNa kara aparAjita nAmake zreSTha anuttara vimAnameM atizaya zobhAyamAna deva huaa||16|| vahA~ usakI taitIsa sAgarakI Ayu thI, eka hAtha UMcA zarIra thA, tathA zvAsocchavAsa, AhAra, lezyA Adi bhAva usa vimAna-sambandhI devoMke jitane batalAye gaye haiM vaha una sabase sahita thA // 17 // jaba isa ahamindrakA jIvanakA anta AyA aura vaha chaha mAha bAda yaha vahA~ se calaneke lie tatpara huA taba jambUvRkSase suzobhita isI jambUdvIpake vaGga nAmaka dezameM eka mithilA nAmakI nagarI thii| vahA~ bhagavAna vRSabhadevakA vaMzaja, kAzyapagotrI vijayamahArAja nAmase prasiddha sampattizAlI rAjA rAjya karatA thA / / 18-16 / jisa prakAra udita hotA huA sUrya saMsArako anurakta-lAlavarNakA kara letA hai usI prakAra usane rAjyagaddI para ArUr3ha hote hI samasta saMsArako anuraktaprasanna kara liyA thA aura jyoM-jyoM sUrya svayaM rAga-lAlimAse rahita hotA jAtA hai tyoM-syoM vaha saMsArako virakta--lAlimAse rahita karatA jAtA hai isI prakAra vaha rAjA bhI jyoM-jyoM virAga-prasannatAse rahita hotA jAtA thA tyoM-tyoM saMsArako virakta-prasannatAse rahita karatA jAtA thaa| sArAMza yaha hai ki saMsArakI prasannatA aura aprasannatA usIpara nirbhara thI so ThIka hI hai kyoMki usane vaisA hI tapa kiyA thA aura vaisA hI usakA prabhAva thA / / 20 / / cUMki puNya karmake udayase aneka guNoMke samUha tathA lakSmIne usa rAjAkA varaNa kiyA thA isalie usameM dharma, artha, kAmarUpa tInoM puruSArtha acchI taraha prakaTa hue the // 21 // usa rAjAke rAjyameM yadi tApauSNatva thA to sUryameM hI thA anyatra tApa-duHkha nahIM thA, krodha thA to sirpha kAmI manuSyoMmeM hI thA vahA~ ke anya manuSyoMmeM nahIM thA, vigraha nAma thA to zarIroMmeM hIthA anyatra nahIM,virAgatA-vItarAgatA yadi thI to muniyoM meM hI thI vahA~ ke anya manuSyoMmeM virAgatA-snehakA abhAva nahIM thaa| parArtha grahaNaH-anya kaviyoMke dvArA pratipAdita arthakA grahaNa karanA kukaviyoMmeM hI thA anya manuSyoMmeM parArthagrahaNa-dUsareke dhanakA grahaNa karanA nahIM thaa| bandhana-harabandha, chatrabandha AdikI racanA kAvyoMmeM hI thI vahA~ ke anya manuSyoMmeM bandhana-pAza Adise bA~dhA jAnA nahIM thaa| vivAda-zAstrArtha yadi thA to vijayakI icchA rakhanevAle vidvAnoMmeM hI thA vahA~ ke anya manuSyoMmeM vivAda-kalaha nahIM thaa| zaravyApti-eka prakArake tRNakA vistAra nadiyoMmeM hI thA vahA~ ke manuSyoMmeM zaravyApti-vANoMkA vistAra nahIM thaa| anavasthiti-asthiratA yadi thI to jyautiSka devoMmeM hI thI ve hI nirantara 1 ahmindrH| 2 la. pustake tu 'zravRNIta guNAneva sarvAn mukatodayAt' iti pAThaH / atra dvitIyapAde bmomnH|
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonasaptatitamaM pave afppalA tanmahAdevI vasudhArAdipUjitA / zrIhrISTatyAdibhiH sevyA sukhasuptAnizAvadhau // 25 // 'zaradAdidvitIyAyAM nakSatreSvAdime sati / svargAvataraNe bharturdRSTrA svamAn puroditAn // 26 // svavakrAbjapraviSTebhamapyAlokya vinidrikA / prabhAtapaTahadhvAna zravaNAviSkRtotsavA // 27 // apRcchat phalameteSAM nRpaM dezAvadhIkSaNam / so'bhyavAdIdbhavadgarbhe bhAvitIrthakRdityadaH // 28 // tadaivAgasya devendrAH svargAvataraNotsavam / vidhAya svaniyogena nijadhAmAgamatsamam // 29 // ASADhe svAtiyoge taM kRSNapakSe mahaujasam / dazamyAM vizvalokezamasUta tanujottamam // 30 // devA dvitIyakalyANamapyabhyetya tadA vyadhuH / naminAmAnamadhyenaM vyAharan mohabhedinam // 31 // munisuvratatIrthe zasantAne varSamAnataH / gateSu SaSTilakSeSu naminAthasamudbhavaH // 32 // AdarzasahasrANi varSANAM paramaM matam / utsedho dhanuSAM paJcadaza cAsyAbhidhIyate // 33 // jAtarUpadyutiH sArddhadvisahasrAbdasammite / gate kumArakAle'bhiSekamApatsarAjyakam // 34 // rAjye paJcasahasrANi vatsarANAmagurvibhoH / tadA prAvRDdhanATopasaGkaTe gaganAGgaNe // 35 // "devaM vanavihArAya gatavantaM mahodayam / gajaskandhasamArUDhaM bhAnumantamivAparam // 36 // nabhastalagatau devakumArau vihitAnatI / evaM vijJApayAmAsaturbaddhakarapaGkajau // 37 // dvIpessmin prAgvidehe'sti viSayo vatsakAvatI / susImA nagarI tatra vimAnAdaparAjitAt // 38 // 333 gamana karate rahate the vahA~ ke manuSyoM meM anavasthiti asthiratA nahIM thI / krUratA yadi thI to duSTa grahoMmeM hI thI vahA~ ke manuSyoM meM krUratA duSTatA - nirdayatA nahIM thI aura pizAcatA -pizAca jAti yadi thI to devoM meM hI thI vahA~ ke manuSyoM meM pizAcatA-nIcatA nahIM thI / / 22-24 // vijayamahArAjakI mahAdevIkA nAma vappilA thA, devoMne ratnavRSTi Adise usakI pUjA kI thI, zrI, hI, dhRti Adi deviyA~ usakI sevA karatI thiiN| zarad RtukI prathama dvitIyA arthAt zrazvina kRSNa dvitIyAke dina azvinI nakSatra aura rAtrike pichale pahara jaba ki bhagavAnakA svargAvataraNa ho rahA thA taba sukha se soI huI mahArAnIne pahale kahe hue solaha svapna dekhe / / 25-26 / / usI samaya usane apane mukhameM praveza karatA huA eka hAthI dekhaa| dekhate hI usakI nidrA dUra ho gaI aura prAta:kAlake bAjoMkA zabda sunanese usake harSakA ThikAnA nahIM rahA / / 27 / / usane dezAvadhi jJAnarUpI netrako dhararaNa karanevAle rAjAse ina svapnoMkA phala pUchA aura rAjAne bhI kahA ki tumhAre garbhameM bhAvI tIrthaMkarane avatAra liyA hai // 28 // usI samaya indroMne Akara apane niyogake anusAra bhagavAnkA svargAvataraNa mahotsava - garbhakalyANakakA utsava kiyA aura tadanantara saba sAtha hI sAtha apane apane sthAnapara cale gaye || 26 // vappilA mahAdevIne ASAr3ha kRSNa dazamIke dina svAti nakSatra yoga meM samasta lokake svAmI mahApratApI jeSThaputrako utpanna kiyA // 30 // devoMne usI samaya Akara janmakalyANakakA utsava kiyA aura moha zatruko bhedana karanevAle jina - bAlakakA minAtha nAma rakhA // 31 // bhagavAn munisuvratanAtha tIrthaMkarakI tIrtha - paramparAmeM jaba sATha lAkha varSa dIta cuke the taba naminAtha tIrthaMkarakA janma huA thA // 32 // bhagavAn naminAthakI Ayu daza hajAra varSakI thI, zarIra pandraha dhanuSa U~cA thA aura kAnti suvarNake samAna thI / jaba unake kumArakAla ke DhAI hajAra varSa bIta gaye taba unhoMne abhiSekapUrvaka rAjya prApta kiyA thA / / 33 - 34 // isa prakAra rAjya karate hue bhagavAnko pA~ca hajAra varSa bIta gaye / eka dina jaba ki AkAza varSARtuke bAdaloMke samUhase vyApta ho rahA thA taba mahAn abhyudayake dhAraka bhagavAn naminAtha dUsare sUrya ke samAna hAthIke kandhepara ArUr3ha hokara vana vihArake lie gaye || 35-36 // usI samaya AkAzamArga se Aye hue do devakumAra hastakamala jor3akara namaskAra karate hue isa prakAra prArthanA karane lage // 37 // ve kahane lage ki isI jambUdvIpa ke pUrva videha kSetrameM eka vatsakAvatI nAmakA 1 zAradAdi-ma0 / 2 vanaM vanavihArAya ma0 / evaM vanavihArAya ga0, la0 /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 mahApurANe uttarapurANam avatIrya samutpannastIrthanAtho'parAjitaH / tasya kevalapUjArtha devendrAH smupaagtaaH|| 35 // tatsabhAyAmabhUt praznaH kimasti bharate'dhunA / kazcittIrthakRdityAha sopyevaM sakalArthahaka // 40 // vaGgAkhyadeze mithilAnagare naminAyakaH / bhAvitIrthakaraH puNyAdavatIrNo'parAjitAt // 4 // devopanItabhogAnAM bhoktA samprati sAdhviti / tapaH prAgdhAtakIkhaNDe kRtvA saudharmanAmani // 42 // sambhUyeto dvitIye'ti gatvA tdvcnshrtH| bhavantamIkSitaM pUjyamAvAmaiva sakautukau // 13 // iti so'pi samAsabakevalAvagamodayaH / citte vidhAya tatsarva mahIzaH prAvizatpuram // 44 // tantra svabhavasambandha smRtvA tIrthakaraM ca tam / AjavaM javasaMjAsasadbhAva bhAvayanmuhuH // 45 // anAdibandhanairgADhaM vadhvAramAtmAnamAtmanA / kAyakArAgRhe sthitvA pApI pakSIva pakSare // 46 // kumaro vArpitAlAno kalayatpalamAtmanaH / nAnA duHkhAni bhuAno bhUyastaireva rajitaH // 17 // indriyArtheSu saMsakto ratitIvratarodayAt / azuciSvevasambRddhatRSNo'vaskarakITavat // 48 // bibhyanmRtyostamAdhAvan vayaMduHkhastadarjayat / viparyastamatiH kaSTamArtaraudrAhitAzayA // 59 // bhave bhAmyatyavizrAmyan pratAmyan pApapAkataH / dRDhAM nirUDhAM dhimUDhimabhISTArthavighAtinIm // 50 // iti nirveda saMyogAgogarAgAtidUragaH / saarsvtaadisrvaapraagaamrsmciNtH|| 51 // kSayopazamasamprAptazasta saMjvalanodayaH / labdhabodhiH sutaM rAjye nije saMyojya suprabham // 52 // deza hai| usakI susImA nagarImeM aparAjita vimAnase avatAra lekara aparAjita nAmake tIrthaGkara utpanna hue haiN| unake kevalajJAnakI pUjAke lie saba indra Adi deva Aye the||38-39 / / unakI sabhAmeM prazna huA ki kyA isa samaya bharatakSetrameM bhI koI tIrthaGkara hai ? sarvadarzI aparAjita bhagavAn ne uttara diyA ki isa samaya vaGgadezake mithilAnagarameM naminAtha svAmI aparAjita vimAnase avatIrNa hue haiM ve apane puNyodayase tIrthaMkara honevAle haiN||40-41|| isa samaya ve devoMke dvArA lAye hue bhogoMkA acchI taraha upabhoga kara rahe haiM-gRhasthAvasthAmeM vidyamAna haiN| he deva ! hama donoM apane pUrva janmameM dhAtakIkhaNDa dvIpake rahanevAle the vahA~ tapazcaraNa kara saudharma nAmaka svargameM utpanna hue haiN| dUsare dina hamaloga aparAjita kevalIkI pUjAke lie gaye the| vahA~ unake vacana sunanese pUjanIya Apake darzana karaneke lie kautukavaza yahA~ Aye haiN||42-43 // jinheM nikaTakAlameM hI kevalajJAnakI prApti honevAlI hai aise bhagavAn naminAtha devoMkI ukta samasta hRdayameM dhAraNa kara nagarameM lauTa Aye // 44 // vahA~ ve videha kSetrake aparAjita tIrthakara tathA unake sAtha apane pUrvabhavake sambandhakA smaraNa kara saMsArameM honevAle bhAvoMkA bAra-bAra vicAra karane lage // 45 // ve vicAra karane lage ki isa AtmAne apane Apako apane Apake hI dvArA anAdikAlase cale Aye bandhanoM se acchI taraha jakar3a kara zarIra-rUpI jelakhAnemeM DAla rakkhA hai aura jisa prakAra piMjar3eke bhItara pApI pakSI duHkhI hotA hai athavA AlAna-khambhese ba~dhA huA hAthI du:khI hotA hai usI prakAra yaha AtmA nirantara duHkhI rahatA hai| yaha yadyapi nAnA duHkhoMko bhogatA hai to bhI unhIM duHkhoMmeM rAga karatA hai / rati nokaSAyake atyanta tIvra udayase yaha indriyoMke viSayameM Asakta rahatA hai aura viSThAke kIr3Ake samAna apavitra padArthoMmeM tRSNA bar3hAtA rahatA hai // 48 // yaha prANI mRtyase DaratA hai kintu usI ora daur3atA hai, duHkhose chUTanA cAhatA hai kintu unakA hI saJcaya karatA hai / hAya-hAya, bar3e duHkhakI bAta hai ki Arta aura raudra dhyAnase utpanna huI tRSNAse isa jIvakI buddhi viparIta ho gaI hai| yaha binA kisI vizrAmake caturgatirUpa bhavameM bhramaNa karatA hai aura pApake udayase duHkhI hotA rahatA hai / iSTa arthakA vighAta karanevAlI, dRr3ha aura anAdi kAlase calI AI isa mUrkhatAko bhI dhikkAra ho // 46-50 // isa prakAra vairAgyake saMyogase ve bhoga tathA rAgase bahuta dUra jA khar3e hue| usI samaya sArasvata Adi samasta vItarAga devoMne-laukAntika devoMne unakI pUjA kI / / 51 // karmokA 1 mAyAmaivaH kha0, ga0, mAvAmevaM ma0, la0 (zrAvAma, aiva, iN dhAtolabuttamapuruSadvitIyavacanasya rUpam-bhAvAm zrAgatau iti bhaavH)|2 nirvedasaMvegAt la / 3 prazasta la. pAThe chndomnggH|
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonasaptatitamaM parva 335 sAbhiSeka suraiH prApya pariniHkrAntipUjanam / yAnamuttarakurvAkhyaM samAruhya manoharam // 53 // gasvA caitravanocAnaM SaSThopavasanaM zritaH / ASADhakAlapakSe'zvinakSatre dazamIdine // 54 // aparAhe sahasraNa kSatriyANAM sahAgrahIt / saMyama sayamApAcaM sajJAnaM ca caturthakam // 55 // bhoktuM vIrapura tasmai datto gatavate nRpaH / suvarNavarNoM dattvAmamavApAzcaryapaJcakam // 56 // chAzasthyena tataH kAle prayAte navavatsare / nijadIkSAvane ramye mUle vakulabhUruhaH // 57 // tasya SaSThopavAsasya nakSatre 'zvAbhidhAnake / mArgazIrSazucau pakSe dinAnte kevalaM vibhoH // 58 // dine tRtIyanandAyAmabhUdakhilagocaram / 'nAkanAyakasaJcAryaturyakalyANabhAginaH5 // 59 / / suprabhAryAdayaH saptadazAsan gaNanAyakAH / catuHzatAni paJcAzat sarvapUrvadharA matAH // 60 // zikSakAH SaTzatadvAdazasahasrANi sadmatAH / trijJAnadhAriNAM sakthA sahasraM SaT zatAdhikam // 31 // tAvantaH paJcamajJAnA munayo vikriyaddhiMkAH / sarve sArddhasahasraM syumanaHparyayabodhanAH // 62 // zUnyapaJcadvikaikokAstyakasaGgAH prakIrtitAH / sahasra vAdinAM saGkhyA te sarve'pi samucitAH // 63 // viMzatiH syuH sahasrANi maGginIpramukhAyikAH / catvAriMzatsahasrANi tadaSTAMzAdhikA matAH // 6 // zrAvakA lakSamekaM tu triguNAH zrAvikAstataH / devA devopyasaGkhyAtAstiryaJcaH sahRyayA mitAH // 15 // evaM dvAdazasaGkhyAna gaNainamnairnamIzvaraH / saddharmadezanaM kurvavAryakSetrANi sarvataH // 66 // kSayopazama honese unake prazasta saMjvalanakA udaya ho gayA arthAt pratyAkhyAnAvaraNa krodha mAna mAyA . lobhakA kSayopazama aura saMjvalana krodha mAna mAyA lobhakA manda udaya raha gayA jisase ratnatrayako prApta kara unhoMne suprabha nAmaka putrako apanA rAjya-bhAra sauMpa diyA // 52 // tadanantara devoMke dvArA kiye hue abhiSekake sAtha-sAtha dIkSA-kalyANakakA utsava prApta kara ve uttarakuru nAmakI manohara pAlakI para savAra ho caitravana nAmaka udyAnameM gye| vahA~ unhoMne belAkA niyama lekara ASADhakRSNa dazamIke dina azvinI nakSatrameM sAyaMkAlake samaya eka hajAra rAjAoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA aura usI samaya saMyamI jIvoMke prApta karaneke yogya caturtha-manaHparyayajJAna bhI prApta kara liyA // 53-55 / / pAraNAke lie bhagavAn vIrapura nAmaka nagarameM gaye vahA~ suvarNake samAna kAntivAle rAjA dattane unheM AhAra dAna dekara paJcAzcarya prApta kiye // 56 // tadanantara jaba chadmastha avasthAke nava varSa bIta gaye taba ve eka dina apane hI dIkSAvanameM manohara bakula vRkSake nIce velAkA niyama lekara dhyAnArUr3ha hue| vahIM para unheM mArgazIrSa zuklapakSakI * sIsarI nandA tithi arthAt ekAdazIke dina sAyaMkAlake samaya samasta padArthoMko prakAzita karanevAlA kevalajJAna utpanna huA-usI samaya indra Adi devoMne caturtha-jJAnakalyANakA utsava kiyA // 57-56 // suprabhAryako Adi lekara unake satraha gaNadhara the| cAra sau pacAsa samasta pUrvoke jAnakAra the, bAraha hajAra chaha sau acche vratoMko dhAraNa karane vAle zikSaka the, eka hajAra chaha sau avadhijJAnake dhArakoMkI saMkhyA thI. itane hI arthAta eka hajAra chaha sau hI kevala jJAnI the, pandraha sau vikriyARddhike dhAraka the, bAraha sau pacAsa parigraha rahita manaHpayeyajJAnI the aura eka hajAra vAdI the| isa taraha saba muniyoMkI saMkhyA bIsa hajAra thii| maGginIko Adi lekara paiMtAlIsa hajAra AryikAeM thIM,eka lAkha zrAvaka the, tIna lAkha zrAvikAeM thIM, asaMkhyAta deva deviyAM thIM aura saMkhyAta tiryazca the||60-65|| isa prakAra samIcIna dharmakA upadeza karate hue bhagavAn naminAyane namrIbhUta bAraha sabhAoMke sAtha Arya kSetrameM saba ora vihAra kiyaa| jaba unakI AyukA eka mAha bAkI raha gayA taba ve vihAra banda kara sammedazikhara para jA virAja 1 prAptapariniSkAntipUjanaH kha0, gh0| 2 citravanodyAnaM ma0, la0, / 3 saMyamAsAdyaM pa0 / 4 nAyanAyaka gha0, l0| 5 bhoginaH m0| 6 saMkhyAta ma0, gha0 / *jyautiSa zAstrameM 'nandA bhadrA jayA riktA pUrNA ca tithayaH kramAt isa zlokake kramAnusAra pratipadA Adi tithiyoMke kramase nandA, bhadrA, jayA, riktA aura pUrNa nAma haiM / SaSThIse dazamI takakI tathA ekAdazIse pUrNimA takakI tithiyoMke bhI yahI nAma haiM isa prakAra tIsarI nandA tithi ekAdazI hotI hai|
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 mahApurANe uttarapurANam vihatya vihati tyaktvA mAsaM sammevaparvate / sahastramunimiH sAI pratimAyogamAsthitaH // 17 // vaizAkhe mAsi kRSNAyAM caturdazyAM nizAtyaye / muktimazbyAhanakSatre namistIrthakaroDagamat // 18 // akurvanpaJcamaM devAH kalyANaM cAkhilezinaH / svaM svamokazca samprAptapuNyapaNyAH prapedire // 69 // cchandaH kanakanakavigraho vihitavigraho ghAtibhiH sahAhitajayo jayeti ca nuto natai kibhiH / bhiyaM bhavabhavAM bahuM nayatu naH kSayaM nAyako vineyaviduSAM svayaM vihatavigraho'nte namiH // 70 // zAlavikrIDitam kauzAmbyAM prathitastRtIyajanane siddhArthanAmA nRpaH kRtvA tatra tpo'tidhormbhvttrye'mro'nuttre| tasmAdetya pure babhUva mithilAnAmnIndravayo nami stIrthezastrijagaddhitArthavacanavyaksyaikaviMzo jinaH // 1 // pRthvIvRttam namina mitasAmarAmarapatiH pataJcAmaro zramajhamaravibhramabhramitapuSpavRSTyutkaraH / karotu caraNAravindamakarandasampAyinAM vineyamadhupAyinAmaviratostRptiM jinaH // 72 // jagattrayajayosikamohamAhAtmyamardanAt / ekaviMzo jino laTadhalakSmIlakSmI dadAtu naH // 3 // mAna hue| vahA~ unhoMne eka hajAra muniyoM ke sAtha pratimA yoga dhAraNa kara liyA aura vaizAkhakRSNa 'caturdazIke dina rAtrike antima samaya azvinI nakSatrameM mokSa prApta kara liyA // 66-68 // usI samaya devoMne Akara sabake svAmI zrI naminAtha tIrthaMkarakA paJcama-nirvANakalyANakakA utsava kiyA, aura tadanantara puNyarUpI padArthako prApta hue saba deva apane-apane sthAnako cale gaye / / 66 / / jinakA zarIra suvarNake samAna dedIpyamAna thA, jinhoMne ghAtiyA karmoke sAtha yuddha kiyA thA, samasta ahitoMko jItA thA athavA vijaya prApta kI thI, namrIbhUta deva jaya-jaya karate hue jinakI stuti karate the, jo vidvAn ziSyoMke svAmI the aura anta meM jinhoMne zarIra naSTa kara diyA thA--mokSa prApta kiyA thA ve zrI naminAtha svAmI hama sabake saMsAra-sambandhI bahuta bhArI bhayako naSTa kareM / / 70 / / jo tIsare bhavameM kauzAmbI nagarameM siddhArtha nAmake prasiddha rAjA the, vahA~ para ghora tapazcaraNa kara jo anuttarake caturtha aparAjita vimAnameM deva hue aura vahA~se Akara jo mithilA nagarImeM indroMke dvArA vandanIya tInoM jagatke hitakArI vacanoMko prakaTa karaneke lie naminAtha nAmaka ikkIsaveM tIrthakara hue, jinhoMne devoM sahita samasta indroMse namaskAra karAyA thA, jinapara camara Dhore jA rahe the aura jinapara ur3ate hue bhramaroMse suzobhita puSpavRSTiyoMkA samUha par3A karatA thA aise zrI naminAtha bhagavAn caraNa-kamalake makaranda-rasako pAna karanevAle ziSya rUpI bhramaroMke lie nirantara saMtoSa pradAna karate raheM / / 71-72 / / tInoM jagatko jItanese jisakA garva bar3ha rahA hai aise mohakA mAhAtmya mardana karanese jinheM mokSa-lakSmI prApta huI hai aise zrI naminAtha bhagavAn hama sabake lie bhI mokSa-lakSmI pradAna kareM // 73 // 1 namitIrtha-ma0, l0| 2 ahitAnAM jayaH, athavA aAhito dhRto jayo vena sH| bhavaH saMsAro bhavaH kAraNa yasyAstAm miyam /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekonasaptatitamaM parva dvIpessminnutare bhAge mahatyairAvatAiye / lakSmImAn zrIpurAdhIzo vasundhara mahIpatiH // 74 // padmAvatIviyogena bhRzaM nirviNNamAnasaH / vane manohare ramye varacarmAkhilekSiNaH // 75 // nirNIya dharmasadbhAvaM tanaye vinayandhare / 'nivezitAtmabhAraH san bahubhirbhUbhujaiH samam // 76 // saMyamaM samyagAdAya cAritraM duzvaraM caran / svArAdhanavidhAnena mahAzukre suro'bhavan // 77 // SoDazAndhyupamasvAyudivyAn bhogAn subhujya saH / tataH pracyutya tattIrthe vatsAkhya viSaye'jani // 78 // nRpasyekSvAkuvaMzasya kauzAmbInagarezinaH / tanUjo vijayAkhyasya prabhAkaryAM prabhAdhikaH // 79 // sarvalakSaNasampUrNo jayasenasamAhvayaH / trisahasrazarajIvI" SaSTihastasamucchritiH // 80 // taptacAmIkaracchAyaH sa caturdazaratnabhAk / nidhibhirnavabhiH sevyo bhogairdazavidhaiH "sukham // 81 // ciramekAdazazcakradharaH kAlamajIgamat / anyedyustuGgasaudhAgre susupto'ntaH purAvRtaH // 82 // kurvan parvazazAGkAbho digantaravilokanam / ulkAbhipatanaM vIkSya sunirvegaparAyaNaH // 83 // uccaiH sthitamidaM pazya bhAsvaraM paryayadvayam / parityajya susamprApadadhogatimapaprabham // 84 // unnatamUrjitaM tejo mameti madamAvahan / anAcaran hitaM mUDhaH pAralaukikamAtmane // 85 // viSayeSu viSaktaH sannadhruveSvavitarpiSu / prayAti gatimetasya paro'pyatra pramAdavAn // 86 // ityAkalayya kAlAdilabdhyA cakreDavakradhIH / tyaktuM cakrAdisAmrAjyaM paricchiyocchritecchyA // 87 // "tu rAjyamanicchatsu mahIyaHsu, kanIyase / datvA putrAya sAmrAjyaM varadattAbhidhAyinaH // 88 // 337 athAnantara-- isI jambUdvIpake uttara bhAga meM eka airAvata nAmakA bar3A bhArI kSetra hai usake zrIpura nagara meM lakSmImAn vasundhara nAmakA rAjA rahatA thA / / 74 / / kisI eka dina padmAvatI strIke viyogase usakA mana atyanta virakta ho gayA jisase vaha atyanta sundara manohara nAmake vanameM gayA / vahA~ usane varacarmaM nAmake sarvajJa bhagavAn se dharmake sadbhAvakA nirNaya kiyA phira vinayandhara nAmake putra ke lie apanA saba bhAra sauMpakara aneka rAjAoM ke sAtha, saMyama dhAraNa kara liyA / tadanantara kaThora tapazcaraNa kara samAdhi maraNa kiyA jisase mahAzukra svargameM deva huA / / 75-77 // vahA~ para usakI solaha sAgarakI Ayu thI, divya bhogoMkA anubhava kara vaha vahA~ se cyuta huA aura inhIM naminAtha tIrthaMkarake tIrthameM vatsa dezakI kauzAmbI nagarIke adhipati, ikSvAkuvaMzI rAjA bijayakI prabhAkarI nAmakI devIse kAntimAna putra huA // 7876 // vaha sarva lakSaNoMse yukta thA, jayasena usakA nAma thA, tIna hajAra varSakI usakI Ayu thI. sATha hAthakI U~cAI thI, tapAye suvarNake samAna kAnti thI, vaha caudaha ratnoMkA svAmI thA, nau nidhiyA~ sadA usakI sevA karatI , gyArahavA~ cakravartI thA aura daza prakArake bhoga bhogatA huA sukhase samaya bitAtA thaa| kisI eka dina vaha U~ce rAjabhavanakI chata para antaHpuravartI janoM ke sAtha leTa rahA thaa||80-82 // paurNamAsIke ndramAke samAna vaha samasta dizAoMko dekha rahA thA ki itanemeM hI use ulkApAta dikhAI diyA / se dekhate hI virakta hotA huA vaha isa prakAra vicAra karane lagA ki dekho yaha prakAzamAna vastu abhI to Upara thI aura phira zIghra hI apanI do paryAyeM chor3akara kAntirahita hotI huI nIce calI gaI / / 83-84 // 'merA teja bhI bahuta U~cA hai, tathA balavAn hai' isa tarahake madako dhAraNa karatA huA jo mUr3ha prANI apanI AtmAke lie hitakArI paraloka sambandhI kAryakA AcaraNa nahIM karatA hai aura usake viparIta nazvara tathA saMtuSTa nahIM karanevAle viSayoMmeM Asakta rahatA hai vaha pramAdI manuSya bhI isI ulkAkI gatiko prApta hotA hai arthAt teja rahita hokara adhogatiko jAtA hai / 85-86 | aisA vicAra kara sarala buddhike dhAraka cakravartIne kAla Adi labdhiyoMkI anukUlatA se cakra Adi samasta sAmrAjyako chor3anekA nizcaya kara liyA / vaha apane bar3e putroMke lie rAjya dene lagA parantu unhoMne tapa dhAraNa karanekI udAtta icchAse rAjya lenekI icchA nahIM kI taba usane choTe 1 nirvizitAtma-la0 / 2 sa la0 / 3 cintyaH pAThaH (bhUbhugbhirbahubhiH samam ) / 4 prabhaMkaryo kha0, 'hAyano'strI zaratsamAH' ityamaraH / 6 varaiH gha0, kha0 / 7 paricchedya macchayA gha0 / putreSu g| 'tuk tokaM cAtmajaH prajAH ' 43
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 mahApurANe uttarapurANam kevalAvagamAtprApya saMyama bahubhiH samam / zratabuddhitapovikriyaupaddhivibhUSitaH // 8 // cAraNatvamapi prApya prAyopagamanaM zritaH / sammede cAraNottuGgakUTe svArAdhanAvidhiH // 10 // jayante'nuttare jAto vimAne lavasattamaH / puNyottamAnubhAgotthamanvabhUtsuciraM sukham // 11 // pRthvIvRttam vasundharamahIpatiH prathamajanmani prApta sa tapAH samajaniSTa SoDaza samudramityAyuSA / "suro'jani janezvaro'nujaprasenanAmA tato babhUva balasacamaH sukhanidhirjayante vibhuH // 12 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe namitIrthakarajayasena cakravartipurANaM parisamAptaM ekonasaptatitamaM parva // 69 // putrake lie rAjya diyA aura aneka rAjAoMke sAtha varadatta nAmake kevalI bhagavAnase saMyama dhAraNa kara liyaa| vaha kucha hI samayameM zruta buddhi tapa vikriyA aura auSadha Adi RddhiyoMse vibhUSita ho gyaa||57-6||caarnn Rddhi bhI use prApta ho gii| antameM vaha sammedazikharake cAraNa nAmaka U~ce zikharapara prAyopagamana saMnyAsa dhAraNa kara AtmAkI ArAdhanA karatA hA jayanta nAmaka anuttara vimAnameM ahamindra huA aura vahA~ uttama puNyakarmake anubhAgase utpanna hue sukhakA cirakAla ke lie anubhava karane lagA // 60-61 // jayasenakA jIva pahale bhavameM vasundhara nAmakA rAjA thA phira samIcIna tapazcaraNa prApta kara solaha sAgarakI AyuvAlA deva huA, vahA~se caya kara jayasena nAmakA cakravartI huA aura phira jayanta vimAnameM sukhakA bhANDAra svarUpa ahamindra huA // 12 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTi lakSaNa mahApurANake saMgrahameM naminAtha . tIrthaMkara tathA jayasena cakravartI ke purANakA varNana karanevAlA unahattaravA~ parva samApta huaa| 1 ahamindraH / 2-maro'jani la /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitamaM parva kSAnsyAdidaza'dharmArAlambanaM yamudAharan / santaH saddharmacakrasya sa nemiH zaMkaro'stu naH // 1 // saMvegajananaM puNyaM purANaM jinacakriNAm / balAnAM ca zrutajJAnametad vande trizuddhaye // 2 // pUrvAnupUrvyA vakSye'haM kRtamaGgalasaskriyaH / purANaM harivaMzAkhyaM yathAvRttaM yathAzrutam // 3 // atha jambUmati dvIpe videhe'paranAmani / 'sItododaktaTe deze sugandhilasamAye // 4 // dhure siMhapure khyAto bhUpo'haMdAsasaMjJakaH / devyasya jinadazAkhyA tayoH pUrvabhavArjitAt // 5 // puNyodayAt samudbhutakAmabhogaiH satRptayoH / kAle gacchatyathAnyecurahatAM parameSThinAm // 6 // ASTAhnikamahApUjAM vidhAya nRpatipriyA / kulasya tilakaM putraM lapsIyAhamiti svayam // 7 // AzAsyAsau sukhaM suptA nizAyAM suprasannadhIH / siMhe bhArkendupadmAbhiSekAnaikSiSTa suvratA // 8 // svamAnantaramevAsyA garne praadurbhuutkRtii| navamAsAvasAne'sAvasUta sutamUrjitam // 9 // janmanaH prabhRtyanyairajayyastatpitA'bhAt / tato'parAjitAkhyAnamakurvastasya bAndhavAH // 10 // rUpAdiguNasampattyA sAddhaM vRddhimasAvagAt / Ayauvana manohArI surendro vA divaukasAm // 11 // tI manohArodyAnagataM vimalavAhanam / tIrthakartAramAkarNya vanapAlamukhAnapaH // 12 // svAntaHpuraparIvAraparIto bhakticoditaH / gatvA pradakSiNIkRtya muhurmukulitAJjaliH // 13 // prapraNamya samabhyaya' gandhapuSpAkSatAdibhiH / pItadharmAmRtastasmAdakasmAd bhoganispRhaH // 14 // athAnantara-sajjana loga jinheM uttama kSamA Adi daza dharma rUpI aroMkA avalambana batalAte haiM aura jo samIcIna dharmarUpI cakrakI hAla haiM aise zrI neminAtha svAmI hama logoMko zAnti karanevAle hoN||1|| jinendra bhagavAn nArAyaNa aura balabhadra kA puNyavardhaka purANa saMsArase bhaya utpanna karanevAlA hai isalie isa zratajJAnako mana-vacana kAyakI zuddhike lie vandanA karatA hUM // 2 // maGgalAcaraNa rUpI sarikrayA karake maiM harivaMza nAmaka purANa kahU~gA aura vaha bhI pUrvAcAryoM ke anusAra jaisA huA hai athavA jaisA sunA hai vaisA hI kahUMgA // 3 // isI jambUdvIpake pazcima videha kSetrameM sItodA nadIke uttara taTa para sugandhilA nAmake dezameM eka siMhapura nAmakA nagara hai usameM arhaddAsa nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI strIkA nAma jinadattA thaa| donoM hI pUrvabhavameM saMcita puNyakarmake udayase utpanna hue kAmabhogoMse saMtuSTa rahate the| isa prakAra donoMkA sukhase samaya bIta rahA thaa| kisI eka dina rAnI jinadattAne zrI jinendra bhagavAnkI aSTAhnikA sambandhI mahApUjA karaneke bAda AzA prakaTa kI ki maiM kulake tilakabhUta putrako prApta kruuN'| aisI AzA kara vaha bar3I prasannatAse rAtrimeM sukhase soii| usI rAtriko acche vrata dhAraNa karanevAlI rAnIne siMha, hAthI, sUrya, candramA aura lakSmIkA abhiSeka isa prakAra pA~ca svapna dekhe| svapna dekhaneke bAda hI koI puNyAtmA usake garbha meM avatIrNa huA aura nau mAha bIta jAnepara rAnIne balavAn putra utpanna kiyaa| usa putrake janma samayase lekara usakA pitA zatruoM dvArA ajaya ho gayA thA isalie bhAI-bAndhavoMne usakA nAma aparAjita rakkhA // 4-10 / / vaha rUpa Adi guNarUpI sampattike sAtha sAtha yauvana avasthA taka bar3hatA gayA isalie devoMmeM indrake samAna sundara dikhane lagA // 11 // tadanantara kisI eka dina rAjAne vanapAlake mukhase sunA ki manohara nAmake udyAnameM vimalavAhana nAmaka tIrthakara padhAre hue haiN| sunate hI vaha bhaktise prerita ho apanI rAniyoM tathA parivArake logoMke sAtha vahA~ gyaa| vahA~ jAkara usane bArabAra pradakSiNAe~ dIM, hAtha jor3e, praNAma kiyA, gandha, pa akSata Adike dvArA acchI taraha pUjA kI tathA dharmarUpI amRtakA pAna kivA / yaha saba - 1 dazArAdharmAlambana (1)la. 2 shriisiitodrttekh.| 3 manoharodyAne ga0, ma0, kh.|
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tuje'parAjitAkhyAya datvA saptAGgasampadam / tapo'yaM samupAdatta paJcabhirbhUbhujAM zataiH // 15 // kumAro'pi gRhItANuvatAdiH zuddhadarzanaH / prAvizallakSito lakSmyA sAkSAdiva puraM hariH // 11 // 'tantrAvApagatAM cintA unidhAya nijamantriSu / sakA zAstroktamArgeNa tadAsau dharmakAmayoH // 17 // kadAcinnijapitrAmA jinaM vimalavAhanam / muktyA vazIkRtaM zrutvA gandhamAdanaparvate // 18 // anirIkSya na bhokSya'haM jinaM vimalavAhanam / iti pratijJayASTopavAsyAsIdaparAjitaH // 19 // tadA zakrAjJayA yakSapativimalavAhanam / tasya saMdarzayAmAsa sAkSAtkRtvA mahAzubham // 20 // jainagehe samabhyaya' taM so'pi kRtavandanaH / bhasma snehazokAcetasAM kA vicAraNA // 21 // vsntsmye'nyecurnndiishvrdinessvsau| jinacaityAni sampUjya tasaMstavanapUrvakam // 22 // tatra sthitaH svayaM dharmadezanAM viddhtsudhiiH| khAd viyaccAraNau sAdhU prApatustasthatuH padaH // 23 // praNipatya tayordevatAstavAvasitau nRpaH / sopacAraM samabhyetya zrutvA dharmamabhASata // 24 // bhagavantAvaha pUjyau kvaciprArahaSTavAniti / jyeSTho muniruvAcaivaM satyamAvAM svayekSitau // 25 // svadarzanapradezaM ca vakSyAmi zRNu bhUpate / puSkarA parAdrIndrAparabhAge mahAsarit // 26 // tasyAzcAstyuttare bhAge gandhilo viSayo mahAn / tatvagAyattarazreNyAM sUryaprabhapurAdhipaH // 27 // rAjA sUryaprabhastasya dhAriNI prANavallabhA / tayozcintAgatijyeSThastanujo'numanogadiH // 28 // tatazcapalagatyAtyastribhistaistau murda gatau / ciraM dharmArthakAmairvA ke na tuSyanti satsutaiH // 29 // karate hI akasmAt usakI bhogoMkI icchA zAnta ho gaI jisase usane aparAjita nAmaka putrake lie sapta prakArakI vibhUti pradAna kara pA~ca sau rAjAoke sAtha jyaSTha tapa dhAraNa kara liyA // 21-15|| kumAra aparAjitane bhI zuddha samyagdRSTi hokara aNuvrata Adi zrAvakake vrata grahaNa kiye aura phira jisa taraha indra amarAvatImeM praveza karatA hai usI taraha lakSmIse yukta ho apanI rAjadhAnImeM praveza kiyA // 16 / / usane svarASTra tathA pararASTra sambandhI cintA to apane mantriyoMpara chor3a dI aura svayaM zAstrokta mAgese dharma tathA kAmameM lIna ho gayA // 17 // kisI eka samaya usane sunA ki hamAre pitAke sAtha zrI vimalavAhana bhagavAn gandhamAdana parvatapara mokSako prApta ho cuke haiM / yaha sunate hI usane pratijJA kI ki 'maiM zrI vimalavAhana bhagavAnke darzana kiye binA bhojana nahIM kruuNgaa| isa pratijJAse use ATha dinakA upavAsa ho gayA // 18-1 / / tadanantara indrakI AjJAse yakSapatine usa rAjAko mahAn zubha rUpa zrI vimalavAhana bhagavAnkA sAkSAtkAra karAkara darzana kraayaa| rAjA aparAjitane jina-mandirameM una vimalavAhana bhagavAnkI pUjA vandanA karaneke bAda bhojana kiyA so ThIka hI hai kyoMki jinakA citta sneha tathA zokase pIr3ita ho rahA hai unheM tatvakA vicAra kaise ho sakatA hai ? // 20-21 / / kisI eka dina vasanta RtukI ASTAhnikAke samaya buddhimAn rAjA aparAjita jina-pratimAoMkI pUjAkara unakI stuti kara vahIM para baiThA huA thA aura dharmopadeza kara rahA thA ki usI samaya AkAzase do cAraNaRddhi dhArI munirAja Akara vahIM para virAjamAna ho gye| jinendra bhagavAnkI stutike samApta hone para rAjAne bar3I vinayake sAtha unake sanmukha jAkara unake caraNoMmeM namaskAra kiyA, dharmopadeza sunA aura tadanantara kahA ki he pUjya ! he bhagavan ! maiMne pahale kabhI Apako dekhA hai / una donoM muniyoMmeM jo jyeSTha muni the ve kahane lage ki hA~ rAjan ! ThIka kahate ho, hama donoMko Apane dekhA hai // 22-25 / / parantu kahA~ dekhA hai ? vaha sthAna maiM kahatA hUM suno| puSkarAdha dvIpake pazcima sumeru kI pazcima dizAmeM jo mahAnadI hai usake uttara taTa para eka gandhila nAmakA mahAdeza hai| usake vijayArdha parvatakI uttara zreNImeM sUryaprabha nagarakA svAmI rAjA sUryaprabha rAjya karatA thaa| usakI strI kA nAma dhAriNI thaa| una donoMke bar3A putra cintAgati dUsarA manogati aura tIsarA capalagati 1 samupAdatta l*| 2 tantravogatA (?) l*| 3 nijAya la0 / 4 mahAzubhaH kha0, ga0 / mhaashucHl0|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parva 341 tasyAmevosarazreNyAmarindamapurezvarAt / arikSayAkhyAdajitasenAyAmabhavatsutA // 30 // satI prItimatI merugireH sklkhecraan| |2trintyiaa sA'jayacintAgatiM muktvA svavidyayA // 31 // jitvA cintAgativegAcAM pazcAditi cAbravIt / sambhAvaya kanIyAMsaM mama tvaM ratnamAlayA // 32 // zrutatadvacanA sAha nAhaM jitavato'paraiH / mAlAmimAM kSipAmIti sa tAmityabravIt punaH // 33 // gatiyuddhaM tvayA pUrvamanujAbhyAM kRtaM mama / abhilASAcatastyA tvaM mayA tadvacanazruteH // 34 // niviNNA sAnivRtcAyikAbhyAse'gArApaH param / tadvIkSya bahavastatra nirvidya tapasi sthitAH // 35 // anujAbhyAM samaM cintAgatizcAlokya sAhasam / kanyAyA jAtasaMvego guruM damavarAbhidham // 36 // samprApya saMyamaM prApya zuddhayaSTakamadhiSThitaH / prAnte sAmAnikasturya kalpe'jAyata sAnujaH // 37 // tatra bhogAnbahUn bhuktvA saptAndhiparamAyuSA / vatastAvanujau jambUdvIpapUrvavidehage // 38 // viSaye puSkalAbatyAM vijayAGkettare taTe / rAjA gaganacandrAkhyaH pure gaganavallabhe // 39 // suto gaganasundaryA tasyAmitamatistataH / AvAmamitatejAzca jAtau vidyAvayAnvitau // 40 // anyeSuH puNDarIkiNyAmAvAbhyAM janmapUrvajam / AvayoH paripRSTena janmatritayavRttakam // 41 // sarva svayaMprabhAkhyena tIrthanAthena bhASitam / tato'smadagrajaH kkAyetyAvayoranuyojane // 42 // bhUmau siMhapure jAto rAjate so'parAjita- nAnA rAjyaM samAsAdya svayamityarhatoditam // 43 // tatsamIpe samAdAya saMyama tvAM vilokitum / tvayi janmAntarasnehAdihAgamanamAvayoH // 44 // isa prakAra tIna putra hue the| dharma, artha aura kAmake samAna ina tInoM putroMse ve donoM mAtA-pitA sadA prasanna rahate the so ThIka hI hai kyoMki uttama putroMse kauna nahIM santuSTa hote haiM ? / / 26-26 / / usI vijayA parvatakI uttara zreNImeM arindamapura nagarake rAjA ariJjaya rahate the unakI ajitasenA nAmakI rAnI thI aura donoMke prItimatI nAmakI satI putrI huI thii| usane apanI vidyAse cintAgatiko chor3akara samasta vidyAdharoMko meru parvatakI tIna pradakSiNA denemeM jIta liyA thA // 30-31 / / tatpazcAt cintAgati use apane vegase jItakara kahane lagA ki tU ratnoMkI mAlAse mere choTe bhAIko svIkAra kara / cintAgatike vacana sunakara prItimatIne kahA ki jisane mujhe jItA hai usake sivAya dUsareke galemeM maiM yaha mAlA nahIM ddaaluuNgii| isake uttarameM cintAgatine kahA ki cUMki tUne pahale unheM prApta karaneke icchAse hI mere choTe bhAiyoM ke sAtha gatiyuddha kiyA thA ataH tU mere lie tyAjya hai / cintAgatike yaha vacana sunate hI vaha saMsArase virakta ho gaI aura aura usane vivRttA nAmakI AryikAke pAsa jAkara utkRSTa tapa dhAraNa kara liyaa| yaha dekha vahA~ bahutase logoMne virakta hokara dIkSA dhAraNa kara lI // 32-35 // kanyAkA yaha sAhasa dekha jise vairAgya utpanna ho gayA hai aise cintAgatine bhI apane donoM choTe bhAiyoMke sAtha damavara nAmaka guruke pAsa jAkara saMyama dhAraNa kara liyA aura pAThoM zuddhiyoMko pAkara tInoM bhAI cauthe svargameM sAmAjika jAtike deva hue // 3637 / / vahA~ sAta sAgarakI utkRSTa Ayu paryanta aneka bhogoMkA anubhava kara cyuta hue aura donoM choTe bhAiyoMke jIva jambUdvIpake pUrva videha kSetra sambandhI puSkalA dezameM jo vijayAdhe parvata hai usakI uttara zreNImeM gaganavallabha nagarake rAjA gaganacandra aura unakI rAnI gaganasundarIke hama donoM amitamati tathA amitateja nAmake putra utpanna hue haiN| hama donoM hI tInoM prakArakI vidyAoMse yukta the|| 38-40 // kisI dUsare dina hama donoM puNDarIkiNI nagarI gaye / vahA~ zrI svayaMprabha tIrthakarase hama donoMne apane pichale tIna janmoMkA vRttAnta puuchaa| taba svayaMprabha bhagavAnne saba vRttAnta jyoMkA tyoM khaa| tadanantara hama donoMne pUchA ki hamArA bar3A bhAI isa samaya kahA~ utpanna hai ? isake uttarameM bhagavAnne kahA ki vaha siMhapura nagarameM utpanna huA hai, aparAjita usakA nAma hai, aura svayaM rAjya karatA huA zobhAyamAna hai / / 41-43 // yaha sunakara hama donoMne unhIM svayaM 1 sakalakhecarAt la0 / 2 trisyAtyA (!) la0 / 3 savidyayA ga0, gh0| 4 nivRttArjikA l.| 5 pUrvakam ga0, gha0 / pUrSajam kha0 /
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam puNyodayoditAn bhogAn sarvAn bhUyo'tra bhuktavAn / mAsapramANajIvI tvaM hitamaya smarAzviti // 45 // zrutvA tadvacanaM rAjA vanditvA tau munIzvarau / yuvAM janmAntarasnehAnnisaGgatvaM gatAvapi // 46 // upakAraM mahAntaM me kRtavantau hitaiSiNau / ityAkhyatsa tataH prItau tau nijasthAnamIyatuH // 47 // tadaiva sa mahIzo'pi dattvA rAjyaM yathAvidhi / prItiGkarakumArAya kRtvASTAhnikapUjanam // 48 // bandhUn visargya prAyopagamasaMnyAsamuttamam / vidhAya poDaze kalpe dvAviMzatyabdhijIvitaH // 49 // 'sAtaMkare vimAne'bhUdacyutendro maharddhikaH / divyabhogAMzviraM bhuktvA tataH pracyutya puNyabhAk // 50 // dvIpessmin bhArate kSetre viSaye kurujAGgale / hastinAkhyapura | dhIzaH zrIcandrasya mahIpate // 51 // zrImatyAM supratiSThAkhyaH supratiSThaH suto'bhavat / ApUrNayauvanasyAsya sunandAsIt sukhapradA // 52 // sutaM yogyatamaM matvA zrIcandradharaNIzvaraH / dattarAjyo'grahI dIkSAM sumandarayatiM zritaH // 53 // supratiSTo'pi tadrAjye niHkope supratiSTitaH / yazodharamunerdA nAdavApAzcaryapaJcakam // 54 // antaHpurAnvito'nyedyuH zazAGkakaranirmale / ramye harmyatale sthitvA kurvan digavalokanam // 55 // ulkApAtanamAlokya bhaGguraM bhAvayan jagat / sudRSTerjyeSThaputrasya kRtvA rAjyAbhiSecanam // 56 // sumandarajinAbhyAze labdhabodhiradIkSata / krameNaikAdazAGgAnAM pArago bhAvanAparaH // 57 // samyaktvAdiSu badhvAsau tIrthakRtkarma nirmalam / svAyurante samAdhAya mAsaM saMnyAsamAsthitaH // 58 // anuttare jayantAkhye samprApadahamindratAm / trayastriMzatsamudropamAyurhastatanucchritaH // 59 // 342 prabha bhagavAn ke samIpa saMyama dhAraNa kara liyA aura tumheM dekhane ke lie tumhAre janmAntara ke neha hama donoM yahA~ Aye haiM / / 44 / / he bhAI ! aba tava tU puNyakarmake udayase prApta hue samasta bhogoMkA upabhoga kara cukA hai / aba terI Ayu kevala eka mAhakI zeSa raha gaI hai isalie zIghra hI AtmakalyANakA vicAra kara / / 45 / / rAjA aparAjitane yaha bAta sunakara donoM munirAjoMkI vandanA kI aura kahA ki Apa yadyapi nirmantha avasthAko prApta hue haiM to bhI janmAntarake sneha se Apane merA bar3A upakAra kiyA hai / yathArtha meM Apa hI mere ditecchu haiM / tadanantara udhara ukta donoM munirAja prasanna hote hue apane sthAna para gaye idhara rAjA aparAjitane apanA rAjya vidhipUrvaka prItiGkara kumArake lie diyA, ASTAhika pUjA kI, bhAiyoMko vidA kiyA aura svayaM prAyopagamana nAmakA utkRSTa saMnyAsa dhAraNa kara liyaa| saMnyAsake prabhAvase vaha solahaveM svargake sAtaGkara nAmaka vimAna meM vAIsa sAgarakI AyuvAlA bar3I-bar3I RddhiyoMkA dhAraka acyutendra huaa| vaha puNyAtmA vahA~ ke divya bhogoMkA cirakAla taka upabhoga kara vahA~ se cyuta huA / / 46-50 / aura isI jambUdvIpake bharata kSetra sambandhI kurujAGgala dezameM hastinApura ke rAjA zrIcandrakI zrImatI nAmakI rAnIse supratiSTa nAmakA yazasvI putra huaa| jaba yaha pUrNa yuvA huA taba sunandA nAmakI isakI sukha denevAlI strI huI / / 51-52 / / zrIcandra rAjAne putrako atyanta yogya samajha kara usake lie rAjya de diyA aura svayaM sumandara nAmaka munirAjake pAsa jAkara dIkSA dhAraNa kara lI / / 53 / / supratiSTha bhI niSkaNTaka rAjya meM acchI taraha pratiSThAko prApta huaa| eka dina usane yazodhara munike lie AhAra dAna diyA thA jisase use paJcAJcarya kI prApti huI thI // 54 // kisI dUsare dina vaha rAjA candramA kI kiraNoM ke samAna nirmala sundara rAjamahalake Upara antaHpurake sAtha baiThA huA dizAoMko dekha rahA thA ki akasmAt usakI dRSTi ulkApAta para pdd'ii| use dekhate hI vaha saMsArako nazvara ! samajhane lagA / tadanantara usane sudRSTi nAmaka jyeSTha putrakA rAjyAbhiSeka kiyA aura AtmajJAna prApta kara sumandara nAmaka jinendra ke samIpa dIkSA dhAraNa kara lI / anukramase usane gyAraha aGgoMkA abhyAsa kiyA aura darzanavizuddhi Adi solaha kAraNa bhAvanAoMkA cintavana kara tIrthaGkara nAmaka nirmala nAmakarmakA bandha kiyA / jaba AyukA anta AyA taba samAdhi dhAraNa kara eka mahInekA saMnyAsa liyA jisake prabhAva se jayanta nAmaka anuttara vimAnameM ahamindra padako prApta kiyaa| vahA~ usakI taiMtIsa sAgara kI 1 puSpottare la0 /
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parva 343 sArddhaSoDazamAsAntaniHzvAso'bhUnirAkulam / trayastriMzatsahasrAbdavyatItau bhogasampadam // 6 // bhujhAno niHpravIcAraM lokanAlIgatAvadhiH / baladIptivikArAdigugaistatkSetramAtrakaH // 61 // evaM devagatau divyasurkha sukhamahAmbudheH / samprApa jAtasantRptiH sthitazvirasukhAyupA // 62 / / yataH paraM tadudbhuteH kriyate vaMzavarNanam / dvIpe jambUmati kSetre bharate vatsadezaje // 63 // kauzAmbyAkhye suvikhyAto nagare maghavA nRpaH / taddevI vItazokA'bhUtsutaH khyAto raghustayoH // 6 // sumukho nAma tannaiva jAtaH zreSThI mahaddhikaH / itaH kaliGgaviSaye purAhantapurAvayAt // 65 // sArthena samamAgacchadvIradaco vaNiksutaH / nAmnA vyAdhabhayAdetya bhAryayA vanamAlayA // 66 // kauzAmbInagaraM tatra sumukhAkhyaM samAzrayat / vanamAlA samAlokya sa zreSThI viharan bane // 67 // 'vikAyasAyakaistIkSNaiH kadAciccharadhIkRtaH / mAyAvI vIraruttaM taM pApI vANijyahetunA // 68 // prAhiNod dvAdazAbdAnAM dattvA puSkalajIvikAm / svIcakAra sahAkIA vanamAlAM vilomitAm // 61 // ativAhyAgato vIradatto dvAdaza vatsarAn / tadvikriyAM samAkarNya smaran saMsAraduHsthitim // 70 // 'zokAkulaH suniviNNaH kSINapuNyo nirAzrayaH / vaNim samagrahIhIkSAM proSTilAkhyamuni zritaH // 71 // jIvitAnte sa saMnyasya kalpe saudharmanAmani / jAtacitrAGgado devaH pravIcArasukhAkaraH // 72 // sa zreSThI vanamAlA ca dharbhasiMhatapobhRte / datvA prAsukamAhAraM ninditvA nijaduSkRtam // 73 // anyecurazaneH pAtAsaMprApya maraNaM samam / bharate harivarSAkhye deze bhogapurezinaH // 74 // - prabhaJjanAkhyanRpatermukaNDvAkhyA manoramA / harivaMze'jani zreSTI siMhaketustayoH sutaH // 75 // -- ---- Ayu thI, eka hAtha U~cA zarIra thA, vaha sAr3he solaha mAhake anta meM eka bAra zvAsa grahaNa karatA thA, binA kisI AkulatAke jaba tetIsa hajAra varSa bIta jAte the taba eka bAra AhAra grahaNa karatA thA, usakA sukha pravIcAra-maithunase rahita thA, loka-nAr3Ike anta taka usake avadhijJAnakA viSaya thA, vahIM taka usake bala, kAnti tathA vikriyA Adi guNa bhI the|| 55-61 / / isa prakAra vaha devagatimeM divya sukhakA anubhava karatA thA, sukha rUpI mahAsAgarase sadA santuSTa rahatA thA aura sukhadAyI lambI Ayu taka vahIM vidyamAna rahA thA // 2 // aba isake Age vaha jisa vaMzameM utpanna hogA usa vaMzakA varNana kiyA jAtA hai / jambUdvIpake bharata kSetrameM eka vatsa nAmakA deza hai| usakI kauzAmbI nagarImeM atizaya prasiddha rAjA maghavA rAjya karatA thaa| usakI mahAdevIkA nAma vItazokA thaa| kAlakramale una donoMke raghu nAmakA putra huA // 63-64 // usI nagarameM eka sumukha nAmakA bahuta dhanI seTha rahatA thaa| kisI eka samaya kaliGga dezake dantapura nAmaka nagarameM vIradatta nAmakA vaizya putra, vyAdhoMke Darake kAraNa apane sAthiyoM tathA vanamAlA nAmakI strIke sAtha kauzAmbI nagarImeM AyA aura vahA~ sumukha seThake Azrayase rahane lgaa| kisI dina sumukha seTha vanameM ghUma rahA thA ki usakI dRSTi vanamAlA para pdd'ii| use dekhate hI kAmadevane use apane vANoMkA mAno tarakaza banA liyA-vaha kAmadevake vANoMse ghAyala ho gyaa| tadanantara mAyAcArI pApI seThane vIradattako to bahuta bhArI AjIvikA dekara bAraha varSake lie vyApArake hetu bAhara bheja diyA aura svayaM lubhAI huI vanamAlAko apakIrtike sAtha svIkRta kara liyA-apanI strI banA liyA / / 65-66 // bAraha varSa vitA kara jaba vIradatta vApisa AyA taba lAke vikArakA suna saMsArako duHkhamaya sthitikA vicAra karane lgaa| antama zokase Akula, puNyahIna, Azrayarahita, vIradattane virakta hokara proSThila munike pAsa jina-dIkSA dhAraNa kara lI // 70-71 // Ayuke antameM saMnyAsa maraNa kara vaha prathama saudharma svargameM pravIcArakI khAna svarUpa citrAGgada nAmakA deva huzrA / / 72 / / idhara sumukha seTha aura vanamAlAne bhI kisI dina dharmasiMha nAmaka munirAjake lie prAsuka AhAra dekara apane pApakI nindA kI / / 73 // dUsare hI dina vanake giranese una donoMkI sAtha hI sAtha mRtyu ho gii| unameMse sumukhakA jIva to bharata kSetrake harivarSa 1 kaamvaannaiH| 2 issudhiikRtH| 3 zokAkulaM l0| 4 bhArate l0|
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 mahApurANe uttarapurANam vasvAlayapurAdhIzo vjrcaapmhiipteH| tatra vAsau subhAmAzca vanamAlAnurUpiNI // 76 // vidyunmAleti bhUtvA tuka vidydudyothaasinii| ApUrNayauvanasyAsIriMsahaketoH ratipradA // 77 // jAtu tau dampatI iSTA deve viharaNe vane / citrAGgande samuddhatya haniSyAmIti gacchati // 78 // raghuH purAtano bhUpaH sumukhasya sakhA priyaH / aNuvrataphalenAbhUtkalpe saudharmanAmani // 79 // varyaH sUryaprabho nAma vIkSya citrAGgadaM tadA / zRNu madvacanaM bhadra phalaM kiM te'nayoH mRtau // 8 // pApAnubandhi karmedamayukta yuktikAriNAm / saMsAradumaduHkhAbhidhAnaM duHkhaphalapradam // 81 // tato mithunametatvaM visRjyetyabhyadhAnmuhuH / zrutvA tajjAtakAruNyastadamuJcadasau suraH // 82 // tau sambodhya samAzvAsya tayozcampApure vane / sukhAptiM bhAvinI buddhvA sUryatejo byasarjayat // 83 // tatpurAdhIzvare cndrkiirtinaammhiibhuji| viputre maraNaM prApta rAjyasantatisaMsthiteH // 84 // sapuNyaM yogyamanveSTuM vAraNaM zubhalakSaNam / gandhAdibhiH samabhyayAmuzcatsanmantrimaNDalam // 85 // so'pi divyo gajo gatvA vanaM puNyavipAkataH / tAvuddhatya nijaskandhamAropya puramAgamat // 86 // siMhaketovidhAyAbhiSeka mantryAdayastadA / rAjyAsanaM samAropya baddhavA paTTa 'ssmmdaaH|| 87 // tvaM kasyAtrAgataH kasmAdityAhuH so'bravIdidam / prabhajanaH pitA mAtA mRkaNDU maNDitA guNaiH // 88 / harivaMzAmalavyomasomo'hamiha kenacit / sureNAnIya muktaH san saha palyA vane sthitaH // 89 // iti tadvacanaM zrutvA mRkaNDvAstanayo ytH| mArkaNDeyastu nAmnaiSa iti te tamudAharan // 10 // eSa devopanItaM tadAjyaM suciramanvabhUt / santAne tasya giryanto harihimagiriH paraH // 91 // nAmaka dezameM bhogapura nagarake svAmI harivaMzIya rAjA prabhaJjanakI mRkaNDu nAmakI rAnIse siMhave nAmakA putra huA aura vanamAlAkA jIva usI harivarSa dezameM vasvAlaya nagarake svAmI rAjA vajraca kI subhA nAmakI rAnIse bijalIkI kAntiko tiraskRta karanevAlI vidyanmAlA nAmakI putrI huI siMhaketuke pUrNa yauvana honepara usakI strI huI / / 74-77 // kisI dina vana-vihAra karate saH citrAGgada devane una donoM dampatiyoMko dekhA aura 'maiM inheM mArU~gA' aise vicArase vaha unheM uThA jAne lagA // 78 / pahale janmameM seTha sumukhakA priyamitra rAjA raghu aNuvratoMke phalase saudharma svara sUryaprabha nAmakA zreSTha deva huA thaa| vaha usa samaya citrAGgadako dekhakara kahane lagA ki 'he.bha. mere vacana suna, ina donoMke mara jAnese tujhe kyA phala milegA? yaha kAma pApakA bandha karanevA hai, yuktipUrvaka kAma karanevAloke ayogya hai, saMsAra rUpa vRkSake duHkharUpI duSTa phalakA denevaalaa| isalie tU yaha jor3A chor3a de' isa prakAra usane bAra bAra khaa| use sunakara citrAGgadako bhI da A gaI aura usane una donoMko chor3a diyaa| tadanantara sUryaprabha devane una donoM dampatiyoMko saMba kara AzvAsana diyA aura Age honevAle sukhakI prAptikA vicAra kara unheM campApurake vanameM chaM diyA / / 76-83 // deva yogase usI samaya campApurakA rAjA candrakIrti vinA putrake mara gayA isalie rAjyakI paramparA ThIka ThIka calAneke lie suyogya mantriyoMne kisI yogya puNyAtmA puruSa DhU~r3haneke artha kisI zubha lakSaNavAle hAthIko gandha Adise pUjA kara chor3A thA // 84-85 // divya hAthI bhI vanameM gayA aura puNyodayase una donoM--siMhaketu aura vidyunmAlAko apane va para baiThA kara nagarameM vApisa A gayA // 86 // prasannatAse bhare hue mantrI Adine siMhaketu abhiSeka kiyA. rAjyAsana para baiThAyA aura paTTa bA~dhA // 7 // tadanantara una logoMne pachA Apa kisake putra haiM aura yahA~ kahA~ se Aye haiM ? uttarameM siMhaketune kahA ki 'mere pitAkA na prabhaJjana hai aura mAtAkA nAma guNoMse maNDita mRkaNDU hai| maiM harivaMza rUpI nirmala AkAza candramA hUM, koI eka deva mujhe patnI sahita lAkara yahA~ vanameM chor3a gayA hai, maiM aba taka vanameM sthita thA' // 88-86 // siMhaketuke vacana sunakara loga cUMki yaha mRkaNDakA putra hai isalie usa mAkaNDeya nAma rakhakara usI nAmase use pukArane lage // 60 // isa prakAra vaha mAkaNDeya, daivayo. 1 atha zIlapurodhIzo vajraghoSa-ma0, l0| 2 ayUrNa kh0| 3 saharSAH /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parva 345 tRtIyo vasugiryAkhyaH pare'pi bahavo gatAH / tadA kuzArthaviSaye tardvazAmbarabhAsvataH // 92 // avAryanijazauryeNa nijiMtAzeSavidviSaH / khyAtazauryapurAdhIzasUrasenamahIpateH // 13 // sutasya zUravIrasya dhAriNyAzca tanUdbhavau / vikhyAto'ndhakavRSTizca pativRSTirnarAdivAka // 14 // dharmAvAndhakavRSTazca subhadrAyAzca tugvarAH / samudravijayo'kSobhyastataH stimitasAgaraH // 95 // himavAn vijayo vidvAnacalo dhAraNAhvayaH / pUraNaH pUritArthIccho navamo'pyabhinandanaH // 96 // vasudevo'ntimazcaivaM dazAbhUbana zaziprabhAH / kuntI mAdrI ca some vA sute prAdurbabhUvatuH // 97 // samudravijayAdInAM navAnAM suratapradAH / zivadevyanu tasya dhRtIzvarAtha svayamprabhA // 98 // sunItAkhyA ca zItA ca priyAvAka ca prbhaavtii| kAliGgI suprabhA ceti babhUvurbhuvanottamAH // 99 // padmAvatyA dvitIyasya vRSTezca tanayAstrayaH / ugradevamahAdyaktisenAntAzca gunnaanvitaaH||10|| gAndhArI ca sutA prAdurabhavan shubhdaayinH| atha kauravamukhyasya hastinAkhyapurezinaH // 10 // zaktinAmamahIzasya zatakyAzca parAzaraH / tasya matsyakulotpanarAjaputryAM suto'bhavat // 102 // satyavatyAM sudhIryAptaH punaassubhdryoH| tarASTro mahAn pANDurvidurazca sutAstrayaH // 103 // athAtraitya vihArArtha kadAcidvaJamAlini / nabhoyAyini vismRtya gate hastAGgalIyakam // 1.4 // vilokya pANDubhUpAlo gahane tatsamagrahIt / smRtvA khagaM vivRtyaitya mudrikA tAmitastataH 105 // anvicchantaM vilokyAha pANDuH kiM mRgyate tvayA / iti tadvacanaM zrutvA vidyAnmama mudrikA // 106 // - vinaSTetyavadattasya pANDuzcaitAmadarzayat / punaH kimanayA kRtyamiti tasyAnuyojanAt // 107 // prApta hue rAjyakA cirakAla taka upabhoga karatA rhaa| usIke santAnameM harigiri, himagiri tathA vasugiri Adi aneka rAjA hue| unhIM meM kuzArtha dezake zauryapura nagarakA svAmI rAjA zUrasena huA jo ki harivaMza rUpI AkAzakA sUrya thA aura apanI zUravIratAse jisane samasta zatruoMko jIta liyA thaa| rAjA zUrasenake vIra nAmakA eka putra thA usakI strIkA nAma dhAriNI thaa| ina donoMke andhakavRSTi aura naravRSTi nAmake do putra he||61-64|| andhakavRSTikI rAnIkA nAma subhadrA thaa| una donoMke dharmake samAna gambhIra samudravijaya 1, stimitasAgara 2, himavAn 3, vijaya 4, vidvAn acala 5, dhAraNa 6, pUraNa 7, pUritArthIccha 8, abhinandana 6 aura vasudeva 10 ye candramAke samAna kAntivAle daza putra hue tathA candrikAke samAna kAntivAlI kuntI aura mAdrI nAmakI do putriyA~ hii||5-67|| samudravijaya Adi pahaleke nau putroMke kramase saMbhoga sukhako pradAna karanevAlI zivadevI, dhRtIzvarA, svayaMprabhA, sunItA, sItA, priyAvAk, prabhAvatI, kAliGgI aura suprabhA nAmakI saMsArameM sabase uttama striyA~ thIM // 6-66 // rAjA zUravIrake dvitIya putra naravRSTikI rAnIkA nAma padmAvatI thA aura usase unake ugrasena, devasena tathA mahAsena nAmake tIna guNI putra utpanna hue // inake sivAya eka gandhArI nAmakI putrI bhI huii| ye saba putra-putriyA~ atyanta sukha dene vAle the| idhara hastinApura nagarameM kaurava vaMzI rAjA zakti rAjya karatA thaa| usakI zatakI nAmakI rAnIse parAzara nAmakA putra huaa| usa parAzarake matsya kulameM utpanna rAjaputrI rAnI satyavatIse buddhimAn vyAsa nAmakA putra huaa| vyAsakI strIkA nAma subhadrA thA isalie tadanantara una donoMke dhRtarASTra, pANDu aura vidura ye tIna putra hue / / 101-103 // athAnantara-kisI eka samaya vanamAlI nAmakA vidyAdhara krIr3A karaneke lie hastinApurake vanameM AyA thaa| vaha vahA~ apane hAthakI aMgUThI bhUlakara calA gyaa| idhara rAjA pANDu bhI usI vanameM ghUma rahe the| inheM vaha aMgUThI dikhI to inhoMne uThA lii| jaba usa vidyAdharako aMgUThIkA smaraNa AyA taba vaha lauTakara usI vanameM pAyA tathA yahA~ vahA~ usakI khoja karane lgaa| use aisA karate dekha pANDune kahA ki Apa kyA khoja rahe haiM ? pANDuke vacana sunakara vidyAdharane kahA ki merI 1 dharmA iva / 2 candrike iva / 3 dhRtisvarAtha kha0, ga0 / dhRtIzvarA la0 / 4 zavakyAzca ga0, 50, ma. zatvakyAzca khaH /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 mahApurANe uttarapurANam bhadvaiSA kAmarUpasya sAdhanItyabravItkhagaH / tayevaM kAnicid bhrAtadinAnyeSAstu maskare // 1.8 // prabhAvamasyA: pazyAmItyathitastena so'pyadAt / pANDuzca taskRtAdRzyanijarUpeNa saGgamam // 1.9 // kunsyA sahAkRtotpannastatra karNAhvayaH sutaH / tataH parairaviditaM maJjaSAkhyaM sakuNDalam // 11 // saratnakavacaM lekhyapatrakeNa sahArbhakam / 'kuntIparijanaH kAliGgayA: pravAhe mumoca tam // 11 // campApurezvaro yAntImAnAyyAdityanAmakaH / bAlabhAnumivAntasthaM bAlakaM sa savismayaH // 12 // pazyan svadevyai 2 rAdhAyai tokaH syAditi bhAvavit / datvA sadvilokyainaM rAdhAkarNaparispRzam // 13 // astu karNAbhidhAno'yamiti sAdaramabravIt / pANDoH kuntyA ca madrayA ca pANigrahaNapUrvakam // 14 // prAjApatyena sambandho vivAhenAbhavatpunaH / kuntyAmajani dharmiSTho dharmaputro udharAdhipaH // 115 // bhImaseno'nupArthazca trayo vargatrayopamAH / mAdrayAM ca nakulo jyeSThaH sahadevastato'nvabhUt // 116 // dhRtarASTrAya gAndhArI dattA duryodhano'jani / tayorduHzAsanaH pazcAdatha durdharSaNastataH // 11 // dumarSaNAdyAH sarve'pi zatamekaM mahaujasaH / evaM sukhena sarveSAM kAlo gacchati lIlayA // 18 // anyedhuH supratiSThAkhyo munIndro gandhamAdane / girI samihitaH zUravIrAkhyo vandituM nijaiH // 119 // putrapautrAdibhiH sAI gatvAbhyAbhinutya tam / zratvA dharma taduddiSTaM sa saMvegaparAyaNaH // 120 // kRsvAbhiSecanaM dattvA rAjyamandhakavRSTaye / yogyo'yamiti saMyojya yauvarAjyaM kanIyase // 12 // saMyama svayamAdAya tapAsyuccaiH samAcaran / gateSu dvAdazAbdeSu parvate gandhamAdane // 122 // pratimAyogamAlambya supratiSThasya tiSThataH / devaH sudarzano nAma cakAropadravaM krudhA // 123 // aMgUThI gira gaI hai / isake uttarameM pANDune use aMgUThI dikhA dii| pazcAt pANDune usa vidyAdharase pUchA ki isase kyA kAma hotA hai ? uttarameM vidyAdharane kahA ki he bhadra ! yaha aMgUThI icchAnusAra rUpa banAnevAlI hai / yaha suna kara pANDune prArthanA kI ki he bhAI ! yadi aisA hai to yaha aMgUThI kucha dina taka mere hAthameM rahane do, maiM isakA prabhAva dekhUgA / pANDukI isa prArthanA para usa vidyAdharane vaha aMgUThI unheM de dI / pANDune usa aMgUThIke dvArA kiye apane adRzya rUpase kuntIke sAtha samAgama kiyA jisase usake karNa nAmakA putra utpanna huaa| kuntIke parijanoMne dUsaroMko vidita na hone pAve isa taraha chipA kara usa bAlakako eka saMdUkacImeM rakkhA, use kuNDala tathA ratnoMkA kavaca pahinAyA aura eka paricAyaka patra sAtha rakhakara yamunA nadIke pravAhameM chor3a diyA // 104-111 // campApurake rAjA Adityane bahatI huI sandUkacIko ma~gAkara jaba kholA to usake bhItara sthita bAlasUryake samAna bAlakako dekhakara vaha vismayameM par3a gyaa| usane socA ki yaha putra apanI rAnI rAdhAke lie ho jaaygaa| yaha vicAra kara usane vaha putra rAdhAke lie de diyaa| rAdhAne jaba usa putrako dekhA taba vaha apane karNa-kAnakA sparza kara rahA thA isalie usane bar3e Adarase usakA karNa nAma rakha diyA / yaha saba honeke bAda rAjA pANDukA kuntI aura mAdrIke sAtha pANigrahaNapUrvaka prAjApatya vivAhase sambandha ho gayA / kuntIke dharmaputra-yudhiSThira nAmakA dharmAtmA rAjA utpanna huA phira kramase bhImasena aura arjuna utpanna hue| usake ye tInoM putra dharma artha kAma rUpa trivargake samAna jAna par3ate the| isI prakAra mAdrIke jyeSTha putra sahadeva aura usake bAda nakula utpanna huA thA / / 112-116 / / dhRtarASTra ke lie gAndhArI dI gaI thI ataH una donoMke sarva prathama duryodhana utpanna huaa| usake pazcAt duHzAsana, durdharSaNa tathA durmarSaNa Adi utpanna hue| ye saba mahApratApI sau bhAI the| isa taraha sabakA kAla lIlA pUrvaka sukhase vyatIta ho rahA thA / / 117-118 / / kisI dUsare dina gandhamAdana nAmaka parvata para zrI supratiSTha nAmaka munirAja Akara virAjamAna hue| rAjA zUravIra apane putra pautra Adi ke sAtha unakI vandanAke lie gyaa| vahA~ jAkara usane unakI pUjA kI, stuti kI aura unake kahA huA dharmakA upadeza sunA / upadeza sunanese usakA citta saMsArase bhayabhIta ho gayA ataH usane abhiSeka kara andhakavRSTike lie rAjya de diyA aura 'yaha yogya hai| aisA samajhakara choTe putra naravRSTike lie yuvarAja pada de diyaa| tadanantara vaha svayaM saMyama dhAraNa kara utkRSTa tapazcaraNa karane 1 kuntyAH parijanaH la / 2 svasainyai la0 / 3 yudhiSThiraH ga0, p.|
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parva upasarga vijityAsya sor3havA'zeSaparIpahAn / dhyAnenAhatya ghAtIni prAdurAsIt sa kevalI // 24 // devairandhakavRSTizca saha pUjArthamAgataH / apRcchadevaM devAyaM devaste kena hetunA // 125 // mahopasarga pUjyasya kRtavAniti vismayAt / taduktyavasitau vyakta jinendro'pyevamabravIt // 126 // dvIpe'smin bhArate kSetre kaliGgaviSaye pure / kAmcyAM vaNikasutaH sUradato'nyazca sudarAvAk // 127 // lakAdvIpAdiSu svairaM samAvayaM nijaM dhanam / puro'nyakSipatAM gUDha praveza zulkabhIlukau // 128 // mUle kSupavizeSasyAnabhijJAnamayo'nyadA / kazcinmadyaprayogArtha vane tadyogyabhUruhAm // 129 // mUlAnyutkhanya sagRhan vilokya bahu taddhanam / kimanena mudhA mUlakhananenAlpahetunA // 130 // suprabhUtamidaM labdhaM dhanaM dAridyavigatim / vidadhAtyAmRte gairityAdAya gatastataH // 13 // tadAgasya vaNikaputro tatpradeze nijaM dhanam / anirIkSya mRtau hatvA zraddhadhAnI parasparam // 132 // baddhvAyuH krodhalobhAbhyAmAcaM narakamIyatuH / tatra duHkhaM cira bhuktvA tato sindhyAdrikandare // 133 // jAtau meSau punastatrApyanyonyavadhakAriNau / gokule vRSabhau jAtau gaGgAtaTanivAsini // 13 // tatra janmAntaradveSAt kRtayuddhau gatAsukau / sammedaparvate jAtau vAnarau vA narau dhiyA // 135 / zilAsalilahetostau kalahaM khalu ckrtuH| mRtastayoH sapagrekaH paraH knntthgtaasukH||136 // suradevAdigurvantacAraNAbhyAM samutsukaH / zrutvA paJcanamaskAraM dharmazrutipurassaram // 137 // lagA / anukramase bAraha varSa bIta jAnepara vahI supratiSTha munirAja usI gandhamAdana parvata para pratimA yoga dhAraNa kara punaH virAjamAna hue / usa samaya sudarzana nAmake devane krodhavaza kucha upasarga kiyA parantu ve isake dvArA kiye hue samasta upasargako jItakara tathA samasta pariSahoMko saha kara dhyAnake dvArA ghAtiyA kokA kSaya karate hue kevalajJAnI ho gye|| 116-124 // usa samaya saba devoMke sAtha-sAtha andhakavRSTi bhI unakI pUjAke lie gayA thaa| vahA~ usane Azcaryase pUchA ki he deva ! isa devane pUjanIya Apake Upara yaha mahAn upasarga kisa kAraNa kiyA hai ? andhakavRSTike aisA kaha cukane para jinendra bhagavAn supratiSTha kevalI isa prakAra kahane lage isI jambUdvIpake bharatakSetra sambandhI kaliGga dezake kAjIpura nagarameM suradatta aura sudatta nAmake do vaizya putra rahate the // 125-127 // una donoMne laGkA Adi dvIpoMmeM jAkara icchAnusAra bahuta-sA dhana kamAyA aura lauTakara jaba nagarameM praveza karane lage taba unheM isa bAtakA bhaya lagA ki isa dhana para Taiksa denA pdd'egaa| isa bhayase unhoMne vaha dhana nagarake bAhara hI kisI jhAr3Ike nIce gAr3a diyA aura kucha pahicAnake lie cihna bhI kara diye| dUsare dina koI eka manuSya madirA banAneke lie usake yogya vRkSoMkI jar3a khodatA huA vahA~ phuNcaa| khodate samaya use vaha bhArI dhana mila gyaa| dhana dekhakara usane vicAra kiyA ki jisase thor3A hI lAbha hotA hai aise ina vRkSoMkI jar3oMke ukhAr3anese kyA lAbha hai ? mujhe aba bahuta bhArI dhana mila gayA hai yaha merI saba daridratAko dUra bhagA degaa| maiM maraNa paryanta isa dhanase bhogoMkA sevana karU~gA, aisA vicAra vaha saba dhana lekara calA gayA // 128-131 // dUsare dina jaba vaizyaputra usa sthAna para Aye to apanA dhana nahIM dekhakara paraspara eka dUsare para dhana lenekA vizvAsa karate hue lar3ane lage aura paraspara eka dUsareko mArate hue mara gye| ve krodha aura lobhake kAraNa narakAyukA bandhakara pahale narakameM jA phuNce| cirakAla taka vahA~ ke duHkha bhoganeke bAda vahA~ se nikale aura vindhyAcalakI guphAmeM mer3hA hue| vahA~ / paraspara eka dUsarekA vadha kara ve gaGgA nadIke kinAre basanevAle gokulameM baila hue| vahA~ bhI janmAntarake dUSake kAraNa donoM yuddha kara mare aura sammedaparvata para buddhise manuSyoMkI samAnatA karanevAle vAnara hue // 132-135 // vahA~ para bhI pattharase nikalanevAle pAnIke kAraNa donoM kalaha karane lge| unameMse eka to zIghra hI mara gayA aura dUsarA kaNThagata prANa ho gyaa| usI samaya vahA~ suraguru aura devaguru nAmake do cAraNa RddhidhArI munirAja A phuNce| unhoMne use paca namaskAra mantra sunAyA, jise usane bar3I utsukatAse sunA aura dharmazravaNake sAtha-sAtha marakara saudharma svargameM
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam saudharmakalpe citrAGgadAkhyo devo'janiSTa saH / tato nirgatya jambvAdidvIpe bharatamadhyage // 138 // suramyaviSaye podanezaH susthitabhUpateH / sulakSaNAyAM putro'bhUtsupratiSThAvariSThadhIH // 139 // kadAcitprAvRDArambhe girAvasitanAmani / yuddhaM markaTayorvIkSya smRtaprAgjanmaceSTitaH // 140 // sudharmAcAryamAsAdya dIkSitvA'bhavadIdRzaH / sUradarAcaraH so'haM sudazopyanujo bhave // 141 // bhrAntvAnte sindhutIrasthamRgAyaNatapasvinaH / vizAlAyAzca toko'bhUdgotamAkhyaH kudarzanAt // 142 // tapaH paJcAgnimadhye'sau vidhAya jyotiSAM gaNaiH / devaH sudarzano nAnA bhUtvA prAgjanmavairataH // 143 // mAyamakarodIgiti tadvAkyamAdarAt / zrutvA sudarzano muktavairaH saddharmamagrahIt // 144 // athAto'ndhakavRSTizca zrutvA mukalayankarau / svapUrva bhavasambandhamapRcchajjina puGgavam // 145 // vItarAgo'pi so'pyAha tatpRSTaM ziSTagIrguNaH / nirnimizahitAkhyAnaM nAma teSu nisargajam // 146 // dvIpe'traiva vinItAyAM narendro'nantavIryavAk / surendradAstatraiva vaizyo vaizravaNopamaH // 147 // dazabhirnitya pUjAyAmaSTamyAM dviguNaistataH / caturguNairamAvasyAyAM parvaNyaSTabhirguNaiH // 148 // dInArairarhatAM pUjAM karoti vihitavyayaiH / sahitaH pAtradAnena sazIlaH sopavAsakaH // 149 // dharmazIla iti khyAtiM sa samApApapApakaH / gantu vAripathaM vAMcchannanyedyurvaNijAM varaH // 150 // dvAdazAbdaiH samAvarjya dhanamAgantukaH param / jinapUjAvyayAyArthaM dvAdazAbdanibandhanam // 151 // mitrasya rudradazasya brAhmaNasya kare nyadhAt / anena jinapUjAdi kurvahaM vA tvamityasau // 152 // 348 citrAGgada nAmakA deva huaa| vahA~ se nikala kara vaha usI jambUdvIpake bharatakSetrake madhya meM sthita podanapura nagarake svAmI rAjA susthitakI sulakSaNA nAmakI rAnIse utkRSTa buddhikA dhAraka supratiSTha nAmakA putra huA / / 136 - 136 / / kisI eka samaya varSA Rtuke prArambhameM usane asita nAmake parvata para do vAnaroMkA yuddha dekhA / jisase use apane pUrva janmakI samasta ceSTAoMkA smaraNa ho gayA / / 140 / / usI samaya usane sudharmAcArya ke pAsa jAkara dIkSA le lii| vahI sUradattakA jIva maiM yaha supratiSTha huA huuN| merA choTA bhAI sudatta saMsAra meM bhramaNa karatA huA antameM sindhu nadIke kinAre rahanevAle mRgAyaNa nAmaka tapasvIkI vizAlA nAmakI strIse gotama nAmakA putra huA / mithyAdarzanake prabhAvase vaha pacAmiyoM ke madhyameM tapazcaraNa kara sudarzana nAmakA jyautiSka deva huA - hai| pUrva bhava ke kAraNa hI isane mujha para yaha upasarga kiyA hai| sudarzana devane una supratiSTha kevalIke vacana bar3e Adarase sune aura saba vaira chor3akara samIcIna dharma svIkRta kiyA // 141144 // tadanantara rAjA andhakavRSTine yaha saba sunaneke bAda hAtha jor3akara unhIM supratiSTha jinendrase apane pUrva bhavakA sambandha pUchA / / 145 / / ziSTa vacana bolanA hI jinakI vANIkA vizeSa guNa hai aise vItarAga supratiSTha bhagavAn kahane lage so ThIka hI hai kyoMki binA kisI nimittake hitakI bAta kahanA una jaisoMkA svAbhAvika guNa hai // 146 // ve kahane lage ki isI jambUdvIpakI ayodhyA nagarImeM anantavIrya nAmakA rAjA rahatA thA / usI nagarI meM kubera ke samAna surendradatta nAmakA seTha rahatA thaa| vaha seTha pratidina daza dInAroMse, aSTamIko solaha dInAroMse, amAvasako cAlIsa dInAroMse aura caturdazIko assI dInAroM se arhanta bhagavAn kI pUjA karatA thaa| vaha isa taraha kharca karatA thA, pAtra dAna detA thA, zIla pAlana karatA thA aura upavAsa karatA thA / inhIM saba kAraNoMme pAparahita usa seThane 'dharmazIla' isa tarahakI prasiddhi prApta kI thii| kisI eka dina usa seThane jalamArgase jAkara dhana kamAnekI icchA kii| usane bAraha varSa taka lauTa AnekA vicAra kiyA thA isalie bAraha varSa taka bhagavAnkI pUjA karaneke lie jitanA dhana Avazyaka thA utanA dhana usane apane mitra rudradatta brAhmaNake hAthameM sauMpa diyA aura kaha diyA ki isase tuma jinapUjA Adi kArya karate rahanA kyoMki Apa mere hI samAna haiM / / 147 - 152 / / 1 tatprAha kha0 /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parva 346 tasmin gate sa vipro'pi sviidhRtvysnaadibhiH| dhanaM katipayaireva dinairvyayamanInayat // 153 // tatazcauryAdiduSkarmasakta talavaro dvijam / zyenakAkhyo bhraman dRSTA rAtrau tvAM hannyahaM nahi // 154 // dvijAkhyAdhAriNaM yAhi nagarAd drakSyase yadi / punaH kRtAntavaktraM tvaM neSyase duSkriyo mayA // 155 // 'ityatyatarjayasso'pi kAlakAkhyena paapinaa| samamulkAmukhIvyAdhanivAsapatinAgamat // 156 // sa kadAcidayodhyAyAM gokulApahRtau dvijH| zyenakena hato'yAsInmahApApAdadhogatim // 157 // tatazcyutvA mahAmatsyo hridRssttivissorgH| zArdUlo pakSiNAmIzo 2vyAlo vyAdhazca sambhavan // 158 // pravizyAdhogatIH sarvAH kRcchrAcAbhyo vinirgataH / sasthAvarabhAvena cirakAlaM paribhraman // 159 // jambUpalakSite dvIpe bharate kurujAGgale / hAstinAkhyaM puraM pAti gharAdhIze dhanaJjaye // 160 // suto gotamaputrasya sambabhUva dvijAtmajaH / kapiSThalasya niHzrIkaH so'nundharyAzca gotamaH // 16 // tatsamutpatimAtreNa taccheSamabhavatkulam / alabdhAnaH kRzIbhUtajaTharaH prakaTAsthikaH // 162 // sirAvanakhuduSkAyo yUkAJcitaziroruhaH' / zayAnazcaiva sarvaizva tajito yatra tatra vA // 163 // karAgrakarpareNopalakSyamANo'napArinA / sumitreNaiva sarvatra zarIrasthitihetunA // 164 // vAJchitena raseneva dehIti vacasA tadA / lolupo nivRtti prAptuM bhikSAmAtreNa durvidhaH // 165 // kAkavatparvasu zrAntaH pazyan bali visarjanam / anAzvAniva zItoSNavAta vAdhAH sahan muhuH // 166 // seThake cale jAne para rudradatta brAhmaNane vaha samasta dhana parastrIsevana tathA juA Adi vyasanoMke dvArA kucha hI dinoMmeM kharca kara DAlA // 153 / / tadanantara vaha corI AdimeM Asakta ho gayA / zyenaka nAmaka kotavAlane use corI karate hue eka rAtameM dekha liyaa| dekhakara kotavAlane kahA ki cU~ki tU brAhmaNa nAmako dhAraNa karatA hai ataH maiM tujhe mAratA nahIM hUM, tU isa nagarase calA jA, yadi aba phira kabhI aisA duSkarma karatA huA dikhegA to avazya hI mere dvArA yamarAjake mukhameM bheja diyA jAyagA-mArA jAyagA // 154-155 // yaha kahakara kotavAlane use DA~TA / rudradatta bhI, vahA~ se nikala kara ulkAmukhI para rahanevAle bhIloMke svAmI pApI kAlakase jA milA // 156 // vaha rudradatta kisI samaya ayodhyA nagarImeM gAyoMke samUhakA apaharaNa karaneke lie AyA thA usI samaya zyenaka kotavAlake dvArA mArA jAkara vaha mahApApake kAraNa adhogatimeM gayA / / 157 // vahA~ se nikala kara mahAmaccha huA phira naraka gayA, vahA~se Akara siMha huA, phira naraka gayA, vahA~se Akara dRSTiviSa nAmakA sarpa huA phira naraka gayA, vahA~ se Akara zArdUla huA phira naraka gayA, vahA~ se Akara garur3a huA phira naraka gayA, vahA~se Akara sarpa huA phira naraka gayA aura vahA~se Akara bhIla huaa| isa prakAra samasta narakoMmeM jAkara vahA~se bar3e kaSTale nikalA aura trasa sthAvara yoniyoMmeM cirakAla taka bhramaNa karatA rahA // 158-156 / / anta meM isI jambUdvIpake bharatakSetra sambandhI kurujAMgala dezake hastinApura nagarameM jaba rAjA dhanaJjaya rAjya karate the taba gotama gotrI kapiSTala nAmaka brAhmaNakI anundharI nAmakI strIse vaha rudradattakA jIva gotama nAmaka putra huaa| utpanna hote hI usakA samasta kula naSTa ho gyaa| use khAneke lie anna nahIM milatA thA, usakA peTa sUkha gayA thA, haDDiyA~ nikala AI thIM, nasoMse lipaTA huA usakA zarIra bahuta burA mAlUma hotA thA, usake bAla juoMse bhare the, vaha jahA~ kahIM sotA thA vahIM loga use phaTakAra batalAte the, vaha apane zarIrakI sthitike lie kabhI alaga nahIM honevAle zreSTha mitrake samAna apane hAthake agrabhAgameM khappara liye rahatA thA / / 160-164 // vAnchita rasake samAna yaha sadA 'deo deo' aise zabdoMse kevala bhikSAke dvArA santoSa prApta karanekA lolupa rahatA thA parantu itanA abhAgA thA ki bhikSAse kabhI usakA peTa nahIM bharatA thaa| jisa prakAra parvake dinoMmeM kauA baliko DhU~r3haneke lie idhara-udhara phirA karatA hai isI prakAra vaha bhI bhikSAke lie idhara-udhara bhaTakatA rahatA thaa| vaha 1 ityatarjayat l0|2 vyAlakAdhazca l0| 3 kApiSThasya l0|4 snasAvanada la0 / 5 tanUrUhaH khaH / 6 valivibhaJjanam l0| 7 vAtAH vAdhAH la. (1) /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam maladhArI paribhraSTazeSendriyavijambhaNaH / jihvAviSayamevecchan daNDadhArIva bhUpatiH // 16 // tamastamaHprajAtAnAM rUpamIdRgbhavediti / vedhaseva sphuTIkartumihasthAnAM vinirmitaH // 168 // dadhanmASamaSIvarNamarkabhItyaH tamazcayaH / nararUpadharo vAtijugupsyaH pApabhAk kacit // 169 // AkaNThapUrNahAro'pi nayanAbhyAmatRptavAn / priviitkaattiirnnchidritaashubhkrpttaiH||17|| vraNavaigandhyasaMsaktamakSikauTuritastataH / RddhayaMcchavavadAveSTyo mukharairanapAyibhiH // 17 // paurabAlakasahAtairanuyAtairanukSaNam / upalAdiprahAreNa tADyamAnaH prakopavAn // 172 // anudhAvanpatanneva duHkhaiH kAlamajIgamat / kadAcillabdhakAlAdisnuyAto mahAmunim // 17 // samudrasenanAmAnaM paryaTantaM tnusthiteH| vaNigvaizravaNAgAre tenAkaNThamabhojyata // 17 // punarmunyAzramaM gatvA kuru tvAmiva mAmapi / ityavAdIdasau vAstu bhavyo'yamiti nizcayAt // 17 // divasaiH sahavAsena kaizcillakSitatanmanAH / agrAhayanmunistena saMyama zamasAdhanam // 176 // buddhayAdika yastasya jAtAH saMvatsarAdataH / sa zrIgotamanAmnAmA gurusthAnamavApa sH||177 // jIvitAnte gurustasya madhyavayakordhvage / vimAne suvizAlAkhye samutpannaH surocmH|| 178 // sa zrIgautamanAmApi vihitArAdhanAvidhiH / samyak saMnyasya tatraiva samprApadahamindratAm // 179 // tatra divyaM sukhaM bhuktvA tasmAdvipracaro muniH / aSTAviMzativAAyuratikrAntau cyuto bhavAn // 18 // muniyoMke samAna zIta, uSNa tathA vAyukI bAdhAko bAra-bAra sahatA thA, vaha sadA malina rahatA thA, kevala jihvA indriyake viSayakI hI icchA rakhatA thA, anya saba indriyoke viSaya usake chUTa gaye the| jisa prakAra rAjA sadA daNDadhArI rahatA hai-anyathA pravRtti karanevAloMko daNDa detA hai usI prakAra vaha bhI sadA daNDadhArI rahatA thA-hAthameM lAThI liye rahatA thA / / 965-167 / / 'sAtaveM narakameM utpanna hue nArakiyoMkA rUpa aisA hotA hai| yahA~ ke logoMko yaha batalAneke lie hI mAno vidhAtAne usakI sRSTi kI thii| vaha ur3ada athavA syAhI jaisA raGga dhAraNa karatA thaa| athavA aisA jAna par3atA thA ki sUryake bhayase mAno andhakArakA samUha manuSyakA rUpa rakhakara cala rahA ho| vaha atyanta ghRNita thA, pApI thA, yadi use kahIM kaNThaparyanta pUrNa AhAra bhI mila jAtA thA to netroMse vaha atRpta jaisA hI mAlUma hotA, vaha jIrNa zIrNa tathA chedavAle azubha vastra apanI kamarase lapeTe rahatA thA, usake zarIra para bahutase ghAva ho gaye the, unakI bar3I durgandha AtI thI tathA bhinabhinAtI huI aneka makkhiyA~ use sadA ghere rahatI thIM, kabhI haTatI nahIM thIM, una makkhiyoMse use krodha bhI bahuta paidA hotA thA / nagarake bAlakoMke samUha sadA usake pIche lage rahate the aura patthara Adike prahArase use pIr3A pahu~cAte the, vaha a~jhalA kara una bAlakoMkA pIchA bhI karatA thA parantu bIca meM hI gira par3atA thaa| isa prakAra bar3e kaSTase samaya bitA rahA thaa| kisI eka samaya kAlAdi labdhiyoMkI anukUla prAptise vaha AhArake lie nagarameM bhramaNa karanevAle samudrasena nAmake munirAjake pIche laga gyaa| vaizravaNa seThake yahA~ munirAjakA AhAra huaa| seThane usa gotama brAhmaNako bhI kaNTha paryanta pUrNa bhojana karA diyaa| bhojana karaneke bAda bhI vaha munirAjake AzramameM jA pahu~cA aura kahane lagA ki Apa mujhe bhI apane jaisA banA lIjiye / munirAjane usake vacana sunakara pahale to yaha nizcaya kiyA yaha vAstavameM bhavya hai phira use kucha dina taka apane pAsa rakhakara usake hRdayakI parakha kii| tadanantara unhoMne use zAntikA sAdhana bhUta saMyama grahaNa karA diyA / / 168-176 // buddhi Adika RddhiyA~ bhI use eka varSake bAda hI prApta ho gii| aba vaha gotama nAmake sAtha hI sAtha guruke sthAnako prApta ho gayA-unake samAna bana gayA // 177 // zrAyuke antameM usake guru madhyamapraiveyaka ke suvizAla nAmake uparitana vimAnameM ahamindra hue aura zrI gotama munirAja bhI Ayuke antameM vidhipUrvaka ArAdhanAoMkI ArAdhanAse acchI taraha samAdhimaraNa kara usI madhyama aveyakake suvizAla vimAnameM ahamindra padako prApta hue / / 178-176 // vahA~ ke divya sukhakA upabhoga kara 1 zrIgotametinAmnAmA m0| zrIgotamanAmnAmA (8) /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parva 351 ajanyandhakavRSTyAkhya iti tadbhAvayan sudhIH / svaputrabhavasambandhaM so'nvaryukta punarjinam // 18 // sarvabhASAsvabhAvena dhvaninA nijagAda sH| jambUpalakSite dvIpe viSaye mAlAhvaye // 182 // nRpo megharatho nAnA pure madilanAmani / subhadrAyAM sutastasya sthaantdRddhsNjnykH|| 183 // pahabandhaM svapuNyena yauvarAjasya so'bibhH| tatra nandayazonAmnyAM dhanadattavaNikpateH // 185 // dhanAdidevapAlAkhyau devapAlau jinAdiko / arhantau dattadAsAntau jinadarA saptamaH // 185 // priya mitro'STamo dhrmrucishcaansyo'bhvtsutH| priyadarzanA jyeSTA ca jAte duhitarau tataH // 186 // nRpaH sudarzanocAne mandirasthavirAntike / kadAcid vaNigIzazca putrAdiparivAritau // 187 // sakriya dharmamAkarNya niviMdya sa mahIpatiH / dattvA dRDharathAyAbhiSekapUrva svakaM padam // 188 // Adade saMyama pazcAcchreSThI ca navabhiH sutaiH / tato nandayazA putrikAdvayenAgamattapaH // 189 // sudarzanAyikAbhyaNe tUrNanirNItasaMsRtiH / kramAdvArANasIvAcaM kevalajJAnino'bhavan // 19 // vane priyAkhaNDAkhye manoharatamadrume / gurudaMgharatho dhyAtvA dhanadattazca te trayaH // 191 // dharmAmRtamayIM vRSTimuniranto nirantaram / jIvitAnte tale siddhazilAyAH siddhimatrajan // 192 // pure rAjagRhe pUjyAstrijagajjananAyakaiH / dhanadevAdikAstasminnevAnyeyuH zilAtale // 193 // navApi vidhinA saMnyasyanto vIkSya sutAyutA / nidAnamakaronnandayazA me janmanIha vA // 194 // paratrApyevamevaibhirbandhutvaM bhavatAditi / svayaM ca kRtasaMnyAsA taiH sahAnatakalpaje // 195 // vaha brAhmaNa munikA jIva aTThAIsa sAgarakI Ayu pUrNa hone para vahA~se cyuta huA aura tU andhakavRSTi nAmakA rAjA huA hai| isa prakAra apane bhavoMkA anubhava karatA huA buddhimAn andhakavRSTi phira bhagavAnse apane putroMke bhavoMkA sambandha pUchane lagA / / 180-181 // ve bhagavAn bhI sarvabhASA rUpa pariNamana karanevAlI apanI divya dhvanise isa prakAra kahane lage jambUdvIpake maGgalA dezameM eka bhadrilapura nAmakA nagara hai| usameM megharatha nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI devIkA nAma subhadrA thaa| una donoM ke dRr3haratha nAmakA putra huaa| apane puNyodayase usane yauvarAjyakA paTTa dhAraNa kiyA thaa| usI bhadrilapura nagarameM eka dhanadatta nAmakA seTha rahatA thA, usakI strIkA nAma nandayazA thaa| una donoMke dhanapAla, devapAla, jinadeva, jinapAla, arhadatta, arhahAsa, sAtavA~ jinadatta, AThavA~ priyamitra aura nauvA~ dharmaruci ye nau putra hue the| inake sivAya priyadarzanA aura jyeSThA ye do putriyA~ bhI huI thiiN| 182-286 // kisI eka samaya sudarzana nAmake vanameM mandirasthavira nAmake munirAja pdhaare| rAjA megharatha aura seTha dhanadatta donoM hI apane putra-pautrAdise parivata hokara unake pAsa gye| rAjA megharatha kriyA sahita dharmakA svarUpa sunakara virakta ho gayA ataH abhiSeka pUrvaka dRr3haratha nAmaka putrake lie apanA pada dekara usane saMyama dhAraNa kara liyaa| tadanantara dhanadatta seThane bhI apane nau putroMke sAtha saMyama grahaNa kara liyaa| nandayazA seThAnI bhI apanI donoM putriyoMke sAtha sudarzanA nAmakI AryikAke pAsa gaI aura zIghra hI saMsArake svarUpakA nirNaya kara usane bhI tapa dhAraNa kara liyA-krama kramase vihAra karate hue ve saba banArasa pahuMce aura vahA~ bAhara atyanta sundara vRkSoMse yukta priyaMgukhaNDa nAmake vanameM jA virAjamAna hue| vahA~ sabake guru mandirasthavira, megharatha rAjA aura dhanadatta seTha tInoM hI muni dhyAna kara kevalajJAnI ho gye| tadanantara nirantara dharmAmRtakI varSA karate hue ve tInoM, tInoM lokoMke indroMke dvArA pUjya hokara Ayu ke antameM rAjagRha nagarake samIpa siddha zilAse siddha avasthAko prApta hue| kisI dUsare dina dhanadeva Adi nau bhAI, donoM bahinoM aura nandayazAne usI zilAtalapara vidhipUrvaka saMnyAsa dhAraNa kiyA / putra-putriyoMse yukta nandayazAne unheM dekhakara nidAna kiyA ki jisa prakAra ye saba isa janmameM mere putra-putriyA~ huI haiM usI prakAra parajanmameM bhI mere hI putra-putriyA~ hoM aura ina sabake sAtha merA sambandha isa janmakI taraha para-janmameM bhI banA rheN| aisA nidAna kara usane svayaM 1 avibhA ddhaar|
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 mahApurANe uttarapurANam zAtaGkare samutpadya vimAne bhogamanvabhUt / viMzatyambhodhimAnAyustataH pracyutya sA tava // 19 // priyAni subhadrAkhyA dhanadevAdayaH sutAH / prakhyAtapauruSA jAtAH smudrvijyaadyH|| 197 // priyadarzanA jyeSThA ca kuntI mAdrIti vizrate / athApRcchanmahIpAlo vasadevabhavAvalIm // 198 // jinendro'pyabadhIditthaM zubhaM gmbhiirbhaapyaa| prakRtistAdRzI teSAM yathA bhavyeSvanugrahaH // 199 // grAme palAzakUTAkhye viSaye kuru nAmani / durgataH somazarmAkhyo dvijastasya suto'bhavat // 20 // nAmnA nandItyasau devazarmaNaH satatAnugaH / mAtulasyAbhilASeNa tatsatAsu vipuNyakaH // 201 // putrikAstasya saptAsan so'dAdanyebhya eva tAH / tadalAbhAtsa nandI ca mahAduHkhavazIkRtaH // 202 // athAnyedyanaMTaprekSAM vIkSituM kautukaadgtH| balavagaTasaMghaTTamapatatsoDhumakSamaH // 203 // samIkSya taM jano'nyonyakarAgrAsphAlanAnvitam / hasatyApanalajjaH san bhRgupAte kRtodyamaH // 204 // advimastakamAruhya 'TaGkacchinne sa tasthivAn / pAtonmukho bhayAtkurvan pravartananivartane // 205 // zavaninAbhikAkhyAbhyAM saMyatAbhyAM dharAtale / susthitAbhyAmiyaM chAyA pRSTaH kasyeti sAdaram // 206 // mugurudramapeNAkhyaH sanibodho'bravIdidam / bhave bhAvI tRtIye'smAcchAyeyaM yuvayoH pitA // 207 // dhRtvA tattau ca gatvainaM nandinaM bhAvinandanau / kutaste mRtinirbandho bandho virama niSphalAt // 208 // amuSmAnmara gAdbhAgyasaubhAgyAdi tvayepsitam / bhaviSyati tapaHsiddharityagrAhayatAM tapaH // 209 // saMnyAsa dhAraNa kara liyA aura mara kara una sabake sAtha Anata svargake zAtaGkara nAmaka vimAnameM utpanna ho vahA~ ke bhoga bhogane lgii| vahA~ usakI bIsa sAgarakI Ayu thii| AyupUrNa honepara vahA~ se cyuta hokara vaha tumhArI subhadrA nAmakI rAnI huI hai, dhanadeva Adi prasiddha pauruSake dhAraka samudravijaya Adi putra hue haiM tathA priyadarzanA aura jyeSThA nAmaka putriyoMke jIva atizaya prasiddha kuntI mAdrI hue haiM / yaha saba sunaneke bAda rAjA andhakavRSTine aba supratiSTha jinendrase vasudevakI bhavAvalI puuchii|| 187-198 // jinarAja bhI vasudevakI zubha bhavAvalI apanI gambhIra bhASA dvArA isa prakAra kahane lage so ThIka hI hai kyoMki unakA svabhAva hI aisA hai ki jisase bhavya jIvoMkA sadA anugraha hotA hai / / 166 // ve kahane lage ki kurudezake palAzakUTa nAmaka gA~vameM eka somazarmA nAmakA brAhmaNa rahatA thaa| vaha janmase hI daridra thaa| usake nandI nAmakA eka lar3akA thaa| nandIke mAmAkA nAma devazarmA thaa| usake sAta putriyA~ thiiN| nandI apane mAmAkI putriyA~ prApta karanA cAhatA thA isalie sadA usake sAtha lagA rahatA thA parantu puNyahIna honeke kAraNa devazarmAne ve putriyA~ usake lie na dekara kisI dUsareke lie de dii| putriyoMke na milanese nandI bahuta duHkhI huaa.|| 200-202 / / tadanantara kisI dasare dina vaha kautukavaza naToMkA khela dekhaneke lie gyaa| vahA~ bar3e-bar3e balavAna yoddhAoMkI bhIr3a thI jise vaha sahana nahIM kara sakA kintu usake viparIta gira pdd'aa| use girA huA dekha dUsare loga paraspara tAlI pITa kara usakI ha~sI karane lge| isa ghaTanAse use bahuta hI lajjA huI aura vaha kisI parvatakI zikharase nIce giranekA udyama karane lagA // 203-204 // parvatakI zikhara para caDhakara vaha TaoNkIse kaTI huI eka zilA para khar3A ho gayA aura giranekA vicAra karane lagA parantu bhayake kAraNa gira nahIM sakA, vaha bAra-bAra giraneke lie taiyAra hotA aura bAra-bAra pIche haTa jAtA thA // 205 / / usI parvatake nIce pRthivI tala para drumaSeNa nAmake munirAja virAjamAna the ve mati, zruta avadhi ina tIna jJAnoMse sahita the, zaGkha aura nirnAmika nAmake do muni unake pAsa hI baiThe hue the unhoMne drumaSeNa munirAjase Adarake sAtha pUchA ki yaha chAyA kisakI hai ? unhoMne uttara diyA ki jisakI yaha chAyA hai vaha isase tIsare bhavameM tuma donoMkA pitA hogA / / 206-207 / / gurukI bAta sunakara usake donoM honahAra putra nandIke pAsa jAkara pUchane lage ki he bhAI ! tujhe yaha maraNakA Agraha kyoM ho rahA hai? yadi tU isa maraNase bhAgya tathA saubhAgya Adi cAhatA hai to yaha saba tujhe tapakI siddhise prApta ho jAvegA' isa prakAra samajhA kara unhoMne use tapa grahaNa karA diyA / / 208-206 / / 1 TaGkachinaiH gha0 / Takacchanne kha0 / 2-diti kha0, gha0 /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parva 353 ciraM so'pi tapaH kRtvA mahAzukra'maro'jani / tatra SoDazavAAyuranubhUyAbhivAJchitam // 21 // prAdurAsIcatazcyuravA vasudevo vasundharAm / vazIkarttamayaM yasmAdbhAvinI balakezavI // 21 // iti sarvamidaM zratvA sasaMvegaparAyaNaH / saprekSo'ndhakavRSThyAkhyaH svIcikIrSuH paraM padam // 212 // samudravijayAkhyAya datvAbhiSavapUrvakam / rAjyamujjhitasaGgaH san zamasaGgastapo'grahIt // 213 // supratiSThajinAbhyaNe rAjabhirbahubhiH samam / sa saMyamAnte saMnyasya vinyAsaM nivRteragAt // 214 // samudravijaye pAti kSitiM varNAzramAH sukham / sudharmakarmasu svairaM prAvartanta yathocitam // 215 // rAjya vibhajya dikpAlairiva bhrAtRbhiraSTabhiH / sahAnvabhUtsa bhUpAlaH sakalaM sarvasaukhyadam // 216 // evaM sukhena sarveSAM kAle gacchatyayodayAt / caturaGgabalopeto vasudevo yuvAgraNIH // 217 // gandhavAraNamAruhya saJcaracAmarAvaliH / vAdyamAnAkhilAtodyadhvaninirminadiktaTaH // 218 // bandimAgadhasUtAdisUdyamAnAGkamAlakaH / nAnAbharaNabhAbhArabhAsamAnasvavigrahaH // 219 // nigRhItumivogrAMzumudyato nijatejasA / adho vidhAtuM 'vApyeSa bhUSaNAGgasuradrumam // 220 // amarANAM kumAro vA kumAraH pratyahaM bahiH / nirgacchati purAtsvairaM svalIlAdarzanotsukaH // 22 // visasmaruvilokyainaM svavyApArAn purastriyaH / nirAdarA babhUvuzca mAtulAnyAdivAraNe // 222 // nirgame'tha kumArasya viSaNNA nAgarAstadA / gatvA vijJApayAmAsustadvRttAntaM mahIpateH // 223 // zratvAvadhArya tadgAjA sahajasrohanirbharaH / prakAzapratiSedhena kadAcidvimukho bhavet // 224 // vaha nandI bhI cirakAla taka tapazcaraNa kara mahAzaka svargameM deva huA, vahA~ solaha sAgarakI Ayu pramANa manovAMchita sukhakA upabhoga karatA rahA / tadanantara vahA~ se cyuta hokara pRthivIko vaza karaneke lie vasudeva haA hai| balabhadra aura nArAyaNakI utpatti isIse hogii||210-211|| mahArAja andhakavRSTi yaha saba sunakara saMsArase bhayabhIta ho utthe| ve vidyAdhara to the hI, ataH parama pada-mokSapada prApta karanekI icchAse unhoMne abhiSekapUrvaka samudravijayake lie rAjya de diyA aura svayaM samasta parigraha chor3akara zAntacitta ho unhIM supratiSThita jinendra ke samIpa bahutase rAjAoMke sAtha tapa dhAraNa kara liyaa| saMyama dhAraNa kara antameM unhoMne saMnyAsa dhAraNa kiyA aura koMko naSTa kara mokSa prApta kara liyA // 212-214 // idhara samudravijaya pRthivIkA pAlana karane lge| unake rAjyameM samasta varNoM aura samasta AzramoMke loga, uttama dharmake kAryoM meM icchAnusAra sukhapUrvaka yathAyogya pravRtti karate the // 215 // rAjA samudravijaya rAjyakA yathAyogya vibhAga kara dikpAloMke samAna apane AThoM bhAiyoMke sAtha sarva prakArakA sukha denevAle rAjyakA upabhoga karate the||216 / isa prakAra puNyodayase una sabakA kAla sukhase bIta rahA thaa| ina sabameM vasudeva sabase adhika yuvA the isalie ve apanI lIlA dikhAnekI utkaNThAse pratidina svecchAnusAra gandhavAraNa nAmaka hAthIpara savAra hokara nagarake bAhara jAte the| usa samaya caturaGga senA unake sAtha rahatI thI. camaroMke samUha unake Asa-pAsa durAye jAte the, bajate hue samasta bAjoMkA aisA joradAra zabda hotA thA jisase ki dizAoMke kinAre phaTese jAte the, vandI, mAgadha tathA sUta Adi loga unakI virudAvalIkA varNana karate jAte the, aneka prakArake AbharaNoMkI kAntike samUhase unakA zarIra dedIpyamAna rahatA thA jisase aisA jAna par3atA thA ki mAno apane tejase sUryakA nigraha karaneke lie hI udyata ho rahe haiM, athavA bhUSaNAGga jAtike kalpavRkSakA tiraskAra karaneke lie hI taiyArI kara rahe hoM / usa samaya ve devoMke kumArake samAna jAna par3ate the isalie nagarakI striyA~ inheM dekhakara apanA apanA kArya bhUla jAtI thIM aura apanI mAmI Adike rokanemeM nirAdara ho jAtI thIMkisIke niSedha karane para bhI nahIM mAnatI thIM // 217-222 / / isa taraha kumAra vasudevake nikalanese nagaranivAsI loga duHkhI hone lage isalie eka dina unhoMne yaha samAcAra mahArAja samudravijayake pAsa jAkara nivedana kiyA // 223 // nagara-nivAsiyoMkI bAta sunakara bhAIke snehase bhare hue mahArAja 1 puNyodayAt / 2 vaapyek-l| 3-vAraNaH l.|
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 mahApurANe uttarapurANam kumAra iti saJcintya tamAhUya mitho'bravIt / "kumAra tava kAmasya chAyAtheyamivAnyathA // 225 // vRthATanaM parityAjyaM zItavAtAdiSu tvayA / vihartuM parivAJcchA cetparito rAjamandiram // 226 // dhArAgRhe vane ramye harmye vihitaparvate / mantrisAmantayodhAgramahAmAtrAtmajaiH samam // 227 // yatheSTe vicaretyetat zrutvA so'pi tathAcarat / AdadatyamRtaM vAptavacanaM zuddhabuddhayaH // 228 // evaM viharamANaM taM vAcATazceTakosparam / nAnnA nipuNamatyAkhyo yatheSTAcaraNotsukaH // 229 // rAjJA tvaM pratiSiddho'si sopAyaM nirgamaM prati / ityavAdIdasau cAha kimarthamiti ceTakam // 230 // sosaatra niryANakAle rUpavilokanAt / pare zithilacAritrA manmathenAkulIkRtAH // 231 // vIjA vimaryAdA viparItaviceSTitAH / pItAsavasamAH kanyAH sadhavA vidhavAzca tAH // 232 // kAzcitprasvinnasarvAGgAH kAzcidarddhAttalocanAH / kAzcitsantyaktasaMyAtAH kAzcityaktArddha bhojanAH // 233 // avamatya gurUn kAzcitkAzcinnirbhartsya rakSakAn / bhartRni vigaNayyAnyAH putrAMzcAnyAzca putrakAn // 234 // matvA markaTakAn kAzcitsamutkSipya samAkulAH / kambalaM paridhAyAnyA vicintyotkRSTavAsasI // 235 // aGgarAgaM samAlocya kAzvidAlipya kardamam / locane sve samAlocya lalATebhyastakajjalAH // 236 // svAH svAstathAvidhAH sarvAH savairudvignamAnasaiH / nirIkSya paurairvAkyena jJApito'yaM narezvaraH // 237 // tavedRzImupAyena vyavasthAM paryakalpayat / iti saMzrutya tenokta kumArastatparIkSitum // 238 // rAjagehAdvinirgantukAmo dauvArikaistadA " / tavAmajasya 'bho deva nirdezo'smAkamIdRzaH // 239 // samudravijayane vicAra kiyA ki yadi ise spaSTa hI manA kiyA jAtA hai to saMbhava hai yaha vimukha ho jAvegA / isalie unhoMne kumAra vasudevako ekAntameM bulAkara kahA ki 'he kumAra! tumhAre zarIrakI kAnti Aja badalI-sI mAlUma hotI hai isalie tumheM ThaNDI havA AdimeM yaha vyarthakA bhramaNa chor3a denA cAhie / yadi bhramaNakI icchA hI hai to rAjabhavanake cAroM ora dhArAgRha, manohara-vana, rAjamandira, tathA kRtrima parvata Adi para jahA~ icchA ho mantriyoM, sAmantoM, pradhAna yoddhAoM athavA mahAmantriyoMke putroM Adike sAtha bhramaNa karo / ' mahArAja vasudevakI bAta sunakara kumAra vasudeva aisA hI karane lage so ThIka hI hai kyoMki zuddha buddhivAle puruSa prAptajanoMke vacanoMko amRta jaisA grahaNa karate haiM / / 224-228 // kumAra isa prakAra rAjamandirake AsapAsa hI bhramaNa karane lage / eka dina jise bahuta bolane kI Adata thI aura jo svecchAnusAra AcaraNa karanemeM utsuka rahatA thA aisA nipuNamati nAmakA sevaka kumAra vasudevase kahane lagA ki isa upAya se mahArAjane Apako bAhara nikalanese rokA hai / kumArane bhI usa sevakase pUchA ki mahArAjane aisA kyoM kiyA hai ? uttarameM vaha kahane lagA ki jaba Apa bAhara nikalate haiM taba ApakA sundara rUpa dekhanese nagarakI striyoMkA cAritra zithila ho jAtA hai, ve kAmase Akula ho jAtI haiM, lajjA chor3a detI haiM, viparIta ceSTAe~ karane lagatI haiM, kanyAe~ sadhavAe~ aura vidhavAe~ sabhI madirA pI huIke samAna ho jAtI haiM, kitanI hI striyoMkA saba zarIra pasInAse tarabatara ho jAtA hai; kitanI hI striyoMke netra Adhe khule raha jAte haiM, kitanI hI striyA~ pahananeke vastra chor3a detI haiM, kitanI hI bhojana chor3a detI haiM, kitanI hI gurujanoM kA tiraskAra kara baiThatI haiM, kitanI hI rakSakoMko lalakAra detI haiM, kitanI hI apane patiyoMkI upekSA kara detI haiM, kitanI hI putroMkI paravAha nahIM karatI haiM, kitanI hI putroMko bandara samajha kara dUra pheMka detI haiM, kitanI hI kambalako hI uttama vastra samajhakara pahina letI haiM, kitanI kIcar3ako aGgarAga samajhakara zarIra para lapeTa letI haiM aura kitanI hI lalATako netra samajha kara usI para kajjala lagA letI haiN| apanI-apanI samasta striyoMkI aisI viparIta ceSTA dekha samasta nagaranivAsI bar3e duHkhI hue aura unhoMne zabdoM dvArA mahArAjase isa bAtakA nivedana kiyA / mahArAjane bhI isa upAya se ApakI aisI vyavasthA kI hai / nipuNamati sevakakI bAta sunakara usakI parIkSA 1 kha0, ga0, 60, ma0 sammataH pAThaH / la0 pustake tu 'kumAra vapuretatte pazyAmi kimivAnyathA' iti pAThaH / 2 viceSTitam ga0 / 3 samAkulAn la0 / 4_ svAstAstathA-la0 / 5 tathA ma0, la0 | 6 kha0, ga0, pa0, ma0, saMmataH pAThaH, la0 pustake tu 'tavAgrajasya devasya nAdezo'smAkamIdRzaH' iti pAThaH /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitamaM parva 355 bahistvayA na gantavyamiti ruddhaH sthito'nyadA / samudravijayAdInAmanuktvA'yazaso bhayAt // 240 // 'vasudevo'muto gatvA vidyAsaMsAdhanacchalAt / zmazAnabhUmAvekAkI mahAjvAle hutAzane // 24 // nipatyAkIrtibhIrmAturiti patraM vilikhya tat / kaNThe nibadhya vAhasya muktvA tava taM svym|| 242 // vahiM pradakSiNIkRtya dahyamAnazavAnvitam / agAdalakSamArgaH sa rAtrAveva drutaM tataH // 243 // tataH sUryodaye rAjagehe tadrakSakAgraNIH / anirIkSyAnujaM rAjJo rAjAdezAditastataH // 244 // paryaTanbahubhiH sArdhaM tamanveSTumathaikSata / bhasmIbhUtaM zavaM tatra bhrAmyantaM caturaGgamam // 245 // "tatkaNThe patramAdAya nItvA rAjJe samArpayat / tatpatrArtha samAkarNya samudra vijayAdayaH // 246 // mahIbhujaH pare caatishoksntptcetsH| naimittikoktatadyogakSemajJAH zamamAgatAH // 247 // bhRtyAnmahIpatiH snehAtsa tadaiva smnttH| taM gaveSayituM dakSAn prAhiNotsahitAn bahan // 248 // vijayAkhyaM puraM gatvA so'pyazokamahIruhaH / mUle vizrAntaye tasthau tarucchAyAmavasthitAm // 249 // samIkSyAdaizikaproktamabhUdavitathaM vacaH / ityudyAnapatirgatvA magadhezamabUbudhat // 25 // rAjApiyAmalAkhyAM svAM sutAM tasmai samArpayat / dinAni kAnicittatra vizramya gatAMstataH // 25 // devadAruvane puSparamyAkhye vanajAkare / araNyavAraNenAsau kriDitvAruhya taM mudA // 252 // karaneke lie kumAra vasudeva jyoM hI rAjamandirase bAhara jAne lage tyoM hI dvArapAloMne yaha kahate hue "manA kara diyA ki 'deva ! hama logoMko Apake bar3e bhAIkI aisI hI AjJA hai ki kumArako bAhara nahIM jAne diyA jAve / / dvArapAloMkI ukta bAta sunakara kumAra vasudeva usa samaya to ruka gaye parantu dUsare hI dina samudravijaya Adise kucha kahe binA hI apayazake bhayase vidyA siddha karaneke bahAne akele hI zmazAnameM gaye aura vahA~ jAkara mAtAke nAma eka patra likhA ki 'vasudeva akIrtike jvAlAoM vAlI agnimeM girakara mara gayA hai| yaha patra likhakara ghor3eke galemeM bA~dha diyA, use vahIM chor3a diyA aura svayaM jisameM murdA jala rahA thA aisI agnikI pradakSiNA dekara rAtrimeM hI bar3I zIghratAse kisI alakSita mArgase cale gaye // 226-243 // tadanantara sUryodaya honepara jaba unake pradhAna pradhAna rakSakoMne rAjamandirameM kumAra vasudevako nahIM dekhA to unhoMne rAjA samudravijayako khabara dI aura unakI AjJAnusAra aneka logoMke sAtha unheM khojaneke lie ve rakSaka loga idhara-udhara ghUmane lge| kucha samaya bAda unhoMne zmazAnameM jalA huA murdA aura usIke Asa pAsa ghUmatA huA kumAra vasudevakA ghor3A dekhA // 244-245 // ghor3Ake gale meM jo patra ba~dhA thA use lekara unhoMne rAjA samudravijayake lie sauMpa diyaa| patrameM likhA huA samAcAra sunakara samudravijaya Adi bhAI tathA anya rAjA loga sabhI zokase atyanta duHkhI hue parantu nimittajJAnIne jaba kumAra vasudevake yogya aura kSemakA varNana kiyA to use jAnakara saba zAnta ho gaye // 246-247 / / rAjA samudravijayane usI samaya sneha vaza, bahutase hitaiSI tathA catura sevakoMko kumAra vasudevakI khoja karaneke lie bhejaa|| 248 // idhara kumAra vasudeva vijayapura nAmaka gA~vameM pahu~ce aura vizrAma karaneke lie azoka vRkSake nIce baiTha gaye / kumArake baiThanese usa vRkSakI chAyA sthira ho gaI thI use dekha kara vAgavAnne socA ki usa nimittajJAnIke vacana satya nikle| aisA vicAra kara usane .magadhadezake rAjAko isakI khabara dI aura rAjAne bhI apanI zyAmalA nAmakI kanyA kumAra vasudevake lie samarpita kii| kumArane kucha dina taka to vahA~ vizrAma kiyA, tadanantara vahA~ se Age cala diyaa| aba ve devadAru vanameM puSparamya nAmaka kamaloMke sarovarake pAsa pahuMce aura vahA~ kisI jaMgalI hAthIke sAtha 1 vasudeSastato ga0, la0 / 2 vyalikhyata la0 / 3 kha0, ga0, 10, ma0 saMmataH pAThaH, la0 pustake tu'tataH sUryodaye gehe tadrakSaNakarAgraNIH' iti paatthH| 4-knntthptr-l0| 5 naimittikoktatadyogakAlajJAH ma. kAyajJAH l.| 6 tamAveSayituM l0| 7 to ga0, l0|
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam lAbhyamAnaH svayaM kenacitkhagena gajAdhipAt / apAsya sahasAnItaH khecarAdriM kRtI puraH // 253 // patyuH kinnaragItasya dvitIyAM vA ratiM satIm / sutAmazanivegasya dattAM zalmalipUrvikAm // 254 // jAtAM pavanavegAyAmAdiSTAM pariNItavAn / tayA saha smarasyApi sukhaM smartumagocaram // 255 // anubhUya dinAnyatra vizrAntaH kAnicitpunaH / tathopasartukAmaM taM samIkSyAGgAravegakaH // 256 // uddhRtyAzanivegasya dAyAdoyaM nabhastale / jJAtvA dazAntazAlmalyA samudgIrNAsihastayA // 257 // so'nvItastanmayAnmuktvA taM tasmAtprapalAyitaH / vidyayA parNalaLyAsau 'priyAprahitayA tathA // 258 // campApurasamIpastha saromadhye zanaiH zanaiH / dvIpe nipAtito'pRccha dehinastIravartinaH // 259 // dvIpAdamusmAnnirgantuM kiM tIrthaM vadateti tAn / avadaste'pi kiM bhadra patitaH khAttvamityamum // 260 // samyagbhavati vijJAtamiti tena subhASitAH / prahasyAnena mArgeNa jalAnigarmyatAmiti // 261 // nyadizannapratasAsmAtpravizya nagaraM gurum / dRSTvA gandharvavidyAyA manoharasamAhvayam // 262 // upavizya tadabhyAze vINAvAdana zikSakAn / tatra gandharvadazAyAH svayaMvaravidhi prati // 263 // dRSTvA nigUDhatajjJAno vasudevo vimUDhavat / ahaM caibhiH sahAbhyAsaM karomItyAttavallakiH // 264 // 3 AdAvevAcchinatantrI tumbIjaM vAbhinatphalam / vaiyAtyaM pazyatAsyAlaM dRSTvA taM te'hasan bhRzam // 265 // bharttA gandharvadattAyAstvamevaivaM vicakSaNaH / gItavAdyavizeSeSu sarvAnasmAn jayeriti // 266 // 356 1 krIr3A kara bar3I prasannatAse usapara savAra ho gaye / / 246 - 252 / / usI samaya kisI vidyAdharane kI bar3I prazaMsA kI aura hAthIse uThAkara una puNyAtmAko akasmAt hI vijayArdha parvata para pahu~cA diyA / / 253 / / vahA~ kinnaragIta nAmake nagarameM rAjA azanivega rahatA thA usakI zAlmalidattA nAmakI eka putrI thI jo ki pavanavegA strIse utpanna huI thI aura dUsarI ratike samAna jAna par3atI thI / azanivegane vaha kanyA kumAra vasudevake lie samarpita kara dI / kumArane bhI use vivAha kara usake sAtha smaraNake bhI agocara kAmasukhakA anubhava kiyA aura kucha dina taka vahIM vizrAma kiyA / tadanantara jaba kumArane vahA~ se jAnekI icchA kI taba azanivegakA dAyAda (uttarAdhikArI ) aMgAravega unheM jAneke lie udyata dekha uThAkara AkAzameM le gayA / idhara zAlmalidattAko jaba patA calA to usase naMgI talavAra hAthameM lekara usakA pIchA kiyaa| zAlmalidattAke bhayase aMgAravega kumArako chor3akara bhAga gyaa| kumAra nIce giranA hI cAhate the ki usakI priyA zAlmalidattAke dvArA bhejI huI parNaladhvI nAmakI vidyAne unheM campApurake sarovarake madhyameM vartamAna dvIpa para dhIredhIre utAra diyA / vahA~ Akara kumArane kinAre para rahanevAle logoMse pUchA ki isa dvIpase bAhara nikalanekA mArga kyA hai Apa loga mujhe btlaaie| taba logoMne kumArase kahA ki kyA Apa AkAzase par3e haiM ? jisase ki nikalanekA mArga nahIM jAnate / kumArane uttara diyA ki Apa logoMne ThIka jAnA hai sacamuca hI maiM AkAzase par3A hU~ / kumArakA uttara sunakara saba loga ha~sane lage aura 'isa mArgake dvArA Apa jalase bAhira nikala Aie aisA kaha kara unhoMne mArgaM dikhA diyA / kumAra usI mArga se nikala kara nagarameM pravRSTa hue aura manohara nAmaka gandharvavidyA ke guruke pAsa jA baiThe / gandharvadattAko svayaMvarameM jItaneke lie unake pAsa bahutase ziSya vINA bajAnA sIkha rahe the| unheM dekha tathA apane vINAviSayaka jJAnako chipAkara kumAra mUrkhakI taraha bana gaye aura kahane lage ki maiM bhI ina logoM ke sAtha vINA bajAnekA abhyAsa karatA huuN| aisA kaha kara unhoMne eka vINA le lI / pahale to usakI tantrI tor3a DAlI aura phira ta~bA phor3a diyA / unakI isa kriyAko dekha loga atyadhika ha~sane lage aura kahane lage ki isakI dhRSTatAko to dekho| kumAra vasudevase bhI unhoMne kahA ki tuma aise catura ho, jAna par3atA hai ki gandharvadattAke tumhIM pati hooge aura hama sabako gAne-bajAnekI kalA meM harA doge / / 254-266 // 1 priyayAhitayA tayA ga0 / priyaM priyatayA tayA la0 / 2 gAndharvakuzalaM prApa la0 / 3 kha0, ga0, 0, ma0, saMmataH pAThaH / zrAdAvevAcinataMtrIM tuMvAjaM vAbhinatphalaM la0 / 4 viyAtyaM la0 / 5 tvamevaiva la0 /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitamaM parva 357 evaM tatra sthite tasmin dhraaggngocraaH| prApurgandharvadattAyAH svayaMvarasamutsukAH // 267 // 'tAnsvayaMvarazAlAyAM bahUn jitavatI svayam / tadAnI gItavAdAbhyAM tatkalArUpadhAriNI // 268 // cArudattAdibhiH zrotRpadamadhyAsitaiH stutA / kalAkauzalametasyA vilakSaNamiti sphuTam // 269 // svopAdhyAyaM tadApRcchaya kanyAbhyarNamupAgataH / vasudevo'bhaNIdvINAM vidoSAmAnayanviti // 27 // te'pi tinazvatantrazca haste vINA: samarpayan / tAsAM tantrISu 'lomAMsaM zalyaJcAlokya ssmitm||27|| sumbIphaleSu daNDeSu zalkapASANamapyasau / sphuTIcakAra tadRSTvA svadiSTA kIdRzI bhavet // 272 // vINeti kanyayA prokko madiSTAyAH smaagmH| Igvidha iti prAha tatrAkhyAnamIdRzam // 273 // hAstinAsyapurAdhIzo rAjJo meghrthshruteH| padmAvatyAzca sajAtau viSNupArathau sutau // 274 // saha viSNukumAreNa bhUpatau tapasi sthite / pazcAtpabharathe rAjyamalaGkarvatyathAnyadA // 275 // pratyantavAsisaMkSobhe samAte sacivAgraNI / sAmAdibhirupAyaistaM prazAnti samajIgamat // 276 // rAjJA tuSTavatAvAdi tvayeSTa vAcyatAmiti / rAjyaM saptadinaM kartumicchAmItyabravId balI // 277 // dattaM jarataNaM matvA tena tasmai tarjitam / kRtopakAriNe deyaM kiM na taskRtavedibhiH // 278 // tatrAkampanagurvAdhamAgatya munimaNDalam / agrahIdAtape yoga sarva saumyamahIbhRti // 279 // nirjitA prAgviduviNyAmakampanamunIzinA / vAde sabhAyAM tatkopA jighAMsuraghAtmakaH / / 280 // ..." isa prakAra kumAra vasudeva vahA~ kucha samaya taka sthita rhe| tadanantara gandharvadattAke svayaMvarameM utsuka hue bhUmigocarI aura vidyAdhara loga ekatrita hone lage / / 267 / / gAne bajAnekI kalAkA rUpa dhAraNa karanevAlI gandharvadattAne svayaMvara zAlAmeM Aye hue bahutase logoMko apane gAne-bajAneke dvArA tatkAla jIta liyA // 268 // vahA~ jo cArudatta Adi mukhya mukhya zrotA baiThe the vesa gandharvadattAkI prazaMsA kara rahe the aura kaha rahe the ki usakA kalA-kauzala bar3A hI vilakSaNa haisabase adbhuta hai / / 266 // tadanantara vasudeva bhI apane guruse pUchakara kanyAke pAsa gaye aura kahane lage ki aisI vINA lAo jisameM eka bhI doSa nahIM ho / / 270 // logoMne tIna cAra vINAe~ vasudevake hAthameM sauMpa dI / vasudevane unheM dekhakara ha~sate hue kahA ki ina vINAoMkI tA~tameM lomAMsa nAmakA doSa hai aura tumbIphala tathA daNDoMmeM zalka evaM pASANa nAmakA doSa hai| unhoMne yaha kahA hI nahIM kintu prakaTa karake dikhalA bhI diyaa| yaha dekha kanyAne kahA ki to phira Apa kaisI vINA cAhate haiM? isake uttara meM kumArane kahA ki mujhe jo vINA iSTa hai usakA samAgama isa prakAra hA thaa| aisA kahakara unhoMne nimnAMkita kathA sunaaii||271-273 // hastinApurake rAjA megharathake padmAvatI rAnIse viSNu aura padmaratha nAmake do putra hue the / / 274 // kucha samaya bAda rAjA megharatha to viSNukumAra putrake sAtha tapa karane lage aura padmaratha rAjya karane lgaa| kisI anya samaya samIpavartI kisI rAjAne rAjyameM kSobha utpanna kiyA jise pradhAna mantrI valine sAma Adi upAyoMse zAnta kara diyaa| rAjA padmarathane valike kAryase santuSTa hokara kahA ki 'tujhe kyA iSTa hai ? tU kyA cAhatA hai ?? so kaha ! uttarameM valine kahA ki maiM sAta dina taka rAjya karanA cAhatA hU~ / rAjAne bhI valikI isa mA~gako jIrNatRNake samAna tuccha samajha use sAta dinakA rAjya denA svIkRta kara liyA so ThIka hI hai kyoMki jo kiye hue upakArako jAnate haiM arthAt kRtajJa haiM ve upakAra karanevAleke lie kyA nahIM dete haiM ? // 275-278 / / usI samaya akampana guru Adi muniyoMke samUhane hastinApura Akara vahA~ ke saumya parvata para AtApana yoga dhAraNa kara liyaa| pahale jaba vali mantrI ujjayinI nagarImeM rahatA thA taba use akampana gurune maya vidvAnoMkI sabhAmeM jIta liyA thA isalie vaha pApI krodhase unakA ghAta karanA 1 paThatyatra sthite la0 / 2 sA la0 / / samArpayat la / 4 laumazyaM la0 / 5-bhaNadasmaitadUrjitam sarvela.. prAgaviduSiNyA l0| kh.|
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 mahApurANe uttarapurANama yAgavyAja samArabhya sa mantrI parito girim / 'arthitAhAradAnArtha devasantarpaNAya ca // 281 // pAkaM prakalpayAmAsa dhUmajvAlAgnisantatam / jJAtvA viSNukumArastamupasarga munIzvaraH // 282 // gatvA padmarathAbhyarNa vItarAgAsane sthitH| rAjJAbhivandha sampUjya kiM kRtyamiti bhaassitH||R83|| upasarga vyadhAnmantrI tavAtrAtapayoginAm / nivAryatAmasAvAzu tvayetyAha mahIpatim // 284 // pratipanaM mayA tasmai rAjyaM saptadinAvadhi / na nivArayituM zakyaH satyabhedabhayAdasau // 285 // tato bhavagirevArya nivAryoM durjano'dhunA / na vidanti khalAH svairA yuktAyuktaviceSTitam // 286 // ityavocadasau caitadavagamya munIzvaraH / pratiSidhyAmi pApiSThamahamevAzu nazvaram // 287 // iti vAmanarUpeNa brAhmaNAkAramAgataH / samprApya balino'bhyarNa svastivAdapuramsaram // 288 // 4mahAbhAgAhamarthI tvAM dAtRmukhyamupAgamam / deyaM tvayetyavAdItsopyabhISTaM pratipannavAn // 289 // abhASata dvijo rAjan deyaM me vikramaitribhiH / pramitaM kSetramityalpaM kimetadabhiyAcitam // 29 // gRhANeti balI pANijalasekasamanvitam / aditAsmai munizcApta vikriyaddhiM nijakramam // 29 // 6nyadhAdekaM prasAryoccairmAnuSottaramUrdhani / dvitIyamapi devAdricUlikAyAM sphuradyutiH // 292 / / tadA vidyAdharA bhUmigocarAcArya saMhara / caraNau srasRteheMtaM krodhaM mA sma kRthA vRthA // 293 // iti saGgItavINAdimukharA munisattamam / sadyaH prasAdayAmAsuH sopyaMnI svau samAharat // 294 // zrasvA lakSaNavatteSAM tadA gItaM sudhAzinaH / tuSTvA ghoSasughoSAkhye mahAghoSAJca susvarAm // 295 // cAhatA thA / / 276-280 // pApI vali mantrIne yajJakA bahAnA kara usa saumya parvatake cAroM ora yAcakoMko dAna dene tathA devatAoMko santuSTa karaneke lie pAka arthAt rasoI banavAnA zurU kiyA jisase dhuA~ tathA jvAlAoMkA samUha cAroM ora phailane lgaa| jaba munirAja viSNukumArako isa upasargakA patA calA to ve Akara rAjA padmarathake pAsa gaye aura vItarAga Asana para baiTha gye| rAjA padmarathane unakI bandanA kI, pUjA kI tathA kahA ki mujhase kyA kArya hai ? // 281-283 // munirAja viSNukumArane rAjA padmarathase kahA ki tumhAre mantrIne Atapa yoga dhAraNa karanevAle muniyoMke lie upasarga kara rakkhA hai use tuma zIghra hI dUra karo / / 284 // uttarameM rAjAne kahA ki maiM usake lie sAta dinakA rAjya denA svIkRta kara cukA hUM ataH satyavratake khaNDita honeke bhayase maiM use nahIM roka sktaa| he pUjya ! isa duSTakA isa samaya Apa hI nivAraNa kiijie| svacchanda rahanevAle duSTa jana yogya aura ayogya ceSTAoMko-acche-bure kAryoMko nahIM jAnate haiM // 285286 / / rAjA padmarathane aisA uttara diyA, use sunakara munirAjane kahA ki to maiM hI zIghra naSTa honevAle isa pApIko manA karatA hUM // 287 // itanA kahakara ve mahAmuni vAmana (baune) brAhmaNakA rUpa rakhakara valike pAsa pahu~ce aura AzIrvAda dete hue bole ki he mahAbhAga ! Aja tU dAtAoMmeM mukhya hai isalie maiM tere pAsa AyA hUM tU mujhe bhI kucha de| uttarameM valine iSTa vastu denA svIkRta kara liyaa| tadanantara brAhmaNa veSadhArI viSNukumAra munine kahA ki he rAjan, maiM apane pairase tIna paira pRthivI cAhatA hUM yahI tU mujhe de de| brAhmaNakI bAta sunakara valine kahA ki 'yaha to bahuta thor3A kSetra hai itanA hI kyoM mA~gA ? le lo, itanA kahakara usane brAhmaNake hAthameM jaladhArA chor3akara tIna paira pRthivI de dii| phira kyA thA ? munirAjane vikriyARddhise phailA kara eka paira to mAnuSottara parvatakI U~cI zikhara para rakkhA aura dedIpyamAna kAntikA dhAraka dUsarA paira sumeru parvatakI cUlikA para rakkhA // 288-262 // usa samaya vidyAdhara aura bhUmigocarI sabhI stuti kara munirAjase kahane lage ki he prabho ! apane caraNoMko saMkoca lIjie, yA hI saMsArakA kAraNabhUta krodha nahIM kiijie||263|| isa prakAra saGgIta aura vINA Adise mukhara hue bhUmigocariyoM aura vidyAdharoM ne zIghra hI una munirAjako prasanna kara liyA aura unhoMne bhI apane donoM caraNa saMkoca liye / / 264 // usa samaya unakA lakSaNasahita saGgIta sunakara deva loga bahuta prasanna hue aura unhoMne 1 prArthitA g0| 2 bhASitam kh| 3 mahIpatiH ga0, l0| 4 mahAbhAgAhamadya tvA l0| AditAsmai l0| 6 vyadhAdekaM ma., la0 / 7 sudhAsinaH l0|
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parva 356 vINAM ghoSAvatI cAsu dadati sma susaGgatAm / vidyAdharebhyo dve dve ca bhUcarebhyo yathAkramam // 296 // vRthA svaM yAcito vipraveraNApi mayA'dhunA / nAvakAzastRtIyasya caraNasyeti satvaram // 297 // badhvA valinamudvRttaM balI viSNumunIzvaraH / duHsahaM taM nirAkArSIdupasarga munIzinAm // 298 // baddhaM balinamAhantuM samudyukta mahIpatim / pratiSidhya prasannAtmA saddharma samajigrahat // 299 // evaM mahAmunistatra kRtadharmaprabhAvanaH / pUjyaH padmarathenAsmAtsvasthAnamagamatsudhIH // 30 // tAsu ghoSAvatI nAma vINA vaMze'tra sannidhim / samAgamadbhavadbhistatsA mamAnIyatAM zubhA // 301 // evamuktavate tasmai tAmevAnIya te daduH / tayAsau gItavAdyAbhyAM zrotRceto'bhiraJjanam // 302 // samApAdayadAkarNya taddvINAkauzalaM mahat / prItA gandharvadApi svAM vA mAlAM samArpayat // 303 // tasya kaNThe sukaNThasya kuNThitAkhilabhUbhujaH / 'nanu prAkkatapuNyAnAM svayaM santi mahardhayaH // 304 // tataH sarve prahRSyAsya kalyANAbhiSavaM vyadhuH / evaM vidyAdharaNyAM lambhAssaptazatAnyasau // 305 // samprApya khecarezebhyastaskanyAdAnamAnitaH / tato nivRtya bhUbhAgamAgatya paramodayaH // 306 // hiraNyavarmaNo'riSTapurAdhIzo mahIpateH / padmAvatyAmabhUtputrI rohiNI rohiNIva sA // 307 // svasyAH svayaMvarAyaitya zikSakAmayAn kalAguNAn / vasudevamupAdhyAyatayA bodhayituM sthitam // 308 // svabAhulatayevainaM rohiNI ratnamAlayA / AzliSTakaNThamakarodutkaNThAkuNThicetasA // 309 // tato vibhinnamaryAdAH smudrvijyaadyH| samudra iva saMhAre "saMkSobhamupagamya tAm // 30 // acche svara vAlI ghoSA, sughoSA, mahAghoSA aura ghoSavatI nAmakI cAra vINAe~ diiN| una vINAoM meMse devoMne yathAkramase do vINAe~ to vidyAdharoMkI dI thIM aura do vINAe~ bhUmigocariyoMko dI thIM // 265-266 // tadanantara una munirAjane valise kahA ki mujha brAhmaNane tu yAcanA kI kyoMki tIsarA caraNa rakhanake lie avakAza hI nahIM hai| yaha kahakara balavAn viSNukumAra munirAjane usa durAcArI valiko zIghra hI bA~dha liyA aura akampana Adi muniyoMke usa duHsaha upasargako dUra kara diyA // 267-268 / / baMdhe hue valiko mAraneke lie rAjA padmaratha udyata hue parantu munirAjane use manA kara diyA aura prasannacitta hokara unhoMne valiko samIcIna dharma grahaNa kraayaa| isa prakAra dharmakI prabhAvanA karanevAle buddhimAna muhAmunikI rAjA padmarathane pUjA kii| tadanantara ve apane sthAna para cale gaye / / 266-300 / yaha saba kathA kahaneke bAda kumAra vasudevane gandharvadattAse kahA ki devoMke dvArA dI huI cAra vINAoMmeM se ghoSavatI nAmakI vINA Apake isa vaMzameM samAgamako prApta huI thI ataH Apa vahI zubha vINA mere lie mNgaaie||301|| isa prakAra kahane vAle vasudevake lie una logoMne vahI vINA lAkara dii| vasudevane usI vINAke dvArA gA bajAkara saba zrotAoMkA citta prasanna kara diyaa| gandharvadattA vasudevakI vINA bajAnemeM bahuta bhArI kuzalatA dekhakara prasanna huI aura usane acche kaNThavAle tathA samasta rAjAoMko kuNThita karanevAle kumAra vasudevake galemeM apane ApakI taraha mAlA samarpita kara dI so ThIka hI hai kyoMki pUrva paryAyameM puNya karanevAle logoMko bar3I-bar3I RddhiyA~ svayaM Akara mila jAtI hai // 302-304 // isake bAda sabane harSita hokara vasudevakA kalyANAbhiSeka kiyaa| isI taraha vidyAdharoMkI zreNiyoM arthA vijayArdha parvata para jAkara vidyAdhara rAjAoMke dvArA kanyAdAna Adise sammAnita vasudevane sAta sau kanyAe~ prApta kii| tadanantara-parama abhyudayako dhAraNa karanevAle kumAra vasudeva vijayA parvatase lauTakara bhami para A gaye // 305-306 // vahA~ ariSTapura nagarake rAjA hiraNyavarmAke padmAvatI rAnIse utpanna huI rohiNI nAmakI putrI thI jo sacamuca hI rohiNI candramAkI strIke samAna jAna par3atI thii| usake svayaMvarake lie aneka kalAoM tathA guNoMko dhAraNa karanevAle mukhya zikSakoM ke samAna aneka rAjA loga Aye the parantu vasudeva 'hama sabake upAdhyAya haiN| logoMko yaha batalAneke lie hI mAno sabase alaga baiThe the| usa samaya rohiNIne utkaNThAse kuNThita citta hokara apanI bhujalatAke samAna ratnoMkI mAlAse vasudevake kaNThakA AliGgana kiyA thA / 307-306 // yaha dekha, jisa 1 zrotra la. |tnu ga0 / 3 mahIpatiH kha0, ga0, pa0 / 4 prkssobh-l.|
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 mahApurANe uttarapurANam AhartumudyataHH sarve dRSTvA tAn duSTacetasaH / yoddhaM hiraNyavarmApi sasvabandhuH samuthayau // 3 // 1 // vasudevakumAro'pi nijanAmAkSarAGkitam / prajighAya zaraM sadyaH samudravijayaM prati // 312 // nAmAkSarANi tasyAsau vAcayitvA svismyH| vasudevakumAro'tra puNyAtsambhAvito mayA // 33 // iti tuSTA nivArya drAksaMgrAma samupAgamat / sahAnujaiH kanIyAMsamanujaM jitamanmatham // 31 // samudravijayAdhIzaM vasudevaH kRtAJjaliH / praNamya prINayAmAsa zeSAnapi nijAgrajAn // 3.5 // bhUkhecarAH kumAreNa tadA sarve nijAtmajAH / pariNItAH purAnIya samudaH samajIgaman // 316 // kumAreNa samaM gatvA svapuraM vihitotsavam / dazArhAH svepsitaM saukhyamanvabhUvannanAratam // 31 // evaM kAle prayAtyeSAM zlAghya gairabhaGgaraiH / mahAzukrAtsamuttIrya zaGkhAkhyaH prAktano muniH // 318 // rohiNyAH puNyabhApadmanAmAsau samajAyata / pratoSaM bandhuvargeSu vardhayannavamo balaH // 319 // sapratApA prabhevAbhAtsaurI dhIrasya nirmalA / 'zaradA prApya saMskAraM zrutyA padmodbhavAvahA // 320 // durvAro duSTavidhvaMsI viziSTapratipAlakaH / tatpratApaH kathaM sauramapi sAraM na lahunte // 321 // itaH prakRtamanyattu vRttakaM tannigadyate / gaGgAgandhAvatInadyoH saGgame saphaladrume // 322 // tApasAnAmabhUtpallI nAnA jaTharakauzika: / 4vaziSTo nAyakastatra paJcAgnivratamAcaran // 323 // prakAra pralayakAlameM samudra apanI maryAdA chor3akara kSubhita ho jAtA hai usI prakAra samudravijaya Adi sabhI rAjA maryAdA chor3akara kSubhita ho uThe aura jabardastI rohiNIko haranekA udyama karane lge| yaha dekha, hiraNyavarmA bhI apane bhAiyoMko sAtha le una duSTa hRdaya vAle rAjAoMse yuddha karaneke lie taiyAra ho gayA // 310-311 / / kumAra vasudevane bhI apane nAmake akSaroMse cihnita eka bANa zIghra hI samudravijayakI ora chodd'aa||312 // vANa para likhe hue nAmAkSaroMko bA~cakara samudravijaya Azcaryase cakita ho gaye, ve kahane lage-aho puNyodayase mujhe vasudeva mila gyaa| unhoMne santuSTa hokara zIghra hI saMgrAma banda kara diyA aura apane anya choTe bhAiyoMko sAtha lekara ve kAmadevako jItanevAle laghu bhAI vasudevase milaneke lie gaye // 313-314 // hAtha jor3e hue kumAra vasudevane mahArAja samudravijayako praNAma kara prasanna kiyaa| tadanantara apane anya bar3e bhAiyoMko bhI praNAmake dvArA prasanna banAyA // 315 // kumArake dvArA pahale vivAhI huI apanI-apanI putriyoMko bhUmigocarI aura vidyAdhara rAjA bar3e harSase le Aye aura unheM kumArake sAtha milA diyaa| samudravijaya Adine kumAra vasudevako sAtha lekara utsavoMse bhare hue apane nagarameM praveza kiyA aura vahA~ ve saba nirantara icchAnusAra sukha bhogate hue rahane lage // 316-317 / isa prakAra ina sabakA samaya avinAzI tathA prazaMsanIya bhogoMke dvArA sukhase vyatIta ho rahA thaa| kucha samaya bAda jinakA varNana pahale A cukA hai aise zaGkha nAmake munirAjakA jIva mahAzukra svargase caya kara vasudevakI rohiNI nAmaka strIke padma nAmakA puNyazAlI putra utpanna huaa| vaha apane bhAiyoMmeM Anandako bar3hAtA huA nauvA~ balabhadra hogA / / 318-316 // usakI nirmala buddhi sUryakI prabhAke samAna pratApa yukta thii| jisa prakAra zarad RtukA saMskAra pAkara sUryakI prabhA padma arthAt kamaloMke vikAsako bar3hAne lagatI hai usI prakAra usakI buddhi zAstroMkA saMskAra pAkara padmA arthAt lakSmIkI utpattiko bar3hAne lagI thii|| 320 / / usakA pratApa durvAra thA, duSToMko naSTa karanevAlA thA aura viziSTa-puruSoMkA pAlana karanevAlA thA phira bhalA vaha sUryake sArabhUta tejakA ullaGghana kyoM nahIM karatA // 321 // __ aba isIse sambandha rakhanevAlI dUsarI kathA kahI jAtI hai jo isa prakAra hai| jahA~ gaGgA aura gandhAvatI nadiyA~ milatI haiM vahA~ bahutase phale phUle vRkSa the| unhIM vRkSoMke bIca meM jaTharakauzika nAmakI tapasiyoMkI eka bastI thii| usa bastIkA nAyaka vaziSTha tapasI thA vaha paJcAmi tapa tapA karatA thaa| eka dina vahA~ guNabhadra aura vIrabhadra nAmake do cAraNa muni aaye| unhoMne usake tapako 1 zAradA ma0, ga0 / 2 prAkRta la0 / 3 jaTharakauzikam la0, ma. / 4 viziSTho kssH|
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitamaM parva bhadrAntaguNavIrAbhyAM cAraNAbhyAmidaM tapaH / ajJAnakRtamityuktamAkarNyApRcchadajJatA // 324 // kuto mameti sakrodhaM kudhIH sthitvA tayoH puraH / Ayo'tra vaktumudyuktaH santo hi hitabhASiNaH // 325 // jaTAkalApasambhUtalikSAyUkAbhighaTTanam / santatasnAnasaMlagnajaTAntamRtamInakAn // 326 // dahyamAnendhanAntaHsthasphuradvividhakITakAn / sandazyedaM tavAjJAnamiti taM samabodhayat // 327 // kAlalabdhi samAzritya vaziSTo'pi viziSTadhIH / dIkSitvA''tapayogasthaH sopavAsaM tapo vyadhAt // 328 // tapomAhAtmyatastasya saptavyantaradevatAH / munIza brUhi sandezamiSTamityagrataH sthitAH // 329 // dRSTvA tAH sa muniH prAha bhavatIbhiH prayojanam / nAstyazrAgacchatAmyasmin yUyaM janmani mAmiti // 330 // krameNaivaM tapaH kurvanAgamanmadhurApurIm / tatra mAsopavAsI sannAtapaM yogamAcaran // 331 // athAnyeyurvilokyainamugrasenamahIpatiH / bhaktyA maneha evAyaM bhikSAM gRhNAtu nAnyataH // 332 // cakAra ghoSaNAM puryAmiti sarvaniSedhinIm / svapAraNAdine so'pi bhikSArthaM prAvizatpurIm // 333 // udatiSThadaivAnI rAjagehe nirIkSya tam / munIzvaro nivartyAyAnnirAhArastapovanam // 334 // tataH punargate mAse bubhukSuH kSINadehakaH / pravizya nagarIM vIkSya kSobhaNaM yAgahastinaH // 335 // sadyo nivartate smAsmAnmAsamAtrAzanatrataH / mAsAnte punaranyeyuH zarIrasthitaye gataH // 336 // rAjagehaM jarAsandhamahITprahitapatrakam / samAkarNya mahIpAle vyAkulIkRtacetasi // 337 // tato nivartamAno'sau kSINAGgo janajalpitam / na dadAti svayaM bhikSAM niSidhyati parAnapi // 338 // "ajJAna tapa btaayaa| yaha sunakara vaha durbuddhi tApasa krodha karatA huA unake sAmane khar3A hokara pUchane lagA ki merA ajJAna kyA hai ? una donoM muniyoMmeM jo prathama the aise guNabhadra muni kahane ke lie tapara hue so ThIka hI hai kyoMki satpuruSa hitakA hI upadeza dete haiM / / 322 - 325 / unhoMne jaTAoM ke samUha meM utpanna honevAlI lIkhoM tathA jutroMke saGghaTanako; nirantara snAna ke samaya lagakara jaTAoM ke bhItara marI huI choTI choTI machaliyoMko aura jalate hue indhanake bhItara rahakara chaTapaTAne vAle aneka kIr3oM ko dikhAkara samajhAyA ki dekho yaha tumhArA ajJAna hai / / 326-327 // kAlalabdhikA Azraya milanese viziSTa buddhikA dhAraka vaha vaziSTha tApasa dIkSA lekara AtApana yogameM sthita ho gayA aura upavAsa sahita tapa karane lagA / / 328 // usake tapake prabhAvase sAta vyantara deviyA~ AyIM aura Age khaDI hokara kahane lagIM he munirAja ! apanA iSTa sandeza kahiye, hamaloga karaneke lie taiyAra haiM / / 326 / / unheM dekhakara vaziSTha munine kahA ki mujhe Apa logoM se isa janmameM kucha prayojana nahIM hai anya janmameM mere pAsa AnA // 330 // / isa prakAra tapa karate hue ve anukrama se mathurApurI Aye vahA~ eka mahIneke upavAsakA niyama lekara unhoMne AtApana yoga dhAraNa kiyA / / 331 / / tadanantara dUsare dina mathurAke rAjA ugrasenane bar3I bhakti se una munike darzana kiye aura nagara meM ghoSaNA karA dI ki yaha munirAja hamAre hI ghara bhikSA grahaNa kareMge, anyatra nahIM / isa ghoSaNA se unhoMne anya saba logoMko AhAra denekA niSedha kara diyaa| apanI pAraNAke dina munirAjane bhikSA ke lie nagarI meM praveza kiyA parantu usI samaya rAjamandira meM agni laga gaI use dekha munirAja nirAhAra hI lauTakara tapovana meM cale gaye / / 332-334 // munirAjane eka mAsake upavAsa kA niyama phirase le liyA / tadanantara eka mAha bIta jAnepara kSINa zarIrake dhAraka munirAjane jaba AhArakI icchAse punaH nagarImeM praveza kiyA taba vahA~ para hAthIkA kSobha ho rahA thA use dekha ve zIghra hI nagarIse vApisa lauTa gaye aura eka mAhakA phira upavAsa lekara tapa karane lge| eka mAha samApta honepara jaba ve phira AhArake lie rAjamandira kI ora gaye taba mahArAja jarAsandhakA bhejA huA patra sunakara rAjA ugrasenakA citta vyAkula ho rahA thA ataH usane munikI ora dhyAna nahIM diyA / / 335-337 // kSINa zarIrake dhArI vaziSTha muni jaba vahA~ se lauTa rahe the taba unhoMne logoMko yaha kahate hue sunA ki 'rAjA na to svayaM bhikSA detA hai aura na dUsaroMko dene detA hai| isakA kyA 1 madgRha evAyaM gha0 / 2 yAgahastitaH la0 / 46 361
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 mahApurANe uttarapurANam ko'bhiprAyo mahIzasya na vino vayamityadaH / zrutvA pApodayAkrudhvA nidAnamakaronmuniH // 339 // putro bhUtvA'sya bhUpasya madugratapasaH phalAt / nigRhyenamidaM rAjyaM gRhyAsamiti durmatiH // 34 // evaM duSpariNAmena muniH prApya 1parAsutAm / jAtaH padmAvatIgarbhe bhUrivairAnubandhataH // 341 // sApi garbhikakrauryAnmahIbhRduhRdayAmiSam / abhUdabhilapandadAtA tajjJAtvA mantriNastadA // 342 // prayogavihitaM bhatahanmAsamiti daurhadam / svabuddhayA pUrayaMstasyAH kiM na kurvanti dhIdhanAH // 343 // nirdo<
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitamaM parva badhvAnItavate dezasyArdhaM matputrikAmapiM / kalindasenAsambhUtAM satIM jIvadyazobhidhAm // 354 // dAsyAmItyabhibhUpAlAnprAhiNotpatramAlikAH / vasudevakumArastatparigRhya pratApavAn // 355 // vAjinaH siMhamUtreNa bhAvayitvA rathaM sa taiH / vAhyamAruhya saMgrAme jitvA siMharathaM pRthum // 356 // kaMsena nijabhRtyena bandhayitvA mahIpateH / svayaM samarpayAmAsa so'pi tuSTvA sutAM nijAm // 357 // dezArdhena samaM tasmai pratipannAM pradattavAn / vasudevo'pi tAM duSTalakSaNAM vIkSya no mayA // 358 // baddhaH siMharathaH karma kaMsenAnena tatkRtam / kanyA pradIyatAmasmai bhavatpreSaNakAriNe // 359 // ityAha tadvacaH zrutvA jarAsandhanarezvaraH / kulaM kaMsasya vijJAtuM dUtaM maNDodarIM prati // 360 // preSayAmAsa taM dRSTvA kiM tatrApyaparAdhavAn / matputra iti bhItvA'sau samaJjUSA'gamatsvayam // 361 // Agatya nRpateragre mAtA'syeyamiti kSitau / nikSipya kaMsamajUSAM praNipatyaivamabravIt // 362 // AgataH kaMsamanjUSAmadhiSThAyAyamarbhakaH / jale kalindakanyAyA mayAdAyAbhivardhitaH // 363 // kaMsanAmnA samAhUtastata eva 'purodbhavaiH / nisargazauryadapiMSThaH zaizave'pi nirargalaH // 364 // iti tadvacanaM zrutvA maJjUSAntaH sthapatrakam / gRhItvA vAcayitvoccairugrasenamahIpateH // 365 // padmAvatyAzca putro'yamiti jJAtvA mahIpatiH / vitatAra sutAM tasmai rAjyArdhaJca pratuSTavAn // 366 // kaMso'pyutpattimAtreNa svasya nayAM visarjanAt / pravRddhapUrvavairaH san kupito madhurApurIm // 367 // svayamAdAya bandhasthau gopure pitarau nyadhAt / vicAravikalAH pApAH kopitAH kiM na kurvate // 368 // suramya dezake madhya meM sthita podanapurake svAmI hamAre zatru siMharathako yuddha meM apane bala se jItakara tathA bA~dhakara hamAre pAsa lAvegA use maiM AdhA deza tathA kalindasenA rAnIse utpanna huI jIvadyazA nAmakI apanI pativratA putrI dUMgA / pratApI rAjA vasudevane jaba yaha patra pAyA to unhoMne siMhakA mUtra ma~gAkara ghor3oMke zarIra para lagavAyA, unheM rathameM jotA aura tadanantara aise rathapara ArUr3ha hokara cala pdd'e| vahA~ jAkara unhoMne saMgrAmameM usa bhArI rAjA siMharathako jIta liyA aura apane sevaka kaMsake dvArA use ba~dhavA kara svayaM rAjA jarAsandhako sauMpa diyA / rAjA jarAsandha bhI santuSTa hokara vasudevake lie Adhe deza ke sAtha apanI pUrva pratijJAta putrI dene lagA / usa samaya vasudevane dekhA ki usa putrIke lakSaNa acche nahIM haiM ataH kaha diyA ki siMharathako maiMne nahIM bA~dhA hai yaha kArya isa kaMsane kiyA hai isalie isI AjJAkArIke lie yaha kanyA dI jAve / vasudevake vacana sunakara rAjA jarAsandhane kaMsakA kula jAnaneke lie maNDodarIke pAsa apanA dUta bhejA / / 352-360 / / dUtako dekhakara maNDodarI Dara gaI aura socane lagI ki kyA mere putrane vahA~ bhI aparAdha kiyA hai ? isI se vaha sandUka sAtha lekara svayaM rAjA jarAsandhake pAsa gii| vahA~ jAkara usane 'yaha sandUka hI isakI mAtA hai' yaha kahate hue pahale vaha kAMsakI sandUka rAjAke Age jamIna para rakha dii| tadanantara namaskAra kara kahane lagI ki 'yaha bAlaka kAMsakI sandUkameM rakhA huA yamunAke jalameM bahA A rahA thA maiMne lekara isakA pAlana mAtra kiyA hai / / 361-363 || cU~ki yaha kAMsakI sandUka AyA thA isalie gA~va ke logoMne ise kaMsa nAmase pukAranA zurU kara diyA / yaha svasvabhAvase hI apanI zUravIratAkA ghamaNDa rakhatA hai aura bacapana se hI svacchanda prakRtikA hai // 364 // maNDodarIke aise vacana sunakara rAjA jarAsandhane sandUkake bhItara rakhA huA patra lekara bacavAyA / usameM likhA thA ki yaha rAjA ugrasena aura rAnI padmAvatIkA putra hai / yaha jAnakara santuSTa hue rAjA jarAsandhane kaMsake lie jIvadyazA putrI tathA AdhA rAjya de diyA / / 365 - 366 / / jaba kaMsane yaha sunA ki utpanna hote hI mujhe mere mAtA-pitAne nadImeM chor3a diyA thA taba vaha bahuta hI kupita huA, usakA pUrva paryAyakA vaira vRddhiMgata ho gayA / usI samaya usane mathurApurI jAkara mAtA-pitAko kaida kara liyA aura donoMko gopura - nagarake prathama daravAjeke Upara rakha diyA so ThIka hI hai kyoMki 1 parodbhavaiH la0 / 2 madhurApuram la / 363
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurAga uttarapurANama atha svapuramAnIya vasudevamahIpatim / devasenasunAmasmai devakImanujAM nijAm // 369 // vibhUtimadvitIyavaM kAle kaMsasya gacchati / anyedhuratimuktAkhyamunibhikSArthamAgamat // 370 // rAjagehaM samIkSyainaM hAsAjIvadyazA mudA / devakI puSpajAnandavastrametavAnujA // 371 // svasyAzceSTitametena prakAzayati te mune / ityavocattadAkarNya sakopaH so'pi guptibhit // 372 // muto'syAstava bhatAraM bhAgyavazyaM haniSyati / ityavocattataH kradhvA sA tadvastraM dvidhA vyadhAt / / 373 // patimeva na te tena pitaraJca haniSyati / ityuktA sA punaH krudhvA pAdAbhyAM 'tavyamardayat // 374 // tadvilokya munirdevakIsutaH sAgarAvadhim / pAlayiSyati bhUnArI nArI vetyabravItsa tAm // 375 // jIvadyazAzca tatsarvamavadhArya yathAzrutam / gatvA buddhimatI kasaM mithaH samavayodhayat // 376 // hAsenApi muniproktamavandhyamiti bhItimAn / vasudevamahIzaM sa 2snehAdidamayAcata // 377 // prasUtisamaye'vApya devakI madgRhAntaram / prasUtividhiparyAptiM vidadhyAvanmatAditi // 378 // so'pi tenoparuddhaH saMstathAtvetadamasta tam / avazyambhAvikAryeSu muhyantyapi munIzvarAH // 375 // bhikSArtha devakIgehaM sa punazca praviSTavAn / pratyutthAya yathoktena vidhinA pratigRhya tam // 38 // devakI vasudevazca dIkSAtra syAnna vAvayoH / kimiti 'chamanA bratAM jJAtvA so'pi tadiGgitam // 38 // sasaputrAH samApsyante bhavadbhayAM teSu ssttsutaaH| parasthAneSu vardhitvA yAsyanti paramAM gatim // 382 // saptamaH sakalAM pRthvIM svacchatracchAyayA ciram / pAlayiSyati nirvApya cakravartItyabhASata // 383 // devakI ca mudA pazcAniSkRtvAptavatI yamAn / caramAGgAnimAn 'jJAtavatA zakreNa coditaH // 384 // vicAra rahita pApI manuSya mupita hokara kyA kyA nahIM karate haiM ? / / 367-368 / / tadanantara kaMsa rAjA vasudevako apane nagarameM le AyA aura unheM usane bar3I vibhUtike sAtha rAjA devasenako putrI tathA apanI choTI bahina devakI samarpita kara dii| isa prakAra kaMsakA samaya sukhase vyatIta hone lgaa| kisI dUsare dina atimukta muni bhikSAke lie rAjabhavanameM aaye| unheM dekha ha~sIse jIvadyazA bar3e harSase kahane lagI ki 'he mune ! yaha devakIkA RtukAlakA vastra hai, yaha ApakI choTI yahina isa vanake dvArA apanI ceSTA Apake lie dikhalA rahI hai| jIvadyazAke ukta vacana sunakara munikA krodha bhar3aka utthaa| ve vacanaguptiko bhaGga karate hue bole ki isa devakIkA jo putra hogA vaha tere patiko avazya hI maaregaa| yaha sunakara jIvadyazAko bhI krodha A gayA aura usane usa vasnake dA dakar3a kara diy| taba munina kahA ki vaha na kevala tere patiko mAregA kintu tere pi maaregaa| yaha sunakara to usake krodhakA pAra hI nahIM rahA / abakI bAra usane usa vastrako pairoMse kucala diyaa| yaha dekha munine kahA ki devakIkA putra strIkI taraha samudrAnta pRthivI rUpI strIkA pAlana karegA / / 366-375 // jIvadyazA ina sunI huI bAtoMkA vicAra kara kaMsake pAsa gaI aura use parasparameM saba samajhA AI // 376 // 'muni jo bAta ha~sImeM bhI kaha dete haiM vaha satya nikalatI hai| yaha vicAra kara kaMsa Dara gayA aura rAjA vasudevake pAsa jAkara bar3e snehase yAcanA karane lagA ki ApakI AjJAse prasUtike samaya devakI hamAre hI ghara Akara prasUtikI pUrI vidhi kare // 377 // kaMsaka anurAdhase vasudevane bhI aisA hI hogA' yaha kahakara usakI bAta mAna lI so ThIka hI hai kyoMki avazyambhAvI kAryo meM munirAja bhI bhUla kara jAte haiM / / 378-376 / / kisI dina vahI ati mani bhinAke lie devakIke ghara praviSTa hae to devakIne khar3e hokara yathokta vidhise unakA paDigAhana kiyA / AhAra deneke bAda devakI aura vasudevane unase pUchA ki kyA kabhI hama donoM bhI dIkSA le sakeMge ? munirAjane unakA abhiprAya jAnakara kahA ki isa taraha chalase kyoM pUchate ho ? Apa donoM sAta putra prApta kareMge, unameMse chaha putra to anya sthAnameM bar3hakara nirvANa prApta kareMge aura sAtavA~ putra cakravartI hokara apane chatrakI chAyAse cirakAla taka samasta pRthivIkA pAlana // 380-383 / / yaha sunakara devakI bahuta harSita huii| tadanantara usane tIna bArameM do-do yugala putra 1 tavyabhedayat la 2 snehAdevamayAca pa0 / 3.damasta saH l0| 4channatA l0| 5 jJAnavatA l0|
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitamaM parva divijo naigamArSAkhyo bhadrilAkhyapure'lakA / vaNiksutAyA nikSipya purastAttatsutAn mRtAn // 385 // tadA tadaiva sambhUya gRhItvA 'trimitAnyamAn / tAn purastAnnicikSepa devakyA gRDhakRtyavit // 386 // yamAn so'pi gataprANAn kramAkaMsaH samIkSya tAn / kimebhirme gataprANairabhUnmunirasatyavAk // 387 // iti matvApi sAzaGkaH zilApaTTe nyapAtayat / pazcAtsA saptame mAsa eva svasya niketane // 388 // nirnAmakamalabdhoktaM mahAzukrAcyutaM sutam / kaMsAnavagamenaiva nandagopagRhe sukham // 389 // bAlakaM vardhayiSyAva iti uniitivishaardau| pitA bhrAtA ca taddevakI vijJApya tato balaH // 39 // tamuddabhre pitA cAsya dadhArAtapavAraNam / jvalagnizAtabhRGgAgravilasanmaNidIpakA // 39 // nirastatimirATopo vRSabho'bhUtvadAgrataH / tathA vikRtimApanA tatpuNyAtpuradevatA // 392 // sadyastadAsya bAlasya caraNasparzasaGgamAt / udghATitakabATaM tadvabhUva puragopuram // 393 // ugrasenastadAlokya bandhanasthaH samabravIt / kavATodghATanaM ko'tra karotItyatisambhramAt // 314 // tadAkaNyaSa bandhAtvAmacirAnmocayiSyati / tUSNImupavizetyukto balena madhurAdhipaH // 395 // tathAstviti tamAzIbhiH pratoSAdabhyanandayat / tau ca tasmAdvinirgatya yamunAM prApatunizi // 396 // bhAvi cakriprabhAvena dattamArgA dvidhAbhavat / sA savarNAzritaH ko vA nAdAtmA bandhutAM vrajet // 397 // 5savismayo viladhyainAM gacchantau nndgoptim| uddhRtya bAlikA yatnenAgacchantimadarzatAm // 39 // dRSTvA tAbhyAM kuto bhadra rAtrAvAgamanaM tava / niHsakhasyeti sampRSTaH saH praNatyAbhyabhASata // 399 // prApta kiye / indrako mAlUma huA ki ye saba putra caramazarIrI haiM ataH usane devakIke gUr3ha kAryako jAnanevAle naigamarSa nAmake devako preraNA kii| indrake dvArA prerita huA naigamarpa deva devakIke ina putroMko le jAkara bhadrilapura nagarameM alakA nAmakI vaizya putrIke Age DAla AtA thA aura usake tatkAla utpanna hokara mare hue tIna yugala putroMko devakIke sAmane DAla detA thA // 384-386 / / kaMsane una mare hue putroMko dekhakara vicAra kiyA ki ina nirjIva putroMse merI kyA hAni ho sakatI hai ? muni asatyavAdI bhI to ho sakate haiN| usane aisA vicAra kiyA sahI parantu usakI zaGkA nahIM gaI isalie vaha una mRta putroMko zilAke Upara pachAr3atA rhaa| isake bAda nirnAmaka munikA jIva mahAzakra svargale cyuta hokara devakIke garbha meM aayaa| abakI bAra usane apane hI ghara sAtaveM mahIne meM hI putra utpanna kiyaa| nItividyAmeM nipuNa vasudeva aura balabhadra padmane vicAra kiyA ki kaMsako binA jatAye hI isa putrakA nandagopake ghara sukhase pAlana-poSaNa kraaveNge| pitA aura bhAIne apane vicAra devakIko bhI batalA diye| balabhadrane usa bAlakako uThA liyA aura pitAne usa para chatra lagA liyA usa samaya ghora andhakAra thA ataH putrake puNyase nagarakA devatA vikriyA vaza eka bailakA rUpa banAkara unake Age ho gyaa| usa bailake donoM paine sIMgoM para dedIpyamAna maNiyoMke dIpaka rakhe hue the unase samasta andhakAra dUra hotA jAtA thA / / 387-362 / / gopurake kivAr3a banda the parantu putrake caraNoMkA sparza hote hI khula gye| yaha dekha bandhanameM par3e hue ugrasenane bar3e kSobhake sAtha kahA ki isa samaya kivAr3a kauna khola rahA hai ? yaha sunakara balabhadrane kahA ki Apa cupa baiThiye yaha bAlaka zIghra hI Apako bandhanase mukta kregaa| mathurAke rAjA ugrasenane santuSTa hokara aisA hI ho' kahakara AzIrvAda diyaa| balabhadra aura vasudeva vahA~se nikala kara rAtrimeM hI yamunA nadIke kinAre pahu~ce / honahAra cakravartIke prabhAvase yamunAne bhI do bhAgoMmeM vibhakta hokara unheM mArga de diyA so ThIka hI hai kyoMki aisA kauna AAtmA (jala svarUpa pakSameM dayAlu) hogA jo apane samAna varNavAlese Azrita hotA huA bhAIcAreko prApta nahIM ho // 363-367 // idhara bar3e Azcaryase yamunAko pAra kara balabhadra aura vasudeva nandagopAlake pAsa jA rahe the idhara vaha bhI eka bAlikAko lekara A rahA thaa| baladeva aura vasudevane use dekhate hI pUchA ki he bhadra ! rAtrike 1 bhadralAkhya ga0, ma0 / 2 trInmRtAnyamAn g0| trInmRtAnimAn kh0| 3 nandavizAradaula / -ckr-kh0| 5 savismayo la0 / nAgacchattama-la. /
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 mahApurANe uttarapurANam mapriyA putralAbhAthaM bhavatoH paricArikA / gandhAdibhiH samabhyarcya zraddhAnAd bhUtadevatAH // 40 // AzAsya strItvavadAnAvadyApatyamavApya saa| sazokA dIyatAmetattAbhya eveti mAbravIt // 40 // tadarpayitumAyAso mamAyaM svAminAviti / tadvacaH samyagAkarNya siddhamasmatprayojanam // 4.2 // iti santuSya tatsarvamavavodhya pravRttakam / tadapatyaM samAdAya datvA tasmai svamarbhakam // 4.3 // bhAvicakradharaM viddhi bAlamityabhidhAya ca / ananyaviditau gUDhaM tau tadAvizatAM puram // 40 // nandagopo'pi taM bAlamAdAya gRhmaagtH| tubhyaM sutaM mahApuNyaM prasannA devatA dduH||405|| ityudIryArpayAyAsa svapriyAyai zriyaH patim / kaMso'pi devakI strItvavadapatyamasUyata // 406 // iti zrutvA samAgatya tAM nyadhAd 'bhugnanAsikAm / bhUmigehe prayatnena mAtrA (sAdhvabhivadhitA // 407 // sA suvratAyikAbhyaNe shokaatsvvikRtaakRteH| gRhItadIkSA vindhyAdrau sthAnayogamupAzritA // 40 // devateti samabhyaya' gateSu 2vanavAsiSu / vyAghraNa bhakSitA maMca svargalokamupAgamat // 40 // aparasmindine vyAdhairTaSTvA hastAMgulitrayam / tasyAH kSIrAGgarAgAdipUjitaM dezavAsinaH // 41 // mUDhAtmAnaH svayaM caitadAryAsau vindhyavAsinI / devateti samabhyaya' tadArabhyApramANayan // 411 // athAkasmAtpure tasminmahotpAtaviz2ambhaNe / varuNAkhyaM nimittajJaM drAkkaMsaH parivRSTavAn // 412 // kimeteSAM phalaM brUhi yathArthamiti so'bravIt / tava zatruH samutpanno mahAniti nimitavit // 413 // tadAkaye mahInAthaM cintayantaM cirantanAH / devatAstamavocastAH kiMkartavyamiti shritaaH||414|| samaya akele hI tumhArA AnA kyoM ho rahA hai ? isa prakAra pUche jAne para nandagopane praNAma kara kahA ki 'ApakI sevA karanevAlI merI strIne putra-prAptike lie zraddhAke sAtha kinhIM bhUta devatAoM kI gandha Adise pUjAkara unase AzIrvAda cAhA thaa| Aja rAtriko usane yaha kanyA rUpa santAna pAI hai / kanyA dekhakara vaha zoka karatI huI mujhase kahane lagI ki le jAo yaha kanyA unhIM bhUta devatAoMko de Ao-mujhe nahIM cAhie / so he nAtha ! maiM yaha kanyA unhIM bhUta devatAoMko deneke lie jA rahA huuN| usakI bAta sunakara baladeva aura vasudevane kahA ki 'hamArA manoratha siddha ho gayA' // 368-402 // isa prakAra santuSTa hokara unhoMne nanda gopake lie saba samAcAra sunA diye, usakI lar3akI le lI aura apanA putra use de diyaa| sAtha hI yaha bhI kaha diyA ki tuma ise honahAra cakravartI smjho| yaha saba kAma kara ve donoM kisI dUsareko mAlUma hue binA hI gupta rUpase nagarameM vApisa A gaye // 403-404 // ___ idhara nandagopa bhI vaha bAlaka lekara ghara AyA aura 'lo, prasanna hokara una devatAoMne tumhAre lie yaha mahApuNyavAna putra diyA hai' yaha kahakara apanI priyAke lie usane vaha honahAra cakravartI sauMpa diyaa| yahA~, kaMsane jaba sunA ki devakIne kanyA paidA kI hai to vaha sunate hI usake ghara gayA aura jAte hI usane pahale to kanyAkI nAka capaTI kara dI aura tadanantara use dhAyake dvArA eka talaghaTameM rakhakara bar3e prayatnase bar3hAyA // 405-407 // bar3I honepara usane apanI vikRta prAkRtiko dekhakara zokase suvratA AryikAke pAsa dIkSA dhAraNa kara lI aura vindhyAcala parvata para rahane lgii||408 / / eka dina vanameM rahanevAle bhIla loga use devatA samajha usakI pUjA karake kahIM gaye the ki itanemeM vyAghrane use zIghra hI khA liyaa| vaha marakara svarga calI gii| dUsare dina jaba bhIla loga vApisa Aye to unheM vahA~ usakI sirpha tIna aGguliyA~ dikhiiN| vahA~ ke rahanevAle mUrkha logoMne una a~guliyoMkI dUdha tathA aGgarAga Adise pUjA kii| usI samayase 'yaha AryA hI vindhyavAsinI devI hai| aisA samajha kara loga usakI mAnyatA karane lge||406-411|| ___athAnantara-akasmAt hI mathurA nagarImeM bar3e bhArI utpAta bar3hane lge| unheM dekha, kaMsane zIghra hI varuNa nAmake nimittajJAnIse pUchA ki saca batalAo ina utpAtoMkA phala kyA hai ? nimittajJAnIne uttara diyA ki ApakA bar3A bhArI zatru utpanna ho cukA hai // 412-413 // nimittajJAnIkI bhn-l0| 2 vanadAsiSu l|
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parca zatru mama samutpasamanviSyAhata pApinam / ityasau preSayAmAsa tAH sasApi tathAstviti // 15 // 'agasanpUtanA tAsu vAsudevaM vibhnggtH| vijJAyAdAya tanmAtRrUpaM hantumupAgatA // 416 // viSastanapayaHpAyanopAyena khlaagrnniiH| tadvAlapAlanodyaktA kApyanyAgatya devatA // 17 // stanayorbalavatpIDAM tatpAnasamaye vyadhAt / prapalAyata sAkruzya tatpIDAM soDhumakSamA // 18 // zakaTAkAramAdAya punaranyApi devatA / bAlasyopari dhAvantI pAdAbhyAM tena sA hatA // 419 // anyedhunandagopasya badhvA kaTyAmulUkhalam / agacchajalamAnetumanvagacchattathApyasau // 420 // paripIDayituM bAlaM tadA kkubhpaadpau| bhUtvA zritau surIbhedI sa mUlAdudapATayat // 421 // taccaMkramaNavelAyAM tAlasyAkRtimAsthitA / ekA phalAni tanmUni prapAtayitumudyatA // 422 // rAsabhIrUpamApAdya taM daSTumaparAgatA / caraNe rAsabhI viSNurgRhItvAhansa taM dramam // 423 // anyedyurdevatAvyApi vikRtya turagAkRtim / taM hantuM prasthitA tasya so'daladvadanaM rupA // 42 // AhantumasamarthAH sma ityuktvA saptadevatAH / kaMsAbhyAzaM samAgatya vilInA iva vidyataH // 425 // zaktayo devatAnAJca nissArAH puNyavajjane / AyudhAnAmivendrAstra parasmindRSTakarmaNAm // 426 // ariSTAkhyasuro'nyedhurvIkSituM tatparAkramam / AyAtkRSNaM vRSAkArastadgrIvAbhaJjanodyatam // 427 // bAta sunakara rAjA kaMsa cintAmeM par3a gyaa| usI samaya usake pUrva bhavameM siddha hue sAta vyantara devatA Akara kahane lage ki hamalogoMko kyA kArya sauMpA jAtA hai||414 // kaMsane kahA ki 'kahIM hamArA zatru utpanna huA hai usa pApIko tuma loga khoja kara mAra ddaalo'| aisA kahakara usane una sAtoM devatAoMko bheja diyA aura ve devatA bhI 'tathAstu' kahakara cala par3e // 415 / / una devatAoM meMse pUtanA nAmakI devatAne apane vibhaGgAvadhi jJAnase kRSNako jAna liyA aura usakI mAtAkA rUpa rakhakara mAraneke lie usake pAsa gaI / / 416 / / vaha pUtanA atyanta duSTa thI aura viSa bhare stanakA dUdha pilAkara kRSNako mAranA cAhatI thii| idhara pUtanA kRSNake mAranekA vicAra kara rahI thI udhara koI dUsarI devI jo bAlaka kRSNakI rakSA karanemeM sadA tatpara rahatI thI pUtanAkI duSTatAko samajha gii| pUtanA jisa samaya kRSNako dUdha pilAneke lie taiyAra huI usI samaya usa dUsarI devIne pUtanAke stanoMmeM bahuta bhArI pIr3A utpanna kara dii| pUtanA usa pIr3Ako sahane meM asamartha ho gaI aura cillA kara bhAga gaI / / 417-418 / / tadanantara kisI dina koI devI, gAr3IkA rUpa rakhakara bAlaka zrIkRSNake Upara daur3atI huI AI, use zrIkRSNane donoM pairoMse tor3a DAlA // 416 // kisI eka dina nandagopakI strI bAlaka zrIkRSNako eka bar3I ulUkhalase bA~dha kara pAnI leneke lie gaI thI parantu zrIkRSNa usa ulUkhalako apanI kamarase ghaTIsatA huA usake pIche calA gayA // 420 // usI samaya do deviyA~ arjuna vRkSakA rUpa rakhakara bAlaka zrIkRSNako pIr3A pahuMcAneke lie unake pAsa AI parantu usane una donoM vRkSoMko jar3ase ukhAr3a DAlA // 421 // kisI dina koI eka devI tAr3akA vRkSa bana gii| bAlaka zrIkRSNa calate-calate jaba usake nIce pahuMcA to dUsarI devI usake mastaka para phala girAnekI taiyArI karane lagI aura koI eka devI gadhIkA rUpa rakhakara use kATaneke lie udyata hii| zrIkRSNane usa gadhIke paira pakar3a kara use tAr3a vRkSase de mArA jisase ve tInoM hI deviyA~ naSTa ho gaI // 422-423 / / kisI dUsare dina koI devI ghor3ekA rUpa banAkara kRSNako mAraneke lie calI parantu kRSNane krodhavaza usakA mu~ha hI tor3a diyaa| isa prakAra sAtoM deviyA~ ke samIpa jAkara bolI ki 'hamaloga Apake zatruko mArane meM asamartha haiN| itanA kahakara ve bijalI ke samAna vilIna ho gii||424-425|| anya logoM para apanA kArya dikhAnevAle zastra jisa prakAra indrake vajrAyudha para niHsAra ho jAte haiM usI prakAra anyatra apanA kAma dikhAnevAlI devoMkI zaktiyA~ bhI puNyAtmA puruSake viSayameM niHsAra ho jAtI haiN| 426 // kisI eka dina ariSTa nAmakA asara zrIkRSNakA bala dekhaneke lie kAle bailakA rUpa rakhakara AyA parantu zrIkRSNa usakI 1 zrAgamat la0 / 2-mAgatA l0|3 bhavanodyataH kha0, ga0, gh0|
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tasya mAtAbhitajyainaM viramAphalaceSTitAt / putraivamAdinaH klezAntarasampAdakAditi // 428 // bhUyo nivArayAmAsa tathApyetanmadoddhuraH / so'nvatiSThannivAryante nApadAne mahaujasaH // 429 // zrutvA tatpauruSaM khyAtaM janajalyaiH samutsukau / gomukhInAmadheyopavAsavyAjamupAgatau // 430 // devakI vasudevazca vibhUtyA saha sIriNA / vrajaM godhAvanaM yAtau parivArapariSkRtau // 431 // tatra kRSNaM samAlambya sthitavantaM mahAbalam / darpiNo vRSabhendrasya grIvAM bhaktvA tadaiva tau // 432 // vilokya gandhamAlyAdimAnanAnantaraM punaH / prItyA bhUSayataH smAtaH kurvatyA drAk pradakSiNam // 433 // devakyAH stanayoH zAtakumbhakumbhAbhayoH payaH / nirgalannyapatanmUrdhni kRSNasyevAbhiSecanam // 434 // sIrapANistadanvIkSya mantrabhedabhayAd drutam / upavAsaparizrAntA mUrchiteti vadansudhIH // 435 // kumbhapUrNa payobhistAmabhyaSiJcatsamantataH / tato brajAdhipAdInAmapi tadyogya pUjanam // 436 // kRtvA kRSNaM ca gopAla kumArairjAtasammadau / bhojayitvA svayaM cAtra bhuktvA puramavikSatAm // 437 // sa kadAcinmahAvarSA pAte govardhanAhvayam / hariH parvatamuddhRtya cakArAvaraNaM gavAm // 438 // tena jyotsneva tatkIrtirvyApnoti smAkhilaM jagat / arAtivadanAmbhojarAjisaGkocakAriNI // 439 // tatpurasthApanA hetu bhUta jainAlayAntike / zakradigdevatAgAre hareH puNyAtirekataH // 440 // sarpazayyA dhanuH zaGkho ratnatritayamudyayau / devatArakSitaM lakSmIM bhAvinImasya sUcayat // 441 // sabhayastAni dRSTvAkhyadvaruNaM madhurApatiH / prAdurbhavanameteSAM kiM phalaM kathayeti tam // 442 // rAjannetAni zAstroktavidhinA sAdhayetsa yaH / rAjyaM cakreNa saMrakSyamApsyatItyabhyadhAdasau // 443 // gardana hI tor3aneke lie taiyAra ho gayA / antameM mAtAne use lalakAra kara aura he putra ! dUsare prANiyoM ko kleza pahu~cAnevAlI ina vyarthakI ceSTAoMse dUra raha ' ityAdi kahakara use rokA / / 427428 // yadyapi mAtA yazodA use ina kAryoMse bAra-bAra rokatI thI para to bhI madase uddhata huA bAlaka kRSNa ina kAryoMko karane lagatA thA so ThIka hI hai kyoMki mahApratApI puruSa sAhasake kArya meM roke nahIM jA sakate / / 426 / / devakI aura vasudevane logoMke kahane se zrIkRSNa ke parAkramakI bAta sunI to ve use dekhaneke lie utsuka ho utthe| nidAna eka dina ve gomukhI nAmaka upavAsake bahAne balabhadra tathA anya parivAra ke logoMke sAtha vaibhava pradarzana karate hue vrajake godhA vanameM gaye // 430431 / / jaba ye saba vahA~ pahu~ce the taba mahAbalavAn kRSNa kisI abhimAnI bailakI gardana jhukAkara usase laTaka rahe the / devakI tathA baladevane usI samaya kRSNako dekhakara gandha mAlA Adise usakA sanmAna kiyA aura sneha se AbhUSaNa pahinAye / devakIne usakI pradakSiNA dI / pradakSiNAke samaya devakI suvarNa kalazake samAna donoM stanoMse dUdha bharakara kRSNake mastaka para isa prakAra par3ane lagA mAno usakA abhiSeka hI kara rahI ho / buddhimAn baladevane jaba yaha dekhA taba unhoMne mantrabhedake bhayase zIghra hI 'yaha upavAsase thakakara mUcchita ho rahI hai' yaha kahate hue dUdha se bhare kalazoMse usakA khUba abhiSeka kara diyA / tadanantara devakI tathA vasudeva Adine vrajake anya anya pradhAna logoMkA bhI unake yogya pUjA-satkAra kiyA, harSita hokara gopAla bAlakoM ke sAtha zrIkRSNako bhojana karAyA, svayaM bhI bhojana kiyA aura tadanantara lauTakara mathurApurImeM vApisa A gaye / / 432-437 / / kisI eka dina vrajameM bahuta varSA huI taba zrIkRSNane govardhana nAmakA parvata uThAkara usake nIce gAyoM kI rakSA kI thI / 438 // isa kAmase cA~danIke samAna unakI kIrti samasta saMsArameM phaila gaI aura vaha zatruoM ke mukharUpI kamalasamUhako saGkucita karane lagI // 436 // tadanantara jo jaina-mandira mathurApurIkI sthApanAkA kAraNa bhUta thA usake samIpa hI pUrva dizA ke dikpAlake mandira meM zrIkRSNa ke puNya kI adhikatAse nAgazayyA, dhanuSa aura zaGkha ye tIna ratna utpanna hue| devatA unakI rakSA karate the aura ve zrIkRSNakI honahAra lakSmIko sUcita karate the / 440-441 // mathurAkA rAjA kaMsa unheM dekhakara Dara gayA aura varuNa nAmaka nimittajJAnIse pUchane lagA ki inakI utpattikA phala kyA hai ? so kaho // / 442 / / varuNane kahA ki he rAjan! jo manuSya zAstrokta vidhise inheM siddha 1 bhayAnvitam la0 / 368
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ - saptatitamaM pava 366 kaMsastadvacanaM zratvA saMsisAdhayipuH svayam / tAnyazakto'manAkhino virataH sAdhanodyamAn // 44 // adhiruhyAhijo zayyAM zaGkamekakareNa yH| pUrayatyapi yazcApaM cAropayati helayA // 445 // pareNa tasmai bhUbhartA svasutAM dAsyatIti tam / parijJAtuM sa sAzako ghoSaNAM puryakArayata // 446 // tadvArtAzravaNAdvizvamahIzAH sahasAgaman / tathA rAjagRhAtkaMsamaithuno bhAnusannibhaH // 447 // subhAnurbhAnunAmAnaM svasUnuM sarvasampadA / samAdAya samAgacchaniveSTumabhilASavAn // 54 // godhAvanamahAnAganivAsasarasastaTe / vinA kRSNena vAryasmadAnetuM sarasaH paraiH // 449 // azakyamiti gopAlakumAroktyA mahIpatiH / tamAhUya balaM tatra yathAsthAnaM nyavIvizat // 45 // ka gamyate tvayA rAjaniti kRSNena bhASitaH / svarbhAnumadhurAyAnaprayojanamabUbudhan // 51 // zratvaitatkarma kiM kata syAtadasmadvidhairapi / iti kRSNapariprazne vIkSya puNyAdhikaH shishuH||452|| na kevalo'yamityehi zaktazcettasya karmaNaH / ityAdAya svaputraM vA svarbhAnustaM purImagAt // 453 / / kaMsaM yathArhamAlokya tatkarmaghaTakAnbahUn / bhagnamAnAMzca saMvIkSya kRtvA bhAnuM samIpagam // 454 // yugapatritayaM karma samAptimanayaddhariH / tataH svarbhAnunAdiSTo diSTyA kRSNo'gamad vrajam // 455 // tatkRtaM bhAnunaiveti kaizcitkaMso nibodhitH| kaizcinna bhAnunAnyena kumAreNeti rakSakaiH // 456 // tacchrutvAnviSyatAM so'nyastasmai kanyA pradIyate / sa kasya kiM kulaM kasminniti rAjA'bravIdidam 45, avadhArya svaputreNa samyakarmasamarthitam / gomaNDalena bhItvAmA nandagopaH palAyata // 458 // kara legA baha cakraratnase sarabhita rAjya prApta kregaa||143|| kaMsane baruNake vacana sanakara una tInoM ratnoMko svayaM siddha karanekA prayatna kiyA parantu vaha asamartha rahA aura bahuta bhArI gvinna hokara unake siddha karaneke prayatnase virata ho gayA-pIche haTa gayA // 444 / / aisA kauna balavAn hai jo isa kAryako siddha kara sakegA isakI jA~ca karaneke lie bhayabhIta kaMsane nagarameM yaha ghoSaNA karA dI ki jo bhI nAgazayyA para car3hakara eka hAthase zaGkha bajAvegA aura dUsare hAthase dhanuSako anAyAsa hI car3hA degA use rAjA apanI putrI degaa||445-446|| yaha ghoSaNA sunate hI aneka rAjA loga mathurApurI Ane lge| rAjagRhase kaMsakA sAlA svarbhAnu jo ki sUryake samAna tejasvI thA apane bhAnu nAmake putrako sAtha lekara bar3e vaibhavase A rahA thaa| vaha mArgameM godhAvanake usa sarovarake kinAre jisameM ki bar3e-bar3e sA~kA nivAsa thA ThaharanA cAhatA thA parantu jaba use gopAla bAlakoMke kahanese mAlUma huA ki isa sarovarase kRSNake sivAya kinhIM anya logoMse dvArA pAnI liyA jAnA zakya nahIM hai taba usane kRSNako bulAkara apane pAsa rakha liyA aura senAko yathAsthAna ThaharA diyA // 447-450 // avasara pAkara kRSNane rAjA svabhAnuse pUchA ki he rAjan ! Apa kahA~ jA rahe haiM ? taba usane mathurA jAnekA saba prayojana kRSNako batalA diyaa| yaha sunakara kRSNane phira pUchA-kyA yaha kArya hamAre jaise loga bhI kara sakate haiM ? kRSNakA prazna sunakara svarbhAnune socA ki yaha kevala bAlaka hI nahIM hai isakA puNya bhI adhika mAlUma hotA hai / aisA vicAra kara usane kaSNako uttara diyA ki yadi ta yaha kArya karane meM samartha hai to hamAre sAtha cala / itanA kaha kara svarbhAnune kRSNako apane putrake samAna sAtha le liyaa| mathurA jAkara unhoMne kaMsake yathAyogya darzana kiye aura tadanantara una samasta logoMko bhI dekhA ki nAgazayyA Adiko vaza karanekA prayana kara rahe the parantu saphalatA nahIM milanese jinakA mAna bhaGga ho gayA thaa| zrIkRSNane bhAnuko apane samIpa hI khar3A kara ukta tInoM kArya samApta kara diye aura usake bAda svarbhAnukA saMketa pAkara zIghra hI vaha kuzalatA pUrvaka vrajameM vApisa A gayA // 451-455 / / 'yaha kArya bhAnune hI kiyA hai| aisA kucha paharedAroMne kaMsako batalAyA aura kuchane yaha batalAyA ki yaha kArya bhAnune nahIM kintu kisI dasare kumArane kiyA hai| 456 // yaha suna kara rAjA kaMsane kahA ki yadi aisA hai to usa anya kumArakI khoja kI jAve, vaha kisakA lar3akA hai ? usakA kyA kula hai? aura kahA~ rahatA hai ? usake lie kanyA dI jAvegI / / 457 // idhara nandagopako jaba acchI taraha nizcaya ho gayA ki 1 sannibham la0 / 2 kiMkulaH g0| 47
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 mahApurANe uttarapurANam zailastambha samukhatuM tatra sarve'nyadA gatAH / nAzaknuvan sametyaite kRSNenaiva samuddhataH // 459 // prahRSya sAhasArasmAdvismitA janasaMhatiH / parAya'vabhUSAdidAnena tamapUjayat // 40 // pitAmuSya prabhAveNa kutazcidapi me bhayam / neti prAktanamevAsau sthAnaM vrajamavApayat // 56 // nandagopasya putro'sau yastatritayakarmakRt / ityanveSTuM gataH samyaka jnyaapitenaapynishciteH||42|| sahasrapatramambhojamanyadAhIndrarakSitam / prahIyatAmiti prokto rAjJA jijJAsayA ripum // 463 // zrutvA taddvopatiH zokAdAkulaH kila bhUbhujaH / prajAnAM rakSitAraste kaSTamaya hi mArakAH // 46 // iti niviMdya yAzaGga rAjAdiSTirmamedRzI / tvayaivAmburuhANyuprasarparakSyANi bhUbhujaH // 465 // neyAnItyabravItkRSNaM' so'pi kiM vAtra duSkaram / neSyAmIti mahAnAgasaraH kSiprataraM yayau // 466 // avizavApi niHzavaM tajJAtvA kopadIpitaH / svaniHzvAsasamudbhutajvalajjvAlAkaNAn kiran // 467 // cUDAmaNiprabhAbhAsisphuTATopabhayaGkaraH / calajihvAdvayaH sphUrjadvIkSaNAtyugravIkSaNaH // 468 // pratyutthAya yamAkAro nirgalItuM tamudyataH / so'pi madvasanasyaiSA sphaTA zuddhazilAstviti // 469 // pItAmbaraM samutya jalA madhusUdanaH / "sphaTAmAsphAlayAmAsa pakSakenaiva pakSirAT // 470 // vajrapAtAyitAtasmAdvastrApAtAdvibhItavAn / pUrvapuNyodayAcAsya phaNIndro'dRzyatAmagAt // 471 // hariyatheSTamajAni samAdAya nijadviSaH / samIpaM prApayAni dRSTvAriM 'STavAniva // 472 // yaha kArya hamAre hI putrake dvArA huA hai taba vaha Dara kara apanI gAyoMke sAtha kahIM bhAga gayA // 458 // kisI eka dina vahA~ pattharakA khaMbhA ukhAr3aneke lie bahutase loga gaye parantu saba mila kara bhI usa khaMbhAko nahIM ukhAr3a sake aura zrIkRSNane akele hI ukhAr3a diyA // 456 / / loga isa kAryase bahuta prasanna hue aura zrIkRSNake isa sAhasase Azcarya meM par3a gye| anantara saba logoMne zreSTha vastra tathA AbhUSaNa Adi dekara unakI pUjA kI // 460 // yaha dekha nandagopane vicAra kiyA ki mujhe isa putrake prabhAvase kisIse bhaya nahIM ho sakatA / aisA vicAra kara vaha apane pahaleke hI sthAna para vrajameM vApisa A gayA / 461 / / khoja karaneke lie gaye hue logoMne yadyapi kasako yaha acchI taraha batalA diyA thA ki jisane ukta tIna kArya kiye the vaha nandagopakA putra hai tathApi use nizcaya nahIM ho sakA isalie usane zatrukI jA~ca karanekI icchAse dUsare dina nandagopake pAsa yaha khabara bhejI thI ki nAga rAjA jisakI rakSA karate haiM vaha sahasradala kamala bhejo| rAjAkI AjJA sunakara nandagopa zokase Akula hokara kahane lagA ki rAjA loga prajAkI rakSA karanevAle hote haiM parantu kheda hai ki ve aba mAranevAle ho gaye // 462-464 // isa taraha khinna hokara usane kRSNase kahA ki he priya putra! mere lie rAjAkI aisI AjJA hai ataH jA, bhayaMkara sarpa jinakI rakSA karate haiM aise kamala rAjAke lie tU hI lA sakatA hai| pitA kI bAta sunakara kRSNane kahA ki 'isameM kaThina kyA hai ? maiM le AU~gA' aisA kaha kara vaha zIghra hI mahAsarpose yukta sarovarakI ora cala par3A // 465-666 / / aura binA kisI zaGkAke usa sarovarameM ghusa gyaa| yaha jAna kara yamarAjake samAna AkAravAlA nAgarAja uTha kara use nigalaneke lie taiyAra ho gyaa| usa samaya vaha nAgarAja krodhase dIpita ho rahA thA, apanI zvAsoMse utpanna huI dedIpyamAna amikI jvAlAoMke kaNa vikhera rahA thA, cUr3AmaNikI prabhAse dedIpyamAna phaNAke ATopase bhayaGkara thA, usakI donoM jihvAe~ lapa-lapa kara rahI thIM aura camakIle netroMse usakA dekhanA bar3A bhayaMkara jAna par3atA thA, zrIkRSNane bhI vicAra kiyA ki isakI yaha phaNA hamArA vastra dhoneke lie zuddha zilA rUpa ho| aisA vicAra kara ve jalase bhIgA huA apanA pItAmbara usakI phaNA para isa prakAra pachAr3ane lage ki jisa prakAra garur3a pakSI apanA paMkhA pachAr3atA hai| vajrapAtake samAna bhArI duHkha denevAlI unake vastrakI pachAr3ase vaha nAgarAja bhayabhIta ho gayA aura unake pUrva puNyake udayase adRzya ho gayA / / 467-471 / / tadanantara 1 nizcitaiH kha. 2 kRSNaH la / 3 taM jJAtvA kha0, g0| 4 sphuTA kh0| 5 sphur-l| 6 dRSTivAniva l.(1)|
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitamaM parva 371 nandagopasamIpe'sthAnmacchatruriti nizcayAt / kadAcinandagopAlaM mallayuddhaM nirIkSitum // 473 // nijamalaiH sahAgacchediti sanvizati sma saH / so'pi kRSNAdibhirmallaiH saha prAvikSadakSayam // 47 // kazcinmarAgaja vItabandhanaM yamasannibham / madagandhasamAkRSTaruvamarasevitam // 475 // 'vinayacyutabhUpAlakumAraM vA nirazam / radanAghAtanibhisudhAbhavanabhitikam // 476 // AdhAvantaM vilokyAsau pratItyotpAvya bhISaNam / radameka kumArastaM tenaiva samatADayat // 477 // so'pi bhIto gato turaM tatastuSTA haribhRzam / jayo'nena nimittena usphuTaM vaH prakaTIkRtaH // 478 // iti gopAn samutsAdya prAvizatkaMsasaMsadam / vasudevamahIpo'pi. kaMsAbhiprAyavirAdA // 479 // svasainyaM samupAyena samAyaikatra tasthivAn / sIrapANiH samutthAya kRtadoHsphAlanadhvaniH // 480 // kRSNena sahara vA samantAtsa paricamana / kasaM nAzayitaM kAlastavetyAkhyAya nirgtH| 481 // tadA kaMsAjJayA viSNuvidheyA gopasUnavaH / dapiNo bhujamAsphAlya tamalaparicchadAH // 482 // shrvnnaahaadivaadincttuldhvnisnggtaaH| "kramotkSepavinikSepAH pronnatAsadvayoddharAH // 483 // paryAyanatiMtaprekSya bhaGgA bhISaNAravAH / nivartanaiH 'samAvartanaiH sambhramaNavalAnaiH // 484 // plavanaiH samavasthAnairanyaizca karaNaiH sphuTaiH / rajAbhyarNamalaMkRtya tasthurnetramanoharAH // 485 // zrIkRSNane icchAnusAra kamala tor3a kara zatrake pAsa pahu~cA diye unheM dekhakara zatrune aisA samajhA mAnoM maiMne zatruko hI dekha liyA ho||472|| isa ghaTanAse rAjAkasako nizcaya hogayA ki hamArA zatru nanda gopake pAsa hI rahatA hai| eka dina usane nanda gopAlako saMdeza bhejA ki tuma apane malloMke sAtha mallayuddha dekhaneke lie aao| saMdeza sunakara nanda gopabhI zrIkRSNa Adi malloMke sAtha mathurAmeM praviSTa hue||473474|| nagarameM ghusate hI zrIkRSNakI oraeka matta hAthI daudd'aa| usa hAthIne apanA bandhana tor3a diyAthA, vaha yamarAjake samAna jAna par3atA thA, madakI gandhase khiMce hue aneka bhauMre usake gaNDasthala para laga kara zabda kara rahe the, vaha vinaya rahita kisI rAjakumArake samAna niraGkaza thA, aura apane dA~toMke zrAghAtase usane bar3e-bar3e pakke makAnoMkI dIvAreM girA dI thiiN| usa bhayaMkara hAthIko sAmane daur3atA AtA dekha zrIkRSNane nirbhaya hokara usakA eka dA~ta ukhAr3a liyA aura dA~tase hI use khUba piittaa| antameM vaha hAthI bhayabhIta hokara dUra bhAga gyaa| tadanantara 'isa nimittase Apa logoMkI jIta spaSTa hI hogI' saMtuSTa hokara yaha kahate hue zrIkRSNane sAthake gopAloMko pahale to khUba utsAhita kiyA aura phira kaMsakI sabhAmeM praveza kiyA / kaMsakA abhiprAya jAnanevAle rAjA vasudeva bhI usa samaya kisI upAyase apanI senAko taiyAra kiye hue vahIM eka sthAna para baiThe the| baladevane uThakara apanI bhujAoMke prAsphAlanase tAla Thoka kara zabda kiyA aura kRSNake sAtha raGgabhUmike cAroM ora cakkara lgaayaa| usI samaya unhoMne zrI kRSNase kaha diyA ki 'yaha tumhArA kaMsako mAranekA samaya hai| itanA kaha ve raGgabhUmise bAhara nikala gaye // 475-481 / / isake bAda kaMsakI AjJAse kRSNake sevaka, ahaMkArI tathA malloMkA veSa dhAraNa karanevAle aneka gopAla bAlaka apanI bhujAoMko Thokate hue raGgabhUmimeM utre| usa samaya kAnoMko Anandita karanevAle bAjoMkI caJcala dhvani ho rahI thI aura usIke anusAra ve saba apane paira rakhate uThAte the. U~ce uThe hae apane donoM kandhoMse ve kacha garviSTha ho rahe the, kabhI dAhinI bhrukuTi calAte the to kabhI baaNii| bIca-bIcameM bhayaMkara garjanA kara uThate the, ve kabhI Age jAkara pIche lauTa jAte the, kabhI Age cakkara lagAte the, kabhI thirakate hue calate the, kabhI uchala par3ate the aura kabhI eka hI sthAna para nizcala khar3e raha jAte the| isa taraha sApha-sApha dikhanevAle aneka paiMtaroMse netroMko acche laganevAle ve malla raNabhUbhiko alaMkRta kara khar3e the| unake sAtha hI raNabhUmiko ghera kara cANUra Adi kaMsake pramukha malla bhI khar3e hue the| kaMsake ve malla 1 niyama-la0 / 2 bhISaNaH 0 / / kuTumbaprakaTIkRtaH la0 / 4 mahIzo'pi la / 5 kramalepazatAvartanaH l0| 7 sphuTam kh0| ga.
