Book Title: Updeshprasad Part 4
Author(s): Vijaylakshmisuri, 
Publisher: Jain Book Depo Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002173/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI vijayalakSmIsUri viracita prAsAda bhASAMtara 4 didivAmahiMDana sakimasaritivAmadhyamamAramagAma miyANazAnimA prayoga diyAmAmAmayAnivAsamayapagiriyAmAmAyaNamAnyamahAsamma saMyagaragapAvana yAIbAzmapAgaNaMpavAvadiyArovAramAnaMdiyANaMbAramAyariMdiyArAmaliyAMvadiyAgAMcAramAmammivizyamA / vAramAmapipaMjavAna unasatyApaka mahAjamAmayAAekabAmaekadivAmanahi mitiArAmAcamamamaya yAdivameNacariminiyAvimaya miyA nimAvimanyUsiyA vimAnAmarA vimakarAmAsivyatimirAsayATiyATavAminapAdAmadAdavikdiyAmaMmiyANicA suyAdavayApaNAmAmAtA dakyApAbhimAnI skasAyara sthabyavekokiyA pamAyaNamiskisAyopavayaNAdavimaMtikariyAmamAmiAnAvAnaMnavatAsaMbarapAzvardhakAdhikavi panalimAmominutrikA livinAviranaMdavAra 4nats DIpo.mamahAvAha-1 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAna na ka upadezaprAsAda bhASAMtara AcArya zrI vijayalakSmIsUri viracita bhAga - 4 (staMbha 15 thI 19, vyAkhyAna 211 thI 285) caturvidha dharma dAna, zIla, tapa, bhAva; kAryasiddhinA pAMca samavAya kAraNa; cAra kaSAya; jJAnapaMcamI tathA mauna ekAdazI parvanI ArAdhanA tathA mAhAtmya jJAnAcAra-darzanAcAra-cAritrAcAra-vIryAcAranA bheda gUrjara anuvAdaka sva. zrI kuMvarajIbhAI ANaMdajIbhAI prakAzaka jaina buka DIpo 147, taMboLIno khAMco, dozIvADAnI poLa, amadAvAda-388 001 phona : (079) 5356154 prAptisthAna jazavaMtalAla giragharalAla zAha jaina prakAzana maMdi 309/4, khatrInI khaDakI, dozIvADAnI poLa, amadAvAda-380001 phona H 5356806, 5356197 prathamAvRtti pAMca bhAganA seTanI kiMmata rUpiyA pAMcaso I.sa. 2001 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ra jAnabA - ce cr, Crt gyanmandir@kobatirth.org * isa grantha ke abhyAsa kA kAya pUrNa hAta kAyayataSANSAR samayAvadhi meM zIghra jisase anya vAcakagaNa isakA upayoga kara sakeM. - oNA saujanya zrI jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara prastuta graMtha punarmudraNa karavAnI paravAnagI ApI te badala zrI azokabhAI jaina (zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa) saMzoghana tathA zuddhipUrvaka pustakanuM saMpAdana karavA badala AkAzamAM sUrya Uge che ane serving Jinshasan dharatI para rahela gulAbanuM puSpa khulavA lAge che, khIlavA lAge che hRdayamAM jinavacanono sUrya udaya pAme che 09930 ane AtmAmAM saNono ughADa thavA lAge che paNa sabUra! saguNonA ughADanuM pariNAma ApaNe anubhavatA hoIe to ja mAnavuM ke hRdayamAM jinavacanono sUryodaya thaI cUkyo che. satata karatA rahIe ApaNe AtmanirIkSaNa ane prayatnazIla banyA rahIe e samyak pariNAmanI anubhUti mATe e aMgenuM suMdara mArgadarzana Apato graMtha eTale ja zrI upadezaprAsAda graMtha..... mudraka : zrI jaina prakAzana maMdira, amadAvAda prAmasthAno jaina prakAzana maMdira ajaya sevaMtilAla jaina 3094, khatrInI khaDakI, dozIvADAnI poLa, 20, mahAjana galI, jhaverI bajAra, amadAvAda-380001 phona : pa356806 muMbaI-400 002 zrI pArzvanAtha pustaka bhaMDAra zrI pArzvanAtha pustaka bhaMDAra phuvArA sAme, taLeTI roDa, bhojanazALA sAme, pAlitANA-364270 zaMkhezvara-384246 zrI mahAvIra jaina upakaraNa bhaMDAra gurugautama enTaraprAIjha zaMkhezvara tathA sUrata cIkapeTha, beMglora-pa60053 * ja * ja A ra , da t : Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H (ra) pi38001 prastAvanA anaMta kalyANakara, anaMta sukhakara, anaMta hitakara ane anaMta duHkhahara evA jinazAsananI prApti; cAra gatimAM rakhaDatA jIvane anaMta puNyanA udaye thAya che, karoDo rUpiyAnA kharce jhaverI bajAramAM dukAna maLavI eka apekSAe sahelI che paraMtu jinazAsananI prApti atyaMta muzkela che. je puNyazALI AtmAone paramAtmAnA zAsananI prApti thaI che teone ArAdhanAmAM AgaLa vadhAravA ane pApathI mukta banavA mATe sAmAnyatayA upadezanI jarUra rahe ja che. upadeza vinA bALajIvo sAdhanAmAM joDAtA nathI ane virAdhanAthI aTakatA nathI. bALajIvone ArAdhanAmAM joDavA mATe dharmanuM baLa zuM che...dharmanI tAkAta zuM che te jaNAvavuM paDe ane virAdhanAthI aTakAvavA mATe virAdhanAnuM phaLa batAvavuM paDe...puNyabaMdhanuM AkarSaNa jIvane dharmamAM joDe che ane pApanA vipAkanI jANakArI jIvanamAMthI pApo ochA karAve che. athavA pApano rasa ocho karAve che. prastuta zrI upadezaprAsAda graMtha mAtra upadezAtmaka graMtha nathI paraMtu sthAne sthAne zAstrIya prasaMgo, aitihAsika prasaMgo, boghadAyaka kathAo vagereno samAveza karI graMthane bodhaka ane rocaka banAvavAmAM Avyo che. dareka sAdhakane temAMthI sAdhanAmATenuM baLa maLe tevo graMtha che. A graMthamAM dravyAnuyoga tathA kathAnuyoganuM adbhuta saMmizraNa che. pahelA siddhAMta ane pachI te siddhAMtane hRdayamAM sthira thavA dRSTAMto Apela che. jema goLa sAthe kaDavI davA paNa bALaka laI le tema goThavaNa karI che. A mULa graMthanA kartA AcArya zrI vijaya-lakSmIsUri che. temaNe A graMtharUpa prAsAdanA 24 staMbho kalpI dareka staMbhanI paMdara paMdara asra (hAMza) kalpI che. e rIte varSanA divasapramANa 360 vyAkhyAnorUpa A graMtha saMskRta bhASAmAM racyo che. prasaMgopAtta aneka sUtro tathA graMthomAMthI prastuta viSayane dRDha karatAM zloko tathA gadya avataraNo ApI graMthane paripUrNa ane samRddha karyo che. potAnA gurubhAI zrI premavijayajI mahArAjanI preraNAthI temaNe A graMtha racI jainasamAjano ghaNo ja upakAra karyo che. prathama vyAkhyAnanI zarUAta caitra suda 1 thI karelI che. tyAra pachInA divasonI gaNatarIe baghA parvanA vyAkhyAno ApelA che. dAkhalA tarIke dIpotsavI (Aso vadI 30)nuM vyAkhyAna 210muM, besatA varSanuM (kArtika suda 1nuM) vyAkhyAna 211muM, jJAnapaMcamI (kArtika suda panuM) vyAkhyAna 215muM e rIte baghA parvo mATe samajI levuM. A graMthane atyupayogI jANIne tenuM gujarAtI bhASAMtara ghaNA varSo pahelA zrI Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gza jaina gharma prasAraka sabhA-bhAvanagara taraphathI sva. zrI kuMvarajIbhAI ANaMdajIbhAIe athAga prayatnapUrvaka cIvaTathI karIne prakAzita karela. hAla Dh Saa keTalAya vakhatathI te aprApya hovAthI amo temanI saMmati laIne gujarAtI lipimAM ho; Raa prakAzita karIe chIe. A graMtha mukhyatve upadezaboghano che. koI paNa vastu draSTAMtathI samajAvatAM vizeSa dRDha thAya che ane hRdayamAM soMsarI UtarI jAya che. e zailI graMthakAre ApanAvelI che. samakita, samakitanA 67 bola, zrAvakanA pAMca aNuvrata, traNa guNavrata, cAra zikSAvrata ane te baghA vratanA aticAro; gharmanA cAra bheda-dAna, zIla, tapa, bhAva; tIrthayAtrA ane tenuM phaLa; jinapUjA, jinamUrti, jinacaitya; |devadravya-bhakSaNanA mAThAM phaLo, tIrthakara bhagavAnanA paMca kalyANakonuM varNana; cha ArAnuM svarUpa, dIpotsavI, jJAnapaMcamI Adi parvonuM varNana; pAMca samavAya che. [chA kAraNa; navanitava, aMtaraMgazatruo; jJAnAcAra, darzanAcAra, tapAcAra ane SDE 6. vIryAcAranuM svarUpa; yazovijayajI upAdhyAyanA 32 aSTakonuM vivecana-vagere | %aa viSayo upara TUMka ke vizada vivecana karI nAnA-moTA draSTAMtothI asarakAraka che vyAkhyAna ApelAM che. prastuta bhAga 4 mAM 7pa vyAkhyAnomAM ekaMdare nAnI-moTI 100 kathAo (aa samAviSTa karela che. emAM gharmanA cAra prakAra-dAna, zIla, tapa, bhAva; aMtaraMga DiE cha zatruo; cha lezyAnuM svarUpa, kAryasiddhinA pAMca samavAya kAraNa; nava niyANA, ke Maa cAra kaSAya-krodha, mAna, mAyA, lobha; jJAnAcAranA ATha bheda; darzanAcAranA di ATha bheda, cAritrAcAranA ATha bheda ane tapAcAranA pAMca bheda paikI traNa bhedanuM draSTAMto sAthe varNana Apela che. prasaMgopAtta satsaMganuM mAhAbhya, avismRzaza zyakAritAnuM vipariNAma, AzAtanAnAM phaLa, asvAdhyAyakALa, sattara prakAranAM ke kuMja maraNa vagere viSayo paNa carcA che, sAthe divAlIparva, kArtikI pUrNimA ane mauna 5 uLA ekAdazI A traNa parvonuM mAhAmya tathA ArAghanA vidhi paNa batAvelI che. chiMda graMthanI upayogitA mATe dareka bhAganA aMte kathAo tathA draSTAMtonI zI varNAnukramaNikA ApI che, jethI koIne draSTAMta zoghavuM hoya to sahelAIthI tene maLI zake. graMthanI zarUAtamAM anukramaNikA paNa Apela che. zrAvakamAtranA gharamAM A mahAgraMtha hovo jarUrI che ke jemAM AkhA varSano MAnitya navo svAdhyAya che. 360 divasa pramANe 360 vyAkhyAna alaga alaga DiE zAviSayo upara saMkalanAbaddha ane draSTAMto sAthe ApelA che. A graMthamAM kAMIka draSTidoSathI ke ajJAnathI koI kSati ke bhUla rahI gaI hoya to te badala jJAnIvarga amane kSamA kare, ane sUcanA Ape jethI bhaviSyamAM | (sudhArI zakAya. prakAzaka jazavaMtalAla miraghalAla zAha P555 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 1 1 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara vAga 4 anukramaNikA (staMbha 15 thI 19) (vyAkhyAna 211 thI 285) | viSaya pRSTha| viSaya zIla pALavA upara dRSTAMta 'staMbha 15 tapa gharmanuM varNana vyAkhyAna 211 bhAva gharmanuM varNana juhAranuM svarUpa vyAkhyAna 220 vyAkhyAna 212 vivekInuM kartavya pUjAno vidhi | kapilamuninI kathA damayaMtinI kathA vyAkhyAna 21 vyAkhyAna 213 dIpapUjA | zuddhAzuddha vrata pAlananuM phaLa ghanAnuM draSTAMta kuMDarika puMDarikanI kathA vyAkhyAna 214 vyAkhyAna 222 alpajJAna paNa sukhanuM kAraNa satsaMga yava RSinI kathA prabhAkara vipranuM draSTAMta vyAkhyAna 215 vyAkhyAna 223 jJAnanI virAghanA tyAjya aMtaraMga cha zatrune jItavA viSe guNamaMjarI ane varadattavanI kathA - 16 vyAkhyAna 224 vyAkhyAna 16 apramattayoga kartavya gharmano pahelo prakAra (1) dAna selakamuninuM draSTAMta abhayadAnanuM mAhAbhya thAna 225 ghanA mALInuM draSTAMta kArtikI pUrNimAnuM mAhAbhya zreNikarAjAnuM draSTAMta vyAkhyAna 217 drAviDa vAlikhilla kathA dAnadharmanI dezanA staMbha 16 | bhAgavat kaNabInuM draSTAMta vyAkhyAna 226 mughAjIvInuM draSTAMta cha vezyAnuM svarUpa cAra 218 priyaMkara rAjAnI kathA | supAtradAnanuM mAhAbhya jAMbu khAnArA cha puruSonuM draSTAMta | ghanAnuM draSTAMta 33 | ghADapADanAra cha puruSonuM draSTAMta vyAkhyAna 219 vyAkhyAna 27. | gharmanA bAkI traNa prakAra avimRzyakAritA (2) zIla, (3) tapa, (4) bhAva 39 | AmravRkSa kapAvanAra rAjAnuM draSTAMta 67 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya sahasA kArya akartavya avicArI rAjAnuM dRSTAMta vyAkhyAna 228 vyAkhyAna 229 kAryasiddhinA pAMca samavAyakAraNa vyAkhyAna 230 bhavitavyatAnI prabaLatA rAvaNanI kathA vyAkhyAna 231 pUrvakarmanI balavattaratA bhAvinI ane karmarekhano prabaMdha vyAkhyAna 232 pAMca samavAya kAraNathI kAryasiddhi kSullakakumAranI kathA vyAkhyAna 234 brAhmavaMdananI niSphaLatA zItalAcAryanI kathA vyAkhyAna 235 jJAnavijJAnayukta kriyA dharmabuddhi muninI kathA vyAkhyAna 233 88 sadguNanA vicA2nI vaNadurlabhatA kAlikAcArya ane zAli vAhanano prabaMdha 88 vyAkhyAna 236 navaniyANAM tAmali tApasanI kathA vyAkhyAna 237 upadeza mATe ayogyajIvo vyAkhyAne 238 kadAgraha tyAjya goSThAmAhila nihnavanI kathA vyAkhyAna 239 sarva visaMvAdInAme AThamo nihnava AThamA nivanI kathA khyAna 240 DhuMDhaka mata zrutaniMdakanuM caritra pRSTha viSaya 69 69 73 77 | bAhubalInuM dRSTAMta 77 95 95 98 99 mAyApiMDanA doSo 82 | aSADhabhUtimuninuM dRSTAMta 82 100 102 staMbha 17 vyAkhyAna 241 103 krodhanuM phaLa amaradattane mitrAnaMdanI kathA lobhanuM mAThuM phaLa sAgara zreSThInuM dRSTAMta 85 | zubhaMkara brAhmaNanuM dRSTAMta 85 107 108 vyAkhyAna 242 112 112 mAnavano tyAga kartavya vyAkhyAna 243 vyAkhyAna 244 vyAkhyAna 245 lobhanuM svarUpa subhUma cakrInuM dRSTAMta vyAkhyAna 246 krodhapiMDa tathA mAnapiMDa krothapiMDa upara muninuM dRSTAMta mAnapiMDa upara muninuM dRSTAMta vyAkhyAna 247 lobhapiMDanuM svarUpa suvratamuninI kathA vyAkhyAna 248 dazamA adyA pacakhANanA daza bheda ane tenuM phaLa kuviMda vaNakaranI kathA zrIyaka muninI kathA vyAkhyAna 249 pratyAkhyAnanA daza bheda | dAmanakanuM dRSTAMta vyAkhyAna 250 | vratakhaMDanuM phaLa matsyodaranI kathA vyAkhyAna 251 116 | mauna ekAdazInuM mAhAtmya 116 | suvrata zeThanI kathA pRSTha 120 120 126 126 131 132 135 135 137 139 139 142 142 143 146 146 149 152 154 155 157 159 160 164 165 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya : 180 m 225 226 226 227 229 ra31 pRSTha | viSaya pRSTha vyAkhyAna 52. ASADhasUrinA ziSyonuM draSTAMta 212 samakitamAM niHzaMkatA 170 vyAkhyAna 263 ASADhAcAryanuM draSTAMta 170 | jJAnAcArano pAMcamo bheda anidvava 216 vyAkhyAna 253 rohagusa nidbhavanI kathA 216 mithyAtvanA bheda 176 vyAkhyAna 264 pAlaka purohitanuM dRSTAMta | jJAnAcArano chaThTho bhedavyAkhyAna 254 vyaMjanAnilava mithyAtvanuM dusyAjyapaNuM kumArapALa rAjAnuM draSTAMta 222 maMkhalIputra gozALAnuM draSTAMta 181 azoka rAjAnuM draSTAMta 223 - vyAkhyAna 255 vidyAgharanuM draSTAMta bhagavAnanI AzAtanAnAM phaLa - 184 vyAkhyAna 265 makhalIputranuM bhAvIcaritra 185 | zA jJAnAcArano sAtamo bhedastaMbha 18. arthAnitava zrI hemacaMdrasUrinuM draSTAMta vyAkhyAna 256 bArAkSarI jANanAra bharaDAnuM jJAnAcArano pahelo bheda-kALAcAra 188 vRSTAMta {ii sAgarAcAryanuM draSTAMta 189 kuMDalIka zrAvakanuM draSTAMta vyAkhyAna 257 vyAkhyAna 266 asvAdhyAya kALe svAdhyAya akartavya 192 | jJAnAcArano AThamo bheda , haMsa ane ghuvaDanuM dRSTAMta 194 | zrI abhayadevasUrinuM draSTAMta 231 mahaMmada begaDo ane laghuka vyAkhyAna 277 brAhmaNanuM draSTAMta 195 | zratano hitakArI artha kartavya 235 vyAkhyAna 258 | kSullaka muninuM dRSTAMta erikana 235 jJAnAcArano bIjo bheda-vinayAcAra 197 bherInuM draSTAMta 238 3ii sthUlabhadrano prabaMghI 197 vyAkhyAna 218 caMDarudra AcAryanuM draSTAMta darzanAcArano pahelo bheda-nizaMkA vyAkhyAna 59 gaMgAcAryanuM draSTAMta 240 jJAnAcArano trIjo bheda-bahumAna 201 vyAkhyAna 269 be nimittiyAnuM drazcaMta darzanAcArano bIjo bheda-niSkAMkSA 245 kumArapALa rAjAnuM vRSTAMta 203 kSullaka ziSyanuM draSTAMta 245 vyAkhyAna 260 azvamitra muninI kathA 246 jJAnAcArano cotho bheda vyAkhyAna 270 upaghAnavahana 206 | darzanAcArano trIjo bheda- vyAkhyAna 261 nirvicikitsA 249 yoganA bahumAna viSe 210 | bhogasAranuM draSTAMta 249 mAsatuSa muninuM draSTAMta 210. staMbha 19) ( vyAkhyAna 27ra vyAkhyAna 271 yogavahananI sthiratAnuM draSTAMta 212 | darzanAcArano cotho bheda 199 202 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya amUDhadRSTitva lekhazreSThInuM dRSTAMta vairAgyanA traNa prakAra vyAkhyAna 202 darzanAcArano pAMcamo bheda- dharmajananI prazaMsA kAmadevazrAvakanI kathA vyAkhyAna 203 dharmIjananI prazaMsA zrI hemacaMdrasUri prabaMdha vyAkhyAna 274 darzanAcArano chaThThobhedasthirIkaraNa kumArapALa rAjAno prabaMdha (strIcaritra) vyAkhyAna 275 sthirIkaraNa kumArapALa rAjAnuM dRSTAMta anuSThAnanA pAMca bheda vyAkhyAna 276 darzanAcArano sAtamo bheda- sAdharmIvAtsalya kumArapALarAjAnuM dRSTAMta pativratAstrIe kareluM pativAtsalya vyAkhyAna 277 darzanAcA2no AThamo bheda prabhAvanA vyAkhyAna 208 cAritrAcArano pahelo bheda IryAsamiti varadattaRSinuM dRSTAMta pRSTha viSaya 254 vyAkhyAna 279 254 | cAritrAcArano bIjo bheda- bhASAsamiti 254 razna sAdhvInuM dRSTAMta vyAkhyAna 280 261 | cAritrAcArano trIjo bheda- eSaNAsamiti ghanazarmA sAdhunuM dRSTAMta 261 vyAkhyAna 281 274 cAritrAcAranA chellA traNa bheda- traNagupti 275 | manogusi52 jinadAsazreSThInuM dRSTAMta 275 281 282 263 297 264 | cAritrAcArano cotho-pAMcamo bheda 297 AdAna nikSepa samiti pAriSThApanikA samiti 270 | sthaMDilanA daza bheda 271 | zrI dharmarucinuM dRSTAMta 298 298 299 vyAkhyAna 282 283 tapAcAra kSemarSi muninuM dRSTAMta pRSTha vyAkhyAna 284 tapAcArano pahelo bheda-anazana 292 293 294 294 300 vAgguptipara traNa tApasonuM dRSTAMta 301 kAyaguptipara be dRSTAMto 302 vyAkhyAne 283 308 sattara prakAranA maraNa 310 286 | anazana upara ghanya muninuM dRSTAMta 313 286 vyAkhyAna 285 ATha prabhAvakanuM saMkSisavarNana vidyAprabhAvaka upara tApasanuM dRSTAMta 288 | tapAcArano bIjo ane trIjo bheda UnodarI vRttisaMkSepa 291 | dRDha prahArInuM dRSTAMta 291 | pariziSTa kathA ane dRSTAMtonI varNAnukramaNikA 300 304 304 314 314 315 316 319 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vijayalamIsUri viracita zrI uparAprAsAda bApAnAra bhAga-4 (radla 15) vyAkhyAna 211 juhAranuM svarUpa besatuM varSe paraspara juhAra karavAnA rivAjanI utpatti kema thaI te viSe kahe che- anyo'nyaM janajotkArA bhavaMti pratipatprage / tatsvarUpaM tadA pRSTaM punarjagAda saadhupH||1|| bhAvArtha-paDavAne divase prAtaHkAle loko paraspara juhAra kare che, tenuM svarUpa rAjAe pUchyuM, eTale gurumahArAja (zrI AryasuhastisUrI) pharIne bolyA ke he saMpratirAjA! paraspara juhAra karavAmAM eka hetu e che ke gautama gaNagharane amAvAsyA (divALI) nI rAtrInA prAMta bhAge kevaLajJAna utpanna thayuM; tethI prabhAte navA rAjAnI jema temane sarva gaNagharoe AvIne vAMdyA devatAoe utsava UjavI temane vaMdanA karI. rAjAo, zreSThIo vagere saue vaMdanA karI tethI praNAmano vidhi zarU thayo. Ama te divasathI zarU thayelo vaMdana vyavahAra Aje paNa sAmAjika prathArUpe cAluM che. have bIjo hetu sAMbhaLo pUrve avaMti nagarImAM gharma nAme rAjA hato. tene namuci nAmano praghAna hato. eka divase te nagarImAM munisuvratasvAmInA ziSya zrI suvratasUri padhAryA. temane vaMdana karavA mATe namuci praghAnane sAthe laIne zrI gharmarAjA tyAM gayo. dezanA samaye te sacive A pramANe vAda karyo ke A sakaLa vizva svapna jevuM che, jIva nAza pAmavAthI sarva nAza pAme che, jIva kAMI paralokamAM gati pAmato nathI, arthAt jIva te paMcabhUtanA piMDanuM ja nAma che, ane paraloka nathI." A pramANe potAnA matane sthApana karatA sacivane sUrinA ziSya tarkathI vAdamAM jItI lIdho. tethI kroghane vaza thaIne rAtrine vakhate hAthamAM taravAra laIne te nirdaya saciva te munine haNavAnI icchAthI temanI pAse gayo. te vakhate zAsanadevIe tene khaMbhita karyo; jANe citramAM Alekhyo hoya tevI sthitimAM prAtaHkALe rAjA vageree tene joyo. pachI zAsanadevIne ane gurune khamAvIne rAjAe tene mukta karAvyo. pauralokoe tene ghaNo dhikkAryo. tethI lajja pAmIne te nagaramAMthI nIkaLI namuci bhamato bhamato hastinApura gayo. te nagaramAM padmottara nAme rAjA hato. tene uttama ziyaLathI zobhita jvALAdevI nAme paTTarANI hatI. teone viSNukumAra ane mahApadma nAme be putro hatA. rAjAe viSNukumArane rAjyapada ApyuM hatuM ane nAnA putrane yuvarAjyapada ApyuM hatuM. anyadA namuci praghAne potAnI kaLAkuzaLatA yuvarAjane dekhADI, tethI harSa pAmIne teNe namucine potAnuM praghAnapada ApyuM. eka vakhata te namucie siMharatha nAmanA moTA yoddhAne jItyo, tethI saMtoSa pAmelA yuvarAje tene varadAna ApyuM. namucie te varadAnane thApaNa rUpa rakhAvyuM. eka divase bhAga 4-1 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 jvALAdevIe harSathI rathayAtrA karavAnI icchA vaDe suvarNa ane ratnothI zobhita jainaratha karAvyo. te vakhate tenI zoce IrSyAthI brahmaratha karAvyo. pachI te banne ratho rastAmAM paraspara sAmA maLyA. te banneno vAda-vivAda thayo. banne pakSamAMthI koI ratha kheMcanAra puruSo bIjA rathane mArga ApI AgaLa cAlyA nahIM, tyAre klezanI nivRtti mATe rAjAe banne ratha pAchA vaLAvyA, eTale mahApadma AvI rIte potAnI mAtAnuM apamAna joIne potAnA manamAM duHkhI thayo ane paradeza cAlyo gayo. te anukrame cakravartI yogya samRddhi meLavIne janmabhUmimAM Avyo. tenA pitAe moTA utsavathI tene puramAM praveza karAvyo. pachI batrIza hajAra rAjAoe bAra varSa sudhI mahApadmano rAjyAbhiSeka karyo. tyAra pachI viSNukumAra sahita pakvottara rAjAe suvratAcArya pAse dIkSA lIdhI ane pote svarga gayA. viSNukumArane cha hajAra varSa sudhI tIvra tapa karavAthI vaikriyAdika aneka labdhio prApta thaI. mahApadma rAjAe potAnI mAtAno rathayAtrAno manoratha moTA occhavapUrvaka pUrNa karyo. tyAra pachI potAnAM pApa nAza karavA mATe mAtAnA kahevAthI samagra pRthvIne jinezvaronA caityothI bhUSita karI. ekadA suvatAcArya hastinApuramAM ghaNA sAghuo sahita cAturmAsano abhigraha ghAraNa karIne rahyA, te vakhate pUrvanuM vaira saMbhArIne namucie cakrI pAse potAnuM varadAna mAgyuM ke "he rAjeMdra! kArtika mAsanI pUrNimA sudhI mane cha khaMDanuM rAjya Apo." rAjAe tene sarva rAjya soMpI dIdhuM ane teTalA vakhatane mATe pote aMtaHpuramAM rahyA. tyAra pachI niraMkuzapaNe sarva gharmano dveSI namuci cha khaMDa rAjyanuM pAlana karavA lAgyo. namuci samagra pRthvIno navo rAjA thavAthI sarva rAjAoe bheTamAM ApIne tenI AjJA aMgIkAra karI. pachI namucie jIvahiMsAvALo yajJa prAraMbhyo. sarva brAhmaNo AzIrvAda ApIne tenA yajJakarmanI prazaMsA karavA lAgyA. te vakhate teNe suvratAcAryane bolAvIne kahyuM ke-"tamo muMDAone mUkIne bIjA sarva veSaghArIo ane brAhmaNo mane cakravartI tathA yajJarUpa dharmakArya karanAra jANIne name che ane prazaMsA kare che; tame tema karatA nathI, to zuM tame mArAthI paNa moTA cho? mATe mArI pRthvImAM koI paNa sAdhue rahevuM nahIM. huM tamane sAta divasanI mudata ApuM chuM. jo mArI bhUmimAM sAta divasathI vaghAre koI sAghu raheze to temane huM mArI nAkhIza, temAM mane dUSaNa Apazo nahIM." A pramANe sAMbhaLIne nagaranA lokoe tene sAma vAkyothI samajAvyo, paNa teNe potAno Agraha choDyo nahIM, tyAre AcAryamahArAje vicAryuM ke "AnuM rAjya to sarva sthaLe che, tethI ame comAsAnA samayamAM sAta divasamAM kyAM jaIe?" e pramANe vicArIne temaNe bIjA sAdhuone pUchyuM ke "ApaNAmAM koI gaganagAminI labdhivALo che ke je meruparvatanA zikhara upara rahelA viSNukumAra munine ahIM bolAvI lAve?" eka ziSya potAnI tevI zakti jaNAvI, ane gurunI AjJA laIne te meruparvata para gayA. viSNukumAra munie comAsAmAM temane akasmAtu AvavAnuM kAraNa pUchyuM, eTale temaNe yathArtha sarva vRttAMta kahyo. pachI viSNukumAramuni te sAdhunI sAthe namucinI sabhAmAM AvyA. tyAM eka namuci vinA bIjA sarva rAjAoe temane vaMdanA karI. pachI viSNukumAramunie namucine kahyuM-"he rAja! eka sthAne comAsuM rahevAnA abhigrahavALA munio hamaNA kyAM jaze? mATe temane rahevA sAru thoDI pRthvI Apo." namucie traNa pagalAM pRthvI ApavA kahyuM. te sAMbhaLIne Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 212] pUjAno vidhi kroghAtura thayelA viSNu munie vaikriya labdhithI lAkha yojana pramANa zarIra vikrvIne eka paga pUrva dizAnI jaMbUdvIpanI aMgatI upara ane bIjo paga pazcima dizAnI jagatI upara mUkIne kahyuM ke-"he pApI!have trIjo paga mUkavAnI jagyA kyAM Ape che?" te sAMbhaLIne bhayabhrAMta thayelo namuci mauna rahyo, eTale viSNumunie trIjuM pagaluM namucinI pITha para mUkyuM, tethI jema trivikrame balIrAjAne pAtAlamAM pesADI dIgho hato, tema te namuci paNa dravyathI ane bhAvathI banne prakAre pAtAlamAM gayo. te samaye parvato paNa kaMpavA lAgyA, graho bhayabhIta thayA, ane iMdrAdika devo paNa "A zuM?" ema saMbhrAMta thaI gayA. pachI avadhijJAna vaDe tenuM kAraNa jANIne iMdra viSNumuninA kroghane zAMta karavA mATe saMgIta jANanArAM gaMdharvone mokalyA. teoe muninA karNa pAse zAMtatA rUpa amRtamaya gItanRtyano AraMbha karyo, tethI munino kopAgni zAMta thayo, ane teo mULa svarUpe sthita thayA. mahApadma cakrI paNa lajja sahita AvIne munine namyo. tene munie oLaMbho dIvo ke "tuM rAjya pALatAM chatAM zAsananI AvI hIlanA ane sAdhuone AvI pIDA thAya, to pachI bIjA zudra rAjAonA rAjyamAM tema thAya to teno zo doSa?' ityAdika cakravartIne upadeza ApIne AcArya pAse AvI yathArtha kahevA vaDe AlocanA karI, ane prAyazcitta laIne pratikramaNa karyuM. A ThekANe zAsananI bhaktine mATe temaNe karyuM che tethI temane kAMI doSa nathI, to paNa sakjhAyadhyAnAdikamAM kiMcit bRzatva ane vibhAva prasaMga- thavAthI te gurunI samakSa IryApathikI paDikamavA vaDe AlocyuM. prAMte viSNukumAramuni mokSagati pAmyA. A pramANe mahA utpAta zAMta thavAthI jANe navo janma ane caitanya pAmyA hoya tema sarva manuSyoe zubha vastra annapAna vagere grahaNa karyA ane paraspara juhAra karyA. te uparathI manuSyo dara varSe paDavAne divase uttama vastra, anna, pAna, juhAra ane gharanI zobhA vagere mahotsava kare che. je sAghuonI niMdA kare che te manuSya chatAM paNa pazu samAna ja che, tevuM sarva sthAne prasiddhimAM lAvavA mATe ane jaNAvavA mATe rAjAe gheraghera gohiso karAvyo. haju paNa mAravADa vageremAM chANano gohiso karavAmAM Ave che. juhAra karavAne divase pahelA gaNaghara zrI gautamasvAmIe zrI vItarAga zabdanA arthane vicAratAM kevaLajJAna rUpa lakSmIne, jineMdra zAsananA rAjyane ane guNanA samUhanI zaktine prApta karI hatI. vyAkhyAna 212 pUjAno vidhi nizcayAd bhavyajIvena, pUjA kAryA jine zituH / damayantyeva kalyANasukhasaMtatidAyinI // 1 // bhAvArtha-"bhavya prANIe damayaMtInI jema kalyANa ane sukhanI zreNi ApanArI jinezvaranI pUjA avazya karavI." 1 dravyathI zarIra pAtAlamAM pesI gayuM; bhAvathI marIne sAtamI narake gayo. 2 kAMIka sakjhAya dhyAnAdikamAM hAni AvavI. 3 vibhAva gAno prasaMga paDavo. 4 "gohiso ? te kAMI samajAtuM nathI. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 damayaMtInI kathA kosalA nagarImAM niSadha nAme rAjA hato. tene naLa ane kubara nAmanA be putro hatA. te arasAmAM vidarbha dezamAM bhIma nAme rAjA hato. tene damayaMtI nAmanI eka putrI hatI. tenAM sarve aMgo suMdara hatAM, ane te samagra kaLAomAM kuzaLa hatI. anukrame vRddhi pAmatI te putrI aDhAra varSanI thaI, tyAre bhImarAjAe putrIne yogya vara meLavavAnI icchAthI svayaMvarano AraMbha karyo. tyAM naLa ane kubara sahita niSadha vagere ghaNA rAjAo gayA. pachI potAnI dAsIe karela varNana sAMbhaLI damayaMtIe naLanA kaMThamAM varamALA AropaNa karI. pachI zubha divase pANigrahaNanA utsavamAM bhImarAjAe naLane hAthI, ghoDA, ratha, ratna vagere ApyuM. keTalAka divasa tyAM rahIne pachI putro ane vahu sahita niSatha rAjA kosalA nagarI tarapha cAlyo. te vakhate bhImarAjA putrIne zikhAmaNa ApIne pAcho vaLyo. mArge cAlatAM teo eka moTA jaMgalamAM AvI pahoMcyA. te vakhate sUrya asta pAmyo, gADha aMdhakArathI mArga paNa dekhAvA na lAgyo, tethI tenuM sainya pagale pagale vAraMvAra skhalanA pAmatuM digmUDha thaI gayuM. te vakhate damayaMtIe potAnuM kapALa lUhIne aMgarAgathI DhaMkAyeluM svAbhAvika tilaka tejasvI karyuM. tenA tejathI te daMpatIe najIkamAM pratimA ghAraNa karI rahelA` eka munine joyA. te sAdhunA zarIra sAthe eka madonmatta vanano hAthI potAnI sUMDha ghasato hato, tethI hAthIno mada sAdhunA zarIre coTato hato, tenI gaMdhathI bhamarAo guMjArava karIne niHspRha evA te munine pIDA karatA hatA. A pramANe muninuM svarUpa joIne niSadharAjA vagere sarve potapotAnA vAhanamAMthI UtarIne temane namyA, ane temaNe kahelI dharmadezanA sAMbhaLyA pachI temane pUchyuM ke--'he svAmI! damayaMtInA kapALamAMthI udyota zI rIte pragaTa thayo?' [staMbha 15 tyAre munie tenA pUrvajanmanuM vRttAMta kahyuM ke--pUrvabhavamAM teNe pAMcaso AMbila karyAM hatAM, bhAvI tIrthaMkara zrI zAMtinAthanI pUjA karI hatI, tapanI samAptimAM vidhipUrvaka udyApana karyuM hatuM, ane covIza tIrthaMkaronA bhAlasthaLamAM ratnajaDita suvarNanA tilako karAvIne caDAvyAM hatA; te puNyanA prabhAvathI A bhave tenA bhAlasthaLamAM tilakane AkAre sUryanA khaMDanA jevo svAbhAvika udyota thayo che.'' A pramANe amRta samAna vANI sAMbhaLIne harSa pAmelA niSadha vagere potAnA puramAM AvyA. tyAra pachI niSagharAjA naLane rAjyAbhiSeka karI, pote dIkSA grahaNa karIne svargamAM gayA, ane naLarAjA anukrame traNa khaMDano svAmI thayo. have tenuM rAjya levAnI icchAthI kubara hamezAM tenAM chidra jovA lAgyo. ekadA naLa paNa bhAInI sAthe dyuta ramavA lAgyo. te saMbaMdhamAM ghaNA Asa janonI zikhAmaNa paNa teNe mAnI nahIM, ane ramatAM ramatAM anukrame daivayoge naLarAjA potAnI pRthvI ane strIne paNa hArI gayo, eTale kubare AnaMda pAmIne kahyuM ke'he bhAI! have pRthvIne ane strIne mUkI de.'' tyAre naLa mAtra eka ja vastra dhAraNa karIne kosalA nagarImAMthI ekalo javA lAgyo. nagaranA lokoe tathA pradhAnoe kubaranI prArthanA karIne damayaMtIne sAthe mokalI. te strI puruSa cAlatAM cAlatAM eka moTA araNyamAM 1 kAyotsarga dhyAnamAM rahelA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 212] pUjAno vidhi AvI pahoMcyA. madhyAhna samaye phaLano AhAra karIne rAtre koI latAgRhamAM vizrAMti laIne rAtri nirgamana karI. pachI naLe pravAsamAM strIne mahA baMghanarUpa ghArIne tene sUtI tajI devAnI icchAthI AMkhamAM AMsu lAvI, hAthamAM charI laIne potAnA lohIthI tenA vastrane cheDe A pramANe akSaro lakhyA ke-"he priyA! ahIMthI vaTavRkSanI tarapha kuMDinapura javAno rasto che, ane jamaNI tarapha kesuDAnA jhADa pAse thaIne kosalA nagarI javAno rasto che. tethI jyAM tArI icchA hoya tyAM jaje, huM AvI sthitimAM laksa pAmuM chuM, tethI tane ahIM mUkIne jAuM chuM." " upara pramANe lakhI damayaMtIne ekalI mUkIne AgaLa cAlatAM naLarAjAe prAtaHkALe samIpanA bhAgamAM cotarapha baLato dAvAnaLa joyo. temAM thatA aneka prANIonA AjhaMdamAM teNe A pramANenI manuSyavANI sAMbhaLI ke-"he ikvAkuLanA mugaTa samAna naLa! mAruM rakSaNa kara, rakSaNa kara." A pramANe sAMbhaLI Ama tema jotAM teNe eka latAnA gucchAmAM sarpane joIne kahyuM ke-"he sarparAja! tuM mArA nAmane tathA manuSyabhASAne zI rIte jANe che?" teNe kahyuM ke-"pUrva bhavanA saMskArathI huM tAruM nAma jANuM chuM, mATe mAruM rakSaNa kara, rakSaNa kara." naLe tene tyAMthI kheMcIne bahAra kADhyo ke tarata ja te sarSa rAjAne Dasyo. tenuM jhera vyApavAthI potAnuM zarIra kUbaDuM thaI gayeluM joIne khedapUrvaka naLa vilApa karavA lAgyo, tyAre te sarve tene kahyuM ke-"he putra! huM tAro pitA chuM. meM mAyAvaDe tane tArA lAbha mATe chetaryo che. huM brahmadevalokathI tArA paranA sneha vaDe Avyo chuM. he putra! tuM haju bharatArthanuM rAjya bhogavanAra che; tethI A zrIphaLa ane karaMDIo tuM grahaNa kara. zrIphaLamAMthI vastra kADhIne paherIza ane karaMDIAmAM rahelA alaMkAro ghAraNa karIza, eTale tuM tAruM mULa svarUpa pAmIza." ityAdi kahIne temaja naLanI prArthanAthI tene susumArapurI pAse mUkI daIne deva adrazya thayo. naLarAjA susumArapurIe Avyo te vakhate tyAM prajAno saMhAra karanAra madonmatta hAthIno upadrava thayo hato. te hAthIne koI vaza karI zakatuM nahotuM. tene potAnI buddhithI vaza karI tene sthAne bAMdhIne naLa purajanonI sAthe daghiparNa rAjA pAse Avyo. rAjAe te kUbaDAno yathAyogya satkAra karIne teno vaMza vagere pUchyuM. eTale kUbaDAe kahyuM ke-"huM naLarAjAno rasoiyo chuM, ane sUryapAka rasavatI jANuM chuM. naLarAjA ghutamAM sarvasva hArIne potAnI strI sahita kyAMka cAlyA gayA eTale huM ahIM Avyo chuM." A pramANe sAMbhaLIne dathiparNa rAjAe zoka sahita naLa rAjAnuM pretakArya karyuM, ane kUbaDAne potAnI pAse rAkhyo. eka divasa upavananI zobhA jovA nIkaLelA kUbaDAne eka brAhmaNe AvIne saMgItamAM A pramANenA be zloka kahyA anAryANAmalajjAnAM, durbuddhInAM hatAtmanAM / rekhAM manye nalasyeva, yaH suptAmatyajatpriyAM // 1 // vizvAsya vallabhAM snigdhAM, suptAmekAkinI vane / tyaktuM kAmo'pi jAtaH kiM, tatraiva hi na bhasmasAt // 2 // "je naLarAjAnI jema sUtelI strIno tyAga kare te mANasane anArya puruSomAM, nirlamAM, durbuddhimAM ane AtmaghamAM prathama rekhA samAna jANavo. snehavALI priyAne vizvAsa pamADI chetarIne vanamAM ekalI sUtI mUkI tajI javAnI icchAvALo naLa te ja vakhate bhasmIbhUta kema thayo nahIM?" Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 A pramANenA zloka sAMbhaLIne kUbaDAe "bahu sAruM gAyuM" ema kahI tenI prazaMsA karI ane pUchyuM "tuM koNa che? te zI rIte ane kyAMthI naLarAjAnuM vRttAMta sAMbhaLyuM? ane naLanA gayA pachI damayaMtInuM zuM thayuM?" eTale te brAhmaNa bolyo ke-"damayaMtI prAtaHkALe potAnA patine pAse nahIM dekhavAthI zokathI vihvaLa thaI Amatema zoghavA lAgI. ema karatAM akasmAt vastrane cheDe lakhelA akSaro tenA vAMcavAmAM AvyA. teno artha jANIne "vaTa vRkSa taraphanA mArga vaDe pitAne ghera jAuM ema vicArI te tyAMthI cAlI. AgaLa jatAM koI sArthane lUMTavAne pravartelA corone teNe huMkAra mAtrathI trAsa pamADI bhagADyA, eTale sArthapatie tene kuLadevI mAnIne namaskAra karyo ane pachI tenA mukhathI sarva vRttAMta sAMbhaLyuM. te parathI tene naLanI strI jANIne potAnI bahena samAna mAnI potAnI sAthe rAkhI. pachI varSARtu AvavAthI "sArthane bahu vilaMba thaze" ema jANIne sArthavAhanI rajA lIghA vagara damayaMtI tyAMthI ekalI nIkaLI gaI. AgaLa cAlatAM koI rAkSase tene upadrava karyo. paNa te tenAthI kSobha pAmI nahIM; eTale tenA sattvathI saMtuSTa thayelA rAkSase kahyuM ke"he devI! tuM duHkhI thaIza nahIM. bAra varSane aMte tane tArA patino samAgama thaze. pachI damayaMtI koI parvatanI guphAmAM rahI zrI zAMtinAthanuM mATInuM biMba karIne tenI pUjA karavA lAgI, ane svabhAvathI ja pAkIne bhUmipara paDelA phaLothI upavAsAdi tapanuM pAraNuM karIne gharmArAdhana karavA lAgI. comAsAne aMte pelA sArthavAhe tenI zogha karatAM te guphAmAM tene zrI zAMtinAthanI pUjAmAM tatpara joI eTale te bahu harSa pAmyo, ane tenA upadezathI te jainadharmI thayo. te vanamAM rahelA pAMcaso tApaso paNa damayaMtInI vANIthI pratibodha pAmyA. tyAM tApasapura nAmanuM nagara thayuM. ekadA yazobhadra nAmanA sUri tyAM padhAryA. damayaMtInA pUchavAthI temaNe teno pUrva bhava kahyo ke-"pUrva bhavamAM tuM mammaNa nAmanA rAjAnI vIramatI nAmanI strI hatI. eka divase te daMpatI koI ThekANe jatA hatA, tevAmAM eka munine sAmA AvatA joyA. eTale apazukana ghArIne temane bAra ghaDI sudhI temaNe rokI rAkhyA. pachI pazcAttApa thatAM te daMpatIe munine khamAvyA. e kAraNathI A bhavamAM bAra varasa sudhIno tamAre bannene viraha paDyo." A pramANe kahI AcArya vihAra karI gayA. eka divase koIe AvIne damayaMtIne kahyuM ke-"tArA patine meM hamaNA ahIM najIkamAM ja joyo hato." evuM sAMbhaLIne te tatkALa tene jovA vanamAM gaI. tyAM koI rAkSasIno upadrava thayo. te teNe potAnA ziyaLa vratanA prabhAvathI zAMta karyo. pachI anukrame te acalapuramAM AvI. te nagaramAM caMdrayazA nAmanI damayaMtInI mAsI tyAMnA rAjAnI rANI hatI. te damayaMtIne suzIla joIne potAne ghera laI gaI. tyAM tenI dAnazALAmAM damayaMtI nitya dAna devA lAgI. pIMgala nAmanA corane tyAM rahyA satA teNe motamAMthI bacAvyo. eka vakhata haribhaTTa nAme brAhmaNa kuMDinapurathI tyAM Avyo. teNe dAnazALAe dAna levA jatAM damayaMtIne joIne oLakhI, eTale tenI mAsIne mULathI sarva vRttAMta kahyo. pachI caMdrayazA tene potAnI bahenanI dIkarI jANI rAjamahelamAM laI gaI ane potAne oLakhANa na pADyA bAbata Thapako Apyo. pachI ghaNI yuktithI teno satkAra karIne moTA ADaMbarathI tene tenA pitAne ghera kuMDinapura mokalI. ekadA bhImarAjAno dUta koI kAma prasaMge daghiparNa rAjA pAse Avyo hato. tyAM "naLano Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 212] pUjAno vidhi rasoiyo kUbaDo sUryapAka rasavatIne jANanAro che." ema puramAM pagale pagale tenA vakhANa sAMbhaLIne ane tene jAte joIne potAne nagare jaI potAnA rAjA bhImane vRttAMta nivedana karyo. dUtanuM vAkya sAMbhaLIne bhImarAjAe tenI vizeSa tajavIja karavA eka brAhmaNane susumArapura mokalyo. te brAhmaNe kUbaDAne maLIne kahyuM ke-"tane joIne mane kheda thAya che, kemake huM naLarAjA ahIM hovAnI zaMkAe Avyo hato, paNa kalpavRkSa kyAM ane eraMDAnuM jhADa kyAM? mANikya kyAM ane paththara kyAM? ema Aje tane kUbaDAne jovAthI mArA manamAM rahelo damayaMtIno manoratha paNa kUbaDo thaI gayo." A pramANe sAMbhaLI kUbaDo royo ane te brAhmaNane sUryapAka rasavatI jamADI tene ghaNuM suvarNa ApI vidAya karyo. te brAhmaNe bhImarAjA pAse AvIne lakSa suvarNanuM dAna, rovuM ane sUryapAka rasavatInuM jamADavuM vagere sarva vRttAMta kahyo. te sAMbhaLI damayaMtI bolI ke-"he pitA! A bAbatamAM kAMI paNa vicAra karavA jevuM nathI, jarUra kUbaDAne rUpe rahelA te tamArA jamAI ja che ema jANavuM." pachI bhImarAjAe damayaMtIno khoTo svayaMvara AraMbhIne susumArapuranA rAjA dathiparNane bolAvavA mATe mANaso mokalyA; kemake tema karavAthI te vAta sAMbhaLIne daghiparNanI sAthe naLarAjA jo tyAM haze to te jarUra Avaze; kAraNa ke pazuo paNa strIno parAbhava sahana karI zakatA nathI. dathiparNa rAjA damayaMtI paranA anurAgathI mudata mAtra eka ja divaso bAkI chatAM kUbaDA sArathinI sahAyathI te ja divase kaMDinapuramAM Avyo, ane kUbaDA pAse sUryapAka rasavatI karAvIne parivAra sahita bhImarAjAne jamADyo. tyAra pachI "A niSagha rAjAno putra naLa ja kUbaDAne svarUpe che; kema ke zvetAMbara muninuM vacana mithyA hoya nahIM." ema ghArIne lajjapUrvaka damayaMtIe potAnA patine kahyuM ke-"he nAtha! te vakhate vanamAM to sUtI mUkIne cAlyA gayA hatA, paNa Aje jAgatI zI rIte mUkI zakazo?' A pramANe sAMbhaLI naLe potAnuM rUpa pragaTa karyuM. pachI bhImarAjA naLane potAnA siMhAsana para besADI harSathI hAtha joDIne bolyo ke-"A sarva rAjyane ane Apatti vinAnI A saMpattine tame AnaMdapUrvaka bhogavo ane tamArI AjJAmAM vartatA evA amane ApanI marajI pramANe Apo." daghiparNa rAjA paNa naLane joI tene namaskAra karIne AzcaryathI bolyo ke-"he deva! meM ajJAnatAthI je kAMI ayogya AcaraNa karyuM hoya te sarva kSamA karajo." pachI naLarAjA sarva rAjAo ane temanA sainya sahita pRthvIne kaMpAvato kosalA nagarI tarapha cAlyo. tyAM yuddha karatAM krIDAmAtramAM kubarane jItIne pote rAjyAdhipati thayo. pachI bharatArthanA sarva rAjAoe naLane bheTo ApI. naLe paNa potAnI AjJAmAM rahe tyAM sudhI temane abhayadAna ApyuM. anukrame puSkala nAmanA potAnA putrane rAjya soMpIne damayaMtI sahita naLarAjAe zAstrAnusAra jainI dIkSA grahaNa karI. naLarAjAnA zarIramAM svAbhAvika komalatA hovAthI saMyamamAM te aticAra lagADavA lAgyA, eTale tenA pitA niSada devatAe AvIne tene pharIthI cAritramAM draDha karyA. pachI damayaMtInA bhoganI icchAvALA chatAM paNa manane baLAtkAre rokIne, dIkSAnuM pAlana karavAmAM asamartha thavAthI anazana aMgIkAra karI mRtyu pAmIne kubera nAme uttara dizAnA lokapAla thayA. damayaMtI paNa anazana karI mRtyu pAmIne tenI priyA thaI. pachI kALakrame karIne damayaMtI dvArikA nagarImAM kanakavatI nAme vasudevanI priyA thaI. tyAM te jainadharmamAM Asakta thaI satI sAMsArika sukha bhogavatI hatI, tevAmAM zrI neminAtha prabhu tyAM samavasaryA. kRSNa temane vAMdavA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 parivAra sahita gayA. bhagavAne gharmadezanA ApI. pachI dezanAne aMte kRSNa pUchyuM ke "he svAmI! A nagarI akSaya che ke teno kSaya thaze?" tyAre bhagavAne kahyuM ke-"he kRSNa! A nagarIno taipAyana RSinA zApathI nAza thaze." A pramANe zrI neminAthanAM mukhathI dvArikAno dAha sAMbhaLI ghaNA jAdavakumAroe tathA temanI strIoe dIkSA lIdhI. te samaye vasudevanI 71998 strIoe paNa prabhunI pAse dIkSA lIdhI. mAtra devakI ane rohiNI be ghera rahI. kanakavatI cAritra laI utkRSTa bhAvanA bhAvI zukladhyAna gharIne kevaLajJAna pAmI, ane ghaNA jIvone pratibogha pamADI prAMte sarva karmano kSaya karI mukti pAmI. vyAkhyAna 213 dIpapUjA jinendrasya puro dIpapUjAM kurvan jano mudA / labhate pRthurAjyAdi saMpadaM dhanaduHsthavat // 1 // bhAvArtha-"jinezvaranI pAse harSathI dIpapUjA karanAra manuSya nirdhana ghanAnI jema moTI rAjyasamRddhi pAme che." dIpapUjA viSe dhanAnuM draSTAMta A jaMbUdvIpanA bharatakSetramAM AvelA dakSiNArtha bharatamAM magagha nAmanA dezane viSe padmapura nAme nagara hatuM. te nagaramAM kalAkeli nAme rAjA hato. te rAjAne pAMca lAkha azva, chaso madonmatta hAthI ane asaMkhya ratha tathA pattIo hatA. e pramANe te rAjAne puNyanA prabhAvathI rAjyalakSmI prApta thaI hatI. tevA rAjyane karato ane sukhabhoga bhogavato kalAkeli rAjA sukhe sukhe divaso nirgamana karato hato. ekadA pAvana nAmanA caityathI zobhita pAvana nAmanA udyAnamAM manuSyomAM kevaLI, sarvajJa ane sarvadarzI AdeyanAma karmavALA evA trevIsamA tIrthakara zrI pArzvanAtha svAmI aneka gaNaghara tathA sAdhunA parivAre saMyukta ane koTIgame bhuvanapati, vyaMtara, jyotiSI ane vimAnavAsI devo sahita samavasaryA. caturvidha devatAoe samavasaraNa racyuM. pUrvadrAre samavasaraNamAM praveza karIne bhagavAna siMhAsana upara beThA, ane bAre parSadAo AvIne potapotAnA sthAne beThI. te vakhate kalAkeli rAjA ane bIjA nagaranA loko paNa bhagavAnane vAMdavA mATe AvyA. te vakhate trAyazciMzat devatAo paNa AvyA hatA. pachI bhagavAne nIce pramANe parSadAnI samIpe dezanA ApI manha jiNANaM ANaM, micchaM parihara dharaha sammattaM / ___ chabbiha AvassayaMmi, ujjuto hoi paidivasaM // 1 // bhAvArtha-he bhavya jIvo! jineMdranI AjJAne mAnya karo, mithyAtvane tajo, samyakatvane ghAraNa karo, ane haMmezA ja prakAranA AvazyakamAM udyamI thAo;' tathA pabbesu posahavayaM, dANaM sIlaM tavo a bhAvo a / sajjhAya namukkAro, parovayAro a jayaNA a||2|| 1. pAThAMtara-ravivarsa, teno artha aharniza cha prakAranA AvazyakamAM udyamI thAo Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 213] dIpapUjA bhAvArtha-parvatithie pauSagha vrata karo tathA dAna, zIla, tapa, bhAvanA, svAdhyAya, namaskAra, paropakAra ane yatanA karo. tathA jiNapUA jiNathuNiNaM, guruthua sAhamiANa vacchallaM / savvavirai maNoraha, emAiM sar3ha kiccaaiN||3|| bhAvArtha-jinapUjA, jinezvaranI stuti, gurunI stuti, sAgharmika vAtsalya ane sarvaviratino manoratha karavo-ityAdi zrAvakanAM kartavya che. he bhavya prANIo! mohanIya Adi ATha karmanA vazathI saMsArI jIva janmamaraNAdi aneka duHkhothI vyApta evA caturgatirUpa bhayaMkara saMsArakAntAramAM vAraMvAra paribhramaNa kare che. te jIva prathama akAma nirjarAthI thayelA puNyanA udayathI avyavahAra rAzimAMthI nIkaLIne vyavahAra rAzimAM Ave che; pachI yathApravRttikaraNa karavAthI AyuSya karma vinA sAte karmanI utkRSTa sthiti khapAvIne palyopamanA asaMkhyAtame bhAge UNI eka koDAkoDI sAgaropamanI kare che. teTalI laghu sthiti parvata uparathI paDato pASANa kuTAto pIto goLa thAya te nyAye kare che, tathA zubhabhAva bAMdhe che. yathApravRttikaraNa vaDe ja jIva prathama bAdara pRthvIkAyamAM paryApta bhAve utpanna thAya che. tyAra pachI koIka bhavya jIva anukrame saMjJI paMceMdriya manuSyapaNuM pAmI alpa saMsArI thaIne AryakSetramAM ucca kuLane viSe utpanna thAya che. evI rIte AryakSetra, manuSyabhava, ucca kuLa, sugurunI jogavAI vagere gharmanI sAmagrI pAmIne jIva AtmAnA zuddha svabhAve karIne athavA gurunA upadeze karIne A pramANe AtmasvarUpanuM ciMtavana kare ke-"A mAro AtmA asaMkhyAta pradezavALo che. te dravyArthika naye karIne eka che, ane paryAyArthika naye karIne aneka pariNAmavALo che. jJAna, darzanarUpa zuddha guNanA paryAyavALo che. te AtmAnA anaMtA astigharmo che, anaMtA nAsti gharmo che ane temAM sAmAnya vizeSa dharmo paNa aneka rahelA che. vaLI te samagra mugala bhAvathI rahita che. vastugata bhAve traNe kALa anaMtI karmaprakRtithI rahita che. sAkAropayoga (jJAna) tathA anAkAropayoga(darzana)nA svabhAvavALo che. kadAcit paNa caitanya bhAvane tajato nathI. A mAro AtmA zAzvata che; zarIra, lezyA, yoga, kaSAya ane kleza rahita che, arthAt azarIrI, alezI, ayogI, akaSAyI ane alpezI che; parama cidAnaMda svarUpI che, dravyArthika nayanI mukhyatAe nitya che, ane paryAyArthika nayanI apekSAe anitya che. ratnatrayI (jJAna, darzana, cAritra) maya che. zraddhA, bhAsana ane ramaNatA lakSaNavALo che, tathA uttama nimittakAraNe karIne tenuM upAdAna sughare che; tethI A pramANenuM tenuM zuddha svarUpa niraMtara dhyAvavuM." AvI amRta sarakhI pArzvanAtha svAmIe gharmadezanA ApI, te sAMbhaLIne rAjAdika sarve pauraloko hRSTa tuSTa thayA, cittamAM AnaMda pAmyA, prItiyukta thayA, parama zAMtabhAva pAmyA ane harSathI ullAsa pAmelA hRdayavALA thayA. varSAdanI ghArAe haNelA kadaMbanA puSponI jema temanA romAMca praphullita thayA, yAvat asthi majja paryata gharmanA rAgathI raMgAI gayA, temAMthI keTalAka jIvoe cAritra grahaNa karyuM, keTalAke bAra prakArano zrAvakagharma aMgIkAra karyo, ane keTalAke rAtrIbhojananI virati, anaMtakAyano tyAga, abhakSya bhojanano parihAra ane vAsI vidalanuM Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 15 varjana, ityAdika pacakhANa karyA. tyAra pachI parSadA potapotAnA sthAne gaI. pachI klAkeli rAjAe hastakamaLa joDIne namratAthI bhagavAnane A pramANe pUchyuM ke-"he karuNAsAgara, parama dayAnA bhaMDAra ane tribhuvanamAM sUrya samAna bhagavaMta! Apa jayavaMtA varto. he prabho! kayA kameM karIne mane AvI rAjyasaMpadA prApta thaI te kRpA karIne kaho." tyAre pArzvanAtha svAmIe kahyuM ke-"he rAjan!tArA pUrva bhavanuM vRttAMta sAMbhaLa A jaMbudvIpanA bharatakSetramAM dakSiNArdha bharatane viSe aMga nAme deza che. temAM ramApurI nAme nagarI che. tyAM jitArI nAme rAjA rAjya karato hato. te nagarImAM eka ghanA nAmano nirNana vaNika raheto hato, te jevA tevA prakAranA udyogathI AjIvikA (udarapUrti) karato hato. ekadA ramApurInI samIpanA udyAnamAM bAvIsamA tIrthaMkara bALabrahmacArI zrI neminAtha bhagavAna aDhAra gaNaghara, aDhAra hajAra sAdhu ane chatrIsa hajAra sAdhvIonA parivAra sahita samavasaryA. temanA dehanI kAMti zyAma kamaLanA jevI hatI, dehanuM pramANa daza ghanuSya UMcuM hatuM, ane cAre prakAranA devatAo temanA caraNakamaLanI sevA karatA hatA. udyAnamAM devatAoe samavasaraNa racyuM tenA madhyabhAgamAM siMhAsana upara te neminAtha svAmI birAjyA ane sarva parSadA paNa AvI. te vakhate temaNe nIce pramANe gharmadezanA ApI. bhave jIvA vi bajjhaMti, muccaMti ya taheva ya / savvakamma khaveUNa, siddhiM gacchai nIrayA // 1 // bhAvArtha-jema jIvo saMsArane viSe baMghAya che temaja saMsArathI mukta paNa thAya che, ane sarva karmano kSaya karIne Asakti rahitapaNe siddhipadane pAme che." A pramANe gharmadezanA cAlatI hatI. te samaye pelo ghanA nAme vANIo tyAM Avyo; te vakhate bhagavAne evo upadeza karyo ke-je bhavya prANI jineMdranI pAse dIpapUjA kare che te rAjyalakSmI pAmIne thAvat mokSe jAya che." e pramANeno gharmopadeza sAMbhaLIne harSa pAmelA ghanAe A pramANe manamAM vicAryuM ke- huM jinezvaranI pAse niraMtara dIpapUjA karIza." pachI evo abhigraha ghAraNa karI zrI neminAthane vAMdIne te ghano potAne ghera gayo. tyAra pachI jIvahiMsA na thAya tevI rIte potAnA jJAnAdika traNa ratnanA udyotane nimitte te vidhipUrvaka haMmezAM dIpapUjA karavA lAgyo. tema karavAthI manuSyanuM AyuSya bAMdhI maraNa pAmIne kalAkeli nAmano tuM rAjA thayo che, ane AvI rAjyasamRddhi pAmyo che." A pramANe zrI neminAtha svAmI pAsethI potAno pUrvabhava sAMbhaLIne AnaMda pAmelo kalAkeli rAjA pratidina dravyapUjA tathA bhAvapUjA vizeSa prakAre karavA lAgyo ane sukhe sukhe rahevA lAgyo. te rAjA aneka prakAranA sukha bhogavIne anukrame siddhipadane pAmaze. dIpa e jJAnanuM pratIka che. jenI pAse AtmajJAnarUpI dIva che te saMsAramAM bhaTakato nathI, dIpapUjA karIne aMtaramAM AtmajJAnarUpI dIvo prajvalita karavAno che. "he bhavya prANIo! potAnuM ajJAna nAza karavA mATe kalAkeli rAjAnI jema jJAnano vikAsa karanAra evI dravya ane bhAvathI vidhipUrvaka dIpapUjAmAM Adara karo." 1 bhuvanapati, vyaMtara, jyotiSI ane vaimAnika e cAra prakAra. 2. zubha tathA azubha Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alpa jJAna paNa sukhanuM kAraNa vyAkhyAna 214 alpa jJAna paNa sukhanuM kAraNa have thoDA akSara zIkhavAthI paNa sukha thAya che te viSe kahe che-- jJAnaM zikSayedalpaM hi bhavettanna nirarthakam / svalpAkSaramahimnA'pi, yavena jIva rakSitaH // 1 // vyAkhyAna 214] 11 bhAvArtha--"thoDuM jJAna zIkhavAthI paNa te nirarthaka thatuM nathI, kemake thoDA jJAnanA mahimAthI paNa yava nAmanA rAjarSie potAnA jIvanI rakSA karI hatI. yava RSinI kathA vizAlA nAmanI nagarImAM yava nAme rAjA hato. tene gardabhillu nAmano putra, aNullikA nAmanI putrI ane dIrghapRSTha nAmano pradhAna hato. eka divasa rAtrinA pAchalA bhAgamAM jAgelA rAjAe vicAryuM ke--"meM pUrva bhavamAM kAMI paNa adbhuta sukRta karyuM haze ke jethI te sukRtanA prabhAve samudra paryaMta samagra pRthvIne svataMtratAthI bhogavuM chuM. mATe A bhavamAM paNa have evuM sukRta karuM ke jethI Avato bhava paNa sudhare." A pramANe vicArIne prAtaHkALe potAnA putrane rAjyapara besADIne keTalIka hitazikSA ApI ane upavanamAM AvelA gurune vAMdI temanI pAse cAritra grahaNa karyuM. pachI vaiyAvaccamAM tatpara rahyA chatAM temaNe tIvra tapa karavA mAMDyuM, ane gurumahArAjanI sAthe vihAra karavA lAgyA. gurue zAstrano abhyAsa karavA mATe bahu kahyuM, topaNa te kAMI zIkhyA nahIM; ane ema kahevA lAgyA ke '"huM vRddha chuM tethI mane pATha AvaDaze nahIM.' ekadA lAbhanuM kAraNa joIne gurumahArAje te yava munine temanA putrane pratibodha karavA mATe vizAlAnagarIe mokalyA. gurunAM vacanane puSpamALAnI jema mastaka para caDhAvIne te cAlyA. rastAmAM temaNe vicAryuM ke--"mane kiMcit paNa zAstranuM jJAna nathI, to huM putrane tathA bIjAone zuM upadeza ApIza?'' A pramANe teo vicAra karatA hatA, tevAmAM najIkanA koI khetaramAM java khAvAnI icchAthI AvatA paNa mAyA vaDe cotarapha jotA gagheDAne te khetaranA rakSake nIce pramANe gAthA kahI- ohAvasa pahAvasi, mamaM ceva nirakkhasi / lakhio te abhippAo, javaM bhakkhesi gadahA // 1 // bhAvArtha--hai gardabha! tuM utAvaLo utAvaLo Ave che, ane mane jue che, paNa meM tAro abhiprAya jANI lIdho che ke tAre javanuM bhakSaNa karavAnI icchA che.'' A pramANenI gAthA sAMbhaLIne yavamunie, jANe amogha zastra mAryuM hoya tevI te gAthA mAnI; ane tene mahAvidyAnI jema saMbhAratA saMbhAratA AgaLa cAlyA. keTaleka dUra jatAM eka gAmanI najIkamAM keTalAka chokarAo ramatA hatA. temAM eka chokarAe lAkaDAnA kaTakAnI aNullikA (moI) pheMkI. te bIjA bALakoe zodhI, paNa jaDI nahIM; tyAre koI chokarAe nIce pramANe gAthA kahI- ao gayA tao gayA, joijjati na dIsai / amhe na diTTi tumhe na diTThi, agaDe chuTA aNulliyA // 1 // ', Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 bhAvArtha-"ahIMthI gaI, tyAMthI gaI, zodha karatAM paNa maLI nahIM. ame joI nathI, tema tame paNa joI nathI. paNa te aNullikA (moI) khADAmAM paDI che.'' 12 A gAthA paNa yavamunine tatkALa kaMThe thaI gaI. pachI tenuM vAraMvAra smaraNa karatAM teo AgaLa cAlyA. keTaleka divase te vizAlAnagarI samIpe AvyA. tyAM eka kuMbhArane ghera rAtrivAso rahyA. te kuMbhAranA gharamAM eka uMdara Ama tema bhamato hato, tene te kuMbhAre nIce pramANe gAthA kahI- sukumAlaya komala maddalayA, tumhe ratti hiMDaNasIlaNayA / amha pasAo natthi te bhayaM dihapiTThAo tumha bhayaM // 1 // bhAvArtha-komaLa aMgavALA he bhadra! tAre rAtre cAlavAno svabhAva che; paNa tAre amArA taraphano bhaya nathI, paNa dIrghapRSTha (sarpathI) tAre bhaya che.'' A gAthA paNa yavamunie kaMThe karI. pachI e traNa gAthAne kalpavRkSa, ciMtAmaNi ratna ane kAmadhenu samAna mAnIne teo tenuM vAraMvAra Avartana karavA lAgyA. have ahIM vizAlAnagarImAM dIrghapRSTha maMtrIe ''gardabhillarAjAne koI paNa upAyathI mArIne tenA rAjya para mArA putrane besADIza ne tene aNullikA paraNAvIza.'' ema ghArIne te rAjAnI bahena aNullikAne potAnA gharanA bhoMyarAmAM gupta rIte saMtADI hatI. rAjAnA subhaToe tenI ghaNI zodha karI paNa teno patto lAgyo nahIM. tevAmAM maMtrIe yava munine AvelA sAMbhaLIne vicAryuM ke''A yava munine tapanA prabhAvathI jJAna prApta thayuM haze; ane tethI mAruM sarva kapaTa jANIne te jo rAjAne kaheze to rAjA mane mArA kuTuMba sahita haNI nAkhaze, mATe huM AgaLathI teno kAMI paNa upAya karuM.'' ema vicArIne te rAtrine vakhate ja gardabhilla rAjA pAse gayo. rAjAe tene avasa2 vinA AvavAnuM kAraNa pUchyuM, eTale te bolyo ke--'cAritrathI bhraSTa thayelA ApanA pitA ahIM AvyA che ne kuMbhArane ghare rAta rahyA che; te prAtaHkALe AvIne ApanuM rAjya laI leze." A pramANe sAMbhaLIne rAjA bolyo ke--'jo pitAzrI rAjya leze to huM mAruM moTuM bhAgya mAnIza.'' maMtrIe kahyuM ke ''potAne maLeluM rAjya ApI devuM te yogya nathI. koNika rAjAnI jema evA pitAne to haNI nAkhavA te ja yogya che.'' A pramANe kahI vividha prakAranI yuktithI kapaTI maMtrIe rAjAne samajAvyo; eTale rAtre ja pitAno vadha karavA mATe gardabhilla rAjA hAthamAM khaDga laIne kuMbhArane ghera gayo, ane bAraNAnI sAMghamAMthI pitAne jovA lAgyo. teTalAmAM yavamuni sahaja buddhithI pahelI gAthA bolyA. te sAMbhaLIne rAjAe vicAryuM ke--"aho! mArA pitAe mAro abhiprAya jANI lIgho che; kema ke te kahe che ke--he gaddhA! eTale he gardabhilla! tuM thavuM eTale yavaRSine bhakSaNa karavA icche che.' A pramANe rAjAe potAnI buddhithI te gAthAno artha karyo, ane pAcho vicAravA lAgyo ke--Amatema jotAM mane mArA pitAe jJAna vaDe jANyo, paNa jo te kharekharA jJAnI haze to mArI bahenanA samAcAra paNa kaheze.'' teTalAmAM yavamuni saheje bIjI gAthA bolyA, te sAMbhaLI teNe te gAthAno evo artha karyo ke--meM mArI bahena aNullikAnI sarvatra zodha karI, paNa te aNullikAne koIe bhoMyarAmAM saMtADI che." A pramANe artha ciMtavIne vaLI vicAravA lAgyo ke--jo have mArI bahenane jeNe saMtADI hoya tenuM nAma prakAza kare to sAruM.'' Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 vyAkhyAna 214] alpa jJAna paNa sukhanuM kAraNa tevAmAM muni trIjI gAthA bolyA. te sAMbhaLIne teno artha teNe evo thAryo ke "tuM komaLa che, rAtrIe cAlavAno tAro svabhAva che. tuM amArAthI bIe che; paNa amArAthI tane bhaya nathI. dIrghapRSTha nAmanA maMtrIthI tAre bhaya rAkhavAno che.'' Avo artha ghArI tamAma zaMkA dUra thavAthI te bAraNuM ughADI aMdara Avyo; ane potAnA jJAnI pitAne mAravAnI icchA karanArA evA potAnI niMdA karatA satA gardabhilluM annupAta sahita pitA munine vAMdIne potAno aparAdha nivedana karavA pUrvaka khamAvyA. te sarva sAMbhaLI muni to mauna ja rahyA, kemake "maunuM sarvArthasAdham.' pachI rAjA potAne ghera Avyo. prAtaHkALe teNe potAnA bhaTo (sipAIo) pAse maMtrInA gharanI tapAsa karAvIne bhoMyarAmAMthI potAnI bahenane meLavI ane maMtrIne tenA kuTuMba sahita dezamAMthI kADhI mUkyo, ane jJAnI muninI prazaMsA karI temane namIne temaNe kahelo dharma aMgIkAra karyo. A pramANe puranA loka sahita potAnA kuTuMbane pratibodha karIne yavarAjarSi gurumahArAja pAse AvyA. gurumahArAja paNa sarva vRttAMta sAMbhaLIne vismaya pAmyA. pachI yavamuni paNa ALasa choDIne vinaya sahita zrutano abhyAsa karavA lAgyA. bhaNavAnuM phaLa pratyakSa jovAthI jJAnAbhyAsa karI tapa tapIne teo anukrame teo mokSe gayA. have A dRSTAMtanuM vyatirekI dRSTAMta kahe che- yairnAdhItaH zrutagraMthaH, karNAdhAna yacchrutam 1 svamatikalpanAtpUrvaM vadet sa mauDhyamazrute // 1 // bhAvArtha-'jeNe 'zrutagraMthano abhyAsa karyo nathI, ane kAne sAMbhaLIne pachI potAnI matikalpanAthI javAba Ape che te mUrkhapaNAne pAme che.' A viSe eka dRSTAMta che ke--koI gacchanA AcArye potAnA AyuSyano aMta samIpa jANIne upadezathI kAMIka siddhAMtane ane sthUla samAcArIne jANanArA koI sAdhune AcAryapade sthApana karyA. te AcAryane potAne AgamanuM jJAna nahIM hovA chatAM paNa te gurunA mahimAthI prasiddhine pAmyA. anyadA vihAra karatAM karatAM te pRthvIpura nAmanA nagare gayA. tyAMnA zrAvakoe moTA occhavathI temane purapraveza karAvyo. te nagaramAM pUrve jainAcAryoe rAjasabhAmAM aneka paravAdIone ghaNI vAra parAbhava pamADyo hato. te paravAdIoe pharIthI jainonI unnati joIne IrSyALu thayA satA, paNa pUrve parAbhava pAmelA hovAthI pharIthI potAnA mahatvanI hAni thaze, evA bhayathI A navIna AcAryanA zAstra saMbaMdhI jJAnanI parIkSA karavA mATe potAnA vargamAMthI eka sevakane temanI pAse mokalyo. teNe sUrine prazna karyo ke--"he bhagavan! pudgalane keTalI iMdriyo hoya?"' tyAre siddhAMtanA jJAna rahita sUrie ghaNI vAra sudhI vicAryuM to "pudgala eka samayamAM lokAMta sudhI jAya che.'' evuM koIka sthaLe sAMbhaLeluM te temanA smaraNamAM AvyuM. pachI 'paMceMdriya vinA ATalI badhI zakti kyAMthI hoya?'' ema potAnA manamAM nizcaya karIne siddhAMtAdikanI apekSA vinA ja svamatikalpanAthI tene pratyuttara Apyo ke--"he bhadra! pudgalane pAMca iMdriyo hoya.'' Avo uttara sAMbhaLIne Ane potAnA zAstranuM paNa jJAna nathI, to pachI anya zAstranuM jJAna to kyAMthI ja hoya?'' ema vicArIne teNe 1 siddhAMtano. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 15 paravAdIone sarva hakIkata kahI; eTale teoe navIna AcAryanA jJAnanuM pramANa jANIne rAjasabhAmAM teno parAbhava karyo, tethI jaina gharmanI moTI hIlanA thaI, ane ghaNA loko gharmabhraSTa thayA. pachI saMghe te AcAryane tyAMthI dUra deza mokalI dIdhA. A pramANe kalpavRttimAM draSTAMta kahyuM che. AvA guruo cAritra pAmyA chatAM ane upadeza devAne tatpara thayA chatAM paNa zAssA saMbaMdhI uttama prakAranuM jJAna nahIM hovAthI utsutra prarUpaNA paNa kare che, ane potAnA Azritone UlaTA bhavasamudramAM DubADe che. tethI tevA "abahuzrutone utsutra bolAI javAno bhaya hovAthI gharmano upadeza devo te paNa yogya nathI. "A pramANe vivigha draSTAMtothI jANIne saMsArarUpI zatrunA vijayane mATe jJAnI gurunA AzrayathI he vivekI bhavya jIvo! pratyakSa guNavALA siddhAMtanA vicArano Azraya karo." vyAkhyAna 215 jJAnanI virAdhanA tyAjya jaghanyotkRSTabhedAbhyAM, tyAjyA jJAnavirAdhanA / jJAnasya jJAninAM bhaktirvRddhiM neyA ca dhrmibhiH||1|| bhAvArtha-"gharmiSTha puruSoe jaghanya tathA utkRSTa bhede karIne jJAnanI virAdhanAno tyAga karavo, ane jJAna tathA jJAnInI bhaktimAM vRddhi karavI." vizeSArtha-jJAnanI jaghanya virAghanA A pramANe che-pustaka, pATI, ThavaNI, rUmAla (pothIbaMghana), lekhaNa vagere jJAnanA upakaraNone caraNa vagere kaniSTha avayavono sparza karavo, mukha pAse vastra rAkhyA sivAya bhaNavuM bhaNAvavuM, ane pustakane kAkhamAM rAkhavuM; AhAra, nihAra tathA bhoga Adi samaye jJAnanA uccAra karavA vagerethI moTA jJAnAvaraNIya karmano baMdha thAya che; pustaka ke tenAM pAnAM athavA lakhelA kAgaLa vagere pAse hoya ane laghuzaMkA vagere kare, to tethI paNa moTA jJAnAvaraNIya karmano baMgha thAya che, tethI tene mahA AzAtanA jANavI. navakAravALI, pustaka vagere pUjya upakaraNanI sAthe muhapatti tathA caravaLAno sparza na karavo. muhapatti ghUMka vagerethI ucchiSTa thayelI hoya che, mATe tene pustakanI sAthe tathA sthApanAcAryanI sAthe rAkhavI nahIM, judI ja rAkhavI. pustaka baMghanano rUmAla paNa kevaLa pRthvI para rAkhavo nahIM, anyathA moTI AzAtanA thAya che, ane jJAnAvaraNIya karma baMdhAya che. lakhelA kAgaLanA TukaDA paNa ucchiSTa bhUmi para paDyA hoya, to te laIne sArI UMcI jagyAe pagathI caMpAya nahIM tevI rIte mUkavA, tema karavAthI jJAnanI skUrti thAya che. teno mahimA vartamAna samayamAM paNa pratyakSa dITho che. lakhelA kAgaLo koI paNa kAraNathI vecavA nahIM. lobhI thaIne lakhelAM pAnAM kUco karIne tenI kAMI vastu banAvavA mATe paNa ApavAM nahIM, tathA divALInA parvamAM gaMghaka, dArU vagere bharIne phaTAkIA, phulakaNI, TeTA vagere karavAmAM Ave che tevA upayoga mATe paNa ApavAM nahIM. kema ke temAMnA sarve akSaro baLIne bhasma thAya che, tema karavAthI mahA jJAnAvaraNIya karmano baMgha thAya che. pustakAdika upakaraNone osIke rAkhavA nahIM, temaja tenA para besavuM nahIM. A pramANe jJAnanI AzAtanA Jain Education Interational Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 215] jJAnanI virAghanA tyAjya 15 karavAthI mahA jJAnAvaraNIya karma baMghAya che. jJAnanI virAdhanAnA upara jaNAvelA sivAyanA bIjA prakAro vivekI puruSoe potAnI meLe samajI levA. - have jJAnanI utkRSTa virAdhanA batAve che-zrImat jinAgamanA sUtra, teno artha tathA ubhayanuM vitathakaraNa-utsutra bhASaNa, marIci, jamAli, lakSmaNA sAdhvI tathA sAvadyAcArya vagerenI jema karavuM nahIM. tema karavAthI mahA jJAnAvaraNIya karma baMdhAya che. - have jJAnanI tathA jJAnInI bhakti tathA vRddhi kema karavI te batAve che-jinAgama tathA jinezvarAdinAM caritravALAM pustako vagere nyAyathI meLavelA dravya vaDe sArA kAgaLa upara vizuddha akSarothI lakhAvavAM, tathA gItArtha muninI pAse vaMcAvavAM. tenAM prAraMbhAdi prasaMge moTA occhava karavA. aharniza pUjAdika bahumAnapUrvaka guru pAse vyAkhyAna sAMbhaLavuM, ke jethI aneka bhavya jIvone bodhadAyaka thAya. jJAnanA pustako vAMcanArane tathA bhaNanArane anna, vastra vagerenuM upakhaMbha ApavuM. evuM saMbhaLAya che ke-duSama kALanA prabhAve jyAre bAravarSe duSkALa paDyo, tyAre siddhAMtane ucchinnaprAya thayela jANI teno taddana viccheda thaze ema ghArIne nAgArjuna, skaMdila vagere AcAryo ane zramaNoe pATaliputramAM ekaThA thaIne tenA pustako lakhAvyAM. tethI pustako lakhAvavAM ane uttama vastra vagerethI tenI pUjA karavI. - zrI gharmaghoSa sUrinA upadezathI saMghavI pethaDe temanA mukhathI ekAdazAMgI sAMbhaLavAno AraMbha karyo, temAM pAMcamA aMgamAM jyAM jyAM "goyamA" (he gautama!) evuM pada Ave tyAM tyAM suvarNa mahorathI teNe pustakanI pUjA karI; ema dareka prazna sonAmahora mUkavAthI chatrIza hajAra sonAmahora thaI. pachI eTaluM dravya kharacIne teNe samagra AgamanAM pustako lakhAvyAM, ane tene rezamI vastranAM baMghana karAvIne bharUca, suragiri, mAMDavagaDha, arbudAcala vagere sthAnomAM sAta jJAnanA bhaMDAro karyA. zrI kumArapALa rAjAe sAtaso lahiyAo pAse cha lAkha ane chatrIsa hajAra zloka pramANa AgamanI sAta prato sonerI akSarathI lakhAvI, ane zrI hemAcArye racelA sADA traNa karoDa zlokanI ekavIza prato lakhAvIne ekavIza jJAnanA bhaMDAra karyA. kahyuM che ke kAlAnubhAvAnmatimAMdhatazca, taccAdhunA pustakamaMtareNa / na syAdataH pustakalekhanaM hi, zrAddhasya yuktaM nitarAM vidhAtum // 1 // bhAvArtha-"hAlanA samayamAM kALanA anubhAvathI tathA matinI maMdatAthI pustaka vinA jJAna rahI zakatuM nathI, mATe zrAvakoe niraMtara pustako lakhAvavAM te atyaMta yogya che." "jinapratimA karAvavA karatAM paNa siddhAMtone lakhAvavAmAM tathA tenuM zravaNa karavAmAM moTuM puNya che; kema ke jJAna vinA pratimAnuM mahatva zI rIte jANI zakAya? tethI jJAnanA bhaMDAro gharmanI dAnazALAnI jema zobhe che. guru vinA ziSyanI jema pustako vinA vidvattA paNa AvatI nathI." ityAdi upadeza sAMbhaLIne vastupAla maMtrIe aDhAra karoDa dravya kharcIne traNa jJAnabhaMDAra karAvyA. tharAdanA saMghavI Abha nAmanA zreSThIe traNa karoDa dravya kharcIne sarva sUtranI eka eka prata sonerI akSarathI ane bIjA graMthonI eka eka prata zAhIthI lakhAvI hatI. kahyuM che ke Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 15 na te narA durgatimApnuvanti, na mUkatAM naiva jaDasvabhAvam / naivAMdhatAM buddhivihInatAM ca, ye lekhayantyAgamapustakAni // 1 // bhAvArtha-"je manuSya siddhAntanAM pustako lakhAve che, teo durgatine, mUkapaNAne, jaDatAne, aMghatAne ane buddhirahitapaNAne pAmatA nathI." vaLI koI prakAre jinAgamanuM (zrutajJAnanuM) kevalajJAna karatAM paNa atizayIpaNuM dekhAya che. te viSe kahyuM che ke-"zratanA upayogamAM vartatA chavAstha munie lAvelo AhAra kadI azuddha hoya to paNa kevaLI vApare che, kAraNa ke tema na kare to mRtanuM apramANapaNuM thaI jAya." tethI samyaka prakAre sUtrArthanA upayoga pUrvaka niraMtara sarva anuSThAna karavAM; upayoga vinAnI kriyA dravyakriyApaNAne pAme che. jJAnanI virAghanA karavAthI baMghAyela pApakarma jJAnapaMcamInuM ArAghana karavAthI nAza pAme che. kahyuM che ke utsUtrajalpAcchrati zabdavyatyayAt, krodhAdanAbhogahaThAcca hAsyataH / baddhAni yajjJAnavirAdhanodbhavAt, karmANi yAMti zrutapaMcamIvratAt // 1 // bhAvArtha-utsutranI prarUpaNAthI, sUtranA artha viparIta karavAthI, kroghathI, anAbhogathI, haThathI ane hAsyathI jJAnanI virAdhanA thavA vaDe baMghAyelAM karmo jJAnapaMcamInA vratathI nAza pAme che. AnuM tAtparya guNamaMjarI ane varadattanA draSTAMtathI jANavuM. te A pramANe che gaNamaMjarI ane varadattanI kathA A bharatakSetramAM padmapura nAme nagara hatuM. temAM ajitasena nAme rAjA rAjya karato hato. tene ziyaLa vratane ghAraNa karanArI ati priya yazomatI nAmanI rANI hatI. tene varadatta nAme eka putra thayo. te ATha varSano thayo, eTale tene bhaNavA mATe adhyApaka pAse mokalyo; tyAM te hamezAM bhaNavA lAgyo, paNa tenA mukhamAM eka akSaranI paNa skUrti thaI nahIM. anukrame te yuvAvasthAne pAmyo; eTale pUrva karmanA udayathI tene kuSTha(koDha)no vyAdhi thayo, tethI tenuM zarIra kSINa thavA lAgyuM. te ja nagaramAM sAta karoDa sonAmahorano aghipati siMhadAsa nAmano zreSThI raheto hato. tene kapUratilakA nAme patnI hatI. temanI putrI guNamaMjarI bAlyavayathI ja rogI ane mUMgI hatI. tenA roganI nivRttine mATe zreSThIe aneka upAyo karyA, paNa te sarve Ukhara bhUmimAM vRSTinI jema, khaLa puruSanA vacananI jema ane zara RtunI meghagarjanAnI jema niSphaLa gayA. te soLa varSanI thaI to paNa tenI sAthe koIe lagna karyA nahIM. ekadA te nagaramAM cAra jJAnane ghAraNa karanAra, bAraso chatru guNanA nidhi ane zairya vaDe meru parvatano paNa tiraskAra karanAra evA vijayasena guru padhAryA. vanapALanA mukhathI temanuM Agamana sAMbhaLI tene pAritoSika ApIne pIrajana sahita rAjA gurune vAMdavA gayo. gurune vidhipUrvaka vAMdI namIne gurunI pAse besI A pramANe teNe dezanA sAMbhaLI- kSapayennArakaH karma, bahUbhirvarSakoTibhiH / yattaducchvAsamAtreNa, jJAnayuktastriguptivAn // 1 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 215] jJAnanI virAghanA tyAjya 17 bhAvArtha-"nArakInA jIvo jeTalAM karmane ghaNA karoDo varSe khapAve che teTalAM karmane "trigatimAnuM jJAnI mAtra eka zvAsocchavAsamAM khapAve che. vaLI chaTha aThama dazama duvAlasa vagere tapa karanAra abugha jIvanA AtmAnI jeTalI zuddhi thAya che te karatAM anekagaNI zuddhi dararoja jamatA evA jJAnInA AtmAnI thAya che. te jJAna pAMca prakAranuM kahevuM che, temAM paNa zrutajJAna potAne tathA parane upakArI hovAthI zreSTha che. bIjAM cAra jJAna mUMgA che. eTale ke teo potAnA svarUpane kahevA paNa samartha nathI; ane zrutajJAna to potAne tathA parane prakAza karavAmAM dIvAnI jema samartha che. vaLI zrutajJAna koIne ApI zakAya che ane koI pAsethI laI paNa zakAya che; bIjAM cAra jJAna koIne ApI zakAtAM nathI ane koInI pAsethI laI paNa zakAtAM nathI. tIrthaMkara nAmakarma paNa gharmopadeze karIne ja nirjarA pAme che. tethI adhyayana, zravaNa vagerethI niraMtara zrutajJAnanI ArAghanAmAM yatna karavo. je ajJAnI jIvo mana, vacana ane kAyAnA yoge karIne jJAnanI AzAtanA kare che, teo zarIre rogI tathA zUnya manavALA temaja mUMgA vagere thAya che, ane aneka bhavomAM paribhramaNa kare che. kahyuM che ke ajJAnatimiragrastA, viSayAmiSalaMpaTAH / bhramaMti zatazo jIvA, nAnAyoniSu duHkhitaaH||1|| bhAvArtha-ajJAnarUpI aMghakArathI grasta ane viSayarUpI AmiSa(mAMsa)mAM laMpaTa evA seMkaDo jIvo nAnA prakAranI yonimAM duHkhIpaNe paribhramaNa kare che." ityAdi gharmadezanA sAMbhaLIne siMhadAse vijJapti karI ke-"he bhagavan! mArI putrInA zarIramAM kayA karmathI vyAdhio thaI che" tyAre sUri mahArAja bolyA ke-"he zreSThI! tArI putrIe pUrva bhave bAMdhelAM karmono saMbaMgha sAMbhaLa-"ghAtakI khaMDamAM kheTakapura nAmanA nagarane viSe jinadeva nAme eka zreSThI raheto hato. tene suMdarI nAme prANapriyA hatI. temane pAMca putro tathA cAra putrIo thaI hatI. zreSThIe pAMca putrone bhaNavA mATe moTA utsavapUrvaka adhyApaka pAse mUkyA. paraMtu teo paraspara calatA, Alasa ane avinaya karatA satA tyAM rahevA lAgyA. kahyuM che ke ArogyabuddhivinayodyamazAstrarAgAH paMcAMtarAH paThanasiddhikarA narANAm / AcAryapustakanivAsasahAyavalgA bAhyAzca paMca paThanaM parivardhayanti // 1 // bhAvArtha-"Arogya, buddhi, vinaya, udyama ane zAstrapara prIti-e pAMca atyaMtara kAraNo manuSyonA abhyAsanI siddhi karanArAM che, ane adhyApaka, pustaka, nivAsa, sahAya tathA khAvA pIvAnI sagavaDa-e pAMca bAhya kAraNothI vidyA vRddhi pAme che." ekadA te unmatta chokarAone paMDite zikSA karI; ane vivAre vati vidyA' eTale soTInA agra bhAgane viSe vidyA vase che' ema vicArIne teone soTI vatI mAryA, tethI teo rotA rotA ghera AvyA ane soTIthI zarIra upara paDelA kSata potAnI mAne batAvyA. te joIne 1 mana, vacana ane kAyAnI gutivALA. Jain Educatie MUSLY-3 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 tenI mA suMdarI bolI ke--"he putro! bhaNavAthI zuM vizeSa che? kemake janma, jarA ane mRtyu to bhaNela ke abhaNa koIne choDatA nathI. kahyuM che ke- paThitenApi martavyaM, zaThenApi tathaiva ca / ubhayormaraNaM dRSTvA, kaMThazoSaM karoti kaH // 1 // bhAvArtha--'bhaNelo mANasa paNa mRtyu pAme che ane mUrkha paNa mRtyu pAme che; te bannenuM maraNa joIne kayo mANasa phogaTa bhaNIne kaMThanuM zoSaNa kare?' vaLI- yasyAsti vittaM sa naraH kulInaH, sa paMDitaH sa zrutimAn guNajJaH / sa eva vaktA sa ca darzanIyaH, sarve guNAH kAMcanamAzrayante // 1 // bhAvArtha-'jenI pAse dravya che te puruSa kulIna che, te paMDita che, te zAstrano jANanAra che, te guNajJa che, te vaktA che ane te ja darzana karavA lAyaka che; arthAt sarva guNo kaMcanano ja Azraya kare che. tAtparya ke jenI pAse lakSmI che te badhA guNono bhaMDAra che.' vaLI ghanavALA mahA mUrkha mANasanI pAse paNa paMDito dainya vacano bole che. vaLI bahudhA paMDito nirdhana ja hoya che. mATe he putro! mUrkhatA ja zreSTha che; tethI have AjathI tamAre bhaNavA javuM nahIM. kadAca tamAro mahetAjI (mAstara) tamane teDavA Ave to tene dUrathI paththara vaDe mArajo ane tamane mAryAnuM phaLa eka vakhatamAM ja batAvI dejo.'' ityAdi zikhAmaNa ApIne putraparanA rAgathI ane jJAna52nA dveSathI lekhaNa, pATI, pustaka vagere sarva agnimAM nAMkhI bALI dIdhAM. eka divasa A vyatikara jANIne zreSThIe potAnI strIne kahyuM ke--"he bhadre ! teM AvI mUrkhatA bharelI ceSTA kema karI? A mUrkha rahelA pAMce putrono vivAha ane udghAra zI rIte thaze? kahyuM che ke-- kSaNaM raktA viraktAzca kSaNaM sarveSu vastuSu / ajJAnenaiva kAryaMte, prANinaH kapicApalam // 1 // bhAvArtha-'kSaNa vAramAM sarva vastuo 52 Asakti ane kSaNa vAramAM virakti, e pramANenI kapinA jevI capalatA ajJAna vaDe ja prANIo kare che.' vaLI mAtA vairI pitA zatruH, yena bAlA na pAThitAH / sabhAmadhye na zobhaMte, haMsAmadhye bakA yathA // | 1 || bhAvArtha--jeNe potAnA bALakone bhaNAvyA nathI te mAtApitA temanA vairI ane zatru ja samajavA; kema ke haMsamAM bagalAnI jema te ajJAnI putro vidvAnanI sabhAmAM zobhatA nathI.' A pramANe sAMbhaLI suMdarI hasIne bolI ke--'tame paMDita cho, tethI zuM karyuM? zuM tame jagatanuM drAridraca kApyuM? bAkI sukha to puNyathI ja maLe che, kAMI bhaNavA bhaNAvavAnA jaMjAlathI maLatuM nathI.' AvuM mUrkhatAbhareluM potAnI strInuM bhASaNa sAMbhaLIne zreSThIe te vakhate to mauna dhAraNa karyuM. kahyuM che ke upadezo hi mUrkhANAM, prakopAya na zAMtaye / payaHpAnaM bhujaMgAnAM kevalaM viSavardhanam // 1 // bhAvArtha-'mUrkhane upadeza Apavo, te tenA krodhane mATe ja thAya che, zAMtine mATe thato nathI; kemake sarpane dUdha pAvAthI kevaLa viSanI ja vRddhi thAya che.' Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 215] jJAnanI virAdhanA tyAjya 19 eka divase zreSThIe potAnI strIne kahyuM ke--"he priyA! ApaNA putrone koI kanyA ApatuM nathI. paraMtu UlaTAM ema kahe che ke- mUrkhanirdhanadUrastha, zUra mokSAbhilASiNAm / triguNAdhikavarSANAmeSAM kanyA na dIyate // 1 // bhAvArtha'mUrkhane, nirdhanane, dUra dezamAM rahenArane, zUravIrane, mokSanA abhilASIne ane kanyA karatA traNagaNI ummarathI adhika vayavALAne koI kanyA ApatuM nathI.' mATe he priyA! teM A putrono avatAra vyartha karyo.'' suMdarI bolI ke--'emAM mAro kAMI paNa doSa nathI, tamAro ja doSa che. kemake putro pitA jevA ja hoya che, ane putrIo mAtA jevI hoya che.' A vacana sAMbhaLIne zreSThIne krodha caDyo eTale te bolyo ke-'he durbhAgI! he pApiNI! he zaMkhaNI! tuM mArA sAmuM bole che?' suMdarI paNa gusse thaIne bolI ke-'he mUrkha! pApI to tAro bApa ke jeNe kUtarAnI pUMchaDI jevA vakra buddhivALA tane utpanna karyo.' A pramANe sAMbhaLI krodha pAmelA zreSThIe tene paththara mAryo, te tenA marmasthAnamAM vAgavAthI te tatkALa maraNa pAmI. he zeTha! te suMdarI marIne tAre ghera putrIpaNe avatarI che. pUrva bhave jJAnanI virAdhanA karavAthI te A bhavamAM ghaNuM duHkha bhogave che.'' A pramANe gurunAM vacano sAMbhaLIne guNamaMjarIne jAtismaraNa thayuM, tethI te bolI ke--"he bhagavan! ApanAM vacano satya che, meM pUrva bhavamAM svecchAe vartI je karma bAMdhyuM che tenuM A phaLa mane prApta thayuM che; te vilApa karavAthI ke kheda karavAthI nAza pAme tema nathI.'' pachI zreSThIe gurune kahyuM ke--"he bhagavan! jeNe vyAdhinuM nidAna karyuM hoya che te ja tenuM auSagha paNa batAvI zake che. ApanA vinA ApyaMtara kAraNa koNa jANI zake tema che? mATe have Apa ja kRpA karIne tenA nivAraNano upAya batAvo.'' tyAre guru bolyA ke-"he zreSThI! vidhipUrvaka jJAnapaMcamInuM ArAdhana karavAthI sarva prakAranuM sukha prApta thAya che. tenI vidhi A pramANe che-- kArtika sudI pAMcamane divase ThavaNI athavA nAMdInuM sthApana karIne tenI sanmukha ATha stuti vaDe deva vAMdavA. pachI jJAnapaMcamInuM tapa aMgIkAra karavAno ALAvo gurumukhe sAMbhaLIne te tapa aMgIkAra karavuM. te tapa pAMca varSa ne pAMca mahinA sudhI karavAnuM che. te tapane divase be vakhata eTale sAMja savAra pratikramaNa karavuM, trikALa devavaMdana karavuM, tathA upavAsa karIne saMpUrNa pauSadhavrata grahaNa karavuM; ane pAMca mULa bheda tathA ekAvana uttara bhedanAM nAma grahaNapUrvaka ekAvana logassano kAyotsarga karavo. ThavaNI upara pustaka sthApIne tenI ekAvana pradakSiNA devI tathA ekAvana khamAsamaNa devAM. ane te divase navuM zAstra bhaNavuM, bhaNAvavuM tathA zravaNa karavuM. kahyuM che ke- apUrvajJAnagrahaNaM, mahatI karmanirjarA / samyagdarzananairmalyAt, kRtvA tattvaprabodhataH // 1 // bhAvArtha-'apUrva jJAna grahaNa karavAthI karmanI moTI nirjarA thAya che; ane samyagdarzananI nirmalatA thavAthI tattvano paNa bodha thAya che.' na jJAnapaMcamIne divase jo posaha karyo na hoya to pATa upara pustakanI sthApanA karIne tenI 1 daza varSanI umra sudhInI chokarI kanyA kahevAya che eTale trIza varSathI adhika vayavALAne kanyA paraNAvavI nahIM. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 15 jamaNI bAju pAMca dIveTano dIvo karavo tathA sanmukha pAMca svastika (sAthiyA) karavA, jJAna bhaMDAronI pUjA karavI, jJAna dravyanI vRddhi karavI ane "OM hrIM namo nAsta" e maMtranA be hajAra jApa karavA. A pramANe kadAca dara mAse eTale dara suda pAMcame karI zake nahIM, to jIvana paryata kArtika sudI pAMcame to jarUra e pramANe jJAnanI ArAdhanA karavI; athavA te divase jinezvaranI pAse ane pustakanI samIpe caityavaMdana karI zakrastava kahIne "matijJAnArAMdhanArtha rema hasta'' ema kahI vaMlA ane unnatya kahI eka navakArano kAussagna karavo. pachI northata kahI nIcenuM kAvya gaMbhIra svarathI bolavuM. aSTAviMzatibhedabhinnagaditaM jJAnaM zubhAdyaM matiH saprajJAbhinibodhikazrutanidherhetuzca buddhiprabhe / paryAyAH kathitA ime bahuvidhA jJAnasya caikArthinaH samyagdarzanisatkamAptakathitaM vadAmi tdbhaavtH||4|| bhAvArtha-"paheluM matijJAna aThThAvIza prakAranuM kahevuM che, te zubhakArI che, cAra prakAranI prajJA sahita che, Abhinibovika che, zrutajJAnano hetu che. buddhi, prabhA vagere tenA paryAyo bahu prakAranA kahelA che. te jJAna samakitaghArIne hoya che, evA tIrthakare kahelA matijJAnane huM bhAvathI vaMduM chuM." pachI caityavaMdana vagere pUrve kahyA pramANe karIne "zrutajJAnArAMdhanArtha karemi visa" kahI vaMta unnattha kahI eka navakArano kAusagga karI nIcenuM kAvya bhaNavuM. anyajjJAnacatuSTayaM svaviSayaM naivAbhidhAtuM kSama zrImatkevalino'pi varNanikarajJAnena tattvaM jaguH / spaSTaM svAtmaparaprabodhanavidhau samyakzrutaM sUryavad bhedAH pUrvamitAH zrutasya gaNibhirvaMdyAH stuve tAnmudA // 2 // bhAvArtha-"zrutajJAna sivAyanAM bIjAM cAre jJAna potAnA viSayane kahevA samartha nathI. zrImAnuM kevaLI paNa varNasamudAyanA jJAnavaDe ja tattva jaNAve che. vaLI samyagu kRtajJAna ja sUryanI jema potAne tathA parane bogha karavAmAM spaSTa che. te jJAnanA cauda bheda che, ane tene gaNagharo vAMde che. AvA zrutajJAnanI huM harSathI stuti karuM chuM." pachI trIjuM caityavaMdana karIne dhajJAnAra dhanArtha remi usa' vagere pUrvokta prakAre kahI kAussagga pArI nIcenuM kAvya bhaNavuM. alpaM tatpanakAvagAhanasamaM cAsaMkhyalokAbhragaM jJAnaM syAdavadhezca rUpiviSayaM samyagdRzAM tacchubham / devAdau bhavaprAptijaM nRSu tathA tiryakSu bhAvodbhavaM SaD bhedAH prabhubhizca yasya kathitA jJAnAM bhaje tatsadA // 3 // bhAvArtha-trIjuM avadhijJAna je che tenI avagAhanA jaghanya panakanA jeTalI che, ane utkRSTa asaMkhya lokAkAza pramANe che. te jJAna rUpI dravyane jANI zake che; samyavruSTi jIvane zubhakArI hoya 1 vIza nokAravAlI 2. panakakasUkSma vanaspatikAyanuM zarIra. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 215] jJAnanI virAdhanA tyAjya che. te deva tathA nArakIne bhava pratyaye hoya che, ane manuSya tathA tiryaMcane bhAvathakI eTale guNa-. pratyaye utpanna thAya che. prabhue tenA cha bheda kahyA che. evA avadhijJAnane huM niraMtara bhajuM chuM." pachI cothe caityavaMdana karI "mana:paryavajJAnArdhanArtha ki usa' ema bolI bIjuM badhuM pUrvokta prakAre kahIne nIcenuM kAvya bhaNavuM. sAdhUnAmapramAdato guNavatAM turyaM manaHparyavaM jJAnaM tadvividhaM tvanidriyabhavattatsvAtmakaM dehinAm / cetodravyavizeSavastuviSayaM dvIpe ca sArdhadvike sakRjjJAnaguNAMcitAn vratadharAn vaMde suyogairmudA // 4 // bhAvArtha-"apramatta guNasthAne rahelA sAdhuone cothuM mana:paryavajJAna hoya che, tenA be bheda che. te iMdriyanA viSayavALuM nathI paNa AtmaviSayI che. aDhIdvIpamAM rahelA prANIonAM citta dravyamAM rahelI sarva vastunA viSayane jANe che. te jJAnane ghAraNa karanArA guNI munione huM harSathI bhAve karIne vAMduM chuM." pachI pAMcamuM caityavaMdana karI "vajJAnAra dhanArtha re iDasTavagere sarva pUrvokta rIte kahI nIcenuM kAvya bhaNavuM. nirbhedaM vizadaM karAmalakavajjJeyaM paricchedakaM lokAlokavibhAsakaM caramacintrAptaM vrajetsvAtmataH / nidrAsvapnasujAgarAtigadazaM turyAM dazAM saMgataM vaMde kArtikapaMcamIsitadine saubhAgyalakSmyAspadam // 5 // bhAvArtha-chelle (pAMcamuM) kevalajJAna che, te eka ja prakAranuM che, karAmalakanI jema nirmaLa che, sarva vastuno pariccheda karanAruM che loka tathA alokane prakAza karanAruM che, jJAnavALAnA AtmAthakI koI vakhata paNa prApta thayA pachI juduM paDatuM ja nathI, ane je jJAna nidrA, svapna ane jAgRta e traNa dazAne ullaMghIne cothI ujAgara dazAne pAmeluM che, evA saubhAgya lakSmInA sthAna rUpa kevalajJAnane huM kArtika sudI paMcamIne divase vAMduM chuM." A pramANe pAMce jJAnanI ArAghanAnI vidhi jANavI. have e rIte 65 mAsa sudhI ArAghanA karavA vaDe tapa pUrNa thAya tyAre caityanAM tathA jJAna darzana ane cAritranAM upayogI dareka upakaraNo pAMca pAMca meLavIne udyApana karavuM. kahyuM che ke udyApanaM yattapasaH samarthane, taccaityamaulau kalazAdhiropaNam / phaloparopo'kSatapAtramastake, tAMbUladAnaM kRtabhojanopari // 4 // bhAvArtha-tapanA samarthana mATe udyApana karavuM te caityanA zikhara para kaLaza caDAvavA jevuM che, akSata pAtra upara phaLa mUkavA jevuM che, ane bhojana karAvIne tAMbUla ApavA jevuM che." ityAdi guruno upadeza sAMbhaLIne guNamaMjarIe vidhipUrvaka jJAnapaMcamInuM tapa aMgIkAra karyuM. tyAra pachI ajitasena rAjAe sUrine pUchyuM ke "he svAmI! mArA putra varadattane kayA 1. hAthamAM rahelA AmaLAnI jema 2. ujamaNuM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 15 kAraNathI kuSThano vyAdhi thayo che? ane zA kAraNathI abhyAsa karyA chatAM tene kAMI AvaDatuM nathI?" gurue kahyuM ke-"teno pUrva bhava sAMbhaLo A bharatakSetramAM zrIpura nAmanA nagarane viSe vasu nAme eka zreSThI raheto hato. tene vasusAra ane vasudeva nAmanA be putro hatA. teo eka divasa krIDA karavA mATe vanamAM gayA. tyAM gurunA mukhathI gharmadezanA sAMbhaLI teo vairAgya pAmyA. pachI ghera AvIne pitAnI rajA laI te banne bhAIoe cAritra grahaNa karyuM. temAM nAno bhAI vasudevamuni siddhAMtarUpI samudrano pAragAmI thayo, ane anukrame AcAryapada pAmyo. te hamezAM pAMcaso sAdhuone vAcanA Apato hato. eka divasa te AcArya saMthArAmAM sUtA hatA, te vakhate koI munie Agamano artha pUchyo. tenA gayA pachI bIjA muni AvyA, te paNa artha pUchIne gayA. ema eka pachI eka ghaNA sAghuo AvI pUchI pUchIne gayA. AcAryane kAMIka nidrA AvI, tevAmAM vaLI bIjA koI sAdhue AvIne pUchyuM ke-"he pUjya! AnI AgaLanuM pada, vAkya kaho ane teno artha samajAvo." tyAre sUrie manamAM vicAra karyo ke "aho! mAro moTo bhAI to sukhe sUe che, svecchAe bhojana kare che, ane svecchAe bole che. AvuM sukha koI paNa prakAre mane maLe to sAruM. kemake mUrkhatvaM hi sakhe mamApi rucitaM tasmin yadaSTau guNA nizciMto bahubhojano'trapamanA naktaMdivAzAyakaH / kAryAkAryavicAraNAMdhabadhiro mAnApamAne samaH prAyeNAmayavarjito dRDhavapurmUrkhaH sukhaM jIvati // 1 // bhAvArtha-he mitra! mUrNapaNuM mane paNa ruce che. kema ke temAM ATha guNo rahyA che. te A pramANe-1. mUrkhane kAMI paNa ciMtA hotI nathI 2. ghaNuM bhojana kare che. 3. lam rahita hoya che. 4. rAtridivasa sUvAno vakhata maLe che. 5. kartavya tathA akartavyanA vicAramAM aMgha tathA badhira hoya che, 6. mAna tathA apamAnane viSe samAna hoya che, 7. ghaNuM karIne vyAdhi rahita hoya che, ane 8. zarIre puSTa hoya che, mATe mUrkha mANasa sukhe jIve che." mATe mAre AjathI bhaNavA bhaNAvavAnuM kAma ja karavuM nahIM. "A pramANeno vicAra karIne te AcArye puNyarUpI amRtano bharelo ghaDo bhAMgI nAMkhyo, ane pApano ghaDo bharIne bAra divasa sudhI mauna rahyA. pachI te pApanI AlocanA karyA vinA raudradhyAna vaDe mRtyu pAmyA. te A tArA putrapaNe utpanna thayelA che, ane pUrve bAMdhelAM karmathI mUrkha tathA koDhI thayela che. te sUrino moTo bhAI maraNa pAmIne mAnasarovaramAM haMsa thayo che." A pramANe guru mahArAje kahela pUrva bhava sAMbhaLIne varadattane jAtismaraNajJAna thayuM. eTale te bolyo ke-"aho! bhagavaMtanuM vacana akSare akSara satya che. aho! kevuM jJAna!" pachI rAjAe pUchyuM ke-"he bhagavan! A mArA putranA rogo zI rIte jaze?" gurue kahyuM ke-"pUrve kahelI vidhi pramANe yathAzakti paMcamI tapa karavAthI sarva sAruM thaze." pachI kumAre paNa guNamaMjarInI jema vidhipUrvaka te tapa aMgIkAra karyuM. tenA ArAghanathI te bannenI sarva vyAdhio nAza pAmI. pachI varadatta kumAra svayaMvare AvelI eka hajAra rAjakanyAone paraNyo, ane anukrame rAjyasukha bhogavI potAnA putrane rAjya soMpIne teNe dIkSA grahaNa karI. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 216] gharmano pahelo prakAra (1) dAna guNamaMjarI paNa uttama sauMdarya pAmI. tenuM pANigrahaNa jinacaMdra nAmanA zreSThIputra sAthe thayuM. teNe ghaNA kALa sudhI saMsArasukha bhogavI vidhipUrvaka tapanuM udyApana karIne dIkSA grahaNa karI. anukrame varadatta ane guNamaMjarI banne kALa karIne vaijayanta nAmanA anuttara vimAnamAM uttama devatA thayA. AyuSyanA kSaye vaijayaMtavimAnamAMthI cyavIne varadattano jIva jaMbudvIpanA videha kSetramAM puMDarIkiNI nagarImAM amarasena rAjAnI bhAryA guNavatInI kukSithI zUrasena nAme putrapaNe utpanna thayo. yuvAvasthA pAye sate te so rAjakanyAone paraNyo. tenA pitA tene rAjya soMpIne paralokamAM gayA. ekadA te nagarInI samIpanA udyAnamAM zrI sImaMghara svAmI samavasaryA; te vAta sAMbhaLIne zUrasena rAjA tyAM gayA, ane vidhipUrvaka bhagavAnane vAMdIne dezanA sAMbhaLI. dezanAmAM bhagavAne kahyuM ke-"he bhavya prANIo! saubhAgya paMcamI eTale jJAnapaMcamInuM tapa varadattanI jema karavuM." te sAMbhaLIne zUrasena rAjAe pUchyuM ke-"he bhagavan! Ape jenI prazaMsA karI te varadatta koNa hato?" tyAre bhagavAne tenuM sarva vRttAMta kahyuM. te sAMbhaLIne rAjA harSita thayo. pachI te bhavamAM paNa teNe ghaNA paurajano sahita jJAnapaMcamInuM vrata aMgIkAra karyuM. daza hajAra varSa sudhI rAjyanuM pratipAlana karyA pachI potAnA putrane rAjya soMpI pote sImaMgharasvAmI pAse cAritra grahaNa karyuM. te rAjarSi eka hajAra varSa sudhI vidhipUrvaka cAritra pALI kevaLajJAna prApta karIne mokSe gayA. have guNamaMjarIno jIva vaijayanta vimAnamAMthI cavIne jaMbUdvIpanA mahAvideha kSetramAM ramaNI nAmanA vijayamAM amarasiMha rAjAnI patnI amarAvatInA garbhamAM putrapaNe utpanna thayo. prasava thayA bAda pitAe tenuM sugrIva nAma pADyuM. te vaza varSano thayo tyAre tene rAjya soMpIne tenA pitAe dIkSA grahaNa karI. sugrIva rAjAe ghaNI rAjakanyAonuM pANigrahaNa karyuM. tene corAzI hajAra putro thayA. kALAntare teNe putrane rAjya ApIne dIkSA grahaNa karI. yathAvidhi cAritra pALavA vaDe ane tapa vaDe temaNe kevaLajJAna prApta karyuM. dezanAmAM sarvatra potAnuM caritra kahevA lAgyA. A pramANe te rAjarSi eka lAkha pUrva sudhI cAritranuM sevana karI prAMte parama jJAnamaya, citUpa, cidAnaMda ane cidhdhana evA mokSane pAmyA. je jJAnapaMcamInuM ArAghana karavAthI varadatta tathA guNamaMjarIne banne prakAranI saubhAgya lakSmI prApta thaI te jJAnapaMcamI jevo bIjo koI paNa divasa jJAnanI vRddhi karavAmAM zreSTha nathI; mATe AtmAnuM hita icchanAra puruSoe vidhipUrvaka jJAnapaMcamInuM ArAghana karavuM." vyAkhyAna 21 dharmano pahelo prakAra (1) dAna abhayadAnanuM mAhAsya abhayaM sarvasattvebhyo, yo dadAti dayAparaH / tasya dehAdvimuktasya, bhayaM nAsti kutazcana // 1 // bhAvArtha-je dayALu manuSya sarva prANIone abhayadAna Ape che te manuSya dehathI mukta thAya, arthAt mRtyu pAme tyAre paNa tene koIthI bhaya raheto nathI." Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 15 abhayadAna upara dhanA mALInuM draSTAMta jayapura nAmanA nagaramAM ghanA nAmano eka mALI raheto hato. teNe beiMdriya evA pAMca pUrAnuM dayAthI rakSaNa karyuM. anukrame te mALI marIne kulaputra thayo. bAlyAvasthAmAM ja tenA mAbApa marI gayA, tethI te paradeza javA nIkaLyo. rastAmAM rAtrIno samaya thavAthI te koI araNyamAM eka vaTavRkSanI nIce rAtrIvAso rahyo. te vRkSa upara pAMca yakSo rahetA hatA. teoe tene dITho, eTale jJAna vaDe "A ApaNo pUrva bhavano upakArI che" ema oLakhIne teoe tene kahyuM ke "tane AjathI pAMcame divase rAjya maLaze." evuM sAMbhaLIne te kuLaputra khuzI thayo. prAtaHkALe tyAMthI cAlatAM te pAMcame divase vArANasI nagarIe jaI pahoMcyo. tyAMno narapALa nAmano rAjA putrarahita maraNa pAmyo hato. tenuM rAjya tene maLyuM. pachI te praghAna upara rAjyano bhAra AropaNa karIne sukhamAM ja magna rahevA lAgyo. anyadA sImADAnA rAjAo tenuM rAjya ucchedana karavA mATe caDI AvyA, tyAre pradhAne AvIne tene dyutakrIDA karatAM aTakAvI te vAta karI ane dyuta tajI daI laDAI karavA mATe AvavA kahyuM, paNa teNe mAnyuM nahIM. pachI tenI strIe paNa ramatamAM pAsA nAMkhatAM aTakavAnuM kahyuM, tyAre te bolyo ke sa vaTaH paMca te yakSAH, dadaMti ca haraMti ca / akSAn pAtaya kalyANi, yadbhAvyaM tadbhaviSyati // 4 // bhAvArtha-"he kalyANI! vaTa vRkSa para rahelA te pAMca yakSoe rAjya ApyuM che, ane tene levuM haze to laI leze, mATe he strI! tuM tAre pAsA nAMkha, je thavAnuM haze te thaze." A pramANe kahyuM, eTale te yakSoe te zatruone bAMthI lAvIne tene page lagADyA. te joIne loko ghaNuM Azcarya pAmyA. eka divasa jJAnI guruno samAgama thavAthI rAjAe potAnA pUrva bhava pUchyo. tenA uttaramAM gurue kahyuM ke-"pUrva bhavamAM te pAMca pUrAnuM rakSaNa karyuM hatuM, te pAMce marIne anukrame yakSo thayA che; teoe ja tArA rAjyanuM rakSaNa karyuM che." te sAMbhaLIne te rAjAe vAva, kUvA, taLAva vagere jaLAzayomAM gaLaNIo mukAvI, ane sarvatra amArIghoSaNA karAvI. have je pApI manuSyo mAMsa khAya che tenA pratye upadeza kare che ke prANIkathA upara zreNika rAjAnuM draSTAMta ekadA zreNikarAjAe sabhAmAM pUchyuM ke-"hAlamAM ApaNA nagarane viSe kaI vastu sauthI soMghI che?" tyAre nirdaya evA kSatriyo bolyA ke-"he mahArAja! hAlamAM mAMsa sastuM che." A pramANe sAMbhaLIne abhayakumAra maMtrIe ciMtavyuM ke-"Aje huM A lokonI parIkSA karuM ke jethI karIne teo pharI vAra AvuM bole nahIM." ema vicArI rAtrine vakhate abhayakumAra te sarva kSatriyone ghera pRthaka pRthapha gayo, ane temane kahyuM ke-"he rAjaputro! Aje rAjAne mahA vyAdhi utpanna thayo che; vaidyoe ghaNA prakAranI auSadhio ApI, paNa kAMI phera paDyo nathI, tethI temaNe kahyuM che ke "jo manuSyanA kalejAnuM mAtra be TAMka jeTaluM mAMsa maLe to rAjA jIve tema che, nahIM to marI jaze, mATe tame tenA grAsamAMthI AjIvikA karanAra cho, to zuM eTaluM kAma paNa nahIM karo?" A pramANe sAMbhaLI jene Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 216] 25 tyAM te prathama gayo hato te rAjakumAra bolyo ke--"A hajAra mahora laI lo, ane mAruM nAma rAjA AgaLa kahezo nahIM, ane bIjethI kalejAnuM mAsa laI lejo.'' tyAre abhayakumAre teTaluM dravya lIdhuM; ane bIje sthaLe jaIne tyAM paNa te pramANe ja kahyuM, tyAre teNe paNa hajAra sonAmahora ApI, paNa mAMsa ApyuM nahIM. evI rIte sarva sthaLe bhamatAM bhamatAM AkhI rAtrI nirgamana karIne eka lAkha sonAmahora ekaThI karI. pachI prAtaHkALe sabhAmAM AvI sarva kSatriyone te dravya dekhADIne abhayakumAra bolyo ke--'he kSatriyo! tame bolyA hatA ke hAlamAM mAMsa sauthI sastuM che, paraMtu mane to ATalA badhA dravyathI paNa be TAMka mAMsa maLyuM nahIM.'' te sAMbhaLIne sarve kSatriyo lajjita thaIne mauna rahyA. tyAre abhayakumAra bolyo ke--"sarvane potAno AtmA vahAlo hoya che. tame mAtra pArakA mAMsanA lolupI thaIne evuM anyathA vAkya bolyA cho. kahyuM che ke- amedhyamadhye kITasya, surendrasya surAlaye / samAnA nIvitALAMkSA, samaM mRtyuma oH [[]] bhAvArtha-'viSTAmAM rahelA kIDAne ane svargamAM rahelA surendrane jIvavAnI AkAMkSA sarakhI ja che; ane te bannene mRtyuno bhaya paNa sarakho ja che.' vaLI duryonimapi saMprAptaH, prANI martuM na vAMchati / svAduvanto bhavanti svasvAhArAH kukSitAvapi // 2 // || bhAvArtha-'duSTa yonimAM janmelo jaMtu paNa maravAne icchato nathI; kemake kharAba pRthvImAM paNa prANIone potapotAnA AhAra svAdavALA ja lAge che.' vaLI je manuSya hiMsA kare che te ati duHkhI thAya che. kahyuM che ke gopo babbUlazUlAgre protayUkotthapAtakAt / aSTottarazataM vArAn, zUlikAropaNAnmRtaH // 1 // bhAvArtha-'eka govALe bAvaLanI zULa upara jU parovI hatI, te pApathI te govALa ekaso ne ATha vAra zULIe caDavAnI zikSAthI maraNa pAmyo.' tenuM dRSTAMta A pramANe-- nAgapura nAmanA nagaramAM mAdhava nAme eka govALa raheto hato. te eka divasa gAyo cAravA mATe moTA araNyamAM gayo. tyAM sUryano pracaMDa tApa lAgavAthI eka bAvaLanA jhADa nIce beTho, tevAmAM tenA mAthAmAMthI eka jU tenA khoLAmAM paDI. te joIne te nirdaya govALe tene "A jU mArA dehanuM sattva (lohI) pI jAya che.'' ema vicArIne bAvaLanI tIkSNa zULa upara tene parovI mArI nAkhI. te pApanA udayathI te ja bhavamAM te govALa corInA gunAmAM AvI zULInI zikSA pAmIne maraNa pAmyo. tyAra pachI te e ja pramANe ekaso ne sAta vAra judA judA bhavomAM corI vagerenA doSathI zULInuM duHkha bhogavIne maraNa pAmyo. ekaso sAtamA bhavamAM te pApakarmano udaya thoDo rahyo, tyAre teNe tApasI dIkSA grahaNa karI; ane sadA vanamAM rahIne sUkAM pAMdaDAM, phaLa, phUla vagerenuM bhakSaNa karavA lAgyo. e pramANe niHsaMgapaNe vratanuM pAlana karatAM tene vibhaMga jJAna utpanna thayuM. anyadA te araNyanI najIkanA nagaramAMthI rAjAnA alaMkAronI peTI koI core upADI. tene pakaDavA mATe rAjAnA sipAIo pAchaLa doDyA. teone pAchaLa AvatAM joIne te core ratnAlaMkAranI peTI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 | zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 araNyamAM sUtelA pelA tApasa pAse mUkI ane te vaTavRkSa upara caDI gayo. sipAIo tyAM AvyA, to tApasa sUtelo hato, ane pAse peTI paDelI hatI. teo peTI sahita tApasane pakaDIne rAjA pAse laI gayA. tApasa vibhRgajJAnathI sarva hakIkata jANyA chatAM potAnA pUrvakRta karmane niMdato sato mauna ja rahyo. anyAyI rAjAe tene zULI para caDAvyo. samatAbhAve vedanA sahana karavAthI tenA pUrva karma kSaya thayA ane te zubha dhyAnamAM maraNa pAmIne devatA thayo." A pramANe abhayakumAranuM vacana sAMbhaLI baghA kSatriyo dayAgharmamAM tatpara thayA. iti abhayadAne draSTAMta A jagatamAM dAnanA pAMca prakAra che, te A pramANe abhayaM supattadANaM, aNukaMpA uciya kittidANaM ca / dohiM pi mukkho bhaNio, tinni bhogAi diyaMti // 1 // bhAvArtha-"abhaya dAna, supAtra dAna, anukaMpA dAna, ucita dAna ane kIrtidAna e pAMca prakAranAM dAna che. temAM pahelA be prakAranAM dAna mokSane ApanAra che, ane pAchalA traNa prakAranAM dAna sAMsArika sukhabhoga ApanAra che." (1) temAM paheluM hanana baMghana vagerenA bhayathI bhayabhIta thayelA jaMtuonA prANanuM rakSaNa karIne temane nirbhaya karavA te abhayadAna kahevAya che. tenuM svarUpa upara kahevAmAM AvyuM che. (2) bIjuM supAtra dAna temAM su eTale sAruM, ane pAtra eTale jJAnAdi traNa ratnanuM sthAna. athavA su eTale atizaye karIne ane pAtra eTale pApathI rakSaNa karanAra. A pramANe anvartha saMjJAvALuM supAtra dAna durlabha che. (3) trIjuM anukaMpA dAna eTale dIna ane duHkhI lokone pAtra tathA apAtrano vicAra karyA vinA mAtra dayA vaDe annAdika ApavuM te. kahyuM che ke dAnakAle mahebhyAnAM, kiM pAtrApAtraciMtayA / dInAya devadUSyArdhaM, yathAdAt kRpayA prbhuH||1|| bhAvArtha-"dAtAre dAna detI vakhate pAtra tathA apAtrano vicAra zuM kAma karavo? juo, mahAvIra bhagavAne kRpAthI arthe devadUSya garIba brAhmaNa) ne ApyuM che." A duSama kAlane viSe jagaDuzAha nAmanA zrAvake nIcenA zlokamAM lakhyA pramANe ghAnyanA muMDA mAtra dayAvaDe bIjA rAjAone ApyA hatA. __ aThTha ya muMDasahassa, visalarAyassa bAra hammIre / igavIsaya surattANe, dubbhirake jagaDusAhuNA dinnA // 1 // bhAvArtha-jagaDuzAha nAmanA zrAvake dukALanA vakhatamAM visalarAjAne ATha hajAra muMDA, hamIrarAjAne bAra hajAra muMDA ane dillInA sulatAnane ekavIza hajAra muMDA ghAnya ApyuM hatuM. ... navakAravAli maNiaDA, te para alagA cAra / dAnazAlA jagaDu taNI, dIse puDhavI majhAra // arthA-te dukALanA vakhatamAM jagaDuzAhe 112 dAnazALAo sthApI hatI. dararoja prabhAta 1 ghAnyanuM eka prakAranuM mApa. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 216] dharmano pahelo prakAra (1) dAna 27 kALe jagaDuzAha je ThekANe besIne yathaiSTa dAna ApatA hatA tyAM koI lagnavAna kulIo vagere pragaTapaNe dAna laI zake nahIM, mATe temane pracchannapaNe dAna ApavA sAru eka paDado bAMdhI rAkhavAmAM Avato hato ke jethI teo temAM hAtha nAMkhIne dAna laI zake. eka divasa visalarAjA potAnA bhAgyanI parIkSA karavA mATe veSa badalIne ekalo tyAM gayo, ane paDadAmAMthI hAtha lAMbo karyo. jagaDuzAhe zubha lakSaNavALo bhAgyazALI hAtha joIne vicAryuM ke "jagatanA manuSyone mAnavA lAyaka koI rAjAno A hAtha che; hAlamAM daivayoge te AvI sthiti pAmelo jaNAya che; mATe te jiMdagI paryaMta sukhI thAya tema huM karuM.'' e pramANe vicArIne potAnA hAthanI AMgaLImAMthI maNijaDita mudrikA (vIMTI) kADhIne hAthamAM mUkI. te joIne rAjA Azcarya pAmyo. kSaNavAra pachI vaLI teNe DAbo hAtha paDadAmAMthI lAMbo karyo, eTale jagaDuzAhe te hAthamAM paNa bIjI vIMTI ApI. te banne mudrikA laIne visalarAjA potAnA mahelamAM gayo. bIje divase jagaDuzAhane bolAvIne 'A zuM che?'' ema kahIne te banne mudrikA batAvI. te joIne jagaDuzAha bolyA ke- sarvatra vAyasAH kRSNAH, sarvatra haritAH zukAH / sarvatra sukhinAM saukhyaM, duHkhaM sarvatra duHkhinAm // 1 // bhAvArtha--"kAgaDAo sarvatra kALA ja hoya che, popaTo sarvatra lIlA ja hoya che, sukhI puruSone sarvatra sukha hoya che, ane duHkhI puruSone sarvatra du:kha hoya che.'' A pramANe sAMbhaLIne khuza thayelA rAjAe jagaDuzAhano praNAma+ niSedha karIne tene hAthI upara besADI tene ghera mokalyo. A pramANe dhArmikapaNuM anukaMpA dAna vaDe ja zobhe che. e trIjuM anukaMpA dAna kahyuM. (4) have cothuM ucita dAna kahe che--yogya avasare iSTa atithi (prAhmaNA) ne, devagurunA AgamananI tathA navA karelA prAsAdanI ane biMbanI vadhAmaNI ApanArane, temaja kAvya, zloka, koI subhASita ke vinodavALI kathA vagere kahenArane prasanna cittathI je dAna ApavuM te ucita dAna kahevAya che. dRSTAMta tarIke cakravartI niraMtara prabhAtakALe vihAra karatA tIrthaMkaranI sthitinA khabara ApanA2ne varSAsana karI Ape che. kahyuM che ke--bAra koTI suvarNa athavA bAra lAkha dravya athavA cha lAkha dravya eTaluM cakravartI eka vakhate prItidAnamAM Ape che. sAMprata kALamAM paNa zrI siddhAcala upara prAsAda pUro thayAnI vadhAmaNI ApanArane vAgbhaTTa maMtrIe suvarNanI batrIza jIbho ApI hatI. ekadA jUnAgaDhano kheMgAra nAmano rAjA zikAra karavA gayo hato. tyAM ghaNA sasalAono vadha karI tene ghoDAnA pUMchaDA sAthe bAMdhIne pAcho AvatAM te mArgathI temaja parivA2thI bhraSTa thayo, arthAt ekalo bhUlo paDyo. tevAmAM eka bAvaLanA vRkSanI zAkhA upara caDIne beThelA DhuMDhala nAmanA cAraNane joIne tene pUchyuM ke--"are! tuM mArga jANe che?'' tyAre te dayALu cAraNe kahyuM ke- jIva vadhaMtA naraga gaI, avadhaMtA gai sagga / huM jANuM do vATaDI, jiNa bhAve tiNa lagga // 1 // 1 jagaDuzAhe rAjAne praNAma karavo nahIM. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAdu bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 15 artha-"jIvano vagha karanAra narTe jAya che ane dayA pALanAra svarge jAya che; huM to e be mArga jANuM chuM, tane game te mArge jA." - A pramANe vegha kare tevI dUgha jevI tenI vANI sAMbhaLIne te rAjAne tatkALa viveka utpanna thayo; tethI teNe tyAM ja jIvanaparyata prANIvagha na karavAno niyama grahaNa karyo, tathA te cAraNano azvo tathA gAma vagere ApIne gurunI jema teno satkAra karyo. | vikrama rAjAe siddhasena gurune mana vaDe praNAma karyo, te jANIne gurue tene gharmalAbha Apyo. rAjAe pUchyuM ke-"he pUjya guru! A gharmalAbhathI zuM lAbha thAya?" tyAre gurue kahyuM ke durvArA vAraNendrA jitapavanajavA vAjinaH syaMdanaughA lIlAvatyo yuvatyaH pracalitacamarairbhUSitA rAjyalakSmIH / uccaiH zvetAtapatraM caturudadhitaTIsaMkaTA medinIyaM prApyante yatprabhAvAtribhuvanavijayI so'stu te dhrmlaabhH||1|| bhAvArtha-jenA prabhAvathI madonmatta hastIo, pavananA vegane jItanArA ghoDAo, rathanA samUha, vilAsavALI strIo, calAyamAna zveta cAmarothI zobhatI rAjyalakSmI, moTuM zveta chatra ane cAra samudra parvatanI samagra pRthvI prApta thAya che. tevo tribhuvanane jItanAro gharmalAbharUpa AzIrvAda tane ho." A pramANe sUrinAM vacana sAMbhaLI temanA guNathI harSa pAmelA rAjAe temane eka karoDa sonAmahora ApI, paraMtu sUri niHspRha hovAthI temaNe te gharmasthAnamAM sthApana karAvI. ityAdi aneka draSTAMto ucita dAna saMbaMdhI jANavAM. (5) have kIrti dAna eTale kIrti vaDe karIne bhikSukAdikane je dAna ApavuM te viSe kahe che. tenA draSTAMto nIce pramANe ekadA sapAdalakSa deza (mALavA) nA adhipati arNa nAmanA rAjA upara digvijaya mATe nIkaLelA kumArapALe caDAI karI, te vakhate ghoDAnA palANane savAro pAse pUMjAvyA. te joIne tenI sAthenA boMtera sAmaMtarAjAoe mazkarI karI ke-"A vANIA jevo kumArapALa laDAImAM zuM (sAmarthya) karaze?" Avo teono abhiprAya jANIne kumArapALe soLa maNa sopArInI goNI mArgamAM paDI hatI, tene bhAlAnA agra bhAga vaDe UMcI karIne uchALI ane loDhAnA sAta moTAM kaDAyAne paraspara athaDAvIne loDhAnA bhAlA vaDe phoDI nAMkhyAM. te avasare yogya vacana bolavAmAM catura evA AmabhaTTe kahyuM ke re rakhe lahu jIvaDA, raNe mayagaLa mAre; na pIye aNagaLa nIra, lehI rAya saMhAre; avara na baMdhe koi, sadhara rayaNAdhara baMdhe; vage rAya paramAra, apara rAya niruMdhe; o kumArapALa kope caDyo, phADI sAta kaDAha; tima je jiNadhamma na manaze, tehanI tehavI cADa. 1 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 217]. dAna gharmanI dezanA 29 A kavita sAMbhaLIne rAjAe tene kavitanA pratyakSare arthAt akSara jeTalA ghoDA ApyA. ekadA kumArapALa rAjA zrI hemAcArya gurune dvAdazAvarta vaMdanApUrvaka vaMdana karIne khamAvatA hatA te vakhate gue tenA pRSTha upara hAtha mUkyo. te joIne gAgali nAmano kavi bolyo hema tumArA karamahIM, dIse adbhuta siddhi / je caMpe heThA muhA, te pAme hari sama Rddhi // 1 // A duho sAMbhaLI kumArapALe tene potAnA hAthanAM kaDAM ApyA. ityAdi aneka prabaMdho kIrti dAna upara jANI levA. dAna lobha choDavA mATe ApavAnuM che. e lakSya je dAna apAya te mokSamArgamAM upayogI che. mATe kIrti arthe dAna Ape te lobha choDyo ane mAna meLavyuM. eka gayuM ne bIjuM AvyuM. "supAtradAna ne abhayadAnathI dAtA mukti pAme, anukaMpAdAnathI sukha pAme, ucitadAnathI prazaMsA pAme ane kIrtidAnathI sarvatra moTAI pAme.", vyAkhyAna 2017 dAna dharmanI dezanA zrAddhAnAM pAtrabhaktAnAM, kArpaNyadoSamuktaye / dezanA dAnadharmasya, deyA tiirthhitecchubhiH||4|| bhAvArtha-"supAtranI bhakti karanArA zrAvakone kRpaNatArUpI doSanuM nivAraNa karavA mATe tIrthanA hitecchu sAdhuoe dAnadharmanI dezanA ApavI." te dAnagharmanI dezanA nIce pramANe- kAle'lpamapi pAtrAya, dattaM bhUyo bhavedyathA / ninAya caMdranA dvattA, bhASA: vanmachidrArA bhAvArtha-"yogya samaye supAtrane thoDuM paNa dAna ApyuM hoya to te moTuM phaLa Ape che. jema caMdanabALAe vIra bhagavAnane aDadanA bAkaLA ApyA, te tenA pApano nAza karanAra thayA." zrI vIra bhagavAne karelo abhigraha cha mAse pUro thayo, te vakhate devoe sADA bAra karoDa suvarNanI vRSTi karI, tenAthI ghanAvaha zreSThInuM ghara bharAI gayuM, te joIne tenI paDozamAM rahenArI eka DozIe vicAryuM ke-"mAtra aDadanA bAkaLA ApavAthI durbaLa tapasvI jo ATalI badhI samRddhi Ape che, to huM koI puSTa aMgavALA munine ghI tathA sAkara sahita paramAtra vaDe saMtoSa pamADIne apAra lakSmI grahaNa karuM." pachI te koI hRSTapuSTa zarIravALA muniveza ghArIne bolAvI kSIranuM dAna detI satI vAraMvAra AkAza sAmuM jovA lAgI; te joIne pelA vezaghArI sAthae te DozIno abhiprAya jANI tene kahyuM ke-"he mugdhA! mArA tapa vaDe ane tArA bhAva vaDe temaja AdhArmika AhAranA dAna vaDe tArA gharamAM AkAzathI paththaranI vRSTi thaze, ratnanI vRSTi thaze nahIM; kemake dAna ApanAranI ke lenAranI tevI zuddhi nathI." ityAdika kahIne te DozIne pratibodha pamADyo. vaLI je nAmane yogya guNavAna hoya te ja zreSTha pAtra che, bIjo nahIM. pAtranI parIkSAnA saMbaMghamAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 yudhiSThira ane bhImanA saMvAdamAM kahyuM che ke--hastinApura nagarane viSe ekadA dharmaputra (yudhiSThira) sabhAmAM beThA hatA, te vakhate daravAje UbhelA bhImasene sabhAmAM AvIne dharmarAjAne kahyuM ke- mUrkhatapasvI rAjendra, vidvAMzca vRSalIpatiH / ubhau tau tiSThato dvAre, kasya dAnaM pradIyate // 1 // 30 bhAvArtha-"he rAjan! eka mUrkha che paNa tapasvI che, ane bIjo vidvAna che paNa vRSalIno pati che (bhraSTa che). te banne dvAramAM UbhA che, temAM kone dAna ApavuM?'' tyAre yughiSThire kahyuM ke- sukhasevyaM tapo bhIma ! vidyA kaSTadurAdharI / vidyAM saMpUjayiSyAmi, tapobhiH kiM prayojanam ||2|| bhAvArtha--"he bhIma! tapanuM sevana sukhethI thaI zake che, paNa vidyA to mahAkaSTathI bhaNAya che, mATe huM vidyAno satkAra karIza, mAtra tapanuM zuM prayojana che?'' te sAMbhaLI bhImasena bolyo ke zvAnacarmagatA gaMgA, kSIraM madyaghaTasthitam / kupAtre patitA vidyA, kiM karoti yudhiSThira // 3 // bhAvArtha-"he rAjA yudhiSThira! jema kUtarAnA cAmaDAnI masakamAM bhareluM gaMgAjaLa ane madirAnA ghaDAmAM bhareluM dUdha kAma AvatuM nathI, tema kupAtrane viSe rahelI vidyA paNa zuM kAmanI che?'' bhImasenamAM AvAM vacana sAMbhaLI sabhAmAM beThelA kRSNa dvIpAyana bolyA ke na caikavidyayA pAtraM, tapasA'pi ca pAtratA / yatra vidyA caritraM ca taddhi pAtraM pracakSyate // 4 // bhAvArtha-kevaLa vidyA vaDe pAtra kahevAya nahIM, temaja kevaLa tapa vaDe paNa pAtratA kahevAya nahIM, paraMtu jyAM vidyA ane AcAra banne rahyA hoya che, te ja pAtra kahevAya che.'' A pramANe hovAthI pAtrane dAna ApavuM te ja kalyANakArI che ane te dAna bhAvapUrvaka ApavuM. have te dAnanA koI apekSAe traNa prakAra kahe che sAttvika, rAjasa ane tAmasa. te A pramANe- dAtavyamiti yaddAnaM, dIyate'nupakAriNe / kSetre kAle ca bhAve ca taddAnaM sAttvikaM smRtam // 5 // bhAvArtha devA yogya evuM dAna paNa je 'anupakArIne devAya ane yathAyogya kSetra, kALa ane bhAvano vicAra karIne apAya te dAna sAttvika kaheluM che." AvuM sAttvika dAna zAlibhadra vageree ApyuM che. yastu pratyupakArAya phalamuddizya vA punaH / pradIyate parikliSTastaddAnaM rAjasaM smRtam // 6 // bhAvArtha-'je dAna upakAranA badalAmAM pratyupakArane mATe devAmAM Ave athavA je dAna kAMI 1. ahIM anupakArIne dAna ApavuM ema kahyuM che, teno artha ema nathI ke jeNe upakAra karyo hoya tene dAna na ApavuM. paNa eno Azaya Ama che ke mAtra pAtratA joIne dAna ApavuM, pachI bhalene teNe ApaNA upara upakAra karyo na hoya. kAraNa ke upakArIne dAna ApavAmAM kAMI vizeSatA nathI. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 217] dAna dharmanI dezanA 31 ,, paNa phaLanI icchAe ApavAmAM Ave te dAna rAjasa kaheluM che.'' A bAbatamAM caMdanabALAnI vRddha pADozaNanuM dRSTAMta che je pUrve kaheluM che. krodhAd balAbhiyogAdvA, manobhAvaM vinA'pi vA / yaddIyate hitaM vastu, taddAnaM tAmasaM smRtam // 7 // bhAvArtha-krodhathI, baLAtkArathI athavA mananA bhAva vinA je sArI vastu paNa dAnamAM apAya che te dAna tAmasa kaheluM che.'' A saMbaMdhamAM zreNika rAjAnI kapilA dAsInuM dRSTAMta jANavuM. have niSkAmabhAve dAna ApavA viSe kahe che- dullahAo mudhAdAI, mudhAjIvI'vi puchuhA | muhAdAyI ' muhAjIvi, dovi gacchaMti suggaI // 8 // bhAvArtha-koI prakAranI icchA vinA dAna karanArA durlabha che, ane niSkapaTapaNe AjIvikA calAvanArA paNa durlabha che, bAkI evA dAtAra ane evA AjIvikA karanAra banne sadgatine pAme che. A viSaya upara bhAgavata nAmanA kaNabInuM dRSTAMta che te nIce pramANe koI eka tApase koIka bhaktivALA puruSane kahyuM ke--"tAre ghera mane cAturmAsa rahevA de.'' te puruSe kahyuM ke--jo tame pAcho mAro kAMI paNa pratyupakAra na karo to khuzIthI raho.'' tApase te aMgIkAra karyuM, eTale pelAe tene rahevA mATe AvAsa Apyo, ane AhArAdika vaDe tenI bhakti karavA lAgyo. ekadA coroe AvIne teno ghoDo haraNa karyo, paNa gAmanI bahAra nIkaLatAM prAtaHkALa thaI javAthI coroe vicAryuM ke--"have atyAre A ghoDo ApaNAthI laI javAze nahIM." ema ghArIne ghaNA vRkSonI ghaTAmAM te ghoDAne bAMghI daIne teo jatA rahyA. prAtaHkALe pelo tApasa snAna karavA mATe taLAva upara gayo, tyAM taLAvanI samIpe sAMkaDI galImAM pelo ghoDo bAMdhelo teNe joyo. eTale '"mArA upakArI bhAgavata paTelano coroe haraNa karelo A ghoDo che.'' ema teNe oLakhyo. tethI te potAnuM ghoyeluM vastra tyAM bhUlI javAne miSe mUkI daI ghera jaIne bhAgavata paTelane kahyuM ke--'mAruM ghoyeluM vastra huM taLAva upara bhUlI gayo chuM te maMgAvI do.'' teNe potAnA cAkarane te levA mokalyo. teNe tyAM jaIne vastra lIdhuM, to pAse potAnA zeThano ghoDo bAMdhelo joyo, eTale tene paNa leto Avyo, ane gharaghaNIne te vRttAMta kahyo. gharaghaNIe manamAM vicAryuM ke--"aho! A tapasvIe bIjuM miSa karIne paNa mArA para upakAra karyo.' pachI teNe tApasane bolAvIne kahyuM ke--''he bhadra! have tame ahIMthI padhAro, kAraNa ke upakArIne ApeluM dAna niSphaLa jAya che.'' have mudhAjIvI (niSkapaTa jIvanAra) nuM dRSTAMta kahe che. koI rAjAne vairAgya utpanna thayo, tethI teNe dharmanI parIkSA karavA mATe vicAra karyo ke''vAstavika rIte dAna laIne koNa bhojana kare che? tenI huM tapAsa karuM." ema vicArI teNe potAnA sevakane hukama karyo ke-'rAjA lADu Ape che te AvIne laI jAo,' evI sarvatra AghoSaNA karAvo.'' teNe tema karavAthI ghaNA bhikSuko lADu levA mATe AvyA. temane rAjAe pUchyuM ke-'tame zA vaDe jIvo cho?'' tyAre temAMthI eka jaNa bolyo ke--'huM mukha vaDe jIvuM chuM.'' bIjAe 1. mudhAvAthI = niSkAmabhAve dAna ApanAra 2. mudhAnIvI = niSkapaTapaNe jIvana jIvanAra - Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zrI upadezaprAsada bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 kahyuM ke-"huM paga vaDe jIvuM chuM." trIjAe kahyuM ke-"huM hAtha vaDe jIvuM chuM." cothAe kahyuM ke-"huM lokonI kRpAthI jIvuM chuM." ane pAMcamA jaina sAdhue kahyuM ke-"huM mughA jIvuM chuM." pachI rAjAe pharIthI temane pUchyuM ke-"zI rIte?" tyAre pahelAe kahyuM ke-"huM kathA kahenAra chuM, tethI mANasone rAmAyaNa vagerenI kathA kahuM chuM, tethI mArI AjIvikA cAle che, mATe mukha vaDe jIvuM chuM." bIjAe kahyuM ke-"huM kAsada chuM, tethI lokonuM kAsadiyuM karIne AjIvikA calAvuM chuM, tethI paga vaDe javuM chuM." trIjAe kahyuM ke-"huM lahiyo chuM, tethI lakhavA vaDe AjIvikA calAvuM chuM; mATe hAtha vaDe jIvuM chuM." cothAe kahyuM ke-"huM bhikSuka chuM, tethI lokonI kRpAthI bhIkha mAMgIne AjIvikA calAvuM chuM." jaina sAdhue kahyuM ke-"huM gRhasthano putra chuM, paNa saMsAranI asAratA joIne meM vairAgya vaDe dIkSA grahaNa karI che, tethI yathAkALe jevo AhAra maLI jAya tevA AhArathI calAvI lauM chuM, mATe mughA jIvuM chuM." A pramANe sAMbhaLIne rAjAe vicAryuM ke "aho! A ja gharma sarva duHkhano nAza karanAra ane mokSane sAghanAra che. A pramANeno nizcaya karIne teNe jainagharma aMgIkAra karyo. vaLI dAnarUpI alaMkAra vinAnI lakSmI paththara ane maLarUpa ja che. juo, navanaMdarAjAe kRpaNatAdoSathI pAtradAna karyA vinA mAtra prajAne atyaMta pIDA karIne suvarNanI nava DuMgarIo karI, te durbhAgya yoge kALe karIne paththararUpa thaI gaI. haju sudhI te DuMgarIo pATalipura nagara pAse gaMgAnadIne kAMThe pILA paththararUpe dekhAya che. rAjagRhI nagarImAM mammaNa zreSThIe maNijaDita be baLada karyA hatA. temAM eka baLadanuM zIMgaDuM adhUruM hatuM te pUruM karavA mATe te aneka prakAranAM kaSTa sahana karato hato, paraMtu pAtradAna nahIM karavAthI te baLada pRthvImAM ne pRthvImAM ja vinAza pAmI gayA. tethI maLelA ghananuM supAtramAM dAna karavuM joIe. dAna zatrune ApyuM hoya to vairano nAza kare che, sevakane ApavAthI te vizeSa bhaktimAna thAya che, rAjAne ApavAthI utkRSTa sanmAna pAmI zakAya che, ane bhATa, kavi ke cAraNa vagerene ApavAthI sarvatra yaza phelAya che. dAna koI paNa sthAne ApeluM niSphaLa jatuM nathI. temAM paNa supAtrane dAna ApavAthI to te vizeSa kalyANakArI thAya che. kahyuM che ke jale tailaM khale guhyaM, pAtre dAnaM manAgapi / prAjJe zAstraM satAM prItirvistAraM yAtyanekadhA // 4 // bhAvArtha-jaLamAM tela, khaLa puruSamAM chAnI vAta, supAtramAM thoDuM paNa dAna, DAhyA puruSamAM vidyA ane sanmuruSa sAthe prItie alpa hoya to paNa aneka prakAre vistAra pAme che." ahIM koI zaMkA kare ke-pAtra ane apAtrano vicAra to kRpaNa mANasa kare che, paNa udAra mANasa karato nathI. te viSe kahyuM che ke patta parikkhaha kiM karUM, dIje maggaMtAhiM / kiM varisaMto aMbuhara, jove sama vismaaiN||4|| bhAvArtha-"pAtranI parIkSA zA mATe karavI? je mAge tene ApavuM; kemake zuM megha sama viSama pradeza joIne vRSTi kare che? nA, nA, te to sarvatra vRSTi kare che." A zaMkAno uttara kahe che variso variso aMbuhara, varasIDAM phaLa joi / dhaMture viSa ikkhurasa, evaso aMtara hoi||1|| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 218] supAtradAnanuM mAhAtmya 33 "he varasAda! bhale tuM game tyAM varasa, paNa varasyAnAM phaLa jo; dhaMtUrAmAM to tArA jaLathI viSa utpanna thaze, ane zeraDImAM ikSurasa utpanna thaze. eTaluM pAtra ane apAtramAM aMtara paDaze.'' vyAkhyAna 218 supAtradAnanuM mAhAtmya pAtre yacchati yo vittaM, nijazaktyA subhaktitaH / saukhyAnAM bhAjanaM sa syAdyathA dhanyo'bhavatpurA // 1 // bhAvArtha-je manuSya potAnI zakti pramANe bhaktipUrvaka pAtra viSe dAna Ape che te ghanAnI jema sarva sukhanuM bhAjana (pAtra) thAya che.'' dhanAnuM dRSTAMta pRthvIpura nAmanA nagarathI eka vaNika potAnA kuTuMba sahita daivayoge pratiSThAnapura nAmanA nagaramAM Avyo. tenA kuLamAMthI eka DosIno chokaro lokonAM vAcharaDAM cArIne nirvAha karato hato. eka divasa koIka parva hovAthI dareka ghera khIranuM bhojana karatA lokone joIne te chokarAne khIra khAvAnI icchA thaI. tethI te ghera AvIne potAnI mAne vAraMvAra kahevA lAgyo ke mane khIra Apa.'' kahyuM che ke-- caurA ballakA viya, dujjaNa vijjAya vippa pAhUNayA / naccaNi dhUtta nariMdA, parassa pIuM na yAti // 1 // bhAvArtha--"cora, bAlaka, durjana, vaidya, brAhmaNa, paroNo, vezyA, ghUrta ane rAjA bIjAnAM duHkhane jANatA nathI.'' putranAM vacana sAMbhaLIne DozI daradrI hovAthI khIra karI zake tema nahotuM, tethI te zokathI rovA lAgI. tyAre tenI pADozanI strIoe dayAthI tene dUdha, khAMDa, ghI ane cokhA vagere sarva sAmagrI ApI; eTale DozIe dUdha ne cokhAnI khIra banAvI ane temAM khAMDa tathA ghI nAMkhI putrane pIrasI. pachI te koI kArya mATe bIje ghera gaI, teTalAmAM eka mahAtmA muni mAsakhamaNane pAraNe tyAM padhAryA. temane joIne pelo chokaro bahu khuzI thayo ane bolyo ke-'he dayAnA bhaMDAra muni! A khIra grahaNa karo.' munie pAtra gharyuM, eTale teNe muninAM pAtrAmAM khIra vahorAvI; te vakhate teNe manuSyanuM AyuSya bAMdhyuM. pachI tenI mAe bahArathI AvIne pharIne bAkI rahelI khIra tene pIrasI, te sarva khAI javAthI tene viSucikAno vyAdhi thayo. tethI te ja rAtrIe maraNa pAmIne te te ja naga2mAM ghanasAra nAmanA zreSThIno putra thayo ane tenuM nAma dhano rAkhavAmAM AvyuM. tenA moTA traNa bhAIo paraNelA hatA. dhanAno janma thayo tyArathI ghanasAra zreSThInuM ghana adhika vRddhi pAmavA lAgyuM. yogya vayano thatAM ghano samagra kaLAo zIkhyo, ane uttama guNothI mAtApitAno ati prItipAtra thayo. te vakhate tenA moTA traNa bhAIo potAnA mAtApitAne kahevA lAgyA ke--"A laghu chatAM tame teno atyaMta Adara kema karo cho?'' tyAre temaNe kahyuM ke--"tenA guNothI te vizeSa satkArane lAyaka che.'' te sAMbhaLI traNe jaNA bolyA ke-'ema hoya to tenA ane amArA |bhAga 4-3 Jain Educa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 guNonI parIkSA karo." pitAe parIkSA karavA mATe cAre putrone batrIsa-batrIza sonAmahoro ApI, ane kahyuM ke-"ATalA dravya vaDe vepAra karIne napho karI lAvo." ghanAe te divase pazavyApAramAM lAbha thavo jANIne te dravyano eka baLavAna meMDho lIgho. pachI rAjaputranA meMDhA sAthe laDAvavA mATe hajAra sonAmahoranI zarata karIne tenI sAthe laDAvyo. temAM rAjaputrano meMDho hAryo, tethI eka hajAra sonAmahora meLavIne te potAne ghera gayo. tenA moTA traNe bhAIoe potapotAne maLelI batrIza batrIza sonAmahora vaDe judA judA vepAra karyA, paNa temAMthI kAMI napho meLavyo nahIM. e pramANe aneka upAyo ghanAnA saphaLa thayA, ane moTA traNa bhAIonA niSphaLa thayA. have te gAmamAM eka ghanADhaya zreSThI raheto hato. te ati paNa hovAthI teNe gharamAM khADo khodIne temAM keTaluMka ghana dADhyuM hatuM. bAkInA dravyanA amUlya ratno laIne potAnA sUvAnA khATalAnA pAyA vageremAM gupta rIte chupAvyA hatA, ane pelA khADA upara te khATalo rAkhI tenI upara te niraMtara sUI raheto hato. pachI jyAre te maravA paDyo tyAre teNe potAnA putrone kahyuM ke-"jyAre huM marI jAuM, tyAre A khATalA sahita mAro agnisaMskAra karajo." anukrame kAMI paNa dAna puNya karyA vinA te vRddha mRtyu pAmyo; eTale tene tenA putro khATalA sahita smazAnamAM laI gayA. kemake teo te khATalAmAM ratno che evuM jANatA nahotA. smazAnamAM cAMDAle potAno hakka hovAthI te khATalo mAgyo; te ApavAnI nA kahevAthI tenI sAthe temane kajiyo thayo. chevaTe potAnA saMbaMdhIonA kahevAthI teoe te khATalo cAMDAlane Apyo, eTale cAMDAla te khATalo vecavA mATe cauTAmAM laI gayo. te vakhate labdhalakSa ghanAe keTalAka cihnothI te khATalAne dravyasaMyukta jANIne yogya mUlya ApIne te khATalo kharIda karyo. ghera jaIne khATalo bhAMgyo, to temAMthI amUlya ratno nIkaLyAM, tethI ghana moTo ghanADhya thayo. tenA bhAIone A joIne tenA para ghaNI IrSA thaI, tethI teo tene mArI nAkhavA sughInA upAyo ciMtavavA lAgyA. te vRttAMta te bhAIonI vahuoe putranA jevI prItithI ghanAne ekAMtamAM kahyA. te sAMbhaLI ghano gharamAMthI ekalo ja nIkaLI gayo; ane pRthvI upara bhamato bhamato rAjagRhI nagarInI samIpe pahoMcI tenI bahAranA eka udyAnamAM vizrAma levA mATe beTho. te udyAna prathama daivayoge kevaLa sukAI gayuM hatuM, te ghanAnA puNyaprabhAva paDe tatkALa navapallavita ane puSpaphaLavALuM thaI gayuM, te joIne udyAnanA rakSake te vRttAMta tenA ghaNI kusumapALa zreSThIne kahyo. te sAMbhaLI kusumapALa zreSThI vismaya pAmyo, ane ghanAne potAne ghera teDI lAvI potAnI putrI tene ApI. te vakhate te nagarImAM zreNika rAjA rAjya karatA hatA, temaNe paNa harSita thaIne potAnI putrI ghanAne ApI. rAjaputrInI sakhI subhadrA nAmanI zAlibhadranI bahena hatI, tene paNa tenA svajanoe ghanAne ApI. te traNe kanyAonAM lagna moTI samRddhipUrvaka zreNika mahArAjAe karyA. pachI rAjAe tene rahevA mATe moTo mahela Apyo, temAM rahIne ghano pUrvajanmamAM ApelA supAtradAnanuM phaLa bhogavavA lAgyo. zreNika rAjAe keTalAMka gAmo paNa tene ApyAM. eka vakhate ghano potAnA mahelanI bArImAM beTho hato, te samaye teNe potAnA kuTuMbane garIba hAlatamAM te zaheramAM pharatuM joyuM. eTale temano satkAra karI ghera laI AvI, keTalAMka gAma vagere Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 218] supAtradAnanuM mAhAbhya 35 ApIne pharIthI temane sukhI karyA. keTaloka kALa gayA pachI ghanAnA moTA traNa bhAIoe eka divasa potAnA pitAne kahyuM ke-"he pitA!gharanuM samagra dravya Aja ne Aja vaheMcIne amAro bhAga amane Apo." pitAe kahyuM ke-"he mUkha! hAla to tame badhuM ghanAnuM meLaveluM dravya ja bhagavo cho temAM mAruM zuM che ke huM tamane vaheMcI ApuM?" tyAre teo bolyA ke-"jyAre ghano gharathI nAsI gayo hato, tyAre coranI jema gharamAMthI ratnAdika sArabhUta vastuo laI gayo hato, tethI ghanAnA putro bhale rAjya bhogave, paNa ame to amAro dravyano bhAga lIdhA vinA AvatI kAle jamavAnA nathI." A pramANe kuTuMbamAM kleza thato jANIne ghano te ja rAtrIe ekalo ghara choDIne cAlato thayo. cAlatAM cAlatAM ghano kauzAMbI nagarIe pahoMcyo. tyAM mRgAvatI rANInA pati zatAnika rAjA rAjya karatA hatA. ghano nagarInA cauTAmAM gayo, tyAM teNe rAjAe karAvelI AghoSaNA sAMbhaLI ke"rAjAnA bhaMDAramAM eka amUlya ratna che, tenI je koI parIkSA karaze tene rAjA A pramANenI vastuo Apaze hastinAM zatamekaM ca, vAjinAM zatapaMcakam / saubhAgyamaMjarI putrI, grAmapaMcazatIyutAm // 1 // bhAvArtha-ekaso hAthI, pAMcaso ghoDA ane pAMcaso gAma sahita saubhAgyamaMjarI nAmanI putrI" AvI udghoSaNA sAMbhaLIne ghano tenuM nivAraNa karIne rAjasabhAmAM gayo; ane ratnanI parIkSAmAM nipuNa hovAthI teNe te ratnanI parIkSA karI. tethI vismaya pAmelA rAjAe ghaNA dravya sahita potAnI putrI tene paraNAvI. tyAM sukhamAM nimagna thayelo ghano kALa nirgamana karavA lAgyo. eka divase potAnI kIrtine mATe lokarItine anusarIne ghanAe nagarInA samIpa bhAgamAM eka taLAva khodAvavA mAMDyuM. ahIM ghanasAra zreSThInA gharamAMthI ghano gayo tyArathI tenI sthiti nabaLI thavA lAgI. chevaTe evI sthiti thaI ke ghRtaM nAsti tailaM nAsti, nAsti mudgo yugaMdharI / vallArthaM lavaNaM nAsti, tatrAsti yatprabhujyate // 1 // bhAvArtha-"ghI nathI, tela nathI, maga ke juvAra paNa nathI, vAlamAM nAkhavA lUNa paNa nathI arthAtuM evuM kAMI paNa nathI ke je khAI zakAya." AvI sthiti thavAthI ghanasAra zeThe ghanAnI be patnIone to temane piyara mokalI, paNa zAlibhadranI bahene piyara javAnI nA pADI ane kahyuM ke sukhe ca vibhavollAse, sevyaM strIbhiH piturgRham / / zvazurasya gRhaM duHkhe, sukhe dausthye'pi sarvadA // 1 // bhAvArtha-"sukhanA vakhatamAM ane vaibhavanA samayamAM strIoe pitAne ghera javuM, ane sasarAnA gharamAM to sukhamAM, duHkhamAM ane kharAba sthitimAM paNa sarvadA rahevuM." A pramANe te vahunuM vacana sAMbhaLIne ghanasAra harSita thayo. pachI putrone ane vahuone laIne te rAtrIe gAmamAMthI nIkaLI gayo. anukrame pharato pharato te kauzAMbI nagarImAM Avyo. tyAM teNe sAMbhaLyuM ke-"ahIM eka taLAva khodAya che." te sAMbhaLI potAnI AjIvikA calAvavA mATe te kuTuMba sahita tyAM gayo. tyAM puruSone hamezAM be dInAra ane strIone eka dInAra maLatI, Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 uparAMta rAMdheluM anna khAvA maLatuM. tethI te sarovaramAM bIjA majUronI sAthe te paNa kuTuMba sahita majUrI karavA rahyo, ane potAno nirvAha karavA lAgyo. eka divasa ghano ghoDApara caDIne te taLAva jovA Avyo. tyAM majUronI sAthe kAma karatuM potAnuM kuTuMba ane patnIne joIne te vicAra karavA lAgyo ke--"aho! daive A zuM karyuM? gobhadro janako yasyA, bhadrA yasyA jananyaho / zAlibhadrAnujA seyaM, zIrSe vahati mRttikAm // 1 // bhAvArtha-aho! jeno pitA gobhadra che, ane jenI mAtA bhadrA che, te A zAlibhadranI nAnI bahena mastaka upara mATI vahana kare che.'' A pramANe vicArIne ghanAe ajANyA thaIne temane pUchyuM ke--'tame kyAM raho cho? ane kyAMthI AvyA cho?'' tyAre zreSThIe lagna sahita potAnA kuTuMbano sarva vRttAMta kahyo. pachI kahyuM ke--'he jagatapAlaka! mArA kuTuMbane chAza vinA bahu aDacaNa paDe che tethI chAza ApavAnI kRpA karo.' tyAre ghanAe kahyuM ke-'chAza levA mATe khuzIthI tamArI vahuone mAre ghera mokalajo.'' pachI hamezAM cAre vahuo tene ghera chAza levA mATe vArApharatI javA lAgI. eka divasa subhadrAno vAro hovAthI te gaI, tyAre tene ghanAe pUchyuM ke-''he bhadre! tuM koNa che?'' te lagnathI nIcuM mukha rAkhIne bolI ke--''tame mane vAraMvAra pUchazo nahIM. huM gobhadrazeThanI putrI ane zAlibhadranI bahena chuM. tamArA nAmanA eka zreSThInA putrane huM paraNI hatI, paraMtu gharamAM kleza thavAthI te mane tajIne koIka sthAne jatA rahyA che.'" te sAMbhaLI ghanAe kahyuM ke--"he bhadre ! patinA viyoge tuM zI rIte rahI zake che? mATe tuM pativrata choDIne mArI sAthe bhoga bhogava.'' te sAMbhaLIne subhadrA bolI ke- gatiyugalakamevonmattapuSpotkarasya trinayanatanupUjAM vA'thavA bhUmipAtaH / vimalakulabhavAnAmaMganAnAM patikarapharaso vA sevate zarIraM saptajahvaH // 1 // bhAvArtha-'khIlelA puSponI be ja gati hoya che, te kAM to mahAdevanA zarIranI pUjAnA upayogamAM Ave che athavA to kharIne bhUmi para paDe che; tevI ja rIte nirmaLa kuLamAM utpanna thayelI strIonA zarIrane paNa potAnA svAmInA hAthano sparza thAya che athavA to agni tenuM sevana kare che.'' A pramANe ghaNI rIte tenI parIkSA karatAM tene dRDha zILavALI jANIne ghanAe pUrvano sarva vRttAMta tene jaNAvyo, eTale subhadrA temane potAnA bhattura tarIke oLakhIne lakSmathI nIcuM joI rahI. pachI ghanAe tene gharamAM mukhya padavI ApI sarvanI svAminI karI. A vRttAMta ghanasAre sAMbhaLyuM, tethI loko pAse ghanAnI niMdA karatA karatA te ghanAne ghera gayA. ghanAe potAnI oLakhANa ApI namaskAra karIne temane gharamAM rAkhyA. evI ja rIte anukrame potAnI mA tathA moTA bhAIone paNa satkAra karIne gharamAM rAkhyA. pachI te moTA bhAIonI traNa vahuo bAkI rahI. temaNe vicAryuM ke--"ApaNA sAsusasarAne tathA svAmIne Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 218] supAtradAnanuM mAhAtmya 39 ghanAe keda karyA che, mATe tenI phariyAda karavA mATe ApaNe zatAnika rAjAnI sabhAmAM jaIe.'' Ama nizcaya karIne te vahuoe rAjasabhAmAM jaI rAjAne AzIrvAda daIne kahyuM ke--ame udaranirvAhane mATe tamArA nagaramAM AvyAM chIe. paraMtu taLAva khodAvanAra ghanAe amArA AkhA kuTuMbanuM haraNa karyuM che, tene jIvatuM rAkhyuM che ke mArI nAMkhyuM che tenI paNa khabara nathI, mATe he pAMcamA lokapALa! tame tenI zodha karo.'' AvI phariyAda sAMbhaLIne zatAnika rAjAe potAnA sevakone mokalI ghanAne kahevarAvyuM ke--'A phariyAdaNonA kuTuMbanA mANasone jaladI choDI mUko.'' ghanAe javAbamAM kahevarAvyuM ke--"huM kadApi anyAya karuM ja nahIM, ane kadAca karuM to temAM rAjAne vacamAM AvavAnI zI jarUra che?'' A pramANenAM tenAM garviSTha vacano sAMbhaLIne, te jamAI hato to paNa, tene haNavA mATe rAjAe senA mokalI. ghano puNyazALI hovAthI laDAImAM jaya pAmyo. tyAre pradhAnoe rAjAne vinaMti karI ke--"he rAjeMdra ! A dhano kadApi anIti kare tevo nathI, mahA dharmAtmA che, ane parastrIno sahodara che. mATe A strIone ja vizeSa pUchavAthI kAMIka khabara paDaze.'' ema kahI rAjAnA manane zAMta karI pradhAnoe te strIone pUchyuM ke--ghanA nAmano tamAro koI svajana che?'' teo bolI ke--"hA, amAro diyara ghanA nAme hato. paNa te gharanI samagra lakSmIno tyAga karI amane mUkIne kyAMka jato rahelo che. te jIve che ke nahIM tenI paNa amane khabara nathI.' pradhAnoe pUchyuM ke--"tame tamArA diyara ghanAnA zarIranuM kAMI paNa cihna jANo cho?'' teo bolI ke--hA, te jyAre nAno hato tyAre tene navarAvatAM ame tenA pagamAM padmanuM cihna joyuM hatuM.'' te sAMbhaLIne pradhAnoe ghanAne tyAM bolAvyo. dhano tyAM AvI potAnI bhAbhIone namIne bolyo ke--'zuM zreNika rAjAnI putrInA pati ghanAne ghArIne tame mane bolAvyo che?'' te strIo bolI ke "ame bhaktipUrvaka tamArA paga dhoIne, amArA diyara tame cho ke nahIM, tenI khAtarI karIzuM.'' ghanAe kahyuM ke--'parastrIno sparza karavAthI pApa lAge che. huM parastrI sAthe bolato paNa nathI, to sparzanI to vAta ja zI karavI?'' pachI pradhAnonA ane rAjAnA kahevAthI ghanAe hAsya karavuM tajI daIne potAnI bhAbhIone AdarasatkAra pUrvaka potAne ghera mokalI. pachI potAnA pAMcaso gAma potAnA bhAIone ApI banne patnIone sAthe laIne ghano rAjagRhI nagarImAM gayo. tyAM bIjA zreSThIonI cAra kanyAone te paraNyo. A pramANe dhanAne kula ATha strIo thaI. ahIM ghanAnA bhAIoe pAMcaso gAmomAM ahaMkArathI potAnI AjJA pravartAvI. temanA durbhAgya vaDe te badhA gAmomAM dukALa paDyo; loko kAgaDAnI jema nAsI gayA. pachI te durbhAgI traNe bhAIo ghauMnA poThiyA bharIne rAjagRhI nagarImAM vecavA mATe AvyA. ghanAe temane joyA; eTale temano satkAra karIne potAne ghera laI gayo. paraMtu temane nAnA bhAIne ghera rahevAnuM pasaMda paDyuM nahIM. tethI teonA kahevAthI ghanAe sarva dravyanA sarakhA bhAga pADI temane cauda cauda karoDa sonAmahoro ApI. te dravya laIne teo nagara bahAra jatA hatA; tevAmAM gAmanA sImADAmAM ja dhananA adhiSThAyaka devoe temane rokyA, ane kahyuM ke--"A dhana tamArA bhAgyanuM nathI. e dhanano bhoktA to bhAgyazALI ghano ja che.'' AvAM vacano sAMbhaLIne teo garva rahita thayA, ane pAchA vaLIne ghanAne zaraNe gayA. ghanAe satkAra karIne temane gharamAM rAkhyA, eTale teo tyAM sukhe rahevA lAgyA. 