Book Title: Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006311/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THANANG SHRI STA OG SUTRA PART : 03 SN 241HIPL 2121: 10-03 GULPL-03 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Oppppppppppppppppppppppppppppppe (r)oooooochooooooooodhan jainAcArya-jainadharmadiyAkara-pUjyazrI-dhAsIlAlajI-mahArAja viracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindii-gurjr-bhaassaa'nuvaadshitm|| zrI-sthAnAGgasUtram // STHANANG SUTRAM (tRtIyo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni-6 paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH madrAsanivAsI-zrImAn seTha zrI-khIvarAjajI sA. coraDiyA tatpradatta - dravyasAhAyyena a. bhA. zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRttiH cIra-saMvat vikrama saMvat IsavIsan prati 1200 2491 2021 phphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphpha mUlyam-rU0 25-0-0 ophphphphphphphphphphphphphphphphphphs Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA. che. sthAnakavAsI samiti, jaina zAstroddhAra The. gaDiyAkUvA reDa, rAjakATa, ( saurASTra ). LI ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naiSa yatnaH / Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road,RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India. utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlo hyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // prathama AvRtti H prata 1200 vIra saMvata H 2491 vikrama savat 2022 isavIsana 1965 zrI sthAnAMga sUtra : 03 karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tasya kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tacca isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipula pRthvI dhyAna meM Pin harigItacchandaH E mUlya: rU. 25=00 yaha lAyagA // 1 // * mudraka : maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga ghIkAMTA roDa, amadAvAda. presa, Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) mahikAzveta-zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta-cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya DhaMka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA caahie| (2) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya-- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba-taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai| (14) mala-mUtra--sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai| zmazAna--isa bhUmi ke cAroM tarapha 100-100 hAtha taka asvAdhyAya hotA (16) candragrahaNa-jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (17) sUryagrahaNa-jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata-najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| patana-koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra-upAzraya ke andara athavA 100-100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA-ASAr3hI pUrNimA (bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA (skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAta:kAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM ta taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya zrI sthAnAGgasUtra bhA. tIsare kI viSayAnukramaNikA anukramAGka pRSThAGka sthA. 4 tIsarA uddezA udakadRSTAntase cAra prakArake bhAvoMkA nirUpaNa pakSIke dRSTAntase cAra prakArake puruSajAtakA nirUpaNa 5-14 dRSTAnta sahita puruSajAtakA nirUpaNa 15-16 dRSTAnta sahita zramaNopAsakake AzvAsa-vizrAma kA nirUpaNa 17-25 phirabhI puruSa vizeSakA nirUpaNa 26-32 bhAvase jIyokA nirUpaNa 33-34 lezyA kA nirUpaNa 35-36 yAnAdike dRSTAntase puruSajAtakA nirUpaNa 37-43 yugya-vRSabhAdi ke dRSTAntase dArTAntika puruSajAta kA nirUpaNa 44-46 sArathI ke dRSTAntase puruSajAtakA nirUpaNa 47-51 gajake dRSTAntase puruSajAtakA nirUpaNa 52-56 puSpake dRSTAnta se puruSajAtakA nirUpaNa jAtisampannAdi puruSajAtakA nirUpaNa 58-66 cAra prakArake phalake svarUpakA nirUpaNa 67-68 cAra prakAra ke puruSajAtakA nirUpaNa 69-78 cAra prakArake AcAryake svarUpakA nirUpaNa 79-83 nigrantha ke svarUpakA nirUpaNa 84-88 zramaNopAsakake svarUpakA nirUpaNa 89-92 mahAvIrasvAmIke zramagopAsakoM ke saudharma kalpasthita ___ aruNAbha vimAnakI sthitikA nirUpaNa manuSyalokameM deyoM ke Agamana-AnA aura anAga man-nahIM Aneke kAraNoMkA nirUpaNa 94-108 21 lokAndhakAra-evaM lokodyota ke kAraNoMkA nirUpaNa 109-113 ro rur 2 vv RAM222-4 57 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 26 27 32 duHsthita sAdhukI duHkhazayyA aura susthita sAdhukI sukhazayyAkA nirUpaNa 114-131 cAra prakArake puruSajAta viSayaka caudaha caturbhaGgIkA nirUpaNa 132-157 kanthakake dRSTAntase puruSajAtakA nirUpaNa 158-176 apratiSThAna Adi narakoMkA AyAma aura viSkaSbhase sAmya kA nirUpaNa 177-179 Urdhva-adhastIryaglokake dvizarIri jIvoMkA nirUpaNa 180-183 hIsatva-Adi cAra prakArake puruSajAtakA nirUpaNa 184-185 cAra prakArake abhigrahakA nirUpaNa 186-189 cAra prakAra ke zarIrakA nirUpaNa 190-193 cAra prakArake astikAyase utpadyamAna bAdarakAyase lokaspRSTatvakA nirUpaNa 194-197 caturvidha astikAyAdikokA pradezAgratulyatva AdikA nirUpaNa 198-199 pRthivIkAya Adi cAroMkA sUkSmazarIrake adRzyatva kA nirUpaNa 200-203 jIva aura pudgalake gatidharmakA nirUpaNa 204-205 dRSTAnta ke bhedoM kA kathana 206-258 adholoka-adhyalokameM rahe huve andhakAra aura ud ghota ke kAraNoM kA nirUpaNa 259-261 cauthe sthAnakA cauthA uddezAHpasarpakokA nirUpaNa 262-265 nArakoMke AhArakA nirUpaNa 266 tiryaka-manuSya-aura devoM ke AhArakA nirUpaNa 267-269 AzIviSa-sau ke svarUpakA nirUpaNa 270-272 vyAdhike bhedoM kA nirUpaNa 273-277 cikitsakake svarUpakA nirUpaNa 278-288 vraNa Adi dRSTAnta se puruSajAtakA nirUpaNa 289-299 kriyAvAdI vagairaha tIthikoM ke svarUpakA nirUpaNa 300-303 meghake dRSTAnta dvArA puruSajAtakA nirUpaNa 304-318 34 zrI sthAnAMgasUtra :03 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 47 48 50 51 56 58 karaNDakake dRSTAntase AcAryAdikokA nirUpaNa 318-320 vRkSake dRSTAntase AcAryake svarUpakA nirUpaNa 322-325 matsyAdike dRSTAnta se puruSajAtakA nirUpaNa 326-337 kSudraprANiyokA nirUpaNa 338-340 pakSIke dRSTAntase bhikSukakA nirUpaNa 341 puruSajAtakA nirUpaNa 342-348 cAra prakArake divyAdi saMvAsakA nirUpaNa 349-352 amurAdi cAra prakArake apadhvaMsakA nirUpaNa 353-363 matrajyAke svarUpakA nirUpaNa 364-375 saMjJAke svarUpakA nirUpaNa 376-378 kAmake svarUpakA nirUpaNa 379-380 udakake dRSTAntase puruSajAtakA nirUpaNa 381-392 kumbhake dRSTAntase puruSajAtakA nirUpaNa 393-405 upasargake svarUpakA nirUpaNa 406-413 karma vizeSakA nirUpaNa 414-118 cAra prakArake saMghake svarUpakA nirUpaNa 419-421 cAra prakArakI buddhike svarUpakA nirUpaNa 422-432 jIvake svarUpakA nirUpaNa 433-435 jIvake antargata puruSavizeSakA nirUpaNa 436-441 dIndriya jIvoMko asamAramamANa aura samArabhamANa ke saMyamAsaMyamakA nirUpaNa 442-444 nairayika jIvoMkI kriyAkA nirUpaNa 445-446 kriyAvAn jIyakA vidyamAna guNokA nAza aura api dyamAna guNoMkA prakaTa honekA kathana 447-452 dharmadvArakA nirUpaNa nArakatvAdike sAdhanabhUta karma dvArakA nirUpaNa 454-458 vAdyAdike bhedoMkA nirUpaNa 459-467 sanatkumArAdikoMke vimAnoM ke svarUpakA nirUpaNa 468-471 jalagabhaMkA nirUpaNa 472-474 mAnuSIke garbhakA nirUpaNa 475-478 cAra prakArake kAvyoMke svarUpakA nirUpaNa 479-480 62 453 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 482 483 77 59 82 84 samudghAtake svarUpakA nirUpaNa 481labdhike svarUpakA nirUpaNa bhagavAna mahAvIrake pUrvadharoMkA nirUpaNa kalpoMke svarUpakA nirUpaNa 484samudrarUpa kSetrakA nirUpaNa 485-486 kaSAyoM ke svarUpakA nirUpaNa 487-490 karmapudgaloM ke cayanAdi nimittoMkA nirUpaNa 491-494 pAMcaveM sthAnakA pahalA uddezA pAMca prakArake mahAvratoMkA nirUpaNa 495-503 varNAdikA nirUpaNa 504-511 saMyamake viSayabhUta ekendriya jIvoMkA nirUpaNa 512-514 avadhidarzanake kSobhake kAraNoMkA nirUpaNa 515-521 kevalajJAna darzanameM kSIbha na honekA nirUpaNa 522 nairayika AdikoMke zarIrakA nirUpaNa 523-530 zaroragatadharmavizeSakA nirUpaNa 531-552 nirgranthoMko mahAnirjarAdikI prApti ke kAraNakA nirUpaNa 553-555 AjJAke avirAdhanake kAraNakA nirUpaNa 556-561 pAMca prakArake vigrahasthAnakA nirUpaNa 562-568 viSadyAdi sthAnoM kA nirUpaNa 569-571 devoMke pAMca prakArakA nirUpaNa 571-572 devoM ke paricAraNAkA nirUpaNa 573-575 devoM ke agramahiSiyoMkA nirUpaNa 575camarendrAdikoM ke anIka aura anIkAdhipatiyoMkA nirUpaNa 576-584 pratighAtakA nirUpaNa 585-588 uttaraguNoMke bhedoMkA nirUpaNa parISaha sahanekA nirUpaNa 590-602 hetu aura ahetuke svarUpakA nirUpaNa 603-610 tIrthakaroMke cayanAdikA nirUpaNa 611-618 // samApta // 589 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi patra sujJa pAThakagaNa ___ savinaya nivedana hai ki zAstroMmeM mupha aura miTiMga sambandhI kaI galatI honA saMbhavita haiM, jo sujJa vAcakabanda nIrakSIra nyAya se samajha kara pahale ge, para jo zAstrIya galatI raha gaI hai jo dekhanemeM agara sujJa vAcakajana dvArA dRSTigocara huI haiM, inakA zuddhipatra dene meM AtA hai| sUtrakA nAma pR. pati azuddha / samavAyaGga mUtra 164 5 rApaH khalu baladevo rAmaH khalu baladevo dvAdaza varSa ) dvAdaza varSazatAni sahasrANi 5 sarvAyuSaM sarvAyuSaM 16 bAraha hajAra varSa-bArahasau varSa 28 bAra hajAra varSa- bAra varSa jJAtadharmakathAGga sUtra 261 1 pahalI paMkti traimAsikI pada chaTa bhA. 2 pUrI hone para gayA hai so traimA. sikI yaha pada baDhAkepar3heM jJAtadharmakathAGga sUtra 261 11 AThavIM bhikSupatimAke anantara prathama sAtadikarAta pramANayAlI navI bhikSupratimA yaha pATha chUTA hai so 'nayIM bhikSu paDimA' vahAM itanA jhoDa ke par3heM jJAtadharma kathAGgasUtra bhA. 3 397 17 pravacanasiddha pravacanaviruddha 21 pravacanasiddha pravacanaviruddha . zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAtadhamakathAGgasUtra bhA. 2 147 17 madyapAnameM Atakta-nidrAjanaka dravyameM Asakta 147 29 madyapAnamAM - nidrAjanaka dravya Asakta mAM Asakta jJAtadharmakathAsUtra bhA0 3 334 3 bhagavatA''vazyake-bhagavatA'nuyogadvAre jJAtadharmakathAGga bhA. 3 334 17 AvazyakasUtrameM anuyogadvArasUtra meM che 19 AvazyakasUtramAM anugadvAra sUtramAM antakRddazAGgasUtra 295 10 dasadasa dasaaTTha antakRddazAMga 295 11 sattamavagge terasa uddesagA, itanA pATha chUTa gapAhai so vahAM samajha leveM AcArAMgasUtra bhA. 2 AcArAMga sUtra bhA. 2 122 8 neta pariNANA nettapariNANA aparihINA pharasa- aparihINAjIha pariNANA apari pariSNANA apa. hINA rihINA pharisa pariNANA aparihINA 281 14 ninyAnave advAna , 26 napA 430 20 kAlakarake kAlakarake aveyaka Adi ) devalokameM se 430 28 48 zana za na priyaAdi devalokamAMnA 730-21 zuzima yetya guzila yetya (jena rAsa2) - BdhAna manAyA dazAzrutaskaMdha dazAzrutaskaMdha jJAtadharmakathAsUtra bhA. 2 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam zrI-sthAnAGgasUtram (tRtIyo bhAgaH) gato dvitIyodezaH, tatra jIvakSetraparyAyA uktAH, pAbhyamANe tRtIyoddeza ke tu jIvayaryAyA ucyante, ityepaM samvandhenAyAtasyAsyedamAcaM sUtram___ mUlam-cattAri udagA paNNatA, taM jahA-kaddamodae 1, khaMjaNAdee 2, vAluodae 3, selodae 4 // evAmeva cauvihe bhAve paNNatte, taM jahA-kadamodagasamANe 1, khaMjaNodagasamANe 2, vAluodagasamANe 3, selodagasamANe 4, kadamodagasamANaM bhAvamaNuppaviTTe jIye kAlaM karei Neraesu upavajjai, evaM jAya selodagasamANaM bhAvamaNuppapiTe joye kAlaM karei devesu upayajjai / suu01|| cauthe sthAnake tIsarA uddezA prArambha" dUsarA uddezA samApta ho cukA isa meM jIva-aura kSetra kI paryAya kahI gaI hai, aba-prArabhyamANa tRtIya uddeze meM kevala jIca kI hI paryAya kahI jAyeMgI. isI sambandha ko lekara Agata isa uddeze kA Adya sUtra hai-" cattAri udagA paNNattA"-ityAdi-1 cothA sthAnanA trIjA udezAne prAraMbha bIje uddezaka pUro thaye temAM jIva ane kSetranI paryAya kahevAmAM AvI. have zarU thatA A trIjA uddezAmAM mAtra jIvanI paryAyanuM ja kathana karavAmAM Avaze. AgalA uddezA sAthe A prakArano saMbaMdha dharAvatA A dezAnuM prathama sUtra mA prabhArI cha-" cattAri udagA paNNattA" tyAha zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA - catvAri udakAni prajJaptAni tadyathA - kardamodakaM 1, khaJjanodakaM 2, cAlukodakaM 3, zailodakam 4. evameva caturvidho bhAvaH prajJataH, tadyathA - kardamodakasamAnaH 1, khaJjanodakasamAnaH 2, vAlukodakasamAnaH 3, zailodakasamAnaH 4 | kardamodakasamAna bhAvamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti nairayikeSUpapadyate, evaM yAvat zailodakasamAnaM bhAvamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti deveSUpapadyate ||01 || TIkA - " cattAri udagA" ityAdi atraitasmAdudakasUtrAt pUrva yadekaM rAjisUtraM tadvitIyoddeze gatam udakAni jalAni catvAri prajJaptAni, tadyathA - kardamodakaM 1, khajjanodakaM 2, vAlukodakaM 3, zailodakaM 4 ceti / tatra kardamodakaM kardamapradhAnamudakaM yatra praviSTaM pAdAdya kaImabAhulyena sahasA''kraSTuM na zakyate, tat 1 | tathA-khajjanoda ke - khaanaM - dIpAdInAM kajjalaM. tacca pAdAdilepakAraka kardama vizeSarUpameva, tatpradhAnamudakaM khaJjanodakam, tacca lagnaM sat carasUtrArtha - jala cAra prakAra ke kahe gaye haiM, kardamodaka-1 khaJjanodaka-2 bAlu kodaka - 3 zailodaka - 4 / bhAva cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise - kardamodaka samAna - 1 khaJjanodaka samAna 2 vAlukodaka samAna -3 aura zailodaka samAna -4 | kardamodaka samAna bhAva meM anupraviSTa huvA jIva yadi kAlavaza hotA hai, to vaha naraka meM utpanna hotA hai, isa taraha se yAvat-zailodaka samAna bhAva meM anupraviSTa huvA jIva yadi kAla yaza hotA hai to vaha devoM meM utpanna hotA hai| ra TIkArtha - kardama pradhAna jo udaka hotA hai vaha kardamodaka hai. aise kardamodaka meM phasA huvA paira Adi zArIrika aGga sahasA usa se khIMcA nahIM jA sakatA hai / dIpAdikoM ke kajjala - syAhI kA nAma khaJjana hai, yaha-pAdAdi koM meM lipsa karane para sUtrArtha - 364 (4) yAra aAranuM huM che - (1) ubhou, (2) manohara, (3) vAluaha! bhane (4) zailoha, bhajanI prema lAva pakSu yAra prahAranA hyA che--46 mA samAna, (2) nahi samAna, ( 3 ) vAluaha samAna bhane zaileAdaka samAna kamADhaka samAna bhAvamAM pravezelA jIva jo maraNa pAme che, te nArakAmAM utpanna thAya che, parantu zaileAdaka samAna bhAvamAM pravezelA jIva jo maraNa pAme che, te devAmAM utpanna thAya che TIkAya -ka mayukta pANIne kada mAdaka kahe che, evAM kaI mAdakamAM (kAdavamAM) jo paga Adi kAi aMga phasAyuM hoya te tene saraLatAthI kheMcI lai zakAtuM nathI. temAM phsAyela pANI bahAra nIkaLavAnA prayatna jema vadhu kare tema temAM vadhAre ne vadhAre khUpatuM jAya che. kripAdikAnA kAjaLane khaMjana kahe che. A zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u.3 sU01 udakadRSTAntena caturvidhamAvanirUpaNam 3 NAdikaM malinIkaroti punarjalAdinA vizodhyate 2 // tathA-vAlukodakaM-cAlukAprasiddhA, tatpadhAnamudakaM vAlukodakam , tacca pAdAdyaGge lagnaM zuSkaM ca tato'GgasazcAlanamAtreNa bAlukA dUrIbhavati 3 / tathA-zailodaka-zilAH-pASANAH, tAsAM vikArAH zailAH-zarkarAH ' kaMkara' iti bhASApasiddhAH, tatpradhAnamudakaM zailodakaM, zailAstu cikaNAH, te pAdAdi spRSTAH kizciduHkhaM kurvanto'pi kardamAdivanna lepaM kurvanti 4 / ityudakadRSTAnta mUtram / atha dAntikabhAvasUtramAha-" evAmeve-tyAdi- eyameva-kardamAdhudakavadeya, bhAvaH-jIvasya rAgAdi pariNAmaH, sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-kardamodakakardama vizeSa kA jaisA hotA hai. arthAt-kajjala ko mathakara isa se paira AdikoM meM yadi lepa kiyA jAtA hai, to vaha bhI kadama jaisA hI cipaka jAtA hai aura usa sthAna ko kAlA kara detA hai isakI pradhAnatA cAlA jo udaka hai vaha-khAnodaka hai / yaha khAnodaka bhI yadi kahIM para laga jAtA hai, to vaha bhI usa sthAna ko malina kara detA hai, phira pAnIse use sApha karane para zuddha ho jAtA hai / cAlukApradhAna jo udaka hai vaha-cAlukodaka hai, yaha-cAlukodaka bhI yadi kahIM aGga meM laga jAya, aura-zuSka ho jAya, to vaha vAlukAaGga saJcAlanamAtra se hI dUra ho jAtI hai / tathA-jisa jala meM zaila-patthara ke kaMkaDapradhAna hote haiM ve-zailodaka haiM. kaGkaDa cikane hote haiM ye-caraNa- paga Adi se spRSTa hone para kucha duHkha to dete haiM to bhI kardama Adi ke jaise cipakate nahIM haiN| kAjaLane pANInI sAthe gherIne je lepa taiyAra thAya tene hAtha, paga Adi para lagAvavAthI kAdavanI jema ja te aMgene kALA karI nAkhe che. A prakAranA khaMjananI pradhAnatAvALA pANIne khaMjanadaka kahe che. A khaMjanedakane je jagyAe sparza thAya che te jagyA paNa malina thaI jAya che, paraMtu te DAghane pANInI madadathI sApha karI zakAya che. vAlukApradhAna je pANI che tene vAlu kedaka kahe che. A prakAranuM ratimizrita pANI zarIranA koI paNa bhAgane ke kaI paNa vastune lAgavAthI zarIranA te bhAga athavA te vastu sAthe retI ceTI jAya che, paraMtu jevuM pANI sUkAI jAya che ke turataja zarIranA saMcAlana mAtrathI ja ane vastune khaMkheravAthI ja te retI kharI jAya che je pANImAM kAMkarA hoya che te pANIne zailedaka kahe che. te kAMkarA para paga paDa vAthI saheja pIDA te thAya che, paNa te kAMkarA kAdava AdinI jema zarIre yA arai nathI. " evAmeva" tyAhima pInA yA2 // 2 cha, tama zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre samAnaH 1, khaJjanodakasamAnaH 2, vAlukodakasamAnaH 3, zailodakasamAna 4 ceti / bhAve kardamodakAdi samAnatvaM ca lepavattvena, tatra kardamodakasamAno bhAvaHyathA kardamo'Gge lagno mahatA prayAsena vimocyate tathA bhAvo'pi 1, tathAkhAnasamAno bhAvaH-pathA khaJjanaM ( kajjalaM ) lagnaM-liptaM kardamApekSayA kiJcidAyAsenApanIyate tathA bhAvo'pi tathA-vAlukoikalamAno bhAvaH-yathA pAlukA'Gge lagnA'lpena prayAsenApanIyate, tathA bhAvo'pi 3, tathA-zailodakasamAnobhAvaH____ "evAmeva"-itpAdi, jala kI caturvidhatA jaise jIva ke rAga pariNAma bhI cAra prakAra ke hote haiM / jaise-koI eka rAgAdi pariNAma kardamodaka samAna hai, koI eka khajanodaka samAna, to koI eka rAgAdi pariNAma vAlukodaka samAna, aura-koI eka rAgAdi pariNAma zailodaka ke samAna hotA hai| ___bhAva meM yaha kardamodaka Adi se samAnatA prakaTa kI gaI hai, yahalepakAraka hone ke kAraNa cikanAhaTa-cikanApana se pragaTa kI gaI hai| ina meM kardamodaka samAna jo bhAva hotA hai, vaha-kardama jaise aGga meM laga jAtA haiM aura-ati prayAsa se chuDAyA jAtA hai, usI taraha dUra kiyA jAtA hai| jo-khaJjanodaka samAna bhAva hotA hai, vaha-jaise khaJjana laga jAne para kizcit prayAsa se hI kardama ko apekSA dUra kara diyA jAtA hai, usI taraha dUra kiyA jAtA hai / tathA-vAlukodaka samAna jo bhAva hotA hai vaha jaise vAlukA aGga meM laga jAne para alpa ho prayAsa rAgapariNAmanA paNa cAra prakAra che. keI eka rAgAdi pariNAma kada modaka samAna hoya che, koI eka khaMjanedika samAna, te kaI eka vAkedaka samAna te koI eka rAgAdi pariNAma zailedaka samAna hoya che. bhAvamAM kardamedaka AdinI sAthe je samAnatA prakaTa karavAmAM AvI che tenuM kAraNa e che ke kardama AdinI jema temAM cikAza hevAne kAraNe tene kAraNe AtmA karmone bandha kare che. jema zarIra para lAge kAdavane ati prayAsathI dUra karI zakAya che, tema kardamodaka samAna bhAvane paNa ati prayAsathI dUra karI zakAya che. jema kAdava karatAM khaMjana (kAjaLa) nA DAghane vadhAre sahelAIthI dUra karI zakAya che, tema khaMjanadaka samAna bhAvane paNa kadamAdaka samAna bhAva karatAM vadhAre saraLatAthI dUra karI zakAya che. jema zarIre caTelI retI alpa prayAsathI ja dUra karI zakAya che, tema vAlakedaka samAna bhAvane thoDA prayAsathI ja dUra karI che. jema paththara, kAMkarA Adine pAdA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU02 pakSidRSTAntena caturvidhapuruSajAtanirUpaNam 5 yathA zailAH-pASANazarkarAH pAdAdau spRSTAH kizciduHkhaM janayanti na tu lipyante, tathA bhAvo'pi 4 // etadbhAvacatuSTayAnupraviSTajIvasya phalamAha-" kaddamodagasamANaM" ityAdi, krameNa caturNA phala-nairayika-tiryaG-manuSya-devagatiprAptirUpaM yodhyam / sU01 / anantaraM bhAva uktaH, sAmta bhAvavatpuruSajAtaM dRSTAntapradarzanapurassara nirUpayati mUlam-cattAri pakkhI paNNattA, taM jahA-rUyasaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne 1, rUvasaMpanne NAmamege No rUyasaMpanne 2, ege rUvasaMpanno'vi khyasaMpanne'vi 3, ege no rUyasaMpanne no rUbasasaMpanne 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-rUyasaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne 1-4, / 1 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-pattiyaM karemItege pattiyaM karei 1, pattiyaM karemItege apattiyaM karei 2, appattiyaM se dUra kara dI jAtI hai, usI taraha dUra kara diyA jAtA hai, aura-jo bhAva zailodaka samAna hotA hai vaha jaise-pASANa zarkarA pAdAdikoM meM spRSTa hone para kucha duHkha detI hai kintu-cipakatI nahIM hai, usI taraha cipakatA nahIM hai / ina cAra prakAra ke bhAvoM meM praviSTa jIva krama gatise nairayika-tirthazca manuSya aura devoMmeM jAtA hai| arthAt kardamodaka jaise malIna bhAvavAlA narakameM, aura khAnodaka samAna bhAvavAlA tiryaMcameM aura vAlukAsamAna bhAvavAlA manuSya meM evaM zailodaka samAna bhAvavAlA devatAoM meM jAtA hai / sU0 1 // dikene sparza thatAM saheja pIDA thAya che paNa te kAMkarA Adi paganI sAthe ceTI jatAM nathI, e ja pramANe zailedaka samAna bhAva AtmAmAM ceTI jatA nathI-sthira thatAM nathI. A cAra prakAranA bhAvamAM praviNa jIva kramazaH narayika, tiryaMca, manuSya ane devomAM utpanna thAya che. arthAt kardamodaka jevA malIna bhAvavALe narakamAM, tema ja kAjaLa jevA bhAvavALe tiya"camAM ane vAlukA retI samAna bhAvavALe manuSyamAM ane zeledaka samAna bhAvavALe devamAM utpanna thAya che. te sU. 1 zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre karemotege pattiyaM karei 3, apattiyaM karemItege apattiyaM karei 4 / 2 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-appaNo NAmamege pattiyaM karei No parasta 1, parassa NAmamege pattiyaM karei No appaNo0 4, / / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-pattiyaM pavesAmItege pattiyaM pavesei 1, pattiyaM pavesAmItege apattiyaM pavesei0 4, cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-appaNo NAmamege pattiyaM pavesei No parassa, 1, parassa NAmamege pattiyaM pavesei No apaNo 2-4 // suu02|| chAyA-catvAraH pakSiNaH prajJaptAH, tadyathA-rutasampanno nAmaiko no rUpasa. mpannaH 1, rUpasampanno nAmaiko no rutasampannaH 2, eko rUpasampanno'pi rutasa aba sUtrakAra dAntika bhAyase puruSajAta kA nirUpaNa karate haiM cattAri pakkhI paNNattA-ityAdi-2 sUtrArtha-pakSI cAra prakAra ke kahe gayehaiM, jaise-koI eka pakSI aisA hotA hai, jisa kA zabda to Ananda dAyaka hotA hai para-vaha svayaM sundara AkAra vAlA nahIM hotA hai-1 / koI eka pakSI aisA hotA hai jo rUpa meM to sundara hai para-usakA zabda Ananda dAyaka nahIM hotA hai-2|| koI eka pakSI aisA hotA hai jo rUpa meM bhI sundara hotA hai. aura have sUtrakAra daSTAnna ane dArjInika sUtro dvArA puruSonA prakAro aTa 42 cha. " cattAri pakkhI paNNattA" tyA: sUtrArtha-pakSIne nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) koI eka pakSI evuM hoya che ke jene avAja AnaMdadAyaka hoya che, paNa te suMdara hetuM nathI. (tha) keI eka pakSI evuM hoya che ke je suMdara hoya che paNa tene avAja AnaMdadAyaka hetuM nathI. (3) keI eka pakSI evuM hoya che ke je dekhAvamAM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU02 pakSidRSTAntena caturvidhapuruSajAtanirUpaNam 7 mpanno'pi 3, eko no rutasampanno no rUpasampannaH / evameva catvAri puruSa jAtAni prajJaptAni, tadyathA-rutasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 4 // 1 // catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-bhItikaM karomItyekaH prItikaM karoti 1, prItikaM karomItyeko'pItikaM karoti 2, aprItikaM karomItyekA prItikaM karoti 3, amItikaM karomItyeko'prItikaM karoti 4 / / 2 / catvAri puruSajAtAni prajAtAni, tadyathA-Atmano nAmaiko'prItikaM karoti no parasya 1, parasya nAmaikaH prItikaM karoti no AtmanaH 4, / 3 / zabda bhI usakA Ananda dAyaka hotA hai-3 aura-koI eka pakSI aisA hotA hai. jo-nato bolane meM aura-na dekhane meM sundara hotA hai-4 isI prakAra puruSa jAta cAra haiM koI eka aisA hotA hai jisakA zabda Ananda dAyaka hotA hai kintu-AkAra sundara nahIM hotA hai-1 koI puruSa aisA hotA hai jo rUpa meM to sundara, para-bolane meM nahIM-2 koI eka aisA hotA hai jo bolane meM bhI aura-AkAra meM bhI sundara hotA hai-3 koI eka na to bolane meM-na dekhane meM sundara hotA hai-4 phirabhI-cAra prakAra ke puruSa hotA haiM, jaise-koI eka aisA hotA hai jA-"maiM proti karUM "-aisA nizcaya karake prIti karatA hai-1 koI eka maiM prIti karUM aisA nizcaya karake bhI prIti nahIM karatAhai-2 koI eka puruSa "maiM aprIti karUM" aisA nizraya karake bhI aprIti nahIM karatA hai-3 paNa suMdara hoya che ane tene avAja paNa AnaMdadAyaka hoya che. (4) koI eka pakSI evuM hoya che ke jene avAja paNa madhura hete nathI ane dekhAva paNa suMdara heta nathI. e ja pramANe puruSa paNa cAra prakAranA hoya che. (1) koI eka puru. SanI vANI AnaMdadAyaka hoya che, paNa dekhAva suMdara hete nathI (2) koIne dekhAva sudara haeNya che paNa vANI madhura hotI nathI. (3) keInI vANI paNa madhura hoya che ane dekhAva paNa suMdara hoya che. (4) keInI vANuM paNa mIThI hetI nathI ane dekhAva paNa suMdara hotuM nathI. puruSanA A pramANe paNa cAra prakAra paDe che--(1) keI eka puruSa e hoya che ke je prIti karavAne nizcaya karIne prIti karI zake che. (2) kaI prIti karavAno nizcaya karavA chatAM prIti karato nathI. (4) keI puruSa aprIti karavAno nizcaya karIne aprIti ja kare che. zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre catvAri puruSajAtAni majJaptAni tadyathA-prItikaM pravezayAmItyekaH prItikaM pravezayAMte prItikaM mavezayAmItye ko'prItikaM pravezayati 0 4 | catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-Atmano nAmekaH prItikaM pravezayati no parasya 1, parasya nAmaikaH prItikaM pravezayati no svasya 2-4 // sU0 2 // koI eka maiM aprIti karUM aisA nizcaya kara ke aprIti hI karatA hai-4 phira bhI - puruSa jAta cAra haiM, jaise koI eka aisA hotA hai joapane prati mIti karatA hai, parake prati nahIM - 1 koI eka parake prati prIti karatA hai, apane prati nahIM-2 koI eka apane, aura parake prati bhI prIti karatA hai - 3 eka koI nato apane prati na parake prati hI prIti karatA hai - 4-3 | phirabhI - puruSa cAra haiM, koI eka apane sneha ko paracitta meM praviSTa karAUM aisA nizcaya karake paracitta meM apane snehako sthApita karatA hai - 1 koI eka apane snehako paracitta meM praviSTa karAUM nizcaya karake bhI paracita meM apanI prIti praviSTa nahIM karatA hai - 2 eka aisA hotA hai jo paracitta meM aproti praviSTa karAUM nizcaya karake bhI prIti ko praviSTa karatA hai - 3 koI eka paracinta meM aprIti praviSTa karAUM nizcaya na karake usake citta meM apano aprIti hI praviSTa karatA hai-4-4 puruSanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che--(1) kei eka puruSa evA hAya che ke je peAtAnA pratye prIti rAkhe che, anya tarapha prIti rAkhatA nathI, (2) kAI puruSa evA hAya che ke je papratye prIti rAkhe che paNa peAtAnA pratye rAkhatA nathI (3) kAi sva ane para anne pratye prIti rAkhe che. (4) kAI sva ke para kAi pratye prIti rAkhatA nathI. puruSanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che--(1) koi peAtAnA snehane paracittamAM praviSTa karAvavAnA nizcaya karIne paracittamAM peAtAnA pratye sneDa utpanna karAvI zake che. (2) kai peAtAne mATe paracittamAM prIti utpanna karAvavAne nizcaya karavA chatAM pacittamAM peAtAnA pratye prIti utpanna karAvI zakatA nathI. (3) kAi puruSa pacittamAM aprIti utpanna karAvavAnA nizcaya karavA chatAM paNa peAtAnA pratye prIti ja utpanna karAve che. (4) kaiAI eka puruSa paracittamAM aprIti utpanna karAvavAnA nizcaya karIne aprIti ja utpanna kare che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU02 pakSidRSTAntena caturvidhapuruSajAtanirUpaNam 9 ___TIkA-" cattAri pakkhI "-tyAdi-spaSTam , navaraM-rutaM-zabdaH, rUpaM ca sarveSAM pakSiNAM bhavatyeva, ata etaddvayaM viziSTameva gRhyate, evaM ca rutaM-zravaNA''lA. dako manojJazabdastena sampanno-yuktaH ekaH pakSI bhavati, parantu no rUpasampanna:sundarA''kAro na bhavati, kokilavat , iti prathamo bhaGgaH 1 // tathA-puruSajAta cAra haiM, koI eka to aisA hotA hai jo, apane citta meM prIti ko praviSTa karatA hai, para-parake citta meM prIti ko praviSTa nahIM karatA hai-1 koI eka aisA hotA hai jo paracitta meM prIti ko sthApita karatA hai, apane citta meM nahIM-2 koI eka aisA hotA hai jo apane citta meM prIti ko sthApita karatA hai, aura-paracitta meM bhI-3 aura-koI eka apane citta meM bhI. aura-paracitta meM bhI sthApita nahIM karatA hai-4-4 TIkArtha-isa sUtra meM pakSI kA dRSTAnta dekara puruSa cAra prakAra prakaTa kiye gaye haiM. usa sambandha meM aisA kathana jAnanA cAhiye kiruna, zabda, AvAja, bolI pakSiyoM kA hotA hai, aura rUpa bhI pakSiyoM kA hotA hai, parantu-yahAM jo ye do bAteM pragaTa kI gaI haiM, isa se ye donoM viziSTa rUpa se gRhIta huye haiN| tathA ca-jo manuSyoM ke zrotrendriyo kA AnandadAyaka hotAhai aisA manojJa zabda aura jo rUpa rucirasundara AkAra vAlA hotA hai use aisA manojJa ruta aura-rUpa se samajhanA cAhiye / isa prakAra samajha kara phira isa dRSTAnta sUtra kA isa puruSanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che- (1) keI eka puruSa e hoya che ke je pitAnA cittamAM te prIti utpanna karI zake che paNa paranA cittamAM prIti utpanna karAvI zakto nathI (2) koI puruSa pa2mAM prIti utpanna karAvI zake che paNa pitAnA cittamAM prItine sthApita karI zakatA nathI. (3) keI eka puruSa pitAnA ane paranA, banenA cittamAM prIti sthApita karI zake che (4) koI puruSa pitAnA cittamAM paNa prItine sthApita karI zakatA nathI ane paranA cittamAM paNa prItine sthApita karI zakato nathI. TIkArtha-pahelA sUtramAM pakSInuM dRSTAnta ApIne cAra prakAranA puruSe prakaTa karavAmAM AvyA che. pakSAomAM avAja (belI, zabda) ane rUpa bane sadabhAva hoya che. paranta ahIM te bane bAbatene viziSTa rUpe grahaNa kara. vAmAM Avela che. ahIM "rUpa" padathI evuM samajavuM joIe ke manuSyanI dRSTine game tevuM manejha (rucira ) rUpa ane "zabda" padathI manuSyanI karNendriyane manejJa lAge e madhura avAja grahaNa thave joIe. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre eka:-kazcit pakSI rUpasampannaH-sundarA''kAro bhavati, kintu no rutasampannaH sAdhAraNazukavat , iti dvitIyo bhaGgaH 2 / eko rutarUpobhayasampanno bhavati mayUravat / iti tRtIyo bhaGgaH 3 / eko no rutasampanno no rUpasampannazca bhavati kAkavat , iti caturthoM bhaGgaH 4! " evAmeva " ityAdi-evameva-pakSivadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-rutasampanno nAmaiko no rUpasampanna ityAdi / atredaM bodhyam-puruSo hi laukikalokottarabhedena dvidhA / tatra laukikapuruSapakSe catvAro bhaGgA evaM bodhyA:, tathAhi-ekaH puruSaH priyavAditvena rutasampana-manojJazabdayukto bhayati, kintu prakAra se artha karanA cAhiye / koI eka pakSI aisA hai ki usakI AvAja surIlI-mIThI, AkarSaka, AnandadAyaka, karNapriya hotIhai.parantu. vaha rUpa sampanna nahIM hotA, jaise-kokila-koyala 1 koI eka dekhane meM itanA sundara ki darzakoM kA mana khIMcale, kintu-usakA zabda AkArakA anurUpa nahIM, jaise-sAdhAraNa zuka, (totA) 2 koI eka ubhaya thA, (donoM tarahase ) sundara hotA, jisakA zabda bhI karNa sukhAvaha aura-rucirarUpa bhI, jaise-mora-3 koI eka donoM prakArase ThIka nahIM hotAhai zabdase bhI -rUpa se bhI, jaise-kauvA-4 isa dRSTAnta kA samanvaya puruSoM ke sAtha karate huye sUtrakArane puruSameM cAra prakArakA bheda kahA hai| puruSa laukikaalaukika bhI hote haiM, so ina laukika puruSoM meM pakSI sambandhI cAra bhaGga hoNge| jaise-koI eka priya ruta (zabda) sampanna hotA hai kintu-rUpa se sampanna nahIM-1 koI eka sundara rUpa vAlA hai. to-sundara bolacAla A daSTie vicAra karavAmAM Ave te pakSIonA nIce pramANe cAra prakAra paDe che-(1) keI pakSIne avAja madhura, karNapriya hoya che, paNa te dekhAvamAM suMdara hetuM nathI. dA. ta. keyala. (2) koI eka pakSIne dekhAva manohara hoya che paNa teno avAja mIThe heto nathI. dA. ta. sAmAnya pipaTa. (3) koI eka pakSIne avAja paNa karNapriya hoya che ane dekhAva paNa manahara hoya che. dA. ta. mera. (4) keI eka pakSIne avAja paNa karkaza hoya che ane dekhAva paNa kharAba hoya che. dA. ta. kAgaDe. pakSInI jema puruSanA paNa cAra prakAro paDe che-puruSa laukika paNa hoya che ane alaukika paNa hoya che. laukika puruSonA paNa pakSI jevA cAra prakAra samajavA-(1) keI eka puruSane avAja karNapriya hoya che paNa te suMdara hotuM nathI (2) keI eka puruSa rUpanI apekSAe suMdara hoya che paNa tenI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU02 pakSidRSTAntena caturvidhapuruSajAtanirUpaNam 11 yathoktarUpa rahitatvena no rUpasampannaH - sundarAsskAravAn na bhavati, iti prathamo bhaGgaH | 1| tathA - ekaH puruSo rUpasampanno bhavati na tu rutasampannaH, iti dvitIyaH 2 / eko rutasampanno'pi rUpasampanno'pi bhavati / iti tRtIyaH 3 / eko na rutasampanno nApi rUpasampanna iti caturthaH 4 / lokottarapuruSapakSetvevaM, tathAhi - ekaH sAdhupuruSo rutasampannaH - rutena - jinaprarUpitazuddhadharma dezanAdiprabandharUpazabdena sampanna - yukto bhavati, kintu rUpasampannaH - rUpeNa - locAlpakezaziraskatva - tapaH kRzIkRtazarIratva-malamalina kAyastrA'lpopakaraNatvaprabhRtisAdhUcitarUpeNa sampanno na bhavati, iti prathamo bhaGgaH / evamevAvaziSTaM bhaGgatrayamapi yathAyogyaM vodhyam | 1| -R " cattAri purisajAyA " ityAdi - spaSTam, navaraM prItikaM prItireva prItikaMprema karomIti nizvitya ekaH prItikaM karoti 1, ekaH - anyastu prItikaM karovAlA nahIM -2 koI eka dekhane meM bhI suhAvanA aura bola se bhI-3 koI eka gadhA - gadahA, aura UTa jaisA na to zabda se na to rUpa se sundara hotA hai - 4 / aba lokottara meM ghaTAnA haiM- koI eka sAdhu (zabda) se ( jinapraNIta dharmadezanA se ) sampanna hotA hai, kintu rUpa se loca karanA, alpa kezoMse yukta ziravAlA honA, tapa se kRza zarIra vAlA honA, zarIra saMskAra varjita honA, alpopakaraNa rakhanA, Adi sAdhUcita sampanna nahIM hotA hai - 1 isI prakAra zeSa bhaGgatraya ko - yathAyogya samajhanA cAhiye 4 | " cattAri purisajAyA " - ityAdi sUtra spaSTa hai / yahAM prItika zabda kA artha prema hai. prIti zabda se svArtha meM hI kan vANI AnaMdadAyaka hAtI nathI. (3) keAI eka puruSa dekhAvamAM pazu suMdara hAya che ane tenI vANI paNa mIThI hAya che. (4) koI eka puruSanI vANI paNa madhura hAtI nathI ane dekhAva paNa suMdara hAtA nathI. have leAkeAttara puruSonA cAra prakAra prakaTa karavAmAM Ave che--(1) kAi eka sAdhu rutathI (jina praNIta dhama dezanAthI) sa'panna hoya che, parantu rUpa sa'panna hotA nathI eTale ke lAca karavA, alpa kezAthI yukta ziravALA hAvuM, tapathI kRza zarIra vALA hAvuM, zarIra saskAravihIna hAvu, alpapakaraNu rAkhavA, Adi sAdhU cita rUpathI sa`panna heAtA nathI. e ja pramANe bAkInA traNa prakAro paNa samala sevA. " cattAri purimajAyA" ityAdi sUtrano artha spaSTa che, sahIM pratima zabda premanA arthamAM vaparAya che. * prIti ' padane svAthaeN kan' pratyaya lagA zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sthAnAGgasUtre mIti nizcityApi abhItikaM karoti 2, ekaH puruSaH aprItikaM karomIti nizcitya prItikaM karoti yena kenApi kAraNena pUrvabhAvaparivartanAt 3, ekaH puruSaH aprItikaM karomiti nizcitya aprItikaM karoni 4 "cattAri purisajAyA" ityAdi-spaSTam , navaram-ekaH puruSaH AtmanaHsvasya prItikam-AnandaM bhojanavastrAdibhiH karoti-sampAdayati svArthaparAyaNatyAt, kintu parasya-anyasya pItikaM bhojanavastrAdibhirno karoti, iti prathamo bhaGgaH 1 / ekaH puruSaH parasya prItikaM bhojanavakhAdimiH karoti paramArthaparAyaNa. tvAt mohavattvAdvA. kintu AtmanaH-svasya no karoti, iti dvitIyaH 2 / ekaH pratyaya hone se banA hai, "maiM prema karUM" mana meM nizcaya karake koI eka puruSa prIti karatA hai-1 koI puruSa to prIti karUM aisA nizcaya karake bhI aprIti karatAhai-2 amoti karUM aisA nizcaya karakebhI koI eka prIti karatA hai, kyoMki usameM kisI kAraNa se taba taka parivartana hotA hai-3 koI eka aprIti karUM nizcaya karake agrIti karatA hai-4| " cattAri purisajAyA"-ityAdi spaSTa hai, isa meM aisA pragaTa kiyA gayA hai ki koI eka puruSa svArtha parAyaNatAse apane Apako hI bhojana-vastra Adi se susajita karane meM Ananda mAnatAhai, auroMko bhI tathA susajjita karane meM nahIM-1 koI eka para ko hI bhojana vastrAdikoM se paraparAyaNatA ke kAraNa Anandita hotA hai, kyoMki-ho sakatA hai-usake prati vaha mohavAlA ho, parantu-apane prati isa prakAra ke khyAla se rahita hotA hai-2 upAthI - prIti: ' Av6 manyA cha. " prema 42" mA nizcaya 4zana kaI vyakti prIti kare che. (2) " huM prema karuM" A prakArano nizcaya karIne paNa kaI puruSa aprIti kare che (3) "aprIti karUM " A prakArane nizcaya karIne keI puruSa prIti kare che. kAraNa ke koI kAraNathI tenAmAM parivartana thaI jAya che. (4) "aprIti karUM" A prakArane nizcaya karIne ke puruSa aprIti kare che. "cattAri purisajAyA" tyAmA sUtramA naye pramANe yA2 prA. ranA puruSe kahyA che--(1) keI eka puruSa e hoya che ke je svAthI svabhAvane kAraNe te ja suMdara suMdara bhojana vaDe pitAne ja tRpta karate hoya che ane suMdara vastrAdithI pitAnA zarIrane vibhUSita karatA hoya che ane temAM ja AnaMda mAnatA hoya che, paNa parane te vastuo ApIne AnaMda mAnatA nathI. (2) koI eka puruSa parane vastrAdi ApIne AnaMda pAmata hoya che. mahAdikane kAraNe evuM saMbhavI zake che. paNa pitAne mATe evA khyAlathI rahita hoya che. (3) keI eka puruSa svArtha ane paramArtha parAya. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA.4 u.3 2.2 pakSidRSTAntena caturvidhapuruSajAtanirUpaNam 13 puruSaH AtmanaH parasya ca prItikaM bhojanA''cchAdanAdibhiH karoti svArthaparamAthaparAyaNatvAt , iti tRtIyaH 3 // tathA-ekaH puruSo na svastha prItikaM karoti na ca parasya, svArthaparamArtharahitatyAditi caturthaH 4 / __ " cattAri purisajAyA " ityAdi-spaSTam , navaram-ekaH puruSaH prI takaM sambandhi prema parakoyacitte pravezayAmItyevaM nizcitya pItikaM paracitte pravezayatisthApayati 1, ekaH puruSaH prItikaM pravezayAmItyecaM nizcityASi kenApi kAraNena pUrvabhAyaparivartanAdaprItikaM paracitte pravezayati 1, ekaH puruSo'prItikaM paracitte pravezayAmItyevaM nizcityApi prItikaM pravezayati 3 // ekaH puruSastu aprItikaM paracitte pravezayAmItyevamaprItikaM paracitte pravezayati dveSayatItibhAvaH 4 / / koI eka ubhaya thA. svArtha-aura paramArtha parAyaNatAse apane aura para donoM ko bhojana vastrAdi se Ananda sampanna banAye rakhatA hai-3 koI eka svArtha aura-paramArtha vazcita hone ke kAraNa bhojana vastrAdi dvArA apane Apako-aura-auroM ko bhI Ananda yukta karane karAne se vazcita rakhatA hai-4 " cattAri purisajAyA"-ityAdi seSTa hai, isa meM-yaha samajhAyA gayA hai ki koI eka svasambandhita sneha ko parakIyacitta meM praveza karAUM" nizcita karake paracitta meM sthApita karatA hai-1 koI eka puruSa apanA sneha " paracitta meM sthApita karUM " nizcaya karake bhI kisI kAraNa se pUrva bhAva parivartana ho jAne para paracittameM amIti ko hI sthApita karatA hai-2 koI eka " aprIti ko hI sthApita karUM" nizcaya karake phira bhI vaha prIti ko hI paracitta meM sthApita karatA hai-3 gutAne kAraNe pote paNa suMdara bhajana, vastrAdithI AnaMda mAne che ane bIjAne paNa bhajana, vastrAdi ApIne AnaMda karAve che. (4) keI eka puruSa svArtha ane paramArthathI rahita hovAne kAraNe pitAne paNa bhejana Adi dvArA AnaMda karAvatuM nathI ane anyane paNa e rIte AnaMdita karatuM nathI. "cattAri purisajAyA" tyAhi // sUtramA 2 54||2naa puruSa hA che. (1) koI eka puruSa " anyanA cittamAM mArA pratye saneha sthApita karAvuM" A prakArane nizcaya karIne anyanA cittamAM potAnA pratye saneha sthApita karI de che. (2) koI eka puruSa paracittamAM potAnA pratye neha sthApita karavAno nizcaya karavA chatAM paNa koI kAraNe pUrva bhAvamAM parivartana thaI javAthI paracittamAM aprIti ja sthApita kare che. (3) koI eka puruSa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ sthAnAGgasUtre __ " cattAsi purisajAyA" ityAdi-spaSTam , navaram-ekaH puruSaH AtmanaHsvasya citte prItikaM pravezayati, kintu parasya citte prItikaM no pravezapati, iti prathamo bhaGgaH 1 / zeSabhaGgatrayaM pUrvapadbodhyam / mU0 2 / punaH sadRSTAntaM puruSajAtaM nirUpayati___ mUlam-cattAri rukkhA paNNattA, taM jahA--pattovae 1, pupphovae 2, phalovae 3, chAyovae 4 / evAmeva cattAri purisa. jAyA paNNattA, taM jahA-pattovagarukkhasamANe 1, pupphovagarukkhasamANe 2,phalovagarukkhasamANe 3, chAyovagarukkhasamANe 4aasuu03| chAyA-catvAro vRkSAH prajJaptAH, tayathA-patropagaH 1, puSpopagaH 2, phalopagaH 3, chAyopagaH 4 / evameya catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-patropagakoI eka paracitta meM abhIti sthApita karUM nizcaya karake pUrva vicAra ke anusAra aprIti ko hI parakIya citta meM sthApita karatA hai-4 "cattAri purisajAyA"-ityAdi spaSTa haiM, isa meM kahA gayA hai ki-koI eka apane hI citta ko prasanna rakhatA hai paracitta ko nahIM-1 zeSa bhaGga traya pUrva kI taraha jAnanA caahiye-|| sU0 2 // " punaH sUtrakAra sadRSTAnta puruSajAtakI prarUpaNA karate haiM " cattAri rukkhA paNNattA"-3 sUtrArtha-cAra prakArake vRkSakahe gayehaiM, jaise koI eka vRkSa patropaga hotA hai, 1 koI eka puSpopaga hotA hai, 2 koI eka phalopaga hotA hai, 3 paracittamAM aprIti rathApita karavAno nizcaya karavA chatAM paNa prIti ja sthApita kare che. (4) koI eka puruSa paracittamAM aprIti sthApita karavAno vicAra karIne pUrva bhAva anusAra aprIti ja sthApita kare che. " cattAri purisajAyA " tyAhi. prAre 55 puruSAMnA yA prAra kahyA che. (1) koI eka puruSa pitAnA cittane ja prasanna rAkhe che. anyanA cittane prasanna rAkhatuM nathI bAkInA traNa prakAre AgalA sUtramAM kahyA pramANe sama sevA. // sU. 2 // vRkSanA chAnta dvArA sUtrakAra puruSanA prakAronI prarUpaNuM kare che- "cattAri rukUkhA paNNatA" tyAdi-(sU. 3) sUtrArtha-vRkSanA cAra prakAra kahyA che(1) koI vRkSa papaga (patrayukta) hoya cha, (2) 56 pu0po55 DAya che. (3) vRkSa. 55 DAya cha, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u03 sU0 3 sadRSTAntaM puruSajAtanirUpaNam 15 vRkSasamAnaH 1, puSpopagavRkSasamAnaH 2, phalopagavRkSasamAnaH 3, chAyopagavRkSasamAnaH 4||mu03| TIkA-" cattAri rukavA" ityAdi-spaTam , navaraM-patropagaH-patrANyupagacchati-prApnotIti patropagaH-patrayuktaH, evaM puSpopagAdayasvayaH 4 / " evAmeva" ityAdi-evameva-patropagAdi vRkSavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathApatropagakSasamAnaH 1, puSpopagavRkSasamAnaH 2, phalopagakSasamAnaH 3, chAyopagaDhakSasamAnaH 4 / patropagAdikSasamAnatvaM laukikAnAM lokottarANAM ca puruSANAM saMbhacati / tatra laukikapakSe-yathA patropagavRkSaH patramAtreNa janamupakaroti tathaiva tatsa. mAnaH puruSo vacanamAtreNa janamupakarotIti prathamaH 1 / puSpopagavRkSo yathA puSpeNa aura-koI eka chAyopaga hotA hai, 4 / isI prakAra se puruSajAta cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka puruSa patropaga vRkSa samAna hotA hai, 1 koI eka puSpopaga vRkSa samAna hotA hai, 2 koI eka phalApaga vRkSa samAna hotA hai, 3 aura koI eka puruSa chAyopaga vRkSa samAna hotA hai, 4 / ___ isa sUtrakA tAtparya aisA hai ki koI eka vRkSa aisA hai jo patropaga patroM se yukta hotA hai, 1 koI eka vRkSa puSpopaga-puSpoMse saMyukta hotA hai, 2 koI eka vRkSa aisA hotA hai jo phalopaga, phaloM se yukta hotA hai, 3 aura-koI eka vRkSa aisA hotA hai jo chAyopaga-chAyA se yukta hotAhai, 4 inake samAna cAra puruSa hote haiM isakA tAtparya hai ki koI eka laukika puruSa aisA hotA hai jo, patropaga vRkSa samAna hotA hai, arthAtjaise patropaga vRkSa kevala apane patroM se hI jana-upakAra karatA hai usI prakAra puruSa bhI kevala vacana se hI janoM kA upakAra karatA hai, 1 pusspoNane (4) koI vRkSa chAyo paga hoya che. e ja pramANe puruSe paNa cAra prakA2naa jAya che. (1) puruSa ptraa5|| vRkSa samAna DAyache, (2) punnyaapaga vRkSa samAna hoya che, (3) koI phalepaLa vRkSa samAna hoya che ane (4) koI chApaga vRkSa samAna hoya che. A sUtrano bhAvArtha nIce pramANe che. (1) koI eka vRkSa pAnathI yukta hoya che. (2) koI vRkSa "pothI yukta hoya che, (3) koI vRkSa phalethI yukta hoya che ane (4) koI vRkSa chAyAthI yukta hoya che. vRkSanI jema puruSe paNa cAra prakAranA hoya che. (1) patre paga vRkSa samAna puruSa-jema patra paga vRkSa pitAnA pAna vaDe ja leka para upakAra kare che, e ja pramANe kaI eka laukika purUSa pitAnI vANI dvArA ja lokonuM bhaluM kare che. zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre janamuphpharoti tathaiva tatsamAnaH puruSaH kaSTanivAraNopAyapradAnenopakArI bhavati, iti dvitIyaH 2 / phalopagavRkSaH phalapadAnena yathA viziSTopakArako bhavati, tathaiva tatsamAnaH puruSa ApadgatAn janAnAdi pradAnenopakarotIti tRtIyaH 3 / tathAchAyopagavRkSo yathA chAyayA janAnAM santApaM harati, tathaiva tatsamAnaH puruSa AzrayapradAnAdinA''padgatAn janAnupakaroti, iti caturthaH 4 / lokottarapakSetu yaH sUtradAnena janamupakaroti sa patropagakSasamAnaH / 1 / ya: punararthapradAnenopakaroti sa puSpopagavRkSasamAnaH / 2 / yastu sUtrArthobhayapradAnenopakaroti sa phalopagaDakSasamAnaH // 3 // yaH punarjanmajarAmaraNArUpA'pAyAd rakSati sa chAyopagavRkSasamAna iti / sU0 3 // paga puruSa kaSTa nivAraNa upAya pradAna karatA hai jaise-puSpopaga vRkSa apane puSpoM se janakA upakAra karatA hai, 2 tathA-phalopA vRkSa samAna vaha puruSa hai jo ApadgatoM ko ardhAdi pradAna se usakA upakAraka hotA hai jaise-phalopaga vRkSa apane phaloM se calate janoM kA upakAra karatA hai,3 chAyopaga vRkSa kA jaisA vaha puruSa hotA hai jo-Azraya pradAna dvArA upakAra karatA hai, jaise-chAyopaga vRkSa chAyAse janoM kA santApa karatA hai, 4 lokottara puruSa ina vRkSoM ke samAna hote haiM-jo lokottara puruSa sUtra dAna se jana upakAraka hotA hai vaha patropaga vRkSa samAna hai, 1 jo artha pradAna se upakAraka hotA hai vaha puSpopaga vRkSa samAna hai, 2 jo mUtra (2) pupipaga vRkSa samAna puruSa-jema puSeipa vRkSa pitAnA pukhethI ja leke para upakAra kare che, tema koI puruSa kaSTa nivAraNanA upAya batAviin bAnu yu 42 cha. (3) 5 / 55 vRkSa samAna puruSa-2vI rIte sA. paga vRkSa pitAnA phale ApIne jatAM AvatAM leke ne upakAra kare che, tema kaI purUSa arthAdinuM pradAna karIne lekane upakAra kare che. (3) chApaga vRkSa samAna puruSa-jema ke vRkSa petAnA chAyaDAmAM lekane Azraya Ape che tema kaI puruSa Azraya pradAna karIne paNa lokone upakAra kare che. athavA saMtApa dUra kare che. lakattara purUSane vRkSonI sAthe A pramANe sarakhAvI zakAya (1) je lakattara puruSa sUtradAna dvArA jana upakAraka hoya che, tene patra paga vRkSa samAna kahI zakAya. (2) je arthapradAna dvArA upakAraka thAya che, tene puSpo paga vRkSa samAna kahI zakAya. (3) sUtra ane artha ane dvArA upakAra karanAra lokottara puruSane phalega vRkSa samAna kahI zakAya. (4) je zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303 sU04 sadRSTAntaM zramaNopAsakasyAzvAsanirUpaNam 17 atha zramaNopAsakasyA''zvAsaM-sadRSTAntamAha mUlam -bhAraM NaM vahamANasta cattAri AsAsA paNNattA, taM jahA-jattha NaM aMsAo aMsaM sAharai tatthayi ya se ege AsAse paNNatte 1, jatthavi ya NaM uccAraM vA pAsavaNaM vA pariTrAyei tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 2, jatthavi ya NaM NAgakumA. rAvAsaMsi yA suvaNNakumArAvAsaMsi yA vAsaM uvei tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 3, jatthavi ya NaM AvakahAe ciTTai tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 4 / evAmeya samaNovAsagasta cattAri AsAsA paNNattA, taM jahA-jattha NaM sIlavayaguNavayaramaNapaccakkhANaposahovavAsAiM paDivajjei tatthavi a se ege AmAse paNNatte 1, jatthaci ya NaM sAmAiyaM desAyagAsiyaM sammamaNupAlei tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 2, jatthavi ya NaM cAuddasaTumuddiTTapuNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahaM samma aNupAlei, tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 3, jatthayi ya NaM apacchimamAraNaMtiasalehaNAjosaNAjUsie bhattapANapaDiyAikkhie pAovagae kAlamaNavakaMkhamANe biharai tatthavi ya se ege AsAse paNNatte 4 // sU0 4 // artha donoM se jana kalyANa karatA hai vaha phalopaga vRkSa samAna hai, 3 aura jo janma jarA maraNa rUpa apApoM se bacAtA hai, saMrakSaNa karatA hai vaha lokottara puruSa chAyopaga samAna hai, 4 // sU0 3 // janma, jarA ane maraNa rUpa apAyothI bacAve che, te lakattara puruSane chApaga vRkSa samAna kahI zakAya che. e sUtra 3 | zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA-bhAraM khalu vahamAnasya catvAra AzvAsAH prajJaptAH, tadyathA-yatra khalu aMsAdaMsaM saMharati tatrApi ca tasya eka AzvAsaH prajJapta: 1, yatrApi ca khalu uccAraM yA prasravaNaM vA pariSThApayati tatrApi ca tasya eka AzvAsa: prajJaptaH 2, yatrApi ca khalu nAgakumArAvAse vA suparNakumArAvAse vA vAsamupaiti tatrApi ca tasya eka AzvAsaH prajJaptaH 3, yatrApi ca khalu - yAvatkathayA-tiSThati tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJaptaH 4 / evameva zramaNopAsakasya catvAra AzvAsAH prajJaptAH, tadyathA-patra khalu zIlavataguNatrata - viramaNapratyAkhyAnapoSadhopavAsAn pratipadyate tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJaptaH 1, yatrApi ca khalu sAmAyikaM "aba sUtrakAra sadRSTAnta zramaNopAsakako azvAsana dete haiM - mUtrArtha-"bhAraMNaM vahamANasla cattAri AsAsA paNNattA"-ityAdi-4 eka sthAna se dUsare sthAna taka bhAra pahuMcAne vAle puruSo ke liye cAra vizrAma kahe gaye haiM jaise-vaha apane bhAra ko jahA~ para eka kandhe se dUsare kandhe para rakhatA hai, eka vizrAma, 1 vaha jahAM-TTI, yA, pezAba kI bAdhA dUra karatA hai, dUsarA vizrAma, 2 tIsarA vizrAma vahAM kahA gayA hai, jahAM ki nAgakumArA''vAsa meM, yA-muvarNakumArAvAsameM vaha Thahara jAtA hai, 3 cauthA vizrAma yahAM kahA gayA hai jahAM use bhAra pahuM. cAne ke liye kahA gayA hai pahUMca kara bhArako utAregA, 4 / isI taraha se cAra ( AvAsa.) vizrAma zramaNopAsaka ke bhI hai-eka AvAsa vaha jayaki-zIlavata, guNavata, viramaNa, anarthadaNDaviramaNa, pratyAkhyAna, aura-poSadhopacAsa ko svIkAra karatA hai, 1 dusarA citrAma vaha kahA have sUtrakAra dAna dvArA zramaNe pAsakane AzvAsana de che- "bhAra vahamANassa cattAri AsAsA paNNattA" tyaatsUtrArtha-eka sthAnethI bIje sthAne bhAra vahana karIne laI janAra puruSa mATe cAra vizrAmasthAna kahyA che. pahele vizrAma te che ke jyAM te pitAnA bhAra (bejA) ne eka khabhA parathI bIjA khabhA para mUke che bIje vizrAma te che ke jyAM te jhADA, pezAba rUpa kudaratI hAjata dUra karI zake che. trIje vizrAma e che ke jyAM nAgakumArAvAsa athavA suparNakumArAvAsa rUpa kaI sthAnamAM te thoDA samaya thaMbhI jAya che. visAme e che ke jyAM te be pahoMcADavAnuM hoya tyAM pahoMcIne bejAne kAyamane mATe khabhA parathI utArI nAkhe che. e ja pramANe zramaNopAsakene mATe paNa cAra vizrAmasthAna (AvAsa) hA cha-(1) zAsavata, guravata, mana vibha, pratyAdhyAna ane poSadhI. pavAsa grahaNa karavA rUpa paheluM vizrAmasthAna samajavuM. (2) sAmAyika, dezA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04u03 sU04 sadRSTAntaM zramaNopAsakasyAzvAsa nirUpaNam 19 dezAvakAzikaM samyaganupAlayati tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJaptaH 2, yatrApi ca khalu caturdazyaSTamyuddiSTapaurNamAsISu pratipUrNa poSadhaM samyaganupAlayati tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJaptaH 3, yatrApi ca khalu apazcimamaraNAntikasaMlekhanAjopaNAjuSTo bhaktapAnapratyAkhyAtaH pAdapopagataH kAlamanavakAGkSan viharati tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJaptaH / muu04| TIkA-" bhAraM NaM " ityAdi-bhAraM dhAnyAdInAM vahamAnasya-ekasmAt sthAnAdaparasthAnaM pApayataH puruSasya AzvAsAH-vizrAmAH catvAraH prajJaptAH, tattathA-yatra-yasminnavasare, 'khalu: ' vAkyAlaGkAre sarvatra aMsAt-aMsaM ekasmAt skandhAt aparaMskandhaM saMharati-bhAraM prApayati, tatrApica-skandhAt , skandhAntare bhArasya nayanAvasare'pi ca tasya-bhAravAhakasya ekaH-prathamaH, AzvAsaH prajJaptaH gayA hai jabaki sAmAyika dezAvakAzika kA samyaka rItise vaha-pAlana karane lagatA hai, 2 tIsarA vizrAma usakA vaha kahA gayA hai jaba vaha caturdazI, aSTamI, amAvasyA, aura-pUrNimA tithiyoM meM pauSadha kA pUrNa rUpa se pAlana karatA hai, 3 tathA cauthA AvAsa yaha kahA gayA hai jaba vaha maraNakAla sambandhinI apazcima saMlekhanA ko dhAraNa kara letA hai bhaktapAna kA pratyAkhyAna kara detA hai. aura apane kAla kI AkAGkSA rahita huvA pAdapopagamana " saMthArA"-vAlA hotA hai, 4 TIkArtha-dRSTAntameM Aye bhAravAhakake vizrAma jaisAzramaNopAsakake cAra AyAsakA tAtparya hai ki-jo vyakti sAdhujanoM kI suzrUSA karatA hai vaha sevaka zramaNopAsaka kahalAtA hai, jisa prakAra bhAravAhaka bhArase akrAnta rahatA hai usI prakAra zramaNopAsaka bhI sAyadyavyApAra rUpa se AkrAnta hotA hai| bhAravAhaka bhAra ko nizcita sthAnapara pahuMcAne 5 sabhya zata pAsana 42 te mIna vizrAma cha. (3) 2418ma, yIza, pUrNimA ane amAvAsyAnI tithiomAM auSadhavratanuM sArI rIte pAlana karavuM te trIje vizrAma che. (4) maraNakALa najIka AvatA apazcima saMlekhanA dhAraNa karavI, AhAra pANInA pratyAkhyAna karavA, ane mRtyunI AkAMkSA rAkhyA vinA pAdapapagamana saMthAre karavA rUpa ceAthe vizrAma samAja TakAtha-daSTAnta sUtramAM darzAvavAmAM AvelA bhAravAhakanA cAra visAmA jevA zrama pAsakanA paNa cAra visAmA kahyAM che. je vyakti zramaNanI suzraSA kare che tene zramaNopAsaka kahe che. jema bhAravAhaka bhArathI akAMta rahe che e ja pramANe zramaNe pAsaka paNa sAvadya vyApAra rU5 bhArathI AkAMta hoya che. jema zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sthAnAGgasUtre / 1 / yatrApi ca uccAraM yA prasravaNaM vA pariSThApayati-nivArayati, tatrApi ca tasya ekaH-aparo dvitIya ityarthaH, AzvAsaH prajJaptaH 2 / yatrApi ya 'nAgakumArAvAse vA suparNakumArA''vAse vA' atra nAgakumArA''vAsa-suparNakumArA''vAsayorupalakSagatayA'nye'pi devAvAsA gRhyante, tena - nAgasuparNakumArAdidevavizeSasya AvAsa-sthAne ityarthaH, vAsam upaiti prApnoti, tatrApi ca tasyaika:-anyastatIya ityarthaH, AzvAsaH prajJaptaH 3, yatrApi ca sthAne khalu ApakathayA-Apanam ApaH-prApaNaM tasya kathA, tayA bhArasvAminA bhArapApagaviSaye yasya sthAnasya nirdezaH kRtastadanusAreNa bhAravAhako bhAramavatAya tiSThati-sthitobhavati tatrApi ca tasya ekaH-aparazcaturthe ityarthaH AzvAsaH prajJaptaH / yadvA-' yAvatkathayA' iti cchAyA, yoyataH-yatparimANasya sthAnasya kathA kutA-kathanaM kRtaM bhArasvAminA, tadanusAreNa ca yatra bhAraM sthApayatItyAdi pUrvavadvodhyam 4 / iti / iti dRssttaantmuutrm|| atha dArTAntikamUtram-- " eyAmeve "-tyAdi - evameva bhAravAhakasyA''zvAsavadeva, zramaNopAsakasya-zramaNAnAM-sAdhUnAm upAsakaH-sevakaH zramaNopAsakA zrAvakaH, tasya sAva. dyavyApAramArA''krAntasya AzvAsAH-tadvimocanena vizrAmA:-cittasamAdhirUpAH catvAraH prajJaptAH / ayaM bhAvaH-zramaNopAsako jinA''gamasambandhavimalIkRtabuddhi tarA ' narakanigodAdi vividhaduHkhaparamparAjana kAvArambhaparigrahau heyAviti taka ke silasile meM bIca bIca meM vizrAnti lenA calatA hai, usI prakAra zramaNopAsaka bhI sAvadya vyApAra ko chor3ane ke liye usakA parityAga karane ke liye apane tyAga ko uttarotara baDhAtA hai basa yahI isakA vizrAma hai| vizrAma citta samAdhi rUpa hotA hai, yadyapi-zramaNopAsaka jinAgama ke sambandha se, guryAdikoM ke sadupadezoMse nirmala buddhi hokara 'Arambha'-aura parigraha naraka nigoda Adi vividha duHkha paramparA kA janaka hai, dekha bhI rahA hUM-Aramma, parigrahoM se abhI taka akalyANa bhAravAhaka bhArane nizcita sthAne pahoMcADatA sudhImAM vacce vacce visAmA lete rahe che, e ja pramANe zramaNopAsaka paNa sAvaghavyApArone choDavAne mATe-temane parityAga karavAne mATe dhIre dhIre. tyAganI mAtrA vadhArate jAya che basa, eja tene vizrAma che. vizrAma cilsamAdhi rUpa hoya che. je ke zramaNe pAsaka jinAgamanA saMbaMdhathI, gurU Adina sadupadezothI eTaluM te samajI zake che ke " AraMbha ane parigraha naraka nigoda Adi vividha duHkha paraMparAnA janaka che. AraMbha parigraha Adine kAraNe hajI sudhI mAruM aka. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU04 sadRSTAntaM zramaNopAsakasyAzvAsanirUpaNam 21 jAnannapi durdamendriya bhaTapaTalavazIbhUtastatra pravartamAnaH samayaM santApakalApamupaiti, bhAvayati caivam - " hiyae jiNANaM ANA, cariyaM maha erisaM apunnss| eyaM AlappAlaM, avyo ? dUraM visaMvayai / 1 / hayamamhANaM nANaM, hayamamhANaM maNussamAhappaM / je kila laddhaviveyA, viceTThimo bAlabAlavya / 2 / hI hotA calA A rahAhai, kalyANAbhilASo mere liye avazya heya tyAjya hai, aisA jAna letA hai / tathApi-durdama indriya samUha rUpa naTo se vazI. bhUta hokara pravRtta to hotA hai phira bhI Asakti se nahIM, kintu-garama lohekA tavAko pakaDane ke liye jaise DaratA DaratA apanI pravRtti krtaahai| usa pravRtti meM moda yukta nahIM hotA hai / kintu-pazcAttApa hI karatA hai kyoMki-usakI vicAradhArA usa samaya aisI ho jAtI hai "hiyae jiNANaM ANA"-ityAdi. are ? maiM kitanA nAsamajha hUM jo mere hRdaya meM jinendradeva kI AjJA virAjita hone para bhI merA caritra-rahana sahana aisA bana rahA hai. merA yaha jJAna kisa kAmakA jaya ki jJAnake rahane para bhI merA manuSyabhava mere hAthoM naSTa kiyA jA rahA hai, maiM to-sarvathA ajJAnI jaisA hI apanI pravRtti karane meM abhI taka lagA huvA hUM, isa prakAra lyANa ja thatuM rahyuM che. kalyANanI abhilASA rAkhatA evA mAre mATe te te avazya heya (tyAjya ) che." chatAM paNa durdama Idriya samUha rUpa bhaTothI parAsta thaIne temAM pravRtta te thAya che. paraMtu temAM Asakta thaIne pravRtti karato nathI paNa garama loDhAnA tavAne pakaDavAnI jema DaratA DaratA potAnI pravRtti kare che. te pravRttithI AnaMda pAmato nathI, paNa tenA hadayamAM pazcAttApa ja karyA kare che, kAraNa ke te samaye tenI vicAradhArA A prakAranI hoya che. "hiyae jiNANaM ANo" tyAha "are ! huM kevo aNasamaju chuM ke mArA hRdaya mAM jinendra devanI AjJA virAjita hovA chatAM paNa mAruM cAritra ane raheNIkaraNI A prakArana banI gavAM che. mAruM A jJAna zA kAmanuM che? kAraNa ke A jJAna hovA chatAM paNa huM mAro manuSya bhava mAre hAthe ja phegaTa gumAvI rahyo chuM? huM te bilakula ajJAnI heuM evI rIte mArI pravRttimAM hajI sudhI lIna rahyA ja karUM chuM." A prakAranI bhAvanAthI otapreta thayelA te zrama zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre - chAyA-" hRdaye jinAnAmAjJA caritra mamedRzamapuNyasya / etadAlapyAlam anyo ( aho-Azcarya ) dUraM visaMvadati / 1 / hatamasmAkaM jJAnaM hatamasmAkaM manuSyamAhAtmyam / yat kila labdhavikA viceSTAmahe bAlabAlA iva / 2 / " iti, itthaM bhAvayatastasya catvAra AzvAsA bhvntiiti| tadyathA -yatrApi khaluyasminnavasare zIlavata guNavata-viramaNa-pratyAkhyAna-poSadhopavAsAna--tatra zIlaMcittasamAdhirUpaM, vratAni-sthUlapANAtipAta-viramaNAdIni paJca guNavate-digvatopamogaparibhogatratarUpe, viramaNam-anarthadaNDaviramaNaM rAgAdiviramaNaM vA, pratyAkhyAnAni-namaskArasahitAdIni, poSadhopavAsa:-aSTamyAdiparvadivaseSvAhArAdi. tyAgaH, eSAmitaretarayogadvandvaH, tAn pratipadyate-svIkaroti, tatrApica-zIlavratAdi svIkAre'pi / tasya-zrAvakasya eka AzvAsaH prajJaptaH / yatrApi ca khalu sAmAyika-samaH-samatvaM rAgadveSarahitatvena sarveSu jIveSu svasamAnatvaM, samazabdasyAtra bhAvapradhAnanirdiSTatvAt , tasyA''yaH-prAptiH samAyaHkI bhAvanA se otaprota bane huve isa zramaNopAsaka ke cAra AyAsa hote haiM / inameM isakA sarva prathama AvAsa usa samaya hotA hai. jaba yaha citta samAdhi rUpa zIlako, sthUla prANAtipAta viramaNa Adi pAMca vratoM ko, digvrata upabhoga paribhoga rUpa guNavatoM ko, aura-anarthadaNDa viramaNa rUpa viramaNa ko, athavA-rAgAdi viramaNa ko tathA-namaskAra sahita poSadhopavAsa ko-aSTamI Adi parva dinoM meM AhArAdi tyAga ko svIkAra karatA hai-1 dvitIya vizrAma taba hotA hai, jaba-yaha sAmAyika ko, tathA-dezA. cakAzika ko dhAraNa kara letA hai, rAgadveSa rahita hokara saba jIvo meM pAsanA nIce pramANe cAra AvAsa (vizrAma) hoya che-zramaNopAsakane sAvadha vyApAranA tyAga rUpa pahele vizrAma A prakAranA hoya che tyAre te cittasamAdhi rUpa zIlane, sthUla mANAtipAta viramaNa Adi pAMca ghatene, digavrata upaga paribhaga rU5 guNavatAne, ane anarthadaMDa viramaNarUpa vira maNane, athavA rAgAdi viramaNane tathA namaskAra sahita poSaghepavAsane AThama Adi parva dinamAM AhArAdi tyAgane svIkAra kare che. bIje vizrAma A prakAranuM hoya che jyAre te sAmAyika tathA dezavakAzikane dhAraNa kare che, tyAre sAvadha vyApAranA tyAga rUpa bIjo vizrAma zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u0304 sadRSTAntaM zramaNopAsakasyAvAsanirUpaNam 23 pravardhamAnazAradacandrakalAvat pratikSaNavilakSaNajJAnAdilAbhaH, yadvA - samaH-sAmyaM samabhAvajanitaH pratikSaNamapUrvApUrvakarmanirjarA hetubhUtta AnmapariNAmaH, nasya AyolAbhaH samA''yaH, sa prayojanamasyeti sAmAyikaM vratam , yadvA-samasyA''yo yasmAt tat samAyaM tadeva sAmAyikam , tat yatra sthitaH zrAvakaH zramaNabhUto bhavati, tat sAvadhayogaparivavajananiravadyayogapratisevanalakSaNaM sAmAyikamucyate / uktaMca " sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH khamiva sarvabhAvAnAm / na hi sAmAyikahInAzcaraNAdiguNAnvitA yena / 1 / tasmAjjagAda bhagavAn sAmAyikameva nirupamopAyama / zarIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya / 2 / " iti, sAmAyikavivaraNaM vistarata upAsakadazAGgasUtraspAsmatkRtAgAra-dharmasaMjIvanI TIkAto'vaseyam / apanI samAnatA kI bhAvanA kA nAma sama hai, sama zabda bhAvapradhAna hai, sama prApti samAya hai| yaha-samAya pravardhamAna zaraccandra cAndanI jaisA pratikSaNa vilakSaNa jJAnAdi kA lAbha rUpa hotA hai| athavA-samanAma, sAmya kA hai, yaha-sAmya samabhAva janitaAtmapariNAma hai, aura yaha pratipala anirvacanIya karmanirjarAkA hetu hotA hai, isa samakA jo Aya-lAbha hai. yaha samAya hai yaha mamAya jisakA prayojana hai vaha sAmAyika hai / athavA-samakA lAbha jisase hotA hai vaha-samAya hai, yaha-samAya hI sAmAyika hai| isa sAmAyika meM sthita zrAvaka zramaNa samAna hotA hai, kyoMki-sAmAyika vrata sAyadya yogakA parivarjana-aura niravadya yogakA prati sevana rUpa hotA hai| kahA bhI hai-"sAmAyikaM guNAnAmAdhAra"-ityAdi, isa sAmAyika kA prApta thAya che. rAgadveSathI rahita thaIne samasta jI pratye samAnatAnI bhAvanA rAkhavI tenuM nAma "sama" che. "sama" zabda bhAvapradhAna che sama prAptinuM nAma "samAya che. te samAya pravardhamAna zaradu candranI cAndanI samAna pratikSaNa vilakSaNa jJAnAdinA lAbhArUpa hoya che. athavA "sama" eTale "sAmya" te sAmya samabhAva janita AtmapariNAma che, ane te pratipaLa anirvacanIya karmanirjarAnA kAraNa rUpa bane che. A samane je Aya (lAbha) che tenuM nAma samaya che A samAya jenuM prayojana che, te sAmAyika che athavA samano lAbha jenAthI thAya che te samAya che, ane te samAya ja sAmAyika che. A sAmAyikanI ArAdhanA karate zrAvaka zramaNa samAna hoya che, kAraNa ke sAmAyika vrata sAvadyoganA parivarjana rUpa ane nirava ganA pratisevana rUpa hoya che. kahyuM paNa che hai-" sAmAyikaM guNAnAmAdhAra" tyAdi. // sAmAyituM vizeSa vi5265 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tathA-dezApakAzikaM-deze digvatagRhItasya dikparimANasya vibhAge avakAzo'vasthAna viSayo yasya taddezAdhakAzaM, tadeva dezAvakAzikaM, tat divratagRhItasya diparimANasya pratidinaM saMkSepakaraNalakSaNa sarvavrata-saMkSepakaraNalakSaNaM vA samyaka sAvadhAnatayA anupAlayati, tatrApi ca-sAmAyikadezAvakAzikAnupAlane'pi ca tasya eka AzvAsaH prajJaptaH 26 ___ yatrApi ca caturdazyaSTamyuddiSTapaurNamAsISu-caturdazI, aSTamI, uddiSTA amAvAsyA, paurNamAsI-pUrNimA, etAsu tithiSu pratipUrNa-sampUrNamahorAtraM poSadhaM samyaganupAlapati, tatrApi-caturdazyAditithiSu pratipUrNapoSadhAnupAlane'pi ca tasyaika AzvAsaH majJaptaH 3 / ___ yatrApi ca khalu zramaNa pAsakaH apazcimamaraNAntikasalekhanA-joSaNAjuSTaHpazcAda-ante bhavA pazcimA, na piyate pazcimA-antimA yasyA sA apazcimA sA cAsau maraNAntikasaM lekhanA-maraNasamIpavartitapovizeSaH, tasyA joSaNA sevana tayA juTaH-sevitaH-yukto vA, juSTA apazcimamaraNAntikasaMlekhanAjoSaNA yena sa tathA, ktAntasyAtra paranipAtaH / tathA-bhaktapAnapratyAkhyAtaH-pratyAkhyAtevizeSa vivaraNa maiMne upAsaka dazAGga sUtrakI agAra saMjIvanI TIkA meM likhA hai vahAM dekheM / digbata meM kI gaI dizAoM meM Ane jAne kI maryAdA ko pratidina saMkSipta karanA, athavA-sarva vratoMko saMkSipta karanA isakA nAma-dezAvakAzika vrata hai, isa sAmAyika evaM-dezAvakAzika vrata ko samyak rUpa se pAlanA dvitIya AvAsa vizrAma sthAna kahA gayA hai, 2 / jahAM-caturdazI, aSTamI, Adi parvatithiyoM meM sampUrNa ahorAtra kA jo poSadha vrata pAlana kiyA jAtA hai vaha-upAsaka kA tIsarA AvAsa-vizrAmasthAna hai, 3 jahAM zramaNopAsaka apazcima-sarvAntimamAraNAntika saMlekhanA rUpa tapa vizeSa kA prItipUrvaka sevana karatA hai, upAsakadazAMga sUtranI agAsaMjIvanI TIkAmAM meM lakheluM che, te tyAMthI vAMcI levuM. amuka niyata dizAmAM avara javaranI maryAdAne pratidina saMkSipta karavI athavA sarva vratane saMkSipta karavA tenuM nAma dezAvakAzika vrata che A sAmAyika ane dezAvakAzika vratanuM samyapha rIte pAlana karavuM, ene ja bIjuM vizrAmasthAna kahyuM che. zramaNopAsakanuM vizrAmasthAna-AThama, caudaza Adi parva tithiomAM saMpUrNa ahorAtra ( dinarAta) nuM je piSadhadrata karavAmAM Ave che, te tenuM trIju vizrAmasthAna che (4) apazcima (antima)-mAraNatika saMle. khanA rUpa tapavizeSanuM prItipUrvaka sevana karavuM, cAre prakAranA AhAranA pari. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU0 5 punarapi puruSavizeSanirUpaNam tyakte bhaktapAne yena sa tathA tyaktamaktapAna ityarthaH, atrApi ktAntasya paramayogaH / tathA-pAdapopagataH-pAdapo-vRkSaH sa idha nirvyApAratayA upagataH-pAdapopagamananAmakAnazanavizeSa pratipannaH, tathA kAlaM-maraNakAlam-anavakAGkSan-anabhilapan , viharati-sarvato nivRttastiSThatIti bhAvaH, tatrApi ca tasya eka AzvAsaH prajJaptaH 4 / (mU0 4) / punaH puruSavizeSa nirUpayitumAha mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-udiodie NAmamege 1, udiyathamie NAmamege 2, asthAmiodie NAma. mege 3, asthamiyatthamie NAmamege / bharahe rAyA cAuraMtacakavaTTI gaM udiodie 1, baMbhadatte NaM rAyA cAuraMtacakacahI udiatthamie 2, hariesabale NAmamaNagAreNaM atthamiodie 3, kAle NaM soyariye atthamiathamie 4 / / sU0 5 / / ___ chAyA-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-uditodito nAmakaH 1, uditAstamito nAmaikaH 2, astamitodito nAmaikaH 3, astamitAstamito nAmaikaH 4, bharato rAjA cAturantacakravartI khalu uditoditaH 1, brahmadattaH khalu tathA-bhakta pAnakA pratyAkhyAna karatA hai, evaM-maraNAzaMsA rahita ho kara pAdapopagamana nAmaka anazana vizeSa ko sarvatobhAva se dhAratA hai vaha-zramaNopAsakakA cauthA AvAsa vizrAma sthAna hai / suu04|| ___ "punaH puruSa vizeSakA nirUpaNa " cattAri purisajAyA" ityAdi-5 sUtrArtha-cAra puruSajAta kahe gaye haiM, jaise prathama uditodita 1 uditAsta. mita-2 astamitodita-3 aura--astamitAstamita-4 / tyAga pUrvaka maraNanI AkAMkSAthI rahita banIne pAdapi gamana nAmanA saMthArAnuM sarvate bhAva pUrvaka ArAdhana karavuM, te zramaNe pAsakanuM cothuM vizrAmasthAna che. sUkA puruSa vizeSanuM sUtrakAra nirUpaNa kare che- " cattAri purisajAyA " tyA-(sU. 5) sUtrArtha-yA2 prA2nA puruSa 4aa cha-(1) Glfilhata, (2) hitAstabhita, (3) astamitAdita ane (4) astamitAstamita sa0-4 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre rAjA cAturantacakravartI uditAstamitaH 2, harikezavalo nAmAnagAraH khalu astamitoditaH 3, kAlaH khalu saukarikaH astmitaastmitH| (mU0 5) / TIkA-" cattAri purisajAyA" ityAdi-spaSTam-navaram-ekaH puruSaH uditodita:-pUrvamuditaH - uttamakulabalasamRddhipuNyakarmAdibhirabhyudayaM prAptaH pazcAdapi uditaH-amandAnanda sandoharUpamokSodayaM prApta uditoditaH, etAdRza purUpamudAharati-' bharahe rAye "-tyAdi-thathA-cAturanta-cakravartI-catvAraH-ditraye samudrAH ekasyAM himAMzca antAH-avadhayo yasyAH sA cAturantA pRthivI, cAturanta cakravartI bharata nareza uditodita the, 1 cAturanta cakrayau brahmadatta uditAstamita the, 2 harikeza nAmake anagAra astamito dita the, 3 evaM -sUkarakA zikAra karanevAlA kAlasaukarika astamitAstamita thA, 4 / TIkArtha-isa sUtradvArA jo cAra prakArake puruSa kahe gaye haiM, unake sambandha meM spaSTIkaraNayoM hai koI eka puruSa aisA hotA hai jouttama kula meM janma lenA, bala samRddhi se sampanna honA, tathA -puNyakamAdikA anubhava karanA Adi abhyudaya ko pahale se janma se hI prApta karatA hai, aura bAda meM bhI yaha atyanta Ananda samUha -avyAyAdha - mokSodaya ko prApta kara letAhai, isa prathama bhaGgameM cAturanta cakravartI RSa. bhanandana bharatarAjA huvehaiN| tIna dizAoM meM samudra aura eka dizAmeM himavAn ye cAra jisake anta haiM avadhiyA~ haiM, aisI caturantA pRthivI kA jo svAmI hoM ve cAturanta haiM, tathA cakase chakhaMDameM vartana karanA (rAjakaranA) cAturanta cakravartI bharatarAjA uditadita hatA. cAturanta cakravartI brahadatta uditAstamita hatA harikeza nAmanA aNagAra astamite dita hatA, ane sUvarane zikAra karanAra kAlasaukarika astamitAstamita hatuM, A cAra prakAranA puruSanuM spaSTIkaraNa A pramANe samajavuM - (1) uditadita-keI eka puruSa evo hoya che ke je uttama kuLamAM janma le che, baLa samRddhi AdithI saMpannatA, puNyakarmane anubhava Adi ayudaya janmathI ja prApta kare che, ane A manuSyabhavanuM AyuSya pUruM karIne atyanta AnaMdadAyaka, avyAbAdha medayane paNa prApta kare che. cAturata cakavartI RSabhanandana bharata rAjAne A prakAranA puruSa kahI zakAya traNa dizAemAM samudra ane eka dizAmAM himavAnuM parvata, A cAra jenAM ata (avadhi-hada ) hoya che evI cAturantA pRthvIne je svAmI hoya tene zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mughATIkA sthA04 u0 3 sU0 5 punarapi puruSavizeSanirUpaNam 27 ayaM (svAmI) cAturantaH, sa cAsau cakravartI-cakreNa saha vartata ityevaMzilacakravartI cacAturantacakravartI bharataH-RSabhanandanaHprasido rAjA khalu uditoditobodhyH| tathA-ekaH puruSaH uditAstamitaH-uditazcAsAvastamitazca tathA pUrva sUrya iyoditaH pazcAt sakalasamRddhibhraSTatvAd durgatiprAptatvAcca astamito bhavati / yathA-brahmadattazcAturanta dvAdaza cakravartI rAjA, sa hi pUrva mukulotpannatvAdinA nijabAhubalopArjitamahAsAmrAjyatvena cAbhyuditaH pazcAccAnucitakAraNajjAtakopa brAhmaNaprayuktapazupAla prakSiptadhanulikAghAtabhagnanetragorukatvena kAladharmaprAptyanantaraM saptamanarake pratiSThAnAkhyanarakAvAsasya mahAtIvravedanAnubhavena cAsta. mita iti / jisakA svabhAva hoM ve cakravartI haiM, aise cAturanta cakravartI RSabhadeva tIrtha karake putra rAjA bharata uditodita kahe gaye haiN| tathA-koI eka puruSa aisA hotA hai jo uditAstamita hotA hai pahale vaha sUrya jaisA udita hotA hai-pazcAt-sakala samRddhi se bhraSTa hojAne se aura durgatimeM patita hone se astamita ho jAtA hai-2 aisA cAturanta cakravartI brahmadatta huyA hai, yaha pahale acche kulameM utpanna huvA, vahAMpara usane apane bAhubala pratApase SaT khaNDakAmahAn sAmrAjya sthApita kara liyA, cakravartI bana gayA, pazcAt kisI anucita nimittavaza utpanna kopase yukta ho gayA, ityAdi aura saba kathana isakI kathAmeM nibaddha haiN| bAdameM yaha mara kara saptama narakameM apratiSThAna nAmaka narakAvAsakI mahA tIvra vedanAko anubhava karatA karatA astamita ho gyaa| isa cAturanta kahe che. cakathI vartana karavAne jene svabhAva hoya tene cakAtI kahe che. evA cAturanta cakavatI 4Sabhadeva tIrthaMkaranA putra rAjA bharatane uditadita kahevAmAM Avela che. (2) uditAstamita puruSa-kaI puruSa pahelAM sUrya je UMdata athavA aspRdaya saMpanna hoya che, paNa pAchaLathI sakaLa samRddhi gumAvI besavAthI ane durgatimAM javAthI astamita ( adbhudayavihIna) thaI jAya che. cAturanta cakravatI brahmadara rAjAne A prakAramAM gaNAvI zakAya. pahelAM te te sArA kuLamAM utpanna thaye hatuM. teNe pitAnA bAhubaLanA pratApathI cha khaMDanuM mahAna sAmrAjya sthApyuM-cakravatI thaI gayA. tyAra bAda kaI anucitta nimittathI utpanna thayelA koine adhIna the, ItyAdi kathana tenI kathAmAMthI jANI levuM. tyAra bAda te marIne sAtamI narakanA apratiSThAna nAmanA narakavAsamAM utpanna thaIne mahA tIvra vedanAne anubhava karavA lAgyA A rIte te astamita thaI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tathA - ekaH puruSaH astamitoditaH - astimitazcAsAvuditaca tathA = pUrva hInakulotpannatva - durbhagatvAdinA'stamitaH - avantaH pazcAt samRddhisukIrtisugatilAbhAdinodito bhavati, yathA- harikezabala: - tadAkhyaH anagAraH - sAdhurabhUta, sa hi janmAntaropArjitanI vagotrakarmaprApta cANDAlakukUlatvena daurbhIgyadAridrayAkulatvena cAstamito'pi pazcAt pravrajito nizcalacaraNaguNavazIkRtadevatvena prasiddhi sugatilAbhena nodito'bhUt |3| 28 taraha udita hokara astamita honevAlA prANI isa dvitIya bhaGgameM parigaNita hotA hai| isa kathAko vistRta rUpameM maiMne uttarAdhyayanakI priyadarzinI TIkAke 13veM adhyana 725 