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 mahApurANe uttarapurANama prasAH kaMsamalAzca cANUrapramukhAstathA / raGgAbhyAzaM samAkramya vikramaikarasAH sthitAH // 486 // zArdUlavikrIDitam madhyeraGgamudAcacitavisaro vIrorumallApraNIH prAgeva pratimallayuddha vijayaM prApyeva dIpradyutiH / bhAsvantaJca divo'vatIrNamadhunA yoddhuM gataM malatAm jeSyAmIti vivRddhavikramarasaH sambhAvayansa svayam // 487 // mAlinI sahajamasRNagAtrazcittavRtipravINaH / ghanaghRtaparidhAnAM baddhakezo vikUrcaH satata kRtaniyogAdropamalairamalai ravikalajayalambhaH sarvasambhAvitaujAH // 488 // sthiracaraNavivezo vajrasArAsthibandho kaThina pRthulavakSAH sthUlanIlAvrituGga jvalitacalitanetrAM niSThurAbaddha muSTi: bhujaparighavidhAyI muSTisaMmAyyamadhyaH / striguNitanijamUrtisa pAhurIyaH // 489 // pariNatakaraNaugho maMkSu saJcAradakSaH / bhRzamazanirivoprAM nandasUnuH sthitaH san bhayamavahadasahyaM pretanAthasya coccaiH // 490 // vasantatilakA rUpIva zauryamakhilaM militaM valaM vA rahaH samastamapi saMhatimIyivadvA / ahaMkAra bhare hue the aura aise jAna par3ate the mAno vIra rasake avatAra hI hoM / / 482-486 // usa samaya raGgabhUmimeM khar3e hue kRSNa bahuta bhale jAna par3ate the, unake cittakA vistAra atyanta udAra thA, ve bar3e-bar3e vIra pahalavAnoM meM agresara the, unakI kAnti aisI damaka rahI thI mAno unhoMne pahale hI pratimallake yuddha meM vijaya prApta kara lI ho, unakA parAkrama rUpI rasa uttarottara bar3ha rahA thA aura unheM aisA utsAha thA ki yadi isa samaya mallakA rUpa dhara kara sUrya bhI AkAzase nIce utara Ave to use bhI jIta lU~gA // 487 / / usa samaya unake vakSa bahuta kar3e ba~dhe the, bAla ba~dhe the, DA~r3hI mU~cha thI hI nahIM, zarIra svabhAvase hI cikanA thA, ve gopa malloMke sAtha amalloMkI taraha sadA yuddhakA abhyAsa karate aura pUrNa vijaya prApta karate the, aura unake parAkramakI saba sarAhanA karate the / / 488 // unake caraNoMkA rakhanA sthira hotA thA, unakI haDDiyoMkA gaThana vajrake sArake samAna sudRr3ha thA, unakI bhujAe~ argalake samAna lambI tathA majabUta thIM, unakI kamara muTThImeM samAneke yogya thI, vakSaHsthala atyanta kaThora tathA caur3A thA, ve bar3e bhArI nIlagirike samAna the, unakA zarIra satva, raja aura tama ina tIna guNoM kI mAno mUrti thA aura garvake saMcArase koI unakI ora A~kha uThAkara bhI nahIM dekha sakatA thA / / 486 / / unake camakIle netra caJcala ho rahe the, ve bar3I majabUta muTThI bA~dhe the, unakI indriyoMkA samUha pUrNa paripakka thA, ve zIghra gamana karanemeM dakSa the, aura vajra ke samAna atyanta ugra the, isa prakAra yuddha bhUmimeM khar3e hue nanda gopake putra zrIkRSNa yamarAjake lie bhI asahanIya bhArI bhaya utpanna kara rahe the / / 460 / / ve zrIkRSNa aise jAna par3ate the mAno samasta zuravIratA hI rUpa dharakara A gaI 1 prAvRttAH /
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitama parva 373 siMhAkRtiH sa sahasA kRtasiMhanAdo rajAdalaGghata nabho'GgaNamaGgaNaM vA // 491 // Apatya khAdazanivadbhuvamAtmapAda pAtAbhighAtacalitAcalasandhibandhaH / valganmuhuH parisaratpraviz2ambhamANaH sindUraraJjitabhujau calayanudanau // 492 // kruddhaH kaTIdvitayapArzvavilambipIta vastro niyuddhakuzalaM pratimallamugram / cANUramadrizikharomatamApatanta 'mAsAdya siMhavadirbha sahasA babhAse // 493 // zArdUlavikrIDitam rASTranaM rudhirodgamogranayano yorbu svayaM mallatAM samprApyApatadugrasenatanayo janmAntaradvaSataH / taM vyoni bhramayankareNa caraNe saMgRhya vAlpANDa __ bhUmau netumupAntamantakavibhoH kRSNaH samAsphAlayat // 494 // ApeturnabhasastadA sumanaso devAnakairdadhvane svArAvo vasudevasainyajaladhau prkssobhnnaadudgtH| sIrI vIravaro viruddhanRpatInAkramya raGge sthitaH svIkRtyApratimallamAptavijayaM zauryojitaM svAnujam // 495 // atulabalamaladhArAtimattebhaghAtA skupitaharisamAnaM mAnanIyApadAnam / sapadi samupayAtA vandibhirvandyamAnaM janitasakalarAgaM taM hariM vIralakSmIH // 496 // thI, athavA samasta bala Akara ikaTThA huA thA, athavA samasta bala ekatrita ho gayA thA. siMha jaisI AkRtiko dhAraNa karanevAle unhoMne siMhanAda kiyA aura raGgabhUmise uchala kara AkAza rUpI AMganako lA~gha diyA mAno gharakA AMgana hI lA~gha diyA ho||461 // phira AkAzase vajrakI bhA~ti pRthivI para Aye, unhoMne apane paira paTakanekI coTase parvatoMke sandhi-bandhanako zithila kara diyA, ve barAbara garjane lage, idhara-udhara daur3ane lage aura sindUrase raMgI apanI donoM bhujAoMko calAne laga // 462 / / usa samaya ve atyanta kupita the, unakI kamarake donoM ora pIta vastra ba~dhA huA thA, aura jisa prakAra siMha hAthIko mAra kara suzobhita hotA hai usI prakAra ve bAhu-yuddhameM kuzala, atizaya duSTa aura pahAr3akI zikharake samAna U~ce pratidvandI cANUra mallako sahasA mAra kara suzobhita ho rahe the / / 463 / / yaha dekha, khUnake nikalaneke-se jisake netra atyanta bhayaMkara ho rahe haiM aisA kaMsa svayaM janmAntarake dveSake kAraNa malla bana kara yuddhake lie raMgabhUmimeM A kUdA, zrIkRSNane hAthase usake paira pakar3a kara choTese pakSIkI taraha pahale to use AkAzameM ghumAyA aura phira yamarAjake pAsa bhejaneke lie jamIna para pachAr3a diyA // 464 // usI samaya AkAzase phUla barasane lage, devoMke nagAr3oMne joradAra zabda kiyA, vasudevakI senAmeM kSobhake kAraNa bahuta kalakala hone lagA, aura vIra ziromaNi baladeva, parAkramase suzobhita, vijayI tathA zatru rahita choTe bhAI kRSNako Age kara viruddha rAjAoM para AkramaNa karate hue raGgabhUbhimeM jA DaTe / / 465 / / jinakA bala atulya hai, jo alaGghanIya zatru rUpI 1-mAhatya l0|2 mAnanIyAvadAnam /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 mahApurANe uttarapurANam vasantatilakA dUtIva me zritavatI varavIralakSmI retasya dakSiNabhujaM vijayaikageham / prAptaM patiM ciratarAditi taM kaTAkSai raikSiSTa rAgataralairbharatArdhalakSmIH // 497 // ityArSe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe nemisvAmicarite kRSNavijayo nAma saptatitamaM parva // 70 // +0:8:0+ matta hAthiyoMke ghAtase kupita siMhake samAna haiM, jinakA parAkrama mAnanIya hai, bandIgaNa jinakI stuti kara rahe haiM aura jinhoMne saba logoMko harSa utpanna kiyA hai aise zrIkRSNa ke samIpa vIralakSmI sahasA hI pahu~ca gaI || 466 / / merI dUtIke samAna zreSTha vIralakSmI inakI vijayI dAhinI bhujAko prApta kara cukI hai, isalie Adhe bharata kSetrakI lakSmI bhI cirakAlase prApta hue una zrIkRSNa rUpI patiko rAgake dvArA cala kaTAkSoMse dekha rahI thI / 467 // isa prakAra RSipraNIta bhagavadguNabhadrAcArya praNIta, triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahake antargata neminAtha svAmI caritameM zrIkRSNakI vijayakA varNana karanevAlA sattaravA~ parva samApta huA / / 70 / / 4++++
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva atha kNsvdhuumuktlocnaambhHprpaayinH| 'bhUbhUrUhAtsamutpannAH samantAdutsavAGkarAH // 1 // vasudevamahIzasya kilaiSa kRtinaH sutaH / braje kaMsabhayAd vRddhiM zUraH pracchannamAptavAn // 2 // vRddhirasya svapakSasya vRddhaye naiva kevalam / jagatazca tuSArAMzoriva vRddhizcitA kramAt // 3 // ityabhiSTrayamAnasya pauratahezavAsibhiH / vipAzitograsenAkhyamahIzasya mahAtmanaH // 4 // visarjitavato nandagopAMzcApUjya saddhanaiH / pravizya bandhubhiH saGgatasya zauryapuraM hareH // 5 // kAle sukhena yAtyevaM devI jIvadyazAstataH / duHkhitA maraNAtpatyurjarAsandhamupetya sA // 6 // tatra pravRttavRttAntamazeSa tamabUbudhat / zrutvA'sau ca ruSA putrAnAdizadyAdavAn prati // 7 // te'pi samrAhya sainya svaM gatvA yudhvA raNAgaNe / bhaGgamApanake 2vApurdaivaM vaimukhyamIyuSi // 8 // prAhiNotsa punaH kopAsanUjamaparAjitam / matvaivAnvarthanAmAnaM tadviSAmantakopamam // 9 // zatatrayaM usaSaTacatvAriMzatso'pi mahAbalaH / ciraM vidhAya yuddhAnAM vipuNyo'bhUtparAGmukhaH // 10 // punaH pitRnidezena prasthAnamakRtodyamI / yAdavAnuddharAmIti tukkAlayavanAbhidhaH // 11 // .yAdavAzca tadAyAnamAkAgAmivedinaH / jahuH zauryapuraM hAstinAhvayaM madhurAmapi // 12 // mArge sthitAM sadA yAdavezinAM kuladevatAm / vividhendhanasaMvRddhajvAlamutthApya pAvakam // 13 // dhRtavRddhAkRtiM vIkSya tAM kAlayavano yuvaa| kimetaditi papraccha sApyAha zRNu bhUpate // 14 // athAnantara-kaMsakI striyoM dvArA chor3e hue azrujalakA pAna kara pRthvI rUpI vRkSase cAroM ora utsava rUpI aGkara prakaTa hone lge||1|| 'yaha zUravIra, puNyAtmA vasudeva rAjAkA putra hai, kaMsake bhaya se chipa kara vrajameM vRddhiko prApta ho rahA thA, anukramase honevAlI vRddhi, na kevala inake pakSakI ho vRddhike lie hai apitu candramAke samAna samasta saMsArakI vRddhike lie hai| isa prakAra nagaravAsI tathA dezavAsI loga jinakI stuti karate the, jinhoMne rAjA ugrasenako bandhana-mukta kara diyA thA, no mahAtmA the, jinhoMne uttama dhanake dvArA nanda Adi gopAloMkI pUjA kara unheM vidA kiyA thA, aura jo bhAI-bandhuoMke sAtha milakara zauryapura nagarameM praviSTa hue the aise zrIkRSNakA samaya sukhase bIta rahA thA ki eka dina kaMsakI rAnI jIvadyazA patikI mRtyuse duHkhI hokara jarAsaMdhake pAsa gii| usane mathurApurImeM jo vRttAnta huA thA vaha saba jarAsandhako batalA diyA // 2-6 / / usa vRttAntako sunakara jarAsaMdhane krodhavaza putroMko yAdavoMke prati car3hAI karanekI AjJA dii||7|| ve patra apanI senA sajAkara gaye aura yuddhake AMganameM parAjita ho gaye so ThIka hI hai kyoMki bhAgyake honepara kauna parAjayako prApta nahIM hote ? / / 8 // abakI bAra jarAsaMdhane kupita hokara apanA aparAjita nAmakA putra bhejA kyoMki vaha use sArthaka nAmavAlA tathA zatruoMke lie yamarAjake samAna samajhatA thA // 6 // bar3I bhArI senA lekara aparAjita gayA aura cirakAla taka usane tInasau chayAlIsa bAra yuddha kiyA parantu puNya kSINa ho jAnese use bhI parAGmukha honA par3A // 10 // tadanantara 'maiM pitAkI AjJAse yAdavoMko avazya jItUMgA' aisA saMkalpa kara usake udyamI kAlayavana nAmaka putrane prasthAna kiyA / 11 / / kAlayavanakI AjJA sunakara agrazocI yAdavoMne zauryapura. hastinApura aura mathurA tInoM hI sthAna chor3a diye / / 12 / / kAlayavana unakA pIchA kara rahA thA, taba yAdavoMkI kula-devatA bahuta-sA Indhana ikaTThA kara tathA U~cI lauvAlI agni jalAkara aura svayaM eka bur3hiyAkA rUpa banA kara mArgameM baiTha gii| use dekha kara yuvA kAlayavanane usase pUchA ki yaha 1 bhUbharuhaH la / 2 vAyurdaive kha0, ga0 / 3 saSaTcatvArizaM ga0 / ca SaTcatvAriMzat la0 /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 mahApurANe uttarapurANam asmijvAlAkarAlAgnau sarve'pi mama sUnavaH / bhayena bhavato'bhUvan vyasavo yAdavaiH saha // 15 // iti tadvacanAtso'pi manayAskila zatravaH / prAvizanmatpratApAzuzukSaNiM vAzuzukSaNim // 16 // iti pratinivRttyAzu mithyAgarva samudvahan / jagAma piturabhyAza dhiganIkSitaceSTitam // 17 // 'ito jalanidhestIre bale yAdavabhUbhujAm / niviSTavati nirmApayituM sthAnIyamAtmanaH // 18 // aSTopavAsamAdAya vidhimantrapurassaram / kaMsAriH zuddhabhAvena darbhazayyAtalaM gataH // 19 // azvAkRtidharaM devaM mAmAruhya payonidheH / gacchataste bhavenmadhye puraM dvAdazayojanam // 20 // ityukto naigamAkhyana sureNa madhusUdanaH / cakre tathaiva nizcitya sati puNye na kaH sakhA // 21 // prAptavegoddhatau tasminArUDhe turagadviSA / haye dhAvati nirdvandva nizcalakarNacAmare // 22 // dvedhAbhedamayAdvAdhirbhayAdiva harerayAt / bhedyo dhIzaktiyuktena saGghAto'pi jalAtmanAm // 23 // zakrAjJayA tadA tatra nidhIzo vidhivadhitam / sahastrakUTa vyAbhAsi bhAsvagatnamayaM mahat // 24 // kRtvA jinagRha' pUrva maGgalAnAJca maGgalam / vapraprAkAraparikhAgopurAhAlakAdibhiH // 25 // rAjamAnAM hareH puNyAtIrthezasya ca sambhavAt / nirmame nagarI ramya sArapuNyasamanvitAm // 26 // saritpatimahAvIcIbhujAliGgitagopurAm / dIptyA dvAravatIsamjJAM hasantI vAmarI purIm // 27 // sapitA sAgrajo viSNustAM pravizya yathAsukham / lakSmIkaTAkSasaMvIkSyastasthivAnyAdavaiH saha // 28 // athAto bhuvanAdhIze jayantAdAgamiSyati / vimAnAdahamindre'mUM mahIM mAsaiH SaDunmitaiH // 29 // kyA hai ? uttarameM bur3hiyA kahane lagI ki he rAjan ! suna, Apake bhayase mere saba putra yAdavoMke sAthasAtha isa jvAlAoMse bhayaMkara agnimeM girakara mara gaye haiM / / 13-15 / bur3hiyAke vacana sunakara kAlayavana kahane lagA ki aho, mere bhayase samasta zatru merI pratApAgnike samAna isa agnimeM praviSTa ho gaye haiN||| 16 // aisA vicAra kara vaha zIghra hI lauTa par3A aura jhUThA ahaMkAra dhAraNa karatA huA pitAke pAsa pahu~ca gyaa| AcArya kahate haiM ki isa binA vicArI ceSTAko dhikkAra hai||| 17 // idhara calate-calate yAdavoMkI senA apanA sthAna banAneke lie samudrake kinAre Thahara gaI // 18 // vahA~ kRSNane zuddha bhAvoMse darbhake Asana para baiThakara vidhi-pUrvaka mantrakA jApa karate hue aSTopavAsa kA niyama liyaa| usI samaya naigama nAmake devane kahA ki maiM ghor3AkA rUpa rakhakara AU~gA sA mujhapara savAra hokara tuma samudrake bhItara bAraha yAMjana taka vahA~ tumhAre lie nagara bana jAyagA / naigama devakI bAta suna kara zrIkRSNane nizcayAnusAra vaisA hI kiyA so ThIka hI hai kyoMki puNyake rahate hue kauna mitra nahIM ho jAtA ? // 16-21 // jo prApta hue vegase uddhata hai, jisapara zrIkRSNa baiThe hue haiM, aura jisake kAnoMke camara nizcala haiM aisA ghor3A jaba daur3ane lagA taba mAno zrIkRSNake bhayase hI samudra do bhedoMko prApta ho gayA so ThIka hI hai kyoMki baddhi aura zaktise yukta manuSyoMke dvArA jalakA (pakSameM murkha logoMkA) samUha bhedako prApta ho hI jAtA hai / / 22-23 // usI samaya vahA~ zrIkRSNa tathA honahAra neminAtha tIrthakarake puNyase indrakI AjJA pAkara kuberane eka sundara nagarIkI racanA kii| jisameM sabase pahale usane vidhipUrvaka maMgaloMkA mAMgalika sthAna aura eka hajAra zikharoMse suzobhita dedIpyamAna eka bar3A jinamandira banAyA phira vapra, kATa, parikhA, gApura tathA aTTAlikA Adise suzobhita, puNyAtmA ja manohara nagarI bnaaii| samudra apanI bar3I-bar3I taraGga rUpI bhujAoMse usa nagarIke gopurakA AliGgana karatA thA, vaha nagarI apanI dIptise devapurIkI ha~sI karatI thI aura dvArAvatI usakA nAma thA // 24-27 / / jinheM lakSmI kaTAkSa uThA kara dekha rahI hai aise zrIkRSNane pitA vasudeva tathA bar3e bhAI baladevake sAtha usa nagarImeM praveza kiyA aura yAdavoMke sAtha sukhase rahane lage // 28 // athAnantara-jo Age cala kara tIna lokakA svAmI honevAlA hai aisA ahamindrakA jIva 1 tato l0|2 jinAlayaM l0|3 dvArAvatIM l0|
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva rAjJaH kAzyapagotrasya harivaMzazikhAmaNeH / samudravijayAkhyasya zivadevI manoramA // 30 // devatopAsyamAnAnirvasudhArAbhinanditA / SaNmAsAvasitau mAse kAtike zuklapakSage // 31 // SaSThyAmathottarASADhe nizAnte svamamAlikAm / AlokatAnuvaktrAbjaM praviSTazca gajAdhipam // 32 // tato vndivcoyaambheriidhvnivibodhitaa| kRtamaGgalasunAnA dhRtapuNyaprasAdhanA // 33 // upacAravadabhyetya nRpamardhAsane sthitA / svadRSTasvapnasAphalya'manvayukta 2zrutAgamam // 34 // saGkalayya narendro'pi phalaM teSAmabhASata / tvagarbhe vizvalokezo'vatIrNa iti sUkSmadhIH // 35 // zrutvA tadaiva taM ulabdhavatIvAtuSadapyasau / jJAtvA svacihnadevendrAH sambhUyAgatya saMmadAt // 36 // svrgaavtaarklyaannmhotsvvidhaayinH| 4sveSAM puNyaJca nirvartya svadhAma samupAgaman // 37 // sa punaH zrAvaNe zuklapakSe SaSThIdine jinaH / jJAnatritayabhRtvaSTyoge tuSkhyAmajAyata // 38 // atha svaviSTarAkampasamutpannAvadhIkSaNAH / buddhvA bhagavadutpattiM saudharmendrapurassarAH // 39 // sAtasammadAH prApya pariveSTya puraM sthitAH / airAvatagajaskandhamAropya bhuvanaprabhum // 40 // saudharmAdhipatirbhaktathA nIlAmbhojadaladyutim / IzamIzAnakalpezaratAtapanivAraNam // 41 // namaJcamaravairocanoddhatacamarIruham / dhanezanimitadhAmaNisopAnamArgagaH // 12 // nItvA payodamArgeNa girIzezAnadiggate / pANDukAkhyazilAprasthamaNisiMhastAsane // 43 // anAdinidhane bAlamAropyAtyarkatejasam / kSIrAmbhodhipayaH pUrNasuvarNakalazocamaiH // 4 // jaba chaha mAha bAda jayanta vimAnase calakara isa pRthivIpara Aneke lie udyata huA taba kAzyapagotrI, harivaMzake zikhAmaNi rAjA samudravijayakI rAnI zivadevI ratnoMkI dhArA dise pUjita huI aura deviyA~ usake caraNoMkI sevA karane lgiiN| chaha mAha samApta hone para rAnIne kArtika zukla SaSThIke dina uttarASADha nakSatrameM rAtrike pichale samaya solaha svapna dekhe ora unake bAda hI mukha-kamalameM praveza karatA huA eka uttama hAthI bhI dekhA / / 26-32 / / tadanantara-bandIjanoMke zabda aura prAtaHkAlake samaya bajanevAlI bheriyoMkI dhvani sunakara jAgI huI rAnI zivadevIne maGgalamaya snAna kiyA, puNya rUpa vastrAbharaNa dhAraNa kiye aura phira bar3I namratAle rAjAke pAsa jAkara vaha unake ardhAsana para baiTha gii| pazcAt usane apane dekhe hue svapnoMkA phala puuchaa| sUkSma buddhivAle rAjA samudravijayane bhI sune hue AgamakA vicAra kara una svapnoMkA phala kahA ki tumhAre garbhameM tIna lokake svAmI tIrthaMkara avatIrNa hue haiM // 3335 // usa samaya rAnI zivadevI svapnoMkA phala sunakara esI santuSTa huI mAno usane tIrthaMkarako prApta hI kara liyA ho| usI samaya indroMne bhI apane-apane cihnoMse jAna liyaa| ve saba bar3e harSase milakara Aye aura svargAvataraNa kalyANa (garbhakalyANaka) kA mahotsava karane lge| utsava dvArA puNyopArjana kara ve apane-apane sthAna para cale gaye // 36-37 // phira zrAvaNa zuklA SaSThIke dina citrA nakSatrameM brahmayogake samaya tIna jJAnake dhAraka bhagavAnakA janma huaa||38|| tadanantara apane Asana kampita honese jinheM avadhijJAna utpanna huA hai aise saudharma Adi indra harSita hokara Aye aura nagarIko ghera kara khar3e gye| tadanantara jo nIla kamalake samAna kAntike dhAraka haiM, IzAnendrane jinapara chatra lagAyA hai, tathA namaskAra karate hue camara aura vairocana nAmake indra jinapara camara Dhora rahe haiM aise jinendra bAlakako saudharmendrane bar3I bhaktise uThAyA aura kubera-nirmita tIna prakArakI maNimaya sIr3hiyoMke mArgase calakara unheM airAvata hAthIke skandha para virAjamAna kiyaa| aba indra AkAza-mArgase calakara sumeru para pahu~cA vahA~ usane sumeru parvatakI IzAna dizAmeM pANDuka zilAke agrabhAga para jo anAdi-nidhana maNimaya siMhAsana rakkhA hai usapara sUryase bhI adhika tejasvI jina-bAlakako virAjamAna kara diyaa| vahIM usane anukramase hAthoM hAtha lAkara indroMke dvArA 1 nAmAlI-la0, ma0, ga0, gh0| zubhAgamaM l| 3 saMlabdhavatI l0| 4 teSAM kh0| 5-mArgataH kha0 / 6 dinate ga0, gha0 / dinataM0, kha0 / digtaTe la0 / " payaHpUrNaH ma0 /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 mahApurANe uttarapurANam aSTAdhikasahasreNa pramitairamitaprabhaiH / hastAddhastaM krameNAmarAdhinAthasamapitaiH // 45 // abhiSicya yathAkAmamalaGkRtya yathocitam / nemi saddharmacakrasya neminAmnA tamabhyadhAt // 16 // tasmAdAnIya maulIndramAnanIyamahodayam / mAtApitroH punardatvA vidhAyAnandanATakam // 47 // vikRtya vividhAnbAhun rasabhAvanirantaram / svAvAsamagamatsarAdimendraH sahAmaraiH // 48 // narbhagavatastIrthasantAnasamayasthiteH / paJcalakSasamAprAnte tadantargatajIvitaH // 19 // jino nemiH samutpannaH sahasrAbdAyuranvitaH / dazacApasamutsedhaH zastasaMsthAnasaMhatiH // 50 // trilokanAyakAbhyarcyaH svabhyarNIkRtanirvRtiH / tasthau sukhAni divyAni tasminnanubhavaMzciram // 51 // gacchatyevaM kSaNe vAsya kAle bahutare'nyadA / AttavAripathodyogA naSTadikA vnniksutaaH||52|| prApya dvArAvatI kecitpuNyAnmagadhavAsinaH / rAjyalIlAM vilokyAtra 2vibhUtiJca savismayAH // 53 // bahUni ratnAnyAdAya sArabhUtAni tatpurAt / gatvA rAjagRhaM prAptacakraratnaM mahIpatim // 5 // ralAnyupAyanIkRtya puraskRtya vaNikpatim / dadRzuH kRtsnmaanstaanpRcchtprjeshvrH|| 55 // bho bhavadbhiH kuto labdhamidaM ratnakadambakam / udaMzubhirivonmIlitekSaNaM kautukAditi // 56 // zRNu deva mahaccitrametadasmadvilokitam / pAtAlAdetya vAdRSTapUrvamuvImupasthitam // 57 // saGkalIkRtasaudhorubhavanatvAdivAmbudhaH / phenarAzistadAkArapariNAmamupAgataH // 58 // aladhyatvAtparaiH puNyaM vAparaM bharatezituH / nemisvAmisamutpacihetutvAnnagarottamam // 59 // sauMpe hue evaM aura sAgarake jalase bhare, suvarNamaya eka hajAra ATha dedIpyamAna kalazoMke dvArA unakA abhiSeka kiyA, unheM icchAnusAra yathAyogya AbhUSaNe pahinAye aura ye samIcIna dharmarUpI cakrakI nemi haiM-cakradhArA haiN| isalie unheM nemi nAmase sambodhita kiyaa| phira saudharmendrane mukuTabaddha indroMke dvArA mAnanIya mahAbhyudayake dhAraka bhagavAnako sumeru parvatase lAkara mAtA-pitAko sauMpA, vikriyA dvArA aneka bhujAeM banAkara rasa aura bhAvase bharA huA Ananda nAmakA nATaka kiyA aura yaha saba karaneke bAda vaha samasta devoMke sAtha apane sthAna para calA gayA // 36-48 // bhagavAna naminAthakI tIrthaparamparAke bAda pA~ca lAkha varSa bIta jAnepara nemi jinendra utpanna hue the, unakI Aya bhI isI antarAlameM zAmila thI, unakI Ayu eka hajAra varSakI thI, zarIra daza dhanuSa U~cA thA, unake saMsthAna aura saMhanana uttama the, tInoM lokoMke indra unakI pUjA karate the, aura mokSa unake samIpa thaa| isa prakAra ve divya mukhoMkA anubhava karate hue cirakAla taka dvArAvatImeM rahe // 4-51 // isa taraha sukhopabhoga karate hue unakA bahuta bhArI samaya eka kSaNake samAna bIta gayA / kisI eka dina magadha dezake rahanevAle aise kitane hI vaizya putra, jo ki jalamArgase vyApAra karate the, puNyodayase mArga bhUla kara dvArAvatI nagarImeM A phuNce| vahA~kI rAjalIlA aura vibhUti dekhakara AzcaryameM par3a gye| vahA~ jAkara unhoMne bahutase zreSTha ratna khriide| tadanantara rAjagRha nagara jAkara una vaizya-putroMne apane seThako Age kiyA aura una ratnoMko bheMTa dekara cakraratnake dhAraka rAjA jarAsandhake darzana kiye / rAjA jarAsandhane una sabakA sanmAna kara unase pUchA ki 'aho vaizya-putro ! Apa logoMne yaha ratnoMkA samUha kahA~se prApta kiyA hai ? yaha apanI uThatI huI kiraNoMse aisA jAna par3atA hai mAno kautukavaza isane netra hI khola rakkhe hoM / / 52-56 / / uttarameM ve putra kahane lage ki he rAjan ! suniye, hamalogoMne eka bar3A Azcarya dekhA hai aura aisA Azcarya, jise ki pahale kabhI nahIM dekhA hai| samudra ke bIcameM eka dvArAvatI nagarI hai jo aisI jAna par3atI hai mAno pAtAlase hI nikala kara pRthivI para AI ho| vahA~ cUnAse pute hue bar3e-bar3e bhavana saghanatAse vidyamAna hai jisase aisA jAna par3atA hai mAno samudraka phenakA samUha hI nagarIka AkAra para gayA ho| vaha zatruoMke dvArA alaGghanIya hai ataH aisI jAna par3atI hai mAno bharata cakravartIkA dUsarA paNya hI ho| bhagavAna neminAthakI utpattikA kAraNa honese vaha nagarI saba nagariyoMmeM uttama hai. 1 paJcalakSAH samAH l0| 2 vilokyAvavibhUtiM l0|
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva 376 asaMhatama'nAsevyamathibhirvItagauravam / zaradabdakulaM tiSThatyuparyetanmameti vA // 60 // saudhAgrAndolitAlolapatAkAbahubAhubhiH / nirAcikIrSuH saMvarSAdUramazrapathocchUitam // 6 // parAya'bhUriratnatvAtkRSgatejovirAjanAt / sadA gambhIrazabdatvAdambhodhijalasannibham // 62 // navayojanavistAraM dairghyadvAdazayojanam / puraM dvArAvatI nAma yAdavAnAM payonidheH // 63 // madhye pravartate tasmAdetadanakadambakam / labdhamasmAbhirityevamabruvaMste'pi bhUpatiH // 64 // zrutvA tadvacanaM krodhenAndhIbhUtogravIkSaNaH / jarAsandhI ghiyApyandho dI daivAtisandhitaH // 65 // cacAlAkAlakAlAntacalitAtmabalAmbudhiH / katu yAdavalokasya vilayaM vAvilambitam // 66 // nAradastattadA jJAtvA nirhetusamarapriyaH / hariM satvaramabhyetya tadvikAraM nyavedayat // 67 // zrutvA zAGgaMdharaH zatrusamutthAnamanAkulam / kumAra nemimabhyetya prazAdhi tvamidaM puraH // 68 // vijigISuH kilAyAbhUtpratyasmAnmagadhAdhipaH / bhanajmi tamahaM jIrNa drumaM vA ghuNabhakSitam // 69 // tUrNa bhavatprabhAvenagatvetyavadarjitam / prasanacetAstacchrutvA sasmito madhurekSaNaH // 70 // sAvadhivijayaM tena vinizcitya virodhinAm / sphuradantaciviSNu nemiromityabhASata // 71 // smitAyaiH svaM jayaM so'pi nizcicAya jagatprabhoH / jaino vAdIva pakSAyairekalakSaNabhUSaNaiH // 7 // koI bhI usakA vighAta nahIM kara sakatA hai, vaha yAcakoMse rahita hai, yaha usake mahaloM para bahuta-sI patAkAe~ phaharAtI rahatI haiM jisase aisA jAna par3atA hai ki 'yaha gaurava rahita zarad Rtuke bAdaloMkA samUha mere Upara rahatA hai| isa IrSyAke kAraNa hI vaha mAno mahaloMke agrabhAga para phaharAtI huI caJcala patAkAoM rUpI bahuta-sI bhujAoMse AkAzameM U~cAI para sthita zarad Rtuke bAdaloMko vahA~se dUra haTA rahI ho| vaha nagarI ThIka samudrake jalake samAna hai kyoMki jisa prakAra samudrake jalameM bahutase ratna rahate haiM usI prakAra usa nagarImeM bhI bahutase ratna vidyamAna haiM, jisa prakAra samudrakA jala kRSNa teja arthAt kAle varNase suzobhita rahatA hai usI prakAra vaha nagarI bhI kRSNa teja arthAt vasudevake putra zrI kRSNake pratApase suzobhita hai, aura jisa prakAra samudrake jalameM sadA gambhIra zabda hotA rahatA hai usI prakAra usa nagarImeM bhI sadA gambhIra zabda hotA rahatA hai| vaha nau yojana caur3I tathA bAraha yojana lambI hai, samudrake bIcameM hai tathA yAdavoMkI nagarI kahalAtI hai| hama logoMne ye ratna vahIM prApta kiye haiN| aisA vaizya-putroMne kahA // 57-64 // jaba daivase chale gaye ahaGkArI jarAsandhane vaizya-putroMke ukta vacana sune to vaha krodhase andhA ho gayA, usakI dRSTi bhayaGkara ho gaI, yahI nahIM, buddhise bhI andhA ho gayA // 65 // jisakI senA, asamayameM prakaTa hue pralayakAlake laharAte samudrake samAna caJcala hai aisA vaha jarAsandha yAdava logoMkA zIghra hI nAza karaneke lie tatkAla cala pdd'aa||66|| binA kAraNa hI yuddhase prema rakhanevAle nAradajIko jaba isa bAtakA patA calA to unhoMne zIghra hI jAkara zrIkRSNase jarAsandhake kopakA samAcAra kaha diyA // 67 // 'zatru car3hakara A rahA hai| yaha samAcAra sunakara zrIkRSNako kucha bhI AkulatA nahIM huii| unhoMne nemikumArake pAsa jAkara kahA ki Apa isa nagarakI rakSA kiijie| sunA hai ki magadhakA rAjA jarAsandha hama logoMko jItanA cAhatA hai so maiM use Apake prabhAvase ghuNake dvArA khAye hue jIrNa vRkSake samAna zIghra hI naSTa kiye detA huuN| zrIkRSNake bIratA pUrNa vacana sunakara jinakA citta prasannatAse bhara gayA hai jo kucha-kucha musakarA rahe haiM aura jinake netra madhuratAse ota-prota haiM aise bhagavAn neminAthako avadhijJAna thA ataH unhoMne nizcaya kara liyA ki virodhiyoMke Upara hama logoMkI vijaya nizcita rhegii| unhoMne dA~toMkI dedIpyamAna kAntiko prakaTa karate hue 'shrom| zabda kaha diyA arthAt dvArAvatIkA zAsana svIkRta kara liyaa| jisa prakAra jainavAdI anyathAnapapatti rUpa lakSaNase suzobhita pakSa Adike dvArA hI apanI nayakA nizcaya kara letA hai usI prakAra zrIkRSNane bhI neminAtha bhagavAnkI musakAna Adise hI apanI vijayakA nizcaya kara liyA thaa|68-72|| 1 asaMhatattadanA-sa0(4) / 2 bhuumi-l0|3 krodhAdandhIbhUto la /
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 mahApurANa uttarapurANam atha zatra n samujjetu jayena vijayena ca / sAraNenAGgadAkhyena davAvenoddhavena ca // 73 // sumukhAkSarapazca jarAkhyena sudRSTinA / pANDavaiH paJcabhiH satyakenAtha drapadena ca // 74 // yAdavaiH savirATAkhyairaprameyairmahAbalaiH / pRSTArjuno'grasenAbhyo camareNa raNepsunA // 75 // vidureNa nRpairanyaizvAnvitau balakezavau / sannaddhAvuddhatau yocu kurukSetramupAgatau // 76 // jarAsandho'pi yuddhecchurbhISmeNAviSkRtoSmaNA / sadroNena sakarNena sAzvatthAmena rugmiNA // 77 // zalyena vRSasenena kRpeNa kRpavarmaNA / rudireNendrasenena jayadrathamahIbhRtA // 78 // hemaprabheNa bhUbhA duryodhanadharezinA / duzzAsanena durmarSaNena durdharSaNena ca // 79 // durjayena kaliGgazA bhagadattena bhUbhujA / paraizca bhUribhUpAlerAjagAma sa kezavam // 8 // tadA haribale yuddhadundubhidhvanirucaran / zUraceto raso vAsaH kausumbho vAnvaraJjayat // 81 // sadAkarNya nRpAH kecitpUjayanti sma devatAH / ahiMsAdivratAnyanye jagRhurgurusannidhau // 82 // pare nistArakeSvAnvitaranti sma sAttvikAH / 'Amuzcata tanutrANaM gRhItAsilatAM zitAm // 83 // Aropayata cApaughAn samrAntaM gajAgrimAH / harayo naddhaparyANAH kriyantAmadhikAriSu // 84 // samaya'ntAM kalatrANi yujyantAM vAjibhI rathAH / bhogopabhogavastUni bhujyantAmanivAritam // 85 // bandimAgadhavRndena vandyantAM nijvikrmaaH| iti kecijagurbhRtyAn nRpAH snggaamsmmukhaaH||86|| patibhaktayA nisargAtmapauruSeNa virodhinAm / mAtsaryeNa yazohetoH zUralokasamIpsayA // 87 // nijAnvayAbhimAnena paraizca raNakAraNaiH / samajAyanta rAjAnaH prANavyayavidhAyinaH // 88 // vasudevasuto'pyAptagarvaH sarvavibhUSaNaH / kuGkamAGkitagAtratvAdiva sindUritadvipaH // 89 // jaya jIveti vandAruvRndena kRtamaGgalaH / navo vAmbhodharazvArucAtakadhvanilakSitaH // 10 // athAnantara kRSNa aura baladeva, zatraoMko jItaneke lie jaya, vijaya, sAraNa, aGgada, dava, uddhava, sumukha, padma, jarA, sudRSTi, pA~coM pANDava, satyaka, drupada, samasta yAdava, virATa, aparimita senAoMse yukta dhRSTArjuna, ugrasena, yuddhakA abhilASI camara, vidura tathA anya rAjAoMke sAtha uddhata hokara yuddhake lie taiyAra hue aura vahA~ se calakara kurukSetrameM jA pahuMce // 73-76 / / u icchA rakhanevAlA jarAsandha bhI apanI garmI (ahaGkAra ) prakaTa karanevAle bhISma, karNa, droNa,. azvatthAmA, rukma, zalya, vRSasena, kRpa, kRpavarmA, rudira, indrasena, rAjA jayadratha, hemaprabha, pRthivIkA nAtha duryodhana, duHzAsana, durmarSaNa, durdharSaNa, durjaya, rAjA kaliGga, bhagadatta, tathA anya aneka rAjAoMke sAtha kRSNake sAmane A pahuMcA // 77-80 // usa samaya zrI kRSNakI senAmeM yuddhakI bheriyA~ baja rahI thI so jisa prakAra kusumbha raGga vastrako raGga detA hai usI prakAra una bheriyoMke uThate hae zabdane bhI zUravIroMke cittako raGga diyA thA // 1 // una bhariyoMkA zabda sunakara kitane hI rAjA loga devatAoMkI pUjA karane lage aura kitane hI guruoMke pAsa jAkara ahiMsA Adi vrata grahaNa karane lage / / 2 // yuddhake sammukha hue kitane hI rAjA apane bhRtyoMse kaha rahe the ki tuma loga kavaca dhAraNa karo, painI talavAra lo, dhanuSa car3hAo aura hAthI taiyAra kro| ghor3oM para jIna kasa kara taiyAra karo, striyA~ adhikAriyoM ke lie sauMpo, rathoMmeM ghor3e jota do, nirantara bhoga-upabhoga kI vastuoMkA sevana kiyA jAya aura bandI tathA mAgadha loga apane parAkramakI vandanA kareMstuti kareM // 83-86 // usa samaya kitane hI rAjA, svAmIkI bhaktise, kitane hI svAbhAvika parAkramase, kitane hI zatruoM para jamI huI IrSyAse, kitane hI yaza pAnekI icchAse, kitane hI zUravIroMkI gati pAneke lobhase, kitane hI apane vaMzake abhimAnase aura kitane hI yuddha sambandhI anya-anya kAraNoMse prANoMkA nAza karaneke lie taiyAra ho gaye the / / 87-88 // usa samaya zrIkRSNa bhI bar3A garva kara rahe the, saba AbhUSaNa pahine the aura zarIra para kezara lagAye hue the jisase aise jAna par3ate the mAno sindUra lagAye hue hAthI hoM / / 86 / / 'ApakI jaya ho', 'Apa ciraMjIva rahe' 1 AmuJcatAzu l0| 2 gajAzritAH l0|
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ekasaptatitama parva 381 sajanAvayaM nirNiktasauvarNorugalantikA / jalairAcamya zuddhAcchakSiprapUrNajalAJjaliH // 11 // gandhapuSpAdibhirvighnavinAyakamanAyakam / bhaktathA jinendramabhyarthya bhavyakalpamahIruham // 12 // abhivandyAptasAmantaiH samantAtparivAritaH / pratipakSamapakSeptuM nyakSeNAbhimukhaM yayau // 13 // tataH kRSNena nirdiSTAH prazAstRparicAriNaH / sainyaM yathoktavinyAsaM racayanti sma rAgiNaH // 14 // jarAsandho'pi saMgrAmaraGgamadhyamadhiSThitaH / svasainyaM niSTharArAvairadhyakSaranvayojayat // 55 // iti vinyAsite sainye dadhvane samarAnakaiH / zUradhAnuSkanirbhuktazaranArAcasaGkalam // 16 // nabho nyaruNaduSNAMzuprasaratkarasantatim / viyogamagamanmohAttadAstamayazaGkayA // 97 // kokayugmaM vihaGgAzca ruvanto nIDamAzrayan / nekSante sma bhaTA yoddhamanyonyaM samarAGgaNe // 18 // saMkruddhamarAmAtaGgadantasaGkaTajanmanA / saptAciSA vidhUte'ndhakAre digavalokanAt // 99 // punaH pravRttasaMgrAmAH'sarvazastravicakSaNAH / nadI raktamayIM cakruvikramaikarasAH kSaNam // 10 // karAlakaravAlAgra nikraacrnndvyaaH| turaGgamA gatiM prApurvane naSTatapodhanAH // 101 // vicchinnacaraNAH peturdvipAH prAntamahAmA-1 nirmUlapAtitAnIlavipulAcalalIlayA // 1.2 // pAtitAnAM paraiH stUyamAnasAhasakarmaNAm / prasAdavanti vaktrANi sthalapadmazriyaM dadhuH // 103 // bhaTaiH parasparAstrANi khaNDitAni svakauzalAt / tatkhaNDaistatra pArzvasthA bahavo vyasavo'bhavan // 104 // isa prakAra bandIjana unakA maGgalapATha par3ha rahe the jisase ve aise jAna par3ate the mAno cAtakoMkI sundara dhvanise yukta navIna megha hI ho // 60 / unhoMne sajanoMke dvArA dhAraNa kI huI pavitra suvarNamaya jhArIke jalase Acamana kiyA, zuddha jalase zIghra hI pUrNa jalAJjali dI aura phira gandha puSpa Adi dravyoMke dvArA vighnoMkA nAza karane vAle, svAmI rahita (jinakA koI svAmI nahIM) tathA bhavya jIvoMkA manoratha pUrNa karaneke lie kalpavRkSake samAna zrI jinendra devakI bhaktipUrvaka pUjA kI, unheM namaskAra kiyaa| tadanantara cAroM ora gurujanoM aura sAmantoMko athavA prAmANika sAmantoMko rakhakara svayaM hI zatruko naSTa karane ke lie usake sAmane cala par3e // 61-63 // tadanantara kRSNakI AjJAse anurAga rakhanevAle prazaMsanIya paricArakoMne yathAyogya rItise senAkI racanA kI / / 4 / / jarAsandha bhI saMgrAma rUpI yuddhabhUmike bIcameM A baiThA aura kaThora senApatiyoMke dvArA senAkI yojanA karavAne lagA / / 65 / / isa prakAra jaba senAoMkI racanA ThIka-ThIka ho cukI taba yuddhake nagAr3e bajane lge| zUra-vIra dhanuSadhAriyoMke dvArA chor3e hue bANoMse AkAza bhara gayA aura usane sUryakI phailatI huI kiraNoMkI santatiko roka diyA-Dhaka diyaa| 'sUrya asta ho gayA hai| isa bhayakI AzaGkAse mohavaza cakavA-cakavI paraspara vichur3a gye| anya pakSI bhI zabda karate hue ghoMsaloMkI ora jAne lge| usa samaya yuddhake maidAnameM itanA andhakAra ho gayA thA ki yoddhA paraspara eka dasareko dekha nahIM sakate the parantu kucha hI samaya bAda kruddha hue madAnmatta hAthiyoke dA se utpanna huI agnike dvArA jaba vaha andhakAra naSTa ho jAtA aura saba dizAe~ sApha-sApha dikhane lagatIM taba samasta zastra calAne meM nipuNa yoddhA phirase yuddha karane lagate the| vikramarasapte bhare yoddhAoMne kSaNa bharameM khUnakI nadiyA~ bahA diiN||66-200|| bhayaGkara talavArakI dhArase jinake Ageke do paira kaTa gaya hai aise ghor3e una tapasviyoMkI gatikA prApta ho rahe the jo ki tapadha kara use chor3a dete haiM / 101 // jinake paira kaTa gaye haiM aise hAthI isa prakAra par3a gaye the mAno pralaya kAlakI mahAvAyuse jar3ase ukhar3a kara nIle raGgake bar3e-bar3e pahAr3a hI par3a gaye hoM / / 102 // zatru bhI jinake sAhasapUrNa kAryoMkI prazaMsA kara rahe haiM aise par3e hue yoddhAoMke prasannamukhakamala, sthala kamala (gulAba) kI zobhA dhAraNa kara rahe the / 103 // yoddhAoMne apanI kuzalatAse paraspara eka dusareke zastra tor3a DAle the parantu unake Tukar3oMse hI samIpameM khar3e hue bahutase loga mara ra 1saMgrAme kha0, ga0, gha0 / 2 nikunta la0 /
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 mahApurANe uttarapurANam na matsareNa na krodhAna khyAterna phlecchyaa| bhaTAH kecidayudhyanta nyAyo'miti kevalam // 1.5 // sarvazastrasamudbhizarIrA viiryodhnaaH| paricyutA gjskndhaanyclikaalinggitaaNghryH||106 // ciraM paricitasthAnaM parityaktumivAkSamAH / pralambante sma karNAgramavalambyAnatAnanAH // 107 // kecidvAmakaropArAcitradaNDasvarakSaNAH / dakSiNAstrabhujenAnan bhaTAzcaTulacAriNaH // 108 // tatra vAcyo manuSyANAM mRtyorutkRSTasaJcayaH / kadalIghAtajAtasyetyuktimattadraNAGgaNam // 109 // evaM tumulayuddhana pravRtte sAre ciram / senayorantakasyApi santRptiH samajAyata // 110 // vilahitaM balaM viSNorbalena dviSatAM tathA / yathA kSudra saridvAri mahAsindhuplavAmbunA // 111 // tadAlokya hariH Rddho' harirvA kariNAM kulam / sAmantabalasandohasahito hantumudyataH // 112 // bhAskarasyodayAdvAndhakAraM zatrubalaM tadA / vilInaM tanirIkSyaitya jarAsandho'nvitaH kradhA // 113 // yotitAkhiladikcakraM cakramAdAya vikramAt / trivikrama samuddizya nyakSipadakSavIkSaNaH // 114 // tattaM pradakSiNIkRtya sthitavaddakSiNe bhuje / tadevAdAya kaMsArirmagadhezo'cchinacchiraH // 115 // sadyo jayAnakAnIkaM unadati smAgalan divaH / suradrumaprasUnAni saha gandhAmbubindubhiH // 116 // cakrI cakraM puraskRtya vijigISurdizo bhRzam / prasthAnamakarotsAdhaM balena svabalena ca // 17 // mAgadhAdInsurAn jitvA vidheyIkRtya vizrutAn / gRhItvA sAraratnAni taddatAnyarjitodayaH // 118 // sindhusindhukhagAdrayantarAlavyAdhadharASipAn / svapAdanakhabhAbhAramAnamayyodavAhayan // 119 // kitane hI yoddhA na IyAse, na krodhase, na yazase, aura na phala pAnekI icchAle yuddha karate the kintu 'yaha nyAya hai' aisA socakara yuddha kara rahe the / 105 // jinakA zarIra sarva prakArake zastroMse chinna-bhinna ho gayA hai aise kitane hI vIra yoddhA hAthiyoMke skandhase nIce gira gaye the parantu kAnoMke AbharaNoMmeM paira pha~sa jAnese laTaka gaye the jisapte aise jAna par3ate the mAno ve apanA cira-paricita sthAna chor3anA nahIM cAhate hoM aura isIlie kAnoMke agrabhAgakA sahArA le nIcekI ora mukhakara laTaka gaye hoM / / 106-107 / / bar3I capalatAte calanevAle kitane hI yoddhA apane rakSAkI lie bAyeM hAthameM bhAla lekara zastroMvAlI dAhinI bhujAse zatruoMko mAra rahe the / / 108 // AgamameM jo manuSyoMkA kadalIghAta nAmakA akAlamaraNa batalAyA gayA hai usakI adhikase adhika saMkhyA yadi huI thI to usa yuddhameM hI huI thI aisA usa yuddhake maidAnake viSayameM kahA jAtA hai // 106 / / isa prakAra donoM senAoMmeM cirakAla taka tumula yuddha hotA rahA jisase yamarAja bhI khUba santuSTa ho gayA thaa| 110 / / tadanantara jisa prakAra kisI choTI nadIke jalako mahAnadIke pravAhakA jala dabA detA hai usI prakAra zrIkRSNakI senAko zatrakI senAne dabA diyA // 111 // yaha dekha, jisa prakAra siMha hAthiyoMke samUha para TUTa par3atA hai usI prakAra zrIkRSNa kruddha hokara tathA sAmanta rAjAoMkI senAke samUha sAtha lekara zatruko mAraneke lie udyata ho gaye-zatru para TUTa par3e // 112 / / jisa prakAra sUryakA udaya hote hI andhakAra vilIna ho jAtA hai usI prakAra zrIkRSNako dekhate hI zatroM kI senA vilIna ho gaI-usameM bhagadar3a maca gii| yaha dekha, krodhase bharA jarAsandha zrAyA aura usane rUkSa dRSTise dekhakara, apane parAkramase samasta dizAoMko prakAzita karanevAlA cakraratna le zrIkRSNakI ora calAyA / / 113-114 / / parantu vaha cakra pradakSiNA dekara zrIkRSNakI dAhinI bhajA para Thahara gyaa| tadanantara vahI cakra lekara zrIkRSNane magadhezvara-jarAsandhakA zira kATa DAlA // 115 // usI samaya kRSNakI senAmeM jItake nagAr3e bajane lage aura AkAzase sugandhita jalakI bUMdoMke sAtha-sAtha kalpavRkSoMke phUla barasane lage // 116 // cakravartI zrIkRSNane digvijayakI bhArI icchAke cakraratna Age kara bar3e bhAI baladeva tathA apanI senAke sAtha prasthAna kiyA / / 117 // jinakA udaya balavAna hai aise zrIkRSNane mAgadha Adi prasiddha devoMko jIta kara apanA sevaka banAyA aura unake dvArA diye hue zreSTha ratna grahaNa kiye // 118 / / lavaNa samudra sindhu nadI aura vijayA 1 vAdAH pa0 / thAhaH la0 / 2 krudhvA la0 / 3 dadati sma la0 / 4 vA l0| 5-nyUrjinodayaH l|
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva 383 khecarAcalavArAzigaGgAmadhyagatAn punaH / vazIkRtya vazI tUrNaM mleccharAjAn saMkhecarAn // 120 // bharatArdhamahInAtho dUrocchritapatAkikAm / uddhaddhatoraNAM dvAravatIM hRSTo viveza saH // 121 // praviSTavantaM taM devavidyAdharadharAdhipAH / trikhaNDAdhipatizcakrItyabhyaSiJcannayAcitam // 122 // sa sahasrasamAyuSko dazacApasamucchritiH / / lasanIlAbjavarNAbho lakSmyAliGgitavigrahaH // 123 // cakraM zaktirgadA zaGkho dhanurdaNDaH sanandakaH / babhUvuH saptaratnAni rakSANyasyAkSapAlakaiH // 124 // ratnamAlA gadA sIro musalaJca halezinaH / mahAratnAni catvAri sphuraviMSyabhavan vibhoH // 125 // rukmiNI satyabhAmA ca satI jAmbavatIti ca / susImA lakSmaNA gAndhArI gaurI saptamI priyA // 126 // padmAvatI ca devyomUraSTau paTTaprasAdhanAH / sarvAH devyaH sahasrANi cANUrAntasya SoDaza // 127 // balasyASTa sahasrANi devyo'bhISTasukhapradAH / tAbhistAvAmaraM saukhyamAptau vA prItimIyatuH // 128 // svapUrvakRtapuNyasya paripAkena puSkalAn / bhogAnprApnuvatastasya kAle gacchati zAGgiNaH // 129 // anyedyurvAridAnte'ntaH pureNAmA sarovare / manoharAbhidhAne'bhUjjalakelI manoharA // 130 // tatra nemIzituH satyabhAmAyAzcAmbusecanAt / sallApo'bhavadityuccaizcaturoktayA manoharaH // 131 // priyAvatkuto rantA mayi tvaM kiM mamApriyA / "priyAsmi cezava bhrAtA yAtu kAM kAmadAyinIm // 132 // kAsau kiM tAM na vetsi tvaM samyaksA vedayiSyati / vadanti tvAmRjuM sarve kuTilastvaM tathApi ca // 133 // parvata ke bIca mleccha rAjAoMse namaskAra karAkara unase apane pairoMke nakhoMkI kAntikA bhAra uThavAyA // 116 // tadanantara vijayArdha parvata, lavaNasamudra aura gaGgAnadI ke madhya meM sthita mleccha rAjAoM ko vidyAdharoMke sAtha hI sAtha jitendriya zrIkRSNane zIghra hI vaza kara liyA / / 120 / / isa prakAra Adhe bharatake svAmI hokara zrIkRSNane, jisameM bahuta U~cI patAkAe~ phaharA rahI haiM aura jagaha jagaha toraNa bA~dhe gaye haiM aisI dvArAvatI nagarI meM bar3e harSa se praveza kiyA // 121 // praveza karate hI deva aura vidyAdhara rAjAoMne unheM tIna khaNDakA svAmI cakravartI mAnakara unakA binA kucha kahe sune hI apane Apa rAjyAbhiSeka kiyA / / 122 // zrIkRSNakI eka hajAra varSakI Ayu thI, daza dhanuSakI U~cAI thI, atizaya suzobhita nIlakamala ke samAna unakA varNa thA, aura lakSmIse zrAliGgita unakA zarIra thA / / 123 / / cakra, zakti, gadA, zaGkha, dhanuSa, daNDa, aura nandaka nAmakA khaDga ye unake sAta ratna the| ina sabhI ratnoMkI deva loga rakSA karate the / 124 // ratnamAlA, gadA, hala aura mUsala ye dedIpyamAna cAra mahAratna baladeva prabhuke the / / 125 / / rukmiNI, satyabhAmA, satI jAmbavatI, susImA, lakSmaNA, gAndhArI, saptamI gaurI aura priyA padmAvatI ye ATha deviyAM zrIkRSNakI paTTarAniyA~ thiiN| inakI saba milAkara solaha hajAra rAniyA~ thIM tathA baladevake saba milAkara abhISTa sukha denevAlI ATha hajAra rAniyAM thIM / ye donoM bhAI ina rAniyoMke sAtha devoMke samAna sukha bhogate hue parama prItiko prApta ho rahe the // 126-128 / / isa prakAra pUrva janmameM kiye hue apane puNya karmake udayase puSkala bhogoMko bhogate hue zrIkRSNakA samaya sukhase vyatIta ho rahA thaa| kisI eka samaya zarad RtumeM saba antaHpurake sAtha manohara nAmake sarovara meM saba loga manohara jalakelI kara rahe the| vahIM para jala uchAlate samaya bhagavAn neminAtha aura satyabhAmA ke bIca caturAIse bharA huA manohara vArtAlApa huA // 126130|| satyabhAmA ne kahA ki Apa mere sAtha apanI priyAke samAna krIr3A kyoM karate haiM ? isake uttara meM nemirAjane kahA ki kyA tuma merI priyA ( iSTa ) nahIM ho ? satyabhAmA ne kahA ki yadi maiM ApakI priyA (strI) hUM to phira Apake bhAI (kRSNa) kisake pAsa jAyeMge ? neminAthane uttara diyA ki ve kAminIke pAsa jAveMge ? satyabhAmAne kahA ki sunU~ to sahI vaha kAminI kauna sI hai ? uttarameM minAthane kahA ki kyA tuma nahIM jAnatI ? acchA aba jAna jAogI / satyabhAmAne kahA ki 1 sumucchritaH la0 / 2 - kSapATakaiH kha0, ga0 |-kssvaarkaiH la0 ( rakSitAnyakSapAlakaiH iti pAThaH suSThu bhAti) 3 prabhoH ma0 / 4 tvaM priyAvat la0 / 5 priyA cettava bhrAtA la0 /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 mahApurANe uttarapurANam punaH snAnavinodAvasAne tAmevamabravIt / snAnavastraM tvayA grAhyaM nIlotpalavilocane // 134 // tasya me kiM karomyetatprakSAlaya haribhavAn / yo nAgazayyAmAsthAya divyaM zAzirAsanam // 135 // helayAropayadyazca prapUritadigantaram / zaGkhamApUrayatki tatsAhasaM no bhavettvayA // 136 // kArya sAdhu kariSyAmItyuktvA grvprcoditH| tataH puraM samabhyetya vidhAtu karma so'dbhutam // 137 // sampravizyAyudhAgAraM nAgazayyAmadhiSThitaH / svAM zayyAmiva nAgendramahAmaNivibhAsvarAm // 138 // bhUyo viphAlanonnAdajyAlataM ca zarAsanam / Aropayatpayoja' dammau ruddhadigantaram // 139 // tadA saMbhAvayAmAsa svaM samAviSkRtogatim / rAgAhaGkArayorlezo'pyavazyaM vikRtiM nayet // 14 // sahasetyadbhutaM karma zrutvAdhyAsya sabhAvanim / hariH kusumacitrAkhyAmAkulAkulamAnasaH // 14 // udtavismayo'pRcchatkimetaditi kiGkarAn / te ca tatsamyaganviSya cakranAthaM vyajijJapan // 142 // zratvA tadvacanaM cakrI sAvadhAnaM vitarkayan / rAgi cetaH kumArasya cirAcitramajAyata // 13 // abhUtkalyANayogyo'yamArUDhanavayauvanaH / bAdhA khalena kAmena kasya na syAtsakarmaNaH // 144 // ityugravaMzavA(ndorugrasenamahIbhujaH / 2jayAvatyAzca sarvAGgazasyA rAjImatiH sutA // 145 // tadgahaM tAM svayaM gatvA kanyAM mAnyAmayAcata / trilokasvAmino nemeH priyAstveSeti sAdaram // 146 // trikhaNDajAtaratnAnAM taM patinoM vizeSataH / deva tvameva nAtho'si prastutArthasya ke vayam // 147 // saba loga Apako sIdhA kahate haiM para Apa to bar3e kuTila haiN| isa prakAra jaba vinoda karate-karate / samAna hA taba neminAthane satyabhAmAse kahA ki he nIlakamalake samAna netroM vAlI! tU merA yaha snAnakA vastra le| satyabhAmAne kahA ki maiM isakA kyA karU~? neminAthane kahA ki ise dho DAla / taba satyabhAmA kahane lagI ki kyA Apa zrIkRNNa haiM ? vaha zrIkRSNa, jinhoMne ki nAgazayyA para car3hakara zAGga nAmakA divya dhanuSa anAyAsa hI car3hA diyA thA aura digadigantako pUrNa karanevAlA zaGka pUrA thA ? kyA ApameM vaha sAhasa hai, yadi nahIM hai to Apa mujhase vastra dhonekI bAta kahate haiM ? // 131-136 / neminAthane kahA ki 'maiM yaha kArya acchI taraha kara dUMgA' itanA kahakara ve garvase prerita ho nagarakI ora cala par3e aura vaha AzcaryapUrNa kArya karaneke lie AyudhazAlAmeM jA ghuse| vahA~ ve nAgarAjake mahAmaNiyoMse suzobhita nAgazayyApara apanI hI zayyAke samAna car3ha gaye, bAra bAra sphAlana karanese jisakI DorI rUpI latA bar3A zabda kara rahI hai aisA dhanuSa unhoMne car3hA diyA aura dizAoMke antarAlako rokanevAlA zaGkha phUka diyA // 137-136 / / usa samaya unhoMne apane Apako mahAn unnata samajhA so ThIka hI hai kyoMki rAga aura ahaMkArakA lezamAtra bhI prANIko avazya hI vikRta banA detA hai / / 140 // jisa samaya AyudhazAlAmeM yaha saba huA thA usa samaya zrIkRSNa kusumacitrA nAmakI sabhAbhUmimeM virAjamAna the| ve sahasA hI yaha AzcaryapUrNa kAma suna kara vyagra ho uThe, unakA mana atyanna vyAkula ho gayA / / 141 // bar3e Azcaryake sAtha unhoMne kiMkaroMse pUchA ki 'yaha kyA hai ?? kiMkaroMne bhI acchI taraha patA lagA kara zrIkRSNase saba bAta jyoMkI tyoM nivedana kara dii| kiMkaroMke vacana sunakara cakravartI kRSNase bar3I sAvadhAnIke sAtha vicAra karate hue kahA ki Azcarya hai, bahuta samaya bAda kumAra neminAthakA citta rAgase yukta huA hai / aba yaha navayauvanase sampanna hue haiM ataH vivAhake yogya haiM-inakA vivAha karanA caahie| so ThIka hI hai aisA kauna sakarmA prANI hai jise duSTa kAmake dvArA bAdhA nahIM hotI ho // 142-144 // yaha kaha kara unhoMne vicAra kiyA ki ugravaMzarUpI samudrako bar3hAneke lie candramAke samAna, rAjA ugrasenakI jayAvatI rAnIse utpanna huI rAjImati nAmakI putrI hai jo sarvAGga sundara hai // 145 / / vicArake bAda hI unhoMne rAjA ugrasenake ghara svayaM jAkara bar3e Adarase 'ApakI putrI tIna lokake nAtha bhagavAn nemikumArakI priyA ho| ina zabdoMmeM usa mAnanIya kanyAkI yAcanA kI / / 146 // isake uttarameM rAjA ugrasenane kahA ki 'he deva ! tIna khaNDameM utpanna hue ratnoMke Apa hI svAmI haiM, aura khAsa hamAre svAmI haiM, 1 zaGkham / 2 jayavatyAzca la0 | 3 sarvAGgaramyA kha0 / 4 rAjamatiH la0 /
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitama parva 385 izyugrasenavAcodhasaMmado yAdavAdhipaH / zubhe'hani samArabhya vidhAtusa tadutsavam // 144 // paJcaranamayaM ramyaM samAnayadanurAram / vivAhamaNDapaM tasya madhyasthe jagatItale // 149 // navamuktAphalAlolaragavallIvirAjini / maGgalAmodi puSpopahArAsAravilAsini // 15 // vistRtAbhinavAnaya'vasne 'sauvarNapaTTake / vadhvA saha samApArdrataNDulAropaNaM varaH / / 151 // parevuH samaye pANijalasekasya mAdhavaH / yiyAsurdurgati lobhasutIvAnubhavodayAt // 152 // durAzayaH surAdhIzapUjyasyApi mahAtmanaH / svarAjyAdAnamAzaGkaya nemeAyAvidAM varaH // 153 // nivedakAraNaM kiJcinirIkSyaiSa viraMsyati / bhogebhya iti sacitya tadupAyavidhitsayA // 154 // vyAdhAdhipaitAnItaM nAnAmRgakadambakam / vidhAyakatra saGkIrNA vRti tatparito vyadhAt // 155 // azikSayaca tavakSAdhyakSAnyadi samIkSitum / dizo nemIzvaro'bhyeti bhavaniH so'bhidhIyatAm // 15 // tvadvivAhe vyayIka cakriNaiSa mRgotkaraH / samAnIta iti vyakta mahApApopalepakaH // 157 // atha nemikumAro'pi nAnAbharaNabhAsuraH / sahasrakuntalo raktotpalamAlAyalakRtaH // 158 // turaGgamakhuroddhRtadhUlIliptadigAnanaH / savayobhiriti prItairmahAsAmantasUnubhiH // 159 // parItaH zibikAM citrAmAruhya nayanapriyaH / dizo vilokitu gacchaMstatrAlokya yaracchayA // 16 // mRgAnitastato ghoraM ruditvA karuNasvanam' / bhramatastRSitAn dInahaSTInatibhayAkulAn // 11 // kimarthamidamekatra niruddhaM tRNabhukkulam / ityanvayuGakta tadrakSAniyuktAnanukampayA // 162 // ataH yaha kArya Apako hI karanA hai-Apa hI isake nAtha haiM hama loga kauna hote haiM ?' isa prakAra rAjA ugrasenake vacana suna kara zrIkRSNa mahArAja bahuta hI harSita hue| tadanantara unhoMne kisI zubha dinameM vaha vivAhakA utsava karanA prArambha kiyA aura sabase uttama tathA manohara pA~ca prakArake ranoMkA vivAhamaNDapa bnvaayaa| usake bIca meM eka vedikA banavAI gaI thI jo navIna motiyoMkI sundara raGgAvalIse suzobhita thI, maGgalamaya sugandhita phUloMke upahAra tathA vRSTise manohara thI, usa para sundara navIna vastra tAnA gayA thA, aura usake bIcameM suvarNakI caukI rakhI huI thii| usI caukI para nemikumArane vadhU rAjImatIke sAtha gIle cAvaloMpara baiThanekA gaiMga (dastUra) kiyA ||147-15shaa dUsare dina varake hAthameM jaladhArA denekA samaya thaa| usa dina mAyAcAriyoMmeM zreSTha tathA durgatiko jAnekI icchA karanevAle zrIkRSNakA abhiprAya lobha kaSAyake tIvra udayase kutsita ho gyaa| unheM isa bAtakI AzaMkA utpanna huI ki kahIM indroMke dvArA pUjanIya bhagavAn neminAtha hamArA rAjyanale leN| usI kSaNa unheM vicAra AyA ki ye nemikumAra vairAgyakA kucha kAraNa pAkara bhogoMse virakta hojaaveNge| aisA vicAra kara ve vairAgyakA kAraNa juTAnekA prayatna karane lge| unakI samajhameM eka upAya aayaa| unhoMne bar3e-bar3e zikAriyoMse pakar3avAkara aneka mRgoMkA samUha bulAyA aura use eka sthAnapara ikaTThAkara usake cAroM ora bAr3I lagavA dI tathA vahA~ jo rakSaka niyukta kiye the unase kaha diyA ki yadi bhagavAn neminAtha dizAoMkA avalokana karaneke lie AveM aura ina mRgoMke viSayameM pUche to unase Apa loga sApha sApha kaha denA ki Apake vivAhameM mAraneke lie cakravartIne yaha mRgoMkA samUha bulAyA hai / mahApApakA bandha karanevAle zrIkRSNane aisA una logoMko Adeza diyA // 152-157 // tadanantara jo nAnA prakArake AbhUSaNoMse dedIpyamAna haiM, jinake zirake bAla saje hue haiM, jo lAla kamaloMkI mAlAse alaMkRta haiM, ghor3oMke khuroMse ur3I huI dhUlike dvArA jinhoMne dizAoMke aprabhAga lipta kara diye haiM, aura jo samAna avasthA bAle, atizaya prasanna bar3e-bar3e maNDalezvara rAjAoMke putroMse ghire hue haiM aise nayanAbhirAma bhagavAn nemikumAra bhI citrA nAmakI pAlakIpara ArUr3ha hokara dizAoMkA avalokana karaneke lie nikle| vahA~ unhoMne ghora karuNa svarase cillA-cillAkara idhara-udhara daur3ate, pyAse, dInadRSTise yukta tathA bhayase vyAkula hue mRgoMko dekha dayAvaza vahA~ke rakSakoMse pUchA ki yaha 1-moda-la / 2 saubharma-la0 / 3-dhIzo la0 / 4 mahApApopalimpakaH la / 5 bhArabhAk la / 6 karuNasvaram kh0|
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 mahApurANe uttarapurANam devaitadvAsudevena tvadvivAhamahotsave / vyayIkartumihAnItamityabhASanta' te'pi tam // 163 // vasantyaraNye khAdanti tRNAnyanaparAdhakAH / kilaitAMzca svabhogArtha pIDayanti dhigIdRzAn // 164 // kiM na kurvantyamI mUDhAH prauDhamithyAtvacetasaH / prANinaH prANitu prANainighRNAH svaivinazvaraiH // 165 // svarAjyagrahaNe zaGkAM vidhAya mayi durmatiH / vyadhAtkapaTamIkSaM kaSTa duSTaviceSTitam // 166 // iti niAya niviMdya nirvRtya nijamandiram / pravizyAvirbhavatodhistakAlopagatAmaraiH // 167 // bodhitaH samatItAtmabhavAnusmRtivepitaH / tadaivAgasya devendraH kRtaniSkramaNotsavaH // 168 // zibikA devakukhyAmAruhyAmaraveSTitaH / sahasrAmravaNe paSThAnazanaH zrAvaNe site // 169 // pakSe citrAkhyanakSatre SaSThayAM sAyAhnamAzritaH / zatatrayakumArAbdavyatItau saha bhUbhujAm // 170 // sahasreNa samAdAya saMyama pratyapadyata / caturthajJAnadhArI ca babhUvAsamakevala:4 // 17 // sandhyeva bhAnumastAdAvanu rAjImatizca tam / yayau vAcApi dattAnAM nyAyo'yaM kula yoSitAm // 172 // svaduHkhenApi niviNNaH zrUyate na janaH paraH / paraduHkhena santo'mI tyajantyeva mahAzriyam // 173 // balakezavamukhyAvanIzAH sampUjya saMstavaiH / sasurezAstamIzAnaM svaM dhAma samupAzrayan // 17 // pAraNAdivase tasmai varadatto mahIpatiH / kanakAbhaH praviSTAya purI dvArAvatI sate // 175 // zraddhAdiguNasampanaH pratIcchAdinavakriyaH / aditAnna munigrAhyaM paJcAzcaryANi cApa saH // 176 // 'koTIrvAdazaratnAnAM sArdhAH surakaracyutAH / vRSTi saumanasIM vAyuM mAnyAditriguNAnvitam // 177 / / pazuoMkA bahuta bhArI samUha yahA~ eka jagaha kisa lie rokA gayA hai ? / / 158-162 / / uttarameM rakSakoMne kahA ki 'he deva ! Apake vivAhotsavameM vyaya karaneke lie mahArAja zrIkRSNane inheM bulAyA hai| // 163 / / yaha sunate hI bhagavAn neminAtha vicAra karane lage ki ye pazu jaGgalameM rahate haiM, tRNa khAte haiM aura kabhI kisIkA kucha aparAdha nahIM karate haiM phira bhI loga inhe apane bhogake lie pIDA pahu~cAte haiN| aise logoMko dhikkAra hai| athavA jinake cittameM gAr3ha mithyAtva bharA huA hai aise mUrkha tathA dayAhIna prANI apane nazvara prANoMke dvArA jIvita rahaneke lie kyA nahIM karate haiM ? dekho, durbuddhi kRSNane mujhapara apane rAjya-grahaNakI AzaGkAkara aisA kapaTa kiyA hai / yathArthameM duSTa manuSyoMkI ceSTA kaSTa denevAlI hotI hai| aisA vicArakara ve virakta hue aura lauTakara apane ghara A gye.| ratnatraya prakaTa honese usI samaya laukAntika devoMne Akara unheM samajhAyA, apane pUrva bhavoMkA smaraNa kara ve bhayase kA~pa utthe| usI samaya inhoMne Akara dIkSAkalyANakakA utsava kiyA // 164-168 / / tadanantara devakuru nAmaka pAlakIpara savAra hokara ve devoM ke sAtha cala pdd'e| sahasrAmravanameM jAkara telAkA niyama liyA aura zrAvaNa zaklA SaSThIke dina sAyaMkAlake samaya, buramAra-kAlake tIna sau varSe bIta jAnepara eka hajAra rAjAoMke sAtha-sAtha saMyama dhAraNa kara liyaa| usI samaya unheM cauthA-mana:paryaya jJAna ho gayA aura kevalajJAna bhI nikaTa kAlameM ho jAvegA // 166-172 / / jisa prakAra saMdhyA sUryake pIche-pIche astAcalapara calI jAtI hai usI prakAra rAjImatI bhI unake pIche-pIche tapazcaraNake lie calI gaI so ThIka hI hai kyoMki zarIrakI bAta to dUra rahI, vacana mAtrase bhI dI huI kulastriyoMkA yahI nyAya hai||172 // anya manuSya to apane dukhase bhI virakta hue nahIM sune jAte para jo sajjana puruSa hote haiM ve dUsareke duHkhase hI mahAvibhUtikA tyAga kara dete haiM / / 173 / / baladeva tathA nArAyaNa Adi mukhya rAjA aura indra Adideva, saba aneka stavanoMke dvArA una bhagavAnakI stutikara apane-apane sthAnapara cale gaye / / 174 / / pAraNAke dina una sajjanottama bhagavAnne dvArAvatI nagarImeM praveza kiyaa| vahA~ suvarNake samAna kAntivAle tathA zraddhA Adi guNoMse sampanna rAjA varadattane paDigAhana Adi navadhA bhaktikara unheM muniyoMke grahaNa karane yogya-zuddha prAmuka zrAhAra diyA tathA paJcAzcarya prApta kiye // 175-176 / / usake ghara devoMke hAthase chor3I huI sAr3he 1-mityabhASata l0|2 devendrAH l0|3-mrvessttitaam l0| 4 kevalI g0| 5 rAjimatizca ma / rAjamatizca le0| rAjimatI ca kha0, ga0 / 6 mahozriyam l0| 7 aditAnnaM l*|8 koTidvadiza l0|
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva ghanAntaritakAyAmarAbhitADitadundubhi / dhvAnaM manoharaM sAdhudAna ghoSaNapUrvakam // 178 // evaM tapasyatasyasya SaTpaJcAzadinaprame / chadmasthasamaye yAte girau raivatakAbhidhe // 179 // paSThopavAsayuktasya mahAveNoradhaH sthiteH / pUrve'hnayazvayuje mAsi zuklapakSAdime dine // 180 // citrAyAM kevalajJAnamudapadyata sarvagam / pUjayanti sma taM devAH kevalAvagamotsave // 181 // varadazAdayo'bhUvanekAdaza gaNezinaH / catuHzatAni pUrvajJAH zrutajJAnAbdhipAragAH // 182 // zUnyadvitayavasvaikaikamitAstasya zikSakAH / zUnyadvitayapaJcaikamitAstrijJAnalocanAH // 183 // tAvantaH paJcamajJAnA vikriyaddhisamanvitAH / zatAdhikasahasraM tu manaH paryayabodhanAH // 184 // zatAni nava vijJeyA vAdino'STazatAni ca / aSTAdazasahasrANi te sarve'pi samuccitAH // 185 // yakSI rAjImatiH kAtyAyanyanyAzcAkhilArthikAH / catvAriMzatsahasrANi zrAvakA lakSayekSitAH // 186 // trilakSA zrAvikA devA devyazvAsaGkhyayoditAH / tiryaJcaH saGkhyayA proktA gaNairebhirdviSagmitaiH // 187 // parIto bhavyapadmAnAM vikAsaM janayanmuhuH / dharmopadezanArkAMzu prasareNAghanAzinA // 188 // vizvAn dezAn vihRtyAnte prApya dvArAvatIM kRtI / sthito raivatakodyAne tanizamyAntya kezavaH // 189 // baladevazca samprApya svasarvadvisamanvitau / vanditvA zra tadharmANau prItavantau tato hariH // 190 // prAhurnAstIti yaM keccit kecinnityaM kSaNasthitim / kecitkecidaNuM cANoH kecicchyAmAkasammitam // 191 // kecidaGguSThamAtavyaM yojanAnAM samucchritam / kecicchatAni paJcaiva keciGgaganavadvibhum // 192 // kecidekaM paranAnA pare'jJamapare'nyathA / taM jIvAkhyaM pratiprAyaH sandeho'stItyadhIzvaram // 193 // 1 bAraha karor3a ratnoMkI varSA huI, phUla barase, mandatA Adi tIna guNoMse yukta vAyu calane lagI, meghoMke bhItara chipe devoMke dvArA tADita dundubhiyoMkA sundara zabda hone lagA aura Apane bahuta acchA dAna diyA yaha ghoSaNA hone lagI / / 177-178 / / isa prakAra tapasyA karate hue jaba unakI chadmastha avasthAke chappana dina vyatIta ho gaye taba eka dina ve raivataka ( giranAra ) parvatapara telAkA niyama lekara kisI bar3e bhArI bA~sake vRkSa ke nIce virAjamAna ho gaye / nidAna, Asauja kRSNa paDimAke dina citrA nakSatrameM prAtaHkAla ke samaya unheM samasta padArthoMko viSaya karanevAlA kevalajJAna utpanna huA / devoMne kevalajJAna kalyANakA utsavakara unakI pUjA kI / / 176 - 181 / / unakI sabhA meM varadattako Adi lekara gyAraha gaNadhara the, cAra sau zrutajJAnarUpI samudrake pAragAmI pUrvoke jAnakAra the, gyAraha hajAra ATha sau zikSaka the, pandraha sau tIna jJAnake dhAraka the, itane hI kevala * jJAnI the, gyAraha sau vikriyARddhike dhAraka the, nau sau mana:paryayajJAnI the aura ATha sau vAdI the / isa prakAra saba milAkara unakI sabhAmeM aThAraha hajAra munirAja the / yakSI, rAjImatI, kAtyAyanI Adi saba milA kara cAlIsa hajAra AryikAe~ thIM, eka lAkha zrAvaka the, tIna lAkha zrAvikAe~ thIM, asaMkhyAta deva-deviyA~ thIM aura saMkhyAta tiryazva the / isa taraha bAraha sabhAtroM se ghire hue bhagavAna neminAtha, pApoMko naSTa karanevAle, dharmopadeza rUpI sUryakI kiraNoMke prasArase bhavya jIva rUpI kamaloMko bAra-bAra vikasita karate hue samasta dezoM meM ghUme the / anta meM kRtakRtya bhagavAn dvArAvatI nagarI meM Akara raivataka girike udyAnameM virAjamAna ho gaye / antima nArAyaNa kRSNa tathA baladevane jaba yaha samAcAra sunA taba ve apanI samasta vibhUtike sAtha unake pAsa gaye / vahA~ jAkara una donoMne vandanA kI, dharmakA svarUpa sunA aura prasannatAkA anubhava kiyA / / 182-160 / / tadanantara zrIkRSNane kahA ki he bhagavan ! koI to kahate haiM ki jIva nAmakA padArtha hI nahIM, koI use nitya mAnate haiM, koI kSaNasthAyI mAnate haiM, koI aNuse bhI sUkSma mAnate haiM ? koI zyAmAka nAmaka dhAnyake barAbara mAnate haiM, koI eka aGguSTha pramANa mAnate haiM, koI pA~casau yojana mAnate haiM, koI AkAzakI taraha vyApaka mAnate haiM ? koI eka mAnate haiM, koI nAnA mAnate haiM, koI 387 1- rabhaH sthitaH la0, ma0 / 2 pUrve''zvabhuje la0 / 3 lakSayoSitA gha0, ga0 / 4 prItimantau ta0 /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 mahApurANe uttarapurANam papraccha so'pi naiteSu ko'pi vidhasya lakSaNam / dhrauvyotpAdabyayAramAsau guNI sUkSmaH svkRtybhuk||19|| jJAtAcadehasammeyaH svasaMvedyaH sukhAdibhiH / anAdikarmasambandhaH saran gaticatuSTaye // 195 // kAlAdilabdhimAsAdya bhavyo naSTASTakarmakaH / samyaktvASTakaM prApya prAgdehaparimANapat // 196 // urvavrajyAsvabhAvasvAjaganmUrdhani tiSThati / iti jIvasya sadbhAva jagAda jagatAM guruH // 197 // tanizamyAstikAH sarve tatheti prtipedire| abhavyA dUrabhavyAca mithyAtvodayadUSitAH // 198 // nAmacankecanAnAdivAsanAM bhavavardhanIm / devakI ca tathApRcchadUradarAgaNezinam // 199 // bhagavanmanahaM dvau dvau bhUtvA bhikSArthamAgatAH / bAndhaveSviva SaTsveSu nehaH kimiti jAtavAn // 20 // iti so'pi kathAmitthaM vaktuM prArabdhavAnANI' / jambUpalakSite dvIpe kSetre'sminmathurApure // 201 // zauryadezAdhipaH zUraseno nAma mahIpatiH / tatraiva bhAnudattAkhyazreSThinaH sasa sUnavaH // 202 // mAtaiSAM yamunAdacA subhAnuH sakalAnimaH / bhAnukIrtistato bhAnuSeNo'bhUjAnuzUravAk // 203 // paJcamaH zUradevAkhyaH zUradarAstato'pyabhUt / saptamaH zUrasenAkhyaH putraistaistAvalaMkRtau // 204 // svapuNyaphalasAreNa jagmatuaihamedhitAm / dharmamanyedyarabhyarNAdAcAryAbhayanandinaH // 205 // zratvA nRpo vaNijamukhyo'pyagrahISTA' susaMyamam / jinadattAyikAbhyaNe zreSTibhAryA ca dIkSitA // 206 // sasampasanasampamA jAtAH saptApi tatsutAH / pApAnmUlaharA bhUtvA rAjJA nirvAsitAH purAt // 20 // ajJAnI mAnate haiM aura koI usake viparIta jJAnasampanna mAnate haiN| isalie he bhagavan , mujhe jIvaM tattvake prati saMdeha ho rahA hai, isa prakAra zrIkRSNane bhagavAnase puuchaa| bhagavAn uttara dene lage ki jIva tattvake viSayameM aba taka Apa logoMne jo vikalpa uThAye haiM unameMse isa jIvakA eka bhI lakSaNa nahIM hai yaha Apa nizcita samajhie / yaha jIva utpAda vyaya tathA dhrauvyase yukta hai, guNavAna hai, sUkSma hai, apane kiye hue karmAkA phala bhogatA hai, jJAtA hai, grahaNa kiye zarIrake barAbara hai, sukha-duHkha Adise isakA saMvedana hotA hai, anAdi kAlase karmabaddha hokara cAroM yoniyoMmeM bhramaNa kara rahA hai / yadi yaha jIva bhavya hotA hai to kAlAdi labdhiyoMkA nimitta pAkara jJAnAvaraNAdi ATha kokA kSaya ho jAnese samyaktva Adi ATha guNa prApta kara letA hai aura mukta hokara carama zarIrake barAvara ho jAtA hai| cU~ki isa jIvakA svabhAva UrdhvagamanakA hai isalie vaha tIna lokake Upara vidyamAna hai| isa prakAra jagadguru bhagavAn neminAthane jIvake sadbhAvakA nirUpaNa kiyA / / 161-167 // use suna kara jo bhavya jIva the, unhoMne jaisA bhagavAnne kahA thA vaisA hI mAna liyA parantu jo' abhavya athavA dUrabhavya the ve mithyAtvake udayase dUSita honeke kAraNa saMsArako bar3hAnevAlI apanI anAdi vAsanA nahIM chor3a ske| tadanantara devakIne varadatta gaNadharase pUchA ki he bhagavana ! mere ghara para do do karake chaha munirAja bhikSAke lie Aye the una chahoMmeM mujhe kuTumbiyoM jaisA sneha utpanna huA thA so usakA kAraNa kyA hai ? / / 168-200 // isa prakAra pUchane para gaNadhara bhI usa kathAko isaprakAra kahane lage ki isI jambUdvIpake bharatakSetra sambandhI mathurA nagarameM zaurya dezakA svAmI zUrasena nAmakA rAjA rahatA thaa| usI nagarameM bhAnudatta seThake sAta putra hue the| unakI mAtAkA nAma yamunAdattA thaa| una sAta putroMmeM subhAnu sabase bar3A thA, usase choTA bhAnukIrti, usase choTA bhAnuzUra, pA~cavA zUradeva, usase choTA zUradatta, sAtavA~ zUrasena thA / ina sAtoM putroMse mAtA-pitA donoM hI suzobhita the aura ve apane puNya karmake phalasvarUpa gRhastha dharmako prApta hue the| kisI dUsare dina prAcArya abhayanandIse dharmakA svarUpa suna kara rAjA zUrasena aura seTha bhAnudatta donoMne utkRSTa saMyama dhAraNa kara liyaa| isI prakAra seThakI strI yamunAdattAne bhI jinadattA nAmakI AryikAke pAsa dIkSA dhAraNa kara lI // 201-206 // mAtApitAke cale jAnepara seThake sAtoM putra sapta vyasanoMmeM Asakta ho gye| unhoMne pApameM par3akara apanA saba mUladhana naSTa kara diyA aura aisI dazAmeM rAjAne bhI unheM apane dezase bAhara nikAla diyA 1 guNI l0|2 agrhiivaashul|
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva 386 avamtiviSayaM gatvA vizAlAyAH shmshaanke| zUrasenamavasthApya zeSAzcorayituM puram // 208 // prAvizanprakRtaM tasminidamanyadupasthitam / tatpurAdhipatirbhUpo babhUva vRSabhadhvajaH // 209 // bhRtyo dRDhaprahAryAkhyaH sa sahasrabhaTaH paTuH / vaprazrIrasya jAyA''sIdvajramuSTistayoH sutaH // 20 // vimalAyAH sutA manI vimalenduvizazca saa| tatpriyA bhUbhujA sAddhaM vasante vanamanyadA // 21 // vihartamudyatAH sarve tatkAlasukhalipsayA / vaprazrIH saha mAlAbhiH kAlAhiM kalaze'kSipat // 212 // sraSAbhyasUyayA kArya nAma nAsti hi yoSitAm / maGgI codyAnayAnArthaM mAlAdAnasamudyatA // 213 // daSTA vasantakAlograviSeNa vissbhrtRnnaa| viSavyAptazarIratvAdaspandAbhUdasau tadA // 214 // palAlavA sAveSTya sraSAM pretavane'tyajat / vajramuSTivanakrIDAvirAme'bhyetya pRSTavAn // 215 // maGgI kesyAkulo mAtApyasadvAtA nyavedayat / sazokaH sasamutkhAtanizAtakaravAlazt // 216 // tAmanveSTuM vrajanAtrau zmazAne yogamAsthitam / varadharmamuniM dRSTrA namadbhaktyA kRtAJjaliH // 217 // yadi pUjya priyAM prekSe sahasradalavArijaiH / tvAM samabhyarcayiSyAmItyAzAsya gatavAMstadA // 218 // vIkSate sma priyAmISacetanAM viSadUSitAm / palAlavati muktvAzu samAnIyAntikaM muneH // 219 // tena tatpAdasaMparzabheSajanAviSIkRtA / sApi samaH samutthAya priyasya prItimAtanot // 220 // guruprItamanasyasminnambhojArtha gate sati / zUrasenastadA sarva tatkarmAntahito drumaiH // 221 // - vIkSya maGgayAH parIkSyArtha tadabhyarNamupAgataH / svAGgasandarzanaM kRtvA madhurAlApaceSTitaiH // 222 // // 207 // aba ve avantidezameM pahuMce aura ujjayinI nagarIke zmazAnameM choTe bhAI zUrasenakA baiThA kara bAkI chaha bhAI corI karaneke lie nagarImeM praviSTa hae // 208 // una chahoM bhAiyoMke cale jAnepara usa zmazAnameM eka ghaTanA aura ghaTI jo ki isa prakAra hai-usa samaya ujjayinIkA rAjA vRSabhadhvaja thA, usake eka dRr3haprahAra nAmakA catura sahasrabhaTa yoddhA thA, usakI strIkA nAma vaprazrI thA aura una donoMke vanamuSTi nAmakA putra thA / / 206-210 / / usI nagarameM vimalacandra seThakI vimalA khIse utpanna huI maMgI nAmakI putrI thI, vaha yamuSTikI priyA huI thii| kisI eka dina vasanta RtumeM usa samayakA sukha prApta karanekI icchAse saba loga rAjAke sAtha vanameM jAneke lie taiyAra hue| maMgI bhI jAneke lie taiyAra huI / usane mAlAke lie kalazameM hAtha DAlA parantu usakI sAsa vaprazrIne bahUkI IAse eka kAlA sA~pa mAlAke sAtha usa kalazameM pahalese hI rakha chor3A thA sA ThIka hI hai kyoMki aisA kauna sA kArya hai jise striyA~ nahIM kara skeN||211-213 / / vasanta Rtuke tIvra viSavAle sA~pane usa maMgIko hAtha DAlate hI kATa khAyA jisase usake samasta zarIrameM viSa phaila gayA aura vaha usI samaya nizceSTa ho gaI // 214 // vapazrI, bahUko payAlase lapeTa kara zmazAnameM chor3a aaii| jaba vanamuSTi vanakrIr3A samApta honepara lauTa kara AyA to usane Akula hokara apanI mA~ se pUchA ki maMgI kahA~ hai ? mAtAne jhUThamUTha kucha uttara diyA parantu usase vaha saMtuSTa nahIM huaa| maMgIke nahIM milanese vaha bahuta duHkhI huA aura naMgI tIkSNa talavAra lekara DhU~Dhanake lie rAtrimeM hI cala par3A // 215-216 // usa samaya zmazAnameM varadharma nAmake munirAja yoga dhAraNa kara virAjamAna the / vanamuSTine bhaktise hAtha jor3a kara unake darzana kiye aura kahA ki he pUjya ! yadi maiM apanI priyAko dekha sakU~gA to sahasradala vAle kamaloMse ApakI pUjA kruuNgaa| aisI pratijJA kara vanamuSTi Age gyaa| Age calakara usane jise kucha thor3I sI cetanA bAkI thI, aisI viSase dUSita apanI priyA dekhii| vaha zIghra hI payAla haTAkara usemu nirAjake samIpa le aayaa||217216 // aura munirAjake caraNa-kamaloMke sparza rUpI oSadhise usane use viSarahita kara liyA / maMgIne bhI uThakara apane patikA Ananda bar3hAyA // 220 // tadanantara gurudevake Upara jisakA mana atyanta prasanna hai aisA vatramuSTi idhara sahasradala kamala lAneke lie calA gyaa| udhara vRkSoMse chipA huzrA zUrasena yaha saba kAma dekha rahA thA / / 221 / / vaha maMgIkI parIkSA karaneke lie usake pAsa 1 vizAlAyAM ga0,kha0 / 2 vIkSyate la0 /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 mahApurANa uttarapurANama lIlAvalokanaisiya'dhAdvisambhaNaM bhRzam / sApyAha bhavatA sArdhamAgamiSyAmi mAM bhavAn // 223 // gRhItvA yAtviti vyaktaM zrutvA tattvatpateraham / bibhemi tanna vaktavyamiti tenAbhilASitA // 224 // mA bhaiSIstvaM varAko'sau kiM kariSyati bhiilukH| tato yena tavApAyo na syAtakriyate mayA // 225 // ityanyonyakathAkAle hastAnItasaroruhaH / vajramuSTiH samAgatya karavAlaM priyAkare // 226 // nidhAya munipAdAbjadvayamabhyarcya bhaktitaH / Anama' priyA tasya prahartamasimuddadhe // 227 // kareNa zUraseno'haMstatkarAsiM tadaiva saH / Acchidya nyapatadbhUmau zUrasenakarAGga lim // 228 // vajramuSTistadAlokya mA bhaiSIrityabhASata / bhItAhamiti sA zAThayAdaditAsmai pRthorAram // 229 // tadaiva zUraseno'pi bhrAtRbhilabdhavittakaiH / cauryeNAGga bhavadbhAgaM gRhANetyuditaH pRthaka // 230 // sa bhavyo'tiviraktaH sanna dhanena prayojanam / saMsArAdatibhIto'haM tadgrahiSyAmi saMyamam // 23 // ityatravIdayaM hetuH kastapograhaNe tava / vadetyuktaH sa taizchinna'nijahastAGgulitraNam // 232 // darzayitvA'vadatsarvamAtmamaGgIviceSTitam / tatsubhAnuH samAkarNya strInindAmakaroditi // 233 // sthAna tA eva nindAyAH paratrAsaktimAgatAH / varNamAtreNa rAjantyo rajjayantyo'parAn bhRzam // 234 // AdAya kRtrimaM rAgaM rAgiNAM nayanapriyAH / bibhratIha bhRzaM bhApAramyAzcitrAkRtIH striyaH // 235 // sukhaM viSayaja prAptuM prAsamAdhuryamAlikAH / kiMpAkaphalamAlA vA kAna hanyurmanoramAH 236 // mAtaraH kevalaM naitAH prajAnAmeva yoSitaH / doSANAmapi duHzikSA durvidyA iva duHkhadAH // 237 // AyA aura usane use apanA zarIra dikhAkara mIThI bAtoM, ceSTAoM, lIlApUrNa vilokanoM aura ha~sI majAka Adise zIdhra hI apane vaza kara liyaa| vaha zUrasenane kahane lagI ki maiM Apake sAtha calU~gI, Apa mujhe lekara calie / maMgIkI bAta sunakara usane spaSTa kahA ki maiM tumhAre pati se DaratA hU~ isalie tumheM aisI bAta nahIM kahanI caahie| uttarameM maMgIne kahA ki tuma Daro mata, vaha nIca Darapoka tumhArA kyA kara sakatA hai ? phira bhI jisase tumhArI kucha hAni na ho vaha kAma maiM kiye detI hU~ // 222-225 // isa prakAra ina donoMkI paraspara bAta-cIta ho rahI thI ki usI samaya hAthameM kamala liye vanamuSTi A gyaa| usane apanI talavAra to maMgIke hAthameM de dI aura svaya vaha bhaktise munirAjake donoM caraNa-kamaloMkI pUjA karaneke lie namrIbhUta huaa| usI samaya usakI priyAne usapara prahAra karaneke lie talavAra uThAI parantu zUrasenane usake hAthase usI vakta talavAra chIna lii| isa karmase zUrasenake hAthakI aMguliyA~ kaTa-kaTa kara jamIna para gira gaI / / 226-228 // yaha dekhakara vajramuSTine kahA ki he priya! Daro mata / isake uttarameM maMgIne jhUThamUTha hI kaha diyA ki hA~, maiM Dara gaI thii|| 226 // jisa samaya yaha saba ho rahA thA usI samaya zUrasenake chaha bhAI corIkA dhana lekara A gaye aura usase kahane lage ki he bhAI! tU apanA hissA le le // 230 // parantu, vaha bhavya atyanta virakta ho cukA thA ataH kahane lagA ki mujhe dhanase prayojana nahIM hai, maiM to saMsArase bahuta hI Dara gayA hUM isalie saMyama dhAraNa karU~gA / / 231 / / usakI bAta sunakara bhAiyoMne kahA ki tere tapa grahaNa karanekA kyA kAraNa hai ? so kaha / isa prakAra bhAiyoMke kahanepara usane apane hAthakI kaTI huI aMguliyoMkA ghAva dikhAkara maGgI tathA apane bIcakI saba ceSTAe~ kaha sunaaii| unheM sunakara subhAnu isa prakAra striyoMkI nindA karane lagA / / 232-233 // ki para puruSameM Asaktiko prApta huI striyA~ hI nindAkA sthAna haiN| ye varNa mAtrase sundara dikhatI haiM aura dUsare puruSoMko atyanta rAga yukta kara letI haiN| ye banAvaTI premase hI rAgI manuSyoMke netroMko priya dikhatI haiM aura aneka prakArake AbhUSaNoMse ramaNIya citra vicitra veSa dhAraNa karatI haiM // 234-235 // ye viSaya-sukha karaneke lie to bar3I madhura mAlUma hotI haiM parantu antameM kiMpAka phalake samUhake samAna jAna par3atI haiN| AcArya kahate haiM ki ye striyA~ kinheM nahIM naSTa kara sakatI haiM arthAt sabhIko naSTa kara sakatI haiM / / 336 / / ye striyA~ kevala apane 1 zrAnamantaM l0|2 chinnaM l0|3-maashritaaH l0|
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva 361 mRdavaH zItalAH zlakSNAH prAyaH sparzasukhapradAH / bhujaGgayo vAGganAH prANahAriNyaH pAparUpikAH // 238 // hanyAdantAntasaMkrAntaM viSaM viSabhRtAM na vA / "sarvAGga sahajAhAryaM kAntAnAM hanti santatam // 239 // pareSAM prANaparyantAH pApinAmapyapakriyAH / hiMsAnAmiva kAntAnAmantAtItA dayAdviSAm // 240 // jAtimAtreNa sarvAzca yoSito viSamUrtayaH / na jJAtametannItijJaiH kurvadbhiviSakanyakAH // 241 // kauTilya koTayaH krauryaparyantAH paJcapAtakAH / nAryo'nAryA kathaM na syurasyudyata' viceSTitAH // 242 // tato nirvidya saMsArAtsAnujaH sa nijArjitam / dhanaM datvA svakAntAbhyova radharmAtapo'gamat // 243 // jinadattAyikAbhyAze tadbhAryAzca tapo yayuH / heturAsanabhanyAnAM ko vA na syAttapograhe // 244 // saptApi kAnane'nyedyurujjayinyAH pratiSTitAn / vajramuSTiH samAsAdya praNamya vidhipUrvakam // 245 // hetunA kena dIkSeyaM bhavatAmityasau jagau / te'pi 4 nirvarNayAmAsurdIkSAhetuM yathAgatam // 246 // ArthikANAJca dIkSAyAH pRSTvA maGgayapi kAraNam / upAdade tamabhyarNe pravajyAmApta bodhikA // 247 // varadharmayatervajramuSTiH ziSyatvameyivAn / prAnte sannyasya saptAsaMkhAyastriMzAH svarAdime // 248 // dvisAgaropamAyuSkAstatazcyutvA svapuNyataH / " bharate dhAtakIkhaNDe prAcyavAkchreNivizrute // 249 // nityAlokapure zrImaccandra' cUlamahIpateH / jyAyAndevyAM manoharyAM sUnucitrAGgado'bhavat // 250 // putroMkI hI mAtAe~ nahIM haiM kintu doSoMkI bhI mAtAe~ haiM aura jisa prakAra burI zikSAse prApta huI burI vidyAe~ duHkha detI haiM usI prakAra duHkha detI haiM / / 337 // ye striyA~ yadyapi komala haiM, zItala haiM, cikanI haiM aura prAyaH sparzakA sukha denevAlI haiM to bhI sarpiNiyoMke samAna prANa haraNa karanebAlI tathA pApa rUpa haiM // 238 // sA~poMkA viSa to unake dA~toMke anta meM hI rahatA hai phira bhI vaha kisIko mAratA hai aura kisIko nahIM mAratA hai kintu strIkA viSa usake sarva zarIra meM rahatA hai vaha unakA sahabhAvI honeke kAraNa dUra bhI nahIM kiyA jA sakatA aura vaha hamezA mAratA hI rahatA hai| // 236 // pApI manuSya dUsare prANiyoMkA apakAra karate avazya haiM parantu unake prANa rahate paryanta hI karate haiM maraneke bAda nahIM karate para dayAke sAtha dveSa rakhanevAlI striyA~ hiMsAke samAna maraNottara kAlameM bhI apakAra karatI rahatI haiM // 240 // jina nItikAroMne alagase viSakanyAoMkI racanA kI hai unheM yaha mAlUma nahIM rahA ki sabhI striyA~ utpatti mAtrase athavA strItva jAti mAtra se viSakanyAe~ hotI haiM / / 241 // ye striyA~ kuTilatAkI antima sImA haiM, inakI krUratAkA pAra nahIM hai ye sadA pA~ca pApa rUpa rahatI haiM aura inakI ceSTAe~ sadA talavAra uThAye rakhanevAle puruSake samAna duSTatApUrNa rahatI haiM phira ye anArya arthAt mleccha kyoM na kahIM jAveM / / 242 / / isa prakAra subhAnune apane bhAiyoMke sAtha saMsArase virakta hokara apanA saba kamAyA huA dhana striyoMke lie de diyA aura unhIM varadharma munirAja se dIkSA dhAraNa kara lI / / 243 / / unakI striyoMne bhI jinadattA nAmaka AryikA ke samIpa tapa le liyA so ThIka hI hai kyoMki nikaTa bhavya jIvoMke tapa grahaNa karanemeM kaunatu nahIM ho jAtA arthAt ve anAyAsa hI tapa grahaNa kara lete haiM / 244 || dUsare dina ye sAtoM hI bhAI ujjayinI nagarIke upavana meM padhAre taba vajramuTine pAsa jAkara unheM vidhi pUrvaka praNAma kiyA aura pUchA ki Apa logoMne yaha dIkSA kisa kAraNase lI hai ? unhoMne dIkSA lenekA jo yathArtha kAraNa thA vaha batalA diyA / isI prakAra vatramuSTikI strI maMgIne bhI una AryikAoMse dIkSAkA kAraNa pUchA aura yathArtha jJAna prApta kara unhIMke samIpa dIkSA dhAraNa kara lI / vajramuSTi varadharma munirAjakA ziSya bana gyaa| subhAnu Adi sAtoM munirAja Ayuke antameM saMnyAsamaraNa kara prathama svarga meM trayastriMza jAti deva hue / / 245 - 248 / / vahA~ do sAgara pramANa unakI Ayu thI / vahA~ se cayakara, apane puNya prabhAva se dhAtakIkhaNDa dvIpameM bharatakSetra sambandhI vijayArdhaM parvatakI dakSiNa zreNImeM jo nityAloka nAmakA nagara hai usake rAjA candracUlakI manoharI rAnIse subhAnukA jIva citrAGgada nAmakA putra huA 1 sarvaMgaM kha0, gha0 / 2 na zrAryA zranAryAH mlecchA ityarthaH / 3 ratyadbhuta-la0 / 4 nivedayAmAsula0 / 5 bhArate kha0, ga0, gha0 / 6 citrakUTa ga0, kha0 /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam itare'pi tayoreva ayaste jajJire yamAH / dhvajavAhanazabdAntagaruDau maNicUlakaH // 25 // puSpacUlAyo nandanacaro ggnaadikau| tatraiva dakSiNazreNyAM nRpo meghapurAdhipaH // 252 // dhanaJjayo'sya sarvazrIrjAyA tasyAH sutA'bhavat / dhanazrIH zrIrivAnyaiSA tatraivAnyo mahIpatiH // 253 // khyAto nandapurAdhIzo hariSeNo haridvipAm / zrIkAntA'sya priyA tasyAM suto'bhUddharivAhanaH // 254 // dhanazriyo'yaM bandhena maithunaH prathito guNaiH / tatraiva bharate'yodhyAyAM svayaMvarakarmaNi // 255 // mAlAM samprApayatprItyA dhanazrIharivAhanam / cakravAMstadayodhyAyAM puSpadantamahIpatiH // 256 // tasya prItiGkarI devI tatsUnuH pApapaNDitaH / dhanazriyaM sudatto'lAmihatya harivAhanam // 257 // tannivegeNa citrAGgadAdyAH saptApi saMyamam / bhUtAnandAkhyatIrthezapAdamUle samAzrayan // 258 // te kAlAnte'bhavankalpe turye sAmAnikAH surAH / saptAdhyAyuH sthitiprAnte tataH pracyutya bhArate // 25 // kurujAGgaladeze'smin hAstinAkhyapure'bhavat / bandhumatyAM sutaH zvetavAhanAkhyavaNikpateH // 260 // zaGko nAma dhanaddhAsau subhAnurdhanadaH svayam / tatpurAdhipatergaGgadevanAmadharezinaH // 26 // taddevyA nandayazasaH zeSAste yamalAstrayaH / gaGgAkhyo gaGgadevazca gaGgamitrazca nandavAk // 262 // sunando nandiSeNazca jAtAH snigdhAH parasparam / garbhe'nyasmin mahInAthastasyAmAsInirutsukaH // 26 // tadaudAsInyamutpannaputrahetukamityasau / nyadizadrevatI dhAtrI tadapatyanirAkRtau // 26 // taM sA nandayazojyeSThabandhumatyai samarpayat / nirnAmakAkhyAM tatrApya pareyunandane vane // 265 // prapazyan sahabhujAnAn SaNmahIzasutAn samam / svamapyamIbhirbhukSveti zaGkhana samudAhRtam / / 266 // // 246-250 / / bAkI chaha bhAiyoMke jIva bhI inhIM candracUla rAjA aura manoharI rAnIke do-do karake tIna bAra meM chaha putra hue| garuDadhvaja, garur3avAhana, maNicUla, puSpacUla, gagananandana aura gaganacara ye unake nAma the| usI dhAtakIkhaNDadvIpake pUrva bharata kSetrameM vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNImeM eka meghapura nAmakA nagara hai| usameM dhanaJjaya rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnIkA nAma sarvazrI thA, una donoMke dhanazrI nAmakI putrI thI jo sundaratAmeM mAno dUsarI lakSmI hI thii| usI vijayArdhakI dakSiNa zreNImeM eka nandapura nAmakA nagara hai usameM zatruoMke lie siMhake samAna rAjA hariSeNa rAjya karatA thaa| usakI strIkA nAma zrIkAntA thA aura una donoMke harivAhana nAmakA putra utpanna huA thaa| vaha guNoMse prasiddha harivAhana nAtemeM dhanazrIke bhAIkA sAlA thaa| usI bharatakSetra ke ayodhyAnagarameM dhanazrIkA svayaMvara huA usameM dhanazrIne bar3e premase harivAhanake galemeM varamAlA DAla dii| usI ayodhyAmeM puSpadanta nAmakA cakravartI rAjA thaa| usakI prItiMkarI strI thI aura una donoMke pApakAryameM paNDita sudatta nAmakA putra thaa| sudattane harivAhanako mAra kara dhanazrIko svayaM grahaNa kara liyaa||251-257| yaha saba dekhakara citrAGgada Adi sAtoM bhAI virakta ho gaye auraunhoMne zrIbhUtAnanda tIrthaGkarake caraNamUlameM jAkara saMyamadhAraNa kara liyaa| AyukA anta hone para ve saba caturtha svargameM sAmAnika jAtike deva hue| vahA~ sAta sAgarakI unakI Ayu thii| usake bAda vahA~se cyuta hokara isI bharatakSetrake kurujAMgala dezasambandhI hastinApura nagarameM seTha zvetavAhanake usakI strI vandhumatIse subhAnukA jIva zaGkha nAmakA putra huaa| vaha subhAnu dhana-sampadAmeM svayaM kubera thaa| usI nagarameM rAjA gaGgadeva rahatA thaa| usakI strIkA nAma nandayazA thA, subhAnuke bAkI chaha bhAiyoMke jIva unhIM donoMke do-do kara tIna bArameM chaha putra hue| gaGga, gaGgadeva, gaGgamitra, nanda, sunanda, aura nandiSeNa ye unake nAma the| ye chahoM bhAI parasparameM bar3e snehase rahate the| nandayazAke jaba sAtavAM garbha rahA taba rAjA usase udAsa ho gayA, rAnIne rAjAkI isa udAsIkA kAraNa garbhameM AyA vAlaka hI samajhA isalie usane revatI dhAyako AjJA de dI ki tU isa putrako alaga kara de| / / 258264 // revatI bhI utpanna hote hI vaha putra nandayazAkI bar3I bahina bandhumatIke lie sauMpa AI / usakA nAma nirnAmaka rakkhA gyaa| kisI eka dina ye saba loga nandanavanameM gaye, vahA~para rAjAke chahoM putra eka sAtha khA rahe the, yaha dekhakara zaMkhane nirnAmakase kahA ki tU bhI inake sAtha khA /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM pa 363 sthito bhoktumasau nandayazAstraM vIkSya kopinI / kasyAyamiti pAdenAhaMstAvanvIyatuH zucam // 267 // zaGkhanirnAmako rAjJA kadAcitsaha vanditum / drumasenamuniM yAtAvavadhijJAna locanam // 268 // abhivandya tato dharmazravaNAnantaraM punaH / nirnAmakAya kiM nandayazAH kupyatyakAraNam // 269 // iti zaGkhena pRSTo'sau munirevamabhASata / surASTra viSaye rAjA giryAdinagarAdhipaH // 270 // abhUcitraratho nAma tasyAmRtarasAyanaH / sUpakAraH palaM paktuM kuzalo'smai pratuSTavAn // 271 // adita dvAdazagrAmAn mahIzo mAMsalolupaH / sa kadAcitsudharmAkhyayatyabhyAze zrutAgamaH // 272 // zradvAya bodhimAsAdya rAjyaM megharathe sute / niyojya saMyato jAtaH suto'pi zrAvako'jani // 273 // tataH sUpakaragrAmAnekazeSaM samAharat / so'nyedyurbaddhavairaH san sarvasambhArasaMskRtam // 274 // 'kozAtakIphalaM pakkaM munIndraM tamabhojayat / Urjayantagirau so'pi tannimitaM gatAsukaH // 275 // samyagArAdhya sambhUtaH kalpAtIte'parAjite / jaghanyatadgatAyuH sannahamindro maharddhikaH // 276 // sUpakAro'pi kAlAnte tRtIyanarakaM gataH / tato nirgatya saMsAre suduHkhaH suciraM bhraman // 277 // dvIpe'smin bhArate kSetre viSaye maGgalAhvaye / palAzakUTagrAmasya yakSadattagRhezinaH // 278 // suto yakSAdidattAyAM yakSanAmA babhUva saH / tayoryakSilasaJjJazca sUnuranyo'nvajAyata / / 279 // tayoH svakarmaNA jyeSTho nAmnA niranukampanaH / sAnukampo'paro'jJAyi janairarthAnusAribhiH // 280 // kadAcitsAnukampena vAryamANo'pi so'paraH / mArgasthitAndhasarpasya dayAdUro vRthopari // 281 // T " zaGkhake kahane se nirnAmaka unake sAtha khAneke lie baiThA hI thA ki nandayazA use dekhakara krodha karane lagI aura yaha kisakA lar3akA hai, yaha kahakara use eka lAta mAra dii| isa prakaraNase zaGkha aura nirnAmaka donoMko bahuta zoka huaa| kisI eka dina zaGkha aura nirnAmaka donoM hI rAjAke sAthasAtha avadhijJAnI drumasena nAmaka munirAjakI vandanA ke lie gye| donoMne munirAjakI vandanA kI, dharmazravaNa kiyA aura tadanantara zaGkhane munirAjase pUchA ki nandayazA nirnAmakase akAraNa hI krodha kyoM karatI hai ? isa prakAra pUche jAnepara munirAja kahane lage ki surASTra dezameM eka girinagara nAmakA nagara hai / usake rAjAkA nAma citraratha thA / citrarathake eka amRta rasAyana nAmakA rasoiyA thA / vaha mAMsa pakAne meM bahuta hI kuzala thA isalie mAMsalobhI rAjAne santuSTa hokara use bAraha gA~va de diye the / eka dina rAjA citrarathane sudharma nAmaka munirAjake samIpa zrAgamakA upadeza sunA / / 265-272 / / usakI zraddhA karanese rAjAko ratnatrayakI prApti ho gii| jisake phalasvarUpa vaha megha. ratha putrake lie rAjya dekara dIkSita ho gayA aura rAjaputra megharatha bhI zrAvaka bana gayA / / 273 / / tadanantara rAjA megharathane rasoiyA ke pAsa ekahI gA~va bacane diyA, bAkI saba chIna liye / 'ina munike upadeza se hI rAjAne mAMsa khAnA chor3A hai aura unake putrane hamAre gAMva chIne haiM' aisA vicAra kara vaha rasoiyA ukta munirAja dveSa rakhane lagA / ekadina usa rasoiyAne saba prakArake masAloMse taiyAra kI huI DuvI tumar3IkA AhAra una munirAjake lie karA diyaa| jisase giranAra parvata para jAkara unakA prANAnta ho gayA / ve samAdhimaraNa kara aparAjita nAmaka kalpAtIta vimAnameM vahA~kI jaghanya Ayu pAkara bar3I-bar3I RddhiyoM ke dhAraka ahamindra hue| rasoiyA Ayuke antameM tIsare naraka gayA aura vahA~ se nikalakara aneka duHkha bhogatA huA cirakAla taka saMsArameM bhramaNa karatA rahA / / 274-277 / / tadanantara isI jambUdvIpa ke bharata kSetra sambandhI maGgaladezameM palAzakUTa nagarake yakSadatta gRhasthake usakI yadattA nAmakI strIse yakSa nAmakA putra huaa| kucha samaya bAda unhIM yakSadatta aura yakSadattAke eka yakSila nAmakA dUsarA putra bhI utpanna huaa| una donoM bhAiyoM meM bar3A bhAI apane karmoMke anusAra niranukampa - nirdaya thA isalie loga use usakI kriyAoM ke anusAra niranukampa kahate the aura choTA bhAI sAnukampa thA - dayA sahita thA isalie loga use sAnukampa kahA karate the / / 278- 280 / / kisI eka dina donoM bhAI gAr3I meM baiThakara kahIM jA rahe the / mArgameM eka andhA sA~pa baiThA thA / sAnukampa ke 1 ghoSAtakI la0 / 50
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 mahApurANe uttarapurANam rAkaTa bhANDasampUrNa balIvarayojayat / sarpassanmadito'kAmanirjaro vigatAsukaH // 282 // 'pure zvetavikAnAmni vAsavasya mahIpateH / vasundhayAM sutA nandayazAH samudapAdyasau // 283 // punaniranukampazva bhrAnA duHkhanimitakam / tvayedRzaM na kartavyamityuktaH zamamAgataH // 284 // svAyurante samutpannaH so'yaM nirnAmakAkhyayA / tataH pUrvabhavopAttapApasya paripAkataH // 285 // jAyate nandayazasaH kopo nirnAmaka prati / iti tasya vacaH zratvA te nirvegaparAyaNAH // 286 // narendrapaTasutA dIkSAM zaGko nirnAmako'pyayuH / tathA nandayazA revatInAmAdita saMyamam // 28 // suvratAkhyAyikAbhyAze putrasnehAhitecchayA / anyajanmani cAmISAmeva lAbhe ca vardhane // 288 // te nidAnaM vimUDhatvAdubhe cAkurutAM samam / tataH sarve tapaH kRtvA samArAdhya yathocitam // 289 // mahAzukra samutpannAH prAnte sAmAnikAH surAH / SoDazAbdhyupamAyuSkA divyabhogavazIkRtAH // 290 // tataH pracyutya zaGkho'bhUdaladevo halAyudhaH / mRgAvatyAkhyaviSaye dazArNapurabhUpateH // 291 // devasenasya cotpannA dhanadevyAzca devakI / tvaM sA nandayazAH strItvamupagamya nidAnataH // 292 // bhadrilAkhyapure deze malaye'jani revatI / sudRSTeH zreSThinaH zreSThA zreSThinI sAlakAkhyayA // 293 // prAktanAH SaTkumArAzca yamA bhUtAstava trayaH / tadAnImeva zakrasya nidezAtkasato bhayAt // 294 // te naigamarSiNA nItAH zreSThinyA nvalakAkhyayA / vaciMtA devadattazca devpaalo'nujsttH|| 295 // anIkadattazvAnIkapAla: zatrughnasajJakaH / jitazatruzca janmanyevAtra nivRtigAminaH // 296 // nave vayasi dIkSitvA bhikSArtha puramAgatAH / tvayA dRSTAstatasteSu sneho janmAntarAgataH // 297 // rokanepara bhI dayAse dUra rahanevAle niranukampane usa andhe sA~papara bartanoMse bharI gAr3I bailoMke dvArA calA dii| usa gAr3Ike bhArase sA~pa kaTa gayA aura akAmanirjarA karatA huA mara gayA // 281282 / / marakara zvetavikA nAmake nagarameM vahA~ ke rAjA vAsabake usakI rAnI vasundharAse nandayazA nAmakI putrI huA / / 283 / / choTe bhAI sAnukampane niranukampa nAmaka apane bar3e bhAIko phira bhI samajhAyA ki Apake lie isa prakAra dUsaroMko duHkha denevAlA kArya nahIM karanA caahie| isa prakAra samajhAye jAnepara vaha zAntiko prApta huaa|||24|| vahI niranukampa Ayuke antameM marakara yaha nirnAmaka huA hai| pUrvabhavameM upArjana kiye hue pApakarmake udayase hI nandayazAkA nirnAmakake prati krodha . rahatA hai| rAjA dramasenake yaha vacana sunakara rAjAke chahoM putra, zaGka tathA nirnAmaka saba virakta hue aura sabhIne dIkSA dhAraNa kara lii| isI prakAra putroMke snehase utpanna huI icchAse rAnI nandayazA tathA revatI dhAyane bhI suvratA nAmaka AryikAke samIpa saMyama dhAraNa kara liyaa| kisI eka dina una donoM AryikAoMne mUrkhatAvaza nidAna kiyaa| nandayazAne to yaha nidAna kiyA ki 'AgAmI janmameM bhI ye mere putra hoM aura revatIne nidAna kiyA ki 'maiM inakA pAlana kruuN|| tadanantara tapazcaryA kara aura apanI yogyatAke anusAra aArAdhanAoMkI ArAdhanAkara Ayuke antameM ve saba mahAzukra svargameM sAmAnika jAtike deva hue| vahA~ solaha sAgarakI unakI Ayu thI aura saba divya bhogoMke vazIbhUta rahate the / / 285-260 // vahA~se cyuta hokara zaGkhakA jIva halakA dhAraNa karanevAlA baladeva huA hai aura nandayazAkA jIva mRgAvatI dezake dazArNapura nagarake rAjA devasenake rAnI dhanadevIse devakI nAmakI putrI paidA huI hai| nidAna-bandhake kAraNa hI tU strIparyAyako prApta huI hai / / 261262 // revatIkA jIva malaya dezake bhadrilapura nagarameM sudRSTi seThakI alakA nAmakI seThAnI huI hai| pahaleke chahoM putroMke jIva do do karake tIna bArameM tere chaha putra hue| usI samaya indrakI AjJAse kaMsake bhayake kAraNa naigamarSi devane unheM alakA seThAnIke ghara rakha diyA thA isalie alakAne hI una putroMkA pAlana kiyA hai / devadatta, devapAla, anIkadatta, anIkapAla, zatrughna aura jitazatru ye una chahoM putroM ke nAma haiM, ye sabhI isI bhavase mokSa prApta kareMge // 263-266 // ye saba naI , avasthAmeM hI dIkSA lekara bhikSAke lie nagarameM Aye the isalie inheM dekhakara terA pUrvajanmase calA 1 pura-la0 / 2vasudhAyAM la0 / 3 narendraH la0 /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva 365 svayambhUkezavaizvayaM tapaHkAle nirIkSya saH / nirnAmakasutaste'dya kaMsazatrurajAyata // 298 // svaM kutaste kutaH ko'yaM sambandho niniMbandhanaH / vidhevilasitaM citramagamyaM yoginAmapi // 21 // iti naisargikAzeSabhavyAnugrahabhAvukaH / nyagadadbhagavAnevaM bhaktayAvandata devakI // 30 // athAnantaramevainaM satyabhAmApi 2bhAktikI / svapUrvabhavasambandhamaprAjhIdakSarAvadhim // 301 // so'pi vyApArayAmAsa tadabhISTanivedane / na hetuH kRtakRtyAnAmastyanyo'nugrahAdvinA / / 302 // zItalAkhyajinAdhIzatIrthe dharme vinazyati / bhadrilAkhyapurAdhIzo nAmnA megharatho nRpaH // 303 // preyasI tasya nandAkhyA bhUtizarmA dvijAgraNIH / tasyAsItkamalA patnI muNDazAlAyanastayoH // 304 // tanujo vedavedAGgapArago bhogasaktadhIH / vRthA tapaHpariklezo mUkhaireSa prakalpitaH // 305 // nirdhanaiH paralokArthaM svayaM sAhasazAlibhiH / bhUsuvarNAdidAnena sukhamiSTamavApyate // 306 // itItyAdikudRSTAntakuhetunipuNairnRpam / kAyaklezAsaha vAkyairayathArthamabUbudhat // 307 // tathA parAMzca durbuddhIn bodhayan jiivitaavdhau| bhUtvA saptasvadhobhUmiSvatastiryakSu ca kramAt // 308 // gndhmaadnkudhrotthmhaagndhvtiindii| samIpagalabha lakInAmapallyAM svapApataH // 309 // jAto vanecaraH kAlasajJaH sa tu kadAcana / varadharmayatiM prApya madhvAdivinivRttitaH // 31 // vijayArdhe'lakApuryAH patyuH purubalasya ca / jyotirmAlAbhidhAyAzca suto haribalo'bhavat // 311 // AyA sneha inameM utpanna ho gayA hai / / 267 // pUrva janmameM jo terA nirnAmaka nAmakA putra thA usane tapazcaraNa karate samaya svayaMbhU nArAyaNakA aizvarya dekhakara nidAna kiyA thA ataH vaha kaMsakA mAranevAlA zrI kRSNa huA hai // 28 // gaNadhara deva devakIse kahate haiM ki 'he devakI! tU kahA~ se AI ? tere ye putra kahA~se Aye ? aura binA kAraNa hI inake sAtha yaha sambandha kaise A milA ? isalie jAna par3atA hai ki karmakA udaya bar3A vicitra hai aura yogiyoMke dvArA bhI agamya hai| isa prakAra svabhAvase hI samasta bhavya jIvoMkA upakAra karanevAle gaNadhara bhagavAnne yaha saba kathA khii| kathA sunakara devakIne unheM bar3I bhaktise vandanA kii|| 266-300 // ___ tadanantara-bhaktise bharI satyabhAmAne bhI, akSarAvadhiko dhAraNa karanevAle gaNadhara bhagavAnase apane pUrva bhavoMkA sambandha pUchA / / 301 // taba gaNadhara bhagavAn bhI usakA abhISTa kahane lage sI ThIka hI hai kyoMki kRtakRtya manuSyoMkA anugrahako chor3akara aura dUsarA kArya nahIM rahatA hai / / 302 // ve kahane lage ki zItalanAtha bhagavAnke tIrthameM jaba dharmakA viccheda huA taba bhadrilapura nagarameM rAjA megharatha rAjya karatA thA, usakI rAnIkA nAma nandA thaa| usI samaya usa nagarameM bhUtizarmA nAmakA eka zreSTha brAhmaNa thA, usakI kamalA nAmakI strI thI aura una donoMke muNDazAlAyana nAmakA putra thaa| muNDazAlAyana yadyapi vedavedAGgakA pAragAmI thA parantu sAtha hI usakI buddhi hamezA bhogoM meM Asakta rahatI thI isalie vaha kahA karatA thA ki tapakA kleza uThAnA vyartha hai, jinake pAsa dhana nahIM hai aise sAhasI mUrkha manuSyoMne hI paralokake lie isa tapake klezakI kalpanA kI hai| vAstavameM pRthivIdAna, suvarNa-dAna Adise hI iSTa sukha prApta hotA hai| isa prakAra usane aneka kudRSTAnta aura kuhetuoMke batalAnemeM nipuNa vAkyoMke dvArA kAyaklaMzake sahane meM asamartha rAjAko jhUThamUTha upadeza diyaa| rAjAko hI nahIM, anya dubuddhi manuSyoMke lie bhI vaha apane jIvana bhara aisA hI upadeza detA rahA / antameM mara kara vaha sAtaveM naraka gyaa| vahA~se nikala kara tiryazca huaa| isa taraha naraka aura tiryazca gatimeM ghUmatA rahA // 303-308 / / anukramase vaha gandhamAdana parvatase nikalI hAI gandhavatI nadIke samIpavartI bhallaMkI nAmakI pallI meM apane pApakarmake udayase kAla nAmakA bhIla hA / usa bhIlane kisI samaya varadharma nAmaka munirAjake pAsa jAkara madhu Adi tIna makAroMkA tyAga kiyA thaa| usake phalasvarUpa vaha vijayAdha parvata para alakAnagarIke rAjA purabala aura unakI rAnI jyotirmAlAke haribala nAmakA putra huaa| usane anantavIrya nAmake munirAjake pAsa 1 tapakAle la* / 2 bhAktikA la* / 3 kaTottha la0 / kubhraH parvataH / 4 bhallu kina
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 mahApurANe uttarapurANam anantavIryayasyante gRhItvA dravyasaMyamam / saudharmakalpe sambhUya kAlAnte pracyutastataH // 312 // suketovijayArdhAdrau rthnuupurbhuupteH| sutA svayaMprabhAyAzca satyabhAmA tvamityabhaH // 313 // pitrA te me'nyadA kasya sutA paranI bhaviSyati / ityukto'nunimicAdikuzalAkhyo'rdhacakriNaH // 314 // bhaviSyati mahAdevItyAkhyanaimittikottamaH / ityudIritamAkarNya satyabhAmA'tuSattarAm // 315 // rugmiNyAtha mahAdezyA praNamya svabhavAntaram / paripRSTaH 'parArthe ho vyAjahAreti tagavAn // 316 // dvIpe'sminbhArate kSetre magadhAntaravattini / lakSmIgrAme dvijaH somo'syAbhUlakSmImatiH priyA // 317 // prasAdhitAGgI sAnyecurdarpaNAlokanodhatA / samAdhiguptamAlokya muni bhikSArthamAgatam // 318 // prasvedamaladigdhAGgo durgandho'yamiti krudhA / vicikitsAparA sAdhikSepAtyutAriNI tadA // 319 // sahasodumbarAkhyena kuSThena gyAsadehikA / zunIva taya'mAnA sA janaiH paruSabhASitaiH // 320 // zUnyagehe'tiduHkhena mRtvA snehaahitaashyaa| gehe'syaiva dvijasyAbhUd durgandhazcitkarAkhukaH // 321 // sasyopari muhurdhAstena kopavatA bahiH / gRhItvA niSThuraM kSipto mRtAndhA'hirajAyata // 322 // satraivAsau punarmRtvA gardabho'bhUtsvapApataH / muharmuhaha gacchaMstadaiva kupitaidvijaiH // 323 // hato lakuTapASANairbhagnapAdaH krimivraNaiH / AkulaH patitaH kUpe duHkhito mRtimAgataH // 324 // tato'ndhA3hiH samutpano mRtvAndhazcAtha sUkaraH / grAme yo bhakSito mRtvA so'pi zvabhirato'mutaH // 325 // matsyasya mandiragrAme nayuttaraNakAriNaH / maNDUkyAzca sutA jAtA pUtikA nAma pApinI // 326 // dravya-saMyama dhAraNa kara liyA jisake prabhAvase vaha marakara saudharma svargameM deva huA, vahA~ se cyuna hokara usI vijayArdha parvata para rathanUpura nagarake rAjA suketuke unakI svayaMprabhA rAnIse tU satyabhAmA nAmakI putrI huii| eka dina tere pitAne nimitta Adike jAnanemeM kuzala kisI nimittajJAnIse pUchA ki merI yaha putrI kisakI patnI hogI ? isake uttarameM usa zreSTha nimittajJAnIne kahA thA ki yaha ardhacakravartIkI mahAdevI hogii| isa prakAra gaNadharake dvArA kahe hue apane bhava sunakara satyabhAmA bahuta santuSTa huI / / 306-315 // athAnantara-mahAdevI rukmiNIne namaskAra kara apane bhavAntara pUche aura jinakI samasta ceSTAe~ paropakArake lie hI thIM aise gaNadhara bhagavAn kahane lge| 316 / / ki bharata kSetra sambandhI magadha dezake antargata eka lakSmIgrAma nAmakA grAma hai| usameM soma nAmakA eka brAhmaNa rahatA thA, usakI khIkA nAma lakSmImati thA / kisI eka dina lakSmImati brAhmaNI, AbhUSaNAdi pahina kara darpaNa dekhane ke lie udyata huI hI thI ki itanemeM samAdhigupta nAmake muni bhikSAke lie A phuNce| 'isakA zarIra pasInA tathA mailase lipta hai aura yaha durgandha de rahA hai| isa prakAra krodha karatI huI lakSmImatine ghRNAse yukta hokara nindAke vacana khe||317-316|| muni-nindAke pApase usakA samasta zarIra udumbara nAmaka kuSThase vyApta ho gayA isalie yaha jahA~ jAtI thI vahIM para loga use kaThora zabda kaha kara kuttIke samAna lalakAra kara bhagA dete the / / 320 / / yaha sUne makAnameM par3I rahatI thI, antameM hRdayameM patikA sneha rakha bar3e duHkhase marI aura usI brAhmaNake ghara durgandha yukta chaThU dara huI // 321 // vaha pUrva paryAyake snehake kAraNa bAra-bAra patike Upara daur3atI thI isalie usane krodhita hokara use pakar3A aura bAhara le jAkara bar3I duSTatAse de paTakA jisase mara kara usI brAhmaNake ghara sApa huii|| 322||phir marakara apane pApakamake udayase vahIM gadhA huI, hai, vaha bAra-bAra brAhmaNake ghara AtA thA isalie brAhmaNoMne kupita hokara use lAThI tathA patthara Adise aisA mArA ki usakA paira TUTa gayA, ghAvoMmeM kIr3e par3a gaye jinase vyAkula hokara vaha kue~ meM par3a gayA aura duHkhI hokara mara gayA / / 323-324 // phira andhA sA~pa huA, phira marakara andhA suara huA, usa suarako gA~vake kuttoMne khA liyA jisase marakara mandira nAmaka gA~vameM nadI pAra karAnevAle matsya nAmaka dhIvarakI maNDUkI nAmakI strIse pUtikA nAmakI pApinI putrI huii| utpanna hote hI 1ityukto'sau l0| 2 parAryebhyaH ga0,kha0 / parAIhA yasya saH parArthehaH / 3 tato bahiH samutpanno lana
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitama parva 397 svotpattyanantaraM lokAntaraM yAtaH pitA tataH / mAtA ca poSitA mAtAmajhA sarvAzubhAkhilaiH // 32 // vicikitsyA nadItIravartinI sA kadAcana / samAdhiguptamAlokya nadItIre purAtanam // 328 // kAlalacyA samAsAdya pratimAyogadhAriNam / gRhItopazamA yogidehasthamazakAdikam // 329 // apAsyantI prayatnena nizAnte yoganiSThitau / upaviSTasya pAdAbjamupAzrityoditaM muneH // 330 / zrutvA dharmadhiyAdA parvopavasatiM sudhIH / parevurjinapUjArthaM gacchantI vIkSya sAryikAm // 331 // prAmAntaraM samaM gatvA tadAnItAndhasA sadA / prANasandhAraNaM kRtvA kasmiMzcidbhUbhRto bile // 332 // upaviSTA nijAcAraM pAlayantI bhayAdaghAn / samyagjJAtvArthikAkhyAnAtsvavRttAntaM sakautukAt // 333 // ciyaM nIcakulotpannApyevaMvRtteti sAdaram / pUjAnirvatikA draSTuM svAM vAtsalyAdupAgatAm // 334 // abhidhAyAmba pApiSThAM mAMtvaM puNyavatI kutaH / pazyasIti nijAtItabhavAn jJAtAn yatIzvarAt // 335 // tasyA vyAvarNayatsApi vayasyAsyAH purAtanI / tayaitadavabuddhayAyAnmArga jainamaghakSayAt // 336 // prAgjanmANitapApasya paripAkAdvirUpitA / rogayatvaM kugandhavaM nirdhanatvAdikacca kaiH // 337 // na prApyate'tra saMsAre tattvaM bhUAhitA shucaa| tvayA vratazIlopavAsAdiparajanmane // 338 // pAtheyaM durlabhaM tasmAnmA bhaiSIstvamataH param / iti protsAhitA sakhyA sA sannyasya smaadhinaa||33|| vyutaprANAcyutendrasya vllbhaabhuudtipriyaa| palyAnAM paJcapaJcAzataM tatrAcchinnasaukhyabhAka // 340 // cyutvA tato vidarbhAkhyaviSaye kuNDalAhaye / pure vAsavabhUbhartuH zrImatyAzca sutA'bhavaH // 341 // usakA pitA mara gayA aura mAtA bhI cala basI isalie mAtAmahI (nAnI) ne usakA pASaNa kiyaa| vaha saba prakArase azubha thI aura sabaloga usase ghRNA karate the| kisI eka dina vaha nadIke kinAre baiThI thI vahIMpara use uTa samAdhigupta munirAjake darzana hue jinakI ki usane lakSmImatiparyAyama nindA kI thii| ve muni pratimAyAMgase avasthita the, pUtikAkI kAlalabdhi anukUla thI isalie vaha zAntabhAvako prAptakara rAtribhara munirAjake zarIrapara baiThanevAle macchara Adiko dUra haTAtI rhii| jaba prAtaHkAlake samaya pratimAyoga samAptakara munirAja virAjamAna hue taba vaha unake caraNakamaloMka samIpa jA pahuMcI aura unakA kahA huA dharmopadeza sunane lgii| dharmopadezase prabhAvita hokara usa buddhimatIne parvake dina upavAsa karanekA niyama liyaa| dUsare dina vaha jinendra bhagavAnakI pUjA (darzana) karaneke lie jA rahI thI ki usI samaya use eka AryikAke darzana ho gye| vaha unhIM AryikAke sAtha dUsare gA~va taka calI gii| vahIMpara use bhojana bhI prApta ho gyaa| isa taraha vaha pratidina prAmAntarase lAye hue bhojanase prANa rakSA karatI aura pApake bhayase apane AcArakI rakSA karatI huI kisI parvatakI guphAmeM rahane lgii| eka dina eka zrAvikA AryikAke pAsa aaii| AryikAne usase kahA ki pUtikA nIca kulameM utpanna hokara bhI isa taraha sadAcArakA pAlana karatI hai yaha AzcaryakI bAta hai| AryikAkI bAta sunakara usa zrAvikAko var3A kautuka huaa| jaba pUtikA pUjA (darzana) kara cukI taba vaha snehavaza usake pAsa Akara usakI prazaMsA karane lgii| isake uttarama pUtikAne kahA ki he mAtA! maiM to mahApApinI hU~, mujhe Apa puNyavatI kyoM kahatI haiM ? yaha kaha, usane samAdhigupta munirAjase jo apane pUrvabhava sune the ve saba kaha sunAye / vaha zrAvikA pUnikAkI pUrvabhavakI sakhI thii| pUtikAke mukhase yaha jAnakara usane kahA ki 'yaha jIva pApakA bhaya honase hI jainamArga-jainadharmako prApta hotA hai| isa saMsArameM pUrvabhava se arjita pApakarmake udayase virUpatA, rogIpanA, durgandhatA tathA nirdhanatA Adi kinheM nahIM prApta hotI ? athAn sabhIko prApta hotI hai isalie tU zoka matakara, tere dvArA grahaNa kiye hue vrata zIla tathA upavAsa Adi para-janmake lie durlabha pAtheya (saMbala ) ke samAna haiM, tU aba bhaya mata kara / ' isa prakAra usa zrAvikAne use khUba utsAha diyaa| tadanantara-samAdhimaraNakara baha acyutendrakI atizaya pyArI devI huI / pacapana palya taka vaha akhaNDa sukhakA upabhoga karatI rhii| vahA~ se cyuta hokara vidarbha dezake kuNDalapura nagarameM rAjA vAsabakI rAnI zrImatIse tU rukmiNI nAmakI putrI huI / / 325-341 / / 1 sakautukA l|
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 mahApurANa uttarapurANama rugmiNyatha puraH kausalAkhyayA bhUpateH sutaH / bheSajasyAbhavanmadrayAM zizupAlastrilocanaH // 342 // abhUtapUrvametattu manuSyeSvasya kiM phalam / iti bhUpatinA pRSTaH spaSTaM naimitiko'vadat // 343 // tRtIyaM nayanaM yasya darzanAdasya nazyati / ayaM haniSyate tena saMzayo netya dRSTavit // 344 // kadAcidbheSajo madrI zizupAlaH pare'pi ca / gatvA dvArAvatI draSTuM vAsudevaM samutsukAH // 345 // adRzyatAmagAnenaM jarAsandhArivIkSaNAt / tRtIyaM zizupAlasya vicitrA dravyazaktayaH // 346 // vijJAtAdezayA madyA tadvilokya hribhiyaa| dadasva pUjya me putrabhikSAmityabhyayAcata // 347 // zatAparAdhaparyantamantareNAmba madbhayam / nAsyAstIti harelabdhavarAsau svAM purImagAt // 348 // vizuddhamaNDalo nityamudyan dhvastadvipattamAH / padmAhlAdakarastIkSNakaraH krUraH pratApavAn // 349 // pracchAdya paratejAMsi bhUbhRnmUrdhasthapAdakaH / zaizave zizupAlo'sau bhAsate smeva bhAskaraH // 350 // hari haririvAkramya vikrameNAkrameSiNA / rAjakaNThIravatvena so'vAJchatituM svayam // 351 // darpiNA yazasA vizvasapiMgA svAyurapiMNA / zataM tenAparAdhAnAM vyadhAyi madhuvidviSaH // 352 // mvamUddharvIkRtya mUrdhanyaH kRtyapakSopalakSitaH / adhokSajamadhikSipya lakSmImAkSeptumudyayau // 353 // tadanantara kozala nAmakI nagarImeM rAjA bheSaja rAjya karate the| unakI rAnIkA nAma madrIthA; una donoMke eka tIna netravAlA zizupAla nAmakA putra huaa|mnussyoNmeN tIna netrakA honA abhUtapUrva thA isalie nimittajJAnIse pUchA ki isakA kyA phala hai ? taba parokSakI bAta jAnanevAle nimittajJAnIne sAphasApha kahA ki jisake dekhanese isakA tIsarA netra naSTa hojAvegA yaha usIkedvArAmArA jAvegA isameM saMzaya nahIM hai||342-344|| kisI ekadina rAjAbheSaja,rAnImadrI, zizupAla tathA anya loga bar3I utsukatAke sAtha zrIkRSNake darzana karaneke lie dvArAvatI nagarI gaye the vahA~ zrIkRSNake dekhate hI zizupAlakA tIsarA netra adRzya ho gayA so ThIka hI hai kyoMki dravyoMkI zaktiyA~ vicitra huA karatI haiM // 345-346 / / yaha dekha matrIko nimittajJAnIkI bAta yAda A gaI isalie usane Darakara zrIkRSNase yAcanA kI ki 'he pUjya ! mere lie putrabhitA diijiye||347| zrIkRSNane uttara diyA ki 'he amba ! sau aparAdha pUrNa hue binA ise mujhase bhaya nahIM haiM arthAt jaba taka sau aparAdha nahIM ho jAveMge taba taka maiM ise nahIM mArUMgA' isaprakAra zrIkRSNase varadAna pAkara madrI apane nagarako calI gaI / / 348 / / idhara vaha zizupAla bAla-avasthAmeM hI sUrya ke samAna dedIpyamAna hone lagA kyoMki jisa prakAra sUryakA maNDala vizaddha hotA hai usI prakAra usakA maNDala-mantrI AdikA samUha bhI vizuddha thA-vidveSa rahita thA. jisa prakAra sUrya udita hote hI andhakArako naSTa kara detA hai usI prakAra zizupAla bhI udita hote hI nirantara zatrurUpI andhakArako naSTa kara detA thA, jisa prakAra sUrya padma arthAt kamaloMko Anandita karatA hai usI prakAra zizupAla bhI padmA athAt lakSmIkA Anandita karatA thA, jisa sUryakI kiraNa tIkSNa arthAt uSNa hotI hai usI prakAra usakA mahasUla bhI tIkSNa arthAt bhArI thA, jisa prakAra sUya krUra arthAt uSNa hotA hai usI prakAra zizupAla bhI krUra arthAt duSTa thA, jisa prakAra sUrya pratApavAn arthAt tejase sahita hotA hai usI prakAra zizupAla bhI pratApavAna arthAt senA aura kozase utpanna hue tejase yukta thA aura jisa prakAra sUrya anya padArthoM ke tejako chipAkara bhUbhRta arthAta parvatake mastakapara-zikhara para apane pAda arthAt kiraNa sthApita karatA hai usI prakAra zizupAla bhI anya logoMke tejako AcchAditakara rAjAoMke mastakapara apane pAda arthAt caraNa rakhatA thaa| vaha AkramaNakI icchA rakhanevAle parAkramase apane Apako saba rAjAoMmeM zraSTha samajhane lagA aura siMhake samAna, zrIkRSNake Upara bhI AkramaNa kara unheM apanI icchAnusAra calAnekI icchA karane lagA // 346-351 / / isa prakAra ahaMkArI, samasta saMsArameM phailanevAle yazase upalakSita aura apanI Ayuko samarpaNa karanevAle usa zizupAlane zrIkRSNake sau aparAdha kara DAle // 352 / / vaha apane Apako U~cA-zreSTha banAkara sabakA ziromaNi samajhatA thA, sadA karane yogya kAryoMkI 1 adRSTaM parokSaM daivaM vA vetti jAnAtIti aSTavit /
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitama patra 366 saGgaH zAnto'pi zatrUNAM hntyevevaaghsnycyH| vijigISustamukSeptuM kSepakRnna mumukSuvat / / 354 // evaM prayAti kAle tvAM zizupAlAya te pitA / dAtuM samudyataH prItyA tacchrutvA yuddhakAkSiNA // 355 // nAradena hariH sarva tatkAryamavabodhitaH / SaDaGgabalasampanno gatvA hatvA tamUrjitam // 356 // AdAya tvAM mahAdevIpaTTabandhe nyayojayat / zratvA tadvacanaM tasyAH paritoSaH paro'jani // 357 // itthaM vRttakamAkarNya kaH karoti jugupsanam / matvA malImasAno cedi durdhImunIzvarAn // 358 // atha jAmbavatI natvA muni svabhavasantatim / pRcchati smAdarAdevamuvAca bhagavAnapi // 359 // dvIpe'sminprAgvidehe'sti viSayaH puSkalAvatI / vItazokapuraM tatra damako vaizyavaMzajaH // 360 // patnI devamatistasya sutAsIdevilA tayoH / dazA'sau vasumitrAya vidhavA'bhUdanantaram // 361 // niviNNA jinadevAkhyayatimetyAhitavratA / agAdvayantaradevItvaM mandare nandane vane // 362 // tatazcaturazItyuktasahasrAbdAyuSazcyutau / viSaye puSkalAvatyAM pure vijayanAmani // 363 // madhuSeNAkhyavaizyasya bandhumatyAzca bandhurA / sutA vandhuyazA nAma babhUvAbhyudayonmukhI // 364 // jinadevabhuvA sakhyA sahAsau jinadattayA / samupoSyAdime kalpe kuberasyAbhavatpriyA // 365 // tatazcyutvA'bhavatpuNDarIkiNyAM vajranAmat / vaizyasya suprabhAyAzca sumatiH sutasattamA // 366 // sA tatra suvratAkhyAyikAhArArpaNapUrvakam / ratnAvalImupopyAbhUd brahmaloke'psarovarA // 367 // cirAtato viniSkramya dvIpe'smin khecarAcale / udak NyAM pure jAmbavAkhye jAmbavabhUpateH // 368 // - abhUstvaM jambuSeNAyAM satI jAmbavatI sutA / sUnuH pavanavegasya zyAmalAyAzca kAmukaH // 369 // pakSase sahita rahatA thA aura zrIkRSNako bhI lalakArakara unakI lakSmI chInanekA udyama karatA thA // 353 // zAnta huA bhI zatruoMkA samUha pApoMke samUhake samAna naSTa kara hI detA hai isalie vijayakI icchA rakhanevAle rAjAko mumukSake samAna, zatruko naSTa karane meM vilamba nahIM karanA cAhiye / / 354 // gaNadhara bhagavAna , mahArAnI rukmiNIse kahate haiM ki isa prakAra samaya bIta rahA thA ki isI bIcameM terA pitA tujhe bar3I prasannatAse zizupAlako deneke lie udyata ho gyaa| jaba yuddhakI cAha rakhanevAle nAradane yaha bAta sunI to vaha zrIkRSNako saba samAcAra batalA AyA / zrIkRSNane chaha prakArakI senAke sAtha jAkara usa balavAn zizupAlako mArA aura tujhe lekara mahAdevIke paTTapara niyukta kiyaa| gaNadhara bhagavAnke yaha vacana sunakara rukmiNIko bar3A harSa huaa| AcArya guNabhadra kahate haiM ki isa taraha rukmiNIkI kathA sunakara durbuddhike sivAya aisA kauna manuSya hogA jo ki mahAmuniyoMko malina dekhakara unase ghRNA karegA / / 355-358 / / ___athAnantara-rAnI jAmbavatIne bhI bar3e Adarake sAtha namaskAra kara gaNadhara bhagavAnse apane pUrvabhava pUche aura gaNadhara bhagavAn bhI isa prakAra kahane lage ki isI jambUdvIpake pUrva videha kSetrameM puSkalAvatI nAmakA deza hai| usake vItazoka nagarameM damaka nAmakA vaizya rahatA thA // 356-360 // usakI strIkA nAma devamati thA, aura una donoMke eka devilA nAmakI putrI thii| vaha putrI vasumitrake lie dI gaI thI parantu kucha samaya bAda vidhavA ho gaI jisase virakta hokara usane jinadeva nAmaka munirAjake pAsa jAkara vrata grahaNa kara liye aura Ayuke antameM vaha marakara meru parvatake nandanavanameM vyantara devI huI // 361-362 // tadanantara vahA~kI caurAsI hajAra varSakI Ayu samApta honepara vaha vahA~ se cayakara puSkalAvatI dezake vijayapura nAmaka nagarameM madhuSeNa vaizyakI bandhumatI pIse atizaya sundarI bandhuyazA nAmakI putrI huii| usakA abhyudaya dinoMdina baDhatA hI jAtA thaa| vahIMpara usakI jinadevakI putrI jinadattA nAmakI eka sakhI thI usake sAtha usane upavAsa kiye, jisake phalasvarUpa marakara prathama svargameM kuberakI devAGganA huI / / 363-365 // vahA~ se cayakara puNDarIkiNI garImeM vanAmaka vaizya aura usakI subhadrA strIke sumati nAmakI uttama putrI huii| usane vahA~ suvratA nAmakI AyikAke lie AhAra dAna dekara ratnAvalI nAmakA upavAsa kiyA. jisase brahma svargameM zreSTha apsarA huii| bahuta dina bAda vahA~ se cayakara isI jambUdvIpake vijayA parvatakI uttara zreNIpara jAmbava nAmake nagarameM rAjA jAmbava aura rAnI jambuSeNAke tU jAmbavatI
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam bhavatyAH sa namirnAnnA maithuno'zithilecchayA / jyotirvane'nyadA sthitvA deyA jAmbavatI na cet // 370 // AcchiyAhaM grahISyAmItyavocajAmbavaH krudhA / khAdituM preSayAmAsa vidyAM mAkSikalakSitAm // 371 // tadA namikumArasya kinnarAkhyapurAdhipaH / mAtulo yakSanAlI tAmacchetsItkhecarezvaraH // 372 // sarvavidyAcchidAMzrutvA tajjAmbavatanRGgave / balenAkramya samprApte kumAre jambunAmani // 373 // palAyata nijasthAnAnamirbhItvA samAtulaH / anAlocitakAryANAM kiM muktvAnyatparAbhavam // 374 // nAradastadviditvAzu samprApya kamalodaram / varNayAmAsa jAmbavatIrUpamatisundaram // 375 // errorstadAkarNya hariSyAmIti tAM satIm / sannandrabalasampatyA gatvA 'khaganagAntike // 376 // niviSTo manasAlocya jJAtvA tatkarma duSkaram / upoSyAcintayadrAtrau kenedaM setsyatItyasau // 377 // prasAdhitatrikhaNDo'pi tatrAbhUtkhaNDitAyatiH / tadvipakSakhagendrasya puNyaM kimapi tAdRzam // 378 // yakSilAkhyo'nujastasya prAktanastapasAvasan / mahAzukre tadaisyaite vidye dve sAdhayeti te // 379 // dattvA tatsAdhanopAyamabhidhAya gato divam / sa kSIrasAgaraM kRtvA tatrAhizayane sthitaH // 380 // sAdhayAmAsa mAsAMste caturo vidhipUrvakam / siMhA hivairivAhinyau vidye haliharI gatau // 381 // Aru jAmbavaM yuddhe vijityAdAya tatsutAm / mahAdevIpade prItyA tvAmakArSIkSitaDiti // 382 // taM vaktRvizeSeNa yadyapyaspaSTatarkaNam / tadddaSTamiva vispaSTaM sarvaM tasyAstadA'bhavat // 383 // 3 400 nAmakI putrI huii| usI vijayArdhaM parvatapara pavanavega tathA zyAmalAkA putra nami rahatA thA vaha rizte meM bhAIkA sAlA thA aura tujhe cAhatA thaa| eka dina vaha jyotirvanameM baiThA thA vahA~ tere prati tIvra icchA honeke kAraNa usane kahA ki yadi jAmbavatI mujhe nahIM dI jAvegI to maiM use chInakara le lU~gA / yaha sunakara tere pitA jAmbavako bar3A krodha A gyaa| usane use khAne ke lie mAkSikalakSitA nAmakI vidyA bhejI / usa samaya vahA~ kinnarapurakA rAjA namikumArakA mAmA yakSamAlI vidyAdhara vidyamAna thA usane vaha vidyA cheda DAlI / / 366-372 / / apanI saba vidyAoMke chedI jAne kI bAta sunakara rAjA jAmbavane apanA jambu nAma putra bhejA / senAke sAtha AkramaNa karatA huA jambukumAra jaba vahA~ pahu~cA to vaha nami Darakara apane mAmA ke sAtha apane sthAnase bhAga khar3A huA so ThIka hI hai kyoMki jo kArya vinA vicArake kiye jAte haiM unakA phala parAbhavake sivAya aura kyA ho sakatA hai ? / / 373 - 374 / / nArada, yaha saba jAnakara zIghra hI kRSNake pAsa gayA aura jAmbavatI atizaya sundara rUpakA varNana karane lagA / yaha sunakara zrIkRSNane kahA ki maiM usa satIko haThAt ( jabaradastI ) haraNa karU~gA / yaha kahakara ve apanI senA rUpI sampattike sAtha cala par3e aura vijayArdha parvatake samIpavartI vanameM Thahara gaye / baladeva unake sAtha the hI / yaha kArya atyanta kaThina hai aisA jAnakara unhoMne upavAsakA niyama liyA aura rAtrike samaya manameM vicAra kiyA ki yaha kArya kisake dvArA siddha hogaa| dekho, jisane tIna khaNDa vazakara liye aise zrIkRSNakA bhI bhaviSya vahA~ khaNDita dikhane lagA parantu usa vidyAdhara rAjAke virodhI zrIkRSNakA puNya bhI kucha vaisA hI prabala thA / / 375-378 / / ki jisase pUrva janmakA yakSila nAmakA choTA bhAI, jo tapakara mahAzukra svarga meM deva huA thA, AyA aura kahane lagA ki 'maiM ye do vidyAe~ detA hU~ inheM tuma siddha karo' isa prakAra kaha kara tathA vidyAe~ siddha karanekI vidhi batalA kara vaha svarga calA gayA / idhara zrIkRSNa zrIrasAgara banAkara usameM nAgazayyApara ArUr3ha hue aura vidhi pUrvaka cAra mAha taka vidyAe~ siddha karate rahe / antameM baladevako siMhavAhinI aura zrIkRSNako garur3avAhinI vidyA siddha ho gaI / tadanantara una vidyAoM para ArUr3ha hokara zrIkRSNane yuddha meM jAmbavako jItA aura usakI putrI tujha jAmbavatI ko le Aye / ghara Akara unhoMne tujhe bar3I prItike sAtha mahAdevI ke pada para niyukta kiyA / / 676-382 / / yadyapi pUrva janmakA vRttAnta aspaSTa thA to bhI vaktA vizeSake mukhase sunane ke kAraNa vaha sabakA saba jAmbavatIko pratyakSa ke samAna spaSTa ho gayA / / 383 // 1 khagavanAntike la0 / 2 khaMDatAyatiH la0 /
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitama parva 403 1 athAnantaramevainaM munIndraM gaNanAyakam / susImA bhavasambandhamAtmanaH pRcchati sma sA // 384 // svavAkiraNajAlena bodhayaMstanmanombujam / ityuvAca vineyAnAM nirnimittaikabAndhavaH // 385 // dhAtakIkhaNDapUrvArdha-prAgvidehe'tivizrutaH / bhogAGgamaGginAmeko viSayo maGgalAvatI // 386 // ratnasaJcayanAmAtra puraM tatpratipAlakaH / vizvadevaH priyAsyAsIddevI 'zrImatyanundarI // 387 // tamayodhyApatau yuddhe hatavatyatizokataH / sA mantribhirniSiddhApi pravizya hutabhojinam // 388 // vijayArdhe surI bhUtvA vyantareSvayutAyuSA / jIvitvA tatra tasyAnte bhave bhrAntvA yathocitam // 389 // dvIpe'sminbhArate zAligrAme yakSasya gehinI / devasenAnayoryakSa devI jAtA sutA sudhIH // 390 // kadAciddharmasenAkhyamuniM saMzritya sadvratA / mAsopavAsine tasmai datvA kAyasya susthitim // 391 // sA kadAcidvane rantuM gatvA varSabhayAd guhAm / praviSTA'jagarAgIrNA harivarSe tanuM zritA // 392 // niviMzya tadgatAn bhogAn nAgI jAtA tatazcyutA / cyutA tato videhe'smin puSphalAvatyudIrite // 393 // viSaye puNDarIkiNyAmazokAkhya mahIpateH / somazriyazca zrIkAntA sutA bhUtvA kadAcana // 394 // jinadattArthikopAnte dIkSAmAdAya suvratA / tapasyantI ciraM ghoramupoSya kanakAvalIm // 395 // mAhendre divijIbhUtvA bhuktvA bhogAndivaukasAm / Ayurante tatazcyutvA sujyeSThAyAM sutaa'bhvH|| 396 // surASTravardhanAkhyasya nRpasya tvaM sulakSaNA / harerdevI pramodena vardhase vallabhA satI // 397 // svabhavAntarasambandhamAkayaiSApa saMmadam / ko na gacchati santoSamuttarottaravRddhitaH // 398 // lakSmaNApi muniM natvA zuzrUSuH svabhavAnabhUt / abhASataivametasyAzcikIrSuH so'pyanugraham // 399 // athAnantara- inhIM gaNanAyaka munirAjako namaskAra kara susImA nAmakI paTTarAnI apane pUrva bhavoMkA sambandha pUchane lagI // 384 // taba ziSyajanoMke akAraNa bandhu gaNadhara bhagavAn apane vacana rUpI kiraNoMke samUhase usake manarUpI kamalako praphullita karate hue isa prakAra kahane lage / / 385 / / dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrvArdha bhAgake pUrva videha meM eka atizaya prasiddha maGgalAvatI nAmakA deza hai jo prANiyoMke bhogopabhogakA eka hI sAdhana hai / usameM ratnasaMcaya nAmakA eka nagara hai / usameM rAjA vizvadeva rAjya karatA thA aura usake zobhAsampanna anundarI nAmakI rAnI thI / / 386-387|| kisI eka dina ayodhyA rAjAne rAjA vizvadevako mAra DAlA isalie atyanta zokake kAraNa maMtriyoMke niSedha karanepara bhI vaha rAnI agnimeM praveza kara jala marI / mara kara vaha vijayArdha parvata para daza hajAra varSakI Ayu vAlI vyantara devI huI / vahA~kI Ayu pUrNa honepara vaha apane karmoMke anusAra saMsAra meM bhramaNa karatI rahI / tadanantara kisI samaya isI jambUdvIpake bharata kSetra sambandhI zAligrAmameM yakSakI strI devasenAke yakSadevI nAmakI buddhimatI putrI huI / / 388 - 360 / / kisI eka dina usane dharmasena munike pAsa jAkara vrata grahaNa kiye aura eka mahInekA upavAsa karanevAle munirAjako usane AhAra diyA / / 361 // yakSadevI kisI dina krIr3A karaneke lie vanameM gaI thI / vahA~ acAnaka bar3I varSA huii| usake bhayase vaha eka guphA meM calI gaI / vahA~ eka ajagara ne use nigala liyA jisase harivarSa nAmaka bhoga-bhUbhi utpanna huI / vahA~ ke bhoga bhogakara nAgakumArI huii| phira vahA~se caya kara videha kSetra puSkalAvatI deza sambandhI puNDarIkiNI nagarI meM rAjA azoka aura somazrI rAnIke zrIkAntA nAmakI putrI huii| kisI eka dina usane jinadattA AryikA ke pAsa dIkSA lekara acche-acche vratoMkA pAlana kiyA, cirakAla taka tapasyA kI aura kanakAvalI nAmakA ghora upavAsa kiyA / / 361365 || ina sabake prabhAvase vaha mAhendra svargameM devI huI, vahA~ devoMke bhoga bhogakara Ayuke anta meM vahA~ se cyuta huI aura surASTravardhana rAjAkI rAnI sujyeSThAke acche lakSaNoMvAlI tU putrI huI hai aura zrIkRSNakI paTTarAnI hokara Anandase bar3ha rahI hai / / 366-367 / / isa prakAra apane bhavAntaroMkA sambandha sunakara susImA rAnI harSako prApta huI so ThIka hI hai kyoMki apanI uttarottara vRddhiko suna kara kauna saMtoSako prApta nahIM hotA ? // 368 // athAnantara - mahArAnI lakSmaNA bhI munirAjako namaskAra kara apane bhava sunanekI icchA 1 dhaumatya-la0 / 2 - dvarmasenAkhya la0 / 51
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 mahApurANe uttarapurANam iha pUrvavidehe'sti viSayaH puSkalAvatI / tatrAriSTapurAdhIzo vAsabasya mahIpateH // 40 // vasumatyAmabhUtsUnuH suSeNAkhyo guNAkaraH / kenacijAtanirvego vAsavo nikaTe'grahIt // 10 // dIkSAM sAgarasenasya tatpriyA sutamohitA / gehavAsaM parityaktumasamarthA kuceSTayA // 402 // mRtvA pulindI saJjAtA sAnyedyanandivardhanam / muni cAraNamAzritya gRhItopAsakavatA // 4.3 // mRtvA jAtASTame kalpe nartakIndrasya hRtpriyaa| avatIrya tato dvIpe bharate'smin khagAcale // 40 // khagezo dakSiNazreNyAM jAtA cndrpureshinH| mahendrasya sutAnandaryAzca netramanoharA // 405 // mAlAntakanakA siddhavidyA khyAte svayaMvare / mAlayA svIcakArAsau kumAraM harivAhanam // 406 // anyedhuH siddhakUTasthaguruM yamadharAhvayam / samupetya samAkarNya svabhavAntarasantatim // 407 // muktAvalImupoSyAsIttRtIyendramanaHpriyA / navapalyopamAyuSkA kAlAnte'sau tatazcyutA // 40 // suprakArapurAdhIzaH zambarAkhyamahIpateH / zrImatyAzca sutA''sIstvaM zrIpamadhravasenayoH // 409 // kanIyasI guNairyeSThA lakSmaNA sarvalakSaNA / tAM tvAM pavanavegAkhyakhecaraH kamalodaram // 41 // samupetya rathAGgeza vAyumArgasya nirmlaa| lasantI candralekheva tava yogyA khagezinaH // 411 // 'tanayA lakSmaNA kAmoddIpaneti jagAda sH| tadvacaHzravaNAnantaraM tvamevAnayeti tam // 412 // preSayAmAsa kaMsAriH so'pi gatvA vilambitam / tvatpinnoranumityA tvAmarpayAmAsa cakriNe // 413 // tenApi paTTavandhena tvamevamasi mAnitA / iti zrutvAtmajanmAntarAvaliM sAgamanmudam // 41 // gAndhArIgaurIpadmAvatInAM janmAntarAvalim / gaNIndro vAsudevena pRSTo'sAvityabhASata // 15 // karane lagI aura isakA anugraha karanekI icchA rakhanevAle munirAja bhI isa prakAra kahane lge| isI jambUdvIpake pUrva videha kSetrameM eka puSkalAvatI nAmakA deza hai / usake ariSTapura nagarameM rAjA vAsava rAjya karatA thaa| usakI vasumatI nAmakI rAnI thI aura una donoMke samasta guNoMkI khAna svarUpa suSeNa nAmakA putra thaa| kisI kAraNase rAjA vAsabane virakta hokara sAgarasena munirAjake samIpa dIkSA le lI parantu rAnI vasumatI putrake premase mohita honeke kAraNa gRhavAsa chor3aneke lie samartha nahIM ho sakI isalie kuceSTAse marakara bhIlanI huii| eka dina usane nandivardhana nAmaka cAraNa munike pAsa jAkara zrAvakake vrata grahaNa kiye // 366-403 / / mara kara vaha AThaveM svarga meM indrakI pyArI nRtyakAriNI huii| vahA~se cayakara jambUdvIpake bharatakSetra sambandhI vijayA parvatakI dakSiNa zreNIpara candrapura nagarake rAjA mahendrakI rAnI anundarIke netroMko priya laganevAlI kanakamAlA nAmakI putrI huI aura siddhavidya nAmake svayaMvarameM mAlA DAlakara usane harivAhanako apanA pati banAyA // 404-406 // kisI eka dina usane siddhakUTapara virAjamAna yamadhara nAmaka guruke pAsa jAkara apane pahale bhavoMkI paramparA sunii| tadanantara muktAvalI nAmakA upavAsakara tIsare svargakI priya indrANI huii| vahA~ nau kalpakI usakI Ayu thI, Ayuke antameM vahA~ se cayakara suprakAranagarake svAmI rAjA zamvarakI zrImatI rAnIse putrI haI hai| tU bhI padma aura dhravasenakI choTI bahina hai. guNoMmeM jyeSTha hai. sarva lakSaNoMse yukta hai aura lakSmaNA terA nAma hai| kisI eka dina pavanavega nAmakA vidyAdhara zrIkRSNake samIpa jAkara kahane lagA ki he cakrapate ! vidyAdharoMke rAjA zambarake eka lakSmaNA nAmakI putrI hai jo AkAzameM nirmala candramAkI kalAkI taraha suzobhita hai, kAmako uddIpita karanevAlI hai aura Apake yogya hai| pavanavegake vacana sunakara zrIkRSNane 'to tUhI use le A' yaha kahakara use hI bhejA aura daha bhI zIghra hI jAkara tere mAtA-pitAkI svIkRtise tujhe le AyA tathA zrIkRSNako samarpita kara dii||407-413 / / kRSNane bhI mahAdevIkA paTTa bA~dhakara tujhe isa prakAra sanmAnita kiyA hai| isa taraha apane bhavAntara sunakara lakSmaNA bahuta hI prasanna huI // 414 // tadanantara-zrIkRSNane gAndhArI, gaurI aura padmAvatIke bhavAntara pUche / taba gaNadharadeva isa 1 hRImatyAzca la0 / 2 tanUjA la /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva I iha jambUmati dvIpe viSayo'sti sukauzalaH / tatrAyodhyApurAdhIzo rudranAmno manoramA // 416 // vinayazrIriti khyAtA siddhArthAkhyavane'nyadA / buddhArthamunaye dattadAnA svAyuHparikSaye // 417 // udakkuruSu nirviSTabhogA tasmAtparicyutA / indondravatI devI bhUtvA'to'pyAyuSovadhau // 418 // dvIpe'tra khagabhUbhaturapAkchreNyAM khagezinaH / vidyudvegasya sahIteH pure gaganavalabhe // 419 // surUpAkhyasutA vidyudde gAyAmajaniSTa sA / nityAlokapurAdhIze vidyAvikramazAline // 420 // mahendravikramAyaiSA dazAnyedyurmarudvirim / tau gatau cainyageheSu jinapUjArthamutsukau // 421 // vinItacAraNAsyendusrutaM dharmamivAmRtam / pItvA zravaNayugmena parAM tRptimavApatuH // 422 // tayornarapatidakSAmAdAttaccAraNAntike / subhadrApAdamAsAtha sApi saMyamamAdade // 423 // saudharmakalpe devI tvamupagamyopasaJcita / svAyuH palyopamaprAnte kramAnniSkramya tadgateH // 424 // gAndhAraviSaye puSkalAvatInagarezituH / nRpasyendragirermerumatyAzca tanayA'bhavat // 425 // gAndhArItyAkhyayA khyAtA pradAtumaithunAya tAm / pituH pApamatiH zrutvA prArambhaM nAradastadA // 426 // sadyastAmetya tatkarma nyagadajjagadapriyaH / taduktAnantaraM premavazaH sannaddhasainyakaH // 427 // yuddhe bhaGga vidhAyendragirezvAnyamahIbhujAm / AdAya tAM mahAdevIpaTTazcaivaM tvayA kRtaH // 428 // atha gaurIbhavaM caivaM vadAmi zraNu mAdhava / asti dvIpe'tra vikhyAtaM punAgAkhyapuraM puru // 429 // pAlakastasya hemAbho dev| tasya yazasvatI / sA'nyedyuzvAraNaM dRSTvA yazodharamunIzvaram // 430 // smRtapUrvabhavA rAjJA pRSTaivaM pratyabhASata / svabhavaM dazanoddIptyA strApayantI (strapayantI) manoramam // 431 // * 403 prakAra kahane lage ||415 || isI jambUdvIpameM eka sukozala nAmakA deza hai / usakI ayodhyA nagarI meM rudra nAmakA rAjA rAjya karatA thA aura usakI vinayazrI nAmakI manohara rAnI thii| kisI eka dina usa rAnIne siddhArtha nAmaka vanameM buddhArtha nAmaka munirAjake lie AhAra dAna diyA jisase apanI Ayu pUrI honepara uttarakuru nAmaka uttama bhogabhUmimeM utpanna huI / vahA~ ke bhoga bhogakara cyuta huI to candramAkI candravatI nAmakI devI huI / Ayu samApta honepara vahAMse cyuta hokara isI jambUdvIpake vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNIpara gaganavallabha nagara meM vidyAdharoMke kAntimAn rAjA vidyudvegakI rAnI vidyudvegA surUpA nAmakI putrI huii| vaha vidyA aura parAkramase suzobhita, nityAloka purake svAmI rAjA mahendravikramake lie dI gii| kisI eka dina ve donoM dampati caityAlayoMmeM jinendra bhagavAna kI pUjA karaneke lie utsuka hokara sumeru parvatapara gaye // / 416-421 / / vahAM para virAjamAna kinhI cAraNaRddhidhArI munike mukharUpI candramAse bhare hue amRtake samAna dharmakA donoM kAnoMse pAnakara ve donoM hI paramatRptiko prApta hue / / 422 / / una donoMmeMse rAjA mahendravikramane to unhIM cAraNa munirAjake samIpa dIkSA le lI aura rAnI surUpAne subhadrA nAmaka AryikA caraNamUlameM jAkara saMyama dhAraNa kara liyA / / 423 / / Ayu pUrIkara saudharma svargameM devI huI, jaba vahAMkI eka palya pramANa Ayu pUrI huI to vahAMse cayakara gAndhAra dezakI puSkarAvatI nagarIke rAjA indragirikI merumatI rAnI gAndhArI nAmakI putrI huI hai / rAjA indragiri ise apanI buA ke lar3akeko denA cAhatA thA, jaba yaha bAta jagatko apriya pApabuddhi nAradane sunI taba zIghra hI usane tumheM isakI khabara dI / sunate hI tU bhI premake vaza ho gayA aura senA sajAkara yuddhake lie cala par3A / yuddhameM rAjA indragiri aura usake sahAyaka anya rAjAoMko parAjitakara isa gAndhArIko le AyA aura phira ise mahAdevIkA paTTabandha pradAna kara diyA - paTTarAnI banA liyA / / 424-428 // athAnantara - gaNadhara bhagavAn kahane lage ki aba maiM gaurIke bhava kahatA hUM so he kRSNa tU suna ! isI jambU dvIpa meM eka punnAgapura nAmakA atizaya prasiddha bar3A bhArI nagara hai / usakI rakSA karanevAlA rAjA hemAbha thA aura usakI rAnI yazasvatI thii| kisI eka dina yazodhara nAmake cAraNa RddhidhArI munirAjako dekhakara use apane pUrva bhavoMkA smaraNa ho AyA / rAjAke pUchanepara apane dAMtoM kAntise unheM nahalAtI huI isa prakAra apane pUrvabhava kahane lagI / / 426-431 / /
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam dhAtakIkhaNDaprAGmandarAparasthavidehagam / nAmnAzokapuraM tatra vAstavyo vaNijAM varaH // 432 // Anandastasya bhAryAyAM jAtAnandayazaHzrutiH / datvA jAtvamitAyaktisAgarAya tanusthitim // 433 // Azcarya paJcakaM prApya tatpuNyAjjIvitAvadhau / udakkuruSu sambhUya bhuktvA tatra sukhaM tataH // 434 // bhUtvA bhavanavAsIndrabhAyeMhAsmIti sammadAt / tataH kadAcitsiddhArthavane sAgarasaJjJakam // 435 // gurumAzritya sambhAvitopavAsA bhavAvadhau / devI jAtA''dime kalpe tatra nirvartitasthitiH // 436 // dvIpe'sminneva kauzAmbyAM sumatizreSThino'bhavat / subhadrAyAM sutA dhArmikIti saMzabditA janaiH // 437 // punarjinamatikSAntidazAM jinaguNAdikAm / sampattiM sAdhu nirmApya mahAzukre'bhavatsurI // 438 // cirAttato vinirgatya vItazokapurezinaH / mahIzo merucandrasya candravatyAmajAyata // 439 // gaurIti rUpalAvaNyakAntyAdInAmasau khaniH / vijayAkhyapurAdhIzo vibhurvijayanandanaH // 440 // vatsalastubhyamAnIya tAmadarA tvayApi sA / paTTe 1 niyojitetyAkhyacato hariragAnmudam // 441 // tataH padmAvatIjanmasambandhaM gaNanAyakaH / guNAnAmAkaro'vAdIditthaM janamanoharam // 442 // bhasminnevojjayinyAkhyanagarInAyako nRpaH / vinayastasya vikrAntiriva devyaparAjitA // 443 // vinayazrIH sutA tasyA hastazIrSapurezinaH / hariSeNasya devyAsIddatvA dAnamasau mudA // 444 // samAdhiguptayogIze bhUtvA haimavate ciram / bhuktvA bhogAnbhavaprAnte jAtA candrasya rohiNI // 445 // *palyopamAyuSkAlAnte viSaye magadhAbhidhe / vasataH zAlmaligrAme padmadevI sutA'jani // 446 // satI vijayadevasya devilAyAM kadAcana / varadharmayateH sannidhAne sA vratamagrahIt // 447 // 404 dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrva meruse pazcima kI ora jo videha kSetra haiM usameM eka azokapura nAmakA nagara hai / usameM Ananda nAmakA eka uttama vaizya rahatA thA usakI strIke eka AnandayazA nAmakI putrI utpanna huii| kisI samaya AnandayazAne amitasAgara munijake lie AhAra dAna dekara paJcAzvaryaM prApta kiye| isa dAnajanya puNyake prabhAvase vaha Ayu pUrNa honepara uttarakurumeM utpanna huI, vahAM sukha bhoganeke bAda bhavanavAsiyoMke indrakI indrANI huI aura vahA~ se cyuta hokara yahA~ utpanna huI hU~ / isa prakAra rAnI yazasvatIne apane pati rAjA hemAbhake lie bar3e harSa se apane pUrvabhava sunAye / tadanantara, rAnI yazasvatI kisI samaya siddhArtha nAmaka vanameM gaI, vahA~ sAgarasena nAmaka munirAja ke pAsa usane upavAsa grahaNa kiye| Ayuke anta meM marakara prathama svarga meM devI huI / tadanantara vahAM kI sthiti pUrI honepara isI jambUdvIpakI kauzAmbI nagarImeM sumati nAmaka seThakI subhadrA nAmakI strIse dhArmikI nAmakI putrI huI / / 432-437 / / yahA~para usane jinamati Arthika ke diye hue jinaguNasampatti nAmake vratakA acchI taraha pAlana kiyA jisake prabhAvase marakara mahAzuka svarga meM devI huii| bahuta samaya bAda vahAMse cayakara vItazokanagarake svAmI rAjA merucandrakI candravatI rAnIke rUpa, lAvaNya aura kAnti AdikI khAna yaha gaurI nAmakI putrI huI hai / snehase bhare, vijayapura nagarake svAmI rAjA vijayanandanane yaha lAkara tujhe dI hai aura tU ne bhI ise paTTarAnI banAyA hai / isa prakAra gaNadhara bhagavAnne gaurIke bhavAntara kahe jinheM sunakara zrIkRSNa harSako prApta hue / / 438-441 // tadanantara- guNoMkI khAna, gaNadhara deva, logoMkA mana haraNa karane vAle padmAvatI ke pUrva bhavoM kA sambandha isa prakAra kahane lage / / 442 / / isI bharatakSetrakI ujjayinI nagarI meM rAjA vijaya rAjya karatA thA usakI vikrAntike samAna aparAjitA nAmakI rAnI thii| una donoMke vinayazrI nAmakI putrI thI / vaha hastazIrSapurake rAjA hariSeNako dI gaI thii| vinayazrIne eka bAra samAdhigupta munirAjake lie bar3e harSase AhAra dAna diyA thA jisake puNyase vaha haimavata kSetra meM utpanna huI / cirakAla taka vahA~ke bhoga bhogakara Ayuke anta meM vaha candramAkI rohiNI nAmakI devI huii| jaba eka palya pramANa vahAMkI Ayu samApta huI taba magadha dezake zAlmali 1 1 paTTena yojite la0 / 2 palyopamAyuSaH sAnte la0 /
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasaptatitamaM parva avijJAtaphalA bhakSaNaM kRcchre'pi dRDhavratA / vanecaraiH kadAcitsa grAmo'vaskandaghAtibhiH // 448 // vilopitastadApadmadevIM siMharathAdbhayAt / nItvA mahATavIM sarve janAH kSutparipIDitAH // 449 // viSavallIphalAnyAzu bhakSayitvA mRti yayuH / vratabhaGga bhayAttAni sA vihAyAhRtevinA // 450 // mRtvA haimavate bhUtvA jIvitAnte tatazcyutA / dvIpe svayaMprabhe jAtA devI sadyaH svayaMprabhA // 451 // svayaMprabhAkhyadevasya tato nirgatya sA punaH / dvIpe'sminbhArate kSetre jayantapurabhUpateH // 452 // zrIdharasya sutA bhUtvA zrImatyAM sundarAkRtiH / vimalazrIrabhUtpanI bhaGgilAkhyapurezinaH // 453 // nRpasya meghanAdasya samIpsitasukhapradA / rAjA dharmamunestyaktvA rAjyaM pravajya zuddhadhIH // 454 // jAto vratadharastasminsahasrArapatau sati / aSTAdazasamudrAyurbhAjibhAsuradIdhitau // 455 // sA'pi padmAvatIkSAnti samprApyAdAya saMyamam / AcAmlavardhanAmAnaM samupoSyAyupAvadhau // 456 // tatraiva kalpe devItvaM pratipadya nijAyuSaH / prAnte'riSTapurAdhIzaH zrImatyAM tanayA'jani // 457 // hiraNyavarmaNaH padmAvatItyeSA svayaMvare / sambhAvya sambhRtasnehA bhavantaM ratnamAlayA // 458 // " zIlAvahA mahAdevIpahaM prApaditi sphuTam / tAstisropi svajanmAni zrutvA mudamayurhareH // 459 // zArdUlavikrIDitam ityucairgaNanAyako guNanidhiH praspaSTamRSTAkSaraiH sAkSAtkRtya bhavAvalIvilasitaM vyAvarNayannirNayam / " sAdhvAkarNya ciraM sukhAsukhamayI : ' sveSTASTadevIkathAH santuSTi sa murArirAra" sutarAM prAnte pravRddhipradAH // 460 // gA~va meM rahanevAle vijayadevakI devilA strIse padmadevI nAmakI pativratA putrI huii| usane kisI samaya dharma nAmaka munirAja ke pAsa 'maiM kaTake samaya bhI anajAnA phala nahIM khAU~gI' aisA dRr3havrata liyaa| kisI eka samaya AkramaNakara ghAta karanevAle bhIloMne usa gAMvako lUTa liyA / usa samaya saba loga, bhIloM ke rAjA siMharathake Darase padmadevIko mahAaTavI meM le gaye / vahA~ bhUkha se pIr3ita hokara saba logoMne viSaphala khA liye jisase ve zIghrahI mara gaye parantu vratabhaGgake Dara se padmadevIne una phaloMko chuA bhI nahIM isalie vaha AhArake vinA hI marakara haimavata kSetra nAmaka bhogabhUmi meM utpanna huI / Ayu pUrNa honepara vahAMse cayakara svayaMprabhadvIpameM svayaMprabha nAmaka devakI svayaMprabhA nAmakI devI huii| vahAMse cayakara isI jambUdvIpake bharata kSetra sambandhI jayantapura nagara meM vahAMke rAjA zrIdhara aura rAnI zrImatIke sundara zarIravAlI vimalazrI nAmakI putrI huI / vaha bhadrilapurake svAmI rAjA megharathakI icchita sukha denevAlI rAnI huI thI / kisI samaya zuddha buddhike dhAraka rAjA meghanAdane rAjya chor3akara dharma nAmaka munirAjake samIpa vrata dhAraNa kara liyA jisase vaha sahasrAra nAmaka svarga meM aThAraha sAgarakI AyuvAlA dedIpyamAna kAntikA dhAraka indra ho gayA / idhara rAnI vimalazrIne bhI padmAvatI nAmaka Arthika ke pAsa jAkara saMyama dhAraNa kara liyA aura cAmlavardha nAmakA upavAsa kiyA jisake phalasvarUpa vaha Ayu ke anta meM usI sahasrAra svarga meM devI huI aura Ayuke anta meM vahA~ se cyuta hokara ariSTapura nagarake svAmI rAjA hiraNyavarmAkI rAnI zrImatIke yaha padmAvatI nAmakI putrI hai / isane snehase yukta ho svayaMvara meM ratnamAlA DAlakara ApakA sammAna kiyA aura tadanantara isa zIlavatIne mahAdevIkA pada prApta kiyaa| isa prakAra gaNadhara bhagavAna ke mukhAravindase apane-apane bhava sunakara zrIkRSNakI gaurI, gAndhArI aura padmAvatI nAmakI tInoM rAniyA~ harSako prApta huI / / 443-456 / / isa prakAra guNoMke bhANDAra gaNadhara devane spaSTa aura miSTa akSaroMke dvArA pUrva bhavAvalIse suzobhita nirNayakA sAkSAt varNana kara dikhAyA aura zrIkRSNa bhI apanI pyArI AThoM rAniyoMkI sukha-duHkhabharI kathAe~ acchI taraha sunakara anta meM 1 lIlAvahAH kha0, ga0, gha0 / 2 sAtvAkaNyaM la0 / 3-mayoM la0 / 4 kathAm la0 / 5 zrAra prApa / 405
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 mahApurANe uttarapurANam vasantatilakA degyo'pi divyavacana munipuGgavasya bhaGgAvahaM bahubhavAttanijAMhasAM tat / kRtvA hRdi pramuditAH pRthuzarmasAre dharme'hato hitatame svamatiM pratenuH // 461 // mAlinI nahi hitamiha kiJciddharmamekaM vihAya vyavasitamasumadbhyo dhigvimugdhAtmavRtam / iti vihitavitarkAH sarvasabhyAzca dharma samupayayurapApAH svAminA neminoktam // 4 // 2 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe nemicarite bhavAnsara vyAvarNanaM nAmaikasaptatitama parva // 7 // -10:*:0+-- pravRtti pradAna karanevAle saMtoSako prApta hue / / 460||v deviyA~ bhI aneka janmameM kamAye hue apane pApoMkA nAza karanevAle zrI gaNadhara bhagavAnake divya vacana hRdayameM dhAraNa kara bahuta prasanna huI aura sabane kalyANakArI tathA bahuta bhArI sukha pradAna karanevAle arhanta bhagavAnake dharmameM apanI buddhi lagAI // 461 / / 'isa saMsAra meM eka dharmako chor3akara dUsarA kArya prANiyoMkA kalyANa karanevAlA nahIM hai, dharma rahita mUrkha jIvoMkA jo caritra hai use dhikkAra hai| isa prakAra vicAra karate hue sabasabhAsadoMne pApa rahita hokara, zrI neminAtha bhagavAnakA kahA huA dharma svIkAra kiyA // 462 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha guNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahake nemi caritra prakaraNameM bhavAntaroMkA varNana karanevAlA ikahattaravAM parva samApta huA / / 71 // .
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitama parva bhatha 'svajJAtapUrvaJca jagastrayasabhAvanau / prakAzayitukAmena baladevena dhImatA // 1 // pradyumnazambhavotpatisambandhaH pRcchayate sma saH / naradattagaraNendronu rundrabuddhayetthamabravIt // 2 // dvIpe'sminmagadhe deze zAligrAmanivAsinaH / dvijasya somadevasya bhAryA'bhUdagnilAkhyayA // 3 // agnibhUtirabhUtsUnurvAyubhUtistayoranu / tAvanyedhuH pure nandivardhanAkhye manohare // 4 // nindane nandighoSAkhye vane munimapazyatAm / nandivardhananAmAna "munisaGghavibhUSaNam // 5 // duSTAvupAgatau dRSTA tau munIndro'bravInmunIn / visaMvaditumAyAtAvetau mithyAtvadUSitau // 6 // bhavaniH kaizcidapyAbhyAM na kAryA saha saGkathA / etannibandhano bhUyAnupasargo bhaviSyati // 7 // iti tadvacanaM zratvA guruzAsanakAriNaH / maunavratena sarve'pi sthitAH saMyaminastadA // 8 // dRSTA tAvatya sarveSAM mUkIbhUya vyavasthitim / kRtApahAsau svaM grAmaM gacchantAvazitugatam // 9 // grAmAntarAtsamAyAta munimAlokya satyakam / tatsamIpamahaGkArapreritAvupagamya tam // 10 // nAstyApto nAgamo naiva padArtho nagna kevalam / kiM kliznAsi vRthonmArge mUDho dRSTavinAzini // 11 // ityadhyakSipatAM so'pi jinavaktravinirgatam / vivakSitetarAnekasvarUpAntasamAzrayam // 12 // dravyatattvaM yathAraSTaM kathayantaM 'sahetukam / syAdvAdamavalambyoccaistatpraNetRpramANatAm // 13 // prasAdhyAdRSTabhAge'pi taduktAgama'susthitim / nirUpya vAdakaNDUtimapanIya durAtmanoH // 14 // mahakAra prerita nivastravibalam / athAnantara-tInoM jagatkI sabhAbhUmi arthAt samavasaraNameM apane pUrvabhava jAnakara buddhimAna baladevane sabako prakaTa karaneke lie pradyumnakI utpattikA sambandha pUchA so varadatta gaNadhara anugrahakI buddhise isa prakAra kahane lage // 1-2 // isI jambUdvIpake magadhadeza sambandhI zAligrAmameM rahanevAle somadeva brAhmaNakI eka anilA nAmakI strI thii||3|| una donoMke agnibhUti aura vAyubhUti nAmake do putra the, kisI eka dina ve donoM putra nandivardhana nAmake dUsare sundara gA~vameM gaye / vahA~ unhoMne nandighoSa nAmake vanameM, muni saMghake AbhUSaNasvarUpa nandivadhena nAmaka munirAjake darzana kiye // 4-5 // una donoM duSToMko AyA huA dekha, munirAjane saMghake anya muniyoMse kahA ki 'ye donoM mithyAtvase dUSita haiM aura visaMvAda karaneke lie Aye haiM ataH Apa logoMmeMse koI bhI inake sAtha bAtacIta na kreN| anyathA isa nimittase bhArI upasarga hogA' // 6-7 / / zAsana karanevAle guruke isa prakArake vacana sunakara saba muni usa samaya mauna lekara baiTha gaye // 8 // ve donoM brAhmaNa saba muniyoMko maunI dekhakara unakI ha~sI karate hue apane gA~vako jA rahe the ki una muniyoMmeMse eka satyaka nAmake muni AhAra karaneke lie dUsare gA~vameM gaye the aura lauTakara usa samaya zrA rahe the| ahaMkArase prerita hue donoM brAhmaNa una satyaka muniko dekha unake pAsa jA pahuMce aura kahane lage ki 'are naMge! na to koI prApta hai, na Agama hai, aura na koI padArtha hI hai phira kyoM mUrkha banakara pratyakSako naSTa karanevAle isa unmArgameM vyartha hI kleza uThA rahA hai| isa prakAra una donoMne ukta munikA bahuta hI tiraskAra kiyaa| munine bhI, jinendra bhagavAnake mukhakamalase nikale vivakSita tathA avivakSita rUpase aneka dharmoMkA nirUpaNa karanevAle, evaM pratyakSa siddha dravya tattvakA hetu sahita kathana karanevAle atizaya utkRSTa syAdvAdakA avalambana lekara usakA upadeza denevAle prAptakI prAmANikatA siddha kara dikhAI tathA parokSa tattvake viSayameM bhI unhIM prAptake dvArA kathita AgamakI samIcIna sthitikA nirUpaNa kara una duSTa brAhmaNoMkI vAda karanekI khujalI dUra kI evaM vidvajjanoMke 1tadjJAna-la / 2 gaNIndro kha0 / 3 mAgadhe kha0 / 4 nandAna l0|5 muni saGgha la / 6 nibasvato l0| 7 nAza la. suhetukamla / 6 saMsthitim la /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tayorjayadhvajaM prApadvijanasamarpitam / tau mAnabhaGgasambhUtakrodhI nizi zitAyudhau // 15 // paredyaH pApakarmANau vijane zuddhacetasam / pratimAyogamApanaM satyakaM munipuGgavam // 16 // zastre gAhantumudyuktAvanyAyo'yamiti krudhA / dvijau ' suvarNayakSeNa stambhitau kIlitAviva // 17 // tadA zaraNamAyAtAstanmAtRpitRbAndhavAH / munInAmAkulIbhUya yakSastAnavadatsudhIH // 18 // hiMsAdharmaM parityajya yadi jainezvaraM matam / bhavantaH svIkariSyanti bhavenmokSo'nayoriti // 19 // dspi bhItAstathA bADhaM kariSyAma iti drutam / muniM pradakSiNIkRtya praNasya vidhipUrvakam // 20 // * mithyaiva pratyapadyanta dharmaM zrAvakapAlitam / tatastatstambhanApAye sati taistAvudIritau // 21 // virantavyamito dharmAdasmAddhetorupAsitAt / ini nAtmArAsanmArgAcelatuH kAlalabdhitaH // 22 // tena saMkrudhya te tAbhyAM mRtvA pApavipAkataH / abhrAmyan kugatIdIrghaM tau ca brAhmaNaputrakau // 23 // matau jIvitasyAnte kalpe saudharmanAmani / paJcapalyopamAyuSkau jAtau pAriSadAmibhau // 24 // tatrAnubhUya sadbhogAn dvIpe'smin kauzale pure / sAkete'riJjayo rAjA sazauryo'bhUdariJjayaH 3 // 25 // tayArha dAsavAkchreSThI vaprazrIstanmanaH priyA / agnibhUtistayoH pUrNabhadro'nyo mANibhadrakaH // 26 // sutau samudabhUtAM tAvanyedyaH sa mahIpatiH / siddhArthavanamadhyasthamahendragurusannidhim // 27 // hubhiH saha samprApya zrutvA dharmaM vizuddhadhIH / arindame samAropya rAjyabhAraM bharakSame // 28 // arhAsAdibhiH sArddhaM saMyamaM pratyapadyata / tatraiva pUrNabhadreNa prAktanaM madgurudvayam // 29 // 408 dvArA samarpaNa kI huI unakI vijaya patAkA chIna lI / mAna bhaMga honese jinheM krodha utpanna huA hai aise donoM hI pApI brAhmaNa' tIkSNa zastra lekara dUsare dina rAtrike samaya nikle| usa samaya zuddha cittake dhAraka vahI satyaka muni, ekAnta sthAnameM pratimA yoga dhAraNa kara virAjamAna the so ve pApI brAhmaNa unheM zastrase mArane ke lie udyata ho gaye / yaha dekhakara aura yaha anyAya ho rahA hai aisA vicArakara suvarNayakSa ne krodhameM Akara una donoM brAhmaNoMko kIlita hueke samAna stambhita kara diyAjyoMkA tyoM roka diyaa||6-17|| yaha dekhakara unake mAtA, pitA, bhAI Adi saba vyAkula hokara muniyoMkI zaraNa meM Aye / taba buddhimAn yakSane kahA ki 'yadi tuma loga hiMsAdharmako chor3akara jainadharma svIkRta karoge to ina donoMkA chuTakArA ho sakatA hai' / / 18-16 / / yakSakI bAta sunakara saba Dara gaye aura kahane lage ki hama loga zIghra hI aisA kareMge arthAt jainadharmaM dhAraNa kareMge / itanA kahakara una logoMne munirAjakI pradakSiNA dI, unheM vidhipUrvaka praNAma kiyA aura jhUThamUTha hI zrAvaka dharma svIkRta kara liyA / tadanantara donoM putra jaba kIlita honese chUTa Aye taba unake mAtA-pitA Adine unase kahA ki aba yaha dharma chor3a denA cAhiye kyoMki kAraNa vaza hI ise dhAraNa kara liyA thA / una putroMkI kAlalabdhi anukUla thI ata: ve apane dvArA grahaNa kiye hue sanmArgase vicalita nahIM hue / / 2022 // putroM kI yaha pravRtti dekha, unake mAtA-pitA Adi unase krodha karane lage aura marakara pApake udayase dIrghakAla taka aneka kugatiyoMmeM bhramaNa karate rhe| udhara una donoM brAhmaNa-putroMne vratasahita jIvana pUrA kiyA isalie marakara saudharma svarga meM pA~ca palyakI AyuvAle pAriSada jAtike zreSTha deva hue / / 23-24 / / vahA~ para unhoMne aneka uttama sukha bhoge / tadanantara isI jambUdvIpake kozala deza sambandhI ayodhyA nagarI meM zatruoM ko jItanevAlA ariMjaya nAmakA parAkramI rAjA rAjya karatA thA / usI nagarImeM eka addAsa nAmakA seTha rahatA thA usakI strIkA nAma vaprazrI thaa| ve agnibhUti aura vAyubhUtika jIva pA~caveM svargase cayakara unhIM arhadAsa aura vaprazrIke kramazaH pUrNabhadra aura maNibhadra nAmake putra hue| kisI eka dina rAjA ariMjaya, siddhArtha nAmaka vanameM virAjamAna mahendra nAmaka guruke samIpa gayA / vahA~ usane aneka logoMke sAtha dharmakA upadeza sunA jisase usakI buddhi atyanta pavitra ho gaI aura usane bhAra dhAraNa karanemeM samartha arindama nAmaka putrake Upara rAjya bhAra rakhakara dAsa Adi ke sAtha saMyama dhAraNa kara liyaa| usI samaya pUrNabhadra nAmaka zreSThi-putrane 1 sudharma ityapi kvacit / 2 mithyA pratyapadyanta la0 ( chandobhaGgaH ) / 3 riM jayan ma0, la0 /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitama pava 40 kAdha vartata ityetatparipRSTo munirjgii| jinadharmavirukhasvAtkRtapApo'bhavanbhRtaH // 30 // ratnaprabhAbile sarpAvartanAni tto'jni| mAtaGgaH kAkajahAkhyaH somadevo bhavatpitA // 31 // mAtAgnilA ca tasyaiva jAyate sma zunI gRhe / ihesyAkarNya tatprokta tena tau paribodhitau // 32 // samprApyopazamaM bhAvaM sannyasya vidhinA mRtH| kAkajavo'bhavanandIzvaradvIpe nidhIzvaraH // 33 // tatpurAdhIzvarArindamAkhyabhUbhRtpateH sutA / zrImatyAzca zunI suprabuddhAkhyAjAyata priyA // 35 // sampUrNayauvanA yAntI sA svayaMvaramaNDapam / yakSeNa bodhitA dIkSAmitvApya priyadarzanAm // 35 // jIvitAnte'bhavadevI maNicUleti rUpiNI / saudharmAdhipateH pUrNabhadrastadanujo'pi ca // 36 // saptasthAnagatau khyAtazrAvako tau dRddhvrtau| prAnte sAmAnikau devau jAtau saudharmanAmani // 3 // dvisAgaropamAtItau dvIpe'tra kurujAGgale / hAstinAkhyapurAdhIzasyAhadAsamahIpateH // 38 // kAzyapAyAzca putrau tau madhukrIDavanAmako / samabhUtAM tayo rAjA rAjatvayuvarAjate // 39 // vidhAya vimalAM prApadvimalaprabhaziSyatAm / kaNThAntAmalakAkhyasya purasyezaH kadAcana // 40 // sthAntakanakasya svaM samAyAtasya sevitam / kAntAM kanakamAlAkhyAM samIkSya madanAturaH // 4 // svIcakAramadhuH zokAdrathAntakanakAiyaH / pAve 'dvijaTisajJasya tApasavratamAdade // 42 // madhukrIDavayorevaM kAle gacchatyathAnyadA / samyagAkarNya sarma madhuvimalavAhanAt // 43 // gahaNaM svadurAcAre kRtvA krIDavasaMyutaH / saMyama samavApyAnte saMzrityArAdhanAvidhim // 14 // munirAjase pUchA ki hamAre pUrvabhavake mAtA-pitA isa samaya kahA~ para haiM ? uttarameM munirAja kahane lage ki tere pitA somadevane jinadharmase viruddha hokara bahuta pApa kiye the ataH vaha marakara ratnaprabhA pRthivIke sarpAvarta nAmake vilameM nArakI huA thA aura vahA~ se nikalakara aba isI nagarameM kAkajaMgha nAmakA cANDAla huA hai| isI taraha terI mAtA agnilAkA jIva marakara usI cANDAlake ghara kuttI huA hai| munirAjake vacana sunakara pUrNabhadrane una donoM jIvoMko saMbodhA jisase upazama bhAvako prApta hokara donoMne vidhipUrvaka saMnyAsa dhAraNa kiyA aura usake phalasvarUpa kAkajaGka to nandIzvara dvIpameM kubera nAmakA vyantara deva huaa| aura kuttI usI nagarake svAmI arindama nAmaka rAjAkI zrImatI nAmakI rAnIse suprabuddhA nAmakI pyArI putrI huI / / 25-34 / / jaba vaha pUrNa yauvanavatI hokara svayaMvara-maNDapakI ora jA rahI thI taba usake pUrvajanmake pati kuvera nAmaka yakSane use samajhAyA jisase usane priyadarzanA nAmakI AryikAke pAsa jAkara dIkSA dhAraNa kara lI aura Ayuke antameM vaha saudharma indrakI maNicUlA nAmakI rUpavatI devI huI / idhara pUrNabhadra aura usake choTe bhAI maNibhadrane bar3I dRr3hatAse zrAvakake vrata pAlana kiye, sAta kSetro meM dhana kharca kiyA aura Ayuke antameM donoM hI saudharma nAmaka svargameM sAmAnika jAtike deva hue // 35-37 // vahA~ unakI do sAgarakI Ayu thI, usake pUrNa hone para ve isI jambUdvIpake kurujAMgala deza sambandhI hastinApura nagarake rAjA ahahAsakI kAzyapA nAmakI rAnIse madhu aura krIDava nAmake putra hue| kisI ekadina rAjA ahahAsane madhuko rAjya aura krIDavako yuvarAja pada dekara vimalaprabha munikI nirdoSa ziSyatA prApta kara lI arthAt unake pAsa dIkSA dhAraNa kara lii| kisI samaya amalakaNTha nagarakA rAjA kanakaratha (hemaratha) rAjA madhukI sevA karaneke lie usake nagara AyA thA vahA~ usakI kanakamAlA nAmakI strIko dekhakara rAjA madhu kAmase pIr3ita ho gyaa| nidAna usane kanakamAlAko svIkRta kara liyA-apanI strI banA liyaa| isa ghaTanAse rAjA kanakarathako bahuta nirveda huA jisase usane dvijaTi nAmaka tApasake pAsa vrata le liye| idhara madhu aura krIDavakA kAla sukhase vyatIta ho rahA thaa| kisI eka dina madhune vimalavAhana nAmaka munirAjase acchI taraha dharmakA svarUpa sunA, apane durAcArakI nindA kI aura krIDavake sAtha-sAtha saMyama dhAraNa kara liyaa| Ayuke antameM vidhipUrvaka ArAdhanA kara madhu aura krIDava donoM hI mahAzukra svargameM indra hue| Ayuke antameM vahA~se cyuta hokara bar3A bhAI bhadhukA 1 dvijAdi-ma0 / jaTila ityapi kacit /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam anvabhUtsa mahAzukrasyAdhipatyaM sahAnujaH / svAyurante tatazcyusvA svAvazeSazubhodayAt // 45 // susvapnapUrvaka jyeSTho rukmiNyAmabhavassutaH / durAcArAjitaM pApaM saccaritreNa nazyati // 46 // dvitIye'hani tadvAlasaJcitogrAdhasannibhaH / devo jyotirgaNe jAto dhUmaketusamAhvayaH // 40 // gacchanyadRcchayA byorina vihtuvaatrNhsaa| vimAne sve te vAnyaiH pradyannasyoparisthite // 10 // caramANAmya kenedaM kRtamityupayuktavAn / vibhaGgAdAtmanaH zatru jJAtvA prAktanajanmani // 49 // rathAntakanakasyAyaM darpAhArAnmamAharat / tatphalaM prApayAmyenamiti vairAgninA jvalan // 50 // vidhAya sa mahAnidrAmantaHpuranivAsinAm / tamuddha tyAbdamArgeNa dUraM nItvA yathAciram // 5 // anubhUya mahAduHkha kuryAtprANavimocanam / kariSyAmi tathetyasya puNyenaivaM pracoditaH // 52 // avaruhya nabhobhAgAdvane khadiranAmani / zilAyAstakSakAkhyAyAH kSiptvAdhastAdamuM gataH // 53 // tadaiva vijyaardhaadridkssinnshrennibhuussnne| viSaye'mRtavatyAkhye meghakUTapurAdhipaH // 54 // kAlasaMvaravidyAdharezaH kaanycnmaalyaa| saha jainIzvarIrAH priyayA prAcituM prayAn // 55 // mahAzilAkhilAGgAticalanaM vIkSya vismayAt / samantAdvIkSamANo'sau dRSTrA bAlaM jvalatprabham // 56 // prAkRto'yaM na kenApi kopaatpraagjnmvairinnaa| nikSiptaH pApinA'muSmin pazya bAlArkabhAsvaraH // 57 // tasmAtavAstu putro'yaM gRhANAmu manorame / ityAhovAca sApyasmai yauvarAjyaM dadAsi cet // 58 // grahISyAmIti tenApi pratipadya tathAstviti / tatkarNagatasauvarNapatreNAraci paTTakaH // 59 // tau taM bAla samAdAya puramAviSkRtotsavam / pravizya devadattAkhyAM vyadhAtAM vidhipUrvakam // 60 // jIva apane avaziSTa puNya karma ke udayase zubha svapna pUrNaka rukmiNIke putra utpanna huA hai so ThIka hI hai kyoMki durAcArake dvArA kamAyA huA pApa samyaka cAritrake dvArA naSTa ho hI jAtA hai // 35-46 // idhara rAjA kanakarathakA jIva tapazcaraNakara dhUmaketu nAmakA jyautiSI deva huA thaa| vaha bAlaka pradyumnake pUrvabhavameM saMcita kiye hue tIvra pApake samAna jAna par3atA thaa| kisI dUsare dina vaha icchAnusAra vihAra karaneke lie AkAzameM vAyuke samAna vegase jA rahA thA ki jaba usakA vimAna caramazarIrI pradyumnake Upara pahuMcA taba vaha aisA ruka gayA mAno kinhIM dUsaroMne use pakar3akara roka liyA ho| yaha kArya kisane kiyA hai ? yaha jAnaneke lie jaba usane upayoga lagAyA taba vibhaGgAvadhi jJAnase use mAlUma huA ki yaha hamArA pUrvajanmakA zatru hai| jaba maiM rAjA kanakaratha . thA taba isane darpavaza merI strIkA apaharaNa kiyA thaa| aba ise usakA phala avazya hI cakhAtA huuN| aisA vicArakara vaha vaira rUpI agnise prajvalita ho uThA / / 47-50 / / vaha antaHpurameM rahanevAle logoMko mahAnidrAse acetakara bAlaka pradyumnako uThA lAyA aura AkAzamArgase bahuta dUra le jAkara socane lagA ki maiM isakI aisI dazA karU~gA kijisase cirakAla taka mahAdaHkha bhogakara prANa chor3a de-mara jAve / aisA vicArakara vaha bAlakake puNyase prerita huA AkAzase nIce utarA aura khadira nAmakI aTavImeM takSaka zilAke nIce bAlakako rakhakara calA gayA / / 51-53 // usI samaya vijayA parvatakI dakSiNa zreNIke AbhUSaNa svarUpa mRtavatI nAmaka dezake kAlakRTa nagarakA svAmI kAlasaMvara nAmakA vidyAdhara rAjA apanI kAJcanamAlA nAmakI strIke sAtha jinendra bhagavAnakI pratimAoMkI pUjA karaneke lie jA rahA thA // 54-15 // vaha usa bar3I bhArI zilAke samasta aGgoMko jorase hilatA dekha AzcaryameM par3a gyaa| saba ora dekhanepara use dedIpyamAna kAntikA dhAraka bAlaka dikhAI diyaa| dekhate hI usane nizcaya kara liyA ki 'yaha sAmAnya bAlaka nahIM hai, koI pUrvajanmakA vairI pApI jIva krodhavaza ise yahA~ rakha gayA hai| he priye ! dekha, yaha kaisA bAlasUryake samAna dedIpyamAna ho rahA hai| isalie he sundarI! yaha terA hI putra ho, tU ise le le| isa prakAra bAlakako uThAkara vidyAdharane apanI strIse khaa| vidyAdharIne uttara diyA ki 'yadi Apa ise yuvarAjapada dete haiM to le luuNgii| rAjAne usakI bAta svIkAra kara lI aura rAnIke kAnameM par3e hue suvarNake patrase hI usakA paTTabaMdha kara diyA // 56-56 / / isa prakAra 1 kAlasaMbhava la0 / 2 bhAskaraH la !
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitamaM parva tadvAlalAlanAlIlAvilAsaihRSTacetasoH / tayorgacchati niyAja kAle susukhabhoginoH // 6 // itaH sutaviyogena rukmiNI zokavahinA / dahyamAnA sthalAmbhojavallIva vanavAhinA // 12 // sampattirvA caritrasya dayAbhAvavivarjitA / kAryAkAryavicAreSu mandamandeva zemuSI // 13 // meghamAleva kAlena nirgljlsNcyaa| nAbabhAse 1gate prANe va bhavetsuprabhA tanoH // 64 // tathaiva vAsudevo'pi tadviyogAdagAcchucam / pRthaktarulatAyoge na vanaparitADanam // 65 // jalAzayastRSArtasya kekino jldaagmH| yathA tathAsya santRpyai sannidhiM nArado'gamat // 66 // taM vIkSya bAlavRttAntaM haritaktvAbhyadhAdidam / tvayA kenApyupAyena kvApi so'nviSyatAmiti // 6 // nAradastatsamAkarNya zRNu pUrva videhaje / nagare puNDarIkiNyAM mayA tIrthakRto girA // 68 // svayaMprabhasya jJAtAni vArtA bAlasya pRcchatA / bhavAntarANi tavRddhisthAna lAbho mahAnapi // 69 // sahayogo yuvAbhyAzca tasya SoDazavatsaraiH / ityasau vAsudevaJca rukmiNIJca yathAzratam // 70 // praabodhyttyostsmaatsursenaanRlokyoH| prAdurbhAvAjjinasyeva' pramodaH paramo'bhavat // 71 // krameNa kRtapuNyo'sau tatra sampUrNayauvanaH / kadAcidAjJayA rAjJaH pradyumnaH sabalo balI // 72 // gatvA dviSo'gnirAjasya vikramAdupari svayam / niSpratApaM vidhAyainaM yuddha jitvArpayatpituH // 73 // rAjA kAlasaMvara aura rAnI kAJcanamAlAne usa bAlakako lekara aneka utsavoMse bhare hue apane nagarameM praveza kiyA aura bAlakakA vidhipUrvaka devadatta nAma rakkhA / / 60 // usa bAlakake lAlanapAlana tathA lIlAke vilAsoMse jinakA citta prasanna ho rahA hai aura jo sadA uttamottara anubhava karate rahe haiM aise rAjA-rAnIkA samaya vinA kisI chalase vyatIta hone lagA / / 61 // idhara jisa prakAra dAvAnalase gulAbakI vela jalane lagatI hai usI prakAra putra-virahake kAraNa rukmiNI zokAgnise jalane lgii||62|| jisa prakAra cAritrahIna manuSyakI dayAbhAvase rahita sampatti zobhA nahIM detI, athavA jisa prakAra kArya aura akAryake vicArameM zithila buddhi suzobhita nahIM hotI aura jisa prakAra kAla pAkara jisakA pAnI barasa cukA hai aisI meghamAlA suzobhita nahIM hotI usI prakAra vaha rukmiNI bhI suzobhita nahIM ho rahI thI so ThIka hI hai kyoMki prANa nikala jAnepara zarIrakI zobhA kahA~ rahatI hai ? // 63-64 // rukmiNIkI bhAMti zrIkRSNa bhI putrake viyogase zokako prApta hue so ThIka hI hai kyoMki jaba vRkSa aura latAkA saMyoga rahatA hai taba unheM naSTa karaneke lie alagaalaga vajrapAtakI AvazyakatA nahIM rahatI // 65 // jisa prakAra pyAsase pIr3ita manuSyake lie jalAzayakA milanA sukhadAyaka hotA hai aura mayUrake lie meghaka sukhadAyI hotA hai usI prakAra zrIkRSNako sukha deneke lie nArada unake pAsa AyA // 66 // use dekhate hI zrIkRSNane bAlakakA saba vRttAnta sunAkara kahA ki jisa kisI bhI upAyase jahA~ kahIM bhI saMbhava ho Apa usa bAlakI khoja kIjiye // 67 / / yaha sunakara nArada kahane lagA ki suno 'parvavideha kSetrakI puNDarIkiNI nagarImeM svayaMprabha tIrthakarase maiMne bAlakakI bAta pUchI thI / apane praznake uttarameM maiMne unakI vANIse bAlakake pUrva bhava jAna liye haiM, vaha vRddhikA sthAna hai arthAt saba prakArase bar3hegA, use bar3A lAbha hogA aura solaha varSa bAda usakA Apa donoMke sAtha samAgama ho jaavegaa| isa prakAra nAradane jaisA sunA thA vaisA zrIkRSNa tathA rukmiNIko samajhA diyA // 68-70 // jisa prakAra jinendra bhagavAnakA janma hote hI devoMkI senA tathA manuSya lokameM parama harSa utpanna hotA hai usI prakAra nAradake vacana sunate hI rukmiNI tathA zrIkRSNako parama harSe utpanna huA // 1 // udhara puNyAtmA devadatta (pradyamna) krama-kramase navayauvanako prApta haa| kisI eka samaya atizaya balavAn pradyumna pitAkI AjJAse senA sAtha lekara apane parAkramase svayaM hI agnirAja zatruke Upara jA car3hA aura use yuddha meM pratApa rahita banA jItakara le AyA tathA pitAko sauMpa 1 gataprANe la0 / 2-hinasyeva sa0 /
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tadA dRSTApadAnasya pradyumnasya khagAdhipaH / parArdhyavastudAnena mahatI mAnanAM vyadhAt // 5 // avatIrNamiva svagAMdhauvanakavibhUSaNam / bhuvaM kadAcidrapamAhAyazcAtibhAsvaram // 75 // avalokya smarAkAntabuddhayA kaanycnmaalyaa| janmAntarAgatasnehakRtAneka vikArayA // 76 // prakAzayantyA svAntasthaM bhAvaM paappriitsh| kumAra tubhyaM maiyAM gRhANa vidhipUrvakam // 77 // prajJaptividyAmityuktastayA maayaamyehyaa| so'pi mAtastathaivAhaM kariSyAmIti sammadAt // 70 // AdAya dhImAMstAM vidyA siddhakUTamupAgamat / kRtvA tatra namaskAraM cAraNau munipuGgavau // 79 // zritvA zrutvA tato dharma jJAtvA vidyAprasAdhane / hetuM tadupadezena saJjayantaM samAzrayat // 80 // Akarya tatpurANaJca tadarcApAdasaMzrayAt / vidyAM sampAdya sajAtasammadaH puramAgamat // 81 // dRSTvA dviguNitAkArazobhaM taM kAmakAtarA / prArthayantI bahupAyairanicchantaM mahAmatim // 2 // puruSavratasampannamatidveSAdabUbudhat / kumAraH sahavAsasya yogyo nAyaM kuceSTitaH // 83 // jAnAmyanabhijAtasvamasyota khacarAdhipam / vicAravikala: so'pi tadukta tatpratItavAn // 84 // vidyuiMSTrAdikAnpazcazatAni tanujAnmithaH |aaiy devadatto'yaM 4dauSTayopAMzuvadhocitaH // 85 // nataH kenApyupAyena bhavadbhiH kriyatAM vyasuH / ityAha khacarAdhIzo5 labdhAjJAste'pi kopinaH // 86 // svayaM prAgapi taM hantuM kRtamantrAH parasparam / tatheti pratipadyAtI niryayustazcikIrSavaH // 87 // diyA // 72-73 // usa samaya rAjA kAlasaMvarane, jisakA parAkrama dekha liyA hai aise pradyumnakA zreSTha vastue~ dekara bahuta bhArI sanmAna kiyA // 74 // yauvana hI jisakA AbhUSaNa hai, jo svargase pRthivIpara avatIrNa hueke samAna jAna par3atA hai, aura jo AbhUSaNoMse atyanta dedIpyamAna hai aise pradyanako dekhakara kisI samaya rAjA kAlasaMvarakI rAnI kAzcanamAlAkI buddhi kAmase AkrAnta ho gai, vaha pUrvajanmase Aye hue snehake kAraNa aneka vikAra karane lagI, tathA pApase yukta ho apane manakA bhAva prakaTa karatI huI kumArase kahane lagI ki 'he kumAra' maiM tere lie prajJapti nAmakI vidyA denA cAhatI hU~ use tU vidhi pUrvaka grahaNa kara' / isa prakAra mAyA pUrva ceSTAse yukta rAnIne khaa| buddhimAna pradyumnane bhI 'he mAtA! maiM vaisA hI karU~gA' yaha kahakara bar3e harSase usase vaha vidyA le lI aura use siddha karaneke lie siddhakUTa caityAlayakI ora gamana kiyaa| vahA~ jAkara usane cAraNaRddhi dhArI muniyoMko namaskAra kiyA, unase dharmopadeza sunA aura tadanantara unake kahe anusAra vidyA siddha karaneke lie saJjayanta munikI pratimAkA Azraya liyA // 75-80 // usane saMjayanta munikA purANa sunA, unakI pratimAke caraNoMke Azrayase vidyA siddha kI aura tadanantara harSita hotA huA vaha apane nagarako lauTa AyA / / 81 // vidyA siddha honese usake zarIrakI zobhA dUnI ho gaI thI ataH use dekhakara rAnI kAJcanamAlA kAmase kAtara ho utthii| usane aneka upAyoMke dvArA kumArase prArthanA kI parantu mahAbuddhimAna kumArane usakI icchA nahIM kii| jaba use isa bAtakA patA calA ki yaha kumAra puruSavrata sampanna hai aura hamAre sahavAsake yogya nahIM hai taba usane apane pati kAlasaMvarase kahA ki yaha kumAra kuceSTA yukta hai ataH jAna par3atA hai ki yaha kulIna nahIM hai-uccakulameM utpanna huzrA nahIM hai| vicAra rahita kAlasaMvarane svIkI bAtakA vizvAsa. kara liyaa| usane usI samaya vidyudaMSTra Adi apane pA~ca sau putroMko bulAkara ekAntameM AjJA dI ki 'yaha devadatta apanI duSTatAke kAraNa ekAntameM badha karaneke yogya hai ataH Apa loga ise kisI upAyase prANarahita kara ddaaliye| isa prakAra vidyAdharoMke rAjA kAlasaMvarase AjJA pAkara ve pA~ca sau kumAra atyanta kupita ho utthe| ve pahale hI use mAraneke lie paraspara salAha kara cuke the phira rAjAkI AjJA prApta ho gaI / 'aisA hI karU~gA' yaha kahakara unhoMne pitAkI AjJA zirodhArya kI aura sabake 1 dehavikArayA la / 2 prajJapta ga0 / prazApti la0 / ma0 pustake tu eSa zlokaH pribhrssttH| 3 saMmudA kh0,dh.| 4 doSyupAMzu l0| 5 khacarAdhIzalandhA la0 / khacarAdhIzAmadhA kha0, ga0, 50, ma. / 6 te hantuM g0|
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitama pargha 453 hiMsA pradhAnazAstrAdvA rAjyAdvA nayavarjitAt / tapaso cApamArgasthAdduSkalanAd dhruvaM kSatiH // 88 // cAlayanti sthirAmRJcI nayanti viparItatAm / chAdayanti matiM dIptAM striyo vA doSavikriyAH // 89 / / tadaiva toSo roSazca pApinInAM priyAnprati / na hetustatra ko'pyanyo lAbhAlAbhadvayAdvinA // 9 // akAryamavaziSTaM yaktanAstIha kuyoSitAm / muktvA putrAbhilASitvametadapyetayA kRtam // 11 // yoSitsu vratazIlAdisatkriyAzcAmavanti cet / na zuddhiM tAH svaparyantaM kathaM nAyAntvasaskriyAH // 12 // bhambho vAmbhojapatreSu cittaM tAsAM na keSucit / sthAstra tiSThadapi spRSTApyaspRSTavadataH pRthaka // 13 // sarvadoSamayo bhAvo durlakSyaH sarvayoSitAm / duHsAdhyazca mahAmohAvaho'sau sannipAtavat // // 54 // kaH kaM kiM vakti keneti vicArya kAryakAriNA / aihikAmuSmikArtheSu tato'yaM naiti vaJcanAm // 15 // pramANavacanaH kiM vA neti vaktA parIkSyatAm / viduSA tasya vRttena parijJAnena ca sphuTam // 16 // etasminsambhavedeta veti nayavedinA / tadAcAraiH parIkSyaH prAgyamuddizya vacassa ca // 9 // kiM pratyeyamidaM neti zabdenArthena ca dhravam / ukta vyakta parIkSyaM tatsamIkSApUrvakAribhiH // 98 // bhiyA snehena lobhena mAtsaryeNa dhA diyaa| kimabodhena bodhena pareSAM preraNena vA // 19 // vaktItyetanimittAni parIkSyANi sumedhasA / evaM pravartamAno'yaM vidvAnvidvatsu ceSyate // 10 // saba use pUrA karanekI icchA karate hue nagarase bAhara nikala pdd'e| yahI AcArya kahate haiM ki jisa prakAra hiMsA pradhAna zAstrase, nIti rahita rAjyase aura mithyA mArga sthita tapase nizcita hAni hotI hai usI prakAra duSTa strIse nizcita hI hAni hotI hai // 82-88 / / doSoMke vikAroM yukta striyA~ manuSyakI sthira buddhiko caJcala banA detI haiM, sIdhIko kuTila banA detI hai aura dedIpyamAna buddhiko Dhaka letI haiM / / 88 || ye pApinI striyA~ apane patiyoMke prati usI samara santuSTa ho jAtI haiM aura usI samaya krodha karane lagatI haiM aura inake aisA karanemeM lAbha vA hAni ina doke sivAya anya kucha bhI kAraNa nahIM hai||10|| saMsArameM aisA koI kArya bAkI nahIM jise khoTI striyA~ nahIM kara sakatI hoN| hA~, putrake sAtha vyabhicArakI icchA karanA yaha eka kArya bArka thA parantu kAJcanamAlAne vaha bhI kara liyA // 61|| jina kinhIM triyoMmeM vrata zIla Adi sakriyA rahatI haiM ve bhI zuddhiko prApta nahIM hotI phira jinameM sakriyAe~ nahIM haiM ve apana azuddhatAke parama prakarSako kyoM na prApta hoM ? / / 62 // jisa prakAra kamalake pattoMpara pArna sthira nahIM rahatA usI prakAra ina striyoMkA citta bhI kinhIM puruSoMpara sthira nahIM tthhrtaa| vaha sparza karake bhI sparza nahIM karanevAleke samAna unase pRthaka rahatA hai||3|| saba striyoMke saba doSoMse bhare bhAva durlakSya rahate haiM-kaSTase jAne jA sakate haiN| ye sannipAtake samAna duHsAdhya tathA bahuta bhArI moha utpanna karanevAle hote haiM // 14 // kauna kisake prati kisa kAraNase kyA kahatA hai !' isa bAtakA vicAra kArya karanevAle manuSyako avazya karanA cAhie / kyoMki jo isa prakArakA vicAra karatA hai vaha isa loka tathA paraloka sambandhI karmoM meM kabhI pratAraNA ko prApta nahIM hotA-ThagAyA nahIM jAtA ||65||'yh vaktA prAmANika vacana bolatA hai yA nahIM isa bAtakI parIkSA vidvAn puruSako usake AcaraNa athavA jJAnase spaSTa hI karanA cAhie // 66 // nayoMke jAnanevAle manuSyako pahale yaha dekhanA cAhiye ki isameM yaha bAta saMbhava hai bhI yA nahIM? isI prakAra jise lakSyakara vacana kahe jAne pahile usake AcaraNase usakI parIkSA kara lenI caahie| vicAra kara kArya karanevAle manuSyako zabda athavA arthake dvArA kahe hue padArthakA 'yaha vizvAsa karaneke yogya hai athavA nahIM isa prakAra spaSTa hI parIkSA kara lenI cAhie // 67-68 / / 'yaha jo kA rahA hai so bhayase kaha rahA hai, yA snehase kaha rahA hai, yA lobhase kaha rahA hai, yA mAtsaryase kaha rahA hai, yA krodhase kaha rahA hai, yA lajjAse kaha rahA hai, yA ajJAnase kaha rahA hai, yA jAnakara kaha raha hai, aura yA dUsaroMkI preraNAse kaha rahA hai, isa prakAra buddhimAn manuSyako nimittoMkI parIkSa 1 vaam-l.|2 vaktuHga0, gha0, ma0 / 3 budhA l0| 4 claa|
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 mahApurANe uttarapurANama sA strItvAnAvabudhyeta duSTA kaSTamayaJca tat / ziSTAziSTAnusaMziSTau ziSTaH saMmomuhIti yat // 1.1 // tadaiva taM samutsAhya vihata te vanaM gatAH / agnikuNDaM pradaryAsya patantyasminmabhIravaH // 1.2 // ityAhuH so'pi tacchRtvA nyapatarAtra nirbhayaH / vicArayati dhImA~zca na kArya daivacoditaH // 13 // devyaiSo'tra nivAsinyA prtigRhyaabhipuujitH| kanakAmbarabhUSAdidAnenAsmAdviniryayau // 10 // tasmAdvismayamApanA gatvA te'nyatra taM punaH / protsAhya meSabhUbhormadhyaM prAvezayankhalAH // 105 // parvato meSarUpeNa patantau bhujazAlinam / tamirudhya sthitaM dRSTvA tuSTAtadvatadevatA // 106 // . tasmai divye dadau ratnakuNDale makarAGkite / tato nirgatavAnbhUyastanirdezAdvizan bilam // 10 // varAhAgurasAvugramApatantaM varAhakam / kareNaikena draSTAyAM dhRtvAnyenAsya mastakam // 108 // prahRtya helayA tasthau tasyAsAdhAraNehitam / samIkSya devatAtrasthA rugmiNIpriyasunave // 109 // zaka vijayaghoSAkhyaM mahAjAlamapi dvayam / dadAti sma sapuNyAnAM ka vA lAbho na jAyate // 11 // tathA kAlaguhAyAzca mahAka lAkhyarAkSasAt / vRSabhAkhyaM rathaM ratnakavacaM cApa nirjitAt // 11 // vidyAdhareNa kenApi khacaraH ko'pi kiilitH| taruddhaye sa kAmasya' dRSTigocaramApatat // 112 // asahmavedanArtasya kheTakasya ca vIkSaNAt / iGgitajJo hareH putro'GgulikA bandhamocanIm // 113 // kheTakasthAM samAdAya samabhyajya vilocane / kRtopakAraH4 samprApattasmAdvidyArya mahat // 114 // karanI cAhie / jo manuSya isa prakAra pravRtti karatA hai vaha vidvAnoMmeM bhI vidvAn mAnA jAtA hai // 6-100 / / 'acchI aura burI AjJA denemeM jo ziSTa (uttama ) puruSa bhI bhUlakara jAte haiM vaha bar3e kaSTakI bAta hai| yaha bAta duSTA strI apane strIsvabhAvake kAraNa nahIM samajha pAtI hai / / 101 / / athAnantara-ve vidyudaMSTra Adi pA~ca sau rAjakumAra pradyumnako utsAhita kara usI samaya vihAra karaneke lie vanakI ora cala diye| vahA~ jAkara unhoMne pradyamnake lie agnikuNDa dikhAkara kahA ki jo isameM kUdate haiM ve nirbhaya kahalAte haiN| unakI bAta sunakara pradyumna nirbhaya ho usa agnikuNDameM kUda pdd'aa| so ThIka hI hai kyoMki bhAgyase prerita huA buddhimAn manuSya kisI kAryakA vicAra nahIM karatA / / 102-103 / / usa kuNDameM kUdate hI vahA~kI rahanevAlI devIne usakI aga kI tathA suvarNamaya vastra aura AbhUSaNAdi dekara usakI pUjA kii| isa taraha devIke dvArA pUjita. hokara pradyumna usa kuMDase bAhara nikala AyA // 104 // isa ghaTanAse una sabako Azcarya huA tadanantara ve duSTa use utsAhitakara phirake cale aura meSake AkArake do parvatoM ke bIcameM use ghusA diyA // 105 // vahA~ do parvata meSakA AkAra rakha donoM orase usa para girane lage taba bhujAoMse suzobhita pradyanna una donoM parvatoMko rokakara khar3A ho gyaa| yaha dekha vahA~ rahanevAlI devIne saMtuSTa hokara use makarake cihnase cihnita ratnamayI do divya kuNDala diye| vahAMse nikalakara pradyumna, bhAiyoMke AdezAnusAra varAha parvatakI guphAmeM ghusaa| vahA~ eka varAha nAmakA bhayaMkara deva AyA no pradyamnane eka hAthase usakI dAr3ha pakar3a lI aura dUsare hAthase usakA mastaka ThokanA zurU kiyA isa taraha vaha donoM jabar3oMke bIcameM lIlApUrvaka khar3A ho gyaa| rukmiNIke putra pradyumnakI ceSTA dekhakara vahAM rahanevAlI devIne use vijayaghoSa nAmakA zaGkha aura mahAjAlameM do vastue~ dii| so ThIka hI hai kyoMki puNyAtmA jIvoMko kahA~ lAbha nahIM hotA hai ? // 106-110 // isI taraha usane kAla nAmaka guhAmeM jAkara mahAkAla nAmaka rAkSasako jItA aura usase bha nAmakA ratha tathA ratnamaya kavaca prApta kiyA / / 111 // Age calakara kisI vidyAdharane kisI vidyAdharako do vRkSoMke bIca meM kIlita kara diyA thA vaha pradyanako dikhAI diyA, vaha kIlita huzrA vidyAdhara asahya vedanAse duHkhI ho rahA thaa| yadyapi usake pAsa vandhanase chur3AnevAlI guTikA thI parantu kIlita honeke kAraNa vaha usakA upayoga nahIM kara sakatA thaa| use dekhate hI pradyanna usake 1'iSTaziSTAnusaMziSTAziSTaH' la0 / iSTaM ziSTAnusaMziSTau ziSTaH' ma | iSTaziSTAnusaMziSTAviSThaH l| ga. pastake truTito'yaM zlokaH / 2 pradyumrasya / 3 guTikAM ma0,kha0 / gulikAM g0,10| kRtopkaarsNpraapt-b|
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitamaM parva surendrajAla jAlAntanarendra prastaraJca saH / punaH sahasravaktrAhibhavane zaGkhapuraNAt // 115 // bilAnnirgatya nAgazca nAgI ca makaradhvajam / citravarNaM dhanurnandakAkhyAsi kAmarUpiNIm // 116 // mudrikAJca prasannau tau samaM tasmai viteratuH / kampanena kapitthAMghripasyAsaM pAdukadvayam // 117 // tenAnarghya nabhoyAyi' devatAyAstadAzriteH / suvarNakakubhe paJcaphaNAhipatinApitAn // 118 // tarpaNastApano mohanAbhidhAno vilApanaH / mAraNazceti paJcaitAn zarAn samprApya puNyabhAk // 119 // maulimauSadhimAlAJca chatraM cAmarayugmakam / dattaM kSIravane markaTenAsmai paritoSiNA // 120 // sa" kadambamukhIvApyAM nAgapAzamavAptavAn / asya vRddherasoDhAraH sarve taM khagasUnavaH // 121 // yaH pAtAlamukhIvApyAM patetsa sakalezvaraH / bhavedityavadankAmo'pyavagamya tadiGgitam // 122 // prajJaptiM nijarUpeNa tasyAM vApyAmapIpatat / svayaM pArzve tirodhAya svarUpaM nayavitsthitaH // 123 // mahAzilAbhistaiH sarvairvidheyaM vadhamAtmanaH / viditvA kopasantapto vidyuddaMSTrAdividviSaH // 124 // gADhaM pAzena badhvAdho mukhAn prakSipya tatra saH / kRtvA zilApidhAnaJca prahitya nagaraM prati // 125 // jyotiSprabhaM kanIyAMsaM teSvAkramya zilAM sthitaH / pApino hi svapApena prApnuvanti parAbhavam // 126 // adhAtra nAradaM kAmacAriNaM 'nabhasastalAt / AgacchantaM nijasthAnaM harisUnuralokata // 127 // yathAvidhi pratIkSyainamabhyutthAnapurassaram / kRtasambhASaNastena praNItAtmaprapaJcakaH // 128 // pAsa gayA aura usake saMketa ko samajha gayA / usane vidyAdharake pAsakI guTikA lekara usakI A~khoM para pherA aura use bandhanase mukta kara diyA / isa taraha upakAra karanevAle pradyumnane usa vidyAdharame surendra jAla, narendra jAla, aura prastara nAmakI tIna vidyAe~ prApta kIM / tadanantara - vaha pradyumna, sahasravaktra nAmaka nAgakumArake bhavanameM gayA vahA~ usane zaGkha bajAyA jisase nAga aura nAgI donoM hI bila se bAhara Aye aura prasanna hokara unhoMne usake lie makara cihna se cihnita dhvajA, citravarNa nAmakA dhanuSa, nandaka nAmakA khaDga aura kAmarUpiNI nAmakI aMgUThI dI / vahA~ se calakara usane eka kaithakA vRkSa hilAyA jisake usapara rahanevAlI devI se AkAzameM calanevAlI do amUlya pAdukAe~ prApta kIM / / 112-117 / / vahA~se calakara suvarNArjuna nAmaka vRkSake nIce pahu~cA aura vahA~ paJca phaNavAle nAgarAjake dvArA diye hue tapana, tApana, modana, vilApana aura mAraNa nAmake pAMca vANa usa puNyAtmAko prApta hue / / 118-116 // tadanantara vaha kSIravanameM gayA vahA~ santuSTa hue markaTa devane use mukuTa, auSadhimAlA, chatra aura do camara pradAna kiye // 120 // isake bAda vaha kadambamukhI nAmakI bAvar3I meM gayA aura vahA~ ke devase eka nAgapAza prApta kiyA / tadanantara isakI vRddhiko nahIM sahanevAle saba vidyAdharaputra ise pAtAlamukhI bAvar3I meM le jAkara kahane lage ki jo koI isameM kUdatA hai vaha sabakA rAjA hotA hai / nItikA jAnanevAlA pradyumna una sabakA abhiprAya samajha gayA isalie usane prajJapti vidyAko apanA rUpa banAkara bAvar3I meM kudA diyA aura svayaM apane Apako chipAkara vahIM khar3A ho gayA / / 121-123 / / jaba use yaha mAlUma huA ki ye saba bar3I-bar3I zilAoM ke dvArA mujhe mAranA cAhate the taba vaha krodhase saMtapta ho uThA, usane usI samaya vidyuSTra Adi zatruoM ko nAgapAzase majabUtI ke sAtha bAMdhakara tathA nIcekI ora mukha kara usI bAvar3I meM laTakA diyA aura Uparase eka zilA Dhaka dii| una saba bhAiyoMmeM jyotiprabha sabase choTA thA so pradyumnane use samAcAra deneke lie nagarakI ora bheja diyA aura svayaM vaha usI zilApara baiTha gayA so ThIka hI hai kyoMki pApI manuSya apane pAse parAbhavako prApta karate hI haiM / / 124-126 / / 1 415 athAnantara- - pradyumnane dekhA ki icchAnusAra calanevAle nAradajI AkAza-sthalase apanI ora A rahe haiM / / 127 / / vaha unheM AtA dekha uThakara khar3A ho gayA usane vidhipUrvaka unakI pUjA kI, unake sAtha bAtacIta kI tathA nAradane usakA saba vRttAnta khaa| use sunakara pradyumna bahuta 1- gAmi la0 / 2 tadAzritaH la0 / tapaHzriyaH ityapi kacit / 3 trilopanaH kha0, ga0, gha0 / 4 kadambakamukhI la0 / 5 vadhavAtmanaH la0 / 6 nabhasaH sthalAt ityapi kvacit /
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama samyakazraddhAya tatsarva prahRSTo'ribalAgamam / dRSTvA''sta vismitastAbadalaM taM khecarezituH / / 129 // sahasAveSTatevArka prAvRDambhodajAlakam / kAlazambaramukhyaM tatsa yuddhvA bhaGgamApayat // 130 // taM sUnukRtavRttAntaM bodhayitvA khagAdhipam / apanIya zilA nAgapAzaM caitAnvyapAzayat // 13 // nAradAgamahetuJca jJApayitvA savistaram / ApRcchayAnumatastena rathaM vRSabhanAmakam // 132 // nAradena samAruhya 'prAyAt dvArAvatIM prati / svapUrvabhavasambandhaM zRNvaMstena nirUpitam // 133 // hAstinAkhyapuraM prApya duryodhanamahIbhRtaH / jaladhezca sutA kanyAM mAnyAmudadhisajJayA // 13 // dAtuM bhAnukumArAya mahAbhiSavaNotsavam / vidhIyamAnaM vIkSyAsau rathe prastaravidyayA // 135 // nAradaM zilayAcchAdya tasmAduttIrya bhUtalam / bahuprakAraM hAsAnAM tatra kRtvA tato gataH // 136 // madhurAyA bahirbhAge pANDavAn svapriyAM sutAm / praditsUn gacchato bhAnukumArAya nivIkSya saH // 137 / samAropitakodaNDahasto vyAdhAkRtiM dadhat / teSAM kadarthanaM kRtvA nAnA dvAravatImitaH // 138 // vidhAya vidyayA prAgvanAradaM syandanasthitam / ekAkI svayamAgatya vidyAzAkhAmRgAkRtiH // 139 // bamA satyabhAmAyA nandanaM vA vanaM vanam / tatpAnavApIniHzeSajalapUrNakamaNDaluH // 14 // tato gatvAntaraM kiJcitsyandanorabharAsabhAn / viparyAsaM samAyojya mAyArUpadharaH smaraH // 141 // puragopuraniryANapravezanagatAn janAn / sAhAsAn samApAdya pravizya nagaraM punaH // 142 // 'zAlAkhyavaidyaveSeNa svaM pratApya svavidyayA / vicchinnakarNasandhAnaveditvAdi praghoSayan // 143 // saMtuSTa huA aura usapara vizvAsa kara vahIM baiTha gayA / zatrukI senAkA Agamana dekhakara vaha Azcarya meM par3a gyaa| thor3e hI dera bAda, jisa prakAra varSA RtumeM bAdaloMkA samUha sUryako ghera letA hai usI prakAra akasmAt vidyAdhara rAjAkI senAne pradyumnako ghera liyA parantu pradyumnane yuddha kara una kAlasaMvara Adi samasta vidyAdharoMko parAjita kara diyaa| tadanantara-usane rAjA kAlasaMvarake lie unake putroMkA samasta vRttAnta sunAyA, zilA haTAkara nAgapAza dUra kiyA aura sabako bandhana rahita isI taraha nAradake AnekA kAraNa bhI vistArake sAtha khaa| tatpazcAt vaha rAjA kAlasaMvarakI anumati lekara vRSabha nAmaka rathapara savAra ho nAradake prati ravAnA huaa| bIcameM nAradajIke dvArA kahe hue apane pUrvabhavoMkA sambandha sunatA huA vaha hastinApura jA phuNcaa| vahAMke rAjA duryodhanakI jaladhi nAmakI rAnIse utpanna huI eka udadhikumArI nAmakI uttama kanyA thii| bhAnukumArako lie usakA mahAbhiSeka rUpa utsava ho rahA thaa| use dekha pradyumnane prastara vidyAse utpanna eka zilAke dvArA nAradajIko to rathapara hI Dhaka diyA aura Apa svayaM rathase utara kara pRthivI talapara A gayA aura una logoMkI bahuta prakArakI ha~sI kara vahA~ se Age bar3hA / / 128-136 / / calate-calate vaha matharA nagarake bAhara pahuMcA, vahaoNpara pANDava loga apanI pyArI putrI bhAnukumArako deneke lie jA ne unheM dekha. usane dhanuSa hAthameM lekara eka bhIlakA rUpa dhAraNa kara liyA aura una sabakA nAnA prakArakA tiraskAra kiyaa| tadanantara vahA~ se calakara dvArikA pahu~cA / / 167-138 // vahA~ usane nAradajIko to pahaleke hI samAna vidyAke dvArA rathapara avasthita rakkhA aura svayaM akelA hI nIce aayaa| vahA~ Akara usane vidyAke dvArA eka vAnarakA rUpa banAyA aura nandana vanake samAna satyabhAmAkA jo vana thA use tor3a DAlA, vahA~kI bAvar3IkA samasta pAnI apane kamaNDala meM bhara liyaa| phira kucha dUra jAkara usane apane rathameM ulTe meDhe tathA gadhe jote aura svayaM mAyAmayI rUpa dhAraNa kara liyA // 136-141 / / isa kriyAse usane nagarake gopurameM Ane jAnevAle logoMko khUba ha~sAyA / tadanantara nagarake bhItara praveza kiyA // 142 // aura apanI vidyAke balase zAla nAmaka vaidyakA rUpa banAkara ghoSaNA karanA zurU kara dI ki maiM kaTe hue kAnoMkA jor3anA Adi karma jAnatA 1 'aAsu upavezane' ityasya laGi rUpam / 2 prayAn ityapi kvacit / 3 kumArAyAbhivIkSya saH la0, kumArAyAtivIkSya ga014 nAradasyandanasthitim ityapi kacit / 5 syandano'raci rAsabhAn la0 / aAlokya vaidyaveSeNa saMpratyeyaM l.|
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitamaM parva prApya bhAnukumArAya dAtumAnItakanyakAH / tatrAvirbhAvitAnekadhAhAsyo'nu dvijAkRtiH // 144 // satyabhAmAgRhaM gatvA bhojanAvasare dvijAn / viprakRtya svadhArtsnyena bhuktvA svIkRtadakSiNaH // 145 // tataH kSullaka veSeNa samupetya svamAtaram / bubhukSito'haM sadddaSTe ! samyagbhojaya mAmiti // 146 // samprArthyaM vividhAhArAn bhuktvA tRptimanAptavAn / kuru me devi santRptimiti vyAkulatAM nayan // 147 // tadvitIrNamahAmodakopayogAtsa tRptavAn / ISacchAntamanAstatra sukhaM samupaviSTavAn // 148 // akAle campakAzokapuSpANyabhisamIkSya sA / kalAlikokilAlApavA cAlitavanAntare // 149 // tadA vismayamApannA mudA papraccha kiM bhavAn / bhadrAsau matsuto nAradoktakAle samAgataH // 150 // iti tasyAH pariprazne svaM rUpaM samprakAzayan / kRtvA zirasi tatpAdana khadIdhitimaJjarIH // 151 // abhidhAya svavRttAntamazeSaM paribodhayan / jananIM saha sambhujya tayA tadabhivAnchitaiH // 152 // bAlakrIDAvizeSaistAM parAM prItimavApayan / prAgjanmopArjitApUrvapuNyodaya iva sthitaH // 153 // tadA nApitakaH ko'pi rukmiNIM samupAgataH / haripraznAtsutotpatiM vijJAya vinayandharAt // 154 // munIndrAdAvayoryasyAH prAgjaH svopayame'lakAn / snAtvanyasyAH sa hRtveti yuvAbhyAM vihitA sthitiH // 155 // tasmAddevyalakAlI te dIyatAM tannibandhanam / smRtvA bhAnukumArasya snAnArthaM satyabhAmayA // 156 // prahito'haM vivAhe'dya drutamityabravIdidam / kimetaditi sampRSTA kAmena tava janmanA // samaM bhAnuzva saJjAtastadAvAbhyAM yuvAM hareH / nItau darzayituM sute tasmiMstvaM pAdasannidhau // hU~ / / 142-143 / / isake bAda bhAnukumArako deneke lie kucha loga apanI kanyAe~ lAye the unake pAsa jAkara usane unakI aneka prakAra se ha~sI kI / paJcAt eka brAhmaNakA rUpa banAkara satyabhAmA ke mahalameM pahuMcA vahA~ bhojanake samaya jo brAhmaNa Aye the una sabako usane apanI dhRSTatA se bAhara kara diyA aura svayaM bhojana kara dakSiNA le lI / / 144 - 145 / / tadanantara kSullakakA veSa rakhakara apanI mAtA rukmiNIke yahA~ pahuMcA aura kahane lagA ki he samyagdarzanako dhAraNa karanevAlI ! maiM bhUkhA hU~, mujhe acchI taraha bhojana karA / isa taraha prArthanA kara aneka tarahake bhojana khAye parantu tRptiko prApta nahIM huA taba phira vyAkulatAko prakaTa karatA huA kahane lagA ki he devi ! mujhe saMtuSTa kara, peTa bhara bhojana de ! tadanantara usake dvArA diye hue mahAmodaka khAkara saMtuSTa ho gyaa| bhojanake pazcAt vaha kucha zAntacitta hokara vahIM para sukhase baiTha gayA / / 146 - 148 / / usI samaya rukmiNIne dekhA ki asamayameM hI campaka tathA azokake phUla phUla gaye haiM aura sArAkA sArA vana bhramaroM tathA koki lAoM ke manohara kUjanase zabdAyamAna ho rahA hai / yaha dekha vaha Azraryase cakita bar3e harSase pUchane lagI ki he bhadra! kyA Apa mere putra haiM aura nAradake dvArA kahe hue samaya para Aye haiM / mAtAkA aisA prazna sunate hI pradyumnane apanA asalI rUpa prakaTa kara diyA aura usake caraNa-nakhoMkI kiraNa rUpa maMjarIko zirapara rakhakara use apanA saba vRttAnta kaha sunAyA / mAtAke sAtha bhojana kiyA, usakI icchAnusAra bAla-kAlakI krIr3AoMse use parama prasannatA prApta karAI aura pUrva janmameM upArjita apUrva puNya 'karmake udaya ke samAna vahIM Thahara gayA / / 146-153 / / usI samaya eka nAI rukmiNIke pAsa AyA aura kahane lagA ki zrIkRSNake prazna karanepara zrIvinayandhara nAmake munirAjase satyabhAmA aura tuma donoMne apane putrakI utpatti jAnakara paraspara zartakI thI ki hama donoMmeM jisake pahale putra hogA vaha putra, apane vivAhake samaya dUsarIke zirake bAla haraNakara snAna kregaa| isalie he devI! Apa usa zartakA smaraNakara bhAnukumArake snAna ke lie apane keza mujhe dIjiye / Aja vivAha ke dina satyabhAmAne mujhe zIghra hI bhejA hai' / nAIkI bAta sunakara pradyumnane mAtAse pUchA ki 'yaha kyA bAta hai ?" vaha kahane lagI ki 'tumhArA aura bhAnukumArakA janma eka sAtha huA thA / hama donoMne zrIkRSNako dikhAneke lie tuma donoM ko bhejA thA parantu usa samaya ve so rahe the isalie tU unake caraNoMke samIpa rakha diyA gayA thA aura vaha 1 sutRptavAn la0 / 2 saMtuSTatayA la0 / 3 brUta la0 ( 1 ) 4 pradyumnena / 53 417 157 // 158 //
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam sthApitaH sa zirobhAge prabudhya tvAM purA hriH| vilokya jyeSThatAM te'dAditi mAtA'bhyadhAvataH // 159 // sa nApitaM vikArANAmakarodAkaraM punH| AgatAMzca vyadhAd bhRtyAn gopure'dhaHsthitAnanAn // 160 // vAsudevasya rUpeNAtarjayacca vidUSakam / dIrdhIkRtasvapAdena jarAkhyaJca mahattaram // 161 // meSarUpeNa sampAtArapAtayan svapitAmaham / halinaJca haribhUtvA nigIrya svamahazyatAm // 162 // gatvAna sukhamAsvAmbetyabhidhAya svavidyayA / rukmiNIrUpamApAdya nirvizeSa manoharam // 13 // vimAne sthApayitvAzu gacchansa sabalaM harim / prAptavantaM 'samAhartamAkAlikayamopamam // 164 / jitvA narendrajAlAkhyavidyAvihitamAyayA / tasthau niSpratipakSaH sanvIkSaNAbhIlavigrahaH // 165 // nAradaH sa tadAgatya tanUjasyAdya vIkSaNam / yuvayorIdRzaM labdhavidyasyetyabhyadhAddhasan // 166 // sopi prakaTitAtmIyarUpaH 'paJcazaro balam / harizca svazironyastatatkramAbjo'tyamAnayat // 167 // tatazcakradharo'naGga premAliGgitavigrahaH / Aropya svagajaskandhaM prahRSTaH prAvizatpuram // 168 // satyabhAmAsutoddiSTakanyakAbhiH saha smaraH / kalyANAbhiSavaM diSTyA samprApatsarvasammataH // 169 // evaM prayAti kAle'sya svargAdAgatya kazcana / tanUjaH kAmasodaryo hareH prAcyo bhaviSyati // 170 // ityAdezaM samAkarNya satyabhAmAtmanaH patim / yathA syAtatsamutpattiH svasyAstAhagayAcata // 17 // tacchrutvA rugmiNI ca.ha kAmaM jAmbavatI yathA / lapsyate te'nuja prAcya tathA kuviMti sAdaram // 172 // sopyadAnmudrikAM kAmarUpiNI tAmavApya sA / satyabhAmAkRtiM gatvA patisaMyogataH sukham // 173 / / unake zirake samIpa rakhA gayA thaa| jaba ve jAge to unakI dRSTi sabase pahale tujhapara par3I isalie unhoMne tujhe hI jeThApana pradAna kiyA thA-tU hI bar3A hai yaha kahA thaa'| mAtAke vacana sunakara pradyumnane usa nAIko vikRtikI khAna banA dI-usakI burI ceSTA kara dI aura usake sAtha jo sevaka Aye the una sabako nIce zirakara gopurameM ulTA laTakA diyA tathA zrIkRSNakA rUpa banAkara unake vidUSakako khUba DATA / tadanantara mArgameM so rahA aura jagAnepara apane paira lambekara jara nAmaka pratIhArIko khUba hI dhauMsa dii||154-16|| phira meSakA rUpa banAkara bAbA vAsudevako Takkara dvArA girA diyA aura siMha banakara balabhadrako nigalakara adRzya kara diyaa| tadanantara-mAtAke pAsa Akara bolA ki 'he mAtA! tU yahIM para sukhase raha! yaha kahakara usane apanI vidyAse ThIka rukmiNI ke hI samAna manohara rUpa banAyA aura use vimAnameM baiThAkara zIghratAse balabhadra tathA kRSNake pAsa le jAkara bolA ki maiM rukmiNIko harakara le jA rahA hUM, yadi sAmarthya ho to chur3A lo ! yaha sunakara asamayameM Aye hue yamarAjako upamA dhAraNa karanevAle zrIkRSNa bhI use chur3Aneke lie sAmane jA pahu~ce parantu bhIlakA rUpa dhAraNa karanevAle pradyumnane narendrajAla nAmaka vidyAkI mAyAse unheM jIta liyA aura isa taraha vaha zatru rahita hokara khar3A rahA / / 162-165 // usI samaya nAradane Akara ha~sate hae, balabhadra tathA zrIkRSNase kahA ki jise aneka vidyAe~ prApta haiM aise putrakA Aja zrApa donoMko darzana ho rahA hai / / 166 / / usI samaya pradyumnane bhI apanA asalI rUpa prakaTa kara diyA tathA balabhadra aura zrIkRSNako unake caraNa-kamaloMmeM apanA zira jhukAkara namaskAra kiyA / / 167 // tadanantara cakravartI zrIkRSNa mahArAjane bar3e premase pradyumnakA AliMgana kiyA, use apane hAthIke skandhapara baiThAyA aura phira bar3e premase nagarameM praveza kiyA // 168 // vahA~ jAkara pradyumnane apane puNyodayase, satyabhAmAke putra bhAnukumArake lie jo kanyAe~ AI thI unake sAtha sarvAkI sammatise vivAha kiyA // 166 / isa prakAra kAla sukhase bItane lgaa| kisI eka dina sabane sunA ki pradyumnakA pUrvajanmakA bhAI svargase Akara zrIkRSNakA putra hogaa| yaha sunakara satyabhAmAne apane patise yAcanA kI ki jisa prakAra vaha putra mere hI utpanna ho aisA prayana kIjiye // 170-171 / / jaba rukmiNIne yaha sunA to usane bar3e Adarake sAtha pradyumnase kahA ki tumhAre pUrvabhavake choTe bhAIko jAmbavatI prApta kara sake aisA prayatna karo / / 172 / / pradyumrane bhI jAmbavatIke lie icchAnusAra 1 samAhantuM ityapi kacit / 2 paJcazarAvalaM la0(1)
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitamaM parva 416 kroDavaM jAmbavatyApa 'zambhavAkhyaM divazcyutam / subhAnuM satyabhAmA ca jAtamatsarayostayoH // 174 // gAndharvAdivivAdeSu subhAnu zambhavo'jayat / sarvatra 'pUrvapuNyAnAM vijayo naiva durlabhaH // 175 // rukmiNI satyabhAmA ca gatamAtsaryabandhane / parasparagatAM prItimanvabhUtAmataH param // 176 // ityazeSa gaNezoktamAkarNya sakalaM sdH| nanAma mukulIbhUtakarAjaM ttkrmaabjyoH| 177 // athAnyadA jina nemi sIrapANiH kRtAJjaliH / avanamyAnvayuMktaivaM hrisnehaacmaansH|| 178 / bhagavan vAsudevasya rAjyaM prAjyamahodayam / pravartate'pratIpaM me brahIdaJca kiyaJciram // 179 // bhadra dvAdazavarSAnte nazyenmadyanimittakam / dvIpAyanena nirmUlamiyaM dvArAvatI purI // 18 // viSNorjaratkumAreNa gatyantaragatirbhavet / sa eSa prathamAM pRthvI pravizyAbdhyupamAyuSaH // 181 // prAnte tasmAdvinirgatya tIrthezo'tra bhaviSyati / tvamapyetadviyogena SaNmAsakRtazocanaH // 182 // siddhArthasurasambodhanApAstAkhiladuHkhakaH / dIkSAmAdAya mAhendrakalpe devo janiSyase // 183 // utkRSTAyuHsthitistatra bhuktabhogo'tra tIrthakRt / bhUtvA nirdagdhakarmArihamukto bhaviSyasi // 184 // iti tIrthezinA prokta zrutvA dvIpAyanAiyaH / sadyaH saMyamamAdAya prAyAjanapadAntaram // 185 // tathA jaratkumArazca kauzAmbyAraNyamAzrayat / prArabaddhanarakAyuSyo hariranvAptadarzanaH // 186 // 3bhAvyamAnAntyanAmAsau nAhaM zaknomi dIkSitum / zakkAnna pratibannAmItyAstrIvAlamaghoSayat // 187 // pradyannAdisutA devyo rukmiNyAcAzca cakriNam / bandhUzvApRcchaya tairmuktAH pratyapadyanta saMyamam // 188 // rUpa banAne vAlI aMgUThI de dI use pAkara jAmbavatIne satyabhAmAkA rUpa banAyA aura patike sAtha saMyogakara svagasecyuta hue krIDavake jIvako prApta kiyA, utpanna hone para usakA zambhava nAma rakkhA gyaa| usI samaya satyabhAmAne bhI subhAnu nAmakA putra prApta kiyaa| idhara zambhava aura subhAnumeM jaba paraspara IrSyA bar3hI to gAndharva Adi vivAdoMmeM zambhavane subhAnuko jIta liyA so ThIka hI hai kyoMki jinhoMne pUrvabhavameM puNya upArjana kiyA hai unheM saba jagaha vijaya prApta honA kaThina nahIM hai // 172-175 / / isake bAda rukmiNI aura satyabhAmA IrSyA chor3akara parasparakI prItikA anu* bhava karane lagIM // 176 // isa prakAra gaNadhara bhagavAnake dvArA kahA huA saba carita sunakara samasta sabhAne hAtha jor3akara unake caraNa-kamaloMmeM namaskAra kiyA // 177 / / athAnantara kisI dUsare dina, zrIkRSNake snehane jinakA citta vazakara liyA hai aise baladevane hAtha jor3akara bhagavAna neminAthako namaskAra kiyA aura pUchA ki he bhagavan zrIkRSNakA yaha vaibhavazAlI niSkaNTaka rAjya kitane samaya taka calatA rahegA? kRpAkara Apa yaha bAta mere lie kahiye // 178-176 / / uttarameM bhagavAn neminAthane kahA ki bhadra! bAraha varSake bAda madirAkA nimitta pAkara yaha dvArAvatI purI dvIpAyanake dvArA nirmUla naSTa ho jaaygii| jaratkumArake dvArA zrIkRSNAkA maraNa hogaa| yaha eka sAgarakI Ayu lekara prathamabhUmimeM utpanna hogA aura antameM vahA~se nikalakara isI bharata kSatrameM tIrthakara hogA |tuu bhI isake viyogase chaha mAha taka zoka karatA rahegA aura antameM siddhArthadevake sambodhanase samasta duHkha chor3akara dIkSA legA tathA mAhendra svargameM deva hogA / / 180-183 // vahAMpara sAta sAgarakI utkRSTa Ayu paryanta bhogoMkA upabhogakara isI bharata kSetrameM tIrthaMkara hogA tathA karmarUpI zatruoMko jalAkara zarIrase mukta hogA // 184 // zrI tIrthaMkara bhagavAnkA yaha upadeza sunakara dvIpAyana to usI samaya saMyama dhAraNakara dUsare dezako calA gayA tathA jaratkumAra kauzAmbIke vanameM jA phuNcaa| jisane pahale hI narakAyukA bandha kara liyA thA aise zrIkRSNane samyagdarzana prAptakara tIrthakara prakRtike bandhameM kAraNabhUta solaha kAraNa bhAvanAoMkA cintavana kiyA tathA strI bAlaka Adi sabake lie ghoSaNA kara dI ki maiM to dIkSA lenemeM samartha nahIM hU~ parantu jo samartha hoM unheM maiM rokatA nahIM hUM // 195-187 // yaha sunakara pradyumna Adi putroM tathA rukmiNI Adi deviyoMne cakravartI zrIkRSNa evaM anya bandhujanoMse pUchakara unakI 1 lAntavAkhyadivazcyutam la / 2 puNyapaNyAnA ityapi kacit / 3 bhAnyanAmAntyanAmAsau ga0 /
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ yo mahApurANe uttarapurANama dvIpAyananidAnAvasAne jAmbavatIsutaH / aniruddhazva kAmasya sutaH samprApya saMyamam // 189 // pradyumnamuninA sArdhamUrjayantAcalAgrataH / kUTatrayaM samAruhya pratimAyogadhAriNaH // 190 // zukladhyAnaM samApUrya trayaste ghAtighAtinaH / kaivalyanavakaM prApya prApanmuktimathAnyadA // 191 // puNya ghoSaNakRdyakSaSTatacakrapurassaraH / pAdanyAse puraH pazcAtsarojaiH saptabhiH pRthak // 192 // kRtazobho jagannAtharachatrAdiprAtihAryakaH / marunmArgagatAzeSa surakhecarasevitaH // 193 // pRthvIpathapravRttAnyavineyajanatAnugaH / pavanAmaranirdhUtadhUlIkaNTaka bhUtalaH // 194 // meghAmarakumAropasikkagandhAmbusatkSitiH / ityAyAzcaryasampannaH sarvaprANimanoharaH // 195 // dharmAmRtamayIM vRSTimabhiSiJcan jinezvaraH / vizvAndezAnvihRtyAyAtsa dezaM palavAiyam // 196 // atra pANDutanUjAnAM prapaJco'lpaH prabhASyate / granthavistara bhIrUNAmAyurmedhAnurodhataH // 197 // kAmpilyAyAM dharAdhIzo nagare drupadAhvayaH / devI dRDharathA tasya draupadI tanayA tayoH // 198 // strIguNaiH sakalaiH zasyA babhUva bhuvanapriyA / tAM pUrNayauvanAM vIkSya pitrA kasmai samarpyatAm // 199 // iyaM kanyeti sampRSTA mantriNo mantracarcayA / prAbhASanta pracaNDebhyaH pANDavebhyaH pradIyatAm // 200 // etAn sahajazatrutvAd duryodhanamahIpatiH / pANDuputrAnupAyena lAkSAlayamavIvizat // 201 // hantuM tate'pi vijJAya svapuNyaparicoditAH / pradrutAH payasi kSmAjasyAdhastAtkilviSaM svayam // 202 // apahRtya 'suraGgApAtena dezAntaraM gatAH / svasambandhAdiduHkhasya vedanAyAzca pANDavAH // 203 // / AjJAnusAra saMyama dhAraNa kara liyA / / 168 / / dvIpAyana dvArikA - dAhakA nidAna arthAt kAraNa thA * jaba vahAMse anyatra calA gayA taba jAmbavatIke putra zambhava tathA pradyumnake putra aniruddhane bhI saMyama dhAraNa kara liyA aura pradyumnamunike sAtha giranAra parvatakI U~cI tIna zikharoMpara ArUDha hokara saba pratimA yogake dhAraka ho gaye / / 186 - 160 / / una tInoMne zukladhyAnako pUrAkara ghAtiyA karmakA nAza kiyA aura nava kevalalabdhiyA~ pAkara mokSa prApta kiyA / / 161 / / athAnantara - kisI dUsare dina bhagavAn neminAthane vahA~ se vihAra kiyA / usa samaya puNyakI ghoSaNA karanevAle yakSake dvArA dhAraNa kiyA huA dharmacakra unake Age cala rahA thA, paira rakhanekI jagaha tathA Age aura pIche alagaalaga sAta sAta kamaloMke dvArA unakI zobhA bar3ha rahI thI, chatra Adi ATha prAtihArya alaga suzobhita ho rahe the, AkAzamArga meM calanevAle samasta deva tathA vidyAdhara unakI sevA kara rahe the, " deva aura vidyAdharoMke sivAya anya ziSya jana pRthivIpara hI unake pIche-pIche jA rahe the, pavanakumAra devoMne pRthivIkI saba dhUlI tathA kaNTaka dUra kara diye the aura meghakumAra devoMne sugandhita jala barasAkara bhUmiko uttama banA diyA thA, ityAdi aneka AzcaryoMse sampanna evaM samasta prANiyoMkA mana haraNa karanevAle bhagavAn neminAtha dharmAmRtakI varSA karate hue samasta dezoMmeM vihAra karaneke bAda pallava deza meM pahu~ce / / 162 - 166 // AcArya guNabhadra kahate haiM ki yahA~ para pranthake vistArase DaranevAle ziSyoMkI Ayu aura buddhike anurodhase pANDavoMkA bhI kucha varNana kiyA jAtA hai / / 167 // kampilA nAmakI nagarI meM rAjA drupada rAjya karatA thA usakI devIkA nAma dRDharathA thA aura una donoMke draupadI nAmakI putrI thI / vaha draupadI striyoMmeM honevAle samasta guNoMse prazaMsanIya thI tathA sabako pyArI thI / use pUrNa yauvanavatI dekhakara pitAne mantracarcAke dvArA mantriyoMse pUchA ki yaha kanyA kise denI cAhiye / mantriyoMne kahA ki yaha kanyA atizaya balavAn pANDavoMke lie denI cAhiye / / 168 - 200 // pANDavoM kI prazaMsA karate hue mantriyoMne kahA ki rAjA duryodhana inakA janmajAta zatru hai usane ina logoMko mAraneke lie kisI upAyase lAkSAbhavana ( lAkhake bane ghara ) meM praviSTa karAyA thA / / 201 || parantu apane puNyake udayase prerita hue ye loga duryodhanakI yaha cAlAkI jAna gaye isalie jalameM khar3e hue kisI vRkSake nIce rahanevAle pizAcako svayaM haTAkara bhAga gaye aura apane kuTumbI janoMse 1 suraGgopAntena la0 / 2 chedaM nAyaMzva sa0 /
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitama parva podanAkhyapure candradazanAmamahIpateH / devilAyAzca putrante kalAguNavizAradam // 204 // vidhAya nihatasthUNagandhA rAjyaM vyatAriSuH / athendravarmaNe prItyetyeSA vArtA zrutA carAt // 205 // ihApyavazyameSyanti vidheyastatsvayaMvaraH / na kenacidvirodho'yamiti tadvacanazruteH // 206 // vasante'cIkaradrAjA sa svayaMvaramaNDapam / tatra sarvamahIpAlAH samprApan pANDaveSu ca // 207 // bhImasya bhojanAdgandhagajasya karatarjanAt / pArthasya matsya nirbhedAccAparohaNasAhasAt // 208 // nAradAgamanAccApi lakSyamANeSu nizcitam / samAgateSu satsvarhanmahApUjApurassaram // 209 // pravizya bhUSitA ratnaiH sA svayaMvaramaNDapam / bhUmipAn kularUpAdiguNaiH siddhArthanAmani // 210 // purodhasi kramAtsarvAn kathayatyatilaGghaya tAn / kanyA sambhAvayAmAsa mAlayojjvalayA'rjunam // 211 // padAvaMzotthamahIzAH kuruvaMzajAH / anye'pi cAnurUpo'yamiti tuSTiM samAgaman // 212 // evaM samprAptakalyANAH pravizya puramAtmanaH / gamayanti sma saukhyena kAlaM dIrghamiva kSaNam // 213 // tataH pArthAtsubhadrAyAmabhimanyurabhUtsutaH / draupadyAM paJca pAJcAlAnAmAno'nvabhavankramAt // 214 // dyUtaM yudhiSThirasyAtra duryodhanamahIbhujA / bhujaGgazailapuryA4 yatkIcakAnAM vinAzanam // 215 // virATa bhUpaterbhUrigomaNDalanivartanam / anuyAnena bhUpasya virATasya suzarmaNaH // 216 // alpagomaNDalasyArjunottarAbhyAM nivartanam / purANavedibhirvAcyaM vistareNa yathAzrutam // 217 // atha yuddhe kurukSetre pravRze kauravaiH samam / pANDavAnAM vinirjitya duryodhanadharAdhipam // 215 // prApta duHkhakA anubhava karaneke lie dezAntarako cale gaye haiN| idhara guptacarake mukhase inake viSayakI yaha bAta sunI gaI hai ki podanapurake rAjA candradatta aura unakI rAnI devilAke indravarmA nAmaka putrako pANDavoMne samasta kalAoM aura guNoM meM nipuNa banAyA hai tathA usakI pratidvandvI sthUgagandhako naSTakara usake lie rAjya pradAna kiyA hai| so ve pANDava yahA~ bhI avazya hI AveMga / ataH apane lie draupadIkA svayaMvara karanA cAhie kyoMki aisA karanese kisIke sAtha virodha nahIM hogA / mantriyoMke ukta vacana sunakara rAjAne basanta RtumeM svayaMvara - maNDapa banavAyA jisameM saba rAjA loga Aye / pANDava bhI Aye, unameM bhIma to bhojana banAne tathA madonmatta hAthIko hAthase tAr3ita karanese prakaTa huA, arjuna matsyabheda tathA dhanuSa car3hAneke sAhasase prasiddha huA evaM anya loga nArada ke Agamanase prakaTa hue| jaba saba loga nizcita rUpase svayaMvara - maNDapa meM Akara virAjamAna ho gaye taba arhanta bhagavAn kI mahA pUjAkara ratnoMse sajI huI draupadI svayaMvara - maMDapa meM praviSTa huii| siddhArthaM nAmaka purohita kula rUpa Adi guNoMkA varNana karatA huA samasta rAjAoM kA anu kramase paricaya de rahA thA / krama-kramase draupadI samasta rAjAoM ko ullaMghana karatI huI Age bar3hatI gaI / antameM usane apanI nirmala mAlAke dvArA arjunako sammAnita kiyA / / 202-211 / / yaha dekhakara drupada Adi ugravaMzameM utpanna hue rAjA kuruvaMzI tathA anya aneka rAjA ' yaha sambandha anukUla sambandha hai' yaha kahate hue saMtoSako prApta hue / / 212 || isa prakAra aneka kalyANoMko prAptakara ve pANDava apane nagarameM gaye aura sukha pUrvaka bar3e lambe samayako kSaNabharake samAna vyatIta karane lage / / 213 // 421 tadanantara arjunake subhadrAse abhimanyu nAmakA putra huA aura draupadIke anukramase pAcAla nAmake pA~ca putra hue / / 214 / / yahA~ yudhiSThirakA rAjA duryodhanake sAtha juA khelA jAnma, bhujaMgazaila nAmaka nagarI meM kIcakoMkA mArA jAnA, pANDavakA virATa nagarIke rAjA virATakA sevaka banakara rahanA, arjunake dvArA rAjA virATakI bahuta bhArI gAyoMke samUhakA lauTAyA jAnA, tathA arjunake anuja sahadeva aura nakulake dvArA usI sukha-sampanna rAjA virATakI kucha gAyoMkA vApisa lauTAnA, Adi jo ghaTanAe~ haiM unakA zrAgamake anusAra purANake jAnanevAle logoMko vistArase kathana karanA cAhie / / 215-217 // athAnantara - kurukSetrameM pANDavoMkA kauravoMke sAtha yuddha huA usameM yudhiSThira 1 putrAya la0 / 2 nihatasthUNagaNDaM la0 / 3 jala-la0 4 paryAya ma0 / 5 pANDavAstaM sva0, ga0 /
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 mahApurANe uttarapurANama yudhiSThiraH samastasya vissysyaabhvdvibhuH| vibhajya svAnujairlakSmI bhujAno'rajayajanam // 219 // evaM svakRtapuNyasya te sarve paripAkajam / sukhaM nikhilamavyagramanvabhUvananAratam // 220 // tadA dvArAvatIdAhaH kauzAmbIgahanAntare / mRtirjaratkumAreNa viSNoyeSThasya saMyamaH // 221 // bhaviSyatIti yattrokta dvArAvatyAM jinezinA / nirvRttaM tatra tatsarva na mithyAvAdino jinAH // 222 // tAdRzaM tAdRzAmAsIdigdhigduSkarmaNAM gatim / nirmUlayanti karmANi tata eva hi dhIdhanAH // 223 // yatsarva pANDavAH zrutvA tadAyanmadhurAdhipAH / svAmibandhuviyogena niviMdya tyaktarAjyakAH // 224 // mahAprasthAnakarmANaH prApya nemijinezvaram / tatkAlocitasatkarma sarva nirmApya bhaaktikaaH|| 225 // svapUrvabhavasambandhamapRcchansaMsRterbhayAt / avocadbhagavAnitthamaprata_mahodayaH // 226 // jambUsambhAvite dvIpe bharate'Gge purI parA / campAkhyA kauravastatra mahIzo meghavAhanaH // 227 // somadevo dvijo'traiva brAhmaNI tasya somilA / tayoH sutAstrayaH somadattasomilanAmakaH // 228 // somabhUtizca vedAGgapAragAH paramadvijAH / amISAM mAtulasyAgnibhUtestisro'bhavansutAH // 229 // agnilAyAM dhanazrImitra zrInAgazriyaH priyaaH| tebhyo yathAkramaM dattAstA:pitRbhyAM sulakSaNAH // 230 // somadevaH suniviMdya sudhIH kenApi hetunA / prAbAjIdanyadA dharmarucinAmatapodhanam // 23 // pravizantaM gRhaM bhikSAkAle viikssyaanukmpyaa| somadattaH pratIkSyainamAha patnI kanIyasaH // 232 // nAgazrIviMtarAsmai tvaM bhikSAmiti kRtAdaram / mAmeva sarvadA sarvameSa preSayatIti sA // 233 // kupitA viSasammizraM dadAvantaM tapobhRte / sa sannyasya samArAdhya prApadantyamanutaram // 234 // duryodhana rAjAko jItakara samasta dezakA svAmI ho gayA aura choTe bhAiyoM ke sAtha vibhAgakara rAjyalakSmIkA upabhoga karatA huA sabako prasanna karane lagA / / 218-216 // isa prakAra ve saba pAMDava apane dvArA kiye hue puNya karmake udayase utpanna sampUrNa sukhakA vinA kisI AkulatAke nirantara upabhoga karane lage / / 220 / / tadanantara-'dvArAvatI jalegI, kauzAmbI-vanameM jaratkumArake dvArA zrIkRSNakI mRtyu hogI aura unake bar3e bhAI baladeva saMyama dhAraNa kreNge| isa prakAra dvArAvatImeM neminAtha bhagavAnne jo kucha kahA thA vaha saba vaisA hI huA so ThIka hI hai kyoMki jinendra bhagavAn anyathAvAdI nahIM hote haiM / / 221222 // AcArya guNabhadra kahate haiM ki vaise lokottara puruSoMkI vaisI dazA huI isalie azubha karmoMkI gatiko bAra-bAra dhikkAra ho aura nizcayase isIlie buddhimAn puruSa ina karmoko nirmUla karate haiM - ukhAr3a kara naSTa kara dete haiM / / 223 // mathurAke svAmI pANDava, yaha saba samAcAra sunakara vahA~ Aye / ve saba, svAmI zrIkRSNa tathA anya bandhujanoMke viyogase bahuta virakta hue aura rAjya chor3akara mokSake lie mahAprasthAna karane lge| una bhakta logoMne neminAtha bhagavAnke pAsa jAkara usa samayake yogya namaskAra Adi satkarma kiye tathA saMsArase bhayabhIta hokara apane pUrvAbhava puuche| uttarameM acintya vaibhavake dhAraka bhagavAn bhI isa prakAra kahane lage // 224-226 / / unhoMne kahA ki isI jambUdvIpake bharatakSetra sambandhI aGgadezameM eka campApurI nAmakI nagarI hai usameM kuruvaMzI rAjA meghavAhana rAjya karatA thaa| usI nagarImeM eka somadeva nAmakA brAhmaNa rahatA thA usakI brAhmaNIkA nAma somilA thA / una donoMke somadatta, somila aura somabhUti ye vedAMgoMke pAragAmI parama brAhmaNa tIna putra hue the| ina tInoM bhAiyoMke mAmA agnibhUti the usakI agnilA nAmakI strIse dhanazrI, mitrazrI aura nAgazrI nAmakI tIna priya putriyA~ utpanna huI thiiN| agnibhUti aura amilAne zubha lakSaNoMvAlI ye tInoM kanyAe~ apane tInoM bhAnejoMke lie yathA kramase de dIM // 227-230 // tadanantara-buddhimAn somadevane kisI kAraNase virakta hokara jina-dIkSA le lii| kisI eka dina bhikSAke samaya dharmaruci nAmake tapasvI munirAjako apane gharameM praveza karate dekhakara dayAlutA vaza somadattane unakA paDigAhana kiyA aura choTe bhAIkI patnIse kahA ki he nAgazrI ! tU inake lie bar3e Adarake sAtha bhikSA de de| nAgazrIne manameM socA ki 'yaha sadA sabhI kAryake lie mujhe hI bhejA karatA hai| yaha socakara vaha bahuta hI kruddha huI aura usI kruddhAvasthAmeM usane una tapasvI
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitama parva 423 nAgazrIvihitAkRtyaM jJAtvA te bhrAtarakhayaH / samIpe varuNAryasya dIkSAM maukSI samAyayuH // 215 // guNavatyAyikAbhyAze brAhmaNyAvitare tadA / IyatuH saMyama vRttamITaksadasatAmidam // 236 // pazcApyArAdhya te'bhavannAraNAcyutakalpayoH / sAmAnikAmarA dvAviMzatisAgarajIvinaH // 237 // anvabhavaMzciraM bhogAMstatra sapravicArakAn / nAgazrIrapi pApena paJcamI pRthivImagAt // 238 // duHkhaM tatrAnubhayAnte svAyuSo'sau tatazcyutA / abhUtsvayamprabhadvIpe so dRSTiviSo mRtaH // 239 / dvitIyanarakaM gatvA trisamudropamAyuSA / bhuktvA duHkhaM vinirgatya prasasthAvarayoniSu // 240 // dvisAgaropamaM kAlaM paribhramya bhvaarnnve| campApure samutpanA mAtaGgI mandapAtataH // 24 // samAdhiguptanAmAnaM munimAsAdya saanydaa| vanditvA dharmamAkarNya madhumAMsanivRttitaH // 242 // tasminneva pure mRtvA sutebhyasyAbhavatsatI / subandhordhanadevyAzca sudurgandhazarIrikA // 243 // sukumArIti sajJAsyA vihitArthAnuyAyinI / pure'sminneva vaizyasya dhanadevasya putratAm // 244 // prAptAvazokadattAyAM devadattau jinaadiko| sampradhArya svabandhUnAmAdAnaM svasya veditA // 245 // sukumAryAH sudaurgandhyAjinadevo jugupsayan / suvratAkhyamunerantevAsitvaM samavApa saH // 246 // kanIyAn jinadazo'tha prerito bndhubhirmuhuH| AptabandhusutA nAvamAnayogyeti tadbhayAt // 247 // gRhItvA tAmasau kruddha phaNinImiva nAgamat / svapne'pyasya viraktatvAnnindantI svAM vipuNyatAm // 248 // gRhItAnazanAnyedhurAyikAbhiH 'sahAgatAm / svagehaM suvratAM kSAntimabhivandya vadAyike // 249 // munirAjake lie viSa milA huA AhAra de diyA jisase saMnyAsa dhAraNa kara tathA cAroM ArAdhanAoM kI ArAdhanA kara ukta munirAja sarvArthasiddhi nAmaka anuttara vimAnameM jA pahuMce // 231-234 / / jaba somadatta Adi tInoM bhAiyoMko nAgazrIke dvArA kiye hue isa akRtyakA patA calA to unhoMne varuNAyeke samIpa jAkara mokSa pradAna karanevAlI dIkSA dhAraNa kara lii||235|| yaha dekha, nAgazrIkA chor3akara zeSa do brAhmaNiyoMne bhI guNavatI AryikAke samIpa saMyama dhAraNa kara liyA so ThIka hI hai kyoMki sajjana aura durjanoMkA caritra aisA hI hotA hai / / 236 // isa prakAra ye pA~coM hI jIva, zrAyuke antameM ArAdhanAoMkI ArAdhanA kara AraNa aura acyuta svargameM bAIsa sAgarakI AyuvAle sAmAnika deva hue / / 237 / / vahA~ unhoMne cirakAla taka pravIcAra sahita bhogoMkA upabhoga kiyaa| idhara nAgazrI bhI pApake kAraNa pA~caveM narakameM pahu~cI, vahA~ ke duHkha bhogakara Ayuke antameM nikalI aura vahA~ se cyuta hokara svayaMprabha dvIpameM dRSTiviSa nAmakA sarpa huii| phira marakara dUsare naraka gaI vahA~ tIna sAgarakI Ayu paryanta duHkha bhogakara vahA~ se nikalI aura do sAgara taka trasa tathA sthAvara yoniyoM meM bhramaNa karatI rhii| isa prakAra saMsAra-sAgarameM bhramaNa karate-karate jaba usake pApakA udaya kucha manda huA taba campApura nagarameM cANDAlI huI // 238-241 // kisI eka dina usane samAdhigupta nAmaka munirAjake pAsa jAkara unheM namaskAra kiyA, unase dharma-zravaNa kiyA, aura madhu-mAMsakA tyAga kiyaa| inake prabhAvase vaha marakara usI nagarameM subandhu seThakI dhanadevI strIse atyanta durgandhita zarIravAlI putrI huii| mAtA-pitAne usakA 'sukumArI' yaha sArthaka nAma rakkhA / isI nagarameM eka dhanadatta nAmakA seTha rahatA thA usakI azokadattA strIse jinadeva aura jinadatta nAmake do putra hue the| jinadevake kuTumbI loga usakA vivAha sukumArIke sAtha karanA cAhate the parantu jaba use isa bAtakA patA calA to vaha sukumArIkI durgandhatAse ghRNA karatA huA suvrata nAmaka munirAjakA ziSya ho gayA arthAt unake pAsa usane dIkSA dhAraNa kara lI / / 242-246 // tadanantara choTe bhAI jinadattako usake bandhujanoMne bAra-bAra preraNA kI ki bar3e logoMkI kanyAkA apamAna karanA ThIka nahIM hai| isa bhayase usane use vivAha to liyA parantu kraddha sarpiNIke samAna vaha kabhI svaprame bhI usake pAsa nahIM gyaa| isa prakAra patike virakta honese sukumArI apanI puNyahInatAkI sadA nindA karatI rahatI thI // 247-248 / / kisI dUsare dina usane upavAsa kiyA, usI dina usake 1 sutA, ibhyasya, abhavat, iti padacchedaH / 2 samAgatAm ma0 / 3 tadApike gha0, ma0 /
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 mahApurANe uttarapurANam ime dve dIkSite kena hetunetyanvayuta tAm / atha sAyabravIdevaM zAntiH kalyANanAmike // 25 // zRNvete janmani prAci saudharmAdhipateH priye / vimalA suprabhA ceti devyau saudharmasaMyute // 251 // gatvA nandIzvaradvIpe jinagehArcanAvidheH / tatra saMvignacittatvAtsamprApyAsmAnmanuSyatAm // 252 // AvAM tapaH kariSyAva ityanyonyaM vyavasthitim / akurvatAM tatazcyutvA sAketanagarezinaH // 253 // zrISeNAkhyamahIzasya zrIkAntAyAzca te sute / harizrIpUrvasenAkhye sambhUya prAptayauvane // 254 // svayaMvaravivAhorumaNDapAbhyantare sthite / nijapUrvabhavaM smRtvA saMsthAJca prAktanI kRtAm // 255 // visayaM bandhuvargeNa samaM nupakumArakAn / ite dIkSAmiti kSAntivacanAkarNanena sA // 256 // sukumArI ca niviNNA sammatA nijbaandhvaiH| tatsamIpe'gamaddIkSAmanyedyarvanamAgatAm // 257 // vezyAM vasantasenAkhyAmAvRtya bahubhiviTaiH / samprArthyamAnAmAlokya mamApyevaM bhavediti // 258 // nidAnamakarojjIvitAnte prAktanajanmanaH / somabhUterabhUddevI prAntakalpanivAsinaH // 259 // utkRSTajIvitaM tatra gamayitvA trayo'pi te / sodaryAH pracyutA yUyaM jAtA ratnatrayopamAH // 260 // dharmajo bhImasenazca pArthazcAkhyAtapauruSaH / dhanamitrazriyo cAsminabhUtAM stutavikramau / / 261 // nakulaH sahadevazca candrAdityasamaprabhau / sukumArI ca kAmpilpapure padabhUpateH // 262 // sutA dRDharathAyAzca draupadyAkhyAjaniSTa sA / iti nemIzvaraproktamAkarNya bahubhiH samam // 263 // pANDavAH saMyama prApan satAmeSA hi bandhutA / kuntI subhadrA draupadyazca dIkSAM tAH parAM yayuH // 26 // nikaTe rAjimasyAkhyagaNinyA guNabhUSaNAH / tAstisraH SoDaze kalpe bhUtvA tasmAtparicyutAH // 265 // ghara anya aneka AryikAoMke sAtha suvratA aura kSAnti nAmakI AryikAe~ AIM usane unheM vandanA kara pradhAna AryikAse pUchA ki ina donoM AryikAoMne kisa kAraNa dIkSA lI hai ? yaha bAta Apa mujhase khie| sukumArIkA prazna sunakara kSAnti nAmakI AryikA kahane lagI ki he zubha nAmavAlI ! suna, ye donoM hI pUrvajanmameM saudharma svargake indroMkI vimalA aura suprabhA nAmakI priya deviyAM thiiN| kisI eka dina ye donoM hI saudharma indrake sAtha jinendra bhagavAnakI pUjA karaneke lie nandIzvara dvIpameM gaI thiiN| vahAM inakA citta virakta huA isalie ina donoMne paraspara aisA vicAra sthira kiyA ki hama donoM isa paryAyake bAda manuSya paryAya pAkara tapa kreNgii| Ayake antameM vahAMse cyuta hokara ye donoM, sAketa nagarake svAmI zrISeNa rAjAkI zrIkAntA rAnIse hariSeNA aura zrISeNAnAmakI putriyAM huI haiN| yauvana avasthA prAptakara ye donoM vivAhake lie svayambara-maMDapake bhItara khar3I thIM ki itane meM hI inheM apane pUrvabhava tathA pUrvabhavameM kI huI pratijJAkA smaraNa ho AyA / usI samaya inhoMne samasta bandhuvarga tathA rAjakumAroMkA tyAgakara dIkSA dhAraNa kara lii| isa prakAra kSAnti AryikAke vacana sunakara sukumArI bahuta virakta huI aura apane kuTumbIjanoMkI saMmati lekara usane unhIM AryikAke pAsa dIkSA dhAraNa kara lii| kisI dUsare dina vanameM vasantasenA nAmakI vezyA AI thI, use bahutase vyabhicArI manuSya gherakara usase prArthanA kara rahe the| yaha dekhakara sukumArIne nidAna kiyA ki mujhe bhI aisA hI saubhAgya prApta ho| Ayuke antameM marakara vaha, pUrvajanmameM jo somabhUti nAmakA brAhmaNa thA aura tapazcaraNake prabhAvase acyuta svargameM deva huA thA usakI devI huI // 246-256 // vahAMkI utkRSSTa Ayu bitAkara una tInoM bhAiyoMke jIva vahAMse cyuta hokara ratnatrayake samAna tuma prasiddha puruSArthake dhAraka yudhiSThira, bhImasena aura arjuna hue ho| tathA dhanazrI aura mitrazrIke jIva prazaMsanIya parAkramake dhAraka nakula evaM sahadeva hue haiN| inakI kAnti candramA aura sUryake samAna hai / sukumArIkA jIva kAmpilya nagarameM vahAMke rAjA drapada aura rAnI dRDharathAke draupadI nAmakI putrI huI hai / isa prakAra neminAtha bhagavAnke dvArA kahe hue apane bhavAntara sunakara pANDavoMne aneka logoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA so ThIka hI hai kyoMki sajjanoMkA bandhupanA yahI hai| guNarUpI AbhUSaNako dhAraNa karanevAlI kuntI subhadrA tathA draupadIne bhI rAjimati gaNinIke pAsa utkRSTa dIkSA dhAraNa kara lii| antameM tInoMke jIva solahaveM svargameM utpanna hue aura vahAMse cyuta hokara niHsandeha samasta karmamalase rahita ho mokSa
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitamaM parva vizvakarma malairmuktA muktimeSyantyasaMzayam / paJcApi pANDavA nemisvAminAmahitarddhayaH // 266 // vihRtya bhAktikAH kAzcitsamAH samprApya bhUdharam / zatruJjayaM samAdAya yogamAtapamAsthitAH // 267 // tatra kauravanAthasya bhAgineyo nirIkSya tAn / krUraH kuryavaraH smRtvA svamAtulavadhaM krudhA // 168 / / AyasAnyabhitaptAni mukuTAdIni pApabhAk / teSAM vibhUSaNAnIti zarIreSu nidhAya saH // 269 // upasarga vyadhAtteSu kaunteyAH zreNimAzritAH / zukladhyAnAgninidagdhakarmaidhAH siddhimAmuvan // 270 // nakulaH sahadevazca paJcamAnuttaraM yayau / bhaTTArako'pi samprApadUrjayantaM dharAdharam || 271 // navarandhartuvarSeSu caturdivasasaMyutaiH / yuteSu navabhirmAsaivihAravidhivicyutau // 272 // pazcAtpaJcazataiH sArdhaM saMyataistriMzatA tribhiH / mAsaM yogaM nirudhyAsau hatAghAticatuSkakaH / / 273 / / bhASADhamAsa jyotsnAyAH pakSe citrAsamAgame / zItAMzoH saptamI pUrvarAtrau nirvANamAptavAn // 274 // tadA surAdhipAH prApya kalyANaM paJcamaM param / vidhAya vidhivadbhaktayA svaM svamokaH 1 punaryayuH // 275 // sragdharA zakrAyA vyomni dUrAdamaraparivRDhA vAhanebhyo'vatIrNA stUrNaM mUrdhAvanannAH stutimukharamukhAH kuDmalIbhUtahastAH / dhvastAntardhvAntadhAnnaH praNihitamanaso yasya pAdau praNemuH kSemaM zrImAn sa nemirjhaTiti ghaTayatu prAntabodha prasiddhaye // 276 // zArdUlavikrIDitam prAkcintA gatirAvabhAvanu tataH kalpe caturthe'maro jajJe'smAdaparAjitaH kSitipatirjAto 'cyutendrastataH / tasmAtso'jani supratiSThanRpatirdevo jayante'nvabhU dAsIda mahodaya harikulavyomAmalendurjinaH // 277 // prApta kreNge| jinheM aneka uttamottama RddhiyA~ prApta huI haiM aura jo atizaya bhaktise yukta haiM aise pA~coM pANDava kitane hI varSoM taka neminAtha bhagavAn ke sAtha vihAra karate rahe aura antameM zatruJjaya parvatapara jAkara AtApana yoga lekara virAjamAna ho gaye / daivayogase vahAM duryodhanakA bhAnajA 'kuryavara' A nikalA vaha atizaya duSTa thA, pANDavoMko dekhate hI use apane mAmA ke vadhakA smaraNa ho AyA jisase kruddha hokara usa pApIne unake zarIroMpara abhise tapAye hue loheke mukuTa Adi AbhUSaNa rakhakara upasarga kiyaa| una pA~coM bhAiyoM meM kuntIke putra yudhiSThira, bhIma aura arjuna to kSapakazreNI car3hakara zukla dhyAna rUpI agnike dvArA karmarUpI Indhanako jalAte hue mukta avasthAko prApta hue aura nakula tathA sahadeva sarvArthasiddhi vimAnameM utpanna hue| idhara bhaTTAraka neminAtha svAmI bhI giranAra parvatapara jA virAjamAna hue / / 260-271 / / unhoMne chaha sau ninyAnabe varSa nau mahInA aura cAra dina vihAra kiyaa| phira vihAra chor3akara pAMca sau taiMtIsa muniyoMke sAtha eka mahIne taka yoga nirodhakara ASADha zukla saptamIke dina citrA nakSatra meM rAtrike prArambha meM hI cAra aghAtiyA karmoMkA nAzakara mokSa prApta kiyA / / 272-274 / / usI samaya indrAdi devoMne Akara bar3I bhakti se vidhipUrvaka unake paMcama kalyANakA utsava kiyA aura tadanantara ve saba apane-apane sthAnako cale gaye / / 275 / / 1 sthAnam / 54 425 jo dUra se hI AkAzameM apanI-apanI savAriyoMse nIce utara par3e haiM, jinhoMne zIghra hI apane mastaka jhukA liye haiM, jinake mukha stutiyoMke par3hanese zabdAyamAna ho rahe haiM, jinhoMne donoM hAtha jor3a liye haiM aura jinakA citta atyanta sthira hai aise indra Adi zreSThadeva jinake caraNoM meM namaskAra karate haiM tathA jinhoMne apane tejase hRdayakA samasta andhakAra naSTa kara diyA haiM aise zrImAn neminAtha bhagavAn kevalajJAnakI prAptike lie hama sabakA zIghra hI kalyANa kareM / / 276 / / zrInemi
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 mahApurANe uttarapurANam sA lakSmIH sakalAmarAciMtapadAmbhojo yayAya vibhu statkaumAramameyarUpavibhavaM kanyA ca sAtistutiH / dhImAnsarvamidaM jarasaNasama matvAgrahItsaMyama dharAM kena na dharmacakramabhito nemIzvaro nemitAm // 278 // pRthvI subhAnurabhavattataH prathamakalpajo'smAccyutaH khagAdhipatiranvato'jani caturthakalpe'maraH / vaNoDajani zaGkhavAganu suro mahAzukraja stato'pi navamo balo'nu divijastatastIrthakRt // 279 // praharSiNI prAgAsIdamRtarasAyanastRtIye zvabhre'bhUdanu bhavavAridhau bhramitvA / bhUyo'bhUnahapatiratra yakSanAmA nirnAmA nRpatisutastato'mRtAzIH // 20 // vasantatilakA tasmAdabhUnmuraripuH kRtaduniMdAnA cakrezvaro hataviruddhajarAdisandhaH / dharmodbhavAdanubhavan bahuduHkhamasmA nirgasya tIrthakRdanarthavighAtakRtsaH // 281 // drohAnmuneH 'palapacaH sa kudhIradho'gA sadIja eva tapasA''pya ca cakrilakSmIm / nAtha bhagavAnakA jIva pahale cintAgati vidyAdhara huA, phira caturtha svargameM deva huA, vahA~ se Akara aparAjita rAjA huA, phira acyuta svargakA indra huA, vahA~ se Akara supratiSTha rAjA huA, phira jayanta vimAnameM ahamindra huA aura usake bAda isI jambUdvIpameM mahAn vaibhavako dhAraNa karanevAlA, harivaMzarUpI AkAzakA nirmala candramAsvarUpa neminAtha tIrthakara huaa| 277 / / yadyapi bhagavAn neminAthakI vaha lakSmI thI ki jisake dvArA unake caraNakamaloMkI samasta deva pUjA karate the, unakI vaha kumArAvasthA thI ki jisakA saundaryarUpI aizvarya aparimita thA, aura vaha kanyA rAjImati thI ki jisakI atyanta stuti ho rahI thI tathApi ina buddhimAna bhagavAnne ina sabako jIrNa tRNake samAna chor3akara saMyama dhAraNa kara liyA so ThIka hI hai kyoMki aisA kyA kAraNa hai ki jisase bhagavAn neminAtha dharmacakrake cAroM ora nemipanAko-cakradhArApanAko dhAraNa na kareM ? / / 278 // baladevakA jIva pahale subhAnu huA thA, phira pahale svargameM deva huA, vahA~ se cyuta hokara vidyAdharoMkA rAjA huA, phira caturtha svargameM deva huA, isake bAda zaGkha nAmakA seTha huA, phira mahAzukra svargameM deva huA, kira nauvA~ balabhadra huA, usake bAda deva huA, aura phira tIrthakara hogA // 276 // kRSNakA jIva pahale amRtarasAyana huA, phira tIsare narakameM gayA, usake bAda saMsAra-sAgarameM bahuta bhArI bhramaNa kara yakSa nAmakA gRhastha huA phira nirnAmA nAmakA rAjaputra huA, usake bAda deva huA aura usake pazcAt burA nidAna karaneke kAraNa apane zatru jarAsandhako mAranevAlA, cakraranakA svAmI kRSNa nAmakA nArAyaNa huA, isake bAda prathama narakameM utpanna honeke kAraNa bahuta duHkhoMkA anubhava kara rahA hai aura anta meM vahA~se nikalakara samasta anarthoMkA vighAta karanevAlA tIrthakara hogA // 280-281 // 1 mAMsapacanaH caannddaalaa|
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvisaptatitama parva dhvaMsaM samApa tadapAstaparigrahANAM mAkRdhvamalpamapi pApadhiyApakAram // 282 // cANUrameNamiva yo hatavAn harirvA kaMsaca kaMsamiva bAzaniranvabhaisAsa / mRtyuryadhAhRta zizuM zizupAlamAjau tejasvinAM kathamihAstu na so'gragaNyaH // 286 / / zikhariNI jarAsandhaM hatvojitamiva gaja zauryajaladhi najArivA garjana pratiripujayAdvizvavijayI / trikhaNDAM nikhaNDAM karavikRtadaNDo'pratihatAM yathApAdvAlye gAH kila khalu sa gopo'nvapi tataH // 284 // mAlinI ka sakalapRthuzatrudhvaMsanAtsAdbhutazrIH ___ kva ca sa bhuvanabAhyo hI harermUlanAzaH / svakRtavidhividhAnAtkasya kiM vAna na syAd bhramati hi bhavacakra cakranemikrameNa // 285 // vasantatilakA badhvAyurApa dazamayamathAnsyanAma cAsmAdadho'gamadasau etraajybhaarH| taddhIdhanAH kuruta yatnamakhaNDamAyu bandhaM prati pratipadaM sukhalipsavazret // 286 // kRSNake jIvane cANDAla avasthAmeM munike sAtha droha kiyA thA isalie vaha durbuddhi naraka gayA aura usI kAraNase tapazcaraNake dvArA rAjyalakSmI pAkara antameM usake vinAzako prApta huA isalie AcArya kahate haiM ki parigrahakA tyAga karanevAle muniyoMkA pApa-buddhise thor3A bhI apakAra mata karo // 22 // jisa prakAra siMha hariNako mAra DAlatA hai usI prakAra jisane cANUramallako mAra DAlA thA, jisa prakAra vatra kaMsa (kAMse) ke Tukar3e-Tukar3e kara DAlatA hai usI prakAra jisane kasake (mathurAke rAjAke) Tukar3e-Tukar3e kara DAle the aura jisaprakAra mRtyu bAlakakA haraNa kara letI hai usI prakAra jisane yuddhameM zizupAlakA haraNa kiyA thA-use parAjita kiyA thaa| aisA zrIkRSNa nArAyaNa bhalA pratApI manuSyoMmeM sabase mukhya kyoM na ho ? // 283 // jisa prakAra siMha balavAn hAthIko jItakara garajatA hai usI prakAra zUravIratAke sAgara zrIkRSNane atizaya balavAn jarAsandhako jItakara garajanA kI thI, inhoMne apane samasta zatruoMko jIta liyA thA isalie ye vizvavijayI kahalAye the tathA jisa prakAra inhoMne bAla avasthAmeM gAyoMkI rakSA kI thI isalie gopa kahalAye the usI prakAra inhoMne taruNa avasthAmeM bhI hAthameM kevala eka daNDa dhAraNakara kisIke dvArA avijita isa tIna khaNDakI akhaNDa bhUmikI rakSA kI thI isalie bAda bhI ve gopa (pRthivIke rakSaka) kaha // 284 // dekho, kahA~ to zrIkRSNako bar3e-bar3e samasta zatruoMkA nAza karanese usa AzcaryakArI lakSmIkI prApti huI thI aura kahAM samasta jagatse judA rahakara nirjana vanameM unakA samUla nAza humA so ThIka hI hai kyoMki isa saMsArameM apane kiye hue karmoM ke anusAra kise kyA nahIM prApta hotA hai.1 yathArthameM saMsArarUpI cakra pahiyekI hAlakI taraha ghUmA hI karatA hai // 25 // dekho, zrIkRSNane
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 mahApurANe uttarapurANama anuSTup asyaiva tIrthasantAne brahmaNo dharaNIzituH / 'cUDAdevyAzca saMjajJe brahmadato nidhIzinAm // 287 dvAdazo nAmataH saptacApaH saptazatAbdakaiH / paricchinnapramANAyustadantAzcakravartinaH // 288 // ityArSe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe nemitIrthaMkara- padmanAmabaladeva-kRSNanAmArdhacakri- jarAsandhaprativAsudeva-brahmadattasakalacakravartipurANaM nAma dvisaptatitamaM parva // 72 // pahale naraka AyukA bandha kara liyA thA aura usake bAda samyagdarzana tathA tIrthaMkara nAma-karma prApta kiyA thA isIlie unheM rAjyakA bhAra dhAraNa karaneke bAda naraka jAnA pdd'aa| AcArya kahate haiM ki he buddhimAn jana ! yadi Apa loga sukhake abhilASI haiM to pada-padapara Ayu bandhake lie akhaNDa prayatna karo arthAta pratyeka samaya isa bAtakA bicAra rakkho ki azubha AyukA bandha to nahIM ho rahA hai / / 286 | inhIM neminAtha bhagavAn ke tIrthameM brahmadatta nAmakA bArahavA~ cakravartI huA thA vaha brahmA nAmaka rAjA aura cUr3AdevI rAnIkA putra thA, usakA zarIra sAta dhanuSa U~cA thA aura sAta sau varSakI usakI Ayu thI / vaha saba cakravartiyoM meM antima cakravartI thA-- usake bAda koI cakravartI nahIM huA || 287-288 // +0:03:04 isa prakAra yA nAma se prasiddha, bhagavad guNabhadrAcAryapraNIta triSaSTilakSaNa mahApurANake saMgraha meM neminAtha tIrthaMkara, padma nAmaka balabhadra, kRSNa nAmaka ardhacakravartI, jarAsandha pratinArAyaNa aura brahmadatta nAmaka sakala cakravartI ke purANakA varNana karane vAlA bahattaravA~ parva samApta huA / +++ 1 nyUsAdeNyAca la0
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ trisaptatitama parva 'sa pAtu pArzvanAtho'smAn yanmahimnaiva bhUdharaH / nyaSedhi kevalaM bhaktibhoginIchanadhAraNam // 1 // dharmazvetAtapatraM te sUte vizvavisarpiNIm / chAyAM pApAtapaplaSTAstathApi kila kecana // 2 // sarvabhASAM bhavadbhASAM satyAM sarvopakAriNIm / santaH zRNvanti santuSTAH khalAstAJca na jAtucit // 3 // anabhivyaktamAhAtmyA deva' tIrthakarAH pare / tvameva vyaktamAhAtmyo vAcyA te sAdhu tarakathA // 4 // kumArgavAriNI ysmaadysmaatsnmaargdhaarinnii| tace dhayA kathAM vakSye bhavyAnAM mokSagAminAm // 5 // jambUvizeSaNe dvIpe bharate dakSiNe mahAn / suramyo viSayastatra vistIrNa podanaM puram // 6 // rakSitAsyAravindAkhyo vikhyAto vikramAdibhiH / pipriyustaM samAzritya prajApatimiva prajAH // 7 // tatraiva vizvabhUtyAkhyo brAhmaNaH zrutizAstravit / brAhmaNyanundharI tasya prItyai zrutirivAparA // 8 // abhUtAmetayoH putrau viSAmRtakRtopamau / kamaTho marubhUtizca pApadharmAvivAparau // 1 // varuNA jyAyaso bhAryA dvitIyasya vasundharI / mantriNau tau mahIpasya kanIyAnItividhayoH // 10 // ..athAnantara-dharaNendra aura bhaktivaza padmAvatIke dvArA kiyA huA chatradhAraNa-ina donoM kA niSedha jinakI kevala mahimAse hI huA thA ve pArzvanAtha svAmI hama sabakI rakSA kreN| bhAvArtha-tapazcaraNake samaya bhagavAn pAzvanAthake Upara kamaTha ke jIvane jo upasarga kiyA thA usakA nivAraNa gharaNendra aura padmAvatIne kiyA thA parantu isI upasargake bIca unheM kevalajJAna ho gayA usake prabhAva se unakA saba upasarga dUra gayA aura unakI lokottara mahimA bar3ha gaI / kevalajJAnake samaya honevAle mAhAtmyase dharaNendra aura padmAvatIkA kArya apane Apa samApta ho gayA thA / / 1 / / he bhagavan ! yadyapi ApakA dharmarUpI zveta chatra samasta saMsArameM phailanevAlI chAyAko utpanna karatA hai to bhI Azcarya hai ki kitane hI loga pApa rUpI ghAmale saMtapta rahate haiM // 2 // sarva bhASA rUpa pariNamana karanevAlI, satya tathA sabakA upakAra karanevAlI ApakI divyadhvaniko saMtuSTa hue sajjana loga hI sunate haiM-durjana loga use kabhI nahIM sunate // 3 // he deva ! anya tIrthaMkaroMkA mAhAtmya prakaTa nahIM hai parantu ApakA mAhAtmya atizaya prakaTa hai isalie ApakI kathA acchI taraha kahaneke yogya hai / / 4 / / prAcArya kahate haiM ki he prabho ! cUMki ApakI dharmayukta kathA kumArgakA nivAraNa aura sanmArgakA prasAraNa karanevAlI hai ataH mokSagAmI bhavya jIvoMke lie use avazya kahU~gA / / 5 // isI jambUdvIpake dakSiNa bharata kSetrameM eka suramya nAmakA bar3A bhArI deza hai aura usameM bar3A vistRta podanapura nagara hai // 6 // usa nagarameM parAkrama Adise prasiddha aravinda nAmakA rAjA rAjya karatA thA use pAkara prajA aisI santuSTa thI jaisI ki prajApati bhagavAna AdinAthako pAkara saMtuSTa thii| usI nagarameM veda-zAstrako jAnanevAlA eka vizvabhUti nAmakA brAhmaNa rahatA thA use prasanna karanevAlI dUsarI zrutike samAna anundharI nAmakI usakI brAhmaNI thI / / 7-8 / / una donoM ke kamaTha aura marubhUti nAmake do putra the jo viSa aura amRtase banAye hueke samAna the athavA dUsare pApa aura dharmake samAna jAna par3ate the||6|| kamaThakI strIkA nAma varuNA thA aura marubhUtikI strIkA nAma basundharI thaa| ye donoM rAjAke mantrI the aura inameM choTA marubhUti nItikA acchA jAnakAra 1 kha. pustake nimnAGkitau zlokAvadhiko-'ekaSaSTyuttamanarAH sArArayAM bhrtaavnau| aparA guNagambhIrA dyantu bhavyanRNAM bhiyH||1|| AdIzvarAyA ahanto bharatAdyAzca ckrinnH| viSNuprativiSNubalAH pAntu bhavyAt bhavArNavAt // 2 // pArzvake'nyo'pyayaM zloko nibaddhaH 'ekaSaSTimahAnaNAM purANaM puurnntaamgaat| dvASaSThaH pArzvanAthasya vadAmyasmin purANakam // 2 devAstIrthakarAH khaH / 3-bhUtAkhyo la0, ga0 /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama vasundharAnimina sadAcAraM satAM matam / marubhUtiM durAcAro jaghAna kamaTho'dhamaH // 11 // malaya kubjakAkhyAne vipule sallakIvane / marubhUtirabhUnmRtvA vajraghoSo dvipAdhipaH // 12 // varuNA ca mRtA tasya kareNurabhavatpriyA / tayostasminbane prItyA kAle gacchatyatucchakaM // 13 // aravindamahArAjastyaktvA rAjyaM virajya saH / samprApya saMyama sArthenAmA sammedamIDitum // 14 // vrajanvane svavelAyAM pratimAyogamAgamat / nollar3ate niyogaM svaM manAgapi manasvinaH // 15 // vilokya taM mahAnAgastri prastutamadoddhataH / hantumabhyudyatastasya pratimAyogadhAriNaH // 16 // vAkSya vakSaHsthale sAkSAnmaMkSu zrIvatsalAnchanam / svapUrvabhavasambandhaM pratyakSIkRtya 'cetasA // 17 // tasminprAktanasauhArdA pratoSI joSamAsta sH| tiryaJco'pi suhRdbhAvaM pAlayantyeva bandhuSu // 18 // dharmatattvaM muneH samyagjJAtvA tasmAtsahetukam / sa proSadhopavAsAdi zrAvakatamagrahIt // 19 // tadA prabhRti nAgendro bhagnazAkhAH paraidipaiH / khAdaMstRNAni zuSkANi patrANi ca bhayAdaghAt // 20 // upalAsphAlanAkSepadvipasaGghAtaghaTTitam / pibaMstoyaM nirAhAraH pAraNAyAM mahAvalaH // 21 // ciramevaM tapaH kurvan kSINadehaparAkramaH / kadAcitpAtumAyAto vegavatyA hrade'patat // 22 // paGke punaH samutthAtuM vihiteho'pyazakvan / kamaThena kuvRtena kukkaTAhitvamIyuSA // 23 // pUrvavairAnubandhena daSTo nirnaSTajIvitaH / abhUtkalpe sahasrAre SoDazAbdhyupamAyuSA // 24 // tatra bhogAnyathAyogyaM bhuktvA prAnte tatazcyutaH / dvIpe'smin prAgvidehe'sti viSayaH puSkalAvatI // 25 // thA / / 10 / / nIca tathA durAcArI kamaThane vasundharIke nimittase sadAcArI evaM sajjanoMke priya marubhUtiko mAra DAlA // 11 // marubhUti mara kara malaya dezake kujaka nAmaka sallakIke bar3e bhArI vanameM vajraghoSa nAmakA hAthI huaa| varuNA marakara usI vanameM hathinI huI aura vajraghoSake sAtha krIDA karane lgii| isa prakAra dAnoMkA bahuta bhArI samaya prItipUrvaka vyatIta ho gayA / / 12-13 // kisI eka samaya rAjA aravindane virakta hokara rAjya chor3a diyA aura saMyama dhAraNakara saba saMghake sAtha vandanA karaneke lie sammeda zikharakI ora prasthAna kiyaa| calate-calate ve usI vanameM pahu~ce aura sAmAyikakA samaya honepara pratimA yoga dhAraNakara virAjamAna ho gaye so ThIka hI hai kyoMki tejasvI manuSya apane niyamakA thor3A bhI ullaGghana nahIM karate haiM // 14-15 // unheM dekhakara, jisake. donoM kapola tathA lalATase mada jhara rahA hai aisA vaha madoddhata mahAhAthI, una pratimAyogake dhAraka aravinda munirAjako mAraneke lie udyata huA // 16 // parantu unake vakSaHsthala para jo vatsakA cihna thA use dekhakara usake hRdayameM apane pUrvabhavakA sambandha sAkSAt dikhAI dene lgaa||| 17 // munirAjameM pUrvajanmakA sneha honeke kAraNa vaha mahAhAthI cupacApa khar3A ho gayA so ThIka hI haiM kyoMki tiryazca bhI to bandhujanoMmeM maitrIbhAvakA pAlana karate haiM / 18 / / usa hAthIne una munirAjase hetu pUrvaka dharmakA svarUpa acchI taraha jAnakara proSadhopavAsa Adi zrAvakake vrata grahaNa kiye // 16 / / usa samayase vaha hAthI pApale Darakara dUsare hAthiyoMke dvArA tor3I huI vRkSakI zAkhAoM aura sUkhe pattoMko khAne lagA // 20 // pattharoMpara giranese athavA hAthiyoMke samUhake saMghaTanase jo pAnI prAmuka ho jAtA thA use hI vaha pItA thA tathA proSadhopavAsake bAda pAraNA karatA thaa| isa prakAra cirakAla taka tapazcaraNa karatA huA vaha mahAbalavAn hAthI atyanta durbala ho gyaa| dina vaha pAnI pIneke lie vegavatI nadIke dahameM gayA thA ki vahA~ kIcar3ameM gira gyaa| yadyapi kIcar3ase nikalaneke lie usane bahuta bhArI udyama kiyA parantu samartha nahIM ho skaa| vahIMpara durAcArI kamaThakA jIva mara kara kukkuTa sA~pa huA thA usane pUrva paryAyake vairake kAraNa usa hAthIko kATa khAyA jisase vaha marakara sahasrAra svargameM solaha sAgarakI Ayu vAlA deva huA // 21-24 / / yathAyogya rItise vahA~ ke bhoga bhoga kara vaha Ayuke antameM bahA~ se cyuta huA aura isI jambUdvIpake pUrva videha kSetrameM jo puSkalAvatI deza hai usake 1 triprapluta la / triprasRta ga0 / 2 cetasaH kha0, ga0, ma0 | 3-meyuSA l0| 4 dRSTo l|
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ trisaptatitama parva 531 takhecarAcale rAjA trilokottamananAmani / pure vidyaGgatividyAdharezastasya vallabhA // 26 // vidyanmAlA tayoH sUnU razmivegAkhyayA' jani / sampUrNayauvano dhImAnpratyAsannabhavAvadhiH // 27 // samAdhiguptamAsAdya muni samprApya saMyamam / gRhItasarvatobhadraprabhRtyupropavAsakaH // 28 // 'parecuhimagiryadriguhAyAM yogamAdadhat / prAptadhUmaprabhAduHkhakukkaToragapApinA // 29 // tatazcyutena bhUtvAjagareNAlokya kopinA / nigI!'cyutakalpasthe vimAne puSkare'bhavat // 30 // dvAviMzatyabdhimAnAyustadante puNyasArathiH / dvIpe'pare videhe'smin viSaye padmasajJake // 31 // mahIzo'zvapurAdhIzo vajravIryasya bhUpateH / vijayAyAzca taddevyA vajranAbhiH suto'bhavat // 32 // sa cakralakSitAM lakSmImakSuNNAM puNyarakSitaH / bhuktvApyatRpnuvanbhoktuM mokSalakSmI samudyataH // 33 // kSemaGkarAkhyabhaTTArakasya vaktrAbjanirgatam / dharmAmRtarasaM pItvA tyaktAzeSarasaspRhaH // 34 // sutaM svarAjye susthApya rAjabhirbahubhiH samam / saMyama samagAtsamyaksarvasatvAnukampanam // 35 // prAktano'jagaraH SaSThanarake tanumAzritaH / dvAviMzatyadhisaGkhyAnajIvitenAtiduHkhitaH // 36 // cirAcasmAdvinirgatya kuraGgAkhyo vanecaraH / kampayanvanasambhUtAn sambhUtaH sarvadehinaH // 37 // vivarjitAdhyAnasya vistAtapanasthiteH / tasya tyaktazarIrasya zarIrabalazAlinaH // 38 // tapodhanasya cakrezo' ghoraM kAtaradussaham / upasarga sphuradvairaH sa pApI bahudhA vyadhAn // 39 // dharmadhyAnaM pravizyAso samArAdhya surocamaH / samutpannaH subhadrAkhye sahaGamadhyamamadhyame // 40 // vijayA parvata para vidyamAna trilokottama nAmaka nagarameM vahA~ ke rAjA vidyadgati aura rAnI vidyAnmAlA ke razmivega nAmakA putra huaa| jisake saMsArakI avadhi atyanta nikaTa raha gaI hai aise usa buddhimAna razmivegane sampUrNa yauvana pAkara samAdhigupta munirAjake samIpa dIkSA dhAraNa kara lI tathA sarvatobhadra Adi zreSTha upavAsa dhAraNa kiye / / 25-28 / / kisI eka dina vaha himagiri parvatakI gahAmeM yoga dhAraNa kara virAjamAna thA ki itane meM jisa kukkuTa sarpane vajraghoSa hAthI ko kATA thA vahI pApI dhUmaprabhA narakake duHkha bhoga kara nikalA aura vahIM para ajagara huA thaa| una munirAjako dekhate hI ajagara krodhita huA aura unheM nigala gayA jisase unakA jIva acyuta svargake puSkara vimAnameM bAIsa sAgarakI AyuvAlA deva huaa| vahA~kI Ayu samApta hone para vaha puNyAtmA, jambUdvIpa ke pazcima videha kSetrameM padmanAmaka deza sambandhI azvapura nagarameM vahA~ ke vanavIya aura rAnI vijayAke vajranAbhi nAmakA putra huA // 26-32 // puNyake dvArA rakSita huA vacanAbhi, cakravartIkI akhaNDa lakSmIkA upabhoga kara bhI saMtuSTa nahIM huA isalie mokSalakSmIkA upabhoga karaneke lie udyata huaa| 33 / / usane kSemaMkara bhaTTArakake mukha-kamalase nikale hue dharmarUpI amRta rasakA pAnakara anya samasta rasoMkI icchA chor3a dI tathA apane rAjya para putrako sthApita kara aneka rAjAoMke sAtha samasta jIvoMpara anukampA karanevAlA saMyama acchI taraha dhAraNa kara liyA / / 34-35 / / kamaThakA jIva, jo ki pahale ajagara huA thA marakara chaThane narakama utpanna huA aura vahA~ bAIsa sAgara taka atyanta duHkha bhogatA rahA // 36 // cirakAla bAda vahA~ se nikala kara kuraGga nAmakA bhIla huaa| yaha bhIla usa vana meM utpanna hue samasta jIvoMko kampita karatA rahatA thA // 37 // kisI eka dina zarIra sambandhI balase zobhAyamAna tathA zarIrase sneha vAle tapasvI cakravartI vacanAbhi AtedhyAna chor3akara usa vanameM AtApana yogase virAjamAna the| unheM dekhane hI jisakA vaira bhar3aka uThA hai aise pApI bhIlane una munirAja para kAyara janoMke dvArA asahanIya aneka prakArakA bhayaMkara upasarga kiyA / / 38-36 / ukta munirAjakA jIva dharmadhyAnameM pravezakara tathA acchI tara ArAdhanAoMkI ArAdhanA kara subhadra nAmaka madhyamaveyakake madhyama 1-ranivegAkhyo'jani la0, (chndobhnggH)|-rnivegaakhyyaajni ma0, la0 / 2 harigiryadri la0 / 3 kampakam 4 cakrasau l0| la.
