Page Text
________________
૧૫૬ શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર–ભાગ ૪
[તંભ ૧૭ છે. બીજો પણ શુદ્ધ છે, કારણ કે ગુરુ જ્ઞાતા હોય તો અજાણ એવા શિષ્યને સંક્ષેપમાં સમજાવીને પ્રત્યાખ્યાન કરાવે, અન્યથા તો તે ભાંગો અશુદ્ધ છે. ત્રીજો ભાંગો પણ અશુદ્ધ છે; પરંતુ તેવા જ્ઞાતા ગુરુ મળે નહીં તો ગુરુના બહુમાનથી ગુરુ, સંબંઘી, પિતા, કાકા, મામા, ભાઈ કે શિષ્ય વગેરે અજાણને પણ સાક્ષીરૂપ કરીને પ્રત્યાખ્યાન લે, તો તે પોતે જ્ઞાતા હોવાથી શુદ્ધ જાણવો. ચોથો ભાંગો તો સર્વથા અશુદ્ધ જ છે. ઉત્તરગુણ પ્રત્યાખ્યાનના દશ પ્રકાર છે. તે હમેશાં ઉપયોગી હોવાથી પ્રથમ તેનું સ્વરૂપ કહે છે–
अणागयमइक्कंतं, कोडीसहियं नियछि अणागारं ।
सागार निरवसेसं, परिमाणकडं संकेय अद्धा ॥१॥ ભાવાર્થ-“અનાગત, અતિક્રાંત, કોટી સહિત, નિયંત્રિત, અનાગાર, સાગાર, નિરવશેષ, પરિમાણકૃત, સંકેત અને અદ્ધા એ દશ પ્રકાર છે.
(૧) પર્યુષણ વગેરે પર્વ આગળ આવવાનાં હોય, તેમાં અઠ્ઠમ આદિ તપ કરવું હોય, પરંતુ પર્યુષણમાં તપ કરવાથી ગુરુ, ગ્લાન વગેરેની વૈયાવચ્ચ કરવામાં અંતરાય આવશે, એમ લાગતું હોય તો તે પર્વ આવ્યા પહેલાં જ તે તપ કરી લેવું તે ના-તિ તપ કહેવાય છે. (૨) પર્યુષણાદિ, પર્વમાં ગુરુ વગેરેની વૈયાવચ્ચમાં વ્યાકુળ રહેવાથી તપ થઈ શક્યું નહીં તેથી તે તપ પર્વ ગયા પછી કરવું તે તિદ્રકાંત તપ કહેવાય છે. (૩) પ્રથમ દિવસે પ્રાતઃકાળે અભક્તનું પ્રત્યાખ્યાન કરીને તે દિવસે ઉપવાસ કરે, અને બીજે દિવસે પ્રાતઃકાળમાં પણ પહેલે દિવસે જે વખતે ઉપવાસનું પચખાણ કર્યું હોય તે જ વખતે બીજા ઉપવાસનું પચખાણ લે, એટલે બે ઉપવાસની કોટી મળવાથી તે સોરી સહિત પચખાણ કહેવાય છે. એવી જ રીતે પારણું કર્યા પહેલાં આંબિલ વગેરે તપનાં પચખાણ કરવાં તે પણ કોટિસહિત કહેવાય છે. (૪) ઉપવાસદિક કરવાનો જે દિવસને માટે નિશ્ચય કર્યો હોય તે દિવસે ગ્લાનત્વાદિક અંતરાય પ્રાપ્ત થયા છતાં પણ નિયમપૂર્વક ઉપવાસાદિક કરે તે નિયંત્રિત પચખાણ કહેવાય છે. આવું તપ પૂર્વે ચૌદ પૂર્વઘર વગેરે તથા પ્રથમ સંઘયણવાળા, અને તે વખતના સ્થવિરકલ્પીઓ પણ કરતા હતા, પરંતુ સાંપ્રત સમયમાં તે તપનો વિચ્છેદ થયો છે. (૫) ઉનાગર એટલે “મહત્તરાગારે” વગેરે આગાર રહિત જે પચખાણ કરવું તે અનાગાર કહેવાય છે. આ પચખાણમાં પણ “અન્નત્થણાભોગેણં તથા સહસાગારેણં” એ બે આગાર તો આવે જ છે; કેમકે કોઈ વખત અજાણતાં અથવા રભસતાથી મુખમાં આંગળી, તૃણ વગેરે નાખી દેવાય અથવા અચિંત્યા મુખમાં આવી પડે. માટે ઉપરના બે આગાર સિવાય બીજા “મહત્તર રેપ'' વગેરે આગાર રહિત પચખાણ કરે તે અનાગાર પચખાણ કહેવાય છે. (૬) મહત્તરાદિક આગાર સહિત જે પચખાણ કરવામાં આવે તે સાગર પચખાણ કહેવાય છે. એમાં મહત્તરાગાર હોવાથી કોઈ મહતુ કાર્યપ્રસંગે ગુરુની આજ્ઞા વડે પચખાણ કર્યા છતાં પણ કદાચ ભોજન કરવું પડે તો તેથી પચખાણનો ભંગ થતો નથી. (૭) ચાર પ્રકારના આહારનો સર્વથા ત્યાગ કરવો તે નિરવશેષ પચખાણ કહેવાય છે, તેમાં અશન એટલે લાડુ, માંડા, ખાજા વગેરે, પાન એટલે પિવાય તેવી વસ્તુ, ખજૂરનો રસ, દ્રાક્ષરસ વગેરે, ખાદિમ એટલે નાળિયેર વગેરે ફળ તથા ગોળ ઘાણા વગેરે અને સ્વાદિમ એટલે એલચી, કપૂર, લવિંગ, સોપારી વગેરે. એ ચારે પ્રકારના આહારનો ત્યાગ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002173 |
| Book Title | Updeshprasad Part 4 |
| Original Sutra Author | Vijaylakshmisuri |
| Author | |
| Publisher | Jain Book Depo Ahmedabad |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 320 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 19 MB |