pRSThameM likhA hai vahAM dekhaleM / koIeka puruSa aisA hotA hai jo pahale hIna kulameM utpanna huyA durbhagatva - durgatyAdimeM astamita rahA bAda meM samRddhi-sugati-sukIrti lAbhase udita ho jAtA hai, jaise- harikezavala angaar| isane janmAntarameM upA jita kamediyase cANDAla kula meM janma liyA aura daurbhAgya dAridrayAdise Akula rahA bAda meM pravrajita hokara cAritra ArAdhanAkI jisase maraNakA meM kAlakara devaparyAya se utpanna huyA / yaha cAritra u ke bArahave adhyayana meM kathita haiM aisA vyakti astamitodita kahA gayA hai 3 / garcA. A rIte udita thaIne astramita thatA jIvanuM A khIjA bhAgamAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. pahelAM abhyudaya ane pachI'patana pAmatAM puruSanA A lAMgAmAM samAveza thAya che. brahmadattanI kathA uttarAdhyayananI priyadarzinI TIkAnA 13 mAM adhyayananA 725 mAM pAnA para ApI che, te tyAMthI te vAMcI levI. (3) astamitAdita puruSa--koI eka puruSa pahelAM durgAMtimAM hAya ane tyAMthI hInakulamAM utpanna thAya, ane tyArabAda samRddhi, sukIrti, ane sugati pAme te evA puruSane A prakAramAM gaNAvI zakAya che. eve puruSa patananA patha taraphathI utthAnane pathe vaLe che rikezakhala aNugAra A prakA ranA puruSa thaI gayA. temaNe janmAntaramAM upArjita pApakarmAMnA udayathI cAMDAla kuLamAM janma lIdheA hateA, tee atizaya dAridrayathI pIDAtA hatA, pazu tyArabAda pravrajyA aMgIkAra karIne cAritrArAdhanA karIne manuSyabhavanuM Ayu pUrUM karIne devanI pAMca utpanna thai gayA. temanI kathA paNa anya granthAmAMthI pAMthI devI. mevA puruSane ' astabhitohita' he che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0430 3 0 5 punarapi puruSavizeSanirUpaNam 29 __ tathA-ekaH puruSaH astamitAstamitaH-astamitazvAsAvastamitastathA pUrvamadhArmikAdharmAnurAgAdharma sevyadharmiSThAdharmAkhyAyyadharmarAgyadharmapralokayadharmajIpi duSkulotpamnatva sAvadha vyApAratyAdinA kIrtisamRddhi rUpatejorahitatvAt sAyaMkAlamUryaivAstamitaH pazcAdapi durgatigamanAdastamito bhavati, yathAnizzIlo nimaryAdo niSThuro niSkaruNaH kAlaH-tadAkhyA saukriko'stmitaastmito'bhuut| sa hi sUkaraizcaratIti saukarikaH-sUkaramRgayAkArIti yathArtho prati dine paJcazatamahiSaghAtako duSkulotpannatvAt sakalalokaninditatvAt akRtyakAritvAcca pUrvamastamitaH pazcAdapi mRtvA saptamapRthivI gata iti astamita iti / 4 / (mU05 ) / tathA koI eka puruSa astamita hokara astamitahI banA rahatA hai, aisA puruSa adhArmika adharmarAgI-adharmAkhyAyI-adharmA'nupThAtAadharma jIvI hotA hai aura sarvadA sAyadyavyApArase kIrti-samRddhirupa-tejorahita banakara sAyaM sUrya ke samAna astamita bana jAtA hai| aura phira bAdameM bhI durgati gamanase astamita bana jaataahai| isameM dRSTAntabhUta kAlasaukarikahai, yaha nizzIla-maryAdArahIta thA dayAhIna thA sUkarakI zikArakA premI thA, joki-pratidina pAMcaso bhaisA kA ghAta karatA thA, duSkulotpanna honeke nati sakalajanoM dvArA nindita thA, aura akRtyakArI thA isa kAraNa yaha pahalehI se astamita huyA aura bAdameM bhI marakara saptama pRthivImeM gayA-astamita banA rahA ||suu.5 () astamitAstamita puruSa-kaI eka puruSa pahelAM paNa astati (alyudayavihIna) hoya che ane pachI paNa astamita ja rahe che. e puruSa adhArmika, adharmarAgI, adharmAkhyAyI, adharmAnuSThAtA ane adharmajIvI hoya che ane sarvadA sAvadya vyApAramAM pravRtta rahevAne kAraNe kAti, samRddhi, rUpa ane teja rahita ja rahevAne kAraNe sAyaMkAlina sUrya samAna astamita ja banI jAya che. vaLI marIne durgatimAM javAne lIdhe astamita ja cAlu rahe che. kAlasaukarikane A prakAramAM gaNAvI zakAya. te niHzIla-maryAdAvihIna hate. dayAhIna ho, sUvaranA zikArane zokhIna hatA, te dararoja 500 pADAne ghAta karate hato, hIna kuLamAM janmela hovAthI sakaLa jane tenI niMdA karatA hatA ane akRtyakArI hate. A rIte pahelAM paNa te atamita hatuM ane AkhI jiMdagI paNa e ja rahyo. te marIne sAtamI narakamAM utpanna thaye, A rIte teNe durgati rUpa atamitA prApta karI. e sU. pA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 sthAnAGgasUtra __ye evaM vicitrabhAvaizcintyante te sarva eva jIvAzcaturpu rAziSyavatarantIti tAn pradarzayitumAha mUlam-cattAri jummA paNNattA taM jahA-kaDajumme 1 teoe 2, dAvarajumme 3, kalioe 4 / suu06| chAyA-catvAro yugmAH prajJaptAH, tadyayA-kRtayugbhaH 1, vyojaH 3, dvApara yugma: 2, kAlyojaH 4 / (sU0 6) / TIkA-"cattAri jummA" ityAdi-yugmAH-rAzivizeSAH catvAraH prajJaptAH tadyathA-kRtayugma:-catuSkApahAreNa apahiyamANazcatuHparyavasito rAziH 1 / tathAyojaH-triparyavasito rAziH 2, dvAparayugmA-dviparyavAsito rAziH 3, kalyojaH isa prakArake vicitra bhAvoMse jIva vicAre jAte haiM, ve hI saba jIya cAra rAziyoMmeM avatarita hote haiM, yahI bAta aba sUtrakAra pradazita karate haiM-"cattAri jummA paNNattA-" ityAdi sUtrArtha-yugma cAra kahe gaye haiM, eka-kRta yugma 1 dUsarA-oja-2 tIsarA dvApara yugma-3 aura cauthA-kalyauja-4 TIkArtha-yugma zabdase yahA~ rAzi vizeSa gRhItahaiM, ye yugma cAra prakArake jo kahe gaye haiM usakA tAtparya aisA hai-jisa rAzimeM cArako ghaTAne para antameM cAra hI bacate hoM yaha kRtayugma rUpa rAzi hai, jisa rAzimeM tInako ghaTAne para tInahI bacate hoM vaha rAzi vyoja hai. jisa rAzimeM se do ko ghaTAne para dohI baceM vaha rAzi dvApara yugma hai, aura jisa rAzimeMse ekako ghaTAne para antameM eka hI bacatA hai vaha-rAzi kalyoja hai| yahA~ gaNitakI paribhASAmeM yugma zabda se sama rAzi aura-oja vividha bhAvanI apekSAe jIvanI prarUpaNuM karIne have sUtrakAra saghaLA vA yA2 rAziyomA vimata 42rI nAmecha-" cattAri jummA paNNattA" tyAha sUtrArtha-yugbha 2 4 che-(1) ta yugma, (2) vyA24, (3) 152 yubha, bhana. (4) tyo yubha' 56 mahI zivizeSatuM pAya che. tenA yAra prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-je rAzimAM cArane ghaTAvavAthI ane cAra ja vadhe che tene kRtayugma rUpa rAzi kahe che. je rAzimAM traNane ghaTAvavAthI ane traNa ja vadhe che te rAzine ja kahe che. je rAzimAM bene ghaTAvavAthI be ja vadhe che te rAzine dvApara yugma kahe che. je rAzimAM ekane ghaTAvavAthI ane eka ja bace che te rAzine kalyaja kahe che. ahIM gaNitanI paribhASAmAM yuma zabdathI samarAzi ane eja zabdathI viSamarAzi zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 4 u03 sU0 7 punarapi puruSavizeSanirUpaNam 31 ekaparyayasitI rAziH / 4 / iha gaNitaparibhASAyAM yugmazabdena samarAzirucyate, ojazabdena-tu viSamarAziH / iti siddhAntaH / sU0.6 // uktarAzIn nArakAdiSu nirUpayitumAha - mUlam-neraiyANaM cattAri jummA paNNattA, taM jahA-kaDajumme 1, teoe 2, dAyarajumme 3, kalioe 4, evaM asuMraMkumArANaM jAya thaNiyakumArANaM, evaM puDhavikAiyANaM AukAiyANaM teukAiyANaM yAukAiyANaM savasi jahA NeraiyANaM / suu07| ___ chAyA-nairayikANAM catvAro yugmAH prajJaptAH, tadyathA-kRtayugmaH 1, vyojaH 2, dvAparayugmaH 3, kalyojaH 4 / evamasurakumArANAM yAvat stanitakumArANAm, evaM pRthivIkAyikAnAmapkAyikAnAM tejaskAyikAnAM vAyukAyikAnAM sarvepI yathA narayikANAm / (sU0 7) ___TIkA-" neraiyANaM cattAri " ityAdi-spaSTam / navaraM-nairayikAdArabhya vaimAnika paryantAzcaturviMzati daNDakasthAH sarve'pi jIvAH kRtayugmAdi caturvidhA eva bhavanti janma-maraNAbhyAM nyUnAdhikatvasambhavAt / (sU0 7) zabdase viSama rAzi kahI jAtI hai, tathA-lokameM kRtayugmAdi zabdase to satyayuga Adi yuga catuSTaya kahA jAtA hai| suu06|| aba sUtrakAra ukta rAziyoMkA nirUpaNa narakAdikomeM karate haiM"neraiyA cattAri jummA papaNattA" ityAdi 7 // nairayikoM ke cAra yugma hote hai, kRtayugma-1 yoja-2 dvApara yugma 3 aura kalyoja-4 isI taraha-asura kumAroMse lekara yAvat stanita. kumAra taka pRthivIkAyika-apkAyika-tejaskAyika-cAyukAyikoM meM kahevAmAM Ave che, tathA lekamAM kRtayuma Adi zabda dvArA satyuga Adi yAra yuga 5 akhaNa thAya che. // .6 // have sUtrakAra uparyukta rAzionuM nArakAdikamAM nirUpaNa kare che- " neraiyANaM cattAri jummA paNNattA" yA - nAnA yAra yuma DAya cha-(1) kRtayugma, (2) vyAsa, (3) dvA52 yugma ane (4) kalyAja. e ja pramANe asurakumArathI laIne svanitakumAre sudhInA, pRthvIkAyika, aprakAyika, taijaskAyika ane vAyukAyikomAM paNa cAra yugma kahyA che. A kathanane bhAvArtha e che ke nAraka Adi cAra prakAranA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 sthAnAGgasUtre punarjIvAneva bhAnirUpayati mUlam- cattAri sUrA paNNattA, taM jahA--khaMtisUre 1, tavasUre 2, dANasUre 3, juddhasUre 4 / khaMtisUrA--arahaMtA 1, tayasUrA-- aNagArA 2, dANasUre-besamaNe 3, juddhasUrA-vAsudevA / / suu08|| jAyA-catvAraH zUrAH prajJaptAH, tadyathA-kSantizUraH 1, tapAzUraH 2, dAnazUraH 3, yuddhazUraH 4 / kSantizUrAH-arhantaH 1, tapaHzUrAH-anagArAH 2, dAnazuraH-vaizravaNaH 3 / yuddhazUrAH-vAsudevAH 4 / (sU. 8) / TIkA-"canAri sUrA" ityAdi-spaSTam, navaraM-zUrAH-vIrAH, zAntiHkSamA-tatra zUraH, evaM tapaH zUrAdayo bodhyAH 1 krameNa tAnudAharati- khaMtimUrA' ityAdi-zAntizUrAH-arhantaH zrImahAvIrasyAmivat 1, tapaHzUrAH-anagArA:cAra yugma kahe gaye haiM / tAtparya aisA hai ki-nairayika Adi cAra prakArake yugma vAle ho karabhI janma-maraNa lekara nyUnAdhika hote rahate haiN||suu.7|| aba sUtrakAra bhAyoM ko lekara jIvokI prarUpaNA karate haiM "cattAri sUrA paNNatA" ityAdi 8 sUtrArtha-zUra cAra prakAra ke hote haiM, kSAntizura-1 tapAzUra-2 dAnazura -3 aura yuddhazUra-4 inameM-kSAntipUra arhanta haiM-1 tapAzara-anagAra haiM-2 dAnazUra-vaiprayaNa haiM-3 yuddhazUra-vAsudeva haiM 4 / TIkArtha-kSAntimeM agresarako kSAntizUra, tapasthAmeM pradhAnako tapAzUra,dAna dene meM jo hicakicAhaTa nahIM kare ve dAnazUra, yuddha meM nAma kamAnevAle ko yuddhazara kahate haiM / isI cAtako sUtrakArane dRSTAnta dekara samajhAyA haiM, yugma (rAzi) vALA hovA chatAM paNa janma-maraNanI apekSAe nyunAdhika yatA 29 che. / sU. 7 / / have sUtrakAra bhAvonI apekSA e jInI prarUpaNa kare che- " cattAri sUrA paNNattA" chatyAhasUtrA-12 yA2 12 // 4 // cha-(1) zAntizura, (2) ta5:22, (3 haanzura ane (4) yuddhazUra kSAntizUra ahaMnta hoya che, tapazUra aNagAra hoya che, dAnazUra vaizravaNa che ane yuddhazara vAsudeva che. TIkArtha-kSAnti pradhAna puruSane kSAntizUra, ugra tapasyA karanArane tapazura, dAna ApavAmAM je pAchuM paDatuM nathI te dAnazUra ane yuddhamAM vIratA batAvanArane yuddhazUra kahe che. ahaMta mahAvIra prabhu kSAnti (kSamA) mAM zUra gaNAyA, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 sughA TIkA sthA0 u03sU0 8-9 bhAvairjIvanirUpaNam sAdhavaH dhanyanAmAnagAravat 2, dAnazUraH-caizravaNaH-kuverAkhya uttaradiglokapAlaH, tastha tIrthaGkarAdijanmapAraNaka-prabhRtikalyANakeSu ratnavRSTikAritvAta, prabhusevakadainyadUrIkaratvAcca / uktaM ca-" vesamaNavayaNasaMperiyA u te tiriyajaMbhagA devA / koDiggaso hiraNNA, rayaNANi ya tattha uvaNeti / 1 / " chAya - "caizravaNavacanasaMpreritAstute tiryagjambhakA devaaH|| koTathagrazo hiraNyAni ratnAni ca tatropanayanti / 1 / " iti, yuddhazUrA vAsudevAH zrIkRSNavat, tasya SaSTayadhikazatatrayasaMkhya-yuddheSu vijayitvAt / (mU0 8) / punarjIvAneva bhAvai nirUpayati mUlam- cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA- ucca NAmamege uccacchaMde 1, ucce NAmamege NIacchaMde 2, Noe NAmamege uccachaMde 3, NIe NAmamege NIyacchaMde 4 / // sU0 9 // ___ chAyA-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-ucco nAmaika uccacchandaH arhanta mahAvIra svAmI kSAnti kSamA zara kahe gaye haiM 1 dhanya nAmaka anagArakI taraha sAdhujana tapAzUra hote haiM-2 uttaradipAla kubera dAnazUra haiM-3 yaha kubera Adike janma kalyANake avasara para aura pAraNaka Adi samayameM ratnoMkI varSA karatA hai. isaliye ise dAnazara kahA gayA hai usa samaya yaha prabhu sevakake bhedabhAvako dara kara detA hai| kahAbhI. haiM-vesamANavayaNasaMperiyA-ityAdi kRSNakI taraha vAsudeva yuddhazUra hote hai zrI kRSNa tInasau sATha yuddha meM vijayI huve haiM / sU0 8 // punaH bhAvoMko lekara sUtrakAra jIvoMkA hI nirUpaNa karate haiM" cattAri purimajAyA paNNattA"-ityAdi 9 puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, ucca uccacchandavAlA-1 ucca nIca dhanya nAmanA aNagAra jevA sAdhue tapazura gaNAya che. uttara dizAno dipAla dAnazUra gaNAya che. A kubera tIrthakaranA janma kalyANaka, pAraNA Adi avasare ratnanI vRSTi kare che. tethI tene dAnazUra kahyo che. te samaye te svAmI bhane senA mehamApana 2 431 nA cha, 55 cha -"vesamaNa vayaNa. saMpariyA" tyAhi. nIma pAsudeva yuddhazU2 saya che. zrI on 360 yuddhamAM vijaya prApta karyo hate. ! sU. 85 bhAvanI apekSAe sUtrakAra nuM vizeSa nirUpaNa kare che- " cattAri purisajAyA paNNattA" tyaahcAra prakAranA puruSo kahyA che- (1) ucca ucca chandavALa, (2) uca sa-5 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sthAnAGgasUtre 1, ucco nAmaiko nIcacchandaH 2, nIco nAmaika uccacchandaH 3, nIco nAmaiko nIcacchandaH 4 / (mU0 9) / TIkA-" cattAri purisajAyA" ityAdi-spaSTam / navaram-ekaH kazcit puruSaH uccaH-zarIrakulasamRdayAdibhirmahAn, uccacchandaH-uccacchando'bhiprAyo yasya sa tathA utkRSTAbhimAyayAna bhapati, audAryAdisampannatvAt 1, tathA-eka:anyaH puruSaH ucco'pisan nIcacchandaH-apakRSTAbhiprAyavAn bhavati malinavicAratyAt 2, tathA-eka:-aparaH puruSaH nIca:-zarIrakulavibhavAdimihIno'pi uccacchando bhavati 3, tathA-ekA-itaraH puruSastu nIco nIcacchando bhavati / mu.9| anantaraM nIcAbhiprAya uktaH sa ca lezyAvizeSAdbhavatIti lezyAM nirUpayati mUlam--asurakumArANAM cattAri lesAo paNNatAo, taM jahA--kaNhalesA 1, NIlalesA 2, kAuletA 3, teulesA 4 / uchandavAlA-2 nIca ucca cchandavAlA-3 evaM nIca nIcacchandavAlA-4 tAtparya yaha hai ki jo puruSa zarIra-kula-samRddhi Adi se mahAna mahAn hotA huvA bhI udAratA Adi guNoM se yukta hone ke kAraNa abhiprAya se mahAna hotA hai vaha-prathama bhaGgameM pariNata huvA hai / , tathA-jo zarIrakulAdise mahAna hotA huvA bhI malina vicAra vAlA hone ke kAraNa apakRSTa abhiprAyavAlA hotA hai, vaha-dvitIya bhaGga meM ginA gayA hai| tathA-jo zarIra-kula-vibhava Adi se hIna hotA huvA bhI unnata vicAra vAlA hotA hai vaha-tRtIya bhaGga meM ginA gayA hai / aura-jo zarIrakula-Adi se hIna hotA hai-aura abhiprAya se bhI hIna hotA hai-vaha caturthabhaGga meM liyA gayA hai / suu09|| nIya-74yANA, (3) nIya asya chanvAgI mana (4) nAya nIya chANe. have A cAre prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-(1) koI puruSa e hoya che ke je zarIra, kula ane samRddhinI apekSAe paNa mahAna hoya che ane udAratA Adi guNothI yukta hovAne kAraNe vicAranI apekSAe paNa mahAna hoya che. (2) koI puruSa zarIra, kula AdinI apekSAe mahAna hovA chatAM malina vicAra, lebha Adine kAraNe adhama hoya che. (3) kaI purUSa e hoya che ke je zarIra, kula, samRddhi AdinI apekSAe hIna hovA chatAM paNa unnata vicArevALo hoya che. (4) ke puruSa zarIra, kula, vaibhava AdinI apekSAe paNa hIna hoya che ane audArya Adi guNe ane vicAronI apekSAe paNa hIna ja hoya che. sU9 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU0 10 lezyAnirUpaNam 35 evaM jAya thaNiyakumArANaM, evaM puDhavikAiyANaM AuvaNassaikAiyANaM vANamantarANaM saversi jahA asurakumArANaM ||suu010|| ___ chAyA--asurakumArANAM catasro lezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA 1, nIlalezyA 2, kApotalezyA 3, tejolezyA 4 / evaM yAvat stanitakumArANAm / evaM pRthivIkAyikAnAmabbanaspatikAyikAnAM vyantarANAM yathA asurakumArANAm / ___TIkA-" asurakumArANaM " ityAdi-asurakumArANAM lezyAH-lizyatelipyate karmaNA saMbadhyate jIvo yAbhistA lezyAH-karmaNA saha sambandhe hetubhUtA AtmapariNAmavizeSAH, catasraH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA-kRSNAcAsau lezyA kRSNalezyA 1, evaM nIlalezyA 2, kApotalezyA 3, tejolezyA 4 / evam-anena prakAreNa stanitakumArAntAnAM devAnAM catasro lezyA bodhyAH / etAzcatasro lezyA asurakumArAdistanitakumArAntAnAM dravyato bhavanti / bhAyatastu sarveSAM devAnAM pana nIca abhiprAyavAlA honA-yaha lezyA vizeSa se hotA hai, ata:ava sUtrakAra lezyA kI prarUpaNA karate haiM___ "asurakumArANaM cattAri lesAo"-ityAdi-10 TIkArtha-asurakumAroM ko cAra lezyAeM kahI gaI haiN| jisake dvArA jIva karmoM se baddha hotA hai vaha lezyA hai. yaha lezyA karma ke sAtha sambandha hone meM hetu hai-AtmA kA pariNAma vizeSa hai / kRSNalezyA, nIlalelyA, kApotalezyA, tejolezyA, ye lezyAeM asurakumAroM ko jaise hotI haiM. vaise-stanitakumAra taka ke deyoM ko bhI hotI haiN| ina meM ye lezyAeM dravya kI apekSA se kahI gaI haiM, kyoMki-bhAya kI apekSA to chai ke | vicAre athavA bhAvamAM nIcatA vezyAvizene kAraNe utpanna thAya che. tethI sUtrakAra vezyAonI prarUpaNa kare che. ___ "asurakumArANaM cattAri lessAo" tyaahTIkArthaasurakumAromAM cAra lezyAone sadbhAva hoya che. jenA dvArA AtmA ka vaDe baddha thAya che, tenuM nAma leyA che. karmanI sAthe AtmAne saMbaMdha karavAmAM A vezyA kAraNabhUta bane che. eTale ke te AtmAnA pariNAma vizeSa rUpa hoya che. asurakumAremAM kRSNa, nIla, kApita ane tejezyAne sadubhAva hoya che. svanitakumAra parvatane bhavanapatiomAM paNa A cAra lesthAone sadUbhAva hoya che temanAmAM dravyanI apekSAe A cAra lezyAone sadabhAva samaja. bhAvanI apekSAe te chae cha lezyAone-kRSNa, nIla, kApita, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasatre leiyA zuklalezyA sahitAH pUrvoktAzcatasra iti SaDa lezyA bhavanti / tathA asurakumArANAm-evameva pRthivIkAyikAnAm akAyikAnAM vanaspatikAyikAnAM sarveSAM vyantarANAM ca catasrazcatasro lezyA bodhyaaH| pRthivyabvanaspatiSu devAnAmutpanisaMbhavAtteSAM tejolezyA'pi bhavatIti catasro lezyAH proktA itiH|muu010| anantaroktalezyA vizeSeNa manuSyA vicitrapariNAmA bhavantIti yAnAdiTAntacaturbhanikAbhiH puruSAn darzayitumAha mUlam-cattAri jANA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege jutte 1, jutte NAmamege ajutte 2, ajutte NAmamege jutte 3, ajutte NAmamege ajutte 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege jutte ! jutte NAmamege ajutte 4 / 1 / cattAri jANA paNNattA, taM jahA jutte NAmamege juttapariNae, jutte NAmamege ajuttapariNae0 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-jutte NAmamege juttapariNae0 4 / 2 / cattAri jANA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege juttarUve 1, jutte NAmamege ajuttarUve 2, ajutteNAmamege juttarUve 3,ajutte NAmamege ajuttarUve 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege juttarUve0 4 / 3 / chayoM kRSNa, nIla, kApota, pIta, teja, padma, zukla lezyAeM lezyAeM hotI haiN| asurakumAroM ke jaise hI pRthivIkAyika-apkAyika, vanaspatikAyika, aura-vyantaroM ko bhI cAra lezyAeM hotI haiN| pRthivI-apa, tejaskAyikoMmeM devoMkI utpatti sambhAvanAse tejolezyA hotI haiN||suu.10|| tene, patra ane zukla lezyAone sadUbhAva hoya che. pRthvIkAyika, apUkAyika, vanaspatikAyike ane vAnavyantaromAM paNa asurakumAro jevI cAra lezyAone ja sadbhAva hoya che. pRthvIkAyika, aSkAyike ane tejarakAyi. kAmAM devenI utpattinI saMbhAvanAnI apekSAe tejalezyAne sadUbhAva kahyo cha. / sU. 101 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u03 su011 yAnAdidRSTAntena puruSanirUpaNam cattAri jANA paNNattA, taM jahA- jutte NAmamege juttasohe0 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - jutte NAmamege juttasohe0 4 // sU0 11 // chAyA - catvAri yAnAni prajJaptAni tadyathA-yuktaM nAmaikaM yuktaM 1, yuktaM nAmaikamayuktam 2, ayuktaM nAmaikaM yuktam 3, ayuktaM nAmaikamayuktam 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-yukto nAmaiko yuktaH, yukto naamaiko'yuktH4| catvAri yAnAni prajJaptAni tadyathA-yuktaM nAmaikaM yuktapariNataM yuktaM nAmaikamayuktapariNatam 0 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-yukto nAmaiko yuktapariNataH 4, 1 catvAri yAnAni prajJaptAni tadyathA-yuktaM nAmaikaM yuktarUpaM 1, yuktaM nAmaika anantarokta lezyA vizeSa se manuSya vicitra pariNAmavAle hote haiM, ataH - aba sUtrakAra yAnAdi dRSTAnta kI caturbhaGgI dvArA puruSoM kI prarUpaNA karate haiM- " cattAri jANA paNNattA " - ityAdi - 11 isa sUtra ke antargata cAra sUtra haiM / yAna cAra kahe gaye haiM- yukta yukta - 1 yuktA'yukta - 2 ayuktayukta - 3 ayuktA'yukta 4, aise hI yuktayukta Adi ke bheda se puruSa bhI cAra prakAra ke haiM / 37 phiramI - yAna cAra prakAra ke haiM-yuktayukta-pariNata - 1 yuktA'yuktapariNata - 2 ayuktayukta - pariNata - 3 aura ayuktA'yukta pariNata-4 isI prakAra se yuktayukta pariNata Adi bhedavAle puruSa bhI cAra hote haiM 4, (2) phira bhI - pAna cAra haiM, yukta yukta rUpa, 1 yuktAyukta rUpa, 2 - zrI sthAnAMga sUtra : 03 lezyAvizeSanA sadbhAve karIne manuSya vicitra pariNAmavALA thAya che tethI have sUtrakAra yAtrAdinA dRSTAnta dvArA cAra prakAranA puruSAnI prarUpaNA kare che - " cattAri jANA paNNattA" ityAhi A sUtramAM cAra sUtreAne samAvI lIdhA che. yAnanA cAra prakAra kahyA che- (1) yuktayukta, (2) yuktAyukta, ( 3 ) ayaktayukta, (4) ayuktAbhyukta me 4 pramANe yuktayukta AdinA bhedathI cAra prakAranA puruSA paNa hoya che, (1) yAnanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che. (1) yukta yuktapariNata, (2) yuktAyukta pariNata, (3) ayuktayukta pariNata ane (4) ayuktAyukta pariNata eja pramANe puruSanA pazu cuktayukta pariNata Adi cAra bheda che rA yAnanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) yuktayukta rUpa, (2) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sthAnAGgasUtre mayuktarUpam 2, ayuktaM nAmaikaM yuktarUpam 3, ayuktaM nAmaikamayuktarUpam / / ekme catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-yukto nAmaiko yuktarUpA0 4, catvAri yAnAni prajJaptAni, tadyathA-yuktaM nAmaikaM yuktazomam0 4, evameva catvAri puruSajAtAni paJaptAni, tadyathA-yukto nAmaiko yuktazobhaH 4 / sU0 11 // TokA-" cattAri jANA" ityAdi-yAnAni-zakaTAdIni, catvAri prajJaplAni, tadyathA-ekaM yAnaM yuktaM-balIvAdibhiH saMyuktaM tat punayuktaM-sakalasAma grIsahitaM, yadvA-pUrvakAle'parakAle ca balIpadAdibhiryuktaM bhavati, iti prathamo bhagaH 1 / ekaM balIvAdibhiryuktaM sadapi ayuktaM sAmagrIrahitam aparakAle balI vardAdiyogarahitaM yA bhavati / iti dvitIyo maGgaH / 2 / tathA-eka vartamAnakAle ayuktayukta-rUpa, 3 ayuktA'yukta-rUpa, 4, isI prakAra se puruSa bhI yuktayukta-rUpa Adi cAra prakAra ke hote haiM-4, / 3 / phirabhI-yAna cAra prakArake haiM, yukta yukta-zobhAvAle-1 yuktA'yukta-zobhAvAle-2 ayuktayukta-zomAyAle-3 ayuktAyukta zobhAvAle 4, isI prakAra se puruSa bhI cAra prakAra ke haiM, jaise-yuktayukta zobhA. vAlA-1 Adi-(4) TokArtha-koI eka yAna ( pravahaNa ) aisA hotA hai jo-balI carda Adi se bhI yukta hotA hai aura-sakala sAmagrI se bhI yukta hotA hai| athavA--pUrvakAla meM bhI, aura-aparakAla meM bhI balIvadikoM se yukta hotA hai, yA-kiyA jAtA hai-1 koI eka yAna balIvardAdikoM se yukta hotA to hai. para-yAna sAmagrI se rahita hotA hai-2 athayA -pUrva yukta ayukta rUpa, (3) ayukta yukata rUpa ane (3) ayukta ayukta rUpa e ja pramANe puruSanA paNa yukta yukta rUpa Adi cAra prakAra samajavA. 13 ' yAnanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) yuktayukta zobhAvALuM, (2) yuta mayuta mAyA (3) ayuta yuta mAyA mane (4) mayuta ayukta zobhAvALuM eja pramANe puruSanA paNa "yukta yukta zobhAvALe" Adi cAra prakAra samajavA. 4 have pahelA sUtranA cAra bhAMgAnuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che (1) kei eka yAna ( ratha, gADuM Adi vAhana ) baLada AdithI paNa yukta hoya che ane sakaLa sAmagrIthI paNa yukta hoya che athavA pahelAM baLadAdithI yukta rahe che ane pachI paNa yukta ja rahe che. (2) keI eka yAna baLadethI yukta hoya che paNa anya sAmagrIthI rahita hoya che athavA pahelAM baLada AdithI yukta hoya che paNa pachI temanAthI rahita banI jAya che (3) koI eka yAna vartamAna kALe te baLada AdithI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4303 sU0 11 yAnAdi dRSTAntena puruSanirUpaNam 39 ayuktaM-sAmagrIrahita balIvAdiyogarahita vA sadapi aparakAle yuktaM bhavatIti tRtIyo bhaGgaH / 3 / tathA-ekaM vartamAnakAle ayuktaM. bhaviSyatkAle'pyayuktaM bhavatIti caturthA bhaGgaH / 4 / " eyAmeve "-tyAdi-evameva puruSajAtAni catvAri prajAtAni, tadyathA-ekaH puruSaH yuktaH-samRdayAdibhiH sampannaH, punarapi yuktaH-sadAcArAdibhiH sampanI bhavati, yadvA-pUrva yuktaH-dhanAdibhiH sampannaH, sa eva pazcAdapi yuktaH-dhanAdibhiH sampanno bhavati, iti sAdhAraNapuruSamAzritya prathamabhaGga vyAkhyA 1, evaM zeSAstra: yo'pi bhaGgA bodhyAH 49 sAdhupuruSamAzritya tu-pUrva yukta:-dravyaliGgena bhAvaliGgena ca sahitaH, sa eva pazcAdapi yuktaH-tathAbhUtaH, iti prathamo bhaGgaH 11 tathA-eko kAla meM calIcardAdi se yukta hotA hai. aura-aparakAla meM nahIM-2 tathAkoI eka yAna vartamAna kAla meM to sAmagrI se-athavA calIyardAdikoM ke yogase rahita hotA hai, bAda meM-yukta ho jAtA hai-3, koI eka rathAdiyAna vartamAna-aura bhaviSyat kAla meM bhI balIvAdikoM ke, yAsAmagriyoM ke yoga se rahita hI banA rahatA hai-4, isI prakAra se puruSa jAta bhI cAra hote haiM, jaise-koI eka janmakAla se hI samRddhi sampanna hotA hai. aura-sadAcAra Adi se bhI-1 athayA-jo pahale se bhI sampanna hotA hai. aura bAda meM bhI apane antima kAla taka bhI dhanAdi sampanna banA rahatA hai, yaha prathama bhaGga sAdhAraNa puruSa ko lekara banAyA gayA hai| isI prakAra zeSa bhaGga traya bhI sAdhAraNa puruSa ko lekara kathita kara lenA cAhiye / sAdhu puruSoM ko Azrita karake ina bhaGgoM kA vyAkhyAna isa prakAra hai-koI eka puruSa sAdhu banate samaya meM dravyaliGga, rahita hoya che paNa bhaviSyamAM temanAthI yukta banI jAya che. (4) koI eka rathAdi yAna vartamAna kALe paNa baLada AdithI rahita hoya che ane bhaviSyamAM paNa baLadAdithI rahita ja rahe che. eja pramANe puruSe paNa cAra prakAranA hoya che-(1) ke puruSa janmakALathI ja samRddhi saMpanna paNa hoya che ane sadAcAra saMpanna paNa hoya che athavA je pahelAM paNa samRddhi, sadAcAra AdithI yukta hoya che ane pitAnA maraNakALa paryanta paNa tenAthI yukta ja rahe che. A pahele bhAge sAmAnya puruSanI apekSAe samaja, eja pramANe bAkInA traNa bhAMgA paNa samajI zakAya evAM che. sAdhu puruSane A cAra bhAMgA A pramANe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre yukta:-pUrva dravyaliGgena bhAvaliGgana ca sampanno bhavati, sa pazcAd ayuktaH-bhAva: liGgena rahito bhavati, yathA jamAlyAdinihnavaH, ubhAbhyAM cA rahito bhavati, yathA saMyamapatitaH kaNDarIkAdiH / iti dvitIyo bhaGgaH 2 / tathA-ekaH puruSaH ayukta:dravyaliGgena rahito'pi yukto-bhAvaliGgena yukto bhavati, yathA pratyekabuddhAdiH / iti tRtIyo bhaGgaH 3 / tayA-ekaH puruSaH pUrvamayuktaH-dravyabhAvaliGgarahitaH, pazcA dapi ayuktastathaiva bhavati, yathA gRhasthAdiH / iti caturthobhaGgaH 4 / ___" cattAri jANA" ityAdi-spaSTam , navaraM-yuktaM palIvAdibhiH, yuktapariNatam-satsAmayyA yuktamAvaprAptam iti prathamo bhaGgaH 1 // tathA yuktaM balIyA. yA-bhAvaliGga se yukta hotA hai, vahI yadi usI liGga se apane jIvanakAla taka bhI yukta banA rahatA hai to-aisA yaha prathama bhagavAlA hai-1 tathA-koI eka sAdhu puruSa pravajyA lete samaya to dravyaliGga se yAbhAvaliGga se yukta ho jAtA hai, para-Age calakara yadi yaha usa liGga se-bhAva liGga se-rahita ho jAtA hai jamAliniya kI taraha athayAkaNDarIka kI taraha donoM liGgoM se rahita ho jAtA hai, to aisA vaha sAdhu puruSa dvitIya bhaGga meM ginA gayA hai-2 tathA-jo pratyeka buddha Adi kI taraha dravyaliGga se rahita huvA bhI bhAvaliGga se sahita hotA hai usakI apekSA tRtIya bhaGga hai-3 tathA-gRhasthAdi kI taraha jo pahale bhI dravyaliGga, yA-bhAvaliGga se rahita ho, aura bAda meM bhI vaha vaisA hI banA rahe to-isakI apekSA caturtha bhaGga hai. 4 / dvitIya sUtragata cAra bhaGga isa prakAra se vyAkhyAta karanA cAhiye-jaise-koI eka rathAdiyAna lAgu paDe che-(1) keI eka puruSa sAdhu banatI vakhate dravyaliMga ke bhAva liMgathI yukta hoya che ane potAnA jIvana kALa pati eja liMgathI yukta rahe che. (2) keI eka puruSa dIkSA aMgIkAra karatI vakhate dravyaliMgathI ke bhAvaliMgathI yukta hoya che, paraMtu AgaLa ne te liMgathI -bhAvaliMgathI rahita thaI jAya che. tevA puruSane bIjA bhAgamAM gaNAvI zakAya che. jemake - jamAli niddhava athavA kaMDarikanI jema bane liMgathI rahita thaI janArane paNa bIjA bhAgamAM gaNAvI zakAya che. pratyeka buddha AdinI jema dravyaliMgathI rahita hovA chatAM bhAvaliMgathI yukta hoya evA sAdhune trIjA bhAgamAM gaNAvI zakAya che. (4) tathA gRhasthAdinI jema je pahelAM paNa dravyAliMga athavA bhAvaliMgathI rahita hoya che pachI paNa e ja cAlu rahe che tene cothA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mughA TIkA syA04 u03 sU0 11 yAnAdidRSTAntena puruSanirUpaNam 11 dimiH, ayuktapariNataM-satsAmagrIvarjitam 2, iti dvitIyo bhaGgaH 2 / evaM zeSamaGga dvayamapi bodhyam / / " evAmeva " ityAdi-evameva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH yukto-dravyabhAvaliGgasampannaH pazcAdapi yuktapariNataH-yuktabhAvApanno bhavati, iti prathamo bhaGgaH / 1 / ekaH puruSaH pUrva yuktaH pazcAd ayuktapariNataH=bhApaliGgarahito bhAti, yathA jamAlyAdi nihnavaH / ubhAbhyAM vA rahito bhavati yathA kaNDa. rIkaH / iti dvitIyo bhnggH|2| tathA-ekaH puruSaH ayuktaH-pUrva dravyaliGgarahitaH aisA hotA hai jo-calIvarda AdikoM se yukta hotA hai. aura-prazastaacchI sAmagrI se bhI yukta rahatA hai, tathA-koI eka rathAdiyAna valIvardAdikoM se yukta hotA hucA bhI satsAmagrI se rahita hotA hai, 2 isI taraha se zeSa do bhaGgoM ko bhI samajha lenA caahiye-4| isI taraha cAra puruSa jAta kahe gaye haiM-koi eka puruSa aisA hotA hai jo TravyabhAva liGga se sampanna hone se yukta hotA hai, aura pazcAt-bhI vaha yukta bhAya se yukta hotA hai, aisA yaha-prathama bhaGga hai, 1 dvitIya bhaGga isa prakAra se hai, jaise koI eka puruSa pahale yukta hotA hai, dravya bhAva liGga se sahita hotA hai, pazcAt-yaha ayukta pariNata ho jAtA hai, bhAvaliGga se rahita ho jAtA hai, yathA-jamAli-bhAdi niva, yA-donoM liGgoM se rahita ho jAtA hai jaise-kaNDarIka aisA vaha dvitIya bhaGga hai, 2 tRtIya bhaGga isa prakAra hai, jaise koI eka puruSa ayukta-pahale dravyaliGga se rahita bIjA sUtranA cAra bhAMgAnuM spaSTIkaraNa-(1) koI eka rathAdi yAna evuM hoya che ke je baLada AdithI paNa yukta hoya che ane prazasta sAmagrIthI paNa yukta rahe che (2) koI eka rathAdiyAna baLadAdithI yukta hovA chatAM paNa prazasta sAmagrIthI rahita hoya che trIjA ane cothA naMbaranA bhAMga paNa eja pramANe samajI levA. eja pramANe puruSonA cAra prakAra paDe che-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je dravya-bhAva liMgathI saMpanna hovAne kAraNe yukta hoya che ane pachI paNa te puruSa te bhAvathI saMpanna ja rahe che. (2) keI eka puruSa pahelA yukta hoya che-dravyabhAva liMgathI saMpanna hoya che paNa pAchaLathI te ayukta pariNata thaI jAya che-eTale bhAvaliMgathI rahita thaI jAya che jema ke jamAli Adi niva. athavA ane liMgathI paNa rahita thaI jAya che. jema ke kaMDarIka A prakArane bIjo bhAMge samajo. sa0-6 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre pazcAd yuktapariNato-dravyamAvaliGga sampanno bhavati, yathA-pratyekabuddhAdiH / iti tRtIyo bhaGgaH / 3 / tathA-ekaH pUrvamayuktaH san pazcAdapyayuktapariNato bhavati, yathA-gRhasthaH, iti caturthoM bhaGgaH 4 / eSA caturbhaGgI vitriSTapuruSamAzritya / sAmAnya puruSamAzritya tu-ekaH puruSaH pUrva yuktaH dhanadhAnyAdi sampannaH, pazcAdapi yuktapa. riNato bhavatIti prathamo bhnggH| 1 / ekaH puruSaH pUrvaM yuktaH pavAd ayuktapariNato-dhanadhAnyAdirahito bhavanIti dvitIyo bhnggH|2| evaM zeSa bhagadvayamapi bodhym|| hotA hai pazcAt vaha yukta pariNata-dravyaliGga se sampanna ho jAtA hai jaise-pratyeka buddha Adi aisA yaha tRtIya bhaGga hai, 3 // caturthabhaGga isa prakAra hai, jaise-koI eka pahale se bhI ayukta hotA hai aura pazcAt bhI ayuktapariNata banA rahatA hai jaise-gRhastha aisA yaha caturtha bhaGga hai, 4 / yaha-isa prakArakI caturbhaGgo, viziSTa puruSako Azrita karake kahI giihai| ___ aba sAmAnya puruSa ko Azrita karake yahI caturbhaGgI isa prakAra se hai-jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahale bhI dhanadhAnyAdi se sampanna hotA hai, aura bAda meM bhI vaisA hI sampanna banA raha jAtA hai, yaha prathama bhaGga hai, 1 dvitIya bhaGga isa prakAra hai-koI eka puruSa pahale to dhanadhAnyAdi sampanna hotA hai bAda meM usase rahita ho jAtA hai, 2 tRtIya bhaGga isa prakAra hai-jaise-koI eka puruSa pahale to dhanadhAnyAdi rahita hotA hai aura bAda meM sampanna ho jAtA hai, 3 tathA-caturtha bhaGga - trIjo bhAMga-kaI eka puruSa pahelAM ayuta (dravyaliMgathI rahita) hoya che, paraMtu pAchaLathI yukta pariNata-dravyaliMgathI saMpanna thaI jAya che jema ke pratyeka buddha vagere. cothe bhAMge koI eka puruSa pahelA paNa ayukta ( dravyaliMgathI rahita) hoya che ane pAchaLathI paNa ayukta pariNata ja cAlu rahe che. jema ke gRharA A prakAranI caturbhagI viziSTa puruSane AdhAre kahevAmAM AvI che. sAmAnya puruSanI apekSAe eja thatumagIne A pramANe ghaTADI zakAya (1) kei eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa dhanadhAnya AdithI saMpanna hoya che ane tyArabAda paNa jIvanaparyanta tenAthI yukta ja cAlu rahe che. (2) ke I puruSa pahelAM dhanadhAnyAdithI yukta hoya che paNa pAchaLathI tenAthI rahita banI jAya che. (3) keI eka puruSa pahelAM dhanadhAnyAdithI rahita hoya che paNa pAchaLathI dhanadhAnyathI saMpanna banI jAya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 sU0 11 yonAdidRSTAntena puruSanirUpaNam 43 " cattAri jANA" ityAdi-spaSTam , navaraM-yuktaM balIvardAdibhiH yuktarUpaMsuracitA''kAraM bhavati 1, yuktaM sadapi ayuktarUpaM sundarasaMsthAnayarjitam, evaM zeSabhaGgadvayaM bodhyam 4 / evameva puruSo yukto-dhanAdibhiH jJAnAdiguNairyA sampannaH san yuktarUpaH-ucitaveSaH, yadvA-suracitaveSo bhavati / iti prathamo bhaGgaH / 1 / zeSamAtrayamevameva bodhyam 4 / evameva puruSo yuktaH-guNairyuktaH yuktazomaH--yuktA--ucitA zobhA yasya sa tathA bhavati 1 / evaM zeSabhaGgatrayamapi 4 / / sU0 11 // isa prakAra hai-koi eka puruSa aisA hotA hai jo-pahale bhI dhanadhAnya rahita-hotA hai, aura bAda meM bhI dhanadhAnya rahita banA rahatA hai-4| ___ "cattAri jANA"-ityAdi, sUtrArtha spaSTa hai, tAtparya isakA yaha hai ki koI eka rathAdiyAna aisA hotA hai jo balIvarda Adi se yukta hotA hai, aura-yukta rUpavAlA suracita rucira AkAravAlA bhI hotA hai ! dvitIya bhaGga meM-jaise koI eka ratha aisA hai jo, balIvarda Adi vAhana se yukta hotA huvA bhI ayukta rUpayAlA (sundara -surucira AkAravAlA nahIM ) hotA hai, 2 isI taraha zeSa 3.. 