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam saptaviMzativArAzimeyAyurdivyabhogabhAk / tatazcyuto'smin dvIpe'sau jambUbhUruhabhUSite // 41 // kauzale viSaye'yodhyAnagare kAzyapAnvaye / ikSvAkuvaMzajAtasya vajrabAhumahIbhRtaH // 42 // suto devyAM prabhaGkaryAmAnandAkhyo'jani priyaH / sa samprAptamahAmANDalikasthAno mahodayaH // 43 // svasya svAmihitAkhyasya mahato mantriNo'nyadA / vAcA vasantamAsasya nandIzvaradinASTake // 44 // pUjAM nirvartayandraSTukAmaM tatra samAgatam / vipulAdimatiM dRSTvA gaNezaM prazrayAzrayaH // 45 // abhivandya samAkarNya saddharmaM sarvazarmadam / bhagavan kiJcidicchAmi zrotuM me saMzayAspadam // 46 // acetane kathaM pUjA nigrahAnugrahacyute / jinabimbe kRtA bhaktimatAM puNyaM phalatyasau // 47 // ityapRcchadasau cAha sahetviti vacastadA / zRNu rAjan jinendrasya caityaM caityAlayAdi ca // 48 // " bhavatyacetanaM kintu bhavyAnAM puNyabandhane / pariNAmasamutpattihetutvAtkAraNaM bhavet // 49 // rAgAdidoSahInatvAdAyudhAbharaNAdikAt / "vimukhasya prasannendukAntihAsimukhazriyaH // 50 // avartitAkSasUtrasya lokAlokAvalokinaH / kRtArthatvAtparityaktajaTAdeH paramAtmanaH // 51 // jinendrasyAlayA~stasya pratimAzca prapazyatAm / bhavecchubhAbhisandhAnaprakarSo nAnyatastathA // 52 // kAraNadvayasAnnidhyAtsarvakAryasamudbhavaH / tasmAtsAdhu vijJeyaM puNyakAraNakAraNam // 53 // tatkathAvasare lokatrayacaityAlayAkRtIH / samyagvarNayituM vAnchanprAgAditya vimAnaje // 54 // jinendrabhavane bhUtAM vibhUtiM so'nvavarNayat / tAmasAdhAraNIM zrutvAnandaH zraddhAM parAM vahan // 55 // dinAdau ca dinAnte ca karAbhyAM kRtakuDmalaH / stuvannAnamramukuTo jinezAn maNDale raveH // 56 // vimAna meM samyagdarzana kA dhAraka zreSTha ahamindra huA ||40|| vahA~ vaha sattAIsa sAgarakI Ayu taka divya bhoga bhogatA rhaa| Ayuke anta meM vahA~ se cyuta hokara isI jambUdvIpake kausala deza deza sambandhI ayodhyA nagarameM kAzyapa gotrI ikSvAkutraMzI rAjA vajrabAhu aura rAnI prabhaMkarIke zrAnanda nAmakA priya putra huaa| bar3A honepara vaha mahAvaibhavakA dhAraka maNDalezvara rAjA huA / / 4143 || kisI eka dina usane apane svAmihita nAmaka mahAmantrI ke kahane se vasantaRtukI aSTAhikAoM meM pUjA karAI / use dekhaneke lie vahA~ para vipulamati nAmake munirAja padhAre / Anandane unakI bar3I vinayase vandanA kI tathA unase saba jIvoMko sukha denevAlA samIcIna dharmakA svarUpa sunA aura tadanantara kahA ki he bhagavan ! mujhe kucha saMzaya ho rahA hai use Apase sunanA cAhatA hU~ / / 44-46 // usane pUchA ki jinendra bhagavAnakI pratimA to acetana hai usameM bhalA burA karanekI zakti nahIM hai phira usakI kI huI pUjA bhaktajanoM ko puNya rUpa phala kisa prakAra pradAna karatI hai / / 47 / / isake uttara munirAjane hetu sahita nimna prakAra vacana kahe ki he rAjan ! suna, yadyapi jinendra bhagavAnkI pratimA aura jinendra mandira acetana haiM tathApi bhavya jIvoMke puNya-bandhake hI kAraNa haiM / yathArthameM puNya bandha pariNAmoMse hotA hai aura una pariNAmoM kI utpattimeM jinendrakI pratimA tathA mandira kAraNa par3ate haiM / jinendra bhagavAn rAgAdi doSoMse rahita haiM, zAstra tathA AbhUSaNa Adise vimukha haiM, usake mukhakI zobhA prasanna candramAke samAna nirmala hai, loka alokake jAnanevAle haiM, kRtakRtya haiM, jaTA Adi rahita haiM tathA paramAtmA haiM isalie unake mandiroM aura unakI pratimAoMkA darzana karanevAle logoMke zubha pariNAmoMmeM jaisI prakarSatA hotI hai vaisI anya kAraNoMse nahIM ho sakatI kyoMki samasta kAryoMkI utpatti antaraGga aura bahiraGga donoM kAraNoM se hotI hai isalie jinendra bhagavAnkI pratimA puNyabandhake kAraNabhUta zubha pariNAmoMkA kAraNa hai yaha bAta acchI taraha jAna leneke yogya hai / / 48- 53 / / isI upadezake samaya ukta munirAjane tInoM lokoM sambandhI caityAlayoMke AkAra AdikA varNana karanA cAhA aura sabase pahale unhoMne sUryake vimAnameM sthita jina mandirakI vibhUtikA acchI taraha varNana kiyA bhI / usa asAdhAraNa vibhUtiko sunakara rAjA Anandako bahu hI zraddhA huI / vaha usa samaya se prati dina Adi aura anta samayameM donoM hAtha jor3akara tathA ityapi kacit / 3 phAlguna ityapi kvacit / 4 vA la0 / 432 1 vacasA, ityapi kvacit / 2 rAjA, 5 vimukhyasya la0 / 6 japAdeH la0 /
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ trisaptatitamaM parva 433 zilpibhiH kArayitvArkavimAnaM maNikAJcanaiH / kroDIkRtajinAdhIzabhavanaM vitatacati // 57 // zAstroktavidhinA bhaktayA pUjAmASTAhnikI vyadhAt / caturmukhaM rathAvata sarvatobhadramUrjitam // 58 // kalpavRkSaJca dInebhyo davadAnamavAritam / tadvilokya janAH sarve tatprAmANyAtsvayazca tat // 59 // stotumArebhire bhaktayA maNDalaM caNDarociSaH / tadAprabhRti loke'smin babhUvArkopasevanam // 10 // athAnyadA kilAnandaM mahITa zirasi buddhavAn / palitaM dalayacauvanArthinAM hRdayaM dvidhA // 6 // tamimittasamudratanirvego jyeSThasUnave / sAbhiSekaM nijaM rAjyaM datvAdAspRhaM tapaH // 62 // yateH samudraguptasya samIpe bahubhiH samam / rAjabhI rAjasaM bhAvaM parityajya sulezyayA // 63 // sArAdhanAcatuSkaH sanvizuddhyaikAdazAGgat / pratyayAMstIrthakRtAno bhAvayAmAsa SoDaza // 64 // yathoktaM bhAvayitvaitAnAma baddhvAntimaM zubham / ciraM ghoraM tapaH kRtvA prAnte zAntAntarAtmakaH // 65 // prAyopagamanaM prApya pratimAyogamAsthitaH / dhIraH kSIravane dharmadhyAnAdhIno nirAkulaH // 66 // kamaThaH prAktanaH pApI pracyuto narakakSiteH / kaNThIrabatvamAsAdya tanmuneH kaNThamagrahIt // 67 // soDhasiMhopasargo'sau caturArAdhanAdhanaH / vyasurAnatakalpezo vimAne prANate'bhavat // 68 // tatra viMzativArAzivihitopamajIvitaH / sArdhAratnitrayonmeyazarIraH zuklalezyayA // 69 // dazamAsAntanivAsI manasA'mRtamAharan / khacatuSkadvivarSAnte manasA strIpracAravAn // 70 // ApaJcamakSitivyAptatRtIyAvagamekSaNaH / svAvadhikSetramAnAbhAvikriyAbalasaGgataH // 1 // .. "sAmAnikAdisarvaddhiMsudhAzanasamacitaH / kAntakAmapradAnekadevIkRtasudhAkaraH // 72 // mukuTa jhukAkara sUryake vimAnameM sthita jina-pratimAoMkI stuti karane lgaa| yahI nahIM, usane kArIgaroMke dvArA maNi aura suvarNakA eka sUrya-vimAna bhI banavAyA aura usake bhItara phailatI huI kAntikA dhAraka jina-mandira bnvaayaa| tadanantara usane zAstrokta vidhise bhaktipUrvaka ASTAhnika pUra caturmukha, rathAvarta, sabase bar3I sarvatobhadra aura dInoMke lie mana-cAhA dAna denevAlI kalpavRkSapUjA kii| isa prakAra usa rAjAko sUryakI pUjA karate dekha usakI prAmANikatAse anya loga bhI svayaM bhaktipUrvaka sUrya-maNDalakI stuti karane lge| AcArya kahate haiM ki isa lokameM usI samayase sUrya kI upAsanA cala par3I hai // 54-60 // athAnantara-kisI eka dina rAjA Anandane yauvana cAhanevAle logoMke hRdayako do TUka karanevAlA sAda bAla apane zira para dekhaa| isa nimittase use vairAgya utpanna ho gayA / virakta hote hI usane bar3e putrake lie abhiSeka pUrvaka apanA rAjya de diyA aura samudragupta munirAjake samIpa rAjasI bhAva chor3akara aneka rAjAoMke sAtha niHspRha (niHsvArtha) tapa dhAraNa kara liyaa| zubha lezyAke dvArA usane cAroM ArAdhanAoMkI ArAdhanAkI vizuddhatA prApta kara gyAraha aGgoMkA adhyayana kiyA, tIrthaMkara nAmakarmake bandhameM kAraNabhUta solaha kAraNabhAvanAoMkA cintavana kiyA, zAstrAnusAra solaha kAraNabhAvanAoMkA cintavana kara tIrthaMkara nAmaka puNya prakRtikA bandha kiyA aura cirakAla taka ghora tapazcaraNa kiyaa| Ayuke antameM, jisakI antarAtmA atyanta zAnta ho gaI hai,jo dhIra vIra hai, dharmadhyAnake adhIna hai aura AkulatArahita hai aisA vaha Ananda muni prAyopagamana saMnyAsa lekara kSIravanameM pratimA yogase virAjamAna huA // 61-66 // pUrva janmake pApI kamaThakA jIva narakase nikalakara usI vanameM siMha huA thA so usane Akara una munikA kaNTha pakar3a liyA // 67 // isa prakAra siMhakA upasarga sahakara cAra ArAdhanA rUpI dhanako dhAraNa karanevAlA vaha muni prANarahita ho acyuta svargake prANata vimAnameM indra huA // 68 // vahA~para usakI bIsa sAgarakI Ayu thI, sAr3he tIna hAtha U~cA zarIra thA, zukla lezyA thI, vaha daza mAha bAda zvAsa letA thA,aura bIsa hajAra varSa bAdamAnasika amRtAhAra grahaNa karatA thaa| usake mAnasika strIpravIcAra thA, pAMcavIM pRthivI taka avadhijJAnakA viSaya thA,utanI dUrI takahI usakI kAnti, vikriyA aura bala thA, saba RddhiyoM ke dhAraka sAmAnika Adi deva usakI pUjA karate the, aura vaha icchAnusAra kAma pradAna karane vAlI aneka deviyoMke dvArA utpAdita sukhakI khAna thaa| isa prakAra samasta viSaya-bhoga
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 ... mahApurANe uttarapurANam vizvAnvaiSayikAnbhogAn zazvatsamprApya nirvizan / tallolo lIlayA kAlamalA'vIkalayankalAm // 73 // SaNmAsairantimaistasminAgamiSyatya mahIm / dvIpe'smin bharate kAzIviSaye nagare'dhipaH // 74 // vArANasyAmabhUdvizvasenaH kAzyapagotrajaH / brAhmathasya devI samprAptavasudhArAdipUjanA // 75 // vaizAkhakRSNapakSasya dvitIyAyAM nizAtyaye / vizAkhaH zubhasvamAnirIkSya tadanantaram // 76 // svavaktrAbjapraviSTorugajarUpavilokinI / prabhAtapaTahadhvAnasamunmIlitalocanA // 7 // maGgalAbhiSavAviSTatuSTi: punnyprsaadhnaa| vibhAvarIva sajjyotsnA rAjAnaM samupetya sA // 70 // kRtopacArA saMvizya viSTarArdhe mahIpateH / svadRSTasakalasvamAnyathAkramamabhASata // 79 // zraravA tAna sAvadhiH so'pi phalAnyevaM nyavedayat / gajendravIkSaNAtputro vRSabhAlokanAtpatiH // 8 // triviSTapasya siMhena dRSTenAnantavIryakaH / mandarAbhiSavaprAptiH padmAbhipavadarzanAt // 8 // dAmadvayAvalokena dharmadvitayatIrthakRt / zazAGkamaNDalAlokAt trailokyakumudapriyaH // 82 // nejasvI bhAsvato matsyayugalena sukhaavilH| nidhInAmadhipaH kumbhavIkSaNAtsarvalakSaNaH // 83 // sarasaH sAgarAtsarvajJAtA siMhAsanekSaNAt / sarvalokaikasammAnyaH svargAdadyAvatIrNavAn // 84 // avatArAdvimAnasya bhavanAtpavanAzinaH / tribodhadIdhitI ratnarAzinAliGgitoguNaH // 85 // vidhUmadhUmaketUpalakSaNAdAhakoM'hasAm / vaktrAmbhoje gajendrasya pravezAtte kRzodari // 86 // avasthiti sa samprApadadare'marapUjitaH / iti zratvA'tuSadvANI pasyureNIvilocanA // 87 // prAptakara vaha nirantara unakA anubhava karatA rahatA thA aura unhIM meM satRSNa rahakara lIlA pUrvaka bahuta lambe samayako eka kalAkI taraha vyatIta karatA thA / / 66-73 / / jisa samaya usakI Ayuke antima chaha mAha raha gaye aura vaha isa pRthivI para Aneke lie sanmukha huA usa samaya isa jambUdvIpake bharata kSetra sambandhI kAzI dezameM banArasa nAmakA eka nagara thaa| usameM kAzyapagotrI rAjA vizvasena rAjya karate the| unakI rAnIkA nAma brAhmI thaa| devoMne ratnoMkI dhArA barasAkara usakI pUjA kI thii| rAnI brAhmIne vaizAkhakRSNa dvitIyAke dina prAtaHkAlake samaya vizAkhA nakSatra meM solaha zubha svapna dekhe aura usake bAda apane mukha-kamalameM praveza karatA huA eka hAthI dekhA / prAtaHkAlake samaya bajanevAle nagAr3oMke zabdoMse usakI A~kha khala gaI aura maGgalAbhiSekase saMtaSTa hokara tathA pahina kara vaha rAjAke samIpa isa prakAra pahu~cI mAno cA~danI rAta candramAke samIpa pahu~cI ho / / 7478 / / AdarapUrvaka vaha mahArAjake zrAdhe siMhAsana para baiThI aura apane dvArA dekhe hue saba svapna yathAkramase kahane lagI / / 76 / / mahArAja vizvasena avadhijJAnI the hI, ataH svapna sunakara isa prakAra unakA phala kahane lge| ve bole ki hAthIke svamase putra hogA, bailake dekhanese vaha tInoM lokoMkA svAmI hogA, siMhake dekhanese ananta vIryakA dhAraka hogA, lakSmIkA abhiSeka dekhanese use meru parvatapara abhiSekakI prApti hogI, do mAlAoMko dekhanese vaha gRhastha dharma aura muni dharmarUpa tIrthakI pravRtti karanevAlA hogA, candramaNDalake dekhanese vaha tIna lokakA candramA hogA, sUryake dekhanese tejasvI hogA, matsyoMkA jor3A dekhanese sukhI hogA, kalaza dekhanese nidhiyoMkA svAmI hogA, sarovarake dekhanese samasta lakSaNoMse yukta hogA, samudrake dekhanese sarvajJa hogA, siMhAsanake dekhanese samasta logoMke dvArA pUjanIya hogA, vimAna dekhanese svargase avatAra lenevAlA hogA, nAgendrakA bhavana dekhanese tIna jJAnakA dhAraka hogA, ratnoMkI rAzi dekhanese guNoMse AliGgita hogA, nirdhUma agnike dekhanese pApoMko jalAnevAlA hogA aura he kRzodari ! mukhakamalameM hAthIkA praveza dekhanese sUcita hotA hai ki devoke dvArA pUjita hAnavAlA vaha putra Aja tare udarama AkA mAna huA hai / isa prakAra vaha mRganayanI patise svapnoMkA phala sunakara bahuta santuSTa huI // 80-87 / / 1acchetsIt m0,tti.| kAlamAlAmaitkalayan l.(1)| 2 brahmAsya l0|3 vilokanI l| 4 puSTiH gha0, g0| 5 'rAjAnaM nRpaM candraM vA / rAjA prabhau nRpe candre yakSe kSatriyazakrayoH' iti koshH'| 6 viSTarAdha l| 7 svarga kh0|8 liGgato l0|
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ trisaptatitamaM parva 435 tadAkhilAmarAdhIzAH samAgatya vyadhurmudA / svargAvataraNe pitroH kalyANAbhiSavotsavam // 88 // svargalokaJca tadvahamatizete sma sampadA / kiM karoti na kalyANaM kRtapuNyasamAgamaH // 89 // navame mAsi sampUrNe pauSe mAsyasite sutH| pakSe yoge'nile prAdurAsIdekAdazItithau // 9 // tadA nijAsanAkampAd jJAtvA tIrthakarodayam / saudharmapramukhAH sarve mandarAcalamastake // 11 // janmAbhiSekakalyANapUjAnivRttyanantaram / pArthAbhidhAnaM kRtvAsya pitRbhyAM taM samarpayan // 12 // nemyantare khapaJcasvarAgnyaSTamitavatsare / prAnte hantA kRtAntasya tadabhyantarajIvitaH // 13 // pArzvanAthaH samutpannaH zatasaMvatsarAyuSA / bAlazAlitanucchAyaH sarvalakSaNalakSitaH // 14 // navAranitanUtsedhI lakSmIvAnugravaMzajaH / SoDazAbdAvasAne'yaM kadAcinnavayauvanaH // 15 // krIDArtha svabalenAmA niryAyAyAvahiH puram / AzramAdivane mAturmahIpAlapurAdhipam // 96 // pitaraM taM mahIpAlanAmAnamamarAciMtAH / mahAdevIviyogena duHkhAtApasadIkSitam // 17 // tapaH kurvantamAlokya paJcapAvakamadhyagam / tatsamIpe kumAro'sthAdanatvainamanAdaraH // 98 // avicArya tadAviSTaH kopena kumunirguruH / kulIno'haM tapovRddhaH pitA mAturnamaskriyAm // 99 // akRtvA me kumAro'jJaH sthitvaanmdvihvlH| iti prakSobhamAgatya prazAnte pAvake punaH // 10 // nikSeptuM svayamevoccairukSipya parazuM dhanam / bhindanindhanamajJo'sau mA bhaitsIratra vidyate // 10 // prANIti vAryamANo'pi kumAraNAvadhitviSA / anvatiSThadayaM karma tasyAbhyantaravatinau // 10 // usI samaya samasta indroMne Akara bar3e harSase svargAvataraNakI velAmeM bhagavAnake mAtA-pitAkA kalyANAbhiSeka kara utsava kiyaa|8|| usa samaya mahArAja vizvasenakA rAjamandira apanI sampadAke dvArA svargalokakA bhI ullaGghana kara rahA thA so ThIka hI hai kyoMki puNyAtmA jIvoMkA samAgama kauna-sA kalyANa nahIM karatA hai ? athot sabhI kalyANa karatA hai / / 8 / / nau mAha pUrNa honepara pauSakRSNa ekAdazIke dina anilayogameM vaha putra utpanna huaa|| 60 // usI samaya apane AsanoMke kampAyamAna honese saudharma Adi sabhI indroMne tIrthaMkara bhagavAnke janmakA samAcAra jAna liyA tathA sabhIne Akara sumeru parvatake mastaka para unake janmakalyANakakI pUjA kI, pArzvanAtha nAma rakkhA aura phira unheM mAtA-pitAke lie samarpita kara diyA // 61-92 // zrI neminAtha bhagavAnke bAda tirAsI hajAra sAta sau pacAsa varSa bIta jAnepara mRtyuko jItanevAle bhagavAna pArzvanAtha utpanna hue the, unakI Ayu sau varSakI thI jo ki usI pUrvokta antarAlameM zAmila thii| unake zarIrakI kAnti dhAnake choTe paudheke samAna hare raGgakI thI, ve samasta lakSaNoMse suzobhita the, nau hAtha U~cA unakA zarIra thA. ve lakSmIvAna the aura ugra vaMzameM utpanna hue the, solaha varSa bAda jaba bhagavAna nava yauvanase yukta hue taba ve kisI samaya krIr3A karaneke lie apanI senAke sAtha nagarase bAhara gaye / vahA~ Azramake vanameM inakI mAtAkA pitA, mahIpAla nagarakA rAjA mahIpAla apanI rAnIke viyogase tapasvI hokara tapa kara rahA thA, vaha pazcAgniyoMke bIca meM baiThA huA tapazcaraNa kara rahA thaa| devoMke dvArA pUjita bhagavAn pArzvanAtha usake samIpa jAkara use namaskAra kiye binA hI anAdarake sAtha khar3e ho gaye / yaha dekha, vaha khoTA sAdhu, binA kucha vicAra kiye hI krodhase yukta ho gayA / vaha manameM socane lagA ki 'maiM kulIna hU~-ucca kulameM utpanna huA hU~, tapovRddha hUM-tapake dvArA bar3A hU~, aura isakI mAtAkA pitA hUM phira bhI yaha ajJAnI kumAra ahaMkArase vihvala huA mujhe namaskAra kiye binA hI khar3A hai| aisA vicAra kara vaha ajJAnI bahuta hI kSobhako prApta huA aura bujhatI huI agnimeM DAlaneke lie vahA~ para par3I huI lakar3Iko kATanekI icchAse usane lakar3I kATaneke lie apanA maja pharasA Upara uThAyA hI thA ki avadhijJAnI bhagavAn pArzvanAthane 'ise mata kATo, isameM jIva hai| yaha kahate hue manA kiyA parantu unake manA karanepara bhI usane lakar3I kATa hI ddaalii| isa karmase usa lakar3Ike bhItara rahanevAle sarpa aura sarpiNIke do do Tukar3e ho gye| yaha dekhakara subhauma kumAra 1 manAdaram g0,0|
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 mahApurANe uttarapurANam nAgI nAgazca tacchedAd dvidhA khaNDamupAgatau / tannirIkSya subhaumAkhyakumAraH samabhApata // 103 // ahaM gurustapasvIti garva durvahamudvahan / pApAstravo bhavatyasmAna vetyetacca vesi na // 104 // ajJAnatapasAnena duHkhaM te'tra parana ca / iti tadvacanAtkopI muniritthaM tamabravIt // 105 // ahaM prabhurmamAyaM kiM vA krotiityvjnyyaa| tapaso mama mAhAtmyamabuddhavaivaM avIpi kim // 106 // paJcAgnimadhyavartitvaM pavanAhArajIvanam / UrdhvabAhutayA pAdenaikenaiva ciraM sthitiH // 1.7 // svayaMpatitaparNAderupavAsena pAraNam / ityAdikAyasantApi tApasAnAM sudurdharam // 108 // tapo nAdhikamastyasmAditi tdvcnshrteH| subhaumaH sasmito'vAdIna bhavantamahaM gurum // 109 // avamanye punaH kintu santyajyAsAgamAdikam / mithyAtvAdicatuSkaNa pRthivyAdiSu SaTsvapi // 11 // vAcA kAyena manasA kRtakAditrikeNa ca / vadhe pravartamAnAnAmanAsamatasaMzrayAt // 111 // nirvANaprArthanaM teSAM tnnddulaavaaptivaanchyaa| tuSakhaNDanakhedo vA ghRtecchA vAmbumanthanAt // 112 // hemopalabdhibuddhiA daahaadndhaashmsNhteH| andhasyevAgnisampAto dAvabhItyA pradhAvataH // 113 // jJAnahInapariklezo bhAviduHkhasya kAraNam / iti prarUpyate yuSmatsrahena mahatA mayA // 114 // ityetadukta' jJAtvApi pUrvavairAnubandhanAt / nijapakSAnurAgitvAd duHsaMsArAdihAgateH // 115 // prakRtyaivAtiduSTatvAdanAdAya viruddhadhIH / subhaumako bhavAnatra sasmayo'yaM kumArakaH // 116 // parAbhavati mAmevamiti tasmin prakopavAn / sazalyo mRtimAsAdya zambaro jyotiSAmaraH // 117 // nAnAbhavatsakopAnAM tapasA'pIdRzI gtiH| nAgI nAgazca samprAptazamabhAvau kumArataH // 118 // kahane lagA ki tU 'maiM guru hUM, tapasthI hU~, yaha samajhakara yadyapi bhArI ahaMkAra kara rahA hai parantu yaha nahIM jAnatA ki isa kutapase pApAsrava hotA hai yA nhiiN| isa ajJAna tapase tujhe isa lokameM duHkha ho rahA hai aura paralokameM bhI duHkha prApta hogaa|' subhaumakumArake yaha vacana sunakara vaha tapasvI / isa prakAra uttara dene lagA // 63-105 / / ki 'maiM prabhu hU~, yaha merA kyA kara sakatA hai| isa prakArakI avajJAse mere tapakA mAhAtmya binA jAne hI tU aisA kyoM baka rahA hai ? pazcAgnike madhyameM baiThanA, vAyu bhakSaNa kara hI jIvita rahanA, Upara bhujA uThAkara cirakAla taka eka hI pairate khar3e rahanA, aura upavAsa kara apane Apa gire hue patte Adise pAraNa karanA / isa prakAra zarIrako santApita karanevAlA tapasviyoMkA tapa bahuta hI kaThina hai, isa tapazcaraNase bar3hakara dUsarA tapazcaraNa ho hI nahIM sktaa| usa tapasvIke aise vacana suna subhaumakumAra ha~sakara kahane lagA ki maiM na to Apako guru mAnatA hUM aura na ApakA tiraskAra hI karatA hU~ kintu jo Apta tathA Agama Adiko chor3akara mithyAtva evaM krodhAdi cAra kaSAyoMke vazIbhUta ho pRthivIkAyika Adi chaha kAyake jIvoMkI hiMsAmeM mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanAse pravRtti karate haiM aura isa taraha anAptake kahe hue matakA Azraya lekara nirvANakI prArthanA karate haiM-mokSa prApta karanA cAhate haiM so unakI yaha icchA cAvala pAnekI icchAse dhAnake chilake kUTaneke prayAsake samAna hai, athavA jala mathakara ghI prApta karanekI icchAke samAna hai, athavA andhapASANake samUhako jalAkara suvarNa karanekI icchAke samAna hai, athavA jisa prakAra koI andhA manuSya dAvAnalake Darase bhAgakara agnimeM jA par3e usake samAna hai| jJAnahIna manuSyakA kAyakleza bhAvI duHkhakA kAraNa hai| yaha bAta maiM, Apa para bahuta bhArI sneha honeke kAraNa kaha rahA huuN| / / 106-114 / isa prakAra subhaumakumArake kahe vacana, viparIta buddhivAle usa tApasane samajha to liye parantu pUrva vairakA saMskAra honese, athavA apane pakSakA anurAga honese athavA duHkhamaya saMsArase Aneke kAraNa athavA svabhAvase hI atyanta duSTa honeke kAraNa usane svIkAra nahIM kiye pratyuta, kumAra ahaMkArI hokara merA isa taraha tiraskAra kara rahA hai, yaha socakara vaha bhagavAna pArzvanAtha para adhika krodha karane lgaa| isI zalyase vaha marakara zambara nAmakA jyotiSI deva huA so ThIka hI hai kyoMki krodhI manuSyoMkI tapase aisI ho gati hotI hai| idhara sarpa aura sarpiNI kumArake 1-munA l*|
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ trisaptatitama parva babhUvaturahIndrazca tatpatnI ca pRthuzriyo / tatastriMzatsamAmAnakumArasamaye' gate // 119 / sAketanagarAdhIzo 'jayaseno mhiiptiH| bhagalIdezasAtahayAdiprAbhRtAnvitam // 120 // anyadAsau nisRSTArtha prAhiNotpArzvasanidhim / gRhItvopAyana pUjayitvA dUtottama mudA // 121 // sAketasya vibhUtiM taM kumAraH paripRSTavAn / so'pi bhaTTArakaM pUrva varNayitvA puruM puram // 122 // pazcAdvayAvarNayAmAsa prAjJA hi kramavedinaH / zrutvA tattatra kikSAtastIrthakRnAmabandhanAt // 123 // eSa eva pururmuktimApadityupayogavAn / 'saakssaatkRtnijaatiitsrvprbhvsnttiH||124 // vijambhitamatijJAnakSayopazamavaibhavAt / labdhabodhiH punalaukAntikadevaprabodhitaH // 125 // tatkSaNAgatadevendrapramukhAmaranirmita- prasiddhamadhyakalyANasnapanAdimahotsavaH // 126 // pratyeyayuktimadvAgbhiH kRtabandhuvisarjanaH / Aruhya zibikA rUDhAM vimalAbhidhayA vibhuH // 127 // vidhAyASTamamAhAratyAgamazvavane mhaa-| zilAtale mahAsattvaH palyaGkAsanamAsthitaH // 128 // uttarAbhimukhaH' pauSe mAse pakSe sitetare / ekAdazyAM supUrvAhe samaM trizatabhUbhujaiH // 129 // kRtasiddhanamaskAro dIkSAlakSmI smaadde| dUtikAM muktikanyAyA mAnyAM kRtyaprasAdhikAm // 130 // kezAnvimocitAMstasya muSTibhiH paJcabhiH sureT / samabhyAdarAnIsvA nyakSipakSIravAridhau // 131 // AttasAmAyikaH zuddhayA caturthajJAnabhAsvaraH / gulmakheTapuraM kAyasthityarthaM samupeyivAn // 132 // tatra dhanyAkhyabhUpAlaH zyAmavarNo'STamaGgalaiH / pratigRhyAzanaM zuddhaM datvApattakriyocitam // 133 // upadezase zAnti bhAvako prApta hue aura marakara bahuta bhArI lakSmIko dhAraNa karanevAle dharaNendra aura padmAvatI hue| tadanantara bhagavAn pArzvanAthakA jaba tIsa varSa pramANa kumArakAla bIta gayA taba eka dina ayodhyAke rAjA jayasenane bhagalI dezameM utpanna hue ghor3e AdikI bheMTake sAtha apanA dUta bhagavAna pArzvanAthake samIpa bhejaa| bhagavAn pAzrvanAthane bheMTa lekara usa zreSTha dUtakA harSapUrvaka bar3A sanmAna kiyA aura usase ayodhyAkI vibhUti puuchii| isake uttarameM dUtane sabase pahale bhagavAna vRSabhadevakA varNana kiyA aura usake pazcAt ayodhyA nagarakA hAla kahA so ThIka hI hai kyoMki buddhimAna loga anukramako jAnate hI haiN| dUtake vacana sunakara bhagavAn vicArane lage ki mujhe tIrthakara nAmakarmakA bandha huA hai isase kyA lAbha huA ? bhagavAn vRSabhadevako hI dhanya hai ki jinhoMne mokSa prApta kara liyaa| aisA vicAra karate hI unhoMne apane atIta bhavoMkI paramparAkA sAkSAtkAra kara liyA-pichale saba dekha liye // 115-124 / / matijJAnAvaraNa karmake bar3hate hue kSayopazamake vaibhavase unheM pAtmajJAna prApta ho gayA aura laukAntika devoMne Akara unheM sambodhita kiyaa| usI samaya indra zrAdi devoMne Akara prasiddha dIkSA-kalyANakakA abhiSeka Adi mahotsava manAyA / / 125-226 / / tadanantara bhagavAn, vizvAsa karane yogya yuktiyukta vacanoMke dvArA bhAIbandhuoMko vidAkara vimalA nAmakI pAlakIpara savAra ho azvavanameM phuNce| vahAM atizaya dhIra vIra bhagavAn telAkA niyama lekara eka bar3I zilAtala para uttarAbhimukha ho paryakAsanase virAjamAna hue / isa prakAra pauSakRSNa ekAdazIke dina prAtaHkAlake samaya unhoMne siddha bhagavAnako namaskAra kara tIna sau rAjAoMke sAtha dIkSA-rUpI lakSmI svIkRta kara lii| vaha dIkSA-lakSmI kyA thI? mAno kArya siddha karanevAlI mukti rUpI kanyAkI mAnanIya dUtI thI / / 127-130 / / bhagavAnne paJca muSTiyoMke dvArA ukhAr3akara jo keza dUra pheMka diye the indrane unakI pUjA kI tathA bar3e Adarase le jAkara unheM kSIrasamudra meM DAla diyA / / 131 / / jinhoMne dIkSA lete hI sAmAyika cAritra prApta kiyA hai aura vizuddhatAke kAraNa prApta hue caturtha-manaHparyayajJAnase dedIpyamAna haiM aise bhagavAn pAraNAke dina AhAra leneke lie gulmakheTa nAmake nagarameM gaye / / 132 / / yahA~ zyAmavarNa vAle dhanya nAmaka rAjAne aSTa maGgala dravyoM ke dvArA pahagAhakara unheM zuddha AhAra diyA aura zrAhAra dekara isa kriyAke 1 kumAre l0| 2 jysenmhii-l0| 3 vRSabhadevam / 4 prajJA ka0, kha0, g0| 5 punamukti l0|6 sAkSAtkRtavijAnIta la0 (1) / 7 vaibhavaH ka0, kha0, gh0| 8 uttarAbhimukhe l0| bhAskaraHlA
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam nayansa caturo mAsAn chAnnasthyena vizuddhibhAk / dIkSAgrahavane devadArubhUrimahIruhaH // 134 // adhastAdaSNumAhAratyAgAdArAvizuddhikaH / pratyAsannabhavaprAnto yogaM saptadinAvadhim // 135 // gRhItvA savasArossthAd dharmaMdhyAnaM pravartayan / zambaro'trAmbare gacchAgacchatsvaM vimAnakam / / 136 / / lokamAno vibhaGgena 'spaSTaprAgvairabandhanaH / zeSAtkRtamahAghoSo mahAvRSTimapAtayat // 137 // vyadhAtatraiva saptAhAnyanyAMzca vividhAnvidhIH / mahopasargAn zailopanipAtAntAnivAntakaH // 138 // 'taM jJAtvA'vadhibodhena dharaNIzo vinirgataH / dharaNyAH prasphuradratnaphaNAmaNDapamaNDitaH // 139 // 2 bhadraM tamasthAdAvRtya tatpatnI ca phaNAtateH / uparyucaiH samuddhRtya sthitA vajrAtapacchidam // 140 // amU krUrau prakRtyaiva nAgau sasmaratuH kRtam / nopakAraM pare tasmAdvismarantyArdracetasaH // 141 // tato bhagavato dhyAnamAhAtmyAnmohasaMkSaye / vinAzamagamadvizvo vikAraH kamaThadviSaH // 142 // dvitIyazukrudhyAnena muninirjitya karmaNAm / tritayaM caitramAsasya kAle pakSe dinAdime // 143 // bhAge vizAkhanakSatre caturdazyAM mahodayaH / samprApatkevalajJAnaM lokAlokAvabhAsanam // 144 // tadA kevala pUjAJca surendrA niravartayan / zambaro'pyAttakAlAdilabdhiH zamamupAgamat // 145 // prApatsamyaktvazuddhiJca dRSTvA tadvanavAsinaH / tApasAstyaktamithyAtvAH zatAnAM sapta saMyamam // 146 // gRhItvA zuddhasamyaktvAH pArzvanAthaM kRtAdarAH / sarve pradakSiNIkRtya prANemuH pAdayordvayoH // 147 // 438 yogya uttama phala prApta kiyA || 133 || isa prakAra atyanta vizuddhiko dhAraNa karanevAle bhagavAnne chadmastha avasthAke cAra mAha vyatIta kiye / tadanantara jisa vanameM dIkSA lI thI usI vanameM jAkara ve devadAru nAmaka eka bar3e vRkSa ke nIce virAjamAna hue| vahAM telAkA niyama lenese unakI vizuddhatA bar3ha rahI thI, unake saMsArakA anta nikaTa A cukA thA aura unakI zakti uttarottara bar3hatI jAtI thI, isa prakAra ve sAta dinakA yoga lekara dharmadhyAnako bar3hAte hue virAjamAna the| isI samaya kamaThakA jIva zambara nAmakA asura AkAzamArgase jA rahA thA ki akasmAt usakA vimAna ruka gayA / jaba usane vibhaGgAvadhi jJAnase isakA kAraNa dekhA to use apane pUrvabhavakA sava vaira-bandhana spaSTa dikhane lagA / phira kyA thA, krodhavaza usane mahA garjanA kI aura mahAvRSTi karanA zurU kara diyA / isa prakAra yamarAja ke samAna atizaya duSTa usa durbuddhine sAta dina taka lagAtAra bhinna-bhinna prakAra ke mahA upasarga kiye| yahA~ taka ki choTe-moTe pahAr3a taka lAkara unake samIpa girAye / / 134 -138 / / avadhijJAnase yaha upasarga jAnakara dharaNendra apanI patnIke sAtha pRthivItalase bAhara nikalA usa samaya vaha dharaNendra, jisapara ratna camaka rahe haiM aise phaNArUpI maNDapase suzobhita thA / dharaNendra bhagavAna ko phaNAoM ke samUhase AvRtakara khar3A ho gayA aura usakI patnI munirAja pArzvanAtha ke Upara bahuta U~cA vajramaya chatra tAnakara sthita ho gayI / AcArya kahate haiM ki dekho, svabhAva se hI krUra rahane vAle sarpasarpiNIne apane Upara kiyA upakAra yAda rakhA so ThIka hI hai, kyoMki dayAlu puruSa apane Upara kiye upakAra ko kabhI nahIM bhUlate / / 136-141 // tadanantara bhagavAn ke dhyAnake prabhAvase unakA mohanIya karma kSINa hogayA isa lie vairI kamaThakA saba upasarga dUra ho gayA / / 142 / / munirAja pArzvanAthane dvitIya zukladhyAnake dvArA avaziSTa tIna ghAtiyA karmoMko aura bhI jIta liyA jisase unheM caitrakRSNa trayodazI ke dina prAtaHkAlake samaya vizAkhA nakSatra meM loka- zralokako prakAzita karanevAlA kevalajJAna prApta ho gayA aura isa kAraNa unakA abhyudaya bahuta bhArI ho gayA / / 143 - 144 // usI samaya indroMne kevalajJAnakI pUjA kii| zambara nAmakA jyautiSIdeva bhI kAlalabdhi pAkara zAnta ho gayA aura usane samyagdarzana sambandhI vizuddhatA prApta kara lii| yaha dekha, usa vanameM rahanevAle sAta sau tapasviyoMne midhyAdarzana chor3akara saMyama dhAraNa kara liyA, sabhI zuddha samyagdRSTi ho gaye aura bar3e Adara ke sAtha pradakSiNA dekara bhagavAn 1 tad jJAtvA la0 / 2 bhadantabhasthAdAnRtya sva0 / bhaTTAramasthA -- iti kacit / bhartAramasthAdAvRtya la0 / 3 kAlapakSe la0 /
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ trisaptatitama parva 436 ka tadvairaM vRthA zAntirIdRzI kAsya pApinaH / sakhyamAstAM virodhazca vRddhaye hi mahAtmabhiH // 14 // gaNezA daza tasyAsan vidhAyAdi svayambhuvam / sArdhAni trizatAnyuktA munIndrAH pUrvadhAriNaH // 149 // gatayo'yutapUrvANi zatAni nava zikSakAH / catuHzattottaraM proktAH sahasramavadhitviSaH // 150 // sahasramantimajJAnAstAvanto vikriyaddhiMkAH / zatAni saptapaJcAzacaturthAvagamAzritAH // 15 // vAdinaH SaTzatAnyeva te sarve'pi samucitAH / abhyarNIkRtanirvANAH syuH sahasrANi SoDaza // 152 // sulocanAdyAH SanitsahasrANyAyikA vibhoH / zrAvakA lakSamekaM tu triguNAH zrAvikAstataH // 153 // devA2 devyo'pyasaGgyAtAH saGkhyAtAstiyaMgaGginaH / evaM dvAdazabhiryukto gaNairdharmopadezanam // 154 // kurvANaH pnycbhirmaasaivirhiikRtspttiH| saMvatsarANAM mAsaM sa saMhRtya vihRtikriyAm // 155 // paTatriMzanmunibhiH sAdhaM pratimAyogamAsthitaH / zrAvaNe mAsi saptamyAM sitapakSe dinAdime // 156 // bhAge vizAkhanakSatre dhyAnadvayasamAzrayAt / guNasthAnadvaye sthitvA sammedAcalamastake // 157 // tatkAlocitakAryANi vartayitvA yathAkramam / niHzeSa karmanirNAzAnivANe nizcala sthitaH // 158 // kRtanirvANakalyANAH surendrAstaM vavandire / vandAmahe vayaJcainaM nandituM sundarairguNaiH // 159 // : santo'mbhonidhisannibhAH / udAharaNameteSAM pAzvo gaNyaH zArdUlavikrIDitam tvajanmAbhiSavotsave suragirau svocchvAsaniHzvAsajaiH svargezAnbhRzamAnayastvamanilairAndolalIlAM muhuH| kiM kuryAttava tAdRzo'yamamarastvatkSAntilabdhodayaH pAThIno jaladherivetyabhinutaH pArtho jinaH pAtu naH // 16 // pArzvanAthake caraNoMmeM namaskAra karane lge| AcArya kahate haiM ki pApI kamaThake jIvakA kahA~ to niSkAraNa vaira aura kahA~ aisI zAnti ? saca kahA hai ki mahApuruSoMke sAtha mitratA to dUra rahI zatrutA bhI vRddhikA kAraNa hotI hai / / 145-148 // bhagavAn pArzvanAthake samavasaraNameM svayaMbhUko Adi lekara daza gaNadhara the, tIna sau pacAsa munirAja pUrvake jJAtAthe, daza hajAra nau sau zikSaka the, eka hajAra cAra sau ayadhijJAnI the, eka hajAra kevalajJAnI the, itane hI vikriyA Rddhike dhAraka the, sAta sau pacAsa manaHparyaya jJAnI the, aura chaha sau bAdI the| isa prakAra saba milAkara zIghra hI mokSa jAnevAle solaha hajAra munirAja unake samavasaraNameM the||| 146-152 // sulocanAko Adi lekara chattIsa hajAra AryikAe~ thIM, eka lAkha zrAvaka the, tIna lAkha zrAvikAe~ thIM, asaMkhyAta deva-deviyA~ thIM aura saMkhyAta tiryazca the| isa prakAra bAraha sabhAoMke sAtha dharmopadeza karate hue bhagavAnne pAMca mAha kama sattara varSa taka vihAra kiyaa| antameM jaba unakI AyukA eka mAha zeSa raha gayA taba ve vihAra bandakara sammedAcalakI zikhara para chattIsa muniyoMke sAtha pratimAyoga dhAraNa kara virAjamAna ho gye| zrAvaNazuklA saptamIke dina prAtaHkAlake samaya vizAkhA nakSatrameM zukladhyAnake tIsare aura cauthe bhedoMkA Azraya lekara ve anukramase terahaveM tathA caudahaveM guNasthAnameM sthita rahe phira yathAkramase usa samayake yogya kArya kara samasta karmokA kSaya ho jAnese mokSameM avicala virAjamAna ho gye| usI samaya indroMne Akara unake nirvANa kalyANakakA utsava kara unakI vandanA kii| AcArya guNabhadra kahate haiM ki unake nirmala guNoMse samRddha honeke kAraNa hama bhI ina bhagavAn pArzvanAthako namaskAra karate haiM / / 153-156 / / jo samudrake samAna Adi madhya aura antameM gambhIra rahate haiM. aise sajjanoMkA yadi koI udAharaNa ho sakatA hai to kSamAvAnoMmeM ginatI karaneke yogya bhagavAn pArzvanAtha hI ho sakate haiM / 160 / / 'bhagavan ! janmAbhiSekake samaya sumeruparvata para apane ucchAsa aura niHzvAsase utpanna vAyuke dvArA Apane indroMko . 1 gaNozA l0|2 devadevyo kha0, ka0 / 3 nirvANaM na /
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 mahApurANe uttarapurANama niSkamrpa tava zuklatAmupagataM bodhaM payodhirmahA vAtoddhatatanurvinIlasalilaH prApnoti dUrAna tam / dhyAnaM te vata vAcalasya marutAM zvAsAnilAdvAmarAt kSobhaH kaH kathamityabhISTutipatiH pArzvaprabhuH pAtu naH // 162 // tIrthezAH sadRzo guNairanaNubhiH sarve'pi dhairyAdibhiH santyapyevamadhIza vizvaviditAste te guNAH prINanAH / tatsarva kamaThAttathAhi mahatAM zatroH kRtApakriyAt khyAtiryA mahatI na jAtucidasau mitrAtkRtopakriyAt // 163 // dUrasthAmaravikriyasya bhavato bAdhA na zAntAtmano na krodho na bhayaJca tena na budhaiH soDheti saMstUyase / mAhAtmyaprazamau tu vismayakarau tau tena tIrthezinaH stotavyaM kimiti stuto bhavatu naH pArtho bhavocchittaye // 16 // pazyaitau kRtavedinau hi dharaNau dhAvitIDAgantI tAvevopakRtirna te tribhuvanakSemaikabhUmestataH / bhUbhRtpAtaniSedhanaM nanu kRtaM cetprAktanopadravAH kairnAsamiti sArasaMstutikRtaH pArtho jinaH pAtu naH // 165 // bhI acchI taraha bAra-bAra jhUlA jhulA diyA thA phira bhalA yaha zambara jaisA kSudradeva ApakA kyA kara sakatA hai ? jisa prakAra maccha samudrameM uchala-kUdakara use pIr3ita karatA hai parantu svayaM usI samudrase jIvita rahatA hai- usase alaga hote hI chaTapaTAne lagatA hai usI prakAra isa kSudradevane Apako pIr3A pahu~cAI hai to bhI yaha antameM ApakI hI zAntise abhyudayako prApta huA hai| isa prakAra jinakI stuti kI gaI ve pArzvanAtha svAmI hama sabakI rakSA kareM / / 161 / / 'he prabho ! akampa huA ApakA jJAna atyanta nirmalatAko prApta hai use samudrakI upamA kaise dI jA sakatI hai kyoMki samudra to mahAvAyuke calanepara caMcala ho jAtA hai aura usameM bharA huA pAnI nIlA hai isa prakAra .. samudra dUrase hI Apake jJAnako nahIM pA sakatA hai| isI taraha ApakA. dhyAna bhI akampa hai tathA atyanta zuklatAko prApta hai use bhI samudrakI upamA nahIM dI jA sakatI hai / he nAtha ! Apa sumeru parvatake samAna acala haiM phira bhalA zvAsocchvAsakI vAyuke samAna isa kSudradevase Apako kyA kSobha ho sakatA hai ?" isa prakAra aneka stutiyoMke svAmI pArzvanAtha bhagavAn hamArI rakSA kareM / / 162 / / he svAmin ! dhairya Adi bar3e-bar3e guNoMse yadyapi sabhI tIrthaMkara samAna haiM tathApi sabako saMtuSTa karanevAle Apake jo guNa saMsArameM sarvatra prasiddha haiM ve saba eka kamaThake kAraNa hI prasiddha hue haiM / so ThIka hI hai kyoMki apakAra karanevAle zatruse mahApuruSoMkI jo khyAti hotI hai vaha upakAra karanevAle mitrase kabhI nahIM hotI ? // 163 // he deva ! Apane zAntacitta rahakara zambara devakI vikriyA dUra kara dI usase Apako na koI bAdhA huI, na krodha AyA aura na bhaya hI utpanna huA isa kAraNa 'Apa sahanazIla haiN| isa prakAra vidvajjana ApakI stuti nahIM karate kintu ApakA mAhAtmya aura zAnti Azcaryajanaka hai isalie ApakI stuti kI jAnI caahiye| isa prakAra jinakI stuti kI gaI thI ve pArzvanAtha bhagavAn hama sabake saMsArakA uccheda karanevAle hoM // 164 // dekho, ye dharaNendra aura padmAvatI donoM hI bar3e kRtajJa haiM, aura bar3e dharmAtmA haiM isa prakAra saMsArameM stutiko prApta hue haiM parantu tInoM lokoMke kalyANakI ekamAtra bhUmi svarUpa ApakA hI yaha upakAra hai aisA samajhanA cAhiye / yadi aisA na mAnA jAya aura donoMne hI parvatoMkA paTakanA Adi banda kiyA hai aisA mAnA jAya to phira yaha bhI khojanA par3egA ki pahale upadrava kisake dvArA naSTa hue the? isa prakAra jinakI sArabhUta stuti kI jAtI hai ve pArzvanAtha bhagavAna hama sabakI rakSA kareM / / 165 / / he vibho ! parvatakA
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ trisaptatitama parva bhedo'ne phaNimaNDapaH phaNivadhUchannaM kSatirghAtinA kaivalyAptidhAtudehamahimA hAnirbhavasyAmarI / bhItistIrthakRdudgamo'pagamanaM vighnasya cAsansama sa santatAntakabhayaM hantUnavaMzAgraNIH // 156 // kiM dhyAnAtphaNinaH phaNIndrayuvateH kSAntermahendrAtsvata ___stantrAnmantraviz2ambhaNAd vata riporbhAterayasyodayAt / kAlAvRdhAtihateridaM zamamabhUdityaya'hastaiH surai rAzaGkayAmaravighnavicyutira hanyAtsa dhIrAmaNIH // 16 // zrutvA yasya vaco'mRtaM zrutisukhaM hRdyaM hitaM hetuma __ mithyAtvaM divijo'vamIdviSamiva vyAviddhavairoddharam / yaM stauti sma ca tAdazo'pyupanatazreyaH sa pAryo vibhu vitraurgha harisantAsanazikhAmadhyAsya siddho hatAt // 168 // jAtaH prAGmarubhUtiranvibhapatirdevaH sahasrArajo vizezo'cyutakalpajaH kSitibhRtAM zrIvAnAbhiH patiH / devo madhyamamadhyame nRpaguNairAnandanAmA''nate" devendro hataghAtisaMhatiravatvasmAnsa pArzvezvaraH // 169 / / phaTanA, dharaNendrakA phaNAmaNDalakA maNDapa tAmanA, padmAvatIke dvArA chatra lagAyA jAnA, ghAtiyA karmoMkA kSaya honA, kevalajJAnakI prApti honA, dhAturahita paramaudArika zarIrakI prApti honA, janmamaraNa rUpa saMsArakA vighAta honA, zambaradevakA bhayabhIta honA, Apake tIrthakara nAmakarmakA udaya honA aura samasta vighnoMkA naSTa honA ye saba kArya jinake eka sAtha prakaTa hue the aise ugra vaMzake ziromaNi bhagavAn pArzvanAtha sadA yamarAjakA bhaya naSTa kareM-janmamaraNase hamArI rakSA kreN||166 / / 'yaha zAnti, kyA bhagavAnake dhyAnase huI hai ? vA dharaNendrase huI hai ?, athavA padmAvatIse huI hai? athavA bhagavAnkI kSamAse huI hai ? athavA indrase huI hai ? athavA svayaM apane Apa huI hai ? athavA mantrake vistArase huI hai ? athavA zatruke bhayabhIta ho jAnese huI hai ? athavA bhagavAnke puNyodayase huI hai ? athavA samaya pAkara zAnta huI hai ? athavA ghAtiyA karmoMkA kSaya honese huI hai| isa prakAra argha hAthameM liye hue deva loga, zaMvaradevake dvArA kiye hue jinake vighnoMkI zAntikI AzaMkA kara rahe haiM aise dhIra vIroMmeM agragaNya bhagavAn pArzvanAtha hamAre pApa naSTa kareM / / 167 // kAnoMko sukha denevAle, hRdayako priya laganevAle, hita karanevAle aura hetuse yukta jinake vacana sunakara zambaradevane paramparAgata vairase utkaTa mithyAtvako viSake samAna chor3a diyA, svayaM Akara jinakI stuti kI aura usa prakArakA krUra honepara bhI vaha kalyANako prApta huA tathA jo indrake dvArA dhAraNa kiye hue siMhAsanake agrabhAga para virAjamAna hokara siddha avasthAko prApta hue aise bhagavAn pArzvanAtha hamAre vighnoMke samUhako naSTa kareM // 168 // pArzvanAthakA jIva pahale marubhUti maMtrI huzrA, phira sahastrAra svargameM deva huA, vahA~ se Akara vidyAdhara huA, phira acyuta svargameM deva huA, vahA~ se Akara vananAmi cakravartI huA, phira madhyama aveyakameM ahamindra huA, vahA~ se Akara rAjAoMke guNoMse suzobhita Ananda nAmakA rAjA huA, phira Anata svargameM indra huA aura tadanantara ghAtiyA 1 medoheH l0|2-rdhaatu la0 / 3-rAzAkyo'mara l0| 4 nauti sma l0| 5 natopa0, ma., ka0, / tato kh0|
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 mahApurANe uttarapurANama AryA kamaThaH kukkuTasarpaH paJcamabhUjo'hirabhavadatha narake / raisaigaH siMho narakI narapo'nu zambaro divijaH // 170 // ityArSe bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe pArzvatIrthaMkarapurANaM nAma trisaptatitamaM parva // 73 // -:08: karmoM ke samUhako naSTa karanevAlA bhagavAna pArzvanAtha huA // 166 // kamaThakA jIva pahale kamaTha thA, phira kukkuTa sarpa huA, phira pA~caveM naraka gayA, phira ajagara huA, phira naraka gayA, phira bhIla hokara naraka gayA, phira siMha hokara naraka gayA aura phira mahIpAla rAjA hokara zambara deva huA / / 170 / / isa prakAra Apa nAma se prasiddha bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM pAzrvanAtha tIrthaMkarake purANakA varNana karanevAlA tihattaravA~ parva samApta huA / / 73 / / 1**:1
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitamaM parva vardhamAno jinaH zrImAnAmAnvartha samudvahan / deyAnme vRddhimuddhataghAtikarmavinirmitAm // 1 // tattvArthanirNayAtprApya sanmatitvaM subodhavAk / pUjyo devAgamAdvAtrAkalaGko babhUvitha // 2 // vIraseno mahAvIro vIrasenendratAM gataH / vIrasenendravandyAghrivIrasenena bhAvitaH // 3 // devAlokastavaivaiko lokAlokAvalokane / kimasti vyastamapyasminnanenAnavalokitam // 4 // rUpameva tava brUte mAtha kopAyapohanam / maNermalasya vaikalyaM mahataH kena kathyate // 5 // atikramya kutIrthAni tava tIrtha pravartate / sampratyapIti nutvAnu purANaM tatpravakSyate // 6 // mhaapuraannvaaraashipaaraavaarprtisstthyaa| jinasenAnugAmitvamasmAbhinirvivakSubhiH // 7 // agAdho'yaM purANAbdhirapArazca matirmama / pazyocAnA sapArA ca taM titIrghaH kilaitayA // 8 // matirastu mamaiSAlpA purANaM mahadastvidam / nAvevAmbhonidherasya prApto pArametayA // 9 // kathAkathakayostAvadvarNanA prAvidhIyate / dorSa tAbhyAmadoSAbhyAM purANaM nopaDhaukate // 10 // sA kathA yAM samAkarNya heyopAdeyanirNayaH / karNakaTIbhiranyAbhiH kiM kathAbhihitArthinAm // 11 // rAgAdidoSanirmukko nirapekSopakArakRt / bhavyAnAM divyayA vAcA kathakaH sa hi kathyate // 12 // athAnantara-sArthaka nAmako dhAraNa karanevAle zrImAn vardhamAna jinendra, ghAtiyA karmoMke nAzase prApta huI vRddhi mujhe deM // 1 // jinake vacanoMse samyagjJAna utpanna hotA hai aise Apa tattvArtha kA nirNaya karanese sanmati nAmako prApta hue aura devoMke Agamanase pUjya hokara Apa akalaGka hue haiM // 2 // ApakA nAma vIrasena hai, rudrake dvArA Apa mahAvIra kahalAye haiM, RddhidhArI muniyoMkI senAke nAyaka haiM / gaNadharadeva Apake caraNa-kamaloMkI pUjA karate haiM, tathA aneka munirAja ApakA dhyAna karate haiM ||3||he deva ! loka aura alokake dekhanemeM ApakA hI kevalajJAnarUpI prakAza mukhya ginA jAtA hai jise ApakA kevalajJAna nahIM dekha sakA aisA kyA koI phuTakara padArtha bhI isa saMsArameM hai ? // 4 // he nAtha ! ApakA rUpa hI Apake krodhAdikake abhAvako sUcita karatA hai so ThIka hI hai kyoMki bahumUlya maNiyoMkI kAlimAke abhAvako kauna kahatA hai ? bhAvArtha-jisa prakAra maNiyoMkI nirmalatA svayaM prakaTa ho jAtI hai usI prakAra zrApakA zAnti bhAva bhI svayaM prakaTa ho rahA hai // 5 // he prabho ! anya aneka kutIrthoMkA ullaGghanakara ApakA tIrtha aba bhI cala rahA hai isalie stutike anantara ApakA purANa kahA jAtA hai||6|| yaha mahApurANa eka mahAsAgarake samAna hai isake pAra jAneke lie kucha kahanekI icchA karanevAle hama logoMko zrIjinasena svAmIkA anugAmI honA cAhiye // 7 // yaha purANa rUpI mahAsAgara agAdha aura apAra hai tathA merI buddhi thor3I aura pArasahita hai phira bhI maiM isa buddhike dvArA isa purANarUpI mahAsAgarako pAra karanA cAhatA hU~ / / 8 / / yadyapi merI buddhi choTI hai aura yaha purANa bahuta bar3A hai to bhI jisa prakAra choTI-sI nAvase samudrake pAra ho jAte haiM usI prakAra maiM bhI isa choTI-sI buddhise isake pAra ho jaauuNgaa||6|| sabase pahale kathA aura kathAke kahanevAle vaktAkA varNana kiyA jAtA hai kyoMki yadi ye donoM hI nirdoSa hoM to unase purANameM koI doSa nahIM AtA hai // 10 // kathA vahI kahalAtI hai ki jisake sunanese heya aura upAdeyakA nirNaya ho jAtA hai| hita cAhanevAle puruSoMke kAnoMko kar3avI laganevAlI anya kathAoMse kyA prayojana hai ? // 11 // kathaka-kathA kahanevAlA vaha kahalAtA hai jo ki rAgAdi doSoMse rahita ho aura apane divya vacanoMke dvArA nirapekSa hokara bhavya 1 kha0 pustake'yaM zloko'dhikaH vandArUn vardhamAno'stu vardhamAnazivapradaH / ditapharmAnekavidhaiH parISahagaNairyakaH // 2 prAptAha sa.13 varNanaM l0|
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam etadvitayamanatra purANe jinabhASite / nAnyeSu duSpurANeSu tasmAd grAmi de buraiH // 13 // atha jambUdramAlakSye dvIpAnAM madhyavartini / dvIpe videhe pUrvasmin sItAsaridudaktaTe // 14 // viSaye puSkalAvatyAM nagarI punnddriikinnii| madhukAkhye' vane tasyA nAnA vyAdhAdhipo'bhavat // 15 // purUravAH priyAsyAsItkAlikAkhyAnurAgiNI / anurUpa vidhace hi vedhAH saGgamamaGginAm // 16 // kadAciskAnane tasmin digvibhAgavimohanAt / muni sAgarasenAkhyaM paryaTantamitastataH // 17 // vilokya saM mRgaM matvA hantukAmaH svakAntayA / vanadevAzcarantIme mAvadhIriti vAritaH // 18 // tadeva sa prasamAtmA samupetya purUravAH / praNamya tadvacaH zratvA suzAntaH zraddhayAhitaH // 19 // zItalAmbhastaTAkaM vA nidAghe tRSito janaH / saMsAraduHkhaheto bhIrujainezvaraM matam // 20 // zAstrAbhyAsanazIlo vA khyAtaM gurukulaM mahat / madhvAditritayatyAgalakSaNaM vratamAsadat // 21 // jIvitAvasitau samyakpAlayitvAdarAd vratam / sAgaropamadivyAyuH saudharme'nimiSo'bhavat // 22 // dvIpe'sminbhArate dezaH kosalAkhyo'sti vishrutH| AryakSetrasya madhyasthaH sausthityaM sarvadA bhajana // 23 // bAdhAbhAvAdarakSAtra rakSakebhyo vinA na sA / adAtAro na 'kainAzyAtte tRptyA grAhakaivinA // 24 // kAThinyaM kutrayoreva naiva cetasi kasyacit / dehi pAhIti sampreSo nAthitvena bhayena vA // 25 // kalaGkakSINate rAzi candra eva paratra na / sthitistapodhaneSveva vinAhArAtpareSu na // 26 // jIvoMkA upakAra karatA ho / / 12 / ye donoM hI arthAt kathA aura kathaka, jinendra bhagavAnke dvArA kahaM hue isI mahApurANameM haiM anya mithyA purANoMmeM nahIM haiM isalie vidvAnoMke dvArA yahI purANa grahaNa karaneke yogya hai||13|| athAnantara-saba dvIpoMke madhyameM rahanevAle isa jambUdvIpake pUrva videha kSetrameM sItA nadIke uttara kinArepara puSkalAvatI nAmakA deza hai usakI puNDarIkigI nagarImeM eka madhu nAmakA vana hai| usameM purUravA nAmakA eka bhIloMkA rAjA rahatA thaa| usakI kAlikA nAmakI anurAga karanevAlI khI thI so ThIka hI hai kyoMki vidhAtA prANiyoMkA anukUla hI samAgama karatA hai||14-16|| kisI eka dina digbhrama ho jAneke kAraNa sAgarasena nAmake munirAja usa vanameM idhara-udhara bhramaNa kara rahe the| unheM dekha, purUravA bhIla mRga samajhakara unheM mAraneke lie udyata huA parantu usakI strIne yaha kahakara manA kara diyA ki 'ye banake devatA ghUma rahe haiM inheM mata mAro' ||17-18 // vaha purUravA bhIla usI samaya prasannacitta hokara una munirAjake pAsa gayA aura zraddhAke sAtha namaskArakara tathA unake vacana sunakara zAnta ho gayA // 16 // jisa prakAra grISmaRtu meM pyAsA manuSya zItala jalase bhare hue tAlAbako pAkara zAnta hotA hai athavA jisa prakAra saMsAra-duHkhake kAraNoMse DaranevAlA jIva, jinendra bhagavAnakA mata pAkara zAnta hotA hai athavA jisa prakAra zAstrAbhyAsa karanevAlA vidyArthI kisI bar3e prasiddha gurukulako pAkara zAnta hotA hai usI prakAra vaha bhIla bhI sAgarasena munirAjako pAkara zAnta huA thaa| usane ukta munirAjase madhu Adi tIna prakArake tyAgakA vrata grahaNa kiyA aura jIvana paryanta usakA bar3e Adarase acchI taraha pAlana kiyaa| zrAyu samApta hone para vaha saudharma svargameM eka sAgarakI uttama Ayuko dhAraNa karanevAlA deva hA / / 20-22 // isI jambUdvIpake bharata-kSetra sambandhI AryakSetrake madhyabhAgameM sthita tathA sadA acchI sthitiko dhAraNa karanevAlA eka kosala nAmakA prasiddha deza hai / / 23 / / usa dezameM kabhI kisIko bAdhA nahIM hotI thI isalie arakSA thI parantu vaha arakSA rakSakoMke abhAvase nahIM thii| isI taraha ghahA~para koI dAtAra nahIM the, dAtAroMkA abhAva kRpaNatAse nahIM thA parantu saMtuSTa rahaneke kAraNa koI lenevAle nahIM the isalie thA // 24 // vahA~ kaThoratA striyoMke stanoMmeM hI thI, vahA~ rahanevAle kisI ke citta kaThoratA-karatA nahIM thii| isI taraha mujhe kucha deo, yaha zabda mA~ganeke lie nahIM / nikalatA thaa| aura hamArI rakSA karo yaha zabda bhayase nikalatA thA // 25 // isI prakAra kalaGka 1 madhukAkhyavane l0|2 vizrutiH g0|3 kAnAzasya bhAvaH kainAzyaM tasmAn kArpaNyAt /
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitamaM prarva pIDA tilAtasIkSaNAM nAnyaprANiSu keSucit / mAnyatra zirasazchedaH pravRddhaSveva zAliSu // 27 // bandho mokSazca rAddhAnte zrayate nAparAdhiSu / vinA vimuktarAgebhyo nAnyatrendriyanigrahaH // 28 // jADyaM jaleSu nAnyeSu sUcyAdiveva tIkSNatA / nAnyatra kuJcikAsveva kRtye nAnyatra vakratA // 29 // nAvidagdhAzca gopAlA na khIbAlAca ubhiilukaaH| zaThA na vAmanAcoktAzcaNDAlAzca na duzvarAH // 30 // nAnikSuzAlikA bhUmirna kSamAbhRdacandanaH / nAnambhoja jalasthAnaM naivAsvAduphalaM vanam // 31 // madhye tasya vinItAkhyA hRdayagrAhiNI purI / janAnAM sA vinIteva ramaNI satsukhapradA // 32 // prakAzayitumAtmIya puranirmANakauzalam / bhaktiJca tIrthakRtsvAdau sA zakreNaiva nirmitA // 33 // mune(vinayenaiva svAminaiva patAkinI / kAJcIva maNinA madhye sA sAlena myabhAsata // 34 // bhUSaNAyaiva sAlo'syAH khAtikApariveSTitaH / zakraH kartA patizcakrI yadi kautaskutaM bhayam // 35 // vartate jinapUjAsyA dina prati gRhe gRhe / sarvamaGgalakAryANAM tatpUrvatvAd gRhazinAm // 36 // vidyAbhyAsAdvinA bAlyaM vinA bhogena yauvanam / vArdhakyaM na vinA dharmAdvinAnto'pi samAdhinA // 37 // nAvabodhaH kriyAzUnyo na kriyA phalavajitA / abhukta na phalaM bhogo nArthadharmadvayacyutaH // 38 // pradhAnaprakRtiH prAyaH svAmitvenaiva sAdhikArI janebhyastannivAsibhyo na bhUSAdiparicchadaiH // 39 // aura kSINatA ye do zabda candramAke vAcaka rAjAmeM hI pAye jAte the anya kisI rAjAmeM nahIM pAye jAte the| nirAhAra rahanA tapasviyoMmeM hI thA anyameM nahIM / / 26 / / pIr3A arthAt pelA jAnA tila alasI tathA ikhameM hI thA anya kisI prANImeM pIr3A athAt kaSTa nahIM thaa| zirakA kATanA bar3hI huI dhAnake paudhoM meM hI thA kisI dUsaremeM nhiiN| bandha aura mokSakI carcA AgamameM hI sunAI detI thI kisI aparAdhImeM nahIM / indriyoMkA nigraha virAgI logoMmeM hI thA kinhIM dUsare logoMmeM nahIM / jar3atA jalameM hI thI kinhIM anya manuSyoMmeM jar3atA-mUrkhatA nahIM thI, tIkSNatA suI AdimeM hI thI vahAMke manuSyoMmeM ugratA nahIM thI, vakratA tAliyoMmeM hI thI kisI anya kAryameM kuTilatA-mAyAcAritA nahIM thii| vahAMke gopAla bhI acatura nahIM the, striyA~ tathA bAlaka bhI Darapoka nahIM the, baune bhI dhUrta nahIM the, cANDAla bhI durAcArI nahIM the| vahAM aisI koI bhUmi nahIM thI jo ki IkhoMse suzobhita nahIM ho, aisA koI parvata nahIM thA jisapara candana na hoM, aisA koI sarovara nahIM thA jisameM kamala na hoM aura aisA koI vana nahIM thA jisameM mIThe phala na hoN| 27-31 // dezake madhyabhAgameM hadayako grahaNa karanevAlI vinItA (ayodhyA) nAmakI nagarI thI jo ki vinIta strIke samAna manuSyoMko uttama sukha pradAna karatI thI / / 32 / / vaha nagarI apanI nagara-racanAkI kuzalatA dikhAneke lie athavA tIrthaMkaroMmeM apanI bhakti pradarzita karaneke lie indrane hI sabase pahale banAI thii| 33 / / jisa prakAra vinayase munikI buddhi suzobhita hotI hai, svAmIse senA zobhAyamAna hotI hai aura maNise mekhalA suzobhita hotI hai, usI prakAra madhyabhAgameM bane hue parakoTase vaha nagarI suzobhita thii|| 34 // khAIse ghirA huA isa nagarIkA koTa, kevala isakI zobhAke lie hI thA kyoMki isakA banAnevAlA indra thA aura svAmI cakravartI thA phira bhalA ise bhaya kisase ho sakatA thA ? / / 35 / / vahA~ para pratidina ghara-gharameM jinakI pUjA hotI thI kyoMki gRhasthoMke saba mAGgalika kArya jina-pUjApUrvaka hI hote the // 36 // vahA~para binA vidyAbhyAsake bAlaka-avasthA vyatIta nahIM hotI thI, vinA bhogoMke yauvana vyatIta nahIM hotA thA, binA dharmake bur3hApA vyatIta nahIM hotA thA aura vinA samAdhike maraNa nahIM hotA thA // 37 // vahA~para kisIkA bhI jJAna kriyArahita nahIM thA, kriyA phalarahita nahIM thI, phala binA upabhogake nahIM thA aura bhoga artha tathA dharma donoMse rahita nahIM thA // 38 // yadi vahA~ ke rahanevAle logoMse mantrI Adi pradhAna prakRtikA pRthakkaraNa hotA thA to kevala svAmitvase hI hotA thA AbhUSaNAdi upa 1 vigrahaH l0|2 zuNThyAdiSveva iti kacit / suMThAdiSveva la0 / 3 bhIrukAH la / 4 tRtIyacaturtha pAdau la.pustake aTitau / 5 qhabhAsata l|
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 mahApurANe uttarapurANam surAstatra samAgatya svrgaayaatainrottmaiH| svargasambhUtasauhAdAda ramante santataM mudA // 40 // surAH ke'tra narAH ke vA sarve rUpAdibhiH samAH / ityAmatAH khagAdhIzAH momuhyante vivecane // 41 // tatra paNyastriyo vIkSya bADha surkumaarkaaH| vismayante na rajyante taabhirjaativishesstH|| 42 // karaNAnAmabhISTA' ye viSayAstatra te tataH / na nAke'pi yatastatra 'nAkipUjyasamudbhavaH // 43 // akRtrimANi nirjetuM vimAnAni svakauzalAt / suraiH kRtagRhANyatra cetkAnyA teSu varNanA // 44 // babhUvAsyAH patiH paMkteH svargasyevAmarezvaraH / bharatAkhyaH purossUnurikSvAkukulavardhanaH // 45 // akampanAdyA bhUpAlA namimukhyAzca khecarAH / mAgadhAdyAzca devezAsyaktamAnAH samussukAH // 46 // yasyAjJAM mAlatImAlAmiva svaanmrmaulyH| bhUSAdhikeyamasmAkamiti sandhArayanti te // 47 // satkarmabhAvitairbhAvaiH kSAyopazamikaizca sH| bhavyabhAvavizeSAca zreSThakASThAmadhiSThitaH // 40 // AditIrthakRto jyeSThaputro rAjasu SoDazaH / jyAyAMzcakrI muhUrtena mukto'yaM kaistulAM vrajet // 49 // tasyAnantamatirdevI prakhyAtiriva dehinii| vimucya kamalAvAsaM reje4 zrIriva cAgatA // 50 // prajJAvikramayorlakSmIvizeSo vA purUravAH / marubhUtastayorAsInmarIciH sUnuragraNIH // 51 // svapitAmahasansyAge svayaJca gurubhaktitaH / rAjabhiH saha kacchAdyaiH parityaktaparigrahaH // 52 // ciraM soDhvA tapAlezaM kSucchItAdiparISahAn / dIrghasaMsAravAsitvAtpazcAtsodumazaknuvan // 53 // karaNoMse nahIM hotA thaa| 36 / / vahA~ ke uttama manuSya svargase Akara utpanna hote the isalie svargameM huI mitratAke kAraNa bahusase deva svargase Akara bar3I prasannatAse unake sAtha krIr3A karate the / / 40 // inameM deva kauna haiM ? aura manuSya kauna haiM ? kyoMki rUpa Adise sabhI samAna haiM isa prakAra Aye hue vidyAdharoMke rAjA unako alaga-alaga pahicAnane meM mohita ho jAte the // 41 vezyAoMko dekhakara devakumAra bahuta hI Azcarya karate the parantu jAti bhinna honeke kAraNa unake sAtha krIr3A nahIM karate the / / 42 / / indriyoMko acche laganevAle jo viSaya vahA~ the ve viSaya cUMki svargameM bhI nahIM the isalie devatAoM ke dvArA pUjya tIrthaMkara bhagavAnkA janma vahIM hotA thA // 43 / / devoMne apane kauzalase jo ghara vahAM banAye the ve akRtrima vimAnoMko jItaneke lie hI banAye the, isase bar3hakara unakA aura kyA varNana ho sakatA hai ? // 44 // jisa prakAra svargakI paMktikA svAmI indra hotA hai usI prakAra usa nagarIkA svAmI bharata thA jo ki ikSvAkuvaMzako bar3hAnevAlA thA aura bhagavAn vRSabhadevakA putra thA // 45 // akampana Adi rAjA, nami Adi vidyAdhara aura mAgadha Adi deva apanA abhimAna chor3akara aura utkaNThita hokara apanA mastaka jhukAte hue mAlatIkI mAlAke samAna jisakI AjJAko 'yaha hamArA sabase adhika AbhUSaNa hai| yaha vicArakara dhAraNa karate the||46-47|| apane satkarmokI bhAvanAse tathA karmoMke kSayopazamase utpanna honevAle mAvoMse aura bhavyatva bhAvakI vizeSatAse vaha zreSTha puruSoMkI antima sImAko prApta thA arthAt sabase adhika zreSTha mAnA jAtA thA // 48 // vaha bharata bhagavAn AdinAthakA jeSTha putra thA, solahavA~ manu thA, prathama cakravartI thA aura eka muhUrtameM hI mukta ho gayA thA ( kevala jJAnI ho gayA thA) isalie vaha kinake sAtha sAdRzyako prApta ho sakatA thA ? arthAt kisIke sAtha nahIM, vaha sarvathA anupama thaa||46 // usakI anantamati nAmakI vaha devI thI jo ki aisI suzobhita hotI thI mAno zarIradhAriNI kIrti ho athavA kamala rUpI nivAsasthAnako chor3akara AI huI mAno lakSmI hI ho // 50 // jisaprakAra buddhi aura parAkramase vizeSa lakSmI utpanna hotI hai usI prakAra una donoMke purUravA bhIlakA jIva deva, marIci nAmakA jyeSTha putra utpanna huA // 51 // apane bAbA bhagavAn vRSabhadevakI dIkSAke samaya svayaM hI gurubhaktise prerita hokara marIcine kaccha Adi rAjAoMke sAtha saba parigrahakA tyAgakara dIkSA dhAraNa kara lI thii| usane bahuta samaya taka to tapazcaraNakA kleza sahA aura kSudhA zIta 1 amISTA la0 / 2 nAki pUjA la0 / 3 SoDaza l0| 4 vireje zrIrivAgatA ityapi kacit /
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitamaM parva svayaM gRhItumArabdhaH phalaM prAvaraNAdikam / iSTrAtaM devatA nArya kramo nainthyadhAriNAm // 54 // gRhANa veSamanyaM tvaM yatheSTamiti cAbruvan / zrutvA tadvacanaM so'pi gADhamithyAtvacoditaH // 55 // parivrAjakadIkSAyAH prAthamyaM pratyapadyata / dIrghAjavajavAnAM tatkarma durmaargdeshnm'| 56 // tacchAstracuJcatApyasya svayameva kilAjani / satAmivAsatAM ca syAdvodhaH svaviSaye svayam // 57 / / zrutvApi tIrthakRdvAcaM saddharma naagrhiidsau| puryathAtmanaivAtra sarvasaGgavimocanAt // 58 // bhuvanatrayasaMkSobha kArisAmarthyamAptavAn / madupajJaM tathA loke vyavasthApya matAntaram // 59 // ahaJca tlimicoruprbhaavaatridivprbhoH| pratIkSA prAptamicchAmi tanme'vazyaM bhaviSyati // 6 // iti mAnodayAtpApI na vyaraMsIcca durmatAt / tameva veSamAdAya tasthivAn doSadUSitaH // 6 // tridaNDadhArako'pyeSa sahaNDaparivarjitaH / prAptA kurAjavaddaNDAn bahuvratnaprabhAdiSu // 12 // samyagjJAnavihInatvAtsakamaNDalurapyasau / azaucavRttirevAsIjalaiH kiM zuddhirAtmanaH / / 63 // prAtaH zItajalasnAnAtkandamUlaphalAzanAt / parigrahaparityAgAtkurvanprakhyAtimAtmanaH // 64 // mahendrajAlakAnItacandrAmbhiodhisannibham / tattvAbhAsamidaM tattvamiti sandaSTamAtmanA // 65 // kapilAdisvaziSyANAM yathArtha pratipAdayan / sUnurbharatarAjasya dharitryA ciramacamat // 66 // sa jIvitAnte sambhUya brahmakalpe'mRtAzanaH / dazAbdhyupamadevAyuranubhUya sukhaM tataH // 67 // Adi parISaha bhI sahe parantu saMsAra-vAsakI dIrghatAke kAraNa pIche calakara vaha unheM sahana karaneke lie asamartha ho gayA isalie svayaM hI phala tathA vastrAdi grahaNa karaneke lie udyata huaa| yaha dekha vana-devatAoMne kahA ki nirgrantha veSa dhAraNa karanevAle muniyoMkA yaha krama nahIM hai| yadi tumheM aisI hI pravRtti karanA hai to icchAnusAra dUsarA veSa grahaNa kara lo / vana-devatAoMke ukta vacana sunakara prabala mithyAtvase prerita hue marIcine bhI sabase pahale parivrAjakakI dIkSA dhAraNa kara lI so ThIka hI hai kyoMki jinakA saMsAra dIrgha hotA hai unake lie vaha mithyAtva karma mithyAmArga hI dikhalAtA hai / / 52-56 / / usa samaya use parivrAjakoMke zAstrakA jJAna bhI svayaM hI prakaTa ho gayA thA so ThIka hI hai kyoMki sajjanoMke samAna durjanoMko bhI apane viSayakA jJAna svayaM ho jAtA hai // 57 / / usane tIrthaMkara bhagavAnkI divyadhvani sunakara bhI samIcIna dharma grahaNa nahIM kiyA thaa| vaha socatA rahatA thA ki jisa prakAra bhagavAn vRSabhadevane apane Apa samasta parigrahoMkA tyAga kara tInoM lokoMmeM kSobha utpanna karanevAlI sAmarthya prApta kI hai usI prakAra maiM bhI saMsArameM apane dvArA calAye hue dUsare matakI vyavasthA karU~gA aura usake nimittase honevAle bar3e bhArI prabhAvake kAraNa indrakI pratIkSA prApta karU~gA-indra dvArA kI huI pUjA prApta karU~gA / maiM icchA karatA hUM ki mere yaha saba avazya hogA // 58-60 // isa prakAra mAnakarmake udayase vaha pApI khoTe matase virata nahIM huA aura aneka doSoMse dUSita honepara bhI dahI veSa dhAraNa kara rahane lagA // 61 / / yadyapi vaha tIna daNDa rakhatA thA paratu samIcIna daNDase rahita thA athot indriya damana rUpI samIcIna daNDa usake pAsa nahIM thaa| jisa prakAra khoTA rAjA aneka prakArake daNDoMko, sajAoMko pAtA hai usI prakAra vaha bhI ratnaprabhA Adi pRthiviyoMmeM aneka prakArake daNDoMko pAnevAlA thaa||62 // vaha samyagjJAnase rahita thA ataH kamaNDala sahita honepara bhI zauca jAneke bAda zuddhi nahIM karatA thA aura kahatA thA ki kyA jalase AtmAkI zuddhi hotI hai // 63 // vaha yadyapi prAtaHkAla zItala jalase snAna karatA thA aura kandamUla tathA phaloMkA bhojana karatA thA phira bhI parigrahakA tyAga batalAkara apanI prasiddhi karatAthA. logoMmeM isa bAtakI ghoSaNA karatA thA ki maiM parigrahakA tyAgI hU~ // 64|| jisa prakAra indrajAliyAke dvArA lAye hue sUrya candramA tathA samudra avAstavika hote haiM-AbhAsa mAtra hote haiM usI prakAra usake dvArA dekhe hue tattva avAstavika the-tattvAbhAsa the||65|| isa prakAra kapila Adi apane lae apane kalpita tattvakA upadeza detA huA samrAT bharatakA putra marIci cirakAla taka isa pRthivIpara bhramaNa karatA rahA / / 66 / / Ayuke antameM marakara vaha brahma svargameM daza sAgarakI 1 darzanam ma0, ga0, pa0 / 2 kari-la. /
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam pratyAgatya sAkete kapila brAhmaNaprabhoH / kAlyAzca tanayo jajJe jaTilo nAma vedavit // 68 // paribrAjakamArgasthastanmArgaM samprakAzayan / pUrvavatsuciraM mRtvA saudharme'bhUtsuraH punaH // 69 // dvisamudropamaM kAlaM tatra bhuktvocitaM sukham / prAnte tataH samAgatya bharate'sminpurottame // 70 // sthUNAgArAbhidhAne'bhUdbhAradvAjadvijasya saH / tanUjaH puSpadattAyAM puSya mizrAhvayaH punaH // 71 // svIkRtya prAktanaM veSaM prakRtyAdiprarUpitam / paJcaviMzatidustasvaM mUDhAnAM matimAnayat // 72 // niSkaSAyatayA baddhvA devAyurabhavatsuraH / saudharmakalpe tatsaukhyamekavArvyupamAyuSA // 73 // bhuktvA tataH samAgatya bharate 'sUtikAhvaye / pure'gnibhUtergautamyAmabhUdanisahaH sutaH // 74 // paribrAjakadIkSAyAM nItvA kAlaM sapUrvavat / sanatkumAra kalpe'lpaM devabhUyaM prapannavAn // 75 // saptAbdhyupamitAyuSko bhuktvA tatrAmaraM sukham | AyuSo'nte tatazcyutvA viSaye'smin pure'bhavata // 76 // mandirAkhye'gnimitrAkhyo gautamasya tanUdbhavaH / * kauzikyAM duHzruteH pAraM gatvAgatya purAtanIm // 77 // dIkSAM mAhendramabhyetya tatazcyutvA purAtane / mandirAkhyapure zAlaGkAyanasya suto'bhavat // 78 // mandirAyAM jagakhyAto bhAradvAjasamAhvayaH / tridaNDamaNDitAM dIkSAmakSUNAM ca samAcaran // 79 // saptAbdhyupamitAyuH san kalpe mAhendranAmani / bhUtvA tato'vatIryAtra durmArgaprakaTIkRteH // 80 // phalenAdhogatIH sarvAH pravizya guruduHkhabhAk / zrasasthAvaravargeSu saGkhyAtItasamAzviram // 81 // paribhramya parizrAntastadante magadhAhvaye / deze rAjagRhe jAtaH suto'sminvedavedinaH // 82 // zANDilAkhyasya : mukhyasya pArazayAM svasanjJayA / sthAvaro vedavedAGgapAragaH pApabhAjanam // 83 // matiH zrutaM tapaH zAntiH samAdhistattvavIkSaNam / sarvaM samyaktvazUnyasva marIceriva niSphalam // 84 // AyuvAlA deva huaa| vahA~ se cyuta huA aura ayodhyA nagarImeM kapila nAmaka brAhmaNakI kAlI nAmakI strIse vedoMko jAnanetrAlA jaTila nAmakA putra huA / / 67-68 / / parivrAjakake mata meM sthita hokara usane pahale kI taraha cirakAla taka usIke mArgakA upadeza diyA aura marakara saudharma svarga meM deva huaa| do sAgara taka vahA~ ke sukha bhogakara Ayuke antameM vaha vahA~ se cyuta huA aura isI bharata kSetrake sthUNAgAra nAmaka zreSTha nagara meM bhAradvAja nAmaka brAhmaNakI puSpadattA strIse puSyamitra nAmakA putra utpanna huA / / 66-71 // usane vahI pahalA pArivrAjakakA veSa dhAraNakara prakRti Adike dvArA nirUpita paccIsa midhyAtattva mUrkha manuSyoMkI buddhimeM prApta karAye arthAt mUrkha manuSyoM kI paccIsa tattvoMkA upadeza diyaa| yaha saba honepara bhI usakI kaSAya manda thI ataH devAyukA bandhakara saudharma svarga meM eka sAgarakI AyuvAlA deva huA / / 72-73 / / vahA~ ke sukha bhogakara vahA~ se AyA aura isI bharata kSetra sUtikA nAmaka gA~va meM abhibhUti nAmaka brAhmaNakI gautamI nAmakI strIse abhisaha nAmakA putra utpanna huA // 74 // vahA~ bhI usane parivrAjakakI dIkSA lekara pahale ke samAna hI apanI Ayu bitAI aura Ayuke anta meM marakara devapadako prApta huaa| vahA~ sAta sAgara pramANa usakI Ayu thI / devoMke sukha bhogakara Ayuke anta meM vaha vahA~ se cyuta huA aura isI bharata kSetra ke maMdira nAmaka gA~va meM gautama brAhmaNakI kauzikI nAmakI brAhmaNI se amimitra nAmakA putra huaa| vahA~para bhI usane vahI purAnI parivrAjakakI dIkSA dhAraNakara mithyAzAstroM kA pUrNajJAna prApta kiyaa| abakI bAra vaha mAhendra svarga meM deva huA, phira vahA~ se cyuta hokara usI maMdira nAmaka nagara meM zAlaGkAyana brAhmaNakI maMdirA nAmakI bhAradvAja nAmakA jagatprasiddha putra huA aura vahA~ usane tridaNDase suzobhita akhaNDa dIkSAkA AcaraNa kiyA / tadanantara vaha mAhedra svarga meM sAta sAgarakI Ayu vAlA deva huaa| phira vahA~ se cyuta hokara kumArga prakaTa karaneke phalasvarUpa samasta adhogatiyoMmeM janma lekara usane bhArI duHkha bhoge / isa prakAra trasa sthAvara yoniyoM meM asaMkhyAta varSa taka paribhramaNa karatA huA bahuta hI zrAnta ho gayA - kheda khinna ho gayA / tadanantara AyukA anta honepara magadhadezake isI rAjagRha nagara meM vedoMke jAnane vAle zANDilya nAmaka brAhmaNakI pArazarI nAmakI strIse sthAvara nAmakA putra huaa| vaha veda vedAGgakA pAragAmI thA, sAtha hI aneka pApoMkA pAtra bhI thA / / 75-83 / / vaha samyagdarzanase zUnya 1 vetikAiye ityapi kcit| 2 kauzAmbyAM la0 / 3 viprasya gha0 / mukhe bhavo mukhyo viprastasya / 448
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitama parva parivAjakadIkSAyAmAsakti punarAdadhat / saptAmdhyupamitAyuSko mAhendra samabhUnmarut // 85 / / tato'vatIrya deze'smin magadhADye purottame / jAto rAjagRhe vizvabhUtinAmamahIpateH // 86 // jainyAzca tanayo vizvanandI vikhyaatpaurussH| vizvabhUtimahIbharturanujAto mahodayaH // 87 // vizAkhabhUtiretasya lakSmaNAyAmabhUdvidhI:' / putro vizAkhanandAkhyaste sarve sukhamAsthitA // 88 // anyedyaH zaradabhrasya vibhrazaM vIkSya zubhradhIH / niviNNo vizvabhUtyAkhyaH svarAjyamanujanmani // 1 // vidhAya yauvarAjyazca svasUnau mahadapraNIH / sAttvikaistrizataiH sAIrAjabhirjAtarUpatAm // 10 // zrIdharAkhyaguroH pArzve samAdAya samatvabhAk / bAhyamAbhyantaraJcopramakarotsa tapazviram // 11 // athAnyadA kumAro'sau vizvanandI manohare / nijodyAne samaM svAbhirdevIbhiH krIDayA sthitaH // 12 // vizAkhanandastaM dRSTA tadudyAnaM manoharam / svIkata matimAdAya gatvA svapitRsannidhim // 13 // mahyaM manoharodyAnaM dIyatAM bhavatAnyathA / kuryA dezaparityAgamahamityabhyadhAdasau // 14 // satsu satsvapi bhogeSu viruddhaviSayapriyaH / bhavedbhAvibhave bhUyo bhaviSyaduHkhabhArat // 95 // zrutvA tadvacanaM cice nidhAya sohnirbhrH| "kiyattace dadAmIti santoSya tanuja nijam // 96 // vizvanandinamAhUya rAjyabhArastvayAdhunA / gRhyatAmahamAkramya pratyantapratibhUbhRtaH // 17 // kRtvA tajanitakSobhaprazAtiM gaNitaidinaiH / pratyeSyAmIti so'vocacchRtvA tatpratyuvAca tam // 18 // pUjyapAda svayAtraiva nizcintamupavizyatAm / gatvAhameva taM prairSa karomIti sutottamaH // 99 // thA ataH usakA matijJAna, zrutajJAna, tapa, zAnti, samAdhi aura tattvAvalokana-sabhI kucha marIcike samAna niSphala thA / / 84 // usane phira bhI parivrAjaka matakI dIkSAmeM Asakti dhAraNa kI aura marakara mAhendra svargameM sAta sAgarakI AyuvAlA deva huA // 5 // vahAMse cyuta hokara vaha isI magadha dezake rAjagRha nAmaka uttama nagarameM vizvabhUti rAjAkI jainI nAmakI strIse prasiddha parAkramakA dhArI vizvanandI nAmakA putra huaaa| isI rAjA vizvabhUtikA vizAkhabhUti nAmakA eka choTA bhAI thA jo ki bahuta hI vaibhavazAlI thaa| usakI lakSmaNA nAmakI strIse vizAkhananda nAmakA mUrkha putra utpanna huA thaa| ye saba loga sukhase nivAsa karate the // 86-88 // kisI dUsare dina zuddha buddhiko dhAraNa karanevAlA rAjA vizvabhUti, zaradRtuke meghakA nAza dekhakara virakta ho gyaa| mahApuruSoMmeM Age rahanevAle usa rAjAne apanA rAjya to choTe bhAIke lie diyA aura yuvarAja pada apane putra ke lie pradAna kiyaa| tadanantara usane sAttvika vRttiko dhAraNa karanevAle tIna sau rAjAoMke sAtha zrIdhara nAmaka guruke samIpa digambara dIkSA dhAraNa kara lI aura samatA bhAvase yukta ho cirakAla taka bAhya aura Abhyantara donoM prakArake kaThina tapa kiye||86-61|| tadanantara kisI dina vizvanandI kumAra apane manohara nAmake udyAnameM apanI striyoMke sAtha krIr3A kara rahA thaa| use dekha, vizAkhananda usa manohara nAmaka udyAnako apane AdhIna karanekI icchAse pitAke pAsa jAkara kahane lagA ki manohara nAmakA udyAna mere lie diyA jAya anyathA maiM deza parityAga kara dUMgA-ApakA rAjya chor3akara anyatra calA jaauuNgaa| AcArya kahate haiM ki jo uttama bhogoMke rahate hue bhI viruddha viSayoMmeM prema karatA hai vaha AgAmIbhavameM hone vAle duHkhoMkA bhAra hI dhAraNa karatA hai||62-65|| putrake vacana sunakara tathA hRdayameM dhAraNa snehase bhare hue pitAne kahA ki 'vaha vana kitanI-sI vastu hai, maiM tujhe abhI detA huuN| isa prakAra apane putrako santuSTakara usane vizvanandIko bulAyA aura kahA ki 'isa samaya yaha rAjyakA bhAra tuma grahaNa karo, maiM samIpavartI viruddha rAjAoMpara AkramaNakara unake dvArA kiye hue kSobhako zAntakara kucha hI dinoMmeM vApisa A jaauuNgaa'| rAjAke vacana sunakara zreSThaputra vizvanandIne uttara diyA ki 'he pUjyapAda ! Apa yahIM nizcinta hokara rahiye, maiM hI jAkara una rAjAoMko dAsa 1 vigatA dhIryasya saH / 2 kiyat te pradadAmoti la0 /
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama rAjyamasyaiva me snehAd bhAtrA'dAyIsyatarkayan / vanArthamatisandhisurabhUtaM ghigdurAzayam // 1.. // tataH svAnumate tasmin svabalena sama ripUn / nirjetuM vihitodyogaM gate vikramazAlini // 10 // vana vizAkhanandAya snehAdanyAyakAMkSiNe / vizAkhabhUtirullaGghya kramaM gatamatirdadau // 1.2 // vizvanandI tadAkarNya sadyaH krodhAgmidIpitaH / pazya mAmatisandhAya pratyantanRpatInprati // 1.3 // prahitya madnaM dataM pitRvyenAtmasUnave / dehIti vacanAnnAha kiM dadAmi kiyadvanam // 104 // vidadhAtyasya duzceSTA mama saujanyamAnam / iti matvA nivRttyAsau hantuM svavanahAriNam // 105 // prArabdhavAn bhayAdgatvA sa kapitthamahIruham / kRtvAvRtiM sthitaH sphItaM kumAro'pi mahIruham // 106 // samunmUlya nihantuM taM tenAdhAvattato'pyasau / apasRtya zilAstambhasyAntardhAnaM yayau punaH // 107 // balI talaprahAreNa stambhazcAhatya sa tam / palAyamAnamAlokya tasmAdapyapakAriNam // 108 // mA bhaiSIriti sauhArdakAruNyAbhyAM prcoditH| samAhUya vana tasmai datvA saMsAraduHsthitim // 109 // bhAvayitvA yayau dIkSAM sambhUtagurusannidhau / bhapakAro'pi nIcAnAmupakAraH satAM bhavet // 10 // nadA vizAkhabhUtizca sajAtAnuzayo mayA / kRtaM pApamiti prAyazcittaM vA prApa saMyamam // 11 // kurvan ghoraM tapo vizvanandI dezAnparizraman / kRzIbhataH kramAprApya mathurA svatanusthiteH // 12 // praviSTavAn vinssttaatmblshclpdsthitiH| tadA vyasanasaMsargAd aSTarAjyo mahIpateH // 13 // kasyacihUtabhAvena 2mathurAM purmaagtH| vizAkhanando vezyAyAH prAsAdatalamAzritaH // 14 // banAye lAtA huuN||66-66 / / AcArya kahate haiM ki dekho rAjAne yaha vicAra nahIM kiyA ki rAjya to isIkA hai, bhAIne sneha vaza hI mujhe diyA hai| kevala vanake lie hI vaha usa zreSTha putrako Thaganeke lie udyata ho gayA so aise duSTa abhiprAyako dhikkAra hai||10|| tadanantara parAkramase suzobhita vizvanandI jaba kAkAkI anumati le, zatruoMko jItaneke lie apanI senAke sAtha udyama karatA huA calA gayA taba buddhihIna vizAkhabhUtine kramakA ullaMghanakara vaha vana anyAyakI icchA rakhanevAle vizAkhanandake lie de diyA // 101-102 / / vizvanandIko isa ghaTanAkA tatkAla hI patA cala gyaa| vaha krodhAgnise prajvalita ho kahane lagA ki dekho kAkAne mujhe to dhokhA dekara zatru rAjAoMke prati bheja diyA aura merA vana apane putrake lie de diyA / kyA 'deo' itanA kahanese hI maiM nahIM de detA ? vana hai kitanI-sI cIja ? isakI duceSTA merI sajjanatAkA bhaGga kara rahI hai| aisA vicArakara vaha lauTa par3A aura apanA dhana haraNa karanevAleko mAraneke lie udyata ho gyaa| isake bhayase vizAkhananda bAr3I lagAkara kisI ce kaithAke vRkSapara car3ha gyaa| kumAra vizvanandIne vaha kaiMthAkA vRkSa jar3ase ukhAr3a DAlA aura usIse mAraneke lie vaha udyata huA / yaha dekha vizAkhananda vahAMse bhAgA aura eka pattharake khambhAke pIche chipa gayA parantu balavAn vizvanandIne apanI hatheliyoMke prahArase usa pattharake khambhAko zIghra hI tor3a ddaalaa| vizAkhananda vahAMse bhI bhaagaa| yadyapi vaha kumArakA apakAra karanevAlA thA parantu se isa taraha bhAgatA huA dekhakara kumArako sauhArda aura karuNA donoMne preraNA dI jisase prerita hokara kumArane usase kahA ki Daro mata / yahI nahIM, use bulAkara vaha vana bhI de diyA tathA svayaM saMsArakI duHkhamaya sthitikA vicArakara sambhUta nAmaka guruke samIpa dIkSA dhAraNa kara lI so ThIka hI hai kyoMki nIcajanoM ke dvArA kiyA huA apakAra bhI sajjanoMkA upakAra karanevAlA hI hotA hai / / 103-110 / / usa samaya vizAkhabhUtiko bhI bar3A pazcAttApa huaa| 'yaha maiMne bar3A pApa kiyA hai| aisA vicArakara usane prAyazcitta svarUpa saMyama dhAraNa kara liyA / / 111 // idhara vizvanandI saba dezoMmeM vihAra karatA huA ghora tapazcaraNa karane lgaa| usakA zarIra atyanta kRza hogyaa| anukramase vaha mathurA nagarImeM pahuMcA aura AhAra leneke lie bhItara praviSTa haa| usa samaya usakI nijakI zakti naSTa ho cukI thI aura paira Dagamaga par3a rahe the| byasanoMke 1 vyasanasaMsaMgo la0 / vyasanasaJjAta ityapi kacit / 2 tadeva pura ityapi kacit /
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tuHsaptatitama parva 35 navaprasUtasakraddhagodhenupratipAtanAt / praskhalantaM samIkSyainaM muni kopaparAyaNaH // 115 // tavAdya tacchilAstambhabhaGgAdRSTaH parAkramaH / ka yAta iti duzcirAH parihAsaM vyadhAdasau // 11 // munizca tadvacazcetasyavadhArya prakopavAn / parihAsaphalaM prApsyasIti svAntargataM vadan // 11 // sanidAno'bhavatprAnte kRtasannyAsanakriyaH / svayaM vizAkhabhatizca mahAzukramupAzritau // 118 // tatra poDazavArAzimAnameyAyuSI ciram / bhogAnbhuktvA tatazcyutvA dvIpe'sminneva bhArate // 12 // suramyaviSaye ramye podanAkhyapure nRpaH / prajApatimahArAjo'jani devI jayAvatI // 120 // tasyAsIdanayoH sUnuH pitRvyo vizvanandinaH / vijayAkhyastato'syaiva vizvananyapyanantaram // 121 / / mRgAvatyAmabhatpunakhipRSTho bhAvicakrabhRt / trikhaNDAdhipatitvasya sapUrvagaNanAM gataH // 122 // ugamenaiva nidhUMtaripucakro'yamakramAt / arkasyeva pratApo'sya vyApya vizvamanusthitaH // 123 // ananyagocarA lakSmIrasaGkhayeyasamAH svayam / imameva pratIkSyAsta gADhautsukyArdhacakriNam // 12 // lakSmIlAgchanamevAsya cakraM vikramasAdhitam / mAgadhAdyAmarArakSyaM sasamudra mahItalam // 125 // siMhazauryo'yamityeSo'zemuSIrabhiSTutaH / kiM siMha iva 'nirdhIko namitAmaramastakaH // 126 // jitvA jyotsnA mitakSetrI vRddhihAnimatI ciram / kItirasyAkhilaM vyApya jJAtirvA vedhasaH sthitA // 127 // udakchreNyAM khagAdhIzo mayUraprIvanAmabhAk / nIlAanA priyA tasyAbhUyoralakApure // 128 // vizAkhanandaH saMsAre ciraM bhrAntvAtiduHkhitaH / azvanIvAbhidhaH sUnurajaniSTApacAravAn // 129 // saMsargase jisakA rAjya bhraSTa ho gayA hai aisA vizAkhananda bhI usa samaya kisI rAjAkA dUta banakara usI mathurA nagarImeM AyA huA thaa| vahAM eka vezyAke makAnakI chatra para baiThA thA / daiva yogase vahIM hAlakI prasUnA eka gAyane kruddha hokara vizvanandI muniko dhakkA dekara girA diyA unheM giratA dekha, krodha karatA huA vizAkhananda kahane lagA ki 'tumhArA jo parAkrama pattharakA khambhA tor3ate samaya dekhA gayA thA vaha Aja kahA~ gayA' ? isa prakAra usane khoTe pariNAmoMse una munikI ha~sI kii||| 112-116 // muni bhI usake vacana cittameM dhAraNakara kucha kupita hue aura mana hI mana kahane lage ki isa ha~sIkA phala tU avazya hI pAvegA / / 17 / antameM nidAna sahita saMnyAsa dhAraNa kara ve mahAzukra svargameM deva hue aura vizAkhabhUtikA jIva bhI vahIM deva huA // 117-518 / / vahA~ una donoMkI Ayu solaha.sAgara pramANa thii| cira kAla taka vahA~ke sukha bhoga kara donoM hI vahAMse cyuta hue| unameMse vizvanandIke kAkA vizAkhabhUtikA jIva suramya dezake podanapura nagarameM prajApati mahArAjakI jayAvatI rAnIse vijaya nAmakA putra huA aura usake bAda hI vizvanandIkA jIva bhI inhIM prajApati mahArAjakI dUsarI rAnI mRgAvatIke tripRSTha nAmakA putra huA / yaha honahAra ardha cakravartI thA // 116-122 / / utpanna hote hI eka sAtha samasta zatruoMko naSTa karanevAlA isakA pratApa, sUryake pratApake samAna samasta saMsArameM vyApta hokara bhara gayA thA // 123 // ardha cakravartiyoMmeM gAr3ha utsukatA rakhanevAlI tathA jo dUsarI jagaha nahIM raha sake aisI lakSmI asaMkhyAta varSase svayaM isa tripRSThakI pratIkSA kara rahI thI / / 124 / / parAkramake dvArA siddha kiyA huA usakA cakraratna kyA thA mAno lakSmIkA cihna hI thA aura magadhAdi jisakI raca haiM aisA samudra paryantakA samasta mahItala usake AdhIna thA // 125 / / yaha tripRSTha 'siMhake samAna zUra vIra hai| isa prakAra jo loga isakI stuti karate the ve merI samajhase buddhihIna hI the kyoMki devoMke bhI mastakako namrIbhUta karanevAlA vaha tripRSTha kyA siMhake samAna nirbuddhi bhI thA ? // 126 / / usakI kAntine parimita kSetrameM rahanevAlI aura hAni vRddhi sahita candramAkI cA~danI bhI jIta lI thI tathA vaha brahmAkI jAtike samAna samasta saMsArameM vyApta hokara cirakAlake lie sthita ho gaI thii||12|| idhara vijayA parvatakI uttara zreNIke alakApura nagarameM mayUragrIva nAmakA vidyAdharoMkA rAjA rahatA thaa| usakI rAnIkA nAma nIlAJjanA thaa| vizAkhanandakA jIva cirakAla taka saMsArameM 1-mityeva shepussii-b| 2 nirbhiikn|
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 mahApurANa uttarapurANam te sarve'pi puropaatpunnypaakvishesstH| abhISTakAmabhogIpabhogaistRptAH sthitAH sukham // 13 // itaH khecarabhUbharturdakSiNazreNyalaMkRtiH / rathanUpurazabdAdicakravAlapurI parA // 13 // jvalanAdijaTI pAti tAM sa vA pAkazAsanaH / kulasAdhitasamprAptavidyAtrayavibhUSitaH // 132 // pratApopanatAzeSAvAkchreNIkhacarezinAm / vinamanmaulimAlAbhiralaMkRtapadAmbujaH // 133 // vAyuvegA priyA tasya candrAbhakhacarezinaH / subhadrAyAzca tanayA pure zrutilakAhvaye // 134 // arkakIrtistayoH sUnuH pratApenArkajitsudhIH / sutA svayamprabhAkhyAbhUtprabhayeva mahAmaNiH // 135 // strIlakSaNAni sarvANi zasyAnyApAdamastakam / udAharaNatAmApannyApya vyakAni tattanum // 136 // samprApya yauvanaM tanvI bhUSaNAnAJca bhUSaNam / yoSitsarge kRtArthatvaM svayAsAvanaya dvidhim // 137 // tAM vIkSyApUrNasaundayAM samIpIkRtacittajAm / pitA vitarituM kasya yogyeyamiti cintayan // 138 // tadaivAhUya sambhinnazrotAraM tatprayojanam / apRcchatsa nimiroSu kuzalaH samabhASata // 139 // kezavasyAdimasyeyaM mahAdevI bhaviSyati / tvamapyApsyasi tahatAM khagAnAM cakravartitAm // 14 // iti tadvacanaM citro pratyeyamavadhArya saH / amAtyamindranAmAnaM bhAktikaM suzrutaM zucim // 11 // salekhaM prAbhRtaM datvA prAhiNotpodana prati / gatvA'vilambitaM so'pi vane "puSpakaraNDake // 142 // podanAdhipatiM sapraNAmamAlokya patrakam / saprAbhUtaM pradAyAsmai yathAsthAnamupAvizat // 143 // vilokya mudrAmudbhidya tadantaHsthitapatrakam / prasArya vAcayAmAsa niyuktaH sandhivigrahe // 144 // bhramaNakara tathA atyanta dukhI hokara aneka durAcAra karanevAlA una donoMke azvagrIva nAmakA putra huA // 128-126 // ve saba, pUrvopArjita puNya karmake viziSTa udayase prApta hue icchita kAma moga tathA upabhogoMse saMtuSTa hokara sukhase rahate the / / 130 // idhara vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNIko alaMkRta karanevAlA 'rathanUpura cakravAla' nAmakA eka zreSTha nagara thA / / 131 / / indrake samAna jvalanajaTI nAmakA vidyAdhara usakA pAlana karatA thaa| vaha jvalanajaTI, kula paramparAse AI haI.paddha kI huI tathA kisIse prApta huI ina tIna vidyAoMse vibhUSita thA // 132 // usane apane pratApase dakSiNa zreNIke samasta vidyAdhara rAjAoMko vaza kara liyA thA isalie unake namrIbhUta mukuToMkI mAlAoMse usake caraNakamala sadA suzobhita rahate the / / 133 // usakI rAnIkA nAma vAyuvegA thA jo ki tilaka nagarake rAjA vidyAdhara aura subhadrA nAmaka rAnIkI putrI thI // 134 / una donoMke apane pratApase sUryako jItanevAlA arkakIrti nAmakA putra huA thA aura svayaMprabhA nAmakI putrI huI thI jo ki apanI kAntise mahAmaNike samAna suzobhita thI // 135 / / usa svayaMprabhAke zarIrameM zirase lekara paira taka khiyoMke samasta sulakSaNa vidyamAna the jo ki usake zarIrameM vyApta hokara udAharaNatAko prApta ho rahe the / / 136 / / AbhUSaNoMko bhI suzobhita karanevAle yauvanako pAkara usa svayaMprabhAne apane Apake dvArA, vidhAtAko striyoMkI racanA karaneke kAryameM kRtakRtya banA diyA thaa|| 137 / / use pUrNa sundarI tathA kAmako nikaTa bulAnevAlI dekha pitA uvalanajaTI vicAra karane lagA ki yaha kise denI cAhiye ? kisake deneke yogya hai? // 138 / / usI samaya usane saMbhinnazrotA nAmaka purohitako bulAkara usase vaha prayojana puuchaa| vaha purohita nimittazAstrameM bahuta hI kuzala thA isalie kahane lagA ki yaha svayaMprabhA pahale nArAyaNakI mahAdevI hogI aura Apa bhI usake dvArA diye hue vidyAdharoMke cakravartI padako prApta hoNge| 136140 // usake isa prakAra vizvAsa karane yogya vacana cittameM dhAraNakara usane pavitra hRdayavAle, zAloMke jAnakAra aura rAjabhakta indra nAmaka mantrIko lekha tathA bheMTa dekara podanapurakI ora bhejaa| vaha zIghratAse jAkara podanapura jA phuNcaa| usa samaya podanapurake rAjA puSpakaraNDaka nAmaka vanameM virAjamAna the / mantrIne unheM dekhakara praNAma kiyA, patra diyA, bheMTa samarpita kI aura vaha yathAsthAna baiTha gayA // 141-143 / / rAjA prajApatine muhara dekhakara patra kholA aura bhItara 1 puNyapAkavizeSitam kaH / 2 vinamra-ma0, la0 / 3-mindunAmAnaM ityapi kacit / 4 bhaktikaM m.| 5 puNyakAraNDake l|
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ vie1 catuHsaptatitama parva zrImAnitaH khagAdhIzo jinalokazikhAmaNiH / svAnuraktaprajo rAjA nagarAdradhanUpurAt // 145 // jvalanAdijaTI khyAto namivaMzAmbarAMzumAn / podanAkhyapurAdhIzaM prajApatimahAnRpam // 146 // AdibhahArakotpannabAhuvalyanvayodbhavam / praNamya zirasA snehArakuzala praznapUrvakam // 14 // saprazraya prajAnAthamitthaM vijJApayatyasau / vaivAhikaH sa sambandhI vidheyo nAdhunA mayA // 148 // tvayA vAstyAvayoratra pAramparyasamAgataH / na kArya vaMzayoradya guNadoSaparIkSaNam // 149 // vizuddhayoH prasiddhatvAtprAkcandrAdityayoriva / pUjya manAgineyasya tripRSThasya svayamprabhA // 150 // matsutA bhAminIvAsya lakSmIH khaNDatrayodgatA / Atanotu ratiM svasyAM svamatAyasImiti // 15 // prajApatimahArAjaH zratvA tadvandhubhASitam / mayA teneSTameveSTamityamAtyamatoSayat // 152 // so'pi samprAptasammAnadAnastena visarjitaH / sadyaH samprApya tatsarvaM svamahIzaM nyavedayat // 153 // jvalanAdijaTI cAzu sArkakIrtiH svayamprabhAm / AnIya sarvasampattyA tripRSThAya samarpayat // 15 // yathoktavidhinA siMhavAhinI garuDAdikAm / vAhinIJca dadau siddhavidye viditazaktike // 155 // 'caropanItatadvArtAjvalanajvalitAzayaH / vidyAtritayasampavidyAdharadharAdhipaiH // 156 // adhvanyairabhyamitrINairAyudhIyairbhaTairvRtaH / rathAvartAcalaM prApadazvagrIvo yuyutsayA // 157 // tadAgamanamAkarNya caturaGgabalAnvitaH / prAgevAgatya tatrAsthAttripRSTho ripunissttrH|| 158 // kumvA tau yuddhasanaddhAvuddhatau ruddhabhAskarau / svayaM svadhanvabhiH sAdhaM zarasavAtavarSaNaiH // 159 // - azvai rathairgajendrezca padAtiparivAritaiH / yathoktavihitavyUhairayudhyetAM "mahAbalau // 160 // rakhA huA patra nikAlakara bA~cA / usameM likhA thA ki sandhi vigrahameM niyukta, vidyAdharoMkA svAmI, apane lokakA zikhAmaNi, apanI prajAko prasanna rakhanevAlA, mahArAja namike vaMzarUpI AkAzakA sUrya, zrImAna, prasiddha rAjA jvalanajaTI rathanUpura nagarase, podanapura nagarake svAmI, bhagavAn RSabhadevake putra bAhuvalIke vaMzameM utpanna hue mahArAja prajApatiko zirase namaskAra kara bar3e snehase kuzala prazna pUchatA huA bar3I vinayake sAtha isa prakAra nivedana karatA hai ki hamArA aura ApakA vaivAhika sambandhaAjakA nahIM hai kyoMki hama donoMkI vaMza-paramparAsevaha calA mArahA hai| hama donoM ke vizuddhavaMza sUrya aura candramAke samAna pahalese hI atyanta prasiddha haiM ataH isa kArya meM Aja donoM vaMzoMke guNa-dopakI parIkSA karanA bhI Avazyaka nahIM hai| he pUjya ! merI putrI svayaMprabhA, jo ki tIna khaNDameM utpanna huI lakSmIke samAna hai vaha mere bhAneja tripRSThakI strI ho aura apane guNoMke dvArA apane ApameM isakI bar3I prItiko bar3hAnevAlI ho // 144-151 / / prajApati mahArAjane bhAIkA yaha kathana suna, mantrIko yaha kahakara santuSTa kiyA, ki jo bAta jvalanajaTIko iSTa hai vaha mujhe bhI iSTa hai // 152 // prajApati mahArAjane bar3e Adara-satkArake sAtha mantrIko bidA kiyA aura usane bhI zIghra hI jAkara saba samAcAra apane svAmIse nivedana kara diye / / 153 / / jvalanajaTI arkakIrtike sAtha zIghra hI AyA aura svayaMprabhAko lAkara usane bar3e vaibhavake sAtha use tripRSThake lie sauMpa dI-vivAha dI / / 154 // isake sAtha-sAtha jvalanajaTIne tripRSThake lie yathoktavidhise, jinakI zakti prasiddha hai tathA jo siddha haiM aisI siMhavAhinI aura garur3avAhinI nAmakI do vidyAe~ bhI diiN|| 155 / / idhara azvagrIvane apane guptacaroMke dvArA jaba yaha bAta sunI to usakA hRdaya krodhAgnise jalane lgaa| vaha yuddha karanekI icchAse, tIna prakArakI vidyAoMse sampanna vidyAdhara rAjAoM, zatruke sanmukha car3hAI karanevAle mArga kuzala evaM aneka astra-zastroMse susajita yoddhAbhoMse AvRta hokara rathAvarta nAmaka parvatapara A pahu~cA / / 156-157 // azvagrIvakI car3hAI sunakara zatruoMke lie atyanta kaThora tripRSTakumAra bhI apanI caturaGga senAke sAtha pahalese hI Akara vahA~ A DaTA // 158 / / jo yuddhake lie taiyAra haiM, atizaya uddhata haiM, svayaM tathA apane sAthI anya dhanuSadhAriyoMke sAtha bANavarSAkara jinhoMne sUryako Dhaka liyA hai aura jo yathokta vyUhakI racanA karanevAle, paidala sipAhiyoMse 1 khyAtanamivaMzA-iti kacit / 2 cAropa-la0 / 3 prAdhai-la0 / 4 mahAbaleH la0, 20, ga0 / |
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama gajaH kaNThIraveNeva vajreNeva mahAbalaH / bhAskareNAndhakAro vA tripRSThena parAjitaH // 11 // sa vilakSo hayagrIvo mAyAyuddhe'pi nijitaH / cakraM sampreSayAmAsa tripRSThamabhi niSThuram // 162 // tattaM pradakSiNIkRtya maca tahakSiNe bhuje / tasthau so'pi tadAdAya ripuM pratyakSipakrayA // 13 // khaNDadvayaM hayagrIvagrIvAM sayo vyadhAdadaH / trikhaNDAdhipatitvena tripRSThazcArdhacakriNam // 16 // vijayenAtra labdhena vijayeneva cakrabhRt / vijayA samaM gatvA rathanUpurabhUpatim // 165 // zreNidvayAdhipatyena prAparyazcakravartitAm / prabhorabhutphalasyAtra vyaktiH kopaprasAdayoH // 166 // rAjyalakSmI ciraM bhuktvApyatRptyA bhogakAMkSayA / mRtvAgAtsaptamI pRthvI bahArambhaparigrahaH // 167 // parasparakRtaM duHkhamanubhUya cirAyuSA / svadhAtrIkRtaduHkhaJca tasmAnirgatya dustarAt // 168 // dvIpe'sminbhArate gnggaandiitttsmiipge| vane siMhagirI siMho bhUtvA'sau baMhitAMhasA // 169 // ratnaprabhA pravizyaiva prajvaladvasimAptavAn / duHkhamekAbdhimeyAyustatazcyutvA punazca sH|| 17 // dvIpe'smin 'sindhukUTasya prArabhAge himavadreiH / sAnAvabhUnmRgAdhIzo jvalatkesarabhAsuraH // 11 // tIkSNaSTrAkarAlAnanaH kadAcidvibhISaNaH / kaJcinmRgamavaSTabhya' bhakSayan sa samIkSitaH // 172 // ane'mitaguNenAmA gacchatAtikRpAlunA / ajitajayanAmAgracAraNena munIzinA // 173 // sa munistiirthnaathoktmnusmRtyaanukmpyaa| avatIrya nabhomArgAtsamAsAdya mRgAdhipam // 174 // zilAtale nivizyoccairdhayAM vAcamudAharat / ubho bho bhavyamRgAdhIza tvaM tripRSThabhave purA // 175 // * parAdhyaM paJcadhA prokta mRduzayyAtale ciram / svairaM kAntAbhiriSTAbhirabhISTaM sukhamanvabhUH // 176 // ghire hue ghor3oM, rathoM tathA hAthiyoMse mahAbalavAn haiM aise ve donoM yoddhA Rddha hokara paraspara yuddha karane lge| 151-160 // jisa prakAra siMha hAthIko bhagA detA hai, vana mahAparvatako girA detA hai aura sarya andhakArako naSTa kara detA hai usI prakAra tripRSThane azvagrIvako parAjita kara diyA / / 161 // jaba azvagrIva mAyAyuddhameM bhI parAjita ho gayA taba usane lajjita hokara tripRSThake Upara kaThora cakra calA diyA parantu vaha cakra pradakSiNA dekara zIghra hI usakI dAhinI bhujA para Akara sthira ho gyaa| tripRSThane bhI use lekara krodhavaza zatrupara calA diyA // 162-163 / / usane jAte hI grIvAke do Tukar3e kara diye| trikhaNDakA adhipati honese tripRSThako ardhacakravartIkA pada milA. / / 164 / / yuddhameM prApta huI vijayake samAna vijaya nAmake bhAIke sAtha cakravartI tripRSTha, vijayArdha parvatapara gayA aura vahA~ usane rathanUpura nagarake rAjA jvalanajaTIko donoM zreNiyoMkA cakravartI banA diyA so ThIka hI hai kyoMki svAmIke krodha aura prasanna honekA phala yahA~ hI prakaTa ho jAtA // 165-166 // usa tripRSThane cirakAla taka rAjyalakSmIkA upayoga kiyA parantu tRpta na honeke kAraNa use bhogoMkI AkAMkSAbanI rhii| phalasvarUpa bahuta Arambha aura bahuta parigrahakAdhAraka honese vaha marakara sAtaveM naraka gyaa||167| vaha vahA~ paraspara kiye hue duHkhako tathA pRthivI sambandhI duHkhako cirakAla taka bhogatA rhaa| antameM usa dustara narakase nikalakara vaha tIvrapApake kAraNa isI jambUdvIpake bharatakSetrameM gaDAnadIke taTake samIpavartI vanameM siMhagiri parvatapara siMha huaa| vahA~ bhI usane tIvra pApa kiyA ataH jisameM agni jala rahI hai aisI ratnaprabhA nAmakI pRthivImeM gyaa| vahA~ eka sAgara taka bhayaMkara duHkha bhogatA rahA / tadanantara vahA~ se cyuta hokara isIjambUdvIpameM sindhukUTakI pUrva dizAmeM himavat parvatakI zikharapara dedIpyamAna bAloMte suzobhita siMha huaa||16-171||jiskaa mukha painI dAMdoMse bhayaMkara hai aisA bhaya utpanna karanevAlA vaha siMha kisIsamaya kisI eka hariNako pakar3akara khArahA thaa| usIsamayaatizaya dayAla ajitaMjayanAmaka cAraNa muni, amitaguNa nAmaka munirAjake sAtha AkAzameMjA rahe the| unhoMne usa siMhako dekhA, dekhate hI ve tIrthaMkarake vacanoMkA smaraNa kara dayAvaza AkAzamArgase utara kara usa siMhake pAsa pahuMce aura zilAtalapara baiThakara jora-jorase dharmamaya vacana kahane lge| unhoMne kahA ki he bhavya mRgarAja ! tUne pahale tripRSThake bhavameM pA~coM indriyoMke zreSTha viSayoMkA anubhava 1 siddhakUTasya ka0, ma0, gha0 / siMhakUTasya la0 / 2-manaSTasya l0|3 bho bhavya l.|
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitama parva upapa diyaM sarvarasaM bhojyaM rasanendriyatarpaNam / spardhamAnamabhuDthAH prAksudhAmRtarasAyanaiH // 17 // dhUpAnalepanarmAlyaizvarNairvAsaiH sugandhibhiH / toSitaM suciraM tatra tvayA ghrANapuTadvayam // 178 // rasabhAvasamAviSTa vicitrakaraNocitam / nRzaM nirIkSita citramaGganAbhiH prayojitam // 179 // zuddhadezajabhedaM tat SaDjAdisvarasaptakam / cetanetaramizrotthaM pUritaM karNayoddhayoH // 18 // trikhaNDamaNDite kSetre jAtaM sarva mamaiva tat / ityAbhimAnika saukhyaM manasA ciramanvabhUH // 181 // evaM vaiSayika saukhyamanvabhUyApyatRptavAn / zraddhApaJcavatApetaH praviSTo'si tamastamaH // 182 // bhImA vaitaraNI tatra prajvaladvAripUritAm / pravezito'si pApiSTaH prAkzaktayA kRtasajjanaH // 183 // jvalajjvAlAkarAlo utthaakhnnddgnnddoplaacle| 'pradhAvito'si tadRcchinnacchimAkhilAGgakaH // 18 // kadambavAlukAtApaplaSTASTAvayavo'pyabhUH / prajvalazcitikAkSipto bhasmasAdAvamAgataH // 185 // taptAyaspiNDanirghAtaizcaNDaiH saJcaNito'pyabhUH / nistriMzacchadasaMchannavaneSu prAntavAnmuhuH // 186 // nAnApakSimRgaiH kAlakauleyakakulairalam / parasparAbhighAtena tADanena ca pIDitaH // 17 // baddho bahuvidhairvandhainiSThuraM niSThurAzayaiH / karNoSThanAsikAdInAM chedanairvAdhito bhRzam // 144 // pApaiH samAnazUlAnAmAropaNamavApitha / evaM bahuvidhaM duHkhamavazo'nubhavaMzciram // 189 // pralApAkrandarodAdivAnirukhaharidvathA / zaraNaM prArthayandainyAdaprApyAtIva du:khitH|| 19 // kiyA hai| tUne komala zayyAtalapara manobhilASita striyoMke sAtha cirakAla taka manacAhA sukha svacchandatA pUrvaka bhogA hai| 172-176 / / rasanA indriyako tRpta karanevAle, saba rasoMse paripUrNa tathA amRtarasAyanake sAtha spardhA karanevAle divya bhojanakA upabhoga tUne kiyA hai // 177 // usI tripRSThake bhavameM tUne sugandhita dhUpake anulepanoMse, mAlAoMse, cUrNose tathA anya suvAsoMse cirakAla taka apanI nAkake donoM puTa saMtuSTa kiye haiN| 178 // rasa aura bhAvase yukta, vividha karaNoMse saMgata, striyoMke dvArA kiyA huA aneka prakArakA nRtya bhI dekhA hai // 176 / / isI prakAra jisake zuddha tathA dezaja bheda haiM, aura jo cetana-acetana evaM donoMse utpanna hote haiM aise SaDja Adi sAta svara tUne apane donoM kAnoMmeM bhare haiM // 180 // tIna khaNDase suzobhita kSetrameM jo kucha utpanna huA hai vaha saba merA hI hai isa abhimAnase utpanna hue mAnasika sukhakA bhI tUne cirakAla taka anubhava kiyA hai / / 181 // isa prakAra viSayasambandhI sukha bhogakara saMtuSTa nahIM ho sakA aura samyagdarzana tathA pA~ca vratoMse rahita honeke kAraNa saptama narakameM praviSTa huA // 182 // vahA~ khaulate hue jalase bharI vaitaraNI nAmaka bhayaMkara nadImeM tujhe pApI nArakiyoMne ghusAyA aura tujhe jabardastI snAna karanA par3A / / 183 // kabhI una nArakiyoMne tujhe jisapara jalatI huI jvAlAoMse bhayaMkara uchala-uchalakara bar3I-bar3I gola caTTAneM par3a rahI thIM aise parvatapara daur3AyA aura terA samasta zarIra TAMkIse chinna-bhinna ho gayA // 184 // kabhI bhAr3akI bAlUkI garmIse tere AThoM aGga jala jAte the aura kabhI jalatI huI citAmeM girA denese terA samasta zarIra jalakara rAkha ho jAtA thA / / 185 / / atyanta pracaNDa aura tapAye hue loheke dhanoMkI coTase kabhI terA cUrNa kiyA jAtA thA to kabhI talavAra-jaise pattoMse AcchAdita banameM bAra-bAra ghumAyA jAtA thaa|| 186 // aneka prakArake pakSI vanapazu aura kAlake samAna kuttoMke dvArA tU duHkhI kiyA jAtA thA tathA paraspara kI mArakATa evaM tADanAke dvArA tujhe pIr3ita kiyA jAtA thA / / 187 // duSTa AzayavAle nArakI tujhe bar3I nirdayatAke sAtha aneka prakArake bandhanoMse bA~dhate the aura kAna oTha tathA nAka Adi kATakara tujhe bahuta duHkhI karate the // 188 // pApI nArakI tujhe kabhI aneka prakArake tIkSNa zUloMpara car3hA dete the| isa taraha tUne paravaza hokara vahA~ cirakAla taka bahuta prakArake duHkha bhoge // 16 // vahA~ tUne pralApa Akranda tathA ronA Adike zabdoMse vyartha hI dizAoMko vyApta kara bar3I dInatAse zaraNakI 1 vAmAH l.| 2 maNDitakSetre la. / 3 karAlogrA-ma0 / karAlocA-iti kacit / 4 prabodhito'pi ityapi kacit /
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam mnAyurante viniryAya tato bhUtvA mRgAdhipaH / kSutpipAsAdibhirvAtAtapavarSAdibhizca dhik // 19 // 1vAdhyamAnaH punaH prANihiMsayA mAMsamAharan / krUraH pApaM samucitya pRthivIM prthmaamgaaH||19|| tato'pIha samudbhUya krauryamevaM samudvahan / mahadaMhaH samAvaNaM duHkhAyotsahase punaH // 193 // aho pravRddhamajJAnaM tatte yasya prabhAvataH / pApistattve na jAnAsItyAkarNya tadudIritam // 194 // sadyo jAtismRtiM gatvA ghorasaMsAraduHkhajAt / bhayAJcalitasarvAGgo galadvASpajalo'bhavat // 195 // locanAbhyAM harerbASpasalilaM nyagalacciram / samyaktvAya hRdi sthAna mithyAtvamiva ditsu tat // 196 / / pratyAsanavineyAnAM smRtaprAgjanmajanminAm / pazcAttApena yaH zokaH saMstau sa na kasyacit // 197 // hariM zAntAntaraGgatvAtsvasminbaddhanirIkSaNam / vilokyaiSa hitagrAhItyAhaivaM sa muniH punaH // 19 // purA pUrUkhA bhUtvA dhrmaatsaudhrmklpjH| jAtastato'vatIryAna marIciratidurmatiH // 199 // sanmArgadUSaNaM kRtvA kumArgamativardhayan / vRSabhasvAmino vAkyamanAdRtyAjavajave // 20 // bhrAnto jAtijarAmRtyusantateH pApasaJcayAt / viprayoga priyogamapriyarAmuvaMzviram // 201 // aparaJca mahAduHkhaM bRhatpApodayoditam / sasthAvarasambhUtAvasaGgyAtasamA bhraman // 202 // kenApi hetunAvApya vizvananditvamAptavAn / saMyama tvaM nidAnena tripRSThasvamupeyivAn // 203 // ito'smindazame bhAvI bhave'ntyastIrthakRgavAn / sarvamazrAvi tIrthezAnmayedaM zrIdharADyAt // 204 // adyaprabhRti saMsAraghorAraNyaprapAtanAt / dhImanvirama durmArgAdAramAtmahite mate // 205 // kSemajedAptumicchAsti kAmaM lokAgradhAmani / AtAgamapadArtheSu zraddhAM dhatsveti tadvacaH // 206 // prArthanA kI parantu tujhe kahIM bhI zaraNa nahIM milI jisase atyanta duHkhI huA // 160 // apanI Ayu samApta honepara tU vahA~ se nikalakara siMha huA aura vahA~ bhI bhUkha-pyAsa vAyu garmI varSA Adi kI bAdhAse atyanta duHkhI huaaa| vahA~ tU prANihiMsAkara mAMsakA AhAra karatA thA isalie krUratAke kAraNa pApakA saMcayakara pahale naraka gyaa|| 161-162 // vahA~se nikala kara tU phira siMha huA hai aura isa taraha krUratA kara mahAn pApakA arjana karatA huA duHkhake lie phira utsAha kara rahA hai // 163 // are pApI ! terA ajJAna bahuta bar3hA huA hai usIke prabhAvase tU tattvako nahIM jAnatA hai / isa prakAra munirAjake vacana sunakara usa siMhako zIghra hI jAtismaraNa ho gyaa| saMsArake bhayaMkara duHkhoMse utpanna hue bhayase usakA samasta zarIra kA~pane lagA tathA A~khoMse A~sU girane lage // 164-- 165 // siMhaqI A~khoMse bahuta dera taka azrurUpI jala giratA rahA jisase aisA jAna par3atA thA mAno hRdayameM samyaktyake lie sthAna denekI icchAse mithyAtva hI bAhara nikala rahA thA / / 166 // jinheM pUrva janmakA smaraNa ho gayA hai aise nikaTabhavya jIvoMko pazcAttApase jo zoka hotA hai vaha zoka saMsArameM kisIko nahIM hotA // 167 // munirAjane dekhA ki isa siMhakA antaHkaraNa zAnta ho gayA hai aura yaha merI hI ora dekha rahA hai isase jAna par3atA hai ki yaha isa samaya avazya hI apanA hita grahaNa karegA, aisA vicAra kara munirAja phira kahane lage ki tU pahale purUravA bhIla thA phira dharma sevana kara saudharma svargameM deva huaa| vahA~se cayakara isI bharatakSetrameM atyanta durmati marIci huA // 168-166 / / usa paryAyameM tUne sanmArgako dUSita kara kumArgakI vRddhi kii| zrI RSabhadeva tIrthakarake vacanoMkA anAdara kara tU saMsArameM bhramaNa karatA rahA / pApoMkA saMcaya karanese janma. jarA aura maraNake duHkha bhogatA rahA tathA bar3e bhArI pApakarmake udayase prApta honevAle iSTa-viyoga tathA aniSTa saMyogakA tIvra duHkha cirakAla taka bhogakara tUne trasa sthAvara yoniyoM meM asaMkhyAta varSa taka bhramaNa kiyaa||200-202 // kisI kAraNase vizvanandIkI paryAya pAkara tUne saMyama dhAraNa kiyA tathA nidAna kara tripRSTha nArAyaNakA pada prApta kiyA / 203 / / aba isa bhavase tU dazave bhavameM antima tIrthaMkara hogaa| yaha saba maiMne zrIdhara tIrthaMkarase sunA hai / / 204 // he buddhimAn ! aba tU Ajase lekara saMsArarUpI aTavImeM girAnevAle mithyAmArgase virata ho aura AtmAkA hita karanevAle mArgameM ramaNa kara-usImeM lIna raha / / 205 // yadi AtmakalyANakI terI icchA hai aura lokake agrabhAga para tU 1 vyAdhyamAnaH (1) la. 2 prathamAM gataH ga. /
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitama parva vidhAya hRdi yogIndrayugmaM bhakibharAhitaH / muhaH pradakSiNIkRtya prapraNamya mRgAdhipaH // 207 // tatvazraddhAnamAsAdya sadyaH kAlAdilabdhitaH / praNidhAya manaHzrAvakavatAni samAdade // 208 // dayA munigirAsyantI krUratAM tanmano'vizat / kAlasya balamaprApya ko vipakSaM nirasyati // 209 // sthiraraudrarasaH sadyaH sa zarma samadhArayat / yacchailUSasamo mohakSayopazamabhAvataH // 21 // vrata naitasya sAmAnyaM nirAhAraM yato vinaa| kravyAdanyasya nAhAraH sAhasaM kimataH param // 211 // vrataM prANavyayAttena yanniyaMDhamakhaNDitam / tato'bhUtphalitaM zaurya prAcya tasyaiva ghAtakam // 212 // tamastamAprabhAyAJca khalu samyaktvamAdimam / nisargAdeva gRhanti tasmAdasmina vismayaH // 213 // niruddhasarvadurvRcaH sarvasadvattasaMmukhaH / prAvartata ciraM dhIraH samIpsuH paramaM padam // 214 // saMyamAsaMyamAvaM tirazcAM neti suunRte| ruddhastenAnyathA moktesyukterAsItsa gocaraH / / 215 // tacchaurya krauryasandIpyaM kila samprati saGkSayam / kaladhautamivAtaptaM nikSiptaM zItale'mbhasi // 216 // svArtha mRgArizabdo'sau jahau tasmin dayAvati / prAyeNa svAmizIlatvaM saMzritAnAM 'pravartate // 217 // "likhito vA sajIvAnA vapuSaiva na cetasA / abhayAya tathA zAnto dayAmAhAtmyamIdazam // 218 // evaM vratena sannyasya samAhitamatiya'suH / sadyaH saudharmakalpe'sau siMhaketuH suro'jani // 219 // tato dvisAgarAyuSko nirvissttaamrsaukhykH| niSkamya dhAtakIkhaNDapUrvamandarapUrvage // 220 // sthira rahanA cAhatA hai to Apta Agama aura padArthoM kI zraddhA dhAraNa kara / / 206 // ___isa prakAra usa siMhane munirAjake vacana hRdayameM dhAraNa kiye tathA una donoM munirAjoMkI bhaktike bhArase namra hokara bAra-bAra pradakSiNAe~ dI. bAra-bAra praNAma kiyA, kAla Adi labdhiyoMke mila jAnase zIghra hI tattvazraddhAna dhAraNa kiyA auramana sthira kara zrAvakake vrata grahaNa kiye / / 207208 // munirAjake vacanoMse krUratA dUrakara dayAne siMhake manameM praveza kiyA so ThIka hI hai kyoMki kAlakA bala prApta kiye vinA aisA kauna hai jo zatruko dara haTA sakatA hai ? // 206 // mohanIya karmakA kSayopazama honese usa siMhakA raudra rasa sthira ho gayA aura usane naTakI bhA~ti zIghra hI zAntarasa dhAraNa kara liyaa||210|| nirAhAra rahaneke sivAya usa siMhane aura koI sAmAnya vrata dhAraNa nahIM kiyA kyoMki mAMsake sivAya usakA aura AhAra nahIM thaa| AcArya kahate haiM ki isase bar3hakara aura sAhasa kyA ho sakatA hai ? // 211 // prANa naSTa honepara bhI cU~ ki usane apane vratakA akhaNDa rUpase pAlana kiyA thA isase jAna par3atA thA ki usakI zUravIratA saphala huI thI aura usakI vaha purAnI zUratA usIkA ghAta karanevAlI huI thI // 212 // tamastamaHprabhA nAmaka sAtaveM narakake nArakI upazama samyagdarzanako svabhAvase hI grahaNa kara lete haiM isalie siMhake samyagdarzana grahaNa karane meM Azcarya nahIM hai / / 213 // paramapadakI icchA karanevAlA vaha dhIravIra, saba durAcAroMko chor3akara saba sadAcAroMke sanmukha hotA huA cirakAla taka nirAhAra rahA // 214 // 'tiyazcoMke saMyamAsaMyamake Ageke vrata nahIM hote aisA AgamameM kahA gayA hai isI lie vaha ruka gayA thA anyathA avazya hI mokSa prApta karatA' vaha isa kahAvatakA viSaya ho rahA thaa|| 215 // jisa prakAra animeM tapAyA huA suvarNa zItala jalameM DAlanese ThaMDA ho jAtA hai usI prakAra karatAse bar3hI huI usakI zUravIratA usa samaya bilkula naSTa ho gaI thI // 216 // dayAko dhAraNa karanevAle usa siMhameM mRgAri zabdane apanI sArthakatA chor3a dI thI arthAt aba vaha mRgoMkA zatru nahIM rahA thA so ThIka hI hai kyoMki Azrita rahanevAle manuSyoMkA svabhAva prAyaH svAmIke samAna hI ho jAtA hai // 217 // vaha siMha saba jIvoMke lie kevala zarIrate hI citralikhitake samAna nahIM jAna par3atA thA kintu cittase bhI vaha itanA zAnta ho cukA thA ki usase kisIko bhI bhaya utpanna nahIM hotA thA so ThIka hI hai kyoMki dayAkA mAhAtmya hI aisA hai|| 218 / / isa prakAra vrata sahita saMnyAsa dhAraNa kara vaha ekAgracittase marA aura zIghra hI saudharma svargameM siMhaketu nAmakA deva huA // 216 // vahA~ usane do sAgarakI 1 pravartitam pa0 / 2 likhitaH so'nyajIvAnAM ka0,ma.3 dvisAgarAyuSyaH l.|
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama videhe maGgalAvatyA viSaye khecarAcale / parAya'muttarazreNyA nagaraM kanakaprabham // 22 // patiH kanakapuDAkhyastasya vidyAdharAdhipaH / priyA kanakamAlAbhUtayostuvanakojjvalaH // 222 // sAdhaM kanakavalyAsau mandaraM krIDitaM gataH / samIkSya priyamitrAkhyamavadhijJAnavIkSaNam // 223 // bhakkayA pradakSiNIkRtya kRtI kRtanamaskRtiH / ahi dharmasya sadbhAva 'pUjyeti paripRSTavAn // 22 // dharmo dayAmayo dharma zraya dharmeNa nIyase / mukti dharmeNa karmANi chindhi dharmAya sanmatim // 225 // dehi 4 nApahi dharmAttvaM yAhi dharmasya bhRtyatAm / dharme tiSTha ciraM dharma pAhi mAmiti "cintaya // 226 // iti dharma vinizcitya nItvApyatvAdiparyayam / santataM cintayAnantya gantAsi gaNitaH kSaNaiH // 227 // ityabravIdasau so'pi nidhAya hRdi tadvacaH / tRSito vA jalaM tasmAt pItadharmarasAyanaH // 228 // bhoganirvaigayogena dUrIkRtaparigrahaH / ciraM saMyamya sannyasya kalpe'bhUtsaptame'maraH // 229 // trayodazAbdhimAnAyurAtmasAskRtatatsukhaH / sukhenAsmAtsamAgatya susamAhitacetasA // 230 // dvIpe'sminkosale deze sAketanagarezinaH / vajrasenamahIpasya zIlavatyAmajAyata // 23 // hariSeNaH kRtAzeSaharSo naisagikairguNaiH / vazIkRtya zriyaM svasya ciraM kulavadhUmiva // 232 // mAlAM vA luptasArAM tAM parityajya yayau zamam / 'sutrataM "suzrutaM zritvA sadguruM zrutasAgaram // 233 // vardhamAnanataH prAnte mahAzukre'janiSTa saH / SoDazAmbhodhimeyAyurAvirbhUtasukhodayaH // 234 // astamabhyudyatArko vA prAntakAlaM samAptavAn / dhAtakIkhaNDapUrvAzA videhe pUrvabhAgage // 235 // Ayu taka devoMke sukha bhoge / tadanantara vahA~ se cayakara vaha, dhAtakIkhaNDa dvIpake pUrva meruse pUrvakI ora jo videha kSetra hai usake maGgalAvatI dezake vijayardha parvatakI uttara zreNImeM atyanta zreSTha kanakaprabha nagarake rAjA kanakapuGkha vidyAdhara aura kanakamAlA rAnIke kanakojjvala nAmakA putra huA / / 220-222 // kisI eka dina vaha apanI kanakavatI nAmaka strIke sAtha krIr3A karaneke lie mandaragiri para gayA thA vahA~ usane priyamitra nAmaka avadhijJAnI munike darzana kiye // 223 // usa catura vidyAdharane bhaktipUrvaka pradakSiNA dekara una munirAjako namaskAra kiyA aura 'he puujy| dharmakA svarUpa kahiye' isa prakAra unase pUchA // 224 // uttarameM munirAja kahane lage ki dharma dayAmaya hai, tU dharmakA Azraya kara, dharmake dvArA tU mokSake nikaTa pahuMca rahA hai, dharmake dvArA karmakA bandhana cheda, dharmake lie sadbuddhi de, dharmapse pIche nahIM haTa, dharmakI dAsatA svIkRta kara, dharma meM sthira raha aura 'he dharma merI rakSAkara' sadA isa prakArakI cintA kara / / 225-226 / / isa prakAra dharmakA nizcaya kara usake kartA karaNa Adi bhedoMkA nirantara cintavana kiyA kr| aisA karanese tU kucha hI samayameM mokSako prApta ho jAvegA / / 227 // isa taraha munirAjane khaa| munirAjake vacana hRdayameM dhAraNa kara aura unase dharmarUpI rasAyanakA pAnakara vaha aisA santuSTa huA jaisA ki pyAsA manuSya jala pAkara saMtuSTa hotA hai / / 228 / / usane usI samaya bhogoMse virakta hokara samasta parigrahakA tyAga kara diyA aura cira kAla taka saMyama dhAraNakara antameM sanyAsa maraNa kiyA jisake prabhAvase vaha sAtaveM svargameM deva huA / / 226 // vahA~ teraha sAgarakI Ayu pramANa usane vahA~ ke sukha bhoge aura sukhase kAla vyatItakara samAdhipUrvaka prANa chodd'e| vahA~ se cyuta hokara vaha isI jambUdvIpake kosala deza sambandhI sAketa nagarake svAmI rAjA vanasenakI zIlavatI rAnIse apane svAbhAvika guNoMke dvArA sabako harSita karane vAlA hariSeNa nAmakA putra huaa| usane kulavadhUke samAna rAjyalakSmI apane vaza kara lI / / 230-232 / / antameM usane sArahIna mAlAke samAna yaha samasta lakSmI chor3a dI aura uttama vrata tathA uttama zAstra-jJAnase suzobhita zrIzratasAgara nAmake sadguruke pAsa jAkara dIkSA dhAraNa kara lI / / 233 / / jisake vrata nirantara bar3ha rahe haiM aisA hariSeNa AyukA anta honepara mahAzukra svargameM deva utpanna huaa| vahA~ vaha solaha sAgarakI Ayu pramANa uttama sukha bhogatA rahA / / 234 // jisa prakAra udita huzrA sUrya asta ho jAtA hai usI prakAra vaha deva bhI antakAlako 1 khacarAcale l0| 2 mameti l.| 3 hantA l0| 4 mAvehi la / 5 cArthaya iti kacit / 6 savataM / 7 sazrutaM iti kvacit / 8 pUrvasAgare l0|
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitamaM parva viSaye puSkalAvatyAM dharezaH puNDarIkiNI / patiH sumitravikhyAtiH sutratAsya ? manoramA // 236 // priyamitrastayorAsIdhanayo nayabhUSaNaH / nAnnaiva namitAzeSavidviSazcakravartitAm // 237 // samprApya bhuktabhogAGgo bhaGgurAnsarvasaGgamAn / kSemaGkarajinAdhIzavaktrAmbhojavinirgatAt // 238 // tasvagarbhagabhIrArthavAkyAnmatvA viraktavAn / sarvamitrAkhyasUnau svaM rAjyabhAraM nidhAya saH // 239 // 3 bhabya bhUpasahasreNa saha saMyamamAdade / pratiSThAnaM yamAstasminnavA * paMste'STamAtRbhiH // 240 // prAnte prApya sahasrAramabhUtsUryaprabho'maraH " / sukhASTAdazavArthyAyurvRddhaddhirbhuktabhogakaH // 241 // meghAdvidvizeSo vA tataH svargAdvinirgataH / chatrAkArapure'traiva nandivardhanabhUbhujaH // 242 // vIravatyAzca nandAkhyastanUjaH sujano'jani / niSThApyeSTamanuSThAnaM sa zreSThaM proSThilaM gurum // 243 // samprApya dharmamAkarNya 6 nirNItAsAgamArthakaH / saMyamaM samprapadyAzu svIkRtaikAdazAGgakaH // 244 // bhAvayitvA bhavadhvaMsi tIrthakRtnAmakAraNam / badhvA tIrthakaraM nAma saho cai gotrakarmaNA // 245 // jIvitAnte samAsAdya sarvamArAdhanAvidhim / puSpottaravimAne'bhUdacyutendraH surottamaH // 246 // dvAviMzatyabdhimeyAyuraratnitraya dehakaH / zukalezyAdvayopeto dvAviMzatyA sa niHzvasan // 247 // pakSaistAvatsahastrAbdairAharan manasAmRtam / sadA manaHpravIcAro bhogasAreNa tRptavAn // 248 // 'ASaSThapRthivIbhAgAdvayApsAvadhivilocanaH / svAvadhikSetra saMmeyabalAbhAvikriyAvadhiH // 249 // prApta huA aura vahA~ se calakara ghAtakIkhaNDadvIpakI pUrva dizA sambandhI videha kSetrake pUrvabhAga meM sthita puSkalAvatI dezakI puNDarIkiNI nagarImeM rAjA sumitra aura unakI manoramA nAmakI rAnIke priyamitra nAmakA putra huA / vaha putra nItirUpI AbhUSaNoMse vibhUSita thA, usane apane nAmase hI samasta zatruoMko namrIbhUta kara diyA thA, tathA cakravartIkA pada prAptakara samasta prakArake bhogoMkA upabhoga kiyA thA / anta meM vaha kSemaGkara nAmaka jinendra bhagavAnke mukhArabinda se prakaTa hue, tattvoM se bhare hue aura gambhIra artha ko sUcita karane vAle vAkyoMse saba padArthoMke samAgamako bhara mAnakara virakta ho gayA tathA sarvamitra nAmaka apane putrake lie rAjyakA bhAra dekara eka hajAra rAjAoM ke sAtha dIkSita ho gayA / pA~ca samitiyoM aura tIna guptiyoM rUpa ATha pravacanamAtRkAoM ke sAtha-sAtha ahiMsA mahAvrata Adi pA~ca mahAvrata un munirAjameM pUrNa pratiSThAko prApta hue the / / 235 - 240 / / AyukA anta honepara ve sahasrAra svarga meM jAkara sUryaprabha nAmake deva hue / vahA~ unakI Ayu aThAraha sAgara pramANa thI, aneka RddhiyA~ bar3ha rahI thIM aura ve saba prakAra ke bhogoMkA upabhoga kara cuke the / / 241 / / jisa prakAra meghase eka vizeSa prakArakI bijalI nikala par3atI hai usI prakAra vaha deva usa svargase cyuta huA aura isI jambUdvIpake chatrapura nagarake rAjA nandivardhana tathA unakI vIravatI nAmakI rAnIse nandanAmakA sajjana putra huA / iSTa anuSThAnako pUrA kara arthAt abhilaSita rAjyakA upabhoga kara vaha proSThila nAmake zreSTha guruke pAsa pahu~cA / vahA~ usane dharmakA svarUpa sunakara Apta, Agama aura padArthakA nirNaya kiyA; saMyama dhAraNa kara liyA aura zIghra hI gyAraha aGgoMkA jJAna prApta kara liyA / / 242-244 / / usane tIrthaMkara prakRtikA bandha hone meM kAraNa bhUta aura saMsArako naSTa karane vAlI darzanavizuddhi Adi solaha kAraNabhAvanAoMkA citavanakara ubagotrake sAtha-sAtha tIrthaMkara nAmakarmakA bandha kiyA || 245 / / Ayuke anta samaya saba prakArakI ArAdhanAoM ko prAptakara vaha acyuta svargake puSpottara vimAnameM zreSTha indra huA // 246 // vahA~ usakI bAIsa sAgara pramANa Ayu thI, tIna hAtha UMcA zarIra thA, dravya aura bhAva donoM hI zukla lezyAeM thIM, bAIsa pakSameM eka bAra zvAsa letA thA, bAIsa hajAra varSa meM eka bAra mAnasika amRtakA AhAra letA thA, sadA mAnasika pravIcAra karatA thA aura zreSTha bhogoMse sadA tRpta rahatA thA / / 247-248|| usakA avadhijJAna rUpI divya netra chaThavIM pRthivI takakI bAta jAnatA thA aura usake 1 suvatAkhyA la0 / 2 vinirgamAt la0 / 3 rAjakena sahasreNa ityapi kvacit / 4 navApuste kha0 / navApan naSTa kha0 / 5 sUryaprabhAmaraH la0 / 6 nirNItArthAgamArthakaH la0 / 7 samArAdhya ka0, kha0 ma0 / 8 zrASaSTha pRthi bIprAtavidyAvadhi 0 /
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 mahApurANe uttarapurANama sAmAnikAdibhirdevairdevIbhizca pariSkRtaH / puNyodayavizeSeNa majati sma sukhAmbudhau / 250 // tasminSaNmAsazeSAyuSyAnAkAdAgamiSyati / bharate'sminvidehAkhye viSaye bhavanAGgaNe // 25 // rAjJaH kuNDapurezasya vasudhArApatatpRthuH / saptakoTimagiH sArdhA siddhArthasya dinamprati // 252 // ASADhasya site pakSe SaSThyAM zazini cocarA / pADhe saptatalaprAsAdasyAbhyantaravatini // 253 // nanyAvartagRhe ratnadIpikAbhiH prakAzite / ratnaparyakake haMsatUlikAdivibhUSite // 254 // raudrarAkSasagandharvayAmatritayanirgame / manoharAkhyaturyasya yAmasyAnte prasanadhIH // 255 // 'daranidrAvalokiSTa viziSTaphaladAyinaH / svamAn SoDazavicchinnAn priyAsya priyakAriNI // 256 // tadante'pazyadanyA gajaM vaktrapravezinam / prabhAtapaTahabhvAnaiH paThitairvandimAgadhaiH // 257 // maGgalaidha prabuDyAzu nAsvA punnyprsaadhnaa| sA siddhArthamahArAjamupagamya kRtAnatiH // 258 // samprAsArdhAsanA svamAnyathAkramamudAharat / so'pi teSAM phalaM bhAvi 'yathAkramamabUbudhat // 259 // zrutasvamaphalA devI tuSTA prApleva tatphalam / athAmarAdhipAH sarve tayorabhyetya sampadA // 26 // kalyANAbhiSavaM kRtvA niyogeSu yathocitam / devAn devIzca saMyojya svaM svaM dhAma yayuH pRthak // 26 // navame mAsi sampUrNe caitre mAsi tryodshii-| dine zule zubhe yoge satyaryamaNi nAmani // 262 // alaGkAraH kulasyAbhUcchIlAnAmAlayo mahAn / Akaro guNarasnAnAmAzrayo vishrtshriyH|| 263 // bala, kAnti tathA vikriyAkI avadhi bhI avadhijJAnake kSetrake barAbara hI thii|| 246 // sAmAnika deva aura deviyoMse ghirA huA vaha indra apane puNya karmake vizeSa udayase sukha rUpI sAgarameM sadA nimagna rahatA thA // 250 // jaba usakI Ayu chaha mAhakI bAkI raha gaI aura vaha svargase pAneko udyata huA taba isI bharata kSetrake videha nAmaka dezasambandhI kuNDapura nagarake rAjA siddhAtheke bhavanake prAMganameM pratidina sAr3he sAtakaror3a ranoMkI bar3I moTI dhArA barasane lagI // 251-252 / / ASAr3ha zukla SaSThIke dina jaba ki candramA uttarASADhA nakSatrameM thA taba rAjA siddhArthakI prasannabaddhi vAlI rAnI priyakAriNI, sAtakhaNDa vAle rAjamahalake bhItara ratnamaya dIpakoMse prakAzita nandyAvarta nAmaka rAjabhavanameM haMsa-tUlikA Adise suzobhita ratnoMke palaMgapara so rahI thii| jaba usa rAtrike raudra, rAkSasa aura gandharva nAmake tIna pahara nikala cuke aura manohara nAmaka cauthe paharakA anta. honeko AyA taba usane kucha khulI-sI nIMdameM solaha svapna dekhe| solaha svapnoMke bAda hI usane mukhameM praveza karatA huA eka anya hAthI dekhaa| tadanantara sabereke samaya bajane vAle nagAr3oMkI AvAjase tathA cAraNa aura mAgadhajanoMke dvArA par3he hue maGgalapAThoMse vaha jAga uThI aura zIghra hI snAna kara pavitra vastrAbhUSaNa pahana mahArAja siddhArthake samIpa gii| vahA~ namaskAra kara vaha mahArAjake dvArA diye hue ardhAsanapara virAjamAna huI aura yathAkramase svapna sunAne lgii| mahArAjane bhI use yathAkramase svapnoMkA honahAra phala batalAyA // 253-256 // svapnoMkA phala sunakara vaha itanI saMtuSTa huI mAno usane unakA phala usI samaya prApta hI kara liyA ho| tadanantara saba devoMne Akara bar3e vaibhavake sAtha rAjA siddhArtha aura rAnI priyakAriNIkA garbhakalyANaka sambandhI abhiSeka kiyA. deva aura deviyoMko yathAyogya kAryoM meM niyukta kiyA aura yaha saba karaneke bAda ve alagaalaga apane-apane sthAnoM para cale gaye // 260-261 // tadanantara nauvA~ mAha pUrNa honepara caitrazukla trayodazIke dina aryamA nAmake zubha yogameM, jisa prakAra pUrva dizAmeM bAla sUrya utpanna hotA hai, rAtrimeM candramA utpanna hotA hai, padma nAmaka hradameM gaGgAkA pravAha utpanna hotA hai, pRthivImeM dhanakA samUha prakaTa hotA hai, sarasvatI zabdoMkA samUha utpanna hotA hai aura lakSmImeM sukhakA udaya utpanna hotA hai usI prakAra usa rAnImeM vaha acyutendra nAmakA putra utpanna huaa| vaha putra apane kulakA AbhUSaNa thA, zIlakA bar3A bhArI ghara thA, guNarUpI ratnoMkI khAna thA, prasiddha 1 darasutA kha0, ga0, gh0| 2 ythaacinty-gh0| yathAvakA-iti kacit / alaGkAlaH kulasyahasaMpadAmAlayo mahAn la. 14 vizrutazriyAma la0 /
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitamaM parva 461 bhAnumAn bandhupadmAnAM bhuvanatrayanAyakaH / dAyako muktisaukhyasya zrAyakaH sarvadehinAm // 264 // bharmatirbhavadhvaMsI marmabhitkarmavidviSAm / dharmatIrthasya dhaureyo nirmalaH 'zarmavAridhiH // 265 // prAcyAM dizIva bAlAka yAminyAmiva candramAH / padmAyAmiva gaGgaugho dhAnyAmiva dhanotkaraH // 266 // vAgvadhvAmiva vAmAzirlakSmyAmiva sukhodayaH / tasyAM suto'cyutAdhIzo lokAlokaikabhAskaraH // 267 // mAnuSANAM surANAJca tirazvAkhaM cakAra sA / tatprasUtyA pRthuM prItiM tatsatyaM priyakAriNI // 268 // mukhAmbhojAni sarveSAM tadAkasmAdadhuH zriyam / pramuktAni prasUnAni pramodAtrANi vA divA // 269 // nanAdAnakasaGghAto nanATa pramadAgaNaH / jagAda gAyakAnIkaH papAThaugho'pi vandinAm // 270 // avAtaransurAH sarve'pyudvAsyAvAsamAtmAnaH / mAyAzizuM purodhAya mAtuH saudharmanAyakaH // 271 // nAgendraskandhamAropya bAlaM bhAskarabhAsvaram / tattejasA dizo vizvAH kAzayannamarAvRtaH // 272 // samprApya merumAropya zilAyAM siMhaviSTaram / abhiSicya jvalatkumbhaiH kSIrasAgaravAribhiH 273 // vizuddhapudgalArabdhadehasya vimalAtmanaH / zuddhiretasya kAmbhobhirdUSyairazucibhiH svayam // 274 // coditAstIrthakRnnAmnA svAmnAyo'yaM samAgataH / iti kairyamasyaitya kRtAbhiSavaNA vayam // 275 // alaM taditi taM bhaktayA vibhUSyodghavibhUSaNaiH / vIraH zrIvardhamAna racetyasyAkhyAdvitayaM vyadhAt // 276 // tatastaM sa samAnIya sarvAmarasamanvitaH / mAturaGge nivezyoccai vihitAnandanATakaH // 277 // vibhUSya pitarau cAsya tayorvihitasaMmadaH / zrIvardhamAnamAnamya svaM dhAma samagAtsuraiH // 278 // 1 lakSmIkA AdhAra thA, bhAIrUpI kamaloMko vikasita karane ke lie sUrya thA, tInoM lokoMkA nAyaka thA, mokSakA sukha denevAlA thA, samasta prANiyoMkI rakSA karanevAlA thA, sUryake samAna kAntivAlA thA, saMsArako naSTa karanevAlA thA, karmarUpI zatruke marmako bhedana karanevAlA thA, dharmarUpI tIrthakA bhAra dhAraNa karanevAlA thA, nirmala thA, sukhakA sAgara thA, aura loka tathA alokako prakAzita karaneke lie eka sUrya ke samAna thA / / 262-267 / / rAnI priyakAriNIne usa bAlakako janma dekara manuSyoM, devoM aura tiryazrcoMko bahuta bhArI prema utpanna kiyA thA isalie usakA priyakAriNI nAma sArthaka huA thA || 268 / / usa samaya sabake mukha-kamaloMne akasmAt hI zobhA dhAraNa kI thI aura AkAza se Ananda ke A~suoM ke samAna phUloMkI varSA huI thI / / 266 || usa samaya nagAr3okA samUha zabda kara rahA thA, striyoMkA samUha nRtya kara rahA thA, gAnevAloMkA samUha gA rahA thA aura bandIjanoM kA samUha maGgala pATha par3ha rahA thA // 270 // saba deva loga apane-apane nivAsasthAna ko Ujar3a banAkara nIce utara Aye the / tadanantara, saudharmendrane mAyAmaya bAlakako mAtAke sAmane rakhakara sUrya ke samAna dedIpyamAna usa bAlakako airAvata hAthIke kandhepara virAjamAna kiyA / bAlakake tejase dazoM dizAoM ko prakAzita karatA aura devoMse ghirA huA vaha indra sumeru parvatapara phuNcaa| vahA~ usane jinabAlakako pANDukazilA para vidyamAna siMhAsanapara virAjamAna kiyA aura kSIrasAgara ke jalase bhare hue dedIpyamAna kalazoMse unakA abhiSekakara nimna prakAra stuti kI / vaha kahane lagA ki he bhagavan! ApakI AtmA atyanta nirmala hai, tathA ApakA yaha zarIra vizuddha pudgala paramANuoM se banA huA hai isalie svayaM apavitra nindanIya jalake dvArA inakI zuddhi kaise ho sakatI hai ? hama logoMne jo abhiSeka kiyA hai vaha Apake tIrthaMkara nAmakarmake dvArA prerita hokara hI kiyA hai athavA yaha eka AmnAya hai-- tIrthaMkarake janma ke samaya honevAlI eka viziSTa kriyA hI hai isIlie hama loga Akara ApakI kiGkaratAko prApta hue haiM / / 271 - 275 / / adhika kahane se kyA ? indrane unheM bhaktipUrvaka uttamottama AbhUSaNoMse vibhUSitakara unake vIra aura zrIvardhamAna isa prakAra do nAma rakkhe || 276 / / tadanantara saba devoMse ghire hue indrane, jina- bAlakako vApisa lAkara mAtAkI goda meM virAjamAna kiyA, bar3e utsavase Ananda nAmakA nATaka kiyA, mAtA pitAko AbhUSaNa pahanAye, utsava manAyA aura yaha saba kara cukaneke bAda zrIvadhamAna svAmIko namaskAravara devoMke sAtha apane sthAnapara calA gayA / / 277-278 / / 1 zamavAridhiH la0 / 2 jagau ca ma0, la0 / 3 vIraH zrIvarddhamAnarateSvityA-la0 / 4 svadhAma0 la0 1
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 mahApurANe uttarapurANam pArvezatIrthasantAne pnycaashddvishtaabdke| tadabhyantaravAyurmahAvIro'tra jAtavAn // 279 // dvAsaptatisamAH kiJcidUnAstasyAyuSaH sthitiH / sasAranimitotsedhaH sarvalakSaNabhUSitaH // 280 // niHsvedatvAdinirdiSTadazAtmajaguNodayaH // 1bhayasasakanirmuktaH sarvaceSTAvirAjitaH // 281 // saJjayasyArthasandehe samjAte vijayasya ca / janmAnantaramevainamabhyetyAlokamAnataH // 282 // tatsandehe' gate tAbhyAM cAraNAbhyAM svabhaktitaH / astveSa sanmatirdevo bhAvIti samudAhRtaH // 283 // athinaH kiM punarvAcyAH zabdAzca guNagocarAH / aprAptAH pareSvasminnarthavanto'bhavan yadi // 284 // tyAge'yameva doSo'sya zabdA "doSAbhidhAyinaH / puSkalArthAH paratrAsmAdtA dUramanarthakAH // 285 // na gominyAM na kIyAM vA prItirasyAbhavadvibhoH / guNeSviva sulezyAnAM prAyeNa hi guNAH priyAH // 286 // tasya kAlavayovAJchAvazenailabilaH svayam / bhogopabhogavastUni svargasArANyahadivam // 287 // zakrAjJayA samAnIya vyayaM prAvartayatsadA / anyedyaH svarganAthasya sabhAyAmabhavatkathA // 288 // devAnAmadhunA zUro vIrasvAmIti tacchRteH / devaH saGgamako nAma samprAptastaM parIkSitum // 289 // dRSTvodyAnavane rAjakumArairbahubhiH saha / kAkapakSadharairekavayobhirbAlyacoditam // 290 // kumAraM bhAsvarAkAraM dramakrIDAparAyaNam / sa vibhISayituM vAnchan mahAnAgAkRtiM dadhat // 291 // mUlAtprabhRti bhUjasya yAvatskandhamaveSTataH / viTapebhyo nipatyAzu dharitrI bhayavihalAH // 292 // prapalAyanta taM dRSTrA bAlAH sarve yathAyatham / mahAbhaye samutpane mahato'nyo na tiSThati // 293 // __ zrI pAzvanAtha tIrthaMkarake bAda do sau pacAsa varSa bIta jAnepara zrI mahAvIra svAmI utpanna hue the unakI Ayu bhI isImeM zAmila hai| kucha kama bahattara varSakI unakI Ayu thI, ve sAta hAtha U~ce the, saba lakSaNoMse vibhUSita the, pasInA nahIM AnA Adi dazaguNa unake janma se hI the, ve sAta bhayoMse rahita the aura saba tarahakI ceSTAoMse suzobhita the / / 276-281 / / eka bAra saJjaya aura vijaya nAmake do cAraNamuniyoMko kisI padArthameM saMdeha utpanna huA thA parantu bhagavAnke janmake bAda hI ve unake samIpa Aye aura unake darzana mAtrase hI unakA saMdeha dUra ho gayA isalie unhoMne bar3I bhaktise kahA thA ki yaha bAlaka sanmati tIrthakara honevAlA hai, arthAt unhoMne unakA sanmati nAma rakkhA thA / / 282-283 // guNoMko kahanevAle sArthaka zabdoMkI to bAta hI kyA thI zrIvIranAthako chor3akara anyatra jinakA guNavAcaka artha nahIM hotA aise zabda bhI zrIvIranAthameM prayukta hokara sArthaka ho jAte the / / 284 / / una bhagavAnke tyAgameM yahI doSa thA ki doSoMko kahanevAle zabda jahA~ anya logoMke pAsa jAkara khUba sArthaka ho jAte the vahAM ve hI zabda una bhagavAnke pAsa Akara dUrase hI anarthaka ho jAte the / / 285 / / una bhagavAnkI jaisI prIti eNoMmeM thI vaisI na lakSmImeM thI aura na kIrtimeM hI thii| so ThIka hI hai kyoMki zubhalezyAke dhAraka puruSoMko guNa hI pyAre hote haiM / / 286 // indrakI AjJAse kuvera pratidina una bhagavAnke samaya Ayu aura icchAke anusAra svargakI sArabhUta bhogopabhogakI saba vastue~ svayaM lAyA karatA thA aura sadA kharca karavAyA karatA thaa| kisI eka dina indrakI sabhAmeM devoMmeM yaha carcA cala rahI thI ki isa samaya sabase adhika zUravIra zrIvardhamAna svAmI hI haiN| yaha sunakara eka saGgama nAmakA deva unakI parIkSA karaneke lie AyA // 287-286 / / Ate hI usa devane dekhA ki dedIpyamAna AkArake dhAraka bAlaka varddhamAna, bAlyAvasthAse prerita ho, bAlakoM jaise keza dhAraNa karanevAle tathA samAna avasthAke dhAraka aneka rAjakumAroMke sAtha bagIcAmeM eka vRkSapara car3he hue krIr3A karanemeM tatpara haiN| yaha dekha saMgama nAmakA deva unheM TaravAnekI icchAse kisI bar3e sAMpakA rUpa dhAraNakara usa vRkSakI jar3ase lekara skandha taka lipaTa gyaa| saba bAlaka use dekhakara bhayase kA~pa uThe aura zIghra hI DAliyoMparase nIce jamInapara kUdakara jisa kisI taraha bhAga gaye so ThIka hI hai kyoMki mahAbhaya upasthita honepara mahApuruSake sivAya anya koI nahIM Thahara sakatA hai // 260-293 / / 1mdsptk-l0| 2 tatsandehagate l.| 3tyAgo'yameva l0| 4 doSo'bhidhAyinaH ka., ma. +-NyArnizam kha0, l016-mdhisstthitH.l.|
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitama parva lalajihAzatAtyugramAruma tamahiM vibhIH / kumAraH krIDayAmAsa 'mAtRparyavasadA // 29 // vijambhamANaharSAmbhonidhiH saGgamako'maraH / stutvA bhavAnmahAvIra iti nAma cakAra saH // 295 // triMzaccharajistasyaivaM kaumAramagamad vayaH / tato'nyedyamatijJAnakSayopazamabhedataH // 296 // samutpanamahAbodhiH smRtpuurvbhvaantrH| laukAntikAmaraiH prApya prastutastutibhiH stutaH 297 // sakalAmarasandohakRtaniSkramaNakriyaH / svavAkprINitasaddhandhusambhAvitavisarjanaH // 298 // candraprabhAkhyazibikAmadhirUDho DhavrataH / uDhAM parivRTainaNAM tato vidyAdharAdhipaH // 299 // ttshcaanimissaadhiishaishclcaamrsNhtiH| prabhramabhramarArAvaiH kokilAlApanairapi // 300 // AyadvA prasUnaudhaiH prahasadA prmodtH| pallavairanurAgaM vA svakIyaM samprakAzayat // 3.1 // nAthaH SaNDavanaM prApya svayAnAdavaruhya saH / zreSThaH SaSThopavAsena 'svaprabhApaTalAvRte // 302 // nivizyodaGmukho vIro rundaramazilAtale / dazamyAM mArgazIrSasya kRSNAyAM zazini zrite // 303 // hastottarakSayormadhyaM bhArga ucApAstalakSmaNi / divasAvasitau dhIraH saMyamAbhimukho'bhavat // 304 // vastrAbharaNamAlyAni' svayaM zakraH samAdade / mukkAnyetena pUtAni matvA mAhAtmyamIrazam // 305 // aGgarAgoDAlano'sya sagandho'haM kathaM myaa| mocyo'yamiti matveva sthitaH zobhA samudvahan // 306 // malinAH kuTilA mugdhaiH pUjyAstyAjyA mumukSubhiH / kezAH klezasamAstena yanA muulaatsmuddhtaaH||307|| jo lahalahAtI huI sau jilAoMse atyanta bhayaMkara dikha rahA thA aise usa sarpapara car3hakara kumAra hAvIrane nirbhaya ho usa samaya isa prakAra krIr3A kI jisa prakAra ki mAtAke palaMgapara kiyA karate the / / 264 // kumArakI isa krIr3Ase jisakA harSarUpI sAgara umar3a rahA thA aise usa saMgama devane bhagavAnakI stuti kI aura 'mahAvIra yaha nAma rakkhA // 265 // isa prakAra tIsa varSoMmeM bhagavAnakA kumAra kAla vyatIta huaaa| tadanantara dUsare hI dina matijJAnAvaraNa karmake kSayopazamavizeSase unheM AtmajJAna prakaTa ho gayA aura pUrvabhavakA smaraNa ho utthaa| usI samaya stuti par3hate hue laukAntika devoMne Akara unakI stuti kI / / 266-267 // samasta devoMke samUhane Akara unake niSkramaNa kalyANakI kriyA kI, unhoMne apane madhura vacanoMse bandhujanoMko prasannakara unase vidA lii| tadanantara vratoMko dRr3hatAse pAlana karanevAle ve bhagavAn candraprabhA nAmakI pAlakIpara savAra hue| usa pAlakIko sabase pahale bhUmigocarI rAjAoMne, phira vidyAdhara rAjAoMne aura phira indroMne uThAyA thaa| unake donoM ora cAmaroMke samUha Dhula rahe the| isa prakAra ve SaNDa nAmake usa vanameM jA pahu~ce jo ki bhramaNa karate hue bhramaroMke zabdoM aura kokilAoMkI kamanIya kUkase aisA jAna par3atA thA mAno bulA hI rahA ho, phUloMke samUhase aisA jAna par3atA thA mAno harSase ha~sa hI rahA ho, aura lAla-lAla pallavoMse aisA jAna par3atA thA mAno apanA anurAga hI prakaTa kara rahA ho // 268-301 / / atizaya zreSTha bhagavAn mahAvIra, SaNDavanameM pahuMcakara apanI pAlakIse utara gaye aura apanI hI kAntike samUhase ghirI huI ratnamayI bar3I zilApara uttarakI ora mu~hakara telAkA niyama le virAjamAna ho gye| isa taraha maMgasira vadI dazamIke dina jaba ki nirmala candramA hasta aura uttarA phAlgunI nakSatrake madhyameM thA, taba saMdhyAke samaya atizaya dhIra-vIra bhagavAna mahAvIrane saMyama dhAraNa kiyaa| 302-304 // bhagavAnne jo vastra, AbharaNa ta Adi utArakara pheMka diye the unheM indrane svayaM uThA liyA so ThIka hI hai kyoMki bhagavAnakA mAhAmya hI aisA thA / / 305 / / usa samaya bhagavAnke zarIrameM jo sugandhita aGgarAga lagA huA thA vaha soca rahA thA ki maiM ina uttama bhagavAnko kaise chor3a dUM? aisA vicArakara hI vaha mAno unake zarIrameM sthita rahakara zobhAko prApta ho rahA thA / / 306 // malina aura kuTila padArtha ajJAnI janoMke dvArA pUjya hote haiM parantu mumukSu loga unheM tyAjya samajhate haiM aisA jAnakara hI mAno una taruNa bhagavAnne malina aura kuTila ( kAle aura dhuMdhurAle ) keza jar3ase ukhAr3akara dUra pheMka diye 1 pitR iti kacit / 2 tatprabhApaTalAnvite ka0, ga0, gha0 / 3 vApAsta la0 / 4 maalyaadi-m.|
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam surAdhIzaH mvahastena tAnpratIkSya mahAmaNi / jvalatpaTalikAmadhye vinyasyAbhyarcya mAnitAn // 308 // vicitrakaravastreNa pidhAya vidhtaansuraiH| svayaM gatvA samaM kSIravArirAzau nyavezayat // 301 // tapolalyA nigUDho'bhUdADhaM bADhamamUDhadhIH / abhyetya mokSalakSmISTazamphalyeva vidagdhayA // 31 // antargranthaparityAgAtasya nairgranthyamAvabhau / bhogino'nyasya nirmokatyAgavannAvabhAsate // 311 // caturtho'pyavabodho'sya saMyamena smrpitH| tadaivAntyAvabodhasya satyakAra ivezituH // 312 // apramarAguNasthAne muktisAmrAjyakaNThikA / 'tapastena 2tadAlambi tatkathaM syAtpramAdinaH // 313 // caturthajJAnanetrasya nisargavalazAlinaH / tasyAdyameva cAritraM dvitIyaM tu pramAdinAm // 314 // siMhenaiva mayA prApta vane munimatAd vratam / matvevetyekatAM tatra saiMhIM vRtti samApa saH // 315 // atIkSNanakhadaMSTro'yamakraro'raktakesaraH / zauryakatvavanasthAnairanvayAnmRgavidviSam // 316 // surAH sarve'pi natvainametatsAhasasaMstave / saktAH samagaman svaM svamokaH santuSTacetasaH // 317 // atha bhaTTArakopyasmAdagAtkAyasthitiM prati / kUlagrAmapurI3 zrImAn vyomagAmipuropamam // 318 // kUlanAma mahIpAlo dRSTvA taM bhktibhaavitH| priyaGga kusumAgAbhaskhiAparItya pradakSiNam // 319 // praNamya pAdayormU "nidhi vA gRhamAgatam / pratIkSyAAdibhiH pUjyasthAne susthApya suvrtm||320|| gandhAdibhivibhUSyatatpAdopAntamahItalam / paramAnaM trizubhUyAsmai so'diteSTArthasAdhanam // 321 // the||307 // indra ne ve saba keza apane hAthase uThA liye, maNiyoMke dedIpyamAna piTAremeM rakhakara unakI pUjA kI, Adara satkAra kiyA, aneka prakArakI kiraNa rUpI vastrase unheM lapeTakara raksa aura phira devoMke sAtha svayaM jAkara unheM kSIrasAgarameM padharA diyA // 308-306 // mokSalakSmIkI iSTa aura catura datIke samAna tapolakSmIne svayaM Akara unakA AliGgana kiyA thA / 310 / / aMtaraGga parigrahoMkA tyAga kara denese unakA nirgranthapanA acchI taraha suzobhita ho rahA thA so ThIka hI hai kyoMki jisa prakAra sA~pakA kevala kAMcalI chor3anA zobhA nahIM detA usI prakAra kevala bAhya parigrahakA chor3anA zobhA nahIM detA // 311 // usI samaya saMyamane una bhagavAnko kevalajJAnake vayAneke samAna cauthA manaHparyayajJAna bhI samarpita kiyA thA // 312 // apramatta guNasthAnameM jAkara una bhagavAnne mokSarUpI sAmrAjyakI kaNThI svarUpa jo tapazcaraNa prApta kiyA thA vaha pramAdI jIvako kahAM salabha hai?||313|| manaHparyayajJAnarUpI netrako dhAraNa karanevAle aura svAbhAvika balase suzobhita una bhagavAnke pahalA sAmAyika caritra hI thA kyoMki dUsarA chedopa pramAdI jIvoMke hI hotA hai // 314 / / maiMne pahale siMha paryAyameM hI vanameM munirAjake upadezase vrata dhAraNa kiye the yahI samajhakara mAno unhoMne siMhake sAtha ekatAkA dhyAna rakhate hue siMhavRtti dhAraNakI thii||315 / / yadyapi unake siMhake samAna tIkSNa nakha aura tIkSNa dAr3e nahIM thIM, ve siMhake samAna kara nahIM the aura na siMhake samAna unakI garadanapara lAla bAla hI the phira bhI zUravIrata akelA rahanA tathA vanameM hI nivAsa karanA ina tIna vizeSatAoMse ve siMhakA anukaraNa karate the||316 // saba deva, una bhagavAn ko namaskArakara tathA unake sAhasakI stuti karanemeM lIna ho saMtuSTacitta ho kara apane-apane sthAnako cale gaye // 317 // athAnantara pAraNAke dina ve bhaTTAraka mahAvIra svAmI AhArake lie vanase nikale aura vidyAdharoMke nagarake samAna suzobhita kUlagrAma nAmakI nagarImeM phuNce| vahAM priyaGguke phUlake samAna kAnti vAle kUla nAmake rAjAne bhakti-bhAvase yukta ho unake darzana kiye, tIna pradakSiNAe~ dI, caraNoM meM zira jhukAkara namaskAra kiyA aura ghara para AI huI nidhike samAna mAnA / uttama vratoMko dhAraNa karane vAle una bhagavAnko usa rAjAne zreSTha sthAna para baiThAyA, argha Adike dvArA unakI pUjA kI. unake caraNoMke samIpavartI bhUtalako gandha Adikase vibhUSita kiyA aura unheM mana, vacana, kAyakI zuddhike sAtha iSTa arthako siddha karane vAlA paramAnna (khIrakA AhAra ) samarpaNa kiyaa| 1 tapasvinA la / tapaHsthena ityapi kvacit / 2 satAlambhi l0| samAlambhi kha0 / 3 puram iti cita / 4 zrImad l.| 5 vidhinA iti kacit / 6 pUjyaM gha., k0| 7 vizuddhayA l0|
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitama parva AnuSabhikametatte phalaM bhAvi mahattaram / iti vaktumivAzcaryapaJcake ta bhavat // 322 // puNyahetuvineyAnAM vIro nirgatya tadhAt / vihiteccho 'vivikteSa taM vidhivattapaH / / 323 // viSayagumasaGkIrNa karaNATavikotkaTam / parISahamahAghoravizvazvApadasaGgulam // 324 // kaSAyamattamAtaGgasAtazatasantatam / vivRtAsyAntakAnantakumbhInasavibhISaNam // 325 // caturvidhopasargograkaNThIravakaThoritam / vipnaughataskarAruddhaM tyaktvA bhavavanaM zanaiH // 326 // tapAvanaM satAM sevyamavyAhatasukhAvaham / mahAjanasamAkIrNa vistIrNamanupaplutam // 327 // mahAnatamahAsAmantAnvitaH sunayAnugaH / darzanajJAnacAritravyaktazaktitrayojitaH // 328 // zIlAyudho guNabAtakavacaH zuddhamArgagaH / sadbhAvanAsahAyaH san pravizya paramaH pumAn // 329 / / pAvasaMstana nizzata nAnAyogAnpravartayan / dharmyadhyAnaM viviktastho dhyAyan dazavidhaM muhuH // 330 // ujjayinyAmathAnyeAstaM zmazAne'timuktake / vardhamAnaM mahAsattvaM pratimAyogadhAriNam // 331 // nirIkSya sthANuretasya dauSThyAddhayaM parIkSitum / utkRtya kRttikAstIkSNAH praviSTajaTharANyalam // 332 // dhyAttAnanAbhibhISmANi nRtyanti vividhairlyaiH| tarjayanti sphuraddhvAnaiH sAhAsairdurIkSaNaiH // 333 / / sthUlavetAlarUpANi nizi kRtvA samantataH / parANyapi phaNIndrabhasiMhavahvayAnilaiH samam // 334 // kirAtasainyarUpANi pApaikArjanapaNDitaH / vidyAprabhAvasambhAvitopasagaiMrbhayAvahaiH // 335 // svayaM skhalayituM cetaH smaadhersmrthkH| sa mahatimahAvIrAkhyAM kRtvA vividhAH stutIH // 336 // yaha to tumhAre dAnakA AnuSaGgika phala hai parantu isakA honahAra phala bahuta bar3A hai yahI kahaneke lie mAno usake ghara paJcAzcaryoMkI varSA huI // 318-322 // tadanantara ziSyoMkA puNya bar3hAne bAle ve bhagavAn ekAnta sthAnoM meM vidhipUrvaka tapa karanekI icchAse usake gharase nikale / / 323 // jo viSayarUpI vRkSoMse saGkIrNa hai, indriya rUpI vyAdhoMse bharA huA hai, parISaha rUpI mahAbhayaMkara saba prakArake duSTa jIvoMse sahita hai, kaSAya rUpI madonmatta hAthiyoMke saikar3oM samUhase vyApta hai, mu~ha phAr3e hue yamarAja rUpI ananta ajagaroMse bhayaMkara hai, cAra prakArake upasarga rUpI duSTa siMhoMse kaThora hai, aura vinoMke samUha rUpI coroMse ghirA huA hai aise saMsAra rUpI vanako dhIre-dhIre chor3akara una parama puruSa bhagavAnne, jo sajjanoMke dvArA sevana karane yogya hai, jisameM avyAbAdha-bAdhArahita sukha bharA huA hai, jo uttama manuSyoMse vyApta hai, vistIrNa hai aura saba tarahake upadravoMse rahita hai aise tapovanameM, mahAvrata rUpI mahA sAmantoM sahita, uttama nayoMkI anukUlatA dhAraNakara, samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakcAritra rUpI prakaTa huI tIna zaktiyoMse atyanta balavAn , zIla rUpI Ayudha lekara, guNoMke samUhakA kavaca pahinakara, zuddhatA rUpI mArgase calakara aura uttama bhAvanAoM kI sahAyatA lekara praveza kiyA / / 324-326 // vahA~para niHzaGka rItise rahakara unhoMne aneka yogoMkI pravRtti kI aura ekAnta sthAnameM sthita hokara bAra-bAra daza prakArake dharmyadhyAnakA cintavana kiyA / / 330 // athAnantara-kisI eka dina atizaya dhIra vIra vardhamAna bhagavAn ujjayinIke atimuktaka nAmaka zmazAnameM pratimA yogase virAjamAna the| unheM dekhakara mahAdeva nAmaka rudrane apanI duSTatAse unake dhairyakI parIkSA karanI caahii| usane rAtrike samaya aise aneka bar3e-bar3e vetAloMkA rUpa banAkara upasarga kiyA ki jo tIkSNa camar3A chIlakara eka dUsareke udarameM praveza karanA cAhate the, khole hue muMhAse atyanta bhayaMkara dikhate the, aneka layoMse nAca rahe the tathA kaThora zabdoM, aTTahAsa vikarAla dRSTi se harA rahe the| inake sivAya usane sarpa, hAthI, siMha, agni aura vAyuke sAtha bhIloM kI senA banAkara upasarga kiyaa| isa prakAra eka pApakA hI arjana karanemeM nipuNa usa rudrane, apanI vidyAke prabhAva se kiye hue aneka bhayaMkara upasargose unheM samAdhise vicalita karanekA prayatna 1 vibhakteSu kacit / 2 vividhaM tapaH kacit / 3 karaNATavidhotkaTam l0|4 vyakti l0| 5 bhAva yaMstatra ka, kha, ga, gha, m0|6vyaattaannaani bhISmANi kacita / 7 pApopArjanapaNDitaH kvacita / 56
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam umayA samamANyAya natisvAgAdamatsaraH / pApino'pi pratuSyanti praspaSTa raSTasAhasAH // 337 // kadAcicceTakAkhyasya nRpatezcandanAbhidhAm / sutAM vIkSya vanakrIDAsaktAM kAmazarAturaH // 338 // kRtopAyo gRhItvainAM kshcidgcchnnbhshcrH| pazcAdrItvA svabhAryAyA mahATavyAM vyasarjayat // 339 // vanecarapatiH kazcittatrAlokya dhnecchyaa| enAM vRSabhadattasya vANijasya samarpayat // 340 // sasya bhAryA subhadrAkhyA tayA samparkamAtmanaH / vaNijaH 2zaGkamAnAsau purANaM 3kodravIdanam // 341 // AranAlena sammizra' zarAve nihitaM sadA / dizatI zRGkhalAbandhabhAginIM tAM byadhASA // 342 // parecarvatsadezasya kauzAmbInagarAntaram / kAyasthityai vizantaM taM mahAvIraM vilokya sA // 343 // pratyuvrajantI vicchimshRngglaakRtvndhnaa| lolAlikulalIlorukezabhArAcalAcalAt // 344 // vigalanmAlatImAlAdivyAmbaravibhUSaNA / navaprakArapuNyezA bhaktibhAvabharAnatA // 355 // zIlamAhAtmyasambhUtapRthuhemazarAvikA / zAlyannabhAvavatkodravaudanaM4 vidhivatsudhIH // 346 // annamAzrANayattasmai tenApyAzcaryapaJcakam / bandhubhizca samAyogaH kRtazcandanayA tadA // 347 // bhagavAnvardhamAno'pi nItvA dvAdazavatsarAn / chAnasthyena jagadvandhujambhikagrAmasannidhau // 348 // RjukUlAnadItIre mnohrvnaantre| mahAratnazilApaTTe pratimAyogamAvasan // 349 // sthitvA SaSThopavAsena 'so'dhastAtsAlabhUruhaH / vaizAkhe mAsi sajyotsnadazamyAmaparAlake // 350 // hastottarAntaraM yAte zazinyArUDhazuddhikaH / kSapakazroNimAruhya zukladhyAnena susthitaH // 351 // kiyA parantu vaha usameM samartha nahIM ho skaa| antameM usane bhagavAnake mahati aura mahAvIra aise do nAma rakha kara aneka prakArakI stuti kI, pArvatIke sAtha nRtya kiyA aura saba mAtsaryabhAva chor3a kara vaha vahA~ se calA gayA so ThIka hI hai kyoMki sAhasako spaSTa rUpase dekhane vAle pApI jIva bhI santuSTa ho jAte haiM / / 331-337 // athAnantara-kisI eka dina rAjA ceTakakI candanA nAmakI putrI vanakrIr3AmeM Asakta thI, use dekha koI vidyAdhara kAmabANase pIDita huA aura use kisI upAyase lekara calatA bnaa| pIche apanI strIse Darakara usane usa kanyAko mahATavImeM chor3a diyA / / 338-336 / / vahA~ kisI bhIlane dekha kara usako dhanakI icchAse vRSabhadatta seThako dI // 340 // usa seThakI strIkA nAma subhadrA thA use zaMkA ho gaI ki kahIM apane seThakA isake sAtha sambandha na ho jaay| isa zaGkAse vahaH candanAko khAneke lie miTTIke zakorAmeM kAMjIse milA huA kodauMkA bhAta diyA karatI thI aura krodha vaza use sadA sAMkalase bA~dhe rahatI thI // 341-342 / / kisI dUsare dina vatsa dezakI usI kauzAmbI nagarImeM AhArake lie bhagavAn mahAvIra svAmI gye| unheM nagarIke bhItara praveza karate dekha candanA unake sAmane jAne lagI / usI samaya usake sAMkalake saba bandhana TUTa gaye, caJcala bhramarasamUhake samAna kAle usake bar3e-bar3e keza cazcala ho uThe aura unase mAlatIkI mAlA TUTakara nIce girane lagI, usake vastra AbhUSaNa sundara ho gaye, vaha nava prakArake puNyakI svAminI bana gaI, bhaktibhAvake bhArase jhuka gaI, zIlake mAhAtmyase usakA miTTIkA zakorA suvarNapAtra bana gayA aura kodoMkA bhAta zAlI cA~valoMkA bhAta ho gyaa| usa buddhimatIne vidhipUrvaka par3agAhakara bhagavAnako AhAra diyA isalie usake yahA~ paJcAzcaryoMkI varSA huI aura bhAI-bandhuoM ke sAtha usakA samAgama ho gayA / / 343-347 // idhara jagadvandhu bhagavAn vardhamAnane bhI chadmastha avasthAke bAraha varSa vyatIta kiye| kisI eka dina ve jambhika ghAmake samIpa RjukUlA nadIke kinAre manohara nAmaka vanake madhyameM ratnamayI eka bar3I zilApara sAlavRkSake nIce velAkA niyama lekara pratimA yogase virAjamAna hue| vaizAkha zuklA dazamIke dina aparAhaNa kAlameM hasta aura uttarA phAlgunI nakSatrake bIcameM candramAke A jAne para pariNAmoMkI vizuddhatAko bar3hAte hue ve kSapakazreNIpara ArUDha hue| usI samaya unhoMne 1 vaNijo'patyaM pumAn vANijaH tasya / 2 zaGkamAno'sau la0 / 3 kodravodanam l0|4 kodravodanaM ka0, kha0, ga0, gha0, m0| 5 so'dhaHsthAt la0 /
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitamaM parva 467 dhAtikarmANi nirmUlya prApyAnantacatuSTayam / catustriMzadatIzeSavyAbhAsimahimAlayaH // 352 // sayogabhAvaparyante svaparArthaprasAdhakaH / paramaudArikaM dehaM bibhradabhrAGgaNe babhau // 353 // caturvidhAmaraiH sAdhaM saudhrmendrstdaagtH| turyakalyAgasatpUjAvidhi sarva samAnAt // 354 // apaappraaptitnvijyaasthaayikaatishyojitH| 'paramAtmapadaM 2prApatparameSThI sa sanmatiH // 355 // atha divyadhvanehetuH ko bhAvItyupayogavAn / tRtIyajJAnanetreNa jJAtvA mAM parituSTavAn // 356 // tadaivAgatya magrAma gautamAkhyaM zacIpatiH / tatra gautamagotrotthamindrabhUtiM dvijottamam // 350 // mahAbhimAnamAdityavimAnAdetyabhAsvaram / zeSaiH puNyaiH samutpannaM vedavedAGga vedinam // 358 // dRSTA kenApyupAyena samAnIyAntikaM vibhoH / svapipRcchiSitaM jIvabhAvaM pRcchetyacodayat // 359 / / asti kiM nAsti vA jIvastatsvarUpaM nirUpyatAm / ityaprAkSamato mahyaM bhagavAnbhavyavatsalaH // 360 // asti jIvaH sa copAcadehamAtraH sadAdibhiH / kimAdibhizca nidezyo notpanno na vinaGakSyati // 36 // dravyarUpeNa paryAyaiH pariNAmI pratikSaNam / caitanyalakSaNaH kartA bhoktA sarvaikadezavit // 362 // saMsArI nirvRtazceti vaividhyana niruupitH| anAdirasya saMsAraH sAdinirvANamiSyate // 363 // na nivRtasya saMsAro nityA kasyApi sNsRtiH| anantAH saMsRtau muktAstadanantAH 'sulakSitAH // 36 // sati vyaye'pi bandhAnAM hAnireva na hi kSayaH / Anantyameva taddhatuH zaktInAmiva vstunH|| 365 // zukladhyAnake dvArA cAroM ghAtiyA karmAko naSTakara anantacatuSTaya prApta kiye aura cauMtIsa atizayoMse suzobhita ho kara ve mahimAke ghara ho gaye // 348-352 / / aba ve sayogakevalI guNasthAnake dhAraka ho gaye, nija aura parakA prayojana siddha karane lage, tathA paramaudArika zarIrako dhAraNa karate hue AkAzarUpI AMganameM suzobhita hone lage // 353 / / usI samaya saudharma svargakA indra cAroM prakArake devoMke sAtha AyA aura usane jJAnakalyANaka sambandhI pUjAkI samasta vidhi pUrNa kI // 354 / / puNyarUpa paramaudArika zarIrakI pUjA tathA samavasaraNakI racanA honA Adi atizayoMse sampanna zrIvardhamAna svAmI parameSThI kahalAne lage aura paramAtmA padako prApta ho gaye // 355 / / tadanantara indrane bhagavAnkI divyadhvanikA kAraNa kyA honA cAhiye isa bAtakA vicAra kiyA aura avadhijJAnase mujhe usakA kAraNa jAnakara vaha bahuta hI saMtuSTa huA // 356 // vaha usI samaya mere gA~dhameM aayaa| maiM vahA~ para gotamagotrIya indrabhUti nAmakA uttama brAhmaNa thA, mahAbhimAnI thA, Aditya nAmaka vimAnase Akara zeSa bace hue puNyake dvArA vahA~ utpanna huA thA,merA zarIra atizaya dedIpyamAna thA. aura maiM veda-vedAGgakA jAnane vAlA thaa||357-358|| mujhe dekhakara vaha inTa majhe kisI upAyase bhagavAnake samIpa le AyA aura preraNA karane lagA ki tuma jIva tattvake viSayameM jo kucha pUchanA cAhate the so pUcha lo // 356 // indrakI vAta sunakara maiMne bhagavAnse pUchA ki he bhagavan ! jIva nAmakA koI padArtha hai yA nahIM? usakA svarUpa khiye| isake uttarameM bhavyavatsala bhagavAn kahane lage ki jIva nAmakA padArtha hai aura vaha grahaNa kiye hue zarIrake pramANa hai, satsaMkhyA Adi sadAdika aura nirdeza Adi kimAdikase usakA svarUpa kahA jAtA hai| vaha dravya rUpase na kabhI utpanna huA hai aura na kabhI naSTa hogA kintu paryAya rUpase pratikSaNa pariNamana karatA hai| cetanA usakA lakSaNa hai, vaha kartA hai, bhoktA hai, aura padArthoke ekadeza tathA sarvadezakA jAnakAra hai // 360-362 // saMsArI aura muktake bhedase vaha do prakArakA nirUpaNa kiyA jAtA hai / isakA saMsAra anAdi kAlase calA A rahA hai aura mokSa sAdi mAnA jAtA hai / 363 // jo jIva mokSa calA jAtA hai usakA phira saMsAra nahIM hotA arthAt vaha lauTakara saMsArameM nahIM aataa| kisI-kisI jIvakA saMsAra nitya hotA hai arthAt vaha abhavya yA dUrAha ra bhavya honeke kAraNa sadA saMsArameM rahatA hai| isa saMsArameM ananta jIva mokSa prApta kara cuke haiM aura ananta jIva hI abhI bAkI haiN| karmabandhanameM baMdhe hue jIvoMmeMse 1 paramApta-iti kvacit / 2 prApa ma0, la* / 3 ko'saaviityup-l0| 4-dityabhAsuraM l.| 5 sahakSitA ka, kha, ga, gha0, m.|
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 mahApurANe uttarapurANa iti jIvasya yAthAtmyaM yuktyA vyakta nyavedayat / dravyahetuM vidhAyAsya vacaH kAlAdisAdhanaH // 366 // vineyo'haM kRtazrAddho jIvatatvavinizcaye / saudharmapUjitaH paJcazatabrAjhagasUnubhiH // 367 // zrIvardhamAnamAnamya saMyama pratipakSavAn / tadaiva me samutpannAH pariNAmavizeSataH // 368 // zuddhayaH sptsrvaanggaanaampyrthpdaanytH| bhaTTArakopadezena zrAvaNe bahule tithau // 369 // pakSAdAvartharUpeNa sadyaH paryANaman sphuTam / pUrvAhe pazcime bhAge pUrvANAmapyanukramAt // 300 // ityanujJAtasarvAGgapUrvArtho dhIcatuSkavAn / aGgAnAM granthasandarbha pUrvarAtrau vyadhAmaham // 37 // pUrvANAM pazcime bhAge granthakartA tato'bhatam / iti zrutaddhibhiH pUrNo'bhUvaM gaNabhRdAdimaH // 12 // tataH paraM jinendrasya vAyubhUtyagnibhUtiko / sudharmamauyauM maundrAkhyaH putramaitreyasamjhakau // 373 // akampano'ndhavelAkhyaH' prabhAsazca mayA saha / ekAdazendrasampUjyAH sanmatergaNanAyakAH // 374 // zatAni trINi pUrvANAM dhAriNaH zikSakAH pare / zUnyadvitayarandhrAdirandhroktAH satyasaMyamAH // 375 // sahastramekaM vijJAnalocanAstrizatAdhikam / paJcamAvagamAH saptazatAni parameSThinaH // 376 // zatAni navavijJeyA vikriyaddhivivaddhitAH / zatAni paJca sampUjyAzcaturthajJAnalocanAH // 377 // catuHzatAni samproktAstatrAnuttaravAdinaH / caturdazasahasrANi piNDitAH syurmunIzvarAH / / 378 // candanAdyAyikAH zUnyatrayaSar3avahnisammitAH / zrAvakA lakSamekaM tu triguNAH zrAvikAstataH // 79 // devA devyopyasaMkhyAtAstiryaJcaH kRtasaGyakAH / gaNaiAdazabhiH proktaiH parItena jinezinA // 380 // siMhaviSTaramadhyasthenArdhamAgadhabhASayA / SaDvyANi padArthAzca saptasaMsRtimokSayoH // 381 // mukta ho jAnepara hAni avazya hotI hai parantu unakA kSaya nahIM hotA aura usakA kAraNa jIvoMkA anantapanA hI hai| jisa prakAra padArthameM ananta zaktiyA~ rahatI haiM ataH unakA kabhI anta nahIM hotA isI prakAra saMsArameM ananta jIva rahate haiM ataH unakA kabhI anta nahIM hotA // 364-365 / / isa prakAra bhagavAnne yukti pUrvaka jIva tattvakA spaSTa svarUpa khaa| bhagavAnke vacanako dravyahetu mAnakara tathA kAlalabdhi AdikI kAraNa sAmagrI milanepara mujhe jIvatattvakA nizcaya ho gayA aura maiM usakI zraddhAkara bhagavAnkA ziSya bana gyaa| tadanantara saudharmendrane merI pUjA kI aura maiMne pA~ca sau brAhmaNaputroMke sAtha zrIvardhamAna svAmIko namaskArakara saMyama dhAraNa kara di kI vizeSa zuddhi honese mujhe usI samaya sAta RddhiyA~ prApta ho gii| tadanantara bhaTTAraka vardhamAna svAmIke upadezase mujhe zrAvaNa vadI pratipadAke dina pUrvANa kAlameM samasta aGgoMke artha aura pada spaSTa jAna pdd'e| isI taraha usI dina aparAGga kAlameM anukramase pUrvo ke artha tathA padoMkA bhI spaSTa bodha ho gayA // 366-370 / isa prakAra jise samasta aMgoM tathA pUrvokA jJAna huA hai aura jo cAra jJAnase sampanna hai aise maiMne rAtri ke pUrva bhAgameM aGgoMkI aura pichale bhAgameM pUrvokI grantha-racanA kii| usI samayase maiM granthakartA huA / isa taraha zrutajJAna rUpI Rddhise pUrNa huzrA maiM bhagavAn mahAvIra svAmIkA prathama gaNadhara ho gayA // 371-372 / / isake bAda vAyubhUti, agnibhUti, sudharma, maurya, maundraya, putra, maitreya, akampana, andhavelA tathA prabhAsa ye gaNadhara aura hue| isa prakAra mujhe milAkara zrIvardhamAna svAmIke indroM dvArA pUjanIya gyAraha gaNadhara hue.||373-374|| inake sivAya tIna sau gyAraha aGga aura caudaha pUrvoke dhAraka the, nau hajAra nau sau yathArtha saMyamako dhAraNa karanevAle zikSaka the, eka hajAra tIna sau avadhijJAnI the, sAta sau kevalajJAnI parameSThI the, nau sau vikriyARddhike dhAraka the, pA~ca sau pUjanIya manaHparyayajJAnI the aura cAra sau anuttaravAdI the isa prakAra saba munIzvaroMkI saMkhyA caudaha hajAra thI // 375-378 / / candanAko Adi lekara chattIsa hajAra AryikAe~ thIM, eka lAkha zrAvaka the, tIna lAkha zrAvikAeM thIM, asaMkhyAta deva deviyA~ thIM, aura saMkhyAta tiryazca the| isa prakAra Upara kahe hue bAraha gaNoMse parivRta bhagavAnane siMhAsanake madhyameM sthita ho ardhamAgadhI bhASAke dvArA chaha dravya, sAta tattva, saMsAra aura mokSake 1 akampano'nvacelAkhyaH iti kacit / 2 dhArakAH ma0, la0 /
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitamaM parva 'pratyayastasphalacaitatsarvameva prapaJcataH / pramANanayanikSepAyupAyaiH sunirUpitam // 382 // * autpattikyAdidhIyuktAH zrutavantaH sabhAsadAH / kecitsaMyamApannAH saMyamAsaMyamaM pare // 383 // samyaktvamapare sathaH svabhavyatvavizeSataH / evaM zrIvardhamAnezAM vidadhaddharmadezanAm // 384 // kramAdvAjagRhaM prApya tasthivAn vipulAcale / zrutvaitadAgamaM sadyo magadhezatvamAgataH // 385 // iti sarva samAkarNya pratuSTaH praNato muhuH / jAtasaMveganirvedaH svapUrvabhavasantatim // 386 // anvayuGa ka gaNAdhIzaM so'pIti pratyabUbudhat / triSaSTilakSaNaM pUrvaM purANaM pRSTamAditaH // 387 // nirdiSTaJca mayA spaSTaM zrutaJca bhavatA sphuTam / zraNu cittaM samAdhAya zreNika zrAvakottama // 388 // vRttakaM tava vakSyAmo bhavantrayanibandhanam / iha jambUmati dvIpe vindhyAdau " kuTajAiye // 389 // vane khadirasArAkhyaH kirAtaH so'nyadA munim / samAdhiguptanAmAnaM samIkSya vyanamanmudA // 390 // dharmalAbho'stu te'theti cAkRtAzAsanaM muniH / sa dharmo nAma kiMrUpastena kiM kRtyamaGginAm // 391 // kirAteneti sampRSTaH so'pIti pratyabhASata / nivRtirmadhumAMsAdisevAyAH pApahetutaH // 392 // sa dharmastasya lAbho yo dharmalAbhaH sa ucyate / tena kRtyaM paraM puNyaM puNyArasvarge sukhaM param // 393 // zrutvA tamAhamasya syAmityuvAca vanecaraH / tadAkUtaM vitarkyAha muniH kiM kAkamAMsakam // 394 // bhavya bhakSitapUrva te na veti sudhiyAM varaH / tacchrutvA sa vicintyAkhyazatkadApi na bhakSitam // 395 // mayetyevaM yadi tyAjyaM taravayetyabravInmuniH / so'pi tadvAkyamAkarNya pratuSTo dIyatAM vratam // 396 // ' tadityAdAya vanditvA gatastasya kadAcana / vyAdhAva sAdhye sambhUte kAkamAMsasya bhakSaNAt // 397 // kAraNa tathA unake phalakA pramANa naya aura nikSepa Adi upAyoMke dvArA vistArapUrvaka nirUpaNa kiyA / bhagavAnkA upadeza sunakara svAbhAvika buddhivAle kitane hI zAstrajJa sabhAsadoMne saMyama dhAraNa kiyA, kitanoM hI ne saMyamAsaMyama dhAraNa kiyA, aura kitanoMne apane bhavyatva guNakI vizebatAse zIghra hI samyagdarzana dhAraNa kiyA / isa prakAra zrIvardhamAna svAmI dharmadezanA karate hue anukramase rAjagRha nagara Aye aura vahA~ vipulAcala nAmaka parvatapara sthita ho gaye / he magadheza ! jaba tumane bhagavAn ke AgamanakA samAcAra sunA taba tuma zIghra hI yahA~ Aye || 376-385 // yaha saba sunakara rAjA zreNika bahuta hI saMtuSTa huA, usane bAra-bAra unheM praNAma kiyA, tathA saMvega aura nirvedase yukta hokara apane pUrvabhava pUche / usake uttara meM gaNadhara svAmI bhI samajhAne lage ki tUne pahale tirasaThazalAkA puruSoMkA purANa pUchA thA so maiMne spaSTa rUpase tujhe kahA hai aura tUne use spaSTa. rUpase sunA bhI hai / he zrAvakottama zreNika ! aba maiM tere tIna bhavakA carita kahatA hU~ so tU cittako sthirakara sun| isI jambUdvIpake vindhyAcala parvatapara eka kuTaja nAmaka vana hai usameM kisI samaya khadirasAra nAmakA bhIla rahatA thaa| eka dina usane samAdhigupta nAmake munirAjake darzanakara unheM bar3I prasannatA namaskAra kiyA / / 386-360 // isake uttara meM munirAjane 'Aja tujhe dharma lAbha ho' aisA AzIrvAda diyA / taba usa bhIlane pUchA ki he prabho ! dharma kyA hai ? aura usase lAbha kyA hai ? bhIla ke aisA pUchane para munirAja kahane lage ki madhu, mAMsa AdikA sevana karanA pApakA kAraNa hai ataH usase virakta honA dharma kahalAtA hai / usa dharmakI prApti honA dharmalAbha kahalAtA hai / usa dharmase puNya hotA hai aura puNyase svarga meM parama sukhakI prApti hotI hai / / 361 - 363 / / yaha sunakara bhIla kahane lagA ki maiM aise dharmakA adhikArI nahIM ho sakatA / munirAja usakA abhiprAya samajha kara kahane lage ki, he bhavya ! kyA tUne kabhI pahale kauAkA mAMsa khAyA hai ? buddhimAnoMmeM zreSTha bhIla, munirAjake vacana sunakara aura vicArakara kahane lagA ki maiMne vaha to kabhI nahIM khAyA hai| isake uttara meM munirAjane kahA ki yadi aisA hai to use chor3a denA cAhiye / munirAjake vacana sunakara usane bahuta hI saMtuSTa hokara kahA ki he prabho ! yaha vrata mujhe diyA jAya / / 364-366 / / tadanantara 466. 1 pratyeyaH la0 / 2 utpattikAdi la0 / 3 zrAtra kocamaH la0 / 4 kuTacAiye la0 / 5 kirAtaH kIdRzo dharmas la0 / 6 tadA kula-la0 /
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam zAntirasyeti nirdiSTe bhiSagbhiH sa vanecaraH / prayAntvamI mama prANAH kiM kRtyamiva taizcalaiH // 398 // vrataM tapodhanAbhyAze gRhItaM dharmamicchatA / kRtasaGkalpabhaGgasya kutastatpuruSavratam // 399 // pApenAnena mAMsena nAdya prANiNiSAmyaham / iti naicchattadukta tacchrutvA tanmaithunaH purAt // 4.0 // sArasaukhyAtsamAgacchan zUravIrAbhidhAnakaH / mahAgahanamadhyasthanyagrodhapRthivIruhaH // 401 // adhastAdyoSitaM kAJcidradatImabhivIkSya sH| rodiSItthaM kuto bRhItyabravItsApyuvAca tam // 402 // zRNu cittaM samAdhAya vanayakSI vasAmyaham / vane khadirasAraste maithuno byAdhipIDitaH // 403 // kAkamAMsanivRttyAsau patirmama bhaviSyati / gacchaMstvaM taM parityaktamAMsaM bhojayitaM punaH // 404 // narake ghoraduHkhAnAM bhAjanaM kartumicchasi / tato me rodanaM tasmAttyaja bhadra tavAgraham // 405 // iti tahevatAproktamavagamyATavIpatiH / samprApyAturamAlokya bhiSakkathitamauSadham // 406 // tvayA mayopanodArthamupayoktavyamityasau / jagAda so'pi tadvAkyamanicchannevamabravIt // 407 // tvaM me prANasamo bandhuA jijIvayiSuH snihA / bravItyevaM hitaM naivaM jIvitaM vratabhaJjanAt // 408 // durgatiprAptihetutvAditi tadbatanizcitam / jJAtvA yakSIprapaJcaM taM zUravIro'pyazedhayat // 409 // tadvattAntaM vicAryAsau zrAvakavatapaJcakam / samAdAyAkhilaM jIvitAnte saudharmakalpajaH // 410 // devo'bhavadanirdezyaH zUravIro'pi duHkhitaH / paralokakriyAM kRtvA svAvAsaM samupavrajan // 411 // vaTadmasamIpastho yakSi kiM me sa maithunaH / patistavAbhavanneti yakSImAhAvadacca sA // 412 // samastavratasampanno vyntrtvpraangmukhH| abhUtsaudharmakalpe'sau patirmama kathaM bhavet // 413 // vaha bhIla vrata lekara calA gyaa| kisI eka samaya usa bhIlako asAdhya bImArI huI taba vaidyoMne batalAyA ki kauAkA mAMsa khAnese yaha bImArI zAnta ho sakatI hai| isake uttarameM bhIlane dRr3hatAke sAtha uttara diyA ki mere ye prANa bhale hI cale jAveM ? mujhe ina caJcala prANoMse kyA prayojana hai, maiMne dharmakI icchAse tapasvI- munirAjake samIpa vrata grahaNa kiyA hai| jo gRhIta vratakA bhaGga kara detA hai usase puruSa vrata kaise ho sakatA hai ? maiM isa pAparUpa mAMsake dvArA Aja jIvita nahIM rahanA caahtaa| isa prakAra kahakara usane kauAkA mAMsa khAnA svIkRta nahIM kiyaa| yaha sunakara usakA sAlA zUravIra jo ki sArasaukhya nAmaka nagarase AyA thA kahane lagA ki jaba maiM yahA~ A rahA thA taba maine. saghana vanake madhyameM sthita vaTa vRkSa ke nIce kisI strIko rotI huI dekhA / use rAtI dekha, maiMne pUchA ki tU kyoM ro rahI hai ? isake uttarameM vaha kahane lagI ki tU citta lagAkara suna / maiM banakI yakSI hU~ aura isI vanameM rahatI huuN| terA bahanoI khadirasAra rogase pIr3ita hai aura kauAkA mAMsa tyAga karanese vaha merA pati hogA! para aba tU use tyAga kiyA huA mAMsa khilAneke lie jA rahA hai aura use naraka gatike bhayaMkara duHkhoMkA pAtra banAnA cAhatA hai| maiM isIlie ro rahI hUM / he bhadra ! aba tU apanA Agraha chor3a de // 467-405 / isa prakAra devIke vacana sunakara zUravIra, bImAra-khadirasArake pAsa pahuMcA aura use dekhakara kahane lagA ki vaidyane jo auSadhi batalAI hai vaha aura nahIM to merI prasannatAke lie hI tujhe khAnA caahiye| khadirasAra usakI bAta asvIkRta karatA huA kahane lagA ki tU prANoMke samAna merA bhAI hai| sneha vaza mume jIvita rakhaneke lie hI aisA kaha rahA hai parantu vrata bhaMgakara jIvita rahanA hitakArI nahIM hai kyoMki vrata bhaMga karanA durgatikI prAptikA kAraNa hai| jaba zUravIrako nizcaya ho gayA ki yaha apane vratameM dRr3ha hai taba usane use yakSIkA vRttAnta batalAyA // 406-406 // yakSIke vRttAntakA vicArakara khadirasArane zrAvakake pAMcoM vrata dhAraNa kara liye jisase Ayu samApta honepara vaha saudharmasvargameM anupama deva huaa| idhara zUravIra bhI bahuta dukhI huA aura pAralaukika kriyA karake apane ghara kI ora claa| mArgameM vaha usI vaTavRkSake samIpa khar3A hokara usa yakSIse kahane lagA ki he yakSi ! kyA hamArA vaha bahanoI terA pati huA hai ? isake uttarameM yakSIne kahA ki nahIM, vaha samasta vratoMse 1-kATavI prati l|
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitama parva prakRSTadivyabhogAnAM bhokteti vananAyakaH / tatvArtha tadvaco dhyAyamaho mAhAtmyamIhazam // 414 // pratasyAbhIpsitaM saukhyaM prApayediti bhAvayan / samAdhiguptamabhyetya zrAvakavratamagrahIt // 415 // bhadhyo'yamiti taM matvA yakSI ttpksspaattH| upAyenAnayajjaina dharma sA hi hitaiSitA // 416 // svargAtkhadirasAro'pi dvisAgaramitAyuSA / divyaM bhogopabhogAnte nidAnAtpracyutastataH // 417 // sUnuH kuNikabhUpasya zrImatyAM tvamabhUrasau / athAnyadA pitA te'sau matputreSu bhavetpatiH // 418 // rAjyasya katamo'treti nimittaH sakalairapi / samyakaparIkSya santuSTo nisargAtsnehitastvayi // 419 // rAjyasyAho'yameveti nishcityaapaayshngkyaa| dAyAdebhyaH paritrAtuM tvAM sudhIH kRtrimadhA // 420 // nirAkaro purAttasmAddezAntaramabhIyuSaH / 2aprakAzanRpAdezabhayAzAH sakalAH prajAH // 421 // nandigrAmanivAsinyaH pratyutthAnapurassaram / snAnabhojanazayyAdikriyAvaimukhyamAgaman // 422 // tatastvamapi kenApi brAhmaNena samaM vrajan / devatAjAtipASaNDimohapratividhAyinIH // 423 // kathAH prarUpayanprItyA tadIyasthAnamApivAn / svadvAgmitvayuvatvAdiguNaraktamatidvijaH // 424 // vitIrNavAn sutAM tubhyaM nijAmApUrNayauvanAm / tatpANigrahaNaM kRtvA ciraM 4tatrAvasaH "sukham // 425 // kadAcikenaciddhatunAyaM rAjyaM parityajan / bhavantaM brAhmaNagrAmAdAnIya kuNikakSitITa // 426 // svaM rAjyaM dazavAMstubhyaM tvaJca tatpratipAlayan / anabhivyaktakopaH san pUrvAvajJAnasaMsmRteH // 427 // vidhitsunigrahaM sUJa nandigrAmanivAsinAm / AdiSTavAn karaM teSAM nivarvoDhumatiduSkaram // 428 // sampanna ho gayA thA ataH vyantara yonise parAGmukha hokara saudharma svargameM deva huA hai yaha merA pati kaise ho sakatA thA // 410-413 // yaha to svargake zreSTha bhogoMkA bhoktA huA hai| isa prakAra dhanakA svAmI zUravIra, yakSIke yathArtha vacanoMpara vicAra karatA huA kahane lagA ki aho ! vratakA aisA mAhAtmya hai ? avazya hI vaha icchita sukha ko prApta karAtA hai| aisA vicArakara usanesamAdhigupta munirAjake samIpa jAkara zrAvakake vrata dhAraNa kara liye // 414-415 / isa prakAra usa yakSIne use bhavya samajhakara usake pakSapAtase isa upAyake dvArA use jainadharma dhAraNa karAyA so ThIka hI hai kyoMki hitaiSitA-para hitakI cAha rakhanA, yahI hai / / 416 / / udhara khadirasArakA jIva bhI do sAgara taka divya bhogoMkA upabhogakara svargasecyuta huzrA aura yahA~ rAjA kuNikakI zrImatI rAnIse tU zreNika nAmakA putra huA hai / athAnantara kisI dina tere pitAne yaha jAnanA cAhA ki mere ina putroM meM rAjyakA svAmI kauna hogA ? usane nimittajJAniyoMke dvArA batAye hue samasta nimittoMse terI acchI taraha parIkSA kI aura vaha isa bAtakA nizcaya kara bahuta hI saMtuSTa huA ki rAjyakA hI hai| tujhapara vaha svabhAvase hI sneha karatA thA ataH rAjyakA adhikArI ghoSita honeke kAraNa tujhapara koI saMkaTa na A par3e isa bhayase dAyAdoMse terI rakSA karaneke lie usa buddhimAnne tujhe banAvaTI krodhase usa nagarase nikAla diyaa| tU dUsare dezako jAnekI icchAse nandigrAmameM phuNcaa| rAjAkI prakaTa AjJAke bhayase nandigrAmameM rahane vAlI samasta prajA tujhe dekhakara na uThI aura na usane snAna, bhojana, zayana Adi kAryoMkI vyavasthA hI kI, vaha ina sabase vimukha rahI // 417-422 / / tadanantara tu bhI kisI brAhmaNake sAtha Age calA aura devamUr3hatA, jAtimUr3hatA tathA pASaNDimUDhatAkA khaNDana karane vAlI kathAoMko kahatA huA bar3e premase usake sthAnapara phuNcaa| tere vacanakauzala aura yauvana Adi guNoMse anuraJjita ho kara usa brAhmaNane tere lie apanI yauvanavatI putrI de dI aura tU usake sAtha vivAhakara vahA~ cirakAla taka sukhase rahane lgaa||423-425 / / kisI eka samaya kisI kAraNavaza rAjA kuNikane apane rAjyakA parityAga karanA cAhA taba unhoMne usa brAhmaNake gA~vase tujhe bulAkara apanA saba rAjya tujhe de diyA aura tU bhI rAjyakA pAlana karane lgaa| yadyapi tUne apanA krodha bAhyameM prakaTa nahIM hone diyA thA to bhI pahale kiye hue anAdara 1 te sa la / 2 suprakAzanUpAdezabhayAnna sakalAH la / 3 pAkhaNDa-la. / 4 tatrAvasatsukhI l0| 5 sukhI ma0, l0|
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam bhavato viprakanyAyAM suto'bhUdabhayAvayaH / sa kadAcimijasthAnAdAgarchastvAM samIkSitum // 429 // samaM jananyA samandigrAme tvattaH samAkulAH / prajAH samIkSya te kopamupAyaiH 'samazIzamat // 15 // nAnopAyapravINoyamabhayAkhyo'stu paNDitaH / nAmneti vidbhirAhUtaH sa tadA tena dhImatA // 43 // putreNAnena sAdhaM tvamihAdyainamupasthitaH / zRNvanpurANasadbhAvamityAhAkaye tadvacaH // 432 / / sarva nidhAya taccitte zradvAbhUnmahatI mate / jaine kutastathApi syAnna me vrataparigrahaH // 433 // ityanuzreNikapraznAdavAdIdgaNanAyakaH / bhogasaJjananAdgADhamithyAtvAnubhavodayAt // 434 // duzcaritrAnmahArambhAtsaJcityaino nikAcitam / nArakaM baddhavAnAyustvaM prAgevAna janmani // 135 // baddhadevAyuSonyAyurnAGgI svIkurute vratam / zraddhAnaM tu samAdhace tasmAttvaM nAgrahItam // 436 // purANazratasambhUtavizuddhayA karaNatrayAt / samyakatvamAdimaM prApya zAntasaptamahArajAH // 437 // antarmuhartakAlena samyaktvodayabhAvite / kSAyopazamike sthitvA zraddhAne saJcalAtmake // 438 // saptaprakRtinirmUlakSayAtkSAyikamAgataH / AjJAmArgopadezotthaM sUtrabIjasamudbhavam // 439 // sakSepAdvistRterarthAccAvAptamavagADhakam / paramAdyavagADhaJca samyaktvaM dazadhoditam // 440 // sarvajJAjJAnimicena SaDadvyAdiSu yA ruciH / sAjJA nissaGganizcelapANipAtratvalakSaNaH // 41 // mokSamArga iti zrutvA yA ruciaugaMjA tvsau| triSaSTipuruSAdInAM yA purANaprarUpaNAt // 442 // kI yAda Anese ta nandigrAmake nivAsiyoMkA atyanta kaThora nigraha karanA cAhatA thA isI icchAse nU ne vahA~ rahane vAle logoMpara itanA kaThora kara lenekA Adeza diyA jitanA ki ve sahana nahIM / kara sakate the / / 426-428 // tere usa brAhmaNakI putrIse abhayakumAra nAmakA putra huA thA vaha kisI samaya apane gharase tere darzana karaneke lie mAtAke sAtha A rahA thaa| jaba vaha nandigrAmameM AyA taba usane vahA~kI prajAko tujhase atyanta vyagra dekhA, isalie usane vahIM Thahara kara yogya upAyoMse terA krodha zAnta kara diyA // 421-430 // terA vaha abhaya nAmakA putra nAnA upAyoMmeM nipuNa hai isalie usa samaya buddhimAnoMne use 'paNDitaH isa nAmase pukArA thA // 431 / / he rAjan ! Aja tU ihA~ usI buddhimAn putrake sAtha upasthita huA purANa zravaNa kara rahA hai| isa prakAra gaNadhara svAmIke vacana sunakara rAjA zreNikane apane hRdayameM dhAraNa kiye aura kahA ki he bhagavan ! yadyapi merI jainadharma meM zraddhA bahuta bhArI hai to bhI maiM vrata grahaNa kyoM nahIM kara pAtA? / / 432-433 / / rAjA zreNikakA prazna samApta honepara gaNadhara svAmIne kahA ki tUne isI janmameM pahale bhogoMkI Asakti, tIvra mithyAtvakA udaya, duzcaritra aura mahAn Arambhake kAraNa, jo binA phala diye nahIM chUTa sakatI aisI pAparUpa narakAyukA bandha kara liyA hai| aisA niyama hai ki jisane devAyuko chor3akara anya AyukA bandha kara liyA hai vaha usa paryAyameM vrata dhAraNa nahIM kara sktaa| hA~, samyagdarzana dhAraNa kara sakatA hai| yahI kAraNa hai ki tU icchA rahate hue bhI vrata dhAraNa nahIM kara pA rahA hai / / 434-436 / / isa prakAra purANoMke sunanese utpanna huI vizuddhike dvArA usane adhaHkaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa rUpa tIna pariNAma prApta kiye aura unake prabhAvase mohanIya karmakI sAta prakRtiyoMkA upazamakara prathama arthAt upazama samyagdarzana prApta kiyA // 437 // antarmuhUrtake bAda usake samyaktva prakRtikA udaya ho gayA jisase calAcalAtmaka, kSAyopazamika samyagdarzanameM A gayA aura usake kucha hI bAda sAtoM prakRtiyoMkA nirmUla nAzakara vaha kSAyika samyagdarzanako prApta ho gayA / samyagdarzana utpattikI apekSA daza prakArakA kahA gayA hai-AjJA, mArga, upadezottha, sUtrasamudbhava, bIjasamudbhava, saMkSepaja, vistAraja, arthaja, avagADha aura paramAvagAr3ha // 438 / / 440 // sarvajJa devakI AjJAke nimittase jo chaha dravya AdimeM zraddhA hotI hai use AjJA samyaktva kahate haiN| mokSamArga parigraha rahita hai, vastra rahita hai aura pANipAtratArUpa hai isa prakAra mokSamArgakA svarUpa sunakara jo zraddhAna hotA hai vaha mArgaja samyaktva hai| tiraseTha zalAkA puruSoMkA 1 samupAkarot ma0, kha0 !