1 rAjA pAMcamo lokapALa kahevAya che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 zrI upadezaprAsAde bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 15 ekadA cAra jJAnane ghAraNa karanArA gharmaghoSa nAmanA sUri tyAM paghAryA. ghana potAnA bhAIo sahita sUrine vAMdavA gayo. sUrine vAMdI dezanA sAMbhaLIne ghanAe namratApUrvaka pUchyuM ke-"he bhagavan! mArA traNe bhAIo kayA karmathI nirdhana rahyA?" te sAMbhaLI gurue temano pUrvabhava A pramANe kahyo ke "koI eka gAmamAM traNa bhAIo kASThanA bhArA vecIne AjIvikA calAvatA hatA. eka divasa lAkaDAM levA mATe teo sAthe khAvAnuM bhAtuM laIne vanamAM gayA. madhyAhnakALe khAvA beThA, te vakhate koI sAdhu mAsakSapaNane pAraNe tyAM AvyA. temane joIne dAna ApavAnI icchA thavAthI temaNe potAnA bhAtAmAMthI dAna dIdhuM. muni gayA pachI teo pazcAttApa karavA lAgyA ke "ApaNe bhUla karI, A sAdhu phogaTanuM laIne jatA rahyA ane ApaNe bhUkhyA rahyA. e sAdhu kAMI uttama kuLanA nahotA; paNa emAM teno doSa nathI, ApaNe ja mUrkha ke phogaTa bhUkhe maryA." A pramANe pazcAttApa karatA karatA teo potAne ghera gayA. anukrame AyuSanA kSaye maraNa pAmIne alpaddhivAna vyaMtarapaNuM pAmI tyAMthI avIne teo ahIM utpanna thayA che. pUrve munirAjane dAna ApIne pazcAttApa karavAthI A bhavamAM vAraMvAra nirdhanapaNuM pAmyA che. kahyuM che ke pazcAttApo na tatkAryo, datte dAne manISibhiH / kiM tu puNyadrumo bhAvajalena pariSicyate // 4 // bhAvArtha-"dAna daIne sujJa puruSoe pazcAttApa karavo nahIM. paraMtu bhAvarUpI jaLa vaDe puNyarUpI vRkSanuM siMcana karavuM." pachI zAlibhadranI bahena subhadrAe gurune pUchyuM ke-"he guru! kayA karma karIne meM mATInuM vahana karyuM?" guru bolyA ke-"jyAre pUrva bhavamAM ghano eka DozIno putra hato ane gAyo cArato hato, tyAre tame pahelI cAre priyAo tenA pADozamAM rahenArI pADozaNo hatI. ghanAe khIra mAgI ane tenI mAtA roI, te vakhate tame cAre dayALu pADozaNo bhegI thaI ane tene khIra karI ApavA mATe tamArAmAMthI eke dUgha, bIjIe cokhA, trIjIe khAMDa ane cothIe ghI ApyuM hatuM. te kAryathI tame cAree je puNya upArjana karyuM hatuM tenA prabhAvathI tame A bhavamAM rAjaputrI vagere thayAM cho. have he subhadrA! teM mAthe mATI vahana karavAnuM je karma bAMdhyuM hatuM tenuM kAraNa sAMbhaLa-pUrve tArI dAsIe mAthe chANa upADatAM vadhAre bhAra lAgavA saMbaMdhI tane kAMIka araja karI, eTale teM tiraskAra pUrvaka tene kahyuM ke- tuM to moTI zeThANI kharIne!tArAthI kAMI bhAra UpaDe?" AvA zabdo kahevAthI tene bahu duHkha lAgyuM. te karma vaDe tuM zAlibhadranI bahena thaI chatAM tAre mATI upADavI paDI." A pramANe sarvanA saMzaya chedIne gurue vihAra karyo. pachI ghano sadA sukhamAM magna rahyo to divaso nirgamana karavA lAgyo. chevaTe tene vairAgya prApta thavAthI teNe dIkSA grahaNa karI, te viSenuM sarva vRttAMta zAlibhadranI kathAmAMthI sujJa puruSoe jANI levuM. "je nirbhAgI mANaso prathama munine dAna daIne pachI pazcAttApa kare che te daivayoge pAmelA zreSTha vahANano tyAga karIne UMcethI samudramAM jhaMpApAta karavA jevuM kare che." Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanA bAkI traNa prakAra vyAkhyAna 219 dharmanA bAkI traNa prakAra-(2) zIla (3) tapa (4) bhAva dAnaM supAtre vizadaM ca zIlaM tapo vicitraM zubhabhAvanA ca / bhavArNavottAraNayAnapAtraM, dharmaM caturdhA munayo vadanti // 1 // bhAvArtha-supAtradAna, nirmaLa zIla, vicitra prakAranuM tapa ane zubha bhAvanA-e saMsArasamudrane taravAmAM vahANa samAna gharmanA cAra prakAra munioe kahyA che.'' (1) dAnanuM varNana pUrve karyuM che. (2) have zILanuM varNana kare che- aizvaryarAjarAjo'pi, rUpamInadhvajo'pi vA sItayA rAvaNazceva, tyAjyo nAryA naraH paraH // 1 // vyAkhyAna 219] 39 bhAvArtha-aizvarya vaDe cakravartI jevo hoya ane rUpa vaDe kAmadeva jevo hoya to paNa parapuruSane, rAvaNane jema sItAe tajyo tema uttama strIoe tajI devo.'' rAvaNe sItAne rAjya, alaMkAra vagere ApavAno aneka prakAre lobha batAvyo, topaNa te mahAsatI potAnA zILavratathI bhraSTa thaI nahIM. kahyuM che ke-- sItayA durapavAdabhItayA, pAvake svatanurAhutIkRtA / pAvakastu jalatAM jagAma yattatra zIlamahimA vijRMbhitaH || 1 || bhAvArtha-'apavAdathI bhaya pAmelI sItAe agnimAM potAno deha jhaMpalAvyo, paraMtu te vakhate agni jaLa jevo zItaLa thaI gayo. temAM mAtra ullasAyamAna zILano mahimA ja kAraNabhUta che. mATe bIjAoe paNa zILavrata pALavAne viSe yatna karavo.'' zILa pALavA upara dRSTAMta vasaMtapuramAM zivaMkara nAmano eka vratadhArI zrAvaka raheto hato. tyAM eka vakhate dharmadAsa nAmanA sUri padhAryA. temane vAMdavA mATe zivaMkara gayo. vAMdIne guru pAse keTalIka AloyaNa lIdhI. pachI te harSapUrvaka bolyo ke--"he bhagavan! mArA manamAM lAkha sAdharmI bhAIone bhojana karAvavAno manoratha che, paraMtu teTaluM dhana mArI pAse nathI, mATe huM zuM karuM ke jethI mAro te manoratha pUrNa thAya?'" gurue kahyuM ke--"tuM munisuvrata svAmIne vAMdavA mATe bharuca jA. tyAM jinadAsa nAmano zrAvaka rahe che, tene saubhAgyadevI nAme bhAryA che; te bannene tArI sarva zaktithI bhojana, alaMkAra vagere ApIne prasanna kara. tenA vAtsalyathI tane lAkha sAdharmIne bhojana ApyA jeTaluM puNya thaze.' A pramANe gurunuM vacana sAMbhaLIne teNe te pramANe karyuM. bhojanAdika bhaktivaDe jinadAsanI sevA karI. tyAra pachI te zivaMkare gAmamAM jaIne lokone pUchyuM ke--'A jinadAsa kevo uttama che? satya che ke dAMbhika che?'' tyAre lokoe kahyuM ke--"he bhAI! sAMbhaLa. A jinadAsa sAta varSano hato, tyAre eka divasa upAzraye gayo hato. tyAM gurunA mukhathI zIlopadezamALAnuM vyAkhyAna sAMbhaLIne teNe ekAMtare brahmacarya pALavAno niyama grahaNa karyo. e ja pramANe saubhAgyadevIe paNa bAlyAvasthAmAM sAdhvI pAse ekAMtare zILa pALavAnuM aMgIkAra karyuM. daivayoge te bannenuM ja paraspara Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 pANigrahaNa thayuM. paraMtu zILa pALavAnA kramamAM je divasa jinadAsane chUTo hato te divase saubhAgyadevIne niyama hato, ane je divase saubhAgyadevIne chUTo hato te divase jinadAsane niyama hato. AvI hakIkata banavAthI saubhAgyadevIe jinadAsane kahyuM ke-"he svAmI! huM to niraMtara zILa pALIza, tame khuzIthI bIjI strI sAthe lagna karo." teNe kahyuM ke-"mAre to pharI lagna karavA nathI, paraMtu huM to yogya avasare dIkSA laIza." pachI te daMpatIe guru pAse jaIne jIvana paryata haMmezane mATe brahmacarya aMgIkAra karyuM, ane paherAmaNI vagere karIne zrI saMghano paNa satkAra karyo. mATe te daMpatInA jevA bALabrahmacArI ame to koI paNa sAMbhaLyA nathI." A pramANenuM vRttAMta sAMbhaLIne zivaMkara te jinadAsanI vizeSa prakAre sevAbhakti karIne potAne gAma gayo. A pramANe draupadI, kaLAvatI, zIlavatI, subhadrA, sudarzana zeTha ane jaMbUsvAmI vagerenAM seMkaDo draSTAMto zIlopadezamALA, zILakuLaka vagerethI zILavratanA mAhAmya viSe jANavAM. () tapa dharmanuM varNana tapanA jevuM bhAvamaMgaLa bIjuM eka paNa nathI. kemake te ja bhavamAM niyamathI mukti pAmanArA tIrthakaroe paNa tapa karyuM hatuM. te viSe kahyuM che ke saMvaccharamusabhajiNo, chammAsA vaddhamANajiNacaMdo / ia vihariA nirasaNA, jaijjae uvamANeNaM // 1 // bhAvArtha-"RSabha svAmIe eka varSa sudhI ane jinone viSe caMdra samAna zrI vardhamAna svAmIe cha mAsa sudhI nirazanapaNe (upavAsa karIne) vihAra karyo hato, tethI bIjAoe paNa yathAzakti tapane viSe prayatna karavo." tapathI iSTa manorathanI ApoApa siddhi thAya che. cakravartI rAjAo aThThama tapa karIne ja mAgagha, varadAma, gaMgA, siMghu ane prabhAsa vagerenA adhiSThAyaka devone jIte che. tathA harikezI vagere muninI jema tapathI deva sAnnidhya thAya che. zrI RSabhadeva svAmInI putrI ane bAhubaLInI bahena suMdarInI jevuM tapa karavuM. tenuM tapa nIcenI gAthAthI jANavuM. saddhiM vAsasahassA, avilaMbaM aMbilAiM vihiAiM / jIe nikkhamaNa kae, sA suMdarI sAviA dhannA // 1 // bhAvArtha-jeNe dIkSA levA mATe sATha hajAra varSa sudhI niraMtara AMbela karyA te suMdarI zrAvikAne ghanya che." vaLI tapathI koDha vagere vyAdhio paNa nAza pAme che. kahyuM che ke chajjai saNaMkumAro, tavabala khelAiladdhisaMpanno / nigvaDigaMguti, suvasohaM pathAsaMto zI bhAvArtha-"cha khaMDane jItanAra sanakumAra cakrIne tapanA prabhAvathI khelauSadhi Adi aneka labdhio prApta thaI hatI, tethI potAnI koDhavALI AMgaLI upara thUka copaDIne temaNe suvarNa samAna kAMtivALI karI dekhADI hatI. (sanaskumAre dIkSA lIdhA pachI temanA zarIranI cikitsA karavAnA miSathI vaidyanuM rUpa ghAraNa karIne be mithyAtvI devo parIkSA karavA AvyA hatA, te vakhatanI A vAta che.)" mATe tapa avazya karavuM. kahyuM che ke Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gharmanA bAkI traNa prakAra virajya viSayebhyo yaistepe mokSaphalaM tapaH / taireva phalamaMgasya, jagRhe tattvavedibhiH // 2 // bhAvArtha-viSayothakI virakta thaIne jeoe mokSaphaLa ApanAruM tapa karyuM che, tevA tattvajJAnIoe ja manuSyadehanuM phaLa grahaNa karyuM che. vyAkhyAna 219] o mATe trasa ane sthAvara aneka prANIono kSaya karanAruM, vajra jevA kaThaNa loDhAnA tapAvelA goLA samAna jyAM tyAM vinAza karanAruM ane vastrAdika aneka vastuono paNa vinAza karanAruM evuM puSTa zarIra taddana asAra ja che; temAM sAra mAtra tenA vaDe tapa sAdhavo te ja che. kemake-- athireNa thiro samaleNa nimmalo paravaseNa sAhiNo / deheNa jaI viDhappai dhammo tA kiM na pajuttaM // 1 // bhAvArtha-A deha asthira, malina ane parAdhIna che; tenA vaDe jo sthira, nirmaLa ane svAdhIna evo dharma sAghI zakAya che to tene viSe zA mATe upayukta na thavuM?'' 41 te tapa zarIranI samAghi vaDe karavuM. kahyuM che ke-- so a tavo kAyavvo, jeNa maNomaguNaM na ciMtei / jeNa na iMdiyahANi, jeNa ya jogA na hAyaMti // 1 // bhAvArtha-'je tapa karavAthI mana avaguNanuM ciMtana na kare, jenA vaDe iMdriyo hAni na pAme, ane jenA vaDe mana, vacana ane kAyAnA joga kSINa na thAya evuM tapa karavuM.'' AvuM tapa paNa mAtra karmanirjarAne mATe ja karavuM. kahyuM che ke--"A loka saMbaMdhI sukhasaMpattine arthe tapa na karavuM, loko prazaMsA karaze evI ihA vaDe paNa tapa na karavuM, mAtra nirjarAne arthe ja tapa karavuM.' viveka vinA kareluM tapa mAtra zarIrane kaSTakArI ja thAya che. juo, tAmalI tApase jeTaluM tapa karyuM hatuM teTaluM tapa jo jaina zAsanavidhi pramANe nicchi bhAve karyuM hoya to tethI sAta jIva siddhine pAme, paraMtu ajJAnanA doSathI te IzAna devaloke ja gayo hato. vaLI tapasvIe krodhano tyAga karavo joIe. kemake krodha rUpI agni ghaNA tapane paNa caMdananA kASThasamUhanI jema eka kSaNamAM bALI nAMkhe che. kahyuM che ke-- ekena dinena tejovyUhaM SaNmAsikaM jvaro hanti / kopaH kSaNena sukRtaM yadarjitaM pUrvakoTyApi // 1 // bhAvArtha--jema eka divasano jvara cha mAsanA tejasamUhane haNe che, tema kopa koTIpUrva vaDe upArjana karelAM sukRtano paNa eka kSaNamAM nAza kare che.'' vaLI- modbhavaM haMti viSaM na hi drumaM, na vA bhujaMgaprabhavaM bhujaMgamam / ataH samutpattipadaM dahatyaho, maholbaNaM krodhahalAhalaM punaH // 2 // bhAvArtha'vRkSamAMthI utpanna thatuM viSa vRkSano nAza karatuM nathI, ane sarpathI utpanna thatuM viSa sarpano nAza karatuM nathI; paraMtu aho! krodharUpI mahA bhayaMkara halAhala viSa to potAnA utpattisthAnane ja bALe che.'' vaLI- Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 kaSAyA dehakArAyAM, catvAro yAmikA iva / yAvajjAgrati pArzvasthAstAvanmokSaH kuto nRNAm // 3 // bhAvArtha-'deharUpI kedakhAnAmAM cAra kaSAyarUpI cAra cokIdAro jyAM sudhI samIpa bhAge jAgatA rahelA che, tyAM sudhI manuSyono mokSa kyAMthI thAya?'' 4ra [staMbha 15 ahIM zuSkAMguLI bhagnakArakanuM dRSTAMta che te anya graMthothI jANI levuM. yathAvidhi tapa karanArA zrAvakone prAMte tenuM udyApana karavAthI moTuM phaLa thAya che. kahyuM che kevRksso yathA dohadapUraNena, kAyo yathA SaDrasabhojanena / vizeSazobhAM labhate yathoktenodyApanenaiva tathA tapo'pi // 1 // bhAvArtha-'jema dohada pUrNa karavAthI vRkSa ane cha rasanA bhojanathI zarIra vizeSa zobhA pAme che, tema vidhipUrvaka udyApana ka2vAthI tapa paNa vizeSa zobhA pAme che.'' vaLI- lakSmIH kRtArthA saphalaM tapo'pi, dhyAnaM sadoccairjinabodhilAbhaH / jinasya bhaktirjinazAsanazrIrguNAH syurudyApanato narANAm // 2 // bhAvArtha-'vidhipUrvaka udyApana (ujamaNuM) karavAthI lakSmI kRtArtha thAya che, tapa saphaLa thAya che, UMcA prakAranuM dhyAna prApta thAya che, jinezvara saMbaMdhI bodhiratnano lAbha thAya che, jinezvaranI bhakti thAya che, ane jinazAsananI zobhA vadhe che, vagere aneka guNa thAya che.'' zrI pethaDa saMghavIe navakAra maMtranA ArAdhana mATe UjamaNuM karyuM hatuM. temAM suvarNamudrikA, maNi, muktAphaLa, pravALA, sarva jAtinAM phaLa, sarva jAtinuM sonaiyA vagere dravya, sarva jAtinI sukhaDI vagere pakvAna, caMdruvA, mahAjAo vagere aDasaTha aDasaTha mUkIne ati vistAravALuM samagra janane vismaya karanAruM udyApana karyuM hatuM, e pramANe bIjAe paNa zakti pramANe karavuM. (4) bhAvadharmanuM varNana dAnaM tapastathA zIlaM nRNAM bhAvena varjitam / arthahAniH kSudhApIDA, kAyaklezazca kevalam // 1 // bhAvArtha-bhAva vinA dAna karavAthI kevaLa dravyanI hAni ja thAya che, bhAva vinAnA tapathI mAtra kSudhAnI pIDA ja sahevAya che, ane bhAva vinAnA zILavratathI to phakta kAyAne ja kleza thAya che, te vinA bIjuM kAMI phaLa thatuM nathI.' bhAvanA bharata cakrInA jevI bhAvavI, ke jethI bhoga bhogavyA chatAM paNa mukti ApanArI thAya. marudevA mAtA koI vakhata ekAsaNuM paNa nahIM karyA chatAM mAtra bhAvanAthI ja mukti pAmyA hatA; tathA prasannacaMdra munine, valkalacIrIne ane gautamasvAmIe pratibodhelA paMdaraso tApasone mAtra bhAvathI ja kevaLajJAna thayuM hatuM. kahyuM che ke thovaM pi aNuThThANaM, bhAvavisuddhaM haNai kammamalaM / lahuo vi sahassakiraNo, timirasamUhaM paNAsei // 1 // bhAvArtha-'thoDuM paNa anuSThAna jo bhAvanI vizuddhipUrvaka karyuM hoya to te karmamaLane haNe che. kemake nAno (udaya pAmato) paNa sUrya aMdhakArasamUhano nAza kare che. "" www.jainelibrary.erg Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 220] vivekInuM kartavya 43 bhAva be prakArano che-prazasta ane aprazasta. temAM jinAjJAmAM tatparapaNe, kAMI paNa niyANuM karyA vinA, icchArahitapaNe, mAtra saMsArano pAra pAmavA mATe dAnAdi gharmano vistAra karavAthI prazasta bhAva thAya che, ane kAMI paNa AzaMsAdi doSa sahita dAnAdika anuSThAna karavAthI aprazasta bhAva thAya che. bhAvathI cittanI ekAgratA rAkhavA vaDe ghaNA jIvo mokSe gayA che. paraMtu bhAva rahita aneka prakAranA dAnAdika karavAthI eka paNa jIva mokSe gayo nathI. sArAMza e che ke cittasAdhyamiha dAnamuttamaM, zIlamapyavikalaM sudurddharam / duSkarANi ca tapAMsi bhAvanA, svIyacittavazageti bhAvyatAm // 1 // bhAvArtha-"mananA bhAva sahita uttama dAna devuM, duHkhathI pALI zakAya evuM nirmaLa zILa pALavuM, kaSTathI karI zakAya evuM tapa karavuM, ane potAnA cittane sthira rAkhIne bhAvanA bhAvavI." vyAkhyAna 220 vivekInuM kartavya vivekavAnnaraH kazcit, svabhAvAddharmatattvatAm / zIghraM vijJAya gRhNAti, kapilAhvaguroriva // 1 // bhAvArtha-"koIka vivekI puruSa svabhAvathI ja gharmanuM tattva jANIne kapila nAmanA gurunI jema tatkALa tene grahaNa kare che." kapila muninI kathA kauzAMbI nagarImAM jitazatru nAme rAjA rAjya karato hato. tene cauda vidyAno pAragAmI kAzyapa nAmano brAhmaNa purohita hato. tene yazA nAmanI patnI hatI, ane kapila nAme putra hato. te putranI bAlyAvasthAmAM ja teno pitA maraNa pAmyo. eTale kapilane bALaka tathA ajJAnI jANIne rAjAe tenA bApane sthAne bIjA koI yogya brAhmaNane purohitapade sthApana karyo. te hamezAM ghoDA para besI mAthe chatra gharAvI ghaNA sevako sahita rAjadvAramAM jato, tyAre tene joIne kapilanI mAtA rudana karatI hatI. ekadA potAnI mAtAne raDatI joIne kapile tenuM kAraNa pUchyuM ke-"he mAtA! tuM A brAhmaNane joIne kema raDe che? mArI pAse tenuM kharekharuM kAraNa kahe." tyAre tenI mAtAe kahyuM ke"he putra! tArA pitAne sthAne rAjAe A brAhmaNane rAkhyo che. atyAre jevo A saMpattivALo dekhAya che, tevA ja tArA pitA prathama hatA. tethI Ane joI tArA pitAnuM smaraNa thavAthI kheda thavAne lIdhe huM raDuM . tuM abhaNa hovAthI A tArA pitAnI lakSmI pAmyo che." kapila bolyo ke-"he mAtA! mArA pitAnuM sthAna mane zI rIte maLe?" te bolI ke-"tuM vidyAbhyAsa kara, to pachI rAjA tane tArA pitAne sthAne sthApana karaze." te bolyo ke-"he mAtA! huM konI pAse abhyAsa karuM?" tyAre teNe kahyuM ke "A nagarImAM to sarva tArA dveSI che; tethI tuM zrAvastI nagarIe jI. tyAM tArA pitAno mitra iMdradatta nAmano paMDita brAhmaNa rahe che te tane samagra kaLAmAM nipuNa karaze.' te sAMbhaLIne kapila zrAvastI nagarIe gayo. tyAM iMdradattanA caraNamAM namIne teNe namratAthI vinaMtI karI ke "he pUjya kAkA! mArI mAtAe mane tamArI pAse mokalyo che, tethI huM abhyAsa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAduM bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 karavA Avyo chuM" te sAMbhaLI iMdradatte tene putranI jema khoLAmAM besADI khuzI khabara pUchyA. pachI tene jamADIne kahyuM ke-"huM tane vidyAbhyAsa karAvIza, paNa tArA bhojanane mATe zuM thaze? kema ke mArA gharanI sthiti evI nathI ke huM tane jamADI zakuM." tyAre kapila bolyo ke-huM bhikSAvRtti karIne nirvAha calAvIza." iMdradatte kahyuM ke-"he vatsa! bhikSA mATe bhamavAthI vidyAbhyAsa thaI zake nahIM ane bhojana vinA paNa abhyAsa banI zake nahIM, kemake bhojana vinA mRdaMga paNa vAgatuM nathI. mATe prathama bhojana mATe vicAra karIe." ema kahIne te bALakane laI iMdradatta zAlibhadra nAmanA koI zeThane ghera gayo. tenA ghara pAse Ubho rahIne moTe svare gAyatrI maMtra bolIne, pote brAhmaNa che, ema jaNAvyuM. eTale zAlibhadra zreSThIe tene bolAvIne pUchyuM ke-"he brAhmaNa! tamAre zuM joIe che? je icchA hoya te mAgo." iMdradatte kahyuM ke-"A brAhmaNano putra vidyAno artha che tene hamezAM Apa bhojana Apo, eTale ene huM bhaNAvIza; mArI pAse ghana nathI, mATe huM ApanI pAse tenuM haMmezanuM bhojana mAguM chuM." A pramANe sAMbhaLIne zreSThIe tene hamezAM bhojana karAvavAnuM aMgIkAra karyuM. pachI te divasathI kapila iMdradattanI pAse abhyAsa karavA lAgyo, ane zAlibhadrane ghera jamavA javA lAgyo. zAlibhadra zeThane ghare kapila jyAre jamavA besato, tyAre tene pIrasavA eka dAsI AvatI; tenI sAthe hAsya vinoda karatAM anukrame te dAsI upara Asakta thayo; ane dAsI paNa tenA para Asakta thaI. pachI te banne strIpuruSanI jema krIDA karavA lAgyA. "aho! viSayane dhikkAra che! kemake viSayamAM Asakta thayelo puruSa kAMI paNa kRtyAkRtyane jANato nathI." have e pramANe krIDA karatAM temane keTalAka divaso vyatIta thayA. ekadA te dAsIe kapilane kahyuM ke-"mArA svAmI tarIke to tame ja cho. paraMtu tame ghanarahita cho, tethI mArA nirvAha mATe huM bIjA puruSane sevuM? patibuddhithI nahIM." kapile te vAta aMgIkAra karI nahIM. tyAra pachI eka divasa te nagaramAM sarva dAsIono kAMIka utsava hato, tyAre te dAsI puSpanI mALA vagere levA mATe kAMI paNa dravya nahIM hovAthI udAsImAM paDI; tene udAsa joIne kapile pUchyuM ke-"he priyA! tuM Aja udAsa kema jaNAya che?" te bolI ke-"Aje sarva dAsIono utsava che tethI puSpapatra vagerenI jarUra che. jo mArI pAse puSpamAlAdi na hoya to bIjI dAsIomAM mArI mazkarI thAya." A pramANe tenuM vacana sAMbhaLIne tenA duHkhe duHkhI thayelo kapila paNa udAsa thaI gayo, ane kAMI paNa bolI zakyo nahIM. tene tevI rIte kheda pAmelo joIne dAsI bolI ke-"he svAmI! tame kheda na karo; A nagaramAM ghana karIne eka zreSThI che. tene prAtaHkALe je sau prathama jAgRta kare tene te zreSThI be mAsA suvarNa Ape che, mATe tame tyAM jaIne tene prathama jagADazo to te tamane be mAsA sonuM Apaze; te mane Apajo, jethI mAruM ane tamAruM kArya thaI raheze." kapile te aMgIkAra karyuM. pachI kapila te divasanI rAtre "bIjo koI vahelo jaIne jagADaze" evA bhayathI madhyarAtrie jAgyo. rAtri caMdravatI hovAthI keTalI rAtri bAkI che te jANyA vinA ja te cAlyo. 1 mRdaMga upara ATo palALIne coMTADe che tyAre te barAbara avAja kare che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 220] vivekInuM kartavya 45 rastAmAM jatAM koTavAle tene pakaDyo, ane cora ghArIne bAMdhyo. kemake "coranA AcaraNa tevAM ja hoya che." pachI prAtaHkALe sipAIo tene prasenajita rAjA pAse laI gayA. rAjAne temAM coranA lakSaNa jaNAyA nahIM eTale tene pUchyuM ke-"he brAhmaNa! tuM koNa che? kyAM rahe che? ane zA mATe A gAmamAM Avyo che?" tyAre kapile pAchalI sarva vAta kahI batAvI. te sAMbhaLIne rAjAne dayA AvavAthI tene kahyuM ke-"he mahAtmA! tArI je icchA hoya te mAga, huM tArI icchA pramANe tane ApIza." kapila bolyo ke-"he rAjA! huM vicAra karIne pachI mAguM." ema kahIne te azoka vanamAM jaI vicAra karavA lAgyo ke-be mAsA suvarNa mAgavAthI to vastra vagere kAMI thAya nahIM, mATe so mahora mAguM? so mahorathI paNa ghara ghareNAM vagere thAya nahIM, tyAre hajAra mAMguM? hajArathI paNa putrano vivAha vagere utsavo thAya nahIM tyAre eka lAkha mahora mAguM? lAkhathI paNa dAna, mAna pUrvaka mitra, bAMdhava, garIba vagereno uddhAra thaI zake nahI, mATe karoDa mAguM? so karoDa mAguM? hajAra karoDa mAguM?" A pramANe vicAra karatAM karatAM tene zubha karmano udaya thavAthI AvI buddhi utpanna thaI ke. jahA lAho tahA loho, lAhAlloho pavaDhUi / do mAsA kaNaya kajjaM, koDie vi na niThThiyaM // 4 // bhAvArtha-"jema jema lAbha thAya che tema tema lobha thAya che. lAbhathI lobha vRddhi pAme che; kemake be mAsA suvarNanuM kAma hatuM te karoDa sonAmahorathI paNa pUruM thayuM nahIM. aho! lobharUpI sAgara durdhara che, tene pUrNa karavAne koI paNa zaktimAna nathI. huM vidyA mATe ahIM Avyo, ghara tajIne paradezamAM paraghera Avyo. iMdradatta mane gharmArthe ja vidyA Ape che, ane zAlibhadra zeTha bhojana Ape che, to paNa alpa buddhivALA meM yauvananA madathI dAsI sAthe gamana karyuM. mArA nirmaLa kuLane laMka lagADyuM. mATe viSayone ja dhikkAra che ke jethI jIvo AvI rIte viDaMbanA pAme che." ityAdi vicAra karatAM karatAM te viSayothI virakta thayo. tene jAtismaraNajJAna thayuM, tethI te svayaMbuddha thayo. eTale mastaka paranA keza potAne hAthe ukheDIne devatAe ApelA rajoharaNa, mukhavajhikA vagere munivezane teNe grahaNa karyo. pachI kapila muni prasenajita rAjAnI pAse gayA. rAjAe pUchyuM ke-"A zuM karyuM?" teNe "nahIM rAdo tahIM roho." e gAthA kahIne potAnA vicAra jaNAvyA. rAjAe kahyuM ke-"mArI AjJA che, tuM sukhethI sAMsArika bhoga bhogava ane duSkara vrata mUkI de." kapila munie kahyuM ke-"grahaNa kareluM vrata prANAMte paNa huM mUkIza nahIM. huM have nigraMtha thayo chuM. tethI he rAjA! tamane gharmalAbha ho." A pramANe kahI kapilamuni tyAMthI nIkaLIne mamatArahita, ahaMkAra rahita ane icchArahitapaNe pRthvI para vihAra karavA lAgyA. A pramANe vratanuM pAlana karatAM kapila munine cha mAsa vyatIta thayA eTale kevaLajJAna utpanna thayuM. rAjagRhI nagarInI pAse aDhAra yojana vistAravALI ati bhayaMkara aTavI hatI. temAM balabhadra vagere pAMcaso cora vasatA hatA. teo boghane yogya che ema jANIne kapila muni te aTavImAM gayA. eTale pelA cora temanI pAse AvyA. pallIpatie munine kahyuM ke-"tamane nRtya AvaDe che?" lAbha ghArIne muni bolyA ke "vAjiMtra vagADanAra vinA nRtya thAya nahIM." coro bolyA ke-"ame hAthanI tALIo vagADIzuM, tame nRtya karo." eTale kapila muni jatanApUrvaka nRtya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 karavA lAgyA, ane coro cAre bAju pharatAM pharatAM tALIo pADavA lAgyA. pachI nAca karatAM karatAM muni prAkRta bhASAmAM A pramANenI gAthA bolavA lAgyA adhuve asAsayaMmi, saMsAraMmi dukkhapaurAe / kiM nAma hujja kammaM, jeNAhaM duggaiM na gacchejjA // 1 // bhAvArtha-"adhruva, azAzvata ane duHkhathI pUrNa evA saMsAramAM evuM kayuM karma che ke jethI jIva durgatimAM na jAya?" A vagere pAMcaso gAthA kapila munie kahI. te sAMbhaLIne te pAMcaso cora pratibodha pAmyA. teone gurue cAritra ApyuM ane devatAe muniveza Apyo. te ghAraNa karIne teo maharSi thayA. pachI te sarve muni gurunI sAthe pRthvIpara vihAra karavA lAgyA. keTalAka varSa sughI vihAra karIne kapila kevaLI mokSe paghAryA. A pramANe kapila muni samyaka bhAva vaDe kevaLajJAna pAmyA, ane baLabhadra Adi corone pratibodha pamADIne siddhipadane prApta thayA." vyAkhyAna 221 zuddhAzuddha vrata pAlananuM phaLa bahukAlaM vrataM cIrNaM, sAticAraM nirarthakam / ekamapi dinaM sAdhovrataM zuci zubhaMkaram // 1 // bhAvArtha-"aticAra sahita ghaNA kALa sughI vratanuM AcaraNa karyuM hoya to paNa te nirarthaka che; ane mAtra eka ja divasa pavitrapaNe eTale aticAra rahita munivratanuM pAlana karyuM hoya to te zubha phaLane Ape che." A upara eka draSTAMta che te nIce pramANe kuMDarika puMDarikanI kathA jaMbudvIpanA mahAvideha kSetramAM puMDarIkiNI nAme nagarI hatI. temAM mahApadma nAme rAjA rAjya karato hato. tene be putro thayA. pachI rAjAe gharma zravaNa karatAM vairAgya utpanna thavAthI moTA putra puMDarikane rAjagAdI ApI, ane nAnA putra kuMDarikane yuvarAjapadavI ApI. pote dIkSA laI karmano kSaya karIne mukti pAmyA. - ekadA keTalAka sAghuo te nagarImAM AvyA. temane vAMdavA mATe banne bhAIo gayA. temane munie gharmanuM tattva A pramANe samajAvyuM ke / bhrAmyan bhavArNave prANI, prApya kRcchAnnRNAM bhavaM / potavadyo hArayati, mudhA ko'nyastato jddH||1|| bhAvArtha-je prANI A saMsArasamudramAM bhaTakatAM mahA kaSTa vahANa samAna manuSyabhavane pAmIne phogaTa gumAvI de che, tenA thakI vaghAre mUrkha bIjo koNa kahevAya? A pramANe dezanA sAMbhaLIne vairAgya pAmelA banne bhAIo ghera AvyA. pachI puMDarike nAnA bhAIne kahyuM ke-"he vatsa!A rAjya grahaNa kara, huM dIkSA grahaNa karIza." kuMDarIka bolyo ke-"he Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 221] zuddhAzudgha vrata pAlananuM phaLa 47 bhAI! A saMsAranA duHkhamAM mane kema nAMkho cho? huM dIkSA laIza.'' moTA bhAIe kahyuM-"he bhAI! yuvAvasthAmAM iMdriyono samUha jItI zakAto nathI, ane parISaha paNa sahana thaI zakatA nathI.'' kuMDarika bolyo ke--'"he bhAI! narakanAM duHkha karatAM parISahAdinuM du:kha kAMI vadhAre nathI. mATe huM to cAritra aMgIkAra karIza.'' kuMDarikano Avo Agraha hovAthI puMDarike tene rajA ApI, eTale teNe moTA utsavapUrvaka dIkSA grahaNa karI; ane puMDarika to maMtrIonA AgrahathI bhAvacAritra dhAraNa karIne gharamAM ja rahyo. kuMDarika RSi agiyAra aMga bhaNyA, paraMtu lUkhAM sUkAM bhojanathI tathA ghaNuM tapa karavAthI tenA zarIramAM keTalAka rogo utpanna thayA. anyadA gurunI sAthe vihAra karatAM karatAM kuMDarika muni potAnA nagaramAM AvyA. puMDarika rAjA temane vAMdavA gayo. sarva sAdhuone vAMdyA, paraMtu zarIra kRza hovAthI potAnA bhAIne oLakhyA nahIM. tethI teNe guru mahArAjane potAnA bhAI saMbaMdhI samAcAra pUchyA. gurue kuMDarika munine batAvIne kahyuM ke--'A je mArI pAse beThA che te ja tamArA bhAI che.'' rAjA temane namyo. pachI temanuM zarIra rogagrasta jaNAvAthI gurunI rajA laIne temane rAjA zaheramAM laI gayo, ane potAnI vAhanazALAmAM rAkhI sArAM sArAM rAjaauSagho vaDe temane rogarahita karyA. tyAM rAjyasaMbaMdhI svAdiSTa bhojana karavAthI te muni 2samAM lolupa thaI gayA. tethI tyAMthI vihAra karavAnI icchA na thaI. eTale rAjA tene hamezAM kahevA lAgyo ke--"he pUjya muni! tame to aharniza vihAra karanArA cho; dravya, kSetra, kALa ane bhAva e cAre prakAranA pratibaMdhathI rahita cho. have nIrogI thavAthI tame vihAra karavA utsuka thayA hazo. tamane nigraMthane dhanya che. huM adhanya chuM. kemake bhogarUpI kAdavamAM khUMcyo sato kadarthanA pAmuM chuM.'' ityAdi vacano rAjAe vAraMvAra kahyAM. eTale kuMDarika muni lA pAmI tyAMthI vihAra karIne guru pAse gayA. eka divasa vasaMtaRtumAM potapotAnI strIo sAthe krIDA karatAM nagarajanone joIne cAritrAvaraNIyakarmanA udaya vaDe kuMDarIka muninuM mana cAritrathI calAyamAna thayuM. tethI te gurunI AjJA lIdhA vinA puMDarIkiNI nagarI pAsenA vanamAM AvyA; ane pAtrAM vagere upakaraNone jhADanI zAkhA upara laTakAvIne komaLa lIlAM ghAsa upara ALoTavA lAgyA. tene AvI rIte saMyamathI bhraSTa cittavALo thayelo tenI dhAvamAtAe joyo. tethI teNe nagaramAM jaIne puMDarika rAjAne te vAta kahI. te sAMbhaLIne rAjA parivAra sahita tatkALa tyAM Avyo, te vakhate kuMDarikane ciMtAtura, pramAdI ane bhUmi khotarato joIne rAjAe kahyuM ke-"he sukha duHkhamAM samAna bhAvavALA! he niHspRha! he nigraMtha! he muni! tame puNyazALI cho, ane saMyama pALavA vaDe dhanya cho.' ityAdi aneka prakAre tenI prazaMsA karI to paNa te nIcuM ja joI rahyo; tema kAMI uttara paNa Apyo nahIM. tethI rAjAe tene saMyamathI bhraSTa thayelo ane saMyamanI aniSTatAvALo jANIne pUchyuM ke-''he muni! A bhAInA sAme kema jotA nathI? prazasta ghyAnamAM magna cho ke aprazasta ghyAnamAM? jo aprazasta ghyAnamAM ArUDha thayA ho to tame pUrve baLAtkAre moTuM bhAvarAjya grahaNa karyuM che, tenA cihnabhUta pAtrAdika mane Apo, ane pariNAme mahA virasa phaLa ApanAra rAjyanAM cihnabhUta A paTTahastI vagere tame grahaNa karo.'' A pramANe rAjAnuM vacana sAMbhaLIne kuMDarIka bahu harSa pAmyo ane tatkALa paTTahastI upara caDIne nagaramAM gayo. sAdhumAM zreSTha evA puMDarike vilApa karatI rANIo vagerene sApanI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 kAMcaLI mAphaka tajI daIne ane yatino veSa grahaNa karIne tyAMthI tatkALa vihAra karyo. ahIM kuMDarike ghaNA kALano bhUkhyo hovAthI te ja divase icchA mujaba bhakSAbhakSanA viveka vagara aneka prakAranuM bhojana karyuM. te AhAra kRza zarIre nahIM pacavAthI tathA rAtrie bhogavilAsane mATe jAgaraNa karavAthI tatkALa rAtrimAM ja visUcikAno vyAdhi utpanna thayo, peTa phUlI gayuM, apAnavAyu baMdha thayo ane tRSAkrAMta thavAne lIdhe atyaMta pIDA pAmavA lAgyo. te avasare 'vratano bhaMga karavAthI A ati pApI che.'' ema dhArIne sevaka puruSoe tenuM auSadha karyuM nahIM. tethI teNe vicAryuM ke--"jo A rAtri vItI jAya, to prAtaHkALamAM ja sarva sevakone haNI nAkhuM.'' evI rIte raudradhyAnamAM vartato te rAtrimAM ja kuMDarika mRtyu pAmyo ane sAtamI narakamAM apratiSThAna nAmanA narakAvAsamAM utpanna thayo. [staMbha 15 puMDarika rAjarSie to potAnI nagarIthI cAlatAM ja abhigraha ghAraNa karyo ke--'guru pAse jaI vrata grahaNa karyA pachI ja AhAra laIza.' evo abhigraha karIne cAlatAM mArgamAM kSudhA, tRSA vagere pariSaha sahana karavA paDyA chatAM ane komaLa deha chatAM paNa te kheda pAmyA nahIM. be divase chaThThanuM tapa thatAM guru pAse jaIne cAritra lIdhuM. pachI gurunI AjJA laIne pAraNuM karavA mATe gocarI levA gayA. temAM tuccha ane lUkho AhAra pAmIne tenA vaDe temaNe prANavRtti karI. paraMtu tevo tuccha AhAra pUrve koI vakhata nahIM karelo hovAthI temane ati tIvra vedanA thaI. to paNa zubha ArAdhanA karIne puMDarika rAjArSi mRtyu pAmyA; ane sarvArthasiddhi nAmanA vimAnamAM utpanna thayA. te viSe chaThThA aMgamAM kahyuM che ke-- vAsasahassaMpi jaI, kAuNavi saMyamaM viulaMpi / aMte kiliThThabhAvo, navi sijjai kaMDariyavva // 1 // bhAvArtha-"hajAra varSa sudhI vipula saMyama pALyA chatAM paNa jo aMte kliSTa adhyavasAya thAya che to te kuMDarikanI jema siddhipadane pAmato nathI. appeNa vi kAleNa, kei jahA gahiyasIlasAmannA / sAhati niyAnaM, puMDariyamahArisiva nahArI bhAvArtha-mAtra thoDo samaya paNa cAritra grahaNa karIne je yathArtha pALe che te puMDarika RSinI jema potAnuM kArya siddha kare che.' 'evI rIte sabhyaprakAre cAritra pALIne keTalAka jIvo thoDA kALamAM mokSagatine pAme che, ane bIjA aticArasahita ghaNA kALa sudhI cAritra pALe che topaNa teo siddhipadane pAmatA nathI.'' vyAkhyAna 222 satsaMga 'uttama manuSya satsaMga karavo,' evA satpuruSanA zikSAvAkyanI puSTine mATe kahe che ke-- uttamAdhamayoH saMgaphalaM labdhaM parIkSayA / prabhAkareNa vipreNa, tataH kAryA susaMgatiH // 1 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 vyAkhyAna 222] satsaMga bhAvArtha-"prabhAkara nAmano brAhmaNa uttama ane aghama saMgatinuM phaLa pAmyo che tenuM draSTAMta sAMbhaLIne sujJajanoe parIkSA karIne satsaMga karavo." prabhAkara vipranuM draSTAMta vIrapura nAmanA nagaramAM divAkara nAme eka brAhmaNa raheto hato, te potAnA SaTkarmamAM tatpara hato. tene prabhAkara nAme putra hato. te sAte vyasanamAM Asakta hato, ane niraMkuza hAthInI jema svecchAe cotarapha bhamato hato. eka divasa tene tenA pitAe zikhAmaNa dIghI ke-"he putra! tuM satsaMga kara. ghUrta ane aghamajanonA saMgathI sAruM zIla paNa nAza pAme che. kahyuM che ke pazya satsaMgamAhAtmyaM, sprshpaassaannyogtH|| lohaM svarNIbhavet svarNayogAt kAco maNIyate // 4 // bhAvArtha-"satsaMganuM mAhAsya juo ke pArasa pASANa(paththara)nA yogathI loDhuM suvarNa thAya che ane suvarNanA yogathI kAca maNi thAya che." vikArAya bhavatyeva, kulajo'pi kusaMgataH / kulajAto'pi dAhAya, zaMkho vahniniSevaNAt // 2 // bhAvArtha-UMca kuLano manuSya paNa kusaMgathI vikAra pAme che. juo! uttama jAtino zaMkha paNa agninuM sevana kare che to te dAhane arthe thAya che. mATe he putra! tuM vidvAnono saMga karIne zAstrAbhyAsa kara, kAvyarUpI amRta rasanuM pAna kara, kaLAo zIkha, gharma kara, ane potAnA kuLano uddhAra kara." A pramANe ghaNI zikhAmaNa ApI, paraMtu te to kahevA lAgyo ke na zAstreNa kSudhA yAti, na ca kAvyarasena tRT / ekamevArjanIyaM tu, draviNaM niSphalAH kriyaaH||1|| bhAvArtha-"zAstrathI kAMI sughAno nAza thato nathI ane kAvyanA rasathI kAMI tRSA maTatI nathI, mATe mAtra ghanane ja upArjana karavuM; te sivAyanI sarva kaLAo niSphaLa che." AvI putranI uktithI kheda pAmelo divAkara mauna rahyo. tene pharI zikhAmaNa ApI nahIM. pachI potAnA mRtyu samaye vAtsalyane lIdhe putrane bolAvIne kahyuM ke-"he putra! jo ke mArA vAkya upara tane AsthA nathI, to paNa A zlokane grahaNa kara ke jethI mAruM samAdhi maraNa thAya." kRtajJasvAmisaMsarga - muttamastrIparigraham / kurvanmitramalobhaM ca, naro naivAvasIdati // 4 // bhAvArtha-"kRtajJa (kadaradAna) svAmIno saMga karanAra, uttama kuLanI strI sAthe vivAha karanAra ane nirlobhI mitra karanAra manuSya koI vakhata paNa kheda pAmato nathI." uttamaiH saha saMgatyaM, paMDitaiH saha saMkathAm / judhei saha mitratva, veLo naiva sati ArA bhAvArtha-"uttama puruSonI saMgati, paMDito sAthe vArtAlApa ane nirlobhInI maitrI karanAra mANasa kadI paNa kheda pAmato nathI." bhAga 4-che Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 15 A bemAMthI eka zlokane pitAnA AgrahathI prabhAkare grahaNa karyo. keTalAka vakhata pachI teno pitA maraNa pAmyo. pachI te zlokanI parIkSA karavA mATe prabhAkara dezAMtaramAM jatAM koIka gAmamAM, siMha nAmano kSatriya raheto hato je svabhAve kRtaghI hato tene Azare jaIne te rahyo. te siMhanI eka aghama dAsI hatI. tene prabhAkare strI tarIke potAnA gharamAM rAkhI. ane lobhanaMdI nAmanA ati lobhI ane nirdAkSiNya janomAM mukhya evA vaNikanI sAthe mitrAI karI. - eka vakhate te nagaranA rAjAe siMhane bolAvyo; tenI sAthe prabhAkara paNa rAjasabhAmAM gayo. "A rAjA vidvAna upara prItivALo che," ema jANIne prabhAkara bolyo ke mUrkhA mUkhaiH samaM saMgaM, gAvo gobhirmagA mRgaiH / sudhIbhiH sudhiyo yAMti, samazIle hi mitratA // 1 // bhAvArtha-"mUrkha mUrkhanI sAthe, gAyo gAyonI sAthe, mRga mRganI sAthe ane paMDito paMDitonI sAthe saMgata kare che. arthAt samAna svabhAvavALAnI ja mitratA hoya che." te sAMbhaLIne rAjA saMtuSTa thayo, ane prabhAkarane keTaluMka gAma garAsa vagere inAmamAM ApyuM. te prabhAkare siMhane ApI dIdhuM. e pramANe aneka vakhata teNe siMhanI upara upakAra karyo. dAsIne paNa vastrAlaMkAra vagere puSkaLa ApyuM. ane lobhanaMdI mitrane paNa samRddhivALo karI dIgho. have siMhane eka mora potAnA prANathI paNa adhika priya hato. tenuM mAMsa khAvAno dohada tenI dAsI jene prabhAkare strI karIne rAkhI hatI tene garbhanA anubhAvathI thayo. prabhAkare pitAnA zlokanI parIkSA karavA mATe te morane koI gupta sthAne rAkhIne bIjA moranA mAMsathI teno dohada pUrNa karyo. bhojana vakhate siMhe sarva ThekANe potAno mora joyo; paNa hAtha Avyo nahIM. tethI teNe udghoSaNA karAvI ke-"je moranA khabara Apaze tene siMhaThAkora AThaso sonAmahora Apaze." A pramANe sAMbhaLIne pelI dAsIe vicAryuM ke -"mArA patie morane mAryAnA khabara jo huM siMhane kahuM to mane 800 sonAmahora maLaze ane pati to prabhAkara nahIM to bIjo paNa thaze." ema ghArIne dravyanA lobhathI te siMhaThAkora pAse gaI ane kahyuM ke-"he rAjA! prabhAkaranI buddhi bhraSTa thaI che. kemake svAmIno priya mora hovAthI tene mAravAnI meM nA pADyA chatAM mAro dohada pUrNa karavA mATe bIjo mora na lAvatAM teNe ApanA morane mArI nAkhyo che. A pramANe dAsInuM vacana sAMbhaLIne krodha pAmelA siMha ThAkore prabhAkarane pakaDI lAvavA sevako mokalyA. prabhAkare paNa te vRttAMta jANIne kRtrima bhaya pAmI lobhanaMdI mitrane ghera jaI kahyuM ke-"he mitra! mAruM rakSaNa kara, rakSaNa kara." lobhanaMdI hakIkata sAMbhaLIne bolyo ke-"teM zuM siMhaThAkoranuM kAMI bagADyuM che?" prabhAkara bolyo ke-"rAjAnA morane priyAno dohada pUrNa karavA mATe meM mAryo che. tyAre te aghama mitra bolyo ke"svAmIno droha karanAra evo je te tene nirbhaya sthAna kyAMthI maLe? potAnA gharamAM baLato ghAsano pULo koNa nAMkhe?" ityAdi ghaNA kaThina vacano kahyA. chatAM prabhAkara mitranA gharamAM pesavA lAgyo, eTale lobhanaMdIe bUma pADI. tethI tatkALa rAjasevakoe AvIne tene pakaDyo ane siMhaThAkora pAse laI gayA. siMhe bhRkuTi caDAvIne kahyuM ke-"he aghama brAhmaNa! mAro mora lAva. nahIM to tArA iSTadevanuM smaraNa kara." prabhAkara dInatAthI bolyo-"he deva! tame ja mArA svAmI, pitA ane Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 222] 51 zaraNabhUta cho mATe A sevakano A eka aparAgha kSamA karo." ityAdi namra vacano kahyAM chatAM nIca prakRtivALA siMhe tene mArI nAkhavA mATe bhaTone soMpyo. prabhAkaranI arajapara kAMI paNa dhyAna ApyuM nahIM. pachI prabhAkare manamAM vicAryuM ke-"mAre to pitAnuM vacana devanA vacana tulya thayuM. te vacananuM ullaMghana karavAthI mane tatkALa AvuM phaLa maLyuM." ema vicArIne gupta rAkhelo mora siMha ThAkorane Apyo, ane tenI rajA laI strI tathA mitrane tajI daIne tyAMthI cAlato thayo. mArge cAlatAM prabhAkara vicAra karavA lAgyo ke nRNAM mRtyurapi zreyAn, paMDitena saha dhruvam / na rAjyamapi mUrkhaNa, lokadvayavinAzinA // 1 // bhAvArtha-"mANasone paMDitanI sAthe maravuM te zreSTha, paNa mUrkhanI sAthe rahIne rAjya karavuM te zreSTha nahIM. kemake mUrmano saMga A lokamAM ane paralokamAM bannemAM vinAza karanAra che." anukrame cAlatAM cAlatAM prabhAkara suMdarapura nAmanA nagaramAM gayo. tyAM hemaratha nAme rAjA hato. tene guNasuMdara nAme putra hato. te kumAra nIca puruSonA saMgathI ane vyasanathI rahita hato. vaLI kRtajJa, catura ane priyajana upara prIti rAkhavAvALo hato. tene nagaranI bahAra zastra zAstrano abhyAsa karatAM prabhAkare joyo. eTale tenI pAse jaIne vinayapUrvaka te kumArane namyo. kumAre paNa prasanna draSTithI tenI sAmuM joIne teno satkAra karyo. kahyuM che ke prasannA dRGmanaH zuddhaM, lalitA vAG nataM ziraH / sahajArthiSviyaM pUjA, vinA'pi vibhavaM satAm // 1 // bhAvArtha-"prasanna dRSTi, zuddha mana, suMdara vANI ane mastakanuM namAvavuM, e vaibhava vinA paNa puruSonI sahaja athane viSe pUjAnI sAmagrI che." prabhAkare paNa kumAranI snehapUrvaka vAtacIta joIne vicAryuM ke asyAho vizadA mUrtirmitaM ca madhuraM vacaH / navyamaucityacAturya, kaTare svcchtaatmnH||1|| bhAvArtha-"aho! A kumAranI nirmaLa mUrti, parimita ane maghura vacana, yogyatA bharelI suMdara caturAI ane AtmAnI nirmaLatA kevI suMdara che?" bAlye'pi madhurAH ke'pi, drAkSAvat ke'pi cUtavat / vipAkena kadApIndravAruNIphalavat pare // 2 // bhAvArtha-"keTalAka drAkSanI jema bAlyAvasthAthI ja madhura hoya che, keTalAka AmraphaLanI jema pariNAme maghura thAya che, ane keTalAka to iMdravaraNAnA phaLanI jema kadApi paNa madhura thatA nathI." vaLI "yatrItitatra gunA vati" "jyAM maghura AkRti che, tyAM guNo paNa vase che." evI kahevata che. ityAdi vicAra karIne prabhAkare te kumAranI sevA svIkArI. kumAre tene gAmamAM rahevA mATe makAna ApyuM, temAM te rahyo. pachI kaumArAvasthAmAMthI ja zreSTha prakRtivALI ane sthiratA vinayAdika guNovALI koI brAhmaNanI putrIne te paraNyo. ane vasaMta nAmanA koI gRhastha sAthe mitrAI karI. te zreSThI paropakAra karavAmAM niraMtara tatpara hato ane te nagaramAM mukhya gaNAto hato. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 anukrame te nagarano hemaratha rAjA mRtyu pAmavAthI kumAra guNasuMdara rAjA thayo tyAre rAjyanuM sarva kArya karavAmAM samartha evo prabhAkara teno maMtrI thayo. ekadI bIjA koI rAjAe guNasuMdara rAjAne be uttama lakSaNavALA azvonI bheTa mokalI, paNa te ghoDAne viparIta zikSA ApelI hatI. te vAtane nahIM jANanArA evA rAjA tathA praghAna te ghoDA upara caDhIne puranI bahAra azvakrIDA karavA gayA. tyAM ghoDAno vega jANavA mATe teoe ghoDAne cAbukano prahAra karyo. eTale banne ghoDA ghaNA vegathI doDyA. temano vega ocho karavA mATe jema jema teo prayatna karatA, tema tema te ghoDAo viparIta zIkhelA hovAthI vadhAre doDatA. ema karatAM karatAM teo bahu dUra nIkaLI gayA ane eka gADha araNyamAM AvI pahoMcyA. mArge jatAM vicAravaMta maMtrIe AmaLAnA vRkSa uparathI traNa AmaLAM laI lIdhA. chevaTe thAkIne kumAre tathA maMtrIe lagAma DhIlI mUkI, eTale turata te ghoDA UbhA rahyA. pachI tyAMthI pAchA vaLatAM rAjAne atyaMta tRSA lAgI. tethI maMtrIe eka AmaLuM ApyuM. thoDI vAre vaLI tRSA lAgavAthI bIjuM AmaLuM ApyuM. vaLI thoDI vAre trIjuM paNa ApyuM. ema traNa AmaLAM vaDe kALakSepa karyo. eTalAmAM sainya AvI pahoMcyuM. pachI pANI pI svastha thaIne teo nagaramAM AvyA. guNasuMdara rAjAno putra pAMca varSano thayo hato. te hamezAM maMtrIne ghera krIDA karavA jato. eka vakhata parIkSA karavA mATe maMtrIe te kumArane gupta rIte saMtADI dIdho. bhojana samaye rAjAe sarvatra zogha karAvI, paraMtu koI paNa sthAnethI teno patto lAgyo nahIM. rAjA ati kroghayukta thayo. ane sarva sevaka parivAranAM mukha paNa phIkkA paDI gayAM. te vakhate koIe kahyuM ke-"Aje kumAra maMtrIne ghera gayA hatA." te sAMbhaLIne sarvane maMtrI upara zaMkA thaI. maMtrI paNa te vakhate darabAramAM gayo nahoto. tenI patnIe kahyuM ke-"he svAmI! kema Aje darabAramAM gayA nathI?" maMtrIe kahyuM-"he priye! rAjAne mukha batAvavA huM zaktimAna nathI, kemake Aje meM rAjakuMvarane mArI nAMkhyo che." te bolI ke-"he nAtha! e zuM karyuM? paNa have tame kheda karazo nahIM. meM ja garbhanA prabhAvathI dohadane lIdhe rAjaputra mArI draSTine vairInI jema dAha karato hato tethI tene mArI nAMkhyo che, e pramANe huM rAjAne kahI daIza." eTalAmAM teno mitra zreSThI Avyo. teNe badhI vAta sAMbhaLIne kahyuM ke-"huM ja rAjAno kopa dUra karIza, tame phikara karazo nahIM." evI rIte kahI maMtrIne tathA tenI bhAryAne AzvAsana ApI te rAjA pAse gayo ane kahyuM ke-"he deva! kumAranA saMbaMghamAM hakIkata viparIta banI che paNa temAM maMtrIno kAMI doSa nathI." teTalAmAM maMtrInI strI paNa AvI. teNe kahyuM ke-"mArA dohadane mATe A ayogya kArya mArAthI thayuM che." tyAra pachI maMtrI paNa Avyo ane bhayathI kaMpato hoya tema bolyo-"he rAja! huM ja aparAdhI chuM. sarvathA mArA prANa ja levA yogya che. mArAM karelAM akAryane lIdhe duHkhI thavAthI ja mArI strI potAno aparAgha jaNAve che." A sarva vAta sAMbhaLIne rAjAe vicAryuM ke-"A maMtrI sarva prakAre catura, hitakArI ane AmaLAM ApIne mArA prANanuM rakSaNa karanAra che." ema vicArIne sarva lokasamakSa maMtrIne uddezIne kahyuM ke 1 lagAma kheMcavAthI UbhA rahevAne badale vadhAre doDavAnI Teva pADelI hatI. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtaraMga cha zatrune jItavA viSe mitra tvaM yadi nAdAsyastadA dhAtrIphalAni me / tadA kvAhaM kva rAjyaM ca, kva sutaH kva paricchadaH // 1 // bhAvArtha--"he mitra! te divase jo teM mane AmaLAM na ApyAM hota to Aja huM kyAMthI hota? mAruM rAjya kyAMthI hota? putra kyAMthI thayo hota? ane A parivAra paNa kyAMthI hota?'' maMtrI bolyo ke--'he prabho! tame to kRtajJapaNuM dekhADo cho, paraMtu kumAranI hatyA karanArA evA mane avazya daMDa Apavo joIe.'" tyAre rAjAe kahyuM ke'"teM mane traNa AmaLAM ApyAM hatAM, temAMthI hajI to eka vaLyuM.'' te sAMbhaLIne pradhAna bolyo ke--'he guNanA sAgara! jyAre Apa ema kaho cho, tyAre traNe AmaLAMthI saryuM, tame putra sahita cirakALa rAjya karo.'' ema kahIne rAjaputrane lAvI Apyo. kumArane joIne sarve harSita thayA. pachI '"Ama zA mATe karyuM?'' ema rAjAe pUchyuM tyAre maMtrIe potAnA pitAnA upadezathI AraMbhIne sarva vRttAMta kahI saMbhaLAvyo. rAjA te sarva vRttAMta sAMbhaLIne potAnI prazaMsA thaI jANI jarA lajjita thayo, ane maMtrIne potAnA ardhA Asana para besADIne bolyo ke--"he mitra! meM amUlya evA traNa AmaLAmAMthI eka AmaLAne paNa putratulya gaNyuM te yogya karyuM nahIM.'' A pramANe kahI aneka prItivAkyothI teno satkAra karyo. A pramANe prabhAkara maMtrI sArA rAjAno Azraya pAmIne ghaNo sukhI thayo ane tenI sAthe rahIne cirakALa rAjyanuM pratipAlana karyuM. vyAkhyAna 223] 53 "prabhAkaranI jema sajjana ane durjananA saMganuM phaLa pratyakSa joIne vivekI prANIoe sukha ane sadguNanI prAptine mATe niraMtara sajjanano ja saMga karavo.'' vyAkhyAna 223 aMtaraMga cha zatrune jItavA viSe kAmaH krodhastathA lobho, harSo mAno madastathA / pavargamutyuneovuM, tasmicatte suvI mavet |zA bhAvArtha--'kAma, krodha, lobha, harSa, mAna ane mada-e cha zatrunA vargano tyAga karavo, kemake temano tyAga karavAthI ja manuSya sukhI thAya che.'' A gAthAno vistArArtha nIce pramANe che- (1) kAma eTale parastrI upara athavA nahIM paraNelI (kumArI) strI upara ati Asakti rAkhavI te. Avo kAma rAvaNa ane padmanAbha vagerenI jema jIvane viveka tathA rAjyathI bhraSTa kare che ane narakAdi gamanano hetu thAya che. kahyuM che ke tAvanmahattvaM pAMDityaM, kulInatvaM vivekitA / yAvajjvalati cittAMtarna pApaH kAmapAvakaH // 1 // bhAvArtha-'jyAM sudhI manuSyanA cittamAM duSTa kAmarUpI agni prajvalita thatI nathI, tyAM sudhI ja tenI mahattA, vidvattA, kulInapaNuM ane vivekIpaNuM rahe che.'' vaLI nAnyaH kutanayAdAdhirvyAdhirnAnyaH kSayAmayAt / nAnyaH sevakato duHkhI, nAnyaH kAmukato'ndhalaH // 2 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 15 bhAvArtha-"patrathI vizeSa bIjI koI Adhi (mananI pIDA) nathI, kSaya rogathI bIjI koI roga nathI, sevaka vinA bIjo koI duHkhI nathI, ane kAma puruSa vinA bIjo koI AMghaLo nathI." (2) krodha eTale bIjAno athavA potAno vinAza vicAryA vinA kopa karavo te. Avo krogha caMDakoziyAnI jema durgatinuM kAraNa hovAthI sasturuSane karavA yogya nathI. kahyuM che ke saMtApaM tanute chinatti vinayaM sauhArdamutsAdayatyudvegaM janayatyavadyavacanaM sUte vidhatte kalim / kIrtiM kRtati durmatiM vitarati vyAhaMti puNyodayaM datte yaHkugatiM sa hAtumucitoroSaH sadoSaH satAm // 1 // bhAvArtha-"je (krodha) saMtApane vistAre che, vinayane chedI nAMkhe che, mitratAne ukheDI nAMkhe che, udvegane utpanna kare che, pApakArI vacanone janma Ape che, kleza karAve che, kIrtine kApI nAMkhe che, durmatine vistAre che, puNyanA udayano nAza kare che, tathA narakAdi kugatine Ape che, tevA dUSaNavALo krogha sanduruSoe tyAga karavA lAyaka che." vaLI drumodbhavaM haMti viSaM na hi drumaM, na vA bhujaMgaprabhavaM bhujaMgamam / 19H samutpattiparva datyaho, vAdovAii aodhatAdatte punaH TrA bhAvArtha-"vRkSathI utpanna thayeluM viSa vRkSane haNatuM nathI, temaja sarpathI utpanna thayeluM viSa sarpane haNatuM nathI, paraMtu A krogharUpI bhayaMkara viSa to AkarA dAhavALuM hovAthI potAnA utpattisthAnane paNa bALe che, te Azcarya che." (3) lobha eTale dAna ApavA yogya (pAtra) ne yathAzakti dAna ApavuM nahIM athavA anyAyathI paradanane grahaNa karavuM te. lobha sarva pApanuM mULa che, tenI upara sAgara zreSThI, subhUma cakrI, mammaNa zreSThI ane lobhanaMdI vagerenAM drazaMto prasiddha che. lobhathI vyAkuLa thayelA puruSo aneka pApanAM kAryo kare che. kahyuM che ke krayavikrayakUTatulA, lAghava nikSepabhakSaNa vyAjaiH / ete hi divasacaurA, muSNaMti mahAjane vnnijaaH||1|| bhAvArtha-"mahAjanamAM gaNAtA A vaNikarUpI divasanA coro levA tathA devAnAM khoTAM tolAM karIne laghulAghavI kaLA vaDe ochuM ApIne, thApaNa rAkhelA dravyanuM bhakSaNa karIne, ane vyAjanA vepAra karIne duniyAne lUMTI le che." hRtvA dhanaM janAnAM, dinamakhilaM vividhavacanaracanAbhiH / vitarati gRhe viratA, Tena vAritritayam rA. bhAvArtha-"lobhI mANasa Akho divasa vividha prakAranA vacananI racanA karIne mANasonuM ghana haraNa kare che. paNa te nIca potAnA gharamAM traNa koDI paNa mahA muzkelIthI vApare che." AkhyAyikAnurAgI, vrajati sadA pustakaM zrotum / daSTa iva kRSNasarpaH, palAyate daandhrmebhyH||3|| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 223] aMtaraMga cha zatrune jItavA viSe 55 bhAvArtha-kathA sAMbhaLavAno rAgI evo lobhI hamezAM pustaka zravaNa karavA jAya che, paraMtu dAnadharmanI vAta Ave tyAre jANe kRSNa sarpathI DaMkhAyo hoya tema tyAMthI turata nAsI jAya che.'' utsRjya sAdhuvRttaM, kuTiladhiyA vaMcitaH paro yena / Atmaiva mUDhamatinA, hatasukRto vaMcitastena // 4 // bhAvArtha--jeNe sadAcaraNano tyAga karIne kuTila buddhithI bIjAne chetaryo che te mUDhamativALAe jenA sukRta haNAyA che evA potAnA AtmAne ja chetaryo che, ema jANavuM.' dravyAnAmapi lAbhena, na lobhaH paribhUyate / mAtrAsamadhikaH kutra, mAtrAhInena nIyate IIII bhAvArtha-dravyAdikanA lAbhathI paNa lobhano parAbhava thato nathI. kemake je mAtrAe karIne adhika hoya, te ochI mAtrAvALAthI jItI zakato nathI.1, (4) mAna eTale durAgrahane choDavo nahIM, athavA bIjAnA yuktiyukta vacanane grahaNa karavAM nahIM te. A mAna tattva-atattvano vicAra nahIM karanArA duryodhana jevA durAgrahIne vizeSe hoya che. kahyuM che ke-- dRgbhyAM vilokate nordhvaM saptAMgaizca pratiSThitaH / " stabdhadehaH sadA soSmA, mAna eva mahAgajaH // 1 // bhAvArtha--"mAna e moTA hAthI samAna che, kemake hAthInI jema mAnI puruSa potAnI dRSTi vaDe UMcuM joto nathI, sAMga rAjalakSmIthI pratiSThita rahe che, tenuM zarIra stabdha thAya che ane hamezAM uSmA sahita hoya che, eTale phuMphADA mAryA kare che. A pramANe hAthInI ne mAnInI samAnatA che.'' AvA mAnano tyAga karavAthI ja bAhubaLIne kevaLajJAna utpanna thayuM hatuM, mATe teno tyAga karavo yogya che. (4) mada eTale prApta thayelA baLa, kuLa, aizvarya, svarUpa tathA vidyA vagere vaDe ahaMkAra ka2vo, athavA koIne baLAtkAre bAMghavo te. kahyuM che ke ekaH sakalajanAnAM, hRdayeSu kRtAspado madazatruH / yenAviSTazarIro, na zRNoti na pazyati stabdhaH // 1 // bhAvArtha-madarUpI zatru eka chatAM sarva janonA hRdayamAM nivAsa kare che ane te maTha zatru jenA zarIramAM pese che te mANasa stabdha thaIne kAMI paNa dekhato nathI, temaja sAMbhaLato paNa nathI.'' zauryamado rUpamadaH, zRMgAramadaH kulonnatimadazca / vibhavamado jAtimadaH, madavRkSA dehinAmete // 2 // bhAvArtha-'zauryano mada, rUpano mada, kAmano mada, ucca kuLano mada, dhanano mada ane jAtino mada-e manuSyonAM madarUpI vRkSo che.'' 1. 'lobha' zabda mAtrAe karIne adhika che ane lAbha' zabda mAtrArahita che. bIjI rIte artha karatAM mAtrAno artha parimANa athavA dhana levo. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAdu bhASAMtara--bhAga 4 zauryamadaH svabhujadarzI, rUpamado darpaNAdidarzI ca / AmamaH strIvarzI, vimavamaskveSa nAsaMdha bhAvArtha--'zauryanA madavALo potAnI bhujAne ja jue che, rUpanA madavALo ArIsA vageremAM potAnuM mukha dekhyA kare che, kAmanA madavALo strIone jue che, ane vaibhavanA madavALo to janmAMdha jevo ja hoya che.'' 56 sAvadhayaH sarvamadA, nijanijamUlakSayairvinazyati / gurumana H ruTino, vistRmate niravadhirmogIva zA bhAvArtha-A sarva mado to avadhivALA che, eTale teo potapotAnA mULano kSaya thavAthI nAza pAme che, paraMtu sarpanA jevo kuTila eka gurumada che ke je avadhi vinA ja vikAsa pAme che.'' maune sAmaMtAnAM, nisyaMdadRzi pravRddhavibhavAnAm / bhrUbhaMgamukhavikAre, dhanikAnAM bhrUyuge viTAdInAm // 5 // jihvAsUddhataviduSAM, rUpavatAM dazanakezavezeSu / vaidyAnAmoSThapuTe, grIvAyAM guruniyogigaNakAnAm // 6 // skaMdhataTe subhaTAnAM, hRdaye vaNijAM kareSu zilpavatAm / gaMDeSu kuMjarANAM, ghanastanataTeSu taruNInAm // 7 // bhAvArtha 'sAmaMtone maunapaNAmAM mada rahe che, aghika vaibhavavALAne maTakuM mAryA vinAnI dRSTimAM mada rahe che, dhanikane bhRkuTino bhaMga karavAmAM athavA mukhanA vikAramAM mada rahe che, jAra puruSone bhRkuTimAM mada rahe che, unnata vidvAnonI jIbhamAM mada hoya che, rUpavALAne dAMta tathA kezanI racanAmAM mada rahe che, vaidyone hoTha upara mada rahe che, moTA adhikArI tathA jozIne grIvAmAM mada rahe che, subhaTone spaMtha upara mada rahe che, vANiyAone hRdayamAM mada rahe che, kArIgarane hAthamAM mada rahe che, hAthIone gaMDasthalamAM mada rahe che, ane strIone potAnA dRDha stanamAM mada rahe che.'' unnata cittavALAne Avo mada karavo ucita nathI. kemake- [staMbha 15 pAtAlAnna samuddhato balinRpo nIto na mRtyuH kSayaM nonmRSTaM zazalAMchanasya malinaM nonmUlitA vyAdhayaH / zeSasyApi dharA vidhRtya na kRto bhArAvatAraH kSaNaM cetaH satpuruSAbhimAnagaNanA mithyA vahan lajjase ||8|| bhAvArtha-"he AtmA! teM kAMI pAtAlamAMthI bali rAjAno uddhAra karyo nathI, yamarAjAne kSaya pamADyo nathI, caMdranuM malinapaNuM dUra karyuM nathI, vyAdhione nirmULa karyA nathI tathA pRthvIne dhAraNa karIne zeSanAgano eka kSaNavAra paNa bhAra utAryo nathI, tethI satpuruSapaNAnA abhimAnanI khoTI gaNanA vahana karatAM tAre zaramAvuM joIe.'' (6) harSa eTale kAraNa vinA koIne duHkha ApIne athavA pote zikAra ke dyuta vagere anarthakArI vyasanano Azraya karIne manamAM khuzI thavuM te. A harSa durdhyAnamAM jemanuM citta magna thayuM che evA adhama puruSone ja subhala che. kahyuM che ke- 1 vaibhavanA madavALo UMcuM joto nathI. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 224] apramattayoga kartavya paravasaNaM abhinidai, niravekkho niddao niraNutAvo / harisijjai kayapAvo, ruddjjhaannovgycitto||1|| bhAvArtha-"raudra dhyAnamAM avagata cittavALo prANI parane kaSTamAM paDela joIne khuzI thAya che, nirapekSapaNe varte che, nirdaya hoya che, pApa karIne pazcAttApa karato nathI, paNa pApa karIne UlaTo khuzI thAya che." tuSyaMti bhojanairviprA, mayUrA ghanagarjitaiH / sAdhava parajyA , vRtti: paravipattimiH rAmAM bhAvArtha-"brAhmaNo bhojanathI harSa pAme che, mora meghanI garjanAthI harSa pAme che, sAdhuo paranA kalyANathI harSa pAme che ane khaLa puruSo bIjAnI Apatti joIne harSa pAme che." juo! vanavAsamAM pAMDavo duHkha pAme che evuM sAMbhaLIne tathA joIne duryoghana atyaMta harSa pAmyo hato, tathA zrIpAla rAjAne samudramAM nAkhI daIne ghavalazreSThI potAne iSTasiddhi thayelI mAnI ati harSa pAmyo hato. upara kahelAM cha aMtaraMga zatruo niMdya hovAthI, apakIrti tathA anarthanA hetubhUta hovAthI ane paralokamAM durgatinAM kAraNa hovAthI vivekI puruSoe tyAga karavA yogya che. je vivekI mahAtmA puruSa A cha aMtaraMga zatruono tyAga kare che te gRhasthAzramamAM rahyo sato paNa gharmakArya, satkIrti, sukha ane zobhA vagerene pAme che. vyAkhyAna 224 apramattayoga kartavya karmayoge paDavAI thayA chatAM paNa je pharIthI potAnA AtmAne tAre che te ghanya che. te viSe kahe che- zithilAH saMyame yoge, bhUtvA bhUyo'pramAdinaH / / bhavaMti te prazasyAH syuryathA selksaadhvH||1|| bhAvArtha-jeo cAritra yogane viSe zithila thaIne paNa pharIthI apramAdI thAya che, teo selaka sAghunI jema prazaMsA karavA lAyaka che." selaka muninuM draSTAMta nava yojana vistAravALI ane bAra yojana lAMbI dvArikA nagarImAM kRSNa vAsudeva rAjya karatA hatA, te vakhate soLa hajAra rAjAo temanI AjJA mastaka para caDAvatA hatA. temane pradyumna vagere sADA traNa kroDa putro hatA. temAM zAMba vagere putro koIthI damana karAya tevA nahotA. te nagarImAM eka thAvastrAputra nAme gRhastha kumAra hato. tene tenA mAbApe eka divase batrIza kanyAo paraNAvI hatI. temanI sAthe te paMceMdriya saMbaMdhI viSayasukha bhogavato hato. eka divasa daza ghanuSa UMcI kAyAvALA zrI neminAtha tIrthakara aDhAra hajAra sAghunA parivAra sahita dvArikAnA udyAnamAM samavasaryA. te samAcAra vanapALanA mukhathI sAMbhaLIne kaumudikI nAmanI bherIthI udghoSaNA karAvI caturaMga senA sahita zrIkRSNa prabhune vAMdavA gayA. sarva pIrajano sAthe thAvaggAputra paNa vAMcavA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 gayo. tyAM prabhue kahelI gharmadezanA sAMbhaLIne bogha pAmelA thAvastrAputre ghera AvI potAnI mAtAne kahyuM ke-"mane dIkSA apAvo." mAtAe saMsAranA sukhano ghaNo lobha lagADyo, paNa te lobhAyo nahIM. tyAre tenI mAtA kRSNa pAse gaI ane bheTazuM mUkIne vinaMti karI ke "he rAjanuM! dIkSA levAne icchatA mArA putrane tame zikhAmaNa Apo. jo mAro ekano eka putra dIkSA leze to huM nirAghAra thaIne zI rIte jIvIza?" kRSNa tene dhIraja ApIne senA sahita tene ghera gayA, ane thAvAputrane kahyuM ke-"he vatsa! tuM saMsAranA vilAsone AnaMdathI bhogava. amArI chAyAmAM rahevAthI tAruM kAMI paNa ahita thaze nahIM." te sAMbhaLIne thAvAputra hasIne bolyo ke-"he rAjana! eka mRtyue ja mane anaMtI vAra viTaMbanA pamADI che, te mArA ahitane tame nivAraNa karo to tame mArA kharA hitavAMchaka cho ema huM mAnuM." kRSNa kahyuM ke-"te to paramAnaMdanI prApti thAya tyAre ja thAya tema che." tyAre thAvastrAputra bolyo ke "eTalA mATe ja mRtyue karelA ahitanuM nivAraNa karavA sAru zrI neminAthanA caraNakamaLane sevavA huM icchuM chuM." A pramANe tenI sthiratA joIne harSa pAmelA kRSNa nagarImAM udghoSaNA karAvI ke-"A thAvaggAputranI sAthe je koI dIkSA leze tenA kuTuMbanuM bharaNapoSaNa tathA dIkSAno utsava kRSNa jAte karaze." AvI udghoSaNA thavAthI eka hajAra mANaso dIkSA levA taiyAra thayA. te sarvanI sAthe thAvastrAputrano dIkSA mahotsava zrIkRSNa karyo. hajAra puruSothI vahana thaI zake evI zibikAmAM besIne hajAra dIkSAbhilASI mANaso sahita thAvAputra jinezvara pAse Avyo, te vakhate tenI mAtAe prabhune kahyuM ke-"A ziSyarUpI bhikSA grahaNa karo, ane tene banne prakAranI zikSA (zikhAmaNa) Apo." pachI teNe AMkhamAM azru lAvIne putra pratye kahyuM ke-"he putra! A cAritra pALavAmAM kiMcit pramAda karIza nahIM." pachI thAvaggAputra hajAra mANaso sahita prabhu pAse pravrajyA grahaNa karI ane anukrame sAmAyikathI AraMbhIne cauda pUrvano abhyAsa karI teo eka hajAra ziSyanA AcArya thayA. ekadA jinezvaranI AjJA laIne vihAra karatAM karatAM thAvastrAputra AcArya selakapure samavasaryA. te puramAM paMthaka vagere pAMcaso maMtrIono svAmI selaka nAme rAjA rAjya karato hato. teNe AcArya pAse moTA utsavapUrvaka AvIne gharmadezanA sAMbhaLI. pachI pAMcaso amAtya sahita teNe zrAvakagharma aMgIkAra karyo. have saugaMdhika nAmanA nagaramAM eka sudarzana nAme zreSThI raheto hato. ekadA cAra vedane jANanAra tathA zauca, saMtoSa, svAdhyAya, tapa tathA devanuM dhyAna ityAdi gharmanA niyamavALo ane gerue raMgelA vastrane dhAraNa karanAra zuka nAmano parivrAjaka eka hajAra ziSyo (tApasI) sahita tyAM Avyo. teno zaucamUlaka sAMkhya gharma sAMbhaLIne sudarzane te grahaNa karyo. ekadA vihAra karatAM karatAM thAvastrAputra AcArya te nagaramAM padhAryA. te vAta sAMbhaLI sudarzane temanI parIkSA karavA mATe temanI pAse AvIne pUchyuM ke-"tamAro zaucamUlaka gharma che ke bIjo gharma che?" sUrie kahyuM ke-"he zreSThI! amAro vinayamUlaka gharma che. te paNa sAdhu zrAvaka bhede karIne be prakArano che, ane bIjA tenA zAMtyAdi daza prakAra che." ityAdi vAkyothI pratibogha pAmIne sudarzane zrAvakagharma grahaNa karyo ane jIvAdi tattvonuM svarUpa jANIne asthimajjae jainadharma upara premavALo thayo. Jain Education Interational Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 224] apramattayoga kartavya 59 anyadA teno pUrvaguru zuka parivrAjaka hajAra ziSyo sahita te nagaramAM Avyo. tyAM sudarzanane anya gharmamAM Asakta thayelo joIne "are re! kayA pAMkhaDIthI te chetarAyo?" ema teNe pUchyuM, eTale zreSThI bolyo ke-"mArA guru cAra jJAnane ghAraNa karanArA thAvastrAputra nAmanA AcArya che te ahIM ja che, temaNe mane vinayamUlaka gharma pamADyo che." pachI hajAra ziSyone sAthe laIne zuka parivrAjaka te zreSThInI sAthe sUri pAse jaIne temane prazno pUchavA lAgyo. zakahe bhagavan! tamAre yAtrA, yApanikA, avyAbAghA ane prAsaka vihAra che? sUri-he zuka!te sarva amAre che. zuka-he bhagavan! tamAre kaI yAtrA che? sUri-he zuka! sAdhuone jJAnAdika traNa ratna meLavavAmAM yatna karavo, te yAtrA hoya che. zuka-he bhagavan!tamAre yApanA zI che? sUri-he zuka! yApanA be prakAranI hoya che--iMdriya thApanA ane noiMdriya yApanA. temAM zubha ane prazasta mArgane anusaravAthI pAMca iMdriyo saMbaMghI yApanA amAre zubha che, ane krodhAdi rahita aMtaHkaraNa hovAthI noIdriya yApanA paNa amAre prazasta che. zuka-he bhagavan! tamane avyAbAdhA zI rIte che? sUri-he zuka! vividha prakAranI vyAdhio amane pIDA karatI nathI, te avyAbAdhA che. zuka-he AcArya! tamAre prAsuka vihAra zI rIte che? sUri-strI, pazu ane napuMsaka rahita vasatImAM, jIva rahita sthAne, pATa pATalAM vagere yAcanA vaDe grahaNa karIne ame vicArIe chIe-rahIe chIe, te amAre prAsuka vihAra che. pachI zuka AcArya "sarisavayA bhakSaNa karavA lAyaka che? ke abhakSya che?" ityAdi chaThThA aMgamAM varNavelA prazno pUchyA; tenA yogya uttara sAMbhaLIne sulabhaboghI hovAthI te pratibogha pAmyA, eTale hajAra ziSyo sahita temaNe jainI dIkSA grahaNa karI. anukrame te sUripada pAmyA. pachI thAvastrAputra AcArya potAno nirvANa samaya najIka jANI hajAra munio sahita zatruMjaya girie padhAryA. tyAM eka mAsanuM anazana grahaNa karI prAMte kevalI thaIne muktipada pAmyA. tyAra pachI cauda pUrvane jANanAra zuka AcArya vihAra karatAM karatAM anyadA selakapuranA udyAnamAM samavasaryA. te vAta jANIne selaka rAjA pAMcaso maMtrIo sahita temane vAMdavA gayo. gurune namI gharmopadeza sAMbhaLIne selaka rAjA vairAgya pAmI potAne ghera gayo. tyAM potAnI rANI sAthe besIne pAMcaso maMtrIone teNe kahyuM ke "he praghAno! huM samasta pApano nAza karanArI pravrajyA levAno chuM, tame zuM karazo?" teo bolyA-"he svAmi! ame paNa saMyamanAM sukhanI icchAvALA chIe, tethI tamArI sAthe vrata grahaNa karIzuM." tyAre rAjAe kahyuM ke "jo ema che to tame potapotAne ghera jaI potapotAnA putrane gRhano kAryabhAra soMpIne hajAra puruSothI vahana thAya tevI zibikA upara ArUDha thaI ahIM jaladI Avo." teone e pramANe kahIne rAjAe potAnA putra maMDukakumArane rAjyAbhiSeka karyo. pachI maMDuka rAjAe jeno niSkramaNotsava karyo che evA rAjAe pAMcaso maMtrIo sahita zuka AcAryanI pAse AvIne trivize trivighe sarva sAvadya yoganuM pratyAkhyAna karyuM. anukrame selakamunine bAra aMgane ghAraNa karanAra thayelA jANIne zuka sUrie temane sUripada Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * so zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 upara sthApana karyA. pachI zukasUri cirakALa vihAra karIne hajAra munio sahita zatruMjayagiri para gayA. tyAM eka mAsanuM anazana karIne mokSapada pAmyA. - zrI selanAcAryanuM zarIra lUkhuM, sUkuM, tuccha ane kAlAtikrAMta bhojana karavAthI kaMDa (kharaja), dAha tathA pIta jvaranA vyAdhithI vyApta thayuM. teo vihAra karatAM karatAM anukrame selakapure AvyA. tyAM temano putra maMDuka rAjA temane vAMdavA Avyo. gharmadezanA sAMbhaLIne teNe zrAvakagharma aMgIkAra karyo. pachI AcAryano deha zuSka tathA vyAdhigrasta jANIne teNe kahyuM ke "he guru! mArI yAnazALAmAM nivAsa karo." eTale sUri pAMcaso ziSyo sahita tyAM rahyA. pachI maMDuka rAjAe gurunI AjJA laIne vaidya bolAvyo; teNe auSagha karavA mAMDyuM. paraMtu roganA mUla ucchedanane mATe teNe madyapAna karAvyuM; tethI sUri nIrogI thayA; paraMtu rasalolupa thaI gayA. kahyuM che ke "abhakSya evA madyapAnAdika vaDe sAdhu mUrNita, vRddha, unnavihArI, pAsasthA, kuzILIA, pramAdI ane saMsaktA thaI jAya che." gurunI evI sthiti joIne eka paMthaka vinA bIjA cAraso navANuM sAdhuoe vicAra karyo ke "guru to pramAdI ane ekasthAna nivAsI thaI gayA che, tethI ApaNe gurunI AjJA laIne vihAra karIe." Ama vicArIne teoe AjJA laIne tyAMthI anyatra vihAra karyo. mAtra eka paMthaka muni temanI vaiyAvacca karavA rahyA. anyadA cAturmAsanI caturdazIne divase sUri atyaMta madyapAna karIne sUtA hatA. te vakhate paMthaka muni devanI pratikramaNa karIne kArtika comAsInA khAmaNA khAmavA mATe nidrA pAmelA gurunA pAdamAM mastaka rAkhIne "muddimohaM' ityAdi bolavA lAgyA. te zabda sAMbhaLavAthI tathA potAnA pagane sparza thavAthI gurunI nidrAno bhaMga thayo. tethI "mane koNa jagADe che?" ema bolatAM guru UDyA. tyAre paMthaka vinayathI nagna thaIne bolyo-"he svAmi!mane dhikkAra che ke cAturmAsInA khAmaNA mATe meM Apane jagADyA. mATe mAro aparAdha kSamA karo." A pramANenA tenA vinaya bharelA vAkyathI laksa pAmIne selakAcArya tenI anumodanA karavA lAgyA, ane pramAdamAM Asakta thayelA potAnI aneka prakAre niMdA karavA lAgyA-"arere! meM rasamAM vRddha thaIne cAritraratnane malina karyuM, A ziSyane ghanya che ke teNe mane bAhyathI tathA atyaMtarathI ema banne prakAre jAgRta karyo. aho! huM kyAM ane A ziSya kyAM? mArAmAM ane tenAmAM ghaNuM aMtara che. mAro guru to kharekharo e ja che, kemake te paMthake mane rastA upara Apyo, mATe teNe "paMthaka' eTale "mArga dekhADanAra' evuM potAnuM nAma sArthaka karyuM. vaLI nahIM vAMdavA yogya evA mane dvAdazAvarta vaMdana pUrvaka vaMdanA karI, ane mArA doSa jANatAM chatAM teNe gupta rAkhyA." ityAdi tenI prazaMsA karIne sUrie vicAryuM ke-"kAle maMDuka rAjAnI rajA laI ahIMthI vihAra karIne pharIthI nirmaLa saMyamane pALuM." pachI te pramANe karIne AloyaNa vaDe potAnA AtmAnI zuddhi karI selaka guru ghaNA bhavya prANIone bogha pamADI chevaTa pAMcaso muni sahita siddhAcaLa upara padhAryA. tyAM eka mAsanuM anazana karIne mAsane aMte paramAnaMdapadane pAmyA. AcArathI bhraSTa thayelA evA gurune paNa tajyA vinA kSAmaNAdi vithinA miSathI paMthaka sAghue tene mArga para ANyA, ane chevaTa te selaka sUri siddhAcala upara siddhipadane pAmyA." 1 bahu vakhata javAthI atyaMta TharI gayeluM. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 225] kArtikI pUrNimAnuM mAhAbhya vyAkhyAna 25 kArtikI pUrNimAnuM mAhAbhya yaH kuryAt kArtikIM rAkA-matrAhadhyAnatatparaH / sa bhuktvA sarvasaukhyAni, nirvRtiM labhate ttH||4|| bhAvArtha-"je mANasa ahIM (siddhAdri upara) jinezvaranA dhyAnamAM tatpara thaIne kArtikI pUnama kare, te A lokamAM sarva sukha bhogavIne pachI mokSasukhane pAme che." ekenApyupavAsena, kArtikyAM vimalAcale / ravivAhityati-patinutte banaH rA. bhAvArtha-"zatruMjaya giri upara kArtikI pUnamane divase mAtra eka upavAsa karavAthI mANasa RSihatyA, strI hatyA ane bALahatyA vagere pApothI mukta thAya che." te upara draSTAMta nIce pramANe- drAviDa vAlikhilla kathA RSabhadevano putra draviDa nAme hato. tene drAviDa ane vAlikhilla nAmanA be putro thayA hatA. ekadA drAviDane mithilAnuM rAjya ane vAlikhillane lAkha gAmo ApIne draviDe prabhu pAse dIkSA grahaNa karI. anyadA drAviDa potAnA nAnA bhAIne adhika saMpattivALo joIne tenI unnati nahIM sahana thavAthI tenA para dveSa karavA lAgyo. vAlikhilla paNa te vRttAMta jANIne moTA bhAI para dveSa gharavA lAgyo. e rIte paraspara dveSa thavAthI teo ekabIjAnA rAjya grahaNa karavAmAM utsuka thayA, ane parasparanA chaLa jovA lAgyA. tevAmAM eka vakhata vAlikhilla drAviDanA nagaramAM Avato hato, tyAre drAviDe tene nagaramAM Avato aTakAvyo. tethI vAlikhillane krodha caDyo eTale teNe yuddha karavA mATe potAnuM sainya ekaThuM karyuM. drAviDa paNa yuddha mATe taiyAra thaI gayo. banne jaNa sAmasAmA AvyA. vacce pAMca yojana yuddhabhUmi rAkhIne banne jaNAe senAno paDAva nAMkhyo. bannenA sainyamAM daza daza lAkha hAthI, ghoDA ane ratho hatA, tathA daza kroDapatti hatA. pachI nizcaya karelA divase yuddha zarU karyuM. hAthIvALA hAthIvALA sAthe ane patti patti sAthe evI rIte samAna yuddha thavA lAgyuM. A pramANe niraMtara yuddha karatAM sAta mAsa vyatIta thaI gayA. temAM ekaMdara daza kroDa subhaTono nAza thayo. tevAmAM varSA Rtu AvavAthI yuddha baMgha rAkhIne ghAsa ane pAMdaDAMnI jhUMpaDIo karIne tyAM ja rahyA. anukrame varSARtu vyatIta thaI, ane sarva ghAnya tathA auSadhio pAkI gaI. te vakhate drAviDa potAnA parivAra sahita vananI samRddhi (zobhA) jovA mATe nIkaLyo. AgaLa cAlatAM potAnA vimalamati nAmanA praghAnanI preraNAthI koI tApasanA AzramamAM gayo. tyAM jaTArUpI mukuTathI suzobhita, valkala vastrane ghAraNa karanAra ane paryakAsane beThelA suvallu nAmanA kulapatine dIThA. tenI pharatA ghaNA tApasI beThelA hatA; ane tenI AkRti zAMta tathA dayALu jaNAtI hatI. evA kulapatine joIne drAviDa rAjAe tene praNAma karyA. munie paNa dhyAna tajI daI rAjAne AzIrvAdanAM vacana vaDe harSita karyo. pachI kulapati anugrahanI buddhithI gharmadezanA ApavA lAgyA-"he rAjanuM! A saMsArarUpI sAgara anaMta duHkharUpI jaLathI bharelo che, kAmakroghAdika makaranA samUhathI te ati Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 15 bhayaMkara che. temAM AkhA jagatane gaLI javAmAM lAlacu evo lobharUpI vaDavAnaLa rahelo che, ane temAM rahelA viSayorUpI AvartamAM nimagna thayelA sura, asura ane rAjAo vagere koI paNa prakAre temAMthI nIkaLI zakatA nathI. A saMsAramAM je rAjya pAmavuM te aMte narakane ApanAruM ja che, mATe he rAja! tamane evA narakarUpI anarthana ApanArA rAjyanA lobhathI bhAInI sAthe mahA anarthakArI yuddha karavuM yogya nathI. jeo eka khaMDa mAtra pRthvInA lobhathI baMdhu vagereno nAza kare che te anaMta duHkho pAme che. mATe tamAre zrI RSabhaprabhunA pautrone Avo kleza karavo yogya nathI." A pramANenAM kulapatinAM vacano sAMbhaLIne drAviDa rAjA bolyo ke-"he bhagavan! pUrve bharata tathA bAhubaLI vageree paNa te kAraNane lIdhe paraspara yuddha karyA hatAM, to amAro zo doSa?" muni bolyA ke-"he rAjA! bhArate pUrva janmamAM sAdhuone AhAra devAnI bhaktie karIne cakravartIpaNuM upArjana karyuM hatuM, ane bAhubaLIe sAghuonI vaiyAvacca karIne bAhunuM baLa upArjana karyuM hatuM. banne potapotAnA zubha karmanuM phaLa pAmyA hatA. bharata cakrIe to cakraratna AyughazALAmAM na pesavAthI yuddha karyuM, ane bAhubaLIe evo vicAra karyo ke-pitAe mane rAjya ApyuM che, te bharata laI levAne icche che, to zuM huM nirbaLa chuM ke ApI dauM? arthAt tenI AjJA svIkAruM? huM to tAtanA caraNakamaLa sivAya bIjAne namIza nahIM." ityAdi kAraNathI temanuM yuddha thayuM hatuM. tema chatAM paNa devatAonA kahevAthI te banne bogha pAmyA hatA, ane temaNe potAnA AtmAne tAryA hatA. mATe he rAjana! tevA puruSasiMhonI spardhA tamAre karavI yogya nathI." A pramANenAM kulapatinAM vacano sAMbhaLIne drAviDa rAjA larjita thayo, ane pazcAttApa karavA lAgyo. te bolyo ke-"he muni! meM mUrkhAe ajJAnatAthI mArA kAkAnI samAnatA grahaNa karI, paraMtu kAca ciMtAmaNinA prabhAvane kadI paNa pAmI zakato ja nathI. Ape mane ghora narakamAM paDato bacAvyo; have mArAM vivekarUpI netra UghaDyAM" A pramANe bolIne te jAte potAnA nAnA bhAIne khamAvavA cAlyo. vAlikhilla paNa moTA bhAIne sanmukha Avato joIne pote ja tenI sAme gayo, ane tenA pagamAM paDyo, eTale drAviDe tene Ubho karI snehapUrvaka AliMgana karyuM. vAlikhillI bolyo-"he bhAI! tame mArA jyeSTha baMdhu cho, mATe mAruM rAjya grahaNa karo." drAviDa paNa gadgada kaMThe bolyo-"he bhAI! rAjyathI zuM? A saMsAranA kAmabhoga anitya che, durgatimAM paDatA prANIone gharma vinA bIjuM kAMI paNa zaraNabhUta nathI, mATe mAre to vrata aMgIkAra karavuM che, tethI tane khamAvavA Avyo chuM." nAno bhAI bolyo-"he bhAI! jo tame sarva prakAre zreya karanAra vratane AdaravA iccho cho, to mAre paNa te ja aMgIkAra karavuM che." ema kahI banne jaNAe potapotAnA putrane rAjya soMpI potapotAnA maMtrIo sahita daza kroDa puruSo sAthe te ja tApasa pAse jaI tApasavrata grahaNa karyuM. te sarve kaMdamULano AhAra karatA, gaMgAjaLamAM snAna karatA, ane alpa kaSAya tathA alpa nidrAvALA thaIne japamALA vaDe zrI yugAdIza prabhunuM smaraNa karatA tathA paraspara gharmakathA karatA hatA. e pramANe temaNe eka lAkha varSa tyAM ja nirgamana karyA. ekadA namivinami nAmanA vidyAghara rAjarSinA be praziSyo AkAza mArge tyAM AvyA. temane 1 ziSyanA ziSya. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 225] kArtikI pUrNimAnuM mAhAtmya 63 te sarve tApasoe vAMdIne pUchyuM ke-'tame kyAM jAo cho?'' tyAre te banne munio temane dharmalAbhanI AziSa ApIne bolyA ke-'ame puMDarika girinI yAtrA karavA jaIe chIe.' tApasoe pUchyuM ke--''te girinuM mAhAtmya kevuM che?'' munie javAba Apyo ke-- anaMtA muktimAseduratra tIrthaprabhAvataH / setsyati bahavo'pyatra, zuddhacAritrabhUSitAH // 1 // bhAvArtha-'ahIM (siddhAcaLa upara) tIrthanA prabhAvathI zuddha cAritrathI zobhatA evA anaMta jIvo mukti gayA che, ane haju paNa ghaNA jIvo ahIM siddhipadane pAmaze.'' A pramANe lAkha varSa sudhI kahIe topaNa te tIrthanA mahimAno pAra Ave tema nathI. te tIrthamAM nimavinima nAmanA munIMdra be kroDa munio sahita puMDarika gaNagharanI jema phAlguna sudi dazamIne divase mokSe gayA che. pUrve zrImAna anaMta jJAnaguNanA bhaMDAra zrI RSabhadevanA gaNadharo vagere kevaLInAM vacanathI ame sAMbhaLyuM che ke AgAmI kALe A tIrthe ghaNA uttama puruSo siddhipadane pAmaze. zrI rAmacaMdra rAjarSi traNa kroDa muni sahita siddhine pAmaze, ekANuM lAkha munio sahita nAradajI mukti pAmaze, sADA ATha kroDa munio sahita zAMba ane pradhumra siddhine pAmaze, vIza kroDa muni sahita pAMDavo siddhine pAmaze, thAvaccAputra tathA zuka AcArya vagere hajAra hajAra sAdhuo sahita mukti pAmaze, pAMcaso sAdhu sahita selaka rAjarSi siddhine pAmaze tathA zrI RSabhadeva svAmInA zAsanamAM paNa asaMkhya koTI lakSa sAdhuo muktipadane pAmaze.' tethI kevaLajJAnI paNa e tIrthanA mahimAnuM varNana karavAne zaktimAna nathI.'' ityAdi mAhAtmya sAMbhaLIne te sarve tApaso puMDarika tIrthanI yAtrA karavA utsuka thayA. eTale te muninI sAthe te tarapha bhUmimArge prayANa karyuM. mArgamAM te vidyAdhara muninA upadezathI te sarva tApasoe mithyAtvanI kriyAo choDI daI loca karIne sAdhudharma aMgIkAra karyo. anukrame dUrathI siddhAcalane dRSTi vaDe joIne temane atyaMta harSa utpanna thayo. pachI tyAM pahoMcI, upara caDIne zrI bharatacakrInA banAvelA caityomAM yugAdIza prabhune teo bhaktipUrvaka namyA. tyAra pachI mAsakSapaNane aMte te vidyAdhara munioe temane kahyuM ke "he munio ! tamArA anaMta kALathI saMcaya karelAM pApakarmo A tIrthanI sevA vaDe kSaya pAmaze, mATe tamAre ahIM ja tapasaMyamamAM tatpara thaIne rahevuM.'' ema kahIne te banne muni tyAMthI anyatra vihAra karI gayA. pachI te drAviDa, vAlikhilla vagere daza kroDa sAghuo tyAM ja rahIne tapa karavA lAgyA. anukrame eka mahinAnI saMlekhanA karIne te sarve kevaLajJAna pAmI mokSe gayA. temanA putroe tyAM AvI temanA nirvANasthAne prAsAdo karAvyA. zrI bharatezanA nirvANathI pUrva koTI varSo gayA pachI drAviDa vagere munionuM nirvANa thayuM. kALanA krame karIne A vRttAMta nahIM jANanArA mithyAtvIo kArtikI pUnamane divase mithyAmohathI zatruMjayane choDIne bIjA seMkaDo kSudra tIrthomAM bhaTake che. '"jeo saMgha sahita zrI siddhAcaLa upara jaIne kArtika tathA caitra mAsanI pUrNimAne divase AdarapUrvaka dAna tathA tapa vagere kare che teo mokSasukhane bhogavanAra thAya che.'' // paMcadaza staMbha samApta / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (raMbha 16) vyAkhyAna 226 cha leyAnuM svarUpa kIrtidharamunIndreNa, priyaMkaranRpaM prati / lezyAsvarUpamAkhyAtaM, tacchrutvAsau zubhAM dadhau // 1 // bhAvArtha-"kIrtidhara muna, priyaMkara rAjAne vezyAnuM svarUpa kahI batAvyuM che, te sAMbhaLIne temAMnI zubha lezyA teNe ghAraNa karI." priyaMkara rAjAnI kathA akSapura nAmanA nagaramAM aridamana nAme rAjA rAjya karato hato. tene priyaMkara nAme putra hato. eka divasa diyAtrA karIne vijaya pAmelo rAjA ghaNo kALa vyatIta thayelo hovAthI priyAnA darzana mATe ati utsuka thayo; tethI potAnI senAne paNa pAchaLa mUkIne ekalo ja tvarAthI potAnA nagaramAM Avyo. te vakhate potAnuM nagara dhvaja, toraNa vagerethI zobhita joIne Azcarya pAmato te rAjamahela pAse gayo. tyAM paNa potAnI kAMtAne sarva alaMkArathI zobhita ane satkAra karavA mATe taiyAra thaIne UbhelI joI rAjAe tene pUchyuM ke-"he priyA! mArA AgamananA samAcAra tamane koNe kahyA?" teNe kahyuM ke-"kIrtidhara nAmanA munirAje ApanA ekAkI AvavAnA khabara ApyA hatA, tethI huM ApanI sanmukha AvavA taiyAra thaIne UbhI chuM." pachI aridamana rAjAe te munirAjane bolAvIne pUchyuM-"jo tame jJAnI ho to mArA mananuM ciMtita kaho." tyAre munie kahyuM ke-"he rAjan!tame tamArA maraNa viSe ciMtavana karyuM che." rAjAe pUchayuM ke-"he sAdhu!mAruM mRtyu kyAre thaze?" muni bolyA ke-"AjathI sAtame divase vIjaLI paDavAthI tamAruM mRtyu thaze; ane tame marIne azucimAM beiMdriya kIDArUpe utpanna thazo." ema kahIne munirAja potAne upAzraya gayA. rAjA A vRttAMta sAMbhaLIne AkuLavyAkuLa thayo, ane potAnA putra priyaMkarane bolAvIne kahyuM ke-"he vatsa! jo huM azucimAM kIDo thAuM to tAre mane mArI nAMkhavo." priyaMkare te vAta aMgIkAra karI. rAjA sAtame divase putra, strI ane rAjyAdikanI tIvra mUchathI marIne azucimAM kIDArUpe utpanna thayo, te vakhate priyaMkare tene mAravA mAMDyo, paNa te maravA khuzI thayo nahIM. tethI priyaMkare munine pUchyuM ke- "he munirAja! zuM A mAro pitA ja che ke je duHkhI chatAM paNa maraNane icchato nathI?" tyAre sAdhu bolyA ke amedhyamadhye kITasya, surendrasya surAlaye / samAnA jIvitAkAMkSA, tulyaM mRtyubhayaM dvyoH||1|| bhAvArtha-"viSTAmAM rahelA kIDAne tathA svargamAM rahelA iMdrane jIvavAnI AkAMkSA sarakhI ja hoya che, ane te bannene mRtyuno bhaya paNa samAna ja hoya che." A pramANe sAMbhaLIne priyaMkara rAjAe gurune kahyuM ke-"he svAmI! koI vakhata na joyeluM, na sAMbhaLeluM ane na iccheluM evuM parabhavamAM gamana sarva jIvo pAme che, jema mArA pitA kIDAno bhava Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 vyAkhyAna 226] cha lazyAnuM svarUpa pAmyA to tevI gatimAM AtmA zA hetu vaDe jato haze?" gurue kahyuM ke-"jIvone jevI lezyAnA pariNAma hoya tevI gati tene prApta thAya che." rAjAe pUchyuM ke-"he svAmI! vezyA keTalA prakAranI che?" tyAre gurue tene cha lazyAnuM svarUpa kahyuM ke-"he rAjA! AtmAnA pariNAmavizeSe karIne lezyAo cha prakAranI che, je A pramANe atiraudraH sadA krodhI, matsarI dharmavarjitaH / nirdayo vairasaMyuktaH, kRSNalezyA'dhiko nrH||4|| bhAvArtha-je mANasa mahA raudradhyAnI hoya, sadA krodhI hoya, sarva upara dveSI hoya, gharmathI varjita hoya, nirdaya hoya ane niraMtara vaira rAkhanAro hoya tene vizeSe karIne kRSNalezyAvALo jANavo. alaso maMdabuddhizca, strIlubdhaH paravaMcakaH / kAtarazca sadA mAnI, nIlalezyA'dhiko bhavet // 2 // bhAvArtha-nIla glezyAvALo jIva ALasu, maMdabuddhi, strImAM lubdha, parane chetaranAra, bIkaNa ane niraMtara abhimAnI hoya che. zokAkulaH sadA ruSTaH, paraniMdAtmazaMsakaH / saMgrAme teno dustha, vApIta 3IhatarUpI bhAvArtha-niraMtara zokamAM magna rahenAra, sadA roSavALo, paranI niMdA karanAra, AtmaprazaMsA karanAra, raNasaMgrAmamAM bhayaMkara ane duHkhI avasthAvALA mANasane kApota lezyA kahelI che. vidvAn karuNAyuktaH, kAryAkAryavicArakaH / lAbhAlAbhe sadA prItaH, pItalezyA'dhiko nrH||4|| bhAvArtha-vidvAna, karuNAvAna, kAryAkAryano vicAra karanAra ane lAbhamAM ke alAbhamAM sadA AnaMdI evA mANasane pIta (tejo) lezyA adhika hoya che. kSamAvAn niratatyAgI, devArcanarato yamI' / zucibhUtaH sadAnaMdaH, padmalezyA'dhiko bhavet // 5 // bhAvArtha-kSamAyukta, niraMtara tyAgavRttivALo, devapUjAmAM tatpara, ahiMsA satyAdi pAMca yamane ghAraNa karanAra, pavitra ane sadA AnaMdamAM magna evo manuSya paghalezyAvALo hoya che. rAgadveSiinarmA, zornivAvivarNitaH | parAtmabhAvasaMpannaH, zuklalezyo bhvennrH||6|| bhAvArtha-rAgadveSathI mukta, zoka ane niMdAthI rahita tathA paramAtmabhAvane pAmelo manuSya zukla vezyAvALo kahevAya che. A cha zyAmAM prathamanI traNa vezyAo azubha che, ane bIjI traNa zubha che. te chayenuM vistArathI svarUpa jaNAvavA mATe jAMbu khAnArA tathA gAma bhAMganArA cha cha puruSanAM draSTAMta che. te A pramANe 1 ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, parigrahaparimANa-e pAMca yama. bhAga 4--5 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 16 (1) jAMbu khAnArA cha puruSonuM draSTAMta-koI araNyamAM sughAthI kRza thayelA cha puruSoe, pAkelAM ane rasavALAM jAMbunA bhArathI jenI sarva zAkhAo namI gaI che evuM kalpavRkSanA jevuM eka jAMbunuM vRkSa joyuM. te joIne sarve harSita thaIne bolyA ke-"aho! khare avasare A vRkSa ApaNA jovAmAM AvyuM che, mATe have svecchAe tenAM phaLa khAIne ApaNe kSaghAno nAza karIe." (1) pachI temAM eka kliSTa pariNAmavALo hato te bolyo ke-"A durAroha vRkSa upara caDavAthI jIvanuM paNa jokhama thAya tevuM che, mATe tIkSNa kuhADAnI ghAra vaDe mULamAMthI kApI nAkhI tene ADuM pADI daIe ane pachI nirAMte tenAM samagra phaLo khAIe." AvA pariNAma puruSane kRSNa zyAthI ja thAya che. (2) pachI bIjo tenA karatAM kAMIka komaLa hRdayavALo bolyo ke-"AvAM moTA vRkSane kApavAthI ApaNane zuM vadhAre lAbha che? mAtra eka moTI zAkhA toDI pADIne tenI upara rahelAM phaLo khAIe." A puruSa nIla glezyAnA pariNAmavALo jANavo. (3) pachI trIjo bolyo ke- "evaDI moTI zAkhAne kApavAthI zuM? mAtra tenI eka prazAkhAne ja kApIe." A puruSa kApota lezyAvALo jANavo. (4) pachI cotho bolyo ke-"te bicArI nAnI zAkhAne kApavAthI zuM vizeSa lAbha che? mAtra tenA gucchA toDavAthI ja ApaNuM kArya siddha thaze." A mANasa tejalezyAvALo jANavo. (5) pachI pAMcamo bolyo ke-"gucchA toDavAthI paNa zuM? mAtra pAkelAM ane bhakSaNa karavA lAyaka joIe teTalAM phaLone ja toDIe." A puruSa paghalezyAvALo jANavo. (6) have chaThTho bolyo ke-"phaLo toDavAthI paNa zuM? ApaNane jeTalAM phaLonI jarUra che teTalAM to A vRkSanI nIce paDelAM ja maLI zake tema che. to tenAthI ja prANano nirvAha karavo te zreSTha che. mATe A vRkSane kApI nAMkhavA vagerenA vicAro zA mATe karavA joIe? A chello zukla lezyAnA pariNAmavALo jANavo. (2) dhADa pADanAra cha puruSonuM draSTAMta - ghanaghAnyAdikamAM lubdha thayelA coronA cha adhipatioe ekatra thaIne eka gAmamAM ghADuM pADyuM. te samaye temAMthI eka jaNa bolyo ke "A gAmamAM manuSya, pazu, puruSa, strI, bALaka, vRddha vagere je koI najare paDe te sarvane mArI nAMkhavA." A pramANe kRSNa lezyAnA svabhAvavALuM vAkya sAMbhaLIne bIjo nIla glezyAvALo bolyo ke-"mAtra manuSyone ja mAravA, pazuone mAravAthI ApaNane zuM phaLa che?" tyAre trIjo kApota lezyAvALo bolyo ke-"strIone zA mATe mAravI joIe? mAtra puruSone ja mAravA." tyAre cotho tejalezyAvALo bolyo ke-"puruSamAM paNa zasrarahitane mAravAnuM zuM kAma? mAtra zastradhArIne ja mAravA." te sAMbhaLI pAMcamo padmavezyAvALo bolyo ke-zastraghArImAM paNa jeo ApaNI sAme yuddha karavA Ave tene ja mAravA. bIjA niraparAdhIne zA mATe mAravA joIe?" chevaTe chaThTho zukla lezyAvALo bolyo ke-"aho! tamAro kevo khoTo vicAra che? eka to dravyanuM haraNa karavA AvyA cho, ane vaLI bicArA prANIone mAravA cAho cho; mATe jo tame dravya levA AvyA cho to bhale dravya lo, paraMtu temanA prANanuM to rakSaNa karo." A pramANenI cha lezyAvALA jIvo marIne judI judI gatine pAme che. kahyuM che ke kiNhAe jAi naraye, nIlANa thAvaro naro hoi / kApotAe tiriyaM, pItAe mANuso hoi||1|| 1. muzkelIthI caDI zakAya tevA. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 227] avipRzyakAritA pammAe devaloyaM, sukkAe jAi sAsayaM ThANaM / kya tenA vicAro, pADyo matranahiMrA bhAvArtha-kRSNa lezyAvALo narakagati pAme che, nIla glezyAvALo thAvarapaNuM pAme che, kApo lezyAvALo tiryaMca thAya che, pIta vezyAvALo manuSyagati pAme che, padmavezyAvALo devalokamAM jAya che ane zukla lezyAvALo jIva zAzvata sthAna eTale mokSapadane pAme che. A pramANe bhavya jIvoe vezyAno vicAra jANavo." gurunA mukhathI upara pramANe vezyAnuM svarUpa jANIne priyaMkara rAjA pratibogha pAmyo, ane niraMtara zubha lezyAmAM vartI zrAvakagharmane aMgIkAra karI aMte sadgati pAmyo. kApotalezyAnA pariNAmavALA aridamana rAjAnI kathA sAMbhaLIne temaja tenI kIDA tarIkenI utpatti AtanA mukhathI jANIne priyaMkara rAjA bhalA gharmane ApavAvALI zubha lezyAvALo thayo." vyAkhyAna 27 avimucakAritA vagara vicAryuM kAma karavAthI pAchaLathI pastAvAnuM kAraNa thAya che, mATe koI paNa kArya karatA pahelA pariNAmano vicAra karavo. te viSe kahyuM che ke avimRzya kRtaM kArya, pazcAttApAya jAyate / trA pratiSThAvA, tRSTAMtA: citA sudhe zA. bhAvArtha-"koI paNa kArya vicAra karyA vinA karavAthI pazcAttApane mATe ja thAya che. te upara AmravRkSano cheda karanAra vagerenA draSTAMta paMDitoe kahelAM che." te A pramANe AmravRkSa kapAvanAra rAjAnuM draSTAMta pATalIpura nAmanA nagaramAM nivAsa karanAra ghanadatta nAmano zreSThI vepAra mATe vahANamAM besI dariyA raste cAlyo. anukUla pavanane lIghe tvarAthI vahANa cAlyuM, ane madhya samudramAM AvyuM, teTalAmAM zreSThIe AkAzamArge cAlyA AvatA eka uttama popaTane joyo. te popaTanA mukhamAM eka AmraphaLa hatuM. zramita thaI javAthI tene samudramAM paDato joIne zreSThIe tenI nIce eka vastra lAMbu karAvIne khalAsIo pAse tene jhilAvI lIgho, ane potAnI pAse maMgAvI tene pANI tathA pavana nAkhavA vaDe svastha karyo. tyAra pachI zreSThIe tene bolAvyo, eTale te mukhamAMthI AmraphaLane nIce mUkIne manuSyavANIthI bolyo ke-"he sArthanA adhipati zreSThI! tame sarva prakAranA upakAramAM zreSTha evo jIvitadAna rUpI upakAra mArA para karIne mane jivADyo che, eTaluM ja nahIM paNa mArA aMgha ane vRddha mAtapitAne paNa tameM jivADyA che. to Avo moTo upakAra karanArA evA tamAro huM kevI jAtano pratiupakAra karuM? to paNa meM ANeluM A AmraphaLa tame svIkAro." zreSThIe kahyuM ke"A phaLa tAruM bhakSya che ne tAre khAvA lAyaka che, mATe tuM ja khA, ane bIjuM paNa sAkara, drAkSa vagere tane khAvA ApuM chuM." tyAre popaTa bolyo ke-"he zreSThI! A phaLanuM vRttAMta tame sAMbhaLo. viMdhyATavImAM eka vRkSa upara popaTanuM mithuna vase che teno huM putra chuM. te mArAM mAtapitA anukrame Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 16 vRddhapaNAthI jarAkrAMta thavAne lIdhe AMkhe joI zakatA nathI tethI huM ja temane khAvAnuM lAvIne A chuM. te araNyamAM eka divasa be munirAja padhAryA, temaNe cotarapha joIne ekAMta jaNAyAthI paraspara A pramANe vAta karI ke-samudranA madhyamAM kapi nAmanA parvatanA zikhara upara niraMtara phaLatuM eka AmravRkSa che, tenuM eka paNa phaLa eka vAra je bhakSaNa kare tenA aMgamAMthI sarva vyAdhio nAza pAme che, temaja akALa mRtyu ke jarAjIrNapaNe tene prApta thatuM nathI. A pramANe temanuM vAkya sAMbhaLIne meM vicAryuM ke-"muninuM vAkya hamezAM satya ane hitakara ja hoya che, tethI te vRkSanuM phaLa lAvIne jo mArAM mAtApitAne ApuM to teo yuvAvasthAne pAme." Avo vicAra karIne huM tyAM gayo, ane A phaLa lAvyo chuM; mATe he zreSThI! A phaLa tame grahaNa karo, huM bIjuM phaLa lAvIne mArA mAbApane ApIza." pachI zreSThIe popaTanA AgrahathI te phaLa lIdhuM, ane popaTa tyAMthI AkAzamAM UDI gayo. . pachI zreSThIe vicAryuM ke-"jo A phaLa huM koI rAjAne ApuM to tenAthI ghaNA jIvono upakAra thaze, huM khAIza to paNa zuM ane nahIM khAuM to paNa zuM?" ema vicArIne te AmraphaLa teNe sArI rIte sAcavI rAkhyuM. pachI keTaleka divase te vahANa koI kinAre pahoMcyuM. eTale zreSThI vahANamAMthI UtarIne bheTa laIne rAjA pAse gayo. rAjAnI pAse bheTa mUkIne pachI te AmraphaLa paNa ApyuM. te joIne rAjAe vismayapUrvaka pUchyuM ke-"he zreSThI! A zAnuM phaLa che?" tyAre zreSThIe rAjAne te phaLano samagra mahimA kahyo. tethI rAjA atyaMta saMtuSTa thayo ane tenuM saghaLuM dANa mApha karyuM. eTale zreSThI harSa pAmIne potAne sthAnake gayo. pachI rAjAe phaLa hAthamAM rAkhIne vicAryuM ke-"A phaLane huM ekalo ja khAIza to tethI zuM adhika guNa thaze? mATe tene koI sArA kSetramAM vavarAvuM to tenA ghaNAM phaLo thaze, ane tethI strIputrAdika sarvane vRddhAvasthArahita karI zakAze." ema vicArIne rAjAe koI sArA kSetramAM te bIja vavarAvyuM; anukrame te AmravRkSa vRddhi pAmyuM, ane tene puSpa phaLa vagere thayAM. tyAre rAjAe tenA rakSakone ghaNuM ghana ApIne kahyuM ke-"A vRkSanuM yatnapUrvaka rakSaNa karavuM." A pramANe rAjAnuM vacana sAMbhaLIne te rakSako rAtridivasa tyAM ja rahevA lAgyA. eka divase daivayoge rAtrimAM eka phaLa potAnI meLe tUTIne pRthvI para paDyuM, pachI prAtaHkAle te pAkelA phaLane paDeluM joIne rakSakoe harSapUrvaka te laI tatkALa rAjAne ApyuM. te vakhate rAjAe vicAryuM ke-"A navIna phaLa prathama koI pAtrane ApuM to ThIka." ema ghArIne cAra vedanA jANanAra koI brAhmaNane rAjAe bhaktipUrvaka te phaLa ApyuM. brAhmaNa te phaLa khAvAthI tatkALa mRtyu pAmyo. te vRttAMta sAMbhaLIne rAjA ati kheda sahita bolyo ke-"aho! meM gharmabuddhithI brahmahatyArUpa moTuM pApa karyuM. kharekhara mane mAravA mATe ja koI zatrue prapaMca karIne te phaLa mokalyuM haze, mATe A viSavRkSa pote ja vAveluM ane prayatnathI pALeluM chatAM zIghratAthI chedI nakhAvuM." pachI tevo hukama thatA ja rAjapuruSoe tINa kuhADA vaDe te uttama vRkSane mULa sahita kApIne bhUmi para pADI dIdhuM ane te samagra vRkSane pRthvImAM dATI dIdhuM. pachI maragI (vAI), koDha, raktapittAdika asAdhya vyAdhithI pIDAyelA keTalAka loko jIvitathI kheda pAmyA satA te vRkSanuM chedana sAMbhaLIne tyAM AvyA; ane sukhethI maraNa thAya evA hetuthI te vRkSanA zeSa rahelAM sUkA kASTha ane kutsita patrAdika temaNe khAdhAM. tethI te sarve nIrogI tathA kAmadeva samAna rUpavALA thayA. temane joIne rAjAe vismaya pAmIne rakSakone bolAvIne pUchyuM ke-"tame Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 228] sahasA kArya akartavya 69 mane ApyuM hatuM te AmraphaLa toDIne lAvyA hatA ke pRthvI para paDeluM lIdhuM hatuM?'' tyAre teoe satya vAta kahI. te sAMbhaLIne rAjAe vicAryuM ke--'jarUra te phaLa pRthvIpara paDyA pachI sarpa vagerenA viSathI mizrita thayuM haze, tethI ja te uttama brAhmaNanuM mRtyu thayuM, paraMtu te vRkSa to amRta samAna ja te hatuM. arere! meM avicAryuM sahasA kAma karyuM ke AvuM uttama vRkSa krodhathI ukheDI nAkhyuM.'' A pramANe vRkSanA guNone vAraMvAra saMbhArIne teNe jIvatAM sudhI ati zoka karyo. "jema A rAjAe vagara vicArye kArya karyuM to pAchaLathI pazcAttApanuM kAraNa thayuM. mATe tema bIjAe karavuM nahIM'' tevuM A dRSTAMtanuM tAtparya che. A eka rUpaka kathA che. tenA upanayanI yojanA A pramANe karavI--'atyaMta durlabha AmravRkSa sadRza manuSyajanma pAmIne ajJAna tathA avirati vaDe karIne je mUDha puruSo potAno manuSyabhava vyartha gumAve che te vAraMvAra atyaMta zoka pAme che. kadAcit devanA sAnnidhyathI tevA savRkSanI prApti to pharI thaI zake che, paNa mugdhapaNAthI vRthA gumAvela manuSyabhavanI prApti pharI thaI zakatI nathI. mATe kiMcit paNa pramAda karavo nahIM. he prANI! jema pataMgiyuM, bhramara, mRga, pakSI, sarpa, mAchaluM ane hAthI vagere iMdriyonA viSayane AdhIna thavAthI potAnA pramAdathI ja mRtyu pAme che ane siMha vagere prANIo mAMsalubdhapaNAthI pAMjarAmAM purAya che, ane baMdhananA duHkha pAmIne cirakALa paryaMta zokajanaka dazAne bhogave che; tema tuM paNa jo pramAdamAM paDIza to tevI ja dazA pAmIza. he mUDha jIva! prathama paNa pApa karavAthI ja tuM duHkhanA samUhamAM paDelo che, ane pharIthI paNa pAcho pApa ja karyA kare che; tethI mahAsAgaramAM DUbatAM mAthe tathA kaMThe paththara bAMdhavA jevuM kare che. he jIva! tane vAraMvAra upadeza ApIe chIe ke, jo tuM du:khathI bhaya pAmato hoya, ane sukhanI icchA rAkhato hoya to evuM kArya kara ke jethI tAruM vAMchita siddha thAya. tema karavAno tAro A ja avasara che. he jIva! tuM dhana, strI, svajana, sukha ane prANane paNa tajI deje, paNa eka jainadharmane tajIza nahIM. kemake dharmathI ja sarva saMpattio prApta thAya che. A pramANe vicArIne sakriyAmAM pravartana karavuM.' vyAkhyAna 228 sahasA kArya akartavya sahasA vihitaM karma, na syAdAyatisaukhyadam / patatrihiMsakasyAtra, mahIbharturnidarzanam // 1 // bhAvArtha--"sahasA kAma karavAthI pariNAme sukha maLatuM nathI. te upara pakSInI hiMsA karanAra rAjAnuM dRSTAMta che. '' te A pramANe- avicArI rAjAnuM dRSTAMta A bharatakSetramAM zatruMjaya nAme eka rAjA hato. tenI pAse koI eka puruSe uttama lakSaNavALo eka azva lAvIne bheTa karyo. tene joIne rAjAe vicAryuM ke--"A azva za2I2nI zobhAthI prazaMsA karavA lAyaka che; paraMtu tenI gati jovI joIe.'' kahyuM che ke- vo hi sapteH paramaM vibhUSaNaM, nRpAMganAyAH kRzatA tapasvinaH / dvijasya vidyaiva munerapi kSamA, parAkramaH zastrabalopajIvinaH // 1 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kao zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 bhAvArtha-"azvanuM zreSTha bhUSaNa gati che, rAjapatnI tathA tapasvI puruSanuM bhUSaNa kuzapaNuM che, brAhmaNanuM bhUSaNa vidyA ja che, muninuM bhUSaNa kSamA che ane zastravidyAnA baLathI AjIvikA karanAra puruSanuM bhUSaNa parAkrama che." pachI te rAjA ghoDA para caDhIne araNyamAM tene doDAvavA lAgyo; eTalAmAM te pavanavegI ghoDo evo doDyo ke tenuM sarva sainya pAchaLa rahI gayuM. rAjA jema jema tenA vegane rokavA mATe tenI valgA (cokaDuM) kheMce tema tema te azva vadhAre vaghAre doDavA lAgyo. pachI rAjAe thAkIne lagAma DhIlI mUkI ke tarata ja te azva Ubho rahyo. tyAre rAjAe jANyuM ke A azvane viparIta zikSA (keLavaNI) ApelI che. pachI rAjAe azva parathI UtarIne palANa utAryuM, tevAmAM te ghoDo saMdhio tUTI javAthI pRthvI para paDIne maraNa pAmyo. rAjA sughA ane tRSAthI pIDA pAmato ekalo te bhayaMkara aTavImAM bhamavA lAgyo. bhamatAM bhamatAM eka moTuM vaTa vRkSa joIne rAjA thAkelo hovAthI tenI chAyAmAM jaIne beTho. pachI te Ama-tema joto hato, tevAmAM te ja vRkSanI eka zAkhAmAMthI pANInAM TIpAM paDatAM teNe joyAM. rAjAe vicAryuM ke-"varSAkALamAM paDeluM jaLa ATalA vakhata sudhI zAkhAnA chidramAM bharAI rahyuM haze. te hAlamAM paDe che." ema ghArIne pote tarasyo hovAthI khAkharAnAM pAMdaDAMno paDIo banAvIne tenI nIce mUkyo. thoDI vAre te paDIo kALA ane melA pANIthI bharAI gayo. te laIne rAjA te pANI pIvA jato hato, teTalAmAM koI pakSIe vRkSanI zAkhA parathI UtarI te jaLanuM pAtra rAjAnA hAthamAMthI pADI nakhAvyuM ane pAchuM vRkSanI zAkhA upara jaIne besI gayuM. rAjAe nirAza thaIne pharIthI paDIo mUkyo. te bharAI gayo. tene pIvA jato hato, eTalAmAM pharIthI paNa te pakSIe pADI nakhAvyuM. tyAre rAjAe krogha karIne vicAryuM ke-"jo A duSTa pakSI have trIjI vAra Avaze to tene huM mArI nAMkhIza." ema ghArIne eka hAthamAM cAbuka rAkhIne bIjA hAthe jaLa bharavA mATe paDIo mUkyo. te vakhate pakSIe vicAryuM ke-"A rAjA kopAyamAna thayo che tethI have jo huM paDIo pADI nAMkhIza to jarUra te mane mArI nAMkhaze ane jo nahIM pADuM to A jherI pANI pIvAthI te avazya maraNa pAmaze, tethI mAre maravuM te zreSTha che paNa A rAjA jIve to sAruM." ema vicArIne teNe trIjI vAra paNa rAjAnA hAthamAMthI paDIo pADI nAMkhyo, eTale kopa pAmelA rAjAe koraDAnA prahAra vaDe tarata ja te pakSIne mArI nAMkhyuM. pachI rAjAe pharIthI paDIo mUkyo. te vakhate uparathI paDatuM jaLa ADuM avaLuM paDavA mAMDyuM; eTale rAjAe Azcarya sahita UThIne vRkSanI zAkhA para caDIne joyuM, to te vRkSanA koTaramAM eka ajagarane paDelo joyo. tene joIne rAjAe ghAryuM ke-"te jaLa nathI, paNa A sUtelA ajagaranA mukhamAMthI garala paDe che. jo meM te pIdhuM hota to avazya mAruM maraNa thAta. aho! e pakSIe mane vAraMvAra jhera pItAM aTakAvyo, paNa meM mUrkhAe te jANyuM nahIM. arere! paramopakArI pakSIne meM phogaTa mArI nAMkhyuM." A pramANe rAjA pazcAttApa karato hato, tevAmAM tenuM sainya AvI pahoMcyuM. pachI te pakSIne potAnA mANaso pAse upaDAvI potAnA nagaramAM lAvIne caMdananA kASTha vaDe teno agnisaMskAra karAvyo, ane tene jalAMjali ApIne rAjA potAnA mahelamAM gayo. tyAM zokAtura thaIne beTho, eTale maMtrI sAmaMta vageree rAjAne pUchyuM ke-"he nAtha! A pakSInuM Ape pretakArya karyuM tenuM zuM kAraNa?" tyAre rAjAe teNe karelo mahA upakAra kahI batAvyo ane kahyuM ke "te pakSIne jIvana Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 228] sahasA kArya akartavya 71 paryata huM bhUlI zakIza nahIM." vicAryA vinA kArya karavAthI jema te rAjAne pazcAttApa thayo, tevI rIte koI paNa prANI vicAra karyA vinA sahasA kArya kare to tene tevo pazcAttApa thAya. A draSTAMtano upanaya A pramANe che. cAra gatimAM bhramaNa karanAra jIva te rAjA samAna che. te ajarAmara (mokSa) sthAna ApanAra pakSI samAna manuSyabhavane pAmIne avirati vagerethI jo manuSyabhavane vRthA gumAve che to te atyaMta zokanuM bhAjana thAya che. athavA pakSI samAna samagra jIvane upakAra karanAra jinavANIne pAmIne je prANI mithyAtvarUpI koraDAthI tene haNe che tene mahA mUrkha jANavo. kahyuM che ke zilAtalAbhe hRdi te vahaMti, vizaMti siddhAMtarasA na cAMtaH / yadatra no jIvadayArdratA te, no bhAvanAMkuratatizca labhyA // 1 // bhAvArtha-"he AtmA! paththaranA tala sarakhA kaThora tArA hRdaya upara siddhAMtarUpI rasa vahe che, tathApi te aMdara praveza pAmato nathI; kema ke tArA hRdayamAM jIvadayArUpI AdratA nathI, tethI zubha bhAvanArUpI aMkuranI zreNi temAM UgatI ja nathI." jenA hRdayamAM jIvadayArUpa kAmaLalatA hoya che tenAM hRdayamAM ja zubha bhAvanArUpa aMkuranI zreNi utpanna thAya che. tevI bhAvanA AsannasiddhajIvone ja hoya che, bIjAne hotI nathI. vaLI siddhAMtanuM adhyayana karIne paNa jeo pramAdane choDatA nathI temano sarva abhyAsa vyartha che. kahyuM che ke adhItino'rcAdikRte jinAgamaM, pramAdino durgatipAtino mudhA / jyotirvimUDhasya hi dIpapAtino,guNAya kasmai zalabhasya cakSuSI // 4 // bhAvArtha-"lokamAM pUjAvAne mATe jinAgama jANanAra ane durgatimAM paDanAra evA pramAdI puruSane jinAgama vyartha che, kema ke dIvAnI jyotamAM moha pAmelA ane dIvAmAM paDanArA evA pataMgiyAne cakSu zA guNane mATe hoya? arthAt pataMgiyAnA cakSu vinAza karanArA hovAthI koI kAmanA nathI." siddhAMtarUpI cakSu virativaMta puruSane parama upakAra karanAra thAya che, mATe tevI icchAthI zAstra bhaNavuM joIe. kahyuM che ke kiM modase paMDitanAmamAtrA-cchAstreSvadhItI janaraMjakeSu / tatkiMcanAdhISva kuruSva cAzu, na te bhavedyena bhvaabdhipaatH||1|| bhAvArtha-"lokone raMjana karavA mATe zAstro bhaNIne paMDitanA nAma mAtra karIne zuM harSa pAme che? paraMtu evuM kAMIka bhaNa ane kara ke jethI tAro saMsArarUpI samudramAM pAta thAya nahIM." have cAra gatirUpa saMsAranAM duHkhanuM varNana kare che.... durgandhato'pi yadaNorhi purasya mRtyurAyUMSi sAgaramitAnyanupakramANa / sparzaH kharaH krakacato'titamAmitazca duHkhAvanaMtaguNitau bhRzazaityatApau // 1 // 1 thoDA kALamAM mokSe janArA. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 16 tIvrA vyathAH surakRtA vividhAzca yatrAkraMdAravaiH satatamabhrabhRto'pyamuSmAt / kiM bhAvino na narakAt kumate bibheSi yovase surviSa vaSAHArA bhAvArtha-"je narakanA eka paramANunI durgaghathI paNa samagra nagaranA manuSyonuM mRtyu thAya che, je narakamAM sAgaropama pramANa nirupakramI AyuSya che, je narakabhUmino sparza karavata karatAM paNa atyaMta kaThora che, jemAM TADha ane tApa saMbaMdhI duHkho anaMta guNA che, vaLI je narakamAM paramAghAmI devatAonI karelI vividha prakAranI tIvra vedanAo che ane jemAM nArakI jIvonA AkraMdanA zabdothI AkAza pUrNa thAya che, evA bhaviSyamAM prApta thanAra narakathI he mUrkha! tuM kema bhaya pAmato nathI? ke jethI kSaNamAtra sukhane ApanArA viSaya ane kaSAyothI harSa pAme che?" baMdhAnizaMvAhanatADanAni - kssuttRddduraamaatpshiitvaataaH| nijAnyajAtIyabhayApamRtyu-duHkhAni tiryakSviti dAruNAni // 3 // bhAvArtha-"baMghana pAmavuM, aharniza bhAra vahana karavo, mAra sahana karavA, sughA, tRSA, sahana na thaI zake evA tApa, TADha ane pavana vagere sahana karavA, temaja svajAtithakI tathA parajAtithakI bhaya ane akALa mRtyu pAmavuM vagere tiryaMca gatimAM paNa dAruNa duHkho che." mudhAnyadAsyAbhibhavAbhyasUyA-bhiyoMtagarbhasthitidurgatInAM / evaM sureSvapyasukhAni nityaM, kiM tatsukhairvA prinnaamduHkhaiH||4|| bhAvArtha-"kAMI paNa udarapUrti ke dravyaprApti vagere kAraNa vinA phogaTa niraMtara iMdrAdikanI sevA karavI, vaghAre zaktivALA devatAothI parAbhava pAmavo, bIjAne vaghAre RddhimAna ane sukhI joIne IrSyA AvavI, AgAmI bhavamAM garbhamAM sthiti thavAnI joIne temaja durgati thavAnI joIne tethI bhaya pAmavuM-ityAdika devagatimAM paNa niraMtara duHkho rahelAM che, tethI te sukhothI zuM ke jemAM pariNAme duHkha raheluM che? saptabhItyabhibhaveSTaviplavA - niSTayogagadaduHsutAdibhiH / syAcciraM virasatA nRjanmanaH puNyataH sarasatAM tadAnaya // 5 // * bhAvArtha-"vaLI manuSya gatimAM paNa sAta prakArano bhaya, anyajanothI parAbhava, iSTano viyoga, aniSTano saMyoga, aneka prakAranI vyAdhio, kuputrAdi saMtati vagerethI thato upadrava-ityAdi aneka duHkho rahelAM che ane tethI manuSya janma paNa virasa lAge che, to tene puNyopArjana vaDe sarasa kara." A pramANe cAra gatimAM aneka prakAranAM duHkho rahelAM che. pakSisamaM nRNAM janma, guNAkaraM pramAdataH / labdhvA na hiMsanIyaM tat, yena tvaM sadgatiM bhaja // 1. koI paNa kAraNathI je AyuSya vighaTe nahIM arthAta tUTe nahIM tevuM AyuSya. * A pAMce zloko zrI adhyAtmakalpadrumanA AThamA adhikAramAMthI lIdhelA che. 2. kaDavo. 3. sArA rasavALo. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 229] kAryasiddhinA pAMca samavAya kAraNa 73 bhAvArtha-"pakSI samAna guNanA sthAnabhUta A manuSya janmane pAmIne pramAda vaDe tene haNI nAkhavo nahIM, arthAt vRthA khoI nAkhavo nahIM ke hArI javo nahIM. e pramANe nahIM hArI javAthI, arthAt tene saphaLa karavAthI tuM sadgatinuM bhAjana thaIza." vyAkhyAna 229 kAryasiddhinA pAMca samavAya kAraNa have pAMca kAraNothI kArya siddha thAya che te viSe kahe che kAlAdipaMcabhiH kAryamanyo'nyaM savyapekSakaiH / saMpRktA yAMti samyaktvamime vyastAH kudarzanam // 1 // bhAvArtha-"kALa vagere pAMca kAraNo paraspara apekSAvALA thaIne kArya sAthe che. te pAMcane saMbaMghavALA mAnavAthI samyatva kahevAya che ane judA aMgIkAra karavAthI mithyAtva kahevAya che." jainamata pramANe sarva draSTa athavA adraSTa kArya kALa, svabhAva, niyati, pUrvakarma ane puruSArtha e pAMca kAraNo vaDe siddha thAya che. te pAMce anekAneka svabhAvavALA hovAthI dareka kArya sAdhavAmAM samartha che. zrI siddhasena divAkara AcArye sammatisUtranA trIjA kAMDamAM kahyuM che ke kAlo sahAva niyai, pUvvakayaM purisakAraNaM paMca / samavAye sammattaM, egaMte hoi micchattam // 1 // bhAvArtha-"kALa, svabhAva, niyati, pUrvakarma ane puruSArtha e pAMce samavAya vaDe kAryasiddhi mAnavAthI samyakatva hoya che; ane temAMnA koI paNa eka vaDe kAryasiddhi mAnavArUpa ekAMta vaDe mithyAtva kahevAya che." ekAMta pakSa mAnanAra prathama kALavAdI kahe che. kAlaH sRjati bhUtAni, kAlaH saMharate prajAH / kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi durtikrmH||1|| bhAvArtha-"kALa sarva prANIne sarje che, kALa prajAno saMhAra (nAza) kare che ane kALa sarva sUtAM hoya tyAre paNa jAgRta hoya che; mATe kALanuM ullaMghana karavuM ati muzkela che." prathama to kALe karIne garbha utpanna thAya che, kALe karIne vRddhi pAme che ane kALe karIne janma che. kALe karIne tIrthakara thAya che. jIva kALalabdhi pAmIne siddha thAya che. yogya kALe ja AtmAne anaMta AnaMdarUpa sAyika ratnatraya vagerenI prApti thAya che; ane kALa ja bhAvagharmane utpanna kare che. ema na hoya to A vartamAna kALamAM manuSya bhava tathA jaina zAsana vagere sAmagrI pAmyA chatAM paNa kema koI siddha thatA nathI? mATe kALa ja sarva Ape che ane nAza kare che. kALe karIne ja dAMtanuM UgavuM, page cAlavuM, bolavuM vagere yAvatuM mRtyu sudhInA samagra bhAvo thAya che. e ja pramANe kALe karIne TADha, taDako, vRSTi vagere thAya che. mATe sarvanuM kAraNa kALa ja che. have svabhAvavAdI kahe che ke-bicAro kALa zuM karI zake? svabhAvathI ja strIpuruSanA saMyoga vaDe garbhanI utpatti, vRddhi, janma vagere bhAvo thAya che. moranAM pIMchAnuM citravicitrapaNuM ane Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 kAMTAmAM tINapaNuM koNa kare che? temaja jo kALe karIne samagra sRSTi hoya, to manuSyanAM bALako amuka mAsa pachI cAlatAM zIkhe che, ane azva vagerenA bALako janma thatAM ja cAle che tenuM zuM kAraNa? mATe sarvanuM kAraNa svabhAva ja che. - have niyativAdI kahe che ke-kALa tathA svabhAva zuM kare? niyati arthAt bhavitavyatA ja sarvanuM kAraNa che; kemake kALa ane svabhAva chatAM paNa jene putrAdika thavAnA hoya tene ja thAya che, bIjAne thatA nathI. vaLI koDIone hAtha vaDe UMce uchALIe to temAMnI keTalIka cattI paDe che, keTalIka UMghI paDe che ane keTalIka ADI paDe che. temAM kALa ane svabhAvamAMthI konuM pramANa che? paraMtu je jevI rIte paDavAnI hoya che te tevI ja rIte paDe che, mATe bhavitavyatA ja pramANabhUta che. jema koI zikArI ghanuSya upara bANa caDAvIne vRkSa upara beThelA eka pakSIne mAravA taiyAra thayo. te ja pakSIne haNavA mATe eka sIMcANo te vRkSa upara bhamato hato; tevAmAM pelA zikArIe bANa choDyuM. te sIMcANAne lAgyuM eTale te maraNa pAmyo, ane zikArI sarpadaMzathI mRtyu pAmyo. peluM pakSI jhADa uparathI sukhe UDI gayuM. A pramANe niyati vinA banI zake nahIM. mATe niyati ja sarvanuM kAraNa che. - have karmavAdI kahe che ke-kALa, svabhAva ane niyatinI zI zakti che? pUrve karelAM karma ja sukha duHkhamAM kAraNabhUta che. karme karIne ja zrotriya brAhmaNa) hoya te cAMDALa thAya che, svAmI hoya te sevaka thAya che ane iMdra hoya te raMka thAya che; temaja cAMDAla zrotriya thAya che, sevaka rAjA thAya che, ane raMka hoya te iMdrapada pAme che. kahyuM che ke yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasthamivopatiSThate / tathA tathA pUrvakRtAnusAriNI, pradIpahasteva matiH pravartate // bhAvArtha-"jema jema pUrve karelAM karmanuM phaLa nizAnanI jema prApta thAya che, tema tema pUrva karmane anusaratI buddhi hAthamAM dIvAnI jema pravarte che." pUrva karmanA vazathI ja prANIne nahIM icchelA, nahIM joyelA ane nahIM anubhavelA sthAna pratye AkarSaNa karIne laI javAmAM Ave che. jema koI uMdare eka karaMDiyo joyo, temAM sAruM khAvAnuM haze ema ghArIne dAMta vaDe te karaMDiyAmAM vivara karIne te aMdara peTho. eTale temAM rahelo bhUkhyo sarpa te uMdarane gaLI gayo ane te ja vivaramAM thaIne te bahAra nIkaLI vanamAM cAlyo gayo. mATe karma ja kharuM kAraNa che. have puruSArthavAdI kahe che ke-zaTha evA karma vaDe zuM? puruSArtha ja sarva kAryanuM (phaLanuM) kAraNa che. jo kadAca karmathI ja sarvanI siddhi hoya, to sarva prANIo besI raho. karma vaDe potAnI meLe sarva vAMchitanI siddhi thaze. na daivamiti saMciMtya, tyajedudyamamAtmanaH / anudyamena kastailaM, tilebhyaH prAptumicchati // bhAvArtha-"daiva (prArabdha) para AdhAra rAkhIne mANasoe potAno udyama choDavo nahIM; kemake udyama vinA talamAMthI tela meLavavA koNa icchA kare?" ahIM koI zaMkA kare ke-"rAjA vagere besI rahe che chatAM tenA karme karIne sevako sarva vAMchita lAvIne Ape che." tenA javAbamAM eTaluM ja kahevAnuM ke-"jo ema che to sevakoe ANeluM Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 vyAkhyAna 229]. kAryasiddhinA pAMca samavAya kAraNa annAdi hAthano upayoga karyA vinA zI rIte mukhamAM jaze? kadAca tenA sevako tenA mukhamAM nAMkhaze, to paNa dAMta vaDe cAvyA vinA zI rIte gaLe Utaraze? mATe karmanuM to udyogathI utpanna thavApaNuM che. tethI karma putratulya che, ane udyoga pitA samAna che. vaLI mokSaprAtine samaye kSapaka zreNipara ArUDha thaIne zubha dhyAna vaDe sarva karmano kSaya karavAthI ja jIva siddhipadane pAme che, mATe udyoga ja baLavAna che." - have te sarva ekAMtavAdIne javAba ApavAmAM Ave che-prathama kALavAdI che. te sarva kALathI kareluM mAne che te ayogya che. kemake samayAdika vaDe pariNAma pAmato kALa samAna chatAM paNa phaLanuM vicitrapaNuM dekhAya che. jemake eka ja vakhate vAvelA magamAM pariNAme koI choDa moTo nAno thAya che, temaja tenI zIMgo paNa nAnI moTI thAya che, ane koI Uge che ne koI Ugato paNa nathI. vaLI koI be puruSe sama kALe rAjAnI sevA karavA mAMDI hoya, temAM eka sevakane tenuM phaLa TUMkA vakhatamAM maLe che, ane bIjAne kALAMtare paNa maLatuM nathI. tathA ekI vakhate khetI vagere kArya karavA mAMDanAramAM ekane saMpUrNa ghAnya pAke che, ane bIjAne kAMI paNa pAka thato nathI; tethI jo mAtra kALa ja sarvanuM kAraNa hoya, to pUrve batAvelA sarvane phaLa samAna ja thavuM joIe, paNa tema to thatuM nathI. mATe A vizvanI vicitratAmAM kevaLa kALa kAraNa nathI paraMtu kALa vagere pAMca kAraNanuM sApekSapaNuM che. kALAdika pAMcamAMthI eka ekane ja kAraNarUpa mAnanArA mithyAdraSTi jANavA; kema ke teo pAMca kAraNone paraspara nirapekSa mAnatA hovAthI sarva kAryanI siddhino temane abhAva che. pAMca kAraNo paraspara maLavAthI potapotAnA svarUpano tyAga karyA vinA kAryasiddhi karI Ape che, ema mAnavAthI prANI samyakatva rUpane pAme che. te kAraNamAMnA ekathI koI kArya thatuM nathI. paNa temanI gauNatA mukhyatA karavAthI kArya utpanna thAya che. te viSe bhagavatI sUtranI vRttinA pahelA zatakanA prathama udezAmAM kahyuM che ke-"bhaviSya kALamAM vecavA lAyaka karmano kSaya karavA mATe kAraNa vizeSe karIne tene kheMcIne udayAvaLImAM praveza kare te udIraNA kahevAya che. te udIraNAdikamAM kALa, svabhAva vagere pAMce kAraNabhUta che, to paNa mukhyatAe karIne puruSArthanuM ja kAraNapaNuM batAvatA satA kahe che ke __"jaM taM bhaMte appaNA ceva udIrate" ' he bhagavAna! te karmanI udIraNA AtmA pote ja kare che ityAdi. A kALAdika eka eka koI vakhata kAryanI apekSAe kAraNabhUta thAya che. te viSe bIjA zrutaskaMghamAM "vasthi ghane madhane ' ityAdi arthAt zruta cAritrAtmaka evA je AtmAnA pariNAma te karmakSayanuM kAraNa hovAthI gharma kahevAya che; ane mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga rUpa je AtmAnA pariNAma te karmabaMghanAM kAraNa hovAthI agharma kahevAya che. AvA prakAranA gharma ane adharma kALavAdI, IzvaravAdI vagerenA matamAM nathI, paraMtu gharma agharma vinA ekAMte kALa vagere ja sarva jagatanI vicitratAnuM kAraNa che ema kadI paNa ghAravuM nahIM, kemake gharma ane adharma vinA saMsAranI vicitratA ghaTatI nathI. gharma e samya darzana che, ane agharma e mithyA darzana che. samyadraSTie te pAMce kAraNarUpe jANelA che; kemake te ja rIte sRSTinI siddhi teNe joI che. jema ke mAtApitAnA udyamathI rudhira ne vIryano saMbaMgha thAya che, karma karIne temAM jIva Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76. zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 avatare che, te jIvanA sat asat karmane anusAra sukhaduHkhanA heturUpa te te vastuno saMbaMgha pratikSaNe niyati vaDe thAya che, svabhAve karIne te jIvamAM pazu, pakSI, manuSya, strI, puruSa vagerenA svabhAva utpanna thAya che, ane pachI kALe karIne janma ane bAlyAvasthA yuvAvasthA vagere bhAvo prApta thAya che. e pramANe sarva padArthomAM yathAyogya jANI levuM. jema pAMca mANaso maLIne UpaDI zake tevo bhAra eka mANasa ocho karIe to UpaDaze nahIM, ane pAMce ekatra thaze to ja UpaDaze; tema ahIM paNa kALAdikamAMthI ekane mAnIe nahIM, to saMsAranI kAryasiddhi thaze nahIM. ahIM koI prazna kare che ke-"paraspara apekSA rahita kALAdikamAMthI pratyekane mAnanArA mithyAtvI ane samudAyane mAnanArA samakitI kahyA te ghaTaze nahIM. kemake jema sikatA (retI) nA dareka avayavamAM tela nathI to tenA samudAyamAM paNa nathI. tevI ja rIte kALAdika pratyekane mAnanAramAM samyatva nathI to pachI tenA samudAyane mAnanAramAM paNa te Avaze nahIM." A praznano javAba e che ke-"padmarAgAdika maNio chUTA hoya to te pratyekane hAra kahI zakAto nathI; paraMtu te ja maNione ekatra karIe to teno hAra bane che, mATe vAdInI zaMkAno avakAza nathI. te viSe kahyuM che ke Na hi kAlAdihiMto kevalaehiM tu jAyae kiMci / iha muggaraMdhaNAdiva, tA sabbe samuditA heU // 1 // jaha NegalakkhaguNA veruliyAdimaNI visaMjuttA / rayaNAvalivavaesaM na lahaMti mahagghamUlAvi // 2 // bhAvArtha-kALAdikamAMthI kevaLa koI eka hetu kAMI paNa kArya siddha karI zakato nathI, kemake maga rAMdhatI vakhate eka kASThathI maga raMdhAtA nathI, paNa kASThanA samudAyano sarakho tApa lAgavAthI raMthAya che, tema te pAMca kAraNono samudAya ja kArya sAdhavAmAM hetu che. jemAM aneka guNalakSaNavALA ane amUlya paNa vaiDUrya Adika maNio judA hoya, to te ratnAvanI (hAra) nA vyapadezane pAmatA. nathI tema kALAdika ekekane mAnanArA samakitInA vyapadezane pAmI zakatA nathI." vaLI kALalabdhi pAmyA sivAya mokSaprApti thatI nathI. tethI je kALe je kArya thavAnuM hoya che, te kArya te ja kALe thAya che. ahIM ziSya prazna kare che ke "abhavya prANI aneka jIva siddhi gayAnA kALane pAmyo che to paNa te kema siddhi pAmato nathI?" guru kahe che-"abhavya prANIno siddhi javA yogya svabhAva koI kALe paNa thato nathI; kemake tene paheluM mithyAtva guNasthAnaka anAdi anaMta bhAge che." ziSya-tyAre mukti pAmavAnA svabhAvavALA sarva bhavyajIvo eka ja kALe kema siddhi pAmatA nathI? guru-nizcaye karIne samyakatvAdi guNa jAgRta thAya tyAre mokSa maLe che, mATe niyati hovI joIe. ziSya-he pUjya!samyatvAdi guNazreNi utpanna thayA chatAM zreNika rAjAnI kema mukti thaI nahIM? guru-pUrvanA karmano kSaya thayo nahoto temaja puruSArthano-paMDitavIryano ullAsa thayo nahoto, tethI samyakatva chatAM teo mukti pAmyA nahIM. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 vyAkhyAna 230] bhavitavyatAnI prabaLatA ziSya-he guru! zAlibhadra mokSane mATe ghaNo udyama karyo hato, chatAM te kema mokSe gayA nahIM? guru-pUrvanAM zubha karma avazeSa rahyAM hatAM, tethI zI rIte mukti maLe? ziSya he bhagavan! marudevA mAtAne cAra kAraNo maLyAM hatAM, paNa teNe mokSane mATe puruSArtha kAMI paNa karyo nahoto, chatAM te kema mokSe gayA? guru-marudevA mAtAe zukladhyAna vaDe lapaka zreNipara ArUDha thaIne anaMta vIrya (puruSArtha)no ullAsa karyo hato, tethI te siddhine pAmyA che. A pramANe hovAthI syAdvAda mate kALa, svabhAva vagere pAMce hetu maLIne ja sarva kArya siddha thAya che. jeo te pAMcenA samudAyane mAnatA nathI teone jaina gharmanA lopanAra samajavA. vyAkhyAna 230 bhavitavyatAnI prabaLatA have A pAMca samavAya kAraNamAMthI bhavitavyatAnI prabaLatA upara rAvaNanuM draSTAMta Ape che bhavitavyaviparyAsaM, matto'sau dazadharaH / kartuM samartho naivAbhUt, sa zrIpUjyaiH prbodhitH||1|| bhAvArtha-"madonmatta evo rAvaNa paNa bhavitavyatAne anyathA karavA samartha thayo nahIM. tene pUjya evA munimahArAje bogha pamADyo." rAvaNanI kathA trikUTAcaLanI upara vasAvelI laMkAnagarImAM rAvaNa nAme rAjA rAjya karato hato. zaivazAstramAM kahyuM che ke "tene daza mAthAM ane vIza hAtha hatA; teNe indrane jItyo hato, daza lokapALane teNe koTavAla karyA hatA, tene tyAM vAyu vAsIduM vALato hato, megha tenA gharanuM pANI bharato hato, nava durgA devIo tenI AratI utAratI hatI, khara nAmano daitya ghaMTA vagADato hato, nava graho zavyAnuM rakSaNa karatA hatA, kubera ghAnyanAM bIja vAvato hato, paNa tene pANI sIMcato hato, yamarAja khetara kheDato hato. sUtI vakhate te prativAsudeva rAvaNanuM vakSa:sthaLa daza mastakanA jemAM pratibiMba paDI rahyAM che evA hArathI zobhatuM hatuM. te rAkSasI vidyAthI atyaMta baLavAna hato, jagatane tRNa samAna mAnato hato, ane huM ajara amara chuM evA garva vaDe garviSTha thayelo hato." ekadA eka naimittika (joSI) tyAM Avyo. te vidvad goSThI karatAM prasaMgopAtta bolyo ke-sarva prANIone avazya maraNa hoya che, kemake maravuM te tenI prakRti ja che, ane jIvavuM te vikRti che." tyAre rAvaNa bolyo ke-"yama to mAro sevaka che, mATe mAruM maraNa to nathI." naimittike kahyuM ke dazaratharAjAnA putra lakSmaNanA hAthathI tamAruM maraNa avazya thaze." te sAMbhaLIne rAvaNe maMtrI sAme joyuM, eTale maMtrIo bolyA ke-"bhAvI mithyA thatuM nathI ema lokamAM kahevAya che." tyAre rAvaNa garva sahita bolyo ke-"are! bicArI kAgaDI jevI rAMkaDI bhavitavyatA koNa che? uttama puruSone to puruSArtha ja pramANa che." te sAMbhaLIne naimittika bolyo ke-"he rAjana! ema bolazo nahIM. sAMbhaLo! candrasthalanA rAjAnI putrI ratnasthalanA rAjAnA putra sAthe AjathI sAtame divase Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 paraNaze, te bhAvI bhAvane mithyA karavAnI jo tamArI zakti hoya, to tamArA maraNa viSenI bhavitavyatA paNa mithyA thAya.'' rAvaNe kahyuM ke--'tenuM vizeSa svarUpa kaho.' tyAre naimittika bolyo ke'ratnasthaLa nAmanA nagaramAM ratnasena nAme rAjA che. tene boMtera kaLAmAM kuzaLa, sarvottama rUpa ane lAvaNya vaDe indra samAna ratnadatta nAmano putra che. ekadA rAjAe putrane yogya rAjakanyA zoghavA mATe kumAranI chabI vastra upara citarAvIne te chabI tathA kumAranI lagnapatrikA ApI cAra cAra maMtrIone cAre dizAmAM mokalyA. temAMnA pUrva, pazcima tathA dakSiNa dizAmAM gayelA bAra maMtrIo to nirAza thaIne pAchA AvyA; ane je maMtrIo uttara dizAmAM gayA hatA, teo pharatAM pharatAM gaMgAne kAMThe candrasthaLa nAmanA nagaramAM AvyA. tyAM candrasena nAme rAjA che. tene cosaTha kaLAmAM pravINa ane divya svarUpavAna candrAvatI nAmanI kanyA che. te kanyAne joIne maMtrIoe rAjAne kumAranuM svarUpa batAvyuM ane janmapatrikA ApI. te kanyAnI lagnapatrikA sAthe meLavatAM ATha vasA prIti maLI, eTale rAjAe potAnI putrIne bolAvI, ane bannenI yogyatA jANIne vivAha karyo. pachI joSI lokone bolAvIne lagnanuM muhUrta pUchyuM. teoe vicArIne kahyuM ke'he svAmI! ame bAra varSanA muhUrta joyAM, paNa AjathI bArame divase jevuM zubha muhUrta Ave che, tevuM bIjuM eke AvatuM nathI.'' te sAMbhaLIne rAjAe kahyuM ke--"vara ati dUra che ane muhUrta pAse AvyuM, teno zo upAya?'' tyAre AvelA maMtrIo bolyA ke''vAyuvegI lAlavarNanI sAMDhaNI Apo, to te sAdhanathI kumArane zIghratAthI ahIM lAvIe" rAjAe te pramANe aMgIkAra karyuM, ane vAyuvegavALI sAMDhaNI ApIne te maMtrIone mokalyA. teo pAMca divase potAne nagare pahoMcyA. ratnasena rAjAe kanyAnuM citra joyuM, tethI bahu harSa pAmIne kumArane maMtrIo sAthe mokalavA taiyAra karyo. teo hAla sAMDhaNI upara besIne prayANa karavAnI taiyArImAM che, mATe he rAvaNa rAjA! jo bhAvI bhAva mithyA karavAnI tamArAmAM zakti hoya to te ajamAvI juo.'' 78 rAvaNe tatkALa takSaka nAgane bolAvIne AjJA ApI ke--"he nAga! ahIMthI ekadama jaI ratnadatta kumArane evo daMza kara ke te tarata maraNa pAme.'' evI AjJA thatAM ja takSakanAga tarata ja tyAM gayo, ane kumArano eka paga sAMDhanA pegaDAmAM ane bIjo bhUmi para hato te ja avasare te tene karaDyo, eTale kumAra pRthvIpara paDI gayo. rAjakanyAne paNa potAnA be rAkSasa sevako pAse maMgAvIne rAvaNe naimittikane batAvI. naimittike te kanyAne oLakhI. pachI rAvaNe timaMgalInA svarUpavALI eka rAkSasIne bolAvI, ane eka peTImAM sAta divasa cAle teTalAM anna pAna sahita kumArIne besADI. pachI te peTIne baMdha karIne timaMgalA rAkSasInA mukhamAM ApI, tene visarjana karatAM kahyuM ke--''sAta divasa sudhI apAra samudramAM jaI A peTI sahita UMcuM mukha rAkhIne raheje, ane jyAre huM bolAvuM tyAre ja ahIM Avaje.' ema kahIne tene ravAnA karI. pachI rAvaNe naimittikane kahyuM ke ''bhavitavyatAne huM kevI mithyA karuM chuM te tame juo.'' nimittiyo mauna rahyo. ahIM ratnadatta kumAra mUrchA pAmyo, eTale ratnasena rAjAe ghaNAM maMtravAdIone bolAvyA. teo gAruDI maMtra vagerethI viSa utAravA lAgyA. paNa koI prakAre kumAra jAgRta thayo nahIM. eTale 1 samudramAM moTA matsya hoya che temAMnI eka jAti 'timaMgala' kahevAya che Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 230] bhavitavyatAnI prabaLatA rAjAe nagaramAM ghoSaNA karAvI, tyAre eka vRddha puruSe AvIne kahyuM ke-"he rAjA! viSanI mUcha cha mAsa sudhI rahe che. mATe tene jaLamAM vahana karo, paNa agnisaMskAra karazo nahIM." A pramANe sAMbhaLIne rAjAe te kumAranA zarIrapramANa peTI karAvIne temAM kumArane suvADyuM, ane te peTI gaMgAnA pravAhamAM vahetI mUkI. jaLa pravAhamAM bhamatI bhamatI te peTI samudra pAse pahoMcI. tyAM khArA pANInA prabhAvathI kumAranI viSajanya mUcha kAMIka ochI thaI. sAtame divase timaMgalA rAkSasI peTI laIne gaMgA ane samudranA saMgamasthAne AvI. tyAM kAMThA para peTIne mUkIne te jaLakrIDA karavA lAgI. pachI ratnAvatI peTInuM dvAra ughADIne kSaNavAra kriIDA karavA mATe bahAra nIkaLI. tevAmAM teNe pavanathI hAlatI eka peTIne tenI pAse AvatI joI eTale tene najIka kheMcI laIne potAne hAthe ughADI, to temAM koI rAjakumArane viSamUrzita sthitimAM joI potAnI pAsenI viSaharaNa mudrikAnuM jaLa tenA para chAMTyuM. tenAthI kumAra sacetana thayo, eTale citramAM kumAranuM svarUpa joyuM hatuM tenI samAnatAthI teNe kumArane oLakhyo ke "mane pitAe jene ApI hatI te ja A ratnadatta kumAra che." ema jANIne teNe harSathI kumArane tenuM vRttAMta pUchyuM. kumAre paNa tenuM citra joyuM hatuM, tethI kumArIne oLakhI. pachI "Aje ane A samaye ja ApaNA lagnanuM muhUrta nirdhAryuM hatuM" ema jANIne temaNe tyAM gAMdharva lagna karyA. vanamAM vRkSo parathI phaLo lIghAM ane khAghAM te vakhate kAMThe rahelAM pakSIo gItagAna karI rahyAM hatAM. kumAre AbharaNane mATe tyAMthI vividha prakAranAM ratno grahaNa karyA. pachI bannenA vastranA cheDA (cheDAcheDI) bAMdhIne teo kumArIvALI peTImAM peThA, ane peTInuM dvAra baMdha karyuM. kSaNAMtare timaMgalA rAkSasI kriIDA karIne AvI, ane prathamanI peThe ja mukhamAM peTI rAkhIne agAgha jaLamAM gaI. pachI AThamo divasa thayo; eTale rAvaNe naimittikane kahyuM ke-"meM avazya thavAnuM pANigrahaNa mithyA karyuM." tyAre naimittika bolyo ke-"he rAja! te bannenAM lagna thaI gayAM." te sAMbhaLIne rAjAe te rAkSasIne bolAvIne pUchyuM ke "tArA mukhamAM ghAraNa karelI peTI che ke nahIM?" rAkSasIe kahyuM ke-"tenI te ja sthitimAM che." pachI rAvaNe peTI maMgAvIne ughaDAvI, to temAMthI navI paraNelI kanyA potAnA patine AgaLa karIne cheDAcheDI sahita bahAra nIkaLI. te joIne sarva loka Azcarya pAmyA. pachI "temano vivAha zI rIte thayo?" evuM rAjAe naimittikane pUchyuM, eTale teNe sarva vRttAMta kahyo. te sAMbhaLIne rAvaNe "bhAvIno nAza thato nathI" ema nizcaya karIne potAnuM maraNa aMgIkAra karyuM. pachI kumAra tathA kumArIno satkAra karIne rAvaNe rajA ApI, eTale teo potAne sthAnake gayA. eka divasa rAvaNe municaMdra nAmanA AcAryane vAMdIne pUchyuM ke-"he bhagavan! koI paNa niyatine vyartha karavAmAM samartha sAMbhaLyo ke joyo che?" gurue pUchyuM ke-"he rAjA! e ekAMtavAdIno mata che. teo kahe che ke prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti naashH||1|| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 IstaMbha 16 bhAvArthaniyatinA sAmarthyathI manuSyane je zubha athavA azubha prApta thavAnuM hoya che te avazya thAya che. prANIo game teTalo prayatna kare, to paNa je kArya thavAnuM nathI te thatuM ja nathI; ane je thavAnuM che teno nAza thato nathI. A pramANe niyatino Azraya karIne teo kALAdika kAraNane tajI daIne bole che; paNa te pramANabhUta nathI. kemake karma vagere paNa potapotAnAM kArya utpanna karavAmAM mukhya kAraNa che. kahyuM che ke - karmaNo hi pradhAnatvaM, kiM kurvanti zubhA grahAH / vasiSThadattalagne'pi, rAmaH pravrajito vane // 1 // bhAvArtha-karmanuM ja prAdhAnya che. temAM zubha graho paNa zuM karI zake? kemake vasiSTha ApelA rAjyabhiSekanA muharta paNa rAmane vanavAsamAM javuM paDyuM hatuM. vaLI- naivAkRtiH phalati naiva kulaM na zIlaM vidyA'pi naiva na ca janmakRtApi sevA / karmANi pUrvatapasA kila saMcitAni ttei nitti puruSastha theda vRkSA rA. bhAvArtha-puruSane tenI AkRti kAMI paNa phaLa ApatI nathI. sAruM kuLa kAMI phaLa ApatuM nathI, zIla kAMI phaLa ApatuM nathI, vidyA kAMI phaLa ApatI nathI, temaja janma paryata karelI sevA paNa kAMI phaLa ApatI nathI. paraMtu pUrva janmamAM karelI tapasyA vaDe saMcaya karelAM karmo ja kALe karIne vRkSanI jema phaLa Ape che. vaidyA vadanti kaphapittamarudvikAraM naimittikA grahakRtaM pravadanti doSam / bhUtopasargamatha maMtravido vadaMti karmaiva zuddhamatayo yatayo gRNanti // 3 // bhAvArtha-vaidya loko vAta, pitta ane kaphano vikAra kahe che, jozI loko grahoe karelo doSa kahe che, ane maMtra jANanArAo bhUta preta vagereno upadrava kahe che; paraMtu zuddha mativALA yatio to karmano ja doSa kahe che. keTalAka to nIce jaNAvelAM nAmo karmanA paryAyarUpe kahe che vidhividhAtA niyatiH svabhAvaH, kAlo grahAzcezvarakarmadaivaH / bhAgyAni puNyAni yamaH kRtAMtaH, paryAyanAmAni purAkRtasya // 4 // bhAvArtha-vidhi, vighAtA, niyati, svabhAva, kALa, graho, Izvara, karma, daiva, bhAgya, puSya, yama ane kRtAMta e sarve pUrve karelAM karmanAM paryAya nAmo che. yathA dhenusahasreSu, vatso viMdati mAtaram / evaM pUrvakRtaM karma, kartAramanudhAvati // 5 // bhAvArtha-jema vAcharaDuM hajAro gAyomAMthI potAnI mAtAne oLakhIne tenI pAchaLa jAya che, tema pUrve kareluM karma tenA kartAnI pAchaLa jAya che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 230] bhavitavyatAnI prabalatA yathA chAyAtapau nityaM, susaMbaddho parasparam / evaM karma ca kartA ca saMzliSTA vitaretaram // 6 // bhAvArtha-jema chAyA ane Atapa hamezAM paraspara saMbaMdhavALA che, tema karma ane teno kartA paNa paraspara maLelA che. have udyama viSe kahe che- na yethaikena hastena, tAlikA saMprapadyate / tathodyamaparityaktaM, na phalaM karmaNaH smRtam // 7 // bhAvArtha-jema eka hAthe tALI paDatI nathI, tema udyama vinA ekalA karmanuM phaLa kaheluM nathI. pazya karmavazAtprAptaM, bhojyakAle ca bhojanam / hastodyamaM vinA vaktre, pravizenna kathaMcana // 8 // bhAvArtha-juo! karmanA vazathI bhojanane vakhate jamavAnuM to maLyuM, paNa hAthano udyama karyA vinA mukhamAM koI paNa prakAre te pesatuM nathI.'' 81 A pramANe gurumahArAjanAM vacano sAMbhaLIne rAvaNe pharIthI pUchyuM ke--"he svAmI! mRtyune jItavAno koI paNa upAya che?'' tyAre guru bolyA ke "he traNa khaMDanA rAjA rAvaNa! pariharati na mRtyuH paMDitaM zrotriyaM vA dhanakanakasamRddhaM bAhuvIryaM nRpaM vA ta tapasi niyatayuktaM susthitaM duHsthitaM vA vanagata iva vahniH sarvabhakSI kRtAMtaH // 1 // Jain Educat bhAvArtha-paMDitane, vedaza brAhmaNane, dhanasuvarNanI samRddhivALAne, bAhunA parAkramavALA rAjAne, niraMtara tapasyA karanArane, sArI sthitivALAne athavA nabaLI sthitivALAne koIne paNa mRtyu choDatuM nathI; kemake vanamAM rahelA dAvAnaLanI jema kRtAMta (yama) sarvabhakSI che.'' ye pAtAlanivAsino'suragaNA ye svairiNo vyaMtarA jyotiSkavimAnavAsivibudhAstArAzca ye caMdrAdayaH / vaimAnikA saudharmAdisurAlayeSu sukhino ye cApi ste sarve'pi kRtAMtavAsamavazA gacchanti kiM zocyate // 2 // bhAvArtha-je asurakumAro pAtALamAM vaselA che, je vyaMtaro svecchAcArI che, je jyotiSa vimAnavAsI devo tArA ane caMdra vagere che, ane je sudharmAdika vimAnamAM sukhe vaselA vaimAnika devo che, te sarve paNa parAdhInapaNe yamarAjanA vAsamAM jAya che, arthAt maraNa pAme che, to pachI he rAvaNa! tuM zAne mATe zoka kare che?'' A pramANenA gurumahArAjanA upadezathI rAvaNa pratibogha pAmyo, ane hamezAM zAMtinAtha jinezvaranI bhakti karavA lAgyo. eka divasa rAvaNa puSpaka nAmanA vimAnamAM besIne potAnI patnI maMdodarI sahita aSTApada tIrthe gayo. tyAM bharatacakrIe karAvelA caumukha jinAlayamAM dravyapUjA karyA bAda hAthamAM vINA laIne bhAga 4-6 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 bhAvapUjA karavA lAgyo; tevAmAM nAgapati gharoMdra tyAM AvI covIza tIrthakarone namaskAra karIne rAvaNa pAse beThA. rAvaNe temane aSTApada tIrthanuM svarUpa pUchyuM; eTale nAgapatie aSTApada tIrthanuM mAhAbhya kahI batAvyuM. te sAMbhaLIne rAvaNa ghaNA harSathI bhakti karavA lAgyo. te vakhate tenI priyA maMdodarI nRtya karatI hatI, ane pote vINA vagADato hato. thoDI vAramAM daivayoge vINAnI eka taMtrI tUTI gaI, tyAre "aho! A nRtyasamayamAM mArI priyAnA bhAvano bhaMga na thAo' ema vicArIne tatkALa rAvaNe jANe tAMta tUTI ja nathI tema potAnA hAthamAMthI eka nasa kADhIne vINAmAM sAMghI dIthI, tethI teno avAja ghaNo suMdara thayo ane nRtyanI zobhA paNa vRddhi pAmI. te joI devo puSpavRSTi karIne vAraMvAra tenI prazaMsA karavA lAgyA. te vakhate bhAvamAM nimagna thayelA rAvaNe tIrthakara nAmakarma upArjana karyuM. pachI te potAne sthAne AvIne rAjyasukha bhogavavA lAgyo. "A pramANe vivigha prakAre parIkSA karI niyatyAdi rUpa ekAMta pakSa mUkIne Atmasiddhi mATe udyama karanArA rAvaNe aSTApada tIrthane viSe tIrthaMkara nAmakarma upArjana karyuM." vyAkhyAna 231 pUrvakarmanI balavattaratA have kALAdi karatAM karmanI balavattA viSe kahe che devendrA dAnavendrAzca, narendrAzca mahAbalAH / naiva karmapariNAmamanyathA krtumiishvraaH||1|| bhAvArtha-"devendro, dAnavendro ane baLavAna rAjAo koI paNa karmanA pariNAmane mithyA karavA samartha nathI." A saMbaMghamAM eka draSTAMta che te nIce pramANe - bhAvinI ane karmarekhano prabaMdha manorama nAmanA purane viSe ripumardana nAme eka rAjA hato. tene putra na hato, bhAvinI nAme eka putrI ja hatI. te rAjAne prANathI paNa adhika priya hatI, tethI te putrInA snAna, bhojana, zaNagAra vagere karyA pachI rAjA pote snAna, bhojanAdika kriyA karato hato. te kumArI kaLAcArya pAse kaLAno abhyAsa karatI hatI. te ja puramAM sarvathA nirNane ghanadatta nAmano zreSThI raheto hato. tene sAta putra uparAMta kamarakha nAme AThamo putra thayo. te sauthI nAno hovAthI tenA pitAne vadhAre vahAlo hato. te putra paNa te ja kaLAcArya pAse kaLAno abhyAsa karato hato. eka divasa samagra kaLA zIkhelI bhAvinIe kamarakhanA sAMbhaLatAM gurune pUchyuM ke-"he pitA! mAro vara koNa thaze?" gurue lagna joIne kahyuM ke-"A kamarakha tAro pati thaze." A pramANe gurunuM vacana sAMbhaLIne jANe vajathI haNAI hoya tema te mUrNita thaI gaI. pachI sAvagha thaI satI vicAravA lAgI ke-"are re! A nirdhanano dIkaro mAro pati thaze te karatAM to mAre marI javuM te ja zreSTha che. paraMtu A kamarakhane ja mArI naMkhAvuM to pachI te mAro svAmI zI rIte thaze?' ema vicArIne krogha sahita te potAne ghera gaI. azru vaDe tenI kAMcaLI bhInI thaI gaI, ane mukha DhAMkIne te sUI gaI. pachI bhojana samaye Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 vyAkhyAna 231] pUrvakarmanI balavattaratA "bhAvinI kyAM gaI?" ema pUchatAM rAjAe tenI zogha karAvI to te kopagRhamAM sUtI che," ema tenA jANavAmAM AvyuM. eTale rAjA tenI pAse gayo, ane tene potAnA ullaMgamAM besADIne duHkhanuM kAraNa pUchayuM tyAre teNe gurue kahelI vAta ane potAno vicAra kahI batAvyo. te sAMbhaLIne rAjAe "A bAbatamAM zuM karavuM?ema maMtrIoe pUchyuM. maMtrIo bolyA ke-"he mahArAja! kAraNa vinA pArakA manuSyano ghAta karavo rAjAne yogya nathI. mATe te kamarekhanA pitAne bolAvI tene kAMI dravya ApIne te putra tenI pAsethI laI levo. pachI jema ApanI icchA haze tema thaI zakaze; ane tema karavAthI ApaNo anyAya paNa kahevAze nahIM." pachI rAjAe te ghanadatta zreSThIne bolAvIne potAno vicAra kahyo. vajana ghAta karatAM paNa adhika kaThora vacana sAMbhaLIne netramAM azru sahita te ghanadatta bolyo ke-"he deva! putra koNa? strI koNa? ane huM paNa koNa? mAro samagra parivAra Apano ja che. marajI pramANe karo" rAjA paNa eka tarapha vAgha ane eka tarapha bharapUra nadInI jema sAMkaDamAM Avyo. chevaTe nirupAye kamarakhane bolAvIne teno vadha karavA mATe tene cAMDAlane Apyo. cAMDAlo tene laIne gAma bahAra zUlI pAse gayA. tyAM "bALahatyA karavI ApaNane yogya nathI." ema vicArIne te cAMDAloe kamarakhane badale eka maDaduM zULI upara caDhAvIne tene choDI mUkyo. rAjAno abhiprAya jANanAra karmarakha paNa tyAMthI ziyALanI jema tatkALa nAsI gayo. have zrIpura nAmanA nagaramAM zrIdatta nAme eka zreSThI raheto hato. tene zrImatI nAme putrI hatI. te zeThane rAtrImAM kuLadevIe AvIne svapnane viSe kahyuM ke-"he zreSThI! A gAmanI bahAra kAle prAtaHkALe uttara dizAnA rastAmAM sUtelA je bALakanI pAse tArI kALI gAya UbhI hoya te bALakanI sAthe tArI putrI zrImatIne paraNAvaje." have kamarakha kumAra paNa AkhI rAtrI mArgamAM cAlatAM atyaMta thAkI gayo, tethI te zrIpura gAmanI najIka AvIne sUI gayo. zrIdatta zreSThI prAtaHkALe kuLadevInA vacanathI tyAM Avyo, ane te ja pramANe joIne tene potAne ghera laI gayo. pachI tene potAnI kanyA paraNAvI. hastamalApa vakhate zreSThIe potAnA gharanI sarva lakSmI tene ApI. te gAmamAM kamarakhe potAnuM asala nAma gupta rAkhIne ratnacaMdra nAma prasiddha karyuM. eka divasa te ratnacaMdra potAnA zvasura zrIdattanI AjJA laIne vahANamAM besI samudra raste vepAra karavA gayo. tyAMthI ghaNuM dravya upArjana karIne pAcho AvatAM rastAmAM vahANa bhAMgavAthI samudramAM paDyo. tene eka moTo maccha gaLI gayo. te maccha cAlI na zakavAthI samudrane kAMThe AvIne paDyo. eka macchImAre tene pakaDyo ane tenuM peTa phaDatAM nIkaLelA te kumArane bhRgupura (bharuca) nagaranA rAjAne bheTa tarIke Apyo. te rAjAne putra nahIM hovAthI teNe tene putra karIne rAkhyo. pachI tene kuMDanapuranA rAjAnI putrI joDe paraNAvyo. ahIM ripumardana rAjAe potAnI putrI bhAvinI yogya vayamAM AvatAM teno svayaMvaramaMDapa racyo. temAM teNe sarva rAjAo, rAjakumAro, maMtrIputro, zreSThIo, zreSThIputro ane sArthavAha vagerene AmaMtraNa karI bolAvyA. te vakhate bhRgupura rAjAnA kumAra ratnacaMdra paNa caturaMgiNI senA sahita tyAM AvIne 1 rIsAnArane sUvAnuM sthAna. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 16 svayaMvaramaMDapane zobhAvyo. rAjaputrI bhAvinI sarva rAjamaMDaLanuM atikramaNa karIne rohiNI caMdrane vare tema te ratnacaMdrane ja varI. ripumardana rAjAe vidhipUrvaka temanAM lagna karIne hAthI azva vagere puSkaLa dAyajo ApIne temane vidAya karyo. ratnacaMdra kumAra bhAvinIne laIne potAnA puramAM Avyo. eka divasa kumAra suvarNanA thALamAM svarganA bhojana (amRta) jevuM miSTa bhojana karato hato; te vakhate akasmAt pavana utkaTa thavAthI zULa UDavA lAgI, tene thALImAM paDatI joIne hAthamAM paMkho laIne pAse UbhelI bhAvinIe potAnA vastranA cheDAthI te bhojana turata DhAMkI dIdhuM. te joIne ratnacaMdra vicAra karavA lAgyo ke-"aho! eka evo paNa vakhata hato ke A strIe mane zULIpara caDhAvyo hato, ane Aje evo paNa vakhata che ke te ja strI ane potAno prANapati mAnIne mArA zarIra upara rajano sparza paNa thavA devA icchatI nathI." ema vicArIne teNe vismayathI jarA hAsya karyuM. tenuM hAsya joIne te catura bhAvinIe Azcarya pAmIne vicAryuM ke-"AvuM smita hAsya to mArA jevI strIone yogya che; paraMtu AvA puruSone kAraNa vinA hAsya ghaTatuM nathI." ema vicArIne teNe potAnA patine AgrahapUrvaka hAsyanuM kAraNa pUchyuM. priyAnA atyaMta durAgrahathI te bolyo ke-"he suMdara aMgavALI! tuM mane oLakhe che?" te bolI-"hA, Apa mArA prANapati cho, ane huM ApanI priyA chuM." kumAre kahyuM ke-"he suMdara bhRkuTIvALI priyA! teM je A saMbaMgha kahyo te to jagatamAM prasiddha che; paraMtu ApaNo bIjo paNa saMbaMgha che, ane te e ke-he mRgAkSI! huM karikha nAmano dhanadatta zreSThIno putra chuM, ane te kaLAcArya pAse mArI sAthe abhyAsa karanArI bhAvinI che." ema kahIne teNe pUrvanI keTalIka rahasyabhUta gupta vAto kahI. te sAMbhaLIne bhAvinIe atyaMta lAthI nIcuM mukha karyuM. te joIne tene AzvAsana pamADI prItipUrvaka kumAra bolyo ke trapAyAH padmapatrAkSi, tannAstyavasaro'dhunA / lokoktiriti yadvipreNAtItA nocyate tithiH||1|| bhAvArtha-he kamalAkSI! lokamAM paNa evuM kahevAya che ke gaI tithi brAhmaNa paNa vAMcato nathI, to tAre have lajA pAmavAno vakhata nathI. vaLI he kRzodarI! karmanI gahana gati che; tethI ja pUrvanA prauDha paMDitoe daiva, deva, vidhi vagerene choDI daIne eka karmane ja namaskAra karyo che. kahyuM che ke brahmA yena lAlavanniyamito brahmAMDabhAMDodare viSNuryena dazAvatAragahane kSipto mahAsaMkaTe / rudro yena kapAlapANipuTake bhikSATanaM kaaritH| sUryo bhrAmyati nityameva gagane tasmai namaH karmaNe // 1 // bhAvArtha-jeNe brahmAne kuMbhArarUpI pAtrane racavAmAM niyamita karyo che, jeNe viSNune daza avatAra vaDe gahana evA moTA saMkaTamAM nAMkhyo che, jeNe mahAdevane hAthamAM kapAlasaMpuTa ApIne bhikSATana karAvyuM che, ane jenA vaDe sUrya hamezAM gaganamAM bhamyA kare che, evA karmane namaskAra thAo." | ityAdi patinAM vacana sAMbhaLIne bhAvinIe lano tyAga karyo. pachI te A vRttAMta potAnA pitA ripumardanane kahevarAvIne patibhaktimAM tatpara thaI. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 232] pAMca samavAya kAraNathI kAryasiddhi 85 anyadA kamarakha rAjAe guru pAse dezanA sAMbhaLIne vicAryuM ke-"karmanuM phaLa meM A bhavamAM pratyakSa joyuM che, mATe gurunuM vacana pramANa che." pachI te karmano jaya karavA mATe teNe vRddhAvasthAmAM cAritra grahaNa karyuM, ane durUpa tapasyA karIne sadgatinuM bhAjana thayo. bhAvabhAvane mithyA karavA koI samartha nathI, te A draSTAMtanuM tAtparya che. ahIM karmanA baLathI ja bhAvinI tathA kamarakhano saMyoga thayo che." vyAkhyAna 232 pAMca samavAya kAraNathI kAryasiddhi have pAMca kAraNo maLIne ja kArya thAya che te viSe kahe che- kAlAdipaMcahetUnAM, samavAyo yadA bhavet / tadA kAryasya niSpattiH, syAt kSullakakumAravat // 1 // bhAvArtha-"jyAre kALAdika pAMce kAraNanuM ekatra maLavuM thAya che, tyAre ja kSullakakumAranI jema kAryanI utpatti thAya che." kSullaka kumAranuM draSTAMta nIce pramANe kSullakakumAranI kathA sAketa nAmanA nagaramAM puMDarIka nAme rAjA rAjya karato hato. teno nAno bhAI kuMDarIka yuvarAjasthAne hato. kuMDarIkane yazobhadrA nAmanI ati rUpavaMta strI hatI. te joIne puMDarIka rAjA kAmarAgamAM magna thayo; tethI teNe dAsIdvArA tene potAnI icchA jaNAvI. yazobhadrAe javAbamAM kahevarAvyuM ke-"he pUjya! tame samagra prajAnA svAmI cho, tethI nItipathano tyAga karavo Apane ucita nathI." A pramANenuM yazobhadrAnuM vacana dAsIe rAjAne kahyuM. eTale rAjAe pharIthI kahevarAvyuM ke-"he strI! strIono "nA" kahevAno svabhAva ja hoya che; paraMtu he kRzAMgI! mazkarI mUkIne mane pati tarIke aMgIkAra kara." yazobhadrAe kahyuM ke-"kuLa tathA gharmanI maryAdA huM mUkIza nahIM. tuM AvAM duSTa vacano bolatAM kema lajja pAmato nathI?" te sAMbhaLIne rAjAe vicAryuM ke-"jyAM sudhI mAro bhAI jIve che tyAM sudhI A mane cAhaze nahIM, mATe tene mArI nAMkhuM." ema ghArIne kapaTathI teNe potAnA nAnA bhAIne mArI nAMkhyo. kahyuM che ke trapAvaratrayA baddhAstAvattiSThati jaMtavaH / avivekabalaM yAvanna kAmarasanirmitam // 1 // bhAvArtha-jyAM sudhI kAmadevanA rasathI utpanna thayeluM avivekarUpI baLa hotuM nathI, tyAM sughI ja lajjarUpI vAgharI (dorI) thI baMghAyelA jaMtuo maryAdAmAM rahe che." pachI yazobhadrAe vicAra karyo ke-"je duSya potAnA bhAInI hatyA karI te avazya mArA zIlano paNa bhaMga karaze, mATe mAre paradeza cAlyA javuM yogya che." ema ghArIne garbhavaMtI evI te yazobhadrA gupta rIte tyAMthI nAsI gaI; ane "zIlanuM rakSaNa karavA mATe dIkSA jevuM bIjuM koI zreSTha sAghana nathI" ema mAnIne teNe dIkSA grahaNa karI. anukrame garbha vRddhi pAmyo. te joIne sarve sAthvI vageree tene pUchyuM. tyAre teNe sarva satya vRttAMta kahI batAvyuM. pachI zrAvakoe zAsananI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 hIlanA na thAya tevI rIte tene rAkhI. samaya pUrNa thatAM tene putrano janma thayo, te zrAvakone ghare vRddhi pAmavA lAgyo. zrAvakoe tenuM lAlanapAlana karyuM, ane tenuM kSullakakumAra nAma rAkhyuM. te kumAra ATha varSano thayo tyAre tene dIkSA ApI; paraMtu cAritrAvaraNIyano udaya thavAthI tenA cittamAM viSayavAsanA utpanna thaI; eTale teNe potAnI mAtAne kahyuM ke-"he mAtA! viSayanuM sukha anubhavIne pachI huM pharIthI vrata grahaNa karIza."tenI mAtAe kahyuM ke-"he putra! AvuM saMyamanuM sukha tajIne tuccha viSayamAM kema Asakti kare che? to paNa jo tAre saMyamanI IcchA na hoya, to mArA vacanathI bAra varSa sudhI mArI pAse rahIne jinezvaranI vANI sAMbhaLa." A pramANe potAnI mAtAnuM vacana sAMbhaLIne te teTalo vakhata rahyo, ane potAnI mAtA (sAdhvI) pAse hamezAM vairAgyamaya vANI sAMbhaLavA lAgyo, paraMtu tenA manamAM vairAgyano leza paNa utpanna thayo nahIM. bAra varSa pUrAM thatAM teNe mAtAnI pAse rajA mAgI, tyAre teNe kahyuM ke-"he putra! tuM mArI guNIjI pAse jaIne rajA le." tyAre teNe moTI sAdhvI pAse jaIne rajA mAgI. sAdhvIe kahyuM ke-"amArI pAse rahIne bAra varSa sudhI dezanA sAMbhaLa." teNe kabUla karyuM, ane temanI pAse rahIne aneka sUtranA artho sAMbhaLyA, paNa kAMI pratibodha pAmyo nahIM. avadhi pUrI thatAM teNe temanI rajA mAgI ke-"tamArA AgrahathI ghaNuM kaSTa sahana karIne paNa rahyo chuM, mATe have huM jaIza." te sAMbhaLIne temaNe kahyuM ke-"ApaNA upAdhyAyajI guru che, temanI rajA laIne pachI jA." tyAre teNe upAdhyAya pAse jaIne rajA mAgI. upAdhyAye kahyuM ke-"bAra varSa sudhI amArI pAse rahIne dezanA sAMbhaLa." teNe te paNa kabUla karyuM, paraMtu bogha lAgyo nahIM. avadhi pUrI thatAM teNe upAdhyAyanI rajA mAgI. tyAre temaNe kahyuM ke-"gacchanA adhipati sUri pAse jaIne tArI icchA nivedana kara." teNe tema karyuM. AcArye paNa potAnI pAse bAra varSa sudhI rahevAnuM kahyuM eTale te teTalo vakhata rahIne aneka prakAranI dezanA sAMbhaLavA lAgyo. A pramANe mAtA vagerenA AgrahathI teNe aDatALIza varSa paryata dIkSAnuM pAlana karyuM to paNa viSayathI tenuM citta parAkSukha thayuM nahIM. pachI avadhi pUrNa thatAM teNe sUrine kahyuM ke-"he svAmI! huM jAuM chuM." te sAMbhaLIne sAvadya karma hovAthI sUri to mauna ja rahyA. tyAre te potAnI meLe tyAMthI cAlyo. jatI vakhate tenI mAtAe pUrva avasthAmAM (gRhasthapaNAmAM) ApeluM ratnakaMbala tathA mudrA (vITI) tene ApI. te laIne ane saMyamanA sarva cihna tajIne te anukrame sAketapuranI rAjasabhAmAM pahoMcyo, tyAM koI nartakI nRtya karatI hatI. te nRtya jovAmAM vyagra cittavALA sarve sabhAsado tene vAraMvAra ghanyavAda ApatA hatA, ane te nartakInI prazaMsA karatA hatA. mullaka paNa te joIne temAM tallIna thaI gayo. tevAmAM nartakI ghaNA vakhatathI nAca karavAne lIdhe thAkI gayelI hovAthI tenAM netra nidrAthI ghUrNAyamAna thayAM. te joIne tenI akkAe saMgItanA AlApamAM tene kahyuM ke suTTha gAiaM suTu vAiyaM, suTu nacciyaM sAmasuMdari / aNupAliya dIharAiyaM, usumiNate mA pmaaye||1|| bhAvArtha-"he suMdarI! teM bahu sAruM gAyana karyuM, ghaNuM sAruM vagADyuM, ane sArI rIte nRtya karyuM; evI rIte ghaNI rAtrI vyatIta thavA daIne have thoDA samaya mATe pramAda na kara." Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 vyAkhyAna 232]. pAMca samavAya kAraNathI kAryasiddhi A pramANe akkAnuM gAyana sAMbhaLIne nartakI pharIthI sAvadhAna thaI. ahIM kSullakakumAra te gAthA sAMbhaLIne bogha pAmyo. tethI teNe te nartakIne potAnuM ratnakaMbala pAritoSika (inAma) tarIke ApyuM, eTale rAjaputre maNijaDita kuMDala ApyA, maMtrIe mudrAratna ApyuM, lAMbA vakhatathI patinA virahavALI koI sArthavAhanI strIe potAno hAra Apyo, ane rAjAnA mahAvate aMkuzaratna inAmamAM ApyuM. te dareka inAma lakSa lakSa mUlyanAM hatAM. te joIne rAjAe te sarvane pUchyuM ke "mArI agAu tame baghAe A pramANe tuSTidAna ApyuM tenuM zuM kAraNa? 'tyAre prathama kSullaka bolyo ke-"he rAjA! huM tamArA nAnA bhAIno putra chuM. sATha varSa sudhI saMyama pALIne viSayavAsanAthI rAjya levA mATe huM tamArI pAse Avyo hato, paNa A gAthA sAMbhaLIne meM vicAryuM ke have thoDA kALa mATe pramAda karavo mane ucita nathI." AvI vairAgyanI bAghaka gAthA paNa mane sAdhakapaNe pariNamI; prathama gurunAM sAghaka vacano paNa mane bAghakarUpa thatAM hatAM. have huM cAritra pALavAmAM nizcala thavAno. te kAraNathI meM mArA para moTo upakAra karanArI A nartakIne sauthI prathama prItidAna ApyuM. vaLI he rAjA! jo tame mane potAnA nAnA bhAInA putra tarIke oLakhavAmAM saMdeha pAmatA ho, to te saMdehane chedanArI A nAmamudrA juo." te joIne rAjAe kSullakakumArane kahyuM ke "A rAjya tuM grahaNa kara." teNe kahyuM ke-"rAjyAdikamAM Asakti utpanna karanAro moharUpI cora have mArA AtmapradezathI dUra gayo che, mATe huM rAjyAdikane zuM karuM?" pachI rAjAe potAnA putrane prItidAnanuM kAraNa pUchyuM, eTale te bolyo ke-"he pitA! rAjyanA lobhathI AjakAlamAM huM tamane viSAdikanA prayoga vaDe mArI nAkhavAnA vicAramAM hato, paNa A gAthA sAMbhaLIne meM vicAryuM ke-pitA vRddha thayA che, mATe have temanuM bahu thoDuM AyuSya bAkI rahyuM haze, tethI mAravA to nahIM, ema ghArIne huM khuzI thayo tethI meM tene prItidAna ApyuM." pachI maMtrIne pUchatAM teNe kahyuM ke-"he svAmI! tamArA zatruoe mane potAnA pakSamAM lIdho hato; paNa A gAthA sAMbhaLIne huM tevAM pApakarmathI nivRtti pAmyo chuM." patinA virahavALI strIne pUchatAM te bolI ke-"he prabhu! AjakAla karatAM patinA virahamAM meM bAra varSa nirgamana karyA, topaNa te to AvyA nahIM, tethI puruSano viraha asahya lAgavAthI huM Aje parapuruSa sevIne zIlano bhaMga karavA icchatI hatI, te A gAthA sAMbhaLavAthI pAchI ziyaLamAM draDha thaI ke-lAMbA kALanuM pAlana kareluM zIla thoDA vakhata mATe mUkavuM nahIM. A kAraNathI meM nartakIne prItidAna ApyuM che." pachI mahAvatane pUchatAM teNe kahyuM ke "huM ApanI rANI sAthe lubdha thayelo chuM, ane Aje Apano vinAza karavA icchato hato, paNa A gAthA sAMbhaLIne tevA pApavicArathI nivRtta thayo chuM ane tethI meM tuSTidAna ApyuM che." A pramANe sarvanAM kAraNo sAMbhaLIne rAjA vagere sarve harSa pAmyA; ane te sarvee kSullakakumAranI sAthe jaI dIkSA grahaNa karI. anukrame te svargAdika gatine pAmyA. A draSTAMtano sAra e che ke-"saMvijJa sAghu vagerenA mukhathI zubhakArI jineMdranI vANI cirakALa sudhI sAMbhaLyA chatAM paNa kSullakakumAra bogha pAmyo nahIM, ane kALAdika sAmagrI maLavAthI mAtra eka ja nartakInI gAthA sAMbhaLIne tatkALa vairAgya pAmyo. tethI pAMca kAraNo maLe tyAre ja kAryasiddhi thAya che." Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 vyAkhyAna 233. saguNanA vicAranI paNa durlabhatA yaH prApya mAnuSaM janma, durlabhaM bhavakoTibhiH / dharmaM zarmakaraM kuryAt, saphalaM tasya jIvitam // 1 // bhAvArtha-"je prANI koTI bhave karIne paNa pAmavo durlabha evo manuSyabhava pAmIne kalyANa karanAra evA gharmane kare che tenuM jIvita saphala che." duHprApyaM prApya mAnuSyaM, kAryaM tat kiMciduttamaiH / muhUrtamekamapyasya, naiva yAti yathA vRthA // 1 // bhAvArtha-"duHkhe pAmavA lAyaka manuSyajanma pAmIne uttama puruSoe kAMIka evuM kAma karavuM joIe ke jethI eka muhUrta paNa vRthA na jAya." A hakIkatane dRDha karavA mATe nIcenuM draSTAMta jANavuM kAlikAcArya ane zAlivAhanano saMbaMdha pUrve pratiSThAna nagaramAM koI eka ghanavAna zreSThI raheto hato. te muharta, ghaDI, pahora, divasa vagere sarva kALa gharmakriyA, dAna vagere gharmakArya karyA vinA ja vRthA nirgamana karato hato. anukrame te ArtadhyAnathI mRtyu pAmIne te ja puranI samIpe eka sarovaramAM mAchaluM thayo. teja nagaramAM zAlivAhana rAjAno pUrva bhavano jIva eka zreSThI hato, te zreSThI te ja sarovarane kAMThe besIne supAtra dAna Apato hato. kahyuM che ke __ dharmakIrtivihInasya, jIvitena narasya kim / yo dharmakIrtivAn dAnI, tasya jIvitamucyate // 4 // bhAvArtha-"gharma ane kIrtithI rahita manuSyanA jIvitathI zuM? paNa je gharma ane kIrtivALo hovA sAthe dAtAra che tenuM ja jIvita saphaLa che." anyadA sarovaranI pALa upara munine dAna ApatA te zreSThIne pelA mAchalAe joyo; eTale tene jAtismaraNajJAna thayuM. anukrame zreSThIno jIva marIne e ja pratiSThAna nagaramAM zAlivAhana nAme rAjA thayo. ekadA zAlivAhana rAjA udyAnamAM pharato pharato te ja sarovarane kAMThe vRkSanI chAyAmAM AvIne beTho. tene moTo samRddhivAna joIne "pUrvabhavanA dAnanuM A phaLa che" ema pelA mAchalAe jANyuM. pachI lokone bogha karavA mATe te mAchaluM manuSyabhASAthI bolyuM ke ko jIvati, ko jIvati, ko jIvati vadati vArimadhyasthaH / matsyaH prabodhavidhaye, lokAnAM lalitavijJAnam // 1 // bhAvArtha-"koNa jIve che? koNa jIve che? koNa jIve che? e pramANe traNa vakhata jaLamAM rahelo matsya lokone bogha karavA mATe suMdara vacana bole che." A pramANe matsyanuM vAkya sAMbhaLIne rAjA vagere sarva lokone moTuM Azcarya thayuM. pachI rAjAe sabhAmAM AvI potAnA paMDitone te matsyanA vacananuM svarUpa pUchyuM, paraMtu cittane camatkAra Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 vyAkhyAna 233] saddaguNanA vicAranI paNa durlabhatA karanArAM tenAM vacanano tAtparya koI kahI zakayuM nahIM. pachI zrI kAlikAcArye te matsyanA manano bhAva jANIne tenI samakSa rAjAne kahyuM ke ko jIvati guNA yasya, yasya dharmaH sa jIvati / guNadharmavihInasya, niSphalaM tasya jIvitam // 2 // bhAvArtha-"koNa jIve che? jenAmAM guNo ane gharma rahelA che te ja jIve che. guNa ane gharmathI je rahita hoya tenuM jIvita niSphaLa che." vaLI- yasmijIvati jIvaMti, sajanA munayastathA / savA paropara 2, 3 gAtaH sa ca nIvati rAma bhAvArtha-"jenA jIvavAthI sarjana puruSo tathA munio jIve che ane je sadA paropakArI che teno janma saphaLa che, ane te ja jIve che." paMcame'hani SaSThe vA, bhuMkte'navadyameva yaH / dharmArthI cApramAdI ca, sa vAricara jIvati // 3 // bhAvArtha-"he jaLacara prANI! je pAMcame athavA chaThThuM divase nirdoSa bhojana kare che, je gharmanA artha che ane apramAdI che, te ja puruSa jIve che." AcArye AmAMno pahelo zloka kahyo, tyAre matsya be vakhata " nIrvati" e pada bolavA lAgyo. AcArya bIjo zloka bolyA, tyAre eka vakhata uparanuM pada bolavA lAgyo. ane AcArya trIjo zloka bolyA, tyAre te mauna gharIne rahyo. pachI rAjAe sUrimahArAjane kahyuM ke-"he svAmI! jaLacara prANI paNa gharmakriyAnI icchA kare che, te moTuM Azcarya che." guru bolyA ke "he rAjA! gharma ane guNahIna manuSyano bhava sarva jIvo karatAM ati nIca che. te viSe vidvAnanI vANInA vilAsI kavionAM vacano sAMbhaLo yeSAM na vidyA na tapo na dAnaM, na cApi zIlaM na guNo na dharmaH / te martyaloke bhUvi bhArabhUtA, manuSyarUpeNa mRgAzcaranti // 1 // bhAvArtha-"je manuSyomAM vidyA, tapa, dAna, zIla, guNa ane gharma nathI teo A mRtyulokamAM pRthvInA bhArarUpa thaIne manuSyane rUpe mRga care che ema samajavuM." A pramANe vidvAnanA mukhathI nIkaLelAM vacana sAMbhaLIne eka mRga garva sahita bolyo ke-"niMdita manuSyane amArI upamA kema Apo cho? kemake ame to ghaNA guNavAna chIe. gIte zIrSaM jane mAMsaM, tvacaM ca brahmacAriNe / zRMgaM yogIzvare dadmo, mRgastrISu sulocane // 1 // bhAvArtha-"gItane mATe mAthuM, mANasane mAMsa, brahmacArIne carma, yogIne zIMgaDAM ane strIone mATe netra ApIe chIe." vaLI- dUrvAMkuratRNAhArA, dhanyAste ca vane mRgAH / vimavonmatta mUrtAipaNAM, na pati muni ya ArA. bhAvArtha-"dUrvAnA aMkura ane tRNanuM bhakSaNa karanArA mRgo vanamAM rahetA hovAthI vaibhavathI unmatta thayelA mUnAM mukha jotA nathI, mATe temane ghanya che." Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 ayi kuraMga kuraMgamavikrame, tyaja vanaM javanaM gamanaM kuru / iha vane hi vanecaranAyakAH, surabhilohitalohitasAyakAH // 3 // bhAvArtha--"he mRga! A vanane tuM tajI de, ane zIghratAthI anyatra gamana kara; kema ke A vanamAM gAyonA lohIthI jemaNe potAnAM bANone rakta karyAM che evA moTA pAraghIo AvelA che.' vasaMtyaraNyeSu caraMti dUrvAM, pibaMti toyAnyaparigrahANi / tathA'pi vadhyA hariNA narANAM, ko mUrkhamArAdhayituM samarthaH // 4 // bhAvArtha-'haraNo vanamAM vase che, dUrvA khAya che, ane koInI mAlikI vinAnA jaLanuM pAna kare che; to paNa tene je mANaso mArI nAMkhe che tevA mUrkhane samajAvavAne koNa samartha che?'' mATe nirguNa manuSyane amArI upamA ApavI yogya nathI. eTale sUri pharIthI bolyA ke- yeSAM na vidyA na tapo na dAnaM, na cApi zIlaM na guNo na dharmaH / te martyaloke bhuvi bhArabhUtA, manuSyarUpAH pazavazcaraMti // 1 // bhAvArtha--je manuSyomAM vidyA, tapa, dAna, zIla, guNa ane dharma nathI teo A mRtyulokamAM pRthvInA bhArarUpa thaIne manuSyanuM rUpa dhAraNa karanArA pazuo che.'' A pramANe sAMbhaLIne koI gAya bolI ke- 90 tRNamadmi dugdhaM dhavalaM, chagaNaM gehasya maMDanaM bhavati / rogApahAri mUtraM, pucchaM surakoTisaMsthAnam // 1 // bhAvArtha--"huM ghAsa khAuM chuM, paNa zveta dUdha ApuM chuM, mAruM chANa gharanuM bhUSaNa thAya che, mAruM mUtra rogano nAza kare che ane mArA pUMchaDAmAM koTI devatAonuM sthAna che.'' mATe nirguNa manuSyane mAruM guNInuM upamAna yogya nathI. pachI koI baLada bolyo ke- nAsya bhAragrahe zaktirna ca vAhaguNakriyA / devAgArabalIvardastathA'pyaznAti bhojanam // 1 // bhAvArtha-tame kahyA tevA nirguNa manuSyamAM mArA jevI bhAra upADavAnI zakti nathI, vahana karavAno kAMI guNa nathI, to paNa mahAdevanA poThiyAnI jema te beTho beTho bhojana kare che; ane huM to-- guruzakaTadhuraMdharastRNAzI, samaviSameSu ca lAMgalApakarSI / jagadupakaraNaM pavitrayoni-rnarapazunA kathamupamIyate gaveMdraH // 2 // bhAvArtha-moTA gADAnI dhUMsarIne dhAraNa karuM chuM, ghAsa khAIne jIvuM che, sama viSama sthAnamAM haLa kheMcuM chuM, evI rIte jagatano upakAra karuM chuM. vaLI mAruM utpattisthAna gAyarUpI pavitra che. mATe narapazunI sAthe mArI baLadanI upamA kema Apo cho? A pramANe hovAthI tevA manuSyone pazunI upamA paNa yogya nathI.'' pachI AcArya '"veSAM na vidyA.' e zloka bolatAM cothA padamAM "manuSya peja tRLopamAnA:'' eTale ''tRNa jevA che'' ema bolyA. te sAMbhaLIne tRNa bolyuM ke- gavi dugdhakaraM grISme, varSAhemaMtayorapi / nRNAM trANamahaM kurve, tatsAmyaM ca kathaM mama // 1 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 vyAkhyAna 233] sadgaNanA vicAranI paNa durlabhatA bhAvArtha-"huM gAyane viSe dUgha utpanna karuM chuM, ane ziyALAmAM, unALAmAM, comAsAmAM sarva RtuomAM manuSyonuM rakSaNa karuM chuM, to mane nirguNa puruSanA sarakhuM kema kaho cho?"vaLI rUDhasya siMdhutaTamanugatasya tRNasyApi janma kalyANam / yatsalilamajjadAkulajanahastAvalaMbanaM bhavati // 2 // bhAvArtha-"samudrane kAMThe UgelA ane nIce namelA tRNano janma paNa kalyANakArI che, kemake jaLamAM DUbavAthI vyAkuLa thayelA mANasone te hastanA avalaMbanarUpa thAya che." tathA samarAMgaNamAM mukhane viSe tRNa rAkhavAthI te mANasane koI paNa haNatuM nathI. vaLI- yasyaivAhArayogAjagati surabhayo'jAvikA vA mahiSyaH sarvAH saMprAptabhUyo vapurupacitikA Ajyadadhno nidAnam / kSIraM lokAya dadhuH sakalarasamahAyonibhUtaM tRNaM ta jAne'jAnaMta ete dhigakhilakavayo nIrasaM varNayaMti // 3 // bhAvArtha-"je tRNanuM bhakSaNa karavAthI jagatamAM gAyo, bakarI, gheTI, bheMso vagere sarve zarIramAM ati puSTi pAmIne ghI ane dahIM vagerenA kAraNarUpa dUgha sarva mANasone Ape che, tevA samagra rasanA moTA kAraNarUpa ghAsane jANe pote tenA guNathI ajANyA hoya tevA kavio nIrasa tarIke varNave che; mATe tevA kavione dhikkAra ho!" pachI pharIthI sUri te ja zloka bolyA ane chevaTamAM-manuSyarUpe vRkSA mavaMti "manuSya rUpe karIne vRkSo rahelAM che" ema bolyA. tyAre koI vRkSa manuSyabhASAe bolyuM ke chAyA guma vaye , pattapupALa drA ! pakSiNAM ca sadAdhAraM, gRhAdInAM ca hetave // 4 // bhAvArtha-"ame sarvane chAyA karIe chIe, phaLa, phUla vagere ApIe chIe, ane pakSIone ghara karavA mATe niraMtara AdhAra ApIe chIe." vaLI pharIthI yuktipUrvaka kahe che chAyAmanyasya kurvaMti, svayaM tiSThati cAtape / phalaMti ca parArthe ca, naatmhetormhaadrumaaH||5|| bhAvArtha-"mahAvRkSo anyane chAyA kare che ane pote tApamAM rahe che; tathA paropakArane mATe ja phaLe che, potAne mATe phaLatA nathI." bhISmagrISmakharAMzutApamasamaM varSAMbutApaklamaM bhedacchedamukhaM kadarthanamalaM mAdibhirnirmitam / sarvagrAsidavAnalaprasRmarajvAlotkarAliMganaM / haMho vRkSa sahasva jainamunivadyattvaM kssmaikaashryH||3|| bhAvArtha-"he vRkSa! tuM jaina sAdhunI jema kSamAno advitIya Azraya che, mATe grISma RtunA atyaMta tIkSNa sUryanAM kiraNo sahana kara, varSARtunA jaLathI utpanna thatA klezane sahana kara, manuSyAdike bhedana, chedana vagere vivigha prakAre karelI kadarthanA sahana kara, tathA sarvanuM bhakSaNa Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9ra zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 karanArA dAvAnaLanI prakAzita jvALAsamUhane AliMgana karavAnuM duHkha paNa sahana kara." vRkSano Avo uttara sAMbhaLIne sUrIe cothA padamAM kahyuM ke-manuSyarUpe hi dhRvuiMnA:guNarahita manuSyo "manuSyanA rUpe karIne dhULanA DhagalA che." te sAMbhaLIne dhUli bolI ke- vArAmi zizuci, jnAza veroni ca | matto'jani rajaHparva, varSe kSiptaM phalapradam // 1 // bhAvArtha-"huM bALakane krIDA karAvuM chuM, paMkano nAza karuM chuM, mArAthI ja hoLInuM parva thayuM che, ane mane khetaramAM nAMkhavAthI sAro pAka thAya che." dhUlirmUlapadArthasArthajananI staMbhAdhavaSTaMbhadA lekhAzleSakarI karIzvarakarAsaMginyavazyaM priyA / gaMdhaM dUrakarI zizoH sukhakarI kAlatraye'pi sthirA tasmAddhUlisamaM na cAsti kimapi kSepyA mukhe pApinAm // 2 // bhAvArtha-"dhULa sarva mULa padArthone utpanna karanArI che, thAMbhalA vagerene AghAra ApanArI che, lakhelA lekhane sUkavavA mATe teno AzleSa karanArI che, hAthInI sUMDhano saMga karanArI hovAthI tene ati priya che, durgaghane dUra karanArI che, bALakane sukha karanArI che, traNe kALane viSe sthira rahenArI che." mATe dhUli samAna koI paNa nathI. te pApIonA mukha para nAMkhavA yogya che. sUrie pharIthI te ja zlokanA cothA pAdamAM kahyuM ke-manuSyarUpa ma rUpa :. "teo manuSya rUpe karIne kUtarA jevA che." te sAMbhaLIne kUtaro bolyo ke - svAmibhaktaH sucaitanyaH, svalpanidraH sadodyamI / . alpasaMtoSavAnasmi, tasmAttattulyatA katham // 1 // bhAvArtha-"huM svAmInI bhaktivALo, sArI cetanAvALo, svalpa nidrAvALo, niraMtara udyamI ane thoDAthI saMtoSI chuM tethI tevA nirguNa manuSyanI sadgaza huM zI rIte?" enI upara eka drazcaMta kahe che ke ayodhyA nagarImAM goviMdacaMdra nAme rAjA hato, tene AnaMda nAmano maMtrI hato, te ati pApiSTa hato. te lokone ghaNI pIDA karato hato, tethI rAjAe tene mArIne ukaraDAmAM daTAvyo. tene khAvA mATe be kUtarAoe AvIne tene khodIne bahAra kADhyo. pachI temAMthI moTA kUtarAe nAnAne kahyuM ke "ene bhakSaNa kara mA." kema ke hastau dAnavivarjitau zrutipuTau satyavacodrohiNau cakSuH sAdhuvilokanena rahitaM pAdau na tIrthAdhvagau / laMcAluMcitavittapUrNamudaraM garveNa tuMgaM ziro bhrAtaH kurkura muMca muMca sahasA niMdyaM vapuH sarvadA // 1 // bhAvArtha-"tenA hAtha dAnathI rahita che, tenA kAna satyavacana zravaNa karavAmAM dveSI che, tenAM netro sAdhu puruSanA darzanathI rahita che, tenA caraNa tIrthamArge gayA nathI, tenuM peTa lAMcathI lUMTI lIghelA dravyathI pUrNa che, ane tenuM mastaka garvathI unnata che, mATe he bhAI kukra! sarvadA niMdavA lAyaka A zarIrane tuM jaladI mUkI de, mUkI de.". Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 233] sadguNanA vicAranI paNa durlabhatA AvI parIkSA karavAmAM catura je kUtaro te nirguNa puruSanI tulya zI rIte thAya? pachI pravINa sUrie te zlokanA cothA pAdamAM kahyuM ke-manuSya veLa varAzcarati 'teo manuSyarUpe gadheDA che.'' te sAMbhaLIne gardabha bolyo ke-- zItoSNaM naiva jAnAmi, bhAraM sarvaM vahAmi ca / tRNabhakSaNasaMtuSTaH pratyahaM bhadrakAkRtiH // 1 // bhAvArtha--"huM zIta ke uSNa kAMI jANato nathI, sarva prakArano bhAra vahana karuM chuM, tRNanA bhakSaNathI saMtoSI chuM, ane niraMtara (bhadraka) bhoLI AkRtivALo chuM. mATe mArI upamA nirguNa puruSane ghaTe nahIM.'' pharIthI sUrie kahyuM ke-manuSyarUpeNa mavaMti jALavyA. "teo manuSyarUpe kAgaDA che." tyAre kAgaDo bolyo ke 93 priyaM dUraM gataM gehe, prAptaM jAnAmi tatkSaNAt / na vizvasAmi kasyApi, kAle cAlayakArakaH // 1 // bhAvArtha-'dUra deza gayelA patine ghera Avato jANIne turata kahuM chuM, koIno vizvAsa karato nathI, ane varSAkALamAM mALo bAMdhIne rahuM chuM.' koI strIe kAgaDAne sonAnA pAMjarAmAM rAkhelo joI tenI sakhIe pUchyuM ke, popaTane to sau pAMjarAmAM rAkhe che paNa teM AvA kAgaDAne kema rAkhyo che? eTale te bolI- atrasthaH sakhi lakSayojanagatasyApi priyasyAgamaM vetyAkhyAti ca dhik zukAdaya ime sarve paThataH zaThAH / matkAMtasya viyogatApadahanajvAlAvalIcaMdanaM kAkastena guNena kAMcanamaye vyApArItaH vAre rA bhAvArtha--"he sakhI! kAgaDo lAkha yojana dUra rahelA patinuM Agamana ahIM beThAM jANe che, ane kahe che. A popaTa vagere sarve bhaNyA che, paNa zaTha che; ane A kAgaDo to mArA patinA viyoga tAparUpI agninI jvALAvaLImAM caMdana samAna che, mATe te guNane lIdhe meM suvarNanA pAMjarAmAM tene rAkhyo che.' pharIthI sUri kahe che ke--manuSya veLa hi tAmravUDA:. '"teo manuSyarUpe karIne kUkaDA che" te sAMbhaLIne kUkaDo kahe che ke--mArA guNa sAMbhaLo. eka kavie mArA viSe kahyuM che ke- bho lokAH sukRtodyatA bhavata taM labdhvA bhavaM mAnuSaM mohAMdhAH prasaratpramAdavazato mAhAryamAhAryathA / itthaM sarvajanaprabodhamadhuro yAme'rdhayAme sadA kRtvaurdhvaM nijakaMdharaM pratidinaM kokUyate kurkuTaH // 1 // bhAvArtha-'he loko! manuSyabhava pAmIne tame satkRtya karavAmAM udyamI thAo, prasAra pAmatA pramAdanA vazathI mohAMdha thaIne manuSyabhava vyartha hAro nahIM. A pramANe sarva lokane prabodha karavAmAM nipuNa evo kUkaDo hamezAM pahore ne aDadhe pahore potAnuM mastaka UMcuM rAkhIne bole che.'' Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 meM ku kahetAM pRthvImAM, OM kahetAM kharAba (kutsita), ru kahetAM karyuM tethI huM pakSI thayo, tenA nivAraNa mATe huM prAtaHkALe ''chu chu ' evo zabda karIne sarvane sukRtya karavA jAgRta karuM chuM, to mArI samAna nirguNa mANasa zI rIte?'' pharIthI paMDite kahyuM ke--manuSya veLa coSTrAcAMti. "teo manuSyarUpe UMTa jevA che.'' tyAre UMTa bolyo ke--mAre mATe eka kavie kahyuM che ke-- vapurviSamasaMsthAnaM, 94 karNajvarakaro vaH / ramasyAzu gajaiva, chAvitA roSasaMtatiH |[]] bhAvArtha-'zarIra viSama saMsthAnavALuM che, zabda karNane kaThora lAge tevo che, to paNa UMTanI gati zIghra hovAthI tenA doSano samUha DhaMkAI jAya che.'' mATe huM caMdananI jema mAtra eka zIghragatirUpa guNathI ja rAjAne paNa mAnya chuM. te sAMbhaLI paMDite pharIthI kahyuM ke--manuSyapeLa = bhasmatulyA: "teo manuSyarUpe rAkha samAna che.'' te sAMbhaLIne rAkha bolI ke- mUDhakamadhye kSiptA, karomyahaM sakaladhAnyarakSAM drAk / mAnaM dadate manujA, mukhazuddhikarI sugaMdhA ca // 1 // bhAvArtha--"mane dhAnyanA moTA samUhamAM nAMkhI hoya, to huM sarva dhAnyanI rakSA karuM chuM, vaLI huM mukhane zuddha karuM chuM tathA sugaMdhI chuM, mATe manuSyo mane mAna Ape che.'' - pharIthI paMDita bolyA ke manuSyarUpA: vahu makSiA: hyu: "teo manuSyarUpe karIne mAkhI jevA che.'' te sAMbhaLIne mAkhI kahe che ke sarveSAM hastayuktyAhaM, bodhayAmi niraMtaram / ye dharmaM no kAriSyaMti, te hastau gharSayaMti vai // 1 // bhAvArtha-huM mArA AgaLanA hAtha ghasavAnI yukti (nizAnI) vaDe mANasone hamezAM bodha ApuM chuM ke--jeo mArI peThe pAmyA chatAM dharma karaze nahIM teo hAtha ghasatA raheze.'' ekadA bhojarAjAe sabhAmAM vidvAnone pUchyuM ke--"mAkhI potAnA AgaLanA be hAtha zA mATe ghase che?'' tyAre paMDito bolyA ke- deyaM bhoja dhanaM dhanaM suvidhinA no saMcitavyaM kadA zrIkarNasya balasya vikramanRpasyAdyApi kIrtiryataH / yenedaM bahu pANipAdayugalaM ghRSyaMti bho makSikA asmAkaM madhu dAnabhogarahitaM naSTaM cirAt saMcitam // 1 // bhAvArtha--"he bhoja rAjA! maLelA dravyanuM vidhipUrvaka niraMtara dAna devuM, paNa kadApi dravyano saMgraha karavo nahIM. dAnanA prabhAvathI karNa, baLa ane vikrama rAjAnI kIrti haju sudhI jagatamAM jAgRta che. A pramANe kahetI evI mAkhIo potAnA hAtha paga ghasatI satI jaNAve che ke-aho! ame ghaNA kALathI saMgraha karelA madhano dAnabhoga na karyo to te pariNAme nAza pAmyuM.' ityAdi yuktithI zrI kAlikAcArye pratibodha pamADelA zALivAhana rAjA vagere loko dAna zIlAdika dharmamAM tatpara thayA. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 DO vyAkhyAna 234] bAhyavaMdananI niSphaLatA sarva bhavamAM manuSya bhava durlabha che. temAM paNa gharma tathA guNa vagerenI prApti ati durlabha che. A pramANenA zrI kAlikAcAryanA upadezathI pratibodha pAmIne zAlivAhana rAjA dAnAdika guNone jANI, tene ghAraNa karIne zobhato thayo." vyAkhyAna 234 bAhyavaMdananI niSphaLatA have bAhyabhAvathI vAMdavAnI niSphaLatA viSe kahe che- bAhyAcAreNa saMyuktaH karoti dravyavaMdanam / tanna pramANamAyAti, sAphalyaM bhAvavaMdanam // 4 // bhAvArtha-"bahAranA AcAra sahita je dravyavaMdana kare che te pramANa nathI arthAt tenuM phaLa nathI, paNa bhAvavaMdana ja saphaLa che." A viSe draSTAMta nIce pramANe che - zItalAcAryanI kathA koI eka rAjAne zItala nAme putra hato. te bAlyAvasthAthI ja vairAgyavALo hato. eka vakhate gurune vAMdIne te dezanA sAMbhaLavA beTho. te prasaMge gurue kahyuM ke-"koI eka vanamAM rahenAra tApasa lokanA AmaMtraNathI gAmamAM AvIne mAsakSamaNanuM pAraNuM karato hato, paraMtu gAmamAM koI paNa strInuM mukha joto nahIM; tethI tenI sanmukha AvatI strIone tenI AgaLa cAlatA chaDIdAro dUra khaseDatA hatA. A prakAranI strIonI viDaMbanA thatI sAMbhaLIne koI vezyAe vicAryuM ke-"aho! kevI kapaTajALa! lokane raMjana karavA mATe kevo daMbha rAkhe che?" ema ghArIne teNe tApasane bogha karavAno nizcaya karyo. pachI eka divasa te tApasa rAjAne ghera pAraNuM karavA jato hato, te avasare tene pAlakhImAM besIne rastAmAM Avato joIne te vezyA tenI sanmukha cAlI. tene sipAIoe aTakAvI, paNa te khasI nahIM, ane tApasanI pAse AvIne tenA mAthAmAM potAnI AMgaLI vaDe TakorA mAryA, tethI te gusse thayo; ane te vezyAne kroghadraSTithI joto, manamAM kAMIka baDabaDato ane mukhathI 'hari! hari! viSNu! viSNu!" ema bolato snAna karavA mATe pAcho vaLyo; kemake vezyAnuM darzana thayuM mATe snAna karavuM joIe evo teno AcAra hato. te sarva vRttAMta jANIne rAjAe te vezyAne bolAvIne tema karavAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre vezyAe kahyuM ke- tApasa Avaze tyAre kahIza.' pachI pharIthI snAna karIne te tApasa rAjAne ghera Avyo ane vezyA sAmuM na jotAM AMkha mIMcIne jamavA lAgyo. tyAre vezyAe kahyuM - AMkha ma mIca jama jamana, nayana nihALI joya; appai appA joyai, avara na bIjo koya. AMkha mIMcIne jamavA mAMDa nahIM, AMkha ughADIne jo; tArA AtmA vaDe mArA AtmAne jo eTale jaNAze ke huM paNa AtmA ja chuM, bIjuM kAMI nathI; mATe phogaTa daMbha kara nahIM." A pramANe sAMbhaLIne te tApasa bogha pAmyo, tathA bIjA rAjA vagere sarva loka paNa bogha pAmyA. mATe he zItala kumAra! AtmAnuM damana karavuM te ja zreSTha gharma che." ityAdi dezanA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9s zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 sAMbhaLIne zItalakumAre bogha pAmI dIkSA lIghI ane be prakAranI zikSA grahaNa karI. anukrame te AcArya thayA. zItalakumArane guNavatI nAme eka bahena hatI. te pRthvIpuranA priyaMkara nAmanA rAjAne paraNAvI hatI. tene cAra putro thayA hatA. sUtAM, UThatAM, besatAM, jamatAM vagere dareka vakhate teonI pAse guNavatI potAnA bhAI zItala muninI vAraMvAra prazaMsA karatI ane kahetI ke-"duniyAmAM tamAro mAmo jaghanya che, ke jeNe munipaNuM aMgIkAra karyuM che." tevuM sAMbhaLIne te cAre jaNa kAmabhogathakI viramyA, ane koI sthavira muni pAse dIkSA lIdhI. anukrame te cAre bahuzruta thayA. pachI teo gurunI rajA laIne potAnA mAmA zItalAcAryane vAMdavA cAlyA. cAlatAM cAlatAM mAmAnA caraNakamaLathI pavitra thayelA nagara najIka AvI pahoMcyA. tevAmAM rAtrIno samaya thaI gayo, eTale gAmanI bahAra koI devakuLamAM ja rAtrI rahyA; ane gAmamAM jatA eka zrAvakanI sAthe temaNe mAmAne kahevarAvyuM ke-"tamArI bahenanA putro dIkSita thaIne tamone vAMdavA AvyA che, paNa divasa vItI javAthI gAmamAM praveza karyo nathI." evuM sAMbhaLIne zItalAcArya harSa pAmyA. te cAre munione rAtrImAM zubha adhyavasAyathI kevaLajJAna utpanna thayuM. ahIM prAtaHkALe AcArya teonI rAha joIne beThA, ane cotarapha jovA lAgyA paNa teo to AvyA nahIM; eTale thoDI vAra rAha joIne pachI zItalAcArya pote ja UThIne gAma bahAra AvyA. temane joIne kevaLI munio vitarAga thayelA hovAthI UbhA thayA nahIM ke satkAra paNa karyo nahIM; eTale AcArya gamanAgamana AloIne arthAt iriyAvahI paDikkamIne bolyA ke-"prathama kone namuM ane vAMduM?" teo bolyA ke-"jema tamArI icchA." te sAMbhaLI sUrie vicAryuM ke-"aho! A ziSyo kevA dhRSTa che? jarAya lAjatA paNa nathI." ema vicArIne kroghathI cAre munine vAMdIne vAMdaNA dIghA; paNa kevaLIo to SasthAnamAM rahelA kaSAyakaMDakara vaDe te vAMde che ema jANatA hatA. temanA vAMdI rahyA pachI jJAnIe AcAryane kahyuM ke-"tame kaSAyakaMDakanI vRddhi vaDe dravyathI vaMdana karyuM, have bhAvathI vaMdana karo." te sAMbhaLIne sUri bolyA ke-"dravyavaMdana tathA bhAvavaMdana kema jANyuM? ane kaSAyakaMDakanI vRddhi zI rIte jANI? zuM kAMI atizaya jJAna pAmyA cho?" kevaLIe "hA" kahI; eTale sUrie pharIthI pUchyuM ke-"chAghasthika jJAna ke kevaLajJAna?" tyAre teoe javAba Apyo ke-"sAdi anaMta bhAMge kevaLajJAna." te sAMbhaLIne AcArya harSathI romAMcita thayA satA vicAra karavA lAgyA ke-"aho! meM maMdabhAgyavALAe sarvadarzI sarvajJanI AzAtanA karI." ema vicArIne teo saMvega pAmyA, ane bhAvapUrvaka vaMdanA karatAM te ja kaSAyakaMDaka sthAnathI pAchA pharyA, ane apUrvakaraNa nAmanA guNasthAnakamAM peThA; ane kSapakazreNI mAMDI kevaLajJAnanA bhAjana thayA. gurune vAMdavAnI vidhi zrIguruvaMdana bhASyamAM batAvI che te A pramANe paNa nAma paNAharaNA, ajugga paNa jugga paNa cau adAyA / cau dAyA paNa nisehA, cau aNisehaThTha kAraNayA // 4 // 1. grahaNA ne AsevanA. 2. A sthAna kaMDakAdino vistAra zrI kammapayaDinI TIkAthI jANavo. anubhAga baMghanA vivaraNamAM te adhikAra che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 224] bAhyavaMdananI niSphaLatA 7 bhAvArtha-"1 vaMdananA pAMca nAma che, 2 tenI upara pAMca udAharaNa che, 3 pAMca vAMdavAne ayogya che, 4pAMca vAMdavA yogya che, 5 cAra vAMdaNA Ape nahIM, 6 cAra vAMdaNA Ape, 7 pAMca vakhate vAMdavAno niSedha che, 8 cAra vakhate aniSiddha che, 9 vAMdavAmAM ATha kAraNa che..." Avassaya muhaNaMtaya, taNu peha paNisa dosa battIsA / / che gu guru laga sugara, kuchavisarala guru pAsa merA bhAvArtha-"10 vAMdavAmAM pacIza Avazyaka jALavavAnA che, 11 pacIza muhapattInI paDilehaNA che, 12 pacIza zarIranI paDilehaNA che, 13 uparAMta batrIza doSa, 14 cha guNa, 15 AcAryanI sthApanA, 16 be prakAranA avagraha, 17 vAMdaNAmAM baso ne chavvIsa akSara temAM pacIza guru akSara-" paya aDavanna chaThThANa, cha guruvayaNAsAyaNa tittIsaM / du vihI duvIsa dArehiM, causayA bANaui ThANA // 3 // bhAvArtha-"18 aThThAvana pada, 19 cha sthAna, 20 cha guruvacana, 21 tetrIza AzAtanA, 22 ane be vidhi; A pramANe bAvIza dvAra kahelA che, tenA uttara sthAna cAraso bANuM thAya che. A pramANe cAraso bANuM sthAnanI zuddhipUrvaka guruvaMdanA karavAnI che. upara je vAMdarAnAM pAMca nAma kahyAM che te nIce pramANe- vaMdaNayaM ciikammaM, kiikammaM viNayakammaM pUAkammaM / guruvaMdaNa paNa nAmA, dave bhAve duhAharaNA // 4 // bhAvArtha-"vaMdanaka, citikarma, kRtikarma, vinayakarma ane pUjAkarma-e guruvaMdana karavAnAM pAMca nAma che. te pAMcenI upara dravya bhAva banne prakAranA udAharaNo che." pAMca udAharaNanAM nAma nIce pramANe sIyalaya khullae vIra, kanha sevagadu pAlayesaMbe / paMce e di(c)tA, kiikamme davvabhAvehiM // 5 // bhAvArtha-"zItalAcArya, kSullaka sUri, vIro sALavI ane kRSNa vAsudeva, be sevaka tathA pAlaka ane sAMba- e pAMce dravya bhAve karIne pAMca prakAranAM kRtikarma uparanAM draSTAMto che." temAM zItalAcAryanuM udAharaNa upara kahI gayA chIe ane kSullakasUrinuM draSTAMta evuM che ke-ekadA kSullakasUri gacchanA vyavahArathI udvega pAmIne chUTA paDavAnI icchAthI vanamAM gayA. tyAM caMpA vagere uttama vRkSothI vIMTAyelA khIjaDInA vRkSane pUjAtuM joIne pratibogha pAmyA, ane vanamAMthI pAchA pharyA. temaNe vicAra karyo ke-"caMpakAdi uttama vRkSa jevA bahuzruta munio che, ane huM to khIjaDAnA vRkSa jevo chuM. teo pUjya chatAM UlaTA mane vAMde che; kAraNa ke gurue mane AcAryapadavI ApI che." A citikarma upara udAharaNa jANavuM. bAkInAM traNa udAharaNa vagere mRtarUpI maMjUSAmAMthI jANI levAM. 1 guruvaMdana bhASyanI TIkA vageremAM teno vistAra che. ahIM ApelI pAMce gAthAo guruvaMdana bhASyanI ja che. bhAga 4-7) Jain Education Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 kaSAyakaMDakanI vRddhipUrvaka zItalAcAryanI jema je dravyavaMdana kare te nirarthaka che, ane bhAvapUrvaka karelI vaMdanA mokSa Ape che. juo, pAchaLathI zItalAcArye bhAvavaMdana karyuM to temaNe kevaLajJAna prApta karyuM." vyAkhyAna 235 jJAnavijJAnayukta kriyA jJAnavijJAnasaMyuktA, yA kriyA'tra vidhIyate / sAvazyaM phaladA puMsAM, dvAbhyAmuktamataH zivam // 1 // bhAvArtha-"jJAna ane vijJAna sahita je kriyA karAya che, te puruSone avazya phaLa ApanAra thAya che; e ja kAraNathI jJAna ane kriyA te banne vaDe mokSa kahelo che." tenuM dRSTAMta nIce pramANe che- zrI dharmabuddhi muninI kathA zrI nigraMthagacchamAM gharmabuddhi nAme eka nAnA sAdhu hatA. te zAstranA abhyAsamAM kuzaLa hatA. paNa 1 heya, 2 zeya, 3 upAdeya, 4 utsarga ane 5 apavAdanA svarUpane samajIne tenuM yathAyogya sthApana karI jANatA nahotA. teNe gharmabuddhithI cAturmAsamAM evo abhigraha karyo ke-"A cAturmAsamAM mAre glAna (mAMdA) sAghunI vaiyAvRtya karavI." paNa te comAsAmAM koI sAdhu mAMdA thayA nahIM, ane koInI sevA karavAno samaya Avyo nahIM. tethI te muni kheda sahita vicAra karavA lAgyA ke-"bIjA sarva sAdhuonA abhigraha pUrNa thayA, paNa mAro abhigraha pUrNa thayo nahIM." A pramANe manathI ciMtavyuM, tethI temane pApa lAgyuM. anyadA temaNe te vAta gurune kahI ke-"he svAmI! A comAsAmAM koI paNa sAdhu mAMdA paDyA nahIM, tethI mAro abhigraha pUrNa na thavAthI mane zoka thAya che." te sAMbhaLIne gurue kahyuM ke-"tAro e vicAra suMdara nathI. dareka kriyA jJAnavijJAna sahita karavAthI ja te phaLIbhUta thAya che. te viSe vyAvahArika draSTAMta sAMbhaLa koI zreSThIe eka vakhata keTalAka kSatriyone potAnA gharamAM jamavA besADyA. te gharamAM UMce eka ghaDo bAMdhelo hato. te ghaDAmAM sarva vastuno saMgraha karanAra zreSThIe potAnA gharamAMthI nIkaLelo sarpa nAMkhyo hato. te ghaDAmAM suvarNanA alaMkAro haze ema ghArIne te kSatriyo rAtrimAM cauravRttithI tenA gharamAM pesI te ghaDo laI gayA. pachI ghaDo ughADIne temAM hAtha nAkhyo, eTale sarpanA karaDavAthI anukrame teo sarva marI gayA. mATe he ziSya! te kSatriyo jJAna vijJAna rahita hatA tethI samajyA nahIM ke Ama chUTA ghaDAmAM alaMkAra hoya nahIM, tethI teo duHkhI thayA. A tRSTAMtano sAra e che ke-"hai nA to tayA" eTale "prathama jJAna ane pachI dayA' ityAdi yuktipUrvaka draSTipaDilehaNAdi sarva kriyA jJAnavijJAna vaDe ja phaLIbhUta thAya che." vaLI gurue kahyuM ke yAdRzaM tAdRzaM vA'pi, paThitaM na nirarthakam / yadi vijJAnamabhyeti, tadaiva phalati dhruvam // 1 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 vyAkhyAna 235] jJAnavijJAnayukta kriyA bhAvArtha-game tevuM adhyayana karyuM hoya te nirarthaka thatuM nathI, paraMtu jyAre vijJAnayukta thAya che tyAre ja tenuM phaLa maLe che." te upara draSTAMta eka rAjA hato. te je koI navI kavitA karI lAve tene pAMcaso dInAra inAma Apato. ekadA eka sarovarane kAMThe koI mUrkha brAhmaNe be baLada bAMdhyA hatA. tyAM pANI pIvA mATe eka moTo madonmatta Akhalo Avyo. te pANI pItAM pItAM paga vaDe pRthvI khodato hato. te joIne brAhmaNe eka kavitA karI ke ghase ghase ne ati ghase, upara ghAle pANI; jiNe kAraNa e ghase ghasAve, te vAta meM jANI." eTale "mArA baLadane mAravAnI tArI icchA che, e vAta meM jANI." pachI te brAhmaNa te kavitA laIne rAjA pAse gayo. rAjAe tene pAMcaso sonAmahora ApI. te laIne harSa pAmato brAhmaNa ghera gayo. pachI Avo rAjAno kharca nahI sahana thavAthI maMtrIe rAjaputranI saMmatithI rAjAne mArI nAMkhavA mATe eka hajAmane mokalyo. te hajAma dADhI mUMDavAnA miSathI rAjA pAse gayo, ane rAjAnA kaMThamAM sajAyo mAravAnA vicArathI te hajAma sajAyAne tIkSNa karavA mATe paththara para pANI nAMkhIne khUba ghasavA lAgyo. te vakhate kALa nirgamana karavA mATe rAjA potAnA hAthathI bhIMta para lakhelI pelA brAhmaNavALI kavitA bolyo. te sAMbhaLIne arthanA pragaTapaNAthI hajAme vicAryuM ke-"rAjAe mAro hetu jANI lIgho. eTale te hajAma bhayathI rAjAnA pagamAM paDIne bolyo ke he svAmI! AmAM mAro doSa nathI. paNa tamArA putra tathA praghAne mane ema karavA kahyuM che." te sAMbhaLIne rAjAe Azcarya pAmI sarva vRttAMta hajAma pAsethI jANI lIdhuM. pachI hajAmane abhayadAna ApIne pote mauna ja rahyo. anukrame pradhAnane tathA putrane yogya zikSA karIne nirbhaya thayo." A pramANe eka sAghAraNa kavitAthI paNa rAjA maratAM bacyo. he ziSya! A draSTAMtano sAra e che ke-sAghuoe game tevuM vAkya sAMbhaLyuM hoya athavA adhyayana karyuM hoya paNa teno upayoga syAdvAda mArga karavo; tethI tenuM sarva bhaNeluM guNakArI thAya che. vaLI he ziSya! vidyA to avazya grahaNa karavI. vidyA vinA vakhata Avye mUMjhAvuM paDe che. te upara eka draSTAMta sAMbhaLa koI eka daridrI puruSa dravya upArjana karavA mATe vivigha upAya karato pRthvIpara bhaTakato hato, paNa kAMI meLavI zakyo nahoto. eka divasa koI vidyAsiddha puruSa hAthamAM eka ghaDo rAkhI tenI pUjA karIne bolyo ke he kuMbha! zavyA, bhojana, strI ityAdi sarva sAmagrI sahita eka mahela banAva." te sAMbhaLIne te kAmakuMbhe sarva karI dIdhuM. pachI prAtaHkALe te sarvano upasaMhAra karI dIgho. te badhuM joIne pelA daridrI brAhmaNe vicAryuM ke-"mAre bIjo niSphaLa udyama zA mATe karavo joIe? A vidyAsiddhanI ja sevA karuM, to sarva dAritryano nAza thaze." ema vicArIne te siddhanI vivigha prakAre sevA karIne tene prasanna karyo. eTale eka divasa siddha kahyuM ke-"tArI zI icchA che?" tyAre brAhmaNe potAnI daridra avasthA jaNAvI. te sAMbhaLIne siddha vicAryuM ke vrataM satpuruSANAM ca, dInAdInAmupakriyA / tadasyopakRtiM kRtvA, karomi saphalaM jnuH||1|| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 16 bhAvArtha-dIna puruSono upakAra karavo te ja puruSonuM vrata che, mATe A brAhmaNano upakAra karIne mAro janma huM saphaLa karuM." ema vicArIne te siddhe brAhmaNane kahyuM ke-"vidyAthI sAghelo kuMbha ApuM ke vidyA ApuM?" te sAMbhaLIne vidyA sAghavAmAM bIkaNa ane kAmabhoga meLavavAmAM utsuka evA te brAhmaNe kahyuM ke-"vidyAthI sAghelo kuMbha ja Apo." eTale siddha tene kAmakuMbha Apyo. te laIne te daridrI brAhmaNa jaladIthI potAnA gAmamAM gayo, ane kuMbhanA prabhAvathI ghara vagere manoratha pramANe karIne bAMghavAdi kuTuMba sahita svacchaMdapaNe bhoga bhogavavA lAgyo. tenA bAMghavo koI khetInuM kAma karatA hatA, koI pazu cAravAnuM kAma karatA hatA, ane koI vyApAra karatA hatA. te sarva ghaMghA choDI daI madAMdha thaIne bhoga bhogavavA lAgyA. eka divasa surApAna karIne te brAhmaNa khAMgha upara kuMbha rAkhI nRtya karavA lAgyo. uddhatAIne lIdhe tenA hAthamAMthI kuMbha chUTI gayo, ane pRthvI para paDI javAthI tenA seMkaDo kakaDA thaI gayA. te sAthe te nibhaMgInA manoratha paNa bhagna thaI gayA; eTale ke kuMbhanA prabhAvathI utpanna thayelo ghara vagere sarva vaibhava iMdrajALathI banAvelA nagaranI jema tatkALa adrazya thaI gayo, ane potAnI pAse vidyA nahIM hovAthI tevo navIna kuMbhakaravAnI tenI zakti nahotI; tethI te navo kuMbha karI na zakyo ane pAcho sadA daridrIpaNAthI vyAkuLa rahyo. he ziSya! A draSTAMtano sAra e che ke-jJAna vinAnI sarva kriyAo niSphaLa che. A brAhmaNe pramAdathI vidyA grahaNa karI nahIM, tethI te maMdabuddhivALo A lokamAM ja duHkha pAmyo, tema bIjA mANaso paNa jJAna vinA aneka kriyAo kare, to paNa azuddha ja thAya che." vyAkhyAna 236 nava niyANAM saMti nava nidAnAni, kSamApaH zreSThI nitaMbinI / / ityAdIni ca heyAni, moksskaaNkssairmuniishvraiH||1|| bhAvArtha-"rAjA, zreSThI, strI Adi nava niyANAM che. te mokSanI icchAvALA munIzvaroe tyAga karavA lAyaka che." nava niyAmAM pAkSika sUtranI vRttimAM A pramANe kahelAM che- niva siThi itthi purise, parapaviyAre sapaviyAre / appusare daridde, saDhe hujjA nava niyANA // 1 // bhAvArtha-"rAjA, zreSThI, strI, puruSa, parapravicAra, svapravicAra, alpavikAra, daridra ane zrAvaka e pramANe nava niyANAM che. have tenuM vizeSa varNana kare che (1) koI sAdhu athavA sAdhvI evuM nidAna kare ke-deva athavA devaloka to sAkSAta joyA nathI, mATe rAjAo ja kharA deva jaNAya che. tethI jo mArAM karelAM tapa anuSThAna vagerenuM phaLa hoya to AvatA bhavamAM mane rAjApaNuM prApta thajo." pachI te devalokamAM jaIne rAjApaNe utpanna thAya che, paraMtu tene bodhibIja durlabha thAya che. AvuM niyANuM brahmadatta cakrIe pUrva bhavamAM karyuM hatuM. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 236] nava niyANAM 101 (2) vaLI koI evuM niyANuM kare ke- imo / bahuciMtA mahInAtho, suhiyA dhaNiNo uggANaM ca suo hohaM, niyANaM bIiyaM imaM // 1 // bhAvArtha-'rAjAne to ghaNI ciMtA hoya che, ane dhanika loko sukhI hoya che, mATe tevA UMca kuLamAM huM putra thAuM.'' evuM je ciMtave te bIjuM nidAna jANavuM. (3) vaLI koI evuM vicAre ke puruSapaNAmAM to vyApAra, saMgrAma vagere aneka prakAranAM kaSTa che, tethI strIno avatAra maLe to sAruM. A trIjuM nidAna samajavuM. te sukumAlikA sAdhvIe karyuM hatuM. (4) koI evo vicAra kare ke-srIno janma to nIca gaNAya che, mATe sarva kArya karavAmAM samartha evA puruSabhavane huM pAmuM. kemake- itthi savve parAbhUyA, parAhINAidukkhiyA / kovi pacche naro hohaM, niyANaM tu catutthayaM // 1 // bhAvArtha-sarva strIo parAbhava, parAdhInatA vagere duHkhavALI hoya che; mATe puruSapaNuM pAmavuM sAruM che. A pramANe je vicAre te cothuM nidAna jANavuM.'' (5) manuSyanA kAmabhoga apavitra che, mUtra viSTAdithI durgaMdhavALA che; mATe devapaNuM sAruM che; kemake te devo potAnI tathA bIjAnI devIo bhogave che. vaLI pote ja icchAnusAra devadevInAM rUpa vikurtIne tenI sAthe bhoga bhogave che; mATe huM paNa tevo thAuM. A pramANe je niyANuM kare te pAMcamuM parapravicAra niyANuM kahevAya che. (6) je devo bIjI devIone bhogave te paNa kaSTa che; paraMtu potAnA rUpane ja devadevI rUpe vikurtIne jeo bhoga bhogave che te ThIka che; mATe huM tevo thAuM. evuM je nidAna kare te svapravicAra nAme chaThThuM niyANuM jANavuM. (7) deva ane manuSyanA kAmabhogamAMthI vairAgya pAmIne koI evuM ciMtave ke--''huM viSaya rahita alpa vikAravALo deva thAuM.'' evuM nidAna karIne te tevo thAya, paNa te tyAMthI cyavIne manuSya thAya tyAre dezavirati pAme nahIM. (8) kAmabhogathI udvega pAmIne koI evuM nidAna kare ke--'dravyavAna puruSane rAjA, cora, agni vagerethI mahAbhaya hoya che, mATe huM alpa AraMbhavALA daradrInA kuLamAM utpanna thAuM.'' te AThamuM niyANuM samajavuM. (9) vaLI koI evuM nidAna kare ke--munine dAna ApavAmAM prItivALo ane bAra vratane pAlana karanAra evo zrAvaka huM thAuM.'' te navamuM niyANuM jANavuM. A niyANAvALo dezaviratapaNuM pAme, paNa sarvaviratipaNuM pAme nahIM. A pramANe nava niyANAMnuM svarUpa jANIne keTalAka namirAjarSi jevA uttama puruSo, iMdrAdinA ke devAdikanA aneka prakAranA sukhathI lobha pamADyA chatAM paNa niyANuM karatA nathI. zrI mahAvIrasvAmIe saMgama devatAnA karelA anukULa upasargathI paNa niyANuM karyuM nahIM, ane naMdiSaNa munie niyANuM karyuM, tethI te vasudevano janma pAmyA ane aneka strIonA svAmI thayA.. vaLI 1 vasudeva te kRSNa vAsudevanA pitA; temane 72000 strIo hatI. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 koIka jIva samakita rahita hoya chatAM paNa tAmali tApasanI jema niyANuM karato nathI. te tAmali tApasano vRttAMta A pramANe che-- tAmali tApasanI kathA tAmralipti nAmanI nagarImAM tAmila nAme eka zreSThI raheto hato. tene eka divasa rAtrijAgarikA karatAM laukika vairAgya utpanna thayo. teNe vicAryuM ke--"huM pUrva janmanA puNyathI A bhavamAM putra, strI, dhana, dhAnya, rAjyasatkAra vagere aneka sukha bhogavuM chuM. janmathI AraMbhIne koI vakhata eka zvAsocchvAsa paNa meM du:khe lIdho nathI. tethI have prAtaHkALe svajanone bhojana vagerethI saMtuSTa karI moTA putrane gRhakAryano bhAra soMpIne sarvanI rajA laI kASThanuM pAtra hAthamAM rAkhIne tApasI dIkSA grahaNa karIza. pachI hAtha UMcA rAkhIne sUrya sanmukha sRSTi karI Ubho rahIza; jAvajjIva chaThThuM tapa karIza. pAraNAne divase te kASThapAtra laIne tAmralipti nagarImAM UMca nIca ane madhyama sarva kuLamAM bhikSA mATe aTana karIza; dALa tathA zAka rahita mAtra bhAta jevuM haviSyAnna laIne te annane ekavIza vAra jaLa vaDe dhoI tene nIrasa karIne pachI huM te anna khAIza.'' ityAdi vicAra karIne prAtaHkALa thatAM teNe rAtrInuM ciMtaveluM sarva kArya karyuM, ane potAnI udarapUrti thAya tevaDuM kASThanuM eka pAtra karAvyuM. temAM cAra khAnAM paDAvyAM. tenI aMdara Avela annamAMthI traNa bhAga dAnamAM ApI cothA bhAga vaDe pAraNuM karavAno niraghAra karyo; ane avyakta liMgane temaja sarvane praNAma karavAnA vratane aMgIkAra karIne te nadInI pAse Azrama karIne temAM rahyo. pachI iMdra, zaMkara, rAjA, kAgaDo, kUtaro, cAMDAla vagere jene dekhe tene praNAma karavA lAgyo. SaSTha tapane pAraNe nagarImAM aTana karIne te pAtra bharI lAvI temAM maLelAM annamAMthI eka bhAga jaLacara prANIne, eka bhAga sthaLacara prANIne ane eka bhAga khecara prANIne (pakSIne) ema traNa bhAga ApIne cothA bhAgane ekavIza vAra jaLathI ghoI tenA vaDe saMtoSathI udarapUrti karavA lAgyo. A pramANe teNe sATha hajAra varSa sudhI tapa karyuM. tethI te bALatapasvI (ajJAna tapasvI) no deha taddana zuSka ane asthi paNa dekhAya nahIM tevo kRza thaI gayo. ekadA teNe rAtrijAgarikA karatAM vicAryuM ke--'huM mAtra jIvanA baLathI gamanAgamana karuM chuM, zarIranuM baLa bilakula nathI, mATe A za2I2ne prabhAte vosarAvI dauM.' ema vicArIne prAtaHkALe IzAna khUNAmAM potAnA dehapramANa maMDaLa ALekhIne temAM anazana karI AtmadhyAna karato rahyo. have te avasare balicaMcA rAjaghAnIno iMdra. cavyo. eTale tyAM rahenArA deva ane devIoe vicAryuM ke--'ApaNe sarve duSkara tapa karanAra tAmali nAmanA bALa tapasvI pAse jaIe, ane tene aneka prakAranA sukhAdikathI lobha pamADIne te ApaNA iMdra thAya tevuM niyANuM karAvIe.' pachI te deva ane devIo tAmila tApasa pAse AvyAM. ane tenI pAse batrIza prakAranuM nATaka karyuM. pachI traNa pradakSiNA daI namaskAra karIne teoe kahyuM ke--"he svAmI! amArI rAjadhAnI prApta karavA mATe niyANuM karo ke jethI amAruM iMdrapaNuM pAmIne amArI sAthe divya bhoga bhogavI zako.'' 1 bhuvanapati asurakumAra nikAyanA devono iMdra balIMdra. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 236] upadeza mATe ayogya jIvo 103 A pramANe devoe tene aneka prakAre lobha pamADyA chatAM paNa teNe temanuM vacana aMgIkAra karyuM nahIM. aMte te devo thAkIne potAne sthAne gayA. tAmali tApasa paNa be mAsanI saMkhanA eTale 120 bhaktapAnanA tyAgarUpa anazana vaDe mRtyu pAmIne IzAneMdra thayo. ATaluM badhuM kaSTa karyA chatAM paNa alpa kaSAya tathA anukaMpAnA pariNAma hovAthI te mAtra vaimAnika devapaNuM pAmyo. A tAmali tApasa viSe bIjA caritra graMthamAM evuM sAMbhaLyuM che ke-"tAmali tApase potAnI aMtyAvasthAmAM eka sAghane joyA hatA; tene joIne tenA guNanI prazaMsA teNe manamAM karI hatI. tethI te samyakatva pAmela hovAthI iMdrapada pAmyo." keTalAka ema kahe che ke-"svargamAM utpanna thayA pachI zAzvatA jinabiMbanuM darzana karavAthI te iMdrapada saMbaMdhI samakita pAmyo hato." tattva bahuzruta jANe. A tAmali tApasanuM dRSTAMta zrI bhagavatI sUtramAM kaheluM che. vRddho ema kahe che ke tAmali taNe taveNa, jiNamaya sijjhe satta jaNe / annANaM doseNaM, tAmali IsANe gyo||4|| bhAvArtha-baMtAmali tApasanA jeTalI tapasyAe karIne jainamata pramANe sAta jIva siddhipada pAme teTaluM teNe tapa karyuM hatuM); paNa ajJAnanA doSathI te IzAneMdra thayo." zrI upadezamALAmAM kahyuM che ke___ sa4i vAsasahassA, tisattagutodayeNa dhoeNa / aNucinnaM tAmaliNA, annANatavatti appaphalo // 2 // bhAvArtha-"tAmali tApase sATha hajAra varSa sudhI ekavIza vAra jaLathI dhoIne anna khAdhuM, ane mahA tapa karyuM, paNa te ajJAna tapa hovAthI tene tenuM alpa phaLa maLyuM." pRthvIkAya Adi chakAya jIvone vagha karanArA ane sarvajJanA zAsanathI parAbhukha evA bALatapasvIo ghaNo tapakleza karavA chatAM paNa alpa phaLa pAme che. mithyAdraSTi chatAM paNa tAmali tApase tapasyAnA phaLanuM niyANuM karyuM nahIM, e A vRttAMtanuM tAtparya che. mATe munioe muktinA amUlya sukhane ApanAra tapasyAnuM niyANuM karIne tene alpamUlya karavuM nahIM." vyAkhyAna 237. upadeza mATe ayogya jIvo dareka mANasanA svabhAva, rasa, ruci bhinna-bhinna hoya che. badhA mANaso upadezane yogya hotA nathI. cAra prakAranA mANaso mukhyatve upadezane ayogya hoya che-(1) ati rAgI (2) ati kevI (3) mUDha (4) dhUrtathI zikSA pAmelo. have te viSe vizeSa varNana kare che- (1) prathama atyaMta rAgI puruSa upadezane ayogya che. te viSe kahe che yasmin vastuni saMjAto, rAgo yasya narasya saH / tadIyAnnanu doSAMzca, guNatayaiva pazyati // 1 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 16 bhAvArtha-je puruSane je vastumAM rAga utpanna thayo hoya che te mANasa tenA doSane paNa guNarUpe ja dekhe che. A viSe draSTAMta nIce pramANe magagha dezamAM eka zaheranI aMdara naMdana nAmano eka koTavAla hato. tene AdyazrI ane dvitIyazrI nAme be strIo hatI. temAM dvitIyazrI upara te Asakta hato, tethI te tene ja ghera raheto. eka divasa te paradeza jaIne Avyo ane AdyazrIne ghera gayo. AdyazrIe ghaNA harSathI zAka, pakavAnna vagere uttama bhojana banAvI tene jamavA besADyo, paNa te uttama bhojana tene svAdiSTa lAgyuM nahIM, tethI te manamAM bolyo ke-"AmAM zuM khAvuM?" pachI teNe AdyazrIne kahyuM ke- dvitIyazrIne gherathI teNe kAMI rAMdhyuM hoya temAMthI zAka, pApaDa vagere laI Ava." tethI AdyazrIe zokyanI pAse jaIne pati mATe zAka mAgyuM. teNe kahyuM ke "Aje kAMI rAMdhyuM ja nathI to zAka kyAMthI hoya?" AdyazrIe AvIne te vAta naMdanane kahI. teNe pharIthI kahyuM ke-"khAtAM kAMI vadhyuM hoya te mAgI lAva." teNe pharIthI jaIne mAgyuM tyAre dvitIyazrIe kahyuM ke-"vagheluM hatuM te cAkarane ApI dIdhuM, mATe kAMI paNa nathI." te vAta paNa AdyazrIe potAnA svAmIne kahI. tyAre te naMdane pharIthI kahyuM ke"tenA gherathI kAMI kAMjI jevuM game te paNa lAva." te sAMbhaLIne AdyazrIne krodha caDyo. tethI teNe bahAra jaI taratanuM kareluM vAchaDAnuM chANa laI temAM caNAno loTa, pANI, masAlo vagere nAMkhI tene kAMIka UbhuM karIne lAvI, ane kahyuM ke-"A tene gherathI lAvI chuM." te khAto khAto koTavAla bolyo ke-"aho! A ghaNuM svAdiSTa che. kevo te strIno guNa che?" vagere tenI prazaMsA karI. A koTavAla navI strIno rAgI hato, tethI te guNadoSanA vivekathI rahita hato. AvI ja rIte je koI asatya gharmamAM rAgI hoya te guNadoSanA vivekathI ajJAta hoya che. tethI te gharma pAmato nathI. kahyuM che ke mithyAtvapaMkamalino, AtmA viparItadarzano bhavati / zraddhatte na ca dharma, madhuramapi rasaM yathA jvritH||1|| bhAvArtha-bamithyAtvarUpI paMkathI malina evo AtmA viparIta zraddhAvALo hoya che, tethI jema javaravALA mANasane maghura rasa rucato nathI, tema tene saddharma upara ruci thatI nathI." (2) have je atyaMta dveSI hoya te paNa gharma pAmato nathI. te viSe kahe che- yo yasmin dveSamApannaH, krodhamAnAtirekavAn / sa lupyate guNAMstasya, doSAn prAduSkarotyatha // 4 // bhAvArtha-"je mANasa krogha athavA mAnanA athikapaNAthI jenA upara dveSa pAmyo hoya, te tenA guNano nAza karIne doSane ja pragaTa kare che." te upara draSTAMta nIce pramANe- pAMDavonA vanavAsanA tera varSa saMpUrNa thayA pachI temane kauravo sAthe pariNAme duHkhadAyI evo kleza thavAno saMbhava jANIne zrIkRSNa duryoghana pAse jaIne pAMDavone saMdezo kahyo ke indraprasthaM yavaprasthaM, mAkaMdIM varuNAvatam / dehi me caturo grAmAn, paMcamaM hastinApuram // 1 // bhAvArtha-"iMdraprastha, yavaprastha, mAkaMdI, varuNAvata ane pAMcamuM hastinApura e pAMca gAmo mane Apa; ane bAkInuM tamAma rAjya tuM bhogava." Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 vyAkhyAna 237] upadeza mATe ayogya jIvo A pramANeno saMdezo sAMbhaLIne duryodhana bolyo ke- sUcyagreNa sutIkSNena, yA sA bhidyeta medinI / tadardhaM tu na dAsyAmi, vinA yuddhena kezava // 1 // bhAvArtha-"he kRSNa! ati tIkSNa soyanA agrabhAgathI jeTalI pRthvI bhedAya tethI arthI pRthvI paNa huM yuddha karyA vinA ApIza nahIM." kRSNa pharIthI kahyuM ke-"he duryodhana! yuddha karavAthI kuLano kSaya thAya che, tema chatAM paNa jaya thAya ke parAjaya thAya te saMdeha bhareluM che; ane parabhavamAM narake javuM paDe che, mATe yuddhanI vAta choDI daI A TUMkI mAgaNI kabUla kara." ityAdi ghaNI rIte bogha karavA chatAM paNa duryoghana samajyo nahIM, ane UlaTo kRSNane paNa bAMdhI levA vicAra karyo. AvI ja rIte gharmanI bAbatamAM paNa dveSI mANasane upadeza karatAM UlaTo te anartha karavA tatpara thAya che. A viSayamAM bhadrabAhu svAmI pratye varAhamihira, jamAli, vyoDhika, sahastramallara ane makhalIputra vagerenAM draSTAMto jANavAM. (3) have trIjo mUDha mANasa upadezane ayogya che te kahe che___ ajJAnopahatacittaH, kAryAkAryAvicArakaH / mUDhaH sa eva vijJeyo, vstutttvmvettRkH||1|| bhAvArtha-"jenuM citta ajJAnathI haNAyeluM che ane je kArya tathA akAryano vicAra karI zakato nathI tene ja mUDha jANavo; kema ke te vastutattvane jANato nathI." A viSe draSTAMta nIce pramANe koI eka gAmamAM eka vighavA strI duHkhathI divaso nirgamana karatI hatI. tene eka putra hato. te yuvAvasthAne pAmyo, tyAre teNe tenI mAne pUchyuM ke-"he mA! mArA pitAne zI AjIvikA hatI?" te bolI ke "he putra! tArA pitAne rAjAnI nokarI hatI." putra bolyo ke-"huM paNa rAjasevA karuM." mAtAe kahyuM ke "he putra! rAjasevA ati duSkara che ane te ati vinayapUrvaka karAya che." putre pUchyuM ke-"vinaya kevI rIte karAya?" mAtAe kahyuM ke-"je koIne dekhIe tene juhAra karavo, ane namra vRttithI vartavuM." te sAMbhaLIne huM tevI rIte karIza" ema aMgIkAra karIne te rAjasevA karavA mATe cAlyo. rastAmAM haraNo jatA hatA, temane mAravA mATe vRkSanA mULamAM saMtAIne ane ghanuSya para tIra caDAvIne beThelA pAraghIo teNe joyA. temane teNe dUrathI ja moTo zabda karIne juhAra karyo. te zabda sAMbhaLIne trAsa pAmelA mRgo nAsI gayA. tethI pAraghIoe tene mArIne bAMdhyo, eTale teNe kahyuM ke-"mArI mAe mane zIkhavyuM che ke-jene dekhe tene juhAra karavo." te sAMbhaLIne "A bhoLo mANasa che" ema jANI teoe tene choDI dIdho, ane zikhAmaNa ApI ke-"AvI rIte koI saMtAIne beThA hoya, tyAre ghIre dhIre mauna rAkhIne te tarapha javuM." te pramANe aMgIkAra karIne te AgaLa cAlyo. AgaLa jatAM teNe lUgaDAM ghotA ghobI joyA. temanAM vastro hamezAM koI coraloko corI jatA hatA, tethI te divase te ghobIo coranI zogha karavA mATe hAthamAM lAkaDIo rAkhIne gupta rIte beThA hatA. temane saMtAyelA joIne te bolyA vinA 1 bhagavaMtano jamAI-pahelo nihnava. 2 digaMbara matasthApaka. 3 gozALo. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 16 saMtAto saMtAto zarIrane nIcuM namAvIne ghIre dhIre Avyo. AvI cauravRttithI tene Avato joIne "A ja cora che ema mAnIne teoe tene mArIne bAMdhyo. pachI satya vAta kahevAthI choDyo, ane zikhAmaNa ApI ke-"AvI rIte koI ThekANe joIe tyAre "ahIM usa khAra paDo, cokhuM thAo." e pramANe bolavuM." te vAkya paNa aMgIkAra karIne AgaLa jatAM koIka gAmamAM te divase prathama haLa kheDavAnuM muhUrta hatuM. tenI bahu maMgaLapUrvaka kriyA thatI hatI. tyAM jaIne te "ahIM usa khAra paDo, cokhkhuM thAo" e pramANe bolyo; eTale tyAM paNa tene mArIne bAMdhyo. pachI satya vAta kahevAthI choDyo, ane zIkhavyuM ke-"AvI rIte joIne ema bolavuM ke- ahIM gADAM bharAo, ghaNuM thAo, hamezAM AvuM thAo." te paNa teNe aMgIkAra karyuM. pachI koI ThekANe koI maDadAne gAma bahAra laI jatA hatA, te vakhate te upara pramANe bolyo, eTale tyAM paNa tene bAMdhyo. pachI satya vAta kahevAthI tene choDI daIne zikhAmaNa ApI ke-"AvuM jyAM juo tyAM ema kahevuM ke-koI paNa vakhata tamAre AvuM na thAo, na thAo." te paNa aMgIkAra karIne te vacana koIka sthAnake vivAhanA prasaMgamAM bolyo, eTale tyAM paNa tene bAMdhyo ane satya vAta kahevAthI choDI daIne zikhAmaNa ApI. A pramANe ThekANe ThekANe te kadarthanA pAmyo. pachI eka divasa te eka nirdhana ThAkora(kSatriya)nI nokarI karavA rahyo. tene ghera eka divasa chAzamAM rAba rAMghI hatI, te vakhate ThAkoranI strIe ThAkorane teDavA mokalatAM ghaNA lokonI sabhAmAM beThelA ThAkora pAse AvIne te moTethI bolyo ke-"he ThAkora! cAlo, rAba TADhI thaI jAya che, pachI khavAze nahIM, mATe rANIe mane teDavA mokalyo che." te sAMbhaLIne ThAkora labdha pAmIne ghera gayo. pachI tene ghaNo mArIne zIkhavyuM ke-"AvI rIte pokAra karIne gharanuM kAma kahevuM nahIM, paraMtu vastrathI mukha DhAMkIne kAna pAse AvIne ghIme ghIme kahevuM" pachI eka vakhata te ThAkoranA gharamAM Aga lAgI. te vakhate sabhAmAM beThelA ThAkora pAse te ghIre ghIre gayo, ane mukha ADuM vastra rAkhIne kAnamAM ghIrethI kahyuM. te sAMbhaLIne ThAkora ekadama ghara tarapha doDyo; teTalAmAM to ghara baLI gayuM. pachI ati krodhathI tene ghaNo mAryo, ane zIkhavyuM ke-"he mUrkha! prathama ghumADo nIkaLe te ja vakhate tenA upara pANI, dhULa, rAkha vagere nAMkhIne UMce svare pokAra karavo joIe." tyAre te bolyo ke-"havethI tema karIza." pachI koI eka vakhata ThAkora snAna karIne agni pAse tApavA beThA hatA, te vakhate ThAkoranA lUgaDAnI upara ghumADo nIkaLato joyo, ke tarata ja teNe rAkhanI bharelI thALI upADIne tenA para nAMkhI. pachI dhULa pANI vagere nAMkhavA lAgyo, ane moTA zabdathI pokAra karavA lAgyo. eTale "A taddana ayogya che" ema ghArIne ThAkore tene kADhI mUkyo. A draSTAMta pramANe je zrotA athavA ziSya guruvacananA paramArthane na jANe tene upadezane ayogya jANavo. (4) have dhUrta mANase samajAvelo mANasa paNa upadezane ayogya che, te kahe che vastvavastuparIkSAyAM, dhUrtavyudgrAhaNAvazAt / akSamo kugrahAviSTo, hAsyaH syAd gopvnnrH||1|| bhAvArtha-"ghUrta mANase avaLuM samajAvavAthI kadAgrahI thayelo mANasa vastu ane avastunI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 238] kadAgraha tyAjya 107 parIkSA karavAmAM asamartha thAya che, ane govALanI jema te hAsyane pAtra thAya che.'' te govALanuM dRSTAMta A pramANe che-- rAjapura nagaramAM eka govALa raheto hato. teNe gAyo cArIne ghaNuM ghana meLavyuM hatuM. eka divasa tene sonAnuM kaDuM karAvavAnI icchA thaI eTale potAnA sonI mitrane kaThuM karavA kahyuM. tyAre te dhUrta sonI mitre kahyuM ke---'tArA ghananuM A suvarNanuM kaDuM tuM bIjA koI sonI pAse karAva.'' te govALe kahyuM ke--'tuM ja karI Apa.' sonI bolyo ke--'prItino nAza karavAmAM mULa kAraNa paiso che. kahyuM che ke- yadIcchedvipulAM prItiM, tatra trINi nivArayet / vivAdamarthasaMbandhaM, parokSe vAramALam ||zA bhAvArtha-'jo prIti vadhAravAnI icchA hoya to mitranI sAthe vAdavivAda, dravyano saMbaMdha ane parokSamAM tenI strI sAthe vAtacIta e traNano tyAga karavo.' mATe jo huM kaDuM banAvuM to loko ApaNI prItino bhaMga karAvaze.'' te sAMbhaLIne govALa bolyo ke--'huM kaDAMnI parIkSA karAvIza. mAruM citta sthira haze to loko zuM karavAnA hatA?'' pachI te sonIe eka suvarNanuM ane eka pItaLanuM ema be eka sarakhAM ja kaDAM karyAM. temAM prathama te govALane sonAnuM kaDuM ApyuM. te laIne teNe gAmamAM bIjAnI dukAne parIkSA karAvI. parIkSake'A kaDuM sonAnuM che, ane tenI ATalI kiMmata che", ema kahyuM eTale te govALane khAtarI thaI. pachI te sonIe tene opavA mATe mAgyuM, eTale govALe tene ApyuM. sonIe pItaLanuM kaDuM opIne tene ApyuM. mUDha govALe te pheraphAra jANyo nahIM, ane potAnA gharamAM laI jaIne mUkyuM. pachI koI vakhata kAma paDye teNe koI nANAvaTIone batAvyuM. te joIne teoe '"pItaLanuM che" ema kahyuM. tyAre govALa bolyo ke--'tame ja asatya bolanArA cho. prathama tame ja Ane sAcuM kahyuM hatuM, ane Aje khoTuM kaho cho; mATe mArA mitrano AmAM kAMI paNa doSa nathI.'' A dRSTAMtanuM tAtparya e che ke--jema A govALane prathamathI ja avaLe raste samajAvyo hato, tethI te yogyAyogyane jANI zakyo nahIM; temaja jene ADuM avaLuM samajAvIne kumata grahaNa karAvyo hoya te mANasa paNa siddhAMtanA satya tattvane jANI zakato nathI. A pramANe upadeza saMbhaLAvavAmAM AvA cAra prakAranA puruSone ayogya helA che; mATe temane choDIne bIjAne siddhAMta zravaNa karAvavuM.' vyAkhyAna 238 kadAgraha tyAjya " syAdvAdayuktito bodhaM na prAptavAn sa nirguNaH / vidvanmarAtasaMgheo, vAghaH rya: zumAnamaH / / bhAvArtha-je syAdvAdanI yuktithI bodha pAmato nathI tene nirguNa jANavo; tene DAhyA puruSoe vidvAnorUpI haMsanA samUhamAMthI bahAra karavo.'' te upara dRSTAMta kahe che- Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 goSThAmAhila nitavanI kathA dakSapura nAmanA nagaramAM tozalIputra AcAryanA ziSya AryarakSita sUri hatA. teo vajasvAmI AcArya pAse kAMIka adhika nava pUrva bhaNyA hatA. temaNe ziSyone alpabuddhivALA jANIne anukrame judA judA anuyogamAM Agamone sthApana karyA; tathA sImaMgharasvAmInA vacanathI nigodasaMbaMdhI prazna karavA mATe deveMdra temanI pAse AvyA hatA ane yathArtha nigodanuM svarUpa sAMbhaLIne teNe temane namaskAra karyo hato. te sUri ekadA vihAra karatAM karatAM dazapura nagare AvyA hatA. te vakhate mathurAnagarImAM koI nAstikavAdI utpanna thayo, tenI sAme prativAdI tarIke koI nahIM hovAthI sarva saMghe ekaThA thaIne vicAra karyo ke-"hAlanA samayamAM AryarakSita sUri yugapraghAna che." ema ghArIne A vRttAMta temane kahevA mATe sAghunA saMghATakane eTale be sAdhune temanI pAse mokalyA. sAdhuoe jaIne sarva vRttAMta temane kahyo; paraMtu sUri vRddha hovAthI pote javAne azakta hatA. tethI vAdalabdhine ghAraNa karanArA goSThAmAhila nAmanA munine temaNe mokalyA. te goSThAmATile tyAM jaIne vAdIno parAjaya karyo. pachI tyAMnA zrAvakoe goSThAmAhilane vinaMti karIne cAturmAsa rAkhyA. ahIM AryarakSita sUrie potAno aMta samaya najIka jANIne vicAryuM ke-"yogya ziSyane ja gaNadhara (sUri) pada ApavuM joIe. kahyuM che ke vuDho gaNahara saddo, goyamamAihiM dhIrapurisehiM / jo taM Thavai apatte, jANaMto so mahApAvo // 1 // bhAvArtha-"gautama Adi ghIra puruSoe vahana karelo gaNaghara zabda jANato sato tene je apAtramAM sthApana kare te mahApApI kahevAya." have gaNagharapadane yogya to durbalikA puSpamitra muni ja che; ane bIjA sarve sAdhuo mArA mAmA goSThAmAhilane athavA mArA nAnA bhAI phalyurakSitane cAhe che." ema vicArIne AcAryo sarva saMghane bolAvIne kahyuM ke-traNa prakAranA ghaDA hoya che. temAM eka vAlano, bIjo telano ane trIjo ghIno che. tene UMdhA vALIe to vAlanA ghaDAmAMthI sarve vAla nIkaLI jAya, telanA ghaDAmAMthI kAMIka tela ghaDAne vaLagI rahe, ane ghInA ghaDAmAM ghI vaghAre vaLagI rahe. tevI ja rIte huM sUtra tathA tenA arthanA viSayamAM durbalikA puSpamitra pAse vAlanA ghaDArUpa thayo chuM; kemake mArAmAM rahelo samagra sUtrArtha teNe grahaNa karyo che, phalyurakSita pAse telanA ghaDA samAna thayo chuM; kemake sarva sUtrArtha teNe grahaNa karyo nathI, ane goSThAmAhila pAse to huM ghInA ghaDA jevo thayo chuM, kemake ghaNo sUtrArtha mArI pAse ja rahI gayo che. mATe durbalikA puSpamitra ja tamArA sUri thAo." te sAMbhaLIne sarva saMghe "rUchAma:" (icchIe chIe) ema kahIne te kabUla karyuM. pachI sUri sAdhu tathA zrAvaka banne pakSane yogya anuzAsana (zikSA) ApIne anazana grahaNa karI svarge gayA. te sarva vRttAMta goSThAmAhile sAMbhaLyo; eTale te mathurAthI tyAM AvyA, ane pUchyuM ke-"sUrie potAne sthAne kone 1 keTalAkamAM dravyAnuyoga praghAna rAkhyo, keTalAkamAM gaNitAnuyoga pradhAna rAkhyo, keTalAkamAM gharmakathAnuyoga praghAna rAkhyo, ane keTalAkamAM caraNakaraNAnuyoganI praghAnatA rAkhI. Ama cAre anuyogamAM AgamonI vaheMcaNI karI nAkhI. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 238] kadAgraha tyAjya 109 sthApyA?'' te sAMbhaLIne sarvee vAla vagerenA ghaDAnA dRSTAMta pUrvaka sarva vRttAMta kahyo, tethI te ati kheda pAmyA; ane judA upAzrayamAM rahIne sUrinI niMdA karavA lAgyA, temaja temaNe sAdhuone avaLuM samajAvavA mAMDyuM, ane kahyuM ke--"tame vAlanA ghaDA jevA AcAryanI pAse kema zrutano abhyAsa karo cho?'' eka divasa durbalikA puSpamitra sUrinA ziSya vighya nAmanA muni karmapravAda nAmanA pUrvanI AvRtti karatA hatA, temAM evo viSaya hato ke--'jIvanA pradeza sAthe baddha thayeluM karma jeno baMdha mAtra thAya che eTale kaSAya rahita (kevaLI) munine IryApathikI saMbaMdhI je karma baMdhAya che te baddha kahevAya che. te karma kAlAMtara sthitine pAmyA vinA ja sUkI bhIMta para nAMkhelI bhUkAnI mUThInI jema jIvanA pradezathI juduM paDe che. have jIvanA pradezoe potAnuM karI lIdheluM je karma te badghaspaSTa kahevAya che, tevuM karma Ardra bhIMta para nAMkhelA bhInA cUrNanI jema kALAMtare nAza pAme che; ane ati gADha adhyavasAyathI bAMdheluM karma ke je apavartanAdi karaNane ayogya hovAthI nikAcita kahevAya che te karma ati gADha baMdhavALuM hovAthI Ardra bhIMta upara AkarA kaLIcUnAno yA saphetAno hAtha dIdho hoya tenI jema kALAMtare paNa vipAkathI bhogavyA vinA prAye karIne kSaya pAmatuM nathI. A traNe prakArano baMdha samajavA mATe soyanA samUhanuM dRSTAMta che, te A pramANe (1) doro vIMTelA soyanA samUha jevuM bandha karma jANavuM, (2) loDhAnI pATIthI bAMdhelA soyanA samUha jevuM banne spaSTa baddha karma jANavuM ane (3) agnithI tapAvI hathoDAvatI TIpIne ekatra karelA soyanA samUha jevuM baddha sRSTa nikAcita karma jANavuM. ahIM koIne zaMkA thAya ke--'nikAcita tathA anikAcita karmamAM zo taphAvata?' to teno uttara kahe che, ke--karmanA saMbaMdhamAM zrI kammapayaDi graMthamAM apavartanAdika ATha ka2Na kahelAM che. te sarva karaNa anikAcita karmamAM ja pravarte che, ane nikAcita karmamAM to tenuM phaLa udaya AvyethI prAye karIne bhogavavuM ja paDe che, eTalo nikAcita ne anikAcitamAM phera che. ja ahIM nikAcita karmanA saMbaMdhamAM 'prAye karIne bhogavavuM ja paDe che,' emAM 'prAye' zabda kahevAnuM tAtparya e che ke 'tavasAbo niAvAmAM pi (tapathI nikAcita karmano paNa kSaya thAya)' e vacananA anusAre atyaMta tapa karavAthI tathA utkaTa adhyavasAyanA baLathI nikAcita karmamAM paNa apavartanAdika karaNo pravarte che. AvI rIte vyAkhyA karavAthI e tAtparya samajavuM ke--kSIranIranI jema tathA agnithI tapAvelA lohanA goLAnI jema jIvanA pradeza sAthe karmano saMbaMdha che.' A pramANe vinkya muninI vyAkhyA sAMbhaLIne asatkarmanA udayane lIdhe kadAgrahathI tene nahIM svIkArato goSThAmAhila tenI pAse jaIne bolyo ke--'jIva karmano je tAdAtmya saMbaMdha kahyo te dUSita che; kemake tAdAtmyabhAva mAnavAthI jema jIvanA pradeza jIvathI bhinna thatA nathI tema karma paNa jIvathI abhinna raheze, ane tethI sadA kALa jIva karma sahita rahevAthI mokSa pAmaze nahIM, mokSano abhAva thaze; mATe mArI yukti ja yogya che ke sarpanI kAMcaLInI peThe jIvanI sAthe karmano mAtra 1 pratikramaNa hetu graMthamAM spaSTa, baddha, nidhatta ane nikAcita ema cAra bheda kahelA che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 16 sparza ja che. agnithI tapAvelA lohagoLAnA nyAyanI jema tAdAsya bhAva pAmyA vinA ja te jIvanI sAthe joDAya che, ane tenI sAthe parabhavamAM jAya che. ema mAnavAthI mokSanI prApti raheze." A pramANe tenuM vacana sAMbhaLIne vidhyamunine zaMkA paDavAthI temaNe AcArya pAse jaIne pUchyuM, tyAre AcArye kahyuM ke-"tame je prathama kahyuM te ja satya che. kema ke jIvo hi svAvagAhAbhiApta evAMbare sthitam / gRhNAti karmadalikaM, jAtu na tvanyadezagam // 1 // athAtmAnyapradezasthaM, karmAdAyAnuveSTayet / yAtmAnaM tadA tasya, te yuvakoSamA rA. bhAvArtha-jIva potAnI avagAhanAthI vyApta thayelA AkAzapradezamAM rahelAM ja karmanAM daLIne grahaNa kare che. paNa bIjA pradezamAM rahelAMne grahaNa karato nathI; tethI jo kadAca AtmA anya pradezamAM rahelA karmane grahaNa karIne potAnI pharatA vaTe, to te karmane sarpa kAMcalInI upamA ghaTI zake. te sivAya ghaTI zake nahIM. A prakAranuM gurunuM vacana viMdhyamunie goSThAmAhilane kahyuM, paNa teNe aMgIkAra karyuM nahIM, eTale AcArye tene bolAvIne pUchyuM ke-"tame sarpakaMcukanI jema karmano saMbaMgha mAno cho, te jIvanA dareka pradezanI sAthe mAno cho ke jIvanI bahAra tvacAnA paryata bhAga sAthe pharato vIMTAyelo mAno cho? jo jIvanA dareka pradezanA paryata bhAga sAthe mAnazo, to AkAzanI jema jIvamAM sarva pradeza karma prApta thaze. to pachI jIvano madhyabhAga kayo ke je karma rahita raheze? kemake jIvanA pratipradeze karma lAgavAthI koI madhya pradeza bAkI raheze nahIM ke jethI karmanuM asarvavyApIpaNuM thAya. e rIte sAdhyavikaLatA prApta thavAthI kaMcukanuM draSTAMta aghaTita che ane jo jIvanI bahAra tvacAnA paryata bhAga sAthe kaMcukanI jema sparza kareluM karma mAnazo, to jIva eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM jaze, tyAre aMganA bAhya melanI jema tenI sAthe karma jaze nahIM; ane "bhale jIvanI sAthe karma na jAya temAM zo doSa che?" ema kahezo to sarva jIvano mokSa thaze, kemake punarjanmanA kAraNabhUta karmano ja tenI sAthe abhAva che ityAdi aneka doSa prApta thaze." te sAMbhaLIne goSThAmAhile pUchyuM ke-"jo jIva ane karmanuM judApaNuM na hoya, to jIvathakI teno viyoga zI rIte thAya?" tyAre gurue kahyuM ke-jo ke karma jIvanI sAthe abhede karIne rahyuM che, to paNa suvarNa ane mATInI jema teno viyoga thaI zake che. jema mithyAtvAdike karIne karmanuM grahaNa thAya che, tema jJAna ane kriyAe karIne teno viyoga thaI zake che.' ityAdi aneka yuktiothI tene samajAvyA chatAM goSThAmAhila bogha pAmyo nahIM, ane teNe potAno kadAgraha mUkyo nahIM. ekadA viMdhyamuni navamA pratyAkhyAnapravAda pUrvamAM AvelA munionA pratyAkhyAna(pacakhANa)nuM varNana karatA hatA ke-"munie yAvajIva (jIvanaparyata) sarva sAvadyanAM pratyAkhyAno trividhe trivighe karavAM." te sAMbhaLIne goSThAmAhile kahyuM ke-"sarva pratyAkhyAna yAvajIva Adi avadhi vinA ja karavAM. avadhi sahita karavAthI AzaMsA doSa prApta thAya che. jemake koI sAghu evo 1 parabhavamAM bhogAdikanI icchA. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 238] kadAgraha tyAjya 111 vicAra kare che-pratyAkhyAna pUrNa thayA pachI huM svargAdikamAM devAMganA sAthe bhoga vagere bhogavIza." Ama thavAthI pariNAma azuddha thayA, tethI pratyAkhyAna paNa azuddha thayuM." te viSe sUtramAM kahyuM che ke rAgeNa ca doseNa ca, pariNAmeNa ca na dUsiyaM jaMtu / taM khalu paccakkhANaM, bhAvavisuddhaM muNeyavvaM // 4 // bhAvArtha-"je rAga, dveSa ke pariNAmathI dUSita thayeluM na hoya, te ja pratyAkhyAna bhAvavizuddha jANavuM." ahIM guru tene uttara Ape che ke-"tame je AzaMsA doSa Apyo te kALano avadhi karavAthI prApta thAya che? ke vAMcchAthI prApta thAya che? jo kALano avadhi karavAthI thato hoya to porasI vagerenA pacakhANamAM paNa te doSa prApta thaze, kemake kALapratyAkhyAnamAM prahara vagere kALamAna sAkSAt kaheluM che. jo kadAca "porasI vageremAM paNa kALano avadhi kahevo nahIM' ema kahezo to dIkSA grahaNa karavAnA divasathI ja anazana karavuM joIze, ane tIrthakaroe to tapasvIone daza prakAre anAgata Adi pratyAkhyAno karavAnA siddhAMtamAM kahelAM che. have jo 'tRSNAthI AzaMsA doSa prApta thAya che. e bIjo pakSa mAnazo to te paNa ayogya che; kemake munine anya bhavamAM pApa sevavAnI icchA hotI nathI; ane jo avadhi vinA pratyAkhyAna kare, to sarva AvatA (bhaviSya) kALanuM pratyAkhyAna thaI jaze, tema thavAthI AyuSanA kSaye devagatine pAmelA yatine sAvadya karmanA sevanathI avazya vratano bhaMga prApta thaze. A vagere kAraNothI AzaMsA rahitapaNe avaghi sahita pratyAkhyAna karavAthI kAyotsarganI jema kAMI paNa doSa nathI." ityAdi yuktiothI samajAvyA chatAM paNa jyAre te kAMI paNa zraddhA pAmyA nahIM, tyAre puSyamitra AcArya tene anya gacchanA bahuzruta ane vRddha munio pAse laI gayA. teoe kahyuM ke--"A puSpamitra AcArya jema kahe che temaja AryarakSita sUrie paNa prarUpaNA karelI che, temAM kAMI paNa nyUnAdhika nathI." tyAre goSThAmAhile kahyuM ke-"tamArA jevA RSio zuM jANe? tIrthakaroe to jema huM kahuM chuM, temaja prarUpaNA karI che." sthavira munioe kahyuM ke-"tuM mithyA abhiniveza na kara. ema karavAthI tIrthakaranI AzAtanA thAya che te zuM tuM jANato nathI?" ityAdi kahevA chatAM paNa goSThAmAhile aMgIkAra karyuM nahIM. tyAre sarva saMdhe maLIne zAsanadevatAne bolAvavA mATe kAyotsarga karyo, tethI koI bhadraka devIe AvIne kahyuM ke-"mane AjJA Apo, huM zuM kArya karuM?" saMghe siddhAMtano paramArtha jANatAM chatAM paNa lokanA vizvAsane mATe kahyuM-"he devI! tame mahAvidehakSetramAM tIrthaMkara pAse jaIne pUchI lAvo ke saMgha je vAta kahe che te satya ke goSThAmAhila kahe che te satya?" devIe kahyuM ke-"huM mahAvidehamAM jaIne pAchI AvuM tyAM sudhI mane mArgamAM vidhra na thavA mATe kRpA karIne tame kAyotsargamAM raho ke jethI huM jaI zakuM." saMghe te pramANe karyuM. pachI te devIe mahAvidehamAM jaI prabhune pUchI AvIne saMghane kahyuM ke-"tIrthakare mane kahyuM ke "tame (saMgha) kaho cho te satya che ane zrI vIra jinezvara mukti pAmyA pachI pAMcaso corAzI varSe sAtamo nitava thavAno hato te A mithyAvAdI goSThAmAhila thayelo che." " te sAMbhaLIne goSThAmAhila bolyo ke-"A bicArI devI alpa RddhivALI che. tenI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 mahAvidehamAM javAnI zakti ja kyAMthI hoya?" ema kahIne teNe te vAta paNa aMgIkAra karI nahIM, tethI saMghe tene saMgha bahAra karyo. tyAra pachI AyuSyanA kSaye te mithyA prarUpaNA tathA kadAgrahanI AlocanA karyA vinA mRtyu pAmyo. A draSTAMtanuM tAtparya e che ke-"saMghe saMgha bahAra karyA chatAM paNa goSThAmAhile potAno mata choDyo nahIM, ane bodhiratna rahita thaIne pRthvI para aneka mANasone bhamAvI pote saMsAramAM bhamyo, mATe koIe paNa kadI kadAgraha karavo nahIM" vyAkhyAna 239 sarva visaMvAdI nAme AThamo nihnava svalpamAtrajinaproktavacanotthApakAriNaH / jamAlipramukhA jJeyA, nihnavAH sapta zAsane // 1 // bhAvArtha-"jinezvare kahelA vacanamAMthI alpamAtra vacanane utthApana karanArA jamAli vagere sAta nihnavo jinazAsanamAM thayelA jANavA." atha sarvavisaMvAdI, nihnavaH procyate'STamaH / - zrIvaramurnAtoddhazataH parnivottare ArA bhAvArtha-"have zrI vIranA nirvANa pachI chaso nava varSe jinezvaranA sarva vacananuM utthApana karanAra AThamo nihnava utpanna thayo tenI hakIkata kahe che." AThamA nihavanI kathA (digaMbara mAnyatAnI utpatti) rathavIra nAmanA nagaramAM hajAra yoddhAne jItanAra zivabhUti nAmano eka kSatriya hato. te rAjAnI sevA karato hato. ekadA rAjAe tenA zauryAdika guNonI parIkSA karavA mATe kRSNa caturdazIne divase tene eka pazu tathA madirA ApIne kahyuM ke-"tuM ekalo smazAnamAM jA ane A balidAna ApIne pAcho Ava." te madhyarAtrie ekalo smazAnamAM gayo. tyAM aneka bhUta, preta, pizAca vageree tene bhaya batAvyo paNa tenuM eka rUMvADuM paNa cAlyuM nahIM; tethI tene zUravIra jANIne rAjAe teno pagAra vaghArI Apyo. pachI eka divase rAjAe dakSiNamathurAnA rAjAne jItavA mATe hajAra yoddhAnuM sainya mokalyuM, ane uttaramathurAnA rAjAne jItavA mATe ekalA zivabhUtine mokalyo. te turata jItIne pAcho Avyo. te joIne rAjAe tenuM sahastramalla nAma pADyuM, ane varadAna mAgavA kahyuM. teNe mAgyuM ke-"he svAmI!mane svataMtratA Apo." eTale rAjAe tene svataMtratA ApI. - pachI te rAjAnA prasAdathI marajI mujaba vilAsa karato nagaramAM pharavA lAgyo, ane rAte be pahora rAtrI gayA pachI ghera AvavA lAgyo; tethI kheda pAmIne tenI strIe tenI mAne kahyuM ke-"tamArA putrathI huM kAyara thaI gaI chuM, te koI paNa divasa rAtre ghera vakhatasara AvatA nathI; tethI jAgaraNa tathA bhUkhane lIdhe huM niraMtara pIDA pAmuM chuM." te sAMbhaLIne sAsue kahyuM ke-"he vahu! Aje tuM sUI rahe, huM jAgIza." tema kahevAthI vahu sUI gaI. madhya rAtre sahastramale AvIne Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 239] sarva visaMvAdI nAme AThamo nilava 113 kahyuM ke bAraNuM ughADo." te sAMbhaLIne kopa pAmelI mAtAe kahyuM ke "he duSTa! A madhya rAtrIne samaye jyAM dvAra ughADA hoya tyAM jA." A pramANe sAMbhaLavAthI krodha pAmIne te gAmamAM pharavA lAgyo; eTalAmAM teNe ughADA dvAravALo sAdhuno upAzraya joyo, eTale teNe jaIne sAghune vaMdana karI vrata mAgyuM. sUrie rAjAne vallabha tathA mAtA vageree mokaLo nahIM karelo temaja svecchAcArI jANIne tene dIkSA ApI nahIM; to paNa teNe sAdhunA ghUMkavAnA pAtramAMthI bhInI rAkha laIne jAte ja loca karyo. eTale pachI kRSNasUrie tene muniveza Apyo. pachI kRSNasUrinI sAthe vihAra karatAM eka divasa pAcho te ja nagaramAM Avyo. rAjAe sahastramallane eka ratnakaMbala ApyuM, tyAre AcAryuM tene kahyuM ke-"ApaNe sAdhune AvAM bahumUlyavALAM upakaraNa rAkhavAM na joIe." gurue Ama kahyA chatAM paNa teNe te kaMbalane mUrchAthI gupta rIte rAkhyuM, ane haMmezAM tenI saMbhALa karavA lAgyo. gurue tenI kaMbala uparanI mUcha jANI; tethI ekadA te kyAMya bahAra gayo hato te vakhate kaMbalane phADIne te pAdaproMcchana vagere karavA sAru sarva sAdhuone vaheMcI ApyuM. te vAta jANIne zivabhUtine ghaNo krogha caDyo, ane tevI sthitimAM ja tyAM rahyo. eka divasa AcArya jinakalpikanuM varNana karatA hatA. te A pramANe-"jinakalpika be prakAranA hoya che. eka pANipAtra eTale hAthamAM laIne bhojana karanArA ane bIjA pAtrabhojI eTale pAtramAM laIne bhojana karanArA. te darekanA paNa be be bheda che. eka svalpa sacelakA eTale alpa vastra rAkhanArA ane bIjA acelakA eTale bilakula vastra nahIM rAkhanArA." ityAdi hakIkata sAMbhaLIne zivabhUtie kahyuM ke-"jo ema che to hAlamAM zA mATe bahu upadhi rAkhavAmAM Ave che? jinakalpa zA mATe aMgIkAra karatA nathI?" gurue kahyuM ke-"A bharatakSetramAM zrI vIranA gharmapautra eTale temanA trIjA pATe thayelA zrI jaMbusvAmInA nirvANa sAthe jinakalpa vagere daza vastuono viccheda thayo che, vaLI tevA saMhanAnAdikanA abhAvathI vartamAna kALamAM tema karI zakAtuM nathI." te sAMbhaLIne zivabhUti bolyA ke-"alpa sattvavALAne mATe jinakalpa viccheda thayo che, paNa mArA jevAne mATe nahIM, kemake mArA jevA mahAsattva to vartamAna kALamAM paNa jinakalpa aMgIkAra karavAne samartha che. mokSanA abhilASIe samagra parigrahano tyAga karavo joIe. to pachI kaSAya, bhaya, mUcchadika doSanA nighi samAna A anarthakArI parigrahathI zuM? jiteMdro pote acelaka ja hatA, tethI vastrarahitapaNuM ja zreSTha che." tyAre gurue kahyuM ke-"jo ema hoya to dehane viSe paNa kaSAya, bhaya, mUccha vagere doSano saMbhava che, mATe te dehano paNa vata grahaNa karyA pachI tarata ja tyAga karavo joIze; paraMtu zAstramAM je parigraha rahitapaNuM kahyuM che teno hetu e che ke gharmanA upakaraNo upara mUccha rAkhavI nahIM, paNa sarvathA gharmanAM upakaraNano tyAga karavo tema nathI. vaLI jinezvaro paNa sarvathA acelaka hatA tema nathI; kemake-"sarve jIva mehUleNa niyA nivarI vaDavI (sarva covIze tIrthakaroe eka devadUSya vastra laIne dIkSA lIghelI che.) ityAdi vacanathI jineMdro paNa sacelaka hatA." A pramANe AcArya tathA sthavira munioe pUrvokta tathA vakSamANa* yuktiothI 1 saMhanana te zarIranI majabUtI. jinakalpIpaNuM pALavAmAM jevI joIe tevI hAla majabUtI nathI. vaLI Adi' zabdathI tathA prakAranuM jJAna vagere nathI. 2 AgaLa kahevAmAM Avaze evI. bhAga 4-8) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 bodha karyA chatAM paNa tathAprakAranA kaSAya ane mohanIyanA udayathI teNe potAno Agraha choDyo nahIM, ane sarva vastrone tajI daIne gAma bahAra araNyamAM jaIne rahyo. ekadA uttarA nAmanI tenI bahena tene vAMdavA gaI. tyAM potAnA bhAIne vasrarahita joIne teNe paNa vastrono tyAga karyo. pachI te bhikSAne mATe nagaramAM gaI. tyAM koI vezyAe tene joIne vicAryuM ke'vastra rahita hovAthI bIbhatsa` dekhAtI A strIne joIne loko amArI uparathI paNa virakta thaze.'' ema dhArIne teNe tenI icchA nahIM chatAM baLAtkAre vastra paherAvyAM. te vRttAMta uttarAe zivabhUti pAse jaIne jaNAvyo. te sAMbhaLIne zivabhUtie vicAryuM ke-'vastrarahita strI ghaNI bIbhatsa tathA ati lagnaspada thAya che.'' tethI teNe uttarAne kahyuM ke '"have tuM to A ja rIte raheje, vastra tajIza nahIM.'' have aneka jaina sAdhuo zivabhUtine samajAvavA lAgyA ke-'jinAgamane viSe traNa kAraNe vastra dhAraNa karavAnuM kaheluM che. 'tiai TALehiM vartya dhArekhkhA hirivattiyaM, tuAMchAvattiyaM, parisahavattiyaM. ' artha--'hrI' eTale lagna athavA saMyama, tenA rakSaNanimitte, lokamAM 'durgacchA' (niMdA) na thavA mATe, tathA 'parISaha' eTale TADha, taDako, DAMsa, macchara vagerethI rakSaNa thavA mATe. e traNa kAraNe vastra dhAraNa karavAM. vaLI kahyuM che ke 'tapasvIone dharmamAM sahAyabhUta hovAthI zuddha AhArAdikanI jema vastrAdikanuM grahaNa karavuM, temAM doSa nathI.' vaLI tuM ema kahe che ke--"hiMsAnubaMdhI, mRSAnubaMdhI, steyAnubaMdhI ane saMrakSaNAnubaMdhI ema cAra prakAranuM raudra dhyAna kaheluM che. temAM 'hiMsA' eTale prANIno vadha teno 'anubaMdha' eTale niraMtara ciMtavana jemAM hoya te hiMsAnubaMdhI, asatyanuM ciMtavana jemAM hoya te mRSAnubaMdhI, corInuM ciMtavana jemAM hoya te sTeyAnubaMghI ane taskarAdika thakI potAnA vittane gupta rAkhavA mATe niraMtara tenA rakSaNa saMbaMdhI ciMtavana karavuM te saMrakSaNAnubaMdhI. AmAM raudra dhyAnano cotho bheda je saMrakSaNAnubaMdhI che te vastrAdika grahaNa karavAthI avazya thaze. kemake te raudra dhyAnano hetu che. vaLI 'zastrAdikanI jema durgatinuM kAraNa hovAthI vastrAdika grahaNa karavAM nahIM' evI tArI buddhi thAya che paNa te ayukta che. kemake--he devonA priya! tArI A yukti pramANe to dehAdikamAM paNa raudra dhyAnanI prApti thaze. kemake zarIranuM paNa jaLa, agni, cora, DAMsa, zikArI pazu, viSa, kaMTaka vagerethI rakSaNa karavAnI jarUra paDe che, tethI dehAdikamAM paNa saMrakSaNAnubaMdhInI tulyatA che. eTale te dehAdikano paNa tyAga karavo joIze. kadAca tuM ema kahIza ke--'dehAdika mokSanuM sAdhana karavAmAM aMgIbhUta hovAthI jayaNA vaDe tenuM saMrakSaNa karavuM temAM doSa nathI, paNa te prazasta saMrakSaNa che.' to ahIM paNa AgamamAM kahelA yatanA (jayaNA) nA prakArathI ja vastrAdikanuM saMrakSaNa karavuM, te kema prazasta nathI? mATe vastrAdikano zA mATe tyAga karavo? vaLI 'mUcchA pariggaho vutto, ti putta mamhesiLA (bhagavaMte mUrchAne ja parigraha 1 kharAba dekhAvavALI. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 239]. sarva visaMvAdI nAme AThamo nihnava 115 kahelo che ema maharSi zrIsugharmAsvAmIe kahyuM che).' ityAdi zrI zayyabhavasUrinAM vacanathI vastra, vitta, deha vageremAM mUcha utpanna thAya te parigraha che. prazna-muni jo vastra grahaNa kare to pachI sAdhune acela parISaha sahana karavAnuM kema kahyuM che? kema ke vastra na hoya to ja te ghaTe che. uttara-tAruM kahevuM ayogya che. kemake-jIrNaprAya vastrathI paNa vasrarahitapaNuM lokamAM prasiddha che. jemake koI strI jIrNa ane phATeluM vastra zarIre vIMTIne koI vaNakarane kahe che ke-"he vaNakara! utAvaLathI mArI sADI vaNIne mane Apa, kemake huM nAgI pharuM chuM." ahIM vastra sahita chatAM paNa strIne viSe nagrapaNAno zabda pravarte che. zAstramAM paNa "naDDA kIraDuM namAvo" evuM vAkya che te upacArika nagnabhAvane mATe ja che, tethI vastra rAkhavAmAM koI prakArano virodha nathI; te ja pramANe mukhavastrikA rajoharaNa vagere upakaraNo paNa saMyamamAM upakArI hovAthI grahaNa karavAyogya che. kahyuM che ke sthAnopavezanasvApa - nikSepagrahaNAdiSu / / jaMtupramArjanArthaM hi, rajoharaNamiSyate // 4 // bhAvArtha-bakoI paNa sthAnane viSe besavuM, zayana karavuM, koI vastu mUkavI, levI vagere kAryamAM jaMtunA pramArjanane mATe rajoharaNanI jarUra che." saMpAtimAdisatvAnAM, rakSAyai mukhavastrikA / bhaktapAnasthajaMtUnAM, parIkSAyai ca pAtrakam // 1 // bhAvArtha-"saMpAtima vagere jaMtuonA rakSaNa mATe mukhavastrikAnI jarUra che ane bhakta pAnane viSe rahelAM jaMtunI jayaNAne mATe pAtranI jarUra che." vaLI pAtra vinA sajIva gorasAdika ajANapaNAthI hAthamAM laI lIdhuM pachI tenuM zuM karavuM? temAM rahelAM jIvanI hiMsA ja thAya; tathA hAthamAM lIdhelAM pravAhI padArtho hAthamAMthI gaLe tethI kuMthavA, kIDI vagere aneka jIvonI hiMsA thAya, tathA gRhastho munie vAparelA pAtro ghoDe lUche tethI pazcAtukarmAdi doSa lAge; tethI bALa ane glAnAdi sAdhuonI vaiyAvaccane mATe temaja pAriSThApanikA samiti jALavavAne mATe sAdhune pAtranuM grahaNa karavuM yogya che. vaLI jaghanyathI nava pUrvamAM kAMIka ochuM bhaNelA, uttama zairya ane saMhananavALA paNa "tavekha kutte sattA (tapa, sUtra ane satva vaDe)'' ityAdi bhAvanAe karIne prathama tulanA karyA pachI ja jinakalpa aMgIkAra karI zake che. bAkI zerInA siMha samAna tArA jevAne mATe to tIrthakaroe jinakalpanI AjJA ApI ja nathI. temaja tuM tIrthakaranI tulyatA kare che te paNa yogya nathI. kemake jinezvaro to pANipratigrahAdi anaMta atizayovALA hoya che. mATe tAruM mAnavuM sarvathA tyAjya che." ityAdi aneka yuktithI samajAvyA chatAM paNa te mithyA abhinivezathI zrI tIrthaMkaranAM tathA munIMdronAM aneka vacanono utthApaka thayo. te zivabhUtinA koDinya ane koTavara nAmanA be buddhizALI ziSyo thayA. temanAthI te matanI paraMparA cAlI. pachI teoe anukrame "kevaLI AhAra kare nahIM, strIo mokSa pAme nahIM, tivihAra upavAsamAM sacitta jaLa pIvAmAM doSa nahIM, digaMbara 1 UDIne paDatA. 2 dahIM, dUgha, chAza, ghI vagere gorasa kahevAya che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zrI upadezaprAsada bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 16 sAthu devadravya le ane teno vyaya kare, temAM doSa nahIM" vagere jinAgamathI viruddha lagabhaga AThaso vacana navAM racyAM, ane te vacano teo svecchAe bolavA lAgyA. mATe teo sarvavisaMvAdI (utthApaka) thayA. te boTikanI paraMparAmAM thayelA boTiko digaMbara kahevAya che. A pramANe digaMbara nAmano AThamo nihnava potAnuM zuddha bodhiratna gumAvI beTho. kemake samakita (bodhiratna) pAmyA chatAM paNa koIne jatuM rahe che, mATe he bhavya prANIo! prayatna vaDe samakitanuM rakSaNa karo. vyAkhyAna 240 DhaMDhaka mata zrImadvIrajinaM natvA, vakSye'haM zrutaniMdakAn / caritraM vaMgacUlikAdhyayanAddhAritaM yathA // 1 // bhAvArtha-"zrImAnuM vara jinezvarane namaskAra karIne vaMgacUlikA nAmanA adhyayanamAMthI vAMceluM zrutanA niMdakanuM caritra huM kahuM chuM." zrataniMdakanuM caritra zrI viraparamAtmAnA pAMcamA paTTane ghAraNa karanAra zrI yazobhadra sUrinA ziSya zrI bhadrabAhu svAmI zrutakevalI thayA. temanA ziSya agnidatta mithilA nagarInA udyAnamAM pratimA aMgIkAra karIne tapa karatA hatA. te vakhate madirA tathA mAMsamAM Asakta evA koI bAvIza mitro kAmalatA nAmanI vezyA sAthe ayogya ceSTA karatA hamezAM upavanamAM krIDA karatA hatA. ekadA madirApAnathI uddhata thayelA teo te agnidatta munine joIne temane haNavA mATe ati tIrNa khaDjha hastamAM ghAraNa karIne eka sAthe doDyA. doDatAM mArgamAM eka aMghakUpamAM teo uparAuparI paDyA. tethI eka bIjAnAM zastro paraspara lAgavAthI sarve mRtyu pAmI gayA. teonI e sthiti joIne agnidatta munie vicAryuM ke-"are re! A bicArA sukRta karyA vinA akALe mRtyu pAmyA." pachI te sAdhu kAyotsarga pArIne yazobhadra gurumahArAja pAse gayA. gurunI pAse vinayapUrvaka "te bAvIza mitro je maraNa pAmyA, temanI zI gati thaI ane zI gati thaze?" te pUchyuM. tyAre traNa jJAnavALA ane draSTivAdanA jANanAra yazobhadra gurue mRtano upayoga daIne teonuM bahu bhavabhramaNanuM caritra kahI batAvyuM te nIce pramANe- "he agnidatta! te bAvIza manuSyo tane haNavA mATe doDatAM aMghakUpamAM paDyA pachI aMtarmuhUrtamAM ja te gaNikAnI icchAvALA adhyavasAyathI marIne te ja vezyAnA jamaNA stanamAM pote ja karelA nakhakSatamAM kRmipaNe utpanna thayA. tethI vezyAne stanamAM atyaMta vedanA thavA lAgI. aneka vaidyonAM auSadho niSphaLa gayAM. prAMte eka vaidya teno upAya jANIne tenA stanane vidArI temAMthI hADa, mAMsa ane rudhiramAM ati tRSNAvALA te bAvIza beiMdriya kIDAone kADhI jaLanA pAtramAM nAMkhIne te vezyAne batAvyA. 1 munine vahevAnI bAra paDimAo che tene aMgIkAra karIne. 2 jaLa rahita ghaNo UMDo kUvo. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 240] DhaMDhaka mata 117 pachI stanane traNa rujhAvAnI davAthI rujhavI dIdhuM. te vaidyane teNe ghaNuM dravya ApyuM. pachI te bAvIza kIDAo upara pUrNa bhavanA snehathI dayA lAvIne vezyAe vicAryuM ke-"A bicArA mArA hAthanA sparzathI marI jaze, mATe huM eone nagaranI khAImAM paDelA kUtarAnA zabamAM mUkuM." ema vicArIne teNe te pramANe karyuM. paraMtu tyAM paNa te bAvIze kIDA tApa, sughA ane tRSAthI pIDA pAmIne eka aMtarmuhUrtamAM maraNa pAmyA. tyAMthI teo sAghAraNa vanaspatikAyamAM moghajAtinA kaMdamAM utpanna thaze. tyAM te kaMdane khodatAM teo sarve marIne pRthvIkAya Adi pAMce ekeMdriyamAM jaghanya ane madhyama sthitinA AyuSyavALA thaze. tyAMthI marIne te ja kAmalatA vezyAnA udaramAM karamiyA thaze. tyAM virecananA prayogathI teo maraNa pAmIne maLadvAre bahAra nIkaLaze, ane tenI ja viSTAmAM teiMdriyapaNe utpanna thaIne tathA aMtarmuhartamAM marIne pharIthI te ja viSTAmAM cauriMdriyapaNe utpanna thaze. evI rIte te ja vezyAnI viSTAmAM, mUtramAM, ghUMkamAM, baLakhAmAM ane nAkanI lIMTa vageremAM beiMdriya teidriya ne cauriMdriyapaNe sAta sAtavAra utpanna thaze. e pramANe ogaNatrIza bhava karaze. pachI trIzamA bhavamAM te bAvIza jIvo te ja vezyAnA gharanI khALamAM saMmUrNima deDakA thaze. tyAM bethI nava divasanuM AyuSya bhogavIne ekatrIzamA bhavamAM te vezyAnA gharane viSe garbhaja uMdara thaze. tyAM bethI nava mAsanA AyuSyane aMte marIne batrIzamA bhavane viSe te gaNikAnA AMgaNAmAM viSTA vagereno AhAra karanArA zakara (bhUMDa) thaze. tyAM bethI nava varSanuM AyuSya bhogavIne tetrIzamA bhavane viSe avanti nagarImAM cAMDAlanA kuLamAM utpanna thaze. tyAM te bAvIza cAMDAlo vRddhi pAmIne ThaMDasaMsthAnavALA, lAMbA dAMtavALA, moTA peTavALA, gaLI jevA kRSNa varNavALA, jovAne paNa ayogya, manuSyone dugacchA utpanna karanArA ane potAnA nIca karmamAM kuzaLa thaze. evA samayamAM te agnidatta! te vezyA vRddha thavAthI dravyane potAnA gharmamAM kharcA, tApasI dIkSArUpa gharma svIkArI mithilA nagarIthI nIkaLIne kAzI dezamAM gaMgA nadIne kAMThe rahelA tApasI pAse Avaze, ane temanI pAse zaucamULa gharma aMgIkAra karaze. tyAMthI pharatI pharatI anukrame avaMti dezamAM rahelI kSiprA nadIne kAMThe Avaze. tyAM aneka manuSyo pAse potAno zaucamULa gharma pragaTa karaze ane kaheze ke-"he manuSyo! zaucamacI gharma be prakArano che, dravyazauca tathA bhAvazauca. temAM jaLa ane mATIthI dravyazauca thAya che, ane darbha tathA maMtrathI bhAvazauca kahevAya che. je kAMI paNa azuci thayuM hoya te sarvane mATI lagADIne pachI tene zuddha jaLathI ghovuM joIe, tema karavAthI sarva vastu zuddha thAya che. A pramANe niraMtara sAta vAra jaLa vaDe zuddhi karavAthI prANIo mokSapadane pAme che." ityAdi te vezyA tApasIno upadeza sAMbhaLIne pelA cAMDALo te gharmanA rasika thaze; tethI bIjA baghA darzananA temAM vizeSe jaina muninA tathA jaina caityonA vaghAre dveSI thaze, ane temanA avarNavAda bolaze. chevaTe teo vairAgya pAmIne te vezyA tApasI pAse tApasI dIkSA leze. tyAra pachI pAMca varSe maraNa pAmIne cotrIzamA bhave te ja avaMti nagarImAM bhAMDanA kuLane viSe utpanna thaze. tyAM aneka prakAranI bhAMDaceSTA karIne potAnI AjIvikA calAvaze. eka vakhata kuzasthala nagaranA rAjAnI pAse teo bhAMDaceSTA karIne lokone hasAvaze. te samaye aSTama tapane pAraNe koI be sAghuo gocarIne mATe tyAMthI nIkaLaze, tene joIne purohitanA kahevAthI te bhAMDo Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 16 eonI hIlanA karaze, topaNa te sAdhuo to mauna ja raheze. tethI te bhAMDo thAkIne sAdhuone javA deze. pachI he agnidatta! te bhAMDo eka vakhata sAthe sUtelA haze, te samaye temanA para akasmAt vidyutpAta thaze, tethI teo maraNa pAmaze. tyAMthI pAMtrIzamA bhavane viSe madhya dezamAM judA judA brAhmaNanA kuLamAM utpanna thaze. tyAM anukrame vRddhi pAmIne cauda vidyAmAM pravINa thaze. eka vakhata teo dhArApura nagaramAM yajJadatta nAmanA brAhmaNanA nimaMtraNathI tenA yajJamAM jaze. tyAM yajJamaMDapanAM dvAra baMdha karIne teo agnikuMDamAM homa karaze. te vakhata kuMDanA agninI jvALAthI baLatAM baLatAM tRSAthI vyAkuLa thaIne ArtadhyAna vaDe maraNa pAmaze, ane kSiprA nadInA drahamAM matsyapaNe utpanna thaze. uparAuparI sAta vAra jaLacara yonimAM utpanna thaze. tyAra pachI nava vAra pakSIomAM utpanna thaze ane pachI agiyAra vAra pazuomAM utpanna thaze. eTale sarva maLIne bAsaTha bhava thaze; temAM chellA bAsaThamA bhavamAM teo mRgapaNuM pAmaze. tyAM dAvAnaLanA agnithI baLIne tresaThamA bhave te bAvIza goThIlA puruSo madhyapradezamAM zrAvakanA kuLamAM judAM judAM utpanna thaze. tyAM yuvAvasthA pAmIne dhRSTa, parane vaMcana karanArA, pUrva bhavanA mithyAtvapaNAthI zuddha jainamArgamAM pratyanika ane devagurunA niMdaka thaze, ane ghaNA manuSyo pAse kaheze ke--'paththara tathA ghAtu vagerenI banAvelI pratimAnuM pUjana karavAmAM hiMsA thAya che tethI te pUjana vyartha che.'' ityAdi kuyukti vaDe caitya, gharma tathA AgamanA utthApaka thaze. have pelI vezyAtApasI Icotera aThotera varSa sudhI gRhasthAzrama bhogavyA pachI chavIza varSa tApasIdIkSA pALI kula ekaso cAra varSanuM AyuSya bhogavIne sAta divasanA anazana vaDe maraNa pAmI vANavyaMtara yonimAM suvaccha nAmanA dakSiNendranI deze UNA artha palyopamanA AyuSyavALI suvacchA nAme devI thaze. tyAM vibhaMga jJAna vaDe pUrvanA ghaNA bhavanA saMbaMdhavALA te bAvIza vaNikone joIne te harSa pAmaze, tuSTamAna thaze ane teone sarva kAryamAM sahAya karaze. te devInA prabhAve karIne teo samRddhivALA thaze. pachI teo sarva jana samakSa harSapUrvaka udghoSaNA karaze ke--'he manuSyo! juo, amArA dharmanuM pratyakSa phaLa ke ame kevuM sukha bhogavIe chIe? tame paNa amArA dharmane aMgIkAra karo. paththaranA biMbanI pUjA karavAthI ane chakAya jIvanI hiMsA karavAthI zuM phaLa pAmazo?' ityAdi vacano kahevA vaDe te bAvIze bhraSTa zrAvako aneka lokone kumArgamAM pADaze. te vakhate tIrthaMkaroe nirUpaNa karelA zrutanI hIlanA thaze. zramaNa nigraMthono udaya, pUjA, satkAra thaze nahIM, ane gharmanuM pAlana karavuM ati duSkara thaI paDaze. pachI te bAvIze vANIAo AyuSane aMte soLa prakAranA mahAroganI pIDAthI ati kaSTa pAmIne ArtadhyAna vaDe maraNa pAmaze, ane ghammA nAmanI pahelI narakanA prathama prastaramAM daza hajAra varSanA AyuSyavALA nArakI thaze. tyAMthI nIkaLyA pachI paNa aneka yonimAM paribhramaNa karaze. zrI jinAgamanI hIlanA karavAnA kAraNathI temane bodhiratnanI prApti atyaMta durlabha thaze.'' A pramANe sUrinAM vacana sAMbhaLIne agnidatta munie pharIthI gurune vaMdanA karIne pUchyuM ke--'he svAmI! kayA kALamAM e zrutaniMdakonI utpatti thaze?'' teno uttara je yazobhadrasUrie kahyo tenI vaMgacUlikAmAM je gAthAo che te A pramANe Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 240] DhuMDhaka mata bhaNai jassabhaddasuri, suovaogeNa aggidattamuNi / susu mahAbhAya jahA, suahilaNamaha jahA udao // 1 // mukkhAo vIrapahuNo, dusaehiyaeganavaiahiehiM / varisAi saMpainivo, jiNapaDimArAhao hohI // 2 // tatto a solasaehiM, navanavaisaMjuehiM varisehi / te duThThA vANiyagA, avamannaissaMti suyameyaM // 3 // mi samae aggidattA, saMghasuyajammarAsinakkhatte / aDatIsaimo duThTho, lagissai dhUmakeugaho ||4|| tassa ii tinnisayo, tittisA egarAsi varisANaM / tammiyamINa paThTho, saMghassa suyassa udao pacchA // 5 // iya jassabhaddaguruNaM, vayaNaM soccA muNi suveraggo / pAyAhiNaM kuNaMto, puNo puNo vaMdae pAe // 6 // ApucchIUNa sUriM, suguru taha bhaddabAhu saMbhUyaM / saMlehaNapavanno, gaoggidatto pamanee ANA bhAvArtha-'yazobhadrasUrie zrutanA upayogapUrvaka agnidatta munine kahyuM ke he mahAbhAgyazALI! zrutanI niMdA ane udaya jema thavAno che tema sAMbhaLa-zrI vIraprabhunA nirvANa pachI baso ekANuM varSe jinapratimAno ArAdhaka saMprati rAjA thaze. tyAra pachI soLaso ne navANuM varSe te duSTa vANiyAo zrutanI niMdA karaze. te samaye he agnidatta! saMgha ane zrutanI janmarAzi upara ADatrIzamo dhUmaketu nAmano graha besaze. te grahanI sthiti eka rAzi upara traNaso ne tetrIza varSanI che, tethI te jyAM sudhI vartaze tyAM sudhI A lokonA paMthanuM rahevuM thaze; te Utaraze eTale saMghano ane zrutano udaya thaze. A pramANe yazobhadra gurunuM vacana sAMbhaLIne atyaMta vairAgya pAmelA agnidatta muni gurunI pradakSiNA karatA satA vAraMvAra temanA caraNe namaskAra karavA lAgyA. pachI yazobhadrasUrinI tathA bhadrabAhu svAmI ane saMbhUtivijaya gurunI AjJA laIne agnidatta muni anazana karI prathama devalokamAM deva thayA.'' 119 ''siddhAMta tathA caitya Adino lopa karanArA ane mithyAtva guNasthAnamAM rahelA te bAvIza vANIAo saMsArarUpI kUpamAM cirakALa sudhI bhaTakaze. mATe Agamane jANanArA bIjAoe kadApi paNa tema karavuM nahIM.'' !! poDaza staMbha samApta || Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 staMbha 17 vyAkhyAna 241 krodhanuM phaLa baddhaM yadyena krodhena, vacasA pUrvajanmani / rudadbhirvedyate'vazyaM, tatkarmeha zarIribhiH // 1 // [staMbha 17 bhAvArtha-'prANIoe pUrva janmamAM vacana vaDe karIne krodhathI je karma bAMdhyuM hoya te karma A janmamAM prANIone rotAM rotAM paNa avazya bhogavavuM paDe che.'' A viSe dRSTAMta nIce pramANe-- amaradatta ne mitrAnaMdanI kathA amarapura nagaramAM makaradhvaja nAme rAjA rAjya karato hato. tene madanasenA nAmanI paTTarANI hatI. ekadA teNe rAjAnA mastakapara Ugelo eka paLI (ghoLo vALa) kADhIne rAjAne dekhADyo. te joIne rAjAne vairAgya utpanna thayo, tethI rANI sahita teNe tApasI dIkSA grahaNa karI. anyadA gupta garbhavALI rANI tApasIe putra prasavyo. paraMtu ayogya AhAranA prabhAvathI te mUrchAgata thaIne maraNa pAmI. te joIne rAjA tApasa ciMtAtura thayo. pachI teNe potAnA koI sagA zreSThIne te putra pALavA Apyo. zreSThIe te potAnI strIne Apyo. te putranuM nAma amaradatta rAkhyuM. anukrame te yuvAvasthA pAmyo. tene mitrAnaMda nAme eka mitra thayo. ekadA te banne mitro siprA nadIne kAMThe AvelA eka vaDanI pAse moI daMDA ramatA hatA. te vakhate amaradatte daMDa vaDe moI uchALI. te vaDa vRkSe bAMdhelA koI coranA mRtakanA mukhamAM paDI. te joIne hasatAM hasatAM mitrAnaMde mitrane kahyuM ke, ''A adbhuta banAva to juo!'' tyAre te coranuM zaba bolyuM ke--are! tuM kema hase che? tArI paNa AvI ja dazA thaze, ane A ja pramANe tArA mukhamAM paNa moI paDaze.'' te sAMbhaLIne mitrAnaMda bhaya pAmyo, ane koI paNa ThekANe rati pAmyo nahIM. tene zAMta karavA mATe amaradatta zikhAmaNa devA lAgyo ke--'he mitra! mRtakamAM praveza karelA vyaMtaranA vacanathI kema bhaya pAme che? teNe to tane mazkarImAM kahyuM haze, to paNa tuM udyama kara. kahyuM che ke ApannimittadRSTA'pi jIvitAMtavidhAyinI / zAMtA puruSakAreNa, jJAnagarbhasya maMtriNaH // 1 // bhAvArtha-'prANano nAza karanArI Apatti, nimitta vaDe jANyA chatAM paNa puruSArtha vaDe jJAnagarbha nAmanA maMtrInI zAMta thaI.' mATe ApaNe A sthAna choDIne bIje ThekANe jaIe.'' pachI tulya sukha duHkhavALA te banne mitro tyAMthI nIkaLIne pATalIpura najIka jaI pahoMcyA. tyAM vRkSa vagerethI suzobhita eka upavanamAM UMco mahela joIne temAM peThA, ane bAganI zobhA jotAM jotAM mahelamAM gayA. tyAM jANe sAkSAt brahmAe banAvI hoya tevI eka rUpavatI juvAna strInI 1. je garbhano dekhAva na jaNAya gUDhagarbha kahevAya che. rANIne prathama saMsArIpaNAmAM garbha rahelo te na jaNAvAthI tApasI thayelI, nahIM to garbhiNI strI tApasI thaI zakatI nathI. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 241] kroghanuM phaLa 121 pUtaLI jovAmAM AvI. tenA rUpa tathA lAvaNyane joIne amaradatta moha pAmI gayo. tethI te tyAMthI Agho pAcho paNa jAya nahIM, tyAM ja sthira thaI gayo. mitrAnaMda tene vAraMvAra gAmamAM javAnuM kahetA thAkI gayo, chevaTe te bolyo ke "he mitra amaradatta! A paththaranI pUtaLI upara prIti bAMdhIne zuM Ubho che? kemake AkAzane maMthana karavAnI jema tArI icchA niSphaLa che." amaradatte kahyuM ke-"he mitra! jo huM ahIMthI cAlIza to jarUra mAruM mRtyu thaze." te sAMbhaLIne mitrAnaMda atyaMta rovA lAgyo. eTale amaradatta paNa te pUtaLI vinA rahevAne azakta hovAthI rovA lAgyo. tevAmAM te prAsAda karAvanAra zreSThI tyAM AvI caDyo. teNe bannene rotAM joIne pUchyuM ke-"he bhAI! tame banne kema raDo cho?" tyAre mitrAnaMde sarva vRttAMta kahI batAvIne pUchyuM ke-"he pitA! A saMkaTamAM have zo upAya karavo?" zreSThI bolyo ke-"A pUtaLI banAvanAra kArIgara sopArakapuramAM rahe che tene pUcho, te marma batAvaze." mitrAnaMda bolyo ke-"he pitA! jo tame A mArA mitranI saMbhALa rAkho to huM sopArakapure jaIne te kArIgarane pUchuM ke-"A pUtaLI teNe svabhAvathI ja ghaDI che ke koI vartamAna strInuM rUpa joIne ghaDI che?" jo kadAca AvI koI paNa kanyA haze, to huM mArA mitranA manoratha pUrNa karIza." te sAMbhaLI zreSThIe amaradattanI saMbhALa rAkhavAnuM aMgIkAra karyuM. tyAre amaradatta bolyo ke-"he mitra! tuM jAya che, paNa jo huM tane Apatti prApta thayAnuM sAMbhaLIza to mArA prANa nAza pAmaze." mitrAnaMda bolyo ke-"jo huM be mAsamAM pAcho na Ave to mitra nathI ema jANaje." A pramANe tene dhairya ApIne mitrAnaMda sopArakapure pahoMcyo ane uttama veSa ghAraNa karIne te kArIgarane ghera gayo. kArIgare teno satkAra karI AvavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre mitrAnaMde kahyuM ke-"mAre eka devaLa baMghAvavAnI icchA che paraMtu koI paNa ThekANe tamAruM bAMdheluM devaLa hoya to dekhADo." kArIgara bolyo ke-"pATalIpuramAM meM mArA hAthathI eka prAsAda karyo che, te tame joyo che?" mitrAnaMde kahyuM ke-"hA, joyo che, paNa te prAsAdamAM eka pUtaLI che, tenuM rUpa tame tamArI buddhikalpanAthI karyuM che? ke evuM rUpa sAkSAt koI ThekANe joIne karyuM che?" kArIgare kahyuM ke-"avanti nagarInA rAjAnI putrI ratnamaMjarInuM svarUpa joIne te pUtaLI meM karI che." tyAre mitrAnaMde tene kahyuM ke-"ThIka tyAre huM sAruM muharta joIne tamArI pAse AvIza, tame taiyAra thaI rahejo." ema kahIne te avanti nagarIe gayo ane gAmanA daravAjA pAse eka devAlaya hatuM temAM teNe nivAsa karyo. tevAmAM teNe koI eka gRhastha karAvelI udghoSaNA sAMbhaLI ke-"rAtrinA cAra pahora sudhI A maDadAnuM je rakSaNa kare tene eka hajAra sonAmahora huM ApIza." A pramANe sAMbhaLIne mitrAnaMde zabarakSaNa aMgIkAra karyuM. te vakhate tene lokoe zikhAmaNa ApI ke-"A nagaramAM moDI rAte gAmanA daravAjA baMgha thaI gayA pachI je koI marI jAya tenA mRtakane mArI khAI jAya che; mATe tArAmAM tenAthI rakSaNa karavAnuM sAmarthya hoya to tuM A kArya aMgIkAra karaje." mitrAnaMde kahyuM ke-"vIra puruSone AmAM moTuM kArya zuM che?" pachI te gRhastha TharAvanA ardhA rUpiyA tathA zaba soMpyuM, ane bAkInA rUpiyA prAtaHkALe ApIza, ema kahIne te potAne ghera gayo. ahIM mitrAnaMda zabanuM rakSaNa karavA rahyo. tyAM madhyarAtrie bhUta, preta vagerenA upasargo thavA lAgyA, paNa teNe te gheryathI dUra karyA, ane AkhI rAtri zabanuM rakSaNa karyuM. prAtaHkALe te zabane laI jaIne tenA svajanoe 1. marakI athavA koI devI vizeSa. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 agnidAha karyo. pachI mitrAnaMde zarata pramANe bAkInA rUpiyA mAgyA, paNa zreSThIe ApyA nahIM. tyAre te bolyo ke-"have to te dravya ahIMnA rAjAnI samakSa lauM to ja huM virAgraNI kharo." pachI te suMdara veSa dhAraNa karIne rAjAnI mAnitI vezyAne ghera gayo. te vezyAe teno satkAra karyo. mitrAnaMde rAtri rahevA mATe cAraso sonAmahora vezyAnI mAtAne ApI. tethI harSa pAmIne te akkAe potAnI putrI ke je rAjAnI vezyA hatI tene kahyuM ke-"he putrI! A yuvakanI uttama sevA bajAvaje." pachI rAtre sarva bhogasAmagrI taiyAra karI zRMgAra sajIne vezyA zayanagRhamAM AvI. te vakhate mitrAnaMde vicAryuM ke-"viSayamAM Asakta thayelA manuSyonAM kArya siddha thatAM nathI." ema nizcaya karIne te vezyA pratye bolyo ke-"he kalyANI! eka pATalo lAva, jethI huM iSTa devanuM smaraNa karuM." eTale te tarata ja eka suvarNano pATalo lAvI. tenA para mitrAnaMda padmAsana vALIne beTho. tenI sAme vezyAe aneka hAvabhAva karyA, paraMtu tenuM mana calita thayuM nahIM. AkhI rAtri e ja pramANe nirgamana karIne prabhAte tyAMthI nIkaLI bIje sthAne gayo. bIjI rAtri paNa teNe te ja pramANe nirgamana karI. te vRttAMta sAMbhaLIne akkAe tene kahyuM ke-"he bhadra! A mArI putrI rAjAone paNa durlabha che chatAM tuM tenI kema avagaNanA kare che?" mitrAnaMda bolyo ke-"samaya AvyuM huM sarva kahIza; paraMtu huM tane pUchuM chuM ke-"rAjagRhamAM tAro praveza che ke nahIM?" " akkAe javAba Apyo ke-"A mArI putrI rAjAnI cAmaraghAriNI che, ane rAjAnI putrI ratnamaMjarI mArI putrInI sakhI che." te sAMbhaLI mitrAnaMde rAjavezyAne kahyuM ke-"he bhadra! tuM Aje ratnamaMjarone kaheje ke-"he sakhI! jene guNano samUha meM sAMbhaLyo che, ane tethI rAga utpanna thavAne lIdhe te jenA para patra lakhyo hato te amaradattano mitra tArA priyano patra laIne ahIM Avyo che. e pachI te vezyAe ratnamaMjarI pAse jaIne kahyuM ke-"he sakhI! Aje huM tArA priyanA samAcAra kahevA AvI chuM." tyAre hasIne vismayapUrvaka te bolI ke "koNa mAro priya che?" tyAre te vezyAe samagra samAcAra kahyA. te sAMbhaLIne rAjaputrIe vicAryuM ke-"kharekhara A koI alaukika ghUrta hovo joIe; kemake Aja sudhI mAro koI paNa priya nathI. paraMtu jeNe AvuM kapaTajALa racyuM che tene draSTie to jovo joIe." ema vicArIne teNe vezyAne kahyuM ke-"he sakhI! mArA priyano saMdezo lAvanAra te mANasane mArA priyanA patra sahita Aje A bArIne raste ahIM lAvaje." te vezyAe ghera AvIne sarva vRttAMta mitrAnaMdane kahyo. pachI te rAtre akkAe batAvelA rastA vaDe sAta killAnuM ullaMghana karIne te rAjakanyAnA nivAsagRhamAM gayo. akkAe potAnI putrI pAse tenA dhairyanI prazaMsA karI. ahIM rAjaputrI tenuM dhairya, priyanA patramAMnuM lekhanacAturya, temaja tenuM rUpa, lAvaNya ane vacanakaLAnuM kauzalya joIne jANe khaMbhita thaI gaI hoya tema eka akSara paNa bolyA vinA sthira thaI gaI. te vakhate mitrAnaMde hiMmata karIne tenA hAthamAMthI rAjAnA nAmavALuM kaDuM kADhI lIdhuM, ane tenI jaMghA upara charI vaDe trizULanI AkRti karI. pachI tyAMthI nIkaLI akkAne ghera gayo. rAjakumArI tenA guNothI AkSipta thaI satI vicAravA lAgI ke-"kharekhara te sAmAnya puruSa nahoto, mATe meM tenI sAthe saMbhASaNa paNa karyuM nahIM te sAruM karyuM nahIM." ityAdi vicAra karatAM te pAchalI rAte nidrAvaza thaI. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 241] krodhanuM phaLa 123 have prAtaHkALe mitrAnaMde rAjA pAse jaIne phariyAda karI ke--'he rAjA! akhaMDita AjJAvALA Apa rAjya karatAM chatAM amuka zreSThI mAruM mAgaNuM dhana Apato nathI. Apa to lokapALa cho, tethI tevA duSTano nigraha karavo joIe.'' te sAMbhaLIne rAjAe potAnA sipAIo mokalI te zreSThIne bolAvyo. zreSThIe badho vyatikara jANyo, eTale rAjasabhAmAM AvatAM ja prathama mitrAnaMdane tenuM bAkI raheluM dravya ApIne praNAmapUrvaka rAjAne kahyuM ke-''pitAnI pAchaLanA lokAcAramAM gUMthAvAthI tathA pitAnA virahanA zokathI ghana ApavAmAM vilaMba thayo hato.'' rAjAe tenI vAta satya mAnIne tene rajA ApI. pachI rAjAe mitrAnaMdane pUchyuM ke--"teM rAtre mRtakanuM rakSaNa zI rIte karyuM?"' te bolyo ke--"he rAjA! te rAtrie bhUta, vetAla, rAkSasa, zAkinI, vyaMtara vagere aneka prakAranA zasro sahita AvyA hatA; teonI sAthe meM rAtrInA traNa pahora sudhI ghaNuM yuddha karyuM. chevaTe te sarva gurue ApelA maMtranA baLathI nAsI gayA. pachI cothe pahore koI eka apsarA jevI strI mArI pAse AvI. teNe divya vastra dhAraNa karyA hatAM, vividha prakAranAM AbhUSaNathI zobhita hatI, keza chUTA mUkelA hovAthI bhayaMkara lAgatI hatI. mukhamAMthI agninI jvALA kADhatI hatI ane hAthamAM kargIkA rAkhelI hatI. te strIe mane kahyuM ke--hai duSTa! Aje tane ja khAI jaIza.' meM tene joIne vicAryuM ke--'loko kahetA hatA te mArI, kharekhara A ja che.' tethI huM tenI sAthe bhayaMkara yuddha karavA lAgyo te ane camatkArathI teno hAtha maraDIne tenA hAthamAMthI suvarNanuM kaMkaNa kADhI lIdhuM. chevaTe te nAsavA lAgI eTale meM tenI jamaNI jaMghAmAM charI vaDe trizULanuM cihna karyuM." A pramANe sAMbhaLavAthI rAjA Azcarya pAmIne bolyA ke--"teM mArInA hAthamAMthI kheMcI lIdheluM kaDuM batAva.'' mitrAnaMde te kaDuM batAvyuM, eTale rAjA potAnuM nAmAMkita kaDuM joIne vicAra karavA lAgyo ke--'"aho! zuM mArI kanyA ja marakI TharI? kemake A bhUSaNa tenuM che.'' ema vicArIne tenI khAtarI karavA mATe zaucanuM miSa karIne rAjA mahelamAM gayo. jaIne jue che to kanyA sUtelI hatI, tenA hAthamAM kaMkaNa nahotuM, ane jaMghA para karelAM cihna upara lUgaDAno pATo bAMdhelo hato. te joIne rAjA jANe vajrathI haNAyo hoya tevo thayo, ane bolyo ke--"aho! A putrIe mArA vaMzamAM kalaMka lagADyuM.'' pachI rAjAe sabhAmAM jaIne gupta rIte mitrAnaMdane kahyuM ke--"he bhadra! mArI putrI ja marakI Thare che, temAM kAMI saMdeha nathI; tethI teno nigraha kara.'' te bolyo ke-"he rAjA! ApanA kuLamAM evuM hoya nahIM.'' rAjAe kahyuM ke--'nahIM, huM satya ja kahuM chuM. mATe te sarva prajAne mArI na nAMkhe, teTalAmAM tuM koI paNa upAyathI teno nigraha kara.'' mitrAnaMde kahyuM ke--'prathama mane jovA do, ke te mArAthI sAghya che ke nahIM?'' rAjAe kahyuM ke-'svecchAthI jaIne jo.'' eTale mitrAnaMda rAjakanyA pAse gayo. teNe tene oLakhyo ane tene besavA mATe Asana ApyuM. pachI mitrAnaMda bolyo ke "he subhrU! meM tane kalaMka ApyuM che; mATe have tAre ahIM rahevuM yogya nathI. paraMtu tuM ciMtA karIza nahIM, tane sAre sthAne laI jaIza.'' te sAMbhaLIne tenA guNothI AdhIna thayelI rAjakanyA bolI ke--'A mArA prANa paNa tamAre AghIna che.'' kahyuM che ke aMdho narapatezcittaM vyAkhyAnaM mahilA jalam / tatraitAni hi gacchaMti, nIyaMte yatra zikSakaiH // 1 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 bhAvArtha-"AMghaLo, rAjAnuM citta, vyAkhyAna (kathA), strI ane jaLa ene jyAM laI jaIe tyAM teo jAya che. arthAt AMdhaLAne jeTalI pRthvI ane je bAju calAvo teTaluM cAle che, rAjAnuM citta je bAju vALo te bAju vaLe che, kathAno pravAha je bAju vahevarAvo te bAju vahe che, strIne jyAM laI jAo ke mokalo tyAM jAya che ane jaLa je bAju nIka karI Apo te tarapha vahe che." mitrAnaMde kahyuM ke-"rAjAnI samakSa tArA upara huM sarSavanA dANA nAMkhuM tyAre tAre phUtkAra karavA." te vAta ratnamaMjarIe kabUla karI. eTale teNe rAjA pAse jaIne kahyuM ke-"he svAmI! Ape kahyuM te satya che. paNa eka sAMDha taiyAra karo, Aja rAtre maMtranA baLathI tene sAMDha upara besADIne huM laI jaIza. pachI mArgamAM jyAM sUryodaya thaze tyAM te mArI raheze." te sAMbhaLIne bhaya pAmelA rAjAe eka vAyunA sarakhI vegavALI sAMDha maMgAvI tene ApI. saMdhyA samaye te rAjakumArInA keza pakaDI mitrAnaMde tenA upara sarSavanA dANA chAMTyA, eTale te phaMphADA mAravA lAgI. pachI tene sAMDha upara besADIne te cAlato thayo. rAjA gAmanA daravAjA baMdha karAvIne potAnA mahelamAM gayo. mitrAnaMda paNa mitranI patnI hovAthI mAtA pramANe tenI bhakti karavA lAgyo. ahIM amaradatta mitrane be mAsano avadhi pUrNa thavAthI citA karIne temAM praveza karavAnI taiyArI karato hato, tevAmAM kAkatAlIya nyAyanI jema mitrAnaMda ane ratnamaMjarI AvIne tene maLyA. te ja vakhate te ja citAnA agninI tathA nagaranA lokonI sAkSIe tenI sAthe pANigrahaNa karyuM. nagaranA loko te strInA svarUpanI, mitrAnaMdanA zairyanI ane amaradattanA bhAgyanI prazaMsA karavA lAgyA. have te ja samaye te nagarano rAjA aputrIo maraNa pAmyo; tethI bIjo rAjA mukarara karavA mATe praghAnoe maLIne paMcadivya karyA. teNe pharatAM pharatAM nagara bahAra AvIne amaradattanA upara kaLaza DhoLyo, tethI tene moTA utsavapUrvaka rAjyano svAmI karyo. pachI teNe mitrane maMtrIpada ApyuM, ane ratnasArane nagarazeTha banAvyo. A pramANe te akhaMDita AjJAthI rAjya calAvavA lAgyo. mitrAnaMda rAjyakAryamAM gUMthAyo hato, to paNa zabanuM vacana kadI paNa vismaraNa thatuM nahotuM, tethI teNe amaradatta rAjAne kahyuM ke "ApaNuM nagara ahIMthI najIka che, tethI mAruM mana ghaNuM duHkhI rahyA kare che, mATe mane dUra deza javAnI rajA Apo." rAjAe kahyuM-"he mitra! jo ema che, to ApaNA nokarone sAthe laIne tuM vasaMtapure jA, paraMtu hamezAM kuzaLa samAcAra mokalyA karaje." pachI mitrAnaMde zubha divase tyAMthI prayANa karyuM. tenA javAthI tenA viyoge karIne pIDA pAmato rAjA tenA kuzaLa samAcAra niraMtara icchato hato, paNa ghaNA divaso gayA chatAM tenuM kAMI paNa vRttAMta tenA jANavAmAM AvyuM nahIM. tethI gabharAyelA citte teNe rANIne kahyuM ke-"are! mitrAnaMdanI kAMI paNa vArtA saMbhaLAtI nathI." rANI bolI ke-"he prANanAtha! jJAnI guru vinA saMzaya nAza pAme tema nathI." anyadA vanapALe AvIne rAjAne vinaMti karI ke-"he svAmI! Aje ApanA udyAnamAM jJAnabhAnu nAmanA gurumahArAja paghAryA che. te sAMbhaLIne rAjAe vanapALane vadhAmaNI ApI, ane rANIne sAthe laIne moTA utsavapUrvaka te guru pAse gayo; gurune vAMdIne yogya Asane beTho. gurue aneka janoe pUchelA saMzayanA khulAsA ApyA, te sAMbhaLIne rAjAe pratyakSa jJAnavALA 1 putra vinAno, vAMjhiyo. 2 hAthI, ghoDA, kaLaza, chatra ane cAmara e pAMca divya karavAmAM Ave che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 241] kroghanuM phaLa 125 gurune potAnA mitranI hakIkata pUchI, tethI gurue kahyuM ke-"he rAja! tAro mitra ahIMthI cAlIne ghaNe dUra pahoMcyA pachI eka parvatanI pAse nadIne kAMThe paDAva karIne rahyo hato, ane tArA sevako jamavAmAM rokAyA hatA, te vakhate ociMtI coranI ghADa paDI, teoe tArA sarva sevakono parAjaya karyo, ane mitrAnaMda ekalo tyAMthI nAsI gayo. te koIka vaTa vRkSanI nIce sUto hato, tevAmAM sarve tene Dasyo. te samaye koI tapasvI tyAM AvyA. teNe tenuM viSa utAryuM. tyAMthI mitrAnaMda tArI pAse Avato hato, teTalAmAM mArgamAM coralokoe tene pakaDyo, ane eka vANiyAne tyAM vecyo. te vaNike pArasakuLa tarapha jatAM rastAmAM avaMti nagarInI bahAra paDAva karyo. rAtrie samaya joIne tAro mitra baMdhana toDIne nATho. gAmanI khALane raste te gAmamAM pesavA jato hato, eTalAmAM rAjAnA sipAIoe tene dITho, eTale cora jANI coranI jema pakaDIne bAMdhyo. prAtaHkALa thatAM rAjAnA hukamathI tene pUrvokta vaTa vRkSa upara ja mArI nAkhavA mATe bAMdhavAmAM Avyo. te vakhate tAro mitra vicAra karavA lAgyo ke-aho! zabanuM kaheluM vAkya sAruM thayuM. kahyuM che ke yatra vA tatra vA yAtu, yadvA tadvA karotvasau / tathA'pi mucyate prANI, na puurvkRtkrmnnH||1|| bhAvArtha-prANI game tyAM jAo athavA game te upAya karo paraMtu te pUrve karelAM karmothI koI prakAre mukta thato nathI." tyAM mitrAnaMda maraNa pAmyo. pachI eka divasa govALiyAnA bALako te vaDanI pAse ramatA hatA, tenI koI UchaLIne tenA mukhamAM paDI." A pramANe gurunA mukhathI sAMbhaLIne rAjA atyaMta rudana karavA lAgyo. rANI paNa vilApa karatAM bolI ke yadA'haM bhavatA''nItA, tadA'neke vinirmitAH / upAyAH svavitattau te, kva gatA hA mahAmate // 1 // bhAvArtha-"he diyara! jyAre tame mane ahIM lAvyA te vakhate tame ghaNA upAyo karyA hatA, chatAM he buddhizALI! Aje tamArI vipattimAM te sarva upAyo kyAM gayA?" gurue rAjAne tathA rANIne kahyuM ke zoko'vazyaM parityajya, rAjan dharmodyamaM kuru / yenedRzAnAM duHkhAnAM, bhAjanaM nopajAyate // 1 // bhAvArtha-"he rAjanuM! zokano tyAga karIne gharmamAM udyama karo, jethI pharIthI AvA duHkhonuM sthAna thavAya nahIM, arthAt AvAM duHkho pharIthI Ave nahIM." rAjAe gurune pharIthI pUchyuM ke-"he svAmI! te mAro mitra marIne kyAM utpanna thayo?" gurue kahyuM ke-"he rAjA! te tArI rANInI kukSimAM putrapaNe utpanna thayo che, ane anukrame rAjA thaze." pharIne rAjAe potAnA, rANInA ane mitranA pUrvabhava pUgyA. tyAre gurue kahyuM ke-"he rAjA! tuM AjathI trIje bhave kSemaMkara nAme kaNabI hato. satyazrI nAme tAre patnI hatI ane caMdrasena nAmano cAkara hato. te cAkara ekadA tArA khetaramAM kAma karato hato, te vakhate teNe bIjAnA khetaramAMthI koIka musApharane ghAnyanI zIMgo letA joyo. te joIne caMdrasena bolyo ke-"A mahAcorane UMco Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 bAMdhIne laTakAvo.' evA vacanathI teNe mahA AkaruM karma bAMdhyuM. satyazrIe paNa koI vakhata potAnA putranI vahune kahyuM ke--'DAkaNanI jema utAvaLI utAvaLI zuM khAya che? ghIre dhIre kema khAtI nathI ke jethI gaLuM to ruMdhAya nahIM?' ema kahevAthI teNe paNa karma bAMdhyuM. ekadA kSemaMkare cAkarane kahyuM ke-'Aje amuka gAma javAnuM che, mATe jA.' tyAre cAkara bolyo ke--'Aje mArA svajanone maLavA sAru huM utsuka chuM, tethI nahIM jaI zakuM.' kSemaMkare kopathI kahyuM ke 'bhale tArA svajanano meLApa na thAya,paNa javuM paDaze.' evAmAM koI be muni gocarI mATe paghAryA. temane joIne kSemaMkare potAnI strIne kahyuM ke-'A maharSione moTA harSapUrvaka prAsuka ane eSaNIya anna vahorAva.' te vakhate pelA cAkare manamAM vicAra karyo ke--'A daMpatIne dhanya che ke jeo saMpUrNa bhaktipUrvaka munine dAna Ape che.' tevAmAM te traNenA upara akasmAt vIjaLI paDavAthI te traNe ekI vakhate maraNa pAmyA. temAM kSemaMkarano jIva tuM amaradatta thayo che, satyazrIno jIva tArI paTTarANI thayo che, tAro cAkara caMdrasena te mitrAnaMda thayo che. te cAkare je musApharane zIMgo letAM bAMdhavAnuM kahyuM hatuM, te ja marIne pelA vaTa vRkSa upara vyaMtara thayo. te mitrAnaMdane joIne potAnA pUrvajanmanuM vaira yAda AvavAthI zabadvArA bolyo hato.'' A pramANe gurunuM vacana sAMbhaLIne rAjA tathA rANIne jAtismaraNajJAna thayuM, gurunuM vacana satya mAnIne teo ghera AvyA. pachI anukrame temane putra thayo. te yuvAvasthA pAmyo, tyAre tene rAjya soMpIne te daMpatIe dIkSA grahaNa karI, ane krame karIne teo mokSe gayA. A dRSTAMtanuM tAtparya e che ke--thoDo paNa krodha moTA duHkhanuM kAraNa thAya che. mATe mumukSue teno tyAga karavo. -~ vyAkhyAna 42 mAnano tyAga kartavya mAnatyAgAnmahaujasvI, tattvajJAnI sudakSatAm / dadhan dadhau mahajjJAnaM, bAhubalimunIzvaraH // 1 // bhAvArtha-moTA parAkramI, tatvajJAnI ane ati dakSapaNAne ghAraNa karanAra bAhubalI munIzvare mAnano tyAga karavAthI kevaLajJAna prApta karyuM.'' zrI bAhubalInuM dRSTAMta zrI RSabhadevanA putra bharatacakrI sATha hajAra varSe cha khaMDa pRthvI jItIne ayodhyA nagarImAM AvyA. tyAM bAra varSa sudhI cakrIno rAjyAbhiSeka thatI vakhate kayA kayA rAjAo AvyA che ane kayA nathI AvyA? evuM avalokana karatAM cakrIe potAnA nAnA bhAIone nahIM AvelA jANIne teone bolAvavA mATe darekanI pAse potAnA dUta mokalyA. dUto temanI pAse jaIne bolyA ke--''he bharatarAjAnA bhAIo! tamo sarve bharata cakrI pAse AvI tenI sevA karo.'' teo bolyA ke''bharata RSabhadevanA putra che, tema ame paNa RSabhadevanA putro chIe. to zuM te amArA thakI adhika che ke amArI pAse sevA mAge che? he dUto! tame tamAre sthAne jAo. ame pitAne pUchIne Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 242] mAnano tyAga kartavya 127 yogya jaNAze tema karIzuM." ema kahIne te bhAIo suvarNagiri upara jinezvara pAse gayA, ane kahyuM ke-"he pitA! amAro moTo bhAI bharata cha khaMDanuM rAjya pAmyo, to paNa haju tRti pAmyo nathI. tethI tamoe ApeluM amAruM rAjya laI levAnI icchA kare che. mATe tamArI AjJA hoya to amo sau ekatra thaIne tenuM ja rAjya laI laIe." te sAMbhaLIne prabhue temane bhadrika jANI gharmopadeza Apyo ke- saMbujjhaha kiM na bujjhaha, saMbohi khalu yaccA dullahA / no huvaNaM maMti rAio, no sulahaM puNaravi jIviaM // 1 // bhAvArtha-"he jIvo! tame bogha pAmo. kema bogha pAmatA nathI? A prANIne bodhi eTale samyatva ja durlabha che, maMtrI ke rAjA thavuM durlabha nathI paraMtu pharIne manuSyapaNAnuM jIvita pAmavuM durlabha che." ityAdi bhagavAnanI dezanA sAMbhaLIne te aThThANuM bhAIoe prabhunI pAse dIkSA grahaNa karI. pachI temanAM rAjya bharata cakrIe svAdhIna karI lIdhAM. ekadA AyughazALAnA rakSake AvIne cakrIne vijJapti karI ke "he svAmI! tame jyAM sudhI bAhubalIne jItyA nathI tyAM sudhI cha khaMDa pRthvI paNa jItI nathI ema samajo. kemake cakraratna haju AyudhazALAmAM praveza karatuM nathI." A pramANe sAMbhaLIne cakrIe takSazilA nagarIe eka vAcALa dUtane mokalyo. te dUta thoDA divasamAM bAhubalInA dezamAM pahoMcyo. tyAM bahalIdezamAM gAme gAme ane nagare nagare ghaNA lokonAM mukhathI bAhubalInA yazanuM zravaNa karato te takSazilAe Avyo. te suvega nAmanA dUtane pratihAre bAhubalInI AjJAthI suvarNanA varNa jevI sabhAmAM praveza karAvyo. bAhubalIe potAnA baMdhunA tathA tenA dezanagarAdinA kuzaLa samAcAra pUchayA. te kahI rahyA pachI dUta bolyo ke-"he rAjA! tamane maLavAne utsuka thayelA tamArA moTA bhAIe tamane bolAvavA mATe mane mokalyo che. mATe eka vAra tyAM AvI tamArA bhAIne namI tenI AjJA mastaka para caDAvIne pachI ahIM pAchA Avajo. kemake loko apavAda Ape che ke bharata rAjAno bhAI paNa tenI AjJA mAnato nathI, to bharatanuM parAkrama akiMcitkara che. mATe lokApavAdane dUra karavA sAru tame tenI pAse Avo, nahIM to tamane rAjyano paNa saMzaya thaze. kahyuM che ke karAla garalaH sarpaH, pAvakaH pavanodhdhuraH / prabhuH prauDhapratApazca, vizvAsyA na tryo'pymii||1|| bhAvArtha-"bhayaMkara viSavALo sarpa, pavanathI uddhata thayelo agni ane prauDha pratApI rAjA-e traNe vizvAsa karavA lAyaka nathI." vaLI he rAjA! devatAo paNa jenI sevA kare che tevA tamArA baMdhunI sevA karatAM tamAruM kAMI hInapaNuM kahevAze nahIM." A pramANenAM dUtanAM vacano sAMbhaLIne bAhubalI bolyA ke-"he dUta! tAro rAjA mane joI laja pAmaze. kemake bAlyAvasthAmAM jaLakrIDA karatAM teno paga jhAlIne meM tene AkAzamAM uchALyo hato. te paNa zuM te bhUlI gayo che? he dUta! sATha hajAra varSa sudhI deza sAghavAmAM pApakarmano saMzaya karanArA tArA pUjyane mArA vinA bIjo koI prAyazcitta ApanAra 1. meru nahIM, koI parvata vizeSa. 2. kiMcit paNa nathI. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 nathI, mATe tArA rAjAne tenA baLanI parIkSA karavA mATe jaladI ahIM lAva." te sAMbhaLI suvega bhayasahita pAcho pharIne thoDA ja divasamAM potAnA nagaramAM Avyo, ane bAhubalInuM sarva vRttAMta bharata mahArAjAne kahyuM. teNe jaNAvyuM ke-"bAhubalIne iMdra paNa jItavA samartha nathI." te sAMbhaLIne bharata cakrI potAnA savA karoDa putra ane sainya sahita takSazilA nagarI tarapha cAlyA. bAhubalI paNa potAnA putro tathA sainya sahita sAmA AvyA. teno moTo putra somayazA ekalo paNa traNa lAkha hAthI, ghoDA ane rathano jItanAra hato; tene traNa lAkha putro hatA, temAM sauthI nAnA putra paNa ekalo eka akSauhiNI senA jItavAne samartha hato. cakrInA sainyamAM corAzI lAkha DaMkAo, aDhAra lakSa daMdubhi ane soLa lAkha bIjAM vAjiMtro hatAM, te baghAMno eka ja vakhate nAda thavA lAgyo. te sAMbhaLIne utsAha pAmelA banne pakSanA vIro paraspara yuddha karavA lAgyA. niraMtara yuddha cAlatAM eka divase anilaga nAmano vidyAdhara ke je bAhubalIno bhakta hato te cakrInA senApatine astravidyAvaDe jItIne AkAzamArge cakrInI hAthInI senAmAM peTho, ane daDAnI jema hAthIone AkAzamAM uchALIne temane pRthvI para paDatAM muSTithI haNavA lAgyo. te bIjA koI paNa prakArathI parAjaya nahIM pAme ema jANIne cakrIe tenA para cakra ratna choDyuM. cakrane jotAM ja te bhayathI nATho. pachI te meru parvatanI guphAomAM ke samudra vageremAM jyAM jyAM gayo tyAM tyAM pUrva janmamAM karelAM karmanI jema cakra ratna tenI pAchaLa ne pAchaLa ja gayuM. chevaTe potAnA rakSaNa mATe teNe vidyAnA jorathI vajanuM pAMjaruM banAvyuM ane temAM te peTho. te vakhate cakra ratnanA adhiSThAyaka devoe tene kahyuM ke-"are! tArA parAkramane phogaTa kema lakti kare che?" vajapiMjaramAM rahetAM tene cha mAsa vItI gayA. cha mAsane aMte abhimAna AvavAthI te bahAra nIkaLyo. eTale cakra ratna tenuM mastaka kApIne cakrInA hAthamAM gayuM. AvI rIte yuddha karatAM bAra varSa vyatIta thaI gayAM. eka divasa cakrIno moTo putra sUryayazA bAhubalInA sainyamAM dAvAnaLanI jema prasaryo ane thoDI vAramAM kAkAnI pAse AvI pahoMcyo. tene joIne bAhubalIe kahyuM ke-"he vatsa! tuM nAno chatAM mArI senAmAM peTho, tethI mane AnaMda thAya che. tArA jevA parAkramI putrathI amAro vaMza udyotane pAmyo che, paraMtu traNa lokamAM paNa mArA kroghane sahana karavAne koI zaktimAna nathI, mATe tuM mArI draSTithI dUra jato rahe." sUryayazA bolyo ke-"he kAkA! Aje tamArA vinA mAro yuddhamanoratha koNa pUrNa karaze?' ema kahIne teNe ghanuSano TaMkAra karyo. te vakhate AkAzamAM rahIne yuddha jonArA devatAoe ekatra thaIne banne pakSanA subhaTone yuddha karavAno niSegha karyo ane banne bhAIo pAse AvIne kahyuM ke-"he yugAdIzanA putro! tamArA pitAe A vizvanuM pAlana karyuM che, teno saMhAra karavA mATe tame kema taiyAra thayA cho? mATe tema karavuM tamane ucita nathI. paraMtu tamAre baLanI parIkSA karavI hoya to tamo be ja jaNa paraspara amArAM TharAvI ApelAM vRSTi yuddha, vAn yuddha, muSTi yuddha, daMDa yuddha ane astra yuddha-e pAMca prakAranAM yuddha karo, ame madhyastha rahIne joIzuM." A pramANenuM devatAnuM vacana banne bhAIoe aMgIkAra karyuM, eTale devatAo tathA manuSyo 1 akSauhiNI senAmAM 21870 hAthI, teTalA ja ratho, 65610 ghoDA ane 109350 pAyadaLa hoya che. anyatra bIjI rIte paNa tenuM pramANa kaheluM che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 242] mAnano tyAga kartavya 129 sAkSI tarIke UbhA rahyA. te vakhate cakrInA sainikoe vicAryuM ke-"A bAhubalInI sAthe hRddha yuddha karavAmAM iMdra paNa jIte ke kema te zaMkAspada che, to amArA svAmIno zI rIte jaya thaze?" AvA vicAro karatA potAnA subhaTone joIne potAnuM sAmarthya batAvavA mATe cakrIe eka moTo kUvo khodAvyo, ane te kUvAne eka kAMThe UbhA rahIne cakrIe potAnA DAbA hAthe loDhAnI moTI sAMkaLo baMghAvI, pachI kUvAne sAme kAMThe sarva sainikone rAkhIne temane kahyuM ke-"tame sarve maLI A sAMkaLa kheMcIne mane kUvAmAM pADo." te sarvee te pramANe tene kheMcyo paNa cakrI jarA paNa potAnA sthAnathI calita thayA nahIM. kemake, AkhA bharatakhaMDanAM nara, nArI, hAthI, ghoDA vagere sarva prANIo bhegA thaIne kheMce, to paNa teo eka talamAtra paNa cakrIne khaseDavA samartha thAya nahIM, to pachI senA mAtrathI to zuM thaI zake? pachI cakrIe hRdaya para lepa karavAne miSe potAno hAtha jarAka kheMcyo, eTale sarva sainya latA upara rahelA pakSIonI jema sAMkaLa sAthe laTakI gayuM. A pramANe cakrInuM parAkrama joIne teo harSa pAmyA ane sAkSI thaIne dUra UbhA rahyA. have cakrI tathA bAhubalI prathama draSTiyuddha karavA mATe sAmasAmA UbhA rahyA, ane animeSa draSTithI eka bIjAnI sAmuM jovA lAgyA. te vakhate netro rakta thavAthI teo bhayaMkara dekhAvA lAgyA. chevaTe bAhubalInuM bhayaMkara netravALuM mukha joIne cakranA netramAM AMsu AvI gayAM, tethI te tarata mIMcAI gayAM. te joIne cakrI tathA tenuM sainya namra mukhavALuM (lati) thayuM. cakrIne lakti joIne bAhubalIe kahyuM ke-"he bhAI! kema udvega pAmo cho? have vacanayuddha karo." tethI cakrIe ati ghora nAda karyo, jethI AkhuM sainya badhira thaI gayuM. tyAra pachI bAhubalIe paNa kroghathI siMhanAda karyo, tenAthI sarva sainya mUcchita jevuM thaI gayuM. pharIthI cakrIe ane bAhubalIe siMhanAda karyo. te vakhate cakrIno zabda divasanA pahelA pahoranI chAyAnI mAphaka ane durjananI maitrInI mAphaka anukrame kSINa thavA lAgyo ane bAhubalIno zabda vRddhi pAmavA lAgyo. tethI vilakhA thayelA cakrI pratye bAhubalIe kahyuM ke-"he bhAI! kheda pAmazo nahIM. huM kAkatAlIya nyAyathI kadI vAyuddhamAM tamane jItyo, tethI zuM thayuM? mATe have muSTiyuddha karavA taiyAra thAo." A pramANenA bAhubalInA vAkyathI utsAha pAmelA cakrI muSTiyuddha mATe taiyAra thayA. banne jaNa hAtha vaDe DhaMgha upara AsphoTa karatA kUdI kUdIne paraspara AliMgana karIne bAhu vaDe ekabIjAne dabAvatA satA garjanA karavA lAgyA. pachI bAhubalIe cakrIne hAtha vaDe pakaDIne lIlAmAtramAM daDAnI jema UMce AkAzamAM uchALyA. te eTalA UMcA gayA ke AkAzamAM adrazya thaI gayA. tethI banne sainyamAM hAhAkAra thaI gayo. bAhubalIne paNa vicAra thayo ke-"mArA baMdhu aMtarikSathI bhUmi para paDIne vizIrNa thaI na jAya tyAM sudhImAM huM tene agharathI ja jhIlI lauM." ema vicArIne temaNe zayyAnI jema banne hAtha rAkhyA, ane UMcI draSTi rAkhIne UbhA rahyA. ghaNI vAre cakrI AkAzamAMthI nIce AvyA, eTale tene bAhubalIe potAnA hAtha upara jhIlI lIghA. pachI cakrIe kroghanA AvezathI bAhubalInA mastaka para muSTino prahAra karyo, tethI tenA mukuTanA seMkaDo kakaDA thaI gayA ane AMkho miMcAI gaI. thoDI vAre pAchA sajja thaIne bAhubalIe paNa lohanA daMDathI cakrInuM kavaca (bakhatara) cUrNa karI nAkhyuM. pharIthI cakrIe daMDAghAtathI bAhubalIne jAnu suthI pRthvImAM magna karI dIdhA. kSaNavAramAM bhUmimAMthI nIkaLIne teNe lohanA daMDa vaDe cakrInA mastaka para prahAra karyo, tethI te kaMTha sudhI bhUmimAM Jain Education CELLPLXC Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 khUMcI gayA. kSaNavAre caitanya pAmI cakrI bahAra nIkaLyA. pachI teNe vicAryuM ke-"koI rAjAthI cakrI jitAya nahIM evI zAzvatI sthiti che chatAM huM to A bAhubalI vaDe pAMce yuddhamAM jitAyo, tethI mArAmAM cakrIpaNuM nathI." ema vicAratAM tenA hAthamAM cakraratna AvyuM. te laIne cakrIe bAhubalIne kahyuM ke he bhAI! haju sudhI tane kAMI nukasAna thayuM nathI, mATe mArI AjJA mAnya kara, nahIM to A cakrathI tuM yamarAjano atithi thaIza." bAhubalIe kahyuM ke-"vRthA vANIno ADaMbara zuM kAma karo cho? haju bAkI hoya to te cakranuM baLa paNa dekhADo." ityAdi vAkyothI nibhraMchanA karAyelA cakrIe kopathI tenA para cakra mUkyuM. te cakra bAhubalInI pradakSiNA karIne pAchuM cakrInA hAthamAM AvyuM. kemake "gotranA koI sAmAnya mANasa upara paNa cakranI zakti cAlatI nathI, to AvA caramazarIrI upara to tenuM parAkrama zAnuM ja cAle?" pachI bAhubalI muSTi upADIne "A hajAra yakSa sahita cakrane athavA tenA adhipati cakrIne cUrNa karI nAkhuM" ema vicAratA cakrI sanmukha doDyA. vaLI vicAra thayo ke "avazya A muSTithI teno nAza thaze. ane tethI samagra vizvanA loko mane cha khaMDanA nAthane haNanAro kaheze, mATe ahaMkAra vaDe aneka pApa upArjana karanAra mane dhikkAra che! ane prathamathI ja pitAzrI pAse jaIne dIkSA grahaNa karanAra mArA laghu baMdhuone ghanya che. haju sudhI paNa pApakarmamAM tatpara thayelA mane vAraMvAra dhikkAra che." ityAdi vicArIne bAhubalIe te ja UMcI karelI muSTi vaDe potAnA mastaka parathI kezano loca karyo. te ja vakhate devoe "sAdhu, sAdhu' ema bolIne temanA para puSpavRSTi karI. temane niHspRhI thayelA joIne lawthI namra mukhavALo cakrI potAnI niMdA ane temanI prazaMsA karato bolyo ke-"he baMdhu! huM pApIomAM mukhya chuM, ane te kRpALumAM mukhya che. prathama teM mane aneka prakAre jItyo, hamaNAM vrata rUpI zastra vaDe rAgAdika zatruone paNa te jItyA, mATe traNa lokamAM tArAthI adhika baLavAna koI nathI. he baMdhu! mAro aparAdha kSamA kara." ityAdi svaniMdA ane bAhubalInI stuti karI. pachI bAhubalI munie vicAryuM ke-"huM Ama chadmasthapaNe pitA pAse jaIza to prathamathI dIkSita thayelA mArA laghu baMdhuone mAre vaMdanA karavI paDaze, tethI mAruM laghupaNuM thaze, mATe kevaLajJAna pAmyA pachI ja jaIza." ema vicArIne te tyAM ja kAyotsarga rahyA. pachI cakrI bAhubalInA jyeSTha putra somayazAnI sAthe bahali dezamAM gayA. tyAM takSazilA nagarInA udyAnamAM hajAra ArAvALuM ane vivigha prakAranA maNi tathA ratnathI jaDita gharmacakra ane te ja nAmano prAsAda joyo. tenI aMdara rahelA prabhune namaskAra karIne cakrIe somayazAne te prAsAdanuM vRttAMta pUchyuM. eTale somayazAe kahyuM ke-"pUrve RSabhadeva pitA vihAra karatAM karatAM saMdhyA samaye ahIM padhAryA hatA. te samAcAra jANIne ApanA laghu baMghu bAhubalIe vicAryuM ke "atyAre rAtrino samaya thayo che, mATe prAtaHkALe moTA utsavapUrvaka pitAzrIne vAMdIza." ema nizcaya karIne sarva sAmagrI sajja karAvI, prAtaHkALa thatAM moTI dhAmadhUmathI udyAnamAM AvyA. paraMtu tyAM prabhune joyA nahIM, tethI te bahu rudana karavA lAgyA. ane "gharmakAryamAM vilaMba karanAra evA mane dhikkAra che! have mane kyAre pitAnA darzana thaze?' ityAdi vilApa karavA lAgyA. tene praghAnoe vivigha prakAre samajAvI zAMta karyA. pachI vALukAratI)mAM pratibiMbita thayelA bhagavAnanA 1 bahu rUDuM karyuM, bahu rUDuM karyuM. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 243] mAyA piMDanAM doSo 131 na pAdane namana karIne pitAnI bhaktithI praghAnano kahyuM ke-'A pitAzrInA pUjya pagalAMno koI sparza na karo.' ema kahI ATha yojananA vistAravALo dharmacakra nAmano prAsAda karAvyo che.'' A pramANe sAMbhaLIne cakrIe tenI stuti karI. pachI takSazilAmAM praveza karIne bAhubalInI gAdI para somayazAne besADyo. somayazAne covIza hajAra rANIo hatI, ane zreyAMsa Adi boMtera hajAra putro hatA. pachI bharata rAjA cha khaMDa pRthvImAM potAnI akhaMDa AjJA pravartAvIne ayoghyA tarapha cAlyA. ahIM bAhubalI muni nidrA ane AhAra vagereno tyAga karIne je vanamAM kAyotsarga dhyAne rahyA hatA, tyAM temanA mastakanA kezamAM, karNa ane dADhI vageremAM pakSIoe mALA karyA, varSARtumAM darbhanA aMkura paganAM taLiyAne vIMdhIne bahAra nIkaLyA, latAo temanA zarIrane vIMTAI gaI ane temanA tapobaLathI vAgha vagere hiMsaka prANIo paNa zAMta bhAvane pAmI gayA. evI rIte eka varSa vItI gayuM. tyAre temano kevaLajJAnanI utpattino samaya jANIne temanuM mAna choDAvavAne mATe zrI RSabhadeva bhagavAne brAhmI ane suMdarI nAmanI be sAdhvIo ke je bAhubalInI baheno thatI hatI tene mokalI. te sAdhvIo tyAM AvIne latAnA samUha madhye rahelA temane jema-tema zoghI kADhIne bolI--"he baMdhu bAhubalI! amAre mukhe pitAzrI tamane kahevarAve che ke--madonmatta hAthI para caDhavAthI kevaLajJAna zI rIte maLaze? tethI A matta hastI uparathI nIce Utaro. jo tamAre mataMgaja upara caDhIne jJAna meLavavuM hatuM to takSazilAnuM rAjya zA mATe mUkI dIdhuM ?" A pramANe sAMbhaLIne bAhubalIe vicAryuM ke--"aho! A mArI baheno Ama kema bole che? huM sarvathA parigraha rahita chatAM mAruM hastIpara caDhavuM zI rIte saMbhave?'' pachI jarA vadhAre vicAra karatAM temanA samajavAmAM AvyuM ke--"aho! jANyuM, mAna rUpI mataMgaja upara huM caDhelo chuM. ATalo badho kALa meM phogaTa kaSTamAM gumAvyo kemake mAna chatAM zI rIte kevaLanI prApti thAya? mATe guNathI adhika evA mArA pUjya laghu baMdhuone jaIne namaskAra karuM.'' ityAdi vicAra karIne jevo potAno paga upADyo ke tarata ja temane kevaLajJAna utpanna thayuM. pachI devatAe ApelA yatiliMgane ghAraNa karI bhagavAnanA samavasaraNamAM gayA. tyAM "namastIrghAya'" tIrthane namaskAra thAo-ema kahI jinezvaranI pradakSiNA karIne kevaLInI sabhAmAM jaIne beThA. "kharekhara bAhubalIne ja mahA baLavAna jANavA ke jeNe prathama cha khaMDanA nAthane jItI lIdhA ane pachI vizvamAM kaMTakarUpa mAnarUpI mahAmallane haNIne paramAnaMdapada prApta karyuM.'' vyAkhyAna 243 mAyA piMDanAM doSo bhaktAdihetave kurvannAnArUpANi mAyA / sAdhurvacayate zrAddhAna, mAyApiMDaH sa ucyate // 1 // bhAvArtha-sAdhu bhAta pANI vagerene mATe mAyA vaDe nAnA prakAranA rUpo karIne zrAvakone chetare tene mAyApiMDa kahevAya che.'' tenI upara nIce pramANe dRSTAMta che-- Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 aSADhabhUti muninuM dRSTAMta rAjagRhI nAmanI nagarImAM siMharatha nAme rAjA rAjya karato hato. tyAM ekadA vividha jJAnavALA, tapasvI ane buddhimAna gharmaruci AcArya padhAryA. gocarIne avasare temanA ziSya aSADhabhUti gurunI AjJA laIne ekalA gocarI mATe nagaramAM gayA. maghyAhna samaya thatAM maharSika nAmanA naTane ghera pahoMcyA. tyAM te naTanI bhuvanasuMdarI ane jayasuMdarI nAmanI be kanyAoe sugaMdhI dravyavALo eka modaka vahorAvyo. te laIne bahAra nIkaLI te munie vicAryuM ke--"A eka lADu to mArA gurune Apavo joIze.'' ema ghArIne tatkALa yuvAvasthAvALuM bIjuM rUpa ghAraNa karI pharI te naTanA gharamAM praveza karI dharmalAbha Apyo. eTale te kanyAoe bIjo eka modaka vahorAvyo. te laIne bahAra poLanA daravAjA sudhI jaI temaNe vicAryuM ke A bIjo modaka to mArA dharmAcAryane Apavo paDaze.'' ema vicArI kANI AMkhavALuM ativRddha sAdhunuM rUpa dhAraNa karI tyAM jaIne trIjo modaka lIdho. vaLI bahAra AvIne A to upAghyAyane Apavo paDaze'' ema dhArI kUbaDAnuM rUpa dhAraNa karIne cotho modaka lIdho. te paNa "saMghADAnA sAdhune Apavo paDaze'' ema dhArIne koDhIyAnuM rUpa dhAraNa karIne pAMcamo lADu lIdho. 'A paNa vaDIla gurubhAIne Apavo paDaze.'' ema ghArIne potAne mATe bAra varSanA bALasAdhunuM rUpa dhAraNa karIne chaThTho lADu lIdho. A pramANe potAno manoratha siddha karI te guru pAse AvyA. 132 [staMbha 17 A sAthenuM sarva caritra bArImAM beThelA naTe joyuM. tethI teNe vicAryuM ke--"aho! A ghaNo sAro naTa thaI zake tema che.'' pachI teNe potAnI strIne tathA banne kanyAone kahyuM ke--A sAdhune khAvA pIvAnuM sArI rIte ApIne tene lobha pamADajo, kemake te ApaNA mATe suvarNapuruSa che. te aneka rIte rUpanuM parAvartana karavAnI labdhi jANe che. mATe te ApaNe ghera niraMtara AvyA kare tevI rIte tenI sevA bajAvajo. te rasano lobhI che, eTale tarata phasAI jaze. mAyAvIne mAyA ja batAvavI.'' pachI bIje divase paNa aSADhabhUti sAdhu tyAM vahoravA AvyA, eTale temane ghaNA modaka ApIne teNe kahyuM ke--"he pUjya! Apa hamezAM ahIM padhArajo. ApanA pasAyathI amArA gharamAM ghaNI samRddhi che.'' e pramANe naTanA kahevAthI te sAdhu hamezAM tyAM AvavA lAgyA ane nityapiMDa grahaNa karavA lAgyA. vahorAvatI veLAe naTanI kanyAo hAva bhAva vilAsa pUrvaka hAsya karatI, uttama vastra dhAraNa karatI, ane koI koI vakhata kaTAkSa pUrvaka marmavacana bolatI. te sarva joIne vazIbhUta thayelA sAdhu rAgadRSTithI tenI AkRti, kezapAza ane paganI pAnI vagere vAraMvAra jotA hatA. eka divasa te kanyAoe temane kahyuM ke--"he svAmI! ApanuM svarUpa tathA zreSTha cAturya joIne ame ApanA upara Asakta thayelI chIe. haju sudhI ame kumArI chIe, tethI kRpA karIne amArA aMgamAM vyApta thayelI kAmajvaranI pIDAno tame nAza karo, ahIM citrazALAmAM ja rahIne AkaDAnA tUla jevI komaLa zayyAmAM amArI sAthe viSayasukha bhogavo ane uttama modakono svAda cAkho. je mANasa pratyakSa maLelAM sukhone mUkIne parokSa evA paralokanA sukhanI vAMchA kare che te mUrkha che." munie kahyuM ke-'huM mArA gurunI tathA dharmAcAryanI rajA laIne pachI AvIza.'' te kanyAo bolI ke'have ame ApanA virahanI vyathA sahana karavA zaktimAna nathI, mATe amane Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 243] mAyA piMDanAM doSo 123 satya vacana Apo, ke jenA AghAre ame ghaDI, muhUrta vagere kALa nirgamana karIe." te sAMbhaLIne temanI ceSTA iSTa karIne cAritra ceSTAthI bhraSTa thayelA te muni pAchA AvavAnuM vacana ApIne guru pAse gayA ane guru pratye kahyuM ke-"he pUjya guru! meM bAlyAvasthAmAM ja dIkSA grahaNa karI hatI, tethI Aja sughI paMceMdriyanuM sukha kAMI paNa joyuM nathI. hAlamAM devAMganA jevI be naTakanyAo mane cAhe che, mATe huM tyAM jAuM chuM. mane AjJA Apo ane A tamArAM rajoharaNa, mukhavatrikA vagere grahaNa karo." te sAMbhaLI sUrie vicAryuM ke-"aho! mAyApiMDathI AhAra grahaNa karavAnuM A phaLa che. paraMtu A naTaputrI pAsethI nIkaLIne ahIM AjJA levA Avyo che, tethI kAMIka AjJAvartI jaNAya che. paNa bhraSTa thayelA saMyamanA pariNAmathI te jANato nathI ke sAvadya vacana nahIM bolanArA munio sAvadya karmamAM pravartavAnI AjJA zI rIte Apaze? to paNa tenI sthiratAnI parIkSA karuM ke te sarvathA vratathI bhraSTa thayo che ke kAMIka nyUnatA che?" ema vicArIne sUri bolyA ke-"he ziSya! vratArAghanathI prApta thanArAM iMdrAdikanA sukhane mUkIne tuM naTaputrInA aMgasaMgamAM Asakta thayo che. to paNa tAre madya tathA mAMsa khAvuM nahIM e benA pratyAkhyAna koI vakhata paNa chAMDavA nahIM, ane tenA khAnArano paNa saMga karavo nahIM. ATaluM mAruM vacana pramANa kara." A pramANe guruvacana sAMbhaLIne te vinayathI nagna thaIne bolyo ke- "he guru! jIvana paryata ApanuM A vacana huM ghAraNa karIza." gurue vicAryuM ke-"ATalAthI ja Ane moTo lAbha thaze. kemake te sarvathA zraddhArahita haju thayo nathI, tethI jo ke saMyamaguNaThANAthI karmavaze bhraSTa thayo che to paNa alpa viratinuM rakSaNa karavAthI te dezavirati raheze, ane tethI paNa teno punaH uddhAra thaze." pachI te aSADhabhUti cAritrano tyAga karI, caritrano rasika thaIne naTane ghera Avyo, ane tenA gharanAM sarva mANasone kahyuM ke-"tamo sarve madyamAMsano sarvathA tyAga karo to huM tamAre tyAM rahuM, anyathA nahIM." naTe tenuM vAkya aMgIkAra karI potAnI banne kanyA tene paraNAvI. temanI sAthe te sukhavilAsa bhogavavA lAgyo. pachI rAjAnI pAse je je naTo AvatA temane potAnI kaLAthI jItIne aneka ghana,vastra vagere meLavI teNe potAnA sasarAnuM ghara bharI dIdhuM; tethI samagra naTakuLamAM tenI atyaMta prazaMsA thavA lAgI. A pramANe niraMtara sukhamAM magna rahetA teNe bAra varSa nirgamana karyA. tevAmAM koI eka naTa aSADha naTanI aneka prakAranI prazaMsA sAMbhaLIne te sahana na thavAthI tene jItavA mATe rAjasabhAmAM Avyo; teNe vAdamAM aneka naTone jItyA hatA, ane temanI saMkhyA karavA mATe corAzI suvarNanA pUtaLAM tene page bAMdhelAM hatAM. teNe rAjA pratye vijJati karI ke-"tamArA rAjanaTane bolAvo, tene mArI kaLA dekhADIne huM jItI laIza." rAjAe aSADha naTane bolAvyo, eTale te rAjasabhAmAM Avyo ane te paradezI naTanI sAthe teNe zarata karI ke-"ApaNAmAM jeno parAjaya thAya te potAnuM sarvasva choDIne jato rahe." A pramANe banne jaNAe sarva jana samakSa aMgIkAra karyuM. pachI aSADha potAne ghera jaI svajanone kahyuM ke-"huM te naTane jItavA mATe jAuM chuM." tyAre tenI banne priyAo bolI ke-"kArya sAthIne vahelA Avajo." pachI te sarva sAmagrI laIne rAjasabhAmAM gayo. tenA 1 caritramAM rasika, Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 gayA pachI tenI strIoe vicAryuM ke-"aho!madya mAMsa khAghA vinA ApaNe ghaNA divaso nirgamana karyA, mATe Aje to have icchApUrvaka khAIe; ApaNA pati to naTanI sAthe vAda karavA gayA che, te cha mAse Avaze." ema vicArIne temaNe puSkaLa madyapAna karyuM, tethI teo unmatta thaI gaI. ahIM rAjasabhAmAM paradezI naTe prathama potAnI kaLA dekhADI, eTale aSADha lIlA mAtramAM aneka kaLAo dekhADIne tatkALa tene jItI lIgho; tethI ahaMkAra rahita thayelo te naTa pUtaLAM vagere potAnI sarva lakSmI mUkIne lakSathI nAsI gayo. aSADha naTa tarata ja potAne ghera Avyo. tyAM AvIne joyuM to banne strIone madonmatta thaIne paDelI, durgathI mukhavALI ane mAkhIo jenA moDhA upara baNabaNI rahI che evI temaja mAkhIothI Akhe zarIre vyApta thayelI dIThI. tene joIne aSADhe vicAryuM ke-"dhikkAra che mane ke huM AvI mAyAvI ane aneka mAkhIoe jenA mukhanuM cuMbana karyuM che evI strIo upara aMghanI jema Asakta thaIne ubhayabhraSTa thayo." ityAdi vicAra karatAM gurunuM vAkya yAda AvavAthI tene vairAgya utpanna thayo. eTale tarata ja meDI uparathI nIce UtarI sarvanI samakSa te bolyo ke-"aneka pApanAM sthAnarUpa strIonAM vicitra caritra joIne mohamAM lapaTAI gayelA meM hAthamAM rahelA cAritraratnanuM rakSaNa karyuM nahIM tathA sImaMtinIono sImaMta (seMtho) prathama narakanA sImaMta nAmanA pahelA narakavAsane ApanAra che, evuM niSkAraNa jagad vatsala jinezvaranuM vacana meM ajJAnIe vyartha karyuM, paraMtu have "caritra zabdanA pahelA akSarane mAtrA sahita karuM. prathama tene (cAritrane) mAtrA rahita karyo hato te yogya karyuM nahotuM." A pramANenAM tenAM vAkyo sAMbhaLIne te naTakanyAo bhayabhIta thaI gaI, jethI temano madyano kepha UtarI gayo, eTale teo dInamukhe AMkhamAMthI azrapAta karatI page lAgIne bolI ke-"he svAmI! he prANanAtha! A dAsIono eka aparAdha kSamA karo. amAruM abaLAnuM UgatuM yauvana kema vyartha karo cho?" te bolyAM ke-"evA sukhabhoga anaMtavAra bhogavyA chatAM paNa bhoganI AzA paramAtmAno mArga pAmyA vinA vRddha thatI nathI arthAt nAza pAmatI nathI." ityAdi ghaNe prakAre temaNe gharmano upadeza karyo, paNa te strIo kAMI paNa gharma pAmI nahIM, ane UlaTo ghanopArjana karavAno upAya mAgyo. chevaTe kahyuM ke-"he prANanAtha! puSkaLa ghana ApIne pachI jAo, nahIM to javA nahIM daIe." tyAre aSADha siMharatha rAjA pAse gayo ane kahyuM ke-"he rAjA! tamane bharata cakravartInuM nATaka batAvuM." rAjAe te vAta aMgIkAra karI, tethI teNe sAta divasamAM bharata cakravartInuM nATaka navuM taiyAra karyuM. pachI nATakanA prAraMbhamAM pAMcaso rAjaputrone taiyAra karI teone kahyuM ke-"huM je pramANe karuM te ja pramANe tamAre paNa karavuM." pachI pote bharata thayo; ane cakranI utpatti, cha khaMDanuM sAghavuM, batrIsa hajAra mukuTabaddha rAjA, corAzI lAkha hAthI, corAzI lAkha ghoDA ane corAzI lAkha rathanuM nirmANa karavuM, channe karoDa subhaTo sahita traNa khaMDa jItyA pachI vidyAdharanI kanyAne strIratna tarIke paraNavI, RSabhakUTa parvate jaI potAnuM nAma lakhavuM, eka lAkha ane bANuM hajAra strIone laIne ayodhyAmAM AvavuM ane rAjyAbhiSekanuM karavuM-ityAdi yathAvidhi bhajavIne anukrame te 1 A loka tathA paralokanA sukhathI bhraSTa, 2 strIono. 3 mAtrA eTale kAnA sahita karavAthI cAritra thAya. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - *- - vyAkhyAna 244] lobhanuM mAThuM phaLa 135 Adarza bhavanamAM gayo. tyAM AMgaLImAMthI vIMTI paDI gaI. te joIne ja bhAratanI jema sarva anityAdi bhAvanAo bhAvatAM kevaLajJAna prApta thayuM. eTale tyAM ja paMcamuSTi lonca karI devatAe Apelo muniveza ghAraNa karIne nIkaLyA, ane rAjA vagerene pratibodha karI nATakanA pAtrarUpa karelAM pAMcaso rAjaputrone bogha pamADI dIkSA ApI, tathA bIjA aneka bhavya prANIone paNa bogha pamADyo. nATakane mATe ratnAdika sarva vastu ekaThI karI hatI te sarva tenA sasarA naTe laI lIdhI; tethI tenuM jIvana paryatanuM nirdhanapaNuM TaLI gayuM. - have aSADhabhUti munie pAMcaso sAdhuo sahita anyatra vihAra karyo. kevalajJAna prApta thayeluM hovAthI te potAnA gurune vAMdavA yogya thayA. te svarUpa jANIne tenA guru vagere vAraMvAra mastaka dhuNAvIne tenI prazaMsA karavA lAgyA ke-"aho! devatAo paNa cakrInA jevI saMpatti vidurve che, tathA bahAranAM svarUpo yathAsthita dekhADe che, temAM kAMI Azcarya nathI. paraMtu A aSADhamunie to bAhya rUpo evI rIte karyA ke jethI AMtara svarUpa paNa bheda rahita pragaTa karI batAvyuM, te ja moTuM Azcarya che." "A aSADha muni mAyApiMDanuM bhojana karavAthI bhraSTacitta thayA, to paNa mAtra eka madyamAMsa tyAga rUpa niyamanI zuddhithI temaNe potAnA AtmAne tAryo ane bAghakArI sthAne rahIne paNa bharata cakrInuM nATaka karIne temaNe AtmAnuM mULa svarUpe pragaTa karyuM. vyAkhyAna 244 lobhanuM mAThuM phaLa pumAnanarthaM prApnoti, lobhakSobhitamAnasaH / yato lobhaparAbhUtaH, sAgaraH sAgare'patat // 1 // bhAvArtha-"jenuM mana lobhathI kSobha pAmeluM che te manuSya anarthane pAme che. kemake lobhathI parAbhava pAmelo sAgarazreSThI samudramAM paDyo." ati lobho na karttavyo, lobho naiva ca naiva ca / tijJAmAbhibhUtAtmA, sAgara: sAraM gataHArA bhAvArtha-"ati lobha na karavo, lobha na ja karavo, na ja karavo; ati lobhathI parAbhava pAmelo sAgarazeTha samudramAM gayo." sAgara zreSThInuM draSTAMta samudrane kAMThe dhyAnasAgara nAme eka zahera hatuM. temAM covIza karoDa sonaiyAno pati sAgara nAme zreSThI raheto hato. te jamanI jema krUra dRSTivALo hato, jugArInI jema sarvane Thagato hato, tenuM vacana kAgaDAnA jevuM kaThora hatuM, tenI gati (rItabhAta) sarpanA jevI kuTila hatI ane pAmara mANasanI jema te sarvadA kalahapriya hato. tene cAra putro hatA. temane ekeka strI paraNAvelI hovAthI gharamAM cAra vahuo hatI. anyadA zreSThInI strI maraNa pAmI. tyArathI zreSThI ati kRpaNa hovAthI tathA avizvAsu hovAthI ghera ja rahevA lAgyo, ane tenI najare gharamAM koI paNa sAruM bhojana kare, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 sArAM vastro pahere, ke snAna dAna vagere kare to tenI sAthe te hamezAM kalaha karavA lAgyo. bhikSuko tene ghera jatA nahIM, eTaluM ja nahIM paNa kAgaDA vagere pakSIoe paNa tenuM dvAra tajI dIdhuM hatuM. poSaNa karavA lAyakanuM poSaNa nahIM karavAthI gRhasthAzramI lokAcArarahita kahevAya che ane tethI tenI zobhA tathA mahimA nAza pAme che ane apayaza prApta thAya che. kahyuM che ke- vRddhau mAtApitarau, sAdhvI bhAryA laghUni zizUni / apyupAyazataM kRtvA, poSyANi manurabravIt // 1 // bhAvArtha-''vRddha mAtA-pitA, satI strI ane nAnAM bALako seMkaDo upAya karIne paNa poSaNa karavA lAyaka che, evuM manue kaheluM che." sAgara zreSThInI AvI rItabhAtathI tenuM badhuM kuTuMba du:khI hatuM, paNa tenA putranI strIo to rAtre zeThanA sUtA pachI svacchaMdapaNe khAtI hatI ane krIDA karatI hatI. eka vakhata koI yoginI AkAzamArge jatI hatI, teNe sasarAne ghera rahetAM chatAM tenI prIti nahIM hovAthI mlAna mukhavALI tenI vahuone gokhamAM beThelI joI, tethI kautuka vaDe te temanI pAse AvI eTale teoe tene gotradevInI jema namaskAra karyo, tathA modaka vagere ApIne khUba saMtuSTa karI. eTale te yoginI, mAtra pATha karavAthI ja siddha thAya evI AkAzagAmI vidyA temane ApIne, pakSInI jema AkAzamAM UDI gaI. ekadA rAtrie pati vagere sarva sUI gayA tyAre cAre vahuo pelA maMtra vaDe eka lAkaDuM adhivAsita karI tenA para caDhIne ratnadvIpe gaI. tyAM sarvatra krIDA karIne pAchalI rAtre pAchI AvI, ane te lAkaDuM jyAM tyAM mUkIne potapotAne ThekANe sUI gaI. e pramANe haMmezAM rAtrIe karavA lAgI. eka divasa pazuone bAMdhavA choDavAnuM tathA dohavAnuM kAma karanAra cAkare te lAkaDuM haMmezAM ADuM avaLuM thatuM joIne tenuM kAraNa jANavAnI icchAthI rAtre gupta rIte joyuM eTale vahuonuM caritra jANI lIdhuM. pachI teNe vicAryuM ke--"A haMmezAM kyAM jAya che? te kAle joIza.'' pachI bIje divase rAtre te potAnuM sarva kArya karIne te kASThanA polANamAM saMtAI rahyo. samaya thatAM haMmezanI jema te kASTha UDIne suvarNadvIpe gayuM. cAre strI lAkaDA parathI UtarIne cotarapha pharavA gaI, eTale cAkara paNa bahAra nIkaLyo, tyAM to sarva pRthvI suvarNamaya joIne te vismaya pAmyo. pachI te vahuone AvavAno vakhata thayo. eTale tyAra pahelAM te cAkara thoDuMka suvarNa laIne pUrvanI jema kASThanA polANamAM bharAI gayo. thoDI vAre te strIo paNa AvI ane maMtrazaktithI te kASThasahita kSaNavAramAM potAne ThekANe AvIne sUI gaI. A pramANe keTaloka kALa gayo. pelo cAkara suvarNa lAvyo hato, tethI zeThanA gharanuM kAmakAja karavAmAM anAdara karavA lAgyo ane zreSThI tene kAMI kahe to sAmuM bolavA lAgyo. tethI ghUrtamAM ziromaNi zreSThIe vicAryuM ke--'dravyamAna thayA vinA Ama bole nahIM, tethI ANe mArA gharamAMthI kAMIka corI lIdhuM jaNAya che.'' ema ghArIne eka divasa tene ekAMtamAM bolAvIne zreSThIe yuktipUrvaka evI rIte pUchyuM ke teNe peTanA ajIrNanI jema sarva vRttAMta kahI dIdhuM. zeThe kahyuM ke--"Aje mAre javuM che, tuM koIne vAta karIza nahIM.'' ema cAkarane kahIne zeTha rAtrIne samaye te kASThanA polANamAM bharAI gayA. prathamanI jema lAkaDuM suvarNadvIpamAM Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 244] lobhanuM mAThuM phaLa 137 gayuM ane vahuo UtarIne pharavA gaI. eTale zreSThI paNa bahAra nIkaLyo. tyAM sarva pRthvI suvarNamaya dIThI. eTale lobhathI teNe lAkaDAmAM mAya teTaluM suvarNa bharI dIdhuM, ane pote khoLAmAM rakhAya teTaluM suvarNa rAkhIne tenA polANamAM aMgano saMkoca karIne peTho. samaya thatAM cAre vahuo AvI ane haMmezanI rIte be vahuo upara beThI ane be vahuoe lAkaDuM upADyuM. paraMtu upADanArI vahuone teno bhAra bahu lAgyo. to paNa jema tema karIne te samudranA madhya bhAga upara AvI eTale te vahuo thAkI gaI. tethI temaNe kahyuM ke-"A lAkaDAmAM to bahu bhAra lAge che, mATe Ane samudramAM mUkI daIne peluM pANI upara taratuM lAkaDuM laIe." te sAMbhaLIne polANamAM rahelo zreSThI bolyo ke-"he vahuo! huM aMdara beTho chuM, mATe A lAkaDuM mUkI dezo nahIM." te sAMbhaLIne vahuo bolI ke-"tame covIza karoDa dravyanA svAmI chatAM tamAre zuM ochuM hatuM ke ahIM AvyA?" ema kahI "auSagha vinA vyAdhi jAya che' ema ghArIne temaNe lAkaDAsahita sAgarazeThane samudramAM pheMkI dIdho ane bIjA lAkaDA para besIne teo potAne ghera AvI. samudramAM paDelo sAgara zreSThI banne prakAre nIce gayo. arthAt AkAzamAMthI nIce paDyo ane maraNa pAmIne narake gayo. kahyuM che ke lobhAbhibhutAn prabhavaMtI jIvAn, duHkhAnyasaMkhyAni pade pade'pi / tRSNA hi kRSNAhivadhUrivogrA, nihaMti caitanyamazeSamAzu // 1 // bhAvArtha-"lobhathI parAbhava pAmelA prANIone pagale pagale asaMkhya duHkho prApta thAya che, ane kALI nAgaNanA jevI ugra tRSNA sarva prakAranA caitanyano zIdhrapaNe nAza kare che." vAmadevena mitreNa, rUpadevo vanAMtare / ghonidrAvazamUto, tamena mAritaH rAA. bhAvArtha-"vanamAM ghora nidrAne vaza thayelA rUpadevane tenA mitra vAmadeve eka lAkha dravyanA lobhathI mArI nAkhyo." vaLI lobha e sarva pApano bApa che. kahyuM che ke janakaH sarva doSANAM, guNagrasanarAkSasaH / kaMdo vyasanavallInAM, lobhaH srvaarthbaadhkH||3|| bhAvArtha-"lobha sarva doSono bApa (utpanna karanAra) che, sarva guNono nAza karavAmAM rAkSasa samAna che, duHkharUpI latAno kaMda (mULa) che, ane gharmAdika cAre puruSArthane bAda karanAra che." te upara zubhaMkara brAhmaNanuM draSTAMta che te nIce pramANe- zubhaMkara brAhmaNanuM draSTAMta pRthvIpura nAmanA nagaramAM zubhaMkara nAme eka brAhmaNa raheto hato. tene gharmanuM marma jANanArI jainamati guNavatI nAme bhAryA hatI. ekadA te brAhmaNa vidyAbhyAsa karavA mATe paradezamAM gayo. tyAM teNe cAra veda, aDhAra purANa, vyAkaraNa, alaMkAra, nyAya, sAhitya, koza vagere sarva zAstrono abhyAsa karyo. pachI sthAne sthAne aneka vidvAnone vAdamAM jItIne jayavaMta thayo to te potAne ghera Avyo. tyAM paNa potAnA zAstrajJAnano ADaMbara sarva lokane atyaMta dekhADavA lAgyo. te joI tenI jainagharmI bhAryAe vicAryuM ke-"A mAro pati mithyAtvIonAM ekAMtavAdI zAstro bhaNelo che; Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 paraMtu syAdvAdamArgane nahIM jANanAra manuSya vastunuM yogyAyogya vivecana jANato nathI, mATe huM tene kAMIka pUchuM." ema ghArI teNe potAnA patine pUchyuM ke-"he svAmI! sarva pApano bApa koNa?" brAhmaNe kahyuM ke-"he priye! huM zAstramAM jaIne kahIza." pachI te jeTalAM zAstra bhaNyo hato te sarva teNe joyAM, paNa temAMthI pApano bApa kyAMya nIkaLyo nahIM. tethI teNe kheda pAmIne strIne kahyuM ke-"he priyA! tArA praznano javAba to koI zAstramAMthI nIkaLato nathI, paNa teM A prazna kyAMthI sAMbhaLyo?" te bolI ke-"meM raste jatAM koI jainamuninA mukhathI sAMbhaLyuM hatuM ke-"sarva pApano eka pitA che. tethI huM tamane tenuM nAma pUchuM chuM." vipra bolyo ke-"huM te sAdhu pAse jaIne pUchuM ane saMdeha rahita thAuM." pachI te vipra sAdhu pAse jaIne beTho ane saMskRta bhASAmAM keTalAka prazno karyA; tenA yathAsthita uttara maLavAthI te bahu khuzI thayo. pachI teNe pUchyuM ke-"he svAmI! pApanA bApanuM nAma kaho." gurue kahyuM ke-"saMdhyA samaye tame ahIM Avajo, te vakhate tenuM nAma huM kahIza." eTale brAhmaNa potAne ghera gayo. gurue vicAryuM ke-"jarUra A brAhmaNane pratibodha karavA mATe tenI bhAryAe mokalyo jaNAya che. mATe koI paNa upAyathI tene pratibogha pamADuM." ema ghArIne eka zraddhALu zrAvakane gurue kahyuM ke-"tamAre gherathI be amUlya ratno lAvIne mane Apo, mAre tenuM kAma che; ane bIjuM, koI cAMDAla pAse eka gadheDAnuM maDaduM upaDAvIne A upAzrayathI so hAtha dUra koI ekAMta jagyAe mukAvo." zrAvake te kAma zIdhra karI dIdhuM. pachI saMdhyA samaya thatAM pelo brAhmaNa guru pAse Avyo; eTale gurue tene ekAMtamAM kahyuM ke-"amAruM eka kAma karavAnuM kabUla karo to A eka ratna ApuM, ane kArya karI rahyA pachI A bIjuM ratna paNa ApIza." brAhmaNe ratna joI harSathI kahyuM ke-"he pUjya! kAma batAvo." gurue kahyuM ke-"A upAzraya najIka eka gadheDAnuM zaba paDyuM che tethI te paDyuM hoya tyAM sudhI amane svAdhyAya vagere gharmakAryamAM vidhra thAya che, arthAt ame gharmakArya karI zakatA nathI, tethI tene upADIne tame gAma bahAra nAMkhI Avo." brAhmaNe vicAryuM ke-"hamaNAM aMdhAruM thaI gayuM che, tethI mane vedapAragAmIne atyAre koNa oLakhe tema che? mATe svArtha sAdhI lauM." ema vicArIne te cAMDAla jevo veSa karI, peluM zaba khAMdhe caDhAvI, yajJopavIta saMtADIne tene bahAra mUkI Avyo. pachI snAna karIne jaladI guru pAse Avyo ane kahyuM ke-"he svAmI! ApanuM kArya karI Avyo, mATe tamAruM vacana tame pALo." eTale sUrie tene bIjuM ratna paNa ApI dIdhuM. pachI brAhmaNe sUrine potAnA praznano uttara pUchyo. tyAre gurue kahyuM ke-"haju sudhI tArA praznano javAba tuM samajyo nathI?" te sAMbhaLIne te laghukarmI hovAthI, sulabhaboghI hovAthI tathA aneka zAstranAM jJAnavALo hovAthI sArI rIte vicAra karatAM tene samajAyuM ke-"aho! huM "brAhmaNa" ke jeno artha "brahmatattvane jANanAra thAya che, tathA huM gAyatrIno jApa karanAra, chatAM paNa lobhanA paravazapaNAthI AvI niMdya dazAne pAmyo. gharmazAstrAdikamAM kahyuM che ke lobhazcedatipApakarmajanako yadyasti kiM pAtakaiH / satyaM cettapasA ca kiM zucimano yadyasti tIrthena kim // saujanyaM yadi kiM nijaizca mahimA yadyasti kiM maMDanaiH / sadvidyA yadi kiM dhanairapayazo yadyasti kiM mRtyunA // 1 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 245] lobhanuM svarUpa 139 bhAvArtha-"atyaMta pApakarmane utpanna karanAra pApano bApa jo lobha hoya to bIjA pApathI zuM? jo satya hoya to tapanI zI jarUra che? jo mana pavitra hoya to tIrtha karavAthI zuM vizeSa che? jo sujanatA hoya to A mANasanuM zuM kAma che? jo mahimA hoya to alaMkAra paheravAthI zuM vizeSa che? jo sArI vidyA hoya to ghananI zI jarUra che? ane jo apayaza hoya to pachI mRtyue karIne zuM vadhAre che? arthAt apayaza e ja mRtyu che." (ema sarvatra jANavuM.) | ityAdi vicAra karIne te brAhmaNa potAne ghera AvI potAnI strIne kahevA lAgyo ke-"he priyA! jaina sAghue mane sAro bogha pamADyo. jainadharma sarva gharmamAM uttama ane lokottara che. mAtra eka lobhane nahIM jItavAthI sarva gharmakRtyo vyartha che. lobhI mANasa sarva prakAranAM pApakarmo kare che." pachI te brAhmaNa pharIne guru pAse gayo, ane gurune kahyuM ke-"he svAmI! ApanI kRpAthI mane jJAna, darzana ane cAritrarUpI traNa ratna prApta thayAM." ityAdi gurunI prazaMsA karIne teno atyaMta upakAra mAnyo. A draSTAMtanuM tAtparya e che ke-lobhano nAza karavA jevo bIjo koI gharma nathI ane lobhane vaza thavA jevuM bIjuM koI pApa nathI." juo! strIe mokalelA brAhmaNane niHspRha gurue yuktithI pratibodha pamADyo. vyAkhyAna 245 lobhanuM svarUpa Arabhyate pUrayituM, lobhagarto yathA yathA / tathA tathA mahaccitraM, muhureSa vivarddhate // 1 // bhAvArtha-"lobharUpI garta (khADo) jema jema pUrNa karavA AraMbha karIe chIe, tema tema te khADo vAraMvAra vRddhi pAme che te eka moTuM Azcarya che." anaMtI vakhata bhojana karyA, vastro paheryo, viSayo sevyA ane bhavobhavamAM dravyano paNa saMcaya karyo chatAM lobharUpI gartano eka khUNo paNa pUrNa thayo nahIM. A viSayamAM subhUma cakrInuM draSTAMta che te nIce pramANe subhUma cakrInuM draSTAMta ekadA svargamAM vizvAnara ane ghavaMtarI nAmanA be devo paraspara mitra hovAthI potapotAnA gharmanI prazaMsA karavA lAgyA. temAM eka jainagharmI hato ane bIjo zaivagharmI hato. pachI teo gharmanI parIkSA karavA mATe mRtyulokamAM AvyA. te vakhate mithilA nagarIno padharatha nAmano rAjA vAsupUjya svAmI pAse dIkSA laIne mArge cAlyo jato hato. tene joIne tenI parIkSA karavA mATe te devoe aneka prakAranAM svAdiSTa anna vidurthIne ApavA mAMDyAM. paraMtu te devapiMDa che ema jANavAthI sughAthI pIDita chatAM paNa te munie te grahaNa karyA nahIM ane potAnA niyamathI calAyamAna thayA nahIM. AgaLa jatAM be mArga AvyA, temAM eka rastA upara tIkSNa kAMTA vipharyA ane bIjA mArga upara sUkSma deDakAM utpanna karyA. trIjo mArga na hovAthI te rAjarSi IryAsamiti pALavA mATe kAMTAvALA mArge cAlyA. kAMTA lAgavAthI pagamAMthI rudhiranI ghArA vahevA mAMDI, to Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 paNa te rasto temaNe choDyo nahIM. tyAra pachI devo aneka strIonAM rUpa vikurtIne gIta nRtyAdi karavA lAgyA, to paNa temanuM mana kSobha pAmyuM nahIM. chevaTe naimittikanuM rUpa dhAraNa karIne teoe temane kahyuM ke--"he muni! ame trikALajJAnI chIe, tethI ame jANIe chIe ke tamAruM AyuSya haju ghaNuM che; mATe yuvAvasthAnA phaLa rUpa bhogavilAsa bhogavIne pachI vRddhAvasthAmAM tapa karajo.'' tyAre muni bolyA ke--"jo AyuSya ghaNuM haze to lAMbA kALa sudhI cAritra paLAze; viSayabhoga to pUrve anaMtIvAra bhogavyA, paNa tethI kAMI tRpti thaI nahIM, have jIvatAM sudhI paNa tenI spRhA nathI.'' te sAMbhaLI devoe jainazAsananI prazaMsA karI. pachI eka araNyamAM jamadagni nAmano vRddha tApasa cirakALathI tapasyA karato hato, tyAM jaI te banne deva cakalA cakalInuM rUpa vikurtIne tenI dADhImAM mALo bAMdhIne rahyA. cakalAe manuSyavANIthI cakalIne kahyuM ke-'"he priyA! huM himavaMta parvata upara jAuM chuM, thoDA divasamAM pAcho AvIza.'' cakalI bolI ke--'tyAM tamane koI bIjI cakalI 52 Asakti thAya, to pachI huM pati vinAnI zuM karuM? mATe huM tamane nahIM javA dauM' te sAMbhaLIne cakalAe pAchA AvavA mATe gauhatyA vagerenA sogana khAdhA. tyAre cakalI bolI ke--jo tame pAchA na Avo to A RSinA pApathI lepAo, evA sogana khAo to javA dauM.'' te sAMbhaLIne tApasa krodhAyamAna thayo, ane te pakSIone pakaDavA mATe dADhImAM hAtha nAMkhI temane pakaDIne kahyuM ke--"are pakSIo! huM pApI zI rIte? te kaho.'' tyAre pakSIo bolyA ke--"he taponidhi! krodha karazo nahIM. tamAruM zAstra juo. temAM kahyuM che ke-- aputrasya gatirnAsti, svargo naiva ca naiva ca / tasmAt putramukhaM vIkSya, sarvakAryANi sAdhayet // 1 // bhAvArtha-'aputranI gati thatI nathI, temaja svarga to maLatuM ja nathI. mATe putranuM mukha joIne pachI sarva kArya sAdhavAM.' mATe he RSi! tame putra rahita cho, tethI tamArI sadgati kema thaze?'' A pramANe sAMbhaLIne te tApasanuM mana kSobha pAmyuM; tethI tapasyA choDIne koSTaka nAmanA nagaramAM gayo. tyAM jitazatru nAme rAjA hato. tenI pAse jaIne teNe kanyAnI yAcanA karI. rAjAe kahyuM ke'mAre so kanyAo che, temAMthI je kanyA tamane paraNavAnI icchA kare tene grahaNa karo.'' pachI tApasa kanyAonA aMtaHpuramAM gayo. tyAM badhI kanyAoe tene vRddha tathA saMskAra vinAnA aMgavALo hovAthI kurUpa joIne thU thU karI tenI avagaNanA karI; tethI tApase krodhathI te sarva kanyAone kUbaDI karI dIdhI. tyAMthI pAchA vaLatAM rAjabhavananA AMgaNAmAM eka mugdha kanyAne dhULamAM ramatI joIne tApase eka bIjoruM tene dekhADyuM. te levA mATe teNe lAMbo hAtha karyo. eTale 'A kanyA mane icche che' ema kahIne tene upADI lIdhI. rAjAe zApanA bhayathI hajAra gAyo tathA dAsI sahita te kanyA te tApasane ApI. tyAra pachI rAjAnI prArthanAthI te tApase pelI sarva kanyAone sArI karI. have te reNukA kanyAne laIne jamadagni tApasa vanamAM Azrama karIne tenuM lAlanapAlana karavA lAgyo. anukrame te kanyA yuvAvasthA pAmI, tyAre te tene vidhipUrvaka paraNyo. tene RtukALa AvatAM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 245] lobhanuM svarUpa 141 tenI prArthanAthI jamadagnie brAhmaNa tathA kSatriya putra utpanna thAya tevA be caru maMtrIne taiyAra karyA. temAMthI reNukAe brAhmaNa caru nahIM khAtAM kSatriya caru khAgho ane brahmacaru potAnI bahena ke je hastinApuranA rAjA anaMtavIryanI paTTarANI hatI tene mokalyo. te teNe khAdho. samaya AvatAM reNukAne rAma nAmano ane tenI bahenane katavIrya nAmano putra thayo. anyadA te AzramamAM eka vidyAghara Avyo, tene atisArano vyAdhi thayo hato. rAme tenI sevA karIne tene sAjo karyo; tethI vidyAghare tene parazu vidyA ApI. rAma te vidyA sAthIne parazurAma nAme prasiddha thayo ane devAdhiSThita parazu laIne cotarapha pharavA lAgyo. ekadA reNukA potAnI bahenane maLavA mATe hastinApura gaI. tyAM potAnA banevInI sAthe teNe bhoga bhogavyo. tenAthI tene eka putra thayo. rAme potAnI mAtAne durAcAriNI jANIne putra sahita mArI nAMkhI; tethI krogha pAmelA anaMtavIrye teno Azrama bhAMgI nAMkhyo. te jANIne rAme tene parazu vaDe mArI nAMkhyo. pachI tenA rAjya upara pradhAnoe tenA putra kRtavIryane besADyo. te kRtavIrya rAjAe pitAnuM vaira levA mATe jamadagnine mAryo. tethI krodhAyamAna thayelA rAme kRtavIryane mArIne tenuM rAjya laI lIdhuM. te vakhate kRtavIryanI eka sagarbhA strI nAsIne tApasInA AzramamAM gaI. tene rAjAnI rANI jANIne tApasoe bhoMyarAmAM gupta rIte rAkhI. rAmane kSatriya jAti para krogha thavAthI teNe sAta vAra kSatriyarahita pRthvI karI, ane mArelA rAjAonI dADha kaDhAvI teno thALa bharIne sabhAmAM potAnI pAse rAkhyo. ekadA koI eka nimittio Avyo. teNe parazurAmanA pUchavAthI kahyuM ke-"je mANasanI draSTithI A dADho khIrarUpa thaI jaze, ane je mANasa te khIra khAI jaze, tenA hAthathI tamAruM mRtyu thaze." te sAMbhaLIne rAme zatrunI khabara paDavA mATe eka dAnazALA karAvI. temAM eka siMhAsana rAkhI tenA para te thALa mUkyo. pachI te kSatriyono vagha karavA mATe cotarapha bhamavA lAgyo. jyAM jyAM koI paNa kSatriya hoya tyAM tyAM tenI parazu (kuThAra) mAMthI agninI jvALA nIkaLatI, eTale tene te mArI nAkhato. pharato pharato eka divasa te pelA tApasonA AzramamAM gayo. tyAM kRtavIryanI rANIne bhoMyarAmAM putra prasavyo hato, tenuM nAma subhUma rAkheluM hatuM. te kSatriya putra hovAthI rAmanA parazumAMthI tyAM vALA nIkaLI, eTale rAme tApasIne kahyuM ke-"A AzramamAM koI paNa kSatriya hovo joIe." tApasI bolyA ke-"ame sarve tApaso mULa kSatriyo ja chIe." e pramANe sAMbhaLIne saMdeharahita thayelo parazurAma potAne sthAne jaI rAjya karavA lAgyo. ekadA vaitADhya parvatanA svAmI meghanAda nAmanA vidyAghare nimittiyAne pUchyuM ke-"mArI kanyAno pati koNa thaze?" nimittiyAe kahyuM-"subhUma nAme cakravartI tamArI putrIno pati thaze." te sAMbhaLIne meghanAde potAnI putrI bhoMyarAmAM ja rahelA subhUmane paraNAvI. eka divase subhUme potAnI mAtAne pUchyuM ke-"he mAtA! zuM pRthvI ATalI ja che?" tyAre mAtAe kahyuM ke-"putra! pRthvI to ghaNI che, paNa tArA pitAne parazurAme mArI nAMkhyA, ane hamaNAM hastinApuranuM rAjya te kare che; tenA bhayathI ApaNe A bhoMyarAmAM AvIne rahyA chIe." A pramANe sAMbhaLIne subhUmane bahu krogha caDyo; tethI tatkALa bahAra nIkaLI meghanAdane sAthe laIne te hastinApuramAM Avyo. tyAM Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 prathama te dAnazALAmAM gayo, eTale pelI dADho para tenI draSTi paDatAM ja te khIrarUpa thaI gaI, tethI te khAvA lAgyo. te pramANe joIne rAme rAkhelA rakSako tene mAravA doDyA. temane meghanAde harAvyA. te vRttAMta jANIne parazurAma pote hAthamAM parazu laIne tene mAravA Avyo. subhUme tenA para thALane bhamAvIne mUkyo, ke te ja thALa hajAra devatAothI adhiSThita cakra banI gayuM. tenAthI rAma mRtyu pAmyo. te vakhate devatAoe subhama upara puSyanI vRSTi karI. pUrvanA vairane lIdhe subhUme ekavIza vakhata brAhmaNa vinAnI pRthvI karI. anukrame te cha khaMDanuM cakravartIpaNuM pAmyo; to paNa lobhane lIdhe tene ghAtakI khaMDamAM AvelA bharatakSetranA cha khaMDa sAdhavAnI icchA thaI. te vakhate deva, dAnava ane vidyAgharoe tene kahyuM ke-"he rAjA! pUrve bharata cakravartI vageree mAtra A bharatakSetranA cha khaMDane ja potAnI AjJAmAM rAkhyA hatA. anaMta kALamAM anaMtA cakrIo thaI gayA, anaMtA thavAnA che, te sarvanI evI ja sthiti ane nIti che. koI ghAtakIkhaMDanA bharatakSetrane sAghavA jatuM nathI." ityAdi devAdikanA upadezanI avagaNanA karIne subhUma cakrI potAnA sainya sahita lavaNasamudrane kAMThe Avyo, ane potAnA carmaratnane hAthano sparza karIne vistAryuM. tenI upara sarva sainyane besADIne lavaNasamudrane pele pAra javA mATe cAlyo. te vakhate sarva devoe pRthak pRthaka potapotAnA manamAM vicAra karyo ke-"A rAjAnA ghaNA devo sevaka che, tethI mArI ekalAnI zakti zuM kAmanI che? huM jaIza to kAMI aTakI paDaze nahIM. mATe lAva, huM devAMganAne maLI AvuM." ema vicArIne eka vakhate sarva devoe tene choDI dIgho; eTale te sarva senA sahita be lAkha yojana vistAravALA lavaNasamudramAM DUbI gayo ane marIne sAtamI narake gayo. ati lobharUpI pizAce jenuM citta grasta karyuM che evA kayA puruSo vipatti nathI pAmatA? kema ke cakravartInuM pada pAmyA chatAM paNa subhUma rAjA lobhathI ja sAtamI narake gayo." vyAkhyAna 246 krodhapiMDa tathA mAnapiMDa uccATanAdi sAmarthya-zApamaMtratapobalam / pradarzya krodhato lAti, krodhapiMDaH sa ucyate // 4 // bhAvArtha-"uccATana, kAmaNa, mAraNa, vazIkaraNa vagerenA sAmarthyathI zApa, maMtra tathA tapanuM baLa dekhADIne kroghathI je AhArAdikanuM grahaNa kare che te kroghapiMDa kahevAya che." kropiMDa upara muninuM draSTAMta hastikalpa nAmanA nagaramAM koI sAdhu mAsakSapaNane pAraNe eka brAhmaNane ghera vahoravA gayA. tyAM koInA maraNaprasaMganI jJAti jamatI hatI. jamavA beThelA brAhmaNone ghebara vagere pIrasAtA hatA. tyAM te sAdhu ghaNI vAra sudhI UbhA rahyA, paNa koIe bhikSA to ApI nahIM paNa UlaTA brAhmaNo "ahIMthI nIkaLa, ahIMthI nIkaLa" ema kahIne te sAghunI avagaNanA karavA lAgyA. tyAre sAghue kroghathI kahyuM ke-"A prasaMge tame mane anna ApatA nathI, to pharIne AvA ja prasaMge huM AvIza." ema kahIne sAdhu anya sthAne gayA. daivayoge thoDA ja divasamAM te brAhmaNanA gharamAM Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 246] krothapiMDa tathA mAnapiMDa 143 bIjuM mANasa marI gayuM, ane tevI ja rIte tenA jJAtibhojanane divase te sAdhu mAsakSapaNane pAraNe tyAM gayA. te divase paNa cirakALa UbhA rahyA chatAM bhikSA na maLavAthI sAdhue pharIne kopathI kahyuM ke'pharIthI AvA ja kAryamAM huM AvIza.' ema kahIne te cAlatA thayA. vidhinA vazathI tenA gharamAM trIjuM mANasa marI gayuM. tenA jJAtibhojanane divase vaLI te ja rIte te sAdhu AvyA. te vakhate paNa bhikSA nahIM maLavAthI sAdhu kopathI bolyA ke-'A kAryamAM ApatA nathI, to pharIthI pAcho AvA ja kAryamAM AvIza.'' ema kahIne jatAM rastAmAM dvArapALe te sAdhune joIne gharaghaNIne kahyuM ke"A sAdhu vAraMvAra bhikSA na maLavAthI krodha karIne jAya che; mATe tenuM sanmAna karIne bhikSA Apo.'' gharaghaNIe vicAryuM ke'AmAM kAMI paNa kAraNa hovuM joIe, nahIM to mahine mahine Ama maraNaprasaMga kyAMthI Ave? kemake AvA AvA kharca karIne huM to thAkI gayo; mATe A sAdhune saMtoSa pamADuM.' ema dhArIne tarata Ubho thaI te sAdhu pAse jaI temane namaskAra karIne bolyo ke--"he svAmI! mAro aparAdha kSamA karo ane A ghebara vahorIne mArA para anugraha karo, temaja jIvitadAna Apo.' e rIte temane bahu prakAre khamAvIne yathecchapaNe ghebara vahorAvyA. AvI rIte lIghelo AhAra krodhapiMDa kahevAya che. te vRttAMta gurue AloyaNa ApatI veLAe jANyo; tethI tene yogya AloyaNa ApIne zuddha karyo. have mAnapiMDa viSe kahe che labdhipUrNastvamevAsI-tyutsAhito'nyasAdhubhiH / gRhibhyo garvito gRhNan, mAnapiMDaH sa ucyate // 1 // bhAvArtha--'tame ja sarva labdhithI pUrNa cho.' ema kahIne bIjA sAdhuoe utsAha pamADelo koI sAdhu garva pAmIne gRhastho pAsethI je piMDa laI Ave te mAnapiMDa kahevAya che. mAnapiMDa upara muninuM dRSTAMta kozala dezamAM giripuSpa nAmanA nagaramAM seva saMbaMdhI koIka occhava hato. tethI te divase dareka ghare sevo karI hatI. te divase yuvAna sAdhuomAM paraspara vAto cAlatAM eka sAdhue kahyuM ke--"Aje to gocarImAM ghaNI sevo maLaze, paNa je kAle lAve te kharo labdhimAna gaNAya.' te sAMbhaLIne bIjA sAdhu bolyA ke-'aho! ghI, goLa vinAnI thoDI seva lAve to tethI zuM?'' tevAmAM eka garvanA parvata samAna sAdhu bolyA ke--'kAle huM ghaNI seva lAvIza.'' ema pratijJA karIne bIje divase te sAdhu gocarIe gayA. tyAM eka gRhasthane ghera seva dekhIne tenI strI pAse temaNe vividha uktithI sevanI yAcanA karI, to paNa teNe seva ApI nahIM. tyAre sAdhue garvathI kahyuM ke--"game tema karIne paNa huM A seva laIza.'' te strI bolI ke--'jo kadAca tane seva ApuM to mane naphaTa kaheje.'' pachI te sAdhu bahAra nIkaLyA ane "te strIno pati badhuM maMDaLa bharAIne beThuM che tyAM gayo che,'' evA koI taraphathI khabara maLavAthI te tyAM gayA ane pUchyuM ke-'ahIM devadatta zeTha che?'' tyAre koIe javAba Apyo ke'te zeThanuM zuM kAma che?'' sAdhue kahyuM ke-"tenI pAse kAMIka mAgavuM che" tyAre teo bolyA ke--"aho! zuM koInA zUnya gharamAM kumArikA joI che?'' A pramANe mazkarInAM vacana sAMbhaLIne te zeTha pote bolyo ke-'huM ja devadatta chuM, tamAre zuM kAma che?'' Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 sAghue kahyuM ke-"jo tame cha puruSamAMnA koI na ho, ane tethI judA sAtamA ho to tamArI pAse mAguM." te sAMbhaLIne sarva loko vismaya pAmyA, ane bolyA ke-"te cha puruSa kayA?" tyAre sAghue kahyuM ke zvetAMgulirbakoDDAyI, tIrthasnAtA ca kiMkaraH / / hadano gRdhrapakSIva, SaDete gRhinniivshaaH||1|| bhAvArtha-"zveta AMgaLIvALo, bagalAM uDADanAro, tIrthamAM (taLAvAdimAM) snAna karanAro, cAkara, gaMghAto ane gIgha pakSI jevo-e cha mANaso strIne vaza thayelA hoya che." tenAM draSTAMta A pramANe (1) eka puruSa potAnI strIne vaza hato ane tenA hukama pramANe karanAro hato. teNe sughA lAgavAthI tenI strI pAse khAvAnuM mAgyuM, tyAre zayyAmAM sUtelI tenI strI bolI ke-"jo tamAre vaheluM khAvuM hoya to cUlAmAMthI rAkha kADhIne bALavA mATe lAkaDAM vagere lAvI Apo, to huM utAvaLI rAMdhIne tamane jamADuM." te sAMbhaLIne teNe hamezAM tema karavA mAMDyuM. e pramANe dararoja cUlAmAMthI rAkha kADhavAthI tenI AMgaLIo ghoLI thaI gaI. tethI lokamAM tene sau zvetAMgulI kahevA lAgyA. (2) koI strIne AdhIna thayelA puruSane tenI strIe kahyuM ke-"hamezAM tamAre taLAvamAMthI pANI bharI lAvavuM." eTale te puruSa divase pANI levA jatAM lA AvavAthI rAtre taLAva upara pANI bharavA jato. tethI taLAvamAM rahelAM bagalAM UDI jatAM hatAM, mATe te lokomAM bagalA uDADanAranA nAmathI prasiddha thayo. (3) koI puruSe potAnI strI pAse nAhavA mATe pANI mAgyuM. tyAre strIe kahyuM ke-"ghotiyuM laIne taLAve snAna karI Avo." teNe hamezAM tema karavA mAMDyuM. eTale te lokamAM tIrthasmAtA nAmathI prasiddha thayo. (4) eka strIlabdha puruSa hamezAM prAta:kALe UThIne "he priyA! zuM kAma karuM? ema pUchato; pachI strI tene kAma batAvatI. te strInA kahevA pramANe daLavA khAMDavAnuM kAma karavA lAgyo. eTale loko tene kiMkara kahIne bolAvavA lAgyA. A upara eka bIjuM draSTAMta che ke-brahmadatta cakrIe tenA para prasanna thayelA koI devatA pAse sarva jAtinA tiryaMconI bolI samajI zakAya evI vidyA mAgI; tyAre devatAe kahyuM ke- "huM te vidyA tamane ApuM, paNa te vAta tame jo koIne kahezo to tamAruM mRtyu thaze." ema kahIne teNe vidyA ApI. pachI eka divasa rAjA aMtaHpuramAM Avyo, tyAre tene aMga vilepana karavA mATe rANI caMdananuM kacoluM lAvI. te joIne bhIMta upara rahelI eka gharoLIe potAnA patine potAnI bhASAmAM kahyuM ke-"AmAMthI caMdana mane lAvI Apo." tyAre teNe kahyuM ke-"rAjA pAse huM caMdana levA jAuM, to rAjA mane mArI nAMkhe." te bolI ke-"jo caMdana nahIM lAvI Apo, to huM marI jaIza." A vAta sAMbhaLavAthI cakrIne hasavuM AvyuM. te joIne rANIe pUchyuM ke-"kAMI paNa kAraNa vinA tame kema hasyA? mATe tenuM kAraNa kaho, nahIM to huM marI jaIza." rAjAe kahyuM ke-"citA pAse cAla. kemake hasavAnuM kAraNa huM kahIza, to tarata mAruM mRtyu thaze." ema kahevAthI Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 246] kroghapiMDa tathA mAnapiMDa 145 paNa rANIe haTha mUkI nahIM, tyAre rAjA citAmAM praveza karavA cAlyA. rastAmAM rAjAnA sevako ghoDAne mATe lIlA javanuM gADuM bharIne AvatA hatA. te joIne koI bakarIe bakarAne kahyuM ke--"mane eka javano pULo lAvI Apo.'' bakaro bAlyo ke--'jo huM tane e lAvI ApuM to rAjAnA sevako mArA prANa laI le.'' bakarI bolI ke--"jo tame lAvI nahIM Apo, to huM marI jaIza.' tyAre bakaro bolyo ke--'huM kAMI A cakrInA jevo strIno cAkara nathI ke strInA vacanathI maravA jAuM.'' te sAMbhaLIne cakrIe vicAryuM ke--'huM to pazu karatAM paNa vadhAre mUrkha banyo ke jethI strInA kahevAthI maravA cAlyo.'' ema vicArI bakarAne guru mAnIne cakrI pAcho vaLyo. (5) koI strIAsakta puruSa strInA kahevAthI chokarAM ramADavAM, temane mUtrotsargAdi karAvavuM ane tenAM bALotiyAM dhovAM vagere kAma karavA lAgyo, tethI tenAM vastro kAyama durgaMdha mAratAM; eTale loko tene hadana (durgaMghI) kahevA lAgyA. (6) koI puruSa bhojana karavA beTho. te vakhate teNe potAnI strI pAse zAka, chAza vagere mAgyuM, tyAre te strI gharanA kAmamAM gUMcAyelI hovAthI krodha vaDe bolI ke-"tamAre hAthe laI lo.'' tethI te puruSa gIdha pakSInI jema kAMIka baDabaDato hAthe levA lAgyo. tethI te lokamAM gIgha pakSInI jevo kahevAvA lAgyo. mATe A cha prakAranA puruSo strIne AdhIna che, strInA gulAma che. tame jo temAMnA ekeya na ho to tamArI pAse kaMIka mAMguM.'' A pramANe sAdhunAM vacana sAMbhaLIne sabhAnA mANaso bolyA ke--"he sAdhu! A zeTha paNa te chamAMthI ja eka che.'' tyAre zeTha bolyA ke--"he sAdhu! A lokonA kahevAthI zuM? tamArI marajI pramANe mAgo.' sAdhue kahyuM ke--jo ema hoya, to tamArA gharamAMthI ghI goLa sahita ghaNI seva mane Apo.'' te vAta kabUla karIne zeTha ghera cAlyA. sAdhue tene tenI strIno vRttAMta kahyo. tethI sAdhune daravAjA pAse rAkhIne te gharamAM gayo, ane potAnI strIne kAMI kAmanA miSathI meDI upara mokalI, munie mAgelI sarva sAmagrI vahorAvI. te laIne sAdhue potAnuM nAka AMgaLI vatI ghasIne te zeThanI strIne "nakaTI (naphaTa) thaI" ema sUcavyuM. pachI te strIe sAdhune pAchA bolAvIne vadhAre seva ApI. te laIne teo saMtuSTa thayA, ane upAzraye jaI sarva sAdhunI pAse potAnA guNa ane labdhinI prazaMsA karavA lAgyA. ekadA AloyaNane vakhate gurue pUchyuM ke--"teM koI vakhata mULa guNa ke uttara guNanI kAMI paNa khaMDanA karI che?'' teNe kahyuM ke--"meM eka vakhata devadatta zeThane gherathI moTo ADaMbara karIne seva lIdhI hatI.'' tyAre gurue kahyuM ke--"e mAnapiMDa kahevAya che. mATe traNa kALamAM paNa paravastu upara Asakti nahIM rAkhanArA munioe evo piMDa levo yogya nathI." te sAMbhaLIne teNe potAnA AtmAnI niMdA karI ane te karma AlovyuM. jema kroghapiMDa levAthI munidharmano udyota thato nathI, temaja mAnapiMDa paNa niHspRhI sAdhuone levA yogya nathI. tethI piMDazuddhi mATe sAdhuoe niraMtara yatanA karavI.'' Jain EducatibhAga 4-10 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 vyAkhyAna 247 lobhapiMDanuM svarUpa snigdhaM manoharaM piMDaM, vIkSyAtirasalolupaH / sarvatrAtyanuSAno, nomapiMDaH sa te zA bhAvArtha-goLa ghI mizrita te snigdha ane svAdiSTa evo AhAra joIne rasamAM atyaMta lolupI sAdhu tevA AhArane mATe sarvatra UMcanIca kuLamAM aTana kare che. tevI rIte meLavelo AhAra te lobhapiMDa kahevAya che.'' te upara dRSTAMta nIce pramANe che- lobhapiMDa upara suvrata muninI kathA caMpA nagarImAM suvrata nAmanA koI sAdhu mAsakSapaNane pAraNe dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI cAre prakAranA abhigrahane dhAraNa karIne pahelI porasImAM ja gocarI mATe nIkaLyA. te atitapasvI hovAthI tene sarva kALa gocarIne yogya che. 146 [staMbha 17 zrI kalpasUtramAM samAcArI vyAkhyAnamAM kahyuM che ke-niSvamattassa millusta vpati enuM goyarAE' ityAdi. nitya AhAra karanAra sAdhune eka ja gocarIno kALa kalye che. arthAt hamezAM ekAzana karanAra sAdhune eka ja gocarIne samaye zrAvakanA gharamAM pesavuM ne nIkaLavuM kalpe che, bIjI vAra javuM AvavuM kalpatuM nathI. paNa jo koI sAdhu ekAzana karIne AcArya, upAdhyAya ke glAna sAdhu vagerenI vaiyAvacca karavA zaktimAna thaI zakatA na hoya to tene be vAra paNa gocarI karavA javuM kalpe che, kemake tapa karatAM vaiyAvRtyanuM phaLa adhika che. vaLI je kSullaka sAdhu che, eTale jene dADhI mUcha tathA bagalanA vALa UgyA nathI tene be vAra gocarI karavA jatAM paNa doSa nathI. ekAMtara upavAsa karanAra sAdhune pAraNAne divase eka vAra gocarI karavAthI nirvAha na thAya to be vAra gocarI karavA javAnI chUTa che. chaThTha (be upavAsa) karanAra sAdhune pAraNAne divase be vAra gocarI karavA javuM kalpe che, ane aThThama (traNa upavAsa) ke tethI vadhAre 4-6 vagere upavAsa karanAra sAdhune pAraNAne divase sarva kALa gocarIno che. jyAre icchA thAya tyAre gocarI jaI zake, paraMtu prAtaHkALe lAvelI gocarI rAkhI mukAya nahIM. kemake tethI jIvasaMsaktAdi doSano saMbhava che. 2 have te sAdhu AhArane mATe nagaramAM pharatA hatA, tevAmAM zrAvakanI jJAtimAM siMhakesarIA lADunI lANI thatI joIne temaNe vicAra karyo ke--'Aje mAre lADu ja vahoravA, temAM paNa siMhakesarIA ja levA.'' evo abhigraha dhArIne bhikSA mATe te koInA gharamAM peThA. rasanA lolupa hovAthI bIjo AhAra lIdho nahIM, ane siMhakesarIA lADu maLyA nahIM; tethI temano kliSTa adhyavasAya thayo, ane te siMhakesarIA lADunuM ja dhyAna karatAM aTana karavA lAgyA. madhyAhna samaya thatAM "mane Aje lADu maLyA nahIM'' ema ghArI cittamAM kheda karavA lAgyA. te lADunA ja dhyAnamAM tallIna thavAthI koInA gharadvAramAM praveza karatA tyAre dharmalAbha'" kahevAne badale 1. mAyApiMDano adhikAra aSADhabhUtinA vRttAMtamAM samAyelo hovAthI krodha, mAna pachI lobhapiMDa viSe ja kahe che. 2. daza daza jAtinAM uttama mULa, phaLa, bIja, puSpa ne parNano rasa ane daza jAtinI sugaMdha tathA cAra vigai maLIne 64 prakAra ekaThA thavAthI siMhakesarIA lADu thAya che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 247] lobhapiMDanuM svarUpa 147 "siMhakesarA" zabdano ja uccAra thaI jato. e pramANe Akho divasa nirgamana karyo. rAtre paNa te ja rIte bajAranI dukAnomAM tathA cakale cakale bhamavA lAgyA. sAMjanI paDilehaNA tathA pratikramaNano samaya paNa smaraNamAM rahyo nahIM. sUryanA kiraNathI vyAsa thayelA sarva lokanA javA-AvavAnA mArgamAM jIvarakSAne mATe avalokana karI rAkhavuM joIe te paNa smaraNamAM rahyuM nahIM. e pramANe bhamatAM rAtrinA be prahara vyatIta thayA. te vakhate koI zrAvakanA gRhamAM peThA ane "gharmalAbhane badale "siMhakesarA' bolyA. te zrAvaka paNa vinayathI abhyatthAna vagere karIne "ayogya vakhate muninuM Agamana kema thayuM haze?" teno vicAra karavA lAgyo. teNe jANyuM ke-"A sAdhu tapasvI che. Aje ja meM emane apramatta bhAvavALA joyA hatA. saMsArIpaNAmAM paNa A sAdhue ghana, ghAnya, suvarNa, strI, putra, dAsa, dAsI vagere saMpUrNa vaibhavano tyAga karIne vairAgyathI ja dIkSA grahaNa karI che. te sarve huM jANuM chuM. vaLI A muni gItArtha paNa che, to akasmAtuM rAtrinA samaye atre AvavAnuM zuM kAraNa haze? jo kadAca temanA pratyakSa jaNAtA doSa pragaTa karuM to mArAmAM zrAvakapaNuM ja na kahevAya. vaLI aneka siddhAMtanA pAragAmI evA A muninI pAse huM kAMI paNa bolavA yogya nathI; athavA mArA jevA viSayAsakta puruSothI AvA mahAtmAonuM caritra jANI ke kaLI zakAtuM nathI. mATe Ano paramArtha to jJAnI ja jANI zake. kemake manano bhAva jANyA vinA bahAranI vyavahAra viruddha ceSTA jovAthI guNInA guNo paNa doSarUpe dekhAya che. topaNa guNagrAhI buddhithI AnI parIkSA avazya karavI joIe ke-A muni sarvathA paDavAi bhAvavALA thayA che ke lezamAtra thayA che?" A pramANe vicArIne vaLI te zrAvake tarka karavA mAMDyo ke-"A muninI koI paNa ceSTA viSayonukha dekhAtI nathI, temaja paraghana haraNa karavAnI ceSTA paNa jaNAtI nathI, vaLI bolatI veLAe mukhavastrikA mukha pAse rAkhe che, ane cAlatI veLAe jayaNApUrvaka pagalAM bhare che, mATe A mULa guNano ghAta karanAra to jaNAtA nathI, paraMtu emane AhAranI tIvra abhilASA thaI jaNAya che." ityAdi vicArIne teNe nAnA prakAranI rasavatI, sAkara, khAMDa, khAjAM, ghebara, motIcUra, kapUra mizrita dUra (bhAta) tathA vividha prakAranI mIThAI temanI pAse lAvIne gharI ane levA jaNAvyuM, paraMtu muni to dareka cIja joIne "mAre Ano khapa nathI, mAre Ano khapa nathI" ema vAraMvAra dhevA lAgyA. tethI te zrAvake vicAryuM ke-"haju sudhI A muni mArgamAM che kemake potAnA abhigraha vinAnI bIjI cIja grahaNa karatA nathI. temaja je cIjanI icchA che tenI yAcanA paNa karatA nathI. to have temano abhigraha zo haze te kevI rIte jaNAya? to paNa ahIM praveza karatI veLAe te "siMhakesarA' bolyA hatA, te uparathI ema jaNAya che ke tene siMhakesarIA lADunI icchA haze ane te koI paNa ThekANethI temane maLyA nahIM hoya tethI temanuM citta bhramita thayuM che." ema ghArI te zrAvaka lANImAM AvelA siMhakesarIA lADuthI bhareluM moTuM pAtra temanI pAse gharIne bolyo ke-"he pUjya! A modaka grahaNa karIne mane kRtArtha karo." eTale munie modaka vahoryA. tethI temanuM citta svastha thayuM. pachI zrAvake vicAryuM ke-"munione AhAranA cAra bhAMgA che-1. rAtre lAvIne rAtre ja vAparavuM, 2. rAtre lAvIne divase vAparavuM; 3. divase lAvIne rAtre vAparavuM ane 4. divase Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 lAvIne divase vAparavuM; A cAra bhAMgAmAM chello bhAMgo yogya che. pahelA traNa bhAMgA yogya nathI. tethI jo A muni kadI jillAnI lolupatAthI A AhAra karaze to temanA uttara guNanI hAni thaze, ane tethI anukrame mUla guNano paNa ghAta thaze; tethI moTI hAni thaze. kemake rAtribhojanamAM aneka doSa rahelA che. ane A muni gItArtha hovAthI te jANe che to paNa atyAre temanA cittamAM tenuM smaraNa thatuM nathI; tethI huM evuM karuM ke jethI temane kALano nirNaya thAya ane tethI temane moTo guNa thaI paDe." ema vicArIne te zrAvake yuktipUrvaka vinaya karIne kahyuM ke-"he svAmI! Aje jaMgama kalpavRkSa samAna tathA guru pAsethI be prakAranI zikSAne ghAraNa karanArA Apa akasmAt mAre ghera paghAryA, tethI huM mAruM moTuM bhAgya samajuM chuM. ApanuM zuddha cAritravALuM svarUpa joIne jANe meM Aje puMDarIkasvAmI vagere sarva pUrva munionA darzana karyA ema huM mAnuM chuM. tamArA saMtoSAmRtayukta AcaraNane ane caraNa karaNane ghanya che. huM to mohajALamAM phasAyelo, lobhathI grasAyelo, iMdriyonA kSaNika sukhamAM magna thayelo tathA strIputrAdikamAM Asakta thayelo chuM; tethI eka mukhathI ApanI sadbhAvanAnuM varNana karavAne asamartha chuM, tema chatAM paNa Ape ahIM paghArI tevA saMsAramAM kheMcI gayelA evA mArA para moTI kRpA karI che. have huM Apane eka prazna pUchuM chuM teno uttara ApavA kRpA karo ke-huM dararoja prAtaHkALe be traNa tArA AkAzamAM dekhAtA hoya te vakhate navakArasI vagere pratyAkhyAna karuM chuM, Aje meM purimaThThanuM pacakhANa karyuM che to teno kALa pUrNa thayo che ke nahIM?" te sAMbhaLIne munie zrutajJAnano upayoga daI AkAzamAM tArAmaMDaLa tarapha joyuM, to jANyuM ke haju rAtrinA be pahora vyatIta thayA che tethI madhyarAtrino samaya che. uttarAdhyayananA chavvIzamA adhyayanamAM kahyuM che ke paDhamaporisi sajjhAyaM, bIyaM jhANaM ca jhAyai / taiyAe niddamokhkhaM tu, cautthie bhUyovi sajjhAyaM // 4 // bhAvArtha-"rAtrinI prathama porisIe svAdhyAya karavo, bIjIe dhyAna gharavuM, trIjIe nidrAno tyAga karavo arthAt nidrA levI ane cothI porisIe pAcho svAdhyAya karavo." rAtrinA cAra pahora kevI rIte jANavA te viSe kahyuM che ke jaM nei jayA rattiM, nakhkhattaM tamhiha caubbhAe / saMpatte viniSNA, saTTAyamo posa naMmi rA. bhAvArtha-"jyAre je nakSatra rAtrine samApta kare, eTale ke je nakSatra je ThekANe asta thavAthI rAtri pUrI thatI hoya te nakSatra pradoSakALe jyAM dekhAyuM hoya tyAMthI AkAzanA cothA bhAge Ave. te vakhate (pahelo pahora pUro thayo jANI) sakjhAyathI virAma pAmavuM. (e pramANe cAre pahora mATe jANI levuM.) A pramANe vicAratAM te sAghue potAnA mananuM bhramitapaNuM paNa jANyuM ane manamAM vicAravA lAgyA ke-"aho! meM mUrkha virUpa AcaraNa AcaryuM, lobhathI parAbhava pAmelA mArA jIvitane dhikkAra che." ema vicArI te zrAvaka pratye kahyuM ke-"he jaina tattvajJa zrAvaka! tuM ghanya che ane 1. A nakSatra prAye sUrya nakSatrathI caudamuM hoya che. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 248] dazamAM addhA pacakhANanA daza bheda ane tenuM phaLa 149 katapUNya che. teM mane siMhakesarIA ApIne ane parima pacakhANa saMbaMdhI prazna karIne saMsAramAM DUbatAM bacAvyo che. tArI coyaNA sAcI che. vaLI mane mArgabhraSTane mArga para caDhAvavAthI tuM mAro gharmaguru che. tArI caturAI tathA zairyatA, vANIthI kahI zakAya tema nathI.' ityAdi potAnI niMdA ane te zrAvakanI zlAghA karIne pachI rAtri hovAthI cAlavAno AcAra nathI ema jANI te zrAvaka pAse rahevA mATe sthAna mAgIne tyAM ekAMte dhyAnamagna thaIne rahyA. prAtaHkALe te AhAra paraThavavA mATe zuddha sthaDila bhUmie jaIne vidhipUrvaka modakanuM cUrNa karatAM DhaMDhaNa muninA jevI bhAvanA bhAvavA lAvyA; ane zukladhyAna rUpI agni vaDe karmarUpI injanane bALavA lAgyA. e pramANe eka kSaNamAtramAM samagra ghAtakarmano nAza thavAthI temane kevaLajJAna utpanna thayuM. devoe karelAM suvarNakamaLa upara besIne temaNe dezanA ApI. pelo zrAvaka vagere sarva loko te joIne Azcarya pAmyA. A munie lIdhelA siMhakesarIA lADunI jema lobhapiMDa zuddha na hovAthI grahaNa karavA yogya nathI ema samajavuM, ane zrAvakanAM yuktivALAM vacanathI te munie potAnA guNanuM smaraNa karyuM temaja vratanA rAgI hatA tethI teo paramAtmapadane pAmyA ema jANavuM." vyAkhyAna 248 dazamA addhA pacakhANanA daza bheda ane tenuM phaLa pratyAkhyAnAni digbhede, kAlikAni pracakSyate / pratyAkhyAnaM pratItyaikaM, vardhamAnaphalaM bhavet // 1 // bhAvArtha-"pratyAkhyAnanA mukhya daza bheda che. temAM kALa pratyAkhyAnanA paNa daza bheda che te kahe che. e dareka pratyAkhyAna adhika adhika phaLadAyI che." pUrvAcAryoe addhA pacakhANanA daza bheda pratyAkhyAna bhASyamAM kahelA che te A pramANe navakArasahiya porisI, purimadvegAsaNegaThANeya / AyaMbila abbhattaThe, carime abhiggahe vigi||1|| bhAvArtha-"navakArazI, porasI, purimaThTha, ekAsaNuM, ekalaThANuM, AMbila, upavAsa, bhavacarima athavA divasacarima, abhigraha ane vigaI. e daza prakAranA pratyAkhyAna che." (1) temAM paheluM navakArazInuM pacakhANa che. temAM pratyAkhyAnanA bhaMganA doSa TALavA mATe anAbhoga tathA sahasAtkAra rUpa be AgAra (annaththaNAbhogeNaM, sahasAgAreNaM) jANavA. ahIM koI zaMkA kare ke-"navakArazInA pacakhANamAM kALanuM mAna kAMI jaNAvyuM nathI, tethI te saMketa pacakhANa hovuM joIe ema jaNAya che. tene addhA (kALa) pacakhANa kema kahyuM?" teno javAba e che kenavakArasahiye" e padamAM sahita e vizeSaNa che. mATe vizeSya tarIke muharta levAthI kAMI doSa nathI. prazna-ahIM muharta zabda vizeSya tarIke lakhyo nathI, to te zI rIte laI zakAya?kemake AkAzanuM puSpa asatya che, tethI tene khuzabodAra, suMdara vagere vizeSaNo DAhyA puruSo zI rIte Ape? 1 ajANapaNuM 2 akasmAtapaNuM. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [saMbha 17 uttara :- navakArazIne addhA pacakhANamAM prathama kahela che tethI temaja tyAra pachI bIjuM pacakhANa porasInuM kahela che, mATe porasInI pahelAMno kALa muhUrta ja bAkI rahyo, tethI muhUrta zabda vizeSya rAkhavAmAM ayogya nathI. prazna:- kadI ema hoya to paNa eka ja muhUrta kema kaho cho? be traNa muhUrta kema letA nathI? uttara :- navakArazInA pacakhANanA AgAra mAtra be ja che ane porasInA cha che, tethI navakArazIno kALa ghaNo thoDo hovo joIe, mATe eka ja muhUrtano kALa gaNavo e yogya che. vaLI A pacakhANa navakAra sahitanuM che, tethI eka muhUrtano kALa pUrNa thayA pachI paNa navakAra gaNyA vinA pacakhANa pUrNa thatuM nathI. temaja teTalo kALa pUrNa thayA pahelAM navakAra maMtra gaNIne paNa pacakhANa pAre to pacakhANa apUrNa rahe che tethI teno bhaMga jANavo. prazna :- tyAre paheluM muhUrta ja navakArazInA pacakhANamAM levuM tenuM zuM kAraNa, bIjuM trIjuM zA mATe nahIM? uttara :- porasInA pacakhANamAM jema "rUpa sUre" no pATha che tema navakArazImAM paNa "vA, sUre" no pATha che tethI e pacakhANa sUryodayathI ja thAya che. vaLI navakArazI, porasI vagere kALa pacakhANa jo sUryodaya pahelAM levAmAM Ave to ja te zuddha kahevAya che, ane bIjA pacakhANa sUryodaya pachI paNa karavAmAM Ave che. jo navakArazInuM pacakhANa sUryodaya thayA pahelAM karyuM hoya to te pacakhANa pUruM thayA pachI paNa porasI vagere kALa pacakhANa thaI zake che; paraMtu navakArazInuM pacakhANa karyuM na hoya, ane porasI Adi pacakhANa sUryodaya thayA pachI kare to te zuddha thatuM nathI, eTale sUryodaya pahelAM porasI vagere pacakhANa karyuM hoya ane navakArazInuM pacakhANa karyuM na hoya, to te porasI Adi pacakhANa pUruM thayA pachI bIjuM kALa pacakhANa thaI zake nahIM, paraMtu te te pacakhANa pUruM thayA agAu kare to te zuddha kahevAya che. ityAdi vRddha vyavahAra cAlato Ave che. A navakArazInuM pacakhANa rAtribhojananA pratyAkhyAna rUpa vratanA nirNayarUpa hovAthI rAtrIe covihAra karanArAne ja karavuM sUjhe che. (2) bIjuM porasInuM pacakhANa eka pahora sudhInuM che. te viSe zrI uttarAdhyayanamAM kahyuM che ke-"puruSanA zarIra jevaDI chAyA thAya tyAre porasI pUrI thAya." A pacakhANamAM cha AgAra kahelA che. te ja pramANe sArtha porasI pacakhANamAM paNa jANavuM, kemake teno temAM samAveza thAya che. (3) trIjuM purimaThThanuM pacakhANa divasanA prathama be pahora sudhInuM che. temAM porasInA kahelA che AgAra uparAMta eka mahattarAgAra vadhArAno che, eTale tenA sAta AgAra che. navakArazInuM pacakhANa sUryodaya pahelAM dhAryuM na hoya, to paNa purimaTTanuM pacakhANa laI zakAya che. "avaDha pacakhANa paNa purimaThThanI ja jema pAchalA be pahoranuM jANavuM. (4) cothuM ekAsaNuM eTale ekavAra azana kahetAM bhojana karavuM te athavA eka Asana para besIne bhojana karavuM te. A ekAsaNAnA pacakhANamAM ATha AgAra kahelA che. 1 avada pacakhANa sUryodayathI traNa pahoranuM kahevAya che, AmAM pUrvAddha (purima)nI jema avaThTha (aparAddha paNa pAchalA be pahoranuM kahe che. tattva bahuzruta jANe. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 248] dazamA addhA pacakhANanA daza bheda ane tenuM phaLa 151 (5) pAMcamuM ekalaThANuM ekAsaNAnI jema ja jANavuM. temAM phera eTalo che ke-zarIrano saMkoca ane vikAsa karyA vinA eka ja sthAne zarIrane rAkhavuM te eka ja sthAna (ekalaThANuM) pacakhANa kahevAya che. tethI temAM sAkaTTAsare AgAra vinA sAta AgAra che. temAM bhojana vakhate prathama jevI rIte zarIranAM aMgopAMga rAkhyAM hoya tenI te ja sthitie bhojana thaI rahe tyAM sudhI rAkhavAM; mAtra eka hAtha tathA mukha azakya parihAra hovAthI calAvavAno niSedha nathI. ahIM koI zaMkA kare ke-"ekAsaNA vagerenA pacakhANamAM kALano niyama jaNAto nathI, to tene kALa pacakhANa kema kahyAM?" teno uttara e che ke "ekAsaNAdika pacakhANo paNa prAye porasI Adi kALa pacakhANa sahita ja karavAmAM Ave che tethI te kALa pacakhANa kahevAya che." (6) chaThThuM AyaMbila, temAM AcArmsa eTale avazrAvaNa tathA Armsa eTale cotho rasa (khATo) tenAthI nivartavuM te AcAmsa (AMbila) kahevAya che. tenA traNa prakAra che; te cokhA, aDada ane sAthavo-tenA AhArathI thAya che; athavA avazrAvaNanI jema annAdika svAda rahita karavAmAM Ave te AcAmya jANavuM. e pacakhANamAM paNa ATha AgAra che, paraMtu te ekAsaNAnA AgArathI judA che. (7) sAtamuM abhaktArtha eTale upavAsanuM pacakhANa. temAM pAMca AgAra che. jemAM bhojana karavAnuM prayojana nathI te abhaktArtha eTale upavAsa kahevAya che. AgalI rAtre covihAranuM pacakhANa karyuM hoya ane bIje divase upavAsa kare, to tene cotha pacakhANa apAya ane AgaLanI rAtre covihAranuM pacakhANa karyA vinA bIje divase upavAsa kare tene pacakhANamAM mAtra "maTTa" kahIne ja pacakhANa apAya; cotha kahevAya nahIM. vaLI AgaLanA tathA pAchaLanA divase ekAsaNuM karI vacce upavAsa kare, tene cothabhakta (caturthabhakta) kahevAya evo vRddha saMpradAya che. (8) AThamuM carima eTale divasanA pAchalA bhAge tathA AyuSyanA pAchalA bhAge je pacakhANa levAmAM Ave te "vivasa vari" athavA "mavarima" kahevAya che. temAM cAra AgAra che. sAghune jIvana paryata hamezAM rAtre trividha trividha bhAMgAe karIne covihAra pacakhANa thAya che; ane zrAvakone zakti pramANe covihAra, tivihAra vagere pacakhANa thaI zake che. (9) navamuM abhigraha pacakhANa che. temAM paNa cAra AgAra kahelA che. aMgUThI, mUThI, graMthi (gAMTha) vagere sahita karavAmAM AvatAM sarva abhigraha A pacakhANamAM AvI jAya che. pramAda TALavAne icchanArA manuSyane pacakhANa vinA eka kSaNa paNa rahevuM yogya nathI. mATe navakArazI vagere kALa pratyAkhyAna pUruM thAya, tyAre graMthi athavA muSTi sahita pacakhANa ghAravuM. vAraMvAra auSaghAdika khAnArA bALaka tathA rogI vagerene paNa A pacakhANa susAdhya che ane apramAdanuM kAraNa che. A pacakhANa karavAthI moTAM phaLanI prApti thAya che. mAtra eka ja vAra graMthi sahita 1. osAmaNa tarIke lokomAM kahevAya che. 2. caturthabhakta eTale cAra TaMkanA AhArano tyAga. eka divasanA AhAranA be TaMka gaNAya ane AgaLanA pAchaLanA divase ekAsaNuM hovAthI eka-eka TaMka tathA upavAsanA divase be TaMka AhArano tyAga hovAthI kula cAra TaMkanA AhArano tyAga thAya e caturthabhakta athavA upavAsa kahevAya. 3. vIMTI vagere. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 pratyAkhyAna karanAra mAMsa madhamAM Asakta evo kuviMda vaNakara kapardI nAmano yakSa thayo hato; tenuM draSTAMta nIce pramANe- kuviMda vaNakaranI kathA kSitipura nagaramAM maghamAMsa khAnAro kuviMda nAme eka vaNakara raheto hato. tene eka divasa anAyAse vajasvAmI sUrino meLApa thaI gayo. te vakhate gurue daza prakAranA pratyAkhyAnanuM vyAkhyAna ApyuM. temAM gaMThazInA pacakhANane prasaMge gurue kahyuM ke je niccamappamattA, gaMThiM baMdhaMti gaMThisahiyassa / saggApavagga sukhaM, tehiM nibaddhaM sa gaMThimi // 1 // bhAvArtha-"je apramAdI manuSyo hamezAM gaMThazInA pacakhANa sahita gAMTha bAMdhe che temaNe te graMthimAM svarga tathA mokSanuM sukha bAMdhI lIdhuM che ema samajavuM." bhaNiUNa namukkAraM, niccaM vissaraNavajjiyaM dhannA / pAraMti gaMThisahiyaM, gaMThisaha kammagaMThi vI // 2 // bhAvArtha-"je ghanya puruSo hamezAM smaraNapUrvaka namaskAra bhaNIne gaMThazI pacakhANa pAre che (gAMTha choDe che) teNe te gAMTha choDavAnI sAthe karmarUpI graMthi paNa choDI nAkhI che ema samajavuM." rAtre cAra prakAranA AhArano tyAga kare, divase eka sthAne besIne tAMbUla vagere vAparI mukha zuddha kare tathA gaMThazI pratyAkhyAna kare, tevA puruSane hamezAM ekavAra jamato hoya to dareka mAse ogaNatrIza nirjaLa upavAsanuM phaLa maLe evuM vRddha vAkya che. kAraNa ke-bhojana, pANI, tAMbUla vagere vAparatAM AkhA divasamAM Azare be ghaDI jAya, eTale mahinAmAM sATha ghaDI jatAM eka divasa khAvA pIvAno gaNAyo; tethI bAkInA ogaNatrIza ane besaNuM karanArane cAra ghaDI jAya to be divasa bAda karatAM aThThAvIsa divasa upavAsavALA thAya." ityAdi upadeza sAMbhaLavAthI te vaNakara pratibogha pAmyo ane gaMThazI pacakhANa ghAravAno niyama karyo. anukrame te maraNa pAmIne kapardI nAme yakSa thayo. ekaMdA vajasvAmI caturvigha saMgha sahita siddhagirinI yAtrA mATe cAlyA. mArgamAM zatruMjaya giri upara rahenArA koI mithyAtvI devatAe upasarga karyo. temAM sakaLa saMghane dimUDha karI dIdhuM ane mahA vikaTa ane lAMbo parvata vikarvIne javAno mArga sarvatra rUMdhI dIgho. te vakhate sUrie zAsanadevatAnuM smaraNa karyuM. ahIM kapardI yakSa tarata ja utpanna thayela hovAthI teNe vicAryuM ke-"meM pUrva bhavamAM zuM zuM puNya karyuM che ke jethI mane AvuM devatAnuM sukha prApta thayuM?" ema vicArI teNe avadhijJAnano upayoga dIgho to tatkALa gurue ApelA pratyAkhyAnanuM phaLa pragaTapaNe dekhavAmAM AvyuM. pachI te gurune vAMcavA mATe pUrva bhavanuM rUpa ghAraNa karIne temanI pAse Avyo. gurune namIne te bolyo ke-"he pUjya svAmI! Apa mane oLakho cho?" tyAre sUrie daza pUrvanA jJAnI hovAthI upayoga dIdho ane tenA pUrva bhavanuM vRttAMta jANIne kahI batAvyuM. te sAMbhaLI kapardI bolyo ke-"he mahArAja! mane kAMIka kAma sevA batAvo." sUrie kahyuM ke-"koI duSTa A saMghane upadrava karyo che, mATe tuM tenuM nivAraNa kara." te sAMbhaLIne tarata ja kapardI yakSe te mithyAtvI devane jItIne Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 248] dazamAM addhA pacakhANanA daza bheda ane tenuM phaLa 153 siddhagiri uparathI nIce pADI dIdho. te dUra nAsI jaIne koIka ThekANe gupta rIte rahyo. pachI upasarga rahita thayelA saMgha sahita sUri moTA utsavapUrvaka siddhAcaLajI AvyA, ane tyAM kapardI yakSane zatruMjaya parvatanA adhiSThAyaka tarIke sthApyo. tethI ja pUrva AcAryoe yugAdInI stuti karatAM tenuM smaraNa karyuM che ke yaH pUrvaM taMtuvAyaH sukRtakRtalavairdUritaiH pUrito'pi, pratyAkhyAnaprabhAvAdamaramRgadRzAmAtitheyaM prapede / sevAhevAkizAlI prathama jinapadAMbhojayostIrtharakSA dakSaH zrIyakSarAjaH sa bhavatu bhavinAM vighnamardI kprdiH|| bhAvArtha-"je yakSarAja pUrva bhavamAM taMtavAya (vaNakara) hato te vakhate pApathI pUrita hato; to paNa puNyanA leza vaDe pratyAkhyAnanA prabhAvathI devAMganAono atithi thayo; tathA je AdIzvaranA caraNakamaLanI niraMtara sevA karavAthI zobhI rahyo che te tIrtharakSaNamAM catura evo kapardI yakSa bhavya prANIonA vighano nAza karanAra thAo." A pramANe graMthisahita abhigraha pacakhANanuM phaLa che. (10) dazamuM nIprityAkhyAna che temAM sarva vigaino tyAga karavo. te pacakhANamAM ATha athavA nava AgAra che temAM je piMDarUpa (kaThaNa vasta) mAkhaNa goLa vagere ukheDI zakAya che te sahitanuM arthAt piMDa tathA drava rUpa banne vigainuM pacakhANa kare tene "hivatta vizeut" nAmanA AgAra sahita nava AgAra samajavA; ane je dravarUpa eTale ukheDI na zakAya evA ekalA drava vigainuM pacakhANa kare tene te AgAra vinA bAkInA ATha AgAra jANavA. A viSaya upara ghaNo vistAra che te pravacanasAroddhAranI vRttithI jANI levo. vigai na vAparavAnuM phaLa pacakhANa bhASyamAM kahyuM che te A pramANe vigai vigaiMbhIo, vigaigayaM jo a bhuMjae sAhu / vigai vigaisahAvA, vigai vigaI balA nei||1|| bhAvArtha-"vigati je narakAdika gati tethI bhaya pAmelo evo sAdhu vigayagata eTale nIviyAtAM-tenuM bhojana kare che. vigaya vikRtinA svabhAvavALI che, arthAta vikAra karanArI che, tethI te baLAtkAre tenA khAnArane vigati eTale kugatimAM laI jAya che." mATe kAraNa vinA vigayanuM bhojana karavuM nahIM. A pramANe kALa pratyAkhyAnanA daza prakAra kahyA, tenuM phaLa mAtra arthI gAthA vaDe kahyuM che. teno bhAvArtha evo che ke-narakanA jIva akAma nirjarAe karIne so varSe jeTalAM karma khapAve teTalAM karma mAtra eka navakArazInA pacakhANathI zraddhALu jIva khapAve che, tevI ja rIte porasInA pacakhANa vaDe hajAra varSanAM pApakarma khapAve che. sADhaporasInA pacakhANathI daza hajAra varSanAM azubha karma khapAve che, sarvatra nArakI jIvanAM karmanuM anusaMdhAna jANavuM. 1 dUdha, dahIM, ghI, tela, goLa ne pakvAnna te vigaya kahIe, te dareka vigayanA pAMca pAMca nIviyAtA che. jema dhdha vigayanA khIra, dUdhapAka vagere che tema. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 vaLI narakamAM rahelo jIva sughA, tRSA tathA bIjI kSetrAdika vedanA lAkha varSa sudhI anubhavIne akAma nirjarA vaDe pUrvabhavamAM upArjana karelAM jeTalAM nikAcita karmanA baMghane chedI nAkhe che teTalA varSanuM azubha karma mAtra eka purimaDha pacakhANathI nAza pAme che. e pramANe uttarottara vadhatAM pacakhANathI daza daza gaNuM karma khape che; eTale ekAsaNAthI daza lAkha varSanuM karma, nIdhithI karoDa varSanuM karma, upavAsathI daza hajAra karoDa varSanuM karma, chaThThathI (be upavAsathI) lAkha karoDa varSanuM karma ane aThThamathI (traNa upavAsathI) daza lAkha karoDa varSanuM azubha karma kSaya pAme che. ityAdi pratyAkhyAnanuM phaLa jANIne yogya jIvone baLAtkAre paNa pacakhANa karAvavuM ucita che. te upara draSTAMta kahe che zrIyaka muninI kathA pATalIpura nagaramAM zakapAla maMtrIno putra zrIyaka nAme naMdarAjAno maMtrI hato, teNe cirakALa sudhI rAjyanuM praghAnapaNuM karIne pachI dIkSA lIdhI hatI. te bahu sughAvALo hato, tethI ekAsaNA jevuM tapa paNa karI zakato nahoto, paNa kriyAmAM tatpara raheto. ekadA paryuSaNa parvamAM tenI bahena yakSA nAmanI AryAe zrIyaka munine kahyuM ke-"he baMdhu! tame pacakhANanuM phaLa jANo cho, vaLI hAlamAM to cAritra grahaNa karyuM che, tethI AvA paryuSaNa parvamAM to vizeSa karIne tapasyA karavI joIe." ityAdi potAnI bahena yakSA AryAnA vacanathI zrIyaka muni lati thayA, tethI temaNe porasInuM pacakhANa lIdhuM. te pacakhANa pUruM thavA AvyuM, eTale pharIthI yakSA AryAe kahyuM ke-"tame purimaThThanuM paccakhANa karo. A parva ghaNuM durlabha che, ane eTalo kALa to caitya paripATI karatAM sukhe cAlyo jaze." evuM sAMbhaLIne munie tema karyuM. te pacakhANa pUruM thayuM eTale pharIthI AryAe kahyuM ke-"have avaDhunA kALa sudhI raho." tethI teNe te paNa aMgIkAra karyuM. te kALa paNa pUrNa thatAM pharIthI AryAe kahyuM ke-"he baMdhu! have to rAtrIno samaya najIka Avyo che, ane rAtri to sUI javAthI sukhe jatI raheze, mATe upavAsanuM pacakhANa karo."bahenanA AgrahathI munie tema karyuM. ardha rAtrI thatAM sughAnI pIDA vaghI paDavAthI devagurunuM smaraNa karatA satA maraNa pAmIne teo devaloke gayA. te vAta jANIne yakSA sAdhvIe potAne RSihatyA lAgI evI zaMkAthI caturvidha AhArano tyAga karyo. te vakhate caturvidha saMghe ekatra thaIne sAdhvIne kahyuM ke-"tame zuddha bhAvathI upavAsa karAvyo hato, tethI tenuM tamane kAMI paNa prAyazcitta nathI." sAdhvIe zrIsaMghane kahyuM ke-"jo sAkSAt jinezvara mane kahe to mArA mananI zaMkA dUra thAya, te sivAya mAruM mana zAMta thaze nahIM." te sAMbhaLIne sarva saMdhe kAyotsarga karyo; eTale zAsanadevI AvIne bolI ke-"je kAma hoya te kaho, huM zuM kAma karuM?" saMghe kahyuM ke "A sAthvIne sImaMghara svAmI pAse laI jAo." devIe kahyuM-"tame sarva saMgha mArI nirvidhra gati thavA mATe kAyotsargamAM ja raho." saMghe pharIne kAyotsarga aMgIkAra karyo eTale devI te sAdhvIne jinezvara pAse mahAvideha kSetramAM laI gaI. sAdhvIe prabhune namIne potAno vRttAMta kahyo. tyAre prabhue kahyuM ke-"he sAthvI! 1 hajAra karoDa varSa mATe kayuM pacakhANa te rahI gayeluM che. kadI tivihAra upavAsanuM teTaluM phaLa hoya to cauvihAra upavAsanuM daza hajAra karoDa varSanuM hoya to hoya. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 248] dazamA allA pacakhANanA daza bheda ane tenuM phaLa 155 tuM nirdoSa che." te sAdhvIne joIne tyAMnA loko ati Azcarya pAmyA. pachI jinezvare tene kRpAthI be cUlikA ApI. sAthvIno saMdeha naSTa thayo, eTale zAsanadevI tene pAchI potAne sthAne lAvI. saMghe kAyotsarga pAryo. pachI yakSAAryAe zrIsaMghane kahyuM ke-"zrI sImaMdhara svAmIe mArA mukhathI saMghane mATe pado tathA cAra adhyayana mokalyAM che." te viSe pariziSTa parvamAM kahyuM che ke- bhAvanA ca vimuktizca, ratikalpamathAparam / tathA viviktacaryA ca, tAni caitAni naamtH||1|| bhAvArtha-"bhAvanA, vimukti, ratikalpa ane ekAMta caryA e cAra adhyayanonAM nAma che." apyekayA vAcanayA, mayA tAni dhRtAni ca / dritAni 2 saMdhAya, tattathARdhyAnapUrvam roya bhAvArtha-"meM eka ja vAcanAe karIne te ghAraNa karelAM che, ane te jevAM grahaNa karyA hatAM tevAM ja meM zrIsaMghanI pAse kahI saMbhaLAvyAM che." AcArAMgasya cUle dve, Adyamadhyayanadvayam / dazavaikAlikasyAnya-datha saMghe niyojitam // 3 // bhAvArtha-"pUrvokta cAra adhyayanamAMnA pahelA be adhyayana zrI AcArAMga sUtranI cUlikArUpe ane bAkInA be dazavaikAlika sUtranI cUlikArUpe zrIsaMghe joDI dIghAM." - tyAra pachI hamezAM yakSA Arya zrI sthUlabhadra vagere munionI pAse zrI sImaMdhara svAmIe kahelA zrIyaka muninA pacakhANanA phaLanuM varNana karatI hatI. zrIyaka munie yakSA AryAnI preraNAthI eka upavAsa mAtra karavAthI zubha gati prApta karI. sImaMdhara svAmIe paNa te bannenI prazaMsA karI, mATe saue tapa karavuM tathA bIjAne karAvavuM." vyAkhyAna 249 pratyAkhyAnanI daza bheda pratyAkhyAnaM dvidhA proktaM, mUlottaraguNAtmakam / dvitIyaM dazadhA jJeya-manAgatAdibhedakam // 1 // bhAvArtha-"mUla guNa tathA uttara guNa rUpa be prakAranAM pratyAkhyAna zAstramAM kahelAM che, temAM uttara guNa pratyAkhyAnanA anAgata vagere daza bheda kahelA che." vizeSArtha-prati eTale avirati rUpa pravRttinuM pratikULapaNe AdhyAna eTale kahevuM arthAt virati karavI tenuM nAma pratyArathAna kahevAya che. tenA be bheda che. paheluM mUlaguNa pratyAkhyAna te sAdhune paMca mahAvratarUpa ane zrAvakone pAMca aNuvratarUpa che. bIjuM uttaraguNa pratyAkhyAna te sAdhune piMDavizuddhi vagere ane zrAvakone guNavrata Adi che. pratyAkhyAna samaye ziSya vinayapUrvaka sArI rIte upayoga rAkhIne gurunA vacanAnusAra pratyAkhyAna grahaNa karavuM. te pramANe pratyAkhyAna levAnA cAra bhAMgA che. (1) ziSya pote pratyAkhyAnanuM svarUpa jANato hoya ane tevA ja jJAnavALA guru pAse pacakhANa le. (2) guru jJAnavAna hoya ane ziSya ajANa hoya. (3) ziSya jANato hoya ane guru ajANa hoya ane (4) ziSya tathA guru banne ajANa hoya. A cAra bhAMgAmAM pahelo bhaMga zuddha Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 che. bIjo paNa zuddha che, kAraNa ke guru jJAtA hoya to ajANa evA ziSyane saMkSepamAM samajAvIne pratyAkhyAna karAve, anyathA to te bhAMgo azuddha che. trIjo bhAMgo paNa azuddha che; paraMtu tevA jJAtA guru maLe nahIM to gurunA bahumAnathI guru, saMbaMghI, pitA, kAkA, mAmA, bhAI ke ziSya vagere ajANane paNa sAkSIrUpa karIne pratyAkhyAna le, to te pote jJAtA hovAthI zuddha jANavo. cotho bhAMgo to sarvathA azuddha ja che. uttaraguNa pratyAkhyAnanA daza prakAra che. te hamezAM upayogI hovAthI prathama tenuM svarUpa kahe che- aNAgayamaikkaMtaM, koDIsahiyaM niyachi aNAgAraM / sAgAra niravasesaM, parimANakaDaM saMkeya addhA // 1 // bhAvArtha-"anAgata, atikrAMta, koTI sahita, niyaMtrita, anAgAra, sAgAra, niravazeSa, parimANakRta, saMketa ane addhA e daza prakAra che. (1) paryuSaNa vagere parva AgaLa AvavAnAM hoya, temAM aThThama Adi tapa karavuM hoya, paraMtu paryuSaNamAM tapa karavAthI guru, glAna vagerenI vaiyAvacca karavAmAM aMtarAya Avaze, ema lAgatuM hoya to te parva AvyA pahelAM ja te tapa karI levuM te nA-ti tapa kahevAya che. (2) paryuSaNAdi, parvamAM guru vagerenI vaiyAvaccamAM vyAkuLa rahevAthI tapa thaI zakyuM nahIM tethI te tapa parva gayA pachI karavuM te tidrakAMta tapa kahevAya che. (3) prathama divase prAtaHkALe abhaktanuM pratyAkhyAna karIne te divase upavAsa kare, ane bIje divase prAtaHkALamAM paNa pahele divase je vakhate upavAsanuM pacakhANa karyuM hoya te ja vakhate bIjA upavAsanuM pacakhANa le, eTale be upavAsanI koTI maLavAthI te sorI sahita pacakhANa kahevAya che. evI ja rIte pAraNuM karyA pahelAM AMbila vagere tapanAM pacakhANa karavAM te paNa koTisahita kahevAya che. (4) upavAsadika karavAno je divasane mATe nizcaya karyo hoya te divase glAnatvAdika aMtarAya prApta thayA chatAM paNa niyamapUrvaka upavAsAdika kare te niyaMtrita pacakhANa kahevAya che. AvuM tapa pUrve cauda pUrvaghara vagere tathA prathama saMghayaNavALA, ane te vakhatanA sthavirakalpIo paNa karatA hatA, paraMtu sAMprata samayamAM te tapano viccheda thayo che. (5) unAgara eTale "mahattarAgAre" vagere AgAra rahita je pacakhANa karavuM te anAgAra kahevAya che. A pacakhANamAM paNa "annatthaNAbhogeNaM tathA sahasAgAreNaM" e be AgAra to Ave ja che; kemake koI vakhata ajANatAM athavA rabhasatAthI mukhamAM AMgaLI, tRNa vagere nAkhI devAya athavA aciMtyA mukhamAM AvI paDe. mATe uparanA be AgAra sivAya bIjA "mahattara repa'' vagere AgAra rahita pacakhANa kare te anAgAra pacakhANa kahevAya che. (6) mahattarAdika AgAra sahita je pacakhANa karavAmAM Ave te sAgara pacakhANa kahevAya che. emAM mahattarAgAra hovAthI koI mahatu kAryaprasaMge gurunI AjJA vaDe pacakhANa karyA chatAM paNa kadAca bhojana karavuM paDe to tethI pacakhANano bhaMga thato nathI. (7) cAra prakAranA AhArano sarvathA tyAga karavo te niravazeSa pacakhANa kahevAya che, temAM azana eTale lADu, mAMDA, khAjA vagere, pAna eTale pivAya tevI vastu, khajUrano rasa, drAkSarasa vagere, khAdima eTale nALiyera vagere phaLa tathA goLa ghANA vagere ane svAdima eTale elacI, kapUra, laviMga, sopArI vagere. e cAre prakAranA AhArano tyAga Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 vyAkhyAna 249] pratyAkhyAnanA daza bheda karavAmAM Ave che. (8) AThamuM parimALA nAmanuM pacakhANa che, temAM parimANa eTale kevaLa (koLiyA) tathA bhikSAnA ghara vagerenI saMkhyAnuM parimANa karavuM eTale niyama karavo. A tapamAM jeTaluM parimANa karyuM hoya tethI adhika vastu vAparavI nahIM ema samajavuM. (9) navamuM saMta pacakhANa che. temAM "saMketa" eTale "ghara" sahita je hoya te arthAt gRhastha; athavA saMketa eTale ja gRhastha ane tene karavA lAyaka pacakhANa te sAMketika pacakhANa kahevAya che. A pacakhANa pAye gRhasthone ja hoya che athavA "keta" eTale cihna ane "sa" eTale sahita arthAt kAMI paNa cisahita levAmAM Ave che. jemake-koI zrAvaka porasI Adi pacakhANa laIne kSetra vagere anya sthAne gayo hoya athavA ghera ja rahyo hoya. pachI pratyAkhyAnano samaya pUrNa thayo hoya paNa bhojanasAmagrI thaI na hoya tethI eka kSaNavAra paNa pratyAkhyAna vinA rahevuM yogya nathI ema ghArIne te aMgUThA vagerenuM cihna kare eTale ke-"jyAM sudhI mUThImAM aMgUTho rAkhI navakAra gaNI bahAra kADhe nahIM tyAM sudhI, athavA mUThI vALuM nahIM ke gAMTha choDuM nahIM tyAM sudhI mAre bhojana karavuM nahIM." evI ja rIte "jyAM sudhI gharamAM pesuM nahIM, athavA parasevAnA biMdu sukAya nahIM, athavA dIvo olavAya nahIM, tyAM sudhI mAre bhojana karavuM nahIM." evo niyama karI rAkhe te saMketa pacakhANa kahevAya che. keTalIka vakhata porasI Adi pacakhANa karyuM na hoya paNa mAtra graMthi vagerenuM cihna ghArI abhigraha karavAmAM Ave che to te paNa sAMketika pacakhANa gaNAya che. AvI rIte sAdhu paNa pacakhANa karI zake che. (10) dazamuM baddhA pacakhANa che. addhA zabdano artha kALa thAya che, temAM muhUrta pahora vagere kALano niyama karIne pacakhANa karavAmAM Ave che tethI tene addhA pacakhANa kaheluM che. tenuM svarUpa pAchalA vyAkhyAnamAM AvI gayuM che. kAMI paNa pacakhANa lIdhuM hoya to te dAmanakanI jema barAbara pALavuM. tenuM draSTAMta nIce pramANe dAmanakanuM draSTAMta hastinApuramAM sunaMda nAme eka kulaputra raheto hato. tene jinadAsa nAmanA zreSThI sAthe maitrI hatI; tethI te zreSThI pAse hamezAM pacakhANano mahimA sAMbhaLato hato. ekadA zreSThI tene guru pAse laI gayA. gurue anAgata Adi pratyAkhyAnanuM svarUpa tathA phaLanuM varNana karyuMte sAMbhaLIne sunaMde madyamAMsanuM pacakhANa zuddha bhAvathI grahaNa karyuM. pachI koI vakhata sarva sthAne moTo duSkALa paDyo; tethI chaThThA ArAnI jema sarva loka prAye mAMsabhakSaNa karanArA thaI gayA. sunaMdanA svajano sughAthI atyaMta pIDAvA lAgyA, tethI tene eka divasa ghaNo upAlaMbha ApIne tenA sALA sAthe mAchalAM levA mATe mokalyo. sunaMde pANImAM jALa nAMkhI; paraMtu jALamAM phasAyelAM mAchalAM joIne temane mUkI deto hato. te joIne tenA sALAe kahyuM ke-"he banevI! tame koI muMDAnA vAkyarUpI jALamAM phasAyA lAgo cho, tethI tamArAM strIputrAdikane duHkharUpI jALamAMthI zI rIte kADhI zakazo? jANyuM tamAruM dayApaNuM!" vagere kahyA chatAM paNa teNe te divase eke mAchaluM pakaDyuM nahIM. tevI ja rIte bIje divase paNa eka mAchaluM pakaDyuM nahIM, ane kahevA lAgyo ke-"huM zuM karuM? koI vakhata mane masya pakaDavAno abhyAsa nathI." te sAMbhaLIne tenA svajano tene zIkhavavA lAgyA; paraMtu tenI nirmaLa gharmanI bhAvanA gaI nahIM. trIje divase taLAva para jaIne jALa nAMkhI. temAM eka mAchalAnI pAMkha Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 truTI gaI, te joIne sunaMda atyaMta zokAtura thayo. teNe svajanone kahyuM ke "huM koI vakhata paNa AvuM hiMsAnuM kAma karIza nahIM." ema kahIne praphullita manathI teNe niravazeSa anazananuM pacakhANa karyuM, arthAt cAre prakAranA AhArano tyAga karyo. tyAMthI marIne te rAjagRhI nagarImAM maNikAra zreSThIne ghera putrapaNe utpanna thayo; mAtApitAe tenuM dAmanaka nAma rAkhyuM. anukrame vRddhi pAmatAM te ATha varSano thayo, eTale mArInA upadravathI tenuM sarva kuTuMba nAza pAmyuM; tethI bhayane lIdhe te potAnA gharamAMthI nAsI gayo. pharatAM pharatAM te ja nagaramAM sAgaradatta nAmanA zreSThIne ghera Avyo, ane nokarI karIne AjIvikA karavA lAgyo. eka divasa koI be muni gocarI mATe te zeThane ghera AvyA. temAM moTA sAdhu sAmudrika zAstramAM nipuNa hatA, temaNe dAmanakane joIne bIjA munine kahyuM ke-"A dAsapaNAnuM kAma karanAra mANasa che te moTo thaIne A ja gharano svAmI thaze." A pramANenuM sAghunuM vacana zreSThIe bhIMtanI othe UbhA rahIne sAMbhaLyuM, tethI vajaghAta thayo hoya tema tene ghaNo kheda utpanna thayo. teNe vicAryuM ke-"A bALakane koI paNa upAyathI Aje ja mArI nAkhuM, eTale bIjano nAza karyA pachI aMkura kyAMthI thaze?" e pramANe vicArIne teNe te bALakane lADuno lobha batAvIne cAMDALane ghera mokalyo. tyAM eka cAMDALane te zreSThIe prathamathI dravya ApIne sAghI rAkhyo hato ane tene kahyuM hatuM ke-"huM tArI pAse mokaluM te bALakane mArIne tenI nizAnI mane batAvaje." te bALakane mRgalAnA baccAnI jevo mugdha AkRti (suMdara AkRti) vALo joIne te cAMDALane dayA AvI, tethI tenI kaniSThikA AMgaLI kApI laIne te bALakane teNe kahyuM ke-"re mugdha! jo tuM jIvavAne icchato hoya to ahIMthI jaladI nAsI jA." te sAMbhaLIne te bALaka bhAgatI bhAgato koI najIkanA gAmaDAmAM gayo. te gAmamAM sAgara zreSThInuM ja gokuLa hatuM. tyAM gokuLanA rakSaNa karanAra gopAlake tene vinayI joIne putra tarIke rAkhyo. tyAM te sukhe rahevA lAgyo ane anukrame yuvAvasthA pAmyo. ekadA sAgara zreSThI gokuLamAM Avyo, tyAM chedelI AMgaLInA cihnathI teNe dAmanakane oLakhyo. pachI kAMIka kAryanuM miSa karI gokuLanA rakSakane kahIne zreSThIe potAnA putra para kAgaLa lakhI dAmanakane tenI pAse mokalyo. dAmanaka kAgaLa laIne utAvaLo rAjagRhe pahoMcyo. aDhAMta cAlavAne lIdhe thAka lAgavAthI gAma bahAra udyAnamAM kAmadevanA maMdiramAM te vizrAMti levA beTho. tyAM tene thAkelo hovAthI tarata ja UMgha AvI gaI; tevAmAM zreSThInI viSA nAmanI putrI patinI icchAthI te ja kAmadevanA maMdiramAM AvI. tyAM dAmanakanI pAse potAnA pitAnI mudrAvALo kAgaLa joIne te kAgaLa teNe ghIrethI laI lIgho, ane kAgaLa kholIne te vAMcavA lAgI. "svastizrI gokuLathI liva zreSThI sAgaradatta samudradatta putrane snehapUrvaka pharamAve che ke-A kAgaLa lAvanArane vagara vilaMbe tarata ja viSa Apaje, temAM kAMI paNa saMdeha karIza nahIM.' A pramANeno lekha vAMcIne dAmanakanA rUpathI mohita thayelI viSAe saLI vaDe AMkhanI meSathI "viSa" uparanuM biMdu kADhIne "pa" pAse kAno karI viSane badale viSA karyuM. pachI te kAgaLa baMgha karIne hato tema mUkI daI harSathI te potAne ghera gaI. keTalIka vAre dAmanaka paNa jAgRta thayo; eTale gAmamAM jaIne teNe zreSThIputrane te kAgaLa Apyo. te paNa kAgaLa vAMcI AnaMda pAmyo ane te ja vakhate lagna laIne moTA ADaMbarathI sarva jana samakSa potAnI bahena viSAne tenI sAthe Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 250] vratakhaMDananuM phaLa 159 paraNAvI. dAmanaka tenI sAthe sukhethI vilAsa karavA lAgyo. keTaleka divase sAgarazreSThI ghera Avyo, eTale viSAnA lagnanI vAta jANI te ati kheda pAmyo. teNe vicAryuM ke--"aho! mAruM ciMtaveluM kArya to UlaTuM thayuM ane A to mAro jamAI thayo, to paNa prapaMcathI tene mArI nAkhuM. putrI vidhavA thAya te sAruM, paNa zatrunI vRddhi thAya te sAruM nahIM.'' A pramANe vicAra karIne teNe pelA cAMDALa pAse jaIne kahyuM ke--"are! te divase teM mane AMgaLInI nizAnI ApIne chetaryo te ThIka karyuM nahIM.'' cAMDALa bolyo ke--'he zeThajI! have tene dekhADo, huM jarUra mArI nAkhIza.'' pachI zreSThI tene mAravA mATe mAtRkA devInA derAno saMketa ApIne ghera AvyA ane dAmanakane kahyuM ke'"he vatsa! tuM Aje sAMje viSA sahita mAtRkA devInA prAsAdamAM pUjA karavA jaje, ke jethI devInI kRpA vaDe tamArA bannenuM kuzaLa thAya.'' pachI sAyaMkALa thatAM te daMpatI pUjA karavA mATe cAlyA. mArgamAM teno sALo maLyo. teNe kahyuM ke-'kyAM jAo cho?'' dAmanake devInI pUjA karavA javAnuM kahyuM, eTale te bolyo ke--'atyAre pUjAno samaya nathI, kemake aMdhakAra prasaravAno samaya najIka hovAthI ghaNA doSane utpanna karanAra pradoSano samaya che.'' ema kahIne te bannene tyAM ja rokIne pote pUjAnI sAmagrI laIne pUjA karavA gayo. prathamathI ja zreSThIno saMketa hovAthI pelA cAMDALe tene derAmAM pesatAM ja jANe te devIne baLidAna deto na hoya tema mArI nAMkhyo. putranuM maraNa sAMbhaLIne sAgara zreSThInuM vakSaHsthaLa bhedAI gayuM, tethI te paNa mRtyu pAmyo. pachI rAjAe dAmanakane tenA gharano svAmI karyo. eka vakhata rAtrinA pAchalA pahore 1maMgalapAThakanA mukhathI dAmanake eka gAthA sAMbhaLI. teno bhAvArtha evo hato ke-"niraparAdhIne anarthamAM nAkhavA mATe koI aneka prayatno kare to te UlaTA tene bahu guNanA karanArA thAya che. duHkhane mATe karela upAya sukhane mATe thAya che; kemake kRttAMta (deva) ja jeno pakSa kare tene bIjo zuM karI zake?'' A gAthA te traNa vAra bAlyo, eTale dAmanake tene traNalAkha dravya ApyuM. rAjAe e vAta jANIne eTaluM badhuM dAna ApavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre dAmanake potAno sarva pUrva vRttAMta kahyo. ekadA jJAnI guru maLavAthI temanI pAsethI potAnA pUrva bhavamAM karelA pratyAkhyAnanuM phaLa jANIne jAtismaraNa thavAthI dAmanaka vizeSe dharmano rAgI thayo. anukrame maraNa pAmIne teNe devalokanuM sukha prApta karyuM. tyAMthI cavIne mahAvideha kSetramAM utpanna thaI krame karIne siddhipadane pAmaze. "pUrva bhavamAM karelA pratyAkhyAnanA prabhAvathI dAmanakanuM zatrue prayojeluM kaSTa nAza pAmyuM, ane UlaTo tenA ja gharano svAmI thayA. temaja anukrame te lokottara sukha pAmyo; mATe sarva koIe bhAvapUrvaka pratyAkhyAna karavuM. vyAkhyAna 250 vratakhaMDananuM phaLa yathA zreSThisutaH pUrvaM dharmakhaNDanayAnayA / dhanavAA: LavaLyuM, matsyoddaparAmiH ||zA 1 bhATa cAraNa vagere. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 bhAvArtha--"pUrve jenuM bIjuM nAma matsyodara che, evo dhanada nAme zreSThIputra pacakhANarUpa dharmanuM khaMDana karavAthI khaMDita phaLane pAmyo." tenuM dRSTAMta A pramANe- matsyodaranI kathA 160 kanakapura nagaramAM kanakaratha nAme rAjA hato. te gAmamAM sAgaradatta nAme eka zreSThI raheto hato. tene dhanadatta nAme putra hato. te gAmamAM siMhala nAmano eka jugArI raheto hato. te eka divasa koI devInA maMdiramAM gayo ane devIne kahyuM ke--'he devI! mane ghana Apa, nahIM to tArI pratimA bhAMgI nAMkhIza.'' te sAMbhaLIne devI bolI ke--'tArA bhAgyamAM dhana nathI, to paNa A gAthA grahaNa kara. jaMciya vihiNA lihiyaM, taMciya pariNamai sayalaloyassa / iya jANe vi dhIrA, vihure vi na kAyarA huMti // 1 // bhAvArtha--je vidhie (bhAgyamAM) lakheluM hoya che te ja sakaLa lokane prApta thAya che, ema jANIne dhIra puruSo saMkaTamAM paNa kAyara thatA nathI.' A gAthA hajAra sonAmahora laIne tuM vecaje.'' jugArI te gAthA laIne bajAramAM gayo. tyAM ghanadatte te gAthA vAMcIne hajAra sonAmahora ApI grahaNa karI. te vAta tenA pitAnA jANavAmAM AvI, eTale tene gharamAMthI kADhI mUkyo. dhanadatta uttara dizA tarapha cAlyo; rastAmAM coroe tene pakaDI laIne vaNajArAne vecyo. vaNajArAe tene pArasakuLamAM jaI vecyo. teoe tene lohIne mATe vecAto lIgho. pachI hamezAM tenA zarIramAMthI lohI kADhavAthI te atyaMta niHsatva thaI gayo. ekadA te acetana thaIne paDyo hato ane tenuM zarIra lohIthI kharaDAyeluM hatuM, tethI bhAraMDa pakSIe tene upADyo, ane suvarNadvIpamAM mUkI dIdho. tyAM paNa pelI gAthAno artha saMbhArato sato te sukhe rahevA lAgyo. ekadA rAtrIe araNInA lAkaDAM saLagAvIne tenA agni vaDe te tApyo. prAtaHkALe te sthAnanI pRthvI teNe suvarNamaya thayelI joI; tethI teNe te mATInI iMTo banAvI ane tenI madhyamAM potAnuM nAma rAkhIne tenA ATha hajAra ne pAMca saMpuTa banAvyA. te iMTo agnimAM pakavatAM suvarNamaya thaI gaI. temano teNe eka ThekANe Dhagalo karyo. ekadA koI vahANavaTI pANI levA mATe te kinAre Utaryo. teNe ghanadattane pUchyuM ke--'tame ahIM kyAMthI AvyA cho?'' ghanadatte kahyuM ke-'"mArI suvarNanI iMTo levA Avyo chuM, mATe A iMTo jo tame bhADuM TharAvIne laI jAo to AmAMthI cotho bhAga tamane ApIza.'' vahANavaTIe kabUla karIne te iMTo vahANamAM bharAvI. pachI vizvAsa pamADIne te vahANavaTIe iMTonA lobhathI tene eka kUvAmAM nAkhI dIdho. dhanadatte kUvAmAM pagathiyAM joyAM. te pagathiyAMne raste aMdara UtaratAM teNe eka manuSya vinAnuM zUnya nagara joyuM. tyAM cakrezvarI devInuM manohara maMdira joIne te aMdara gayo. devIne vaMdana karIne tenI pUjA karI. bhaktithI prasanna thaIne devIe tene pAMca ratna ApyAM; temAM eka saubhAgya ApanAra, bIjuM rogano nAza karanAra, trIjuM ApattimAMthI rakSaNa karanAra, cothuM viSa utAranAra ane pAMcamuM lakSmI ApanAra hatuM. te ratno teNe potAnI jaMghA vidArIne temAM gopavyAM. pachI ghanadatta nagaramAM AgaLa cAlyo, paNa koI manuSya tenA jovAmAM AvyuM nahIM. cAlatAM cAlatAM 1 lohIno raMga banAvanAra vastIvALo deza (babbarakuLa) Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 250] vratakhaMDananuM phaLa 161 te eka rAjamahelamAM gayo ane upara caDhyo. tyAM teNe eka suMdara kanyA joI. te kanyAe tene sanmAna ApyuM. ghanadatte tene nagara zUnya thavAnuM kAraNa pUchyuM, eTale te bolI ke-- "A tilakapura nAmanuM nagara che. A nagaramAM mAro pitA mahendra nAme rAjA hato. eka divase zatruoe AvIne nagarane gherI lIdhuM, te ja rAtrIe koI vyaMtara mArA pitA pAse Avyo. mArA pitAe tene pUchyuM ke-'tuM koNa che?' tyAre vyaMtare kahyuM ke-'huM tAro pUrva bhavano mitra chuM.' mArA pitAe kahyuM ke--tyAre tuM A mArA nagarane jyAM zatruno bhaya na thAya eve sthAne mUka.' te sAMbhaLIne te vyaMtare eka zahera kUvA pAse banAvyuM, ane A bIjuM kUvAnI aMdara banAvyuM. ekadA koI narabhakSI rAkSasa ahIM Avyo. teNe banne nagara sarva lokanuM bhakSaNa karIne manuSyarahita karI nAkhyAM. mAtra eka mane ja paraNavAnI icchAthI jIvatI rAkhI che, ane Aje ja mane paraNavAno che.'' A pramANe te kanyA vAta karatI hatI eTalAmAM AkAzamAM zabda karato te rAkSasa Avyo. te kanyAe dhanadattane kahyuM ke-'tame ahIM gupta rIte raho, nahIM to tamane paNa te pApI mArI nAMkhaze.'' ema kahIne ghanadattane caMdrahAsa khaDga batAvIne kahyuM ke "A khaDgathI te pApiSThane devapUjAne vakhate mAravo, tethI tenuM mRtyu thaze; te sivAya tenuM mRtyu thAya tema nathI.'' A pramANe saMketa karIne tene gupta sthAne saMtADI rAkhyo. rAkSasa pUjA karavA beTho te vakhate samaya joIne dhanadatte khaDgavatI tene mArI nAMkhyo. pachI dhanadatta te kanyAne paraNyo ane ratnAdika sAra sAra vastu laIne te banne kUvAmAM AvyA. te vakhate koI vahANavaTI te kUvAmAMthI pANI levA tyAM Avyo. teNe kUvAmAM manuSyo che ema jANIne te bannene bahAra kADhyA. pachI ghanadattanA kahevAthI vahANavALAe temane bhADuM laIne vahANamAM besADyA. vahANano svAmI te strInuM svarUpa tathA dravya joIne moha pAmyo, tethI mArgamAM ghanadattane maitrIbhAvathI vizvAsa pamADIne samudramAM nAkhI dIdho. ghanadatta to sarvatra gAthAno artha smaraNa karI sukhaduHkhamAM samAna raheto hato. samudramAM paDatAM ja tenA hAthamAM eka pATiyuM AvyuM, te teNe pakaDI lIdhuM. samudranA kallola upara te tarato hato tevAmAM eka moTo matsya tene pATiyA sahita gaLI gayo. tyAM tene bahu kheda thayo ane ghaNI pIDA thaI, paNa te to gAthAno artha ja vicAravA lAgyo ke 'vidhie jevA sukha duHkha lakhyAM hoya tevAM bhogavavAM ja paDe che.'' pelo matsya manuSyanA bhArathI kheda pAmIne samudrane kinAre gayo. tyAM macchImA2e tene pakaDyo. tene cIratAM tenA udaramAMthI ghanadatta nIkaLyo; te mUrchita thaI gayelo hato; tethI macchImAre tene ghIre ghIre sajja karyo. pachI kanakapuranA rAjAne sarva vRttAMta kahIne tene rAjA pAse ANyo; rAjAe tene teno hevAla pUchyo eTale teNe keTaloka vRttAMta ekAMtamAM kahyo; tethI prasanna thaIne rAjAe tene ghaNA satkAra pUrvaka thagIghara banAvyo. tyAM teNe matsyodara nAma rAkhyuM. eka divasa je vahANavaTIe tene kUvAmAM nAkhyo hato te te ja nagare vahANa sahita Avyo ane rAjAnI pAse bheTa mUkIne beTho. tyAM te thagIgharane joIne teNe oLakhyo; tethI te vahANavaTIe vicAryuM ke--'A navo Avelo haze, tethI tenI jAti kuLa vagere koI jANatuM nahIM hoya, mATe jo 1 rAjA jenA para prasanna thAya, tene tAMbula ApanAra thaNIdhara kahevAya che. Jain Educatio{{{4-11 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 tene nIca jAtino TharAvuM to mAruM kaSTa nAza pAme." ema vicArIne teNe cAMDALa pAse jaIne kahyuM ke-"huM tane suvarNanI iMTo ApIza, paNa tAre rAjasabhAmAM jaIne rAjAnA thagIgharane bheTIne tene kahevuM ke-he bhAI! tuM amane ghaNA divase maLyo, ATalA divasathI kyAM gayo hato?" ityAdi kahIne tene tamArI jAtano TharAvavo." cAMDALe te vAta kabUla karIne bIje divase te pramANe karyuM. te joIne rAjAe cAMDALane pUchyuM ke-"A zuM?" tyAre cAMDALa bolyo ke-"A mAro bhAI che, tene meM ghaNA divase joyo tethI huM raDuM chuM." te sAMbhaLIne rAjAe thagItharane pUchyuM ke-"are re! tuM mAre ghera kyAMthI Avyo? teM amane sarvane cAMDALa jevA karyA." tyAre teNe kahyuM ke "he svAmI! sAMbhaLo, te viSe bahu lAMbI vAta che." ema kahIne pote gAthA lIghI tyArathI AraMbhIne sarva hakIkata rAjAne nivedana karI; ane devIe ApelAM pAMca ratno potAnI jaMghAmAMthI kADhIne rAjAne batAvyAM. pachI rAjAne kahyuM ke-"A pAMca ratno mArI pAse rahyAM che, bAkI te pahelAMnuM mAruM sarva dravya tenI pAse che." te sAMbhaLIne rAjAe pelA cAMDALone ghaNo mAra marAvyo tyAre teoe kabUla karyuM ke-"navA AvelA vahANavaTIe suvarNanI iMTo ApIne A prapaMca amArI pAse karAvyo che." ema kahIne rAjAne te iTo batAvI. rAjAe iTo toDI to aMdarathI ghanadattanuM nAma nIkaLyuM. pachI rAjAe te vahANavaTIne bolAvIne potAnA sipAione kahyuM ke-"are! A pApIe matsyodaranuM sarva ghana kabajAmAM laIne tene dveSabuddhithI kUvAmAM nAMkhI dIgho hato, mATe tene mArI nAkho." ema kahIne tenAM sarve vahANo lUMTI laI tene daridra karI dIgho. pachI ghanadatte rAjAne vinaMti karIne tene jIvato mukAvyo. rAjAe tene potAnA nagaramAMthI kADhI mUkyo. pachI ghanadattanI prazaMsA karIne rAjAe tene pUchyuM ke-"tuM kono putra che te satya kahe." teNe kahyuM ke-"he svAmI! A ja nagaramAM ratnasAra nAme zreSThI che te mArA pitA che." ityAdi mULa vRttAMta kahyo, eTale rAjAe harSa pAmIne tene kahyuM ke"have tuM tArA pitAne ghare jA." tyAre ghanadatte kahyuM ke-"he svAmI! haju huM eka bIjA vahANavaTInI rAha jouM ." rAjAe tenuM kAraNa pUchyuM eTale teNe potAnI priyA saMbaMdhI vRttAMta kahyo. keTalAka divasa gayA pachI te vahANavaTI devadatta zeTha paNa te ja gAmamAM Avyo. te bheTa laIne tilakamaMjarI sahita rAjA pAse Avyo. tene joIne ghanadatte rAjAne kahyuM ke-"je mANasanI huM rAha joto hato te A ja che, ane tenI sAthe je strI che te mArI priyA tilakamaMjarI che." pachI rAjAe te zeThane pUchyuM ke "A kinnarInA jevA rUpavALI lAja kADhIne UbhelI suMdarI koNa che?" te bolyo ke "he deva! A strIne huM kaTAha dvIpamAMthI lAvyo chuM, paraMtu A strI kahe che ke jo mane rAjA hukama Ape to huM tAre ghera AvuM." te sAMbhaLIne rAjAe te strIne pUchyuM ke-"A zeTha zuM kahe che? tenuM icchita karavA te khuzI che ke nahIM?" te bolI ke-"he rAjA! mArA svAmIne eNe samudramAM nAkhI dIdho che ane huM pativratA strI chuM, mATe mane baLI maravA mATe agni Apo. A zeThane chetarIne ATalA divasa meM muzkelIthI nirgamana karyA che ane ahIM sudhI tene huM laI AvI che. pUrve meM mArA svAmI pAse naM viya viziMA iihaya' ityAdi gAthAno artha sAMbhaLyo hato teno mane pUrepUro anubhava thayo che, mATe have mArA manamAM kAMI paNa zoka nathI." rAjAe pUchyuM ke-"he putrI! tuM tArA svAmIne zI rIte oLakhI zake tema che?" te bolI ke-"he deva! mArA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 250] vratakhaMDananuM phaLa 163 patine to A pApIe samudramAM nAMkhI dIdhA che, tethI te Aja sudhI kyAMthI jIvatA hoya?'' te sAMbhaLIne rAjAe thagIgharane batAvyo. te joIne te bolI ke "he rAjA! samAna AkRtivALA ghaNA puruSo duniyAmAM hoya che, tethI AkRti mAtrathI nizcaya kema thAya?'' tyAre ghanadatte tilakapurano vRttAMta, rAkSasanuM mAravuM, kUvAmAMthI bahAra nIkaLavuM vagere sarva kahyuM, eTale teNe tene barAbara oLakhyo, ane rAjAne kahyuM ke "he deva! A ja mArA prANanAtha che.'' pachI rAjAe devadatta zeThanuM sarvasva laI lIdhuM ane tene mArI nAkhavAno hukama Apyo. te vakhate paNa dhanadatte vinaMti karIne tene bacAvyo. pachI ghanadatta potAnI priyA sahita rAjAnI AjJAthI moTA utsava pUrvaka pitAne ghera gayo. tene joIne tenA mAtApitAne ghaNo harSa thayo. eka divasa ghanadatta rAjAnI sAthe udyAnamAM munine vAMdavA gayo; tyAM dharmadezanA sAMbhaLIne teNe gurune pUchyuM ke "he bhagavan! meM pUrva bhavamAM kevAM karma karyAM hatAM?' guru bolyA ke--"he ghanadatta! tArA pUrva bhavanuM vRttAMta sAMbhaLa-ratnapura nagaramAM mahaNa nAme eka zreSThIputra hato. te ekadA udyAnamAM gayo. tyAM koI munine joIne temane vAMdIne temanI pAse beTho. te vakhate gurue kahelI dharmadezanA sAMbhaLIne teNe samakita sahita gRhIdharma aMgIkAra karyo. gurune namIne te potAne ghera Avyo. pachI ghaNuM ghana kharcIne teNe eka moTuM caitya karAvyuM; paNa pAcho tene vicAra thayo ke--dharmanA rasamAM parAdhIna thaIne ATalo badho dhanano vyaya kema karyo?' ityAdi bhAvanAthI bhraSTa thayA chatAM paNa pAchI lokalaktrathI teNe pratimA bharAvI. ekadA teNe dhAraNA karI ke-'jeTaluM dravya huM upArjana karuM temAMthI cotho hisso dharmamArge mAre vAparavo.' e pramANe vartatAM vaLI tene vicAra thayo ke 'meM je dhAraNA karI tenuM phaLa mane A bhavamAM ja maLaze ke nahIM? kema ke zAstramAM to thoDAnuM paNa adhika phaLa saMbhaLAya che.' ityAdi zaMkA vAraMvAra karyA karato hato, ane devapUjA vagere paNa phaLanI zaMkA sahita karato hato. eka divasa koI be munine suMdara vasra vahorAvIne teNe vicAryuM ke-'kadAca A sAdhuo suMdara veSa pahere to tethI jainadharmamAM zuM dUSaNa Ave?' vaLI pharIthI vicAra karavA lAgyo ke--'are! meM khoTo vicAra karyo; kemake sArAM vastra paheravAM, dehanI paricaryA karavI tathA tenI zuzruSA karavI te sarva kAmadevane vadhAravAnA upAya che; mATe ja sAdhuo tevuM kAma karatA nathI.' ityAdi zubha tathA azubha pariNAmathI AMtare AMtare zubha tathA azubha karma teNe bAMdhyAM. chevaTa Ayune aMte maraNa pAmIne te bhuvanapati devatA thayo; tyAMthI cyavIne tuM dhanadatta thayo che. teM pUrva bhavamAM dharmakAryo karyA, paNa temAM zaMkAdi dUSaNa lagADyAM tethI tenAM phaLa rUpe tane duHkha sahita sukha A bhavamAM prApta thayuM." A pramANe sAMbhaLIne ghanadatta mUrchita thayo. pachI saMjJAmAM AvIne jAtismaraNa thavAthI mAtApitAnI AjJA laIne vairAgya vaDe rAjA sahita teNe dIkSA grahaNa karI. tyAMthI maraNa pAmI vaimAnika devatAnuM sukha bhogavIne te mahAvideha kSetramAM utpanna thayo, ane dharmanuM ArAdhana karIne anukrame mokSe gayo. 'daza dRSTAMte durlabha evo manuSyabhava tathA bIjI AryadezAdi sAmagrI pAmIne tathA saMsAranI asAratA jANIne niraMtaranuM sukha (mokSa) icchanArA puruSoe niraMtara dharmakAryo karavAM.'' -- Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 vyAkhyAna 251 mauna ekAdazInuM mAhAbhya praNamya zrImadvAmeyaM, pArzvayakSAdipUjitam / mAhAtmyaM staumi zrImaunaikAdazyA gadyapadyabhRt // 1 // bhAvArtha-"zrI vAmAmAtAnA putra, pArzva yakSAdikoe pUjelA evA zrI pArzvanAtha prabhune namaskAra karIne gadyapadyAtmaka evuM mauna ekAdazInuM mAhAbhya kahuM chuM." ekadA dvArikA nagarImAM zrI neminAtha svAmI samavasaryA. te samAcAra vanapALanA mukhathI sAMbhaLIne zrI kRSNa ati harSita thayA. pachI te vanapALane yogya dAna ApIne sarva samRddhi sahita kRSNa zivArANInA putra zrI neminAtha prabhune vAMdavA gayA. vidhipUrvaka vAMdIne yogya sthAne besI nIce pramANe bhagavAnanI dezanA sAMbhaLI- dine ne tevA, vaMti tesiM pi mArA thovA katto me maNuya bhavo, iti suravaro duhio // 1 // - bhAvArtha-"eka divasamAM jeTalA devo cave che te karatAM paNa A pRthvI upara mANaso ochA che, tethI devatAo ciMtave che ke amane manuSyabhava kyAMthI maLe?" mATe teo duHkha ghAraNa kare che. evI rIte devane paNa durlabha manuSyabhava jANIne pramAda karavo nahIM. annANa saMsao ceva, micchattANaM taheva ya / rAgo doso mainbhaMso, dhammammi ya annaayro||1|| jogANa duppaNihANaM, pamAo aThTha mahA bhave / saMsAruttArakAmeNaM, savvahA vjjiyvo||2|| bhAvArtha-ajJAna, saMzaya, mithyAtva, rAga, dveSa, matinI bhraSTatA, gharma upara anAdara ane yoganuM dupraNidhAna-e rIte pramAda ATha prakAranA che; tethI saMsArathI mukta thavA icchanArAe teno sarvathA tyAga karavo." ityAdi gharmadezanA sAMbhaLIne zrI kRSNa prabhune kahyuM ke-"he bhagavan! huM aharniza rAjakAryamAM vyagra hovAthI niraMtara gharma zI rIte karI zakuM? mATe AkhA varSamAM eka uttama divasa sArarUpa hoya te batAvo!" bhagavAne kahyuM ke-"kRSNa! jo tamArI evI icchA hoya to mArgazIrSa mAsanI zukla ekAdazInuM uttama rIte ArAghana karo. te divase vartamAna covIzInAM traNa tIrthakaranA maLIne pAMca kalyANaka thayA che. te viSe kahyuM che ke asyAM cakripadaM hitvA, grahIdarajino vratam / janma dIkSAM ca sajjJAnaM, mallI jJAnaM nmiishvrH||1|| bhAvArtha-"A ekAdazIne divase zrI aranAtha prabhue cakravartIpaNuM choDIne cAritra aMgIkAra karyuM hatuM; mallinAthanAM janma, dIkSA ane kevaLajJAna e traNa kalyANaka thayAM hatAM, ane naminAthanuM kevaLajJAna kalyANaka thayuM hatuM.' A pramANe niyamapUrvaka te divase pAMca bharatamAM tathA pAMca eravatamAM traNa traNa tIrthakaronAM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 251] mauna ekAdazInuM mAhAtmya 165 maLIne pAMca pAMca kalyANako thavAthI pacAsa kalyANako thayAM che; temaja atIta, anAgata ane vartamAna samayanA bhedathI ekaso pacAsa kalyANako trIza covIzImAM thaIne nevuM tIrthaMkaronAM thayAM che. tethI A divasa sauthI uttama che. arka purANa nAmanA zaiva zAstramAM paNa A ekAdazInuM mAhAtmya varNavyuM che ke'he arjuna! hemaMta Rtune viSe mArgazIrSa mAsanI kalyANakArI zukla ekAdazIne divase jarUra upavAsa karavo, kemake je hamezAM potAne ghera be lAkha brAhmaNone bhojana karAve che tene jeTaluM phaLa maLe che teTaluM phaLa mAtra A ekAdazInA eka upavAsathI maLe che. jema kedAranAtha tIrthamAM udakapAna karavAthI punarjanma thato nathI, tema A ekAdazInA upacArAthI paNa punaH janma thato nathI. he arjuna! A ekAdazI garbhavAsano nAza kare che, tethI te vratanA puNya samAna bIjuM koI puNya thayuM nathI ane thaze paNa nahIM. he arjuna! hajAra gAyonuM dAna karavAthI jeTaluM puNya thAya tethI adhika puNya eka brahmacArInI bhaktithI thAya che, hajAra brahmacArInI bhakti karatAM jeTaluM puNya thAya che tethI aghika puNya eka vAnaprasthAzramInI bhaktithI thAya che, hajAra vAnaprasthAzramInI bhakti karatAM adhika puNya pRthvInuM dAna karavAthI thAya che, bhUmidAnathI dazagaNuM puNya sarva alaMkAra sahita kanyAdAna devAthI thAya che, kanyAdAnathI dazagaNuM puNya vidyAdAnathI thAya che, vidyAdAnathI sogaNuM puNya bhUkhyAne anna ApavAthI thAya che, tethI sogaNuM puNya gomedha yajJathI, tethI sogaNuM puNya azvamegha yajJathI, tethI sogaNuM puNya naramegha yajJathI ane tethI hajAragaNuM puNya kedAranAthanI yAtrA karavAthI thAya che. paraMtu A ekAdazInA puNyanI to saMkhyA ja nathI; tethI brahmAdi devo paNa e vrata Acare che.' ityAdi laukika zAstromAM paNa he kRSNa! A ekAdazInuM mAhAtmya varNavyuM che.'' A pramANe lokottara phaLa ApanAruM mauna ekAdazInuM varNana nemIzvara prabhunA mukhathI sAMbhaLIne zrIkRSNe pharIne pUchyuM ke "he svAmI! A ekAdazInuM ArAdhana pUrve koNe karyuM che te kaho.'' tyAre prabhue suvrata zreSThInuM je dRSTAMta kahyuM te A pramANe- suvrata zeThanI kathA "ghAtakIkhaMDamAM AvelA vijayapattanamAM sUra nAme eka zreSThI raheto hato. rAjA paNa tene bahu mAna Apato ane gAmanA sarva vyApArIomAM te agresara hato. tene suramatI nAmanI zIlavatI patnI hatI. eka vakhata te zreSThI sukhe sUto hato. pAchalI rAtre nidrA dUra thaI te vakhate tene vicAra thayo ke'huM pUrva janmanA puNyodayathI sukhamAM magna thaIne divaso nirgamana karuM chuM; paraMtu paralokanuM hitakara kArya kaMI paNa karavuM joIe, kemake te vinA sarva nirarthaka che." e pramANe vicAra karatAM sUryodaya thayo, eTale zayyAmAMthI UThI potAnuM nityakarma karIne te zreSThI gurune vAMdavA gayo. gurune vAMdIne yathAyogya sthAne dharmadezanA sAMbhaLavA beTho. gurue dezanA AraMbhI Alassa moha vannA, thaMbhA kohA pamAya kiviNattA / bhaya sogA annANA, vikhkheva kuUhalA ramaNA // 1 // bhAvArtha--"Alasya, moha, varNanA (prazaMsA), stabdhatA (ahaMkAra), krodha, pramAda (nidrA), kRpaNatA, bhaya, zoka, ajJAna, vikathA, kutUhaLa ane ramaNa (rati) e tera kAThIAno tyAga karavo. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [saMbha 17 A kAThIAno je tyAga karato nathI te narakagatimAM utpanna thAya che. kahyuM che ke paNa koDi ayasaThThi, lakhkhA navanavai sahassa paMcasayA / cUlasI ahIya narae, apaiThThANaMmi vaahio||1|| bhAvArtha-pAMca karoDa, aDasaTha lAkha, navANuM hajAra, pAMcaso ne corAzI vyAdhio sAtamI narakanA apratiSThAna nAmanA chelle pAthaDe che." mATe he zreSThI! AvAM narakanAM duHkhano nAza karavA mATe haMmezAM gharma karavo, kemake puNyano mahimA aciMtya che. kahyuM che ke bharahe ya kei jIvA, micchAdiThThiya bhaddavA bhAvA / te mariUNa ya navame, varisaMmi huMti kevlinno||1|| bhAvArtha-"A bharatakSetramAM keTalAya bhadra pariNAmI mithyAdraSTi jIvo paNa che ke je ahIMthI marIne navame varase (mahAvidehakSetramAM) kevaLI thAya che." mATe he zreSThI! sulabhabodhi jIvane kAMI paNa duSkara nathI." ityAdi sAMbhaLIne zreSThI bolyA ke-"he mahArAja! gRhakAryamAM khUMcelo rahevAthI hamezAM gharma karavAnI mArI zakti nathI, tethI mane eka evo divasa batAvo ke jethI te eka divasanA ArAghanathI mane AkhA varSa jeTaluM puNya maLe." tyAre gurue kahyuM ke-"mArgazIrSa mAsanI zukla ekAdazIne divase upavAsapUrvaka ATha praharano posaha levo, ane te divase sAvadya vANIno vyApAra taddana baMdha karIne maunapaNe rahevuM. e pramANe agiyAra mArgazIrSa mAsa sudhI ekAdazIne divase pUrvokta vidhipUrvaka tapa karIne pachI moTA utsavathI tenuM udyApana karavuM." A pramANe sAMbhaLIne te zreSThIe ati harSathI bhAvapUrvaka parivAra sahita te vrata aMgIkAra karyuM, ane tapa pUrNa thayuM tyAre vidhipUrvaka tenuM udyApana karyuM. tyAra pachI paMdara divase tene ekAeka phUlano vyAdhi utpanna thayo tethI mRtyu pAmIne te agiyAramA AraNa nAmanA devalokamAM utpanna thayA. agiyAramA devalokamAM ekavIza sAgaropamanuM AyuSya bhogavI tyAMthI cyavIne A bharatakSetramAM zauripura nAmanA nagaramAM samRddhidara zreSThInI bhAryA prItimatInI kukSimAM putrapaNe utpanna thayA. garbhanA mahimAthI prItimatIne dohada thayo ke-"huM zrAvakanA bAra vrata grahaNa karuM, mahAvratane ghAraNa karanAra munione azanAdi vahorAvIne temanI bhakti karuM, sarva saMsArI jIvone vratadhArI karuM, temaja nRtya, gIta, vAjiMtra tathA vArtAvinodamAM samyaka prakAre vrata pALanArAonA guNonuM zravaNa karuM." ityAdi dohada zreSThIe pUrNa karyA. pachI samaya AvatAM prItimatIe rUpa ane lAvaNyathI bharapUra evA putrane prasavyo. nALa dATavA mATe pRthvI khodatAM temAMthI nidAna pragaTa thayuM tethI pitAe suvrata nAma rAkhyuM. anukrame te gurunI sAkSI mAtrathI ja samagra kaLAo zIkhyo. yuvAvasthA pAmatAM pitAe tene mahotsavapUrvaka agiyAra kanyAo paraNAvI. pachI AyuSya pUrNa thatAM tenA pitA maraNa pAmyA eTale te suvrata agiyAra karoDa dravyano svAmI thayo. ekadA te gurune vaMdana karavA gayo. te guru pAMca samiti tathA traNa gatithI yukta hatA, pAMca mahAvratanI pacIza bhAvanAnuM aMtaHkaraNamAM manana karanArA hatA. pAMca mahAvratano bhAra ghAraNa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 251] mauna ekAdazInuM mAhAbhya 167 karavAmAM ghuraMghara hatA. deva, manuSya, tiryaMca ane potAthI utpanna thatA bhayaMkara upasargarUpI zatruone tathA bAvIza pariSadarUpI zatruonI senAne jItanArA hatA, sattAvIza guNothI virAjamAna ziSTa munionA nAyaka hatA, aticAra rahita pAMca prakAranA AcArane pAlana karanArA hatA, saMsArI jIvone mUccha pamADanAra viSayasamUhathI viramelA hatA, traNa bhuvananA lokone kiMkararUpa karavAthI ati garviSTha thayelA kAmadevanA vikArane jemaNe dUra karelo hato, ahaMtupraNIta zAstramAM kahelA ati sUkSma vicArono sArI rIte bodha hovAthI sarva bhavya prANIonAM hRdayane AnaMda pamADatA hatA, caMcaLa evA pAMca iMdriyorUpI uddhata azvone teNe niyamamAM rAkhelA hatA, amRta samAna gharmadezanA vaDe sarva bhavya prANIonAM jIvitarUpa hatA, samyagdarzana vaDe karIne teNe mithyAdarzanarUpI ugra viSano nAza karyo hato; durjana puruSonAM durvacanonI racanArUpI pracaMDa vAyu prasaratAM chatAM paNa akaMpa hatA. kSamA, mArdava, Arjava ane mukti Adi daza prakAranA sAghugharmanuM ArAghana karavAmAM sAvaghAna hatA, potAnA aMtaHkaraNa rUpI gharamAMthI zalya rUpa nava prakAranAM niyANAMne temaNe dUra kADhI mUkyAM hatAM, nava prakAranI brahmacarya gatinuM sArI rIte pAlana karavAmAM tatpara hatA, duSTa karmarUpI rAkSasasamUhano nAza karavAmAM nArAyaNa jevA hatA, hAsyAdi Sakane temaNe dUrathI ja tajI dIdhuM hatuM, caMdanAdikathI pUjA karanAra upara temaja zastrAdithI chedana karanAra upara temano samAna manovilAsa hato, sarvathA mamatA rahita hovAthI temaNe zokano nirAsa karyo hato, anupama vacanakaLAthI sarvalokane raMjita karyA hatA, arihaMtapraNIta samagra AgamanA pAragAmI hatA, A loka tathA paraloka Azrita sarva carAcara prANIoe karelAM mAna athavA apamAna, prazaMsA athavA niMdA, lAbha athavA alAbha, sukha athavA duHkha ityAdimAM temanI cittavRtti samAna hatI, zrImat AhaMta matanuM sthApana karavAmAM asAdhAraNa kuzaLatArUpI sUryanA udayathI temaNe cotarapha prasarelA mithyAtvarUpa aMghakArano nAza karyo hato, aprazasta Asrava dvArano nirodha karyo hato, aneka bhavyasamAjone bogha pamADanArA hatA, ATha prakAranA madano tyAga karyo hato, bAra prakAranA tArUpI auSaghanI kriyA vaDe durbhedya duSTa karma rUpI vyAdhino temaNe bheda (nAza) karyo hato, pAMca prakArano svAdhyAyavidhi karavAmAM tathA karAvavAmAM sAvaghAna hatA, jagatanA sarva jIvone temaNe abhayadAna ApyuM hatuM, sAgara jevA gaMbhIra hatA, meruparvata jevA acala (ghIra) hatA, zaMkha jevA niraMjana (nirmaLa) hatA, ajJAnarUpI aMdhakArathI AcchAdita thayelA netrovALA bhavya prANIonAM netrone ughADavA tathA nirmaLa karavA mATe zreSTha jJAnarUpI aMjananA AjanArA hatA, kAcabAnI jema guseMdriya hatA, mahAmoha rAjAno temaNe parAjaya karyo hato, bhAraMDa pakSInI jema sarvadA apramatta hatA, kamaLanA patranI jema temanuM citta lepa rahita hatuM, sUryanI jema disateja hatA, rAgadveSarUpI mahAmallane jItavA mATe temaNe ghaNuM vIrya phoravyuM hatuM, caMdranI jema saumya guNo vaDe paripUrNa hovAthI samagra sAghu puruSone AnaMdakArI hatA, siMhanI jema durgharSa hatA, chatAM sarvalokane gamana yogya hatA, hAthInI jema zaurya guNathI yukta hatA, samagra doSathI mukta hatA, vRSabhanI jema baLavAna hatA, aneka vAdIone jItavAthI adhika tejasvI thayelA hatA, samudranA jaLanI jevuM temanuM 1 nilabhatA. Jain Education Interational Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 hRdaya ati zuddha hatuM, saMsArarUpI kArAgRhamAM rahelA moharUpI moTA core pakaDelA prANIonuM rakSaNa karavAmAM te atyaMta dayALu hatA, AkAzanI jema avalaMbana rahita hatA. mahAnaMda (mokSa) rUpI mahA nagare javAnI zreNIe caDhavAmAM vilaMba vinAnA hatA. zUnya gharanI jema zarIranI paricaryAthI rahita hatA. anya prANIoe karelA rAphaDAmAM rahenArA sarpanI jema parAzrayamAM rahenArA hatA, sAMsArika sarva saMbaMghano tyAga karyo hato, pavananI jema apratibaddha vihArI hatA, jIvanI jema apratihata gativALA hatA. jinapravacanane anusaratI mativALA hatA, ane pakSInI jema sarvathI mukta hatA. kiM bahunA? te munirAjanAM sarva AcaraNo sAthusAmAcArIne saMpUrNa yogya hatAM. jANe jaMgama kalpavRkSa hoya tevA te zrImAnuM gharmaghoSa nAmanA gurune samavasarelA joIne zreSThIpati suvrata jANe potAno puNyasamUha mUrti ghAraNa karIne pragaTa thayo hoya ema jANI potAnA AtmAne ghanya mAnato sato vinaya sahita vidhipUrvaka gurune namyo. tyAra pachI gurue ApelI sakala bhavya jIvonA cittane harSathI vyApta karavAmAM sAvaghAna, mana, vacana, kAyAe karIne bAMghelAM tadbhavI karmasamUha tathA pUrve ghaNA bhavamAM upArjana karelAM azubha karmasamUharUpI moTAM vRkSone mULasahita ukheDI nAMkhavAmAM prathama megha samAna, jaLaghara vRSTithI vRddhi pAmelA jaLanA mahApravAhamAM prANIonA aMtaranI viSaya kaSAyarUpI lIla vagerene kheMcI janAra, sarva zrotA jananA karNane pavitra karavAmAM maMtrasahita mahAvidyA samAna, saMyoga viyogAdi jinamatasUcita mahAduHkho rUpI UrminA samUhathI vyAkuLa ane mahA sAhasika puruSone paNa durvAhya evA duraMta saMsArarUpI mahAsAgarane taravAmAM vahANa jevI ane corAzI lAkha jIvayonimAM paribhramaNa karavAthI dimUDha thaI gayelA prANIone mahA vairAgyane utpanna karanArI, tathA mukhyatve karIne pAMca parvaNInA ArAghananuM uttama phaLa dekhADanArI evI dezanA sAMbhaLIne suvrata zreSThIne jAtismaraNa jJAna utpanna thayuM. pachI teNe gurune pUchyuM ke-"he pUjya!meM pUrva bhavamAM mauna ekAdazInuM tapa karyuM hatuM. tenA prabhAvathI huM agiyAramA devalokamAM devapaNe utpanna thayo hato ane tyAMthI cyavIne ahIM paNa agiyAra karoDa suvarNano svAmI thayo chuM, to have huM zuM sukRta karuM ke jethI asAghAraNa phaLane bhoktA thAuM?" gurue kahyuM ke-"he zreSThI! jenAthI tamane ATaluM sukha prApta thayuM che te ja ekAdazInuM sevana karo; kemake jenAthI deha vyAdhi rahita thayo hoya te ja auSagha sevavuM joIe. vaLI kahyuM che ke vidhinA mArgazIrSasyaikAdazyAM dharmamAcaret / ... ya ekAdazabhirvarSeracirAt sa zivaM bhajet // 4 // bhAvArthaje puruSa mArgazIrSamAsanI zukla ekAdazIne divase vidhi pUrvaka agiyAra varSa sudhI gharma AcaraNa kare che te thoDA vakhatamAM ja mokSane meLave che." ityAdi gurumukhathI sAMbhaLIne suvrata zreSThIe potAnI patnI sahita mauna ekAdazInuM tapa aMgIkAra karyuM. eka divasa zreSThI potAnA kuTuMba sahita ATha pahoranuM pauSagha vrata laIne pauSaghazALAmAM rahyo hato, te divase te hakIkta jANIne cora loko rAtrie tenA gharamAM peThA, ane gharamAMthI sarva ghana laIne tenI gAMsaDIo bAMghI ghara vacce Dhagalo karyo. pachI te gAMsaDIo upADI javAno vicAra Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 vyAkhyAna 251] mauna ekAdazInuM mAhAsya karatA hatA tevAmAM zAsanadevIe temane staMbhita karyA. thoDI mudate zorabakora thavAthI rAjAnA sipAio AvI te corone pakaDI rAjA pAse laI gayA. prAta:kALe zreSThI posaha pArI ghaNA ghananI bheTa laIne rAjA pAse gayA, ane kahyuM ke-"he rAja! A loko mArA gharanuM kAmakAja karanArA che, tethI gharamAM ADAMavaLAM paDelAM ratnAdikane ekaThAM karIne ghara vacce Dhagalo karyo che, ane page athaDAtAM hatAM tene sAcavI rAkhyAM che; mATe A mArA cAkaro mAravAne yogya nathI." ityAdi kahIne rAjA pAsethI te corone choDAvyA. te vAta jANI nagaranA lokoe zreSThInI atyaMta prazaMsA karI. tyAra pachI zreSThIe pAraNuM karyuM. pharIthI bIjI ekAdazIne divase paNa zreSThIe pauSagha aMgIkAra karyo hato, te rAtrie dAvAnaLanI jema AkhA nagaramAM agni prasarI gayo. tene bujhAvavAno upAya nahIM cAlavAthI sarva loko judI judI dizAomAM nAsI gayA. te vakhate koIe zreSThIne kahyuM ke-"he zeTha! jainamatamAM dareka vrato AgAra sahita hoya che, mATe tame atyAre vrata tajI do." ityAdi kahyA chatAM vratabhaMganI bhItithI zreSThI UThyA ja nahIM. vratanA prabhAvathI tenAM ghara, dukAno, vakhAro vagere kAMI paNa samudramAM rahelA beTanI jema agnithI banyuM nahIM. te joIne sarva nagaranA loko tenA vratanI prazaMsA karavA lAgyA. ekAdazInuM samagra vrata pUrNa thayuM tyAre agiyAra agiyAra vastuo ekaThI karIne vidhipUrvaka moTA occhavathI zeThe udyApana karyuM, ane saMghapUjAdika sAta kSetramAM dravyano vyaya karI potAno janma kRtArtha karyo. te zreSThIne ekAdazI vratanA puNyathI strIo paNa agiyAra prApta thaI hatI, temaja te dareka strIthI daza daza putra ane eka eka putrI thayela hatI. ekadA cAra jJAnane dhAraNa karanArA vijayazekhara sUri te nagaramAM paghAryA, temanI vairAgyamaya dezanA sAMbhaLIne zreSThI pratibodha pAmyA. eTale temaNe potAnI agiyAra strIo sahita moTA mahotsavathI sarvavirati grahaNa karI, ane gharano sarva bhAra chokarAone soMpyo. aticAra rahita cAritranuM pAlana karatAM temaNe dvAdazAMgI kaMThe karI. eka cha mAsI tapa karyuM, cAra comAsI tapa karyA, ane so aThThama tathA baso chaThTha karyA. tenI agiyAre strIo mAsa mAsanI saMkhanA karI kevaLajJAna pAmI mokSe gaI. eka divasa ekAdazI hovAthI suvratamunie maunavrata dhAraNa karyuM hatuM, te divasa eka sAghune kAnamAM tIvra vedanA thavA lAgI. tevAmAM koI mithyAtvI vyaMtara devatAe suvratamunine vratathI calAvavA mATe te mAMdA sAdhunA zarIramAM praveza karyo, ane rAtrine samaye adhika vedanA karavA lAgyo. tethI te sAghue suvratamunine kahyuM ke-"tame koI zrAvakane ghera jaIne mArA zarIranI vyathAnI vAta kaho, ke jethI te mArA vyAdhinI cikitsA kare." te sAMbhaLI suvratamunie vicAryuM ke-"meM Aje upAzrayanI bahAra javAno niSegha karyo che ane vaLI mauna dhAraNa karyuM che; tethI zI rIte zrAvaka pAse jAuM ne vAta karuM?" ityAdi vicAra karavA lAgyA. tevAmAM te sAdhue suvrata munine krodhanAM vacano kahevApUrvaka gharmadhvaja (ghA) vaDe mAryA. tyAre suvrata munie vicAryuM ke-"A mahAtmAno AmAM kAMI paNa doSa nathI, mAro ja doSa che; kemake huM tenI cikitsA karAvato nathI." ityAdi lokottara bhAvanA upara caDelA ane meruparvatanI jema nizcala thayelA temane joIne Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 te devatA dharmamAM sthira thaI potAne sthAnake gayo. suvrata muni to zubha bhAvanA bhAvatAM lokAlokamAM prakAza karanAra kevaLajJAna pAmyA. te vakhate pAsenA devoe kevaLajJAnano mahimA karyo. tyAM suvarNanA kamaLa upara besIne suvrata kevaLIe dayAmaya gharmadezanA ApI. pachI pRthvIpara vicaratAM ghaNA bhavya jIvone pratibodha pamADI aMte anazana karIne mokSe gayA. A pramANe neminAtha bhagavAnanA mukhathI ekAdazInuM ujjvaLa mAhAtmya sAMbhaLIne samagra nagaranA loka sahita zrIkRSNe ekAdazInuM vrata aMgIkAra karyuM. 'zAstrokta vidhi pUrvaka je loko potAnI zakti anusAra ekAdazInuM vrata Adare che teo svarganAM sukha bhogavIne aMte mokSapadane pAme che.'' vyAkhyAna 252 samakitamAM niHzaMkatA nAsti jIvo na svargAdi, bhUtakAryamiheSyate / iti prabhRti zaMkAto, samyaktvaM khalu pAtyate // 1 // bhAvArtha--A jagatamAM jIva jevI koI vastu ja nathI, temaja svarga, naraka vagere paNa kAMI nathI; mAtra paMca mahAbhUtanuM ja sarva kArya che. ityAdi zaMkA karavAthI samakita nAza pAme che.'' te upara dRSTAMta nIce pramANe- ASADhAcAryanuM dRSTAMta koI sAdhuonA saMghADAmAM pUrve ASADha nAme eka AcArya hatA. te aMtAvasthA prApta thayelA dareka ziSyane nijhAmatA hatA ane tene kahetA hatA ke--"he ziSya! tuM svargamAM devatA thAya to jarUra mane darzana Apaje.'' A pramANe ghaNA ziSyone kahyA chatAM svarge gayelAmAMthI koI paNa ziSya Avyo nahIM. eka vakhata potAnA ativallabha ziSyane nijhAmaNA karAvIne kahyuM ke--"he vatsa! tuM to jo deva thAya to avazya mane darzana Apaje.'' e pramANe ati AgrahathI kahyuM. teNe paNa te aMgIkAra karyuM. pachI te ziSya kALa karIne devatA thayo, paraMtu devakAryamAM gUMthAI javAthI jaladI AvI zakyo nahIM, tethI gurue vicAryuM ke--'meM aneka ziSyone nijhAmyA temaja temaNe mArI pAse AvavAnuM mAruM vacana aMgIkAra karyuM, chatAM temAMthI eka paNa mArI pAse Avyo nahIM; tethI jaNAya che ke svarga ke naraka kAMI paNa nathI. Aja sudhI meM vRthA kriyAkaSTa karyuM.'' ityAdi vicAra karI mithyAbhAva pAmI gacchano tyAga karIne te cAlI nIkaLyA. tevAmAM te ziSyadeve avadhijJAnavaDe gurunuM svarUpa jANIne vicAryuM ke--"A AcArya mohamAM phasAIne duSkarma kare nahIM teTalA mATe tyAra agAu tene bodha pamADIne sanmArgamAM lAvuM.'' ema vicArIne te deve gurunA javAnA mArgamAM eka gAma pAse divya nATaka viSurvyu. AcArya te nATaka jovA UbhA rahyA. jotAM jotAM cha mahinA nirgamana karyA, paraMtu devanA anubhAvathI temane kSudhA, tRSA, zrama vagere kAMI paNa jaNAyuM nahIM. pachI te deve nATaka saMharI lIdhuM; eTale AcArya AgaLa cAlyA. cAlatAM cAlatAM teNe vicAryuM ke "aho! kevuM suMdara nATaka hatuM? Aje pahelI vAra AvuM sukha joyuM." pachI te deve vicAryuM Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 252] samakitamAM niHzaMkatA 171 ke-"AnI pAse kAMI paNa vrata rahyuM che ke sarvathA bhraSTa thayA che tenI parIkSA karuM." ema vicArIne teNe uttama alaMkArathI zobhato eka rAjakumAra vikartho. sUrie tene joIne kahyuM ke-"he bALaka!tuM ekalo AvA aghora vanamAM kema bhame che? tAruM nAma zuM che?" bALaka bolyo ke-"mAruM nAma pRthvIkAyika che. huM Apane zaraNe Avyo chuM. cora, zvApada vagerenA upadravathI mAruM rakSaNa karo." bAlaM mAM dInatAprAptaM, pAhi pAhi prabho tataH / taireva bhUSitA bhUrye, rakSeyuH zaraNAgatam // 1 // bhAvArtha-"he pUjya! dInatA pAmelA A bALakanuM Apa rakSaNa karo, rakSaNa karo, kemake jeo zaraNe AvelAnuM rakSaNa kare che teonA vaDe ja A pRthvI zobhe che." A pramANe te bALake namratAthI kahyA chatAM te lobhI AcArya bALakanI Doka maraDavA jatA hatA, tevAmAM te bALake pharIthI kahyuM ke-"he bhagavan! eka draSTAMta sAMbhaLo. pachI jema yogya lAge tema karajo. koI gAmamAM eka kuMbhAra raheto hato. te eka divasa mATI khodatAM mATInI khANa potA para paDatI joIne bolyo ke __ yatprasAdAdalibhikSA, dade jJAtIzca, poSaye / sApyAkrAmati bhUmirmA, tajjAtaM zaraNAdbhayam // 1 // bhAvArtha-jenI kRpAthI huM balidAna ane bhikSA ApuM chuM tathA kuTuMbanuM poSaNa karuM chuM te ja pRthvI Aje mane dATI de che; tethI jenuM zaraNa hatuM tenAthI ja mane bhaya prApta thayuM. he pUjya AcArya! tevI ja rIte huM paNa bhaya pAmIne Apane zaraNe Avyo, paraMtu Apa ja mane mAravA taiyAra thayA; tethI mane paNa jenuM zaraNa hatuM tenAthI ja bhaya prApta thayuM." A pramANe sAMbhaLIne paNa te AcAryo "he bALaka! tuM catura che." ema kahIne te bALakane mArI nAkhyo, ane tenAM alaMkAro laIne potAnAM pAtramAM nAMkhyAM. AgaLa cAlatAM aprakAyika nAmanA bIjA bALakane prathamanI jema ja joyo, tenAM alaMkAro paNa levA mATe AcArya tevI ja rIte tene mAravA taiyAra thayA. te vakhate te bALake paNa eka draSTAMta kahyuM ke-"koI eka puruSa subhASitamAM catura hato. te eka vakhata gaMgAnadI UtaratAM tenA pravAhamAM taNAyo, te veLAe nadIne kAMThe UbhelA lokoe tene kahyuM ke-"he bhAI! kAMIka subhASita bola." tyAre te bolyo ke yena rohaMti bIjAni, yena jIvaMti karSakAH / tasya madhye vipadyate, jAtaM me zaraNAdbhayam // 4 // bhAvArtha-jenA vaDe sarva bIjo Uge che ane jenA vaDe kheDUto jIve che, te ja pANImAM huM maraNa pAmuM chuM. tethI mane jenuM zaraNa hatuM tenAthI ja bhaya thayuM." te sAMbhaLIne sUrie kahyuM ke-"he vatsa! tuM bahu sAruM bhaNyo jaNAya che." ema bolIne tene paNa mArI nAkhI tenAM alaMkAra laI lIghAM. AgaLa jatAM tejaskAyika nAmanA trIjA bALakane joIne tenAM paNa alaMkAra levA taiyAra thayA. tyAre te bALake paNa pUrvanI jema potAnuM nAma pragaTa karIne draSTAMta kahyuM ke "koI AzramamAM eka Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17ra zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 agnihotrI tApasa raheto hato. te hamezAM vidhipUrvaka agninuM pUjana karato hato. ekadA te agni vaDe tenuM jhUMpaDuM baLavA lAgyuM. te joIne te tApasa bolyo ke- ___yamahaM madhusarpibh, tarpayAmi divAnizam / dagdhastenaivoTajo me, jAtaM taccharaNAd bhayam // 1 // bhAvArtha-jene huM rAtri divasa magha tathA ghI vaDe tRpta karuM te ja agnie mAruM jhUMpaDuM bALyuM; mATe mane zaraNathI ja bhaya thayuM." mATe he pUjya! tamAre paNa tema karavuM yogya nathI." ityAdi kahyA chatAM sUrie tene mArIne alaMkAra laI lIdhAM. . . tyAMthI AgaLa cAlatAM vAyukAyika nAmanA cothA bALakane joyo. tenAM paNa alaMkAro levAne sUri taiyAra thayA. eTale te bALake pUrvanI jema potAnuM nAma pragaTa karIne eka dRSTAMta kahyuM ke-"pahelAM koI yuvAna puruSa ghaNo baLavAna hato. tene vAyuno vyAdhi thavAthI tenAM avayavo kaMpavA lAgyAM, te joIne tene koIe pUchyuM ke- tuM pahelAM to bahu doDato hato tethI pavana jevo udyogI hato; ane have lAkaDInA TekAthI kema cAle che?" tyAre te bolyo ke so'vAdIdyo marujjyeSThA-SADhayoH saukhyado'bhavat / sa eva bAdhate'GgaM me, jAtaM hi zaraNAdbhayam // 1 // bhAvArtha-"je vAyu (pavana) mane jyeSTha tathA aSADha mAsamAM sukha Apato hato, te ja vAyu (vA) atyAre mArA aMgane pIDe che mATe mane zaraNathI ja bhaya thayuM." ityAdi kahyA chatAM sUrie tene paNa mArIne tenA alaMkAra laI pAtramAM nAkhyAM. AgaLa cAlatAM vanaspatikAya nAmanA pAMcamA bALakane joIne sUrie tenA alaMkAra levAnI icchA karI. tyAre te bALake paNa eka dRSTAMta kahyuM ke-"koI eka araNyamAM vRkSa upara mALA bAMdhIne keTalAMka pakSIo rahetAM hatAM. anyadA te vRkSanA mULamAMthI eka latA UgIne vRkSane vIMTAtI upara gaI. te latAnA AghAra vaDe vRkSa upara caDhIne koI sarpa pelA pakSIonAM baccAMone khAI javA lAgyo. te joIne te vRkSanA pakSIo paraspara bolyA ke adya yAvat sukhaM vRkSe, sthitamatrAnupadrave / asmAdeva latAyuktA-dadyAbhUccharaNAd bhayam // 1 // bhAvArtha-"Aja sudhI ApaNe A vRkSa upara upadrava rahita sukhe vasatA hatA, te ja vRkSa latAyukta thavAthI ApaNane Aje jenuM zaraNa hatuM tenAthI ja bhaya thayuM." sUrie kathA sAMbhaLI "he bALaka! tuM buddhimAna che" ema kahI nirdayapaNAthI tene mArI nAMkhIne bhUSaNo laI lIghAM. AgaLa jatAM temaNe chaThTho bALaka joyo, tenuM nAma pUchyuM, tyAre te bALaka bolyo ke-"mAruM nAma trasakAyika che." te sAMbhaLIne sUri tenAM alaMkAra levA utsuka thayA; eTale te bALake kahyuM ke-"mArI vAta sAMbhaLIne pachI jema yogya lAge tema karajo. koI gAmane zatruoe AvIne ghero ghAlyo. tyAre gAmamAM rahetA sarva loko potapotAnuM ghana laIne bahAra nIkaLavA lAgyA, ane gAma bahAra rahetA cAMDALa vagere gAmamAM pesavA lAgyA. te joIne koI puruSe cAMDALone kahyuM ke Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 vyAkhyAna 252] samakitamAM niHzaMkatA bhItAH paurAH karSayaMti, yuSmAnnighnaMti ca dviSaH / tatkvApi yAta mAtaMgA, jAtaM zaraNato bhayam // 1 // bhAvArtha-"he cAMDALo! puranA loko to bhaya pAmIne potAnuM ghana bahAra kADhe che, ane tame to gAmamAM peso cho paNa tamane zatruo mArI nAMkhaze; mATe tame bIje sthaLe jAo; kemake je gAmanuM zaraNa hatuM te ja gAmathI Aje bhaya prApta thayuM che." A pramANe upanaya sahita draSTAMta kahyA chatAM sUrie tene choDyo nahIM. tyAre te bALake bIjuM dRgaMta ApyuM ke-"koI nagaramAM rAjA pote ja potAnA mANaso pAse corI karAvato hato, ane te viSe loko phariyAda jatA to rAjAno purohita sarva lokone gALo deto hato, tethI sarva loko kheda pAmIne paraspara kahevA lAgyA ke- yatra rAjA svayaM cauro, bhAMDakazca purohitaH / yAta paurAH purAttasmA-jAtaM hi zaraNAd bhayam // 1 // bhAvArtha-"he puranA loko! jyAM rAjA pote corI kare che, jyAM purohita gALo bhAMDe che, te nagara choDIne tame bIje sthAne jAo; kemake jenuM zaraNa hatuM tenAthI ja bhaya thayuM che." A kathA kahevAthI paNa sUrie potAnI duSTatA choDI nahIM, tyAre te bALake trIjuM draSTAMta kahyuM ke-"koI nagaramAM eka kAmAM brAhmaNa raheto hato. tene potAnI rUpavatI putrIne joIne tenI sAthe krIDA karavAnI icchA thaI, paraMtu lawthI te duSTa icchA pAra pADI zakyo nahIM, tethI tenuM zarIra bahu kSINa thaI gayuM. te joIne tenI strIe tene ghaNA AgrahathI kSINa thavAnuM kAraNa pUchyuM, eTale teNe kharuM kAraNa kahI dIdhuM. te sAMbhaLIne te strIe potAnA patinA prANa bacAvavA sAruM putrIne kahyuM ke-"he putrI! ApaNA kuLano evo rivAja che ke dareka kumArI kanyAne prathama yakSa bhogave, tyAra pachI teno vivAha karavAmAM Ave che, mATe tuM kALa caturdazInI rAtrIe yakSanA derAmAM jaje, paNa tyAM dIvo rAkhIza nahIM, kemake dIvAthI yakSane krogha caDhe che." te sAMbhaLIne te putrIe mAtAnuM vacana aMgIkAra karyuM, paraMtu jatI vakhate zarAvalAmAM (zakorAmAM, koDiyAmAM) dIvo saMtADIne laI gaI. pachI tenI mAtAe te brAhmaNane yakSanA derAmAM mokalyo; te paNa tyAM gayo, ane potAnI putrIne niHzaMkapaNe bhogavIne sukhe sUI gayo. thoDI vAra pachI te putrIe kautukathI davA vaDe joyuM to potAnA pitAne dITho. te joI teNe vicAryuM ke-"aho! mArI mAtAe paNa mArI sAthe mAyA karI, to have AjathI A ja mAro pati che. meM nartakIe nAca karavA mAMDyo, to pachI zA mATe ghUMghaTo tANavo?" ema vicArI te putrI paNa krIDAthI zramita thayelI hatI, tethI nirAMte tenI sAthe sUI gaI. prAtaHkALa thatAM sudhI te bemAMthI eke jAgyA nahIM, eTale tenI mAtAe tyAM AvIne kahyuM ke-"he putrI! kema haju sudhI jAgatI nathI?" putrI bolI ke-"he mA! meM tArA kahyA pramANe karyuM, tethI yakSe mane Ane ja pati tarIke Apyo che, mATe have tuM bIjo pati zodhI le." te sAMbhaLIne mAtA bolI ke viNmUtre ca ciraM yasyA, mardite sA'pi naMdinI / matkAMtamaharattanme, jAtaM. zaraNato bhayam // 1 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 bhAvArtha--'jenAM viSTA tathA mUtra meM ghaNA kALa sudhI ghoyAM che te ja putrIe mAro pati haraNa karyo, tethI mane jenuM zaraNa hatuM tenAthI ja bhaya thayuM.'' A pramANe te bALake dRSTAMta kahyA chatAM paNa guru virAma pAmyA nahIM, eTale vaLI teNe cothuM dRSTAMta kahyuM ke--"koI nagaramAM eka mUrkha brAhmaNe dharmabuddhithI sarovara khodAvyuM, ane te taLAvane kAMThe teNe ghaNA bakarAnA yajJo karyA. anukrame te brAhmaNa maraNa pAmIne bakaro thayo. eka divase te brAhmaNanA putro te ja bakarAne yajJa mATe taLAvapara laI gayA. tyAM pote karAveluM taLAva vagere joIne tene jAtismaraNa thayuM, tethI te vAraMvAra "bu bu'" zabda karavA lAgyo. te joIne koI jJAnI munie teno pUrva bhava jANIne kahyuM ke khAnitaM hi tvayaivedaM, saro vRkSAzca ropitAH / pravartitA makhAzcApi kiM bu bu kuruSe pazo // 1 // bhAvArtha--"he pazu! teM ja A sarovara khodAvyuM che, teM ja A vRkSo vAvyA che, ane teM ja ahIM yajJo karyA che, to have kema 'bu bu' zabda kare che?"' te sAMbhaLIne tenA putroe tenuM vRttAMta pUchyuM, eTale munie teno pUrva bhava kahyo. te sAMbhaLI putro bolyA ke--'A amArA pitA hoya, to teNe pUrve je ghana bhUmimAM dATyuM che te jo batAve to ame satya mAnIe.'' te sAMbhaLIne te bakarAe tatkALa jaIne dATeluM dravya batAvyuM. te joIne sarva niHzaMka thayA ane yajJa nahIM karavAno niyama karyo. bakaro paNa anazana karIne svargamAM gayo. pretya me zaraNaM bhAvI - tyAzayA sa dvijo yathA / taTAkAdi vyadhAttaccA, tasyAzaraNatAmagAt // 1 // bhAvArtha-jema te brAhmaNe 'maraNa pachI mAruM zaraNa thaze' evI AzAthI je taLAva vagere karAvyAM te ja tene azaraNarUpa thayAM.' ja evaM mayA'pi bhItena, bhavaMtaH zaraNIkRtAH / celluTyaMti tadA mespi, trANamatrANatAM gatam // 2 // bhAvArtha-'evI ja rIte meM paNa bhaya pAmIne ApanuM zaraNa karyuM che, tethI jo Apa ja mane lUMTI levA dhAro cho, to mAre paNa zaraNa ja azaraNarUpa thayuM.'' ityAdika ghaNI rIte te bALake sUrine samajAvyA, paNa te lobhI sUri samajyA nahIM, ane tene paNa mArIne tenAM AbharaNa laI lIdhAM. 174 e pramANe chaye kumAronAM AbharaNo potAnAM pAtramAM nAMkhIne AgaLa cAlatAM mArgamAM eka garbhiNI sAdhvIne sarva alaMkArathI bhUSita tathA netramAM aMjana AMjelI joI. tene joIne sUrie kahyuM ke--jaina zAsananI hIlanA karanArI he duSTa sAdhvI! tuM ahIM kyAMthI AvI?'' te sAMbhaLI sAdhvI bolI- sAha re sarSapAbhAni, paracchidrANi pazyasi / Atmano bilvamAtrANi pazyannapi na pazyasi // 1 // bhAvArtha--"are! bIjAnAM sarasavanA dANA jevaDA sUkSma chidrone paNa tame juo cho, ane tamArAM moTAM bilAM jevaDAM chidrane jotAM chatAM paNa dekhatA nathI.'' Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 252] samakitamAM niHzaMkatA 175 "vaLI he AcArya! tame zuddha ho to mArI pAse Avo, kema UMcA kAna karIne nAsI cho? tamArAM pAtro mane batAvo." evAM vAkyo sAMbhaLIne sUri tatkALa tyAMthI nAsIne AgaLa cAlyA. thoDe dUra jatAM koI rAjAnuM sainya jovAmAM AvyuM. tenA bhayathI te sainyanA mArgane choDIne bIje raste cAlyA. tyAM to daivayoge te rAjAnI ja samakSa AvI pahoMcyA. tene joIne rAjA paNa hAthI uparathI UtarIne tene namyo ane bolyo ke-"he guru! mArA moTA bhAgya ke mane ahIM ApanA darzana thayA, to have mArA para kRpA karIne eSaNIya modaka vagere grahaNa karo." te sAMbhaLIne sUrie vicAryuM ke-"jo huM modaka levA mATe pAtra bahAra kADhIza, to mArI corI pragaTa thaze." ema vicArIne te sUri bolyA ke-"Aje to mAre upavAsa che." rAjAe kahyuM ke-"mArA bhAvanuM khaMDana na karo." ema kahIne sUrinI jhoLImAMthI baLAtkAre pAtra bahAra kADhI temAM modaka nAMkhavA jato hato, tyAM to temAM alaMkAro joyAM, tethI te rAjA kopAyamAna thaIne bolyo ke-"are sAdhunA veSane viDaMbanA pamADanAra duSTa! mArA putrone mArIne tuM jIvato zI rIte jaIza?" te sAMbhaLIne sUri nIcuM mukha rAkhI vicAra karavA lAgyA ke-"mAruM pApa A rAjAe jANyuM, tethI te have mane jIvato javA deze nahIM, kumaraNe mAraze; meM ghaNuM duSTa kAma karyuM. yoga tathA bhoga bannethI huM bhraSTa thayo. have mArI zI gati thaze?" ityAdi ciMtA karatA sUrine jANIne te devatAe potAnI mAyA saMharI lIdhI, ane pratyakSa thaIne kahyuM ke-"he pUjya! huM te ja Apano ziSya chuM ke jenI pAsethI Ape vacana lIdhuM hatuM. ApanA vacanathI baMdhAyelo hovAthI huM ahIM Avyo chuM. svarge gayA pachI devakAryamAM vyAkuLa rahevAthI ahIM AvatAM mane vilaMba thayo che; paraMtu "saMvati vidhya jemA" ane "vattAra paM noya sArU" eTale "saMkramelA-prApta thayelA divya premAdikanA kAraNathI devatAo temAM lubdha thaI jAya che, tethI pRthvI upara AvatA nathI. vaLI cAraso pAMcaso jojana sudhI UMce manuSyalokanI durgadha jAya che tethI paNa devatAo pRthvI para AvatA nathI." ityAdi AgamanAM vAkyo jANatAM chatAM Ape AvuM karma kema AraMvyuM? vaLI divya nATaka jovAmAM lubdha thaIne UbhA ne UbhA Ape paNa cha mAsa vyatikramAvyA che, chatAM teTalA kALane Ape eka muhurta samAna jANyo che. paNa have tame tattvamAM pUrNa zraddhAvAna thAo. svarga-naraka badhuM ja che. Apane tattvamAM niHzaMka karavA mATe ja meM ApanI parIkSArUpe A mAyAjALa batAvI hatI." A pramANe devanI vANI sAMbhaLIne sUrino sarva saMzaya naSTa thayo, ane potAnA durAcArane niMdavA lAgyA. pachI temaNe devane kahyuM ke-"tame ja bhAvabaMghupaNAthI mane mokSamArga batAvyo che; kemake tame mane gharmathI bhraSTa thayelAne pharIthI gharma pamADyo che, mATe tamAruM anuSya mArAthI thaI zakAze ja nahIM. AthI vaghAre huM zuM kahyuM?" sUrinAM AvAM vacanothI saMtoSa pAmI potAno aparAgha khamAvIne devatA svargamAM gayo. pachI sUrie AloyaNa laIne ugra tapa karyuM. A pramANe ASADhasUri prathama samakitathI bhraSTa thayA ane cittamAM saMzaya karyo, paNa pachIthI zuddha bhAva ghAraNa karyo mATe sarva sAdhuoe zaMkArahitapaNe niraMtara niraticAra cAritranuM pAlana karavuM." 1 devAdArarahitapaNuM, aRNI Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 vyAkhyA 253 mithyAtvanA bheda [staMbha 17 ekadA dvividhA nUnaM, caturdhA trividhA matam / dazadhA paMcadhA caiva, mithyAtvaM bahudhA smRtam // 1 // bhAvArtha-mithyAtvanA eka, be, cAra, traNa, daza ane pAMca vagere aneka prakAro kaMhelA che. eka bheda-zrI vItarAganA vacana upara avizvAsa tathA jIvAdi padArtho upara azraddhA, te eka prakAre mithyAtva kaheluM che. be bheda-mithyAtva vyakta ane avyakta ema be prakAre che. temAM pramANa vAkyo vaDe tathA yukti vaDe ekAMta pakSanI puSTi karanArA evA spaSTa caitanyavALA saMjJI paMceMdriyAdi jIvone je mithyAtva hoya che, te vyakta mithyAtva kahevAya che; ane anAdi kALathI mohanIya karmanI prakRtirUpa mithyAtva, ke je samyagdarzana Adi AtmAnA guNonuM AcchAdana karanAra che ane jIvanI sAthe sarva kALa satata bhAve raheluM che, te avyakta mithyAtva kahevAya che. A avyakta mithyAtva asaMjJI ekeMdriyAdi jIvone tathA nigodanA jIvone hoya che. dravya bhAvathI paNa be prakAre mithyAtva kaheluM che. temAM bAhya vRttithI mithyAtvanA AcaraNa kare, paNa aMtaraMga vRttimAM nirmaLapaNuM (samakita) ja hoya te dravya mithyAtva jANavuM. AvuM mithyAtva kumArapALa rAjAnA AgrahathI somezvara mahAdevanI yAtrA karanArA zrI hemacaMdra AcAryanI jema, tathA rAjAnA uparoghathI gairika tApasanI bhakti karanAra kArtika zreSThInI jema samajavuM; ane bhAva mithyAtva te niraMtara trikALajJAnI evA tIrthaMkaronAM vacana upara je anAdara karavo te samajavuM. tevI ja rIte vyavahAramithyAtva tathA nizcaya mithyAtva evA be bhedo paNa anukrame dravya mithyAtva ane bhAva mithyAtva pramANe ja jANavA. cAra bheda-mithyAtva cAra prakAre paNa kaheluM che te A pramANe-laukika devagata mithyAtva, laukika gurugata mithyAtva, lokottara devagata mithyAtva ane lokottara gurugata mithyAtva. temAM brahmA, viSNu, mahezvara, gaNapati, gotradevI, kSetrapALa vagere laukika devonuM pUjanAdi karavuM te laukika devagata mithyAtva jANavuM; vairAgI, saMnyAsI, jogI, jaMgama, tApasa, brAhmaNa vagere laukikagurunI pUjA, satkAra vagere karavuM te laukika gurugata mithyAtva jANavuM; vItarAga devanI yAtrAdika mAnatA karavI--jemake "he amuka prabhu! jo mAruM amuka kArya siddha thaze, to huM zrIphaLa, snAtra, dIpaka, nitya darzana, aSTaprakArI pUjA vagere karIza.' ityAdi saMsAranA sukhane arthe mAnatA karavI; athavA--'hai prabhu! mArA vivAha vagere durlabha kArya tame ja siddha karyAM che. have mArA putrane tathA vahune kuzaLa rAkhajo.'' ityAdi vividha prakAre stuti karavI te lokottara devagata mithyAtva jANavuM. e pramANe mAnatA tathA stuti karIne ghaNA loko avikArI, avinAzI ane vItarAga prabhune dUSaNa Ape che. are! je mUDha prANInA cittamAM mithyAtva vyApI rahyuM che tene dhikkAra che! kahyuM che kelokottara devamAM laukika devanAM je cihno che tenuM AropaNa karavuM te mithyAtva che. arthAt 'ApanI icchA pramANe ja sukha duHkha prApta thAya che, tame ja sukhaduHkhanA ApanArA cho.' ityAdi laukika devanI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 253] mithyAtvanA bheda 177 jema lokottara deva pAse kahevuM te paNa mithyAtva che. A pramANe lokottara devagata nAmanuM trIjuM mithyAtva jANavuM, ane pAsasthAdikane gurubuddhithI vaMdanAdika karavuM, te lokottara gurugata mithyAtva jANavuM; athavA lokottara devagata mithyAtva evI rIte jANavuM ke--paratIrthikoe grahaNa karelI jinapratimAne vaMdana, pUjana Adi karavuM, rAtrine samaye zrAvikAoe jinamaMdiramAM javuM, sAdhuoe jinamaMdiramAM nivAsa karavo athavA rAtrIe prabhunI snAtrAdika pUjA karavI, athavA taMbolAdikanuM bhakSaNa karavuM, jaLakrIDA karavI, hIMcakA khAvA, nATakAdika jovuM vagere laukika devanA maMdiranI jema jinezvaranA maMdiramAM paNa tevI rIte karavuM te sarva lokottaradevagata mithyAtva kahevAya che. lokottara gurugata mithyAtva paNa pakSAMtare pUrvAcAryoe A pramANe kahyuM che ke je loguttamaliMgA, liMgiadehAvi pupphataMbolaM / mahAmaM savaM, nAM pAM ceva sacittA bhuMjaMti thIpasaMgaM, vavahAraM gaMthasaMggahaM bhUsaM / gAgittaM mamAM, sacchaMdavihiaM vayanuM zA ceia maThAivAsaM, vasahIsu niccameva saMThANaM / geaM niavaranANaccAvaNamavi kaNayakusumehiM // 3 // tivihaM tiviheNaya, micchattaM vajjiyaM jahiM dUraM / nicchayau te saDhDhA, anne uNa nAmao ceva // 4 // bhAvArtha--je lokottara liMgavALA (sAdhu) yativeSa dhAraNa karyA chatAM puSpa, taMbola, AdyAkarmI sarva vastu tathA sacitta jaLa ane phaLa khAya tathA strI prasaMga kare, vyApAra kare, dravyAdikanI gAMThaDIo bAMdhe, vIMTI vagere AbhUSaNa ghAraNa kare, ekalA bhame, svacchaMdapaNe varte, marajI pramANe vacana bole, caityamAM maThavAsInI jema rahe, vasatImAM hamezAM sthiti kare, gAyanamAM potAnAM vakhANa gavarAve ane sonaiyA vaDe tathA puSpo vaDe potAnI pUjA karAve. A pramANe mithyAbhAvamAM vartatA veSaghArI sAdhuone je triviSe trividhe dUrathI ja varSe che, teo nizce kharekharA zrAvaka che; te sivAya bIjA to mAtra nAmanA ja zrAvaka che.'' traNa bheda-have traNa prakAre mithyAtva te mana, vacana ane kAyAthI jANavuM. te viSe pUrvAcAryoe kahyuM che ke eyaM anaMtaruttaM, micchaM manasA na ciMtai karemi / sayameva no kareu, aneNa kae na suThu kayaM // 1 // evaM vAyA na bhaNai, karemi annaM ca na bhaNai kareha / annakayaM na pasaMsai, na kuNai sayameva kAraNa // 2 // karasannabhamuhakhevAihiM, na ya kAravei aNeNaM / aNayakayaM na pasaMsai, aNeNa kae na suThu kayaM // 3 // bhAvArtha-A anaMtara kahI gayelA mithyAtvane mATe manamAM ciMtave nahIM ke--huM pote ja A kAma karuM, athavA koI pAse karAvuM, athavA koIe karyuM hoya te sAruM karyuM' ema anumodana ApuM; Jain EducatiPage #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 e ja pramANe vacana vaDe evuM bole nahIM ke 'huM A kArya karuM' bIjAne kahe nahIM ke 'tuM kara' ane koIe karyuM hoya to 'teNe sAruM karyuM, ema bolI te tenI prazaMsA kare nahIM. te ja pramANe kAyAe karIne pote kare nahIM, hAthanI saMjJA tathA bhamaranuM halAvavuM-teNe karIne bIjA pAse karAve nahIM, ane bIjAe kareluM hoya to tene ''ANe ThIka karyuM' ema saMjJAdikathI prazaMsA kare nahIM.'' (AthI viparIta varSe to mithyAtva jANavuM.) daza bheda-mithyAtvanA daza prakAra kahyA che, te A pramANe--adharmamAM dharma saMjJA, dharmamAM adharma saMjJA, unmArgamAM mArgasaMjJA, mArgamAM unmArga saMjJA, ajIvamAM jIva saMjJA, jIvamAM ajIva saMjJA, kusAdhumAM susAdhu saMjJA, susAdhumAM kusAdhu saMjJA, amuktamAM mukta saMzA ane muktamAM amukta saMjJA. tenI samajUtI nIce pramANe- (1) zubha lakSaNa rahita hovAthI vedavAkya anAgama che, temAM gharma eTale Agama buddhi rAkhavI, te adharmamAM dharma saMjJA jANavI. (2) sarva karmano nAza karanAra ane zuddha samyaktva pamADanAra AsavacanamAM anAgamanI (adharmanI) buddhi rAkhavI; athavA ema bolavuM ke "sarva puruSo amArA jevA ja manuSyo hovAthI rAgAdika sahita ja hoya che, koI sarvajJa nathI. ityAdi anumAna pramANathI koI paNa Ama nathI.'' evI kuyukti karIne AsapraNIta AgamamAM anAgama buddhi rAkhavI, te gharmamAM adharma saMjJA jANavI. (3) mokSapurIno amArga eTale vastutattvanI apekSAe viparIta zraddhAnayukta jJAna ane kriyA karavI te unmArga kahevAya che. temAM mArga buddhi rAkhavI, te unmArgamAM mArga saMjJA jANavI. (4) mokSapurInA mArgamAM eTale zuddha zraddhAthI jJAna ane kriyA karavAmAM unmArgapaNAnI buddhi rAkhavI, te mArgamAM unmArga saMjJA jANavI. (5) ajIvane viSe eTale AkAza, paramANu vageremAM jIva che ema mAnavuM, A zarIra ja AtmA che ema mAnavuM; athavA pRthvI, jaLa, vAyu, agni, yajamAna, AkAza, caMdra ane sUrya e ATha mahAdevanI mUrtio che ityAdi mAnavuM, te ajIvamAM jIva saMjJA jANavI. (6) pRthvI Adi jIvomAM ghaDAnI jema ucchavAsa vagere jIvanA dharma jaNAtA nathI, mATe te pRthvI Adi ajIva che. evI yukti vaDe jIvamAM ajIva buddhi rAkhavI, te jIvamAM ajIva saMjJA jANavI. (7) cha kAya jIvanI hiMsAmAM pravartelA asAdhumAM sAdhubuddhi rAkhavI, te asAdhumAM sAdhu saMjJA jANavI. (8) ''A putra rahita hovAthI tathA snAnAdika nahIM karavAthI temanI sadgati nathI'' ityAdi kutarka karIne paMca mahAvratAdika pAlana karanArA susAdhumAM asAghu buddhi rAkhavI, te sAdhumAM asAdhu saMjJA jANavI. (9) karmavALA ane laukika vyavahAramAM pravRtta thayelA amukta puruSone mukta mAnavA, eTale ke aNimAdi aSTa siddhinA aizvaryane pAmelA kuzaLa puruSo sadA AnaMdamAM varte che, teo ja Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 253] . mithyAtvanA bheda 179 nivRttAtmA (mukta) che, ane teo ja dustara saMsArane tarI gayelA che ityAdi mAnavuM, te amuktamAM mukta saMjJA jANavI. (10) samagra karmanA vikArathI rahita, tathA anaMta jJAna, darzana, cAritra ane vIryavALA mukta puruSone amukta mAnavA, te muktamAM amukta saMjJA jANavI. pAMca bheda-have mithyAtvanA pAMca prakAra kahe che- (1) potAnA matane ja pramANarUpa mAnanArA kudraSTivAsita mANasone je mithyAtva hoya che, te abhigrahika mithyAtva jANavuM. (2) sarve devane ane sarva guruone namaskAra karavo, sarva gharma mAnya karavA. baghA bhagavAna sarakhA che, nAma alaga che. evI rIte gharma agharmanI oLakhANa vinA sarva gharmane sarakhA mAnavA, te anabhigrahika mithyAtva jANavuM. (3) zrImat arihaMtanA matanuM koI yathAsthitapaNe varNana kare, tenA paranA matsarane lIdhe tenuM jANI bUjIne khaMDana karavuM te abhinivezika mithyAtva jANavuM; athavA ajANatAM prathama usUtra prarUpaNA thaI gaI, pachI kharuM tattva jANyA chatAM paNa potAnA ja matane AgrahathI sthApana karyA kare, athavA ajANapaNe sUtranA bhAvArthanI utsutra prarUpaNA kare, pachI tene koI samajAvIne nivAre, to paNa potAnA Agrahane mUke nahIM, te paNa abhinivezika mithyAtva jANavuM. (4) sUtramAM, arthamAM ke sUtrArthamAM kAMI zaMkA thAya, paNa koIne tenuM samAdhAna pUche nahIM, te sAMzayika mithyAtva jANavuM. (5) jeo kAMI paNa tattvAtattvano vicAra jANatA nathI tevA ekeMdriyAdi jIvone ajJAnarUpa anAbhogika mithyAtva jANavuM. A pramANe mithyAtvanA bahu bheda kahelA che. vighikaumudImAM toMtera bheda kahyA che, koI ThekANe ekavIza bheda paNa kahyA che. vagere aneka bhedo te te graMthomAMthI jANI levA. mithyAtvanI sthiti-have e mithyAtvanI sthiti keTalI che te kahe che abhavyAzritamithyAtve'nAdyanaMtA sthitirbhaveta / sA bhavyAzritamithyAtve'nAdisAMtA punarmatA // 1 // bhAvArtha-"abhavya prANIne AzrayIne mithyAtvanI sthiti anAdi anaMta che. ane bhavya prANIne AzrayIne anAdi sAMta sthiti mAnelI che." A zlokanA upalakSaNathI mithyAtvanI sthitinA kALano vicAra karatAM cAra bhAMgA thAya che. anAdi anaMta, anAdi sAMta, sAdi anaMta ane sAdi sAMta. temAM abhavya prANIone viparIta rucirUpa mithyAtva anAdi anaMta hoya che, kemake anAdi kALathI mithyAtva lAgeluM che ane teno have pachI koI paNa kALe aMta AvavAno nathI. bhavya prANIone mithyAtva anAdi sAMta hoya che; jo ke bhavya prANI paNa anAdikALathI mithyAvRSTi hoya che, paNa te bhavya hovAthI koI paNa vakhata samakita pAme che; eTale te vakhata mithyAtvano aMta thayo, tethI tenuM mithyAtva anAdi sAMta che. vaLI anAdi mithyAvRSTi bhavya jIva samakita pAmIne pachI koI paNa kAraNathI pharIne mithyAtva Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 pAme, to tene mithyAtva sAdi thayuM. A mithyAtvamAM jaghanyathI aMtamuhUrta ane utkRSTathI AzAtanAdika ghaNA pApane lIdhe artha pudgala parAvartanasudhI rahIne jyAre pharIthI samyakatva pAme tyAre te mithyAtva sAMta thayuM, tene sAdi sAta jANavuM. A cAra bhAMgAmAM sAdi anaMta nAmano trIjo bhAMgo je che te koI paNa jIvane lAgu paDato nathI, tethI zunya jANavo; kemake sAdi mithyAtva bhavya prANIone ja hoI zake che, eTale te mithyAtva anaMta thaI zake nahIM. artha pudgala parAvartanamAM to teno aMta thAya ja. A prasaMge bhavya tathA abhavyanuM svarUpa jANavAnI icchAthI ziSya prazna karatAM guru kahe che-jenI paryAya vaDe mukti thaze, eTale je muktine yogya che te bhavya, avazya muktie jAya te ja bhavya ema nahIM; kAraNa ke keTalAka bhavya prANIo paNa siddhine pAmatA nathI, mATe ja "siddhine yogya te bhavya" ema kahyuM che. vaLI "mavyA vi ja sinsisaMti che;" arthAt "keTalAka bhavya prANIo paNa siddhine pAmaze nahIM" evuM vacana che; ane bhavyathI je viparIta eTale jeo kadApi paNa saMsArasamudrano pAra pAmyA nathI, pAmatA nathI ane pAmaze paNa nahIM, te abhavya jANavA. ahIM bhavya tathA abhavyanuM lakSaNa jANavA mATe vRddho ema kahe che ke-je koI prANI saMsArathI vipakSabhUta mokSane mAne che ane mokSanI prApti mATe abhilASa rAkhIne manamAM evuM vicAre che ke-"huM bhavya haIza ke abhavya? jo bhavya houM to sAruM, paNa kadAca abhavya houM to mane dhikkAra che." Avo vicAra koI paNa vakhate kare te prANI bhavya jANavo; ane je prANIne koI paNa vakhate Avo vicAra thayo na hoya, thato na hoya tathA thavAno paNa na hoya te prANI abhavya jANavo. zrI AcArAMga sUtramAM kahyuM che ke "samavyasya hi mavyAkhavyazaMkAyA kamAva:" abhavya prANIne huM bhavya chuM ke abhavya? evI zaMkA paNa thatI nathI." A prasaMge mahA pApI pAlaka nAmanA abhavyanuM draSTAMta saMkSepathI kahIe chIe pAlaka purohitanuM draSTAMta zrAvasti nagarInA rAjAnA putra aMdake zrI munisuvrata svAmI pAse zrAvakagharma aMgIkAra karyo hato. eka divase kuMbhakAra nAmanA nagarathI pAlaka nAmano purohita tyAM Avyo. tenI sAthe rAjasabhAmAM vivAda karatAM skaMdake teno parAjaya karyo. tyAra bAda keTaloka vakhata gayA pachI skaMdakane vairAgya thavAthI teNe zrI jinezvara pAse dIkSA lIdhI. ekadA teNe prabhune kahyuM ke "he svAmI! jo ApanI AjJA hoya to huM mArI saMsArI bahenanA dezamAM jAuM." prabhue kahyuM ke-"jo tame tyAM jazo to moTo upasarga thaze, ane tamArA vinA bIjA sarve ArAdhaka thaze." tyAre skaMdakAcArye kahyuM ke-"sAdhune je upasarga che te ja mokSanuM sAdhana che, tethI tapasvIone kAMI paNa upasarga ja nathI. mokSanA AnaMdane icchanArA munione je kAMI duHkha Ave te moTA AnaMdane mATe ja che." ityAdi kahIne skaMdaka AcArya pAMcaso sAdhuo sahita vihAra karatAM karatAM kuMbhakAra nagaranA udyAnamAM AvyA. te samAcAra jANIne pAlake pUrvanA vairane lIdhe te udyAnanI dhULamAM gupta rIte zastro dATIne rAjAne kahyuM ke-"he rAjan! A sAdhuo tamane mArIne tamAruM rAjya levA mATe AvyA che." ema 1 samakita pAmyA pachI mithyAtva thayeluM. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 254] mithyAtvanuM dustyAjyapaNuM 181 kahI rAjAnI khAtarI mATe dATelAM zastro batAvyAM; tethI krodha pAmIne rAjAe te sAdhuone mAravAnI AjJA ApI. pachI rAjAno hukama meLavIne pAlaka te sAdhuone pIlavA mATe manuSyane pIlavAnI ghANI pAse laI gayo. temAM cAraso navANuM sAdhuone pIlyA ane te sarvene sUrie niryAmaNA karAvI mukti pamADyA. have chello eka bALa sAghu rahyo. eTale skaMdakAcArye tene kahyuM ke--"tuM A bALaka sAdhune bAkI rAkhIne prathama mane pIla.'' to paNa te pAlake AcAryane vadhAre duHkhI karavAnA hetuthI prathama te bALakane ja pIlyo. ethI dakAcAryane bahu krodha caDyo ane pAlaka sahita AkhA dezane bhasma karavAnuM niyANuM karyuM. tyAMthI kALadharma pAmIne AcArya vahnikumAra devatA thayA. teNe potAnuM vera levA mATe tyAM AvIne pAlaka sahita AkhA dezane bALI bhasma karyo. te sthAna Aje paNa daMDakAraNyanA nAmathI oLakhAya che. te sAdhuone pIlatI vakhate ''huM pahelo, huM pahelo'' ema bolatAM teo kALanI sanmukha gayA, paraMtu jarA paNa kheda pAmyA nahIM, temaja aneka prakAranI labdhivALA hatA to paNa aMtaHkaraNamAM leza mAtra krodha karyo nahIM, tethI dhanya che teonA vItarAgIpaNAne! "A mahApApI pAlakane anAdi anaMta bhAMgAvALuM mithyAtva hatuM. te marIne sAtamI narake gayo. je loko mithyAtvarUpI madirAnuM pAna karatA nathI teo mokSarUpI vadhUne pAme che.'' vyAkhyAna 254 mithyAtvanuM dukhtyAjyapaNuM anaMtajJAnasaMpUrNadarzanacaraNAnvitam / guruM prApya na mithyAtvaM tyajaMti mUDhabuddhayaH // 1 // bhAvArtha-'anaMta ane saMpUrNa jJAna, darzana tathA cAritrathI yukta evA gurune pAmIne paNa mUDha buddhivALA jIvo mithyAtvane choDatA nathI." te upara dRSTAMta nIce pramANe- maMkhalIputra gozALAnuM dRSTAMta ekadA zrI vIrabhagavAna zrAvastinagarInA udyAnamAM samavasaryA hatA, te vakhate atyaMta abhimAna dharAvato gozALo vAda karavA mATe tyAM Ave che, ema jJAna vaDe joIne prabhue gautama vagere munione kahyuM ke--"ahIM maMkhalIputra (gozALo) Ave che, mATe tamAre tenI dRSTie rahevuM nahIM.'' A pramANe bhagavAnano Adeza thatAM sunakSatra ane sarvAnubhUti muni vinA bIjA sarva dUra gayA. tevAmAM te gozALo AvIne jinezvarane kahevA lAgyo ke--'huM sarvajJa chuM. amArA zAstramAM karmanA pAMca lAkha sATha hajAra chaso ane traNa bheda che. teTalAM karmano kSaya thAya, tyAre te jIva siddhi meLave che. vaLI he kAzyapagotrI! tamAro ziSya eka gozALA nAmano hato te to marI gayo che, ane huM to ati buddhimAna hovAthI sAta zarIramAM parAvartana karIne A zarIramAM Avyo chuM. prathama huM rAjagRhI nagarImAM udAyI rAjA hato, te zarIrano tyAga karIne eNajaganA dehamAM bAvIza varSa sudhI rahyo, tyAra pachI te zarIra mUkIne daMDapura nagaramAM malarAmanA dehamAM ekavIza varSa sudhI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 17 rahyo. tyAMthI caMpApurImAM maMDitanA dehamAM vIza varSa rahyo, te zarIra paNa mUkIne vArANazI nagarImAM rAhanA zarIramAM ogaNIza varSa rahyo, tyAMthI AtaMbhikA nagarImAM bhAraMDanA zarIramAM aDhAra varSa rahyo, teno paNa tyAga karIne vizAlAnagarImAM arjunanA zarIramAM sattara varSa rahyo, tenuM zarIra paNa mUkIne zrAvastinagarImAM maMkhalIputranuM zarIra pariSahane sahana karavAmAM samartha joIne temAM Avyo chuM, te soLa varSa sudhI rahevAno chuM. he kAzyapagotrI! A pramANe ekaso tetrIza varSamAM sAta za2I2 badalavA joIe evuM amArA zAstramAM kaheluM che.' A prakAre gozALAnAM vacana sAMbhaLI prabhu bolyA ke--jema koI cora potAnA zarIrane chupAvavAnI icchAthI unanA eka taMtue karIne athavA rUnA puMmaDAe karIne athavA eka tRNe karIne potAnA zarIranuM AcchAdana kare, tevI rIte tuM phogaTa tArA AtmAne zA mATe chupAve che?'' prabhunAM AvAM vacana sAMbhaLIne gozALo krodha karI vItarAga prabhune ayogya vacano bolIne AzAtanA karavA lAgyo. te sAMbhaLI nahIM zakAvAthI bhagavAnanA pUrNa bhakta sarvAnubhUti munie gozALAne kahyuM ke--'he maMkhalIputra! zA mATe jUThuM bole che? ane tejolezyAdi vidyAnA ApanArA gurunI zA mATe AzAtanA kare che?'' te sAMbhaLIne ati krodha pAmelA gozALAe sarvAnubhUti munine tapanA tejathI (tejolezyAthI) bhasmasAt karIne pharIthI svAmInI AzAtanA karavA mAMDI tyAre prabhunA ziSya sunakSatramunie tene kahyuM ke--"are! traNa bhuvananA gurunI avajJA kema kare che? AvA AcaraNathI tArI narakagati thaze.'' te sAMbhaLIne gozALAne vadhAre krodha caDyo; tethI tejolazyA vaDe te sAdhune paNa bALI dIdhA. ane pharIthI prabhune ayogya vAkya vaDe niMdavA lAgyo. tyAre zrI jinezvara bolyA ke--AvI kubuddhithI ane mithyAtvathI tuM AvA durlabha manuSyabhavane hIna gatimAM kema nAMkhe che?'' te sAMbhaLIne paNa tene krodha caDyo; tethI teNe sAta ATha pagalAM pAchA haThIne prabhunA upara paNa tejolazyA mUkI; paraMtu te tejolezyA bhagavAnanI pradakSiNA karIne pAchI pharI, ane gozALAnA zarIramAM peThI. te vakhate prabhunA zarIranA bahAranA dekhAvamAM kALAza joIne gozALAe bhagavAnane kahyuM ke--"mArA tapanA tejathI cha mAsamAM tamAruM mRtyu thaze.'' tyAre prabhu bolyA ke--'huM to haju soLa varSa sudhI kevaLI avasthAe vicarIza, paraMtu tuM to pittajvaranA vyAdhithI sAta divasamAM ja chadmasthapaNe maraNa pAmIza.' pachI prabhue gautama Adi munione bolAvIne kahyuM ke-''tame dharmavAkyo vaDe Ane upadeza Apo.'' te sAMbhaLIne gautamAdi gaNadharo tene upadeza ApavA lAgyA; paraMtu te to UlaTo tethI kopa pAmIne te munione bAghA upajAvavAno upAya ciMtavavA lAgyo; paNa tenI zaktino nAza thaI gayelo hovAthI te sarva prayatnamAM niSphaLa thayo. pachI tenA zarIramAM dAha thavAthI "are re! A mahApuruSanuM vAkya niSphaLa nahIM thAya'' ema vicArato, dIrgha nisAsA nAkhato ane 'are re! A zuM thayuM!' ema bolato tyAMthI nIkaLyo. mArgamAM pRthvIpara paga pachADato te zItopacArane mATe kuMbhakArane ghera gayo, ane madyapAna karIne tathA hAthamAM AmraphaLa rAkhIne te nRtya karavA lAgyo. te vakhate jinezvare sarva sAdhuone kahyuM ke--'A gozALAe mArA vanimitte je tejolezyA mUkI hatI te soLa deza bALI nAMkhe tevI ugra hatI, paraMtu te tenA ja zarIramAM peThI che, tenI vedanAthI te hAlamAM zIta upacAra kare che.'' Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 254] mithyAtvanuM dustyAjyapaNuM 183 have gozALAe bhagavaMtanAM kahelAM vacanothI potAnuM mRtyu najIka jANIne AjIvika matavALA potAnA bhakta zrAvakone chello upadeza Apyo, ane potAnA ziSyone kahyuM ke--"huM maraNa pAmuM tyAre mArA zarIrane sugaMdhI jaLa vaDe snAna karAvI, gozIrSa caMdana vaDe vilepana karI ane hajAra puruSoe vahana karAtI zibikAmAM besADIne zrAvastinagarInI dareka bajAramAM laI jaI tamAre moTA zabdathI udghoSaNA karavI ke-'A maMkhalIputra jina nahIM chatAM 'huM jina chuM' ema bAlanAro, carama tIrthaMkaranI AzAtanA karanAro, be muninI ghAta karanAro, tathA aneka jIvone mithyAtvI banAvanAro te potAnI ja tejolezyAthI mahAtmAnAM vacana vaDe sAtamI rAtrie chadmasthapaNe maraNa pAmyo che.' A pramANe vAraMvAra bolavuM. pachI jo tame mArA ziSya ho to mAre DAbe page doraDuM bAMdhIne traNa vAra mArA mukhamAM thUMkIne zrAvasti nagarInA bajAramAM sarvatra mane ghasaDavo, ane tyAra pachI mArA dehano saMskAra karavo.' AvI rIte te gozALo aMta avasthAmAM kAMIka samakita pAmyo, ane vItarAganAM vacana upara vizvAsavALo thayo. chevaTe potAnA sarva ziSya samakSa arihaMtanuM zaraNa karIne kALadharma pAmyo. pachI tenA ziSyoe potAnuM mahattva tathA pUjA satkAra vagerenI hAni thavAnA bhayathI gurunuM vacana pALavA mATe potAnA ja upAzrayamAM dvAra baMdha karIne zrAvasti nagarIno Alekha kADhI pUrve kahelI sarva kriyAo karI, ane tyAra pachI tenA dehano saMskAra karavA tene bahAra kADhyo eTale zrAvakoe agnisaMskAra karyo. "" have zrI vIrabhagavAna vihAra karatA karatA meDhaka nAmanA nagare padhAryA. tyAM temanA zarIrane pittajva2thI vyAsa joIne cAre varNanA loko bolavA lAgyA ke--"gozALAe mUkelI tejolezyAthI zarIra dagdha thavAne lIdhe prabhu cha mahine kALa karaze.'' te vAta sAMbhaLI siMha nAmanA bhagavAnanA ziSya ke je niraMtara chaThTha tapa karatA hatA, tathA sUrya sanmukha vRSTi rAkhIne AtApanA letA hatA temaNe te AtApanAne aMte vicAryuM ke--"mArA dharmaguru zrI jinezvarane pittajvara utpanna thayo che, tethI jo te cha mahinAmAM kALadharma pAmaze to anya darzanIo kaheze ke-gozALAnI tejolezyAthI haNAyelA mahAvIra chadmasthapaNe ja kALadharma pAmyA.' A pramANe tenI bhadraka prakRti hovAthI teNe vicAraNA karI, ane tenA manamAM ghaNuM duHkha utpanna thayuM. te bahu ja kheda karavA lAgyA. pachI te mAlukakaccha nAmanA nirjana vanamAM jaIne moTA zabdathI rudana karavA lAgyA. te jANIne bhagavAne sthavira sAdhu mokalIne tene potAnI pAse bolAvyA ane kahyuM ke--"he siMha muni ! teM tArA manamAM je vikalpa karyo che tema thavAnuM nathI; kemake deze UNA soLa varSa sudhI mAre kevaLajJAnano paryAya bhogavavAno che, tethI tuM naga2mAM jA ane revatI nAmanI zrAvikAe mAre mATe koLAno pAka banAvyo che te tuM lAvIza nahIM, kemake te grahaNa yogya nathI; paNa tene ja ghera tenA azvane mATe bijorAno pAka banAvyo che te laI Ava.'' A pramANe bhagavAnanA kahevAthI siMha muni revatI zrAvikAne ghera gayA. revatI zrAvikA nirvikAra munine AvatA joIne ati harSa pAmI ane Asana parathI UThI sAta ATha pagalAM sanmukha jaI vaMdanA karIne bolI ke "he svAmI! Apa zA prayojanathI atre padhAryA cho te kRpA karIne kaho.'' eTale siMhamunie jinezvaranuM kaheluM yogya auSagha mAgyuM, ane Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 zrI upadezaprAsAdaM bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 ayogya auSaghano niSegha karyo. revatIe potAnA AtmAne saphaLa mAnIne mAgeluM auSadha vahorAvyuM. te laIne munie bhagavataMnA hAthamAM ApyuM. bhagavAne paNa vItarAgIpaNAthI ja udaramAM kSepaDyuM. te ja kSaNe bhagavAnano vyAdhi nAza pAmyo, tethI munivargamAM AnaMda vyApI rahyo ane devAdika paNa harSa pAmyA. te vakhate revatI zrAvikAe paNa trikALajJAnI paramAtmAnI stuti karatI satI tIrthaMkarapadane yogya adhyavasAyane ghAraNa karyA. have gautama gaNaghare zrI vIraprabhune namaskAra karIne pUchyuM ke-"he svAmI! Apano sarvAnubhUti ziSya gozALAnI tejolezyAthI dagdha thayo to kaI gatine pAmyo?" bhagavAna bolyA ke-"te sAdhu sahastrAra nAmanA AThamA kalpamAM aDhAra sAgaropamanA AyuSyavALo deva thayo che. tyAMthI cyavIne mahAvideha kSetramAM manuSya thaI mokSagatine pAmaze." gautamasvAmIe pharIthI pUchyuM ke-"he bhagavan! Apano ziSya sunakSatramuni kaI gatine pAmyo?" prabhue kahyuM ke "te sAdhu AlocanA pratikramaNa karIne azruta kalpamAM moTA AyuSyavALo devatA thayo che. tyAMthI cyavIne mahAvideha kSetramAM manuSya thaI siddhipadane pAmaze." pharIthI gaNaghare pUchyuM ke-"he prabhu! mekhalIputra kaI gati pAmyo?" prabhue kahyuM ke-"aMta samaye kAMIka zraddhA pAmelo te bAramA devalokamAM bAvIza sAgaropamanA AyuSyavALo devatA thayo che." have graMthakAra kahe che ke kiM karoti guruH prAjJaH, mithyAtvamUDhacetasAM / ziSyANAM pAparaktAnAM, maMkhalIputrasAdRzAM // 1 // bhAvArtha-"pApakarmamAM rakta ane mithyAtva vaDe mUDha cittavALA gozALA jevA ziSyone jJAnI guru paNa zuM karI zake?" gozALo janmathI AraMbhIne mithyAtvI hato, paraMtu pachIthI tene vItarAganuM vacana satya bhAsyuM hatuM, ane tethI ja teNe "huM jina nathI, mahAvIra ja jina che" evI rIte potAnA ziSyone kahyuM hatuM. prathama paNa gozALo "ApanI dIkSA mane ho" ema potAnI icchAe ja karIne bhagavAnano ziSya thayo hato. bhagavAne paNa potAno ziSya jANIne tene upadeza karyo hato, paraMtu te teNe mAnyo nahoto, to paNa chevaTe prabhue marmavacanathI tene rUDI buddhi ApI hatI. gozALA jevA krUranA krothIpaNAne kadApi paNa saMbhAryA vinA UlaTI tene zuddha buddhi ApI, mATe he prabhu! tArI vItarAgatAne ghanya che." vyAkhyAna 255 bhagavAnanI AzAtanAnAM phaLa prabhorAzAtanAM tanvannalpadhIrmaMkhalIsutaH / nijAtmAnaM bhavaugheSu, nyadhAdaho kutarkatA // 1 // bhAvArtha-"prabhunI AzAtanA karIne tuccha buddhivALA mekhalIputre potAnA AtmAne saMsArasamudramAM nAMkhyo , e kevuM kutakag Private & Personal Use Only Jain EdusasArasamudramAM nAM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnanI AzAtanAnAM phaLa maMkhalIputranuM bhAvI caritra zrI gautama gaNaghare traNa bhuvananA zaraNarUpa ane vAMcchita ApanArA zrI mahAvIra svAmIne pUchyuM ke "he prabhu! maMkhalIputranuM devalokamAM gayA pachInuM bhAvI ciratra ho." tyAre bhagavAna bolyA ke "A bharatakSetramAM AvelA zatadvAra nAmanA nagaramAM sumati nAme rAjA thaze. tene subhadrA nAmanI rANI thaze. tenA udaramAM bAramA devalokathI cyavIne te gozALo mahApadma nAme putra thaze. te devasena tathA vimalavAhananA nAmathI paNa prasiddha thaze. tene eka vakhata cAra dAMtavALo zveta hAthI prApta thaze. tyAra pachI tene rAjyagAdI maLaze, eTale te rAjA mithyAtvI hovAthI aneka sAdhuonI kadarthanA karaze. te joIne tenA prathAno tene vinayapUrvaka kaheze ke "he rAjan! prajAnAtha thaIne AvuM kRtya karo cho te yogya nathI.'' tethI te rAjA kAMIka pApakarmathI pAcho haThaze. eka divasa te udyAnanI zobhA jovA jaze, tyAM eka sthAne tIrthaMkaranA ziSyanA ziSya traNa jJAnane dhAraNa karanArA tathA niraMtara chaThTha tapa karanArA sumaMgala nAmanA sAdhune AtApanA karatAM dekhaze. tene joIne te vimalavAhana rAjAne krodha utpanna thaze, eTale siMhanI jema vAMkI dRSTithI te munine dhyAnamAM tatpara rahelA joze. pachI tatkALa ghoDAne tvarAthI hAMkIne potAno ratha te sAdhu upara calAvaze, eTale sAghu paDI jaze, pAchA UbhA thaze, eTale pharIthI paNa e ja pramANe ratha hAMkaze. bIjI vAra UbhA thayA pachI te sAghu manamAM vicAra karaze ke ''aho! A jIva mahAnirdaya kema jaNAya che?'' ema vicArIne avadhijJAnathI jotAM tene gozALAno jIva jANIne kaheze ke "he mahApadma! AjathI trIje bhave tuM gozALo hato. te vakhate teM tArI tejolezyAthI zrI mahAvIra bhagavAnanA sarvAnubhUti tathA sunakSatra nAmanA be ziSyone dagdha karI dIdhA hatA; paraMtu te sAdhuo kSamA dhAraNa karavAmAM mahA samartha hatA; kemake iMdrAdika devonuM sAmarthya paNa temanI pAse kuMthavA jevuM hatuM, to tArA jevAnI to zI gaNatarI? paraMtu temane dhanya che ke teoe tAro karelo prANAMta upasarga sahana karyo, paNa netranA prAMtabhAgamAM paNa krodhano leza sarakho lAvyA nahIM; temaja samagra saMsArI jIvo karatAM paNa anaMta baLavALA zrI vIra paramAtmA upara teM tejolezyA mUkI to paNa temaNe jarA paNa krodha karyo nahIM ane UlaTo tane pratibodha Apyo, paraMtu tuM bodha pAmyo nahIM. huM to sumaMgaLa chuM, pUrvanA sAdhu jevo kSamAvAna nathI; tethI tuM mane vadhAre duHkha ApIza to huM tapanA teja vaDe ratha, ghoDA ane sArathi sahita tane bhasmasAt karI nAMkhIza.'' A pramANe te sAdhue kahyA chatAM te rAjA trIjI vAra tenA para ratha calAvI te munine pRthvI para pADI deze. te vakhate muni krodhathI tejas samuddAta karIne sAta ATha pagalAM pAchA haThI tejolezyA vaDe ratha, ghoDA ane sArathi sahita vimalavAhana rAjAne bhasmIbhUta karI nAMkhaze. tyAra pachI te sAdhu aneka prakAranAM chaThTha, aThThama Adi tapa sahita ghaNAM varSa sudhI cAritra pALIne aMte eka mAsanuM anazana karI sarva pApa AloI paDikkamIne sarvArthasiddha vimAnamAM devapaNe utpanna thaze. vyAkhyAna 255] 185 vimalavAhana rAjA marIne sAtamI narake tetrIza sAgaropamanA utkRSTa AyuSyavALo nArakI thaze. tyAMthI nIkaLIne matsyayonimAM utpanna thaze. tyAMthI marIne pharIthI sAtamI narakamAM jaze. pAcho matsyayonimAM utpanna thaze. tyAM ghaNuM duHkha bhogavIne chaThThI narakamAM utkRSTa AyuSyavALo nArakI thaze. tyAMthI nIkaLI strIpaNuM pAmIne pharIthI chaThThI narakamAM utpanna thaze. tyAMthI nIkaLIne Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 17 pharIthI strIpaNuM pAmI ghaNI kadarthanA pAmaze. tyAMthI pAMcamI narakamAM jaI atyaMta duHkha pAmI ura:parisarpamAM utpanna thaze. tyAM vagha baMdhana Adi aneka kaSTa pAmI pharIthI pAMcamI narake jaze. tyAMthI nIkaLI ura parisarpa thaI cothI narake jaze. tyAMthI nIkaLI siMhayonimAM utpanna thaIne pharIthI cothI narake jaI pAcho siMhayonimAM utpanna thaze. tyAMthI trIjI narakamAM jaI duHkha bhogavIne pachI pakSImAM utpanna thaze, tyAMthI pharIne trIjI narakamAM jaIne pAcho pakSInA bhAvamAM Avaze. tyAMthI marIne bIjI narakamAM utpanna thaze. tyAMthI nIkaLI bhujaparisarpa thaIne pharI bIjI narake utpanna thaze. tyAMthI nIkaLI pharIthI bhujaparisarpamAM utpanna thaI prathama narakamAM duHkha bhogavaze. tyAMthI nIkaLI asaMjJI paMceMdriyamAM utpanna thaIne pharIthI prathama narakamAM jaze. e pramANe upara kahelA krama vaDe asaMjJI vagere ratnaprabhA (prathama) naraka vageremAM utpanna thaI zake che. tenA krama viSe kahyuM che ke asantrI sarisIva pakkhI, sIha uraga tthI jaMti jA chaThI / kamaso ukkoseNa, sattamI puDhavI maNua macchA // 1 // bhAvArtha-"asaMjJI, bhujaparisarpa, pakSI, siMha, ura:parisarpa ane strI-e jIvo anukrame pahelIthI chaThThI naraka suthI utpanna thaI zake che, arthAt asaMjJI utkRSTa pahelI narake jAya, bhujaparisarpa utkRSTa bIjI narake jAya ityAdi. tathA manuSya ane matsya utkRSTa sAtamI naraka sudhI jaI zake che." tyAra pachI te cAmAcIDIyA, vaDavAgulI vagere carmaja pakSImAM utpanna thaze. tyAMthI rAjahaMsa vagere lomaja pakSImAM tathA bhujaparisarpamAM hajAro bhava karaze. tyArapachI ajagara, alasIyA vagere ura parisarpamAM hajAro bhava karaze. alasayAno jIva gAma nagara ane cakravartInA AkhA sainyano paNa nAza kare tevaDo moTo thAya che. te ghoDAnI lAda vageremAM utpanna thAya che. te jIva aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI AraMbhIne utkRSTa bAra yojana jeTalo moTo thAya che. te saMmUrNima ane mithyAtvI hoya che. te jyAre potAnA zarIranuM pAsuM pherave che tyAre pRthvImAM moTo khADo paDI jAya che, tethI tenA upara vaseluM sainya tathA gAma vagere temAM paDIne nAza pAme che. te paryAyo thaIne aMtarmuhUrtanA AyuSe vinAza pAme che. keTalAka A alasiyAne beiMdriya paNa kahe che, paraMtu atre to bhagavatI sUtrane anusAre paMceMdriya kahelo che. tyAra pachI te gozALAno jIva eka kharIvALA, be kharIvALA geMDA, hastI tathA nakhavALA siMha vagere jIvomAM seMkaDo ane hajAro bhava karaze. tyAra pachI jaLacaramAM, caturiMdriyamAM, teiMdriyamAM, beiMdriyamAM, vanaspatikAyamAM, vAyukAyamAM, tejaskAyamAM, apakAyamAM ane pRthvIkAya vagere sarva jAtimAM lAkho vakhata utpanna thaze, tyAra pachI te rAjagRhI nagarImAM jaghanya, madhyama ane utkRSTa evA vezyAnA traNa bhava karaze. tyAra pachI te brAhmaNanI putrI thaze. tenA lagna moTA utsavathI tenA mAtApitA karaze. anukrame te tene sAsare jaIne garbhavatI thaze. tyAMthI potAnA pitAne ghera javA nIkaLaze. tene azubha zukano thaze. prayANa karatAM rastAmAM rAtrInA samaye dAvAnaLanI javALAthI pIDA pAmaze. tyAM bIjuM koI zaraNa nahIM maLavAthI temaja nAsavA bhAgavAnuM sthaLa paNa nahIM maLavAthI atyaMta vilApa karatI satI bhasmasAt thaI jaze. pUrve gozALAe aneka Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 255] bhagavAnanI AzAtanAnAM phaLa 187 munionAM aMtaHkaraNo bALI dIdhAM hatAM, te karmano ahIM udaya thaze. "jIva je je karma kare che te pote to vIsarI jAya che, paNa samaye samaye karelAM karma te jIvane vIsarI jatAM nathI. jIva game tyAM rahyo hoya, paNa tene ghasaDIne karma yogya sthAne laI jAya che." tyAra pachI te agnikumAra devapaNe utpanna thaze. tyAMthI manuSyapaNuM pAmI sAdhunA saMgathI samakita pAmIne cAritra grahaNa karaze. te bhavamAM cAritranI virAthanA karaze, tethI marIne dakSiNa taraphanI asurakumAra nikAyamAM devapaNe utpanna thaze. "jo cAritranI virAdhanA karI na hoya to sAdhunI utpatti vaimAnikadevamAM ja thAya che." pachI tyAMthI nIkaLI te manuSyapaNuM pAmaze. tyAMthI marIne dakSiNa bAjunA nAgakumAramAM utpanna thaze. pAcho te manuSyabhava pAmaze. tyAMthI marIne dakSiNa bAjumAM suvarNakumAra deva thaze. tyAMthI manuSyabhava pAmI dakSiNa bAjue svanitakumAra nikAyamAM Upajaze. tyAMthI manuSyabhava pAmI cAritra leze. te bhavamAM paNa saMyamanI virAdhanA karavAthI jyotiSI devatA thaze. tyAMthI manuSya thaI saMyama pALIne prathama devalokamAM deva thaze; kemake te bhavamAM saMyamanI ArAdhanA karaze. ArAghanA eTale je samaye cAritra grahaNa karyuM hoya tyArathI AraMbhIne maraNa paryata aticAra rahita tenuM pAlana karavuM te. tyAMthI manuSyapaNuM pAmIne trIjA devalokamAM devatA thaze, tyAMthI anukrame eka eka bhava manuSyano karIne pAMcamA, sAtamA, navamA ane agiyAramA devalokamAM devapaNe utpanna thaze. tyAMthI nIkaLI manuSyabhava pAmIne tathA cAritranuM saMpUrNa pratipAlana karIne sarvArthasiddha vimAnamAM devapaNe utpanna thaze. tyAMthI cyavIne mahAvideha kSetramAM samRddhithI saMpUrNa ucca kuLamAM manuSyapaNe utpanna thaze. tyAM sadgurunA samAgamathI samyam darzana pAmIne sarvotkRSTa cAritra pALI kevaLajJAna prApta karaze. kevaLajJAnanA mahocchavamAM sarva saMghane bolAvIne te potAnuM gozALAnA bhavathI AraMbhIne sarva caritra pragaTa karaze ane kaheze ke-"he Aryo! arihaMta, AcArya ane upAdhyAya vagerenI AzAtanA karavAthI huM anaMta kALa sudhI saMsAramAM bhaTakyo chuM, mATe tevI rIte tamAre karavuM nahIM, meM to ajJAnapaNAthI mahA mUrkhatA karI hatI. are! traNa bhuvanane tAravAmAM samartha ane trilokanA samasta padArthasamUhane jonArA ane anaMta guNayukta evA zrI mahAvIra tIrthakara guru tarIke maLyA chatAM paNa meM manamAM kAMI paNa zubha dhyAna karyuM nahIM. te jagadgurue aneka bhavya jIvonA banne prakAranA dAritryano nAza karyo, paNa huM nirbhAgyazekhara kAMI paNa grahaNa karI zakyo nahIM, to paNa e kSamAsAgare pariNAme paNa mAre viSe zubha adhyavasAyano avakAza Apyo che. tenA prabhAvathI ja huM A bhavamAM paNa cAritra ane kevaLajJAna pAmI zakyo chuM." ityAdi dezanAmAM potAnuM caritra kahIne aneka bhavya jIvone AvA gharma zAstramAM rasika karaze ane te bhavamAM anukrame anazana grahaNa karIne te gozALo anaMta sukhanA sthAnarUpa mokSapadane pAmaze. A pramANe gozALAnuM vRttAMta sAMbhaLIne ziSyajanoe heya vastuno tyAga karavo ane mana vacana tathA kAyAe karIne gurujananI alpa paNa AzAtanA karavI nahIM." | samaza taMbha samApta . Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (rajana 18) vyAkhyAna rapa6 jJAnAcArano pahelo bheda-kALAcAra jJAnAcAranA ATha prakAramAMno pahelo kALa nAmano AcAra kahe che paThanIyaM zrutaM kAle, vyAkhyAnaM pAThanaM tathA / AcAraH zrutadharmasya, cAdyo yallikhyate budhaiH||1|| bhAvArtha-"yogya kALe mRta bhaNavuM, bhaNAvavuM tathA vyAkhyAna karavuM, te kRtagharmano pahelo AcAra paMDita puruSoe kahelo che." agiyAra aMga ane uttarAdhyayana vagere kAlika zrata kahevAya che. te divase tathA rAtre pahelI ane cothI porasImAM bhaNavuM gaNavuM ane dazavaikAlika vagere tathA draSTivAda utkAlika zruta kahevAya che, teno bhaNavA vagereno kALa sarva porasIno che. temAM sUtranI porasImAM bhaNavuM, ane arthanI porasImAM artha athavA utkAlika zrata vagere bhaNavuM. divasa tathA rAtrinI pahelI ane chellI porasImAM asvAdhyAya(asakjhAya)ne abhAve bhaNAya tethI tenuM nAma kAlika kahevAya che. kAlikano zabdArtha evo che ke yogya kALe ja bhaNavuM te; ane mAtra kALa veLA sivAya badhI porasImAM bhaNAya tene utkAlika kahyuM che. kAlika tathA utkAlika banne mRtano laghu anadhyAya kALa be ghaDIno che. tevI kALaveLA pratyeka ahorAtramAM cAra Ave che, teTalo vakhata tajavo. te cAra vakhata A pramANe- 1. saMdhyA vakhate (sAyaMkALe), 2. madhya rAtrIe, 3. prabhAte tathA 4. madhyAhna vakhate. e cAra kALa veLAe to koI paNa divasa svAdhyAya karavo nahIM; paNa paDilehaNa vagere bIjI kriyA karavAno niSegha nathI. anya gharmamAM paNa kALane vakhate saMdhyAvaMdana vagere kriyAo karavAmAM Ave che. brAhmaNo hamezAM traNa saMdhyAe maLIne traNaso covIza vAra gAyatrI maMtrano jApa pUrNa kare che. duSTa kALa vakhate sarva zAstromAM sUtrAdikanuM paThana pAThana sarvathA niSegha kareluM che. te viSe anya darzanamAM paNa kahyuM che ke catvAri khalu karmANi, saMdhyAkAle vivarjayet / AhAro maithunaM nidrA, svAdhyAyaM ca vishesstH||1|| bhAvArtha-"AhAra, maithuna, nidrA ane vizeSe karIne svAdhyAya, e cAra karma saMdhyA vakhate tyAga karavAM." AhArAjjAyate vyAdhiH, krUragarbhazca maithunAt / nidrAto dhananAza8, svAdhyAye mara" mana zA. bhAvArtha-saMdhyA vakhate AhAra (bhojana) karavAthI vyAdhi utpanna thAya che, maithuna karavAthI krUra garbha utpanna thAya che, nidrA levAthI ghanano nAza thAya che, ane svAdhyAya karavAthI mRtyu thAya che. temaja kALa vakhate svAdhyAya karavAthI-"aho! A sAghuo svAdhyAyano kALa paNa jANatA nathI" ema kahIne loko niMdA kare che tathA te vakhate paThanAdikamAM vyagra rahe to mumukSu sAdhune Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 256] jJAnAcArano pahelo bheda-kALAcAra 189 avazya karavA lAyaka AvazyakAdika kriyAmAM ane zuddha zrAvakane trikAla devavaMdana, pUjana vageremAM upayoga rahe nahIM, tethI vakhatasara karavAnI kahelI kriyAthI bhraSTapaNuM prApta thAya. vaLI niraMtara svAdhyAya karavAthI kheda thayo hoya tene teTalo vakhata vizrAma paNa thAya; mATe te kALe to AvazyakAdi kriyAo ja karavI. koI vakhata kAraNavizeSe vakhatano atikrama thaI jAya to teno doSa nathI. ahIM koI ziSya zaMkA kare che ke'jema zubha dhyAna mokSano hetu hovAthI sarva kALe karavAnuM kahyuM che; tema zrutajJAna paNa mokSano hetu che, mATe tenuM sarva kALe paThanAdi zA mATe na thAya? je mokSanuM kAraNa che tyAM kALa athavA akALanI vyavasthA zI?'' A zaMkAnA samAdhAna mATe guru kahe che ke--"he ziSya! tArI zaMkA kharI che; paraMtu zubhadhyAna to sarva dharmakriyAmAM raheluM che ane te mAnasika che, tethI zubha dhyAna vaDe koI paNa kriyAno bAdha thato nathI. paNa UlaTI sarva kriyAne puSTi maLe che; ane zrutajJAna to paThana, guNana vagerethI siddha thAya che; tethI te sAMja savAranA pratikramaNanI jema niyata kALe ja karavA yogya che. jo sarvakALa zrutano ja abhyAsa kare to anyonya puNyakriyAno bAgha thAya, tema thavuM yogya nathI. vaLI je mokSano hetu hoya tyAM kALano vibhAga karavo yogya nathI, evuM je teM kahyuM te vyartha che; kema ke sAdhune AhAra vihAra vagere paNa mokSanA hetu che; to paNa tyAM kALano vibhAga kahelo che. AgamamAM kahyuM che ke '"taDyAne porasIjhe mattapALaMvesae- trIjI porasIe bhAtapANInI gaveSaNA karavI.'' tathA akAle carasi bhikkhu, kAle na paDilehasi / appANaM ca kilAmesi, saMnivesaM ca garihasi // 1 // bhAvArtha-"he sAdhu!tuM akALe vicare che, yogya kALe paDilehaNa karato nathI tArA AtmAne tuM kIlAmaNA pamADe che ane gAmanA lokonI niMdA kare che.'' tethI zrutanuM paThanAdika yogya kALe ja karavuM. koI ahaMkArAdikane lIdhe teno vyatyaya kare, to sAgara nAmanA AcAryanI jema moTI laktrane pAme. sAgarAcAryanuM dRSTAMta ujjayinI nagarImAM zrIkAlikAcArya nAmanA AcArya ugra vihArI hatA. tenI pAsenA ziSyo sarve pAsA thaI javAthI sAdhuno AcAra pALavAmAM paNa zithila thayelA hatA. temane AcArya hamezAM zikhAmaNa ApatA hatA; paNa teo to kUtarAnA pUMchaDAnI jema vakratAne choDatA nahotA. tethI AcArye kheda pAmIne vicAryuM ke'A ziSyone sAraNAdi karatAM mAro svAdhyAya sidAya che-barAbara thaI zakato nathI, ane teone mArA vAkyathI kAMI paNa guNa thato nathI; mATe teno kAMI bIjo upAya karavo joIe.'' ahIM vRddha vAkyane anusAre evo saMbaMdha che ke-eka vakhate sImaMgharasvAmIne iMdre pUchyuM ke--'he svAmI! hAlamAM bharatakSetramAM evo koI vidvAna che, ke jene pUchavAthI Ape varNana karyuM tevuM nigodanuM svarUpa yathArtha varNave?" tyAre prabhue kahyuM ke-'he iMdra! hAlamAM bharatakSetramAM Arya kAlakasUri che, ke je zrutapAThanA baLathI meM kahyuM tevI ja rIte nigodanuM svarUpa kahI zake tevA che.'' te sAMbhaLIne iMdra tenI parIkSA karavA mATe jarAthI jIrNa thayeluM zarIra viSurthIne ghIme ghIme lAkaDIne Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 18 Teke cAlatAM sUri pAse AvyA, ane luhAranI ghamaNanI jema zvAsozvAsa letAM teNe gurune vaMdanA karIne pUchyuM ke-"he svAmI! huM vRddha chuM, ane vRddhAvasthAthI pIDAu chuM, hajuM mAruM keTaluM AyuSya bAkI che? te Apa mArI hastarekhA joIne zAstrane AdhAre kaho. mArA para ATalI kRpA karo. mArA putroe tathA strIe mane kADhI mUkyo che. tethI huM ekalo mahAkaSTathI divaso nirgamana karuM chuM. Apa cha jIvanikAya para dayA karavAmAM tatpara cho, tethI mArA para kRpA karo." A pramANe tenAM dIna vacano sAMbhaLIne guru teno hAtha jotAM jotAM kAMIka tenI ceSTA tathA yathArtha bhASaNa uparathI ane kAMIka mRtano upayoga ApavAthI tene saugharma devalokanA iMdra jANIne mauna rahyA, tyAre pharIthI te vRddha bolyo ke-"he svAmI! huM jarAthI pIDita chuM, tethI vadhAre vakhata ahIM rahevAne azakta chuM, mATe jaladI uttara Apo ke have mAruM AyuSya keTaluM bAkI che? pAMca varSa bAkI che? ke tethI jUnAvika che?" gurue kahyuM ke-"tethI ghaNuM adhika che." vRddhe pUchyuM ke-"zuM daza varSanuM che?" gurue kahyuM-"tethI paNa ghaNuM adhika che." vRddhe kahyuM-"tyAre viza varSa ke trIza varSa ke cALIza varSa bAkI che? he guru! satya kaho." gurue kahyuM ke-"vAMravAra zuM pUcho cho? tamAruM AyuSya aMkanI gaNatarImAM Ave tevuM nathI. kemake te aparimita (asaMkhyAta) che. munisuvrata svAmInA zAsanamAM tame indra thayA cho, vartamAna covIzInA chellA cAra tIrthakaronA pAMca pAMca kalyANakano utsava tame karyo che, ane AvatI covIzInA keTalAka tIrthakaronI vaMdanA tathA pUjA tame karazo. tamAruM AyuSya be sAgaropamamAM kAMIka ochuM bAkI raheluM che." A pramANe gurunAM vacana sAMbhaLIne iMdra ghaNo harSa pAmyA. pachI te nigodanuM svarUpa pUchI niHzaMka thayA, ane zrI sImaMgharasvAmIe karelI prazaMsA kahI batAvIne temaNe kahyuM ke-"he svAmI! mArA sarakhuM kArya batAvo." tyAre guru bolyA ke-"gharmamAM Asakta thayelA saMghanuM vidhra nivAro." pachI indra potAnI icchAthI potAnA AvyAnI nizAnI tarIke divya ane manohara evuM upAzrayanuM eka dvAra bIjI dizAmAM karIne tarata svarge gayA. tyAra pachI sUrinA ziSyo ke jeo AhArane mATe nagaramAM gayA hatA teo AvyA. temaNe gurune kahyuM ke-"he svAmI! A upAzrayanuM dvAra bIjI dizAmAM kema thaI gayuM? Apa paNa vidyAno camatkAra batAvavAnI icchA rAkho cho, to pachI amArA jevAno tema karavAmAM zo doSa?" te sAMbhaLIne gurue indranuM Agamana vagere sarva vRttAMta yathArtha kahI ApyuM. tyAre te ziSyo bolyA ke-"amane paNa iMdranuM darzana karAvo." gurue kahyuM ke-"devendra mArA vacanane AdhIna nathI, te to potAnI icchAthI AvyA hatA ane gayA. te viSe tamAre durAgraha karavo ucita nathI." A pramANe gurue kahyA chatAM te vinayarahita ziSyoe durAgraha mUkyo nahIM, ane vinayarahitapaNe AhAra vagere karavA karAvavA lAgyA. tethI guru uga pAmIne eka divasa rAtrinA pAchalA pahore sarva ziSyone sUtA mUkIne zayyAtara zrAvakane paramArtha samajAvIne nagarI bahAra nIkaLI gayA. anukrame vihAra karatAM karatAM te svarNabhUmie AvI pahoMcyA. tyAM mahAbuddhimAna sAgara nAmanA potAnA ziSyanA ziSya rahetA hatA. tenI pAse AvIne IryApathikI pratikramIne tathA pRthvI pramArjIne UbhA rahyA. sAgaramunie temane koI vakhata joyA nahotA, mATe temane oLakhyA nahIM. ane tethI ja te UbhA thayA nahIM, temaja vaMdanA paNa karI nahIM. temaNe sUrine pUchyuM ke-"he vRddha muni! tame kayA sthAnathI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 256] jJAnAcArano pahelo bheda-kALAcAra 191 Avo cho?'' tyAre gAMbhIryanA samudra samAna guru kopAyamAna thayA vagara bolyA ke--"avanti nagarIthI.'' pachI temane jJAnapUrvaka samagra kriyA karatAM joIne sAgaramunie vicAryuM ke--'kharekhara A vRddha muni buddhimAna che.'' pachI temaNe potAnA ziSyone vAcanA ApatAM buddhinA madathI sUrine kahyuM ke--"he vRddha! huM zrutaskaMdha bhaNAvuM chuM te tame sAMbhaLo." te sAMbhaLI guru to mauna ja rahyA. pachI sAgaramuni potAnI buddhinI kuzaLatA batAvavA mATe ghaNI sUkSma buddhivALAthI grahaNa thaI zake tevI vyAkhyAno vistAra karavA lAgyA. vyAkhyAnA rasamAM tallIna thavAthI akALa veLAneanaghyAyanA samayane paNa jANyo nahIM. "aho! ajJAna e moTo zatru che.'' ahIM ujjayinI nagarImAM prAtaHkALe pelA ziSyo UThyA. tyAM gurune joyA nahIM tethI teo atyaMta AkuLavyAkuLa thaI gayA, ane sabhrAMta citte vasatinA svAmI zayyAtara zrAvaka pAse jaIne pUchyuM ke--"amane mUkIne amArA guru kyAM gayA?'' tyAre te zrAvake kopa karIne kahyuM ke--'zrImAn AcArye tamane ghaNo upadeza Apyo, ghaNuM samajAvyA, preraNA karI, to paNa tame sadAcAramAM pravartya nahIM, tyAre tamArA jevA pramAdI ziSyothI gurunI zI arthasiddhi thavAnI hatI? tethI te tamane tajIne cAlyA gayA.'' te sAMbhaLIne teo lajjita thaI gayA ane kahyuM ke-''tame amArA para prasanna thaIne amArA gurue pavitra karelI dizA batAvo, ke jethI ame te tarapha jaI temane pAmIne sanAtha thaIe. ame jevuM karyuM, tevuM phaLa ame pAmyA.'' evI rIte te ziSyoe ghaNA AgrahapUrvaka pUchyuM, eTale te zrAvake gurunA vihAranI dizA batAvI. pachI teo sarve tyAMthI cAlyA. anukrame gurune zodhatAM zoghatAM teo sAgaramuni pAse AvyA ane temane pUchyuM ke-"pUjya evA Arya kAlikAcArya kyAM che?'' sAgaramunie javAba Apyo ke--'te to mArA pitAmaha guru thAya, teo ahIM to AvyA nathI; paNa jemane huM oLakhato nathI evA koI eka vRddha muni uyinI nagarIthI ahIM AvelA che. tene tame juo, teo A sthaLe che.'" pachI te ziSyo sAgaramunie batAvelA sthAne gayA. tyAM gurune joIne teo dIna mukhavALA thayA, ane potAnA aparAdhanI vAraMvAra kSamA mAgI. te joI sAgaramunie laktrathI namra mukhavALA thaIne vicAryuM ke--'aho! A gurunA guru pAse meM pAMDitya karyuM, te yogya karyuM nahIM. meM sUryanI kAMti pAse khadyotanA jevuM ane AMbAnA vRkSa para toraNa bAMghavA jevuM karyuM.'' ema vicArIne temaNe UThIne vinayapUrvaka gurune khamAvIne gurunA caraNakamaLamAM mastaka rAkhI kahyuM ke "he guru! vizvane pUjya evA ApanI meM ajJAnanA vazathI AzAtanA karI, tenuM mane mithyA duSkRta ho.' ,, pachI AcArye te sAga2munine pratibodha karavA mATe eka pyAlo bharIne nadInI retI tathA eka cALaNI maMgAvI. te retIne gurue cALaNImAM nAMkhIne cALI to jhINI retI temAMthI nIkaLI gaI, ane cALaNImAM moTA kAMkarA bAkI rahyA. tene dUra nAMkhI daIne pachI te retIne koIka sthAne nAMkhI. pachI pharIthI te retIne tyAMthI laIne bIje sthAne nAMkhI. tyAMthI paNa laIne trIje sthAne nAMkhI. evI rIte vAraMvAra jude jude sthAne nAMkhI ane lIghI. tethI prAMte retI ghaNI ja thoDI bAkI rahI. A pramANe retInuM dRSTAMta batAvIne gurue sAgaramunine kahyuM ke--"he vatsa! jema nadImAM svAbhAvika ja ghaNI retI che, tema tIrthaMkaromAM saMpUrNa jJAna raheluM che. jema pyAlA vaDe nadImAMthI thoDI retI lIghI, tema gaNadharoe jiveMdro pAsethI thoDuM zruta grahaNa karyuM, ane jema te retIne jude jude Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 18 sthAne nAMkhavAthI ane pAchI levAthI navI navI bhUminA yoge kSINa thatI thatI ghaNI thoDI rahI, tema zrata paNa gaNaghara thakI cAlatI paraMparAe anukrame kALAdikanA doSathI alpa alpatara buddhivALA ziSyone viSe vismRti vagerenA kAraNathI kSINa thatuM thatuM hAlamAM ghaNuM ja thoDuM rahyuM che. temAM cALaNIno upanaya evI rIte karavAno che ke-sUkSma jJAna sarva nAza pAmyuM che, ane hAlamAM skUla jJAna rahyuM che. tethI he vatsa! tuM zruta sArI rIte bhaNyo che, paNa zrutajJAnano pahelo AcAra teM barAbara ghAryo nathI. kemake tuM akALe paNa svAdhyAya kare che. te viSe zrI nizIthacUrNamAM kahyuM che ke saMjhA cauti-aNudie sUrie, majjhaehiM, atthamaNe, addharatte, eAsu causu sajjhAyaM na kriNti|| "cAra saMdhyA A pramANe-1. sUryodaya pahelAM, 2. madhyAhna samaye, 3. sUryAsta samaye ane 4. ardharAtre. e cAra saMdhyA vakhate svAdhyAya na karavo." ityAdi upadeza gurunA mukha thakI sAMbhaLIne sAgara AcArya te saMbaMdhI mithyA duSkRta ApIne gurune namyA, ane pachI vizeSe karIne temanI vaiyAvRtya karavA lAgyA. je koI sAgara AcAryanI jema ahaMkArathI yogya kALano atikrama karIne kRtAdika bhaNe che, te vidvAna sAghunI sabhAmAM ghaNe prakAre lawA tathA niMdAne pAme che." vyAkhyAna 2pa7. asvAdhyAya kALe svAdhyAya akartavya asvAdhyAkSaNeSvajJaH, svAdhyAyaM kurute sadA / yataH kriyAH phalantyeva, yathokta smykRtaaH||1|| bhAvArtha-"mUrkha mANasa hamezAM adhyAya vakhate svAdhyAya kare che; paraMtu yogya vakhate karelI kriyAo ja phaLIbhUta thAya che." anadhyAyano samaya ghaNA prakArano che. tenuM yathArtha svarUpa Avazyaka niryaktinI vRttimAM pratikramaNa adhyayanathI tathA pravacanasAroddhAranA baso aDasaThamA dvArathI jANI levuM. ahIM paNa tenuM kAMIka svarUpa lakhIe chIe. jyAre AkAzamAMthI sUkSma raja paDe tyAre jeTalo kALa paDe teTalo asvAdhyAyakALa jANavo; temaja ghuara (dhuMvADa) jeTalo kALa paDe teTalo asvAdhyAya kALa jANavo. temAM vizeSa eTaluM ja ke-puMara paDato hoya teTalo vakhata munie aMgopAMganI ceSTA karyA vinA makAnamAM ja besI rahevuM; tathA gaMdharva nagara, ulkApAta, dizAono dAha ane vidyutpAta thAya tyAre teTalA vakhata uparAMta eka pahora sughI asvAdhyAya kALa jANavo. akALe (varSAkta vinA) vidyutano camakAro thAya, athavA akALe meghanI garjanA thAya to be pahora sudhI asvAdhyAya kALa jANavo. aSADha comAsAnuM tathA kArtika comAsAnuM pratikramaNa karyA pachI pratipadA (ekama-paDavA) sughI asvAdhyAya kALa jANavo. Aso tathA caitra suda pAMcamanA 1. AkAzamAM nagara jevuM dekhAya che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 257] asvAdhyAya kALe svAdhyAya akartavya 193 madhyAhna samayathI AraMbhIne kRSNapakSanI pratipadA sughI asvAdhyAya kALa jANavo. bIjane divase svAdhyAya karavo yogya che. rAjA ane senApati vagerenuM paraspara yuddha thatuM hoya to te vakhata asvAdhyAya kALa jANavo. hoLInA parvamAM jyAM sudhI raja zAMta na thAya tyAM sudhI asvAdhyAyakALa jANavo. gAmano rAjA maraNa pAme to bIjA rAjAno abhiSeka thAya nahIM, tyAM sudhI asvAdhyAya kALa jANavo. upAzrayathI sAta ghara sudhImAM koI prasiddha mANasa mRtyu pAmyo hoya to eka ahorAtrIno anaplAya kALa jANavo. upAzrayathI so hAtha sudhImAM koI anAtha mRtyu pAmyo hoya to tenuM zaba jyAM sudhI laI na jAya, tyAM sughI asvAdhyAya kALa jANavo. strInA rudanano zabda jyAM sudhI saMbhaLAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM. jaLacara tiryaMca paMceMdriya matsya vagere (vikalendriya nahIM) nAM rudhira, mAMsa ke hADakA upAzrayathI sATha hAtha sudhImAM paDyAM hoya to te tathA koI pakSInuM IMDuM paDyuM hoya paNa phUTyuM na hoya to te kADhI nAkhyA pachI svAdhyAya thaI zake, ane jo IDuM phUTI gayuM hoya to traNa porasI sudhI svAdhyAya kahyuM nahIM. temAM paNa jo IDuM phUTeluM hoya ane temAMthI rasanuM biMdu bhUmi upara paDyuM hoya to te sATha hAthanI bahAra laI jaIne te bhUmi ghoyA pachI svAdhyAya kalpa. mAkhInA paga jeTaluM paNa IDAnA rasanuM athavA lohInuM biMdu bhUmi para paDyuM hoya to svAdhyAya kalpe nahIM. gAya vagerenuM jarAyu jyAM sudhI lAgeluM hoya tyAM sudhI asvAdhyAya kALa jANavo, ane jarAya paDyA pachI traNa porasI sughI asvAdhyAya kALa jANavo. bilADI vageree uMdara mAryo hoya to eka ahorAtrI asvAdhyAya kALa jANavo. teTalo kALa naMdisUtra vagere bhaNavuM nahIM. e ja pramANe manuSyanA saMbaMdhamAM paNa jANavuM. vizeSa eTaluM keupAzrayathI so hAtha sudhImAM manuSyanA avayavo athavA carma, mAMsa, rudhira, hADakuM vagere paDyAM hoya to asvAdhyAya jANavo, paNa jo upAzraya ane te avayava vagere paDelA sthAnathI vacce mArga hoya to svAdhyAya thaI zake. strIone Rtu Ave tyAre traNa divasa sudhI svAdhyAya kahyuM nahIM, paNa jo pradarano roga thayo hoya, to adhika kALa sudhI svAdhyAya kalpe nahIM. koI garbhavatIne putra prasava thayo hoya to sAta divasa sudhI asvAdhyAya ane jo putrI thaI hoya to athavA rakta adhika jatuM hoya to ATha divasa sudhI asvAdhyAya jANavo, navame divase kahyuM. so hAtha sudhImAM koI bALaka vagereno dAMta paDyo hoya to te zoghavo, ane jo dAMta jovAmAM na Ave to "haMta govA raki hissA" ema kahIne eka navakArano kAyotsarga karavo. tyAra pachI svAdhyAya kalpe. dAMta vinA bIjA koI aMga athavA upAMganuM hADakuM so hAtha sudhImAM paDyuM hoya to bAra varSa sudhI vAcanAdika svAdhyAya kalpa nahIM, paNa manamAM arthanI vicAraNAno koI sthAne niSedha nathI. ArTjha nakSatrathI AraMbhIne svAti nakSatra sudhI vidyuta tathA meghagarjanA thAya to svAdhyAyano niSegha nathI. bhUmikaMpa thayo hoya to ATha pahora sudhI svAdhyAya kahyuM nahIM. agnino upadrava thayo hoya to te upadrava rahe teTalo vakhata svAdhyAya kahyuM nahIM. caMdragrahaNamAM utkRSTa bAra pahora sudhI ane sUryagrahaNamAM utkRSTa soLa pahora sughI asvAdhyAya jANavo, pAkhInI rAtrie paNa svAdhyAya sUjhe nahIM. 1 eka rAtri ne eka divasa te ahorAtrI. 2. jarAyu eTale viyAyA pachI ora paDe che te. 3. ahIM bAra varSano asvAdhyAya kahyo che teno paramArtha bahuzrutagamya che. . Jain Educa(bhAga 413) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 ityAdi asvAdhyAyanuM svarUpa saMpradAyane anusAra jANIne svAdhyAya karavo. kemake ayogya kALe vAcanAdika karavAthI mUrNapaNuM prApta thAya che. te upara eka draSTAMta che ke-koI eka sAdhu saMdhyAvakhata vItyA pachI kAlika zrutano samaya atIta thayA chatAM paNa teno kALa nahIM jANavAthI tenuM parAvartana karatA hatA. te joIne koI sammadraSTi devatAe vicAryuM ke-"huM Ane samajAvuM ke jethI koI mithyAdraSTi devatA ene chaLe nahIM." ema vicArIne te mahiyArInuM rUpa karI mAthe chAzano bharelo ghaDo mUkI te sAdhunI pAse thaIne jA-Ava karavA lAgI. ane "chAza lo chAza" ema vAraMvAra moTethI bolavA lAgI. tethI atyaMta udvega pAmIne pelA sAdhue kahyuM ke-"are! zuM tAre chAza vecavAno A vakhata che?" tyAre mahiyArI bolI ke-"aho! zuM tyAre tamAre paNa A svAdhyAyano vakhata che?" te sAMbhaLIne sAghune vismaya thayo, ane upayoga daIne akALa jaNAvAthI mithyA duSkata dIdhuM. pachI "ayogya vakhate svAdhyAya karavAthI mithyAvRSTi devatAe karelo chaLa thAya che, mATe pharIthI ema karazo nahIM." evI te devatAe zikhAmaNa ApI, mATe yogya vakhate ja svAdhyAya karavo ucita che. yathokta vakhate karelI kriyAo avazya phaLIbhUta thAya che. kriyA be prakAranI che. eka prazasta ane bIjI aprazasta. temAM siddhAMta mArgamAM kahelI sarva kriyAo prazasta che, ane khetI vyApAra vagere aprazasta che. caryA-javuM AvavuM ane bhASaNAdi sarva kriyAo kALe karelI ja saphaLa thAya che; tethI ja nItizAstramAM paNa akALacaryAne zreSTha kahela nathI. kahyuM che ke akAlacaryA viSamA ca goSThiH, kumitrasevA na kadApi kAryA / pazyAMDajaM padmavane prasuptaM, dhanurvimuktena zareNa tADitam // 1 // bhAvArtha-"akALacaryA, viSama goSThI ane kumitranI sevA-e kadI paNa karavAM nahIM. juo nIcanI saMgata karavAthI padmavanamAM sUtelo haMsa ghanuSathI chUTelA bANa vaDe marAyo. te draSTAMta nIce pramANe koI eka vanane viSe padhasarovaramAM maMdarata nAmano haMsa raheto hato. tyAM eka vakhata koI ghuvaDa Avyo, tene haMse pUchyuM ke-"tuM koNa che? ane A vanamAM kyAMthI Avyo che?" ghuvaDa bolyo ke-"tamArA guNa sAMbhaLIne huM tamArI sAthe mitrAI karavA Avyo chuM." ema kahevAthI haMse tene rahevA dIdho. anukrame sAthe krIDA karatAM mitrAI baMghANI. paraMtu haMse manamAM vicAra na karyo kekalyANane icchanAra puruSe nIcano paricaya karavo nahIM." kahyuM che ke huM tuMhI vAru sAdhu jaNa, dujaNa saMga nivAra / hare ghaDI jala jhallarI, matthe paDe prahAra // 1 // "he sAdhu jana! huM tane vAruM chuM ke tuM durjananI saMgati nivAra, kemake jaLane ghaDI haraNa kare che; paNa prahAra jhAlarane mAthe paDe che. vaLI nIca sarisa jo kIje saMga, caDe kalaMka hoya jasabhaMga / hAtha aMgAra grahe jo koya, ke dAjhe ke kALo hoya // 4 // (artha sugama che). Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 257] asvAdhyAya kALe svAghyAya akartavya 195 pachI eka divasa ghuvaDa haMsanI rajA laIne potAne sthAne gayo. jatI vakhate haMsane kahyuM ke--''tamAre paNa eka vakhata mAre sthAne AvavuM.'' pachI haMsa paNa eka vakhata ghuvaDane sthAne gayo paNa tyAM tene joyo nahIM. ghaNe sthAne tenI zodha karatAM koI vRkSanA koTaramAM peThelo dITho. tene haMse kahyuM ke'he bhAI! bahAra Ava, bahAra Ava, huM haMsa tane maLavA Avyo chuM.'' ghuvaDa bolyo ke--'huM divase bahAra nIkaLavA zaktimAna nathI, mATe tuM ahIM rahe. ApaNe rAtre goSThI karIzuM." pachI rAtre banne jaNa maLyA, ane kuzaLa vArtA karI. te rAtre haMsa tenI sAthe ja sUto. have te vanamAM te rAtre eka sAthe rAtrivAso rahyo hato. te pAchalI rAtre tyAMthI cAlavA taiyAra thayo. te vakhate ghuvaDe moTA vistA2thI zabda karyo, ane pote nadInA koTaramAM pesI gayo. haMsane temano tema tyAM sUto ja rahevA dIgho. ghuvaDano zabda sAMbhaLIne sArthapatine krodha caDyo, tethI te apazukananI nivRtti karavA mATe zabdavethI bANa mAryuM, te vAgavAthI haMsa mRtyu pAmyo; mATe viSamagoSThI karavI nahIM. vaLI akALe vicaravuM nahIM, arthAt akALacaryAno tyAga karavo. te upara mArgAnusArInA guNomAM kahyuM che ke- dharmArthasvAtmanAM zreyo'bhivAJchan sthairyabhRtsadA / adezAkAlayozcaryAM, vicArajJo vivarjayet // 1 // bhAvArtha--hamezAM sthiratAne ghAraNa karanAra ane dharma, artha tathA potAnA AtmAnuM kalyANa icchanAra vicAravALA puruSe dezane ayogya ane kALane ayogya caryAno tyAga karavo.'' vaLI bhASaNa paNa samayane yogya karavuM. samayocita bhASaNa aneka manuSyonA manane sukha karanAra thAya che. te viSe dRSTAMta nIce pramANe- mahaMmada begaDo ane laghuka brAhmaNanuM dRSTAMta-zrI cAMpAnera gaDhamAM mahamada begaDo nAme vRddha bAdazAha rAjya karato hato. teno atyaMta mAnIto laghuka nAmano brAhmaNa hato. teNe sarasvatI pAsethI varadAna meLavyuM hatuM. eka divasa kAjI, mullAM, Akhuna, bArahajArI tathA sUbA vageree bAdazAhane vijJapti karI ke--"he dInaduHkhInA bAdazAha! ApaNA kurAnamAM evuM kahyuM che ke'prAtaHkALe hiMdunuM darzana thAya to dojakhamAM javuM paDe, ane cALIza rojAnuM phaLa jAya;' tethI A lahuAnuM prAtaHkALe darzana karavuM yogya nathI.' te sAMbhaLIne bAdazAhe teone prasanna karavA mATe lahuAnuM bilakula AvavuM baMdha karyuM. pachI eka divasa bAdazAhe kAjI, mullAM, zekha, sUbA vagerene cAra prazna pUchyA ke--''sarvanuM bIja zuM? sarva rasamAM zreSTha rasa kayo? kRtajJa (karelA kAmano jANanAra) koNa? ane kRtaghra (karelA kAmano haNanAra) koNa? e cAra praznano javAba Apo.'' teoe vicArIne teno javAba Apyo, paNa bAdazAhe te kabUla karyo nahIM. pachI bAdazAhe lahuAne bolAvIne te kAjI vagerenI rUbarUmAM ja uparanA cAra prazna pUchyA, eTale lahuAe tarata ja javAba Apyo ke''he svAmI! sarvanuM bIja jaLa che, sarva rasamAM zreSTha 2sa lavaNa che. kRtajJa kUtaro che, ane kRtaghra jamAI che. kahyuM che ke drutamAnaya pAnIyaM, pAnIyaM paMkajAnane / pAnIyena vinA sarva, sadyaH zuSyati dagdhavat // 1 // * Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 bhAvArtha-"he kamalAkSI! pIvA lAyaka pANI jaladIthI lAva, kemake pANI vinA sarva vastu dastha thayelAnI jema tatkALa sukAI jAya che." prAthamyamudadhiSvAsIt, satyaM te lavaNodadhe / yadrasena vinA sarvaraso na svAdamarhati // 2 // bhAvArtha-"he lavaNasamudra! sarva samudromAM tAruM prathamapaNuM che te yogya che; kemake jenA (tArA) rasa vinA koI paNa rasa svAda Apato nathI." azanamAtrakRtajJatayA gurorna pizuno'pi zuno labhate tulAm / / api bahUpakRte sakhitA khale, na khalukhelati khe latikA yathA // 3 // bhAvArtha-"svAmInuM anna mAtra khAvAnA kRtajJapaNAthI cADiyo kUtarAnI paNa tulanA pAmato nathI; jema AkAzamAM latA krIDA karatI nathI arthAt AdhAra vinA rahI zakatI nathI, tema bahu upakAra karelA baLa puruSanI sAthe paNa mitratA thaI zakatI nathI." kSaNaM ruSTaH kSaNaM tuSTo, nAnApUjAM ca vAMchati / kanyArAzisthito nityaM, jAmAtA dazamo grhH||4|| bhAvArtha-jamAI kSaNamAM roSa pAme che, kSaNamAM saMtoSa pAme che, ane nAnA prakArano satkAra cAhe che, mATe te hamezAM kanyA rAzimAM rahelA dazamA graha samAna che." A pramANe barAbara potAnA praznonA javAba sAMbhaLIne kAjI vagerenI samakSa bAdazAhe tenI ghaNI prazaMsA karI. tyAra pachI koI divase pharIthI kAjI vageree bAdazAha pAse lahuAnI cADI karI ke-"he svAmI! kAphara evA hiMdu lahuAnI sAthe niraMtara maMtra (vicAra) karavo yogya nathI. ApanA rAjyamAM tenA jevA vANImAM pravINa ghaNA mANaso che." te sAMbhaLIne bAdazAhe teone pharI cAra prazna pUchyA ke-"jagatamAM moTo putra kono? jagatamAM moTA dAMta konA? jagatamAM moTuM udara konuM? ane jagatamAM moTo DAhyo koNa?" te sAMbhaLIne teo vicArIne bolyA ke-"he svAmI! jagatamAM bAdazAhanA putra ja moTo putra che, jagatamAM moTA dAMta ane moTuM udara hAthInuM che, tathA vizvamAM ApanA jevo bIjo koI DAhyo nathI." A pramANe sAMbhaLIne bAdazAhe teone tiraskAra karI lahuAne bolAvIne te cAre prazno pUchyuM, eTale te tarata ja bolyo ke-"he svAmI! vizvamAM gAyanA putra jevo bIjo koI moTo putra nathI, kemake te khetI karI ApavA vaDe AkhI pRthvIne jivADe che. moTA dAMta haLanA jANavA, kemake tenA vaDe pRthvImAM bIja vavAya che ne Uge che. moTuM udara pRthvInuM jANavuM, kemake te sarva vastunuM rakSaNa kare che, temaja sarvano sparza paNa sahana kare che; tathA moTo DAhyo te che ke je samayane yogya evuM sAruM bhASaNa kare che. te sAMbhaLIne bAdazAha ati prasanna thayo ane lahuAne potAno prItipAtra karyo. A draSTAMta upayogI hovAthI atre lakhyuM che. A pramANe hovAthI jJAnAcAranuM pAlana karanAra sAghue jinezvaranI AjJAne anusarIne sarva kriyAo yogya kALe ja karavI. "zrI jinezvaranI AjJAne anusAra asvAdhyAyanuM varNana sAMbhaLIne svAdhyAyane vakhate ja zrutano anuyoga Acaravo. - Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 vyAkhyAna 258] jJAnAcArano bIjo bheda-vinayAcAra vyAkhyAna 58 jJAnAcArano bIjo bheda-vinayAcAra have bIjo vinayAcAra varNave che- zrutasyAzAtanA tyAjyA, tadvinayaH zrutAtmakaH / zuzrUSAdi kriyAkALe, tatkuryAjjJAninAmapi // 4 // bhAvArtha-"zrutanI AzAtanA karavI nahIM, kAraNa ke teno vinaya zrutasvarUpa che; tethI karIne zuzruSAdika kriyA karatI vakhate zrutajJAnavALAno paNa vinaya karavo." zratanA dravya ane bhAva evA be prakAra che. temAM pustaka akSara vagere dravyazrata kahevAya che. paga aDADavA tathA thuMka vaDe lakhelo akSara bagADavo vagere dravyazrutanI AzAtanA jANavI; ane paramAtmAe kahelA padArthamAM potAnI buddhi calAvIne teno anyathA artha karavo te bhAvazrutanI AzAtanA jANavI. pratikramaNa AvazyakamAM tetrIza AzAtanAnA varNanamAM kahyuM che ke-"susa mAsIyaUTge kuvAmAM gAvAyaUIT" mRtanI AzAtanA, kRtanA adhiSThAyika devatAnI AzAtanA vagere. ahIM koIne zaMkA thAya che-"mRtadevatAnI AzAtanA che ja nahIM athavA to te mRta devatA kazA kAmanA nathI." teno javAba kahe che ke-jinendra kahela Agama devatAnA adhiSThAtA vinAnA che ja nahIM mATe mRtadevatA che, ane tethI tenI AzAtanA paNa che. "te mRtadevatA kazA kAmanA nathI" ema paNa zaMkA karavI nahIM, kemake mRtadevatAnuM avalaMbana karIne prazasta manavALA jIvono karmakSaya jovAmAM Ave che. zrutamAM kahelA vacananuM ullaMghana karavuM te paNa bhAvakRtanI AzAtanA jANavI. zrI jineMdroe zrutamAM evuM kahyuM che ke-"maMtrAdi vidyA zAsananuM moTuM kArya hoya to ja upayogamAM levI; paNa bIjA koI kAraNe teno upayoga karavo nahIM. je koI pramAda vagere kAraNathI athavA Azcarya batAvavAnI icchAthI sthUlabhadra muninI jema labdhi vidyAno upayoga kare che te zratanI AzAtanA kare che, ane tema karavAthI moTI hAni prApta thAya che. te saMbaMghamAM sthUlabhadrano prabaMgha kahe che- sthUlabhadrano prabaMdha pATalipura nagaramAM zrI zramaNa saMgha ekatra thaIne vicAra karavA lAgyo ke-"hAlamAM mahA bhayaMkara duSkALa pravarte che, tethI buddhimAna sAghu paNa abhyAsa na rAkhavAthI ane bhaNeluM na gaNavAthI ghaNuM zrata vIsarI gayA che, mATe have zrutano uddhAra karavo joIe." ema vicArIne zrI saMghe agiyAra aMga saMbaMdhI adhyayana, uddezA vagere je hatA te sarve meLavyA. pachI draSTivAda meLavavA mATe kAMIka vicAra karavA lAgyA. vicAratAM nepAla dezamAM rahelAM zrutakevaLI bhadrabAhu svAmIne jANIne temane bolAvavA mATe saMghe be munione mokalyA. te munio tyAM jaI temane vAMdIne bolyA ke-"he svAmI! Apane zrI saMgha tyAM AvavA mATe AjJA kare che." te sAMbhaLIne sUrie kahyuM ke-"meM mahAprANAyAma dhyAna AvyuM che, te bAra varSe siddha thAya che tethI huM AvI zakIza nahIM. mahAprANAyAma siddha thayA pachI koI paNa kArya AvI paDe to cauda pUrva sUtra tathA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 zrI upadezaprAsada bhASAMtara-bhAga 4 - [taMbha 18 arthasahita eka muhUrta mAtramAM gaNI zakAya che." te sAMbhaLIne te banne sAdhuoe pAchA AvIne sUrinuM kaheluM vacana zrI saMghane kahyuM. pachI saMghe bIjA be munine bolAvIne AjJA ApI ke-"tamAre sUri pAse jaIne kahevuM ke zrI saMghanI AjJA na mAne teno zo daMDa karavo te amane kaho. jo te sUri ema kahe ke tevAne saMgha bahAra karavo; to tamAre UMce svare sUrine kahevuM ke he AcArya mahArAja! Apa pote ja te daMDane yogya cho." pachI te banne munie tyAM jaIne sUrine te ja pramANe kahyuM; eTale sUri bolyA ke-"pUjya saMghe evuM na karavuM paNa mArA para kRpA karIne buddhimAna sAdhuone ahIM mokalavA, teone huM sAta vAcanA ApIza. temAM eka vAcanA AhAra laIne AvyA pachI ApIza, traNa vAcanA traNa vakhatanI kALa veLAe ApIza ane traNa vAcanA sAMjanuM pratikramaNa karyA pachI ApIza. ema karavAthI saMghanuM kAma thaze ne mAruM paNa thaze." te sAMbhaLIne te banne munie pAchA AvIne saMghane te pramANe kahyuM, tethI saMgha prasanna thayo ane sthUlabhadra vagere pAMcaso sAdhune sUri pAse mokalyA. temane sUri bhaNAvavA lAgyA. temAM sthUlabhadramuni vinA bIjA sarva sAghuo thoDI vAcanAthI bhaNavAmAM asaMtuSTa thaIne potapotAne sthAne AvatA rahyA. mAtra sthUlabhadra muni mahA buddhimAna hatA te ekalA rahyA. temaNe ATha varSamAM ATha pUrvano abhyAsa karyo. ekadA alpa vAcanAthI udvega pAmelA joIne sUri bolyA ke "he vatsa! mAruM dhyAna pUrNa thavA AvyuM che, tyAra pachI tane tArI icchA mujaba vAcanA ApIza." sthUlabhadre pUchyuM "he svAmI! have mAre keTaluM bhaNavuM bAkI rahyuM che?" gurue javAba Apyo ke-"biMdu jeTaluM tuM bhaNyo che, ane samudra jeTaluM bAkI rahyuM che." pachI mahA prANAyAmadhyAna pUrNa thatAM sthUlabhadra be vastuo jUna evA daza pUrva sudhI bhaNyA. ekadA sthUlabhadranI baheno yakSA vagere sAdhvIo temane vaMdanA karavA mATe AvI. prathama sUrine vAMdIne teoe pUchyuM ke-"he prabhu! sthUlabhadramuni kyAM che?" sUrie kahyuM ke-"nAnA devakuLamAM che." ema sAMbhaLIne sAdhvIo te tarapha cAlI, temane AvatI joIne sthUlabhadra Azcarya dekhADavA mATe potAnuM rUpa pheravIne siMhanuM rUpa ghAraNa karyuM. te sAdhvIo siMhane joIne bhaya pAmI ane sUri pAse AvIne te vAta kahI. sUrie upayogathI te hakIkata jANIne kahyuM ke-"tame jaIne vAMdo, tyAM tamArA moTA bhAI ja che, siMha nathI." eTale te sAdhvIo pharIthI tyAM gaI, te vakhate sthUlabhadra potAnA ja svarUpe hatA, temane vaMdanA karI. pachI temanA bhAI zrIyakanA svargagamananuM vRttAMta kahIne temaja potAno saMzaya TALIne te sAdhvIo potAne sthAne gaI. pachI sthUlabhadra vAcanA levA mATe guru pAse gayA, te vakhate sUrie vAcanA ApI nahIM ane bolyA ke "tuM vAcanAne ayogya che." acAnaka gurunuM AvuM vacana sAMbhaLIne sthUlabhadra dIkSAnA divasathI AraMbhIne potAnA aparAgha saMbhAravA lAgyA. pachI te bolyA ke-"he pUjya guru! meM kAMI paNa aparAdha karyo jaNAto nathI, paNa Apa kaho te kharuM." guru bolyA ke-"tuM aparAdha karIne kabUla karato nathI? tethI zuM pApa zAMta thaI gayuM?" pachI sthUlabhadra siMhanuM rUpa karavA vaDe karelI zratanI AzAtanAnuM smaraNa karIne gurunA caraNakamaLamAM paDyA ane bolyA ke--"pharIthI AvuM kAma nahIM karuM, kSamA karo." sUri bolyA ke "tuM yogya nathI. tene vidyAnuM ajIrNa thayuM che. tuM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 258] jJAnAcArano bIjo bheda-vinayAcAra 199 vidyA jIravI zakyo nathI." pachI sthUlabhadra sarva saMgha pAse gayA ane temane prArthanA karI guru pAse mokalI gurune manAvavA lAgyA; kemake "moTAno kopa moTA ja zAMta karI zake." sUrie saMghane kahyuM ke-"jema A sthUlabhadra hamaNAM potAnuM rUpa vikavyuM tema bIjA paNa karaze ane vidyAno durupayoga karaze. vaLI have pachI manuSyo maMda sattvavALA thaze." to paNa saMghe vadhAre AgrahathI sthUlabhadrane bhaNAvavA kahyuM, tyAre gurue upayoga Apyo, to jANyuM ke-"bAkInA pUrvano mArAthI abhAva nathI, mATe A sthUlabhadrane bAkInA pUrve bhaNAvuM." ema vicArIne gurue "tAre bIjA koIne bAkInAM pUrve bhaNAvavAM nahIM" evo abhigraha karAvIne sthUlabhadrane vAcanA ApI. tethI te cauda pUrvanA ghAraNa karanArA thayA. vIrabhagavAnanA mokSa pachI ekaso sittera varSe bhadrabAhu svAmI paNa samAdhithI svarge gayA. A dRSTAMtano upanaya hRdayamAM dhAraNa karIne zrutanI AzAtanA tajavI. e zrutano vinaya kahyo. vaLI zuzruSA vagere karavAno avasare jJAnIno paNa vinaya karavo. te viSe sUtramAM kahyuM che ke na pakkhao na purao, neva kiccANa piThThao / na jujje uruNA uraM, sayaNe no paDissuNe // 1 // bhAvArtha-"namaskArAdika karavA yogya gurunI bahu najIkamAM paDakhe besavuM nahIM, sanmukha besavuM nahIM, pAchaLa besavuM nahIM, DhIMcaNe DhIMcaNa aDakADIne besavuM nahIM, temaja zadhyAmAM rahIne guruvAkya sAMbhaLyuM nahIM. eTale vAkya sAMbhaLatAM ja UbhA thaI javAba devo." vizeSArtha-gurunA DAbe tathA jamaNe paDakhe besavuM nahIM; tema besavAthI gurunA sarakhA Asane besavA rUpa avinaya thAya. sanmukha besavuM nahIM; tema karavAthI vaMdana karanAra lokone gurunuM mukha dekhAya nahIM, tethI temane aprIti thAya. temaja gurunI pAchaLa besavuM nahIM, tema karavAthI bannenuM mukha jovAya nahIM, tethI rasa Ave nahIM. potAnA DhIMcaNa sAthe guruno DhIMcaNa aDakADavo nahIM, tathA zadhyAmAM sUtA athavA beThA gurunuM vAkya sAMbhaLavuM nahIM, paNa guru bole ke tarata ja temanI pAse jaIne tenA caraNakamaLamAM namIne mArA para gurunI bahu kRpA che" ema manamAM mAnIne "bhagavan! phucchAmI ziSTi" "he guru! zI AjJA che?" ema pUchavuM. temaja ziSya vinaya guNa vaDe gurune prasanna karavA kahyuM che ke___ aNAsavA thUlavayA kusIlA, miuM pi caMDaM pakaraMti sIsA / cittANuA lahu dakkhovaveA, pasAyale te hu durAsayaMpi // 1 // bhAvArtha-"gurunA vacanane nahIM mAnanArA, vicAryA vinA bolanArA ane kharAba zIlavALA ziSyo komaLa gurune paNa pracaMDa kare che; ane gurunA cittane anusaranAra tathA cAturya guNathI yukta evA ziSyo durAsada (ati kroghavALA) gurune paNa prasanna kare che. te upara caMDarudra AcAryanuM dRSTAMta che te nIce pramANe caMDaddha AcAryanuM draSTAMta avaMti nagarInA udyAnamAM caMDarudra AcArya parivAra sahita AvIne samavasaryA. te potAnA sAdhunA nyUnAdika kriyA mAtranA doSane joI joIne vAraMvAra kopa karatA hatA. tenI prakRti ja kroghI . Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 hatI. anyadA te AcArya vicAryuM ke-"A baghAnuM nivAraNa mArA ekalAthI thaI zakatuM nathI, temaja adhika roSa karavAthI mAruM potAnuM paNa hita thatuM nathI." ema vicArIne te dhyAna karavA mATe ekAMta sthAne beThA. te avasare avaMti nagarInA rahevAsI koI zeThano putra tarata ja paraNelo hovAthI hAthe bAMdhelA mIMDhaLa sahita potAnA mitro sAthe tyAM Avyo. tenA mitroe mazkarImAM sAdhuone kahyuM ke-"he sAghuo! A amAro mitra saMsArathI virakta thaIne tamArI pAse dIkSA levA icche che, mATe tame tene dIkSA Apo." te sAMbhaLIne te sAdhuoe tene gaMgha, mAlya tathA uttama vastrathI zaNagArelo joI vivAhakAryamAM pravartelo jANIne tenA mitro hAsya kare che ema ghArI temane guru pAse mokalyA. tyAM paNa teoe te ja pramANe kahyuM, tyAre gurue kopathI teone kahyuM ke-"he bhAvika zrAvako! ema hoya to rAkha lAvo." tyAre te mazkarAo rAkha paNa lAvyA. pachI gurue jAte tenA mAthAno loca karyo. tyAre te zeThanA putre laghukarmI hovAthI manamAM vicAryuM ke-"aho! meM jAte ja dIkSA grahaNa karI, temAM guruno zo doSa? iMdrAdikane paNa durlabha evuM A cAritra mane vinA prayAse maLyuM, ane AcArye pote ja ApyuM, mATe have teno tyAga karavo ucita nathI." kahyuM che ke pramAdasaMgatenApi, yA vAk proktA manasvinA / sA kathaM dRSadutkIrNAkSarAlIvAnyathA bhavet // 1 // bhAvArtha-"manasvI puruSe pramAdanA vazathI paNa je vANI kahI hoya te vANI paththaramAM kotarelA akSaranI paMktinI jema anyathA (mithyA) kema thAya? arthAt mithyA thAya nahIM." ema vicArIne teNe mitrone kahyuM ke-"tame ghera jAo, mAre have gharanuM kAMI prayojana nathI." te sAMbhaLIne tenA mitroe tene saMsAranA bhogane mATe ghaNuM samajAvyo, paNa teNe grahaNa kareluM vrata choDyuM nahIM, tethI vilakhA thaIne teo potapotAne ghera gayA. have te zreSThIputra navo dIkSita thayelo hato; to paNa mananA pariNAme karIne to jANe ghaNA kALano dIkSita hoya tevo lAgato hato. teNe gurune kahyuM ke-"he bhagavan! mArA svajanone khabara paDaze eTale teo ahIM Avaze, ane mAruM cAritra mukAvaze; tethI ApaNe bIje kyAMya jatA rahIe." gurue kahyuM ke "he mahAnubhAva!mane rAtre dekhAtuM nathI, mATe tuM prathama rasto joI Ava." te sAMbhaLIne te mArga zodhIne tarata pAcho Avyo ane gurune vijJapti karI ke-"gurujI! paghAro." eTale guru paNa tatkALa rAtrIne viSe tenI sAthe cAlyA. aMghakArathI vyApta thayelA mArgamAM UMcA nIcA pradezomAM cAlatAM pagale pagale alane pAmavAthI pRthvI para paDatA guru ziSyanA upara kopa pAmIne tene Akroza karavA lAgyA ke-"he pApiSTha! te kevo rasto zodhyo?" ema kahIne daMDavatI tenA para prahAra karyo, to paNa te suziSya manamAM ciMtavavA lAgyo ke-"are! A gurumahArAja potAnA parivAramAM sukhe rahetA hatA, temAM meM nirmAgIe temane duHkhane pAtra karyA. keTalAka ziSyo gurune janma paryata sukha ApanArA hoya che, ane huM to pahele divase ja gurunI AzAtanA karanAro thayo. paNa have gurune koI ThUMThA vagerethI vadhAre pIDA na thAo." ityAdi vicArato te ghIre ghIre mArga dekhADato ati prayatna vaDe cAlavA lAgyo. vaLI vicAravA lAgyo Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 259] jJAnAcArano trIjo bheda- bahumAna 201 ke--"aho! A guruno mArA para moTo upakAra thayo che ke jemaNe anAdi kALathI nahIM pAmelo evo ratnatrayIno mArga mane dekhADyo. mane ghaNA kALathI paribhramaNa karanArAne paramAtmAe kahelA dharmamArganA rahasyamAM sthApana karyo. aho! anAdi kALathI AvI rIte mane koIe tADanA karI nahotI, ke je tADanAthI aneka bhavamAM upArjana karelAM karmo nAza pAme che. aho! jJAnI guru vinA bIjo koNa Avo upakAra kare?'' ityAdi zubha dhyAnamAM ArUDha thaIne upazama zreNI vaDe karmanAM daLiyAMne upazamAvIne pharIthI kSapakazreNI vaDe te karmanAM aMzono kSaya karI moharAjAnI senAno parAjaya karIne mAtra eka gurunA vinayathI ja kevaLajJAna pAmyo. jene mATe udyama karyo te vastu te tatkALa pAmyo. pachI kevaLajJAna vaDe mArgane sArI rIte joI zakavAthI viSama mArgane tajIne sArA mArge gurune laI gayo ane gurune gharmanI prItithI prasanna karyA. prAtaHkALe sUrie ziSyanA mastaka upara rudhira vahetuM joIne vicAryuM ke--''aho! A ziSya navadIkSita chatAM mana, vacana ane kAyAnA yoge karIne tenI kSamA koI navIna ane alaukika che; huM cirakALano dIkSita chuM chatAM paNa mAro pracaMDa kopa jato nathI, tethI te kopane dhikkAra che!'' ema vicArIne te sUri ziSya pratye bolyA ke--"he ziSya! meM eka moTuM Azcarya joyuM ke prathama tane mArgamAM pagale pagale vAraMvAra skhalanA pAmato meM joyo hato, tyAra pachI prathama jevo ja aMdhakAra chatAM sarala gatithI mane jarA paNa pIDA utpanna karyA vinA jANe sUrye mArga batAvyo hoya tema tuM ThIka rIte cAlyo te moTuM Azcarya mane lAge che.' ziSya bolyo ke-''devagurunA vinayathI zrutajJAna prApta thAya che, ane zrutajJAnathI bIjA jJAna prApta thAya che. jJAnathI zuM nathI thatuM? sarva thAya che.'' ityAdi apekSAvALAM vacano bolavAthI sUri 'Ane anaMta avyAbAdha jJAna prApta thayuM jaNAya che'' ema mAnIne pharIthI potAnA AtmAnI niMdA karatA tenA caraNa kamaLamAM paDyA. evI rIte cittamAM zubha bhAvanA bhAvatAM te AcArya paNa kevaLajJAna pAmyA. e rIte sArA vinayavALA ziSyo utkaTa kopavALA gurune paNa mokSa ApanArA thAya che.'' vyAkhyAna 259 jJAnAcArano trIjo bheda- bahumAna vidyA phalapradAvazyaM jAyate bahumAnataH / tadAcArastRtIyo'to, vinayato'dhiko mataH // 1 // " bhAvArtha--"guru AdikanuM bahumAna karavAthI vidyA avazya phaLadAyaka thAya che; tethI te trIjo AcAra vinayathI paNa adhika mAnelo che.'' vinaya to vaMdanA, namaskAra vagere bAhyAcArathI paNa thaI zake che, ane bahumAna to aMtaranI prItithI ja thAya che. te bahumAna hoya to ekAMte ka2Ine guru vagerenI icchAne anusaravuM, guNanuM grahaNa karavuM, doSanuM AcchAdana karavuM, tathA abhyudayanuM ciMtavana karavuM ityAdi thAya che. je zrutanA arthI hoya teNe to guru vagerenuM bahumAna avazya karavuM; te vinA dhaNA vinayathI paNa grahaNa karelI vidyA phaLadAyaka thatI nathI. te viSe gautamapRcchAmAM kahyuM che ke-- Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrI upadezaprAsAda-bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 vijA vitrANaM vA, micchA viNaeNa gihiuM jouM / avamannai Ayaria, sA vijjA niSphalA tassa // 1 // bhAvArtha-"vidyA athavA vijJAna.jo mithyAvinayathI grahaNa kare, ane AcAryanI avagaNanA kare to te vidyA tene niSphaLa thAya che." ahIM vinaya tathA bahumAnanA cAra bhAMgA thaI zake che. 1 vinaya hoya, paNa bahumAna na hoya; te upara neminAtha pAse prAtaHkALamAM UThIne vahelA janArA vAsudevanA pAlaka nAmanA putranuM draSTAMta jANavuM. 2 bahumAna hoya, paNa vinaya na hoya; te upara zAMbanuM athavA hamaNA kahevAmAM Avaze evA be naimittikanuM draSTAMta jANavuM. 3 koIne vinaya tathA bahumAna banne hoya; te upara kahevAmAM Avaze evA kumArapALa rAjAnuM draSTAMta jANavuM. 4 koIne bemAMthI eka paNa na hoya; te upara kapilA dAsInuM athavA kAlasaukarikAdikanuM draSTAMta jANavuM. prathama be nimittiyAnuM draSTAMta kahe che- be nimittiyAnuM draSTAMta koI gAmamAM koI eka siddhaputranA be ziSyo jyotiSazAstra bhaNatA hatA. temAM eka ziSya bahumAnapUrvaka guruno vinaya karato hato. je kAMI guru kahe te sarva yathArtha rIte aMgIkAra karato hato, ane bIjA ziSyamAM te guNa nahoto. eka divase te banne tRNa tathA kASTha levA vanamAM gayA. rastAmAM temaNe keTalAMka moTAM pagalAM joyAM. te joIne eka bolyo ke-"AgaLa hAthI jAya che." eTale bIjAe kahyuM ke-"hAthI jato nathI paNa hAthaNI jAya che, te paNa DAbI AMkhe kANI che, ane tenA para koIka rANI beThelI che, te saghavA che ane vaLI garbhavatI che, tene Aja kAla prasUtino samaya che, temAM paNa te putra prasavaze." te sAMbhaLIne bIjAe kahyuM ke "AvuM nahIM joyeluM asaMbaddha kema bole che?" tyAre te bolyo ke-"jJAnathI sarva jaNAya che, te vAtanI tane AgaLa cAlatAM khAtarI thaze." pachI te banne keTalIka pRthvI AgaLa cAlyA, to te ja pramANe sarva joyuM. teTalAmAM koIka dAsI rAjA pAse AvIne bolI ke-"he rAjA! rANIne putra prasava thayo che, tenI vadhAmaNI huM ApuM chuM." te sAMbhaLIne pelA ziSya bIjAne kahyuM ke "A dAsInuM vacana sAMbhaLa." bIjo bolyo ke-"tAruM jJAna satya che." pachI teo nadIne kAMThe gayA. tyAM koI vRddha strI jaLa bharavA AvI hatI, teNe temane ceSTA vaDe nimittiyA jANIne pUchyuM ke-"mAro putra dezAMtara gayo che, tyAMthI jyAre pAcho Avaze?" ema pUchatAM ja tenA mAthA parathI ghaDo paDI gayo ane phUTI gayo. te sAMbhaLIne pelo vagara vicAravALo ekadama bolI UThyo ke-"tAro putra maraNa pAmyo che." pachI bIjo vicAravALo bolyo ke-"he bhAI! evuM bola nahIM, teno putra ghera Avyo che. he vRddha mAtA! tame ghera jaIne tamArA putrane juo." te sAMbhaLIne te vRddha strI jaladIthI potAne ghera gaI. tyAM putra Avelo hato. tene joIne te atyaMta prasanna thaI. pachI putranI rajA laIne be vastra tathA keTalAka rUpiyA pelA satya bolanArane teNe ApyA. te joI bIjAe kheda pAmIne vicAryuM ke-"kharekhara gurue mane sArI rIte bhaNAvyo ja nathI. jo ema na hoya to huM jANato nathI, ane A kyAMthI jANe? mATe temAM guruno doSa che." 1. aMtaramAM prIti na hoya ane bahArathI dekhADavA mAtra vaMdana namaskAra kare te mithyAvinaya. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 259] jJAnAcArano trIjo bheda- bahumAna 202 pachI teo guru pAse gayA. temAM pelo sujJa yiSya gurunuM darzana thatAM ja mastaka namAvIne tathA hAtha joDIne bahumAnapUrvaka AnaMdanA azruthI netra bhIMjAvato gurunA caraNakamaLamAM mastaka mUkIne namyo, ane bIjo ziSya to paththaranA staMbhanI jema jarA paNa gAtra namAvyA vinA Ubho ja rahyo. tyAre gurue tene kahyuM ke-"are! kema pagamAM paDato nathI?" te bolyo ke-"ApanA sarakhA paNa potAnA ziSyomAM jyAre AvuM aMtara rAkhe tyAre kone Thapako Apavo? jyAre caMdramAMthI aMgArAnI vRSTi thAya tyAre kone kahevuM?" te sAMbhaLI guru bolyA ke-"Ama kema bole che? meM koI paNa vakhata vidyA ApavAmAM ke tenI AmnAya kahevA vageremAM tane chetaryo nathI." ziSya bolyo ke jo ema che, to mArgamAM hAthaNI vagerenuM svarUpa ANe sArI rIte jANyuM ane meM kema kAMI jANyuM nahIM?" te sAMbhaLIne gurue pelA bIjA ziSyane pUchyuM ke-"he vatsa! teM zI rIte jANyuM te kahe" tyAre te bolyo ke "ApanA prasAdathI meM vicAra karavA mAMDyo ke "A koI hAthInA jevAM pagalAM to prasiddha rIte jANI zakAya tema che. paNa zuM A hAthInAM pagalAM che ke hAthaNInAM che?" ema vizeSa vicAra karyo to teNe karelI laghunItithI te hAthaNI che ema meM nizcaya karyo. mArgamAM jamaNI bAjunA velAo hAthaNIe chedelA nahotA, tethI "DAbI AMkhe kANI che' ema nizcaya karyo. pachI hAthaNI upara caDhIne AvA parivAra sahita rAjA ke tenA parivAravALA vinA bIjo koI javAne yogya nathI; tethI jarUra rAjA athavA tenuM koI aMgata mANasa hovuM joIe" ema ghAryuM. pachI teNe koIka ThekANe uparathI UtarIne zarIraciMtA karI hatI, te joIne "te rANI che" ema nizcaya karyo. pAsenA koI jALAmAM te rANInA rAtA vastrano cheDo bharAyelo joIne ghAyuM ke-"te pativALI che'' ane te jyAM pezAba karavA beThI hatI tyAMthI pRthvI para hAtha mUkIne UThI hatI te joIne "garbhavatI che' ema nizcaya karyo. tyAMthI rANIe jamaNo paga prathama mUkyo hato tethI "garbhamAM putra che' ema jANyuM ane cAla ghaNI maMda hatI, tethI prasavakALa najIka che' ema nizcaya karyo. vaLI he svAmI! pelI vRddha strIe potAnA putra saMbaMdhI prazna karyo ke tarata ja tenA mastaka parathI ghaDo paDI gayo tethI meM evuM vicAryuM ke jema A ghaDo jyAMthI utpanna thayo hato tyAM ja maLI gayo mATe teno putra paNa ghera utpanna thayo hato tethI te ghare ja Avyo haze." ema meM anumAna karIne kahyuM hatuM" A pramANe tenI anupama buddhithI harSa pAmIne gurue bIjA ziSyane kahyuM ke "he vatsa! teM mArA pratye vividha prakArano vinaya karyo paNa tevuM bahumAna karyuM nahIM ane ANe sArI rIte bahumAna karyuM ane vainayikI buddhi bahumAna sahita vinaya hoya to ja skurAyamAna thAya che, tethI AmAM mAro doSa nathI." A pramANe vinaya chatAM paNa bahumAna ane abahumAnanuM tAratamya jANavuM. have vinaya ane bahumAna e bannethI yukta zrI kumArapALa rAjAnuM draSTAMta nIce pramANe che- kumArapALa rAjAnuM draSTAMta zrI pATaNa nagaramAM kumArapALa rAjA rAjya karatA hatA. te jinendroe kahelA AgamanI ArAdhanA karavAmAM tatpara hatA, tethI temaNe jJAnanA ekavIza bhaMDAra karAvyA. vaLI tresaTha zalAkA puruSanAM caritro sAMbhaLavAnI icchA thavAthI guru zrI hemacaMdrAcArya pAse prArthanA karIne 36,000 zloka pramANa zrI triSaSTizalAkA puruSa caritranI racanA karAvI. te caritrane suvarNa tathA rUpAnA Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 18 akSare lakhAvIne, potAnA mahelamAM laI jaI tyAM rAtrI jAgaraNa karIne, prAtaHkALe paTTahastI upara te caritranA pustako pagharAvI tenA para aneka chatra dhAraNa karAvI, suvarNanA daMDavALA boMtera cAmarathI vIMjAtA moTA utsava pUrvaka upAzraye laI gayA. tyAM tenI suvarNa, ratna, paTTakuLa vagerethI pUjA karIne boMtera sAmaMta rAjAo sahita vidhipUrvaka guru pAse tenuM vyAkhyAna sAMbhaLyuM. e ja pramANe agiyAra aMga ane bAra upAMga vagere siddhAMtonI eka eka prata suvarNa vagerenA akSarathI lakhAvI, ane gurunA mukhathI tenuM vyAkhyAna sAMbhaLyuM. tathA yogazAstra ane vItarAga stavana maLIne batrIza prakAza suvarNanA akSarathI hAthapothI mATe lakhAvIne hamezAM maunapaNe eka vakhata teno pATha karavA lAgyA. te pothInI dararoja devapUjA vakhate pUjA karavA lAgyA. temaja "gurue karelA sarva graMtho mAre avazya lakhAvavA" evo abhigraha laIne sAtaso lahiyAone lakhavA besADyA. eka vakhata prAtaHkALe gurune tathA dareka sAdhune vidhipUrvaka vAMdIne rAjA lekhanazALA jovA gayA. tyAM lahiyAone kAgaLanAM pAnAmAM lakhatAM joIne gurune tenuM kAraNa pUchyuM. tyAre gurue kahyuM ke-"he caulukya deva! hAla jJAnabhaMDAramAM tADapatronI ghaNI khoTa che, mATe kAgaLanA pAnAmAM graMtho lakhAya che." te sAMbhaLIne rAjA lakti thayo, ane manamAM vicAravA lAgyo ke-"aho! navA graMtho racavAmAM gurunI akhaMDa zakti che, ane mArAmAM te graMtho lakhAvavAnI paNa zakti nathI, to pachI mAruM zrAvakapaNuM zuM?" ema vicArIne te Ubho thaIne bolyo-"he guru! upavAsanuM pratyAkhyAna Apo." te sAMbhaLI "Aje zeno upavAsa che?" ema gurue pUchyuM. tyAre rAjAe kahyuM ke-"atyAra pachI jyAre tADapatra pUrAM thAya tyAre ja mAre bhojana karavuM." te sAMbhaLIne gurue kahyuM ke-"zrItADanAM vRkSo ahIMthI ghaNA dUra che, to te zI rIte jaladI maLI zakaze?" ema gurue tathA sAmaMto vageree bahumAna sahita ghaNA vAryA, to paNa temaNe to upavAsa karyo. te joIne zrIsaMghe temanI A pramANe stuti karI ke- aho jinAgame bhaktiraho guruSu gauravam / zrIkumAramahIbharturaho niHsImasAhasam // 1 // bhAvArtha-"aho! zrI kumArapALa rAjAnI jinAgamane viSe kevI bhakti che? temaja aho! gurune viSe tenuM bahumAna paNa kevuM che? ane aho! temanuM sAhasa paNa kevuM niHsIma che?" pachI zrI kumArapALa rAjA potAnA mahelanA upavanamAM jaIne tyAM rahelA kharatADa vRkSonI caMdana, kapUra vagerethI pUjA karIne jANe pote maMtrasiddha hoya tema bolyo ke svAtmanIva mate jaine, yadi me sAdaraM manaH / yUyaM vrajata sarve'pi, zrItADadrumatAM tadA // 1 // kathayitveti gAMgeyamayaM graiveyakaM nRpaH / kasyApyekasya tAlasya, skandhadeze nyavIvizat // 2 // tasthau ca saudhamAgatya dharmadhyAnaparo nRpaH / zrItADadumatAM tAMzca ninye zAsanadevatA // 3 // . 1 tADanA vRkSa be prakAranAM hoya che zrItADa ne kharatADa. temAM zrItADanAM patro pustaka lakhavAnA upayogamAM Ave che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 259] jJAnAcArano trIjo bheda- bahumAna 205 bhAvArtha"he kharatADanAM vRkSo! jo mAruM mana potAnA AtmAnI jema jaina matamAM AdaravALuM hoya, to tame zrItADanA vRkSo thaI jAo. 1. ema kahIne rAjAe koI eka kharatADa vRkSanA skaMdha pradeza upara potAne suvarNano hAra mUkyo. 2. pachI e pramANe karIne rAjA mahelamAM jaI gharmadhyAnamAM tatpara thaIne rahyo, eTale zAsanadevatAe te kharatADanAM vRkSone zrItADanAM vRkSo banAvI dIdhAM." 3. prAtaHkALe upavananA rakSakoe AvIne rAjAne te vRttAMta nivedana karyuM. eTale rAjAe paNa teone inAma ApIne AnaMda pamADyA. pachI tenAM patro laIne guru pAse mUkI vaMdanA karI. gurue "A kyAMthI?" ema pUchyuM, eTale rAjAe vinayathI sarva sabhAsadone camatkAra pamADanAra te vRttAMta nivedana karyuM. pachI hemacaMdrAcArya karNane amRta samAna te vRttAMta sAMbhaLIne rAjA ane sabhAsado sahita te upavanamAM gayA. tyAM rAjAnA kahevA pramANe pUrve nahIM sAMbhaLela tevuM najare joyuM. te vakhate brAhmaNo tathA devabodhi (bauddhAcArya) vagere nagaranA loko paNa kharatADanAM vRkSone zrItADanAM vRkSo thayelAM joI vismaya tathA Azcarya pAmyA. te vakhate zrI hemAcArya jainamatanI prazaMsA karavA mATe A pramANe bolyA ke astyevAtizayo mahAn bhuvanaviddharmasya dharmAntarAdyacchaktyAtra yuge'pi tADataravaH zrItADatAmAgatAH / zrIkhaMDasya na saurabhaM yadi bhavedanyadrutaH puSkalaM tadyogena tadA kathaM surabhitAM durgandhayaH praapnuyuH||1|| bhAvArtha-"sarvajJakathita jainagharmano bIjA gharma karatAM mahAna atizaya vizvamAM prasiddha che, ke jenI zaktithI AvA kaliyugamAM paNa kharatADanAM vRkSo zrItADanAM vRkSo thaI gayAM; paraMtu te yogya che; kAraNa ke bIjAM vRkSo karatAM zrIkhaMDa vRkSanI sugaMgha adhika na hoya to te zrIkhaMDanA saMbaMghathI bIjAM durgaghavALAM vRkSo paNa sugaMghapaNAne kema pAme?" A pramANe sUrie jinarmanI prazaMsA karIne pachI rAjAne kahyuM ke-"he rAja! A yugamAM jo tamArA jevA rAjA na hoya, to jinendranA Agamano vistAra zI rIte thAya? trikaraNa zuddha evI zrutanI bhakti tathA tenuM bahumAna te ahIM ja tamane phaLaprAsirUpa thayuM." A pramANe gurue karelI potAnI prazaMsAne namra mukhathI sAMbhaLIne aMtaHkaraNanI bhaktithI aneka prakAre jJAnInuM bahumAna karI, eka ja upavAsathI zAsanadevatAe jeno mahimA karyo che, ane tethI vizeSa abhyadayapUrvaka jeno pratApa, prabhAva ane vaibhava vistAra pAmyo che evA te uttama zrAvake potAnA mahelamAM jaIne utsavapUrvaka pAraNuM karyuM. pachI te upavanamAM utpanna thayelAM vizALa ane komaLa aneka tADapatro upara lahiyAoe gurunA karelA aneka graMtho lakhyA. e pramANe jJAna tathA jJAnIne viSe harSathI bahumAnane dhAraNa karatA kumArapALa rAjA lokottara evuM zuddha zrAvakapaNuM pAmyA." Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 vyAkhyAna 200 jJAnAcArano cotho bheda-upadhAna vahana upadhAnatapastaptvA, AvazyakaM paThed gRhii| yogaizcAptAgamAn saadhurityaacaarcturthkH||1|| bhAvArtha-"gRhasthI (zrAvaka) upadhAna tapa tapIne Avazyaka sUtra bhaNe ane sAdhu yogavahana karIne siddhAMta bhaNe e cotho jJAnAcAra che." kRta bhaNavAnI icchAvALA gRhastha upadhAnatapa karIne pachI bhaNavuM. ahIM "upaghAna" zabdano artha kare che ke "upa" eTale samIpe "ghIyate" eTale ghAraNa karAya, arthAt je tapa vaDe jJAnane ghAraNa karAya te "upadhAna." sAdhune AvazyakAdi zrata bhaNavA mATe AgADha ane anAgADha ema be prakAranA yoga siddhAMtathI avirodhIpaNe potapotAnI sAmAcArIne anusAre jANavA. zrAvakone paMcaparameSThI namaskAra vagere sUtranA ArAghana mATe zrImahAnizIthAdi sUtramAM kahelA cha upadhAna prasiddha che. jema sAdhune yogavahana karyA vinA siddhAMtanuM adhyayana sUjhatuM nathI, tema upadhAna tapa karyA vinA zrAvakone paNa namaskArAdika sUtra bhaNavA gaNavAnuM sUjhe nahIM. te viSe zrI mahAnizItha sUtramAM kahyuM che ke-"akALa, avinaya, abahumAna ane anupaghAna vagere jJAna saMbaMdhI ATha prakAranA anAcAra madhye upadhAnanuM vahana na karavA rU5 anAcAra moTA doSavALo che. jeo upaghAnavahana tathA yogavidhine mAnatA nathI, teone pUrvAcAryo sUtranAM vAkyo batAve che. zrI uttarAdhyayananA cotrIzamA adhyayanamAM tathA zrI samavAyAMga sUtranA 32mA samavAyamAM tathA yogasaMgrahanA trIjA yogamAM e viSe spaSTa lekha che. icchakoe tyAMthI joI levo. ahIM koI evI zaMkA kare ke-"yoga eTale mana, vacana ane kAyAnA je yoga che te ahIM jANavA." teno uttara kahe che ke-jo "yoga" zabdano e pramANe mULa artha karIe to pachI "vahana zabdano zuM artha karavo? mATe yoga tathA vahana e banne zabdano samAnAdhikaraNa artha karavo ja yogya che. zrI sthAnAMga sUtranA trIjA ThANAmAM kahyuM che ke-"sAdhu traNa sthAnakathI saMpanna thavA vaDe anAdi anaMta cAra gatirUpa saMsArakAMtAranuM ullaMghana kare che. te A pramANe-1 niyANuM nahIM karavAthI, 2 dRSTisaMpannapaNAthI ane 3 yogavahana karavAthI." vaLI tenA dazamA ThANAmAM kahyuM che ke"jIvo daza sthAnaka vaDe bhaviSyamAM zubha tathA bhadraka pariNAma pAme. te A pramANe-1 niyANuM nahIM karavAthI, 2 draSTisaMpannapaNAthI, 3 yogavahana karavAthI, 4 kSamA guNa ghAraNa karavAthI, ityAdi." vaLI sarva yogodvahana vidhinA rahasyabhUta trIjA anuyogadvAramAM kahyuM che ke-mati, zrata, avadhi, mana:paryava ane kevaLa e pAMca prakAranAM jJAna che, temAM cAra jJAna sthApanAe sthApavA yogya che. te cAra jJAnanA uddeza, samudeza ane anujJA nathI; ane zrutajJAnanA uddeza, samudeza, anujJA tathA anuyoga che ityAdi. tathA yogavidhi bhagavatI sUtranA chellA bhAgamAM kahelo che. 1 samyagRSTithI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 260] jJAnAcArano cotho bheda-upathAna vahana 207 temaja naMdIsUtramAM zrutanA uddeza ane samuddezanA kAla kahelA che. zrI AcArAMgamAM kahyuM che ke--'agiyAra aMga paikI pahelA aMgamAM be zrutaskaMdha che, pacIza aghyayana che, ane pacAsa uddeza kALa che vagere.'' ahIM kALa zabje karIne kALagrahaNano vidhi jANavo; kemake uttarAdhyayananA chavIzamA adhyayanamAM kahyuM che ke--'cAra kALagrahaNa che, te yogavidhimAM ja yogya che.'' ahIM koI zrAvakone upadhAnavidhino tathA sAdhuone yogavidhino niSedha karIne "sarvane zrutano abhyAsa sarvadA karavo'' ema upadeza kare che te yogya nathI; kemake tethI tIrthaMkaranI AzAtanA thAya che. vaLI zrAvakone AcArAMga vagere sUtranuM bhaNavuM zrutamAM niSiddha kareluM che. te viSe sAtamA aMgamAM kahyuM che ke "kAmadeva nAmano zrAvaka zrI mahAvIra bhagavAnanA samavasaraNane viSe gayo, te vakhate zrI vIre sabhA samakSa tene rAtrimAM thayelA traNa upasarga kahI batAvyA. pachI zramaNa bhagavAna mahAvIre ghaNA sAdhu ane sAdhvIone saMbodhana karIne kahyuM ke--'he Aryo! jyAre zramaNopAsaka (zrAvaka) gRhasthI gharamAM rahyA chatAM paNa deva, manuSya ane tiryaMcanA karelA upasargo samyak prakAre sahana kare che; to pachI dvAdazAMgIno abhyAsa karanArA evA zramaNa nigraMthe to deva, manuSya ane tiryaMcanA karelA upasargone samyak prakAre sahana karavA ja joIe.' ahIM sUtranA AlAvAmAM sAghuone ja dvAdazAMgInA dhAraNa karanAra kahyA che, paNa zrAvakone kahyA nathI.'' tathA pAMcamA aMgamAM kahyuM che ke--"tyAM tuMgiyA nAmanI nagarImAM ghaNA zrAvako vase che. teo RddhivALA che, yAvat koIthI parAbhava nahIM pAme tevA, jIva ajIvAdi nava tattvane jANanArA, nigraMthapravacana je jainasiddhAMta temAM niHzaMka, (zrutanA) arthane pAmelA ane arthanA grahaNa karanArA, (bhojanasamaye) gharanAM dvAra ughADAM rAkhanArA tathA paragharamAM praveza nahIM karanArA che.' ityAdi. A pramANe zrAvakanuM varNana zrI upAsagadazAMga, uvavAi tathA sthAnAMga vagerethI paNa jANI levuM. paraMtu e sarva ThekANe zrAvakane ''dghA'-(zrutanA arthane pAmelA) evuM vizeSaNa kahyuM che, paNa koI sUtramAM 'vasuttA'-(sUtrane pAmelA) evuM kahyuM nathI. vaLI sarvatra siddhAMtone 'nigraMthapravacana' eTale 'muni saMbaMghI zAstra' ema kahyuM che, paNa zrAvaka saMbaMghI kahyuM nathI. vaLI zrAvakone karavAnA traNa prakAranA manoratha kahyA che. temAM zrAvakane sUtra bhaNavAno manoratha paNa thato kahyo nathI. te viSe zrI sthAnAMga sUtranA trIjA ThANAmAM kahyuM che ke--'sAdhu traNa prakAre mahA nirjarA karIne bhavano aMta lAve. temAM evA vicAra kare ke-'1 kyAre huM thoDuM athavA ghaNuM zruta bhaNIza? 2 kyAre huM ekalavihAra pratimAne ghAraNa karIne vihAra karIza? ane 3 kyAre huM aMtasamayane yogya saMlekhanA AdarIza?' zrAvaka traNa prakAre mahA nirjarA karIne bhavano cheDo lAve. temAM evA vicAra kare ke-'1 kyAre huM thoDo athavA ghaNo parigraha choDI daIza? 2 kyAre huM loca karIne AgAra (ghara) choDIne aNagAra (sAdhu) thaIza? 3 kyAre huM pharIne maraNa na karavuM paDe tevI saMlekhanA AdarIne zubha dhyAna dhmAto sato, bhAtapANInA pratyAkhyAna karIne, maraNane aNaicchato sato pAdapopagama aNasaNa dhAraNa karIne vicarIza?' A pramANe mana, vacana, ane kAyAe karIne sadA jAgrata raheto zrAvaka mahA nirjarA kare, ane bhavano cheDo lAve.' zrI sUyagaDAMga sUtranA navamA aghyayanamAM kahyuM che ke-- Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 18 gehe dIvamapAsaMtA, purIsAdANiA narA / te dhIrA baMdhaNumukkA, nAvakaMkhaMti jiiviaN||1|| bhAvArtha-gRhasthAvAsane viSe dIvo eTale bhAvakRtajJAna tene nahIM jonArA puruSane viSe Adeya nAmakarmavALA dhIra puruSo saMsAranA baMghanathI nahIM mukAyA satA saMyamarahita jIvitane icchatA nathI, arthAt zrutajJAnanA arthI saMyamane ja grahaNa kare che. vaLI yogane vahana karelA sAdhu vinA bIjA koI sAdhu (yoga vahyA vinA) zratano abhyAsa kare, to temane tIrthakara adattano doSa lAge che. te viSe zrI praznavyAkaraNa sUtramAM kahyuM che ke-"te sarva tIrthakaranuM subhASita daza prakAranuM che. te 1 cauda pUrvIoe pragaTapaNe jANyuM, 2 mahA munione ApyuM, ane 3 devendrane tathA narendrane teno artha samajAvyo. ityAdi." A pAThamAM prabhue sAdhuone mRta ApyuM, ane sarva devatAo tathA manuSyone teno artha kahyo ema pragaTa rIte kahyuM che. tethI zrAvakone sUtra bhaNavAno adhikAra nathI ema siddha thAya che. tathA je mRta bhaNavAnI icchA kare che teNe prathama vyAkaraNamAM kahelA bhedane jANavA joIe. te viSe praznavyAkaraNamAM "kevI rIte satya bolavuM?' evo prazna karIne tenA javAbamAM "dravyathI satya bolavuM, paryAye karIne satya bolavuM." ityAdi kahelA pAThamAM AgaLa evuM che ke-"nAma, AkhyAta, upasarga, nipAta, taddhita, samAsa, saMdhi, pada, hetu, yaugika, uNAdi, kriyAvidhAna, dhAtu, svara, vibhakti ane varNa-e sarva bhedane je jANe tene ja satya vaktA jANavo, bIjAne nahIM." vaLI je vigaya khAvAmAM Asakta hoya te mRta bhaNavAmAM ayogya che (aghikArI nathI). te viSe zrI sthAnAMga sUtramAM kahyuM che ke-"traNa jaNA vAcanAne ayogya che. 1 vinaya rahita, 2 vigaya vAparavAmAM Asakta ane 3 krodhayukta cittavALA; tathA traNa jaNa vAcanAne yogya che. 1 vinayI, 2 vigayamAM anAsakta ane 3 krodhano tyAga karyo che jeNe evA; tathA aThThAvIza asvAdhyAya kALa kahelA che temAM sAdhu sAdhvIne zruta bhaNavAno niSegha kahyo che, te ThekANe zrAvakanuM grahaNa karyuM nathI. te viSe zrI sthAnAMga sUtramAM kahyuM che ke-"sAdhu sAdhvIne cAra mahA paDavAne divase svAdhyAya karavA kahyuM nahIM. temAM 1 ASADha mAsano paDavo, 2 kArtika mAsano paDavo, 3 phAlyuna mAsano paDavo, 4 Aso mAsano paDavo; tathA cAra saMdhyA samaye svAdhyAya karavo kalpe nahIM, temAM 1 prabhAtakALe, ra sAyaMkALe, 3 madhyAhna samaye ane 4 madhya rAtrie; tathA daza prakAranI aMtarikSa asakjhAya kahI che ane daza prakAranI audArika asakjhAya kahI che. ema sarva maLIne 28 prakAranI asakjhAya kahI che. ityAdi sarva jANIne sAdhuone ja asvAdhyAyamAM zrata bhaNavuM nahIM ema kahyuM che. paNa tyAM zrAvakanuM grahaNa karyuM nathI. vaLI zrI nizIthasUtramAM zrAvakone vAcanA ApanAra sAdhune mATe prAyazcitta kaheluM che. te A pramANe-"je sAdhu anyatIrthIne athavA gRhastha zrAvakane vAcanA Ape tene prAyazcitta lAge che." ahIM koI zaMkA kare ke-"jo yogavahana karIne pachI sUtra bhaNe, to ghaNo kALa vyatIta thAya; ane ghanA nAmanA aNagAre thoDA samayamAM ja agiyAra aMgano abhyAsa karyo ema kaheluM che, tethI yogavahana karIne ja kRtAbhyAsa karavo' e pATha kalpita bhAse che." teno uttara guru Ape che 1 paDavA te vadi 1 samajavI. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 260] jJAnAcArano cotho bheda-upaghAna vahana 209 ke--"he siddhAMtanA paramArthane nahIM jANanArA! zrI jinezvare siddhAMtamAM pAMca prakAranA vyavahAra kahelA che. temAMthI je kALe je vyavahAra pravartato hoya te kALe te ja vyavahAra pramANe vartavuM; nahIM to jinezvaranI AjJAno bhaMga thAya; tethI te ghanA muni vagere Agama vyavahArI hatA. temanI tulanA vartamAna samayamAM karavI yogya nathI; kema ke hAlanA samayamAM zruta kevaLI vagereno abhAva hovAthI jita vyavahAra ja mukhya che. juo zrI neminAtha bhagavAne gajasukumAlane dIkSA ApI te ja divase ekalavihAra pratimA ghAraNa karavAnI AjJA lAbha dekhIne ApI hatI; paNa te dAkhalo badhe na levAya; mATe 'anukrame kriyA karavAthI ja guNa vadhe che' ema vicArIne anyathA yuktio karavI yogya nathI.'' vaLI bIjI rIte koI zaMkA kare ke--sUtramAM zrAvakone 'sugarahi' eTale 'zrutane grahaNa karanArA' ema kahyuM che; mATe zrAvakane zrutano abhyAsa karavo yogya che.'' tenA uttaramAM guru kahe che ke--"A pAThamAM zruta eTale cha Avazyaka rUpa sUtra jANavuM. te paNa upadhAna vahana karavA pUrvaka bhaNavA yogya che; kemake e pATha naMdisUtrano che. temAM 'sugarahiJA' e pATha kahyA pachI tarata ja 'tavovahALArU' (tapa upathAne karIne) e pATha kahyo che.'' vaLI te para pharI zaMkA kare che ke--''to Avazyaka sUtra bhaNavAnuM paNa kema niSiddha karyuM nahIM?'' te 52 guru kahe che ke--te viSe anuyoga dvAramAM kahyuM che ke-- samaNeNa sAvaeNa vA'vassakAyavvaM havai jamhA / ato ahanisissaya, tamhA AvassayaM nAma // 1 // bhAvArtha--'sAdhune tathA zrAvakane rAtrI saMbaMdhI ane divasa saMbaMdhI avazya karavA lAyaka che, tethI tenuM nAma 'Avazyaka' che.'' A vacanathI Avazyaka sUtra avazya vidhi yukta vAMcavA bhaNavA yogya che; paraMtu kAraNa hoya to chajIvanikAya aghyayana bhaNavAmAM paNa doSa nathI, evuM cUrNamAM kahyuM che. athavA "je koI A niyaMtraNAne na icche ane vinaya tathA upadhAna vahana karyA vinA navakAra vagere zrutajJAna bhaNe, bhaNAve athavA bhaNatAne anumodana kare tene priyadharmI samajavo nahIM; ane teNe gurunI, atIta anAgata ane vartamAna kALanA sarve tIrthaMkaronI ane zrutanI AzAtanA karI che ema samajavuM. tathA te anaMtakALa paryaMta saMsAramAM paribhramaNa kare ane aneka prakAranI niyaMtraNAne cirakALa sahana kare ema jANavuM." ityAdi zrImahAnizItha sUtranA AlAvAthI sarvatra upadhAnano vidhi jANavo. vartamAna samayamAM to dravya, kSetra ane kAlAdikanI apekSAe lAbhAlAbhano vicAra karIne upadhAna tapa karyA vinA ja Avazyaka sUtra bhaNavAnI AcaraNA calAvelI dekhAya che; paraMtu e AcaraNA jinezvaranI AjJA samAna ja che; kemake te viSe zrI caityavaMdana bhASyamAM kahyuM che ke- asaDhAiNavajjaM gIaccha avAriaMti majhacchA | AyaraNAvi hu ANatti, vayaNao subahumannaMti // 1 // bhAvArtha-'azaDha eTale paMDita puruSoe AdarelI, anavadya-pAparahita ane gItArthoe Jain Educa[bhAga 4-14 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 nahIM vArelI evI madhyastha AcaraNA paNa ANA--AjJA ja che; kAraNa ke te vacanane atyaMta bahumAna ApanArI che. na paraMtu jeNe upadhAna vahyA vinA prathama navakAra vagereno abhyAsa karyo hoya teNe avazya potAnI zakti pramANe tapa karIne paNa upadhAna vahevA joIe. kadAca guruno yoga na maLe to dakSa zrAvake sthApanAcAryanI samIpe upadhAnano sarva vidhi karavo, paNa temAM ALasa vagere karavuM nahIM'' evuM hIrapraznamAM kaheluM che. gharanA kAmakAjamAM atyaMta vyagra rahevAthI athavA pramAda vagerethI jeo upaghAna vahana karatA nathI, teono navakAra gaNavo, devavaMdana karavuM, IryAvahI paDikamavI tathA pratikramaNa karavuM vagere AkhA janmamAM kadApi paNa zuddha (nirdoSa) thatAM nathI, ane bhavAMtaramAM paNa teone te kriyAno lAbha maLavo asaMbhavita lAge che; tethI kriyAnI zuddhine icchanArA zrAvakoe cha upaghAna avazya vahevAM, jethI sarvatra sukhanI prApti thAya. vyAkhyAna 201 yoganA bahumAna viSe yogakriyAM vinA sAdhuH, sUtraM paThenna pAThayet / duSkarmANi vilIyante zrutadevI varadA sadA // 1 // bhAvArtha--yoga vahana karyA vinA sAghue sUtra bhaNavuM ke bhaNAvavuM nahIM; kemake yoga vahana karavAthI duSkarmano nAza thAya che, ane zAsanadevatA hamezAM varadAna ApanAra thAya che.'' A hakIkata u5ra mAsatusa muninuM dRSTAMta kahe che. mAsatuSa muninuM dRSTAMta pATalIpuramAM be vepArI bhAIo vasatA hatA. teo ekadA guru pAse dharmopadeza sAMbhaLavA gayA. tyAM 'dhammo maMgamuviOM' ityAdi dezanA sAMbhaLIne vairAgya thavAthI cAritra grahaNa karyuM. temAMthI eka bhAI kSayopazamanA vazathI bahuzruta thayA, tene gurue yogya jANIne sUripada ApyuM; tethI te pAMcaso sAdhuonA svAmI thayA. sarva sAdhuone te vAcanA ApatA hatA; te sAdhuo saMdeha paDe tyAre vAraMvAra AvI AvIne prazno karatA, tethI rAtre paNa sUrine nidrAno avakAza maLato nahIM. Ama thavAthI jJAnAvaraNIya karmanA udayane yoge tene vicAra thayo ke--zAstranA pAra pAmelA evA mane dhikkAra che, ke jethI huM eka kSaNa paNa sukha pAmato nathI, ane mArA bhAIne ghanya che ke jethI te nizciMta sUI rahe che.'' ityAdi vicAra karIne "mUtyuM hi sare mamApi vitaM" e zlokanuM smaraNa karIne 'have huM A klezane tajuM'' ema manamAM vicAra karyA karatA hatA. anyadA sAdhuo AhAra grahaNa karavA vagere kArya mATe bahAra gayA, tyAre sUrie vicAryuM ke--"aho! ghaNA divase Aje mane avakAza maLyo, mATe ahIMthI nIkaLIne mAruM manovAMchita siddha karuM.'' ema vicArIne sUri nagaramAMthI nIkaLIne bahAra cAlyA. nagara bahAra jatAM teNe kaumudInA mahotsavamAM eka staMbha (thAMbhalo) joyo. te staMbhane vividha AbhUSaNothI zaNagAryo hato, ane tenI pharatAM besIne ghaNA mANaso saMgIta karatA hatA. pachI mahotsava samApta thayo eTale te ja staMbhane zobhA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 261] yoganA bahumAna viSe 211 rahita tathA kAgaDA vagere pakSIothI vIMTAyelo joyo. te joIne sUrie vicAra karyo ke'A staMbhane jyAre mANasoe zaNagAryo hato, ane sarva tenI pharatAM vIMTAI vaLyA hatA, tyAre tenI atyaMta zobhA hatI, paNa atyAre te kAMI ja zobhato nathI; mATe kharekhara parivArayuktanI ja zobhA hoya che, ekalAnI zobhA hotI nathI; to parivArathI ane jaina dharmathI bhraSTa thaI svecchAe vicaravAne icchanAra evA mane dhikkAra che.'' ityAdi vicAra karIne te sUri potAnA upAzraye pAchA AvyA ane potAnA manathI ja tenI AlocanA (prAyazcitta) lIghI; to paNa duSTa dhyAna karavAthI teNe jJAnAvaraNIya karma bAMdhyuM hatuM te nirmULa thayuM nahIM. pachI teNe nirmaLa cAritra pALyuM, ane AyuSyane aMte anazana karI mRtyu pAmIne svarge gayA. svargathI cyavIne te AbhIra(rabArI)nA putra thayA. anukrame te AbhIraputra yuvAvasthA pAmyo, eTale tenA bApe tene eka kanyA paraNAvI. tene eka putrI thaI. te svarUpe atyaMta sauMdaryavAna thaI. ekadA ghaNA AbhIro ghInAM gADAM bharIne bIje gAma vecavA cAlyA. te vakhate A rabArI paNa ghInuM gADuM bharIne potAnI putrIne gADuM hAMkavA besADI teonI sAthe cAlyo. mArge cAlatAM bIjA gADIvAno A kanyA joIne moha pAmyA, tethI temanA mana vyagra thavAthI teo ADe mArge gADAM hAMkavA lAgyA, eTale temanAM gADAM bhAMgI gayAM. te vRttAMta jANIne pelI kanyAnA bApe vicAra karyo ke--A saMsAranI pravRttine dhikkAra che! sarva jIvo AvA asAra ane maLa, mUtra tathA purISanA pAtra rUpa strInA zarIrane viSe kAmAMdha thaIne potAnA hitasAdhanamAM paNa nirapekSa thaI moha pAme che." A pramANe azucyAdi bhAvanA bhAvatAM tene vairAgya utpanna thayo. pachI grAmAntaramAM ghI vecIne te potAne ghera Avyo. tyAM potAnI putrIne yogya sthAne paraNAvIne tene sadguru samIpe dIkSA grahaNa karI. anukrame Avazyaka vagerenA yoga vahana karIne uttarAdhyayananA yoga vahana karatAM teNe traNa adhyayana pUrNa karyA. pachI pUrvasaMcita jJAnAvaraNIya karmano udaya thavAthI tene ghaNo prayAsa karyA chatAM paNa zrI uttarAdhyayananA cothA asaMkhyeya aghyayanano eka akSara paNa AvaDyo nahIM. tethI teNe gurune kahyuM ke--"A AvaDatuM nathI.'' tyAre gurue kahyuM ke-"he muni! tame AMbelanuM tapa karo, ane 'mA rusa mA tusa-roSa na karavo, toSa na karavo' e rIte rAgadveSano nigraha karavAnA rahasyavALuM pada gopyA karo.'' te vAta kabUla karIne 'mAre bIjo pATha levAthI saryuM' ema mAnI te munie bIjo pATha lIdho nahIM, ane tenuM te ja pada moTethI gokhavA lAgyA, to paNa te pada kaMThe thayuM nahIM, ane aspaSTa (mAsatusa, mAsatusa) evo uccAra thavAthI loko hasavA lAgyA. te joI muni kSamA dhAraNa karIne UlaTA potAnA karmane ja niMdavA lAgyA. temaja "re jIva! tuM roSa kara mA ne toSa kara mA'' e rIte sarva siddhAMtanA sArabhUta te ja pada gokhavA lAgyA. lokoe tenuM nAma mAsatusa pADyuM. e pramANe AtmaniMdA ane AcAmsa tapa karatAM te munie bAra varSa vyatIta karyAM. bAra varSane aMte te ja pada gokhatAM te muni zubha dhyAna vaDe kSapaka zreNi upara ArUDha thaIne sakala lokAlokane prakAza karanAra kevaLajJAnane pAmyA. devoe kevaLajJAnano mahimA karyo. na tyAra pachI pRthvIpara vihAra karatAM mAsatusa kevaLI ghaNA bhavya jIvone pratibodha karIne ananta catuSkamaya zAzvata sthAnane (mokSane) pAmyA. * Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 '"A pramANe mAsatusa sAdhu zubha bhAvanA vaDe sarva pApano kSaya karIne kevaLajJAna meLavI zAzvatapadane pAmyA.'' 212 vyAkhyAna 262 yogavahananI sthiratAnuM dRSTAMta yogavahanane sthira karavA mATe dRSTAMta kahe che- gulma etyAcAryajIvaH surottamaH / yogavAhisvaziSyANAM, kriyAsvavighnamAtanot // 1 // bhAvArtha-nalinIgulma nAmanA vimAnamAM AcAryano jIva zreSTha devatA thayo hato. teNe tyAMthI potAne sthAne AvIne yogavahana karatA evA potAnA ziSyone temanI kriyAmAM nirvighrapaNuM karyuM (vidnano nAza karyo).'' tenuM dRSTAMta AgaLa kahevAmAM Avaze. sthAnAMga sUtramAM kahyuM che ke'zramaNabhagavAna mahAvIranA tIrthamAM sAta pravacana nirbhava thaze, temAM 1 (bahuratA) bahu samaye kAryavAdI, 2 carama pradeze jIvavAdI, 3 avyaktavAdI, 4 samaya sAmucchedika (samaye samaye uccheda mAnanAra), 5 eka samaye be kriyA mAnanAra, 6 trirAzIo ane 7 avasthitIka (sRSTa karma mAnanAra). te sAta pravacana nihnavanA sAta dharmaguruo che. temanAM nAma 1 jamAlI, 2 tiSyagupta, 3 ASADha sUrinA ziSya, 4 azvamitra muni, 5 gaMgadatta muni, 6 challuka (rohagupta) ane 7 goSThAmAhila. A sAta nihnavo sUtramAM sUcana mAtrathI kahyA che. temAM trIjo nihnava yogakriyA vahana karyA pachI mithyAtvanA udayathI utpanna thayo che. e rIte aneka ThekANe sAdhuonA upaghAna tapanuM varNana kareluM jovAmAM Ave che. aho! te yogAdikano je apalApa kare che tenI dhRSTatA akalita che; kemake te pratyakSa rIte sUtraviruddha bole che ane tema thavAthI sUtramAM kaheluM avyaktavAdInuM caritra avyartha thaI jAya tema che. te caritra saMpradAyathI AveluM nIce pramANe che-- 2 ASADhasUrinA ziSyonuM draSTAMta zvetAMbikA nAmanI nagarI pAse polAsa nAmanA vanamAM Arya ASADhasUri gaccha sahita samavasaryAM. te gacchamAM Agama bhaNanArA ghaNA ziSyo hatA. teo agADha yoga vahana karavAno nizcaya karI te saMbaMdhI kriyA karavAmAM tatpara thayA. te ja divase koI tevA prakAranA karmonA udayathI AcAryane hRdayamAM zULano vyAdhi thayo, ane kALa karIne saudharma devalokamAM nalinIgulma nAmanA vimAnane viSe devapaNe utpanna thayA. te vRttAMta AkhA gacchamAM koInA jANavAmAM AvyuM nahIM. ahIM avadhijJAnanA upayogathI te sAdhuone agADha yogamAM peThelA jANIne temanA para dayA AvavAthI te deve tyAM AvIne te ja zarIramAM praveza karyo. pachI te sAdhuone uThADIne kahyuM ke--"he sAghuo! vairAtrika kALa grahaNa karo.'' uttarAdhyayananA chatrIsamA adhyayanamAM kALagrahaNa ane yogavidhi yogya anuSThAna batAveluM che. porasIo caupbhAe, vaMdittA tao guruM / paDikkamattA kAlassa, sejjaM tu paDilehae // 1 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 262] yogavahananI sthiratAnuM dRSTAMta 213 bhAvArtha-"rAtrInA prathama pahorane cothe bhAge gurune vAMdaNAM daIne kALa pratikramavAvALo zavyA je kALagrahaNanI bhUmi tene paDilehe." A gAthAmAM vAghAyika kAlagrahaNa jANavuM; ane- tammeva ya nakkhatte, gayaNacaubhAgasAvasesaMmi / verattiaMpi kAlaM, paDilehi muNi kujA // 1 // bhAvArtha-"vAghAyika kALagrahaNa vakhate je nakSatra gaganane AThame bhAge dIThuM hatuM te ja nakSatrane gaganagati karatAM gaganano cotho bhAga jyAre zeSa rahe tyAre vairAtrika kAla grahaNa maMDalabhUmino paDilehanAra muni kare." A gAthAmAM vairAtrika kALagrahaNa kahyuM che. A pramANe sUtrane anusAra devanA vacanathI sAghuoe kriyA karI. temaja zratanA uddeza, samudeza ane anujJA paNa temanI pAse karI. e rIte divya prabhAvathI te devatAe te sAdhuonA kALabhaMga vagere vighanuM nivAraNa karIne jaladIthI temanA yoga pUrNa karAvyA. pachI te zarIra mUkIne svargamAM jatI vakhate te devatAe kahyuM ke-"he pUjya sAdhuo! kSamA karajo. meM asaMyamIe tamone vaMdanAdika karAvyAM che. tame saMyamI cho ane huM to amuka divase kALa karIne svargamAM gayo hato, paNa tamArA para dayA AvavAthI ahIM AvIne tamArA yoga pUrNa karAvyA che." ityAdi kahI temane khamAvIne te devatA svarge gayo. pachI te sAdhuoe tenuM zarIra paraThavAvIne vicAra karyo ke- "aho! A avirati devane ApaNe ghaNA kALa sudhI vaMdanA karI, mATe e pramANe bIje sthAne paNa zaMkA rAkhavI joIe; kemake koNa saMyamI che ane koNa asaMyamI devatA che te koNa jANe che? mATe koIne paNa vaMdanA na karavI e ja zreyano rasto jaNAya che; nahIM to asaMyamInI vaMdanA ane mRSAvAda e be doSa lAge." A pramANe tevA prakAranA bhAre karmanA udayathI te mithyA pariNAmanI buddhivALA sAdhuoe avyaktavAdano aMgIkAra karIne paraspara vaMdanakriyAne mUkI dIdhI. bIjA sthavira sAdhue temane zikhAmaNa ApI ke-"jo tamAre bIjA sarva upara saMdeha che, to jeNe tamane kahyuM ke huM deva chuM tyAM paNa tamane kema saMdeha thayo nahIM ke te deva che ke adeva che?" vAdI-teNe pote ja kahyuM ke "huM deva chuM' tathA devanuM rUpa paNa ame pratyakSa joyuM tethI saMdeha rahyo nahIM. prativAdI-jo ema che to jeo ema kahe che ke "ame sAdhu chIe' temaja sAdhunuM rUpa paNa tame pratyakSa juo cho to teone viSe sAdhupaNAno zo saMdeha ke jethI tame paraspara vaMdanA karatA nathI? vaLI "sAdhunA karatAM devanuM vAkya vaghAre satya hoya" ema paNa tamAre ghAravuM nahIM; kemake devo to krIDA vagerenA kAraNathI asatya paNa bole, ane sAdhu to tevA asatyathI paNa viramelA hovAthI asatya bole nahIM. vaLI jo pratyakSa evA yatine viSe paNa tamAre zaMkA che, to pachI parokSa evA jIvAjIvAdi padArthone viSe to ghaNI ja zaMkA hovI joIe. vaLI yatiSavALA manuSyamAM sAdhupaNuM che ke nahIM, evo tamane saMdeha paDe che, to pratimAne viSe to nizcayathI ja jinapaNuM nathI; to tenI vaMdanA kema karavI? ane sAghunI vaMdanAno niSegha kema karavo? vAdI-asaMyamI devatAe praveza karelA yativeSane vAMdavAthI temAM rahelA asaMyamarUpa pApanI anumati Ave, te doSa pratimAne viSe nathI. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAAMda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 prativAdI--devatAe adhiSThita karelI pratimAne viSe paNa anumatirUpa doSa rahelo ja che. vAdI-zu adhyavasAyavALo mANasa jinezvaranI buddhithI pratimAne vAMde che, mATe te doSa pratimAne viSe lAgato nathI. 214 prativAdI-jo ema che to zuddha adhyavasAyavALAne yatibuddhithI yatirUpane vAMdatAM zo doSa ke jethI tame paraspara vaMdanA karatA nathI? vAdI--tyAre to vizuddha pariNAmavALo liMgamAtrane ghAraNa karanAra pAsasthAdikane paNa yatibuddhithI name, to tene doSa lAgato nathI ema samajavuM. prativAdI--tAruM kahevuM ayukta che; kemake pAsasthAdikane viSe samyag nigraMthapaNAno abhAva che. AhAra vihAra vagere vaDe tenAmAM nigraMthanA liMganI prApti jaNAtI nathI, mATe pratyakSa doSavALA pAsatyAdikane vaMdanA kare, to tene sAvadyAnujJAno doSa lAge. kahyuM che ke- jaha velaMbagaliMgaM, jANattassa namau havai doso / nibaMdhasaM pi nAUNa, vaMdamANe dhuvo doso // 1 // bhAvArtha-'jema bhAMDabhavAye--vidUSake lIdhelA veSane jANato chato tene vaMdanA kare to tene doSa lAge che, temaja jenAmAM niSvasapaNuM varte che evA veSadhArI munine jANatA chatAM vaMdanA kare to avazya doSa lAge che.'' vaLI jo tame pratimAne paNa vaMdanA karo, to tamAre sarvatra zaMkA ja rahI; tethI AhAra, upadhi, zayyA vagere paNa devatAnA vidhurvelA haze ke nahIM, teno nizcaya nahIM hovAthI te AhArAdika paNa tamAre grahaNa karavA na joIe. e pramANe ati zaMkA rAkhavAthI samagra vyavahArano uccheda thaze; kemake nizcayakArI jJAna vinA koNa jANe che ke A bhakta che ke kIDA che? vastrAdikamAM mANikya che ke sarpa che? vagere sarva sthAne bhrAMti ja raheze, ane bhaktapAnAdi kAMI paNa vAparI zakAze nahIM. athavA to jema Arya ASADha deve ghAraNa kareluM yatinuM rUpa tame joyuM, tevA bIjA keTalA devone yatirUpe tame pUrve joyA hatA ke jethI A eka ja dRSTAMtathI tame sarvatra zaMkAzIla thayA cho? koI vakhata kAMI AzcaryAdikanA kAraNathI koI ThekANe koI devAdikane viSe tevI rIte joIne sarva sthAne tevI zaMkA rAkhavI e yogya nathI. mATe vyavahAra nayano Azraya karIne tamAre eka bIjAne vaMdanA karavI yukta che; kemake chadmasthane sarva pravRtti vyavahArathI ja karavI paDe che. vyavahArano uccheda karavAthI tIrthanA ucchedano prasaMga prApta thAya che. sarvajJo paNa vyavahAramArgano lopa karatA nathI. te viSe mahAbhASyamAM zrI jinabhadragaNie kahyuM che ke- saMvavahAro vi balI, jamasuddhaM pi gahiyaM suyaMvihie / kovei na savvaNNu, vadaiya kayAi chaumaththa ' // 1 // bhAvArtha-'zrutavyavahAra paNa baLavAna che. jethI zrutavidhi pramANe chadmastha grahaNa karelA zuddha paNa kevaLInI buddhie azuddha AhArane paNa sarvajJa dUSita karatA nathI (vApare che), ane te saMbaMdhI kAMI kahetA nathI arthAt tene pramANa kare che.'' 1 A pada azuddha jaNAya che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 262] yogavahananI sthiratAnuM dRSTAMta 215 ityAdi yuktio vaDe te sthavira sAdhue temane samajAvyA, to paNa teoe potAno Agraha choDyo nahIM; tyAre te sthavira sAdhuoe temane kAyotsarga pUrvaka gaccha bahAra karyA. teo pharatA pharatA anyadA rAjagRha nagare gayA. tyAM mauryavaMzI balabhadra nAmano rAjA rAjya karato hato. te zuddha zrAvaka hato. teNe sAMbhaLyuM ke-'avyaktavAdI nihnavo ahIM AvyA che, ane guNazIla nAmanA vanamAM rahyA che.' pachI te zrAvaka rAjAe temane bogha karavA mATe potAnA subhaTo pAse temane bAMdhIne potAnI pAse aNAvyA, ane kRtrima kopa dekhADIne potAnA subhaTone hukama karyo ke--'A sarvene telanI UkaLatI kaDAImAM nAMkho ane hAthIne page bAMdhI temanuM mardana karo." te hukama sAMbhaLIne te subhaTo hAthIone tathA kaDAIone lAvyA. te joIne bhaya pAmelA sAdhuoe rAjAne kahyuM ke--"he rAjan! tame zrAvaka chatAM amane sAdhuone kema haNo cho?'' rAjAe kahyuM ke--'tame cora cho, herIka cho, ke sAdhu cho te koNa jANe che?'' teo bolyA ke--"he rAjan! ame sAdhu ja chIe, bIjA koI nathI.'' tyAre rAjAe kahyuM ke--'tamArA matamAM to sarva vastu avyakta (saMdehavALI) che. tethI tame satya sAdhu cho ema koNa jANe? tathA tame paNa kema kahI zako? vaLI tamArA mata pramANe huM zrAvaka chuM ke bIjo chuM, te paNa zaMkita che. to tame mane zrAvaka kema kaho cho? tema kahevAthI paraspara nahIM vAMdatA evA tamArA avyaktavAdanI hAnino prasaMga Ave che; tathApi haju paNa tame vyavahAranayane aMgIkAra karo to uttama zramaNa nigraMtha tarIke tamane huM sahuM (kabUla karuM).'' te sAMbhaLIne te sAdhuo bahu lagna pAmyA, ane rAjAnI vANIthI dRDha bodha pAmyA. pachI teoe rAjAne vacanathI kahyuM ke--"zrImAn jinezvare kahelI kriyAyukta ane jyeSTha laghunA vyavahA2e paraspara vaMdanA karanArA ame zramaNa nigraMtha chIe.' e pramANe vAraMvAra bolavA lAgyA. vaLI teo bolyA ke--"he sAghurAja! amane cirakALathI bhrAMti pAmelAne Aje tame sanmArge pamADyA.'' te sAMbhaLIne rAjA namratAthI bolyo ke--'tamone pratibodha karavA mATe meM je ayogya kAma karyuM te sarva kSamA karajo.'' ema kahIne te zreSTha rAjAe sarva sAdhuone vaMdanA karI. te sAdhuo paNa pharIthI bodha pAmIne prathamanI jema pRthvI para vihAra karavA lAgyA. zrI mahAvIra svAmInA nirvANa pachI baso cauda varSe utpanna thayelA trIjA nihnavanI A kathA kahI che. 'sUtranA yogavahananI kriyAmAM potAnA ziSyone vighra na thAo' ema vicArIne zrutanI bhaktimAM Asakta evA ASADhadevatAe svargamAMthI AvIne teonI kriyA pUrNa karAvI. "he tapasvIo! A pramANe upaghAna nAmanA zubhAcAranuM varNana sAMbhaLIne Agamane anusAre te upadhAnavidhimAM Adara karo.'' 1 vosirAvavA pUrvaka Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 18 vyAkhyAna 263 jJAnAcArano pAMcamo bheda-anihaa have anidbhava nAmanA pAMcamA AcAra viSe kahe che zrutAkSarapradAtRNAM, gurUNAM ca zrutAdInAm / anilavo'yamAcAraH, paMcamaH zrIjinaiH stutH||1|| bhAvArtha-"zrutanA akSarane ApanArA guruono ane mRtAdikano apalApa karavo nahIM. e pAMcamo AcAra zrI jinezvaroe kahelo che." jenI pAse kAMI paNa adhyayana karyuM hoya te guru aprasiddha hoya ke jAti athavA kRtAdikathI hIna hoya, to paNa tene guru tarIke mAnavA (kahevA), paNa potAnuM gaurava karavuM nahIM. paMthaka nAmanA ziSyanI jema gurunuM bahumAna karavuM, tenA doSa grahaNa karavA nahIM. niraMtara guruthI zaMkAtA rahevuM (bhaya pAmatA rahevuM); niHzaMkapaNuM ghAraNa karavuM nahIM. zrI AmarAjAe mAtaMgI strIno sparza karyo te vRttAMta gurue jANyo, tyAre rAjAe manamAM vicAryuM ke-"aho! mAruM ayogya kRtya gurue jANyuM. have huM gurune mukha zI rIte batAvuM?" pachI te pApanI zuddhi karavA mATe rAjA tapAvelI lohanI pUtaLIno sparza karavA taiyAra thayo. te vAta jANavAthI gurue tene zloko mokalIne bogha karyo. A draSTAMta vistArathI prathama lakhI gayA chIe. vaLI kumArapALa rAjAe sUkAM ghebara cAvatAM mAMsabhakSaNano svAda saMbhAryo hato. pachI tarata ja upayoga AvavAthI teNe vicAryuM ke-"aho! meM A ayogya ciMtavyuM. A vAta guru jANaze to mAruM jIvita dhikkArapAtra thaze." ema vicArIne rAjA potAnA dAMta pADI nAMkhavA taiyAra thayo, te vakhate temanA zrAvaka praghAnoe temane upadeza ApIne aTakAvyo. pachI teNe gurue ApelA prAyazcittamAM ghebaranA raMga ane AkAravALo eka hajAra ne cauda staMbhathI yukta navIna prAsAda karAvyo. vagere draSTAMtothI guru vagereno apalApa karavAmAM moTo doSa jANavo. anya gharmamAM paNa kahyuM che ke ekAkSarapradAtAraM, yo guruM nAbhimanyate / / __ zvAnayonizataM gatvA, caMDAleSvabhijAyate // 1 // bhAvArtha-"je mANasa eka akSarane paNa ApanAra (bhaNAvanAra) evA gurune guru tarIke mAnato nathI, te so vakhata kUtarAnI yonimAM janmIne caMDALanI yonimAM utpanna thAya che." temaja mutAdikano paNa apalApa karavo nahIM. jenI pAse jeTaluM kRta bhaNyA hoIe teTaluM ja kahevuM, paNa tethI jUnAdhika kahevuM nahIM; kemake tema karavAthI mRSAvAda, mananuM kALuSya ane jJAnAticAra vagere doSo prApta thAya che. guruno ane zrutano apalApa karavAthI rohagupta sAghunI jema sarva guNanI hAni thAya che. rohagata nitavanI kathA antarikApurInA upavanamAM zrIgurU AcArya gaccha sahita rahyA hatA. te purImAM balazrI nAme rAjA rAjya karato hato. AcAryano rohagupta nAmano eka ziSya bIjA gAmamAM rahyo hato, te gurune Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 vyAkhyAna 263]. jJAnAcArano pAMcamo bheda-anilava vAMdavA mATe te purImAM Avyo. tyAM koI eka tApasa lohanA pATAthI potAnuM peTa bAMdhIne jAMbunA vRkSanI zAkhA hAthamAM rAkhIne nagarImAM bhamato hato. te joIne "A zuM?" ema lokoe pUchyuM, tyAre te tApasa bolyo ke-"mAruM udara ghaNA jJAnathI bharAI gayuM che, mATe te phATI javAnA bhayathI tene lohanA paTTathI bAMdhI lIdhuM che, ane AkhA jaMbUdvIpamAM mAro prativAdI koI nathI evuM jaNAvavA mATe A jaMbUvRkSanI DALI hAthamAM rAkhI che." pachI te tApase "AkhI nagarI zUnya che, sarve parapravAdI che, paNa mAro prativAdI koI nathI." evI ghoSaNApUrvaka AkhI nagarImAM paDaha vagaDAvyo. te paDaha nagarImAM praveza karatAM rohague joyo ane ghoSaNA sAMbhaLI. tethI "huM tenI sAthe vAda karIza" ema kahIne rohaguse te paDahane nivAraNa karyo. pachI teNe guru pAse AvIne vaMdanApUrvaka vAda karavAnuM kabUla karyAno vRttAMta kahyo. te sAMbhaLIne gurue kahyuM ke-"teM e kAma sAruM karyuM nahIM, kemake te ghaNI vidyAthI bharapUra che. tethI te kadAca vAdamAM parAbhava pAme to maMtravidyAthI prativAdIne upadrava kare che. te vidyA A pramANe . vRzcikAn pannagAnAkhUna, mRgazUkaravAyasAn / zakunikAMzca kurute, sa hi vidyAbhirudbhaTAn // 1 // bhAvArtha-te tApasa vidyA vaDe ati udbhaTa evA vIMchI, sarpa, uMdara, mRga, sUvara, kAgaDA ane samaLIo vagere vidurve che." te sAMbhaLI rohague kahyuM ke-"ema hoya to paNa have kyAM nAsIne javAya ema che? te paTaha to meM nivAraNa karyo che. have to je thavAnuM hoya te thAo." gurue kahyuM ke-"jo evo ja nizcaya hoya, to mAtra pATha karavAthI ja siddha thAya evI ane tenI vidyAno nAza karanArI A sAta vidyA tuM grahaNa kara. kekino nakulA otR-vyAghrasiMhAzca kauzikAH / zyenAzca yAbhirjAyante, tadidyabAdhakAH kramAt // 1 // bhAvArtha-A sAta vidyAe karIne anukrame tenI vidyAne bAgha karanArA mora, noLiyA, bilADA, vAgha, siMha, ghuvaDa ane bAja pakSIo utpanna thAya che." pachI te sAta vidyAo ApI ane te uparAMta ogho maMtrIne gurue tene Apyo ane kahyuM ke-"jo kadAca te tApasa kSudra vidyAthI bIjo kAMI paNa upadrava kare, to tenA nivAraNa mATe A odho tAre tArA mAthA para pheravavo. tema karavAthI indra paNa tane jItI zakaze nahIM." pachI te rohagupta rAjasabhAmAM gayo. tyAM teNe kahyuM ke "A bhikSuka tApasamAM zuM jJAna che? tethI prathama te ja potAnI icchA pramANe pUrvapakSa kare, teno huM uttara ApIza." te sAMbhaLIne tApase vicAryuM ke A sAghuo ghaNA nipuNa hoya che, mATe tenA ja saMmata pakSano Azraya karIne huM boluM, ke jethI te tenuM nirAkaraNa karI ja na zake" ema vicArIne te bolyo ke-"A duniyAmAM jIva ane ajIva evI be ja rAzi che. te ja pramANe jovAmAM Ave che mATe. gharma ne agharma, dravya ne bhAva ityAdi babbe rAzinI jema." te sAMbhaLIne rohague vAdIno parAbhava karavA mATe potAnA saMmata pakSane 1 ahIM vAdI traNa vAkyo bolyo che. temAM paheluM vAkya pakSa, bIjuM hetu ane trIjuM draSTAMta kahevAya che te traNe maLIne anumAna pramANa thayuM che. e pramANe sarvatra jANavuM. " Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 paNa choDI daIne tene asatya TharAvavA kahyuM ke-"teM je hetu Apyo che te bIjI rIte jovAmAM Ave che tethI asiddha che. duniyAmAM jIva, ajIva ane nojIva evI traNa rAzi jovAmAM Ave che. temAM nArakI, tiryaMca vagere jIva, paramANu ghaTa vagere ajIva ane garoLInI kapAyelI pUMchaDI vagere nojIva che. tethI jIva, ajIva ane nojIva e traNa rAzi siddha thaI, te ja pramANe dekhAya che mATe. aghama, madhyama ane uttama rAzinI jema." ityAdi aneka yuktio vaDe tenA praznonA uttara ApIne te tApasano teNe parAjaya karyo. tethI tApase krogha pAmIne vRzcika vidyA vaDe rohaguno vinAza karavA mATe vIMchI mUkyA, te vIMchIono nAza karavA mATe rohague mayUrI vidyA vaDe mora choDyA. teoe vIMchIne mArI nAMkhyA, tyAre tApase sarpa choDyA, tenA para rohague noLiyA choDyA. e pramANe uMdara upara bilADA, mRga upara vAgha, sUvara upara siMha ane kAgaDA upara ghuvaDa mUkyA. tethI atyaMta krodha pAmIne tApase ati duSTa samaLIo mUkI, tenA para sAghue bAja mUkIne temane haThAvI. te joIne tApase ati krodhathI rAsabhI mUkI. tene AvatI joIne sAdhue potAnA zarIra pharato ogho pheravavA mAMDyo ane te vatI te rAsalIne mArI, tethI prabhAva rahita thaIne te rAsabhI tApasa upara mUtra parISa karIne jatI rahI. te sarva joIne sabhApati rAjAe tathA sabhAnA samagra lokoe te tApasanI niMdA karIne tene nagaramAMthI kADhI mUkyo. rohagupta muni vijaya meLavIne gurunI pAse AvyA ane sarva vRttAMta kahyo. te sAMbhaLIne gurue kahyuM ke-"teM tApasane jItI lIgho, te bahu sAruM karyuM. paraMtu sabhAmAMthI UThIne AvatAM ema kema na kahyuM ke-mAtra vAdIne jItavA mATe ja meM traNa rAzinuM sthApana karyuM che, paNa vAstavika rIte to jIva ane ajIva evI be ja rAzi che. mATe haju paNa sabhAmAM jaIne kharI vAta kahI Ava." e pramANe gurue ghaNI vAra ghaNI rIte kahyuM, tyAre te rohague javAba Apyo ke-"he sUri! mAro siddhAMta paNa satya che. jo kadAca no jIva nAmano trIjo rAzi mAnatAM kAMI doSa Avato hoya to te siddhAMta asatya che. paNa temAM kAMI doSa Avato nathI. kemake garoLInI pUMchaDI vagere jIvanA dezabhAgane najIva kahIe to temAM zo doSa? huM to emAM kAMI paNa doSa joto nathI. sUtramAM gharmAstikAya vagerenA daza prakAra kahyA che temAM te gharmAstikAyanA pradezane pRtha vastupaNuM kaheluM ja che. nahIM to daza prakAra ghaTe nahIM. te ja pramANe garoLInI pUMchaDI ane chedAyelA evA manuSyanA hAtha vagere avayavo te chedAyelA hovAthI jIvathI bhinna che, ane te avayavo spharasAyamAna thAya che tethI ajIvathI paNa bhinna che mATe avazya te avayavo judI ja vastu che, ema siddha thAya che." te sarva sAMbhaLIne guru tene sAthe laIne rAjasabhAmAM gayA. tyAM satya mArganI prarUpaNA karIne ziSya karelA praznonuM Agamane anusAra A pramANe nivAraNa karyuM ke sUtramAM jIva ane ajIva evI be ja rAzi kahelI che. vaLI gharmAstikAya vagerenA pradeza te gharmAstikAyAdikathI kAMI judA nathI, paraMtu vivakSA mAtrathI ja tenI bhinna vastupaNAnI kalpanA karI che. tevI ja rIte pucchAdika paNa garoLI vagere jIvothI abhinna che. te jIva saMbaMdhI hovAthI jIva ja che, nojIva nathI. te viSe zrI bhagavatI sUtramAM kahyuM che ke- he bhagavaMta! kAcabo ke kAcabAnI 1 gagheDo. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 263] jJAnAcArano pAMcamo bheda-anila 219 zreNI, garoLI ke garoLInI zreNI, vRSabha ke vRSabhanI zreNI, manuSya ke manuSyanI zreNI, pADo ke pADAnI zreNI tenA be khaMDa, traNa khaMDa yAvat saMkhyAtA khaMDa chedIne karavAmAM Ave to tenA AMtarAmAM jIvapradeza pragaTa(skuTa)paNe che?" prabhu kahe che-"hA gautama! pragaTapaNe che." pharI gautama svAmI pUche che ke-"he bhagavaMta! koI puruSa te AMtarAmAM rahelA jIvapradezane hAtha vaDe, paga vaDe, kASTha vaDe, tIkSNa zastra vaDe chedato sato athavA agnikAya vaDe bALato sato tene kAMI alpa bAghA ke vizeSa bAthA upajAvI zake?" prabhu kahe che- he gautama! e artha samartha nahIM, nizcaye tene AkramaNa karI na zake. " ahIM ziSya prazna karyo ke-"garoLInA deha ane pUMchaDInI vacamAM paNa jIvanA pradezo rahelA che ema sUtramAM kahyuM, to te vacamAM rahelA jIvanA pradezo kema jaNAtA nathI?" gurue uttara Apyo ke-"jIvapradezo arUpI hovAthI dekhAtA nathI. jema dIvAnAM kiraNo pRthvI, bhIMta ke koI pAtra vagere mUrtimAna vastu upara paDyAM hoya to te dekhavAmAM Ave che. paNa kevaLa AkAzamAM phelAyelA hoya te grahI zakAtAM nathI. te ja pramANe vacamAM rahelA jIvapradezo paNa jovAmAM AvatAM nathI. bolavuM, zvAsozvAsa levA, doDavuM, vaLagavuM, huravuM vagere kriyAo dehane viSe ja jaNAya che paNa vacamAM jaNAtI nathI, mATe sUkSmakArmaNadehathI yukta chatAM paNa te jIvapradezo audArika deha vinAnA hovAthI dekhAtA nathI; athavA he ziSya! tuM jene jIva kahe che, tenA pradezo jIvathI bhinna che ke abhinna che? jo bhinna che' ema kahe to te jIvanI sAthe pharIthI teno saMgama kema thAya? kemake bhinna pradeza bIje ThekANe paNa paramANunI jema maLI jAya ane te pradezono bIjA jIva sAthe saMgama thavAthI te banne jIvonA karmano saMkara thayo, tethI banne jIvanA sukhaduHkhAdika paNa maLI javA joIe, paNa tema to che ja nahIM. mATe "bhinna che' ema kahI zakAze nahIM. have te pradezo jIvathI abhinna che' ema tuM kahe to, te pradeza jIvanA ja aMtargata che ema kahevuM joIe, mATe be ja rAzi siddha thaI, paNa traNa siddha thaI nahIM." vaLI ziSya prazna karyo ke-"te pradeza abhinna che to paNa sthAnano bheda thayo, mATe tene nojIva kahevA. jema AkAza eka chatAM sthAnanA bhedathI ghaDAmAM raheluM AkAza "ghaTAkAza' ane gharamAM raheluM AkAza "gRhAkAza' kahevAya che, tema sthAnanA bhedathI no jIva kahevAmAM zuM bAgha che?" gurue uttara Apyo ke-"jo ema kahIza to "noajIva" nAmano cotho rAzi paNa tAre aMgIkAra karavo paDaze. kemake AkAzAdika ajIva che, tenA paNa pradezo saMbhave che, tethI te pradezone sthAnabhedanI vivakSAthI noajIva kahevA paDaze, ane tema karavAthI cAra rAzi thaze. paraMtu jema lakSaNanA samAnapaNAthI nojIva bhinna nathI temaja samAna lakSaNa hovAthI noajIva paNa ajIvathI bhinna nathI." A pramANe te guziSyane vAda karatAM cha mAsa vyatIta thayA, tyAre rAjAe gurune kahyuM ke"he svAmI! have vAda samApta karo, kemake hamezAM AnI vyagratAthI mArA rAjakAryo sidAya che." tyAre guru bolyA ke-"ATalA divasa sudhI meM A ziSyane mAtra kriIDA karAvI che, paNa have prAtaHkALe teno huM avazya nigraha karIza." pachI bIje divase gurue rAjAne kahyuM ke-"A duniyAmAM jeTalI vastu che te sarva kutrikanI dukAne maLe che, te tame tathA sarva loka jANo che. mATe ApaNe tyAM jaIe ane nojIvanI mAgaNI karIe." Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 (ahIM "kutrika' zabdano artha evo thAya che ke-ku' eTale pRthvI ane trika eTale traNa, arthAta svarga, mRtyu ane pAtALa e traNa pRthvInuM nAma "kutrika' thayuM. te nAmanI dukAna hovAthI kutrikApaNa" zabda thAya che. A dukAne beThelA vaNika gRhastha maMtrAdikanA ArAghanathI koI vyaMtaradevane sAdhyo che. te devatA grAhakane icchita dareka vastu koI paNa sthAnathI lAvIne Ape che ane tenI kiMmata te vaNika le che. ahIM koIno mata evo paNa che ke-A vaNiMkanI dukAna ja devAdhiSThita che, tethI vastunI kiMmata te devatA ja laI jAya che.) pachI guru sarva parivAra sahita te kutrikApaNe gayA ane rohaguNane pUchIne kutrikApaNanA vyaMtaradevane kahyuM ke "jIva Apa." tyAre teNe popaTa, menA vagere jIva ApyA. pachI gurue ajIva mAgyA tyAre teNe paththaranA khaMDa vagere ApyA. pachI no jIva mAgyo, tyAre paNa paththara vagere ja ApyA. kemake "no' zabdano artha niSegha vAcaka che. arthAt ajIva ane nojIvamAM kAMI bheda nathI. chevaTe gurue noajIva mAgyA, tyAre teno artha jIva karIne te devatAe popaTa vagere ApyA. kemake "no" ane "a" e be niSegha vAcaka hovAthI ajIva nahIM te jIva kahevAya. evo noajIva zabdano artha thAya che. nojIva mAMgatI vakhate te devatAe jIvano kAMI paNa kakaDo Apyo nahIM, mATe ane ajIva e be rAzi siddha thaI. paNa kharanA zRMganI jema trIjI rAzi asat hovAthI siddha thayo nahIM. pachI gurue ziSyane kahyuM ke-"he bhAI! have tuM tAro durAgraha choDI de. jo kadAca jagatamAM nojIva vastu judI hota to te devatA kema na Apata?" e rIte ekaso ne cumALIza prazno karIne rAjAnI samakSa gurue te ziSyano nigraha karyo. ahIM dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya e cha mULa padArthonI bhedakalpanA karI, temAM pAMca mahAbhUta, kALa, dizA, AtmA ane mana e nava prakAra dravyanA karyA; rUpa, rasa, saMkhyA, buddhi, dveSa vagere sattara bheda guNanA karyA, 'ullepaNa, apakSepaNa, * AkuMcana, "prasAraNa ane gamana e pAMca bheda karmanA karyA; traNa prakAra sAmAnyanA karyA ane eka eka prakAra vizeSa tathA samavAyana grahaNa karyo. te sarva maLIne chatrIza bheda thayA. te sarvanA prakRti, 'akAra, nokAra ane banneno niSegha ema cAra cAra prakAra karyA, eTale sarva bheda maLIne ekaso ne cumALIza thayA. pachI kutrikA paNa deva pAse jaIne pRthvI mAgI. tyAre teNe pASANa Apyo. kAraNake te prakRti jAta upapada rahita zuddha pRthvI che. apRthvI mAgI tyAre jaLa vagere ApyuM, nopRthvI mAgI tyAre "nA" zabdanA "thoDo niSegha' ane "sarvathA niSegha' evA be artha karIne thoDo niSegha ghArIne pASANano kakaDo Apyo ane sarvathA niSegha ghArIne jaLa vagere ApyuM, ane noapRthvI mAgI, tyAre teNe pRthvI (pASANa vagere) ApI. kemake noajIvanI jema noapRthvIno artha pRthvI ja thAya che. e pramANe jaLa vageremAM paNa cAra cAra bheda jANavA. nizcayanayanA mate to jIva ane ajIva e be ja padArtho che. AvI rIte aneka prakAre gurue tene samajAvyo, paNa jyAre teNe potAno durAgraha mUkyo nahIM, tyAre gurue baDakhA nAMkhavAnI kuMDImAMthI bhasma laIne tenA mastaka para nAMkhI, ( 1 pRthvI, jaLa, agni, vAyu ane AkAza e pAMca mahAbhUta kahevAya che. 2 UMcuM pheMkavuM te. 3 nIcuM pheMkavuM te. 4 saMkocAI javuM te. 5 vistAravuM te. 6 javuM te. 7 mULa zabda. 8 alpa niSegha vAcaka. 9 sarvathA niSedha vAcaka. 10 niSeghano niSegha (mULa vastu) For Private & Personal use only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 264] jJAnAcArano chaThTho bheda-vyaMjanAnilava 221 ane tene gacchanI bahAra karyo. rAjA te ziSyanuM zAkya joIne krogha pAmyo, tethI teNe nagaramAM evI udghoSaNA karAvI ke-"gurunA pratipakSI. thayelA rohaguNane je mAnya karaze te rAjadrohI gaNAze." pachI te rohaguse potAnI buddhithI vaizeSika zAstra racyuM. zrI mahAvIra svAmInA nirvANa pachI pAMcaso gumALIza varSe A chaThTho nidbhava thayo, tenuM vRttAMta kahyuM. AkhuM jagata Sa dravyathI pUrNa che ema jinezvare joyuM che tenuM utthApana karato ane dravya, guNa vagere cha prakArane satyapaNe TharAvI vistArato tathA potAnA traNa rAzinA pakSane sthApana karato evo vaizeSika chaThTho nidbhava thayo che." deva, guru ane kRtAdikane utthApato te vaizeSika moTI hAni pAmyo, mATe A pAMcamA zrutAcArathI sUtranA arthI ziSyoe bhraSTa thavuM nahIM. vyAkhyAna 24. jJAnAcArano chaThTho bheda-vyaMjanAnidbhava vyaMjana nahIM oLavavA viSeno chaThTho mRtAcAra kahe che nAdhItavyaM zrutaM coktavarNaiyU~nAdhikAdibhiH / vyaMjanAnihnavAhvo'yamAcAraH SaSThamaH stutH||1|| bhAvArtha-"helA vargo (akSaro) mAMthI jUnAzika akSaro bolIne sUtra bhaNavuM nahIM. e vyaMjanAnidbhava nAmano chaThTho AcAra kahelo che." __ vyaMjanabhedato'rthAnAM, kriyAbhedopajAyate / tenAbhAvazca mukteH syAtke ke doSA bhavaMti na // 2 // bhAvArtha-"vyaMjananA bhedathI arthano bheda thAya che ane arthanA bhedathI kriyAno bheda thAya che, kriyAnA bhede karIne muktino abhAva thAya che. evI rIte vyaMjanabhedathI kayA kayA doSo utpanna thatA nathI? arthAt sarva doSo utpanna thAya che." vyaMjanano bheda eTale akSarone anyathA karavA te. tema karavAthI aneka doSo utpanna thAya che. zrI Avazyaka sUtramAM cauda prakAre zratanI AzAtanA kahI che. temAM prathama vyAviddha eTale ADAM avaLAM ratno nAMkhIne gUMthelI ratnanI mALAnI jema ADA avaLA akSaro bolavAthI thayelI jJAnanI AzAtanAe karIne je aticAra thayo hoya tenuM mithyA duSkata che. (te rIte sarvatra jANavuM). te cauda prakAra nIce pramANe 1 ekanA eka padane be traNa vAra bolavuM te AkreDita, 2 akSara ocho bolavo te hInAkSara, 3 akSara athika bolavo te adhikAkSara, 4 pada kADhI nAMkhIne bolavuM te padahIna, 5 vinaya rahita bolavuM te vinayahIna, 6 udAtta vagere ghoSa rahita bolavuM te ghoSahIna, 7 yoga vahana karyA vinA bhaNavuM te yogahIna, 8 gurue barAbara nahIM dIdheluM te suSu adatta 9 gurue barAbara dIghA chatAM 1 vyaMjanane oLavavo nahIM te. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 duSTapaNuM batAvavuM te duSTa praticchita, 10 malina aMtaHkaraNathI zrutapATha karavo, 11 akALe svAdhyAya karavo, 12 kALe svAdhyAya na karavo, 13 asvAdhyAya vakhate svAdhyAya karavo ane 14 svAdhyAya vakhate svAdhyAya na karavo. 'vyaMjananuM anyathA karavuM' tenA pAMca prakAra che. prathama to prAkRta sUtra hoya tene saMskRta bhASAmAM bolavuM te. jemake saMyogAvimuvalpsane ThekANe saMyogAdvipramutsya ema kahevuM. bIjuM padone pazcAnupUrvAe bolavA athavA UlaTa sulaTa bolavA. jemake vimuttta saMyogA. trIjuM kahelA pado nahIM bolatAM te ja arthavALA bIjA paryAyI zabdo bolavA, jemake saMbaMdhA vijhiballa. cothuM eka varNane badale bIjo varNa bolavo, jemake saMyoganA sakArane badale game te akSara bolavo. pAMcamuM varNanuM viparItapaNuM karavuM, jemake saMyogane badale (saMyogano artha saMbaMdha che, ane vipramuktano artha vivarjita che) viyoga zabda bolavo. A pramANe arthamAM temaja vyaMjanArtha ubhayamAM anyathA karavAthI temaja nyUnAdhika karavAthI utpanna thatA doSo jANI levA, temAM vyaMjanane anyathA karavAnA saMbaMdhamAM ''caityavaMdananA prAkRta sUtrone huM saMskRta bhASAmAM karuM'' ema siddhasena divAkara bolyA hatA, tethI tene pArAMcita prAyazcitta karavuM paDyuM hatuM. te dRSTAMta prathama kahI gayA chIe. vyaMjana aghika vA52vAnA saMbaMdhamAM kumArapALa rAjAnuM dRSTAMta A pramANe-- kumArapALa rAjAnuM dRSTAMta ekadA pATaNa nagaramAM kumArapALa rAjA sAmaMto, maMtrIo ane zeTha sArthavAhAdike parivarelA rAjasabhAmAM beThA hatA. te vakhate temaNe zrI jayasiMha rAjAnA vRddha maMtrIone pUchyuM ke--"huM siddharAjathI guNamAM hIna chuM, aghika chuM ke samAna chuM?" te sAMbhaLIne te maMtrIo bolyA ke--"mahArAja! siddharAjamAM aThThANuM guNa hatA ane be ja doSa hatA, ane Apane viSe to be guNa ane aThThANuM doSa rahelA che." A pramANe maMtrInAM vacana sAMbhaLIne te rAjAne potAnA dUSita AtmA upara kheda thayo, tethI teNe khaDga upara dRSTi karI. teTalAmAM tenA abhiprAyane jANI gayelA te maMtrIo bolyA ke--"he svAmin! ame vicAryA vinA mAtra bahivRttinI ja vAta karI che. paNa tattvadRSTithI jotAM to Apa tenAthI adhika cho." te sAMbhaLIne rAjAe tenuM kAraNa pUchyuM, tyAre teo bolyA ke--"siddharAjamAM je aThThANuM guNa hatA te yuddhamAM kAya25NuM tathA strIlaMpaTapaNuM e be doSathI DhaMkAI gayA hatA, ane ApanAmAM je kRpaNatA vagere aThThANuM doSa che te saMgrAmazUratA ane 52nArIsahodaratA e be guNothI DhaMkAI gayA che, mATe sattvapaNuM tathA 52strIbAMdhavatA e be guNonA AdhArabhUta hovAthI Apa ja sarva guNIjanomAM ziromaNi cho.'' A pramANe maMtrInAM vacana sAMbhaLIne rAjAno aMtarAtmA saMtoSa pAmyo. te vakhate koI vidvAna rAjAne uddezIne eka zloka bolyo ke- parjanya iva bhUtAnA - mAdhAraH pRthivIpatiH / vikale'pi hi parjanye, jIvyate na tu bhUpatau // 1 // bhAvArtha--'prANIono meghanI jema rAjA ja AdhAra che; paraMtu kadI meghanI akRpA thaI hoya to jivAya che, paNa rAjAnI akRpA thaI hoya to jivAtuM nathI.'' 1 upalA padonAM A pado paryAya thAya che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 264] jJAnAcArano chaThTho bheda-vyaMjanAnihnava 223 te sAMbhaLIne ''ahIM rAjAne meghanI upamyA ThIka ApI'' e pramANe kumArapALa rAjAe kahyuM. te upamyA zabda vyAkaraNAdikanI rIte azuddha chatAM bIjA sarva sabhyajanoe to tenI prazaMsA karI, paNa kapardI nAmano maMtrI ghaNo vidvAna hovAthI teNe lagna pAmIne nIcuM mukha karyuM. te jANIne rAjAe tene tema karavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre te maMtrI bolyo ke--"he rAjan! Apa upamyA zabda bolyA te zAstraviruddha che. mATe amAre te sAMbhaLIne nIcuM mukha karavuM ja yogya che. kemake rAjA vinAnuM jagata sAruM, paNa mUrkha rAjA sAro nahIM. mUrkha rAjA hovAthI zatru rAjAomAM paNa apakIrti prasare che. upamyA zabdane ThekANe upamAna, aupamya ane upamA ityAdi zabdo zuddha che.'' A pramANe te maMtrInAM vacanathI prerAyelA rAjAe lagabhaga pacAsa varSanI vaye pahoMcyA chatAM zuddha vyutpattino bodha thavA mATe zrI devagurunA caraNakamaLanI sevA karIne gurumahArAje kRpA karIne ApelA siddha sArasvata maMtranuM ArAdhana karyuM, tathA sarasvatI cUrNanuM sevana karyuM. ityAdi vaDe sarasvatI devI prasanna thavAthI tenA prasAde karIne eka varSamAM traNavRtti vyAkaraNa *cAzraya vagere kAvyo bhaNIne temaNe covIza tIrthaMkaronI stuti rUpa batrIzI racI. teno pahelo zloka A pramANe yatrAkhilazrI zritapAda padmaM, yugAdidevaM smaratA nareNa / siddhirmayApyA jina taM bhavantaM, yugAdidevaM praNato'smi nityam // 1 // bhAvArtha--"he jinezvara! samagra lakSmIe jenA caraNakamaLano Azraya karyo che evA yugAdi devane smaraNa karanAra mANasa mukti pAmyo che tathA mane paNa siddhi maLI che, tevA Apa yugAdi devane huM niraMtara praNAma karuM chuM'' pachI te rAjAe ''zAstravicAracaturmukha'" e nAmanuM biruda meLavyuM. vyaMjananA adhikapaNAmAM bIjuM azoka rAjAnuM dRSTAMta kahe che. azoka rAjAnuM dRSTAMta pATaliputra nagaranA navamA naMda rAjAne pratijJApUrvaka cANAkya nAmanA brAhmaNe rAjyathI padabhraSTa karIne mayUrapoSaka nAmanA grAmamAM rahenArA mahattaranA dauhitra (dIkarInA dIkarA) caMdraguptane rAjyAsane besADyo. tene biMdusAra nAme putra thayo. te biMdusArane azokazrI nAme putra thayo. te rAjyAsana upara hato, te vakhate teNe potAnA kuNAla nAmanA putrane tenI bAlyAvasthA chatAM tene bhogavavA mATe avanti nagarI ApI. pachI 'ahIM pATaliputra nagaramAM rahevAthI bIjI sAvakI mAtAno upadrava thaze' ema ghArIne te kuNAla avantie jaIne rahyo. tyAM rAjAe mokalelA anujIvIoe potAnA jIvanI jema tenuM rakSaNa karyuM. anukrame kumAra ATha varSano thayo. tyAre rAjAe potAnA mANaso dvArA 'kumAranI vaya vidyA grahaNa karavAne yogya thaI che' ema jANIne pote kumAranA upa2 eka patra lakhyo ke "he mAra! tvayADathItamiti mavAjJAvireLa vidheyA--he kumAra! tAre have abhyAsa karavo, A mArI AjJA tAre tatkALa mAnya karavI.'' e pramANe patramAM lakhIne rAjA koI bIjA kAryamAM gUMthAyo, tevAmAM kumAranI sApatna mAtA tyAM AvI caDI. teNe te patra vAMcIne manamAM vicAryuM ke "jyAM sudhI kuNAlakumAranA sarva avayavo zuddha haze, tyAM sudhI mArA putrane rAjya maLaze nahIM, mATe A patramAM kAMIka virUpa lakhuM to ThIka.'' ema vicArIne te Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 patramAM rAjAe je gatavyam lakhyuM hatuM tenA pahelA akSara (4) upara netra AMjavAnI saLIne ghUMkathI bhInI karI tenA vaDe netramAMthI aMjana laIne anusvAra karyuM. mAthe anusvAra karavAthI thItacaM ne badale gaMdhItatraM thayuM. aho! anusvAra rUpI eka mAtrA vaghavAthI ekAMta ahitakArI artha thaI gayo. pachI azoka rAjAe te kAgaLane pramAdathI pharI vAMcyA vinA ja bIDI dIgho, ane avanti nagarIe mokalyo. kumAre paNa pitAnI nAmamudrAthI aMkita te lekhane potAnA be hAthe grahaNa karIne mastake caDAvyo. pachI te lekha vAMcIne atyaMta kheda pAmyo, netromAM azru AvyAM, ane lekhano artha koIne kahI zakyo nahIM, eTale tenA bIjA anucaroe te lekha vAMcyo. tethI teo paNa kheda pAmIne bolyA ke "he kumAra! zA mATe kheda pAmo cho? pharIthI ame A kAgaLano nirNaya karIzuM." te sAMbhaLIne kumAra bolyo ke "Aja sudhI maurya vaMzamAM koI paNa gurunI AjJA ullaMghana karanAra thayo nathI; mATe jo kadAca huM ja prathama AjJAlopI thAuM, to meM calAvelA mArgane bIjA paNa anusaraze." ema kahIne kumAra pote ja tapAvelI zalAkAne potAnI AMkhamAM nAMkhIne aMgha thayo. keTaleka divase azoka rAjAe te vRttAMta jANIne vicAryuM ke "kUTa lekha lakhanAra temaja pharIthI barAbara vAMcyA vinA lekha mokalanAra evA mane dhikkAra che!" ema potAnA AtmAne niMdavA lAgyo. pachI anukrame rAjAnA jANavAmAM AvyuM ke "kumAranI sAtni mAtAe A duSTa kAma karyuM che." te uparathI strI jAtinuM duSTapaNe jANIne rAjAe vicAryuM ke "A putra aMgha thavAthI have te rAjyane athavA mAMDalikapaNAne paNa yogya nathI. aho! mAre viSe jenI AvI bhakti che tene ja AvuM aMghapaNuM prApta thayuM." pachI rAjAe kuNAlane ghaNo samRddhivALo grAsa Apyo ane tenI sApatna mAtAnA kumArane avantinuM rAjya ApyuM. anukrame kuNAlakumArane zarazrI nAmanI patnI thakI batrIsa lakSaNavALo putra thayo. te putra moTo thayo, tyAre kuNAla rAjya meLavavAnI icchAthI pATaliputra nagare pracchannapaNe Avyo. tyAM rAjaputrapaNe prasiddha thayA vinA saMgItavinoda karato ane svecchAthI nagaramAM bhamato te sarva lokane ati priya thaI paDyo. te kumAra jyAM jyAM jaIne saMgIta karato hato, tyAM tyAM saMgItathI kuraMganI jema AkarSAIne paurajano doDI jatA hatA. lokanA mukhathI te narane gAMdharvakaLAmAM kuzaLa sAMbhaLIne rAjA paNa tenuM saMgIta zravaNa karavAmAM utsuka thayo, eTale rAjAe te aMdha mANasane bolAvyo. teNe javanikAmAM rahIne gAvAnuM svIkAryuM. rAjAe te pramANe goThavaNa karI gAvAno hukama karyo, tyAre te kuNAla paNa yathAsthAna maMdra, madhya ne tAra e traNa grAma tathA sAta svara vagere sahita rAganuM poSaNa karato sato madhyamAM A padya bolyo prapautrazcaMdraguptasya, bindusArasya naptakaH / / eSo'zokazriyaH putro, andho mArgati kAkiNIm // 1 // bhAvArtha-"caMdraguptano prapautra, bindusArano pautra ane azokagrIno putra A AMghaLo kAkiNI mAge che." paghAbaMghanA madhyamAM gavAyelA A arthane sAMbhaLIne rAjAe pUchyuM ke-"he gAyaka! tAruM nAma zuM?" te bolyo ke 1 haraNanI jema, 2 paDadAmAM. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 vyAkhyAna 264] jJAnAcArano chaThTho bheda-vyaMjanAnilava sa uvAca tavaivAsmi, kuNAlo nAma naMdanaH / tyAjJAnenalitvI, coMsghasvayamanAyeta ArA bhAvArtha-"huM Apano ja kuNAla nAmano putra chuM ke je Apano AjJApatra joIne jAte ja aMgha thayo che." te sAMbhaLIne javanikAne ekadama dUra karIne potAnA putrane oLakhIne netrathI azrapAta karato tene bheTI paDyo. pachI rAjAe kahyuM ke "he putra! huM tane zuM ApuM?" te bolyo ke "he svAmI! huM kAkiNI mAguM chuM. teno artha nahIM samajAyAthI rAjAe maMtrIne pUchyuM ke "A zuM mAge che?" maMtrIe kahyuM ke "he svAmI! rAjaputrone kAkiNI zabda karIne rAjya kahevAya che." tyAre rAjAe putrane kahyuM ke he vatsa! tuM rAjyane zuM karIza? daivayoge tArAM netra nAza pAmyAM che tethI tane te yogya nathI." tyAre te kumAre rAjAne vinaMti karI ke he pitA! mAre putra thayo che, teno rAjya para abhiSeka karo." rAjAe pUchyuM ke "tAre kyAre putra thayo che?" te bolyo ke "he svAmI! saMprati (hamaNAM) ja thayo che." pachI rAjAe te bALakane maMgAvIne potAnA khoLAmAM besADyo ane tenuM "saMprati" nAma rAkhyuM. pachI potAnA rAjya para tene besADyo. anukrame saMprati rAjA vaya, vikrama ane lakSmIthI vRddhi pAmyo. te janmathI ja parama zrAvaka hato ane teNe dakSiNa bharatArtha sAdhyuM hatuM. A draSTAMta sAMbhaLIne zrI siddhAMtanA vAkyamAM athavA padamAM koI paNa vakhata varNanuM Arthikya karavuM nahIM. koI vakhata varNanuM adhikapaNuM karavAthI te zreya karanAruM paNa thAya che, te viSe pAdalipta sUrinuM draSTAMta prathama kahI gayA chIe, mATe te pharIne ahIM lakhatA nathI. have varNane nyUna karavAthI paNa moTo doSa prApta thAya che, ane vidyAgharanI jema ciMtaveluM phaLa prApta thatuM nathI. tenuM draSTAMta A pramANe- vidhAdharanuM draSTAMta rAjagRha nagaramAM ekadA zrI mahAvIra svAmIne vAMcavA mATe zreNika rAjA jatA hatA. tevAmAM mArgamAM eka vidyAgharane AkAzamAM UDI UDIne paDato joyo. tethI vismaya pAmIne rAjAe zrI vira bhagavAna pAse jaI pUchyuM ke "he prabhu! A vidyAghara adhUrI pAMkho AvelA pakSInI jema AkAzamAM thoDeka UDe che ane pAcho pRthvI para paDe che, tenuM zuM kAraNa?" bhagavAne kahyuM ke "te vidyAghara vidyAno eka akSara bhUlI gayo che, mATe tema thAya che. te sAMbhaLIne abhayakumAre te vidyAghara pAse jaIne kahyuM ke "he vidyAghara! jo tuM mane tArI pAsenI saghaLI vidyA siddha karAve, to huM tArI vidyAno bhUlI gayelo akSara tane batAvuM." vidyAghare tenuM kahevuM kabUla karyuM. abhayakumArane eka pada uparathI aneka pada tarka karIne kahevAnI zakti hatI. kemake tenI buddhi padAnusAriNI hatI. tethI tenI vidyAmAM vimRta thayelA akSaro pUrNa karyA. tene barAbara pUrNa thayelA jANIne te vidyAghara harSa pAmyo. pachI teNe abhayakumArane vidyA siddha karavAnA upAya batAvyA ane tenI sAthe draDha maitrI karIne potAne sthAne gayo. A draSTAMta uparathI nyUna akSara bhaNavAthI yathArtha phaLa paNa prApta thatuM nathI ema samajavuM. cat bhAga 4-15 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 vaLI azuddha uccAra karavAthI eTale "sa'ne sthAnake "za" vagere bolavAthI paNa pAMDityapaNuM pamAtuM nathI, te upara dRSTAMta kahe che azuddha uccAra karavA upara brAhmaNanI kathA koI eka vidvAna brAhmaNa kAzIthI nIkaLIne koI nAnA gAmamAM Avyo. tyAM lokonA mukhathI te gAmanA rahIza koI brAhmaNanI prazaMsA sAMbhaLIne te vidvAna vAda karavA mATe tene ghera gayo. te brAhmaNa paNa moTA ADaMbarathI lokamAM potAnuM pAMDitya batAvanAro hato. tethI navIna vidvAnane Avato joIne moTA zabadathI bolyo ke "he brAhmaNa! zA nimitte tame A gAmamAM AvyA cho? jo tamAre kAMI "zaMdeha hoya to te khuzIthI pUcho." te sAMbhaLIne pelA mahA paMDite vicAryuM ke-"aho! A kutsita paMDita zabdanI zuddhi (zuddha uccAra) vinA deDakAnI jema barADA mAre che, mATe tene kAMIka upadeza ApuM." ema vicArIne te bolyo ke zaMdeho'sti tvayA proktaH, saMdehA bahavo'bhavana / te sarve vilayaM jagmuH, kimanyadvacmi te jaDa // 1 // bhAvArtha-bahe jaDa! mane ghaNA saMdeha hatA, paNa tuM saMdehane ThekANe zaMdeha bolyo. te sAMbhaLI mArA sarva saMdeho naSTa thaI gayA; bIjuM tane zuM kahuM!" A draSTAMta sAMbhaLIne kaMTha, odya vagere dareka varganA sthAnane anusarIne ja vyaMjanano uccAra karavo. "varNane nyUnAdhika karIne sUtrano pATha karavAthI artha kriyAno bheda avazya thAya che, mATe gurunI sevA karIne temanI pAsethI siddhAMtanA pAThano zuddha uccAra zIkhavo." vyAkhyAna 25 jJAnAcArano sAtamo bheda-arthAnitsava have arthAnidbhava nAmanA sAtamA AcAra viSe kahe che- zabdArthAnAmalopAla, AcAraH saptamaH zubhaH / tallopena mahatpApaM, puNyaM varyaM tadAzrayAt // 4 // bhAvArtha-"zabdanA arthano lopa na karavo, te nAmano sAtamo AcAra zubha che. arthano lopa karavAthI moTuM pApa lAge che, ane arthano Azraya karavAthI zreSTha puNya thAya che." zabdanA arthanA anidvava (lopa na karavo te) upara zrI hemacaMdrAcAryanuM draSTAMta che. te AcArano lopa karavAthI vacana vaDe na kahI zakAya tevuM moTuM pApa lAge che. te upara bArAkSarIne bhaNanArA bharaDAnuM draSTAMta che, ane te AcArano Azraya karavAthI zreSTha puNya thAya che, te upara paNa bharaDAnuM draSTAMta che te draSTAMto kahe che zrI hemacaMdrasUrinuM draSTAMta aNahillapura pATaNamAM rAjA siddharAja jayasiMha rAjya karatA hatA. te vakhate kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya pAMDavacaritra vAMcatA hatA. te caritra sAMbhaLIne keTalAka durjanoe rAjA pAse Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 265] jJAnAcArano sAtamo bheda-athanihnava 227 jaIne vijJapti karI ke "he rAjanu! pAMca pAMDavo himAlayamAM gaLI jaIne siddhi pAmyA che, evI vedavyAsanI vANIne hemacaMdrAcArya "zatruMjaya upara teo siddhi pAmyA che" ema kahIne dUSaNa Ape che te ghaTita nathI." te sAMbhaLIne rAjAe AcAryane bolAvyA, eTale AcArya rAjasabhAmAM AvyA. rAjAe pUchyuM ke "he bhagavan! AjakAla vaNikajana pAse vyAkhyAnamAM zuM vaMcAya che?" AcArye kahyuM ke "pAMDavacaritra vaMcAya che." rAjAe pUchyuM ke "temAM pAMDavo jyAM siddhi pAmyA che?" tyAre pote svIkAra karelA zrI jinezvaranA AgamanA arthano Azraya karIne AcArye kahyuM ke "nirmaLa cAritra ane tapasyA vaDe ATha prakAranAM duSTa karmono nAza karIne anazana vaDe aneka munio sahita pAMDavo siddhAdri upara siddhi pAmyA che." te sAMbhaLIne rAjAe kahyuM ke "himAlaya upara pAMDavo siddhi pAmyA che, e vyAsavAkyanA pramANapaNAthI ApanuM vAkya apramANa che." tyAre sUri bolyA ke "he rAjana! bhAratamAM je kahyuM che te sAMbhaLo-raNasaMgrAmamAM arjunanI bANAvalithI vighAyelA ane pRthvI para paDelA evA janmathI ja dAna devAnA zIlavALA (dAnezvarI) zrI karNarAjAnAM dAtArapaNAnI parIkSA karavA mATe vizvezvara zrI kRSNabhagavAna brAhmaNanuM rUpa ghAraNa karIne "he karNa rAjA! mane kAMIka Apo" ema bolatA tenI pAse AvyA. karNa rAjA paNa te vakhate potAnI pAse bIjuM kAMI na hovAthI hAthamAM pASANa laIne suvarNanI rekhavALA potAnA dAMta pADI temAMnuM suvarNa ApavA taiyAra thayo. te joI "huM tArA para prasanna thayo chuM" ema bolatA zrI puruSottama pragaTa thayA. te joIne karNa bolyo ke "he paramezvara! ApanA darzana thavAthI mane siddhi to maLaze ja; paraMtu jo Apa tuSTa thayA ho to je sthAne koInI dAhakriyA thaI na hoya, tyAM mArI dAhakriyA karajo." te sAMbhaLIne zrI kRSNa karNanA zarIrane laIne tevuM sthAna zoghavA lAgyA. paraMtu koI jagyAe tevuM sthAna na maLavAthI samudramAM staMbhanI jevuM eka parvatanuM zikhara hatuM, tene tevuM . sthAna mAnIne tyAM karNane mATe ciMtA karavA taiyAra thayA, tevAmAM AkAzavANI thaI ke atra droNazataM dagdhaM, pAMDavAnAM zatatrayam / duryodhanasahasraM ca, karNasaMkhyA na vidyate // 1 // bhAvArtha-"A sthAne so droNa, traNaso pAMDava ane eka hajAra duryodhanano dAha thayo che, ane keTalA karNano dAha thayo che tenI to saMkhyA ja nathI." tethI he rAja! jo traNaso pAMDavo tyAM baLyA hoya, to amArA pAMca pAMDavo zatruMjaya upara siddha thayA, ane ApanA pAMDavo himAlayamAM siddhi pAmyA, ema mAnavAmAM zuM khoTuM che?" A pramANe zrI hemAcAryanI yuktithI rAjA prasanna thayo, ane zrI hemAcArya rAjAe visarjana karavAthI potAnA upAzraye AvyA. A draSTAMta sAMbhaLIne moTuM kaSTa utpanna thAya to paNa buddhimAna mANasa siddhAMtanA zabdArthane dUSaNa lagADe nahIM. e pramANe parama munioe parama rahasya nirNata karyuM che, te AdaravuM. bArAkSarI jANanAra bharaDAnuM draSTAMta ghanasAra nAmanA gAmamAM ati mUrkha evA ghaNA bharaDAo rahetA hatA. potAnA madhye koI paNa paMDita nathI ema ghArIne teo sarvee ekaThA thaIne eka bharaDAnA naMdana" nAmanA putrane koI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 " [staMbha 18 paMDita pAse bhaNavA mokalyo. te naMdana jAtie bharaDo hovAthI atyaMta mUrkha hato, tethI traNa varSe mAtra te bArAkSarI bhaNyo. pachI "A naMdana vedamAtA bhaNyo che" ema kahIne te paMDite bharaDAone pAcho soMpyo. te mahAjaDa bharaDAo paNa "A naMdana vedamAtA bhaNyo che' ema mAnIne tene bahu mAnavA lAgyA. vaghAre zuM kahevuM! paNa je kAMI naMdana bolato te kAma vicAra karyA vinA ja sarva bharaDAo karatA hatA. ekadA rAtrie samagra gAma agnithI baLI gayuM. te vakhate eka ghara pAsenA vRkSa nIce baLelA kAgaDAo paDyA hatA te joIne teoe naMdana paMDitane pUchyuM ke "A baLI gayelA kAgaDA khavAya ke nahIM?" tyAre naMdana bolyo ke "vedamAtAmAM (#) eTale kAgaDA ane (g) eTale khAvA lAyaka che ema kahyuM che tethI ene jaladIthI khAI jAo." te sAMbhaLIne teo sarve khAvAne taiyAra thayA. tevAmAM koI paradezI paMDite temane joyA ane pUchyuM ke "A zuM karo cho?" tyAre teoe naMdananuM kaheluM kahI ApyuM. te sAMbhaLIne "aho! A mahA mUrkhAo che.' ema mAnIne teNe naMdanane pUchyuM ke he bharaDA! AvuM ayogya kArya kema kare che?" tyAre naMdana vedamAtAmAM kahelA vAkyarthane potAnI buddhithI kalpanA karIne bolyo ke "" eTale kAgaDA, "a" eTale khAvA yogya, ' eTale gaNa (samUha), "gha' eTale ghaNA puSTa thayelA. A pramANe aneka pApakArI zabdothI dUSaNa pAmelAM tenAM vacano sAMbhaLIne te paMDitanuM hRdaya dayArdU thayuM. tethI teNe kahyuM ke-"he naMdana! dayAgharmanI niMdA karIne AvA anartho kema kare che? veda mAtAno artha te barAbara ghAraNa karyo nathI. mATe huM te artha batAvuM chuM te sAMbhaLa-tatha" eTale taLeva te ja pramANe satya che. "dha" eTale daDyAH kAkA (baLelA kAgaDAo). "ra' eTale na bhakSaNIyA (bhakSaNa na karavA). A pramANenA satya artha choDIne potAnI kalpanAthI anarthanuM jalpana karavuM yogya nathI." ityAdi yuktithI pratibogha pAmelA te bharaDAo ayogya kAryathI nivRtta thayA ane sarvee te paropakArI paMDitano upakAra mAnyo temaja tenI pUjA karI. kahyuM che ke yo yathAtra samupaiti bodhaM, taM tathaiva hi nayedvibodham / yatkakheti vacanAdvikabhakSI, bodhitastathadadheti na vAkyAt // 1 // bhAvArtha-"je mANasa je pramANe bogha pAme tema hoya te mANasane te ja rIte bogha pamADavo. kemake "ka kha" nA vacanathI kAgaDAne khAvA taiyAra thayelA te 'ta tha da gha na" nA vacanathI bogha pAmyA." A draSTAMtamAM naMdane karelo artha tajavA yogya che, ane paMDite karelo artha grahaNa karavA yogya che, ema samajavuM. DAhyo mANasa zuddha artha grahaNa karavA mATe sArI rIte prayatna kare che te viSe kahe che yathArthaM zrotuM samIhA, bhRzaM kAryA dRDhAdaraiH / zramaNopAsakairnityaM, sujJe gurAvupAgate // 1 // bhAvArtha-"jJAnI gurunI jogavAI thAya tyAre ati AdaravALA zrAvakoe hamezAM zuddha artha sAMbhaLavA mATe atyaMta icchA rAkhavI." te upara kuMDalIka zrAvakanuM draSTAMta kahe che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 vyAkhyAna 265] jJAnAcArano sAtamo bheda-arthAnilava kuMDalIka zrAvakanuM draSTAMta koI eka nagaramAM sakalazAstranipuNa ane svapara zAstranA rahasyane jANanAra zrI "ratnAkarasUri rahetA hatA. te niraMtara rAjasabhAmAM jatA hatA. tyAM sAhitya, nyAya, chaMda, vyAkaraNa ane aMtarlIpikA vageremAM kuzaLa aneka vidvAnone temaNe jItyA hatA, tethI te vidvAno ratnAkarasUrinuM nAma sAMbhaLIne mauna ghAraNa karI jatA hatA. AcArya paNa eka pada laIne tenA aneka artha karatA hatA. tethI rAjasabhAmAM rAjAe temane "anekArthavAdI' evuM biruda ApyuM hatuM. te sUri haMmezAM pAlakhImAM besIne rAjasabhAmAM jatA hatA. e pramANe thavAthI anukrame teo cAritraguNathI hIyamAna thatA gayA ane rAjA, maMtrI tathA sAmaMta vagerenuM ApeluM anna, vastra vagere paNa levA lAgyA. ema karatAM karatAM temaNe rAjAdikane prasanna karIne maNi, mANikya, muktAphaLa vagere paNa levA mAMDyuM eTale te traNa gArava vaDe yukta thaI gayA; to paNa te kadAcit paNa vitarAganA vacananI apekSA choDatA nahIM, ane pramAda vagerenA kAraNathI paNa zrI tIrthakara bhagavaMte yathArtha avalokana karIne prarUpaNa karelA tattvane koI vakhata dUSaNa lagADatA nahIM. temano prarUpaNA pakSa ati nirmaLa hato. ekadA koI anya gAmano rahenAra jIvAjIvAdi tattvane jANanAra ane sAdhuone pitA tathA bhAI samAna mAnanAra eka zrAvaka ghI vecavA mATe te nagaramAM Avyo. te ghInAM bharelAM aneka kuDalAM vecavA lAgyo, tethI lokamAM tene sau kuDalIo kahevA lAgyA. eka vakhata teNe mArgamAM aneka vAdI brAhmaNothI parivRtta thayelA ane pAlakhImAM beThelA tathA rAjasevakothI sevAtA 'ratnAkarasUrine joIne vicAryuM ke-"aho! A zAsananA prabhAvaka ane guNI evA sUri pramAdamagna thaI gayA lAge che. tenI pAse mAre kAMI paNa bolavuM yogya nathI, kemake brahmAne bhaNavAno vidhi koNa zIkhavI zake? to paNa jouM to kharo ke A AcArya sarvathI bhraSTa thayA che ke dezathI bhraSTa thayA che?" ema vicArIne rAjamArgamAM ja vidhipUrvaka temane namIne stuti karavA lAgyo ke goyama sohama jaMbU pabhavo, sijjhaMbhavo a AyariA / / annevi jugappahANA, tuha diThU sabvevi te diThThA // 1 // bhAvArtha-"Apane jovAthI gautamasvAmI, saugharmasvAmI, jaMbUsvAmI, prabhavasvAmI ane zaabhavasvAmI tathA bIjA paNa yugapraghAna evA sarva AcAryone meM joyA ema huM mAnuM chuM." A pramANe sAMbhaLIne gurue nIcuM mukha karIne tene kahyuM ke "kAgaDAne haMsanI upamA zobhatI nathI, kemake te mahAguNI AcAryonA adhyavasAyamAMthI mAtra eka samaya pUrato zuddha adhyavasAya paNa jo mArA AkhA bhavane viSe thAya to tethI huM nirmaLa thaI jAuM." e pramANe sAMbhaLIne te zrAvake vicAryuM ke "aho! A sUrine ghanya che. aneka mithyAtvIono saMbaMgha chatAM paNa zrI tIrthakaranA vacananI svalpa apekSA paNa tajatA nathI, mATe te sarvathA bhraSTa thayelA nathI." pachI jyAre guru upAzraye AvyA tyAre te zrAvake tyAM AvIne vidhipUrvaka vaMdanA karIne temanI dezanA sAMbhaLI. pachI te zrAvake " voyamUtranA." A upadezamAlAmAMthI zrI vIrasvAmInA ziSya jinadAsa gaNie racelI gAthAno artha pUchyo, tyAre sUrie potAnI buddhithI vyAkaraNa, nAmamALA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 vagerene anusAra sarva paMDito mAnya kare evo navIna artha karyo. te sAMbhaLIne namratApUrvaka te zrAvaka bolyo ke-"he svAmI! ApanI buddhine ghanya che, ke jethI Ape Avo navIna artha karyo, paraMtu kAle teno mULa artha prakAzIne mArA AtmAne kRtArtha karajo." ema kahI gurune vAMdIne te potAne kAme gayo. bIje divase AvIne te ja gAthAno mULa artha teNe pUcho, tyAre sUrie manamAM vicAryuM ke-"mULa arthamAM batAvelI pravRttino vyavahAra mAre viSe bAhyathI paNa zuddha nathI, to aMtavRttithI to kyAMthI ja hoya? mATe temAM batAvelA arthanI zuddha pravRtti vinA te arthanuM varNana karavuM zobhe nahIM; tema te mULa arthamAM doSa Apavo, te paNa yogya nahIM." ema vicArIne teNe te divase paNa bIjo navIna artha zabdaparyAyane anusAra karyo. te sAMbhaLIne pelo zrAvaka paNa te ja rIte prazaMsA karIne gayo. trIje divase paNa zrAvake jaIne te ja gAthAno mULa artha pUchyo; tyAre sUrie koI vakhata nahIM sAMbhaLelo evo koI navIna artha karyo. e pramANe cha mAsa sudhI navA navA artha karavAmAM tatpara rahelA sUrino akSaya jJAnabhaMDAra jANIne te zrAvake gurune vijJapti karI ke-"he svAmI! jema gaMgAnadInI retInA kaNiyA gaNavAmAM anaMtajJAnI vinA bIjA koInI zakti nathI, tevI ja rIte ApanA guNanuM varNana karavAmAM paNa mArA jevo koI paNa mANasa samartha nathI. he guru! ghI vecIne upArjana kareluM sarva ghana Aje samApta thaI rahyuM che, temaja Aje navuM kArya paNa AvyuM che tethI have huM mAre ghera jaIza; paraMtu mArA manamAM ATalI ja vAta khaTake che ke-ApanA jevA gItArtha guru pAsethI paNa jo te gAthAno yathArtha artha mane prApta na thayo to pachI te artha mane bIje kyAMthI prApta thaze? nahIM ja thAya." tyAre sUri bolyA ke "tAre kAle savAre ahIM avazya AvavuM." te sAMbhaLIne tene harSa thayo, ane te potAne utAre gayo. pachI sUrie vicAra karyo ke "viSayo jema jema vRddhi pAme che, tema tema AtmA teno vaghAre vaghAre lobha kare che; paraMtu zAstramAM kahyuM che ke "muvattA zriya: rAhudhA tataH vi' jo lakSmIno tyAga karyo, to pachI kAmadughAnuM zuM kAma che? ityAdi bhAvanA bhAvIne sUrie muktAphaLa vagere ekaThuM kareluM sarva ghana tajI dIdhuM ane dravya tathA bhAva vaDe prathamanA sUri jevA thaIne potAnA AtmAne tAravA mATe traNa ratnane aMgIkAra karIne rahyA. pachI prAtaHkALe te zrAvaka Avyo; tyAre teNe samasta pApane jeNe dUra karyA che, tathA jeNe apUrva saMyamaguNa ghAraNa karyo che evA sUrine joIne temanI traNa pradakSiNA karI, praNAmapUrvaka stuti karIne te bolyo ke "he svAmI! Aje huM ApanA darzanathI ja te gAthAno mULa artha samajI gayo. ApanA saghaLA avayavomAM te artha spaSTa dekhAya che. aho! ApanI yogyatA lokottara che. Ape "mULa svarUpe thaIne ja mULa arthano huM prakAza karIza evI pratijJAne sArI rIte pALI che. mArA manoratha pUrNa karavAthI mAro bhava Ape saphaLa karyo che. vaLI ApanI kSamA paNa akalita che; kemake cha mahinA paryata eka ne eka gAthAno artha pUNyA chatAM koI vakhata paNa Ape kopano Aveza mAtra paNa karyo nathI. UlaTo jyAre jyAre huM prazna karato tyAre tyAre sughAdraSTinI vRSTithI mane pavitra karyo che." A pramANe sUrinI stuti karIne teNe pharIne vaMdanA karI. pachI sUrie te gAthAno mULa artha kahyo. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAcArano AThamo bheda-sUtrArthInihnava dosasayamUlajAlaM, puvvarisivivajjiaM jai vaMtaM / atthaM vahasi aNatthaM, kIsa aNatthaM tavaM carasi // 1 // bhAvArtha-seMkaDo doSone utpanna karavAmAM mULa jALa samAna ane pUrvanA sUrioe varjita karelA temaja vamI nAkhelA evA anarthakArI artha(ghana)ne jo tuM vahana kare che, to pachI nirarthaka tapa zA mATe kare che? arthAt ghanane grahaNa kare che to pachI tapasyA karavI e niSphaLa che.'' vivecana-rAgAdika doSone utpanna karavAmAM mULa kAraNa rUpa ane matsyenI jALanI jema baMghanA hetubhUta hovAthI doSonI jALa samAna artha (dhana) che, tethI ja pUrve thaI gayelA vairasvAmI vagere AcAryoe teno tyAga karelo che. vaLI te ghana narakamAM gamana karAvavA vagere aneka anarthano hetu che. tevA ghanane jo tuM vahana kare che to pachI niSprayojana evuM anazanAdika tapa zA mATe Acare che? kAraNa ke pUrvAparano vicAra karatAM ghanasaMgraha ane tapa e banne sAthe ghaTatAM nathI. vyAkhyAna 266] A pramANe te gAthAno mULa artha yathArtha sAMbhaLIne te zrAvaka ati harSa pAmyo ane potAne sthAne gayo. pachI sUri paNa potAnA pApanI AlocanA karavA mATe zrI siddhagiri upara jaIne zrI jinezvara pAse 'zreyaH zriyAM maMgaoIsadma' ityAdi vairAgyagarbhita stuti. karIne potAnA AyuSyano aMta samIpa jANI cAre AhAranA pratyAkhyAna karavA rUpa aNasaNa karIne svarge gayA. sUrie muktAphaLa vagere je ghana prathama grahaNa karyuM hatuM te sarvane gRhasthoe ghaMTImAM daLAvIne koI ThekANe uDADI dIdhuM, kemake koI paNa kAryamAM na kahyuM evuM te dravya hatuM. A pramANe vRddhanA mukhathakI sAMbhaLyuM che te ja pramANe meM ahIM lakhyuM che. bAkI tattva to zoghana karIne bahuzruta pAsethI jANI levuM. '"sadgurune pAmIne te zrAvake AgrahapUrvaka gAthAno yathArtha artha sAMbhaLavAnI spRhA karI, ane nihnavapaNAnA doSathI rahita te sUrie potAnI buddhithI mULa arthane gupta rAkhI navA navA artho karyA, paNa chevaTa te zrAvake sUrine arthAnihnava nAmanA sAtamA AcArathI yukta karyA.'' vyAkhyAna ka jJAnAcArano AThamo bheda-sUtrArthAnihava 231 have sUtrArtha anihnava rUpa AThamA AcAra viSe kahe che- sUtrArthayordvayornaivaM, nihnavaM kurute sudhIH / aSTamaH syAttadAcAraH, zrutavadbhiH zrute stutaH // 1 // bhAvArtha-'buddhivaMta mANasa sUtra tathA artha e banneno nihrava karato nathI, te AcArane zAstrajJa AcAryoe zAsrane viSe AThamo AcAra hyo che." A AcAra upara dRSTAMta kahe che. zrI abhayadevasUrinuM dRSTAMta zrI abhayadevasUri soLa varSanI aMdara bAlyAvasthAmAM ja jainamatanA tathA anya matanA sarva zAstronA pAragAmI thayA hatA. ekadA vyAkhyAnamAM pAMcamA aMgamAM varNavelA rathakaMTaka ane muzala 1 A stotra ratnAkarapaccIzI tarIke hAlamAM pracalita che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 18 vagere ceDA rAjA tathA koNika vacce thayelA saMgrAmonuM varNana karatAM raudra ane vIra rasanuM evuM varNana karyuM ke te sAMbhaLIne vyAkhyAnamAM AvelA keTalAka zastradhArI kSatriyo paraspara yuddha karavA mATe tyAM ja saddabaddha thaI gayA. te joIne avasaranA jANa evA abhayadeva muninA gurue tarata ja nAganatuonuM varNana karIne evo zAMta rasa vistAryo ke te sAMbhaLIne sarve svastha thaI gayA, ane manamAM vicAravA lAgyA ke "aho! amane dhikkAra che, ke vyAkhyAnanA samayamAM ame pramAdathI unmatta thaI gayA, ame te yogya karyuM nahIM, paNa A gurue varNana karelAnA nAganatuka zrAvakane ghanya che, ke jeNe saMgrAmamAM paNa potAnA AtmagharmanI puSTi karI." pachI gurue abhayadevane zikhAmaNa ApI ke "he ziSya! tArI buddhino vistAra vANIthI agocara che, paraMtu tAre sarvatra lAbhAlAbhano vicAra karIne varNana karavuM. tyAra pachI eka divasa sAyaMkALanuM pratikramaNa thaI rahyA pachI koI eka ziSya zreNika rAjAnA putra naMdiSeNa RSie athavA neminAthajInA gaNaghara naMdisajIe zrI siddhAcaLa upara racelA ajitazAMti stavanamAMthI "uvaraMtara vimArArdi' ityAdi cAra gAthAno artha pUchyo, tyAre zrI abhayadeve kahyuM ke "aneka prakAranA zubha nepathyane ghAraNa karanArI devasuMdarIoe jemanA caraNakamaLane vaMdanA karI topaNa jenuM mana jarA paNa kSobha pAmyuM nahIM tevA zrI ajitanAthane huM praNAma karuM chuM." A pramANe te devaMsuMdarIonA je bIjAM sarva vizeSaNo te gAthAomAM hatAM tenuM zRMgArarasathI bhareluM vistArathI varNana karyuM. te vakhate upAzrayanI pAsenAM ja mArgethI cAlI jatI zRMgArarasamAM nipuNa evI koI kumArI rAjaputrIe te varNana sAMbhaLyuM. koI vakhata nahIM sAMbhaLeluM evuM adbhuta varNana sAMbhaLIne teNe vicAra karyo ke "jo A paMDitaziromaNi mAro svAmI thAya to mAro janma tathA jIvita saphaLa thAya, ane harSapUrvaka lIlAe karIne tathA zRMgArazAstranA vinode karIne divaso nirgamana thaI zake; mATe huM tyAM jaIne e zreSTha narane prArthanA karIne lobha pamADuM." ema vicArI te upAzrayanA bAraNA pAse AvI, ane maMjula svarathI bolI ke "he zRMgArazAstrane jANanAra!he zreSTha buddhimAna! bAraNA ughADo. huM madanamaMjarI nAmanI rAjaputrI guNagoSThI karavA mATe tamArI pAse AvI chuM" A pramANe akALe strIno zabda sAMbhaLIne gurue abhayadevane Thapako Apyo ke "prathama tamane je zikhAmaNa ApI hatI te sarva bhUlI gayA, ane jyAM tyAM cAturya dekhADo cho paNa zuM tamane lA AvatI nathI? have zuM karazo? tamArA guNathI AkarSAIne sImaMta pAthaDAe pahoMcADanArI A sImaMtinI AvI che. te viyoginInI jema vAraMvAra bolAve che." te sAMbhaLIne abhayadeva bolyA ke "he pUjya! mArA vAkyathI te jema vibhrama pAmI satI AzAe AvI che, temaja ApanI kRpAthI te sasaMbhrama thaIne AzArahita pAchI jatI raheze; mATe te bAbata Apa kheda karazo nahIM." ema kahIne abhayadeve dvAra ughADI rAjakanyAne kahyuM ke-"he rAjaputrI! ame sAdhu chIe, tethI ame eka muharta mAtra paNa ekAMtamAM strI sAthe gharma saMbaMghI vArtA paNa karatA nathI, to ame goSThInI puSTi to zAnI ja karIe? vaLI ame koI paNa divasa dAtaNa karatA nathI, mukha dhotA nathI, tathA snAna vagere bAhya dehazuddhine icchatA nathI, temaja nirdoSa evuM 1 pahelI narakano pahelo narakAvAso. 2 zrI. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 266] jJAnAcArano AThamo bheda-sUtrAnihnava 233 aMta prAMta ane lUkhuM anna bhikSA mAgIne lAvIe chIe ane mAtra dehanA nirvAhane mATe ja khAIne rahIe chIe. A zarIra asthi, mala, mUtra ane viSTA vagerethI bhareluM mahA durgaMdhamaya bIbhatsa che. temAM sArabhUta zuM che? kutsita puruSo ja evA bIbhatsa viSayasukhanI icchA rAkhe che. amArA zarIranI sAravAra bAlyAvasthAmAM mAtapitAe ja karI haze, tyAra pachI ame to bilakula karI nathI. mATe AvA amArA durgaMghamaya zarIrano sparza tArA jevI rAjaputrIne svapnamAM paNa karavA jevo nathI.'' A pramANe bIbhatsa rasanuM varNana sAMbhaLIne te rAjaputrI tarata ja jatI rahI. abhayadeva upasargarahita thaIne guru pAse AvyA. gurue kahyuM ke--"tArI buddhinI kuzaLatA samudranA puranA jevI adhikatara che; paraMtu vartamAna samayamAM tene zamAvavI yogya che; tethI tema karavA mATe tAre chAzamAM karelo juvArano DUmaro tathA kAliMgaDAnuM zAka zodhI vahorI vAparavuM, jethI tArI buddhi nyUna thaze. kahyuM che ke taDabUjaM kaliMgaM ca, bhojyaM zItaM ca vAtulam / kapitthaM badarIjaMbU - phalAni prati dhISaNAm // 1 // bhAvArtha--"taDabUca, kAliMgaDuM, ThaMDuM tathA vAyu karanAra bhojana, koThuM, bora ane jAMbU e sarva vastu buddhino nAza karanAra che.'' gurunAM vacanano teNe svIkAra karyo, ane te ja pramANe ghaNe bhAge AhAra karavA mAMDyo. gurue tene atyaMta yogya jANIne sUripada ApyuM. pachI abhayadevasUri vihAra karatAM karatAM anukrame thaMbhanapura AvyA. tyAM ati tuccha AhAra karavAthI kuSThanA mahA vyAdhithI te evA pIDita thaI gayA ke hAtha paga halAvavAnI paNa temanAmAM zakti rahIM nahIM. eka divasa sAyaMkALanuM pratikramaNa karIne sUrie zrAvakone kahyuM ke "A vyAdhinI pIDA bahu vadhI paDavAthI huM eka kSaNa paNa te sahana karI zakavA samartha nathI tethI kAle anazana karIza.'' te sAMbhaLIne sarvane ati kheda thayo. pachI rAtrimAM zAsanadevIe AvIne sUrine kahyuM ke he guru! UMgho cho ke jAgo cho?'' gurue kahyuM ke '"jAguM chuM.'' devIe kahyuM ke ''UTho, A nava sUtranI kokaDI ukelo.'' guru bolyA ke 'AvA zarIre huM zI rIte ukelI zakuM?' devIe kahyuM ke "nava aMganI` vRtti karavAnuM haju tamAre AdhIna che; arthAt tame karavAnA cho to tenI pAse A te koNa mAtra che? mATe A hAthamAM lo. haju tame cirakALa sudhI jIvazo.'' guru bolyA ke '"AvA zarIre huM zrI jinezvaradevanA AgamanI navAMganI TIkA zI rIte karIza?'' devI bolI ke ''cha mAsa sudhI AcAmla tapa karo.'' pachI zAsanadevInA nirdezathI sUrie cha mAsa sudhI AcAmla tapa karyuM, ane kaThina zabdonI TIkA karIne navAMgavRtti pUrNa karI. tevAmAM zarIrane viSe pharIthI mahAroga utpanna thayo. te vakhate zrI dharaNendra zveta sarpanuM svarUpa dhAraNa karI tyAM AvIne sUrinA zarIrane cATIne nIrogI karyuM. pachI gharaNendra sUrine kahyuM ke "seDhI nadIne tIre zrI sthaMbhananAthanI pratimA pRthvImAM gupta rahelI che, tene tame pragaTa karo. tyAM ociMtI eka gAya AvIne te pratimA je sthAne che te sthAna para dUdha jharaze. te cihnathI te mUrtinuM 1 zrI AcArAMga ane sUyagaDAMganI vRtti zrI zIlAMkAcArye karI hatI. bAkI nava aMganI vRtti karavI bAkI hatI. 2 staMbhana pArzvanAthanI mUrti pragaTa karyA pachI TIkAo karyAnuM bIje sthAne kaheluM che. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 18 sthAna nizcita jANajo." A pramANe kahIne gharaNendra adrazya thayA. pachI prAtaHkALe abhayadevasUri saMgha sahita seDhI nadIne kAMThe AvyA. tyAM gAyane dUgha jharatI joIne govALanA bALakoe batAvelI bhUmi pAse pratimAnA sthAnano nizcaya thavAthI sUrie pArzvaprabhunI stutine mATe navIna stotra racavA mAMDyuM, tenAM batrIza kAvya kahyA pachI tetrIzamuM kAvya kahetAM tarata ja zrI pArzvanAthanuM biMba pragaTa thayuM. te tetrIzamuM kAvya sUrie devatAnA AdezathI gopavI dIdhuM che. te pratimAnA darzana mAtrathI ja sarva vyAdhio mULathI nAza pAmI. pachI zrI saMghe gurune te pratimAnI utpatti pUchI, tyAre gurue kahyuM ke "pUrve zrI varuNadeve agiyAra lAkha varSa sudhI A pratimAnuM pUjana karyuM hatuM. tyAra pachI* (...) varSa sudhI rAmacaMdra tene pUjI; tyAra pachI eMzI hajAra varSa sudhI takSaka nAge tenI pUjA karI, tyAra pachI ghaNA kALa sughI saugharmendra pUjI, tyAra pachI dvArikAnagarImAM kRSNa vAsudeve zrI neminAthanA mukhathI moTA atizayavALI te pratimAnI kathA sAMbhaLIne moTA prAsAdamAM tenuM sthApana karIne pUjA karI. dvArikAno dAha thayA pachI te nagarIne samudra DubAvI dIdhI, eTale pratimA tevI ja sthitimAM samudra madhye rahI. tyAra pachI keTaleka kALe kAMtinagarIno nivAsI ghanapati nAmano zreSThI tyAMthI jato hato tevAmAM tenAM vahANo devatAnA atizayathI alita thayAM; tethI zreSThI vicAramAM paDyo. tevAmAM AkAzavANIthI "ahIM jinezvaranI pratimA che" ema teNe jANyuM. pachI zreSThInA nirdezathI khalAsIoe samudramAM sUtara nAkhIne sAta kAcA tAMtaNAthI te pratimAne bAMdhIne bahAra kADhI. pachI tene kAMtinagarImAM laI jaIne zreSThIe moTA prAsAdamAM sthApI. te prAsAdamAM te pratimA be hajAra varSa rahI. DhaMkapuramAM rAjAnI putrI bhopaladevI adbhuta svarUpavAna hatI. tenA para Asakta thaIne vAsukI devatA tene bhogavavA lAgyo. tenAthI nAgArjuna nAme putra thayo. tenA paranA vAtsalyathI te nAgeDhe sarva mahauSadhionAM phaLa mULa ane pAMdaDAM tene khavarAvyAM. tenA prabhAvathI te siddhapuruSa thaIne zAlivAhana rAjAno guru thayo. pachI zrI pAdaliptasUrinA prasAdathI te nAgArjuna AkAzagAmI vidyA pAmIne rasane siddha karavA utsuka thayo. tene mATe teNe aneka upAyo karyA, paNa rasa baMdhAyo nahIM; tethI teNe gurune teno upAya pUchyo. gurue kahyuM ke "mahimAvALI zrI pArzvanAthanI pratimAnI pAse te pratimAnI draSTie sarva lakSaNavALI satI strI te rasanuM mardana kare to te rasa sthira thaIne koTIvethI thAya." te sAMbhaLIne nAgArjune potAnA pitA vAsukInuM dhyAna gharIne tene bolAvyo. pachI tenA pUchavAthI vAsukIe kahyuM ke "kAMtinagarImAM ati mahimAvALI prAcIna zrI pArzvanAthanI pratimA che." nAgArjune kAMtinagarIthI te pratimAnuM haraNa karIne seDhI nadIne kAMThe ekAMtamAM lAvIne tene sthApI. pachI tenI pAse rasa sAghana karavA mATe zAlivAhana rAjAnI pativratA strI caMdralekhAne hamezAM rAtre siddha thayelA vyaMtara mAraphata maMgAvIne te caMdralekhA pAse rasanuM mardana karAvavA lAgyo. cha mAse te rasa sthira thayo. te ThekANe rasa karatAM paNa adhika 1. A stotra "gatigA' nAme prasiddha che. 2. gatimAnI TIkAnI pIThikAmAM 32 mAMthI chellAM be kAvya gopavyAnI hakIkata che ke atyAre 30 kAvya ja varte che. * navAdaravAnuM kAvatuM evo ahIM pATha che te azuddha jaNAvAthI keTalA varSa te lakhI zakAyuM nathI. 3. sAtavAhana evuM paNa tenuM bIjuM nAma hatuM. 4. svarNasiddhi rasa. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 267] zrutano hitakArI artha kartavya 235 mahimAvALuM ane samagra lokonA icchita arthane pUrNa karanAruM staMbhana nAme zrI pArzvanAtha svAmInuM tIrtha thayuM. pachI anukrame devanAM vacanathI 'te pratimA ahIM che' ema jANIne "natidubaLa varUvava.' ityAdi kAvyo vaDe meM tenI stuti karI, eTale te pratimA pragaTa thaI che. prathama A pratimA koNe bharAvI che te sAMbhaLyuM nathI.'' A pramANe zrI abhayadevasUrie kahelo mahimA sAMbhaLIne zrI saMghe te ja sthAne prAsAda karAvI tyAM staMbhanapura nAme gAma vasAvyuM. sarva loko tyAM moTA moTA mahotsavo karavA lAgyA. pachI jyAre saMvata 1368 nI sAlamAM duSTa mlecchoe gujarAtamAM upadrava karyo tyAre vartamAna staMbhatIrthanuM sthApana thayuM che. atyAre te pratimA staMbhatIrtha baMdare (khaMbhAtamAM) vidyamAna che. prathama zIlAMkAcArye pahelA be aMganI vRtti karI hatI. tyAra pachInA nava aMganI TIkA zrI abhayadevasUrie zAsanadevInAM vacanathI potAnI matikalpanAno upayoga karyA sivAya karI che. tyAra pachI saMvata 1135 mAM zrI abhayadevasUri svarge gayA che. keTalAka 1139 nA saMvatamAM svarge gayAnuM kahe che. "sthAnAMgasUtra vagere nava aMganI TIkA karanArA zrI abhayadevasUri thayA. te AThamA AcArane pALanArA zrI abhayadevasUrine zrI staMbhana pArzvanAtha svAmIe navAMga ApyA che, arthAt te prabhunA prasAdathI ja tenI TIkA racavAne te bhAgyazALI thayA che.'' vyAkhyAna 267 zrutano hitakArI artha kartavya have zubhAzubha zrutano samyag artha karavA viSe kahe che- aprazastaM prazastaM vA, zAstraM yatsamupAgatam / prazastArthe prayoktavyaM, maunIndrAgamavettRbhiH // 1 // bhAvArtha "aprazasta (azubha) athavA prazasta (zubha) game tevuM zAstra prApta thAya, to paNa tenI jinAgamane jANanArA paMDitoe prazasta arthamAM ja yojanA karavI, arthAt teno te artha ja karavo." prazasta zruta eTale syAdvAdathI lAMchita--syAdvAdayukta zAstra, ane aprazasta eTale zRMgArAdika zAstra. te sarva zAstrane prazasta arthamAM--anekAMta pakSavALA arthamAM vairAgyotpAdaka arthamAM joDI devA. kSullaka muninuM dRSTAMta caMpAnagarImAM siMhasena rAjA rAjya karato hato. tene rAgupta nAme jainadharmI maMtrI hato. ekadA rAjAe sabhAmAM besIne dharma saMbaMdhI prazna karyo arthAt dharmavicAra pUchyo ke 'kharo dharma zuM che?" te vakhate jeone je dharma abhimata hato, teo te dharmanuM pratipAdana karavA lAgyA. temAM keTalAka ekAMta hiMsAe karIne, keTalAka ekAMta ahiMsAe karIne, keTalAka AtmArAmane pIDA nahIM ApatAM yatheccha bhogAdike karIne ane keTalAka taddana niHspRhatAe karIne, ityAdi potapotAnI matikalpanAe Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zrI upadezaprAsAde bhASAMtara-bhAga 4 [saMbha 18 karIne dharmanuM sthApana karavA lAgyA. te sarva sAMbhaLIne maMtrI to mauna ja rahyo; tethI rAjAe maMtrIne kahyuM ke "tame kema kAMI gharma saMbaMdhI nirNaya jaNAvatA nathI?" maMtrIe kahyuM ke "he svAmI! AvAM pakSapAtanAM vAkyothI zo nirNaya thAya? vicArapUrvaka yuktivALA praznottarI jANIne potAnI jAte ja gharmanI parIkSA karavI yogya che." pachI maMtrIe rAjAnI saMmatithI " sae vA vadda na veti" mukha kuMDala sahita che ke nahIM?" e cothuM pAda samasyApUrtine mATe AkhA nagaramAM prasiddha karyuM. te sAthe kahevarAvyuM ke te AkhI gAthA rAjAnA bhaMDAramAM che. vaLI nagaramAM AghoSaNA karAvI ke "je koI A samasyA pUrNa karaze tene rAjA icchita dAna Apaze ane teno bhakta thaze." te sAMbhaLIne sarva loka te gAthAnuM pAda gokhavA lAgyA. pachI sAtame divase rAjAe te samasyApUrtine mATe sabhA bharI. temAM prathama eka parivrAjaka bolyo ke bhikkhApavidvena maeja diTuM, pamayAmuhaM kamalavisAlanettaM / vikkhittacitteNa na suTTa diTuM, sakuMDalaM vA vadanaM na veti // 1 // bhAvArtha-"meM bhikSAne mATe Aje koIne ghera praveza karyo. tyAM kamaLanA sarakhA vizALa netravALu eka strInuM mukha joyuM, paNa mAruM citta vyAkSita hovAthI meM barAbara dIThuM nahIM ke te mukha kuMDala sahita hatuM ke nahIM?" A pramANe sAMbhaLIne maMtrIe rAjAne kahyuM ke "he svAmI! A pArivrAjaka pAramArthika gharma jANato nathI, kemake barAbara na jovAnA kAraNamAM cittanI vyAkSitatA (vyAkuLatA) batAvI che, paNa vItarAgapaNuM batAvyuM nathI. bhojanaprAptinA abhAve upavAsa thayo, to tethI kAMI upavAsanuM phaLa na hoya." te sAMbhaLIne rAjAe te gAthA visaMvAdI arthavALI jANIne te parivrAjakane tiraskArapUrvaka kADhI mUkyo. pachI bIjo tApasa bolyo ke phalodageNaMmi gihe paviTTho, tatthAsaNaththA pamayA nirikkhiyA / viviravattacitte na sudR viThTha, savuM naM vA vadanaM veti rA. bhAvArtha-"huM prAtaHkALe koInA gharamAM peTho, tyAM eka pramadAne meM Asana para beThelI joI, paNa mAruM citta vyAkuLa hovAthI meM barAbara joyuM nahIM ke tenuM mukha kuMDala sahita hatuM ke nahIM?" te sAMbhaLIne rAjAe tathA maMtrIe vicAryuM ke "A gAthAmAM paNa teNe ajJAnanA kAraNamAM kAryanI vyagratA batAvI che, paNa tattvArtha jaNAvyo nathI." tyAra pachI trIjo buddhano ziSya bolyo ke- mAlAvihAre mai ajja diThThA, avAsiA kaMcaNabhUsiaMgI / vikkhitta citteNa na suTTha nAyaM, sakuMDalaM vA vadanaM na veti // 3 // bhAvArtha-"buddha sAghane rahevAnA maThamAM meM Aje kaMcanAdinAM aneka AbhUSaNo paherI vastrAlaMkArathI vibhUSita thaIne beThelI eka upAsikA-strIne joI, paNa vyAkSita citta hovAthI meM barAbara joyuM nahIM ke tenuM mukha kuMDaLa sahita hatuM ke nahIM?" te sAMbhaLIne rAjAe tathA maMtrIe vicAryuM ke "A gAthAmAM paNa teNe strInA nepathya jovAmAM vyagrapaNuM batAvyuM che, paNa jJAnatattva jaNAvyuM nathI." e ja rIte sarva gharmIoe kahela gAthAo * A pada azuddha lAge che. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 267]. zratano hitakArI artha kartavya 237 jANI levI. temAM jainadharmI koI Avela na hovAthI rAjAe maMtrIne kahyuM ke "AmAM jainadharmI koI Avela nathI" te sAMbhaLIne maMtrIe vicAryuM ke" "jainagharmI paNa sarve AvA ja haze ema rAjAnuM mAnavuM thaze, mATe koI sAdhu ahIMthI nIkaLe to bolAvuM." ema vicAra kare che, teTalAmAM koI kSullaka sAdhu bhikSA mATe te tarapha nIkaLyA, tene maMtrI sabhAmAM teDI lAvyo. te kSullaka muni rAjAe kaheluM cothuM pada sAMbhaLIne bolyA ke__khNtss daMtassa jiiMdiassa, appappauge gayamANasassa / kiM majjha eeNa viciMtieNaM, sakuMDalaM vA vadanaM na veti // 4 // bhAvArtha-"kSamAvAna, dAMta, jitendriya ane jenuM mana adhyAtmanA ciMtavanamAM lIna thayeluM che evA mAre "A mukha kuMDala sahita che ke nahIM?" evA vicAra karIne zuM? arthAt evo vicAra zA mATe karavo joIe?" A gAthAmAM kuMDaLanA ajJAnapaNAmAM kSAMtyAdikanuM kAraNa batAvyuM che paNa cittanI vyAkuLatA batAvI nathI; tethI gAthAmAM kSAMti, dama, jitendriyatA ane adhyAtma yogaadhigatA kAraNarUpe kahela hovAthI rAjAne gharma pUchavAno ullAsa thayo; tethI teNe gharma saMbaMdhI prazna karyo ke tarata ja kSullake prathamathI ja potAnI pAse rAkhelA ArTsa tathA zuSka evA mATInA be goLA bhIMta upara pheMkyA ane tyAMthI cAlavA mAMDyuM. tene jatAM joIne rAjAe pUchyuM ke "he pUjya! A zuM? meM gharma saMbaMdhI prazna karyo, teno uttara kema ApatA nathI?" muni bolyA ke "he mugdha! zuSka tathA ArTsa evA be goLAnA draSTAMtathI ja tamArA praznano javAba AvI gayo che, to paNa te skuTa karuM chuM te sAMbhaLo ullo sukko a do chuTTA, golayA maTTiAmayA / koviya bhAviya vaDe, no saTTo tatha tAga II bhAvArtha-"sUko ane Adra evA be mATInA goLA pheMkyA, te bhIMta sAthe aphaLAtAM temAM je Ardra hato te tyAM coMTyo." A gAthAno upanaya evo che ke paramAtmAnA svarUpanuM dhyAna karavAmAM vyagra thayelo AtmA bAhyAtmA vaDe kAminInA mukhAdika joI zakato nathI, ane tevA dhyAnathI jeno AtmA bahirmukha hoya te joI zake che. je kAmAMdha puruSo che te sADhuM che ane sArdu hovAthI karmarUpI paMkamAM coMTI jAya che, arthAt karmarUpI kAdavathI te kharaDAya che; ane jeo zAMti vagere guNone ghAraNa karanArA temaja saMsAranA kSaNika sukhathI parAbhukha sUkA kASTha jevA munio che teo zuSka goLAnI jema koI paNa sthAne vaLagatA nathI, arthAt tene karma paNa coMTatAM nathI. evaM laggaMti dummehA, je narA kAmalAlasA / / viratAo na laggaMti, jahA se sukkagolae // 2 // bhAvArtha-"e pramANe kAmamAM lubdha ane duSTa buddhivALA manuSyo jyAM tyAM vaLage che, paNa sarvathI virati pAmelA to zuSka goLAnI jema koI paNa sthAne vaLagatA nathI." jaha khalu kusiraM kaTuM, suciraM sukkaM lahu Dahai aggI / taha khalu khavaMti kammaM, sammaM caraNaTTiyA saahuu||3|| Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 18 bhAvArtha-jema polANavALAM ane ghaNA kALanAM sUkAM lAkaDAMne agni jaladIthI bALI nAMkhe che, tema samyaka prakAre cAritragharmamAM rahelA sAdhu karmane jaladIthI khapAve che-nAza kare che." A pramANe sAMbhaLIne rAjA pratibogha pAmyo ane hamezAM maMtrInI pAse kSullaka muninA gharmanI prazaMsA karavA lAgyo. AvI yuktithI rAhugupta maMtrIe rAjAne yathArtha gharmamAM Asakta karyo, te pramANe bIjAoe paNa karavuM. ahIM pAparahita kSullaka munie zRMgArarasavAnI samasyAne paNa niravadya (nirdoSa) mArgamAM sthApana karI, ane kuvAdIonA zAstra karatAM jainazAstrane satya karI batAvyuM; e pramANe bIjA paMDitoe paNa karavuM; paraMtu mithyAtva zAstranI yuktio vaDe ekAMtavAdInA kahelA sUtrArtho prarUpIne anekAMta Agamane kaMthArUpa na karavo. te saMbaMghamAM kahyuM che ke mithyAtvazAstrayuktyAyaiH, kaMthIkAryA na sUtravAk / sUtrArthobhayanaihnavya-samaM pApaM na bhUtale // 1 // bhAvArtha-"sUtranI vANIne mithyAtva zAstranI yuktioe karIne kaMthArUpa karavI nahIM, kemake sUtra tathA artha e bannenA niva samAna bIjuM koI moTuM pApa pRthvI para nathI." kaMthArUpa karavAnuM svarUpa batAvavA mATe bherInuM draSTAMta kahe che. bherInuM draSTAMta dvArikApurImAM zrI kRSNavAsudeva rAjya karatA hatA, tyAre devatAo pAsethI meLavelI gozISacaMdananA kASThanI traNa bherIo temanI pAse hatI. 1. sAMjhAmikI, 2. aubhUtikI ane 3 kaumudikI. temAM pahelI bherI yuddhanA samaye sAmatAdikane khabara ApavA mATe vagADavAmAM AvatI, bIjI bherI koI akasmAtu kAryaprasaMga AvI paDe tyAre sAmaMta, maMtrI vagerene jaNAvavA mATe vagADavAmAM AvatI ane trIjI bherI kaumudI mahotsava vagere utsavo jaNAvavA mATe vagADavAmAM AvatI. te sivAya tevI ja gozISacaMdanamaya eka cothI bherI paNa hatI, te cha cha mAse vagADavAmAM AvatI. je mANasa te bherIno zabda sAMbhaLe tene AgaLa pAchaLanA cha cha mAsanA upadravo zAMta thatA hatA. A cothI bharI cAlatA prasaMgamAM upayogI che, tethI te bherInI utpatti lakhIe chIe. - koI vakhata saugharma devalokamAM samagra devonI sabhA bharAI hatI, te vakhate sarva devonI samakSa iiMdre kahyuM ke "aho! kRSNa vagere evA satparuSa che ke jeo lakSa doSamAMthI paNa guNane ja grahaNa kare che, tathA nIca yuddhathI yuddha karatA nathI." te sAMbhaLIne eka devatAne tenA vAkya para zraddhA beThI nahIM, tethI teNe vicAryuM ke "evuM kema saMbhave? paradoSanuM grahaNa karyA vinA koI mANasa rahI zakatuM ja nathI." ema vicArIne te devatA mRtyulokamAM Avyo ane dvArikAnagarInA rAjamArgamAM eka bhayaMkara ane ati durgaghavALA kALA kUtarAnuM mRtaka viturvIne mUkyuM. te kUtarAnA mukhamAM kuMda 1 kaMthA eTale ghaNAM thIMgaDA dIdheluM godaDuM vagere. 2 bherI eTale nagAruM. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 267] zrutano hitakArI artha kartavya 239 puSpanA jevI zveta ane suzobhita daMtapaMkti vikuryAM. tevAmAM zrI neminAthane vAMdavA mATe kRSNavAsudeva sarva sainya sahita nIkaLyA. rAjamArgamAM cAlatA sainiko dUrathI ja te zvAnanI durgaMdha AvavAthI ADe mArge cAlyA. vAsudeve tenuM kAraNa pUchyuM, tyAre teoe kUtarAnuM mRtaka batAvyuM. te joIne kRSNe kahyuM ke '"pudgalanA nAnA prakAranA svabhAvo hoya che, temAM harSa zoka karavA jevuM nathI. paraMtu juo, enuM zarIra to kRSNa varNanuM che; paNa dAMta zveta che, tethI te marakatamaNinA bhAjanamAM goThavelI muktAvaLInI jevA zobhe che.'" te sAMbhaLIne pelA devatAe vicAryuM ke "kharekhara A vAsudevanuM seMkaDo doSone mUkIne paraguNagrAhIpaNuM satya che.'' pachI te deva bIjA guNanI parIkSA karavA mATe vAsudevanA azvaratnanuM haraNa karIne bhAgyo. tenI pAchaLa sainya sahita vAsudeva paNa gayA. yuddha karatAM devatAe vAsudevanuM samagra sainya jItI lIdhuM. pachI vAsudeve te devatAne kahyuM ke "mArA azvaratnane tuM kema harI jAya che?'' devatA bolyo ke "yuddhamAM jItIne tamAro azva laI lo." kRSNe kahyuM ke, "huM rathamAM beTho chuM ane tuM bhUmi upara rahelo che, mATe tuM mAro ratha aMgIkAra kara, jethI ApaNuM samAna yuddha thAya.'' deve kahyuM ke "mAre rathanI jarUra nathI.'' tyAre vAsudeve hastIpara temaja azva para besIne yuddha karavAnuM kahyuM, te paNa teNe aMgIkAra karyuM nahIM. pachI bAyuddha karavAnuM kahyuM teno paNa devatAe niSedha karyo. tyAre kRSNe kahyuM ke "tyAre tAre kayA yuddhathI yuddha karavuM che?" devatAe kahyuM ke "ApaNe bhAMDa lokonI jevA halakA yuddhathI yuddha karIe." te sAMbhaLIne kRSNe kahyuM ke 'huM evA nIca yuddhathI yuddha nahIM karuM. mArA azvaratnane tuM sukhethI laI jA.' "" A pramANe vAsudevanuM sAhasa joIne te deva saMtuSTa thayo, ane iMdre karelI prazaMsAno vizvAsa beTho. pachI teNe potAnuM svarUpa pragaTa karIne vAsudevane kahyuM ke "devadarzana niSphaLa hoya nahIM, mATe kAMIka varadAna mAgo.'' vAsudeve mAgyuM ke ''upadravane zAMta karanArI bherI mane Apo.' tyAre deve caMdananI eka bherI ApIne tenuM phaLa kahyuM ke ''A bherIno zabda je koI sAMbhaLaze tenA cha mAsanA thayelA ne thavAnA jvarAdika rogo nAza pAmaze. tethI cha cha mAse pharIthI vagADavI, eTale prathama nahIM sAMbhaLelA mANasonA utpanna thayelA sarva rogo paNa nAza pAmaze.' pachI te bherI kRSNe cha cha mAse vagaDAvavA mAMDI. ekadA koI eka dAhajvarathI pIDA pAmato vaNika bherInA rakSaka pAse Avyo ane tene kahyuM ke ''huM tane eka lakSa rUpiyA ApuM, ane tuM mane A bherI kApIne teno eka kakaDo Apa; kemake je vakhate bherI vAgI, te vakhate huM hAjara nahoto ane have to rAjAnI AjJAthI cha mAse vAgaze teTalA vakhata sudhI huM duHkha sahana karI zakuM tema nathI, mATe mane eka kakaDo Apa.'' te sAMbhaLIne bherInA rakSake lobhAdhIna thaIne eka kakaDo kApI Apyo, ane tene sthAne bIjA caMdanathI thIMgaDuM dIdhuM. evI rIte bIjAone paNa lobhane vaza thaIne te kakaDAo ApavA lAgyo, ane tene sthAne bIjA thIMgaDAM devA lAgyo; tethI te bherI kaMthArUpa thaI gaI. pachI cha mAsa pUrNa thayA tyAre kRSNe te 1 marakatamaNi kRSNa varNanA hoya che. 2 ahIM 'AiLayukrena pUtayAtaiH yuddhavaH' evo pATha che teno artha barAbara lAgato nathI. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 bherI vagaDAvI paNa kaMthArUpa thaI gayelI hovAthI te bherIno zabda vAsudevanI sabhA mAtramAM paNa prasaryo nahIM; tethI tapAsa karI to tene kaMthArUpa karavAnuM vRttAMta jaNAyuM, eTale bherInA rakSakane kADhI mUkyo ane pharIne aThThama tapa karIne kRSNa te devatA pAsethI bIjI bhUrI meLavI, ane teno rakSaka bIjAne karyo. A draSTAMtano upanaya evI rIte samajavo ke "je ziSya sUtrane athavA tenA arthane paramatanA zAstra sAthe athavA svamatanA bIjA graMtho sAthe mizra karIne kaMthArUpa kare arthAta ahaMkArathI paramatAdika sAthe mizra karIne sUtra athavA arthane saMpUrNa kare te anuyoga zravaNane yogya nathI. e ja pramANe guru paNa jo strArthane kaMthArUpa kare, to te paNa anuyoga bhaNAvavAne yogya nathI. "huM sArI rIte bhaNelo chuM, mAre bIjAne zA mATe pUchavuM joIe?" evo ahaMkAra ANIne je paDelo athavA vismaraNa thayelo pATha svamatikalpanAthI pUrNa kare te sarvathA ayogya che. "lobhathI, ahaMkArathI, kadAgrahathI, haThathI ke zAkyathI sUtra tathA arthane kaMthArUpa kare to tene sUtrArthano nitava karanAra jANavo, mATe sAdhu vagere sujJa puruSoe tema karavuM nahIM.' || iti jJAnAcAraH . vyAkhyAna 268 darzanAcArano pahelo bheda-niHzaMkA have darzanAcAranA pahelA AcAra viSe kahe che jJAnAdyanantasaMpUrNeH, sarvavidbhiryadAhitam / tattathya darzanAvAro, niHzaMbhAro cAvamaH III. bhAvArtha-"anaMta jJAnAdike karIne saMpUrNa evA sarvajJoe je kaheluM che te satya che ema je mAnavuM te "niHzaMka nAmano pahelo darzanAcAra jANavo." jinoktatattvasaMdehaH, sA ca zaMkA'bhidhIyate / zaMeto mitte zraddhA, roSoDazaM yAtmahattatArA, bhAvArtha-"zrI jinezvare kahelA tattvamAM je saMdeha lAvavo te zaMkA kahevAya che, zaMkA thavAthI zraddhA bheda pAme che, arthAt zraddhArahita thavAya che, ane tethI pariNAme moTo doSa prApta thAya che." zaMkA karavAthI samyakatva-tattvazraddhAna bheda pAme che, te upara zrI gaMgAcAryanuM draSTAMta kahe che gaMgAcAryanuM draSTAMta mahAgirinA ziSya ghanagupta ane ghanaguptanA ziSya gaMga nAme AcArya thayA. te gaMgAcArya ekadA ulkA nadInA pUrva kAMThA para cAturmAsa rahyA hatA ne temanA guru ghanaguNAcArya te nadInA pazcima kAMThe cAturmAsa rahyA hatA. eka vakhata zaradaRtumAM gaMgAcArya potAnA gurune vAMdavA jatAM mArgamAM ulUkA nadI UtaratA hatA te vakhate temanA mastakamAM TAla hovAthI sUryanA kiraNonA sparzane lIdhe temanuM mAthuM tapI gayuM, ane pANImAM cAlatA hovAthI pagane zItaLatA jaNAI. te Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 268] darzanAcArano pahelo bheda-niHzaMkA 241 vakhate pUrve bAMdhelA mithyAtva mohanIyano udaya thavAthI temane evo vicAra Avyo ke "siddhAMtamAM eka kALe be kriyAno anubhava na hoya ema kahyuM che, paNa mane to atyAre eka ja samaye be kriyAno anubhava thAya che. huM zIta ne uSNa bannene veduM chuM; mATe anubhavathI viruddha hovAne lIdhe AgamanuM e vacana yathArtha lAgatuM nathI." evI zaMkA gharAvatA satA gaMgAcArya guru pAse AvyA, ane potAne thayelI zaMkA nivedana karI. te sAMbhaLIne gurue zikhAmaNa ApI ke "he vatsa! chAyA ane Atapa jema samakALe na hoya tema eka kALe be kriyAno anubhava anyonya viruddha hovAthI thaI zake ja nahIM, kemake je anubhava thAya che anukrame ja thAya che; paraMtu samayAvalikAdika kALa ghaNo sUkSma hovAthI ane mane paNa ati capaLa, ati sUkSma ane ghaNI ja tvarAvALuM hovAthI te anubhavano anukrama tArA jANavAmAM Avyo nahIM. mana e iMdriyothI grahaNa na thaI zake evA sUkSmapugalanA aMghothI thayeluM che. te mana iMdriyoe grahaNa karelA sparzanAdika dravya sAthe je vakhate saMbaMgha pAme che, te vakhate iMdriyone te dravyanuM ja mAtra jJAna karAvavAmAM kAraNabhUta thAya che. anya padArthamAM upayoga rAkhanAro prANI pAse UbhelA hastIne paNa joI zakato nathI; tethI eka padArthamAM upayogavALuM mana kadApi bIjA arthano upayoga gharAvI zake ja nahIM. jema eka muni ekAgra dhyAnamAM magna thaIne kAyotsarge rahyA hatA, tevAmAM tenI pAse thaIne eka cakravartI potAnA samagra sainya tathA cosaTha hajAra aMteurIo sahita nIkaLyo. te vakhate sainyamAM rahelA saMkhyAbaMdha vAjiMtro paNa vAgatAM hatAM. cakravartIe te munine joIne vicAryuM ke "aho! A muninuM citta kevuM ekAgra che ke jethI mAruM sainya zabda, rUpa, rasa, gaMgha ane sparza e pAMca iMdriyone sukha ApanArAM sAhityothI saMpUrNa chatAM paNa A muni manapUrvaka tene jotA paNa nathI." pachI jyAre te muninuM dhyAna pUrNa thayuM, tyAre temane namIne cakrIe pUchyuM ke "he svAmI! hastI, azva, ratha, vAjiMtra ane strIo vagere pAMce iMdriyone anukULa vastuothI yukta mAruM sainya ApanI pAse thaIne gayuM, te sarva Ape joyuM ke nahIM?" gurue javAba Apyo ke "tamArA sevakoe mane praNAma vagere karyA haze, paNa huM to paramAtmAnA dhyAnamAM ja upayogAsakta hato, tethI meM te kAMI paNa joyuM, sAMbhaLyuM ke jANyuM nathI." te sAMbhaLIne gurunA upayoganI vAMravAra stuti karato te cakrI pratibodha pAmIne bolyo ke "potAnI pAse iMdriyothI grahaNa thAya evA aneka padArtho rahyA hoya, to paNa mananI pravRtti vinA koI paNa padArtha grahaNa thato nathI te satya vAta che." to he ziSya! prANI je iMdriyanA upayogamAM vartato hoya, te ja iMdriyanA viSayamAM te tallIna thAya che, tethI te bIjA padArthamAM lIna thaI zakato nathI." ziSya prazna karyo ke "he svAmI! jo eka kALe be kriyAno upayoga na thato hoya to meM zIta ne uSNa eka sAthe kema vedI?" guru bolyA ke "samayAvalikAdi kALano je vibhAga kahelo che te ati sUkSma che, mATe jude jude kALe thayeluM be kriyAnuM jJAna kamaLanA zatapatranA vedhanI jema eka ja vakhate thayeluM tuM mAne che. kamaLanA so patra uparAupara rAkhIne koI baLavAna mANasa ati tIkSNa sUcI (soya) thI te patrone vadhe, to paNa te eka kALe vIMdhI zakaze nahIM, kemake kALanA bhede karIne asaMkhyAta asaMkhyAta samaye eka eka patrano veza thAya che ane uparanuM patra vIMdhAyA vinA nIcenuM patra vIMdhI zakAtuM nathI, to paNa e patrone vIMghanAra mANasa ema mAnaze ke "meM eka ja kALe A baghAM patro vadhyAM che; kemake kALano bheda ghaNo ja sUkSma hovAthI te jANI zakato nathI. vaLI Jain EducbhAga 4-16 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 18 alAtacakrane ghaNI ja tvarAthI goLa pheravIe to paNa te cakra kALanA bhede karIne judI judI dizAomAM anukrame anukrame ja phare che, to paNa pheravavAno kALa ghaNo sUkSma hovAthI te jANavAmAM Avato nathI, mATe ApaNane to goLa kuMDALuM ja lAge che, tevI ja rIte prakRtimAM paNa zIta tathA uSNa kriyAnA anubhavano kALa bhinna chatAM paNa sUkSma hovAthI tArAthI jANI zakAyo nathI, tethI te banne kriyAno anubhava eka ja kALe thayo ema tArA mAnavAmAM AvyuM che. vaLI citta paNa badhI iMdriyonI sAthe eka kALe saMbaMgha rAkhatuM nathI, paNa anukrame ja saMbaMgha rAkhe che, te ja rIte upalakSaNathI mastaka, hAtha, paga vagere sparzendriyanA judA judA avayavo sAthe paNa citta eka kALe saMbaMgha rAkhatuM nathI. jemake koI mANasa lAMbI ane sUkI AMbalI khAya che, tene cakSu vaDe jovAthI tenA rUpanuM jJAna thayuM, nAsikA vaDe sUMghavAthI gaMghanuM jJAna thayuM, khAvAthI jillAne rasanuM jJAna thayuM, sparza karavAthI sparzanuM jJAna thayuM, ane tene cAvavAthI zabda utpanna thayo, te karNa vaDe sAMbhaLavAthI zabdanuM jJAna thayuM, paraMtu te pAMce jJAna anukrame ja thAya che, nahIM to sAMkarya doSa prApta thAya, ane matijJAna vagerenA upayoga vakhate avadhi vagere jJAnanA upayoganI paNa prApti thaI jAya; ane tema thavAthI eka ghaTAdika padArthonI kalpanA karatAM anaMtA ghaTAdika padArthonI kalpanAnI pravRttino prasaMga prApta thAya, ane tema to che nahIM. vaLI zrImajinezvara paramAtmAnA guNanuM smaraNa karIne dhyAnamAM upayoga rAkhatI veLAe paNa mithyAtvanA tarka ane asurAdikanA dhyAnanA upayoganI prApti thavI joIe. mATe tArA mata pramANe to upara kahelA uparAMta bIjA paNa aneka doSo prApta thaze, ane tethI ciMtita artha prApta thaze nahIM; mATe upayoga eka kALe eka ja vastumAM thAya che, paNa aneka vastumAM thato nathI. te ja pramANe karmabaMgha ane tenI nirjarA vagere paNa ghaTAvavAM. A saMbaMdhamAM prasannacaMdranA draSTAMtanI bhAvanA karavI. zreNika rAjAe zrI mahAvIra svAmIne prasannacaMdra muninI gatinuM svarUpa pUchyuM, te vakhate prabhue te muninAM cittamAM rahelA prazasta ane aprazasta upayoganA parAvartamAnapaNAne anusAre vAraMvAra juduM juduM gatinuM svarUpa kahyuM hatuM paNa jo eka kALe aneka upayoga vartatA hota to jinezvara paNa eka kALe aneka gati kaheta, paraMtu tema hoI zakatuM nathI, mATe eka kALe eka ja upayoga varte e pakSa satya che. kahyuM che ke yadA syAt prANinAM zIto-payogavyApRtaM manaH / tadA noSNopayoge tad vyApriyeta virodhtH||1|| bhAvArtha-"jyAre prANInuM mana zIta upayogamAM vyApAravALuM hoya che tyAre te mana uSNa upayogamAM vyApAra karatuM nathI, kemake te paraspara virodhI che." yogapadyAbhimAna - stUpayogayugalasya yaH / sa tuM mAnasa saMcAra-masyAnupatAkSAt ArA bhAvArtha-"A pramANe chatAM paNa be upayoga samakALe vartavAnuM je abhimAna thAya che te mananA saMcArano krama jANavAmAM Avato nathI tethI thAya che." 1 alAtacakra eTale uMbADiyuM vagere cheDo saLagAvelA kASThAdika samajavA. 2 ekabIjA sAthe maLI javuM te sAMThya kahevAya che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 268] darzanAcArano pahelo bheda-niHzaMkA 243 pharIthI ziSya prazna karyo ke "he svAmI! matijJAnanA 340 bhedanuM varNana karatI vakhate Ape ja bahu, bahuvigha, kSipra, anizrita, asaMdigdha, dhruva ane tethI itara abahu, abahuvigha, akSipra, nizrita, saMdigdha, adhruva-e pramANe bAra bAra bheda avagrahAdi matijJAnanA kahevAne avasare eka vastumAM judA judA aneka upayoga hoya ema kahyuM hatuM te kema?" teno gurue uttara Apyo ke "te bahu bahuvighAdi rUpa vastumAM aneka paryAyo hoya che, temanuM sAmAnya rUpe karIne grahaNa mAtra karavuM te ja mAtra jJAnamAM upayogatA che evI vyavasthA batAvelI che paNa eka vastumAM eka kALe aneka upayoga koI paNa sthAne hoya ja nahIM. jema "sainya jAya che" e vAkya sAmAnya che, kemake temAM koIno vizeSa nirdeza karyo nathI. tenuM nAma eka upayogapaNuM kahevAya che, paraMtu te (sainya) mAM dareka vastu bhinna bhinna karIe jemake A hastIo che, A azvo che, A pattIo che, A dhvajAo che, A UMTo che ityAdika vibhAga karIe, to te bhedanA adhyavasAyarUpa aneka upayogatA kahevAya. te ja pramANe he ziSya! eka kALe ghaNAM vizeSanuM jJAna thAya nahIM, kemake te sarvanAM lakSaNa bhinna bhinna che. lakSaNa eTale zIta, uSNa vagere vizeSa vastunuM svarUpa kahevuM che. te lakSaNa paraspara bhinna bhinna hovAthI tene grahaNa karanArA jJAno paNa bhinna bhinna che, tethI be jJAno eka kALe thAya nahIM. vaLI sAmAnyanuM lakSaNa evuM che ke je aneka viSayavALuM hoya, ane je anekane AghAra hoya (anekano bogha karatuM hoya) te sAmAnya kahevAya che. to sAmAnyanuM prathamajJAna thayA vinA vizeSa jJAnanI utpatti ja thatI nathI, mATe eka kALe vizeSa jJAna na thAya evuM siddha thayuM. AnuM tAtparya evuM che ke prathama "vedanA thAya che" ema sAmAnyanuM grahaNa karIne pachI IhAmAM praveza karavAthI pagamAM zIta vedanA thAya che' ema vedanAno vizeSa nizcaya thAya che. mastakane viSe paNa prathama sAmAnya rIte vedanAnuM grahaNa thayA pachI IhAmAM praveza karavAthI "mastake uSNa vedanA thAya che" evo vizeSano nizcaya thAya che. vaLI ghaTa vizeSanuM jJAna thayA pachI anaMtaraja paTanA AzrayabhUta sAmAnyanuM grahaNa karyA vinA paTa vizeSanuM jJAna thaze ja nahIM. vaLI he ziSya! eka ja prANI eka kALe kriyAo to ghaNI karI zake che. jema nartakI abhyAsanI caturAIne lIdhe mukhathI hA, hA, vagere zabdo bole che, netrathI kaTAkSa pheMke che vA netra namAve che, hAtha paganuM AkuMcana prasAraNa kare che, AMgaLIo halAve che, zarIrane game tema vALe che ityAdi hAvabhAva eka ja kALe kare che paNa teno upayoga to eka kALe eka kriyAmAM ja hoya che. vaLI koI jinezvaranI bhakti karanAro mANasa eka hAthe cAmara vije che, bIje hAthe dhUpa laIne prabhune aMge dhUmAvaLI vistAre che, mukha vaDe adbhuta racanAvALI prabhunI stuti bolIne jinezvaranA guNonuM gAna kare che, netra vaDe paramezvaranI adbhuta pratimA joIne mastaka ghaNAve che tathA cAlatAM pRthvI para upayogapUrvaka vidhiyukta pAnyAsa kare che, ityAdi aneka kriyA samakALe kare che, paraMtu teno upayoga samakALe badhI kriyAmAM vartato nathI. upayoga to eka kriyAmAM ja varte che." 1 IhA eTale vicAraNA, kyAM ane kevI vedanA thAya che? vagere ciMtavavuM te. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 A pramANe aneka prakAranI yuktiothI gurue tene bahu samajAvyo, to paNa jyAre te ziSya potAno kadAgraha choDyo nahIM, tyAre gurue tene gaccha bahAra karyo. 244 pachI te vihAra karato karato rAjagRhI nagarIe Avyo. tyAM te potAnA asatya matanuM pratipAdana karIne bIjA munionA cittane paNa vyuAhita karavA lAgyo; kemake durAgrahI mANasa haDakAyA kUtarAnI jema bIjAne paNa potAnA jevo karavA icche che. rAjagRhImAM mahAtapastIraprabhAva nAme eka draha hato. tenI pAse maNinAga nAmanA yakSanuM caitya hatuM. tyAM rahIne gaMgAcArya parSadAnI samakSa samakALe be kriyA vedavArUpa potAnA asat pakSanI prarUpaNA karavA lAgyo. te sAMbhaLIne maNinAga yakSane kopa caDyo; tethI teNe kahyuM ke "are duSTa! AvI asat prarUpaNA karIne aneka prANIonA manamAM saMzaya kema utpanna kare che? A ja sthAne zrI vardhamAna svAmInuM samavasaraNa thayuM hatuM; te vakhate prabhue eka samaye eka ja kriyAnuM vedavuM hoya ema pratipAdana karyuM hatuM. te vakhate meM A caityamAM rahIne sAMbhaLyuM hatuM. kevaLajJAnIne paNa prathama samaye jJAna eTale vizeSAtmaka upayoga hoya che, ane bIje samaye darzana eTale sAmAnyAtmaka upayoga hoya che. to tuM vIrasvAmI karatAM paNa zuM adhika jJAnI thayo che ke jethI temanuM vacana paNa anyathA karavA tatpara thAya che? mATe A duSTa vAsanA mUkI de, ane prabhunAM vacanane aMgIkAra kara; nahIM to hamaNAM tane A mudgara vaDe zikSA karIza. pratyakSa siddha arthane paNa tuM gopave che te yogya nathI. jema koI aSTAvadhAna sAdhanAra prAjJa mANasa zloka racavAne vakhate navIna zloka race che, vAjiMtranA tAla gaNe che, vAta sAMbhaLe che, pRSTha upara lakhelA akSaro kahe che-vagere ATha prakAranAM avadhAna sAthe che; te sarva zIghra gativALA manovijJAnane AdhAre ja kare che; paraMtu ajJAnI mANaso ane bALako Azcarya pAmavAthI kahe che ke 'aho! A sAdhake samakALe A badhuM sAdhyuM.' paraMtu ema kahevuM yukta nathI; kAraNa ke anukrame paraMtu ati zIghrapaNe sarva grahaNa karIne pachI te bole che.'' ityAdi yuktithI te nAgayakSe tene samajAvyo, eTale gaMgAcArye tenuM kahevuM aMgIkAra karyuM ane mithyAduSkRta dIdho. pachI guru pAse jaI te pApanI AlocanA laIne pratikramyA. te viSe zrI mahAbhASyamAM kahyuM che ke aTThAvIsA dovAsasayA, taiyA siddhiMgayassa vIrassa / dokiriyANaM viTTi, ullUgatIre samukhannA zA bhAvArtha-'zrI mahAvIrasvAmInA nirvANa pachI baso ne aThThAvIza varSe ulUka nadIne kAMThe be kriyAnI dRSTi (gaMgAcAryane) utpanna thaI.'' maNinAgeNAraddho, bhaovavatti paDisehio vottuM / icchAmo gurumUlaM, gaMtuNa tau paDikkaMto // 2 // bhAvArtha-maNinAge preraNA karIne bhagavaMtanA vacanathI viruddha kaheto rokyo eTale te gurumahArAja pAse jaIne te aparAdhane paDikkamyo.'' "A pramANe nAgayakSe zaMkA dUra karAvIne bodha pamADelo gaMgAcArya darzananA nihnavapaNAne choDIne gaMgAjaLanI jema nirmaLa thayo.'' Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAcArano bIjo bheda-niSkAMkSA vyAkhyAna 269 darzanAcArano bIjo bheda-niSkAMkSA have niSkAMkSA nAmanA bIjA AcAra viSe kahe che- niSkAMkSitvamanekeSu, darzaneSvanyavAdiSu / dvitIyoya varzanAcAro, gaMgIArya: zumAtmamiH / ! bhAvArtha-anya vAdIonA aneka darzanone viSe AkAMkSA rahita thavuM, e bIjA darzanAcArane satpuruSe aMgIkAra karavo.' hitvA syAdvAdapakSaM yaH, kAMkSati parazAsanam / hAMkSAoSAnvitaH sa cA-panyAnya varganotsuH / / 2 / bhAvArtha-je mANasa syAdvAda pakSane choDIne parazAsananI AkAMkSA rAkhe che tene kAMkSA doSavALo jANavo, ane te anya anya darzanamAM vAraMvAra utkaMThita thayA kare che.'" A hakIkata dRSTAMta vaDe puSTa kare che-- vyAkhyAna 269] 245 kSullaka ziSyanuM dRSTAMta vasaMtapuramAM devapriya nAme zreSThI raheto hato. yuvAvasthAmAM tenI bhAryA maraNa pAmavAthI tene vairAgya thayo, tethI potAnA ATha varSanA putra sahita teNe dIkSA grahaNa karI. te kSullaka (bALaka) ziSya pariSahone sahana karI zakato nahIM, tethI teNe pitAne kahyuM ke "he pitA! huM upAnaha (joDA) vinA cAlI zakato nathI. mane to brAhmaNonuM darzana zreSTha lAge che ke jemAM paganA rakSaNane mATe upAnaha rAkhavAno vidhi che.'' te sAMbhaLIne gurue vicAryuM ke "A ziSya bALakabuddhi che, mATe kadAcit tene upAnaha nahIM apAvuM to te kadAcit sarvathA dharmarahita thaI jaze.'' ema dhArIne teNe koI zrAvaka pAse yAcanA karIne tene mATe upAnaha karAvI ApyA. pachI ekadA putre kahyuM ke '"he pitA! taDakA vaDe mAruM mAthuM tapI jAya che, tethI mArAthI cAlI zakAtuM nathI, to tApasonuM darzana zreSTha lAge che ke jemAM chatra dhAraNa karI zakAya che.'' te sAMbhaLIne sarvathA gharmaparAnmukha thavAnI bhItithI pitAe chatranI paNa anumati ApI. vaLI ekadA kSullake kahyuM ke '"hai tAta! bhikSA mATe huM aTana karI zakato nathI. mane to paMcAgni sAdhana karanArano AcAra zreSTha lAge che; kemake ghaNA loko sanmukha AvIne temane bhikSAdika ApI jAya che.'' pitAe pUrvanI jema vicAra karIne pote ja bhikSA lAvI ApavA mAMDI. e pramANe anyadA pRthvI para saMthAro karavAne azaktimAna thayelA putre prAtaHkALe UThIne sUvA mATe palaMga mAgyo ane tene mATe zAkya matanA AcAranI prazaMsA karI, tyAre pitAe lAkaDAnI pATa sUvA mATe ApI. pachI snAna karyA vinA putrane ThIka paDyuM nahIM tethI zaucamULa dharmanI prazaMsA karI. tyAre pitAe prAsuka jaLa lAvIne tenAthI snAna karavAnI anujJA ApI. e pramANe locane sahana nahIM karavAthI kSaura karAvavAnI paNa anujJA ApI. vaLI ekadA putre kahyuM ke '"he pitA! huM brahmacarya pALavA samartha nathI.'' ema kahIne gopI tathA kRSNanI lIlAnI prazaMsA karI. e sAMbhaLIne pitAe vicAryuM ke "kharekhara A putra sarvathA ayogya che, kiMcit paNa paramArtha jANato nathI. ATalA divasa teNe je mAgyuM te meM mohane lIdhe ApyuM, paNa Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 A mAgaNI tenI kabUla rAkhuM to tenI sAthe huM paNa narake ja jAuM. saMsAramAM anaMta kALathI aTana karatAM jIvone anaMtA putro thayA che, to AnA para zA mATe moha rAkhavo joIe?" ityAdi vicArIne te putrane teNe gaccha bahAra karyo. anukrame te mRtyu pAmIne pADo thayo ane tenA pitA svargalokamAM devatA thayA. te devatAe avadhijJAna vaDe putrane pADo thayelo jANIne sArthavAhanuM rUpa ghAraNa karyuM, ane te ja pADAne pANI lAvavA mATe kharIda karyo. pachI tenA pRSTha para ghaNuM pANI bharIne pakhAla mUkI UMcI nIcI pRthvIvALA raste tene hAMkavA lAgyo ane uparathI koraDAnA prahAra karavA lAgyo, tethI te pADo moTethI barADA pADavA lAgyo, eTale teNe kahyuM ke "are! kema barADA mAre che? pUrva janmamAM karelA karmanuM A phaLa che." ema kahIne te devatA "he pitA! huM Ama karavA zaktimAna nathI, tema karavA zaktimAna nathI" vagere pUrva janmamAM kahelAM vacano vAraMvAra saMbhaLAvavA lAgyo, tethI pADAne jAtismaraNa thayuM. pUrvajanma smaraNa karIne te vAraMvAra netramAMthI azupAta karato vicAravA lAgyo ke "pUrva bhave pitAnA kahevA mujaba meM cAritra pALyuM nahIM, tethI huM marIne pADo thayo." pachI devatAe kahyuM ke "huM tAro pUrvabhavano pitA chuM, ane tene pUrvabhavanuM smaraNa karAvavA Avyo chuM. haju paNa jo tAre zubha gatinI icchA hoya to anazana grahaNa kara." te sAMbhaLIne te pADAe anazana grahaNa karyuM, ane tyAMthI marIne vaimAnika devatA thayo, mATe zuddha rIte vrata pALavuM; ane kSullaka muninI jema bIjA bIjA darzanonA AcAranI AkAMkSA karavI nahIM. kemake je AcAra zrI jinezvara prarUpela che te ja satya che ema jANavuM. A saMbaMdhamAM bIjI paNa eka kathA kahe che- azvamitra muninI kathA mithilA nagarImAM lakSmIdevInA caityavALA udyAnane viSe zrI AryamahAgiri nAmanA sUri samavasaryA. temane kauDinya nAme ziSya hato, ane te kauDinyane azvamitra nAme ziSya hato. te dazamuM pUrva bhaNatA hato. temAM naipuNika vastu bhaNatAM evo artha Avyo ke "vartamAna samayanA sarve nArakI jIvo bIje samaye nAza pAme che. e ja pramANe vaimAnikanA jIvo mATe paNa jANavuM, ane e ja pramANe bIjA samaya vagerenA nArakI vagere jIvo mATe paNa jANavuM." AvuM sAMbhaLIne te azvamitrane zaMkA thaI ke "utpatti thayA pachI tarata ja sarva vastu sarvathA nAza pAme che. A pramANeno bogha thavAthI te bIjAone paNa bhaNAvavA lAgyo ane kahevA lAgyo ke "sarvathA sarva vastu iMdraghanuSa, vIjaLI ane meghanI jema pratikSaNe utpanna thAya che ane nAza pAme che." tene gurue kahyuM ke "dareka vastu pratikSaNe nAza pAme che, evuM mAtra bauddhamatavALA ja mAne che, ane tevo jusUtra nAmanA cothA nayano ja mata che, sarva nayano evo mata nathI. ahIM to mAtra apara apara (judA judA) paryAyanI utpatti tathA nAza thAya che, evI apekSAe koI paNa prakAre vastuno pratikSaNe nAza kahelo che. je samaye nArakI vagere vastu prathama samayanA nArakIpaNe kSaya pAme che, te ja samaye bIjA kSaNanA nArakIpaNe te utpanna thAya che; paNa jIvadravyapaNe to sthAyI ja che. mATe mAtra kALanA ja paryAyathI kSaya thayo che, tethI sarvathA vastuno kSaya mAnavo e kema ghaTe? kemake dareka vastunA paryAyo anaMtA che, temAMthI eka paryAyano nAza thavAthI sarvathA vastuno ja nAza mAnavo, Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 269] darzanAcArano bIjo bheda-niSkAMkSA 247 e to kevaLa viruddha ja che. vaLI he ziSya! kadAca tuM sUtranA AlAvAthI bhrAMti pAmyo ho to sUtranuM ja vacana huM tane kahuM chuM te sAMbhaLa- neraiyANaM bhaMte kiM sAsayA asAsayA ? goyamA ! siya sAsayA siya asAsayA / sekeNaTTeNaM ? goyamA ! davvaTTayAe sAsayA bhAvaTTayAe asAsayAtti / bhAvArtha--"he bhagavAna! nArakI jIvo zAzvatA che ke azAzvatA che ? tyAre bhagavAna kahe che ke 'he gautama! koI prakAre zAzvatA che ane koI prakAre azAzvatA che.' pharI gautamasvAmIe pUchyuM ke 'te zI rIte?' bhagavAne kahyuM ke 'he gautama! dravya nayane AdhAre zAzvatA che, ane bhAva nayanI apekSAe azAzvatA che.' ityAdi. he ziSya! A sUtramAM paNa nArakAdino sarvathA nAza kahelo nathI. paNa prathama samayanA nArakIpaNe nAza pAme che, sarvathA dravyapaNe nAza pAmatA nathI; kemake dravyapaNe to zAzvatA che. jo kadAca sarvathA nAza mAnIe, to prathama samayotpanna nArakIno sarvathA nAza thavAthI dvitIya samayotpanna nArakI e vizeSaNa ja zI rIte ghaTaze? athavA to he ziSya! ame tane ja pUchIe chIe ke 'sarva vastu kSaNika che' ema teM zAthI jANyuM? jo 'zrutathI jANyuM', ema kaheto ho to sUtrathI thatA arthanuM jJAna to asaMkhya samaya vaDe utpanna thayelA sUtrArtha grahaNa karavAnA pariNAmathI ja thAya che. jo pratikSaNe nAza mAnIza to e zI rIte ghaTaze ? AnuM tAtparya evuM che ke cittanI sthiti asaMkhya samaya sudhI rahe che, paNa sarva kSaNika nathI. kemake sUtramAM je pado (zabdo) rahelA che te sAvayava che, ane te padanA dareka akSarano uccAra asaMkhyAtA asaMkhyAtA samaye karI zakAya che, tethI padonuM jJAna paNa asaMkhyAtA samaye thAya che. te sarva kSaNikavAdI pakSamAM ghaTe ja nahIM. vaLI he ziSya! kSaNikavAdInA pakSamAM bIjA paNa ghaNA doSo Ave che te sAMbhaLa-koI eka mANasa bhojana karavA beTho, paNa te kSaNika hovAthI dareka kavaLano khAnAro judo judo mANasa thaze, ane bhojanane aMte khAnAro paNa kSaNika hovAthI rahyo nathI. tethI chello kavaLa khAnAra koI judo ja che mATe tene mAtra eka ja kavaLathI zI rIte tRpti thaze? vaLI bhojana karI rahyA pachI bhojana karanArano ja abhAva che, mATe bhojananI tRpti kone thaI? e ja pramANe mArge gati karanAra mANasa paNa kSaNe kSaNe navo navo thavAthI tene koI paNa vakhata zrama lAgaze nahIM vagere doSo svabuddhithI jANI levA. AvA doSo AvavAthI samagra loka vyavahArano uccheda thaze. kahyuM che ke- bhuktiprAraMbhako'nyaH syA - tRptiranyasya jAyate / anyo gacchati paMthAna- manyasya bhavati zramam // 1 // pazyatyanyo ghaTAdyarthA -jjJAnamanyasya jAyate / anya: prAraMmate vAya, vArtA cAco mavenaH ||rA anyaH karoti duSkarma, narake yAti cAparaH / cAritraM pAlayatyanyo, muktimanyo'dhigacchati // 3 // bhAvArtha-'bhojanakriyAno AraMbha anya kare che ane tRpti bIjA mANasane thAya che. mArge koI mANasa cAle che, ane teno zrama koI bIjAne lAge che (1) ghaTAdika padArthone jonAra koI Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 mANasa che ane te padArthanuM jJAna bIjAne thAya che. eka mANasa kAryano AraMbha kare che, ane te kAryano kartA bIjo mANasa thAya che. (2) koI mANasa duSkarma kare che ane tenA phaLarUpa narakamAM bIjo mANasa jAya che, ane koI mANasa cAritra pALe che ne tenA phaLarUpa mokSa pratye bIjo mANasa jAya che. (3)'' vaLI dareka vastu sarvathA kSaNika hoya to padArthanA mULa svarUpa vinA te padArtha dekhAya ja kema? kadI 'vAsanAnI paraMparAe karIne vastu dekhAya che' ema kahIe to te vAsanA saMtAna paNa kSaNika vAdamAM ja DUbI jAya che. 'vinAza thayA chatAM paNa aneka kSaNa sudhI vAsanA rahe che' ema kahIe to to e tArA matamAM ja moTI hAni Avaze, mATe he ziSya! hRdayamAM mithyAtvane kema vadhAre che? kemake koI paNa vastu ekAMte karIne paryAyamaya paNa nathI, ane ekAMte karIne dravyarUpa paNa nathI. paNa utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa hovAthI aneka paryAyavALI che. bhuvana, vimAna, TvIpa, samudra vagere sarva vastu nityAnityapaNAthI vicitra pariNAmI ane aneka svarUpI che ema zrI jinezvare kaheluM che. vaLI sUtramAM bhagavaMte koI ThekANe vyavahAranayane uddezIne vAkya kaheluM hoya che, koI ThekANe nizcayanayane uddezIne kaheluM hoya che, ane koI ThekANe banne nayane uddezIne kaheluM hoya che. te sarva yathArtha buddhithI svIkAravuM; paNa jinezvaranA vacanamAM potAnA matanI kalpanA karavI nahIM. mATe ekalA paryAya nayane ja aMgIkAra karIe to-sukha, duHkha, baMdha, mokSa vagere kAMI paNa ghaTe nahIM. (A pakSa vAkya kahevAya che). utpatti thayA pachI tarata ja teno sarvathA nAza thAya che mATe (A hetu che). marelAnI jema (A dRSTAMta che). temaja kevaLa dravyArthika nayano Azraya karIe to paNa sukhaduHkhAdi ghaTe nahIM. kemake te matamAM sarva vastu ekAMtapaNe nitya hovAthI sarva vastu AkAzanI jema avicaLa thaze, tethI tenI vicitratA ghaTaze nahIM. mATe banne pakSa mAnavAthI ja sarva ghaTI zake che, ane ekAMtavAdIno pakSa to lAkho doSathI bharapUra hovAthI tyAga karavA lAyaka ja che.'' A pramANe aneka yuktiothI tene samajAvyo, to paNa jyAre te samajyo nahIM, tyAre sthavira sAdhuoe tene nirbhava jANIne gaccha bahAra karyo. pachI te potAnA matamAM vyuAhita thayelA sAdhuo sahita pRthvIpara aTana karavA lAgyo. ekadA rAjagRha nagare te gayo, tyAM rAjAnuM dANa (kara) lenArA uttama zrAvako hatA. teoe te nihnavone AvelA jANIne kaThora karmathI paNa teone bogha karavAno vicAra karyo. pachI teoe te sAdhuone pakaDIne kazA (koraDA) vagerethI prahAra karavA mAMDyA. tethI teo bhayabhIta thaIne bolyA ke ame to lokamAM 'tame zrAvaka cho' ema sAMbhaLyuM hatuM, to amane sAdhuone tame kema mAro cho?'' te sAMbhaLIne zrAvako bolyA ke "tamArA matamAM to jeoe vrata grahaNa karyuM che te sarva nAza pAmyA che, ane tame to sarva bIjA ja utpanna thayA cho. vaLI pratikSaNe tame svayaM vinazvara cho, tethI mAra khAnAra koIka che, ane vinAza pAmanAra paNa bIjo koIka che. temaja tamArA matamAM ame paNa koI bIjA ja chIe, zrAvaka nathI; tethI tame amane zrAvaka kema kaho cho? paNa jo tame jinezvaranA uttama Agamane pramANa karatA ho, to tamane tevA ja uttama sAdhu mAnIne ame zraddhA rAkhIe ane tamane mArIe nahIM. kemake jinezvaranA mata pramANe to kAlAdikanI sAmagrIe karIne eka ja vastu eka samaye prathama samayapaNe nAza pAme che, paNa bIjA samayapaNe utpanna thAya che. trIjA samaye bIjA samayapaNAne choDIne Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 270] darzanAcArano trIjo bheda-nirvicikitsA 249 trIjA samayavALI thAya che. ema cAra kSaNa vageremAM paNa jANI levuM. A abhiprAyathI ja nArakI vagere jIvone kSaNika kahelA che.'' A pramANe sAMbhaLIne te sAdhuo pratibodha pAmyA, ane potAnA kSaNika pakSano kadAgraha mUkIne prabhunI vANIne satyapaNe aMgIkAra karI. eTale te zrAvako harSapUrvaka temane khamAvIne namyA, ane temaNe potAnA samakitane nirmaLa karyuM. A cotho nihnava zrI mahAvIrasvAmInA mokSa pachI baso ne trIsa varSe utpanna thayo. 'bauddhoe sarva padArtha kSaNabhaMgura mAnyA che. te pakSano svIkAra karavAthI azvamitra moTI hAnine pAmyA. mATe uttama jIvoe bIjA matane viSe AkAMkSArahita thavuM.'' vyAkhyAna 270 darzanAcArano trIjo bheda-nirvicikitsA have nirvicikitsA nAme trIjo darzanAcAra varNave che- vicikitsA sasaMdehA, dharmakriyAphalaM prati / taddoSaH sarvathA tyAjyo, darzanAcAracAribhiH // 1 // bhAvArtha-'dharmakriyAnA phaLamAM saMdeha rAkhavo tenuM nAma vicikitsA. e moTo doSa che, mATe te doSane darzanAcArane AcaraNa karanArA mANasoe sarvathA tajavo.'' te upara dRSTAMta kahe che- bhogasAranuM dRSTAMta kAMpilyapuramAM bhogasAra nAme bAra vratane dhAraNa karanAro zrAvaka raheto hato. teNe zrI zAMtinAtha svAmIno prAsAda karAvyo hato. tyAM hamezAM nirAzI bhAvathI te bhagavAnanI traNa kALa bhaktipUrvaka pUjA karato hato. ekadA tenI srI AyuSya pUrNa thaye mRtyu pAmI. tyAre te 'strI vinA gharano nirvAha cAlaze nahIM'' ema mAnIne bIjI strI paraNyo.'' te strI svabhAve ati capaLa hatI, tethI gupta rIte ghana ekaThuM karIne judI gAMTha karavA lAgI, ane potAnI icchA pramANe khAvA pIvA lAgI. anukrame zreSThInuM sarva dhana nAza pAmyuM. tethI te bIjA gAmamAM rahevA gayo. paNa banne prakAranI1 jinapUjA te kadI bhUlato nahIM. temAM paNa bhAva pUjA to hamezAM trikALa karato. ekadA tenI e tathA bIjA lokoe tene kahyuM ke "he zreSThI! nigraha ke anugraharUpa phaLane nahIM ApanArA evA vItarAga devane tame zA mATe bhajo cho? temanI bhakti karavAthI to UlaTuM tamane pratyakSa dAridraca prApta thayuM. mATe hanumAna, gaNapati, caMDikA, kSetrapALa vagere pratyakSa devonI sevA karo, ke jethI teo prasanna thaIne tatkALa icchita to pUrNa kare.'' A pramANe sAMbhaLIne zreSThIe vicAra karyo ke '"aho! A loko paramArthanA ajANa che, ane moharUpI madirAnuM pAna kareluM hovAthI game tema bole che. pUrva janmamAM nyUna puNya karIne A janmamAM saMpUrNa puNyanuM phaLa bhogavavAnI spRhA kare che, te sarva mithyAtvanI mUDhatAnuM ceSTita che. ahIM hanumAna, gaNeza vagere devo zuM nyAla karI de che? 'jevuM vAvIe tevuM ja laNAya che' temAM 1 dravya pUjA ane bhAva pUjA. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 18 koIno doSa nathI. paraMtu saMsAranAM duHkhanuM vismaraNa karavA mATe paramAtmAnuM smaraNa aharniza karavuM joIe. kemake vItarAganA guNo saMbhAryA vinA saMsArano moha kema nAza pAme? mithyAtvamAM magna thayelA mUDha puruSone dhikkAra che, ke jeo sAMsArika icchA pUrNa karavA mATe prathama athavA pUrNa thayA pachI paramAtmAnI stutinAM vAkyo vaDe stuti kare che ke "aho! A bhagavAna satya che. teNe mAruM kArya tarata pAra pADyuM. mArAM putraputrInA vivAhAdika saMbaMdho kyAMyathI paNa lAvIne meLavI ApyA." keTalAka ema paNa bole che ke "paramezvare A yuddhamAM mane moTo yaza Apyo." ityAdi potapotAnAM sAMsArika kAryomAM mithyA prabhuno prayatna mAne che." Ama vicArIne zreSThIe potAnA manamAM jarA paNa vicikitsA ghAraNa karI nahIM. pachI zreSThIe ghananA abhAvane lIdhe khetI karavA mAMDI. tenI strI hamezAM pakavAna vagere khAtI hatI ane zreSThIne coLA vagere kutsita anna ApatI hatI. tethI zreSThI to mAtra nAmathI ja bhogasAra rahyo, paNa tenI strI to kharekharI bhogavatI thaI. anukrame te kulaTA thaI, ane parapuruSa sAthe yatheccha bhoga bhogavavA lAgI. ekadA zrI zAMtinAthanA adhiSThAyaka deve vicAryuM ke "hAlamAM aneka lokonA manane AnaMda ApanArI ane udAra evI bhagavAnanI ghUMpAdika sugaMdhI dravya vaDe pUjA kema thatI nathI?" pachI avadhijJAnanA upayogathI bhogasAranuM daridrapaNuM tenA kAraNabhUta jANIne teNe vicAryuM ke "A zreSThI jinezvarano pUrNa bhakta che, tene A ja coLAnuM khetara laNavAno vakhata Avyo che, ane tenI strI kulaTA thaI che, tethI zreSThI upara jarA paNa bhaktibhAva rAkhatI nathI, mATe mAre A zreSThInuM sAnnidhya karavuM joIe." ema vicArIne te devatAe zreSThInA bhANejanuM rUpa lIdhuM, ane mAmAne ghera jaIne mAmIne praNAma karyo ane pUchyuM ke "mArA mAmA kyAM gayA che?" mAmI bolI ke "tArA mAmA khetara gayA che, tyAM khetara kheDatA haze." te sAMbhaLIne te khetare gayo, tyAM mAmAne praNAma karIne beTho, tyAre mAmAe pUchyuM ke "tuM zA mATe Avyo che?" bhANejarUpe Avela devatA bolyo ke "tamane sahAya karavA mATe Avyo chuM" mAmAe kahyuM ke "ghera jaIne khAI le." bhANeja bolyo ke "ApaNe sAthe jamIzuM." mAmAe kahyuM ke "Aje khetaramAM laNavAnuM kAma cAle che, tethI ghaNuM moDuM thaze, tyAM sudhI tuM bALaka che mATe sughA zI rIte sahana karI zakIza?" bhANeja bolyo ke "kAMI harakata nahIM. huM paNa tamArI sAthe laNavAnuM kAma karIza." ema kahIne daivIzaktithI teNe badhuM khetara laNIne TUMkA vakhatamAM ekatra karyuM. pachI mAmAe kahyuM ke "A baghA coLA zI rIte laI jaIzuM?" te sAMbhaLIne te devatA sarve coLA upADIne ghara tarapha cAlyo. temane AvatA joIne pelI strIe potAnA gharamAM AvelA jArane gamANamAM saMtADI dIgho, ane lApasI vagere miSTAnna eka koThImAM saMtADI dIghAM. eTalAmAM bhANeje AvIne mAmIne juhAra karIne kahyuM ke "mAmA AvyA che, tenI AgatAsvAgatA karo." ema bolatA bolatA teNe coLAno bhAro jorathI gamANamAM nAMkhyo, ane dANA kADhavA mATe coLAne kUTavA lAgyo. tenA prahArathI pelo jAra puruSa jarjarita thaI gayo, ane pote hamaNAM ja mRtyu pAmaze ema mAnavA lAgyo. pachI bhogavatIe potAnA jArane mRtaprAya thaI gayelo jANIne bhANejane kahyuM ke "tame banne thAkI gayA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 270] darzanAcArano trIjo bheda-nirvicikitsA 251 hazo, mATe prathama bhojana karI lo." te sAMbhaLIne mAmA bhANeja jamavA beThA. eTale mAmI coLA vagere kutsita anna pIrasavA lAgI, tyAre bhANeja bolyo ke "AvuM kharAba anna huM nahIM khAuM." mAmI bolI ke "sAruM khAvAnuM kyAMthI ApuM?" bhANeja bolyo ke "he mAmI! huM ahIM beTho beTho pelI koThImAM lApasI pratyakSa jouM chuM, te tame kema pIrasatA nathI? svAmIthI adhika koI nathI ema nizce jANavuM." te sAMbhaLIne mAmI to cakti ja thaI gaI. pachI lApasI pIrasIne teNe vicAryuM ke "aho! A to moTuM Azcarya! mAruM guhya ANe zI rIte jANyuM? kharekhara AnAmAM koI bhUta, preta, vyaMtara ke DAkinIpaNuM hovuM joIe, nahIM to e gupta rAkheluM zI rIte jANI zake?" pachI te banne jamIne sUI gayA. te vakhate lAga joIne pelo jAra puruSa nIkaLI gayo. te sarva devatA to jANato hato, to paNa teNe mauna ja rAkhyuM. pachI bhANeje mAmAne pUchyuM "A tamArA zAmalanA lagna kema karatA nathI?" tyAre mAmAe kahyuM ke "he bhANeja! e manoratha ghana vinA zI rIte pUrNa thAya?" bhANeja bolyo ke "he mAmA! UTho. huM tamane pRthvImAM dATeluM ghana batAvuM." ema kahIne te strInA dekhatAM teNe pRthvImAM dATeluM ghana kADhI ApyuM. te joIne te strI vilakhI thaI gaI ane manamAM bolI ke "meM corI karIne jeTaluM ghana gupta rAkhyuM hatuM te sarva ANe pragaTa karyuM, mATe A kharekhara koI DAkinI ja che, naNaMdano dIkaro nathI. e vaLI ahIM kyAMthI Avyo? topaNa have to eno anunaya sArI rIte karuM, nahIM to e kopyo to mArI gupta vAta pragaTa karaze." ema vicArIne te aMdarathI kAluSya bhAva rAkhIne bahArathI mIThI vANIe bolI ke "he bhANeja! tamArI buddhine ghanya che. amAruM daridrapaNuM tame nAza pamADyuM." pachI zubha divase zreSThIe putranA vivAhano utsava AraMbhyo. te vakhate potAnA iSTa jAra patine te strIe nimaMtraNa karyuM ane kahyuM ke "tAre strIveSa dhAraNa karIne badhI strIo sAthe jamavA AvavuM." tethI lagnane divase bhojana vakhate te jAra strIno veSa laIne jamavA Avyo. tene strIonA madhyamAM beThelo joIne bhANeja bolyo ke "mAmA! Aje to huM pIrasavA mATe rahIza." mAmAe kahyuM ke "bahu sAruM." eTale te pIrasavA lAgyo. pIrasatAM pIrasatAM jyAre te pelA jAra pAse gayo, tyAre teNe dhImethI kahyuM ke "tuM gamANamAM jarjarita thayo hato te ja ke?" tyAre teNe "nA" kahI. e pramANe be traNa vAra kahyuM, tyAre bIjAoe bhANejane pUchyuM ke "tuM vAraMvAra e mugdha bALAne zuM pUche che?" tyAre bhANeja bolyo ke "A strIne huM pIrasavA jAuM chuM tyAre te kAMI letI nathI, ane sarva pakavAnano niSedha kare che." tyAre huM tene kahuM chuM ke "he strI! jyAre tuM jarA paNa jamatI nathI, tyAre strIonI madhye besavuM tAre yogya nathI. tuM thoDI bhUkhI jaNAya che." A pramANe bolIne te devatAe tene kAMI paNa pIrasyuM nahIM, tyAre bhogavatIne tenA viSe ghaNo ucATa thayo. pachI kAMI miSa karIne bhogavatI UThI, ane gupta rIte lADavA laIne tenA bhANAmAM pIrasI dIdhA. temAMthI te jAre thoDA khAghA, ane cAra modaka potAnI kukSimAM saMtADyA. pachI sarva strIo jamI UThI, tyAre bhANeja bolyo ke "dareka strIo mArA mAmAnA mAMDavAne akSatathI vaghAvo." te sAMbhaLIne jyAre badhI strIoe mAMgalika mATe te mAMDavo vaghAvyo tyAre te jAra strI mAMDavo vaghAvavA AvI nahIM. tethI bhANeja bolyo ke "he mAtA! tame kema vaghAvatA nathI? strIonI paMktimAM jamavA beThA ane have paMktithI judA paDavuM yogya Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 18 nathI." te sAMbhaLIne te paNa maMDapa vaghAvavA lAgI, eTale tenI kukSimAMthI saMtADelA modaka nIce sarI paDyA. tethI te zaramAIne ekadama jato rahyo. pachI mAmAe bhANejane pUchyuM ke A modaka kyAMthI AvyA?" te bolyo ke "tamArA putravivAhanA utsavamAM mAMDavAe modakanI vRSTi karI." mAmo bolyo ke "he bhANeja! tuM Avo jJAnI kyAMthI thayo?" te bolyo ke "sarva vAta ekAMte kahIza." pachI vivAhanuM kAma sarva pUrNa thayuM, tyAre teNe potAnuM devasvarUpe pragaTa karIne zreSThIne sarva vRttAMta kahyo. pachI zreSThInI strIne devatAe kahyuM ke "he strI! tAro pati ke paramAtmAnI bhaktimAM tatpara che? tevI tuM paNa thA. tuM nArapati sAthe hamezAM krIDA kare che, te vagere huM sarva jANuM chuM. paraMtu traNa bhuvananA advitIya zaraNarUpa zrI vItarAganA bhaktanI tuM bhAryA che tethI Aja sudhI meM tArI upekSA karI che. mATe havethI tuM samagra daMbha choDIne gharmakAryamAM pravRtti kara. manuSyo pUrve anaMtI vAra bhoga bhogavyA chatAM paNa ajJAna tathA bhramane lIdhe ghAre che ke "meM haju koI paNa vakhata bhoga bhogavyA ja nathI." ema hovAthI mUrkha mANasonI kAmabhoga saMbaMdhI tRSNA koI paNa vakhate zAMta thatI nathI. teone vairAgya thavo te paNa ati durlabha ja che. zrI adhyAtmasAramAM kahyuM che ke saumyatvamiva siMhAnAM, pannagAnAmiva kSamA / / viSayeSu pravRttAnAM, vairAgyaM khalu durlabham // 1 // bhAvArtha-"jema siMhone saumyapaNuM durlabha che ane sarpone kSamA durlabha che, tema viSayamAM pravRtta thayelA jIvone vairAgya durlabha che." tethI te strI! AtmAne viSe vairAgya ghAraNa karIne aneka bhavamAM upArjana karelA pApakarmano kSaya karavA mATe ane anAdi kALanI bhrAMtinA nAzane mATe sarvathA dravya ane bhAvathI daMbhano tyAga karIne aneka uttama ane zubha kAryone viSe udyama kara. daMbha e sarva pApanuM mULa che, tathA aneka sadgaNono nAza karanAra che. kahyuM che ke sutyajaM rasalAMpaTyaM, sutyajaM dehabhUSaNam / sutyajAH kAmabhogAzca, dustyajaM daMbhasevanam // 1 // bhAvArtha-jillAnA rasanI lolupatA tajI zakAya che, zarIra paranAM alaMkArane moha tajI zakAya che, temaja kAmabhoga paNa tajI zakAya che, paraMtu daMbhanuM sevana tajavuM e ghaNuM ja muzkela che." kiM vratena tapobhirvA, daMbhazcenna nirAkRtaH / kimAdarzana kiM dIpairyadyAMdhyaM na dRzorgatam // 2 // bhAvArtha-"jo daMbhano tyAga karyo nahIM to vrata ane tapa karavAthI zuM? kemake jo netranI aMghatA gaI nathI to Adarza ane dIpanuM zuM prayojana che? kAMI ja nathI." aho mohasya mAhAtmyaM, dIkSAM bhAgavatImapi / daMbhena yad vilupaMti kajalenaiva rUpakam // 3 // bhAvArtha-"aho! mohanuM mAhAsya kevuM che! ke jethI daMbha vaDe karIne kAjaLa vaDe zarIranA rUpanI jema bhagavAna saMbaMdhI dIkSAno paNa prANI lopa kare che." Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 vyAkhyAna 270] darzanAcArano trIjo bheda-nirvicikitsA adhyAtmaratacittAnAM, daMbhaH svalpo'pi nocitaH / chidralezo'pi potasya, siMdhUllaMghayatAmiva // 4 // bhAvArtha-jema samudrane oLaMganArA puruSone nAvamAM eka leza mAtra paNa chidra hoya to te DUbavAnuM kAraNa che, tema jenuM citta adhyAtmadhyAnamAM Asakta che teone thoDo paNa daMbha rAkhavo ucita nathI, kemake te saMsAramAM DubADanAra che." daMbhalezo'pi mallyAdeH, strItvAnarthanibaMdhanam / atastatparihArAya, yatitavyaM mahAtmanA // 5 // bhAvArtha_"mallinAtha svAmI vagerene lezamAtra daMbha paNa strIpaNA rUpa anarthanuM kAraNa thayo hato, tethI te daMbha tajavA mATe mahAtmA puruSe avazya yatna karavo." ityAdi upadeza sAMbhaLIne te strI pratibogha pAmI, ane teNe zrAvakanAM bAra vrata aMgIkAra karyA. pachI devatA lakSa sonaiyA zreSThIne ApIne aMtardhAna thayo. anukrame bhogasAra zreSThI potAnI patnI sahita zrAvakagharma pALIne svarge gayo. tyAMthI anukrame thoDA ja bhava karIne te zreSThI muktisukhane pAmaze. bhogasAra zreSThInI jema gharmakriyAmAM vicikitsAno tyAga karavo. tevA jIvone devatAo paNa sevakanI jema sAnnidhya kare che." || aSTAdaza jala samApta > > Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ staMbha 19 vyAkhyAna 271 darzanAcArano cotho bheda-amUDhadRSTitva have amUDhadRSTi nAmanA cothA darzanAcAra viSe kahe che- mithyAdRzAM tapaH pUjA - vidyAmaMtraprabhAvanAm / vRddhA mughati yo naiva, soDamUvRSTi saMmataH ||zA bhAvArtha "mithyAvRSTionAM tapa, pUjA, vidyA ane maMtrAdikano prabhAva joIne je mANasa temAM moha pAmato nathI te amUDhadRSTi kahevAya che.'' A gAthAno bhAvArtha lepazreSThInA dRSTAMtathI jANI levo. lepazreSThInuM dRSTAMta rAjagRha nagaramAM lepa nAme eka zreSThI raheto hato, te mithyAtva dharmamAM Asakta hato. teno guru zivabhUti nAme hato. tenA upadezathI te zreSThIe vAva, kUvA, taLAva tathA kuMDa vagere karAvyAM hatAM. tyAM te hamezAM snAna karato, yajJAdi karato, vedavAkyanA rahasyanuM zravaNa karato tathA mithyAtvanAM je tyAzI` AcaraNo che, te sarva dharmabuddhithI karato hato. jyAre tenA guru bIjA dezathI AvatA tyAre te moTI Rddhi vaDe cAra pAMca yojana sudhI tenI sanmukha jato hato. ekadA rAjagRha nagaranA upavanamAM zrI mahAvIrasvAmI samavasaryA. te vakhate te lepazreSThI potAnA mitra jinadatta zrAvakanI preraNAthI bhagavAnane vAMdavA tathA Azcarya jovA gayo. zrI bhagavAnanuM sarvatra askhalita jJAna jANIne lepazreSThIe A pramANenA prazno karyA ke '"he bhagavAna! mArA guru adhyAtma svarUpanuM varNana kare che te satya che ke asatya?" prabhue kahyuM-"he zreSThI! adhyAtma nAma, sthApanA, dravya ane bhAva ema cAra prakAre che. temAMnA pahelA traNa bhedo bhAvaadhyAtmanA kAraNarUpa che. je puruSamAM bhAva adhyAtma raheluM hoya temanAM saMpUrNa kArya siddha thAya che, bIjA traNa bhedavALAnA siddha thatAM nathI. koI mANasa ema kahe ke 'huM adhyAtma jANuM chuM ane tenuM sukha anubhavuM chuM' te yogya nathI. kemake te zabda adhyAtmane viSe aghyAtmanI bhajanA jANavI. adhyAtma e koI ghaTapaTAdikanI jevo mUrtimAna padArtha nathI, ke jeno ApavA levAmAM vyavahAra thaI zake. mATe tevA zabda adhyAtmane viSe adhyAtmanI bhajanA jANavI; eTale adhyAtma hoya vA na paNa hoya, paraMtu artha adhyAtmane viSe nirvikalpa svarUpa (satya adhyAtma) raheluM che, ane tevA satya adhyAtma vinA bIjuM koI tevuM AtmAne upakArI nathI. adhyAtma jJAnanA svAdarUpI sukhasAgaranI pAse iMdranuM tathA doguMdakAdi devAdikanuM sukha eka biMdu mAtra paNa nathI. tarkazAstra ane vairAgyazAstra vagerenI yuktione jANanArA mANaso satya adhyAtmanA jJAna vinA aneka prakAranI zuSka yuktio kare che; paraMtu te sarva saMsAranI vRddhine mATe ja jANavI.'' 1 laukika deva guru mithyAtvanA 83 bheda arthadIpikAmAM kahelA che. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 271] darzanAcArano cotho bheda-amUDhavRSTitva 255 te sAMbhaLIne lepazreSThIe pUchyuM ke "he bhagavAna! Apa jenuM AvuM varNana karo cho te adhyAtma kevuM hoya che?" bhagavAna bolyA ke "he zreSThI! mithyAtvanA adhikArano tyAga karIne AtmAne avalaMbI je zuddha kriyAtharmamAM pravartavuM, te adhyAtma kahevAya che. kahyuM che ke apunabaMdhakAdyAvad-guNasthAnaM caturdazam / kramazuddhimatI tAvat, kriyAdhyAtmamayI matA // 4 // bhAvArtha-apunarlaMghaka nAmanA cothA guNasthAnakathI AraMbhIne caudamA guNasthAnaka sudhI anukrame anukrame je zuddha zuddha kriyA thAya che te adhyAtmamaya kriyA mAnelI che. apunabaMdhaka nAmanuM cothuM guNasthAnaka prApta thAya tyAre saMpUrNa sat yoga pragaTa thAya che; ane navamA guNasthAnakathI caudamA guNasthAna paryata anukrame je vizeSa zuddhivALI kriyAo nipaje che te adhyAtma kriyA jANavI. paraMtu bhavAbhinaMdI mANasa AhAra, upadhi, pUjA vagerenA gauravane mATe je kriyA kare che te kriyA to adhyAtmavairiNI eTale adhyAtmaguNano nAza karanArI jANavI. tethI ja zAMta, dAMta ane mokSArthI prANI yathArtha prarUpaNA karanAra sadgurune ja bhaje che. pUrvAcAryoe cothA guNasthAnathI AraMbhIne agiyAra guNazreNio kahI che te A pramANe samma desa savvaviraI, aNavisaMjoadaMsakhavage a / mosama saMta rAvaLe, vINa sogakara guseDI pAdarA -paMcama karmagraMtha bhAvArtha-1. samyakatva pratyayikI, 2. dezavirati pratyayikI, 3. sarvavirati pratyayikI, 4. anaMtAnubaMdhInI visaMyojanA saMbaMghI, 5. darzanamohanI kSapaka, 6. cAritramohanI lapaka, 7. upazAMtamohanIya, 8. kSapakazreNI, 9. kSINamoha guNazreNI, 10. sayogI kevaLI guNazreNI ane 11. ayogI kevaLI guNazreNI-ema agiyAra guNazreNI jANavI. yathAkramamamI proktA, asaMkhyaguNanirjarAH / yatitavyamato'dhyAtma-vRddhaye kalayApi hi||1|| bhAvArtha-krame krame A guNazreNIo asaMkhyaguNI nirjarA karanArI kahI che, tethI adhyAtmanI vRddhi karavA mATe thoDo paNa yatna karavo. samyaka jJAnasaMyukta kriyA pAMcamA guNasthAnakathI AraMbhIne ja thAya che. cothe guNasthAnake to zuzruSA vagere ucita kriyAo pravarte che. te zuzruSAdika kriyA paNa suvarNanA alaMkArane abhAve rUpAnA alaMkAranA jevI zubha jANavI." te sAMbhaLIne zreSThIe pharIthI vairAgyano artha ane tenuM svarUpa pUchyuM, tyAre bhagavAna bolyA ke "saMsAranA kAraNabhUta viSayomAM nahIM lubdha thavAthI bhavanI nirguNatAne dekhADanAra nirAbAgha vairAgya utpanna thAya che. akRtvA viSayatyAgaM, yo vairAgyaM didhIrSati / apathyamaparityajya, sa rogocchedamicchati // 1 // bhAvArtha-je mANasa viSayono tyAga karyA vinA vairAgya ghAraNa karavA icche che te kupathyano 1 gharmazravaNecchA. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 tyAga karyA vinA roganI zAMtine icche che, ema jANavuM. jeo lagnathI athavA bagavRttithI` nIcuM jue che, paNa durdhyAnane tajatA nathI, te ghArmikAbhAsoae potAnA AtmAne narakarUpI kUpamAM nAMkhe che, ane jeo samyak jJAnavALA che teo viSayone jue che topaNa potAnA vairAgyane tajatA nathI. kahyuM che ke-- dAruyaMtrasthapAMcAlI - nRtyatulyAH pravRttayaH | yogino naiva bAdhAyai, jJAnino lokavartinaH // 1 // bhAvArtha--yogIonI viSayo saMbaMdhI pravRttio kAyaMtramAM rahelI pAMcAlInA nRtya samAna che, tethI te pravRttio jJAnIne lokamAM vartatAM chatAM bAgha karI zakatI nathI. audAsInyaphale jJAne, paripAkamupeyuSi / caturthe'pi guLasthAne, taDherAmAM vyavasthitam // 2 // bhAvArtha-udAsInatA rUpI jenuM phaLa che evuM jJAna jyAre paripAka avasthAne pAme che, tyAre cothA guNasthAnakamAM paNa te vairAgya rahe che. vairAgyanA traNa prakAra che--1 duHkhagarbhita, 2 mohagarbhita ane 3 jJAnagarbhita. temAM je putra, mitra, dhana, dhAnyAdi sukhane ApanAra mAnelI iSTa vastu prApta na thAya athavA prApta thaIne nAza pAme, tyAre manamAM duHkha utpanna thavAthI saMsAra5ra udvega thavA rUpa je vairAgya thAya te duHkhagarbhita vairAgya kahevAya che. jene A vairAgya thayo hoya tene kadAcit ciMtita vastu prApta thAya che, to tarata ja te vairAgyathakI bhraSTa paNa thAya che. tevA vairAgyavALo mANasa zuddhatarka, sAhitya, dodhaka, gIta, rUpaka vagere je kAMI bole che, sAMbhaLe che ke ciMtave che, te sarva potAne icchita viSayanI aprAptithI ja jANavuM. vaLI teo loko pAse evI bhAvanA bhAve che ke 'aho! A saMsAramAM koI koInuM nathI. daive mAruM sarva haraNa karyuM, nAza karyuM. mRtyue sarvano grAsa karyo. mATe A duHkhamaya saMsArane dhikkAra che.' e pramANe vAraMvAra bole che. paNa te sarva ciMtita padArthanI aprAptithI ja bole che tethI te sarva vyartha che. A vairAgya pAramArthika nathI. Avo vairAgya to aneka jIvone aneka prakAre prApta thAya che. ahIM koI zaMkA kare ke ''A duHkhagarbhita vairAgyane vyartha kahyo, to tene vairAgyanI gaNanAmAM ja zA mATe gaNyo?' te upara bhagavAna uttara Ape che ke 'bIjarUpa A vairAgye karIne paNa koI vakhata koI jIva pAramArthika vairAgyane paNa pAme che, tethI tene vairAgyamAM gaNyo che.'' bIjo mohagarbhita vairAgya kahyo che, te kuzAstranA abhyAsathI utpanna thayelA bhavanairguNyanA darzanathI bALa tapasvIone prApta thAya che. tAmalitApasa, pUraNa, valkalacIrI ane prasannacaMdranA pitA somacaMdra vagerene A vairAgya thayo hato. pRthvI vagere jIvonA svarUpanuM vastutattvathI viparyayapaNe grahaNa karavAthI teono vairAgya ajJAna (moha) garbhita che. jainomAM paNa jeo viruddha arthanA bolanArA che, siddhAMtano abhyAsa karIne te upara jeo AjIvikA calAve che, ane alpa 1. bagalAnA jevI prapaMcI vRttithI. 2. mAtra dharmano daMbha ja rAkhanArA, dhArmikanA jevA dekhAtA, paNa vAstavika dharmI nahIM. Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 271] darzanAcArano cotho bheda-amUDhavRSTiva 257 zaktivALA chatAM paNa potAno anAcAra gupta rAkhavA mATe moTI zaktithI kriyAono dekhAva kare che teone paNa pAramArthika vairAgya nathI. kemake- 3nISa prazamoDayurveda rogapoSAya tevatam | aMtarnilInaviSama-jvarAnubhavasannibhaH // 4 // bhAvArtha-"zarIranI aMdara rahelA viSama (jINa) jvaranA anubhavanI jema Amano vairAgya mAtra ghaNA doSonuM poSaNa karanAra ja che." trIjo jJAnagarbhita vairAgya kahyo che, te vairAgya jenI syAdvAdayukta buddhi svapara AgamamAM yathAsthita pravartatI hoya tene thAya che. koI jIvane virakta chatAM paNa zAstrArthanA alpa boghathI koI eka pakSamAM taNAI jaI ekAMta naya mAnavAno kadAgraha thAya che, teno vairAgya jJAnagarbhita jANavo nahIM. kahyuM che ke utsarge cApavAde'pi, vyavahAreSu nizcaye / jJAne karmaNi vAdaM cet na tadA jJAnagarbhatA // 1 // bhAvArtha-"jo utsargamAM, apavAdamAM, vyavahAramAM, nizcayamAM, jJAnamAM ane karmamAM (kriyAmAM) vAdavivAda hoya, to tene jJAnagarbhapaNuM jANavuM nahIM." jeo paranA apavAdanI ceSTA karavAmAM mUka, aMgha ane badhira jevA che, jeo mAdhyastha buddhivALA hoIne sarvatra hitaciMtaka che, ane jeo AjJArucivALA che teo ja jJAnagarbhita vairAgyane anubhave che. kahyuM che ke svabhAvAnnaiva calanaM, cidAnaMdamayAt sadA / vairAgyasya tRtIyasya, smRte'yaM lkssnnaavliH||1|| bhAvArtha-sarvadA cidAnaMdamaya svabhAvathI calita na thavuM, e trIjA vairAgyanuM lakSaNa kaheluM che. A sarva hakIkata sAMbhaLIne lepazreSThIe pUchyuM ke "he bhagavan Ape prathama adhyAtmanuM varNana karyuM hatuM te bhAva adhyAtma kayA vairAgyavALAne hoya?" tyAre prabhue kahyuM ke he zreSThI! viSayeSu guNeSu ca dvidhA, bhuvi vairAgyamidaM pravartate / aparaM prathamaM prakIrtitaM, paramadhyAtmabudhairdvitIyakam // 1 // bhAvArtha-"jagatane viSe viSayomAM ane guNomAM ema be prakAre A vairAgya pravarte che, temAM pahelA (viSayamAM pravartelA vairAgya) ne halakuM ane bIjAne utkRSTa adhyAtma paMDitoe kahyuM che." vivecana-pahelAmAM icchita vastunI aprAptithI vairAgya thAya che, ane bIjAmAM guNa utpanna thavAthI vairAgya thAya che; mATe pahelAne mithyAtvAdika pApanA hetu sahita hovAthI anutkRSTa kahyuM che. A adhyAtmamAM pUrve kahelA prathamanA be vairAgya (duHkha ane mohagarbhita) no samAveza thAya che ane bIjuM adhyAtmamaya che ke je trIjA jJAnagarbhita vairAgyathI utpanna thAya che, tene utkRSTa kaheluM che. utkRSTa vairAgyavALA yogI sarvadA viSayothI parAkSukha hoya che. kahyuM che ke- ___ na mude mRganAbhimallikA, lavalIcaMdanacaMdrasaurabham / viduSAM nirupAdhibAdhita, smarazIlena sugaMdhivarmaNAm // 1 // - Jain Education (bhAga 4-17). Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 bhAvArtha-"nirupAdhika guNa vaDe kaMdarpanA AcArano bAgha karelo hovAthI tenuM zarIra sadAne mATe sugaMdhI thayeluM che evA vidvAnone kasturI, mAlatI, lavalI ane zvetacaMdana vagerenA sugaMgha harSa ApatA nathI. arthAt kasturI, mAlatIpuSpa ane caMdanAdi vaDe carcita karelA zarIrano sugaMgha jJAnIone harSane mATe thato nathI." vaLI jJAnI puruSo samyaka upayogano paNa tyAga karatA nathI. te viSe kahyuM che ke upayogamupaiti yacciraM, harate yanna vibhAvamArutaH / na tataH khalu zIlasaurabhA-daparasminniha yujyate rtiH||1|| bhAvArtha-je zIlarUpI sugaMgha niraMtara upayogamAM Ave che ane jene cirakALe paNa vibhAvarUpI vAyu haraNa karI zakato nathI, te zIlarUpI sugaMghane tajIne bIjAne viSe prIti rAkhavI yogya nathI. madhurairna rasairadhIratA, kvacanAdhyAtmasudhAlihAM satAm / narasaiH sunairivAtinAM, sarapadmaparAgamoninAm ArA bhAvArtha-"jema prasaratA evA padmanA parAgano svAda lenArA bhramaro rasa vinAnAM puSpothI adhIra thatA nathI, tema adhyAtmarUpI amRtanuM pAna karanArA sapuruSo paNa bIjA madhura rasothI athIra thatA nathI. arthAta temanuM mana asthira thatuM nathI." hRdi nirvRtimeva bibhratAM, na mude caMdanalepanAvidhiH / vimalatvamupeyuSAM sadA, salilasnAnakalApi niSphalA // 3 // bhAvArtha-"(mithyAtva, avirati ane kaSAya vagere maLano tyAga karIne) hRdayamAM nivRtine ja ghAraNa karanArA puruSone caMdanalepa harSa Apato nathI. temaja (vairAgyathI ja) nirmaLapaNAne pAmelA teone sadA jaLasnAnano vidhi paNa niSphaLa ja che." tadime viSayAH kilaihikA, na mude ke'pi viraktacetasAm / paralokasukhe'pi niHspRhAH, paramAnaMdarasAlasA amii||4|| bhAvArtha-"virakta cittavALAne A lokanA viSayo (viSayasukha) harSane mATe thatA nathI. temaja teo paramAnaMdanA rasane pAmelA hovAthI ALasu thayA che, tethI paralokanA sukhamAM paNa teo spRhA rAkhatA nathI." vipularddhipulAkacAraNaprabalAzIviSamukhyalabdhayaH / na madAya viraktacetasAM, manuSaM gopanatAH palAlavat // 5 // bhAvArtha-"virakta cittavALAne vipulamati Rddhi, pulAka labdhi, cAraNa labdhi temaja prabalAzI viSa vagere labdhio paNa ghAnyanI sAthe prApta thayelA palALanA ghAsanI jema AnuSaMgika hovAthI mada karanAra thatI nathI." hRdaye na zive'pi lubdhatA, sadanuSThAnamasaMgamaMgati / puruSasya dazeyamiSyate, shjaanNdtrNgrNgitaa||6|| bhAvArtha-"virakta puruSanA hRdayamAM mokSa meLavavAno paNa lobha hoto nathI, temaja tenuM 1. pAThAMtara-mAnuSakrioparusthAvat Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 271] darzanAcArano cotho bheda-amUDhavRSTiva 259 zubha kriyAnuM anuSThAna asaMgapaNAne pAme che, arthAt asaMgAnuSThAnanA baLavaDe te kriyA kare che. tevA puruSanI avasthA ja sahajAnaMdanA taraMgothI raMgita icchelI che." A pramANe bhagavAna pAsethI tattvasvarUpa sAMbhaLIne lepazreSThI bodha pAmyo ane bolyo ke he svAmI! Ape (zrI jinezvare ja) pratyakSa kaheluM AvuM Atmatattva choDIne bIjA aneka paMDito ane tApasAdiko jIvAdika tattvone jANyA vinA "ame gharmakriyA karIe chIe ema mAne che, te sarva AkAzanA bAcakA bharavA jevuM che." prabhue kahyuM ke "he zreSThI! keTalAka uttama jIvo pUrvabhavathI puNya laIne Ave che, ane A bhavamAM paNa puNya upArjana kare che, teo bharatacakrI, bAhubalI, abhayakumAra vagerenI jema paralokamAM avinAzI (mokSa) sukhane pAme che. keTalAka jIvo pUrvabhavathI puNya laIne Ave che, paNa A bhavamAM puNya karyA vinA ja koNika vagerenI jema khAlI pAchA jAya che. keTalAka jIvo paralokathI puNyarahita Ave che, paNa kAlasaukarika kasAInA putra sulasanI jema ahIM puNya upArjana karIne jAya che; tathA keTalAka jIvo puNyarahita Ave che, ane durbhAgI puruSanI jema puNya upArjana karyA vinA ja pAchA jAya che, teo to A loka ane paraloka bannemAM ati duHkhI thAya che." ityAdi gharmopadeza sAMbhaLIne te zreSThIe zrAvakagharma aMgIkAra karyo, ane mithyAtvanI sarva kriyAo choDI dIdhI. te joIne tenA prathamanA sAgharmika mitro kahevA lAgyA ke "A zreSThI mUrkha che, kemake kuLakramathI AvelA gharmane tajI daIne jainadharmanI kriyAo kare che." e pramANe sAMbhaLIne paNa zreSThIe tevA aneka ekAMtavAdIonA matane bilakula aMgIkAra karyo nahIM. potAne iSTa evA jainadharmamAM ja pravRtta rahyo. kahyuM che ke sarvathA svahitamAcaraNIyaM, kiM kariSyati jano bahujalpaH / vidyate sa na hi kazcidupAyaH, sarvalokaparitoSakaro yH||1|| bhAvArtha-manuSya sarvathA AtmAne je hitakara hoya te ja kArya karavuM. bhinna bhinna bolanArA mANaso zuM karanAra che? kemake evo koI paNa upAya che ja nahIM ke je sarva lokane saMtoSakArI thAya. tyAra pachI ekadA zivabhUti tApasa ke je te zreSThIno prathama guru hato te tyAM Avyo. zreSThI tenI pAse gayo nahIM, tethI tApase vicAryuM ke "te zreSThI mAruM Agamana sAMbhaLIne tarata ja pAMca jojana sAmo Avato ane aneka prakAranI sevA bajAvato. A vakhate to kuzaLaprazna paNa pUchavA Avato nathI tenuM zuM kAraNa?" ema vicArIne potAnA bIjA bhaktone pUchatAM teonA mukhathI tene jagadguru zrI viraparamAtmAthI gharma pAmIne jainadharmI thayelo jANI potAnA eka ziSyane tene bolAvavA mATe mokalyo. te ziSya zreSThI pAse jaI gurue kahelo AzIrvAda ApIne bolyo ke "amArA guru tamane vAraMvAra yAda kare che." zreSThIe kahyuM ke "je pRthvI vagere chakAya ane cha dravyathI vyApta thayelA lokanA svarUpane kahe tathA zuddha adhyAtmAdika tattvano je upadeza kare, temaja tene anusaratI potAnI cetanA karIne je tevA gharmanuM pratipAlana kare te ja guru kahevAya, tene ja huM guru mAnuM chuM; bIjA koI guru hoI zake ja nahIM. tethI zA mATe tamArA guru mane yAda kare che? jo anna vagere joItuM hoya to pahelAMnA karatAM paNa adhika laI jAo. pahelAM to meM kaMdamULa, zAka, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 19 pAna vagere sadoSa tathA alpa mUlyavALI vastuothI bhakti karI hatI, paNa have to ghaNA mUlyavALA ane nirdoSa kAlAtipAtAdika doSarahita ghI vagerethI banelA pakvAnno grahaNa karo; kemake mArA gurue anukaMpAdAna ApavAno niSegha karyo nathI, tethI huM mahAdAnI thayo chuM. paNa tamAre mahAtmA (jinezvara) nA gharmanI hIlanA karavI nahIM." te sAMbhaLIne ziSya guru pAse Avyo, ane zreSThIe kaheluM sarva vRttAMta kahIne bolyo ke "zreSThInI vANIno viveka to pahelAMnA karatAM paNa adhika che. tenuM cAturya AzcaryakArI che." pachI zivabhUti jAte zreSThIne ghera gayo ane tene kahyuM ke "he zreSThI! kyA ghUrta tane chetaryo che ke jethI mArA AvatAM tuM Ubho paNa thayo nahIM? te te yogya karyuM nathI. mAru sAmarthya teM hajI joyuM nathI. paNa mArA bhaktone pratyakSa rIte svarganuM sukha prApta thayuM che, ane bIjAo narakavAsI thayA che, te tuM tArAM netrothI ja jo." ema kahIne te zivabhUtie vidyAnA baLathI svarganarakAdi sarva batAvyuM. te joIne zreSThIe vicAryuM ke "kharekhara A iMdrajALa ja che, svargamAM javuM ke narakamAM paDavuM, e to potapotAnAM karelAM karmane AghAre ja bane che, paraMtu zrI vitarAga paramAtmAnuM kevuM zairya che! ke jenI pAse anaMta labdhio chatAM paNa te leza mAtra mAna ke ahaMkArAdi gharAvatA nathI." ema vicArIne teNe tApasane kahyuM ke "vipuladdhi, pulAka labdhi tathA cAraNa vagere labdhio prApta thayA chatAM paNa jo mamatAno tyAga thayo na hoya to te sarva ayogya ja che; kemake niSkAraNa vizvavatsala evA zrI jinezvare kahyuM che ke viSayaiH kiM parityaktai-rjAgarti mamatA yadi / tyAgAt kaMcukamAtrasya, bhujaMgo na hi nirvissH||1|| bhAvArtha-jo mamatA jAgRta hoya, to viSayamAtrano tyAga karavAthI zuM phaLa? kemake mAtra kaMcuka (kAMcaLI) no tyAga karavAthI sarpa kAMI viSarahita thaI jato nathI. kaSTena hi guNagrAmaM, prakaTIkurute muniH / | mamatAkSasI sarva, akSayatvejoDayA rA bhAvArtha-muni mahA prayatnathI guNasamUhane pragaTa kare che, te sarvane mamatArUpI rAkSasI kriIDAmAtramAM ja bhakSaNa karI jAya che. vaLI he tApasa! kAmaru dezanI strIonI jema jIvarUpI bhartArane pazurUpa banAvIne rAgarUpI vidyA tathA auSadhinA baLathI mamatArUpI strIo krIDA kare che; mATe he tapodhana! tame mamatAnA saMgathI adhyAtmano eka leza paNa jANatA nathI, ane snAnAdikane gharma mAnI te karo cho, karAvo cho ane tenuM anumodana karo cho, tethI tame duHkhI thazo; mATe have aDhAra pApasthAnarahita evA viratigharmamAM tame pravRtta thAo. A manuSyajanmane saMsArarUpI khADAmAM phogaTa zA mATe nAMkhI do cho?" A pramANenAM te zreSThInAM vacano sAMbhaLIne zivabhUti tApasa tene dRDha jainagharmI jANI potAnA Azrame pAcho gayo. lepazreSThI sarva prakAranAM gRhakArya karato hato, to paNa jJAnagharmane kadApi paNa tajato nahoto, sarvatra sAmela rAkhato hato. ema vartatAM teNe potAnA samagra kuTuMbane gharmanA AcAravALuM karyuM. pachI potAne dIkSA pALavAmAM samartha jANIne teNe cAritra grahaNa karyuM. anukrame sarva karmano kSaya karI kevaLajJAna pAmIne mokSapada meLavyuM. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 vyAkhyAna 272] darzanAcArano pAMcamo bheda-gharmIjananI prazaMsA "te lepazreSThI zrI jinezvare dUSaNayukta batAvI ApelA ekAMta pakSane choDIne zuddha adhyAtma tathA vairAgyathI bhUSita thayo. pachI te amUDhadraSTi thayo sato mithyAtvIonA saMgathI paNa kuvRSTivALo thayo nahIM, paNa UlaTo samakitamAM vaghAre prItivALo thayo. vyAkhyAna 272 darzanAcArano pAMcamo bheda-dharmajananI prazaMsA have prazaMsA nAmanA pAMcamA darzanAcAra viSe kahe che- dharmodyoto mahAn yena, vihito jainazAsane / tasyopabRMhaNA kAryA, gurubhirbhAvavRddhaye // 1 // bhAvArtha-"koIe jainazAsanane viSe moTo gharmano udyota karyo hoya to tenA bhAvanI vRddhine mATe gurujanoe tenI prazaMsA karavI." zlAghitA eva tuSyaMti, surAdayo narAdayaH / svArtha ya rvati, to tomottaDapa gha rA. bhAvArtha-"devatAdika tathA manuSyAdikanI jo zlAghA karI hoya to teo prasanna thAya che, ane laukika tathA lokottara viSayamAM potAnuM icchita kArya sAthI Ape che." lokamAM paNa sAruM kAma karanAranI prazaMsA karavAmAM Ave che to te bahu guNakArI thAya che. prAyaH prazaMsA vaDe ja lokamAM aneka kAryamAM nirvAha thato jovAmAM Ave che. sevaka vagere prazaMsA karavAthI ja prAyaH sArI rIte mana daIne kAma kare che. karNa, bhoja ane vikrama vagerenI jema rAjAdika prazaMsAvALI kavitAo vagere sAMbhaLIne saMtoSa pAmyA satA sahastra ane lAkho rUpiyA Ape che tathA surapriya yakSa vagerenI jema devatAo paNa stotra stuti vagerethI prazaMsA karI hoya to ja prasanna thAya che, tevI ja rIte lokottaramAM paNa tapa, svAdhyAya, kavitA, duSkara vihAra, vAdIno jaya tathA parISahanuM sahana karavuM vagere gharmakArya jeNe karyuM hoya tenI yathAyogya prazaMsA guru vageree avazya karavI. je guruo pramAdathI abhuta gharmakriyA karanAranI prazaMsA karatA nathI teono gaccha rudrasUrinI jema sidAya che. kahyuM che ke jo puNa pamAyao dappuo a, uvavUhaNe na vaTTijA / nAsijjai appANaM, muNijaNaM ca so ruddasUrivva // 1 // bhAvArtha-jeo pramAdathI athavA ahaMkArathI bIjAnAM karelAM utkRSTa gharmakAryanI prazaMsA karavAmAM pravRtti karatA nathI teo rudrasUrinI jema potAno tathA potAnA gacchanA munijanono vinAza kare che." zrI mahAvIrasvAmIe paNa sabhA samakSa zrI kAmadeva zrAvakanI prazaMsA karI hatI. te viSe sAtamA aMgamAM kahyuM che te A pramANe kAmadeva zrAvakanI kathA caMpA nagarImAM kAmadeva nAme moTo gRhastha raheto hato. tene bhadrA nAmanI patnI hatI. te mahAdanI hovAthI teNe cha koTI dravya pRthvImAM nighAnarUpa karyuM hatuM, cha koTI dravya vyApAramAM rAkhyuM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 hatuM, ane cha koTI dravya ghara, gharavakharI ane vastrAbhUSaNAdimAM rokyuM hatuM, tene daza daza hajAra gAyovALAM cha gokuLa hatAM. ekadA zrI mahAvIra svAmI pUrNabhadra nAmanA caityamAM samavasaryA. te vakhate zrI jinezvarane vAMdavA mATe sarva loka jatA hatA, te joIne kAmadeva paNa gayo. tyAM zrI vIrasvAmIne praNAma karIne temanI pAse dezanA sAMbhaLI, tethI kAmadeva pratibogha pAmyo ane AnaMda zrAvakanI jema te ja vakhate zrAddhagharma grahaNa karyo. pachI potAne ghera AvIne ullAsapUrvaka potAne gharma prApta thayAnuM vRttAMta potAnI patnIne kahyuM. te sAMbhaLIne teNe paNa moTI samRddhipUrvaka prabhu pAse jaIne zivanaMdAnI jema zrAvakagharma grahaNa karyo. - niraMtara zrAvakagharmanuM pratipAlana karatAM te kAmadevane cauda varSa vyatIta thayAM. paMdaramA varSamAM ekadA madhyarAtrie gharmajAgarikAe jAgatAM kAmadevane vicAra thayo ke-"gharano samagra kAryabhAra putro upara nAMkhIne have huM zrAvakanI agiyAra pratimA vahana karuM." pachI prAtaHkALe UThIne potAnA putrone gharano sarva kAryabhAra soMpI pote pauSadhazALAmAM rahI darbhanA saMthArApara besI zrI jinezvaranuM dhyAna karatAM AnaMda zrAvakanI jema pratimA vahana karavA lAgyo. ekadA rAtrie kAmadeva dhyAnamAM beTho che, te vakhate saugharmendra potAnI sabhAmAM kAmadevanI prazaMsA karI. te para zraddhA nahIM rAkhato koI deva tenI parIkSA karavA Avyo ane daivIzaktithI ghaNAM bhayaMkara rUpo vikarvIne tene bhaya pamADavA lAgyo. vaLI te bolyo ke "jo tuM gharmane choDI nahIM de to tIkSNa kharganA prahAravaDe tAruM akALe jIvita harI laIza, jethI tuM ArtadhyAnathI pIDAIne anaMta durgatinuM duHkha pAmIza." A pramANe teNe vAraMvAra kahyuM paNa te zreSThI jarA paNa bhaya na pAmyo, tyAre te deve kroghathI tenA para khaganA prahAra karyA, tethI paNa zreSThI kSobha pAmyo nahIM. tyAre teNe eka bhayAnaka hastInuM rUpa vikuvyuM ane bolyo ke "he daMbhanA sAgara! A sUMDhathI tane AkAzamAM uchALIne jyAre pRthvI para pADIza tyAre cAre pagothI dAbIne cUrNa karI nAkhIza." ema kahIne te devatAe potAnI sarva zaktithI hastirUpe tene parISaha karyo. tethI paNa te zreSThI jarA paNa kSobha pAmyo nahIM, tyAre pharIthI tene kSobha pamADavA mATe teNe mahA bhayaMkara aneka phaNAvALuM sarpanuM rUpa vikuvyuM ane badhI phaNAe phaMphADA mArato sato te bolyo ke "are aprArthya (mRtyu) nI prArthanA karanAra! zrI viraghUrtanA gharmane choDIne mane praNAma kara; nahIM to huM evo DaMza mArIza ke jenA viSanI vedanAthI pIDAIne tuM durgati pAmIza." AvAM vacano be traNa vAra kahevAthI paNa te zreSThI kSobha pAmyo nahIM tyAre te bhayaMkara sarpe tenA zarIra para traNa bharaDA daIne tenA kaMTha upara nirdayatAthI DaMza dIgho. te viSanI vedanAne paNa zreSThIe samyak prakAre sahana karI, ane manamAM zrI mahAvIra paramAtmAnuM smaraNa karato sato adhika adhika zubha dhyAna dhyAvavA lAgyo. devatAe bIjI paNa aneka rIte potAnI zakti pramANe sarva vIrya phoravyuM to paNa te zreSThInA dravyabhAvanI zaktino alpamAtra paNa nAza karavAne te samartha thayo nahIM. chevaTe te devatA thAkyo, eTale zreSThIne praNAma karIne bolyo ke "he zrAvaka! tane ghanya che. mAyArUpI pRthvInuM dAraNa karavAmAM haLa samAna evA parama ghIra zrI mahAvIrasvAmIe kahelA gharmamArgamAM rasika thayelo tuM sAco che. tArA AvA sudraDha samakitarUpa Adarza(arIsA)mAM jovAthI mAruM paNa samyagdarzana svarUpe pragaTa thayuM che, ane anAdikALanuM mithyAtva nAza pAmyuM che; tArA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 273] gharmIjananI prazaMsA 263 gharmAcArya to zrI mahAvIra bhagavAna che, paNa mAro gharmAcArya to tuM ja che. caMdananA vRkSanI jema te parISaho sahana karIne mane samyakatvarUpI sugaMdha ApI che, te sarva mAro aparAdha kSamA karaje." ityAdi te zreSThInI stuti karIne devatAe potAne svargathI tyAM AvavAnuM kAraNa kahI batAvyuM. vaLI te bolyo ke "huM svargathI samyakatva rahita ahIM Avyo hato, ane tenAthI paripUrNa thaIne pAcho svarge jaIza. te bahu sAruM karyuM ke eka mithyAtvarUpa vastuthI mane khAlI karyo, ane eka samyaka darzanarUpa vastunA dAnathI mane bharapUra karyo. aho! tAruM cAturya akalita che." ema kahIne te deva zreSThIne traNa pradakSiNA daI tenA upakAranuM smaraNa karato sato svarge gayo. pachI zreSThI kAyotsarga pArIne tyAM paghArelA zrI mahAvIrasvAmIne vaMdanA karavA gayo. te vakhate bAra parSadAonI samakSa prabhue kAmadevane kahyuM ke "he zrAvaka! teM Aja rAtrie mahA bhayaMkara traNa parISaho bahu sArI rIte sahana karyA, ane gharmadhyAnathI jarA paNa calita thayo nahIM. te devatAe krodhathI potAnI sarva zakti pragaTa karI, ane te paNa AtmavIrya phoravIne adIna manathI sthiratA rAkhI. tAruM vratanuM pALavuM meruparvatanA jevuM acalita che. chevaTe te devatA tane khamAvIne gayo. A hakIkata barAbara che?" kAmadeve kahyuM ke "tema ja che.' A pramANe prabhue tenI gharmanI draDhatA vakhANIne sarva sAdhu sAdhvI vagerene uddezIne kahyuM ke "he gautamAdika sAdhuo!jyAre zrAvaka paNa AvA upasargo sahana kare che tyAre tamAre to tethI paNa vadhAre sahana karavA joIe; kemake tame to upasargarUpI sainyanA samUhane jItavA mATe ja rajoharaNarUpa vIravalayane ghAraNa karIne vicaro cho." te sAMbhaLIne sarvee "tahatti" ema bolIne prabhuno upadeza aMgIkAra karyo, ane teo paNa kAmadevanI prazaMsA karavA lAgyA. pachI kAmadeva zreSThI potAne ghera gayo, ane AnaMda zrAvakanI jema ekAdaza pratimA pUrNa karIne vaza varSa sudhI jainagharma pALI AyuSane aMte eka mAsanI saMkhanA karIne prathama devalokamAM aruNAbha vimAnane viSe cAra palyopamanA AyuSyavALo vaimAnika devatA thayo. tyAMthI cavIne mahAvideha kSetramAM utpanna thaI siddhipadane pAmaze. bhayaMkara upasargo AvyA chatAM paNa draDha rIte vratamAM tallIna rahelA kAmadevAdikane ghanya che. ke jeonI tIrthakare paNa zlAghA karI che." vyAkhyAna 273 dharmIjananI prazaMsA saMbhUtivijayezena, sthUlabhadro hi saMstutaH / bhUpAmAtyAdayo nUnaM, zlAghitA hemsuuribhiH||4|| bhAvArtha-"saMbhUtivijaya gurue sthUlabhadranI prazaMsA karI hatI, temaja hemacaMdrasUrie rAjA, amAtya vagerenI prazaMsA karI hatI." sthUlabhadra muni jyAre vezyAne ghera cAturmAsa karIne guru pAse gayA, tyAre tene dUrathI ja joIne zrI saMbhUtivijaya gurue "aho! duSkara kAma karanAra! aho! duSkara kAma karanAra!" evA saMboghanathI bolAvIne tenI zlAghA karI hatI; mATe darzanAcAranuM pAlana karanAre avazya guNIonA guNa vaghAravA mATe tenI prazaMsA karavI. aMhIM hemacaMdrasUrino saMbaMgha kahe che. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 zrI hemacaMdrasUri prabaMdha ekadA zrI kumArapALa rAjAe soraTha dezanA rAjA samarane jItavA mATe udayana nAmanA pradhAnane mokalyo. te pAdalisa (pAlitANA) naga2mAM zrI vIrane namIne zrI RSabhadeva bhagavAnane vAMdavAnI icchA thavAthI sAmaMtAdikane AgaLa prayANa karavAnuM kahIne pote zatruMjaya parvata para caDyo, tyAM dravyastava saMpUrNa karIne avagrahanI bahAra nIkaLI trIjI nissIhi karIne caityavaMdanA karavAnI zarUAta karato hato, teTalAmAM eka uMdara dIvAnI saLagatI vATa kASThanA prAsAdamAM potAnA da2ne viSe laI javA lAgyo. derAnA pUjArIe tene joyo, tethI te vATa mukAvI. te joIne maMtrInI samAdhino bhaMga thayo, ane kASThanA prAsAdano AvI rIte koI vakhata nAza thavAno saMbhava lAgavAthI dilagIra thaIne teNe vicAra karyo ke 'rAjyAdinA apAra vyApAramAM gUMthAyelA amane dhikkAra che ke jethI ame AvA jIrNa caityano uddhAra karI zakatA nathI! rAjAonI pApavyApAra vaDe upArjana karelI lakSmI zA kAmanI che ke je lakSmI tenA adhikArIothI tIrthAdikamAM vAparIne kRtArtha karAtI nathI!'' pachI jIrNoddhAra karavAnI icchAvALA maMtrIe prabhu samakSa brahmacarya, ekAsaNuM, pRthvI para zayana ane tAMbulano tyAga ityAdi abhigraho grahaNa karyA, ane siddhigiri parathI UtarIne prayANa karatAM potAnA sainyanI bheLo thaI gayo. samarasena rAjA sAthe yuddha thatAM potAnuM sainya bhAMgavAthI pote saMgrAmamAM UtarIne zatrunuM sainya kAvA lAgyo; temAM pote joke zatruonA bANathI jarjarita thayo, to paNa teNe aneka bANo vaDe samara rAjAne mArI nAkhyo. pachI tenA dezamAM potAnA rAjAnI AjJA pravartAvIne maMtrI svadeza tarapha pAcho vaLyo. 264 [staMbha 19 mArgamAM zatrunA prahAranI pIDAthI maMtrI AMkhe aMghArA AvavAthI mUrchA khAIne pRthvI para paDyo; tene pavana vagerenA upacArathI sajja karyo, eTale te karuNa svare rovA lAgyo. te joIne sAmaMta vageree tene raDavAnu kAraNa pUchyuM, tyAre te maMtrIe potAnA mananA cAra zalya kahyAM. potAnA nAnA putra aMbaDane senApatipaNuM apAvavuM, zatruMjaya giripara paththaramaya prAsAdanuM banAvavuM, giranAra parvata upara navAM pagathiyAM karAvavAM ane A mRtyusamaye nijhAmaNA karanArA guruno abhAva, A cAra zalya sAMbhaLIne sAmaMtAdika bolyA ke "he maMtrIzvara! prathamanA traNa manoratha to tamAro moTo putra bAhaDadeva pUrNa karaze, temAM ame sAkSIbhUta chIe, ane ArAdhanA karavA mATe koI sAdhune ame hamaNAM ja lAvIe chIe.'' ema kahIne koI vaMTha puruSane sAdhuno veSa paherAvIne maMtrI pAse lAvIne kahyuM ke "A guru AvyA.'' maMtrI tene gautamasvAmInI jema namI, samagra prANIone khamAvI karelA pApane niMdI tathA puNyakaraNInuM anumodana karI svarge gayo. te sarva joIne pelA vaMThe vicAryuM ke "aho! A muninA veSano mahimA kevo che? huM bhikSuka chatAM A sarva lokano parAbhava karanAra ane jagata jenI vaMdanA kare che evA maMtrIe mane vaMdanA karI; tethI A jagavaMdya veSane huM bhAvathI paNa zaraNarUpa karuM chuM." ema nizcaya karIne te giranAra parvata para jaI be mAsanA anazanathI kALa karIne devaloke gayo. 'udayana maMtrIe tathA sAmaMtAdike te muninI zuddha prazaMsA karI, je sAMbhaLIne bhikSukanI zraddhA dRDha thaI, tethI te giranAra para jaIne svarge gayo.'' Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 273] gharmajananI prazaMsA 265 pachI sAmaMtAdika sainya sahita pATaNa AvyA, ane zrI caulukya (kumArapALa) rAjAne zatrunI lakSmI vagerenuM prAkRta (bhaTaNuM) ApIne zrI udayana pradhAnanA zauryanI prazaMsApUrvaka sarva vRttAMta kahyo. pachI rAjA, sAmaMta vagere bAhaDa ane aMbaDane ghera gayA, ane temano zoka utarAvIne bolyA ke yuvAM yadi piturbhaktau, dharmamarmavidAvapi / / uddhiyethAM tadA tIrthe, gRhItvA tadabhigrahAn // 1 // bhAvArtha-jo tame banne bhAIo kharekharA pitAnA bhakta ho ane gharmanA rahasyane jANatA ho, to tamArA pitAe grahaNa karelA abhigrahone grahaNa karIne te banne tIrthono uddhAra karo." RNamanyadapi prAyo, nRNAM duHkhAya jAyate / yaddevasya RNaM tattu, mahAduHkhanibaMdhanam // 2 // bhAvArtha-"bIjuM (laukika) RNa paNa ghaNuM karIne mANasone duHkhadAyI thAya che, to devanuM RNa to mahA duHkhanuM kAraNabhUta che." stutyAH sutAsta eva syuH, pitaraM mocayaMti ye| RNAd devaRNAt tAtaM, mocayethAM yuvAM ttH||3|| bhAvArtha-jeo potAnA pitAne RNathI mukta kare che te putro ja prazaMsA karavA lAyaka che, tethI tame tamArA pitAne devaRNathI mukta karo." savitaryastamApanne, manAgapi hi tatpadam / anuddharaMtastanayA, niMdyate shnivjnaiH||4|| bhAvArtha-"savitA asta pAmya sate tenA putro jo tenA sthAnano jarA paNa uddhAra na kare, to tevA putro zaninI jema loko vaDe niMdAya che." A pramANenAM rAjA vagerenAM amRta tulya vacano sAMbhaLIne utsAha pAmelA bAhaDa tathA aMbaDe eka eka abhigraha graMhaNa karyo. pachI bAhaDe potAnA oramAna bhAI aMbaDane senApatinuM sthAna rAjA pAse apAvyuM, ane pote rAjAnI AjJA laIne raivataka (giranAra) gayo. tyAM aMbikA devIe je mArga akSata chAMTyA te mArge tresaTha lAkha dravyano vyaya karIne navAM sugama pagathI karAvyAM. pachI tyAMthI zatruMjayanI taLeTIe jaIne tyAM AvAsasthAna karAvI sainya sahita paDAva nAkhyo ane deza paradezanA kArIgarone bolAvyA. caityoddhAranA samAcAra sAMbhaLIne bIjA aneka zrAvaka gRhastho paNa tyAM AvyA. te vakhate caTImANaka nAmanA gAmano rahIza bhIma nAmano kuDalIo vaNika mAtra cha rUpiyAnI ja mUDI vaDe ghI laIne tyAM Avyo, te ghI bAhaDanA sainyamAM vecIne zuddha vyApArathI teNe eka rUpiyAthI adhika napho upArjana karyo pachI eka rUpiyAnAM puSpo laIne te vaDe prabhunI pUjA karI te sainyamAM Avyo. tyAM Ama tema pharatAM teNe aneka janothI sevAtA bAhaDa maMtrIne joyo. te vakhate dvArapALo tene ghakkA mArIne dUra karatA hatA, chatAM paNa teNe aMdara pesI jaIne vicAra karyo ke- - 1 savitA eTale sUrya tathA pitA e be artha thavAthI-sUrya asta pAme tyAre jo tenA sthAnane zani nAmano graha jue nahIM to te ghaNo riSTa gaNAya che, e vAta jyotiSazAstramAM prasiddha che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 aho! martyatA taulya-masya mepi guH punaH / yoramaMtara ratno--payoriva hA! vit|AzA bhAvArtha-aho! manuSyajAtithI to mAruM tathA A maMtrInuM tulyapaNuM che, paNa guNathI to amArA bemAM ratna tathA pASANanI jema aho! keTaluM badhuM aMtara che?'' bhImavaNika ema vicArato hato teTalAmAM dvArapALo tyAM AvI gaLe hAtha daIne tene kADhI mUkavA lAgyA. te maMtrIe joyuM, eTale tene potAnI pAse bolAvIne pUchyuM. bhIme ghI vecavAthI thayelA lAbha vaDe prabhunI pUjA karyAnuM vRttAMta kahyuM tyAre maMtrI bolyo ke- 266 [staMbha 19 dhanyastvaM nirdhano'pyevaM, yajjinendramapUjayaH / dharmabaMdhuttvamasi me, tataH sAdharmitvataH ||zA bhAvArtha--"tane dhanya che ke teM nirdhana chatAM paNa A pramANe jinezvaranI pUjA karI, tethI sAdharmikapaNAthI tuM mAro dharmabaMdhu che.' A pramANe sarva gRhasthonI samakSa te bhImanI prazaMsA karIne tene ghaNA AgrahathI potAnA ardha Asana para besADyo. te vakhate bhImane vicAra thayo ke "aho! jinezvaranA dharmano mahimA kevo che ane jinezvaranI pUjAnI lIlA paNa kevI che ke jethI huM driziromaNi chatAM AvuM sanmAna pAmyo.'' te vakhate moTA lakSAdhipati gRhasthoe maMtrIne kahyuM ke- prabhaviSNustvameko'pi, tIrthoddhAre'si dhIsakha / baMdhUniva tathA'pyasmAn, puNye'smin yoktumarhasi // 1 // bhAvArtha-"he maMtrIzvara! A tIrthano uddhAra karavAmAM tame ekalA paNa samartha cho, to paNa A puNyamAM baMdhunI jema amane paNa joDavAne tame yogya cho; arthAt amane paNa A jIrNoddhAranA kAryamAM lAbha Apo. pitrAdayo'pi vacyaMte, kadA'pi kvApi dhArmikaiH / na tu sAdharmikA dharma - snehapAzaniyaMtraNAt // 2 // bhAvArtha-dhArmika puruSo koI vakhata koI prasaMge pitA vagerene paNa chetare che, paraMtu dharmasneharUpI pAzathI baMdhAyelA hovAthI sAdharmikane kadI paNa chetaratA nathI.' tethI amAruM dhana paNa A tIrthanA udghA2mAM vAparIne amane kRtArtha karo.' A pramANe kahIne te gRhastho suvarNAdi dravya ApavA lAgyA, eTale maMtrIe copaDAmAM teonAM nAma lakhavA mAMDyAM. te joI bhIme vicAryuM ke '"mArI pAse sAta rUpiyA che, te jo tIrthamAM upayogI thAya to huM kRtArtha thAuM, paraMtu ATalI thoDI rakama zI rIte ApI zakAya?'' bhIma A pramANe vicArato hato, tevAmAM maMtrIe tenA AkAra uparathI jANIne tene kahyuM ke "he sAdharmika baMdhu! tamArI paNa icchA hoya to kAMIka Apo, A tIrthanA udghAramAM bhAga devo te moTA puNyathI ja bane che." maMtrIe A pramANe kahevAthI bhIme potAnA sAte rUpiyA ApI dIdhA, te laIne ucitapaNAmAM pravINa maMtrIe tenuM nAma sarva gRhasthonAM nAmanI upara lakhyuM. te joIne gRhasthoe tema karavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre maMtrI bolyA ke "ANe to potAnuM sarvasva ApyuM che, ane tame to Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 273] gharmIjananI prazaMsA 267 tamArI pUMjIno zatAMza paNa Apyo nathI, mATe te tamArAthI adhika che." te sAMbhaLI te gRhastho harSa tathA la pAmyA. pachI maMtrIe bhImane pAMcaso rUpiyA ane traNa paTTakuLa (vastra) ApavA mAMDyAM. paNa bhIme eka koDInA lAbhathI koTI ghana gumAvavA jevuM mAnIne te lIvuM nahIM ane potAne ghera gayo. tenI strI pizAcaNI jevI hatI, tethI tenI pAse vAta karatAM bhaya pAmyo; to paNa sarva vRttAMta dhIre dhIre kahyo. te sAMbhaLIne puNyanA udayathI strIe kahyuM ke "tIrthanA uddhAramAM bhAga lIgho te sAruM karyuM, ane maMtrI pAsethI kAMI lIdhuM nahIM te to ghaNuM ja sAruM karyuM." pachI te strI puruSa gAyane bAMdhavA mATe khIlo nAkhatA hatA, tyAM pRthvI khodatAM temAMthI cAra hajAra suvarNa dravyano kaLaza nIkaLyo. te joI "aho! kevo puNyano udaya che! A kaLaza paNa puNyakarmamAM ja ApIe to ThIka." ema vicArIne potAnI strInI saMmatithI kaLaza laIne bhIma maMtrI pAse Avyo. maMtrIne te kaLaza saMbaMdhI vRttAMta kahIne tIrthoddhArane mATe te ApavA lAgyo. maMtrIe levAnI nA kahI paNa bhIma balAtkAre ApavA lAgyo. ema kheMcatANa karatAM rAtrI paDI. rAtrIe kapardI yakSe AvIne bhImane kahyuM ke-"he bhIma! te eka rUpiyAnA puSpa laIne AdIzvaranI pUjA karI, tenAthI prasanna thaIne meM tane nidhi Apyo che, mATe te tuM svecchAthI bhogava." ema kahIne yakSa aMtardhAna thayo. prAtaHkALe bhIme maMtrIne vAta karI, pachI suvarNa tathA ratnanAM puSpothI AdIzvaranI pUjA karIne te kaLaza laI bhIma potAne ghera Avyo ane gRhasthanI jema puNyamArgamAM pravRtta thayo. ahIM maMtrIe zubha muhUrta kASThanuM caitya dUra karAvI suvarNanI vAstumUrti vidhipUrvaka pRthvImAM sthApana karI, tenI upara moTI zilA mUkI khAtamuhUrta karyuM. pachI caityanuM kAma zarU karyuM. te pASANamaya prAsAda be varSe saMpUrNa thayo. te pUrNa thavAnA samAcAra ApanArane maMtrIe vaghAmaNImAM batrIza suvarNanI jihA ApI. te saMbaMdhI harSotsava cAlato hato. tevAmAM bIjA mANase AvIne kahyuM ke "he maMtrI! koI paNa kAraNathI prAsAda phATI gayo." te sAMbhaLIne maMtrIe tene bamaNI vaghAmaNI ApI. te joIne pAse beThelA mANasoe tenuM kAraNa pUchyuM; tyAre maMtrI bolyo ke "mArA jIvatAM prAsAda phATyo te ThIka thayuM, kemake huM pharIthI bIjI vAra karAvIza." pachI maMtrIe sUtradhAro (salATo)ne bolAvIne prAsAda phATavAnuM kAraNa pUchyuM. tyAre teo bolyA ke "he maMtrIrAja! bhamatIvALA prAsAdanI bhamatImAM pavana peTho, te nIkaLI zakyo nahIM, eTale tenA jorathI prAsAda phATyo che, ane jo bhamatI vinAno prAsAda karIe chIe to karAvanArane saMtAna na thAya evo lekha che." te sAMbhaLIne maMtrIe vicAryuM ke ___ saMtAnaH susthiraH kasya? sa ca bhAvI bhave bhave / sAMprataM dharmasaMtAna, evAstu mama vaastvH||1|| bhAvArtha-"konI saMtati acaLa rahI che? te to dareka bhavamAM thayA ja kare che. hAla to mAre vAstavika evI gharma saMtati ja ho." ema vicArIne maMtrIe bhamatInI banne bhIMtonI vacamAM majabUta zilAo mukAvI dIdhI. te prAsAda traNa varSa pUrNa thayo. A jIrNoddhAra karAvatAM maMtrIne be karoDa ne sattANuM lAkha dravyano kharca kArIgarone ApavAmAM thayo hato ema pUrvapuruSo kahe che. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 pachI te prAsAdanI pratiSThA karavA mATe zrI saMgha sahita hemacaMdrAcAryane bolAvIne moTA utsavapUrvaka saMvata 1211 nI sAlamAM (zanivArane divase) suvarNanA daMDa, kaLaza ane dhvajAnI pratiSThA karIne tene prAsAda upara sthApana karyA. tyAM devapUjAne mATe covIza udyAna tathA covIza gAma ApIne taLeTImAM bAhaDapura nAme gAma vasAvyuM. te gAmamAM tribhuvanapALavihAra nAmano prAsAda karAvIne temAM zrI pArzvanAthanuM biMba sthApana karyuM. te maMtrInA AvA lokottara ciratrathI prasanna thaIne zrI hemacaMdrAcArya bolyA ke- 268 jagaddharmAdhAraH sa gurutaratIrthAdhikaraNastadapyarhanmUlaM sa punaradhunA tatpratinidhiH / tadAvAsazcaityaM saciva ! bhavanoddhRtya tadidaM samaM svenodda bhuvanamapi manye'hamakhilam // 1 // bhAvArtha--jagatanA dharmano AdhAra ane moTA moTA tIrthonuM adhikaraNa arhabhUlaka che. sAMprata kALamAM te arihaMtane badale tenI pratimA che, te pratimAnA AvAsarUpa caityano teM uddhAra karyo, tethI huM mAnuM chuM ke he saciva! teM tArA AtmA sahita AkhA bhuvanano uddhAra karyo.'' e pramANe sakaLa saMghe stuti karAyelA vAgbhaTa (bAhaDa) maMtrI pATaNamAM AvyA, ane rAjAne prasanna karyA. have AmrabhaTe (aMbaDe) paNa pitAnA zreyane mATe zrI bhRgupura (bharuca)mAM zakunikAvihAra nAmano prAsAda karAvavAno AraMbha karyo. tene mATe khADo khodatAM narmadA nadI pAse hovAthI tenuM pANI akasmAt temAM bharAI gayuM; tethI sarva kArIgaro temAM DUbI gayAM. te hakIkata sAMbhaLatAM anukaMpAnA savizeSapaNAthI AmrabhaTe potAnA AtmAnI niMdA karatA satA strIputra sahita temAM jhaMpApAta karyo. e pramANe paDyA chatAM paNa tenAM aMgane kAMI paNa nukasAna thayuM nahIM. AvuM tenuM niHsIma sattva joIne prasanna thayelI rUpa koI devIe tene bolAvyo; eTale teNe tene pUchyuM ke ''tame koNa cho?'' te bolI ke "huM A kSetranI adhiSThAtrI devI chuM. tArA sattvanI parIkSA karavA mATe A sarva meM karyuM che. he vI2! tuM kharekhara prazaMsA karavAne yogya che, vIra puruSomAM agraNI che. tAruM sattva ati utkRSTa che, nahIM to bIjA mANaso chatAM thoDA mANasanuM maraNa thavAthI tArI jema A pramANe maravAne koNa taiyAra thAya? A tArA sarve kArIgaro akSatAMga ja che, tenA viSe tuM ciMtA karIza nahIM. have tAruM dhAreluM kArya pUrNa kara.'' ityAdi kahIne devI aMtardhAna thaI. maMtrI kuTuMba ane kArIgaro sahita bahAra nIkaLyo. pachI devIne yogya baLidAna ApIne aDhAra hAtha UMco zrI munisuvrata svAmIno prAsAda karAvyo, tathA zakunikA, muni ane nyagrodha(vaDa)nI lepyumaya mUrtio karAvI. A zakunikAvihArano uddhAra saMvata 1220 nI sAlamAM aMbaDe harSapUrvaka karAvyo. pachI pratiSThAne mATe rAjAne, hemAcAryane tathA sakaLa saMghane bolAvIne zrI munisuvrata svAmInI pratiSThA karI. pUrve zrI mallikArjunane jItIne aMbaDa maMtrI teno dravyakoza lAvyo hato, te kumArapALa rAjAe tene ja Apyo hato, temAMthI batrIza ghaDI suvarNa vaDe kaLaza, suvarNadaMDa tathA paTTakuLamaya dhvajA 1 arhatu jenuM mULa kAraNa che tevuM. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 273] gharmIjananI prazaMsA 269 karAvI, tenI yathAvidhi pratiSThA karIne tene prAsAda upara sthApana karyA. pachI ati harSanA AvezathI caityanA zikhara para caDIne teNe suvarNa ane ratnanI vRSTi karI. te joIne kavi loko tenI prazaMsA karavA pUrvaka bolyA ke- nirIkSitA purApyAsIt vRSTirjalamayI janaiH / tadA tu daddaze kSauma-svarNaratnamayI punH||1|| bhAvArtha-"sarva lokoe pahelAM paNa jaLanI vRSTi to joyelI hatI ja, paNa Aja to kSauma (vastra), suvarNa ane ratnanI vRSTi jovAmAM AvI." pachI zikhara parathI UtarIne caulukya rAjAnI preraNAthI AmRbhaTa maMtrIe AratI utAravA vagerenuM kArya zarU karyuM. te vakhate zrI munisuvratasvAmInI pAse kumArapALa rAjA vidhi karAvanAra tarIke rahyA. botera sAmaMto suvarNanA daMDavALA cAmarane ghAraNa karIne UbhA rahyA, ane vAgabhaTa vagere maMtrIo sarva sAhitya taiyAra karI ApanArA thayA. pachI AratI utArIne maMgaLadIpa pragaTa karyo, te samaye prabhunA guNa gAnArA gAyakone batrIsa lakSa dravyanuM dAna ApyuM. tenuM AvuM lokottara caritra joIne cittamAM Azcarya utpanna thavAthI janma parvata manuSyanI stuti na karavAno niyama bhUlI jaIne zrI hemacaMdrasUri bolyA ke kiM kRtena hi yatra tvaM, yatra tvaM kimasau kaliH / kalau ced bhavato janma, kalirastu kRtena kim // 1 // bhAvArtha-"he maMtrI! jyAM tuM che tyAM satyayuge karIne zuM? arthAt jyAM tuM che tyAM satyayuga ja che, ane jyAM tuM che tyAM A kaLiyuga zuM che? arthAt kaLiyuganuM kAMI cAlatuM ja nathI; tethI jo tAro janma kaLiyugamAM hoya to evo kaLiyuga ja sarva kALa raho, satyayuganuM kAMI kAma nathI." kRte varSasahasreNa, tretAyAM hAyanena ca / dvApare yacca mAsena, ahorAtreNa tatkalau // 2 // bhAvArtha-je kArya satyayugamAM hajAra varSe siddha thAya che, tretA yugamAM eka varSe siddha thAya che ane dvAparamAM eka mAse siddha thAya che, te kaLiyugamAM mAtra eka ahorAtrImAM ja siddha thAya che. A pramANe AmrabhaTanI prazaMsA karIne guru tathA rAjA potAne sthAnake gayA. (pATaNa gayA.) ahIM guru tathA rAjAnA gayA pachI AdmabhaTa maMtrIne akasmAtu koI devInA doSathI maraNa tulya mUcha AvI. te vAta koIe guru pAse jaIne vinaMtipUrvaka nivedana karI, tyAre gurue tarata ja jANyuM ke "te mahAtmAe prAsAdanA zikhara upara caDIne harSathI nAca karyo. te vakhate koI mithyAdraSTi devIno draSTidoSa lAgavAthI A thayuM che." ema jANIne saMdhyAkALe yazazcaMdra nAmanA upAdhyAyane sAthe laIne guru AkAza gatithI ati alpa kALamAM ja bharucanI parisarabhUmie AvI pahoMcyA. tyAM siMdhu devInA anunaya mATe gurue kAyotsarga karyo. te devIe jillA baMgha karIne gurunI avagaNanA karI, tyAre yazazcaMdra gaNie khAraNiyAmAM zALi nAMkhIne tenA para muzalanA prahAra karavAnuM zarU karyuM. tenA prathama prahArathI ja devInA prAsAdano prakaMpa thayo, bIjA prahAre devInI mUrti ja tenA sthAnathI UDIne "vajaprahArathI mArI rakSA karo, rakSA karo" ema bolatI prabhunA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 caraNamAM AvIne paDI. A pramANe niravadya vidyAnA baLathI mithyAdraSTi vyaMtara devInA doSano nigraha karIne zrI AdmabhaTa maMtrIne ullApa sthAna vaDe sajja karIne guru svasthAne gayA. "saddharmanAM kRtyo karIne aMbaDAdika sacivo hemacaMdrasUri vaDe prazaMsA pAmyA; tevI ja rIte bhAvanI vRddhi karavA mATe gharmanA prabhAvaka zrAvaka vagerenI prazaMsA sarvadA avazya karavI." vyAkhyAna 274 darzanAcArano chaThTho bheda-sthirIkaraNa have sthirIkaraNa nAmanA chaThThA darzanAcAra viSe kahe che manovipariNAmena, gurvAdiSTakriyAdiSu / sthiratApAdanaM teSAM, sIdatAM smaarnnaadibhiH||1|| bhAvArtha-"gurnAdike batAvelI kriyAomAM mananA viparIta pariNAme karIne sidAtA ziSyAdikanI smAraNAdika vaDe sthiratA karAvavI." Ano bhAvArtha vivecana tathA draSTAMta vaDe jANI levo. vivecana-gurue batAvelI vinaya, vaiyAvRtya, duSkara vihAra ane duSkara vratanuM pAlana vagere kriyAomAM pramAda vagerethI sidAtA ziSyAdikone yogyatA pramANe bhavanA apAya (kaSTa) nuM batAvavuM vagere hitanA upadeza pUrvaka smAraNA, vAraNA, nodanA, pratinodanA vagere karIne temanuM mana sthira karavuM. jema dIkSA lIdhI te ja divasanI rAtre dvAranI pAse saMthAro AvavAthI jatA AvatA sAghuonA paganA saMghaTTathI meghakumArane kheda thayo, ane tenuM mana viparIta pariNAma pAmyuM, te vakhate tene sthira karavA mATe zrI vIrabhagavAne tenA pUrva bhavano vRttAMta kahIne tene sthira karyA tema bIjAoe paNa karavuM. have sAraNAdikanuM svarUpa kahe che- pamhuDhe sAraNA vuttA, aNAyArassa vAraNA / cukkANaM coaNA bhujjo, niTTharaM paDicoaNA // 1 // bhAvArtha-"vrata pAlana karavAmAM pramAdIne mATe sAraNA (smAraNA) kahelI che, anAcArIne mATe vAraNA (nivAraNA) kahelI che, bhUla karanArane mATe coyaNA (preraNA) kahelI che, ane niSpharane mATe paDicoyaNA (vAraMvAra preraNA) kahelI che. thirakaraNaM puNa thero, pavatti vAvAriesu atthesu / jo jattha sIaijjai, saMtabalo taM thiraM kuNai // 1 // bhAvArtha-"niraMtaranA gharmavyApArarUpa kAryamAM je jyAM sidAto hoya tyAM tene sthira karavArUpa viranI pravRtti hoya che, tethI te baLa sate tene sthira kare che." jema zrI hemacaMdrAcArya gharmanAM vAkyo vaDe karIne kumArapALa rAjAne sthira karyA. teno prabaMgha nIce pramANe Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 vyAkhyAna 274] darzanAcArano chaThTho bheda-sthirIkaraNa kumArapALa rAjAno prabaMdha zrI hemacaMdrasUri kumArapALa rAjAnA batrIza dAMtanI zuddhi mATe pote racelI jinastuti rUpa batrIzIno niraMtara prAtaHkALe tene pATha karAvatA hatA, ane pote kareluM bAra prakAzavALuM yogazAstra kumArapALa rAjAne bhaNAvatA hatA. temAM gRhasthonA cothA vratanA adhikAramAM eka evo zloka Avyo ke prAptuM pAramapArasya, pArAvArasya pAryate / strINAM prakRtivakrANAM, strIcaritrasya no punH||1|| bhAvArtha-"apAra evA pArAvAra (samudra) no pAra pAmavA mATe zaktimAna thaI zakAya che paNa vakra svabhAvavALI strIonA strIcaritrano pAra pAmI zakAto nathI." A zlokano artha bhaNIne rAjAe gurune kahyuM ke "he bhagavan! kaviono vihAra agamya che. teo merune kAMkarA barAbara ane kAMkarAne meru barAbara kare che te vAta satya lAge che. kahyuM che ke kavijana kimahI na cheDIe, jo hoya hayaDe sAna / meru TALI karkara kare, karkara meru samAna // 1 // te pramANe Ape paNa svabhAvathI ja bhIru evI abaLAonA caritramAM ATalI badhI duravaboghatA jaNAvI, te sarvathA kavijananI kavikaLAnI kuzaLatA ja jaNAya che. A pramANe rAjAno kadAgraha joIne gurue kahyuM ke "he rAjan! emAM kavijananI caturAI nathI, paNa sAkSAt satya vAta che, te viSe ghaNA prAcIna AcAryonuM pramANa che. pUrve paNa tevA bahu banAvo banelA che te sAMbhaLoH ujjayinI nagarImAM parakAya praveza vagere aneka vidyAthI zobhato vikrama rAjA rAjya karato hato. ekadA te sabhAmAM beTho hato, te vakhate koI paMDita AvIne eka zloka bolyo ke azvaplutaM mAdhavagarjitaM ca, strINAM caritraM puruSasya bhAgyaM / avarSaNaM cApi ca varSaNaM ca, daivo na jAnAti kuto manuSyaH // bhAvArtha-"ghoDAno avAja, vaizAkhanI garjanA, strInuM caritra, puruSanuM bhAgya, sukALa ane duSkALa, A bAbatomAM deva paNa kaMI jANI zakatA nathI, to mANasanuM zuM gajuM? te sAMbhaLIne vidvAna evo te rAjA bolyo ke "he paMDita! bIjI sarva vAta to satya lAge che, paNa strIcaritra na jANI zakAya ema kahyuM te viSe to mArI zraddhA thatI nathI." paMDite kahyuM ke "he rAja! te pada to pUrepUruM satya ja che." rAjAe kahyuM ke "te padanI parIkSA karyA pachI tamane huM dAna ApIza." ema kahIne te paMDitane rAjAe rajA ApI. pachI rAtre rAjA nizAcaryA jovA mATe gAmamAM nIkaLyo. pharatAM pharatAM eka mahelanI nIce jatAM kanakazrI ane tilakazrI nAmanI be bALAone vAto karatI teNe sAMbhaLI. temAM tilakazrIe kanakazrIne pUchyuM ke "tuM paraNIne patine ghera jaIza, tyAre zuM karIza?" te bolI ke- 1 vitarAga stavanA 20 prakAza ne yogazAstranA 12 prakAza maLI kula 32 prakAzano kumArapALa niraMtara prAtaHkALe pATha karatA hatA ema kahevAya che. 2 rAtrIe thatI gAmanI hakIkata. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27ra zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 19 zayyotpATanagehamArjanapayaHpAvitryacullIkriyAsthAlakSAlanadhAnyapeSaNabhidA godohatanmanthanaiH pAkaistatpariveSaNaiH samuditairbhADAdizaucakriyA- / kAryairbhartRnanAMdRdevRvinayaiH kaSTaM vadhUrjIvati // 1 // bhAvArtha-"zayyA upADavI, gharamAM vAsIduM vALavuM, pANI gALavuM, cUlo sApha karavA, vAsaNa ghovAM, anAja daLavuM pILavuM vagere, gAya dohavI, chAza karavI, rasoI karavI, pIrasavuM, sarva vAsaNo mAMjavAM Adi zaucakriyA karavI; pati, naNaMda ane diyarano vinaya karavo vagere kriyA karavAthI vahu ghaNAM duHkhe jIve che, arthAt vahunuM jIvatara bahu duHkhI che." paNa kuLavadhUe potAnA ane kuLanA gAravA mATe badhuM karavuM ja rahyuM. huM to patinA cittane anusarIne sarva kAma sArI rIte karIza." te sAMbhaLIne tilakazrI bolI ke "he sakhI! huM to meM kahyuM tethI sarva UlaTuM ja karIza." A pramANe te bALAonI vAto sAMbhaLIne rAjA potAnA mahelamAM gayo. pachI bIje divase, vAta uparathI svacchaMdI jANIne tilakazrIne te paraNyo ane strIcaritranI parIkSA karavA mATe tene eka staMbhavALA prAsAdamAM rAkhI, ane tene bhojana vagere sAghelA vetAla mAraphata mokalavA lAgyo, arthAt puruSapraveza taddana baMgha karyo. ekadA te ekarUMbhI saugha (mahela) nIce kAmAnaMda nAmano koI sArthavAha Utaryo, tene joIne tilakazrI kAmAtura thaI. te sArthavAha paNa tene joIne kAmAtura thayo. pachI tilakazrI rANInA saMketathI koI dUra jagyAethI suraMga khodAvIne te raste, rAjA na hoya tyAre, sArthavAha tenI pAse javA lAgyo, ane banne sukhethI bhoga bhogavavA lAgyAM. ekadA rAjA sabhAmAM beTho hato, te vakhate eka ghananAtha nAmanA yogIne bhikSA mATe cauTAmAM bhamatAM bhamatAM "saba jaga bhInA eka ja korI" e pada vAraMvAra bolato sAMbhaLyo. te sAMbhaLI rAjAe vicAryuM ke "kharekhara A jogI eka potAnI ja strIne satI mAnato sato Ama bole che ema jaNAya che, tethI tenI caryA mAre jovI joIe." ema vicArIne sAyaMkALe jyAre te jogI bhikSA mAgIne potAnA sthAna tarapha jato hato, tyAre rAjA makSikAnuM rUpa laIne tenI pAchaLa cAlyo. yogIe paNa gAmamAMthI puSpa, tAMbula, pakavAnna vagere laIne gAma bahAra jaI eka siddha vaDanI nIce rahelI moTI zilA upADI, ane tenI nIce bhoMyaruM hatuM temAM te peTho. tenI pAchaLa rAjA paNa makSikArUpe peTho. pachI yogIe potAnI jaTAmAMthI eka mRdaMga (mAdaLiyuM) kADhIne temAM rahelI bhasmamAMthI eka yuvatI strI pragaTa karI, tenI sAthe yatheccha krIDA karIne te yogI sUI gayo. pachI te yuvatIe paNa potAnA kaMThamAMthI mRdaMga kADhyuM ane temAMnI bhasma vaDe eka yuvAna puruSa pragaTa karyo ane tenI sAthe AkhI rAtrI krIDA karI. pachI yogIne jAgavAno vakhata thayo, tyAre te yuvatIe te puruSane pAcho bhasmarUpa banAvI mRdaMgamAM nAMkhI kaMThe bAMdhI lIgho. yogIe paNa jAgRta thaIne te strIne bhasmarUpa banAvI mRdaMgamAM nAMkhI. te sarva caritra joIne rAjA cakita thaI gayo. pachI prAtaHkALe rAjA popaTanuM rUpa karIne tilakazrI rANInA mahelamAM gayo. tene rANIe pAMjarAmAM nAkhI kAmAnaMdane bolAvavA mATe sAMkaLa khakhaDAvI; tethI kAmAnaMda tarata ja suraMgamArge tyAM Avyo. tenI sAthe rANI vilAsa karavA lAgI. te caritra joIne "te paMDitanuM pada satya che" ema mAnato Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna ra74] darzanAcArano chaThTho bheda-sthirIkaraNa 273 popaTarUpI rAjA UDIne potAne sthAne gayo. pachI popaTanuM rUpa badalIne rAjAne svarUpe sabhAmAM beTho, eTalAmAM pelA yogIne te ja pramANe bolatAM rAjAe joyo, eTale tene bolAvI bhojana mATe nimaMtraNa ApIne rAjA yogI sahita tilakazrIne ghera gayo. tyAM teNe bhojana mATe cha Asana (pATalA) naMkhAvyAM. pachI yogIne rAjAe kahyuM ke "he yogI! tArI strIne pragaTa kara, nahIM to A asithI tAro ziraccheda karIza." te sAMbhaLIne bhayabhIta thayelA yogIe bhasmamAMthI strIne pragaTa karI. te strIne paNa rAjAe tevI ja ghamakI ApI eTale teNe paNa potAno puruSa pragaTa karyo. pachI rAjAe sAMkaLa khakhaDAvI kAmAnaMdane paNa bolAvyo eTale chaye jaNa jamavA beThA. bhojana karyA pachI yogIe te yuvatI pelA yuvAna puruSane ApI ane pote satya yogI thayo. rAjAe paNa tilakazrI kAmAnaMdane ApI ne pelA paMDitano maNimuktAphaLa vagerethI sAro satkAra karyo. vikramapriyatamApi yadekastaMbhasaudhamuSitA kulaTAbhUt / strIjanastaducito'pyatiyatnAt svaratiM na vijhaatytilolH||4|| bhAvArtha-"eka staMbhavALA saugha (mahela) upara rahelI vikrama rAjAnI priyatamA paNa kulaTA thaI; to strIone ati prayatnathI kabaje rAkhI hoya, to paNa te ati capaLa strIo potAnI parapuruSa pratyenI prIti kadApi choDatI nathI." A pramANe parazAstranuM drazaMta kahIne zrI hemacaMdra gurue kumArapALa rAjAne kahyuM ke "A strIcaritra vize tame paNa Agraha choDI do." topaNa rAjAe Agraha choDyo nahIM, tyAre gurue kahyuM ke "jo tamAro saMdeha dUra thato na hoya to Aje sAyaMkALe vasudatta nAme brAhmaNa marI jaze. tenI pAchaLa baLI maravA mATe utsuka thayelI tenI strInuM caritra mahAdevanA derAmAM jaIne jojo." ema kahIne gurue tene javA mATe ghaNo niSegha karyo, to paNa haThathI rAjA rAtre mahAdevanA derAmAM gayo; ane rAtre mRtakanI dAhakriyA thatI na hovAthI te strI mRta patinuM mastaka potAnA utsaMgamAM rAkhIne beThI hatI, tenuM caritra jovA mATe te koIka gupta sthAne Ubho rahyo. pachI te kulaTA strI maghura svarathI gAyana karatA koI puruSanA upara moha pAmIne tenI sAthe vilAsa karavA lAgI. rAjA tenuM AvuM atyaMta ayogya caritra joIne gurune ghanyavAda Apato pAchalI rAte ghera gayo. sUryodaya thayo tyAre te strI citA racAvIne pati sAthe baLI maravA taiyAra thaI. te vakhate rAjAe AvI tene upadeza Apyo ke "he subhage! AvuM ajJAnI mANasanuM AcaraNa tuM kema kare che? eka kavie kahyuM che ke koi kaMta' kAraNa kASTha bhakSaNa kare, milazuM kaMtane dhAya; e meLo kadie navi saMbhave, melo ThAma na thAya. kadAca AvA satI thavAnA AcaraNathI ciMtita saphaLa thatuM hoya, to dIvAmAM paDatA pataMgiyAnAM paNa ciMtita pUrNa thavA joIe; paNa pUrve upArjana karelAM karmane anusAra te daMpatI ucca nIca gatine prApta thAya che, temane paraspara saMkhyAtA ke asaMkhyAtA yojanAnuM aMtara paDI jAya che, ane bhinna nAma, bhinna deza, bhinna sthAna tathA bhinna jAtimAM utpanna thayelA te daMpatInuM paraspara meLApa rUpa irNita kadApi siddha thatuM nathI, to zA mATe phogaTa dehane bALI nAMkhe che? 1 kAMta-pati. Jain Educati[bhAga 418) Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 avinAzI paramAtmAnuM dhyAna karavAmAM manane joDa.'' A pramANe rAjAe tene ghaNI samajAvI paNa strIe mAnyuM nahIM, tyAre rAjAe tenA karNamAM rAtrIe baneluM caritra kahIne upAlaMbhapUrvaka kahyuM ke "have satI thavA taiyAra thaI che?'' te sAMbhaLIne te strI rAjAne dUra karIne sarva lokanI samakSa bolI ke ''he loko! A kumArapALa rAjA parama dhArmika che ema sau kahe che te mithyA che; kemake mArA karNamAM teNe ema kahyuM ke 'he suMdarI! tuM agnimAM praveza kara nahIM, mArA aMtaHpuramAM tuM rahe. huM tane paTTarANI karIza.' paraMtu he rAjA! mAre to bhogasukhanI kiMcit paNa icchA nathI. huM bAlyAvasthAthI ja pativratA hovAthI evuM ayogya kAma karIza nahIM. tuM rAjA thaIne AvuM azrAvya vacana kema bole che? ATaluM badhuM sukha pAmyA chatAM paNa haju tane tRpti thaI nathI? huM to sItAdika satIonA jevI satIvratavALI chuM.'' A pramANe gADha svare paurajana samakSa bolIne teNe citAmAM praveza karyo. pachI rAjA 'dhik dhik'nA zabdothI loko vaDe niMdA pAmIne, mezathI lipta thayA hoya tema mukha DhAMkIne ane hRdayamAM vajrathI haNAyo hoya tema pIDA pAmIne nagaramAM praveza karI potAnA mahelamAM peTho. "agnimAM praveza karavAne taiyAra thayelI satIne rAjAe ghaNA ayogya vacana kahyAM'' e pramANe sthAne sthAne lokoe vAta karavA mAMDI, ane te vAta jaLamAM telanA biMdunI jema AkhA zaheramAM prasarI. A vRttAMta gurunAM sAMbhaLavAmAM AvyuM. tethI rAjamahelamAM jaIne gurue rAjAne kahyuM ke "he rAjA! strIcaritra joyuM?" rAjAe kahyuM ke "he bhagavan! ApanI AjJA bhaMga karI, tenuM phaLa mane maLyuM. have kalaMkita thayelA A prANanuM zuM kAma che? mATe huM anazana karIne mArA prANano tyAga karIza.'' guru bolyA ke "he rAjana! Ama kheda kema karo cho? tame janmathI AraMbhIne parastrInA baMdhu cho. havethI zrI paramAtmAnA vacanane anusAre potAnI kumati kalpanAno tyAga karIne zAstramAM je je vAkyo kahyA hoya te sarva para dRDha zraddhA rAkho. eka nAnuM sarakhuM vAkya sAMbhaLIne tame AvI asthiratA batAvI to pachI sUkSma padArthonA svarUpamAM tamAruM mana kema sthira thaze?'' rAjAe kahyuM ke ''svAmI! mAro aparAdha kSamA karo, paNa A kalaMka to mArA manamAM bahu khUMce che; mATe te koI prakAre dUra thAya tema karo.'' tyAre guru bolyA ke "te mahAdevanA derAno eka paMgu dvArapALa che, te A vRttAMta jANe che.'' ema kahIne sarva lokonI samakSa te paMgune bolAvIne gurue tene rAtre thayeluM strIcaritra pUchyuM, eTale teNe yathArtha vAta kahI saMbhaLAvI. te sAMbhaLIne lokoe te svairiNI strInI dhikkArapUrvaka niMdA karIne rAjAnI prazaMsA karI. yogazAstramAM kaheluM strInA caritra saMbaMdhI vAkya sAMbhaLIne kumArapALa rAjAe 'A to kavinI caturAI che' ema kahI azraddhA karI, tene hemacaMdrasUrie strIcaritra batAvI sthira karyo, e A vyAkhyAnanuM tAtparya che.'' haju sthirIkaraNa viSe ja kahe che- 2300 vyAkhyAna 275 sthirIkaraNa sadanuSThAnasamyaktvamanozuddhAdayo guLAH | teSAM tattvArthamAkhyAya dharme kSmApaH sthirIkRtaH // 1 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 275] A sthirIkaraNa 275 bhAvArtha-"sat anuSThAna (kriyA), samyakatva ane mana zuddhi vagere guNonuM tattva samajAvIne kumArapALa rAjAne gurue gharmamAM sthira karyo hato." - kumArapALa rAjAnuM draSTAMta pATaNamAM zrI kumArapALa rAjAne sAMkhya, bauddha, kapila, jaiminIya, cArvAka vagerenA zAstronA rahasyo sAMbhaLIne manamAM saMzaya utpanna thayo; tethI bAlyAvasthAthI ja brahmacarya vrata pALanAra zrI hemacaMdrasUrine teNe pUchyuM ke "he svAmI! sarve matavAdIo potapotAnA pakSanI prazaMsA kare che, ane potapotAnI kriyAo kare che. temAM kayo pakSa pramANarUpa jANavo?" gurue uttara Apyo ke "sarve ekAMtavAdIone paramAtmAe kahelA tattvathI parAbhukha jANavA. anuSThAna pAMca prakAranA che, temAM (1) AhAra, upathi, pUjA ane vRddhi vagere A loka saMbaMdhI sukhabhoganI icchAthI kareluM je anuSThAna te rUDA cittane zIdhra haNanAra hovAthI viSAnuSThAna kahevAya che. jema aphINa, vacchanAga vagere sthAvara viSa ane sarpAdika jaMgama viSa jo bhakSaNa karavAmAM AvyuM hoya to te tatkSaNa prANano nAza kare che, tema A anuSThAna paNa sacittano tatkALa nAza kare che. (2) bhavAMtaramAM devasaMbaMghI bhoga prApta thavAnI icchAthI kareluM anuSThAna te garalAnuSThAna kahevAya che. jema haDakAyA zvAnanuM viSa tathA kudravyanA saMyogathI utpanna thayeluM garala jAtinuM viSa kAlAMtare haNe che, tema A anuSThAna paNa adraSTa puNyaphaLanI prApti thayA chatAM paNa kAlAMtare azubha phaLadAyI thAya che. (3) praNighAnAdikane abhAve saMmUrNita jIvanI vRtti jevuM che. anuSThAna, te anyonyAnuSThAna kahevAya che. A trIjA bhedamAM ghasaMjJA ane lokasaMjJA e be saMjJAno samAveza thAya che, temAM sUtra tathA gurunA vAkyathI apekSA rAkhyA vinA adhyavasAya rahita zUnya citte jJAna vinA je anuSThAna karavuM te oLasaMjJA kahevAya che, ane vartamAnakALamAM zuddha kriyA zoghavA jaIe to tIrthano uccheda thavA saMbhava che mATe jema karatA haIe tema karIe' ema kahIne sarva loka jema karatA hoya tema anuSThAna kare te lokasaMjJA kahevAya che, paNa tIrthocchedanA bhayathI azuddha kriyA karIne gatAnugatika thavuM, tethI to sUtrokta kriyAno ja lopa thAya. vaLI "A gharmakriyAne ghaNA loko kare che, mATe ame paNa karIe chIe." ema kahevuM, tyAre to mithyAdraSTino gharma koI vakhata paNa tajavA yogya thAya ja nahIM, tethI gatAnugatie karIne sUtravarjita oghasaMjJAthI athavA lokasaMjJAthI je kriyA karavAmAM Ave te anyonyAnuSThAna paNa asat (azubha) samajavuM. A anuSThAna akAma nirjarAnuM kAraNa ane kAyakaSTano hetu che. (4) mArthAnusArI thaIne upayoga pUrvaka zubha kriyAmAM rAgasahita anuSThAna kare te taddetuanuSThAna kahevAya che. A cothuM anuSThAna eka pudgalaparAvartana saMsArazeSa rahe tyAre ja prApta thAya che. te caramAvartana gharmanI yuvAvasthA jANavI, tenAthI anyane bAlyAvasthA jANavI. jema yuvAvasthAne pAmelA mANasane bAlyAvasthAmAM karelI kriyAo lArUpa lAge che, tema gharmarAga vaDe yuvAvasthA pAmelA jIvane asat kriyAo lajAne mATe ja thAya che. (5) syAdvAda pakSanI AjJA mAnya karIne tathA aMtaHkaraNamAM saMvega ghAraNa karIne cittanI zuddhithI je kriyAmAM Adara thAya te amRtAnuSThAna kahevAya che. A pAMcamA anuSThAnavALA jIvane samyak praNighAna tathA kAlAdika pAMce hetunuM yathArtha grahaNa hoya che. 1 ekAgra citta vagere. 'WWW.jainelibrary.org Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 19 sarva zubha kriyAo (anuSThAna) samyakatva sahita hoya, to ja phaLadAyI thAya che. kahyuM che ke savyavasaditA ddha, zuddhA rAnAdi kriyA . tAsAM mokSaphalaM proktA, yadasya sahacAritA // 1 // bhAvArtha-"dAnAdika sarva kriyAo samyakTra sahita karI hoya to ja te zuddha che, ane te kriyAone mokSa rUpa phaLa kahyuM che, kAraNa ke te kriyAmAM samyaktvanuM sahacArIpaNuM kahyuM che." samyaka kriyAnI icchAvALA puruSe avazya cittazuddhi karavI joIe. kahyuM che ke ucitamAcaraNaM zubhamicchatAM, prathamato manasaH khalu zodhanam / gadavatAM hyakRte malazodhane, kimupayogamupaiti rasAyanam // 1 // bhAvArtha-"ucita evI zubha kriyAne icchanAra puruSe prathama mananI zuddhi karavI joIe, kemake rogI mANasanuM malazoghana karyA vinA tene rasAyaNa ApyuM hoya, to te paNa zuM guNa kare? kaMI guNa nathI karatuM." aho! manarUpI pavana eTale bagho baLavAna che ke te zrI jinezvaranA vacanarUpI ghanasAranI corI kare che, kAmadevarUpI agnine pradIpta kare che ane zubha mati rUpa vRkSazreNine umUlana kare che. mana jyAre ati capaLa thAya che tyAre vacana, netra tathA hAtha vagerenI ceSTA viparIta ja thAya che. aho! gADha daMbhane ghAraNa karanArA mANasoe AvI ghUrtatAthI ja AkhA jagatane chetaryuM che, mATe prathama vyavahAranayamAM rahIne azubha vikalpanI nivRtti karavI, kemake zubha vikalpa azubha vikalpamaya vratanI sevA vaDe jema eka kAMTo bIjA kAMTAne kADhe che, tema zubha vikalpa azubha vikalpane dUra kare che. tyAra pachI suvarNanI jevA nizcayanayanI dRDhatA thavAthI vyavahAranayanI maryAdA dUra thAya che, ane kAMI paNa saMkalpa vikalpa vinA sarva nivRttio samAdhi mATe ja thAya che; paraMtu kadAgrahano svIkAra karyo sate cittanI zuddhi thatI nathI, mithyAtvanI hAni thatI nathI ane tattvanI prApti paNa thatI nathI. kemake jenA aMtaHkaraNamAM kadAgraharUpI agni prajvalita thaI rahelo che, tyAM tattvavicAraNArUpa vallI kyAMthI ja rahe? tathA zAMti rUpa puSpa ane hitopadezarUpa phaLanI to bIje ja zogha karavI, tyAM te hoya ja nahIM. nivoe aneka vrato AcaryA, aneka prakAranI tapasyAo karI, ane prayatnathI piMDazuddhi paNa karI, arthAt zuddha AhAra grahaNa karyo, to paNa temane kAMI paNa phaLa maLyuM nahIM, temAM mAtra kadAgraha ja aparAdhI che, mATe kadAgrahanA tyAga vaDe ja kriyAyoga ane jJAnayoganI zuddhi thAya che. kriyAyoga zarIrAdikanI capaLatA nAza karavAmAM samartha che ane jJAnayoga iMdriyonuM damana karIne AtmasvarUpamAM ramaNa karanAra che. apramatta guNaThANe vartatA munio dhyAnathI ja zuddha che, tethI temane AvazyakAdi kriyA karavAnuM niyatapaNuM nathI. bIjAM zAstromAM paNa kahyuM che ke yazcAtmaratireva syAdAtmatRptazca mAnavaH / Atmanyeva ca saMtuSTastasya kAryaM na vidyate // 1 // bhAvArtha-"je mANasane AtmAne viSe ja AnaMda che, je AtmAe karIne ja tRpta che, ane AtmAne viSe ja je saMtuSTa che tene kAMI paNa kArya bAkI rahetuM nathI." Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 275] sthirIkaraNa 277 jJAnayogamAM rati ke aratino praveza ja nathI, jJAnayogamAM arati ne AnaMdano avakAza zAstramAM niSiddha karyo che, kAraNa ke tene dhyAnanuM ja avalaMbana hovAthI rati aratirUpa kriyAno vikalpa ja kyAMthI thAya? vaLI mAtra zarIranA nirvAhane mATe bhikSAcaryA vagere je je kriyAo jJAnI puruSa kare che, te pote asaMga hovAthI tenA dhyAnano vighAta karanArI thaI zakatI nathI. eTalA mATe ja buddhimAna jJAnI mananI nizcalatA karIne samagra viSayonuM damana karavA mATe zAstrokta kriyAo kare che; bIjuM kAMI kAraNa nathI. kemake nizcayamAM tallIna thayelA jJAnIne kriyAnuM ati prayojana nathI, paNa vyavahAra dazAmAM rahelAne to te kriyAo ja atyaMta guNakArI che. jJAnayoga sAdhanAra zuddha dhyAnamagnatA kare che, te A pramANe jJAnayogavALA muni nirbhayapaNe, vratomAM sthita thaIne, sukhAsana vALI, nAsikAnA agrabhAge draSTi rAkhIne bese che, anya dizAmAM draSTi paNa karatA nathI. zarIranA madhya bhAgamAM mastakane tathA grIvAne sarala (sIghA) rAkhe che, ane dAMte dAMta aDakAvyA vinA banne oSTha bheLA karI rAkhe che, Arta ane raudra dhyAnano tyAga karIne prasAda rahitapaNe gharma tathA zukla dhyAnamAM buddhine sthira kare che. ArtadhyAnamAM prathamanI traNa lezyAono saMbhava che. te anatikliSTa bhAvavALA karmanA pariNAmathI utpanna thAya che, te dhyAna pramatta guNasthAnaka sughI hoya che, ane tiryaMcanI gatine ApanAra che; mATe sarva pramAdanA kAraNabhUta te ArtadhyAnano mahAtmAe tyAga karavo. raudradhyAna to ati saMkliSTa bhAvavALA karmanA pariNAmathI utpanna thAya che, pahelI traNa lezyAe yukta hoya che, tathA narakanAM duHkhane Ape che. te dezavirati guNasthAnaka sudhI rahe che, te dhyAna paNa vIra puruSe tajavA lAyaka che. uttama jIve lokottara ane prazasta evA chellA be dhyAnano svIkAra karavo, tevA zubha dhyAnavALAne iMdrapadanI paNa icchA thatI nathI. kahyuM che ke yatra gacchati paraM paripAkaM, pAkazAsanapadaM tRNakalpam / svaprakAzasukhabodhamayaM taLyAnameva bhavanAzi bhajadhvam // 1 // bhAvArtha-je dhyAnamAM ati saMtoSa utpanna thAya che, je dhyAna iMdranA sthAnane paNa tRNa samAna gaNe che, ane je dhyAna AtmaprakAza rUpa sukhanA boghamaya che, evuM bhavanI paraMparAne nAza karanAruM dhyAna he bhavya jIvo! tame sevo." vaLI rogI tathA mUrkha manuSyo paNa sAkSAt viSayono sukhe tyAga karI zake che, paNa viSaya uparano rAga tajI zakatA nathI; paramAtmasvarUpane jonAra dhyAnIpuruSa tRpta thayela hovAthI pharIne tenA para rAga karatA ja nathI, temaja AtmAno paramAtmAne viSe bhedabuddhithI karelo je vivAda che, te vivAdane dhyAnI puruSa tajI daIne tarata ja te AtmA tathA paramAtmAnA abhedane ja kare che. sarva dhyAnamAM AtmadhyAna ja zreSTha che, kemake AtmadhyAnanuM phaLa AtmajJAna che ane AtmajJAna muktine ApanAruM che, tethI mahAtmA puruSe aharniza AtmajJAnane mATe ja yatna karavo. AtmAnuM jJAna thavAthI bIjuM koI jJAna avazeSa rahetuM ja nathI, ane AtmajJAna thayuM na hoya to bIjAM sarva jJAna vyartha che. navatattvonuM jJAna paNa AtmajJAnanA prakAza mATe ja che, kemake ajIvAdika padArthonuM svarUpa jIvanA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 19 bhedano ja saMbaMgha gharAve che arthAta jIvanuM svarUpa pRthaka samajavA mATe ja che, gharmAstikAya vagere ajIva padArtho gamanAdika kriyAmAM jIvane sahAyabhUta hovAthI te sarve padArtho AtmAne ja upakArI che. jema ratnanI kAMti, nirmaLatA ane zakti ratnathI judAM nathI. temaja AtmAnAM jJAna, darzana ane cAritrarUpI lakSaNo paNa AtmAthI bhinna nathI. mAtra "AtmAnAM jJAna, darzana ane cAritra e traNa lakSaNa tathA guNo che" e vAkyamAM 'AtmA' zabdane chaThThI vibhakti che ane jJAnAdikane pahelI vibhakti che, tethI vyavahAradraSTithI bhinnatA gaNAya che, paNa nizcayathI to abhinna ja che. teno bheda mAnavAthI AtmA anAtmA thaI jAya, ane jJAnAdika guNo paNa jaDa thaI jAya, mATe nizcaya nayane AghAre caitanya lakSaNavALo eka AtmA ja mahAsattAvALo sAmAnyathI jANavo, paNa vyavahAranayane AghAre to ekeMdriyAdikanA bhedathI aneka prakAre AtmA mAnavAmAM Ave che; te nizcaya navamAM ghaTatuM nathI. te sarva nAmakarmathI karelo bheda upAdhijanya jANavo. vaLI AtmA karmanI sAthe eka ja kSetramAM rahyo to paNa karmarUpapaNAne pAmato nathI; kemake te AtmA gharmAstikAyanI jema abhavya svabhAvavALo che, arthAt AtmAno svabhAva badalAto nathI. jema uSNa agninA saMyogathI "ghI uSNa thayuM' evo bhrama thAya che, tema mUrtimAna karmanA yogathI AtmAne viSe mUrNapaNAno bhrama thAya che, kemake AtmA draSTithI joI zakAto nathI, hRdayathI grahaNa karI zakAto nathI, ane vANIthI varNavI zakAto nathI, tathA jenuM svarUpa svayaM prakAza che, evo AtmA mUrtimAna zI rIte kahI zakAya? manovargaNA, bhASA vargaNA ane kArpaNa vargaNAnA pudgaLo AtmAnI samIpe hoya che ane ghanAdikanA pugaLo AtmAthI dUra hoya che, paraMtu te sarve pugaLo AtmAthI ekasarakhA bhinna jANavA. A rIte jema AtmA pAMce ajIva dravyathI bhinna che, tema bIjA nayanI apekSAe AtmAnuM ajIvapaNuM paNa mAneluM che. siddhanA jIvo daza dravyaprANarUpa jIvathI rahita che ane jJAnAdika bhAvaprANathI yukta che, mATe te ajIva kahevAya che. vaLI te AtmA pud gaLAtmaka puNya pApathI paNa rahita che. ahIM koI zaMkA kare ke "puNyakarma zubha che, to te zubha kArya jIvone saMsAramAM kema nAkhe che? arthAt tenA vaDe paNa janma maraNAdi kema thAya che?" tenuM samAghAna kare che ke "jema koIne loDhAnI beDInuM baMdhana hoya ane koIne suvarNanI beDInuM baMghana hoya, te bannene parataMtrapaNuM to samAna hovAthI tenA baMghanarUpa phaLamAM kAMI paNa bheda nathI; tema sarva puNyaphaLa paNa karmodaya karanAra hovAthI duHkharUpa ja che, paraMtu mUDha puruSone zubha karmanA udayathI duHkhano pratikAra thAya che tethI tene sukharUpa bhAse che. setuka nAmanA vipre potAnA poSaNane mATe puSTa karelA moTA bakarAnI jema nareza tathA devendranA sukha paNa pariNAme dAruNa paripAkavALA che arthAt pariNAme duHkhadAyI che. lohInuM pAna karavAthI sukha mAnatI jaLonI jema viSayothI sukha mAnanArA manuSyo pariNAme mAThI dazAne pAme che. jema tIvra agninA saMyogathI tapelA loDhA upara nAMkheluM jaLabiMdu tatkALa sukAI jAya che, tema niraMtara utsukatAthI tapela iMdriyone sukhano leza paNa kyAMthI hoya? arthAt utsukatArUpa agnithI iMdriyo niraMtara tRpta rahe che. tyAM jaLabiMdu jevA sukhanI sthiti kema rahI zake? jema koI mANasa potAnA eka khaMgha upara bhAra upADe che, tyAM bhAra lAgavAthI te bIjA khaMgha upara mUke che, paNa tattvathI tene bhAra upADavAno ocho thato nathI; tema duHkhano tyAga thavAthI kAMIka iMdriyone sukhano anubhava thayo, paNa pharIne te duHkha prApta thavAnuM hovAthI-duHkhanA saMskAra gayelA na hovAthI Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 275] sthirIkaraNa 279 tattvathI to tenuM du:kha gayuM ja nathI. iMdriyonA sarve bhoga krodhAyamAna thayelA sarpanA phaNAbhoga jevA che, tethI te bhogathI udbhavela akhila sukha vilAsanAM cihnarUpa chatAM paNa vivekI mANasane to bhayanuM ja kAraNa che. A pramANe puNya tathA pApa tenA phaLa thakI bhinna nathI, ekarUpa che ema siddha thayuM, ane nizcayathI cidAnaMdasvarUpa AtmA te puNya pApathI bhinna che e paNa siddha thayuM. jema vAdaLAnuM AvaraNa nAza pAmavAthI sUryano uSNa udyota prakAze che, tema karmanA AvaraNano nAza thavAthI AtmAnuM cidAnaMdasvarUpa turIya (cothI) dazAmAM spaSTa prakAzamAna thAya che. arthAt te AtmasvarUpa ayogI guNasthAne sarva karmano kSaya thavAthI ujAgaratA nAmanI turIya dazAmAM prApta thAya che. vaLI karmano baMgha rAgadveSathI thAya che, jema camakapASANanA sannidhipaNAthI loDhuM potAnI kriyA kare che, arthAt te pASANa loDhAne kheMce che, eTale loha AvIne tene maLI jAya che; tema AtmAnI pAse rAga dveSa rahyA hoya to sarva prakAranAM karma AkarSaNa pAmIne AtmAnI sAthe maLI jAya che. jema rakta tathA kRSNa puSyanAM saMsargathI zuddha sphaTika maNi rakta tathA kRSNa thaI jAya che, tema puNya tathA pApanA saMsargathI AtmA paNa rAgI tathA dveSI thAya che. paramAtmAnA puNya tathA pApa rahita zuddha svarUpanuM ciMtana karavuM, te ja tenuM dhyAna, te ja tenI stuti ane te ja tenI bhakti kahelI che. bhagavaMtanA zarIranA rUpa lAvaNyanuM varNana ane samavasaraNamAM rahelA traNa killA, chatra, cAmara ane dhvajA vagere prAtihAryAdikanuM varNana je vItarAga jinendranA saMbaMghamAM kareluM che te vAstavika temanA guNanuM varNana nathI, te to mAtra vyavahArathI stuti karelI che; paraMtu zrI jinendramAM rahelA jJAnAdi ratnatrayanuM je varNana karavuM, te ja temanI vAstavika stuti che. tattvathI nirvikalpa tathA puNya pApa rahita evA AtmatattvanuM niraMtara dhyAna karavuM, te zuddha nayanI sthiti che. Asrava ane saMvara te AtmavijJAnanuM lakSaNa nathI, arthAt Asrava ane saMvara kAMI AtmAne hotA nathI. karma pugalane grahaNa karavA te Asrava kahevAya che, ane te pugalono nirogha karavo te saMvara kahevAya che. AtmA je je bhAve karIne karmayugalone grahaNa kare che te te mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga rUpa Asrava kahevAya che; ane bAra bhAvanA, daza prakArano yatigharma, pAMca prakAranA cAritra tathA bAvIza parISaha sahana karavA vagere je Asravano nAza karanArA bhAvo che te AtmAne saMbaMdhe bhAvasaMvara kahevAya che. Asavano nirodha karanAra saMvaranA sattAvana bheda che Amravano rogha karanAra je kriyA te paNa AtmA nathI, kemake AtmA to potAnA bhinna Azaye karIne anyanI apekSA rAkhato nathI, te to sarvadA pote ja samartha che. hiMsA ahiMsAdika je paraprANInA paryAyo che te nimitta mAtra ja che, paNa AtmaphaLanA hetu nathI. arthAt parajIvanuM hiMsana karavuM te hiMsA ane tenuM rakSaNa karavuM te ahiMsA kahevAya che. ityAdi hiMsA ahiMsAdika paraprANInA paryAyo che. tethI parajIvanI hiMsA ahiMsA karavAnA samaye temAM paranI apekSA Ave che mATe te AtmAnA ciTUpane pragaTa karavAmAM kAraNabhUta nathI. AtmasvarUpa pragaTa karavAmAM to AtmA pote ja samartha che, anyanI apekSA karavI te teno gharma nathI, paraMtu te hiMsA ahiMsAdika nimittabhUta che tethI teno sarvathA niSegha karyo nathI.. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 19 vyavahAra nayamAM ja vimUDha-temAM ja magna rahetA jIvo AtmasvarUpa pragaTa karavAmAM te ahiMsAdikane ja hetu mAne che. tethI teonuM citta bAhya kriyA karavAmAM ja rakta rahe che, eTale teo tenA gUDha tattvane joI zakatA nathI. nizcaya pakSavALA to zubhAzubhanA kAraNarUpa te hiMsAdikane hetu rUpe koI vAra aMgIkAra kare che, ane koI vakhata aMgIkAra nathI paNa karatA. kemake jeTalA Astravo kahelA che teTalA ja paristravo kahelA che, arthAta jeTalA bAghaka kAraNo che, te sarve koI vakhata sAghakapaNe-saMvarapaNe pariNAma pAme che ane kadApi anyathA paNa pariNAma pAme che; tethI bAhya hetumAM koI paNa jAtano niyama che ja nahIM. paNa nizca AtmA pote ja bhAvanA vicitrapaNAthI Asrava saMvararUpa che. vyavahArakuzaLa puruSo zAstra tathA gurunA vinayane ane AvazyakAdika kriyAone saMvaranA aMga rUpa kahe che. vaLI teo prazasta rAgavALA cAritrAdika guNone viSe paNa zubha Amravano Aropa kare che ane tenA phaLamAM bheda kahe che. A pramANe azuddha nayane AghAre Asrava ane saMvarano bheda che, paNa te banne saMsAranuM kAraNa hovAthI zuddha nayamAM tevo bheda nathI, zuddha naye to saMsArI ne siddha banne sarakhA che. karmano nAza e nirjarA kahevAya che te paNa AtmA nathI, karmano paryAya che, paNa je bhAve karIne karma nirjarAya che, te bhAvavasta AtmA ja che. je zuddha jJAnathI yukta che, AtmAnI zaktithI utpanna thayeluM che ane cittavRttino nirogha karanAra che te tapa kahevAya che. tenA bAra bheda che. jemAM kaSAyono nirodha thato hoya ane jemAM AtmatattvanuM ane jinezvaranuM dhyAna thatuM hoya te tapa zuddha jANavuM; bAkI sarva laMghana (lAMghaNa) jANavuM; kemake bhUkhe rahevuM tathA dehane kRza karavo, e kAMI tapanuM lakSaNa nathI, paNa titikSA (parISaha sahana karavo te), brahmacarya, guti, samiti vagere sthAnanuM je jJAna te tapanA zarIrarUpa che. "karmane tapAvanAruM je jJAna te ja tapa che' ema je puruSa jANato nathI te aMtaHkaraNa jenuM haNAyeluM che evo puruSa, vipuLa nirjarA zI rIte pAme? munivaro jJAnayogane ja zuddha tapa kahe che, ane tevA tapathI ja nikAcita karmano paNa kSaya thaI zake che. kemake samyakta prApta thAya te vakhate apUrvakaraNa ane zuddha zreNi prApta thAya che, te vakhate avazya pUrva karmano sthiti kSaya thAya che. tethI karIne jJAnamaya zuddha tapasvI ja bhAva nirjarA kare che; zuddha nizcaya nayathI jotAM to sadA zuddha evA tapasvIne te bhAva nirjarA paNa kAMI ja nathI, sahelI che. karma ane AtmAno saMzleza (tAdAbhya) thavo e dravyabaMgha kahevAya che. te dravyabaMghanA cAra prakAra che, ane te baMghanA heturUpa AtmAnA adhyavasAyane bhAvabaMgha kahevAya che. jema sarpa potAnA dehathI ja potAnA dehane vIMTe che, te ja pramANe te te bhAvathI pariNAma pAmelo AtmA potAnA AtmAe karIne ja AtmAne bAMdhe che. jema zaMkhano varNa zveta chatAM netravyAdhinA doSathI te zaMkha pILo mAlUma paDe che, te ja pramANe zAstranuM jJAna chatAM miththAbuddhinA saMskArathI jIvane baMghanI buddhi thAya che. je puruSo sAMbhaLIne, mAnIne tathA vAraMvAra smaraNa karIne tattvano sAkSAt anubhava kare che teone baMghanI buddhi rahetI nathI, temano AtmA baMgharahita prakAza pAme che. karmadravyano je kSaya thavo te dravyamokSa kahevAya che. te AtmAnuM lakSaNa nathI; ane te karmadravyano kSaya karavAmAM hetubhUta je ratnatrayImaya AtmA te bhAvamokSa kahevAya che. te AtmAnuM lakSaNa che. - 1 netramAM kamaLA nAmano roga thAya che tyAre sarva vastu pILI lAge che. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 276] darzanAcArano sAtamo bheda-sAgharmIvAtsalya 281 jyAre jJAna, darzana ane cAritre karIne AtmA ekatvane pAme che, tyAre sarva karmo jANe kopa pAmyA hoya tema tatkALa tenAthI dUra jatAM rahe che. AthI karIne bhinna liMga ghAraNa karanArAo paNa bhAvaliMgathI mokSa pAme che, e siddha thAya che. tethI manasvI puruSe kadAgraha mUkIne te bhAvaliMganI bhAvanA karavI. A uparathI evuM siddha thAya che ke AtmAne baddha ane muktanI vyavasthA azuddha nayane AdhAre ja ghaTe che, paNa zuddhanayane AdhAre to AtmAne baMdha ke mokSa kAMI paNa ghaTatuM nathI. A pramANe anvaya ane vyatirekathI Atmatattvano nizcaya karelo che. e ja pramANe paMDita nave tattvothI Atmatattvano nizcaya karavo. A sUkSmanayane Azraya karanAruM guhyAtiguhya tattva koI alpa buddhivALAne ApavuM nahIM. kemake alpa buddhivALAne A tattva viDaMbanA karanAruM ja thAya che, arthAt teo adhyAtma tattvane dUSaNa ja pamADe che. jema kSudhAtura thayelA durbaLa mANasane cakravartInuM bhojana ahita karanAruM thAya che, tema alpa buddhivALA mANasane A adhyAtma tattva ahita karanAruM ja thAya che. jema azuddha maMtrano pATha karavAthI sarpano maNi levAnI icchA UlaTI anartha karanAra thAya che, tema leza mAtra jJAnathI durvidagdha thayelA kupaMDitone A adhyAtma tattva anarthakArI ja che. kemake teo paramArthathI vastutatva jANI zakatA nathI. vaLI he bhavya kumArapALa rAjA! sarva nayo potAnA ekAMta pakSano ja AdhAra rAkhIne syAdvAdane dUSita kare che, paNa jinendranI vANI to sarva nayamaya che. kahyuM che ke bauddhAnAM RjusUtrato matamabhUdvedAMtinAM saMgrahAt sAMkhyAnAM tata eva naigamanayAd yogazca vaizeSikaH / zabdabrahmavido'pi zabdanayataH sarvernayairgumphitA jainI dRSTiritIha sArataratA pratyakSamudvIkSyate // 1 // bhAvArtha-bauddhano mata RjusUtra nayathI thayelo che. vedAMtIono mata saMgraha nayathI thayelo che, sAMkhano yogarUpI mata naigama nayathI thayelo che, vaizeSika eTale naiyAyikano mata paNa te naigama nayathI ja thayelo che, ane zabdabrahmajJAnIno mata zabda nayathI thayelo che; paNa jineMdranI draSTi to sarva nayathI guMphita thayelI che, tethI temAM atyaMta sAratA pratyakSa ja jaNAya che." A pramANe gurunA mukhakamaLathI Asa vAkyo sAMbhaLIne kumArapALa rAjA niHzaMka thayA ane jaina gharmamAM draDha anurAgI thayA. sarva tattvathI bhinna ane AtmatattvamAM lIna thayeluM evuM gurue kaheluM adhyAtma tattvanuM rahasya sAMbhaLIne paramArhat kumArapALa rAjA saMkalpavikalpathI rahita jJAnavyAsa thaI gharmane viSe sthira thayA." vyAkhyAna 276. darzanAcArano sAtamo bheda-sAdhamavAtsalya have sAgharmIvAtsalya nAmanA sAtamA darzanAcAra viSe kahe che jinaiH samAnadharmANaH, sAdharmikA udAhRtAH / dvidhA'pi teSAM vAtsalyaM, kAryaM taditi sptmH||1|| 1. duSTa paMDita Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 samAnadhArmikAn vIkSya, vAtsalyaM snehanirbharama / mAtrAdisvajanAdibhyo'pyadhikaM kriyate mudA // 2 // bhAvArtha-zrI jinezvara samAna gharmavALAne sAgharmika kahelA che. te sAgharmikanuM dravya ane bhAva e banne prakAre vAtsalya karavuM te vAtsalya nAmano sAtamo darzanAcAra kahevAya che (1). samAna gharmavALAne joIne mAtA pitA vagere svajano karatAM paNa adhika, gADha snehapUrvaka harSathI temanuM vAtsalya karavuM (2) A be zlokanuM tAtparya evuM che ke, samAna gharmavALA te sAgharmika kahevAya che. temAM pravacana ane liMga (veSa) e banne vaDe sAdhu sAdhvI tathA kevaLa pravacana vaDe zrAvaka zrAvikA sAgharmika kahevAya che. temAM sAdhu sAdhvIe AcArya, glAna, prAghurNikA (prAhuNAmuni), tapasvI, bAla, vRddha, navadIkSita ziSya vagerenuM vizeSa karIne vAtsalya karavuM, temaja puSTAlaMbanAdi apekSAe zrAvaka zrAvikAnuM paNa sarva zakti vaDe dravya bhAva banne prakAranuM vAtsalya teno upakArAdi karavA vaDe karavuM ane zrAvake zrAvaka zrAvikAnuM kumArapALa rAjAnI jema yogya vAtsalya karavuM. kumArapALa rAjAnuM draSTAMta zrI pATaNamAM paramazrAddha zrI kumArapALa rAjA jyAre snAtrapUjA tathA pauSagha vagere gharmakArya karatA hatA tyAre eka hajAra ne AThaso zreSThIo tenI sahAyamAM rahetA hatA. teone rAjAe sukhI karelA hatA. zrAvaka pAsethI dara varSe Avato botera lAkha dravyano kara mApha karelo hato, temaja nabaLI sthitimAM AvI paDelo koI paNa sAgharmika rAjAne ghera jato to tene rAjA eka hajAra dInAra ApatA hatA. e pramANe karavAmAM kula maLIne eka varSe eka karoDa dravyano vyaya thato hato, tevI rIte cauda varSamAM cauda karoDa dravyano vyaya karyo. ekadA koI mahezvarI (mesarI) vANiyAe dANacorI karI, te dANa lenAra adhikArInA jANavAmAM AvyuM, tethI te vaNikane doraDAthI bAMdhIne mAra mAratAM rAjAnI pAse laI gayA. te vaNikane bIjo koI jIvitano upAya nahIM sUjhavAthI avasara jANIne teNe, zrAvako jinezvaranI pUjA samaye udara, urasthaLa, kaMTha ane kapALa e cAra sthAne jevAM tilako kare che tevAM kesaramizrita caMdananAM cAra tilako rAjA pAse jatI vakhata karI lIdhAM. pachI rAjasevakoe rAjA pratye kahyuM ke "he pRthvIpati! A vaNike ApanI AjJAnuM ullaMghana karIne dANacorI karI che, tene zo daMDa karavo?" te sAMbhaLIne rAjAe bhayathI kaMpatA evA te vaNikanI sAmuM joyuM, to tenA kapALamAM tilaka joIne rAjAe vicAryuM ke "kharekhara A to zrI vItarAganI bhakti karanAro zrAddha jaNAya che, ane zrAddhano kara levAnAM to mAre pratyAkhyAna che, mATe A niraparAdhI che." ema vicArIne rAjAe tene baMdhanathI mukta karAvyo. te joIne rAjasevako bolyA ke "he svAmI! A zrAvaka nathI, A to abhakSAdikanuM bhakSaNa karanAra mahezvarI gharmamAM Asakta che, paNa Aje kapaTathI uttarAyaNa tathA kapALamAM tilaka vagere karIne khoTo zrAvakano veSa ghArIne ahIM Avelo che." rAjAe kahyuM ke "e vaNika tarjanA karavA yogya nathI. te ghanya ane kRtapuNya che, nahIM to tenA bhAlamAM tilaka joIne mArA manamAM "A zrI jinezvarano bhakta che' ema kema Avata? mATe meM tene mukta karyo che, sukhethI tene potAne ghera javA do." pachI Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 vyAkhyAna 276] darzanAcArano sAtamo bheda-sAgharmIvAtsalya te mahezvarI vANiyo paNa zrAvakanA veSanI prazaMsA karato jaina rAjAne namIne potAne ghera gayo. A hakIta upara kahyuM che ke sAdharmikasvarUpaM yat, vyalIkamapi bhUbhRtA / sanmAnitaM sabhAyAM tat, tarhi satyasya kA kathA // 1 // bhAvArtha-"asatya evA sAgharmikanA svarUpane paNa rAjAe sabhAmAM mAna ApyuM, to sAgharmikanA satya svarUpane mAna Ape temAM to zuM kahevuM!" A draSTAMta sAMbhaLIne sarva zaktithI avazya sAgharmikanuM vAtsalya karavuM. pUrve udAyI rAjAe paNa caMDapradyota rAjAne tenA kapALamAM "A dAsIno pati che" evA akSaro lakhAvIne kArAgRhamAM nAMkhyo hato. paraMtu pachI sevakanA mukhathI tene sAghArmika jANIne tarata ja tenuM bahumAna karyuM hatuM. tethI sAgharmikanuM svajanathI paNa adhika sanmAna karavuM. kahyuM che ke suhi sayaNamAiANaM, uvayaraNaM bhavapabaMdhavuddhikaraM / ' jiNadhammapavannANaM, taM ciya bhvbhNgmuvnnei||1|| bhAvArtha-"mitra svajanAdikanuM bahumAnAdi karavAthI bhavaparaMparA vRddhi pAme che, ane jina gharmamAM pravartatA sAdharmikanuM sevana karavAthI te bhavaparaMparAno nAza thAya che." ahIM sAghue sAgharmikanuM vAtsalya karavAnA saMbaMdhamAM zrI vajasvAmInuM draSTAMta evuM che ke-mahA ugra duSkALane lIghe sarva dezanA mArgo jyAre baMdha paDI gayA hatA tyAre zrI vajasvAmI paTavidyAe karIne sakaLa saMghane sukALavALI subhikSApurImAM laI gayA hatA. tevI ja rIte viSNukumAra vagerenAM draSTAMto paNa vAMcanAre anya sthaLethI jANI levAM. koI pativratA zrAvikA paNa potAnA patinuM lokottara vAtsalya karI zake che tenuM draSTAMta nIce praNe pativratA strIe kareluM pativAtsalya pRthvIpura nAmanA nagaramAM eka subhadra nAme bAra vrataghArI zrAvaka raheto hato. te ekadA vepArane mATe rAjapura nagare gayo. te nagaramAM eka jinadAsa nAme zrAvaka raheto hato. teNe potAnI kanyAne sAgharmika vinA bIjA koIne nahIM ApavAno niyama grahaNa karelo hato. anyadA te subhadrane bhojana, zayana, Asana, jalpana, caMkramaNa, vArtAlApa vagere ceSTAo vaDe sAgharmika jANIne teNe potAnI putrI moTA utsavathI paraNAvI. te suzIlA putrI gharanuM kAmakAja karavA uparAMta prabhunA mArgane jANanArI temaja nirmaLa aMtaHkaraNavALI hovAthI niraMtara patinI bhakti paNa karatI hatI. ekadA tenA pati subhadra ati svarUpavatI ane ubhaTa zRMgAra dhAraNa karelI potAnI strInI sakhIne joI. tene jovAthI subhadrane tenA upara gADha rAga utpanna thayo; paraMtu lamdikathI kAMI paNa bolI zakyo nahIM. te strIne meLavavAnI ciMtAthI tene pratidina durbaLa thato joIne tenI patnIe tene AgrahapUrvaka durbaLa thavAnuM kAraNa pUchyuM, eTale mahA kaSTa subhadre te kAraNa jaNAvyuM. te strI ati catura hovAthI teNe tene pratibogha karavAno bIjo koI upAya nahIM jANIne kahyuM ke "he svAmI! 1 bolavuM. 2 cAlavuM. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 AvA kAryane mATe tame ATalo badho kheda kema pAmyA? mane prathamathI ja kema kahyuM nahIM? kemake te mArI sakhI mAre AdhIna ja che, tene huM jaladI lAvI ApIza." pachI anya divase teNe potAnA patine kahyuM ke "te mArI sakhIe tamArI icchA pUrNa karavAnuM harSathI aMgIkAra karyuM che, tethI te Aja sAMje ahIM Avaze. paraMtu te ati lamLu hovAthI zayanagRhamAM praveza karaze ke tarata ja dIvo bUjhavI nAkhaze." subhadra bolyo ke "bhale tema kare, temAM zI harakta che?" pachI te subhadranI strIe vicAryuM ke "kharekhara viSayarUpa mahA pretanA AvezavALo jIva dInapaNuM ghAraNa karavuM, bagAsAM khAvAM, niHzvAsa mUkavo, tathA parastrI saMbaMdhI vicAramAM ja tallIna thavuM vagere zuM zuM cApalya karato nathI? arthAt sarva cApalya kare che. aho! anaMta sukhane ApanAra evA vratanI paNa upekSA kare che. jyAre Avo sujJa ane suzIla mANasa paNa viSayamAM ja parAdhIna thaI gayo to bIjAnI zI vAta? mATe viSayadazAne ane anyanI AzAne dhikkAra che; paraMtu A mAro svAmI grahaNa karelA vratano bhaMga karavAthI narakAdika duHkhanuM bhAjana thaze, mATe huM ja mArI sakhInuM rUpa ghAraNa karIne tenuM vAMchita pUrNa karuM. jo ke tema karavAthI bhAvathI to tenA vratano bhaMga thaze, paNa dravyathI bhaMga nahIM thAya. to eka pakSanuM pAlana karavAthI paNa koI vakhata lajjavAna puruSane guNakArI thaI zake che." A pramANe bhaviSyamAM vividha prakAranA lAbha thavAno vicAra karIne teNe potAnI sakhI pAsethI kAMI miSa karIne potAnA patie joyelAM tenAM uttama vastro tathA alaMkAro mAgI lIghAM. pachI guTikAnA prayogathI sakhInA jevo ja svara tathA svarUpAdi karIne te ja pramANe vastra tathA AbhUSaNo ghAraNa karI te sakhInI jevA ja suMdara vilAsa (hAva bhAva vagere) karatI te subhadranI ja patnIe (pote ja) uttama sugaMdhI puSpa, tAMbUla, caMdana, agaru, karpara, kasturI vagere samagra bhoganI sAmagrI vaDe tathA nirmaLa dIpaka vaDe alaMkRta karelA suMdara zayanagRhamAM harSathI praveza karyo. te vakhate gaMgA nadInA pulinanI spardhA karanArA palaMga para utkaMThAthI vikasvara draSTi ghAraNa karIne beThelA subhadra netra ane mananI jANe amRtamaya draSTine ghAraNa karatI hoya tevI tene joI. tarata ja teNe dIpakane bUjhavI dIdho. pachI te palaMga upara gaI, ane vividha prakAranI goSThI karavA pUrvaka AnaMdathI te subhadre tenI sAthe krIDA karI. prAtaHkALe tenA gayA pachI subhadrane vicAra thayo ke- sayalasurAsurapaNamiya, calaNehiM jiNehiM jaM hiyaM bhaNiyaM / taM parabhavasaMbalayaM, ahaha! mae hAriyaM sIlaM // 1 // bhAvArtha-"sakala sura ane asuroe jenA caraNakamaLane praNAma karyo che evA jinezvaroe je hitakArI kahyuM che te parabhavamAM pAtheya samAna zIla meM Aje gumAvyuM." manasyanyadvacasyanyat, kriyAyAmanyadeva ca / yasyAstAmapi lolAkSI, sAdhvIM vetti mamatvavAn // 1 // bhAvArtha-"je strInA manamAM kAMIka hoya che, vacanamAM kAMIka hoya che, ane kriyAmAM tethI paNa kAMI bIjuM ja hoya che evI capala netravALI strIne mamatAvALo puruSa zreSTha mAne che." carmAcchAditamAMsAsthi, viNmUtrapiTharISvapi / vanitAsu priyatvaM yat, tanmamatvavijUMbhitam // 2 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 276] darzanAcArano sAtamo bheda-sAdharmIvAtsalya 285 bhAvArtha--"jenAM mAMsa tathA asthi carmathI AcchAdana karelAM che evI viSTA ane mUtranI hAMDI samAna strIomAM je priyatva che te mAtra mamatAthI ja utpanna thayeluM che.'' gaNayanti januH samarthavat, suratollAsasukhena bhoginaH / madanAhi viSogramUrchanAmayatulyaM tu tadeva yoginaH // 3 // bhAvArtha--"kAmI puruSo je bhogavilAsanA sukhathI potAno janma saphaLa mAne che te ja sukhane yogI puruSo kAmadevarUpI sarpanA viSathI thayelI ugra mUrchArUpa mahAvyAdhi samAna mAne che.' dareka padArthamAM priya ane apriyapaNuM svamanokalpita ja hoya che. kharekharI rIte to koI paNa vastu iSTa ke aniSTa che ja nahIM. kemake samagra vikalpano upazama thavAthI matino bheda raheto ja nathI. kahyuM che ke-- samatAparipAke syAd viSayagrahazUnyatA / yayA vizadayogAnAM vAsIcandanatulyatA // 1 // bhAvArtha'samatA guNa paripakva thAya, tyAre viSayagraha zUnya thaI jAya che (viSayecchA nAza pAme che); ane tethI nirmaLa yogavALA te AtmAne vAsI (pharasI) ane caMdanamAM tulyatA thaI jAya che, arthAt te bannemAM bheda jaNAto nathI.'' A pramANe saMveganA vazathI utpanna thayelA pazcAttAparUpI agnithI tenuM aMtaHkaraNa baLavA lAgyuM, ane hamezAM potAnI patnIne jotAM ja te potAnuM mukha nIcuM karavA lAgyo. te joIne tenI bhAryAe vicAryuM ke ''A mArA pati haju sudhI lagna choDatA nathI, tethI te jaladIthI dharma pAmaze; sarvathA nirlajja ane vAcALa mANasa gharmane ayogya hoya che, paNa A mArA svAmI tevA nathI.'' pachI te strI hamezAM sAmAyikane vakhate tathA paThana pAThanane vakhate sarva sthAne vrata bhaMga karavAnuM phaLa vAraMvAra kahevA lAgI--'vrata grahaNa karavuM saheluM che, paNa tenuM pAlana karavuM duSkara che. tenA cAra` bhAMgA thAya che.'' ityAdi vacano sAMbhaLIne subhadra potAnI strInA svabhAvanI stuti karavA lAgyo paNa tenA manamAM vratabhaMganuM duHkha zalyanI jema niraMtara khaTakatuM hatuM; tethI te pratidina adhika adhika durbaLa thavA lAgyo. te joIne tenI patnIe AgrahathI durbaLa thavAnuM kAraNa pUchyuM, tyAre te niHzvAsa nAMkhIne khedapUrvaka bolyo ke "he priyA! je mokSasukhanA hetubhUta vrata meM cirakALathI pAlana karyuM hatuM te vratano kSaNika sthitivALA manakalpita sukhane mATe bhaMga karIne mUrkha paNa na kare tevuM akArya meM karyuM che tenI ciMtAthI huM durbaLa thAuM chuM. have mane bhraSTa thayelAne enuM prAyazcitta koNa Apaze? mArI bhAvanAno vRttAMta to kuMbhArane ghera jaIne mithyA duSkRta ApanAra kSullaka muninA jevo thayo che. jIvone haNIne pachI 'meM moTuM duSkRta karyuM, meM moTuM duSkRta karyuM' ema kahevuM ne dhyAna vairAgya dhAraNa karavA te vyartha ane vaMghya che." A pramANe zubha pariNAmathI bolatA tene aMtaHkaraNathI zuddha jANIne tathA "strInI sanmukha mAtra dAkSiNyatA sAcavavA mATe A bahArano dekhAva nathI'' evI saMpUrNa parIkSA karIne temaja 'saMvegane vaza thayeluM tenuM citta indranI apsarAothI 1 vrata grahaNa karavuM saheluM ne pALavuM duSkara, grahaNa karavuM muzkela paNa pALavuM sukara, grahaNa karavuM paNa saheluM ane pALavuM paNa saheluM ane grahaNa karavuM paNa muzkela ne pALavuM paNa muzkela, A pramANe cobhaMgI thAya che. temAM trIjo bhAMgo zreSTha che. cotho kaniSTha che. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 - zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 paNa parAbhava pAme tevuM nathI' evo nizcaya karIne teNe nizAnI sahita sarva hevAla satya rIte kahI Apyo. tethI vizvAsa pAmIne te subhadra zAMta thaI vicAravA lAgyo ke "lokottara gharmamAM kuzaLa evI A mArI bhAryAne dhanya che ke jeNe "mAro svAmI parastrInA saMgathI narakarUpI sAgaramAM na paDo' ema ghArIne mane temAMthI ugAryo. mane antaHkaraNathI mArI ciMtA gharAvanArI suzIla strI maLI che. tenI sthiratA ane gAMbhIrya vANInA viSayanI bahAra che. arthAt vANIthI kahI zakAya tevuM nathI." ityAdi strInI prazaMsA karIne tenI ja AjJAthI guru pAse jaI parastrIgamananuM sarvathA pratyAkhyAna karIne karelA pApanI AlocanA karI. pachI anukrame potAnA putrane gharano kAryabhAra soMpIne cAritra tapAdi vaDe te strIpuruSa alpakALamAM ja icchita kArya sAthI mokSasukhane pAmyA. "A pramANe sAgharmika vAtsalyanA ghaNA bheda che, mATe DAhyA puruSo lAbha dekhIne temAM pravarte che. A sAtamA darzanAcArane pAlana karanAra puruSoe potAnI sarva zaktithI sAgharmikanI niraMtara arcA karavI, tathA tenuM bahumAna karavuM." vyAkhyAna 277 darzanAcArano AThamo bheda-prabhAvanA have prabhAvanA nAme AThamA darzanAcAra viSe kahe che- aSTau proktA nizIthAdau, zAsanasya prabhAvakAH / mArgAnusAriNyA zaktyA, ta evodbhAsayaMti tat // 1 // bhAvArtha-"nizIthAdika sUtramAM zAsananA ATha prabhAvaka kahelA che, teo ja mArgAnusArI zaktie karIne zAsanane zobhAve che." sUtramAM je ATha prabhAvaka kahelA che, te nizIthasUtranI gAthA vaDe batAve che. aisesIDi dhammakahi2 vAi3 Ayariya khavaga5 nemittI / vijA rAyagaNasammao a titthapabhAviMti // 1 // bhAvArtha-"1. atizayita RddhimAna, 2. gharmakathI, 3. vAdI, 4. AcArya, 5. tapasvI, 6. naimittika, 7. vidyAvAna ane 8. rAjasamUhamAM saMmata e ATha tIrthanA prabhAvaka hoya che." vizeSArtha-(1) jene "atizaya" eTale bIjAothI parama utkRSTa "Rddhi" eTale tejalezyA vagere labdhio che, te atizayita Rddhi kahevAya che. tene mATe kuMcika nAmanA zreSThIne zikSA ApanAra munipati muninuM athavA bhAvI kALe thanArA sumaMgala muninuM draSTAMta jANavuM. te zrI bhagavatIsUtranA paMdaramA zatakamAM kaheluM che, tyAMthI svayameva jANI levuM. (2) "gharmakathI" prabhAvaka eTale vyAkhyAnanI labdhi jene hoya che. zrI naMdiSeNa muni vezyAne ghera rahyA hatA, topaNa hamezAM daza daza jIvone pratibogha pamADatA hatA, tevI rIte bAra varSa vyatIta thayAM, jemAM teMtALIsa hajAra ne baso jArapuruSo ke jeo kAmAtura thaIne vezyAne ghera AvatA hatA, teone gharmakathA vaDe pratibogha pamADIne zrI mahAvIra svAmI pAse dIkSA levA mATe mokalyA hatA. "huM to karmanA vazathI patita thayo chuM paNa bIjA daza mANasane dararoja pratibogha Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 277] darzanAcArano AThamo bheda-prabhAvanA 287 pamADyA vinA huM AhAra karIza nahIM,'' evo pote lIdhelo abhigraha temaNe saMpUrNa pALyo hato. te pratibodha pAmanAra manuSyomAM koIe paNa teno pratyakSa evo doSa paNa grahaNa karyo nahoto. paraMtu UlaTA teo evuM vicAratA ke "aho! A dharmakathA kahenAra koI mahApuruSa lAge che ke, jeNe mohajALamAM paDyAM chatAM paNa potAnA guNone bhasmIbhUta karI nAkhyA nathI. kAjaLanI koTaDImAM rahyA chatAM paNa potAnA AtmasvabhAvane malina thavA detA nathI. tenA AtmAne dhanyavAda ghaTe che! A joke koI paNa kAraNe patita thayela che, paNa avazya alpa kALamAM ja A kAryathI pAchA osa2ze. eNe amArA jJAnanetro ughADyAM, te bahu ja sAruM thayuM. A mahAtmA mohasAgaramAM bUDyA chatAM na bUDyA jevA ja che. Avo mahAtmA koI paNa nathI ke jenI Ane upamA ApIe. athavA to kharekhara amArA jevA pApIone tAravA mATe ja A vezyAnA gharamAM nAvarUpa thaIne rahyA jaNAya che. bIjo koI paNa hetu kalpanAmAM AvI zakato nathI.'' ityAdika vividha prakAranAM uttama vAkyothI te dharmakathA kahenAranI stuti karatA hatA. ja (3) ''vAdI'' prabhAvaka eTale paravAdIno parAjaya karanAra. tenA para vRddhavAdI, mallavAdI, devasUri, siddhasena divAkara, vAdIvetAla zrI zAMtisUri vagerenAM dRSTAMto prabhAvaka puruSa caritramAMthI jANI levAM. (4) ''AcArya" prabhAvaka eTale gacchanA staMbhabhUta eka hajAra baso ne chaThThuM guNothI (chatrIza chatrIzIthI) alaMkRta hoya te. tenA para prabhava svAmI, zayyabhavasUri vagerenAM dRSTAMto jANavAM. (5) ''kSapaka'' prabhAvaka eTale prakRSTa tapasvI. tenA para cha hajAra varSa sudhI chaThTha tapa karanAra zrI viSNukumAra, cha mAsI tapa karanAra DhaMDhaNakumAra, sATha hajAra varSa sudhI AcAmya tapa karanAra suMdarI, eka varSa paryaMta kAyotsarge rahenAra bAhubalI, viSama abhigraha dhAraNa karanAra bahudAmuni,1 agiyAra lAkha eMzI hajAra ne pAMcaso mAsakSapaNa karanAra naMdanamuni, soLa varSa sudhI AcAmlatapa karanAra zrI jagacaMdrasUri tathA guNaratna saMvatsara tapa karanAra skaMdhakaRSi vagerenAM dRSTAMto tapasvIonA caritravALA graMthamAMthI jANI levAM. (6) ''naimittika'' prabhAvaka eTale trikALajJAnI. A viSaya upara varAhamihirane jItavA mATe nimittazAstranI prarUpaNA karanAra zrI bhadrabAhusvAmInuM dRSTAMta jANavuM athavA potAnA saMsArI bhANeja dattane sAtame divase mRtyu kahenAra kAlikAcAryanuM dRSTAMta jANavuM. (7) 'vidyAvAna'" prabhAvaka eTale siddha karela vidyA, maMtra, yaMtra, buddhi, siddhi, cUrNa, aMjana, yoga, auSagha ane pAilepa vagere prayogavALA jANavA. temAM pADAno vadha karAvavAmAM prItivALI kaMTakezvarI devIne vaza karanAra zrI hemacaMdrasUri maMtravidyAvALA jANavA, ane zrIpAlarAjAne zrI siddhacakranuM yaMtra ApanAra guru maMtravidyAvALA jANavA. vaLI te upara trIjuM dRSTAMta kahe che ke--koI eka nagaramAM eka ati rUpavatI sAdhvIne koI rAjA pakaDIne potAnA mahelamAM laI gayo hato. tene choDI devA mATe zrI saMghe rAjAne ghaNo samajAvyo, paNa teNe choDI nahIM. pachI eka maMtrasiddha 1 A nAma ajJAta che. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 munie rAjAnA AMgaNAmAM jaI chUTA paDelA thAMbhalAo maMtrIne AkAzamAM uDADyA, tenA khaDakhaDATathI rAjamahelanA staMbho paNa kaMpavA lAgyA. tethI bhaya pAmIne rAjAe te sAdhvIne choDI dIdhI, ane kSamA mAMgI. pAkSikasUtramAM cothA mahAvratanA AlAvAmAM 'rAga vaDe athavA dveSa vaDe maithuna sevavuM nahIM'' ema kahyuM che. te upara ziSye zaMkA karI ke "he guru! sarva puruSo rAgayukta thaIne ja viSayo bhogave che, paNa koI dveSathI viSaya sevatA nathI; to dveSa zabda zA mATe mUkyo che?"' tenA javAbamAM guru bolyA ke "pAkSika sUtranI vRttimAM ja tene mATe eka dRSTAMta ApyuM che ke koI eka nagaramAM eka tApasI parivrAjikA rahetI hatI. teNe maMtravidyAnA baLathI aneka camatkAro batAvIne rAjA vagere sarva janane potAne vaza karI lIdhA hatA, ane te sarve loko jaina sAdhuonI niraMtara niMdA karatA hatA. ekadA rAjAe potAnI rANI pAse te tApasInA zIlAdikanI vAraMvAra prazaMsA karI; paNa rANI jaina sAdhunA guNomAM 2kta hovAthI teNe rAjAnuM kahevuM kAMI paNa satya mAnyuM nahIM. anyadA rANIe naga2nA udyAnamAM padhArelA guru pAse jaIne temane kahyuM ke "he pUjya! A gAmamAM eka tApasI rahe che teNe potAnA zIlAdika guNoe karIne rAjA sahita samasta paurajanone potAne vaza karI lIghA che, tethI teo niraMtara jaina sAdhuonI niMdA kare che, ane jaina sAdhuo nagaramAM Ave che temane koI AhArAdika paNa ApatuM nathI. AvI rIte AkhuM zahera mithyAtvathI vyApta thaI gayeluM che, teno jo Apa udghAra karo to bahu sAruM.'' te sAMbhaLIne eka maMtravidyAthI siddha thayelA munie kopa karIne te tApasInuM zIlabhaMga karavA mATe AkarSaNa vidyAthI tenuM AkarSaNa karyuM. eTale te tApasI tyAM AvI, ane ekAMtamAM rahelA te sAdhune joIne kAmadevanI vihvaLatAthI tenuM zarIra kaMpavA lAgyuM, tethI "mArA kAmajvaranuM auSagha karo'' e pramANe dIna vANI bolatI te tApasIe pote ja te sAdhune AliMgana karyuM. munie paNa tenA mahatvano bhaMga karavA mATe te jainaniMdaka parivrAjikAnI sAthe dveSathI bhogavilAsa karyo. tyAra pachI te tApasI tyAMthI nAsI gaI. anukrame tenuM udara jaLodaranI jevuM garbhathI vRddhi pAmyuM. tethI lokamAM tenI prathama jevI guNastuti thatI hatI, tevI ja doSanaMdA thavA lAgI. pachI rANIe rAjAne kahyuM ke 'he prANanAtha! tamArI parivrAjikAnuM brahmacarya juo. pAparUpI daMbhano samUha pragaTa thayo. zIlarUpa bakhtara dhAraNa karavAmAM to jainamunio ja samartha che, bIjA nathI.' te sAMbhaLIne rAjAe kahyuM ke "he priyA! tuM utAvaLI na thA. koI vakhata te jainamuninuM svarUpa paNa dekhADIza.'' pachI rAjAe potAnA eka sevakane zIkhavyuM ke ''tuM lAvaNyAdi guNayukta evI rUpavatI sUryakAMtA nAmanI vezyAne laIne upavanamAM rahelA kAmadevanA caityamAM rAtrinA AraMbha samaye jaje ane te caityamAM kAMIka dharmanA miSathI pelA munine lobha batAvIne lAvaje. pachI te bannene temAM rAkhI tuM bahAra nIkaLI jaIne bAraNA baMdha karI majabUta tALuM mAraje, ane aMdara eka pathaMka tathA cuA caMdana vagere aneka prakAranI bhogasAmagrI mUkI rAkhaje." te sevake rAjAnA kahyA pramANe badhuM karyuM. pelA daMbharahita muni paNa te caityamAM peThA. pachI bahAra nIkaLavAno mArga nahIM maLavAthI temaNe vicAryuM ke '"aho! anAbhoge karIne huM Aje mohajALamAM sapaDAyo chuM. mane A vezyAnA hAvabhAvano to tilamAtra paNa bhaya nathI. paraMtu prAtaHkALe jaina zAsananI apabhrAjanA thaze te ja mAtra manamAM khUMce Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 277] darzanAcArano AThamo bheda-prabhAvanA 289 che.'' pachI te vezyAe tenI aneka prakAre viDaMbanA karI, to paNa teNe potAnuM dhairya mUkyuM nahIM. te munie vicAryuM ke "pUrve meM kAraNasara dveSathI akArya karyuM hatuM, paNa Aje jo rAgathI huM te akArya karuM to jarUra mArA mahAvratarUpI guNanI hAni thAya, mATe yAvajjIva deva gurunI sAkSIe aMgIkAra karelA paMca mahAvratonuM pAlana karavuM te ja yogya che.'' ema vicArIne temaNe rajoharaNa vagere sarva sAdhunA veSane dIvAthI saLagAvIne bhasmIbhUta karI nAMkhyA ane adhyAtmarUpa amRta vaDe bhAvaliMga dhAraNa karyuM. pariNAme lAbha joIne te bhasma Akhe zarIre copaDI. AvI rIte avadhUtano veSa dhAraNa karI kAcabAnI jema iMdriyo gopavIne AkhI rAtri dhyAnatatpa2paNe nirgamana karI. pelI vezyA potAnuM samagra parAkrama batAvIne chevaTe thAkI gaI, ane bIjo koI upAya nahIM sUjhavAthI te nidrAvaza thaI gaI. prAtaHkALa thatAM rAjA potAnI rANIo ane aneka pauraloko sahita te udyAnamAM AvyA. sevake tALuM ughADyuM, to aMdarathI ''alakha niraMjana jagannAthane namaskAra'' e zabdane moTA svarathI bolato ane zarIre nagna, yogadhArI, avikArI, alamasta jevo eka avadhUta yogI ke jenA AkhA zarIre bhasma coLelI hatI tevo bahAra nIkaLyo. tene joIne sarva loka camatkAra pAmyA. te vakhate rANIe rAjAne kahyuM ke "he svAmI! tamAruM kahevuM asatya thayuM. A to koI yogI nIkaLyo paNa jaina sAdhu to nathI.'' pachI rAjAe potAnA sevakane pUchyuM ke '"teM AvuM avaLuM kema karyuM?' sevaka bolyo--'he svAmI! meM to ApanI AjJA pramANe ja sarva karyuM hatuM, tyAra pachI zuM thayuM te huM jANato nathI.'' tyAre rAjAe vezyAne rAtrinuM vRttAMta pUchyuM. vezyA bolI ke '"he svAmI! huM zuM kahuM? huM to bhoganimitte mAruM sarva sAmarthya batAvI batAvIne thAkI gaI, paNa teNe to iMdranI apsarAothI paNa skhalita na thAya tevI mahA yogazakti batAvI. traNa jagatamAM tenA jevo koI muni nathI.'' A pramANe sarva vRttAMta jANIne rAjA pratibodha pAmyo, ane teNe potAnA cittane, vittane ane samagra paurajanone jainadharmamaya karyA. tethI jainasAdhuonA jJAna, dhyAna, niHspRhatA, tyAga vagere guNo nagaramAM mAyA nahIM, arthAt te te guNonI atyaMta prazaMsA thavA lAgI. A pramANe te sAdhue jainazAsananI prabhAvanA karIne pharIthI muniveza aMgIkAra karyo, ane alpa samayamAM ja teNe potAno Atmadharma pragaTa karyo. A vidyAsiddhanuM dRSTAMta jANavuM. buddhisiddha upara abhayakumAra vagerenA dRSTAMto jANavAM. yogasiddha upara suvarNasiddhi vagerenA jANavAvALA zrI kAlikAcArya vagerenA dRSTAMto jANavA. A sarve vidyA prabhAvakamAM gaNavA. (8) AThamA 'rAjasamUhamAM saMmata'' prabhAvaka eTale rAjA vagere samagra loke mAnya karelA. te 52 siddhasena divAkara, hemacaMdrasUri, vijayahIrasUri AdinA dRSTAMto jANavA. A AThe prabhAvaka jainadharmanA udyotaka che. teonA abhAve jaina matano mahimA adhikatara thato nathI, mATe teone jinazAsanarUpa prAsAdanA staMbha samAna gaNavA. darzanAcAranA vicArane jANanArA ane zAsananA meDhIbhUta prabhAvakoe zAsananA kAryamAM potAnI samagra zaktine gopavavI nahIM, paNa samagra zaktithI zAsanano udyota karavAmAM prayAsa karavo. Jain Educatbhaga 4 19 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 vyAkhyAna 278 cAritrAcArano pahelo bheda-IryAsamiti have ATha prakAranA cAritrAcAra kahe che- yAzca cAritraputrasya, mAtaro'STau prakIrtitAH / tA eva caraNAcArAH, samupAsyA mumukssubhiH||1|| bhAvArtha-"cAritrarUpa putranI je ATha mAtAo kahelI che, te AThe prakAranA cAritrAcAra che, tene mumukSu puruSoe sevavA." caraNa(vrata)nuM AcaraNa karavuM, te cAritrAcAra kahevAya che. te cAritrAcAra pAMca prakAranI samiti ane traNa prakAranI guNie karIne ATha prakArano che. kahyuM che ke paNihANajogajutto, paMcahiM samiihiM tihiM guttihiM / esa carittAyAro, aTTaviho hoi nAyabvo // 4 // bhAvArtha-"pAMca samiti ane traNa guNie karIne praNighAna yogathI yukta thayelo A cAritrAcAra ATha prakArano che, ema jANavuM." prathama samitirUpa pAMca prakAranA cAritrAcAramAMthI IryAsamiti nAmanA pahelA prakAranuM varNana nIce pramANe che yugamAtrAvalokinyA, dRSTyA sUryAMzubhAsite / pathi yatnena gantavyaM itIryAsamitirbhavet // 1 // bhAvArtha-"gADAnI dhUMsarI pramANa AgaLanA bhAgamAM jonArI draSTithI sUryanAM kiraNothI prakAzamAna evA rastA upara yatnapUrvaka je cAlavuM te IryAsamiti kahevAya che." A zlokamAM "yatanApUrvaka cAlavuM' ema kahyuM che temAM ema samajavuM ke "mukhya vRttie to sAdhue niravadya sthAnamAM rahIne svAdhyAya vagere gharmakRtya ja karavA." ahIM koIne zaMkA thAya ke "munine jyAre niravadya sthAnamAM rahIne gharmakRtya ja karavAnuM che, tyAre sAghuone niraMtara navakalpI vihAra karavAno bhagavAne zA mATe upadeza karyo che? teno javAba Ape che ke "navakalpI vihAra karavAnuM je bhagavAne kahyuM che te paNa ghaNA guNano hetu hovAthI gharmanI vRddhine mATe ja kahyuM che; temAM paNa rAtre cakSano viSaya nahIM hovAthI ati puSTa AlaMbana (kAraNa) vinA cAlavA hAlavAnI AjJA ApI nathI. divase paNa cha jIva nikAyanI virAghanA TALavAne mATe ghaNA loko vaDe cAlelA mArge vihAra karavo, paNa ADe mArge cAlavuM nahIM; temAM paNa potAnA pagathI AraMbhIne AgaLa cAra hAtha sughI (yuga pramANa) kSetra (pRthvI)ne joIne kAcI mATI, jaLa, vanaspati ane bIja vagere sthAvara ane kuMthavA, kIDI vagere trasa jaMtunI rakSA mATe pagale pagale sArI rIte joIne cAlavuM. "phara " IryA eTale gati ane tenI je samiti eTale samyak prakAre jinapravacanane anusAre rUta: eTale AtmAnI pravRttirUpa ceSTA karavI te "IrSA samiti" zabdano artha che. AgaLa je traNa guti kahevAmAM Avaze, te pravRttinI nivRttirUpa hovAthI temAM ane samitimAM kAMIka bheda che ema jANavuM. have gati karavI te paNa AlaMbana, kALa, mArga ane yatanA e cAra Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 278] cAritrAcArano pahelo bheda-IryAsamiti sUtra kAraNe karIne niyamita rIte karavI. temAM (1) ''AlaMbana'' te jJAnAdika jANavuM. 'jJAna' eTale ane teno artha e banne rUpa Agama, darzana ane cAritra. te pratyeka jJAnAdikane Azraya karIne athavA be benA saMyoge karIne` gamana karavAnI anujJA ApI che; paraMtu jJAnAdikanA AlaMbana vinA gati (vihAra-javuM AvavuM) thaI zake nahIM. (2) "kALa" eTale gamananuM prakaraNa hovAthI gamananA viSaya mATe divasa ja jinezvare kahelo che. (3) ''mArga'' eTale unmArgano tyAga karIne loko puSkaLa cAlatA hoya tevo mArga kahyo che. (4) ane "yatnA" e dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhede karIne cAra prakAranI che. temAM 'dravyane AzrayIne yatanA karavI' eTale yuga pramANa pRthvImAM rahelA jIvAdika dravyane netravaDe jovAM te. 'kSetrathI yatanA karavI.' eTale yuga pramANa pRthvIne joIne cAlavuM te. 'kALathI yatanA karavI' eTale jeTalo kALa gati karavI teTalA kALa sudhI upayoga rAkhavo te. ane 'bhAvathI yatanA karavI' eTale upayogapUrvaka cAlavuM te. arthAt zabdAdika iMdriyonA viSayane tathA pAMca prakAranA svAdhyAyane paNa tajI daIne cAlavuM te. kemake temano tyAga nahIM karavAthI gatinA upayogano ghAta thAya che. gati vakhate bIjo koI paNa vyApAra yogya nathI. pAchaLa tathA paDakhe upayoga rAkhavAthI athavA ati dUra jovAthI mArgamAM vidyamAna jaMtuo paNa joI zakAtA nathI. temaja ati samIpa jovAthI sanmukha AvatA pazu athavA bhIMta vagerenuM AsphAlana thavA saMbhava che, mATe upayogapUrvaka gamana karavuM te ja yogya che. AvA prakAranI samitipUrvaka gati karanAra munine kathaMcit prANIno vadha thaI jAya to paNa pApa lAgatuM nathI. ahIM kevaLa gati vakhate ja IryAsamiti rAkhavI ema nahIM, paNa beThAM beThAM paNa ghaNA bhAMgAvALA zAstranI AvRtti karatI vakhate bhAMgAnI racanA karatAM je hAtha vagerenI ceSTA thAya che te paNa pariskaMdarUpa hovAthI temAM paNa IryAsamitinI jarUra che. A samiti varadatta muninI jema pALavI. tenuM dRSTAMta kahe che-- IryAsamiti upara varadatta RSinuM dRSTAMta koI gacchamAM varadatta nAmanA RSi niraMtara IryAsamitimAM tatpara hatA. ekadA zakrendra potAnI sabhAmAM temanI IryAsamitinI prazaMsA karI. te sAMbhaLIne eka mithyAtvI deve te satya nahIM mAnatAM indrane kahyuM ke-'jIvavAnI icchAvALo te muni zI rIte IryAsamitimAM tatpara raheze? huM tene samitithI bhraSTa karIza.'' ema kahIne te deva mRtyulokamAM Avyo, tyAM te muninA cAlavAnA rastA para teNe mAkhI jevaDI deDakIo vikurtI. mArgamAM paga mUkavAnI paNa jagyA na maLe teTalI badhI deDakIo joIne te muni IryAsamitimAM ati sAvadhAna thaI UbhA rahI gayA. tevAmAM te devatAe mAyAthI hAthInA upadravavALuM tumula cAre bAjue vikulyuM. tethI paNa te sAdhu vihvaLa thayA nahIM, temaja utAvaLI gati ke kUdIne cAlavAnI gati paNa svIkArI nahIM. tyAre te devanA vikrvelA mANaso dUrathI sAdhune kahevA lAgyA ke "he RSi! hAthInA rastAmAMthI ekadama dUra jatA raho, dUra jatA raho.'' paNa te muni to potAnA svabhAvamAM ja sthita rahyA. tevAmAM hAthIe AvIne te munine pakaDI AkAzamAM uchALyA, nIce pRthvI para paDatAM sAdhue vicAryuM ke "mAro deha pramArjana karyA vinAnI deDakIothI vyApta pRthvI para paDaze, tethI ghaNI deDakIono vinAza thaI jaze.'' A 1 jJAna ne darzana athavA jJAna ne cAritra athavA darzana ne cAritranA avalaMbana vaDe. 291 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 19 pramANe devatAe potAnI sarva prakAranI zakti batAvI,paNa muni IryAsamitithI bhraSTa thayA nahIM, eTale potAnA jJAnathI temaja iMdranA vAkyathI muninA bhAvanI nizcalatA jANIne te devatA pragaTa thayo ane pote karelo aparAdha khamAvyo. pachI sarva vRtAMta kahI batAvIne te deva samakitarUpI ratna prApta karI svarge gayo. A pramANe varadatta RSinI jema IryAsamiti nAmano pahelo cAritrAcAra sarve munie pALavo. juo, tenuM zIla joIne devatA paNa mithyAvRSTipaNAno tyAga karI samyavRSTi thayo." vyAkhyAna 279 cAritrAcArano bIjo bheda-bhASAsamiti have bhASAsamiti nAmanA bIjA cAritrAcAra viSe kahe che hitaM yatsarvajIvAnAM, tyaktadoSa mitaM vacaH / taddharmahetorvaktavyaM, bhASAsamitirityasau // 1 // bhAvArtha-"je sarva jIvone hitakArI ane doSarahita temaja mita pramANasara-alpa) vacana hoya te gharmane mATe bolavuM, tenuM nAma bhASAsamiti kahevAya che." ahIM "doSarahita je vacana kahyuM che, te doSa kroghAdika ATha che. te viSe zrI uttarAdhyayanasUtranA covIzamA adhyayanamAM kahyuM che ke kohe mANe a mAyAi, lobhe a uvauttayA / hAse bhaye moharIe, vigahAsu taheva y||1|| eAi aTTha ThANAiM, parivajjittu saMjae / asAvajaMmia kAle, bhAsaM bhAsijja panavaM // 2 // bhAvArtha-"krogha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, bhaya, mukharatA ane vikathA e ATha sthAna varjIne asAvadya evA kAryamAM yathAyogya kALe bhASA bolavAnuM sAdhune mATe kaheluM che." vizeSArtha-(1) koI pitA potAnA putra upara ati krogha karIne tene kahe ke "tuM mAro putra nathI athavA pAse rahenAra bIjA mANasone kahe ke "Ane bAMgho, bAMgho' te krodha doSa jANavo, tenA para amaradatta mitrAnaMda vagerenAM dRSTAMto che. (2) koI mANasa marIcinI jema ahaMkArathI "jAti vagerethI mArA jevo ucca koI nathI" ityAdi bole te mAna doSa jANavo. (3) mallinAtha prabhunA pUrva bhavanI jema athavA abhayakumArane pakaDI lAvavA mATe caMDapradyota rAjAe mokalelI vezyAnI jema je anyane chetaravA mATe kapaTathI bole te mAyA doSa jANavo. (4) gharmabuddhi ane pApabuddhi vagerenI jema anyanA bhADAdikane potAnA kahevA te lobha doSa jANavo. (5) "jo mahAvidehakSetramAM viharamAna tIrthaMkaro vicare che, to te upakArane mATe A bharatakSetramAM kema AvatA nathI? ahIM kSaNavAra rahIne lokanA mananA saMdeho dUra karIne pachI cAlyA jAya to bahu sAruM" ema je bolavuM te hAsya doSa jANavo. (6) kAMI paNa kArya karIne koInA pUchavAthI bhayane lIdhe "meM A kArya karyuM nathI, koI bIjAe karyuM haze" ema je bolavuM te bhaya doSa jANavo. (7) jenuM draSTAMta AgaLa Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 279] cAritrAcArano bIjo bheda-bhASAsamiti 293 kahevAmAM Avaze evI raja sAdhvInI jema mukharatAthI (vAcALapaNAthI) vicAra vinA paranA avarNavAda bolavA te mukharatA doSa jANavo. (8) strIAdikanI kathAmAM "aho! A strInAM kaTAkSavikSepa tathA lAvaNyAdika kevAM suMdara che?" ityAdi bolavuM athavA bhuvanabhAnu kevaLInA jIva rohiNI strInI jema bolavuM te vikathA doSa jANavo. ahIM mukharatA doSa upara saMpradAyAgata ra sAthvInuM draSTAMta kahe che sAdhvInuM dRSTAMta zrI mahAnizItha sUtramAM kahyuM che ke zrI mahAvIrasvAmI ekadA dezanAmAM bolyA ke "eka ja mAtra kuvAkya bolavAthI rajI nAmanI AryA mahA duHkha pAmI." te sAMbhaLIne gautama gaNaghare vinaMtipUrvaka pUchyuM ke "he bhagavan! te rA sAthvI koNa? ane teNe vANImAtrathI zuM pApa upArjana karyuM ke jeno A pramANeno dAruNa vipAka Apa varNana karo cho?" bhagavAna bolyA ke "he gautama! A bharatakSetramAM pUrve bhadra nAme eka AcArya hatA. tenA gacchamAM pAMcaso sAdhuo ane bAraso sAdhvIo hatI. tenA gacchamAM traNa ukALA AveluM, AyAma (osAmaNa) ane sauvIra (kAMjI) e traNa jAtanuM ja jaLa vaparAtuM hatuM. cothI jAtanuM pANI pIvAtuM nahotuM. ekadA rakta AryAnA zarIramAM pUrva karmanA anubhAvathI kuSTha vyAdhi utpanna thayo, te joIne bIjI sAdhvIoe tene pUchyuM ke "he duSkara saMyama pALanArI! A tane zuM thayuM?" te sAMbhaLI pApakarmathI gherAyelI rajU bolI ke "A prAsuka jaLa pIvAthI mAruM zarIra naSTa thayuM." te sAMbhaLIne "ApaNe paNa A prAsuka jaLa varajIe' ema sarva sAdhvIonAM hRdayamAM vicAra thaI gayo. temAMnI eka sAdhvIe vicAryuM ke "jo kadApi mAruM zarIra hamaNAM ja A mahAvyAdithI nAza pAme, to paNa huM to prAka jaLa tajIza nahIM. ukALeluM jaLa vAparavAno anAdi anaMta gharma kRpALu jinezvaroe kahelo che te mithyA nathI. AnuM zarIra to pUrve upArjana karelAM karmathI vinaSTa thayuM che. aho! te nahIM vicAratAM A ra8 anaMta tIrthakaronI AjJAno lopa karanAruM ane mahA ghora duHkha ApanAruM kevuM duSTa vacana bolI?" ityAdi zubha dhyAna karatAM vizeSa zuddhinA vazathI te sAdhvIne kevaLajJAna utpanna thayuM. tarata ja devoe kevalIno mahimA karyo. pachI gharmadezanAne aMte rajIe kevalIne praNAma karIne pUchyuM ke "he bhagavan! kayA karmathI huM kuSThAdika vyAdhinuM pAtra thaI?" kevalIe kahyuM ke "sAMbhaLa, tane raktapittano doSa chatAM te snigdha AhAra kaMTha sughI khAgho. te AhAra karoLiyAnI lALathI mizra thayelo hato. vaLI teM Aje eka zrAvakanA chokarAnA mukha upara vaLagelI nAkanI lIMTa mohanA vazathI sacitta jaLathI dhoI hatI. te zAsanadevIthI sahana thayuM nahIM; tethI tArI jema bIjAo paNa tevuM akArya na kare tevA hetuthI zAsanadevIe tane te karmanuM phaLa tatkALa batAvyuM, temAM prAsuka jaLano doSa kiMcit paNa nathI." te sAMbhaLIne rajUe pUchyuM ke "he bhagavan! jo huM yathAvidhi tenuM prAyazcitta lauM, to mAruM zarIra sAruM thAya ke nahIM?" kevaLIe kahyuM ke "jo koI prAyazcitta Ape to sAruM thAya." sajja bolI ke "tame ja Apo. tamArA jevo bIjo koNa mahAtmA che?" kevaLIe kahyuM ke "tuM bAhya roganI zAMti mATe icchA kare che paNa tArA AtmAnA bhAvaroga vRddhi pAmyA che, te zI rIte jaze? to paNa huM to tane prAyazcitta ApuM. paraMtu tenuM koI prAyazcitta ja nathI ke jethI Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 tArI zuddhi thAya, kema ke teM pUrve sarva sAdhvIone kahyuM che ke 'prAsuka jaLa pIvAthI mAruM zarIra bagaDyuM.' AvA mahA pApI vAkya bolIne teM sarva sAdhvIonA manane kSobha pamADyo che, tevA vacanathI teM moTuM pApa upArjana karyuM che, tethI tAre kuSTha, bhagaMdara, jaLodara, vAyu, gulma, zvAsanirodha, arza, gaMDamALa vagere aneka vyAdhivALA dehavaDe anaMtA bhavomAM dIrgha kALa sudhI niraMtara dAridraca, duHkha, daurgatya, apayaza, abhyAkhyAna, saMtApa ane udveganuM bhAjana thavAnuM che.'' A pramANe kevalInuM vacana sAMbhaLIne bIjI sarve sAdhvIoe mithyA duSkRta ApIne potAnuM pApa tajI dIdhuM. mATe he gautama! jeo bhASAsamiti vaDe zuddha evuM vAkya bole che te kevalajJAna pAme che, ane je bhASAsamiti jALavyA sivAya jema tema bolI jAya che te AcArathI bhraSTa thayelI rA AryAnI jema kugatiomAM aneka prakAranAM duHkhasamUhane pAme che. - vyAkhyAna 200 cAritrAcArano trIjo bheda-eSaNAsamiti have eSaNA samiti nAmanA trIjA cAritrAcAra viSe kahe che- saptacatvAriMzatA yaddoSairazanamujjhitam / bhoktavyaM dharmayAtrAyai, saiSaNAsamitirbhavet // 1 // bhAvArtha--je suDatALIza doSarahita azana (AhA2) gharmayAtrAne (saMyamanA nirvAhane) mATe vAparavuM te eSaNA samiti kahevAya che.'' teno bhAvArtha nIcenA dRSTAMtathI jANI levo. dhanazamAM sAdhunuM dRSTAMta avaMti nagarImAM dhanamitra nAme eka vaNika raheto hato. te ekadA guru pAse dharmopadeza sAMbhaLIne ati vairAgyamagna thayo, tethI dhanazarmA nAmanA potAnA putra sahita teNe dIkSA lIdhI. anukrame te banne zAstramAM nipuNa thayA. eka divasa bIjA sAdhuonI sAthe te banne madhyAhna samaye elagapuranA mArge cAlyA. te vakhate bhayaMkara grISma RtunA sUryanA kiraNo paDavAthI tApa pAmelo te bALa sAghu tRSAthI pIDAIne ghIre dhIre cAlavA lAgyo, tethI bIjA sAdhuo to AgaLa cAlavA mAMDyA, paNa dhanamitra sAdhu to putranA premarUpI pAzathI niyaMtrita hovAthI pAchaLa rahyA; tevAmAM mArge eka nadI AvI. te joIne pitAe putrane kahyuM ke '"he vatsa! tArI ceSTAthI huM dhAruM chuM ke tuM tRSAthI parAbhava pAmyo che. paNa mArI pAse prAsuka jaLa nathI tethI zuM karuM? yogya kSetra ane yogya kALa vinAnuM jaLa munione to kalpatuM nathI. to have A nadInuM jaLa pIne tuM tArI tRSAnuM nivAraNa kara. kemake buddhimAna puruSoe niSedha kareluM kArya paNa ApattimAM karavuM paDe che. te viSe kahyuM che ke-- niSiddhamapyAcaraNIyamApadi kriyA satI nAvati yatra sarvathA / ghanAmbunA rAjapathe'tipicchale, kvacidbudhairapyapathena gamyate || 1 || bhAvArtha-niSiddha kArya paNa ApattimAM karavuM joIe. kemake sat kriyA sarva prakAre sarvatra " Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 vyAkhyAna 280] cAritrAcArano trIjo bheda-eSaNA samiti rakSaNa karatI nathI. koI vakhata meghanA jaLathI rAjamArga ati kAdavavALo thayo hoya, tyAre DAhyA puruSo paNa ADe raste cAle che. mATe he vatsa! A mRtyu ApanArI ApattinuM koI paNa prakAre ullaMghana kara. pachI tenuM nivAraNa karavA mATe guru pAse jaIne AlocanA karI leje." ema kahIne ghanamitra muni nadI UtaryA. vaLI tene vicAra thayo ke "A putra mArI zaramathI nadInuM jaLa pIze nahIM. kemake lawvAna puruSo akArya karatAM potAnA paDachAyAthI paNa zaMkA pAme che. tethI huM tenA draSTimArgathI jarA dUra jAuM." ema vicArIne te AgaLa cAlyA. pelA bALa sAdhu paNa nadIne kAMThe AvyA eTale atyaMta tRSAtura hovA chatAM paNa vicAra karavA lAgyA ke "paramAtmAe aneSaNIya bhakta pAna levAnuM niSiddha karyuM che. eSaNA traNa prakAranI kahI che-gaveSaNA, grahamaiSaNA ane paribhogeSaNA. A traNe eSaNA AhAra, upAdhi ane zayyAdi sarva viSayamAM zoghavI joIe. temAM prathama AghAkarmAdi soLa utpAdana doSa kahelA che, ane ghAtyAdi soLa udgama doSa kahelA che. te batrIza doSa pahelI gaSaNAmAM zodhavAnA che, bIjI grahaNaSaNAmAM aMkitAdi daza doSa zoghavAnA che, ane trIjI paribhogeSaNAmAM aMgArAdi pAMca doSa zoghavAnA che. e rIte yatanAvALo muni suDatALIza doSarahita nava koTI vizuddha evA bhaktapAnAdika AhArane, audhika ane upagrahika evA be prakAranA upathine ane vasatine grahaNa kara che, te eSaNA samiti kahevAya che. tevI zuddhithI rahita agrAhya evuM A jaLa hamaNAM mahA kaSTathI huM pIuM chuM. pachI guru pAse tenI AlocanA laIza." ema vicArIne aMjaLImAM jaLa laI teNe pIvA mATe mukha pAse hAtha lAvyo, tevAmAM tene bIjo vicAra thayo ke "huM hamaNAM jalAdikanA jIvone abhayadAna ApuM ke tRSA nivAraNa karavA vaDe mArA jIvane sukhI karuM? jo mArA jIvane A lokasaMbaMdhI sukha ApuM chuM, to bIjA jIvone moTuM duHkha thAya che. vaLI tethI mAruM caturgati rUpa saMsAraparAvartana vRddhi pAmaze, temaja anaMta tIrthakaronI AjJAno lopa thaze. vaLI A jIvo sarve mArA AtmAnA saMbaMghI che. kemake mAro AtmA A jIvonA kuLamAM aneka vAra rahelo che. zrImAnuM tIrthakaroe to chakAya jIvonI dayA saMyamaghArI sAdhuonA utkaMgamAM mUkI che. vaLI he jIva! te narakamAM rahIne AnAthI paNa anaMtagaNI tRSAnuM duHkha parAdhInapaNAe anaMtIvAra sahana karyuM che. hamaNAM tuM svataMtra thayo che, tethI AvA akAryamAM pravarte che, paNa he jIva! zA mATe AtmaguNane bhraSTa kare che? athavA he jIva! tArA eka jIvane mATe aneka jIvano vagha karavAnA bhayathI tuM jarA paNa Darato kema nathI? are! mArA cittanI mUDhatAne dhikkAra che! pratyakSa rIte mAtra eka kSaNa sukhane ApanAra tRSAcchada rUpa A nirmaLa ane zItaLa jaLane tuM amRta tulya mAne che. paNa te amRtamaya nathI, te to nize vizvanI ghArAnA pAna samAna che, ema tAre jANavuM. kemake eka jaLanA biMdumAM jinezvare asaMkhya jIvo kahelA che. ane te biMdu paNa jo sevALanA lavathI paNa mizrita hoya to te anaMta jIvarUpa thAya che. kahyuM che ke trasAH pUtaramatsyAdyAH, sthAvarAH panakAdayaH / nIre syuriti tatpAtA, sarveSAM hiMsako bhavet // 1 // bhAvArtha-pUrA, matsya vagere traNa ane panaka vagere sthAvara jaMtuo jaLamAM hoya che, mATe te jaLano pInAra te sarva jIvono hiMsaka thAya che. - Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 tat kiyadbhirdinairyAnti, rakSitA api ye dhuvam / tAn prAppAn rakSituM rakSa, paprALa nihanti jaH rA ', bhAvArtha-tethI karIne je prANo rakSaNa karyA chatAM paNa keTalAka divasa pachI to avazya javAnA ja che, to tevA prANonA rakSaNane mATe kayo DAhyo mANasa pa2nA prANane haNe? 296 tethI A sacitta jaLa sarvathA huM pIza nahIM.'' ema nizcaya karIne dRDha dhairyavALA te bALake vivekapUrvaka ghaNA jaLajaMtuone bAdhA na thAya tevI rIte ghIme ghIme aMjaLImAM raheluM jaLa nadImAM pAchuM mUkI dIdhuM. pachI te nadI Utaryo, paNa tRSAthI cAlavAnI zakti nahIM rahevAthI te tenAM kAMThA para ja paDI gayo. te vakhate teNe vicAra karyo ke "hamaNAM A tRSAvedanIya karma kaMTha, tALu vagerenuM zoSaNa karIne mArA AtmAmAM rahelA ratnatrayI rUpa amRtanuM zoSaNa karavA icche che, paNa he karma! have tyAM tAro talamAtra paNa praveza nahIM thAya. kemake samAdhi ane saMtoSathI AtmasvarUpanA dhyAnamAM huM magna thayo chuM, tethI tyAM tAro pracAra thaI zake tema nathI. aho! pUrve thaI gayelA pUjya puruSoe moTuM avalaMbana karI rAkhyuM che.'" ityAdi zubha dhyAnamAM tatpara thayelo te bALa sAdhu mRtyu pAmIne svarge gayo. svargamAM utpanna thatAM ja teNe avadhijJAna vaDe upayoga dIdho, eTale potAnA pitAne nadIthI thoDe dUra jaIne UbhelA dIThA. eTale te deva potAnA zarIramAM praveza karIne ghanamitra muninI pAchaLa gayo. putrane Avato joIne ghanamitra paNa harSa pAmyo ane AgaLa cAlyo. pachI bIjA sAdhuo paNa tRSAthI pIDAvA lAgyA. temane mATe te devatAe bhaktithI mArgamAM gokuLa vikuryA. tyAMthI takra vagere laIne sAdhuo svastha thayA. tyAMthI AgaLa cAlatAM te sAdhuomAMthI ekanI vIMTikA te devatAe ja potAnI oLakhANa karAvavA mATe bhulAvI dIdhI. dUra jaIne te sAdhune potAnI vIMTikA yAda AvI, eTale te sAdhu Ubho rahyo ane pAcho pharIne te sthAne gayo tyAM potAnI upadhinI vIMTikA joI, paNa tyAM je gokuLa hatuM te joyuM nahIM. pachI te upaghi laIne sarva sAdhunI bhegA thaI teNe 'upadhdhi maLI paNa tyAM gokuLa to nathI" te vAta sarvane jaNAvI. te sAMbhaLI sarva Azcarya pAmI vicAravA lAgyA ke "kharekhara koI devatAnA anubhAvathI A vanamAM gokuLa thayuM hatuM.'' tevAmAM te deva pragaTa thaIne potAnA pitA sivAya bIjA sarva munione namyo. te vakhate emane kema namyo nahIM?'' e pramANe sAdhuonA pUchavAthI te deve potAno sarva vRttAMta jaNAvIne kahyuM ke "sacitta jaLa pIvA mATe mane te vakhate teNe saMmati ApI hatI, tethI tene pUrvabhavano pitA chatAM paNa meM praNAma karyo nahIM. teNe snehane lIdhe zatrunA jevuM kArya karyuM hatuM. tenA vacanathI jo meM sacitta jaLanuM pAna karyuM hota, to mane anaMta bhavabhramaNa prApta thAta. kahyuM che ke- sa eva hi budhaiH pUjyo, guruzca janako'pi ca / ziSyaM sutaM ca yaH kvApi, naivonmArge pravartayet // 1 // [staMbha 19 bhAvArtha-je ziSyane tathA putrane kadApi unmArge pravartAve nahIM, te ja guru ane te ja pitA DAhyA mANasane pUjavA yogya che. e pramANe kahIne te deva svarge gayo, ane sAdhuoe paNa tenI prazaMsA karatAM AgaLa vihAra karyo. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 281] cAritrAcArano cotho-pAMcamo bheda 297 "jema ghanazarmA nAmanA bALa sAghue te vakhate aneSaNIya jaLanuM pAna karyuM nahIM, tema sarva sAdhuoe pAparahita thaIne A cAritrAcAranuM pAlana karavuM." * vyAkhyAna 281 cAritrAcArano cotho-pAMcamo bheda AdAnanikSepa samiti ane pAriSThApanikA samiti have cothA tathA pAMcamA cAritrAcAra viSe kahe che grAhyaM mocyaM ca dharmopakaraNaM pratyupekSya yat / pramAya' ceyamAdAnanikSepasamitiH smRtA // 1 // bhAvArtha-"gharmanAM upakaraNo joIne tathA pramArjIne levAM athavA mUkavAM, te AdAnanikSepa nAmanI cothI samiti kahI che." , audhika te rajoharaNa, mukhavastrikA vagere ane aupagrahika te saMthAro, dAMDo vagere ane bIjuM paNa koI prayojana mATe ghULanuM DhekuM tathA kASThAdika je levuM paDe te joIne tathA paDilehIne hastAdikamAM grahaNa karavAM, ane tevI ja rIte pRthvI vagere upara mUkavAM. te sarva vastu prathama netra vaDe joIne ane rajoharaNa vagerethI pramArjIne ja levI mUkavI, te vinA nahIM. kemake joyA pramAryA vinA levA mUkavAthI sUkSma panaka (lIla phula) tathA kuMthuvA, kIDI vagere jIvonI hiMsA thayA, ane tethI cAritranI virAghanA thAya. kadAcituM vIMchI vagere Dase to AtmAnI virAdhanAdikano paNa saMbhava thAya. vastrAdikanI paDilehaNA paNa tevA prakAre karavI ke jethI vAyukAya vagerenI jarA paNa virAghanA na thAya. kemake pramArjanA ane paDilehaNA jIvanI dayAne mATe ja karavAmAM Ave che; tethI te banne kriyAmAM sAghue atyaMta pramAdarahita thavuM. kahyuM che ke paDilehaNakuNaMto, miho kahaM kuNai jaNavayakahaM vA / dei ca paccakkhANaM, vAei sayaM paDicchai vA // 1 // puDhavi AukkAe, teu-vAu-vaNassai-tasANaM / paDikledanapatto, channa pi viragio hophorA. bhAvArtha-"paDilehaNa karatAM karatAM paraspara vAto kare athavA dazakathA kare, pacakhANa Ape, koIne vaMcAve athavA pote vAMcanA grahaNa kare to tema karatAM pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAyukAya ane vanaspatikAya tathA trasakAyanI paDilehaNamAM pramAdI sAdhu virAdhanA kare che." te pramANe zarIranI prArthanA karavAmAM paNa pramAdarahita thavuM. prasannacaMdra rAjAnA bhAI valkalacIrI dhULathI bharAyelAM vastronI pramArjanA karatAM kevaLajJAna pAmyA hatA. tathA koI somila nAmanA brAhmaNe dIkSA lIdhI hatI. tene ekadA gurue grAmAMtara javAnA vicArathI kahyuM ke pAtrAdikanI paDilehaNA kara." eTale te somila paDilehaNA karI. pachI kAMI kAraNa banavAthI gurue vihAra karyo nahIM, eTale pharIne gurue tene kahyuM ke "pAtrAdika pramArjanA karIne tene sthAne pAchA mUka." tyAre somila ziSya bolyo ke "hamaNAM ja paDilehaNA karI che, zuM pAtrAdikamAM sarpa pesI gayo che ke vAraMvAra paDilehaNA karavAnuM kaho cho? A pramANe tenuM ayogya vacana sAMbhaLIne - Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 zAsanadevatAe kroghathI pAtramAM sarpa vikaryo. te joIne somila bhaya pAmyo, ane guru pAse kSamA mAgI, tyAre guru bolyA ke "te kAMI mAruM kArya nathI." pachI deva bolyo ke "te sAdhune bogha karavA mATe meM sarpa vikryo che, kemake sarva kAryo munie pramArjanA pUrvaka ja karavAnAM che." te sAMbhaLIne somile AdAna nikSepa samiti ghAraNa karI. anukrame te kevaLajJAna pAmIne mokSe gayo. have pAriSThApanikA samiti nAmano pAMcamo AcAra kahe che nirjIve'zuSire deze, pratyupekSya pramAya' ca / jyAgo matamUtra, sotsasamitiH smRtA zA. bhAvArtha-nirjIva ane polANa vinAnA pradezamAM joIne tathA paMjIne mala, mUtrAdikano tyAga karavo te utsarga samiti (pAriSThApanikA samiti) kahevAya che." | munie mUtra, purISa, zleSma, ghUMka, karNa tathA netrano mela vagere, AhAra, jaLa, vastra, pAtra vagere je koI vastu paraThavavA yogya hoya te sarva vastu; lIluM ghAsa, bIja, aMkurA, sUkSma kuMthuvA, kIDI, maMkoDI vagere na hoya tevA acitta sthAnake yatanApUrvaka paraThavavI. "yatanA' eTale mUtra, jaLa vagere pravAhI vastu thoDI thoDI pRtha pradezamAM paraThavavI ke jethI teno relo cAle nahIM, ane tarata ja sukAI jAya. azana vagerene coLIne paraThavavuM ke jethI kIDI, maMkoDI vagere temAM paDe nahIM. vastrApAtrAdikanA ati sUkSma kakaDA karavA ke jethI gRhasthInA upayoga rUpa doSa na lAge. caMDila (sthAna) nA guNo uttarAdhyayanamAM "pAvAvamaio" vagere pAThamAM batAvyA che te A pramANe-(1) "anApAta' eTale potAne athavA bIjA koIne jyAM vAraMvAra javuM AvavuM nathI evuM je sthAna te anApAta aMDila kahevAya che. "asaMloka' eTale pote dUra chatAM paNa vRkSAdikanA vyavaghAnane lIdhe jyAM potAnA pakSanA sAghuo vagere paNa joI zake nahIM tevuM sthAna te asaMloka kahevAya che. ahIM anApAta ane asaMloka e bannenA cAra bhAMgA karavA, temAM prathama bhAMgo zuddha che, jemAM bannemAMthI eke doSa lAgatA nathI. tevA sthAnake paraThavavA javuM. (2) "anapaghAtika eTale jyAM koI tADanAdika kare to tethI zAsanano uDDANa thAya tevuM na hoya te sthAna anupaghAtika kahevAya che. temAM upaghAta traNa prakArano che. saMyama(cAritra)no, pravacanano ane potAno. (3) "samarthaMDila' eTale je sthAna UMcuM nIcuM na hoya, sarakhuM hoya, te samaUDila kahevAya che, UMcuM nIcuM spaMDila hoya to tyAM mUtra purISa karatAM vizIrNa thAya, tethI cha kAyanI hiMsA thAya, ane cAritranI virAghanA thAya. (4) "azuSira" eTale tRNa, parNa vagere jyAM na hoya te azuSira sthAna kahevAya che. zuSira sthAnamAM paraThavavAthI vIMchI vagere hoya to te Dase che. (5) "acirakAlakRta eTale je sthAno je RtumAM agni vagere lagADavAnA kAraNathI nirjIva karelAM hoya, te ja tumAM te sthAno acirakAlakRta kahevAya che. mATe be mAsanA pramANavALI te RtumAM te sthAno zuddha jANavAM. tyAra pachI bIjI stumAM te sthAno mizra jANavAM; temaja je sthAne eka varSAkAla sudhI gRhastho sahita gAma vaseluM hoya te sthAna bAra varSa sudhI aMDila mATe zuddha sthAna jANavuM, tyAra pachI azuddha jANavuM. (6) vistIrNa eTale jadhanyathI AyAma tathA viSkama eka hAthano hoya, 1 anApAta asaMloka, anApAta saMloka, ApAta asaMtoka ane ApAta saMloka e cAra bhAMgA. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 281] cAritrAcArano cotho-pAMcamo bheda 299 ane utkRSTathI bAra yojanano hoya te sthAna vistIrNa kahevAya che. temAM utkRSTa pramANa to cakravartInI senAnA nivezamAM jANavuM. anyatra madhyama pramANa jANavuM. (7) 'duravagADha' eTale je gaMbhIra (UMDuM) sthAna hoya te duravagADha kahevAya che. temAM nIce cAra AMgaLa sudhI agni tathA sUryanA tApathI acitta bhUmi thayela hoya te jaghanya jANavuM, ane pAMca AMgaLathI AraMbhIne vizeSa hoya te utkRSTa jANavuM. (8) 'anAsanna' eTale upavanAdikanI ati samIpe na hoya te anAsanna sthaMDila kahevAya che. Asanna(samIpa)nA be bheda che, dravyAsanna ane bhAvAsatra. temAM dravyAsanna eTale devAlaya, havelI, gAma, udyAna, khetara, mArga vagerenI samIpanuM sthAna. te sthAnamAM paraThavavAthI saMyamano ane potAno ghAta thavA rUpa be prakAranA doSano saMbhava che. kemake te devAlayAdikano adhipati sAdhue samIpamAM tyAga karelA purISAdine koI cAkara pAse bIje ThekANe naMkhAvIne te sthAna sApha karAve, tathA te cAkaranA hAtha dhovarAve, tethI saMyamano upaghAta thAya, athavA te sthAnanA adhipatine krodha AvavAthI dveSane lIdhe kadAcit tADanAdika kare, to tethI AtmAno (potAno) upaghAta thAya. tathA 'bhAvAsanna' eTale utAvaLanA kAraNathI najIkamAM ja paraThave te. (9) 'bilavarjitaM' eTale je pRthvImAM da2 vagere kAMI chidra na hoya te bilavarjita sthaMDila kahevAya che. tathA (10) 'trasaprANabIja rahitaM' eTale sthAvara ane jaMgama samagra jaMtujAtithI rahita je sthAna hoya te trasaprANabIjarahita sthaMDila kahevAya che. A daza padonA ekasaMyogI besaMyogI ema bhAMgA karatAM eka hajAra ne covIza bhAMgA thAya che. temAM chello daza padano thayelo bhAMgo mukhyatAe zuddha che. tevA sthaMDilamAM purISAdika paraThavavuM. A pramANe pAriSThApanikA samiti zrI jJAtAsUtra nAmanA chaThThA aMgamAM varNavelA zrI dharmaruci sAdhunI jema pALavI. zrI dharmarucinuM dRSTAMta ekadA zrI dharmaghoSasUrinA ziSya zrI dharmarucimuni gocarI mATe gayA hatA. temAM eka nAgazrI nAmanI brAhmaNIe kaDavI tuMbaDInuM zAka vahorAvyuM, te temaNe gurune batAvyuM. gurue te zAka ayogya ane prANanAzaka jANIne ziSyane kahyuM ke "A zAkane zuddha sthaMDile paraThavI Avo.'' eTale ziSya upara kahI tevA prakAranI sthaMDila bhUmie jaIne vicAryuM ke ''A zAkamAM evo zo doSa haze ke tene paraThavavA mATe gurue AjJA ApI?'' pachI tenA doSanI parIkSA karavA mATe ziSye te zAkamAMthI eka biMdu pRthvI para mUkyuM, tenA gaMdhathI lubdha thaIne aneka kIDIo tyAM AvI, ane teno rasa letAM ja tatkALa mRtyu pAmI. te joIne te sAdhune dayA AvavAthI teNe vicAryuM ke '"nirdoSa bhUmimAM paNa kIDIo vagere dUrathI Ave che, to tevuM zuddha sthaMDila to koI paNa ThekANe jaNAtuM nathI, ane gurue to zuddha sthaMDilamAM jaIne paraThavavAnI AjJA ApI che, tethI mArA zarIra jevuM bIjuM koI sthaMDila huM zuddha joto nathI, mATe A zAka temAM ja paraThavavuM yogya che.'' ema vicArIne te zAka temaNe pote ja vAparyuM, ane te ja vakhate anazana laIne sarvArthasiddha vimAnamAM devatA thayA. A samiti upara bIjuM paNa vizeSa vivecana samajavA jevuM che te chaThThA aMgathI jANI levuM. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 temAM A samiti upara DhaMDhaNatraRSi tathA siMhakesarIARSinuM paNa draSTAMta che, jemAM modakane paraThavavAnI hakIkata che. A viSaya upara puSpamALA prakaraNamAM kaheluM gharmarucinuM draSTAMta paNa jANavuM. te A pramANe-koI gacchamAM gharmaruci nAmanA sAdhu hatA. te ekadA paropakAranA kAryamAM vyagra rahevAthI spaMDilanI pratilekhanA karavI cUkI gayA. rAtre pezAba karavAnI zaMkA thavAthI vyathA thavA lAgI. te vyathAthI prANa javAnI taiyArI hatI; tevAmAM koI devatAe prakAza dekhADyo, tethI temaNe zuddha sthaDila joI lIdhuM ane laghuzaMkA TALI. tyAra pachI pharI aMghakAra thayo. te joIne "A prakAza devatAe karyo haze" ema jANI tenuM mithyAduSkata ApyuM. ityAdi aneka dRSTAMto vivigha zAstrothI jANavAM. ahIM je daza vizeSaNo ApIne zuddha thaMDilanuM svarUpa batAvyuM che tevuM spaMDila gharmaruci sAdhunI jema zoghIne mumukSu munioe A pAMcamI samitinuM pAlana karavuM, paNa temAM kiMcit mAtra ALasu eTale pramAdI thavuM nahIM. vyAkhyAna 282 cAritrAcAranA chellA traNa bheda-traNa gati have prathama manogumi nAmanA chaThThA cAritrAcAra viSe kahe che kalpanAjAlanirmuktaM, sadbhUtavastucintanam / vidheyaM yanmanaHsthairya, manoguptirbhavet tridhA // 4 // bhAvArtha-"kalpanAnA samUha rahita satya vastunuM ciMtavana karIne je mananI sthiratA karavI te manogati kahevAya che. tenA traNa bheda che." manogatinA traNa bheda A pramANe-Arta ane raudra dhyAnanA anubaMghavAnI kalpanAnA samUhathI rahita te pahelI manogati che; Agamane anusaranArI, samasta lokane hitakArI, gharmadhyAnanA anubaMghavALI ane madhyastha buddhinA pariNAmavALI te bIjI manoguti che; ane zubha tathA azubha samagra mananI vRttiono nirogha karIne yoganirodha avasthAmAM prApta thanArI AtmAmAM ja ramaNa karavArUpa te trIjI manogati che. A manomuni jinadAsa zreSThInI jema pALavI. tenuM drazcaMta A pramANe manogamipara jinadAsa zreSThInuM draSTAMta caMpApurImAM jinadAsa nAme eka zreSThI raheto hato. te ekadA pauSagha vrata hovAthI rAtrie kAyotsarga karIne potAnA zunya gharamAM rahyo hato. te tenI kulaTA strInA jANavAmAM na hovAthI te strI te ja gharamAM loDhAnA khIlAvALA jenA pAyA hatA evo palaMga lAvI. teno eka pAyo zreSThInA ja paga upara mUkIne potAnA jAranI sAthe krIDA karavA lAgI. temanA bhArathI pIDA pAmato sato te zreSThI manogumi pALI maraNa pAmIne svarge gayo. have dvitIya vAguti (vacanagupti) nAmano sAtamo cAritrAcAra kahe che- maunAvartavAnuM sAdho, saMjJAviparihArataH | vAgvRttervA nirodho yaH, sA vAgguptirihoditA // 1 // For Private & Personal use only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 282] cAritrAcAranA chellA traNa bheda-traNa guNa 301 bhAvArtha-saMjJAdikano paNa tyAga karIne sAdhu je mauna ghAraNa kare athavA vANInI vRttino nirodha kare te vAgUti kahevAya che." A vAgrutinA be prakAra che. te A pramANe-mukha, netra ane bhUkaTino vikAra, AMgaLIthI IzAro karavo, UMcethI khoMkhAro mAravo, huMkAra karavo, kAMkaro vagere pheMkavuM, ityAdi kAryanuM sUcavana karanArI sarva saMjJA (izArA) no tyAga karIne "Aje mAre kAMI paNa bolavuM nahIM' evo abhigraha ghAraNa kare te pahelI vAguti kahevAya che; paraMtu ceSTA vagere karIne potAnA kAryanuM sUcana karavuM, ane maunano abhigraha karavo te to niSphaLa ja che. tathA vAcanA, pRcchanA ane bIjAnA praznanA javAbamAM laukika AgamanA virogha rahita mukhavastrikAthI mukhakamaLanuM AcchAdana karIne bolatA satA vAvRttine je niyamamAM rAkhavI te bIjI vAgUti kahevAya che. A be bhedathI evuM siddha thAya che ke sarvathA vANIno virodha karavo, athavA yathArtha samyakubhASaNa karavuM te vacanaguti che; ane bhASAsamitimAM to mAtra samyak vANInI pravRtti karavI ema che, eTalo vAgUtimAM ane bhASAsamitimAM taphAvata che. kahyuM che ke samiyo niyamA gutto, gutto samiyattaNaMmi bhayaNijjA / kuzalavayamudIraMto, jaM vaigutto vi samiyo vi||1|| bhAvArtha-"je samitivAna hoya te avazya gusivALo hoya che, ane je gutivALo hoya tene samitinI bhajanA hoya che, tethI je yathArtha vacana bolanAra hoya tene samiti ane guti banne hoya che." A vAgUminA samarthana mATe anya zAstranuM draSTAMta kahe che- viSNupuranAM udyAnamAM zivazarmA, devazarmA ane harizarmA nAmanA traNa tApasI mahA ugra tapa karatA hatA. te traNenA tapanA prabhAvathI paheravAnAM ghotiyAM AkAzamAM nirAghAra sukAtAM hatAM, evI sarvatra prasiddhi hatI. ekadA te traNe tApaso sarovaramAM snAna karavA gayA, tyAM temanAM ghotiyAM AkAzamAM taDake sukAtAM hatAM. tevAmAM te sarovaramAM koI baMgalAe AvIne eka massane pakaDyo, te joIne "are! A bahu khoTuM thayuM, A pApIe niraparAthI matsyane pakaDyo. are! mUkI de, mUkI de." ema bolIne matsya para dayA ane bagalA para nirdayatA batAvanAra zivazarmAnuM ghotiyuM AkAzamAMthI nIce paDyuM. te joIne bagalA upara dayA lAvIne "are! mUkIza nahIM, mUkIza nahIM. A bicAro bagalo sughAthI marI jaze," ema bolatA bagalA para dayA ane matsya para nirdayatA batAvanAra devazarmAnuM ghotiyuM paNa nIce paDayuM. te bannenA vastra nIce paDelA joIne bagalA ane matsya e banne para samabhAva rAkhIne harizarmA bolyo ke muMca muMca patatyeko, mA muMca patito yadi / ubhau tau patitau dRSTvA, maunaM sarvArthasAdhakam // 1 // bhAvArtha-"mUka, mUka" ema kahevAthI ekanuM vastra paDyuM, ane "mUkIza nahIM, mUkIza nahIM" ema kahevAthI bIjAnuM vastra paNa paDyuM, te bannene paDelA joIne huM ghAruM chuM ke mauna rAkhavuM te ja sarva arthanuM sAghaka che." A pramANe paMDita eTale prAjJane mATe jema mauna kalyANakArI kahyuM tema keTalIka vakhata apaMDita eTale alpajJa athavA ajJane paNa mauna hitakArI thAya che. kahyuM che ke Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 svAyattamekAntaguNaM vidhAtrA, vinirmitaM chAdanamajJatAyAH / vizeSataH sarvavidAM samAje, vibhUSaNaM maunamapaMDitAnAm // 1 // bhAvArtha-"potAne AdhIna ane ekAMta guNakArI evuM mUrkhatAnuM AcchAdana (DhAMkaNa) vighAtAe nirmANa kareluM che, te mauna che ane paMDitonI sabhAmAM mUrkhane mATe vizeSe karIne mauna rAkhavuM e ja uttama bhUSaNa che." rAgadveSa sahita evuM te banne tApasInuM vacana vastra paDavAnuM kAraNa thayuM." ema vicArI samabhAvathI mauna rahelA trIjA harizarmAnuM vastra AkAzamAM ja rahyuM. A dRSTAMtathI syAdvAda gharmane jANanArA munie to lAbhAlAbhano vicAra karIne avazya vacanaguti ane bhASAsamitinI yojanA karavI. have tRtIya kAyamumi nAmano AThamo cAritrAcAra kahe che kAya guptirdidhA proktA, ceSTAnivRttilakSaNA / ___yathAgamaM dvitIyA ca, ceSTAniyamalakSaNA // 1 // bhAvArtha-"Agamane anusAra kAyavuti be prakAranI kahelI che. pahelI sarvathA ceSTAnI nivRtti lakSaNavALI ane bIjI AgamanA anusAre ceSTAnA niyama lakSaNavALI jANavI." ahIM ema samajavAnuM che ke devakRta, manuSyakRta, tiryacakRta ane svaphata AsphAlana patana vagere-ema cAra prakAranA upasargano tathA suthA tRSA vagere parISahono saMbhava chatAM paNa kAyotsarga karavA vagerethI dehane nizcala rAkhavo te, tathA sarva yogano nirogha karavAnI avasthAe sarvathA ceSTAno nirogha karavo te pahelI kAyagati che; ane zayana, Asana, nikSepa, AdAna vageremAM svacchaMdapaNAno parihAra karIne zAstrokta kriyA karavA pUrvaka kAyaceSTAne niyamamAM rAkhavI te bIjI kAyamurti che. temAM zayana te rAtrIne viSe ja karavuM, paNa divase nahIM. rAtrie paNa prathama prahara vyatIta thayA pachI, gurunI AjJA laIne, pRthvInuM prekSaNa tathA mArjana karIne, saMthArAnAM be paDa bheLAM karIne, mastaka, zarIra ane paga vagere mukhavastrikA tathA rajoharaNa vaDe pUjIne, pachI AjJA ApelA saMthArA para besI porasI bhaNavI. pachI bAhunuM ja upaghAna (ozIkuM) karIne banne pagane saMkocIne sUvuM, athavA banne jaMghAo kUkaDInI jema aghara AkAzamAM rAkhavI, ane pUMjelI bhUmi para paga rAkhavA. pachI hAthapagano saMkoca karatAM pharIne paNa tene pramArjavA. DAMsa vagere uDADatAM temaja udvartana (kharaja) karatAM paNa mukhavajhikA vaDe zarIrane pUMjavuM. e rIte potAnA deha pramANa eTale traNa hAtha jeTalA bhUmi pradezamAM sUIne alpa nidrA karavI. tathA je sthAne besavAnI icchA hoya te sthAna prathama cakSuthI joI, pachI tene pUMjIne besavAnuM vastra pAtharIne besavuM. azuddha aMDila hoya to kAyamuti vizeSe karavI. te upara draSTAMta kahe che ke--koI eka sAghue sAthe sAthe vihAra karyo. eka divasa araNyamAM mukAma thayo. te araNyamAM bhUmi bahu jIvavyAkuLa hovAthI zuddha aMDila maLyuM nahIM, tethI te sAdhu 1 mUkavuM te, 2 levuM te. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 282] cAritrAcAranA chellA traNa bheda-traNa gupti [303 rAtrie eka paga mAtra pRthvI para rAkhIne UbhA rahyA. te joIne iMDhe sabhAmAM te sAghunI prazaMsA karI. te sAMbhaLIne koI mithyAvRSTi devatAe parIkSA karavA mATe tyAM AvIne siMharUpe te sAdhune capeTAthI prahAra karyo. te prahArathI paDI jatAM sAghue vAraMvAra prANInI virAdhanAno saMbhava jANIne mithyA duSkata ApyuM. chevaTe thAkIne te devatA pragaTa thayo ane sarva vRttAMta kahI temane khamAvIne svarge gayo. bIjA sAdhuoe paNa te sAdhunI prazaMsA karI. A draSTAMta sAMbhaLIne munie kAyamuti avazya ghAraNa karavI. upara kahelI yuktithI traNe gutinuM munie pAlana karavuM. te viSe draSTAMta nIce pramANe koI eka nagaramAM eka sAdhu koI zrAvakane ghera bhikSA levA mATe gayA. tene te zrAvake namana karIne pUchyuM ke "he pUjya! tame traNa guNie guma cho?" tenA javAbamAM munie kahyuM ke "huM traNa guNie gupta nathI." zrAvake tenuM kAraNa pUchyuM, eTale munie kahyuM ke "huM eka divasa koIne ghera bhikSA mATe gayo hato, tyAM tenI strInI veNI joI, tethI mane mArI strInuM smaraNa thayuM, mATe mAre manogupti nathI. ekadA bhikSA mATe zrIdatta nAmanA gRhasthane ghera gayo hato. teNe mane keLAM yogya jANI ApyAM. tyAMthI huM bIje ghera gayo. te bIjA gharavALA zrAvake mane "A keLAM koNe ApyAM?' ema pUchyuM, eTale meM satya vAta jaNAvI. te zrAvaka pelA keLAM ApanArano dveSI hato, tethI teNe jaIne rAjAe kahyuM ke "he svAmI! ApanI vADInAM keLAM dararoja zrIdattane ghera jAya che.' rAjAe pUchyuM ke "teM zI rIte jANyuM?" te bolyo ke "teNe munine ApyAM, ane meM te muninA mukhathI sAMbhaLyuM. tevAM keLAM ApanI vADI sivAya bIjo koI ThekANe thatAM nathI." te sAMbhaLIne rAjAe zrIdattane zikSA karI, tethI mAre vAgUti paNa nathI. kemake te zreSThIne daMDa karAvavAmAM huM kAraNabhUta thayo. ekadA vihAra karatAM huM eka arayamAM gayo. tyAM thAkI javAthI nidrA pAmyo. te ThekANe eka sArtha AvIne rahyo. rAtrie sArthapatie saune kahyuM ke "he mANaso! prAtaHkAle ahIMthI vahelAM cAlavuM che, mATe veLAsara bhojanasAmagrI taiyAra karI lo." te sAMbhaLIne sarva jano rasoI karavA lAgyA. te vakhate aMghakAra hovAthI eka mANase mArA mastaka pAse eka bIjo paththara mUkIne cUlo karyo. pachI temAM agni saLagAvyo. te agni lAgavAthI meM mAruM mastaka laI lIdhuM. tethI mAre kAyagati paNa nathI. mATe huM bhikSA yogya muni nathI." A pramANenA te muninA satya bhASaNathI te zreSThI bahu harSa pAmyo ane munine pratilAbhita karyA. muninI atyaMta prazaMsA karavAthI te zreSThIe anuttara vimAnanuM sukha upArjana karyuM. muni paNa potAnA AtmAne niMdatA cirakAla paryaMta cAritra pALIne anukrame svarge gayA. I iti triguti svarUpa che pUrve kahelI pAMca samitio praticAra (pravRtti) rUpa che, ane traNa guNio to praticAra (pravRtti) tathA apraticAra (apravRtti) e banne rUpa che. praticAra eTale kAyAno athavA vANIno vyApAra. tethI gutiomAM samitiono aMtarbhAva paNa thaI jAya che. te evI rIte ke bIjI bhASAsamitino vAgUmimAM aMtarbhAva thAya che. eSaNA samiti mananA upayogathI utpanna thAya che. kemake jyAre sAdhu eSaNA samitimAM upayogavALA hoya tyAre zrotrAdika iMdriyo vaDe vahorAvanAra Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 hAtha ke pAtrAdika dhUe che, le che ane mUke che ityAdithI thatA zabdAdikamAM upayoga rAkhe che. mATe teno manogatimAM samAveza thAya che. bAkInI traNa samitio kAyAnI ceSTAthI utpanna thAya che, tethI temanuM kAyamuti sAthe aiyapaNuM che, athavA eka manogupti ja pAMce samitiomAM aviruddha che. te AThe pravacananI mAtAo kahevAya che; te samagra dvAdazAMgIne utpanna karanAra che. kemake te AThemAM samasta pravacana aMtarbhAva pAme che, te e rIte ke pahelI samitimAM pahelA vratano samAveza thAya che ane te vratanI vADa samAne bAkInAM vrato hovAthI te paNa temAM ja aMtarbhAva pAme che. bhASA samiti to sAvadya vANIno parihAra karIne niravadya vANI bolavA rUpa che, tethI te samitimAM samagra vacananA paryAya AvI gayA; kemake dvAdazAMga kAMI vacana paryAyathI bhinna nathI. e pramANe eSaNA samiti vageremAM paNa svabuddhie yojanA karavI, athavA A AThe prakAra cAritra rUpa ja che. kahyuM che ke * athavA paMcasamiti-guptitrayapavitritam / caritraM samyak caaritr-mityaahurmunipuNgvaaH||1|| bhAvArtha-"athavA pAMca samiti ane traNa gutithI pavitra evuM je caritra te ja samyak cAritra che, ema zreSTha munio kahe che." - jJAna darzana vinA cAritra hoya ja nahIM; ane arthathI jJAna, darzana, cAritrathI bhinna dvAdazAMga che ja nahIM. tethI A AThe prakAramAM sarva pravacanano samAveza thAya che. mATe cAritraghArI munioe pramAdano tyAga karIne A AThe pravacana mAtAnI upAsanA karavI. kemake e AThemAM prazasya evuM sarva pravacananuM rahasya samAyeluM che." vyAkhyAna 283 A tapAcAra anAdisiddhaduSkarma-dveSisaMghAtaghAtakam / idamAdriyate vIraiH, khaGgadhAropamaM tpH||1|| bhAvArtha-"anAdi siddha evA duSkarma rUpI zatrusamUhano nAza karanAruM A khaDjhanI ghArA jevuM tapa vIra puruSo Adare che." - tattapaH sevyatAM dakSA, duSkarmakSAlanodakam / yatsavanAmUdeva-sevya kSemasiMcanI rA. bhAvArtha-"he DAhyA puruSo! duSkarma rUpa maLane kSAlana karavAmAM jaLa samAna evA te tapanuM tame paNa sevana karo ke jenA sevanathI kSemarSi muni devatAone paNa sevya (pUjya) thayA che." kSemarSi muninuM draSTAMta cittoDagaDhanI pAsenA eka gAmamAM eka boha nAmano nirdhana zrAvaka raheto hato. te ekadA pAMcaso drAma (pAMca rUpiyA) nuM tela eka kuDalAmAM bharIne vecavA mATe cittoDagaDha tarapha cAlyo. mArgamAM paga alana thavAthI te paDI gayo, ane kuDaluM paNa bhAMgI gayuM. tethI vilakho thaIne pAcho Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 283] tapAcAra 305 potAnA gAmamAM Avyo. tenuM vRttAMta sAMbhaLavAthI lokone tenA para karuNA utpanna thaI, tethI tene pAMca rUpiyA ugharANuM karIne apAvyA. tethI pharIne telanuM kuDaluM bharIne jatAM te ja rIte paDyo ane kuDaluM bhAMgI gayuM. pachI vairAgya pAmIne zrI yazobhadra guru pAse jaI vairAgyamaya dezanA sAMbhaLIne teNe dIkSA lIdhI. gurue grahaNasevanA e banne prakAranI zikSA zIkhavI. anukrame te gItArtha thayA. pachI teNe gurune vijJapti karI ke "he prabhu! meM vairAgyathI dIkSA lIdhI che, mATe huM mana, vacana, kAyAnI zuddhithI tenI pratipAlana karavA icchuM chuM, tethI jo ApanI AjJA hoya to je sthAne ghaNA upadrava thavAno saMbhava hoya tevA sthAne jaIne huM kAyotsarge rahuM." gurue lAbha joIne mAlavA dezamAM javAnuM kahyuM. eTale te sarva gacchane tathA saMghane khamAvIne mAlavA dezamAM gayA; tyAM thAmaNoda gAmanI pAse sarovaranI pALa upara kAyotsarga karIne UbhA rahyA. tevAmAM te gAmanA brAhmaNaputro krIDA karavA mATe tyAM AvyA. teoe sAghune joIne vicAryuM ke "A ApaNA gAmamAM ariSTa (upadrava) AvyuM." ema vicArIne yaSTi muSTi vagerenA prahArathI temane upadrava karavA lAgyA. munie sarva upasarga sahana karyA. paNa te sarovaranA adhiSThAyaka devatAe dhyAnastha munine nizcala joIne sarva brAhmaNaputrone mayUrabaMghane bAMdhI lIghA. tethI te sarve mukhathI rudhira vamana karatA pRthvI para paDyA. temanA mAtApitAo te vAta sAMbhaLI duHkhita thaIne sAdhu pAse AvI bolyA ke "he bhagavan! tame to kRpALu muni cho, mATe A bALakone baMghanathI mukta karo." to paNa munie dhyAna mUkyuM nahIM tyAre te devatA eka bALakanA zarIramAM praveza karIne temanA mAtApitA pratye bolyo ke "A munie kAMI paNa karyuM nathI, paraMtu je karyuM che te meM ja karyuM che, tethI jo A muninuM caraNodaka A bALakone chAMTazo to teo baMghanamukta thaze, bIjI rIte thaze nahIM." te sAMbhaLIne teoe tema karyuM, eTale te bALaka sajja thayA. pachI te mAtApitAoe potapotAne gherathI dravya lAvIne sAdhune bheTa karyuM, ane "A grahaNa karo, A grahaNa karo' ema bolavA lAgyA. sAghue kahyuM ke "he loko! mAre dravyanuM kAMI paNa prayojana nathI, tethI A dravya tame jIrNoddhAramAM vAparo." tethI sarva mANasoe te muninI nispRhatA joIne tenuM kSemarSi evuM nAma prasiddha karyuM. tyAM sarva lokone ati bhakta thayelA jANIne muni girikaMbala nAmanA parvata para jaIne vividha prakAranAM tapa karavA lAgyA. te vakhate mAlavA dezamAM ghArAnagarImAM siMghala nAme rAjA rAjya karato hato. kSemaSi munie vivigha prakAranAM tapa karatAM pAraNAne mATe evA abhigraho karyA ke kakAravALI sAta cIja jevI ke kura, kaMsAra, kAMga, kodrava, karaMba, kera ane karpaTa te maLe to pAraNuM karavuM. vaLI koI vakhata pAMca khakAravALI cIja jevI ke khAreka, khuDahaDI, khajUra, khAjAM ane khAMDa. vaLI koI vakhata gakAravALI sAta cIja jevI ke garlDa (ghau), goLa, guMda, gUMdavaDAM, guNA, goLa ane gorasa. tevI ja rIte bIjA varNavALI vastu vaDe karIne pAraNAnA abhigraho letA hatA. te sarva abhigraho tapanA prabhAvathI pUrNa thayA pachI "A abhigraho to kAMI paNa duSkara nathI" ema jANIne ugra abhigraho levA mAMDyA. te A pramANe-"jo koI mithyAtvI rAjA rAjyathI bhraSTa thayelo, madhyAhna samaye, kaMdoInI dukAne, palAMThI vALIne beThelo, rAjAnA pattipaNAne pAmelo, potAnA kALA kezane vikherato tIkSNa bhAga 4-20 Jain Education Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 bhAlAnA agra bhAga vaDe ekavIza mAMDA laIne mane Apaze tyAre huM pAraNuM karIza, anyathA nahIM karuM.'' te viSe eka kavita che-- hAya rAvala kanhaDo, kezi galaMtai maNa dummaNo / bhallaI igavIza maMDA dei, tao khima RSi pAraNaM karei // 1 // A abhigrahamAM te munie traNa mAsa ne ATha divasa atikramaNa karyA. anyathA madhyAhnakALe kRSNa nAmano patti tevI ja rIte kaMdoInI dukAne beThelo, teNe bhikSA mATe nIkaLelA munine bolAvIne kahyuM ke "he bhikSu! ahIM Avo, tamArI AzA pUrNa karuM.'' te sAMbhaLIne muni tenI pAse gayA, eTale kRSNe bhAlAnA agra bhAge mAMDA laIne munine ApavA mAMDyA. munie tene te mAMDA gaNavAnuM kahyuM, tyAre kRSNa bolyo ke "emAM zuM gaNavuM che? tamArA bhAgyamAM haze teTalA haze.'' munie kahyuM ke "mAre ekavIsa mAMDAno abhigraha che, mATe gaNo.'' te sAMbhaLI kRSNe gaNyA to barAbara ekavIza thayA. tethI atyaMta Azcarya pAmIne teNe munine kahyuM ke "he muni! tame to jJAnI jaNAo cho, mATe mAruM AyuSya keTaluM che te kaho. mane mArA pitrAIoe mArA moTA rAjyathI bhraSTa karyo che, temane jItavA mATe ahIM siMdhula rAjAnI sevA karuM chuM.'' te sAMbhaLIne muni bolyA ke '"tAruM AyuSya mAtra cha mAsanuM bAkI che.'' te sAMbhaLIne kRSNe tatkALa vairAgya utpanna thavAthI dIkSA lIdhI, ane cha mAsa tapa karIne te kRSNarSi svarge gayA. vaLI kSemarSi munie bIjo abhigraha lIdho ke khaMbha ummUliya gayavara dhAi, munivara dekhI prasanno thAi / modaka paMcaka sUMDIhiM dei, tao khima RSi pAraNaM karei // 2 // bhAvArtha--"AlAna staMbhanuM unmUlana karIne doDelo hAthI munivarane dekhIne prasanna thAya ane potAnI sUMDha vaDe pAMca lADavA Ape to kSemarSi pAraNuM kare.'' Avo abhigraha laIne pAMca mAsa ne aDhAra divasa nirgamana karyA, tyAre eka divase koI matta thayelo paTTahastI gharone pADato kaMdoInI dukAna pAse Avyo. tyAMthI sUMDha vaDe pAMca modaka laI RSine ApIne teNe pAraNuM karAvyuM. muninA prabhAvathI hastI zAMta thayo, eTale tene mahAvatoe laI jaIne AlAnastaMbhe bAMdhyo. vaLI munie abhigraha lIgho ke-- rADI gorI baMbhaNa raMDI, sAsusio kalI kare payaMDi / bihu gAma vice gulasi polI dei, to khimaRSi pAraNaM karei // 3 // 'sAsuthI pIDA pAmelI vRdgha (moTI) vahu rotI rotI, traNa upavAsavALI, kASTha levA AvelA daridrI mANase ghI goLa mizrita mAMDA jene ApyA che evI te mAMDA mane Apaze tyAre pAraNuM karIza. 93 pachI muni pAraNA mATe giriparathI UtaratA hatA, tevAmAM koI gAmamAMthI sAsuvaDe pIDA pAmelI koI brAhmaNI pitAnA ghara tarapha jatI hatI. te mArgathI ajANI hatI. tethI ADe raste te 1 A kavitAmAM ne upalI hakIkatamAM abhigrahamAM phera che, AmAM to ema kahyuM che ke "nAhavA beThelo rAjAno sevaka keza gaLateM (pANI jhamate) durmanavALA manathI bhAlA vaDe ekavIza mAMDAM Ape to kSemarSi pAraNuM kare." Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 283] tapAcAra 307 vanamAM AvI. tyAM koI daridra puruSa pAsethI ghI goLa mizra mAMDA tene maLyA. tevAmAM te munine joIne "AThagaNuM puNya thaze' ema vicArIne te munine teNe mAMDAthI pratilAbhita karyA. pachI te dAnanI prazaMsA karatI te brAhmaNI potAnA pitAne ghera gaI. vaLI munie abhigraha karyo ke kAlo kaMbala dhavalo saMDha, nAkiM tuTa puchihiM baMDa / / siMga karI guDa bhelo dei, to khima RSi pAraNaM karei // 4 // "kALI khAMghavALo, nAka pUcha vinAno (nAka tUTelo ane bAMDo) baLada zIMgaDA vaDe goLa Ape to pAraNuM karavuM, nahIM to na karavuM." anyadA muni pAraNA mATe ghArA nagarImAM gayA. tyAM upara kahyA tevA ja baLade koI vaNikanI dukAnamAMthI zIMgaDA vaDe goLa laIne munine pAraNuM karAvyuM. te camatkAra joIne te vaNike vicAryuM ke "aho! A pazu sAmAnya nathI ke jeNe AvA munine pAraNuM karAvyuM. meM mUrkhAe to manuSyajanma vRthA gumAvyo." pachI teNe zrAvaka thaIne bacelo goLa vecI zrI pArzvanAtha svAmInuM caitya karAvyuM, ane yazobhadra guru pAse jaI cAritra laIne svarge gayo. tyArathI te caitya guDapiMDa nAmanuM tIrtha thayuM. vaLI vasaMta RtumAM munie abhigraha karyo ke hrAsahachehaki bhadda vimAsI, koTi saMkala baddhao pAsi / jai aMbarasa maMDaM dei, tao khima RSi pAraNaM krei||5|| jo sAMkaLathI bAMdhelo koI vAMdaro nagaramAM AvIne kerIno rasa Ape to pAraNuM karIza." anyadA koI vakhata uSNa tumAM koI zreSThIe vRtanA kuMbhamAM Amra rasa nAMkhyo hato, te laIne koI kapi nATho. rastAmAM te munine jatAM joIne teNe te rasa munine Apyo. te joIne "aho!moTuM Azcarya" ema paraspara bolatA ghaNA loko jaina gharmI thayA. anyadA avadhijJAnavaDe joIne kRSNarSideva svargamAMthI te muni pAse AvI namaskAra karIne bolyo ke "he prabhu! zAsananI unnatine mATe saMghila rAjAnA hAthIonI rogazAMti mATe tame tamAruM caraNodaka Apajo." ema kahIne te adrazya thayo. te vakhate saMghila rAjAnA caudaso hastIo vyAdhigrasta thayA hatA. vaidyoe aneka upAya karyA, topaNa te nIrogI thayA nahIM. tethI teoe upacAra karavo baMdha karyo. rAjA ati zokAtura thayo. pachI maMtrInA kahevAthI rAjAe udghoSaNA karAvI ke "je koI A hastIonA roganI zAMti karaze tene rAjA arthe rAjya Apaze." te vakhate AkAzavANI thaI ke "girikaMbala parvata upara kSemarSi tapa kare che. tenA pAdazaucanA jaLathI hastIo nIrogI thaze." te sAMbhaLIne rAjasevakoe muni pAse jaIne pAdazaucanuM jaLa mAgyuM eTale munie kahyuM ke, "he mANaso!eka paTTahastI sivAya bIjA sarva hastIone A jaLa pAvavuM, eTale teo nIrogI thaze, ane paTTahastIne jaina dharmI sivAya koI bIjAnA pAMdodakathI nIrogI karajo." pachI te rAjasevakoe AvIne te pramANe bIjA sarva hastIone nIrogI karyA. paTTahastIne anyadarzanInuM pAdodaka lAvIne pAyuM, tethI te paTTahastI mRtyu pAmyo. pachI rAjAe muni pAse jaIne Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 ardhuM rAjya grahaNa karavA prArthanA karI. muni bolyA ke "he rAjA! rAjya to chevaTe narakagati Ape che, tethI te munione sarvathA tyAjya che. munine cAritra sivAya bIjA koI rAjyano khapa nathI.'' te sAMbhaLIne rAjA harSa pAmyo. pachI munine namIne te potAne sthAne gayo, ane eka prAsAda karAvIne temAM siMhAsana upara muninI pAdukA sthApana karI. anyadA munie mArgamAM sanmukha AvatA zabane joIne koI mANasane pUchyuM ke, 'are! A zuM che?' te mANasa bolyo ke dhana nAmanA zreSThInA putrane sarpa Dasyo hato te Aja cha mAse mRtyu pAmyo che.'' te sAMbhaLIne muni bolyA ke '"aho! A jIvatA mANasane kema bALavA laI jAo cho?'' te muninA vacanane koIe zreSThI pAse jaIne kahyuM, eTale ghana zreSThI muni pAse AvI namaskAra karIne bolyo ke "he muni! mArA putrane jIvitadAna ApavA vaDe kRpA karo.' munie te zaba upara parameSThI maMtranuM smaraNa karIne prAsuka jaLa chAMTyuM, tethI te beTho thayo. vaLI ekadA te munie evo abhigraha lIgho ke- nava prasuta vAghiNi vikarAla, nayara mAMhI bIhAve bALa; asi vIsa jo paNamI dIye, to khima RSi pAraNaM kare. 6 "jo vanamAM taratanI prasavelI vAghaNa gAmamAM AvIne mane vIza vaDAM Ape to mAre pAraNuM karavuM.' A abhigrahane ghaNA divasa vyatIta thayA. pachI ekadA RSinA tapanA prabhAvathI taratanI prasavelI koI vAghaNa nagaramAM peThI, tene joIne vaDAMnA vepArIo vaDAM mUkIne nAThA; eTale vAghaNe temAMthI vIza vaDAM laIne munine ApyAM. pachI yazobhadra gurune vAMdavA mATe utsuka thayelA munie abhigraha karyo ke--'pATaNa pahoMcI gurune vAMdyA pahelAM mAre anna ke jaLa kAMI paNa levuM nahIM.'' evo abhigraha karIne te muni pATaNa AvyA ane gurune vaMdanA karI. pharIthI munie abhigraha lIdho ke vRddha strIe vaza karelo rAjAno madonmatta hAthI jo khIcaDI, khAreka, khaDahaDI, khAjA ne khAMDa e pAMca khakAravALI cIja Ape to mAre pAraNuM karavuM." pachI eka mAsa gayo, tyAre zAsanadevatAe vRddha strInuM svarUpa dhAraNa karIne rAjAno hastI vaza karyo, ane munine pAraNuM karAvyuM. ityAdi prakAre te munie judA judA abhigraho vaDe corAzI pAraNAM pUrNa karyA. pachI anazana karIne te muni svarge gayA. vyAkhyAna 284 tapAcArano pahelo bheda-anazana have tapasyA karavAnA hetuo kahe che- tannirjarAprayojanam / cittotsAhena sabuddhyA, tapanIyaM tapaH zubham // 1 // nirdoSaM nirnidAnADhyaM, Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 284] tapAcArano pahelo bheda-anazana 309 bhAvArtha-"nirdoSa, niyANA vinAnuM, ane mAtra nirjarAnA ja kAraNabhUta evuM zubha tapa sArI buddhi vaDe mananA utsAhapUrvaka karavuM." jenAthI zarIra ane karma vagere tape te tapa kahevAya che. kahyuM che ke rasarudhiramAMsamedo'sthimajjAzukrANyanena tapyante / __karmANi cAzubhAnItyatastapo nAma nairuktam // 1 // bhAvArtha-"rasa, rudhira, mAMsa, meda, asthi, majja ane zukra temaja azubha karmo tenAthI tApa pAme che, tethI tenuM nAma "tapa" kaheluM che." te tapa nirdoSa karavo eTale A loka tathA paralokanA sukhanI icchA rahita karavo, vaLI te nidAna rahita karavo. kahyuM che ke yaH pAlayitvA caraNaM vizuddhaM, karoti bhogAdinidAnamajJaH / sa vardhayitvA phaladAnadakSaM, kalpadrumaM bhasmayatIha muuddhH||1|| bhAvArtha-"je ajJAnI mANasa zuddha cAritranuM pAlana karIne bhogAdika prApta thavAnuM nidAna kare che te mUDha mANasa phaLa ApavAmAM dakSa evA kalpavRkSane vaghArIne pachI bhasmasAt kare che ema jANavuM." nidAna nava prakAranA che. tenuM varNana A ja graMthamAM prathama karyuM che, tethI ahIM pharIthI lakhatA nathI. vaLI te tapa cittanA ullAsapUrvaka karavuM; paNa rAjAnI veThanI jema aNagamAthI karavuM nahIM, athavA jeTalI zakti hoya teTaluM karavuM. kahyuM che ke so a tavo kAyavyo, jeNa maNo maMgulaM na citei / jeNa na iMdiyahANI, jeNa jogA na hAyaMti // 1 // * bhAvArtha-"je tapa karavAthI mana duSTa (mAThA vicAra karanAruM) na thAya, iMdriyonI hAni na thAya ane yoga paNa na haNAya tevuM tapa karavuM." vaLI te tapa sArI buddhithI karavuM, arthAt parAdhIna buddhithI dInapaNe annAdinI prAptine abhAve AhAratyAga rUpa ajJAna tapa kare, to te stravanuM kAraNa hovAthI tathA krodhAdika kaSAyanA udayanuM Azrita hovAthI te tapa nathI, paNa pUrve bAMdhelA aMtarAyakarmanA udayathI azAtA vedanIyano mAtra te vipAka ja che; kemake AhArano tyAga karavo te dravya tapa che, ane AtmasvarUpanI ekAgratA karavI te bhAva tapa che. te bhAva tapa to aharniza hoI zake che, paraMtu dravya tapapUrvaka bhAva tapanuM grahaNa karavuM, evuM zAsananuM cAturya tajavuM nahIM. kahyuM che ke dhanArthinAM yathA nAsti, zItatApAdiduHsaham / tathA bhavaviraktAnAM, tattvajJAnArthinAmapi // 1 // bhAvArtha-"jema ghananA arthI puruSone zIta tApAdika dusaha nathI, tema saMsArathI virakta thayelAne temaja tattvajJAnanA arthI puruSone paNa te duHsaha nathI." * A ja zloka "jJAnasAramAM A pramANe che tadeva hi tapaH kArya, duniM yatra no bhavet / yena yogA na hIyante, kSIyante nendriyANi ca // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 tapAcAranA bAra bheda kahelA che. te A pramANe dvAdazadhAstapAcArAH tapovadbhirnirUpitAH / azanAdyAH SaD bAhyAH SaT, prAyazcittAdayo'ntagAH // 1 // bhAvArtha-'tapasvI paramAtmAe bAra prakAre tapAcAra kahelo che. temAM azana (tyAga) vagere cha prakAranuM bAhya tapa che ane prAyazcitta vagere cha prakAranuM aMtaraga tapa che.'' bAhya tapanA cha bheda sUtramAM kahyA che te A pramANe- aNasaNa 'muNoarI, vittIsaMkhevaNaM rasaccAo" / kAyakileso" saMlINayAya bajjho tavo hoi // 1 // bhAvArtha--"anazana, UnodarI, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyakleza ane saMlInatA--e cha prakAranuM bAhya tapa che.' atyaMta2 tapanA cha bheda A pramANe che-- pAyacchittaM viNaora veyAvacca taheva sajjhAo / jhANaM" ussaggo vi a, abbhiMtarai tavo hoi // 2 // bhAvArtha "prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, temaja svAdhyAya, dhyAna ane kAyotsarga-e cha prakAranuM atyaMtara tapa che. '' A sarvano kAMIka vistAra AgaLa yuktithI AcArapradIpAdika graMthane AdhAre kahevAmAM Avaze. have pahelo tapAcAra kahe che tatrAzanaM dvidhA proktaM, yAvajjIvikamitvaram / dvighaTikAdikaM svalpaM, cotkRSTaM yAvadAtmikam // 1 // bhAvArtha-yAvajjIva ane itvara e be prakAre anazana tapa kaheluM che, temAM be ghaTikAvALuM te svalpa anazana tapa che, ane jAvajIva paryaMtanuM te utkRSTa anazana tapa che." itvara eTale namaskAra (navakAra) sahita be ghaDInuM pacakhANa karavuM te. tenAthI nAnuM pacakhANa zAstramAM kaheluM nathI. tyAra pachI vadhatAM vadhatAM utkRSTa tapa thAya che. zrI vIrasvAmInA tIrthamAM cha mAsa paryanta, zrI RSabhadevanA tIrthamAM bAra mAsa paryaMta ane bIjAthI trevIzamA tIrthaMkaranA samayamAM ATha mAsa sudhInuM utkRSTa anazana tapa kaheluM che. ahIM iMdriyajaya tapa, kaSAyajaya tapa, ratnatrayI tapa, samavasaraNa tapa, azokavRkSa tapa, jinakalyANaka tapa, ityAdi tapanA aneka bheda che, te AcAradinakara graMthanA bIjA khaMDathI jANI levA; tathA AcAmya vardhamAna tapa cauda varSa traNa mAsa ane vIza divase pUrNa thAya che te zrIcaMdra kevaLInI jema karavuM. ityAdi vividha prakAranAM tapano itvara kALanA bhedamAM samAveza thAya che. jAvajIva anazana tapa pAdapopagama, iMginI ane bhaktaparijJA, ema traNa prakAranuM che. te traNenuM svarUpa sattara prakAranA mRtyunuM svarUpa jANyA vinA sukhethI samajI zakAya tevuM nathI, mATe prathama sattara prakAranA maraNanuM svarUpa kahe che- (1) 'jhadhimaraNaM' vIci eTale viccheda (aMtara) teno abhAva te avIci. arthAt nArakI, Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 284] tapAcArano pahelo bheda-anazana (311 tiryaMca, manuSya ane devatAnI gatimAM utpatti samayathI AraMbhIne potapotAnA AyukarmanA daLiyAM pratisamaya vedIne ghaTADavAM, tevA prakAranA maraNane AvI cimaraNa kaheluM che. (2) "vadhAra" avadhi eTale maryAdA. nArakAdika bhava saMbaMdhI AyukarmanAM daLiyAMno anubhava karIne mare, ane maraNa pAmyA pachI pAcho pharIne jyAre te ja daLiyAMno anubhava karIne mare, tyAre te dravyathI avadhimaraNa kahevAya che; kemake pariNAmanI vicitratA che, tethI grahaNa karIne tyAga karelAM karmadaLiyAMnuM paNa pharIthI grahaNa saMbhava che. e pramANe kSetrAdikamAM paNa bhAvanA karavI. (3) zaMtivamara" aMtika eTale chelluM thayeluM, arthAtu narakAdi gatinAM AyukarmanAM daLiyAMne anubhavIne maraNa pAme, ane maraNa pAmyA pachI pharIthI koI paNa vakhate te daLiyAMne anubhavIne mare ja nahIM te dravyathI aMtikamaraNa kahevAya che, e pramANe kSetrAdikathI paNa jANavuM. (4) "varnara' valatuM eTale cAritrathI pAchA vaLatAM maraNa thAya te, arthAt muni saMbaMdhI duSkara tapa tathA cAritranuM sevana karavuM athavA grahaNa kareluM cAritra mUkI devuM. te bannemAM asamartha thaIne "have to AmAMthI jaladI chuTAya to ThIka" ema vicAratAM je maraNa thAya te vaDanmaraNa kahevAya che. A maraNa vratanA pariNAmathI bhraSTa thayelA munione ja saMbhave che. (5) "vazartamara' vazarta eTale iMdriyonA viSayane AdhIna thavAthI pIDAtAM, dIvAnI zikhA joIne AkuLavyAkuLa thayelA pataMganI jema AkuLavyAkula thaIne maraNa pAme te vArtamaraNa kahevAya che. (6) "sattaHzanyara lakjhadikanA kAraNathI, thaI gayelA durAcaraNanI AlocanA na karavI te antaHzalya kahevAya che. tevA zalyavALAnuM je maraNa te antaHzalya maraNa kahevAya che. A maraNa ati duSTa che. (7) "taddhavara' hAla je bhavamAM prANI varte che, te ne te ja bhavane yogya evuM AyuSya bAMdhIne te bhavanuM AyuSya kSaya karIne mare te tadbhava maraNa kahevAya che. A maraNa saMkhyAtA varSanA AyuSyavALA manuSya ane tiryaMcane ja hoya che, paNa asaMkhyAtA varSanA AyuSyavALA manuSya ane tiryaMcane (jugaLiyAne) temaja deva tathA nArakIne pharIne anaMtara tadbhavano abhAva hovAthI A maraNa hotuM nathI. (8) "vAmara' bAla eTale mithyAvRSTinuM athavA avirata samyagdaSTinuM je maraNa te bALamaraNa kahevAya che. | (9) "paMDitara sarvavirati pAmelA zramaNanuM je maraNa te paMDitamaraNa kahevAya che. (10) mizramara' bAlapaMDita evA dezavirati zrAvakanuM je maraNa te mizramaraNa kahevAya che. (11) "chasthara' mati, kRta, avadhi ane mana:paryAya e cAra jJAnavALA muninuM je maraNa te chadmasthamaraNa kahevAya che. (12) "revanTImara' jemaNe samagra bhavaprapaMcano apunarbhavapaNe nAza karyo che evA kevaLInuM maraNa te kevalImaraNa kahevAya che. (13) "vaphAyara" akAzamAM thayeluM je maraNa te vaihAyasamaraNa kahevAya che, arthAt UMcA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 zrI upadezaprAsada bhASAMtara-bhAga 4 [taMbha 19 vRkSanI zAkhAdike potAnA zarIrane bAMdhIne gaLAphAMso khAvA vaDe, parvatathI paDatuM mUkIne, kUvAmAM paDatuM mUkIne, athavA zastrAdikanA ghAte karIne je maraNa pAmavuM te vaihAyasamaraNa kahevAya che. (14) "gRdhraskRSTamara' gRdhra eTale gIgha ane upalakSaNathI samaLI, ziyALa vageree jemAM sparza karelo che evuM je maraNa te gRdhrasRSTamaraNa kahevAya che. A maraNa hastI vagerenA zavamAM pesIne gRdhrAdikavaDe jenuM bhakSaNa karAya tene ja saMbhave che. (15) bhavettarajJAmara bhakta eTale bhojana ane upalakSaNathI pAnAdika jANavAM, eTale ke "A azanapAnAdi meM ghaNI vAra vAparyA che, te avadya eTale pApa tenA ja hetubhUta che, tethI teno tyAga karavo joIe." ema "za" parijJAvaDe jANIne pratyAkhyAna parijJAvaDe (bhakta pAnAdikano) tyAga karIne je maraNa pAmavuM te bhaktaparijJAmaraNa kahevAya che. (16) "ginImara' niyamita karelA pradezamAM ja ceSTA karatAM je maraNa pAmavuM te iMginImaraNa kahevAya che. A maraNa caturvigha AhAranuM pratyAkhyAna karIne niyamita pradezamAM ja potAnI meLe udvartanAdika karatA evA munine hoya che. (17) pAvo mamara' pAdapa eTale vRkSa, upa eTale sazapaNuM ane gama eTale pAmavuM, arthAt jema paDeluM vRkSa sama viSama sthAnano vicAra karyA vinA jyAM jema paDyuM hoya che temaja nizcaLa rahe che, ane bIjAnA kaMpAvyAthI ja mAtra kaMpe che, tema A prakAranAM anazanane aMgIkAra karelA pUjya muni paNa potAnuM nirnimeSa aMga prathamathI ja sama athavA viSama, jevA sthAnamAM paDyuM hoya temanuM temaja rahevA de, pote kiMcit paNa halAve nahIM, tevA prakAre je maraNa pAme te pAdapopagama maraNa kahevAya che. joke A chellAM traNa maraNanuM phaLa vaimAnikapaNuM athavA mukti e be prakAranuM traNemAM sarakhuM che, topaNa viziSTa, viziSTatara ane viziSTatama zairyavALAne te uttarottara saMbhave che. tevo vizeSa bhAva hovAthI paheluM maraNa kaniSTha (nAnuM), bIjuM madhyama ane trIjuM jyeSTha kahevAya che. sAdhvIone te traNa maraNa paikI paheluM eka ja maraNa hoya che. kahyuM che ke savvA vi a ajjAo, sabve vi ya paDhamasaMghayaNavajjA / sabve vi desavirayA, paccakkhANeNao maraMti // 1 // bhAvArtha-"sarve sAdhvIo, sarve prathama saMhanana vinAnA jIvo, ane sarve dezavirativALA jIvo pratyAkhyAne karIne ja maraNa pAme che." ahIM pratyAkhyAna zabda karIne bhaktaparijJA ja jANavI. iMginI nAmanuM anazana ati viziSTa zairyavALAne ja hoya che, ema sAthvInA niSeghathI nizcaya thAya che, ane pAdapopagamana to vaya paripakva thAya tyAre deva gurune namaskAra karIne temanI pAse anazana grahaNa karIne, parvatanI guphA vagere trasasthAvara jaMtu rahita sthaMDile, vRkSanI jema nimeSAdika* karavAmAM paNa ceSTA rahita thaIne, prathama saMtAnavALAne, koI paNa prakAranI zarIranI saMbhALa vinA, jevA tevA saMsthAnavaDe sthita thaIne prazasta dhyAna karatAM prANAMta sudhI nizcaLa rahevuM te kahevAya che. te viSe kahyuM che ke * AMkhanuM maTakuM mAravuM te, Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAne ra84] tapAcArano pahelo bheda-anazana 313 paDhamaMmi a saMghayaNe, varseto selakuTTasamANo / tesiM pi a vuccheo, caudasapuvINa vucchee // 1 // bhAvArtha-je prathama saMhananamAM vartatA hoya, ane je parvatanA zikharanA jevA nizcaLa hoya temane pAdapopagamana anazana hoya che. teno paNa caudapUrvIno uccheda thAya tyAre viccheda thAya che. A traNe prakAranA anazana nirvAghAtapaNAmAM saMlekhanApUrvaka ja karavAmAM Ave che, nahIM to ArtadhyAnano saMbhava thAya. paNa vyAdhi, vIjaLI, parvata, bhIMta vagerenuM paDavuM athavA sarpAdikanuM karaDavuM vagere vyAghAta prApta thayela hoya tyAre to saMlekhanA vinA paNa te anazana laI zakAya che. A ivara ane mAvajIva e banne prakAranuM anazana tapa samagra karmano kSaya karanAra che. te upara dRSTAMta kahe che- anazana tapa upara dhanya muninuM draSTAMta kAkaMdIpurImAM ghanA nAme eka sArthavAha raheto hato. tene ghanya nAme putra hato. te bhogane samartha evI yuvAvasthAne pAmyo, tyAre tenI mAtA bhadrAe batrIza prAsAda karAvIne batrIza zreSThInI kanyAo sAthe eka ja divase tene paraNAvyo. ghanya te strIo sAthe dogaMdukadevanI jema sukha bhogavavA lAgyo. te strIo sAthe bhoga bhogavatAM teNe keTalAka varSo vyatIta karyA. ekadA covIza atizayothI virAjamAna zrI mahAvIra svAmI purImAM samavasaryA, te vakhate ghanya paNa bhagavAnanA darzanamAM utkaMThita thaIne page cAlato prabhu samIpe gayo, ane vizvabaMdhu prabhune vAMdIne temanI pAse bhavanA klezano nAza karanArI dezanA sAMbhaLI. trikALajJAnI prabhunI dezanA manamAM vicAratAM ghanya vairAgya pAmyo; eTale teNe tenI mAtA pAse jaIne kahyuM ke-"he mAtA! bhagavAnanI dezanA sAMbhaLIne mane viSayomAM uga thayo che, mATe tamArI AjJAthI huM dIkSA grahaNa karIza." te sAMbhaLIne mAtAe muninAM vrata pAlana karavAmAM anukULa pratikULa upasargo sahana karavA tathA rasa vinAnA virasa AhAra karavA ityAdi aneka prakAranAM ati duHkha che ema jaNAvyuM, topaNa te ghanya purISanI jema viSayabhoganI icchA karI nahIM, tyAre bhadrAe khuzIthI teno niSkramaNotsava karyo. bhagavAne pote ja tene dIkSA ApI. te ja divase ghanyamunie svAmI pAse abhigraha karyo ke, "he bhagavan! ApanI AjJAthI huM niraMtara chaThTha tapa karIza, ane pAraNAmAM gRhastha tajI dIghelI bhikSAthI AMbila karIza." bhagavAna bolyA ke, "he ghanya! jema sukha Upaje tema tapagharmamAM pravRtti kara." evI jinezvaranI AjJAthI hRSTatuSTa thaIne ghanya muni tapasyAmAM pravartI. pahelA chaThThanA pAraNAne divase pahelI porasImAM temaNe svAdhyAya karyo, bIjI porasImAM dhyAna karyuM, ane trIjI porasImAM jinezvaranI AjJA laIne bhikSA mATe aTana karI AMbilane mATe anna grahaNa karyuM. bIjI kAMI icchA karI nahIM. te ja pramANe dareka pAraNAne divase bhikSATana karatAM koI vakhata anna maLe, koI vakhata mAtra jaLa maLe, topaNa te kheda karatA nahIM. jo koI paNa divase bhikSA maLe to te prabhune batAvatA, ane pachI prabhunI AjJAthI mAtra dehane dhAraNa karavA mATe ja AhAra karatA. e pramANe tapa karatAM te muninuM zarIra ati kRza thaI gayuM. mAMsa rahita ane mAtra sUkAM hADakAMthI bhareluM temanuM zarIra koyalAnA gADAnI jema rastAmAM cAlatI vakhate khaDa khaDa' zabda karatuM hatuM. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 zrI upadezaprAsAda- bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 ekadA vihAra karatAM bhagavAna rAjagRhI nagarInA guNazIla vanamAM samavasaryA. temane vAMdavA mATe zreNika rAjA tyAM AvyA. svAmIne vAMdIne dezanA sAMbhaLI, pachI temaNe pUchyuM ke "he bhagavan! A saghaLA muniomAM kayA muni duSkarakAraka che?" prabhu bolyA ke "A gautama vagere cauda hajAra muniomAM ghanyamuni moTI nirjarA karanAra mahA duSkarakAraka che. te bhadrAputra niraMtara chaThTha tapa karIne AMbilathI pAraNuM kare che." ityAdi sarva vRttAMta sAMbhaLIne zreNika rAjA harSa pAmI ghanyaRSi pAse gayA, ane te munine namIne temaNe kahyuM ke, "he RSi! tamane ghanya che, tame kRtapuNya cho." ityAdi stuti karIne rAjA potAnA nagaramAM gayA. ekadA ghanyaRSi rAtre gharmajAgarikAe jAgatAM ema vicAra karavA lAgyA ke "tapasyAthI zuSkadeha thayelo huM prabhAte svAmInI AjJA laI vipulagiripara jaIne eka mAsanI saMkhanAvaDe zarIranuM zoSaNa karI jIvita tathA maraNamAM samabhAva rAkhato sato vicarIza." pachI temaNe te ja pramANe karyuM. prAMte zubha dhyAna vaDe kALa karIne sarvArthasiddha nAmanA mahA vimAnamAM te devapaNe utpanna thayA. pachI gautama gaNaghare bhagavAnane pUchyuM ke "he bhagavaMta! ApanA ziSya ghanya muni kaI gatimAM gayA?" bhagavAna bolyA ke "he gautama! ahIMthI kALagharma pAmIne ghanya muni sarvArthasiddha vimAnamAM utpanna thayA che, ane tetrIza sAgaropamanI sthiti bhogavIne mahAvideha kSetramAM UMca kuLane viSe utpanna thaze, ane dIkSA laI kevaLajJAna pAmIne mokSe jaze." "A pramANe ghanyaRSie samatApUrvaka pApakarmanI nirjarA karavA mATe banne prakAranA anazana tapanuM sevana karyuM, temaja je kSaNe dIkSA lIdhI te ja kSaNe paudgalika sukhanI tamAma AzAo tajI dIthI. ghanya ghannA aNagArane!' vyAkhyAna 285 tapAcArano bIjo ane trIjo bheda UnokarI ane vRtisaMkSepa unodaritapodravyabhAvabhedAtmakaM paraiH / viziSyajJAyamAnatvAt mahatphalaM nirantaram // 1 // bhAvArtha-"UnodarI tapa dravyathI ane bhAvathI ema be prakAranuM che. tenuM vizeSapaNuM jANavAthI te niraMtara mahalphaLane ApanAruM che." A arthanuM samarthana karavA mATe A pramANe bhAvanA karavI ke, "hamezAM AhAra karatAM chatAM paNa sAdhu zrAvaka vagerene UnodarI tapathI moTuM phaLa prApta thAya che." temAM upakaraNa tathA bhaktapAnAdika saMbaMthI UnodarI te dravyathI UnodarI jANavuM, ane kroghAdikano je tyAga karavo te bhAvathI UnodarI jANavuM. "sAdhu zrAvaka vageree kadAcita paNa yathecchapaNe kaMTha sughI ThAMsIne chAyA oDakAra Ave teTaluM to jamavuM ja nahIM." nava prakAranI brahmacaryagatimAM paNa evo niSegha karelo che. jo ke upavAsa, chaThTha, aThThama, mAsakSapaNa vagere aneka prakAranAM tapamAM dravyathI to Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyAna 285]. tapAcArano bIjo ane trIjo bheda 315 azanAdikano niSegha karyo che, paNa te tapa karanAre bhAvathI krodhAdikanA tyAgarUpa UnodarI avazya karavuM joIe, nahIM to te upavAsAdika kevaLa lAMghaNarUpa ja gaNAya. kahyuM che ke kaSAyaviSayAhAra-tyAgo yatra vidhIyate / / upavAsaH sa vijJeyaH zeSaM laMghanakaM viduH||1|| bhAvArtha-je upavAsAdikamAM kaSAya, viSaya ane AhArano tyAga karavAmAM Ave tene ja upavAsa jANavo, te sivAya bIjAne lAMghaNa kahelI che." dravyathI UnodarI tapano vidhi A pramANe che-(1) eka kavaLathI AraMbhIne ATha kavaLa sudhI khAvuM, te pUrNa UnodarI kahevAya che. temAM eka kavaLanuM mAna jaghanya, ATha kavaLanuM mAna utkRSTa ane bethI sAta kavaLanuM mAna madhyama che. (2) nava kavaLathI AraMbhIne bAra kavaLa sughI khAvuM te apArtha UnodarI kahevAya che. (3) tera kavaLathI AraMbhIne soLa kavaLa sughI khAvuM te vibhAga UnodarI kahevAya che. (4) sattarathI AraMbhIne covIza kavaLa sughI khAvuM te prApta UnodarI kahevAya che. ane (5) pacIzathI AraMbhIne ekatrIza kavaLa sughI khAvuM te kiMcit UnodarI kahevAya che. ahIM sarvatra jaghanya vagere traNa bheda pahelA pUrNa UnokarInI jema jANavA. A ja pramANe jaLa saMbaMdhI paNa UnodarInI bhAvanA karavI. ahIM kavaLanuM mAna A pramANe kahyuM che- battIsaM kIra kavalA, AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliyAe, aThThAvIsaM bhave kavalA // 1 // kavalassa ya parimANaM, kukkuDiaMDagapamANamittaM tu / jaM vA avigiavayaNo vayaNami chubhija visaMto // 2 // bhAvArtha-"puruSone kukSi pUrNa thAya teTalo AhAra batrIza kavala pramANa kahelo che, ane strIone aThThAvIza kavaLa pramANa kahelo che. kavaLanuM mAna kUkaDInA IMDA jevaDuM jANavuM, athavA saheje mukha phADIne zughita manuSya moDhAmAM koLIo mUkI zake tevaDuM jANavuM." vaLI chaThTha aThThama vagere vizeSa tapanA pAraNAne divase paNa UnokarI karavAthI ja vizeSa labdhio prApta thAya che. jema nakha sudhInI eka mUThI jeTalA aDada tathA eka caLu jaLa nitya chaThThane pAraNe levAthI cha mAse tejolezyA utpanna thAya che ema pAMcamA aMgamAM kaheluM che. te pramANe zrI mahAvIra svAmInA mukhathI sAMbhaLIne mekhalIputre tema karavAthI tene te labdhi utpanna thaI hatI. A pramANe UnodarI tapa AhAra tathA anAhArane divase dravyathI ane bhAvathI niraMtara sevavuM. (3) have vRtti saMkSepa nAmano trIjo tapAcAra kahe che vartate hyanayA vRtti-bhikSAzanajalAdikA / tasyAH saMkSepaNaM kArya, drvyaadhbhigrhaaNcitaiH||1|| bhAvArtha-"jenAthI jIvatuM rahevAya te vRtti kahevAya che. temAM bhikSAthI maLatA azana jaLa vagereno samAveza thAya che; te vRttino dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI abhigraha levAvaDe saMkSepa karavo, te vRttisaMkSepa tapa kahevAya che." Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 stiMbha 19 (1) dravyAdika abhigraha A pramANe samajavo-muni gocarI jatI vakhate cAra prakAranA abhigraha kare, temAM dravyathI evo abhigraha kare ke Aje mAre pAtramAM lepa na lAge tevI nirlepa bhikSA grahaNa karavI, athavA bhAlAnA agra bhAga vaDe Apela eka mAMDo ke modaka vagere levuM ityAdi. te upara kSemarSi vagere muninAM draSTAMta jANavAM. (2) kSetrathI evo abhigraha kare ke eka gharathI athavA be gharathI athavA potAnA gAmamAMthI ja je maLe te levuM, athavA gharanI DelImAM be paga vacce uMbaro rAkhIne beThelo bhikSA Ape to levI ityAdi. (3) kALathI evo abhigraha kare ke divasanA pahelA bhAgamAM athavA sarva bhikSuka bhikSA laIne nivartI gayA pachI huM AhAra levA nIkaLIza ane paryaTana karIza ityAdi. (4) bhAvathI evo abhigraha kare ke koI hasatAM, gAtAM ke rotAM AhAra Ape to levo, athavA koI baMghanAdivaDe baMghAyelo bhikSA Ape to levI, nahIM to na levI ityAdi. A rIte sAdhu hamezAM abhigraha na kare to tene prAyazcitta lAge che. zrAvako paNa sacittAdikano abhigraha kare che. A tapa chaThTha, aThThama vagere tapa karatAM ati duHsAdhya che, ane adhika phaLadAyI che. kemake chaThTha, aThThama vagere niyata tapa che, eTale ke pratyAkhyAna kALa pUrNa thatAM bahAra thaI zake che, ane A to kyAre dravyAdika abhigraha pUrNa thaze? te koI jANatuM nathI. mATe A tapa aniyata che. vaLI bhikSATana karatI vakhate manamAM evuM dhyAna karavuM ke mananI ghAraNA pramANe agriha pUrNa thAo ke na thAo, evI buddhithI aTana karavuM, paNa AhAra grahaNa karavAmAM ati prIti rAkhavI nahIM. A tapa upara zrI mahAvIrasvAmI, DhaMDhaNa muni, draDhaprahArI, zAlibhadra, pAMDava vagerenAM draSTAMto che. bhImasene paNa dIkSA lIghA pachI "bhAlAne agrabhAge ApelI bhikSA ja huM grahaNa karIza, bIjI grahaNa nahIM karuM" evo abhigraha lIgho hato. te puNyazALIne te abhigraha paNa cha mAse pUrNa thayo hato. dhairyavAnane kAMI paNa durlabha nathI. A viSaya upara dRDhaprahArInuM draSTAMta kahe che dRDhaprahArInuM draSTAMta zrI vasaMtapuramAM eka sAte vyasana sevavAvALo durdhara brAhmaNa raheto hato. teNe potAnuM sarva ghana viSayAdikamAM gumAvI dIdhuM. pachI te corI karavA lAgyo. lokoe teNe ghaNI zikhAmaNa ApI, paNa te pApakarmathI pAcho osaryo nahIM, eTale rAjAe tene gAma bahAra kADhI mUkyo, tethI te coranI pallImAM gayo. tyAM pallIpatine putra nahIM hovAthI teNe tene putra tarIke rAkhyo. te brAhmaNa jene prahAra karato te avazya marI jato. evo baLavAna hovAthI lokamAM tenuM draDhaprahArI evuM nAma prasiddha thayuM. te ekadA lUMTArAnA sainya sahita kuzasthaLa nAmanA gAmane lUMTavA mATe gayo. te gAmamAM koI eka daridrI brAhmaNa raheto hato. tene ghaNAM chokarAM hatAM. teoe eka vakhata te brAhmaNa pAse khIra khAvA mAgI, tyAre te brAhmaNa koI gRhasthane gherathI cokhA dUgha vagere mAgI lAvyo, ane te strIne ApI tenI khIra karAvI. pachI "Aje utsavano divasa che, kAraNa ke Aje khIra khAIzuM" ema vicArIne te madhyAhna vakhate snAna karavA mATe gAma bahAra nadIe gayo. tevAmAM pelA lUMTArAo gAmamAM peThA. temAMnA keTalAka coro te ja brAhmaNanA gharamAM peThA, paNa kAMI hAtha lAgyuM nahIM. zogha Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 vyAkhyAna 285] tapAcArano bIjo ane trIjo bheda karatAM khUNAmAM paDeluM khIranuM vAsaNa dIThuM, te temaNe laI lIdhuM, eTale chokarAo UMce svare rudana karatAM temanI pAchaLa doDyAM. tevAmAM pelo brAhmaNa snAna karIne Avyo. te sarva svarUpa joIne kopAyamAna thayo, eTale gharanI argalA laIne te rAkSasanI jema coronI pAchaLa doDyo. tenA prahArathI teNe keTalAka corone mArI nAkhyA. te vAtanI khabara paDatAM draDhaprahArI tarata ja tyAM Avyo, ane "mArA corone A mArI nAkhe che." ema jANI krodhathI teNe khagnavaDe tenuM mastaka kApI nAkhyuM. pachI brAhmaNanA gharamAM pesatAM gAye tene rokyo, eTale gAyane paNa mArI nAMkhI. te joIne te brAhmaNanI strI pokAra karatI satI tene gALo devA lAgI ke "are krUra! pApI! zuM kare che?" tenI gALothI atyaMta kopAyamAna thaIne draDhaprahArIe te ja khagathI tenuM peTa cIrI nAkhyuM, tethI tenA garbhamAM raheluM bALaka paNa taraphaDatuM be kakaDA thaIne pRthvI para paDyuM. A pramANe brAhmaNa, gAya, strI tathA bALaka, cAreyane pote tatkALa mArI nAkhelA joIne tathA "he pitA! he mAtA!" ema bolatAM chokarAMone joIne draDhaprahArI vicAra karavA lAgyo ke, "AvuM duSkarma karanArA evAM mane dhikkAra che! AvAM pApathI mane narakamAM paNa sthAna maLavAnuM nathI. have A bALakonuM koNa rakSaNa karaze? have huM agnimAM pesuM ke bhRgupAta karuM? zAthI mArI zuddhi thAya? aho! sadAcArano tyAga karIne duSkarmarUpI pAtheyavALo pAtha thayo chuM." e rIte mahA vairAgyathI zubha dhyAna karato te gAma bahAra nIkaLyo. gAmanI bahAra udyAnamAM koI mahAmunine joI temane namIne te bolyo ke, "he bhagavan! AvA pApathI huM zI rIte mukAIza?" muni bolyA ke "caritra grahaNa kara." kahyuM che ke igadivasaM pi jIvo, pavanamuvAgao aNUNamaNo / jaivi na pAvae mukkhaM, avassa vemANio hoi||1|| bhAvArtha-"jo koI jIva zuddha manathI eka divasa paNa pravrajyA aMgIkAra kare to te kadAcit mukti na pAme, paNa vaimAnika to avazya thAya ja." A pramANe te draDhaprahArIe muni pAsethI pApano pratikAra sAMbhaLIne tarata ja dIkSA lIdhI. pachI teNe eka moTo abhigraha lIdho ke "Akroza pariSahane sahana karavA mATe mAre A gAmamAM ja rahevuM, ane jyAM sudhI mArA pApanuM bIjAo smaraNa kare tyAM sudhI mAre AhAra levo nahIM." evo dRDha abhigraha laIne te draDhaprahArI muni te ja gAmamAM karmano kSaya karavA mATe vicAravA lAgyA. loko tene joIne Akroza karavA lAgyA ke, "A pApAtmA strI, brAhmaNa, gAya ane bALa e cAra hatyA karanAro che tathA gAmane lUMTanAro che." ema bolIne teo te muninI tarjanA karavA lAgyA; ane lAkaDI tathA pASANAdikathI temane niraMtara mAravA lAgyA. te sarva munie pRthvInI jema sahana karyuM, ane atyaMta zAMta rasa ghAraNa karI potAnuM pApa saMbhArIne bhojana lIdhuM nahIM. e pramANe che mAsa vyatIta thayA tyAre samatArUpI sUryano udaya thavAthI temanA pAparUpI aMdhakAra samUhano nAza thayo. te vakhate te muni evI bhAvanA bhAvavA lAgyA ke "he AtmA! jevuM bIja vAvIe tevuM ja phaLa pAmIe. temAM pauralokono kAMI paNa doSa nathI. A loko to mArAM duSkarmarUpI graMthine toDavA mATe kaThora bhASaNAdirUpa kSAra vaDe tenI cikitsA kare che, mATe teo to mArA kharA mitro che. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 [staMbha 19 teo mane je tADana vagere kare che, tethI to agninA yogathI suvarNanI jema mAruM malinapaNuM dUra thAya che. vaLI A loko to mane durgatirUpI kArAgRhamAMthI kheMcIne potAne ja temAM nAkhe che, mATe tevA paropakArI upara huM zA mATe kopa karuM? vaLI teo potAnA puNya karIne mArA pApa dhoI nAMkhe che, tethI te parama bAMghavone mAre doSa Apavo na joIe. vaLI teoe mane karelAM vaghabaMdhana vagere mane saMsArathI mukta karAvanAra hovAthI harSa ApanArAM che. mAtra te karma teone ja anaMta saMsAranA hetubhUta thavAnAM che, tethI mane duHkha thAya che. vaLI A paurajanoe mArI tarjanA karI, paNa mane mAryo nahIM; kadAca mAryo, paNa mAruM jIvita nAza karyuM nahIM. kadAca te paNa nAza karyuM, paNa bAMghavanI jema teoe mArA gharmano nAza karyo nathI. UlaTA teo to mArA AtmArUpa gharamAM peThelA ane anAdikALathI rahelA bhAvacorone kADhavA mATe mane sahAyabhUta thayA che." ityAdi zubha dhyAnamAM tatpara thaIne te munie kSapakazreNI upara ArUDha thaI kevaLajJAnarUpI sUryanI kAMtithI AtmAno prakAza karyo. aho lokottaraH ko'pi, tapaHkuMbhodbhavaH prabhuH / narmityunarvena, zoSita varmavAridhi zA. bhAvArtha-"aho! tArUpI agamya RSi koI alaukika ja che ke jeNe zoSaNa karelo karmarUpI samudra pharIthI pragaTa ja thato nathI." mRttikA yasya tatraiva, patatItyanyathA na hi / yena yatrArjitaM karma, sthAne tatraiva niSTitam // 1 // bhAvArtha-"mATI jyAMnI tyAM ja paDe che e ukti khoTI nathI, kema ke jeNe jyAM karma upArjana karyuM te karma tyAM ja nAza pamADyuM, arthAt jyAM karma bAMdhyuM tyAM rahIne ja khapAvyuM." kevalI suragaNena nirmite, svarNapaMkajapade sthitazca saH / tattapaH stutivacAmRtaiH zubhai-bhavyajaMtusumahImasiMcayat // 3 // bhAvArtha-"devagaNoe racelA suvarNakamaLa upara besI te kevaLIe te tapanI stutinA vacanarUpI zubha amRtarase karIne bhavyaprANIrUpI sArI pRthvInuM siMcana karyuM." | ekoLaviMzatitama saMbha samApta S. hati caturtha khaMDa Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 pRSTha 227 185 1 1 216 225 254 2888 291 293 2 0 << m lh S 0 S * * da n`m S N my * * ka * * 1 * A zrI upadezaprAsAda bhASAMtara-bhAga 4 (pariziSTa) * kathA tathA vratonI varNAnukramaNikA (kathAnuM nAma pRSTha | kathAnuM nAma AmravRkSa kapAvanAranuM dRSTAMta 67 | bArAkSarI jANanAra bharaDAnuM draSTAMta avicArI rAjAnuM draSTAMta 69 ] makhalIputranuM bhAvIcaritra AThamAM nilavanI kathA 112 yavaSinI kathA amaradattane mitrAnaMdanI kathA 120 | rAvaNanI kathA aSADhabhUtimuninuM dRSTAMta 132 | rohagupta nihvanI kathA ASADhAcAryanuM dRSThata 170 vighAgharanuM dRSTAMta ASADhasUrinAM ziSyonuM draSTAMta 212 lepazreSThInuM dRSTAMta azokarAjAnuM draSTAMta 223 vidyAprabhAvaka para tApasanuM dRSTAMta abhayadevasUrinuM draSTAMta 231 ' varadattatraSinuM draSTAMta azvamitra muninI kathA 246 raja sAthvInuM draSTAMta ghanyamuninuM draSTAMta (anazana) 313 vAgruti para traNa tApasInuM draSTAMta ghanAnuM draSTAMta 8,33. zreNika rAjAnuM draSTAMta guNamaMjarIne varadattanI kathA zIla para draSTAMta ghanAmALInuM vRSTAMta selakamuninuM draSTAMta kapila muninI kathA kSullaka kumAranI kathA kuMDarika puMDarikanI kathA zItalAcAryanI kathA ghADa pADanArA puruSonuM dRSTAMta zrataniMdakanuM caritra kAlikAcAryane zala vAhanano prabaMgha sAgara zreSThInuM draSTAMta gharmabuddhi muninI kathA 98 zuMbhakara brAhmaNanuM draSTAMta goSThAmAhila nilavanI kathA 108 subramacakrInuM draSTAMta kropiMDa para muninuM dRSTAMta 142 zrIyakamuninI kathA kuviMda vaNakaranI kathA 152 suvratazeThanI kathA ceDaruddha AcAryanuM draSTAMta 199 sthUlabhadrano prabaMgha kumArapALa rAjAnuM dRSTAMta 203, 222 mahaMmada begaDo ane baghuka damayaMtinuM kathA brAhmaNanuM draSTAMta drAviDa vAlikhilla kathA 61 bherInuM vRNaMta jAMbu khAnArA puruSonuM vRSTAMta bhogasAranuM dRSTAMta tAmali tApasanI kathA 102 pativAtsalya dAmanakanuM draSTAMta 157 kuMDalika zrAvakanuM drazcaMta vidAsa zreSThInuM draSTAMta 300 gaMgAcAryanuM dRSTAMta dRDhaprahArInuM dRgaMta kAmadeva zrAvakanI kathA bhAgavata kaNabInuM draSTAMta kumArapALa rAjAno prabaMdha (strI caritra) muvAjIvInuM vRSTAMta kumArapALarAjAnuM dRSTAMta prabhAkara vipranuM draSTAMta priyaMkara rAjAnI kathA ghanazarmA sAghunuM draSTAMta bhAvinI ane kamarakhano prabaMgha gharmasacivuM draSTAMta kAyamumipara be dRgaMto bAhubalinuM draSTAMta mAnapiMDa para muninuM draSTAMta hemacaMdrasUrinuM dRSTAMta masyodaranI kathA sAgarAcAryanuM dRSTAMta pAlakapurohitanuM dRSTAMta 180 haMsa ane ghuvaDanuM draSTAMta maMkhalIputra gozALAnuM draSTAMta kSullaka ziSyanuM draSTAMta be nimitiyAnuM draSTAMta 202 hemacaMdrasUri prabaMdha mAsatuSa muninuM draSTAMta 210. | marSi muninuM dRSTAMta 135 137 139 154 165 197 66 3 - m che m che m ja 195 238 249 283 229 240 261 271 275, 282 294 299 201 226 189 194 245 264 304 w 1 h sh 1 0 m lh 160 181 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A che , anupama :" mAMthI ane ratanasAhitya vinA vilaMbe vasAvo ! " - 1 zrI jaina prakAzana maMdina" ane "jaina dharma-jAhitya A banne bAbato pa252nA paryAyarUpa banI cUkI che. Avo, A saMsthA dvArA prakAzita keTalAMka mahAmUlAM pustakonI paricaya jhalaka pAmIe...! vividha pUja saMgraha AjanA viSama yugamAM bhakti, dhyAna ane svAdhyAyano paMtha khUba dohyalo banyo che. eka tarapha bhautika sukho | te taraphanI doTa che, to bIjI tarapha kolAhala ane klezayukta pradUSita vAtAvaraNa che. A sthitimAM cittanI ekAgratA | kyAMthI pragaTe ? jJAnIoe bhaktimArgamAM pUjAno vizeSa Adara karyo che. jaina gharmamAM aneka prakAranI pUjAo svIkArAI che. | - bhAvazuddhi dvArA thatI pUjA cAritrya ghaDatara kare che ane jIvanane adhyAtma saurabha bakSe che. prastuta bRhad graMthamAM ATha bhAgamAM lagabhaga 35 jeTalI pUjAono samAveza thayelo che. paMDita zrI vIravijaya, zrI jJAnavimala sUri, zrI yazovijayajI, zrI padmavijayajI, pU. buddhisAgarajI, zrI yazobhadravijayajI, zrI vijayavallabhasUrijI ane anya muni bhagavaMto dvArA racita zrI paMcakalyANaka pUjA, zrI bAra, vratanI pUjA, zrI aMtarAya karmanI pUjA, zrI cosaTha prakAranI pUjA, zrI Ayukarma nivAraNa pUjA, zrI gotrakarma pUjA, zrI aSTAkArI pUjA, zrI sattarabhedI pUjA, zrI vAstuka pUjA, zrI snAtra pUjA, zrI paMcatIrtha pUjA ItyAdi anya pUjAo paNa che. dareka pUjA mATenI sUcanAo, jarUrI sAmagrInI yAdI uparAMta aMte duhA, pado, AratI, maMgaLadIvo vagere paNa che. pAMcaso sAITha pRSThovALA A daLadAra ane upayogI graMthanI kiMmata mAtrI paMcotera rUpiyA che. vyAkaraNa zuddhi che ane AkarSaka mudraNavALuM AvuM suMdara pustaka bheTarUpe ApavAmAM paNa vizeSa yogya banI raheze. hA, ApanA parivAra mATe to eka nakala acUka vasAvI ja lejo! AMkhane game tevuM - hRdayane sthe tevuM - AtmAne sparze tevuM zrI jaina prakAzana maMdiranuM eka prANavAna prakAzana meghadhanuSyanA tamAma raMgonAM bhAtIgaLa saMgama eTale ke jaina samAjanuM navIna pustaka zrI jinendra darzana covIzI tathA anAnupUrvI A suMdara pustakamAM Apa jozo sarve kaiMgIna mULa tasvIro * covIza tIrthaMkara bhagavAnonI pratimAjInI mULa raMgIna chabIo stuti sAthe. sImaMgharasvAmi, zaMkhezvara 'pArzvanAtha, nAkoDA pArzvanAtha, uvasaggaharaM pArzvanAtha gautamasvAmi, ghaMTAkarNa mahAvIra, mANIbhadra, nAkoDA bhairavajI * padmAvati devI, caddhezvarI devI, aMbIkA devI, sarasvatI devI, siddhacakra yaMtra, RSimaMDala yaMtra, vAsasthAnaka yaMtra 0 zatruMjaya, giranAra, aSTApada, naMdIzvara, taLAjA, kadaMbagiri, tAraMgA, sametazikharajI, zaMkhezvara, pAvApurI ane rANakapurajI tIrtho - anAnupUrvInA pAMcapada ane navapadanA koThAo * manohara aneka raMgI TAITala - TakAu bAInDIMga plAsTIka kavara sAthe chatAM vyAjabI kiMmata Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina vacanAmRtanI paraba jinezvara bhagavaMtanI vANInuM amRtA saMsAranA jherane utAranAruM che A graMthamAM 360 divasa pAna karI zakAya tevuM amRta bharyuM che " A paraba che jinavacanAmRtanI ' dararoja eka pravacana zAMtacitte vicAra pUrvaka vAMcavAmAM Ave to AtmA samyakanI najIka pahoMcI jAya to mokSa paNa najIka Ave tethI pratyeka mumukSe A vANInuM nityapAna karavuM joIe maMdiyAmadhila salima rodidivaamyinjrmgaa|mmiyaagNlaanimaarNyogdivaamaamlaamnyaanivaarmyaagnnpgidinymbaa-smgrm namonzammyIrajI mahA vAzmapAgaNeparva yAIbAzmayAgaNapavAva diyArovAramAnidiyArNabAramAvAdiyAmaniyaMTiyAgAMbAramAmammiyaniriyama / / bhAvAramAmamipaMcaya lamsatyApana mavAjamAmayADApakanAmarakadivAsavarimiyaMtiArAmAnamAsayaMgadivamerimidyaniyimaya miyA niyimamiva karAyAmanimi: vizkarAvAmiyanimirAsayATiyAdavAmanapAdAmadAdavikdiAmagiyANi sayAdavayAyaNamiAmAtanAyAdavayApayAmAta yasamirakakhAyA pamAyaNamiskiyeNANIpavavyaNAdavimatikaritaMgAmamA minAthanavanArAsaMbatapazcaryakArtikarita ramiAmarAmajasvina pArkimAmAmajiniminArane sAcA futrIjA ll ' jaina prakAzana maMdira * amadAvAda-1