4. bhaGgoM ko bhI samajhanA / isI prakAra puruSa bhI cAra hote haiM, jaise--koI eka puruSa aisA hotA hai jo dhanAdi yukta huvA bhI jJAnAdi guNavAlA hotA hai, auraucita veSavAlA hotA hai, athavA-suracita veSaghAlA hotA hai| dvitIya bhaGga meM-koI eka puruSa aisA hotA hai jo dhanAdi sampanna to hotA hai () koI eka puruSa pahelA paNa dhanadhAnyAdithI rahita hoya che ane pAchaLathI para tanAthI 2Dita 2 che. "cattAri jANA" tyAhi sUtrAtha 25Ta cha deNAnta sUtrane bhAvArtha A pramANe che-(1) ke eka rathAdi yAna baLada AdithI paNa yukta hoya che ane yuktarUpa saMpanna-suracita rucira AkAra vALuM paNa hoya che. (2) keI eka rathAdi yAna baLada AdithI yukta hovA chatAM ayuktarUpavALuM hoya che eTale ke suMdara ane surucikara AkAravALuM hotuM nathI. e ja pramANe bAkInA be bhAgAne bhAvArtha paNa samajI zakAya eve che. eja pramANe puruSe paNa cAra prakAranA hoya che- (1) keI eka puruSa dhanAdithI paNa yukta hoya che, jJAnAdithI paNa saMpanna hoya che ane ucita veSavALa-suracita veSavALo paNa hoya che. (2) keI eka puruSa dhanAdithI saMpanna hovA chatAM ayukta rUpALa hoya che eTale ke jJAnAdi guNothI rahita, ucita veSathI rahita athavA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre iti yAnadRSTAnta puruSadArTAntikasUtrANi // mUlam-cattAri juggA paNNattA, taM jahA-jutte NAmamege jutte 4) eyAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jutteNAmamege jutte 4, / 5 / evaM jahA jANeNa cattAri AlAvagA tahA juggoNavi, paDiyakkho taheva purisajAyA jAva sohetti ||suu012|| chAyA-catvAro yugyA prajJaptA, tadyathA-yuktaM nAmakaM yuktam 4, evameSa catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA yukto nAmako yuktaH 4, evaM yathA yAnena para-ayuktarUpavAlA honA hai-jJAnAdi guNavAlA, yA ucita veSavAlA, yA-suracita veSavAlA nahIM hotA hai| avaziSTa do bhaMga bhI isI taraha se samajha lenA caahiye| isI prakAra se koI eka puruSa aisA hotA hai, jo jJAnAdi guNoM se yukta hotA hai aura ucita zobhAyAlA bhI hotA hai yaha prathama bhaGga hai, 1 avaziSTa tIna bhaGga bhI isI prakAra se jAna lenA cAhiye / sU011 // aba punaH sUtrakAra dRSTAnta aura--puruSadAntika sUtroM ko kahate haiM . __ " cattAri juggA -paNNattA"-ityAdi-12 sUtrArtha-yugya cAra kahe gaye haiM, yuktayukta, 1 yuktA'yukta, 2 ayuktayukta, 3 aura . ayuktA'yukta, 4 / aise puruSa bhI cAra kahe gaye haiM - jaise - yuktayukta, 1 ityAdi / yAna ke jaise yugya ke sAtha bhI yuktayukta pariNata, yuktarUpa, yuktazobhA. Adi padoM ko joDakara cAra AlApaka bana jAte haiM aisA samajha lenA caahiye| suracita veSathI rahita hoya che bAkInA be bhAMgA paNa eja pramANe samajI zakAya evAM che. yAnanA "yuktayukta zobhAvALuM " Adi cAra bhAga saraLa che. puruSanA paNa evAM ja cAra bhAMgA samajavA jema ke (1) keI eka puruSa jJAnAdi guNethI yukta hoya che ane ucita bhAvALe paNa hoya che. bAkInA traNa bhAga paNa A pahelA bhAMgAne AdhAre samajI levA. sU. 11 have sUtrakAra daSTAnta ane rASTrantika puruSanA sUtronuM nirUpaNa kare recha- "cattAri juggA paNNattA" tyA yugya (vAhanane kheMcanAra ke upADanAra baLada athavA puruSa) cAra prAranA Doya cha-(1) yutayuta, (2) yutAyuta, (3) ayutayuta bhane (4) ayuktAyukta eja pramANe puruSe paNa cAra prakAranA hoya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 sU012 yugyadRSTAntena puruSadArzantikanirUpaNam 45 catvAra AlApakAstathA yugyenApi / pratipakSastathaiva puruSajAtAni yAvat zobheti / // sU0 12 // TIkA - " cattAri juggA " ityAdi-yugyA -yugaM rathaM vahantIti yugyA= vRSabhAzvAdayaH, yadvA -yugmAni dvihastapramANAni caturasrANi savedikAni sAlaGkArANi goladeprasiddhAni jampAnAni tAni catvAri prajJaptAni tadyathA- ekaM yuktaM-isI taraha se puruSa bhI cAra prakAra ke hote haiM aisA prArambha karake yuktazobhA taka ke samasta bhaGgoM ko puruSa sambandhI caturbhaGgI meM kaha denA cAhiye / yuktayukta, 1 yuktA'yukta, 2 ayuktayukta, 3 ayuktAyukta, 4 yuktayukta- pariNata 1 yuktAyukta pariNata, 2 ayuktayukta pariNata, 3 ayuktAsyukta pariNata, 4 yuktayukta rUpa, 1 yuktAyukta rUpa- 2 ayukta yukta rUpa, 3 ayuktAyukta rUpa, 4 yuktayukta-zobhA sampanna, 1 yuktASyukta zobhAsampanna, 2 ayuktayukta zobhAsampanna, 3 aura -ayuktA'yukta zobhAsampanna, 4, isa prakAra se saba 16 bhaGgoM ko yugya dRSTAnta meM aura --puruSa dASTantika meM pratipAdaka ye sUtra haiM / 61 isa sUtra meM - yugaM rathAGgaM ( pravahaNAGga ) zivikAGgaM vA vahanti iti yugyAH, 4 isa vyutpatti ke anusAra yugya zabda se vRSabhAdi, yA manuSya gRhIta hote haiN| kyoMki -- (1) cuktayukta bAkInA traNa prakAra upara mujakha samajavA, yAnanI jema yugmanI sAthe paNa yukta, yuktapariNata, yuktarUpa ane cuktazeAbhA Adi padone joDIne cAra AlApaka banI jAya che eja pramANe puruSa viSayaka paNa cAra AlApaka ane che ema samajavu. ArIte puruSa viSayaka cAra catubha'gI khane che. yugya viSayaka pahelI catu`gI te upara ApavAmAM AvI che. have bIjI caturbha gI prakaTa karavAmAM Ave che (1) yuktayukta pariNata, (2) yuktA kta pariNata, (3) ayuktayukta pariNata ane (4) ayuktAyukta pariNata. zrI atulagI - (1) yuktayukta 35, (2) yuktAyukta 35, ( 3 ) ayuktyukta rUpa ane (4) ayuktAyukta rUpa. zrI sthAnAMga sUtra : 03 yothI atula gI- (1) yuktayukta zolAsaMpanna, (2) yuktAyukta zolAsaMpanna (3) saMyuktayukta zolAsaMpanna, thane (4) ayuryutAyukta zolAsa panna. A prakAranI cAra catubha'gIe puruSanA viSayamAM paNu samajavI. A sUtramAM "yugaM rathAGge ( pravahaNAGga) zivikaH vA vahanti iti vyutpatti anusAra yugya zabdathI khaLada Adi prANI athavA - "" A yugyAH pAlakhI Adi Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre vAhanA''rohaNasAmagryA sahitaM sat punaryuktaM vegAdisampanna miti prathamo bhaGgaH / 1 / zepabhaGgatraya svayamUhyam 4 / evameya laukike lokottare ca puruSe catvAro bhaGgA bodhyAH 4 / evam amunA prakAreNa yAnena yathA yAnavad yugyenA'pi yukta-yukta pariNata-yuktarUpa-yuktazobhAdighaTitAzcatvAra AlApakA bodhyAH / pratipakSaHdArTIntikastathaiva-pUrvabadeva, tatra 'puruSajAtAni catvAri ' ityupakramya ' yukta zobha'-paryantAH sarve'pi bhaGgA vaktavyA iti / tathAhi-yukta yuktaM 1 yuktamayuktam 2 ayuktaM yuktam 3 ayuktamayuktam 4 / yuktaM yuktapariNataM 1, yuktamayuktapariNatam 2, ayukta yuktapariNatam 3, ayuktamayuktapariNatam 4 / yuktaM yukta. rUpaM, 1 yuktamayuktarUpam 2, ayuktaM yuktarUpam 3, ayuktamayuktarUpam 4 / yuktaM yuktazobhaM 1, yuktamayukta zobham 2, ayuktaM yuktazomam 3, ayuktamayuktazobham 4 / iti yugyadRSTAnte puruSadArTAnti ke'pi ca mUtraNIyamiti paryavasitam |suu012| ___ mUlam-cattAri sArahI paNNattA, taMjahA--joyAvaittA NAmamege No vijoyAvaittA 1, vijoyAvaittA NAmamege No joyAdvihastapramANopeta caukora vedikA sahita alaGkArayukta "jampAna" "pAlakhI' vizeSa, joki golla dezameM prasiddha hai ve bhI " yugya" haiN| isameM prathama bhaGga isa prakAra ghaTita karanA cAhiye jaise koI eka yugya aisA hotA haiM, jo yukta vAhana para ArohaNa karanekI sAdhanasAmagrI sahita hotA hai. aura vega Adi se bhI sampanna hotA hai yaha yukta yukta isa prathama bhagavAlA yugya hai-1 avaziSTa bhaGgoMkI ghaTanA svayaM kara lenA cAhiye-4 isI taraha laukika eka [alaukika lokottara purUpoM meM cAra bhaGga jAnanA cAhiye // 12 // upADanAra manuSya gRhIta thAya che je ke be hAthanA pramANuvALI gela dezamAM khUNa vedikA sahitanI alaMkArayukta "jampAna" (pAlakhI vizeSa)ne paNa yugya kahe che. paNa ahIM te grahaNa karavAnI nathI. yugyanA pahelA bhAMgAne bhAvArtha--keI eka yugya (baLada Adi) hoya che ke je yukta-vAhana pa2 ArahaNa karavAnI sAdhana sAmagrIthI yukta hoya che ane vega AdithI paNa yukta hoya che. A "yuktayukta " nAmano pahele lAge che. bAkInA bhAMgAe bhAvArtha paNa jAte ja samajI le. e ja pramANe laukika puruSa ane kettara puruSane anulakSIne paNa cAra caturbhagI samajI levI. che sU. 12 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303sU013 sArathidRSTAntena puruSanirUpaNam 47 vaittA 2, ege joyAyaittAvi vijoyAyaittAvi 3, ege joyAvaittA No vijoyAvaittA 4 evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-joyAyaittA NAmamege No vijoyAyaittA0 4 / evAmeva cattAri hayA paNNatA, taM jahA-jutte, NAmamege jutte, jutte, gAmamege ajutte0 4 / eyAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--jutte NAma mege jutte 1, evaM juttapariNae, juttarUve, juttasohe, savyesi paDivakkho purisajAyA / sU0 13 // ___chAyA-catvAraH sArathayaH prajJaptAH, tadyathA-yojayitA nAmaiko no thiyo jayitA 1, viyojayitA nAmaiko no yojayitA 2, eko yojayitA'pi viyo. jayitA'pi 3, eko no yojayitA no viyojayitA 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-yojayitA nAmaiko no viyojayitA0 4, evameya " cattAri sArahI paNNattA" ityAdi-13 sArathI cAra prakArake hote haiM, jaise koI eka sArathi yojayitA hotA hai viyojayitA nahIM hotA hai-1 koI eka viyojayitA hotA hai yojayitA nahIM-2 koI eka yojayitA-viyojayitA bhI-3 aura koI eka na to yojayitA, na ciyojayitA hotA hai-4 aise hI puruSa bhI cAra kahe gaye haiM jaise koI eka puruSa yAjayitA hotA haiM viyojapitA nahIM-1 ityAdi-4 " cattArisArahI paNNattA" tyAha- sU. 13 // sArathinA nIce pramANe cAra prakAra che-(1) ke eka sArathi ja yitA hoya che, viyejayitA hotA nathI. (2) keI eka sArathi vijayitA heya che paNa jayitA hete nathI, (3) keI eka sArathi jayitA paNa hoya che ane viyejayitA paNa hoya che. keI eka sArathi jayitA paNa hoya che, ane vijayitA paNa hoya che. (4) ke eka sArathi jayitA paNa hoto nathI ane vicAjayitA paNa hotuM nathI. e ja pramANe puruSo paNa cAra prakAranA hoya che-(1) kei eka puruSa jayitA hoya che, paNa vijayitA hete nathI, ItyAdi cAra prakAra samajavA. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 sthAnAGgasane catvAro hayAH prajJaptAH, tadyathA-yukto nAmaiko yuktaH, yukto nAmaiko'yuktaH 4, evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-yukto nAmako yuktaH, evaM yukta. pariNataH, yuktarUpaH, yuktazomaH, sarveSAM pratipakSaH puruSajAtAni / mU0 13 / TIkA-" ca tAri sArahI" ityAdi - sArathayA-rathavAhakAzcatvAraH majJaptAH, tadyathA-eko yojayitA-stho'zvAdInAM saMlagnIkartA bhavati kintu no viyojayitA-rathAdazcAdInAM prathakartA na bhavati, iti prathamo bhnggH|1 / tathAeko viyojayitA bhavati no yonayitA, iti dvitIyaH / 2 / eko yojayitA bhavati vipojayitA'pi, iti tRtIyo bhaGgaH / 3 / eko no yojayitA bhavati no viyoja isI prakArase cAra prakArake 'haya' kahe gaye haiM, jaise koI eka haya (ghoDA) yukta yukta hotA hai-1 ityAdi-4 / isI prakAra 4 cAra puruSa jAta kahe gaye haiM, jaise yukta yukta ityaadi-4| isI prakAra yukta pariNata-yuktarUpa aura yukta zobhA mampanna ye saya pada joDakara yahAM bhaGga racanA kara lenI cAhiye tAtparya isa sUtrakA aisA hai - rathayAhaka nAma sArathikA hai ye cAra prakAra ke kahe gaye haiM so unameM koI eka sArathi aisA hotA hai jo ratha meM azva AdikoM ko saMlagna hI karatA hai kintu-rayase una azyAdikoM ko alaga nahIM karatA hai isa prakAra kA yaha prathama bhaGga hai| nathA-koI eka sArathi aisA hotA hai jo kevala rathAdikose azvAdikoMko alaga hI karatA hai unheM usameM saMlagnajoDanA nahIM karatA hai aisA yaha dvitIya bhaGga hai-2 tathA-koI eka sArathi aisA honA hai jo rathAdimeM pravAdikoM ko yojita aura ciyo. jita bhI karatA hai aisA yaha tRtIya bhaGga hai-3 tathA-koI aika sArathi eja pramANe ghoDAnA paNa cAra prakAra kahyA che - (1) koI eka ghoDo caktayukta hoya che, ItyAdi cAra prakAra samajavA. puruSanA paNa yukatayukata Adi cAra prakAra samajavA. e ja pramANe yuktapariNata, yukatarUpa ane yuktazobhA saMpanna, A padone joDIne paNa bIjI traNa caturbhagI dAnasUtra ane dArjInika puruSasUtra viSe samajI levI. A sUtrane bhAvArtha A pramANe che-ratha calAvanArane sArathi kahe che. tenA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) koI eka sArathi e hoya che ke je ratha sAthe azvAdine joDe che kharo paNa temane rathathI chUTA karatuM nathI (2) koI eka sArathi azvAdikone sthathI alaga kare che paNa temane ratha sAthe joDatuM nathI. (3) koI eka sArathi azvAdikone ratha sAthe joDe che paNa khare ane temane vijita (alaga) paNa kare che (4) koI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 433.sU013 sArathidRSTAntena puruSanirUpaNam 49 yitA, iti cturthiibhnggH4|| caturthabhaGganirdiSTaH sArathistu azvAdona cAlayatyeveti / ___ " evameye"-tyAdi-evameva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathAeko yojayitA-saMyamayogeSu sAdhUnAM pravartayitA bhavati kintu no viyojayitAanucitakAryapravRttAnAM nivartayitA na bhavati, iti prathamaH 1 / tathA-eko thiyo| jayitA-anucitakAryapraSTattAnAM nivartayitA bhavati kintu no yojayitA-saMyamayogeSu pravartayitA na bhavatIti dvitIyaH / 2 / tathA-eko yojayitA'pi-saMyamayo. geSu pravartayitA'pi priyojayitA'pi-anucitakAryapravRttAnAM nivartayitA'pi bhavati, aisA hotA hai jo-azyAdikoM ko rathameM na to saMlagna karatA hai aura na usase unheM dUra-pRthaka hI karatA hai yaha caturtha bhaGga hai-4 yaha caturtha bhagavAlA sArathi kevala azvAdikoM ko calAtA hai| isI taraha se puruSajAta jo cAra kahe gaye haiM unakA tAtparya aisA hai-- koI eka puruSa aisA hotA hai jo saMyamayogoM meM sAdhujanoMko pravRtta hI karatA hai kintu-anucita kAryame pravRtta ko vahAMse haTAne vAlA nahIM hotAhai, aisA yaha prathama bhaGga hai-1 tathA koI eka sAdhu puruSa aisA hI hotAhai jo-anucita kArya meM pravRtta huye janoM ko yahA~se haTAnevAlA hI hotA hai kintu-saMyamayogoMmeM pravRtti karAnevAlA nahIM hotA hotA hai aisA yaha dvitIya bhaGga hai-2 tathA-koI eka sAdhupuruSa aisA hai jo saMyamayogoM meM pravRtti bhI karAtA hai aura anucita kAryo meM pravRttoM ko vahAMse haTAtA bhI hai yaha-aisA tRtIya bhaGga hai-3 eka sArathI azvAdine ratha sAthe cejita paNa karatA nathI ane temane rathathI vijita (alaga) paNa karatA nathI. A cothA prakAranA sArathi mAtra azvAdikone athavA rathane calAvavAnuM kAma ja kare che. eja pramANe puruSanA paNa je cAra prakAra kahyA che, temanuM have pachI. karaNa karavAmAM Ave che-(1) koI eka sAdhupuruSa e hoya che ke je sAdhuone saMyamamAM pravRtta ja karAve che, paNa anucitta kAryamAM pravRtta thayelA sAdhune tema karatA aTakAvatuM nathI. (2) koI eka sAdhupuruSa e hoya che ke je anucita kAryomAM pravRtta thayelA mANasone te prakAranI pravRtti karatA aTakAve che, paNa temane saMyamomAM pravRtta karanAre hoto nathI. (3) koI eka sAdhupuruSa e hoya che ke je mANasone saMyamamAM pravRtta paNa kare che ane anucita kAryamAM pravRtta thanArane te kArya karatAM aTakAve che paNa khare. (4) koI eka sAdhu puruSa e hoya che ke je zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre iti tRtIyaH / 3 / tathA-eko no yojayitA no ciyojayitA bhayati, sa ca sAdhAraNazaktisampanno muniH 4 / iti caturthaH 4 / iti lokottaraSuruSamapekSya vyA. khyAnam / sAdhAraNapuruSavivakSAyAM tu-eko yojayitA-kvacit kArye prapatayitA bhavati, kintu no pipojayitA-tato nivartayitA na bhAtIti prathamaH / 1 / evaM zeSabhaGgatrayamapi bodhyam / / " evameva hayA" ityAdi-evamevayAnavadeva hayAH - azvAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-"yukto nAmaika ' ityAdi / etatsUtraM yAnamUtrabad vyAkhyeyam / tathA-koI eka sAdhu puruSa aisA bhI hotA hai jo na saMyamayogoMmeM pravRtti karAtA hai aura na anucita kAryoM meM phaseko vahAMse haTAtA hI hai aisA caturtha bhagavAlA koI eka sAdhAraNa zaktizAlI munijana hotA hai-4 isa prakArakA yaha vyAsapAna ina cAra maGgokA lokottara puruSa kI apekSA lekara kiyA gayA hai| sAdhAraNa puruSakI apekSAse inakA vyAkhyAna aisA hai jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo kisI kArya meM kisIko pravRtta karAneyAlA hI hotA hai usase use nivRtta karAnevAlA nahIM-1 avaziSTa tIna bhaMga isI tarahase samajha lenA cAhiye-4 eyAmeva-ityAdi yAnake samAna haya azvake bhI cAra prakAra hote haiM jaise koI eka to aisA azya hotA hai jo pahale bhI rathAdimeM jotA jAtA hai aura bAdame bhI-1 koI eka pahalehI jotA lekone saMyamamAM pravRtta paNa karatuM nathI ane anucita kArya karanArane tema karatA aTakAvate paNa nathI koI sAdhAraNa zakitazALI munine A cothA prakAramAM gaNAvI zakAya che. A cAra bhAMgAnuM kathana lekottara puruSanI apekSAe karavAmAM AvyuM che. have sAmAnya puruSanI apekSAe cAre bhAMgAnuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. (1) keI eka puruSa e hoya che ke je koI kAryamAM koI vyaktine pravRtta karAvanAra ja hoya che, paNa temAMthI tene nivRtta karAvanAra hoto nathI, bAkInA traNa bhAMgA paNa eja pramANe samajI levA. " evAmeva" tyAhiyAnanI rebha. bhavana 5 yA2 42 DAya che-(1) koI eka azva evo hoya che ke je pahelAM paNa rathAdinI sAthe joDI zakAya che ane pachI paNa joDI zakAya che. (2) koI eka azva pahelAM jeDI zakAya che paNa pachI joDI zakAtuM nathI. (3) koI eka azva eve zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04403 sU0 13 sArathidRSTAntena puruSanirUpaNam " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi - evameva hayavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA yukto nAmaika ityAdi laukikalokottarapakSamanusRtya vyAkhyeyam / 51 97 " evaM juttapariNae " ityAdi / evaM yAnavad "yuktapariNato yuktarUpo yuktazobhaH ityetaiH padaiH sAkaM hayasUtracaturbhaGgI bodhyA 4| " savvesiM " - sarveSAM pratyekaM bhaGgAMzcaturacaturaH kRtvAH ekaikamaGgacatuSTayasya ' paDiyakvo ' pratipakSIdAntiko bhaNanIyaH / tatra ko dASTantikaH ? ityapekSAyAmAha -' purisajAyA ' iti / puruSajAtAni - puruSajAtarUpo dASTantikaH sarveSAM bhaNanIya iti / sU0 13 / mUlam -- canAri gayA paNNatA, taM jahA-jutte NAmamege june 4, evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA- jutte NAmamege jutte 4, evaM jahA hayANaM tahA gayANaM bhANiyAM, paDivakkho taba purisajAyA / sU0 14 / jAtA bAda meM nahIM -2 koI eka pahale bhI, bAdame bhI, aura bhI samaya meM jotA jAtA hai - 3 tathA koI eka aisA hotA hai jo nato pahale, na bAda meM hI jotA jAtA hai 4 / athavA - ina yuktayukta Adi bhaGgoM kI vyAkhyA yAna jaisI jAnanI cAhiye aura yAna ke samAna hI 'yukta pariyuktarUpa ' aura ' zobhA sampanna ' yukta ina padoM ko ghaTita karake haya caturbhaGgA jAnanI cAhiye / aura pratyeka caturbhaGgI ke samAna pratipakSa dAntika jo puruSajAta haiM ve bhI cAra prakArake haiM aisA jAnanA ca. hiye // sU013 // Nata ' ' hAya che ke je pahelAM joDI zakAtA nathI paNa pachI joDI zakAya che, (4) koI eka azva evA hAya che ke jene pahelAM paNa joDI zakAte nathI ane pachI paNa joDI zakAtA nathI. athavA A yuktAyukta Adi bhAMgAnI vyAkhyA yAnanA sUtramAM kahyA pramANe ja samajavI. ane yAnanI jema ja yuktapariNata, yuktarUpa ane cuktazAlA sapanna A padane ceAjavAthI azva viSayaka khIjI traNa catubha'gI paNa banAvI zakAya che, azvaviSayaka jevI cAra catu`'gI kahI che evI ja cAra catu"gI dAntika puruSa viSe paNa samajI levI joie. / / sa. 135 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA - catvAro gajAH prajJaptAH, tadyathA-yukto nAmaiko yuktaH 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-yukto nAmaiko yuktaH 4 evaM yathA hayAnAM tathA gajAnAmapi bhaNitavyaM, pratipakSastathaiva puruSajAtAni / sU0 14 / TIkA - " cattAri gayA " ityAdi - sugamam / " evAmeva cattAri purisajAyA " ityAdyapi spaSTameva / 52 " evaM jahA - hayANaM " ityAdi - evam itthaM - pradarzitakrameNetyarthaH, yathA hayAnAM yuktAdipadayojanayA pratyekaM catvArazvatvAro bhaGgA bhaNitAH, tathA = tena krameNa gajAnAmapi yuktAdi zobhAntapadacatuSTayayojanApurassaraM pratyekaM bhaGgavatuSTayaM bhaNitavyam / " paDivakkho taheva purisajAyA " puruSajAtarUpadAntiko'pi tathaiva bhaNitavyaH / sU0 14 / mUlam - cattAri juggAyariyA paNNattA, taM jahA - paMthajAi nAmamege No upajAI 1, uppahajAI NAmamege No paMthajAI 2, ege paMthajAI pi uppahajAIvi 3, ege No paMthajAI No upajAI 4, evameva cattAri purisajAyA / sU0 15 / 61 cattAri gayA paNNattA " - ityAdi 14 sUtrArtha- gaja-hAthI cAra prakArakehaiM, yuktayukta-1 yuktAyukta - 2 ayuktayukta - 3 aura ayuktAyukta 4 / aise hI puruSa jAna bhI yuktayukta Adi ke bhedase cAra kahe gaye haiM 4 | TIkArtha - hayoMkI yuktAdi pada yojanAse banAI gaI caturbhaGgI ke jaise yuktAdi padase lekara yukta zobhAsampanna taka ke padoM kI yojanA se gajoMkI caturbhaGgI banA lenI cAhiye / aura sAtha sAtha puruSa jAta bhI cAra haiM ina saba sUtroMkA vyAkhyAna hayasUtra jaisA kara lenA cAhiye // sU014 // sUtrArtha - " cattAri gayo paNNattA " tyAhi gama (hAthI) yAra prahAranA udyA che - (1) yuktayukta, (2) yuktAyukta, (3) yukatayukta ane (4) ayuktAyukta. eja pramANe puruSanA paNa yuktayukta Adi cAra prakAra samajavA. TIkA azvanI jema ja yuktapariNata, yuktarUpa ane yukta zeAbhAsa'panna, A padane yAjavAthI gaviSayaka khIjI traNa catula gI paNa bane che, eja prakAranI khIjI traNa catubha'gI dAntika puruSa viSe cATyu samabhavI, iyasUtra (sU. 13) nAva yA sUtrA lAyArthaM sabhanyo. sU. 14 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 sughA TIkA sthA04303sU015 gajadRSTAntena puruSanirUpaNam chAyA - catasro yugyA''caryAH prajJaptAH, tadyathA - pathiyAyi nAmaikaM no utpathamAthi 1, utpavayAyi nAmaikaM no pathiyAmi 2, eka, pathiyAyyapi utpathayAyyapi 3, ekaM no pathiyAyi no utpathayAyi 4, evameva catvAri puruSajAtAni / sU0 15 // TIkA - " cattAri juggAyariyA " ityAdi yugyA''caryAH - yugaM - rathaM vahatIti yugmazvAdi vAhanaM tasyA''caraNAnyAcaryA: - bahanakriyAH gamanakriyaH vA catasraH prajJaptAH, tadyathA - " paMthajAI ' ityAdi - ekaM yugyam - azvAdivAhanaM pathiyAyi - panthAnaM mArgayati gacchatItyevaM zIlaM tathA bhavati kintu no utpathayAyi - utsRSTaH tyaktaH panthAH utpathaH kumArgaH taM gacchatItyevaMzIla mutpathayAmi na bhavati, iti prathamo bhaGgaH / 1 / " tathA - ekam utpathayAyi bhavati, kintu no pathiyAyi, iti dvitIyaH 2 / " cattAri juggAyariyA paNNattA " - ityAdi 15 sUtrArtha - yugyAcaryA cAra kahI gaI haiM, pathiyAyI no utpathapAyI - 1 utpa dhayAyI no pathiyAdhI - 2 pathiyAyI bhI utpathayApI bhI - 3 aura no pathiyAyI no utpathayAyI - 4 / isI prakAra se puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM bhAvArtha-yupapadase ratha vahana karanevAle azvAdi vAhana yahAM gRhIta huye haiM, inakI jo bahanakriyA yA gamanakriyA hai vaha AcaryA padase gRhIta hai| ise cAra prakAra honekA tAtparya aisA hai koI azvAdi vAhana aisA hotA hai jisakA svabhAva mArgase calanekA kumArgase nahIM hotA hai - 1 yaha pathiyAyI mArga meM calanevAlA kA prathama bhaGga hai koI eka aisA hotA hai jo kumArga se calane kA svabhAvavAlA hotA hai mArga se nahIM, 2 yaha dvitIya bhaGga hai " ityAhi " cattAri juggAyariyA paNNattA yugyAtharyA (azvAhinI amana DiyA) yAra prahAranI uhI che - (1) pthiyAyI nA upathayAyI, (ra) upathayAyI nA pathiyAyI, (3) pathiyAyI ane upathayAyI (4) nA thiyAyI nA upathayAyI eja pramANe puruSAnA paNu cAra prakAra kahyA che. bhAvArtha-yugma eTale rathAdine kheMcanAra azvAdi te azvAdinI je vahana kriyA athavA gamanakriyAne AcaryoM kahe che tenA cAra prakAra have spaSTa karavAmAM Ave che--(1) koi andhAdi yugya hAya che je mAge cAlavAnA svabhAvavALuM hAya che-kumArge cAlatuM nathI. (2) keAI eka azvAdi vAhana kumArge ja cAlavAnA svabhAvavALuM hoya che. mAge` tA cAlatu' ja nathI. (3) zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 sthAnAGgasUtre tathA-eka pathiyAyyapi bhavati, utpathayArayapi, iti tRtIyaH / / tathA-ekaM no pathiyAyi bhavati no utpathayAyi, iti cturthH| 4 / yadyapi sAmAnyamatre yugyasyAcaryAzcaturvibhaja nIyatvenoktAstathApi AzrayA''zreSayorabhedavivakSayA caryA''zrayo yugyameva caturvidhatvenoktamiti / iti dravyayugyapakSe / bhAvayugyapakSetu-yugyazabdasyopacArikatvena yugyasadRzA ityarthaH, tatsAdRzyaM ca saMyamayogabhAravoDhUtayA sAdhuSu grAhya, teSAmAcaryA yugyAcaryAzcatasraH prajJaptA ityarthoM bodhyaH, atrApi yugyapadalakSitasya sAdhorAcaryAdvAreNa cAtuvidhyaM, tatra prathamaH pathiyAyI apramattaH, sadanuSThAyitvAt 1, utpathayAyI liGgI tathA-koI azyAdi cAhana aisA hotA hai jo mArgase jAnekA svabhAvavAlA hotA hai aura kumArgasebhI-3 aisA yaha tRtIya bhaGga hai / koI eka azcAdi na mArgase-na kumArgase jAnekA svabhAvayAlA hotA hai-4 yadyapi isa sAmAnya sUtra meM yugyako AcaryA cAra prakAra se kahI gaI hai phira bhI Azraya aura Aya meM abheda vivakSAse AcaryA ke Azraya. bhUta yugyahI cAra prakArake kahe gaye haiM aisA samajhanA cAhiye / yaha kathana dravya yugyake pakSameM kiyA hai, bhAvayugyake pakSameM ina bhaGgokA yoM kathana karanA cAhiye / yugya zabdako aupacArika mAnake yugya jaisA jo hoM ve yugya haiM, aise yugya sAdhu hote haiM, kyoMki ye saMyama bhArako vahana karate haiM ataH inameM-yugya sAdRzya hai inakI caryA yugyAcaryA hai| yahAM caryA dvArA yugdha padopalakSita sAdhumeM caturvidhatA isa kaI azvAdi vAhana mArga para thaIne cAlavAnA svabhAvavALuM paNa hoya che ane kumArge cAlavAnA svabhAvavALuM paNa hoya che (4) keI eka azvAdi (yugya) mAge thaIne javAnA svabhAvavALuM paNuM hotuM nathI ane kumArge cAlavAnA svabhAvavALuM paNa hatuM nathI, je ke A sAmAnya sUtramAM suSyanI AcaryA (azvAdinI gamanakiyA) cAra prakAranI kahI che, chatAM paNa Azraya ane AmeyamAM abhedepacAranI apekSAe AcaryAnA AzrayabhUta yugma ( azvA dinAM ) ja ahIM cAra prakAra samajavA joIe. A kathana dravyayugyane analakSIne karavAmAM AvyuM che, bhAvayugyanI apekSAe A bhAMgAonuM kathana A pramANe thavuM joIe. yugya zabdane aupacArika gaNune yugya jevA je hoya tene paNa yugya kahI zakAya. saMyamabhAranuM vahana karanAra sAdhune ja evAM yugyasamAna gaNI zakAya. evAM sAdhunI AcaryAne yugyAcaryA kahI zakAya. ahIM Acaryo dvArA yugya padapalakSita sAdhumAM caturvidhatAnuM A pramANe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u.3 sU.15 gajadRSTAntena puruSanirUpaNam asadanuSThAyitvAt 2, ubhayayAyI pramattaH, umapAnuSThAyitvAt 3, anumayayAyI siddhaH, anubhayAnuSThAyitvAditi / " evAme"-tyAdi-evameva-yugyavadeva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-eka:-kazcit puruSaH pathiyAyI-suzAstrajJAnasampanna-sugurUpadiSTasudevA''rAdhanAdimArgagAmI bhavati, kintu no utpathayAyI kuzAstrajJAnopahatakugurUpadiSTa kudevA''rAdhanAdikupathagAmI no bhavati ? evaM zeSabhaGgatrayaM bodhyam / 4 / / prakAra hai-koI eka sAdhu aisA hotA hai jo pathiyAyI sadanuSThAna karanevAlA apramatta hotA hai-1koI eka asadanuSThAna karanevAlA utpa. thayAyI pramatta hotA hai-1 kevala sAdhuliGgadhArI hotA hai-2 koI eka sad-asad anuSThAna karanevAlA ubhayayAyI pramatta aura apramatta bhI hotA hai-3 koI eka anubhayayAyI hotA hai kyoMki vaha ubhaya prakArake anuSThAnameM eka kAbhI anuSThAna karanevAlA nahIM hotA hai aisA vaha siddha hotA hai-4 / yugya ke sambandha se sambaddha puruSa jAtabhI cAra hote haiM, jaise koI eka puruSa pathiyAyI hotA hai suzAstra jJAna sampanna gurvAdi upadezase sudevakI ArAdhanA Adike mArgameM gamana svabhAvavAlA hotA hai, parantu utpathayAyI nahIM hotA hai kuzAstrajJAnase upahata kuguru dvArA pratipAdita kudevorAdhana Adi kumArgameM jAnevAlA nahIM hotA hai-1 isI prakArase zeSa tIna bhaGga bhI samajhanA cAhiye / yahA pratipA na karI zakAya-(1) keI eka sAdhu e heya che ke je pathiyAthI hoya che eTale ke sadanuSThAna karanAre apramatta saMvata hoya che. (2) koI eka sAdhu e hoya che ke je asadanuSThAna karanAra u5thayayI pramatta hoya che eTale ke kevaLa veSadhArI sAdhu ja hoya che. (3) koI eka sAdhu sadanuSThAna ane asadanuSkAma karanAra ubhayayAyI pramatta ane apramatta hoya che. (4) koI eka sAdhu anubhayayAyI hoya che, kAraNa ke te sadaanuSThAna paNa karato nathI ane asadanuSThAna paNa karatA nathI. e te siddha hoya che yugyanA daSTAtane anurUpa cAra prakAranA puruSa hoya che- (1) keI eka puruSa pathiyAyI hoya che eTale ke suzAstrajJAnasaMpanna, guru AdinA upadeza rUpa mAge ane sudevanI ArAdhanAne mAge gamana karavAnA svabhAvavALa hoya che, parantu utpathayAyI hoto nathI, eTale ke kuzAstrajJAnane kumArga, kuguru pratipAdita kudevArAdhanA Adi kumAge gamana karanAro hoto nathI. eja pramANe bAkInA traNa bhAga paNa samajI levA. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __sthAnAGgasare yadvA-pathyurapathazabdau svasiddhAnta-parasidvAntaparau, gatyarthasya 'yA' dhAtoH 'ye gatyarthAste jJAnArthAH ' iti bodhArthakatvamapi, tatazcAyamarthaH-pathiyAyI-svasiddhAntajJAyI, utpathayAyI-parasiddhAntajJAyIti, zeSaM prAgvadUhanIyam / sU0 15 // mUlam-cattAri pupphA paNNattA,taM jahA-rUvasaMpanne NAmamege No gaMdhasaMpanne 1, gaMghasaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne 2, ege rUvasaMpannevi gaMdhasaMpannepi 3, ege No rUpasaMpanne No gaMdhasaM. panne 4 / eyAmeva cattAri purisa jAyA paNNattA taM jahA-rUvasaMpanne NAmamege No sIlasaMpanne 4 // sU0 16 / / __ chAyA-catvAri puSpANi prajJaptAni, tadyathA rUpasampannaM nAmaikaM no gandhasampannaM 1, gandhasampanna nAmaika no rUpasampannam 2, ekaM rUpasampannamapi gandhayapathI aura utpatha ye do zabda sthasiddhAnta parasiddhAnta paraka haiM, kyoMki gatyarthaka dhAtu jJAnArthaka bhI hotA hai, yahAM-" yA " dhAtu gatyarthaka hai ataH-yaha bodhArthaka bhI ho sakatA hai, isaliye-" pathiyAyI" isa bhaGgakA artha svasiddhAntA'nupAyI, tathA-" utpathayAyI" isakA para siddhAntapAthI aisA bhI artha hotA hai / isa prakArakA artha karake zeSa bhaGga bhI samajha lenA cAhiye // 1015 / / __"cattAri pupphA paNNattA ityAdi"-16 sUtrArtha-cAra prakArake puSpa kahe gayehaiM, jaise koI eka puSpa aisA hotA hai jo kevala rUpa sampanna hI hotA hai-gandha sampanna nahIM-1 koI eka puSpa kevala gandhasampannahI hotA hai rUpa sampanna nahIM-2 tathA-koI A241-' thI' 56 siddhAntapAya bhane -- BAR' 56 52siddhAMtapAya cha, 129 gatya dhAtu jJAnArtha 55 DAya che. hI 'yA" dhAtu gatyarthaka hovAthI bodhArthaka paNa saMbhavI zake che. tethI "pathiyAyI" eTale svasiddhAntane anuyAyI ane "u5thayAyI" eTale parasiddhAntane anuyAyI, A prakArane artha paNa thAya che. A prakAranA arthane anulakSIne bAkInA bhAMga samajI levA joIe. | sU 15 " cattAri pupphA paNNattA" yAha cAra prakAranA phule kahyAM che-(1) kei eka phUla rUpa saMpanna hoya che, paNa gaMdhasaMpanna hetuM nathI. (2) keI phUla mAtra gaMdhasaMpanna ja hoya che, paNa rUpasaMpanna hotuM nathI. (3) ke I eka phUla rUpasaMpanna paNa hoya zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU016 puSpadRSTAntena puruSanirUpaNam niyama 57 sampannamapi 3, ekaM no rUpasampannaM no gandhasampannam 4 / evameva catvAri puruSa. jAtAni prajJaptAni, tadyathA-rUpasampanno nAmaiko no zIlasampannaH 4, / suu016| TIkA-" catAri puphA " ityAdi-puSpANi catvAri prajJaptAni, tadyathAekaM puSpaM rUpasampanna-darzane sundaraM bhavati, kintu no gandhasampanna mugandhi na bhavati 1, evaM zeSabhaGgatrayaM svayaM vivaraNIyam / 4 / krameNa palAza-bakula-jAtIbadarIpuSpANi tadudAharaNAni / __ " eyAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-puSpayadeva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSo rUpasampannaH-sundarasaMsthAnayAn bhavati, kintu no zIlasampanna:-sadvRttavAn na bhavati 1, evaM zeSabhaGgatrikaM svayamUhanIyam 4 / / mU0 16 / eka puSpa rUpa sampanna bhI aura gandha sampanna bhI hotA hai-3 aura koI eka nato rUpasampanna na gandha sampanna hI hotAhai-4 isI prakArase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM, jaise koI eka puruSa rUpasampanna hotA hai para-zIla sampanna nahIM-1 ityAdi-4 sUtra meM puSpa sambandhI caturbhaGgIkA tAtparya hai ki koI eka puSpa rUpa sampanna to hotA hai arthAt-dekhane meM suhAvanA hotA hai kintusugandhavAlA nahIM, jaise palAza puSpa 1 isI prakArase zeSa bhaGgatraya banAte samaya dRSTAnta ke sthAna para bakula jAtI-badarikA puSpoMko rakha lenA cAhiye-4 isI tarahase purUSajAtameM koI eka puruSa dekhane meM ati che ane gaMdhasaMpanna paNa hoya che. (4) koI eka phUla rUpasaMpanna paNa hatuM nathI ane gaMdhasaMpanna paNa hotuM nathI. eja pramANe puruSe paNa cAra prakAranA hoya che-(1) koI eka puruSa rUpasaMpanna hoya che. paNa zIlasaMpanna hotuM nathI. e ja pramANe bAkInA traNa bhAMgA paNa samajI levA. puSpa viSayaka caturaMgInuM spaSTIkaraNa-(1) koI eka puSpa dekhAvamAM suMdara hoya che. paNa sugaMdhavALuM hotuM nathI. jemake palAza 55. eja pramANe bAkInA traNa bhAga paNa samajI levA. gaMdhasaMpanna na rUpasaMpanna puSpa tarIke bakula puSpa gaNAvI zakAya, gaMdha ane rU5saMpanna puSpamAM gulAkha puSpa gaNAvI zakAya. na gaMdha saMpanna ane na rUpasaMpanna phelamAM badarikA puSpa gaNAvI zakAya. eja pramANe puruSanA cAra prakAra nIce pramANe samajavA- sa-8 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtra mUlam ---cattAri purisajAyA paNNattA. taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No kulasampanne0 4 / // 1 // cattAri purisajAyA paNNatA, jAisaMpaNNe NAmamege No balasaMpanne, balasaMpanne NAmamege No jAisaMpanne0 4, (2) / evaM jAIe rUveNa 4 cattAri, AlAyagA (3), evaM jAIe sueNa 4 (4), evaM jAIe sIleNa 4 (5), evaM jAIe caritteNa 4 (6), evaM kuleNa baleNa 4 (7), evaM kuleNa rUveNa 4 (8),evaM kuleNa sueNa 4 (9), kuleNasIleNa 4 (10), kuleNa caritteNa 4 (11) // cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-balasaMpaNNe NAmamege No rUvasaMpaNNe 4 (12) evaM baleNa sueNa 4 (13) evaM baleNa sIleNa (14) evaM baleNa caritteNa 4 (15) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-rUvasaMpanne NAmamege No suyasaMpapaNe 4 (16) evaM rUveNa sIleNa 4 (17) rUpeNa caritteNa 4 (18) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-suyasaMpanne NAmamege No sIlasaMpaNNe 4 (19) evaM sueNa caritteNa ya 4 (20) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-tolasaMpanne NAmamege No carittasaMpanne 4 (21) eyA ekavIsaM caubhaMgIo bhANiyavA // sU0 17 // sundara parantu sadvRttavAlA nahIM hotA hai 1 bAkIke tIna bhaGga svayaM samajhanA cAhiye // 16 // (1) keI eka puruSa dekhAvamAM ati suMdara hoya che, paNa saduvRttivALa hete nathI, eja pramANe bAkInA traNa prakAre paNa samajI levA. sU. 1dA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u. 3 sU. 17 jAtisampannAdi puruSanirUpaNam 59 . chAyA-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no kulasampannaH 4 (1) ____ catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no balasa mpanna, balasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 4 (2) evaM jAtyA rUpeNa catvAra AlApakAH (3) evaM jAtyA zrutena 4 (4) evaM jAtyA zIlena 4 (5) evaM jAtyA cAritreNa 4 (6) evaM kulena balena 4 (7) evaM kulena rUpeNa 4 (8) evaM kulena zrutena 4 (9) kulena zolena 4 (10) kulena cAritreNa 4 (11) catvAri puruSanAtAni prajJaptAni, tadyathA-balasampanno nAmaiko no rUpasampanna: 4 (12) evaM baleka zrutena 4 (13) evaM balena zIlena 4 (14) evaM balena cAritreNa 4 (15) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-rUpasampanno nAmaiko no zrutasampanna: 4 (16) evaM rUpeNa zIlena 4 (17) rUpeNa cAritreNa 4 (18) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-zrutasampanno nAmaiko no zIlasampannaH 4 (19) evaM zrutena cAritreNa ca 4 (20) catvAri puruSajAtAni pajJaptAni, tadyathA-zIlasampanno nAmaiko no cAritrasampannaH 4 (21) eta ekaviMzatizcatubhegA bhaNitavyAH / mU0 17 // TIkA-atha puSpasyaiva dASTontikarUpANi puruSasUtrANi prAha " cattAri purisanAyA " ityAdi-spaSTam / ekaH puruSo jAtisampanna:uttamajAtiko bhavati, parantu no kulasampannaH-uttamakulasampanno na bhavati 1, ekaH kulasampanno bhavati na jAtisampannaH 2, eka ubhayasampanna: 3, eka ubhayavajito bhavati / / iti prathamA caturbhaGgI // 1 // " cattAri purisajAyA paNNattA" ityAdi-17 puruSa jAta cAra hai jAtisampanna no kula sampanna-1 arthAt koI eka uttama jAtivAlA hotA hai para uttama kulakA nahIM-1 dUsarA koI eka uttama kulakA hotA hai para uttama jAtikA nahIM-2 koI eka puruSa uttama kulakA bhI aura uttama jAtikA bhI hotA hai-3 tathAkoI eka puruSa ubhaya varjita hotA hai na uttama kulakA na uttama jAtikA 4 " cattAri purisajAyA paNNattA " tyAha-- cAra prakAranA puruSe kahA che -(1) keI puruSa uttama jAtivALa hoya che, paNa uttama kuLavALe hoto nathI. (2) keI uttama kuLavALe hoya che paNa uttama jAtivALI hotuM nathI. (3) koI eka puruSa uttama kuLavALo paNa hoya che ane uttama jAtivA paNa hoya che. (4) keI eka puruSa uttamakuLa rahita ane uttama jAti rahita hoya che ! 1 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 sthAnAnasUtre punaH " cattAri purisajAyA " ityAdi spaSTam , ekaH puruSo jAnisampanno bhavati kintu no balasampannaH-coryasampanno na bhavati 1, eko bala sampanno bhavati no jAtisampannaH 2, eka ubhayasampannaH 3, eka ubhayavarjito bhavati, iti dvitIyA caturbhaGgI / 2 / / " evaM jAIe rUveNa" iti-evam amunA prakAreNa jAtyA saha rUpeNa yuktAzcatvAra AlApakA bodhyAH ? tathAhi-jAtisampanno nAmaiko no rUpasampannaH 1, rUpasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi rUpasampa nno'pi 3, eko no jAtisampanno no rUpasampannaH 4 / iti tRtIyA caturbhaGgo 3 // "evaM jAIe sueNa' iti evam anantaroktamakAreNa jAtyA saha zrutena yuktAzcatvAra AlApakAH, tathAhi-jAtisampanno nAmaiko no zrutasampannaH 1, phirabhI-puruSajAti cAra kahe gaye haiM jaise-koI eka puruSa aisA hotA hai jo jAti sampanna hotA hai, para bala sampanna nahIM-1 arthAt vIrya sampanna nahIM hotA hai| koI balasampanna hai para - jAti sampanna nahIM-2 koI eka ubhaya sampanna hotA hai-3 aura koI eka ubhayavarjita hotA hai-4 evaM jAIe rUpeNa-ityAdi isI prakAra tarahase jAtike sAtha rUpa ne yukta cAra AlApaka jAnanA cAhiye, jaise koI eka puruSa jAtise sampanna hotA hai para rUpase sampanna nahIM-1 koI eka rUpase sampanna hotA hai para jAti sampanna nahIM-2 koI eka jAti aura rUpase bhI sampanna hotA hai-3 koI eka na tojAti sampanna hI na rUpa sampanna hIhotA hai. 4 " evaM jAIe sueNa" isI tarahase jAtise zrutase yukta cAra AlApaka hote haiM, jaise koI eka puruSa nIce pramANe paNa cAra prakAranA puruSo kahyA che-(1) koI eka puruSa uttama jatisapanna DAya che 55 sapanna (vIya panna) hotA nathI. (2) kaI baLasaMpanna hoya che paNa jAtisaMpanna hoto nathI. (3) koI baLasaMpanna ane jAtisaMpanna hoya che. (4) keI baLasaMpanna paNa hotuM nathI ane jAtisaMpanna paNa heta nathI. | 2 "evaM jAIe rUyeNa" me prabhArI jatinI sAye 35 // yogathI yAra vikapa bane che, jemake (1) keI eka puruSa jAtisaMpanna hoya che, paNa rUpasaMya hotuM nathI (2) koI rUpasaMpanna hoya che paNa jAtisaMpanna hota nathI (3) kaI jAtisaMpanna paNa hoya che ane rUpasaMpanna paNa hoya che. (4) kaI jAtisaMpanna paNa hete nathI ane rUpasaMpanna paNa heta nathI. 