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitama parva 473 zraddhA sadyaH samutpannA sopadezasamudratA' / AcArAkhyAdimAGgoktatapobhedazrutedrutam // 443 // prAdurbhUtA rucistajjaiH sUtrajeti nirUpyate / yA tu bIjapadAdAna' pUrvasUkSmArthajA ruciH // 444 // bIjajAsau padArthAnAM saGkSepokta.yA samudgatA / yA sA sAkSepajA yAnyA tasyA vistArajA tu saa||445 pramANanayanikSepAdhupAyairativistRtaiH / avagAhya parijJAnAsattvasyAGgAdibhASitam // 14 // vAgvistaraparityAgAdupadeSTurmahAmateH / arthamAtra samAdAnasamutthA rucirarthajA // 447 // aGgAGgabAhyasadbhAvabhAvanAtaH samudratA / kSINamohasya yA zraddhA sAvagADheti kathyate // 448 // kevalAvagamAlokitAkhilArthagatA ruciH / paramAdyavagADhA'sau zraddhati paramarSibhiH // 449 // etAsvapi mahAbhAga tava santyadya kAzcana / darzanAdyAgamaproktazuddhaSoDazakAraNaiH // 450 // bhavyo vyastaiH samastaizca nAmAtmIkurute'ntimam / teSu zraddhAdibhiH kaizcidvadhvA tannAmakAraNaiH // 45 // ratnaprabhAM praviSTaH san tatphalaM madhyamAyuSA / bhuktvA nirgatya bhanyAsmin mahApadmAkhyatIrthakRt // 452 // AgAmyutsapiNIkAlasyAdimaH kSemakRtsatAm / tasmAdAsamabhavyo'si mA bhaiSIH saMsRteriti // 453 // svasya ratnaprabhAvApleviSaNNaH zreNikaH punH| aprAkSIddhIdhanAnyo'pi pure'sminpuNyadhAmani // 454 // kimastyadhogatiM yAsyannityato munirAdizat / kAlasaukarikasyAtra zubhAyAzca pravezanam // 455 // asti dvijatanUjAyAstatkutazcenizamyatAm / kAlasaukariko'traiva pure nIcakule bhRzam // 456 // bhavasthitivazAbaddhanarAyuH pApakarmaNA / saptakRravo'dhunA jAtismaro bhUtvaivamasmarat // 457 // purANa sunanese jo zIghra hI zraddhA utpanna ho jAtI hai vaha upadezottha samyagdarzana hai| AcArAGga Adi zAstroMmeM kahe hue tapake bheda sunanese jo zIghra hI zraddhA utpanna hotI hai vaha sUtraja samyagdarzana kahalAtA hai| bIjapadoMke grahaNa pUrvaka sUkSmapadArthoMse jo zraddhA hotI hai use bIjaja samyagdarzana kahate haiN| padArthoMke saMkSepa kathanase jo zraddhA hotI hai vaha saMkSepaja samyagdarzana hai, jo vistArase mANa naya vikSepa Adi upAyoMke dvArA avagAhanakara aGga pUrva dimeM kahe hae tattvoMkI zraddhA hotI hai vaha vistAraja samyagdarzana kahalAtA hai / vacanoMkA vistAra chor3akara mahAbuddhimAna upadezakase jo kevala arthamAtrakA grahaNa honese zraddhA utpanna hotI hai vaha arthaja samyagdarzana hai / jisakA mohanIya karma kSINa ho gayA hai aise manuSyako aGga tathA aGgabAhya granthoMkI bhAvanAse jo zraddhA utpanna hotI hai vaha avagAr3ha samyagdarzana kahalAtA hai // 441-448 // kevalajJAnake dvArA dekhe hue samasta padArthoMkI jo zraddhA hotI hai use paramAvagADha samyagdarzana kahate haiM aisA paramarSiyoMne kahA hai / / 446 // he mahAbhAga ! ina zraddhAoMmeMse Aja tere kitanI hI zraddhAe~-samyagdarzana vidyamAna haiN| inake sivAya AgamameM jina darzana-vizuddhi Adi zuddha solaha kAraNa bhAvanAoMkA varNana kiyA gayA hai una sabhIse athavA yathA sambhava prApta huI pRthak-pRthak kucha bhAvanAoMse bhavya jIva tIrthaMkara nAmakarmakA bandha karatA hai| unameMse darzanavizuddhi Adi kitane hI kAraNoMse tU tIrthaMkara nAmakarmakA bandhakara ratnaprabhA nAmaka pahilI pRthivImeM praveza karegA, madhyama Ayuse vahA~kA phala bhogakara nikalegA aura tadanantara he bhavya ! tU isI bharatakSetrameM AgAmo utsarpiNI kAlameM sajjanoMkA kalyANa karanevAlA mahApadma nAmakA pahalA tIrthaMkara hogaa| tU nikaTa bhavya hai ataH saMsArase bhaya mata kara // 450-353 // tadanantara apane Apako rajaprabhA pRthivIkI prApti sunakara jise kheda ho rahA hai aise rAjA zreNikane phira pUchA ki he buddhirUpI dhanako dhAraNa karanevAle gurudeva ! puNyake ghara svarUpa isa nagarameM mere sivAya aura bhI kyA koI naraka jAnevAlA hai ? uttarameM gaNadhara bhagavAn kahane lage ki hA~, isa nagarameM kAlasaukarika aura brAhmaNakI putrI zubhAkA bhI narakameM praveza hogaa| unakA narakameM praveza kyoM hogA? yadi yaha jAnanA cAhatA hai to suna maiM kahatA huuN| kAlasaukarika isI nagarameM nIca kulameM utpanna huA thaa| vaha yadyapi pahale bahata pApI thA to bhI usane bhavasthitike vazase sAta bAra manuSya AyukA bandha kiyA thaa| abakI bAra use jAtismaraNa huA hai jisase vaha sadA aisA vicAra karatA rahatA hai 1 samudbhavA la0 / 2 pUrvA kh0,50| 3 arthamAtraM samAdAya ma0la / arthamAtrasamAdhAna iti kvacit /
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam puNyapApaphalenAsti sambandho yadi dehinAm / mayA kathamivAlambi manuSya bhavasambhavaH // 458 // tataH purNya na pApaM vA yatheSTaM vartanaM sukham / iti kRtvAnu nizzaGkaM pApI hiMsAdipaJcakam // 459 // mAMsAdyAhArasaMsako vahArambhaparigrahaiH ' / anubaddho'pi baddhvAyurnArakaM paramAvadhi // 460 // tena yAsyatyasau pRthvIM saptamIM ghoraduHkhadAm / zubhA coprAnubhAgotthastrIvedodaya bhAvitA // 461 // pravRddharAgamadveSapaizunyAdipradUSitA / guNazIlasadAcArAn zrutvAlokya ca kopinI // 462 // saGkuzena sadAbaddhanarakAyustanucyutau / tamaHprabhAmahAduHkhabhAginIyaM bhaviSyati // 463 // iti tadvacanaprAnte praNipatya munIzvaram / kumAro'pyabhayo'pRcchatsvabhavAntarasantatim // 464 // tadanugrahabuddhayaivamAhAsau bhavyavatsalaH / ito'bhavattRtIye'tra bhave bhavyo'pi sansudhIH # // 465 // kazcidviprasuto vedAbhyAsahetoH paribhraman / dezAntarANi pASaNDidevatAtIrthajAtibhiH / / 466 / lokena ca vimuhyAkulI bhUtastatprazaMsanam / tadAcaritamapyuccairanutiSThanayecchayA / / 467 / / kenacitpathikenAmA jainena pathi sa vrajan / pASANarAzisaMlakSya bhUtAdhiSThitabhUruhaH // 468 // samIpaM prApya bhaktayAto daivametaditi "mam / parItya prANamaddRSTvA tacceSTAM zrAvakaH smitI // 469 // tasyAvamatividhyartha taddumAdAcapallavaiH / parimRjya svapAdAktadhUliM te pazya devatA / / 470 // nAhatAnAM vidhAtAya samarthetyavadadvijam / vipreNAnu tathaivAstu ko doSastava devatAm // 471 / / paribhUtipadaM neSyAmyupAdhyAyastvamatra me / ityuktastena tasmAtsa pradezAntaramAptavAn / / 472 // / / 454-457 / / ki yadi puNya-pApake phalake sAtha jIvoMkA sambandha rahatA hai to phira mujha jaise pApIko manuSya-bhava kaise mila gayA ? isalie jAna par3atA hai ki napuNya hai aura na pApa hai - icchAnusAra pravRtti karanA hI sukha hai| aisA vicArakara vaha pApI niHzaGka ho hiMsAdi pA~coM pApa karane lagA hai, mAMsa Adi khAnemeM Asakta ho gayA hai aura bahuta Arambha tathA parigrahoMke kAraNa narakakI utkRSTa AyukA bandha bhI kara cukA hai| aba vaha marakara bhayaMkara duHkha denevAlI sAtavIM pRthivI meM jaavegaa| isI prakAra zubhA bhI tIvra anubhAgajanya strIvedake udayase yukta hai, atizaya bar3he hue rAgadveSa paizunya Adi doSoMse atyanta dUSita haiM, guNa zIla tathA sadAcArakI bAta sunakara aura dekhakara bahuta krodha karatI hai| nirantara saMkleza pariNAma rakhanese vaha narakAyukA bandha kara cukI hai.. aura zarIra chUTanepara tamaHprabhA pRthivI sambandhI ghora duHkha bhogegI / / 458 - 463 / / isa prakAra gaNadhara ke vacana samApta honepara abhayakumArane uThakara unheM namaskAra kiyA aura apane bhavAntaroMkA samUha pUchA / / 464 // 474 bhavya jIvoM para sneha rakhanevAle gaNadhara bhagavAn, abhaya kumArakA upakAra karanekI bhAvanA se isa prakAra kahane lage ki tU isa bhavase tIsare bhavameM koI brAhmaNakA putra thA aura bhavya honepara bhI durbuddhi thA / vaha veda par3haneke lie aneka dezoM meM ghUmatA phiratA thA, pASaNDimUDhatA, devamUDhatA, tIrthamUDhatA, jAtimUDhatA aura lokamUDhatAse mohita ho vyAkula rahatA thA, unhIM ke dvArA kiye hue kAryoMkI bahuta prazaMsA karatA thA aura puNya prAptikI icchA se unhIMke dvArA kiye hue kAryoM kA svayaM AcaraNa karatA thA / / 465-467 / / eka bAra vaha kisI jainI pathikake sAtha mArga meM kahIM jA rahA thA / mArga meM pattharoMke Dherake samIpa dikhAI dene vAlA bhUtoM kA nivAsasthAna svarUpa eka vRkSa thA / usake samIpa jAkara aura use apanA deva samajhakara brAhmaNa-putra ne usa vRkSakI pradakSiNA dI tathA use namaskAra kiyaa| usakI isa ceSTAko dekhakara zrAvaka ha~sane lagA tathA usakA anAdara karane ke lie usane usa vRkSa ke kucha patte tor3akara unase apane pairoMkI dhUli jhAr3a lI aura brAhmaNase kahA ki dekha terA devatA jainiyoM kA kucha bhI vidhAta karane meM samartha nahIM hai / isake uttara meM brAhmaNane kahA ki acchA aisA hI sahI, kyA doSa hai ? maiM bhI tumhAre devatAkA tiraskAra kara lUMgA, isa viSayameM tuma mere guru hI shii| isa prakAra kahakara ve donoM phira sAtha calane lage aura kisI eka 1 parigrahaH la0 / 2 anubaddho'sti la0 / 3 ito bhavAttRtIye'tra la0 / 4 kudhIH la0 / 5 drutam la0 /
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitama parva zrAvakaH kapiromAkhyavallIjAla samIkSya me / daivametaditi vyaktamuktvA bhaktyA parItya tat // 473 // praNamya sthitavAn vipro'pyAviSkRtaruSAjJakaH' / karAbhyAM tatsamucchindan vimRdnaMzca smnttH||47|| tatkRtAsahyakaNDUyAvizeSeNAtibAdhitaH / etatsannihitaM daivaM tvadIyamiti bhItavAn // 475 // sahAso vidyate nAnyadvidhA tu sukhaduHkhayoH / prANinAM prAktanaM karma muktvAsminmUla kAraNam // 476 // zreyo'vAptaM tato yatnaM tapodAnAdikarmabhiH / kuru tvaM matimanmaulAM hitvA devanibandhanam // 477 // devAH khalu sahAyatvaM yAnti puNyavatAM nRNAm / na te kiJcitkarAH puNyavilaye bhRtyasannibhAH // 478 // ityuktvAstadvijodbhutadaivamUDhyastataH kramAt / zrAvakastena vipreNa gaGgAtIraM samAgamat // 479 // bubhukSustanna vipro'sau maNigaGgAkhyamuttamam / tIrthametaditi snAtvA tIrthamUDhaM samAgamat // 480 // athAsmai bhoktukAmAya bhuktvA sa zrAvakaH svayam / svocchiSTaM surasindhvambumizritaM pAvanaM tvayA // 48 // bhoktavyamiti viprAya dadau jJApayituM hitam / tadRSTAhaM kathaM bhule tavocchiSTaM viziSTatAm // 482 // kiM na vesi mamaivaM tvaM vakteti sa tamabravIt / kathaM tIrthajalaM pApamalApanayane kSamam // 183 // yadyadyocchiSTadoSaJcannApanetuM samIhate / tato nirhetukAmetAM pratyeyAM mugdhacetasAm // 484 // tyaja durvAsanAM pApaM prakSAlyamiti vAriNA / tathaiva cerApodAnAdhanuSThAnena kiM vRthA // 485 // tenaiva pApaM prakSAlyaM sarvatra sulabhaM jalam / mithyAtvAdicatuSkeNa badhyate pApamUrjitam // 486 // samyaktvAdicatuSkeNa puNya prAnte ca nivRtiH / etajjainezvaraM tatvaM gRhANetyavadatpunaH // 487 // sthAnameM jA phuNce| vahA~ kareMcakI latAoMkA samUha dekhakara zrAvakane kahA ki 'yaha hamArA devatA hai| yaha kahakara zrAvakane usa latA-samUhakI bhaktise pradakSiNA kI, namaskAra kiyA aura yaha sabakara vaha vahIM khar3A ho gyaa| ajJAnI brAhmaNane kupita hokara donoM hAthoMse usa latAsamUhake patte tor3a liye tathA unheM masalakara unakA raGga saba zarIrameM lagA liyaa| lagAte dera nahIM huI ki vaha, usa dvArA utpanna huI asahya khujalIkI bhArI pIr3Ase duHkhI hone lagA tathA Darakara zrAvakase kahane lagA ki isameM avazya hI tumhArA deva rahatA hai / / 468-475 // brAhmaNa-putrakI bAta suna, zrAvaka ha~satA huA kahane lagA ki jIvoMko jo sukha-duHkha hotA hai usameM unake pUrvakRta karmako chor3akara aura kucha mUla kAraNa nahIM hai / / 476 / / isalie tU tapa dAna Adi satkAryoMke dvArA puNya prApta karanekA prayatna kara aura he buddhiman ! isa devaviSayaka mUr3hatAko chor3a de| nizcayase devatA puNyAtmA manuSyoMkI hI sahAyatA karate haiM ve bhRtyake samAna haiM aura puNya kSINa ho jAnepara kisIkA kucha bhI nahIM kara sakate haiM // 477-478 / isa prakAra kahakara zrAvakane usa brAhmaNakI devanUDhatA dUra kara dii| tadanantara anukramase usa brAhmaNake sAtha calatA huA zrAvaka gaGgA nadIke kinAre pahu~cA // 476 // bhUkha laganepara usa brAhmaNane 'yaha maNigaGgA nAmakA uttama tIrtha hai' yaha samajhakara vahA~ snAna kiyA aura isa taraha vaha tIrthamUDhatAko prApta huA // 480 // tadanantara jaba vaha brAhmaNa bhojana karanekI icchA karane lagA taba usa zrAvakane pahale svayaM bhojanakara apanI jUThanameM gaGgAkA jala milA diyA aura hitakA upadeza deneke lie yaha kahate hue use diyA ki 'yaha pavitra hai tuma khaao'| yaha dekha brAhmaNane kahA ki 'maiM tumhArI jUThana kaise khAU~ ? kyA tuma merI vizeSatA nahIM jAnate ? brAhmaNakI bAta sunakara zrAvaka kahane lagA ki tIrthajala yadi Aja jUThanakA doSa dUra karanemeM samartha nahIM hai to phira pApa rUpa malako dUra haTAnemeM samartha kaise ho sakatA hai ? isalie tU akAraNa tathA mUrkha janoMke dvArA vizvAsa karane yogya isa mithyA vAsanAko chor3a de ki jalake dvArA pApa dhoyA jA sakatA hai| yadi jalake dvArA pApa dhoye jAne lage to phira vyartha hI tapa tathA dAna Adike karanese kyA lAbha hai ? // 481-485 / / jala saba jagaha sulabha hai ataH usIke dvArA pApa dho DAlanA caahiye| yathArthameM bAta yaha hai ki mithyAtva, avirati, pramAda tathA kaSAya ina cArake dvArA tIvra pApakA bandha hotA hai aura samyaktva, 1 ruSotyukaH la0 / 2 mUda ityapi kvacit / 3 take kiJcitkarAH puNyavalaye ka0 / 4 pradhyeyAM la..
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 mahApurANe uttarapurANA zrutvA tadvacanaM viprastIrthamaubyaM nirAkarot / atha tatraiva paJcAgnimadhye'nyairdussahaM tapaH // 488 // kurvatastApasasyoH prajvaladvatisaMhatau / vyaJjayanprANinAM ghAtaM SaDbhedAnAmanAratam // 489 // tasya pASaNDamauDhyazca yuktibhiH sa nirAkRta / gomAMsabhakSaNAgamyAgamAyaiH patitekSaNAt // 490 // varNAkRtyAdibhedAnAM dehe'sminnapyadarzanAt / brAhmaNyAdiSu zUdrAdyairgarbhAdhAnapradarzanAt // 491 // nAsti jAtikRto bhedo manuSyANAM gavAra / AkRtigrahaNAsasmAdanyathA parikalpyate // 492 // jAtigotrAdikarmANi zukladhyAnasya hetavaH / yeSu te syunAyo varNAH zeSAH zUdrAH prakIrtitAH // 493 // acchedo muktiyogyAyA videhe jAtisantataH / taddhatunAmagotrAbyajIvAvicchinnasambhavAt // 494 / / zeSayostu caturthe syAtkAle tajAtisantatiH / evaM varNavibhAgaH syAnmanuSyeSu jinAgame // 495 // ityAdihetubhirjAtimaulyamasya nirAkarot / vaTe'smin khalu virezo vasatItyevamAdikam // 496 // vAkyaM zraddhAya tadyogyamAcaranto mhiibhujH| kiM na jAnanti lokasya mArgoyaM prathito mahAn // 497 // na tyaktuM zakya ityAdi na grAhyaM laukikaM vacaH / AptoktAgamabAhyatvAnmattonmattakavAkyavat // 498 // iti tallokamauvyaJca nirAsthadaya so'bravIt / AptoktAgamavaimukhyAditi heturna mAM prati // 499 // sADyAdyAptapravAdAnAM pauruSeyatvadoSataH / dUSitAH puruSAH sarve bADhaM rAgAdyavidyayA // 50 // jJAna, cAritra tathA tapa ina cArake dvArA puNyakA bandha hotA hai| aura antameM inhIMse mokSa prApta hotA hai| yaha jinendra devakA tattva hai-mUla upadeza hai, ise tU grahaNa kara / aisA usa zrAvakane brAhmaNase kahA / / 486-487 // zrAvakake ukta vacana sunakara brAhmaNane tIrthamUr3hatA chor3a dii| tadanantara vahIM eka tApasa, paJcAgniyoMke madhyameM anya logoMke dvArA duHsaha-kaThina tapa kara rahA thaa| vahA~ jalatI huI agnike bIca meM chaha kAyake jIvoMkA jo nirantara ghAta hotA thA use dikhalAkara zrAvakane yuktiyoMke dvArA usa brAhmaNakI pANDimUr3hatA bhI dUra kara dii| tadanantara jAtimUr3hatA dUra karaneke lie vaha zrAvaka kahane lagA ki gomAMsa bhakSaNa aura agamyastrIsevana Adiseloga patita ho jAte haiM yaha dekhA jAtA hai, isa zarIrameM varNa tathA AkRtikI apekSA kucha bhI bheda dekhanemeM nahIM AtA aura brAhmaNI AdimeM zUdra Adike dvArA garbhadhAraNa kiyA jAnA dekhA jAtA hai isalie jAna par3atA hai ki manuSyoMmeM gAya aura ghor3eke samAna jAti kRta kucha bhI bheda nahIM hai yadi AkRtimeM kucha bheda hotA to jAtikRta bheda mAnA jAtA parantu brAhmaNa-kSatriya-vaizya aura zUdrameM AkRti bheda nahIM hai ataH unameM jAtikI kalpanA karanA anyathA hai| jinakI jAti tathA gotra Adi karma zukladhyAnake kAraNa haiM ve trivarNa kahalAte haiM aura bAkI zUdra kahe gaye haiN| videha kSetrameM mokSa jAneke yogya jAtikA kI viccheda nahIM hotA kyoMki vahIM usa jAtimeM kAraNabhUta nAma aura gotrase sahita jIvoMkI nirantara utpatti hotI rahatI hai parantu bharata aura airAvata kSetrameM caturthakAlameM hI jAtikI paramparA calatI hai anya kAloMmeM nhiiN| jinAgamameM manuSyoMkA varNavibhAga isa prakAra batalAyA gayA hai||488-465|| ityAdi hetuoMke dvArA zrAvakane brAhmaNakI jAtimUr3hatA dUra kara dii| isa vaTavRkSapara kubera rahatA hai' ityAdi vAkyoMkA vizvAsakara rAjA loga jo usake yogya AcaraNa karate haiM, usakI pUjA Adi karate haiM so kyA kucha jAnate nahIM hai| kucha sacAI hogI tabhI to aisA karate haiN| yaha lokakA mArga bahuta bar3A prasiddha mArga hai ise chor3A nahIM jA sakatA-lokameM jo rUr3hiyA~ calI A rahI haiM unheM chor3anA nahIM cAhiye ityAdi laukika janoMke vacana, prApta bhagavAnke dvArA kahe isa aAgamase bAhya honeke kAraNa nazese masta athavA pAgala manuSyake vacanoMke samAna grAhya nahIM haiM // 466-468 // isa prakAra zrAvakane usa brAhmaNakI lokamUr3hatA bhI dUra kara dii| tadanantara brAhmaNane zrAvakase kahA ki tumane jo hetu diyA hai ki prApta bhagavAnake dvArA kahe hue Agamase bAhya honeke kAraNa laukika vacana grAhya nahIM haiM so tumhArA yaha hetu mere prati lAgU nahIM hotA ki sAMkhya Adi AptajanoMke jo bhI Agama vidyamAna haiM ve pauruSeyatva doSase pramANabhata nahIM 1 luhi rUpam / 2 madonmattaka la0 / 3 nirastudaya l*|
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitamaM parva ityanAlocitArthasya vacastenaiti sAratAm / yato rAgAdyavidyAnAM kvacinnirmUlasaMkSayaH // 50 // sarvajJasya virAgasya prayogaH sAdhana prati / kriyate yuktivAdAnusAriNo viduSastava // 5.2 // kacidAtyantikI pusi yAnti sArdhamavidyayA / rAgAdayastirobhUtiM tAratamyAvalokanAt // 503 // sAmagrIsanidhAnena kanakAzmakalaGkavat / tatrAthAvanna jAyeta tAratamyaJca no bhavet // 504 // dRSTestadastu cenmUlahAniH kena nivAryate / sarvazAstra kalAbhijJe sarvajJoktirjinoditA // 505 // mukhyasarvajJasaMsiddhiM gauNatvAtsAdhayediyam / caitre siMhAbhidhAnena mukhyasiMhasya siddhivat // 506 // na mA prati prayogo'yaM muktihetonirAkRteH / avasthAdezakAlAdibhedAginAsu zaktisu // 507 // bhAvAnAmanumAnena pratItiratidurlabhA / yatnena sAdhito'pyarthaH kuzalairanumAtRbhiH // 508 // abhiyuktatarairanyairanyathA kriyate yataH / hastasparzAdivAndhasya viSame pathi dhAvataH // 509 // anumAnapradhAnasya vinipAto na durlabhaH / iti cedvina naitena gRhyate mahatAM manaH // 510 // hetuvAdo'pramANaM grathAzrutirakRtrimA / itIdaM satyamevaM kiM kRtrimA atirityapi // 511 // vAkprayogo na tathyaH syaaddhtvbhaavaavishesstH| mRtvA zIrvApi taddhatureSitavyastvayApi saH // 512 // iSTa tasminmayAbhISTo vizvavitkiM na sidhyati / tatastatproktasUktena viruddha neSyate budhaiH // 513 // haiN| puruSakRta racanA honese prAhya nahIM haiN| yathArthameM saMsArameM jitane puruSa haiM ve sabhI rAgAdi avidyAse dRSita haiM ataH unake dvArA banAye hue Agama pramANa kaise ho sakate haiM ? // 466-500 / isake uttarameM zrAvakane kahA ki caki tumane padArthakA acchI taraha vicAra nahIM kiyA hai isalie tumhAre vacana sAratAko prApta nahIM haiM-ThIka nahIM haiN| tumane jo kahA hai ki saMsArake sabhI puruSa rAgAdi avidyAse dUSita haiM yaha kahanA ThIka nahIM hai kyoMki kisI puruSameM rAga Adi avidyAoMkA nirmUla kSaya ho jAnA saMbhava hai| tuma yuktivAdakA anusaraNa karanevAle vidvAn ho ataH tumhAre lie sarvajJavItarAgakI siddhi kA prayoga kiyA jAtA hai // 501-502 // rAgAdika bhAvoM aura avidyAmeM tAratamya dekhA jAtA hai ataH kisI puruSameM avidyAke sAtha-sAtha rAgAdika bhAva sarvathA abhAvako prApta ho jAte haiN| jisa prakAra sAmagrI milanese suvarNa pASANakI kITa kAlimA Adi doSa dUra ho jAte haiM usI prakAra tapazcaraNa Adi sAmagrI milanepara puruSake rAgAdika doSa bhI dUra ho sakate haiN| yadi aisA nahIM mAnA jAya to unameM tAratamya-hInAdhikapanA bhI siddha nahIM ho sakegA parantu tAratamya dekhA jAtA hai isalie rAgAdi doSoMkI nirmUla hAniko kauna roka sakatA hai| samasta zAstroM aura kalAoMke jAnane vAle manuSyako loga sarvajJa kaha dete haiM so unakI yaha sarvajJakI gauNa yukti hI mukhya sarvajJako siddha kara detI hai jisa prakAra ki caitra nAmaka kisI puruSako siMha kaha denese mukhya siMhakI siddhi ho jAtI hai|503-506|| 'kadAcit yaha kahA jAya ki sarvajJa siddha karanekA yaha prayoga mere lie nahIM ho sakatA kyoMki Apane jo mokSakA kAraNa batalAyA hai usakA nirAkaraNa kiyA jA cukA hai| avasthA deza-kAla Adike bhedase zaktiyA~ bhinna-bhinna prakArakI haiM isalie rAgAdi doSoMkI hInAdhikatA to saMbhava hai parantu unakA sarvathA abhAva saMbhava nahIM hai| anumAnake dvArA bhAvoMkI pratIti karanA atyanta durlabha hai kyoMki bar3e kuzala anumAtA yana pUrvaka jisa padArthako siddha karate haiM anyapravAdiyoMkI orase vaha padArtha anyathA siddha kara diyA jAtA hai| jisa prakAra kevala hAthake sparzase viSaya-mArgameM daur3ane vAle andhe manuSyakA mArgameM par3ajAnA durlabha nahIM hai usIprakAra anumAnako pradhAna mAnakara calane vAle puruSakA bhI par3a jAnA durlabha nahIM hai| he vipra ! yadi tuma aisA kahate ho to isase mahApuruSoMkA mana AkarSita nahIM ho sakatA' // 507-510 // isakA bhI kAraNa yaha hai ki yadi hetuvAdako apramANa mAna liyA jAtA hai to jisa prakAra 'veda akRtrima haiM-apauruSeya haiN| ApakA yaha kahanA satya hai to usI prakAra 'veda kRtrima haiM-pauruSeya haiN| hamArA yaha kahanA bhI satya hI kyoM nahIM honA cAhiye ? hetuke abhAvakI bAta kaho to vaha donoM ora samAna hai| isa prakAra mara-sar3a kara bhI Apako hetuvAda svIkRta karanA hI par3egA aura jaba Apa isa taraha hetuvAda svIkRta kara lete hai taba mere dvArA
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam viprastvaM SaTpramAvAdI na cArvAko na mAM prati / prayogo'nabhyupetatvAdityuktirghaTate na te // 514 // sAdhyasAdhanasambandho hetuzcAdhyakSagocaraH / uhAdvayAptiH kathaM na syAtprayogasvAM prati pramA // 515 // kAcitkavyabhicArAccapratyakSe'pi na so'sti kim / nAnumAnaM prametyArya mucyatAmayamAgrahaH // 516 // pratyakSamavisaMvAdi pramANamiti cetkutaH / anumAne'pi tanneSTamaniSTa kiM kSitIzibhiH // 517 // astu sAhvayAdivAdAnAmaprAmANyaM virodhataH / dRSTena tena saMvAdasiddhervAdasya nArhataH // 518 // ityAhatoktaM tattathyaM zrutvA sarva dvijAtmajaH / tvadgahIto mamApyastu dharmo'dya prabhRtIti sH||519|| tadAjJayA'grahIdharma nirmalaM jinabhASitam / saddaco hitamante syAdAturAyeva bheSajam // 520 // " atha tau saha gcchntaavttviighnaantre| pApodayAtparibhraSTamArgo diGmUDhatAGgatau // 521 // dezako'sti na mArgasya vanametadamAnuSam / nAsti kazcidupAyo'tra vihAya jinabhASitam // 522 // paricchedo hi pANDityaM shuursyaahaardehyoH| iti sannyasya saddhyAnenAsInaM zrAvaka dvijaH // 523 // vilokya svayamapyetadupadezena 'zuddhadhIH / sthitvA tathaiva samprAptasamAdhirjIvitAvadhau // 524 // saudharmakalpe devo'bhUdbhaktvA tatrAmaraM sukham / svAyurante svapuNyena zreNikasya mahIpateH // 525 // abhISTa sarvajJa kyA siddha nahI ho jAtA hai ? avazya siddha ho jAtA hai / isalie vidvAn loga sarvajJa bhagavAnke dvArA kahe hue vacanoMke viruddha koI bAta svIkRta nahIM karate haiM / / 511-513 // isake sivAya eka bAta yaha bhI vicAraNIya hai ki he priya ! tuma pratyakSa, anumAna, zabda, upamAna, arthApatti aura prabhAva ina chaha pramANoMko mAnane vAle mImAMsaka ho, kevala pratyakSako mAnane vAle cArvAka nahIM ho ataH tumhArA mere prati yaha kahA jAnA ki anumAnakA prayoga mujhe svIkRta nahIM hai| saMgata nahIM baiThatA / / 514 // sAdhya-sAdhanake sambandhako hetu kahate haiM vaha pratyakSakA viSaya hai aura avinAbhAva sambandhase usakI vyAptikA jJAna hotA hai phira Apa anumAnako pramANa kyoM nahIM mAnate ? // 515 // yadi yaha kahA jAya ki anumAnameM kadAcit vyabhicAra (doSa) dekhA jAtA hai to yaha vyabhicAra kyA pratyakSameM bhI nahIM hotA ? avazya hotA hai| isalie he Arya ! 'anumAna pramANa nahIM haiN| yaha Agraha chor3iye / / 516 // yadi yaha kahA jAya ki pratyakSa visaMvAdarahita hai isalie pramANabhUta hai to anumAnameM bhI to visaMvAdakAabhAva rahatA hai use bhI pramANa kyoM nahIM mAnate ho| yuktikI samAnatA rahate hue ekako pramANa mAnA jAya aura dUsareko apramANa mAnA jAya yadi yahI ApakA pakSa hai to phira rAjAoMkI kyA AvazyakatA? athavA sAMkhya Adi darzanoMmeM aprAmANikatA bhale hI rahe kyoMki unameM virodha dekhA jAtA hai parantu arahanta bhagavAnke darzanameM aprAmANikatA nahIM ho sakatI kyoMki pratyakSa pramANase usakA saMvAda dekhA jAtA hai| isa prakAra sAthake jainI-zrAvakake dvArA kahe hae samasta yathArtha tattavako sanakara brAhmaNane kahA ki jisa dharmako Apane grahaNa kiyA hai vahI dharma Ajase merA bhI ho // 5.17-513 // zrAvakakI AjJAse usa brAhmaNane jinendra bhagavAnke dvArA kahA huA nirmala dharma grahaNa kara liyA so ThIka hI hai kyoMki jisa prakAra auSadhi, bImAra manuSyakA hita karatI hai usI prakAra sajana puruSake vacana bhI antameM hita hI karate haiM / / 520 // athAnantara ve donoM hI sAtha-sAtha jAte hue kisI saghana aTavIke bIcameM pApake udayase mArga bhUla kara dizAbhrAnta ho gaye / / 521 / / usa samaya zrAvakane vicAra kiyA ki cU~ ki yaha vana manuSya rahita hai ataH vahA~ koI mArgakA batalAnevAlA nahIM hai| isa samaya jinendra bhagavAnke dvArA kahe hue upAyako chor3akara aura koI upAya nahIM hai| aisI dazAmeM AhAra tathA zarIrakA tyAga kara denA hI zUravIrakI paNDitAI hai| aisA vicAra kara vaha saMnyAsakI / uttamadhyAnake lie baiTha gayA / zrAvakako baiThA dekha usake upadezase jisakI buddhi nirmala ho gaI hai aisA brAhmaNa bhI samAdhikA niyama lekara usI prakAra baiTha gyaa| Ayu pUrNa hone para vaha brAhmaNa 1 yuddhadhIH kha0, ga0, p.|
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitama parva 476 abhayAkhyaH suto dhImAnajaniSThAstvamIdRzaH / ataH paraM tapaH kRtvA jinairdvAdazavoditam // 526 // avApyasi padaM muktarityasau cAvabudhya tat / abhivandya jinaM rAjJA saha tuSTo'vizatpuram // 527 // athAnyedharmahArAjaH zroNikaH sadasi sthitaH / abhayaM sarvazAstrajJaM kumAraM varavAgminam // 528 // tanmAhAtmyaprakAzArtha tattvaM papraccha vastunaH / so'pyAsanavineyatvAdvastuyAthAtmyadaziMdhIH // 529 / / svadvijotsapibhAbhAravibhAsitasabhAntaraH / evaM nirUpayAmAsa spaSTamRSTeSTagIrguNaH / / 530 // yasya jIvAdibhAvAnAM yAthAtmyena prakAzanam / taM paNDitaM budhAH prAhuH pare nAmnaiva paNDitAH // 531 / / jIvAdyAH kAlaparyantAH padAthoM jinbhaassitaaH| dravyaparyAyabhedAbhyAM nityAnityasvabhAvakAH // 532 sarvathAtmAditasvAnAM mohAgnityatvakalpane / sarvadravyeSu sambhUtiH pariNAmasya no bhavet // 533 // kSaNikatve padArthAnAM na kriyA kArakaJcana / na phalaJca tathAlokavyavahAravilopanam // 534 // nityatvasyopacAreNa satvAtasya vilopanam / no cenmithyopacAreNa kathaM tathyasya sAdhanam // 535 // dharmadvayopalambhAbhyAM dRSTA'pyarthakriyAM bruvan / bhrAntamanyataraM brUyAdanyasyAprAntatAM kutaH // 536 // ekadharmAtmakaM sarva vAgchato'JcitavAdinaH / sAmAnyetarasambhUtau kutaH saMzayanirNayau // 537 / / pratIyamAnajJAnAbhidhAnAsatyAbhidhAyinaH / tayorasatyajJAnAbhidhAnayoH kena satyatA // 538 // saudharma svargameM deva huA aura vahAM devoMke sukha bhoga kara Ayuke antameM apane puNyake udayase yahAM rAjA zreNikake tU abhaya nAmakA aisA buddhimAn putra utpanna huA hai / aAge tU zrI jinendradeSakA kahA huA bAraha prakArakA tapazcaraNa kara muktikA pada prApta kregaa| yaha saba jAnakara abhayakumAra bahuta hI santuSTa huA aura zrIjinendra bhagavAnako namaskAra kara rAjA zreNikake sAtha nagarameM calA gayA // 521-527 // athAnantara kisI eka dina mahArAja zreNika rAjasabhAmeM baiThe hue the vahAM unhoMne samasta zAstroMke jAnane vAle zreSTha vaktA abhaya kumArase usakA mAhAtmya prakaTa karanekI icchAse tattvakA yathArtha svarUpa puuchaa| abhaya kumAra bhI nikaTabhavya honeke kAraNa vastuke yathArtha svarUpako dekhane bAlA thA tathA spaSTa miSTa aura iSTarUpa vANIke guNoMse sahita thA isalie apane dA~tokI phailane vAlI kAntike bhArase sabhAke madhyabhAgako suzobhita karatA huA isa prakAra nirUpaNa karane lagA // 528-530 / / AcAya kahate haiM ki jise jIvAdi padArthoMkA ThIka-ThIka bodha hotA haiM vidvAn loga use hI paNDita kahate haiM bAkI dUsare loga to nAmamAtrake paNDita kahalAte haiM // 531 // abhayakumAra kahane lagA ki jinendra bhagavAnne jIvase lekara kAla paryanta arthAt jIva, puGgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla ye chaha padArtha kahe haiN| ye sabhI padArtha dravyArthika aura paryAyArthika nayake bhedase kramazaH nitya tathA anitya svabhAva vAle haiM // 532 / / yadi jIvAdi padArthoMko ajJAna vaza sarvathA nitya mAna liyA jAve to sabhI dravyoMmeM jo pariNamana dekhA jAtA hai vaha saMbhava nahIM ho sakegA // 533 / isI prakAra yadi sabhI padArthoMko sarvathA kSaNika mAna liyA jAve to na kriyA bana sakegI, na kAraka bana sakegA, na kriyAkA phala siddha ho sakegA aura lena-dena Adi samasta loka-vyavahAra kA sarvathA nAza ho jAvegA // 534 // kadAcit yaha kahA jAya ki upacArase padArtha nitya hai isalie lokavyavahArakA sarvathA nAza nahIM hogA to yaha kahanA bhI ThIka nahIM haiM kyoMki upacArase satya padArthakI siddhi kaise ho sakatI hai ? Akhira upacAra to a..tya hI hai usase satya padArthakA nirNaya honA saMbhava nahIM hai // 535 / / jaba ki nitya-anitya donoM dharmoMse hI padArthakI artha kriyA hotI dekhI jAtI hai taba do dharmomeMse ekako bhrAnta kahane vAlA puruSa dUsare dharmako abhrAnta kisa prakAra kaha sakatA hai ? bhAvArtha-jaba artha kriyAmeM donoM dharma sAdhaka haiM taba dono hIM abhrAnta haiM yaha mAnanA cAhiye / / 536 // jo vAdI samasta padArthoMko eka dharmAtmaka hI mAnate haiM unake matameM sAmAnya tathA vizeSase utpanna hone vAle saMzaya aura nirNaya, sAmAnya aura vizeSa dharmake Azrayase hI utpanna hote haiM isalie jaba padArthako sAmAnya vizeSa-donoM rUpa na mAnakara eka rUpa hI mAnA jAyagA to unakI utpatti asaMbhava ho jAyagI // 537 // padArtha ubhaya dharmAtmaka hai aisA hI jJAna
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 mahApurANe uttarapurANam guNaguNyabhisambandha sambandhAntaravAdinaH / nissambandhAnavasthAbhyupetahAnyanivAraNam // 539 // tatyaktvaikAnsa durvAdagarva sarvajJabhASitam / nityAnityAtmakaM tattvaM pratyetavyaM manISiNA // 540 // 'sarvavitanmatazraddhA samyagdarzanamiSyate / jJAtistatproktavastUnAM samyagjJAnamudAhRtam // 541 // tadAgamopadezena yogatrayaniSedhanam / cAritraM tattrayaM yuktaM mukta vyasya sAdhanam // 542 // sametameva samyaktvajJAnAbhyAM caritaM matam / syAtAM vinApi te tena guNasthAne caturthake // 543 // kAjhena karmaNAM kRtvA saMvaraM nirjarAM parAm / 2prAmotu paramasthAnaM vineyo vizvaka'tataH // 544 // iti sarva manohAriM zrutvA tasya nirUpaNam / vastutatvopadeze'yaM kuzalo'bhayapaNDitaH // 545 // iti sarve samAsInAstanmAhAtmyaM samastuvan / samAtsaryA na cetke vA na stuvanti 4guNAnsatAm // 546 // pRthivIcchandaH dhiyo'sya sahajanmanA kuzalinaH kuzAgrIyatA zratena kRtasaMskRtenizitatAnu cAmyaiva sA / hotA hai aura aisA hI kahane meM AtA hai phira bhI jo use asatya kahatA hai so usake usa asatya jJAna aura asatya abhidhAnameM satyatA kisa kAraNa hotI hai ? bhAvArtha-jisakA pratyakSa anubhava ho rahA hai aura lokavyavahArameM jisakA nirantara kathana hotA dekhA jAtA hai use prativAdI asatya batalAtA hai so usake isa batalAnese satyatA hai isakA nirNaya kisa hetuse hotA hai ? pratI padArthako asatya aura apratIyamAna padArthako satya mAnanA yuktisaMgata nahIM hai||538|| padArthoM meM guNaguNI sambandha vidyamAna hai usake rahate hue bhI jo bAdI samavAya Adi anya sambandhoMkI kalpanA karatA hai usake matameM sambandhakA abhAva honese abhyupeta-svIkRta matakI hAni hotI hai aura anavasthA doSakI anivAyetA AtI hai| bhAvArtha-gaNagaNI sambandhake rahate hA vAdI samavAya Adi anya sambandhoMkI kalpanA karatA hai usase pUchanA hai ki tumhAre dvArA kalpita samavAya Adi sambandhoMkA padArthake sAtha sambandha hai yA nahIM ? yadi nahIM hai to sambandhakA abhAva kahalAyA aura aisA mAnanese 'tumhArA jo svIkRta pakSa hai ki sambandharahita koI padArtha nahIM hai| usa pakSa meM bAdhA AtI hai / isase bacaneke lie yadi yaha mAnate ho ki samavAya Adi sambandhoMkA padArthake sAtha sambandha hai to prazna-hotA hai ki kauna-sA sambandha hai ? isake uttarameM kisI dUsare sambandhakI kalpanA karoge to usa dUsare sambandhake lie tIsare sambandhakI kalpanA karanI par3egI isa taraha anavasthA doSa anivArya ho jaavegaa|| 536 / / isalie buddhimAnoMko ekAnta mithyAvAdakA garva chor3akara sarvajJa bhagavAnke dvArA kahA huA nityAnityAtmaka hI padArtha mAnanA cAhie // 540 // sarvajJa aura sarvajJake dvArA kahe hue matameM zraddhA rakhanA samyagdarzana hai, sarvajJake dvArA kahe hue padArthoMkA jAnanA so samyagjJAna hai aura sarvajJapraNIta Agamake kahe anusAra tInoM yogoMkA rokanA samyakcAritra kahalAtA hai| ye tInoM milakara bhavya jIvake mokSake kAraNa mAne gaye haiM // 541-542 // samyakcAritra samyagdarzana aura samyagjJAnase sahita hI hotA hai parantu samyagdarzana aura samyagjJAna caturthaguNasthAnameM samyakcAritrake vinA bhI hote haiM // 543 / / isalie samyagdRSTi bhavya jIvako samasta karmoMkA utkRSTa saMvara aura utkRSTa nirjarA kara mokSa rUpa paramasthAna prApta karanA cAhiye / / 544 / / isa prakAra manako haraNa karane vAlA, abhayakumArakA samasta nirUpaNa sunakara sabhAmeM baiThe hue saba loga kahane lage ki yaha abhayakumAra, vastutattvakA upadeza denemeM bahuta hI kuzala paNDita hai| isa taraha sabhI logoMne usake mAhAtmyakI stuti kI so ThIka hI hai kyoMki IrSyA rahita aise kauna manuSya haiM jo sajjanoMke guNoMkI stuti nahIM karate ? // 545-546 / / isa buddhimAnkI buddhi janmase hI kuzAgra thI phira zAstrake saMskAra aura bhI teja hokara anokhI ho gaI 1 sarvavit tanmate zraddhA ka0, kha0, ga0, gha0 / 2 prApnoti ityapi kvacit / 3 prarUpaNam ityapi kvacit / 4 guNAtmatAm la0 /
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuHsaptatitamaM parva tataH sa nikhilA sabhAmabhayapaNDito vAgguNa rupAyanipuNeSu labdhavijayadhvajo'raayat // 547 // mAlinIcchandaH basa suviditatattvaH zrAvakaH kAyamajJaH sphuritaduritadUrArUDhamaulyaiDhIyAn / amaraparivRDhatvaM prApya tasyopadezA dabhayavibhurabhUtsatsaGgamaH kiM na kuryAt // 548 // zArdUlavikrIDitam syAdIstatvavimarzinI kRtadhiyaH zraddhAnuviddhA tayA hitvA heyamupeyamApya vicaran vicchidya bandhAstataH / satkarmANi ca santataM bahuguNaM saMsAvapan santataH prAntaM prApya bhvedivaabhyvibhunirvaannsaukhyaalyH|| 549 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe antimatIrthakara-zreNikAmaya kumAracaritavyAvarNanaM nAma catuHsaptatitama parvaH // 4 // thI isIlie aneka upAyoMmeM nipuNa manuSyoMmeM vijayapatAkA prApta karane vAle usa abhayakumAra paNDitane apane vacanake guNoMse samasta sabhAko prasanna kara diyA thA // 547 / / AcArya kahate haiM ki dekho, kahA~ to acche tattvoMko jAnane vAlA vaha zrAvaka aura kahA~ udayAgata pApakarmake kAraNa bahuta dUrataka bar3hI huI mUr3hatAoMse atyanta dRDha yaha ajJAnI brAhmaNa ? phira bhI usake upadezase devapada pAkara yaha vaibhavazAlI abhayakumAra huA hai so ThIka hI hai kyoMki sajjanoMkA samAgama kyA nahIM karatA hai ? arthAt saba kucha karatA hai // 548 // jisa kuzala puruSakI buddhi tatvoMkA vicAra karane vAlI hai tathA usa buddhike sAtha aTala zraddhA anuviddha hai vaha usa buddhike dvArA chor3ane yogya tatvako chor3akara tathA grahaNa karane yogya tattvako grahaNa kara vicaratA hai| mithyAtva Adi prakRtiyoMkI bandhavyucchitti karatA hai, sattAmeM sthita karmokI nirantara asaMkhyAtaguNI nirjarA karatA hai aura isa taraha saMsArakA anta pAkara abhayakumArake samAna mokSasukhakA sthAna bana jAtA hai / / 546 // isa prakAra bhArSanAmase prasiddha, bhagavadguNabhadrAcArya viracita triSaSThilakSaNa mahApurANake saMgrahameM antima tIrthaMkara vardhamAna svAmI, rAjA zreNika aura abhayakumArake caritakA varNana karane vAlA cauhattaravA~ parva samApta huaa| / 1 prApyate smopadezAt Jain Education Intern a l
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitamaM parva athAnyedyaH samAsIna gaNendra vipulAcale / zreNikaH prINitAzeSabhayaM sugyakatejasam // 1 // gaNinyAzcandanAryAyAH sambandhamiha janmanaH / anvayuGaka gaNI vaivamAhAhitamahariMkaH // 2 // . sindhvAkhyaviSaye bhUbhRvaizAlI nagare'bhavat / ceTakAkhyo'tiviNyAto vinItaH prmaahNtH||3|| tasya devI subhadrAkhyA tayoH putrA dazAbhavan / dhanAkhyau darAbhavAmtAvupendro'nyaH sudarAvA // 4 // siMhabhadraH sukambhojo'kampanaH sapataGgakaH / prabhAnaH prabhAsa dharmA iva sunirmakAH // 5 // saptadhayo vA puNyazca uyAyasI priykaarinnii| tato mRgAvatI pacAsuprabhA prabhAvatI // // celinI paJcamI jyeSThA SaSThI cAnsyA cacandanA / videhaviSaye kuNDasamjhAyo puri bhUpatiH // 7 // nAyo nAthakulasyaikaH siddhArthAsyasisidibhAka' / tasya puNyAnubhAvena 'priyAsIspriyakAriNI // 8 // viSaye batsavAsAkhye kauzAmbInagarAdhipaH / somavaMze zatAnIko devyasyAsInmRgAvatI // 9 // dazArNaviSaye rAjA hemakacchapurAdhipaH / sUryavaMzAmbare rAjasamo dazaratho'bhavat // 10 // tasyAbhUtsuprabhA devI bhAsvato vA prabhAmalA / kacchAkhyaviSaye rorukAkhyAyAM puri bhUpatiH // 1 // mahAnudayanastasya premdaa'bhuutprbhaavtii| prApa zIlavatIkhyAtiM sA samyakchIladhAraNAt // 12 // gAndhAraviSaye khyAto mahIpAlo mhiipure| yAcitvA satyako jyeSThAmalaTabhvA vayAn vidhIH // 13 // yuvA ragAGgaNe prAptamAnabhAH sa strpH| sadyo damavara prApya tataH saMyamamagrahIt // 15 // athAnantara--kisI dUsare dina samasta bhavya jIvoMko prasanna karanevAle aura prakaTa tejake dhAraka gautama gaNadhara vipulAcaMlapara virAjamAna the| unake samIpa jAkara rAjA zreNikane samasta AryikAoMkI svAminI candanA nAmakI AryikAkI isa janmasambandhI kathA pUchI so aneka bar3I bar3I RddhiyoMko dhAraNa karane vAle gaNadhara deva isa prakAra kahane lage // 1-2 // sindhu nAmaka dezakI vaizAlI nagarImeM ceTaka nAmakA atizaya prasiddha, vinIta aura jinendra deSakA atizaya bhakta rAjA. thaa| usakI rAnIkA nAma subhadrA thaa| una donoMke daza putra hue jo ki dhanadatta, dhanabhadra, upendra, sudatta, siMhabhadra, mukumbhoja, akampana, pataGgaka, prabhaJjana aura prabhAsa nAmase prasiddha the tathA uttama kSamA Adi daza dharmoM ke samAna jAna par3ate the||3-5|| ina putroMke sivAya sAta RddhiyoM ke samAna sAta putriyAM bhI thiiN| jinameM sabase bar3I priyakAriNI thI, usase choTI mugAvatI, usase choTI, suprabhA, usaste choTI prabhAvatI, usase choTI celinI, usase choTI jyeSThA aura sabase choTI candanA thii| videha dezake kuNDanagarameM nAtha vaMzake ziromaNi evaM tInoM siddhiyoMse sampanna rAjA siddhArtha rAjya karate the| puNyake prabhAva se priyakAriNI unhIM kI strI huI thii|| 6-8 / / vatsadezakI kauzAbhbIjagarImeM candravaMzI rAjA zatAnIka rahate the| mRgAvatI nAmakI dUsarI putrI unakI strI huI thI // 6 // dazArNa dezake hemakaccha nAmaka nagarake svAmI rAjA dazaratha the jo ki sUryavaMza rUpI dhAkAzake candramAke samAna jAna par3ate the| sUryakI nirmalaprabhAke samAna sunanA nAmakI tIsarI putrI unakI rAnI huI thI, kacchadezakI rArukA nAmaka nagarIma udayana nAmakA eka bar3A ra prabhAvatI nAmakI cauthI putrI usIkI hRdayavallabhA huI thii| acchI taraha zIlavata dhAraNa karanese isakA dUsarA nAma zIlavatI bhI prasiddha ho gayA thA // 10-12 / / gAndhAra dezake mahIpura nagarameM rAjA satyaka rahatA thaa| usane rAjA ceTakase usakI jyeSThA nAmakI putrIkI yAcanA kI parantu rAjAne nahIM dI isase upsa durbuddhi mUrkhane supita hokara raNAGgaNameM yuddha kiyA parantu yuddhameM vaha hAra gayA jisapte mAnabhaGga honese lajjita honeke kAraNa usane zIghra hI damavara nAmaka munirAjake samIpa jAkara 1 suprabhAtaH la., kacidanyApi ca / 2 svsidibhaakl.|| priyAbhUta k.| 4 pramadA n0|
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitama parva 483 sa ceTakamahArAjaH saMhAdapamalIlikhat' / paTTake saptaputrINAM vizuddhaM zazvadIkSitum // 15 // nirIkSya tatra celinyA rUpasya patitaM manAka / bindumUrau vidhAne'sya nRpe kupitavatyasau // 16 // pUjya dvitirmayA binduH pramRSTaH saMstathApi saH / tathaiva patitastasminbhAvyamakena tArazA // 17 // iti matvAnumAnena punarna tamamAjiSam / ityabravIttadukta na bhUpatiH prItimIyivAn // 18 // sa devArcanavelAyAM jinbimbopknntthke| taspaTTakaM prasAryejyAM nivartayati sarvadA // 19 // kadAcicceTako gatvA sasainyo mAgadhaM puram / rAjA rAjagRhaM bAhmodyAne snAnapurassaram // 20 // jinapratinidhIpUrvamabhyayA'bhyarNapaTTakam / Anarca tadvilokya tvamaprAkSI pArzvavartinaH // 20 // kimetaditi te'vocana rAjJaH saptApi putrikAH / likhitAstAsu kalyANaM catasraH samavApitAH // 22 // tisro nAdyApi dIyante tatra dve prAptayauvane / kaniSThA bAlikA rAjaniti tadvacanazruteH // 23 // 'bhavAn rakta tayozcitrAM mantriNaH samajijJapat / te'pi tatkAryamabhyetya kumAramavadaniti // 24 // ceTakAkhyamahIzasya sutayoranuraktavAn / pitA te yAcyamAno'sau na datte vayasazcyuteH // 25 // idaJcAvazyakartayaM ko'pyupAyo'tra kathyatAm / so'pi mantrivacaH zrutvA taskAryopAyapaNDitaH // 26 // "joSamAdhvamahaM kurve tatsamarthanamityamUn / santoSya mantriNaH so'pi tatsvarUpaM vilAsavat // 27 // paTTake samyagAlikhya voNAcchAca yatnataH / tatpArzvavartinaH sarvAn sviikRtyorkocdaantH|| 28 // dIkSA dhAraNa kara lI / / 13-14 // tadanantara mahArAja ceTakane nahake kAraNa sadA dekhaneke lie paTTakapara apanI sAtoM putriyoM ke uttama citra bnvaaye| celinIke citra meM jA~ghapara eka choTA-sA bindu par3A huA thA use dekhakara rAjA ceTaka banAnevAlapara bahuta kupita hue| citrakArane namratAse uttara diyA ki he pUjya ! citra banAte samaya yahA~ bindu par3a gayA thA maiMne use yadyapi do tIna bAra sApha kiyA parantu vaha phira-phirakara par3atA jAtA thA isalie maiMne anumAnase vicAra kiyA ki yahA~ aisA cihna hogA hii| yaha mAnakara hI maine phira use sApha nahIM kiyA hai| citrakArakI bAta sunakara mahArAja prasanna hue // 15-18 // rAjA ceTaka deva-pUjAke samaya jina-pratimAke samIpa hI apanI putriyoMkA citrapaTa phailAkara sadA pUjA kiyA karate the||| 16 // kisI eka samaya rAjA ceTaka apanI senAke sAtha magadhadezake rAjagRha nagarameM gaye vahA~ unhoMne nagarake bAhya upacanameM DerA diyaa| snAna karaneke bAda unhoMne pahale jina-pratimAoMkI pUjA kI aura usake bAda samIpameM rakhe hue citrapaTa kI pUjA kii| yaha dekhakara tUne samIpavartI logoMse pUchA ki yaha kyA hai? taba una logoMne kahA ki he rAjan ! ye rAjAkI sAtoM putriyoM ke citrapaTa haiM inameMse cAra putriyA~ to vivAhita ho cukI haiM parantu tIna avivAhita haiM unheM yaha abhI de nahIM rahA hai| ina tInameM do to yauvanavatI haiM aura choTI abhI bAlikA hai ! logoMke ukta vacana sunakara tUne apane mantriyoMko batalAyA ki merA citta ina donoM putriyoM meM anurakta ho rahA hai| mantrI loga bhI isa kAryako le kara abhayakumArake pAsa jAkara bole ki tumhAre pitA ceTaka rAjAkI do putriyoMmeM anurakta haiM unhoMne ve putriyA~ mA~gI bhI haiM parantu avasthA Dhala jAneke kAraNa vaha detA nahIM hai / 20-25 // yaha kArya avazya karanA hai isalie koI upAya batalAiye / mantriyoMke vacana sunakara usa kAryake upAya jAnanemeM catura abhayakumArane kahA ki Apa loga cupa baiThiye, maiM isa kAryako siddha karatA huuN| isa prakAra saMtuSTa kara abhayakumArane mantriyoMko bidA kiyA aura svayaM eka paTiyepara rAjA zreNikakA vilAsa pUrNa citra bnaayaa| use vanase Dhakakara bar3e yanase le gyaa| rAjAke samIpavartI logoMko ghUsa de kara usane apane vaza kara liyA aura svayaM vodraka nAmakA vyApArI banakara rAjA ceTakake gharameM praveza 1vyalIlikhat kha0 / rUpAvalIlikhat ga0, ka0, pa0 / 2 sapta cApi saH l0|3 tAhazam ka0, ga0, / / -mAptavAn l0| 5 rAjadrarAjagRhaM l0| 6 bhavad la / 7 yoSa-la. 15 svIkRtyotkoTadAnataH la0, ma0, svIkRtyotkaradAnataH ga0, 10, ka0 / 'utkoco daukanaM tthaa| upapradAnamupadopahAropAyane same iti nAmakoze yatIndrAH (0, tti.)|
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 mahApurANe uttarapurANam svayazca vodrako nAma vaNigbhUtvA tadAlayam / prAvikSatpaDake rUpaM kanye te tatkarasthite // 21 // vilokya bhavati prItyA sauraGgAdatisAhasAn / kumAravihitAnmArgAdgatvA kizcittato'ntare // 30 // celinI kuTilA jyeSThA muktvA svaM gaccha vismRtaa| nyAnayAbharaNAnIti svayaM tena sahAgamat // 3 // sApyAcAbharaNAgatya tAmadRSTAtisandhitA / tayAhamiti zokArtA nijamAmI yazasvatIm // 32 // rASTrA zAnti samIpe'syAH zratvA dharma jinoditam / nividya saMsRteIkSA prApa pApavinAzinIm // 33 // bhavatApi mahAprItyA celinIyaM yathAvidhi / gRhItAnumahAdevI paTTabandhAsatoSa sA // 34 // . candanA ca yazasvatyA gaNinyAH sannidhau svayam / samyaktvaM zrAvakANAJca pratAnyAdA sukhatA // 35 // tataH khagAvyavAkzreNIsuvarNAbhapurezvaraH / manovegaH khagAdhIzaH sa malovegayA samam // 36 // svacchanda ciramAkrIya pratyAyazcindanA bane / azokAkhye samAkrIDamAnAM parijanaiH saha // 30 // vilokyAnaGganirmukazarajarjaritAGgakaH / prApayya svapriyAM gehaM rUpiNI vidyayA svayam // 38 // vikRtya rUpaM svaM tantra nidhAya hariviSTare / azokavanamabhyetya gRhItvA candanA dratam // 39 // pratyAgato manovegApyeta vihitavacanam / jJAtvA kopAruNIbhUtavibhISaNavilocanA // 40 // tAM vidyAdevatAM vAmapAdenAkramya sAvadhIt / kRtAhAsA sA vidyApyagAsihAsanArAdA // 1 // ceSTAmAlokinIvidyAto jJAtvA svapateranu / gacchantyadhapathe dRSTvA visRjemAM svajIvitam // 12 // yadi vAncheriti krodhAttaM nirbhasayati sma saa| sa bhUtaramaNe'raNye tAM svadArAtibhIlukaH // 43 // kiyaa| vahA~ ve donoM kanyAeM vodrakake hAthameM sthita paTiyepara likhA huA ApakA rUpa dekhakara ApameM prema karane lgii| kumArane eka suraGgakA mArga pahalese hI taiyAra karavA liyA thA ataH ve kanyAeM bar3e sAhasake sAtha usa mArgase cala pdd'iiN| celinI kuTila thI isalie kucha dUra jAneke bAda jyeSThAse bolI ki maiM AbhUSaNa bhUla AI hU~ tU jAkara unheM le aa| yaha kahakara usane jyeSThAko to vApisa bheja diyA aura svayaM abhayakumArake sAtha A gaI // 26-31 // jaba jyeSThA AbhUSaNa le kara lauTI to vahA~ celanI tathA abhayakumArako na pAkara bahuta duHkhI huI aura kahane lagI ki ne mujhe isa taraha ThagA hai| antameM usane apanI mAmI yazasvatI nAmakI AryikAke pAsa jAkara jaina dharmakA upadeza sunA aura saMsArase virakta ho kara pApoMkA nAza karane vAlI dIkSA dhAraNa kara lI // 32-33 // Apane bhI bar3I prItise vidhipUrvaka celanAke sAtha vivAha kara use mahAdevIkA paTTa bA~dhA jisase vaha bahuta hI santuSTa huI // 34 // idhara uttama vrata dhAraNa karane vAlI candanAne svayaM yazasvatI AryikAke samIpa jAkara samyagdarzana aura zrAvakoMke vrata grahaNa kara liye // 35 // kisI eka samaya vaha candanA apane parivArake logoMke sAtha azoka nAmaka vanameM krIr3A kara rahI thii| usI samaya daivayogale vijayAdhaM parvatakI dakSiNa zreNIke suvarNAbha nagarakA rAjA manovega vidyAdhara apanI manovegA rAnIke sAtha svacchanda krIDA karatA huA vahA~ se nikalA aura krIr3A karatI huI candanAko dekhakara kAmake dvArA chor3a hue bANoMse jarjarazarIra ho gyaa| vaha zIghra hI apanI strIko ghara bhejakara rUpiNI vidyAse apanA dUsarA rUpa banAkara siMhAsanapara baiThA AyA aura azoka vanameM Akara tathA candanAko lekara zIghra hI vApisa calA gyaa| udhara manovegA usakI mAyAko jAna gaI jisase krodhake kAraNa usake netra lAla ho kara bhayaMkara dikhane lge| usane usa vidyA devatAko bAyeM pairakI Thokara dekara mAra diyA jisase vaha aTTahAsa karatI huI siMhAsanase usI samaya calI gaI / / 36-41 // tadanantara vaha manovegA rAnI AlokinI nAmakI vidyAse apane patikI saba ceSTA jAnakara usake pIche daur3I aura Adhe mArgameM candanA sahita lauTate hue patiko dekhakara bolI ki yadi apanA jIvana cAhate ho to ise chor3a do| isa prakAra krodhase usane use bahuta hI ddoNttaa| manovega apanI strIse bahuta 1 karasthitam j0| 2 saubhAgyA-gha0, ga0, k.| 3-pyetannihitavaJcanAm ma0, l| 4-pAbhoginI b.|
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitama parva airAvatIsaridakSiNAnte sAdhisavidyayA / parNalavyA tadaivAntaHkRtazoko visRSTavAn // 44 // sApi paJcanamaskAraparivartanatatparA / ninAya zarvarI kRcchrAnAnumatyudite svayam // 15 // tatra sanihito daivAtkAlakAlyo vnecrH| tasmai nijaparAyorusphuritAbharaNAnyadAt // 46 // dharmaca kathayAmAsa sena tuSTo banecaraH / bhImakUTAcalopAntanivAsI siMhasamjJakaH // 47 // bhayaGkarAkhyapallIzastasya tAM sa samarpayat / so'pi pApoM' vilokyanA kAmavyAmohitAzayaH // 48 // nigraheNa grahaH karo vaatmsaatkrtumuctH| tadvIkSya putra maivaM tvaM kRthAH pratyakSadevatA // 19 // yadi kupyediyaM taapshaapduHkhprdaayinii| iti mAtruktibhIsyA tAM durjano'pi vyasarjayat // 50 // tatraiva candanA tasya mAtrA sambagvidhAnataH / poSyamANA vinizcintA kazcitkAlamajIgamat // 5 // atha vatsAhaye deze kauzAmbyAM pravare pure / zreSThI vRSabhasenAkhyastasya karmakaro'bhavat // 52 // mitravIro vanezasya mitraM tasya vanAdhipaH / candanAmarpayAmAsa so'pi bhaktayA vaNikpateH // 53 // dhanena mahatA sA nItvA kanyAM nyavedayat / kadAciccheSTinaH pAtuM jalamukhatya yatnataH // 54 // AvarjayansyAH kezAnAM kalApaM muktabandhanam / lambamAnaM kareNAdAtsajalA dharAtale // 55 // candanAyAstadAlokya tadrapAdatizakkinI / zreSThinI tasya bhadrAkhyA taranayA samam // 56 // samparka manasA matvA kopAtpraphuritAdharA / nikSiptazRGkhalA kanyAM durAhAreNa durjanA // 57 // pratarjanAdibhizcainAM nirantaramabAdhata / sApi maskRtapApasya vipAko'yaM varAkikA // 58 // hI Dara gyaa| isalie usane hRdayameM bahuta hI zokakara siddha kI huI parNaladhvI nAmakI vidyAse usa candanAko bhUtaramaNa nAmaka yanameM airAvatI nadIke dAhine kinArepara chor3a diyA // 42-44 // paJcanamaskAra mantrakA japa karanemeM tatpara rahane vAlI candanAne vaha rAtri bar3e kaSTase bitaaii| prAtaHkAla jaba sUryakA udaya huA taba bhAgyavaza eka kAlaka nAmakA bhIla vahA~ svayaM A phuNcaa| candanAne use apane bahumUlya dedIpyamAna AbhUSaNa diye aura dharmakA upadeza bhI diyA jisase vaha bhIla bahuta hI santuSTa huaa| vahIM kahIM bhImakUTa nAmaka ! parvatake pAsa rahanevAlA eka siMha nAmakA bhIloMkA rAjA thA, jo ki bhayaMkara nAmaka pallIkA svAmI thaa| usa kAlaka nAmaka bhIlane vaha candanA usI siMha rAjAko sauMpa dii| siMha pApI thA ataH candanAko dekhakara usakA hRdaya kAmase mohita ho gayA / / 45-48 // vaha krUra grahake samAna nigraha kara use apane AdhIna karaneke lie udyata huaa| yaha dekha usakI mAtAne use samajhAyA ki he putra! tU aisA mata kara, yaha pratyakSa devatA hai. yadi kupita ho gaI to kitane hI saMtApa, zApa aura duHkha dene vAlI hogii| isa prakAra mAtAke kahanese Darakara usane svayaM duSTa honepara bhI vaha candanA chor3a dii|| 46-50 // tadanantara candanAne usa bhIlakI mAtAke sAtha nizcinta hokara kucha kAla vahIM para vyatIta kiyaa| vahA~ bhIlakI mAtA usakA acchI taraha bharaNa-poSaNa karatI thI / / 51 // athAnantara-vatsa dezake kauzAmbI nAmaka zreSTha nagarameM eka vRSabhasena nAmakA seTha rahatA thaa| usake mitravIra nAmakA eka karmacArI thA jo ki usa bhIlarAja kA mitra thaa| bhIloMke rAjAne vaha candanA usa mitravIrake lie de dI aura mitravIrane bhI bahuta bhArI dhanake sAtha bhaktipUrvaka vaha candanA apane seThake lie sauMpa dii| kisI eka dina vaha candanA usa seThake lie jala pilA rahI thI usa samaya usake kezoMkA kalApa chUTa gayA thA aura jalase bhIgA huA pRthivIpara laTaka rahA thA use vaha bar3e yanase eka hAthase saMbhAla rahI thii|| 52-55 // seThakI strI bhadrA nAmaka seThAnIne jaba candanAkA vaha rUpa dekhA to vaha zaGkAse bhara gaI / usane manameM samajhA ki hamAre patikA isake sAtha samparka hai| aisA mAnakara vaha bahuta hI kupita huii| krodhake kAraNa usake bhoMTha kA~pane lge| usa duSTAne candanAko sA~kalase bA~dha diyA tathA kharAba bhojana aura tAr3ana mAraNa Adike dvArA vaha use nirantara kaSTa pahu~cAne lgii| parantu candanA yahI vicAra karatI thI ki yaha saba mere dvArA kiye hue pApa-karmakA phala hai yaha vecArI seThAnI kyA kara sakatI hai ? aisA vicArakara vaha nirantara pApI ba., m0|2-dtikopinii b.|
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 mahApurANe uttarapurANama zreSThinI kiM karoti kurvantyAtmavigarhaNam / svAgrajAyA mRgAvalyA apyetanna nyavedayana // 59 // anyadA nagare tasminneva vIrastanusthitaH / praviSTavAnirIkSyAsI taM bhaktayA muktazRkhalA // 6 // sarvAbharagadRzyAGgI' tanAreNeva bhUtalam / zirasA spRzya natvoccaiH pratigRhya yathAvidhi // 61 / bhojayitvApa tahAnAnmAninI mAnitAmaraiH / vasudhArAM narutpuSpavRSTi murabhimAranam // 62 // suradundubhini?SaM dAnastavanadhopagam / tadevotkRSTapuNyAni phalanti vipulaM phalam // 63 // agrajAsyAstadAgatya putreNAmA mRgaavtii| tadjJAtvodayanAyana snehAdAliGgaya candanAm // 64 // pRSTvA tAM prAktana vRttaM zrutvA zokAkulA bhRzam / 'nijagehaM samAnIya musthitA bhayavihvalau // 65 // svapAdazaraNau bhadrAM zreSThinaJca dayAvatI / candanApAdapaGkajayugalaM tAvanInanaman // 66 kSamA mUrtimatIveyaM kRtvAlAdaM tayostataH / tadvAtAkarNanAdIrNarAgAdAgatavandhubhiH // 7 // prApitaitarapuraM vIraM.vanditaM nijabAndhavAn / visRjya jAtanivegA gRhItvAtraiva saMyamam // 68 // tapovagamamAhAtmyAdadhyasthAgaNinIpadam / itAhajanmasambandhaM zrutvA tatrAnuceTakaH // 69 // prAkiM kRtvAgatA candanAyaitatsa ca pRSTavAn / so'pyavAdIdivAsti magadha nagarI pRthuH // 70 // vatseti pAlayatyenAM mahIpAle prsenike| viMprastAgnimitrAkhyastasyaikA brAhmaNI priyA // 7 // parA vaizyasutA sUnuryAhmaNyAM zivabhUtivAka / duhitA citrasenAkhyA "viTsutAyAmajAyata // 72 // AtmanindA karatI rahatI thii| usane yaha saba samAcAra apanI bar3I yahina mRgAyatAka lie bhI kahalAkara nahIM bheje the| 56-56 / / tadanantara kisI dUsare dina bhagavAn mahAvIra svAmIne AhArake lie usI nagarIma praveza kiyaa| unheM dekha candanA bar3I bhaktise Age bddh'ii| Ate bar3hate hI usakI sA~kala TUTa gaI aura AbharaNoMse usakA saba zarIra sundara dikhane lgaa| unhIMka bhArase mAno usane jhukakara zirase pRthivI talakA sparza kiyA, unheM namaskAra kiyA aura vidhipUrvaka pUDhagAha kara unheM bhojana karAyA / isa AhAra dAnaka prabhAvase vaha mAninI bahuta hI santuSTa hui, davAna usakA sanmAna kiyA, kI vRSTi kI, sugandhita phUla barasAye, deva-dundubhiyoMkA zabda huA aura dAnakI stutikA ghopaNA hone lagI so ThIka hI hai kyoMki utkRSTa puNya apane bar3e bhArI phala tatkAla hI phalate haiN| 6063 // tadanantara candanAkI bar3I vahina mRgAvatI yaha samAcAra jAnakara usI samaya apane putra udayanake sAtha usake samIpa AI aura snehase usakA AliGgana kara pichalA samAcAra pUchane lagI tathA saba pichalA samAcAra sunakara bahuta hI vyAkula huii| tadanantara rAnI mRgAvatI use apane ghara le jAkara sukhI huii| yaha dekha bhadrA seThAnI aura vRpabhasena seTha donoM hI bhayase dhabar3Aye aura mRgAvatIke caraNoMkI zaraNameM aaye| dayAlu rAnIne una donoMse candanAke caraNa-kamaloMmeM praNAma karAyA // 64-66 // candanAke kSamAkara denepara ve donoM bahuta hI prasanna hue aura kahane lage ki yaha mAno mUtimatI kSamA hI hai| isa samAcArake sunanase utpanna hue haka kAraNa candanAka bhAivandhu bhI usake pAsa A gye| usI nagarameM sabaloga mahAvIra svAmIkI vandanAke lie gaye the, candanA bhI gaI thI, vahA~ vairAgya utpanna honese usane apane saba bhAI-bandhuoMko chor3akara dIkSA dhAraNa kara lI aura tapazcaraNa tathA samyagjJAnake mAhAtmyase usane usI samaya gaNinIkA pada prApta kara liyaa| isa prakAra candanA vatamAnake bhavakI bAta sunakara rAjA ceTakane phira prazna kiyA ki candanA pUrva janmameM aisA kauna-sA kArya karake yahA~ AI hai| isake uttarameM gaNadhara bhagavAn kahane lage-isI magadha dezameM eka vatsA nAmakI vizAla nagarI hai| rAjA prasenika usameM rAjya karatA thaa| usI nagarI meM eka agnimitra nAmakA brAhmaNa rahatA thaa| usakI do striyA~ thIM eka brAhmaNI aura dUsarI vaizyakI putrii| brAhmaNIke zivabhUti nAmakA putra huA aura vaizya putrIke citrasenA nAmakI.lar3akI 1 sarvAbharaNahRdyAtA l0| 2 nijagRha gh0|3 mRgAvatI l0|4 sUnabrAhmaNyA l0| 5 vaizyapuNyA iti kacit /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitamaM pava zivabhUterabhUdbhAyAM somilA somazarmaNaH / sunA devazamAMNyazcitrasenAsya ca priyA // 73 // agnibhUtau gataprANe tanRjastatpade'bhavat / vidhavA citrasenApi pApyatvaM saha sUnubhiH // 74 // zivabhUteH samApannA devasya kuTilA gatiH / somilA citrasenAyAstatsutAnAM ca poSaNam // 75 // pApiSTA'sahamAnA'sau tarjitA zivabhUtinA / kudhvA jIvatyamA citrasenayAyaM sa cetyasat // 76 // akarohUSaNaM dhigdhiGnAkAryaM nAma yoSitAm / citrasenApi mAmevA spaivApayanmRSA // 77 // nigrahISyAmi mRtvenAM nidAnamakaroditi / anyadAmantraNe pUrva zivagusamunIzvaram // 78 // sAMmilAbhojayatasyai zivabhUtiH sma kupyati / tapodhanamAhAtmyakathanena tathA patiH // 79 // prasAditastataH sAdhu taddAnaM so'nvamanya'ta / sa kAlAntaramAzritya lokAntaragataH sutaH // 88 // jAtotra viSaye va kAnte kAntapurezinaH / suvarNavarmaNAM vidyulegvAyAzca mahAbalaH // 81 // deze'Gge'traitra caspAyAM zrISeNAkhya mahIpateH / suvarNavarmasodayAM dhanazrIH premadAyinI // 82 // somilA bhUtayoH putrI kanakAdilanAbhidhA / mahAbalakumArAya dAnavyeyamiti svayam // 83 // janmanyevAbhyupetaiyA mAtrA pitrA ca sammadAt / vardhamAnaH pure tasminneva bAlikayA samam // 84 // abhyarNe yauvane yAvadvivAhasamayo bhavet / tAvatpRthagvasedasmAditi mAtulavAkyataH // 85 // 4 sthitaH kumAro'sau kanyAyAmatisaktavAn / tayoryogo'bhavatkAmAvasthAmasahamAnayoH // 86 // tataH kAntapuraM lajjApreritau tau gatau tdaa| dRSTvA tatra kumArasya mAtrA pitrA ca zokataH // 87 // utpanna huI / / 67-72 / / zivabhUtikI strIkA nAma somilA thA jo ki somazamAM brAhmaNa kI putrI thI aura usI nagara meM eka devazarmA nAmakA brAhmaNa putra thA use citrasenA vyAhI gaI thI // 73 // kitane hI dina bAda jaba abhibhUti brAhmaNa mara gayA taba usake sthAnapara usakA putra zivabhUti brAhmaNa adhirUda huaa| idhara citrasenA vidhavA ho gaI isalie apane putroMke sAtha zivabhUtike ghara Akara rahane lagI so ThIka hI hai kyoMki karmoM kI gati bar3I Der3hI hai / zivabhUti, apanI vahina citrasenA aura usake putroMkA jo bharaNa-poSaNa karatA thA vaha pApinI somilAko sahya nahIM huA isalie zivabhUtine use tAr3anA dI taba usane krodhita hokara mithyA doSa lagAyA ki yaha merA bhartA citrasenA ke sAtha jIvita rahatA hai arthAt isakA usake sAtha anurAga hai / yahA~ AcArya kahate haiM ki striyoM ko koI bhI kArya kArya nahIM hai arthAt ve burAse burA kArya kara sakatI haiM isalie ina striyoMko bAra-bAra dhikkAra ho / citrasenAne bhI krodhameM Akara nidAna kiyA ki isane mujhe midhyA dopa lagAyA hai| isalie maiM maraneke bAda isakA nigraha karUMgI - badalA lU~gI / tadanantara kisI eka dina somilAne zivagupta nAmaka munirAjako par3agAhkara AhAra diyA jisase zivabhUtine somilAke prati bahuta hI krodha prakaTa kiyA parantu una munirAjakA mAhAtmya kaha kara somilAne zivabhUtiko prasanna kara liyA aura usane bhI usa dAnakI acchI taraha anumodanA kI / samaya pAkara zivabhUti marA aura atyanta ramaNIya vaGga dezake kAntapura nagara meM vahA~ ke rAjA suvarNavarmA tathA rAnI vidyullekhA ke mahAbala nAmakA putra huA / / 74-81 / / isI bharata kSetrake zraGga dezakI campA nagarI meM rAjA zrISeNa rAjya karate the / inakI rAnIkA nAma dhanazrI thA, yaha dhanazrI kAntapura nagara ke rAjA suvarNavarmAkI bahina thI / somilA una donoMke kanakalatA nAmakI putrI huii| jaba yaha utpanna huI thI tabhI isake mAtA-pitAne bar3e harSa se apane Apa yaha nizcaya kara liyA thA ki yaha putrI mahAbala kumAra ke lie denI cAhiye aura usake mAtA-pitA ne bhI yaha svIkRta kara liyA thA / mahAbalakA lAlana-pAlana bhI isI campA nagarImeM mAmA ke ghara bAlikA kanakalatA ke sAtha hotA thA / jaya vaha kramase vRddhiko prApta huA aura yauvanakA samaya nikaTa A gayA taba mAmAne kahA ki jabataka tumhAre vivAhakA samaya AtA hai tabataka tuma yahA~ se pRthak raho / mAmAke yaha kahane se mahAbala yadyapi bAhara rahane lagA to bhI vaha kanyA meM sadA Asakta rahatA thaa| ve donoM hI kAmakI avasthA ko saha nahIM sake isalie una donoMkA samAgama ho gayA / / 82-86 / / isa kArya se ve donoM svayaM 1 vege la0 / 2 tasmAtpRthag la0 / 3 dRSTau ka0, ga0, gha0 / 4 kumAraM ca la0 / 1 487
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tayoviruddhacAritvAdapriyAvAvayorapi / yAta dezAntara nAtra sthAvagyamiti jalpitI // 8 // tadaivAkaratA toca pratyantanagare sthitim / viharantAvathAnyeyarucAne munipuGgavam // 89 // muniguptAbhidhaM vIkSya bhaktayA bhikSAgaveSiNam / pratyutthAya parItyAbhivandyAbhyaya' yathAvidhi // 10 // svopayoganimittAni tAni khAdyAni modataH / svAdUni laDDukAdIni datvA tasmai tapobhRte // 9 // navabhedaM jinoddiSTamaSTaM sveSTamApatuH / vane'nyadA kumAro'sau madhumAse viSAhinA // 12 // daSTo naSTAsuko jAto dRSvA taM dehamAtrakam / tasyAsidhenunA sApi vidhAya svAM gatAsukAm // 13 // agAttadanumArgeNa tamanveSTumiva priyA / parAM kASThAmavAsasya bhavedi gatirIhazI // 9 // asmimevojayinyAkhyamavantiviSaye puram / prajApatimahArAjaH pAlakastasya helayA / / 95 // tatraiva dhanadevAkhyazreSThI tadgahinI satI / dhanamitrA tayoH sUnurnAgadapo mahAbalaH // 96 // tanUjA caanujaasyaasiidrthsvaaminybhikhyyaa| palAzadvIpamadhyasthapalAzanagarezinaH // 17 // mahAbalamahIzasya kanakAdilatA'bhavat / kAJcanAdilatAyAzca khyAtA pannalatA sutA // 98 // upayamyAparAM zreSThI zreSThinI visasarja tAm / sApi dezAntaraMgatvA sasutA jAtasaMvidA // 99 // zIladattaguroH pArzve gRhItazrAvakavatA / sUnumapyarpayAmAsa zAstrAbhyAsanimitataH // 10 // so'pi kAlAntare buddhinaunistIrNazratAmbudhiH / satkavizca svayambhUtvA zAstravyAkhyAtasayazAH // 1.1 // nAnAlaGkAraramyoktisuprasanmasubhASitaiH / viziSTajanacetassu prahlAdamudapAdayat // 102 // hI lajjita hue aura kAntapura nagarako cale gye| unheM dekha, mahAbalake mAtA-pitAne bar3e zokase kahA ki cakitama donoM viruddha AcaraNa karane vAle ho ataHhama logoMko acche nahIM lgte| aba tuma kisI dUsare dezameM cale jAo yahA~ mata rho| mAtA-pitAke aisA kahanepara ve usI samaya vahA~ se cale gaye aura pratyantanagarameM jAkara rahane lge| kisI eka dina ve donoM udyAnameM vihAra kara rahe the ki unakI dRSTi munigupta nAmaka munirAjapara pdd'ii| ve munirAja bhikSAkI talAzameM the| mahAbala aura kanakalatAne bhaktipUrvaka unake darzana kiye, uThakara pradakSiNA dI, namaskAra kiyA aura vidhipUrvaka pUjA kii| tadanantara una donoMne apane upayogake lie taiyAra kiye hue laDDU Adi miSTa khAdya padArtha, harSa pUrvaka una munirAjake lie diye jisase unhoMne jinendra bhagavAnke dvArA kahA huA icchita nava prakArakA puNya saMcita kiyaa| kisI eka dina mahAbala kumAra madhumAsacaitramAsameM vanameM ghUma rahA thA vahA~ eka viSaile sA~pane use kATa khAyA jisase vaha zIghra hI mara gyaa| patiko zarIra mAtra (mRta) dekhakara usakI strI kanakalatAne usIkI talavArase AtmaghAta kara liyA mAno use khojaneke lie usIkI pIche hI cala par3I ho| AcArya kahate haiM ki jo naha antima sImAko prApta ho jAtA hai usakI aisI hI dazA hotI hai|87-94|| ___isI bharata kSetrake avanti dezameM eka ujayinI nAmakA nagara hai| prajApati mahArAja usakA anAyAsa hI pAlana karate the||65|| usI nagarameM dhanadeva nAmakA eka seTha rahatA thaa| usakI dhanamitrA nAmakI pativratA seThAnI thii| mahAbalakA jIva una donoMke nAgadatta nAmakA putra huA havAinhIM donoMke arthasvAminI nAmakI eka putrI thI jo ki nAgadattakI choTI bahina thii| palAza dvIpake madhyameM sthita palAza nagarameM rAjA mahAbala rAjya karatA thaa| kanakalatA, isI mahAbala rAjAkI kAzcanalatA nAmakI rAnIse padmalatA nAmakI prasiddha putrI huii|67-68|| kisI eka samaya ujjayinI nagarIke seTha dhanadevane dUsarI strIke sAtha vivAhakara pahilI strI dhanamitrAko chor3a diyA isalie vaha apane putrasahita dezAntara calI gaI / ekAsamaya jJAna utpanna honepara usane zIladatta guruke pAsa zrAvakake vrata grahaNa kiye aura zAstroMkA abhyAsa karaneke lie apanA putra unhIM nirAjako sauMpa diyA // -100 // samaya pAkara vaha putra bhI apanI buddhirUpI naukAke dvArA zAstra rUpI samudrako pAra kara gyaa| vaha uttama kavi huA aura zAstroMkI vyAkhyAse suyaza prApta karane lgaa||101|| vaha nAnA alaMkAroMse manohara vacanoM tathA prasAdaguNa pUrNa subhASitoMse viziSTa 1 zrutAmbudheH (?) l.|
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitamaM parva tatraivArakSiputreNa dRDharakSeNa saMgatim / kRtvA tatpuraziSTAnAM zAstravyAkhyAnakarmaNA // 103 // upAdhyAyatvamadhyAsya tatrAptavasunA nijaam| jananIM svasvasArazca svayaJca paripoSayan // 104 // svamAtulAnIputrAya nandigrAmanivAsine / kulavANijanAnne svAmanujAmaditAdarAt // 105 // sa kadAcidupazloka pUrvakaM kSitinAyakam / vilokya tatprasAdAsa sammAnadhanasammadaH // 106 // kRtamAtRparipraznaH piturAgatya sannidhim / praNamattatpadAmbhojaM dhanadevaH samIkSya tam // 107 // jIva putrAtra tiSTheti priyaiH prINayati sma saH / so'pi ratnAditadvastubhAgaM dehItyayAcata // 108 // pitA tu putra madvastu palAzadvIpamadhyage / sthitaM pure palAzAkhye tasvayAnIya gRhyatAm // 109 // ityAkhyannakulenAmA bhrAtrA dAyAdakena saH / sahadevena cApteSTasiddhiryadi bhavedaham // 110 // pratyAgatya kariSyAmi pujAM jainezvarImiti / AzAsyAnu jinAnutvA kRtAtmaguruvandanaH // 111 // Aruhya nAvamambhodhimavagAhya vrajan drutam / palAzapuramAsAdya tatra sthApitapotakaH // 112 // puraM "vinarasaJcAraM kimetaditi vismayAt / tataH prasAritAyAmirajjubhistadavAptavAn // 113 // pravizya tatpuraM tatra kanyAmekAkinIM sthitAm / ekanAlokya tAmAha vadaitanagaraM kutaH // 114 // jAtamIdRksvayaM kA vetyAdarAtsAbravIdalam / prAgeta nagarezasya dAyAdaH ko'pi kopataH 6 // 115 // siddharAkSasavidyatvAtsamprApto rAkSasAbhidhAm / puraM purAdhinAthaJca sa nirmUlaM vyanInazat // 116 // tadvaMzajena kenApi samantraM sAdhitAsinA / kRtarakSaM tadaivaitatsthApitaM nagaraM punaH // 117 // 8 486 manuSyoM ke hRdayoM meM AhlAda utpanna kara detA thA / / 102 / / vahA~ ke koTapAlake putra dRDharakSake sAtha mitratAkara usane usa nagarake ziSTa manuSyoMko zAstroMkI vyAkhyA sunAI jisase upAdhyAya pada prAptakara bahuta-sA dhana kamAyA tathA apanI mAtA, bahina aura apane Apako poSaNa kiyA / / 103 - 104 // nandI nAmaka gA~va meM rahane vAle kulavANija nAmake apanI mAmIke putrake sAtha usane bar3e Adara se apanI choTI bahinakA vivAha kara diyA / / 105 / / kisI eka dina usane bahuta se zloka sunAkara rAjAke darzana kiye aura rAjAkI prasannatAse bahuta bhArI sammAna, dhana tathA harSa prApta kiyA // 106 // kisI eka dina mAtA se pUchakara vaha apane pitAke pAsa AyA aura unake caraNa-kamaloMko praNAmakara khar3A ho gayA / seTha dhanadevane use dekhakara 'he putra ciraMjIva raho, yahA~ baiTho' ityAdi priya vacana kahakara use santuSTa kiyA / tadanantara nAgadattane apane bhAgakI ratnAdi vastueM mA~gI / / 107 - 108 / / isake uttara meM pitA ne kahA ki 'he putra merI saba vastueM palAzadvIpake madhya meM sthita palAza nAmaka nagarameM rakhI haiM so tU lAkara le le' / pitAke aisA kahanepara vaha apane hissedAra nakula aura sahadeva nAmaka bhAiyoMke sAtha nAvapara baiThakara samudrake bhItara calA / calate samaya usane yaha AkAMkSA prakaTa kI ki yadi merI iSTasiddhi ho gaI to maiM lauTakara jinendradevakI pUjA karU~gA / aisI icchAkara usane bAra-bAra jinendra bhagavAnkI stuti kI aura pitAko namaskArakara calA / vaha calakara zIghra hI palAzapura nagara meM jA pahu~cA / vahA~ usane apanA jahAja khar3Akara dekhA ki yaha nagara manuSyoM ke saMcArase rahita hai / yaha dekha vaha Azcarya karane lagA ki yaha nagara aisA kyoM hai ? tadanantara lambI rassI pheMkakara unake Azaya se vaha usa nagara ke bhItara pahu~cA / / 106 - 113 // nagarake bhItara pravezakara usane eka jagaha akelI baiThI huI eka kanyAko dekhA aura usase pUchA ki yaha nagara aisA kyoM ho gayA hai ? tathA tU svayaM kauna hai ? so kaha / isake uttara meM vaha kanyA Adara ke sAtha kahane lagI ki 'pahale isa nagarake svAmIkA koI bhAgIdAra thA jo atyanta krodhI thA aura rAkSasa vidyA siddha honeke kAraNa 'rAkSasa' isa nAmako hI prApta ho gayA thA / usIne krodhavaza nagarako aura nagarake rAjAko samUla naSTa kara diyA thA / tadanantara usake vaMzameM hone vAle kisI puruSane mantrapUrvaka talavAra siddha kI thI aura usI talavAra ke prabhAvase usane isa nagarako surakSita kara phirase 1 paritoSayan kha0, ma0 / 2 sthite la0 / 3 natvA kha0 ma0 / 4 vandanam ma0 / 5 bigatasakhAraM la0 / 6 kopanaH la0 / 62
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46. mahApurANe uttarapurANama patimahAvako'vAsyakAbAnAdilatA priyA / tasyai' tayoraI pAlatA'bhUvaM sutAsyayA // 18 // kadAcimmatpitA mantrasAdhita khar3agamAtmanaH / pramAdAma karoti sma kare tadvandhravIkSaNAt // 19 // rAkSasena hatastasmArapura zUnyamabhUdidam / massutA niviMzepeti mAM maravAmArayan gataH // 1200 bhAgantAsau punaneMtumiti tadvacanazruteH / vaizyaH khaDgaM tamAdAya gopurAntahiMtaH khagam // 11 // mAyAntamavadhItsopi paThan pacanamaskRtim / nyapatanmedinIbhAge samAhitamatistadA // 122 // zratvA zrInAgarago'pi namaskArapadAvalIm / mithyA me duSkRtaM sarvamityapAsyAyudhaM nijam // 123 / / kuto dharmastavetyetamamavIrasaMbarNa khagam / so'pi zrAvaka putro'haM krodhAdetatkRtaM mayA // 124 // krodhAnmitra bhavecchannaH krodhAdo vinazyati / krodhAdAgyaparibhraMzaH krodhAnmomucyate'mubhiH // 125 // krodhAnmAtApi sakroSA bhaverakrodhAdadhogatiH / tataH zreyothinAM syAjyaH sa sadeti jinoditam // 26 // tajAnamapi pApena kopenAhaM vazIkRtaH / prAptaM taraphalamava paraloka kimucyate // 127 // ityAtmAnaM vinimnaM kutastatvaM prajeH vaa| ityavocatrabhogastaM vaizyo'pyevamudAharat // 128 // prApUrNikoI mAM kanyako zokavihalAm / svanayAsamma pAsyAmItyAviSkRtaparAkramaH // 129 // bhAvA dharmabhakta sat kRtavAnkAryamIrazam / tyaktaM sabarmavAtsalyaM sAraM jainendrazAsane // 13 // jainazAsanamaryAdAmatilAyato mama / aparAdha kSamasveti taduktamavagamya saH // 13 // kiMkRtaM bhavatA pUrva manupArjitakarmaNaH / paripAkavizeSo'yamiti pasanamamikrayAm // 132 // ------- -- --- ---..-...-........ - / - basAyA hai / / 114-117 // isa samaya isa nagarakA rAjA mahAbala hai aura usakI rAnIkA nAma kAzcanalatA hai| maiM inhIM donoMkI padmalatA nAmakI putrI huI thii|| 118 / / merA pitA usa maMtrasAdhita talavArako kabhI bhI apane hAyase alaga nahIM karatA thA parantu pramAdase eka vAra use alaga rakha diyA aura chidra dekhakara rAkSasane use mAra DAlA jisase yaha nagara phirase sUnA ho gayA hai| usane mujhe apanI putrIke samAna mAnA ataH vaha mujhe yinA mArehI calA gyaa| aba vaha mume leneke lie phira shraavegaa| kanyAkI bAta sunakara vaha vaizya usa talavArako lekara nagarake gopura (mukhya dvAra ) meM jA chipA aura jaba vaha vidyAdhara pAyA taba use mAra diyaa| vaha vidyAdhara bhI usI samaya pazyanamaskAra mantrakA pATha karatA huA citta sthirakara pRthivIpara gira par3A // 119122 // paJcanamaskAra padako sunakara nAgadatta vicAra karane lagA ki hAya, maiMne yaha saba pApa vyartha hI kiyA hai| usane jhaTa apanI talavAra pheMka dI aura usa ghAva lage vidyAdharase pUchA ki terA dharma kyA hai ? isake uttara meM vidyAdharane kahA ki, maiM bhI zrAvakakA putra hU~, maiMne yaha kArya krodhase hI kiyA hai / / 123-124 // dekho krodhase mitra zatru ho jAtA hai, krodhase dharma naSTa ho jAnA hai, krodhase rAjya bhraSTa ho jAtA hai aura krodhase prANa taka chUTa jAte haiN| krodhase mAtA bhI krodha karane lagatI hai aura krodhase adhogati hotI hai isalie kalyANakI icchA karanevAle puruSoMko sadAke lie krodha karanA chor3a denA cAhiye aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai| maiM jAnatA huzrA bhI krodhake yazIbhUta ho gayA thA so usakA phala maiMne abhI prApta kara liyA aba paralokakI bAna kyA kahanA hai| isa prakAra apanI nindA karatA huA vaha vidyAdhara nAgadattase bolA ki zrApa yahA~ kahA~se Aye haiN| isake uttarameM vaizyane kahA ki maiM eka pAhunA hU~ aura isa kanyAko zokase vihvala dekhakara tere bhayase isakI rakSA karaneke lie yaha parAkrama kara baiThA hU~ / / 125-126 / / tU 'dharma bhakta hai| yaha jAne binA hI maiM yaha aisA kArya kara baiThA hU~ aura maiMne jinendradevake zAsanameM kahe hue sArabhUta dharma-yAtsalyako chor3a diyA hai / / 130 // he bhavya ! jaina zAsanakI maryAdAkA ullaGghana karane vAle mere isa aparAdhako tU kSamA kara / nAgadattakI kahI huI yaha saba samajhakara vaha vidyAdhara kahane lagA - - --- 1 mahAbalopyasya iti kacit / 2 tAmai tayorahaM iti kacit / 3 pRSTvemA na0 / 4 dAsyAmo-la. / 5 dharmabhAktvaM te|
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitamaM parva I zrInAgadazasamproktAM bhAvayajJAkamApivAn / tataH padmalatAM kamyAM dhanaJca pitRsaJcitam // 133 // samAkarSaNarajvAvattAyaM bhrAturnijasya tau / nakulaH sahadevazva rajjumAkarSaNocitAm // 134 // adatvA pApabuddhyAsmAnmaGkSu svapuramIyatuH / chidramAsAdya tanAsti dAyAdA yaca kurvate // 135 // tau dRSTvA nAgadazo'pi yuvAbhyAM saha yAtavAn / kinnAyAditi bhUpena sAzaGkena janena ca // 136 // pRSTau sahaiva gatvAsau pRthakkvApi gatastataH / nAvidveti vyadhattAM tAvanujAvapyapahnavam // 137 // zrInAgadazamAtApi vyAkulIkRtacetasA / zIladarAM guruM prApya samapRcchattujaH kathAm // 138 // sospi tatsambhramaM dRSTvA kAruNyAhitamAnasaH / nirvighnaM te tanUjo dAG mA bhaiSIrAgamiSyati // 139 // ityAzvAsaM munistasyA vyadhAtsanjJAnalocanaH / itaH zrInAgadato'pi vilokya jinamandiram // 140 // kiJcitpradakSiNIkRtya niSIdAmyahamityadaH / pravizya vihitastotra: sacintastatra saMsthitaH // 141 // tadA vidyAdharaH kazcittaM dRSTvA jJAtavRzakaH / jainaH savittaM nItvAsmAd dvIpamadhyAnmanohare // 142 // vane'vatArya susthApya samApRcchayAdarAnvitaH / yatheSTamagamatsA hi dharmavatsalatA satAm // 143 // tatsamIpe'nujA prAme vasantyasyaitya sAdaram / pratyagrahIddhanaM tatra so'pi nikSipya susthitaH // 144 // athopagamya taM snehAt svAnujAdisanAbhayaH / kumArAbhinavAM kanyAM nakulasyAjidhUkSuNA // 145 // zreSThinA vayamAhUtA nissatvAdrirUpANayaH / kathaM tatra prajiSyAma ityatyAkulacetasaH // 146 // adya sarve'pi jAtAH sma iti te nyagadannasau / tacchrutvA sAraratnAni nijaratnakadambakAt // 147 // ki isameM Apane kyA kiyA hai yaha mere hI pUrvopArjita karmakA viziSTa udaya hai| isa prakAra nAgadatta dvArA kahe hue pacanamaskAra mantrakI bhAvanA karatA huA vidyAdhara svargako prApta huA / tadanantara padmalatA kanyA aura pitAke kamAye hue dhanako khIMcane kI rassIse utArakara jahAjapara pahu~cAyA tathA sahadeva aura nakula bhAIko bhI jahAjapara phuNcaayaa| nakula aura sahadevane jahAjapara pahu~cakara pApa buddhise khIMcanekI vaha rassI nAgadattako nahIM dI aura donoM bhAI akele hI usa nagarase calakara zIghra hI apane nagara jA pahu~ce so ThIka hI hai kyoMki chidra pAkara aisA kauna-sA kArya hai jise dAyAda - bhAgIdAra na kara sakeM / / 131 - 135 / / una donoM bhAiyoMko dekhakara vahA~ ke rAjA tathA anya logoM ko kucha zaGkA huI aura isIlie una sabane pUchA ki tuma donoMke sAtha nAgadatta bhI to gayA thA vaha kyoM nahIM AyA ? isake uttarameM unhoMne kahA ki yadyapi nAgadatta hamalogoMke sAtha hI gayA thA parantu vaha vahA~ jAkara kahIM anyatra calA gayA isalie hama usakA hAla nahIM jAnate haiN| isa prakAra una donoMne bhAI hokara bhI nAgadattake chor3ane kI bAta chipA lI / / 136 - 137 // putrake na zranekI bAta sunakara nAgadattakI mAtA bahuta vyAkula huI aura usane zrI zIladatta guruke pAsa jAkara apane putrakI kathA pUchI / / 138 / / usakI vyAkulatA dekha munirAjakA hRdaya dayAse bhara zrAyA ataH unhoMne samyagjJAna rUpI netrapse dekhakara use AzvAsana diyA ki tU Dara mata, terA putra kisI vighna vinA zIghra hI AvegA / idhara nAgadattane eka jina-mandira dekhakara usakI kucha prada kSiNA dI aura maiM yahA~ baiThUMgA isa vicArase usake bhItara praveza kiyaa| bhItara jAkara usane bhagavAnakI stuti par3hI aura phira cintAtura ho kara vaha vahIM baiTha gayA / / 136 - 141 / / daivayogase vahIM para eka jainI vidyAdhara A nikalA / nAgadattako dekhakara usane usake saba samAcAra mAlUma kiye aura phira use dhana sahita isa dvIpake madhyase nikAlakara manohara nAmake vanameM jA utArA / tadanantara use vahA~ acchI taraha ThaharAkara aura bar3e Adarase pUchakara vaha vidyAdhara apane icchita sthAnapara calA gayA so ThIka hI hai kyoMki satpuruSoMkI dharma-vatsalatA yahI kahalAtI hai / / 142 - 143 // usa manohara vanake samIpa hI nandIgrAmameM nAgadattakI choTI bahina rahatI thI isalie vaha vahA~ pahu~cA aura apanA saba dhana usake pAsa rakhakara acchI taraha rahane lagA // 144 // kucha samaya bAda usakI bahinake sasura Adi bar3e snehase nAgadattake pAsa Akara kahane lage ki he kumAra ! AI huI kanyAko seTha apane nakula putrake lie grahaNa karanA cAhatA hai isalie usane hama sabako bulAyA hai parantu nirdhana honese hama saba khAlI hAtha vahA~ kaise jAyeMge ? yaha vicArakara hama sabhI 461
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tebhyo nAnA mudA datvA yUyamAgamanaM mama / dadadhvaM sannivecaitAM kanyAyai ratnamudrikAm // 148 // ityuktvA svayamitvAnu zIladattaguruM mithaH / vanditvA rakSisUnuzca dRSTvA sanmitramAtmanaH // 149 // AmUlAtkAryamAkhyAya saha tena tato gataH / sAraratnairmahIpAlaM sAnurAga vyalokata // 15 // dRSTA bhavAnaho nAgadatta kasmAtsamAgataH / ka vA gataM tvayetyeSa tuSTaH pRSTo mahIbhujA // 15 // bhAgayAcanayAtrAdi sarvamAmUlato'bravIt / tadAkarNya nRpaH RdhvA pravRttaH zreSThinigrahe // 152 // na yuktamiti nirbandhAnAgadattena vAritaH / datvA zrISThipadaM tasmai sAravittasamanvitam // 153 // vivAhavidhinA padmalatAmapi samarpayat / athAtmasaMsadi vyaktamavanIndro'bhyadhAdidam // 15 // pazya puNyasya mAhAtmyaM rAkSasAdhantarAyataH / vyapetyAyaM mahAratnAnyAtmIkRtyAgataH sukham // 155 // puNyAjalAyate vahniviMSamapyamRtAyate / mitrAyante dviSaH puNyAtpuNyAcchAmyanti bhiityH|| 156 // duviMdhAH sadhanAH puNyAta puNyAtsvargazca labhyate / tasmAtpuNyaM vicinvantu' hatApatsampadeSiNaH // 157 // jinokadharmazAstrAnuyAnena vihitakriyAH / iti sabhyAzca tadvAkyaM bahavazcetasi vyadhuH // 158 // atha zrInAgadatto'pi sajAtAnuzayaM tadA / kSamasva me kumAreti praNamantaM saputrakam // 159 // sabhAyaM zrISThinaM maivamityutthApya priyoktibhiH / santoSya jimapUjAzca prAkproktAmakarotkRtI // 160 // evaM zrAvakasaddharmamadhigamya parasparam / jAtasauhArdacittAnAM dAnapUjAdikarmabhiH // 16 // loga Aja atyanta vyAkulacitta ho rahe haiN| unakI bAta sunakara nAgadattane apane ratnoMke samUhameMse nikAlakara acche-acche aneka ratna prasannatAse unheM diye aura sAtha hI yaha kahakara eka ratnamayI aMgUThI bhI dI ki tuma mere AnekI khabara dekara usa kanyAke lie yaha aMgUThI de denA! yahI nahIM, nAgadatta, svayaM bhI unake sAtha gyaa| vahA~ jAkara usane pahale zIladatta munirAjakI vandanA kii| tadanantara apane mitra kotavAlake putra dRDharakSake pAsa phuNcaa| vahA~ usane prArambhase lekara saba kathA dRDharakSako kaha sunaaii| phira usIke sAtha jAkara acche-acche ratnoMkI bheMTa dekara bar3I prasannatAse rAjAke darzana kiye // 145-150 // use dekhakara mahArAjane pUchA ki aho nAgadatta ! tuma kahA~ se A rahe ho aura kahA~ cale gaye the ? rAjAkI bAta sunakara nAgadatta bar3A saMtuSTa huaa| usane apanA hissA mAMgane aura usake lie yAtrA karane Adike saba samacAra Adise lekara antataka kaha sunaaye| unheM sunakara rAjA bahuta hI kupita huA aura seThakA nigraha karaneke lie taiyAra ho gayA parantu aisA karanA ucita nahIM hai yaha kaha kara aAgrahapUrvaka nAgadattane rAjAko manA kara diyA / rAjAne bahuta-sA acchA dhana dekara nAgadattako seThakA pada diyA aura vidhipUrvaka vivAhakara vaha padmalatA kanyA bhI use sauMpa dii| tadanantara rAjAne apanI sabhAmeM spaSTa rUpase kahA ki dekho, puNyakA kaisA mAhAtmya hai ? yaha nAgadatta rAkSasa Adi aneka vighnoMse bacakara aura zreSTha ranoMko apane AdhIna kara sukhapUrvaka yahA~ A gayA hai // 151-155 / / isalie kahanA par3atA hai ki puNyase ami jala ho jAtI hai, puNyase viSa bhI amRta ho jAtA hai, puNyase zatru bhI mitra ho jAte haiM, puNyase saba prakArake bhaya zAnta ho jAte haiM, puNyase nirdhana manuSya bhI dhanavAna ho jAte haiM aura puNyase svarga bhI prApta hotA hai isalie Apattirahita sampadAkI icchA karane vAle puruSoMko zrIjinendradevake kahe hue dharmazAstra ke anusAra saba kriyAeM kara puNyakA bandha karanA cAhiye ! rAjAkA yaha upadeza sabhAke saba logoMne apane hRdayameM dhAraNa kiyA / / 156-158 // tadanantara seThako bhI bahuta pazcAttApa huA vaha usI samaya 'he kumAra! kSamA karo' yaha kahakara apane anya putroM tathA zrI sahita praNAma karane lagA parantu nAgadattane use aisA nahIM karane diyA aura uThAkara priya vacanoMse use santuSTa kara diyaa| tadanantara usa buddhimAnne yAtrAke pahale kahI huI jinendra bhagavAnakI pUjA kI // 156-160 // isa prakAra sabane zrAvakakA uttamadharma svIkRta kiyA, sabake hRdayoMmeM paraspara mitratA 1 durujaH la0 / 2 nibadhrantu khaH / 3 svaputrakama kh*|
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitama parva 463 kAle gacchati jIvAnte snnyaasvidhimaashritH| zrInAgadattaH saudharmakalpe'nalpAmaro'bhavat // 162 // tantra nirviSTadibyohabhogazcyutvA tato'jani / dvIpe'smin bhArate khecarAcale nagare bare // 16 // zivakare tadIzasya vidyAdharadharezinaH / sutaH pavamavegasya suvegAyAM sukhAvahaH // 164 // manovego'nyajanmodyatsnehena vivazIkRtaH / anaiSIcandanAmenAmatisneho'partha nayet // 165 // sa eSo'bhyargabhavyatvAdamuSminneva janmani / jinAkRtiM samAdAya samprApsyatyagrimaM padam // 166 // tataH zrInAgadattasya naaklokaaskniiysii| ihAgasyAbhavanAnA manovegA mahAyutiH // 16 // palAzanagare nAgadAhastamRtaH khagaH / suralokAdabhUH somavaMze tvaM ceTako nRpaH // 168 // mAtA zrInAgadattasya dhanamitrA divaGgatA / tatazcyutvA tavaivAsIsubhadreyaM manaHpriyA // 169 // yAsau pannalatA sApi kRtopavasanA divam / gatvAgatya janiSTeyaM candanA nandanA tava // 17 // nakulaH saMsRtau bhAnsvA siNhaakhyo'bhuuddhnecrH| prAgjanmanehavairAbhyAmabAdhiSTa sa candanAm // 11 // sahadevo'pi sambhramya saMsAre suciraM punaH / kauzAmbyAM vaizyatugbhUtvA mitravIrAhvayaH sudhIH // 172 // bhRtyo vRSabhasenasya candanA sa samarpayat / pitA zrInAgadattasya dhanadevo vaNigvaraH // 173 // svarlokaM zAntacittena gatvaitya zreSThitAGgataH / zrImAnvRSabhasenAkhyaH kauzAmbyAM kalito guNaiH // 174 // somilAyAM' kRtadveSA citrasenA caturgatim / parizramya ciraM zAntvA manAka tatraiva viTsutA // 175 // bhUtvA vRSabhasenasya patnI bhadrAbhidhA'bhavat / nidAnakRtavaireNa nyagRhvAcandanAmasau // 176 // candanaiSAcyutAtkalpAtpratyAgatya zubhodayAt / dvitIyavedaM samprApya pAramAtmyamavApsyati // 177 // ho gaI aura dAna pUjA Adi uttama kAryoMse sabakA samaya vyatIta hone lgaa| Ayuke antameM nAgadattane saMnyAsa pUrvaka prANa chor3e jisase vaha saudharma svargameM bar3A deva huA / / 161-162 // svargake zreSTha bhogoMkA upabhogakara vaha vahA~se cyuta huA aura isI bharatakSetrake vijayA parvata para zivakara nagarameM vidyAdharoMke svAmI rAjA pavanavegakI rAnI suvegAse yaha atyanta sukhI manovega nAmakA putra huA hai| dUsare janmake bar3hate hue snehase vivaza hokara hI isane candanAkA haraNa kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki bhArI sneha kumAgemeM le hI jAtA hai // 163-165 // yaha nikaTabhavya hai aura isI janmameM digambara mudrA dhAraNakara mokSa pada prApta karegA // 166 // nAgadattakI choTI bahina arthasvAminI svargalokale Akara yahA~ mahAkAntiko dhAraNa karane vAlI manovega / 167 // jo vidyAdhara palAzanagarameM nAgadattake hAthase mArA gayA thA vaha svargase Akara tU somavaMzameM rAjA ceTaka huA hai // 168 / / dhanamitrA nAmakI jo nAgadattakI mAtA thI vaha svarga gaI thI aura vahA~ se cyuta hokara manako priya laganevAlI vaha terI subhadrA rAnI huI hai // 166 / / jo nAgadattakI strI padmalatA thI vaha aneka upavAsakara svage gaI thI aura vahA~ se Akara yaha candanA nAmakI terI putrI huI hai // 170 // nakula saMsArameM bhramaNakara siMha nAmakA bhIla huA hai usane pUrva janmake sneha aura verake kAraNa hI candanAko taMga kiyA thA // 171 / / sahadeva bhI saMsArameM cirakAla taka bhramaNakara kauzAmbI nagarImeM mitravIra nAmakA buddhimAn vaizyaputra huA hai jo ki vRSabhasenakA sevaka hai aura usIne yaha candanA vRSabhasena seThake lie samarpita kI thI / nAgadattakA pitA seTha dhanadeva zAntacittase marakara svarga gayA thA aura vahA~ se Akara kauzAmbI nagarImeM aneka guNoMse yukta zrImAn vRSabhasena nAmakA seTha huA hai // 172-174 // citrasenAne somilAse dveSa kiyA thA isalie vaha cirakAlataka saMsArameM bhramaNa karatI rhii| tadanantara kucha zAnta huI to kauzAmbI nagarImeM vaizyaputrI huI aura bhadrA nAmase prasiddha hokara vRSabhasenakI patnI huI hai| nidAnake samaya jo usane vaira kiyA thA usIse usane candanAkA nigraha kiyA thA-use kaSTa diyA thA // 175-176 // yaha candanA acyuta svarga jAyagI aura vahA~ se vApisa Akara zubha karmake udayase puMvedako pAkara 1 somilAyAH kh0|
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 mahApurANe uttarapurANam evaM bandhavidhAnoktamithyAbhAvAdipaJcakAt / saJcitaiH karmabhiH prApya dravyAdiparivartanam // 178 // saMsAre paJcadhA prokta duHkhAnmugrANyanAratam / prAmavantaH kRtAntAsye hanta sIdanti jantavaH // 179 // sa eva labdhakAlAdisAdhanA muktisAdhanam / samyaktvajJAnacAritrataporUpamanuttaram // 18 // abhyetya puNyakarmANaH paramasthAnasaptake / samprAptaparamaizvaryA bhavanti sukhabhAginaH // 18 // iti tagautamAdhIzazrImaddhvanirasAyanAt / sabhA sarvA babhUvAsau tadaivebAjarAmarA // 182 // bhanyadA'sau mahArAjaH zreNikAkhyaH parizraman / prItyA gandhakuTIbAhyabhAsvadvanacatuSTaye // 13 // sthitaM piNDIvamasyAdho jIvandharamunIzvaram / dhyAnArUr3ha vilokyaitadrUpAdiSu viSaktadhIH // 184 // sakautukaH samabhyasya sudharmagaNanAyakam / bhAktiko'bhyaya' vanditvA yathAsthAna nivizya tam // 185 // prANalibhaMgavazeSa yatIndraH sarvakarmaNA |bhukto vAcaiva ko veti papraccha prazrayAzrayaH // 186 // avabodhacatuSkAramA sopyevaM samabhASata / khedo na hi satAM vRttervaktuH zrotuzca cetasaH // 187 // RNu zreNika jambUbhujavibhUSitabhUtale / atra hemAGgade deze rAjan rAjapurAdhipaH // 188 // rAjeva rajitAzeSaH satyandharamahIpatiH / vijayAsya mahAdevI vijayazrIrivAparA // 189 // sarvakarmacaNo'mAtyaH kASThAGgArikanAmabhRt / hantA daivopaghAtAnA rudradarAH purohitaH // 19 // kadAcidvijayA devI suptA garbhagRhe sukham / mukuTa bhUbhujA hemaghaNTASTakavirAjitam // 19 // darAM svasyai zritAzokatarormUlana kenacit / chinnaM parazunA jAtaM punarvAlamahIruham // 192 // avazya hI paramAtmapada-mokSapada prApta karegI / / 177 / / isa prakAra vandhake sAdhanoMmeM jo mithyAdarzana Adi pA~ca prakArake bhAva kahe gaye haiM unake nimittase saMcita hue karmoM ke dvArA ye jIva dravya kSetra Adi parivartanoMko prApta hote rahate haiN| ye pA~ca prakArake parivartana hI saMsArameM sabase bhayaMkara duHkha haiN| khedakI bAta hai. ki ye prANI nirantara inhIM pazca prakArake duHkhoMko pAte hue yamarAjake muMhameM jA par3ate haiM / / 178-176 / / phira ye hI jIva, kAlalabdhi AdikA ni samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritra aura samyaktapa rUpa mokSake utkRSTa sAdhana pAkara puNya karma karate hue sAta paramasthAnoMmeM parama aizvaryako prApta hote haiM aura yathA kramase ananta sukhake bhAjana hote haiN||180-181 / / isa prakAra vaha saba sabhA gautama svAmIkI puNya rUpI lakSmIse yukta dhvani rUpI rasAyanase usI samaya ajara-amaraka samAna ho gaI / / 182 // athAnantara-kisI dUsare dina mahArAja zreNika gandhakuTIke bAhara dedIpyabhAna cAroM vanoMmeM bar3e premase ghUma rahe the| vahIM para eka azoka vRkSake nIce jIvandhara munirAja dhyAnArUDha ho kara virAjamAna the| mahArAja zreNika unheM dekhakara unake rUpa AdimeM Asaktacitta ho gaye aura kautakake sAtha bhItara jAkara unhoMne sudhameM gaNadharadevakI bar3I bhaktile pUjA bandanA kI tathA yathAyo sthAnapara baiTha hAtha jor3akara bar3I vinayase unase pUchA ki he bhagavan ! jo mAno Aja hI samasta karmose mukta ho jAveMge aise ye munirAja kauna ? / / 183-186 / / isake uttarameM cAra jJAnake dhAraka sudharmAcArya nimna prakAra kahane lage so ThIka hI hai kyoMki sajjanoMke caritrako kahane vAle aura sunane vAle donoMke hI citta meM kheda nahIM hotA hai / / 187 / / ve kahane lage ki he zreNika ! suna, isI jambU vRkSate suzobhita hone vAlI pRthivIpara eka hemAGgada nAmakA deza hai aura usameM rAjapura nAmakA eka zobhAyamAna nagara hai| usameM candramAke samAna sabako Ananditta karane vAlA satyandhara nAmakA rAjA thA aura dUsarI vijayalakSmIke samAna vijayA nAmakI usakI rAnI thii||188-186|| usI rAjAke saba kAmoM meM nipuNa kASThAGgArika nAmakA mantrI thA aura daivajanya upadravoMko naSTa karane bAlA rudradatta nAmakA purohita thA // 160 // kisI eka dina vijayA rAnI gharake bhItara sukha rahI thI vahA~ usane bar3I prasannatAse rAtrike pichale pahara meM do svapna dekhe| pahalA svapna dekhA ki evaM l0| 2 sarpakarmabhiH l.|cndr iva / 'rAjA prabhau nRpe candre yakSe ctriyshkryo|' iti koshH| 4 bhaktA l0|
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrasaptatitama parva 465 nizAyAH patrime yAme svamAveto prasabadhIH / vilokya sA tayorzAtu phalamabhyetya bhUpatim // 15 // saprazrayaM samIkSyainamanvaryuka madatyaye / aSTau lAbhAnavApyAnte ziteokAramAtmajam // 19 // bhApsyasyAzu tvamityAha mahIpAlA priyApriyam / zrutvA zokapramodAbhyAM tAmAvirbhUtacetasam // 195 // rAhI rAjA samAlokya sadukathA samatarpayat / sukhenaivaM tayoH kAle yAti kabilsamAgataH // 19 // devalokAsthitiM hebhe devIgarbhagRhe sukham / sa puNyo rAjahaMso vA zAradAmjasarovare // 19 // athAnyevarvaNigvayoM baastbystrpuraantre| dhanI gandhotkaTo nAma zIlaguptamahAmanim // 18 // manoharavanodyAne jJAnatrayavilocanam / vilokya vinayAtvA prAprAkSIjagavanmama // 199 // bahavo'lpAyuSo'bhUvastanayAH pApapAkataH / dIrghAyuSo bhaviSyanti sutA me kimataH param // 20 // iti so'pi dayAlutvAnmunIzaH pratyabhASata / bADha samupalapsyante svayA sucirajIvimaH // 20 // abhijJAnamidaM tamya samparANu vaNigvara / upasyamAna suta saco mRtaM tyakta bana gataH // 20 // tatra kabirAja tvaM kappyase puNyabhAjanam / sa samastAM mahIM bhuktvA tRto vaiSayika sukhaH // 20 // prAnte vizvasya karmANi mokSalakSmImavApsyati / iti tadvacanaM zrutvA kAcitatsavidhI sthitA // 20 // pakSI bhaviSyato rAjasUnoH puNyapracoditA / tasyotpattI svayaM mAturUpakAravidhitsayA // 1.5 // gatvA rAjakula vainateyayantragatAbhavat / prAyaH 'prAkRtapuNyena savidhisanti devtaaH||2.6|| bhayAgate mapI mAse sarvasattvasukhAvahe / purohito'hito'nyecuH prAtareva samAgataH // 3.. // rAjAne suvarNake ATha ghaMToMse suzAbhita apanA mukuTa mere lie de diyA hai aura dUsarA svapna dekhA ki maiM azoka vRkSake nIce baiThI hU~ parantu usa azoka vRttakI jar3a kisIne kulhAr3Ise kATa galI hai aura usake sthAnapara eka loTA azokakA vRkSa utpanna ho gayA hai| svapna dekhakara unakA phala jAnaneke lie vaha rAjAke pAsa gaI / / 161-163 / / aura bar3I vinayake sAtha rAjAke darzana kara snAnoMkA phala pUchane lgii| isake uttarameM rAjAne kahA ki tU mere maraneke bAda zIghra hI aisA putra prApta karegI jo ATha lAbhoMko pAkara antameM pRthivIkA bhoktA hogaa| svapnoMkA priya aura apriya phala sunakara rAnIkA citra zoka tathA duHkhase bhara gyaa| usakI vyagratA dekha rAjAne u zabdose saMtuSTa kara diyaa| tadanantara donoMkA kAla sukhase vyatIta hone lgaa| isake bAda kisI puNyAtmA devakA jIva svargase cyuta hokara rAnIke garbharUpI gRhameM pAyA aura isa prakAra sukhase rahane lagA jisa prakAra ki zaradaRtuke kamaloMke sarovarameM rAjahaMsa rahatA hai / / 194-197 // athAnantara kisI dUsare dina usI nagara meM rahanevAle gandhotkaTa nAmake dhanI seThane manohara nAmaka udyAnameM tIna jJAnake dhArI zIlagupta nAmaka munirAjake darzanakara vinayase unheM namaskAra kiyA aura pUchA ki he bhagavan ! pApa karmake udayase mere bahutase alpAyu putra hue haiM kyA kabhI dIrghAyu putra bhI hoMge ? // 168-200 / isa prakAra pUchanepara dayAlutAvaza munirAjane kahA ki hA~ tuma bhI cirajIvI putra prApta karoge // 201 / / he vaizya vara ! cirajIva putra prApta honekA ciha yaha hai, ise tu acchI taraha sura tathA jo putra tujhe prApta hogA yaha bhI sun| tare eka mRta putra hogA use chor3aneke lie tU vanameM jAyagA / vahA~ tU kisI puNyAtmA putrako paavegaa| vaha putra samasta pRthivIkA upabhogakara viSaya sambandhI sukhoMse saMtuSTa hogA aura antameM samasta karmoko naSTakara mokSa lakSmI prApta kregaa| jisa samaya ukta munirAja gandhotkaTa seThase Upara likhe vacana kaha rahe the usa samaya vahA~ eka pakSI bhI baiThI thii| sunirAjake vacana sunakara pakSIke manameM hona hAra rAjaputrakI mAtAkA upakAra karanekI icchA huii| nidAna, jaba rAjaputrakI utpattikA samaya AyA taba vaha yakSI usake puNyase prerita hokara rAjAlameM gaI aura eka garuDa yantrakA rUpa banAkara phuNcii| so ThIka hI hai kyoMki pUrvakRta puNyake prabhAvase prAyaH devatA bhI samIpa A jAte haiN||201-206|| tadanantara 1 prakRta kha
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 mahApurANe uttarapurANam mahIpatigRhaM devIM vIkSya vItavibhUSaNAm / upaviSTA ka rAjeti samapRcchatsa sAdaram // 208 // sApyAha suptavAn rAjA zakyo naiva nirIkSitum / iti tadvacanaM so'pi dunimittaM vibhAvayan // 209 // tato nivRttaH samprApya kASThAGgArikamantriNaH / bhAskarodayavelAyAM gehaM tatrAvalokya tam // 21 // pApabuddhimitho'vAdIdrAjyaM tava bhaviSyati / mahIpatinihantavyastvayeti tadudIritam // 211 // zratvA karmakaraM mantripade mAM vinyayojayat / rAjAyamakRtajJo vA kathaM vApakaromyaham // 212 // rudradarA tvayA prajJAvatApyetatsudurnayam / nirUpitamiti zrotrapidhAna sabhayo vyadhAt // 213 // purohitastadAkarNya bhaviSyatsUnurasya te / prANahArI bhavetana pratIkAraM tataH kuru // 24 // ityetadabhidhAyAzu gatvA tatpApapAkataH / tRtIyadivase vyAdhipIDito vigatAsukaH // 215 // rudradatto'gamatvabAbhI gatiM suciraduHkhadAm / kASThAGgArikamantrI ca rudradattanirUpitAt // 216 // nRpaM svamRtyumAzaya prajighAMsurdurAzayaH / dvishsrmhiipaalainbhirbhttotkttH|| 217 // rAjagehaM samuddizya samaddhagajavAjibhiH / samaM samAbhiyAti sma tadviditvA mahIpatiH // 218 // devI garuDayantrasthAmapasArya prayatnataH / prArumantrisvIkRtAramIyamahIpAlaiH svadarzanAt // 219 // vimukamantribhiH sAdhaM RdhvA samprApya mantriNam / yuddhe sadyaH sa nirjitya bhayonmArgamanInayat // 220 // tukAlAGgArikastasya sAre bhaGgavArtayA / sakrodho bahusamaddhabalena sahasAgataH // 221 // kASThAGgArikapApo'pi punastenaiva sajataH / hatvA yuddhe mahIpAlaM tasmin rAjye'pyavasthitaH // 22 // saba jIvoMko sukha dene vAlA vasantakA mahInA A gyaa| kisI eka dina ahita karane vAlA rudradatta nAmakA purohita prAtaHkAlake samaya rAjAke ghara gyaa| vahA~ rAnIko AbhUSaNarahita baiThI dekhakara usane Adarake sAtha pUchA ki rAjA kahA~ haiM ? // 207-208 // rAnIne bhI uttara diyA ki rAjA soye hae haiM isa samaya unake darzana nahIM ho skte| rAnIke ina vacanoMko hI apazakuna samajhatA huA vaha vahA~se lauTa AyA aura sUryodayake samaya kASTAGgArika mantrIke ghara jAkara usase milaa| usa pApabuddhi purohitane ekAntameM kASThAGgArikase kahA ki yaha rAjya terA ho jAvegA tU rAjAko mAra DAla / purohitakI bAta sunakara kASThAgArikane kahA ki maiM to rAjAkA naukara hUM, rAjAne hI mujhe mantrIke padapara niyukta kiyA hai / yadyapi yaha rAjA akRtajJa hai-merA kiyA huA upakAra nahIM mAnatA hai to bhI maiM yaha apakAra vaise kara sakatA hU~ ? // 206-212 / / he rudradatta ! tU ne buddhimAna ho kara bhI yaha anyAyakI bAta kyoM khii| yaha kahakara usane bhayabhIta ho apane kAna Dhaka liye // 213 // kASThAGgArikake aise vacana sunakara purohitane kahA ki isa rAjAke jo putra hone vAlA hai vaha terA prANaghAtaka hogA isalie isakA pratikAra kara // 214 // itanA kaha kara rudradatta zIghra hI apane ghara calA gayA aura isa pApake udayase rogapIr3ita ho tIsare dina mara gayA tathA cirakAla taka duHkha dene vAlI narakagatimeM jA phuNcaa| idhara duSTa AzayavAle kASThAgArika mantrIne sadradattake kahanese apanI mRtyukI AzaMkA kara rAjAko mAranekI icchA kii| usane dhana dekara do hajAra zUravIra rAjAoMko apane AdhIna kara liyA thaa| vaha unheM sAtha lekara yuddha ke lie taiyAra kiye hue hAthiyoM aura ghor3oMke sAtha rAja-mandirakI ora claa| jaba rAjAko isa bAtakA patAcalA to usane zIghra hI rAnIko garuDayantra para baiThAkara prayatna pUrvaka vahA~ se dUra kara diyA / kASThAGgArika mantrIne pahale jina rAjAoMko apane vaza kara liyA thA una rAjAoMne jaba rAjA satyandharako dekhA taba ve mantrIko chor3akara rAjAke AdhIna ho gye| rAjAne una saba rAjAoMke sAtha kupita hokara mantrIpara AkramaNa kiyA aura use zIghra hI yuddha meM jItakara bhayake mArgapara pahu~cA diyAbhayabhIta banA diyA / / 215-220 // idhara kASThAGgArikake putra kAlAGgArikane jaba yuddha meM apane pitAkI hArakA samAcAra sunA taba vaha bahuta hI kupita huA aura yuddha ke lie taiyAra khar3I bahuta sI senA lekara akasmAt A pahu~cA / pApI kASThAGgAki bhI usIke sAtha mA milaa| anta meM vaha 1 vyavasthitaH iti kacit /
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitama parva savirSa vAzana minna kRtanaM vA sahiMsakam / dharma vAzarmadaM rAjyaM tdaiyH| sacivAdhamaH // 223 // ato vijayadevI ca yantramAruhya gAruDam / zokAgnidahyamAnAGgI rudantI yakSirakSitA // 224 // prnnvktrglddhaaraalohitaakraantshuulkaiH| zUlanirbhedasambhUtavedanAlulitAsukaiH // 225 // kampamAnaracovaktraiH stenairnAnAvidhai ravaiH / sAmidagdhaM zavaM vaDherAkraSyAgchiya khaNDazaH // 226 // kRttikAminizAtAbhi kinIbhiH samantataH / khAdantIbhizca saGkIrNa pitRNAmagamad vanam // 22 // tatra rAtrau kRtArakSA yakSyA vigatabAdhikA / alabdha tanayaM kAntaM dyaurivAmRtadIdhitim // 228 // nAbhadasyAstato'lpo'pi putrotpttismutsvH| zokaH pratyuta sambhato vilomavidhivardhitaH // 229 // sadyo yakSIca susthApya smntaanmnnidiipikaaH| zokAkulAM vilokyanAM dAvAlIDalatopamAm // 23 // sarvasthAnAni duHsthAni gatvaryo yauvnshriyH| vidhvaMsI bandhusambandho jIvita dIpasaJcalam // 23 // kAyaH sarvAzuciprAyo heyo'yamiha dhImatAm / rAjyaM sarvajagatpUjyaM vidyadudyotasannibham // 232 // paryAyeSveva sarveSAM prItiH sarveSu vastuSu / te'vazyaM nazvarAstasmAtprItiH paryantatApinI // 233 // satyapyarthe ratirna syAt svayaM vAsati cepsite / sati svasminnato cAsau trayANAM vA sthite ksstiH||23|| yasya niSkramamAkramya' vizvaM vijJaptirIkSate / nekSita sthAna tenApi kApi kiJcitkadAcana // 235 // / satsu bhAviSu ca prItirasti cedastu vastuSu / vRthA prathayati prItiM vinaSTeSu sudhIH sa kaH // 236 // iti saMsArasadbhAvaM vicinsya vijaye priye / zucaM mA gA vyatIteSu kRthAH prItiJca mA vRthA // 237 // yuddha meM rAjAko mArakara usake rAjya para ArUDha ho gayA / / 221-222 // usa nIca mantrIne viSa mile hue bhojanake samAna, kRtaghna mitrake samAna athavA hiMsaka dharmake samAna duHkha dene vAlA vaha rAjya prApta kiyA thA / / 223 // idhara vijayA mahAdevI garur3a yantrapara baiThakara clii| zoka rUpI amise usakA sArA zarIra jala rahA thA aura vaha ro rahI thI parantu yakSI usakI rakSA kara rahI thI / / 224 // isa prakAra calakara vaha vijayA rAnI usa zmazAnabhUmimeM jA pahuMcI jahA~ ghAvoMke agrabhAgase nikalatI huI khUnakI dhArAoMse zUla bhIga rahe the, zUla chida jAne se utpanna huI vedanAse jinake prANa nikala gaye haiM tathA jinake mukha nIcekI ora laTaka gaye haiM aise cora jahA~ nAnA prakArake zabda kara rahe the| kahIMpara DAkiniyA~ adhajale muradeko agnimeMse khIMcakara aura tIkSNa chariyoMse khaNDakhaNDa kara khA rahI thiiN| aisI DhAkiniyoMse vaha zmazAna saba orase vyApta thA // 225-227 / / usa zmazAnameM yakSI rAtabhara usakI rakSA karatI rahI jisase use razvamAtra bhI koI bAdhA nahIM huii| jisa prakAra AkAza candramAko prApta karatA hai usI prakAra usa rAnIne usI rAtrimeM eka sundara putra prApta kiyA // 228 // usa samaya vijayA mahArAnIko putra utpanna honekA thor3A bhI utsava nahIM huA thA kintu bhAgyakI pratikUlatAse bar3hA huA zoka hI utpanna huA thaa| yakSIne saba ora zIghra hI maNimaya dIpaka rakha diye aura dAvAnalase jhulasI huI lattAke samAna mahArAnIko zokAkula dekhakara nimna prakAra upadeza diyaa| vaha kahane lagI ki isa saMsArameM sabhI sthAna duHkhase bhare haiM, yauvanakI lakSmI nazvara hai, bhAI-bandhuoMkA samAgama naSTa ho jAne vAlA hai, jIvana dIpakake samAna caJcala hai, yaha zarIra samasta apavitra padAthAse bharA huA haiM ataH buddhimAn puruSoMke dvArA heya haichor3ane yogya hai| jisakI samasta saMsAra pUjA karatA hai aisA yaha rAjya bijalIkI camakake samAna hai| saba jIvoMkI samasta vastuoMkI paryAyoMmeM hI prIti hotI hai parantu ve paryAya avazya hI naSTa ho jAtI haiM isalie unameM kI huI prIti antameM santApa karane vAlI hotI hai / aniSTa padArthake rahate hue bhI usameM prIti nahIM hotI aura iSTa padArthake rahate hue usa para apanA adhikAra nahIM hotA tathA apane ApameM prIti honepara padArtha, iSTapanA evaM adhikAra ina tInoMkI hI sthitikA kSaya ho jAtA hai| jinakA jJAna binA kisI kramake eka sAtha samasta padArthoMko dekhatA hai unhoMne bhI nahIM dekhA ki kahIM koI padArtha sthAyI rahatA hai| yadi vidyamAna aura honahAra vastuoMmeM prema hotA hai to ., bhale hI ho parantu jo naSTa huI vastuoMmeM bhI prema karatA hai use buddhimAn kaise kahA jA sakatA hai? 1 rAjyamAdade l0| 2-mAsAdya kha0 / Jain Education Internatio
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam zrImAnAmuktiparyanta suto'yamuditoditaH / nihatyArAtidurvRttaM modaM te janaviSyati // 238 // svAhi cittaM samAdhehi yogyamAhAramAhara / kiM vRthAnena zokena dhigdehakSayakAriNA // 239 // gatyantare'pi te bhartA na hi zokena labhyate / gatayAM bhinnavartmAnaH karmabhedena dehinAm // 240 // ityAdiyuktimadvAgbhiH saMvidhAya vizokikAm / pArzve tasyAH svayaM sAsthAtsatAM sauhArdamIdRzam // 241 // tatra gandhotkaTaH svasya svayaM zizuzavaM tadA / gacchannikSipya gambhIramAkarNyArbhakasusvaram // 242 // jIva jIveti jIvandharAkhyAM vA bhAvinIM vadan / satyaM munisamAdiSTamiti tuSTo'vagamya tam // 243 // karau prasArya sasnehaM bAlaM samudatiSThipat / devI tatsvaramAkarNya budhvA gandhotkaTAhvayam // 244 // avabodhya tamAtmAnaM bhadra tvaM tanayaM mama / vardhayAnyairavijJAtamiti tasmai samarpayat // 245 // so'pi taM pratigRvaM karomIti kRtatvaraH / gatvA gRhaM svakAntAyai nandAyai tatpravRttakam // 246 // kimapyapratipAdyAsyai krudhyaziva gatasmRte / saprANasaparIkSyaiva bhavatyA tadapatyakam // 247 // visarjanAya maddhaste niviMcAraM samarpitam / AyuSmAnpuNyavAneSa gRhANeti vitIrNavAn // 248 // prasyaicchatsAspi santuSTA karAbhyAM bAlabhAskaram / virAjitaM parAjitya bAla lolatrilocanA // 249 // tasyAmyadA vaNigvaryaH kRtamaGgalasatkriyaH / annaprAzanaparyante vyadhAjjIvandharAbhidhAm // 250 // athetvA sena yantreNa tasmAtsA vijayAhvayA / daNDakAraNya madhyasthaM mahAntaM tApasAzramam // 251 // tatrAprakAzamevaiSA vasati sma samAkulAm / tAM yakSI samupAgasya tacchokApanudecchayA // 252 // 468 isalie he vijaye ! saMsArake svarUpakA vicArakara zoka mata kara, aura atIta padArthoma vyartha hI prIti mata kara / terA yaha putra bahuta hI zrImAn hai aura mokSa prApti paryanta isakA abhyudaya nirantara bar3hatA hI rahegA | yaha durAcArI zatruko naSTakara avazya hI tujhe Ananda utpanna karegA / tU snAna kara, cittako sthira kara aura yogya AhAra grahaNa kara / zarIrakA kSaya karane vAlA yaha zoka karanA vRthA hai, isa zokako dhikkAra hai, zoka karane se isa paryAyakI bAta to dUra rahI, dUsarI paryAyameM bhI terA pati tujhe nahIM milegA kyoMki apane-apane karmoMmeM bheda honese jIvoM kI gatiyA~ bhinna-bhinna huA karatI haiM / ityAdi yukti bhare vacanoM se yakSIne vijayA rAnIko zoka rahita kara diyaa| itanA hI nahIM vaha svayaM rAtribhara usake pAsa hI rahI so ThIka hI hai kyoMki sajjanoMkI mitratA aisI hI hotI hai| / / 226-241 // itanemeM hI gandhotkaTa seTha, apane mRta putrakA zava rakhaneke lie vahA~ svaya~ pahu~cA / zavako rakha kara jaba jAne lagA taba usane kisI bAlakakA gambhIra zabda sunA / zabda sunate hI usane " jIva jIva " aise AzIrvAdAtmaka zabda kahe mAno usane Age pracalita hone vAle usa putrake 'jIvandhara' isa nAmakA hI uccAraNa kiyA ho / munirAjane jo kahA thA vaha saca nikalA yaha jAna kara gandhotkaTa bahuta hI santuSTa huA / usane donoM hAtha phailA kara bar3e sneha se usa bAlakako uThA liyaa| vijayA devIne gandhotkaTakI AvAja sunakara hI use pahicAna liyA thA / isalie usane apane ApakA paricaya dekara usase kahA ki he bhadra, tU mere isa putrakA isa taraha pAlana karanA jisa taraha ki kisIko isakA patA na cala ske| yaha kaha kara usane vaha putra gandhotkaTake lie sauMpa diyA / / 242-245 // seTha gandhotkaTane bhI 'maiM aisA hI karUMgA' yaha kaha kara vaha putra le liyA aura zIghratAke sAtha ghara Akara apanI nandA nAmakI strIke lie de diyA / dete samaya usane ke lie ukta samAcAra to kucha bhI nahIM batalAyA parantu kucha kupita-sA hokara kahA ki he mUrkhe ! vaha cAlaka jIvita thA, tU ne binA parIkSA kiye hI zmazAna meM chor3a Aneke lie mere hAthameM vicAra kiye binA hI rakha diyA thA / le, yaha bAlaka cirajIvI hai aura puNyavAn hai, yaha kaha kara usane ghaha putra apanI strIke diyA thA / / 246-24= // sunandA seThAnIne saMtuSTa ho kara vaha bAlaka donoM hAthoMse le liyA / vaha bAlaka prAtaH kAlake sUryako parAjita kara suzobhita ho rahA thA aura seThAnI kI A~kheM use dekha-dekha kara satRSNa ho rahI thIM / / 246 / / kisI eka dina usa seThane aneka mAGgalika kriyAeM kara annaprAzana saMskArake bAda usa putrakA 'jIvandhara' nAma rakkhA / / 250 / / athAnantara - vijayA rAnI usI garur3amantra para baiThakara daNDakake madhya meM sthita tapasviyoM ke
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitamaM parva sakSyasthocitamyakathAbhiH saMsRteH sthitim / prarUpya dharmamArgazca pratyahaM samarIramat // 25 // itaH satyandharAkhyasya nRpendrasya kniiysii| bhAmAratiH parAnajhapatAkA ca manorame // 254 // madhuraM vakulaJcAnyamalabhatAM sutAvubhau / jJAtvA taddharmasadbhAvaM gRhItazrAvakayate // 255 // tau ca gandhotkaTenaiva poSitau vRddhimApatuH / tatraiva zrAvako jAto matyantavijayAdayaH // 25 // sAgaro dhanapAlAkhyazcaturtho matisAgaraH / senApatiH purodhAzca zreSThI mantrI ca bhUbhujaH // 25 // bhAryA jayAvatI zrImatI zrIdatA yathAkramam / caturthyanupamA teSAM devasenaH suto'paraH // 258 // buddhiSeNo varAdizca datto madhumukhaH kramAt / SaT te jIvandharAkhyena madhurAdyAH sutAH samam // 259 // avardhanta kumAreNa bAlakelIparAyaNAH / jIvAdayaH padArthA vA lokAtasmAnmahAzayAt // 26 // nakta divaM nijaprANasamAH kApyanapAyinaH / atha nandApi nandAkhyaM krameNAptakasI sutam // 7 // anyernagarodyAne ko'pi tApasarUpazt / kumAraM golakAdyaktabAlakrIDAnuSaGgiNam // 21 // vilokyAsmAskiyara puraM brahIti pRSTavAn / vRddhasyApi tavAjJatvaM bAlo'pyatra na muhyati // 26 // bAhya puravarodyAne bAlakrIDAvalokanAt / purasyAsanavatitvaM kena vA nAnumIyate // 26 // dhUmopalambhanAdagnidravyaM veti kRtasmitaH / jIvandharo'vadazasya ceSTAcha.yAsvarAdikam // 265 // dRSTA zrasvA vivicyaiSa sAmAnyo naiva bAlakaH / rAjavaMzasamunnatiH cirasyAnumIyate // 26 // iti kenApyupAyena tadvaMzaM sa parIkSitum / vAmchannayAcatainaM me bhojana dIyatAmiti // 27 // kisI bar3e AzramameM pahuMcI aura vahA~ gupta rUpase-apanA paricaya diye binA hI rahane lgii| jaba vaha vijayA rAnI zokase vyAkula hotI thI taba vaha yakSI Akara usakA zoka dUra karanekI icchAse usakI avasthAke yogya zravaNIya kathAoMse use saMbhArakI sthiti batalAtI thI, dharmakA mArga batalAtI thI aura isa taraha prati dina usakA citta bahalAtI rahatI thii|| 251-253 / / idhara mahArAja satyandharakI bhAmArati aura anaMgapatAkA nAmakI do choTI striyA~ aura thiiN| una donoMne madhura aura vakula nAmake do putra prApta kiye| ina donoM hI rAniyoMne dharmakA svarUpa jAnakara zrAvakake vrata dhAraNa kara liye the| isalie ye donoM hI bhAI gandhotkaTake yahA~ hI pAlanapoSaNa prAptakara bar3he hue the| usI nagarameM vijayati, sAgara, dhanapAla aura matisAgara nAmake cAra zrAvaka aura the jo ki anukramase rAjAke senApati, purohita, zreSThI aura mantrI the| 254-257 / / ina cAroMkI striyoMke nAma anukramase jayAvatI, zrImatI, zrIdattA aura anupamA the| inase kramate na, buddhiSeNa, varadatta aura madhumukha nAmake putra utpanna hue the| madhurako prAdi lekara ve chahoM putra, jIvandhara kumArake sAtha hI vRddhiko prApta hue the, nirantara kumArake sAtha hI bAlakrIr3A karane meM tatpara rahate the aura jisa prakAra jIvAjIvAda chaha padArtha kabhI bhI lokAkAzako chor3akara anyatra nahIM jAte haiM usI prakAra ve chahoM putra utkRSTa abhiprAyake dhAraka jIvandhara kumArako chor3akara kahIM anyatra nahIM jAte the| rAta-dina unake sAtha hI rahate the aura unake prANoMke samAna the| tadanantara gandhotkaTakI strI sunandAne bhI anukramase nandAnya nAmakA putra prApta kiyA // 250-261 // kisI eka dina jIvandhara kumAra nagarake bAhya bagIcemeM aneka bAlakoMke sAtha golI baMTA Adi bAlakoMke khela khelanemeM vyasta the ki itanemeM eka tapasvI Akara unase pUchatA hai ki yahA~se nagara kitanI dUra hai ? tapasvIkA prazna sunakara jIvandhara kumArane uttara diyA ki 'Apa vRddha to ho gaye parantu itanA bhI nahIM jAnate / are, isameM to bAlaka bhI nahIM bhuulte| nagarake bAhya bagIcemeM bAlakoMko khelatA dekha bhalA kauna nahIM anumAna lagA legA ki nagara pAsa hI hai ? jisa prakAra ki dhUma dekhanese agnikA anumAna ho jAtA hai usI prakAra nagarake bAhya bagIcemeM bAlakoMkI krIr3A dekha nagarakI samIpatAkA anumAna ho jAtA hai| isa prakAra muskurAte hue jIvandhara kumArane kahA / kumArakI ceSTA kAnti tathA svara Adiko dekhakara tapasvIne socA ki yaha bAlaka sAmAnya bAlaka nahIM hai, isake cihnoMse patA calatA hai ki isakI utpatti rAjavaMzameM huI hai| aisA vicAra kara usa tapasvIne phisI upAyase usake vaMzakI parIkSA karanI caahii| apanA manoratha siddha karaneke lie usane jIvandhara
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 mahApurANe uttarapurANam kumAro'pi pratijJAya nItvA sArdhaM tamAtmanA / pituH sannidhimAhAro mayAsmai sma pradIyateM // 268 // bhavAnpramANamityAkhyacchrutvA tatatpitA mudA / vinIto'yaM sutaH zlAghyo mamesyAzliSya taM muhuH // 269 // putra snAnAvasAne'yaM mayAmA sAdhu bhokSyate / tvayA vyapagatAzaGkaM bhoktavyamiti so'bhyadhAt // 270 // sahAyaiH saha saMvizya bhoktuM prArabdhavAnasau / athArbhakasvabhAvena sarvamuSNamidaM katham // 271 // ressmiti roditvA jananImakadarthaMyat / rudantaM taM samAlokya bhadvaizatte na yujyate // 272 // * api svaM vayasAlpIyAn dhIstho vIryAdibhirguNaiH / adharIkRtavizvo'si hetunA kena rodiSi // 273 // iti tApasaveSeNa bhASitaH sa kumArakaH / zRNu pUjya na vetsi tvaM rodane'sminguNAnimAn // 274 // niryAti saMhata zleSmA vaimalyamapi netrayoH / zItIbhavati cAhAraH kathametanivAryate // 275 // isyAkhyattatsamAkarNya mAtAsya muditA satI / yathAvidhi sahAyaistaM saha samyagabhojayat // 276 // tato gandhotkaTo bhuktvA sanniviSTo yathAsukham / tena tApasaveSo'pi bhuktvAmaivamabhASata // 377 // kumAre'sminmama sneho'bhUdavekSyAsya yogyatAm / mayA zAstrAbdhisandhautamatireSa kariSyate // 278 // iti tadbhASitaM zrutvA variSThaH zrAvakeSvaham / nAnyaliGginamaskAraM kurve kenApi hetunA // 279 // sthAdvaimanasyaM te'vazyaM tadbhAve'timAninaH / iti zreSThagrAha tacchrutvA svasadbhAvamathAbravIt // 280 // rAjA siMhapurasyAhamAryavarmAbhidhAnakaH / vIranandimuneH zrutvA dharma saMzuddhadarzanaH // 281 // tiSeNAya madrAjyaM pradAyAdAya saMyamam / tImrodarAbhisambhUtamahAdAhAsahiSNukaH // 282 // 1 1 kumArase yAcanA kI ki tuma mujhe bhojana do / / 262-267 / / jIvandharakumAra use bhAMjana denA svIkRta kara apane sAtha le pitAke pAsa pahu~ce aura kahane lage ki maiMne ise bhojana denA svIkRta kiyA hai phira, jaisI Apa AjJA deM / kumArakI bAta sunakara pitA bahuta hI prasanna hue aura kahane lage ki merA yaha putra bar3A hI vinamra aura prazaMsanIya hai| yaha kahakara unhoMne usakA bAra-bAra AliMgana kiyA aura kahA ki he putra ! yaha tapasvI snAna karaneke bAda mere sAtha acchI taraha bhojana kara legaa| tU niHzaGka hokara bhojana kara || 268 - 270 / / tadanantara jIvandharakumAra apane mitroMke sAtha baiThakara bhojana karaneke lie taiyAra hue| bhojana garama thA isalie jIvandhara kumAra rokara kahane lage ki yaha saba bhojana garama rakhA hai maiM kaise khAU~ ? isa prakAra rokara unhoMne mAtAko taMga kiyA / unheM rotA dekha tapasvI kahane lagA ki bhadra ! tujhe ronA acchA nahIM lagatA / yadyapi tU avasthAse choTA hai to bhI bar3A buddhimAn hai, tUne apane vIrya Adi guNoMse sabako nIcA kara diyA hai / phira tU kyoM rotA hai ? / / 271-273 / / tapasvIke aisA kaha cukane para jIvandharakumArane kahA ki he pUjya ! Apa jAnate nahIM haiM / suniye, ronemeM ye guNa haiM- pahalA guNa to yaha hai ki bahuta samayakA saMcita huA kapha nikala jAtA hai, dUsarA guNa yaha hai ki netroMmeM nirmalatA A jAtI hai aura tIsarA guNa yaha hai ki bhojana ThaNDA ho jAtA hai / itane guNa honepara bhI Apa mujhe ronese kyoM rokate haiM ? / / 274-275 / / putrakI bAta sunakara mAtA bahuta hI prasanna huI aura usane mitroMke sAtha use vidhipUrvaka acchI taraha bhojana karAyA / / 276 / / tadanantara jaba gandhotkaTa bhojana kara sukhase baiThA aura tapasvI bhI usIke sAtha bhojana kara cukA taba tapasvIne gandhotkaTase kahA ki isa bAlakakI yogyatA dekhakara isapara mujhe ha ho gayA hai ataH maiM isakI buddhiko zAstra rUpI samudrameM avagAhana kara nirmala banAU~gA ||277278 // tapasvIkI bAta sunakara gandhotkaTane kahA ki maiM zrAkkoMmeM zreSTha hU~ - zrAvakake zreSTha vrata pAlana karatA hU~ isalie anya liGginyoMko kisI bhI kAraNase namaskAra nahIM karatA hU~ aura namaskArake abhAva meM atizaya abhimAnI Apake lie avazya hI burA lgegaa| seThakI bAta sunakara vaha tApasa isa prakAra apanA paricaya dene lagA || 276-280 / / siMhapurakA rAjA thA, AryavarmA merA nAma thA, vIranandI munise dharmakA svarUpa sunakara maiMne nirmala samyagdarzana dhAraNa kiyA thA / tadanantara dhRtiSeNa nAmaka putrake lie rAjya dekara maiMne saMyama dhAraNa kara liyA thA - munitrata aMgIkRta kara liyA thA parantu jaTharAgnikI tIvra bAdhAse utpanna
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcasaptatitama parva 501 samyagdRSTihItegveSaste dharmavAndhavaH / iti tadvacanaM saMmyakparIkSya vaNijAM vrH|| 243 // sutaM samarpayAmAsa tasmai 'taM sakhibhiH samam / kSetre bIjamiva sthAne yogya kiM nArpayetsudhIH // 285 // 'sa saiSTistamAdAya nisargamativistRtim / acireNaiva kAlena vizvavidyAntamAnayat // 285 // kumAro'pi ravirvAmbhodAnte vidyAbhirAtat / prAptazvaryo dvipo vAnu samprAptanavayauvanaH // 286 // upAdhyAyo'pi kAlAntareNApatsaMyataH zivam / taskAle kAlakUTAkhyo mukhyo vananivAsinAm // 27 // mAkAraM prapano vA sUryarazmibhayAtsvayam / andhakAraH sakodaNDazarahastaM durIkSakam // 288 // kenApyasajhamApAte kaTukaM vA mahauSadham / nighRNaM balamAdAya viSANoddhopabhISaNam // 289 // tamAlArAmanirbhAsibhUgocaramupAgataH / gono vighnaM sa sAdhUnAM gomaNDalajighRkSayA // 290 // so kiMvadantImAkarNya kanyAM godAvarI satIm / putrI gopendragopazrIsambhUtAM govimokSaNam // 291 // vidhAsyate dadAmIti kASTAGgArikabhUbhujA / ghoSaNAM kAritAM zrutvA kAlAGgArikasaGgataH // 292 // jIvandharaH sahAyaiH svaiH parIto byAdhasanidhim / samprApyAkRSTakodaNDanizAtazarasantatim // 253 // sandadhatsantati mucallaghu zikSAvizeSataH / dhanurvedasamAdiSTaM sthAnakaM sarvamAnajan // 294 // bANapAtAnpareSAJca vazcayanbhakSu saJcaran / vikRntan zatrubANaughaM namastrANi bhIruSu // 295 // iti yudhvA ciraM vyAdhAn jitvA vA durnayAmayaH / jayazriyA samAlIDhaH sarvAzA yazasA bhRzam // 256 // prymchshihNsaaNskundprsvhaasinaa| samAgamatpuraM caJcadvaijayantI virAjitam // 297 // huI mahAdAhako sahana nahIM kara sakA isalie maine yaha aisA veSa dhAraNa kara liyA hai, maiM samyagdRSTi hUM, dharmabandha hai| isa prakAra tapasvIke vacana sunakara aura acchI taraha parIkSA kara seThane usaka lie mitroM sahita jIvandharakumArako sauMpa diyA so ThIka hI hai kyoMki uttama khetameM bIjakI taraha yogya sthAnameM buddhimAna manuSya kyA nahIM arpita kara detA hai ? arthAt sabhI kucha arpita kara dena hai // 281-284 // usa samyagdRSTi tapasvIne, svabhAvase hI jisakI buddhikA bahuta bar3A vistAra thA aise jIvandhara kumArako lekara thor3e hI samayameM samasta vidyAoMkA pAragAmI banA diyA // 285 / / jisa prakAra zarad RtumeM sUrya dedIpyamAna hotA hai aura aizvarya pAkara hAthI suzobhita hotA hai usI prakAra nava yauvanako pAkara jIvandharakumAra bhI vidyAoMse dedIpyamAna hone lage // 286 // vaha upAdhyAya bhI samayAnusAra saMyama dhAraNa kara mokSako prApta huaa| athAnantara- usa samaya kAlakUTa nAmakA eka bhIloMkA rAjA thA jo aisA kAlA thA mAno sUryakI kiraNoMse Darakara svayaM andhakArane hI manuSyakA AkAra dhAraNa kara liyA thA, vaha pazuhiMsaka thA aura sAdhuoMke vighnake samAna jAna par3atA thaa| jo dhanuSa-bANa hAthameM liyA hai, jise koI dekha nahIM sakatA, yuddha meM jise koI sahana nahIM kara sakatA, jo mahauSadhike samAna kaTuka hai, dayArahita hai aura sIMgoMke zabdoMse bhayaMkara he aisI senA lekara vaha kAlakUTa gomaNDalake haraNa karanekI icchAse tamAkhuoMke vanase suzobhita nagarake bAhya maidAnameM A DaTA / / 287-260 / / isa samAcArako sunakara kASTAGgArika rAjAne ghoSaNA karAI ki maiM gAyoM chur3AnevAleke lie gopendrakI strI gopazrIse utpanna gAMdAvarI nAmakI uttama kanyA duuNgaa| isa ghoSaNAko sunakara jIvandhara kumAra kASThAGgArikake putra kAlAGgArika tathA apane anya mitroMse yukta hokara usa kAlakUTa bhIlake pAsa phuNce| vahA~ jAkara unhoMne apanA dhanupa car3hAyA, usapara tIkSNa bANa rakkhe, ve apanI viziSTa zikSAke kAraNa jaldI-jaldI bANa rakhate aura chor3ate the, dhanurvedameM batalAye hue sabhI paiMtarA badalate the, dUsaroMkI bANa-varSAko bacAte hue jaldI-jaldI ghUmate the, zatruoMke bANoM ke samUhako kATate the aura kAyara logoMpara atra chor3anese rokate the, arthAn kAyara logoMpara atroMkA prahAra nahIM karate the| isa taraha jisa prakAra naya mithyA nayoMko jIta letA hai usI prakAra unhoMne bahuta dera taka yuddha kara bhIloMko jIta liya / jayalakSmIne unakA AliGgana kiyA aura ve candramA, haMsa, tUla tathA , haMsa, tUla tathA kundake phUlake samAna suzobhita yaza ke dvArA samasta dizAoMko vyApta karate hue phaharAtI huI patAkAoMse suzobhita nagarameM praviSTa hue // 261-267 // 1Hkh0|2 samyandaSTistamA-ma0 /
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 mahApurANe uttarapurANam dehacUte kumArasya zauryAdiprasavAcite / jananetrAlayaH petuH kiitigndhaavkrssitaaH||198|| tadA kumArasamdezAdekavAkyena vittsutaaH| govimokSaNametena kRtaM yuveti bhUpatim // 299 // vijJApyAdApayan kanyAM nandAnyAya puroditAm / godAvarI vivAhena vicitrAH kaaryvRraayH||..|| athAtra bhArate khecarAdrau dakSiNabhAgagam / gaganAcchrIrivAbhAti puraM gaganavallabham // 301 // tarapurAdhipatiH khecarendro garuDavegakaH / dAyAdAstAbhimAnaH sanatnadvIpe paraM puram // 302 // ramaNIyAbhidhaM kRtvA nAnnAdau mnujodye| niviSTavAnpure'syAsIddhArigI prANavallabhA // 303 // satsutAmupavAsena parimlAnazarIrikAm / gandharvadattAmanyecaH pUjayitvA jinezvarAn // 304 // zeSamAlAM samAdAya dAtuM svasmai samAgatAm / ApUrNayauvanA vIkSya kasmai deyeyamityasau // 3.5 // aparachatkhecarAdhIzo 'mantriNaM matisAgaram / so'pi prAkchUtamisyAha siddhAdezamapAradhIH // 306 // jinendrAnahamanyedhurvanditaM mandaraM gataH / nandane pUrvadigbhAge vane jinaniketanam // 307 // bhaktayA pradakSiNIkRsya stutvA vidhipurassaram / tatrasthacAraNaM natvA matyantavipulAdikam // 308 // zrasvA dharma jagaspUjya satI matsvAminaH sutaa| kasya gandharvadattAkhyA bhogabhogyA bhaviSyati // 309 // ityaprAkSaM tadAvocatso'pyevamavadhIkSaNaH / dvIpe'sminbhArate hemAGgadadeze manohare // 310 // rAjA rAjapure satyadharaH satyavibhUSaNaH / vijayAsya mahAdevI tayoH zrImAnsudhIH sutH|| 311 // vINAsvayaMvare tasya dattA bhAryA bhaviSyati / iti mantrivacaH zravA khagezaH kizcidAkulaH // 312 // usa samaya zUravIratA Adi guNa rUpI phUloMse suzobhita kumArake zarIra-rUpI Amake vRkSapara kIrti rUpI gandhase khiMce hue manuSyoM ke netrarUpI bhauMre par3a rahe the // 268 / / tadanantara jIvandhara kumArane saba vaizyaputroMse kahA ki tuma loga eka svarase arthAt kisI matabhedake vinA hI rAjApte kaho ki isa nandADhyane hI yuddha kara gAyoMko chur3AyA hai| isa prakAra rAjAke pAsa saMdeza bhejakara pahale kahI huI godAvarI nAmakI kanyA vivAhapUrvaka nandADhyake lie dilavAI / so ThIka hI hai kyoMki kAryoMkI pravRtti aneka prakArakI hotI hai| arthAt koI kAryako binA kiye hI yaza lenA cAhate haiM aura koI kArya karake bhI yaza nahIM lenA cAhate // 266-300 // . athAnantara-isI bharatakSetra sambandhI vijayA parvatakI dakSiNa zreNI meM eka gaganavallabha nAmakA nagara hai jo AkAzase par3atI huI zrIke samAna jAna par3atA hai / usameM vidyAdharoMkA svAmI garur3avega rAjya karatA thaa| daivayogase usake bhAgIdAroMne usakA abhimAna naSTa kara diyA isalie vaha bhAgakara ratnadvIpameM calA gayA aura vahA~ manujodaya nAmaka parvata para ramagIya nAmakA sundara nagara basA kara rahane lgaa| usakI rAnIkA nAma dhAriNI thA // 301-303 / / kisI dina usakI gandharvadattA putrIne upavAsa kiyA jisase usakA zarIra murajhA gyaa| vaha jinendra bhagavAnkI pUjA kara zeSa bacI huI mAlA lekara pitAko deneke lie gii| gandharSadattA pUrNa yauvanavatI ho gaI thii| use dekha pitAne apane matisAgara nAmaka mantrIse pUchA ki yaha kanyA kisake lie denI caahiye| isake uttarameM apAra buddhike dhAraka mantrIne bhaviSyake jJAtA munirAjase pahale jo bAta suna rakhI thI vaha kaha sunAI / / 304-306 / / usane kahA ki he rAjan ! kisI eka dina maiM jinendraH bhagavAnkI vandanA karaneke lie sumeru parvatapara gayA thaa| vahA~ nandana vanakI pUrvA dizAke vanameM jo jina-mandira hai usakI bhaktipUrvaka pradakSiNA dekara tathA vidhipUrvaka jinendra bhagavAnkI stuti kara maiM baiThA hI thA ki merI dRSTi vahA~ para virAjamAna vipulamati nAmaka cAraNa RddhidhArI munirAjapara pdd'ii| maiMne unheM namaskAra kara unase dharmakA upadeza sunaa| tadanantara maiMne pUchA ki he jagatpUjya / hamAre svAmIke eka gandharvadattA nAmakI putrI hai vaha kisake bhogane yogya hogI ? munirAja avadhijJAnI the ataH kahane lage ki isI bharatakSetrake hemAnanda dezameM eka atyanta sundara rAjapura nAmakA nagara hai| usameM satyarUpI AbhUSaNase suzobhita satyandhara nAmakA rAjA rAjya karatA hai / usakI mahArAnIkA nAma vijayA hai una donoM ke eka buddhimAna putra utpanna huA hai| vINAke svayaMvarameM vaha 1 mantrisya
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitama parva bhavitA kathamasmA sambandho bhUbhigocaraiH / ityaprAkSIrapunazcainaM mantrirNa matisAgaram // 13 // so'pyanyaca muneti spaSTamevamabhASata / zreSThI vRSabhadattAkhyastasmin rAjapure priyA // 31 // tasya pAvatIsUnujinadarAstayorabhUt / sa kadAcitpure tasminadyAne prItivardhane // 15 // jinaM sAgarasenAkhyaM kevalajJAnapUjane / bhaktayA vanditumAyAtastaJca tadguruNA samam // 316 // eSTA taM tatra tenAmA prItiste samajAyata / dehabhedAdvinAnyena bhedo na yuvayorabhUt // 31 // evaM dineSu gacchatsu kepucidvaNirjA vrH| jinadattamavasthApya svasthAne nikaTe muneH // 18 // guNapAlAbhidhAnasya labdhabodhiradIkSata / suvratAkSAntisAnidhyaM samprApyAdAya saMyamam // 319 // padmAvatI ca kaulInyaM sunatA sAnyapAlayat / jinadatto'pi virozaH pituH padamadhiSThitaH // 320 // 'manoharAdirAmAbhiH kArma kAmAnsamanvabhUt / sa ratnadvIpamarthArtha svayamevAgamiSyati // 31 // senaivAsmadabhipresakAryasiddhirbhaviSyati / ityasau cAgamatkeSucidineSu tadantikam // 322 // tatastuSTaH khagAdhIzaH kRtaprANikakriyaH / mitra gandharvadacAyAH matsutAyAH svayaMvaram // 323 // tvatpure kaaryetyenmbhydhaaddhikaadrH| jinadatto'pi tAM nItvA saha rAjapuraM khgaiH|| 32 // svayaMvaraM samuddhoSya mnohrvnaantre| manoharaM samutpAdya svayaMvaramahAgRham // 325 // ukalAvidagdhavicezabhUgocaramahIziSu / 4kumAreSu prayAteSu jinapUjAM nyavartayat // 326 // gandharvadattAko jItegA aura isa taraha gandharvadattA usIkI bhAryA hogii| mantrIke isa prakArake vacana sunakara rAjA kucha vyAkula huA aura usI matisAgara mantrIse pUchane lagA ki hama logoMkA bhUmigocariyoMke sAtha sambandha kisa prakAra ho sakatA hai ? // 307-313 // isake uttarameM mantrIna munirAjapse jo kucha anya bAteM mAlUma kI thIM ve saba spaSTa kaha sunaaii| usane kahA ki usI rAjapura nagarameM eka vRSabhadatta nAmakA seTha rahatA thaa| usakI strIkA nAma padmAvatI thaa| una donoMke eka jinadatta nAmakA putra huA thaa| kisI eka samaya usI rAjapura nagarake prItivardhana nAmaka udyAnameM sAgarasena nAmaka jinarAja padhAre the unake kevalajJAnakI bhaktipte pUjA-vandanA karaneke lie vaha apane pitAke sAtha AyA thaa| Apa bhI vahA~ para gaye the isalie use dekhakara ApakA usake sAtha prema ho gayA thaa| itanA adhika prema ho gayA thA ki zarIrabhedako chor3a kara aura kisI bAtakI apekSA Apa donoM meM bheda nahIM raha gayA thA / / 314-317 // isa prakAra kitane hI dina vyatIta ho jAne para eka dina vRSabhadatta seTha apane sthAna para jinadattako baiThAkara AtmajJAna prApta honese guNapAla nAmaka munirAjake nikaTa dIkSita ho gayA aura usakI khI padmAvatIne bhI suvratA nAma prAyikAke pAsa jAkara saMyama dhAraNa kara liyA tathA uttama vrata dhAraNa kara vaha apanI kulInatA kI rakSA karane lgii| idhara jinadatta bhI dhanakA mAlika hokara apane pitAke pada para ArUr3ha huA aura manoharA Adi striyoMke sAtha icchAnusAra bhoga bhogane lgaa| vaha jinadatta dhana kamAneke lie svayaM hI isa ranadvIpameM AvegA / / 318-321 // usIse hamAre iSTa kAryakI siddhi hogii| isa taraha kitane hI dina bIta jAnepara vaha jinadatta garur3avegake pAsa aayaa| isase garur3avega bahuta hI santuSTa huaa| usane jinadattakA acchA satkAra kiyaa| tadanantara vidyAdharoMke rAjA garur3avegane bar3e Adarake sAtha jinadattase kahA ki he mitra ! Apa apanI nagarImeM merI putrI gandharSadattAkA svayaMvara karA do| usakI AjJAnusAra jinadatta bhI aneka vidyAdharoMke sAtha gandharvadattako rAjapura nagara le gayA // 322-324 // vahA~ jAkara usane manohara nAmake vanameM svayaMvara honekI ghoSaNA karAI aura eka bahuta sundara bar3A bhArI svayaMvara-gRha banavAyA // 325 / / jaba aneka kalAoMmeM catura vidyAdhara tathA bhUmigocarI rAjakumAra A gaye naba usane jinendra bhagavAnkI pUjA karAI // 326 / / 1 manoramAdi-la0 / 2 samudhuSya l0| 3 kalAvidyAvidagdheSu na / 4 sukumAreSu yAteSu la0, ga., m.|
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tadA gandharvadattApi svayaMvarasabhAgRham / pravizya 'vINAJcAdAya sughoSAkhyAM sulakSaNAm // 327 // svaragrAmAdisadvArtha zuddhadezajalakSaNam / gItamizraM vidhAyaitAnadharIkRtya bhUbhujaH // 328 // 504 * sthitA jIvandharastasyA vINAvidyAkRtaM madam / nirAcikIrSurAgatya svayaMvarasabhAgRham // 329 // apakSapatitAn prAjJAn vINAvidyAvizAradAn / guNadoSaparIkSAyAM niyojyobhayasammatAn // 330 // nirdoSA dIyatAM vINetyabhyadhAttanniyoginaH / vINAstricaturAstasmai tadAnIya samarpayan // 331 // kezaromalavAdInAM doSANAM tAsu darzanAt / sa tAH sarvA nirAkRtya kanyakAM pratyapAdayat // 132 // yadi nirmatsarAsi tvaM tvadvINA dIyatAmiti / aditAsau ca tAM vINAM svakarasthAM kRtAdaram // 333 // nAmAdAya kumAreNa zAstramArgAnusAriNA / gItamizritavAdyena mandratAreNa hAriNA // 334 // madhureNa mRgANAJca manovibhramakAriNA / gItaJca sAdhuvAdoddhaprasUnArcanabhAsinA // 335 // hRdi gandharvadattainaM paJcabANapracoditA / mAlayAlaJcakArAye sammukhe kiM na jAyate // 336 // hInabhAso'bhavankeciddinadIpopamAH pare / nizApradIpasaGkAzA bhAsamAnAnanAstadA // 337 // sughoSAhetunA prAtakumArA paritoSiNI / gandharvadazA tAM vINAmAtmanyevamabhASata // 338 // kulocitA sughoSA tvaM madhurA cidhahAriNI / kumArasaGgame heturdUtIya kuzalA mama // 339 // kASThAGgArikaputreNa coditena sudurjanaiH / gandharvadattAmAhartumudyamo vihitastadA // 340 // kumAro'pi viditvaitadbalAdhikapurassaraiH / vidyAdharaiH samaM gandhagajaM jayagirizrutim // 341 // usI samaya gandharvadattAne bhI sughoSA nAmakI uttama lakSaNoM vAlI vINA lekara svayaMvarake sabhAgRhameM praveza kiyA // 327 // vahA~ zrAkara usane gItoMse mile hue zuddha tathA dezaja svaroMke samUhase vINA bajAI aura saba rAjAoMko nIcA dikhA diyA / tadanantara usakA vINAsambandhI mada dUra karane kI icchA se jIvandhara kumAra svayaMvara - sabhAbhavanameM Aye / Ate hI unhoMne una logoMko guNa aura doSakI parIkSA karanemeM niyukta kiyA ki jo kisIke pakSapAtI nahIM the, buddhimAn the, vINAkI vidyA meM nipuNa the aura donoM pakSa ke logoMko iSTa the / / 328-330 / / isake bAda unhoMne kArya karaneke lie niyukta puruSoMse 'nirdoSa vINA dI jAya' yaha kahA / niyogI puruSoMne tIna-cAra vINAeM lAkara unheM sauMpa dIM parantu jIvandhara kumArane una sabameM keza roma lava Adi doSa dikhAkara unheM vApisa kara diyA aura kanyA gandharvadattA se kahA ki 'yadi tU IrSyA rahita hai to apanI vINA de' / gandharvadattAne apane hAthakI vINA bar3e Adarase unheM de dI / kumArane usakI vINA le kara gAyA, unakA vaha gAnA zAstra ke mArgakA anusaraNa karane vAlA thA, gIta aura bAjekI AvAjase milA huA thA, gaMbhIra dhvani se sahita thA, manohara thA, madhura thA, hariNoMke mana meM vibhrama utpanna karane vAlA thA aura usa vidyAke jAnakAra logoMke dhanyavAda rUpI zreSTha phUloMkI pUjAse suzobhita thA / / 331-335 // unakA aisA gAnA sunakara gandharvadattA hRdayameM kAmadeva ke bANoMse prerita ho utthii| isalie isane unheM mAlAse alaMkRta kara diyA so ThIka hI hai kyoMki puNyake sammukha rahate hue kyA nahIM hotA hai ? arthAt saba kucha hotA hai / / 336 / / usa samaya kitane hI loga dinameM jalAye hue dIpakake samAna kAntihIna ho gaye aura kitane hI loga rAtrimeM jalAye hue dIpakoMke samAna dedIpyamAna mukhake dhAraka ho gaye / bhAvArtha - jo IrSyAlu the ve jIvandhara kumArakI kuzalatA dekha kara malinamukha ho gaye aura jo guNagrAhI the unake mukha suzobhita hone lage ||337|| gandharhRdattA sughoSA nAmaka vINAke dvArA hI jIvandhara kumArako prApta kara sakI thI isalie vaha santuSTa ho kara apane manameM isa prakAra kaha rahI thI ki he sughoSA ! tU mere kulake yogya hai, madhura hai, aura manako haraNa karane vAlI hai, kumArakA saMga prApta karAnemeM tU hI catura dUtIke samAna kAraNa huI hai / / 338-339 / / usa samaya durjanoMke dvArA prerita hue kASThAGgArikake putra kAlAGgArikane gandharvadattaka haraNa karanekA udyama kiyaa| jaba jIvandhara kumArako isa bAtakA patA calA taba ve adhika 1 vINAmAdAya ma0, la0 / 2 sthito la0 / 3 zraye puNye |
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitama parva 505 Aruhya zatrusainyasya pratIpamagamatkrudhA / tadA garuDavegAkhyavidyAdharadharAdhipaH // 342 // pitA gandharvadattAyA gatvA madhyasthatAM tayoH / upAyakuzalaH zatrubalaM prazamamAnayat // 343 // tatastayovivAhena vidhAyAsau samAgamam / kRtArtho'bhUtpiturnAnyatkArya kanyAsamarpaNAt // 344 // tayoH parasparapremapravRddhasukhayoragAt / nirvRtiH paramAM kASThAM samasaMyogasambhavA / 345 // athAnyadA madhau mAse madanAMdayasAdhane / surAdimalayodyAne vanakrIDAnimitakam // 346. nRpeNa saha sarveSu paureSu sukhalipsayA / AviSkRtasvasampatsu yAteSu paramotsavAt // 347 / / pure tasminvaNimukhyo'bhUdvaizravaNadattavAk / tanUjA cUtamaJjayAM tasyAsIssuramArI // 348 // tasyAH zyAmalatA ceTakyasau candrodayAyaH / cUrNavAso'yamassyanyo nAsmAnandhena bndhurH|| 349 // ityAtmasvAminIdAkSyaprakAzanaparAyaNA / itastataH samuddhaSya vicacAra janAntare // 350 // kumAradattavaizyasya vimalAyAM sutAbhavat / guNamAlAmalA tasyAneTakI paTubhASiNI // 351 // vidyallatAbhidhA cUrNavAso'yaM SaTpadAvRtaH / varyaH sUryodayo nAma nehaksvarge'pi vidyate // 352 // iti vidvatsabhAmadhye bhUyaH svasvAminIguNam / vidyotayantI batrAma subhrargarvagrahAhitA // 353 / / evaM tayoH samudbhUtamAtsaryAhitacetasoH / vivAde sati tadvidyAvedinastatparIkSitum // 354 // abhUvanakSamAstatra jIvandharayuvezvaraH / parIkSya tasvayaM samyak SThazcandrodayo'nayoH // 355 // pratyayaH ko'sya cedvayaktaM darzayAmIti tavayam / avaSTabhya svahastAbhyAM vicikSepa tato drutam // 356 // candrodayamalibAto gandhotkarSAtparItavAn / dRSTA sarve'pi tatrasthAstattamevAstuvanvidaH // 357 // balavAn vidyAdharoMke sAtha jayagiri nAmaka gandhagaja para savAra hokara bar3e krodhase zatru-senAke sammukha gye| usI samaya upAya karane meM nipuNa gandharvadattAke pitA garur3avega nAmaka vidyAdharoMke rAjAne una donoMkI madhyasthatA prApta kara zatrukI senAko zAnta kara diyA / 340-343 // tadanantara vivAhake dvArA jIvandhara kumAra aura gandharvadattAkA samAgama karAkara garur3avega kRtakRtya ho gayA so ThIka hI hai kyoMki pitAko kanyA samarpaNa karaneke sivAya aura kucha kAma nahIM hai // 344 // parasparake premase jinakA sukha bar3ha rahA hai aise una donoMkI sama saMyogase utpanna hone vAlI tRpti parama sImAko prApta ho rahI thii|| 345 // athAnantara-kAmadevako uttejita karane vAlA vasanta Rtu aayaa| usameM saba nagara-nivAsI loga sukha pAnekI icchAse apanI saba sampatti prakaTa kara bar3e utsavase rAjAke sAtha suramalaya udyAnameM vana-krIr3Ake nimitta gaye / / 346-347 / / usI nagarameM vaizravaNadatta nAmaka eka seTha rahatA thaa| usakI AmnamaJjarI nAmakI strIse suramaJjarI nAmakI kanyA huI thii| usa suramaJjarIkI eka zyAmalatA nAmakI dAsI thii| vaha bhI suramaJjarIke sAtha usI udyAnameM AI thii| usake pAsa eka candrodaya nAmakA cUrNa thA use lekara vaha yaha ghoSaNA karatI phiratI thI ki sugandhikI apekSA isa cUrNase bar3hakara dUsarA cUrNa hai hI nhiiN| isa prakAra vaha apanI svAminIkI caturAIko prakaTa karatI huI logoMke bIca gha ca ghUma rahI thI / / 348-350 // usI nagarameM eka kumAradatta nAmakA seTha rahatA thaa| usakI vimalA strIse atyanta nirmala guNamAlA nAmakI putrI huI thii| guNamAlAkI vidyallatA nAmakI dAsI thI jo bAta-cIta karanemeM bahuta hI catura thii| acchI bhauMhoMko dhAraNa karane vAlI tathA abhimAna rUpI pizAcase pratI vaha vidyullatA vidvAnoMkI sabhAmeM bAra-bAra apanI svAminIke guNoMko prakAzita karatI aura yaha kahatI huI ghUma rahI thI ki yaha sUryodaya nAmakA zreSTha cUrNa hai aura itanA sugandhita hai ki isa para bhauMre Akara par3a rahe haiM aisA cUrNa svargameM bhI nahIM mila sakatA hai // 351-353 / / isa donoM dAsiyoMmeM jaba paraspara vivAda hone lagA aura isa vidyAke jAnakAra loga jaba isakI parIkSA karane meM samartha nahIM ho sake taba vahIM para khar3e hue jIvandhara kumArane svayaM acchI taraha parIkSA kara kaha diyA ki ina donoM cUrNo meM candrodaya nAmakA cUrNa zreSTha hai| isakA kyA kAraNa hai| yadi Apa yaha jAnanA cAhate haiM to maiM yaha abhI spaSTa rUpase dikhAtA haiN| aisA kaha kara jIvandhara kumArane una donoM cUrNoko donoM hAthoM se lekara UparakI pheMka diyaa| pheMkate
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 mahApurANe uttarapurANam tadA prabhRti te kanye parasparanibandhanam / vidyAvihitasaharSa tyajataH 'smAstamatsare // 358 // athAtra nAgarezvAtmavAnchayA krIDana vane / kurvatsvekaM samAlokya kukkuraM khalabAlakAH // 359 // bharksayanti sma cApalyAtso'pi dhAvan bhayAkulaH / ide nipatya tatraiva prANamokSonmukho'bhavat // 36 / / bhRtyaistatastamAnAyya jIvandharakumArakaH / karNau tasya namaskArapadaiH samparya pUrayat // 361 // pratigRhya namaskAraM candrodayagirAvabhUt / yakSaH sudarzano nAma smRtapUrvabhavastadA // 362 / / pratyAgatya kumAraM taM tvtprsaadaanmyeddshii| labdhA vibhUtirityuccaiH stutyA sampAdya vismayam // 363 // sarveSAM divyabhUSAbhiH kRtavicamapUjayat / itaH prabhRtyahaM smaryo vyasanotsavayostvayA // 364 // kumAreti utamabhyarthya svaM dhAmaiva jagAma sH| akAraNopakArANAmavazyaMbhAvi tatphalam // 365 // ciraM vane vihRtyaivaM nivRttau gandhavAraNaH / tanmahIzasya nAnnAzanighoSo janaghopataH // 366 // samudghAnto nivAryo'nyairadhAvasyandana prati / sudRptaH suramAryAH sa kumAro vilokya tam // 37 // vinayojayanirNItakriyaH samprApya helyaa| kRtvA parizramaM tasya dvAtriMzatkelibhiH svayam // 368 // vItazramastamaspandaM helayAlAnamApayat / dRSTvAsya gajavijJAnaM puraM zaMsan jano'vizat // 369 / / tadA prabhRtyagAtkAmavyAmohe surmaarii| jiivndhrkumaaraavloknaakulitaashyaa|| 70 // iGgitaizceSTitaistasyAH saGkathAbhizca yuktitaH / mAtA pitA ca jIvandharAbhilASaparAyaNAm // 31 // dera nahIM lagI ki sugandhikI adhikatAke kAraNa bhauroMke samUhane candrodaya cUrNako ghera liyaa| yaha dekha, vahA~ jo bhI vidvAna upasthita the ve saba jIvandhara kumArakI stuti karane lage // 354-357 // usa samayase una donoM kanyAoMne vidyAse utpanna honevAlI parasparakI IrSyA chor3a dI aura donoM hI mAtsaryarahita ho gaI // 358 // tadanantara-udhara nagaravAsI loga vanameM apanI icchAnusAra krIr3A karane lage idhara kucha duSTa bAlakoMne eka kuttAko dekhakara capalatA vaza mAranA zurU kiyaa| bhayase vyAkula ho kara vaha kuttA bhAgA aura eka kuNDameM girakara maraNonsukha ho gyaa| jaba jIvandhara kumArane yaha hAla dekhA to unhoMne apane naukaroMse usa kutteko vahA~ se nikalavAyA aura usake donoM kAna paJcanamaskAra mantrase bhara diye| namaskAra mantrako grahaNa kara vaha kuttA cadrodaya parvata para sudarzana nAmakA yakSa huaa| pUrva bhavakA smaraNa hote hI vaha jIvandhara kumArake pAsa vApisa AyA aura kahane lagA ki maiMne yaha utkRSTa vibhUti Apake hI prasAdase pAI hai| isa prakAra divya AbhUSaNoMke dvArA usa kRtajJa yakSane sabako AzcaryameM DAlakara jIvandhara kumArakI pUjA kI aura kahA ki he kumAra ! Ajase lekara duHkha aura sukhake samaya Apa merA smaraNa krnaa| isa prakAra kumArase prArthanA kara vaha apane sthAna para calA gyaa| AcArya kahate haiM ki binA kAraNa hI jo upakAra kiye jAte haiM unakA phala avazya hotA hai|35-365|| isa prakAra vanameM cirakAla taka krIr3A kara jaba saba loga lauTa rahe the taba rAjAkA azanighoSa |madonmatta hAthI lAgokA hallA suna kara bigar3a utthaa| vaha ahaMkArase bharA huA thA aura sAdhAraNa manuSya use vaza nahIM kara sakate the| vaha hAthI suramaJjarIke rathakI ora daur3A calA A rahA thaa| use dekha kara jIvandhara kumArane hAthIkI binaya aura unnaya kriyAkA zIghra hI nirNaya kara liyA. velIlA pUrvaka usake pAsa pahuMce, battIsa tarahakI krIr3AoMke dvArA use kheda khinna kara diyA (ntu svayaMkA kucha bhI khada nahIM hAna diyA / antama vaha hAthI nizcaSTa khar3A ho gayA aura unhoMne sAlAnase bA~dha diyaa| yaha saba dekha nagaravAsI loga jIvandhara kumArake hasti-vijJAnakI prazaMsA karate hue nagarameM praviSTa hue / / 366-366 // jIvandhara kumArake dekhanese jisakA hRdaya vyAkulita ho rahA hai aisI suramaJjarI usI samayase kAmase mohita ho gii| 370 / / suramaJjarIke mAtA-pitAne. usakI iMgitoMse, ceSTAoMse tathA bAta-cItase yukti pUrvaka yaha jAna liyA ki isakI 1 smAttasaGgare iti kvacit /
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitamaM parva vijJAya tAM nivedyetazatpitre tadanujJayA / vibhUtimatkumArAya zubhayoge viteratuH // 372 // tataH samucitapremNA sa kAmaM sukhamanvabhUt / tatra tacchaurya' saubhAgyasaGkathAM santataM janaiH // 373 // farari durAtmaisit kASThAGgArikabhUpatiH / kopAdazaknuvansoDhuM magandhagajabAdhanam // 374 // kRtvA jIvandharastasya paribhUtiM vyadhAdadhIH / pathyAmalakazuNNyAdidAnagrahaNakarmaNaH // 375 // nijajAtyanurUpAyo vimukhaH suSThu garvitaH / rAjaputrocite vRtte viSakto'yaM varATajaH // 376 // kRtAntavadanaM sadyaH prApayemaM kuceSTitam / ityAkhyaccaNDadeNDAkhyaM mukhyaM tatpurarakSiNam // 377 // sa samaddhabalosdhAvadabhi jIvandharaM krudhA / sa kumAro'pi tajjJAtvA sasahAyo yuyutsayA // 378 // tamabhyetya tadevAsmai dadau bhaGgamabhaGgaraH / punaH kupitavAnkASTAGgArikaH svabalaM bahu // 379 // prAhiNoza nirIkSyArdracito jIvandharo vRthA / kSudraprANivighAtena kimanena durAtmakam // 380 // kASThAGgArikame vainamupAyaiH prazamaM naye / iti yakSaM nijaM mitramasmaratso'pyupAgataH // 381 // jJAtajIvandharAkUtastatsarvaM zAntimAnayat / tato vijayagiryAkhyaM samAropya gajAdhipam // 382 // kumAraM tadanujJAnAtsvAvAsa manayatsuhRt / svagehadarzanaM nAma sadbhAvaH suhRdAM sa hi // 383 // sahAyA bAndhavAzvAsya pravRtteranabhijJakAH / pavanAndolitAlolabAlapallavalIlayA // 384 // akampita sarve'pi svAnsandhartumazaktakAH / gandharvadattA tadyAnanimirAjJA nirAkulA // 385 // kumArasya na bhIrasti tadvibhIta sma mAtra bhoH / sa maGakSvetIti tAn sarvAn prazAntiM prApayatsudhIH // 386 // jIvandharo'pi yakSasya vasatau suciraM sukham / sthitvA jigamiSAM svasyAjJApayadyakSamiGgitaiH // 387 // jIvandhara kumAra meM laga rahI hai| tadanantara unhoMne jIvandhara kumArake mAtA-pitAse nivedana kiyA aura unakI AjJAnusAra zubha yoga meM aizvaryako dhAraNa karane vAle jIvandhara kumArake lie vaha kanyA samarpaNa kara dI / / 371-372 / / isake bAda jIvandhara kumAra ucita prema karate hue suramaJjarIke sAtha icchAnusAra sukhakA upabhoga karane lage / tadanantara nagarake loga nirantara jIvandhara kumArakI zUra-vIratA aura saubhAgya-zIlatA kI kathA karane lage parantu use duSTa kASThAGgArika rAjA sahana nahIM kara sakA isalie usane krodhameM Akara logoMse kahA ki isa mUrkha jIvandharane mere gandhavAraNa hAthI kI bAdhA pahu~cA kara usakA tiraskAra kiyA hai| yaha vaizyakA putra hai isalie haraDa, A~valA, zoMTha Adi cIjoMkA kraya-vikraya karanA isakA kAma hai parantu yaha apanI jAtike kAryoM se to vimukha rahatA hai aura ahaMkArase cUra ho kara rAjaputroMke karane yogya kArya meM Asakta hotA hai / isalie khoTI ceSTA karane vAle isa duSTako zIghra hI yamarAjake mukhameM bheja do| isa prakAra usane caNDa daNDa nAmaka nagara ke mukhya rakSakako AjJA dI / / 373 - 377 / / caNDadaNDa bhI senA taiyAra kara krodhase jIvandhara kumArake sammukha daudd'aa| idhara jIvandhara kumArako bhI isakA patA laga gayA isalie ve bhI mitroMko sAtha le yuddha karanekI icchAse usake sammukha gaye aura svayaM surakSita raha kara use usI samaya parAjita kara diyA | isase kASThAGgArika aura bhI kupita huA aura usane bahuta-sI senA bhejii| usa senAko dekha kara jIvandhara kumAra dayArddhacitta hokara vicAra karane lage ki ina kSudra prANiyoMko vyartha mAranese kyA lAbha hai ? maiM kinhIM upAyoMse isa duSTa kASThAGgArikako hI zAnta karatA huuN| aisA vicAra kara unhoMne apane mitra sudarzana yakSakA upakAra kiyA aura usane bhI Akara tathA jIvandhara kumArakA abhiprAya jAna kara saba upadrava zAnta kara diyA / tadanantara vaha yakSa, jIvandhara kumArakI sammati se unheM vijayagiri nAmaka hAthI para baiThA kara apane ghara le gayA so ThIka affare apanA ghara dikhalAnA mitroMkA sadbhAva rahanA hI hai / / 378-383 / / jIvandhara kumArakI pravRttiko nahIM jAnane vAle unake sAthI aura bhAI-bandhuloga havAse hilate hue caJcala choTe pattoMke samAna ka~pane lage aura ve saba apane Apako saMbhAlane meM samartha nahIM ho sake / parantu gandharvadattA jIvandharake jAnekA kAraNa jAnatI thI isalie vaha nirAkula rhii| 'kumArako kucha bhI bhaya nahIM hai, isalie Apa loga Dariye nahIM, ve zIghra hI AjAyeMge, aisA kaha kara usa buddhimatIne sabako zAnta kara diyA / / 384-386 / / udhara jIvandhara kumAra bhI yakSake varameM bahuta dina 1 sadbhAgya ba0 / 2 tatpuraraciNAm kSa0 / 5.07
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 mahApurANa uttarapurANama tadabhiprAyamAlakSya yakSo davA sphuratprabhAm / sAdhanImIpsitArthAnAM mudrikA kAmarUpiNIm // 388 // tadadrevatAryenaM na bhIrasya kutazcana / iti kiJcidanuvrajya tamamuJcatkRtAJcanaH // // 389 // kumAro'pi tataH kiJcidsvAntaramupeyivAn / puraM candrAmanAmAnaM sajyorakhaM vA sudhAgRhaiH // 39 // nRpo dhanapatistasya pAlako lokapAlavat / devI tilotamA tasya tayoH porAmA sutA // 391 // sA vihata vanaM yAtA daSTA duSTAhinA tdaa| ya imAM niviSIkuryAnmaNimantrauSadhAdibhiH // 392 // mayeyaM kanyakA tasmai sArdharAjyA pradAsyate / ghoSaNAmiti bhUpAlaH pure tasminacIkarat // 393 // phaNivaidyAstadAkArya prAgapyAdiSTamIrazam / muninAdityanAnneti kanyAlobhAcikitsitum // 394 // samprApya bahavo nopasaMharta tadazanavan / rAjAjJayA punarvaiyamanveSTuM pricaarkaaH|| 395 // dhAvanto daivasaMyogAtkumAramavalokya te / kimasti viSavijJAnamityapRcchaMstamAkulAH // 396 // so'pi tajjJAyate kiJcinmayeti pratyabhASata / tadvacaHzrutisantuSTAste nayanti sma taM mudA // 397 // so'pi yakSamanusmRtya 'phaNimantravizAradaH / abhimanvyAkarodvItaviSavegAM nRpAtmajAm // 398 // jAtatoSo nRpastamya sattvacchAyAdilakSaNaiH / avazyaM rAjavaMzo'yamiti nizcitya putrikAm // 399 // ardharAjyaJca pUrvoktaM tasmai vitarati sma sH| tataH sa lokapAlAdikanyakAbhrAtRbhiH samam // 40 // dvAtriMzatA ciraM remai tdgunnairnurnyjitH| dinAni kAnicirAtra sthitvA devapracoditaH / / 4.1 // kadAcinizi kenApi janenAnupalakSitaH / gatvA gavyatikAH kAzcitkSemAkhyaviSaye puram // 402 // taka sukhase rahe / tadanantara ceSTAoMse unhoMne yakSase apane jAnekI icchA prakaTa kI / / 387 / unakA abhiprAya jAnakara yakSane unheM jisakI kAnti dedIpyamAna hai, jo icchita kAryoMko siddha karane vAlI hai, aura icchAnusAra rUpa banA dene vAlI hai aisI eka aMgUThI dekara usa parvatase nIce utAra diyA aura unheM kisIse bhI bhayakI AzaMkA nahIM hai yaha vicAra kara vaha yakSa kucha dUra to unake pIche AyA aura bAdameM pUjA kara calA gayA // 388-386 // kumAra bhI vahA~ se kucha dUra cala kara candrAma nAmaka nagarameM phuNce| vaha nagara cUnAse pute hue mahaloMse aisA jAna par3atA thA mAnoM cA~danIse sahita hI ho||36|| vahA~ ke rAjAkA nAma dhanapati thA jo ki lokapAlake samAna nagarakI rakSA karatA thaa| usakI rAnIkA nAma tilottamA thA aura una donoMke padmottamA nAmakI putrI thii|| 341 // vaha kanyA vihAra karaneke lie vanameM gaI thI, vahA~ duSTa sA~pane use kATa khAyA, yaha yaha dekha rAjAne apane nagarameM ghoSaNA karAI ki jo koI maNi mantra auSadhi Adike dvArA isa kanyAko nirviSa kara degA maiM use yaha kanyA aura AdhA rAjya dUMgA // 362-363 // Aditya nAmake munirAjane yaha bAta pahale hI kaha rakkhI thI isalie rAjAkI yaha ghoSaNA sunakara sA~pake kATanekA davA karane vAle bahuta se vaidya, kanyAke lobhase cikitsA karaneke lie Aye parantu usa viSako dUra karane meM samartha nahIM ho ske| tadanantara rAjAkI AjJAse sevaka loga phira bhI kisI vaidyako DhU~r3haneke lie nikale aura idhara-udhara daur3a-dhUpa karanevAle una sevakoMne bhAgyavaza jIvandhara kumArako dekhaa| dekhate hI unhoMne bar3I vyagratAse pUchA ki kyA Apa viSa utAranA jAnate haiM ? 364-366 // jIvandhara kumArane bhI uttara diyA ki hA~, kucha jAnatA huuN| unake vacana sunakara sevaka loga bahuta hI santuSTa hue aura unheM bar3e harSase sAtha le gaye / / 367 / sA~pa kATanekA mantra jAnane meM nipuNa jIvandharane bhI usa yakSakA smaraNa kiyA aura mantrase abhimantrita kara rAjaputrIko viSa-vegase rahita kara diyA / / 368 / / isase rAjAko bahuta santoSa hA usane teja tathA kAnti Adi lakSaNoMse nizcaya kara liyA ki yaha avazya hI rAjavaMzameM utpanna huA hai isalie usane apanI putrI aura pahale kahA hudhA AdhA rAjya unheM samarpaNa kara diyaa| usa kanyAke lokapAla Adi battIsa bhAI the unake guNoMse anuraJjita hokara jIvandhara kumAra unhIM ke sAtha cirakAla taka krIr3A karate rahe / tadanantara vahA~ kucha dina rahakara bhAgyakI preraNAse ve kisIse kucha kahe binA hI rAtrike samaya cupacApa yahA~se 1 maNimantra-la.
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcasaptatitamaM parva 506 jhamAhvayamavApyAsya vane bAhye manorame / sahasrakUTai rAjantaM jinAlayamalokata // 403 // lokanAnantaraM natvA kRtAJjalipuTaH punaH / triHparItya stuti kartuM vidhinArabdhavAMstadA // 404 // sahasavAtmano rAgaM vyaktaM bahirivArpayan / campakAnokahaH prAdurAsIko nijodgamaiH // 405 // kokilAzca purA mUkIbhUtAstathAnabheSajaiH / cikitsitA iva zrAvyamakUjanmadhurasvaram // 406 // tajainabhavanAbhyarNavartinyacchAgbusambhRte / sphaTikadravapUrNe vA vyakasan sarasi sphuTam // 40 // sarvANi jalapuSpANi sambhramadbhamarAravam / tadgopurakavATAnAmudghATanamabhUtsvayam // 408 // tadvilokya samutpazabhaktiH snAnavizuddhibhAk / tatsarovarasammUtaprasavairbahubhiAjanAn // 409 // abhyAdhyamuMdAvyagramastoSTeSTairabhiSTavaiH / sutA tatra subhadrAkhyazreSThino nivRtezca sA // 10 // . sAkSAlakSmIrivASaNAbhUnAmnA kSemasundarI / tadbhAvi bhartRsAnnidhye campakaprasavAdikam // 411 // samAdizatpurA garva munIndro vinayandharaH / tatrasthAstatparIkSArtha niyuktapuruSAstadA // 4 // 2 // jIvandharakumArAvalokanAjAtasammadAH / saphalo'smanniyogo'bhUditi tarakSaNameva te // 413 // nyabodhayan samastaM tatsamprApya svAminaM nijam / so'pi santuSya nAsatyaM munInAM jAtucidvacaH // 414 // iti tasmai sutAM yogyAM vidhinA zrImate'dita / tathA prAGme mudA rAjapure nivasate nRpaH // 415 // satyandharo'dadAdetaddhanuretAn zarAMzca te / yogyAstatvaM gRhANeti bhUyastenAbhibhASitaH // 16 // . gRhItvA suSTa santuSTastatpuraM sukhamAvasat / evaM gacchati kAle'sya kadAcinijavidyayA // 17 // cala par3e aura kitane hI koza calakara kSema dezake kSema nAmaka nagarameM jA phuNce| vahA~ unhoMne nagarake bAhara manohara vanameM hajAra zikharoMse suzobhita eka jina-mandira dekhA // 366-403 / / jinamandirako dekhate hI unhoMne namaskAra kiyA, hAtha jor3e, tIna pradakSiNAe~ dI aura usI samaya vidhipUrvaka stuti karanA zurU kara diyA / / 404 // usI samaya akasmAt eka campAkA vRkSa mAno apanA anurAga bAhira prakaTa karatA huA apane phUloMse yukta ho gayA // 405 // jo kokilAe~ pahale gUMgIke samAna ho rahI thIM ve una kumArake zubhAgamana rUpa auSadhise cikitsA kI huIke samAna ThIka hokara sunaneke yogya madhura zabda karane lagIM / / 406 / / usa .jaina-mandirake samIpa hI eka sarovara thA jo svaccha jalase bharA huA thA aura aisA jAna par3atA thA mAno sphaTika maNike dravase hI bharA ho| usa sarovarameM jo kamala the ve sabake saba eka sAtha phUla gaye aura unapara bhramara ma~DarAte hue guMjAra karane lge| isake sivAya usa mandirake dvArake kivAr3a bhI apane Apa khula gaye // 407-408 / / yaha atizaya dekha, jIvandhara kumArakI bhakti aura bhI bar3ha gaI unhoMne usI sarovarameM snAna kara vizuddhatA prApta kI aura phira usI sarovarameM utpanna hue bahutase phUla lekara jinendra bhagavAnkI pUjA kI tathA arthoMse bhare hue aneka iSTa stotroMse nirAkula hokara unakI stuti kii| usa nagarameM subhadra seThakI nivRti nAmakI strIle utpanna huI eka kSemasundarI nAmakI kanyA thI jo ki sAkSAt lakSmIke samAna suzobhita thii| pahale kisI samaya vinayandhara nAmake munirAjane kahA thA ki kSemasundarIke patike samIpa Anepara caMpAkA vRkSa phUla jAyagA, Adi cihna batalAye the| usI samaya seThane usakI parIkSA karaneke lie vahA~ kucha puruSa niyukta kara diye the / / 406-412 / / jIvandhara kumArake dekhanese ve puruSa bahuta hI harSita hue aura kahane lage ki Aja hamArA niyoga pUrA huaa| una logoMne usI samaya jAkara yaha saba samAcAra apane svAmIse nivedana kiyaa| use sunakara seTha bhI santuSTa hokara kahane lagA ki muniyoMkA vacana kabhI asatya nahIM hotaa||413-414|| isa prakAra prasanna hokara usane zrImAn jIvandhara kumArake lie vidhi-pUrvaka apanI yogya kanyA samarpita kara dii| tadanantara vahI seTha jIvandhara kumArase kahane lagA ki jaba maiM pahale rAjapura nagarameM rahatA thA taba rAjA satyandharane mujhe yaha dhanuSa aura ye bANa diye the, ye Apake hI yogya haiM isalie inheM ApahI grahaNa kareM-isa prakAra kahakara vaha dhanuSa aura bANa bhI de diye // 425-416 / / jIvandhara kumAra dhanuSa aura bANa lekara 1 madhurasvaraH m0|
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama gandharvadazA samprApya jIvandharakumArakam / taM sukhAsInamAlokya kenApyaviditaM punaH // 438 // AyAdrAjapuraM prItiH prItAnAM hi priyotsavaH / tataH katipayaireva dinaiH prAgiva tatpurAt // 419 // cApabANadharo gatvA viSaye sujanAhvaye / hemAbhanagaraM prAptaH kumAraH puNyasAdhanaH // 420 // tatpatirhadamizrAkhyo nalinA tasya vallabhA / hemAbhAkhyA tayoH putrI tajjanmanyeva kenacit // 421 // kRtaH kilaivamAdezo manoharavanAntare / khalUrikAyAM dhAnuSkavyAyAme yena coditaH // 422 // lakSyAbhyarNAnivRttaH san zaraH pazcAtsameSyati / vallabhA tasya bAleyaM bhaviteti sulakSaNA // 423 // dhanurvidyAvidaH sarve tadAdezazrutestadA / tathA guNayituM yuktAH samabhUvaMstadAzayA // 424 // jIvandharakumAro'pi tatpradezamupAgamat / dhAnuSkAstaM vilokyAhurAdezoktadhanuHzramaH // 425 // kimaGgAstIti so'pyAha kiJcidastIti tairidam / vidhyatAM lakSyamityuktaH sajjIkRtadhanuH zaram // 426 // AdAya viddhavAn lakSyamaprApyaiSa nyavartata / taM tadAlokya tatrasthA mahIpatimavodhayan // 427 // mRgyamANo hi me vallIvizeSazcaraNe'sajat / iti kSitIzvaraH prIto vivAhavidhinA sutAm // 428 // azrANayadvibhUtyAsmai tadidaM puNyamucyate / Adimo guNamitro'nyo bahumitrastataH paraH // 429 // sumitro dhanamitro'nyastathAnye cAsya maithunAH / tAn sarvAn sarvavijJAnakuzalAn vidadhacciram // 430 // tatra pUrvakRtaM puNyaM kumAro'nubhavan sthitaH / ito jIvandharAbhyarNamaprakAzaM muhurmuhuH // 431 // gatvA gamanamAlokya nandAkyena kadAcana / ajJAtA kenacidyAsi ka yiyAsurahazca tat // 432 // deti pRSTvA gandharvadazA smitvAbravIdidam / mayA prApyaM pradeza cevaca gantuM yadIcchasi // 433 // 510 bahuta hI santuSTa hue aura usI nagara meM sukha se rahane lage / isa taraha kucha samaya vyatIta honepara kisI samabha gandharvadattA apanI vidyAke dvArA jIvandhara kumArake pAsa gaI aura unheM sukhase baiThA dekha, kisIke jAne binA hI phirase rAjapura vApisa A gaI so ThIka hI hai kyoMki priyajanoMkA utsava hI premI janoMkA prema kahalAtA hai / tadanantara kitane hI dina bAda pahaleke samAna usa nagara se bhI ve puNyavAn jIvandhara kumAra dhanuSa bANa lekara cala par3e aura sujana dezake hemAbha nagarameM jA pahu~ce / / 417-420 / / vahA~ ke rAjAkA nAma dRr3ha mitra aura rAnIkA nAma nalinA thA / una donoMke eka hemAbhA nAmakI putrI thI / hemAbhAke janma samaya hI kisI nimitta jJAnIne kahA thA ki manohara nAmake vanameM jo AyudhazAlA hai vahA~ dhanuSadhAriyoMke vyAyAmake samaya jisake dvArA calAyA huA bANa lakSya sthAnase lauTakara pIche vApisa A jAvegA yaha uttama lakSaNoMvAlI kanyA usIkI vallabhA hogI / / 421-423 / / usa Adezako sunakara usa samaya jo dhanuSa-vidyA ke jAnanevAle the ve sabhI ukta kanyAkI zAse usI prakArakA abhyAsa karanemeM laga rahe the / / 424 / / bhAgyavaza jIvandhara kumAra bhI usa sthAna para jA pahu~ce / dhanuSadhArI loga unheM dekhakara kahane lage ki he bhAI! rAjAke AdezAnusAra kyA Apane bhI dhanuSa calAnemeM kucha parizrama kiyA hai / / 425 / / isake uttarameM jIvandhara kumAra ne kahA ki hA~, kucha hai to / taba una dhanuSadhAriyoMne kahA ki acchA to yaha lakSya bedhoyahA~ nizAnA mAro | isake uttarameM jIvandhara kumArane taiyAra kiyA huA dhanuSa-bANa lekara usa lakSyako bedha diyA aura unakA vaha bANa lakSya prApta karaneke pahale hI lauTa aayaa| yaha saba dekha, vahA~ jo khar3e hue the unhoMne rAjAko khabara dI / / 426-427 // rAjA sunakara bahuta hI prasanna huA aura kahane lagA ki maiM jisa viziSTa latAko DhU~Dha rahA thA vaha svayaM Akara pairoMmeM laga gii| tadanantara usane faaient vidhi anusAra bar3e vaibhavase vaha kanyA jIvandhara kumArake lie de dI / zrAcArya kahate haiM ki dekho, puNya yaha kahalAtA hai / guNamitra, bahumitra, sumitra, dhanamitra tathA aura bhI kitane hI jIvandhara kumArake sAle the una sabako ve samasta vidyAoMmeM nipuNa banAte tathA pUrvakRta puNyakA upabhoga karate hue vahA~ cirakAla taka rahe Aye / idhara gandharvadattA bAra-bAra chipakara jIvandhara kumArake pAsa AtI jAtI thI use dekha eka samaya nandADhyane pUchA ki batA tU chipakara kahA~ jAtI hai ? maiM bhI vahA~ jAnA cAhatA hUM / isake uttarameM gandharvadattAne ha~sakara kahA ki jahA~ maiM jAyA karatI hU~ usa
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitamaM parva 5.11 devatAdhiSThitA nAmnA zayyA smarataraGgiNI / tatrAgrajaM tava smRtvA svapyAstvaM vidhipUrvakam // 434 // tathA prApnoSi santoSAcatsamIpamiti sphuTam / taduktamavadhAryAsau rAtrau tacchayane'svapat // 435 // taM tadA bhoginIvidyA zayyayAnayadagrajam / tadA kumAranandADhyau mudA vIkSya parasparam // 436 // samAzliSya sukhapraznapUrvakaM tatra tasthatuH / nAdhikaM prItaye'trAnyatprItasodaryasaGgamAt // 437 // rASTre'sminneva vikhyAte sujane'sti paraM puram / nAmnA nagarazobhAkhyaM dRDhamitrasya bhUpateH // 438 // bhrAtA tasya sumitrAkhyo rAjJI tasya vasundharA / rUpavijJAnasampannA zrIcandrA tanayA tayoH // 439 // ApUrNayauvanArambhA sA kadAcita hAGgaNe / vIkSya pArAvatadvandvaM svairaM krIDayadRcchayA // 440 // jAtajAtismRtirmUrchA sahasA samupAgamat / taddazAlokanavyAkulIkRtAstatsamIpagAH // 441 // kuzalAzcandanozIrazItalAmbhoniSecitAm / vyajanApAditAhlAdipacanAzvAsitAzayAm // 442 // tAM sambodhya sukhAlApairvibhAvitavibodhanAm / vidadhuH kiM na kurvanti kRcchreSu suhRdo hitAH // 443 // zrutvaitatpitarau kanyApriyAmalakasundarIm / putrIM tilakazabdAdicandrikAyA vimUcchitAm // 444 // kanyAM gaveSayeveti tadA jagadatuH zucA / sApi samprApya sallApanipuNA kanyakAM mithaH // 445 / / bhaTTArike vadaitase kiM mUrchAkAraNaM mama / iti pRSTavatI mUrchAhetuM cecchrotumicchasi // 446 // na hyasyakathanIyaM me tava prANAdhikapriye / zRNu cetaH samAdhAyetyasau samyaganusmRtiH // 447 // svapUrvabhavasambandhamazeSaM pratyapIpadat / tatsarvamavadhAryAzu sudhIralakasundarI // 448 // tadaivAgatya tanmUrchAkAraNaM prAgyathAzrutam / praspaSTamadhurAlApaistayorevamabhASata // 449 // sthAnapara yadi tU jAnA cAhatA hai to devatAse adhiSThita smarataraGgiNI nAmaka zayyApara apane bar3e bhAIkA smaraNa kara vidhi-pUrvaka so jAnA / isa prakAra saMtoSapUrvaka tU unake pAsa pahu~ca jAyagA / gandharvadatta kI bAtakA nizcaya kara nandAvya rAtri ke samaya smarataraGgiNI zayyApara so gayA aura bhoginI nAmakI vidyAne use zayyA sahita bar3e bhAIke pAsa bheja diyA / tadanantara jIvandhara kumAra aura nandAya donoM eka dUsareko dekhakara bar3I prasannatAse mile aura sukha- samAcAra pUchakara vahIM rahane lage so ThIka hI hai kyoMki isa saMsAra meM prasannatA se bhare hue do bhAiyoMke samAgamase bar3hakara aura koI dUsarI vastu prIti utpanna karanevAlI nahIM hai / / 428-437 / athAnantara isI prasiddha sujana dezameM eka nagarazobha nAmakA nagara thA usameM dRDhamitra rAjA rAjya karatA thA / usake bhAIkA nAma sumitra thA / sumitrakI strIkA nAma vasundharA thA aura una donoMke rUpa tathA vijJAnase sampanna zrIcandrA nAmakI putrI thI / / 438-436 / / jisake yauvanakA Arambha pUrNa ho rahA hai aisI usa zrIcandrAne kisI samaya apane bhavanake A~ganameM icchAnusAra krIr3A karate hue kabUtara aura kabUtarIkA jor3A dekhA // 440 // dekhate hI use jAtismaraNa huA aura vaha akasmAt hI mUrcchita ho gii| usakI dazA dekha, samIpa rahanevAlI sakhiyA~ ghabar3A gaIM, unameM jo kuzala thIM unhoMne candana tathA khasake ThaNDe jalase use sIMcA, paGkhAse utpanna huI zrAnandadAyI havAse usake hRdayako santoSa pahuMcAyA aura mIThe vacanoMse sambodhakara use saceta kiyA so ThIka hI haiM kyoMki hitakArI mitragaNa kaSTake samaya kyA nahIM karate haiM ? arthAt saba kucha karate haiM ||441-443 // yaha samAcAra sunakara usake mAtA-pitAne tilakacandrAkI putrI aura zrIcandrAkI sakhI alakasundarIse zokavaza kahA ki tU jAkara kanyAkI mUrcchAkA kAraNa talAza kara / mAtA-pitAkI bAta sunakara bAtacIta karane meM nipuNa alakasundarI bhI zrIcandrAke pAsa gaI aura ekAnta meM pUchane lagI ki he bhaTTArike!! batalA ki terI mUrcchAkA kAraNa kyA hai ? isake uttarameM zrIcandrAne kahA ki he prANoMse adhika pyArI sakhi ! yadi tU merI mUrcchAkA kAraNa sunanA cAhatI hai to citta lagAkara suna, merI aisI koI bAta nahIM hai jo tujhase kahane yogya na ho| isa prakAra acchI taraha smaraNakara usane apane pUrvabhavakA samasta sambandha alakasundarIko kaha sunAyA / alakasundarI bar3I buddhimatI thI vaha zIghra hI saba bAtako acchI taraha samajhakara usI samaya zrIcandrAke mAtA-pitAke pAsa gaI aura spaSTa tathA madhura zabdoM meM usakI mUrcchAkA kAraNa jaisA ki usane pahale sunA thA isa prakAra kahane lagI / / 444-446 / /
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 mahApurANe uttarapurANam itastRtIye kanyaiSA babhUva kila janmani / deze hemAnande rAjapure vaizyakulAgraNIH // 15 // ratnatejAH priyA tasya ratnamAlA tayoH sutA / surUpAnupamA nAmnA nAmnaiva na guNairapi // 45 // tasminneva pure vaMze vizAM knktejsH| tanUjazcandramAlAyAmabhavadurvidho vidhIH // 452 // suvarNatejA nAmnAbhUtasmai prAkparibhASitAm / punastadavamAnena tanmAtApitarau kila // 453 // samazrANayatAM vaizyaputrAya maNikAriNe / guNamitrAya tatreyaM stokaM kAlamagAtsukham // 454 // kadAcijalayAtrAyAmambhonidhinadImukhAt / nirgame viSamAvarte guNamine mRtigate // 455 // svayaM cetvA pradezaM taM mRtyumeSA samAzrayat / tato rAjapure gandhotkaTavaizyasudhAlaye // 456 // patiH pavanavegAkhyo rativegeyamapyabhUt / pArAvatakule dvandvaM tadbAlAkSarazikSaNe // 457 // svayaM caityAkSarAbhyAsaM gRhiNoH zrAvakavatam / tayoISvA prazAntopayogaM janmAntarAgatAt // 458 // snehAdanyonyasaMsakta sukhaM tatrAvasacciram / suvarNatejAstabaddhavaireNa purudaMzatAm // 459 // mRtvA samprApya tadvandvaM dRSTA kApi ydRcchyaa| agrahIdrativegAkhyAM' rAhutimivaindavIm // 460 // jAtakopaH kapoto'muM nakhapakSapratADanaiH / tuNDaghAtaizca 'hatvAzu nijabhAmAmamUmucat // 461 // kadAcicatpura pratyAsamabhUdhabilAntare / pAze viracite pApaiH kapote patite sati // 462 // svayaM gRhaM samAgatya rativegAtmano mRtim / patyustuNDena saMlikhya tAnsarvAnavabodhayat // 463 // tadviyogamahAduHkhapIDitA vigatAsukA / zrIcandrAkhyAjaniSTeyamabhISTA bhavatoH sutA // 464 // isa janmase. pahale tIsare janmakI bAta hai taba isI hemAGgada dezake rAjapura nagarameM vaizyakula ziromaNi rajateja nAmakA eka seTha rahatA thaa| usakI strIkA nAma ratnamAlA thaa| yaha kanyA una donoMkI anupamA nAmakI atizaya rUpavatI putrI thii| anupamA kevala nAmase hI anupamA nahIM thI kintu guNoMse bhI anupamA ( upamA rahita) thii| usI nagarameM vaizyavaMzameM utpanna hue kanakatejakI strI candramAlAse utpanna huA suvarNateja nAmakA eka putra thA jo ki bahuta hI buddhihIna aura bhAgyahIna thaa| anupamAke mAtA-pitAne pahale isI suvarNatejako denI kahI thI parantu pIche use daridra aura mUrkhatAke kAraNa apamAnitakara javAharAtakA kAma jAnanevAle guNamitra nAmaka kisI dusare vaizya-putrake lie de dii| anupamA usake pAsa kucha samaya taka sukhase rahI // 450-454 / / kisI eka samaya guNamitra jalayAtrAke lie gayA thA arthAt jahAjameM baiThakara kahIM gayA thA parantu samudra meM nadIke mu~hAnese jaba nikala rahA thA taba kisI bar3I bha~varameM par3akara mara gyaa| usakI strI anupamAne jaba yaha khabara sunI taba yaha bhI svayaM usa sthAnapara jAkara DUba mrii| tadanantara usI rAjapura nagarake gandhotkaTa seThake ghara guNamitrakA jIva pavanavega nAmakA kabUtara huA aura anupamA rativegA nAmakI kabUtarI huii| gandhotkaTake ghara usake bAlaka akSarAbhyAsa karate the unheM dekhakara una donoM kabUtara-kabUtarIne bhI akSara likhanA sIkha liyA thaa| gandhotkaTa aura usakI strI, donoM hI zrAvakake vrata pAlana karate the isalie unheM dekhakara kabUtara-kabUtarIkA bhI upayoga atyanta zAnta ho gayA thaa| isa prakAra janmAntarase Aye hue nahasa va donoM paraspara milakara vahA~ taka sukhase rahe Aye / suvarNatejako anupamA nahIM milI thI isalie vaha guNamitra aura anupamAse baira bA~dhakara marA tathA marakara bilAva huzrA / eka dina vaha kabUtaroMkA jor3A kahIM icchAnusAra krIr3A kara rahA thA use dekhakara usa bilAvane rativegA nAmakI kabUtarIko isa prakAra pakar3a liyA jisa prakAra ki rAhu candramAke vimbako grasa letA hai / / 455-460 // yaha dekha kabUtarako bar3A krodha AyA, usane nakha aura par3oMkI tAr3anAse tathA coMcake AghAtase bilAvako mArakara apanI strI char3A lI // 461 // kisI eka samaya usI nagarake samIpavartI pahAr3akI guphAke samIpa pApI logoMne eka jAla banAyA thA, pavanavega kabUtara usameM pha~sakara mara gayA taba rativegA kabUtarIne svayaM ghara Akara aura coMcase likhakara saba logoMko apane patike maranekI khabara samajhA dii|462-463 // tadana ntara usake viyogarUpI bhArI duHkhase pIr3ita hokara vaha kabUtarI bhI mara gaI aura yaha Apa donoMkI 1 vegAM tAM l0|2 nijabhAryAmamUmucat m0|3 tatpure m0| 4 ttsrvaanpybo-l0|
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitama parva 513 adya pArAvatadvandvaM vIkSya jamAntarasmRteH / 1cyamujhan niyamenaitadvayakta' sarva mamAbravIt // 15 // 'ityato'lakasundaryA vacaH zratvAkulAkulI / sutA patisamanveSaNecchayA pitarau tadA // 466 // tadbhavAntaravRttAntaM paTTake likhitaM sphuTam / ragattejobhidhAnasya naTavarge pttiiysH|| 467 / / madanAdilatAyAzca dAnasammAnapUrvakam / tatkartavyaM samAkhyAya yatnenAkurutAM kare // 468 // puSpakAkhye vane tau ca kRtapadRprasAraNau / svayaM naTitumArabdhau nAnAjanasamAkulam // 469 // pitAsyAstadvane rantuM gatastatra munIzvaram / samAdhiguptamAlokya parItya kRtavandanaH // 470 // dharmasadbhAvamAkarNya papraccha tadanantaram / pUNya matputrikApUrvabhavamA ka vartate // 46 // kathyatAmiti divyAvadhIkSaNaH so'pyathAvadat / sa hemAbhapure vaizyatanayo'dyAptayauvanaH // 472 // iti zrutvA munervAkyaM tadaiva sa mhiiptiH| sanaTaH sasuhRtsarvaparivArapariSkRtaH // 473 // gatvA tatra manohAri nRttaM citramayojayat / nAgaraiH saha nandADhyo nRttamAlokituM gataH // 474 // janmAntarasmRtermUchA sahasA sAvapadyata / zItakriyAvizeSApanItamUrcha tadagrajaH // 475 // jIvandharo'vadanmUcchakAraNaM kathayeti tam / paTTakAlikhitaM sarvamabhidhAyAbhyadhAdidam // 476 // so'pyadya tava sodaryo'janiSItyagraja prati / tuSTAsau ca vivAhArtha prAgArabdha mahAmaham // 477 // idaM prakRtamannAnyacchUyatAM samupasthitam / kirAtAdhIzvaro nAnnA vizruto harivikramaH // 478 // sadAyAdabhayAtvA kapitthAkhyavane'karot / dizAgirau puraM tasya vanAdigirisundarI // 479 // priyA tugvanarAjo'syApyajAyata vneshinH| vaTavRkSAyo mRtyuzcitrasenaH sasaindhavaH // 18 // pyArI zrIcandrA nAmakI putrI huI // 464 // Aja kabUtaroMkA yugala dekhakara pUrvabhavakA smaraNa ho Anese hI yaha mUchita huI thI, yaha saba bAta isane mujhe sApha-sApha batalAI hai // 465 / / isa prakAra alakasundarIke vacana sunakara mAtA-pitA apanI putrIke patikI talAza karanekI icchAse bahuta hI vyAkula hue // 466 / / unhoMne apanI putrIke pUrvabhavakA vRttAnta eka paTiyepara sApha-sApha likhavAyA aura naToMmeM atyanta catura raGgateja nAmakA naTa tathA usakI strI madanalatAko bulAyA, dAna dekara unakA yogya sanmAna kiyA, karane yogya kArya samajhAyA aura 'yatnase yaha kArya karanA' aisA kahakara vaha citrapaTa unake hAthameM de diyA // 467-468 // ve naTa aura naTI bhI citrapaTa lekara puSpaka vanameM gaye aura use vahIM phailAkara saba logoMke sAmane nRtya karane lage // 466 // idhara zrIcandrAkA pitA bhI usI vanameM krIr3A karaneke lie gayA thA vahA~ usane samAdhigupta munirAjako dekhakara pradakSiNAe~ dI, namaskAra kiyA, dharmakA svarUpa sunA aura tadanantara pUchA ki he pUjya ! merI putrIkA pUrvabhavakA pati kahA~ hai ? so khiye| munirAja avadhijJAnarUpI divya netrake dhAraka the isalie kahane lage ki vaha Aja hemAbhanagarameM hai tathA pUrNa yauvanako prApta hai / / 470-472 / isa prakAra munirAjake vacana sunakara vaha rAjA naTa, mitra tathA samasta parivArake logoMke sAtha hemAbhanagara pahu~cA aura vahA~ pahu~cakara usane manako haraNa karanevAle eka AzcaryakArI nRtyakA Ayojana kiyaa| usa nRtyako dekhaneke lie nagarake anya logoMke sAtha nandADhya bhI gayA thA // 473-474 // parantu vaha janmAntarakA smaraNa ho Anese sahasA mUcchita hogyaa| tadanantara vizeSa-vizeSa zItalopacAra karanese jaba usakI mUrchA dUra huI taba bar3e bhAI jIvandhara kumArane usase kahA ki mUrchA AnekA kAraNa btlaa| isake uttarameM nandADhyane citrakA saba hAla kahakara jIvandharase kahA ki vahI guNamitrakA jIva Aja maiM terA choTA bhAI huA huuN| yaha sunakara jIvandhara kumAra bahata hI santuSTa hae aura vivAhake lie pahalese hI mahAmaha pUjA prArambha karane lage // 475-477 // isIse sambandha rakhanevAlI eka kathA aura kahatA hU~ use bhI suno| harivikrama nAmase prasiddha eka bhIloMkA rAjA thaa| usane bhAI, bandhuoMse Darakara kapittha nAmaka vanameM dizAgiri nAmaka parvatapara vanagiri nAmaka nagara basAyA thaa| usa vanake svAmI bhIlake sundarI nAmakI strI thI aura vanarAja nAmakA putra thA / vaTavRkSa, mRtyu, citrasena, 1 vimuhyAdyayamevaitat la0 / 2 ityathAlaka-iti kvacita / 65
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 mahApurANe uttarapurANam bharikSayAhvayaH shtrumrdno'tiblo'pymii| bhRtyAstasyAtmajasyApi lohajaDaH sakhAparaH // 18 // zrISeNazcAnyadA gasvA puraM tau tahanAntare / ramamANAM samAlokya zrIcandrAM candrikopamAm // 482 // prazasya yAntau vIkSyAmbu pAtaM yAtaM turaGgamam / rakSakAbhibhavAnItvA datvAsmai tossmaaptuH|| 183 // harivikramataH pazcAttAvabhyetya hitaiSiNau / mitho 'vanecarezAtmajasyAnyAyAnusAriNaH // 484 // vanarAjasya tatkAntArUpakAntyAdisampadam / samyagvarNayataH smaitacchrutvA tadabhilASigA // 485 // suvarNa tejasA prItimatAsyAM pUrvajanmani / sA kenApi prakAreNa mAM pratyAnIyatAmiti // 486 // preSitAvanu tenetvA mahAbhaTapariSkRtau / tarakanyAzayanAgAraM jJAtvA kRtasuraGgako // 487 // niSkRSya kanyAM zrISeNalohajo sapauruSau / gatau kanyA gRhItveti tasminlikhitapatrakam // 488 // suraGge samavasthApya vanarAjasya sanidhim / rajanyA sendurekhau vA prasthitau mandabhUmijau / 489 // AdityodmavelAyAM viditvA lekhavAcanAt / kanyApaharaNaM tasyA bhrAtarau nRpacoditau // 49. // anusRtya drataM tAbhyAM yudhyamAnI nirIkSya sA / mitrAntakidhara yakSamitraM cAkulitAzayA // 491 // zrIcandrAhaM na bhokSye'smanagarAsmajinAlayam / adRSTA kiJcidapyasminniti maunaM samAdadhe // 19 // sakhAyau vanarAjasya vinirjitya nRpaatmjau| nItvA tAM nijamitrAya dadatuH prAptasammadau // 493 // suvirako vanezo'sau pratyAtmAna vibudhya tAm / prauDhAstadyojanopAye svAH samAhuya dUtikAH // 494 / 2kurute mAM mayi prItAmupAyarityabhASata / tAzca tatpreSaNaM labdhvA zrIcandrAbhyAzamAgatAH // 495 / / saindhava, ariJjaya, zatrumardana aura ativala ye usa bhIlake sevaka the| lohajaGgha aura zrISeNa ye donoM usake putra vanarAjake mitra the| kisI eka dina lohajaGgha aura zrISeNa donoM hI hemAbhanagarameM gye| vahA~ ke vanameM cA~danIke samAna zrIcandrA khela rahI thii| use dekhakara una donoMne usakI prazaMsA kii| vahIMpara pAnI pIneke lie eka ghor3A AyA thA use dekha ina donoMne usa ghor3eke rakSakakA tiraskAra kara vaha ghor3A chIna liyA aura le jAkara harivikrama bhIlako dekara use santuSTa kiyaa| tadanantara hitakI icchA rakhanevAle ve donoM mitra harivikramake pAsase calakara anyAya mArgakA anusaraNa karanevAle usake putra vanarAjake samIpa gaye aura zrIcandrAke rUpa kAnti Adi sampadAkA acchI taraha varNana karane lge| yaha sunakara vanarAjakI usameM abhilASA jAgRta ho gii| vanarAja pUrvabhavameM suvarNateja thA aura zrIcandrA anupamA nAmakI kanyA thii| usa samaya suvarNateja anupamAko cAhatA thA parantu use prApta nahIM ho sakI thii| usI anurAgase usane apane donoM mitroMse kahA ki kisI bhI upAyase use mere pAsa laao|| 478-486 // kahA hI nahIM, usane bar3e-bar3e yoddhAoMke sAtha una donoM mitroMko bheja bhI diyaa| donoM mitroMne hemAma nagarameM jAkara sabase pahale kanyAke soneke gharakA patA lagAyA aura phira suraGga lagAkara kanyAke pAsa phuNce| vahA~ jAkara una donoMne isa AzayakA eka patra likhakara suraGgameM rakha diyA ki puruSAthI zrISeNa tathA loijaGgha kanyAko lekara gaye haiM aura jisa prakAra rAtrike samaya candramAkI rekhAke sAtha zani aura maGgala jAte haiM usI prakAra hama donoM kanyAko lekara vanarAjake samIpa jAte haiM / yaha patra to unhoMne suraGgameM rakkhA aura zrIcandrAko lekara cala diye| dUsare dina sUryodayake samaya ukta patra bA~canese kanyAke hare jAnekA samAcAra jAnakara rAjAne kanyAke donoM bhAiyoMko use vApisa lAneke lie prerita kiyaa| donoM bhAI zIghra hI gaye aura unake sAtha yuddha karane lge| apane bhAI kinnaramitra aura yakSamitrako yuddha karate dekha zrIcandrA ko bahuta duHkha huA isalie usane pratijJA kara lI ki jaba taka maiM apane nagarake bhItara sthita apane jinAlayake darzana nahIM kara lU~gI taba taka kucha bhI nahIM khaauuNgii| aisI pratijJA lekara usane mauna dhAraNa kara liyA / / 487-462 / / idhara vanarAjake mitra zrISeNa aura lohajaGghane yuddha meM rAjAke putroMko harA diyA aura bahuta hI prasanna hokara vaha kanyA vanarAjake lie sauMpa dI / / 463 / / jaba vanarAjane dekhA ki zrIcandA mujhase virakta hai taba usane usake sAtha milAnevAle upAya karane meM catara apanI 1 vanacareNAtmajasyA-la0 / 2 imA mayi prItAM kuruta iti bhAvaH / kurviitemaal.|
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitama parva 515 sAmabhedavidhAmajJAH praveSTuM hRdayaM shnaiH| kimeva tiSThasi strAhi paridhatsva vibhUSaNaH // 416 // alaGkara saja dhehi bhukSvAhAraM manoharam / bahi visrabdhamasmAbhiH zrIcandre sukhasaGkathAm // 497 // manuSyajanma samprAptaM duHkhenAnekayoniSu / durlabhaM bhogavaimukhyAdetanmAnInazo vRthA // 498 // vanarAjAtparo nAsti paro rUpAdibhirguNaiH / loke'sminlocane samyaktavonmIlya na pazyasi // 499 // lakSmIrivAdicakrezaM bhUSevAbharaNadramam / sampUrNendumiva jyotsnA vanarAjamupAzraya // 500 // prApya cUDAmaNi mUDhaH ko nAmAtrAvamanyate / ityanyaizca bhayaprAyairvacanairakadarthayan // 50 // tadupadravamAkarNya pracchannaharivikramaH / vipacinigraheNAsAM kanyAyAH pratipatsyate // 502 // kadAciditi saJcinsya nirbhaya' vanarAjakam / tasyA nijatanUjAbhiH sahavAsaM cakAra saH // 503 // dRDhamitrAdayaH sarve tadA samprApya bAndhavAH / samaddhabalasampannAstasthurAveSTya tatpuram // 504 // yuyutsavo vipakSAzca jIvandharakumArakaH / tadRSTvA spaSTakAruNyo yuddhaM bahujanAntakRt // 505 // kimaneneti yakSezaM svaM sudarzanamasmarat / anusmaraNamAtreNa yakSopyAnIya kanyakAm // 506 // kumArAyArpayAmAsa kasyApyakRtapIDanam / saMsAdhayanti kAryANi sopAyaM pApabhIravaH // 50 // te sarve siddhasAdhyasvAyuddhaM saMhArya sammukham / nagarasyAgamatAnnanvasau vanarAjakaH // 508 // yuyutsayA yazai vIkSya taM yakSo duSTacetasam / parigRhya haThAtsadyaH kumArAya samarpayat // 509 // vandIkasya kumAro'pi vanarAjaM niviSTavAn / sasenaH sarasi zrImAnsenAramyAbhidhAnake // 510 // dUtiyA~ bulAkara unase kahA ki tuma loga kisI bhI upAyase ise mujhapara prasanna karo / vanarAjakI preraNA pAkara ve dUtiyA~ zrIcandrAke pAsa gaI aura sAma-bheda Adi aneka vidhAnoMko jAnanevAlI ve dUtiyA~ dhIre-dhIre usake hRdayameM praveza karaneke lie kahane lagI ki 'he zrI candre ! tU isa taraha kyoM baiThI hai ? snAna kara, kapar3e pahina, AbhUSaNoMse alaMkAra kara, mAlA dhAraNa kara, manohara bhojana kara aura hama logoMke sAtha vizvAsa pUrvaka sukhakI kathAe~ kaha / / 464-467 // aneka yoniyoMmeM paribhramaNa karate-karate yaha durlabha manuSya-janma pAyA hai isalie ise bhogopabhogakI vimukhatAse vyartha hI naSTa mata kara // 468 // isa saMsArameM rUpa Adi guNoMkI apekSA vanarAjase bar3hakara dUsarA vara nahIM hai yaha tU apane netra acchI taraha kholakara kyoM nahIM dekhatI hai ? // 466 // jisa prakAra bharata cakravartIke sAtha lakSmI rahatI thI, zrAbhUSaNa jAtike vRkSoMke samIpa zobhA rahatI hai aura pUrNa candramAke sAtha cA~danI rahatI hai usI prakAra tU vanarAjake samIpa raha / cUr3AmaNi ratnako pAkara aisA kauna murkha hogA jo usakA tiraskAra karatA ho, isa prakArake tathA bhaya denevAle aura bhI vacanoMse una dUtiyoMne zrIcandrAko bahuta taGga kiyA // 500-501 // vanarAjake pitA harivikramane gupta rItise kanyAkA yaha upadrava sunakara vicAra kiyA ki ye dUtiyA~ ise taMga karatI haiM isalie saMbhava hai ki kadAcit yaha kanyA zrAtmaghAta kara le isalie usane vanarAjako DA~Takara vaha kanyA apanI putriyoMke sAtha rakha lI // 502-03 / / idhara hadamitra Adi saba bhAI-bandhuoMne milakara senA taiyAra kara lI aura usa senAke dvArA vanarAjakA nagara gherakara saba A DaTe / / 504 / / udharase virodhI dalake loga bhI yuddha karanekI icchAse bAhara nikle| yaha dekha dayAlu jIvandhara kumArane vicAra kiyA ki yuddha aneka jIvoMkA vighAta karanevAlA hai isalie isase kyA lAbha hogA? aisA vicAra kara unhoMne usI samaya apane sudarzana yakSakA smaraNa kiyaa| smaraNa karate hI yakSane kisIko kucha pIr3A pahu~cAye binA hI vaha kanyA jIvandhara kumArake lie sauMpa dI so ThIka hI hai kyoMki pApase DaranevAle puruSa yogya upAyase hI kArya siddha karate haiM / / 505-507 // dRr3hamitra Adi sabhI loga kArya siddha ho jAnese yuddha banda kara nagarakI ora cale gaye parantu vanarAja yuddhakI icchAse vApisa nahIM gyaa| yaha dekha, yakSane use duSTa abhiprAyavAlA samajhakara jabardastI pakar3a liyA aura jIvandhara kumArako sauMpa diyaa| zrImAn jIvandhara kumAra bhI vanarAjako kaidakara senAke sAtha senAramya nAmake sarovarake kinAre Thahara 1duHkhmukhyaa-l.|
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam satraikaM cAraNaM vIkSya sahasA mahasAM nidhim / bhikSAhetoryatiM prAptamabhyutthAya yathocitam // 511 // kRtAbhivandano yogyaM bhAktiko'dAtsubhojanam / taddAnAvarjitAyo'yamayAdAzcaryapaJcakam // 512 // tahAnaphalamAlokya vanarAjaH svajanmanaH / sambandhaM yadyathAvRtaM sa tatsarvamavAgamat // 513 // balena mahatA yoddhaharivikramamAgatam / yakSastaJca samAdAya kumArasya kare'karot // 515 // vanarAjastadAzeSaM sarveSAmityathAbravIt / janmanItastRtIyehaM babhUva vaNijAM 'sutaH // 515 // suvarNatejAstasmAca mRtvA mArjAra tAMgataH / kapotI prAgbhave kanyAmimAM hantuM samudyataH // 516 // kenacinmuninAdhItacaturgatigatazruteH / muktavairo'tra bhUtvaitatsnehAdenAmanInayam // 517 // tadukta te samAkarNya nAyaM kanyAmanInayat / darpaNa kintu samprItye tyavadhArya zamaGgatA // 518 // pitaraM vanarAjasya taJca nirmukabandhanam / karavA visarjayAzcakrardhArmikatvaM hi tassatAm // 519 // tato rAjJaH puraM gatvA sthitvA dvitridinAni te / gatvA nagarazobhAkhye zrIcandrAM bandhabhAginIm // 520 // nandAbyAya dadurbhUribhatyA yUne dhanezine / evaM vivAhanirvRttau hemA bandhubhiH samam // 521 // puraM pratyAgame satyandharasUnuM nivezya tam / kasyacitsarasastIre tatrAnetuM jalaM gatAH // 522 // parivArajanA daSTA duSTairgandhilamAkSikaiH / tanayAdbodhayanti sma jIvandharakumArakam // 523 // sadAkarNya vicintyaitatkumAro'pi savismayaH / heturastyatra ko'pIti tajjJAtuM yakSamasmarat // 524 // so'pi sannihitastatra vidyAM vidhvasya khecarIm / taM khecara kumArasya purastAdakarodvatam // 525 // gaye // 508-510 / / vahIM unhoMne tejake nidhi svarUpa eka cAraNa munirAjake akasmAt darzana kiye. ve munirAja bhikSAke lie A rahe the isalie jIvandhara kumArane uThakara unheM yogya rItise namaskAra kayA aura bar3I bhaktise yathAyogya uttama AhAra diyaa| isa dAnake phalase unheM bhArI puNyabandha huA aura usIse unhoMne paJcAzcarya prApta kiye // 511-512 / / usa dAnakA phala dekhakara vanarAjako apane pUrva janmakA saba vRttAnta jyoMkA tyoM yAda A gayA / / 513 // udhara harivikrama apane putra vanarAjako kaida huA sunakara bar3I bhArI senAke sAtha yuddha karaneke lie A rahA thA so yakSane use bhI pakar3akara jIvandhara kumArake hAthameM de diyA // 514 // tadanantara vanarAjane sabake sAmane apanA samasta vRttAnta isa prakAra nivedana kiyA ki 'maiM isa janmase tIsare janmameM suvarNateja nAmakA vaizyaputra thaa| vahA~ se marakara bilAva huaa| usa samaya isa zrIcandrAkA jIva kabUtarI thA isalie ise mAranekA maiMne udyama kiyA thaa| kisI samaya eka munirAja cAroM gatiyoMke bhramaNakA pATha kara rahe the use sunakara maiMne saba vaira chor3a diyA aura marakara yaha vanarAja huA huuN| pUrva bhavake snehase hI maiMne isa zrIcandrAkA haraNa kiyA thA // 515-517 / / vanarAjakA kahA sunakara saba logoMne nizcaya kiyA ki isane ahaMkArase kanyAkA apaharaNa nahIM kiyA hai kintu pUrvabhavake snehase kiyA hai aisA socakara saba zAnta raha gye|| 518 / / aura vanarAja tathA usake pitAko bandhanarahita kara chor3a diyA so ThIka hI hai kyoMki sajjanoMkA dhArmikapanA yahI hai / / 516 / / isake bAda ve saba loga rAjAke nagara ( hemAbhanagara ) meM gaye vahA~ do tIna dina Thaharakara phira nagarazobhA nAmaka nagarameM gye| vahA~ kalyANarUpa bhAgyako dhAraNa karanevAlI zrIcandrA bar3I vibhUtike sAtha dhanake svAmI yuvaka nandAvyako pradAna kii| isa prakAra vivAhakI vidhi samApta honepara bhAI-bandhuoMke sAtha phira saba loga hemAbhanagarako lautte| mArgameM kisI sarovarake kinAre Thahare / vahA~para parivArake loga jIvandhara kumArako baiThAkara usa sarovarameM jala leneke lie gye| vahA~ jAte hI madhu-makkhiyoMne una logoMko kATa khAyA taba una logoMne unake bhayase lauTakara isakI khabara jIvandhara kumArako dii| yaha sunakara tathA vicArakara jIvandhara kumAra AzcaryameM par3a gaye aura kahane lage ki isameM kucha kAraNa avazya hai ? kAraNakA patA calAneke lie unhoMne usI samaya yakSakA smaraNa kiyA / / 520-524 // yakSa zIghra hI A gayA aura usane usakI saba khecarI vidyA naSTa kara zIghra hI usa vidyAdharako jIvandhara kumArake Age 1 baraH m0|
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacasaptatitamaM parva idaM sarasvayA kena rakSyate hetuneti saH / paripRSTaH kumAreNa khecaraH samyagagravIt // 526 // zRNu bhadra pravakSyAmi matkathAM kRtacetanaH / abhavatpuSpadantAkhyamAlAkAradhanezinaH // 527 // suto rAjapure jAtibhaTAhnaH kusumazriyaH / tatraiva dhanadazasya nandinyAM tanayo'bhavat // 528 // candrAbho me sakhA tasya kadAciddharmamabhyadhAt / bhavAnahaJca dharmeNa tena raktAzayastadA // 529 // vidhAya madyamAMsAdinivRttiM tatphalAnmRtaH / iha vidyAdharo bhUtvA siddhakUTajinAlaye // 530 // vilokya cAraNadvandvaM vinayenopasRtya tat / AvayorbhavasambandhamAkarNya tvAM nirIkSitum // 531 // rakSitvetatsaro'nyeSAM pravezAdvidyayA sthitaH / vakSye tvadbhavasambandhaM divyAvadhinirUpitam // 532 // bhAtakIkhaNDaprAgbhAgamerupUrvavidehage / viSaye puSkalAvatyAM nagarI puNDarIkiNI // 533 // patirjayandharastasya tanUjo'bhUjjayadrathaH / 'jayavatyAstvamanyedyarvanaM nAmnA manoharam // 534 // vihatu prasthitastasya sarasyAM haMsazAvakam / vilokya ceTakairdakSaistamAnAyya sakautukaH // 535 // sthitastatpoSaNodyoge tanmAtApitarau tadA / sazokau karuNAkrandaM nabhasya kurutAM muhuH // 536 // ceTakaste tadAkarNya karNAntAkaSTacApakaH / zareNApAyAtaM tasyAkArya na pApinAm // / 537 // nirIkSya bhavanmAtA kAruNyAdrIkRtAzayA / kimetaditi sampRcchya prabuddhA paricArakAt // 538 // kupitvA caTakAyainaM vRthA viddhuvate satI / nirbhatsye tvAJca te putra na yuktamidamAzvimam // 539 // mAtrA saMyojayetyAha svaJcAjJAnAdidaM mayA / kRtaM karmeti ninditvA garhitvAtmAnamArdradhIH // 540 // 517 / lAkara khar3A kara diyA / / 525 / / taba jIvandhara kumArane usase pUchA ki tU isa sarAMvarakI rakSA kisalie karatA hai ? isa prakAra kumArake pUchane para vaha vidyAdhara acchI taraha kahane lagA ki he bhadra ! merI kathAko citta lagAkara suniye, kahatA hU~ / pahale janma meM maiM rAjapura nagarameM atyanta dhanI puSpadanta mAlAkArakI strI kusumazrIkA jAtibhaTa nAmakA putra thA usI nagara meM dhanadattakI strI nandinIse utpanna huA candrAbha nAmakA putra thaa| vaha merA mitra thA, kisI eka samaya Apane usa candrAbhake lie dharmakA svarUpa kahA thA use sunakara mere hRdaya meM bhI dharmaprema utpanna ho gayA / / 526526 // aura maiMne usI samaya madya-mAMsa AdikA tyAga kara diyA usake phalase marakara maiM yaha vidyAdhara huA / kisI samaya maiMne siddhakUTa jinAlaya meM do cAraNa muniyoMke darzana kiye| maiM bar3I vinayase unake pAsa pahu~cA aura unake samIpa apane tathA Apake pUrvabhavakA sambandha sunakara Apake darzana karaneke lie hI anya logoMke pravezase isa sarovarakI rakSA karatA huA yahA~ rahatA hU~ / una munirAjane apane divya avadhijJAnase dekhakara jo Apake pUrvabhavakA sambandha batalAyA thA use aba maiM kahatA hU~ / / 530-532 / / dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrva meru sambandhI pUrva videha kSetra meM puSkalAvatI nAmakA deza hai| usakI puNDarIkiNI nagarI meM rAjA jayaMdhara rAjya karatA thaa| usakI jayavatI rAnIse tU jayadratha nAmakA putra huA thaa| kisI eka samaya vaha jayadratha krIr3A karaneke lie manohara nAmake vanameM gayA thA vahA~ usane sarovara ke kinAre eka haMsakA baccA dekhakara kautuka vaza catura sevakoMke dvArA use bulA liyA aura usake pAlana karanekA udyoga karane lgaa| yaha dekha, usa bacceke mAtA-pitA zoka sahita hokara AkAzameM bAra-bAra karuNa krandana karane lage / usakA zabda sunakara tere eka sevakane kAna taka dhanuSa khIMcA aura eka bANase usa bacce ke pitAko nIce girA diyA so ThIka hI hai kyoMki pApI manuSyoMko nahIM karane yogya kArya kyA hai ? arthAt kucha bhI nahIM / / 533-537 // yaha dekha jayadrathakI mAtAkA hRdaya dayAse Ardra ho gayA aura usane pUchA ki yaha kyA hai ? sevakase saba hAla jAnakara vaha satI vyartha hI pakSI pitAko mAranevAle sevaka para bahuta kupita huI tathA tujhe bhI DA~Takara kahane lagI ki he putra ! tere lie yaha kArya ucita nahIM hai, tU zIghra hI ise i kI mAtAse milA de / isake uttarameM tUne kahA ki yaha kArya maiMne ajJAna vaza kiyA hai| isa prakAra Ardra pariNAma hokara apane 1 jayavatyAM tvamanyedyu-la0 /
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 mahApurANe uttarapurANam tadAdAnadinAsazAvaka SoDaze dine / cAtakaM ghanakAlo vA sajalAmbhodamAlayA // 54 // prasavaM madhumAso vA latayA cuutsjnyyaa| padminyAUdayo vAliM taM mAtrA samajIgamaH // 542 // evaM vinodairanyaizca kAle yAte nirantaram / sukhena kenacid bhoganirvege sati hetunA // 543 // rAjyabhAra parityajya tapobhAraM samudvahan / jIvitAnte tanuM tyaktvA sahasrAre suro'bhavaH // 544 // tatrASTAdazavAAyudinyabhogAbhitapitaH / tatazcutveha sambhUtaH zubhAzubhavipAkataH // 545 // ceTakena hato haMsaH sa kASTAGgAriko'bhavat / tenaiva tvatpitA yuddha hataH prAktava janmanaH // 546 // mandasAnazizoH pitroviNpryogktainsH| phalASoDazavarSANi viyogastava bandhubhiH // 547 // saha sAta ityetadvidyAdharanirUpitam / zrutvA kalyANabandhustvaM mametyenamapUjayat // 548 // tasmAdAgatya hemAbhanagaraM prApya sammadAt / kAmabhogasukhaM svairamiSTairanubhavan sthitaH // 549 // idaM prakatamatrAnyatsaMvidhAnamudIryate / nandAbyasya purAtsvasmAniryANAnantare dine // 550 // gandharvadattA sampRSTA snehitairmadhurAdibhiH / vadAsmAkaM vivesi tvaM kumArauka gatAviti // 55 // sApyAha sujane deze hemAbhanagare sukham / vasatastatra kA cintA yuSmAkamiti sAdaram // 552 / / jJAtvA tAbhyAM sthitaM sthAnaM te sarve tadidRkSayA / ApRcchaya svajanAn sarvAn sntossaaroviNcitaaH||553|| gacchanto daNDakAraNye vyazrAmya'stApasAzraye / tApasISu samAgatya tAn pazyantISu kautukAt // 554 // mahAdevI ca tAn dRSTA yayaM kasmAtsamAgatAH / gamiSyatha ka vetyetadapRcchatsnehanirbharA // 555 // yathAvRttAntamevaiSu kathayatsu pratoSiNI / matputraparivAro'yaM saho yanAmiti sphuTam // 556 // ApakI bahuta hI nindA kI aura jisa dina usa bAlakako pakar3avAyA thA usake solahaveM dina, jisa prakAra varSAkAla cAtakako sajala meghamAlAse milA detA hai, vasanta Rtu phUlako AmakI latAke sAtha milA detA hai aura sUryodaya bhramarako kamalinIke sAtha milA detA hai usI prakAra usakI mAtAke sAtha milA diyA // 538-142 / / isa prakArake anya kitane hI vinodoMse jayadrathakA kAla nirantara sukhase bIta rahA thA ki eka dina use kisI kAraNavaza bhogoMse vairAgya ho gayA phala-svarUpa rAjyakA bhAra chor3akara usane tapazcaraNakA bhAra dhAraNa kara liyA aura jIvanake antameM zarIra chor3akara sahasrAra svargameM deva paryAya prApta kara lI // 543-544 // vahA~ vaha aThAraha sAgarakI Ayu taka divya bhogoMse santuSTa rahA / tadanantara vahA~se cyuta hokara puNya pApake udayase yahA~ utpanna huA hai|545 // jisa sevakane haMsako mArA thA vaha kASThAGgArika huA hai aura usIne tumhArA janma honeke pahale hI yuddha meM tumhAre pitAko mArA hai| tumane haMsake bacceko solaha dina taka usake mAtA-pitAse judA rakkhA thA usI pApake phalase tumhArA solaha varSa taka bhAI-bandhuoMke sAtha viyoga huA hai| isa prakAra vidyAdharakI kahI kathA sunakara jIvandharakumAra kahane lage ki tU merA kalyANakArI bandha hai aisA ka kara unhoMne usakA khUba sarakAra kiyA // 546-548 // tadanantara ve bar3I prasannatAse sabake sAtha hemAbha nagara Aya aura iSTa janoMke sAtha icchAnusAra kAmabhogakA sukha bhogate hue rahane lage // 54 // sudharmAcArya rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika ! yaha tume prakRta bAta batalAI / aba isIse sambandha rakhanevAlI kathA kahI jAtI hai| jisa dina nandAya rAjapura nagarase nikala gayA usake dUsare hI dina madhura Adi mitroMne gandharvadattAse pUchA ki donoM kumAra kahA~ gaye haiM ? tU saba jAnatI hai, btlaa| isake uttarameM gandharvadattAne bar3e Adarase kahA ki Apa loga unakI cintA kyoM karate haiM ve donoM bhAI sujana dezake hemAbha nagarameM sukhase rahate haiM // 550-552 // isa prakAra gandharvadattA se unake rahanekA sthAna jAnakara madhura Adi saba mitroMko unake dekhanekI icchA huI aura ve saba apane AtmIya janoM se pUchakara tathA unase vidA lekara santoSake sAtha cala par3e // 553 // calatecalate unhoMne daNDaka vanameM pahuMcakara tapasviyoMke AzramameM vizrAma kiyA / kautukavaza vahA~kI tApasI striyA~ Akara unheM dekhane lgiiN| una striyoMmeM mahAdevI vijayA bhI thI, vaha una sabako dekhakara kahane lagI ki Apa loga kauna haiM ? kahA~se Aye haiM ? aura kahA~ jAveMge ? vijayAne yaha saba bar3e snehake sAtha pUchA // 554-555 // jaba madhura Adine apanA saba vRttAnta kahA taba vaha, yaha spaSTa
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitama parva 516 vijJAyAdyAnna vizramya bhavanirgamyatAM punH| samAgamanakAle'sAvihaivAnIyatAmiti // 557 / / samyakaprArthayataitAMste'pyeSA jIvandharazruteH / rUpeNa nirvizeSA kiM tanmAtetyAsasaMzayAH // 558 // kurmastatheti santoSya tAM priyAnugatoktibhiH / gatvA tato'ntaraM kiJcittatra vyAdhaiH kadarthitAH // 559 // yuddha puruSakAreNa RjyAdAnabhibhUya tAn / yAnto yahacchayA vyAdhairmArge'nyairyogamAgaman // 560 // hemAbhapurasApaharaNArambhasamdhame / tatkarma nAgarairUrvanyastahastainiveditaH // 561 // AkrozaddhiH sakAruNyo jIvandharasamAhvayaH / gatvA vyAdhabalaM yuddha nirudhyAtakaryavikramaH // 562 // tadgRhItaM dhanaM sarva vaNigbhyo jhArpayatpunaH / yuddhvA ciraM vimukAtmanAmAGkazaradarzanAt // 563 / / jIvandharakumAreNa viditA madhurAdayaH / saGgatAste kumArasya vArtA rAjapurodbhavAm // 564 // sardA nirvaye vizramya kaJcitkAlaM sthitAH sukham / tataH kumAramAdAya gacchantaH svapuraM prati // 565 // araNyamaprayANArtha daNDakAkhyamupAgaman / tatra sehAnmahAdevI kSIrApUrNonnatastanI // 566 // bASpAvilavilAlAkSI kSAmakSAmAGgayaSTikA / cintAsahasrasantapsajaTIbhUtaziroruhA // 567 // nirantaroSNaniHzvAsavaivayaMgamitAdharA / tAmbUlAdivyapAyorumaladigdhadvijAvalI // 560 // azocatputramAlokya rukmiNIva manobhavam / iSTakAlAntarAlokastatkSaNe duHkhakAraNam // 56 // tanUjasparzasambhUtamaspRzantI sukhAmRtam / 'jJApayitvA patatpAdapaprayoH sakatAJjaliH // 570 // kumAroziSTha kalyANazatabhAgI bhvetysau| tamAziSAM zataiH srahAdabhinandyAbravIditi // 571 // jAnakara bahuta hI santuSTa huI ki yaha yuvAoMkA saGgha mere hI putrakA parivAra hai / usane phira kahA ki Aja Apa loga yahA~ vizrAma kara jAiye aura Ate samaya use yahA~ hI lAiye // 556-557 / / isa prakAra usane una logoMse acchI taraha prArthanA kii| vaha devI rUpakI apekSA jIvandharake samAna hI thI isalie sabako saMzaya ho gayA ki zAyada yaha jIvandharakI mAtA hI ho| tadanantara una logoMne priya aura anukUla vacanoMke dvArA usa devIko santuSTa kiyA aura kahA ki hamaloga aisA hI kreNge| isake bAda ve Age cale, kucha hI dUra jAne para unheM bhIloMne duHkhI kiyA parantu ve apane puruSArthase yuddha meM bhIloMko harAkara icchAnusAra Age bddh'e| Age calakara mArgameM ye saba loga dUsare bhIloMke sAtha mila gaye aura sabane hemAbha nagarameM jAkara vahA~ke seThoMko lUTanA zurU kiyaa| isase kSubhita hue nagaravAsI logoMne hAtha Upara kara tathA jora-jorase cillAkara jIvandhara kumArako isa kAryakI sUcanA dii| nidAna, acintya parAkramake dhAraka dayAlu jIvandhara kumArane jAkara yuddha meM vaha bhIloMkI senA rokI aura unake dvArA haraNa kiyA huA saba dhana chInakara vaizyoMke lie vApisa diyaa| idhara madhura Adine cirakAla taka yuddha kara apane nAmase cihnita bANa dekhakara jIvandhara kumArane una sabako pahicAna liyaa| tadanantara una sabakA jIvandhara kumArase milApa ho gayA aura saba loga kumArake lie rAjapura nagarakI saba kathA sunAkara vahA~ kucha kAla taka sukhase rhe| isake bAda ve kumArako lekara apane nagarakI ora cle| vizrAma karaneke lie ve usI daNDaka vanameM aaye| vahA~ unheM mahAdevI vijayA milI, snehake kAraNa usake stana dUdhase bharakara U~ce uTha rahe the, netra A~suoMse vyApta hokara malina ho rahe the, zarIra-yaSTi atyanta kRza thI, vaha hajAroM cintAoMse santapta thI, usake zirake bAla jaTA rUpa ho gaye the, nirantara garama zvAsa nikalanese usake aoThoMkA raGga badala gayA thA aura pAna Adike na khAnese usake dA~toM para bahuta bhArI maila jamA ho gayA thaa| jisa prakAra rukmiNI pradyumnako dekhakara dukhI huI thI usI prakAra vijayA mahAdevI bhI putrako dekhakara zoka karane lagI so ThIka hI hai kyoMki iSTa padArthakA bahuta samaya bAda dekhanA tatkAlameM duHkhakA kAraNa hotA hI hai / / 558-566 // putrake sparzase utpanna hue sukha rUpI amRtakA jisane sparza nahIM kiyA hai aisI mAtAko usa sukhakA anubhava karAte hue ' jIvandhara kumAra hAtha jor3akara usake caraNa-kamaloMmeM gira par3e // 570 // he kumAra ! uTha, saikar3oM 1niveditam ma0, kh.|2shaapyn vA l.|
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam pratipakSAdbhavaddRSTisambhUtasukhasaGgamAt / kumAra bhItabhItaM vA madduHkhaM sahasA gatam // 572 // evaM devyAM tujA sAkaM nigadantyAM tadantare / samprApya satvaraM yakSo dakSaH snehAtkumArajAt // 973 // snAnasnaglepanAzeSabhUSAvasvAzanAdibhiH / sampUjya jainasandarbhavAtsalyAtsakalAnpRthak // 574 // apAsya madhurAlApaistasvagarbhaiH sayuktibhiH / madanAdikathAbhizca zokaM mAtuH sutasya ca // 575 // jagAma sammukhaM dhAnnaH svasyetyApAdya satkriyAm / tatsauhArdaM yadApatsu suhRdbhiranubhUyate // 576 // rAjJI caiSa mahApuNyabhAgItyAlocya taM pRthak / kumAramabhyadhAdevaM prajJAvikramazAlinam // 577 // satyandharamahArAjaM tava rAjapure gurum / hatvA rAjye sthitaH zatrustatkASThAGgArikastava // 578 // pitRsthAnaparityAgo na yogyaste manasvinaH / ityasau ca tadAkarNya pratipadyoditaM tayA // 579 // akAlasAdhanaM zaurya na phalAya prakalpate / dhAnyaM vA sampratIkSyo yaH kAlaH kAryasya sAdhakaH // 580 // iti saJcitya saJjatakrodhopyAcchAdya taM hRdi / ambaitatkAryaparyAptau balaM nandADhyanAyakam // 581 // tvAmAnetuM praheSyAmi tAvadatra tvayAsyatAm / dinAni kAnicidvItazokayeti mahAmatiH // 582 // tadyogya sarvavastUni parivAraJca kaJcana / tatsannidhAvavasthApya gatvA rAjapuraM svayam // 583 // prApya tannijabhRtyAdInpuraH prasthApya kasyacit / madAgatirna vAcyeti pratipAdya pRthak pRthak // 584 // vaizyaveSaM samAdAya vidyAmudrAprabhAvataH / puraM pravizya kasmiMzcidApaNe samavasthitaH // 585 // tatra tatsannidhAnena nAnAratnAdibhANDakam / apUrvalAbhasaMvRttaM dRSTvA sAgaradattakaH // 586 // 520 kalyANoM ko prApta ho' isa prakAra saikar3oM AzIrvAdoM se unheM prasanna kara vijayA mahAdevI bar3e sneha se isa prakAra kahane lagI / / 571 / / ki 'he kumAra ! tujhe dekhanese jo mujhe sukha utpanna huA hai usake samAgama rUpI zatruse hI mAno Darakara merA duHkha akasmAt bhAga gayA hai' / / 572 / / isa prakAra vaha mahAdevI putrake sAtha bAtacIta kara rahI thI ki isI bIcameM kumArake snehase vaha catura yakSa bhI bar3I zIghratA se vahA~ A pahu~cA / / 573 / / usane Akara uttama jainadharmake vAtsalya se snAna, mAlA, lepana, samasta AbhUSaNa, vastra tathA bhojana Adike dvArA sabakA alaga-alaga satkAra kiyA / tadanantara usane yuktiyoMse pUrNa aura tattvase bhare hue madhura vacanoMse tathA pradyumna AdikI kathAoMse mAtA aura putra donoMkA zoka dUra kara diyaa| isa prakAra Adara-satkAra kara vaha yakSa apane sthAnakI ora calA gayA so ThIka hI hai kyoMki mitratA vahI hai jisakA ki mitra loga Apattike samaya anubhava karate haiM / / 574 - 576 / / isake bAda vijayAdevIne 'yaha mahA puNyAtmA hai' aisA vicAra kara buddhi aura balase suzobhita kumArako alaga le jAkara isa prakAra kahA ki 'rAjapura nagarake satyandhara mahArAja tere pitA the unheM mAra kara hI kASThAGgArika rAjya para baiThA thA ataH vaha terA zatru hai / tU tejasvI hai ata: tujhe pitAkA sthAna chor3a denA yogya nahIM hai'| isa prakAra mAtAke kahe hue vacana sunakara aura acchI taraha samajhakara jIvandhara kumArane vicAra kiyA ki 'samaya aura sAdhana binA prakaTa huI zUra-vIratA phala deneke lie samartha nahIM hai ataH dhAnyakI taraha usa kAlakI pratIkSA karanI cAhiye jo ki kAryakA sAdhaka hai' / jIvandhara kumArako yadyapi krodha to utpanna huA thA parantu ukta vicAra kara unhoMne use hRdayameM hI chipA liyA aura mAtAse kahA ki he amba ! yaha kArya pUrA hone para maiM tujhe leneke lie nandAvyako senApati banAkara senA bhejU~gA taba taka kucha dina tU zoka rahita ho yahIM para raha / aisA kahakara tathA usake yogya samasta padArtha aura kucha parivArako usake samIpa rakhakara mahAbuddhimAn jIvandhara kumAra strayaM rAjapura cale gaye / / 577 - 583 / / rAjapura nagarake samIpa jAkara unhoMne apane sevaka Adi saba logoMko alaga-alaga yaha kahakara ki 'kisIse mere AnekI khabara nahIM kahanA' pahale hI nagarameM bheja diyA aura svayaM vidyAmayI a~gUThIke prabhAvase vaizyakA veSa rakhakara nagarameM praviSTa ho kisIkI dUkAna para nA baiThe / / 584-585 / vahA~ unake samIpa baiTha jAnese sAgaradatta seThako aneka ratna Adike piTAre tathA aura bhI apUrva vastuoM kA lAbha huA / yaha dekha usane vicAra kiyA ki 'nimittajJAnIne jisake lie kahA thA yaha vahI
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitam parva 521 vaNigAdezanirdiSTo daivajJairayamityasau / dattavAnvimalAM tasmai sutA 'svA kamalodbhavAm // 587 // dinAni kAnicittatra saMvasan sukhamanyadA / parivrAjakaveSeNa kASThAGgArikasaMsadam // 588 // pravizya taM samAlokya kRtAzIrvAdasakriyaH / zRNu rAjamahaM bhoktuM yAce svAmatithirguNI // 589 // mAM bhojayetyuvAcaitacchrutvA sampratipakSavAn / maduyogaphalamyaitanimittaM kusumaM param // 590 // ityagrAsanamAsthAya bhuktvA tasmAtsa nirgataH / vazIkaraNacUrNAdipratyakSaphalamauSadham // 591 // matkare vidyate yasmai rucihAtvasAvidam / iti rAjakamabhyetya pRthakpRthagaghoSayat // 592 / / tacchrutvA pazya nairlajjyamasya vArdhakyamIhazam / vazIkaraNacUrNAanAdibandhanamapyadaH // 593 // iti tadvacanAtsarvaiH kRtvA hAsaM dvijottama / kanyakA guNamAlAkhyA pure'sminnasti vizrutA // 594 / / jIvandhareNa marNavAsasya na katA stutiH / iti nRdveSiNI jAtA to svacUrNAanAdibhiH // 595 // vazIkuruSva tadvIkSya tava mantrauSadhAdikam / maulyena bahunA sarvamAdadiSyAmahe vayam // 596 // ityuktastaiH sakopo vA yuSmajIvandharo vidhIH / cUrNavAsAdibhedaM kiM sa jAnAti parIkSitum // 597 // ityuktavAMstataH sarve sakopA vipramabravan / yatheSTaM kiM bravIcyevaM nRsAramavivecayan // 598 // Atmastavo'nyanindA ca maraNAnna viziSyate / iti lokaprasiddha kiM na zrutaM duHzrutoddhata // 599 // ityaso tairadhikSiptaH kiM na santi prshNskaaH| yuSmadvidhA mamApIti sambhAbyAtmAnamuddhataH // 6.0 // ghaTadAsI vidhAsyAmi guNamAlA muhUrtataH / mameti sAraM kRtvA prasthitastadrahaM prati // 601 // puruSa hai, aisA vicAra kara usane apanI strI kamalAse utpanna huI vimalA nAmakI putrI unheM samarpita kara dI // 586-587 / vivAhake bAda jIvandhara kumAra kucha dina taka sAgaradatta seThake yahA~ sukhase rhe| tadanusAra kisI anya samaya parivrAjakakA veSa rakhakara kASThAGgArikakI sabhAmeM gye| vahA~ praveza kara tathA kASThAGgArako dekhakara unhoMne AzIrvAda dete hue kahA ki 'he rAjan ! suno, maiM eka guNavAn atithi hU~, tujhase bhojana cAhatA hU~, mujhe khilA de| yaha sukara kASThAGgArikane use bhojana karAnA svIkRta kara liyaa| 'yaha nimitta, mere udyoga rUpI phalako utpanna karaneke lie mAno phUla hI hai| aisA vicAra kara unhoMne agalI Asana para ArUr3ha hokara bhojana kiyA aura bhojanoparAnta vahA~se cala diyaa| tadanantara unhoMne rAjAoMke samUhameM jAkara alaga-alaga yaha ghoSaNA kara dI ki 'mere hAthameM pratyakSa phala denevAlA vazIkaraNa cUNe Adi uttama oSadhi hai jisakI icchA ho vaha le le| unakI yaha ghoSaNA sunakara saba loga ha~sI karate hue kahane lage ki dekho isakI nirlajatA / isakA aisA to bur3hApA hai phira bhI vazIkaraNa cUrNa, aJjana tathA bandhaka AdikI auSadhiyA~ rakhe hue hai| isa prakAra kahate hue una logoMne ha~sI kara kahA ki 'he brAhmaNa ! isa nagarameM eka guNamAlA nAmakI prasiddha kanyA hai| 'jIvandharane mere cUrNakI sugandhikI prazaMsA nahIM kI hai| isalie vaha puruSa mAtrase dveSa rakhane lagI hai| tU apane cUrNa tathA aJjana Adise pahale use vazameM kara le, bAdameM yaha dekha hama saba loga tere mantra tathA auSadhi Adiko bahuta bhArI mUlya dekara kharIda leNge| // 588-566 // isa prakAra logoMke kahane para vaha brAhmaNa krodhita-sA hokara kahane lagA ki tumhArA jIvandhara mUrkha hogA, vaha cUrgoM kI sugandhi Adike bhedakI parIkSA karanA kyA jAne // 567 / isake uttarameM saba loga krodhita hokara usa brAhmaNase kahane lage ki 'jIvandhara manuSyoMmeM zreSTha haiN| isakA vicAra kiye binA hI tU unake prati icchAnusAra yaha kyA baka rahA hai // 568 // he mithyAzAstrase uddaNDa ! kyA tUne yaha loka-prasiddha kahAvata nahIM sunI hai ki apanI prazaMsA aura dUsarekI nindAmeM maraNase kucha vizeSatA (aMtara) nahIM haiM arthAt maraNake hI samAna hai 16 // isa prakAra una logoMke dvArA nindita huA brAhmaNa kahane lagA ki to kyA Apa jaise loga merI bhI prazaMsA karanevAle nahIM haiM ? 'maiM bhI koI puruSa huuN| isa taraha apanI prazaMsA kara usa uddhata brAhmaNane pratijJA kI ki 'maiM kSaNabharameM guNamAlAko apanI ghaTadAsI banA luuNgaa'| aisI pratijJA kara baha guNamAlAke 1 svAmamalodbhavAm iti kvacit /
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tatra taceTikAmekAmAhUya svAminIM nijAm / zApayeti sthitaH kazcidvipro dvArIvyavabudhat // 102 // sApi svasvAminImetadvipraproktamabodhayat / tataH svAnumatAyAtaM vRddhavipraM yathocitam // 603 // pratigRhya kuto veto gamiSyasi kuto'thavA / iti tasyAH pariprakSe pazcAdiha samAgataH // 604 // punaH puro gamiSyAmItyAhAsau tacchraterjanaH / pArzvavartI vyadhAddhAsaM dArikAyA dvijo'pi tam // 605 / / na hAsyaM kurutaivaM bha vArdhakyaM viparItatAm / utpAdayati yuSmAkaM kiM na bhAvIti so'vadat // / 606 / / punaH puraH ka gantavyamiti tatpratyudIraNe / kanyAtIrtha pariprApteryAvadyAvadgatirmama // 607 // iti dvijoditaM zrutvA kAyena vayasApyayam / vRddho na cetasetyevaM narmaprAyoktipUrvakam // 608 // agrAsane vidhAyainaM svayamabhyavahRtya sA / idAnIM bhavato yatra vAnchA tanAzu gamyatAm // 609 // ityAha sospi suktaM tvayA bhadre mameti tAm / prazaMsan praskhalan kRcchrAdutthAyAlaya yaSTikAm // 610 // tadIyazayanArohaM vyadhAdukta ivaitayA / peTikAstadvilokyAsya pazya nirlajjatAmiti // 611 // hastAvalambanenainaM nirAkartuM samudyatAH / yuSmAbhiH samyagevoktaM lajjA strIviSayaiva sA // 612 // na puMsu yadi tatrAsti lajjA sAdhAraNI bhavet / tataH strIbhiH kathaM puMsAM saGgamo'naGga saMskRtaH // 613 // iti buddhotimAkarNya brAhmaNo'yaM na kevalaH / ko'pi rUpaparAvRttividyayA samupAgataH // 614 // isyAkalayya ko doSo vipraH prAghUrNiko mama / tiSThatvatreti taTikA nivArayati sma sA // 615 // tanizAvasitau zuddhadezajasvarabhedavit / gItavAnmadhuraM vRddhazviraM zrotramanoharam // 616 // gandharvadazA kalyANakAle sAlakriya kalam / jIvandharakumArasya gItaM vaitacchUteH sukham // 617 // gharakI ora cala pdd'aa| vahA~ jAkara tathA eka dAsIko bulAkara usane kahA ki tuma apanI mAlakina se kaho ki dvAra para koI brAhmaNa khar3A hai / / 600 - 602 / / dAsIne bhI apanI mAlakinako brAhmaNakI kahI huI bAta samajhA dI / guNamAlAne apanI anumatise Aye hue usa vRddha brAhmaNakA yathAyogya satkAra kara pUchA ki 'Apa kahA~ se Aye haiM aura yahA~ se kahA~ jAyeMge ? guNamAlA ke isa praznake uttarameM usane kahA ki 'yahA~ pIchese AyA hU~ aura Age jAU~gA / brAhmaNakI bAta sunakara kanyA guNamAlAke samIpavartI loga ha~sane lge| yaha dekha, brAhmaNane bhI unase kahA ki isa taraha Apa loga ha~sI na kareM bur3hApA viparItatA utpanna kara detA hai, kyA Apa logoMkA bhI bur3hApA nahIM AvegA ? / / 603-606 // tadanantara una logoMne phira pUchA ki Apa Age kahA~ jAyeMge ? brAhmaNane kahA ki jabataka kanyA tIrthakI prApti nahIM ho jAvegI tabataka merA gamana hotA rahegA || 607 // isa prakAra brAhmaNakA kahA uttara sunakara sabane ha~sate hue kahA ki yaha zarIra aura avasthAse bUr3hA hai, manase bUr3hA nahIM hai / tadanantara guNamAlAne use zrama Asana para baiThAkara svayaM bhojana karAyA aura phira kahA ki aba ApakI jahA~ icchA ho vahA~ zIghra hI jAiye / / 608 - 606 / / isake uttara meM brAhmaNane kahA ki 'he bhadra! tUne ThIka kahA' isa taraha usakI prazaMsA karatA aura DagamagAtA huA vaha brAhmaNa lAThI Teka kara bar3I kaThinAIse uThA aura usakI zayyApara isa prakAra car3ha gayA mAno usane ise car3hanekI AzA hI de dI ho| yaha dekha, dAsiyA~ kahane lagIM ki isakI nirlajjatA dekho / ve hAtha pakar3a kara | use zayyAse dUra karaneke lie udyata ho gaI / taba brAhmaNane kahA ki Apa logoMne ThIka hI to kahA hai, yathArthameM lajjA striyoM meM hI hotI hai puruSoM meM nahIM, yadi unameM bhI striyoMke samAna hI lajjA hone lage to phira striyoM ke sAtha kAmase saMskRta kiyA huA unakA samAgama kaise ho sakatA hai ? / / 610613 || isa prakAra vRddha brAhmaNakI bAta sunakara guNamAlAne vicAra kiyA ki yaha kevala brAhmaNa hI nahIM hai kintu rUpaparAvartanI vidyAke dvArA rUpa badala kara koI anya puruSa yahA~ AyA hai / aisA vicAra kara usane dAsiyoMko roka diyA aura usa brAhmaNa se kahA ki kyA doSa hai ? Apa mere pAhune haiM ataH isa zayyApara baiThiye / / 614-615 / / rAtri samApta honepara zuddha tathA dezaja svarake bhedoMko jAnanevAle usa vRddha brAhmaNane cirakAla taka zrotra tathA manako haraNa karanevAle madhura gIta gAye / gandharvadattAke vivAha ke samaya jIvandhara kumArane jo alaMkAra sahita manohara gIta gAye the unheM suna 1 kutastyastvaM la0 / 2 dArikAyAM la0 / 3 punaH iti kvacit / 4 mAmupAgataH la0 / 122
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitamaM parva iti prAtaH samutthAya vinayenopasRtya tam / sAprAkSIkeSu zAkheSu prabodho bhavatAmiti // 18 // dharmArthakAmazAstrANi bhUyo'bhyastAni yatnataH / teSu dharmArthayoH kAmazAkhAraphalavinizcayaH // 19 // kathaM taditi cerikazcinmayA tatra nirUpyate / paJcendriyANi teSAca viSayAH paJcadhA smRtaaH|| 20 // sparzAdayo'STayA sparzAH karkazAyAH shrtoditaaH| raso'pi Sar3avidhaH prokto mdhuraadimniissibhiH||12|| kataka: sahajati gandho'pi dvividho mataH / sarvaH sugandhadurgandhacetanetaravastugaH // 622 // rUpaM paJcavidhaM zvetakaSNAdipravibhAgabhAk / SaDjAdayaH svarAH sapta jIvAjIvasamujavAH // 623 // ityaSTAviMzatirbhUtvA dvaiguNya punarAgatAH / iSTAniSTavikalpAbhyAM SaTpaJcAzadvikalpanAH // 624 // teviSTAH kRtapuNyAnAM tAni puNyAni dharmataH / niSiddhaviSayatyAgo dharmaH sanirudAhRtaH // 125 // niSiddhaviSayAMstasmAtparihatya vickssnnaaH| zeSAnanubhavanto'tra kAmazAsavido mtaaH||12|| tvayAnubhUyamAneSu doSAH santIha kecit / iti tenoditaM zrutvA tadoSavinivRtaye // 627 // tvayopadezaH kartavyo yAsyAmi tava ziSyatAm / ityudIrNavatIM viprastAM vyanaiSItkalAdiSu // 128 // sarve se punaranyezuvihartuM vanamAgaman / sthitastatrAyamekAntapradeze guNamAlayA // 629 // saha svAbhAvika rUpamAtmanaH samadarzayat / kanyA dRSTuAtha taM jAtasaMzayA satrapA satI // 630 // maunenAvasthitA vIkSya tAmeSa prAktanokibhiH / cUrNavAsAdijAtAbhiH pratyAyayadatidrutam // 13 // punaH prAktanarUpasthaH puSpazayyAmadhiSThitaH / kuru matpadasaMvAhamiti preSayati sma tAm // 632 // kara guNamAlAko jaisA sukha huA thA vaisA hI sukha isa vRddhake gIta sunakara huaa| saberA honapara guNamAlAne bar3I vinayake sAtha usake pAsa jAkara pUchA ki Apako kina-kina zAstroMkA acchA jJAna hai ? / / 616-618 // isake uttarameM brAhmaNane kahA ki maiMne bar3e yatnase dharmazAstra, arthazAstra aura kAmazAstrakA bAra-bAra abhyAsa kiyA hai / unameM dharma aura arthaka phalakA nizcaya kAmazAstrase hI hotA hai| vaha kisa prakAra hotA hai ? yadi yaha jAnanA cAhatI ho to maiM isakA kucha nirUpaNa karatA huuN| indriyA~ pA~ca haiM aura unake sparza Adi viSaya bhI pA~ca hI haiN| unameMse sparzake karkaza Adi ATha bheda zAstroMmeM kahe gaye haiN| vidvAnoMne madhura Adike bhedase rasa bhI chaha prakArakA kahA hai| sugandha aura durgandha rUpa cetana acetana vastuoMmeM pAyA jAnevAlA saba tarahakA gandha bhI kRtaka aura sahajake bhedase do prakArakA mAnA gayA hai| zveta, kRSNa Adike bhedase rUpa pA~ca tarahakA kahA gayA hai aura jIva tathA ajIvase utpanna hue SaDja Adi svara sAta tarahake hote haiM / isa prakAra saba milAkara pA~coM indriyoMke aTThAIsa viSaya hote haiN| inameMse pratyekake iSTa, aniSTakI apekSA do-do bheda haiM ataH saba milakara chappana ho jAte haiM // 616-624 // inameM jo iSTa viSaya haiM ve puNya karanevAloMko prApta hote haiM, dharmase puNya hotA hai aura niSiddha viSayoMkA tyAga karanA hI sajanoMne dharma kahA hai / / 625 / / isalie jo buddhimAna manuSya niSiddha viSayoMko chor3akara zeSa viSayoMkA anubhava karate haiM ve hI isa lokameM kAmazAstrake jAnanevAle kahe jAte haiM / / 626 // yaha kahaneke bAda usa brAhmaNane guNamAlAse kahA ki tU jina viSayoMkA anubhava karatI hai unameMse kitanemeM hI aneka doSa haiM / isa taraha brAhmaNakA kahA sunakara guNamAlAne usase kahA ki Apa una doSoMko dUra karaneke lie upadeza kIjiye maiM ApakI ziSyA ho jaauuNgii| aisA kahanepara usa brAhmaNane guNamAlAko kalA AdikI zikSA dekara nipuNa banA diyA / / 627-628 / / eka dina ve saba loga vihAra karaneke lie vanameM gaye the| vahA~ jaba vaha ekAnta sthAnameM guNamAlAke sAtha baiThA thA taba usane apanA svAbhAvika rUpa dikhA diyaa| use dekhakara kanyAko saMzaya utpanna ho gayA aura vaha satI lajjAsahita cupa baiTha gii| yaha dekhakara brAhmaNane sugandhita cUrNase sambandha rakhanevAlI prAcIna kathAe~ kaha kara bahuta hI zIghra use vizvAsa dilA diyA / / 626631 // tadanantara vaha usI brAhmaNakA rUpa dhAraNa kara puSpazavyApara baiTha gayA aura guNamAlA bhI 1 pa vidha: la..
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 mahApurANe uttarapurANam tAca khehena tatkarma kurvatI vIkSya vismayAt / te rAjasUnavaH sarve tanmantrAdikamasmaran // 633 // atha tasmAdvanAdvahamAgato gunnmaalyaa| mAtuH pituzca jIvandharAgatiH kathitA mithaH // 634 // vivAhavidhinA tau ca tAM tasyAkurutAM priyAm / dinAni kAnicirAtra sthitvA jIvandharastayA // 635 // sukhAni saha bhujAnaH sarvabandhusamanvitaH / janaprastUyamAnorubhAgyo gandhagaja girim // 636 // vijayAdi samAruhya cturnggblaavRtH| gRhaM gandhotkaTAkhyasya prAvizatparamodayaH // 637 // tadutsavaM samAkaye sa kASTAGgArikaH RdhA / pazya vaizyAtmajo matto manAkca na bibheti mat // 638 // iti prakAzakopo'bhUcadvIkSya sacivottamAH / jIvandharakumAro'yaM daivaadaavisskRtodyH|| 639 // gandharvadattayA sAkSAlakSayeva samupAzritaH / yakSeNa kRtasaMvRddhimitreNAvyabhicAriNA // 640 // madhurAdisahAyaizca sahito 'yattato mahAn / abhedyavikramastena' vigraho naiva yujyate // 641 // balinA saha yuddhasya hetuH ko'pi na vidyate / ityAdiyuktimadvAgbhistamAzu samazIzaman // 642 // idamanyaditaH kiJcitprastutaM pratipAdyate / videhaviSaye khyAtaM videhAkhyaM puraM param // 643 // gopendro bhUpatistasya pAtA pAtitavidviSaH / tukpRthivyAdisundayA rAzyAM ratnavatI satI // 644 // candrakavyadhane dakSaM mAlayAlaGkarogyaham / necchAmyanyaM pati kaJcidakaroditi saGgaram // 645 // tajjJAvAsyAH pitA cApavedavedyaditoditaH / jIvandharo'dya tatkanyAmimAM tatsanidhi naye // 646 // iti rAjapuraM gatvA sakanyaH sahasAdhanaH / ghoSaNAM kArayAmAsa svayaMvaravidhi prati // 647 // tadaghoSaNAM samAkaye sarve bhUkhecarezvarAH / kanyAparigrahAyAyAnmaMkSu rAjapuraM prati // 648 // sneha vaza usake paira dAbane lgii| yaha dekha, ve saba rAjakumAra AzcaryameM par3a kara brAhmaNake mantra AdikI stuti karane lage // 632-633 / / isake bAda brAhmaNa-veSadhArI jIvandhara kumAra vanase apane ghara A gaye aura guNamAlAne bhI apane mAtA-pitAse jIvandhara kumArake AnekA samAcAra kaha diyA // 634 / / nidAna, usake mAtA-pitAne vidhi-pUrvaka vivAha kara upte jIvandhara kumArakI priyA banA dii| isake bAda vaha jIvandhara kucha dina taka vahIM para guNamAlAke sAtha rahA aura saba bhAI-bandhuoMke sAtha sukhakA upabhoga karatA rahA / tadanantara saba loga jinake bar3e bhArI bhAgyakI prazaMsA kara rahe the aise, utkRSTa vaibhavako dhAraNa karanevAle jIvandhara kumArane vijayagiri nAmaka gandhagaja para savAra hokara caturaGga senAke sAtha gandhotkaTake gharameM praveza kiyA // 635-636 // isa utsavakI bAta sunakara kASThAGgArika bahuta kupita huaa| vaha kahane lagA ki dekho unmatta huA yaha vaizyakA lar3akA mujhase kucha bhI nahIM DaratA hai / isa prakAra kahakara vaha prakaTa rItise krodha karane lgaa| yaha dekha, zreSTha maMtriyoMne use samajhAyA ki ye jIvandhara kumAra haiM, puNyake udayase inheM abhyudayakI prApti huI hai, sAkSAt lakSmIke samAna gandharvadattAse sahita haiM, yakSa rUpI akhaNDa mitrane inakI vRddhi kI hai, madhura Adi aneka mitroMse sahita haiM ataH mahAna haiM aura ajeya parAkramake dhAraka haiM isalie inake sAtha dveSa karanA yogya nahIM hai / phira balavAnke sAtha yuddha karanekA koI kAraNa bhI nahIM hai| ityAdi yukti-pUrNa vacanoMke dvArA mantriyoMne kASThAGgArikako zIghra hI zAnta kara diyA // 637-643 // sudharmAcArya rAjA zreNikase kahate haiM ki aba isase bhinna eka dUsarI prakRta kathA aura kahatA huuN| videha dezameM eka videha nAmakA prasiddha nagara hai| rAjA gopendra usakI rakSA karate haiM, zatruoMko naSTa karanevAle rAjA gopendrakI rAnIkA nAma pRthivI sundarI hai aura una donoke eka ratnavatI nAmakI kanyA hai| ratnavatIne pratijJA kI thI ki jo candraka vedhameM catura hogA maiM use hI mAlAse alaMkRta karU~gI-anya kisI puruSako apanA pati nahIM bnaauuNgii| kanyAkI aisI pratijJA jAnakara usake pitAne vicAra kiyA ki isa samaya dhanurvedako jAnanevAle aura atizaya aizvaryazAlI jIvandhara kumAra hI haiM ataH unake pAsa hI yaha kanyA liye jAtA huuN| aisA vicAra kara vaha rAjA kanyAko sAtha lekara apanI saba senAke sAtha-sAtha rAjapura nagara pahuMcA aura vahA~ jAkara usane svayaMvara vidhikI ghoSaNA karA dii|| 644-647 // usa ghoSaNAko sunakara sabhI bhUmigocarI aura vidyAdhara 1 yatnato l0|2 amadyavikramo'nena l|
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcasaptatitamaM parva svayaMvaravidhau tasmiMzcandrakavyadhane nRpAn / skhalitAMstAnbahUnvIkSya jIvandharakumArakaH // 649 // kRtasiddhanamaskAraH svagurozcAryavarmaNaH / vidhAya vinayaM bAlabhAnurvodaya zailagaH // 650 // sthitvA vibhAsvarastasmiMzcakre skhalanavarjitam / kRtavedho vyadhAtsiMhanAdaM nAditadikkaTam // 651 // sAdhu viddhamaneneti prAzaMsan prAznikAstadA / kaNThe mAlAM kumArasya sA samAsaJjayanmudA // 652 // sAdhavastatra yogyo'yamanayornanu saGgamaH / zaratsamayahaMsAlyoriveti prItimAgatAH // 653 // sarvatra vijayaH puNyavatAM ko vAtra vismayaH / ityaudAsInyamApanA madhyamAH kRtabuddhayaH // 654 // kASThAGgArikamukhyAste nIcA prAptaparAbhavAH / prAtasmAtcadanusmRtya duSprakopapracoditAH // 655 // pApAstumulayuddhena kanyAmAhartumudyatAH / budhvA jIvandharasteSAM vaiSamyaM nayakovidaH // 656 // satyandharamahArAjasAmantAdyantikaM tadA / prAhiNoditi sandiSTAn dUtAn sopAyanAn bahUn // 657 // ahaM satyandharAdhIzAdvijayAyAM suto'bhavam / matpUrvakRtadaivena tAbhyAmutpatyanantaram // 658 // viyukto'smi vaNigvaryazaraNe samavadhiMSi / kASTAGgArikapApo'yaM kASThAGgArAdivikramAt // 659 // prANasandhAraNaM kurvanyuSmadurvIbhRtA kRtaH / dvitIyaprakRtinIMco labdharandhro durAzayaH // 660 // tamevAhirivAhatya svayaM rAjye vyavasthitaH / ucchedyo na mamaivAzu zatrutvAdbhavatAmapi // 661 // rasAtalaM gato'pyadya mayAvazyaM haniSyate / satyandharamahIzasya sAmantAstasya bhAktikAH // 662 // yaudhAH puSTA mahAmAtrAstenAmye cAnujIvinaH / kRtaghnamamumucchettumarhanti kRtavedinaH // 663 // rAjA usa kanyA ke sAtha vivAha karaneke lie rAjapura nagara meM jA pahu~ce / 648 // svayaMvara ke samaya usa candraka yantra ke vedhanemeM aneka rAjA skhalita ho gaye-cUka gaye / unheM dekha, jIvandhara kumAra uThe / sabase pahale unhoMne siddha parameSThIko namaskAra kiyA, phira apane guru AryavarmAkI vinaya kI aura phira jisa prakAra bAlasUrya udayAcalakI zikharapara ArUr3ha hotA hai usI prakAra usa cakra para ArUr3ha ho gaye / usa samaya ve atizaya dedIpyamAna ho rahe the, unhoMne binA kisI bhUla ke candrakayantrakA vedha kara diyA / aura dizAoMke taTa taka gU~janevAlA siMhanAda kiyA / / 646-651 / / usI samaya dhanuSa vidyAke jAnanevAle loga unakI prazaMsA karane lage ki inhoMne acchA nizAnA mArA aura kanyA ratnavatIne bhI prasanna hokara unake galemeM mAlA pahinAI / / 652 / / usa sabhA meM jo sajjana puruSa vidyamAna the ve yaha kahate hue bahuta hI prasanna ho rahe the ki jisa prakAra zarad Rtu aura haMsAvalIkA samAgama yogya hotA hai usI prakAra ina donoMkA samAgama bhI yogya huA hai / / 653 / / jo buddhimAn madhyama puruSa the ve yaha socakara udAsIna ho rahe the ki saba jagaha puNyAtmAoMkI vijaya hotI hI hai isameM AzcaryakI kyA bAta hai / / 654 / / aura jo kASThAGgArika Adi nIca manuSya the ve jIvandharase pahale bhI parAbhava prApta kara cuke the ataH usa saba parAbhavakA smaraNa kara duSTa krodhase prerita ho rahe the / ve pApI bhayaMkara yuddhake dvArA kanyAko haraNa karanekA udyama karane lage / nIti-nipuNa jIvandhara kumArane unakI yaha viSamatA jAna lI jisase unhoMne usI samaya bheMTa kara tathA nimnalikhita sandeza dekara bahutase dUta satyandhara mahArAja ke sAmantoMke pAsa bheje / / 655-657 / / ' maiM satyandhara mahArAjakI vijayA rAnIse utpanna huA putra hU~ / apane pUrvakRta karmake udayase maiM utpanna honeke bAda hI apane mAtA-pitAse viyukta hokara gandhotkaTa seThake gharameM vRddhiko prApta huA hU~ / yaha pApI kASThAGgArika kASThAGgAra ( koyalA ) becakara apanI AjIvikA karatA thA parantu Apake mahArAjane ise mantrI banA liyA thA / yaha rAjasI prakRti atyanta nIca puruSa hai / chidra pAkara isa durAzayane sA~pakI taraha unheM mAra diyA aura svayaM unake rAjya para ArUr3ha ho gayA / yaha na kevala mere hI dvArA naSTa karaneke yogya hai parantu zatru honese Apa logoMke dvArA bhI naSTa karane yogya hai / yadi Aja yaha rasAtala meM bhI calA jAya to bhI mere dvArA avazya hI mArA jAyagA / Apa loga satyandhara mahArAja ke sAmanta haiM, unake bhakta haiM, yoddhA haiM, unake dvArA puSTa hue haiM, atizaya udAra haiM aura kRtajJa haiM isalie Apa tathA anya anujIvI loga isa kRtaghnako avazya hI naSTa kareM' / / 658-663 / / 525
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 mahApurANe uttarapurANam te tatsandezamAkaNyaM kumAro'yaM nRpaatmjH| satyameveti sambhAvya bahavaratena sajantAH // 664 // tataH samadUsainyaH saMstasya gasvopari svayam / yudhvA nAnAprakAreNa ciraM nijitya talam // 665 // giryantavijaya gandhagajaM samadamUrjitam / samArUDhaH prarUDhAjhaM kASThAGgArikamuddhatam // 666 // uparyazanivegAkhyavikhyAtakariNaH sthitam / hatvA cakAra cakreNa tanuzeSa ruSA dviSam // 667 // vilokya tabale bhA bhayAdupagate sati / tadAkArSItsamAzvAsaM vidhAyAbhayaghoSaNAm // 668 // bandhUnsarvAn samAhUya 'vineyAnavalokya tAn / tatkAlocitasambhASaNAdibhiH hAdamAnayat // 669 // jinapUjA vinivRtya kRtmaalskriyH| yakSeNa bhUbhujaiH sarvaizvApsarAjyAbhiSecanaH // 670 // ratnavatyA ca samprApya sa vivAhamahotsavam / kRtvA gandharvadattAyA mahatyAH paTTabandhanam // 671 // nndaavyaadismaaniitmaatRjaayaadibhiryutH| samprApya paramaizvaryamUjito nijitadviSaH // 671 // yathAnyAyaM prajAH sarvAH pAlayanhelayepsitAn / lIlayAnubhavan bhogAn svapuNyaphalitAn sthitaH // 673 // surAdimalayocAne kadAcidviharan vibhuH / baradharmayatiM dRSTA samprApya vihitAnatiH // 674 // tatastattvaM viditvaaraavrto'bhuudrshne'mlH| nandAnyAyAzca samyaktvavratazIlAnyupAgaman // 675 // etaiH sukhamasau svAsaH sAkaM kAlamajIgamat / athAzokavane'nyedyayudhyamAnaM parasparam / / 676 // kapInA yUthamAlokya jvalakrodhahutAzanam / jAtasaMsAranirvegastasmiova vanAntare // 677 // prazastavanAmAnaM cAraNaM vIkSya sAdaram / pUrvazrutAnusAreNa zrutAtmabhavasantatiH // 678 // sAmanta loga jIvandhara kumArakA sandeza sunakara kahane lage ki yaha sacamuca hI rAjaputra hai| isa taraha sanmAna kara bahutase sAmanta unake sAtha A mile / / 664 // tadanantara-apanI senA taiyAra kara jIvandhara kumArane svayaM hI usa para car3hAI kI aura cirakAla taka nAnA prakArakA yuddha kara usakI senAko harA diyaa| 665 / / jIvandhara kumAra, madonmatta tathA atizaya balavAn vijayagiri nAmaka hAthI para savAra the aura jisakI prAjJA bahuta samayasa jamI huI thI aisA uddhata kASTha azanivega nAmaka prasiddha hAthI para ArUr3ha thaa| jIvandhara kumArane krodhameM Akara cakra zatru kASThAGgArikako mAra girAyA, yaha dekha usakI senA bhayase bhAgane lagI taba jIvandhara kumArane abhaya ghoSaNA kara sabako AzvAsana diyA // 666-668 // tadanantara kumArane apane saba bhAI-bandhuoMko bulAyA aura sabako namra dekhakara usa kAlake yogya sambhASaNa Adike dvArA sabako harSa prApta karAyA ||66||iske bAda jinendra bhagavAnakI pUjA kara uttama mAGgalika kriyAe~ kI gaI aura phira yakSa tathA saba rAjAoMne milakara jIvandhara kumArakA rAjyAbhiSeka kiyaa| tadanantara ratnavatIke sAtha vivAhakA mahotsava prApta kara gandharvadattAko mahArAnIkA paTTabandha bA~dhA / / 670-671 / / Adi jAkara mAtA vijayAko tathA hemAmA Adi anya striyoMko le aaye| una sabake sAtha jIvandhara kumAra parama aizvaryako prApta hue| usa samaya ve atizaya balavAna the aura jisake zatru naSTa kara diye gaye haiM aisI samasta prajAkA nItipUrvaka pAlana karate the| apane puNyake phalasvarUpa anAyAsa hI prApta hue iSTa bhogoMkA lIlApUrvaka upabhoga karate hue sukhase rahate the / / 672-673 // kisI eka samaya mahArAja jIvandhara suramalaya nAmaka udyAnameM vihAra kara rahe the vahA~ para unhoMne varadharma nAmaka munirAjake darzana kiye, unake samIpa jAkara namaskAra kiyA, unase tatvoMkA svarUpa jAnA aura vrata lekara samyagdarzanako nirmala kiyaa| nandADhya Adi bhAiyoMne bhI samyagdarzana vrata aura zIla dhAraNa kiye / isa prakAra jIvandhara mahArAja apane ina Apta janoMke sAtha sukhale samaya bitAne lge| tadanantara ve kisI eka dina azoka vanameM gaye vahA~ para jinakI krodhAgni prajvalita ho rahI thI aise do bandarAke jhuNDoMko paraspara lar3ate hue dekha saMsArase virakta ho gye| usI vanake madhyameM eka prazastavaGka nAmake cAraNa muni virAjamAna the isalie jIvandhara mahArAjane bar3e Adarase unake darzana kiye aura pahale sune anusAra apane pUrvabhavoMkI paramparA sunii||674-67|| 1 vinayenAvalokya iti kvacit /
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 527 paJcasaptatitamaM parva jinapUjAM vidhAyAnu vardhamAnavizuddhikaH / surAdimalayocAnAyAnaM vIrajinezituH // 79 // zrutvA vibhUtimaddatvA sampUjya paramezvaram / mahAdevItanUjAya daskhA rAjyaM yathAvidhi // 18. // vasundharakumArAya vItamoho mahAmanAH / mAtulAdimahIpAlainandAvyamadhurAdibhiH // 681 // sarvasaGgaparityAgAtsaMyama pratyapadyata / bhuktabhogA hi niSkAkSA bhavanti bhuvanezvarAH // 682 / / satyandharamahAdevyA sahASTau sadRzaH srssaaH| satho gandharvadattAdhAstAsAmapi ca maatrH||683|| samIpe candanAyA jagRhuH saMyama param / mahAneko'bhavaddhaturbahUnAmarthasiddhaye // 684 // bhavatA paripRSTo'yaM jIvandharamunIzvaraH / mahIyAn sutapA rAjan samprati atakevalI // 685 // ghAtikarmANi vidhvasya janitvA gRhakevalI / sAdhaM vihatya tIrthezA tasminmuktimadhiSThite // 686 // vipulAdrau hatAzeSakarmA zarmAgrameSyati / iSTASTaguNasampUrNo niSThitAtmA niraanaH // 687 // ityAkarNya sudharmAkhyagaNabhRdvacanAmRtam / 'prItavAn zreNikaH kasya na dharmaH prItaye bhavet // 688 // zArdUlavikrIDitam anyairyaH samavApa pUrvasukRtAtkanyASTakaM durlabha yaH zatru pitRghAtinaM raNamukhe lokAntaraM prApayat / yaH pravajya vibhinnakarmatimiro'bhAsiSTa mukibhiyA taM vande mukulIkRtAJjalirahaM jIvandhara zrIvaham // 689 // vasansatilakA vizleSya SoDazadinAni sa mandasAna zAvaM vihAya karuNAM vimatiH pitRbhyAm / tadanantara unhoMne jina-pUjAkara apanI vizuddhatA bar3hAI phira usI suramalaya udyAnameM zrI vIranAtha jinendakA Agamana sanA. sunate hI bar3e vaibhavake sAtha vahA~ jAkara unhoMne paramezvarakI pUjA kI aura gandharvadattA mahAdevIle putra vasundhara kumArake liye vidhipUrvaka rAjya diyaa| jinakA moha zAnta ho gayA hai aura jinakA mana atizaya vizAla hai aise una jIvandhara mahArAjane apane mAmA Adi rAjAoM aura nandADhya madhura Adi bhAiyoMke sAtha sarva pariprahakA tyAga kara saMyama dhAraNa kara liyA so ThIka hI hai kyoMki jo rAjA loga bhoga bhoga cukate haiM ve antameM : rahita ho hI jAte haiM / / 676-682 / / samyagdarzanako dhAraNa karanevAlI gandharvadattA Adi pAThoM rAniyoMne tathA una rAniyoMkI mAtAoMne satyandhara mahArAjakI mahAdevI vijayAke sAtha candanA AryAke samIpa utkRSTa saMyama dhAraNa kara liyA so ThIka hI hai kyoMki eka hI bar3A puruSa aneka logoMkI artha-siddhikA kAraNa ho jAtA hai / / 683-684 // sudharmAcArya rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan / tUne jinake viSayameM pUchA thA ve yahI jIvandhara munirAja haiM, ye bar3e tapasvI haiM aura isa samaya atakevalI haiM / ghAtiyA karmoko naSTa kara ye anagArakevalI hoMge aura zrI mahAvIra bhagavAnake sAtha vihAra kara unake mokSa cale jAneke bAda vipulAcala parvata para samasta karmoko naSTa kara mokSakA utkRSTa sukha prApta kareMge-vahA~ ye aSTaguNoM se sampUrNa, kRtakRtya aura niraJjana-karma-kAlimAse rahita ho jaaveNge||685-687|| isa prakAra sudhamocArya gaNadharake vacanAmRtakA pAnakara rAjA ne hI santuSTa huA so ThIka hI hai kyoMki dharma kisakI prItike lie nahIM hotA ? // 688 // jinhoMne pUrva puNya karmake udayase anya logoMko durlabha ATha kanyAe~ prApta kI, jinhoMne pitAkA ghAta karane vAle zazuko yuddhameM paraloka pahu~cAyA, jinhoMne dIkSA lekara karma rUpI andhakArako naSTa kiyA aura jo mukti rUpI lakSmIse suzobhita hue ese lakSmIpati zrI jIvandhara svAmIko maiM hAtha jor3akara 1 pipriye la. / 2 jIvandharasvAminam /
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 mahApurANe uttarapurANam samprApya SoDazasamAH svsnaabhibhed| jIvandharaH kuruta taduritaM na bhvyaaH|| 690 // mAlinI ka sa pitRnRpamRtyuH ka zmazAne prasUti rvaNigupagamana kaka svayakSopakAraH / ka tadudayavidhAnaM zatrughAtaH kacitram vidhivilasitametatpazya jIvandhare'smin // 691 // ityA bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgrahe candanAyikA jIvandharacaritaM nAma paJcasaptatitama parva // 5 // -:20%: namaskAra karatA huuN| 686 // jIvandhara kumArane pUrvabhavameM mUrkhatAse dayAko dUra kara haMsake bacceko solaha dina taka usake mAtA-pitAse alaga rakkhA thA isIlie unheM apane kuTumbase alaga rahanA par3A thA ataH he bhavya jano! pApako dUrase hI chor3o / / 660 // dekho, kahA~ to pitA rAjA satyandharakI mRtyu, kahA~ zmazAnameM janma lenA, kahA~ vaizyake ghara jAkara palanA, kahA~ apane dvArA yakSakA upakAra honA, kahA~ vaha abhyudayakI prApti, aura kahA~ zatrukA ghAta krnaa| ina jIvandhara mahArAjameM hI yaha vicitra karmokA vipAka hai // 661 // isa prakAra Arya nAmase prasiddha, bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANa saMgrahameM candanA AryikA aura jIvandhara svAmIkA carita varNana karanevAlA yaha pacahattaravA~ 3 svajanAbhimedaM mH|
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM parva athAnyecurmahAvIraH surAsurapariSkRtaH / vihRtya vividhAn dezAn punastatpuramAgataH // 1 // gaNairvAdazabhiH pUjyaH sthitaH sa vipulAcale / gacchaMstaM zreNikaH stotuM vRkSamUlazilAtale // 2 // muni dharmaruci nAnA nistaraGgamivodadhim / pradIpamiva niSkampaM sAmbu vAmbhodamunnatam // 3 // jitendriyasamAhAraM paryavihitAsanam / SaniruniHzvAsaM manAGmIlitalocanam // 4 // dhyAyantaM vIkSya vanditvA sAzaGko vikRtAnanAt / tato gatvA ninaM prApya stutvA mukulitAaliH // 5 // gautamaJca mayA dRSTaH kazcidekastapodhanaH / dhyAyansAkSAdiva dhyAtistadrapeNa vyavasthitA // 6 // sa ko me kautukaM tasmin hi nAthetyabhASata / anuyukto gaNI tena proSAca vacasA patiH // 7 // astyanna viSayo'mAkhyaH saGgataH sarvavastubhiH / nagarI tatra campAkhyA tatpatiH zretavAhanaH // 8 // zrutvA dharma jinAdasmAttrinirvegAhitAzayaH / rAjyabhAraM samAropya sute vimalavAhane // 9 // saMyama bahubhiH sArdhamatraiva pratipannavAn / ciraM munigaNaiH sAkaM vihRtyAkhaNDasaMyamaH // 10 // dharmeSu rucimAtanvan dazasvapyaniza janaiH / prAptadharmarucikhyAtiH sakhyaM yatsarvajantuSu // 7 // adya mAsopavAsAnte bhikSArtha prAvizatpuram / puruSAH saMhatAstatra tatsamIpamitAlayaH // 12 // naralakSaNazAstrajJasteSveko vIkSya taM munim / lakSaNAnyasya sAmrAjyapadavIprAptihetavaH // 13 // athAnantara-sura-asuroMse ghire hue bhagavAn mahAvIra aneka dezoMmeM vihAra kara kisI dina phira usI rAjagRha nagarameM A pahu~ce // 1 // bAraha sabhAoMse pUjya ve bhagavAn vipulAcala parvata para virAjamAna hue| rAjA zreNika unakI stutike lie gayA, jAte samaya usane eka vRkSake nIce zilAtala para virAjamAna dharmaruci nAmake munirAjako dekhaa| ve munirAja nistaraGga samudrake samAna nizcala the, dIpakake samAna niSkampa the aura jala sahita meghake samAna unnata the, unhoMne indriyoMke vyApArako jIta liyA thA, ve paryaGkAsanase virAjamAna the, zvAsocchvAsako unhoMne thor3A roka rakkhA thA, aura netra kucha banda kara liye the / / 2-4 // isa prakAra dhyAna karate hue munirAjako dekhakara zreNikane unakI bandanA kI parantu munirAjakA mukha kucha vikRta ho rahA thA isalie use dekhakara zreNikako kucha zaGkA utpanna ho gii| vahA~ se calakara vaha bhagavAna mahAvIra jinendrake samIpa pahu~cA / vahA~ usane hAtha jor3akara unakI stuti kI phira gautamagaNadharakI stuti kara unase pUchA ki he prabho ! maiMne mArgameM eka tapasvI munirAja dekhe haiM ve aisA dhyAna kara rahe haiM mAno unakA rUpa dhAraNa kara sAkSAt dhyAna hI virAjamAna ho / he nAtha ! ve kauna haiM ? yaha jAnanekA mujhe bar3A kautuka ho rahA hai so kRpA kara kahiye / isa prakAra rAjA zreNikake dvArA pUche jAne para vacanoMke svAmI zrIgaNadhara bhagavAn isa prakAra kahane lge||5-7|| isI bharata kSetrake aGga dezameM sarva vastuoMse sahita eka campA nAmakI nagarI hai| usameM rAjA zvetavAhana rAjya karatA thaa| inhIM bhagavAn mahAvIra svAmIpte dharmakA svarUpa sunakara usakA citta tInoM prakArake vairAgyase bhara gayA jisase isane vimalavAhana nAmaka apane putrake lie rAjyakA bhAra sauMpakara bahuta logoMke sAtha saMyama dhAraNa kara liyaa| bahuta dina taka muniyoMke samUhake sAtha vihArakara akhaNDa saMyamako dhAraNa karate hue ve munirAja yahA~ A virAjamAna hue haiN| ye daza dharmomeM sadA prema rakhate the isIlie logoMke dvArA dharmarucike nAmase prasiddha hue haiM so ThIka hI hai kyoMki mitratA vahI hai jo sarva jIvoM meM hotI hai // 8-12 // Aja ye muni eka mahIneke upavAsake bAda nagarameM bhikSAke lie gaye the vahA~ tIna manuSya milakara inake pAsa aaye| unameM eka manuSya manuSyoMke lakSaNa zAstrakA jAnakAra thA, usane ina munirAjako dekhakara kahA ki inake lakSaNa to sAmrAjya padavIke kAraNa haiM parantu ye bhikSAke lie bhaTakate phirate haiM isalie zAstra meM jo kahA hai
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam aTatyeSa va bhikSAyai zAstroktaM tanmRSetyasau / vadannabhihito'nyena na mRSA zAstrabhASitam // 14 // tyaktasAmrAjya tantro'yamRSiH kenApi hetunA / nirviNNastanaye vAle nidhAya vyApRtiM nijAm // 15 // evaM tapaH karotIti zrutvA tadvacanaM paraH / avocatkimanenAsya tapasA pApahetunA // 16 // durAtmanaH kRpAM hitvA bAlaM tamasamarthakam | lokasaMvyavahArAjJaM sthApayitvA dharAtale // 17 // svayaM svArthaM samuddizya tapaH kartumihAgataH / mantriprabhRtibhiH sarvaiH kRtvA taM zRGkhalAvRtam // 18 // rAjyaM vibhajya tatsvairaM pApaistadanubhUyate / iti tadvacanaM zrutvA snehamAnapracoditaH // 19 // abhuJjAnaH purAdAzu nivRtyaitya vanAntare / vRkSamUlaM samAzritya bAhyakAraNasannidhau // 20 // antaH krodhakapAyAnubhAgograspardhakodayAt / saMkkezAdhyavasAnena vardhamAnatrilezyakaH // 21 // mantryAdipratikUleSu hiMsAdyakhilanigrahAn / dhyAyan saMrakSaNAnandaraudradhyAnaM praviSTavAn // 22 // ataH paraM muhUrtaM vedevameva sthitiM bhajet / AyuSo nArakasyApi prAyogyo'yaM bhaviSyati // 23 // tatastvayAzu sambodhyo dhyAnametasyajAzubham / zamaya krodhadurvahiM mohajAla nirAkuru // 24 // gRhANa saMyamaM tyaktaM punastvaM muktisAdhanam / dAradArakabandhvAdisambandhanamabandhuram // 25 // saMsAravardhanaM sAdho jahIhItyevamAdibhiH / yuktimadbhirvacobhiH sapratyavasthAnamAptavAn // 26 // zukladhyAnAbhinirdagdhaghAtikarmaghanATaviH / navakevalalabdhIddhazuddhabhAvo bhaviSyati // 27 // ityasau ca gaNAdhIzavacanAnmagadhAdhipaH / gatvA taduktamArgeNa sadyaH prAsAdayanmunim // 28 // sospi samprApya sAmagrIM kaSAyakSayakSAntijAm / dvitIyazukrudhyAnena kaivalyamudapAdayat // 29 // jhUTha mAlUma hotA hai / isake uttara meM dUsare manuSyane kahA ki zAstrameM jo kahA gayA hai vaha jhUTha nahIM hai / ye sAmrAjya tantrakA tyAgakara RSi ho gaye haiN| kisI kAraNase virakta hokara inhoMne apanA rAjyakA bhAra bAlaka -choTe hI vayako dhAraNa karanevAle apane putrake lie de diyA hai aura svayaM virakta hokara isa prakAra tapazcaraNa kara rahe haiN| isake vacana sunakara tIsarA manuSya bolA ki 'isakA tapa pApakA kAraNa hai ataH isase kyA lAbha hai ? yaha bar3A durAtmA hai isalie dayA chor3akara lokavyavahArase anabhijJa asamartha bAlakako rAjyabhAra sauMpakara kevala apanA svArtha siddha karaneke lie yahA~ tapa karaneke lie AyA hai / mantrI Adi saba logoMne usa bAlakako sAMkalase bA~dha rakkhA hai aura rAjyakA vibhAgakara pApI loga icchAnusAra svayaM usakA upabhoga karane lage haiN| tIsare manuSya ke ukta vacana sunakara ina munikA hRdaya sneha aura mAnase prerita ho uThA jisase ve bhojana kiye vinA hI nagara se lauTakara vanake madhya meM vRkSa ke nIce A baiThe haiM / / 12-20 / / bAhya kAraNoMke milanese unake antaHkaraNameM tIvra anubhAgavAle krodha kaSAyake spardhakoM kA udaya ho rahA hai / saMklezarUpa pariNAmoM se unake tIna azubhalezyAoM kI vRddhi ho rahI hai / jo mantrI Adi pratikUla ho gaye haiM unameM hiMsA Adi sarva prakArake nigrahoMkA cintavana karate hue ve saMrakSaNAnanda nAmaka raudra dhyAnameM praviSTa ho rahe haiM / yadi aba Age antarmuhUrta taka unakI aisI hI sthiti rahI to ve naraka AyukA ndha karaneke yogya ho jAyeMge / / 22-23 / / isalie he zreNika ! tU zIghra hI jAkara use samajhA de aura kaha de ki he sAdho ! zIghra hI yaha azubha dhyAna chor3o, krodharUpI agniko zAnta karo, mohake jAlako dUra karo, mokSakA kAraNabhUta jo saMyama tumane chor3a rakkhA hai use phirase grahaNa karo, yaha strI-putra tathA bhAI AdikA sambandha amanojJa hai tathA saMsArakA bar3hAnevAlA hai / ityAdi yukti pUrNa vacanoMse tU unakA sthitIkaraNa kara / tere upadezase ve punaH svarUpa meM sthita hokara zukla dhyAnarUpI abhike dvArA ghAtiyA karmarUpI saghana avako bhasma kara deMge aura nava kevalalabdhiyoMse dedIpyamAna zuddha svabhAvake dhAraka ho jAyeMge / / 24-27 // gaNadhara mahArAjake ukta vacana sunakara rAjA zreNika zIghra hI una munike pAsa gayA aura unake batAye hue mArgase unheM prasanna kara AyA / / 28 / / ukta munirAjane bhI kaSAyake bhayase utpanna honevAlI zAntise utpanna honevAlI sAmagrI prAptakara dvitIya zukla bhyAnake dvArA kevalajJAna utpanna kara liyA // 26 // 1 dharAdhuri iti kvacit / 530
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM parva tadA pUjAM samAyAtaiH zreNiko vRtrahAdibhiH / saha dharmaruceH kRtvA punavaraM samAzritaH // 30 // bharate ko pAzcAtyaH stutyaH kevalavIkSaNaH / ityaprAkSIGgaNI caivaM vivakSurabhavattadA // 31 // brahmakalpAdhipo brahmahRdayAkhya vimAnajaH / vidyunmAlI jvalanmauliH priyasvAyuktidarzane // 32 // vidyudAdiprabhAvege devyo'nyAzvAsya tadvRtaH / jinamAgatya vanditvA yathAsthAnamupAvizat // 33 // taM nirUpya paricchedo'nena syAtkevalasruteH / tatkathaJcedvadiSyAmi dine'smAtsasame dinAt // 34 // brahmendro'yaM divo'bhyetya pure'sminneva vAraNam / saraH zAlivanaM nirdhUmAnalaM prajvalacchikham // 35 // thukumArasamAnIyamAnajambUphalAni ca / svamAnetAn puraH kurvazaIdAsAbhidhAnakAt // 36 // ibhyAtkRtI suto bhAvI jinadAsyAM mahAdyutiH / jambvAkhyo'nAvRtAddevAdAptapUjo'tivizrutaH // 37 // vinIto yauvanArambhe'pyanAviSkRtavikriyaH / vIraH pAvApure tasmin kAle prApsyati nirvRtim // 38 // tadaivAhamapi prApya bodhaM kevalasanjJakam / sudharmAkhyagaNezena sArdhaM saMsAravahninA // 39 // kariSyannatitAnAM hlAdaM dharmAmRtAmbunA / idameva puraM bhUyaH samprApyAtraiva bhUdhare // 40 // sthAsyAmyetatsamAkarNya kuNikacelinIsutaH / tatpurAdhipatiH sarvaparivArapariSkRtaH // 41 // AgatyAbhyarcya vanditvA zrutvA dharmaM grahISyati / dAnazIlopavAsAdi sAdhanaM svargamokSayoH // 42 // jambUnAmApi nirvedAtprabrajyAgrahaNotsukaH / sahaivAlpeSu varSeSu vyatIteSu vayaM tvayA // 43 // sarve dIkSAM grahISyAma iti bandhujanoditam / so'zaknucannarAkartumAyAsyati puraM tadA // 44 // mohaM vidhitsubhistasya bandhubhiH sukhabandhanaH / 'Arapsyate vivAhastaiH zreyo vighnA hi bandhavaH // 45 // usI samaya indra Adi deva una dharmaruci kevalI kI pUjA karaneke lie Aye so rAjA zreNikane bhI una sabake sAtha unakI pUjA kI aura phira vaha bhagavAn vIranAtha ke pAsa AyA // 30 // Ate hI usane gaNadhara svAmI se pUchA ki he prabho ! isa bharatakSetrameM sabase pIche stuti karane yogya kevalajJAnI kauna hogA ? isake uttara meM gaNadhara kucha kahanA hI cAhate the ki usI samaya vahA~ dedIpyamAna mukuTakA dhAraka vidyunmAlo nAmakA brahmasvargakA indra A pahu~cA, vaha indra brahmahRdaya nAmaka vimAnameM utpanna huA thA, priyadarzanA, sudarzanA, vidyudvegA aura prabhAvegA ye cAra usakI deviyA~ thIM, una sabhIke sAtha vaha vahA~ AyA thA / Akara usane jinendra bhagavAnkI bandanA kI / tadanantara yathAsthAna baiTha gayA / usakI ora dRSTipAtakara gaNadhara svAmI rAjA zreNikase kahane lage ki isake dvArA hI kevalajJAnakA viccheda ho jAyagA arthAt isake bAda phira koI kevalajJAnI nahIM hogA / vaha kisa prakAra hogA yadi yaha jAnanA cAhate ho to maiM ise bhI kahatA hU~, suna / Ajase sAtaveM dina yaha brahmendra, svargase cyuta hokara isI nagarake seTha dAsakI strI jinadAsIke garbha meM AvegA / garbhameM Aneke pahale jinadAsI pA~ca svapna dekhegI - hAthI, sarovara, cAvaloMkA kheta, jisakI zikhA Upasko jA rahI hai aisI dhUma rahita agni aura deva kumAroMke dvArA lAye hue jAmunake phala / yaha putra bar3A hI bhAgyazAlI aura kAntimAn hogA, jambUkumAra isakA nAma hogA, anAvRta deva usakI pUjA karegA, vaha atyanta prasiddha tathA vinIta hogA, aura yauvana ke prArambhase hI vaha vikArase rahita hogA / jisa samaya bhagavAn mahAvIra svAmI mokSa prApta kareMge usI samaya mujhe bhI kevalajJAna prApta hogA / tadanantara sudharmAcArya gaNadharake sAtha saMsAra rUpI abhise saMtapta hue puruSoMko dharmAmRta rUpI jalase Anandita karatA huA maiM phira bhI isI nagara meM Akara vipulAcala parvata para sthita hoU~gA / mere AnekA samAcAra sunakara isa nagarakA rAjA celinIkA putra kuNika saba parivArake sAtha AvegA aura pUjA vandanAra tathA dharmakA svarUpa sunakara svarga aura mAkSakA sAdhanabhUta dAna, zIlopavAsa Adi dhAraNa karegA / / 31-42 / / usI samaya jambUkumAra bhI virakta hokara dIkSA grahaNa karaneke lie utsuka hogA parantu bhAI-bandhu loga use samajhAveMge ki thor3e hI varSoMke vyatIta honepara hama loga bhI tumhAre hI sAtha dIkSA dhAraNa kreNge| bhAI bandhuoMke isa kathanako vaha TAla nahIM sakegA aura usa samaya punaH nagara meM vApisa A jAvegA / tadanantara bhAI-bandhu loga use mohameM 1 arasyate la0 ( 1 ) / '531
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama sutA sAgaradAsya padmAvatyAM sulakSaNA / padmazrIraparA zrIrvA kanakakSIH zubhekSaNA // 45 // sutA kuberadazasya jAtA kanakamAlayA / vIkSyA vinayavatyAzca yA vaizravaNadarAjA // 47 // vinayazrI raidAsya rUpazrIzca dhanazriyaH / bhabhiH sAgaradattAdiputrikAbhiryathAvidhi // 48 // saudhAgAre nirastAndhakAre sambhaNidIptibhiH / vicitraratnasanUrNaraGgavallIvibhUSite // 49 // nAnAsurabhipuSpopahArAjye jagatItale / sthAsyasyAptavivAho'yaM pANigrahaNapUrvakam // 50 // suto masAya rAgeNa prerito vikRtiM bhajan / smitahAsakaTAkSekSaNAdimAnki bhavena vA // 51 // ityAtmAnaM tirodhAya pazyantI sthAsyati strihA / mAtA tasya tadaivaikaH pApiSThaH prathamAMzakaH // 52 // suramyaviSaye khyAtapaudanAkhyapurezinaH / vidyudvAjasya tugvidyutprabho nAma 'bhaTApraNIH // 53 // tIkSNo vimalavasyAzca kradhvA kenApi hetunA / nijAgrajAya nirgatya tasmAtpaJcazatairbhaTaiH // 54 // vidyuccorAyaM kRtvA svasya prApya purImimAm / jAnannadRzyadehatvakavATAdudghATanAdikam // 55 // corazAstropadezena tantramantravidhAnataH / arhadAsagRhAbhyantarasthaM corayituM dhanam // 56 // pravizya naSTanidvAntAM jinadAsIM vilokya saH / nivedyAtmAnamevaM kiM vinidrAsIti vakSyati // 57 // sUnurmamaika evAyaM prAtareva tapovanam / ahaM "gamIti saGkalpya sthitastenAsmi zokinI // 58 // zrImAnasi yadImaM tvaM vyAvayasvAgrahAsataH / upAyairatha te sarva dhanaM dAsyAmyabhIpsitam // 59 // iti vaktrI bhavetsApi so'pi sampratipadya tat / evaM sampannabhogo'pi kilaiSa viriraMsati // 60 // 532 pha~sAne ke lie sukhadAyI bandhana svarUpa usakA vivAha karanA prArambha kareMge so ThIka hI hai kyoMki bhAI-bandhu loga kalyANa meM vighna karate hI haiM / / 43-45 // isI nagarameM sAgaradatta seThakI padmAvatI strIse utpanna huI uttama lakSaNoMvAlI padmazrI nAmakI kanyA hai joki dUsarI lakSmI ke samAna jAna par3atI hai| isI prakAra kuveradatta seThakI kanakamAlA strIse utpanna huI zubha netroMvAlI kanakazrI nAmakI kanyA hai / isake atirikta vaizravaNadatta seThakI vinayavatI strIse utpanna huI dekhaneke yogya vinayazrI nAmakI putrI hai aura isake sivAya dhanadatta seThakI dhanazrI strIse utpanna huI rUpazrI nAmakI kanyA hai | ina cAroM putriyoMke sAtha usakA vidhi pUrvaka vivAha hogA / tadanantara pANigrahaNa pUrvaka jisakA vivAha huA hai aisA jambUkumAra, uttama maNimaya dIpakoMke dvArA jisakA andhakAra naSTa ho gayA hai, jo nAnA prakArake ratnoMke cUrNase nirmita raGgAvalIse suzobhita hai aura aneka prakArake sugandhita phUloM ke upahArase sahita hai aise mahalake bhItara pRthivI talapara baiThegA / 'merA yaha putra rAgase prerita hokara vikAra bhAvako prApta hotA huA manda musakAna tathA kaTAkSAvalokana Adise yukta hotA hai yA nahIM" yaha dekhaneke lie usakI mAtA sneha vaza apane Apako chipAkara vahIM kahIM khar3I hogI / usI samaya suramya dezake prasiddha podanapura nagarake svAmI vidyudrAjakI rAnI vimalamatA se utpanna huA vidyutprabha nAmakA cora AvegA / vaha vidyutprabha mahApApI tathA nambara ekakA cora hogA, zUravIroMmeM presara tathA tIkSNa prakRtikA hogA / vaha kisI kAraNa vaza apane bar3e bhAIse -kupita hokara pA~ca sau yoddhAoMke sAtha nagarase nikalegA aura vidyuccora nAma rakhakara isa nagarImeM aavegaa| vaha cora zAstra ke anusAra tantra-mantra ke vidhAnale adRzya hokara kivAr3a kholanA Adi saba kAryoMkA jAnakAra hogA aura seTha addAsake gharake bhItara rakhe hue dhanako curAneke lie isIke ghara AvegA / vahA~ jambUkumArakI mAtAko nidrArahita dekhakara vaha apanA paricaya degA aura kahegA ki tU itanI rAta taka kyoM jAga rahI hai ? / / 46-57 / / isake uttara meM jinadAsI kahegI ki 'mere yahI eka putra hai aura yaha bhI saMkalpa kara baiThA hai ki maiM sabere hI dIkSA leneke lie tapovanako 'calA jAU~gA' isIlie mujhe zoka ho rahA hai| yadi tu buddhimAn hai aura kinhIM upAyoMse ise isa mahase chur3AtA hai - isakA dIkSA lenekA zrAgraha dUra karatA hai to Aja maiM tujhe terA manacAhA saba dhana de duuNgii| jinadAsIkI bAta sunakara vidyuccorane yaha kArya karanA svIkRta kiyA / tadanantara 1 tadagraNIH ja0 / 2 gAmIti ga0, gha0, ma0 /
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitama parva ghimAM dhanamihAhata praviSTamiti nindanam / svasya kurvangatAzaGkaH samprApyAnu tadantikam // 6 // kanyakAnA kumAraM taM tAsAM madhyamadhiSThitam / vijambhamANasadbuddhi pArasthamivANDajam // 12 // jAlalagnaNapotaM vA bhadraM vA kuarAdhipam / apArakardame mannaM siMha vA lohapAre // 13 // niruddha labdhanirvairga pratyAsamabhavakSayam / vidyucoraH samIkSyaivaM vaktoSTrAkhyAnakaM sudhIH // 6 // kumAraH zrUyatAM kazcidekadA svecchayA caran / gireH kramelakaH svAdu tRNaM tujhAtpradezataH // 65 // patanmadhurasonmizramAsvAca sakRdussukaH / tAhagevAhariSyAmItyetatpAtAbhivAgchayA // 66 // tRNAnsaropayogAdiparAGmukhatagA sthitH| mRtastathaiva tvaM caitAn bhogAn bhoktumupasthitAn // 67 // aniSchan svargabhogArthI bharbhAvatA rahito dhiyaa| isyaikAgArikaproktaM tadAkarNya nnigvrH|| 18 // prativakA sa taM coraM spaSTadRSTAntapUrvakam / naraH kazcinmahAdAhajvareNa paripIDitaH // 19 // nadIsarassaTAkAdipayaH pItvA muharmahaH / tathApyagatatRSNaH kiM tRNAgrasthAmbubindunA // 70 // nRptiM prApnotyasau vArya jIvo divyasukhaM ghiram / bhuktvA'pratRptaH svapne'pi gajakaNosthirAtmanA // 1 // sukhenAsAdhunAnena kartha tRptimavApnuyAt / iti tadvAcamAkarNya coro'nuvyAhariSyati // 2 // bane vanecaracaNDaH kRtvAdhAraM mahAbrumam / gaNDAntAkRSTakodaNDaH kANDenAkhaNkhya vAraNam // 3 // mahIruTakoTarasthena sandaSTaH phaNinA svayam / sa cAhica gajacAho gatyantaramajIgamat // 7 // atha sarvAn mRtAn raTA 'tAnkroSTako'tilubdhakaH / tAvadetAnahaM nAbhi naudviyAgragam // 75 // vaha vicAra karane lagA ki dekho yaha jambUkumAra saba prakArakI bhoga-sAmagrA rahate hue bhI virakta honA cAhate haiM aura maiM yahA~ dhana curAneke lie praviSTa hA hU~ mujhe dhikkAra ho / isa prakAra apanI nindA karatA huA vaha vidyuccora niHzaGka hokara, kanyAoMke bIcameM baiThe hue jIvandhara kumArake samIpa phuNcegaa| usa samaya jise sadbuddhi utpanna huI hai aisA jambUkumAra, una kanyAoMke bIcameM baiThA huA aisA jAna par3atA thA mAno piMjareke bhItara baiThA huA pakSI hI ho athavA jAlameM pha~sA huA hariNakA baccA hI ho athavA bahuta bhArI kIcar3ameM pha~sA huA unama jAnivAlA gajarAja hI ho, athavA lohe ke piMjaremeM rukA huA siha hI ho / vaha atyanta virakta thA aura usake saMsAra bhramaNakA kSaya atyanta nikaTa thaa| aise usa jambUkumArako dekhakara buddhimAn vidyuccora U~TakI kathA kahegA / / 5864 // vaha kahegA ki he kumAra ! suniye, kisI samaya koI eka U~Ta svecchAse mIThe tRNa caratA huA pahAr3ake nikaTa jA pahu~cA / jahA~ vaha cara rahA thA vahA~kI ghAsa U~ce sthAnase par3ate hue madhuke rasase mila jAneke kAraNa mIThI ho rahA thii| usa U~Tane eka bAra vaha mIThI ghAsa khAI to yahI saMkalpa kara liyA ki maiM aisI hI ghAsa khaauuNgaa| isa saMkalpase vaha madhuke par3anekI icchA karane lagA tathA dUsarI ghAsake upabhoga Adise virakta hokara vahIM baiThA rahA tadanantara bhUkhase pIr3ita ho mara gyaa| isI prakAra he kumAra ! tU bhI ina upasthita bhogoMkI upekSA kara svargake bhogoMkI icchA karatA hai so tU bhI usI U~Take samAna buddhise rahita hai| isa prakAra vidyuccorake dvArA kahI huI U~TakI kathA sunakara vaizyaziromaNi jamyUkumAra eka spaSTa dRSTAnta detA huA usa corako uttara degA ki eka manuSya mahAdAha karanevAle jvarase pIr3ita thA, usane nadI, sarovara tathA tAla AdikA jala bAra-bAra piyA thA to bhI usakI pyAsa zAnta nahIM huI thI so kyA tRNake agrabhAga para sthita jalakI bUMdase usakI tRpti ho jAvegI ? isI prakAra isa jIvane cirakAla taka svargake sukha bhoge haiM phira bhI yaha tRpta nahIM huA so kyA hAthIke kAnake samAna cazcala isa vartamAna sukhase yaha tRpta ho jAyagA ? isa prakAra jambUkumArake vacana sunakara vidyuccora phira kahegA / / 6572 / / ki kisI vanameM eka caNDa nAmakA bhIla rahatA thaa| usane eka bar3e vRkSako AdhAra banAkara arthAt usa para baiThakara gAla taka dhanuSa khIMcA aura eka hAthIko mAra giraayaa| itane meM hI usa vRkSakI koTarase nikala kara eka sA~pane use kATa khaayaa| kATate hI usa ajJAnI bhIlane usa sA~pako bhI mAra ddaalaa| isa taraha hAthI aura sA~pa donoMko mArakara vaha svayaM mara gyaa| tadanantara una 1 kodhiko'tiluvklaa|
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534 mahApurANe uttarapurANam khAdAmIti kRtodyogastacchedamakarodvidhIH / sapazcApAgranibhijagalaH so'pi vRthA mRtaH // 7 // tato'tigRnutA syAjyesyasyokkiviratI sudhIH / kumAraH smRtimAdhAya sUktaM 'pratyabhidhAsyati // 7 // caturmArgasamAyogadezamadhye mahAdyatim / ratnarAziM samabhyetya sugraha pathiko vidhIH // 70 // tadAnAdAya kenApi hetunA gatavAnpunaH / samAditsustamAgatya kiM taddeza labheta sH|| 79 // tathA duSprApamAlokya guNamANikyasaJcayam / asvIkurvan kathaM pazcAtprAmuyAdvavAridhau // 8 // tadudIritametasya kRtvA citte parasvahRt / vadiSyati tadAkhyAnamanyadanyAyasUcanam // 8 // bhRgAlaH kazcidAsyasthaM mAMsapiNDaM visRSTavAn / saMkrIDamAnamInAdAnecchunipatito'mbhasi // 82 // tadvegavatpravAheNa preryamANo'gamanmRtim / tato mIno'pi dIrghAyurjalamadhye sthitaH sukham // 83 // evaM zRgAlavallubdho mugdho'nyo'pi vinazyati / iti taskaramukhyoktimAkAnAkulAtmakaH // 8 // pratyAsanapineyatvAdvacaH pratibhaNiSyati / nidrAluko vaNikazcimidrAsukhavimohitaH // 85 // suptaH parAya'mANikyagarbhakakSapuTe nije / corairapahRto'nena duHkhenAmRta durmatiH // 86 // viSayAlpasukheSvevaM saMsakto 'rAgacorakaiH / jJAnadarzanacAritraratneSvapahRteSvayam // 87 // janmI nazyati nirmUlamityataH sa gadiSyati / svamAtulAnIdurvAkyakopAtkAcinmumurghakAm // 8 // vRkSamUle sthitAM vIkSya sarvAbharaNabhUSitAm / ajJAtodvandhanopAyAmAkulAkulacetasam // 89 // suvarNadArako nAma pApI mArdazikastadA / tadAbharaNamAditsusuMdaGga svaM taroradhaH // 10 // sabako marA dekhakara eka atyanta lobhI gIdar3a aayaa| vaha socane lagA ki maiM pahale ina sabako nahIM khAkara dhanuSakI DorIke donoM chor3a para lagI huI tA~tako khAtA huuN| aisA vicAra kara usa marvane tA~tako kATA hI thA ki usI samaya dhanuSake agrabhAgase usakA galA phaTa gayA aura vaha vyartha hI mara gayA / isalie adhika lobha karanA chor3a denA cAhiye / isa prakAra kahakara jaba cora cupa ho rahegA taba buddhimAn jambUkumAra vicAra kara eka uttama bAta kahegA / / 73-77 // ki koI mUrkha pathika kahIM jA rahA thA use caurAhe para mahA dedIpyamAna ratnoMkI rAzi milI, usa samaya vaha use cAhatA to anAyAsa hI le sakatA thA parantu kisI kAraNavaza use banA liye hI calA gyaa| phira kucha samaya bAda use lenekI icchA karatA huA usa caurAhe para AyA so kyA vaha usa ratnarAziko pA sakegA ? arthAt nahIM pA skegaa| isI prakAra jo manuSya saMsAra rUpI samudrameM dulabha guNa rUpI maNiyoMke samUhako pAkara bhI use svIkRta nahIM karatA hai so kyA vaha use pIche bhI kabhI pA sakegA? arthAt nahIM pA sakegA // 78-80 // jambUkumArake dvArA kahI huI bAtako hRdayameM rakhakara vidyaccora anyAyako sUcita karanevAlI eka dUsarI kathA kahegA / / 81 // vaha kahegA ki eka zRgAla mukhameM mAMsakA Tukar3A dAbakara pAnImeM jA rahA thA vahA~ krIr3A karatI huI machalIko pakar3anekI icchAse usane vaha mAMsakA Tukar3A chor3a diyA aura pAnIma kUda pdd'aa| pAnIke pravAhakA vega adhika thA ataH vaha usImeM baha kara mara gayA usake maraneke bAda dIrghAyu machalI pAnImeM sukhase rahane lgii| isI prakAra jo mUrkha, zRgAlake samAna lobhI hotA hai vaha avazya hI naSTa hotA hai| isa taraha vidyuccora kI bAta sunakara nikaTa bhavya honeke kAraNa jise kucha bhI AkulatA nahIM huI hai aisA jambUkumAra kahegA ki nidrAlu prakRtikA eka vazya nAdaka sukhasa vimohita hokara sA gayA aura coroMne usake gharameM ghusakara saba bahumUlya ratna curA liye / isI duHkhase vaha mara gyaa| isI prakArAyaha jIva viSayajanya thor3ese sukhoMmeM Asakta ho rahA hai aura rAga rUpI cora isake jJAna-darzana tathA cAritra rUpI ratna curA rahe haiN| ina ratnoMkI corI hone para yaha jIva nirmUla naSTa ho jAtA hai| isake uttarameM vaha cora ke koI strI sAsuke duvecana sunakara krodhita huI aura maranekI icchAse kisI vRkSake nIce jA baiThI / vaha saba AbhUSaNoMse suzobhita thI parantu phA~sI lagAnA nahIM jAnatI thI isalie usakA citta bar3A hI vyAkula ho rahA thA / 82-86 // usI samaya suvarNadAraka nAmakA mRdaGga bajAnevAlA 1 pratyabhyadhAsyasi (1)n| 2 rog-l0|3 suvarNadAraka iti kacit /
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM parva sthApayitvA samAruhya svagalokharajanakaH / udandhanakrama tasyA darzayan mRtyucoditaH // 11 // mRdA patite bhUmau sadyaH kenApi hetunA / rajapAtAvilIbhUtakaNThaH prodvatralocanaH // 12 // prApatpretAdhivAsaM tavIkSyAsau durmuterbhayAt / AyAgahamatastadvallobho heyo mahAMstvayA // 93 // ityasya so'pi vAgjAlamasoDhodAhariSyati / kila dhUrtaviTaM vIkSya lalitAGgAbhidhAmakam // 9 // kasyacirasA mahAdevI jAtA madanavihvalA / tadviTAnayanopAyanirantaraniyuktayA // 95 // taddhAcyA guptamAnItaH pathiko'ntaH prveshitH| saha tena mahAdevI ramamANA yathepsitam // 16 // ahobhirbahubhiAtA zuddhaH zuddhAntarakSibhiH / tanmukhAzadurAcAre rAjJApi vidite sati // // 97 // jArApanayanopAyamAjJaptAH 'paricArikAH / avaskaragRhaM nItvA sA taM tatrAkSipankhalam // 18 // sa durgandhena tajantubhizca duHkhamavApnuvan / atraiva narakAvAsamAptavAn pApapAkataH // 9 // tadvadalpasukhasyAbhilASiNo narakAdiSu / bhavanti dustarApAradhoraduHkhA gatiSviti // 10 // punaH kumAra evaikaM prapaJcAdgaditA sa tam / yena saMsAranirvago jAyate sahasA 4satAm // 10 // bhAmyansaMsArakAntAre mRtyumattadvipezinA / ruSA jighAMsunA janturanupAto'tibhIlukaH // 102 // palAyamAno mAnuSyabhUruhAntahitAramakaH / tanmUle kulagotrAdinAnAvallIsamAkule // 103 // janmakUpe patiravAyurvallIlagnazarIrakaH / sitAsitAdinAnekamUSakocchedyatallakaH // 104 // narakagyAravaktrorusarpasaptakasanidhiH / tadbhajeSTArthasUnotthasaukhyakSaudarasotsukaH // 105 // pApI mRtyuse prerita ho vahA~se A niklaa| vaha usa strIke AbhUSaNa lenA cAhatA thA isalie vRkSake nIce apanA mRdaGga rakhakara tathA usapara car3hakara apane galemeM phA~sIkI rassI bA~dha use maranekI rIti dikhalAne lgaa| usane apane galemeM rassI bA~dhI hI thI ki kisI kAraNase nIcekA mRdaGga jamIna para lur3haka gyaa| phA~sI laga jAnese usakA galA pha~sa gayA aura A~kheM nikala aaii| isa prakAra vaha marakara yamarAjake ghara gyaa| usakA maraNa dekha vaha strI usa duHkhadAyI maraNase Dara gaI aura apane ghara vApisa A gii| kahanekA abhiprAya yaha hai ki Apako usa mRdaGga bajAnevAleke samAna bahuta bhArI lobha nahIM karanA cAhiye // 60-63 / isa prakAra usa corakA vAgjAla jambUkumAra sahana nahIM kara sakegA ataH uttarameM dUsarI kathA khegaa| vaha kahegA ki lalitAGga nAmake kisI dhUrta vyabhicArI manuSyako dekhakara kisI rAjAkI rAnI kAmase vihvala ho gii| usane kisI bhI upAyase usa pathikakA lAneke lie eka dhAya niyukta kI aura dhAya bhI use gupta rUpase mahalake bhItara le gii| mahArAnI usake sAtha icchAnusAra ramaNa karane lgii| bahuta samaya bAda antaHpurakI rakSA karanevAle zuddha khojA logoMne rAnIkI yaha bAta jAna lI aura unake kahanese rAjAko bhI rAnIke isa durAcArakA patA laga gayA / / 64-67 // rAjAne isa durAcArakI bAta jAnakara kisI bhI upAyase usa jArako pakar3aneke lie sevakoMko AjJA dii| yaha jAnakara rAnIne use TaTTImeM le jAkara chipA diyaa| vahA~kI durgandha aura kIr3oMse vaha vahA~ bahuta duHkhI huA tathA pApa karmake udayase isI janmameM naraka vAsake duHkha bhogane lagA / / 68-66 // isI prakAra thor3e sukhakI icchA karanevAle puruSa narakameM par3ate haiM aura vahA~ ke dustara, apAra tathA bhayaMkara duHkha uThAte haiM / 100 // isake bAda bhI vaha eka aisI kathA aura kahegA jisake ki dvArA satpuruSoMko saMsArase zIghra hI nivaMga ho jAtA hai| 101 // vaha kahegA ki eka jIva saMsAra rUpI vanameM ghUma rahA thaa| eka madonmatta hAthI krodhavaza use mAranekI icchAse usake pIche-pIche daudd'aa| vaha jIva bhayase bhAgatA-bhAgatA manuSya rUpI vRkSakI bAr3ameM chipa gyaa| usa vRkSake nIce kula, gotra Adi nAnA prakArakI latAoMse bharA huA eka janma rUpI kuA~ thaa| vaha jIva usa janmarUpI kue~ meM gira par3A parantu AyurUpI latAmeM usakA zarIra ulajha gayA jisase nIce nahIM jA skaa| vaha AyurUpI latAko zuklapakSa aura kRSNapakSake dinarUpI aneka cUhe kutara rahe the| sAtoM narakarUpI sarpa UparakI ora muMha khole usake giranekI pratIkSA 1pathikAntapradezinA l.(1)| 2 paricAyakAH l0| 3-mavApnuyAt g0| 4 satam l.| 5snnidhimuul|
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 mahApurANe uttarapurANam tmhotthaapitaatyuprgyaapnmaakssikbhkssitH| tatsasevA sukhaM matvAkarTa srvo'pijiivti|| 1.1 // vidhIviSayasaMsako dhImAnapi kathaM tathA / vartate tyattasaGgaH sabakurvanturvaha sapA // 1.. // ityAkaNe vacastasya mAtA kanyAza taskaraH / sanusaMsArabhogeSu yAtAro'tivirAgatAm // 1.8 // tadA tamaH samAdhUya bhAsamAno divaakrH| yojayan priyayA koka kumAramiva dIkSayA // 19 // karainijaiH kumArasya mano vAspRzya raayan / udyamastapasIvoccaiH shikhre'nerudennyti|...|| sarvasantApakRttIkSNakaraH karo'navasthitaH / raviH kuvalayadhvaMsI brajitA kunRpopamAm // 11 // nityodayo budhAdhIzo vishuddhaakhnnddmnnddlH| panAhAdI pravRdoSmA surAjAnaM sa jeSyati // 11 // zAsvA saMsAravaimukhyaM kumArasyAsya bAndhavAH / tadA kuNimahArAjaH zreNayo'STAdazApi // 5 // sahAnAvRtadevena pariniSkramaNaM prati / abhiSekaM kariSyanti sAtA mAlaijalaiH // 14 // tatkAlocitaveSo'sau zivikA devanirmitAm / bhAruhya bhUtibhUtyoccaivipulAcalamastake // 15 // kara rahe the| usI vRkSapara putrAdika iSTa padArthose utpanna huA sukharUpI madhukA rasa Tapaka rahA thA jise khAneke lie vaha bar3A utsuka ho rahA thaa| usa madhu rasake cATanese ur3I huI bhayaGkara ApattirUpI madhukI makkhiyA~ use kATa rahI thI parantu vaha jIva madhu-binduoMke usa sevanako sukha mAna rahA thaa| isI prakAra saMsArake samasta prANI bar3e kaSTaple jIvana bitA rahe haiN| jo markha haiM ve bhale hI viSayoMmeM Asakta ho jAyaM parantu jo buddhimAna haiM ve kyoM aisI pravRtti karate haiM ? unheM to saba parigrahakA tyAga kara kaThina tapazcaraNa karanA cAhiye / / 102-107 // jambUkumArakI yaha bAta sunakara usakI mAtA, ve kanyAeM, aura vaha cora saba, saMsAra zarIra aura bhogoMse virakta hoNge|| 108 / / tadanantara cakavA ko cakavIke samAna kumArako dIkSAke sAtha milAtA huA apanI kiraNoMse kumArake manako sparzakara prasanna karatA huA, tapazcaraNake lie zreSTha udyamake samAna saba andhakArako naSTakara udayAcalakI zikharapara sUrya udita hogA // 106-110 // usa samaya vaha sUrya kisI anyAyI rAjAkI upamA dhAraNa karegA kyoMki jisa prakAra anyAyI rAjA sarva santApakRt hotA hai usI prakAra vaha sUrya bhI sabako saMtApa karane vAlA thA, jisa prakAra anyAyI rAjA tIkSNakara hotA hai arthAta kaThora Taiksa lagAtA hai usI prakAra vaha sUrya bhI tIkSNakara thA arthAt uSNa kiraNoMkA dhAraka thA, jisa prakAra anyAyI rAjA krUra arthAt nirdaya hotA hai usI prakAra vaha sUrya bhI krUra arthAt atyanta uSNa thA, jisa prakAra anyAyI rAjA anavasthita rahatA hai-eka samAna nahIM rahatA hai-kabhI saMtuSTa rahatA hai aura kabhI asaMtuSTa rahatA hai usI prakAra vaha sUrya bhI anavasthita thA-eka jagaha sthira nahIM rahatA thA aura jisa prakAra anyAyI rAjA kuvalayadhvaMsI hotA hai arthAt pRthvI maNDalako naSTa kara detA hai usI prakAra vaha sUrya bhI kuvalayadhvaMsI thA arthAt nIlakamaloMko naSTa karanevAlA thA / / 111 / / athavA vaha sUrya kisI uttama rAjAko jItanevAlA hogA kyoMki jisa marAjAkA nityAdaya hotA hai athAt usakA abhyudaya nintara bar3hatA rahatA hai usI prakAra vaha sUrya bhI nityodaya hotA hai arthAt pratidina usakA udaya hotA rahatA hai, jisa prakAra uttama rAjA badhAdhIza hotA hai arthAt vidvAnoMkA svAmI hotA hai usI prakAra vaha sUrya bhI budhAdhIza thA arthAt badhagrahakA svAmI thA, jisa prakAra uttama rAjAkA maNDala arthAt deza vizuddha-zatrurahita aura akhaNDa hotA hai usI prakAra sUryakA maNDala bhI arthAt bimba bhI vizuddha aura akhaNDa thA, jisa prakAra uttama rAjA padmAhnAdI hotA hai arthAt lakSmIse prasanna rahatA hai usI prakAra sUrya bhI padmAhAdI thA arthAt kamaloMko vikasita karanevAlA thA aura jisa prakAra uttama rAjA pravRddhoSmA hotA hai arthAta bar3hate hae ahaMkArako dhAraNa karatA hai usI prakAra vaha sUrya bhI pravRddhoSmA thA arthAt usakI garmI nirantara baDhatI jAtI thI / / 112 / / jambUkumAra saMsArase vimukha-virakta huA hai yaha jAna kara usake ma bhAI-bandhu, kuNika rAjA, usakI aThAraha prakArakI senAeM aura anAvRta deva pAyeMge tathA saba loga mAlika jalase usakA dIkSA-kalyANakakA abhiSeka kareMge // 113-114 / / usa samayake yogya veSabhaSA dhAraNa kara vaha kumAra deva nirmita pAlakI para savAra hokara bar3e vaibhavake sAtha vipulAcana
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitama parva mA niviSTaM samabhyetya mahAmuniniSevitam / bhaktyA pradakSiNIkRtya namaskRtya yathAvidhi // 16 // varNanayasamudbhUtaivineyairbahubhiH samam / vidyuyoreNa tatpaJcazatabhRtyaizca saMyamam // 17 // sudharmagaNabhRtpArve samacitto grahISyati / kaivalyaM dvAdazAbdAnte bhayyantyAM gotamArate // 118 // sudharmA kevalI jambUnAmA ca zratakevalI / bhUtvA punastato dvAdazAbdAnte nivRtiGgate // 119 // sudharmaNyantima jJAnaM jambUnAmno bhaviSyati / tasya ziSyo bhavo nAma catvAriMzatsamA mahAn // 120 // iha dharmopadezena dhariyAM vihariSyati / ityavAdIcadAkarNya sthitastasminmanAvRtaH // 121 // devo madIyavaMzasya mAhAlyamidamadabhutam / anyatrAraSTamityuccairakRtAnandanATakam // 122 // kasmAdanena bandhutvamasyeti zreNiko'bhyadhAt / gautama vinayAtso'pi nyagadarAdatisphuTam // 123 // jambUnAmno'nvaye pUrva dharmapriyavaNikpateH / guNadeNyAzca nAmnAhadAsaH putro'janiSTa sH|| 125 // dhanayauvanadarpaNa zikSAmagaNayan pituH| niraMkuzo'bhavatsaptavyasaneSu vidhervazAt // 125 // sa duzceSTitadaurgatyAtsajAtAnuzayo mayA / na zrutA matpituH zikSetyavAptazamabhAvanaH // 126 // kizcitpuNyaM samAvarNya gyantaratvamupAgataH / Adade'nAvRtAkhyo'yaM tana samyaktvasampadam // 127 // iti tadvacanaprAnte gautamaM magadhAdhipaH / anvayuktAgataH kasmAtki puNyaM kRtavAnayam // 128 // vidyanmAlI bhave'tIte prabhA'syAnte'pyanAhatA / ityanugrahabuddhyaiva bhagavAnevamabravIt // 12 // asminvidehe pUrvasmin bItazokAyaM puram / viSaye puSkalAyatyAM mahApamo'sya pAlakaH // 130 // vanamAlAsya devyasyAH sutaH zivakumArakaH / navayauvanasampannaH savayobhiH samaM vane // 131 // kI zikhara para phuNcegaa| vahA~ virAjamAna dekhakara vaha mere hI pAsa AvegA / usa samaya bar3e-bar3e muni hamArI sevA kara rahe hoNge| vaha Akara bar3I bhaktise pradakSiNA degA aura vidhipUrvaka namaskAra karegA // 115-116 / / tadanantara zAnta cittako dhAraNa karanevAlA vaha jamyUkumAra brAhmaNa, kSatriya aura vaizya ina tIna varSoM meM utpanna hue aneka logoMke sAtha tathA vidyuccara cora aura usake pA~ca sau bhRtyoMke sAtha sudharmAcArya gaNadharake samIpa saMyama dhAraNa kregaa| jaba kevalajJAnake bAraha varSa bAda mujhe nirvANa prApta hogA taba sudharmAcArya kevalI aura jambUkumAra zrutakevalI hoNge| usake bAraha varSa bAda jaba sudharmAcArya mokSa cale jAveMge taba jambUkumArako kevalajJAna hogaa| jambU. svAmIkA bhava nAmakA eka ziSya hogA, usake sAtha cAlIsavarSa taka dharmopadeza dete hue jambUsvAmI pRthivIpara vihAra kreNge| isa prakAra gautama svAmIne jambU svAmIkI kathA khii| use sunakara vahIM para baiThA huA anAvRta nAmakA yakSa kahane lagA ki mere vaMzakA yaha aisA adbhuta mAhAtmya hai ki kahIM dUsarI jagaha dekhanemeM bhI nahIM aataa| aisA kahakara usane Ananda nAmakA utkRSTa nATaka kiyA // 117-122 / / yaha dekharAjA zreNikane bar3I vinayake sAtha gautama gaNadharase pUchA ki isa anAvRta devakA jamya svAmIke sAtha bhAIpanA kaise hai ? isake uttarameM gaNadhara bhagavAn spaSTa rUpase kahane lge||123|| ki jambUkumArake vaMzameM pahale dharmapriya nAmakA eka seTha thaa| usakI guNadevI nAmakI strIse eka arhadAsa nAmakA putra huA thA // 124 // dhana aura yauvanake abhimAnase vaha pitAkI zikSAko kucha nahIM ginatA huA karmodayase sAtoM vyasanoMmeM svacchanda ho gayA thaa| ina khoTI ceSTAoMke kAraNa jaba usakI dargati hone lagI taba use pazcAttApa haA aura 'maiMne pitAkI zikSA nahIM sunI' yaha vicAra karate hue usakI bhAvanA kucha zAnta ho gaI / / 125-126 / / tadanantara kucha puNyakA saMcaya kara vaha anAvRta nAmakA vyantara deva huA hai| isI paryAyameM isane samyagdarzana dhAraNa kiyA hai // 127 / / isa prakAra jaba gautama svAmI kaha cuke taba rAjA zreNikane punaH unase dUsarA prazna kiyaa| usane pUchA ki he bhagavan ! yaha vidyanmAlI kahA~ se AyA hai? aura isane pUrvabhavameM kaunasA puNya kiyA hai kyoMki antima dinameM bhI isakI prabhA kama nahIM huI hai| isake uttarameM gaNadhara bhagavAn anuprahakI buddhise isa prakAra kahane lage // 128-126 / / isI jambUdvIpake pUrva videha kSetrameM puSkalAvatI dezake antargata eka vItazoka nAmakA nagara hai| vahA~ mahApadma nAmakA rAjA rAjya krtaathaa| usakI rAnIkA 66
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 mahApurANe uttarapurANam vihRtya punarAgacchansambhrameNa samantataH / gandhapuSpAdimAgalyadravyasavarivasyayA // 132 // janAnAvrajato dRSTA kimetaditi vismayAt / tanUjaM pRcchati smAsau buddhisAgaramantriNaH // 16 // kumAra zRNu vakSyAmi munIndraH shrtkevlii| khyAtaH sAgaradayAkhyastapasA dIptasajJayA // 13 // asau mAsopavAsAnte pAraNAyai praviSTavAn / puraM sAmasamRddhAkhyaH zreSTI tasmai yathAvidhi // 15 // datvA viSvaganaM bhaktyA prApadAzcaryapaJcakam / muni manoharodyAnavAsinaM taM skautukaaH||13|| sampUjya vanditaM yAnti paurAH paramabhaktitaH / ityAkhyatso'pi tacchrutvA punarapyanvayuhaka saH // 13 // kathaM sAgaradattAkhyAM 'vividharddhAstapaH zrutIH / prApadityanavInmantrisuto'pyanu yathAzrutam // 13 // viSaye puSkalAvasyAM nagarI puNDarIkiNI / vajradantaH patistasyAzcakreNAkAntabhUtalaH // 139 // devI yazodharA tasya garbhiNI jaatdauhRdaa| mahAvibhUtyA gatvAsau sItAsAgarasaGgame // 10 // mahAdvAreNa samprApya jaladhi jalajAnanA / jalakelIvidhau putramalabdhAbhyarNanitim // 14 // tasmAtsAgaradacAkhyAmasyAkurvansanAbhayaH / atha yauvanasamprAptau sa kadAcana nATakam // 12 // sAdhaM svaparivAreNa pazyan haya'tale sthitH| ceTakenAnukUlAkhthanAmadheyena bhASitaH // 13 // kumAra mandarAkArastiSThatyeSa payodharaH / pazyAzcaryamiti prItyA pronmukho locanapriyam // 15 // taM nirIkSitumaihiSTa naSTastatkAla eva sH| jaladastadvicintyaivaM yauvana vibhavo vapuH // 15 // nAma vanamAlA thaa| una donoMke zivakumAra nAmakA putra huA thaa| navayauvanase sampanna honepara kisI dina vaha apane sAthiyoMke sAtha krIr3A karaneke lie vanameM gayA thaa| vahA~ krIr3A kara jaba vaha vApisa jA rahA thA taba usane saba ora bar3e saMbhramake sAtha sugandhita puSpa Adi maGgalamaya pUjAkI sAmagrI lekara Ate hae bahuta-se AdamI dekhe| unheM dekhakara usane bar3e Azcaryake sAtha buddhisAgara nAmaka mantrIke putrase pUchA ki 'yaha kyA hai ? // 130-133 // isake uttarameM mantrIkA putra kahane lagA ki 'he kumAra ! suniye, maiM kahatA hU~, dIpta nAmaka tapazcaraNase prasiddha sAgaradatta nAmaka eka zrutakevalI munirAja haiN| unhoMne eka mAsakA upavAsa kiyA thA, usake bAda pAraNAke lieAja unhoMne nagarameM praveza kiyA thaa| vahA~ sAmasamRddha nAmaka seThane unheM vidhipUrvaka bhaktise AhAra dAna dekara paJcAzcarya prApta kiye haiN| ve hI munirAja isa samaya manohara nAmaka udyAnameM Thahare hue haiM, kautukase bhare hue nagaravAsI loga bar3I bhaktise unhIMkI pUjA-vandanA karaneke lie jA rahe haiN| isa prakAra mantrIke putrane khaa| yaha sunakara rAjakumArane phira pUchA ki ina munirAjane sAgaradatta nAma, aneka RddhiyA~, tapazcaraNa aura zAstrajJAna kisa kAraNa prApta kiyA hai? isake uttarameM mantrI-putrane suna rakkhA thA vaisA kahanA zurU kiyaa| vaha kahane lagA ki puSkalAvatI dezameM puNDarIkiNI nAmakI nagarI hai| usake svAmIkA nAma vajradatta thaa| vaha vanadanta cakravartI thA isalie usane cakraranase samasta pRthivI apane AdhIna kara lI thii|| 134-136 / / jaba usakI yazodharA rAnI garbhiNI huI taba use dohalA utpanna huA aura usI dohaleke anusAra vaha kamalamukhI bar3e vaibhavake sAtha jahA~ sItAnadI samudra meM milatI hai usI mahAdvArase jalakrIr3A karaneke lie samudra meM gii| vahIM usane mokSa prApta karanevAlA putra prApta kiyaa| cUMki usa putrakA janma sAgara-samudra meM huA thA isalie parivArake logoMne usakA sAgaradatta nAma rakha liyaa| tadanantara yauvana avasthA prApta honepara kisI dina vaha sAgaradatta mahalakI chatapara baiThA huA apane parivArake logoMke sAtha nATaka dekha rahA thA, usI samaya anukUla nAmaka eka sevakane kahA ki he kumAra! yaha Azcarya dekho, yaha bAdala mandaragirike zrAkArase kaisA sundara banA huA hai ? yaha sunakara prItise bharA rAjakumAra jyoMhI UparakI ora mu~ha kara usa nayanAbhirAma dRzyako dekhaneke lie udyata huaA tyoMhI vaha bAdala naSTa ho gyaa| use naSTa huA dekhakara kumAra vicAra karane lagA ki jisa prakAra yaha bAdala naSTa ho gayA hai usI prakAra 1 vividhIstapaH bhutI ga0 / vividhIzvaro bhutI kh*| viviSIzca sa bhutIH iti /
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM parva Ayuranyaca vidhvaMsi yathAyaM stanayitrakaH / iti saMsAranirdegayogabhAksa majAyata // 146 // svapitrA samamanyedyaH samprApyAmRtasAgaram / sthitaM manoharodyAne dharmatIrthasya nAyakam // 147 // zrutvA dharma tadabhyarNe nirNItasakalasthitiH / saMyamaM bahubhiH sArdhaM kRtabandhuvisarjanaH // 148 // pratigRhya mana:paryayAdiM prApya dvisampadam / dezAn vihRtya saddharmadezeneha samAgataH // 149 // iti tacchravaNAtsadyaH praticetAH svayaJca saH / gatvA munIzvara stutvA pItvA dharmAmRtaM tataH // 150 // bhavantaM bhagavandRSTvA sneho me samabhUnmahAn / hetunA kena vaktavyamityapRcchatsa cAbravIt // 151 // dvIpe'smin bhArate kSetre viSaye magadhAhvaye / vRddhagrAme sutau jAtau revatyAM narajanmanaH // 152 // jyeSTho'tra rASTrakUTasya 3 bhagadattastataH paraH / bhavadevastayorjyAyAn saMyamaM pratyapadyata // 153 // susthitAkhyaguruM prApya tenAmA vinayAnvitaH / nAnAdezAn vihRtyAyAt svajanmagrAmameva saH // 354 // tadA tadbAndhavAH sarve samAgatya sasammadAH / muniM pradakSiNIkRtya sampUjyAnantumudyatAH // 155 // grAme durmarSaNo nAma tasminnetra gRhAdhipaH / tasya nAgavasurbhAya nAgazrIranayoH sutA // 156 // tAbhyAM sA bhavadevAya prAdAyi vidhipUrvakam / agrajAgamanaM zrutvA sadyaH sanjAtasammadaH // 157 // bhavadevosyupAgatya bhagadattamunIzvaram / vinayAtmapraNamyAsta tatkRtAzAsanAdritaH // 158 // AkhyAya dharmayAthAtmyaM vairUpyamapi saMsRteH / gRhItapANirekAnte saMyamo gRhyatAM tvayA // 159 // ityAha taM muniH so'pi pratyavAdIdidaM vacaH / nAgazrImokSaNaM kRtvA kartAsmi bhavatoditam // 160 // iti tanmunirAkarNya jagAdAjanane janaH / bhAryAdipAzasaMkhyaH karotyAtmahitaM katham // 161 // 53 yaha yauvana, dhana-sampadA, zarIra, Ayu aura anya sabhI kucha naSTa ho jAnevAle haiM, aisA vicArakara vaha saMsAra se virakta ho gayA / / 140-146 || dUsare dina hI vaha manohara nAmake udyAnameM sthita amRtasAgara nAmaka tIrthaGkarake samIpa pahu~cA, vahA~ usane dharmakA svarUpa sunA / samasta padArthoM kI sthitikA nirNaya (keyA aura bhAI-bandhuoMko vidAkara aneka logoM ke sAtha saMyama dhAraNa kara liyA / tadanantara mana:paryaya Adi aneka RddhiyoM rUpa sampadA pAkara dharmopadeza dete hue saba dezoM meM vihAra kara ve hI sAgaradatta munirAja yahA~ padhAre haiM / / 147 - 146 / / isa prakAra mantrI- putrake vacana sunakara vaha rAjakumAra - zivakumAra bahuta hI prasanna huA, usane zIghra hI svayaM munirAjake pAsa jAkara unakI stuti kI, dharmarUpI amRtakA pAna kiyA aura tadanantara bar3I vinayase pUchA ki he svAmina ! Apako dekhakara mujhe bar3A bhArI sneha utpanna huA hai isakA kyA kAraNa hai ? Apa kahiye / isake uttara meM munirAja kahane lage ki - / / 150-151 / / isI jambUdvIpake bharatakSetra sambandhI magadhadezameM eka vRddha nAmakA grAma thA / usameM rASTrakUTa nAmakA vaizya rahatA thA / usakI revatI nAmaka strIse do putra hue the| eka bhagadatta aura dUsarA bhavadeva / unameM bar3e putra bhagadattane susthita nAmaka munirAjake pAsa jAkara dIkSA dhAraNa kara lI / tadanantara unhIM ke sAtha bar3I vinayase aneka dezoM meM vihAra kara vaha apanI janmabhUmimeM AyA / / 152 - 154 / / usa samaya unake saba bhAI-bandhu bar3e harSase unake pAsa Aye aura una munikI pradakSiNA tathA pUjAkara unheM namaskAra karaneke lie udyata hue / / 155 // usI nagara meM eka durmarpaNa nAmakA gRhastha rahatA thA / usakI strIkA nAma nAgavasu thA / una donoMke nAgazrI nAmakI putrI utpanna huI thI / una donoMne apanI putrI, bhagadatta munirAjake choTe bhAI bhavadevake lie vidhipUrvaka pradAna kI thii| bar3e bhAIkA Agamana sunakara bhavadeva bahuta hI harSita huaa| vaha bhI unake samIpa gayA aura vinayake sAtha bAra-bAra praNAma kara vahIM baiTha gayA / usa samaya munirAjake upadezase usake pariNAma bahuta hI AI ho rahe the / / 156158 // dharmakA yathArtha svarUpa aura saMsArakI virUpatA batalAkara munirAja bhagadattane apane choTe bhAI bhayadevakA hAtha pakar3akara ekAntameM kahA ki tU saMyama grahaNa kara le || 156 / / isake uttara meM bhavadevane kahA ki maiM nAgazrIse chuTTI lekara ApakA kahA karU~gA / / 160 / / yaha sunakara munirAjane kahA ki isa saMsAra meM zrI AdikI pAzameM pha~sA huA yaha prANI AtmAkA hita kaise kara sakatA 1 zramyairamyazca la0 / 2 mitasAgamiti kvacit / 3-kUTAkhyAd ma0 /
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 mahApurANe uttarapurANam tyaja tanmohamisyenaM bhavadevo'pyanuvaraH / matiM jyeSThAnurodhena vyadhAdIkSAvidhau ca sH||12|| nItvA svagurusAmIpyaM bhagadatto bhvcchide| dIkSAmagrAhayanmaukSI satAM 'sodaryamIhazam // 13 // sa dravyasaMyamI bhUtvA 'vidhIdazavatsarAn / vihRtya gurubhiH sArdhamanyecarasahAyakaH // 16 // vagrAma nijaM gasvA sunatAgaginImabhi / samIkSyAsmin kimastyamba nAgazrI ma kAcana // 15 // iti samprabhayAmAsa sA tasyejitavedinI / nAhaM vedhi mune samyagudantaM tanibandhanam // 16 // isyaudAsInyamApanA guNavatyAyikA prati / saMyame taM sthirIkartamAkhyAnakamabravIt // 10 // vaizyaH sarvasamRddhAkhyastahAsItanayaH zuciH / dArukAkhyaH svamAtrAsmacchreSvyucchiSTAzitaM svayA // 16 // bhoktavyamiti nirbandhAgojitaH sa jugupsayA / vAntavAn kasapAtreNa tanmAtrAhitaM punaH // 169 // bubhukSurmAtaraM bhoktuM prArthayAmAsa dArukaH / tayApi kaMsapAtrasthaM purastAdupaDhaukitam // 17 // bubhukSApIDito'pyeSa nAgrahIdvAntamAtmanA / so'pi cetAdRzaH sAdhuH kathaM syaktamabhIpsati // 17 // athAkhyAnamidakaM zRNu ruvAzayaM sthiram / narezo narapAlAkhyaH zvAnamekaM sakautukaH // 12 // mRSTAzanena sampoSya svarNAbharaNabhUSitam / sadA vanavihRtyAdigatau kanakakalpitAm // 17 // Arogya zibikAmevaM mandabuddhirapAlayat / kadAcicchibikA rUDho gacchankauleyakAdhamaH // 174 // viSTAmAlokya bAlasya lipsurApatati sma tAm / tadRSvApAkaropo lakuTItAranena tam // 175 // tadvanmunizca sarveSAM pUjanIyaH purAtanaH / tyaktAbhivAJchayA bhUyaH samprAmoti parAbhavam // 176 // hai ? // 161 // isalie tU strIkA moha chor3a de| bar3e bhAIke anurodhase bhavadeva cupa raha gayA aura usane dIkSA dhAraNa karanekA vicAra kara liyA / / 162 // antameM bhagadattane apane guruke pAsa le jAkara use saMsArakA cheda karaneke lie mokSa prApta karAnevAlI dIkSA grahaNa karavA dI so ThIka hI hai kyoMki sajjanoMkA bhAIpanA aisA hI hotA hai // 163 / / usa mUrkhane dravyasaMyamI hokara bAraha varSa taka guruoMke sAtha vihAra kiyaa| eka dina vaha akelA hI apanI janmabhUmi vRddha prAmameM AyA aura suvratA nAmakI gaNinIke pAsa jAkara pUchane lagA ki he mAtA ! isa nagarameM kyA koI nAgazrI nAmakI khI rahatI hai ? // 164-165 / / gaNinIne usakA abhiprAya samajhakara uttara diyA ki he mune! maiM usakA vRttAnta acchI taraha nahIM jAnatI huuN| isa prakAra udAsInatA dikhAkara gaNinIne usa dravyaliGgI muniko saMyamameM sthira karaneke lie guNavatI nAmakI dUsarI AryikAse nimnalikhita kathA kahanI zurU kara dii| 166-167 // vaha kahane lagI ki eka sarvasamRddha nAmakA vaizya thaa| usake zuddha hRdayavAlA dAruka nAmakA dAsI-putra thaa| kisI eka dina usakI mAtAne usase kahA ki ta hamAre seThakA jUThA bhojana khAyA kara / isa taraha kahakara usane jabardastI use gUMThA bhojana khilA diyaa| vaha khA to gayA parantu glAni Anese usane vaha saba bhojana vamana kara diyaa| usakI mAtAne vaha saba yamana kA~sekI thAlImeM le liyA aura jaba usa dArukako bhUkha lagI aura usane mAtAse bhojana mA~gA taba usane kA~seke pAtra meM rakkhA huzrA vahI vamana usake sAmane rakha diyaa| dAruka yadyapi bhUkhase pIr3ita thA to bhI usane vaha apanA vamana nahIM khaayaa| jaba dAsI-putrane bhI apanA vamana kiyA huA bhojana nahIM khAyA taba muni chor3e hue padArthako kisa taraha cAhate haiM ? // 168-171 // 'aba maiM eka kathA aura kahatI hU~ tU citta sthira kara suna' yaha kahakara gaNinI dUsarI kathA kahane lgii| usane kahA ki eka narapAla nAmakA rAjA thaa| kautukavaza usane eka kuttA pAla rakkhA thaa| vaha mIThe-mIThe bhojanake dvArA sadA usakA pAlana karatA thA aura suvarNake AbhUSaNa pahinAtA thaa| jaba vaha vanavihAra Adi kAryoM ke lie jAtA thA, taba vaha mandabuddhi use sonekI pAlakImeM baiThAkara le jAtA thaa| eka dina vaha nIca kuttA, pAlakImeM baiThA huA jA rahA thA ki akasmAt usakI dRSi kisI bAlakakI viSThApara pdd'ii| dRSTi par3ate hI vaha, usa viSThAko prApta karanekI icchAse usapara kUda pdd'aa| yaha dekha rAjAne use DaNDese pITakara bhagA diyA / / 172-175 / isI prakAra jo muni pahale 1 bhAtRtvam / 2 mUrkhaH / 3 arthAkhyAna-la. /
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitama parSa 541 idamanyatkacitkanispathikaH sahanAntare / sugandhiphalapuSpAdisevayA'yan sukhaM tataH // 17 // gatvA vihAya sanmArga mahAgahanasakaTeSTA kSudhitamatyugaM sacamUra jighAMsukam // 18 // bhItvA dhAvan tadaikasmin bhImakUpe'patadvidhIH / tatra zItAdibhiH pApAdoSatritayasambhave // 179 // vAgraSTizratigalyAdihInaM sadibAdhitam / taM tamirgamanopAyamajAnantaM yacchayA // 18 // kazciniSagvaro vIkSya dayayArdIkRtAzayaH / nirgamayya tataH kenApyupAyena mahAdarAt // 18 // mantrIpadhiprayogeNa kRtapAdaprasAraNam / sUkSmarUpasamAlokanonmIlitavilocanam // 182 // spaSTAkarNanavijJAtasvazaktizravargadvayam / vyaktavAkprasaropetarasanaM ca vyadhAdanu // 183 // sa sarvaramaNIyAkhyaM puraM tanmArgadarzanAt / prAsthApayana kasyopakurvanti vishdaashyaaH||18|| punaH sa viSamAsaktamatiH pathikadurmatiH / prakaTIkRtadigbhedamohaH prAktanakUpakam // 15 // samprApya patitastasmistathA kAMcana saMstau / mithyAtvAdikapaJcogravAdhiryAdInyupAgatAn // 186 // janmakUpe kSudhAdAhAbArtAna saMvIkSya sanmatiH / guruvaidyo dayAlutvAdharmAkhyopAyapaNDitaH // 147 // nirgamayya tato jainabhASauSadhaniSevaNAn / samyaktvanetramunmIlya samyagjJAnazratidvayam // 188 // samaghaTayya sadarApAdau kRsvA prasAritI / vyaktA dayAmayIM jihAM vidhAya vidhipUrvakam // 189 // pAprakArasvAdhyAyavacanAnyabhidhApya tAn / sudhIragamayanmArga sAdhuH svrgaapvrgyoH||19|| nijapApodayAdIrghasaMsArAstatra kecana / sugndhibndhurodincmpkaabhyaashvrtinH| 191 // tatsaurabhAvabodhAvamuktAH SaTcaraNA yathA / pArzvasthAkhyAH sahazAnacAritropAntavartanAt // 192 // sabake pUjanIya hote haiM vahI chor3I huI vastukI icchAkara phira anAdarako prApta hone lagate haiN| isa kathAke bAda eka kathA aura kahatI hU~ kisI uttama vanameM koI pathika sugandhita phala-puSpa Adi lAneke lie sukhase jA rahA thA parantu vaha acchA mArga chor3akara mahAsaMkIrNa vanameM jA phuNcaa| vahA~ usane bhUkhA, atizaya duSTa aura mAranekI icchAse sAmane AtA huA eka vyAghra dekhaa| usake bhayaMse vaha dubuddhi pathika bha aura bhAgatA-bhAgatA eka bhayaMkara kue~meM jA pdd'aa| vahA~ pApa-karmake udayase use zIta Adike kAraNa pAta-pitta-kapha-tInoM doSa utpanna ho gye| bolanA, dekhanA-sunanA tathA calane AdimeM bAdhA hone lgii| inake sivAya use sarpa AdikI bhI bAdhA thii| vaha pathika usa kue~ se nikalanekA upAya bhI nahIM jAnatA thaa| daivavaza koI eka uttama vaidya vahA~ se A niklaa| usa pathikako dekhakara usakA hRdaya dayAse Ardra ho gyaa| usane bar3e Adarase kisI upAyake dvArA use kue~se bAhara nikalavAyA aura, mantra tathA auSadhike prayogase use ThIkakara diyaa| usake pA~va pasarane lage, sUkSmase sUkSma rUpa dekhaneke yogya usake netra khula gaye, usake donoM kAna saba bAteM sApha-sApha sunane lage tathA usakI jihvAse bhI vacana spaSTa nikalane lage // 176-183 // yaha saba kara cukaneke bAda uttama vaidyane use mArga dikhAkara sarvaramaNIya nAmaka nagarakI ora ravAnA kara diyA so ThIka hI hai kyoM ki jinakA abhiprAya nirmala hai aise puruSa kisakA upakAra nahIM karate ? // 184 // isake bAda vaha durbuddhi pathika phirase viSayoMmeM Asakta ho gayA, phirase dizA bhrAnta ho gayA aura phirase usI purAne kue~ke pAsa jAkara usameM gira pdd'aa| isI prakAra ye jIva bhI saMsAra rUpI kue~ meM par3akara mithyAtva Adi pA~ca kAraNoMse vAdhirya-bahirApana Adi rogoMko prApta ho rahe haiM, tathA kSudhA, dAha bhAdise pIDita ho rahe haiN| unheM dekhakara uttama jJAnake dhAraka tayAdharmakA vyAkhyAna karanemeM nipuNa guru rUpI vedya dayAlutAke kAraNa inheM isa saMsAra-rUpI kueMse bAhara nikAlate haiN| tadanantara auSadhike sevanase inake samyagdarzana rUpI netra kholate haiM, samyagjJAna rUpI donoM kAna ThIka karate haiM, samyak cAritrarUpI pairoMko phailAte haiM, dayArUpI jihvAko vidhipUrvaka prakaTa karate haiM, aura pA~ca prakArake svAdhyAya rUpI vacana kahalAkara unheM svarga tathA mokSake mArgameM bhejate haiN| ve gurUrUpI vaidya atyanta buddhimAna aura uttama prakRtike hote haiM // 185-190 / / unameMse bahutase loga pApakarmake udayase dIrghasaMsArI hote haiN| jisa prakAra sugandhise bhare vikasita campAke samIpa rahate
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcArapaddhakAli 542 mahApurANe uttarapurANam kaSAyaviSayArambhalaukikajJAnavedakaiH / jihASaDbhedasambandhAH kuzIlAkhyA durAzayAH // 19 // saMsakAkhyA niSiddhaSu dravyabhAveSu lolupAH / avasabAhayA hIyamAnajJAnAdikatvataH // 194 // samAcArabahirbhUtA mRgacAryabhidhAnakAH / mahAmohAnivRtyAjavaavAgAdhakUpake // 195 // patanti sma punazceti bhavadevo'pi tacchRteH / samprAptazAntabhAvo'bhUzAsvA tatsAyikAgraNIH // 196 // nAgazriyaM ca dautyabhAvotpAditadu:sthitim / AnAyyAdarzayatso'pi tAM dRSTvA saMsRtisthitim // 19 // smRtvA dhimiti nindisvA gRhItvA saMyama punaH / bhAtrA sahAyuSaH prAnte kramAtsvArAdhanAM zritaH // 198 // mRtvA mAhendrakalpe'bhUdvalabhadravimAnake / sAmAnikaH suraH saptasAgaropamajIvitaH // 159 // jyAyAnahamajAye svaM kaniSTho'bhUstatazcyutaH / iti so'pi muniproktazravaNena viratavAn // 20 // dIkSAM gRhItumudhukto mAtrA pitrA ca vAritaH / pravizya nagaraM jAtasaMvidaprAsukAzanam // 20 // nAhamAhArayAmIti kumAro'kRta nizcitim / tadvArtAzravaNAyo yaH kazcidbhojayatyamum // 202 // tasmai 'samprArthitaM dAsyAmIti saMsayaghoSayat / tadajJAtvA dRDhavarmAkhyaH saptasthAnasamAzrayaH // 203 / / zrAvakaH samupetyainaM kumAra, jJAtizatravaH / tavaite svaparadhvaMsakovidAH pApahetavaH / / 204 // bhAvasaMyamavidhvastimakRtvA prAsukAzanaiH / kariSye bhadra 'paryuSTimavimuktasya bandhubhiH // 205 // durlabhA saMyame vRzirityavocati vacaH / so'pi matvA tadAcAmlanirvikRtya urasAzanaH // 206 // dibyastrIsasidhau sthitvA sadAvikRtacetasA / tRNAya manyamAnastAstapo dvAdazavatsarAn // 207 // hue bhI bhramara usakI sugandhise dUra rahate haiM usI prakAra jo samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyakcAritrake samIpavartI hokara bhI unake rasAsvAdanase dUra rahate haiM ve pArzvastha kahalAte haiM // 161-192 / / jo kaSAya, viSaya, Arambha tathA laukika jJAnake vazIbhUta hokara jihvA, indriya sambandhI chaha rasoMmeM Asakta rahate haiM ve duSTha abhiprAya vAle kuzIla kahalAte haiM // 163 / / jo niSiddha dravya aura bhAvoMmeM lobhI rahate haiM ve saMsakta kahalAte haiN| jinake jJAna, cAritra Adi ghaTate rahate haiM ve avasanna kahalAte haiM aura jo sadAcArase dUra rahate haiM ve mRgacArI kahalAte haiN| ye saba loga mahAmohakA tyAga nahIM honese saMsArarUpI agAdha kue~ meM bAra-bAra par3ate haiN| gaNinIkI ye saba bAteM sunakara bhavadeva muniko bhI zAnta bhAvakI prApti huii| yaha jAnakara gaNinIne, durgatike kAraNa jisakI kharAba sthiti ho rahI thI aisI nAgazrIko bulavAkara use dikhaayaa| bhavadevane use dekhakara saMsAra smaraNa kiyA, apane Apako dhikkAra diyA, apanI nindAkara phirase saMyama dhAraNa kiyA aura bar3e bhAI bhagadatta munirAjake sAtha Ayuke antameM anukramase cAroM ArAdhanAoMkA Azraya liyaa| marakara apane bhAIke hI sAtha mAhendrasvargake bayabhadra nAmaka vimAnameM sAta sAgarakI Ayu vAlA sAmAnika deva huA // 164-166 // vahA~ se cayakara bar3e bhAI bhagadattakA jIva maiM huA hU~ aura choTe bhAI bhavadevakA jIva tU huA hai| isa prakAra munirAjakA kahA sunakara zivakumAra virakta huA / / 200 // vaha dIkSA leneke lie taiyAra huA parantu mAtA-pitAne use roka diyaa| jise AtmajJAna prakaTa huA hai aisA vaha kumAra yadyapi nagarameM gayA to bhI usane nizcaya kara liyA ki maiM aprAsuka AhAra nahIM grahaNa kruuNgaa| yaha bAta sunakara rAjAne sabhAmeM ghoSaNA kara dI ki jo koI kumArako bhojana karA degA maiM use icchAnusAra dhana duuNgaa| rAjAkI yaha ghoSaNA jAnakara sAta dharmakSetroMkA AzrayabhUta dRDhavarmA nAmaka zrAvakaH kumArake pAsa Akara kahane lagA ki he kumAra ! apane aura dasareke AtmAko naSTa karanemeM paNDita tathA pApake kAraNa ye kuTumbI loga tere zatru haiM isalie hai bhadra ! bhAva-saMyamakA nAza nahIM kara prAsuka bhojanake dvArA maiM terI sevA kruuNgaa| jo parivArake logoMse vimukta nahIM huA hai arthAt unake anurAgameM phaMsA huA hai usakI saMyamameM pravRtti honA durlabha hai, isa prakAra hitakArI vacana khe| kumArane bhI usakI bAta mAnakara nirvikAra AcAmla rasakA AhAra kiyA / / 201-206 // vaha yadyapi sundara striyoMke samIpa rahatA thA to bhI usakA 1 tatprArthitaM kha0 / 2 sevAm / 3 rasAyanA gha., ka., ma0 /
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitama parva 543 carasiva nizAtAsidhArAyAM sampravartayan / sannyasya jIvitaprAnte kalpe brijhendranAmani // 208 // vidyanmAlyeSa devo'bhUdehadIpayApsadiktaTaH / ityatha zreNikapraznAdidaM vovAca gautamaH // 201 // vidyanmAlina evAmUrdezyo'traityebhyaputrikAH / jambUnAmnazcatasro'pi bhAryAstenApya saMyamam // 21 // sahAntyakalpe bhUtveha yAsyanti paramaM padam / gatvA sAgaradattAruyo divamanasya nirvRtim // 21 // jambUnAnno gRhatyAgasamaye yAsyatItyapi / sarvametadraNAdhIzanAyakavyAhRtaM mudA // 12 // nizamya magadhAdhIzo jinaM taM cAmbavandata / mAnayanti na ke santaH zreyo mArgopadezinam // 23 // athAnyecaH punaH prApya bhagavantaM bhavAntakam' / prapUjya praNatastasmin sadasyuditatejasam // 21 // dRSTA tArAgaNe tArApati vA prItiketanam / prItikaraM purAnena kiM kRtvA rUpamItzam // 15 // samprAptamiti so'prAkSIdgaNabhUvamabravIt / etasmin magadhe deze supratidhAyaM puram // 216 // ujayaseno mahIpAla: pAlakastasya liilyaa| tatra sAgaradattAkhyaH zreSThI tasya prabhAkarI // 217 // bhAryA tayorabhUnAgadatto jyeSThaH suto'nujaH / kuberadatto vittezasamastadgRhavAsinaH // 218 // nAgadattaM vivAnye sarve'bhUvabupAsakAH / ratnAkare'pi sadranaM nAmotyakRtapuNyakaH // 219 // teSAM kAle bajatyevaM girau dharaNibhUSaNe / vane priyakarodyAne kadAcitsamavasthitam // 22. // muni sAgarasenAkhyaM jayasenanRpAdayaH / gatvA sampUjya vanditvA dharma sAdhvanvayunata // 22 // so'pyevamabravItprAptasamyagdarzanakocanAH / dAnapUjAmatopoSitAdibhiH prAsapuNyakAH // 222 // citta kabhI vikRta nahIM hotA thA vaha unheM tRNake samAna tuccha mAnatA thaa| isa taraha usane bAraha varSa taka tIkSNa talavArakI dhArApara calate hueke samAna kaThina tapa dhAraNakara Ayuke anta samayameM yAsadhAraNa kiyA jisake prabhAvata brahmasvagame yaha apane zarIrakI kAntise dizAoMko vyApta karatA huA vidyunmAlI deva huA hai| yaha kathA kahaneke bAda rAjA zreNikake pUchanepara gautama gaNadhara phira kahane lage ki isa vidyanmAlI devakI jo striyA~ haiM ve seThoMkI putriyA~ hokara jambUkumArakI cAra striyA~ hoMgI aura usIke sAtha saMyama dhAraNa kara antima svargameM utpanna hoMgI tathA vahA~se Akara mokSa prApta kreNgii| sAgaradattakA jIva svarga jAvegA, phira vahA~ se Akara jambUkumArakI dIkSA leneke samaya mukta hogaa| isa prakAra gaNadharoMmeM pradhAna gautama svAmIke dvArA kahI huI yaha saba kathA sunakara magadhadezakA svAmI rAjA zreNika bahuta hI prasanna huaa| antameM usane vardhamAna svAmI aura gautama gaNadhara donoMko namaskAra kiyA so ThIka hI hai kyoMki aise kauna sajjana haiM jo ki kalyANa mArgakA upadeza dene vAleko nahIM mAnate hoM-usakI vinaya nahIM karate hoN||207-213|| athAnantara-dUsare dina rAjA zreNika phira saMsArake pAragAmI bhagavAn mahAvIra svAmIke samIpa pahu~cA aura pUjA tathA praNAma kara vahIM baiTha gyaa| vahA~ usane tArAoMmeM candramAke samAna prakAzamAna tejake dhAraka, tathA prItikI patAkA-svarUpa prItikara muniko dekhakara gaNadhara devase pUchA ki pUrva janmameM inhoMne aisA kauna-sA kArya kiyA thA jisase ki aisA rUpa prApta kiyA hai ? isake uttarameM gaNadhara isa prakAra kahane lage ki isI magadha dezameM eka supratiSTha nAmakA nagara hai| rAjA sina usakA lAlApUrvaka pAlana karatA thaa| usI nagarama eka sAgaradatta nAmakA seTha rahatA thaa| usakI khIkA nAma prabhAkarI thaa| una donoM ke do putra hue-unameM nAgadatta bar3A thA aura choTA kuberakI samatA rakhane vAlA kuberadatta thaa| nAgadattako chor3akara usake gharake saba loga zrAvaka ho gaye the so ThIka hI hai kyoMki puNyahIna manuSya samudra meM bhI uttama ranako nahIM prApta karatA hai||214-216|| isa taraha una sabakA samaya sukhase vyatIta ho rahA thaa| kisI samaya dharaNibhUSaNa nAmaka parvatake priyaGkara nAmaka udyAnameM sAgarasena nAmaka munirAja pAkara virAjamAna hue| yaha suna rAjA jayasena Adine jAkara unakI pUjA-vandanA kI tathA dharmakA yathArtha svarUpa pUchA / / 220. 221 // uttarameM munirAja isa prakAra kahane lage ki jinhoMne samyagdarzana-rUpI netra prApta kara liye haiM 1trmendr-kh.| 2 bhavAntagam kh.| 3 jayasenamahIpAlaH na.4 locanaH l.|
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 mahApurANe uttarapurANam prAmuvanti sukhaM svarge cApavarge ca saMyamAt / mithyAzazca dAnAdipuNyena svarga sukham // 225 // samprAmuvanti tatraite zamamAhAtmyataH punaH / kAlAdilabdhimAzritya svato vA parato'pi vA // 224 // sadamelAbhayogyAzca bhavansyabhyarNamocanAH / anye tu bhogasaMsakA mADhamithyAtvazalyakAH // 225 // hiNsaanRtaanyrairaamaarsyaarmbhprigrhai| pApaM sacitya saMsAraduSkUpe nipatanti te // 226 // iti tadvacanaM zrutvA bahavo dharmamAcaran' / atha sAgaradattAkhyazreSThinA svAyuSo'vadhI // 22 // paripRSTe munizvAha divasAviMzadityasau / tacchRtvA nagaraM zreSThI pravizyApTAhikI mudA // 228 // pUjA vidhAya datvAtmapadaM jyeSThAya sUnave / ApRlya bAndhavAn sarvAn dvAviMzatidinAni sH|| 229 // sannyamya vidhivalokamavApadamRtAzinAm / anyeca gadago'sau lobhenAgrena coditaH // 23 // kuberadarAmAhUya tava sAradhana pitA / kimadarzayadisyevaM pRSTavAn duSTacetasA // 23 // tIvralobhaviSakto'yamityasAvavagamya tat / kimAvAbhyAmavijJAtaM dhanamasti guroH pRthaka // 232 // sannyasya vidhinA svargagatasyopari dUSaNam / mahatpApamidaM vaktuM bhAtastava na yujyate // 23 // zrota mamApi cetyAha so'pyapAsyAsya durmatim / vibhajya sakalaM vastu caityacaityAlayAdikam // 23 // nirmAya jinapUjAzca vidhAya vividhAH sadA / dAnaM caturvidha pAtratraye bhaktyA pravartya tau| 235 // kAlaM gamayata: smodyatprItI prati parasparam / datvA sAgarasenAya kadAcidratipUrvakam // 231 // mikSAM kuberadattAkhyaH sahito dhnmitryaa| abhivandha kimAvAbhyAM tanUjo lapsyate na vA // 23 // naivaM cetprajiSyAva ityamAkSItsa cAbravIt / yuvA sutaM mahApuNyabhAginaM caramArakam // 238 // aise puruSa dAna, pUjA, vrata, upavAsa Adike dvArA puNyabandha kara svargake sukha pAte haiM aura saMyama dhAraNa kara mokSake sukha pAte haiN| yadi mithyA-dRSTi jIva dAnAdi puNya karate haiM to svarga-sambandhI sukha prApta karate haiN| vahA~ kitane hI mithyAdRSTi jIva apane zAnta pariNAmoMke prabhAvase kAlAdi labdhiyA~ pAkara svayameva athavA dUsareke nimittase samIcIna dharmako prApta honeke yogya ho jAte haiN| yaha bAta nikaTa kAlameM mokSa prApta karanevAle midhyAdRSTi jIvoMkI hai parantu jo tIvra midhyAdRSTi nirantara bhogoMmeM Asakta rahakara hiMsA, jhUTha, para-dhanaharaNa, para-nArI-ramaNa, prArambha aura parigrahake dvArA pApakA saMcaya karate haiM ve saMsAra-rUpI duHkhadAyI kue~ meM girate haiM / / 222-226 // isa prakAra munirAjake vacana sunakara bahuta logoMne dharma dhAraNa kara liyaa| isake pazcAt seTha sAgaradarAne apanI, AyakI avadhi pUchI so munirAjane usakI Ayu tIsa dinakI btlaaii| yaha sunakara seThane nagarameM praveza kiyA aura bar3e harSase ASTAhnika pUjAkara apanA pada apane bar3e putrake lie sauMpa diyaa| tadanantara samasta bhAI-bandhuoMse pUchakara usane vidhipUrvaka bAIsa dinakA saMnyAsa dhAraNa kiyA aura anta samayameM deva pada prApta kiyaa| kisI dUsare dina anantAnubandhI lobhase prerita hue nAgadatrAne kuberadattako bulAkara durbhAvanAse pUchA ki kyA pitAjI tumheM sArabhUta-zreSTha dhana dikhalA gaye haiM ? // 227-231 / / 'yaha tIvra lobhase Asakta ho rahA hai| aisA samajhakara kuberadattane uttara diyA ki kyA pitAjIke pAsa alagase aisA koI dhana thA jise hama donoM nahIM jAnate hoN| ve vidhipUrvaka saMnyAsa dhAraNa kara svarga gaye haiM ata: unapara dUSaNa lagAnA bar3A pApa hai| bhAI ! yaha bAta na to tujhe kahaneke yogya hai aura na mujhe sunaneke yogya hai| isa taraha kuberadattane nAgadattakI saba durbuddhi dUra kara dii| saba dhanakA bA~Ta kiyA, aneka caitya aura caityAlaya banavAye, aneka tarahakI jinapUjAe~ kI, tInoM prakArake pAtroMke lie bhaktipUrvaka cAra prakArakA dAna diyaa| isa prakAra jinakI parasparameM prIti bar3ha rahI hai aise donoM bhAI sukhase samaya bitAne lge| kisI eka dina kuberadattane apanI strI, dhana, mitroMke sAtha sAgarasena munirAjake lie zaktipUrvaka AhAra diyaa| AhAra deneke bAda namaskAra kara usane munirAjase pUchA ki kyA kabhI hama donoM putra lAbha kareMge athavA nahIM ? // 232-237 / / yadi nahIM kareMge to phira hama donoM jina-dIkSA dhAraNa kara leN| isake uttarameM 1-mAdaduH ma., kha0, b0|2 nagarabheSThI ka0 /
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTsaptatitama parva 545 lamethAmiti tadvAkyazravaNAsoSitAzayau / yo pUjyapAdasya bhavataH kSullako'svasau // 239 // tasminnutpannavasyeva dAsyAva iti tau sukham / bhujAnau katicinmAsAngamayitvA sutottamam // 24 // labdhvA prItikarAhvAnametasyAkurutAM mudA / karotu svaguNaistoSa sarveSAM jagatAmiti // 24 // paJcasaMvatsarAtItau tasmindhAnyapurAnmunau / Agate sati gatvainamabhivandha munIndra te // 242 // kSullako'yaM gRhANeti tasmai dattaH sma te tadA / pratigRhya gururdhAnyapurameva gataH punaH // 243 // tatra taM sarvazAstrANi dazavarSANyazikSayat / so'pyAsanavineyatvAtsaMyamagrahaNotsukaH // 244 // 'gurubhirnArya te dIkSAkAlo'yamiti vaaritH| tathaivAsviti tAnbhaktyA vanditvA pitarau prati // 245 // pathi svAbhyastazAstrANi ziSTAnAM samupAdazan / chAtraveSadharo gatvA sarvabandhukadambakam // 246 // vilokyAnantaraM rAjJA samyagvihitasatkRtiH / asAdhAraNamAtmAnaM manyamAnaH kulAdibhiH // 247 // dhanaM bahutaraM sAraM yAvannAvarjayAmyaham / tAvanna saMgrahISyAmi patnImiti vicintayan // 248 // anyedya garaiH kaizcijjalayAnonmukhaiH saha / yiyAsurbAndhavAnsarvAnApRcchayaitatprayojanam // 249 // sammatastainamaskataM gatvA gurumudaaraadhiiH| patramekaM nijAbhipretArthAkSarasamarthitam // 250 // guruNApitamAdAya karNe susthApya sAdaram / zakunAdyanukUlyena sasakhaH potasAdhanaH // 251 // avagAhya payorAziM puraM bhUtilakAhvayam / parItaM balayAkAragiriNA prApa puNyavAn // 252 // munirAjane kahA ki Apa donoM, mahApuNyazAlI tathA caramazarIrI putra avazya hI prApta kreNge| isa prakAra munirAjake vacana sunakara una donoMkA hRdaya Anandase bhara gyaa| ve prasannacitta hokara bole ki yadi aisA hai to vaha bAlaka Apa pRjyapAdake caraNoMmeM kSullaka hove / usake utpanna hote hI hama donoM use Apake lie samarpita kara deNge| isa taraha sukhakA upabhoga karate hue una donoMne kucha mAsa sukhase bitAye / kucha mAsa bIta jAnepara unhoMne uttama putra prApta kiyA / 'yaha putra apane guNoMse samasta saMsArako santuSTa karegA' aisA vicAra kara unhoMne usakA bar3e harSase prItiGkara nAma rakkhA / / 238-241 // putra-janmake bAda pA~ca varSa bIta jAnepara ukta munirAja dhAnyapura nagarase phira isa nagarameM Aye / kuberadatta aura dhanamitrAne jAkara unakI vandanA kI tathA kahA ki 'he munirAja ! yaha ApakA kSullaka hai, ise grahaNa kIjie' isa prakAra kahakara vaha bAlaka unheM sauMpa diyaa| munirAja bhI usa bAlakako lekara phirase dhAnyapura nagarameM cale gye||242-243 // vahA~ unhoMne use lagAtAra dasa varSa taka samasta zAstroMkI zikSA dii| vaha bAlaka nikaTabhavya thA ataH saMyama dhAraNa karaneke lie utsuka ho gayA parantu guruoMne use yaha kaha kara roka diyA ki he Arya ! yaha terA dIkSA grahaNa karanekA samaya nahIM hai / prItiGkarane bhI guruoMkI bAta svIkRta kara lii| tadanantara vaha bhakti-pUrvaka unheM namaskAra kara apane mAtA-pitAke pAsa calA gyaa| vaha apane dvArA par3he hue zAstroMkA mArgameM ziSTa puruSoMko upadeza detA jAtA thaa| isa prakAra vaha chAtrakA veSa rakhakara apane samasta bandhuoMke pAsa jaba rAjAko usake AnekA patA calA taba usane usakA bahuta satkAra kiyaa| apane Apako kula Adike dvArA asAdhAraNa mAnate hue prItiGkarane vicAra kiyA ki jaba taka maiM bahuta-sA zreSTha dhana nahIM kamA letA hU~ taba taka maiM patnIko grahaNa nahIM karU~gA // 244-248 // kisI dina kitane hI nagaravAsI loga jalayAtrA-samudrayAtrA karaneke lie taiyAra hue| unake sAtha prItiGkara bhI jAneke lie udyata huaa| usane isa kAryake lie apane saba bhAI-bandhuoMse puuchaa| sammati mila jAnepara utkRSTa buddhikA dhAraka prItiGkara namaskAra karaneke lie apane guruke pAsa gyaa| gurune apane abhipreta arthako sUcita karanevAle akSaroMse paripUrNa eka patra likhakara use dira vaha patra bar3e Adarake sAtha lekara kAnameM bA~dha liyA tathA zakuna AdikI anukUlatA dekha mitroMke sAtha jahAja para baiThakara samudrameM praveza kiyaa| tadanantara kucha dinoMke bAda vaha puNyAtmA valayake 1-nAdya te ka0, 50, ga0 / 2 pratyetyAbhyasta ma0, l.| 66
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 mahApurANe uttarapurANam zaGkhatUryAdibhistasmin dhvanadbhiH sammukhAJjanAn / nirgacchato prapazyadbhirAzaGkaya vaNijAM varaiH // 253 // gatyaitatpuramanviSya pratyetumiha kaH sahaH / ityudIritamAkarNya prItikarakumArakaH // 254 // karmaNossya samartho'hamiti saGgIrNavAMstadA / cocabalkajaniSpannarajjvA tairavatAritaH // 255 // vismayAtparitaH pazyanpravizya nagaraM purA / nirIkSya bhavanaM jainaM parItya vihitastutiH // 256 // tato gatvAyudhApAtavigatAsUnnirUpayan / samantAtkanyakAM kAJcicchantIM saraso 'gRhAn // 257 // keyamityanuyAto'sau sAlokya gRhAGgaNe / bhadrAgataH kuto ceti pIThamasmai samarpayat // 258 // so'pi tasyopari sthitvA nagaraM kena hetunA / saJjAtamIdRzaM brUhItyAha tAmatha sAbravIt // 259 // tadvaktuM nAsti kAlossmAdbhadra tvaM yAhi satvaram / bhayaM mahatzavehAstItyetacchrutvA sa nirbhayaH // 260 // yo bhayaM mama kartA'na sa kiM bAhusahasrakaH / ityAha tadvayonmuktavAggambhIravijRmbhaNAt // 261 // zithilIbhUtabhIH kanyApyavocadvistareNa tat / etatkhagAdrayudIcyAlakezvarAH sahajAstrayaH // 262 // jyAyAnharibalastasya mahAseno'nujo'nujaH / tasya bhUtilakasteSu dhAriNyAM jyAyaso'bhavat // 263 // tanUjo bhImakastasmAdeva vidyAdharezinaH / hiraNyavarmA zrImatyAmajAyata suto'paraH // 264 // mahAsenasya sundaryAmugrasenaH suto'jani / varasenazca tasyAnujA jAtAhaM vasundharA // 265 // kadAcinmatpitA bhaumavihAre vipulaM puram / nirIkSyedaM ciraM cirAhArIti svIcikIrSukaH // 266 // etannivAsinIjitvA raNe vyantaradevatAH / atra bhUtilakAkhyena sodaryeNa samanvitaH // 267 // AkAravAle parvatase ghire hue bhUmitilaka nAmake nagara meM pahu~cA / / 246 - 252 / / usa samaya zaGkha, turahI Adi bAje bajAte hue loga sAmane hI nagarake bAhara nikala rahe the unheM dekhakara zreSTha vaizyoMne bhayabhIta ho yaha ghoSaNA kI ki nagarameM jAkara tathA isa bAtakA patA calAkara vApisa Aneke lie kauna samartha hai ? yaha ghoSaNA sunakara prItikara kumAra ne kahA ki maiM yaha kArya karaneke lie samartha hU~ / vaizyoMne usI samaya use dAlacInIkI chAlase bane hue rassese nIce utAra diyA / / 253-255 / / Azcaryase cAroM ora dekhate hue kumArane nagara meM praveza kiyA to sabase pahale use jina-mandira dikhAI diyA / usane mandirakI pradakSiNA dekara stuti kii| usake bAda Age gayA to kyA dekhatA hai ki jagaha-jagaha zastroM ke AghAta se bahuta loga mare par3e haiM / usI samaya use sarovarase nikalakara gharakI ora jAtI huI eka kanyA dikhI / yaha kauna hai ? isa bAtakA patA calAneke lie vaha kanyAke pIche calA gayA / gharake A~gana meM pahu~canepara kanyAne prItiGkarako dekhA to usane kahA, he bhadra ! yahA~ kahA~ se Aye ho ? yaha kaha kara usake baiThaneke lie eka Asana diyA / / 256-258 / / kumArane usa Asana para baiTha kara kanyAse pUchA ki kaho, yaha nagara aisA kyoM ho gayA hai ? isake uttara meM kanyAne kahA ki yaha kahane ke lie samaya nahIM hai / he bhadra ! tuma yahA~ se zIghra hI cale jAo kyoMki yahA~ tumheM bahuta bhArI bhaya upasthita hai| kanyAkI bAta sunakara nirbhaya rahanevAle kumArane kahA ki yahA~ jo mere lie bhaya utpanna karegA usake kyA hajAra bhujAe~ haiM ? kumArakA aisA bhayarahita gambhIra uttara sunakara jisakA bhaya kucha dUra ho gayA hai aisI kanyA vistArase usakA kAraNa kahane lagI / usane kahA ki isa vijayArdha parvatakI uttara dizAmeM jo alakA nAmakI nagarI hai usake svAmI tIna bhAI the / haribala unameM bar3A thA, mahAsena usase choTA thA aura bhUtilaka sabase choTA thA / haribalakI rAnI dhAriNIse bhImaka nAmakA putra huA thA aura usIkI dUsarI rAnI zrImatIle hiraNyavarmA nAmakA dUsarA putra huA thaa| mahAsenakI sundarI nAmaka strIse ugrasena aura varasena nAmake do putra hue aura maiM vasundharA nAmakI kanyA huI || 256-265 / / kisI eka samaya mere pitA pRthivI para bihAra karaneke lie nikale the usa samaya isa manoharI vizAla nagarako dekha kara unakI icchA ise svIkRta karanekI huI / pahale yahA~ kucha vyantara devatA rahate the, unheM yuddha meM jItakara hamAre pitA yahA~ bhUtilaka nAmaka bhAIke 1 purataH puram ma0 / nagaraM priyaH ka0, gha0, ga0 / purA la0 / 2 gRham ma0, la0 / ka0, ga0, 60 / 3 ato
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM parva iha saMvAsibhirbhUpaiH sevyamAnaH sukhena saH / kAlaM gamayati smaivaM kaJcitsaJcitapuNyakaH // 268 // itaH kanIyase vidyAM bhImakAyAlakazriyam / davA saMsArabhIrutvAnniviMdya vijitendriyaH // 269 // karmanirmUlanaM karta dIkSAM hriblaahvyH| vidvAnvipulamatyAkhyacAraNasyApyasannidhau // 270 // zukladhyAnAnalAlIDhaduritASTakaduSTakaH / aSTamImagamatpRthvImiSTAmaSTaguNAnvitaH // 271 // prakurvan bhImako rAjya vidyAH'zAvyena kenacit / hiraNyavarmaNo hRtvA taM ca hantuM samudyataH // 22 // jJAtvA hiraNyavarmatatsammedAdrimazizriyat / bhImakastaM RdhAnvitya giriM gantumazaktakaH // 273 // tIrthezasannidhAnena tIrthatvAdAgamarapuram / tato hiraNyavarmApi pitRvyaM samupAgataH // 274 // tacchrutvA taM nirAkartuM pUjyapAdo'haMtItyasau / mahAsenamahArAja' prAhiNotpratipatrakam // 275 // tasyAnirAkRtiM3 tasmAdjJAtvAyAtaM yuyutsayA / kara eSa durAtmeti matpitA bhImakaM raNe // 276 // nijitya zRGkhalAkrAntamakarotkramayodvayoH / punaH krameNa zAntAtmA naitaktaM mameti tam // 277 // muktvA vidhAya sandhAnaM prazamayya hitoktibhiH / hiraNyavarmaNA sAdhaM datvA rAjyaJca pUrvavat // 278 // visasarja tathAvajJA baddhavairaH sa bhImakaH / hiraNyavarmaNi prAyo vidyAM saMsAdhya rAkSasIm // 279 // tayA hiraNyavarmANaM pApI malpitaraM puram / maddhandhUnapi vidhvasya mAmuddizyAgamiSyati // 280 // iti sarva samAkarNya kumAro vismayaM vahan / zayyAtalasthamAlokya khaDgameSa sulakSaNaH // 281 // sAtha sukhase rahane lge| yahA~ rahanevAle rAjA loga unakI sevA karate the| isa prakAra puNyakA saMcaya karate hue unhoMne yahA~ kucha kAla vyatIta kiyA / / 266-268 // udhara indriyoMko jItanevAle vidvAn rAjA haribalako vairAgya utpanna huaa| usane apane choTe putra hiraNyavarmAke lie vidyA dI aura bar3e putra bhImakako alakApurIkA rAjya diyaa| saMsArase bhayabhIta honeke kAraNa virakta hokara usane samasta karmoMkA kSaya karaneke lie vipulamati nAmaka cAraNa munirAjake pAsa jAkara usane dIkSA le lI aura zukladhyAna rUpI agnike dvArA AThoM daSTa karmoMko jalAkara ATha guNoMse sA ho iSTa AThavIM pRthivI prApta kara lI (mokSa prApta kara liyaa)||266-271 // idhara bhImaka rAjya karane lagA usane kisI chalase hiraNyavarmAkI vidyAe~ hara lii| yahI nahIM, vaha use mAraneke lie bhI taiyAra ho gayA // 272 // hiraNyavarmA yaha jAnakara sammedazikhara parvatapara bhAga gyaa| krodhavaza bhImakane vahA~ bhI usakA pIchA kiyA parantu tIrthaMkara bhagavAnke sannidhAna aura svayaM tIrtha honeke kAraNa vaha vahA~ jA nahIM sakA isalie nagarameM lauTa aayaa| tadanantara hiraNyavarmA apane kAkA mahAsenake pAsa calA gayA / / 273-274 | jaba bhImakane yaha samAcAra sunA to usane mahArAja mahAsenake lie isa AzayakA eka patra bhejA ki Apa pUjyapAda haiM hamAre pUjanIya haiM isalie hamAre zatra hiraNyavarmAko vahA~ se nikAla diijie| mahArAja mahAsenane bhI isakA uttara bheja ki maiM use nahIM nikAla sktaa| yaha jAnakara bhImaka yuddhakI icchAse yahA~ aayaa| yaha durAtmA bahuta hI kara hai' yaha samajha kara hamAre pitAne yuddha meM bhImakako jIta liyA tathA usake donoM paira sAMkalase bA~dha liye / tadanantara anukramase zAnta honepara hamAre pitAne vicAra kiyA ki mujhe aisA karanA ucita nahIM hai aisA vicAra kara unhoMne use chor3a diyA aura hitase bhare zabdoMse use zAnta kara hiraNyavarmAke sAtha usakI sandhi karA dI tathA pahaleke samAna hI rAjya dekara use bheja diyaa| bhImaka usa samaya to calA gayA parantu isa apamAnake kAraNa usane hiraNyavarmAke sAtha vaira nahIM chodd'aa| phalasvarUpa usa pApI bhImakane rAkSasI vidyA siddha kara hiraNyavarmAko, mere pitAko tathA mere bhAiyoMko mAra DAlA hai, isa nagarako ujAr3a diyA hai aura aba mujhe lenake uddezyase AnevAlA hai / / 275-280 // yaha saba kathA sunakara Azcaryako dhAraNa karate hue kumAra prItiGkarane zayyAtalapara par3I huI eka talavArako dekhakara kahA ki isa talavArake bahuta hI acche lakSaNa haiN| yaha talavAra jisake hAtha meM hogI use indra bhI jItaneke lie samartha nahIM ho sakatA hai| kyA tumhAre pitAne isa 1 vidyA zAvyena ma.,kha0 / 2 mahArAjaH kh0|3 nyAyakRti l0|
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam yasya hastagato 'jetuM taM zakro'pi na zaknuyAt / iti matvA pitAnena kiM te kenApi yuddhavAn // 22 // ityaprAkSIsa tAM sApi na svapne'pItyabhASata / tadA prItiGkaro hastagatamastraM vidhAya tat // 283 / / taM hantuM nirbhayo bhImaM gopurAbhyantare sthitaH / nigUDhatanurAviSkRtonnatirvasunaM dadhat // 284 // tasminkSaNe samAgatya samantAdvIkSya bhImakaH / svavidyAM preSayAmAsa dRSTvA duSTaM jahIti tam // 285 // samyagdRSTirayaM sptvidhbhiitividuurgH| caramAGgo mahAzUro nAhaM hantumimaM kSamA // 286 // iti bhItvA tadabhyaNe snycrntiimitsttH| vilokya bhImako vidyAM zaktihInAM vyasarjayat // 287 // nissArAbhUjetyuktvA sApyagacchadadRzyatAm / svayamevAsimutkhAya bhImakastaM jighAMsukaH // 288 // samprAptavAnkumAro'pi tarjayAtibhISaNam / tadghAtaM vazcayitvAhastaM prANaiH so'pyamucyata // 289 // tato vizvasya duSTArimAyAntamabhivIkSya saa| kumAraM kanyakAbhyetya nyadhAstvaM bhadra sAhasam // 290 // ityAropyAsanaM svarNamayaM rAjagRhAgaNe / abhiSiSya jalApUrNaiH kalazaiH kaladhautakaiH // 291 // vinyasya maNibhAbhAsi mukuTa cArumastake / yathAsthAnamazeSANi viziSTAbharaNAnyapi // 292 // vilAsinIkaroddhayamAnacAmarazobhinam / bhakaronirIkSyAha prItikarakumArakaH // 293 // kimetaditi sAvocadaramyasyAH svAminI puraH / datvA rAjyaM madIyaM te 'paTTabandhapurassaram // 294 // ratnamAlAM gale kRtvA tvAM premNA samabhIbhavam / iti tatproktamAkaye kumAraH pratyabhASata // 295 // vinA pitroranujJAnAva svIkriyase myaa| ko'pi prAgeva saGkalpo vihito'yamiti sphuTam // 296 / / yorva tatsamAyogakAle'bhISTa bhaviSyati / iti tadvacanaM kanyA pratipadya dhanaM mahat // 297 // talavArake dvArA kisIke sAtha yuddha kiyA hai ? isa prakAra usa kanyAse puuchaa| kanyAne uttara diyA ki isa talavArase pitAne svaprama bhI yuddha nahIM kiyA hai| tadanantara prItiGkara kumArane vaha talavAra apane hAthameM le lI / / 281-283 // jo nirbhaya hai, jisane apanA zarIra chipA rakkhA hai aura jo dedIpyamAna divya talavArako dhAraNa kara rahA hai aisA prItiGkara bhImakako mAraneke lie gopurake bhItara chipa gyaa| usI samaya bhImaka bhI A gayA, usane saba ora dekhakara tathA yaha kahakara apanI vidyAko bhejA ki gopurake bhItara chipe ha na duSTa puruSako dekhakara mAra DAlo // 284-285 // vidyA prItiGkarake pAsa jAte hI Dara gaI, vaha kahane lagI ki yaha samyagdRSTi hai, sAta bhayoMse sadA dUra rahatA hai, caramazarIrI hai aura mahAzUravIra hai; maiM ise mAraneke lie samartha nahIM huuN| isa prakAra bhayabhIta hokara vaha usake pAsa hI idhara-udhara phirane lgii| yaha dekha, bhImaka samajha gayA ki yaha vidyA zaktihIna hai taba usane 'tU sArahIna hai ataH calI jA' yaha kaha kara use chor3a diyA aura vaha bhI adRzyatAko prApta ho gii| vidyAke cale jAnepara prItiGkarako mAranekI icchAse bhImaka svayaM talavAra uThAkara usa para jhpttaa| idhara prItiGkarane bhI use bahuta bhayaMkara DA~Ta dikhAkara tathA usake vArako bacAkara aisA prahAra kiyA ki usake prANa chUTa gaye // 286-284 // tadanantara daSTa zatrako mArakara Ate hue kumArako dekhakara kanyA sAmane AI aura kahane lagI ki he bhadra ! Apane bahuta bar3A sAhasa kiyA hai / / 260 // itanA kahakara usane rAjabhavanake A~ganameM suvarNa-siMhAsanapara use baiThAyA aura jalase bhare hue suvarNamaya kalazoMse usakA rAjyAbhiSeka kiyA / / 261 / / maNiyoMkI kAntise dedIpyamAna mukuTa usake sundara mastaka para bA~dhA; yathAsthAna samasta acche-acche AbhUSaNa pahinAye aura vilAsinI striyoMke hAthoMse Dhore hue camaroMse use suzobhita kiyaa| yaha saba dekha prItiGkara kumArane kahA ki yaha kyA hai ? isake uttaramaM kanyAne kahA ki 'maiM isa nagarakI svAminI hU~, apanA rAjyapaTTa bA~dha kara apane lie detI hU~ aura yaha ranamAlA Apake galemeM DAlakara premapUrvaka ApakI sahAmaNI ho rahI huuN| yaha sunakara kumArane uttara diyA ki maiM mAtA-pitAkI AjJAke binA tumheM svIkRta nahIM kara sakatA kyoMki maiMne pahalese aisA hI saMkalpa kara rakkhA hai| yadi tumhArA aisA Agraha hI hai to mAtA-pitAse milaneke samaya terA abhISTa siddha ho jaavegaa| kanyAne prItiGkarakI yaha bAta mAna lI aura bahuta-sA dhana bA~dhakara usa lambI rassIke dvArA jahAjapara utAraneke lie 1 jantuM l0|2 vasunandadhRt ityapi kacit / 3 paTTabandhapurassarAm ka0, ga, gh0|
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM parva 546 badhvAvataraNAyAmi rjjv| tena saha svayam / yiyAsurAsIdrajjuM tAM ' pramodAtso'pyacAlayat // 298 // sathastaccAlanaM dRSTvA nAgadatto bahirgataH / samAkRSyAgrahItaJca tAJca dravyaJca tuSTavAn // 299 // potaprasthAnakAle'syAH sArAbharaNasaMhatim / vismRtAM sa kumArastAmAnetuM gatavAn punaH // 300 // nAgadarAstadA rajjumAkRSya dravyametayA / sAraM samprAptametanme bhoktumAmaraNAdbhavet // 301 // kRtArtho'haM kumAreNa yadvA tadvAnubhUyatAm / iti prAsthita sAdhaM tairlabdharandhro vaNigjanaiH // 302 // nAgadaro'GgitaM jJAtvA kanyakA maunamabravIt / prItiGkarAdvinAtrAnyairna vadAmyahamityasau // 303 // nAgadatto'pi kanyaiSA mUkIti pratipAdayan / tAM dravyarakSaNe'yaukSItprItyA svAGgulisamzayA // 304 // kramAtsvanagaraM prApa zreSThI prItikarastadA / gato bhUtilakaM nAyAtkuta ityavadatsa tam // 305 // nAgadattamasau nAhaM jAnAmItyutaraM dadau / bhUSaNAni samAdAya samudrataTamAgataH // 306 // nAgadarzana pApena sa kumAro'tisandhitaH / adRSTvA potamudvibhaH puraM prati nivRtavAn // 307 // sacintastatra jainendra gehamekaM vilokya sam / puSpAdibhiH samabhyarcya vidhAya vidhivandanAm // 308 // jina svadddaSTamAtreNa matpApaM kApyalIyata / nizi dIpena vA dhvAntaM samunmIlitacakSuSaH // 309 // cetanaH karmabhirmastaH sarvo'pyanyadacetanam / sarvavitkarmanirmuko jina kenopamIyase // 310 // sAGkhyAdIn lokavikhyAtAn sarvathA sAvadhAraNAn / eko bhavAn jinAjaiSIcitraM niravadhAraNaH // 311 // abodhatamasAkrAntamanAdyantaM jagattrayam / suptaM tvameva jAgasiM zazvadvizvaM ca pazyasi // 312 // kumArake sAtha kinAre para A gaI / kumArane bhI bar3e harSase vaha rassI hilAI / rassIkA hilanA dekhakara nAgadatta bAhara AyA aura usa kanyAko tathA usake dhanako jahAjameM khIMcakara bahuta saMtuSTa huaa| jaba jahAja calanekA samaya AyA taba kumAra usa kanyAke bhUle hue sArapUrNa AbharaNoM ko lAne ke lie phirase nagara meM gayA / / 262 - 300 / / idhara usake cale jAnepara nAgadattane vaha rassI khIMca lI aura 'isa kanyAke sAtha mujhe bahuta-sA acchA dhana mila gayA hai, vaha mere marane taka bhogane kAma vegA, maiM to kRtArtha ho cukA, prItiGkarakumAra jaisA taisA rahe' aisA vicAra kara aura chidra pAkara nAgadatta anya vaizyoMke sAtha calA gayA / / 301-302 / / kanyAne nAgadattakA abhiprAya jAnakara mauna dhAraNa kara liyA aura aisI pratijJA kara lI ki maiM isa jahAjapara prItiGkarake sivAya anya kisIse bAtacIta nahIM karU~gI ||303 || nAgadattane bhI logoM para aisA prakaTa kara diyA ki yaha kanyA gU~gA / hai aura use apanI aMgulIke izArese bar3e premake sAtha dravyakI rakSA karanemeM niyukta kiyA // 304 // anukramase nAgadatta apane nagara meM pahu~ca gayA / pahu~canepara seThane usase pUchA ki usa samaya prItikara bhI to tumhAre sAtha bhUtilaka nagarako gayA thA vaha kyoM nahIM AyA ? isake uttarameM nAgada ne kahA ki maiM kucha nahIM jAnatA huuN| AbhUSaNa lekara prItikara kumAra samudrake taTapara yA parantu pApI nAgadatta use dhokhA dekara pahale hI calA gayA thA / jahAjako na dekhakara vaha udvigna hotA huA nagara kI ora lauTa gayA / / 305 - 307 / / cintAse bharA prItiGkara vahIM eka jinAlaya dekhakara usameM calA gyaa| puSpAdikase usane vahA~ vidhipUrvaka bhagavAnkI pUjA-vandanA kI / tadanantara nimna prakAra stuti karane lagA // 308 // "he jinendra ! jisa prakAra rAtrimeM khule netravAle manuSyakA saba andhakAra dIpakake dvArA naSTa ho jAtA hai usI prakAra Apake darzana mAtrase mere saba pApa naSTa ho gaye haiM // 306 // he jinendra ! Apa, zuddha jIva, karmoMse prasita saMsArI jIva aura jIvoMse bhinna acetana dravya, ina sabako jAnate haiM tathA kamase rahita haiM ataH ApakI upamA kisake sAtha dI jA sakatI hai ? // 310 // he bhagavan ! yadyapi Apa indriya-jJAnase rahita haiM to bhI indriya-jJAnase sahita sAMkhya Adi loka prasiddha darzanakAroMko Apane akele hI jIta liyA hai yaha AzcaryakI bAta hai / / 311 / / he deva ! Adi aura antase rahita yaha tInoM loka ajJAna rUpI andhakArase vyApta hokara so rahA 1 pramAdAt ka0, ga0, gha0, ma0 / 2 prasthitaH la0 / 3 tvaddRSTimAtreNa ma0, la0 /
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 mahApurANe uttarapurANam vastubodhe vineyasya jinendra bhavadAgamaH / nirmalaH zarmaMdo heturAloko vA sacakSuSaH // 313 // itthaM svakRtasaMstotraH zuddhazraddhAvabodhanaH / samyaksaMsArasadbhAvaM bhAvayankarmanirmitam // 314 // * abhiSecanazAlAyAM suptavAnkiJcidAkulaH / tadA nandamahAnandAvAgatau guhyakAmarau // 215 // vandituM mandira jainaM vIkSya taM karNapatrakam / tau tadIyaM samAdAya sadharmA 3 vAM kumArakaH // 316 // iti prApayataM devau dravyeNa mahatA saha / supratiSThaM puraM prItiGkaramenaM pramodinam // 317 // preSaNaM yuvayoretadasmAkamiti tadgatam / guroH sandezamAlokya smRtvA prAgbhavavRttakam // 318 // vArANasyAM pure pUrvaM dhanadevavaNikpateH / bhUtvAvAM jinadattAyAM zAntavo ramaNaH sutau // 319 // tatra zAstrANi sarvANi viditvA granthato'rthataH / corazAstra balAtpApau parArthaharaNe ratau // 320 // bhabhUvAsmadgurustasmAnnivArayitumakSamaH / sarvasaGgaparityAgamakarodatidustaram // 321 // ito dhAnyapurAbhyarNazikhibhUdharanAmani / bhUdhare munimAhAtmyAd duSTAH zArdUlakAdayaH // 322 // mRgAH kAMzcinna bAdhanta iti zrutvA janoditam " / kRtatadbhUdharAvAsI tatra bhUritapodhanam // 323 // dRSTvA sAgarasenAkhyaM tatsamIpe jinoditam / zrutvA dharmaM parityajya madhumAMsAdibhakSaNam // 324 // tasmingurau tataH supratiSThAkhyanagaraM gate / zArdUlopadravAnmRtvA devabhUyaM gatAvidam // 325 // sarvametadgurorArAvatAdityabhimatya tam / gatvA samprApya sampUjya kimAvAbhyAM nivezanam // 326 // kartavyamiti sampRSTo muninAtho'bravIdasau / ataH paraM dinaiH kaizcitkartavyaM yadbhaviSyati // 327 // hai usameM kevala Apa hI jaga rahe haiM aura samasta saMsArako dekha rahe haiM / / 312 / / he jinendra ! jisa prakAra catusahita manuSyako padArthakA jJAna honemeM prakAza kAraNa hai usI prakAra ziSyajanoMko vastutatvakA jJAna honemeM ApakA nirmala tathA sukhadAyI Agama hI kAraNa hai / / 313 / / isa prakAra zuddha jJAnako dhAraNa karanevAle prItiGkara kumArane apane dvArA banAyA huA stotra par3hA tathA karmake dvArA nirmita saMsArakI dazAkA acchI taraha vicAra kiyA || 314 / / tadanantara kucha vyAkula hotA huA vaha abhiSekazAlA (snAnagRha ) meM so gayA / usI samaya nanda aura mahAnanda nAmake do yakSa deva, jina-mandirakI vandanA karane ke lie Aye / / 315 / / unhoMne jina mandira ke darzanakara prItiGkarake kAnameM ba~dhA huA patra dekhA aura dekhate hI use le liyA / patra meM likhA thA ki 'yaha prItiGkarakumAra tumhArA sadharmA bhAI hai, isalie sadA prasanna rahanevAle isa kumArako tuma bahuta bhArI dravyake sAtha supratiSTha nagara meM pahu~cA do / tuma donoMke lie merA yahI kArya hai' isa prakAra una donoM devoMne usa patra se apane gurukA saMdeza tathA apane pUrvabhavakA saba samAcAra jAna liyA / / 316-318 // pahale banArasa nagara meM dhanadeva nAmakA eka vaizya rahatA thA hama donoM usakI jinadattA nAmakI bIse zAntava aura ramaNa nAmake do putra hue the / / 316 // vahA~ hamane grantha aura arthase saba zAstroMkA jJAna prApta kiyA parantu cora zAstrakA adhika abhyAsa honese hama donoM dUsarekA dhana-haraNa karane meM tatpara ho gaye || 320 // hamAre pitA bhI hama logoMko isa corIke kAryase rokane meM samartha nahIM ho sake isalie unhoMne atyanta kaThina samasta parigrahakA tyAga kara diyA arthAt munidIkSA dhAraNa kara lI / / 321 / / idhara dhAnyapura nagara ke samIpa zikhibhUdhara nAmaka parvata para munirAja ke mAhAtmyase vahA~para rahanevAle siMha, vyAghra Adi duSTa jIva bhI kisIko bAdhA nahIM pahu~cAte haiM isa prakAra logoM kA kahanA sunakara hama donoMne usa parvatako sAgarasena nAmake atizaya tapasvI munirAja rahate the hama logoMne bhI jAkara unake darzana kiye, unake samIpa jainadharmakA upadeza sunA aura madhu, mAMsa AdikA tyAga kara diyA / / 322- 324 / / tadanantara ve munirAja supratiSTha nagara meM cale jAnepara siMhake upadravase marakara hama donoM isa deva paryAyako prApta hue haiM / / 325 / / 'yaha saba guru mahArAjase liye hue vrata ke prabhAva se hI huA hai' aisA jAnakara hama donoM unake samIpa gaye, unakI pUjA kI aura / 1-rAlokAcAsacakSuSaH la0 / 1 abhisiJcana-la0 / 3 yuvayoH / 4 jJAtvA la0 / 5 janoditAt la0 /
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM parva 551 bhavadbhyAmeva tadajJAtvA vidheyamiti sAdaram / sa epa tasya sandeza iti patraM pradazya tat // 328 // dravyeNa bahunA sAdhaM vimAnamadhiropya tam / supratiSThapurAbhyarNa giriM dharaNibhUSaNam // 329 // sadyaH prApayataH smaitau kiM na kuryAdayodayaH / tadAgamanamAkarNya bhUpatistasya bAndhavAH // 330 // nAgarAzca vibhUtyainaM sammadAtsamupAgatAH / tebhyaH protikaraM datvA svAvAsaM jagmatuH surau // 331 // puraM pravizya sadrasnaiH sa mahIzamapUjayat / so'pi sambhAvya taM sthAnamAnAdibhiratoSayat // 332 // athAnyezuH kumArasya jyAyasIM priyamitrikAm / mAtaraM svatanUjasya prApye pariNayotsave // 333 // mAtmavaSAmalaGkata ratnAbharaNasaMhatim / gRhItvA rathamAruhya mahAdarzanakarmaNe // 334 // yAntIM draSTuM samAyAtA rathyAyAM mUkikA svayam / vIkSya svabhUSAsandohaM spaSTamaGgalisajayA // 335 // madIyametadityuktvA janAn sA tAM rathasthitAm / rudhvA sthitavatI sApi prAhaiSA ahileti tAm // 336 // tajJAzca mantratantrAdividhibhiH suprayojitaiH / parIkSyeyaM na bhUtopasRSTeti vyaktamabravan // 337 // kumAro'pi tadAkarNya na bibhetu kumArikA / rAjAbhyAzaM samabhyetu tatrAhaM cAsmyupasthitaH // 33 // ityasyAH prAhiNotpatraM guDhaM tadvIkSya tathA / zraddhAyAhvAyitA rAjJaH samIpamagamanmudA // 339 // tadAbharaNavRttAntaparicchedAya bhuuptiH| dharmAdhyakSAnsamAhRya vicArAya nyayojayat // 340 // vasundharAzca tatraiva 'kRtvA samihitAM tadA / rAjA kumAramaprAkSIdvaitIdaM kiM bhavAniti // 341 // abhidhAya svavijJAtaM zeSaM vettIyameva tat / devatA nAhamityevaM so'pi bhUpamabodhayat // 342 // tadanantara donoMne pUchA ki hamAre lie kyA AjJA hai ? isake uttarameM munirAjane kahA thA ki kucha dinoMke bAda merA kArya hogA aura Apa donoM use acchI taraha jAnakara Adarase karanA / so munirAja kA vaha saMdeza yahI hai yaha kahakara vaha patra kholakara dikhAyA // 326-328 / / isake pazcAt una devoMne bahutase dhanake sAtha usa prItiGkarako vimAnameM baiThAyA aura supratiSThita nagarake samIpavartI dharaNibhUSaNa nAmake parvatapara use zIghra hI pahu~cA diyA so ThIka hI hai kyoMki puNyakA udaya kyA nahIM karatA hai ? prItiGkarakA AnA sunakara rAjA, usake bhAI-bandhu aura nagarake loga bar3e harSase apanI-apanI vibhUtike sAtha usake samIpa aaye| una devoMne vaha prItiGkara kumAra una sabake lie sauMpA aura usake bAda ve apane nivAsa sthAnapara cale gaye / / 324-331 / / prItiGkarane nagarameM praveza kara samIcIna ratnoMkI bheMTa dekara rAjAkI pUjA kI aura rAjAne bhI yogya sthAna tathA mAna Adi dekara use saMtuSTa kiyA / / 332 // athAnantara kisI dasare dina prItikara kamArakI baDI mA~ priyamitrA apane patrake vivAhotsavameM apanI putravadhUko alaMkRta karaneke lie ratnamaya AbhUSaNoMkA samUha lekara tathA 'rathapara savAra hokara sabako dikhalAneke lie jA rahI thii| use dekhaneke lie vaha gUMgI kanyA svayaM mArgameM AI aura apane AbhUSaNoMkA samUha dekhakara usane a~gulIke izArese sabako batalA diyA ki yaha AbhUSaNoMkA samUha merA hai| tadanantara vaha kanyA rathameM baiThI huI priyamitrAko rokakara khar3I ho gii| isake uttarameM rathapara baiThI huI priyamitrAne sabako samajhA diyA ki yaha kanyA pagalI hai // 333-336 // taba mantra-tantrAdike jAnanevAle logoMne vidhipUrvaka mantra-tantrAdikA prayoga kiyA aura parIkSA kara spaSTa batalA diyA ki na yaha pAgala hai aura na ise bhUta lagA hai / / 337 // yaha sunakara prItikara kumArane usa kanyAke pAsa gupta rUpase isa bAzayakA eka patra bhejA ki he kumAri ! tU bilakula bhaya mata kara, rAjAke pAsa prA. maiM bhI vahA~ upasthita rhuuNgaa| patra dekhakara tathA vizvAsa kara vaha kanyA bar3e harSase rAjAke samIpa gaI / rAjAne bhI usake AbhUSaNoMkA vRttAnta jAnaneke lie dharmAdhikAriyoMko bulAkara niyukta kiyA // 338-340 / / rAjAne vasundharA kanyAko samIpa hI bAr3ameM biThalAkara kumAra prautiGkarase pUchA ki kyA Apa isakA kucha hAla jAnate haiM ? / / 341 / / isake uttarameM kumArane apanA jAnA huaA hAla kaha diyA aura phira rAjAse samajhAkara kaha diyA ki bAkIkA hAla meM nahIM jAnata 1 zAtvA sanihitoM tadA l|
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam gandhAdibhiH samabhyayaM sAM paTAntaritAM nRpaH / deva te brUhi yadddaSTaM tarAthetyamuyuktavAn // 343 // sA nAgadacaduzceSTAM mahInAthamabU budhat / zrutvA tatsuvicAryAsmai kupityAnena pApinA // 344 // kRtaH putravadhaH svAmivadhazceti mahIpatiH / sarvasvaharaNaM kRtvA nigRhItuM tamudyataH // 345 // pratiSiddhaH kumAreNa naitadyuktaM taveti saH / saujanyatastadA tuSTvA kumArAya nijAtmajAm // 346 // pRthivIsundarIM nAmnA kanyakAJca vasundharAm / dvAtriMzadvaizyaputrIzca kalyANavidhinA dadau // 347 // saha pUrvadhanasthAnamardha rAjyaJca mAvate / purA vihitapuNyAnAM svayamAyAnti sampadaH // 348 // prItaH prItikarastatra kAma bhogAnsamIpsitAn / svecchayA vardhamAnecchazvirAyAnubabhUva saH // 349 // munau sAgarasenAkhye sannyasyAnyecarIyuSi / lokAntaraM tadAgatya cAraNau samupasthitau // 350 // Rjuzca vipulAkhyazca matyantau matibhUSaNau / ramye manoharodyAne gatvA stutvA vaNigvaraH // 351 // dharma samanvayuktaitAvityAharjumatistayoH ' / dharmo'pi dvividho jJeyaH sa gRhAgRhabhedataH // 352 // ekAdazavidhastatra dharmo gRhanivAsinAm / zraddhA na vratabhedAdiH zeSo dazavidhaH smRtaH // 353 // kSAntyAdiH karmavidhvaMsI tacchrutvA tadanantaram / svapUrvabhavasambandhaM papracchevaJca so'bravIt // 354 // zRNu sAgarasenAkhyamunimAn2apayoginam / pure'sminneva bhUpAlapramukhA vandituM gatAH // 355 // nAnAvidhAnAdravyaiH sampUjya puramAgatAH / zaGkhatUryAdinirghAtaM zrutvaikamiha jambukam // 356 // kazcillokAntaraM yAtaH pure'dhaitaM jano bahiH / kSiptvA yAtu tato bhakSayiSyAmItyAgataM muniH // 357 // yaha devI hI jAnatI hai / / 342 // rAjAne kapar3e kI Ar3a meM baiThI huI usa devIkI gandha Adise pUjA kara pUchA ki he devi! tUne jo dekhA ho vaha jyoMkA tyoM kaha || 343 / / isake uttarameM usa devIne rAjAko nAgadattakI saba duSTa ceSTAe~ batalA diiN| unheM sunakara tathA unapara acchI taraha vicAra kara rAjA nAgadatta se bahuta hI kupita huA / usane kahA ki isa pApIne putravadha kiyA hai aura svAmidroha bhI kiyA hai / yaha kahakara usane usakA saba dhana luTavA liyA aura usakA nigraha karanekA bhI udyama kiyA parantu kumAra prItiGkarane yaha kahakara manA kara diyA ki Apake lie yaha kArya karanA yogya nahIM hai / usa samaya kumArakI sujanatAse rAjA bahuta hI saMtuSTa huA aura usane apanI pRthivIsundarI nAmakI kanyA, vaha vasundharA nAmakI kanyA tathA vaizyoMkI anya battIsa kanyAe~ vidhipUrvaka usake lie vyAha dIM / / 344-347 / / isake sivAya pahalekA dhana, sthAna tathA apanA AdhA rAjya bhI de diyA so ThIka hI hai kyoMki jinhoMne pUrvabhava meM puNya kiyA hai aise manuSyoMko sampadAe~ svayaM prApta ho jAtI haiM // 348 // isa prakAra jo atizaya prasanna hai tathA jisakI icchAe~ nirantara bar3ha rahI haiM aise prItiGkara kumArane vahA~ apanI icchAnusAra cirakAla taka manacAhe kAmabhogoMkA upabhoga kiyA / / 346 // 552 tadanantara kisI eka dina munirAja sAgarasena, Ayuke antameM saMnyAsa dhAraNa kara svarga cale gaye / usI samaya vahA~ buddhi-rUpI AbhUSaNoMse sahita Rjumati aura vipulamati nAmake do cAraNa RddhidhArI munirAja manohara nAmaka udyAnameM Aye / prItiGkara seThane jAkara unakI stuti kI aura dharmakA svarUpa pUchA / una donoM muniyoMmeM jo Rjumati nAmake munirAja the ve kahane lage ki gRhastha aura munike bheda se dharma do prakArakA jAnanA caahie| gRhasthoMkA dharma darzana-pratimA, vratapratimA Adike bhedase gyAraha prakArakA hai aura karmoMkA kSaya karanevAlA muniyoMkA dharma kSamA Adike bhedase daza prakArakA hai / dharmakA svarUpa sunaneke bAda prItikarane munirAja se apane pUrvabhavoM kA sambandha puuchaa| isake uttara meM munirAja isa prakAra kahane lage ki suno, maiM kahatA hUM - kisI samaya isa nagara ke bAhara sAgarasena munirAjane AtApana yoga dhAraNa kiyA thA isalie unakI vandanAke lie rAjA Adi bahuta se loga gaye the, ve nAnA prakArakI pUjA kI sAmagrIse unakI pUjA kara zaGkha turahI Adi bAjoM ke sAtha nagarameM Aye the / una bAjakA zabda sunakara eka zRgAlane vicAra kiyA 1 - svayA 0 ( 1 ) / 2 nirdhvAnaM kha0 / 3 mUrdhni kha0 /
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitama parva 553 bhavyo'yaM bratamAdAya muktimAzu gamiSyati / iti matvA tamAsanamasAvevamabhASata // 15 // prAgjanmakRtapApasya phalenAbhUH gAlakaH / idAnI kudhIH sAdhusamAyoge'pi manyase // 359 // duSkarma viramaitasmAddurantaduritAvahAt / gRhANa vratamabhyehi pariNAmazubhAvaham // 10 // iti tadvacanAdeSa munirmanmanasi sthitam / jJAtavAniti sanAtasammada sa gAlakam // 17 // munimtadiGgitAbhijJaH punarevaM samabravIt / svamanyasya na zaknoSi vratasyAmiSalAlasaH // 119 // gRhANedaM prataM zreSThaM rAtribhojanavarjanam / paralokasya pAtheyamiti dhayaM munevacaH // 11 // zrutvA bhaktyA parItyainaM praNamya kRtsmmdH| gRhItvA taddhata madyamAMsAdIni ca so'syajat // 6 // tadA prabhRti zAlyAdi vizuddhAzanamAharan / atikRcchU tapaH kurvan kazcitkAlamajIgamat // 15 // zuSkAhAramathAnyedya kvA tRSNAtibAdhitaH / akAstamayavelAyaryA payaHpAnAbhilASayA // 366 // kUpa sopAnamArgeNa pravizyAntaH kimapyasau / tatrAlokamanAlokya dinezo'stamupAgataH // 367 // iti nirgasya dRSTvAmAM punaH pAtuM praviSTavAn / gomAyurevaM dviSirvA kurvastatra gamAgamau // 368 // dinezamastamAnIya soDhatRSNAparISahaH / vizuddhapariNAmena mRtimisvA havaH // 19 // evaM kuberadarAsya bhUsvA prItikaraH sutaH / vratena dhanamitrAyAmIragaizvaryamAptavAn // 370 // iti tadvacanAjjAtasaMvegastaM yatIzvaram / zaMsan pratasya mAhAtmyamabhivandha yayau gRham // 37 // nirdhataH saMsRtau dIrghamaznan duHkhAnyanAratam / apAraM khedamAyAti durbhikSe duviMdho yathA // 32 // ki 'Aja koI nagarameM mara gayA hai isalie loga use bAhara chor3akara Aye haiM, maiM jAkara use khAU~gA' aisA vicAra kara vaha zRgAla munirAjake samIpa paayaa| use dekhakara munirAja samajha gaye ki yaha bhavya hai aura vrata lekara zIghra hI mokSa prApta kregaa| aisA vicAra kara munirAja usa nikaTabhavyase isa prakAra kahane lage ki pUrva janmameM jo tUne pApa kiye the unake phalase aba zRgAla huA hai aura aba phira durbuddhi hokara muniyoMkA samAgama milane para bhI usI duSkarmakA vicAra kara rahA hai| he bhavya ! tU duHkhadAyI pApako denevAle isa kukarma se virata hovrata grahaNa kara aura zubha pariNAma dhAraNa kara // 350-360 // munirAjake yaha vacana sunakara zRgAlako isa bAtakA bahuta harSa huA ki yaha munirAja mere manameM sthita bAtako jAnate haiM / zRgAlakI ceSTAko jAnanevAle munirAjane usa zRgAlase phira kahA ki tU mAMsakA lobhI honese anya vrata grahaNa karanemeM samartha nahIM hai ataH rAtribhojana tyAga nAmakA zreSTha vrata dhAraNa kara le| munirAjake vacana kyA the mAno paralokake lie sambala (pAtheya) hI the| munirAjake dharmapUrNa vacana sunakara vaha zRgAla bahuta hI prasanna huA usane bhaktipUrvaka unakI pradakSiNA dI, unheM namaskAra kiyA aura rAtribhojana tyAgakA vrata lekara madya-mAMsa AdikA bhI tyAga kara diyA / / 361-364 / / usa samayase vaha zRgAla cAvala AdikA vizuddha AhAra lene lgaa| isa taraha kaThina tapazcaraNa karate hue usane kitanA hI kAla vyatIta kiyA // 365 // kisI eka dina usa zRgAlane sUkhA AhAra kiyA jisase pyAsase pIr3ita hokara vaha sUryAstake samaya pAnI pInekI glAse sIr3hiyoMke mArga-dvArA kisI kue~ ke bhItara gyaa| kue~ke bhItara prakAza na dekhakara usane samajhA ki sUrya asta ho gayA hai isalie pAnI binA piye hI bAhara nikala aayaa| bAhara Anepara prakAza dikhA isalie pAnI pIneke lie phirase kue~ke bhItara gyaa| isa taraha yaha zRgAla do tIna bAra kue~ke bhItara gayA aura bAhara aayaa| itanemeM sacamuca hI sUrya asta ho gyaa| nidAna, usa zRgAlane apane vratameM dRr3ha rahakara tRSA-pariSaha sahana kiyA aura vizuddha pariNAmoMse marakara kuvaradatta seThakI dhanamitrA strIse prItiMkara nAmakA putra huaa| vratake prabhAvase hI usane aisA aizvarya prApta kiyA hai| isa prakAra munirAja pacana sunakara prItikara saMsArale bhayabhIta ho uThA, usane vratake mAhAtmyakI bahuta bhArI prazaMsA kI tathA munirAjako namaskAra kara vaha apane ghara lauTa AyA // 366-371 // prAcArya kahate haiM ki jisa prakAra duAbhakSa par3ane para daridra manuSya bahuta hI dukhI hotA hai usI prakAra isa saMsArameM vratarahita manuSya dIrghakAla taka duHkha bhogatA hubhA nirantara apAra khedako prApta hotA
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam matArapratyayamAyAti mitaH zakayate janaH / pratI saphalavRkSo vA nirdhato bandhyavRkSavat // 17 // abhISTaphalamApnoti vratavAnparajanmani / na vratAdaparo bandhu batAdaparo ripuH // 34 // sarveSAgamasino prAyA nirdhasasya na kenacit / ugrAmirdevatAbhizca pratavAcAbhibhUyate // 105 // jaramto'pi mamanyeva vratavanta 'vayonavam / vayovRddho pratAddhInastRNavadgaNyate janaiH // 375 // pravRtyAdIyate pApaM nivRtyA tasya saDajhayaH / brata nivRtimevAhustadgRhAsyurAmo bratam // 17 // pratema jAyate sampamAprata sampade bhavet / tasmAtsampadamAkAMkSati:kAMkSaH suvrato bhavet // 34 // svargApavargayoboMja jantoH svalpamapitam / tatra prItikaro vAthyo vyakta iSTAntakAkSiNAm // 3.9 // pUrvopAsanatasyeSTaM phalamatrAnubhUyate / kacikadAciskizciski jAyate kAraNAdvinA // 18 // kAragAdicchatA kArya kAryayoH sukhaduHkhayoH / dharmapApe viparyaste tadA vAnyarAdIkSyatAm // 18 // dharmapApa 'vimucyAnyadvitayaM kAraNa vadan / ko vidhIyasanI nocemiNo nAstiko'thavA // 18 // dhImAnudIkSate upazyan janmano'sya hitaahite| bhAvinaste prapazyantaH syunaM dhImarAmAH katham // 28 // iti maravA jinaproktaM prasamAdAya zudhIH / svargApavargasaukhyAya yatetAviSkRtodyamaH // 385 // atha priyakarAkhyAya sAbhiSeka svasampadam / basundharAtuje prItiro'darA viraktadhIH // 385 // esya rAjagRhaM sAdhaM bhubhirbhuutybaandhvaiH| bhagavatpArthamAsAca saMyama prAptavAnayam // 186 // rahatA hai / / 372 / / vratake kAraNa isa jIvakA saba vizvAsa karate haiM aura vratarahita manuSyase saba loga sadA zaGkita rahate haiN| vratI phalasahita vRkSake samAna haiM aura avratI phalarahita vandhya vRkSake samAna hai / / 373 / / vratI manuSya para-janmameM iSTa phalako prApta hotA hai isalie kahanA par3atA hai ki isa jIvakA vratase bar3hakara koI bhAI nahIM hai aura avratase bar3hakara koI zatru nahIM hai / / 374 / vratI manuSyake vacana sabhI svIkRta karate haiM parantu vratahIna manuSyakI bAta koI nahIM maantaa| bar3e-bar3e devatA bhI vratI manuSyakA tiraskAra nahIM kara pAte hai|| 375 / / vratI manuSya avasthAkA nayA ho to bhI vRddha jana use namaskAra karate haiM aura vRddhajana vratarahita ho to use loga tRNake samAna tuccha samajhate haiM / / 376 // pravRttise pApakA grahaNa hotA hai aura nivRttile usakA kSaya hotA hai / yathArthameM nivRttiko hI vrata kahate haiM isalie uttama manuSya vratako avazya hI grahaNa karate 377 / / vratapta sampattikI prApti hotI hai aura avratase kabhI saMpatti nahIM milatI isalie sampattikI icchA rakhanevAle puruSako niSkAma hokara uttama vratI honA cAhiye // 378 / / isa jIvake lie choTA-sA vrata bhI svarga aura mokSakA kAraNa hotA hai isa viSayameM jo dRSTAnta cAhate haiM unheM prItiMkarakA dRSTAnta acchI taraha diyA jA sakatA hai / / 376 / / jinhoMne pUrvabhavameM acchI taraha pAlana kiyA hai ve isa bhavameM icchAnusAra phala bhogate hai so ThIka hI hai kyoMki binA kAraNake kyA kabhI koI kArya hotA haiM ? // 380 // jo kAraNase kAryakI utpatti mAnatA hai use sukha-duHkha rUpI kAryakA kAraNa dharma aura pApa hI mAnanA cAhiye arthAt dharma se sukha aura pApase duHkha hotA hai aisA mAnanA cAhiye / jo isapte viparIta mAnate haiM unheM viparIta phalakI hI prApti hotI dekhI jAtI hai / / 381 // yadi vaha mUrkha, vyasanI, nideya, athavA nAstika nahIM hai to dharma aura pApako chor3akara sukha aura duHkhakA kAraNa kucha dUsarA hI hai aisA kauna kahegA ? // 382 // jo kevala isI janmake hita ahitako dekhatA hai vaha bhI buddhimAn kahalAtA hai phira jo AgAmI janmake bhI hitaahitakA vicAra rakhate haiM ve atyanta buddhimAna kyoM nahIM kahalAveM? arthAt avazya hI khlaaveN||38|| aisA mAnakara zuddha buddhike dhAraka puruSako cAhiye ki vaha jinendradevake dvArA kahA huA vrata lekara udyama prakaTa karatA huA svarga aura mokSake sukha prApta karaneke lie prayana kre||384|| tadanantaravirakta buddhiko dhAraNa karanevAle prItikarane apanI strI vasundharAke putra priyaGkarake lie abhiSekapUrvaka apanI saba sampadAe~ samarpita kara dI aura aneka sevaka tathA bhAI-bandhuoMke sAtha rAjagRha nagarameM bhagavAn 1vayasA navo dhayonavastam nvyauvnsmpnnm| 'sayauvanama' iti svacit , navayauvanama (1)2 vimucyan ye s0|3 pshyl0|
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 SaTsaptatitamaM parva nizcayavyavahArAsmasAranirvANasAdhanam / trirUpamokSasanmArgabhAvanaM tadvalodayAt // 387 // nihatya ghAtikarmANi prApyAnantacatuSTayam / aghAtIni ca vidhvasya pAramAtmyaM prayAsyati // 388 // iti zrImadgaNAdhIzanidezAnmagadhezvaraH / prItavAnabhivandyAyAnmanvAnaH svakRtArthatAm // 389 // athAnyadA mahArAjaH zreNikaH kSAyikI dRzam / dadhanatvA gaNAdhIza kuDamalIkRtahastakaH // 390 // zeSAvasarpiNIkAlasthiti niravazeSataH / AgAmyulsapiNIkAlasthitimapyanuyuktavAn // 39 // gaNI nijadvijAbhISuprasaraiH prINayan sabhAm / girA gambhIrayA vyaktamuktavAniti sa kramAt // 39 // caturthakAlaparyante sthite saMvatsaratraye / sASTamAse sapane syAtsiddhaH siddhArthanandanaH // 393 // duSamAyAH sthitivrssshsraannyekviNshtiH| zatavarSAyuSastasminranukRSTena matA narAH // 39 // sahArasnipramANAGgA rUkSacchAyA virUpakAH / trikAlAhAraniratAH suratAsakamAnasAH // 395 // pare'pi doSAH prAyeNa teSAM syuH kaaldosstH| yato'syAM pApakarmANo janiSyante sahasrazaH // 316 // yathokabhUbhujAbhAvAjjAte varNAdisaGkare / duSamAyAM sahasrAbdavyatIto dharmahAnitaH // 397 // pure pATaliputrAkhye zizupAlamahIpateH / pApI tanUjaH pRthivIsundayA~ durjanAdimaH // 358 // caturmukhAiyaH kalkirAjo vejitabhUtalaH / utpatsyate mAghasaMvatsarayogasamAgame // 399 // samAnAM saptatistasya paramAyuH prakIrtitam / catvAriMzasamA rAjyasthitizcAkramakAriNaH // 4.0 // paNNavasyuktapApaNDivargasyAjJAvidhAyinaH / nijabhRtyatvamApAca mahIM kRtvA sa bhokSyati // 40 // athAnyecaH svmithyaatvpaakaavisskRtcetsaa| pASANDaSu kimasmAkaM sansyatrAjJAparAGmukhAH // 702 // mahAvIra svAmIke pAsa Akara saMyama dhAraNa kiyA hai|385-386|| nizcaya aura vyavahAra rUpa mokSakA sAdhana, samyagdarzana-jJAna-cAritra rUpa mokSamArgakI bhAvanA hI hai| soisake balase ye prItikara munirAja ghAtiyA koko naSTa kara anantacatuSTaya prApta kareMge aura phira aghAtiyA karmoM ko naSTa kara paramAtmapada prApta kareMge // 387-388 / / isa prakAra zrImAn gaNadharadevakI kahI kathAse rAjA zreNika bahuta hI prasanna huA tathA unheM namaskAra kara apane Apako kRtArtha mAnatA huA nagarameM calA gayA / / 386 athAnantara kisI dUsare dina kSAyika samyagdarzanako dhAraNa karanevAle rAjA zreNikane hAtha jor3akara gaNadharadevako namaskAra kiyA tathA unase bAkI bacI huI apasarpiNI kAlakI sthiti aura AnevAle utsapiNI kAlakI samasta sthiti puuchii|| 360-361|| taba gaNadhara bhagavAn apane dA~toMkI kiraNoMke prasArase sabhAko saMtuSTa karate hue gambhIra-vANI dvArA isa prakAra anukramase spaSTa kahane lage // 362 // unhoMne kahA ki jaba caturtha kAlake antake tIna varSa sAr3he ATha mAha bAkI raha jAveMge taba bhagavAna mahAvIra svAmI siddha hoMge / / 363 // duHSamA nAmaka pazcama kAlakI sthiti ikkIsa hajAra sAgara varSakI hai| usa kAlameM manuSya utkRSTa rUpase sau varSakI Ayuke dhAraka hoMge // 364 // unakA zarIra adhikase adhika sAta hAtha U~cA hogA, unakI kAnti rUkSa ho jAyagI, rUpa bhaddA hogA, ve tInoM samaya bhojanameM lIna raheMge aura unake mana kAma-sevanameM Asakta raheMge / / 365 // kAladoSake anusAra unameM prAyaH aura bhI aneka doSa tpanna hoMge kyoMki pApa karanevAle hajAroM manuSya hI usa samaya utpanna hoMge // 366 / / zAstrokta lakSaNavAle rAjAoMkA abhAva honese loga varNasaMkara ho jaayeNge| usa duHSamA kAlake eka hajAra varSa bIta jAnepara dharmakI hAni honese pATaliputra nAmaka nagarameM rAjA zizupAlakI rAnI pRthivIsundarIke caturmukha nAmakA eka aisA pApI putra hogA jo ki durjanoMmeM prathama saMkhyAkA hogA, pRthivIko kampAyamAna karegA aura kalki rAjAke nAmase prasiddha hogaa| yaha kalki maghA nAmake saMvatsarameM hogA // 367-366 // AkramaNa karanevAle usa kalkikI utkRSTa Ayu sattara varSakI hogI aura usakA rAjyakAla cAlIsa varSa taka rahegA / / 400 // pASaNDI sAdhuoMke jo chiyAnave varga haiM una sabako vaha AjJAkArI banAkara apanA sevaka banA legA aura isa taraha samasta pRthivIkA upabhoga karegA // 401 / / tadanantara mithyAtvake udayase jisakA citta bhara rahA hai aisA pApI kalki apane mantriyoMse pUchegA ki kaho ina pASaNDI sAdhuoMmeM aba bhI kyA koI aise haiM jo hamArI
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam kathyatAmiti pApena praSTavyAstena mantriNaH / nirvranthAH santi deveti te vadiSyanti so'pi tAn // 403 // AcAraH kIdRzasteSAmiti prakSyati bhUpatiH / nijapANipuTAmazrA dhanahInA gataspRhAH // 404 // ahiMsAmratarakSArthaM tyaktacelAdisaMvarAH / sAdhanaM tapaso matvA dehasthityarthamAhRtim // 405 // 'ekadvayupoSitaprAnte bhikSAkAle'GgadarzanAt / nirvAcanAtsvazAstroktAM grahItumabhilASiNaH // 406 // Atmano ghAtake zrAyake ca te samadarzinaH / kSutpipAsAdivAdhAyAH sahAH satyapi kAraNe // 407 / / parapASaNDivanAnyairadarAmabhilASukAH / 2 sarpA vA vihitAvAsA jJAnadhyAnaparAyaNAH // 408 // anusaJcAradezeSu saMvasanti mRgaiH samam / iti vakSyanti dRSTaM svaiviMziSTAste'sya mantriNaH // 409 // zrutvA tatsahituM nAhaM zaknogyakramavartanam / teSAM pANipuDhe prAcyaH piNDaH zulko vidhIyatAm // 410 // iti rAjopadezena yAciSyante niyoginaH / agrapiNDamabhuJjAnAH sthAsyanti munayo'pi te // 411 // taddRSTvA darpiNo nagnA nAjJAM rAjJaH pratIpsavaH / kiM jAtamiti te gatvA jJApayiSyanti taM nRpam 412 sopi pApaH svayaM krodhAdaruNIbhUtavIkSaNaH / udyamI piNDamAhatu prasphuradazanacchadaH // 413 // soDhuM tadakSamaH kazcidasuraH zuddhahaktadA / haniSyati tamanyAyaM zaktaH san sahate na hi // 414 // sospi raprabhAM gatvA sAgaropamajIvitaH / ciraM caturmukho duHkhaM lobhAdanubhaviSyati // 415 // dharmanirmUlavidhvaMsaM sahante na prabhAvukAH / nAsti sAvadyalezena vinA dharmaprabhAvanA // 416 // 556 AjJA se parAGmukha rahate hoM ? isake uttarameM mantrI kaheMge ki he deva ! nirmantha sAdhu aba bhI ApakI AjJAse bahirbhUta haiM / 402-403 / / yaha sunakara rAjA phira pUchegA ki unakA AcAra kaisA hai ? isake uttara meM mantrI loga kaheMge ki apanA hastapuTa hI unakA bartana hai arthAt ve hAthameM hI bhojana karate haiM, dhanarahita hote haiM, icchArahita hote haiM, ahiMsA vratakI rakSA ke lie vastrAdikA AvaraNa chor3akara digambara rahate haiM, tapakA sAdhana mAnakara zarIrakI sthiti ke lie eka do upavAsake bAda bhikSAke samaya kevala zarIra dikhalAkara yAcanAke binA hI apane zAstroMmeM kahI huI vidhike anusAra AhAra grahaNa karanekI icchA karate haiM, ve loga apanA ghAta karanevAle athavA rakSA karanevAle para samAna dRSTi rakhate haiM, kSudhA tRSA AdikI bAdhAko sahana karate haiM, kAraNa rahate hue bhI ve anya sAdhunoM ke samAna dUsareke dvArA nahIM dI huI vastukI kabhI abhilASA nahIM rakhate haiM, ve sarpake samAna kabhI apane rahanekA sthAna banAkara nahIM rakhate haiM, jJAna-dhyAnameM tatpara rahate haiM aura jahA~ manuSyoM kA saMcAra nahIM aise sthAnoM meM hariNoMke sAtha rahate haiM / isa prakAra usa rAjAke viziSTa mantrI apane dvArA dekhA huA hAla kaheMge // 404-406 // yaha sunakara rAjA kahegA ki maiM inakI akrama pravRttiko sahana karaneke lie samartha nahIM hUM, isalie inake hAthameM jo pahalA bhojanakA grAsa diyA jAya vahI kara rUpameM inase vasUla kiyA jAve / / 490 / / isa taraha rAjAke kahane se adhikArI loga muniyoMse prathama prAsa mA~geMge aura muni bhojana kiye binA hI cupa cApa khar3e rheNge| yaha dekha ahaMkArase bhare hue karmacArI rAjAse jAkara kaheMge ki mAlUma nahIM kyA ho gayA hai ? digambara sAdhu rAjAkI AjJA mAnaneko taiyAra nahIM haiM // / 411 - 412 / / karmacAriyoMkI bAta sunakara krodha se rAjAke netra lAla ho jAveMge aura oMTha phar3akane lagegA / tadanantara vaha svayaM hI prAsa chInanekA udyama karegA / / 413 / / usa samaya zuddha samyagdarzanakA dhAraka koI asura yaha sahana nahIM kara sakegA isalie rAjAko mAra degA so ThIka hI hai kyoMki zaktizAlI puruSa anyAyako sahana nahIM karatA hai / / 414 / / yaha caturmukha rAjA marakara ratnaprabhA nAmaka pahalI pRthivImeM jAvegA, vahA~ eka sAgara pramANa usakI Ayu hogI aura lobha kaSAyake kAraNa cirakAla taka duHkha bhogegA / / 415 / / prabhAvazAlI manuSya dharmakA nirmUla nAza kabhI nahIM sahana kara sakate aura kucha sAvadya ( hiMsApUrNa ) kAryake binA dharma prabhAvanA ho nahIM sakatI isalie samyagdRSTi asura anyAyI 1 ekAdyupo - iti kacit / 2 sarpo vA la0 / saya vA ka0, kha0, ga0, gha0, ma0 /
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitama parva dharmo mAtA pitA dharmo dharmakhAtAbhivardhakaH / dhartA bhavabhRtAM dharmo nirmale nizcale pade // 417 // dharmadhvaMse satAM dhvaMsastasmAdharmadraho'dhamAn / nivArayanti ye santo rakSitaM taiH satAM jagat // 18 // nimittairaSTadhAproktaistapobhirjanarajanaiH / dharmopadezanairanyavAdidAtizAtanaiH // 419 // nRpacetoharaiH zravyaiH kAvyaiH shbdaarthsundraiH| sadbhiH zauryeNa vA kArya zAsanasya prakAzanam // 42 // cintAmaNisamAH kecitprArthitArthapradAyinaH / durlabhA dhImatAM pUjyA dhanyA dharmaprakAzakAH // 421 // ruciH pravartate yasya jainazAsanabhAsane / haste tasya sthitA muktiriti sUtre nigadyate // 122 // sa zAbdaH sa hi tarkajJaH sa saiddhAntaH sa satapAH / yaH zAsanasamudAsIna cetki tairanarthakaiH // 423 // bhAsvateva jagayena bhAsate jainazAsanam / tasya pAdAmbujadvandvaM 'dhriyate mUgni dhArmikaH // 424 // udanvAniva ratnasya malayazcandanasya vA / dharmasya prabhavaH zrImAn pumAn shaasnbhaasnH|| 425 // kaNTakAniva rAjyasya netA dharmasya kaNTakAn / sadoddharatisodyogo yaH sa lakSmIdharo bhavet // 426 // pramadaprasavAkIrNe manorale mahAnaTaH / naTatAjainasaddharmabhAsanAbhinayo mama // 427 // tanUjaH kalkirAjasya buddhimAnajitaJjayaH / pallyA vAlanayA sAdhaM yAtyenaM zaraNaM suram // 428 // samyagdarzanaramaJca mahAgha svIkariSyati / jinendradharmamAhAtmyaM dRSTrA suravinirmitam // 429 // tadA prabhRti durdarpastyAjyaH paassnnddipaapibhiH| kaJcitkAlaM jinendroktadharmo vatiSyatetarAm // 30 // caturmukha rAnAko mArakara dharmakI prabhAvanA karegA / / 416 / / isa saMsArameM dharma hI prANiyokI mAtA hai, dharma hI pitA hai, dharma hI rakSaka hai, dharma hI bar3hAnevAlA hai, aura dharma hI unheM nirmala tathA nizcala mokSa padameM dhAraNa karanevAlA hai // 417 // dharmakA nAza honese sajanoMkA nAza hotA hai isalie jo sajjana puruSa haiM ve dharmakA droha karanevAle nIca puruSoMkA nivAraNa karate hI haiM aura aise hI satpuruSoM se sajjana-jagatkI rakSA hotI hai // 418 // ATha prakArake nimittajJAna, tapazcaraNa karanA, manuSyoMke manako prasanna karanevAle dharmopadeza denA, anyavAdiyoMke abhimAnako cUra karanA, rAjAoMke cittako haraNa karanevAle manohara tathA zabda aura arthase sundara kAvya banAnA, tathA zUravIratA dikhAnAina saba kAryoMke dvArA sajjana puruSoMko jina-zAsanakI prabhAvanA karanI cAhiye // 416-420 / / cintAmaNi ratnake samAna abhilaSita padArthoMko dekara dharmakI prabhAvanA karanevAle, buddhimAnoMke dvArA pUjya dhanya puruSa isa saMsArameM durlabha haiM // 421 // jaina-zAsanakI prabhAvanA karanemeM jisakI ruci pravartamAna hai mAno mukti usake hAthameM hI sthita hai aisA jinAgamameM kahA jAtA hai| 422 / / jo jina-zAsanakI prabhAvanA karanevAlA hai vahI vaiyAkAraNa hai, vahI naiyAyika hai, vahI siddhAntakA jJAtA hai aura vahI uttama tapasvI hai| yadi vaha jina-zAsanakI prabhAvanA nahIM karatA hai to ina vyarthakI upAdhiyoMse kyA lAbha hai ? // 423 // jisa prakAra sUryake dvArA jagat prakAzamAna ho uThatA hai usI prakAra jisake dvArA jaina zAsana prakAzamAna ho uThatA hai usake donoM caraNakamaloMko dharmAtmA apane mastaka para dhAraNa karate haiM / / 424 // jisa prakAra samudra ratnoMkI utpattikA kAraNa hai aura malayagiri candanakI utpattikA sthAna hai usI prakAra jina-zAsanakI prabhAvanA karanevAlA zrImAn puruSa dharmakI utpattikA kAraNa hai // 425 // jisa prakAra rAjA rAjyake kaMTakoMko ukhAr3a pheMkatA hai usI prakAra jo sadA dharmake kaMTakoMko ukhAr3a pheMkatA hai aura sadA aisA hI udyoga karatA hai vaha lakSmIkA dhAraka hotA hai // 426 / / AcArya guNabhadra kahate haiM ki harSa-rUpI phUloMse vyApta mere mana-rUpI raGgabhUbhimeM jinendra praNIta samIcIna dharmakI prabhAvanAkA abhinaya rUpI mahAnaTa sadA nRtya karatA rahe // 427 // ___ tadanantara usa kalkikA ajitaMjaya nAmakA buddhimAna putra, apanI bAlanA nAmakI pannIke sAtha usa devakI zaraNa legA tathA mahAmUlya samyagdarzana rUpIratna svIkRta karegA / devake dvArA kiyA dharmakA mAhAtmya dekhakara pApI pAkhaNDI loga usa samayase mithyA abhimAna chor3a deMge aura jinendradevake dvArA kahA huA dharma kucha kAla taka acchI taraha phirase pravartamAna hogA / / 428 1 dhriyantA mUrdhni dhArmikAH la / 2 celakayA iti kvacit / .