13 "evaM jAIe sueNa" me pramANe ti ana zrutanA yogayI nAya pramANe cAra bhAMgA bane che--(1) keI eka puruSa jAtisaMpana hoya che, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u03 sU0 17 jAtisampannA3i puruSajAtanirUpaNam 61 zrutasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi zrusasampanno'pi 3, eko no jAtisampanno no zrutasampannaH 4 / iti caturthIcaturbhaGgI / 4 / ___ " evaM jAIe sIleNa" iti-evaM-pUrvoktarItyA jAtyAsaha zIlena yuktAzcatvAra AlApakA bodhyAH, tathAhi-jAtisampanno nAmaiko no zIlasampannaH 1, zIlasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi zIlasampanno'pi 3, eko no jAtisampanno no zIlasampannaH / / iti paJcamI caturbhaGgI 5 // " evaM jAIe carittega " iti evaM pUrvoktaprakAreNa jAtyA saha cAritreNa yUktAzcatvAra AlApakA bodhyAH, tathAhi-jAtisampanno nAmaiko no cAritrasasampannaH 1, cAritrasampano nAmaiko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi cAritrasampanno'pi3, ekono jAtisampanno no caaritrsmpnnH4| iti SaSTI cturbhnggii| jAtiyukta hotA hai para zrutase sampanna nahIM-1 koI eka zrutasampanna hotA hai to jAtisampanna nahIM-2 koI eka jAtise bhI aura zrutase bhI sampanna hotA hai-3 aura koI eka na to jAtisampanna na zrutasampanna hotA hai-4|| ___ " evaM jAIe sIleNa"--ityAdi isI prakAra zIlayukta jAtike cAra AlApaka hote haiM, koI eka puruSa jAti sampanna hotA hai parazIla sampanna nahIM-1 koI eka puruSa zIla sampanna hotA hai to jAti sampanna nahIM-2 koI eka jAti aura zIla sampanna bhI hotA hai-3 koI eka nato jAti sampanna hI hotA hai na zIla sampanna hii-4| " evaM jAie carittaNaM " isI prakAra jAtike sAtha caritrase yukta cAra bhaGga hote haiM, jaise koI eka puruSa jAti sampanna hotA hai to cAritra paNa zrutasaMpana hete nathI (2) kaI zrutasaMpanna hoya che, paNa jAtisaMpanna hete nathI (3) kaI jAtisaMpana paNa hoya che ane zrutasaMpanna paNa hoya che. (4) kaI jAtisaMpana paNa nathI hote, ane zratasaMpana paNa hotuM nathI ke ___"evaM jAie sIleNa" me pramANe ni bhane zInA yogathI nIye pramANe cAra bhAgA bane che-(1) keI eka puruSa jAtisaMpanna hoya che, paNa zIlasaMpana hetuM nathI. (2) kaI zIlasaMpanna hoya che, paNa jAtisaMpanna hete nathI. (3) keI jAtisaMpanna paNa hoya che ane zIlasaMpanna paNa hoya che. (4) kaI jAtisaMpanna paNa hetuM nathI ane zIlasaMpanna paNa heta nathI. pA "evaM jAIe caritteNaM" me pramANe ti bhane yAtrinA yogayI nIce pramANe cAra bhAMgA bane che-(1) koI puruSa jAtisaMpanna hoya che paNa cAritrasaMpanna hete nathI. (2) keI cAritrasaMpanna hoya che paNa jAti zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ___ "evaM kuleNa baleNa" iti-evaM kulena saha balena yuktAapi catvAro bhaGgA bodhyAH, tathAhi-kulasampanno nAmaiko no balasampannaH 1, balasampanno nAmaiko no kulasampannaH 2, ekaH kulasampanno'pi balasampanno'pi 3, eko no kulasampanno no balasampannaH 4aa iti saptamI caturbhaGgI / 7 / __ "evaM kuleNa rUveNa" iti-evaM kulena saha rUpeNa yuktAzcatvAro bhaGgA bodhyAH, ityaSTamI caturbhaGgI / 8 / / evaM kulena saha zrutena yuktAzcatvAro bhaGgA / iti navamI / 9 / / sampanna nahIM-3 koI eka cAritra sampanna hotA hai to jAti sampanna nahIM-2 koI eka jAti sampanna hotA hai aura cAritra se bhI-3 koI eka jAti-cAritra ubhaya se vikala hotA hai-4 / "evaM kulega baleNa" isI prakAra kula aura balake yogase cAra bhaGga hote haiM, koI eka puruSa kula sampanna hotA hai to bala sampanna nahIM-1 koI eka bala sampanna hotA hai to kula sampanna nahIM-2 koI eka kula sampanna hotA hai aura bala sampanna bhI-3 koI eka na to bala sampanna na kula sampanna hI hotA hai-4 " evaM kuleNa rUyeNa"-isI prakAra kula aura rUpase cAra bhaGga hote haiN| koI eka puruSa kula sampanna hotA to rUpasampanna nahI-1 koI eka rUpa sampanna hotA hai to kulasampanna nahIM-2 koI eka ubhaya sampanna hotA hai-3 koI eka ubhaya vihIna hotA hai-4 / saMpana heta nathI. (3) koI jAti ane cAritra banethI saMpanna hoya che (4) kaI jAti ane cAritra banethI vihIna hoya che. dA "evaM kuleNa baleNa" me04 pramANe // ane. majA yethI yAra bhAMgA bane che-(1) keI puruSa kuLasaMpanna hoya che, paNa baLasaMpanna hete nathI, (2) keI baLasaMnna hoya che paNa kuLasaMpanna hotuM nathI (3) kaI baLa ane kuLa banethI saMpanna hoya che. (4) keI baLasaMpanna paNa hete nathI ane kuLasaMpanna paNa hete nathI. I "evaM kuleNa rUveNa" me4 pramANe muSa bhane 35n| yogI nIya pramANe cAra bhAMgA bane che-(1) keI kuLasaMpana to hoya che paNa rUpasaMpanna hotuM nathI. (2) koI rUpasaMpanna hoya che paNa kuLasaMpanna hota nathI. (3) koI kuLasaMpana paNa hoya che ane rUpa saMpanna paNa hoya che. (4) keI kuLasaMpanna paNa hatuM nathI ane rUpasaMpana paNa hete nathI. 8 eja pramANe kuLa ane kRtanA rogathI paNa cAra bhAMgA bane che. li zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 sU017 jAtisampannAdi puruSajAtanirUpaNam 63 kulena saha zIlena yuktAzcatvAro bhaGgA iti dazamI / 10 / kulena saha cAritreNa yuktAzcatvAro bhagA ityekAdazI / 11 / " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSamAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-balasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 1. rUpasampanno nAmako no balasampannaH 2, eko balasampanno'pi rUpasampanno'pi 3, eko no balasampanno no rUpasampannaH 4 / iti dvAdazI / 12 / " eva valeNa mueNa" iti-evaM balena saha zrutena yuktA api catvAro bhaGgA bodhyAH iti trayodazI / 13 / ___" evaM baleNa sIleNa" iti-evaM balena saha zIlena yuktAzcatvAro bhaGgA bodhyAH / iti caturdazI / 14 / isI prakAra kula aura zrutake yogameM cAra bhaGga hote hai-4 isI prakAra kula zIla se bhI cAra bhaMga hote haiM-4 isI prakAra kula cAritra yukta cAra bhaGga hote haiM-4 isa prakArase yahAM taka gyAraha caturbhaGgI hai| 11 / punazca-" cattAri purisajAyA"--puruSa jAta cAra haiM, jaise koI eka puruSa bala sampanna hai to rUpa sampanna nahIM-1 koI eka rUpa sampanna hotA hai to bala sampanna nahIM-2 koI eka bala sampanna aura rUpa sampanna bhI hotAhai-3 koI eka na to bala sampanna na rUpa sampanna hotA hai-4, 12 "evaM baleNa sueNa"-isI prakAra bala zrutake yogameM cAra bhaGga hote haiM-4, 13 / ___" evaM baleNa sIleNa"-aise bala aura zIla saMyogase cAra bhaGga hote haiM-4, 14 eja pramANe kuLa ane zIlanA cegathI paNa cAra bhAMgA bane che. 10 eja pramANe kuLa ane cAritranA vegathI paNa cAra bhAgA bane che 11 A rIte ahIM sudhImAM 11 caturbhagI prakaTa karavAmAM AvI che. " cattAri purisajAyA " yAra prA2nA puruSa heya cha--(1) 4 puruSa baLasaMpanna hoya che paNa rUpasaMpanna hoto nathI. (2) kai rUpasaMpanna hoya che paNa baLasaMpana hotuM nathI. (3) keI baLa ane rUpa banethI saMpanna hoya che. (4) keI baLasaMpanna paNa hotuM nathI ane rUpasaMpanna paNa heto nathI. 12 " evaM baleNa sueNa" me prabhArI mA bhane zratanA yogayI yAra bhAMgA bane che. 13 , evaM baleNa sIleNa " merI pramANe maja mane zInA yothI yAra bhAMgA bane che. 14 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso __"evaM valeNa caritteNa" iti-evaM balena saha cAritreNa yuktAzcatvAro bhaGgA yodhyAH / iti paJcadazI / 15 / / " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA-rUpasampanno nAmaiko no zrutasampannaH 1, zrutasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 2, eko rUpasampanno'pi, zrutasampanno'pi 3, eko no rUpasampanno no zrutasampannaH 4 / iti poDazI / 16 / " evaM rUveNa sIleNa" iti-evaM rUpeNa saha zIlena yuktAzcatyAro bhaGgA yodhyAH / iti saptadazI / 17 / " rUpeNa caritteNa" iti-rUpeNa saha cAritreNa yuktAzcatvAro bhaGgA bodhyaa|| ityssttaadshii| 18 / " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-zrutasampanno nAmaiko no zIlasampannaH 1, zIlasamganno nAmaiko no zruta___ " evaM baleNa caritteNa" isI prakAra bala cAritrase cAra bhaGga hote haiM-4, 15 'cattAri puriSa jAyA'-puruSa jAta cAra kahe gayehaiM, jaise koI eka puruSa rUpa sampanna hotA hai zruta sampanna nahIM-1 koI eka zruta sampanna hotA hai rUpa sampanna nahIM-2 koI eka rUpa aura zruta sampanna bhI-3 aura koI eka donoMse rahita hotA hai-4, 16 " evaM rUpeNa sIleNa" isI prakAra rUpa zIla se yukta 4 bhaGga hote haiM, 17 "rUveNa caritteNa" isI taraha rUpa cAritra yukta 4 bhaGga hote haiM-18 / " evaM baleNa caritteNa" me pramANa maga ane yAtrinA yogayI cAra bhAMgA bane che. 15 " cattAri purisa jAyA" puruSanA nIya prabhAra yA2 12 55 59 che -(1) keI eka puruSa rUpasaMpanna hoya che, paNa zratasaMpanna hotuM nathI. (2) 4 zratasanna paNa DAya che. 55 354 pannatA nathI. (3) cha zratasaMpanna paNa hoya che ane rUpasaMpanna paNa hoya che, (4) keI rUpasaMpanna paNa hetuM nathI ane mRtasaMpanna paNa hotuM nathI. 16 ___ "evaM sveNa sIleNa " pramANe 35 bhane zAsana yogANA yAra Hin mana che. [17 / " evaM rUveNa caritteNa" me pramANe 35 bhane yAri. tranA yogathI paNa cAra bhAMgA bane che. te 18 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU017 jAtisampannAdi puruSajAtanirUpaNam 65 sampannaH 2, ekaH zrutasammano'pi zIlasampanno'pi 3, eko no zrutasampanno no zIlasampanaH 4 / ityekonaviMzA caturbhaGgI / 19 / / __"evaM suNae caritteNa ya" iti-evaM zrutena saha cAritreNa yuktAzcatvAro bhaGgA bodhyAH / iti viMzatitamA caturbhaGgI / 20 / cittAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-zIlasampanno nAmaiko no cAritrasampannaH 1, cAritrasampanno nAmaiko no zIlasampannaH 2, ekaH zIlasampanno'pi cAritrasampanno'pi 3, eko no zIlasampanno no cAritrasampannaH 4 / ityekaviMzatitamA cturbhnggii| 21 / itthaM jAti 1 ___ punazca-" cattAri purisajApA paNNattA" puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise koI eka puruSa zruta sampanna hotA hai zIla sampanna nahIM-1 koI eka zIla sampanna hotA hai to zrutasampanna nahIM-2 koI eka zruta sampanna bhI zIla sampanna bhI hotA hai-3 koI eka na to zrata sampanna na zIla sampanna hotA hai-4 19 / "evaM sueNa caritteNaya"-isI prakAra zruta cAritra yukta 4 bhaGga hote haiM -20 punazca-"cattAri purisajAyA"-ityAdi puruSa jAna cAra haiM, jaise koI eka manuSya zIla sampanna hotA hai cAritra sampanna nahIM-1 koI eka cAritra sampanna hotA hai zIla sampanna nahIM-2 koI eka zIla se cAritra se bhI sampanna hotA hai-3 koI eka na to zIlase na cAritrase hI sampanna hotA hai-4 yaha ekIsavIM caturbhaGgI hai / isa prakAra "cattAri purisajAyA paNNasA" puruSAMnA nAye pramANe yA2 52 paNa paDe che-(1) koI eka puruSa zrutasaMpanna hoya che paNa zIlasaMpanna hotuM nathI. (2) kaI zIlasaMpanna hoya che paNa zrutasaMpana hete nathI. (3) keI zrata ane zIla banethI saMpanna hoya che. (4) kaI kRta ane zIla banethI vihIna hoya che. 19 " evaM sueNa caritteNaya " me prabhAye zruta bhane yAtrinA yAcI cAra bhAMgA bane che. 20 cattAri purisajAyA" puruSAMnA nIce pramANe yA2 54.2 4aa cha(1) 7 525 zItapanna DAya che 54 pAritrasanna hoto nathI. (2) keI cAritrasaMpanna hoya che, paNa zIlasaMpanna hotuM nathI. (3) kaI zIla ane cAritra banethI saMpanna hoya che. (4) kaI zIla ane cAritra banethI vihIna hoya che. A 21 mI caturbhagI che. 21 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kula 2 bala 3 rUpa 4 zruta 5 zola 6 cAritre 7 tipadasaptake paramparaM dvikasaMyogenaika viMzatizcaturmaGgikAH 21 bhaNitavyAH / eSAM vyAkhyA sugamA / sU0 17 / ____ mUlam-cattAri phalA paNNattA, taM jahA-Amalagamahure 1, muddiAmahure 2, khIramahure 3, khaMDa mahure / ekAmeva cattAri Aya. riyA paNNattA, taM jahA-Amalagamahura phalasamANe jAva khaMDamahuraphalasamANe // sU0 18 // __ chAyA--catvAri phalAni prajAtAni, tadyathA-AmalakamadhuraM 1, mRdvIkAmadhuraM 2, kSIramadhuraM 3, khaNDamadhuram 4aa evaM catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA-Amala. kamadhuraphalasamAnaH yAvat khaNDamadhuraphalasamAnaH / mU0 18 // TIkA--" cattAri phalA" ityAdi-phalAni catvAri prajJaptAni, tadyathAAmalakamadhuram-Amalako-dhAtrItaruvizeSaH, tasyA idam ( phala ) AmalakaM, tadiva jAti-1 kula-2 bala-3 rUpa-4 zruta-5 zIla-6 aura cAritra ina sAta padoM meM paraspara dvika saMyogase ye 21 caturbhaGgI hotI haiM sugama haiM / 17 " cattAri phalA paNattA"-ityAdi phala cAra prakArake haiM-Amalaka madhura-1 mRdrIka madhura-2 kSIra madhura-3 khaNDa madhura-4 isI prakAra AcArya bhI cAra prakAra ke haiM, Amalaka madhura phala samAna-1 yAvat koI eka khaNDa madhura phala samAna-4 / isa sUtra dvArA pratipAdita Amalaka madhurakA tAtparya aisA hai-AmalakI nAmakA eka vRkSa vizeSa hotA hai, isakA dUsarA nAma dhAtrItaru hai isa kA jo phala hai vaha Amalaka hai / jo phala isakA jaisA madhura 2 rIte (1) gati, (2) 41, (7) 11, (4) 35, (5) zruta, (6) zIla ane (7) cAritra A sAta padane anukrame pachInA pado sAthe krika saMga karavAthI kula 21 caturbhAgI bane che. bhAvArtha sugama che. sU. 1LA " cattAri phalA paNNattA" tyAhi ( sU. 18) sanA nIya prabhAta yA2 42 hA cha-(1) mAmale madhu2, (2) mRddhIka madhura (3) kSIramadhura ane (4) khaMDamadhura. eja pramANe AcAryanA paNa "Amalaka madhura phala samAna thI laIne "khaMDamadhuraphalasamAna" paryaMtanA cAra prakAra samajavA. Amalaka madhura bhAvArtha nIce pramANe che--AmalakI (AMbaLAnuM jhADa) nAmanuM eka vRkSa thAya che. tenuM bIju nAma zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU018 catuSprakAra kaphalajAta svarUpanirUpaNam 67 w tadeva, vA, madhuramAmalakamadhuram 1 tathA mRdvIkAmadhuraM - mRdvIkA drAkSA seba seva vA madhuraM tathA 2, tathA kSIramadhuraM kSIraM dugdhaM tadiva madhuraM kSIramadhuram 3, tathAkhaNDamadhuraM - khaNDaM zarkarA tadiva madhuraM khaNDamadhuram 4, krameNemAni catvAri alpabahu- bahuta - bahutamamadhurANi bhavanti / 66 evameva cattAri AyariyA " ityAdi - evameva-uktaphalavadeva AcAryAzratvAraH prajJaptAH, tadyathA - Amalaka madhuraphalasamAnaH, yAvatpadena 'mRdrIkAmadhuraphalasamAnaH, kSIramadhuraphalasamAna: ' iti padadvayagrahaNam, tathA - khaNDamadhura phalasamAna iti / tatrA''malakamadhuraphalasamAnaH- Amalakavanmadhura yatphalaM tattulyaH yathA''mahai vaha Amalaka madhura hai yA svayaM vahI eka phala madhura hai - 1 isa liye vaha Amalaka madhura (phala) hai / koI eka phala mRdvIkA madhura hotA hai, mRdIkA dAkhakA nAma hai, drAkSa jaisA jo madhura ho vaha mRdvIkA madhura hai - 2 yA yoM kahiye ki mRdIkA svayaM hI eka madhura phala hai| koI eka kSIra madhura hotA hai, kSIra-dUdhakA nAma hai dUdha jaisA mIThA jo ho vaha kSIra madhura phala hai - 3 koI eka khaNDa madhura hotA hai, zakkara jaisA madhura hone se khaNDa madhura phala hotA hai - 4 ye saba kramazaH alpa vahu bahutara, aura bahutama madhuravAle hote haiM / isI prakAra se AcAryamI cAra prakAra ke hote haiM, inameM koI eka AcArya Amalaka madhura phala samAna hotA hai, Amalaka ke jaise madhura phUla samAna hotA hai, jaise Amalaka tulya madhura phalameM alpa mAdhurya hotA hai vaise hI usameM bhI upazamAdi guNa alpa mAtrAmeM hotA hai ataH aise AcAryako Amalaka madhura " dhAtrItaru" che. tenA ijane samala (AMju) uDe che, tenA va madhura svAdane Amalaka madhura kahe che te pAte ja eka madhura phaLa che mRddhIkAmaranA bhAvArthamRdrIkA eTale drAkSa. drAkSa jevAM madhura rasane mRddhIkA kahe che. athavA ema kahI zakAya ke drAkSa pAte ja eka madhura phaLa che. dUdha jevAM mIThA phaLane kSIra madhura kula kahe che. sAkara jevAM madhura phaLane khaMDamadhura phaLa kahe che. A cAre anukrame alpa, mahu, bahutara ane bahutama madhuratAvALA hAya che. eja pramANe AcAya paNa cAra prakAranA hAya che--(1) kAI eka mAcAya mAmalaka madhura la samAna hoya che. jema Amalaka samAna phaLamAM alpa mAya hAya che, eja pramANe kAi AcAyamAM upazama Adi guNe alpa mAtrAmAM hAya che te kAraNe evA AcAya ne Amalaka madhura phaLasamAna kahyA che. eja pramANe je AcAryaMjana bahu mAtrAmAM, bahutara mAtrAmAM ane zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnAMGgasUtre lakamadhuraphale'lpaM mAdhurya tathA''yA'pi alpa ecopazamAdiguNa iti tatsamAna AcAryoM vyavahoyate, evaM bahubahutara bahutamopazamAdiguNasampanneSyAcAryeSu mRdrIkAmadhuraphalAdi samAnatvaM bodhyam 4 / // mU0 18 // mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-karei NAmamege veyAyacaM No paDicchai 1, paDicchai NAmamege yeyAvaccaM No karei 2, ege paDicchaivi kareiyi 3, ege no pddicch| no karei 4 // cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-aTThakare NAmamege No mANakare 1, mANakare NAmamege No aTTakare 2, aTTakare'pi mANakare'vi 3, ege No aTThakare No mANakare 4, cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--gaNakare NAmamege No mANakare0 4, cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA- gaNataMgahakare NAmamege jo mANakare0 4, cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--gaNasohAkare NAmamege No mANakare0 4, cattAri purisajAyA paN gattA, taM jahA--gaNasohikare NAmamege No mANakare0 4 / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--rUvaM NAmamege jahai phalase upamita kiyA gayA hai| isI prakArase jo AcAryajana bahumAtrA meM, bahutara mAtrAmeM, bahutama mAtrA meM upazamAdi guNoM se yukta hote haiM unameM kramazaH mRdrIkA madhura phalAdi samAnatA jAnanI cAhiye ||suu018|| bahutama mAtrAmAM upazamAdi guNothI saMpanna hoya che, temane anukrame mRDhIkA (drAkSa) madhu2, kSIrabhara ane ma' (sA32) madhu250 samAna samayA. sU. 185 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU019 catuSprakArakapuruSajAtanirUpaNam 69 No dhammaM 1, dhammaM NAmamege jahai No rUvaM 2, ege rUbaMpi jahai dhammapi jahai 3, ege No rUpaM jahai No dhamma 4 // cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--dhammaMNAmamegejahai No gaNasaMThiiM0 4, cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-piyadhamme NAmamege No daDhadhamme 1, daDhadhamme NAmamege No piyadhamme 2, ege piyadhammevi daDhadhammevi 3, ege Nopiyadhamme No daDhadhamme 4 / suu019|| ____ chAyA---catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-AtmavaiyAvRtyakaro nAmaiko no paravaiyAvRttyakaraH / / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-arthakaro nAmaiko no mAnakaraH 1, mAnakaro nAmaiko no arthakaraH 2, eko'rthakaro'pi mAnakaro'pi 3, eko no arthakaro no mAnakaraH 4 // catvAri puruSa nAtAni pannatAni, tadyathA-gaNArthakaro nAmaiko no mAnakaraH0 4 catvAri puruSajAtAnipajJaptAni. tadyathA gaNasaGgrahakaro nAmaiko no maankrH4| catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA gaNazobhAkaro nAmaiko no mAnakaraH / / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA gaNazodhikaro nAmaiko no maankrH4| catvAri puruSa nAtAni prajJaptAni, tadyathA-rUpaM nAmaiko jahAti no dharma 1, dharma nAmaiko jahAti no rUpam 2, eko rUpamapi jahAti dharmamapi jahAti 3, eko no rUpaM jahAti no dharmam / / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-priyadharmA nAmaiko no dRDhadharmA 1, dRDhagharmA nAmaiko no priyadharmA 2, ekaH priyadharmA'pi dRDhadharmA'pi 3, eko no miyadharmA no dRDhagharmA 4) sU0 19 / / TIkA--" cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA-ekA-kazcit puruSaH AtmavaiyAratyakaraH-AtmanaH-svasya vaiyAkRtyaM-bhakta: punazca-" cattAri purisajAyA paNNattA" 19 TIkArtha-puruSa cAra prakArake kahe gaye haiM, jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo Atma caiyAvRtyakara hotA hai, bhaktapAnase svayaMkIhI sahAyatA " cattAri purisajAyA paNNattA" tyaahTIkAtha-puruSanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) keI eka puruSa e hoya che ke je AtmavaiyAvRtyakara hoya che. eTale ke bhakta pAna Adi zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 sthAnAgasUtre pAnAdibhiH sAhAyyaM karotItyevaMzIla AtmavaiyAvRtyakaro bhavati kintu no paravaiyAvRtyakaro bhavati, sa cA'laso visambhogiko vA 1, iti prathamo bhaGgaH 1, tathA-paravaiyAvRttyakaro nAmako no AtmavaiyAvRttyakaraH, sa ca svArthanirapekSaH 2, tathA-eka AtmavaiyAvRttyakaro'pi paravaiyArattyAro'pi, sa ca sthavirakalpikaH 3, tathA--eko no AtmavaiyAvRtyakaro no paravaiyAvRttyakaraH, sa cAnazanavizeSapratipa. mAdiH 4 / bhakta pAnAdi varnakaH iti / " cattAri purisajAyA " ityAdi--punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA--ekaH puruSo vaiyAvRttya paraspa karotyeva, kintu no pratIcchati--svasya vaiyA vRttyaM parato na vAJchati niHspRhatvAt 1, tathA--pratIcchati nAmaiko caiyArattye no karane kA svabhAvavAlA hai, parakI sahAyatA karanekA svabhAvavAlA nahIM hotA hai-1 aisA jana yAto AlasI, yA visaMmogika hotA hai-1 tathA-koI eka bhojana pAna Adi se parakI sahAyatA karane vAlA hotA hai apanI sahAyatA karanevAlA nahIM hotA hai, aisA vyakti svArtha nirapekSa hotA hai-2 tathA-koI eka bhojana pAna Adise apanI aura parakI sahAyatA karane kA svamAvavAlA hotA hai, aisA vyakti sthavira kalpita hotA hai-3 aura koI eka puruSa na AtmavaiyAvRtyakara hotA hai na para caiyAvRttyakara hI aisA vaha anazana vizeSa ko dhAraNa kiye huye vyakti vizeSa hotA hai-4 " cattAripurisa jAyA" punazca-puruSa cAra prakArake hai, jaise koI eka puruSa parakA caiyAvRtya karatA hai kintu apanA vaiyAvRttya dUsaroMse dvArA pitAnI ja sevA karanArA hoya che, anyane te bAbatamAM sahAyatA karavAnA svabhAvavALe te nathI e puruSa kAM teH ALasu athavA te visaMbhegika hoya che. (2) ke puruSa e heya che ke je bhejanAdi dvArA anyanI sahAyatA karanAro hoya che. potAnI jAtanI ja sevA karanAro hata nathI evI vyakti niHsvArtha hoya che. (3) koI puruSa e hoya che ke je bhojanAdithI pitAnI ane paranI sahAyatA karanAro hoya che evI vyakti sthavira kalpika hoya che. (4) koI vyakita evI hoya che ke je AtmavaiyAvRtyakara paNa hotI nathI ane paravaiyAvRtyakara paNa hotI nathI. anazana vizeSane dhAraNa karanAra keIviziSTa sAdhune A prakAramAM gaNAvI zakAya. "cattAri purisajAyA " yA2 mAranA puruSa hA cha-(1) I eka puruSa e heya che ke je paranuM vaiyAvRtya kare che, paNa anyanI pAse zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04403 sU019 catuSprakArakapuruSajAtanirUpaNam 71 karoti, AcAryoglAno vA 2 / tathA-eko vaiyAvRttyaM karotyapi pratIcchatyapi, sa ca sthaviravizeSaH 3, tathA eko vaiyAvRtyaM no karoti no pratIcchati, sa ca jinakalpikAdiH 4, iti / " cattAri purisajAyA " ityAdi - punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA - ekaH puruSo'rthakara :- arthAt karotItyevaMzIlastathA = rAjAdInAM digyAtrAdau topadezato hitaprAptyahitaparihArAdikArI bhavati kintu no mAnakaraH- mAnaMgarva karotItyevaMzIlastathA' kathamahamanabhyarthito rAjAdInevaM kathayiSyAmItyabhimAnI na bhavati apitu tadrahito bhavati, sa ca sanmantrI naimittiko vA 1, nahIM karavAtA hai, kyoMki vaha vyakti niHspRha hotA hai- 1 koI eka apanA vaiyAvRtya karavAtA hai para auroMkA vaiyAvRttya svayaM nahIM karatA hai aisA vaha yAto AcArya, yA glAna hotA hai - 2 koI eka vaiyAvRtya karatA bhI hai aura apanA bhI vaiyAvRttya paroMse karavAtA hai, aisA spAvara vizeSa hotA hai - 3 koI eka na to vaiyAvRtya karatA hai na apanA vaiyAvRtya karAnAhI cAhatA hai aisA jinakalpika Adi hotA hai / -4 " cattAri purisajAyA " - ityAdi punazca - puruSa cAra kahe gaye haiM, jaise koI eka puruSa arthakara hotA hai mAnakara nahIM, arthAt rAjA AdikoM ke sAtha digyAtrA Adike samaya meM usa prakArake upadeza se unakA hita prAtikArI aura ahita parihArakArI hotA hai para ahaGkArakA karanevAlA nahIM hotA hai, arthAt vaha aisA ahaGkAra nahIM karatA hai ki peAtAnuM vaiyAvRtya karAvatA nathI, kAraNake te puruSa niHspRha haiAya che. (2) kAI vyakti evI hAya che ke je anyanI pAse peAtAnuM vaiyAnRtya karAve che, paNa pAte anyanuM vaiyAvRtya karatI nathI. AcAya athavA glAna ( moMdA sAdhune A prakAramAM gaNAvI zakAya. (3) kAi puruSa paranuM vaiyAvRtya pazu kare che ane anya dvArA peAtAnuM vaiyAvRtya paNa karAve che. sthavira vizeSane A bhAMgAmAM samAveza karI zakAya che. (4) kaiAi puruSa eve! hAya che ke je paraMtu vaiyAvRtya paNa karateA nathI ane peAtAnuM veyAnRtya karAvatA paNa nathI, jina kalpita Adine A prakAramAM gaNAvI zakAya che. 66 cattAri purisajAyA" puruSanA nIce pramANe yA yAra prahAra paDe chekoI eka puruSa akara hAya che paNa mAnakara hAtA nathI. eTale ke digvijaya Adi samaye rAjA Adine ceAgya salAha ApIne temanuM hita karanAra ane ahitaparihArI hoya che, paNa ahaMkAra karanAra hAtA nathI. A kathanane zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sthAnAGgasUtre tathA-mAnakaro nAmaiko no arthakaraH abhimAnakaro bhavati kintu no arthakara:parahitAdirUpamaya na karoti, sa ca vidyAdiguNAbhimAnI 2, tathA-ekaH arthakaro'pi, mAnakaro'pi, sa cAbhimAnI mantrI, abhimAni mitraM vA 3, tathA-eko no arthaMkaro no mAnakaraH, sa ca guNavarjito janaH / / ___" cattAri purisanAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSo gaNArthakaraH-gaNasya-sAdhusamudAyasyArtha-bhaktapAnAdi prayo. janaM karotItyevaMzIlastathA bhavati, kintu no mAnakaraH-'kathamahApArthito gaNasyA kariSyAmI'tyevamabhimAnakArI na bhavati prArthanAmantareNaiva tasya gagopakA" maiM vinA pUche rAjAdikoMse aisA kaise karUM" aisA abhimAnI nahIM hotA hai kintu abhimAna rahita hotAhai. aisA yaha puruSa yA to sanmantrI yA naimittika (jyotiSI) hotA hai-1 koI eka mAnakara hotA hai arthakara nahIM-2 aisA vyakti vidyAdiguNA'bhimAnI hotA hai, kyoMkiyaha parahitAdi rUpa artha ko nahIM karatA hai| koI eka arthakara aura mANakarabho hotA hai. aisA abhimAnI vaha mantrI, yA mitra hotA hai-3 koI eka arthakarabhI nahIM mAnakara bhI nahIM, aisA yaha guNavarjita jana hotA hai-4 " cattAri purisajAyA" ityAdi punazca-puruSa cAra hai, jaise koI eka puruSa gaNArthakara hotA hai mAnakara nahIM, sAdhu samudAyakA nAma gaNa hai isa gaNake bhaktapAna Adi prayojanoM sAdhanekA svmaaybhAvArtha A pramANe che-te evo ahaMkAra karato nathI ke "vinA pratye mAre rAjAdikane zA mATe salAha ApavI joIe" te e nirAbhimAnI hoya che ke rAjA na pUche te paNa tenuM hita thAya evI salAha Apate ja rahe che. koI sanmatrI athavA naimittikane (tiSI) A prakAramAM gaNAvI zakAya. (2) koI puruSa mAnakara hoya che paNa arthakara heta nathI vidyAdiguNanuM abhimAna karanAra puruSa A prakAranuM hoya che, kAraNa ke te parahitAdi 35 saya (ya) 42te| nathI 545 ma 2 4 42 saya cha. (3) 4 arthakara paNa hoya che ane mAnakara paNa hoya che. abhimAnI maMtrI athavA abhimAnI mitrane A bhAMgAmAM mUkI zakAya. (4) koI arthakara paNa hato nathI ane mAnakara paNa heta nathI. guNahIna janane A prakAramAM mUkI zakAya. "cattAri purisajAthA" tyAhi. puruSanA // prabhAye yA2 prA2 pakSya paDe che-(1) keI eka puruSa gaNArthakara hoya che paNa mAnakara hoto nathI. sAdhu samudAyane gaNa kahe che. te gaNanA AhAra pANI Adi prayajanone zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D sughA TIkA sthA04 u03 sU019 catuSprakArakapuruSajAtanirUpaNam 73 ritvAt 1, tathA-mAnako nAmaiko no gaNArthakaraH 2, tathA-eko gaNArthakaro'pi mAnakaro'pi 3, tathA-eko no gaNArthakaro no mAnakaraH 4 ete sugmaaH| uktaMca___ anantaraM gaNasyArtha uktaH, sa ca saGghaharUpa iti gaNasamahakaramUtramAha" cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSa nAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathAeko gaNasagrahakaraH-gaNasya-gacchasya dravyata AhArAdinA bhAvato jJAnAdinA saGgrahaM karotItyevaMzIlastathA bhavati, kintu no mAnakaro bhavati 1, tathA-mAnakaro nAmaiko no gaNasahakaraH 2, tathA-eko gaNasaGgrahakaro'pi mAnakaro'pi 3, eko no gaNasaGgrahakaro no mAnakaraH / / yAlA hotA hai " vinA kahe sune gaNakA prayojana kaise sAdhU" aisA abhimAnakArI nahIM kyoMki-yaha to prArthanA ke binA hI gaNahita sAdhana kA svabhAvavAlA haiM, 1 koI eka mAnakara hotA hai para-gaNArtha kara nahIM, 2 koI eka gaNArthakara bhI mAnakara bhI hotA hai, 3 tathAkoI eka natogaNArthakara na mAnakara hI hotAhai, 4 e saba sugamahaiM / gaNa saMgraha rUpa hotAhai aba sUtrakAra gaNa saMgraha sUtrakA kathana karate haiM-"cattAri purisajAyA "-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka puruSa gaNagaccha kA saMgraha kara hotA hai, dravya kI apekSA AhArAdi dvArA aura, bhAva kI apekSA jJAnAdi dvArA saMgraha karane kA svabhAva vAlA hotA hai, kintu, mAnakara nahIM hotA hai, 1 koI eka mAnakara hotA hai gaNasaMgrahakara nahIM, 2 koI eka gaNasaMgraha kara bhI mAnakara bhI hotA hai, 3 koI eka nato-gaNasaMgrahakara na mAnakara hI hotA hai, 4 / sAdhavAnA svabhAvavALo hoya che. koI kahe to ja gaNahita sAdhavAne badale koInA kahevAnI apekSA rAkhyA vinA te gati sAdhavAne tatpara rahe cha. (2) o sAdhu mAna42 DAya che 55] gayA 42 ddaa| nathI. (3) koI eka sAdhu gaNArthakara paNa hoya che ane mAnakara paNa hoya che. (4) keI sAdhu gaNarthakara paNa huM to nathI ane mAnakara paNa hotuM nathI. artha sugama che. gaNa saMgraharUpa hoya che, tethI have sUtrakAra gaNusaMgraha sUtranuM kathana are cha-" cattAri purisajAyA " chatyAha-puruSAnA nIya pramANe yAra // 2 paNa paDe che--(1) koI puruSa gaNasaMgrahakara ( gaccha saMgrahakara) hoya che eTale ke dravyanI apekSAe AhArAdi dvArA ane bhAvanI apekSAe jJAnAdi. dvArA saMgraha karavAnA svabhAvavALo hoya che, paNa mAnakara heta nathI. (2) koI eka puruSa mAnakara hoya che paNa gaNusaMgrahakara hete nathI. (3) koI gaNusaMgrahakara paNa hoya che ane mAnakara paNa hoya che. (4) koI gaNasaMgraha 2 paNa heta nathI ane mAnakara paNa heta nathI. zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ y sthAnAGgasUtre __ " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eko gaNazobhAkaraH-gaNasya-sAdhusamudAyasya-anavadyasAdhusAmAcArIpavartanapA cAditva-dharmopadezitva-naimittikakha-vidyAsiddhatvAdinA vA zobhA karo. tItyevaMzIlastathA bhavati, kintu no mAnakaraH-tadamimAnakArI na bhavati vinaivAbhaparthana yA gaNazomAkaraNaparAyaNatvAd nirahaGkAratvAdvA 1, tathA-mAnakaro nAmaiko no gaNazobhAkaraH 2, eko gaNazobhAkaro'pi mAnakaro'pi 3, eko no gaNazobhAkaro no mAnakaraH 4 / iti / " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tayathA-eko gaNazodhikaraH-gaNasya zAdhi-samucitaprAyazcittadAnAdinA zodhanaM punazca - " cattAri purisajAyA " - ityAdi, puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise - koI eka puruSa gaNa sAdhusamudAya kI anavadya - nirdoSa sAghu samAcArI kI pravartanA se, vAditva guNa se, dharmopadeza karane se, naimittikatva se, yA-vidyAmiddhitva Adi se zobhA karane kA svabhAva vAlA hotA hai, kintu-" no mAnakara" mAnakara nahIM hotA hai isa bAta kA abhimAna karane kA svabhAva vAlA nahIM hotA hai, kyoMki yaha binA kahe sune hI gaNa kI zobhA karane meM tallIna rahatA hai, athavA ahaGkAra vinA kA hotA hai aisA yaha prathama bhaMga hai. 1 koI puruSa mAnakara hotA hai gaNa zobhAkara nahIM. 2 koI eka gaNa kI zobhAkara bhI hotA hai aura-mAnakara bhI, 3 koI eka na gaNakI zobhAkara hotA hai aura na mAnakara hI hotA hai, 4 "cattAri purisajAyA "-punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka gaNa " cattAri purisajAyA " mA prare purussaan| yA2 2 5 cha(1) o me ghuruSa manabadha (ni:oSa) sAdhu samAyArInI prapatana , vAditya guNa dvArA, dharmopadeza dvArA, nimika vaDe, athavA vidyAsiddhitva Adi 43 ganI (sAdhusa hAyanA) zamA padhAranA2 DAya cha, 52-tu " no mAnakaraH" (e vAtanuM abhimAna karanAra) hotuM nathI. kAraNa ke te koInI vinaMtinI apekSA rAkhyA vinA gaNanI zobhA vadhAravAne tatpara rahe che ane tenAmAM ahaMkAra heta nathI. (2) koI puruSa mAnakara hoya che. paNa gaNazabhAkara hetuM nathI. (3) kaI puruSa gaNazobhAkara paNa hoya che ane mAnakara paNa hoya che. (4) ke puruSa gaNazabhAkara paNa heta nathI ane mAnakara paNa hotuM nathI. "cattAri purisajAyA " puruSanA nAye pramANe yA2 prA2 55 53 che-keI eka puruSa gaNAdhikara hoya che eTale ke samucita prAyazcitta zrI sthAnAMgasUtra :03 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03sU019 catuSprakArakapuruSajAtanirUpaNam 75 karotItyevaMzIlastathA bhavati, yadvA-akalpanIyatvasaMzayAdhiSThite bhaktapAnAdau anabhparthita eva gRhasthagRhaM gatvA pRcchAdinA gaNasya bhaktAdipadArthasya zuddhiM karotItyevaMzIlastathA bhavati, kintu no mAnakaro bhavati 1, tathA-mAnakaro nAmaiko no gaNazodhikaraH 2, tathA-eko gaNazodhikaro'pi mAnakaro'pi 3, tathA-eko no gaNazodhikaro no mAnakaraH 4 / ___"cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eko rUpa-mAdhUnAM veSaM jahAti-rAjAdikAraNena tyajati, kintu no dharmazodhi kara hotA hai, samucitta prAyazcitta dAna Adi dvArA gaNa kI zuddhi karane kA svabhAva vAlA hotA hai, yadvA AhArAdi meM, akalpanIyatA kI saMzIti (saMdeha ho jAne para binA kahe sune hI jo gRhasthake ghara para jA kara usakA nirNaya kara ke usa gaNa sambandhI AnIta bhaktAdi padArtha kI zuddhi karane kA svabhAva vAlA hotA hai, kintu-"no mAnakaraH" mAnakara nahIM hotA hai, 1 mAna karane kA svabhAva vAlA nahIM hotA hai, 1 koI eka puruSa mAnakara hotA hai para-gaNazodhi kara nahIM hotA hai, 2 koI eka aisA hotA hai jo gaNa zodhikara bhI hotA hai aura-mAnakara bhI hotAhai, 3 aura-koI eka na to gaNazodhikara hotAhai, na mAnakara hI hotA hai, 4 / punazca-" cattAripurisajAyA"-ityAdi. puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka puruSa rAjAdi vizeSa kAraNa Adi dvArA gaNanI zuddhi karavAnA svabhAvavALo hoya che, athavA AhArAdimAM akalpanIyatAne saMdeha utpanna thatAM ja koInA kahevAnI rAha joyA vinA, gRhasthane ghera jaIne tene nirNaya karIne, te gaNane mATe vahorI lAvavAmAM mAvasa bhADA250InI zuddhi 42pAnA svabhAvANI DAya che. 565 "no mAnakaraH" paNa mAnakara hotuM nathI-ahaMkAra karavAnA svabhAvavALe te nathI. (2) kaI puruSa mAnakara hoya che paNa gaNazedhikAra heta nathI. (3) keIgaNazadhikara paNa hoya che ane mAnakara paNa hoya che (4) keI gaNAdhikara paNa hote nathI ane mAnakara paNa hotA nathI. "cattAri purisajAyA " puruSanA nAya pramANe yA2 52 5 ch(1) keI eka sAdhu e hoya che ke je rAjAdinA bhayanA kAraNe veSane tyAga kare che, paNa cAritra dharmane tyAga karatA nathI. (2) keI eka sAdhu zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre cAritralakSaNaM tyajati boTikamadhyasthita boTikaveSadhAri (bauddhasAdhu)munivat 1, eko dharma tyajati no rUpaM, nihnavavata 2, eko rUpadharmoM bhayaM tyajati utpravajitavat-bhUta. pUrva gRhItasaMyamagRhasthavat 3, eko no rUpaM jahAti no dharma jahAti susAdhuvat 4 / se veSa ko choDatA hai caritra dharma nahIM, 1 yoTika (bauddha) veSadhArI boTika madhya meM sthita muni jaise / koI eka dharma choDatA hai yeSa nahIM, 2 nilaya jaise / koI eka donoM ko choDa detA hai, 3 gRhastha ke jaise / koI eka dharma, aura veSa meM eka ko bhI nahIM choDatA hai. 4 sacce sAdhu jaise| punazca-" cattAri purisajAyA"-puruSajAta cAra hote haiM, jaise-"jinAjJA dharma kA parityAga kara detA hai para-gaccha maryAdA nahIM " tAtparya hai ki-- " yogya sAdhu samudAya ko zruta denA cAhiye " tIrthaMkara kI AjJA hai, isa AjJA kI upekSA kara ke bRhatkalpAdi viziSTa zruta anpa gacchacAle sAdhu ko nahIM denA hai. pravartaka dvArA pravartita apanI aisI gaccha maryAdA kA anusaraNa karatA hai vaha jinAjJA virAdhaka hokara dharmakA parityAga karatA hai para gaNasthiti kA parityAga nahIM karatA hai aisA vaha prathama bhaGga hai, 11 koI eka gaNasthiti kA parityAga karatA hai, dharma kA nahIM, 2 vaha-yogya sAdhuoM ko zruta denevAlA hotA hai / koI eka dharma- aura e hoya che ke je dharma cheDe che, paNa veSa choDatuM nathI, jemake nivruva (3) keI eka sAdhu veSa paNa cheDe che ane dharma paNa cheDe che (4) koI eka sAdhu veSa paNa choDatuM nathI ane dharma paNa choDato nathI jemake satya sAdhu. " cattAri purisajAyA" 52panA nAya pramANe yA2 54 // 2 55 5 che--(1) koI eka puruSa e hoya che ke je dharmane parityAga kare che paNa gaNasthitine parityAga karatA nathI -"jinAjJA dharmane parityAga karI nAkhe che paNa ga7maryAdAne parityAga karatuM nathI. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-tIrthakaranI evI AjJA che ke je sAdhu samudAyane zradAna devuM joIe. A AjJAnI upekSA karIne bUDa99pAdi viziSTa kRtanuM anya gacchavALA sAdhune te dAna detA nathI, paNa pravartaka dvArA pravartita evI pitAnI gacchamaryAdAnuM te anusaraNa kare che A prakArane sAdhu jinAjJAne virAdhaka hevAne kAraNe dharmane parityAga karanAra gaNAya che paNa gaNanI maryAdAnuM pAlana karanAre hevAne kAraNe gaNasthitine parityAgakartA gaNAto nathI. (2) ke eka sAdhu gaNasthitine parityAga kare che paNa dharmane parityAga karatA nathI. te egya sAdhuone zrutadAna detA hoya che. (3) ke dharma ane gaNa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303 2019 catuSprakArakapuruSajAtanirUpaNam 77 " cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eko dharma-jinAjJArUpaM jahAti-tyajati, kintu no gaNasaMsthitiM gaNasyasvagacchasya saMsthiti-svagacchapravartakamavartitamaryAdAM na jahAti / ihAyaM vivekaHtIrthaGkarA evamupadizanti-" sarvebhyo yogyasAdhubhyaH zrutaM dAtampamiti tadAjJAmu. pekSya bRhatkalpAdi viziSTazratamanyagacchIyAya na deyamiti svagacchapravatakapravartita. maryAdAmanusaran yo'nyagacchIyAya zrRMta na dadAti sa dharma tyajati, jinA''jJA. virAdhakatvAt , no gaNasaMsthitim, iti prathamo bhaGgaH / 1 / ekaH puruSo gaNasaM. sthitiM jahAti no dharma, sa ca yogyebhyaH zrutadAyakaH, iti dvitIyaH 2 / eko dharmagaNasaMsthityubhayaM jahAti, sa cAyogyebhyaH zrutadAyakaH iti tRtIyaH / 3 / eko no dharma jahAti no gaNasaMsthitiM, sa ca zrutAvyavacchedArthaparagacchasthaM sAdhu svagaH NamaryAdAyAM saMsthApya zrutadAyI / iti caturthaH / 4 / / ___ " cattAri purisanAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH priyadharmA-priyo dharmoM yasya sa tathA prItibhAvena sukhena ca dharmasvIkArako bhavati, kintu no dRDhadharmA-dRDhatvAbhAvAd vipadi dharmAt pracalito bhavati,gaga sthiti donoM kA parityAga karatA hai, 3 aisA vaha-ayogyoM ko zruta dene vAlA hotA hai, 3 / koI eka puruSa na to-dharma kA, na gaNa sthiti kA parityAga karatA hai, 4 / punazca--" cattAri purisajAyA ".. ityAdi, puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise koI eka puruSa dharmapriya hotAhaiprIti bhAvase sAnanda dharmako svIkAra kara letAhai, kintu 'no dRDha dharmA,' vipatti meM dharma se vicalita ho jAtAhai, ataH-dRDha dharmA nahIM hotA hai,1|| koI eka puruSa Apat kAla meM bhI aGgIkRta dharma kA parityAga nahIM sthiti bannene parityAga kare che agya vyaktione thatadAna denArane A prakAramAM mUkI zakAya. (4) koI eka sAdhu dharmane paNa parityAga karate nathI ane gaNasthitine paNa parityAga karatA nathI. "cattAri purisajAyA' puruSanA nAye pramANe yA2 2 54 // che- (1) koI eka puruSa dharmapriya hoya che-pratibhAvathI AnaMdapUrvaka dhamane svIrI se cha, 52ntu " no dRDhadharmAH" yA sAta nathI-meTale vipattimA dharmathI vicalita thaI janAre hoya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sthAnAGgasUtre ___ tathA--eko dRDhadharmA-Apadyapi svIkRtadharmA parityAgena sthiradharmA bhavati, kintu no priyadharmA-mukhena dharmasvIkArI na bhavati, yataH sa kaSTena dharma gRhNAti, 2 / ekaH priyadharmA'pi dRDhadharmAs'pi 3, eko no priyadharmA no dRDhadharmA 4 / ____ asyAyamarthaH-dvitIyo duHkhena dharmamudgrAhyate dharmagrahaNaM kAryate, tu-puna: rasau gRhItaM dharma tIraMpAraM nayati-yAvajjIvanaM savidhi tamanutiSThatItitRtIyaH ubhayAntaH pripadhamatva-dRDhadharmatvobhayasvabhAvaH kalyANa: zobhano bhavati 3 / caramaH antimazcaturthastu pratikruSTaH niSiddho nivArita ityarthaH / mU0 19 / mUlam-cattAri AyariyA paNNatA, taM jahA--pavAyaNAyarie NAmamege No upaTTAvaNAyarie 1, upaTAvaNAyarie NAmamege jo karatA hai (sthira dharmadhArI hotA hai,) para-sahasA sukha se dharma kA svIkAra nahIM karatA hai, kyoMki aisA vyakti bahuta kucha zoca samajha kara dharma grahaNa karatA hai, 2 koI eka priyadharmA aura dRDhadharmA bhI hotA hai, 3 koI eka puruSa na to priyadharmA hI na dRDhadharmA hI hotA hai, 4 / isakA tAtparya hai-ki yahAM jo dvitIya puruSa hai vaha saralatAse dharmako nahIM grahaNa karatA hai, bahuta hI zoca samajha kara use svIkAra karatA hai, aura jaba svIkAra kara letA hai to phira yAvajjIvana usakA vaha savidhi pAlana krtaa| anya padoM kA bhAva sugama hai, // sU0 19 // (2) koI eka puruSa evA hoya che ke je game tevI Aphata Ave te paNa dharmane parityAga karatA nathI (sthira dhamadhArI hoya che, paNa pUrNa vicAra karyA vinA dharma aMgIkAra karatA nathI (3) kaI puruSa priya dharmo paNa hoya che ane daDha dharmA paNa hoya che. (4) ke puruSa priyadharmA paNa hatuM nathI ane daDhavamAM paNa hotuM nathI kahyuM paNa che ke- ahIM je bIjA prakArano puruSa kahyo che te saraLatAthI dharmane grahaNa karate nathI-ghaNuM ja vicAra karIne dharmane svIkAre che. A rIte dhamane svIkAryA bAda te game tevI paristhitimAM paNa vidhipUrvaka, AjIvana tenuM pAlana kare che. bAkInA padano bhAva sugama che ke sU, 19 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU020 caturvidhAcAryasvarUpanirUpaNam 79 paJcAyaNAyarie 2, ege pavAyaNAyarievi ukTrAvaNAyarievi 3, ege No pahAyaNAyarie No uvaThThAvaNAyarie dhammAyarie 4 / / cattAri AyariyA paNNattA, taM jahA--uddesaNAyarie NAmamege No vAyaNAyarie, dhammAyarie0 4, cattAri aMtevAso paNNattA, taM jahA--pavAyaNaMtevAsI NAma. mege jo ubaTrAvaNaMtavAsI 1, dhammaMtevAsI 4, cattAri aMtevAsI paNNatA, taM jahA--uddesaNaMtevAsI NAmamege No bAyaNatevAsI 1, dhammaMtevAsI0 4, / sU0 20 // chAyA-catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA pravrAjanA''cAryoM nAmaiko no upasthApanA''cAryaH 1, upasthApanA''cAryoM nAmaiko no pravrAjanA''cAryaH 2, ekaH prajAjanA''cAryo'pi upasthApanA''cAryo'pi 3, eko no bhavAnanA''cAryoM no upasthApanA''cAryaH dharmA''cAryaH / / .. catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA-uhezanA''cAryoM nAmako no yAcanA''. cAryaH dharmA''cAryaH / / catvAro'ntevAsinaH prajJaptAH, tadyathA-prajAjanA'ntevAsI nAmaiko no upasthApanA'ntevAsI 1, dharmAntevAsI 4 // ___catvAro'ntevAsinaH prajJaptAH, tadyathA-uddezA'ntevAsI nAmaiko no vAcanA. 'ntevAsI 1, dharmAntevAsI 4||mu0 20 // TIkA-" cattAri AyariyA" ityAdi -AcAryAzcatvAraH prajJaptAH, tadyayA-ekaH prajAjanA''cAryaH-prajAjanA-pravrajyAdAnaM tayA AcAryoM bhavati, kinnu no upasthApanA''cAryaH-upasthApanA-ziSye mahAvratA''ropaNaM tathA AcArya "cattAri AyariyA paNNattA ".-ityAdi, 20 // AcArya cAra kahe gaye haiM, jaise - koI eka AcArya aisA hotA hai jo - pravAjanAcArya hotA hai - upasthApanAcAyeM nahIM, 1 dIkSA dene dvArA jo AcArya hotA hai baha - prajAjanAcArya hai, tathA-ziSya meM mahAvatoMkA Aropaka jo hoM vaha-upasthA " cattAri AyariyA paNNattA" tyAhi (20) AcAryanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) keI eka AcArya evAM hoya che ke je pravrajanAcArya hoya che, paNa upasthApanAcArya hatA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre upasthApanA''cAryaH ziSye mahAvatA''ropako na bhavati, iti prathamo bhaGgaH / 1 / eka upasthApanA''cAryoM bhavati na tu patrAnanA''cAryaH / iti dvitIyaH / 2 / eka ubhayA''cAryoM bhavati / iti tRtIyaH / 3 / eko nobhayAcAryaH, sa hi dharmA'cAryoM bhavati / iti caturthaH / / ___" cattAri AyariyA " ityAdi-punarAcAryAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeka uddezanA''cAryaH- uddezanam-aGgAdipaThanAdhikAritvakaraNam , tena tatra vA''. panAcArya hai, arthAt chedopasthApanIya cAritra dene vAlA upasthApanAcArya hai| koI eka AcArya ziSya meM mahAvatoM kA AropaNa karane se upasthApanAcArya hotA hai, pravrAjanAcArya nahIM, 2 aisA dvitIya bhaGga hai| tathA-koI eka pravrajanA se, aura ziSya meM mahAvratoM kI AropaNAse donoM tarahoMse AcArya hotA hai, 3 aisA tRtIya bhaGga hai / tathA-koI eka AcArya na to prabAjanA se, na upasthApanAse AcArya hotA hai, 4 yaha caturtha bhaGga hai / kahA bhI hai." dhammo jeNuvaiTo." ityAdi. punazca"cattAri AyariyA, ityAdi AcArya cAra prakAra ke hote haiM, jaise-- koI eka AcArya, aisA hotA hai jo, uddezanAcArya hotA hai, AcArAGgAdi gyAraha aGgAdikoM ko par3hane kA adhikArI karanA, isakA nAma uddezana hai, isa uddezana se athavA-ina uddezana meM jo-AcArya hotA hai vaha-uddezanAcAryahai, kintu-vaha vAcanAcArya nahIM hotAhai 1 aisA yaha nathI. dIkSA aMgIkAra karAvavAne lIdhe AcArya thanArane pravrajanAcArya kahe che. tathA zimAM mahAvratonuM ArohaNa karanArane upasthAnAcArya kahe che. eTale ke chedepasthApanIya cAritra denArane upasthApanAcArya kahe che. (2) koI eka AcArya ziSyamAM mahAvratanuM AropaNa karavAne kAraNe upasthApanAcArya hoya che paNa pravrajanAcArya hotA nathI. (3) keI eka ziSyone pravajita karavAne kAraNe pravajanAcArya paNa hoya che ane mahAvatenuM AropaNa karavAne kAraNe upasthApanAcArya paNa hoya che. (4) keI eka AcArya pravAjanAnI apekSAe paNa AcArya hotA nathI ane upasthApanAnI apekSAe paNa AcArya hetA nathI. " cattAri AyariyA " dhyAhi-mAyA nA nAya pramANe 55 yAra prakAra paDe che-(1) keI eka AcArya evAM hoya che ke je udezanAcAya hoya che. paNa vAcanAcArya hetA nathI. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-AcArAMgAdi agiyAra aMgonuM adhyayana karavAne adhikArI kare tenuM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 sU0 20 catuvidhAcAryasvarUpanirUpaNam 1 cArya uddezanA''cAryoM bhavati, kintu vAcanA''cAryoM na bhavati 1, zeSAstrayo bhaGgAH sugamAH / tatrobhayarahito dharmA''cAryoM jJeya iti / "cattAri aMtevAsI" ityAdi antevAsina:-ante-guroH sanidhau (gurorAjJAyAM) vasantItyevaMzIlA ante vAsinaH ziSyAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-ekaHpravAjanayAdIkSayA'ntevAsI tathA dIkSito bhavati, kintu no upasthApanA'ntevAsI-upasthApanA-paJcamahAvratasapAropaNA tatra tayA vA'ntevAsI tathA mahAvratA''ropaNoziSyo na bhavati 1, eka upasthApanA'ntevAsI bhavati parantu pravrAjanA'ntevAsI na prathama bhaGga hai / isa sambandha ke bAkI ke tIna bhaGga sugama haiM / jaisekoI eka AcArya aisA hotA hai jo vAcanAcArya hotA hai uddezanAcArya nahIM, 2 koI eka uddezanAcArya aura vAcanAcArya bhI hotA hai. 3 koI eka na to uddezanAcArya na vAcanAcArya hI hotA hai, 4 yaha caturtha bhaGga hai| " cattAri aMtevAsI"-antevAsI cAra hote haiM, gurU kI sevA meM rahane vAlA ziSya antevAsI kahA jAtAhai, koI eka pravAjanAntevAsI hotAhai para-upasthApanAnte vAsI nahIM hotAhai, jo dIkSAse antevAsI hotA hai vaha-pravrAjanAntevAsI kahA gayA hai, aura jo paJcamahAvratoM kI AropaNA meM, yA-AropaNA se anteyAsI hotA hai vaha-upasthApanA ante. vAsI kahA gayA hai, isa prakAra kA yaha prathama bhaGga hai, 1 koI eka nAma uddezana che. A uddezananI apekSAe athavA A uddezanamAM je AcArya hoya che tene uddezanAcArya kahe che. ane sUtrAdinuM paThana (adhyayana) karAvanArane vAcanAcArya kahe che. kaI eka AcArya evAM heya che ke je vAcanAcArya hoya che, paNa uddezanAcArya hotA nathI. (3) keI eka AcArya evAM hoya che ke je uddezanAcArya paNa hoya che ane vAcanAcArya paNa hoya che. (4) koI eka cArya uddezAcArya paNa hotA nathI ane vAcanAcArya paNa hotA nathI. " cattari aMtevAsI " gurunI sabhI 2DenA2 ziSyane mantavAsI 33 che. te antavAsInA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che. (1) koI eka pravAjanA tevAsI hoya che paNa upasthApanA tevAsI hete nathI. je ziSya dIkSAne kAraNe antavAsI gaNAya che, tene pravrajanA tevAsI kahe che. je ziSya pAMca mahAvratonI ArapaNAne kAraNe antavAsI gaNAya che tene upasthApanAnevAsI kahe che. A pahele bhAga che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnAGgasUtre bhavati 2, ekaH pravrAjanAntevAsyapi upasthApanAntevAsyapi bhavati 3, eko no pravrAjanA'ntevAsI bhavati nApi copasthApanA'ntevAsI bhavati, caturthabhaGgasthaH ziSyo dharmAntevAsI dharmamAtrasvIkAre ziSyo bhavati, yadvA dharmAbhilASitayopAgatazcaturthoM bodhyaH 4 / iti // "cattAri aMtevAsI " ityAdi-punarantevAsinazcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeka uddezanAntevAsI-uddezanena aGgAdipaThanAdhikAritvakaraNena ziSyo bhavati, kintu no pAcanA'ntevAsI-vAcanA-gurubhyaH zravaNamadhigamo vA, tayA tatra vA'ntevAsI tathA na bhavati 1, eko vAcanA'ntevAsI bhavati, no uddezanA'ntevAsI antevAsIhai jo ki-upasthApanAse antevAsI hotAhai, pravrAjanAse nahIM, yaha dvitIya bhaGgahai, 2 koI eka antevAsI aisA hotAhai jo pravrAjanAse bhI aura-upasthApanAse bhI, yaha tRtIya bhaGga hai, 3 koI eka prajAjanA se bhI-upasthApanA se bhI ubhaya thA antevAsI nahIM hotA hai, aisA vaha ziSya dharmAntevAsI hotA hai dharma mAtra ke svIkAra se ziSya hotA hai, aisA yaha cauthA bhaGga hai, 4 jo dharmAbhilASA se yukta ho kara guru ke pAsa meM ziSyatya aGgIkAra karatA hai, vaha bhI isa caturtha bhaGga vAlA hotA hai, / punazca-" cattAri aMtevAsI-" antevAsI cAra kahe gaye haiM, jaise-koI eka antevAsI uddezanase aGgAdi paDhanA'dhikAritva karane se antevAsI-ziSya hotA hai, para-vAcanA se guru ke pAsa zravaNa se yA-adhigamase antevAsI nahIM hotAhai, aisA yaha-uddezanAnte vAsI no vAcanAnte vAsI nAmakA prathama bhaGga hai, 1 tathA-koI eka antevAsI (2) keI eka upasthApanAntavAsI hoya che, paNa pravajanAnevAsI hotuM nathI. (3) koI eka pravrajanAnevAsI paNa hoya che ane upasthApanAtevAsI paNa hoya che. (4) koI eka pravAjanAnI apekSAe paNa antavAsI hato nathI ane upasthApanAnI apekSAe paNa atevAsI hotuM nathI evA ziSyane dharmAntavAsI kahe che, kAraNa ke mAtra dharmanA svIkAranI apekSAe ja te anaMtevAsI gaNAya che. " cattAri antevAsI" santAsIna nIya pramANe yA2 42 5y kahyA che-(1) kaI eka antavAsI uzanAtevAsI hoya che paNa vAcanAnevAsI hoto nathI. eTale ke aMgAdinuM paThana karavAne adhikArI hoya che, paraMtu vAcanAnI apekSAe-gurunI samIpe zravaNanI apekSAe athavA adhisbhnii apekSA meM antayAsI jAta nathI, sevAmA " uddezanAnteyAsI no vacanAntevAsI" mA paDesI mAMga che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU021 nirgranthasvarUpanirUpaNam 83 2, eka uddezanAntevAsyapi bhavati vAcanA'ntevAsyapi 3, eko no uddezanA'ntevAsI nApica vAcanAntevAsI bhavati / tatra caturthabhaGgastho'ntevAsI ko bhavatItyAha - " dhammaMtevAsI "-ti, dharmAntevAsI - dharma ziSyaH, dharmamAtrAbhilASitayopapanno vA / 4 / iti // sU0 20 // mUlam - cattAri NiggaMthA paNNattA, taM jahA - rAiNiye samaNe NiggaMthe mahAkamme mahAkirie aNAyAvI asamie dhammassa aNArAhae bhavai 1, rAiNie samaNe NiggaMthe appakamme appakiriye AyAvI samie dhammassa Ahae bhavai 2, omarAilie samaNe NiggaMthe mahAkamme mahAkirie aNAyAvI asamie dhammamsa aNArAhae bhavai 3, omarAiNie samaNe NiggaMthe aur apakarie AyAvI samie dhammassa Ahae bhavai4 | cattAri NiggaMdhIo paNNattAo, taM jahA - rAiNiyA samaNI NiggaMthI evaM caiva 4, vAcanAntevAsI hotA hai- uddezanAntevAsI nahIM, aisA yaha dvitIya bhaGga hai, tathA koI eka antevAsI uddezanase bhI - vAcanAse bhI antevAsI hotA hai, 3 yaha tRtIya bhaGga hai / evaM koI eka antevAsI na to uddezanA se, aura na bAcanA se hI antevAsI hotA hai, aisA antevAsI dharmaziSya hotA hai, dharmamAtra kI abhilASA se yukta ho kara vaha ziSya banatA hai, aisA yaha caturtha bhaGga hai, 4 // su020 // (2) kAI eka antavAsI vacanAtevAsI hoya che, paNa uddezanAntavAsI hAtA nathI. (3) koI eka antavAsI uddezanAntevAsI paNa hAya che ane vAcanAntevAsI paNa hAya che. (4) koI eka ziSya uddezanAtevAsI paNa hAtA nathI ane vAcanAtevAsI paNa letA nathI. evA antavAsI dharmIziSya hoya che. mAtra dharmanI abhilASAthI yukta thavAne kAraNe ja te ziSya manyA hAya che. // sU. 20 // zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnAGgasUtre cattAri samaNovAsagA paNNatA, taM jahA-rAiNie samaNovAsae mahAkamme tahe 4, cattAri samaNovAsiyAo paNNattAo, taM jahA--rAiNiyA samaNovAsiA mahAkammA taheva cattAri gmaa| sU0 21 // chAyA-catvAro nirgranthAH prajJaptAH, tadyathA-rAtnikaH zramaNo nigrantho mahAkarmA mahAkriyaH anAtApI asamito dharmasthAnArAdhako bhavati 1, rAtnikaH zramaNo nirgrantho'lpakarmA'lpakriyaH AtASI samito dharmasyA''rAdhako bhavati 2, avamarAtnikaH zramaNo nigrantho mahAkarmA mahAkriyo'nAtApI asamito dharmasyA''rAdhako bhavati 3, avamarAtnikaH zramaNo nirgrantho'lpakarmA'lpakriya AtApI samito dharmasyA''rAdhako bhavati / catasro nigranthyaH prajJaptAH, tadyathA-rAnikI zramaNA nigranthI evameva 4, catvAraH zramaNopAsakAH prajJaptAH, tadyathA-rAtnikaH zramaNopAsako mahAkarmA tathaiva 4 / catasraH zramaNopAsikAH prajJaptAH, tadyathA-rAtniko zramaNopAsikA mahAkarmA tathaiva catvAro gamAH / sU0 21 // TIkA-" cattAri NiggaMthA " ityAdi-nirgranyAH -bAhyAbhyantaragrantharahitAH sAdhavazcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-rAtnikaH-ratnaiH-bhAvato jJAnAdilakSaNe vyavaharatIti rAtnikaH-jJAnAdiratnavyavahArasampanno bRhatparyAyaH paryAyajyeSTha ityarthaH, TIkArtha-" cattAri NiggaMdhA pnnnnttaa"-ityaadi-| 21 / / nirgantha cAra prakAra ke kahe gaye haiM, jaise - koI eka nirgrantha zramaNarAnika paryAya jyeSTha hotA hai, dIkSAparyAya kI apekSA jyeSTha hotA hai, tapazcaraNazIla hotA hai nirgrantha. " cattAri NiggaMthA paNatA " tyA-(21) zramaNa nigraMthanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che- (1) keI eka zramaNa nigraMtha sAnika hoya che eTale ke dIkSA paryAyanI apekSAe reSTha hoya che, tapazcaraNazIla hoya che, bAhya ane Abhyantara parigrahathI rahita hoya che, paranta jJAnAvaraNIya Adi karmonI sthitinI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU0 21 nirgranthasvarUpanirUpaNam zramaNaH-tapazcaraNazIlaH, nirgranthaH, mahAkarmA-mahAnti-gurUNi sthityAdibhistA. dRzapramAdalakSitAni karmANi jJAnA''varaNIyAdIni yasya sa tathA, mahAkriyA= mahatI-bRhatI kriyA-karmavandhahetubhUtA kAyikyAdikA yasya sa tathA, anAtApIAsamantAt tApayati-zItoSNAdisahanalakSaNAmAtApanAM karotItyevaMzIla AtApI, na AtApotyanAtApI-zItoSNAdiparISahasahanakaraNavarjitaH mandazraddhatvAt , ata eva asamitaH-samitibhiH ai-pathikyAdibhIrahitaH sAdhuH dharmasya-durgatipatajjantusamuddharaNaparAyaNasya cAritralakSaNasya anArAdhakaH-ArAdhayatItyArAdhakaH sa na bhavatIti tathA bhavati, iti prathamo nirgrantho jJeyaH / 1 / / tathA-rAtnikaH-paryAyajyeSThaH zramaNo nirgrantho'lpakarmA-laghukarmA, alpakriyA-alpA kriyA kAyikyAdikA yasya sa tathA, AtApI-parISahasahanadhIraH, bAhya-Abhyantara parigrahase rahita hotA hai, parantu phirabhI yaha jJAnA. varaNIyAdi kameMkI sthitikI apekSAse mahA karmA hotAhai karmabandha hetubhUta prANAtipAta Adi kAyikI kriyAe~ jisakI mahatI hotI hai. manda. zraddhAvAlA honese zIta uSNa Adi parISahoMko jItanese rahita hotA hai asamita hotA hai-IpithikI Adi samitiyoMke pAlanese vihIna hotA hai aura isIse durgatimeM paDate huye jIvoMke uddharaNa karanemeM tatpara aise cAritrarUpa dharmakA vaha ArAdhaka nahIM hotA hai aisA vaha prathama prakArakA nirgrantha hai-1 koI eka zramaNa nirgrantha rAnika dIkSAparyAyakI apekSA jyeSTha hotAhai zramaNa-tapazcaraNazIla hotAhai nirgrantha bAhya Abhya. ntara parigrahakA tyAgI hotA hai, para laghukarmA hotA hai, kAyikI Adi alpa kriyAvAlA hotA hai, AtApI hotA hai, parISahoMko sahane meM dhIra apekSAe te mahAkarmI heya che. te kAraNe karmabandhanA kAraNa rUpa prANAtipAta Adi kAyikI kiyAethI adhika pramANamAM te yukta hoya che, manda zraddhA vALe hevAne kAraNe zIta, uSNa Adi parISahone jItavAne asamartha hoya che, asamita hoya che-IpathikI Adi samitionA pAlanathI vihIna heya che ane te kAraNe durgatimAM paDatA ane uddhAra karavAne samartha evA cAritrarUpa bane te ArAdhaka hete nathI A pahelA prakArane nigraMtha samajo. (2) keI eka zramaNa nigraMtha rAtmika hoya che-dIkSA paryAyanI apekSAe 4 heAya che, tapazcaraNa zIla hoya che ane bAhya-Abhyantara parigrahane tyAgI hoya che, parantu te laghukarmA hoya che. kAyikI Adi a5 kiyAvALo hoya che, AtApI heAya che-parISahone sahana karavAmAM dhIravIra hoya che, ane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtra ata eva samitaH-samitiguNasampannazca bhavatyato dharmasyA''rAdhako bhayati 2 / iti dvitIyo nirgranyaH 2 / tathA-avamarAtnikaH-avamo-laghuH paryAyeNa sa cAsau rAtniko'vamarAlikA-laghuparyAyaH, zramaNo nigrantho mahAkarmA mahAkriyo'nAtApI ata evAsamito bhavatyata eva ca dharmasyA'nArAdhako bhavati / iti tRtIyo ninanthaH 3 / tathA-avamarAtnikaH-laghurAtnikaH zramaNo nirgrantho'lpakAlpakriya AtApI ata eva samito'ta eva dharmasyA''rAdhako bhavati / iti caturthoM nirgranthaH / 4 / vIra hotA hai, samita hotA hai-samiti guNa sampanna hotA hai ataH vaha dharmArAdhaka hotA hai, yaha dvitIya prakArakA zramaNanirgrantha hai-2 koI eka zramaNa nirgrantha dIkSAparyApakI apekSA laghuparyAyavAlA hotA hai tapazcaraNazIla hotA hai bAhya-Abhyantara parigrahase rahita hotA hai, phirabhI mahAkarmA hotA hai, mahA kriyAvAlA hotA hai, anAtApI hotA hai, ataeva-asamita hotA hai aura isI kAraNa vaha dharmakA ArAdhaka nahIM hotA hai--aisA yaha tRtIya prakArakA zramaNa nirgrantha hai-3 koI eka zramaNa nirgrantha avanarAnika hotA hai-dIkSAparyAyakI apekSA laghu paryAyavAlA hotA hai tapazcaraNazIla hotA hai bAhyA'bhyantara parigrahakA tyAgI hotA hai, para vaha alpa karmA hotA hai, alpa kriyAvAlA hotA hai AtApI hotA hai, samita hotA hai, isaliye vaha dharmakA ArAdhaka hotA hai-4| samita hoya che-iryApathikI Adi samitionuM pAlana karanAra hoya che, te kAraNe te nigraMtha dharmArAdhaka hoya che bIjA prakAranA zramaNa nigraMthanA A lakSaNe samajavA. have trIjA prakAranA zramaNa nirca thanA lakSaNe batAvavAmAM Ave chekoI eka zramaNa nigraMtha dIkSA paryAyanI apekSAe laghuparyAyavALo hoya che, tapazcaraNazIla hoya che ane bAhya-Abhyatara parigrahothI rahita hoya che, paranta te mahAka hoya che, mahAkiyAvALo hoya che, anAtApI hoya che, parISahone sahana karavAne asamartha hoya che, te kAraNe te asamita hoya che ane e ja kAraNe te dharmane ArAdhaka hete nathI. cothA prakAranA zramaNa nigraMthanA lakSaNe have prakaTa karavAmAM Ave che--keI eka zramaNa nigraMtha "avamAnika" hoya che. eTale ke laghu dIkSA paryAyavALA hoya che, tapazcaraNuzIla hoya che, ane bAhya-Abhyantara paragrahane tyAgI hoya che, paraMtu te laghukama hoya che, alpakriyAvALo heya che, parISahene sahana karanArA hoya che ane samita hoya che te kAraNe te dharmane ArAdhaka hoya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u030 21 nirgranthasvarUpanirUpaNam " cattAri NiggaMthIo" ityAdi - etadvivaraNaM nirgranthasUtravadbodhyam, ityata Aha- " evaM caiva " - evameva-nirgranyavadeva bhaGgacatuSTayaM bhaNanIyam / 87 " cattAri samaNovAsagA " ityAdi - enadapi zramaNopAsakasUtraM nigranthasUtravad bodhyam, ityata Aha-" taheve "-ti- tathaiva yathA nirgranthA uktAstathaiva zramaNopAsakA api caturbhIyuktA bodhyA iti / saMkSepase zramaNa nirgranthoMke cAra bheda isa prakAra se haiM-- koI eka zramaNa nigrantha dIkSA paryAyakI apekSA jyeSTha hotA hubAbhI anArAdhaka hotA hai - 1 koI eka zramaNa nirgrantha dIkSAparyAyakI apekSA jyeSTha huvAbhI ArAdhaka hotA hai - 2 / koI eka zramaNa nirgrantha dIkSAparyAyakI apekSA laghu huvAbhI anArAdhaka hotA hai -3 aura eka zramaNa nirgrandha dIkSAparyAyakI apekSA laghu hubAbhI ArAdhaka hotA hai-4 " cattAri NiggaMdhIo' ityAdi. isa sUtra kA vivaraNa nirgrantha sUtra jaisA jAnanA cAhiye ataH pUrvokta rUpasehI yahAM bhaGga catuSTaya kara lenA cAhiye / " cattAri sama govAsage " ityAdi isa zramaNopAsaka sUtrakI vyAkhyA bhI pUrvokta nirgrantha sUtrakI taraha karalenI cAhiye isIliye taheva aisA kahate huve sUtrakAra prakaTa karate haiM ki zramaNopAsaka bhI nirgranthoMke samAnahI catu have zramaNa nithAnA cAra bheTTha sa'kSiptamAM prakaTa karavAmAM Ave che. (1) dIghra dIkSA paryAyavALA paNu anArAdhaka hAya evA zramaNa nigraMtha. (2) dIva dIkSAparyAyavALA paNu ArAdhaka hAya evA zramaNa nigraMtha. (3) laghu dIkSAparyAyavALA paNu anArAdhaka hoya evA zramaNa nigraMtha. (4) laghu dIkSa, paryAyavALA paNa ArAdhaka heAya evA zramaNa nitha. "af formiefert "scule cAra prakAranI zramaNa nigraMthiNIe ( sAdhvIe ) hAya che. A sUtranu vivaraNu nigra'tha sUtra anusAra karavu joIe, eTale ke A sUtramAM nigraMthanA cAra prakAra kahyA che, evA ja prakArA zramaNa nigraMthiNInA pazu samajI levA. " cattAri samaNopa (sage " tyAhi- zramaNeApAsakonA paNa cAra prakAra kahyA che. zramaNa nigrathanA je prakAra AgaLa kahevAmAM AvyA che, evA ja cAra prakAra zramaNeApAsakeAnA paNu samavA. taheba " ma yaha dvArA mevAta aura zvAmAM bhAvI che zramaNApAsake paNa zramaNaniga thAnI jema cAra prakAranA hAya che. (6 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. sthAnAGgastre " cattAri samaNovAsiyA " ityAdi - etadapi nirgranthamutrad bodhyam, ata Aha-- " taheva cattAri gamA " - tathaiva-nirgranyasUtre yathA catvAro gamAH - AlApakA - bhaGgA uktAstathA zramaNopAsakAsUtre'pi catvAra AlApakA bhaNanIyAH / // sU0 21 // mUlam -- cattAri samaNovAsagA paNNattA, taM jahA - ammApiusamANe 1, bhAIsamANe 2, mittasamANe 3 savattisamANe 4, |1| cattAri samaNovAsagA paNNattA, taM jahA - addAgasamANe 1, paDAgasamANe 2, khANusamANe 3, kharakaMTakasamANe 4 / 2 / // sU0 22 // chAyA - catvAraH zramaNopAsakAH prajJaptAH, tadyathA mAtApitRsamAnaH 1 bhrAtRsamAnaH 2, mitrasamAnaH 3, sapatnI samAnaH 4 | bhaTTI yukta hote hai| " cattAri samaNovAsiyA " ityAdi isa sUtrakA kathana bhI nigraMtha sUtra jaisA karalenA cAhiye nirgrantha sUtra meM jisa prakAra se cAra AlApaka kahe gaye haiM usI prakAra se zramaNopAsikA sUtrameM bhI cAra AlApaka kahalenA cAhiye // mu021|| ityAdi-22 " cattAri samaNovAsagA paNNattA sUtrArtha zramaNopAsaka cAra prakArake kahe gaye haiM, jaise koI eka zramaNo pAsaka mAtA-pitA ke jaisA hotA hai -1 koI eka zramaNopAsaka apane bhAIke samAna hotA hai - 2 koI eka zramaNopAsaka mitrake samAna hotA hai -3 aura koI eka zramaNopAsaka sapatnIke samAna hotA zz " cattAri samaNovAsiyA " tyAhi - zrama pAsia ( zrAvia ) nA pazu cAra prakAra kahyA che. zramaNa nigraMthanA jevA cAra prakAra kahyA che, evA ja cAra prakAra bhramaNApAsikAnA paNa samajavA, nigraMtha sUtra jevuM ja kathana zramaNeApAsikA sUtramAM paNa grahaNa thavu' joI e. sU. 21 5 " cattAri samaNovAsagA paNNattA " hatyAhi sUtrArtha -zramaNApAsakAnA nIce pramANe cAra prakAra paDe che-(1) kai zramaNApAsaka mAtApitA samAna heAya che. (ra) keAI zramaNeApAsaka bhAI jevA hAya che (3) koi zramaNApAsaka mitra jevA hoya che. (4) koI zramaNApAsaka sapatnInA jevA hAya che-eTale ke zAkacasamAna hAya che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4303 sU0 22 zramaNopAsaka svarUpanirUpaNam catvAraH zramaNopAsakAH prajJaptAH, tadyathA - AdarzasamAnaH 1, patAkAsamAnaH 2, sthANusamAnaH 3, kharakaNTakasamAnaH 4 TIkA - " cattAri smnnovaasg| " ityAdi -- zramaNopAsakAH - zramaNAnupAsata iti zramaNopAsakAH = sAdhu sevAkArakAH zrAvakA ityarthaH, catvAraH prajJaptAH, nadyathA - mAtApitRsamAnaH- mAtA ca pitA ceti mAtApitarau tayostAbhyAM vA samAnastathA mAtApitarau yathA svaputre nirhetukamatyantaM vAtsalyaM kurutastathA yaH zrAvakaH sAdhuSu kAraNaM vineyaikAntena vAtsalyaM karoti sa mAtApitRtulya bhavati, apUrvadharmAnurAgarajita hRdayatvAt 1 tathA bhrAtRsamAnaH bhrAtA yathA pratyekahai - 4 punazca zramaNopAsaka cAra kahe gaye haiM, jaise koI eka zramaNopAsaka Adarzike samAna hotA hai- 1 koI eka zramaNopAsaka patAkA ke samAna hotA hai 2, koI eka zramaNopAsaka sthANu ke samAna hotA hai - 3 koI eka zramaNopAsaka kharakaNTakake samAna hotA hai - 4 / TIkArya - zramaNoMkI jo upAsanA karate haiM ve zramaNopAsaka haiM, arthAtsAdhujanoM kI sevA karanevAlA zrAvaka zramaNopAsaka haiN| inameM jo caturvidhatA hai usakA tAtparya hai ki jaise mAtApitA apane putroM para atyanta vAtsalya rakhate haiM usI prakAra jo zrAvaka sAdhuoM para vinA kAraNahI ekAnta rUpa se vAtsalya rakhate haiM, ve zrAvaka mAtApitAke samAna kahe gaye haiN| kyoMki inakA hRdaya apUrva dharmAnurAgase raJjita zramaNApAsakanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che--(1) kAi zramazeApAsaka Adaza (dapaNuM) samAna heAya che. (2) koI samAna hoya che. (3) haiN| me zramo pAsa sthA samAna hAya che (4) koi eka zramaNeApAsaka kharaka'Taka samAna hoya che. zramaNeApAsaka patAkA ( vRkSanuM huM huM - thaDa ) ( khAvaLanA kAMTA ) TIkA--have A sUtrane spaSTa karavAmAM Ave che--zramaNeAnI upAsanA karanArane zramaNeApAsaka (zrAvaka) kahe che eTale ke sAdhujanAnI sevA karanAra zrAvakane zramaNeApAsaka kahe che. have tenA cAra prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che jema mAtApitA peAtAnA satAnA pratye asIma vAtsalya rAkhe che, eja pramANe sAdhue pratye koI paNa prakAranI spRhA vinA apAra vAtsalya rAkhanAra zrAvakane mAtApitA samAna kahyo che, kAraNa ke tenuM hRdaya apUrva dharmAnurAgathI ra'jita heAya che. (2) jema bhAi pratyeka kAryamAM sahAyaka thAya sa- 12 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kArye sahAyako bhavati tathA sAdhUnAM pratyekadharmakArye yaH zrAvakaH sahAyako bhavati sa bhrAtRsamAna:-bandhusadRza ityarthaH, bhrAtRbhizca dharmakAryaviSaye smaraNAdikaM kartavyam uktaM ca " bhavagihamajjJammi pamAyajalaNajaliammi / upai jo suaMtaM so tassa jaNe paramabaMdhU // 1 // chAyA-" bhavagRhamadhye pramAdajvalanajvalite / utthApayati yaH svapantaM sa tasya janaH prmbndhuH|1|" iti / 2 / tathA-mitrasamAna:-mitratulya:-mitraM yathA-sadA hitacintakaM bhavati tathA yaH zrAvakaH sAdhUnAM sadA hitacintako bhavati sa mitrasamAnaH 3 / uktaMzca-"kena ratnamidaM sRSTaM, mitramityakSaradvayam / ApadAM ca paritrANaM, saMsAramalanAzanam // 1 // " iti / tathA-sapatnIsamAna:-sapatnI-ekasvAmikA strI tatsamAnaH, sapatnI yathA sapanyA dUSaNaM gaveSayati apakaroti ca, tathA yaH zrAvakaH sAdhuSu doSamanvepayati apakaroti ca sa sapatnIsamAno bhavati / 4 / // 1 // hotA hai-1 tathA jisa prakArase bhrAtA pratyeka kArya meM sahAyaka hotA hai usI prakArase jo sAdhujanoMke pratyeka dharmakAryameM sahAyaka hote haiM, ve zrAvaka bhrAtAke samAna kahe gaye haiM-2 parama bandhuke vipayameM aisA kahA gayA hai " bhavagiha majjhammi"-ityAdi tathA jisa prakArase hitacintaka mitra hotA hai usI prakArase jo sadA sAdhujanoMkA hitacintaka hotA hai ve zrAvaka mitrake samAna kahe gaye haiM / kahAbhI hai-" kena ratnamidaM sRSTaM " ityAdi / tathA jisa prakArase sapatnI (sauta) sapatnIke dUSaNoMkI ora nigAha rakhatIhai unakI khojameM rahatI hai usakA apakAra karatI hai, usI prakArase jA zrAvaka che, eja pramANe pratyeka dharmakAryamAM sAdhujanone sahAyabhUta thanAra zrAvakane brAtA samAna kahyo che. uttama bhrAtA viSe A pramANe kahyuM che- " bhavagihamajjhammi" tyAhi jema mitra potAnA mitrane hitacintaka hoya che, e ja pramANe je zrAvaka sAdhujanene hitacintaka hoya che, tene mitra samAna zramaNopAsaka yo cha 4thu 544 cha -"kena ratnamidaM sRSTaM " tyAhi. jema sapatnI bIjI sapatnInAM zekyanA) dUSaNe ja zedhyA kare che, ane tene apakAra ja kare che, eja pramANe je zrAvaka sAdhujanenA deze ja zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 su022 zramaNopAsakasvarUpanirUpaNam punaH " cattAri samaNovAsagA" ityAdi-catvAraHzramaNopAsakAH prajJaptAH, tadyathA-AdarzasamAnaH-Adarzo-darpaNaH, tena samAnastathA yathA-darpaNaH svasannihitAnarthAn prativimbitAn yathAvat pratipadyate, tathA yaH zrAvakaH sAdhumirupadizyamAnAn utsargApavAdAdIna bhAvAn pratipadyate-svIkaroti sa AdarzasamAnaH 1 / tathA-patAkAsamAnaH-patAkA yathA vicitrapavanena sarvatazcAlyate tathA yasya zrAvakasyAnavasthitabodho vicitradezanayA cAlyate sa patAkAsamAnaH / tathAsthANusamAnaH-tiSThatIti sthANuH-zaGkhaH, tatsamAnaH-sthANuryathA na namrIkriyate nApi cAlyate tathA yaH zrAvakaH sugurudezanayA kutazcidapi kadAgrahAnna namrI kriyate sAdhujanoMke doSoMkAhI anveSaNa kiyA karate haiM unakI burAI-yA apakAra karate haiM ve zrAvaka sapatnI samAna kahe gaye haiN| punazcaAdarza nAma darpaNa (ainaka) jaise apane samIpavartI padArthoM ke prati. bimbako dhAraNa karatA hai usI prakAra sAdhujana dvArA upadiSTa yA upadizyamAna utsarga aura apavAdarUpa bhAvoMko jo zrAvaka yathAvat svIkAra karatA hai vaha AdarzakA samAna kahA gayA hai-1 tathA patAkA jisa prakAra vicitra pavana dvArA saba ora se caJcala karadI jAtI hai vaise jina zrAvakakA anavasthita bodha vilakSaNa dezanAse nayamizrita kathanase calAyamAna kiyA jA sake vaha zrAyaka patAkA ke samAna kahA gayA hai-2 jaise sthANu na kabhI calAyamAna kiyA jAtA hai aura na kabhI namAyA jA sakatA hai vaise to zrAvaka sugurukI dezanAse bhI zadhyA kare che, temanuM ahita ja kare che athavA temane upakAra kare che, evA zrAvakane sapatnI samAna kahyuM che. zramaNopAsakenA Adarza samAna Adi cAra prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-(1) Adarza eTale darpaNa. jema darpaNa pitAnI sAmenI vastuonA yathArtha pratibiMbane dhAraNa kare che, e ja pramANe sAdhujane dvArA upadiSTa athavA upadizya mAna, utsaga ane apavAda rUpa bhAno je zrAvaka yathArtha rUpe svIkAra kare che te zrAvakane Adarza samAna kahe che. (2) jema patAkA pavana dvArA calAyamAna thAya che-sthiratA cheDIne caMcalatA saMpanna bane che, eja pramANe je zrAvakanA anavasthita baMdhane vilakSaNa dezanA dvArA nayamizrita kathana dvArA calAyamAna karI zakAya che te zrAvakane patAkA samAna kahyo che. (3) jema sthANune (vRkSanA iMThAne) kadI calAyamAna karI zakAtuM nathI ke namAvI zakAtuM nathI, e ja pramANe je zrAvaka sugurunI dezanA sAMbhaLavA zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre nApi ca cAlyate durbodhatvAt sa sthANusamAnaH 3 / tathA-kharakaNTakasamAna:kharAH-tIkSNAH kaNTakA yasmin tat kharakaNTakaM baburavRkSazAkhAdi tasya kvacidane vastre vA lagnaM sanna kevalamaGgaM vA paTaM sahasA muJcati, api tu tanmocakapuruSAdikaM karAdiSu kaNTakaividhyati, yadvA kharakaNTayati-lepavantaM karotIti kharakaNTaM tadeva kharakaNTakam-azucyAdivastu. tena samAnaH kharakaNTakasamAnaH, yathA kharakaNTakaM saMsagemAtrAdevApanayanakArakaM doSayuktaM karoti, tathA yaH zrAvakaH saMsargamAtrAt sAdhu 'kubodhakuzIlatAdijanakatvenotsUtraprarUpako'ya' mityAdyasadoSaprakaTanayA doSavantaM karoti sa kharakaNTakasamAnaH / 4 / sU0 22 / apane kadAgraha anucita haThase pIche nahI haTatA-TalatA hai namrIbhUta nahI hotA hai aisA vaha durbodhya zrAvaka sthANu-TUThA vRkSake samAna hai-3 jaise tIkSNa kAToMse bharapUra babUla AdikA DAla yadi kisI aGgameM yo kapaDoMmeM ulajha jAya to vaha sahasA alaga nahIM hotI kintu use chuDAnI paDatI hai aisI sthiti meM vaha chuDAnevAloMke hAthako bhI vedhatI hai aise padArthoM kA nAma kharakaNTaka hai, jo zrAvaka isake samAnatAko dhAraNa kare vaha svarakaNTaka samAna hai, jaise kharakaNTaka vastu saMsarga mAtrase doSayukta banA detI hai vaise jo zrAvaka apane saMsarga mAtrAsehI usa sAdhuke asadoSoMkI udbhAvanA karatA huvA " yaha chatAM paNa pitAne kadAgraha choDatuM nathI-pitAnI anucita vAtane ja pakaDI rAkhe che-saheja paNa kUNe (namrIbhUta) thatuM nathI evA zrAvakane sthANu samAna kahe che. (4) kharakaMTaka samAna zramaNe pAsakane bhAvArtha-tIkSaNa kAMTAethI bharapUra bAvaLa AdinI DALI kaI aMgamAM ke kapaDAmAM bharAI jAya te te saraLatAthI alaga thatI nathI, paNa prayatnapUrvaka tene alaga karavI paDe che ane e vakhate alaga karavAno prayatna karanAranA hAthamAM paNa te tIza kAMTA vAgI jAya che, A prakAranA padArthone kharaka Taka kahe che je zrAvakano svabhAva A kharakaMTakanA je hoya che tene khara samAna kahe che jema kharakaMTakane sparza mAtra ja doSayukta athavA vyathAjanaka thaI paDe che eja pramANe kharagaTaka samAna zrAvaka pitAnA saMsarga mAtrathI sAdhumAM asanI (je doSanuM astitva ja na hoya evA dezenI) udubhAvanA kare che. "A sAdhu kubodha, kuzIlatA Adine janaka hevAthI utsava prarUpaka che" ItyAdi rUpe sAdhumAM kheTA dezanuM AropaNa karanAra hoya che ane kaMTakanI jema zrI sthAnasUtra :03 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u03 sU023 mahAvIrasvAmizramaNopAsakAnAM saudharmakalpa. 