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam evaM pratisahasrAbda tatra viMzatikalkiSu / gateSu teSu pApiSThaH pazcimo jalamanthanaH // 431 // rAjJAM sa bhavitA nAmnA tadA muniMSu pshcimH| 'candAcAryasya ziSyaH syAnmunirvIrAGgajAhvayaH // 432 // sarvazrIrAyikAvarge pazcimaH zrAvakottamaH / agnilaH phalgusenAkhyA zrAvikA cApi sadbatA // 433 // ete sarve'pi sAketavAstavyA duSSamAntyajAH / satsu paJcamakAlasya tripu varSeSvathASTasu // 434 // mAseSvahaHsu mAsArdhamiteSu ca subhAvanAH / kArtikasyAdipakSAnte pUrvAhne svAtisaGgame // 435 // vIrAGgajo'gnilaH sarvazrIsyaktvA zrAvikApi sA / dehamAyuzca saddharmAd gamiSyantyAdimAM divam // 43 // madhyAhne bhUbhujo dhvaMsaH sAyAhne pAkabhojanam / SaTakarmakuladezArthahetudharmAzca mUlataH // 437 // sAdhaM svahetusamprAptau prApsyanti vilayaM dhvam / tato'tiduSamAdau syuviMzasyabdaparAyuSaH // 138 / naro'rdhAbhyadhikArasnitrayamAnazarIrakAH / satatAhAritaH pApA gatidvayasamAgatAH // 439 // punastadeva yAsyanti tiryanArakanAmakam / kArpAsavasanAbhAvAd gateSvandeSu keSucit // 440 // parNAdivasanAH kAlasyAnte namA yathepsitam / cariSyanti phalAdIni dInAH zAkhAmRgopamAH // 441 // ekaviMzatirabdAnAM shstraannylpvRssttyH| jaladAH kAladoSeNa kAlo hi duratikramaH // 442 // kramAdvIbalakAyAyurAdihAso bhaviSyati / prAnte SoDazavarSAyu vino hastadehakAH // 443 // asthirAyazubhAnyeva praphaliSyanti nAmasu / kRSNA rUkSatanucchAyA durbhagA dusvarAH khalAH // 44 // durIkSyA vikaTAkArA durbalA viraladvinAH / nimagnavakSogaNDAkSidezAzcipuTanAsikAH // 445 // 430 / / isa prakAra duSSamA nAmaka paJcama kAlameM eka eka hajAra vaSake bAda jaba kramazaH bIsa kalki ho cukeMge taba atyanta pApI jalamanthana nAmakA pichalA kalki hogaa| vaha rAjAoMmeM antima rAjA hogA arthAt usake bAda koI rAjA nahIM hogaa| usa samaya candrAcAryake ziSya vIrAGgaja nAmake muni sabase pichale muni hoMge, sarvazrI sabase pichalI AryikA hoMgI, agnila sabase pichalA zrAvaka hogA aura uttama vrata dhAraNa karanevAlI phalgusenA nAmakI sabase pichalI zrAvikA hogii|| 431433 // ve saba ayodhyAke rahanevAle hoMge, duSamA kAlake antima dharmAtmA hoMge aura pazcama kAlake jaba sAdeATha mAha bAkI raha jAyeMge taba kArtika mAsake kRSNapakSake antima dina prAtaHkAlake samaya svAtinakSatrakA udaya rahate hue vIrAGgaja muni, agnila zrAvaka, sarvazrI AryikA aura phalgusenA zrAvikA ye cAroM hI jIva, zarIra tathA Ayu chor3akara saddharmake prabhAvase prathama svargameM jaaveNge| madhyAhnake samaya rAjAkA nAza hogA, aura sAyaMkAlake samaya agnikA nAza hogaa| usI samaya SaTkarma, kula, deza aura arthake kAraNabhUta dharmakA samUla nAza ho jaavegaa| ye saba apane-apane kAraNa milane para eka sAtha vinAzako prApta hoNge| tadanantara atiduHSamA kAla aavegaa| usake prArambhameM manuSya bIsa vaSekI AyuvAle, sAr3hetIna hAtha U~ce zarIrake dhAraka, nirantara AhAra karanevAle pApI, naraka athavA tiryaJca ina do gatiyoMse AnevAle aura inhIM donoM gatiyoMmeM jAnevAle hoNge| kapAsa aura vastroMke abhAvase kucha varSoM taka to ve patte Adike vastra pahineMge parantu chaThaveM kAlake anna samayameM ve saba nagna rahane lageMge aura bandaroMke samAna dIna hokara phalAdikA bhakSaNa karane lageMge // 434-441 / / kAladoSake kAraNa meghoMne ikkIsa hajAra varSa taka thor3I thor3I varSA kI so ThIka hI hai kyoMki kAlakA koI ullaMghana nahIM kara sakatA // 442 // manuSyoMkI buddhi bala kAya aura zrAyu AdikA anukramase hrAsa hotA jaavegaa| isa kAlake antima samayameM manuSyoMkI Ayu solaha varSakI aura zarIrakI U~cAI eka hAthakI raha jaavegii||443 / / usa samaya nAmakarmakI meMse asthira Adi azubha prakRtiyA~ hI phala deNgii| usa samayake manuSya kAle raGgake hoMge, unake zarIrakI kAnti rUkhI hogI, ve durbhaga, duHsvara, khala, duHkhase dekhaneke yAgya, vikaTa AkAravAle, durbala tathA virala dA~toMvAle hoNge| unake vakSaHsthala, gAla aura netroMke sthAna, bhItarako pha~se hoMge, unakI nAka capaTI hogI, ve saba prakArakA sadAcAra chor3a deMge, bhUkha pyAsa Adise pIr3ita 1 indrAGgaNasya iti kvacit /
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitama parSa 556 syakkasarvasadAcArAH kSutpipAsAdivAdhitAH / sarogA niSpratIkArA duHkhAsvAdaikavedinaH // 446 // evaM gacchati kAle'sminnetasya prmaavdhau| nizzeSazoSametAmbu zarIramiva saMkSayam // 447 // 'atiraukSyA dharA tatra bhAvinI sphuTitA sphuTam / vinAzacintayevAMghripAzca pramlAnayaSTayaH // 448 // pralayaH prANinAmevaM prAyeNopajaniSyate / surasindhAzca sindhozca khecarAdrezca vedikAH / 459 / / zritvA nadIsamudbhUtamInamaNDUkakacchapAn / kRtvA karkaTakAdIMzca nijAhArAnmanuSyakAH // 450 // viSTA kSudrabilAdIni dvAsaptatikulodbhavAH / hInA dInA durAcArAstadA sthAsyanti kecana // 451 // sarasaM virasaM tIkSNaM rUkSamuSNaM viSaM viSam / 'kSAra meghAH kSariSyanti sapta saptadinAnyalam // 152 / / tato dharaNyA vaiSamyavigame sati srvtH| bhavecitrA samA bhUmiH samAsAtrAvasapiNI // 15 // ito'tiduSamotsapiNyAH pUrvoktapramANabhAk / vatiSyati prajAvRddhayai tataH kSIrapayodharAH // 45 // raheMge, nirantara rogI hoMge, rogakA kucha pratikAra bhI nahIM kara sakeMge aura kevala duHkhake svAdakA hI anubhava karanevAle hoMge // 444-446 // isa prakAra samaya bItane para jaba atiduHSamA kAlakA antima samaya AvegA taba samasta pAnI sUkha jAvegA, aura zarIrake samAna hI naSTa ho jAvegA // 447 // pRthivI atyanta rUkhI-rUkhI hokara jagaha-jagaha phaTa jAvegI, ina saba cIjoMke nAza ho jAnekI cintAse hI mAno saba vRkSa sUkhakara malinakAya ho jAveMge // 448 / / prAyaH isa taraha samasta prANiyoMkA pralaya ho jaavegaa| gaGgA sindhu nadI aura vijayAdha parvatakI vedikApara kucha thoDese manuSya vizrAma leMge aura vahA~ nadIke mukhameM utpanna hue machalI, meMDhaka, kachae aura keMkar3A Adiko khAkara jIvita rheNge| unameMse bahattara kuloMmeM utpanna hue kucha durAcArI dIna-hIna jIva choTe-choTe biloMmeM ghusakara Thahara jAveMge / / 446-450 // tadanantara megha sAta-sAta dina taka kramase sarasa, virasa, tIkSNa, rUkSa, uSNa, viSa-rUpa aura khAre pAnIkI vaSA kreNge| isake bAda pRthivIkI viSamatA (U~ca-nIcapanA) naSTa ho jAyagI, saba ora bhUmi citrA pRthivIke samAna ho jAvegI aura yahIM para apasarpiNI kAlakI sImA samApta ho jAyagI / / 451-453 / / isake Age utsarpiNI kAlakA atiduHSamA kAla calegA, vaha bhI ikkIsa hajAra varSakA hogaa| isameM prajAkI vRddhi 1 atirakSAgharA la0 / 2 bAramerAH la / * trilokasArameM nemicandrAcArya ne atiduHSamA kAlake anta meM honevAle pralayakA varNana isa prakAra kiyA hai saMvattayaNAmaNilo giri tarubhUpahudi cuNNaNaM kriy| bhamadi disaMtaM jIvA maraMti mucchati chahate // 86 // khaga giri gaMga duvedI khuddapilAdi visati zrAsaNNA / Neti dayA khacarasurA maNussa jugalAdi bahujIve // 865 // chahamacarime hoti marudAdI sattasatta divasavahI / adisIda khAra visaparusaggIrajadhUmavarisAyo || 866 // arthAt-chaThaveM kAlake anta samaya saMvartaka nAmakA pavana calatA hai jo parvata, vRkSa, pRthivI Adiko cUrNa kara apane kSetrakI apekSA dizAoM ke anta taka bhramaNa karatA hai| usa pavanake zrApAtase vahA~ rahanevAle jIva macchita hokara mara jAte haiN| vijayAdha parvata, gaGgA sindhu nadI, inakI vedikA aura inake zuddha vila zrAdikameM vahA~ke nikaTavartI prANI ghusa jAte haiM tathA kitane hI dayAlu vidyAdhara aura deva, manuSya yugalako zrAdi lekara bahutase jIvoMko bAdhArahita sthAnameM le jAte haiN| chaThaveM kAlake antameM pavana zrAdi sAta varSA sAta sAta dina paryanta hotI haiN| ve ye haiM-1 pavana 2 anyanta zota 3 kSArarasa 4 viSa 5 kaThora agni 6 dhUli aura 7 dhuoN| ina sAta rUpa parigata pudralokI varSA 6 dina taka hotI hai| uttara purANake 451veM zlokameM jo krama diyA hai usakA krama kucha dasarA hI hai| paM0 nAlArAmajIne zlokakA jo anuvAda diyA hai vaha mAlUma hotA hai trilokasArake AdhAra para diyA hai|
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tAvaddinanibandhena nivirAmamahardivam / payaH payAMsi dAsyanti dhAtrI tyakSyati rUkSatAm // 455 // nibandhanavarNAdiguNaM cAvApsyati kramAt / tathaivAmRtameghAzca tAvadivasagocarAH // 456 // vRSTimApAtayiSyanti niSpatsyante'tra pUrvavat / bhoSadhyastaravo gulmatRNAdInyapyanantaram // 457 // tato rasAdhikAmbhodavarSaMNAtSasodbhavaH / yasyAmAdau bilAdibhyo nirgatya manujAstadA // 458 // teSAM rasopayogena jIviSyantyAptasammadAH / vRddhirgalati kAle'smin kramAtprAghAsamAtmanAm // 459 // tanvAdInAM punarduSpamAsamAyAH pravezane / AyurviMzativarSANi narANAM paramaM matam // 460 // sAdhAratnitrayotsedhadehAnAM vRddhimIyuSAm / prAkpraNItapramANe'smin kAle bimalabuddhayaH // 461 // SoDazAvirbhaviSyanti krameNa kuladhAriNaH / prathamasya manAgUnA tanuzcaturaratniSu // 462 // antyasyApi tanuH saptAratnibhiH sammitA bhavet / AdimaH kanakasteSu dvitIyaH kanakaprabhaH // 463 // tataH kanakarAjAkhyazcaturthaH kanakadhvajaH / 2 kanakaH puGgavAnto'smAnnalino nalinaprabhaH // 464 // tato nalinarAjAkhyo navamo nalinadhvajaH / puGgavAntazca nalinaH padmaH padmaprabhAhvayaH // 465 // padmarAjastataH padmadhvajaH padmAdipuGgavaH / mahApadmazca vijJeyAH prajJApauruSazAlinaH // 466 // eteSAM kramazaH kAle zubhabhAvena vardhanam / mahIsalilakAlAnAM dhAnyAdInAJca saGgatam // 467 // manuSyANAmanAcAratyAgo yogyAsabhojanam / kAle parimite maitrI lajjA satyaM dayA damaH // 468 // santuSTirvinayakSAntI rAgadveSAyatIvratA / ityAdi sAdhuvRttaJca vahnipAkena bhojanam // 469 // dvitIyakAle varteta tRtIyasya pravartane / saptAratnipramANAGgAH khadvaye kAbdAyuSo narAH // 470 // tatastIrthakarotpattisteSAM nAmAbhidhIyate / AdimaH zreNikastasmAtsupArzvadaGkajJakaH // 471 // 560 hogii| pahale hI kSIra jAtike megha sAta-sAta dina binA vizrAma liye jala aura dUdhakI varSA kareMge jisase pRthivI rUkSatA chor3a degI aura usIse pRthivI anukramase varNAdi guNoM ko prApta hogii| isake bAda amRta jAtike megha sAta dina taka amRtakI varSA kareMge jisase auSadhiyA~, vRkSa, paudhe aura ghAsa pahale ke samAna nirantara hoMge // 454-457 / / tadanantara rasAdhika jAtike megha rasakI varSA kareMge jisase chaha rasoMkI utpatti hogii| jo manuSya pahale biloMmeM ghusa gaye the ve aba unase bAhara nikaleMge aura una rasoMkA upayoga kara harSase jIvita rheNge| jyoM-jyoM kAlameM vRddhi hotI jAvegI tyoM-tyoM prANiyoMke zarIra AdikA hrAsa dUra hotA jAvegA - unameM vRddhi hone lagegI / / 458 - 456 // tadanantara duHSamA nAmaka kAlakA praveza hogA usa samaya manuSyoMkI utkRSTa Ayu bIsa varSakI aura zarIrakI U~cAI sAr3he tIna hAthakI hogI / isa kAlakA pramANa bhI ikkIsa hajAra varSakA hI hogA / isameM anukramase nirmala buddhike dhAraka solaha kulakara utpanna hoNge| unameMse prathama kulakarakA zarIra cAra hAthameM kucha kama hogA aura antima kulakarakA zarIra sAta hAtha pramANa hogaa| kulakaroMmeM sabase pahalA kulakara kanaka nAmakA hogA, dUsarA kanakaprabha, tIsarA kanakarAja, cauthA kanakadhvaja, pA~cavA~ kanakapuMgava, chaThA nalina, sAtavA~ nalinaprabha, AThavA~ nalinarAja, nauvA~ nalinadhvaja, dazavA~ nalinapuMgava, gyArahavA~ padma, bArahavA~ padmaprabha, terahavA~ padmarAja, caudahavA~ padmadhvaja, pandrahavA~ padmapuMgava aura solahavA~ mahApadma nAmakA kulakara hogA / ye sabhI buddhi aura bala se suzobhita hoMge || 460-466 // inake samaya meM kramase zubha bhAtroMkI vRddhi honese bhUmi, jala tathA dhAnya AdikI vRddhi hogI / / 467 // manuSya anAcArakA tyAga kareMge, parimita samayapara yogya bhojana kreNge| maitrI, lajjA, satya, dayA, damana, saMtoSa, vinaya, kSamA, rAgadveSa AdikI mandatA Adi sajjanocita cAritra prakaTa hoMge aura loga ameM pakAkara bhojana kareMge / / 468 - 466 / / yaha saba kArya dUsare kAlameM hoNge| isake bAda tIsarA kAla lagegA / usameM logoM kA zarIra sAta hAtha U~cA hogA aura Ayu eka sau bIsa varSakI hogI // 470 / / tadanantara isI kAlameM tIrthaMkaroM kI utpatti hogii| jo jIva tIthakara hoMge unake nAma isa prakAra haiM-- zreNika 1, supArzva 2, udaGka 3, proSThila 4, kaTaprU 5, kSatriya 6, zreSThI 7, zaGkha 8, 1 sadasodbhavaH la0 / 2 kanakapuGgavA la0 / 3 prajAH pauraSeyazAlinaH la0 (1) / 4 saMtatam la0 /
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitama parva 561 proSThilAlyaH kaTaprazca kSatriyaH zreSThisamjhakaH / saptamaH zaGkhanAmA ca nandano'tha sunandavAk // 472 // zazAGkaH sevakaH premakazcAtoraNasamjJakaH / raivato vAsudevAkhyo baladevastataH paraH // 473 // bhagaliyaMgalidvaipAyanaH kanakasamjJakaH / pAdAnto nAradazcArupAdaH satyakiputrakaH // 474 // prayoviMzatirityete ssaarsniprmaadikaaH| tatraivAnye'pi tIrthezAzcatuvizatisagmitAH // 475 // tatrAcA SoDazaprAntazatAbdAyuHpramANakaH / saptArasnitanUtsedhazcaramastIrthanAyakaH // 476 // pUrvakorimitAbdAyuzcApapazcazatocchRitiH / teSAmAco mahApamaH suradevaH supAcavAk // 477 // svayaMprabhazca sarvAtmabhUtAkhyo devaputravAka / kulaputrastathodakaH proSThilo jayakIrtivAk // 478 // munisuvratanAmArasajJo'pApAbhidhAnakaH / niSkaSAyaH savipulo nirmalacitraguptakaH // 479 // samAdhiguptasamjJazca svayambhUriti nAmabhAka / anivartI ca vijayo vimalo devapAlavAk // 480 // anantavIryo vizvendravanditAghrisaroruhaH / kAle'sminneva cakrezA bhAvino dvAdazocchUiyaH // 481 // bharato dIrghadantazca muktadantastRtIyakaH / gUDhadantazcaturthastu zrISaNaH paJcamo mataH // 482 // SaSThaH zrIbhUtizabdAkhyaH zrIkAntaH satamaH smRtH| pamo'STamo mahApano vicitrAdizca vAhanaH // 483 // dazamo'smAtparaH khyAtazcakrI vimalavAhanaH / ariSTasenaH sarvAnsyaH sampannaH sarvasampadA // 484 // sIriNo'pi navaivAtra tatrAdyazcandranAmakaH / mahAcandro dvitIyaH syAratazcakradharo bhavet // 485 // haricandrAbhidhaH siMhacandrazcandro varAdikaH / pUrNacandraH sucandrazca zrIcandraH kezavAciMtaH // 486 // kezavAca navaivAtra teSvAyo nandinAmakaH / nandimitro dvitIyaH syAmandiSeNastataH paraH // 487 // nandibhRtizcaturthastu pratItaH paJcamo balaH / SaSTho mahAbalasteSu saptamo'tibalAiyaH // 488 // aSTamo'bhUt tripRSThAkhyo dvipRSTho navamo vibhuH| tadvairiNApi tAvanta eva vijJeyasajJakAH // 489 // tatastatkAlaparyante bhavetsuSamaduSSamA / Adau tasyA manuSyANAM pnyccaapshtocchuuitiH|| 490 // nandana 6, sunanda 10, zazAGka 11, sevaka 12, premaka 13, atoraNa 14, raivata 15, vAsudeva 16,bhagali 17, vAgali 18.dvaipAyana 19, kanakapAda 20, nArada 21, cArupAda 22,aura satyakiputra 23,ye teIsa jIva Age tIthakara hoNge| sAta hAthako Adi lekara inake zarIrakI U~cAI hogI / isa prakAra teIsa ye tathA eka anya milAkara caubIsa tIrthakara hoMge // 471-475 // unameMse pahale tIrthakara solahaveM kulakara hoMge / sau varSa unakI Ayu hogI aura sAta arani U~cA zarIra hogaa| antima tIrthaMkarakI Ayu eka karor3a varSa pUrvakI hogI aura zarIra pA~casau dhanuSa U~cA hogaa| una tIrthaMkaroMmeM pahale tIrthaMkara mahApadma hoMge / unake bAda nimnalikhita 23 tIrthaMkara aura hoMge-suradeva 1, supArzva 2, svayaMprabha 3, sarvAtmabhUta 4, devaputra 5, kulaputra 6, udaGka 7, proSThila 8, jayakIrti 6, munisuvrata 10, aranAtha 11, apApa 12, niSkaSAya 13, vipula 14, nirmala 15, citragupta 16, samAdhigupta 17,svayaMbhU 18, anivartI 16, vijaya 20, vimala 21, devapAla 22 aura anantavIrya 23 / ina samasta tIrthaMkaroMke caraNa-kamaloMkI samasta indra loga sadA pUjA kreNge| isI tIsare kAlameM utkRSTa lakSmIke dhAraka 12 bAraha cakravatI bhI hoMge // 476-481 / / unake nAma isa prakAra hoMge bharata, dUsarA dIrghadanta, tIsarA muktadanta, cauthA gUDhadanta, pA~cavA~ zrISeNa, chaThavA~ zrIbhUti, sAtavA~ zrIkAnta, AThavA~ padma, nauvA~ mahApadma, dazavA~ vicitra-vAhana, gyArahavA~ vimalavAhana aura bArahavA~ saba sampadAoMse sampanna ariSTasena // 482-484 / / nau balabhadra bhI isI kAlameM hoNge| unake nAma kramAnusAra isa prakAra haiM 1 candra, 2 mahAcandra, 3 cakradhara, 4 haricandra, 5siMhacandra, 6 varacandra, 7pUrNacandra, 8 sucandra aura nauvA~ nArAyaNake dvArA pUjita zrIcandra // 485-486 // nau nArAyaNa bhI isI kAlameM hoMge unake nAma isa prakAra hoNge|phlaa nandI,dUsarA nandimitra,tIsarA nandiSeNa, cauthA nandibhUti, pA~cavA~suprasiddhabala, chaThavA~ mahAbala, sAtavA~ atibala, AThavA~ tripRSTha aura nauvA~ dvipRSTha nAmaka vibhuhogaa| ina nArAyaNoMke zatru nau pratinArAyaNa bhI hoNge| unake nAma anya granthoMse jAna lenA caahie|| 487-486 / / tadanantara isa kAlake bAda suSama-duSSama kAla AvegA usake 1 niSkaSAyaH savipulazcitraguptasamAdayaH' ityapi pAThaH kintvatraikatIrthakaranAma zruTitaM bhavati /
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam sAdhikA pUrvakovyAyu:sthitiyateSu keSucit / varSeSu nirvizeSAna jaghanyAyaMjanasthitiH // 491 // tataH paJcamakAle'pi madhyabhogabhuvaH sthitiH / SaSTakAle'pi vijJeyA varyabhogabhuvaH sthitiH|| 192 // evaM zeSanavasthAnakarmabhUmiSu vartanam / evaM kalpasthitiH prokkA bhUteSvapi ca bhAviSu // 193 // eSa eva vidhijJeyaH kalpeSu jinabhASitaH / videheSu ca sarveSu paJcacApazatocchUitiH // 494 // manuSyANAM paraJcAyuH 'pUrvakoTimitaM matam / tatra tIrthakRtazcakravatino rAmakezavAH // 495 // pRthakpRthagbahutvena zataM SaSThyadhika smRtAH / alpatvenApi te viMzatirbhavanti pRthakpRthak // 496 // utkRSTena zataM saptatizca syuH sarvabhUmijAH / utpadyante narAstatra caturgatisamAgatAH // 497 // gatIrgacchanti paJcApi nijaacaarvshiikRtaaH| bhogabhUmiSu sarvAsu karmabhUmisamudbhavAH // 498 // manuSyAH sajJinastiryazcazva yAntyupapAdanam / Adikalpadvaye bhAvanAdideveSu ca triSu // 499 // jIvitAnte niyogena sarve te devabhAvinaH / manuSyeSUttamA bhogabhUmijAH karmabhUbhuvaH // 5.0 // nijavRttivizeSeNa trividhAste prakIrtitAH / zalAkApuruSAH kAmaH khagAzcAnye surArcitAH // 50 // 'santo divyamanuSyAH syuH SaSThakAlAH kaniSThakAH / ekorukAstathA bhASAvihInAH 3zaGkakarNakAH // 5.2 // karNaprAvaraNAlambazazakAvAdikarNakAH / azvasiMhamukhAzcAnye duSprekSyA mahiSAnanAH // 5.3 // prArambhameM manuSyoMkI U~cAI pA~casau dhanuSa hogI aura kucha adhika eka karor3a varSakI Ayu hogii| isake bAda kucha varSa vyatIta ho jAnepara yahA~para jaghanyabhogabhUmike Arya janoMke samAna saba sthiti Adi ho jaaveNgii|| 460-461 / / phira pazcama kAla AvegA / usameM madhyama bhogabhUmikI sthiti hogI aura usake anantara chaThavA~ kAla AvegA usameM uttama bhogabhUmikI sthiti rhegii||492 / / jambUdvIpake bharatakSetrake sivAya aura jo bAkI nau karmabhUmiyA~ haiM unameM bhI isI prakArakI pravRtti hotI hai| isa prakAra jo kAla ho cuke haiM aura jo Age hoMge una sabameM kalpakAlakI sthiti batalAI gaI hai arthAt utsarpiNIke daza kor3A-kor3I sAgara aura avasarpiNIke 10 kor3A-kor3I sAgara donoM milAkara bIsa kor3A-kor3I sAgarakA eka kalpakAla hotA hai aura yaha sabhI utsarpiNiyoM tathA avasarpiNiyoM meM hotA hai| sabhI videhakSetroMmeM manuSyoMkI UMcAI pA~casau dhanuSa pramANa hotI hai aura Ayu eka karor3a varSa pUrva pramANa rahatI hai| vahA~ tIrthakkara, cakravartI, balabhadra aura nArAyaNa adhikase adhika hoM to pratyeka eka sau sATha, eka sau sATha hote haiM aura kamase kama hoM to pratyeka bIsa-bIsa hote haiN| bhAvArtha-aDhAI dvIpameM pA~ca videha kSetra haiM aura eka-eka videhakSetrake battIsa-battIsa bheda haiM isalie sabake milAkara eka sau sATha bheda ho jAte haiM, yadi tIrthaGkara Adi zalAkApuruSa pratyeka videha kSetrameM eka-eka hoveM to eka sau sATha ho jAte haiM aura kamase kama hoM to eka-eka mahAvideha sambadhI cAra-cAra nagariyoMmeM avazyameva honeke kAraNa bIsa hI hote haiM // 463-466 // isa prakAra saba karmabhUmiyoMmeM utpanna hue tIrthakara Adi mahApuruSa adhikase adhika hoM to eka sau sattara ho sakate haiN| ina bhUmiyoMmeM cAroMgatiyoMse Aye hue jIva utpanna hote haiM aura apane-apane AcArake vazIbhUta hokara mokSasahita pA~co gatiyoM meM jAte haiN| sabhI bhoga-bhUmiyoMmeM, karmabhUmija manuSya aura saMjJI tiryazca hI utpanna hote haiM / bhogabhUmimeM utpanna hue jIva ma marakara pahale aura dUsare svargameM athavA bhavanavAsI Adi tIna nikAyoMmeM utpanna hote haiN| yaha niyama hai ki bhogabhUmike sabhI manuSya aura tiryazca niyamase deva hI hote haiM / bhogabhUmimeM utpanna honevAle manuSya uttama hI hote haiM aura karmabhUmimeM utpanna honevAle manuSya apanI-apanI vRttikI vizeSatAse tIna prakArake kahe gaye hai-uttama, madhyama aura jghny| zalAkApuruSa, kAmadeva tathA vidyAdhara A devapUjita satpuruSa haiM ve divya manuSya kahalAte haiM tathA chaThaveM kAlake manuSya kahalAte haiN| inake sivAya eka pairavAle, bhASA rahita, zaGkuke samAna kAnavAle, kAnako hI or3hane-bichAnevAle arthAt 1 pUrvakoTIparaM matam ka, kha, ga, gh0| 2 santo divyamanuSyA syuH spaSTa kAlAH knisstthkaaH| ka., ga0, 10 / santo divyamanuSyAzca SaSThikAnAH kaniSThakAH ma santo divyamanuSyAsu SaSThakAlAH kaniSThakAH nH| 3 zaGkha ityapi kacit /
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM parva 563 'krolavyAghramukhAzcaivamulUkamukhanAmakAH / zAkhAmRgamukhA matsyamukhAH kAlamukhAstathA // 504 // gomeSameghavaktrAzca vidyudAdarzavaktrakAH / hastivaktrA kumAnuSyajA lAgalaviSANinaH // 505 // ete ca nIcakA smAdantaradvIpavAsinaH / mlecchakhaNDe pu sarvepu vijayArdheSu ca sthitiH // 506 // tIrthakRtkAlavadva DihAsavatkarmabhamiSu / idaJca zregikapraznAdindrabhUtigaNAdhipaH // 507 // ityAha vacanAbhISu nirastAntastemastatiH / ihAntyatIrthanAtho'pi vihRtya viSayAn bahUn // 508 // kramAtpAvApuraM prApya manoharavanAntare / bahUnAM sarasAM madhye mahAmaNizilAtale // 509 // sthitvA dinadvayaM vItavihAro vRddha nirjaraH / kRSNakArtikapakSasya caturdazyAM nizAtyaye // 510 // svAtiyoge tRtIyeddhazukladhyAnaparAyaNaH / kRtatriyogasaMrodhaH samucchinnakriyaM zritaH // 511 // hatAghAticanuSkaH sannazarIro guNAtmakaH / gantA munisahasreNa nirvANaM sarvavAgchitam // 512 // tadeva puruSArthasya paryanto'nantasaukhyakRt / atha sarve'pi devendrA vahvIndramukuTasphurat // 513 // hutAzanazikhAnyastataddehA mohavidviSam / abhyarcya gandhamAlyAdidnyadivyairyavidhi // 514 // vandiSyante bhavAtItamayairvandAravaH stavaiH / vIranivRtisamprAsadina evAstaghAtikaH // 515 // bhaviSyAmyahamapyudyatkevalajJAnalocanaH / bhavyAnAM dharmadezena vihRtya viSayAMstataH // 516 // gatvA vipulazabdAdigirI prApsyAmi nirvRtim / manirvRtidine labdhA sudharmaH zrutapAragaH // 517 // lokAlokAvalokaikAlokamantyavilocanam / tannirvANakSaNe bhAvI jambUnAmAcakevalaH // 518 // antyaH kevalinAmasminbharate sa prarUpyate / nandI munistataH zreSTho nandiminno'parAjitaH // 519 // lambe kAnavAle, kharagozake samAna kAnavAle, ghor3e Adike samAna kAnavAle, azvamukha, siMhamukha, dekhaneke ayogya mahiSamukha, kolamukha (zUkaramukha), vyAghramukha, ulUkamukha, vAnaramukha, matsyamukha, kAlamukha, gomukha, meSamukha, meghamukha, vidyunmukha, Adarzamukha, hastimukha, pU~chavAle, aura sIMgavAle ye kubhogabhUmike manuSya bhI nIca manuSya kahalAte haiN| ye saba antIpoMmeM rahate haiN| saba mlecchakhaNDoM aura vijayAdha parvatoMkI sthiti tIrthakaroMke samayake samAna hotI hai aura vRddhi hAsa sadA karmabhUmiyoMmeM hI rahatA hai / isa prakAra zreNika rAjAke praznake anusAra indrabhUti gaNadharane vacana rUpI kiraNoMke dvArA antaHkaraNake andhakArasamUhako naSTa karate hue yaha hAla khaa| unhoMne yaha bhI kahA ki bhagavAn mahAvIra bhI bahutase dezoMmeM vihAra kreNge||467-508|| antameM ve pAvApura nagarameM pahu~ceMge vahA~ ke manohara nAmake vanake bhItara aneka sarovaroMke bIca meM maNimayI zilApara virAjamAna hoNge| vihAra chor3akara nirjarAko bar3hAte hue ve do dina taka vahA~ virAjamAna raheMge aura phira kArtikakRSNa caturdazIke dina rAtrike antima samaya svAtinakSatra meM atizaya dedIpyamAna tIsare zukladhyAnameM tatpara hoNge| tadanantara tInoM yogoMkA nirodhakara samucchinnakriyApratipAtI nAmaka caturtha zukladhyAnako dhAraNa kara cAroM aghAtiyA kokA kSaya kara deMge aura zarIrarahita kevalaguNa rUpa hokara eka hajAra muniyoMke sAtha sabake dvArA vAnchanIya mokSapada prApta kreNge|509512|| vahI unakA, ananta sukhako karanevAlA sabase bar3A puruSArtha hogA-unake puruSArthakI vahI antima sImA hogii| tadanantara indrAdi saba deva AveMge aura agnIndrakumArake mukuTase prajvalita honevAlI agnikI zikhA para bhagavAn mahAvIra svAmIkA zarIra rkkheNge| svargase lAye hue gandha, mAlA Adi uttamottama padArthoM ke dvArA mohake zatrubhUta una tIrthaMkara bhagavAnakI vidhipUrvaka pUjA kareMge aura phira aneka arthoMse bharI huI stutiyoM ke dvArA saMsAra-bhramaNase pAra honevAle una bhagavAnkI stuti kreNge| jisa dina bhagavAn mahAvIra svAmIko nirvANa prApta hogA usI dina maiM bhI ghAtiyA karmoko naSTa kara kevalajJAna rUpI netrako prakaTa karanevAlA hoU~gA aura bhavya jIvoMko dharmopadeza detA huA aneka dezoMmeM vihAra kruuNgaa| tadanantara vipulAcala parvatapara jAkara nirvANa prApta kruuNgaa| mere nirvANa jAneke dina hI samasta-zrutajJAnake pAragAmI sudharma gaNadhara bhI loka aura alokako prakAzita karanevAle kevalajJAna rUpI antima locanako prApta kareMge aura unake mokSa jAneke samaya hI jambU svAmI kevalajJAna prApta kreNge| vaha jambU svAmI bharata kSetrameM antima kevalI khlaaveNge| 4 koDa ityapi kacit /
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564 mahApurANe uttarapurANam govardhanazcaturtho'nyo bhadrabAhumahAtapAH / nAnAnayavicitrArthasamastazratapUrNatAm // 520 // ete krameNa paJcApi prApsyantyAptavizuddhayaH / tato bhAvI vizAkhAryaH proSTilaH kSatriyAntakaH // 521 // jayanAmAnunAgAha: siddhArtho tiSeNakaH / vijayo buddhilo gaGgadevazca kramato matAH // 522 // ekAdaza saha zrImaddharmasenena dhImatA / dvAdazAnArthakuzalA dazapUrvadharAzca te // 523 // bhavyAnAM kalpavRkSAH syujinadharmaprakAzakAH / tato nakSatranAmA ca' jayapAlazca pANDunA // 524 // maseno'nukaMsAryo viditaikAdazAGgakAH / subhadrazca yazobhadro yazobAhuH prakRSTadhIH / / 525 // lohanAmA caturthaH syaadaacaaraavidstvmii| jinendravadanodgIrNa pAvanaM pApalopanam // 526 // zrutaM tapobhRtAmeSAM praNeSyati paramparA / zeSairapi zrutajJAnasyaiko dezastapodhanaiH // 527 // jinasenAnugairvIrasenaiH praaptmhddhibhiH| samAse duSSamAyAH prAkprAyazo vartayiSyate // 528 // bharataH sAgarAkhyo'nu satyavIryo ujanaiH stutaH / mahIzo mitrabhAvAso mitrviiryo'rymdytiH|| 529 // dharmadAnAdivIyauM ca maghavAn buddhavIryakaH / sImandharakhipRSThAlyaH svayambhUH puruSorAmaH // 53 // puNDarIkAntapuruSo darAH satyAdibhiH stutaH / kunAlaH pAlakaH pRthvyAH patirnArAyaNo nRNAm // 531 // subhaumaH sArvabhaumo'jitaJjayo vijayAbhidhaH / ugraseno mahAseno jinastvaM zreNikesyamI / / 532 // sarve krameNa zrImanto dharmapramavidAM varAH / caturviMzatitIrthezA santataM pAdasevinaH // 533 // purUravAH suraH prAcyakalpe'bhUjaratAtmajaH / marIcibrajhakalpotthastato'bhUjjaTiladvijaH // 534 // suraH saudharmakalpe'nu puSyamitradvijastataH / saudharmajo'marastasmAdvijanmAnisamAyaH // 535 // sanatkumAradevo'smAdagnimitrAbhidho dvijaH / marunmAhendrakalpe'bhUdubhAradvAjo dvijAnvaye // 536 // inake bAda nandI muni, zreSTha nandImitra, aparAjita, govarddhana aura mahAtapasvI bhadrabAhu muni hoNge| ye pA~co hI muni atizaya vizuddhike dhAraka hokara anukramase aneka nayoMse vicitra arthoMkA nirUpaNa karanevAle pUrNa zrutajJAnako prApta hoMge arthAt zrutakevalI hoNge| inake bAda vizAkhArya, proSThila, kSatriya, jaya, nAgasena, siddhArtha, dhRtiSeNa, vijaya, buddhila, gaGgadeva aura buddhimAna dharmasena ye gyAraha anukramase hoMge tathA dvAdazAGgakA artha kahane meM kuzala aura daza pUrvake dhAraka hoMge / / 513-522 // ye gyAraha muni bhavyoM ke lie kalpavRkSake samAna tathA jainadharmakA prakAza karanevAle hoNge| unake bAda nakSatra, jayapAla, pANDu, dhruvasena aura kaMsArya ye gyAraha aGgoMke jAnakAra hoNge| inake bAda subhadra, yazobhadra, prakRSTa buddhimAna, yazobAhu aura cauthe lohAcArya ye cAra AcArAGgake jAnakAra hoMge / ina saba tapasviyoMkI yaha paramparA jinendradevake mukhakamalase nikale hue, pavitra tathA pApoMkA lopa karanevAle zAstroMkA prarUpaNa kreNge| inake bAda bar3I-bar3I RddhiyoMko dhAraNa karanevAle jinase vIrasena Adi anya tapasvI bhI zrutajJAnake ekadezakA prarUpaNa kreNge| prAyaH kara zrutajJAnakA yaha ekadeza duSamA nAmaka pazcama kAlake anta taka calatA rahegA / / 523-528 // bharata, sAgara, manuSyoM ke dvArA prazaMsanIya satyavIrya, rAjA mitrabhAva, sUryake samAna kAMtivAlA mitravIrya, dharmavIrya, dAnavIye. maghavA,buddhavIya, sImandhara, tripRSTha, svayambhU, puruSottama, puruSapuNDarIka, prazaMsanIya satyadatta, pRthivIkA pAlaka kunAla, manuSyoMkA svAmI nArAyaNa, subhauma, sArvabhauma, ajitaJjaya, vijaya, ugrasena, mahAsena aura Age calakara jinendrakA pada prApta karanevAlA tU, gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika ! ye sabhI puruSa zrImAn haiM, dharma sambandhI prazna karanevAloMmeM zreSTha haiM, aura nirantara caubIsa tIrthaMkaroMke caraNa-kamaloMkI sevA karanevAle haiN| 526-533 / / bhara mahAvIra svAmIkA jIva pahale purUravA nAmakA bhIla thA, phira pahale svargameM deva huA, phira bharatakA putra marIci huA, phira brahmasvargameM deva huA, phira jaTila nAmakA brAhmaNa huaA // 534 / / phira saudharma svargameM deva huA, phira puSyamitra nAmakA brAhmaNa huA, phira agnisama nAmakA brAhmaNa huA // 535 / / phira sanatkumAra svagameM deva huA, phira agnimitra nAmakA brAhmaNa huA, phira 1 prakAzanAt iti kacit / 2 yazaH pAlazca ityapi kacit | 3 jinastutaH l0|
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptatitamaM pa jAto mAhendrakalpe'nu manuSyo'nu tatazcyutaH / narakeSu zrasasthAvareSvasaMkhyAtavatsarAn // 537 // bhrAntvA tato vinirgatya sthAvarAkhyo dvijo'bhavat / tatazcaturthakalpe'bhUdvizvanandI tatazcyutaH // 538 // mahAzukre tato devakhikhaNDezastriSpRSTavAk / saptame narake tasmAttasmAcca gajavidviSaH // 539 // Adime narake tasmAtsiMhaH saddharmanirmalaH / tataH saudharmaMkalpe'bhUtsiMhaketuH surottamaH // 540 // kanakojjvalanAmAbhUttato vidyAdharAdhipaH / devaH saptamakalpe'nu hariSeNastato nRpaH // 541 // mahAzukre tato devaH priyamitro'nu cakrabhRt / sa sahasrArakalpe'bhUddevaH sUryaprabhAhvayaH // 542 // rAjA nandAbhidhastasmAtpuSpottaravimAnajaH / acyutendrastatazcyutvA vardhamAno jinezvaraH // 543 // prAtapaJcamahAkalyANadiH prastuta siddhibhAk / pradizyAdguNabhadrebhyaH sa vibhuH sarvamaGgalam // 544 // zArdUlavikrIDitam itthaM gautamavaktravArijalasadvAgvallabhAvAGmayaiH pIyUpaiH sukathArasAtimadhurairbhaktayopayuktaizciram / sA saMsanmagadhAdhipazca mahatIM tuSTiM samaM jagmatuH puSTiM dRSTivibodhayoviMdadhatIM sarvArthasampatkarIm // 545 // vasantatilakA zrIvardhamAnamanizaM jinavardhamAnaM tvAM taM naye stutipathaM pathi sampradhaute / yosyospi tIrthakaramagrimapyajaiSIt kAle kalau ca pRthulIkRtadharmatIrthaH // 546 // 565 svarga meM deva huA, phira bhAradvAja nAmakA brAhmaNa huA, phira mAhendra svarga meM deva huA, phira vahA~ se cyuta hokara manuSya huA, phira asaMkhyAta varSoM taka narakoM aura trasa sthAvara yoniyoM meM bhramaNa karatA rahA // 536-537 / / vahA~ se nikalakara sthAvara nAmakA brAhmaNa huA, phira caturtha svargameM deva huA, vahA~ se cyuta hokara vizvanandI huA, phira tripRSTha nAmakA tIna khaNDakA svAmI-nArAyaNa huA, phira saptama naraka meM utpanna huA vahA~ se nikala kara siMha huA / / 538 - 536 / / phira pahale naraka meM gayA, vahAM se nikala kara phira siMha huA, usI siMhakI paryAya meM usane samIcIna dharmaM dhAraNa kara nirmalatA prApta kI, phira saudharma svarga meM siMhaketu nAmakA uttama deva huA, phira kanakojvala nAmakA vidyAdharoMkA rAjA huA, phira saptama svargameM deva huA, phira hariSeNa rAjA huA, phira mahAzukra svarga meM deva huA, phira priyamitra nAmakA cakravartI huA, phira sahasrAra svarga meM sUryaprabha nAmakA deva huA, vahA~ se Akara nanda nAmakA rAjA huA, phira acyuta svargake puSpottara vimAnameM utpanna huA aura phira vahA~ se cyuta hokara vardhamAna tIrthaMkara huA hai / / 540 - 543 / / jo pazvakalyANa rUpa mahARddhiko prApta hue haiM tathA jinheM mokSa lakSmI prApta huI hai aise ve vardhamAna svAmI guNabhadrake lie athavA guNoMse zreSTha samasta puruSoMke lie sarva prakAra ke maGgala pradAna kareM / / 544 / / isa prakAra acchI kathAke rasase madhura tathA bhaktise AsvAdita, gautama svAmIke mukhakamala meM suzobhita sarasvatI devIke vacana rUpI amRtase, vaha sabhA tathA magadhezvara rAjA zreNika donoM hI, samasta artha rUpa sampadAoM ko denevAle evaM jJAna aura darzanako puSTa karanevAle bar3e bhArI santoSako prApta hue / / 545 / / jo nirmala mokSamArga meM rAta-dina lakSmI se bar3hate hI jAte haiM, jinhoMne isa kalikAla meM bhI dharma tIrthakA bhArI vistAra kiyA hai, aura jinhoMne antima tIrthaMkara ko bhI jIta liyA hai aise zrIvardhamAna jinendrako maiM stuti ke mArga meM liye jAtA hU~ - arthAt unakI stuti 1- majitaM iti kvacitpAThaH /
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 mahApurANe uttarapurANam stutyaM prasAdayitumadhijano vinauti na svayyadastava sa mohajayastavo'yam | tanArthinaH stutiriheza mamAsti bADha stutya stutipra gayino'rtha parAGmukhasya || 547 // yeSAM prameyavimukhaM sumukhapramANaM tena stutijuSAM viSayIbhaveyuH / tvaM vizvabhAvavihitAvagamAtmako'rhan vaktA hi tasya tata eva hitaiSivandyaH // 548 // dAtAsi na stutiphalaM samupaityavazyaM stotA mahajjhaTiti zubhramayAcito'yam / kuryA kutastava na saMstavanaM jineza dainyAtibhIru rahamadhyaphalAbhilASI // 549 // niSkAraNaM tRNalavaJca dadadvidhIH ko loke jina tvayi dadAti nirarthakRttvam / muktipradAyini tathApi bhavantameva prekSAvatAM prathamagaNyamuzanti citram // 550 // sarvasvamarthijanatAH svamiha svakIyaM cakraH pare nirupadhisthira sattvasArAH / prollaGghaya tAn jina vadanti vadAnyava tvAM vAgbhireva vitarantamaho vidagdhAH // 551 // karatA hU~ / / 546 / / he Iza ! arthI loga - kucha pAnekI icchA karane vAle loga, kisI stutya arthAt stuti karane yogya puruSakI jo stuti karate haiM so use prasanna karaneke lie hI karate haiM parantu yaha bAta ApameM nahIM hai kyoMki Apa mohako jIta cuke haiM isalie maiM kisI vastukI AkAMkSA rakhakara stuti nahIM kara rahA hU~, mujhe to sirpha stuti karane yogya jinendrakI stuti karanekA hI anurAga hai, I bAlA "saba prayojanoM se vimukha hU~ / / 547 / / he sumukha ! jinakA pramANa arthAt jJAna, prameya arthAt padArtha se rahita hai - jo samasta padArthoMko nahIM jAnate haiM ve hitAbhilASI logoMkI stutike viSaya nahIM ho sakate / he arhan ! Apa samasta padArthoMko jAnate haiM -- samasta padArthoMkA jAnanA hI ApakA svarUpa hai aura Apa hI una samasta padArthoM ke vaktA haiM - upadeza denevAle haiM isalie hitAbhilASI logoMke dvArA Apa hI stuti kiye jAneke yogya haiM / 548 // he jinendra ! yadyapi Apa stutikA phala nahIM dete haiM to bhI stuti karanevAlA manuSya vinA kisI yAcanAke zIghra hI stutikA bahuta bhArI zreSTha phala avazya pA letA hai isalie dInatA se bahuta DaranevAlA aura zreSTha phalakI icchA karane maiM ApakA stavana kyoM na karU~ ? / / 546 // he jinendra ! yadi isa saMsAra meM koI kisIke lie vinA kAraNa tRNakA eka Tukar3A bhI detA hai to vaha mUrkha kahalAtA hai parantu Apa vinA kisI kAraNa mokSa lakSmI taka pradAna karate haiM ( isalie Apako sabase adhika mUrkha kahA jAnA cAhiye ) parantu Apa buddhimAnoM meM prathama hI gine jAte haiM yaha mahAn AzcaryakI bAta hai / / 550 / / isa saMsAra meM kitane hI anya logoMne apanA sarvastra dhana dekara yAcaka janoMke lie chalarahita sthAyI dhanase zraSTha banAyA hai aura he jinendra ! Apa kevala vacanoMke dvArA hI dAna karate haiM phira bhI AzcaryakI bAta hai ki catura manuSya una sabakA ullaGghana kara eka Apako hI utkRSTa dAtA kahate haiM / bhASArthadhana sampattikA dAna karanevAle puruSa saMsArameM pha~sAnevAle haiM parantu Apa vairAgya se ota-prota upadeza dekara jIvoMko saMsAra-samudrase bAhara nikAlate haiM ataH sacca aura utkRSTa dAnI Apa hI haiM / / 551 / / -
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM dhIH pauruSaJca vijayArjanameva yeSAM saukhyaJca vizvaviSayA viztopabhogaH / teSAM kathaM tadubhayapratipakSarUpaM tvacchAsanaM zravaNabhijjina mA janiSTa // 552 // puNyaM svayA jina vineyavidheyamiSTaM gatyAdibhiH paramanirvRtisAdhanatvAt / naivAmarAkhilasukhaM prati tacca yasmAd bandhapradaM viSayaniSThamabhISTaghAti // 553 // kAyAdikaM 'sadasi te viphalaM kilAhu naitadvacastava nizamya nizAmya sAkSAt / tvAM yAnti nirvRtimihaiva vineyamukhyA mukhyaM phalaM nanu phaleSu paropakAraH // 554 // yalakSaNakSatikRdAtmani taddhi karma nAmAdikaM kimu nihanti tavopayogam / tarasattayA jina bhavantamasiddhamiccha. nnicchedanUrdhvagamanAdatanorasiddhim // 555 // sAdyantahInamanavadyamanAdisAntaM sAvayamAdirahitAnavasAnamAhuH / he jina ! viSayoMkA arjana karanA hI jinakI buddhi athavA puruSArtha raha gayA hai tathA samasta viSayoM kA nirantara upabhoga karanA hI jinhoMne sukha mAna rakhA hai una donoMse viruddha rahanevAlA ApakA zAsana, una logoMke kAnako phor3anevAlA kyoM nahIM hogA ? avazya hogA / / 552 / / he jinendra ! Apane jisa puNyakA upadeza diyA hai vahI jJAna Adike dvArA parama nirvANakA sAdhana honese iSTa hai tathA bhavya jIvoMke dvArA karaneke yogya hai / devoMke samasta sukha pradAna karanevAlA jo puNya hai vaha puNya nahIM hai kyoMki vaha bandhakA denevAlA hai, viSayoMmeM pha~sAnevAlA hai aura abhISTa (mokSa) kA ghAta karanevAlA hai / / 553 // he bhagavan! samavasaraNa meM Apake jo zarIrAdika vidyamAna haiM ve niSphala nahIM haiM kyoMki uttama ziSya Apake vacana sunakara tathA sAkSAt Apake darzana kara isI lokameM parama Anandako prApta hote haiM so ThIka hI hai kyoMki jitane phala haiM una sabameM paropakAra karanA hI mukhya phala hai / / 554 // he bhagavan ! jJAna darzanAdirUpa lakSaNoMkA ghAta karanevAlA jo nAmAdi karma ApakI AtmAmeM vidyamAna hai vaha kyA Apake upayogako naSTa kara sakatA hai ? arthAt nahIM kara sakatA / he jinendra ! AtmAmeM karmoM kI sattA honese jo Apako asiddha-mukta mAnatA hai vaha yaha kyoM nahIM mAnane lagatA hai ki nirantara Urdhvagamana na honese zarIrarahita siddha bhagavAn bhI abhI siddhiko prApta nahIM hue haiN| bhAvArtha - yadyapi arahanta avasthAmeM nAmAdi karma vidyamAna rahate haiM parantu mohanIyakA yoga na honese ve kucha kara sakane meM samartha nahIM hai ataH unakI jIvanmukta avasthA hI mAnane yogya hai / / 555 / / he prabho ! gaNadharAdika deva, Apako Adisahita, anta rahita, Adirahita, antasahita, anAdi-ananta, pApasahita, pAparahita, duHkhI, sukhI aura duHkha-sukha donoMse rahita kahate haiM isalie jo manuSya nayoMse anabhijJa haiM ve Apako nahIM jAna sakate haiM-- unake dvArA Apa ajJeya haiM / bhAvArtha - AtmAkI jo siddha paryAya prakaTa hotI hai vaha pahale se vidyamAna nahIM rahatI isalie siddha paryAyakI apekSA Apa sAdi haiM tathA siddha paryAya eka bAra prakaTa hokara phira kabhI naSTa nahIM hotI isalie Apa antarahita haiM / ApakI saMsArI paryAya Adirahita hai ataH usakI apekSA anAdi haiM aura karma kSaya ho jAne para saMsArI paryAyakA anta ho jAtA 1 sadapi ityapi kvacit / 567
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tvAM duHkhinaM sukhinamapyubhayavyapetaM tenaiva durgamatamo'si nayAnabhijJaiH // 55 // saMyogajaH svaja iti dvividho hi bhAvo jIvasya yogavigamAdvigamI tadusthaH / svotthe sthitiH paramanitirepa mArgo durga: parasya tava vAkyabahiSkRtasya / / 557 // AstAmanAdi nigalacchidayA dadAsi yanmuktimantarahitAM tadihAlameSA / snehAdihetuvinivRttasamastasattva sampAlanapravaNataiva tvaapttaayai|| 558 // bodhastavAkhilavilokanavibhramI kiM kiM vAgmitAmitapadArthanirUpaNAyAm / ki svArthasampadi parArthaparAGmukhastvaM kiM nAsi satsu jina pUjyatamastvameva // 559 // vizvAvalokanavitanvadanantavIrya vyApArapArasaraNaM na kadApi te syAt / citraM tathApi sukhinAM sukhinaM bhavantaM santo vadanti kimu bhaktirutAvabodhaH // 560 // hai usakI apekSA antasahita haiN| dravyArthika nayakI apekSA sAmAnya jIvatvabhAvase Apa na Adi haiM aura na anta haiM ataH Apa Adi aura anta donoMse rahita haiN| hiMsAdi pApoMkA ApatyAga kara cuke haiM ataH anavadya haiM-niSpApa haiM aura asAtAvedanIya Adi kitanI hI pApa prakRtiyoMkA udaya arahanta avasthAmeM bhI vidyamAna hai ataH sAvadha haiM-pApa prakRtiyoMse sahita haiN| arahanta avasthAmeM asAtAvedanIyakA udaya vidyamAna rahanese kAraNakI apekSA Apa dukhI haiM, moha karmakA abhAva ho jAnese aAkulatAjanya duHkha naSTa ho cukA hai isalie sukhI haiM, aura Apa avyAvAdhaguNase sahita haiM ataH sukhI aura dukhI ina donoM vyavahAroMse rahita haiN| isa prakAra bhinnabhinna nayoMkI apekSA Apa aneka rUpa haiN| jo isa nayavAdako nahIM samajhatA hai vaha Apake ina vividha rUpoMko kaise samajha sakatA hai ? // 556 // he deva! jIvoMke bhAva do prakArake haiM eka saMyoga se utpanna honevAle aura dUsare svAbhAvika / jo saMyogase utpanna honevAle bhAva haiM ve saMyogake naSTa ho jAnepara naSTa ho jAte haiM, unake naSTa honese jJAnAdika svAbhAvika bhAvoMmeM AtmAkI jo sthiti hai vahI paramanirvRti yA parama mukti kahalAtI hai parantu yaha mArga Apake vacanoMse dUra rahanevAle anya darzanakAroMko kaThina hai / / 557 / / he bhagavan ! Apa anAdi karmabandhanako chedakara jo antarahita makti pradAna karate haiM vaha bAta to dUra hI rahI kintu sneha Adi kAraNoMse rahita hokara bhI samasta prANiyoM kI rakSA karane meM jo ApakI dakSatA hai vahI ApakI ptatA siddha karaneke lie bahuta hai / / 558 / / he bhagavana ! kyA ApakA jJAna samasta padArthoM ke dekhaneke kautUhalase sahita nahIM hai ? kyA aparimita padArthoM ke nirUpaNa karane meM ApakI vacana-kuzalatA nahIM hai ? kyA parapadArthoMse parAGamukha rahanevAle Apa svArtharUpa sampadAke siddha karane meM samartha nahIM haiM aura kyA sajanoM ke bIca eka Apa hI pUjya nahIM haiM? // 556 / / he nAtha ! samasta saMsArako dekhane ke lie phailanevAle Apake anantavIryake vyApArakA pAra kabhI nahIM prApta kiyA jA sakatA hai to bhI Azcarya hai ki sajjana loga Apako hI sukhiyoM meM sabase adhika sukhI batalAte haiM parantu unakI yaha bhakti hai athavA yathArthajJAna
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM parva 566 bhavyAtmanAM paramanivRtisAdhanArtha tvaceSTitaM tava na tatra phalopalipsA / tasmAttvameva jina vAgamRtAmbuvRSTyA santarpayan jagadakAraNabandhurekaH // 561 // jIvo'yamudyadupayogaguNopalakSya stasyopahanta nanu ghAticatuSkameva / ghAtena tasya jina puSkalalakSaNastvaM svAM tAdRzaM vada vadantu kathaM na siddham // 562 // sAdhAraNAstava na santu guNAstadiSTaM dRzyo na teSu jina satsu guNeSu sAkSAt / dRSTe bhavedbhavati bhaktirasau yayAya 3 cecIyate sravati pApamapi 4prabhUtam // 563 // devAvagAr3amabhavacava mohaghAtA cchUddhAnamAvRtihateH paramAvagADham / Aye caritraparipUtirathocaratra vizvAvabodhavibhutAsi tato'bhivandhaH / / 564 // dhvastaM tvayA prabalapApabalaM paranca probhinnapAlijalavatpravahatyajanam / zraddhAdibhismibhirabhUtritayI ca siddhiH saddharmacakrasubhavadbhuvanaikanAthaH // 565 // deho vikArarahitastava vAgyathArtha hakchrotranetraviSayatvamupetya sathaH / hai so jAna nahIM par3atA hai // 560 // he jinendra ! ApakI jitanI ceSTAe~ haiM ve sabhI bhakta jIvoMke mokSa siddha karaneke lie haiM parantu Apako usake kisI phalakI icchA nahIM hai isalie kahanA par3atA hai ki vacanAmRtarUpI jalakI vRSTise saMsArako tRpta karate hue eka Apa hI akAraNa bandhu haiM / / 561 / / yaha jIva prakaTa hue upayogarUpI guNoMke dvArA jAnA jAtA hai aura usa upayogako naSTa karanevAle cAra ghAtiyA karma haiN| una ghAtiyA koMko naSTa karanese ApakA upayogarUpI pUrNa lakSaNa prakaTa ho cukA hai isalie he jinendra ! Apa hI kahie ki aise AtmalakSaNavAle Apako siddha kaise na kaheM ? // 562 // he bhagavan ! Apake guNa sAdhAraNa nahIM haiM yaha maiM mAnatA hU~ parantu una asAdhAraNa guNoMke rahate hue bhI Apa sAkSAt dikhate nahIM haiM yaha Azcarya hai, yadi Apake sAkSAt darzana ho jAveM to vaha bhakti utpanna hotI hai jisake ki dvArA bahuta bhArI puNyakA saMcaya hotA hai aura bahuta bhArI pApa naSTa ho jAte haiM / / 563 / / he deva ! mohanIya karmakA ghAta honese Apake avagADha samyagdarzana huA thA aura aba jJAnAvaraNa tathA darzanAvaraNakA kSaya ho jAnese paramAvagADha samyagdarzana prakaTa huA hai| gAr3ha samyagdarzanameM cAritrakI pUrNatA hotI hai aura paramAvagAr3ha samyagdarzanameM samasta padArthoM ke jAnanekI sAmarthya hotI hai isa taraha darzana, jJAna aura cAritra guNakI pUrNatAke kAraNa Apa vandanIya haiM-vandanA karaneke yogya haiN|| 564 // he bhagavan ! Apane prabala dhAtiyA koMkI senAko to pahale hI naSTa kara diyA thA aba aghAtiyA karma bhI, jisakA bA~dha TUTa gayA hai aise sarovarake jalake samAna nirantara bahate rahate haiM-khirate jAte haiN| he nAtha ! isa taraha vyavahAra-ratnatrayake dvArA Apako nizcaya-ratnatrayakI siddhi prApta huI hai aura samIcIna dharmacakrake dvArA Apa tInoM lokoMke eka svAmI hue haiN||| 565 / / he kAmadevake mAnako mardana karanevAle prabho ! ApakA zarIra vikArase rahita hai 1 tadiSTo ma0, kha0 / 2 yasyonnateSu ga0, ka0, gha0 / dRSTo nu teSu khaH / 3 puNyam / 4 pracuram /
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 mahApurANe uttarapurANama tvAmastarAgamakhilAvagamanca kasya na sthApayenmanasi manmathamAnamadina // 516 // kiM vastvihAkSaNikamanvayarUpamasti byastAnvayaM vada hi kiM kSaNikaca kizcit / buddhAdayo budhapa garbhagatArbhakAbhA bhedo'yamarthavimukhovagamo zamISAm // 567 // tiSThatyagocaramanantacatuSTayaM te svAbhAvikAcatizayeSvaparo'pi kazcit / kasyApi sambhavati kiM kapilAdikAnAM kenAptapaDikamupayAnti tapasvino'mI // 518 // svAmAmananti munayaH paramaM pumAMsaM dhvastanivedamapi ki paramANasaGgAt / kiM mohamalladahanAkimanantavIryAt kiM siddhatApariNaterguNagauravAdvA // 569 // dehatrayApanayanena vinApi siddhi evaM zuddhizaktayatulavRttyuditoditatvAt / . Adhikyamastyadhipate svadudIritora sanmArgagAmnayasi yatparamAtmabhAvam // 570 // aura Apake vacana padArthake yathArtha svarUpako dekhanevAle haiM yadi kadAcit ye donoM hI netra aura karNa indriyake viSaya ho jAveM to ve donoM hI, rAgadveSase rahita tathA samasta padArthoko jAnanevAle Apako kisake manameM zIghra hI sthApita nahIM kara deMge arthAt sabhIke manameM sthApita kara deNge| bhAvArtha-ApakA nirvikAra zarIra dekhakara tathA padArthake yathArtha svarUpakA nirUpaNa karanevAlI ApakI vANI sunakara sabhI loga apane hRdayameM ApakA dhyAna karane lagate haiN| ApakA zarIra nirvikAra isalie hai ki Apa vItarAga haiM tathA ApakI vANI padArthakA yathArtha svarUpa isalie kahatI hai ki Apa saba padArthoM ko jAnanevAle haiM-sarvajJa haiM // 566 // he vidvAnoMke pAlaka ! kyA isa saMsArameM vastukA svarUpa anvaya rUpase nitya hai athavA niranvaya rUpase kSaNika hai| kaisA hai so kahie, isakA svarUpa kahanemeM buddhAdika garbha meM baiThe hue bacceke samAna haiM, vAstavika bAta yaha hai ki ina sabakA jJAna padArthajJAnase vimukha hai / / 567 / / he deva ! ApakA anantacatuSTaya kapilAdike viSayabhUta nahIM hai yaha bAta to dUra rahI parantu niHsvedatva Adi jo Apake svAbhAvika atizaya haiM unameMse kyA koI bhI kapilAdise kisI ekake bhI saMbhava hai ? arthAt nahIM hai; phira bhalA ye becAre kapilAdi prAptakI paMktimeM kaise baiTha sakate haiM / Apta kaise kahalA sakate haiM ? // 568 / / he bhagavan ! yadyapi Apane tInoM vedoMko naSTa kara diyA hai phira bhI munigaNa Apako paramapuruSa kahate haiM so kyA paramaudArika zarIrakI saMgatise kahate haiM ? yA moha rUpI latAke bhasma karanese kahate haiM ? yA siddhatA guNarUpa pariNamana karanese kahate haiM yA guNoMke gauravase kahate haiM ? // 566 // he bhagavan ! yadyapi abhI Apane audArika, taijasa aura kArmaNa ina tIna zarIroMko naSTa nahIM kiyA hai to bhI zaddhi, zakti aura anupama dhairyake sAtizaya prakaTa honese zrApa siddha ho cuke haiN| he svAmin / Apa apane dvArA kahe hue vizAla evaM samIcIna mArgameM calanevAle logoMko paramAtma-avasthA prApta 1 tapaHsthino'pi ka0, kha., ga0, 50, ma0 / 2 saGgam ka0, kha0, g0,50| 3-mapyadhipate ka0, kha, ga, m.|
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTsaptatitamaM pa assyeva deva tava caudayiko'pi bhAvaH yogAnurodhasamavAptazubhANuvedya tvatpAdapaGkajapaDaGghritayAptapuNyAd Anamra maulirata eva nakhonmukhAMzu kiM sveSa moharahitasya na bandhahetuH / bandhaM nibandhanamuzantyavirodhakatvAt // 571 // gaNyo'bhavatsuragaNo gaNanAtigazrIH / bhAsvanmukhaH zatamakhaH sumukhastavAnyoH // 572 // mAlinI prazamaparamakASThAniSThitodAttamUrteH dvitayanayamayodyaddhIradivyadhvaneste kramakaraNavihInajJAnadhAmaikadhAmnaH / nanu jina paramAtmaprAbhavaM bhAti bhatuH // 573 // zArdUlavikrIDitam jJAnaM sarvagataM svarUpaniyataM te syAdahetuH kRte vatecchAyatanAH svakRtyapaTayo vAco vivAcAmapi / prasthAnasthita yo'pyanAtmavihitA mAtmAnyabAdhApradAH sa evaM nirmalabodhadarpaNatale jJeyAkRtiM dhatsva me // 574 // vizvasyAskhalitaM prazAsti tava vAgyAthAtmyamAtmezino yasmAdddaSTavirodharodharahitA rAgAdyavidyAcchidaH / karA dete haiM yahI ApakI sabase adhika vizeSatA hai / / 570 / / he deva ! yadyapi Apake audayika bhAva hai parantu cU~ki Apa mohase rahita haiM ataH vaha bandhakA kAraNa nahIM hai mAtra yogoMke anurodhase Apake sAtAvedanIya nAmaka puNya prakRtikA thor3A-sA bandha hotA hai para vaha ApakA kucha bhI vighAta nahIM kara sakatA isalie Apako yathArthameM bandharahita hI kahata haiM / / 571 / / he bhagavan! Apake caraNa-kamaloMkA bhramara bananese jo puNya prApta huA thA usIse yaha devatAoMkA samUha gaNanIya ( mAnanIya ) ginA gayA hai aura usI kAraNa se usakI lakSmI saMkhyAke bAhara ho gaI hai| yahI kAraNa hai ki nakhoMkI UparakI ora uThanevAlI kiraNoMse jisakA mukha dedIpyamAna ho rahA hai aisA yaha indra mukuTa jhukA kara Apake caraNoMke sammukha ho rahA hai - Apake caraNoMkI ora nihAra rahA hai // 572 // he jinendra ! ApakA utkRSTa zarIra prathama bhAvakI carama sImAse paripUrNa hai, Apa krama tathA indriyoMse rahita kevalajJAnarUpI tejake eka mAtra sthAna haiM, ApakI gambhIra divyadhvani nizcaya aura vyavahAranase paripUrNa hokara prakaTa huI hai tathA Apa sabake svAmI haiM isalie he nAtha ! Apake paramAtmapadakA prabhAva bahuta hI adhika suzobhita ho rahA hai / / 573 / / he bhagavan ! yadyapi ApakA jJAna sarvatra vyApta hai to bhI svarUpameM niyata hai aura vaha kisI kAryakA kAraNa nahIM hai / ApakI vANI icchA ke binA hI khiratI hai to bhI vacanarahita (pazu Adi) jIvoM kA bhI AtmakalyANa karanemeM samartha hai| isI prakAra ApakA jo vihAra tathA ThaharanA hotA hai vaha bhI apanI icchAse kiyA huA / nahIM hotA hai aura vaha bhI nija tathA para kisIko bhI bAdhA nahIM pahu~cAtA hai| aise he deva ! Apa mere nirmalajJAnarUpI darpaNake talameM jJeyakI prakRtiko dhAraNa karo arthAt mere jJAnake viSaya hoo // 574 / / he bhagavan ! Apa AtmAke svAmI haiM - apanI icchAoMko apane adhIna rakhate haiM tathA Apane rAgAdi avidyAoMkA uccheda kara diyA hai isalie Apake vacana pratyakSAdi virodha se 2 dRSTivirodharodhavihitA la0 / 1-masatyavirodhasatvAt ka0, ga0, gha0 / 571
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam tasmAdIra vikAyasAyakazikhAmaukharyavIyaMdra ho - mohadrohajayastavaiva na pareSvanyAyavinyAsiSu // 575 // devo vIrajino'yamastu 'jagatAM vandyaH sadA mUni me devastvaM hRdaye gaNeza vacasA spaSTena yenAkhilam / kAruNyAtprathamAnuyogamavadaH zraddhAbhivRdayAvaha maDAgyodayataH satAM sa sahajo bhAvo hyayaM tAzAm // 576 // mAlinI iti katipayavAgbhirvardhamAnaM jinendra magadhapatirudIrNazraddhayA siddhakRsyaH / gaNatamapi nusvA gautamaM dharmadhurya: svapuramavizadudyattuSTirAgAmisiddhiH // 577 // "anuSTupachandasA jJeyA granthasaGkhyA tu vizatiH / sahasrANAM purANasya vyAkhyAtRzrotRlekhakaiH // 578 // ityAce bhagavadguNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNamahApurANasaMgraha zrIvardhamAnasvAmipurANaM nAma SaTsaptatitama parva / ......... . . rahina hokara samasta saMsArake lie vinA kisI bAdhAke yathArtha upadeza dete haiN| isI taraha he vIra! Apane kAmadevake vANoMkI zikhAkI vAcAlatA aura zakti donoM hI naSTa kara dI hai isalie mohakI zatratAko jItanA Apake hI siddha hai anyAya karanevAle anya logoMmeM nhiiN||575 // samasta jagatke dvArA vandanA karane yogya devAdhideva zrI vardhamAna svAmI sadA mere mastaka para virAjamAna raheM aura he gaNadhara deva ! Apa bhI sadA mere hRdayameM vidyamAna raheM kyoMki Apane mere bhAgyodayase karuNAkara spaSTa vANIke dvArA zraddhAkI vRddhi karanevAlA yaha prathamAnuyoga kahA hai so ThIka hI hai kyoMki aise puruSoMkA aisA bhAva honA svAbhAvika hI hai // 576 / / isa prakAra jise AgAmI kAlameM mokSa honevAlA hai jisane apanA kArya siddha kara liyA hai, jo dharmakA bhAra dhAraNa karanevAlA hai aura jise bhArI harSa utpanna ho rahA hai aisA magadhapati rAjA zreNika, zrI vardhamAna jinendra aura gautama gaNadharakI stuti kara apane nagarameM praviSTa huA // 577 // AcArya guNabhadra TNabhadra kahate haiM ki vyAkhyAna karanevAle, sunanevAle aura likhana karanevAle, sunanevAle aura likhanevAloMko isa purANakI saMkhyA anuSTup chandase bIsa hajAra samajhanI cAhiye / / 578 / / isa prakAra bhagavadguNabhadrAcArya praNIta, ArSa nAmase prasiddha, triSaSTilakSaNa mahApurANake saMgrahameM zrI vardhamAna svAmIkA purANa varNana karanevAlA yaha chihattaravA~ parva samApta huA // 76 / / 1 jagata: la / 2 satA iti kvacit / / siddhakRtyaM l0| 4 dharmadhuryam kh0| 5 'anuSTupchandasA yA catarvizasahastrikA / purANe granthaka saMkhyA vyaakhyaatbhotlekhkH||k.. kha0, ga. /
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha prazastiH 'yasyAnatAH padanakhaindavabimbacumbiH cUDAmaNiprakaTasanmukuTAH surendrAH / nyakkurvate sma haramardhazazAGkamaulilIloddhataM sa jayatAjjinavardhamAnaH // 1 // zrImUlasaDa ghavArAzau maNInAmiva sAciSAm / mahApuruSaratnAnAM sthAnaM senAnvayo'jani // 2 // tatra vinAsitAzeSapravAdimadavAraNaH / vIrasenApraNIvarasenabhaTTArako babhau // 3 // jJAnacAritrasAmagrIcA 'grahIdiva vigraham / virAjate vidhAtu yo vineyAnAmanugraham // 4 // yatkramAnamrarAjanyamukhAbjAnyAdadhuH zriyam / citra vikAsamAsAdya nakhacandramarIcibhiH // 5 // siddhibhUpaddhatiM yasya TIkAM saMvIkSya bhikSubhiH / TIkyate helayAnyeSAM viSamApi pade pade // 6 // yasyAsyAbjajavAkchriyA dhavalayA kIrtyeva saMzrAvyayA" samprItiM satataM samastasudhiyAM sampAdayantyA satAm / vizvabyApti parizramAdiva ciraM loke sthiti saMzritAH zrotrAlInamalAnyanAdyupacitAnyastAni niHzeSataH // 7 // abhavadiva himAdrerdevasindhupravAho dhvaniriva sakalazAtsarvazAstrakamUrtiH / indra loga jinheM namaskAra karate the aura isIlie jinake caraNa-nakharUpI candramAke vimbakA sparza karane se jina indroMke uttama mukuTa prakaTa ho rahe the ve indra, mastaka para ardha candrako dhAraNa karanekI lIlAse unmata hue mahAdevakA bhI tiraskAra karate the aise zrI vardhamAna svAmI sadA jayazIla hoM / / 1 / / jisa prakAra samudrameM aneka dedIpyamAna ratnoMke sthAna hote haiM usI prakAra mUlasaMgharUpI samudrameM mahApuruSa-rUpI ratnoMke sthAna svarUpa eka senavaMza ho gayA hai / / 2 / / usameM samasta pravAdI rUpI madonmatta hAthiyoMko trAsa denevAle evaM vIrasena saMghameM agraNI vIrasena bhaTTAraka suzobhita hue the || 3 || ve jJAna aura cAritrakI sAmagrI ke samAna zarIrako dhAraNa kara rahe the aura ziSya janoMkA anugraha karaneke lie hI mAno suzobhita ho rahe the // 4 // yaha Azcarya kI bAta thI ki una vIrasena bhaTTArakake caraNoM meM namra hue rAjA logoMke mukharUpI kamala unake nakharUpI candramAkI kiraNoMse praphullita hokara zobhAko dhAraNa kara rahe the || 5 | siddhibhUpaddhati prantha yadyapi pada-pada para viSama yA kaThina thA parantu una vIrasena svAmIke dvArA nirmita usakI TIkA dekhakara bhikSu loga usameM anAyAsa hI praveza karane lage the // 6 // jina vIrasena svAmIke mukharUpI kamalase prakaTa huI vacana rUpI lakSmI, dhavala kIrtike samAna zravaNa karaneke yogya hai, samasta buddhimAn sajjanoM ko sadA prema utpanna karanevAlI hai aura samasta saMsAra meM phailaneke parizramase hI mAno isa lokameM bahuta dinale sthita hai usI vacanarUpI lakSmIke dvArA anAdi kAlase saMcita kAnAMmeM bhare hue maila pUrNarUpa se naSTa ho jAte haiM / vizeSArtha - zrI vIrasena svAmIne SaTkhaNDAgamake Upara jo dhavalA nAmakI TIkA likhI hai vaha mAno unake mukharUpI kamalase prakaTa huI lakSmI hI hai, kIrti ke samAna zravaNa karaneke yogya hai, samasta samyagjJAnI puruSoMko nirantara uttama prIti utpanna karatI hai, usakA prabhAva samasta loka meM phailA huA hai / aura vaha lokameM siddhAnta granthoM kI sImAke samAna sthita hai / AcArya guNabhadra kahate haiM ki unakI vaha dhavalA TIkA zrotRjanoMke ajJAna rUpI mailako cirakAla taka sampUrNa 1 mapustake'yaM zloko'dhikaH - 'caturviMzatitIrthezAM caturgatinivRttaye / vRSabhAdimahAvIraparyantAn praNamAmyaham / 2-magrahIdiva la0 / 3 paddhatiryasya la0 / 4 yasyA ka0, kha0, ga0, gha0 / 5 saMzravyAya ka0, bha0, ma0 / 6 sthitiH ma0 /
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 mahApurANe uttarapurANama udayagiritaTAdvA bhAskaro bhAsamAno muniranu jinaseno vIrasenAdamuSmAt // 8 // yasya prAMzu nakhAMzujAlavisaradArAntaravirbhavat pAdAmbhojarajaHpizaGgamukuTa pratyamaratnadyutiH / saMsmatAM svamamoghavarSanRpatiH pUto'hamadya tyalam sa zrImAnjina sena pUjya bhagavatpAdo jaganmaGgalam // 9 // prAvINyaM padavAkyayoH pariNatiH pakSAntarAkSepaNe sadbhAvAvagatiH kRtAntaviSayA zreyaHkathAkauzalam / granthagranthibhidiH sadadhvakavitetyagro guNAnAM gaNo ye samprApya ciraM kalaGkavikalaH kAle kalau susthitaH // 10 // jyotsneva tArakAdhIze sahasrAMzAviva prabhA / sphaTike svacchatevAsItsahajAsminsarasvatI // 11 // dazarathagururAsIzasya dhImAnsadharmA zazina iva dinezo vizvalokaikacakSuH / nikhilamidamadIpi vyApi tadvAGmayUkhaiH prakaTitanijabhAvaM nirmalairdharmasAraiH // 12 // sadbhAvaH zarvazAstrANAM tadbhAsvadvAkyavistare / darpaNArpitabimbAbho' bAlairapyAzu budhyate // 16 // pratyakSIkRtalakSyalakSaNavidhivizvopavidyAM gataH siddhAntAdhyavasAnayAnajanita prAgalbhyavRddhIddhadhIH / rUpase naSTa karatA rhe| jisa prakAra himavAn parvatase gaGgAnadIkA pravAha prakaTa hotA hai, athavA sarvajJa devase samasta zAstroMkI mUrti svarUpa divya dhvani prakaTa hotI haiM athavA udayAcalake taTase dedIpyamAna sUrya prakaTa hotA hai usI prakAra una vIrasena svAmIse jinasena muni prakaTa hue / / 7-8 // zrI jinasena svAmIke dedIpyamAna nakhoMke kiraNasamUha dhArAke samAna phailate the aura usake bIca unake caraNa kamalake samAna jAna par3ate the unake una caraNa-kamaloMkI rajale jaba rAjA amoghavarSake mukuTa meM lage hue navIna ratnoMkI kAnti pIlI par3a jAtI thI taba vaha apane Apako aisA smaraNa karatA thA ki maiM Aja atyanta pavitra huA hU~ / AcArya guNabhadra kahate haiM ki una pUjanIya bhagavAn jinasenAcAryake caraNa saMsArake lie maGgala rUpa hoM // 6 // pada aura vAkyakI racanA meM pravINa honA, dUsare pakSakA nirAkaraNa karanemeM tatparatA honA, AgamaviSayaka uttama padArthoMko acchI taraha samajhanA, kalyANakArI kathAoMke kahane meM kuzalatA honA, granthake gUDha abhiprAyako prakaTa karanA aura uttama mArga yukta kavitAkA honA ye saba guNa jinasenAcAryako pAkara kalikAla meM bhI cirakAla taka kalaGkarahita hokara sthira rahe the / / 10 / / jisa prakAra candramAmeM cA~danI, sUryameM prabhA aura sphaTikameM svacchatA svabhAvase hI rahatI hai usI prakAra jinasenAcArya meM sarasvatI bhI svabhAvase hI rahatI thI // 11 // jisa prakAra samasta lokakA eka catusvarUpa sUrya candramAkA dharmA hotA hai / usI prakAra atizaya buddhimAn dazaratha guru, una jinasenAcArya ke sadharmA bandhu the - eka guru-bhAI the / jisa prakAra sUrya apanI nirmala kiraNoMse saMsArake saba padArthoMko prakaTa karatA hai usI prakAra ve bhI apane vacanarUpI kiraNoMse samasta jagatko prakAzamAna karate the // 12 // jisa prakAra darpaNa meM pratibimbita sUryake maNDalako bAlaka loga bhI zIghra jAna jAte haiM usI prakAra jinasenAcAryake zobhAyamAna vacanoMmeM samasta zAstroMkA sadbhAba thA yaha bAta ajJAnI loga bhI zIghra hI samajha jAte the // 13 // siddhAnta zAstra rUpI samudra ke pAragAmI honese jisakI buddhi atizaya 1 vimbo'sau ma0, gha0, ga0, ka0 / 2 vizvopavidyAntarAt ga0, gha0, ma0 / vidyopavidyAtigaH ba0 / 3 siddhAntAdRdvyavahArayAna ka0, ga0, gha0, ma0 /
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazastiH mAnAnUnanayapramANanipuNo'gaNyairguNairbhUSitaH ziSyaH zrIguNabhadrasUriznayorAsIjagadvizrutaH // 14 // puNyatriyo'yamajayatsubhagatvadarpa mityAkalayya parizuddhamatistapazrIH / muktizriyA paTutamA prahiteva dUtI prItyA mahAguNadharna samazizriyadyam // 15 // tasya vacanAMzuvisaraH santatahatadustarAntaraGgatamAH / kuvalayapanAhAdI jitazizirAzizirarazmiprasaraH // 16 // kaviparamezvaranigaditagadyakathAmAtRkaM purozcaritam / sakalacchandolakatilakSya sUkSmArthagUDhapadaracanam // 17 // byAvarNanAnusAraM sAkSAtkRtasarvazAstrasadbhAvam / apahastitAnyakAvyaM zrayaM vyutpannamatibhirAdeyam // 18 // jinasenabhagavatokta mithyAkavidarpadalanamatilalitam / siddhAntopanibandhanakA bhI vineyAnAm // 19 // ativistarabhIrutvAdavaziSTaM sagRhItamamaladhiyA / / guNabhadrasUriNedaM prahINakAlAnurodhena // 20 // gyAvarNanAdirahitaM subodhamakhilaM sulekhamakhilahitam / / mahitaM mahApurANaM paThantu zRNvantu bhaktimadravyAH // 21 // idaM bhAvayatAM puMsAM bhUyo bhvbibhitsyaa| bhavyAnAM bhAvisiddhInAM zuddhavRtavidvatAm // 22 // zAntiddhirjayaH zreyaH prAyaH preyaH samAgamaH / vigamo viplavavyAptarAsiratyarthasampadAm // 23 // pragalbha tathA dedIpyamAna ( tIkSNa ) thI, jo aneka naya aura pramANake jJAnameM nipuNa thA, agaNita guNoMse bhUSita thA tathA samasta jagatmeM prasiddha thA aisA guNabhadrAcArya, unhIM jinasenAcArya tathA dazaratha gurukA ziSya thA // 14 // 'guNabhadra ne puNya-rUpI lakSmIke saubhAgyazAlI honekA garva jIta liyA hai| aisA samajhakara muktirUpI lakSmIne unake pAsa atyanta catura dUtake samAna vizuddha buddhi vAlI tapolakSmIko bhejA thA aura vaha tapolakSmIrUpI dRtI mahAguNa-rUpI dhanase sampanna rahanevAle usa guNabhadrakI bar3I prItise sevA karatI rahatI thii||15|| una guNabhadrake vacanarUpI kiraNoMke samUhane hRdayameM rahanevAle ajJAnAndhakArako sadAke lie naSTa kara diyA thA aura vaha kuvalaya tathA kamala donoMko AhlAdita karanevAlA thA (pakSameM mahImaNDalakI lakSmIko harSita karanevAlA thA) isa taraha usane candramA aura sUrya donoMke prasArako jIta liyA thA // 16 // paramezvara kavike dvArA kathita gadya kAvya jisakA AdhAra hai, jo samasta chandoM aura alaMkAroMkA udAharaNa hai, jisameM sUkSma artha aura gUr3hapadoMkI racanA hai, jisane anya kAvyoMko tiraskRta kara diyA hai, jo zravaNa karaneke yogya hai, mithyA kaviyoMke darpako khaNDita karanevAlA hai, aura atizaya sundara hai aisA yaha mahApurANa siddhAnta granthapara TIkA likhanevAle tathA ziSyajanoMkA cirakAla taka pAlana karanevAle zrI jinasena bhagavAnne kahA hai // 17-16 // granthakA jo bhAga, bhagavAn jinasenake kathanase bAkI baca rahA thA use nirmala buddhike dhAraka guNabhadra sUrine hInakAlake anurodhase tathA bhArI vistArake bhayase saMkSepameM hI saMgRhIta kiyA hai // 20 // yaha mahApurANa vyarthake varNanase rahita hai, saralatAse samajhA jA sakatA hai, uttama lekhase yukta hai, saba jIvoMkA hita karanevAlA hai, tathA pUjita hai-saba isakI pUjA karate haiM aise isa samaya mahApurANa granthako bhaktise bhare hue bhavya jIva acchI taraha par3he tathA suneM // 21 // saMsArake chedakI icchAse jo bhavya jIva isa granthakA bAra-bAra cintavana karate haiM, aise nirmala samyagdarzana, samyagvAna aura samyak cAritrake
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 mahApurANe uttarapurANama bandhahetuphalajJAna syAcchubhAzubhakarmaNAm / vijJeyo muktisanAvo muktihetuzca nizcitaH // 24 // nirvagatritayodbhatirdharmazraddhApravardhanam / asatyeyaguNazreNyA nirjarAzubhakarmaNAm // 25 // bhAsravasya ca saMrodhaH kRtsnakarmavimokSaNAt / zuddhirAtyantikI prokkA saiva saMsiddhirAsmanaH // 26 // tadetadeva vyAkhyeyaM zravyaM bhavyanirantaram / cintyaM pUjyaM mudA lekhya lekhanIyaJca bhAktikaiH // 27 // viditasakalazAstro lokaseno munIzaH kaviravikalavRttastasya ziSyeSu mukhyH| satatamiha purANe prArthyA sAhAyyamucai guruvinayamanaiSInmAnyatA svasya sniH|| 28 // yasyottuGgamataGgajA nijamadasrotasvinIsaGgamA dvAja vAri kalaGkitaM kaTu muhuH pItvApagacchataSaH / kaumAraM ghanacandanaM vanamapAM patyustaraGgAnilai mandAndolitamastabhAskarakaracchArya samAzizriyan // 29 // dugdhAbdhau giriNA harau hatasukhA gopIkucoTTanaiH pace bhAnukaraibhidelimadale rAtrau ca sNkocne'| yasyoraHzaraNe prathIyasi bhujastambhAntarogambhita __stheye hArakalApatoraNaguNe zrIH saulyamAgAciram // 30 // dhAraka puruSoMko avazya hI mokSakI prApti hotI hai, saba prakArakI zAnti milatI hai, vRddhi hotI hai, vijaya hotI hai, kalyANakI prApti hotI hai, prAyaH iSTa janoMkA samAgama hotA hai, upadravoMkA nAza hotA hai, bahuta bhArI sampadAoMkA lAbha hotA hai, zubha-azubha karmoMke bandhake kAraNa tathA unake phaloMkA jJAna hotA hai, muktikA astitva jAnA jAtA hai, muktike kAraNoMkA nizcaya hotA hai, tInoM prakArake vairAgyakI utpatti hotI hai, dharmakI zraddhA bar3hatI hai, asaMkhyAta guNazreNI nirjarA hotI hai, azubha karmoMkA Asrava rukatA hai aura samasta karmoMkA kSaya honese vaha Atyantika zuddhi prApta hotI hai jo ki AtmAko siddhi kahI jAtI hai| isalie bhaktise bhare hue bhavyoMko nirantara isI mahApurANa granthakI vyAkhyA karanI cAhiye, ise hI sunanA cAhiye, isIkA cintavana karanA cAhiye, harSase isIkI pUjA karanI cAhiye aura ise hI likhanA cAhiye / / 22-27 // samasta zAstroM ke jAnanevAle evaM akhaNDa cAritrake dhAraka munirAja lokasena kavi, guNabhadrAcAryake ziSyoMmeM mukhya ziSya the| inhoMne isa purANako sahAyatA dekara apanI utkRSTa guru-vinayako satpuruSoMke dvArA mAnyatA prApta karAI thii|| 28 // jinake U~ce hAthI apane mada rUpI nadIke samAgamase kalaGkita gaGgA nadIkA kaTu jala bAra-bAra pIkara pyAsase rahita hue the tathA samudrakI taraGgoMse jo manda-manda hila rahA thA aura jisameM sUrya kI kiraNoMkI prabhA asta ho jAtI thI aise kumArIparvatake saghana candanavanameM bAra bAra vizrAma lete the| bhAvArtha-jinakI senA dakSiNase lekara uttarameM gaGgA nadI taka kaI bAra ghUmI thI / / 26 / / lakSmIke rahane ke tIna sthAna prasiddha haiM-eka kSIra-samudra, dUsarA nArAyaNakA vakSaHsthala aura tIsarA kamala / inameMse kSIrasamudra meM lakSmIko sukha isalie nahIM milA ki vaha parvatake dvArA mathA gayA thA, nArAyaNake vakSaHsthala meM isalie nahIM milA ki vahA~ gopiyoMke stanoMkA vAra-bAra AghAta lagatA thA aura kamalameM isalie nahIM milA ki usake dala sUryakI kiraNoMse dina meM to khila jAte the parantu rAtrimeM saMkucita ho jAte the| isa taraha lakSmI ina tInoM sthAnoMse haTa kara, bhuja rUpa stambhoMke AdhArase atyanta sudRr3ha tathA hAroMke samUha rUpI toraNoMse susajjita jinake vizAla vakSaHsthala-rUpI gharameM rahakara cirakAla taka sukhako prApta huI thii|| 30 // 1 vAsAvasaMkocinaH l|
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasti: 577 akAlavarSabhUpAle pAlayatyakhilAmilAm / tasminvidhvastanizzeSadviSi vIdhrayazojuSi // 31 // pamAlayamukulakulapravikAsakasatpratApatatamahasi / zrImati lokAditye pradhvastaprathitazatrusantamase // 32 // celapatAke celladhvajAnuje cellaketanatanUje / jainendradharmavRddhavidhAyini vidhuvIdhrapRthuyazasi // 33 // vanavAsadezamakhilaM bhuJjati niSkaNTakaM sukhaM suciram / tatpitRnijanAmakRte khyAte vakkApure pureSvadhike // 3 // zakanRpakAlAbhyantaraviMzatyadhikASTazatamitAbdAnte / maGgalamahArthakAriNi piGgalanAmani samastajanasukhade // 35 // zrIpaJcamyAM budhArdrAyuji divasaje mantrivAre budhAMze pUrvAyAM siMhalagne dhanuSi dharaNije saiMhikeye tulAyAm / sUrye zukre kulore gavi ca suragurau niSThitaM bhavyavaH prAptajyaM sarvasAraM jagati vijayate puNyametatpurANam // 36 // yAvaddharA jalanidhigaMganaM himAMzu stigmadyutiH suragiriH kakubhAM vibhAgaH / tAvatsatAM vacasi cetasi pUsameta cchrotasyatisthitimupaitu mahApurANam // 37 // dharmo'tra muktipadamatra kavitvamatra tIrthezinAM caritamatra mhaapuraanne| yadvA kavIndrajinasenamukhAravinda niryadvacAsi na manAMsi haranti keSAm // 38 // jinhoMne samasta zatru naSTa kara diye the, aura jo nirmala yazako prApta the aise rAjA akAlavarSa jaba isa samasta pRthivIkA pAlana kara rahe the // 31 // tathA kamalAkarake samAna apane prapitAmaha mukulake vaMzako vikasita karanevAle sUryake pratApake samAna jisakA pratApa sarvatra phaila rahA thA, jisane prasiddha-prasiddha zatru rUpI andhakArako naSTa kara diyA thA, jo cella patAkAvAlA thA jisakI patAkAmeM mayUrakA cihna thA-celladhvajakA anuja thA, cellaketana (baMkeya) kA putra thA, jainadharmakI vRddhi karanevAlA thA, aura candramAke samAna ujjvala yazakA dhAraka thA aisA zrImAn lokAditya rAjA, apane pitAke nAma para basAye hue atizaya prasiddha baGkApura nAmake zreSTha nagarameM rahakara kaNTaka rahita samasta vanavAsa dezakA sukhapUrvaka cirakAlase pAlana karatA thA / / 32-34 // taba mahAmaGgalakArI aura samasta manuSyoMko sukha denevAle piGgala nAmaka 820 zaka saMvatmeM zrI paJcamI (zrAvaNa vadI 5) guruvavAra ke dina pUrvA phAlgunI sthita siha lagnameM jaba ki budha ArdrA nakSatra kA, zani mithuna rAzikA, maMgala dhanuSa rAzi kA, rAhu tulArAzikA, sUrya, zukra karkarAzi kA, aura bRhaspati vRSa rAzi para thA taba yaha uttarapurANa grantha pUrNa huA thA, usI dina bhavyajIvoMne isakI pUjA kI thii| isa prakAra sarva zreSTha evaM puNyarUpa yaha purA saMsArameM jayavanta hai / / 35-36 // jaba taka pRthivI hai, AkAza hai, candramA hai, sUrya hai, sumeru hai, aura dizAoMkA vibhAga hai, taba taka sajjanoMke vacanameM, cittameM aura kAnameM yaha pavitra mahApurANa sthitiko prApta ho arthAt sajjana puruSa vacanoM-dvArA isakI carcA kareM, hRdayameM isakA vicAra kareM aura kAnoMse isakI kathA zravaNa kareM // 37 // isa mahApurANameM dharmazAstra, mokSakA mArga hai, kavitA hai, aura tIrthaMkaroMkA caritra hai athavA kavirAja jinasenake mukhAravindase nikale hue vacana 73
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 mahApurANe uttarapurANam mahApurANasya purANapuMsaH purA purANe tadakAri kiJcit / kavI zinAnena yathA na kAvyacarcAsu cetovikalAH kavIndrAH // 39 // sa jayati jinasenAcAryavaryaH kavIDyaH vimalamunigaNeDhyaH bhavyamAlAsamIDhyaH / sakalaguNasamADhyo duSTavAdIbhasiMho viditasakalazAstraH sarvarAjendravandyaH // 40 // yadi sakalakavIndraproktasUkta pracAra zravaNasarasacetAstattvamevaM sakhe syAH // kavivara jinasenAcAryavaktrAravinda praNigaditapurANAkarNanAbhyarNakarNaH // 41 // sa jayati guNabhadraH sarvayogIndravandyaH sakalakavivarANAmagrimaH sUrivandhaH / jitamadana vilAso dikcalakIrtiketu duritatarukuThAraH sarvabhUpAlavanyaH // 42 // dharmaH kazcidihAsti naitaducitaM vaktuM purANaM mahat zranyAH kintu kathAviSaSTipuruSAkhyAnaM caritrArNavaH / kinakA mana haraNa nahIM karate ? arthAt sabhIkA karate haiM ||38|| mahAprAcIna purANa puruSa bhagavAn AdinAtha isa purANa meM kaviyoMke svAmI ina jinasenAcAryane aisA kucha adbhuta kArya kiyA hai ki isake rahate kaviloga kAvyakI carcAoM meM kabhI bhI hRdayarahita nahIM hote || 36 || ve jinasenAcArya jayavanta raheM jo ki RviyoMke dvArA stutya haiM, nirmala muniyoMke samUha jinakI stuti karate haiM, bhavya jIvoMkA samUha jinakA stavana karatA hai, jo samasta guNoMse sahita haiM, duSTavAdI rUpI hAthiyoM ko jItane ke lie siMhake samAna haiM, samasta zAstroMke jAnanevAle haiM, aura saba rAjAdhirAja jinheM namaskAra karate haiM / / 40 / / he mitra ! yadi terA citta, samasta kaviyoMke dvArA kahe hue subhASitoMkA samUha sunanemeM sarasa hai to tU kavi zreSTha jinasenAcArya ke mukhAravindase kahe hue isa purANake sunane meM apane karNa nikaTa kara / / 41 // guNabhadrAcArya bhI jayavanta raheM jo ki samasta yogiyoM ke dvArA bandanIya haiM, samasta zreSTha kaviyoM meM apragAmI haiM, AcAyoMke dvArA vandanA karaneke yogya haiM, jinhoMne kAmaka vilAsako jIta liyA hai, jinakI kIrti rUpI patAkA samasta dizAoM meM phaharA rahI haiM, jo pAparUpI vRkSake naSTa karanemeM kuThAra ke samAna haiM aura samasta rAjAoM ke dvArA vandanIya haiM / / 42 / / 'yaha mahApurANa kevala purANa hI hai, aisA kahanA ucita nahIM hai kyoMki yaha adbhuta dharmazAstra hai, isakI kathA zravaNIya haiM - atyanta 1 kavivara jinasenAcAryavaryAryamAsau madhuramaNinavAcyaM nAbhisUnoH purANe / tadanu ca guNabhadrAcAryavAco vicitrAH sakalakavi karIndrAvAtasiMhA jayanti // ma0, ka0, ga0, gha0 / 2 sau lokaH ka0, ga0, gha0, ma0 pustake nAsti /
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazastiH 576 ko'pyasminkavitAguNo'sti kavayo'pyetadvacobjAlayaH ko'sAvatra kaviH kavIndraguNabhadrAcAryavaryaH svayam // 43 // ityAce bhagavadgRNabhadrAcAryapraNIte triSaSTilakSaNa-mahApurANasaMgrahe prazastivyAvarNanaM nAma saptasaptatitamaM parva // 77 // manohara haiM, yaha trezaTha zalAkApuruSoMkA vyAkhyAna hai, caritra varNana karanekA mAno samudra hI hai, isameM koI adbhuta kavitAkA guNa hai, aura kaviloga bhI isake vacanarUpI kamaloM para bhramaroMke samAna Asakta haiM, yathArthameM isa granthake racayitA zrIguNabhadrAcArya svayaM koI adbhuta kadhi haiM / / 4 / / isa prakAra RSi praNIta bhagavadguNabhadrAcArya praNIta triSaSTilakSaNa mahApurANake saMgrahameM prazastikA varNana karanevAlA satahattarahA~ parva pUrNa huaa| purANAbdhiragamyo'yamarthavIcivibhUSitaH / sarvathA zaraNaM manye guNabhadraM mahAkavim / / pAragrAmo janmabhUmiryadIyA gallIlAlo janmadAtA ydiiyH| pannAlAlaH svalpabuddhiH sa cAhaM TIkAmetAmalpabuddhayA cakAra / / madhumAsAsitapakSe zukra vAre'parAhNavelAyAm / zUnyASTacaturyugma-varSe vIrAbdasaMjJite pUrNA / / te te jayantu vidvAnso vandanIyaguNAkarAH / yatkRpAkoNamAlambya tIrNo'yaM zAstrasAgaraH / / yeSAM kRpAkomaladRSTipAtaiH supusspitaabhuunmmsuuktivllii| tAnprArthaye varNigaNezapAdAn phalodaya tatra natena mUrnA // yasyAnukampAmRtapAnatRptA budhA na hIcchanti sudhAsamUham / bhUyAtpramodAya budhAdhipAnAM guNAmburAziH sa gurugaNezaH / /
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarapurANasthazlokAnAmakArAdyanukramaH 24 6. 122 64 129 [a] aMsavAripathopetaH aGgaM saptamamAkhyeyaM 195 akampanAdyA bhUpAlA aGgapratyaGgasaMsparzaakampano'ndhavelAkhyaH 468 aGgarAgaM samAlocya akampiSata sarve'pi 507 aGgarAgo'Ggalamo'sya 463 akarodUSaNaM ghigdhika 487 aGgahAraiH sakaraNaH 170 akaSAyamanArambha- 180 aGgAGgabAhyasadbhAva- 473 akAraNasamudbhUta aGginoM vata sIdanti 102 akArapaJcakoccAra- 210 acalo'pi tadudva gAd- 65 akAryamavaziSTaM yatta acetane kathaM pUjA 432 akAlavarSabhugale 577 acchedo muktiyogyAyA akAlasAdhanaM zaurya . 520 acyutendro'janiSTApta- 53 akAle campakAzoka- 417 ajani vaizravaNo dharaNIzvaraH 237 akIrtiniSphalA''candra- 307 ajanyandhakavRSTayAkhya 351 akurvan paJcamaM devAH 326 ajJAnatapasAnena akRtrimajinAgArA ajJAnabIjasaMrUDhA akRtrimANi nirjetuM 446 ajJAnasaMzayakAnta 158 akRtvA me kumAro'jJaH 435 aJjanAtmAJjanau zraddhA 189 akhaNDasya trikhaNDasyAdhipatyaM 64 aTatyeSa ca bhijhAyai 530 akhaNDe dhAtakIkhaNDe aNimAdiguNaH saptaagatyA kSaNikatvaM 176 aNimAdiguNopetaM agandhanastu tadbahrau 112 aNumAniti harSeNa 267 agamanpUtanA tAsu 367 ataH paraM muhUrta ce- 530 agAttadanumAgeMNa 488 atikramya kutIrthAni 443 agAdaraNinakSatre 210 atikramyAdima mArge 274 agAdho'yaM purANAdhiH 441 atipAtanipItAsa- 320 agurguNA guNIbhAva- 88 atiraudayA dharA tatra 550 agraja tava pApo'yaM ativAhyAgato vIra- 343 agrajAsyAstadAgatya 486 ativistarabhIrutvA- 575 agrajo'syaiva bhadrAyA 144 atIkSNanakhadaMSTro'ya- 464 agramandarazailasya 60 atItAn vizvabhUyezAn agrAsane vidhAyanAM 522 atulabalamalavathA- 373 amibhUtirabhUtsanu- 407 atRpyadeSa bhUpAla- 102 abhibhUtau gataprANe 47 ato'nyatprakRtaM bramo 362 amilA gRhiNI toko 16. ato vijayadevI ca 467 amilAyAM dhanazrI atyalpaM tRptimApanna- 216 agresarasphuracakra- 316 / atra kA gatiranyeSAM 250 / atra jambUdrumAlakSya 172 atra nAbhaGguraM kiJci- 165 atra pANDutanUjAnAM 420 atrAmutra ca mitravanna hitakRt 12 atraiva bharate rAjA 245 atraiva bharate vaGga 234 atraiva bhArate zrImAn atha kaMsavadhUmukta- 375 atha kazcitkhago madhye 162 atha kRtvA mahApUjA 261 atha kauzAmbyadhIzasya 162 atha kSemaGkaraH pRthvyAH 180 atha gaurIbhavaM caivaM atha cakrapurIkhana- 186 atha candraprabhaH svAmI zratha jambUdrumAlakSye atha jambUmati dvIpe atha jAmbumati dvIpe 329 atha tannagarAdhIzaH zratha tasmAdanAdgaha- 524 atha tau reNukIputrau 227 atha tau saha gacchantA- 78 atha dI durAcAraH 231 atha divyadhvanetuH 467 atha nemikumAro'pi 385 atha putrau vanAtpuSpa- 225 zratha maunavratenaite atha maunavratenAyaM atha priyaGkarAkhyAya 554 atha bhaTTArako'pyasmA- 464 atha mandaraparyanta- 176 atha bhrAntvA bhave dIrgha 126 atha yuddhe kurukSetre 421 atha vatsAhaye deze 485 atha vajrAyudhAdhIzoM 184 athavA'InmatenedaM- 166 161 23 422
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ zratha vidyAdharAdhIzaH atha zatrUn samujetuM atha zIlavata sItA atha zauryAdibhI rAma atha zrInAgadatto'pi zratha sarvAn mRtAn dRSTvA zratha svajJAtapUrvaJca zratha svaviSTarAkampa - atha svapuNyakarmA atha svapuramAnIya thAkasmAtpure tasmin zrathAkhyAnamidaM caikaM thAgate madhau mAse athAto'ndhakavRSTizva athAto rAmarUpeNa zrathAtra nAradaM kAma zrathAtra nAgareSvAtmaprathAtra bhArate khecarA zrathAtretya vihArArthaM zrathAnantaramevaina zrathAnantaramevainaM athAnyadA kilAnandaM athAnyadA kumAro'sau athAnyadA jinaM nemiM athAnyadA maghau mAse athAnyadA mahArAja: athAnyadA yayau sArddha athAnyadA samAsAdya zrathAnyedyuH kumArasya zrathAnyedyurjagannandaathAnyeyuprekSAM zrathAnyedyuH punaH prApya zrathAnyedyurmahArAjaH nyedyurmahAvIra zranyedyug thAnyedyurvalokyaina athAnyedyuH samAsInaM zrathAnyedyuH svamithyAtvazrathAparAjito'pyAtmaathApya pUjyaM sAmrAjyazrathAbhivyajyate tasya 157 380 323 261 462 533 407 377 162 364 FE 540 465 348 262 415 506 502 345 365 401 433 449 416 505 555 225 121 521 141 352 543 476 526 YEG 361 482 555 175 jaa' 273 zlokAnAmakArAdyanukramaH athAbhUdbhArate kSetre thAsuro jagatpratyazrathAsti nAgalokAbho thAsminneva tIrthe'bhU athAsminbhArate kSetre athAsminbhArate varSe thAramai bhoktukAmAya athAsya dvIpanAthasya athetvA tena yantreNa atheSTo'vyatirekeNa 6 bhArate dvAravatyAM thopagamya taM snehAt adatvA pApabuddhyAsmAn dita dvAdazagrAmAn dRSTaM kiM kimaspRSTa adRSTavadanAmbhoja dRSTAnviSya sItAM ca dRSTvA matsutAM tatra adya mAsopavAsAnte zradya pArAvatadvandva adya prabhRti saMsAra zradya sarve'pi jAtAH smaH adrimastakamAruhya zradhastAdaSTamAhArazradhastAdyoSitaM kAzci rittAyudhaM rAjyaM adhiruhyAdijAM zayyAM prItya sarvazAstrANi zradhItyaikAdazAGgAni adhyAsya kAmamevAya adhvanyairabhya nagArAkhya mukhyaikA anaGgapUrvaGgasya anaGgastadvanainaM NIyAn svapuNyena ananta jinasantAne ananto'nantadoSANAM anantavIryayatyante anantavIryo vizvendra anantazo'hamindratvaM ananyagocarA lakSmI 133 275 278 221 276 168 475 136 Y& 176 125 466 gx 363 36 48 264 182 526 513 456 461 352 438 470 115 366 63 87 16 453 74 155 71 284 126 121 396 561 68 42 ananyavedyamAgatya ananyazaraNasyAhuH anabhigyaktamAhAtmyA anayoranurUpo'yaM anapayantaM sItAM tvAM anAdinidhane bAla anAdivandhanaigadaM nAdau janmakAntAre anAlIDhamanojApi anAvaraNamasthAna nAhatasvasaukhyasya anvicchan svargabhogArthI nityAzuciduHkhatvaM nitye nityabuddhi nirIkSya na mokSye'haM niSTalakSaNAdanyai anIkadattazcAnIkaanuktasiddhametattu anugaGgaM tato gatvA anugRhyAsya vaktavya anugrahArthaM svasyAti anugrahArthaM svasyAti anujAbhyAM samaM cintA anuttare jayantAkhye anudhAvanpatanneva anuprekSA svarUpAkhyA anubhUya dinAnyatra anubhUya mahAduHkhaM anubhUya sukhaM tasmin anubhUyAtra sAketa anumAnapradhAnasya zranuyujyAvadhijJAnaanuraktaM vyadhAtkRtsna anuSTupchandasA jJeyA anuSThAya tathA so'pi anuSTheyaH sa dharmiSThe anusRtya drutaM tAbhyAM nRtyazcoditAnando zrasaJcAradezeSu aneneyamavasthAbhU anenaiva vidhAnena 581 266 283 426 261 312 377 334 te 141 180 253 533 60 56 340 206 364 267 323 226 77 163 341 342 350 250 356 410 80 7 477 216 332 572 255 276 514 204 556 274 24E
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ m manAyA G 172 182 mahApurANe uttarapurANam antako durnivAro'tra anyairyaH samavApa pUrvasukRtA 527 / apriyatvAtpitA tyaktvA 241 antaHkrodhakaSAyAnu- 530 anyaizca putrapautrAdyaH 326 / aphalan zaktayastisraH antaHpurAnvito'nyedyuH 342 anyonyaduHkhahetutvA abuddhvA dharmabhaktaM tat antyaH kevalinAmasmin 563 anvabhUtsa mahAzukra. abodhatamasAkrAnta- 549 antyadvayaM parityajya anvabhUdapravIcAraM abhayAkhyaH suto dhImA- 479 antyasyApi tanuH saptA- 56. anvabhavaMzciraM bhogAM 423 abhavatpodanAkhye'pi 155 annyAdapyalpasAvadyAanvayukta gaNAdhIzaM 466 abhavatpriyamitrAyAM 185 antarikSasabhaumAGga- 150 anvayukta sa taM so'pi 223 abhavadiva himAdre antargranthaparityAgA anvicchantaM vilokyAha 345 abhAcasyAtasaundarya 240 antamuhUrtakAlena 472 anviSya pratiyoddhAra- 64 abhAt sumanasAM vRSTiH andhasarpavilAyAna- 264 anveSitArau puruSaM 268 abhAdasya prabhAmadhye annamAzrANayattasmai 466 apakSapatitAn prAjJAna abhAnibhAbhaTonmukta- 321 anyatsaMdhisato'trAnyat 251 apatyajananAbhAve 284 abhASata dvijo rAjan anyathA nigrahISyAmi 111 apathyamiti saMzrAvya abhigamya tamAkramya 133 anyadA nagare tasmin. 486 apabodhacatuSkAtmA 464 abhijAtaparIvAro 54 anyadA'mitatejaHzrI- 15 asaraJca mahAduHkhaM abhijAnAsi kiM zranyadA ratasenAlyo . 184 aparasmindine vyAdhai. 366 abhijJAnaM ca tasyaitadianyadArAhRtirnAma 286 aparAjitanAmoru- 246 abhijJAnenRpendraNa 299 anyadA suvratAkhyAya aparAyAcamacchinna- 52 abhijJAnamidaM tasya 495 anyadAsau nisRSTArtha 437 aparAhne sahasraNa 4,335 abhijJAnamidaM bhAvi anyadAsau mahArAja aparityaktasaGgasya 215 / abhidhAya svavijJAtaM 551 anyadezAnakalpezo apavAyuSaH kecid abhidhAya svavRcAntaanyadopendrasenAkhyaapahRtya suraGgApAtena abhidhAyAmba pApiSThAM anyavAkunotrayoH kIrti- 16 apAcyAM cakrabAlAntaM abhinandya jinaM sarve anyAyanAnyavittasya 110 apApaM sukhamacchinna abhibhUtAkhilArAti 229 anye tAvadihAsatAM bhagavatAM 211 apApaprApsitanvijyA- 467 abhiyAtA purAradA anyecurazaneH pAtAt apAsyantI prayatnena abhibhayAnyatejAMsi anyeyurdevatAvyApi 367 apAsya madhurAlApai- 520 abhiyuktatarairanyai anyedhurnagarodyAne 466 api tvaM vayasAlpIyAn abhilASAtapAtaptAanyeyunandagopasya 367 apighAya saraH sadyaH 181 abhivandya jinAdhIza- 191 anyeyunandanAkhyAdrau 177 aputrasya gatinAsti 223 abhivandya tato dharma anyeyurnAgaraiH kaizcid 545 apRcchatkhecarAdhIzo 502 , abhivandya zamaM yAtA 172 anyeyuH puNDarIkiNyA- 341 apRcchat phalameteSAM 333 abhivandya tataH zrutvA anyedayurvasumAkAza. 273 . apratIghAtagAminyA abhivandya samAkarNya 432 anyeyuridAnte'ntaH apratIpapratApo'yaM 178 abhivandyAptasAmantaiH 381 anyeyuH zaradabhrasya 444 apratIpA prabhA yAti abhiSicya trikhaNDAdhirAjye 324 anyeyuH saJjayantAkhyaM 106 apratyAkhyAnamizrAkhya. 159 abhiSicya yathAkAma- 378 anyeyuH siddhakUTastha- 402 apratyAkhyAnamohAnA- 158 abhiSicya vibhadhyanaM 214 anyeyuH supratiSThAkhyo apramatcaguNasthAne abhiSicya vibhaSyoccaiH 129 anyeyuH sUpakAro'sya 226 apramAdorucAritrAH 199 abhiSecanazAlAyAM 550 anyedayustatpure gautamA. 250 aprAcIcatparokSo'yaM 161 abhiSTutya punarnItvA 227 46 . 231 >> mum Ww WAS 343 393 248 464 34
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ ilokAnAmakArAdAnukramaH 583 530 142 369 389 498 293 354 436 410 3 432 499 213 222 177 412 550 22 176 434 487 244 abhISTaphalamApnoti 554 abhuJjAnaH purAdAzuabhUccitraratho nAma 393 abhacchrIvijayo'pyatra 165 abhatkalyANayogyo'ya. abhUtapUrva taM dRSTvA 145 abhUtAM tadvilokyAha 253 abhUtAM bhUtadevAdiabhUtAmetayoH putrau abhUt siMharatho nAma abhUdakhaNDitaM sakhyaM abhad guNamayaH kiM ve- 220 abhUdaninditA''ryo'yaM 162 abhavannakSamAstatra 505 abhUvAsmadgurustasmA abhyayodhyAM purI sItA 280 abhyarcya bhaktyA vanditvA 297 abhyAdhyamudA vyagra- 509 abhyaNe yauvane yAvadabhyAse zrIprabhezasya abhritA vAbhrapadavIM abhyudyatAstayoH pUrva 167 abhyetya puNyakarmANaH 494 abhyetyAnekadhA yuvA 171 abhre'mitaguNenAmA amarApAM kumAro vA 353 amAtyottamavidvAMstvaM 271 amIca viSayAH kaccha- 189 amuSmAnmaraNAdbhAgya 352 amusmin bhArate varSe 102 amU karau prakRtyaiva 438 amRtaM niHpravIcAraamRtaistanumetasya ameyavIyau~ haMsAMzaambikAyAM suto'syaiva 133 ambho vAmbhojapatreSu ayaM cAdya mahAkAle- 256 ayaM pApI mahAkAyo ayaM vinirjitAzeSa 205 ayAcitamanAdAna 148 ayogapadamAsAdya ayodhyApuravAstavyo 186 ayodhyAmadhunAdhyAsya / ayodhyezo'pi lekhArtha 257 ayodhyA nRpastasmin ajanAnubhavAvarthe arajAvirajAzcaiva 189 araNyamaprayANArtha 519 aravindamahArAja ariJjayAkhyastripure 142 ariJjayAhvayaH zatru 514 ariSTasenAdyanalaariSTAkhyasuro'nyeyu- 367 arIramanmanaH patyuarergadasya cAtmajJaH 146 arezatIrthasantAna- 228,235 aro jino'jani zrImAn- 219 arkakIrtisutaH kurvanna- 164 arkakIrtistayoH sUnuH 452 arkakIrteH kumArasya 148 arthinaH ki punarvAcyAH 462 arthino dhanasantRptyA 80 arthe catuSTayI vRtti- 25 arthe satye vacaH satyaM arddhadagdhazavaM matvA arddharAjyaJca pUrvoktaM 508 arhaddAsAdibhiH sArdha 408 arhadbhirbhASitaM sUktaalaM taditi taM bhaktyA 461 alaGkAraH kulasyAbhU 460 alaGkurvanijacchAyA- 208 alaGkuru srajaM dhehi 515 alaGghayaM kenaciccAtra 302 alaGghayatvAtparaiH puNyaM 378 alabdharAjyaM prAptAalamAmUlato dagdhaM 312 alipuMskokilAlApaialpagomaNDalasyA - avagamya phalaM teSAM 122 avagAhya payorAzi 545 avatIrNamiva svargA- 412 avatIrya samutpanna avadhArya vacastasya avadhArya svaputreNa avantiviSayaM gatvA avabothya tamAtmAnaM avabodhitavaidhavyaavamatya gurUkAzcit avamanye punaH kintu avaruhya nabhobhAgAavartitAkSasUtrasya avarddhanta kumAreNa avarddhanta guNAstasmin avaddhiSAtAM tAvevaM avarddhiSTa vapustasya avalokya smarAkrAntaavazyaM maGgurA bhogA avazyaM yuvayomuktiayatArAdvimAnasya avasthitiM sa samprApya avAtaransurAH sarveavAdIdharadekAdazAavApya saha sUnubhyAmaavApyasi padaM muktaavArya nijazauryeNa avicArya tadAviSTaH avijJAtaphalAbhakSaNaM avidbhiriva zAstrArtha avidyayaivamAkrAnto avibhaktazriyo prIti avibhaktApi doSAya avibhaktAM mahImetAavivekastayorAsIdaavizaccApi niHzaI avIvRdhadgRhItvainaavRNIta guNAlistaM avratasya manaHkAya. azaktayorivAnyonyaM azakyamiti gopAlaazikSayaca tadrakSAazIticApadehettAazIlabhUSaNA yatra azocatputramAlokya 187 A 345 435 405 252 231 www m m 218 255 298 421 370 362 332 158 48 369 385 85 140 519
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 mahApurANe uttarapurANam 44 206 376 460 azrANayadvibhUtyAsmai 510 asti jIvaH sa copAtta. 467 aho pApasya ko'pyeSa 266 azvagrIvAH kharagrIvA 146 asti dvijatanUjAyA 473 aho pravRddhamajJAnaM 455 azvagrIvasutau rata. 184 astu karNAmidhAno'ya- 346 ahobhiH kaizcidAsAdya 362 azvagrIvazca sambhrAntaH 146 astu kAyaH zuciH sthAsnuH 89 ahobhirbahubhirzAtA 535 azvagrIvasya kanaka- 142 astu cenmatsyabandhAdi- 272 [A] azvagrIveNa devena 146 astu vA nAhatavyakti- 273 zrAkaNThapUrNahAro'pi 350 azvagrIve ta ete'pi 142 astu sAGkhayAdivAdAnAM- 470 zrAkakRSTanirmukta- 310 azvagrIvo'grimo nIla- 142 asmatkumArayostatra 276 zrAkarNya tatpurANaJca 412 azvAkRtidharaM devaM 376 astyatra puSkaradvIpaH zrAkarNya nAradAdUta 104 azvai rathairgajendrazca 453 asyatra viSayo'GgAkhyaH 526 AkAreNaiva kanyArthA 224 aSTamo'bhUt tripRSThAkhyo 561 astyanyo'pi taducchityA- 286 AkrozadbhiH sakAruNyo 516 aSTaSaSTisahasrokta- 100 astyeva deva tava caudayi- 571 AkhyAya dharmayAthAtmyaM 536 aSTAGgAni nimittAni 150 astyeva suzrutAkhyAtaM 142 zrAgataH kaMsamaJjaSA 363 aSTAdazasamAH lakSAH 89 asthAnasthaM samIkSyaiva 168 aAgatAmantare dRSTvA 176 aSTAdhikasahasreNa 378 asthirAdyazubhAnyeva 558 aAgatAmeva matputrI 302 aSTApadamayaiH kumbhaiH 153 asmin khagapurAdhIza- 132 zrAgatya nRpaterane aSTAvaGgulayastasya asmin janmanyamumanye 100 AgatyAbhyarcya vanditvA 536 aSTAviMzatipUrvAGga- 68 asmijvAlAkarAlAnau aAgantAsmai punarnetuaSTAviMzatirasyAsan 236 asmin trilokaprajJAsi 117 aAgAmyutsarpiNIkAla- 473 aSTottarasahasroru323 asminnevAbhavattIrthe 132 AgrahaM nigrahaM kRtvA aSTopavAsamAdAya 376 asminvidehe pUrvasmin 537 prAcAraH kIdRzasteSA- 556 aSTau vijayarAmAdyAH 327 asminnevojayinyAkhya-404,488 zrAcchidyAhaM grahISyAmi aSTau ziSTatamAni 18 asminnarAvate khyAte 182 zrAjJA yadyasti devasya asaMkhyadevadevIDaya 17,123 asminairAvate ratnapure 186 zrAzcaryapaJcakaM prApya 404 asaMkhyAto marutsaGghaH asminnuttarazreNyAma- 142 zrAtRtIyabhavAttasya 84 asaMyamAdikaM sarvaasyAtmAbodhasadbhAvA zrAttasAmAyikaH zuddhayA 437 asaMyame trayaM dve staH 55 zrasyAvayavabhAvAtte zrAtmanA mantribhirbandhu- 253 asaMhatamanAsevyaasyaiva tIrthasantAne 428 zrAtmano ghAtake trAyake 556 asahyavedanAtasya asyotpattau samutpatti AtmapradezasaJcAro 156 asAraprAggRhItArtha 138 ahaM kila sukhI saukhya- 73 aAtmastavo'nyanindA ca 521 asi dAnavibhAgajo ahaM gurustapasvIti zrAtmasnuSAmalaGkartu 551 asiH zaGkho dhanuzcakraM 148 ahazca tannimittora 447 aAtmAyamAtmanAtmAya. asuratvaM samAsAdya 177 ahaM prabhurmamAyaM kiM 436 zrAtmendriyAyuriSTArthaasau kadAcidASAr3haahaM mama zubhaM nityaM zrAdade saMyama pazcA- 351 zrasau manoharodyAne ahaM satyandharAdhIzA 525 zrAdAjainezvaraM rUpaM 148 asau mAsopavAsAnte 538 ahamanyaditi dvAbhyAM 66 zrAdAtumicchato gantuM astamabhyudyatArko vA ahArya tadviSaM jJAtvA 154 zrAdAtsaMyamamAsAdya 16 asti kiM nAsti vA jIva. 467 ahiMsAvatarakSArtha 556 zrAdAya kRtrimaM rAgaM 360 asti ced dravyamekaM te 178 ahiMsAlakSaNaM dharma 263 zrAdAya tAM yathAyogya 170 asti tatraiva dezo'nyo- 61 ahiMsAlakSaNo dharmoM 201 zrAdAya dhImAMstAM vidyA 412 asti maNDodarInAma 263 | ahirvA svAkRtAvAsaH 137 | zrAdAya viddhavAn lakSya 510 . 1 247 206 414 `r 66 `r sh
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 453 514 14 536 218 zlokAnAmakArAdyanukramaH 585 zrAdAya saMyamaM prApya 176 / prAptairduHkhena taduHkhAd 303 / AvartanI saMgrahaNI 164 AdAya sAdhumUrdhanyaM 106 / zrApsyasyAzutvamityAha 465 zrAvasaMstatra nizzata 465 zrAdAvaninditAbhoga- 211 AbhASamANamAkSipya 284 | aAvAM tapaH kariSyAva 424 zrAdAvevAcchinattantrI 356 AbhyAmAdyantadAnAbhyA- 76 zrAvAM tvAmAgatau 146 AdikalyANasatpUjA / zrAmadhyaM rasikAmUlA zrAvAM saMnyasya tatraiva AditIrthakRto jyeSTha- 446 | zrAmananti purANazAH 312 zrAvAbhyAmAvayoH kArya- 253 AdibhaTTArakotpanna zrAmUlAtkAryamAkhyAya 462 AvAmapraznayAvedaM 176 zrAdimadhyAntagambhI. 438 aAmlAd bhasmitaM vIkSya 433 AvezinI dazammanyA 164 zrAdima narake tasmA- 565 aAmrAH kramAH phalairnamrAH 166 prAzAsya strItvavadAtrA zrAdityapAdazailendra 314 AyagAjapuraM prItiH 510 zrAzAsyAsI sukhaM suptA zrAdityAbhastato meruH 116 AyasAnyagnitRptAni 425 AzcaryapaJcakaM cApi ___89 zrAdityAbhastadA devo 107 aAyAntamavadhItso'pi 460 Azvasau me prahetavyo 64 zrAdityAbhaH sa evAhaM prAyAntI dUrato dRSTavA 155 ASaSThapRthivIbhAgA- 456 AdityodgamavelAyAm AyuH paramasaGkhyAtaH ASADhamAsi jyotsnAyAH 425 zrAdyacakrivadeSo'pi AyurdazasahasrANi 333 ASADhasya site pakSa 460 zrAdyamAjanmano lobha- 110 Ayurante tatastasminnA prASADhe svAtiyoge ta. 333 zrAdyazreNI samAruhya 161 zrAyurante'vadhisthAna zrASTAhnikamahApUjA 336 zrAdhAnaprItisuprIti- 177 Ayurante samAdhAnA AsaMzcakrAtapatrAsi 242 AdhArAdheyabhAvo'yazrAyuranyacca vidhvaMsi zrAsaktisteSu cedasti 226 aAdhAvantaM vilokyAsau 375 zrAyurevAntako'ntasthaM prAsAdyaikAdazAGgoruAdhikyaM cakSuSoH prAhuH 205 zrAyuSIte caturbhAge zrAsIsiharatho. 216 zrAdhikyAdbhAvalezyeva zrAyuSo'nte sa saMnyasya zrAsIdihaiva malaye 326 prAdhipatyaM tadAvApyaM 104 AyuSo'nte samAdhAna aAstAM tAvadidaM bhara 108 AdhipatyaM trikhaNDasya 176 AyuSo vasatiH kAye zrAstAmanyatra tadbhItyA 64 zrAdhipatyaM dvayoH zreNyo- 148 zrAranAlena sammibhaM 466 zrAstAmanAdinigala- 568 zrAnandanATakaM cAsya 57 prAramya virahAvRttaM 323 zrAsavasya ca saMrodhaH aAnandastasya bhAryAyAM 404 AryikANAJca dIkSAyAH 361 aAhantumasamarthAH sma 367 AnamrAmarabhUnabhazcaraziraH 326 ArSamatrazruteM cAsta zrAhamindraM sukhaM mukhya- 26 pAnAyya tena nirmAya 264 AhartumudyatAH sarve zrArSAMpAsakavedokta 360 258 zrAnuSaGgikamettatte zrAhAraM dharmamitrAkhyaH 215 ArAdhanAM samArAdhya 250 zrAnetuM tAnyazakyAni aAhArAditrayotsargaH 16. prAruhya jAmbavaMyuddhe zrApaJcamakSitivyApta zrAhitAnyamatAH santu zrAruhya nAvamambhodhi 486 zrApaJcamAvanerAtma- 245 ahito dehinA dehe zrAruhya zatrusainyasya zrApatadgRddhapakSAni- 320 Ahito bahudhA mohApAruhya zivikA sUrya AhUto'si mahIzena 228 ApatantI vilokyolkA- 68 zrAruDhaturyacAritra 206 zrAyadvA prasanaudhaiH 463 zrApatya khAdazanivad- 373 zrAropayata cApaudhAn 380 zrApANDugaNDamAbhAsi Arogya zivikAmevaM 540 [i] prApUrNayauvanArambhA 511 zrAroha zivikAM tasmA- 262, ikSvAku: kAzyapo ghaMza- 56-67 zrApeturnabhasastadA Alambya lakSaNairlayaM ikSvAkuvaMzavikhyAto zrAptAgamodinAnAtvA- 158 Alocya mantribhiH sArddha- 156 / ikSvAkoH padmanAbhasya 238 zrAsaH katipayaireva 224 AvarjayantyAH kezAnAM 485 iGgitaizceSTitaistasyAH 506 74 16 464 226 36 505 66
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 521 m 411 265 68 536 376 315 226 pUradda mahApurANe uttarapurANam itaH kanIyase vidyA iti tadbhabhugAkarNya 117 : iti nirdhyAya nirvidya 386 itaH khecarabhUbharnuiti tadvacanaM citte iti nirbhatsito bhUyaH 62 itaH parijano rAma .. 264 iti tadcanaM zrutvA 143, 344, iti nividha yAGga 363, 407, 544 itaH prakRtamanyattu 370 360 iti nirvidya saMsArAt itare'pi tayoreva 262 iti tadvacanaprAnte 102 474, 537 | iti nirvedasaMyogAdbhoiti tadvacanAjAta-- itazcamaracaJcavAkhya 334 iti tadvacanAtsarve: iti nizcitya pApAtmA 268 itaH satyandharAkhyasya 466 iti tadvacanAtso'pi iti naimittikaM dRSTyA 146 itaH sa vindhyazaktyAkhyo 63 iti tadvacanAdvIta-- iti naisargikAzepa163 365 itaH mutaviyogena iti tadvacanAdeSa 553 iti paramamavApya-- 210 itastato bhaTA vyastAH 321 iti tadvacanAllabdha iti pUrvarpivAkyasya 271 itastRtIye kanyaSA 512 iti taddhatusambhUta iti pRSTo jinAdhIzo 172 itaH svAmistvamehIti 57 iti tanmunirAkaNyaM iti pRSTavA pratopyainaM 161 iti katipayavAgmirvardhamAnaM 572 iti tallokamauDhyaJca 476 iti prakAzakopo'bhU-- 524 iti kAmAgnitaptena 285 iti tasmin mahIM pAti iti pratinivRttyAzuiti kenApyupAyena 466 iti tasmai sutAM yogyAM 506 iti pratyApya taM pApaH 266 iti kSIrakadambAtma268 iti tasyAH pariprazne iti pratyAhatuH karNa- 242 iti garjansamAkrAntaiti tAM janmanirvANa - 156 iti prabhUtadravyeNa 276 iti gopAnsamutsohya 372 iti tAM mAmivApuNyaH 301 iti pralambhanaM tasya iti cakrI samAlocya iti tAn vArayan kruddhAn 388 iti prabRddhapuNyAnu- 233 iti citte vinamyaita iti tApasaveSeNa 500 iti prAtaH samutthAya 522 iti cintayatastasya 86 iti tIrthezinA proktaM 416 iti prApayataM devI 550 iti cetasi sampazyan 208 iti tuSTvA nirvArya dvAk-- 360 iti prAhaivamukte'pi iti cetoharaiH sItA 288 iti tena khagAH mugdhAH iti bhaktena tenokta-- . 78 iti cetsaMsRtau jantI 301 iti tena sa pRSTaH san 186 iti bhaktyA kRtAlApA iti jIvasya yAthAtmyaM 468 iti tenoktamAkarNya iti bhAvayatAM puMsAM iti jainImimAM pANI- 163 iti tvatkAntayA rAjan 155 iti bhItvA tadabhyarNa 548 iti taM ca tato devo 18 iti trividhaniveda - iti bhUyo narendraNa iti tadgaDhahAsokti-- iti dAsIsutaM gehA 160 iti matvA jinaproktaM 554 iti tadgautamAdhIza-- 464 iti dUtaM tadAyAtaM iti matvAnumAnena 483 iti tacchravaNAtsadyaH 536 iti devaH samabhyetya iti matvApi sAzaGkaH 365 iti tatkAlajaM sarva 187 iti devo'pyasau tasya 180 iti matvA visRjyaitAn 176 iti tajinazItAMzu- 164 iti devyA kanIyasyAH 185 iti matvA sute rAjya- 117 iti tatra tayorAsIda iti dvAdazanirdiSTa -- iti matvA svanAmAGkaH- 268 iti tatrAvIryeSa 172 iti dvAdazabhedokta.. imi mantrigaNaM sarpa- 306 iti tatproktamAkarNya 306 iti dvijoditaM zrutvA 522 iti mAnodayAtpApI 447 iti tattvaM jinoddiSTa iti dvitIyakalyANa 204 iti yuddhAntamAsAdya 171 iti tatsamyagAkarNya 187 iti dvilakSapaJcAzat iti yudhyA ciraM vyAdhAn 501 iti tavayatadrUpa 17, iti dharma vinizcitya 458 iti raktaM svayaM bhUyo iti taddevatAprokta-- 470 iti dharmavizeSaM tat / 326 | iti rAjapuraM gatvA 624 iti taddevavAksaudha-- 118 iti nAmnA suputrAya | iti rAjopadezena 556 iti tadbhAsitaM zrutyA 500 iti nirgatya dRSTvAmAM 553 | iti vakrI bhavetsApi 532 mr Mmm x0 // 77 131 55 76
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH pU87 358 15 253 548 223 376 155 m Mmmmmm iti vAmanarUpeNa iti bizAtatattatvaM iti vidvatsabhAmadhye iti vinyAsite sainye iti vizvabhuvaM bhUyaH iti vRddhoktimAkarNya iti zaGkhana pRSTo'sau iti zabdArthagambhIraiti zrImadgaNAdhIzaiti zrIvijayaM doA . iti zrutvA munervAkyaM iti zrutvA vaco rAzA iti zrutyA samAgatya iti saMsArasadbhAvaM iti saGgotavINAdiiti sa cintayan labdhaiti saJcintya tau iti saJcintya saJjAtaiti satpAtrasampannaiti satpAtraniSpannaiti sadyastato dUtau iti santuSya tatsarvaiti sampUrNarAjyAya iti sampraznayAmAsa iti sarva manohAri iti sarva samAkarNya iti sarvamidaM zrutvA iti sarve'pi saMgatya iti sarva samAsInAiti sA tadvacaH zrutvA iti sAvedya bhUpAlaM iti sItAvacaH zrutvA iti so'pi kathAmitthaM iti so'pi dayAlutvAiti so'pi samAsannaiti syAdvAdasandRSTaM iti svakulayogyAya iti svagatavRttAntaiti svapuNyamAhAtmyaiti svaputrapautrAdiiti svAnujasampraznA iti smaraMzca bhavyAnAM 186 | ityaprAkSaM tadAvoca- 502 265 / iti stutvAdikalpezo ityaprAkSIttato'smAbhiH 505 iti hastatalAsphAlanena 267 ityaprAkSIdasau vAsya 168 381 iti hitakRtavedI 211 ityaprAkSIsa tAM sApi 271 itItyAdikudRSTAnta- 365 ityaprAkSInnapo'pyasya 215 pU22 itIdaM janatAsaveM ityabravIttadAkarNya 146 363 hItadamucitaM kArya ityabravIttadAdAya itImaM zapathaM gantuM ityabravIdadaH zrutvA 555 / ito jalanidhestIre ityabravIdasau so'pi ito'tiduppamotsarpiNyA 556 ityabravIdiyaM hetuH 513 ito dhAnyapurAbhyarNa- 550 ityabhiSTrayamAnasya ito nalinaketuzca 182 ityamAtyasya durvRttaM 366 ito laGkAmadhiSThAya 284 ityamuJcatsahAyaistai 467 ito vinItAnagarAt 265 ityayenAyatenaiva 358 ito'zvagrIvacakrezo 145 ityavAdIttataH pApI 265 ito'smindazame bhAvI 456 ityavAdIttadAkarNya . 163, 262 175 itthaM gautamavaktradhArijalasadva-565 ityavocattadAkarNya itthaM svakRtasaMstotraH ityavocadasau caita- 358 116 itthaM teneGgitazena ityavocanvacasteSA- 208 itthaM SoDazabhAvanAhita ityazeSaM gaNezokta- 416 147 ityagrAsanamAsthAya 521 ityaSTAviMzatirbhUtvA 523 ityataH so'bravId brahi ityasabhyamasoDhavyaM 142 ityatastadvacaH zrutvA ityasAvapi yogyena 540 ityato'lakasundaryA 513 ityasau ca gaNAdhIza- 530 480 ityatyatarjayatso'pi ityaso tairadhikSiptaH 521 566 ityatra parazabdArthe 106 ityasausiMhacandroktaM 114 353 ityadhyakSipatAM so'pi 407 ityasya rAjyasamprAptau 35 271 ityanAlocitArthasya dho ityasya so'pi vAgjAja480 ityanAlocyakAryAGgaM 65 ityasyA dhenumAdAya 225 165, ityanujJAtasarvAGga 468 ityasyAH prAhiNotpatraM 551 106 ityanuzreNikapraznA 472 ityAkarNitatadvAkyaH 262 ityanena sa mantrI ca 276 ityAkarNya tadoktaM 176 ityantastattvato jJAtvA 56 / ityAkarNya phaNIndrasta- 108 465 ityanyo'nyakathAkAle 360 ityAkarNya vacastasya 334 ityanyo'nyAnvitApatya- 146 ityAkarNya sudharmAkhya- 527 266 ityanvato'JjanAsUnu ityAkalayya kAlAdi254 ityanvayuGkta sugrIvaH 297 ityAkalayya ko doSo 260 ityanvAkhyat sa tacchrutvA 151 ityAkalayya yAthAtmya ityapazyattadaivaina 22 ityAkAze vimAnastA- 266 185 ityapAyaM vicintyaikaM itvarIH sampadastyaktvA 163 / ityapRcchadasau cAha 432 | ityAkhyattatsamAkarNya 500 223 da2 306 24da 535 306 388 526 307 622
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 66 486 287 532 201 268 308 5.7 468 64 384 476 mahApurANe uttarapurANam ityAkhyattadvacaH sAdu- 311 ityuktaH saMsRte po 1 idamiti vidhipAkAd ityAkhyatmApyadaH pApA- 261 ityuktaH sa bhaveddeva 110 idameva kimastyanya 162 ityAkhyatsArthakopAkhyaM 286 ityuktastena nAgendraH 107 idaM sarastvayA kena 517 ityAkhyannakulenAmA / ityuktastaiH sakopo vA 521 idAnIM puNDarIkiNyAM 187 ilyAkhyAtAH purANa - 277 ityuktibhirimAM mUkI idAnImapyasau duSTo 146 ityAttatatvasAraM taM ityuktibhimarnastasya 270 induH kAmayate kAnti ityAtmasvAminIdAkSya 505 ityukto naigamAkhyena 376 indraH zvetazca rAmAntau 224 ityAtmAnaM tirodhAya ityuktvA kAlalabdhyeva 225 indrakozavRhadyantraiHityAtmAnaM vinindyainaM 460 ityuktvA kSutpipAsAdi. 151 indrajitpramukhAnbhUpaityAdi cintayan rAjya ityuktvA tau surau sUktaM 136 indrajitsendracarmAtiityAdi cintayan sadya- 161 ityuktvA''ropya tAM kheTo 153 indranIlaccharSi dehaM 263 ityAdi tattvasarvaspaM 244 ityuktvA vairinAzArtha- 266 indravarmAbhidhAnena 315, 322 ityAditadvayo yogyaityutkyAstadvijodbhUta- 475 indriyArtheSu saMsakto ityAdi tena gambhIra- 65 ityuktvA svayamitvAnu- 42 indropendrAdisenAntau 161 ityAdiyuktimadvAgbhiH ityukte deva kiM satya ibhyAtkRtI suto bhAvI 531 ityAdiyuktivAdena 236 ityuktyaiva parItya 172 imAM tadgarvadurbhASAM 310 ityAdizati vAM deva- . ityugravaMzavArthIndo imA ramyA mahAnadya- 188 ityAdihetubhirjAtiityugrasenavAcodyat 385 ime dve dIkSite kena 524 ityAdezaM samAkarNya 418 ityuccairgaNanAyako 405 ime rAjyasthite prAjJaiH 283 ityAdhipatyamAsAdya 207 ityudAttavacomAlA 52 imaM kanyeti sampRSTA 420 ityAropitaratnoruityudAtto manombhodhau iyanto'sminbhaviSyanti ityAropya sute rAjya 238 ityudIrya kumAraM taM 188 ivozvAsinA gaja 268 ityAropyAsanaM svarNaityudIryArpayAmAsa 366 iSTaM tasminmayAbhISTo 477 ityAhatoktaM tattathyaM 478 ityuddhatoditaiH kopa266 iSTASTAdazadhAnyAnAM 88 ityAviSkRtasazcintaH 36 ityupAyamasAvAha 276 iha kSatrapure dAru 117 ityAzApAzamAcchidya ityRjusUtrabhAvena sa 33 iha jambUmati dvIpe 1,213,403 ityAzvAsaM munistasta 461 ityekAnte vacastasya 327 / iha dharmopadezena 537 ityAha taM muniH so'pi 536 | ityetaduktaM jJAtvApi 436 iha pUrvavidehe'sti 402 ityAha tadvacaH zrutvA 162, 266 | ityetaduktamAkarNya 285 iha pratyekameteSAM 116 260, 363 / ityetadabhidhAyAzu- 466 iha premNAgato'smIti 285 ityAhatuH khagezo'stu 147 ityetadupadezena iha lokAdiparyanta- 236 ityAha tau ca kiM ityetAni samastAni 168 iha savAsibhibhUpaiH 547 ityAha vacanAbhISu 563 ityevaM preritastena 168 iha sacivatanUjaityAha sAdaraM sApi 26 ityaudAsInyamApannA 540 ihApyavazyameSyanti 421 ityAha so'pi tadvAkyaidaM ca svayamAhAsau ihaiva bhArate kSetre 305 250 ityAha so'pi suSThuktaM 522 idaJcAvazyakartavyaM 483 ihaiva zrIdharAkhyasya 63 ityAhuH so'pi tacchrutvA 414 | | idaM tAvadvicArAI 272 ityAhaitadvacaH zrutvA | idaM prakRtamatrAnya-262,513,518 IdRzyetatpramANAni 106 ityuktaM tadamAtyasya 236 idaM pratyeyamasyoktaM 151 / IdRzaM saMsRterbhAvaM 113 ityuktavantau tatkopa idamanyatkacitkazci- 541 IdRzI nazvarI jJAtA ityuktAMstataH sarve | idamanyAdataH kiJci- 14 | IzAnendro viditvaita- 164 Ful 146 521
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 596 424 140 264 168 546 IzAno'ntyAM dazAM yAto ISannimIlitAlola [3] ugrasenastadAlokya udyatAbhinayaprAyaM uccaiHsthitamidaM pazya ucchedya koTimArUDhau ujayinyAmathAnyedyuutkRSTajIvitaM tatra utkRSTAyuHsthitistatra utkRSTena zataM saptauttarAbhimukhaH pauSe uttiSTha svavibho muktAutpanna yauvanaM tasya utpanna svAminaH kiJcida utpannamAyudhAgAre utpAtAzca pure'bhUvan udakkuruSu nirSiSTaudakNyAM khagAdhIzo udgamenaiva nitaudatiSThattadaivAmIudanvAniva ratnasya udayAdivikalpena udayAdimivAruhya udayAnnodayAdasya udayAstamayo nityaM udarasparzamArgeNa udgame'pi pratApo'sya uddhRtyAzanivegasya uddhRtyelAkhyayApyaneudbhUtavismayo'pRcchat unnatamUrjitaM tejo unmAdIva madIvAndho upakAraM mahAntaM me upacAraSadabhyetyaupayabhyAparAM zreSThI upayAntImimAM vIkSya upayogakSamAzeSauparyazanivegAkhyaupalAsphAlanAkSepaupavizya tadabhyAze 52 / upaviSTAnijAcAraM 367 | ekadharmAtmakaM sarva 476 | upaviSTo mudA tena 304 ekaviMzatirabdAnAM 558 upasarga vijityAsya 346 ekastrilokazikharaM 326 365 upasarga vyadhAtteSu 525 ekAdazavidhastatra 552 20 upasarga vyadhAnmantrI 358 ekAdazasaha zrImaddha - 564 upAdhyAyatvamadhyAsya 486 ekAdazAGgadhArI san 14,40, 128 64 upAdhyAyo'pi kAlAntareNA-.501 ekAdazasahasrAvadhI 465 upAyamekamAlocya 8 ekAdazyAM site caitre upAyazcintyatAM ko'pi 266 ekIkRtayativAta 74 416 upAyA yena sazcintya eko'pi siMhasadRzaH 230 562 upAyo'yaM vyadhAyyevaM 271 etatpuSpaiH pravAlazca 287 upAyaistAbhiruddhata- 263 etatpU tkArato jyeSTha 251 upArjitaparA?ru- 108 etadartha kulInAnAM 161 141 upAsakadvilakSyAcyoM 74 / etadeva vidhAtAraM 270 upekSito'yamadyaiva 155 106 etadevArthazAstrasya 106 264 ubhayanayabhedAbhyAM etadvitayamatraiva 444 ubhayAyattasiddhitvAd etadbhAvanayA vavA ubhayoH senayostatra 403 147 etarAjyaM parityajya 226 451 umayA samamAkhyAya 466 enannivAsinIrjitvA ulkApAtanamAlokya 342 etanmAM madhuraM satyAH 16 etayopendrasanatya 361 ulmakAlIrivAyoddha 162 557 [U] etasyAnandamatyAzca 175 244 UrdhvagreveyakasyAdho etasyaiva guNairlakSmI 58 185 316 Urdhvavaktravamadvahni etasmin bhArate varSe 124 320 240 UrdhvavrajyAsvabhAvatvA etasminsambhavedeta- 413 266 etAni santi me naiva 110 [R] etAn sahajazatrutvAd 420 akSe SaSThopavAsena etAsvapi mahAbhAga 442 Rco vedarahasyAnI- 266 356 etu gRhNAtu ko doSa 126 Rjavo dhArmikA vItadoSAH 44 ete krameNa paJcApi 564 RjuklAnadItIre 384 ete ca nIcakA yasmA- 563 Rjuzca vipulAkhyazca 337 552 ete trayo'pi vidyAnAM 262 RjutvAja hare prANAn 67 etena parihAraNa 176 RNaM savRddhikaM tAvat 342 eteSAM kramazaH kAle 560 377 RtaM vAci dayAcite ete sarve'pi sAketa- 558 488 bhUddhayaH saptasarvAGgA 468 etaiH sukhamasau svAptaiH 526 ra= [e] etau tatra trayastriMzat 168 ekako'pi halI sarvAn etya rAjagRha sArddha 554 pUra ekatriMzatsamudrAyu emirdharmopadezArtha 221 ekatriMzatsahastrAbdai- 34 evaM karmavazAjantuH 118 356 | ekavakhupoSitaprAnte 556 evaM kAle prayAtyeSA 360 235 22 106 316
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560 553 206 557 357 26 538 422 362 60 evaM kuberadattasya evaM kevalabodhena evaM gacchati kAle'smin evaM caturgatipu te cira- evaM jalaM ciraM rattvA evaM tatra sthite tasmin evaM tapaH kayetIti evaM tapasyatastasya evaM tapasyato yAtAH evaM tayormahAbhAga evaM tayoH samudbhUtaevaM tumulayuddhana evaM trirUpasanmArgAt evaM dineSu gacchatsu evaM duSpariNAmena evaM devagatau dinyaevaM devyAM tujA sAkaM evaM dvAdazabhirdevo evaM dvAdazasaGkhyAnaevaM nityaM nizAprAnte evaM paJcakhapakSAbdhievaM paramparAyAtaevaM pitrA sazokena evaM pRthagvinirdizya evaM pratisahasrAbda evaM prayAti kAle'sya evaM prArthayamAno mAM evaM bandhavidhAnoktaevaM bahiH kRtaH sarvaievaM bhavAntarAbaddhaevaM bhavAntarAvarjitoevaM bhUkhecarAdhIzaM evaM mahAmunistatra evaM rAmazciraM rantvA evaM rAjyasukhaM zrImAn evaM vinodairanyaizva evaM viharamANaM taM evaM vaiSayika saukhyaM evaM vratena sannyasya evaM zeSanavasthAnaevaM zRgAlavallubdho mahApurANe uttarapurANam evaM zrAvakasaddharma 462 kaH sAmavitprayoktavya- 304 evaM saGgamayan kAlaM 26 kaJcinmattagajaM vIta- 371 evaM saMvatsarAnnItvA 326 kaTakaM sAGgadaM cUlAmaNiM 324 120 evaM saMsArasArorU 22 kaTI taTI kaTIsUtra 288 evaM samprAptakalyANAH 421 kaNTakAniva rAjyasya evaM sarvAGgazobhAsya kaNThasya kaH stavo'sya syA- 28 530 evaM sukhasukhenaiva 153 kathaM ka kasmAjjAto 130 387 evaM sukhena kAle'sya 236 / kathaM taditi cekiJca 523 66 evaM sukhena bhUbhartuH 181 kathaM taditi cedasmin 259 325 evaM sukhena sarveSAM rU5 rU kathaM sAgaradattAkhyaM evaM svakRtapuNyasya 236 kathanna paralokazca382 evaM svapuNyapAkAt kathamunmattakasyeva 257 156 evamanye'pi tairanye 322 kathAH prarUpayanprItyA 503 evamuktavate tasmai 443 kathAkathakayostAva356 kathyatAmiti divyAva- 513 evamenaM svayaMbuddhaM kathyatAmiti pApena 556 eSa eva pururmukti 520 kadambavAlukAtApa 455 eSa eva mama praiSo kadambavRkSamUlasthaeSa eva vidhijJeyaH 562 335 kadalIphalamAdarzya 224 eSa devopanItaM tadrAjya 344 106 kadAcicca mahIpAlaH 161 eSa pUrvabhave zatru- 181 82 kadAcitkhacarAdhIza- 165 eSa rAjyazriyaM bhuJjan 261 156 kadAcicceTakAkhyasya eSo'pi parvato vidyAdhara 266 kadAcicceTako gatvA 483 [ ai ] kadAcicchAradAmbhodaaikatvasaGgare'pyetanna 178 kadAcijjalayAtrAyA- 512 418 airAvatagajarakandha kadAcijjAtavairAgyaH 306 airAvatInadItIre 18,164 kadAcijjinapitrAmA 464 airAvatIsaridakSiNAnte 484 kadAcitkAnane tasmin 44 267 aindrasyAbhimukho bhUtvA 324 kadAcitkArtike mAse 77,246 175 [ au ] kadAcitkAlalabdhyAsya kadAcitkAlalAbhena zrautpattikyAdidhIyuktAH 466 160 kadAcitkenaciddhatuautsukyAttadanaM gatvA 471 / 181 audAsInyaM sukhaM tacca kadAcittatpurapratyA- 512 287 kadAcittena gatvAmA [ ka ] kadAcitte sutA dRptAH 5.28 kaMsaM yathArhamAloktha 366 kadAcitprAvRDArambhe 233,348 354 kaMsanAmnA samAhUtaH 363 kadAcitsiMhaseno 112 455 kaMsastadvacanaM zrutvA 366 / kadAciditi saJcintya 515 457 kaMsena nijabhRtyena 363 kadAciddharaNIdhartA 218 5.62 kaso'pyutpattimAtreNa 363 kadAciddharmasenAkhya 401 534 | kaH kaM kiM vakti keneti 413 | kadAcidgatiSeNo'bhUt 466 220 136 558 81 16 340 356 36
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ MS 6. 25 317 326 27 346 114 286 128 276 zlokAnAmakArAdyanukramaH 561 kadAcirazmivego | kareNa zUraseno'haM 360 kasmin kena kathaM kasmAt kadAcidrAjasiMhAkhyaH / kareNumArgamAlokya 264 kasya kasmin samIpseti kadAcidvijayA devI 464 karaiH praviphasatpuSkarai- 318 kasya kA tuGgatA nAma kadAcinnizi kenApi rA kanApi 508 karairnijaiH kumArasya 536 kasyacidtabhAvena kadAcinmatpitA bhauma- 546 karoti kutsitaM karma kasyaccitsA mahAdevI 535 kadAcinmatpitA mantra- 460 karau prasArya sasneha 468 kasyAnyasya sthirIbhAvo kadAcinmandare vidyAM 177 karNAbhyarNa pravartitvA kAMsyapAtratrayApUrNa 110 kadAcinmunisaGghasya 167 kaNoM tasya na vayete 205 kAkAsanivRtyAso 470 kadAcillakSmaNo nAga| kaNa lacaNasampUrNI kAkavatparSasu bhrAntaH kadAcitsa nRpo dAnaM 164 kartavyamiti sampRSTo kAJcanAkhyaguhAyAM kadAcitsAnukampena 363 karmaNo'sya samartho'ha- 546 kAThinyaM kucayoreva kanakazrIH sahAbhyetya 172 karmanirmUlanaM kartu 547 kAtra prItirahaM janma 87 kanakojjvalanAmAbhU- 565 karmabhedAt phalaM teSAM 326 kArtike kAlapakSasya kanakanakavigraho 336 karma syAtki na vA puNyaM kArtike mAsi revatyAM 122 kanIyasI guNajyeSThA 402 | karmANyanAdibaddhAni 157 kA tvaM vada kutastyA ve kanIyAn jinadatto'tha 423 karmANyaSTa sakAraNAni kAntaH kuvalayAlAdI kandamUlaphalAnveSI 183 karmAribhiridaM sarva kAntA kalpalatAramyo kanyakAnAM kumAraM taM 533 karmedamucitaM khyAta- 311 kAntApalpalatAroha 170 kanyakAbhiH zataiH sAI kamaivaM nighRNasyAsI kAntAbhiH karaNaiH sarvaikanyAM gaveSayetveti karghaTAH khatrayadyeka- 325 kanyAkubjamahIzasya kAnti lajjAM dhRtiM kIrti kalpAmaraiH samaM sadhaiM 17 kAnteH kA varNanA tasya kanyAzataM mamAstyatra 207 224 kalaGkakSINate rAzi 444 kanyAhastisuvarNavAjikapilA 78 | kAntyA kuvalayAlAdA | kalaGkavikalaH kAntaH 125 kAmakalpagu modbhUtaM kAntAbhiH kamanIyAbhiH kalApI gatavAnekaH 265 kAmaje vyasane dyUte 102 kapilAdisvaziSyANAM 447 kalApe palitaM prAcyaM kAmadhenvabhidhAM vidyA 205 kapInAM yUthamAlokya pUradda kalAbhiriva bAlendu 54 kAmayante striyaHpuMsa kapolaphalako lakSNau 205 kalAvidagdhavidyaza kAmarAgakathAmeva 116 kamaThaH kukkuTasarpaH kalpavallIva dAvena 266 kAmazokabhayonmAdakamaThaH prAktanaH pApI kalpavRkSaJca dInebhyo kampamAnairadhovastraH kAmAdizatruvitrAso 467 kalpAtItA virAgAste 80 karaM parAya'ratnAni kalpAnirvANakalyANa kAminAM khaNDayanmAnaM karajAlamatikrAnta kalyANavidhiparyAptau kAminI nIlanI rejakaraNatrayasaMyogAt kalyANabhiSavaM kRtvA 460 kAmpilyAyA dharAdhIzo 420 karaNatrayasaMzAnta kaviparamezvaranigadita. 575 kAmo nAma khalaH ko'pi 72 karaNaprAvaraNAlamba- 562 kazcicchIvijayAdhIzaM 146 kAyaH sarvA zuciprAyo 167 karaNAnAmabhISTA ye kazcidbhiSagvage vIkSya . 541 kAyavAkacetasAM vRtti 158 karavANi kathaGkAraM kazcidviprasuto vedA 474 kApasthitisamAdAnaM 304 karAgrakaraNopalakSya- 346 kazcillokAntaraM yAtaH kAyAdikaM sadasi te viphalaM 567 karAlakaravAlAgra381 kaSAyamattamAtaGga: 465 kAraNaM kiM tayoH ko ca 186 kariSyannatitaptAnAM kaSAyaviSayArambha 542 kAraNaM tIrthakRnnAmno 187 karI makarAkIrNa 311 / kasmAdanena bandhutva- 537 J kAraNaM prakRtaM bhAvi 256 5.11 166 26 256 66 sh 282 281 sh 207 156 121 552
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 266 165 2 533 10 86 160 305 yAmavidhiH 562 mahApurANe uttarapurANam kAraNadvayasAnnidhyA- 432 / kiM tena yadi zIlasya 263 / kuto dharmastavetyeta- 460 kAraNAdicchatA kArya 554 kiM dhyAnAtphaNinaH phaNIndra-441 kuto mameti sakrodhaM 361 kAraNAnyapi paJcaitra 55 kina kurvantyamI mUDhAH 386 kunayaghanatamo'ndhaM 124 kAsne karmaNAM kRtvA 480 kiM na vetsi mamaivaM tvaM kuntyA sahAkRtotpanna- 346 475 kArya kAraNato guNaM ca guNino248 kiM pratyeyamidaM neti kunthutorthezasantAne 216 kAya sAdhu kariSyAmi- 384 kundahAsA guNAstasya 28 kAryakAraNabhAvena kiM vastvihAkSaNikamanvaya- 570 kundendunIlasaGkAzAkAryamityetadekAnta kiM sukhaM yadi na svasmA- 56 kupitA viSasammizraM 422 kAryAkAryavivekaste 266 / kiM sevyaM kramayugmamabjavijayA- 37 kupiteyaM vinA hetoH kAlaM gamayataH smodya- 544 kizcitkAraNamuddizya kupitvA ceTakAye taM 517 185 kAladaSTasya vA mantro kuberadattamAhUya 544 kiJcitkAlaM samAsAdya kAlameghamahAgandha316 kuberadiGmukhobaddha- 208 kAlalabdhi samAzritya kiJcitkhinnAmivAtakSya 288 361 kumAraM tadanuzAnAt 507 kiJcitpuNyaM samAvarya 537 kAlalabdhyA samAsAdya 367 kumAraM bhAsvarAkAraM 462 kAlalIlAvilavyAlaM kiJcitpradakSiNIkRtya 461 kumAraH zrUyatAM kazcikAlasaMvaravidyAdharezaH, 410 kiJciddhitaM priyaM coktaM kumAra iti saJcintya 354 kAlAdilabdhimAsAdya 388 | kintu bhravo viyogo'tra kumArakAle niHkrAnte 255 kAlAyuktacaturbhedakintu nAkAzagAmitva kumArakAle pUrvANAM 2e kAlAnte kAladUto vA 315 kintu vidyAbalAdeSa 118 kumAratve dazASTau ca kAlAnte kRtasaMnyAsavidhi: kimaGgAstIti so'pyAha kumAradattapaizyasya 505 kAlAnte kezavo'yAsId kimaneneti yakSezaM kumAramandarAkAra- 538 kAle gacchati jIvAnte 463 kima yapratipAdyAsyai 538 kumAra zRNu vakSyAmi 468 kAle gacchati tasyaivaM 331 kimarthamidamekatra 507 kumArasya na bhIrasti 385 kAle gacchati satyeva 122 kimastyadhogatiM yAsya kumArAn bhasmayazi vA kAle sukhena yAtyevaM 375 kumArAyArpayAmAsa kimasau labhyate draSTu 515 kAlo mANDalikatvena kamAreNa samaM gatvA 360 215 kimityeSyAmi yAteti 226 kAzideze nRpo 126 kumAreti tamabhyarthya 506 kimetaditi te'vocan 483 kAzideze samAyAtakimetaditi sAvoca kumAre'sminmama sneho'bhU- 500 528 kAzcitkArakitAH kAzcit 281 kimetena bhavacchaurya kumArottiSTha kalyANa- 516 308 kAzcitprasvintasarvAGgAH kumAro'pi gRhItANu| kimeteSAM phalaM hi 354 kAzmapAyAzca putrau tau kirAtasainyarUpANi kumAro'pi tataH kiJci406 508 465 kASAyavastra kakSAva- 267 kirAteneti sampRSTaH 466 kumAro'pi tadAkarNya kASThAGgArikapApo'pi kumAro'pi pratijJAya 466 kIrtiguNamayI vAci 500 kASThAGgArikaputraNa kIrtivallIjagatprAntaM kumAro'pi ravirvAmbho 504 207 501 kASThAGgArikamukhyAste 525 kIrtistasya latA satyaM ' 126 kumAro'pi viditvaita- 504 kASThAGgArikamevaina kumArgavAriNI yasmAkItI zrutiH stutau tasya 587 426 kAsau kiM tAM na si tvaM kuJjaro vArpitAlAno 334 kumbhapUrNapayobhistA- 368 kiM kRtaM bhavatA pUrva kuNAlaviSaye suketu- 105 kumbhAryAdyA gaNezo'sya 220 kiM kRtyamatra saMgrAme kuNDalAkhyapure rAjA 150 kumbhAhArAya yAtaM taM pUra kiM gotraH kiM gurubrahi kutApasavrataM dIrgha 264 kumbhe nAnuyatA daNDahaste 152 kiM tena janmanA tena / kuto jAnukriyetyetad kurujAGgaladeze'smin 222 7 10 340 551 383 460 308 150 28
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ kurute mAM mayi prItA kurudhvamiti sampreSya kuru yAgaM zriyo vRddhaya kuru saMgrahamanyacca kurmastatheti santoSya kuryuH kutUhalotpattiM kurvatastApasyoccaiH durghanArale kurvan ghoraM tapo vizva - kurvan dharmopadezena kurvanneSaM mahAsatva-kurvan parvazazAGkAbho kurvanti smAparAgANi kurvANaH paJcabhirmAsai-kurvANaH samayaM kati prakRtiSu kulaM kuvalayasyAsya kulaM cedrakSituM tiSThe - kulanAzo'gatirmukte kulaputramahAmbhodhenaM kularUpavayaHzIla- kularUpAdayaH kena kulArogyavayorUpA -- kule maddI bhujAM jyeSTho kulocitA sughoSA tvaM kuzalAzcandanozIrakUpaM sopAnamArgeNa kUmapRSTau kramau tasya kUlanAma mahIpAlo kRkavAkU ca cedeva kRtaH kilaivamAdezo kRtakaH sahajazceti kRtaH putravadhaH svAmIkRtadoSo'styayaM nAgakRtadoSo itaH sItA kRtanirvANakalyANA: kRtapazcamakalyANAH kRtamaGgalanepathyAM kRtamAtRparipraznaH kRtavarmA mahAdeSI kRtavIro'bravItyApi kRtazobho jagannAtha national Jain Education 5.14 26e 255 266 516 = 476 261 550 37 113 kRtArthaH san jagattrAtuM kRtArtho'haM kumAreNa kRtASTAhnikasatpUjI 337 kRtopacArA saMviSya 316 | kRtopAyo gRhItvainAM kRttikAbhirnizAtAbhi 436 5 116 142 260 57 kRttikAyAM tRtIyAyAM kRtyAkRtyavivekAtikRtyAkRtyaviveko'sya kRtyAnAmupajApena 300 260 306 kRtrimAH kena jAyante 207 | kRtrimaiNacchalAttasmAn 504 511 553 206 464 160 zlokAnAmakArAdyanukramaH kRtasiddhanamaskAraH 236, 437,525 kRtAJjalibhirAsevyo 510 523 kRtAJjalirahaM yAce kRtAnurUpavinayA kRtAntavadanaM sadyaH kRtAntArohaNAsannakRtAparAdhe bhrAtA te kRtAbhivadano yogyaM 552 107 323 436 kRtvA kRSNaM ca gopAla kRtvA jIvandharastasya kRtvA tajjanitakSobha kRtvA tapaH samutkRSTaM kRtvA digvijayaM jitvA kRtvA'ntyeSTiM tadAmyetya kRtvA nAndIzvarIM pUjAM kRtvA nidAnaM saMnyasya kRtvA pacamakalyANa kRtvA pApamadaH krudhA kRtvA bhagIrathe rAjyaM kRtvA bhavAnte mandodarI kRtvA'bhiSecanaM datvA kRtvA rAjyamam sahaiva kRtvA rAjye'nujanmAnaM 324 302 214 507 266 252 251 283 166 15.3 368 507 446 248 65 101 162 103 75, 247 277 11 276 346 86 42 kRtvA zarIrasaMkAra 324 kRtvA snAnAgnihotrAdi486 kRtvaitAn buddhivaikalyAt 68 kRtsnakarmakSayo mokSo 225 kRzamapyakRzaM madhyaM 420 | kRSNapakSe trayodazyAM 434 466 467 268 1.8 516 | ketumAlA caladdorbhi 163 542 165 kRSNAcArya samAsAdya kRSNAyAM vAruNe yoge kRSNena saha raGgaM vA kecidaGguSThamAtavyaM kecidevaM pare nAnA kecidvAmakaropAtta ketavazcAnukUlAni kenacit kIlito veto kenacitpathikenAmA kenacinmuninAdhItakenApi tapasA kArya kenApi hetunAvApya kenApyayamApAte keyamityanuyAto'sau kevalazAnimAnokta kevalAvagamaM prApat kevalAvagamAtprApya kevalAvagamAlokitAkevalAvagamAstatra kevaladyutirevaivaM kezaromalavAdInAM 112 327 264 52 244 28 kokayugmaM vihaGgAzva 24, 254 | kozale viSaye ramye kezavatyA mahAbhrAtA kezavAzca nacaivAtra kezavasyAdimasyeyaM kezavo jIvitAnte kezavo'pi tamanveSTukezAnvimocitAMstasya kailAsaparvate dIkSAM kokAlo kAlo kA kokilAnAM kalAlApo kokilAprathamAlApaikokilAlikalAlApAkokilAzca purA mUkI koTikAkhyazilAM tasmi - koTIrdvAdazaratnAnAM koTIna vasahasreSu ko'parAdhastavedaM na ko'pIti devaiH sampRSTaH ko'bhiprAyo mahIzasya 563 132 85 371 387 387 282 318 145 171 474 516 236 456 501 146 131 ww' 338 473 4 61 504 242 561 12 127 104 437 12 563 180 283 71 506 323 386 40 12 136 362 381 134
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ paha4 mahApurANe uttarapurANam 181 22 361 427 223 26 122 342 66 kozAtakIphalaM pakvaM 363 / ka tadvairaM vRthA zAnti- 436 / khacatuSkendriyAktaiH ko'sAvanyAya ityetat ka me zrIvijayaH svAmI 154 khacatuSkendriyarvanimita. kauTilyakoTayaH krauryaka sakalapRthuzatru khacatuSkendriyarthabde 122 kautaskutaH kimartha vA ra4 ka sa pitRnRpamRtyuH pUraka khacarAdhipataM khAdavatIrNa 144 kaumArabrahmacAritvaM kasa viditatattvaH 481 khacAraNatvaM turyAvagamotkarSa 112 kaumAmiti rUpeNa kvAcitkavyabhicArAcce- 478 khaNDadvayaM hayagrIvakaulInyAdanuraktatvAd- 141 kAdya vartata ityetat 406 khatrayatvekasaGkhyAnaiH kauzale viSaye'yodhyA- 432 kSaNikatve padArthAnAM 476 khatrayAgnidvivarSAnte kauzale viSaye vRddhagrAme 112 kSaNikAH sarvaparyAyAH khatrayAyanapakSokta. kauzAmbyAM prathitastRtIyajanane 336 kSaNikaikAntadurvAda . 176 khatrayendriyapaJcoktA 237 kauzAmbyAkhye suvikhyAto 343 kSapakazreNimAruhya 137 khatrayaikaikanirdiSTa. kauzAmbInagaraM tatra kSamA mUrtimatI veyaM 456 khatripazcartuvahayuktakramAtkevalamapyApya 180 camAvAn mAvibhAgo vA 167 khadvayanivAgnyukta kramAtpAvApuraM prApya 563 kSayI kalaGkI paGkotthaM 205 khadvayavarddhivAdIzaH kramAtsvanagaraM prApa 546 kSayopazamasamprApta 334 khadvayarvaSTasamproktakramAdekAdazAGgAbdhi kSaranti vAridAH kAle 280 khadvayadvayaSTavAryuktakramAdevaM tapaH kurvannurvI 206 kSAntyAdiH karmavidhvaMsI 552 khadvayASTaSaDekAGkakramAddhobalakAyAyu. 558 kSAntyAdidazadharmA- 336 khadyendriyapakSokkA- 216 kramAdvAjagRhaM prApya 466 kSiptvA laukAntikA.. khadvayandriyapaJcAdhigamya kramAllaGkAmavApyanA 222 kSIrAbhiSeka bhUSAnte khadvayendriyapaJcAbhidheyakrameNa kRtapuNyo'sau kSIrodA ca sazItodA 186 khadvayendriyapaJcendri 66 krameNa viharandezAn 118 tuttRbhayAdikarma 221 khadvayandriyarandhrAgnikrameNa zravyazabdArtha 278 kSullako'yaM gRhANeti 545 khadvayendriyasaptAGka- 246 krameNavaM tapaH kurvan kSetrANi sarvadhAnyAni khadvayaikendriyajJAna 216 krameNoyaM tapaH kurghan 132 kSemaM zrIvijayAdhIzo 155 khadvikendriyasatoktakriyamANAM durAtmA'sau 507 domaGkarAkhyabhaTTAra khapaJcakanavadyuktaH krIDavaM jAmbavatyApa kSemaJcedAtumicchAsti 456 / khapaJcakendriyaikAbdakrIDArtha svabalenAmA 435 kSamAkhyapattanapati khapaJcakendriyaikokta 122 krIDituM yAcate mUDho 133 kSemA kSemapurI cAnyA 186 khapaJcamunivajhidvikruddhaH kaTIdvitaya. 373 kSemAhvayamavApyAsya 506 kharadUSaNadhumAkhya 315 kruddhaH kumArairanyaizca [kha] khalakhagama kRtogropadvaM 120 krudhAtmabhrAtRputroru khagaH sambhinnanAmA'yaM 155 khasaptakadvi vAryuktA krudhvA tau yuddhasannaddhA 453 khagAdhIDindradattAkhyaH 181 khAkSakhadvayavahnidvikrodhajeSu triSUkteSu 102 khagezazcakramAdAya khAdAmIti kRtodyoga 171 krodhAdibhiH sutapaso'pi 534 khagezo dakSiNazreNyAM 278,402 khAdetya nArado'nyeyuH 284 krodhAnmAtApi sakrodhA 460 khagezo'zanivegAkhyo khAdaikamAnuSaM ceti 152 krodhAnmitraM bhavecchatruH 46. khagezvaro'pi tatkSantu khASTakahastasaddeho 226 kolavyAghramukhAzcaiva 564 khacatuSkatrivahayuktA kheTakasthAM samAdAya krauryadhuryeNa zauryeNa . khecarAcalavArAzi- 283 khacatuSkadvivahnayuktadharmA ka gamyate tvayA rAjan khecarAdhIzvaye yoddha 316 366 khacatuSkadvivArAzi 37 / khecarezo'pi tacchrutvA 148 kacidAtyantikI pusi | khacatuSkeNa koTInA 65 / khyAto nandapurAdhIzo 362 123 " .. 411 308 278 325
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH pUE 0 188 w 518 410 260 111 34 215 64 yAH [ ga ] gatvA tau rAmasandezAt gaGgAsindhuzca rohicca gatvA tau svAgatiM pUrva gacchatyevaM ciraM kAle gatvAtmaparivAreNa gacchatyevaM kSaNe vAsya gatyAtra sukhamAsvAmbe378 gatvA dviSo'gnirAjasya gacchatyevaM tayoH kAle 267 gacchanto daNDakAraNye gatvA nandIzvaradvIpe gacchanyadRcchayA vyomni gatvA niSThitakAryatvAgajaH kaNThIraveNava 454 gatvA padmarathAbhyarNagajarAjaM ca vaktraM svaM 245 gatvA pravizya tAmuccaiH gajavRhitavAhorU 316 gatvA'bhyarcya ciraM stutvA gajAtputraM gabhIraM goH 50 gatvA rAjakulaM vainateyagajAdiSoDazasvapna gatvA vihAya sanmArga gajArigaMjayathaM vA 321 gatvA zvetavanodyAna gajendravRSasiMhendu gatvA SaSThopavAsena gajo nAma kiyAn gatvaitatpuramanviSya gaNinI saMyama zrivA 183 gandhapuSpAdibhirvighnagaNinyAzcandanAryAyAH 482 gandhamAdanakudhrotthagaNI nijadvijAbhISu prasaraH 555 gandharvadattayA sAkSAgaNezA daza tasyAsan 436 gandharSadattA kalyANagaNeAdazabhiH pUjyaH 526 gandharvadattA sampRSTA gatadhanaripurodhaH 174 gandharvadattA samprApya gatayorjanakAgAraM 276 gandharvanagareNaiva gatiM prapAtasaMzuddhA 316 gandhavAraNamAruhya gatijIvaguNasthAna gandhAdibhiryatiM divyagatiyuddhaM tvayA pUrva- 341 gandhAdibhirvibhUSyatagatIrgacchanti paJcApi 562 gandhAdibhiH samabhyarya gate'nantarasantAne 57 gandhAraviSayakhyAtagateSvikSvAkumukhyeSu gandhA sugandhA gandhAvAn gate svAyuzcaturbhAge 73 gandhodakaiH svayaM devyA gato'mitaprabhAdibhyaH 162 gambhIya dakSiNAvarti gatyantare'pi te bhartA 468 garbhasUtisamutpannagatyAdizubhanAmAni garbhAgama dvAdazyAM gatvA kadAcidetena | garbhAdhAnAdinirvANagatvA gamanamAlokya garbhAnvayakriyAH pUrva gatvA'caleze saMsthApya 235 garbhAvatAranakSatre gatvA caitravanodyAnaM garhaNaM svadurAcAre gatvA jinagRhe proSa 168 galanti garbhAstannAmnA gatvA tato'ntaraM kiJcit 264 gADhaM pAzena badhvAdho gatvA tapoguruM kRtvA gAndharvAdi vivAdeSu gatvA tatra manohAri gAndhAraviSaye khyAto 306 / gAndhAraviSaye puSkalA- 403 146 gAndhArI gaurI padmAvatI 402 244 gAndhArI ca sutA prAdu- 345 418 gAndhArItyAkhyayA khyAtA 411 giryantavijayaM gandha - 526 424 guNaguNyabhisambandhe 480 guNapAlAbhidhAnasya 358 guNaprasavasanDabdhA 283 guNavatyAryikAbhyAze 423 76 guNA satyAdayastasmin 68 guNA guNArthibhiH prArthyA 1 465 guNAyaM bhAvuko bhASi 54 541 236 guNA varasya te'yodhyApureze 256 guNAstasya dhanaM lakSmI 87 guNinAM niravadyena 167 546 guNI guNamayastasya 86 '381 guNaiH kula balAdibhibhuvi 170 365 guNaiH prAgeva sampUrNaH 21 524 guNaiH sArdhamavarddhanta522 guruH prathamacakrezaM 144 518 guruH zrutadharo nAma 262 510 guruNArpitamAdAya 545 gurupatnyAptanirdiSTaM 274 353 guruprItamanasyasminna- 366 185 gurubhirnAryate dIkSA pU45 464 gurumAzritya sambhAvi- 404 552 gulphayoriva mantrasya 206. 202 gulmavallIdumAH sarve 166 186 gRhakArya bhavadvAkya - 260 48 gRhANa yena prAptoSi 225 gRhANa veSamanyaM tvaM 260 gRhANa saMyanaM tyaktaM 530 gRhANeti balI pANi- 358 166 gRhANedaM vrataM zreSTha 553 165 gRhiNI tumbabhUvAsyA 116 gRhItadharmatattvo'sau 406 gRhItanavapuNyAtmA 53 gRhItameva netyetanna 286 | gRhItAnazanAnyedhu416 gRhItvA tAmasI krUddha- 433 482 gRhItvA yAtviti tyaktaM 360 22 255 " 000 Wmm 64 415 | gRhAtA 423 513
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada6 mahApurANe uttarapurANam 265 26 254 463 165 141 gRhItvAyAtsa mAyAvI | cakra sudarzanAkhyAnaM 325 catustriMzadatIzeSa 17,61 gRhIsvA rohiNI rAhI cakraratna samutpanaM 264 catvAriMzaccaturlakSAH gRhItvA zuddhasamyaktvAH 438 cakravartitvasamprApyAn 226 catvAro'tra mahIpAlA 273 gRhItvA sattvasAro'syAt cakravartizriyaM prApya 181 candanA ca yazasvatyA 484 gRhItvA suSTha santuSTa- 506 cakrasya paripAkaM ca 312 candanAdyAryikAH zUnya- 468 gotreNa kAzyaparatasya 245 cakrAdyavayavairbhagna. 321 candanAyAstadAlokya 485 godhAvanamahAnAga366 cakrAyudhastato'syaiva candanaiSAcyutAtkalpAt 463 gopureNa pravizyAbdhi 323 cakrAyudhAdayazcAsya candanozIrasammizrasalilaiH 11 gopendro bhUpatistasya 5.4 | cakrAyudhAdayo'pyeva- 210 candrakavyadhane dakSaM 524 gominyA saha sItApi | cakrAyudhAditadvAjJA 208 candracUlamuniSTa vA gomeSameghavakrAzca cakricakraM puraskRtya 382 candraprabhAkhyazibikA govarddhanazcaturtho'nyo 564 cakreNa taM kumAro'pi 228 candramAlastathA sUryamAlo / 189 gautamazca mayA dRSTo 526 cakreNa tasya yudhitaM candrasyevodaye'syApi gaurIti rUpalAvaNya 58 cakreNa vikrameNeva 322 candrAbho me sakhA tasya gaurI SaDanikA zrImat 517 cakramAkrAntadikcakra candrodayamalivAto 505 granthadva yaparityAge 244 cakSurikSvAkuvaMzasya candrodayonvayAmbhodheH 48 granthAn kanthAmiva tyaktvA 213 cacAlAkAlakAlAnta 376 capeTamuSTidaNDAdi 362 grahISyAmIti tenApi 410 caturaGgabalenAmA 256, 308 campApurasamIpastha 356 grAmAH kukkuTasampAtyAH caturaGgaralenAsau 147 campApurezvaro yAntI 346 grAmAntaraM samaM gatvA 367 caturaGgabalopetaH caraMstapaH samutkRSTaM 278 grAmAntarAtsamA yAtaM 407 caturgatimayaH so'pi caranniva nizAtAsi 543 grAme durmarSaNo nAma 56 catuguNatvamAyAtau 156 caramAGgasya kenedaM 410 grAme palAzakaTAkhye 352 caturzAno dvitIye'ni 74 caritvA niratIcAraM grIvAbhatena vA pazyan caturthakAlaparyante 555 caropanItatadvArtAgrISmArkamaNDalAbhatvAcaturthazAnanetrasya 453 coM zailapure puSpa[va] caturthajJAnasampanna- 4,36, 130 calasvabhAve kuTile 136 ghaTadAsI vidhAsyAmi caturtho'pyavabodho'sya 464 521 cANarameNa miva 427 ghaTAmaTati kokAnAM caturdazamahAratnabhUNe 135 294 cApAzItisamutsedho ghaTAmaTati yuktyaiva caturdazasahasrokta - 62 138 caturmArgasamAyoga cApabANadharo gatvA 510 ghanacchAyAmamAH sarva- 208 catamukhAhayaH kalkirAjo cAmarairAmaraireSa 61 555 ghanadhRtaparidhAno cAraNatvaM samAsAdya caturvidhAmarAH sendrAH ghanAntaritakAyAma- 387 caturvidhAmaraiH sArdha cAraNatvamapi prApya ghanAn matAr3itaH kRSNAn 317 338 cAritrasya na gandho'pi caturvidhopadhAzuddha 86 106 ghAtikarmANi nimUlya 146,467 caturvidhopasoMgra. cArudattAdibhiH zrota- 357 465 ghAtikarmANi vidhvasya caturvibhaktapatyopa cAlayanti sthirAmRjvIM 413 ghAtIti nAma tadghAtAcatuHzatAni paJcAzadu citraM nIcakulotpannA- 367 catuH zatAni samproktA 468 citrakUyabhidhodyAne 286 cakAra ghoSaNAM puryAcatu.zateSu paJcottareSvahaH citracUlaH punazcAsya 184 cakAra zAntipUjAM ca catuSTaye vyatikrAnte 266 citrapadmAdikUTAkhyau 186 cakra zaktirgadA zaGko 383 / catuHsahasrasaGkhyokta. 210 ' citrAyAM kevalazAna 86 53 262 464 yoga 210 467 204 361 327 / paTapamA 387
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 17 222 241 543 257 mr 17 380 381 483 535 cintAmaNisamAH kecit 557 | ja] | jayante'nutare jAto 338 cinvan zubhAzravaiH puSa 36 jayanto dharaNAdhIzo 116 jagattrayajayosiktaciraM trikhaNDasAmrAjya 65 jagAda bhaktA proktaM 153 jayazyAmA mahAdevI ciraM paricitasthAnaM 382 jagAma sammukhaM dhAmnaH 520 jayaseno janaiH sevyo ciraM rAjyasukhaM bhuktA jayaseno mahIpAlaH jaghanyazukdayabhAga ciraM vane vihRtyaivaM 506 jaghAneva vanaM vajraM 123 310 jayAkhyamukhyapaJcAzaciraM soDhavA tapaHklezaM jayo'smAtita vA mandaM 318 jaTAkalApasambhUtaciraM so'pi tapaH kRtvA 353 janakokta nivedyAtra jaranto'pi namantyeva ciramekAdazazcakradharaH jananamRtitaraGgAd jarAGganAsamAsaGga 268 cirame tapa. kurvan 430 janayatu baladevo devadevo durantAd330 jarAsandhaM hamorjitamiva gaja 427 ciramevaM tapa. kRtvA janasya cedayaM toSa jarAsandho'pi yuddhacchucirAttato vinirgatya 404 janAnAvrajato dRSTA 538 jarAsandho'pi saMgrAmacirAttasmAdvinirgatya 431 janAnurAgaH prAgeva 178 jalaM gadgadakaNThAyA cUr3AmaNiprabhAbhAsi- 370 janturantakadantastho jalaM pIsA mayUrANAM 264 ceTakaste tadAkarNya 517 jantustai myate bhUyo 156 jala dherjalamullaMghya- 313 ceTakArupamahIzasya jantoH kiM kuzalaM kasmAn 5 / jaladhestaTamAzritya 313 ceTakena hato haMsaH 518 janmakUpe kSudhAdAhA- 541 jalAzayastRSArtasya 411 cetanaH karmabhirataH 546 janmakape patitvAyu-- jalAzayAzca susvacchAH 45 celinI kuTilA jyeSThA 484 janmaduHkhajagamRtyu jAtaH prAGmarubhUti celinI paJcamI jyeSThA 482 janmanyevAbhyupetaiSA 487 ja. DyaM jaleghu nAnyeSu 445 cellapatAke celladhvajAnuje 577 janmamRtyujarAroga 156 jAtakopaH kapoto'muM 512 ceSTAmAlokinIvidyAto 484 janma kArtike kRSNa jAtajAtismRtimUM. 511 caitrajyotsnApakSe paJcamyAM janmAdhantarmuhUrta ce 160 jAtatoSo nRpastasya 5.6 caitramAse site pakSa 234 janmAntarasmRtemUcho 513 jAtamIhaksvayaM kA ve. 486 caitrasya kRSNapaJcamyAM 56 janmAntare phalanAsya 261 jAtarUpacchaviH zrImA- 216 caitre mAsi site pakSa 18 janmAbhiSeka kalyANa- 18435 jAtarUpadyutiH sArddha 333 caitre'mA mAsyahaHprAnte 123 janmI nazyati nirmUla- jAtavantau tadutkRSTa 534 caitre sa devaH svargAgrAt 254 jamadagnimunerdIrgha- 233 jAjvalyamAnakopAgni coditAstIrthakRnnAmA 167 461 jambUdvIpasukacchAkhya- codito vA sa tai po 181,2 jAtAM panavegAyA- 356 102 jambUdvIpe'tra kauzAmyAM corazAstropadezena 34 jAtAH zeSAzca buddhayAdi532 328 jambunAmApi nirdhedA jAtigotrAdikarmANi cauryaNa rAvaNasyaiva 266 jambUnAmno gRhatyAga jAtimAtreNa sarvAzca 361 cyutaprANAcyutendrasya 367 jambUnAmno'nvaye pUrva jAtu tau dampatI dRSTa vA cyuto dRDharatho jajJe 211 cyutvA tato vidarbhAkhya jambUpalakSitaM dvopaM 233 jAto mAhendrakalpo'nu- 565 jambUpalakSite dvIpe 16,160,346 jAto vanecaraH kAla 365 [cha] jambUvizeSaNe dvIpa 426 jAto vratadharastasmin 405 chAsthyena tataH kAle jambUsambhAvite dvIpe 422 | jAtau tRtIyajanane 222 chAsthyena nayanandAn jayaH parAjayo hAni- 150 jAtau meSau punastatrA- 347 chAmasthyena samAritastro jaya jI veti vandArU jAtau sAkatepuryA- 242 chedinI sarvavidyAnAM 165 jayanAmAnunAmAhaH 564 / jAnakI tAbhirityuktA 263 s 543 38
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 mahApurANe uttarapurANama `r Mwwm 468 168 436 167 167 167 257 220 `r mms pU2da 546 210 185 513 27 123 536 415 154 226 574 455 jAnAmyanabhijAtatva- 412 jinopadiSTanirgrantha- 166 / jJAnadarzanacAritrajAnAmyahaM mahaccAsya 182 jihvAlolupamAlaya 226 jJAnahInapariklezo jAyate nandayazasa 364 jIrNaparNavadAgaNya zAnAdiSu ca tadvatsu jagapanayanopAyajIva jIte jIvandha jJAnena tapasA jainajAlalagnaiNapotaM vA jIvadyazAzca tatsarva- 364 zAnopayogAbhIkSNoso jigaS matpadaM duSTA jIvandharaH sahAyaiH svaiH jJeyamAgamazabdAkhyaM jitAribhUbhujasyAsya jIvaMdharakumArAva 506 jJeyAH SaSTisahasrANi jitendriyasamAhAraM jIvaMdharakumAreNa 516 jyAyAnahamajAye tvaM jitvA cintAgatirvegAttA 341 jIvaMdharakumAro'pi 510 jyAyAn haribalastasya jitvA jinendravapuSendra- 137 jyeSThakRSNacaturdazyAM jIvadhareNa maccUrNa- 521 jitvA jyotsnA mitakSetrI 451 jyeSThasUnovivAhena jIrghadharo'pi yakSasya 507 jyeSThe mAsi kalAzeSa. jitvA narendrajAlAkhya- 418 jIvaMdharo'vadanmUrchA jyeSThe mAsyasite SaSThyAM jitvA prasiddhakhacarAn jIva putrAtra tiSTheti 486 jyeSThe SaSThopavAsena jitvA mAM vigraheNAzu jIvAdyAH kAlaparyantAH 476 jyeSTho'tra rASTrakUTasya jitvAsya kundasaundaya jIvAjIvAditattvArthoM 138 jyotiSprabhaM kanIyAMsaM jinaM pradakSiNIkRtya 157 jIvitAnte gurustasya 350 jyotirvane viyogenajinaM manoharodyAne 67,325 jIvitAnte niyogena 562 jyotirloke'maro bhUtvA jinaM zrIpavanAmAna 46 jIvitAnte'bhavaddevI 406 jyotsneva tArakAdhIze jinaM sAgarasenAkhyaM 503 jIvitAnte samAsAdya 456 jvalajjvAlAkarAlotthA jina vaDha mAtreNa 546 jIvitAnte sa saMnyasya jvalatyasya pratApAgni jinadattAryikAbhyAze 351 jIvitAnte'hamindre'smin 332 jvalanAdijaTI khyAto jinadattArthikopAnte jIvitAvasitau samyak 444 | jvalanAdijaTI cAzu jinapUjAM vinirvRtya 526 jIvitAhaM tvayA sthAna- 303 | jvalanAdijaTI tasyAH jinapUjAM vidhAyAnu jIvo'yamudyadupayogaguNopalakSya 566 jvalanAdijaTo pAti jinapraNItasaddharmAjainagehe samabhyarthaM jvalitacalitanetro jinapratinidhipUrva483 jainazAsanamaryAdA 460 jinasenabhagavatIktaM jainyAzca tanayo vizva [ ] jinasenAnugAyAsmai 84 joSamAdhyamahaM kurve 483 | taM kadAcidvihArArtha jinAsenAnugIra564 zAtajIpaMdharAkUta | taM jJAtvAvadhibodhena jinasyAsyaiva tIrthe'gyau 105 jJAtAttadehasammeyaH 388 | taM tadA bhoginIvidyA jinArhannandanAbhyAze 26 jJAtAtmAnyabhavo dhika taM tadAvApya devendraH jinendrajananImairAM 203 jJAtvA tattasya vaimukhya taMtriH parItya panditvA jinendrabhavane bhUtAM 432 zAtvA tAbhyAM sthitaM sthAnaM 518 taM daNDayitumutkrodhajinendravadanendUttha jJAtvA parazurAmIya 226 taM dhyAnA nalanigdha jinendrasyAlayAstasta jJAtvApi tanmRti bhUpa 10 taM nirIkSitumaihiSTa... jinendrAnahamanyedyu jJAtvA vibhaGgajJAnopa- 262 | taM nirUpya paricchedo'jineMdro'pyabravIditthaM 352 jJAtvA saMsAravaimukhyaM | taM nizamya mahAkAlaH jineSu gaNanAtheSu 167 jJAtvA hiraNyavamaita. 547 taM manohAriNaM dRSTvA jinoktadharmazAstrAnu- 462 jJAnaM sarvagataM svarUpaniyataM 571 | taM vilokya mahopAlaH jino nemiH samutpannaH 378 | jJAnacAritrasAmagrI- 573 / taM vIkSya tahaNe dakSau 343 168 401 527 453 140 453 372 167 340 444 507 73 438 511 20 183 270 176 538 auFK w 536 268 262 232 323
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH dada 222 526 126 505 560 503 285 362 416 `r 471 416 m `r `r . 134 534 252 220 u taM vIkSya na vipakSo'sya 236 / tataH padmAvatIjanma 404 | tatastattvaM viditvAttataM vIkSya bAlavRttAMta 411 tataH paraM jinendrasya 468 tatastadavagamyAyAt taM zaktyApAtayadgAma tataH parItadAvAgni 121 tatastayorvivAhena taM sampUrNakalaM pra.pya tA: pArthAtsubhadrAyA- 4:1 tataratIrthakarotpattitaM sAna dayazo jyeSTha tataH puNyaM na pApaM vA 474 tatastuSTa: khagAdhIzaH taM sUnukRtavRttAntaM tataH punargate mAse tataste tena rAmeNa taM hantuM nirbhayo bhIma 548 tataH puraM samAnIya 81 tatastvayAzu sambodhyo ta eva labdhakAlAdi 464 tata pugedhasaH prAptuM tatastvamapi kenApi taccakamaNavelAyAM tataH pratIcImAgatya 324 tato gatvAntaraM kiJcitacceTikAvacaH zrutvA 187 tataH pracyutya kalpAntAd 187 tato gatvAyudhApota-. tacchAstracuJcatApyasya 447 tata. pracyutya bhUpasya 241 | tato gandhotkaTo bhaktvA tacchiSyeNa nimittAni 150 tataH pracyutya zaGkho'bhU 264 tato galati niHzeSaM tacchokAtsIrapANizca 176 tataH pracyutya sUnuste 143 tato gRdhro na tatpAtraM tacchrutvA khecarAdhIzaH 145 tataH pratyAgataH kasmAt 116 tato'tigRdhnutA tyAjye tacchrutvA taM nirAkartu 547 tataH prabhRti tatprAH tato dIkSAvane mAse tacchrutvA matprabhoreSA 154 tataH prasannayA sAdhu | tato dvAravatIpuryA tacchrutvAnviSyatAM so'nya- 366 tataH zIlopavAsAdi- 271 tato dvisAgarAyuSko tacchrutvA pazya nailajya- 521 tataH zrInAgadattasya 463 tato dharaNyA vaiSamyatacchatvA sakmiNI cAha 418 tata. sannaddhasainyaH saM- 526 tato'nanuguNaM devaM tacchrutvA sumatiH prAha 151 tataH samucitapremNA 507 tato nalinarAjAkhyo tacchutvA so'pi kopAni- 65 | | tataH sarvartRSu premNA 281 tato niHzeSamaMhAsi tacchratvaiSa sa kaH preSa tataH sarve'gaman rAma tato nirgatya tiryakSu tacchaurya krauryasandIpyaM tataH sarve prahRSyAsya 356 tato nivRttaH samprApya tajjanmanaH prabhUtyanyai- 336 tataH sAketamadhyAsya 266 tato nivRtya sAketaM tajjanmavairasaMskAra tataH sindhostaTe gacchan 224 tato nivartamAno'sau tajjAnannapi pApena 460 tataH suragaNAdhIza tato nirvidya saMsArAt tataH rUpakaragrAmA 363 tajjainabhavanAbhyarNa. tato'nujaladhiM gatvA 506 tataH sUryodaye rAjagehe tato'nutatpramANena tajjJAvAsyAH pitA cApa- 524 tataH senApati paha 304 tato'nuvadanaM tasyAH tata eva tyajantyeto 230 tataH sopyavatIryAtra tato'ndhAhiH samutpanno tataH kanakamAlaitya tataH svargAvataraNakalyANA 122 tato'nyeyuH khago nAmnA tataH kanakarAjAkhya- 560 tataH svaviSTarAkampA tato'pIha samudbhaya tataH kapotametaM me 163 tataH svAnumate tasmin tato bhagavato dhyAnatataH kAntapuraM lajjA 487 tatazcakradharo'naGgaM 418 tato bhavadbhirevArya tataH kApAlikaM zokAn tatazcapalagatyAkhya 340 tato bhavanmataM bhadra tataH kRSNena nirdiSTAH 381 tatazcAnimiSAdhIzai 463 tato'bhUdanyadA tasya tataH kenApyupAyena 412 tatazcyutena bhUtvAja tato bhUpatimAsAdya tataH kSIrakadambe ca 267 tatazcyutvA mahAmatsyo 346 | tato mantrI ca pUrvokto tataH kSallakaveSeNa 417 / tatazcauryAdiduSkarma sato mandaramAlinyAM tataH khagAdyavAkzreNI 484 tatastaM sa samAnIya 461 tato mAsAvazeSAyuH tataH pazcamakAle'pi 562 / tatastatkAlaparyante 531 | tato mithunametattvaM 45 556 312 560 146 118 4-6 s 361 361 324 207 w 366 275 455 ... 161 s 438 358 171 266 252 241 172 237 344 K 346 /
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam 36 456 138 323 167 443 322 446 510 167 227 548 375 222 142 368 342 306 382 tato megharatho rAjya- 160 tattIrthe sAgarAbhikhyo tato ratnAni zeSANi | tatyakAntadurvAda. tato rasAdhikAmbhoda. 560 tatvaM sattvAdinA yena tato rAjJaH puraM gatvA 516 tattvagarbhagabhIrArthatato rAjyabharaM putre tattvaze'pyapacAritre 87 tato'rikhepuro'gacchaH. tattvayA sarvathA sAdhya tatvaSadbhAsamAne tato yuvA jinAkArAn 275 tattvazraddhAnamAsAdya tato vanamAlambya raha tattvArthanirNayAprApya tato vajrAyudhazcyutvA 185 tatpaJjaraM vibhidhAsau tato'vatIrya deze'smin 446 taspati damityAkhyo tato'vatIrya varSe'smin tatpade to samAsAdya tato vandivacoyAma- 37. tatparIkSArthamAyAntu tato vidhvasya duSTAri tatparItya sthitaM bAhau tato vibhinnamaryAdA: 354 tatpAdapaGkajazleSAtatovihitasaMnyAsaH . 125 tapriyAratkuto rantA tato'sya bhogavastUnAM tatpuNyaparipAkena tato'haM preSitastena 306 tatpurasthApanAhetu tato haThAttavAyAtaM tatpurANaM tato vakSye tatkaNThe patramAdAya 355 tatpurAdhipatiH khecare tatkathAvasare loka 432 tatpurAdhipasomaprabhAtatkariSyAmi yenAsya 186 tatpurAdhIzvarArinda tatkalyANasya devendraH tatpurAdhIzvare candrakIrtitatkAla khecaradvandvaM 297 tatpuryA saudhakUTAgra. tatkAlocitakAryANi 436 tatpUrvabhavasambaddhAM tatkAlocitanepathyA 203 tatpUrvAparasambandha. tatkAlocita,So'sau 536 tatpratyayasamutpannatatkumArI prahetavyA- 280 tatpradezaM svayaM gatvA tatkRtaM bhAnunaiveti 366 tatprabhAvavizeSeNa tatkRtAsahyakaNDUyA- 475 tatpramANabalastejo tatkSaNAgatadevendra tatprayojanamuddizya tatkSaNe sambhramAkrAnto 26. tatphalAnyavabudhyAtma tatkSamasvAparAdhaM me tatphalAnyavabudhyAso tatkSetramitamAzakti tatra kiM jAtamapyeSya tatkSetramitavIryAbhA 168 tatra kazcittanUja tvaM tatkSetravikrayajhaizaH tatra kinnaragItAkhyAtakhecarAcale rAjA 431 tatra kRSNaM samAlambya tataM pradakSiNIkRtya242 382,454 tatra kauravanAthasya tattanAveva sarveSAM tatra gandhokaTaH svasya tacIrtha eva cakrezo 948 tatra janmAntaradveSAt tattIrthasyAntaraM cakrI 134 | tatra taM sarvazAstrANi 582 254 406 344 tatra tacceTikAmekA tatra tanmAtulaH soma- 151 tatra tatsannidhAnena 520 tatra tAdAtvikAH sarve 202 tatra tAmbUlavalyantAH 168 tatratyaM bAlino dUta: 306 tatra divyaM sukhaM bhuktvA tatra dhanyAkhyabhUpAla: 437 tatra nirviSTadinyoru 463 tatra nemIzituH satyabhAmAyA- 383 tatra paNyastriyo vIkSya tatra pUrvakRtaM puNyaM 510 tatra pravRttavRttAntatatra pravarddhamAno'smi tatra brahmA mahIpAlatatra bhogAnbahUnabhuktvA 341 tatra bhogAnyathAyogya 430 tatra mAyAmaye yuddha tatra rAtrau kRtA rakSA 467 tatra vAcyo manuSyANAM tatra viMzati vArAzi 433 tatra vitrAsitAzeSatatra zAkhopazAkhAH svAH 233 tatra zastrANi sarvANi 227 250 tatra zoko na kartavyo 253 tatra SoDazavArAzi- 222451 tatra sannihato daivA- 484 tatra svabhavasambadhaM 334 tatra sthitaH svayaM dharma- 340 tatrasthaireva bhajyante 202 tatrAkampanaguvAdya 357 tatrAkRtrimasambhUtatatrAdAyAghasaMsthAnaM tatrAdyaH SoDazaprAntatatrAnubhUyasadbhogAn tatrAnyAni ca ratnAni 110 tatrAprakAzameveSA 468 tatrAbhUtpuNDarIkiNyAM tatrAmarokalAlApatatrAvadhArya nivedahetu tatrASTAdazavArdhAyu- 518 202 276 276 246 263 20 122 62 mram K MEG 56 465 281 368 425 66 468 56 347 545
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 601 82 435 216 122 347 221 157 504 453 281 171 480 111 82 478 ra62 54 124 h 280 536 536 365 tatrAsya devyAM kasyAzcida- 255 tathA nAniSTasaMyogo 26 | tadAkhilAmarAdhIzAH tatraikaM cAraNaM vIkSya tathAnyathA prayuktaM ta- 272 tadA gatAmayadhIzatatraikasmin samAsanna- 266 tathA parAMzca dubuddhIn 365 tadAgatya marunmukhyA tatraiva kalpe devIsvaM 405 tathApi yajJamevAjJaH 275 tadAgatya vaNikputro tatraiva candanA tasya 485 tathA prApnoSi santoSA tadAgatya surAdhIzAH tatraiva dhanadevAkhya 488 tathA vastvokasArAkhya- 183 tadAgatyAsurI devI tatraiva nagare bhUti77 tathA zubhavinodeSu tadA gandharSadattApi tatraiva brAhmaNaH pUjyaH 262 tathA sItA mahAdevI 226 tadAgamanamAkaNye tatraiva lakSmaNo'pye 287 tathAstviti tamAzIbhiH 365 tadAgamanamAtraiNa tatraivArati putreNa 486 tathendriyatatistena tadAgamanamAlokya tatravAsau punarmRtvA 366 tathaiva gaganAddIpazikho 155 tadAgamopadezena tatraiva vizvabhUtyAkhyo 426 tathaiva rUpamapyasya tadA garuDadaNDena tatra va sacivo vizvabhU 256 tathaiva vAsudevo'pi tadA caturthakalyANapUjAM / tatraiva suprabho rAmaH tathaidha saMnyasyAbhUcca 132 tadAzayA'grahIddharma tatroktadehalezyAvid 20 tadagrajaH samAdAya 226 tadAzayAtha mArIcaH tatrotsave janAH pUjA tadadimastakaM gatvA 22 tadA tacchRtimAtreNa tatsarva parvatenoktaM tadaguravatAnaM 508 tadA tadutsavaM bhUyo tatsandehe gate tAbhyAM tadadhIzo balIndrAkhyo 27 tadA tadbAndhavAH sabai tatsabhAyAmabhUtpraznaH tadanugrahabuddhathaiva 474 tadA tamaH samAdhUya tatsamAto stuti kRtvA 262 tadantakapratIkAre 157 tadA tadaiva sambhUya tatsamIpe nidhAyArya 226 tadante'pazyadanyacca tadA tIrthakarAkhyoratassamIpe'nujA grAme tadabhiprAyamAzAya tadAtra priyamitrAyAH tassamIpe samAdAya 341 tadabhiprAyamAlakSya 5.8 tadA dazarathAbhyAtatsargasyaiva sAdhutvA- 272 tadabhyantarabhAge sto tadA dAnAdinAddhaMsatatsamutpattimAtreNa 346 tadabhyantaravAyu- 73,88, 126 tadAdiza vizAmIza tatsAhasena tatkIrti303 tadarpayitumAyAso 366 tadA dRSTApadAnasya tatsiddhivighnahetutvAt 279 tadavasthocitazravya 468 tadA dhumunayaH prApya tatsutAmupavAsena 502 tadA sAjJayA viSNu- 371 tadA dvAravatIdAhaH tatsutA vAruNI saMzA tadokarNanakAlAnta tadA namikumArasya tatsUcakamidaM sarva 146 tadAkarNya tadevAsau tadAnAdAya kenApi tatsodumakSamo gADha- 161 tadAkarNya nRpAH keci tadA nApitakaH ko'pi tatsaurabhAvabodhAva- 54. tadAkarNya bhavatprItyA tadA nijAsanAkampAd tatsvAdalolupaH pApI 152 tadAkarNya mahInAtha tadAnImeva kaivalyaM tathA kariNyAH pAdAbhyAM 265 tadAkarNya mudA putrAH tadAnImeva taM dIkSAtathA kAlaguhAyAzca tadAkarNya vicintyaita- 516 tadAnImeva taM nItvA tathAgatya kumAro'sau 228 tadAkArkakIrtizca 146 tadAnImeva devendrAtathA cakradhare rAjya- 183 tadAkAha san rAjA tadAnImeva nirgatya tathA copacayaH zatro- 306 yadAkaNyaSa bandhatvA- 365 tadAnImeva istIndra tathA jaratkumArazca 416 tadA kumArasandezA- 502 tadAnantamatizcAntaH tathA tIrthagaNAdhIza 258 tadA kevalapUjAzca 438 tadAnyAbhizca rAmasya tathA duSprApamAlokya 534 | tadA kaivalyasamprApti- 261 tadA parvatamAtApi wom 461 206 185 280 518 412 236 422 400 380 188 534 417 435 183 183 306 155 68 281 265
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 tadA pUjAM samAyAtaiH tadA prabhRti kanyAyAH tadA prabhRti tIrthatvaM tadA prabhRti te kanye tadAprabhRti durdarpa tadA prabhRti nAgendro tadA prabhRti loke'smin tadA prabhRti zAlyAdi tadA prabhRtyagAtkAma tadA brAhmaNarUpeNa tadA bhaktyA natASTAGgAtadAbharaNavRtAntatadA manoharodyAnagataM tadAmarasadasyAsI tadA malayadezezo tadAmAtyottamaH paurAnatadAmRtAzanAdhIzAH tadAmRtAzinaH sarve tadA rAmeNa saMgrAme tadA labdhendhano vAgmiH tadAlokya kimityeSa tadAlokya hariH kruddho tadA laukAntikAH prApya tadAvaziSTapaulastya - tadA vidyAdharaH kazcit tadA vidyAdharA bhUmi tadA vidhAya devendrA tadA vizAkhabhUtizca tadA vismayamApannA tadA zacI mahAdevI tadA zaraNamAyAtAtadA zItakriyA sItA tadA zakrAzayA yakSatadA saMbhAvayAmAsa tadA sarvavasta tadA savismayo rAjA tadA sAketavAstavyatadA sAdhitavidyAH san tadA surAdhipAH prApyatadA senApatirnAmnA sadA zUrpaNakhAgatya 531 260 12 505 557 430 101 553 506 10 23 551 76 - 251 131 336 | tadudIritametasya 178 tadupamA tadupAyasahAyAMzca tadetadeva vyAkhyeyaM tadeva puSpamAtrAya tadeva puruSAthasya tadeva sarvavastunA 461 358 mahApurANe uttarapurANam 235 322 178 251 tadevAdAya sakrodhaH tadevAnumataM sarvaitadevAnuttarAdantyAtadaiva kAtaraH zUrpaNakhA322 tadaiva khecarau kaucit 282 208 tadaiva garbhasaGkrAnti tadaiva taM samutsAya tadaiva tIrtha kRjjAta tadeva toSo roSazca tadaiva to samAhUya tadaiva davA svaM rAjyaM tadaiva nartakI vArtA tadaiva nimiSAdhIzAH tadaiva bhoganirviNNau tadeva maGgalAnyuccaiH tadeva madanAmogha 3 tadAsau na samAkarNya tadA svasthAnamApannau tadA haritrale yuddhatadityAdAya vanditvA tadindriyArthasAnnidhya tadIyazayanArohaM taduktaM te samAkarNya taduktamatilaGghayazaH tadupuGgamahAsaudhage hai: tadutpattiphalasyAsyAtadutsacaM samAkarNya tadudbhave prasannAni 450 417 203 408 265 340 384 80 116 228 157 425 276 288 tadaiva yAmamerI ca tadaiva vijayArdhAdri tadaiva zUraseno'pi tadeva sa prasannAtmA tadeva sa mahIzo'pi tadaiva so'pi rAjAzA 260 | tadaivAkurutAM tau ca 488 310 tadaivAgatya taM nItvA 73 380 tadaivAgatya tau devau 188 466 tadaivAgatya tanmUrcchA 511 121 tadaivAgatya devendrAH 247, 333 522 467 tadaivAgatya madgrAmaM tadevAnimiSAdhIzA 516 126 230 46 tadaivApetya natvASitadaivAbhetya nAkIzotadaivAyAtasArasvatAdi 264 524 tadevAza nighoSAkhyo 80 tadaivAsau divo devatadaivAddamapi prApya 534 515 tadaivAhUya sambhinna 262 576 162 563 dgatvAsszu parItyainaM 46 tadgRhaM tAM svayaM gatvA tadgRhItaM dhanaM sarva 104 143 | tadgotre kSatriyo 'stAriH 126 tadgrahotthApitAtyugra 286 tadUghoSaNAM samAkarNya 154 tadRzAzca mantratantrAdi48 taddarzanasamudbhUta 414 taddAnaphalamAlokya 67 tadUtapreSaNAdeva 413 167 117 168 214 116 234 266 202 tadodapAdi SaTkhaNDatadaudAsInyamutpanna tadgataM mArgamanvetya tad bhayAsvAmayaM pApa tad vaktuM nAsti kAlo'smA 410 tadubAlalAlanAlIlA tadbuddhvA krodhasantapto 360 444 342 tad bhavAntaravRtAntaM tad yAvasitau jAtyaM 251 | tadayogya sarvavastUni 213 56 66 164 202 531 452 B 362 226 104 384 516 36 536 524 551 171 516 168 556 tad dRSTvA darpiNo nagnA tad dRSTvA dehino mugdhA 266 tad devyA nandayazasaH 362 tad dhAtryA guptamAnItaH 535 107 taddhruvaM mama hantavyo tadvanirvyApa dikprAntAn 147 tabAhuzikhare manye 28 182 546 411 156 513 266 520
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 60 505 185 166 246 363 408 242 403 231 146 143 132 488 160 10 258 506 tadrAjadhAnInAthasya 202 | tanirvedena rAmopi tad paM varNayantIthaM 288 tanivAsI sunandAkhyo tadvaMzajena kenApi 486 tannizamyAstikAH sarve tadvacaH zravaNAtau ca 133 tannizAsitau zuddhatadvacaHzravaNotpanna tanmadhyaM muSTisammAyi tadvaco'vasitau prAzaH 151 tanmadhye lakSmaNastUrNa. tadvadalpasukhasyAbhi 535 tanmAMsajIvitaH krUraH tadvanmunizca sarveSAm 540 tanmAtarIva tajanmatoSaH tadvArtAkarNanAdAva- 155 tanmAhAtmyaprakAzArtha tadvArtA khecarAdhozaH tanmRSA kimasau vetti tadvArtAzravaNAdvizva- 366 tanvAdInAM punarduSSa tadvikAreNa sasAciM- 267 tanvyA romAvalI tanvI tadvighnapUrvaka laGkA 314 tapaH kurvantamAlokya tadvitIrNamahAmodako- 417 tapaH paJcAgnimadhye'sau tadviditvA'tithiyukti. 260 tapastanUnapAttApatadviyogamahAduHkha- 512 tapasyatazciraM ghoraM tadviyogena zokAgni- 327 tapasyan suciraM tIvra tadvilokya mahIpAlo 154 tapodhanasya cakrezo tavilokya munirdevakIsutaH 364 tapo nAdhikamastyasmAtadvilokya samutpanna tapomAhAtmyatastasya tadvIkSya jAnakI sarva 302 tapolakSmyA nigUDhaH'bhUtavRttAntaM vicAryAsau 470 tapovagamamAhAtmyAtadvegavatpravAhaNa 534 tapovanaM satAM sevyatavyAkhyAtaM zrutaM samyak 76 | tapovananiviSTAnAM tanayA lakSmaNA kAmo. 402 tapovanonmukhenAyaM tanavaH kuJcitAH snigdhAH tasacAmIkaracchAyaH tanujo vedavedAMgapArago 365 taptAyasapiNDanirghAtatanurmayepsitaiH sarvaiH tamaHprabhAvadhivyAptatanUjaH kalkirAjasya 557 tamapyAkramya bhogecchaM tanUjA cAnujAsyAsI- 488 tamabhyetya tadevAsmai tanUjastasya sundoM 331 tamayodhyApato yuddhe tanUjasparzasambhUta 516 tamasatyaM punaH katu tanUjo bhImakastasmA tamastamaH prajAtAnA tanUjo mitrasenAyAM 162 tamastamaHprabhAyAJca tantrAvApagatAM cintAM 340 tamAdAyodaraM tasyA tantrAvApavibhAgokta. tamAlArAmanirbhAsi tannAmazrutamAtreNa 226 tamuddabhre pitA cAsya tanibandhanavarNAdi 56. tamupAsakasaddharma tannimittasamudbhUta- 433 tamevAhirivAhatya tanirIkSya bhavanmAtA 517 tayAIddAsavAk-SThI tanivegaNa citrAGga. 362 tayA hiraNyavarmANaM 242 | tayoH parasparapremavR323 / tayoH parAkramaprajJA 388 tayoH puNyodayAtsadya 522 tayoH svakarmaNA jyeSTho 206 tayorjayadhvaja prApa 322, tayostumulayuddhana 152 tayornarapatirdIkSA tayorbhavatrayAyAta476 tayoramitatejAzca tayoravikalaprItyA yAti 270 560 tayorvidyutprabhaH sUnutayorAkhyAnakaM vakSye tayorviruddhacAritvAtarpakANi sukhAnyAhuH tarpaNastApano moh22 tale kapolayoH strINAM 246 tava jyotiHprabhAkAntA tava viddhayaprato nItaM 431 436 tava syAdityabhiprAyo 361 tavAGgacUte prINanti tavAjani tanUjeyamayaM tavAdezo'sti cedevyAH 486 tavAdya tacchilAstambha465 tavAsye mAmivAsaktaM tavAhamindra ityenA273 tavedRzImupAyena tasthAvevaM prayAtyasya 455 tasmAttadAzAmujjhitvA 53 tasmAttannAkalokAcca 260 tasmAttavAstu putro'yaM 507 tasmAtsAgaradattAkhyA401 tasmAdabhUnmuraripuH 264 tasmAdayuktaM yuSmAkaM tasmAdasthAnakopena 457 tasmAdAgatya hemAbha. 253 tasmAdAnIya maulIndra501 365 tasmAddAneSu tacchreSThaM 166 tasmAdupehi mokSasya 225 tasmAddevyalakAlI te tasmAdismayamApannA 547 / tasmAdvairAnubandhena 15 183 464 268 451 287 234 22 264 301 136 410 538 426 252 35. 67 378 76 223 414 118
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604 mahApurANe uttarapurANam 27e shq' gapa 346 2 150 267 108 tasmAnna pratiSedhyo'ha- 252 | tasya prItiGkarI devI 362 | tasyaiSAsau suSeNAkhyo tasmAnAsmai pradAtavyA 143 tasya putraH zatagrIva 278 tasyopari muhurdhA 366 tasmAnmadvacanaM yayaM tasya bhAryA subhadAkhyA 466 tAM kiMvadantImAkarNya tasmAnmahIM mahAbhAge tasya bhogopabhogaika. tAM durAtmA''tmasAtkatu tasmin kAle vane rantuM 181 tasya mAtAbhitajyanaM 368 tAM bhujaGgImivAnaiSI- 262 tasmin kopaM parityajya 184 tasya mAtA sumitrAkhyA tAM varItuM samAyAta- 256 tasminkSaNe samAgatya 548 | tasya madhye zubhasthAne 46 tAM vidyAdevatAM vAmatasmingate sa vipro'pi tasya me kiM karomyetat 384 tAM vIkSyApUrNasaundaryA tasmingurI tataH supratiSThA 550 | tasya yAvanna yAmyanta- 69 tAM sambodhya sukhAlApai 511 tasmindeze janAH sarve tasya rAjye ravAveva 332 tAJca snehena tatkarma- 524 tasminnAgapure khyAte 278 tasya vacanAMzuvisaraH 575 tAdRzaM tAdRzAmAsI- 422 tasminnutpannavatyeva 545 | tasya viprakulAyogya- 160 tAtsthAtsAhacaryAdA tasminnupadrave zAnte 153 tasya zakrAjJayA gehe tAvatsvakAyasaMrakSA 266 tasminnuparate tasya tasya zUnyatikaikadvi- 220 tasminneva pure mRtvA tAmabhaJjan samuddhRtya tasya zauryAnalo 166 tAn svayaMvarazAlAyAM 357 tasminneva pure nArado'pi tasya SaSTisahasrANi tApasavratamante'bhU 222 tasminneva pure ze: 512 tasya SaSThopavAsasya 335 tasminneva pure zakti- tApasAkAramAdAya 274 186 tasya satyena varSanti tasminprAktanasauhArdAt tApasAnAmabhUtpallI- 360 430 tasya somaprabhAdInAM 55 tApasAzca dayAdharma 275 tasminbhuSaM samAyAti tasya haste svaratAni tApasairabhyadhAyIti 271 tasminmantriNi bhUpeca 262 tasyAH zyAmalatA ceTa- 505 tAbhyAM sa bhavadevAya tasminvahasi caDhera 536 tasyAH svAnucareNokaM tasminSaNmAsa- 56,245,460 tasyAGgatejasA ratnadIpikA tAmanveSTu vajan rAtrI 46 tasmin siddhivane tAmAdAya kumAreNa 504 tasyAnantamatirdevI tAmAdAya mahInAtho tasminsukhAbhilASitvaM 260 tasyA nirAkRti tasmAda tasmai divye dadau ratnatasyAnupadamevAnyo tAmAiriSye to hantuM 414 163 tasmai gharaguNaiH sarvaiH tasyAnyadA vaNigvaryaH 468 tArako'pi ciraM yuvA tAladhvajaH samAruhya tasmai saMprArthitaM dAsyAtasyA bhArAkSamatvena 116 48 tAvadityAtmasaMskAra tasmai hemadyutinandatasyAbhUtsuprabhA devI 165 482 tAvatyeva gate kAle tasyAmevottarabheNyAtasya kaNThe sukaNThasya 220 tAvaddinanibandhena tasya kAlo'yamityeka 560 tasyAvamatividhyartha 316 474 tAvantaH kevalazAnA: 247 tara kAlavayovAMchA 462 tasyA vyAvarNayatsApi 367 tAMvantaH khadvayAgnyadhi. 220 tasya ke prekSyamityuktau tasyAzcAnupadaM kazcit 181 tAvantaH pazcama- 236,335,387 tasya janmotsavasyAlaM 216 tasyAzcAstyuttare bhAge 340 tasya trivarganiSpatye tAvanyecurazokAkhyavane 14. tasyAsIdanayoH sUnuH tasya devI subhadrAkhyA / tasyAstadA tadAnIya tAvavidhusaGkAzI 148 482 2 . tasya devI sumImAkhyA tasyaiva suSeNAkhyaH 125 tAvarpitau mayA so'pi 253 tasya nAmnava nirminatasyaivAnumatau devyAM 166 tAvAsanavineyatvAt 160 116 tasya padmAvatI sUnu- 503 tasyaivAnupadaM kAcidu- 181 tAghubhAviva candrAkoM 231 tasya pAdau samAlambya 184 tasyaivAmitavatyAM sa | tAvubhau suciraM kRtvA 185 tasya pASaNDamaunyaJca 476 / tasyaivAnyo'hamindro'pi nApa 28 tAsAM cittaparIkSArtha 28 // 251 386 142 286 542 82 356
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 605 356 523 306 474 547 tAsAMtva svAminI bhUtvA 300 tRtIyo'pi tato'vAdItAsu ghoSavatI nAma tRtIyo vasugiryAkhyaH tirazcAmapi cedvaira 157 tRptiM prApnotyasau vAyaM tilakAntadivItyAsIt 140, 186 tRpto rUpapravIcArAt tiSThataH zazagomAya 315 te kAlAnte'bhavan . tiSThatyagocaramanantacatuSTayaM te 570 te ca taM ca nirIkSyeSa tiSThatvatraiva devo'haM tejasvI bhAsvato matsyatisro nAdyApi dIyante 483 tejo mahAmaNirvAddhitIkSNadaMSTrAkarAlAnanaH 454 te tatsandezamAkarNya tIkSNo vimalavatyAzca 532 te tena suciraM yuvA tIvralomaviSAkto'ya- 544 | te dviSaSTisahasrANi tIrthakRtkAlavavRddhi- 563 tena jyotsneva tatkIrtitIrthakRnnAmasamprApat tena tatpAdasaMsparza tIrthakRtsudvitIyo'pi tena tejasvinA rAjA tIrthakRtsvapi keSAzcide tena yAsyasyasau pRthvI tIrthAmbusambhRtodbhAsi tena sakrudhya te tAbhyAM tItheM vimalanAthasya 102 tena sthAne yathAkAla tIrthezasannidhAnena tenAnayaM namo yAyi tIrthazAH sadRzo guNairanaNubhiH440 tenApi paTTabandhena tIrthazA jagadAyena 258 tenApi na praveSTavyA tIrthe zrIvAsupUjyasya tenAntakena te nItAH tIrthe'smin kezavaH zrImAn 84 te nidAnaM vimUDhatvAtIrthe'sminneva sambhUtA- 250 te naigamarSiyA nItAH tIrthe'sminneva sambhUtI 24 tenaiva pApaM prakSAlyaM tukkAlAGgArikastasya 466 tenaiva bhavato bhAvi tuk tasya guNakAntAyAM 250 tenaivAsmadabhipretatuca rAjyamanicchatsu 337 te'nyeyuH punarAsAdya tuGgatvAdatizuddhatvAt 126 te'pi tankhaGgadhAroha tuGgeSu kucayoreva te'pi tadvacanAtprApan 340 tuje'parAjitAkhyAya te'pi tatsarvamanviSya tumbIphaleSu daNDeSu te'pi tisrazcatastrazca turaGgamakhurodbhUta 385 te'pi bhItAstathA bADhaM turAsahaM purodhAya 214 te'pi sannAha sainyaM svaM tuSTA katipayairmAsai te punastaM samAnIya tUrNa bhavatprabhAvena 376 tRNAntaropayogAdi 533 tebhyarato dharmasadbhAvaM tRNAyamanyamAnAH svAn 320 tebhyo nAnA mudA datvA tRtIyajanmanItyAha teSAM kAle vrajatyevaM tRtIyazuklasaddhyAna teSAM gaGgAM prakurvIdhvaM tRtIye janmanIhAsI- 24 teSAM taduditaM tasya tRtIye puSkarAkhyAta- 163 | teSAM pAtrasthataddantAn 61 263 teSAM rasopayogena 560 teSAmAyeSu SaTasu syu 188 533 teSu cakrAtapatrAti 207 67 teSviSTAH kRtapuNyAnAM 362 teSveko'bhASatAtmazaH 262 teSvekosti striyaH saptai- 264 434 te sarve'pi puropAtta- 42 te sarve siddhasAdhyatvA 515 81 tau ca gandhotkaTenaiva 466 171 tau ca tadvacanAtpUjA 268 210 tau ca saMgrAmasannaddhau 104 tau taM bAlaM samAdAya 410 368 tau tadodayinau zrutvA 386 126 tau trikhaNDAdhipatyena 133 tau dRSTvA nAgadatto'pi 462 408 to paJcadaza cApoccau- . 255 tau parasparasaMdarzA tau rAjayuvarAjau ca 328 415 tau samutkRSTacAritrau 254 2 tau sambodhya samAzvAsya 342 260 tyaja tanmohamityenaM 540 tyaja durvAsanAM pApaM 475 364 tyaja sItAgataM moha- 302 364 tyajAmItyavadatsItA 303 475 tyajemAmiti mArIca144 tyAgena tasya dAridya503 tyAge'yameva doSo'sya 462 tyAgo bhogAya dharmasya 171 tyaktaM yena kulAlacakramiva- 221 tyaktasarvasadAcAyaH 556 tyaktasAmrAjyatantro'ya 530 tyaktvAnyaM cedRzaM vAstAM tyaktvA sava samAgatya- 84 408 caturvidhAmarAdhIza375 trayaH sAptAhikA meghA 235 trayastriMzatpayodhyAyu- 332 253 trayastriMzatsamudrAyuH 128 422 trayastriMzatsahasrokta. 234 543 trayo'nayaH samuddiSTAH trayodazasahasrAbde 254 trayodazAbdhimAnAyu- 458 227 trayoviMzativAAyuH sa 276 127 45 357 357 66 258 156
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama Mm3.0 460 238 266 222 166 305 310 trasareNupramANaM svaM trasasthAvarasambhrAntaH triMzaccApatanUsadhaH trizacchatasahasrAbda. triMzaccharadbhistasyaivaM triMzadvarpasahasrAyuH triMzatsahasravarSAyutrizallakSasamAtmAyuH triHparItya namaskRtya triHparItyAbhivandyenaM trikAlayogavIrAsatrikhaNDajAtaratnAnAM trikhaNDAdhipatitva to trikhaNDamaNDite kSetra trikhaNDarAjyabhAgezo trikhaNDavAsidevAMzca trikhaikotargaNAdhIzai- : trijagadgrasanAlolatrizanadhAriNaM divyaM tridaNDadhArako'pyeSa tripRSThasya dhanuH zaMkhatripRSThAya pradAtavyA tripRSTo nAma darpiSThaH tripRSTho niSThurAgatitribhiH zivaM padaM prApya trilakSazrAvakaH paJcatrilakSazrAvakAbhyarvyaH trilakSazrAvakopetaH trilakSA zrAvikA devA trilokanAyakAbhyarvyaH trilokamAtuH purato trivatsaramite yAte triviSTapasya siMhena triviSTapezvare garbha trisahasrAdhikatriMzat trIn mAsAn jinakalpena trailokyajayinaM jetuM jyazAnadarzanopetatvaM kasyAtrAgataH kasmAd tvaM kutaste kutaH ko'yaM tvaM ca devI kuberasya 267 / tvaM jIvAdipadArthAnAM 178 / damitAreH pitA kIrtidharo 172 120 khaM duSTanigrahe ziSTapAlane 181 dayAmunigirAsyantI 457 tvaM me prANasamo bandhu- 477 dayAvabodhayormokSa 141 tvameva satyavAdIti 273 daranidrAvalokiSTa tvayAnubhUyamAneSu 523 daranigAsamudbhuta 202 strayA pUjA yathoddiSTa dazakaNThAnvayAyAta246 / tvayAbhilaSitaM kArya 315 dazati sma gajo'pyetadi122 ' tvayA mayopanodArtha 470 dazadharmAH purevainaM 206 tvayA rAjyasya yo doSo dazabhinityapUjAyAM 348 135 tvayA vAstyAvayoratra dazamAsAntanizvAsI 433 tvayA sambhogasaukhyasya dazamo'smAtparaH khyAtaH 561 384 tvayaiva rakSitaM pApA dazamyAM mAghamAsasya 127 tvayaivaikena kArIn dazarathagururAsIt 574 455 tvayokto'pi na cetsItAM dazAnabhogasambhoga 136 svayopadezaH kartavyo 523 dazAnanabalAnyApan 320 tvacchravyageyasallApaiH 287 dazAnano'pyatikrAnte 300 tvajanmAbhiSavotsave suragirI 434 dazAviSaye rAjA 482 315 tvatpAdapaGkajaSaDaqhtiyASTa- 571 dazAsye sAma sAmoktyA tvatpAdapAdapodbhuta daNDazchatre tulAyAJca tvatpure kArayetyena 503 daNDo dAruSu zastreSu tvadarzanapradezaM ca daNDopanatasAmanta- ra4 tvadvaktraM darpaNe vIkSya datvaM jaratta NaM matvA 357 tvadvaco vAci dharmaste dacaM svasyai zritAzoka 464 146 tvadvivAhe vyayokartu 385 dattAditrinavatyuktatvAM dukhinaM sukhinamapyu- 568 | dattAziSaM kimuddizya- 168 tvAM namannuttama. stotA- 63 dattvA gajaM kurUpAsaM tvAM me bhAvayitu vaSTi dattvAjitaJjayAkhyAya tvAM lokaH snehasaMvRddho dattvA tatsAdhanopAya387 svAdazI vanitA loke 263 datvA tAbhyaM kumArAbhyAM 242 378 tvAmadya yojayiSyAmaH 286 dattvA tuSTidhanaM prApta- 246 vAmanAdRtya yogyAM te dattvA nipuNamatyAkhya100 tvAmAnetu praheSyAmi 520 dattvAnnadAnametAbhyAM 162,163 434 tvAmAmananti munayaH 570 datvA rAjyaM satAM pUjyo 250 tvAmidhyakanyake draSTu- 165 dakhA rAjja svaputrAMya 125 128 dattvA vijayabhadrAya 60 | dakSiNe dhAtakIkhaNDe dattvA vipvaNanaM bhaktyA 538 dadAsi paramaM sauruSa dantamaGgo gajendrasya 62 156 dadau dantadvayenAsau 113 dantA yasyazanaM bhUtvA 227 344 dadhan mASamasIvarNa- 350 dAdidaM na vaktavya365 | damitAraM yamaM caika 171 darzayaniti sAzcarya-- 233 176 / damitAriM sabhAmadhye 168 darzayitvA'vadatsarSa 360 340 144 287 310 62 327 203 203 146
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzayitvA sse yadyenaM daSTA vasantakAlogra daSTo naSTAsuko jAto dahyamAnendhanAntaHsthadAtA ca zaktivijJAna dAtAsi na stutiphalaM dAtuM bhAnukumArasya dAnaM pUjAM tathAnyacca dAnapUjAtapaH zIla dAnayogyakulA nAhama dAnazIlopavAsAdi dAnAddamavarAkhyAya dAneSu katamaddAnaM dAmadvayAvalokena dine tRtIyanandAyAdine bharaNinakSatre dinezamastamAnIya dineSu keSu catpazcAdyAteSu dineSu keSucidyAteSUdine sammedagirya 44 13 = dIkSAnvaya kriyAzcASTadIkSAmAdAya nirvANamArgadIkSAladamyAH svayaM prAptA 116 260 dInArairarhatA pU 175 | dIyamAnAM samAlokya 76 434 dAridrayaM vidrutaM dUraM dASyAmItyabhibhUpAlAn diGmAtaGgakapolamUlagaditai- 75 35 dIvyatkalpadrumopeta duHkhaM tatrAnubhUyante 463 duHkhaM svakarmapAkena du khadAvAgnisantApo 66. 60 duHkhaduHkhinimittAkhyaduHkhaduH phalasannamrAM divamaiH sahavAsena divijo naigamArSAkhyo divyaM sarvarasaM bhojyaM 488 361 163 566 416 zlokAnAmakArAdyanukramaH 185 / dIkSAM kSemakarAkhyAnadIkSAM gRhItumudyukto 386 dIkSAM ghanarathAbhyaNaM dinadvayopavAsaH san dinadvayopavAsitvA dinadvayopavAsena dina ke te tasya dinAdau ca danAnte ca dinAni kAnicittatra 280, 521 duHsAdhyenAmayenA'sau dinAni kAnicidyAtA 161 dinAni kAnicinnItvA 226 dinAnyevaM bahUnyAsIt 321 335 202 duruktavacanAnIva 553 46 262 328 durgapAlAH puraM laGkA durjayena kaliGgezA 184 durlabhA saMyame vRtti - 42 542 durvArAM duritoruzatru samiti - 42 162 | durvAro duSTavidhvaMsI 360 dIkSAM jainezvarImAdAt 222 durvidagdhenasAGgatyamanena 130 dIkSAM SaSThopavAsena 22, 30, 66 durvidhAH vadhanAH puNyAt 462 dIkSAM mAhendramabhyetya dIkSAM sAgarasenasya dIrgha tatra sukhaM bhuktvA dIrghakAlamalaM taptvA 74,82 236 duHkhameva sukhaM matvA 432 | duHzAstrazrutidarpiSThaH 26 542 dugdhAbdhau giriNA harau durAtmanaH kRpAM hitvA durAzayaH surAdhIzadurIcyA vikaTAkArA 350 365 | durAyAbhimukho mUrkha - 454 53 divyabhogAMzviraM bhuktvA divyazrIrmAnuSI ca zrIH divyastrIsannidhau sthitvA divyAbharaNadAnena dizo vilokya mAM dRSTvA - 161 durmArgoM dviSatAnena 160 durdamA vidviSastena durddharaM tava durbuddhe 448 duzcaritrAnmaddArambhA - 402 duzceSTasyAstapuNyasya 166 | duSkarma viramai tasmAt 163 duSTanigrahaziSTAnu - duSTApagatau dRSTvA 60 duSSamAyAH sthitirvarSa durnivAro ripu kopadubhaMgatvena kAntAnAM durmarSaNAdyAH sarve'pi 348 250 103 300 dUtaM marIcinAmAnadUtIva me zritavatI dUto'pi satvaraM gatvA dUto rAmasya gatvAntaH423 | dUrasthAmaravikriyasya bhavato dUrAt kapilako dRSTvA 281 | dUSyalakSmAyamityuktvA idamitrAdayaH sarve dRptadurjayabhUpogra 51 73 haptau tatrApi saMrambha dRSTaM zakyamapahotudRSTamArgaH parAdhRSyaH dRSTavantau khagAdhIzaM 558 317 durga mArge pareSAM sugamamabhigamAt 70 durgANyAsan yathAsthAnaM durgatiprAptihetutvA 46 470 301 zeng0 67 123 137 151 327 576 530 385 65 166 311 dRSTastadastu cenmUla dRSTvA kenApyupAyena dRSTvA kSAntisamIpe'syAH dRSTvA jainendrabimbAni dRSTvA taM tatra tenAmA dRSTvA taM tatra mithyAtvAdRSTvA taM pitarau tasya dRSTvA tAbhyAM kuto bhadra dRSTvA tArAgaNe tArApatiM dRSTvA tAvetya sarveSAM 286 316 | dRSTvA dvigukhitAyAradRSTvA dharmasya yAthAtmyaM dRSTvA nigUDhatajjJAno dRSTvA bhavAnaho nAgadata 346 271 dRSTvA taM vismayApanno dRSTvA taM svocitaM deva dRSTvA tAH sa muniH prAha 607 472 315 553 283 407 555 156 374 62 kee 440 160 255 515 284 186 371 305 170 477 467 484 276 403 222 362 8 260 361 365 543 407 412 165 356 462
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANama r " // 151 267 355 dRSTavA'mAtyamukhAto _168 devAvagADhamabhavattava mohavAtA 566 ! deho vikArarahitastava vAgya - 566 dRSTvA munivarAkhyAnaM devI garuDayantrasthA doSadvayAnurUpaM tvaM 310 dRSTvA yathocitaM prItyA devI tItunA khinnA 165 dhukumArasamAnIya 531 dRSTvA yathopacAreNa devIM parijanaH sarvaH 65 dhutiyA dhutivinihatabhinno 105 dRSTvA rUpaparAvRttyA 178 devIM vijayasenAkhyAM dhutistasya dyutirvAbhAt 58 dRSTavA zrutvA vivicyaiSa devIti gatavAMstasmA- 226 dyUtaM yudhiSThirasyAtra 421 dRSTvA sAgarasenAkhyaM 550 devI paJcazate'pyasyAM 124 ghRtena mohavihitena 105 dRSTvA svapnAn phalaM teSAM 88 devIbhirdivyabhAvAbhiH / dhotitAkhiladikcakra dRSTa vainaM rudhirodgagamogranayano 373 devI yazodharA tasya 538 davyatattvaM yathAdRSTaM dRSTa vodyAnavane rAja devI vasundharA jAta- 166 dravyaparyAyarUpe'rthe decaM vanavihArAya devendrAstaM sadA nItvA dravyarUpeNa paryAyaH 467 devaH sannihitaH kazcit devaitadvAsudevena 386 dravyAd dravyasya vA bhedaM devakI ca mudA pazcAt 264 devairandhakavRSTizca 347 dravyArjanaM parityajya devakI vasudevazca 364, 368 devopanItabhogAnAM 334 dravyeNa bahunA sAdha devakyAH stanayoH zAta 551 368 devo'pi svAyurante'smi- 116 devatAdhiSThitA nAmnA 511 drupadAdhugraghaMzottha 421 devo'bhavadanirdezyaH devateti samabhyarcya dumaseno'nukaMsAryA 366 564 devo madIyavaMzasya 537 dohAnmuneH palapacaH 426 devatopAsyamAnAMghri- 377 devo vicitracUlAkhya- 178 dvayena tena badhnAti devadattAM samAruhya 66 devo vIrajino'yamastu jagatAM 572 dvayorvacanamAkarNya devadAruvane puSpa devau megharathaM pazcAt 164 dvAtriMzatkhatrayAndAnI 241 devadundabhayo bADhaM devyaH svayamprabhAmukhyA 85,148, dvAtriMzatA ciraM reme 508 devadundubhimukhyASTa devyAM tugmeghamAlinyAM 177 dvAdazAbdaiH samAyayaM 348 devadevaH samastendradevyA bhAnumahArAja dvAdazo nAmataH sapta 428 devadevastedaivAsA devyaiSo'tra nivAsinyA 414 dvAviMzatisahasrAbdai. deva devasya ko vaktA 160 devyo'pi divyavacanaM 406 dvAviMza-72, 121, 187, 431 devadevyastvasaMkhyAtA. 216 devyau dAnAnumodena 162 dvAviMzatyabdhimeyAyuH 238 456 deva devI ca devA ca 265 devyo vimalamatyAkhya- 184 dvAsaptatisamAH kiJcideva deve dharAcakra | devyo svaM rUpamAdAya 165 dvAsaptatiguNA lakSAH devamAnuSarakSovimAgai- 150 deze sArasamuccaye narapatidevalokAsthitiM leme 326 / dvAsaptatisamA lakSAH 465 dezako'sti na mArgasya 478 dviguNASTasahastrANAM deva vidyAdharAdhIza- 51 dezAdhena samaM tasmai devavidyAdharaiH senyaH dviguNASTasahasrANi 324 136 dezAnvihRtya mAsAyuH 216 dvijadvayamapi jJAtvA 164 devasenasya cotpannA- 364 dvijaveSaM samAdAya deze'citvA parAdRzye devAH khalu sahAyatvaM 255 265 475 devAgamanamAlokya dvijAkhyA dhAriNaM yAhi3 dezo'sti gandhilastasminna- 117 184 devA dvitIyakalyANa dehacUte kumArasya 333 dvitIyakAle varteta 502 devA devyastvasaMkhyAtaH dehajyotiSi yasya zakrasahitAH 217 dvitIyazanavedasya raha devA devyo'pya- 21-436,468 dehatrayApanayane vinApi siddhi-570 dvitIyatIrthasantAne devAdezo'sti cedgatvA 313 dehaprabheva vAgyasyAhAdinyApi 44 dvitIyanarakaM gatvA 423 devAnAmadhunA zUro 462/ dehAyazucisadbhAva- 166 dvitIyazukladhyAnena 61, 438 devAlokastavaivaiko 43 / dehi nApehi dharmAttvaM 458 dvitIyazuklasaddhyAna- 156, 206 128 EE 72 10 or m 46 560 227
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIye divase'vikSan dvitIye dhAtakIkhaNDe dvitIye'hani tadvAladvitIye'hani sAketaM dvitIye'hni puraM nandanAbhidhaM dvipRSThAcalayorvRddhiM dvisaMvatsaramAnena dvisAgaropamaM kAlaM dvisamudropamaM kAlaM dvisAgaropamAtItau dvisAgaropamA yuSkA 410 23 100 94 65 65 dvipRSTha: sapRmadratnastrikhaNDezadvipRSTho mattamAtaGga dvilakSazrAvakopetaH 60, 100, 131 dvilokabhogamithyAdRk dviSato vA na satyAbhi. dviSaTkayojanAyAmaM 166 316 dvIpe'smin mandaraprAci267 dvIpe'smin sindhukUTasya dvIpo'sti teSu laGkAkhyA - dvedhAbhedamayAdvAdhi 316 dviSAM bhayaM prakurvanto dviSo bhISayituM voccai.. 317 86 33 77 dvIpAdamuSmAnnirgantuM dvIpAyananidAnAva dvIpArddhacakravAlo vA dvIpe jambUdra makhyAte dvIpe 'paravidehe'smin dvIpe khagabhUbhartudvIpe'tra prAvidehasya dvIpe'caiva vinatAyAM dvIpe dvitIye pUrvasmi dvIpe'smin kosale deze dvIpe'smindakSiNazreNyAM dvIpe'smindakSiNe bhAge dvIpe'sminnAdime pUrva dvIpe'sminnuttare bhAge dvIpe'sminneva kauzAmbyAM dvIpe'smin puSkalAvatyAM dvIpe'sminprAgvidehastha dvIpe'smin prAgvidehasya 213 dvIpe'smin prAgvidehe- 143, 333 dvIpe'smin bhArate kSetre 84, 85, 216, 342,347, 363, 366, 536 448 406 361 356 420 zlokAnAmakArAdyanukramaH dvope'smin bhArate khecarA dvIpe'smin bhArate gaGgA dvIpe'smin bhArate campApe'smin bhArate dezaH dvIpe'smin bhArate ratna - dvIpe'smin bhArate varSa 82 dvaidhIbhAvazca SaT proktA 423 dvau devau bhutramAgatya dvandvayuddha ena tau jetudvayaSTakAraNa samprApta 47 218 106 403 401 2, 15, 20, 61, 331 dvIpe'smin bhArate zAlidvIpe'smin bhArate siMhadvIpe'smin magadhe deze 108 407 [dha ] 177 dharma evApare dharma 454 dharmajo bhImasenazca 88 dharmaJca kathayAmAsa dharmatattvaM muneH samyag 444 128 dharmadAnAdi vIryau ca dharmadvayopalambhAbhyAM dhanaM dAne matirdha dhanaM bahutaraM sAraM dhanaJjayo'sya sarvazrIdhanamitro'bhavannandidhanayauvanadarpeNa dhanazriyo'yaM bandhena 132 454 266 375 dharmapApe vimucyAnyat dharme lAbho'stu te'dyati dharmazIla' iti khyAtiM 282 dharmazvetAtapatraM te dharmasadbhAvamAkarNya 136 dharmAdayastato'rtho'rthAt dharmAdayo vyavarddhanta dharmAdasmAdavApsyanti dharmAmRtamayIM vANIM dharmAmRtamayIM vRSTidharmArthakAmAzAstrANi dharmA vAndhakavRSTezva 362 dharme yasmin samudbhUtA 163 dharmeSu rucimAtanvan 537 dharmo jainendra evAsmin 52 545 362 dharmo'tra mukti padamatra 351 147 56 6 dhanAdidevapAlAkhyau 348 162 dhanurvidyAvidaH sarve 458 dhanena mahatA sA 154 dhanyaSeNa mahIpAlo 122 14 337 dhanyAnyatra na sA sthAtuM dhanvinaH pAtayanti sma dharaNendrAt pitubudhvA dharaNendro'bhavanmRtvA dharAntaH kRtamaJjUSo 166 | dharAlakSmIM samAhatu 404 144 dharitrI sukhasambhogyA ghareyaM sarvabhAvena 106 dharma yazo mahattvaM ca dharma samanvayuGktaitA ra dhArAgRhe vane ramye dharmaH kazcidihAsti naitaducitaM578 | dhAvanto daivasaMyogA 510 485 130 285 320 176 106 276 28 126 dharmadhyAnaM pravizyAsau dharmadhvaMsanimitteSu dharmadhvaMse satAM dhvaMsa dharmanimUlavidhvaMsaM 28 dharmo dayA kathamasau dharmo dayAmayo dharme dharmI balaH svayambhUzca dharmoM mAtA pitA dharmo dharmoM yAgo'yamityetat dhavalAzvayujASTamyAM dhavale navamAsAnte 601 dhAtakI khaNDaprAGmanda dhAtrI ca prastutArthasya dhAtrI mandodarI nAma 76 424 485 430 564 476 431 167 557 556 554 466 348 496 513 1 58 130 42 35.1,420 523 345 128 526 46 577 61 458 103 557 257 75 126 dhAtakIkhaNDapUrvArddha- 162, 401 dhAtakIkhaNDaprAg - 121, 128, 162, 1887,517 44 260 25e 354 508
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 mahApurANe uttarapurANam 28 466 318 251 vikaSTamiSTamityetat 160 / na cetaddarzanaM sAyaM 302 | namazcamaravairocanosta. 377 dhigastu saMvRterbhAvaM 246 |ya cedami vibhAgyavA- 301 na matsareNa na krodhAnna 382 dhigbhogAnIdRzAn na cedinabhivaMzaika 06 na mAM pratiprayogo yaM 477 dhimAM dhanamihAhatu na cedava surendratva. | nanitAkhilabhUgala dhiyamasya guNAH prApya 88 na cauryeNa vinA toSaH namitAzeSadevendrau 206 dhiyo'sya sahajanmanA kuzalinaH480 na jAne tvAM vilokyAdya 302 na manamitasAmarAmarapatiH / dhIHpauruSazca vijayArjanameva 567 na jJAtaH kaH karo nAma namebhaMgavatastIrtha 378 dhImAnasi yadImaM tvaM 532 na jJAnAtsanti dAnAni nayazai. kAryasiddhazcartha- 304 dhImAnudIkSate pazyan 554 na tayogriho yAnaM nayansa caturo mAsAn 438 dhIro megharatho nAma 164 natAkhilakhagAdhIza- 268 na yuktamiti bindhA- 462 dhUpAnulepanairmAlyai4.4 na tAvadarthakAmAbhyAM naraka yAtayaktroru- 535 dhamadhvajasakho'sthAsnuH . 52 na tu mAMsA dakaM deyaM 164 narakAyu prabhRtyaSTa. 270 dhamopalambhanAdagni na tyaktuM zakya ityAdi 476 narake ghoraduHkhAnAM 470 dhRtadaNDapravRttitvAd natvA kiM bahunoktena 308 narapatiriha nAmnA 135 dhRtarASTrAya gAndhArI 346 na dAnto'yaM nRbhirdantI naralakSaNazAstraza 526 dhRtavRddhAkRti vIkSya / 375 nadImukheSu sambhUtA 246 narAdivRSabhaH pure 134 dhRtiSeNAya magAjyaM 500 nadIsarastaTAkAdi 533 naredvaSaTsutA dIkSA 364 dhairyAsadhArA nirbhinna- 253 nanAdAnakasaGghAto 461 narendrarbahubhiH sArdha 36 dhyAti dhayaMtra nairmalya- 301 na nirvRtasya saMsAro 467 naro'rdhAbhyadhikArani 558 dhyAnadvayasamunmUrchitA- 135 na nepathyAdibhirbheda. 201 nartakI varvarItyekA 167 dhyAyantaM vIkSya vanditvA nandagopasamApe'sthAn nartakyo / prabhAvo'yaM 171 dhyAyan vairAgyasampatyA nandagopasya putro'sau nalinaprabhanAmAbhU 76 dhruvaM tannAradenoktanandagopo'pi taM bAla navakevalalabdhIzo 135 dhvajadaNDAgranirbhinna- 292 nanda jagadAnanda 203 navakevala labdhIddha 240 dhvajIkRtanizAtogra- 226 nandane nandighoSAkhye 401 navakoTyabdhimAnokta. 73 dhvanireko'pi diyo'sya nandADhyAdisamAnIta- 526 na vazcakau kalAvantau 166 dhvanizcennirgatastaramA-- 205 nandAdhyAya dadurbhUri- 516 navaprasUtasaMkruddha 451 dhvastaM tvayA pravalapApavalaM parazca566 nandAsandarzanenAsau 124 navamAsAn yathoktana 80 carato muktipatha:puruprabhRtibhi-212 nandigrAmanivAsinyaH navamuktA phalAlola nandibhUtizcaturthastu 561 navame mAsi vaizAkha- 214 na kAciccedRzI strISu 300 nandipeNo balaH puNDarIko 230 navame mAsi sampUrNa 435, 460 na kAmanIyakaM kAme- 35 nandIzvare mahApUjA 164 navabhedaM jinoddiSTa- 488 nakalaH saMsUtau bhrAntvA nandyAvartagRhe ratna460 nayojanAvistAraM 376 nakula sahRdayazca 424,45 napuMsu yadi tatrAsti 522 navarandhrartuvarSeSu na kevalo'yamityehi | na pratIcchatu bhRtyatvaM 306 navalakSAdhikoTISu na konomistAstyeva | na prApyate'tra saMsAre na vAcyaH pRthagutsAho 22 nagaraM prAkzit kArakaTaM 152 na buddhimAn na dubuddhi- 251 navApi nidhayaH pUjyA 207 nagare padminIkheTe nabhazvarakumArANAM 267 navApi vidhinA saMnyasyanto na gopinyAM na kIyo vA 462 nabhasaH zuddharUpasya navAbdhyupamasantAne 122 nakaMdivaM nijaprANa- 466 namastalagatau devakumArI 333 / / navAralitanUtsedho 435 nakSatrANi graha.stArakAca 266 | nabho nyarUNaduSNAMzu. 381 nava vayAta nave vayasi dIkSitvA 364 370 26 366 471 385 463 425 366 251 27 163 351
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 611 kAcad 63 66 532 261 54 52 328 207 436 74 514 546 435 60 na zRNoSi vacaH pathyaM naSTakarmASTako'bhISTA na santi sahajAstasya na sthAsnu na zubhaM kiJcina sthiraM kSaNikaM zAna- na snAnaM bhojanaM svApona hAsyaM kurutaivaM bho na hiMsA na mRSA tasya na hi mUlaharaH ko'pi na hi hitamiha kiJcina hAstyakathanIyaM me nAkANDamRtyavaH santi nAkAmati prajA nyAya nAgato rAvaNaH kena nAgadattaM vivAnye nAgadattamasau nAhaM nAgadattastadA rajjunAgadatteGgitaM jJAtvA nAgadattena pApena nAgadatto'pi kanyaiSA nAgarAzca vibhUtyainaM nAgarADupakartA'bhUnAgarebhyo mahIbhatre nAgavidyAzca vidyAnunAgazriyaM ca dautya nAgarvitarAsmai tvaM nAgazrAvihitAkRtyaM nAgAH zeSeSu tannAmanAgAsuraiH sadA kruddhanAgI nAgazca tacchedAt nAgendraskandhamAropya nAzAnaM smarati prAcyaM nAtihasvo'sya saMsAranAthaH SaNDavanaM prApya nAtheti rAva tathyanAtho nAthakulasyaikaH nAdharasyAdhAkhyA syAnAnApakSimRgaiH kAlanAnApuSpaphalAnamranAmAprasUnasusvAdanAnAbhavanasaMkINe 311 nAnAvidhArcanAdravyaiH 552 nAsugvo'nena ko'nyAsInna146 nAnAvIrullatAvRkSa- 84 nAsmAkaM deva dApo'sti- 107 166 nAnAlaGkAraramyokti- 488 nAstikA pApinaH kecid nAnAsurabhipuSpopa nAsti jAtikRto bhedo 476 64 nAsti bhaTTArakasyAzA 303 nAnituzAlikAbhUmi nAsyAzcitvaM tvayAbhedinAnopAyapravINo'ya- 472 622 nAntarAyaH paraM tasya nAstyAto nAgamo naiva 407 nApannApannabhogena 542 nAhamAhArayAmIti 240 nAbhiH pradakSiNAvartA niHkhaNDamaNDalazcaNDaH 255 406 nAbhUdasyAstato'lpo'pi 467 ni prabhaM niHpratApaM ca 320 511 nAmagraho'pi yasyAcaM niHpravIcArasaukhyADhyo 198 nAmAkSarANi tasyAsau 360 niHzaGkAdiguNAMstanvan 164 67 nAmAdicaturartheSu 266 niHzeSanyakkRtAghAti nAmuzcan kecanAnAdi- 388 niHsapatna zriyaH so'bhUt 16 543 nAmRtAMzornizAsanA niHsAvadyo'sti dho'nya- 26 546 nAmnA dhanapatiH yAtA 118 niHsvedadhAdisannAma 546 nAmnA nandItyaso 352 nikaTe rAjimatyAkhya- 424 546 nAmnAbhavatsakopAnAM nikRSya kanyAM zrISeNanAmnA narapatirdatvA nikSatusvayamevoccai546 nAmnA narapatistasya nigRhItakaSAyAri551 nAmnA vibhISaNo jAto 117 nigRhItumiyoprAMzu256 nAyakAbhyAM tataH sugrIvA- 314 / nigrahAnugraho tasya 126 252 nAradaM zilayAcchAdya nigrahISyAmi mRtvainAM 487 275 nAradaH sa tadAgatya 418 nigraheNa grahaH karo pU42 nAradastattadA jJAtvA 277 nijajanmadine cAka- 215 422 nAradastatsamAkarNya nijajAtyanurUpAye 507 423 nAradastadviditvAzu- 400 nijatajA'vadhiHyApta186 nAradAgamanAcApi 421 nijadIkSAbane SaSThe 215 256 nAradAgamahetuJca 416 nijapApAdayAddIrgha 436 nAradena samAruhya 416 nijanalle. samAgacchenAradenaiva dharmasya najarAjyena saMkrAtaM 275 246 nAradAktanapAkarNya 275 nijAttAvazeSaNa 562 nArado'pi vanaM yAtoDa- 266 nijAgananavRttAntaM 224 nAradA vizikhArUdo nijAnvayAbhimAnena 380 321 nArI ca narakAntA ca 188 najAbhimukhanAsAnaM 266 nAhatAnAM vighAtAya nijAsane samAsInaM / 24 27 nAlapyate lapasyAsya 27 nijotkRSTAnubhAgAnA- 21 455 nAyato maNDalaM rAho nitAntamathakAmArtha 271 201 nAvabodhaH kriyAzUnyo nityatvasyApacAreNa 476 nAvidagdhAzca gopAlA nityatve'pi tayoH 178 268 / nAcocacchAstrayAthAtmya- 264 / nityAmazvendrasAmAni- 258 485 238 267 482 474 58
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 mahApurANe uttarapurANam 282 5.3 448 566 226 202 >> 360 304 46 462 548 555 131 141 212 30 540 nityAlokapure zrIma- 361 / nirnAmakamalabdhoktaM 365 niSiddhAvapi tau tena nityAlocitamantrazaktyanugata-174 nibharsayanto voddaNDa- 316 / niSiddhaviSayAMstarasmA- nityotsanAH nirAtaGkA- 200 nibhUmicchidramacchidra 166 niSkampaM tava zuklatAmupagataM nityodayasya cenna syAt 51 nirmamaM nirahaMkAraM 180 niSkaSAyatayo baddhA nityodayo budhAdhIzo 536 nirmApya jinapUjAzca 544 niSkAraNaM tRNalayaJca nidAnaM manasA mUDho nirmUlyAkhilakarmANi 36 niSThitA viphalAnIti nidAnadUpito bAlatapA 167 niryAtamiti vaiSamyA 274 niSpannamAravastUnAM nidAnamakagejIvitAnte 124 niryAtisaMhatazlaSmA 500 nisargAdvAvaNo dRptAnidAnazalyadoSeNa 326, 327 nilepo'mbudamAgoM 137 nistriMzazabdaH khaGgeSu nidhAya munipAdAbjanirvAbhimataM yaza niH svedatvAdinirdiSTa 280 nipatyAkIrtibhIrmAtu- 355 nirvANagamanaM zrutvA 12 niHmArAbhUbajetyuktA nimittairaSTadhA proktai557 nirvANa prArthanaM teSAM 436 nihatya ghAtikarmANi niyuktA darzayanti sma 226 nirvAsito'haM nirbhaya 313 nihatasakalaghAtI niyojya svAtmaje rAjyaM 240 nirvighnaM yajJanivRttI 276 nItivikramayorlakSmIniraGkuza na vairAgyaM nirSiNNA sA nivRttAryiH / nItizAstreSu tatsnehaniracinvaMzca bhUpena radda nidhi saMsRteH zAnti- 183 nItvA payodamArgeNa niradhAkSIdadhikSipya 314 nirvizeSopadezo'haM nItvAsvagurusAmIpyaM nirantarAya saMsiddhau 257 nirvizya tadgatAn bhogAn 401 nItvaikavarNatAM sarpa nirantaroSNaniHzvAsa- 516 nigatritayodbhUti- 576 nIlAdimiva gaGgoru nirastatadgatasneha327 nivegAttApaso bhUtvA 222 nRkhecarasurAdhozanirastatimirATopo nirvedakAraNaM kiJci- 385 nRtyatkabandhake sadyaH ni gakarotpurattasmAnirvataH saMsUtau dIrgha nRpaM nivedya saMgRhya nirIkSya tatra celinyA 483 nivizyodaGmukho vIro nRpaM sAbhinivedyAtmanirIkSya rathANuretasya niviSTaM taM samAkramya niruddhaM labdhanirvegaM nRpaM svamRtyumAzaMkya 533 niviSTo manasAlocya niruddhasarvadurvRttaH nivRttimeva sammohA nRpaH kadAcidAsthAnI 457 nirudhyatAmiti prItyA nivRttI vratazabdArthoM nRpaH sudarzanodyAne 275 244 nirUpyendravacaH samyak nRpaH surendra dacAkhyaH 165 nivRtyAkhyAM samAruhya nirgamayya tato jaina nRpacetoharaiH zravyaH 541 nivRtyAgatya sAketaM nirgame'tha kumArasya nRpamAvedayatsvapnAnivezya nijarakSAyAM nirgrantho nIrajo vIta- 206 nRpastayaikazayyAnirjitA prAgviduSviNyA nivezya podanAdhIza 153 357 nRpasya meghanAdasya nirjitya dazarayaH sa 131 nizamya magadhAdhIzo nRpasyekSvAkuvaMzasya nirjitya zRGkhalAkrAnta nizamya yAmabheryAdi 547 214 nRpAtsvapnaphalaistuSTA nirjitya sindhurArAti 308 nizAyAH pazcime yAme 465 nRpAt bhadrAsanArUDhAn nirNIya dharmasadbhAvaM 337 nizitAH pavanopeta- 266 nRpeNa saha sarveSu nirdiSTaJca mayA spaSTaM 466 nizumbho mArako'rINAM 231 nRpe'nubandhavairaH san nirdoSA dIyatAM vINe- 504 nizcayavyavahArAtma 555 / nRpendraH khecarAdhIzainidohu~dAkrameNAsA- 362 nizcitaM kAmabhogeSu 26 nRpairdIkSAM samAdAya nirdhanaiH paralokArtha | nizrito rAvaNaH zaurya- 256 / nRpo dhanapatistasya nidhaMya yasya nijajanmani 83 | nizcelaH kRtabhUvAso 136 nUpo'pyahaM kathaM tattva 365 471 266 254 320 224 203 552 463 161 276 256 351 20 543 557 245 46 403 337 20 231 505 110 148 166 588 274
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 21 388 15 351 556 318 320 958 ra67 262 311 133 212 376 332 121 225 454 302 436 303 460 nRpo megharatho nAmnA netragocaramAtrAkhilAnetra vilAsinI snindhe nedurdundubhayo hRdyAH nendriyarAtmanastRptinemyantare khapaJcasvaneyAnItyabravItkRSNaM neyA zrIrAgiNI vAsyAnaite zaktyA nirAkartu nai cet pravrajiSyAva naimittakaM samAhUya nopamAnastayoH kAmo nyadizannagratastasmAnyadhAccAne tadAdAya nyadhAdekaM prasAryoccainyabodhayan samastaM tat nyAyArjitArthasantarpinyAyyo nRpaH prajA dhA [ pa ] pake punaH samutthAtuM pakSAdAvartharUpeNa pakSe citrAkhyanakSatre paustAvatsahasrAbdaipaJcakalyANabhedeSu paJcapalyopamaprAnte paJcaprakArasvAdhyAya paJcabhirbadhyate mithyApaJcabhiH sadvataiH pUjyaH paJcamaH zUradevAkhyaH paJcamAvagamezaM taM paJcamAvArapArAttapaJcamuSTibhirulluJcya paJcaratnamayaM ramyaM pazcalakSasamArAjyapaJcavargasahasrAbdakAle paJcavahayaSTapazcAmipaJcasaMvatsagatItau paJcAmimadhyavartitvaM pazcApyArAdhya te'bhUvapaJcAzadvisahasrANi 351 | paJcAzaddhanurucchAyau 285 paJcAzallakSapUrvAyuH paJcAzcaya samApApyaM paJcottarazatodditai paTTake samyagAlikhya 435 paTTabandhaM svapuNyena 370 paTTabandhe'sya sasya paThacchAtratrayasyAsya 266 patanti sma punazceti patanmadhurasonmizra153 patiH kanakapuGkhANya166 patiH padmarathastasya 356 pa.taH pavanavegAkhyo 265 patibhaktyA nisargAtma358 patibhikSAM dadaraveti 506 patimeva na te tena patighanarathastasya patirjayandharastasya patirdazarathastasya patirmahAbalo'dyAsya patiSyati tato viddhi 468 386 patyuH kinnaragItasya 456 pathi svAbhyastazAstrANi padmakhaNDapure zreSThi 163 padmagulmamakhilaiH stuta padmanAbhazca tatraiva 541 padmanAbhaH suto jAtaH 156 padmanIva tadAkarNya 136 padmarAjastataH padma388 padmalezyaH zvasanmAsai18 padmaseno mahIzo'tra padmAnandakarI bhAsva. 208 padmAlayamukulakula385 padmAvatI ca kolInyaM 130 padmAvatI ca devyo'mU207 padmAvatInimittena 220 padmAvatIviyogena 545 padmAvatyA dvitIyasya padmAvasyAzca putro'ya padma'sthAranurna bhAtIya 216 | padmottaraHprathamajanmani 126 papraccha so'pi naiteSu paratejAMsi te tejo 100 paratrApyevamevaibhi parapANDivannAnyaiH 483 parapraNeyavRttitvA351 parapreritavRttInAM paramAtmapadaM prAptAparalokamanuSThAtuparastrIgrahaNaM zaurya parasparAnukUlyena 458 parAmRzAtra ki yuktaM rAdhyabhUriratnatvA512 parArthagrahaNaM nAma 380 parAI yaddhana loke 161 parAya paJcadhA proktaM 364 parAbhavaM pariprApto 185 parAbhavati mAmeva 517 parAvagADhaM samyaktvaM 128 parAvRtyA kA parA vaizyasutA sUnu270 paricchedo hi pANDityaM 356 pariMtuSya nRpaM zrityA 545 parityajya tapaH prApya 108 parityAjayituM brahi 75 parinirvANakalyANa paripIDayitu bAlaM paripRSTe munizvAha 202 pariprAptodayo rAmo paribhUtipadaM neSyA88 paribhramaNametace paribhramya bhave bhUyaH 166 parirabhya karau tRptau 577 parivArajanA dRSTA 503 parivAraizca sa pratyag 683 parivrAjakadIkSAyAH 301 parivrAjakadokSAyAM parivrAjakadIkSAyA345 | parivrAjakamArgasya pariSvajyAnuyujyAna parIkSitavyaH so'smAsu parokSya satyA samphalyA- 486 478 162 263 367 285 67 81 474 268 163 287 516 80 337 446 266 423 / padamasyA 286
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 mahApurANe uttarapurANam 81 424 555 361 parItAM ziMzavAdamAjaparItaH zivikAM citrAparIto bhavyapadmAnAM pare ca paritaH prApuH pare cAzcAdayaH prApan pareNa tasmai bhUbhartA pareyuH pApakarmANau paredhu samaye pANipareyurvatsadezasya pareAhimagiryadripare nistArakeSvarthApare'pi doSAH prAyeNa pareSAM prANaparyantAH pareSAM vAsyarUpAdi parNaladhvAkhyakA vegAparNAdivasanAH kAlaparyaTanbahubhiH sAdha paryAya nartitaM prekSya paryAyaveva sarveSAM paryAyo rAjyabhogyasya parvataM vasturAja ca parvatastadviparyAsaparvatAkhyo vidhIH Rge pavatoktaM bhayaM hitvA parvatoddiSTa durmArga parvatopi pitRsthAnaparvato'pyajazabdena parvatau meSarUpeNa palAyata nijasthAnAt palAyamAno mAnuSya palAlavA sAveSTya palAzanagare nAga palyopamAyuSkAlAnte pallavoSThAH prasUnADhyA pavamAnAtmajaM vAcya pazcAtpaJcazataiH sArdha pazcAtprasAritAmAGgulI pazcAdantarmuhUrtAyu pazcAvyAvarNayAmAsa pazcAnnandapure nandapazcAtparachutakoTyabdA 266 pazcime divase somakheTe 42 piNDitarSidvilakSezaH 385 pazyatAnyAni ca svairaM 160 piNDIkRtacatuHSaSTi- 131 387 pazyan svadevyai rAdhAyai 346 / piNDIkRtatrilokta 42 pazya puNyasya mAhAtmyaM 462 pitaraM taM mahIpAla 435 256 pazyaitau kRtavedinau pitaraM vanarAjasya 516 366 paznAdilakSaNaH sagoM 272 pitaro tasya saudharmaH 40% pAkaM prakalpayAmAsa 358 pitA gandharvadattAyA 505 385 pAkazAsanamukhyAzca 206 pitA tu putramadvastu 486 466 pANDavAH saMyama prApan pitAmuSya prabhAveNa 370 pAtuM praviSTastaM vIkSya pitAsyAstadane rantu 513 380 patitAnAM paraiH sUkSma 381 pituH kaivalyasamprApti 106 pAti tasmin bhuvaM bhUpe 87 | piturmaraNavRttAntaM 227 pAti tasmin mahIM nAsId 16 pitRvyo'pi cyutastasmA- 85 pAti yasmin bhuvaM jiSNo pitRlekhArthamadhyAya 266 165 pAtrApAtravizeSAnabhijJaH 246 pitRsallAlitau bAlau pAtheyaM durlabhaM tasmA- 367 pitRsthAnaparityAgo pAnIyaM khananAdvahni pitrA te me'nyadA kasya 366 371 pApaM kalpAntarasthAyi 312 piSTakiNvAdisaMyoge 236 467 pApadharmAbhidhAnA 158 pIDA tilAtasIkSaNa 445 167 / pApAnubandhikameMda. 344 pIDito'yaM madaGguSTha 161 274 pApApApopalepApa pItAmbaraM samuddhRtya 370 273 pApAbhIrogbhadrasya oo pInAvagronnatau susthau 206 263 pApabuddhirmiyo'vAdI 466 pItvA svabhavasambandha 53 pApasvapatinA satyabhAmA puNDarIkazciraM bhuktvA 231 276 pApAstumulayuddhana 525 puNDarIkastathA puNDarIko 188 pApiSThA'sahamAnA'sau 487 puNDarIkAntapuruSo 564 pApiSThau zrInadItIre 186 puNyaM tvayA jina vineyavidheya 567 pApenAnena mAMsena puNyaghoSaNakRyakSa puNyapApaphalenApi pApaiH kvApi na jIyate'yamiti 5 474 535 pApaiH samAnazUlAnAM puNyaprasAdhanopetA 455 386 puNyavAnastvayaM kintu 68 463 pAraNAdivase tasmai 386 puNyazriyo'yamajayat 404 pAratAkhya mahIzasya 222 pAripanthikaranmArge puNya he gupineyAnAM 310 465 166 pAlakastasya hema:bho 403 3.5 puNyAjjalAyate pati 462 pAlako mArako veti puNyAd dRDharatho dIrgha- 204 318 pAlanIyau tvayA bhara 267 puNyAnmamAdA sampannA 313 137 pAlayannanyadA kAntA 278 puNyakabIjamavalambya pAvanI stutyatA nItvA 57 puNyodayAtkrameNApya 168 pArvezatIrthasantAne puNyodayAt samudbhUta23. pinottuGgajaTAjUTa 284 ! puNyodayAtsurUpAdi 274 267 420
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAmAmakArAdhanukramaH 615 54 260 parNava 68 my 113 351 puNyodayoditAna bhogAn putraM pitApyanudyogaM putrapautrAdibhiH zrImAn putrapautrAdibhiH sArddha putrasnAnAvasAne'yaM putrikAstasya saptAsan putreNAnena sAdhaMputro bhUtvA'sya bhUpasya pumAnekaH striyazcAnyaH punaH kumAra evaika punaH pitRnidezena punaH puraH ka gantavya. punaH puro gamiSyAmi punaH pravRttasaMgrAmAH punaH prAktanarUpasthA punaH zrIvijayo'prAkSIpuna: sa viSayAsaktapunaH snAnAvinodAvasAne punarabhyetya ratnAni punarjinamatikSAntipunarmunyAzramaM gatvA punarniranukampazca punarvihRtya saddharma punastadeva yAsyanti punasbayorabhU yuddhaM puraM cakradhvajastasya puraM pratyAgame satya puraM pravizya cakrasya puraM pravizya bhUpokta puraM pravizya sadanaiH puraM vinarasaJcAraM puraM vizvAvasustasya puraM surendrakAntArapuraM saumanasaM nAmapuraH sannihitaM dRSTvA puragopuraniryANapuramekaM tanusthityaipurarakSakamAhUya purA caiSu vyatoteSu pugaNaM tasya vakSye'haM purANabhUpamAgasya 350 28 purANamapi sanmArga 66 / pUjyapAda tvayAtraiSa 283 purANazrutasambhUta 472 | pUrayaJchazihaMsAMsa purAtanamidaM zAstra pUrNacandraH parityajya 112 346 purAditIrthakRtkAle 107 pUrNamAsyAM ca puSya 130 500 purA pUrUravA bhUtvA 456 pUrvakoTimitAbdAyu- 561 352 pugahitaH punazcAsmai pUrva tAlapurAdhIzo 246 472 purI prApayya kAntAM svAM | pUrvajanmasmRtermegha 115 362 puruSavratasampanna 412 pUrNadvAdazalakSeSu 265 puruSArthatrayaM caita 316 | pUrvalakSadvayAtmAyu535 | puruSArthatrayaM tasminne | pUrvavairAnu,ndhena puruSottamanAmA ca | pUrvasambandhamAkhyAya 522 purUravAH priyAsyAsI- 444 puurvaanggaariNshtinyuunlkss22 purUravAvanAdhIzo pUrvANAM pazcime bhAge 468 381 purUravAH surAH prAcyakalpe 564 | pUrvANa lakSayA hInaM 523 pure tasminvaNimukhyo | pUrvAnupUrtyA vaye'haM 336 165 pure'tra kanakAdike 66 pUrvAparavirodhAdi 76 541 pure pATaliputrAkhye 555 pUrvASADhe mAghamAse pUrvAhe janmanIvAtra 384 pure'bhUduttarazreNyA 186 236 pUrvopAttavratasyeSTaM pure rAjagRhe pUjyA108 554 404 pureva purudevaM taM pRthak tribhedanirNAtizakti- 76 203 pure zvetavikAnAmni pRthak pRthaktvaM nAkhyeyaM 364 pure siMhapure khyAto 336 pRthakpRthagbahutvena 562 pure'smin puNDarIkiyAM pRthivIsundarI nAmnA 137 522 25 purodhasi kramAtsarvAn pRthivIsundarImukhyAH 558 236,325 421 purodhAH rathapatiH senA pRthvIpathapravRttAnya207 420 purohitastadAkarNya pRthau tasmin raja kSobhe 163 326466 316 purohito gRhapatiH 24 516 pRSTvA tAM prAktanaM vRttaM 486 puSkaradvIpapUrvAddha pRSTa vA vijJAya tatsarva 71,175 226 pRSTau sahaiva gatvAsau puSkarAddhendradigbhAge 461 280 potaprasthAnakAle'syA puSkarAddhendradigmeru 541 551 potabhUtaM bhavAbdhi tattapuSkalaM prAgbhavAyAtaM 486 312 22 puSkalA puSkalAvatyo podanAkhyaM patistasya 262 144 186 podanAkhyapure ca:puSpakAkhye bane toca 143 podanAdhipatiMsa praNAmapuSpacUlAhayo nandana 26 2 42 podanAdhipatedhinapuSpadantAdayaH paJcAza 146 275 247 pauracAlakasaMghAtaipuSpanetrAH samuttuGgA 350 416 RE paurNamAsyAM dhaniSThAyAM puSpAGgarAgadhUpAdi261 83 paurNamAsyAmavApArya 251 puSpottaravimAne'sau 80 pauSAsitaikadazyAM sA 273 pUjAM nivartayandraSTu 432 prakaTIkRtatanmAyo pUjAM vidhAya datvAtma prakaTIkRtya tau bhUtaM 64 | pUjyadvistrirmayA binduH 483 | prakAzayantyA svAntaHstha 412 310 246 66 421 201 15 12 15
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApurANe uttarapurANam 265 522 267 - " 2 484 Nxxm 557 prakAzayitumAtmIyaM 445 / pratimAyogadhArIprakAzayuddhamujjhitvA | pratimAyogamApAgryaM prakIrNakaparikSepa 203 pratimAyogamAlambya prakurvan bhImako rAjyaM pratiktA sa taM coraM prakRtyA tvatsuto mando pratiSiddha. kuriNa prakRtyaivAtiduSTatvA-- 436 pratiSThAkalpasamproktaHprakRSTadivyabhogAnAM pratiSThApayituM dhAtryAM prakSAlanAddhi paMkasya 166 pratihataparasainyau pracyutyAgatya sAkete pratIkSasvAtra mAM sthitve prajAH sa bhakSayAmasa pratIci dhAtakIkhaNDe prajAnAM pAlako bhoktA 125 pratIyamAnajJAnAbhiprajA nAM pAlako rAjA 152 / pratyakSamavisaMvAdi prajApatimahArAjaH 148,453 pratyantavAsisaMkSobhe prajApatisutau caitad 147 pratyabhASata laGkezo prajApAlanakAyaka- 283 pratyayaH ko'sya cevyaktaM prajAvatI mahAdevI , pratyayastatphalaJcatat prajJaptikAmarUpiNyA pratyAgato manovego prajJapti nijarUpeNa pratyAgatya kariSyAmi prajJaptividyAmityukta 412 pratyAgatya kumAraM taM prazatiM sAdhayamAsa pratyAsannavineyatvA. prajJAvAriparISeka-. 71 pratyAsannavineyAnAM prazAvikramayuktasya pratyAha siMhacandro'pi prajJAvikramayolakSmI pratyutthAya yamAkAro praNamya tAM svavRttAntaM 303 pratyudyAtau mahIzena praNamya pAdayormUrnA 464 pratyudvrajantI vicchinnapraNamya sthitavAn vipro 475 pratyeyayuktimadvAgbhiH praNamya so'pi tatpAda 304 pratyaicchatsApi santuSTA praNidhAnAttadAkarNya 263 prathamamajani rAjA praNipatya tayordevatA 340 pradAya pratsukAhAraM pratardanAdibhizcainAM 485 pradAya rAjyaM putrAya pratApavADavAlola pradyumnamuninA sAdha pratApAdvidviSo yasya 140 pradyumnasambhavotpattipratApopanatAzeSA 452 pratigRhya kuto veto pradyumnAdisutA devyo 522 pratigRhya namaskAra 506 pradhAnaprakRtiH prAyaH pratigRhya manaHparya- 536 pradhvaMsAnnAstyatikrAntaH pratipaccandrarekheva prapannavAn gate cAsmin pratipacchandaH parastrINAM 47 prapannaratadviditvAgupratipakSAdbhavaSTi prapalAyanta taM dRSTvA pratipannaM mayA tasmai 357 prapazyan saha bhujAnAn pratipAdya janarebhi | prayAtyevaM sukhenAsya 257 124 | prapItAmitasenAkhyA- 163 42 prapraNamya samabhyarcya 336 346 prabudhyAdhikasantoSA333 prabodhamahatAM strItva prabodhitaH prasannAtmA 127 prabodhito'nuvAdena 220 267 prabodho mUrchitasyeva 133 prabhaanakhagAdhIza223 pramaJjanAkhyanRpate. 67 prabhAkarIpurAdhIzo 170 476 prabhAte SoDazasvapnAn 67 prabhAvatI pralApinyA 165 prabhAvadarzanaM zreyo 264 prabhAvamasyAH pazyAmI- 346 505 prabhUtaprasavAnamra 288 466 prabho gRhANa cetubhyaM prabhorikSvAkuvaMzasya 248 486 pramadaprasabAkIrNe 506 pramANanayanikSepA 140,326,473 534 pramANabhUyaM vAkyasya 456 pramANavacanaH kiMvA 112 pramAdAH santi sarve'pi 370 pramodAt prApya rAjAnaM 280 pramodAya sutasyeha prayayuste gatiM pApA prayAti tava vijJAnaM 264 468 prayAtyevaM tayo kAle 241 prayogavihitaM bhartuprabarddhamAnabhAgyasya 46 pravizantaM gajaM cAsye 420 pravizya taM samAlocya 407 pravizya tatpuraM tatra 416 pravizya naSTanidrAntAM 532 pravizya svocitasthAne 145 pravizyAdhogatIH sarvAH 346 pravizantaM gRhaM bhikSA 422 261 praviSTavantaM taM deva praviSTavAn vinASTAtma 450 praviSTAya pradAyAnnaM 206 136 pravizya bhaSitA ratnaiH 421 48 18 276 466 224 362 234 73 71 521 486 180 140 261 353 520 362 /
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 486 216 376 116 pUSpada 423 270 31 254 515 520 378 82 565 417 81 246 204 prajAnAmeSa raktasvAt 102 prAgAsIddharivarmanAmanRpatiH 248 prApitetatpuraM vIraM / pravRttyA dIyate pApaM 554 | prAgAsIdamRtarasAyanastRtIye 426 / prAptagIrvANanirdhANapravRddhatejasA yUnA 173 / prAgukkaikAdazopAsa 165 prAptavegoddhatau tasmipravRddharAgapradeSa474 prAgjanmakRtapApasya 553 prAptApamAnena ruSA pralayaH prANinAme prAgjanmasukRtAyena prAptAvazokadattAyAM pralayaH prAptakAlasta vA prAgjanmArjitapApasya 367 prAso'hamiti zaMsantaM pralApAkrandarodAdi 455 prAgbhUbhujaH prathitarAjagRhe 134 prApnuvanti sukhaM svarga prazamaparamakASThA 571 prAgyo'bhUnnRpatirmahAn dhanapati.221 prApya krameNa dhvastAriMprazamayya kimasthAne 301 prAgavizvanandIti vizAmadhIzaH86 | prApya cUr3AmaNiM mUDhaH prazastavanAmAnaM 526 prAghUrNakavidhi vizvaM 156 prApya tannijabhRtyAdIn prazastAzastabhASAsu prAghUrNiko'haM dRSTvemAM 460 prApya dvArAvatI kecit prazasya yAntau vIkSyAmbu prAGmukho bAdhasAmagrI prApya niSkramaNasnAna 200 prAcyavRttiviparyAsaH prApya paJca mahAkalpA praSTavyo nAparaH ko'pi 157 461 prAcyA dizIva bAlAkoM prApya bhAnukumArAya praSTavyo'si svayambhUtvaM ra7 prAjApatyena sambandho prApya rAjyaM suraiH pUjyaM prasavaM madhumAso vA 518 prAJjalirbhagavanneSa 464 prApya SaSThopavAsena prasanno'napavAyu- 41 prANapriyA mahAdevI 85 prApya svarAjyaputrAbhyAM prasAdhanavizeSANAprANasandhAraNaM kurvan 525 prAbodhayattayostasmAprasAdhitatrikhaNDopi 4.0 prANIti vAryamANo'pi 435 prAyopagamanaM prApya prasAdhitAGgI sAnyedyu- 366 prANebhyo'pyadhikAn kA vA 263 | prAyopagamanenApat prasAdhyAdRSTabhAge'pi 407 prAtaHchAyAyurAtmIyAH 208 prAyopagamasaMnyAsaprasUtisamaye'vApya 364 prAtaH pRSTavatI svapnAn prArabdhakAryasaMsiddhApraskhalya patitAn vIkSya prAtaH zItajalasnAnAt prArabdhapUjAdAnAdiprasvedamaladigdhAGgo 366 prAdakSiNyena bhavyezaM prArabdhavAn bhayAd gatvA prahArAvaraNenApi prArabhya parvato yAgaM prAdakSiNyena vakSArA322 186 prahito'haM vivAhe'dha prAdurbhAvitaduHprekSya417 prArthaM caturthakalyANa 313 prahitya madanaM dattaM prAvAjIt pUjyapAdasya prAdurbhUtakSaNAnta 450 prahRtya helayA tasthau prAdurbhUtA sacistajjaiH prAvizatsApi taM dRSTvA prahRSya sAhasAttasmAt 370 prAdurAsaMstadotpAtA prAvizannagarI ghorAM prAkRto'yaM na kenApi prAdugasIttatazcyutvA 353 prAvizanprakRtaM tasminprAkiM kRtvAgatA candanA. 486 prAnte tasmAdvinirgatya prAvINyaM padavAkyayoH prAkcintAgatirAbabhAvanu tataH 425 prAhiNottadabhiprAyaM prAnte prApya sahastrAraprAk pAlakaH prathitapadmarathaH 124 prAnte mAhendrakalpe'bhUd prAhiNotanirIkSyAIprAk poSayadbhiniHzaktiriti 151 prAnte raudrAbhisandhAnA- 231 prAhiNod dvAdazabdAnAM prAk pracyuNyAcyutAdhIzo 177 prAhiNodvatsakAvatyAH prAnte vizvasya karmANi 465. prAk SaSThanarakAdvyApta prAhiNotsa punaH kopAprAnte saMnyasya baddhvAyu- 26 prAktanAH SaTkumArAzca 364 prAnte saMnyasya sA prAyAt prAhurnAstIti ya kecit 183 prAktano'jagaraH SaSTha- 431 prAnte saMnyasya saudharma- 278 priyaM hitaM vacaH kAyaprAktano nArakastasmAt 114 prAnte svArAdhanAM prApya 121yikAntAviyogotthaprAktano nArakaH paGkaprabhAyA117,118 prApatpretAdhivAsaM tad 535 | priyadarzanA jyeSThA ca prAktanopAttapuNyasya 55 | prApatsamyasvazuvidha 438 priyamitrasvayorAsI 22 411 433 218 165 300 263 450 266 216 331 22 264 314 389 574 416 456 300 507 mA. 343 168 375 357 22 266 352
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ 618 mahApurANe uttarapurANam 552 104 204 365 402 103 65 priyamitrAya putrAya phAlgune mAsi citrAyAM 37 | balI talaprahAreNa priyamitro'STamo dharma 351 phAlgune zuklasaptamyAM 64 balIndrAbhidhayA khyAto priyAjani subhadrAkhyA 352 phAlgune zravaNe kRSNA balIndreNApi taM dRSTvA 242 priyA jayAvatI prApta 1 [va] balena mahatA yoddha 516 priyA tugvanarAjo'syAbajrAyudhe samAropya balo'pi tadviyogottha- 104 priyA vasantasenApi 183 baddhaH siMharathaH karma 363 | bahavo'lyAyuSo'bhUvaM- 465 prItaH prItiGkarastatra baddhadevAyuSonyAyu 472 bahistvayA na gantavya- 355 prItiH saivAnubhUtizca baddho bahuvidhairbandhe- 455 bahiH sthitaH kumAro'sau 487 prItiGkaraH pure caryA badhyA tatkAraNaistIrtha- 213 bahubAhuH sahastAkSo 20 prItiGkaravane sarvagupta- 67 baddhvAyuH krodhalobhAbhyA bahubhiH saha sampApya 250, 408 prautiGkarApi nivegAt- 183 bavAnItavate deza 363 bahuyoniparibhrAnto 120 prItyatItisamutpannaH baddhvA balinamuvRttaM 356 bahUni ratnAnyAdAya 378 prItyA SoDazamAnAbhi- 281 badhvAyurApa dRzamaya- 427 bAjino'tra samucchinna- 321 prItyA suravaraiH sArddha bandimAgadhasatAdi 353 baNapAtA pareSAJca preyasI tasya nandAkhyA. 365 bandhazcatu:kAraH syAt- 244 bAdhAbhAvAdarakSAtra preyAn mamaika evAsI bandhyAstanandhayasyeva 236 | bAlakaM vardhayiSyAva preritAstena mArgeNa : bandhavo bandhanAnyete 160 bAlakrIDAvizeSaistAM 417 preSaNaM yuvayoreta 550 bandhahetuphalazAnaM 576 bAlako'yamiti zAnA- 226 preSitaH zrImatA tena 166 bandhuH kaH ko na thA bandhuH 187 bAlacandrAdisusvapna 202 preSayAmAsa kaMsArita | bandhubhiH sa parityakto bAlabaddha layA belA preSayAmAsa taM dRSTyA bandhudhiyAM tvamevaikA 172 bAlAkaMsannibhaM bAlaM 20 preSitAH khacarAdhIzAH bandhan visaya prAyopa- 342 bAlilokAntarApatti 314 preSitAvanu tenetvA 514 bandhUnsarvAnsamAhUya 526 bAlisugrIvanAmAnAproktAH paJcadazaitasya 158 bandho mokSazca rAddhAnte bAlI kAlAnukArI taM 310 protAH kaMsamallAzca babhaJja satyabhAmAyA 416 bAhU bahutaraM tasya prodarpadantidamano'jani 134 | babhAra bhAsvarAM lakSmI 63 bAhya puravarodyAne 466 pronmUlya vAnarAnIka- 324 babhUva kSINapuNyasya 327 / bAmasthairyavacaH zrutvAprollaGghaya gopadamivAmbunidhi 328 | babhUvaturahIndrazca / bAhyAbhyantarasaMzuddhaH 137 plavanaiH smvsthaan| babhUva sthavirArUpa 288 bAhya taradviSaDbhedababhUvAsyAH patiH paMkteH bilAnnirgatya nAgazca babhUvuH prANinaH kampaphaNivaidyAstadAkarNya 274 508 bIjajAsau padArthAnAM 473 balaM kalakalaM kiJciphalaM cedasti caryAyA buddhayAdikarddhayastasya 132 phalaM jainamunervAkya 270 balaM parazurAmaH svaM buddhvA tataH sa niryAtA phalaM trilokasAmrAjya balakezavamukhyAva 386 buddhiM zaktimupAyaM ca 282 phalaM svAnimiSatvasya balatejomahAvikriyAmiH buddhipUrvA kriyAliGgAphalantyakAryacaryANAM 226 baladevazca samprApya 387 buddhvA saparyayaM sarva 138 phalaprasavahInaM vA 283 balasyASTasahasrANi bubhukSApIDito'pyeSa 540 phalAnyanukramAceSAM 214 balAkhyamukhyapaJcAnta babhukSurmAtaraM bhoktu 540 phalenAdhogatIH sarvAH balAtkAreNa tAM tasmAd 285 bubhukSustatra vipro'sau 475 phalenApi samAsena balAvaSTambhakhinnAvanI | bodhastavAkhilavilokana- 568 phAlgune kRSNasaptamyA- 60 | balinA saha yuddhasya 524 | bodhAdayo guyAH sve'mI 297 205 437 415 316 350 118 226 63 132 236 448 271
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhitaH samatItAtmabodhitA iva devendrAH bodho zraddhA vizeSasya - brahmakalpAdhipo brahma brahmakalpAdihAgatya brahmakalpe'bhavaddevo brahmalokAttadAbhyetya brahmavatkarado naitau brahmasthAnottare bhAge brahmandro'yaM divo'bhetya brAhmaNyanindite cAstAM brUhi kiM karma puNyaM me brahmanyamiti taddvandva [bha] bhagavan vAsudevasya bhagavAn vardhamAno'pi bhagIratho'pi tAn gatvA bhaktyA damavarAkhyAya 187 bhaktyA pradakSiNIkRtya 458, 502 bhagalirvAgali dvaipAyanaH bhagavan kiJcidicchAmi bhagavatyatra ko doSo 561 160 204 340 bhagavantAvahaM pUjyau bhagavanmadgRhaM dvau dvau 388 416 466 12 263 381 300 511 438 126 416 bhaGgena mArgAtpracyutya bhaTaiH parasparAMstrANi bhaTTArike khagendrasya bhaTTArike vadaitatta bhadraM tamasthAdAvRtya bhagatvAt bahudAnatvAt bhadra dvAdazavarSAnte bhadramitravaNik bhadramitro'pi pApena bhadramitro'pi pUtkAraM bhadrAntaguNavIrAbhyAM bhadilAkhyapure deze bhadreSA kAmarUpasya bhayaMkarAkhyapallIza bhayAdiva tamaMho'ribhayena lajjayArAmabharataH prathamo deza 270 223 386 236 224 531 118 bhartA gandharvadattAyA 118 | bhartuH suvarNasya bhartsayanti sma cApalyAt bharmatirbhavasa 3 64 202 531 163 zlokAnAmakArAdyanukramaH bharataH sAgarAkhyo'nubharatArdhamahInAtho bharate ko'tra pAzcAtyaH bharato dIrghadantazna 364 346 485 213 263 188 bhavataH zatrurutpannaH bhavatA paripRSTA'yaM bhaktApi mahAprItyA bhavatIbhirvarAkIbhi bhavato'pi namaH kRcchra bhavato viprakanyAyAM bhavatyacetanaM kintu bhavatyAH sa namirnAmnA bhavadevo'pyupAgatya bhavadbhASA bRhannAvA bhavadbhyAmeva tad zAstrA bhavadbhiH kaizcidapyAbhyAM bhavantaM bhagavandRSTvA bhavannRtyakalAM kalyAM bhavannirUpitaM kArya bhavasthitivazAdubaddhabhavAtapaparimlAnabhavAnpramANamityAkhya-bhavAn raktaM tayozcittaM bhavitA kathamasmAkaM bhaviSyati kRtapra SaNasya bhaviSyati mahAdevI bhaviSyatIti yatproktaM bhaviSyadbaladevo'pi bhaviSyAmyahamapyudyat bhaveccibukamanyeSAM 120 106 108 | bhave bhAvyatra navame 361 564 383 531 566 bhavyAnugrahamukhyAmabhavye bhagalidezeza 356 2 506 461 227 527 484 315 144 472 432 400 536 157 551 407 536 170 286 473 100 500 483 503 267 563 205 164 334 bhave bhrAmyatyavizrAmyan 466 bhavya bhakSitapUrvaM te bhavyabhUpasahasreNa 456 bhavyAtmanAM paramanivRtisAdha- 566 bhavyAnAM kalpavRkSAH syu 564 326 11 bhavyo'yaM vratamAdAya bhavyo'yamiti taM matvA bhavyo vyastaiH samastaizva bhAgayAcanayAtrAdibhAge jayantadevasya bhAge manohare yAme 214 bhAge vizAkhanakSatre 438 436 bhAjanaM bhojanaM zayyA 53 111 61 264 461 YEE 543 162 bhANDAgArAvalokArtha bhAti piNDImA bhartu - bhAnAvudayamAyAti ka 366 | bhikSArtha devakI gehUM 242 bhinnazcecchUnyatAprApti bhAnumAn bandhupadmAnAM bhAryA jayAvatI zrImatI bhAryA tayorabhUnnAga bhAryA tau zaGkhazailasthA bhAvayitvA bhavadhvaMsi bhAvayitvA yayau dIkSAM bhAvasaMyamavidhvasti bhAvAnAmanumAnena bhAvicakradharaM viddhi bhAvi cakriprabhAvena bhAvitAdAyikAH zUnya bhAvinau rAvaNaM hRtve - bhAgyanAmAntyanAmAsau bhAsamAnau nayau vobhau bhAskarasyodayAdvAndha bhAsvateva jagadyena bhikSAM kuberadattAkhyaH bhikSAcaramathAnyedyu bhiyA bhiyeva kApena bhiyA snehena lobhena bhiSakprAyorjitopAyaiH bhItvA dhAvan tadaikasmin bhImaseno'nupArthazca bhImasya bhojanAd gandha bhImAM vaitaraNIM tatra bhuktameva punarbhuktaM bhuktvA kopayAtaM 616 bhuktvA tataH samAgatya bhujyamAneSu cairasyaM 553 471 473 462 216 456 450 542 477 366 365 216 277 416 317 382 557 544 162 364 178 25.3 413 6 541 346 421 455 36 132 446 312
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ 620 mahApurANe uttarapurANam 317 343 57 303 513 268 1 456 7 76 bhujAnA iva sagrAsa bhuAno niHpravIcAraM bhuJje'hamiti roditvA bhuvanatrayasaMkSobha bhUkhecarAH kumAreNa bhUtvA bhavanavAsIndrabhUtvA vane bhraman matto bhUtvA vRSabhasenasya bhUtvA'surau tamabhyetya bhUpaH ko'pi purA zriyA bhUpatiH padmagulmAkhyo bhUpatI to tayo tyaM bhUpaterazaneH pAto bhUpAla bhUpatirasahya tapo bhUpAlo nAma saMgrAme bhUbhRtvamarthavattasmin bhUmisaMzodhane lAGgalAgrabhUmisthAnAdibhedena bhUmau siMhapure jAto bhUyaH saMsArabhIrUNAM bhUyAdasmAkamapyevabhUyAnme cakravartitvabhUyo nivArayAmAsa bhUyo viphAlanonnAdabhUrinIrabhavAnekabhUSaNAnAM kulaM lebhe bhUSaNAyaiva sAlo'syAH bhUsuvarNAditatprokta. bhUsuvarNAdibhUyiSThabhRtyAnmahIpatiH snehAt bhRtyoM dRDhaprahAryAkhyaH bhRtyo vRSabhasenasya bhUtyattatastamAnAyya bhedadaNDau prayoktavyo bhedo'dreH phaNimaNDapaH bhoktu vIrapuraM tasmai bhoktavyamiti nirbandhAbhoktavyamiti viprAya bhogatRSNAmapAsyAzu bhoganigayogena | bhogabhUbhUtabhogAdi 136 matvA markaTakAn kAzcit- 354 bhogAnubhava ekAsmai 213 / matsutA mAbhinIvAsya 452 bhogopabhogadvAreNa 261 matsyasya mandiragrAme 363 bhogopabhogayogyo matsvAmino mahAdevI 360 bhojanAvasare'nyedyu 151 mathurAyA bahirbhAge 416 404 bhojayitvAtha taddAnA madanAdilatAyAzca 113 bho bhavadbhiH kuto labdha- 378 madanAnalasantapta 182 463 bhaumopAdhyAyasAnnidhye madanoddIpanadravyai 201 184 bhraman vizAkhanandI ca 85 madanoddIpanairdezai 266 250 bhramarA: kaJjakaM mukyA madIyametadityuktvA 288 bhramitvA bhayakAntAre madIyayAgarakSArtha 67 256 71 bhrAtA tasya sumitrAkhyo 167 madbhAgyAditi nirbhidya bhrAnto jAtijarAmRtyu madbhartuH kuzalodantaM 300 bhrAntyA krameNa saJcintya madhamAMsanivRttezca 14 230 231 bhrAntvA tato vinirgatya madyogyavastusvIkArA222 565 307 bhrAntvAnte sindhutIrastha- 348 kadhukIDavayorevaM 406 madhupaizca palailolebhrAmaryA bhoginItyAdi 279 165 | bhrAmansaMsArakAntAre madhuraM vakulaJcAnya 535 150 466 madhurAdisahAyaizca 524 [ma] madhurApi tayorjAtA makArAdibhayaM tatra 151 madhurA yamadattAnu206 maghavAnAma puNyAtmA 134 madhureNa mRgANAJca maghAyAM caitramAsasya 368 madhuH sattvaM samutsRtya 104 maghAyAM zrAvaNe mAsi madhoH kenApi bhUpe ca 104 384 maghA zazini paizAkhe madhyAhe bhUbhRtAM dhvaMsaH 558 maGgha dUtamukhAdeta madhye tasya giri ti 136 207 maGgalAbhiSavAviSTa 434 madhye tasya vinItAkhyA 345 maGgalezca prabuddhayAMzu madhye pravartate tasmA- 376 maGgI kvetyAkulo mAtA 386 madhye raGgamudAttacittavisaro 372 77 majjananyanujAdInA- 155 madhye vana parikramya 355 maJjaSAyAM vinikSipya 260, 362 madhye vidhAya gatvA dvAk 322 386 maNiketuH punazcAsya manaH paryayasaMjJAnaH 16, 252 463 maNimatiH khacarI guNabhUSaNA 330 506 manaHparyayasabodhamatiH zrutaM tapaH zAntiH 304 manAgavasarAvekSI 300 matirastu mamaiSAlpA 443 manuSyajanmanaH sAraM matkare vidyate yasmai 521 manuSyajanmasamprApta 515 matveti tAbhyo datvaSTaM manuSyAH saMzinastirya- 562 540 matveti vA dutaM petu manuSyANAM paraJcAyuH 562 475 matpriyA putralAbhArtha 366 manuSyANAmanAcAra46 matputrasya yuvAM kSantu manovAkkAyavRttena 158 458 matvAkRSya dhanurvANa- 263 manAvAkkAyasaMzudi. 291 222 504 30 201 265 445 210 560
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ manovego'nyajanmo'dyamanohara mahodyAne manoharavane'gacchat manoharane dharma manoharavanodyAne manoharAdirAmAbhiH mandarAdigaNAdhIzamandamAnazizoH pitro mantrazAlA pravizyAtma mantriNaiva kRtaM sarva mantravarga samAhUya mantrI ciraM jananavArinidhau mantrotsAhaprabhuktA ca mantrauSadhiprayogeNa mantryAdi. tikUleSu mandagandhavahodyUta mandamandaprabhe bhAnau mandarAga ivotuGge mandAraprasavArabdha mandAzubhAnubhAgo'yaM mandirAkhye'gnimitrAkhyo mandirAyAM jagatkhyAto mandodaryAH kulaM rUpaM mandodaryAditadevI mandodaryu parudhyAsyA manye naisargikaM tasya mama netrAlinoH prItyai mamAgamanametacca mamApi yuvarAjatvamamAyamakarodIdRk mAsya ca gururnAnyo mameti manyamAno'nyaH mameti zeSamapyAhamamedamiti bhAtyeva maiva sarvaratnAni mamopakArakAvetAmayA kRto mahAndoSaH mayAH taduktamityeta mayA trailokyarAjyastha mayA nItamidaM devImayArthalAbhaM nizcitya 112, 465 5. 3 285 241 463 82, 115 | mayUragrIvasaMjJasya 176 54 zlokAnAmakArAdyanukramaH mayA vinAsssyazobhA syA - 448 448 mayeyaM kanyakA tasmai mayetyevaM yadi tyAjyaM mayaivaM 'sulasA deto marIcireSa durmArgamartyAkAraM prapanno vA maryAdAkAri yattasmA - maladhArI paribhraSTamalayAdhipacaNDazAsano malayAvIzvaro nAmnA 142 243 282 541 5.30 266 266 | mallirnijavivAhArtha malliprabhRtayo'bhUvamallerjinasya santAnes 240 100 518 mahAkAlena dRSTaH san 301 | mahAkAlo'pyabhipretaM 41 mahAkAlo'bhavattatra mahAguNeSu yatsatyamahAjalAzayA nitya 25emahAduHkhormisaGkIrNa322 mahAdevI ca tAn dRSTvA mahAdvAreNa samprA ya malayAnilaniHzvAsA malaye kunjakAkhyAne malinAH kuTilA mugdhaiH 308 52 287 268 267 348 mahApurAdhipAdyAzva 271 316 156 203 307 224 254 | mahAbalo'bhavatsUnu 265 |mahAbhaye vA samprApte mahAnudayanastasya mahAnmamaiva yogyo'sau mahApurANavArAzi mahApurANasya purANapuMsaH mahApure vAyuratho mahIpatiH mahApUjAM sadA kurvan mahAprasthAnakarmANaH 27 maddAbhyudayasampAdi85 mahAmaNirivAmbhodhau 508 mahAmallo bahUn jitvA mahAmohagrahagrasta 466 27 mahAbhayeSu sandha 303 |mahAbhAgAddamarthI sva 151 mahAbhimAnamAditya - 276 144 501 206 350 127 mahAvibhUtisaMpannaH mahAvibhUtyA pratyetya 124 71 mahAvibhUtyA samprApya mahAvratamahAsAma mahAzilAkhilAGgAni - mahAzilAbhistaiH sarvai 430 463 235 247 238 268 276 262 103 166 157 518 538 482 241 443 577 275 66 164 422 168 mahAyatiH samuttuGgaH mahAyogAt pratijJAtAt mahAratnapure vizva mahAruto'pi tatraiva mahAvaMzo mahI tasya mahAzukravimAne'bhUnmamahAzukre tato devastrimahAzukre tato devaH mahIzo'zvapurAdhIzo mahendrajAlakAnIta mahendravikramasyeSTha mahendravikramAyaiSA mahodyogo vidhAtavyo mahAphalapradAstuGgA mahopasarga pUjyasya 488 ma manoharodyAnaM mahAbalamahIzasya mahAbalAkhyaH puri nandane nRpaH 127 | mAM niviSTaM samabhyetya 7 mAM bhojayetyuvAcaitamAMsAdyAhArasaMsakto 316 233 mA kRthAH pApaduHkhApa358 | mAgadhAdIn surAn jitvA mAgadho'pi zaraM vIkSya 467 mahAzukre vimAne'bhUd mahAzukre samutpannAH mahAsenasya sundaryA mahIpatigRhaM deva mahIpatiH suvarNAbhaH mahIbhujaH prare cAti mahIbhujau nizamyaika mahIyazo'pyupAyena mahIsT koTarasthena mahIzamaNDale sAkete 621 283 204 132 106 125 177 142 7 233 58 156 145 465 410 415 88 565 565 114 24 546 466 220 355 165 286 533 256 421 447 182 403 282 347 449 437 511 474 312 382 323
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 332 241 222 153 622 mahApurANe uttarapurANam mAghajyotsnA trayodazyA 130 | mAsonavatsare yAte 247 | muhuvidhatamUkhnaH mAghazuklacaturthyA sA 68 mAsaiH SoDazabhiH paJca- 2, 26 / mUDhaH prANI parAM praudi- 30 mAghazuklacatuthyohaH 16 mAmaH SoDazabhiH sAddha- 168 | mUdAtmanaH svayaM caita- 336 mAghe mAsi site pakSa mAhAsaH kulasaurUpya 286 mUlabhedena tAnyaSTau 224 mAtaGgAstuGgadehatvA318 mAhendra divijI bhUtvA mUlAtprabhRti bhUjasya 462 mAtaraH kevalaM naitAH 36. mitravIro vanezasya 485 mUlAnyutkhanya saGgahnan 347 mAtAgnilA ca tasyaiva 406 mitrasya rudgadattasya 348 mUle dupavizeSasyA- 347 mAtA te dAntamatyante 113 mithilAM prAzittasmai mRgAH kAMzcinna bAdhanta 550 mAtA'parAjitA kezavato mithilAyAM mahIpAla: mRgAnitastato ghoraM 385 * mAtA zrInAgadattasya 463 mithyAtvaM saMyamAbhAvaM 148 mRgAvatyAmabhUtputra 451 mAtaiSAM yamunAdattA 388 mithyAtvAjjyotiSAM loke mRgo'gAdvAyuvegena mAtrA saMyojayetyAha 517 mithyAtvodayasambhUta- 158 mRgyamANo hi me vallI 510 mAghe mAsi site pakSa mithyApApApavAdAbhyA- 274 mRtAH kecitpunaH kecit 320 mAdhave zuklapakSAnte 128 mithyaiva pratyapadyanta 480 | mRtiprayogasampAdI 270 mAnabhaGgaH sapatnISu 26. muktAvalImupoSyAsI- 402/ mRtyuM vA dharmacakreNa 171 mAnabhaGgena bhagnaH muktvA vidhAya sandhAnaM mRtvA jAtASTame kalpe 402 mAnasaH sa caturbheda- 156 muktimArga nayan bhavya- 237 mRtvA tatraiva kAlAnte 151 mAnastambhA sarAMsyetA muktimArga samAzritya mAnuSANAM surANAJca mRtvAtra khagazailodak mukhAmbhojAni sarveSAM 461 118 461 mAnuSottaramUrnAnta- 188 mukhenAmbhojamakSibhyA mRtvA mAhendrakalpe'bhU- 42 mA bhaiSIriti sauhArda mukhyasarvazasaMsiddhi 477 mRtvA pulindIsAtA 402 mA bhaiSIstvaM varAko'sau mugdhe phaNIndranizvAsa mRtvA samprApya tadvandvaM 261 360 512 mucyatAM madivayaM yAvapA mAyA mA vRthA yAmA mRtvAsAvasurendrasya ra64 261 mAmihAnyo'hamapyanya| mudrikAJca prasannau tau mRtvA haimavate bhUtvA 405 mAyayA'surapApasya 270 / muniM dharmaruciM nAmnA 529 mRdaGgAdigajendrAdi 150 mArIcamAnase snigdhaH muni sAgarasenAkhyaM 276 543 mRdaGge patite bhUmau 535 mArgaNA guNajIvAnAM muniH saMnyasya kAlAnte 177 mRdavaH zItalA daNA 361 muniguptAbhidhaM vIkSya mArgazIrSasitaikAdazI- 488 235 munitArAgaNAkIrNaH mRdavastanavaH snigvAH 204 mArgazISe site pakSe 68, 216 munirbabhASe bho bhUpa 116 mRdubAhuyugAnnItvA 203 mAgeM sthitAM sadA yAdavezinAM 375 munibhirbahubhiH prAhe mRSTAzanena sampoSya 540 mAgeM'smindhatamAnasya | munimAtapayogena 215 meghanAdaH pratIndro'bhU- 211 mAlAM vA luptasArA tAM 458 munizca tadvacazceta mevamAleva kAlena 411 mAlAM santAnakAkhyAnAM 324 munisuvratatIrtheza meghabhIranayoH sUnuH 278 mAlAM samprApayatprItyA 362 munisuvratatIrthezasantAne 332 meSAdvidyudvizeSo vA E mAlAntakanakA siddha- 402 munistadinitAbhizaH 553 mepAmarakumAropa 42. mAsamAtraM parityajya munInAM durvidhAnAM ca maitrIbhAvaH sasandhiH syA- 282 mAsAnpaJcadazaprAsamunIndrAdAvayoryasyAH 417 merumandaramahAbhidhAnako 120 mAsAn SoDaza mAsAda mune| vinayenaiva meSeNAryikAdyAryikAbhi- 22 mAsAIkRtasaMgrAmo 157 munau sAgarasenAkhye meSarUpeNa sampAtAt mAse bhArapade jyotsnA ___E. mumukSo STatattvasya 76 | mosamArga iti zrutvA 02 mAseSvahaHsumAsA 45 | muhurmuhustadAkarNya 906 | mocamArgamAgama 28 326 / 23 451 256 168 24
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAcanukramaH 623 576 518 36 256 272 270 358 257 310 48 375 280 288 551 175 495 465 4544 463 mokSamAgeM sthitaH pAtA 293, yathA bahuguNIbhUtA 208 yasyAsyAnjajavAstriyAmocayitvAnubudhyaitau 173 yathAvidhipratIkSyaina 415 yasyottuGgamatAjA mohaM vidhisabhistasya yathA vRttAntamevaiSu yasyotpAdamanuprasAdamagamamohanidrAM vihAsyanti yAgaH siddhayati zaktAnAM yathA zastrAdibhiH prAvI mohamallamamalla yo 272 233 yAgamRtyuphalaM sAkSAmohazatruhaMtacchAyo yathAsthAnaniSezena 202 yAgamRtyuphalenaiSA mohodayobhayAviddha yatheSTe vicaretyetat 354 yAgavyAja samArabhya maunenAvasthitA vIkSya 122 yathoktaM bhAvayitvaitA- 433 yAge yazaH kratuH pUjA maulimauSadhimAlAJca 415 yathoktabhUbhujA bhAvA- 555 yAtu matpAdasevAM sa yathoktavidhinA siMha yAtaH katipayairdevI 453 [ya] yathocitamabhiSTutya 60 yAdavAzca tadAyAnayadAtaJcanataRNa 223 yAdaSaiH savirAyakhyaiH yaH karmavyatihAreNa 160 yadi kazciJcaturtho'sti 150 yAdRcchika na cedanyat yaH pAtAlamukhIvApyAM yadi kupyediyaM tApa yAntI draSTuM samAyAtA yaH putravadanAmbhoja yadi kSatriyaputrANAM yA prAgavataradAtrI yaH saMjvalanasaMzasya 158 yadi nirmatsarAsi tvaM yAmeti dUtenAlapya yaH svargasArasaukhyAdhi yadi pUjya priyAM prekSe 281 yAvadodayiko bhAvayakSilAkhyo'nujastasya yadi rogajarAduHkha 136 yAvaddharA jalanidhiyakSI bhaviSyato rAjayadi vAJchariti krodhAcaM yAsau padmalatA sApi yakSo rAjamatI kAtyA- 387 yadi vidyuta caryAyAH sara yA svasyaivAsya sA vidyA yazaM kathaM carantyAryA 258 yadi sakalakavIndraprokta yuktametadayuktaM ce. 578 yazavighnaM samAlokya yugapatritayaM karma yadRcchayApyasammedaM 23 yazazabdAbhidheyoru257 yuddhaM dhanarayAdhIzo yadRcchayA vanaM yAta- 111 yazAya baMdhasA sRSTA 26e yadyajjanapadasyoktaM yuddhabhUmimadhiSThAya yazArthatvAnna tasyAsti 272 yadyadAlokyate tattatsva. yuddhavIya praharaNAvara yazena prINitA devAH 270 yadyadyocchiSTa doSaJce 475 yuddhAnte nau tadA vIye yaze pazuvadhAddharmoM 272 yadyeva tatsamAyoga- pU40 yuddhAyAsphAlyatAM bherI yataH paraM tadudbhuteH yuddhe puruSakAreNa yamAn so'pi gataprANAn 365 343 yateH samudraguptasya yuddhe bhaGgaM vidhAyendrayazaH kundendunirbhAsi 433 166 yatayo'yutapUrvANi 436 yazaH prakAzayatyAzAH E yuddhe zrIvijayopyenaM yato'bhISTArthasaMsiddhi- 26 yazasA lezyayA cAtya yuddhodyamastadAkarNya yatkiJcit sazcitaM pApaM yazodharagurUddiSTaM yuddhvAciraM padAtInAM yatkramAnamrarAjanya- 573 yazodharA tayo ratnAyudhaH 115 yuddhvA ciraM hayagrIva yazakSaNakSatikRdAtmani tadi 567 yasmAdAbhyAM kumArAbhyAM 286 yuvA'nyonyaM yatsarva pANDavAH zrutvA 422 yasya jIvAdibhAvAnAM yuvA bahuvidhenAmA yasya nAmApi dhartRNAM yuddhvA raNAGgaNe prAptayathAkramaM nRpo'yuktvA 234 yasya niSkamamAkramya 467 | yudhiSThiraH samastasya yathA tathAI kartAsmi- 256 yasya prAMzunakhAMzujAlaprakhara 574 | yuyutsayA yayo vIkSya acAnyAcaM prajAH sarvAH yasya hastagato jetuM 548 yuyutsavo vipakSAma bacAnyathopayuktaMsA 272 yasyAzAM mAlatImAlA yuvAmyAM kena vadAmpa yathA nyAsIkRtaM iste | yasyAnatAH padanakhai- 573 | yuvAbhyAmuktameveda - 26 138 275 366 186 316 156 242 315 516 162 186 231 476 422 226
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 mahApurANe uttarapurANam 162 502 yuSmadIyaM bhuvi lyAta 166 rakSamAlA ilaM bhAsvad yuSmadgRhe mahAratnaM 62 ranavatyA ca samprApya yena tAgvirSa grantha 260 rakSasaMcayanAmAtra yenAptAnimiSezvarairayamayI 24 ratnahAraM tirITaM ca yena ziSTamuruvama vimukte 237 ratnAdhupAyanopetaM yena siMho hataH sindhudeze 146 ratnAni cAtmasAtkRtya yeSAM prameya vamukha sumukhapramANaM566 ratnAni nidhayazcAsya yogAlambanasaMvRddhA 122 ratnAnyupAyanIkRtya yogastAbhyo mahAMstasya 233 ratnAnyetAni saptava yogo'yamRSibhiH prokto 256 ratnAyudho'ntyakalpottha yo'jAyata titibhUdatra ratnAvataMsikA mAlA yo zAnazAyakajJeya- 158 ratnairapUrayan devAH yodhuprakramamANaM mAM rathanUpuranAthena yoddhamAbhyAM samaM bhIma 242 rathanUpuramuddizya yobhayaM mama kartA'tra 546 rathanUpurarAjAsau yo ratnasaJcayapurezamahAbalAkhyo 24 rathAntakanakasya svaM yoSitAM bhUSaNaM lajA rathAntakanakasyAyaM yoSitsu vratazIlAdi- 413 sthairdikcakramAkrabhya yodhAH puSTA mahAmAtrA 525 ramaNIyAbhidhaM kRtvA yauvanaM jarasA pAsyaM rambhAstambhAdayo'nyeSAyauvanApUrNasarvAna ramyarAmAmukhAmbhoja[2] ramyA ca ramyakAkhyA raktasya manasA tRptiH razmivegasuvegAdi racitAsyAravindAkhyo 426 razmidhegAdibhiH sArddha rakSitvA'sthAtkumAraM taM 228 rasabhAvasamAviSTaM rakSitvaitatsaro'nyeSAM 517 rasAtalaM gato'pyadya raghuH purAtano bhUpaH 344 rasAyanAdipAkAkhyarajasyevaM nabhobhAga rahasyakAryabAhyatvaM raJjitasphaTike tatra 151 rAyasena vivAhena ratiracchinnasantAnA 66 rAkSasena itastasmAt ratiSeNA ratizcaitya rAgAdidoSanirmukto ratnaM mamAnivedyedaM 307 rAgAdi doSahInatvAratnatejAH priyA tasya 512 rAghavaH kuzalI de ratnatrayeNa yenAtaM gajagehaM jarAsandharatnaprabhAM pravizyaiva rAjagehaM samIkSyainaM ratnaprabhAM praviSTaH san 473 | rAjagehaM samuddizya ratnaprabhAbile sarpA 406 rAjagehAdvinirganturatnamAlAM gale kRtvA 548 rAjate sma taporAjye ratnamAlA gadA sIro 383 | rAjannetAni zAstroktaratnamAlA tayorAsIt 117 ' rAjaputramanutsAI 142 148 rAjaputra samUhena / 227 526 rAjabhirbahubhiH sAdha 56, 234 406 rAjamArgA virAjante 201 224 rAjaladamyA kumAro'pi rAjasiMhacaro laki. 133 3:4 rAjA'tra vyAkulIbhUya rAjA tAmindrasenasya . 378 rAjA nandAbhidhastasmAt 325 565 116 rAjA prAgaparAjito jitaripuH 38 325 yajA bhadrapure ghaze rAjAbhUnnalinaprabhaH prabhutamaH 83 146 rAjA mahAbalastatra rAjA rAjapure satya 156 502 rAjApi zyAmalAkhyAM svAM 355 147 406 rAjA zrIdharadevo'pi 114 rAjA siMhapurasyAha- 500 318 rAjA siMharathaH khyAtaH 42 rAjA sUryaprabharatasya rAjAsvayambaronAmnA rAjeva raJcitAzeSaH 464 16 rAzaH kAzyapagotrasya rAjJaH kuNDapurezasya 460 rAjJaH kSamakarAkhyasya 177 156 rAjJAM mahAguNAstasmin rAzAM sa bhatritA nAmnA 525 rAzA tuSTavatAvAdi 357 152 rAzA tvaM pratiSiddho'si 354 260 rAzApyAzApitA yayaM 320 rAI rAjA samAlokya 465 rAzI caiSa mahApuNya43 . rAzeva yogyadaNDena 268 1 rAjJokte pratthito hantuM 306 rAjyaM vinirjitArAti 361 rAjyaM vibhajya tatsvairaM 364 rAjyaM vibhajya dikpAle 353 466 rAjyabhAraM parityajya 518 354 rAjyamAraM samAropya 72,212, 11 246331 368 rAjyabhogaiH svakAntAbhi- 165 283 rAjyamasyaiva me snehAda 450 raka 377 186 156 25 316 460 520 165 . 251 ... 25 m 6
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH pU 52 23 40 Www Www 311 rAjyalakSmI ciraM bhuktvA 455 rogoragANAM tu jJeyaM 26 / labdhabodhiHsamutpannarAjyalakSmyA vyabhAllanI 178 rodho guptyAdibhisteSAM 244 labdhalaukAntikastotraH rAjyasamprAptikAlaste 236 rohiNyA puNyabhApadma labdhvA prItiGkarAhvAnarAjyasya katamo'treti rohiNyato manovegA 165 lamethAmiti tadvAkyarAjyasya dubharaM bhAraM raudragakSasagandharva 460 lalajjihvAzatAtyugrarAjyasyA)'yameveti 471 | gairave'jani duSTAtmA 270 lAbho lAbheSu putrANAM 6 rAjye paJcasahasrANi likhitau vA sajIvAnAM 457 262 rAmaM vA turagArUr3ha lilaDayiSavo'nyo'nyaM [la] 22 lIlAvalokanaihAsarAmadattA tatazcyutvA 114 360 lakSaM trayaM vinirdiSTA 221 rAmabhaTTArakeNAhaM 305 lubdho na labhate puNyaM lakSaNe reSa bhikSAzI 261 rAmasyApi gadA ratnamAlA 85 lezyA yasya mRNAlanAladhavalA 65 lakSatrayAyuHpUkti 135 lokahitaM matvA 327 rAmAbhipretakAryasya 305 lakSatritayasamiNDi- 23 lokadvayahito nAnya- 253 rAme cetprema tadviddhi 301 lakSapaJcapramAprokta rAmo nAma balo bhAvi 506 lokanAnantaraM nasA 294 lakSapaJca supUrvANAM lokanAlyantaravyApi 128 rAvaNasteSu naH zatru- 306 lakSAsamAyuzcatvAriMza 204 lokapAlAMtrilokAnAM 204 rAvaNAnujasugrIva 3.3 lakSmaNaM nAyakaM kRtvA 310 lokamAno nabho rAma- 292 rASTra'sminneva vikhyAte lakSmaNapramukhAnmukhyAn 313 lokamAno vibhaGgena 438 rAsabhIrUpamApAdya 367 lakSmarA.zca jagatpAda lokena ca vibhuTAkulI- 474 rAhagaratArkasampAtAda 327 / lakSmaNAkramavikrAnti- 288 lokA'yaM devaloko vA 81 ripunRpayamadaNDaH puMDarIki- 31 lakSmaNApi muni natvA 401 locanAbhyAM harervASpa 456 sakmiNI satyabhAmA ca 383,416 lakSmIH parikararatasya lobhadharmAsurAhAdi- 304 sakmiNyAtha mahAdevyA 366 lakSnIH sahacarI tasya 68 lobhAkrAntAzayo dezAt 277 rucakAkhye vimAne'yaM lakSamIranazvarI teSAM 25 lobhAtsahasrabAhuzca ruciH pravartate yasya 557 lakSmArivAdicakrezaM lohanAmA caturthaH syA- 564 rudradatta tvayA prajJA 466 lakSmIlalATapaTTe'smi- 205 laukAntikaiH samabhyetya 123 rudradattoDagamatzvAnoM 466 lakSmIrvikAzamasyAyAt 34 lakSmIlAMchanamegAsya - ruSito rAvaNo dUte [va] rUpaM paJcavidhaM zveta lakSmyau kapolayorladamyA 27 523 vaktuM dhArayatA yazo 268 rUpamAlokya tatko'ya lakSmI nave yuvAnI 153 167 vaktItyetannimittAni 413 lakSyAbhyAnnivRttaH san 510 vaktRzrotRkathAbhedAn 138 rUpayauvanasaundarya lagnagocarasaMzuddha 324 vaktralIlAM dadharASTra- 136 rUpalAvaNyakAntyAdiH lakAdAhena dAhaM ca 313 vakSodaghnamasau vAri 288 rUpazobhAM vinA nemaH laGkAdvIpAdiSu svairaM 347 rUpAdiguNasampatti vaGgAkhyadeze mithilAnagare laGkAnagaramAsAdya vacasyAsite tasya 257 rUpAdiguNasampattyA- 280, 336 laGkApurabahirbhAge vaco'vocadvicAryoccairUpAdyA strIguNAstasyAH laGkApure'pyaNumato vajrapAtAyitAttasbhA- 370 rUpAnvayavaya:zikSA latAM samutsukastanvIM 287 vajramuSTistagAlokya 36. rUpiNI subhagAnRtyagItalabdhakAlAdirApto'pi vajrAyudhakumArasya 180 rUpIva zauyamakhilaM labdhaniSkrAntikalyANa | vajrAyudhe'tha bhUnAthe 180 rUpeNa kevaleneyaM 175 labdhabodhirmatijJAna- 208 vajaNa ghaTite ja 25 rezakItyamidhAM tasyA 224 / labdhabodhiH samAbhitya 277 | padmasanIpastho. 140 115 451 . 268 313 36
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 8 626 mahApurANe uttarapurANam ghaTa vimbapravAlAdi 205 vappilA tanmahAdevI 333 / vasundhara kumArAya 127 vaNikasaGghasamAkroza- 251 | vayaM yuvAbhyAM saMyojyA 166 / vasundharamahIpatiH 338 vaNigAdezanirdiyo 521 varadattAdayo'bhUvan 387 vasundharAJca tatraiva vatsarANAM sahasrANi 2 = varadharmayati prApya vasundharInimittena vatsalastubhyamAnIya 404 varadharmayatervajramuSTiH 361 vasumatyAmabhUtsanuH 402 vatseti pAlayatyenAM 486 varAhAdUrasAvuna vasuSeNo'pyazaktatvA- 124 vatse ghenoriva sneho 168 varuNA ca mRtA tasya 430 basostasminmahArandhra 274 vada kena vane bhrAmyan 265 varuNA jyAyaso bhAryA 426 vastuvRttivacobhedA 60 vadatIndrayamasthAnaM varNatrayasamudbhUtai537 ghastubodhe vineyasya 550 vadateti vadantI tAM varNAkRtyAdibhedAnAM 476 vastrAbharaNamAlyAni vadanAbjaprasAdena 304 vartate jinapUjAsyA vasvAlayapurAdhAzo vadanti nipuNA:kSmAje 302 vartate devapUjAyAM 258 vasvAlayapure sendra 292 vadannityanvagAtso'pi 222 varddhante yatra dharmArthakAmAH 136 vahantI jAnakI duHkhaM 323 vadiSyAmi na bhokSye ca 263 varddhante sma guNAstasmin vahan duHkhAni tavRddhiM 331 vadeti pRSTvA gandharva 510 varddhamAnazriyaM dRSTvA vahiM pradakSiNIkRtya 335 vadetyAi tatastena varddhamAnena garbheNa vAkprayogo na tathyaH syA- 477 vadhirA kubjakA kANA vardhamAnavrataH prAnte 458 vAkyaM zraddhAya tadyogya- 476 172 vadhyAvataraNAyAmi vardhamAno jinaH zrImAn 443 vAgdRSTizrutigatyAdi 541 546 vanaM vizAkhanandAya varyaH sUryaprabho nAma 450 344 vAgvistaraparityAgAvanaM sarvartukaM nAma vAgvadhvAmiva vAgrAzivarSadvayasahasreNa 266 vanamAlAsya devyasyAH vallabhAvalitAlola '537 vAcaM manoharArthena 207 / vAcaH parimitAH svalpavallabhedAkuvaMzasya vanarAjastadAzeSa 48 516 vazIkuruSva tadvIkSya vAcA kAyena manasA vanarAjasya tatkAntA 436 514 vazIkRtena sAmrAjya vAjinaH siMhamUtreNa vanarAjAtparo nArita 515 ghazIkRtya tato buddhi- 117 vAMchitena raseneva 346 dhanalakSmImivAlokya 288 vasantasamaye'nyedhu vADavAgnirivAmbhodhI bAvAsadezamakhilaM 577 vasante'cIkaravAjA 421 vAdinaH SaTzatAnyeva 436 vanasmaraNasantyakta- 246 vasantyaraNye khAdanti vanAnyapi manojAya 3-6 vAdipravAdhupanyasta181 ghasu prasiddha satyena 273 vAdhyamAnaH punaH prANi- 455 vane khadirasArAkhyaH vasuH niSkaNTako pRthvI 263 vAyuvegAjitAzeSa 140 vanecarapatiH kazci. ghasuH satyasya mAhAtmyA- 264 vAyuvegA priyA tasya 452 bane priyaGgakhaNDAkhye 117, 351 vArANasI praviSTAbhyAM ghasudevakumAro'pi vane'vatArya surathApya vArANasIpurAdadha 284 461 vasudevamahIzasya 375 bane banecarazcaNDaH vArANasIpurAdhIzo 254 533 vasudevasuto'pyAptavane'haM parvatenAmA 380 vAgaNasyAM pure pUrva 550 265 vasudevo'ntimazcaivaM vandituM mandiraM jainaM vArANasthAmabhUdvizva- 434 550 vasudevo'muto gatvA 355 vanditvA dharmamAkarNya vAruNI dik priye pazya 262 143 vasudhArAM suraiH prAptA vanditvA svocitasthAne vAruNI pUrNacandrAkhyo 116 .67 vasudhArAdiko pUjA 216 yandimAgadhavRndena vAraNIpUrNacandro'yaM 113 380 vasudhA vasudhA gehe 280 vandiSyante bhavAtIte . vArto janakayAgasya 280 562 vasudhaiva sthitA mettu vArtA parampagazAtabandIkRtya kumAro'pi 515 / vasunA ceda dvayorvAde 273 | vArmukAmukanirbhAsi 521 / 340 466 285 360
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 627 134 - 48 26 421 517 446 88 416 153 66 66 264 576 da2 153 183 410 501 456 437 273 471 86,536 vASpArilavizAlAkSI 516 / vizAya tAM nivedyaitavAsudevasya rUpeNA- 418 vizAyAdhAtra vizramya vAsupUjyajinezasya viDambanamidaM sarva vAsupUjyezasantAne 68 vitarkayan kadambokavAsorindrasya pUjyo'yaM 87 vitarkayantamityenaM viMzatiH syuH sahasrANi 335 vitIrNavAn sutAM tubhyaM viMzatiM vatsarAnnItvA vidadhAtyasya duzceSTA viMzatyandhyupamAttAyuH vidarbhanAmamukhyASTAvikasannIlanI rejasarojAli- 46 / vidArya pravizatyAyA vikAyasAyakaistIkSNaiH 343 viditasakalazAstro vikRtya rUpaM svaM tatra vidureNa nRpairanyaivikRtya vividhAn bAhUn 378 videhe dhAtakokhaNDe vikrameNaiva vakrANAM videhe maGgalAvatyAM vikriyAbalatejobhiH 67 videhe'smin pratIcyAsIvikriyAvadhivIryatviTa 40 vidyAM sA bhrAmarI nAmnA vikhyAtavindhyanagare 66 vidyAdharAdyaprAgbhAge vigalanmAlatImAlAH 466 vidyAdharIH samAhUya vigrahaM tadgrahaM matvA vidyAdhareNa kenApi vicArya te tridoSottha 116 vidyAdhayoM vayaM laGkAvicikitsA nadItIra- 367 vidyApUjAM vidhAyAsya vicitrakaravastreNa 464 vidyAbhyAsAdvinA bAlyaM vicitrarakSavallIbhi vidyAvinAzamAyAnti vicintyeti yatIn bhaktyA vidyAsAdhanavighnArtha pAna maktyA 263 vicchinnacaraNAH petu 381 vidyuccorAhayaM kRtvA vijayAkhyaM puraM gatvA 355 vidyutprabhaH saumanasaH vijayAdAgataM devaM | vidyutprabhAvaya khyAto vijayAja samApUrya 222 vidyudAdiprabhAvege vijayAyA ilezasya 175 vidyudyutivallakSmIvijayAdisamArudha 524 vidyudaMSTraM ca sAmoktavijayA giremU ni 267 vidyaddaSTraH suto jAtaH vijayAddhaguhAyAM tanni- 152 | vidyuiMSTrAdikAnpaJcavijayA lakAkhyezo vidyuiMSTrAhayo vidyAdharo vijayAo'lakApuryAH vidyunmalyAzca tasyaiva vijayAce surIbhUtvA 401 vidyunmAlA tayoH sUn vijayenAtra labdhena 454 | vidyunmAlina evAmUvijigISuH kilAdyAbhU- 376 vidyunmAlI bhave'tIte vijagISArguNeH SaDbhiH vidyunmAleti bhUtvA tuk vijRmbhamANaharSAmbho 463 vidyunmAlyeSa devo'bhUvijambhitamatijJAna- 437 vidyullatAbhidhA cUrNavizApayati matsvAmI 306 vidyullatera devAdi vijJApyAdApayan kanyA 502 vidvattvaM saccaritratvaM 507 vidvatvasaccaritratve 516 | vidhAya jinabimbAni 236 vidhAya dazadhAtmAnaM vidhAya nihatasthUNa160 vidhAya madyamAMsAdi vidhAya yauvarAjyaJca 40 vidhAya vAsupUjyaM ca vidhAya vidyayA prAgvavidhAya vidhivadbhaktyA vidhAya vipule mAgeM 380 vidhAya vimalAM prApa 36 vidhAya saGgare bhaGgaM 458 vidhAya sa mahAnidrA102 vidhAsyate dadAmIti vidhAya hRdi yogIndra vidhAyASTamamAhAra263 vidhitsuguruzuzrUSA114 vidhitsurnigrahaM sagraM 263 vidhISiyasaMsakto 54 vidhIdhaMdhA na cedagni vidhu so'dho vidhAyairva 301 vidhamadhamaketUpa282 vidhvasya vizvakarmANi 532 vinamravizvavidyaza186 vinayacyutabhUpAla188 vinayazrIH sutA tasyA vinayazrIriti khyAtA 16 vinayazrI dattassa 116 | vinayonnayaniNIta118 | vinazyati na me zIlaM 412 vinaSTetyavadattasya vinyasya maNIbhAbhAsi163 vinyasya rAjyayogyora431 vinA pitroranuzAnA453 vinArthibhirapi tyAgI 537 vinAzo rAvaNasyeti viniHkramaNakalyANa vinihataparasenaH 505 vinItacAraNAsyendu164 vinIto yauvanArambho138 | vineyAttasya jantUnAM 18 235 166 371 404 403 532 506 263 345 548 283 548 218 276 365 60 531 226
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ 628 25 145 334 74 vineyo'haM kRtazrAddho vipAkasUtraparyanta. vipulAMvamalalakSmIvipulAnau hatAzeSa viprastvaM SaTapramAvAdI viphalAnimiSatvA smo vibhajya rAjyalakSnI svAM vibhAti gopuropetavibhAsi bhayatostejo vibhIH zaknoSi kiM martuvibhISaNazanitvena vibhISaNAdayaH kecit vibhISaNAdibhizcAmA vibhUtimadvitIya vibhUSya pitarI cAsya vibhUSya bhUSaNaiH sarva- . vibhyanmRtyostamAdhAvan vimalavAhanamAhAdudaraM vimalAyAH sutA maGgo vimale'bdasame bAMdhe vimAne'nupame nAmnA vimAne zrIzge devo vimAne sthApayitvAzuvimuktanantribhiH sAdhaM vimuktahitirmAsaM vimRjya locane tasmai viyuktA'smi paNigvaryaviyAgametayoH sAduvirakaH saMsateH pUrvaviraktA cetyA deva virajena zirojena dirajya rAjyabhogAttavirajya rAjyabhAgeSu virATabhUpatebhUrivirantavyamito dharmAvirasAn sarasAn matvA vilAvataM balaM viSNovilAsinI karoddha yavilAsaivibhramaihAvaivilokya kila kAlena vilokinInAM kAntAnAM . mahApurANe uttarapurANam 468 ( vilokya gandhamAlyAdi- 368 vazvabhUtiH patiratasya 84 | pilokya cAraNadvandvaM 517 vizvabhUtistapaH prAyAt 18 | vilokya citracUlAkhya 184 vizvabhUtevizAkhAdi 84 527 vilokya taM mahAnAga vizvasyArakhalitaM prazasti- 57? 478 vilokya taM mRgaM matvA 444 zvAn dezAn hityAnte 387 vilokya tabale bhaGgaM 526 vizvAnvaipayikAnmogAn 434 // vilokya pANDabhUpAlo 345 vizvAvalokanaktinvadananta- 568 vilAkya bhavati-prItyA 484 vizvAsA vyAnaze tasya 178 vilokya mudrAmudbhidya 452 viSayad masaGkINa 465 | vilokya rAgAd bhUpena viSayAdhipatibhUsvA. 271 270 vilokya nihitakrodhau | viSayAlpasukhegvevaM 534 328 vilokya svayamAyeta- 478 viSaye puNDarI kiNyA- 401 328 | vilokyAnaGganirmukta viSaye puSkalAvatyAM 341,44, 264 pilokyAnantaraM rAjJA 456, 538 vilokyApAtamulkAmA viSaye maGgalAvayA~ rilokyAsmAtkiyadUra 466 viSaye vatsavAsAkhye 482 | vilopitastadA padma 405 viSayeSu tadaivAsau vivarjitArtadhyAnasya viSayeSu viSaktaH san vivAdo'bhUmahAratatra 267 viSayareva cetsaukhyaM vivAdI yAda bhaGgo'tra 273 viSavallIphalAnyAzu 405 vivAhavidhinA tau ca 524 viSastanapayaHpAya 367 113 vivAhavidhinA padma- 462 viSTAmAlokya bAlasya 418 vivAhAcitavinyAse. 145 viSTa vA kSuda bilAdAni 556 466 | vizAkhanandaH saMsAre viSNuyoge mahAbhAga- 80 31 / vizAkhanandastaM dRSTvA viSNAH svayamprabhAyAM ca 148 276 vizAkhanandI taM dRSTvA viSNArjaratkumAraNa 525 vizAkhanandI vihita- 86 visarjanAya maste 468 281 / vizAkhabhUtiputreNa visarjitavato nanda- 375 66 vizAkhabhUtiretasya 49 | visarmya bandhuvargaNa 424 286 vizAkhabhUtidharaNIpatiryamI visasarja tathAvazA 547 268 nizAkhabhUpatistasmai visasmarurvilokyainaM 353 218 vizAkhana catudazyAM visRjyatAmiti prokto'- 311 215 vizAkhadeM sa cakrAko vistareNa kimuktena 312 421 vizuddhapudgalArabdha. 461 vistRtAbhina nirya 385 408 vizuddhayoH prasiddhitvAt vismayAtparitaH pazyan vizuddhipariNAmAnA- 240 viharantI dane ghIkSya 268 382 vizrambhahAsasaMsparza viharanmAsamAtrAyuH 210 548 vizleSya SoDazadinAni - 6ra7 vihA~ prasthitastasya 517 164 vizvakarmamalairyuktA 425 vihartu vipulodyAne 154 vizvanandinamAhUya 446 vihartumudyatAH sarve 286 vizvanandI tadAkarNya- 45. bihAyAdikramAyAta 540 parAkhinAda sasAra 451 85 416 25 546
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAramante saMhRtya vihRtya bhAktikA: kAzci vispa mAsamAcAyuH vidvatya punarAgacchan vidhAn dezAn vihRtya vipavAn prApa pitA madhye bhIkSate sma vIkSya maGgayA parInAtha dIkSA vacaHsthate sAkSAt vIkSya vijJAtavRttAntaM vINAM ghoSavatIM cAtu vINAvAdyena yena vINAspayaretasya tadaNDAdibhigamAH mIti kanyA prAkto yInIhArasajyatsnA vItacAvikAroru vItarAgo ci so'pyAha vItalA maryAdA vItazramastanaspandaM vIravasyAzca nandAkhyavIraseno mahAvIro vIrAnano'milaH sarpa buddhiSeNa varAdizva vRkSamUle sthitAM padaya vRttakaM tatra vakSyAmo vRttakaM tasya dAmo vRce zlakSNe sukhatpazeM vRthATanaM parityAjya vRthA yAcitAvRddhagrAmaM nijaM gatvA vRddhikriyAtmadharmasya vRddhirasya svapakSatya vRSTimApAtayiSyanti vedo'si na vedyo'si vedadbhirahiMsaktA bedAnsa sUkSmabuddhilA vezyAM vasantasanAkhyA veSTitA ratnazAlena vetsi cedbrUhi sItA * 64 | vaidUryAdhipatizcAyaM 4:5 247 538 75 70 326 386 386 430 161 356 58 5. 2 zlokAnAmakA rAdyanukramaH 357 71 72 348 354 506 E 442 55.8 jaAE rAyakAjanA vaijayante trayastrizat vaijayanto nRpastasya jayantyA bo de vairaM vahati te bhrAtA parivA zAlakRSNapakSatya vaizAkhajyapakSAdi dezAsa mAsi kRNA dezAkhasya vipakSa vaizya sanAdAya vaizyaH sarvasamRddhAkhyavyanizapa vyatItaprati sadhyAna sospi vyAsadeva saptAhA vyadhAyi vedhasA tasya 114 134 56 106 231 107 288 44 216 226 20 sara 540 RE 228 438 205 vyaramat sA samAsaktA vyastAnanAbhibhISmANa vyAkhyAni tvayA sarvadhyAnadAra banAne 307 vyAtaM yatprabhayA sado vijayaMta 247 vyAdhaH zRgAlavannAma vyAdhitAnI 113 385 vyAptamadhyamaNicchAyA 206 534 vyAmohAtsulasA priyassasulasaH 277 vyAyanAditaM 466 vyAdarNanAnusAraM 61 206 vyucchinnAyAM tadbhavantayayuH 254 vyucchiyuktimArga 356 vrajanmane stravelAyAM 40 vraNa: ktragaladdhArA 167 gandhyasaMsakta 375 vrataM tapodhanAbhyAze 560 taM naitasya sAmAnyaM 63 jata prANavyayAna 271 vratazIlaniviSTeSu 160 vratasyAbhIpsitaM saukhyaM vratAtpratyayamAyAti 424 PRE pratinaM vaM tatyo'pi 286 matena bhAyate sampannA 575 575 8: 204 -430 467 350 470 457 457 167 261 zaGkha vijayaghoSA 465 | zaGkhatUryAdibhistasmin 266 zaGkhanirnAmikArUpAnyAM zaGkhanirnAtiko rAzA zaGkhamerIgajAti zaGkA ca nalinAbhyA ca 171 554 184 554 vrIDayA pIDitaH so'pi za] zaMsanti nizcite kRle zakaTaM bhANDasampUrNa zakaTAkAramAdAya zakaTa kAlAbhyantara zaktI devatAnAJca zaktitritayasampattyA zaktinAmamahAzasya zaktisiddhiprayopetI zaktisiddhayanugAmitvA zakrAzayA tadA tatra zakrAzayA sanmAnIya zakrAdayo'pi ke zakAyAni dUrA zaGkamAneti sA pI zaGkhikA ca paribhramya rAjendranIlasaGkAzI zaGkhA nAma dhanadaryAsau zatakratuH zatamakhaH zatatrayaM sa pacalAriM zatasaMtre yAte zatAni trINi pUrvANAM zatAni paJca mantrayasya zatAni nava vizeSA zatAni SaTsaM ca zatAni saptapUrvA zatru mama samutpanna - zatrukSayakaraM karma zabdaniSpAdane lopaH zambhadAkhyo'bhavasvAmI zayyAtale vinikSipya zarakuttAdizastrIzaradAdidvitIyAyAM 626 224 308 364 367 577 367 238 345 1 140 376 462 58 425 303 424 546 254 363 203 186 162 81 ET 258 375 * 468 142 287 468 220 216 367 svara 200 16 266 106 233
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ 630 zavyAptiH saritsveva zarAsanAni sandhArya zarIraM na bhiSagrayaM zarIrabhogasaMkhArazarIravRddhistasyAsId zalyena vRSasenena zazasya siMhapotena zazAGkaH sevakaH premaka zastreNAhantumudyuktA zANDilAkhyatya mukhyasya zArGgapaJcamukhaH pAJcazAlayo lIlayA vRddhizAlAkhyavaidyaveSeNa zAtaGkare samutpadya zAntacittaH sa nirvedo zAntaM vapuzravaNahAricacazcaritraM 70 zAntirabhyeti nirdiSTaM zAntivRddhirjayaH zreyaH zAntazatIrthasantAna zAzvataM padamanvicchan zAstrabAlatvayorekazAstrAbhyAnnadAnAni zAstrAbhyAsanazolo zAstroktavidhinA bhaktyA zikSakAH khadvayatyakazikSakAH SaTzatadvAdazazikSakAstasya sadvandyAH zikSitaikAdazAGgo'sau zithilIbhUtabhIH kanyA zibikAM nAgadattAkhyA zibikAM devakurvAkhyAzibikA devasaMrUDhA - zivikAM vaijayantyAkhyAM zirastatpazyato bhartu - ziromukhAdisaMjAta zige virAjate tasya zilAM ruSTvA nRpArUDhA zilAM hastatalenAhazilAtale nivizyoccazilAsalila hetostau zilpibhiH kArayitvArka 332 | zivaGkare tadIzasya 317 zivagutAbhidhAnasya 36 | zivaguptamunerante zivabhUteH samApannA 46 |zivabhUterabhUdbhAryA zItalAkhyAjanAdhIza 166 380 266 zItalAmbhattaTAkaM vA 561 408 448 352 113 mahApurANe uttarapurANam 247 263 76 zItalezasya tIrthAnta zItalo yasya saddharmaH zIladattaguroH pArzve zIlamAhAtmyasambhUta - zIlAyudho guNatrAta. zIlAvaddA mahAdevI zuktirmuktAvizeSeNa 575 zuklakRSNa ttripau 470 214 | zukladhyAnaM samApUrya 325 zukladhyAnAgninirdagdha 200 zukladhyAnAnalAlITa 416 zukladhyAnoddha saddhyAtvAzukladhyAnena karmANi zuklaphAlgunajASTabhyAM **** 433 zuklalezyAH zvasanmAsai - zukla lezyaH svatejo'vazuklalezyAdvayaH sArddhaM4 zuklazyo dvistAGgako 335 | zukle'gAnmArgazIrSasya zucizukla caturthyantazucau kRSNa dazamyanta 247 76 546 zuddha eva caranpakSe 130 zuddha dezajabhedaM tat 386 zuddhazradvAnacAritraH zuddhazraddhAnamakSayyazuddhazraddhAnasampannaM zunaH sthAne sthito dIno zubhayoge sitajyeDazubhA zabdAbhidhAnA ca zubhAzubhavipAkAnAM zubhAzubha vibhAgokta te 220 321 150 204 161 181 454 zuzrUSAdyaSTadhIdhuryAn 347 zuSkAddAramathAnyedyu433 / zUnyagehe'tiduHkhena 463 327 241 487 75 71 487 365 zUnyatrikadazajJeya 444 48 466 465 405 214 126 zUnyadvayarturandhrokta 420 530 5.3 26 218 zUnyatra yadvisaptokta zUnyatrayamuniproktazUnyatrayayugASTokta zUnyatrayendriyaprokta 40 220 zUnyatrikartuvikhyAta 547 zUnyadvayASTaraka 60 | zUnyadvayendriyakta 37 zUnyadvayendriyaddhayukta 131 | 68 17 455 135 21 15 zUnyadvitayavastheka zUnyadvitayavasyaikai zUnyadvitayaSaDU randhrazUnyadvirandhrAbdhi zUnyatrikendriyaikokta* zUnyatritayapakSaika zUnyatritayadvi zUnyatritayasaptokta zUnya dvayacatuHpakSazUnyadvayacatu zUnya zUnyadvayadvirandhrendri zUnyadvayayugASTaka 40 553 366 zUnyadvayarddhizUnyAbdhi zUnyadvayAgnipakSokta zUnyaM paJcASTokta zUnyapaJcakapakSAbdhi zUnyapaJcacatuH khaikazUnyapaJcacatudva eyaka zUnyapaJcadvikaikoktA zUnyapaJca munIndraka 162 | zUnyapaceranprokta 52 40 186 208 150 zUnyapaJcartudroktazUnyapacaikapakSokta zUnyaSaT kaikapUyuH zUnyaSaDyugapakSoktazUnyaSaDvArdhipUrvAyuH zUnya saptaka svabdhi zUro laghusamutthAnaH zRgAlaH kazcidAsyasthaM zRNu cicaM samAdhAya zRNu deva mahazcitra 60. 66 83 123 60 37 246 17 236 74 30 62 74 31 37 131 37 17 82 66 206 387 17 42 325 325 31 4 335 237 23 17 42 57 40 27 325 dar 534 470 378
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 115 577 370 108 476 ra 282 zRNu bhaTTAraka svAmin 286 zrIcandrAhaM na bhodaye'sma. 514 zrutvA tattau ca gane 352 zRNu bhavya bhavarayAsya 15% | zrItripRSTaH kumArANAM 145 zrutvA tatpodanAdhIzo 155 zRNu bhadra pravakSyAmi 517 zrIdattayAM kuzAstrajJaH 163 / zrutyA tatpauruSa khyAtaM zRNu dherai visRjyA smana 108 zrIdharAyaguroH pAz 446 zrutvA tatsahitunAha 556 zRNu bheNika jambUbhU 464 zrIdharasya sutA bhUtA 405 / zrutvA tatsAtmajo rAma- 255 zRNu sAgarasenAkhya- 552 zrIdhagakhyA sutA jAtA 114 zrutvA tadaiva taM labdha 377 zRNvate janmani prAci 424 zrIdhara cAgatA nAkAt zrutvA tadgopatiH zokA 370 zeSayostu caturtha tyA- 476 zrInAgajinamAsAdya 250 zrutvA tadUcanaM krodhe. 376 zeSAH kalpe bhavannAdau 328 zrInAgadattamAtApi 461 zrutvA tadvacanaM cakrI 386 zeSAH prakRtayastena zrInAgada 461 zrutvA tadvacanaM cice 446 zeSamAlAM samAdAya zrIpaJcamyAM budhA zrutvA tadvacanaM tau ca 241 zeSAvasarpiNIkAlazrIpurezaH prajApAla- 238 zrutvA tadvacanaM manda- 224 zeSau yathopadiSTArtha- 262 zrIprabhe prathame kalye zrutvA tadvacanaM rAjA 253,342 zailastambhaM samuddha zrIbhUtiH satyaghoSAko zrutvA tadvacanaM viprazaizavocitasarvArthazrIbhUtisacivo nAgazcamaraH 116 zrutvA tadvacanaM sarva 261 zokadAvAnalamlAnA zrImatI vajrajaMcha vA 263 zrutvA tannAgarAjo'pi zokAkulaH sunirviNNazrImatyAM supratiSThAkhyaH -342 zrutvA tannAhamasya syAzaurya dezAdhipaH zUra- 388 zrImadgandhakuTImadhye zrutvA tAzcittametasyA 286 zauryyasya sambhavo yAva / zrImAn jino'jito jIyAda 1 zrutvA tAn sAvadhiH so'pi 434 shauyoNrjittvaadutsaah22 zrImAnAmuktiparyantaM 468 zrutvA dUto'bhyupetyaiSa - 310 zmazAne rAkSasaH pApI 152 zrImAnitaH khagadhIzo 453 zrutvA dharma ca samyaktraM 114 zraddhAdiguNasampannaH 53,386 zrImUlasaMghavArAzI 573 zrutvA dharma jagatpUjya 502 zraddhAnabodharadanaM zrIvardhamAnamanizaM 565 zrutvA dharma jinAdasmAzraddhAya bodhimAsAdya 363 zrIvardhamAnamAnamya zrutvA dharma tadabhyaNa zraddhAlurdharmamaprAkSI- 325 zrIvarmApi jinendroktyA 50 zrulA dharma vrataiH sAI 176 bhaddhA sadyaH samutpanA 473 zrIdharmA zrIdharo devo'jita zrutvA dharme satAM tyA yaM zravaNAha lAdivAditra 371 zrIvarmA'sya susImAkhyA zrutvA dhadhiyAdatta118 367 bhadaNe saMyama prApya 82 zrIbRtAsvastikA zrutvA dharmamidaM janma 112 bhanyairhitamitAlApaiH 306 zrISeNaH kurujaH suraH zrutA'dhyayanasampannazrAvakaH kapiromAkhya- 475 zrISeNazcAnyadA gatvA 514 zrutvA nRpo vaNimukhyo 388 zrAvakaH samupetyainaM 542 zrISeNAkhyamahIzasya jhulA parazurAmasta 288 zrAvakAH surakIAdyAH zrIpeNAyAM sutastasya 178 zrutvA'parAjito dhana- 115 zrAvakA lakSamekaM tu 335 zrISeNo nAma tasyAsIt zrutvApi tIrthadvAcaM 447 zrAvakAstrINi lakSANi zrutaM tapobhUtAmeSI 564 zrutvA prodyada naSaNa AvikApaJcalakSAr2yAH zrutaM zyetyasau zAstre- 271 zrutvA bhaktyA parItyainaM 553 bhitvA nadI samudbhUta556 zrutaM vaktRvizeSeNa zrutvA yathArthamatyAvibhUta 145 zriyA bhutvA tato dharma 412 zrutatacanA sAha 341 zrutvA yathAvannamittiH 227 bhiyaM kriyAtsa me nighnan zrutadharmakatho jAta. 278 zrutvA yasya vacA'mR zrutisukhaM41 zriyo mAyA sukhaM duHkhaM zrutaprAvRDvanadhvAna- 155 zrutvA rAmodayApAdi. bhIkAntA nAma tasyAsIda zrutasvapnaphalA devI zrutyA lakSaNavatteSAM 358 bhIgRhe kAkiNIcarma- 246 / zruSvA karmakaraM mantri. 466 | zrutvAvadhArya tadvAjA 353 M 468 536 211 424 / 210 163 mGU 460 /
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 3 317 64 182 206 mahApurANe uttarapurANama pratyA vibhUtimadagatvA 527 | SaSThopavAsenAhatya 220 / saMsAre cakrakabhrAntyA zratA zAGgadharaH zatru- 376 | pADaguSyaM tatra naiguNya / saMsAre pazcadhA proktaM 464 jhulA zrInAgadatto'pi 460 poDazAdhyAyupA diya- 85 saMsAre pralayaM yAte 55 zruttA samapadAnItvA poDazAmpamastrAyu- 337 sa epo'bhyaNabhavyadA- 463 zrutvA saprazrayo dhrm| poDazAvirbhaviSyati 560 sa kadambamukhI vApyAM 415 zrutvA suvratanAmAItpAzva sa kadAcicchagagadi. 125 zrutvAhaM tatra gatvAkhya sa kadAcittanUjAptyai 154 saMkruddhamattamAtaGgazrutatkarma kiMkaDe 366 sa kadAcisabhAgehe saMgrAmAmbhonidheH protAH zru tatpitanai kanyA 511 sa kadAcitsamAsAdya 102 saMgrAmAsahanAttatra zrumaitadatizokArtA 173 saMjayantatanUjAya sa kadAcit samAsIna 106 zrudaitadvAjyabhAraMvaM 166 sa kadAcit samutsannabodhiH jJiyA sarvakalyANI 154 zrUyate tatathaivArataM sa kadAcit sugbAsInaH saMjJAprajJAsvacihnAdi 176 zreNiyAdhipatyena 165454 sa kadAcisvajAnAtuH 146 saMtaptasarvamUrdhanyaH zreyaH zreyeSu nAtyanyaH 76 sa kadAcidayodhyAyAM 346 saMnyasyanti sahasrAraM 125 zreyastIrthAntare paJca. maMnyasyezAnakalpe | sa kadAcidupazloka- 486 zreyo gaNadharaM prApya . 125 saMnyasyAntaparityakta sa kadAcidupAdhyAyaH zreyo vAstutatA yatnaM 475 saMnyAsavidhinA tyakta sa kadAciddivaM gatvA 163 zreSThaH SaSThopavAsena saMvarddhaya viSavRkSaM ca 107 / sa kadAcid divolkAyAH 213 zreSThinA vayamAhUtA- 461 saMyama bahubhiH sArdha. 56 | sa kadAcidane rantuM 401 zreTinI kiM karotIti 486 saMyamaM samyagAdAya 185,337 | sa kadAcid vilokyolkA- 238 zrotu mamApi cetyAha 544 saMyama svayamAdAya 346 sa kadAcinmahAvarSA 368 zlAghyamAnaH svayaM kenaci- 35 saMyamapratyayotpanna 236 sa kadAcinmahInAtho 47 [pa] saMyamasya parAM koTi- 168 sakalAbharasandohapaTakhaNDamaNDitAM pRthvI 281 saMyanAsaMyamAdUrva 457 sa ko'pi pApapAko me patriMzanmunibhiH sAdha sayamIva zanaM yAtaH 164 | sa ko me kautukaM tasmin 529 paTapaJcAzanmahAdvIpAsaMyamo'yaM vlyaivApi sa kautukaH samanyetya 464 SaTazUnyavahipUrvAyuH saMyogajaH svaja iti dvividho 568 sakriyaM dharmamAkarNya 351 SaTpaSTimitadharmAdisaMyogo dehinAM dehe sakto ratnAyudho bhoge 115 SaTmahatracaturmAnasaMtsaraM samAdAya | sa khatrayartupakSa 81 SaTasahasrapramAproktasaMvatsaradvaye yAte sakhAyau vanarAjasya 514 ghaTasAgaropamAtmAyu- 248 saMvatsarasahasrANAM sagarazcakrAtyaSa zeSaiH SaDaGgabalasaMyuktaH 215 saMbAlamAnA devIbhi- 216 sa ghoratapasA dIrgha 132 SaDvizatitanUtsedhau 231 saMsiMkdamAnena saGkalayya narendro'pi 377 paNNavatyuktapASaNDi 555 saMvegajananaM puNyaM 336 saMkulIkRtasaudhoru- 378 paNmAsAn sAraratnAni 40 saMzayAmastathAnyeA 266 saGklezena sadAbaddha- 474 SaNmAsaiaunamAsthAya saMsaktAkhyA niSiddheSu pU42 saMkSepAdvistRterA 472 ghaNmAsairantimaistasmin 434 saMsatkumudatI sA vikA- 234 sa cakralakSitAM lakSmI 431 SaSTilakSamitAbdAyuH saMsArabhIrurAprokta 138 sacAmarA mahIzA vA SaSThaH zrIbhUpatizabdAkhyaH 561 saMsAravadhanaM sAdho 530 sacintastatra jainendra- 546 SaSThayAmathottarASAde saMsArI nirvRtazceti 467 saceTakamahArAjA SaSThopavAsayuktasya 187 saMsArI mukta ityAramA 24] sabArizre'pyazAstra 118 62 436 m 254 35 m 245 275 377
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa jayati guNabhadraH sa jayati jayaseno yo sa jayati jinasenAcAryavaryaH sajAniM jayasenAkhyaM sa jIvitAnte sambhUya sajanAvarNya niktisaJjayantamahAcaitya saJjayasyArthasandehe saJjAtasammadAH prApya saMjJAnaistribhirapyebhiH sa taM nirIkSya tatraiva sa tathaivAcaran ghoraM sa tadaiva sabhAmadhyAnni sa taddhetusamudbhUta sati vyaye'pi bandhAnAM satI prItimatI meru gireH satI vijayadevasya sa tena mAnabhaGgena sa taiH zlAghyaSaDaGgena sa taiH sahAvahatyAkhilArya satkarma bhAvitairbhAvaiH satkuleSu samudbhUtAstatra satyaM prakurvatA sadyaH satyaM sArvadayAmayaM tava vacaH satyavogho mRSAvAdI satyadharamahAdevyA satyandharamahArAjaM satyandharamahArAja satyandharo'dadAdetad satyapyarthaM ratirna syAtsatyapyAtmani kaumAre satyabhAyA gRhaM gatvA satyabhAmA sutArA'bhUt satyabhAmAsutoddiSTa satyavatyAM sudhIrvyAsaH satyAM prayAti kAle'sAsatyAyuSi mRtistasminsatsu bhAviSu ca prItisatsu satsvapi bhogeSu sadasadubhayametenaikazabdena sadasadvAdasadbhAva 80 578 | sadA tribhuvanAsevyo sadAditritayaM naGadayat 13 577 sa vAyAdabhayAd gatvA sadA vinidro mRgavat 613 487 381 sadA zabda vIcArazvaturthadurgandhena jantusa duzceSTitadaurgatyA - sadUta satvaraM gatvA sadUto rAjagehaM svaM sa devadevyasaMkhyAta sa devaramaNodyAne sa devArcanavelAyAM sadgRhitvAdisiddhayantAH saddRSTayA saukumAryeNa saddharmalAbhayogyAzca sadbhAvapratipannAnAM sadbhAvaH sarvazAstrANAM sadyaH kRtvA samudvAtaM sadyaH prApayataH smaitau sadyaH zIlavatI sparzAcaturvidhA devAH 156 462 377 ee 215 222 167 73 467 341 404 62 246 Eo 446 46 285 83 110 527 5.20 525 506 467 236 417 164 418 345 56 zlokAnAmakArAdyanukramaH 22 427 442 61 123 sadyaH samyaktvamAdAya sadyaH sarAMsi zuSkANi sadyaH sAmayikI zuddhiM sadyaH sItAlatAM dagdhu N sadyastazcAlanaM dRSTvA sadyastadAsya bAlasya sastAmetya tatkarma so jayAnakAnIkaM sadyo jAtaM jinendra sadyo jAtismRtiM gatvA samUho sadyo nivartate smAsmAn sadyo nirvidya saMsAra t sadyo manoharodyAne sadyo mantripadAd bhraSTo sadyo yakSI ca susthApya sadyo vilokya so'pyAzu sa dravyasaMyamI bhUtvA sadvRttastejaso mUrtisadvedyo dayasambhUta 18 55 513 137 8= 535 pUr sanatkumArakalpasya sanatkumAracakrezaM 145 | sanatkumAradevo'smA 145 | sanatkumArAdairAkhyA 31 161 483 166 166 44 106 574 100 551 263 81 180 274 sa dharmastasya lAbho yo sa dhImAn vRddhasaMyogaM sa dhImAn SoDaze varSe sa dhIralalitaH pUrva dhRtyaikAdazAGgAni santuSya bhUpatistasmai santo divyamanuSyAH syuH sandadhatsantatiM muJcaM - sandhi tapodhanaiH sArddha - sandhyeva bhAnumastAdrA 208 sannaddhAH santu no yuddhe sannidhAne ca tasyAyaH 301 546 | sanmArgadUpaNaM kRtvA 365 403 682 32 456 124 361 103 331 111 417 168 540 104 218 santAnibhyaH sasantAnaH santi tatsevakAH sarve - santuSTirvinayakSAntI 564 202 sa nApitaM vikArANA 418 285 sa nAradaH punastatra sanidAno'bhavatprAnte 451 santatyA malasaJcayaH pariNato 101 321 santato mAyayA sItAsantastadbAndhavAzvAnye 261 176 304 sannyasya vidhinA svargasannyasya vidhivalloka sapakSA iva sampannasa paJcAgnitapaH kun sa pAtu pArzvanAtho'smAn sa.punaH zrAvaNe zuklasaptaputrAH samApsyante saptaprakRtinirmUlasaptaprakRtinirnAza saptamaH sakalAM pRthvIM saptamIM pRthivIM pAyAd saptame saMyamasthAne saptame'hani yakSasya 633 saptarSayo vA putryazva saptaviMzativAdyayu 466 54 54 21 331 254 / -136 560 110 562 -501 280 386 318 50 456 544 144 317 118 421 377 364 472 156 364 117 106 153 482 134
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 mahApurANe uttarapurANam 404 40 448 313 384 548 123 636 81 262 36. 160 238 261 saptaviMzativArAzisaptavyasanasampannA saptavyasanasaMsaktI saptasaptatikunthvAdisapta sasthAnagatau khyAtasaptApi kAnane'nyedyusaptAbdhyupamitAyuSko saptAbhyupamitAyuH san saptAranipramANAGgA sapratApA prabhevAbhAt saprazrayaM prajAnAthasaprazrayaM samIkSyanasaphalA sarvadA vRSTisabalaM pitaraM hatyA sa bAlavatsayA dhenvA sa bAhyAbhyantaraM zuddha sabhayastAni dRSTavAkhya- . sa bhavyo'tiviraktaH sannasabhAM bhItvA khagezo sabhArya zreSThinaM maivasamaM jananyA sannandisamaM prANairiyaM tyAjyesamaM bhAnuzva saJjAtasamadaM bhUpateyatmasamanantaramevAsya samabhAvanayA tRpyan samabhASata mAyAjJo samayujata rAmeNa samarcito mahAdevaiH samarpyantAM kalatrANi samavartInarAn sarvAn samavasaraNalakSmyA samabhANayatAM vaizya samastavratasampanno samastAhAdakenAsIsamastaiH zaizavaM tasya samAH paJcasahasronasamAkarNya samutpannasamAkarSaNarajjvAyasamAgatya tayoH kRtvA samAcArabahibhUsA 432 samAdizatpurA garva 506 sampAdya tIrthakRnnAma 388 samAdhiguptanAmAnaM 423 sampUjya vandituM yAnti 538 168 samAdhiguptamAsAdya 162,431 sampUrNaH kimayaM zaracchazadharaH 64 samAdhiguptayogIze sampUrNayauvanA yAntI 406 samAdhiguptasaMzazva 561 sampoSya pAlayAmAsa 361 samAnAM paJcapaJcAzat 235 sampRcchantisma sarve'pi 273 samAnAM saptatistasya 555 sampratyapi durukto'haM samApAdayadAkarNya 356 sampratyapratimallau vA 168 samAyutamitAtmAyuH 248 sampravizyAyudhAgAraM 360 samAropitakodaNDa samprAptavAn kumAro'pi 453 samAzliSya sukhaprazna samprAptArdhAsanA svapnA465 | samIkSya taM jano'nyonyaH 352 samprAptopAntyasaMjJAnaH samIkSyAdaizikaprokta 355 samprApnuvanti tatraite 172 samIpaM prApya bhaktyAto 474 samprApya khecarezebhya- 356 samIpe candanAryAyA 527 samprApya gaganAbhogaM 188 samIpe tasya tatsUnuH samprApya citrakUTAkhyaM 261 samIpe rAmadattApi 112 samprApya jIvitasyAntaM 72 samuccAsanamAropya samprApya dharmamAkarNya 360 456 157 samutkRSTASTazuddhIddha samprApya bahavo nopa 508 462 samuttAnayituM zaktA samprApya bhuktabhogAGgo 456 samutpannamahAbodhiH samprApya merumAropya 463 472 461 302 samudgataikachatrAdi samprApya patitastasmin 541 samprApya yuthamAneSu samudghaTayya sadvRtta417 542 samprApya yauvanaM tanvI 452 106 samudbhUtena tapaso 226 samprApya rAghavaM sopa- 266 samudbhUto'yamAzliSya 227 samprApya saMyama prApya 247 samubhrAnto nivAryo'nyai- 506 samprApyopazama bhAvaM 406 samudravijayAkhyAya samprArthya vividhAhArAn / 323 samudravijayAdInAM sambandho bandhubhiH ko'sau samudravijayAdhIzaM 360 sambhave tava lokAnAM 380 samudravijaye pAti sambhAvayatu piGgA 32. samudrasenanAmAnaM 350 sambhAvayantamAtmAnaM 284 sa munistIrthanAthena 454 sambhUtapariNAmena 270 samunmUlya nihantuM taM sambhUya podanapure 127 samupAvikSadekatra 268 sambhUyetau dvitIye'hi samupetya rathAGgeza 402 sammatastai maskartu 545 samullaGghitamaryAdaH 65 sammedaM parvataM prApya 214 sametameva samyaktva- 480 sammedagirimAsAdya 83,123 sambhavasyAntare jAte sammedaparvate mAsaM 461 sampattirvA caritrasya 411 sammedazailamAsAdya 75 235 sampadyate na vetyetad 268 samyaktvamapare sadhaH 542 samparka manasA matvA 485' samyaktvAdicatuSkeNa 475 135 341 222 353 56 15 260 324 34 466,
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 635 275 454 1467 365 316 408 400 557 204 264 350 158 272 343 33 106 516 501 541 383 507 72 samyaktvAbhAvatasamyaktvAdiSu badhvAso samyak prArthayataitAMste samyak zraddhAya tatsarva samyagArAdhya sambhUtaH samyagevaM tapaH kurvan sanyagjJAnavihInatvAsamyagdarzanamAdAya samyagdarzanaratnaJca samyagdRSTigRhIte dRga samyagdRSTirayaM sapta samyagbhavati vijJAtasa ya: SoDazabhedena sayatnAM zIlamAlAM ghA sa yogabhAvaparyante saraH sUryandukalabhasa rakto guNamaJjaryAH sa ratnakavacaM lekhya. saratAraM paraM sAraMsarasaM virasaM tIkSNaM sarasaH sAgarAtsarva sarasA zaGkhacakrAdi sa rAjapUjitastatra sa rAjA tena putreNa sa rAmacaraNAmbhoja sarogAHtApurArogyaM saroja vodayAdbhAnoH sarpazayyA dhanuHzaGkho sarve nidhAya taccitte sarva svayaMprabhAkhyena sarvakarmacaNo'mAtyaH sarvazaH sarvalokezaH sarvajJasya virAgasya sarnazAzAnimiona sarvatra vijayaH puNyasarvatra sarvadA sarva sarvathAtmAditatvAnAM sarvadAniSTasaMyogo sarvadoSamayo bhAvo saprakRtisAnnidhye sarvabhavyahitaM vAnchan 172 / sarvabhASAM bhavabhASAM 4.6 sa vidyayA samAhUtAM342 sarvabhASAsvabhAvena 351 sa vilakSo hayagrIvo 516 sarvametadgurorAtta 550 saviSaM vAzanaM mitraM 415 sarvalakSaNasampUrNA 115 savismayau vilaMdhyainAM 363 sarvalakSaNasampUrNo 337 savyApasavyamuktArdha220 sarvavittanmatazraddhA 480 sattau jIvitasyAnte 447 sanavidyAcchidA zrutvA sazalyaH so'pi tacchrutvA sazastrasamudbhinna 382 sa zAbdaH sa hi tarkazaH 557 sarvazAnti do devaH sa zIlaguNasampannaH 501 sarvazrIrAryikAvageM 558 sazoko gRhamAgatya 548 sarvasaGgaparityAgAdyatra 136,527 sa zrIgautamanAmApi 356 sarvasantApakRttIkSNa- 536 sa zrIvRddhiM ca samprApat sarvasthAnAni duHsthAni 467 sa zruto madgurordharma266 sarvasvamarthijanatAH svamihaH 566 sa zreSThI vanamAlA ca 467 sarvasvaharajodbhUta sa SaT prakRtibhibhUSya- 24 sarvo nirvaNya vizramya sa saMramya ciraM tAbhi sa sadRSTistamAdAya | sarvANi jalapuSpANi 506 sa sarvaramaNIyAkhya 346 sarvANyetAni sambhUya 218 sa sahasrasamAyuSko sarvAbharaNadRzyAGgI 486 pUe sa sannaddhabalo'dhAvasarvArthasiddhAvutpanne 255 434 sa sukhepsurvasantazrIsarvArthasiddhidevasya 214 51 sa suvarNavasu geMhaM sarvArthasiddhiM zibikA- 208 sa snehAmRtasampRkta160 sarvArthasiddhau devendra 116 sa snehAdAmadattAyAH 46 sarvAsiddhau satsaukhyaM 128 saha tAbhyAM samaprAkSI268 sarve krameNa zrImanto 564 saha tena mahIpAlAH 80 sarve te piNDitAH santo sahadevo'pi sambhramya sarve te punaranyedhu 523 saha devyAzca sambhUtaH 368 saI te suciraM kRtvA saha pUrvadhanasthAna472 sameM dIkSA grahISyAma sahayogo yuvAbhyAzca 341 sarve nirvANakakalyANa- 107 saha viSNukumAreNa 464 sandriyasamAhlAda saha saJjAta ityetasameM vAgvatino grAhyA 554 | sahasA veSTate vArka 477 sarveSAM darzitA vyAktaM 271 sahasetyadbhutaM karma 472 sarveSAM divyabhUSAbhiH 506 sahasaiva subhaumasyA525 saraguNairgaNyo 260 sahasaivAtmano rAga salakSAptasahasrokta. sahasodumbarAkhyena 476 salajaH saMyamI bhUtvA sahasradevatArayaM salilaM vA tRSArtasya 212 sahasrapatramambhoja413 salekhaM prAbhRtaM datvA 452 / sahasrabAhuM sambhASya 327 salekhopAyanaM santaM 257 sahasrabAhumAhatya 165 savalAkA ivAmbhodAH 318' sahasabAhurikSvAku: 161 67 304 86 463 135 552 411 357 518 416 384 228 506 366 228 370 225 226 212 123 255
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636 mahApurANe uttarapurANam 281 md U 76 67 306 60 552 203 508 sahasrabhUpaiH sAyA 246 / sAGkhayAdIn lokavikhyAtAn 546 / sAmrAjyasArasaukhyaM sahasamantimazAnA 436 sAGkhyAdyAsapravAdAnAM 476 sArabhUtAni vastUni 168 sahasramunibhiH sAddha 70, 221 / sA jihvA tau manaH kaNoM sAramAmodamAdAya sahasramekaM trijJAna | sAtakare vimAne'bhU- 342 sArasaukhyatsamAgacchan sahasrayakSarakSANi 230 | sAtapaJcazubhaiH saukhya sArasvatAdisaMstotra- 215 sahasrarazminA sArddha 156 / sA teSAM phalamAkarNya sArAdhanAcatuSkaH san 433 sahasrAmravaNe'nantasA devairvasudhArAdipUjA sArthena samamAgaccha. . 243 sahasrAraM kare kRtlA 228 sAdyantahInamanavadyamanAdi. 567 sAtrikoTisaMkhyAtaM sahasrAravimAneza67 sAdhanaM kramazo mutte 183 sArddhadvicatvAriMza 135 sahasrArddha sahasraM tu 247 sAdhayantvanyathA darpAdime sAddhaSoDazamAsAntasahasreNa samAdAya 386 sAdhagamAsamAsAMste sArilitrayotsedha 560 sahasreNApa turyAvabodhaM 215 sAdhavastatrayogyo'ya 525, sAdha kanakavatyAsau 458 sahasreNApya nairgranthyaM sAdhAraNAstava na santu sAdha svaparivAreNa 538 sahauH saptabhiH sAddhaM 146 sAdhikA pUrvakoTyAyuH sArdha svahetusamprAptau 558 sahasrAnamAsthAya 237 sAdhuviddhamaneneti 535 sArvabhaumI zriyaM samyak 227 saha svAbhAvika rUpa 523 sAdhyArthA iva zvasAdhyante sAlakSmIH sakalAmarArcitapadA426 sahAnAvRtadevena 536 sAdhyasAdhanasambandhI 478 sAvadhivijayaM tena 376 sahAntyakalpe bhUtveha 543 sA:nAgadattaduzceSTAM sAvaSTambhaM vacaH zrutvA 150 sahAbhyetu mayA laGkA sAnvahaM kurvatI vRddhiM 306 175 sA'vizaJcandrarekhAbhAsahAyA~zcAdizattasya sApi kAlAniloddhatA sA vihartuM vanaM yAtA 313 72 sahAyA bAndhavAzcAsya sApi garbhArbhakakrauryAn sA vItarAgatA prIti507 363 235 sA suvratAryikAbhyaNe sahAyIkRtya sampUjya 366 sApi dRSTvA mahInAthamabhyutthAtuM 46 385 sA strItvAnnAvabuddhayet sahAya saha saMvizya sApi paJcanamasaskAra 484 414 sApi padmAvatI kSAnti sAhasaM pazya bhuJje'haM sahAyaiH sAdhita kArya 66 405 siMhaketopiMdhAyAbhiSeka 345 sahAvazyamahaM tAbhyAM sApi svasvAminImeta. 522 siMhacandro divo'bhyetya 115 sahAso vidyate nAnyasApyAttAbharaNA''gatya 484 siMhacandro'bhavadAjA 112 sahotpattau zriyo'nena sApyAha teSu me vAMchA 223 siMhacandro munIndro'pi 114 sA kathA yAM samAkarNya sApyAha sujane deze 518 siMhanAdaM tadA kurvan 222 sAkalyena tadAkhyAtaM sApyAha suptavAn rAjA 466 siMhaniHkrIDitAdhugraM sAketanagaraM gatvA 261 sA prabudhya phalAnyAtmapate siMhabhadraH sukambhojo 482 sAketanagarAdhIzo 437 sAbhiSekaM suraiH prApya 335 siMhaviSTaramadhyasthe sAketapatinA kiM te 260 sAmagrIsannidhAnena 477 siMhazauryo'yamityeSo 451 sAketapuramanyedhu. sAmabhedavidhAnazAH siMhasenamahArAja. 106 sAketapuramabhyetya 327 sAma vAci dayA citta siMhasenAdayastasya sAketasya vibhUtiM te sAmAnikAdibhirdevai- 460 siMhaseno'pi kAlAnte 112 sAkSAllakSmIrivAkSaNAM 506 sAmAnikAdisaddhi siMhaseno'zanivoSaprAntaH 116 sAgaro dhanapAlAkhya- 466 sAmAyikaM samAdAya 30,104 siMhakRtiH sa sahasA 373 sAgaro'nantakAntAraM sAmAyikAdiSaTkasya 167 siMhAsanaM samAyepya 224 sAgaropamakoTInAM sAmAyopapradAM bhedaM siMhAsane samAsIna 165 'sAgaropamaviMzatyA 245 sAmIpyArakSaNAnanda- 274 siMhAsane samAsIno sAmicullIgatasthUla- 226 sAmrAjyasandhanAnyasya 207 siMhAhividvivAhinyau 145 475 58 343 165 126 116 515 282 175
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 128 351 262 COM 348 9 >> Mmmmmmmmmmmmmmm NP :11 M siMhenaiva mayA prApta 464 / sukhaM nAma tadevAtra sitapakSatrayodazyAM 126 sugvaM viSaya prAptuM site paupe caturdazyAM mukhagarbhA jayazyAmA siddhakUTamagAstotuM 543 sukhaduHkhAdi saMvedyaM / siddhabhUpaddhatiM yasya ... 573 mugvAni dharmasArANi siddharAkSasavidyasyA- 486 sukhAni saha bhuJjAnaH siddhAcale kadAci 184 sukhasya tasya ko vetti siddhArthazibikAmUDhAM 16 mukhena navame mAsi siddhArthasurasambodha-- mukhenAsAdhunAnena siddhArthI vyAptasamyaktvo sugurudrumaNAkhyaH siddhe vaikatra ghAtokte sugrahaM talahastena sindhusindhukhagAdyanta sugrIvaH kumbhakarNena sindhyAkhyaviSaye bhUbhRd sugrIvANumadAdyAtmasirAvanaddhaduSkAyo 346 sugrIvAnilaputrAdisItAM neti vinizcitya 312 sughoSaH zataghoSAkhyAH sItAM netumato'smAka sughoSavidyaddaSTrAkhyau sItAM mithaH zritAbhAvi sughoSAhetunA prAptasItAM zIlavatIM kazcidapi 321 suzAnamapyavijJeyaM sItAdyaSTasahastrANi surta yogyatamaM matvA sItA dhairyAmbudhiM prApya sutaM samarpayAmAsa sItA nyasyeti nItA sA. | sutaM svarAjye saMsthApya sItA mayA hRtetyet kiM- 308 sutasya zUravIrasya sItAzApena dAho'sau sutAM ca syandanArUDhAM sItA zIlavatI seyaM sutA kanakamAleti sItotsukastathA gacchan sutA kuveradattasya sItododaktaTe durga sutA dRDharathAyAzca sImaGkaramuni zritvA sutA.mama sukAntAyAsorapANizca tadduHkhAtta- 86 sutAmamitavegasya sIrapANistadanvIkSya 368 sutAyAjitasenAya sIrAdiprabhRtiprasiddha vilasad- 326 sutAya meghasenAya sIriNo'pi navevAtra sutAya zrutazAstrAya sukaNThAn gAyakAn sutArayA saha jyotirvanaM sukumArI ca nirviNNA 424 sutArAM me'nujAmeva sukumArIti saMjJAsyA 423 sutA sAgaradattatya sukumAryAH sudaurgandhyA- 423 sutA hiraNyavatyAsIt sukumbhena nikumbhena sute ni:snigdhatAM bhartu. suketuriti sarvasva suto gaganasundA suketoreva dRSTAnto suto gotamaputrasya suketujAtau dyUtena 103 suto dazarathAkhyasya suketorvijayArdhAdau 366 suto devyAM prabhaMkaryAsuketvAzrayazalyena suto mamAyaM rAgaNa . . 26 / suto yakSAdidattAyAM 360 suto gajapure jAti 122 / suto vijayarAmAkhyo 236 muto'syAstava bhartAraM 364 sutau tau yauvanApUrNa / 185 524 sutau samudabhUtAM tAra 408 66 sudattastena nirviNNaH 182 235 sudatto nAma tasyAsI533 sadarzanAyikAbhyaNe 352 mudUtamindunAmAnaM 144 sudharmagaNabhRtyAce 537 321 madharmaNyantimaM jJAnaM 537 321 sudharmanAmni sa jyeSThe 316 sudharmA kevalI jambU 537 156 sudharmAcAryamAsAdya sudhIH kathaM sukhAMzepsuH 173 sudhIrmadanavegA ca 162 504 sudhIrmanoharodyAne 135 312 sanando nandirogAza 342 nanotAkhyA ca zonA ca sundAmabhavattasya 345 supAzvo maunamAsthAya supuNyaM yogyamanveSTa muptaH parAyamANikya. 534 183 532 suprakArapurAdhIzaH 424 supratiSThajinAbhyaNaM 353 supratiSThamahAgajo 182 sapratiSTho'pi tadvAjye 342 suprabhAgaNinIpA maprabhAyaryAdayaH sapta 166 suprabhUtamidaM labdhaM suprabho'pi prabhAjAlaM 153 subandhyAkhyo bhRzaM svAsthya 27 subojaM suprabhRtaM ca 532 sucIjamalpamayutaM subhAnurabhavattataH 252 subhAnurbhAnunAmAnaM 366 subhaumaH sArvabhaumo'ji 346 subhaumo'pi vipadyAnte 284 sumatiM gaNinI prApya 187 432 sumandarajinAbhyAze 342 532 / sumitrastena raGgastho 132 175 276 173 160 77 78 112 426 564
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 638 mahApurANe uttarapurANam 11 sm 343 `r `r GMOK . l 186 h llh 33 " 36 llh `rs 234 226 m SUw, 1 mro m sumitro dhanamitro'nyasumukhAkSarapadmaizca sumukho nAma tannaiva suraH saudharmakalpe'nusuraGge samavasthApya surateSu vilajatvaM suradundubhinighopaM suradevAdigurvantasuramyaviSayAntaHsthasurabhyaviSaye khyAtasuramyaviSaye podanezaH surabhyaviSaye ramye suralokAdimaM lokamindre surAH ke'tra narAH ke vA surAH padmAvatI bIya surAH sarve'pi nasvainasurAH saudharmamukhyAsta surAzastasya nAbhUvan surAdimalayodyAne surAdhIzaH svahastena surA nirvANakalyANasurASTravardhanAkhyasya surAstatra samAgatya surUpAM bAlikA vIkSya surUpAkhyasutA vidyusurUpA vasudhA devI surendrajAlaM jAlAntasurendreNAsya dugdhAbdhisurendrarmandarasyAnte suraiH samprAptatatpUjo surairUr3hA samAruhya surastaddAnasaMtuSTaisuraistRtIyakalyANapUjA sulakSaNAyAM tasyAbhUt sulocanAdyAH patriMzan suvarNagajavatyo ca suvarNatilakAsAddha suvarNatejasA prItisuvarNatejA nAmnAbhRsuvarNatejAstasmAca 510 | suvarNadArako nAma 38 suviraktAM vanezo'sau suvihitamahApAyau 564 suvratA yAyikAbhyAze susaptaparamasthAna susiddhmuninirdisstt| susImA kuNDalA sArddha musImAnagaraM tasmin 362 susthitAkhyaguruM prApya susthitA'sine sApi 348 susvapnapUrvakaM jyeSTho sUnave dhanadAkhyAya 68 sUnuH kuNikabhUpasya 446 sUnurmamaika evAyaM 163 sUnurvijayabhadro'sya sUnustayoH pratIyo'bhUt 464 sUnI banarathe rAjyaM sUpakAro'pi kAlAnte 238 sUraseno mahArAjaH sUryakAntasamudbhuta sUryAcandramasau jityA sUryAcandramasau saiMhikeyo 401 sUryAvarte tapo yAte senayorubhayogasIt 276 senApati samaprAkSIt sevyamAnaH sadA raktaH 256 sevyastejasvibhiH sabai sainyayorubhayorAsIt saihikeyanigIrka sodu tadakSamaH kazci30 sodu tanujayorduHkha sodasiMhopaso'sau 60 sodavA vyAdhakRtaM 123 sotsavaH sahasodasthA182 sotsavAH prApayanti sma | so'nuttaravimAneSu / so'nvItastadbhayAnmuktvA / 187 sopadezaM dhRtaM sarva514 so'patrAso girau samme512 so'pi kAlAntare buddhi so'pi kopanahAviSTa 534 | so'pi gatvA bhavadvArtA 514 so'pi jJAtAnubhAvatvA173so'pi taM pratigRhya, 468 364 so'pi tajjJAyate kiJci- 508 162 so'pi tattattvasadbhAva 244 227 / so'pi tatsambhramaM dRSTyA 461 so'pi tadgagaNikAvArtA 116 so'pi tadurvacaH zrutyA 133 so'pi tasyopari sthitvA 546 so'pi tenaiva daNDena 410 so'pi tenoparuddhaH saM. 364 so'pi divyo gajo gatvoH / 344 471 so'pi duzcaritasyAsya 313 532 / so'pi pApaH svayaM krodhAH 556 143 so'pi prakaTitAtmIya 418 178 so'pi prAgeva baddhAyu 322 121 so'pi bhIto gato dUraM 371 63 so'pi yadyevametasya 116 so'pi yakSamanusmRtya 508 4 so'pi vigro'tidAridrathaH so'pi vyApArayAyAsa 365 167 so'pi ratnaprabhAM gatvA 556 so'pi zauryapuraM gatvA 362 so'pi zrIdharasAnnidhye 2.6 so'pi santuSya siddhArthoM so'pi sannihitastatra 516 126 so'pi samprAptasammAna- 453 104 so'pi samprApya sAmagrI- 530 326 / so'pi sarvasahiSNuH 107 556 so'pi svAvadhibodhe so'pyadAnmudrikA kAma so'pyadya tava sodayoM so'pyanyazca munetaM 320 so'pyevamabravItprApta- 543 236 so'bravIttava niryANakAle 234 somadatto nRpastasmai 356 somadatto nRpo gauraH 263 somadevaH sunirvidya 422 311 somadevo dvijo'traiva 422 somabhUtizca vedAGga 422 62 somavaMzasamudbhUtaH 216 or wm2 126 55 sapana 162 ja 117 503 488
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 111 265 520 388 130 somazrIstatpriyA 152 | sthitAM kukkuTasaNa 154 / svacandrakakalApAmbho 265 somilAbhojayattasyai 487 | sthitA jIvandharastasyA 504 | svacchandaM ciramAkrIDya- 484 somilAyaryA kRtadveSa- 463 sthito moktumasau nanda- 363, svasthAstiSThantu tattatra 155 saujanyaM bandhavo dharmoM 103 sthitvarSiyatimunnyasta- 258 svadIkSApakSanakSatra 247 saujanyaM hanyate bhraMzo sthitvA'tra niSkriyaM mAsaM . svaduHkhenApi nirviNNasaudharmakalpe citrAGga 348 sthitvA dinadvayaM vIta- 563 svadvijotsarpibhAbhAra- 476 saudharmakalpe devItvasthitvA vibhAsarastasmi- 525 svanAmazravaNAdezaM 284 saudharmakalpe devo'bhUsthitvA SaSThopavAsena svanAmazrutisaMzuSyan 207 sauvarmakalpe zrISeNe 163 sthiracaraNavivezo 372 svapAdanakhasaMkrAnta - 41 saudharmamukhyadevendrA sthiraraudrarasaH sadyaH svapAdanaTanRtArtha 317 saudharmAdhipatirbhaktyA 377 sthirAvatyunnatI zuklanItau svapAdazaraNau bhadrA 63 486 saudhAgAre nirastAnta- 532 sthUNAgArAbhidhAne'bhU 448 svapitAmahasantyAge saudhAyA dolitA lola- 376 sthUNAsthUlapakkaphalAH prodyad 166 svapitrA samamanyeyuH 536 saundaryasya samudro'ya- 216 sthUlavetAlarUpANi 465 svaputrachAtrayorbhAvasaumukhyaM lokavijJAnaM 138 snAnasraglepanAzeSa svapuNyaphalasAreNa skandhAnAM kSaNikatve'pi 176 snAtAmalaMkRtAM zuddha- 261 svapUrvakRtapuNyasya 383 stanaprasUtimityevaM 302 snAhi cittaM samAdhehi 468 svapUrvajanmapApena 186 stanayorbalavatpIDAM 367 snuSAbhyasUyayA kArya 386 svapUrvabhavasambandhaM 188 stimitatamasamAdhidhvasta- 101 snehamohagrahagrasto svapUrvabhavasambandha- 422,511 stutastadaiva saMstotraH snehAdanyonyasazaktaM svapnAn kRSNadvitIyAyAM stutyaM prasAdayitumarthijano . 566 sparddhamAnabhujAgrAbhyAM 205 svapnAnantaramevAsyA 336 stutvA satAmabhiSTutya 160 sparzAdayo'STadhA sparzAH svapnAn SoDaza saMvIkSya stutvA svajanmasambandhaM 186 spaSTamaya mayA dRSTaM 68 svapne kiM phalametasye- 265 stotumArebhire bhaktyA spaSTAkarNanavijJAta- 541 svapne dRSTavA samutthAya striyaH saMsAravallaryaH 47 sphuradukhAtakhaDgAMzu. 317 svapne'pi kenacittAga 136 strIguNaiH sakalaiH zasyA 420 smaran devakumArAkhye 136 svaprabhAvaM prakAzyAsya 266 strI tAmanubhavantIbhi- 286 smaran sahasravizatyA svaprAgjanmAkRti tasya strItvaM satItvameka- 26. smarasyAvAM vadiSyAvastattvaM svabAhulatayenaM 25 strIlakSaNAni sarvANi. smartavyA devatA cice 452 253 svabhavAntarasambandha 401 strIzca tAdRgguNopetA 41 smitabhedAH sarasvatyAH 205 svamAtulAnIputrAya 486 strIsutAdivyayA zaktesmitAthaiH svaM jayaM so'pi 376 svayaM gRhaM samAgatya 512 strIsRSTimapi jetAra 301 smitapUrvabhavA rAzA 403 svayaM gRhAgatAM lakSmI 294 sthAnaM tA eva nindAyAH smRtvA dhigiti ninditvA 542 svayaM gRhItumArabdhaH 447 sthAnabhraMzAtsukhocchedyo syAM samAhitamoho'haM svayaM cetvA pradezaM taM 512 sthApayitvA samAruhya syAcchabdalAMchitAstitva- 326 svayaM caityAkSarAbhyAsa 512 sthApitaH sa ziromAge 418 syAttagAmAya zaktAya 256 svayaM patitaparNAde- 436 sthAsnu nAjJAnavairAgya- 224 syAdhIstattvavimarzinI kRtadhiyaH 481 svayaM parijanenApi 265 sthAsnubuddhyA vimugdhatvA- 238 syAdvaimanasyaM te'vazyaM 500 svayaMprabhazca sarvAtmabhU- 561 sthAsyAmyetatsamAkarNya 531 svaM karoSyabhilASAtma svayaMprabhasya jJAtAni 411 sthitaM piNDIdumasyAdho 464 svagataM taM stavaM zrutvA 164 svayaMprabhAkhyadevasya 405 sthitastatpoSaNIyoge 517 / svacakramiva tasyAsI- 102/ svayaM prAgapi taM hantuM 412 523 67 mm 360 312 /
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 640 svayaM rakto viraktAyAM svayaMvaraM samudropa svayaMvaravidhau tasmiMsvayaMvarayAharUsvayaM samprApya deven svayaM svalayituM cetaH svayaM svaparivAreNa svayaM svayamprabhAkhyAnasvayaM svArtha samuddizya svayaJca vodravo nAma svayamAdAya bandhasthI svayamutpAdya devena svayameva khagAdhIzaH svayamprabhAkhya tIrtheza - -- svayamprabhA ca taM dRSTvA svayamprabhA patiSI svayamprabhApi saddharma svayamprabhAyAH kazceto svayambhuvaM samuddizya svayambhUkezavaizvarya svayambhUtvaM bhavenme'dyasvaragrAmAdisadvArtha svarAjadhAnyAM saMsevyaH svaM rAjyaM dattavAMstubhyaM svarAjyaM yugarAjAya svarAjyagrahaNe zaGkA svargaH kimIdRzo beti svargamatva yAgena svargalokaJca tadgeha svargaloka jayAjAta svargAtkhadirasAro'pi wa svargAtadaiva devendrAH svagaditpAtra bhUSNanA svargApavargayo mahApurANe uttarapurANam 525 227 24 215 107 465 226 563 66 167 530 svasyAmevaM svayaM tRptA svasyAzceSTitametena svahastAkhilabhUpAlaspA svAstApAvidhAH sarpAH 354 jAkSaNIbhUta svAcAryavaryamanusRtya hitAnu- 277 / svAtiyogaM tRtIyeddha .vAnuraktAn janAn sarvAna svAntaHpuraparIvArasvAbhijAtyamaroga svAmyamAtyI janasthAnaM svAyurante viniryAya svAyurante samArAdhya svAyurante samutpannaH svAyurASTabhyaH svAyuzcaturthabhAgAvazeSa svArtha mRgArizabdo sau 484 363 71 14 1 51 156 144 141 144 svArthaH sAgaramerUNAM 104 svAdhikSetra nirNItasvAvadhi kSetrasaJcAra # | svIkurvantyata evAnyasvIkRtya prAktanaM veSasvIcakAra madhuH zokAsvoktapramANa devIbhisyotpazyanantaraM lokAntaraM zyopakAro'yasaMvRddhi: svopayoganimittAni svopAdhyAyaM tadApRcchu [ 6 ] haMsAvalIti saMdehaM haThAt kRSNa tadAhRtaH kukkuTapa'pi hatAghAticatuSkaH sanhatA'sau bhItavaitAlI hato lakuTapASANI hatvA tvamArgamullaGa hananAvaraNI vidyA hantuM tatte'pi vijJAya hanyAddantAntasaMkrAntaM hayagrIvo'pi janmAnta hariM zAntAntaraGgatvA -- harizcandrAmidhaH siMhahariNaiIriyaruddhaH hariye theSTamanjAni harivaMzAmalavyomaharivarmAmadha harivikramataH pazcAhariSeNaH kRtAzeSahariSeNo'pyupAdAya hareharidivAdityaM hartumacaiva sItAM vA 161 503 257 504 242 471 246 386 46 24 435 136 471 203 84 554 377 463 pU. 333 434 40 1 218 svargAvatAra kalyANasvarlokaM zAntacittena svarlokaH kriyate'smAbhisvayAbjapraviSTebhasvavakrAnjapraviSToru* svavAkiraNajAlena svavRtyanugamenaiva svavRddhI zatruhAnI vA svazcyutvA'nantamatyAkhyA svasamudbhUtasadbhaktisvasA naptA verakA vA svasainyaM samupAyena svasmin svasmin guNasthAne 55 svasya dAnaM prazaMsanti 283 163 206 L 118 361 svasya ratnaprabhAvAme svasya svAmihitAkhyasya svasyAH svayaMvarAyaitya 77 473 432 - 356 287 364 336 142 / hastAvalambanenainaM 283 | 455 331 364 42 73 457 hatottarAntaraM pAte hAnirdhana ya satpAtre hAvo vaktrAmbujasyAsya hAsenApi maniprokahAstinAkhpapuraM prApya hAtanAkhyA purI tasya hiMsAdipaJcakaM dharmaH hiMsAdi doSadUrebhyo hiMsAdharma parityajya hiMsAdharma vinizcitya hiMsAnRtAnyarairAmA - 1 hiMsA pradhAnazAstrAdvA hiMsAyAmiti dhAtvarthahiMsArtho yazazabdazcehiMse dharma ityazo 488 | hito laGkezvarAyA hameM 77 357 himavatsAgarAghATa 62 218 14 320 448 406 125 267 397 154 366 225 314 420 361 147 imyaMpRSTha sabhAmadhye halabhRttadvi yogena ilAyudhaM mahAratna -- halAyudho'pi tacchokAhasantyAzca rudantyAzva hastagrAhamivAtmAnaM hastacitrAkhyAnAdhihastAgramitamadhyAni hastAbhyAM intumukauryAda 456 561 315 261 400 113 563 | hiraNyadharmaNaH padmA tanAkhpapurAdhIzo hatottarakSeormadhyaM ve 306 himavAna mahAhimavAn himavAn vijayo vidvAn himAnIpaTalacchanahimAnIpaTalomukta hiraNyavarmaNo'riSTahInabhAso'bhavankeci hIne SoDazapUrvAH 370 244 hemAmapuruSArthAya 244 514 458 249 ddha cApi hutAzanazikhAnyastahadi gandharvadatena hetunA kena dIkSeyaM hetuvAdo'pramANaM - he nArada! tvamevAtra hemaprabheNa bhUbha hemopalabdhibuddhirvA helayAropayadyazva hairaNyavatasaMzazva homadhenuriyaM tAta ! hRdAH SoDazasaGkhyAH syuH hRdAhRdavatIsaMze 246 232 325 123 301 262 22 316 223 522 357 463 466 45 28 364 416 201 37 76 408 263 44 413 258 258 263 305 136 188 345 Se 281 405 356 504 35 166 563 504 361 477 266 380 516 436 384 188 225 188 186
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 61 48 / 63 lakSmImabhvarNamokSANAM kSeptuM ki vA nakAraNam 48 / 33 kenApi hetunA ki vA na mRtyorhetutAM vrajet / pandhra na tiSTheyuvRtvApakRti dviSaH / taddhi yuktaM manasvinA / hitenApi na kurvanti vipriyaM kramavedinaH / yauvanaM asA grAsyaM galatyAyuH pratikSaNam / heyaH ko'zuciH pApI durdharo duHkhabhAjanam // 48091 uzayo niSkalaH kasya na viSAdAya dhImataH / 48 65 48.85 48.95 48.96 48 104 48 / 117 48.108 48 / 131 48 136 kAminAM kAntarajJatA / vidheza hi pitRRNAM zuddhavaMzajAH / kiM kurvanti na gavitAH / uttara purANa sthita sUktayaH tAvadeva gRhe santo na heturyAvadIkSyate mAyApi suhRdAM hitA / 4 94 parArthasAdhanaM prAyo jyAyasAM parituSTaye / janturastadantastho hanta jIvitamohate / mohAta nirmamopArya na cintayasa piktamaH // AyurevAntako'ntasthaM bhrAgrayokto'nyo'ntakaH paraiH / jantavastadajAnanto priyante 'nantazo'ntakAt / / 49.31 virasAn sarasAn matyA viSayAn vivasatribhAn bhuGkte rAgarAtriddho dhig dhiyo'nAdiviplavam // parjanyavatsatAM ceSTA vizvalokasukhapradA / ki nApyanti manasvinaH / 49 / 33 49.54 50 / 12 tA eva ko yAhi lokahitAvahAH / 50 37 samAnaM varddhamAnAmA pardA bena niSidhyate / 50/43 saMprApya sAdhavaH sthAnaM nAdhitiSThatti ke svam / 51 / 54 madhyasthaH kasya na priyaH / 51 / 62 asvasthasya kutaH sukham / 51 / 67 tatpATI marummera kSamaH kampayituM ca kim / 52 // 8 saubhAgyaM nApabhAgyaMravApyate / 52 / 31 sudeva rAjyaM rAjyeSu prajAnAM vtsukhaavhm| 52.40 kiM vA, pAtradAnAna jAyate / 52.54 striyaH saMsAravallaryaH satputrAstatphalAyitAH / 54 / 45 yaH putravadanAmbojaM nApazyaddevayogataH / SaTkhaNDazrImukhAnjena dRSTenApyasya tena kim / / 54 / 46 yoSitAM bhUSaNaM laavtaanaamydvibhuussnnm| 54154 81 prAdurbhAva stanUjasya na pratoSAya kasya vA / 54.60 tanUjaH kulabhUSaNam 54.93 54 / 99 puNyaM puNyAnubandhi yat svayonidAna ko'pi vacit kenApi rakSitaH / 541103 anApyaM, ki sadanuSThAnatatparaiH 54.121 ki sukhaM yadi na svasmAt kA lakSmIzceviyaM claa| ki yauvanaM yadi kimAyuryadi sAvadhi / 54 / 205 sadbuddhi siddhidaayinii| 54.213 56 / 11 ko na kAlabale balI / 5873 58/74 58 / 100 rAgI badhnAti karmANi bandhaH saMsArakAraNam / 58 / 34 gaye puSye, kasya ki ko'tra nAharat / dantamaGgo gajendrasya daMSTrAGgo gajadriyaH / mAnava mahImahimAnamaha nute // duSTamAzIviSaM gehe varddhamAnaM saheta kaH / paropakAravRtInAM paratRptiH svatRptaye / nAparaM vyasanaM yUtAtrikRSTaM prAhRrAgamAH / tasmAko dvayaM vAJchan dUrato yuutmutsRjet| 59.81 prItyaprItisamutpannaH saMskAro jAya sthiraH / tasmAdaprItimAtmajJo na kuryAtvApi kasyacit // 59/67 59/75 59/91 ki na syAtsukRtodayAt / 59/97 asvasthaM bahumolyena gRhato na hi durlbhm| 59115 saMbaddha viSavRkSaM ca che svayamavaMtu kaH / 59 / 125 bandhuH kaH ko navAbandhuH bandhutA bandhutAdvayam / saMsAre parivarteta vidAmatrAgrahaH kutaH // etadevArthazAstrasya nityamadhyayane phalam / yatpatante nAtisandhIyate paraiH // sadbhAvapratipasAnAM vacane kA vidamyatA / 59 / 139 aGkamAruhya suptasya hantuH kiM nAma poruSam // 59 / 162 kRtye kRcchre'pi saravADacA na tyajanti samudyamam / 59 / 165 anyAyenAnyavittasya sviikaarshcaarymucyte| 59/178 citraM kiM nAzyamaGginAm / ki na kurvanti sAtvikAH 59 / 191 59 / 246 spAgo bhogAya dharmasya kAcAyeva mahAmaNeH 59 / 269 59 / 160
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642 uttarapurANama dhikkAmaM dharmadUSakam 59 / 27. bandhavo bandhanAnyete saMpadI vipado'GginAm / dharma eva paraM mitram 59 270 na deyaM kRtaH panto banAntaM prAktanAH gatAH / mAnaprANA hi mAnimaH 63 / 228 ..."DhavitAnA, upa nikhilamadhyalam / 61.3 kopo'pivApi koporalepanApana mataH / 633254 visvaM saccaritratvaM dayAlutvaM pragalbhatA / prAya: kalpadrumasyeva parAdhaM ceSTitaM satAm / 63 / 299 bAksaubhAgyaGgitajasle praznamorasahiSNutA / / tyAjyaM tacced gahosvApi prAgevAgrahaNaM varam / 633308 saumakhyaM lokavijJAnaM yAtimAyabhozaNam / prakSAlanAdri pasya dUrAvasparzanaM varam / 63 / 309 mitAbhidhAnamityAdi guNA dhopASTara / 62 // 3.4 sammAnapAtitaH puMsaHkA gtirnrkaadinaa| 5578 saMsArabharApsoktabAgpAraNaparAyaNaH / . sabhAgyAMicodayasyetrakAlekalyANakRiidhaH / 65 / 137 sukamadaMsasaMproktaguNaH zrotA nigadyate // 62 // 1. kinna syAtsaM mukhe vidhii| 65 / 148 svAbhijAtyamarogatvaM bayaH zolaM zrutaM vapuH / proNapuNyAnAM, vinazyati vicaarnnm| 65564 bhakmI: pakSA parIvArobara mara gugA. smRtAH / / kasyAtra bamUmatvaM kasya kA vAtra vistRtiH / 66 / 11 62164 karo viSayasyAga. kaumAra mhtaampi| 664 baragadasya pAramazaH prAdurbhAvanivepanam / vivaati-| jitazreyo hituSyati / 62119 sampatsu mavihiTmu kA stharyAsthA vivekimH| 66.82 krAtini saMkaTe mahAmataH kena vimyati / 62.137 nyAyAnuvatinA yuktaM na hi snehaanuvrtmm| 671.. ma spArika zrImASayAt / vinayA. ktibhiH sutAH / / 67 / 102 abhyaNa mulagAze kaH kuryAtkAlavilambamam 62 / 198 dRSTAna nigrahaH ziSpAkanaM bhabhujA matam / 67.109 nApinI sthitipAlanam 62.336 duTo dakSiNahasto'pi svasya chedyo mahIbhumA 67111 duSTAnA nAsti duSkaram ma pakSyasyAyana: pApaM vapanAmavitaM mahat / 62 / 331 674238 pApihAna vijAtInAM nAkAya nAma kicana / guNaireva, prItiH sarvatra dhImatAm / 67318 62.344 kudhiyAmozI gatiH / 677321 svayaM rakko birapAyAM yo'nurAga prayati / zauryaspa saMbhavo yAvadyAvatpuNyaspada sthitiH / harimolamaNo bAsautama kAmanti lohitam / / tAvadussAhasannAhaM na muJcatyudayApinaH / 6857 putraM pitApyanuyoga pratyAyogyaM viSodati / 6877 dhAna sahasta sthitikSatim / 62.347 lA pazyati no vakSaH kAminAmityudoritam / kina syAssAdhusaGgamAt / 62350 68 / 1.1 vicitrA vidhicodanA / 621356 mandAkinyAH sthitiH kva syAtvAtya mahAmbudhim / kathaM sahyA, pApaDAmaNisthitiH / . 62 / 439 68.103 kAlahAni kartavyA haataasnne'tidrlbhe| 6242 mahIyaso'yupAyaMna zrIrapyAhiyate budhH| 68112 citraM bilasitaM vidheH| 62.508 anyadArAhRtinAma paatdhvtipaatkm| 68 / 117 khalo hynysvaasrH| 63349 kopo'pi sukhadaH vacit / 68 / 138 kvApi kopo na dhImatAm / 63129 tIvaH kasyAtra zAntaye / 68.140 nocAnAM vRttiriidRshii| iGgitajJA hi nAgarAH 68.146 varddhayanti mahAtmAnaH pAdalagnAnapidviSaH / 634133 azakyArambhavRttomA lezAdanyat kutaH phalam / puNye, sati kiM na ghaTAmaTet / 63 / 137 68.18. heturAsannabhamyAnAM mAnaM ca hitsiddhye| 63:175 gajakarNacalA strINAM vittavRttina vairima kim / yaH karmavyatihAreNa nopakArArNavaM taret / 68 / 185 sajIvannapi nirjIvo nirgandhaprasavopamaH / / 631222 samunAnayituM zaktA samamudrA vasundharA / mohaH ko'pyatiduHkheSu sukhAsthA pApahetuSu / 63 / 226 bhetuM zolavatIcittaM na zakyaM manmathena c|| 68 / 19. 63.130
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara purAgasthita mRktayaH 68.202 kutaH rAmaH kRtaH prANAH satAM na hi prANA gugAH prANAH priyAstataH / 38:221 abhibhUtiH sazIlAnAmayaiva phaladAyinI / 68.230 svayaM govi68|235 68 / 263 satyama myate / mahApApakRtAviti / 68 / 267 prArayakAryasidAmudyatasya vivekinaH / prAnatividaH kopaM vyasanaM kAryavighnakRt / / 68 / 315 bhenuM ke vA zaktAH pativratAm 68 328 kenaciyA prAyeNa vissssttitm| 68350 sarvasya sAdhano devasyAhAraH sAdhanam / 68357 apuNyaH svayameva vinaGkSyati / 68 / 40 1 bhAvipAkAnAvinoM ko nivArakaH 68435 zaMsanti nizcite kRtye kRtajJAH mitrakAritAm / 68 / 438 66 / 484 binA devAt kutaH zriyaH / parastrIharaNaM nAma pA pArSadustaram / 68.484 sahAyaiH sAdhitaM kArya lajjAyeM nanu mAninAm / 68.528 duSTasyAstapuSpasya bhUtaM bhAvi vinazyati 68 / 529 apavAsannamRtyUnAM bhavetkRtivibhramaH / * pApinAM kAparA gatiH anyonyasumadumAni niSedha mukhinaH priyAH / 68.641 santo vicArAnucarAH sadA 68530 68 / 630 68642 kena tuSyanti satsu / snehazokArtA kA vicAraNA 70 / 129 70 / 21 na vidanti khalAH svaMrA yuktAyukta viceSTitam / 70 / 286 nanu prAkRtapuNyAnAM svayaM santi maharSayaH / 70 / 304 santo hi hitabhASiNaH / kina kurvanti ghoSanAH kiM na kurvanti puNyAni honAyani tapasvinAm / 70325 70/343 70 / 348 70 / 364 siSThanilaH / vicAravirulAH pApAH kopitAH kiM na kurvate / 70 / 368 avazyambhAvikAryeSu mRhyamya munIzvarAH / 70 379 zaktayo devatAnAca nistArAne AyudhAnAmivendrAstre parasmin dRSTakarmaNAm // 70:426 prajAnAM rakSitAraste kaSTanaya hi mArakAH / 70464 viniitssttitm| 71 / 17 sati puNye na kaH sakhA / 71.21 bhaiyo zaktiyuktena saGghAto'pi jalAtmanAm rAgAhaMkArayogo'dhyavazya vikRti nayet 71140 bAbA khalena kAmena kasya na syaanmkrmnnH| 71144 baSTaM duSTaviceSTitam | 71.196 vivimitaM nitrayaM yoginAmapi / 71 / 299 vicitrA dravyazaktayaH 71 / 346 anAmitakAryANAM ki mukavAmyarAbhavam / 71 / 274 ko na gacchati saMtoSanRtarottaravRddhitaH 71 / 398 himAdhAnazAstrAdvA rAjyAdvA nayatrajit / taraso vAmArga kSatiH // 72 / 88 vicArayati bImadava na kArya devacoditaH / 72103 sapuNyAnAM bhaya vA lona Ayate / pAritohi svapana prapnuvanti parAbhavam sarvatra pUrvapuNyAnA vijayo naiva durlabhaH / na mithAvAdino jinAH / sivo'pi suddhA pAlayatyeva bandhu kAraNaiya mAdhyiAtsarvakAryasanaH / 643 1 72 / 110 72126 72 / 175 kiM karoti na kalyANaM kRtapuNyasamAgamaH / 73189 prAjJA hi kramavedanaH 73 / 12 / anurUpaM vica divedhAH saGgamamaGganAm / 7416 jala ki zuddhirAtmanaH 74/63 apakAro'pi nIcAnAmupakAraH satAM bhavet 74.110 kAlasya balamaprApya ko vipakSaM nirasyati / 74 / 209 prAyeNa svAmizIlavaM saMnipravartate / 74217 mahAbhaye samutpanne mahato'nyo na tiSThati / 74293 puNyAtsvarge sukhaM param / 74.193 satsaGgamaH kiM na kuryAt / vokRSTapuNyAni phalanti vipulaM phalam / devasya kuTilA gatiH 72 / 222 7318 7353 devA: khalu sahAyatvaM yAnti puSpa mRgAm / na taM kicitkaH payaM vizye nRtyanninAH // sahavo hitamI pAdAturAyeva bhevajam / samAtsaryA na cet vA na stuvanti guNAn satAm / 74546 74478 kopAmi bhavebhchaH krodhAdamoM vinazyati / krodhAdrAjyaparibhraMzaH krodhAnmo'subhiH // 74 / 546 75163 75/75 75 / 125
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644 uttarapurANam krodhAmAtApi sakrodhA bhavetkrodhAdadhogatiH / balinA saha yuddhaspa hetuH ko'pi na vidyate 751599 tataH zreyo'vinA tyAjyaH sa sadeti jinoditam // sarvatra vijayaH puNyavahAM ko vAtra vismayaH / 75 / 654 751126 bhuktabhogA hi niSkAGkSA bhavanti bhuvneshvraaH| chidramAsAdya tannAsti dAyAdA yanna kurvate / 75 // 135 751682 atisneho'pathaM nayet / 75 / 165 kasya, na dharmaH prItaye bhavet / 75688 * khedo na hi satAM vRttervataH thotuzca cetsH| 75.187 zreyovighnA hi bandhavaH / .76145 prIti: prynntaapinii| 75 / 233 mAnayanti na ke santaH shreyomaargopdeshinm| 76 / 213 gatayo bhinnavaniH karmabhedena dehinaa| 754240 ratnAkare'pi sadratnaM nApnotyakRtapuNyakaH / / 76 / 219 kSetre bInamivasthAne yogya ki nApayetsudhIH / 75 / 284 kiM na kuryAdayodayaH 76 / 330 aye sammukhe ki na jAyate / 75 336 kvacitkadAcitkicitki jAyate kAraNAdvinA nAdhikaM protye'traanytprtisodyNsnggmaat| 75 / 437 76 / 380 kiM na kurvanti kRcchreSu suhRdo hitAH 75 / 443 dharmanimalavidhvaMsaM sahante na prabhAvakAH / / pra.pya cUDAmaNi mUDhaH ko nAmAtrAvamanyate / 75.501 nAsti sAvadyalezena vinA dharmaprabhAvanA / 76 / 416 tatsauhArda yadApatsu suhRdbhignubhUyate / 75.576 dharmoM mAtA pitA ghamoM dharmastrAtAbhirardhakaH / .. akAlapAdhanaM zauyaM na phalAya prakalpate / 75 // 580 dhartA bhavabhUtAM dharmoM nirmale nizcale pade / / 76 / 417 Atmastato'nyanindA ca maraNAnna viziSyate / dharmadhvaMse satAM dhvaMsastasmAddharmaho'dhamAn / 75 / 599 nivArayanti ye santo rakSitaM taH satAM jagat / 76 / 418
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhaSika zabda-koza muni dAna dene ke samaya honevAle pAMca Azcaryajanaka kArya1. ratnavRSTi, 2. devadundubhikA bajanA, 3. puSpavRSTi, 4. manda sugandha pavanakA calanA aura 5. ahodAnaM ahodAnaMkA zabda honA 84141 ASTAhnikI pUjA-kArtika, phA. lguna aura ASAr3hake antima ATha dinoMkA ASTAhnika parva hotA hai isameM khAsakara nandI. zvara dvIpameM sthita 52 jinAlayoMko pUjA hotI hai| vahI ASTAhnikI pUjA kahalAtI 54350 [a] aghAti-1 vedanIya 2 Ayu 3 nAma aura 4 gotra ye cAra aghAtikarma haiN| 54 / 228 aNimAdiguNa-1 aNimA 2 mahimA 3 garimA 4 ladhimA 5 prApti 6 prAkAmya 7 Izitva aura 8 vazitva ye ATha aNimAdi guNa hai 49 / 13 anuyoga-zAstroMke viSayavAra vibhAgako anuyoga kahate hai| becAra hai-(1)prathamAnuyogamahApuruSoMke jIvanakramako prakaTa karanevAlA (2)karaNAnuyogajIvoMkI vizeSatA tathA loka AlokakA varNana karanevAlA (3) caraNAnuyoga-gRhastha aura muniyoMke caritrakA varNana karane vAlA (4) dravyAnuyogajIvAdi sAta sattva athavA chaha dravyoMkA varNana karanevAlA54.6 amIkSNajJAnopayoga- solaha kAraNabhAvanAoM meM eka bhAvanA 63 / 323 amUDhaSTitA-samyagdarzanakA eka aGga 631317 avagADhahaka- AjJAsamudbhava, mArgasamudbhava Adi samyaktva ke daza bhedoM meM-se bheda 54 // 226 ajJAnamithyAtva-puNya, pApa aura dharmake mAnase dUra rahanevAle jovoMke jo mithyAtvarUpa pariNAma hai vaha ajJAnamithyAtva hai 62 / 298 arthaja-samyagdarzanakA eka bheda . 74440,47 bhavasanma-eka prakArake bhraSTa 76 / 194 aSTaguNa-siddha avasthAmeM jAnAvaraNAda kokA kSaya ho jAnese nimnAMkita ATha guNa prakaTa hote haiM-1. jJAna, 2. darzana, 3. avyAbAdha sukha, 4. samyakva, 5. avagAhanatva, 6. sUkSmatva, 7. agurulaghutva aura 8. vIryatva 48152 aSTAGga nimittajJAna-1. anta. rikSa, 2. bhauma 3. aGga 4. svara 5. vya jana, 6. lakSaNa 7. sinna aura 8. svapna 62 / 181-190 ahamindra-solahaveM svargake Age ke deva mahamindra kahalAte haiM unameM rAjA prajAkA vyavahAra nahIM hotaa| saba eka samAna vaibhavake dhAraka hote haiN| 4219 [ A ] Agamabhakti-pravacanabhakti-eka bhAvanA 63 / 327 AcAmlavardhana-upavAsakA vrata vizeSa 71 / 456 AjJAsamudbhava-samyagdarzanakA eka bheda 741439,441 AdisaMhanana-vajrargabhanArAca saMhanana 67 153 Adima saMsthAna-samacaturastra saMsthAna 67 / 153 Aya saMsthAna-prathama samacaturana saMsthAna jisameM zarIra suDaula sundara hotA hai 48 / 14 AvazyakAparihANi-eka bhAvanA 63 // 328 Azraya patraka-jIrthakarAdimahAn puNyAdhikArImuniyoMko bAhAra IryAdipaJcaka-1. IryA,2. bhASA, 3. aiSaNA, 4. AdAna nikSepaNa aura 5. pratiSThApana ye pAMca samitiyAM IryApaJcakake nAmase prasiddha hai| 61119 bheda [3] upadezottha-samyagdarzanakA eka 74|439,443 upavRMhaNa-samyagdarzanakA eka aMga upAsakakriyA-zrAvakAcArakI vidhi 63 / 299 ubhayanaya-padArtha meM rahanevAle paraspara virodhI aneka dharmomeMse vivakSAvaza ekako grahaNa karanevAlA jJAna naya kahalAtA hai| isake vyavahAra aura nizcaya athavA dravyAyika aura paryAyAthikake bhedase do bheda haiN| 50170
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646 .. [e] ekAnta mithyAtva-dravya-paryAya rUpa padArtha meM eka anta-dharma. kA nizcaya karanA 61 // 300 ekAdazAGga-dvAdazAGgake bheda svarUpa gyAraha aGga-1. yAcArAGga, 2. mUtrakRtAga, 3. sthAnAGga,4. samavAyAGga. 5. vyAkhyAprajJapti, aGga, 6 jJAtRdharmarathAGga, 7. upAsa. kAdhyayanAGgaH 8. antakRddazAGga, 9. anunAroSAdika damAGga, 10. vipAka sUtrAGga, aura 11. praznavyAkaraNAGga, inameM 12yA dRSTivAdAGga milAnase dvAdazAGga kahalAne lagate haiN| 48 / 12 kaNazIkara-asso dina taka megha barasanA kaNazIkara kahalAtA 58 / 28 kanakAvalI-upavAsakA eka vrata uttarapurANam karmAnvaya-raka kriyA, inakA vistRta varNana mahApurANa dvitIya bhAgameM draSTavya hai| 63 / 302 kalpavRzna-gRhaspa cakravartI ke dvArA kI jAnevAlo eka viziSTa pUjA 72 / 59 kAmake pA~ca bANa-1. tarpaNa, 2. tApana, 3. mohana, 4. vilApana, 5. mAraNa, 72 / 119 kuzIla-eka prakArake bhraSTa muni 76.193 kRnakAditrika-kRta, kArita, hanumodana / 73.111 kevala-kevala jJAna, samastadravyoM aura unako paryAyoMko jAnane vAlA sarvotkRSu jnyaan| 61.43 kaivalyanavaka-nava ke vala labdhiyA~ 72 / 191 kSIrAsravaddhi-eka Rddhi jisake prabhAvase zuSka AhArase..mI dUdha marane lagatI hai| 59 / 257. [ga] - gaNanAthamaki-AcAryabhakti eka bhaavnaa| 63 / 327 gaticatuSTaya-naraka, tiyaMca, manuSya aura deva yaha gaticatuzya kahalAtA hai| 5318 garbhAnvayakriyA-inakA vistRta varNana mahApurANa dvitIya bhAgameM praSTavya hai / 63 / 302 guptyAdiSaTka-gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISaha, japa aura cAritra ye guptyAdiSaTka kahalAte haiM / inase saMvara hotA hai| 52155 prathaya-antaraGga aura bahiraGga ke bhedase do prakArakA parigraha 67413 [gha] pAti-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, moramora basarAya ye bArakA. niyA kA hai| inameM se mahakA damana guNampAnA anta meM aura zeSa tInakA bAraNasthAnaka ansameM kSaya hotA hai| 5 // 228 [ca] cakraMTa ( nArAyaNa ) ke sAta ranna-1. ami, 2. dAsa, 3. dhanuSa, 4. cakra, 5. zakti, 6. dAra aura 7. gadA, 621148 caturdaza mahAratna- cavIMke nimnAvita 14 ratna hote hai1. sudarzana cakra, 2. patra, 3. khaGga. 4. daNDa, 5. kAkiNI, 6. carma, 7. cUr3AmaNi, 8. purohita, 9. senApati, 10. sthAti, 11. gRhapati, 12. kanyA , 13. gaja aura 14. azva 61195 caturvidha bandha-1. prakRti 2. sthiti 3. anubhAga aura 4. pradeza ye cAra prakArake bandha haiN| 58 / 31 catuvidhAmara-1. bhavanavAsI 2. vyantara 3. jyotiSka aura 4. vaimAnika ye cAra prakArake deva haiN| 5551 caturthajJAna-manaHparyayajJAna jJAnoMke nimnalikhita pAMva bheda hai1. matijJAna 2. zrutijJAna 3. avadhijJAna 4. mana.paryayajJAna aura 5. kevalajJAna / dUsareke manameM sthiti rUpI padArthako indriyoMkI sahAyatAke binA maryAdA liye hue spaSTa jAnanA mana:paryayajJAna hai / isake Rjumati aura vipulamati ye do bheda hai| 48 / 4. caturthazukladhyAna-gyuparatakriyA niti 633498 karaNya -1. baMdha:karaNa, 2. apUrvakaraNa, 3. anivRttikaraNa, jinameM sama-samayavartI tathA bhinna samayavartI jIvoMke pariNAma sadRza aura asadRza donoM prakArake hote hai unheM adhaHkaraNa kahate haiN| jinameM sama. samayavartI jIvoMke pariNAma sadRza aura asadRza donoM prakArake tathA bhinna samayavartI jIvoMke pariNAma asadRza hI hote haiM unheM apUrvakaraNa kahate haiM / aura jahA~ samasamayavartI jIboke pariNAma sadRza hI aura bhinna samayavartI jIvoM ke pariNAma asadRza ho hote haiM unheM anivRttikaraNa kahate hai 54 / 225
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthIvidyA-prAnvIkSikI,trabI, vArtA bora daNDanIti ina cAra vidyAoMme caturthI vidyAdaNDanIti 5115 catumukha-gRhasthake dvArA kI jAnevAlI eka pUjA 73158 catustrizadatIzeSa-cautIsa ati. zaya / daza janmake, daza kevalajJAnake aura caudaha deva racitaisa taraha saba milAkara tIrtha. kara arhantake cautIsa atizaya hote haiN| 51.231 catuSTayIvRtti-prarjana, rakSaNa, vardhana aura vyaya-dhanakI yaha cAra vRttiyA~ hotI hai / 517 catumeMda prAyogya-kAlalabdhi, prAyogyalabdhi,kSayopazamalabdhi, dezanAlabdhi,ye cAra lbdhiyaaN| inake sAtha karaNabdhiko milA denese pAMca labdhiyA~ hotI haiN| 621322 cAndrAyaNa-eka vrata jisameM candramAkI kalAoMkI vRddhi tathA hAnike anusAra bar3hate aura ghaTate hue grAsa liye jAte haiN| 63019 cAraNatva-pAkAzagAmI RDise yukta munipada 48582 [cha] chAsthya-tIrthakara, dekSA lene ke bAda jabataka kevalajJAna prApta nahIM kara le| taba takakA kAla chApasthya kAla kahalAtA hai| isakApasyakAlako torthaH kara monase ho vyatIta karate 48042 pAribhASika zabdakoza jinamakti-ahaMkti -eka bhAvanA 631327 jIvAdika-jIva, ajIva mAtra, bandha, saMbara, nirjarA aura mokSa ye sAta dravya athavA jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla ye: dravya 54 // 275 [ta] tapas-eka bhAvanA 631324 turIyacAritra-sUkSma sAmpagaya cAritra, yaha cAritra saMjvalana lobhakA atyanta manda udaya rahate hue dazama guNasthAnameM hotA hai| 54 // 225 suryaguNasthAna-caturtha guNasthAna, avirata samyagdRSTi 5477 turyadhyAna-yuparata kriyA nivati nAmakA cauthA zukladhyAna / yaha dhyAna caudahaveM guNasthAnameM hotA hai| 48.52 tIrtha-tIrthakarakI prathama dezanAse tIrtha zurU hotAbora bAgAmo tIrthakarako prathama dezanAke pUrva samaya taka pUrNa hotA hai| 61656 sthAga-eka bhAvanA 633323 traya-sAta dina taka meghoMkA varasanA traya-kahalAtA hai| 58 / 27 tritayatanu-audArika, taijasa aura kArmaNa ye tIna zarIra 61155 tribhedanivaMga-saMsAra, zarIra aura bhoga ina tInase vairAgya .[ ] dazadharmA-1. uttama samA 2. mAdara 3.bAba 4. zauca 5. satya i. saMyama 7. tapa 8. tyAga 9. bAkinyanya aura 10. brahmavartha ye dazadharma hai| bhojana 3. zayyA 4. senA 5. yAna 6. Asana 7. nidhi 8. ratna 9. nagara aura 10. noTaya ye dazamoga hai| 6679 daNDAdika-daNDa, kapATa, pratara aura lokapUraNa nAmaka kevala samuddhAtase bheda jisa keMvaliyoM ke Ayukarmako sthiti bor3I aura zeSa tIna aghAtiyA kokI sthiti adhika hoto hai unake svataH valisamudAta hotA hai| isa samuhAtako daNDa, kapATa, pratara aura loka. puraNa ye cAra avasthAeM hotI hai| 48 / 52 darzana vizuddhi-tIkara prakRtike bandhayogya eka bhaavnaa| 631312 digya vinAda-viSyadhvanitorya karakA divya upadeza 48.51 dIkSAnbaya kriyA-isakA vizeSa varNana mahApurANa dvitIya bhAgameM draSTavya hai| 63302 dezAvadhi-avadhijJAnakA eka bheda dravya, kSetra, kAla, bhAvakI maryAdA liye hue rUpI padArthoM. ko indriyAdikI sahAyatAke binA pratyakSa jAnanA avaSizAna hai| isake tIna bheda hai-1. dezAvadhi 2. paramAvadhi aura 3. sarvAvadhi / dezAvadhi cAroM gatiyoMmeM ho sakatA hai para zeSa do bheda manuSya gasimeM muniyoMke hI hote hai / 482 // dehatraya-audArika, samIra kArmaNa yetona zarIra 48.52 hAviMzati parISaha-1. kSuSA 2. tRSA 3. zIta 4. uSNa 5.vaMzamaka 6. mAnya 7. jinaguNasyAti-upavAsakA eka vrata 630247 jinaguNasampatti-eka 71 / 438 dazamoga-1. bhAvana 2.
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648 arati 8. strI 9. caryA 10. niSadyA 11. zayyA 12. mAkroza 13. bagha 14. yAjyA 15. alAbha 16. roga 17. tRNasparza 18. mala 19. satkAra puraskAra 20. prajJA 21. ajJAna aura 22. adazaMna ye bAIsa parISaha hai| 62 / 191 dvAdaza samA-tIrthaMkarake samayazaraNameM unako gandhakuTIko gherakara bAraha koSTha hote haiN| deva, deviyAM tathA manuSya baiThate haiN| eka koSTha meM tiryaJca bhI baiThate hai| ye bAraha koSTha hI bAraha sabhAeM kahalAtI hai| 48049 dvitIya zukladhyAna-ekatva vitaka nAmakA zukladhyAna / yaha bArahaveM guNasyAnama hotA uttarapurANam 9. eSaNa-anna jala zuddhi ye no puNya kahalAte haiN| muniko AhAra dene ke lie inakI anivAryatA hai 541218 nAndIzvarI pUjA-ASTAhnika pUjA, yaha pUjA kArtika, phAlguna aura ASAr3hake antima ATha dinoM meM kI jAtI hai| 631258 nAmno'nsya-nAmakarma ke 93 bhedoMmeM antima bheda-tIrthakara nAma karma / 48.12 nikSepa-pramANa aura nayake anu sAra pracalita loka-vyavahAra__ko nikSepa kahate haiN| 62 / 28 nidhi-cakravartI nimnAMkita nau nidhiyoMkA svAmI hotA hai1. kAla, 2. mahAkAla, 3. pANDu, 4. mANava, 5. zaGkha, 6. naisarpa, 7. padma, 8. piGgala aura 9. nAnA ratna 61995 nirvicikitsA - samyagdarzanakA eka aGga 63 / 315-316 ni kAMkSita aGga-darzana-vizuddhi kA eka rUpa 63 / 314 niHzAGkita aGga-darzana-vizuddhi kA eka rUpa 633313 niSkrAnti kalyANaka-dokSAkalyANaka tIrthaMkaroMke tapadhAraNa karane ke samaya honevAlA devakRta viziSTa utsava 48:37 [pa] paJcanamaskAra-NamokAra mantra 70 / 137 paJcavidha mithyAtva-1. ajJAna 2. saMzaya, 3.ekAnta, 4.vipa. rIta aura 5. vinayapa ye pAMca mithyAtvake bheda hai 62 / 297 paJcaviMzati dustarava-sAMkhyadharmameM svIkRta prakRti Adi 25 tatva 74 / 72 paJcasadbata-1. ahiMsA,2. satya, 3. acaurya, 4. brahmacarya aura 5. aparigraha 101 / 119 paJcasUnA-1. kUTanA, 2. pIsanA, 3. buhAranA, 4. pAnI bharanA aura 5. cUlhA jalAnA 63.374 / paJcaprakAra saMsAra-1. dravya, 2. kSetra, 3. kAla, 4. bhava aura 5 bhAva ye hI pAMca parivartana kahalAte haiN| inake svarUpake lie sarvArthasiddhikA 'saMsAriNo muktAzca' sUtra draSTavya hai| 67 / 8 parameSThI-paramapadameM sthita rahanevAle-1. arahanta, 2. siddha, 3. AcArya, 4. upAdhyAya aura 5. sarvasAdhu, ye pA~va parameSTho kahalAte haiM 48613 parAvagADha-samyagdarzanake daza bhedoM meM se eka bheda / inakA varNana guNabhadrAcAryane apane AtmAnuzAsana anyameM 'AjJAmArga-samudbhava' bAdi zloka meM kiyA hai 54 / 229 pAzcastha-eka prakArake bhraSTa muni 76 / 192 pUrva-caurAsI lAkhameM caurAsI lAkhakA guNA karanepara jo labdha AtA hai use pUrvAGga kahate haiM, aise caurAso lAkha pUrvAGgoMkA eka pUrva hotA hai| 48 / 28 pUrvadhArin-gyAraha aGga aura naudaha pUrvoke jJAta muni48|43 prakRti-karmoM ke bheda prabheda / 48 / 52 prabhAvanA-samyagdarzanakA eka aMga 633320 prajJapti Adi vidyAe~-1.prajJapti, 2. kAmarUpiNI, 3. agni, [dha] dhanuSa-cAra hAthakA eka dhanuSa hotA hai 48028 naya-padArthake paraspara virodhI nitya anitya dharmoMmeM-se vivakSA vaza kisI eka dharmako grahaNa karanevAlA jJAna 62 / 28 navakevalalabdhi- 1. devalajJAna 2. kevaladarzana 3. kSAyika samyaktva 4. kSAyika cAritra 5. kSAyika dAna 6. lAbha 7. bhoga 8. upabhoga aura 9. vIrya ye no kevalalabdhiyAM haiM 616101 navapuNya-1. pratigrahaNa-par3agAhanA 2. uccasthAna denA 3. pAda-prakSAlana 4. arcana 5. namaskAra 6. manaHzuddhi 7. vacanazuddhi 8. kAyazuddhi aura
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ stammino 4. udakastamminI 5.vizva pravaizinI 6. aprataghAta gAminI 7. bAkAzagAminI 8. utpAdinI 9. vazIkaraNI 10. AzinI 11. mAnanIya prasthApinI 12. pramohanI 13. praharaNI 14. saMkrAmanI 15. AvartanI 16. saMgrahaNI 17. bhaMjanI 18. vipATinI 19. prAvartakI 20. pramodinI 21. prahApanI 22. prabhAvatI 23. pralApanI 24. nikSenI 25. zarvarI 26. cANDAlI 27. mAtaGgI 28. gaurI 29. SaDaGgikA 30. zrImatkanyA 31. rAtasaMkulA 32. kubhANDI 33. virala vegikA 34. rohiNI manovegA 36. mahAvegA 37. caNDavegA 38. capalavegA 39. laghukarI 40. parNaladhu 41. vegAvatI 42. zItadA 43. 35. uSNadA 44.vaitAlI 45. mahAjvAlA 46. sarvavidyA chedinI 47. yuddhavIryA 48. bandhamocinI 49. prahArAvaraNI 50. bhrAmarI 51. abhoginI ityaadi| 621391-400 pratimAyoga-kAyotsarga mudrA khar3e hokara dhyAna karanA 48153 pramANa-padArtha ke paraspara virodho nitya anitya Adi saba dho. ko grahaNa karanevAlA jJAna 62 / 28 prAjApatya-vivAhakA eka bheda, jisameM mAtA-pitA Adi parijanako sammati pUrvaka vara aura kanyA paraspara vivAhita hote haiM 70 / 115 prAtihAryASTaka-ATha prAtihArya1. azoka vRkSa 2. siMhAsana 3. chatratraya 4. bhAmaNDala 82 pAribhASika,zabdakoSa 5. divyadhvani 6. puSpavRSTi 7. cauMsaTha camara aura 8. dundubhi bAje ye bATha prAtihArya tIrthakara arahantake hote haiM / bhagavAnko jisa vRkSake nIce kevalajJAna prApta hotA hai vahI samavasaraNameM azokavRkSa kahalAtA hai 54 / 231 prAyopagamana-bhakta pratyAkhyAna, prAyopagamana ora iNginiimrnn| saMnyAsake ina tIna bhedoM meM se eka bheda / jisa saMnyAsa maraNa meM kSapaka apane zarIrako Tahala svayaM karatA hai dUsarese nahIM karAtA use prAyopagamana kahate haiM 621410 1 [va] balabhadra ke cAra rana-1. ratnamAlA 2. dedIpyamAna hala 3. mUsala aura 4. gadA 62 / 149 bazAla bhakti-bahuzruta bhakti* eka bhAvanA 633327 bAtira dviSaD bheda tapa-bAhya aura bAbhyantarake bhedase bAraha prakArakA tapa-1. anazana 2. avamodarya 3. vRttiparisaMkhyAna 4. rasa parityAga 5. vivikta zayyAsana aura 6. kAyakleza ye chaha bAhya tapa hai| aura 1. prAyazcitta 2. vinaya 3. vaiyAvRtya 4. svAdhyAya 5. vyutsarga aura 6. dhyAna ye chaha Abhyantara pa hai 621156 pIjasamubhava-samyagdarzanakA eka bheda 74 / 439, 444, ho sake use bhavya kahate haiM 59 / 214 mAvanA-tIrthakara nAmakarmakA bandha karAnevAlI solaha bhAvanAe~-1. darzana vizuddhi 2. vinaya saMpannatA 3. zIla. vrateSvanaticAra 4. abhIkSaNa jJAnopayoga 5. saMvega 6 zaktitastyAga 7. zaktitastapa 8. sAdhu samAdhi 9. vaiyAvRtyakaraNa 10. bahakti 11. prAcAryabhakti 12. bahuzruta bhakti 13. pravacanabhakti 14. bAvazyakAparihANi 15. mArga prabhAvanA aura 16. pravacana vAtsalya 48 / 12 [ma] mahAmaha-eka viziSTa pUjA 75 / 477 mAnasAhAra-devoMkI jitane sAgarako bAyu hotI hai utane hajAra varSa bAda unheM bAhArakI icchA hotI hai| icchA hote hI kaNThameM amRta bhur3a jAtA hai aura unakI kSudhA dUra ho jAtI hai| yahI mAnasAhAra kahalAtA hai 61 / 11 mAgapramAvanA-eka bhAvanA 636329 mArgasamunava-samyagdarzanakAeka bheda 74 / 439,442 mithyAtvAdi paJcaka-karmabandhaka nimnAGkisa pAMca kAraNa hote hai-1. mithyAtva 2. bavirati 3. pramAda 4. kaSAya aura 5. yoga 541151 muktAvakI-eka upavAsakA naam| 71.408 [ya] yoga-khAtmAke pradezoMke paripanda-hasana-calanako yoga bhavya-jisake samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 uttarapurANam kahate haiM / saMkSepameM isake kAya, vacana aura mana ye tIna bheda hai| terahaveM guNasthAnameM mano. yoga aura vacanayogakA nAza ho jAnepara antameM kAyayoga ko sUkSma dazA raha jAtI hai, usIse sUkSma kriyA-pratipAto. nAmakA tIsarA zukladhyAna hotA hai| antameM yaha sUkSma kAya yoga bhI naSTa ho jAtA hai 48052 [7] ratnacatuSTaya-1. ratnamAlA 2. gadA 3. sIra-hala aura 4. muusl| ye balabhadrake cAra ratna the 71 / 125 ratnAvalI-eka upavAsa / . rakhAvata-gRhasvake dvArA kI jAne vAlI eka pUjA 73158 [la] lakSaNa-bhagavAnke zarIrameM 108 zubha lakSaNa hote haiM tathA masUrikA Adi 900 vyaJjana hote hai / 5152 viparItamithyAtva-jAna, zepa aura jJAyaka tatvoMko yathArthatA meM viparIta nirNaya karanA 621301 vistAraja-samyagdarzanakA eka bheda 74440,446 yAvRsyakriyA-eka bhAvanA 631326 [za] zaktitraya-1. utsAha zakti 2. mantra zakti aura 3. bhutvazakti 4816 zIlavatAnatIcAra-eka bhAvanA 633322 zuklalezya:-zuklalezyA vAlAkabAyake udayase anuraMjita yogoMko pravRttiko lezyA kahate hai| hamake 1. kRSNa 2. nIla 3. kApota 4. pota 5. papa aura 6. zukla ye chaha bheda haiN| dravyalezyA aura bhAvalezyAkI apekSA do bheda haiN| 5117 zukladhyAna-mohakI atyanta mandatA athavA mohake abhAbameM hone vAlA dhyAna zukladhyAna kahalAtA hai| isake 1. pRthakya vitarkavIcAra 2. ekatva ditarka 3. sUkSmakriyA pratipAtI aura 4. vyuparata. kriyA nivati ye ra bheda hote haiM 54 // 226 [ ] SaTbhamA-1. pratyakSa 2. anumAna 3. zabda 4. upamAna 5. arthApatti aura 6. abhAva ye chaha pramANa hai 74514 paDAvazyaka-1. samatA 2. vandanA 3. stuti 4.pratikramaNa 5. dhyAya aura 6. kAyosarga ye SaDAvazyaka kahalAte SaSThopavAsa-do dinakA upavAsa 48 / 39 pAiguNya-1. sandhi 2. vigraha 3. yAna 4. Asana 5. dezo. bhAva aura 6. samAzraya-bar3e rAjAkA Athaya lenA ye chaha guNa hai 5015 . SoDazasvapna-tIrthakarake garbhameM Aneke pUrva unako mAtAko dilane vAle solaha sapna1. airAvata hAthI 2. sapheda baila 3. siMha 4. lakSmIkA abhiSeka 5. do mAlAeM. sUryamaNDala 7. candramaNDala 8. manohara machaliyoMkA yugala 9. suvarNa kalaza yugala 10. kamaloMme suzobhita sarovara 11. laharAtA humA samudra 12. siMhAsana 13. sundara deva vimAna 14, nAgendra bhavana 15, ratnarAzi aura 15.devIpyamAna agni 49 / 22 1 [sa] samA-bIca-bIca meM mAtapa-dhUpa prakaTa karanevAle mevoMkA sATha dina taka barasanA samAvRSTi kahalAtI hai 58 / 27 samAdhi-eka bhAvanA 631325 samucchinnakriyApAti- cauthA zukladhyAna / yaha dhyAna 14veM guNasthAna hotA hai 52067 saMkSepa-samyagdarzanakA eka bheda 741440,445 saptaparamasthAna-1. sajjAtitva 2. sadgRhasthatva 3. pArivAjya 4. surendratA 5. sAmrAjya 6. paramArhantya aura 7. paramanirmANa 633257 saptaprakRti-1. svAmI 2. amAtya 3. janasthAna 4. koza 5. dara-senA 6. surakSAke sAdhana aura 7.mitrvrg68|72 vargatritaba-dharma, artha aura kAma ina tIna puruSArthoMkA samUha trivarga athavA vargatritaya kaha. lAtA hai| mokSa puruSArtha ukta trivargase pRthak honeke kAraNa apavarga kahA jAtA hai 5118 vAtsalya-samyagdarzanakA eka baGga 63 / 320 vAtsalya-eka bhAvanA 631330 vinayasampamatA-eka bhAvanA 631321 vinayamithyAva-saba devoMko eka sA mAnanA tathA saba vastuboMko muktikA upAya samajhamA vinayamithyAtva hai| 62 / 302
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaprakRti saMcaya-1. mithyAtva 2. samyamithyAtva 3.mamyaktva aura anantAnubandhI 1. krodha 2. mAna 3. mAyA ora 4. lobha ye mAta prakratiyAM haiN| 62 / 317 sapta ratna-1. cakra 2. zakti 3. gadA 4. zaMkha 5. dhanuSa 6. daNDa caura 7. nandaka (khaDga) ye kRSNake sAta ratna the 71 / 124 sarvatobhadra-eka upavAsakA vA 73 / 28 sarvatomada-gRhasthake dvArA kI jAnevAlI eka viziSTa pUjA 73158 saMjvalana-yathAkhyAta cAritrako pAtanevAlo eka kapAyA cAritra. mohake bheda, kaSAya vedanIyake cAra bheda hai-1. anantA . pAribhASika zabdakoSa nubandha-samyaktvako dhAtanaM vAlI sAmAdi-sAma, dAma, aura kapAya 2. apratyAkhyAnAbaraNa- bheda ye pAra upAya prasiddha hai deza pAritrako pAtanevAlI 62 / 32 kapAya 3. pratyAkhyAnAvaraNa- siniya-1. utsAha siddhi sakala cAritrako pAtavevAlI 2. mantra siTi bora 3. kapAya aura 4. saMjvalana prabhutva siddhi 486 yathAsyAta cAritrako pAtane siMhanijIdina-muniyoMke tapa. bAlIkaSAya 4818 kA eka bheda 162 saMyamAsaMyabha-traya hiMsAkA tyAga honese saMyama bora sthAvara sUkSmadhyAna-zuklavyAnakA tIsarA bhed| jisakA pUrNanAma hisAkA tyAga na honese sUkSmakriyApratipAtI hai| yaha basaMyama / isa prakAra paMcama dhyAna terahaveM guNasthAnake anta. guNasthAnako avasthA saMyamA meM hotA hai 48152 saMyama kahalAtI hai 59 / 214 saMvega-eka bhAvanA 633323 sUtrasamujaba-samyagdarzanakA eka saMzaya midhyAnva-a., bAgama bheda 7449,44 bAdi nAnA tattvoMmeM bAkI sthAhAda-padArtha meM rahanevAle jo caMcalatA hai use saMzaya paraspara virodhIdhAma vivakSA. mithyAtva kahate hai 62 / 299 baza pradhAnatAse kisI ekA saMsaka-eka prakArake bhraSTa muni kathana karanA syAhAra kahA jAtA hai 5109
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaugolika zabdakoSa [a] aGkavatI-videhakI eka rAjadhAno 63 / 124 bhaGgadeza-bihAra prAnta ke bhAgala purakA samIpavartI prdesh58|17 acalagrAma-magadha dezakA eka grAma 62 / 325 acyuta-solahavAM svarga 633178 bhaJjana-eka vakSAragiri 63 / 203 aJjanAma-eka vakSAragiri 633203 antima-anuttara-sarvArthasiddhi vimAna 64 / 10 aparAjita-eka anuttara vimAna 69.41 aparAjitA-videhakI eka rAja dhAnI 63 / 216 amarabhUdhara-sumeruparvata 6119 amakakaNTha-eka nagara 72.40 bhamRtavatI-vijayAdhaMkI dakSiNa zreNIkA eka deza 72154 ayodhyA-videhakI eka rAja. pAnI 633217 ayodhyA-ghAtakI khaNDake pUrva bharatakI nagarI 716255 ayodhyA-ghAtakI khaNDa dvIpake pazcima videha kSetra meM sthita gandhilAdezakI eka nagarI 594277 ayodhyA-airAvatakSetrakI eka nagarI 59 / 282 ayodhyA-pAtakImaNDake bharata kSetra sambandhI balakA dezakA , eka nagara 54 / 87 bhayodhyApura-ekanagara 6316. arajA-videhakI eka rAjadhAnI 631216 arindamapura-puSkarAke pazcima videha sambandhI gandhiladezake vijayAdhaparvatako uttarazreNI para sthita eka nagara 70 / 307 ariSTanagara-bhagavAn zItalanAthake prathama bAhArakA nagara 56 / 46 ariSTapura-eka nagara 70 / 307 ariSTapurI-videhakI eka rAja dhAnI 63 / 213 ariSTA-videhakI eka rAjadhAnI 63213 arkaprabha-kApiSTha svargakA eka vimAna 59 / 238 alakA-ghAtakIkhaNDa dvIpake bharatakSetrakA eka deza 5486 alakA-vijayAcaMkI uttarazreNI para sthita eka nagarI 62158 avadhyA-videhakI eka rAjadhAnI 63 / 217 avanti-ujjainakA samIpavartI deza 71 / 208 azoka-eka vana 75 / 37 azokapura-dhAtakIkhaNDake pUrvamehase pazcima dizAmeM sthita videha kSetra sambandhI eka nagara 711432 azokA-videhakI eka rAja pAnI 63 / 216 azvapura-vijayAkA eka nagara 62 / 67 azvapura-ambUdvIpa sambandhI videhakSetrake padezakA eka nagara 73132 azvapurI-videhakI eka rAja. ghAnI 63 / 215 sanA-eka baTavI 59 / 188 [A] AdityapAda-eka parvata 681519 AdityAbha-ghAtakIkhaNDake pUrvameruse pUrvakI ora sthita puSkalAvatI dezake vijayA parvatakI dakSiNazreNIkA eka nagara 62 // 361 AdimadvIpa-jambUdvIpa 49 / 2 bhAnata-terahavAM svarga 70 / 195 AryakSetra-gaGgA aura sindhu nadI tathA vijayAI parvatake kAraNa bharatakSetrake chaha khaNDa ho jAte haiM, inameM bIcakA khaNDa kAryakSetra kahalAtA hai cora zeSa pAMca mlecchakhaNDa kahalAte haiN| tIrthaMkaroMkA bihAra AryakhaNDameM hI hotA hai 4851 Avarta-videhakA eka deza 63 / 208 AzIviSa-eka vakSAragiri 63 / 203 [ ] indrapura-eka nagara 65 / 179 ilA-bharatakSetrakA eka parvata 59 / 118 [u] unmattajalA-eka vibhaGgA nadI 63 / 206 ulkAmukhI-bhIloMkA eka nivAsasthAna 70 / 156 [] Urjayantagiri-giranAraparvata 71 / 275 UrmimAlinI-eka vibhaMgA nadI 63207
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaugolika zabdakoSa 653 [R ] RjukUlA-eka nadI jisake taTapara bhagavAn mahAvIrako kaivalajJAna prApta huA thaa| 74.349 [e] ekazaila-eka vakSAragiri 63 / 202 [ai] airAvata-eka sarovara 63 / 199 airAvata-jambUdvIpakA sAtavA kSetra 69 / 74 airAvatI-eka nadI 611380 [au] auSadhI-videhakI eka rAjA dhAnI 631213 [ka] kaccha-videhakA eka deza 630208 kaccha-kAThiyAvAr3akA samIpa vartI pradeza 75 / 11 kacchakAvatI-videhakA eka deza 63 / 208 kanakapura-bhAratavarSakA eka nagara 5861 kanakapura-jambUdIpake bharata. kSetra sambandhI vijayA vaMta. kI uttarazrezIkA eka nagara 63 / 165 kanakaprama-videhake maGgalAvatI deza sambandhI vijayA parvatakI uttarazreNIpara sthita eka nagara 741221 kanakaprabha-sAnatkumAra svargakA eka vimAna 67146 kapistha-eka bana 75 / 479 kaliGga-mAratakA eka deza, khaNDagiri, udayagiri (bhuvana nezvara)kA samIpavartI pradeza 70165 kAkandI-bhagavAn puSpadantakI janmanagarI 55123 kAJcanaguhA-eka guphA 59 / 235 . kAJcanatilaka-jambUdvIpa sambandhI videha kSetrake kacchadeza meM sthita vijayArdhaparvatakI uttarazreNIkA eka nagara 63 / 105 kAJcanA-eka nadI 631158 kAJcI-kaliGga dezakI eka nagarI 70 / 127 kAntapura-baGgadezakA eka nagara 75 / 81 kAmpilya-bharatakSetrakI eka nagarI / bhagavAn vimalanAthakI janmanagarI 59 / 14 kAmpilyA-eka nagarI 72 / 198 kApiSTha-AThavA svarga 59 / 237 kAraMkaTa-eka nagara 6 / 211 / kAlaka-eka vana 59.196 kAlaguhA-vijayAdhaMkI eka guhA 72 / 111 kAzIdeza-vArANasIkA samIpa vartI pradeza 53 / 18 kinnaragIta-vijayAIkA eka nagara 63.93 kinArapura-vijayAIkA eka nagara 71 / 372 kilakila-vijayAkI dakSiNa zreNIkA eka nagara 68 / 271 kiSkindha-eka nagara 68 / 467 kuTaja-vindhyAcalakA eka vn| 74/389 kuNDa-videhakA eka nagara 757 kuNDapura-videhakA eka nagara / bhagavAn mahAvIrakI janmanagarI 741252 . kuNDalapura-vidarbha dezakA eka nagara 712341 kuNDalA-videhakI eka rAja dhAnI 63:214 kuNAla-bhAratakA eka deza 5972 kuchajaka-malayadezakA eka salna. kI vana 73.12 kumudA-videzakA eka deza 631211 kummakArakaTa-jaramAMsabhojI kumbhake samparkase kArakaTa nagara hI kumbha kArakaTa nAmase prasiddha ho gayA thA 62 / 212 kuru-eka deza 701200 kurujAGgala-uttaraprAntakA eka deza-hastinApura aura meraTha. ke AsapAsakA kSetra 61174 kuzArthaviSaya-bhAratakA eka deza 70 / 92 kusumavatI-bharata kSetrakI eka nadI 59 / 118 kUlagrAmapurI-eka nagarI 74 / 318 kezarI-eka sarovara 633197 kailAsa-bhAratavarSa ke uttara meM sthita prasiddha parvata himAlayakA eka bhAga 48 / 139 / kauzala-avaghadeza, jisakI rAjadhAnI sAketa-ayodhyA thI 4871 kauzAmbI-jambUdvIpa bharatakSetrakI eka nagarI jahA~ padmaprabha bhagavAnne janma liyA thA 52018 kausalA-eka nagarI 716342 kSIrodA-eka vibhaMgA nadI 63 / 207 kSemapura-jambUdvIpake kaccha dezakA eka nagara 65 / 2 kSemapura-dakSiNa bhAratakA eka nagara 75402
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ 654 kSemapura - videhakSetragata sukaccha dezakA eka nagara 53 / 2 kSemapura videhakSetrake deza kA eka nagara 5712 kSemapurI- videza kI eka rAja pAnI 63 / 213 rAjadhAnI kSemA videhako 63 / 213 - [kha] laganaga - vijayArdha parvata 71.376 khagapura- eka nagarakA nAma 61 / 70 khacarAca vijayArtha parvata 62 / 241 laGgapura- eka magara 67 / 141 videhI eka rAtra bAnI 63 / 217 sA-vivekI rAjadhAnI 63 293 di eka bana 7253 khAdira- eka bana 180461 - [ga] rAmanavamambUdvIpa bArthakI uttararthaNIkA eka nagara 6329 gaganabaslama-jambUdvIpake videha kSetra sambandhI puSkalAvatI deza kI nattarazreNIpara sthita eka nagara 70.39 gaganabalama-jambUdvIpake dima yA sambandhI dakSiNazreNIkA eka nagara 75 / 301 gaGgA-caudaha mahAnadiyoMmeM eka mahAnadI 63 / 195 gaGgA-bhAratakI prasiddha nadI 70 / 322 gajavatI - bharata kSetra kI eka nadI 59/119 basAragiri gandhamAdana- eka 63 / 204 uttarapurANam gandhamAdanakumAdanapa 71.309 gandhamAdanaparvata- videhakA eka parvata 70118 gandhamAlinI - jambUdvIpake pazcima videhakSetra meM sItodA nadIke uttara taTapara sthita eka deza vibhaMgA 59 / 109 gandhamAlinI- eka nadI 63 / 207 gandhamAlinI - videhakA deza 62 / 212 gandhAvirekA eka deza 63 / 212. gandhAra-eka deza 63204 gandhAvatI - eka nadI 701322 gandhila-ghAtakI khaNDa dIpake pazcima videhakSetrakA eka deza 59 / 274 gAndhAra-ganbAra dezakA eka nagara 63 / 284 gAndhAraviSaya- deza kSetrakA p- s ----- giritaTa-eka nagara 67 / 270 girinagara- surASTra dezakA eka nagara 71 / 270 gulma seTapura- eka nagara jahA~ prAzvanAtha bhagavAnkA prathama bAhara huA thA 73 / 112 godhA kA eka bana '- 701241 govardhana-mathurAke pAsakA eka parvata 70418 gautama-indrabhUti gaNadharakA grAma 74 / 357 preSaka-solahaveM svayaM Upara nau preveyaka vimAna haiN| ye ekake Upara eka haiM / prArambhake tIna taka bAdina yA bo graiveyaka pArase taka madhyama praveyaka para sAtase mI taka paramavaiveyaka lAte haiN| inameM rahanevAle deva ahamindra kahalAte haiM 499 [ ca ] cakraka- mAhendrakasrakA vimAna 6278 cakrapura-bharata kSetrakA eka nagara 65 / 176 eka cakrapura- eka nagara jahA~ bhagavAn baranAvakA prathama AhAra huA thA 65 / 35 cakrapurI- videhakI eka rAjamI 63 / 217 cakrapUra (cakrapura) eka nagara 59 / 239 caNDadegA-bharata kSetrakI eka nadI 59.118 candana - eka vana 620401 candra-eka sarovara 63 / 199 candrapura- vijayAko dakSiNaaMgIkA eka magara 71 / 405 candrapura-candra bhagavAnkI janmanagarI vArANasI ke pAsa sthita candrapurI 548161 mAha-eka bakSAraviri 63 / 204 candrAbha-eka nagara 75 / 390 candrodayagiri-eka parvata 75162 camaracacApura- eka nagara 62 / 229 campAnagara-bhAgalapura ke samIpa nAmanagara nAmase prasiddha sthAna 58 / 17 campApura-bana bihAra prAntake bhAgalapura nagara ke samIpavartI nAthanagarakA samIpavartI bana 70183 cAraNayugala-bhAratakA eka nagara 67.213 caraNo sammedazikharakA eka 69 / 90
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaugolika zabdakoSa 655 pramANa siDakA nivAsa kSetra citrakUTa-vArANasIkA eka udyAna 681126 citrakUTa-eka vakSAragiri 6 // 202 citrapura-vijayAdhaMkA eka nagara 62066 caitravana-mithilAkA eka vana 69 / 54 [cha] chanapura-bharatakSetrakA eka nagara 59 / 254 enAkArapura-eka nagara 74 // 242 taptajalA-eka vibhaGgA nadI 63 / 206 tAlapura-eka nagara 67 / 34. tigincha-eka sarovara 63 / 197 tilaka-ghAtakI khaNDake pUrva aigavata kSetrakA eka nagara 63 / 168 trikUTa-eka vakSAragiri 630202 nipura-vijayAkA eka nagara 63.14 trilokottama-jambUdvIpake pUrva videhakSetra sambandhI puSkalA. batI dezake vijayAcaM parvatakA eka nagara 73126 jagatpAdagiri-eka parvata 68 / 468 jaTharakAzika-tApasoMkI vamati 70 / 323 jambUmat-ambUdIpa 4813 jayanta-ekanuttara vimAna 70.59 jayantapura-bhAratakSetrakA eka magara 711452 jayantI-videhakIka rAjadhAnI 631216 jAmbava-jambUdvIpake bharatakSetra sambandhI vijayA parvatakI uttarazreNIpara sthita eka magara 71368 ammikagrAma-eka grAma, jahA~ magavAna mahAvIrako kevalajJAna hubA yA 744340 jyoti:prama-vijayAkI dakSiNazreNIkA eka nagara 620241 jyotirvana-vijayAkA eka bana 71137. [ta] tanuvAta-lokake antakA tanuvA. tabalaya / UdhvaMlokake anta meM yaha 1575 dhanuSa moTA hai, usameM antima 525 dhanuSa dantapura-kaliGgadezakA eka nagara 7065 dANa-eka deza-vidizAkA samIpavartI pradeza 75 / 10 dazANapura-gAvatI dezakA eka nagara 71.291 dizAgiri-kapitthavanameM sthita eka parvata,75479 devakula-eka sarovara 631198 devadAru bana-eka banakA nAma 70 / 252 devamAla-eka vakSAragiri 630204 devaramaNa-eka vana 63 / 186 devAdri-sumeruparvata 50121 patilaka-vijayAkA ekanagara 62036 dvAravatI-dvArikApurI 71027 dvArAvatI-eka nagarI 58583 [dha] dharaNibhUSaNa-supatiSThapurakA eka parvata 76.22. dharaNAtilaka-2ka nagara 59 / 228 dhavaladeza-jambUdvIpakA eka deza 67 256 dhAtakIkhaNDa-dUsarA dviip| yaha dvIpa cAra lAkha yojana vistAravAlA hai tathA lavaNa samudrako ghere hue pUr3Ike AkArakA hai 51.2 dhAnyapura-magadha dezakAeka nagara 76 / 242 [na] nagarazomA-eka nagara 75 / 52. nandana-pukaradvIpapUdhi bhAta kSetrakA eka nagara 63 / 12 nandana-meruparvatakA nandanavana 71 / 362 nandana-nandanagiri 63.33 nandanapura-eka nagara, yahA~ bimalanAba bhagavAna kA prathama pAhAra huvA thA 59 / 42 bhandapura-eka nagara 63.334 mandapura-dhAtakIkhaNDake pUrvabharata kSetra sambandhI vijayAdhakI dakSiNa zreNIkA eka nagara 71 / 254 mandigrAma-eka grAma, ahone logoMne rAjaputra riNako mAvAsa nahIM diyA thA 74 / 422 nandigrAma-eka gA~va 75 / 105 nandighoSa-20pana 75 / 5 nandyAvarta-terahaveM svargakA eka vimAna 62 / 41. namastilaka-eka parvata 63.336 narakAntA-eka mahAnadI 63 / 196 nalina-eka nagara, jahA~ bhagavAna candrapramakA prathama pAhAra huzA thA 541217
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarapurANam nalinakRTa-eka vakSAragiri . 63 / 202 nalinA-videhakA eka deza 63 / 211 nAgapura-Ara samuccaya dezakA eka nagara 684 nAgamAla-eka vakSAragiri 63 / 204 nAbheyasIma-eka parvata 62 281 nArI-eka mahAnadI 633196 nityAlokapura-dhAtakIkhaNDa dvIra ke pUrva bharanakSetra sambandhI vijayAdha parvatakI dakSiNa zregokA eka nagara 71.50 niSadha-eka sarovara 63 / 198 niSadha-jambUdvIpakA tIsarA kulAcala 63.193 nIla-jambUdvIpakA cauthA kulAcala 63 / 193 nIlavAn-eka sarovara padmAvatI-videhakA eka deza 633210 padmAvatI-virahako eka nagarI 631214 padminIkheTa-eka nagarakA nAma 62 191 padminIkheTa-jambUdvIpa sambandhI meruparvatakI uttara dizAkA eka nagara 63.263 parNakAntA- eka nadI 631266 palAzakUTa-jambUdvIpake bharata. kSetrakA eka grAma 71 / 278 palAzanagara-palAzadvIpakA eka nagara 75 / 27 pallava-eka deza 72 / 196 pATaliputra-paTanA nagara 76 / 398 pATaliputra-eka nagarakA nAma, jisameM bhagavAn dharmanAyakA muni avasthA sambandhI prathama bAhAra huvA thA 61140 pAvApura-bihArakA pAvApura, jahA~se bhagavAn mahAvIrako mokSa huA thA 76 / 38 puNDarIka-eka sarovara 63 / 98 puNDarIkiNI-videhake puSkalAvatI dezakI eka nagarI 6286 punnAgapura-jambUdvIpaka bharatakSetra kA eka nagara 711429 puSpakaraNDaka-podanapurakA eka kusumodyAna 74 / 142 puSkaradvIpa-madhyalokakA tIsarA dvIpa / isake ThIka bIca meM cUr3Ike AkArakA mAnuSottara parvata par3A huA hai| vahIMtaka manuSyoMhA saMcAra hotA hai| 5418 puSkarapura-eka nagara 594230 puSkalAvatI-jambUdvIpake videha kA eka deza 633142 puSkalAvatI-gandhAradezakA eka nagara 711425 puSpaka-rAjapurakA eka vana 751469 puSparamya-kamaloMse suzobhita eka tAlAba 701253 pRthivItilaka-eka nagara 59241 pRthivInagara-videha kSetrake vatsakAvatI dezakA eka nagara 4858 podana-suramyadezako rAjadhAnI podanapura 59 / 209 pramarA-videhako eka rAjadhAnI 63.214 prabhAkarI-vatsakAvatI dezakI eka nagarI 62.75 pratyantanagara-eka nagara 789 prAgvideha-pUrva videha kSetra 4858 priyaGkara-dharaNibhUSaNa parvatapara sthita eka bana 76 / 220 priyaGgakhaNDa-vArANasIkA eka vana 70:191 priyaGgakhaNDa-eka vana 59 / 274 prItikara-eka vana 5917 prItiGkara-UrdhvagraMbeyakake Urdhva vimAna 59 / 227 prItivadhana-rAjapurakA eka udyAna 75.315 [pha] phenamAlinI-eka vibhaMgAnadI 63 / 207 [ba] baga-baMgAla 69 / 18 balamadra-mahendra svargakA eka vimAna 76 / 199 brahmaloka-pAMcavA svarga 48 34 [bha] ma lideza-eka deza 481127 bhagalI-ghor3oMkA eka deza 73 / 120 nRloka-aDhAI dvIpa : jambUdvIpa, lavaNasamudra, dhAtakIkhaNDa dvIpa kAlodadhi samudra aura puSka. raardhdviir| ye saba milakara nRlo-manuSyaloka kahalAte haiM / manuSyoMkA nivAsa inhIM meM hai 61112 [pa] pakapramA-dauyA naraka 59 / 238 paGkavatI-eka vibhaMgAnadI padma-eka sagevara 63 / 197 padma-jambUdvIpake pazcima videha kA eka deza 73 / 31 padmakUTa-eka vakSAragiri 63 / 202 padmakhaNDapura-bhAratakA eka deza 59 / 148 padmA-videhakA eka deza 63 / 210
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaugolika zabdakoSa madrapura-mAlavAkA eka deza, jise koI bhaddanapura yA bhelasA (vidizA) kahate haiM / 56 / 24 madrila-maGgalAvatI dezA eka nagara 70 / 183 madila-eka nagara 70 / 385 madrilapura-malaya dezakA eka nagara 56164 madvilapura-zItalanAtha bhagavAna. kI janmabhUmi 711303 bharata-jambUdvIpakA pahalA kSetra bhAskara-mahAzukra svargakA eka vimAna 59 / 226 mImakUTa-eka parvata 75 / 47 bhImAraNya-manoharapurakA nikaTavartI eka bhayaMkara Tana 59 / 116 bhujaGgazailapurI-kIcakoMkI nagarI. 72 / 215 bhUtaramaNa-ka vana 63 / 186 bhUtilaka-eka nagara 76 / 252 mogapura-bhAratake harivarSa dezakA eka nagara 70 / 74 mogapura eka nagara 67 63 / mogavarddhana-bharatakSetrakA eka nagara 58091 [ma ] magadha-vartamAna bihAra prAntakA eka bhAga jisakI rAjadhAnI rAjagRhI nagarI thI 5770 maGgala-jambUdvIpa bharatakSetrakA eka deza 711278 maGgalAvatI-videhakSetra kA eka deza 502 manaSA-videhakI eka rAjadhAnI 63 / 213 mattajalA-eka vibhaGgA nadI 63 / 206 mathurA-uttara prAntakA prasiddha nagara 57179 madhuka-puNDarIkiNI nagarIkA eka vana 6286 Jain Education Internatio madhuka-videhakI puNDarIkiNI nagarIkA eka vana 74/15 manujodaya-ratnadvIpakA eka parvata 75 / 303 manorama-eka bar3A udyAma 66 / 248 manohara-kauzAmbIkA eka udyAna 69 / 4 manohara-eka vana 67 / 66 manoharagiri-videhakSetrake vatsakAvanI deza kA eka parvata 586 manoharapura-eka nagara 59 / 116 manoharavana-eka vana 59/204 mandara-meru parvata 5102 mandarapura-vijayAdhaM parvatakA eka nagara 663109 mandarazaila-mandAragiri kSetra (vihAra prAnta) 58052 mandAra-vijayArdhakI dakSiNazreNI sambandhI eka nagara 63 / 177 mandira-bhArata kA eka nagara 74 / 77 mandiragrAma -eka gAMva 71 / 326 marudgari-meru parvana 71 / 421 malaya-mAlava deza 56 / 23 malaya-eka deza 71 / 293 mahAkacchA-videhakA epha deza 630208 mahAgandhavatI nadI-gandhamAdana parvatase nikalI huI eka nadI 71 / 309 mahAnagara-eka nagara, jahA~ bhagavAn vAsupUjyakA prathama bAhAra hubA thA 58 / 40 mahAnagara- dhAtakIkhaNDadvIpake videhakSetra sambandhI ramyakAvatI dezakA eka nagara 592 mahApadma-eka sarovara 63 / 197 mahApadmA-videhakA eka deza 631210 mahApuNDarIka-eka sarovara 63 / 198 mahApura-bhAratakA eka nagara 5858. mahApurI-videhakI rAjadhAnI 631215 mahAratnapura-vijayAkA eka nagara 62 / 68 mahAvatsA-videhakA eka deza 631209 mahAvaprA-videhakA eka deza 63 / 211 mahAzukra-dasavA svarga 59 / 226 mahAhimavAn-jambUdvIpakA dUsarA kulAcala 63 / 193 mahIpura-gandhAradezakA eka nagara 7513 mahIpAlapura-eka nagarakA nAma 61 / 11 mAnuSottara-pUSkara varadvIpake ThIka bIca meM par3A huA eka golAkAra vizAla parvata 70 / 292 mAlyavAna-eka sarovara 63 / 199 mAlyavAn-eka vakSAragiri 63 / 204 mAhendra-caturtha sarga 61165 mithilA-eka nagarI 66 / 20 munisAgara-eka parvata 63.94 mRgAvatI-eka deza 710291 meghakUTa-vijayAdhaMkI dakSiNazreNIpara sthita amRtavatI dezakA eka nagara / 72154 medhapura-ghAtakIkhaNDadvIpake pUrvabharatakSetra sambandhI vijayAdha parvatakI dakSiNazreNIkA eka nagara 713252 meghapura-vijayAkA eka nagara 62 / 66 [ ya ] yUpakesariNI-eka nadI 59 / 216
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658 uttarapurANam lokanAlI-lokake bIca meM par3I huI caudaha rAjU UMcI aura eka rAjU caur3I eka naadd'ii| jise trasa nAr3I athavA loka nAr3I kahate haiN| sAmAnya rUpase trasa jIvoMkA nivAsa isI trasa nAr3ImeM rahatA hai 48 / 16 [ ra ] raktA-eka mahAnadI 63.196 raktodA-eka mahAnadI 63 / 196 rajatamAlikA - mandAragirike samIpavartI eka nadI 58/51 ratnadvIpa-bhAratakA ratnavyavasAyakA eka pramukha sthAna 59.148 ratnapura-bhAratakA eka nagara 59 / 88 ratnapura-malayadezakA eka nagara 67.90 ratnapura-magadhadezakA eka gAMva 62 / 328 ratnapura-bhAratavarSakA eka nagara jahA~ bhagavAn dharmanAthakA janma huA thA 61113 ratnapura-jambUdvIpake airAvatakSetra. kA eka nagara 633157 ratnapura-puSkarArddha dvIpake vatsakAvatI dezakA eka nagara 5802 ratnapura-eka nagara 633127 ratnasaJcaya-videhakSetrake maDa- lAvatI dezakA eka nagara 503 ratnasajhayA-videhakI paka rAja. dhAnI 63 / 215 sthanUpura-rathanUpura cakravAna nAma. kA nagara 62.96 rathanUpuracakravAla- vijayAdhakI dakSiNa zreNIkA eka nagara 62 / 25 rathAvarta-eka parvata / 74/157 rathAvartAdri-eka parvata / 62 / 126 ramaNIya-ratnadvIpaNe manujodaya parvatapara basA huvA eka nagara 75 / 303 ramaNIyA-videhakA eka deza / 633210 ramyaka-jambUdvIpakA pAMcA kSetra / 633191 ramyakAvatI-ghAtakIkhaNDa dvIpa sambandhI videha kSetrakA eka deza / 59 / 2 ramyakAvatI-videhakA eka deza 631210 ramyA-videhakA eka deza 63 / 210 ravipriya-sahamAra svargakA eka vimAna 59 / 218 rAjagRha-bihAra prAntakA eka prasiddha nagara, jahA~ rAjA rahatA thA 61156 rAjapura-hemAGgada dezako rAjadhAnI 75188 kamI-jambUdvIpakA pAMcavA kulAcala 63 / 193 rucaka-kapiSTha svargakA vimAna 59/238 rUpyakUlA-eka mahAnadI 63.196 rUpyazaila-vijayA parvata 67 / 176 roruka-kacchadezakA eka nagara 75 / 11 rohit-eka mahAnadI 63 / 195 rohitAsyA-eka mahAnadI 63 / 195 raivatakagiri-girinAra parvata 71 / 179 [la] lakSmI-eka devI 63 / 200 lakSmIgrAma-jambUdvIparka bharatakSetra sambandhI magadha dezakA eka grAma 71 / 317 . lakAnagara-rAvaNakI rAjadhAnI 68 / 298 lakApura-laGkA 689 lAgalA-videhakA eka deza 63 / 208 kAntava-sAMtA svarga 59 / 280 bakApura-prazasti uttarapurANakA racanA sthala 34 vaGgAviSaya-baGgAlaprAnta 66 / 20 vatsa-videha kSetrakA eka deza 52 / 2 vassa-pukarArdhadvIpake videhakSetra sambandhI eka deza 5602 vatsa-jambUdvIpake pUrva videha kSetra sambandhI eka deza 6412 valsakAvatI-videha kSetrakA eka deza 48058 vatsakAvatI-videhakA eka deza 62 / 75 vatsadeza-jambUdvIpake bharatakSetra kA eka deza 70 / 63 . vatsA-videhakA eka deza 631209 vatsA-magadha dezakI eka nagarI 7571 vanagiri-eka parvata 67 / 115 vanavAsa-prazasti dakSiNa bhArata kA eka deza 34 vaprakAvatI-videhakA eka deza 63211 vaprA-videhakA eka deza 63 / 211 varAhAdri-vijayAkA eka parvata 72 / 108 . varddhamAna-paka nagarakA nAma, jahAM padmaprabha bhagavAnkA muni avasthA sambandhI prathama thAhAra huvA thA 52 / 53
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasvokasAra-eka nagara 63 / 118 vasvAlaya-vijayAkA eka nagara 631251 vasvAlaya-bhAratakA eka nagara 70.76 vArANasI-bhAratavarSakI prasiddha nagarI / ise banArasa bhI kahate haiM 53119 vikhyAta-paka sarovara 63 / 199 vijaya-vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita caura sarvArthasiddhi ina pAMca anutara vimAnoM meM se eka vimAna 48 / 13 vijaya-puSkalAvatI dezakA eka nagara 71 / 363 vijayapura-eka nagara 714440 vijayapura-eka nagara jisake azokavRkSake nIce vasudevane nivAsa kiyA thA 70 / 249 vijayapurI-videhakI eka nagarI 63 / 215 vijayA-videhakI eka rAja dhAnI 63 / 216 vijayAvatI-eka vakSAragiri 63 / 203 vidarbha-eka deza 71 / 341 videha-jambUdvIpakA cauthA kSetra 63 / 191 -vinItA-ayodhyA nagarI 61 // -104 vinItA-jambUdvIpako ayodhyA nagarI 7147 vindhyapura-malayadezakA eka nagara 58163 vindhyapura-airAvatakSetrake gAndhAra dezakA eka nagara 63399 vindhyAdi-bhAratakA eka prasiddha parvata 741389 bhaugolika zabdakoSa vipulAdi-vipulAcala, rAjagRhI- kI prasiddha phaadd'ii| jIvandhara svAmIkA mokSasthAna 75.687 vimalakAntAra-eka parvata 59 / 188 vimalaprama-saudharma svargakA eka vimAna 620376 virajA-videhakI eka rAjadhAnI 63 / 216 virATa-eka nagara 720216 vizAlA-ujjaina 71208 vidyutkAnta-vijayAdhaMkI dakSiNa zreNIkA eka nagara 681275 vidyutprama-eka vakSAragiri 63 / 205 vidyutprama-eka sarovara 63 / 199 vItazoka-gandhamAlinI dezakA eka nagara 59.109 vItazoka-puSkaravaradIpake videha kA eka nagara 62 // 364 vItazokapura-jambUdvIpale pUrva videha sambandhI puSkalAvatI dezakA eka nagara 71 / 360 vItazokapura-eka magara 71 / 439 vItazokA-eka nagarI 6266 vItazokA-videhakI eka rAjadhAnI 631216 vIrapura-mithilAkA samIpavartI eka nagara 69 / 56 vRddha-magadhadezakA eka grAma 76 / 152 vRddhagrAma-kauzaladezakA eka grAma 59.207 vegavato-eka nadI 73122 baijayanta-vijaya,vaijayanta,jayanta aparAjita aura sarvArthasiddhi ina pAMca anuttara vimAnoM meM se paka vimAna 5115 baijayanta-eka gopurakA nAma 68.651 . baijayantI-videhakI eka rAjadhAnI 633216 659 baiDUrya-mahAzukra svargakA eka vimAna 59 / 226 baimAraparvata-eka parvata 63 / 140 vaizAlI-sindha dezakA eka nagara 753 vaizravaNakUTa-eka vakSAragiri 63 / 202 [za] zaGga-jambUdvIpa bharatakSetrakA eka nagara 621494 zaGkazaila-dhAtakIkhaNDa dvIpake airAvatakA eka parvata 631247 zaGkhA--videhakA eka deza 63 / 211 zatruaya-eka parvata 72 / 262 zarkarApramA-dusarI pRthivI 59 / 280 zAtakara-pAnata svargakA eka vimAna 70 / 196 zAligrAma-bhAratakA eka grAma 71 / 390 zAlmaligrAma-magadhadezakA eka grAma 711446 zikharanala-eka vanakA nAma 62 / 243 zikharI-jambUdvIpakA chaThA kulAcala 63 / 193 zikhibhUdhara-dhAnyapurakA nikaTa vartI eka parvata 76 / 322 zivamandira-vijayAdhaMkI dakSiNa zreNIkA eka nagara 63 / 116 zivamandiranagara-eka nagara jahA~ rAjA damitAri rahate the 621433 zivaMkara-vijayAdha parvatakA eka nagara 75 / 164 zItodA-eka vibhaMgA nadI 631 207 zukrampramapura-jambUdvIpa videha kSetrake sukacchA dezake vijayA parvatakI uttara zreNIkA eka nagara 63191
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660 uttarapurANam [sa] sanatkumArakalpa-tIsarA svarga zumA-videha kI eka rAjadhAnI 63 / 215 zailapura-eka nagara, jahA~ bhagavAn puSpadantakA prathama bAhAra huA thA 5548 zauryapura-kuzArtha dezakA eka nagara 70.93 zradvAvAn-eka vakSAragiri 63 / 203 zrAvasti-bharata kSetrakA eka nagara,jahA~ bhagavAn saMbhavanAthakA janma huzA thaa| yaha uttaraprAnta goNDA jile meM sehaDamehaDake nAma se prasiddha hai / 49 14 zrAvastI-bhAratake kuNAla deza kI eka nagarI 59 / 72 zrInAganaga-zrInAga nAmakA parvana 66.13 zrInilaya-paudharma svargakA eka vimAna 62 365 zrIpura-puSkaravaradvIpa sambandhI videha kSetrake sugandhidezakA eka nagara 5425 zrIpura-eka nagara 633333 zrIpura-jambUdvIpa sambandhI meru parvatase pUrvakI ghora sthita sukaccha dezakA eka nagara 66168 zrIpura-airAvata kSetrakA eka nagara 6974 zrIprama-eka parvatakA nAma 5481 zrIprama-prathama svargakA eka vimAna 54182 zvetavana-eka vana, bhagavAn mallinAthakA dIkSAvana 66 / 47 / / zvetavAhana-hastinApurakA seTha 711260 zvetavikA-eka nagara 712283 sammaMda-bhAratavarSakA sammeda zikhara nAmakA prasiddha parvata / yaha vihAra prAntake hajArIbAga jilemeM pArasa parvatake nAmase prasiddha hai / yahA~se bIsa tIrthakaroM tathA asaMkhya muniyoMne mokSa prApta kiyA hai, isalie yaha sabase prasiddha tIrthakSetra hai 48151 saritA-videhakA eka deza 63 / 211 saryAvarta-ratnaprabhA pRthivIkA eka bila 72131 sarvaramaNIya-eka nagara 76 / 184 sarvatuka-eka vana jisameM candraprama bhagavAnne dIkSA lI thii| 54.216 sarvatuka-saGkAnagarakA eka vana 68 / 307 sarvazaila-eka parvata 621496 sarvArthasiddhi-pAMca anuttara vimAnoMmeM-se eka vimAna 61112 sahasrAbravaNa-bhUnAgar3hakA eka pAga 116169 sahasrAra-bArahI svarga 61168 sahetuka-eka vana, jahA~ kunthunAtha bhagavAnne dIkSA lI thI 64 / 38 sahetukavana-ayodhyAkA vaha vana jisameM bhagavAn ajita nApane dIkSA lI thI 48 / 38 saMbhUtaramaNa-eka banakA nAma 62 / 379 sAketa-kauzala dezako eka bagarI-bayodhyA 6157 sAkaMtapura-eka nagara 59 / 258 sAtaMkara-solahaveM svargakA eka vimAna 70.50 sArasamuccaya-eka deza 68.3 sArasaukhya-eka gAMva, jahA~ khadigsAra bhIlakA sAlA rahatA thA 74401 siddhakUTa-vijayArgha parvatakA eka kuTa, jahA~ akRtrima caityA. laya hai 62 73 siddhAcala-eka parvata 63 / 126 siddhArtha-ayodhyAkA eka vana 68707 siddhArtha-eka vana 71 / 417 siddhArthanagA-eka nagara, jahA~ bhagavAn zreyAMsanAyakA prathama AhAra huA thA 57 / 49 sindhu - eka mahAnadI 633195 sindhu-eka deza 75 / 3 sindhugopura-eka gopurakA nAma 681653 siMhagiri-eka parvata 74 169 siMhapura-vArANamIke pAsa sthita siMhapurI jise Ajakala sAranAtha bahate haiM 57 / 17 siMhapura-jambUdvIpake pazcima videha kSetrake sugandhila dezakA eka nagara 705 siMhapurI-videhakI eka rAja dhAnI 631215 sItAsarit-jambUdvIpakI caudaha mahAnadiyoM meM se eka mahAnadI jo videhakSetrameM bahatI hai 48 / 3 sImantAcala-eka parvata 67 85 sukaccha-videhakA eka deza 57.2 sukauzala-jambUdvIpakA eka deza 71 / 416 sukhAvaha-eka vakSAragiri 63 / 203
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ sugandhA-videhakA eka deza 63 / 212 sugandhi-puSka ravaradvIpa sambandhI videha kSetrakA eka deza 54 / 10 sujana-eka deza 751420 / sudarzana-eka vana 70 / 187 . sudarzana-bama veyakakA vimAna 49 / 9 supanA-videhakA eka deza 63 / 210 suprakAra-eka nagara 71409 supratiSTha-magadha dezakA eka nagara 76 / 216 subhadra-madhyama aveyakakA eka vimAna 73.40 surakAntAra-vijayAkI dakSiNa zreNIkA eka nagara 66.114 suranipAta-eka vana 63 / 128 suramalaya-rAjapurakA eka udyAna 75 / 346 suramya-eka deza 62189 surAdri-sumeruparvata 58 / 21 surASTra-bhAratakA saurASTra nAma se prasiddha deza 71 / 27. surendrakAntAra-vijayArdhakA eka nagara 62071 sulasa-eka sarovara 633198 suvatsA-videhakA eka deza 630209 suvaprA-videhakA eka deza 631211 suvarNakUlA-eka mhaandii| 63 / 196 suvarNavatI-bharatakSetrako eka nadI 59 / 119 suvarNAmapura-vijayA parvatakI dakSiNa zreNIkA eka nagara 75:36 bhaugolika zabdakoSa suvizAla-saudharma svargakA eka vimAna 66 / 105 susImA-puSkarArdha dvopake vatsa dezakI eka nagarI 5602 susImA-jambUdvIpa videha kSetrake vatsa dezakA eka nagara 48 / 4 susImAnagara-videha kSetrake vatsa dezakA eka nagara 52 / 3 sUtikA-bhAratakA eka grAma 74 / 74 sUrya-eka sarovara 63 / 198 sUryapramapura-puSkarArdha dvIpake pazcima bhAga sambandhI sumeruparvatase pazcima dizAmeM sthita gandhila dezake vijayAI parvatakI uttara zreNIpara sthita eka nagara 70 / 27 sUryamAla-eka vakSAragiri 63 / 204 senAramya-eka sarovara 75 / 51. somakheTa-eka nagara, vahA~ bhagavAna supArzvanAyakA muni avasthA sambandhI prathama mAhAra humA thA 53143 saudharma-prathama svarga 62188 saumanasa-eka nagarakA nAma 5172 saumanasa-Urdhva veyakakA nIce kA vimAna 63 / 141 saumanasa-eka vakSAragiri 63 / 205 saumyamahIbhRt-hastinApurakA eka parvata 70 / 209 sthAlaka-vijayA parvatakA eka nagara 68 / 13 sthUNAgAra-bhAratakA eka nagara 74 / 71 svayaMprabha-eka dvIpa 71.451 svastika-terahaveM svargakA eka vimAna 621411 svastikAvatI-dhavala dezako eka nagarI 671256 sroto'ntavAhinI-eka vibhaMgA , nadI 63 / 207 [ha] haravatI-bharata kSetrakI eka nadI 59 / 118 harikAntA-eka mahAnadI 63 / 195 harit-eka mahAnadI 63 / 195 harivarSa-jambUdvIpakA tIsarA kSetra, jahA~ madhyama-bhogabhUmi kI racanA hai 71.392 harivarSa-bhAratakA eka deza 70 / 74 hastazIrSapura-eka nagara / 711444 hastinApura-bhAratake kurujAGgala dezakA eka nagara 7051 hAstinapura-kurubAGgala dezakA prasiddha nagara 66174 himavAn-jambUdvIpakA pahalA kunAcala 63 / 193 hemakaccha-dazArNa dezakA eka magara 75 / 10 hemAGgada-jambUdvIpakA eka deza 75 / 188 - ... hemAmapura-eka nagara 751472 haimavata-jambUdvIpakA dUsarA kSetra jahA~ jaghanya bhogabhUmikI racanA hai 711445 . hairaNyavata-jambUdvIpakA chaThA kSetra 63192 hRdavatI-eka vibhaMgA nadI 63 / 206 hRdA-eka vibhaGgA nadI 63 / 206 homanta-eka parvata 62 / 274
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ a ] agrAvabodha-kevalajJAna 61055 adyavipAka-pApodaya 59 / 236 acaleza-sumeru parvata 66 / 34 adhamaNa-karjadAra 69 / 6 adhirAjatA-rAjya 68 / 273 adhIzvara-bhagavAna neminAtha 71 / 193 anabhijAtatva - adhInatva 72 / 84 anavama-zreSTha 66 / 100 anAvaraNa-vastrAdi .AvaraNase rahita 6373 anAzvAn-muni 70 / 166 animiSa-machalI 51165 animiSa-deva 74.22 animiSAGganA-devAGganA 54 // 177 animiSAdhIza--indra 61 / 19 aniSThita-apUrNa 487 anujighRkSA-anugraha karanekI icchA 56 / 69 anupadaM-pIche hI 63488 anuyojana-prazna pUchanA 70 / 42 anUdbhava-choTA 62.265 anekapArAti-siha 68 326 antakopama-yamake tulya 7119 antya-anuttara - sarvArthasiddhi vimAna 61.17 antya-kezava-kRSNa 71.189 antevaasitaa-shissytaa66|105 antevAsitva-ziSyatA 497 andhas-bhojana-58040 anvayamAninI-lakA abhimAna rakhanevAlI 62 / 342 apadAna-(avadAna ) sAhasa 72074 sAdhAraNa zabdakoSa apavarga-mokSa 48 / 10 apavarta-akAla-maraNa 56 / 33 apAgbhAga-pazcima pradeza 4813 apAcI-dakSiNa dizAko zreNI 62 / 25 apravIcAra - maithunase rahita 4817 abda-varSa 48 / 15 abdamArga-bAkAza 72051 abdasama-darpaNake samAna 59 / 1 abhyarNa-nikaTavartI 71.205 abhyAza-samIpa 70 / 263 abhrapadavI-AkAza 54 // 63 abhritA-meghase yukta 54 / 63 amijAta-kulIna 54 // 133 amivajrAyudhaM-vajrAyudhake sammukha 63 / 49 amiSavapUrvakaM - abhiSekapUrvaka 70 / 213 amatra-pAtra 761404 amaradama kalpavRkSa 48062 amaraparibRDha-devoMke svAmI-indra 72 / 276 amarAdhinAtha-indra 7145 amA-sAtha 630243 amRtAmISu-candramA 64 / 21 amRtAMzu-candramA 63 / 447 amRtAzana-deva 6817 amRtAzanAdhIza-devendra 6153 aya-puNya 487 ayuta-daza hajAra varSa 711389 ayodaya-puNyodaya 63385 ayodhyeza-rAjA dshrth67|182 ara-pakrake daNDa 7011 aratni-eka hAtha prmaann63|338 ariJjaya-zatruoMko jItanevAlA 72 / 25 ajit-sUryako jItanevAlA 74135 arcA-pratimA 72155 arjunottara-nakula aura sahadeva 72 / 217 arddhacakrI-nArAyaNa (anantavIrya) 631 alakAkI-keza samUha 72 / 156 avagama-jJAna 631234 bhavadhisthAna-sAtavA naraka 61282 bhavanI-pRthivI 52017 avamati-tiraskAra 74 / 471 avaskaragRha-viSThAgRha 76 / 98 avAcya-nindA 67 / 107 avApa-pararASTra cintA 62134 aviveka-abheda 58188 azani-vajra 70 / 74 aSTamIkSiti-mokSa 63 / 108 aSTamI pRthivI-ISatprAgbhAra nAmakI pAThavIM pRthivI jisake uparitana pradeza ra siddhoMkA nivAsa hai 76 / 271 aSTamI mahI-mokSa 621170 aSTApadaprama-suvarNake samAna kAntivAlA 59 / 24 aSTApadamaya-svarNa nimita 62 226 aSTopavAsa-nelA-tIna dinakA upavAsa 71 / 19 astAri-zatru rahita 51020 aharpati-sUrya 6177 ahividviTavAhinI-gAvAhinI 62 / 112 ahidairivAhinI- garuDavAhinI, eka vidyA 71 / 381 aMzumAlI-sUrya 48 35
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhAraNa zabdakoSa 663 ibhya-dhanADhya 721243 [A] AjavaMjava-saMsAra 51118 Adi-kalyANa-garbhakalyANaka 61017 Adikalpeza-prathama svargakA indra-saudharmendra 49.25 AdityodgamavelA-sUryodayakA samaya 751490 Adyacakrivad-prathama cakravartI bharatake samAna 48176 AdyazreNI-kSapaka zreNI 63.234 AnandanATaka-bhagavAna ke janmotsavake samaya indra ke dvArA kiyA jAnevAlA eka viziSTa nRtya 49 / 25 AptatA-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa moha baura antarAya ina cAra ghAtiyAkarmoMke naSTa honepara Apta-marahanta avasthA prakaTa hotI hai / 48 / 42 AbhigAmika-uttama 50 / 39 Amaya-roga 74 / 407 AmaraM-devoM sambandhI 4870 AranAla-kAMjI 74 / 342 ArAtIya-pAcArya paramparAse prApta 5695 AdrataNDulAropaNa-gIle cAvaloM para car3hanA, vivAhake samaya honevAlA eka nega (dastUra ) 71 / 151 vApa-pararASTrako cintA 70.17 AzAnekapa-diggaja 68 / 541 AzuzukSaNi-bagni 7116 Azvayuja-dhAsoja, kuMvArakA mahInA 56 / 58 dAnA 1958 mAhava-yuddha 48154 AhArya-AbhUSaNa 72 / 75 [ ] ina-sUrya 62 // 389 ibhya-vaizya 76 / 37 I-stuti 73 / 165 [] utkoc-ghuus.75|28 utsedha-zarIrakI UMcAI 4873 udaka-zreSTha 51 / 11 udyan-ugatA huA 69 / 20 udgagama-utpatti 54 / 23 udgama-phUla 568 upadhi-parigraha 66 / 48 uparata-mRta 68:273 upazalyaM-nagarake samIpa 667 upAMzu-ekAnta 72685 upAsaka-zrAvaka 76 / 219 upAsakavata-zrAvako vata 54.144 [] UjayantAcala-girinAra parvata 72.190 UrdhvavrajyA-Urdhvagamana 71.197 ... [e] ekapati-pativrata 62141 ekamAyasva-ekapatnIvrata 62141 enasa-pApa 48 / 101 [ai] aikAgArika-pora 76 / 68 ailavila-kubera 48 / 20 [ o] auraga-uraga-sarpa smbndhii59|37 [ka] kaNThIravasva-siMhapanA 73167 kaNThIravAdi-siMhAdi tiryaJca kamra-manohara 63 / 346 karAkhuka-chaDUMdara 71 / 321 kareNu-hastinI 73 13 kaladhauta-svarNa 611129 kalindakanyA-yamunA nadI 70 / 346 kalpa-svarga 7079 kalpAga-kalpavRkSa 59 / 3 kalyANayogya-vivAhake yogya 71.144 kalyANavidhipUrvaka-vivAhapUrvaka 63 / 117 kalApI-mayUra 67 / 299 kaMsamaithuna-kaMsakA sAlA .70 / 447 kAntatAvadhi-saundarya kI sImA 62.351 kAmamantra-kAmazAstra 6378 kAmanIyaka-saundarya 52029 kAmasodarya-pradyumnakA bhAI 72 / 170 kAyasthiti-mAhAra 741318 kArtasvaraghaTa-svarNapaTa 61119 kAlAnukAritA-yamakA anu. karaNa 66 / 113 kAlindI-yamunA 70101 kIcakadvandvatA-cir3I-cir3avAkA jor3A 65 / 67 kukkuTasaMpAsya-pAsa-pAsa meM base kukkuTasapa hupa gA~va itane pAsameM ki jisase eka gAMvakA murgA ur3akara vahAM anAyAsa pahu~ca sake kadarya-atyanta kRpaNa 541116 kanakopala-suvarNapASa.Na 48093 kanIyas-choTA 66 / 103 / / kapiromAlyavallI-kareMcakI latA, jisase khujalI uThane lagatI hai 746473 kamalopamA-samI tulya 59 / 255 kunthu-eka prakArake jIva 64 / 1 kuzAgrIyatA-tIkSNatA 74.547 kuzezaya-kamala 633197 kUla-kinArA 5212 kRkavAku-murgA 63.150 kRtAnta-yama 4861 kRtAntavaktra-yamarAjakA mukha 70 / 155
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ 664 kRtI-kuzala-bhAgyazAlI 7112 kevlaavgm-kevljnyaanii48|45 kezava-nArAyaNa 76 487 kopAruNitavigraha-krodhase jisa kA zarIra lAla ho rahA thA / 680 kozAtakI phala-tUmA 711275 kaurava-kuruvaMzI 721227 kaumumma-kusumAnI raMga--lAla raMga 7181 kramukadra ma-mupArIkai vRkSa 631343 kramapaGkaja-caraNa kamala 58147 kramAmbuja-caraNa kamala 68500 kravyAda-mIla 75 / 560 kroSTA-miyAra 7675 zAnti-AryikA 75 / 33 kSupavizeSa-eka jhAr3I 70 / 129 kSema-prApta vastukA rakSA 62.35 audrarasa-madhukA rasa 76 / 105 kSmAja-vRkSa 68 / 358 [kha] khagAdhIza-vidyadharoM ke rAjA 62:81 sI-vidyAdharI 63187 kharAmIpu-tIkSaNa kiraNa, sUrya 5422 khalUrikA-vaha sthAna jahA~ zastra calAnekA abhyAsa kiyA jAtA hai 756422 svAgatA-AkAzase AtI huI uttarapurANam gandhasindhura-matta hAthI 48022 garbhika-garbhakA bAlaka 70 / 342 galantikA-jhArI 71 / 91 gavalottama-uttama bhaiMsA 63 / 160 gahana-vana 70 / 105 gAndhAra-kAndhAra 75 / 13 gAyakAnIka-gayoM kA samUha 74.270 girIza-sumeruparvata 71.43 guru-pitA 75 / 578 gomAyu-zagAva 76 / 368 gominI-lakSmI 62 / 161 grantha-parigraha 64 / 1 [] ghAtighAtA-ghAtiyAkokA kSaya karane vAle 63 / 129 [ca]. cakrin-cakravartI aura nArAyaNa 70 / 2 cakreTa-cakravartI 69 / 87 caNDa-atyanta RodhI 67 / 158 caNDadyuti-sUrya 541102 caNDarociS-sUrya 73 / 60 caNDavikrama-atyanta parAkramI 55 / 3 caturaGga bala-hAthI, ghor3A, ratha aura padAti-paidala senA, ise caturaGga senA kahate haiM 62051 caturthalezya-cauthI padmalezthAkA dhAraka 54183 candroparAga-candragrahaNa 6115 capeTa-cappar3a-cA~TA 70 / 350 caramAGgadharA-tadbhavamokSagAmI 48 / 132 cAmIkara-suvarNa 616106 - cAmIkaracchavi-suvarNa ke samAna kAntivAlA 4873 cAraNadvandva-cAraNa RvidhArI do muni 75 / 531 cittaja-kAma 74 / 138 citAdhakaH-pApoMkA saMcaya karane vAlA 57198 cipuTanAsikA-capaTI nAkavAle 76445 [cha] chAyA-kAnti 70 / 225 [ja] janmavArAzi-saMsAra sAgara 62 / 293 jambuka-zRgAla 76.356 jayadhvaja-vijaya patAkA 72|15jljaannaa-kml mukhI 761141 jAtasaMveda-jise vairAgya utpanna huvA hai 488 jAtarUpa-suvarNa 56 / 153 jAtarUpatA-digambara mudrA 74 / 90 jAmadagnya-jamadagnikA putra 65 / 149 jAmbavatviSa-jAmunake samAna kAntivAle, kAle 51.28 jitvarI-jItanevAlI 51134 jighAMsA-mAranekI icchA 59 213 jina-tIrthakara 7012 jImUta-megha 5215 joSam-cupa 75 / 27 jvAlAkarAlAgni-jvAlAoMse bhayaMkara agni 71 / 15 [2] jhaSaketu sukhAvahA-kAmasukhako denevAlo-strI 63 / 117 [ta] tanusthiti-zAhAra 71 / 433 tantra-svarASTra cintA 62 / 34 tapastanUnapAt-taparUpI agni 58 178 [ga] gaganagocara-vidyAdhara rAjA 70 / 267 gaNya-saMkhyAta 66 / 59 gataprANa-mRta 75674 gatAsu-mRta 48 / 123
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ talaprahAra-cappar3a 74 / 108 talavara-kotavAla 70 / 154 tAnava-kRzatA 66 / 98 tAnava-zarIra sambandhI 66 / 98 tuja-putra 70 / 15 tuyakalyANa-jJAnakalyANaka 61143 turyAvagamotkarSa- manaHparya yajJAna ko utkRSTatA 59 / 203 toka-putra 57486 tRNabhukkula- pazuoMkA samUha 71.162 tRtIyAvagama-avadhijJAna 63 / 27 trayastrizatsamudrAyu- taitIsa sAgarakI AyuvAlA asaMkhyAta varSAkA eka sAgara hotA hai| yahA~ chandakI anukUlatAse sAgarakA paryAyavAcI samudra zabdakA prayoga huA hai 48 / 13 trAyaka-rakSaka 76 / 407 trijagatpati-tIrthakara 67 / 24 trijJAnalocana-avadhijJAnI 48 / 44 nirdhAnti-tIna pradakSiNA 70 / 31 trizuddhi-mana, vacana, kAyakI zuddhi 70 / 2 tvaSTuyoga-brahmayoga 71 / 38 sAdhAraNa zabdakoSa humnadyuti-svarNake samAna kAnti- nArpatya-rAjya ( nRpateH karma vAlA 66050 nApatyam ) 48 / 30 dhusad-deva 57.30 nikRtta-chinna, kaTA huvA dAkSya-caturAI 75 // 350 71 / 101 dAsera-dAsIkA putra 621326 nidhIza-kubera 7124 / / divasAvasiti-sAyaMkAla niHpravIcAra-maithuna rahita 61 / 12 74 / 304 nivandhana-kAraNa 72 / 7 / / nighRNa-nirdaya 6820 divyasadas-samavasaraNa 62 / 486 nirviNNa-khinna 48 / 138 divija-dara 70 / 385 divijendra-devendra 68 / 38 nirvRti-mokSa 48094 divaukas-deva 70 / 11 nivega-vairAgya 63 / 109 niveda-vairAgya 49 / 3 durgata-daridra 701200 niAma-yuddhake vistArase rahita dUSyalakSmA-duSita lakSaNoMse yukta 613 67.159 nilimpa-deva 63 / 113 dRpta-ahaMkArI 63.161 nilimpeza-indra 51138 devabhUyaM-devaparyAya 74/75 niSThA-samApti 54 / 29 . devAdri-superuparvata 70 / 292 niSThitArtha-kRtakRtya 63 / 273 daiSTika-bhAgyavAdI 541262 niHSpanda-nizceSTa 48 / 123 dordaNDa-bhujadaNDa 55 // 3 nizi -talavAra, krUra 54122 doSa-bhumA 62 / 263 nisRSTArtha-rAjadUta 73.121 dauhada-dohalA 70 / 343 niHsaGga-sva-nigraMtha avasthA dvopArdhacakravAra-mAnuSottara parvata 70 / 46 54135 nihatasakalaghAtI - jJAnAvaraNa, [ ] darzanAvaraNa, moha aura antadhaneza-kubera 7142 rAya ina cAra ghAtiyAkarmoMdharAgocara-bhUmigopara rAjA ko naSTa karanevAle 6155 70 / 267 nairguNya-niSphalatA 5015 - dharmAdhyakSa-nyAyAdhIza 76 / 340 naiHsajaya-nirgrantha dazA 617 dharmAdhikaraNa-nyAyAdhIza 59 / nyagrodha-baTavRkSa 668 nyAyya-nyAyayukta 633375 dhA-dharmayukta 633375 dhRtAyati-sundara bhaviSyase yukta paJcavarga-pAMcakA varga arthAt 5x dhyAti-dhyAna 61152 5= 25 paccAsa 63.455 dhvajinI-senA 681548 pazavANa-kAma 75 / 336 paJcamanakSatra-mRgazirA nakSatra [na ] 49 / 16 namoyAyI-vidyAdhara 70 / 104 - paJjamAvArapAra-pAMcA kSora. nAkIza-devendra 541171 samudra 57 33 mAgarA-dharaNendra 67 / 175 paznamAmbudhi-kSIrasAgara 67443 174 dammajammaNa-pAkhaNDakA vistAra 49 / 1 dara-alpa 48021 daranidrA-thor3I nidrA 633387 darpiSTa-ahaMkArI 62 / 122 dvija-pakSI 668 dvija-dAMta 76 / 392 dvijAvakI-dantapaMkti 751568 dvitIyakalyANa-janma kalyANaka kA utsava 69 / 31 ghugAyaka-svagake gAyaka 57 / 29 muni-laukAntika deva 66543 84
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamAvagameza - paJcamajJAna - kevalajJAnake svAmI 49657 paJcamIgati-mokSasyAna 49 / 57 pathyA-haraDa 75 // 375 padmA-lakSmI 52 / 1 payoja-zaMkha 71 / 139 payodharapatha-pAkAza 67 / 276 paramAna-khIra 56147 parasvahRt-cora 76581 parAya-zreSTha 75246 parAya'maNi-zreSThamaNi 68 / 197 parAsutA-mRtyu 70 / 341 parivRDha-svAmo 74 / 299 pariSaddala-samAmeM balavAn 61156 parva-pUrNimA 631417 pala-mAMsa 712271 : palita-sapheda bAla 67 / 216 pAThIna-maccha 73 / 161 pAtresamitatAdainyaM-kevala bhojana meM zAmila hone kI dInatA 48.101 pAda-cauthAI maga 48 / 29 pAraNA-vratake bAda honevAlA bhojana 76 / 134 pAramAtmya-paramAtmapada-mokSa 75 / 177 pASANa-vINAkA eka doSa 70 / 272 piNDa-grAsa 76 / 41. piNDita-ekatrita 5148. piNDIma-azokavRkSa 68 / 130 pitRvana-ramazAna 75 / 227 pIyUSAzi-deva 66 / 21 puruSakAra-puruSArtha 62 / 37 puruSArthatraya-dharma, artha, kAma-ye tIna puruSArtha 53 / 5 . pulastiputra-rAvaNa 68 / 325 pulindI-millakI strii71|403 puSpeSajvara-kAmajvara 62 / 46 uttarapurANam pUrvAnupUrvI-pUrvAcAryoMkA anu. saraNa karate hue 70 / 3 prakIrNaka-camara 63 / 1 prajA-janatA 4816 prajApati-brahmA 54 / 117 prajJapti-eka vidyA 63 / 31 pratikriyA-pratikAra 621118 praticchanda-Adarza 54 / 42 pratidatta-badalekA upahAra 62 / 105 pratiSTammI-virodhI 66 / 111 pratiSThAkalpa-pratiSThAzAstra 54149 pratIkSya-paDigAhakara 49 / 39 pralaya-mUcrchA 48 / 63 pravajyA-dIkSA 657 prazrayAzraya-vinayakA bAdhAra 73 / 45 pratavyA-bhejane yogya 58 / 68 prAkRta-sAdhAraNa 72157 prAgja-pahale tpanna humA 72 / 155 prAcya-pahalA 76 / 410 prANatendra-caudahaveM svargakA indra 55 / 22 praantklp-acyutsvrg48|143 prAntakalpezvara-acyutasvargakA svAmI 66 / 101 prAbhRta-upahAra 5990 prINita-saMtoSita 75 / 1 pretanAtha-yama 681335 praiSa-kArya 485101 / proSitayoSita-jisakI strI pravAsameM gayI hai 63178 [bha] bhallaGkI-bhIloMkI eka vasati 71 / 309 bhavAnta-mokSa 64 / 55 mAgineya-mAneja 72 / 268 mAvitadvayaSTakAraNaH-solahakAraNa bhAvanAoMkA cintana karane vAlA 618 bhAsvara-dedIpyamAna 61 / 123 bhUmija-maMgala 751489 bhUyasI-bahuta bhArI 485103 bhogimogAbhaiH-saupake phaNake samAna 48183 [ma] magadhAdhipa-jarAsaMgha 71169 makSu-zoghra 657 maNikara-jauharI 751454 mativattama-atyanta buddhimAn 62181 madhumAsa-caitramAsa 6377 manaHparyayavIkSaNa-manaHparyayajJAnake dhAraka 48 / 46 manda-zani 75 / 489 mandarAga-mandara+aga-meka parvata 66 / 100 mandarAga-manda rAgake dhAraka 60 / 100 mandasAna-haMsa 75 / 547 manorajasa-manake vikAra rUpI dhUlI 63 / 122 manoramA-strI 7075 marut-deva 54 // 30 marutsaGgha-devoMkA samUha 67154 marutsadas-devasamA 63 / 282 marunmAga-AkAza 48 / 60 mahAdevI-pradhAnarAnI 51020 mahiSImaNDala-bhaiMsoMkA samUha 63 / 160 mAtaGga-cANDAla 72631 mAtaGgI-cANDAlI 72 / 241 mAdhava-vaizAkha 615 [ba] bala-balabhadra 7012 ballava-gopAla-ahIra 63 / 160 bahulapakSa-kRSNapakSa 67 / 41 bAhyaparicchada-panA bAdi bAhya parikara 52 / 4 bodhya-bAnane yogya padArtha621
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAgika raMga bajAnevAlA 76 / 90 mithuna-dampatI 70182 muSTi-munA 70 350 51 / 28 mUja ke mRgorakara- mRgoMkA 71 / 157 sRtiniyandha-mRtyukI samUha 70 / 208 mRtimUladhana mRtyurUpI mULapana 69/6 meghAnta-zarada Rtu 61 / 24 maithuna - sAlA 75 / 430 [ya] yativrAta- munisamUha 56 54 yama - yugala 701384 yuyutsA- yuddha karanekI icchA 76 / 276 yoga- aprAptakI prApti 62 / 35 haTha [<] rakhyA galI 76/335 rAjatAcala- vijayArdhaM 62 / 21 rAjavRSabha - cakravartI 6788 rAjasiMhacara- rAjasiMhakA jIva jo baba madhukIDa huA dhAraka 56 / 18 61 / 75 rundrabuddhi - vizAla buddhi 71 / 2 veva- vizAla vaibhavakA parvata [la ] lapa 51 / 37 lavasattama - ahamindra 69 91 lipsu prApta karanekA icchuka 76 / 175 lomAMsa - vINAkA eka doSa 70 / 271 loka satRSNa 48 / 117 bolAlitA - caMcala bhramarapanA 51 / 38 sAdhAraNa zabdakoSa [ va ] vakSodanaM chAtI -- - 68 / 146 vacohara - dUta 68|407 vadAnya-dAnavIra, udAra hRdaya 52/39 vaNigvaryazaraNa-roDa gandhotkaTakA ghara 75 / 659 vanaja - kamala 708252 vanajAkara-kamalAkara, tAlAba 70/252 banavAraNa - jaMgalI hAthI 63 / 159 vandAru- stuti pAThaka, cAraNa 7190 varNatraya kSatriya, vaizya aura zUdra videha kSetra meM ye hI tIna varNa hote haiM / brAhmaNa varNa nahIM hotA 54 / 11 valmamASI - satya bolanevAlA 63 / 256 vallaki - vINA 70 264 vasudhArA-ratnoMkI 51 / 20 vasudhAgeha - bhUmigRha talaghara 68 / 28 pramANa vAcATa-bahuta 70 / 229 dhArA vastaka - ikarA 67 / 306 vAgvisa-divyadhvani 63 / 76 bolanevAlA vAcika sandeza 620103 vAtArita eraNDakA vRkSa 63/64 bAdakaNDativAdako khujalI 72 / 14 vAdakaNDUyA bAda karanekI khujalI 63 / 50 vAyumArga prAkAza 71.411 vAruNIdi-pazcima dizA 68205 vArmukkArmukanirmAsi - indradhanuSake samAna nazvara 48 / 126 vAsu-indra 5611 vi-pakSI 68 / 343 vikAyasAyaka- kAmake 70 68 vikUrca - dAr3hI mUMcha se 701488 667 bANa - rahita vikRtaddhiM vikriyA dhAraka 48 / 45 vikrama Daga 70 / 210 vigatAsutA mRtyu 62 / 356 vigraha - zarIra 59 / 102 vigraha-yuddha 680417 vidhAta-upasarga 63 / 128 vicikitsA-glAni 62 501 vijayAbja - vijayakA zaMkha Rddhi ke 68 / 631 bitA - vaizyaputrI 75 / 72 vitarka-vicAra 51 / 10 viduSyaNI sabhA 701280 vidvara zreSTha vidvAn 62 / 124 vidhA bhojana 59/268 vidhI- mUrkha 7488 vidhUtavaikalya-pUrNa 63/417 vinamyanvaya- vinamikA vaMza 688 vinarasaJcAra - manuSyoMke saMcArase rahita 75 / 113 vipakSaka- paMkhase rahita 68 343 vipAzitapandhana rahita kiyA huA 71 / 4 viputra-putra rahita 70.84 vipuNyaka - puNyahIna 70.201 vipralammana - ThaganA 67 / 347 vibhraMza - vinAza 74189 cicandiSu bandanA karaneke icchuka 67.3 vizAMpati-prajApati- rAjA 4832 vizrasAvadhi - maraNAnta 58 9 vizrambha- vizvAsa 54.145
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarapurANam vizvakSitIza-samasta rAjA 62 / 122 vizvaNArthin-bhojanAbhilASI zarma-sukha 611 zarmaparamparA-sukhakI sazati 48.55 zalATu-kaccA phala 481117 zalya-vINAkA eka doSa 70 / 271 zaMkara-zAnti yA sukhake karane bAle 7011 zAkaTika-gAr3I calAnevAle viSamata-sAMpa 71 / 214 viSaya-deza 48.3 viSTapanAlikA-lokanAr3I apavA asnaadd'ii| yaha lokanAr3I lokake bIca meM sthita hai| caudaharAjU U~cI aura eka rAjU caur3I hai 51317 viSNuvidheya-kRSNake sevaka 70 / 482 viSvaNana-bhojana 76 / 136 vItaghRNa-nirdaya 67 / 309 vIdhra-zukla / prazasti / 33 vRtrahA-indra 76 / 30 / vejita-kampita 76 / 399 vaimukhya-pratikUlatA 7118 vaiyAtya-dhRSTatA 70 / 265 vairAgyakASThA-vairAgyakI uccasImA 61290 caizravaNopama-kuberake samAna 70 / 147 gyasu-mRta 71015 [za] zakaTAkAra-gAr3IkA AkAra rakhanevAlI kaMsakI pUrvabhavakI eka vidyA 701419 zacIpati-indra 74 / 357 zabdazAstra-vyAkaraNa 54021 zamphalI-dUtI 63 / 123 zayu-ajagara 59 // 313 zarada-varSa 69 / 80 zarabyApti-goMdarA nAmaka tRNakA phailAva / pakSameM bANoMkA vistAra 69 / 21 zarAva-miTTIkA sakorA 74 342 zarIra saMnyAsa-zarIra tyAga, samAdhimaraNa 69.12 zAkhAmRga-vAnara 761441 zikSaka-upAdhyAya, parameSThI 48 / 44 zItaka-DhIlA, kArya karane meM manthara 68 / 437 zuklapakSAnta-pUrNimA 615 zuklalezyAvaya-dravya aura bhAva donoM prakArako zukla lezyAoM se sahita 61 / 11 zuvizukla-jyeSThazukla 61352 zulka-Teksa 76 / 410 zulkamIluka-Teksase haranevAle 701128 zokAzani-zokarUpI vajra 48 / 62 zauNDakAriNI-kalArana 701347 zvAnI-narakagati 75216 samA-varSa 6193 samAdhAna-vittakI ekAgratA athavA samAdhi 48 / 13 samAsamanivRti-jisakA mokSa zoghra hone vAlA hai 49 / 3 sampradhAraNa-pratijJA 48170 samphalI-dutI 54 / 212 samminnazrotR-eka nimittajJAnI 6283 sambhUya-milakara 62.112 sambhrAnta-ghabar3AyA huA 62 / 115 sammada-harSa 51522 sammukhIna-darpaNa 49 / 1 sammukhInatalopama-darpaNatamake samAna 66 / 30 saMyuga-yuddha 57176 saMrammasambhRta-kroSase paripUrNa 63 / 161 sapazayyA-nAgazayyA / kRSNakA eka ratna 70 / 441 sAzana-mayUra 67 / 29 sarvagIrvANa-saba deva 636410 saMvegajanaka-bhaya utpanna karane vAlA 70 / 2 sahasAdhana-senAsahita 751647 sahasrasamAyuSka-hajAravarSakI bAyu vAlA 71 / 123 sahasrAkSa-indra 50123 saMhata-mile hupa 64 / 3 sAdhana-senA 6180 sAmaja-hAthI 59 / 197 sAmaya-rogasahita 589 sAmavAyikatA-sahAyatA 6841 sArva-saba hitakArI 53 / 11 sAvadha-pApa sahita 51 / 10 sAvaSTamma-abhimAnapUrNa 62 / 176 / . siddhArtha-kRtakRtya 48 / 136 siMhavAhinI-eka vidyA 62 / 112 siMhaviSTara-siMhAsana 633149 SaTopavAsa-do dinakA upavAsa 64 // 39 SoDazasamA-solaha varSa 75.690 [sa] sajAni-strIsahita 6za22 saJcitAyAH-puSyakA saMcaya karanevAle 49 / 57 saparyA-pUjA 674 saptacchada-saptaparNa 61142 saprekSa-vicAravAn 70 / 212 samavarta-yamarAja 61178 samavartI-yamarAja 684606
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya-mArogyatA, pakSameM mRtyu 58.106 . varSA sItApAgbhAgabhUSaNa-sItA nadIke dakSiNa taTake bAbhUSaNa svarUpa 48058 sIrapANi-balabhadra-aparAjita 63 / 26 sIrI-balabhadra 761485 sudUnA-atyanta duHkhI 68 / 219 sudhAzana-deva 73173 sudhAzin-amRtabhogI deva 70 / 295 sunAsIra-indra 62 490 supratiSTha-acchI pratiSThAse mukta 70.52 suprabhUta-bahuta bhArI 70 / 131 suralaJjikA-apsarA 62 / 368 sureTa-indra 50.25 suvrata-uttama vratoMse yukta 67 / 1 sUpazAstra-pAkazAstra 59 / 266 sAdhAraNa zabdakoSa saiMhikeya-rAhu 62 / 431 sodaya-sage bhAI 63 / 157 saudaryA-sagI bahina 75582 saugata-bauddha 63158 sautrAntika-bauddhoMkA eka bheda 63150 saudhavRSTi-amRtako 59 / 295 saurI-sUryakI 70320 stanayisnuka-medya 76 / 146 sthalapana gulAba 71 / 103 sthANu-rudra 74 / 332 sthitikriyA-samyagdarzanakA eka baGga 63 / 319 nAva-nirjarA 48152 svaprajAsamA:-apanI santAnake samAna 48 / 3 svasaMviti-svasaMvedana 66191 [ ] hari-indra 51186 hari-siMha 71 / 112 hari-ghor3A 71184 harinIla-indranIlamaNi 62148 haribala-kRSNa kI senA 71581 hariviSTara-siMhAsana 75 / 39 harisUnu-pradyumna 72 / 127 hareharita-ndrakI dizA, pUrva dizA 54 // 69 halAyudha-balabhadra 61483 halI-basamadra 59 / 28. haleza-aparAjita balabhadra 6214 hAriNI-manohara 63 / 437 hRdya-hadayako priya 54 / 192 haimanI-hemanta sambandhI 59 // 32
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ akampana-bhagavAn mahAvIrakA gaNadhara 74374 akampana-vArANasIkA rAjA, sulocanAkA pitA 74146 akampana-rAjA ceTakakA putra 7515 akampanaguru-sAta sau muniyoMke nAyaka eka muni 70 / 279 akAlavarSa-AcArya guNabhadrakA samakAlIna rAjA / prazasti 31 akSara-yAdava pakSakA eka rAjA 71 / 74 agandhana-eka sapikA nAma 59.177 agnibhUti-paraNojaTa brAhmaNakA putra 620326 agnibhUti-vatsApurIkA eka brAhmaNa 75/74 agnibhUti-campApurake somadeva kA sAlA 720229 agmibhUti-sUtikA grAmakA eka brAhmaNa 74 / 74 agnibhUti-zAligrAmake nivAsI somadeva brAhmaNa paura agnilA brAhmaNIkA putra 7264 agnibhUti-bhagavAn mahAvIrakA gaNadhara 74 / 373 bhagnimitra-bhagavAn mahAvIrake pUrvabhavakA jIva 761536 zagnimitra-vatsApurIkA eka brAhmaNa 75171 agnimitra-mandiragrAma nivAsI gautamakA putra 74 / 77 agnirAja-hemakuTa nagarake rAjA kAlasaMvarakA eka zatru 72173 agnika-paJcamakAlakA antima zrAvaka 761433 vyaktivAcaka zabdakoSa agnilA-agnibhUtikI strI 72 / 230 agnilA-dharaNIjaTa brAhmaNako strI 621326 agnilA-zAligrAmake nivAsI somadeva brAhmaNakI strI 7113 agnizikha-vArANasIkA eka rAjA 66 / 106 agnisama-magavAn mahAvIrake pUrvabhavakA jIva 76535 agnisaha - agnibhUti bora gautamIkA putra 74 / 74 agrakumbha-rAvaNake pakSakA eka vidyAdhara 681430 aGgada-yAdava pakSakA eka rAjA 71173 aGgAravega-azanivegakA dAmAda 701256 acala-andhakavRSTi aura subhdraa| kA putra 70 / 96 acala-dvArAvatIphe rAjA brahma kI subhadrA patnIse utpanna huA putra / yaha balabhadra hai 58 / 83 acyuteza-aparAjita balabhadrakA jIva 63331 ajagara-tAraka-zrIbhUti-satyaghoSa kA jIva tIsare narakase nikalakara ajagara humA 59 / 236 ajita-dvitIya tIrthakara ajitanAya 48.1 ajitaJjaya-dhAtakokhaNDa dvIpake bharatakSetra sambandhI alakA dezake ayodhyAnagarakA rAjA 54 / 87 ajitaJjaya-gAndhAra nagarake rAjA 633384 ajitajaya-kalkirAjakA putra 76428 ajitAya-eka cAraNa RddhidhArI muni 74 / 173 ajitakSaya-bhagavAn munisuvratanAthakA mukhya praznakartA 76 / 532 ajitasena-hastinApurake rAjA 633382 bhajitasena-bhagavAn ajita nAthakA putra 48 / 36 ajitasena-kAvanatilaka nagarake rAjA mahendravikramakA putra 63 / 106 ajitasena-eka muni 63 / 114 ajitasena-rAjA ajitaMjaya aura rAnI ajitasenAkA putrazrIgharadevakA jIva 54192 ajitasenA-ayodhyAke rAjA ajitaJjayakI strI 54187 ajitasenA-arindamapurake rAjA arijayakI strI 70 / 30 ajitA-gAndhAra nagarake rAjA astiMjayakI strI 63 / 384 aJjanaparvata-rAmakA hAthI 68.545 aJjanAdevI-prabhajanakI strI 68276 aJjanAsUnu-hanUmAn 68 / 280 aNumAn-prabhajana aura bajanAdevIkA putra, hanumAnkA dUsarA nAma 68 280 atikanyArka-rAvaNake pakSakA eka vidyAdhara 68431 atithi-cAraNayugala nagarake rAjA suyodhanakI strI 67 / 214 atibala-AgAmI sAtavA bArAyaNa 76 / 488 atibala-eka asura-ratnakaNThakA jIva 63 / 136
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ atibala-harivikramakA sevaka 75.481 atimukta-eka muni 70 / 370 atiratha-puNDarIkiNI nagarIke rAjA ratiSaNakA putra 51312 atirUpaka-devaramaNa vanakA vyantaradeva 631278 atirUpA-eka devI 631285 ativega-dharaNItilaka nagarakA rAjA vidyAdhara 59 / 228 ativega-pRthivA tilakapurakA rAjA 59 / 241 atizayamati-dazarayakA eka mantrI 671185 atoraNa-AgAmI coda hIthaMkarakA jIva 76 / 473 adhokSaja-kRSNa 71 / 353 anagAra-bhagavAn zItalanAthakA pramukha gaNadhara 56 / 50 anaGga-pradyumna 72 / 168 anaGgapatAkA-rAjA satyandharakI eka strI 751254 ananta-eka gaNadhara 6814 ananta-eka muni 63 / 177 ananta-eka muni 58 / 283 anantajina-videhakSetrake eka jinendra 57 / 8 anantamati-zrIkAntAke sAtha AyI huI sAmAnya stro-dAsI 62 / 352 anantamati-bharatacakroko eka strI 74/50 anantavIrya-eka muni 67 / 66 anantavIrya-eka muni 67 / 3 anantavIrya-mathurAkA rAjA 59 / 302 anantavIrya-jambUdvIpakI vinItA -ayodhyAnagarIkA rAjA 70 / 147 anantavIrya-ayodhyAkA rAjA, sanatkumAra cakravartIkA pitA 61 / 104 vyaktivAcaka zabdakoSa anantavIrya-rAjA stimitasAgara aura anumati rAnIkA putr| yaha maNicUlakA bIva hai 621414 bhanantavIya-eka muni 71 / 312 anantavIrya-AgAmI caubIsaveM tIrthara 766481 anantasena-balabhadra baura nArAyaNakA bhejA yoddhA 62 / 503 anantasena-aparAjita balabhadra. kA putra 63 / 26 anantasenA-bharata cakravartIkI eka strI 62188 anantazro-nandana nagarake rAjA amitavikrama aura rAno AnandamatIkI putrI 63 / 13 anAvRta-jambUdvIpakA eka deva 76 / 37 aninditA-ratnapurake rAjA zrISeNakI strI 62 / 340 aniruddha-pradyumnakA 72 / 189 anilavegA-vidyudaMSTrakI strI 630241 anilanandana-aNumAn 681465 anilAramaja-baNumAn-hanumAn 680432 anivartI-AgAmI bIsaveM tIrthakara 764480 anIkadatta-vasudeva baura devakI kA putra 710296 anIkapAla-vasudeva dhIra devakI kA putra 711296 anukUla-rAjA vajradantakA eka ceTaka 76.143 anundarI-ratnasaMcaya nagarake rAjA vizvadevakI strI 71 / 387 anundarI-candrapurake rAjA mahendra kI strI 711405 bhanundharo-podanapurake vizvabhUti brAhmaNakI strI 7328 anundharI-hastinApurake kapi, pThala brAhmaNako strI 70 / 161 anunAga-dazapUrvake dhAraka eka muni 76 / 522 anupamA-matisAgarakI strI 75 / 258 anupamA-rAjapurake seTha ratna. tejA aura seThAnI ratnamAlAkI putrI 75 / 451 anumati-prabhAkarI purIke rAjA stimitasAgarakI dvitIya strI 621414 andhakavRSTi-zUravIra aura dhAriNIkA putra 70 / 94 andhavela-bhagavAn mahAvIrakA gaNadhara 74 / 374 aparAjita-siMhapurake rAjA arhadAsa aura rAnI jitadattA. kA putra 70 / 10 aparAjita-eka zrutakevalI aparAjita-siMhapurakA rAjA 70 // 43 aparAjita-pUrva videhake tIrthakara 69 / 39 aparAjita-caRpurakA rAjA jisane bhagavAn arahanAthako sarvaprathama bAhAra diyA thA 65 / 35 aparAjita-jarAsandhakA eka putra 7109 aparAjita-videha kSetrake vatsadeza sambandhI sumImAnagarIkA rAjA 52.3 aparAjita-prabhAkarIpurIke rAjA stimitasAgara aura vasundharA rAnIkA putra / yaha ravicUladevakA jIva hai 62 / 413 aparAjita-cakrapurake rAtrA 59 / 239
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 aparAjitA-bhagavAn munisuvratana nAyako pAlakI 67140 aparAjitA-vArANasIke rAjA agnizikhakI strI / nandimitrakI ma.tA 66 / 107 aparAjitA-uthinIke rAjA vijayakI stro 711443 apApa-mAgAmI terahaveM tIrthaMkara 76.479 abhaya-rAjA zreNikakA pUtra 74 / 429 abhayaghoSa-eka kevalI, jinake pAsa maghavAna cakravartIne dIkSA lo yI 61 97 abhayaghoSa-ghAtakIkhaNDake pUrva airAvata kSetrameM sthita tilakanagarakA rAjA 63 / 168 bhabhayanandI-eka AcArya 713205 bhamayayAna-bhagavAn sumatinAtha kI pAlakI 51169 / aminandana-prandhakavRSTi aura subhadrAkA putra 70 / 96 abhinandana-caturtha tIrthakara 501 abhimanyu-arjunakA subhadrA strI se utpanna hucA putra 720214 amaraguru-eka muni 62403. amita-vidyudaMSTra ke vimAnakA nAma 631242 amitaguNa-eka munirAja 74 / 173 amitateja-parkakIti aura jyotirmAlAkA putra 62152 amitatejas-gaganavallabha nagarake rAjA gaganacandra aura rAnI gaganasundarIkA putra 7040 amitaprama-puNDarIkiNI nagarI meM sthita amitaprabha tIrthakara 621361 amitamati-padhinIkheTake sAgara. senakI strI 63 / 263 uttarapurANam amitamati-gaganavallama nagarake rAjA gaganacandra aura rAnI gaganasundarIkA putra 70 / 40 amitavatI-mayurAke rAjA banantavIrya kI isarI strI 59 / 303 amitavikrama-puSkarAke pUrvadhi bharatake nandana nagarakA rAjA 63312 amitavega-sthAlakapurakA rAjA-eka vidyAdhara 68.14 amitasAgara-eka muni711433 amitasenA-raka gaNinI bAvikA 62 / 367 amRtarasAyana-rAjA citrarathakA rasoiyA 70.271 amRtarasAyana-subhauma pakravartI kA rasoiyA 65 / 156 amRtasAgara-ka tIrthakara 76 / 147 amoghajihva-ekamuni 62 / 196 amoghajihva-podanapurake nimittajJAnI 62 / 253 amoghamukhI-lakSmaNakI zakti 68 / 675 ambikA-khagapurake rAjA siMha senakI dvitIya patnI 6171 ara-aThArahaveM tIrthakara 65 / 1 ara-AyAmI bArahaveM tIrthakara 76 / 479 aravinda-podanapurakA rAjA 737 aravindakumAra-magavAn aranAthakA putra 65 / 32 ariJjaya-arindamapurakA rAjA 70 / 30 arikSaya-citrapurakA rAjA 62 / 67 ariaya-kauzala dezake sAketanagarakA rAjA 72025 arikSaya-eka muni, bo reNukAke bar3e bhAI the| 65.93 ariaya-ekacAraNa RdvidhArI muni 621348 arijaya-harivikramakA sevaka 75 / 481 arindama-sAketake rAjA ari jayakA putra 72028 arindama-eka muni, jinhoMne eka mAhake upavAsa kiye the 54|120 ariSTa-eka asura 70 / 427 bhariSTasena-aAgAmI bArahavA cakravartI 761484 ariSTasena-magavAna dharmanAthakA pramukha gaNadhara 61.44 arkakIrti-rAjA candrAma aura rAnI subhadrAkA putra 74 / 135 arkakIrti-jvalanajaTI bora vAyuvegAkA putra 62143 arkatejasa-amitatejakA putra 621408 arthasvAminI-nAgadattakI choTI bahina 75 / 97 ahaMdatta-banadatta aura nandayazA kA putra 70 / 185 ahahAsa-barmapriya aura guNadevI kA putra 76 / 124 ahaMddAsa-dhanadatta aura nandayazA kA putra 70 / 185 arhadAsa-jambUdIpake pazcima. videha kSetra sambandhI sugandhiladezake siMhapura nagarakA rAjA 70.4 ahaMdAsa-rAjagRhIkA eka seTha jambUsvAmIkA pitA 76 / 36 ahahAsa-hastinApurakA rAjA 72 / 38 ahaMdAsa-ghAtakIkhaNDake pazcima videha sambandhI gandhila dezakI ayodhyAnagarIkA rAjA 59 / 277
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ 673 ahadAsa-sAketakA nivAsI eka seTha 72 / 26 arhadAsI-bhagavAn zAntinAthake samayakI pramukha zrAvikA 63 / 494 ahannanda-videhake eka tIrthakara 65 / 6 ahanandana-videhake eka tIrthakara 51113 ahanandana-eka muni 53 / 13 alakasundarI-thIcandrAkI sakhI 75 / 444 alakA-bhadrilanagarako vaNikputrI 70 / 385 alakA-bhadrilapurake sudRSTi seTha. kI strI-revatI dhAyakA jIva 712293 azanighoSa-rAjA siMhasena mara. kara azanighoSa nAmaka hAthI huA thA 69 / 197 azanighoSa-kASThAGgArikakA hAthI 753366 azanighoSaka-camaracaJbApurakA svAmI 62 / 229 azanighoSaka-eka hAthI jo ki rAjA siMhasenakA jIva thA 59 / 212 azanivega-kASThAGgArikakA hAthI 751667 azanivega-kinnaragIta nagarakA svAmI 70 / 254 azoka-puSkalAvatI dezakI puNDarIkiNI nagarIkA rAjA 71 / 394 azvakandhara-azvagrova kA dUsarA nAma 57495 azvagrIva-alakAke rAjA mayUragrIvakA putra 62 / 59 azvasthAma-jarAsaMdhake pakSakA eka viziSTa puruSa-droNAcAryakA putra vyaktivAcaka zabdakoSa [ A ] AgamasAra-rAjA dazarathakA mantrI 67 / 183 Aditya-campApurakA rAjA 70 / 112 Aditya-eka muni 75 / 394 Adityagati-eka pAraNaRddhidhArI muni 621348 AdityAma-eka deva 59 / 132 AdityAma-kAntava svargakA eka deva-balabhadrakA jIva 59 / 281 Adimendra-saudharmendra 7148 Adyajina-prathama tIrthaMkara-magavAn RSabhadeva 48 / 26 Ananda-eka muni 56:16 Ananda-dhAtakI khaNDake azoka. purakA seTha 711433 bhAnanda-ayodhyAke rAjA vajrabAhubIra rAnI prabhaGkarIkA putra 73 / 43 AnandamatI-nandanapurake pamitavikrama rAjAkI strI 63313 AnandayazA-azokapurale bAnanda seThakI putrI 711433 AmramArI (cUtamArI)vaizravaNa seThakI strI 75 / 348 AryavarmA-siMhapurakA rAjA 751281 AsurI-zaniSoSako mAtA 621229 [i] indra-dyutilakapurake rAjA candrAmAkA mantrI 74 / 141 indragiri-gAndhAradezaka puSkalAvatI nagarakA rAjA 711425 indracarma-rAvaNa pakSakA eka vidyAdhara 680431 indrajit-rAvaNakA putra 68 / 298 indradatta-bhagavAn abhinandananAthako sarvaprathama AhAra denevAlA sAketa nagarakA eka rAjA 50 // 54 indradatta-zukramprabhapura nagarakA rAjA 63 / 92 indrabhUti-dharaNIjaTa brAhmaNakA putra 62 / 326 indrabhUti-eka brAhmaNa, jo bhagavAn mahAvIrakA gaNadhara huA 741357 indravarmA-podanapurake rAjA candradatta aura rAnI devilAkA putra 72 / 205 indrasena-ratnapurake rAjA zrISeNa kA putra 62 / 341 indrasena-kauzAmbIke rAjA mahAbala aura rAnI zrImatIkI putrI zrIkAntAkA pati 62 / 352 indrasena-jarAsaMdhake pakSakA eka rAjA 7178 indrarAma-jamadagni aura reNu kIkA putra 65192 indrAzani-zanighoSakA pitA 62 / 229 indu-jvalanajaTIka eka dUta 62 / 97 [3] ugrasena-naravRSTi aura padmAvatI. kA putra 70 / 100 ugrasena-mathurAkA rAjA 70 / 331 ugrasena-yAdava pakSakA eka rAjA 71175 ugrasena-ugravaMzI rAjA-rAjI matike pitA 71 / 145 ugrasena-mahAsena aura sundarI kA putra 76 / 265 ugrasena-bhagavAn neminAthakA mukhya praznakartA 761532
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 uttarapurANam uttarakuru-bhagavAn neminAthakI pAlakI 69 / 53 udaka-AgAmI tRtIya tIrthakara kA jIva 76.471 udaka-AgAmI bAThaveM tIrthaMkara 764478 udayana-kacchadezakai roruka nagara kA rAjA 75.12 uddhava-yAdava pakSakA eka rAjA 71183 upendra-rAjA ceTakakA putra 75 / 4 upendrasena-ratnapurake rAjA zrISeNakA putra 621341 upendrasena-indrasenakA-bhAI 621353 upendrasena-indrapurake rAjA 65179 umA-rudrakI strI 74 / 337 uSA-dvArAvatIke rAjA brahmakI dusarI strI 58584 kanakacUla-eka vyantara deva 63 / 186 kanakatejas - rAjapurakA eka vaizya 75 / 452 kanakadhvaja-pApAmI cauthA kulakara 76 / 464 kanakapAda-dhAgAmI ikkIsaveM tIrthakarakA jIva 76 / 474 kanakapuGkha-zivamandiranavarake rAjA damitArike pitA kIrtiparake pitA 62488 kanakapuDa-kaprabha nagarakA rAjA 74/222 kanakapuGgava-bAyAmI pAMcavAM kulakara 761464 kanakaprama-ratnasaMcaya magarakA rAjA 54 / 130 kanakaprama-AgAmI dUsarA kula. kara 761463 kanakamAlA-rAjA kanakaprabhakI strI 54 / 130 kanakamAkA-meghavAhana aura vimalAkI putrI 633117 kanakamAlA-candrapurake rASA mahendra-cora anundarIkI putrI 710406 kanakamAlA-amalakaNTha nagarake rAjA kanakaraNakI strI 72141 kanakamAlA-kanakapurake rAjA kamakapuGkhakI strI 744222 kanakamAlA-rAjagRhIke kuberadatta seThako strI 76 / 47 kanakamAlikA-vItazokapurake rAjA cakradhvajakI strI 62 / 365 kanakaratha-azvapurakA rAjA 62.67 kanakaratha-bamalakaNTha nagarakA rAbA 72 / 41 kanakarAja-AgAmI tIsarAkulakara 766464 kanakalatA-cakradhvaja bora kanaka mAlikAkI putrI 62 / 365 kanakalatA-campApurake rAjA zrISaNa dhaura dhanazrIkI putrIsomilAkA bIva 75 / 83 kanakavatI-kanakojjvalakI strI 74 / 223 kanakojjvala-rAjA kanakapaGkha aura rAnI kanakamAlAkA putra 74 / 222 kanakojjvala-pagavAn mahAvIra kA pUrvabhavakA jIva 761541 kanakazAnta-rAjA sahasrAyudha aura rAnI zrISeNAkA putra 63 / 46 kanakazAnti-eka rAjA 63 / 117 kanakazAnti-eka muni 63 / 127 kanakazrI-rAjA damitArikI putrI 62 / 465 kanakadhI-rAjagRhIke kuberaktta seTha aura kanakamAlAkI putrI 76264 kaTapra-dhAgAmI paJcamatIrthakara kA jIva 76 / 472 kapila-gharaNIjaTa brAhmaNakA dAsIputra 26 // 326 kapila-sAketa kA eka brAhmaNa 74 / 68 kapilaka-kapila kA nAma (nISa kapila ) 62.343 kapiSThala-hastinApura kA eka brAhmaNa 70 / 161 kamaTha-vizvabhUti aura anundarI kA putra 7319 kamalA-citramati mantrI kI strI 59 / 255 kamalA-bhadrilapura ke bhUtizarmA brAhmaNa kI strI 71 / 304 kamalA-rAjapura ke sAgaradatta seTha kI strI 75 / 587 Rjumati-eka cAraNa RddhighArI muni 76 / 351 [ai] airA-ajitaMjaya rAjA aura ajitArAnIkI putrii| yahI rAjA vizvasanako strI paura bhagavAn zAntinAthakI mAtA huI 631385 airA-bhojapurake rAjA padmanAbhakI strI 67 / 64 , [ka] kanaka-AgAmI pahalA kulakara 766463 kanakacitrA-azvanIvakI strI 62 / 60 kanakacitrA-ratnasaMcaya nagarake rAjA kSemaMkarakI strI 63 / 38
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa kamalodara-kRSNa 71 / 375 kaliGga-kaliGga kA rAjA, jarAsaMdha ke pakSa kA 7180 kalindasenA-jarAsandhakI strI 701354 karNa-pANDu aura kuntI ke pracchanna saMgama se utpanna putra 70 / 110 karNa-jarAsaMdha ke pakSa kA eka rAjA 71177 kaMsa-vaziSTha tApasa kA jIva, mathurA ke rAjA ugrasena caura padmAvatI kA putra 71347 kaMsAri-kRSNa 71 / 413 kaMsArya-gyAraha baGgoM ke jAna kAra eka muni 76525 kAkajadha-eka cANDAla jo pagnibhUti, vAyubhUtike pitA somadeva brAhmaNakA jIva thA 72 / 31 kAJcanamAlA-meghamUTanagara ke rAjA kAlasaMvarakI strI 72 / 55 kAJcanalatA-mahAbalakI strI 75198 kAJcanalatA-mahAbalakI strI 75 / 118 kAbanA-manoramAko dAsI 63 / 152 kAtyAyanI-bhagavAn neminAthake saMgha kI pramukha AyikA 71186 kAnayavana-jarAsaMgha kA eka putra 71 / 11 kAma-pradyumna 721112 kAmadhenu-eka vidyA kA nAma 65 / 98 . kAmarUpiNI-pradyumna kI eka aMgUThI 72 / 116 kAla-mallaMkI nAmaka pallIkA eka bhIla 71 / 310 kAlaka-ulkAmukhI meM rahanevAlA eka bhIloMkA rAjA 70 / 156 kAlaka-eka bhIla, jise candanA ne apane AbhUSaNa diye the| 75146 kAlikA-pururavA bhIla kI strI 74 / 16 kAlakUTa-bhIloM kA svAmI 75 / 287 kAlamegha-rAvaNa kA hAthI 681540 kAlasaMvara-meghakUTanagara kA rAjA, eka vidyAdhara 72 / 55 kAlasaukarika-rAjagRha kA vAsI eka puruSa 74 / 455 kAlAGgArika-kASThAGgArika kA putra 75292 kAliGgI-pUritArthIcchakI strI 70.99 kAzyapA-hastinApura ke rAjA ahaMdAsa kI strI 72139 kASThAGgArika-rAjA satyandhara kA mantrI 75 / 190 kiramitra-zrIcandrA kA bhAI 75491 kIcaka-bhuSaNazaila nagarI ke rAjaputra 72 / 215 kIrti-eka devI 631200 kIrtidhara-rAjA damitAri kA pitA 621489 kukkuTasarpa-zrIbhUti satyaghoSa kA jIva 59 / 217 kuNika-rAjA zreNikakA pitA 74 / 418 kuNika-rAjA zreNika kA celinI rAnI se utpanna putra 76041 kunAla-magavAna zAntinAtha kA mukhya praznakartA 76 / 531 kuntI-bandhakavRSTi aura subhadrA kI putrI 70197 kunthu-bhagavAn zreyAMsanAtha ke prathama gaNadhara 57154 kunthu-satrahaveM tIrthaMkara 642 kubera-ratnapura kA eka seTha 67193 kuberadatta-sAgaradatta aura prabhA karI kA putra 76 / 218 kuberadatta-rAjagRhI kA eka seTha 76147 kuberadattA-ratnapura nagara . kubera seTha kI putrI 67.94 kumAra-rAjA zreNika kA putra abhayakumAra 75 / 24 kumAradatta-rAjapura kA eka seTha 75 / 351 kumuda-eka vidyAdhara 68 / 390 kumbha-siMhapura nagara kA svAmI 62 / 205 kumbha-mithilA ke rAjAbhagavAn mallinAtha pitA 66 / 20 kumma-rAvaNake pakSakA eka vidyAdhara 68 / 430 kummAya-bhagavAn baranAthakA pramukha gaNadhara 6239 kuraGga-eka bhIla-kamaThakA jIva 73 / 37 kuryavara-duryodhanakA bhAneja 72 / 268 kulaputra-zAgAmI sAtaveM tIrtha kara 76 / 478 kulavANija-eka vaizya 75 / 105 kuzalamati-rAjA janaka kA senApati 671169 kusumacitrA-kRSNakI sabhA 71 / 141 kusumazrI-rAjapurake puSpadanta mAlAkArakI strI 751528 kUla-kulagrAmakA rAjA, bhagavAn mahAvIrako sarvaprathama pAhAra denevAlA 741319
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ 676 uttarapurANam kRtavarmA-kAmpilyanagarake rAjAbhagavAn vimalanAtha ke pitA 59.15 kRtavIrAdhipa-rAhA sahasrabAhu aura citramatikA putra 65 / 58 kRpa-jarAsaMdhake pakSakA eka rAjA 71178 kRpavarmA-jarAsaMghake pakSakA eka rAjA 71 / 78 kRSNAcAya-isa nAmake guru 61162 kezava-nArAyaNa 59 / 63 kezava-lakSmaNa 68/631 kezava-zrIkRSNa 7176 kezavatI-vArANasIke rAjA agnizikhakI strI, dattakI mAtA 66 / 107 kesarivikrama-surakAntAra nagarakA rAjA-eka vidyAdhara kaikeyI-vArANasIke rAjA dazarathako strI 67.150 kaunteya-yudhiSThira, bhIma aura arjuna ye tIna pANDava 72.270 kaumudI-lakSamaNakI gadA 681673 kauravanAtha-duryodhana 72 / 268 kauzika-eka tApasa 62 / 380 kauzikI-mandiragrAmake gautama brAhmaNakI strI 74 / 77 kaustuma-lakSmaNakI maNi 681676 krIr3ava-hastinApurake rAjA ahaMddAsa aura rAnI kAzyapIkA putra-vAyubhUtikA jIva 72 / 39 kSatriya-mAgAmI SaSTha tIthaMkara kA jIva 76 / 472 kSatriyAntaka-dazapUrvake dhAraka eka muni 761521 zAnti-eka AryikA 72 / 249 kSIrakadamba-svastikAvatIkA eka adhyApaka 674258 kSemaMkara-maGgalAvatI dezake ratnasaMcaya nagarakA rAjA 63:38 kSemakara-eka tIrthakara 63 / 112 kSemakara-videha kSetrake eka tIrthakara 73.34 kSemaGkara-eka tIrthakara 741238 kSemasundarI-subhadraseTha aura niti seThAnIko putrI 75411 khadirasAra-eka bhIla, rAjA zreNikake tRtIya pUrvamavakA jIva 74 / 390 khara-rAvaNake pakSakA eka vidyA ghara 681431 kharadUSaNa-rAvaNake pakSakA eka vidyAdhara 68431 [ga] gaganacandra-gaganavallabha nagarakA rAjA 70139 gaganacara-candracUla aura manoharI kA putra 710252 gagananandana-candracUla aura manoharIkA putra 710252 gaganasundarI-gaganavallabha nagara ke rAjA gaganacandrakI strI 7040 gaGga-gaGgadeva aura nandayazAkA putra 71 / 262 gaGgadeva-hastinApurakA rAjA 710262 gaGgadeva-gaGgadeva dhaura nandayazA kA putra 71 / 262 gaGgadeva-dazapUrvake dhAraka eka muni 76 / 522 gaGgamitra-rAjA gaGgadeva paura rAnI bandayathAkA putra 71 / 262 gaNabaddha-eka prakArake deva 67.76 gandhamitra-sAketapurakA rAjA 59 / 266 gandhavadattA-eka kanyA jo vasudevako vivAhI jAvegI 70 / 266 gandharvadattA-rAjA garuDavega aura rAnI dhAriNIkI putrI 75 // 304 gandhotkaTa-rAjapurakA eka seTha 75 / 198 garuDadhvaja-candracUka aura mano. harIkA putra 711251 galavAhana-candracUla aura mano harIkA putra 712251 gaDavega-kanakapurakA rAjA 63 / 165 garuDavega-vijayArdhake gaganavallabha nagarakA rAjA 75 / 302 gAndhArI-naravRSTi aura padmA vatIkI putrI 70 / 101 gAndhArI-dhRtarASTrakI strI 70 / 117 gAndhArI-kRSNakI eka paTTarAnI 71 / 126 gAndhArI-puSkalAvatI nagarake rAjA indragiri aura rAnI merumatIkI putrI, kRSNakI paTTa rAnI 71426 guNakAntA-ratnapura ke rAjA prajApatikI strI 67191 guNadevI-dharmapriya seThakI strI 76 / 124 guNapAka-eka muni 75 / 319 guNaprama-eka tIrthakara 54 / 122 guNamadra-eka pAraNa muni 701324 guNabhadra bhadanta-uttarapurANake phartA 57 / 67
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa [gha] ghananuNDa-priyamitrAkI ceTI supeNAkA murgA 63 / 150 ghanaratha-mahApurake rAjA vAyurathakA putra 58181 dhanaratha-hemAGgada bora meghamAlinIkA putra 63 / 181 ghanaratha-puNDarIkiraNI nagarIkA rAjA 63 / 143 ghoSA-eka vINA 70.295 ghoSAryA-bhagavAn puSpadanta ke saMgha kI pramukha bAyikA 55.56 ghoSAvatI-eka vINA 70 / 296 [ca] cakradhara-kRSNa 72 / 168 cakradhara-pAgAmI tIsarA balabhadra 761485 cakradhvaja-vItazokapurakA rAjA guNamaJjarI-kanakapurake rAjA . suSeNakI nartakI 58161 guNamAlA-kumAradatta vaizya aura vimalAkI putrI 751351 guNa mitra-jIvandharakA eka sAlA 75 / 429 guNamina-rAjapurake eka joharI kA putra 754454 guNavatI-eka mAyikA 59 / 232 guNavatI-eka bAyikA 722226 gUDhadanta-AgAmI cauthA cakravartI 76 / 482 gotama-mRgAyaNa tApasa aura vizAlAkA putra sudattakA jIva -701142 gotama-hastinApurake kapiSThala brAhmaNa aura anundharI brAhmaNI kA putra-rudradattakA jIva 70 / 131 godAvarI-gopendra aura gopazrI kI putrI 75 / 291 gopazrI-rAjapurake gopendra kI strI 75 / 291 gopendra-rAjapurakA eka gopoM kA rAjA 75 / 291 gopendra-videha deza videha nagara kA rAjA 75 / 644 govarddhana-eka muni 63 / 184 govaddhana-eka zrutakevalI 76519 gautama-mandira gAMvakA eka brAhmaNa 74177 gautamI-sUtikAgrAma nivAsI agnibhUti brAhmaNakI strI 74/74 gaurI-kRSNakI eka paTTarAnI 71 / 126 gaurI-vItazokapuraka rAjA meru pandra aura rAnI candrAvatIko putrI-kRSNakI paTTarAmI 711440 cakranAtha-kRSNa 71 / 142 cakrAyudha-cakrapurake rAjA aparAjita aura unakI sundarI rAnIkA putra-siMhacandrakA jIva 59 / 239 . cakrAyudha-vizvasena aura yaza. svatIkA putra 631413 cakrI-kRSNa 711413 caJcakAntitilakA-suvarNatilakA kI dAsI 633172 caNDakauzika-kumbhakArakaTa nagara kA eka brAhmaNa 62 / 213 caNDadaNDa- kASThAGgArikakA mukhya nagara rakSaka 75 / 377 catumukha-paTanAke rAjA zizupAla baura rAnI pRthivIsundarIkA putra jo kalki nAma se prasiddha humA 76 / 399 candana-padmagulma rAjAkA putra 5615 candanA-rAjA ceTakakI choTI putrI 741338 candanAryA-bhagavAn mahAvorake saMghakI pramukha AyikA 75 // 2 candra-moma tApasa aura zrIdattA tApasIkA putra 631266 candra-AgAmI pahalA balabhadra 761485 candrakIrti-campApurakA rAjA 7084 candracUla-ratnapurake rAjA prajApati aura rAnI guNakAntAkA putra 67.91 candracUla-eka muni 67 / 145 candracUla-nityAloka nagarakA rAjA 711250 candratilaka-kanakapurake rAjA garuDavega aura rAnI dhRtiSeNA. kA putra 633166 candradatta-podanapurakA eka rAjA 72 / 204 candraprama-aSTama tIrthakara 54 / 1 candra pramA-bhagavAn mahAvIrakI pAlakI 74 / 299 candramAlA-rAjapurake kanakatejA vaizyakI strI 75 / 452 candravatI-candramAkI eka devI 71 / 418 candravatI-vItazokapurake rAjA merucandrakI strI 711439 candrAcArya-eka muni 76 / 432 candrAnanA-somazarmAkI putrI 62 / 192 candrAma-dyutilaka nagarakA rAjA 62 / 36 candrAma-rAjapurake nivAsI dhanadatta bora nandivIkA putra 75 / 529 candrAma-dyutilakapurakA rAjA 74 / 134 candrodaya-suramajarIkA cUrNa 75/349
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678 capala gati - sUryaprabhapurake rAjA sUryaprabha aura rAnI dhAriNIkA putra 70 / 29 capalavega vidyAdharoMkA eka rAjA 62 / 381 yega eka vidyAdhara 6846 capalA-zika tApasakI strI 62 / 380 camara - zrIbhUti - satyaghoSa mantrI kA jIva 59 / 196 camara-asurakumAroM ke indra 71 / 42 camara-yAdava pakSakA eka rAjA 71 / 75 cANUra-kaMsakA pramukha malla 01486 cANUrAta kRSNa 71.127 cArudatta - eka prasiddha puruSa 701269 cArupAda AgAmI teIsaveM TIkarakA jIva 76/474 cArupeNa bhagavAn saMbhavanAtha ke 105 gaNadharoMmeM pramukha gaNadhara 49/43 citraguptaka- AgAmI satrahaveM tIrtha kara 76 / 479 citracUDa- kiragIta nagarakA rAjA 63 / 93 citracUDa eka vidyAdhara- vasanta senAkA bhAI 63 / 128 citramati charake rAjA prItibhadrakA mantrI 59/255 citragati - pAketake rAjA sahasrabAhukI strI 6557 citramAlA - rAjA aparAjitakI dusarI strI 59 / 240 citraratha girinagarakA rAjA 71 / 271 citravarNa- prayuktakA dhanuSa uttarapurANam citrasena harivikramakA sevaka 751480 citrasenA agnimitra brAhmaNakI vaizya strI se utpanna putrI 75/72 - - ciyA bhagavAna neminAthakI pAkI 71 / 160 citrAGgada- saudharma svargakA eka deva- vIradasa seThakA jIva 70 / 72 citrAda-nizvAloka nagara ke rAjA candra bora rAnI manoharIkA jyeSTha putra - muSTikA jIva 71 / 250 citrAGgadadeva - saudharma deva - supratiSThakA jIva 70 1138 cintAgati - azvagrovakA dUta 62 / 124 cintAgati - sUryaprabhapurake rAjA sUryatrama aura rAnI pAriNIkA svargakA putra 70:28 cUDAdevI brahmadatta cakravartIkI mAtA 72 / 288 ceTaka vaizAlIkA rAjA 7513 celinI - rAjA ceTakakI putrI 75/7 celinI- rAjA zreNikakI strI 76.41 celaketana- rAjA lokAdityakA pitA / prazasti 13 velladhvaja - rAjA lokAdityakA cagraja | prazasti 33 [ ja ] jaganandana- eka cAraNadvipArI muni 62 / 50 jagandana- eka muni jinake pAsa vyasanabaTIne dIkSA kI thI 62 / 148 jagannAtha bhagavAn neminAtha 72 / 193 jaTila - kapila brAhmaNa bora usakI strI kAlIkA putra 74/68 jaTila--bhagavAn mahAvIrakA pUrvabhavakA jIva 76 / 534 janaka- mithilA rAjA 67 / 166 janakAtmajA - sItA 68 / 163 jamadagni--zata bindu aura zrImatIkA putra 65 / 60 jambuSeNA - jAmbavanagara ke jAmbava rAjAkI strI 71 / 369 jambU - ratnapurakai satyaka brAhmaNako strI 62 / 129 jambU- antima kevalI 76 / 37 jambUsvAmI-banmi kevalo 764518 jaya nandanapurake rAjA, jisane bhagavAn vimalanAthako prathama AhAra diyA thA 59.42 jaya yAdava pakSA eka rAjA 71 / 73 jaya dazapUrvake dhAraka eka muni 76/522 jayakIrti AgAmI dasaveM tIrthakara 76 / 478 jayagiri - jIvandharakA eka hAthI 75 / 341 jayagupta - eka nimittajJAnI nimitta 62/98 jayagupta podanapura ke jJAnI 62 / 253 jayadevI - rAjA kanakapulakI rAnI 620488 jayadevI - madAragagarake rAjA zaGkhakI strI 63 / 177 jayadratha jarAsaMdha ke pakSakA eka rAjA 71 / 78 jayadratha rAjA jayandhara aura rAnI jayAvatIkA putra jIvagharakA pUrvabhavakA jIva 1671727
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa jayanta-vItazokanagarake rAjA vaijayansakA putra 59 / 110 jayanta-abhayaghoSa aura suvarNa. tilakAkA putra 63.169 jayanta-bhagavAn mallinAthakI pAlakI 66:46 jayandhara-ghAtakIkhaNDa dvIpake pUrva meruse pUrva dizAmeM sthita videha kSetra sambandhI puSkalA. vatI dezakI puNDarIkiNI nagarIkA rAjA751534 jayapAla-gyAraha aGgake jAna kAra eka muni 76524 jayarAmA-kAvandI ke rAjA sugrIvakI strI bhagavAn puSpadantakI mAtA 55.24 jayavatI-rAjA jayandharakI strI 75 / 539 jayazyAmA-kAmpilyanagarake rAjA kRtavarmAkI rAnIbhagavAn vimalanAthakI mAtA 59.15 jayasena-videhakSetrake vatsakAvatI dezasambandhI pRthivInagarakA rAjA 4859 jayasena-kauzAmbIke rAjA viSaya aura rAnI prabhAkarIkA putra 69 / 80 jayasena-sAketa-ayodhyAkA rAjA 73 / 120 jayasena-supatiSThatapurakA rAjA 76 / 217 jayasenA-vihakSetrake vatsakAvatI dezasambandhI pRthivInagarake rAjA jayasenakI rAnI 48059 jayasenA-prabhAkarIpurIke rAjA nandanakI strI 62176 jayasenA-samudrasenakI strI 63 / 118 jayAvatI-podanapurake rAjA prajApatikI strI 57 / 86 jayAvatI-rAjA vasupUjyakI strI--bhagavAn vAsupUjyako mAtA 58 / 18 jayAvatI-rAjA ugrasenakI strI rAjImatikI mAtA 71 / 145 jayAvatI-vijayamatikI strI 75 / 258 jaratkumAra-kRSNakA eka bhAI 72 / 181 jarA-yAdava pakSakA eka rAjA 7174 jarAsandha-pratinArAyaNa 701337 jarAsandhAri-kRSNa 711346 jaladhisutA-hastinApurake rAjA duryodhanakI sadadhikumArI nAmakI putrI 72 / 134 jalamanthana-antima kalki 76431 jAtimaTa-rAjapurake puSpadanta mAlAkArakA putra 75 / 528 jAnakI-sItA 681443 jAmbava-jAmbapanagarakA rAjA 71 / 368 jAmbavatI-kRSNakI eka paTTarAnI 71 / 126 jAmbavatI-rAjA jAmbava aura rAnI jambuSeNAkI putrI 712369 jitazatra-bharatakSetra sAketanagarakA eka rAjA-bhagavAn ajitanAthake pitA 48 / 19 jitazatru-bhagavAn ajitanAthake pitA 48 / 23 jitazatru-rAjA bajitasenakA putra 54 / 123 jitazatru-vasudeva aura devakI kA putra 711296 jinadasa-dhanadatta aura nandayazA kA putra 70 / 185 jinadatta-dhanadeza aura azoka dattAkA putra 72,245 jinadatta-rAjapurake seTha vRSabhadatta aura seThAnI padmAvatIkA putra 751315 jinadattA-ayodhyAke rAjA ahaMdAsakI dUsarI strii59|278 jinadattA-siMhapurake rAjA arha dAsakI strI 70.5 jinadattA-eka hAyikA 710206 jinadattA-bandhuyazAkI sakhI jinadevakI putrI 71 / 365 jinadattA-dhaka gAyikA 71 / 395 jinadattA-vArANasIke ghanadeva vaizyakI strI 76 / 319 jinadAsa-siMhapurakA nivAsI 633272 jinadAsI-rAjagRhIke ahaMddAsa seThakI strI-jambUsvAmIkI mAtA 76 / 37 jina deva-dhanadeva aura nandayazA kA putra 70 / 185 jinadeva-eka muni 71 / 362 jinadeva-jinadattAkA pitA 71 / 365 jinadeva-dhanadeva aura azoka dattAkA putra 72 / 245 jinapAla-dhanadatta aura nandayazA kA putra 70 / 185 jinamatikSAnti-eka yApikA 71 / 438 jinasena-mahApurANake kartA 57 / 67 jinasena-guNabhadrAcArya ke guru 747 jinasena-AcArya guNabhadrake guru 761528
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ 680 jIvadhArAsaMdha aura kalindasenAkI putrI 70 354 jIvambara-eka munirAja 75 / 184 jIsandhara rAjA satyanbara bora vijayA zanIkA putra 75 / 250 jainI- rAjagRhanagara ke vizvi kI strI 57 / 72 jyeSThA dhanadatta aura nandayazAkA putra 701186 jyeSThA rAjA ceTakakI putrI 577 jyotirmAlA meSavAhana bora meghamAlinIkI putrI 62 / 72 jyotirmAlA vidyutprabha kI bahana 62180 jyotirmAlA rAjA puruvalakI strI 71 / 311 jyotiSprabha-rAtrA kAlasaMvarake vidyudaMSTra Adi pA~ca sau putroMmeM sabase choTA putra 72 / 126 jyotiH prabhA tripRSThanArAyaNa aura svayaMprabhAkI strI 62.153 jvalanajI-radhanUpuracakavAla nagarakA rAjA 62/30 [[ ] takSaka- eka zilA 72 / 53 tAmrakarNa - eka hAthI 63 // 158 tAmracUla - eka vyantaradeva 63 / 186 tAraka- bhogavardhana nagarake rAjA zrIdharakA putra - yaha vindhyazaktikA jIva thA jo aba pratinArAyaNa huA hai 58 / 91 tilakacandrikA - zrI candrAkI sakhI alakasundarIko mAtA 75/444 tilottamA eka devI 63 / 126 tilottamA candrAmanagarake rAjA dhanapatikI strI 75 / 391 uttarapurANam tRNapiGgala-podanapurakA rAjAsuyodhanakI strI atithikA bhAI 67224 tripRSTha- podanapura ke rAjA prajApati aura rAnI mRgAvatIkA putra 6290 tripRSTha - AgAmI AThavA~ nArAyaNa 76 / 489 tripRSTha - bhagavAn zreyAnsanAyakA mukhya praznakartA 76 / 530 triSTaSTa - bhagavAn mahAvIra svAmI ke pUrvabhavakA jIva 76 / 539 vilAsikA eka nartakI 620429 [va] daNDagarma isa nAmakA madhukoDakA pradhAna mantrI 61 / 76 datta- bhagavAn candraprabhakA pramukha gaNadhara 54 / 244 damaka- vItazokapurakA eka seTha 71 / 362 damavara - eka muni 62/402 damavara eka cAraNa RddhiSArI muni 63/6 damavara cAraNa RddhidhArI eka muni 63 / 280 damavara eka muni 7036 damitAri zivamandira nagarakA rAjA 62 / 434 darzaka - alakA nagarIkA eka rAjA vidyAdhara 59 / 229 dava-yAdava pakSakA eka rAjA 71.73 dazakandhara - rAvaNa 68 425 dazaratha-videhagata varasadeza ke susImAnagarakA rAjAbhagavAn dharmanAthakA tRtIya pUrvabhavakA jIva 6103 dazaratha - vArANasIkA rAjA 67 / 148 dazaratha - hemakaccha kA rAjA 75 / 10 dazAnana rAvaNa pulastya bora meSadhIkA puSa 68 / 12 dazAsya-rAvaNa 682 dAnavIrya bhagavAn supAzrvanAthakA mukhya praznakartA 76,530 dAntamati eka AryikA bo rAnI rAmadattAko saMbodhaneke lie sihapura bAyI thI 59 199 dAntamati eka dhArthikA 59 / 212 dAruka-sarvasamRddha seThakA sevaka 76 / 168 dAruNa chatrapurakA eka vyApa 59/273 dAzarathi - rAma 68 / 423 divitilaka - kanakapurake rAjA garuDavena aura rAnI bhUtiveNA kA putra 63 / 166 divyabala - sAketa kA rAjA 59 // 208 dIpazikha jyotipramanavara ke rAjA saMdhinna aura usakI strI balyAnIkA putra 62 / 242 dIrghadanta - AgAmI dusarA cakravartI 76482 durjaya - jarAsaMghake pakSakA eka rAjA 7180 durdharSaNa-putarASTra bIra bAbA kA tRtIya putra 70 / 117 durdharSaNa - jarAsaMgha ke pakSakA eka rAjA kaurava 71 / 79 durmukha - rAvaNa ke pakSakA eka vidyAdhara 68431 durmarSaNa jarAsaMgha pakSakA eka rAjA-kaurava 71 / 79 durmarSaNa- vRddhagrAmakA eka gRhastha 76 156 duryodhana-pRtarASTra aura gAnabArIkA jyeSTha putra 70 / 117
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHzAsana-dhRtarASTra aura gAndhArIkA dvitIya putra 70 / 127 dRDhagrAhI-eka rAjA 65.62 dRDha mitra-hemAbhanagarakA rAjA 752421 dRDhamitra-nagara zobha nagarakA rAjA 75.438 dRDhaprahArya-dRDhaprahAra - ujjainake rAjA vRSabhadhvajakA eka yoddhA 71.210 dRDharakSa-poTapAkA putra 75.103 dRDhastha-bhadrapurake rAmA-bhagavAn zItalanAthake pitA 56 / 24 dRDha ratha-puNurokinI garIke gajA ghanasya aura rAnI manoramAkA putra-sahasrAyudhakA jIva 63 / 144 dRDharatha-bhadrilapurake rAjA meSa. ratha aura rAnI subhadrAkA putra 701183 dRDharathA-rAjA drupadakI strI 72 / 198 dRDha rAja-zrAvastike rAjAbhagavAn saMbhavanAthake pitA 49 / 14 dRDhavarmA-eka zrAvaka 76:203 devakI-kaMsakI choTI bahina 701369 devakI-dazANapurake rAjA devasenako dhanadevI rAnIse utpanna huI putrI-nandayazAkA jIva 711292 devakumAra-sanatkumAra cakravartI kA putra 617118 devakuru-bhagavAn neminAthake tapa kalyANakake samayakI pAlakI 71 / 169 devaguru-eka muni 621403 devaguru-eka cAraNa RddhidhArI muni 70 / 137 vyaktivAcaka zabdakoSa devadatta-vasudeva aura devakIkA * putra 71 / 295 devadatta-pradyumnakA nAma 72 / 6. devadattA-bhagavAn vimalanAthajI pAlakI 59.40 devapAla-ghanadatta aura nandayazA kA putra 70.185 devapAla-vasudeva aura devakIkA putra 71 / 295 devapAla-AgAmI teIsaveM tIrtha kara 76.480 devaputra-AgAmI chaThe tIrthaMkara 76 / 478 devamati-vItazoka purake damaka seThakI strI 71:361 devazarmA-citrasenAkA pati 7573 devasena-naravRSTi dhaura padmAvatI. kA putra 70 / 100 devasena-dazArNapurakA rAjA 71 / 292 devasena-vijayamati aura jyA vatIkA putra 75 / 258 devasenA-zAligrAmake nivAsI yakSa gRhasthakI strI 71 / 39. devila-zaGkhanagarakA vaizya 621494 devilA-vItazoka nagarake damaka seTha aura devamati seThAnIkI putrI 71 / 361 devilA-zAlmaligrAmake vijaya devakI strI 71.446 devilA-podanapurake rAjA candra dattakI strI 72 / 204 drupada-yAdava pakSakA eka rAjA 71174 drapada-kAmpilyA nagarIkA rAjA 72 / 198 damaSeNa-eka muni 70.207 dramasena-eka avadhijJAnI muni 71 / 268 681 dumasena-gyAraha aGgake dhArI eka muni 76 / 525 droNa-jarAsaMghake pakSakA eka viziSTa puruSa 71177 draupadI-rAjA drupada aura rAnI dRDharathAkI putrI jo barjunako vivAhI gayI 72 / 198 dvijaTi-eka tApasa 72 / 42 dvipRSTha-acalastoka nagarake rAjA brahma kI uSA nAmaka patnIse utpanna hubA putra / yaha suSeNakA jIva thaa| yaha nArAyaNa hai 58184 dvipRSTha-AgAmI nauvA nArAyaNa 761489 dvIpAyana-eka muni 72 / 180 dvaipAyana-AgAmI bIsaveM tIrthakarakA jIva 76 / 474 [dha] dhanaJjaya-mahAratnapurakA rAjA 62 / 68 dhanaJjaya-hastinApurakA rAjA 70 / 160 dhanaJjaya-meghapurakA rAjA 712252 dhanada-puNDarIkiNI nagarIke rAjA mahIpanakA putra 55118 dhanadatta-bhadrilapurakA eka seTha 70 / 184 dhanadatta-rAjA ceTakakA putra 75 / 4 dhanadatta-rAjapurakA eka nivAsI 75 / 528 dhanadatta (raidatta )- rAjagRhIkA eka seTha 76 / 48 dhanadeva-ujjayinIkA eka seTha 75 / 16 dhanadeva-vArANasIkA nivAsI eka vaizya 76 / 319 dhanadevI-dazArNapurake rAjA deva. senakI strI 711292
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ 682 dhanadevI- campApurake subandhu seTakI strI 72 / 243 dhanapati omapurakai rAjA nandi kA putra 53 / 12 dhanapati -purakA rAjA 6503 dhanapati - candrAbha nagarakA rAjA 75 / 391 dhanapAla - ratnasaJcayanagarake rAjA mahAbalakA putra 50 / 10 dhanapAla - ghanadatta bora nandayazAkA putra 70 185 dhanapAla - rAjapurakA eka zrAvaka 75 / 258 dhanabhadra-rAjA beTakakA putra 75/4 dhanamitra - ratnapura ke rAjA padmo tarakA putra 58 / 11. dhanamitra- rAjaseTha 59 221 dhanabhitra vindhyapura nagarakA eka varSika 62.100 dhanamitra-sAgarasaina aura dhamita gatikA putra 63 / 264 dhanamitra- jIvandharakA eka sAlA 75 / 430 dhanamitrA ujjayinI ke seTha dhana devakI strI 7696 dhanamitrA kuveradatta kI strI 76 / 237 - dhanazrI - nandanapura ke rAjA bamita vikrama aura rAnI bAnandamatI kI putrI 63 / 13 dhanazrI - meghapurake rAjA dhanaJjaya aura rAnI sabaMdhI kI putrI 71 / 253 dhanazrI agnibhUti bora balA kI putrI 72 / 230 dhanazrI campApurake rAjA zrISeNa kI strI 75 / 82 dhanazrI rAjagRhI dhanadatta baiTha kI strI 76 / 48 dhanya-rakhapurakA eka gAr3I calAnevAlA 63 / 157 uttarapurANam dhanya - gulmakheTapurakA rAjA 73|133 dhanyapeNa - pATaliputra kA eka rAjA jisake yahA~ bhagavAn dharmanAthakA prathama bAhAra huA thA 61 / 41 dharaNa-kauzAmbIke rAjA-bhagabAn pacake pitA 52 / 15 dharaNIjaTa-magadha dezake cala grAmakA eka brAhmaNa 62 / 325 dharAtmajA- sItA 68 312 gharAsutA sItA 68 / 207 dharma-bhagavAn vAsupUjyakA pramukha gaNadhara 58 / 44 dharma-bhagavAn vimalanAtha ke tIrthameM honevAle eka balabhadra 59 / 63 dharma-pandrahaveM tIrthaMkara dharmanAtha 6101 dharma - eka munirAja 71 / 454 dharmaja - yudhiSThira 72 / 261 dharmaputra - pANDu aura kuntIkA jyeSTha putra jisakA dUsarA nAma yudhiSThira pracalita hai 70 / 115 dharmapriya rAjagRhIkA eka seTha 76 / 124 dharmamitra- bisane bhagavAn kundhunAyako prathama bAhAra diyA thA 64 / 41 dharmavIyaM bhagavAn padmama kA mukhya praznakartA 76/530 dharmaruci - eka muni 59 / 256 dharmaruci dhanadatta baura nandagaNa kA putra 701186 dharmaruci - eka muni 72/231 dharmaruci - eka muni 763 dharmazIla - vinItA ayodhyA ke surendradatta seThakA dUsarA nAma 70/150 - dharmasiMha - eka muni 70173 dharmasena - eka muni 71 / 391 dharmasena dApUrvake dhAraka eka muni 76 / 523 dharmila - eka brAhmaNa jine rAjA siMhanane zrI bhUvi pratyaghoSa kA pada diyA thA 59187 dhAraNa andhakavRSTi aura subhadrA kA putra 70 / 96 dhAraNA bhagavAn zreyAnsanAyake saMghakI pramukha nAkA 57758 dhAriNI-sUyaprabhapura ke rAjA sUryaprabhakI strI 70/28 dhAriNI-rAjA puravIrako strI 70/94 dhAriNo rAjA garuDayekI strI 75.303 dhAriNI-hariyala kI svI 76 / 263 dhArmikI koNAmbIke maTha aura subhadrA seThAnIkI putrI 71 / 437 dhUmaketu eka deva, rAjA kanakarathakA jIva jisakI khokA madhuapaharaNa prayumna ne paryAya kiyA thA 42247 dhRtarASTra-dhyAsa jara subhadrAkA putra 70 / 103 dhRti eka devI 54/169 dhRti - eka devI 63 / 200 pratiSeNa pRthivI nagarake rAjA jayasena aura rAnI jayasenAkA putra 48/59 dhRtiSeNa mandaramirike vanameM sthita eka cAraNa Rddhi. ghArI muni 6320 dhRtiSeNa eka muni 63 / 248 dhRtiSeNa- siMhapura ke rAjA dhAryavarmAkA putra 75281 dhRtiSeNa dazapUrvake dhAraka eka mubi 76 / 522 dhRtiSeNA - kanakapurake rAjA garuDavegakI strI 63 / 165 - - -
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa 683 tIzvarA-stimitasAgarakI strI 70 / 28 dhRSTArjuna-yAdava pakSakA eka rAjA 7175 dhruvasena-rAjA zambara aura zrImatIkA putra 710409 [na] nakula-pANDu aura madrIkA jyeSTha putra 70 / 116 nakula-dhanadevakI dUsarI strIkA putra 75 / 110 nakSatra-gyAraha aGgake jJAtA eka muni 76 / 524 nanda-eka gopa jisake yahI kRSNakA pAlana hubA 70 / 389 nanda-rAjA gaGgadeva aura rAnI nandapazAkA putra 71 / 262 nanda-rAjA mandivardhana paura vIravatIkA putra 74 / 243 nanda-eka yakSa jAtikA deva 76315 nanda-bhagavAna mahAvIrakA pUrva bhavakA jova 76 / 543 nandaka-pradyumnakA khaGga 72 / 116 nandana-vatsakAvatI deza sthita prabhAkarIpurIkA eka rAjA 6275 nandana-eka muni 626409 nandana-siddhakUTameM sthita nandana nAmaka munirAja 63 / 13 nandana-nandapurakA rAjA 633334 nandana-zAgAmI nau tIrthakara kA jIva 76 / 472 nandabhUpati-siddhArtha nagarakA rAjA,jisane bhagavAn zreyAnsa dAyako prathama sAhAra dAna diyA thA 57 / 50 mandayazA-madrilapura nagarake dhanadatta seThakI strI 70 / 184 nandayazA-hastinApurake rAjA gaGgadevakI strI 71 / 262 nandayazA-zvetavikAke rAjA vAsava aura rAnI vasundharIkI putrI-niranukampakA jIva 711283 nandA-siMhapurake rAjA viSNukI strI-bhagavAn zreyAnsa. nAyakI mAtA 57 / 18 nandA-bhadrilapurakai rAdhA megha. rathakI strI 71 / 304 nandA-gandhotkaTa vaizya kI strI 751246 nandAnya-gandhotkaTa aura sunandAkA putra 75 / 261 nandinI-rAjapurake nivAsI dhanadattakI strI 75528 nandibhUti-bAgAmI cauthA nArAyaNa 76 / 488 nandimitra-ayodhyAkA eka gopAla 63 / 16. nandimitra-AgAmI dusarA nArAyaNa 766487 nandavarddhana-megharatha aura priyamitrAkA putra 63 / 148 nandivardhana-eka cAraNa RddhidhArI muni 719403 nandivardhana-chatrAkArapurakA rAjA 74 / 242 nandiSeNa-suruccha dezake kSema pura nagarakA rAjA 53 / 2 nandiSeNa-rAjA gaGgadeva aura rAnI vandayazAkA putra 63 / 263 nandiSeNa-sAgarasaina aura amitagatikA putra 63 / 264 nandiSeNa-eka balabhadra 651174 nandiSeNa-bhavAn mallinAthako sarvaprathama pAhAra denevAlA mithilAkA eka rAjA nandiSeNa-bAgAmI tIsarA nArAyaNa 76 / 487 nandI-somazarmA brAhmaNakA putra 70 / 201 nandI-AgAmI pahalA nArAyaNa 76.487 nandImitra-eka zrutake valI 76519 nandImuni-paka zrutakevalI 761519 nandyAvarta-rAjA siddhArthakA mahala 741254 nami-cchakA putra 62.93 nami-bhagavAna AdinAtha sAlekA lar3akA 67 / 175 nami-ikkIsaveM tIrthakara nami. nAtha 69.1 nami-pavanavega aura zyAma zAkA putra 716370 . naradeva-sArasamuccaya dezake nAga pura magarakA rAjA 684 narapati-eka rAjA-maghavAn cakravartIkA tRtIya pUrvabhavakA jIva 61289 narapati-tAlapurakA rAjA 67 / 34 narapAla-eka rAjA 76 / 172 naravRSabha-vItazokA nagarIkA rAjA 61166 naravRSTi-zUravIra aura pAriNI kA putra 70194 nalina-AgAmI chaThavA~ kulakara 76 / 464 nalinaketuka-vindhyapurake rAjA vindhyasena aura rAnI sula. kSaNAkA putra 63 / 100 nalinadhvaja-bhAgAmI nauvAM kulakara 76 / 465 nalinapuGgava-bAgAmI dazavoM kulakara 766465 nalinaprama-videhasthitakacchadeza ke kSemapura nagarakA rAjA 5713 nalinaprama-AgAmI sAtavA kulakara 761464
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ 684 uttarapurANam nalinarAja-AgAmI aThA~ nArAyaNa-bhagavan kunthunAthakA kulakara 766465 mukhya praznakartA 761531 nalinA-hemAnanagarake rAjA nikumma-rAvaNake pakSakA eka dRDhamitrakI strI 751421 vidyAdhara 68 / 430 navamikA-saudharmendra kI eka devI nidhozvara-nandIzvara dvIpakA 63 / 18 kubera nAmakA deva 72 / 33 nAgadatta-ujjayinIke dhanadeva nipuNamati-rAnI rAmadattAkI seTha aura dhana mitrA seThAnIkA dhAya 59 / 168 putra-mahAbalakA jIva 75 / 96 nipuNamati-samudravijayakA eka nAgadatta-sAgaradatta aura pramA- ceTaka 701229 karIkA putra 761218 niranukampa-yakSadatta aura yakSanAgadattA-bhagavAn dharmanAthakI dattAke putra yakSakA dUsarA pAsakI 61138 pracalita nAma 710280 nAgavasu-durmarSaNakI strI nirnAmaka-rAjA gaGgadeva aura 76 / 156 nandayazAkA upekSita putra nAgazrI-agnibhUti aura agni- 7 // 265 lAkI putrI 726230 nirnAmika-eka muni 70 / 206 nAgazrI-durmarSaNa aura nAgavasu nirmala-bAgAmI solahaveM kI putrI 764156 tIrthakara 76 / 479 nAgI-kRSNakI susImA paTTarAnI nivRti-kSemapura nagarake abhadra kA jIva-bhogabhUmise nikala seThakI strI 75 / 410 kara nAgakumArI huI 71 / 393 nivRttA-eka yAyikA 70135 nAgendra-saMjayanta devalIkA nivRtti-bhagavAn padmaprabhakI pUrvabhavakA bhAI 59 128 pAlakI 52051 nAgendra-marubhUmikA jIva vajra. nizumbha-cakrapurakA adhipatighoSa hAthI 73320 suketukA jIva pratinArAyaNa / nAminandana-nAminandana nAmaka yaha puNDarIka nArAyaNake dvArA pAraNaRddhidhArI muni 62150 mArA gayA 65 / 183 nArada-prasiddha zalAkApuruSa niSkaSAya-khAgAmI caudahaveM 621430 tIrthakara 76 / 479 nArada-kSIrakadambakA eka ziSya nIla-rAmake pakSakA vidyAdhara 67 / 259 68.621 nArada-padavIdhara eka puruSa nIlakaNTha-alakAke rAjA myuur68|91 grIvakA putra 62159 nArada-eka padavIdhara puruSa nIlaratha-jhalakAra rAjA mayUra 71167 grIvakA putra 62059 nArada-eka padavIdhara puruSa-- nIlavegA-mahendravikramakI strI kRSNakA mitra 72166 63 / 106 nArada-AgAmI bAIsaveM tIrtha nIlAJjanA-akhakAke rAjA karakA jIva 76 / 474 mayUragrIvakI strI 62 / 58 nemi-bAIsaveM tIrthaMkara neminAtha 70 / 1 naigama-eka deva 71121 naigamarSa-eka deva 70 / 385 [pa] paJcamukha-lakSmaNakA zava 68/676 paJcazara-pradyumna 72 / 167 paJcAzagrIva-zatagrovakA putra 68 / 10 pataGgaka-rAjA ceTakakA putra 755 padma-saumanasa nagarakA rAjAbhagavAn sumatinAthako ervaprathama bAhAra denevAlA51172 padma-eka cakravartI 66.67 pabha-vasudevakI rohiNI nAyaka strIse utpanna huA putrazaGkha munikA jIva, novA balabhadra 70 / 318 panna-yAdava pakSakA eka rAjA 71 / 74 pA-AgAmI gyArahavA kulakara 76465 pana-AgAmI AThavA cakavartI 76 / 483 padmagulma-vatsadezako susImA nagarIkA rAjA 56 / 3 panadevI-zAlmaligrAmake rAjA vijayadeva aura rAnI devilAkI putrI 71 / 447 pannadhvaja-AgAmI caudahavA kulakara 766466 pAnAma-rAjA kanakaprabha aura rAnI kanakamAlAkA putra 54|131 pAnAma-kanakapramakA 54 / 144 pajhanAma-rAjA panasenakA putra 598
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa 685 padmanAma-vArANasIkA rAjA 6670 padmanAma-bhogapurakA rAjA padmapuGgava-pandrahavA kulakara 761466 pAprama-chaThaveM tIrthaMkara 5211 pacaprama-AgAmI bArahavAM kula kara 76.465 padmaratha-meghapurakA rAjA 62066 padmaratha-hastinApurake rAjA megharatha aura padmAvatIkA putra 70 / 274 padmarAja-dhAgAmI terahavAM kula. kara 76466 padmakatA-cakradhvaja aura kanaka mAlikAkI putrI 621365 pAlatA-rAjA mahAbala aura rAnI kAMcanatAkI putrIkanakalatAkA jIva 75 / 98 pamalatA-mahAbala aura kAMcana latAkI putrI 75 / 118 padmazrI-rAjagRhIke sAgaradatta seTha aura usakI strI padmAvatIkI putrI 76 / 46 padmasena-dhAtakIkhaNDake videhakSetra sambandhI ramyakAvatI dezake mahAnagarakA raajaa59|3 padmAvatI-vItazokapurake rAnA cakradhvaja aura vidyunmatikI putrI 62 366 padmAvatI-indrapurake rAjA upendrasenakI putrI, jo puNDarIka nArAyaNako vivAhI gayI 65 / 179 padmAvatI-zrIpurake rAjA vasu gharakI strI 6975 pamAvatI-naravRSTikI strI. 701100 padmAvatI-hastinApurakai rAjA megharaSakI strI 70 / 274 padmAvatI-ariSTapurake rAjA hiraNyavarmAkI strI 70.307 padmAvatI-prathurAke rAjA ugrakenakI strI 7.341 padmAvatI-kRSNakI eka paTTarAnI 71 / 127 padmAvatI-ariSTapurake rAjA hiraNyavarmA aura rAnI zrImatI kI putrI 71 / 458 padmAvatI-rAjapurake vRSabhadatta seThakI strI 75.315 padmAvatI-rAjagRhIke sAgaradatta seThakI strI 76 / 46 padmAvatIkSAnti-padmAvatI AyikA 71 / 456 padmottamA-candrAbha nagarake rAjA dhanapati aura rAnI tilottamAko putrI 75 / 391 padmottara-puSkarAddhaM dvIpaka vatsakAvatI deza sambandhI ratnapura nagarakA rAjA 5802 paramezvara-kavi-mahApurANa thAdhArabhUta vAgartha saMgraha purANake kartA prshsti|17 parAzara-hastinApurake rAjA zakti aura rAnI zatakIkA putra 70 / 102 parvata-kSIrakadambakakA ziSya 67 / 259 pavanavega-eka muni 63 / 114 pavanavega-vijayArdhakA eka vidyA. dhara 71.369 pavanavega-eka vidyAdhara 71 / 410 pavanavega-zivaMkaranagarakA rAjA eka vidyAdhara 75 / 164 pavanavega-guNamitrakA jIva eka kabUtara 75 / 457 pavanavegA-kinnaragIta nagarake rAjA azanivegakI strI 70 / 255 pavanAtmaja-aNumAn-hananAda 68 / 370 pAJcAla-dropadI ke putra 2214 pANDava-yAdava pakSa pAjA1. zudhiSThira, 2. bhIma, 3 ajuna, 4. sahadeva, 5. nakula 71174 pANDu-vyAsa aura subhadrA kA putra 70 / 103 pANDu-gyAraha zaGgoMke jAnakAra eka muni 76 / 524 pArata-kAnyakubjakA rAjA 65 / 58 pArazarI-rAjagRha nagarake nivAsI zANDilya brAhmaNAko strI 74 / 83 pArtha-pANDu aura kuntIkA tRtIya putra jisakA dUsarA nAma arjuna prasiddha hai 70 / 116 pArthiva-bhAratavarSake darUdezakI kauzAmbI nagarIkA rAjA 69 / 2 pArzvanAtha-teIsaveM tIrthaMkara, bhagavAna pArzvanAtha 73 / 1 pihitAsrava-videhake eka tIrthakara, jinake pAsa rAkhA aparA. jitane dIkSA lI thI 52.13 pihitAsrava-eka muni 59 / 244 pihitAsrava-eka muni 62177 pihitAsrava-eka muni 626154 pihitAnava-eka muni 63 / 139 puNDarIka-eka nArAyaNa 65 / 174 putra-bhagavAn mahAvIrakA gaNa ghara 74 / 373 punarvasu-bariSTanagarakA rAjA, bhagavAn zItalanAthako prathama pAhAra denevAlA 56 / 47 puru-bhagavAn vRSabhadeva 73 / 122 purudeva bhagavAn AdinAtha 63404
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 686 uttarapurANam pujAra- kIparI- pUti kA-padhIvara aura maNDakI kA rAjA 71 / 311 - dhIvarIkI putrI 71:326 pururavA- madhu sadanakaH eka bhilla. pUraNa-andhaka vRSTi aura subhadrArAja 62.87 kA putra 7096 pururavA-bhagaman mahAvIrakA pUritArthIccha-andhakavRSTi aura pUrvabhavakA jIva 761534 subhadrAkA putra 70 96 puruSapuNDarIka-bhagavAn ananta- pUrNacandra-rAmadattA rAnIkA putra, nAthakA mukhya praznakartA mihacandrakA choTA bhAI 761531 59 / 192 puruSottama-khajapurake rajA pUrNacandra-eka muni 59 / 200 soma bhakI rAnI sItAkA pUrNacandra-podanapura kA rAjA, putra 67:143 jise hiraNyavatI vivAhI gaI puruSottama-bhagavAn vimalanAtha- 59:209 kA mukhya praznakartA 76 / 530 pUrNacandra-vAruNIkA jIva pulastya -paJcAzadgrIvakA 59.211 putra 68 / 11 pUrNacandra-AgAmI sAtavA balapuSpakAdhipati-rAvaNa 68 / 428 bhadra 766486 puSpacUla-candracUla aura mano. pUrNamadra-sAkaita barhaddAsa seTha harI kA putra 71252 aura usakI strI vaprazrIkA puppadattA-sthUNAgAra nagarake putra-agnibhUtikA jIva bhAradvAja brAhmaNakI strI 72 / 26 74/71 pRthivI-dvAravatIke rAjA bhadrapuSpadanta-dhAtakI khaNDake pUrva kI strI-svayaMbhU nArAyaNakI bharatakSetra sambandhI ayodhyAkA mAvA 5986 rAjA 71 / 256 pRthivIcandra-lakSmaNakA putra puSpadanta-rAjapurakA eka dhanI 681690 mAlAkAra 756527 pRthivItilaka-zaGkha baura jayapuSpadantA-bhagavAn muni suvrata- devIkI putrI-namayaghoSakI nAthake saMghakI pramukha AyikA strI 63 / 177 67153 pRthivIdevI-lakSmaNakI strI puSpamitra-zailapurake rAjA, 68 / 47 jinake yahA~ bhagavAn puSpadanta- pRthivISeNA-vArANasIke rAjA kA prathama bAhAra hupA thaa| supratiSThakI rAnI-bhagavAn 55148 supArzvanAthakI mAtA 53119 puSpamitra-bhAradvAja aura puSpa. pRthivI sundarI-pamA pakravartIkI dattA brAhmaNa dampatIkA putra bATha putriyoM meM pramukha putrI 74 / 71 6680 puSpamitra-bhagavAna mahAvIrake pRthivIsundarI-lakSmaNakI pramukha pUrva bhavakA jIva 76.535 strI 68 / 666 pUtanA-kaMsakI pUrvabhavakI eka pRthivIsundarI-videha magarake vidyA 70 / 416. rAjA gopendrakI strii75|644 pRthivIsundarI-rAjaputrI jo prItiGkarako vivAhI gayI 76 347 pRthivI sundarI-paTanAke rAjA zizupAlakI strI 76 / 398 prakuTajA-bhagavAn ajitanAthake saMghakI pramukha AryikA 48 / 47 prajApati -suramyadeza-podanapura ke rAjA 62 / 90 prajApati-malaya dezake ratnapura nagarakA rAjA 67490 prajApati-bhagavAn bAdinAtha 7317 prajApati mahArAja-ujjayinIkA rAjA 75 / 95 prajApAla-zrIpura nagarakA rAjA 66.68 prajAvatI-mithilA rAjA kumbha kI strI- bhagavAna mallinAthakI mAtA 6621 prajJaptividyA-eka vidyA 72 / 78 pradyumna-zrIkRSNakI rukmiNI rAnIge utpanna huSA putra 72 / 2 prabhaJjana-vidyutkAnta nagarakA rAjA-eka vidyAdhara 68 / 276 pramAna-harivarSa dezakai bhogapura kA rAjA 70 / 74 pramAna-rAjA ceTakakA putra 7515 pramaGkarI-ayodhyAke rAjAvaja bAhakI strI 73 / 43 pramAkarI-kauzAmbI ke rAjA vijayakI strI 69 / 79 pramAkarI-supratiSThapurase sAgara datta seThakI strI 76 / 217 . pramAvatI-pUraNakI strI 70.99 prabhAvatI-rAjA ceTakakI putrI prabhAvegA-vidyunmAlI indrakI devI 76 / 33 pramAsa-sindhu gopurakA adhi. SThAtA paka deva 68 / 653
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa 687 prabhAsa-bhagavAn mahAvIrakA / priyamitrA-megharayakI strI gaNadhara 741374 63.288 pramAsa-rAjA ceTakakA putra priyamitrikA-prItiGkarakI bar3I mAtA 76 / 333 prazastavaGka-eka cAraNa Rddhi priyavAka-dhAraNakI strI 70.99 dhArI muni 751678 prItiGkara-chatrapurake rAjA prIti. prasenika-vatsA nagarIkA rAjA bhadra aura rAnI sundarIkA 7571 putra 59 / 255 prastaravidyA-pradyumna kI eka vidyA / prItikara-siMhapurake rAjA ap72|135 rAjitakA putra 70.48 praharaNAvaraNa-eka vidyA 62 / 271 prItikara-eka muni 76 / 215..... priyakAriNI - pRthivItilakapurake / prItiGkarA-sudattakI strI rAjA ativegakI strI 59 / 241 63.101 priyakAriNI-rAjA ceTakakI putrI prItiGkarA-sudattakI strI bandhumatI-nanda yazAko bar3I bahina 71 / 265 bandhumatI-vijayapurake madhuSeNa vaizyakI strI 71 / 364 bandhuyazA-madhuSeNa dhaura bandhumatI kI putrI 71664 bandhuzrI-zaGkhanagarake devila vaizyakI strI 621495 babaro-eka nartakI 621429 bala-supArzvanAtha ke prayama gaNa ghara 53 / 46 bala-balarAma 7176 bala-AgAmI pAcavA nArAyaNa 76.488 baladeva-AgAmI satrahaveM tIrtha karakA jIpa 76.473 balI-hastinApurake rAjAkA mantrI 70 277 balIndra-vijayA ke mandarapura nagarakA rAjA - sAtake mantrIkA jIva 66 / 110 balIndra-kilakilanagarakA rAjA 68272 bahumitra-jIvandharakA eka sAlA 75 / 429 bahuzruta-jvalanajaTIkA eka mantrI priyaGkara-prItiGkarakA putra 76 / 385 priyaGgasundarI-kalakila nagarake rAjA balIndra kI strI 680272 priyadarzanA-bajitasanakI strI 63 / 383 priyadarzanA-ghanadatta aura nanda yazAkI putrI 701186 priyadarzanA-eka AyikA 72135 priyadarzanA-vidyunmAlI indrakI devI 76 / 33 priyamitra-madyavAn cakravartIkA putra 61999 priyamitra-dhanadatta aura nandayazA . kA putra 70 / 186 priyamitra-eka avadhijJAnI muni 741223 priyamitra-sumitra aura suvratAkA putra 741237 priyamitra-bhagavAn mahAvIrakA pUrvabhavakA jIva 76 / 542 priya mitrA-meSarathakI strI 633147 priya mitrA-eka gaNinI-bAyikA 636253 prItikarI-ayodhyAke rAjA puSpadantakI strI 71.257 prItimadra-8: pukA rAjA 59 / 254 prItimatI-arindamapurake rAjA arijaya aura rAnI ajita. senAkI putrI 70 / 31 premaka-AgAmI terahaveM tIrthaMkara kA jIva 76 / 473 proTila-eka muni 70171 proSThila-eka muni 740243 proSThila-AgAmI caturtha tIrthaMkara kA jIva 76 472 proSTila-AgAmI nauveM tIrthaMkara 76 / 478 proSThika-dazapUrvake dhAraka eka muni 760521 bAlanayA-kalkirAjake putra ji taMjayakI strI 76 / 428 bAhubalI-bhagavAn AdinAthake putra 62 / 93 buddhavIya-bhagavAn puSpadantakA mukhya prazna kartA 761530 buddhArtha-eka muni 71 / 417 buddhi-eka devI 631200 buddhila-dazapUrvake dhAraka eka muni 761522 buddhiSeNa-sAgara aura zrImatI. kA putra 75 / 259 buddhiSeNA-sAketapura kI eka gaNikA-vezyA 59 / 258 phalgusenA-paMcamakAlako antima zrAvikA 76 / 433 [ba] bandhamocana-eka vidyA 62 / 271 bandhumatI-hastinApurake seTha zvetavAhanakI strI 711260
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 uttarapurANam buddhisAgara-rAjA mahApadmakA mantrI 76 / 163 brahA-dvArAvatIkA svAmI 58583 brahmadatta-pArahavA cakravartI 72:287 brahmA-ayodhyAkA eka rAjA, jisane bhagavAn ajitanAthako dIkSA dhAraNa karaneke bAda sarva. prathama AhAra diyA thA 4841 brahmA-brahmadatta cakravartIkA pitA 72 / 287 brAhmI-vArANasIke rAjA vizvasenakI strI-bhagavAna pArvanAthakA mAtA 73175 [bha] bhagadatta-jarAsandhake pakSakA eka rAjA 71 / 80 bhagadatta-rASTrakUTa aura revatIkA putra 76 / 153 bharali-jhAgAmI aThArahaveM tIrtha karakA je.va 76.474 bhagIratha-sagara cakravartI kI vidarbhA nAmaka strIse utpanna putra 48 / 127 mahAraka-bhagavAna neminAya 72 / 271 mada-dvAravatIkA rAjA-dharma balabhadrake pitA 5971 bhadra-ratnapurakA ekanAr3I calAne vAlA 63 157 bhadrakSIra-nandimitra aura dattakA eka uttama hAthI 66 / 110 bhadrabAhu-eka muni 59.211 bhadrabAhu-eka zrutakevalI 76 / 520 bhadramitra-padmakheTapurake sudattaseTha aura sumitrA seThAnIkA putra 59 / 148 . madgamitra vaNika-jo Age cala kara siMhacandra huSA 59 / 210 madrA-kozala dezagata sAketa nagarake rAjA sumitrakI strImadyavAn cakravartIkI mAtA 61192 mahA-podanapurake rAjA prajA. patikI eka strI 62 / 91 bhadrA-kauzAmboke vRSabhasena seTha kI strI 75 / 56 bharata-rAjA dazarayakA putra 671165 mAta-bhagavAn zadinAthake putra 74/75 bharata-AgAmI pahalA cakravartI 76.482 marata-bhagavAn AdinAthakI sabhA ke pramukha praznakartA 76 / 529 bhava-jambUsvAmIkA eka pramukha ziSya 76 / 120 mavadeva-rASTrakUTa aura revatIkA putra 766153 bhAnu-ratnapuranagarake rAjA, bhaga vAn dharmanApaka pitA 61 / 14 bhAnu-kaMsake sAle subhAnukA putra 70 / 448 bhAnukIrti-seTha bhAnudattakA dvitIya putra 712203 bhAnukumAra -zrIkRSNakI satya. bhAmA paTTarAnIkA putra 72 / 135 mAnudatta-mathurAkA eka seTha 71 / 202 bhAnuSeNa-seTha bhAnudattakA tRtIya putra 71.203 bhAnusUra-seTha bhAnudattakA caturtha putra 71 / 203 bhAmArati-rAjA satyandharakI eka strI 75254 bhAradvAja-sthUNAgAra nagarakA eka brAhmaNa 74/71 bhAradvAja-zAlaGkAyana aura mandirAkA putra 7479 bhAradvAja-bhagavAn mahAvIrake pUrva bhavakA jIva 76 / 546 bhAvitA-bhagavAn kunthunAyake saMgha kI pramukha ayikA 64 / 49 bhAskara-mahAzukra svargake bhAskara vimAnakA deva-rAmadattAkA jIva 59 / 226 bhIma-siMhapura nagarakA adhipati 62 205 bhImaka-haribalakI dhAriNI strI se utpanna putra 76 / 264 bhImasena-pANDu aura kuntIkA madhyama putra 70 / 116 mISma-jarAsandhake pakSakA rAjA 7177 bhUtaramaNa-eka vana 75 / 43 bhUtahita-videhake tIrthakara 55 / 13 bhUtAnanda-eka tIrthakara 711258 bhUtilaka-malakAkA nivAsI eka vidyAdhara 76 / 263 bhUtizarmA-bhadrilapura nagara meM rahanevAlA eka brAhmaNa 5659 bhUdhara-dharaNendra 7311 bhUpAla-bharatakSetrakA eka rAjA 65.52 bhUbhUtA-sItA 681336 bheSaja-kosalA nagarIkA rAjA 71 / 342 bhogadeva-nAgapurake rAjA naradevakA putra 685 bhoginI-padmAvatI 73 / 1 bhoginI-eka vidyA 75.436 bhramarI-eka vidyA 62.278 [ma] maghavA-kauzAmbIkA rAjA 7064 maghavA-bhagavAn candraprabhakA mukhya prazna kA 76530
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa manobhava-pradyumnakumAra 75 / 569 manoramA-dRDha rathI dArI strI 63 144 manoramA-meghara yakI 63.147 manoramA-siharatha kI stro 63:244 manovega-eka vidyAdhara manovega-vijayAkI dakSiNa zreNI ke suvapipu kA rAjA maghavAn-jImarA cakravartI6188 maGgalA-mAketa-ayodhyAke rAjA megharathakI patnIbhagavAn sumatinAthako mAtA 51120 maGginI-bhagavan naminATake saMghako pramukha AyikA 69 / 64 maGgI-chatrapurake vyAdhakI strI 59 / 273 maGgI-ujjaina ke vimalacandra seTha aura vipalA ThanI kI putrI-vaina muSTi kI strii| 71 211 maJjarikA-gavaNako eka dUnI 68 / 321 maNikuNDala-Adinya bhanagarake rAjA mukuNDalIkI mitrasenA strIse utpanna putra 62 362 maNiketu-jayasenake sAle mahA. rutakA jIva, jo ki acyuna svarga deva humA 48 69 maNiketu-rAjA sagarakA hitaiSI eka deva 481.9 maNicUla-eka deva 67.146 maNicUla-eka deva-lakSmaNakA jIva 67 / 152 maNivUla-candracUla aura manoharIkA putra 716251 maNicUlaka-vijayakA jIva, svastika vimAnameM deva hamA 62.411 maNicUlA-poSama drako eka devI 7236 maNi madra-sAketa nivAsI ahadasa aura vayazra kA putravAyubhUtikA jIva 72 / 26 maNimati-sthAlakapurake rAjA amitavegakI putrI 68 / 14 maNDakI-mandiragrAmake matsya nAmaka dhIvarakI strI 71.326 maNDodarI-kauzAmbI kI eka kalAra 70 / 347 mativAksAra-rAjA meghapathakA mantrI 56 66 matisAgara-eka mantrI 62.217 matisAgara-rAjapurakA eka zrAvaka 75 / 257 matisAgara-gajA garuDavegakA mantrI 75 / 306 matsya-eka dhIvara 711326 madanalatA-rAjapurake raGgA naTakI strI 751468 madanavegA-vasvAlayake rAjA sendrotu aura suprabhAkI putrI 63 / 251 madhu-ratnapurakA rAjA 5988 madhu-hastinApurake rAjA mahaMdasa aura ganI kAzyagakA putra-agnibhUmikA jIva 72 / 39 madhukrIDa-hastinApuravA gajA 61174 madhupiGgala-eka kumAra 67 / 158 madhupiGgala-tRNapiGgala aura ___ sarvayazAkA putra 67.224 madhumukha-matisAgara aura anu pamAkA putra 75 259 madhura-rAjA satpandharakI bhAbhArati strI se utpanna putra 75 / 255 madhurA koza ra dezake vRddha grAmameM rahanevAle mRgAyaNa brAhmaNa kI strI 59 / 207 madhuvidviTa -kRSNa 71 352 madhuSeNa-vijayapurakA eka vaizya 71 / 364 madhusUdana-eka pratinArAyaNa 67.143 madhusUdana-kRSNa 70 / 470 manogati-agrIvakA eka dUta 62 / 124 manogati sUryaprabhapurake rAjA sUryaprabha aura rAnI dhAriNI. kA putra 70128 mana vega-zivakara nagarake rAjA pavanavega aura rAnI suvegAkA putra 7 / 165 manovegA-suvarNAbhapurake rAjA manovegakI strI 75 / 36 manohara-gandharvavidyAvA guru 70 / 262 manohara-kRSNa ke anta:purakA eka sarovara 71 / 130 manoharA-pu DarI kiNI nagarIke rAjA ghanaracakI strI 635143 manoharA-7Tha jina dattakI pramukha strI 75 / 321 manoharI-nityAloka nagarake rAjA candracUra kI strI 716250 mandara-bhagavAn vimalanAthakA pramukha gaNadhara 59 / 48 mandara-vimalanAtha bhagavAna ke tIrthake eka gaNadhara 59 / 108 mandara- mathuga ke rAjA ananta. vIrya aura rAnI amitavatIkA putra-dharaNendrakA jIva 59 / 3.3 mandaramAlinI-damitArikI strI 621500 mandirasthavira-sudarzana vanameM virAjamAna eka muni ---70.187
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ 690 mandirA - mandiranagarake zAlaGkAyanakI strI 74 / 79 mandodarI - rAjA sagarakI dhAya 67 / 217 mandodarI - rAvaNakI 68 / 17 mayUragrIva - alakAkA 62/58 marIci -bharata cakravartIkA eka putra 62 / 89 marIci amitatejakA strI - rAjA 62 / 269 marIci bharata cakravartI aura rAnI banantamatikA putra74851 druta marIci bhagavAn mahAvIra ke pUrva bhavakA jIva 76 534 marubhUti - vizvabhUti aura anu kA putra 739 markaTa- eka vyantara deva 72 120 mali- unnIsaveM tIrthaMkara bhagavAn mallinAtha 66 / 1 malli bhagavAn munisuvratakA prathama gaNaghara 67 / 49 mahati bhagavAn mahAvIrakA nAma 74 / 336 -- sagara mahadAdila-mahAbala cakravartI kI pUrva deva paryAya 48 / 143 mahAkAla - madhupiGgalakA jIva eka asura 67 / 252 mahAkAla - eka rAkSasa deva 72.111 mahAkAlAsura - madhupiGgalakA jIva 67 / 160 mahAcandra- AgAmI dUsarA balabhadra 76 / 485 mahAjvAlA- eka vidyA 62 / 273 mahAnanda - eka yakSa jAtikA deva 76 / 315 mahApadma AgAmI prathama tIrtha uttarapurANam kara- rAjA zreNikakA jIva 74/452 mahApadma videha kSetrake vItazoka nagarakA rAjA 76 / 130 mahApadma-solahavA~ kulakara 76 / 466 mahApadma- AgAmI prathama tIrthakara 76/477 mahApadma-dhAgAmI nauvA~ cakravartI 76 / 483 mahAbala - rAjA jayasenakA jIva eka deva 48 / 68 mahAvala- maGgalAyatI dezake ratnasaMcaya nagarakA svAmo 50/3 mahAvaLa ratnasandayapurakA rAjA bhagavAn abhinandananAtha kA tRtIya pUrvabhavakA jIva 50/69 mahAbala - kauzAmbIkA 62/351 rAjA mahAbala eka vasura ratnAyuSa kA jIva 63 / 135 mahAbala - eka gaNadhara 67 / 119 senApati mahAbala-zarathakA 67463 mahAvala eka kevalI 69 / 13 mahAvala suvarNavarmA aura vi lekhAkA putra 75181 mahAbala - palAzadvIpa ke palAzanagarakA svAmI 75 / 98 mahAbala - prAgAmI chaThavI nArAyaNa 76 / 488 mahAmukha - rAvaNa ke pakSakA eka vidyAdhara 68 / 431 mahAratha- mahApurakA rAjA 58 / 80 mahAratha-vatsadeza gata susImAnagarake rAjA dazarathakA putra 61 / 7 mahAruta- rAjA jayasenakA sAlA 48 67 mahAvIra caubIsaveM tIrthaMkarakA nAma 74 / 295 mahAsena- candrapura ke candra rAjApitA bhagavAn 54.164 mahAsena - cakravartI hariSeNakA putra 67 / 84 mahAsena - naravRSTi aura padmAvatI kA putra 70 / 100 mahAsena alakAkA nivAsI eka 76 / 263 mahAsena- bhagavAn pA nAyakA mukhya praznakartA 76,532 mahIpadma-puSkalAvatI dezakI puNDarIkiNI nagarIkA rAjA 55/3 mahIpAla mahIpAlapurakA rAjA kamaThakA jIva 73 / 97 mahIsuta - sItA 68374 mahendra-candrapurakA 71.405 mahendra siddhArtha dhanameM sthita eka muni 72 / 27 mahendradatta somaseTa nagarakA rAjA 53 / 43 mahendra vikrama kAcana tilaka nagarakA rAjA 63 / 106 mahendravikrama- nityAlokapurakA -rAjA 71 / 420 mAkSika lakSitA- eka vidyA rAjA 71 / 371 mAgadha-bharatakSetra ke pramukha pantara 620146 mAgadha-lavaNa samudrakA adhi SThAtA deva 68 / 648 mAhI-andhakavRSTi aura subhadrA kI putrI 7097 mAtrI - kosalA nagarIke rAjA meja kI strI 71 / 342 mAdhava-kRSNa 71 / 429 mArIca rAvaNa kA eka mantrI 68 19
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa 699 mAkaNDeya-siMhaketukA campA. mRgAyaNa-kauzala dezake ddha. nagarameM parivartita nAma 70 / 90 grAmameM rahanevAlA eka brAhmaNa mitranandI-videha kSetrakA eka 59 / 207 rAjA 59 / 64 mRgAyaNa-sindhu nadIke tIrapara mitramAva-bhagavAn abhinandanaH / sthita eka tApasa 70 / 142 nAthakA mukhya praznakartA mRgAvatI-podanapurake rAjA prajA. 76 / 529 patikI strI 62.90 mitravIra-kauzAmbIke vRSabhasena mRgAvatI-rAjA ceTakakI putrI seThakA eka karmacArI 75153 75 / 6 mitravIrya-bhagavAn sumatinAtha- mRtyu-harivikramakA sevaka kA mukhya praznakartA 76 / 529 75 / 480 mitrazrI-agnibhUti aura agni, meghanAda-gaganavallabha nagarake lAkI putrI 72 / 230 rAjA meghavAhana aura rAnI mitrasenA-sukuNDalI vidyAdhara- meghamAlinIkA putra-anantakI strI 62 / 362 vIrya nArAyaNakAjIva 63 / 30 mitrasenA-hastinApurake rAjA meghanAda-bhadrilapurakA eka rAjA sudarzanakI strI-bhagavAn 71 / 454 . aranAthakI mAtA 65115 meghamAlinI-gaganavallabha nagaramInAryA-bhagavAna supAvanAyake ke rAjA meghavAhanakI stro saMghakI pramukha AyikA 53150 63130 muktadanta-AgAmI tIsarA cakra- meghamAlinI-hemAGgadako strI vartI 76 / 482 63 / 181 muNDazAlAyana-madrilapurake bhUti megharatha-sAMketa-ayodhyAkA eka zarmA brAhmaNa aura usakI strI. rAjA-bhagavAn sumatinAthakamalAkA putra 71 / 304 . kA pitA 51120 munigupta-eka muni 75 / 90 .. megharatha-malaya dezake bhadrilapura municandra-eka munirAja nagarakA svAmI 56 / 64 59 / 231 - megharatha-puNDarIkiNI nagarIke munivara-eka muni 69 / 5 rAjA dhanaratha aura rAnI manomunisuta-AgAmI gyArahaveM harAkA putra-banAyudhakA bIva tIrthaMkara 76 / 479 63 / 143 munisuta-bIsaveM tIrthakara 6741 megharatha-bhagavAn zAntinAthake murAri-kRSNa 71 / 460 pUrvabhavakA jIva 63 / 388 mRkaNDU-harivarSa dezake bhogapura megharatha-bhadrilapurakA rAjA magarake rAjA pramajanakI strI 701183 70 / 75 megharatha-hastinApurakA rAjA mRgacArI-eka prakArake bhraSTa 70 / 274 muni 76 / 195 medharatha-rAjA sudharmakA putra mRgaGga-kauzika tApasa aura 711273 capalavegAkA putra-yaha kapila megharatha-bhadrilapurakA rAjA kA putra thA 62 / 380 716303 meghavAhana-surendrakAntAra nagara. kA rAjA 62171 meghavAhana-gaganavallabha nagarakA rAjA 63 / 29 meghavAhana-zivamandira nagarakA rAjA 63 / 116 meghavAhana-jambUdvIpa aGgadeza campApurIkA rAjA 72 / 227 meghavijaya-rAjAkA eka hAthI 59 / 249 meghazrI-pulastyakI strI 68 / 12 meghasena-megharathakA putra 63 / 310 meru-vimala bhagavAnake tIrthakA eka gaNadhara 59 / 108 meru-mathurAke rAjA anantavIrya aura rAnI merumAlinIkA putra 59 / 302 . merucandra-vItazokapurakA rAjA 710439 merumatI-puSkalAvatI nagarake rAjA indragirikI strI 71 / 425 merumAlinI-mathurAke rAjA anantavIryakI strI 59 / 302 maitreya-bhagavAn mahAvIrakA gaNaghara 74 / 373 mauNDakauzika-caNDakauzika aura somazrIkA putra 62 / 214 maundra-bhagavAn mahAvIrakA gaNa dhara 741373 maurya-bhagavAn mahAvIrakA gaNadhara 741373 [ya] yakSa-palAzakUTake yakSadatta gRhastha ko yakSadattA nAmaka strIse utpanna putra 71 / 279 yakSa-zAligrAmakA rahanevAlA eka gRhastha 711390 yakSadatta-palAzakUTakA rAjA 711278
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 692 yakSatA - palAzakuTa ke rAjA yakSadatta kI stro 71 / 279 pakSIza likhAmake nivAso yakSa aura devaruMnAkI putrI 71 / 390 yakSamAlI- kirakA rAjA, namikA mAmA 71.372 yakSamitra-zrIcandrAkA bhAI 75 / 491 yakSila-yakSadatta aura yakSadattAkA dUsarA putra 71 / 279 yakSila - kRSNakA pUrvabhavakA bhAI jo mahAzukra svarga meM deva huA yA 71 / 379 yakSilA - bhagavAna baranAtha ke saMdha kI eka pramukha adhikA 65 / 43 yakSI - bhagavAna neminAthake saMgha kI eka pramukha AdhikA 71 / 186 yativara eka muni 60.366 yativRSabha - eka muni 64 / 7 yamadhara - ka muni 71 / 407 yamunAdattA-mathurAM ke bhAnudatta seThakI strI 71 / 203 yazasvatI - rAjA vizvasenakI strI 63 / 414 yazasvatI - punnAgapura ke hemAmakI strI 71430 yazasvatI - eka AryikA rAjA 75 / 32 yazodhara eka munikA 48 / 67 yazodhara- eka muni, jinake pAsa aparAjita balabhadrane dIkSA lI thI 63 / 26 yazodhara = eka muni 70154 yazodhara eka cAraNaRdvidhArI muni 71420 yazodharA-vaiDUrya devakA jIva zrIdharAkI putrI 59/230 yazodharA- indradattakI 63 / 92 nAma strI uttarapurANama yazodharA - rAjA vajradantako strI 76 / 140 yazobAhu - AcArAGga eka muna 76 / 525 yazobhadra - prAcArarAGgake jJAtA eka muni 76.525 yAdava-zra kRSNa Adi 71 / 7 yugandhara - videve eka vara ke jJAtA 5817 yuddhavIrya eka vidyA 620971 [ra] raghu- mozAmbIke rAjA maghavA aura rAnI vItazokAkA putra 70.64 raghupumukhakA mitra eka rAjA 70179 tejasrApurakA eka naTa 75/467 rati - kubera kI eka devI rAjA 63 / 16 rati eka devI 63 / 289 ravivegA- anupamAkA jIva-- eka kabUtarI 75/457 rati peNa pRthivInagara ke jayamena aura rAnI jayasenA kA putra 48 / 59 ratiSeNa videhakSetra ke puNkalAbanI dena sambandhI puNDI kiNI nagarIkA rAjA bhagavan sumaninAyakA tRtIya pUrvabhavA jIva 51/3 ratiSeNA eka devI 63 / 289 ratnakaNTha- azva prIvakA putra -- 63 / 135 ratnamI- pradIya-inakacitrA kA putra 62.60 ratnacUDa-azvanIya maura kanakacitrAkA putra 62 / 60 ratna tejas - rAjapurakA eka seTha 75 / 451 namAlA - rAjA ativega ora priyakAriNI kI putrI, bajrA yudha kI strI - zrAdharAkA jIva ratnamAlA-11 ke Tha teja kI strI 75 451 ratnaratha azva aura banava citrA kA putra 62.60 ratnavatI- videha nagara ke rAjA gopendra aura unakI stro pRthivI sundarI kI puSI 75/644 ratnasena -ratnapurakA 63 / 120 ratnAGgada-grIva bora kanakacitrAkA putra 6260 ratnAyudha-patra yudha ora ratnamAlAkA putra * yazodharA AvikAvA jIva 59 / 243 putra rAjA ratnAyudha - 6 trAyudhavA 59.246 rasanAyudha avokA 63 / 135 ramaNa-vArANasI dhanadeva vaidaya aura usakI strI jinadatAkA putra 76.319 rambhA - eka devI 63.136 ravikIti- rAvaNakA senApati 68.531 ravicUlaterahaveM svayaM nayAvarta vimAnameM utpanna hue amitaneja vidyAdharakA bIva eka deva 620410 razmivega sUryA aura yazo gharAkA putra rAjA sihasenakA jIva, jo para deva yA zrI 59 / 231 razmivega- podanapura ke rAjA vijayakA putra 62 / 275 razmivega- trilokottama nagara ke rAjA vidyudgati vidyAdharakI strI vidyunmAlAkA putra ma putra
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakopa . bhUtike jIva vajraghoSa hAthIkA jIva 73 / 26 - rasAyanapAka-siMhapurake svAmI kumbhakA rasoiyA 62 / 206 rAkSasa-palAzapurakA rAjA 754116 rAghava-rAmacandra 68 / 424 rAghavAnuja-lakSmaNa 681645 rAjagupta-zaGkhapurakA rAjA 63 246 rAjasiMha-eka rAjA jisane rAjagRhoke rAjA sumitrako jItA thA 6159 rAjImati-rAjA ugrasena aura rAnI jayAvatIkI putrI jisakA vivAha bhagavAn neminAtha ke sAtha honA nizcita huyA thA 71 / 145 rAtriSeNA-5parama bhagavAnke saMghastha ayikAoM meM pramukha AyikA 52163 rAdhA-campApurake rAjA Adi. tyakI strI 70.113 rAma-balabhadra 57197 rAma-praSTama balabhadra 67189 rAma-vArANasIke rAjA dazaratha aura subAlA rAnIkA putra 67150 rAmadattA-siMhapurake rAjA siMhasenakI strI 59 146 rAmadattA-podanapurake rAjA pUrNacandra aura hiraNyavatIko putrI-yaha madhurAhA jIva thA 59 / 210 rAvaNa-laGkAkA rAjA 67.177 rAvaNAnuja-vibhISaNa 68 / 636 rASTrakUTa-pagrAmakA eka vaizya 76153 rukmiNI-kRSNakI eka paTTaganI 71.126 rukmI-jarAsandhake pakSakA eka gajA 7177 dira-jarAsandhake pakSa eka rAjA 7178 rudra-sukauzala dezakI ayodhyA nagarIkA rAjA 711416 rudradatta-vinItA nagarIkA eka brAhmaNa 70.152 rudradatta-rAjA satyandharakA puro. hita 75.190 rUpazrI-rAjagRhIke dhanadatta seTha aura dhanazrIkI putro 76 / 48 reNukI-rAjA pAratakI eka choTI kanyA 65490 raMvatI-nandayazAko pAtro 71 / 264 revatI-vRddhagrAmake rASTrakUTa vaizyako strI 76152 revA-AgAmI pandrahaveM tIrthaMkara vA jIva 766473 rohiNI-ariSTapurake rAjA hiraNyavarmA aura rAnI padmA. vatIkI putrI 70 / 307 rohiNI-candramAkI devI lakSmImati-lakSmIgrAmake soma brAhmaNakI strI 71.317 lakSmImatI-vajrAyudhakI strI 63.44 lakSmImatI-cakrapura ke rAjA varasenako strI 65 / 177 lalitAGga-eka dhUrta viTa 7694 lalitAGgada-tripurakA rAjA 62 / 67 lokapAla-padmAvatIkA bhAI 75400 lokasana-guNa bhadrakA ziSya prshsti|28 lokAditya-vanavAsakA rAjA prshsti|32 loha-prAcArAGgake jJAtA eka muni 76:526 lohajaGka-harivikramake putra vana. rAjakA mitra 754481 . [la] lakSmaNa-aSTama nArAyaNa 67589 lakSmaNA-candrapurake rAjA mahAsenakI strI-bhagavAn candraprabhakI mAtA 54.164 lakSmaNA-vizAkhabhUtikI strI 57173 lakSmaNA-kRSNakI eka paTTarAnI 71 / 126 lakSmaNA-suprakArapurake rAjA zambara aura rAnI zrImatIkI muSo-kRSNakI eka paTTa rAnI 71441. lakSmaNA-rAjagRhake rAjA vizvabhUtike choTe bhAI vizAkhabhUti kI strI 74188 [ va] vakula-rAjA satyandharakI banaGgapatAkA smIse utpanna putra 752255 vajra-puNDarI karaNI nagarIkA eka vaizya 71 / 366 vajrakaNTha-lakAke rAjA mayUra grIvakA putra 6209 vajraghoSa-eka hAthI-marubhUti kA jIva 73 / 12 vajracApa-vasvAlayakA rAjA 7076 vajracAmara-bhagavAna padmaprabhakA pramukha gaNadhara 52058 vajratuNDa-kAJcanAkA murgA 63 / 152 vajradanta-eka mahAmuni 59 / 248 vajradanta-puSkalAvatI dezakI puNDarIkiraNI nagarIkA rAjA 763139
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ vajranAbhi-azvapurake rAjA vajravIrya aura rAnI vijayA kA putra 73.32 vajrabAhu-kauzala dezameM sthita ayodhyAkA rAjA 73 / 42 vatramAlinI-tripura nagarake rAjA vajrAGgadakI strI 63 / 15 vajramAlI-eka vidyAdhara 70 / 104 vajramuSTi-rAjA sihasenakA eka malla 59 / 175 vajramuSTi-dRDhaprahArya (dRDha rahAra) aura vapradhIkA putra 71 / 210 vajravIrya-jambUdvIpa sambandhI videhakSetrake padmadezameM sthita azvapurakA rAjA 73132 vajrasena-sAketa nagarakA eka rAjA 74 / 231 vajrAGgada-tripura nagarakA rAjA vidyAdhara 63 / 15 vajrAyudha-caRpurake rAjA aparAjita aura rAnI citramAlA kA putra-yaha razmivegakA jIva thA 59 / 240 vajrAyudha-cakrAyudhakA putra 59 / 245 vajrAyudha-ratnasaMcaya nagarake rAjA kSemaMkara aura rAnI kanakacitrAkA putra 63139 vaTavRkSa-harivikramakA sevaka 753480 vanamAlA-kauzAmbIke sumukha seThakI strI 70167 vanamAlA-vItazoka nagarake rAjA mahApadmakI strI 76 / uttarapurANam vaprazrI-sAketake bahadAsa seThakI strI 72.26 vappilA-mithilAke rAjA vijaya mahArAjakI strIbhagavAn naminAthakI mAtA 69.25 varacandra-candraprabha bhagavAnkA putra 54,213 varacandra-AgAmI chaThavAM bala. bhadra 766486 varacarma-eka ke valI 69 / 75 varatanu-vaijayanta gopurakA adhi SThAtA eka deva 684651 varadatta-sagara cakravartIke putra bhagIrathakA putra 48 / 138 varadatta-eka devalI 69 / 88 varadatta-eka rAjA, jisane maga. vAn neminAthako muni atrasthAmeM prathama AhAra diyA thA 71 / 175 varadatta-bhagavAn neminAthakA pramukha gaNadhara 710182 varadatta-bhagavAn neminAyake gaNadhara 7212 varadatta-dhanapAla aura zrIdattA kA putra 75 / 259 varadharma-eka muni 59 / 189 varadharma-eka cAraNa RddhidhArI muni 62 / 73 varadharma-ujjainake zmazAnameM sthita eka muni 71 / 217 varadharma-eka muni 716310 varadharmayati-eka muni 75 / 674 varasena-dRDharatha aura sumatikA putra 633148 . varasena-eka rAjaputra 631162 varasena-cakrapurakA rAjA 65:176 varasena-mahAsena aura sundarIkA putra 76 / 265 varuNa-kaMsakA nimittajJAno 70 / 412 varuNA-kamaThakI strI 73.10 varuNAya-eka muni 72 / 235 vardhamAna-bhagavAn mahAvIra 74 / 1 vasantasenA-samudrasena aura jaya senAkI putrI 63 / 119 vasantasenA-campApurakI eka vezyA 7 / 258 vasiSTha-jaTharakauzika bastIkA svAmI eka tApasa 70 / 323 vasu-rAjA vizvAvasu aura zrI matIkA putra 67 / 257 vasugiri-campApurake rAjA mArkaNDeyakI santati 70 / 92 vasudeva-andhakavRSTi aura subhadrA kA putra 70 / 97 vasudevasuta-zrIkRSNa 71689 vasudhA-mithilAke rAjA janakakI strii| 68027 vasundhara-airAvata kSetrake zrIpura nagarakA rAjA 6974 vasundharakumAra-jIvandhara kA gandharvadattAse utpanna putra 751681 vasundharA-prabhAkarISurIke rAjA stimitasAgarakI strI 62 / 413 vasundharA-rAjA sumitrakI strI 751439 vasundharA-mahAsena aura sundarI. kI putrI 76 / 265 vasundharA-vaha kanyA jo gUgI banakara rahatI thI aura prItikarako vivAhI gayo 766347 vasundharI-zvetavikAke rAjA vAsavakI strI 712283 | vasundharI-aravindakI stro 73 / 10 vanarAja-harivikrama bhIloke rAjAkA putra 75 / 480 vaprazrI-dRDhaprahArya (dRDhaprahAra) kI strI 71 / 210
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa 695 vasupUjya-bhagavAn vAsupUjyake pitA 58.1 .. vasumatI-ariSTapurake rAjA vAsavakI strI 716401 vasumitra-devilAkA pati 71 / 361 vAgali-bagAmI unnIsaveM tIrtha GkarakA jIva 76.474 vAyubhUti-somadeva aura agni lA nAmaka brAhAraNa dampattikA putra 7214 vAyubhUti-bhagavAna mahAvIrakA gaNadhara 741373 vAyuvega-indradatta aura yazoSarA kA putra 63 / 92 vAyuvegA-dyutilakapara nagarake rAmacandrAma aura rAnI subhadrA kI putro 62.37 vAyuvegA-jvalanajaTIkI strI 74 / 134 vAruNI-vRddhagrAmake mRgAyaNa brAhmaNa aura madhurA brAhmaNI. kI putrI 59 / 208 vAli-balIndra aura priyaGga. sundarIkA putra 68 / 273 bAsava-zvetavikA nagarakA rAjA 71 / 283 vAsava-vidarbha dezake kuNDalapura kA rAjA 716341 vAsava-ariSTapurakA rAjA 71 / 400 vAsudeva-kRSNa 71 / 163 vAsudeva-dhAgAmI solahaveM tIrthaGkarakA jIva 76 / 473 vAsupUjya-bArahaveM tIrthaGkara 61489 vicitracUla-eka deva 63249 vicitramati-mantrI citramati aura usakI strI kamalAkA putra 59 / 256 vicitravAhama-trAgAmI dasA pakravartI 76 / 484 vijaya-podanapurake rAjA prajApatikI jayAvatI strIkA putra 57 / 86 vijaya-podanapurake rAjA prajApati aura unakI bhadrA strIkA putra 62 / 92 vijaya-tilaka nagarake rAjA abhayaghoSa aura rAnI suvarNatilakAkA putra 63 / 169 vijaya-bhagavAn munisuvratakA putra 67139 vijaya-ratnapurake rAjA prajA pati ke mantrIkA putra 67491 vijaya-eka deva 67 146 vijaya-eka vidyAdhara 686390 vijaya-vatsadezakI kauzAmbI nagarIkA rAjA 69.79 vijaya-andhakavRSTi aura sumadrAkA putra 70.96 / vijaya-yAdava pakSakA eka rAjA 71173 vijaya-ujjayinIkA eka rAjA 71 / 443 vijaya-eka cAraNa Rddhike dhAraka muni 74.282 vijaya-AgAmI ikkIsaveM tIrtha kara 766480 vijaya-dazapUrvake dhAraka eka muni 76 / 522 vijaya-bhagavAn naminAthakA mukhya praznakartA 76 / 532 vijayagiri-grIvandharakA eka hAtho 751382 vijayaghoSa-pradyumnake eka zahva kA nAma 72 / 110 vijayadeva-magadhadezaka zAlmali grAmakA rAjA 711446 vijayanandana-vijayapurakA rAjA 714. vijayaparvata-sakSamaNakA hAthI 68046 vijayamadra-prabhAkarIpurIke rAjA nandanakA putra 62176 vijayabhadra-tripRSThanArAyaNa aura svayaMprabhAkA putra 62 / 153 vijayabhadra-vijaya balabhadrakA dvitIya putra 62 / 166 vijayamati-rAjapurakA eka zrAvaka 75 / 256 vijayamahArAja-mithilAkA rAjA 69 / 19 vijayarAma-rAmacandra kA putra 68 / 690 vijayasenA-sAketa - ayodhyAke rAjA jitazatrukI rAnIbhagavAn ajitanAthakI mAtA 48 / 22 vijayA-khagapura ke rAjA siMha senakI rAnI 51.70 vijayA-aparAjita balamadrako strI 6314 vijayA-bhagavAn kunthunAyakI pAlakI 64.38 vijayA-azvapurake rAjA vajra. vIryakI strI 73 / 32 vijayA-rAjA satyandharakI strI 75.189 vijayI-vijaya nAmaka banuttarakA vAsI ahamindra-bhagavAn abhinandananAthakA pUrvabhavakA jIva 50.69 vidarbha-bhagavAn puSpadantakA pramukha gaNaghara 55152 vidura-vyAsa aura subhadrAkA putra 70 / 103 vidura-yAdava pakSakA eka rAjA 7176 vidyuccora-podanapurake rAjA vidyudrAjakA putra vidyutprama 'vidyuccora' nAmase prasiddha hubA 7655
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ 696 vidyudgati-trilokottama navara. kA rAjA eka vidyAdhara 73 / 26 vidyubama-meSavAhana aura meSa. mAlinIkA putra 6272 vidyatprama-poinapurake rAjA vidyudAbakA putra 7653 vidyAmA-zrISeNa rAjAko siMhananditA rAnIvA jIva, saudharma svargake zrInilaya vimAna meM devI huI 62 / 375 vidyudaMSTa-ka dRSTa vidyAdhara 59.117 vidyudaMSTra-nanakIkA bhAI 62.503 vidyudaMSTra-alakAkA rAjA 630241 vidyudaMSTra-rAjA kAlasaMvarake pA~casI putroMmeM pramukha putra 72 / 85 vidyadvega-gaganavallabha nagarakA rAjA 715419 vidyudvegA-gaganavallabha nagarake rAjA vidyudvaigekI strI 711420 vidyudvegA-vidyunmAlI indrakI devI 76 / 33 vidyudrAja-suramyadezake podana purakA rAjA 76 / 53 vidyunmati-vItazoka nagarake rAjA cakravatrakI dUsarI strI 621366 vidyunmAlA-vasvAlayake rAjA vajrapApa bora rAnI subhadrAko putrI-vanamAkAkA jIva 70.77 vidyunmAlA-vidyudgatikI strI 73 / 27 vidyunmAlI-hmAstragaMkA indra 76.32 uttarapurANam vicullatA-guNamAlAkI kasI 75.352 vidyullekhA-kAntapurake rAjA suvarNavarmAkI strI 7281 vinami-bhagavan bAdinAyake sAleke lar3ake vinayandhara-zrepurake rAjA vasundharakA putra 69.76 vinayandhara-eka munirAja 72 / 154 vinayandhara-eka muni 750412 vinayavatI-rAjagRhIke vaidhANa - datta seThako strI 76147 vinayazrI-ayodhyAke rAjA rudrako stro 71.417 vinayazrI-ujvapinIke rAjA vijaya aura rAnI baparA. jitAkI putrI-hastizIpaMpura ke rAjA hariSeNako strI 71444 vinayazrI-rAjagRhaM ke vaizravaNa. datta meTha aura vinayavatIkI putrI 76 / 48 vindhyazaki-malayadezake vindhyapurakA gayA 5863 vindhyasena-gAndhAra dezake vidhyapura nagarakA rAjA vimISaNa-ahahAsa aura jinaittAkA putra-ratnAyuSakA bIva 59278 vimISaNa-nArAyaNakA jIvadUsarI pRthivImeM sthita 59.281 vimISaNa-rAvaNakA bhAI 68 // 392 vimala-terahaveM tIrthakara vimala nAtha 5961 vimala-AgAmI bAisaveM tIrtha kara 76.480 vimalakIrti-videhakSetragata kaccha deza sambandhI kSemapura magarake rAjA vimalavAhanakA putra 4967 vimalacandra-jjanakA seTha 71 / 211 vimalaprama-rAjA zrISeNako strI aninditA saudharma svargake vimalaprabha vimAna meM vimalaprama nAmakA deva huI 621377 vimalaprabha-eka muni 63 / 121 vimalaprama-eka muni 72 / 4. vimalapramA-bhagavAn zreyAnsa nAthakI pAlakI 57147 vimalamati-eka muni 62.407 vimalamati-eka gaminI 633124 vimalavatI-podanapurake rAjA vidya dvAjakI strI 76154 vimalavAhana-vatsadezake su. sImAnagarakA rAjA 48 / 4 vimalavAhana-bhagavAn .ajitanApakA jIva-susImAnagara. kA rAjA 48154 vimalavAhana-videha sambandhI kaccha dezake kSepapura nagarakA rAjA 49 / 2 vimalavAhana-eka muni 50 / 11 vimalavAhana-terahaveM tIrthakara vimalanAtha 59 / 22 vipula-a gAmI pandrahaveM tIrtha kara 76 / 479 vipulamati-eka pAraNa Rddhi dhArI muni 62 / 169 vipuramati-eka muni 621407 vipulamati-eka munirAja 73.45 vipulamati-eka cAraNa Rddhi dhAge muni 75.308 vipulamati-pakacAraNa Rddhi dhArI muni 76 / 270 vipulamati-eka cAraNa RddhidhArI muni 76 / 351
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakopa nimalavAhana-videhakSetrake eka tIrthaMkara 70.12 vimalavAhana-eka muni 72 / 43 vimalavAhana-sammApurake rAjA zvetavAhana kA putra 76 / 9 vimalavAhana-AgAma gyArahavA~ cakravartI 76 / 484 vimalazrI-jayannapurake rAjA zrIvara aura rAnI zrImatIko putro-bhadilapura nagarake svAmI meghanAdakI strI 716453-454 vimalA-bhayavAn candraprabhakI pAlako 54 / 215 vimalA-meghavAhana kI strI 63 / 116 vimalA-ujjainake vimalacandra - seThako strI 711211 vimalA-saudharma svargake indrakI devI 72 / 951 vimalA-bhagavAn pArzvanAthakI pAlako 73 / 127 vimalA-rAjapurake seTha kumAra dattakI strI 75 / 351 vimalA-rAjapurake sAgaradatta seThakI putrI 751587 virATa-yAdava pakSakA rAjA 71/75 virATa-virAT naga kA rAjA 72 / 216 vizAkha-bhagavAn mallinAthakA pramukha gaNadhara 6650 vizAkhanandI-viza'khabhUti aura lakSmaNAkA putra 57.73 vizAkhanandI-vizAkhabhUti aura lakSmaNAkA putra 74188 vizAkhabhUti-vizvabhUtikA choTA bhAI 57174 vizAkhabhUti-tAjA vizvabhUti kA choTA bhAI 74.88 vizAkhArya-dazapUrvaka dha raka eka muni 761521 88 vizAlA-sindhunIrake vAsI mRgAyaNa tApasako strI 70 / 142 vizvadeva-maGgalAvatI dezake ratnasaJcaya nagarakA rAjA 711387 vizvanandI-vizvabhUti aura jaigokA putra 57172 vizvanandI-rAjagRha nagarake rAjA vizvabhUti aura rAnI jIkA putra 74 / 87 vizvanandI-bhagavAn mahAvIrake pUrvabhavakA jIva 76 / 538 vizvabhU-rAjA sagarakA mantrI 67 / 218 vizvabhUti-rAjagRhIkA rAjA 57174 vizvabhUti-podanapurakA eka brahmaNa 738 vizvabhUmi-rAjagRha nagarakA rAjA 7486 visena-ajitasena aura priya. darzanAkA putra 63 / 383 vizvasena-jambUdvopake videhakSetrako vArANasI nagarIkA rAjA 73175 vizvAvasu-svatikAvajIkA rAjA 674257 viSNu-siMhapurakA rAjA-magavAn zreyAnsanAthake pitA vIradatta-kaliGga dezake dantapura nagarakA eka seTha 70 / 66 vIranandI-eka muni 75 / 281 vIrabhadra-eka cAraNa Rddhi dhArI muni 70 / 324 vIravatI-chatrAkArapurake rAjA nandivardhanakI strI 74/243 vIrasena-bhagavAn mahAvIra 7303 vIrasena-jinasenake guru 761528 vIrAGgaja-candrAca.ryake ziSya eka muni-paJcamakAlake antima muni 76 / 432 vRSama-eka ratha 72 / 111 vRSabhadatta-eka seTha 74 / 340 vRSabhadatta-rAjapurakA eka seTha 75 // 314 vRSamadhvaja-vizAlA-ujjanakA rAjA 712209 vRSabhasena-bhagavAn munisuvratanAthako prathama AhAradAna dene vAlA 67.45 vRSabhasena-kauzAmbIkA eka seTha 75.52 vRSasena-jarAsandhake pakSakA eka rAjA 7178 vaijayanta-gandhamAlinI dezake vItazoka nagarakA rAjA 59 / 110 baijayanta-sajayantakA putra 59 / 112 vaijayantI-bhagavAn aranAyakI pAlakI 65133 vaijayantI-bakrapurake rAjA vara. senakI strI 65 / 177 vaiDUrya-mahAzukra svargake vaiDUrya vimAnakA deva-pUrNacandrakA jIva 59 / 226 vairocana-asura kumAroMke deva 71:42 viSNu-hastinApurake rAjA megha ratha aura rAnI padmAvatIkA putra 70 / 274 viSNu-kRSNa 72.181 vItamaya-ahaddAsa aura suvatAkA putra-ratnamAlAkA jIva 59.278 vItazokA-kauzAmbIke rAjA maghavAkI strI 7064
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivagupta-eka muni 48.139 zivagupta-eka munirAja jinake pAsa sanatkumAra cakravartIne dIkSA lI thI 61.118 zivapuza-videhake eka tIrthakara uttarapurANa vazravaNa-jambUdvIpa mambandhI kaccha- zatabindu-rAjA sahasrabAhakA kAvatI dezake vItazokapurakA kaHkA 6551 rAjA 662 zatAnIka-kauzAmbIkA rAjA vaizravaNa-eka seTha 70 174 7549 zriyaNa-rAjapurakA eka seTa zatrughna-rAjA dazarayakA putra 75 / 48 67 / 165 vaizravaNadatta-rAjagRhIkA eka seTha zatrughna-vasudeva thora devakIkA 76147 putra 71 / 296 vor3aka-abhayakumArakA eka zatrumadana-harivikramA sevaka banAvaTI veSa vyApArI 75121 75481 vyAsa-parAzaramItrI satyavatI zambhava-krIDava kA jIva-kRSNa kA putra 70 / 103 kA jAmbavatI rAnIsa utpanna [za] putra 721174 zambara-sudhakAra nagarakA rAjA zakti-hastinApurakA rAjA 715409 70.102 zambara-kamaThakA jIva.-eka zakkina-eka rAjaputra 63 / 162 jyotiSka deva 73 / 117 zaGkha-mandAra nagarakA rAjA zalya-jarAsandhake pakSakA eka rAjA 71178 za-5ka muni 70.206 zazAGka-AgAmI gyArahaveM tIrthazakha-zvetavAhana aura bandhupatI karakA jIva 76 / 473 kA putra-subhAnukA jIva zANDilya-citramatikA bar3A 711261 bhAI eka tApasa 654115 zaGkha-AgAmI ATaveM tIrthakara. zANDilya-rAjagRhakA eka vedajJa kA jIva 76 472 brahmaNa 74183 zallikA-zaharake rAjA rAja zAntava-vArANa pIke ghanadeva aura guptako strI 631246 jinadatAkA putra 76 / 319 za-kI-hastinApura ke rAjA zakti zAnti-solahaveM tIrthaMkara zAnti. ko stro 70 / 102 nAya 621 zatagrIva-sahasragrIvakA putra zAntimati-vAyuvega aura sukAntAkI putrI 63 94 zataghopa-azanighoSakA putra zA-lakSmaNakA dhanuSa 68.676 zaGgadhara-kRSNa 71968 zatabalI-sahasra.yuvakA putra zAlaGkAyana-eka brAhmaNa 74078 631138 zAlmalidattA-kinnara nagarake zatabalI-balIndrakA putra rAjA bazanivega aura rAnI 66 / 197 pavanavegAkI putrI 701255 zatabindu -azvagrIvakA nimitta. zivakumAra-videha kSetrake vIta. jJAnI 62 / 61 zoka nagarake rAjA mahApana zatavindu-azvagrIvakA nimitta- aura rAnI vanamAlAkA putra jJAnI 62 / 115 766131 zivagupta-eka munirAja 66 / 105 zivagupta -eka vavalI 685708 zivagupta-eka munirAja 75.78 zivadhoSa-eka muni 65.190 zivaghoSa-eka muni 68 / 468 zivadevI-dvAravatIke rAjA samudravijayako stro-bhagavAna neminAthakI mAtA 71.30 zivabhUti-agnimitrakA brAhmaNo strIse utpanna putra 7572 .. zizupAla-kosalA nagarIke rAjA bhaiSaja aura ganI madre. kA putra 71 / 342 zizupAla-paTanAkA rAjA 76 / 398 zItala-dazama tIrthakara zetalanAtha 561 zItA-acalakI strI 70.99 zIla gupta-rAjapurake nikaTa vidyamAna eka muni 75198 zIladatta-eka muni 75 100 zIladatta-eka muni 75 / 138 zIlavatI-sAketanagarake rAjA vajanakI strI 74 // 231 zuklapramA-satyabhAmA brAhmaNIkA java-vimalaprabha vimAnameM devI huI 62 / 376 zumA-rAjagRrake eka brAhmaNakI putrI 74 / 455 zUradeva-seTha bhAnudattakA paJcama putra 71.204 zUravIra-zaurya purake rAjA sUrasenakA putra 7093 zUravIra-khadirasAra bhIlakA sAlA 74/401
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakopa zUrasena-hastinApurake rAjAbhagavAn kunthanAthake pitA 64 / 19 zUrasena -zaurya dezakA rAjA 71.202 zUrasena-se; bhAnudattakA sAtavA putra 71 204 zRgAlavat-ka vyASa 59 / 221 zyAmalatA-suramarIkI dAsI 75 / 349 zyAmaratA-magadhadeza ke rAjAkI putrI 70.251 zyAmalA-pavanavega vidyAparakI strI 71369 zyenaka-vinItA-ayodhyAkA kotavAla 70 / 154 zrI-eka devI 54 / 169 zrI-eka devI 631200 zrIkAnta-zrIvarmAkA putra 54:80 zrIkAnta-AgAmI sAtA cakra vartI 76:483 zrIkAntA-sugandhi dezake dha pura nagara ke rAjA zraSeNako strI zrIcandrA-rAjA sumitra aura rAnI vasundharAkI putro 75 / 439 zrIcandrA-ndADhayakI 75.52.. zrIdatta-vijayakA putra 62 / 408 zrIdatta-ratnapura vaizravaNa seTha aura gotamA seThAnokA putra 67193 zrIdatta-rAjA siddha kA putra 69 / 14 zrIdattA-zaGkhanagarake devila vaizya bandhuzrIkI putrI-dhanathokA jIva 621495 / / zrIdattA-vidhyapura nagarake dhanamitra vaNikko strI 63 / 10. zrIdattA-paNaM kAntA nadIke sTapara rahanevAle somatApasakI strI 63 267 zrIdattA-dhanapAlakI strI 75 / 258 zrIdhara-prathamasvargake zreprabha vimAnakA deva-zrIvarmAkA jova 54.82 zrIdhara-eka munirAja 54,143 zrodhara-bhogavarddhana nagarakA rAjA 58191 zrIdhara-sahasrArasvargake ravigyi vimAnakA eka deva-rAjA siMhasenakA jIna 59219 zrIdhara-jayantapurakA rAjA 711453 zrIdhara-eka munirAja 74 / 91 zrIdharA-rAmadattAkA jIva ativega vidyAdharakI putrI 59 / 229 zrIdharmA-ayodhyAke rAjA zrIvarmA aura rAnI susImAkA putra-vibhISaNa nArAyaNakA jIva 59.283 zrInadI-eka nadI 633158 zrInAga-eka muri 6613 zrInAgajina-32 muni 6785 zrInAgadatta-eka vaizya 75:123 zrIpadma-eka cArA RddhidhArI muni 5473 zrIpanna-suprakArapurake rAA zambara aura zrImatIkA putra 711409 zrIprabha-raka munirAja 54181 zrIprama-paudharma svarvakA eka deva, jo ki rAjA zrIpeNakA jIva thA 62.365 zrIbhUti-rajA siMhasenakA mantrI, isokA dUsarA nAma satyaghoSa prasiddha thA 59:147 zrIbhUti-Aga:mI chaThavAM cakravargA 76 / 483 zrImatI-kauzAmbIke rAjA mahAbalako strI 62 / 351 zrImatI-zatabindukI strI rAjA pAratakI bahina 65 / 60 zrImatI-svastikAvatIke rAjA vizvAvasukI strI 67 / 250 zrImatI-hastinApurake rAjA zrIcandrako strI 70.52 zrImatI-vidarbha dezake kuNDala. purake rAjA vAsabakI strI 711341 zrImatI-suprakAra nagara ke rAjA zambarakI strI 716409 zrImatI-jayantapurake rAjA zrIdhara kI strI 71 / 453 zrImatI-adhiSTapurake rAjA hiraNyavarmAkI strI 711457 zrImatI-rAjA kuNikakI strI-zreNikakI mAtA 74 / 418 zrImatI-sAgarako 75 / 258 zrImatI-harivalakI dUsarI strI 76264 zrIkAntA-kauzAmbIke rAjA mahAba aura zrImatokI putrI 62 / 351 zrIkAntA-hastinApurake rAjA zUrasenakI strI-bhagavAn kunthunAyakI mAtA 64 / 13 zrIkAntA-nandapurake rAjA hariSeNakI strI 710254 zrIkAntA-puNDarIkiNI nagIke rAjA azoka aura sobhazrIkI putro-kRSNakI sumImA paTTarAnIkA jIva 71394 zrIkAntA-sAketanagarake rAjA zrISeNakI strI 72 / 254 zrIcandra-kurujAGgala dezake hastinApurakA rAjA 7051 zrIcandra-AgAmI nauvA balabhadra 761486
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarapurANa zreyaskara-bhagavAn zreyAnsanAtha kA putra 57 / 46 zreyAnsa-gyArahaveM tIrthakara zrIvardhamAna-bhagavAn mahAvIra 74 / 278 zrIvarmA-rAjA zrIpeNa aura rAnI zrIkAntAkA putra 54168 zrIvarmA-airAvata kSetrako ayo. dhyAnagarIkA rAjA 59.283 zrIvijaya-tripRSThanArAyaNa aura svayaMprabhAkA putra 621153 zrIvijaya-vijaya balabhadra kA putra 62 / 165 zrISeNa-sugandhi dezake zrIpura nagarakA rAjA 54 / 36 / zrIpeNa-ratnapurakA rAjA 62 / 340 zrIpeNa-zrIpurakA rAjA zreSThI-gragAmI sAtaveM tIrthakara. ___ kA jIva 763472 zvetakarNa-eka hAthI 633158 zvetarAma-jamadagni aura reNukI kA putra 65192 zvetavAhana-campAparakA rAjA 7618 zrISaNa-sAketa nagarakA rAjA 72 / 254 zrIpeNa-aGgadezakI campApurI kA rAjA 75182 zrIpeNa-harivikramake putra vana rAjakA mitra 75 / 482 zrIpeNa-AgAmI pA~cavA~ cakravartI 766462 zrIpeNA-pahasrAyudhakI strI paNDavana-eka vana jahA~ bhagavAn mahAvIrane dIkSA lI thI 74 / 302 1 [sa] sagara-dUsarA ckrvrtii| yaha bhagavAn ajitanAthake tIrtha meM huzA hai| pratyeka utsapiNI aura avapiNoke yugameM bArahabAraha cakravartI hote haiM 4857 sagara-ayodhyAkA rAjA 67 / 157 saGgamaka-eka deva 74 / 289 saJjaya-eka cAraNa RddhidhArI muni 74 / 282 saJjayanta-vItazoka nagarake rAjA vaijayantakA putra 59 / 110 saJjayanta-eka dhyAnastha muni satyadatta-bhagavAn dharmanAthakA mukhya praznakA 761531 satyandhara-hemAGgada deza ke rAjapura nagarakA rAjA 75 // 189 satyabhAmA-ratnapurake satyaka brAhmaNako putro-kapilakI strI 62.331 satyabhAmA-kRSNa kI eka paTTa. rAnI 71 / 126 satyavatI-parAzara kI strI 70 / 103 satyavIya-bhagavAn saMbhavanAtha kA murUpa praznakartA 76 / 529 sanarakumAra-sanatkumAra nAmakA cakravartI 61 / 105 santAnaka-eka mAlA jo digvijayake samaya lakSmaNako milI 681654 sanmati-bhagavAna mahAvAra 73 / 2 samAdhigupta-eka muni 63 / 249 samAdhigupta-eka tIrthakara 66 / 94 samAdhigupta-eka muni 71 / 318 samAdhigupta-eka muni 711445 samAdhigupta-eka muni 720242 samAdhigupta-eka muni 7328 samAdhigupta-eka muni 74 / 39. samAdhigupta-eka muni 75 / 470 samAdhigupta-AgAmI aThArahaveM tIrthakara 76 / 480 samudragupta-eka muni 73163 samudra vijaya-kauzala dezake sAketa nagarakA rAjA 4871 samudravijaya-adhika vRSTi aura subhadrAkA putra 7095 samudravijaya-dvAravatIke rAjAbhagavAn neminAthake pitA 71 / 30 samudrasena-vastvokasArapurakA svAmI eka vidyAdhara rAjA 63 / 118 8 zrISeNA-sAketa nagarake rAjA thapeNa aura rAnI zrIkAntAkI putrI 72 / 254 zratadhara-eka muni 67 / 262 zrutasAgara-jvalanajaTIkA mantrI 62 / 69 zrutasAgara-eka muni 74 / 233 zreNika-magadhakA rAjA- bhagavAn mahAvIrake samavazaraNakA pradhAna zrotA 48057 zreNika-Aga:mI prathama tIrthakara. kA jIva 76 / 471 zreNika-bhagavAn mahAvIrakA mukhya praznakartA 76.532 zreyasa-yArahaveM tIrthacara 62 / 91 saJjayanta-eka kevalI 620274 satyaka-ratmapurakA eka brAhmaNa 621329 satyaka-yAdava pakSakA eka rAjA 7174 satyaka-nandivardhana nAmaka munirAjake saMghake eka muni 72 / 10 satyaka-gAndhAra dezake mahIpura. kA rAjA 75 / 13
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaktivAcaka zabdakoSa 701 samudrasena-eka muni 70 / 174 / / sammava-tRtIya tIrthaMkara 49 / 1 samminna-jyotiHpabha nagarakA rAjA 621241 sammina-amitatejakA sevaka eka vidyAdhara 62 / 264 sambhUta-eka muni 57178 sambhUta-eka muni 65 53 sambhUta-eka tIrthaMkara 66123 sambhUta-eka muni 74.110 sarvakalyANI-jyoti:prabha nagara ke rAjA sambhinakI strI - 62 / 242 sarvagupta-eka kevalI 597 sarvagupta-eka munirAja 630247 sarvamitra-priyamitrakA putra 74 / 239 sarva gupta-eka kevalI 62.496 sarvayazas-tRNapiGgalakI strI 674224 sarvazrI-vItazoka nagarake gajA vaijayantakI strI 59 / 110 sarvazrI-meSapurake rAjA dhanajaya kI strI 714253 sarvazrI-paJcamakAlako antima AyikA 761433 sarvasamRddha-eka vaizya 76.168 sarvAtmamata-AgAmI pA~caveM tIrthakara 761478 sarvArthasiddhi-bhagavAn zAnti nAyakI pAlakI 631470 sahadeva-pANDu aura mAdrIkA dvitIya putra 70 / 116 sahadeva-dhanadevakI dUsarI strI. kA putra 75 / 110 sahadevI-ayodhyAke rAjA bananta'vIryakI strI-sanatkumAra cakravartIkI mAtA 61.105 sahasragrIva-meSakuTakA rAjA eka vidyAdhara 688 sahastraghoSa-prazanighoSakA putra .6.2 / 276 sahasrabAhu-kauzala dezI sAketa 1. sArasvata nagarIkA rAjA 65 / 57. 2. Aditya sahasrarazmi-vijayakA bar3A putra 3. vahni 62 / 273 4. aruNa sahasrAyudha-vajrAyudha aura lakSmI- 5. gardatoya / matikA putra 63145 6. tuSita sAgara-eka muni 71 / 435 7. avyAvAdha aura sAgara-rAjapurakA eka zrAvaka 8. arisstt| 75 / 257 ye deva bhagavAnke sirpha dIkSAsAgara-bhagavAn ajitanAthake kalyANakameM jAte haiM 48 34 samayakA mukhya praznakartA sArvabhauma-bhagavAn mallinAtha761529 kA pramukha praznakartA 76 / 532 sAgaradatta-rAjapurakA eka seTha siddhArtha-kauzAmbIke rAjA 75/586 pArthiva aura unakI rAnI sAgaradatta-rAjagRhIkA eka seTha sundarIkA putra 69 / 4 76 / 46 siddhArtha-kuNDapurake rAjAsAgaradatta-eka kevalI muni bhagavAn mahAvIrake pitA 76 / 134 74 / 252 sAgaradatta-supratiSThapurakA eka siddhArtha- dazapUrvake dhAraka eka seTha 76 / 217 muni 76 / 522 sAgarasena-eka muni 62187 siddhArthanandana-bhagavAna mahAvIra sAgarasena-padminIkheTa nagarakA 76 / 393 eka seTha 62 / 263 siddhArthA-rAjA svayaMvarakI sAgarasena-eka muni 71 / 402 strI-bhagavAn abhinandanasAgarasena-eka muni 74:17 nAthakI mAtA 5017 sAgarasena-eka jinendra 751316 / siMha-bhayaMkara pallIkA svAmI sAgarasena-eka muni 76 / 221 eka bhIloMkA rAjA 75148 sAgarasena-zikhibhUdhara parvata siMhaketu-bhogapurake rAjA prabha. para rahanevAle eka munirAja jana aura rAnI mubaNDUpA 76 / 324 putra-seTha sumukhakA jIva sAnukampa-yakSadasa aura yakSa 70/75 dattAke yakSila nAmaka putra kA siMhaketu-bhagavAn mahAvIra svAmI pracalita dUsarA nAma 71 / 280 kA pUrvabhavakA jIva 76540 sAmasamRddha-rAjagRhakA eka seTha siMhacandra-bhadramitrakA jIva 76135 rAnI rAmadattAkA putra huA sAraNa-yAdava pakSakA eka rAjA 59 / 192 71 / 73 siMhacandra-eka muni 59.227 sArasvata-lokAntika deva jo siMhacandra-AgAmI cA bala. saMsArase virakta rahate haiM, aise bhadra 761486 paJcama svargavAsI deva / inakI siMhananditA-rAjA zraSeNakI ATha jAtiyAM hotI haiM : strI 62 / 340
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ 702 uttarapurANa siMhamadra-rAjA ceTakakA putra 7515 siMhastha-gaganavallabha nagarakA rAjA 62 / 66 siMhastha-kuNDalapurakA rAjA 621178 siMharatha-vidyudaMSTra aura anila vegAkA putra 631249 siMharatha-rAjA rAjaguptakA jIva 63 / 249 siMharatha-vatsadezakI . susImA nagarIkA rAjA 64 / 3 siMharatha-podanapurakA rAjA jarAsandhakA zatru 706353 siMhastha-eka rAjA 711449 siMhavikrama-sagara cakravartIkI vidarbhA nAmaka strokA pitA 485127 siMhazabdAntapuruSa-puruSasiMha nAmakA nArAyaNa 61156 siMhasena-bhagavAna ajitanAtha kA pramukha gaNadhara 48 / 43 siMhasena-siMhapurakA rAjA 59 / 146 siMhasena-khagapura nagarakA rAjA 61.70 siMhasena-puNDarIriNI nagarIkA rAjA 633334 sItA-khaGgapurake rAjA soma pramakI strI 67 / 142 sItA-mithilAke rAjA janaka baura unakI vasudhA devI rAnIko putrI 671167 sItA-gavaNa aura usakI rAnI mandodarIkI putrI 68527 sImaGkara-eka muni 63 / 108 sImandhara-bhagavAn zItalanAtha kA mukhya praznakartA 76530 sukaNTha-alakAke rAjA mayUragrIvakA jIva 62159 sukAtA-kinnaragIta nagarake rAjA citracUla vidyAdharakI putrI 63193 sukAntA-vAyuvegakI strI 63394 sukuNDalI-bAdityAmanagarakA rAjA62362 sukumArI-nAgazrIkA jIva 72 / 244 sukummoja-rAjA ceTakakA putra 7515 suketu-rAjA ceTakakA putra 59/72 suketu-eka rAjA 64180 suketu-eka vidyAdhara 6680 suketu-racanUpura nagarakA rAjA 710313 sugrIva-kAkandIkA rAjAbhagavAn puSpadantake pitA 55 / 24 sugrIva-balIndra aura priyaGgu sundarIkA putra 68 / 273 sughoSa-azanighoSakA putra 62 / 276 sughoSa-kanakadhIkA bhAI 62 / 503 sughoSA-eka vINA 75 / 327 sucandra-AgAmI AThavAM bala badra 76 / 486 sujyeSThA-surASTravardhana rAjAkI strI-susImA paTTarAnIkI mAtA 71 / 397 sutArA-arkakIti aura jyoti malAkI putrI 621152 sudatta-pakheTapurakA eka seTha 59 / 148 sudatta-vindhyapurake ghanamitra vaNika aura zrIdattA strIkA putra 63 / 101 sudatta-kaliGgadezakI kAMcI. nagarI meM rahanevAlA eka vaNik putra 70 / 127 sudatta-ayodhyAke rAjA puSpadanta aura rAnI prItiGkarIkA putra 711257 sudatta-rAjA ceTakakA putra 754 sudarzana-bhagavAna dharmanAthake tIrthameM honevAlA eka balabhadra 61656 sudarzana-hastinApurakA rAjAbhagavAn baranAthakA pitA 65.15 sudarzana-lakSmaNakA cakraratna 68 / 675 sudarzana-eka deva, jisane gandhamAdana parvatapara pratimAyoyase sthita supratiSTha muniko upasarga kiyA thA 70 / 123 sudarzana-eka yakSa-kuttAkA jIva 75362 sudazanA-khaGgapurake rAjA soma prabhakI strI 67 / 142 sudarzanA-eka AyikA 70.190 sudarzanA-vidyunmAlI indrakI devI 76 // 33 sudarzanAcArya-eka muni 59282 suraSTi-supratiSThakA putra 70156 suraSTi-yAdavapakSakA eka rAjA 7174 sudRSTi-madrilapura nagarakA seTha 71.293 sudharma-bhagavAn dharmanAthakA putra 61137 sudharma-eka muni 622372 sudharma-eka muni 71 / 272 sudharma-magavAn mahAvIrakA gaNadhara 741373 sudharmA-bhagavAn mahAvIra svAmIke ekagaNadhara 75 / 185 sudharmAcArya-eka muni 701141
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunanda-koTizilApara rahanevAlA yakSa 68 646 sunanda rAjA gaGgadeva aura nandayazAkA putra 71 / 263 sunanda-AgAmI dasaveM tIrthakara kA jIva 76 / 472 sunA-bhadrapura ke rAjA dRDharatha kI rAnI - bhagavAn zItalanAthako mAtA 56 / 24 sunandA - supratiSThakI 70.52 sunItA - vijaya kI strI 70199 sundara mahAnagarakA rAjA, jisane bhagavAn vAsupUjya ko prathama bAhAra diyA thA strI 58 / 40 sundarI- cakrapurake rAjA apa tI strI 59/239 sundarI - chatrapura ke rAjA prItimI strI 59 / 255 sundarI-kosAmbIke pArthivakI strI 69.4 sundarI harivikrama bhillarAja kI strI 75 / 479 sundarI-mahAsevI rAjA strI 76 / 265 supAzvaM saptama 53 / 1 supArzva - bAgAmI dvitIya tIrthakarakA jIva 76 / 471 supAzva-dhAgAmI tIrthakara tIsare tIrthaMkara 76 / 477 suputra-kSemapura ke rAjA nalina pramakA putra 57 / 12 supratiSTha-vArANasIke rAjAbhagavAn supAparvanAyake pitA 53 / 19 rAjA suprasiddha hastinApura ke zrIcandra bora rAnI zrImatIkA putra 70152 suprasiddha eka munirAba 70 / 119 vyaktivAcaka zabdakoSa suprabuddhA-prarindama rAjA aura zrImatI rAnIkI putrI agnibhUti, vAyubhUtikI mAtA agnilAkA jIva 72.34 suprama - khaGgapurake rAjA somaprabha kI strI sudarzanAkA putra - 67 / 142 suprama-bhagavAn navinAyakA puSa 69/52 suprabha- bhagavAn naminAthakA pramukha gaNadhara 69.60 supramA-rAjA bhAnukI patnIbhagavAn dharmanAthakI mAtA 61 / 14 supramA-eka gaNinI 62 / 508 suprabhA vasyAlayake rAjA sendraketukI strI 63 / 251 supramA-aminandanakI strI 70199 supramA- puNDarIkiNI nagarIke vajra vaidayakI strI 71 366 suprabhA - saudharmendrakI devI 72/251 suprabhA rAjA peTakakI putrI 75/6 supramAzIvikA - bhagavAn ajitanAthakI vaha pAlakI jisameM baiThakara ve tapake lie gaye the 48 38 subandhu-eka muni 65116 subandhu-campApurakA vaizya 72 / 243 subAlA - kauzala dezake sAketa nagarake rAjA samudra vijayakI rAnI 48 / 71 suvAkA vArANasIke rAjA dasarakkI strI 67 / 148 subuddhi - eka mantrI 62/201 suma-zemapura nagarakA eka baiTha 75410 703 subhadra-AdhArAGgake jJAtA eka muni 76 / 525 sumadrA-dvArAvatI ke rAjA brahma kI strI 5883 subhadrA dvAravatI ke rAjA bhadrakI strIdharma balabhadrakI mAtA 59.71 subhadrA - dyutilakanagarake rAjA candrAbhakI strI 62/36 subhadrA - anyakadRSTikI strI 70 / 95 subhadrA vyAsakI strI 701103 subhadrA - bhadvilapurake rAjA megharathakI strI 70 183 subhadrA - eka ArthikA 71 / 423 sumadrA - kauzAmbI ke sumati seTha kI strI 71.437 subhadrA - arjunakI eka strI 72 / 214 subhadrA yutilakanagarake rAjA candrAbha vidyAdharakI strI 74.114 subhadrA - vRSabhadatta seTha kI strI 74.341 sumadrA - vaizAlIke rAjA ceTakakI strI 75 / 4 sumA vasvAlayake rAjA vajracApakI strI 70.76 sumAju-kaMsakA sAlA 70:448 subhAnu- bhAnudatta seThakA bar3A putra 71 / 202 dharanAthakA subhAnu - kRSNa aura satyabhAmAkA putra 72 / 174 sumIma eka cakravartI 6551 subhIma-bhagavAn mukhya praznakartA 76/532 sumImakumAra - pArzvanAtha73 / 103 sumati - pazcama tIrthaMkara 51 / 1 sumati- bhagavAn puSpadantakA putra 55/45
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarapurANa sumati-pAketake rAjA divyabala kI strI 59 / 208 sumati-jvalanajaTokA mantrI 62.81 sumati-aparAjita balabhadrakI vijayArAnAse utpanna putro sumukha-kauzAmbIkA eka seTha 70.65 sumukha-yAdavapakSakA eka rAjA 7174 suyodhana-cAraNayugala nagarakA rAjA 674213 surakIrti-bhagavAn zAntinAthake saMghakA eka pramukha zrAvaka sumati-dRDha raghakI strI 63 / 147 sumati-eka AdhikA 63 / 175 sumati-vajra aura suprabhAkI putrI sumati-kauzAmbIkA eka seTha 71 437 sumandara-eka muni 7053 sumandara-videhake eka tIrthakara 70 / 57 sumitra-vatsadezagata susImA nagara ke rAjA aparAjitakA putra 52 / 12 sumitra-rAjagRha nagarakA eka gajA 61157 sumitra-kauzaladeza sthita sAketa nagarakA rAjA-maghavAn cakravartIkA pitA 61192 sumitra-eka rAjA jisake yahA~ bhagavAn zAntinAthakA prathama AhAra huA thA 63:479 sumitra-rAjagRhanagara ke rAjAbhagavAn munisuvratanAthake pitA 67 / 20 sumitra-vAtakIkhaNDakI pUrvadizA sambandhI puSkalAvatI dezameM sthita puNDarIkiNI nagarIkA rAjA 74 / 236 sumitra-jIvandharakA sAlA 75 // 430 sumitra-nagarazobha nagarake rAjA dRDhamitra kA bhAI 751439 sumitrA-pakheTapurake sudatta seThakI strI 59 / 148 sumitrA-bhadramitrakI mAtA 595189 suraguru-kuNDalapurake rAjA siMha rathA purohita 621178 suraguru-eka cAraNa RddhidhArI muni 70 / 137 suradeva-AgAmI dvitIya tIrthakara 76 / 477 suramajarI-rAjapurake vaizravaNa seTha aura AmramaMjarI seThAnIkI putrI 75 / 348 surASTravardhana-sumImA paTTarAnI kA pitA 71 / 396 surUpa-devaramaNa vanakA vyantara deva 63 / 278 surUpA-eka devI 632285 surUpA-gaganavallabha nagarake rAjA vidyudvega aura rAnI vidyudvegAkI putrI 71 / 420 surendradatta-jambUdvIpakI vinItA- ayodhyA nagarIkA eka seTha 70 / 147 surendradatta-zrAvastIkA eka rAjA, jisane bhagavAn saMbhavanAthako sarvaprathama AhAradAna diyA thA 49 / 39 sulakSaNA-ativega vidyAparakI strI 59 / 229 sulakSaNA-eka gaNinI 62 / 112 sulakSaNA-vindhyapurake rANA vindhyasenakI strI 63.100 sulakSaNA-podanapurake rAjA susthitakI strI 70139 sulasA-eka kanyA, jo bAge calakara rAjA sagarakI strI huI 671158 sulasA-rAjA suyodhana aura atithiko putrI 671214 sulocanA-bhagavAn pArzvanAyake saMvakI eka pramukha aAyikA 73 / 153 suvarNakumbha-eka muni 57.96 suvarNakumbha-eka muni, jinake pAsa vijaya balabhadrane dIkSA lI thI 62 / 167 suvarNatilaka sihara thakA putra 63 / 252 suvarNatilakA-tilakanagarake rAjA abhayaghoSakI strI 63.169 suvarNatejasa-rAjapurake vaizya kanakatejas aura candramAlAkA putra 75 / 453 suvarNadAraka-eka mRdaGga bajAne.. vAlA 7690 suvarNanAma-rAzA kanakaprabhA putra 54.141 suvarNayakSa-eka vyantara deva 72.17 suvarNavarNa-vIrapurakA rAjA 69 / 56 suvarNavarmA-baGgadezake kAntapura. kA rAjA 75.81 suvidhi-navamatIrthakara / inhIMkA dUsarA nAma puSpadanta pracalita suvega-vijayakA 62 / 272 suvegA-zivaMkaranagarake rAjA pavanavegakI putrI 75 / 164 suvrata-suvrata nAmaka jinendra 58.81 subata-videhake eka tIrthakara
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumata eka jinendra suvrata-eka muni 72 246 sujinAdhipa sukha nAmaka jinendra 58 / 76 suvAsa ghAtakI khaNDa ke pazcima videhameM sthita gariba dezakI ayodhyA nagarIke rAjA ba ddAsakI strI 59 / 277 suvratA- eka gaNinI 62.498 suvatA- eka bAvisa 63.23 suvratA- eka ArthikA 63-109 suvratA eka bAvikA 701408. sumA eka bAvikA 71.288 subratA- eka bAdhikA 71.367 sutA eka AvikA 72.249 sumanA pUrvaghAtakIkhaNDakI puNDarIkI nagarIke rAjA sumitrakI stro 74.236 eka suvratAnAnti- eka 75 319 supeNa-kamarUpuravA 58.61 63 / 103 76 / 165 prAyikA rAjA rAjA supeNa-ariSTapurakA vADava aura rAnI vasumatIkA putra 71 / 401 rAjA suSeNA zrAvastIke rAjA dRDha rAjakI strI- bhagavan saMbhavanAthako mAtA 49 / 15 suSeNA megharathakI strIya beTI 63 / 120 susImA kauzAmbI ke caraNakI rAnI bhagavAn padmaprabhako mAtA 52:19 susImA - airAvata kSetrasya yodhyA rAjA zramakI mI 59 / 283 sulomA-kRSNa kI eka paTTarAnI 71 126 susthita podanapurakA rAjA 70 / 119 vyaktivAcaka zabdakoSa suzruta - jvalanajI vidyAdharakA mantrI 62.57 sUradatta-phaliGga dezakI kAlonagarI meM rahanevAlA eka vaNik puSa 70 / 127 sUradatta bara- sUradatta kA jIva 70.149 sUrpaNakhA - rAvaNakI bahina 68-124 sUrasena - zauryapurakA rAjA 70 193 sUryaprama puSkarArdha ke pazcima videha sambandhI sUryaprabha nagara kA rAjA 70128 sUryaprama rAjA raghukA jIva jo sopamaM svargamaM deva huA thA 70180 sUrya- eka deva bhagavAn mahAvIrakA pUrvabhavakA jIva 76.542 sUryaprabhA bhagavAn puSpadantakI pAkI 55046 sUryAvarta-puSkarapuranagarakA rAjA 59.230 sUryodaya-guNamAlAkA cUrNa 75 352 sendraketu - vasvAlaya nagarakA rAjA 62 / 251 sevaka mAyAmI bArahaveM tIrthaMkara kA jIva 76473 saindhava-harivikramakA sevaka 75 / 480 soma sihapurakA nivAsI eka parivrAT 62 / 202 soma-kA-tA nadI ke tIrapara rahane vAlA eka tApasa 63.267 soma - lakSmIgrAmakA eka brAhmaNa 71 / 317 somadatta-varddhamAnanagarakA rAjA, jisake yahA~ bhagavAn padmaprabhakA prathama bAhAra huA thA 5 2254 705 somadatta- nalina nagarakA rAjA, jisane bhagavAn candraprabhako prathama AhAra diyA thA 54218 somadatta purake somadeva brAhmaNa bora somilA lokA putra 72 / 228 somadeva - magadhadeza ke zAligrAma meM rahanevAlA eka brAhmaNa 71.3 - somadevApurIkA eka brAhmaNa 72 / 228 somaprabhaGgapurakA rAjA 67 : 142 somapramA-rAjA kanakaprabhakI strI 54 141 somabhUti campApurake somadeva brAhmaNa kA putra 72 / 229 somazarmA-nimittajJAnI ke ziSya kA mAmA 62 / 192 somazarmA palAzakUTa grAmakA eka brAhmaNa 70/200 somazarmA - zivabhUtikI strI sobikakA pitA 75 // 73 somazrI kumbhakArakaTa nagarake nivAsI caNDakauzika viprakI strI 62.214 somazrI- puNDarIkiNI nagarIke rAjA azokako strI 71 / 394 somA rAjagRha ke rAjA sumitra kI strI - bhagavAn munisuvra nAthakI mAtA 67 / 21 somila-campApurake rAjA sImadevakA eka putra 72/228 somilA campApurake somadeva brAhmaNakI strI 72/228 somilA somadeva brAhmaNakI lI 74,229 somilA - zivabhUti kI strI 75 / 73 saunandaka - lakSmaNakA baGga 68946
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 uttarapurANa stimitasAgara-jambUdvIpa-vatsa- svayampramA-rAjA candrAma aura kAvatI deza kI prabhAkarIpurIkA subhadrAkI putrI 74 / 135 . rAjA 621412 svayambhU-bhagavAn vimalanAyake stimitasAgara-andhakavRSTi aura samayameM honevAle eka cakravartI 59 / 63 subhadrAkA putra 70 / 95 sthAvara-zANDilya aura pAra svayambhU-videhake tIrthakara zarIkA putra 74 / 83 59 / 111 sthAvara-bhagavAn mahAvIrake pUrva svayambhU-bhagavAn kunthunAthakA bhavakA jIva 76.538 pramukha gaNadhara 64.44 sthUNagandha-godanapurake rAjA svayambhU-bhagavAn pArzvanASakA candradatake putra indravarmAkA pramukha gaNadhara 733149 pratidvandvI 722205 svayambhU-bAgAmI unnIsaveM tIrthakara 76648. smara-pradyumna 72 / 169 svayambhU-bhagavAn vAsupUjyakA smarataraGgiNI-eka zayyA mukhya praznakartA 76530 75.434 svayambhUkezava-svayambhUnAmakA svayamprabha-videhake eka tIrtha nArAyaNa 71298 kara 497 svayaMvara-bhArata kSetrake sAketa svayamprama-eka tIrthakara 54194 bagarakA rAjA-bhagavAn svayamprama-videhake eka tIrtha abhinandananASakA pitA kara 622425 50 / 17 svayamprabha-videhake tIthaMkara svarNacUla-eka deva-vijayakA 621507 jIva 67 / 146 svayamprama-jambUdvIpa videhakSetra svarmAnu-subhAnukA nAmAntara ko puNDarIkiNI nagarIke eka 70 / 451 tIrthaMkara 70 / 42 svAmihita-ayodhyAke rAjA svayamprama-svayamprabhadvIpakA eka vajavAhakA mantrI 73 / 4 deva 71 / 452 svayamprama-videhake eka tIrthakara 72069 hayakandhara-yazvagrIvakA dUsarA svayamprama-AgAmI cauthe tIrtha nAma 57.100 kara 765478 hayagrIva-azvagrovakA dusarA svayampramA-jvalanajaTI aura nAma 62 // 142 / vAyuvegAkI putrI 62144 hari-zrIkRSNa 7115 svayamprabhA-himavAnkI strI harigiri-campApurake rAjA 70.98 mArkaNDeyakI santAna 70.91 svayampramA-rathanUpura nagarake haricandra-eka cAraNa RddhirAjA suketuko stro-satya. pArI muni 511233 bhAmAkI mAtA 711313 haricandra-bAgAmI pauSA bala- svayampramA-svayamprabhadevakI eka bhadra 761486 devI 711451 hariputra-pradyumna 72 / 113 haribala-rAjA puruSala caura jyotirmAlAkA putra 71 / 311 harivaka-alakAkA nivAsI - eka vidyAdhara 766263 harivarmA-aGgadeza-bamApurakA rAjA-munisuvra nAyakA tRtIya pUrvamava 62 harivAhana-mandapurake rAjA hariSeNa aura rAnI zrIkAntAkA putra 710254 harivAhana-eka vidyAdhara bise kanakamAsAne svayaMvarameM varA pA 711406 harivikrama-eka bhIloMkA rAjA 75 / 478 harizarmA-eka brAhmaNa 6561 harizmazru-azvagrIvakA mantrI 62061 hariSeNa-mamavAn munisuvratanAtha. tIrtha meM huA eka cakravartI 67 / 61 hariSeNa-nandapurakA rAjA 710254 hariSeNa-hastizIrSapura nagarakA rAjA 71444 hariSeNa-rAjA vajrasena bora rAnI zIlavatIkA putra 74 / 232 hariSeNa-bhagavAn mahAvIrakA pUrvabhavakA jIva 761541 hariSeNaguru-eka muni 674236 harivez2A-eka AryikA 631493 hariSeNA-zrISena baura zrIkAnsAkI putrI 722254 himagiri-pampApurake rAjA mAkaMbhayako santAna 191 himavAn-bandhakavRSTi aura subhadrAkAsutra 796 hiraNyamati-eka bAyikA, jo rAnI rAmadattAko samboSaneke lie pAyI pI 59 / 199
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiraNyalomA - somazarmAko strI 62 / 192 rAjA . hiraNyavatI - sAketa ke divyabala aura unakI rAnI sumatikI putrI yaha mRgAyaNa brAhmaNakA jIva yA 59209 hiraNyavarmA bariSTapurakA rAjA 71 / 458 vyaktivAcaka zabdakoSa hiraNyavarmA - haribalakI zrImatI strI se utpanna putra 76 / 264 hemapramatrarAsandhake pakSakA eka rAjA 71 / 77 hemaratha- damitArike yuddha meM rathake dvArA mArA gayA eka rAjA 63 / 265 dRDha 707 hemAGgada - eka rAjA 63.181 hemApujhAgapurakA 710430 rAjA hemAmanagara - sujana dezakA eka nagara 75 / 420 hemAmA rAjA mitra aura navinAkI putrI 75/421 hI - eka devI 54 / 169
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jJAnapITha dvArA prakAzita purANa evaM carita-kAvya grantha AdipurANa (saMskRta-hindI) bhAga 1,2 -AcArya jinasena uttarapurANa (saMskRta-hindI) -AcArya guNabhadra harivaMzapurANa (saMskRta-hindI) -AcArya jinasena padmapurANa (saMskRta-hindI) bhAga 1,2,3 AcArya raviSeNa paumacariu (apabhraMza-hindI) pAMca bhAgoM meM -kavi svayaMbhU vIrajiNiMdacariu (apabhraMza-hindI) -mahAkavi puSpadanta mahApurANa (apabhraMza-hindI) bhAga 1,2,3,4,5 -mahAkavi puSpadanta NAyakumAracariu (apabhraMza-hindI) -mahAkavi puSpadanta jasaharacariu (apabhraMza-hindI) -mahAkavi puSpadanta vIravardhamAnacarita (saMskRta-hindI) -bhaTTAraka sakalakIrti vaDDhamANacariu (apabhraMza-hindI) -vibudha zrIdhara jambUsAmicariu (apabhraMza-hindI) -kavi vIra karakaMDacariu (apabhraMza-hindI) --kanakAmara siribAlacariu (apabhraMza-hindI) -narasenadeva purudevacampU (saMskRta-hindI) -arhaddAsa dharmazarmAbhyudaya -haricandra riTThaNemicariu (yAdavakANDa) -kavi svayaMbhU samarAiccakahA (prAkRta, saMskRta chAyA, hindI) -haribhadra sUri Education International
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya jJAnapITha sthApanA : san 1944 uddezya jJAna kI vilupta, anupalabdha aura aprakAzita sAmagrI kA anusandhAna aura prakAzana tathA lokahitakArI maulika sAhitya kA nirmANa saMsthApaka sva. sAhU zAntiprasAda jaina sva. zrImatI ramA jaina adhyakSa zrImatI indu jaina kAryAlaya : 18, insTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110003 or Private & Personal Use Only www.jairelibrary.org