93 zramaNopAsaka prasaGgAcchrImahAvIrasvAminaH zramaNopAsakAnAmaruNAbha vimAnasthiti nirUpayitumAha mUlam - samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa samaNovAsagANaM sohammakappe aruNAbhe vimANe cattAri palio mAI ThiI paNNattA || sU0 23 // chAyA - zramaNasya khalu magavato mahAvIrasya zramaNopAsakAnAM saudharmakalpe aruNA vimAne catvAri pasyopamAni sthitiH prajJaptA / sU0 23 / / TIkA - " samaNarasa NaM " ityAdi - spaSTam, navaraM zramaNopAsakAnAM dazAnAm Ananda 1 kAmadeva 2 gAthApaticulanIpiTa 3 surAdeva 4 kSudrazataka 5 gAthApati-kuNDakaulika 6 saddAlaputra 7 mahAzataka 8 nandinIpita 9 zAleyikApitRRNA10 mupAsakadazAGgoktAnAmiti / sU0 23 / / kubodha kuzIlatA AdikA janaka honese utsUtra prarUpaka hai " ityAdi rUpase sAdhuko doSavAlA kara detA hai vaha kharakaNTaka samAna hai | | 022 // aba sUtrakAra zramaNopAsaka ke prasaGgasehI zrI mahAvIrasvAmIke zramaNopAsakoM kI vimAnameM vartamAnasthitikA kathana karate haiM -- 6 A - samaNassa bhagavao " ityAdi 23 zramaNa bhagavAn mahAvIra ke zramaNopAsakoMko saudharma kalpa meM aruNAbha vimAna meM cAra palyopamakI sthiti kahI gaI hai / bhagavAn mahAvIrake 10 zramaNopAsaka the. Ananda-1 kAmadeva - 2 gAthApati culanI pitA- 3 surAdeva - 4 kSudrazataka-5 gAthApati kuNDakaulika- 6 saddAlaputra - 7 mahAzanaka - 8 nandinI pitA - 9 aura zAleyikA pitA10 ye inake nAma upAsakazAGgameM kahe gaye hai / / 023 || temanA hRdayamAM vyathA utpanna karanAra hAya che te kAraNe evA zrAvakane khara OM samAna udyo che. // sU. 22 // zramaNeApAsakAnA kathanane anulakSIne have sUtrakAra vaimAnika devaparyAyane pAmelA mahAvIra prabhunA zramaNeApAsakAnI tyAMnI AyusthitinI prarUpaNA kare che- saNasaNaM bhagavao chatyAhi sU. 23 66 zramaNa bhagavAna mahAvIranA je zramaNeApAsake saudhama kalpanA aruNAbha vimAnamAM devaparyAye utpanna thayA che temanI tyAMnI sthiti cAra palyeApamanI kahI che A prakAranA mahAvIra prabhunA 10 zramaNApAsakAnA nAma A pramANe tAM - (1) yAna, (2) abhaheba. ( 3 ) gAthApati cusanI pitA, (4) suza* heva, (ca) kSudrazataH, (6) gAthAyati DuDIziGa, (7) sadAsa putra, (8) bhaDAzanaU, (8) nandinI pitA (10) zAyikA pitA yA nAbhI upAsa4 dRza gabhAM mAyA che !! sU. 23 // zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre devAnAmanAgamanakAraNam -- .. mUlam - cauhiM ThANehiM ahuNovabanne deve devaloesa icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittae No ceva NaM saMcAei havamAgacchittae, taM jahA - ahuNovavaraNe deve devalopasu divesu kAmabhogesu muchie giddhe gaDhie ajjhovavaNNe se NaM mANussae kAmabhoge no ADhAi No pariyANAi No aTTaM baMdhai No NiyANaM pagarei No ThiipagappaM pagarei 1, ahuNAvacane deve devalogesu disu kAmabhogesu mucchie giddhe gaDhie ajjhAvaNe tassa NaM mANussae peme vocchinne dive peme saMkate bhavai 2 | aNavaNe deve devalopasu divesu kAmabhogesu mucchie giddhe gaDhie ajjhobavaNNe, tassa NaM evaM bhavai - - ihi gacchaM muhutteNaM gacchaM, teNaM kAleNamappAuyA mANussA kAladhammuNaH saMjuttA bhavaMti 3, ahuNocavaNNe deve devaloela divesu kAmabhogemu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavaNe, tassa NaM mANussae gaMdhe paDikUle paDilome yAvi bhavai, uDUMpi ya NaM mANussae gaMdhe jAva cattAri paMca joyaNasayAI havamAgacchai 4, icce ehiM cauhiM ThANehiM ahuNovavaNNe deve devalopasu icchejjA mANusaM logaM haba mAgacchittae No cevaNaM saMcAei hava mAgacchittae 4 / devAnAmAganakAraNam cauhi ThANehiM ahuNovavaNNe deve devaloesa icchejjA mANusaM logaM havamAgacchittae, saMcAei hava mAgacchittae, taM jahAahuNovayapaNe deve devaloesu divesu kAmamogeesa amucchie zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 4 u03 sU0 24 manuSyaloke devAnAmanAgamanakAraNam jAva aNajjhovavanne tassa NaM evaM bhavai- asthi khalu mama mANussae bhave Ayariei vA uvajjhAei vA pavattIi vA thereI vA gaNIi vA gaNadharei vA gaNAvaccheei vA, jesi pabhAveNaM bhae imA eyArUyA divyA devaDDI divvA devajuI laddhA pattA abhisamannAgayA, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi jAva pajjuvAsAmi 1 / 95 ahuNovaNe deye devalopasu jAva aNajjhovavaNNe, tassa mevaM bhavai - esa NaM mANussae bhave NANIti vA tavassIti vA aidukkaradukkarakArae, taM gacchAmi NaM te bhagavaMte vaMdAmi jAya pajjuvAsAmi 2, aNovavaNNe deve devaloesu jAva aNajjhovavaNNe, tassa Nameva bhavai - asthi NaM mama mANussae bhave mAyAi vA jAva suNhAi vA taM gacchAmi NaM tesimaMtiaM pAubbhavAmi, pAsaMtu tA me imameyArUvaM divvaM deviDDi divvaM devajui laMDa patta abhisamannAgayaM 3, aNavaNe deve devaloesu jAva aNajjhocavaNNe, tassa NamevaM bhavai -- asthi NaM mama mANussae bhave mittei vA sahIi vA suhIi vA sahAei vA saMgaiei vA, tesiM caNaM amhe annamannassa saMgAre paDie bhavai, jo me puThiMva cayai se saMboheyavye, icceehiM jAva saMcAei havvamAgacchittae 4 // sU0 24 // chAyA - caturbhiH sthAnaiH adhunopapanno devo devalokeSu icchet mAnuSaM lokaM havyamAgantuM no caiva khalu zaknoti havyamAgantum, tadyathA - adhunopapanno devo zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 sthAnAGgasUtre devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUcchito gRddho grathito'dhyupapannaH, sa khalu mAnuvyakaM kAmamogaM no Adiyate no parijAnAti no artha badhnAti no niMdAnaM prakaroti no sthitiprakalpaM prakaroti 1 adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUcchito gRddho grathitoSdhyupapannaH, tasya khalu mAnuSyakaM prepa vyucchinnaM divyaM prema saMkrAntaM bhavati / 2 / devoMke anAgamanakA kAraNa " cauhi ThANehiM ahUNovavanne deve " ityAdi 24 sUtrArtha - kisI eka devaloka meM utpanna huyA deva manuSyaloka meM zIghra Ane kI icchA to karatA hai para ina cAra kAraNoM se zIghra yahAM A nahIM sakatA hai / devaloka meM utpanna hote hI vahAMke kAmabhogoM meM mRcchita-gRddhagrathita - adhyupapanna ho jAtA hai, ataH manuSya sambandhI kAmabhogoMko vaha Adara dRSTise nahIM dekhatA hai, ye mere kAmake haiM aisA unheM nahIM mAnatA hai inase merA prayojana siddha hogA aisI buddhi unme nahIM karatA hai, ye punaH mujhe mileM aisI bhAvanA nahIM karatA hai aura unameM sthitikA vikalpahI karatA hai / yaha prathama kAraNa hai - 1 dUsarA kAraNa - devaloka meM utpanna nayA deva divya kAmabhogo meM mUcchita -gRddha- adhyupapanna hokara aisA ho jAtA hai ki usako bhItarase manuSya sambandhI prema vyucchinna ho jAtA hai aura divya prema usameM saMkrAnta ho jAtA hai -2 - hevAnA nAgabhananAM arabo uhi~ ThANehiM ahuNovabanne deve " tyAhi- (sU. 24) sutrA-kAI eka devaleAkamAM utpanna thayelA deva turata ja manuSyaleAkamAM AvavAnI IcchA teA kare che, paNa A cAra kAraNeAne lIdhe turata ja ahI AvI zakatA nathI-(1) devaleAkamAM utpanna thatAMnI sAthe ja te tyAMnA kAmaNegeAmAM mUti, gRddha, grathita ane adhyupapanna thaI jAya che te kAraNe manuSyabhavanA kAmaleAgAne te AdaranI dRSTie jAte nathI, te mATe kAmanA che evu' mAnatA nathI, te kAmabhoge dvArA peAtAnuM prayAjana siddha thaze evuM te mAnate nathI, te pharI peAtAne prApta thAya evI bhAvanA sevatA nathI ane huM te kAma bhAgAne upabheAktA ja banI rahe, evA sthiti vikalpa paNa te icchatA nathI. mA pahelu razu che. khIjuM kAraNa--devale kamAM utpanna thayelA navA deva divya kAmabhegAmAM evA teA manuSyabhava pratyenA prema nyucchinna (naSTa) thai jAya che, ane deva lAka pratyenA prema saphAnta thai jAya che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0430 3 sU024 manuSyaloke devAnAmanAgamanakAraNam 97 ___ adhunopapanno deyo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUcchito gRddho grathito'. dhyupapannaH, tasya khalu evaM bhavati-idAnIM gamiSyAmi muhUrtena gamiSyAmi, tena kAlena alpAyuSo manuSyAH kAladharmeNa saMyuktA bhavanti 3, adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUJchito gRddho athito'dhyupapannaH, tasya khalu mAnuSyako gandhaH pratikUla pratilomazcApi bhavati, Urdhvamapi ca khalu mAnuSyako gandho yAvat catvAri pazcayojanazatAni havyamAgachati 4 / ityetaizcaturmiH sthAnaH adhunopapanno devo devalokeSu icched mAnuSa lokaM havyamAgantuM no caiva khalu zaknoti havyamAgantum / tRtIya kAraNa-aisA hai ki devalokameM nayA-1 utpannadeva kAmabhogoMmeM mUcchita-gRddha-grathita adhyupapanna " aba jAtA hUM thoDI dera bAda jAUMgA' Adi vicAratA jaba taka AnA cAhatA hai usake andara-2 yahAM jo unake mAtA-pitA Adi pariyAra hote haiM ve taba taka kAladharma saMyukta ho jAte haiM ataH phira vaha nahIM AtA hai-3 cauthA kAraNa-ki vaha devaloko adhunopapannadeva vahAM ke divya kAma bhogoM meM jaba tallIna ho jAtA hai taba use manuSyagandha pratikUla bilakula amanojJa jAna paDatI hai vaha gandha manuSya lokase Upara 4-5 sau yugaliyoM kI apekSA 400 cAra sau karmabhUmi kI apekSA pAMcaso yojana taka UMcI pahuMcatI hai jo unheM rucatI nahIM isase deva yahA~ Ate nahIM-4 trIjuM kAraNa-devalokamAM utpanna thayele na deva kAmagamAM evo te Asakata, vRddha, grathita ane adhyApana thaI jAya che ke "hamaNAM ja manuSyalokamAM jau chuM-thoDI vAra A kAmaga bhogavIne manuSyalekamAM jaIza " A prakArane vicAra karatAM karatAM eTale lAMbo samaya pasAra thaI jAya che ke tyAM sudhImAM tenA mAtA, pitA Adi sagAMsaMbaMdhIo kALadharma pAmI jAya che ane temane kALadharma pAmelA jANIne te deva manuSyalokamAM AvavAne vicAra ja mAMDI vALe che. cothuM kAraNu-devalokamAM utpanna thayele na deva jyAre tyAMnA kAmabhegamAM lIna thaI jAya che, tyAre tene manuSyagaMdha pratikULa-amanojJa lAge che. te gadha manuSyalakanI upara 400-500 jana sudhI phelAyelI hoya che te gaMdha nahI rucavAne kAraNe te ahIM AvatA nathI. sa0-13 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre caturbhiH sthAnairadhunopapanno devo devalokeSu icchet mAnuSaM lokaM havyamAgantuM zaknoti havyamAgantum , tadyathA-adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu amUcchito yAvat anadhyuvapannaH, tasya khalu evaM bhavati-asti khalu mama mAnuSyake bhaye AcArya iti vA upAdhyAya iti vA pravartI iti vA sthavira iti vA gaNI iti vA gaNadhara iti vA gaNAvacchedaka iti vA, yeSAM prabhAveNa mayA imA etadrapA divyA devaddhiH divyA deyadyutiH labdhA prAptA abhisamanvAgatA, tat gacchAmi skhalu tAn bhagavataH vande yAvat paryupAse 1 / / adhunopapanno devo devo devalokeSu yAvat adhyupapannaH, tasya khalu evaM bhavatieSa khalu mAnuSyake bhaye jJAnIti vA tapasvIti vA atiduSkaraduSkarakArakaH tadgacchAmi khalu tAn bhagavato cande yAvat paryupAse 2 / / ___ adhunopapanno devo devalokeSu yAvat anadhyupapannaH, tasya khalvevaM bhavatiasti khalu mama mAnuSya ke bhaye mAteti vA yAvat snuSeti vA, tadgacchAmi khalu tegAmantikaM prAdurbhavAmi pazyantu tAvat me imAmetadrUpAM divyAM devadi divyAM devadyuti labdhAM pAptAmabhisamanvAgatAm / 3 adhunopapanno devo devalokeSu yAvat anadhyupapannaH tasya khalu evaM bhavatiasti khalu mama mAnuSyake bhave mitramiti vA sakheti vA suhRditi vA sahAya iti vA sAGgatika iti vA, teSAM ca khalu asmAbhiH anyonyaM saGketaH pratizruto bhavati-yo'smAkaM pUrva cyavate sa sambodhayitavyaH / ityetaiH yAvat zaknoti havya mAgantum / / mU0 24 // TIkA-' cauhi ThANehiM ' ityAdi__caturbhiH vakSyamANaiH sthAnaH kAraNaiH adhunopapanna:-acirotpannaH-tatkAlotpanna ityarthaH, devo devalokeSu mAnupaM manuSyasambandhinaM loka-martyalokaM 'havya' miti daizikazabdo'yaM zodhArthakaH, tena zIghramityartha, Agantum , icchet , nonaiva ca=punaH naiva sa havya-zIghramAgantuM zaknoti, kuto nA''gantuM zaknotItyAha" tadyathA"-adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu-manojJeSu kAmabhogeSu-kAmyanta iti kAmA:-kamanIyAste ca bhogAH-bhujyante-indriyaiH sevyanta iti bhogAH isa sUtra meM Aye huve adhunopapannaka Adi padoMkA spaSTIkaraNa tatkAla utpanna ko adhunopapanna kahA gayA hai havya zabda zIghrArthaka hai cAhanAkA viSayabhUta jo ho vaha kAma hai kAmahI bhoga hai| kyoMki | bhAvArtha-tatkAla utpanna thayelA devane adhune 55nnaka deva kahe che. "havva" mA 54 zodhAya che. yADanAne viSayabhUta vastune ma. 4 cha ane e kAma ja bhegarUpa che kAraNa ke temane Indri dvArA bhagavAya che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU024 manuSyaloke devAnAmanAgamanakAraNam 99 zabdAdayazceti kAmabhogAH, yadvA-kAmyete iti kAmau zabdarUpalakSaNau ca bhogAHgandharasasparzAzceti kAmabhogAH, yadvA-kAmAnAM-kamanIyAnAM zabdAdInAM bhogA:sevanAni, teSu mUcchitaH-kAmabhogAnAM vinazvaratvAdi jJAtumazakyatayA mohaM gataH, gRddhA kAmabhogecchAsamanvito ghRtasiktavahnirivA'tRptaH, grathitaH kAmabhogAnurAgarajjubaddhaH, adhyupapanna:-atyantaM viSayaparibhogAdhIno bhavati ata eva sa-devaH khalu mAnuSyakAn-manuSyalokabhavAn kAmabhogAn no Adriyate-AdaraM na karoti, yaha indriyoM dvArA bhogA jAtA hai athavA-jinameM cAhanA jAtI hai aise zabdarUpa kAma haiM tathA gandha rasa aura sparza ye bhoga hai| athavA kAmakA artha kamanIya hai, aise kamanIya zabdAdikoMkA jo bhoga hai vaha sevana karanA hai vaha kAmabhoga hai / deva kAma bhogoMkI vinazvaratA jAnanemeM asamartha hotA hai, ataH-ve unakA kAmabhogoMmeM mUcchitamohaMgata ho jAte haiN| kAmabhogakI icchAse samanvita huvA deva ghRtasikta agni jaise gRddha-atRpta bana jAtA hai / grathita kAmamogAnurAga rUpI rastIse vaha jakaDa jAtA hai, aura isa taraha vaha antameM adhyupapannaka atyanta viSayabhogakA sarvathA adhIna bana jAtA hai / tAtparyaki devalokoMmeMse kisI eka devalokameM adhunopapannaka deva vahAMke kAmabhogoMko itanA adhika AnandadAyaka mAnane lagatA hai jisase phira vaha manuSyaloka sambandhI kAma bhogoMko bilakula asAra mAnane lagatA hai aura isa tarahase vaha unako Adara dRSTise nahIM dekhatA hai kAraNaki athavA jenI cAhanA thAya che evA zabda rUpa kAma hoya che ane gaMdha, rasa ane sparza, e bhegarUpa che athavA kAmane artha kamanIya paNa thAya che evAM kamanIya zabdAdikane je bhega che tene kAmaga kahe che. deve kAmonI vinazvaratA (anityatA) jANavAne asamartha hoya che, tethI teo te kAmamAM mUcchita (Asakata) thaI jAya che. kAmabheganI IcchAthI yukta thayela deva ghatAsikta agni samAna vRddha (atRpta, lolupa) banI jAya che. kAmagarUpI deraDA vaDe jakaDAvAne kAraNe te temAM grathita thaI jAya che ane "adbhupapanna viSaya bhogane sarvathA AdhIna banI jAya che. A kathanane bhAvArtha e che ke koI eka devalokamAM utpanna thayele na deva (adhune55nnaka deva) tyAMnA kAmane eTalAM badhAM AnaMdadAyaka mAnavA lAge che ke manuSyaloka saMbaMdhI kAmago te tene bilakula asAra lAge che, ane A rIte te temane Adara daSTithI jotuM nathI kAraNa ke te evuM mAnatA nathI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sthAnAGgasUtre no parijAtAni - ete manuSyasambandhi kAmabhogA api mamopabhogyapadArthAH santIti na manyate, divyakAmabhogApekSayA teSAM tucchAt, tathA - mAnuSyaka kAmabhogeSu no artha badhnAti = ' amIbhiretatprayojana ' mityAkArakanizcayaM na karoti, tathAteSu no nidAnam -' ete me bhavantvi 'tyevamabhilApaM no prakaroti, tathA-no sthitiprakalpam - eSUpabhoktRtvenAhaM tiSThAmi yadvA mamaite tiSThantvi ' tyevaMrUpaHasthAnavikalpaM na prakaroti na prArabhate 'pra' zabdasya prArambhadyotakatvAt prAra mbha na karotItyarthaH 1 / iti prathamakAraNam / 1 / , (6 "" ahuNotravanne " - tyAdi - adhunopapanno devo devalokeSu divyeSu kAmabhogeSu mUcchito gRddho grathito'bhyupapanno bhavatyata eva tasya devasya hRdi khalu 66 ye manuSya sambandhI kAmabhoga bhI upabhogya padArtha haiM " phira aisA vaha unheM nahI samajhatA hai / kyoMki vaha unheM divyakAmabhogokI apekSA tuccha asAra mAnane lagatA hai " ina manuSya sambandhI kAmabhoga se merA yaha prayojana sadhegA isa prakAra kA nizcaya vizvAsa phira vaha unameM nahIM bA~dhatA hai / , tathA--" mujhe ye punaH prApta hoM " aisI unameM abhilASa bhI nahIM karatA hai " maiM isakA upabhoktA banA rahUM aisA vaha sthitikA vikalpa bhI nahIM karatA hai / athavA " ye mere pAsa bane raheM " aisA avasthAna rahanekA vikalpa takabhI use nahIM uThatA hai, yahA~ " " zabda ArambhakA dyotaka hai / isa prakArakA yaha prathama kAraNa hai martyaloka meM svarga se nahI AnekA-1 dvitIya kAraNabhI aisAhI hai parantu vaha deva jaba pUrvokta ina vizeSaNoMvAlA ho jAtA hai taba ke "manuSya saMkhadhI kAmaleAge paNa upabhAgya padArtha che, kAraNa ke dibya kAmaleAgeAnI apekSAe te! te kAmalegA tene bilakula tuccha-asAra lAge che, vaLI tene evuM paNa lAgatuM nathI ke " manuSyabhava sa`khaMdhI kAmabhAgothI mAru pratyeAjana siddha thaze " vaLI e kAmaleAgeAnI mane pharI prApti thAya", evI abhilASA paNa te rAkhate nathI. " hu. te kAmaleAgAnA upaleAkatA ja khanI rahuM" evA te sthitinA vikalpa paNa karatA nathI. athavA " te mArI pAse ja kAyama rahe " A prakAranA avasthAna (sthiti) rahevAnA vikalpa yAzu tenA bhanamA ulayatA nathI. sahI " " zabda aarNbhne| dyota che. A kAraNe te anepapanna deva devale kamAMthI matya leAkamAM AvatA nathI. ahI pahelA kAraNanuM spaSTIkaraNa purU thAya che. 6 bIjA karaNanuM spaSTIkaraNa--te adhunA papanna deva jyAre mUrcchita Adi pUrvokata vizeSaNeAthI yukta khane che, tyAre manuSyabhava sakha"dhI kAmabhAga zrI sthAnAMga sUtra : 03 - dr Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 sughA TIkA sthA04 u03 sU024 manuSyaloke devAnAmanAgamanakAraNam mAnuSyakaM prema manuSya bhavasambandhi kAmabhogAnurAgaH, vyucchinnaM- trinaSTaM divyaMdevaloka sambandhi prema saMkrAntaM praviSTaM bhavati / iti dvitIyam // 2 // " ahuNovavanne " ityAdi - prAgvat navaraM tasyaivaM bhavati -' ivhi ' idAnIM gamiSyAmi - adhunA martyalokaM yAsyAmi kiyatA samayenetyAha-' muhUrtena ' gamidhyAmi tena samayena manuSyA alpAyuSaH santaH kAladharmeNa - mRtyunA saMyuktAHsaMyutAH mRtA bhavanti, ato na mAnuSyalokaM samAgacchati / iti tRtIyam | 3 | " " agovavanne " ityAdi prAgvat, navaraM mAnuSyakaH - manuSyasambandhI gandhaHusake hRdaya meM manuSyabhava sambandhI kAmabhogAnurAga naSTa ho jAtA hai aura devaloka sambandhI prema praviSTa ho jAtA hai | ataH vaha cAhatA cAhatA bhI nahI ApAtA hai. tRtIya kAraNa bhI aisA hI hai parantu jaba vaha deva vizeSaNa se yukta ho jAtA hai taba vaha zocatA hai ki calU jahAM mere pUrvabhava sambandhI mAtA-pitA Adi parijana haiM unase mila AUM phira zocatA hai abhI calA jAUMgA tathA aisI jaldI kayA paDI hai aise socate - 2 samaya nikala jAtA hai aura anta meM yahA~ unake pUrvabhava sambandhI alpAyuvAle paricita manuSya manuSyalokase kAla kara jAte haiM, ataH vaha phira manuSya lokameM nahIM AtA hai -3 caturtha kAraNa bhI aisAhI hai parantu isameM pUrvokta vizeSaNa viziSTa pratyenA tenA anurAga utpanna thai jAya che te kAraNe te manuSyalekamAM AvavAnI icchA thavA chatAM paNa AvI zakatA nathI. trIjA karaNanu spaSTIkaraNa--devalAkamAM utpanna thayelA navA devanA manamAM evI icchA thAya che ke " marA pUrvabhavanA mAtA, pitA Adine maLavA mATe bhavu legyo" parantu tene ema thAya che ke thADI ja vAramAM ahI thI tyAM javA upaDIza, gheADI vAra ahInA kAmalegAne bhAgavI lauM, pachI manuSyaleAkamAM javA mATe upaDIza. utAvaLa karavAnI zI jarUra che." A pramANe vicAra karatAM karatAM eTalA badhA kALa vyatIta thaI jAya che ke manuSyalAkamAM rahelA tenA pUrvabhavanA mAtA, pitA Adi paricita vyaktie te alpAyuSI hovAne kAraNe manuSyabhava sakha`dhI AyuSya pUrU thaI javAthI kAi anya gatimAM utpanna thaI gayela hoya che. A vAta jANIne te manuSyalAkamAM AvavAne vicAra mAMDI vALe che. ceAthA kAraNunuM spaSTIkaraNa--pUrvokta sUcchita Adi vizeSaNeAvALe te zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sthAnAGgasUtre prasiddhaH ' pratikUlaH pratilomaH' ityumau samAnArthI, tadarthazca-indriyamanasoranA. hAdakatvAd divyagandhamapekSya viparItavRttiH, samAnArthayordvayorupAdAnaM mAnuSyaka gandhe'tizayitanikRSTatA sUcanArtham , tena mAnuSyakagandho divyagandhApekSayA'tya. ntAmanojJaH, ata eva pratikUlaH 'ca api' iti samuccaye, bhavati, sa ca "uDa pi ya" ityAdi-Urdhvamapi Urdhvadezamapi mAnuSyako gandhaH catvArIti - kadAcid bharatAdiSvekAntasuSamAdau catvAri yojanazatAni, paJceti-ekAntasuSamAtirikte tu pazcayojanazatAni yAvat - amivyApya havyamAgacchati-manuSyakSetramAgantumicchaM devaM prati samupaiti, yato manuSyapazcandriyatirazvAM pracuratvenaudArikazarIrANAM tadaGgatanmalAnAM ca puSkalatvena durgandho'pi bahurbhavatIti caturthakAraNam / 4 / ' icceehiM ' ityAdi spaSTam / vaha deva manuSya sambandhI gandhako pratikUla aura pratiloma mAnane lagatA hai kyoMki-divya gandhakI apekSA manuSyagandha indriya aura manakoM AhlAdakAraka nahIM hotI hai, manuSyagandha divya gandhakI apekSA atyanta amanojJa hotI hai yahI bAta pragaTa karaneke liye sUtrakArane pratikUlapratiloma samAnArthaka ina donoM zabdokA prayoga kiyA hai / manuSya gandha UparameM bhI kadAcit cAra-pAMcasau yojana taka manuSyakSetra meM Ane ke liye paryutsuka devoM kI ora jAtI hai, bharatAdi kSetroM meM jaba ekAnta suSama Adi kAla hotA hai usameM to cArasau yojana taka aura jaya ekAnta suSamAse atirikta kAla hotA hai, usa samaya pAMca sau yojana taka yaha gandha jAtI hai| kyoMki manuSya kSetra meM manuSya aura paJcandriya tiryaJcoMkI pracuratA hotI hai, ata:-unake audArika zarIroM kI aura adhune 55naka deva manuSya saMbaMdhI gabdhane pratikuLa ane amane mAnavA lAge che, kAraNa ke divyaganya manane AhlAdakAraka lAge che, jyAre manuSya gandha manane atizaya amanejha lAge che. e ja vAtane prakaTa karavA mATe sUtrakAre pratikULa-pratilema, A be samAnArthaka zabdone pravega karyo che manuSya gandha uparanI bAju 400 thI 500 ejana sudhI jAya chemanuSyalekamAM AvavAne utsuka devane te gabdha amane jJa lAgavAthI te ahIM AvavAnuM vicAra mAMDI vALe che. bharatAdi kSetromAM jyAre ekAnta suSama Adi kALa hoya che tyAre te gabdha 400 jana UMce jAya che. paNa te sivAyanA kALamAM te te gadha 500 jana UMce jAya manuSyakSetramAM manuSya ane paMcendriya jI ghaNuM hoya che. temanA audArika zarIra ane temanA maLanI durgadha upara zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU024 manuSyaloke devAnAmAgamanakAraNam 103 athAssgamanakAraNAni - , " caurhi " ityAdi spaSTam navaram -' evam ' - etAdRzaM cakSyamANa prakA rakaM devasya mano bhavati kiM prakArakaM tadAha - " asthiNaM " ityAdi - astividyate mama me mAnuSya ke bhave AcAryaH - pratibodhakamavrajyAdAya kopasthApakAdiH unake malokI durgandha bhI puSkala rUpa se bahuta hotI hai / isa prakArake ye cAra aise kAraNa hai jo devoMko isa manuSya loka meM Ane meM bAghaka hote haiM / aba sUtrakAra devoMke Agamana kA kAraNa kathana karate haiM-" cauhiM " ityAdi ina kAraNoM meM eka kAraNa aisA hai ki devaloka meM adhunopapannadeva divya kAma bhogoM meM amUcchita yAvat anabhyupapanna hotA huvA aisA vicAra karatA hai manuSya bhavameM jaba maiM thA tabake mere yahAM AcArya upAdhyAya haiM pravartA haiM, sthavira haiM-gaNI haiM- gaNadhara haiM gaNAvacchedaka haiM, maiMne jo aisI anupama devaddhi devadyuti labdha kI hai- prApta kI hai abhisamanbAgata ( upabhoga rUpa ( sarvathA ) AdhIna ) kI haiM so yaha unhIM kA saba prabhAva hai / ataH ucita hai ki maiM calUM aura unako bandanA karUM yAvat unakI paryupAsanA karUM isa prakAra ke vicAra se prerita vaha deva isa manuSya loka meM zIghra hI A sakatA hai / isa sUtra meM kathita AcAryAdi padoMkA bhAva aisA hai jo pratibodha detA hai pravrajyAdAyaka hotA hai upasthApaka Adi hotA hai, pAMca AcAroMkA svayaM pAlana 400-500 vaijana sudhI phelAya che. A prakAranA cAra kAraNeA aneApapanna devane manuSyalAkamAM AvavAmAM bAdhaka thaI paDe che. manuSyalAkamAM devAnA AgamananAM kAraNeAnu nirUpaNa-- cauhiM' " ityAdi, pahelu aNu-devaleobhAM utpanna thayelo navo deva divya kAmabhoga pratye amUrchA bhAva AdithI yukata thaIne evA vicAra kare che ke-" manuSyaleAkamAM mArA pUbhatranA (manuSya bhavanA) AcAya che, upAdhyAya che, pravartI che, sthavira che, galI che, gaNadhara che, bhane gAvacche che temanA prabhAvathI ja me' A anupama devaddhi, devadyuti Adi labdhi prApta karela che ane abhisamanvAgata (mAre AdhIna) karela che. te eja vAta ucita gaNAya ke mAre ahIMthI manuSyalokamAM jaIne temane vaMdaNA namaskAra karavA joie ane temanI pa pAsanA karavI joI e " A prakAranA vicArathI prerAine te deva turata ja A manuSyalokamAM AvI zake che. pratiSedha de che, pratrajyA a'gIkAra jee pAte pAMca AcAre|nuM pAlana 66 AcAya kAne kahevAya ? jeo karAve che, upasthApaka Adi hAya che, zrI sthAnAMga sUtra : 03 - Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre upAdhyAyaH-adhyApaka:-mUtrAdidAtA, pravartI-pravartayati AcAryopadipTeSu tapo vaiyAvRttyAdikAryeSu sAdhUniti pravartI-pravartakaH / uktaM ca" tavaniyamapiNayaguNanihi pabattayA nANadaMsaNacaritte / saMgahupaggahakusalA pAtti eyArisA huMti // 1 // " chAyA-'tapo niyamavinayaguNanidhayaH pravartakA jJAnadarzanacAritreSu / saGgrahopagrahakuzalAH pravartina etAdRzA bhavanti // 1 // iti / sthavira:-pratipravartitAn saMyamayogeSu sIdataH sAdhUna jJAnAdiSvaihikA''. muSmikApAyadarzanataH sthirIkarotIti tathA, gaNI-gaNaH-katipayasAdhusamudAyaH so'styasyeti gaNI, gaNadharaH-ya AcAryasadRzo gurvAdezAtsAdhugaNaM gRhItyA pRthaga viharati saH, tathA gaNAvacchedakA gagasya Acchedo vibhAgo'zo'syAstIti karatA hai aura dUsare sAdhuoMse inakA pAlana karAtA hai vaha-AcArya hai| ziSyoMko jo sUtrAdikA adhyayana karAtA hai vaha upAdhyAya hai, tathA-jo AcAryopadiSTa tapa-vaidhAvRtya-Adi kAryoMmeM sAdhuoMko pravRtti karAtAhai yaha pravattI-pravartakahai / kahAbhIhai-" taya niyama viNaya guNanihi" ityAdi pravartI dvArA pravartita huve sAghu janoMko jo ki saMyama yogoMmeM jJAnAdikoMmeM zithila ho rahe hoM unheM ihaloka-paralokake apA. yoMkA digdazana karAkara sthira karatAhai vaha sthavirahai / kitaneka sAdhu samudAyakA nAma gaNa hai, yaha gaNa jisako hai vaha gaNI hai, jo AcAryakA jaisA ho evaM guruke Adeza se sAdhugaNako lekara pRthak vihAra karatA hai vaha-gaNadhara hai| jisake gaNakA vibhAga-aMza hotA hai vaha gnnaakare che ane bIjA sAdhuo pAse tenuM pAlana paNa karAve che temane AcArya kahe che. ziSyane sUtrAdinuM adhyayana karAvanArane upAdhyAya kahe che. AcAryopadiSTa tapa, vaiyAvRtya, Adi kAryomAM sAdhuone pravRtta karAvanArane pra5tA athavA prapata' 3 che. yuM 55 cha -" tavaniyamaviNayaguNanihi" ItyAdi. pravartaka dvArA tapa AdimAM pravartita karAyelA je sAdhuo saMyama rogomAM ane jJAnAdikamAM zithila thaI rahyA hoya temane Aloka-paralokanA apAnuM digdarzana karAvIne tapAdimAM sthira karanArane sthavira kahe che. keTalAka sAdhuonA samudAyanuM nAma gaNu che. te gaNune je adhipati hoya tene gaNa kahe che. je AcAryanA jevo ja hoya ane gurunA AdezathI sAdhu zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303sU024 manuSyaloke devAnAmAgamanakAraNam 105 gaNAvacchedaH, sa eva gaNApacchedaka:-jinazAsanaprabhAvane gaNakAryamAzrityoddhAvane kvacidgamane kSetropadhigaveSaNAsu cAviSAdI sUtrArthajJAyakazca / uktaM ca" prabhAvanoddhAvanayoH kSetropadhyeSaNAsu ca / aviSAdI gaNAyacchedakaH sUtrArthavinmataH // 1 // " iti // yeSAm-AcAryAdInAM prabhAveNa-anubhAvena mayA-debena iyaM-sAkSAdanumayamAnA etadrUpA-etad rUpaM yasyAH sA tathA etAdRzI divyA devaddhiH vimAnaratnAdirUpA surasampattiH tathA-divyA devadyutiH-devazarIrakAntiH labdhA samupAjitA, prAptA-adhInA jAtA, abhisamanvAgatA-bhogyAvasthAM prAptA'sti, tattasmAt kAraNAd ahaM gacchAmi, gatvA ca tAn bhagavato vande-staumi, 'yAyat'vacchedaka hai yaha gaNAvacchedaka jinazAsanakI prabhAvanAmeM gaNakAryako lekara kahIM para jAne meM aura kSetra-upadhi inakI gaveSaNA karaneme aviSAdI-duHkha mAnanevAlA nahIM hotA hai, aura sUtrArthavettA hotA hai| kahAbhI hai-"prabhAvanoddhArayanayoH" ityAdi. __vimAnaratna Adi rUpa surasaMpatti devaddhi evaM devazarIra sambandhI kAnti devadyuti hai inakA acchI tarahase upArjana karanA so labdha hai, use apane AdhIna karanA so prApta hai| tathA use apane bhogyameM lagAnA isakA nAma-abhisamanvAgata hai, " vaMde yAvat paryupAse" meM Agata yAvat zabdase namasyAmi-satkaromi-sammAnayApi-kalyANaM maGgalaM-daivataM-caityaM, ina padoM kA grahaNa huvA hai, stuti karanA isakA gaNane sAthe laIne vihAra karatA hoya tene gaNadhara kahe che. gaNanA vibhAgane gaNAve chedaka kahe che. evA gaNAvadanA agresarane gaNuvacchedaka kahe che, te gaNAvacchedaka jinazAsananI prabhAvanAmAM, gaNakArya nimitte kaI paNa sthaLe javAmAM, ane kSetra, upAdhi AdinI gaveSaNa karavAmAM aviSAdI hoya che-eTale ke A kAryo karavAmAM duHkha mAnanAra heta nathI ane sUtrArthane jJAtA paNa hoya che. kahyuM 55 cha -" prabhAvanoddhAvanayoH" tyAhi. vimAna, ratna Adi rUpa surasaMpattine devaddhi kahe che. devazarIra saMbaMdhI kAntine devahuti kahe che. tene sArI rIte upArjita karavI tenuM nAma "labdha che. tene pitAne AdhIna karavI tenuM nAma prApta che, ane tene potAnA bhegepagamAM levI tenuM nAma "abhisamanvAgata che. " vade yAvatU paryupAse" mA sUtrapAmA 15||ye 'yApat' 54thI sa0-14 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sthAnAGgasUtre yAvacchabdena-namasthAmi-paJcAGganamanapUrvakaM namaskaromi, satkaromi-AdareNa sammA. nayAmi-abhyutthAnAdilakSaNayA ucitapratipacyA, kalyANa-kalyANasvarUpAn maGgalaM maGgalasvarUpAn, daivataM dharmadevasvarUpAn, caityaM - jJAnasvarUpAn paryupAse-seve iti prathamamAgamanakAraNam 1 / "ahuNovavaNNe' ityAdi-pUrvavat , navaram-eSaH vakSyamANaH khalu mAnudhyake bhave, jJAnI-zrutajJAnAdinA sampannaH, tapasvI tapazcaraNazIlaH, atiduSkara. duSkarakArakaH - kaThinAtikaThinasAbhigrahatapazcaryAdi kArako'sti, tadgacchAmi yAvat paryupAse / iti dvitIyamAgamanakAraNam 2 / ___ahuNovavaNNe " ityAdi-prAgvat , navaraM-mama mAnuSyake bhave mAtA ' yAvat ' padena 'bhAyAi yA bhajjAi cA bhaiNIi vA puttAi vA dhUyAi yA' iti padAni grAhyANi, tacchAyA-bhrAteti vA bhAryeti bhaginIti vA putra iti vA duhiteti vA, snuSA-putrabhAryA cAsti, tat-tasmAt teSAM mAtrAdiparivArANAm nAma candanA hai, paJcAGga namanapUrvaka namaskAra karanA isakA nAma namaskAra hai| Adara denA isakA nAma satkAra hai, abhyutthAnAdi rUpa ucita pratipatti sevA) karanA isakA nAma sammAnahai, kalyANasvarUpa honese AcArya AdikoMko kalyANa, maGgalasvarUpa honese maGgala dharmadeva svarUpa honese daivata aura jJAnasvarUpa honese caityarUpa kahA gayA hai, sevA karanekA nAma paryupAsanA hai| aisA yaha prathama kAraNa hai-1 dvitIyakAraNa bhI aisAhI hai, para isameM aisA vicAra karatA hai ki manuSyabhavameM zrutajJAnAdikase sampanna jJAnIjana haiM tapazcaraNazIla tapasvI jana haiM, aura ati duSkara duSkarakAraka-kaThinAtikaThina sAbhigraha tapazcaryAdikAraka sAdhujana haiM, isaliye calUM aura yAvata unakI paryupAsanA karUM aisA nAyanA sUtrapA3 gaDIta thayo cha-" namasyAmi, satkaromi, sammAnayAmi, kalyANaM, maMgalaM, daivataM, caityaM " stuti karavI tenuM nAma vaMdaNA che, pAMce ane namAvIne namavuM tenuM nAma namaskAra che. Adara deve tenuM nAma satkAra che, abhyathAna Adi ucita vidhi karavI tenuM nAma sanmAna che. AcArya Adi kalyANa svarUpa hovAthI, maMgaLa svarUpa hevAthI, dharmadeva svarUpa hevAthI ane jJAnasvarUpa hovAthI temane anukrame kalyANarUpa, maMgaLarUpa, devarUpa ane ciyarUpa kahevAmAM Avela che. sevA karavI tenuM nAma paryuM pAsanA che. A rIte pahelA kAraNanuM spaSTIkaraNa karIne have sUtrakAra bIjA kAraNane prakaTa kare che-devalokamAM utpanna thayele te na deva e vicAra kare che ke manuSyalekamAM zrutajJAnAdithI saMpanna jJAnIjane che, tapazcaraNazIla tapasvIo che, duSkaramAM duSkara (kaThinamAM kaThina) abhigraha pUrvaka tapazcaryAdi karanArA sAdhuo che. te mAre tyAM jaIne temane vaMdaNu, namaskAra Adi karavA joIe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u03 sU024 manuSyaloke devAnAmAgamanakAraNam 107 antika-samIpaM gacchAmi, gatvA ca prAdurbhavAmi-prakaTo bhavAmi tAH mAtrAdayo me mama imAM-pratyakSAmetadrUpAm-etAdRzIM divyAM devaddhi divyAM devAti labdhAM mAptAmabhisamanvAgatAM pazyantu / iti tRtIyamAgamanakAraNam / / "ahuNokvaNNe" ityAdi-prAgvat navaraM-mabha mAnuSya ke bhave mitraM pazcA. snehI, sakhA-bAlavayasyA, suhRt-hitaiSI sajjanaH sahAyaH-saha ayate iti sahAyaH-sahacara: ekakAryapattaH, sAGgatikA saGgatikA saGgataM-paricayo'styasyeti sAGgatikaH-paricitovA'sti, teSAM mitrAdInAM ca khalu asmAbhiH anyo'nyaM = parasparaM saGketaH pratizrutaH-pratijJAtaH svIkRto bhavatisma-AsIt kIdRzaH saGketa ? ityAha-"jo me" ityAdi-ya:-janaH me-asmAkaM madhye pUrva-prAkacyavatedevalokAt cyuto bhavet sa janaH sambodhayitavyaH-pratibodhanIya' iti tasmAdahaM yaha dvitIya kAraNa hai-2 tRtIya kAraNa bhI aisAhI hai, para isameM vaha aisA vicAra karatA hai ki mere manuSyabhayake sambandhI mAtA yAvat bhrAtA-bhaginI-putra-putrI-putravadhU ye saba hai, isaliye maiM unake pAsa jAUM, ve merI aisI isa pratyakSabhUta divya devaddhiko evaM divya deva. zutiko ki jise maiMne labdha kI hai prAptakI hai abhisamanvAgata kI hai dekheM, aisA yaha tRtIya kAraNa hai-3 caturtha kAraNa bhI aisA hI haiM, para isameM vaha aisA vicAratA hai ki mere manuSyabhavake mitra haiM, suhRdjana haiM, sahAyaka haiM, sAGgatika haiM, unhoMne hamAre sAtha aisA saGketa kiyA thA aisI bAta svIkAra kIthI ki jo koI bhI hamalogoM ke bIca meM se devalokase pahale cave vaha jana saMbodhayitavya haiahIM papAsanA paryantanA uparyukta pade paNa grahaNa karavA joIe. A kAraNe paNa te ane papanna deva manuSyalekamAM Ave che. trIjuM kAraNa paNa lagabhaga evuM ja che. tene e vicAra Ave che hai bhApUrva mavAnA (manuSya apanal) bhAtA, pitA, mA, mena, putra, putrI, patnI vagerene maLavA mATe mAre matsyalekamAM javuM joIe teo mArI A divya devaddhi, devaghuti AdinAM bhale darzana kare A rIte pite labdha, prApta ane abhisamanvAgata karelI devaddhi, devahuti Adi temane batAvavAnA hetuthI te adhune papanna deva A maryalokamAM AvavAnI IcchA kare che. cothuM kAraNa-te adhune papana devane e vicAra thAya che ke manuSyalekamAM pUrvabhavanA mArA mitra che, suhRdujane che, sahAyaka che ane sAgatika che temaNe ane meM arasparasamAM e saMketa karyo hate-evuM vacana ApyuM hatuM ke ApaNAmAMnuM je kaI devalekamAMthI pahelAM cave (tyAnuM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sthAnAGgasUtre pUrvaM cyutAn saMbodhayituM manuSyalokaM gacchAmi, sUtre 'me' ityAtvAdekavacanam / iti caturthamAgamanakAraNam |4| || sU0 24 // anantaraM devA''gamanamuktaM tatra tatkRtodyoto bhavatIti tadviparItaM lokAndhakAraM prAha mUlam - cauhiM ThANehi logaMdhayAre siyA, taM jahA - arahaMtehiM vocchinamANehiM 1, arahaMtapannatte dhamme bocchijjamANe 2, puvagae vocchijjamANe 3, jAyatee vocchijjamANe 4 / cauhiM ThANehiM loujjoe siyA, taM jahA - arahaMtehiM jAyamANehiM 1, arahaMtehiM pavayamANehiM 2, arahaMtANaM NANupAyamahimAsu 3, arahaMtANaM pariNivvANamahimAsu 4 | evaM devaMdhagAre devajjoe devasaMnivAe davukkaliyA devakahakahe / cauhiM ThANehiM deviMdA mANussaM logaM havvamAgacchaMti, pratibodhanIya hai, isaliye maiM pUrvameM caye huyoMko saMbodhana karaneke liye manuSya lokameM jAUM / pazcAt - snehIkA nAma mitra hai, bAla vayasyakA nAma sakhA hai, hitaiSI sajjanakA nAma suhRt hai eka kisI bhI kArya meM sAtha rahanevAle kA nAma sahacara hai jisase jAna pahicAna ho usakA nAma sAGgatika hai, aisA yaha cauthA kAraNa hai || su024|| AyuSya pUrU karIne pharI manuSyaleAkamAM utpanna thaI jAya ), te mANusa sabadhyitvy-prtimeodhniiy (moSa prApta ukhAne yAtra) gAvo lehaye. A prakAranA vicArathI prerita thaIne peAtAnA pahelAM devalAkamAMthI jeo cavelA che temane sodhana karavAne mATe te aneApapanna deva A manuSyaleAkamAM AvavA cAhe che. ghaNuA lAMbA samayathI jenI sAthe sneha hAya tene mitra kahe che. AlyakALathI jenI sAthe maitrI hoya tene sakhA kahe che. hiMteSI sajjanane sahend kahe che. kAI eka kArTImAM sAthe rahenArane sahacara kahe che, jenI sAthe eLa khANa pIchANu hAya tene sAMgatika kahe che ! sU, 245 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA.4 u.3 sU.25 lokAndhakAralokodyotakAraNanirUpaNam 109 evaM jahA-tihANe jAya logaMtiyA devA mANussaM logaM havyamAgacchejjA, taM jahA-arihaMtehiM jAyamANohiM jAya arihaMtANaM parinivyANamahimAsu // sU0 25 // chAyA-caturmiH sthAnaH lokAndhakAraH syAt , tadyathA-arhatsu vyavacchidya mAneSu 1, atpajJapte dharme vyavacchidyamAne 2, pUrvagate vyavacchidyamAne 3, jAtatejasi vyavacchidyamAne 4, __ caturmiH sthAnaiH lokodyotaH syAt, tadyathA-arhatsu jAyamAneSu 1, arhatsu pravanatsu 2, arhatAM jJAnotpAdanahimasu 3, arhatAM parinirvANamahimasu 4, evaM devAndhakAraH, devodyotaH, devasannipAtaH devotkalikAH, devakalakalaH / caturbhiH sthAnaH devendrAH mAnuSyaM lokaM havyamAgacchanti, evaM yathA tristhAne yAvat lokAntikA devA mAnuSyaM lokaM havyamAgacchanti, tadyathA-arhatsu jAyamA. neSu yAvat arhatAM parinirvANamahimasu // mU0 25 / / / TIkA-" cauhi ThANehiM " ityAdi-caturbhiH sthAnaH lokAndhakAra:loke'ndhakAraH-dravyato bhAvatazca syAt-bhavet, kaizcaturbhiH sthAna rityAha-" taM jahA" ityAdi-tadyadhA--arhatsu-jineSu vyavacchidyamAneSu-nirvANaM gacchatsu dravya. to'ndhakAraH syAt , tasyotpAtarUpatvAt , chatramaGgAdau rajauddhatavat, iti prathama lokA'ndhakArasya kAraNam / 1 / / tathA-arhatmajJapte dharme vyapacchidyamAne, iti dvitIyam / 2 // devakRta udyota ke abhAva meM loka kina-kina kAraNoM se andhakAra ho jAtA hai aba sUtrakAra isa bAtakA kathana karate haiM " caurhi ThANehiM logaMdhayAre siyA" ityAdi 24 TIkArtha-ina cAra kAraNoke ho jAne para lokameM dravyase aura bhAvase andhakAra ho jAtA haiM ve cAra kAraNa ye haiM-eka kAraNa hai jinendra devakA nirvANa prApta kara lenA-1 dvitIya kAraNa hai-ahet prajJapta dharmakA devakRta udyotanA abhAve kayAM kayAM kAraNethI lekamAM aMdhakAra vyApI jAya che, tenuM have sUtrakAra nirUpaNa kare che..., " cauhiM ThANehiM logaMdhayAre siyA" tyAha-(25) TakAI -nIcenA cAra kAraNone lIdhe lokamAM dravyAMdhakAra ane bhAvAMdhakAra vyApI jAya che- (1) jinendra devanA nirvANa kALe, (2) ahaMta prApta dharma vyachinna zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sthAnAGgasUtre ___ tathA-pUrvagate-pUrvANi-dRSTipAdAGgabhAgabhUtAni, teSu gataM praviSTa-tadabhyantarIbhUtaM tatsvarUpaM yacchUtaM tatpUrvagataM, tasmin vyavacchiyamAne sati loke'ndhakAro dravyataH syAt , tasyotpAtarUpatvAt , bhAvato'pyandhakAraH syAt , ekAntasuSamA dAvAgamAderabhAvAt iti tRtIyam 3 / tathA-jAtatenasi vahnau dIpAdau vA vyava. cchidyamAne vidhyAyati sati lo ke dravyata evAndhakAraH syAt / iti caturtham / 4 // vyucchinna viccheda ho jAnA-2 tIsarA kAraNahai pUrvagatajJAnakAbyucchinna honA-3 aura cauthA kAraNahai-agnikA bujha jAnA tAtparya isa kathanakA aisA hai ki jaba jinendradeva nirvANa prApta kara lete haiM taba lokameM dravyakI apekSAse andhakAra ho jAtA hai / yaha utpAtarUpa hotA hai jaise chatra bhaGga hojAne para rajakA (dhUli) udghAta hotA hai, dRSTivAdake aGgabhAga bhUta pUrva haiM, inameM praviSTa jo zruta hai vaha pUryagata zruta hai. ___isa pUrvagatako vyavacchidyamAna hone para lokameM andhakAra dravyakI apekSAse ho jAtA hai kyoMki yaha utpAtarUpa hotA hai, bhAvakI apekSA bhI andhakAra ho jAtA hai kyoMki-ekAnta suSamAdi kAlameM AgamA. dikakA abhAva ho jAtA hai| tathA--jaba vahikA, yA dIpAdikakA viccheda ho jAtA hai, ye bujha jAte haiM taba inake bujhatehI lokameM dravyakI hI apekSA andhakAra ho jAtA haiN| (vinaSTa) 54 pAthI, (3) pUtanA vizcheda 16 pAthA (4) mi muAI pAthI. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-jyAre jinendra deva nirvANa pAme che, tyAre lekamAM dravyanI apekSAe aMdhakAra thaI jAya che te utpAta rUpa hoya che, jemake chatrabhaMga thaI jAya tyAre rajane uddaghAta thAya che, e ja pramANe chatrasamAnajinendra devanuM avasAna thavAthI lekamAM aMdhakAra vyApI jAya che. daSTivAdanA aMgabhAgabhUta pUrva che. te pUrvamAM praviNa je zrata che tene pUrvagata zrata kahe che. A pUrvagata viccheda thavAthI lekamAM dravyanI apekSAe aMdhakAra vyApI jAya che, kAraNa ke te utpAta rUpa hoya che. ane bhAvanI apekSAe paNa aMdhakAra vyApI jAya che. kAraNa ke ekAnta-suSamAdi kALamAM AgamA. dikane abhAva hoya che tathA jyAre agnine athavA dIpAdikene viccheda thaI jAya che, teo bujhAI jAya che tyAre teo bujhAtAnI sAthe ja lekamAM dravyanI apekSAe ja aMdhakAra vyApI jAya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303025 lokAndhakAra lokodyotakAraNanirUpaNam 111 andhakAramuktvodyotamAha - " cauhiM ThANehiM loujjoe " ityAdi - caturbhiH sthAnaiH lokodyotaH - loke udyotaH prakAzaH syAt tAni sthAnAnyAha - " tadyathe"tyAdi - arhatsu - jineSu jAyamAneSu - utpadyamAneSu devAnAmAgamanAtsvarUpeNa ca loke prakAzo bhavati, iti prathamaM prakAzakAraNam 1 // tathA - arhatsu pravrajansu pravajyAM gRhatsu veti dvitIyam / 2 / tathA - arhatAM tIrthaMkarANAM jJAnotpAdamahimasu-jJAnaM - kevalajJAnaM tasyotpAda:utpattiH, tasya mahimAnaH- mAhAtmyAni teSu iti tRtIyam 3 | - tathA - arhatAM parinirvANamahimasu devA''gamanAdeva loke prakAzaH syAt / iti caturtha kAraNam | 4 | andhakArakA kathana kara aba sUtrakAra udyotakA kathana karate haiM " loujjoe " - ityAdi cAra kAraNoMko lekara lokameM udyota prakAza hotA hai, unameM eka kAraNa hai jinendra devakA janma honaa| dUsarA kAraNa hai arhata pramukA pravrajyA grahaNa krnaa| tIsarA kAraNa hai tIrthaGkaroMko kevalajJAna kA honaa| aura cauthA kAraNa hai arhanta prabhukA nirvANa prApta karanA / jinendra deva jaba utpanna hote haiM tatha devaloka se devoMkA Agamana hotA hai taba svarUpase hI lokameM Aloka - prakAza ho jAtA hai| isI prakAra se jaba tIrthaGkara prabhu dIkSA grahaNa karate haiM tava bhI loka meM prakAza hotA hai, kyoMki usa samaya bhI devoMkA Agamana huvA karatA hai| tIrthaGkara prabhuko jaba kevalajJAna utpanna hotA hai taba usa kevalajJAnake utpatti mahimAse samAkRSTa devoMkA Agamana ho jAtA hai taba bhI lokameM udyota hotA hai / isI taraha se jaba arhanta pramu aMdhakAranuM kathana karIne have sUtrakAra udyotanuM kathana kare che-- " loujjoe " chaMtyAhi-nIyenA yAra arazAne sIdhe souma udyota (prakAza) thAha che- (1) bhinendra hevanA janma samaye, (2) arhata prabhu pravalyA zraddhaSu re tyAre, (3) tIrtha purone ThevaNajJAna thAya tyAre, (4) mahata prabhu nirdeNu pAme tyAre A cAra prasaMge lokamAM prakAza thAya che jyAre jinendra devanA janma thAya che tyAre devalAkamAMthI devAnuM Agamana thAya che. tyAre temanI devavrutine kAraNe ja leAkamAM udyota (prakAza) thAya che eja pramANe jyAre tItha kara prabhu dIkSA grahaNa kare che, tyAre paNa lekamAM prakAza thAya che, kAraNa ke te prasaMge paNa devAnuM Agamana thatu hoya che. tIrthaMkara prabhune jyAre kevaLajJAna utpanna thAya che tyAre paNa lekamAM prakAza zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sthAnAGgasUtre " evaM devaMdhagAre " ityAdi -- evaM = lokAndhakAravad devAndhakAro'pi bhavatiadAdiSu cchidyamAneSu devaloke'pyantarmuhUrtamandhakArasya saMbhavAditi / tathAarhatAM janmAdiSu lokodyotavad devodyoto'pi bodhyaH / evamarhajjanmAdiSu - devasannipAtaH - devAnAM samUharUpeNa ekatrIbhavanam / devotkalikA = devAnAmekasya pavAd aparasya nairantaryeNA''gamanam / devakalakalaH = devAnAM pramodAdijanitaH kalakalaH = kolAhalazcApi bodhyaH / " cauhi ThANehiM deviMdA " ityAdi - devendrAH caturmiH - ahajjanmAdibhiH sthAnaiH kAraNaiH manuSyalokaM havyamAgacchanti / evam = anena prakAreNa ' yathA nirvANako prApta karate haiM, taba bhI nirvANa mahimA pragaTa karaneke liye devoMkA Agamana hotA hai ataH loka meM prakAza ho jAtA hai / " evaM devaMdhagAre " ityAdi devAndhakAra bhI lokAndhakArakI taraha huvA karatA hai arhadAdi jaba vyucchidyamAna ho jAte nirvANa prApta kara lete haiM taba devaloka meM bhI eka antarmuhUrta taka andhakAra chA jAtA hai tathA antoMke janmAdi hone para lokodyota jaise devodyota bhI hotA hai| devasamUhakA ekatrita honA hotA hai - devotkalikA bhI hotI haiisI taraha se arhanta ke janmAdi hone ke samaya deva sannipAta hotA hai devoMkA ekake bAda ekakA AnA nirantara hotA hai| isI prakAra se deva kalakala bhI hotA hai- devoMkA pramodajanita kolAhala bhI hotA hai / " cauhi~ ThANehiM deviMdA " ityAdi deva arhajjanma Adi - thAya che, kAraNa ke kevaLajJAnanI utpattinA mahimAthI samAkRSTa devAnuM tyAM Agamana thAya che eja pramANe jyAre aMta prabhu nirvANu pAme che. tyAre paNa nirvANumahimA prakaTa karavAne lIdhe devanuM A lekamAM Agamana thAya che ane te kAraNe leAkamAM prakAza thAya che. " evaM devaMdhagAre " tyAhi-- hevAndhAranA arabo pazu boandhAranA kAraNeA jevAM ja samajavA, ahaMtAdi jyAre nirvANa pAme che, tyAre devalAkamAM paNa eka antamudbhUta sudhI adhakAra vyApI jAya tathA arhutanA janmAdri kALe lAkeAdyotanI jema devAdyota paNa thAya che. eja pramANe ahatanA janmAdi kALe devasannipAta (devAnu eka sthaLe ekatrita thavAnuM) ane eja cAra kAraNeAne lIdhe devAtkAlikA paNa thAya che (devAnuM eka pachI eka e prakAre nirantara Agamanane daivetkilikA kahe che) eja cAra kAraNeAne lIdhe devAnA prabhohananita ajhAIsa pAzu thAya che, " cauhi ThANehi devidA " ityAhi zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04u03 sU025 lokAndhakAralokodyotakAraNanirUpaNam 113 tristhAne yAvat lokAntikA devAH = yathA yena prakAreNa tristhAne = tristhAna ke asyaiva sthAnAGgasya tRtIyasthAne prathamoddeza ke aIjjanmAdikAraNatrayeNa devendrAdi lokAntikaparyantAnAM devAnAM manuSyaloke zIghrA''gamanamuktaM tathA'trApi devendrAdilokAntikaparyantAnAM devAnAM tIrthaGkarajanmAdikAraNacatuSTayena manuSyaloke zIghrAssgamanaM vAcyam / tatra trINi kAraNAni tristhAnakA nurodhenoktAni, iha catuHsthAnakAnurodhena parinirvANamahimarUpaM caturtha kAraNamiti vizeSaH |4| imameva vizeSaM darzayitumAha - taM jahA - arihaMtehiM jAyamANehiM " ityAdi / 025 // anantaramatAM janmAdiprasaGgena devA''gamanamuktaM, sammati arhatAmeva pravacane duHsthitasya sAdhoH duHkhazayyAM susthitasya sukhazayyAM ca nirUpayituM sUtradvayamAhamUlam - cattAri duhasejAo paNNattAo, tattha khalu imA paDhamA duhasejA, taM jahA se NaM muMDe bhavittA agArAo aNa. rUpa cAra kAraNoMse bahuta hI zIghra manuSya lokameM Ate haiN| isa taraha jaisA pahale isa sthAnAha ke sthAnaka ke prathama uddezemeM arhajjanmAdi kAraNatraya lekara devendrAdi lokAntika takake devoMkA manuSya lokameM zIghrAgamana kahA gayA hai / usI prakAra se yahAM para bhI devendra se lekara lokAntika taka ke devoMkA tIrthaGkara ke janmAdirUpa cAra kAraNoMko lekara manuSyalokameM zIghrAgamana kaha lenA cAhiye / vahAM tIna kAraNa tristhAnaka ke anurodhase kahe gaye haiM, yahAM catuHsthAnakake anuroghase una tIna kAraNoMke sAtha cauthA kAraNa parinirvANa mahimA rUpa hai / yahI bAta - taMjA jAyamANehiM " ityAdi sUtra dvArA pragaTa kI gaI hai || su025 || eja cAra kAraNeAne lIdhe devendronuM manuSyalAkamAM ghaNI ja vApUrNAMka Agamana thAya che, 66 A sthAnAMgasUtranA tristhAnakanA pahelA uddezAmAM arhatajanmAdi traNa kAraNeAne lIdhe devendrAdi leAkAntika pantanA devAnA manuSyaleAkamAM zIghra AgamananuM jevu' kathana karavAmAM Avyu che, evu' ja kathana ahIM paNu devendrathI laIne leAkAntika pantanA devAnA tItha karajanmAdi rUpa cAra kAraNeAne lIdhe manuSyaleAkamAM zIghra Agamana viSe paNa thavuM joie. tyAM traNa kArA prakaTa karavAmAM AvyA hatAM, kAraNa ke tyAM tristhAnakanI prarUpaNA karavAnI hatI; parantu ahIM catuHsthAnakanA adhikAra cAlatA haiAvAthI te traNa kAraNeAnI sAthe nirvANumahimA rUpa ceAthuM kAraNa paNa ahIM prakaTa karavAmAM Avyu che. eja vAta "jahA jAyamANehi" ityAdi sUtra dvArA praSTa 42vAmAM Ave che. sU. 25 """ sa- 15 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre gAriyaM pavvaie NigaMthe pAvayaNe saMkie kaMkhie vitigicchie bheyasamAvaNNe kalusasamAvaNNe NiggathaM pAyayaNaM No sadahai No pattiyai No roei, NiggaMthaM pAvayaNaM asadahamANe apattiyamANe aroemANe maNaM uccAyayaM Niyacchai viNighAyamAvajjai, paDhamA duhasejjA 1 // ahAvarA doccA duhasejjA, taM jahA-se NaM muMDe bhavittA agArAo jAya pavyaie saeNaM lAbheNaM No tussai parassa lAbhamAsAei pohei patthei abhilasai, parassa lAbhamAsAemANe jAva abhilasamANe maNaM uccAvayaM Niyacchai viNighAyamAyajjai, doccA duhasejjA 2 // | ahAvarA taccA duhasejjA, taM jahA-se NaM muMDe bhavittA jAva pavyaie divve mANussae kAmabhoge AsAei jAva abhilasai divve mANussae kAmabhoge AsAemANe jAva AbhilasamANe maNaM uccAyayaM Niyacchai viNighAyamAvajjai, taccA duhasejjA / 3 / ahAvarA cautthA duhasejjA, taM jahA-se NaM muMDe jAva pavvaie tassa NamevaM bhavai-jayA NaM ahamagAravAsamAvasAmi tayA NamahaM saMvAhaNaparimadaNagAttabhaMgagAuccholaNAI labhAmi jappabhiI ca NaM ahaM muMDe jAva pavaie tappabhiyaM ca NaM ahaM saMvAhaNa jAca gAuccholaNAI No labhAmi, se NaM saMvAhaNa jAva gAuccholaNAI AsAei jAva abhilasai, se NaM saMvA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA043.3sU026-27 sAdhoH duHkhazayyA sukhazayyAnirUpaNam 115 haNa jAva gAuccholaNAiM AsAemANe jAva maNaM uccAvayaM Niyacchai viNighAyamAvajjai, cautthA duhasejjA // 4 // suu026|| cattAri suhasejjAo paNNattAo, taM jahA-tattha khalu imA paDhamA suhasejjA, taM jahA-se NaM muMDe bhavittA AgArAo aNagAriyaM pavvaie NiggaMthe pAcayaNe NistaMkie Nikakhie Nivitigicchie No bheyasamAvaNNe No kalusasamAvaNNe NiggaMthaM pAvayaNaM saddahai pattiyai roei NiggaMthaM pAyayaNaM saddahamANe pattiyamANe roemANe No maNaM uccAvayaM Niyacchai No viNighAyamAvajjai, paDhamA suhasejjA / 1 // ahAvarA doccA suhasejjA, taM jahA-se NaM muMDe jAya pavvaie saeNaM lAbheNaM tussai parassa lAbhaM No olAei No pohei No patthei No amilasai parassa lAbhamaNAsAemANe jAva aNabhilasamANe No maNaM uccAvayaM Niyacchai No viNighAyamA. vajjai, doccA suhasejjA / 2 / ahAvarA taccA suhasejjA, taM jahA-se NaM muMDe jAya pavyaie divyemANussae kAmabhoge No AsAei jAva No abhilasai divye mANussae kAmabhoge aNAsAemANe jAva aNabhila. samANe No maNaM uccAyayaM Niyacchai No viNighAyamAvajjai, taccA suhasejjA / 3 / ahAvarA cautthA suhasejjA, taM jahA se NaM muMDe jAya pavyaie tassa NaM evaM bhavai--jai tAya arahaMtA bhagavaMto hahA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sthAnAGgasatre AroggA baliyA kallasarIrA annayarAiM orAlAI kallANAI viulAiM payayAiM paggahiyAI mahANubhAgAI kammakkhayakAraNAI tayokammAiM paDivajjati, kimaMga puNa ahaM abbhAvagamiyaM ovakamiyaM veyaNaM No sammaM sahAmi khamAmi titikkhAmi ahiyAsAmi mamaM ca NaM abmovagamiyaM ovakamiyaM veyaNaM sammaMasahamANassa akkhamamANassa atitikkhamANassa ahiyAsamANassa kiM manne kajjai 1, egaMtaso me pAve kamme kajjai, mamaM ca NaM abmovagamiya ovakkamiyaM veyaNaM sammaM sahamANassa jAya ahiyAsamANasta kiM manne kajjai ? egaMtaso me NijjarA kajjai, cautthA suhasejjA 4 sU0 27 // chAyA-catasro duHkhazayyAH prajJaptAH, tatra khalu iyaM prathamA duHkha zayyA, nadyathA-sa khalu muNDo bhUtvA AgArAdanagAritAM pratrajito nairgranthI pravacane zaGkitaH kAztio vicikitsito bhedasamApannaH kaluSasamApanno nainthaM prava___ arhantoMke janmAdi prasaGgako lekara devoMkA Agamana kahA, aba sUtrakAra ahaMtoMke hI pravacana meM duHsthita sAdhukI duHkhazayyAkA aura susthita sAdhukI sukhazayyAkA nirUpaNa do sUtroMse karate haiN| sUtrArtha-" cattAri duhasejjAo paNNattA" ityAdi 26 cAra duHkhazayyAe~ kahI gaI hai, unameM yaha pahalI duHkhazayyA hai, jaise koI eka manuSya muNDita hokara agArAyasthAse anagArAvasthAko dhAraNa kara letA hai, aba yaha negrenthapravacana meM zaGkAyukta hotA hai, vici. ahIM tenA janmAdi prasaMge denA AgamananuM kathana karavAmAM AvyuM. have eja ahIM tenA pravacanamAM dusthita sAdhunI duHkhazaSyAnuM ane susthita sAdhunI sukhazasyAnuM sUtrakAra be sUtra dvArA nirUpaNa kare che-- "cattAri duhasejjAo paNNatAo' tyA6i--(26) sUtrArtha-cAra dukhazaSyAo kahI che. pahelI duHkhazadhyAnuM svarUpa keI eka manuSya aMDita thaIne gRhasthAvasthAnA parityAgapUrvaka aNagArAvasthA aMgIkAra karI le che tyAra bAda te nigraMtha pravacana pratye zaMkA, vicikitsA, bhedasamA zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303 sU026-27 sAdhoH duHkhazayyAnirUpaNam 117 canaM no zraddadhAti no pratyeti no rocayati, nairgranthaM pravacanamazraddadhAno'pratiyan arocayamAno mana uccAvacaM nirgacchati vinighAtamApadyate, prathamA duHkhazayyA / 1 / athA'parA dvitIyA duHkhazayyA, tadyathA-sa khalu muNDobhUtvA agArAd yAvat pravajitaH svakena lAbhena no tuSyati parasya lAbhamAzayati (AzAM karoti) spRhayati prArthayati abhilapati parasya lAbhamAzayan yAvat abhilaSan mana uccA. vacaM nirgacchati vinighAtamApadyate, dvitIyA duHkhazayyA / 2 / kitsita hotA hai, bheda samApanna hotA hai, kaluSasamApanna hotA hai, nairgrantha pravacanako zraddhAse nahIM dekhanA hai, usa para pratIti nahIM karatA hai, use apane rucikA viSaya nahIM banAtA hai / isa taraha nairgrantha pravacana para zraddhA nahIM rakhatA huvA use pratIti meM nahIM letA huyA, usa para ruci nahIM rakhatA huyA vaha apane manako vividha viSayoM meM le jAtA hai, to aisI sthitimeM dharmabhraSTa hokara vaha saMsArameMhI paribhramaNa karane vAlA hotA hai yaha prathama duHkhazayyA hai-1 dvitIya duHkhazayyA isa prakAra hai, jaise koI eka manuSya muNDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthAko dhAraNa kara letA hai para vaha svakIya lAbhase santuSTa nahIM hotA parake lAbhakI AzA karatA hai-usakI spRhA karatA hai, prArthanA karatA hai, abhilASA rakhatA hai, isa taraha parake lAbhakI abhilASAcAlA huvA vaha apane manako idhara-udhara aneka viSayoM meM le jAtA hai, to aisI sthitimeM dharmabhraSTa vaha saMsArameMhI paribhramaNa karanevAlA banatA pannatA ane kaluSabhAva saMpannatAthI yukta thaI jAya che. te kAraNe te nigraMtha pravacana pratye zraddhA rAkhatA nathI, tene pitAnI pratIti viSaya banAvate nathI, ane tene potAnI rucine viSaya paNa banAvatuM nathI. A rIte nircathapravacana para zraddhA nahIM rAkhate e, tenI pratIti nahIM karate e, ane tenA pratye ruci nahIM rAkhate evo te zramaNa nirgatha potAnA manane vividha viSayomAM pravRtta thavA de che. A prakAranI paristhitimAM te dharmabhraSTa thaIne saMsAramAM ja paribhramaNa karanAre thAya che. A pahelI dukhazayA samajavI.. bIjI dukhazA A prakAranI che. keI eka manuSya muMDita thaIne agArAvasthAnA parityAgapUrvaka aNagArAvasthA dhAraNa kare che, paraMtu te svakIya lAbhathI saMtuSTa thato nathI, parakIya lAbhanI AzA kare che, tene mATe spRha kare che, prArthanA kare che ane abhilASA seve che. A pramANe paranA lAbhanI abhilASAthI yukta thayele te pitAnA manane ahIM tahIM aneka viSayamAM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 sthAnAGgasUtre __ athAparA tRtIyA duHkhazayyA, tayathA-sa khalu muNDo bhUtvA yAvata pratrajito divyAn mAnuSyakAn kAmabhogAn Azayati yAvat abhilaSati divyAn mAnu. SyakAn kAmamogAn Azayan yAvat abhilaSan mana uccAvacaM nigacchati vinighAtamApadyate, tRtIyA duHkhshyyaa| 3 / adhA'parA caturthI duHkhazayyA, tadyathA-sa khalu muNDo yAvat pratrajitaH tasya khalu evaM bhavati-yadA khalu aham agAravAsam AvasAmi tadA khalu ahaM saMvA. hanaparimardanagAtrAbhyaGgagAtrotkSAlanAni labhe yatprabhRti ca ahaM khalu muNDaH yAvat hai, yaha dvitIya duHkhazayyA hai-2 tRtIya duHkhazayyA isa prakAra hai jaise koI eka puruSa muNDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthA sampanna ho jAtA hai aba yadi vaha usa avasthAmeM bhI divya manuSya sambandhI kAmabhogoMkI AzA karatAhai-yAvat abhilASA rakhatAhai to isa tarahase divya manuSya sambandhI kAmabhogoMkI AzA karatA huvA yAyat unakI abhilASA karatA huvA hai vaha manako idhara udharake aneka viSa. yoMmeM le jAtA hai to aisI dazAmeM dharmabhraSTa hokara vaha saMsArameMhI paribhramaNa karanevAlA banatA hai-3 caturtha duHkhazayyA isa prakAra hai, jaise koI eka manuSya muNDita hokara agArAvasthAse anagArA'vasthA sampanna ho jAtA hai, aba yadi vaha isa avasthAmeM bhI aisA vicAra karatA hai ki-jisa samaya maiM gRhasthAvasthAmeM thA usa samaya zarIrakoM dabavAtA thA, use malavAtA thA usa para tela AdikI mAliza karavAtA bhamavA de che. te evI paristhitimAM dharmabhraSTa thayele te nigraMtha saMsAramAM ja paribhramaNa karanAre thAya che. - trIjI khazayA A prakAranI je--kaI eka manuSya mUMDita thaIne agArAvasthAnA parityAgapUrvaka aNumArAvasthA dhAraNa kare che aNagArAvasthA dhAraNa karavA chatAM paNa je te manuSya saMbaMdhI kAmagenI AzA kare che, spRhA kare che, prArthanA kare che ane abhilASA seve che, te e prakAre divya manuSya saMbaMdhI kAmabhegonI AzA, spRhA, prArthanA ane abhilASA karato evo te manane Ama tema aneka viSayamAM bhamavA de che. te evI pari. sthitimAM dharmabhraSTa thaIne te saMsAramAM paribhramaNa karanAre ja bane che. cethI duHkhazadhyAnuM svarUpa--kaI eka manuSya muMDita thaIne guhasthAvasthAnA tyAgapUrvaka aNagArAvasthA aMgIkAra kare che tyAra bAda e vicAra kare che ke jyAre huM guhasthAvasthAmAM hatuM tyAre sevakAdi pAse mArA zarIrane dabAvarAvatuM hatuM, ceLAvatA hatA, tenA para tela AdinuM mAliza karAvato zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u030 26-27 sAdhoH sukhazayyAnirUpaNam 119 pravrajitaH tatprabhRti ca khalu ahaM saMvAhana yAvat gAtrotkSAlanAni no labhe sa khalu saMvAhana yAvat gAtrotkSAlanAni Azayati yAvat abhilaSati sa khalu saMvAhana yAvat gAtrotkSAlanAni Azayan yAvat mana uccAvacaM nirgacchati vinighAnamApadyate, caturthI duHkhazayyA | sU0 26 / 27 chAyA - catasraH sukhazayyAH prajJaptAH, tatra khalu iyaM prathamA sukhazayyA, tadyathA - sa khalu muNDo bhUtvA AgArAdanagAritAM pravajito nirmanthe pravacane niHzaGkitaH niSkAGkSitaH nirvicikitsitaH no bhedasamApanno no kaluSasamApano thA, pAnI se use khUba acchI taraha nahalAtA thA-snAna karAtA thA. aba maiM jaba se muNDita yAvat pravrajita ho gayA hUM tabase mujhe nato use dabacAnekA mokA milatA hai na yAvat use nahalAnekA mokA milatA hai, isa tarahase saMvAha AdikI vaha AzA karatA hai to aisI sthiti meM usakI AzA karane AdirUpa bhAvavAlA vaha apane manako aneka viSayoMmeM le jAtA - ataH dharmabhraSTa hokara saMsArako hI baDhAtA hai yaha cauthI duHkhazayyA hai -4 | sukhazayyAeM bhI cAra kahI gaI haiM, unameM yaha prathama sukhazayyA hai jaise koI puruSa muNDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthAmeM prabrajita ho jAtA hai aura vaha nairgrantha prayanacameM zaGkAse rahita nizzaGkita kAGkSAse rahita niSkAGkSita vicikitsAse rahita nirvicikitsita bheda samApannase rahita no bhedasamApanna, kaluSasamApannase rhithatA, ane pANI Adi vaDe mArA zarIre khUba ja sArI rIte snAna karAvatA hatA, paNa jyArathI huM pratrajita thai gayA chuM tyArathI mane zarIra dabAvarAvavAnA mekA paNa maLatA nathI, zarIrane cALAvavAnA, mAliza karAvavAne ane snAna karavAnA paNa meAkeA maLatA nathI. A rIte savAhana AdinI te AzA kare che. tA A prakAranI paristhitimAM te potAnA mananI sthiratA gumAvI bese che ane manane aneka viSayAmAM bhamavA de che te evA nitra tha dha bhraSTa thaIne peAtAnA sasArane vadhAre che. A ceAthI duHkhazayyA samajavI. sukhazayyAe paNa cAra kahI che. prathama sukhazayyAnuM A prakAranuM svarUpa kahyuM che--kAi eka manuSya muMDita thaIne agArAvasthAnA parityAga pU aNugArAvasthAnA svIkAra kare che. te nigraMtha pravacana pratye zaMkA rAkhatA nathI, kAMkSA rAkhatA nathI, vicikitsA rAkhatA nathI, kaluSa samApanna thatA nathI ane bhedasamApana paNa thatA nathI. A rIte taigraMtha pravacana pratye niH zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sthAnAGgasUtre nairgranthaM pravacanaM zraddadhAti pratyeti rocapati naigranthaM pravacanaM zraddadhAnaH pratiyan roca. yan no mana uccAvacaM nirgacchati no vinighAtamApadyate, prathamA sukhazayayA // 1 // ___ athA'parA dvitIyA sukhazayyA, tadyathA-sa khalu muNDo yAvat prava. jitaH svakena lAbhena tuSyati parasya lAbhaM no Azayati no spRhayati no prArthayati no abhilaSati, parasya lAbhamanAzayan yAvad anabhilaSan no mana uccAyacaM nirgacchati no vinighAtamApadyate, dvitIyA sukhazayyA / 2 / no kaluSasamApanna banA huvA nairgrantha pravacana para zraddhA karatA hai, usa para prIti karatA hai, use apane rucikA viSaya banAtA hai, to aisI sthitimeM vaha nairgrantha pravacanakI zraddhAvAlA banA huvA usakI prItiyAlA banA huvA usakI rucivAlA banA huyA, vaha apane manako idhara-udharake viSayoM meM nahIM le jAtA hai, isaliye vaha zrutacAritrarUpa dharmakA ArAdhaka banA huvA saMsAra meM paribhramaNa karanevAlA nahIM banatA hai yaha prathama sukhazayyA hai-1 dvitIya sukha zayyA isa prakArase hai jaise koI puruSa muNDita hokara yAyat prAjita ho jAtA hai, aura apanehI lAbhase santuSTa rahatA hai, parake lAbhakI AzA nahIM karatA hai, usakI spRhAcAnchA nahIM karatA hai, usakI prArthanA nahIM karatA hai, usakI abhilASA nahIM karatA hai isa taraha parake lAbhakI AzAse rahita banA huvA zakti, niHkAMkSita, nirvicikisita, bhedasamApanna rahita ane kaluSa samApanathI rahita hovAne kAraNe te nigraMtha praghacana para zraddhA rAkhe che, tenI pratIti kare che, tenA pratye ruci rAkhe che. A rIte nigraMtha pravacana pratye jene zraddhA utpanna thaI che, tene pitAnI pratIti jeNe viSaya banAvyuM che, ane tene pitAnI rucine viSaya jeNe banAve che, e te nigraMtha pitAnA manane sthira rAkhI zake che, tene game te viSayamAM bhamavA detA nathI. A prakAre zratacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karanAra te nigraMtha saMsAramAM paribhramaNa karanAro eTale ke pitAne saMsAra vadhAranAra hotuM nathI. bIjI sukhazasyAnuM svarUpa-kaI eka puruSa muMDita thaIne pravajyA aMgIkAra kare che. tyAra bAda te svakIya lAbhathI ja saMtuSTa rahe che-parakIya lAbhanI AzA karato nathI, pRhA (vAMchA, kAmanA) rAkhatuM nathI, tene mATe prArthanA karatA nathI ane tenI abhilASA paNa rAkhato nathI. A rIte parakIya lAbhanI AzA, pRhA AdithI rahita banelo e te nirvatha pitAnA zrIsthAnAMgasUtra:03 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04303 sU026-27 sAdhoH sukhazayyAnirUpaNam 121 athA'parA tRtIyA sukhazayyA, tadyathA-sa khalu muNDo yAvat pravrajito divyAn mAnuSyakAn kAmabhogAn no Azayati yAvat no abhilapati divyAn mAnuSyakAn kAmabhogAn anAzayan yAvad anamilapana no mana uccAyacaM nirgacchati no vinighAtamApadyate, tRtIyA sukhazayyA / 3 / ____ athA'parA caturthI sukhazayyA, tadyathA-sa khalu muNDo yAvat pravrajitaH tasya khalu evaM bhavati-yadi tAvat antio bhagavanto hRSTA ArogyAvalikAH kalyazayAvat usakI abhilASAse rahita banA huyA vaha apane manako vyarthake idhara udhara viSayoM meM nahIM le jAtA hai vaha zrutacAritrarUpa dharmakA ArAdhaka banA huvA saMsArameM paribhramaNa karane vAlA nahIM banatA hai, yaha dvitIya sukhazayyA hai-2 tRtIya sukhazayyA isaprakAra hai jaise koI puruSa muNDita hokara yAvat pratrajita ho jAtA hai aura vaha divya manuSya kAmabhogoMkI AzA nahIM karatA hai yAvat unakI abhilASA nahIM karatA huyA vaha apane manako idhara udharake vyartha viSayomeM nahIM le jAtA hai, isa taraha vaha zrutacAritrarUpa dharmakA ArAdhaka banA huvA saMsAraparibhramaNa karanevAlA nahIM banatA hai yaha tRtIya sukhazayyA hai-3 caturtha sukha zayyA isa prakAra hai-jaise koI puruSa muNDita hokara yAvat pravrajita ho jAtA hai, usake mana meM aisA vicAra AtA hai ki jaba hRSTa-Arogya-balika aura kalya zarIravAle aise ahaita bhagavanta manane nakAmA ane anucita viSayomAM bhamavA deto nathI. te kAraNe zratacAritrarUpa dharmanI ArAdhanAmAM lIna thayela te nigraMtha saMsAranuM paribhramaNa karanAra thato nathI paNa alpa saMsAravALo bane che trIjI sukhazayyA A prakAranI kahI che-kei eka puruSa muMDita thaIne pravajyA aMgIkAra kare che. tyAra bAda te kadI paNa divya manuSya saMbaMdhI kAmagonI AzA, pRhA, abhilASA Adi karato nathI. A rIte divya kAmabhegonI AzA na karanAra, pRhA na karanArA ane abhilASA na karanAra te nitha pitAnA manane nakAmA viSayamAM Amatema bhamavA deto nathI. A prakAre mRtacAritrarUpa dharmanuM ArAdhana karanAro te zramaNa nigraMtha pitAnA saMsArane vadhArato nathI. tene dIrgha athavA anaMtakALa paryanta A saMsAranuM paribhramaNa karavuM paDatuM nathI. cethI sukhazayyA A prakAranI kahI che ke eka puruSa muMDita thaIne pravajyA grahaNa kare che. tenA manamAM e vicAra Ave che ke-je haEnIrogI, baliSTa ane kalya zarIravALA ahaMta bhagavAna anyatara, udAra, zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sthAnAGgasUtre rIrA anyatarANi udArANi kalyANAni vipulAni prayatAni pragRhItAni mahAnubhAgAni karmakSayakAraNAni tapaH karmANi pratipayante kimaGga ! punarahamabhyupagamikImaupakramikI vedanAM no samyaka sahe kSame titikSe adhyAsayAmi, mama ca khalu AbhyupagamikImaupakramikoM vedanAM samyagasahamAnasya akSamamANasya atitikSaNamANasyAnadhyAsayataH kiM manye kriyate ? ekAntazaH ( ekAntena ) mayA pApaM karma kriyate, mama ca khalu AbhyupagamikImopakramikIM yAvat samyaka sahamAnasya yAvat adhyAsayataH kiM manye kriyate !,ekAntazaH mayA nirjarA kriyate, caturthI sukhazayyA / 4 / sU0 27 // anyatara-udAra-kalyANakAraka-vipula prayata pragRhIta mahAnubhAga aura karmakSayakara aise tapoMko tapate haiM to kyA maiM ziroluMcanAdijanya AbhyupagAmikI vedanAko ecaM aupakramikI vedanAko acchI tarahase kyoM nahIM sahana karUM, aura kyoM meM isase vicalita pariNativAlA banUM / yadi maiM isa AbhyudayikI aura aupakramikI vedanAko acchI tarahase sahana nahIM karUMgA, isa para kupita hoUMgA dIna bhAvavAlA bana jAUMgA, isase vicalita pariNativAlA ho jAUMgA, to phira maiM kyA karUMgA, maiM to ekAntataH pApI ho jAUMgA aura jo usa vedanAko acchI tarahase sahana karalUMgA, kupita na hoUMgA dIna bhAvavAlA nahIM banUMgA evaM apane kartavyapathase vicalita nahI hoUMgA to ekAnta rUpase mere kalyANakAraka, vipula, prayata, pragRhIta, mahAnubhAga ane karmakSapakara evI tapasyA kare che, te mArAthI zireluMcanAdi janya abhyapagAmikI ane aupakamiTI vedanAnu sArI rIte vedana zA mATe na thaI zake ? tenA pratye kupita thavAnI zI jarUra che? adIna bhAvayukta thaIne zA mATe huM tene svIkArI na lauM? tenAthI mAre zA mATe vicalita pariNativALA banavuM joIe? je huM A AbhupagAmikI ane pakamikI vedanAne sArI rIte sahana nahI karuM, tenA pratye kupitabhAvayukta banIza, dInabhAvayukta banIza, ane vicalita pariNativALe banIza, te mAruM zuM thaze? Ama karavAthI te huM ekAntatA (saMpUrNa rUpe) pApI banI jaIza. paraMtu je huM tenA pratye kupita nahI banuM, dInabhAvayukta nahI banuM, ane mArA kartavya mArgamAMthI vicalita thayA vinA te vedanAne samatA bhAvapUrvaka sahana karI laIza te ekAntarUpe mArAM karmonI nirjarA thaze. A prakAranA vicArathI prerAIne AbhyadayikI ane aupakamikI vedanAne sahana karanAra nigraMtha zratacAritrarUpa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU026-27 sAdhoH duHkhazayyAnirUpaNam 123 TIkA - " cattAri duhasejjAo " ityAdi - duHkhazayyAH - duHkhadAH zayyAH duHkhazayyAH, madhyamapadalopisamA so'trabodhyaH, duHkhotpAdikAH zayyA ityarthaH, nAca dravyato'samIcIna khaTvAdilakSaNAH, bhAvatastu duHsthacittatayA duHzramaNatAsvabhAvAH - pravacanA'zraddhA 1 paralAbhaprArthanA 2 kAmA''zaMsanA 3 -saMvAhanAdi prArthanA 4 varUpAH, catasraH - catuH saMkhyAH prajJaptAH, tAH krameNa pradarzayitumAha 64 tattha " ityAdi - tatra - catasRSu duHkhazayyAsu madhye khalu iyam - anupadaM vakSyamANA prathamA duHkhazayyA, tadyathA - saH - kazcit gurukarmA jIvaH ' NaM ' vAkyAlaGkAre evamagre'pi, muNDaH - luJcitaziraH kezaH bhUtyA agArAt - gRhAt anagAritAmAgArI - gRhItadviparIto'nagArI - saMyataH, tasya bhAvo'nagAritA, tAM tathA saMyakarmA kI nirjarA hogI isa prakAra ke vicArase jo AbhyudayikI evaM aupakramika vedanAko sahatA hai usakI yaha caturthI sukhazayyA hai -4 TIkArtha - yahAM duHkhazayyA padameM duHkhotpAdikI zayyA aisA madhyamapadalopI samAsa hai / yaha duHkhazayyA dravyamAva bheda se do prakArakI hai. asamIcIna-TUTI phUTI jo khaTiyA Adi hai ve dravyarUpa duHkhazayyA haiM, tathA duHsthacitta hone se duHzramaNatA rUpa-pravacanakI - azraddhArUpa - 1 paralAbha prArthanA rUpa -1 kAmazaMsanA rUpa evaM saMvAhanAdikI cAhanA rUpa jo bhAva haiM ve bhAvarUpa duHkhazayyA haiM ye duHkhazayyAe~ cAra prakArakI haiM, prathama prakArakI vaha hai / ki jo koI gurukarmA jIva kezoMkA luJzcana karake gRhasthAvasthAse anagArAvasthAvAlA ho jAnA hai gRhasthAvasthAkA tyAga kara muni bana jAtA dhanA ArAdhaka hovAne kAraNe saMsAramAM paribhramaNu karatA nathI. ceAthI sukhazayyAnuM A prakAranuM svarUpa che. TIkA--ahI' 'duHkhazayyA' A padamAM 'duHkhAtpAdikI zayyA' evA madhyama paleApI samAsa che. te duHkhazayyA dravya ane bhAvanA bhedathI e prakAranI che. bhAMgyA tUTyA khATalA vagerene dravyarUpa duHkhazayyA kahI zakAya. tathA mananA duHpariNAmAne kAraNe du:zramaNatArUpa je bhAve utpanna thAya che temane bhAvarUpa duHkhazayyA kahI zakAya che evI bhAvarUpa duHkhazayyA cAra kahI che--(1) pravacana pratye azraddhArUpa duHkhazayyA, (2) paralAla prArthanA rUpa duHkhazayyA (3) kAmAza'satArUpa duHkhazayyA ane (4) savAhanAdinI cAhanArUpa duHkhazayyA, pahelA prakAranI duHkhazayyAnuM spaSTIkaraNa--kAI gurukarmAM jIva kezeAnu lucana karIne gRhasthAvasthAnA parityAgapUrvaka ni Mtha paryAyane svIkAra karI zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tatAM pravrajitaH-adhigataH prApta ityarthaH, nairgranthe-nirgrantha-:-bAhyAbhyantaragranthirahitA arhantaH, teSAmidaM nairgranthaM, tasmin pravacane-zaGkitaH-zaGkAvAn 'AhetazAsane yadukta jIvAdikaM tat satyaM vA mithyA yeti dezasarvazaGkAvAn, tathA kAsitaH-AItamatAtiriktamate icchAvAn-' matAntaramapi samocInamiti mati. mAn , vicikitsitaH-phale saMzayayuktaH, tathA-bhedasamApannaH- jinoktaM sarvam itthameva anyathA ye'ti buddhibhedavAn , kaluSasamApana:-' naitadeva' miti viparItajJAnavAn nairgrantha-pravacanaM no zraddadhAti tatra zraddhAM na karotItyarthaH, no pratyeti-pratItiM na pratipadyate, no rocayati-na ruciviSayIkaroti, itthaM nairgranthaM hai aura phira bhI yaha bAhyAbhyantara parigraha vihIna nindha arhanta bhagavanta dvArA pratipAdita pravacanameM aisI zaGkAvAlA banatA hai ki Ahata zAsanameM jo jIvAdika tattva kahe gaye haiM ve satya haiM yA mithyA haiM, isa prakArase dezarUpase yA sarva rUpase vaha zaGkAvAlA banatA hai, tathA-aisI zaGkAvAlA banatA hai ki manAntara bhI samIcIna haiM, tathAvicikitsita phalameM saMzayayukta banatA hai bhedasamApanna banatA hai, "jinokta tattva Aheta matase atirikta sabake saba prakArase haiM yAanyathA haiM" isa prakArase buddhi bhedavAlA banatA hai tathA kaluSa samApanna hotA hai yaha isa tarahase nahIM hai, isa prakArase viparIta jJAnavAlA banatA hai, isa prakArake bhAvoMse yukta hokara vaha nairgrantha pravacana para zraddhA nahIM karatA hai, usa para pratIti nahI lAtA hai, use apanI le che nigraMtha banavA chatAM bAhyAbhyantara parigrahathI vihIna e te ahaMta bhagavanta dvArA pratipAdita pravacanamAM azraddhA rAkhe che, tene e vicAra Ave che ke ahaMta zAsanamAM je jIvAdika tatva prarUpyAM che te zuM satya che ke mithyA che ? A prakAre te dezarUpe (aMzata:) athavA sarvarUpe (saMpUrNa rUpe) zaMkAvALo bane che, tathA tene e saMbhrama thAya che ke anya mata. vAdIonI mAnyatA paNa sAcI hoI zake che. vaLI te vicikitsita banI jAya che eTale ke phalanI bAbatamAM paNa saMzayayukata banI jAya che tathA te bhedasamApana paNa banI jAya che, eTale ke jinekta tatva jinaprarUpita svazAsana ane parazAsana (anya siddhAMta) eka ja prakAranI mAnyatA dharAve che ke virUddha mAnyatA dharAve che, A prakAranI muMjavaNane kAraNe buddhibhedavALe banI jAya che, tathA te kaluSa samApanna banI jAya che-eTale ke aData pravacana mithyA che, evI viparIta mAnyatAvALa banI jAya che. A prakAranA bhAvathI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU026-27 sAghoH duHkhazayyAnirUpaNam 125 pravacanam azraddadhAnaH apatiyan arocayan sa saMyato manauccAvacam - anekaprakA rakaM viSayam vividhaviSayeSu nirgacchati gameratrAntarbhAvitaNyaryatayA nirgamayatinayati tena hetunA sa vinidhAtaM- dharmabhraMzaM saMsAraM vA Apadyate = prApnotIti prathamA duHkhazayyA 1| " ahAvarA docce " - tyAdi - atha = prathamaduHkhazayyAnirUpaNAnantaram aparA - dvitIyA duHkhazayyA nirUpyate, tathAhi - " se NaM" ityAdi prAgvat, navaraM - svakena- sva eva svakaH - svakIyastena lAbhena - bhaktapAnAdi prAptirUpeNa, no tuSyati santuSTo na bhavati, kintu parasya-svAtiriktasya saMyatasya sakAzAt lAbha - bhaktapAnAdi prAptirUpam Azayati tasya AzAM karoti sa mAM dAsyatIti saMbhAvayati, spRhayati vAnchati, prArthayati = pAcate, abhilapati labdhe'pyannAdau punarvAcchati, zeSaM ca prathama duHkhazayyAmUtravad bodhyam / iti dvitIyA duHkhazayyA 2 | rucikA viSaya nahIM banAtA hai to aisI pariNati meM yaha nairgrantha pracacanakI zraddhAdi se vihIna banA huvA saMyata vividha viSayoMmeM apane manako le jAtA hai, isa kAraNa vaha " vinighAta " ko dharmabhraSTatAko, yA saMsArako prApta karatA hai isa prakAra kI yaha prathama duHkhazayyA hai - 1 | dvitIya duHkha zayyA meM bhI aisAhI kathana jAnanA cAhiye, parantu isameM vaha saMyata apane prApta bhaktapAnAdimeM saMtuSTa nahIM hotA hai, kintu apane se atirikta saMyata ke bhaktapAnAdikakI AzA karatA hai ki vaha mujhe apane bhaktapAnAdikameM se de deM bAkIkA kathana mUlArtha jaisA hai -2 tRtIya yukta thavAne kAraNe te naigraMtha pravacana pratye zraddhA rAkhatA nathI, tene pAtAnI pratItinA SiSaya manAvatA nathI ane temAM ruci paNa rAkhatA nathI. A prakAranI pariNatithI yukta thayele ane nagraMtha pratyenI zraddhA AdithI vihIna anelA te zramaNa nigraMtha vividha viSayAmAM peAtAnA manane bhamavA de che. te kAraNe te dharmabhraSTa athavA dharmanA vizaSaka thaI javAne kAraNe sa'sAramAM paribhramaNa karyAM kare che. A prakAranI pahelI bhAvarUpa duHkhazayyA che. khIjI duHkhazayyAnuM svarUpa--ahI' paNa pahelI duHkhazayyA jevu kathana samajavuM. A duHkhazayyAnA varNanamAM eTalI ja vizeSatA che ke te sayata peAtAne prApta thayelA AhArapANI AdithI satASa mAnatA nathI pazu anya sayatane prApta thayelA AharAdinI AzA kare che. eTale ke te evI abhilASA rAkhe che ke anya sayata mane te AhArAdi ApI de. bAkInuM kathana mULAmAM kahyA anusAra samajavuM. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre "ahAvarA tacca"-ityAdi-atha tRtIyA duHkhazayyA nirUpyate, tathAhi" se NaM" ityAdi-pUrvavat , navaraM divyAn-devaloke bhavAn manojJAn vA mAnudhyakAn-manuSyalokabhavAn kAmabhogAn-zabdAdIna viSayAn Azayati-ityArabhya abhilapati ' yAvat ' abhilaSatipadaparyantaM bodhyam , zeSa sarva spaSTam / iti tRtIyA duHkhazayyA / 3 / "ahAvarA cautthA " ityAdi - atha-caturthI duHkhazayyA nirUpyatetathAhi-" se gaM" ityAdi-prAgvat , navaraM-yadA'ham agAravAsam - vasatyaveti vAsaH, agAraM-gRhameva vAso'gAravAsastam AvasAmi-adhitiSThAmi-tatrA'' sAmotyarthaH, tadA khalu ahaM saMvAhanaparimardana-gAtrAbhyaGgagAtrotkSAlanAni,tatra-saMvAhanaM-zarIrasya sukhotpAdako mardanavizeSaH, parimardanaM-piSTAdinA zarIrodvartanam ' pIThIkaranA' iti bhASApasiddham , gAtrAbhyaGgaH-tailAdinA'GgamrakSaNaM zarIre tailAbhyaGga ityayaH, gAtrotkSAlanaM-zarIrasya jalena zodhanam , etAni labhe= avAptavAnityarthaH, ca-punaH yatprabhRti yasmAtkAlAdAramya 'Na' iti vAkyAladuHkha zayyAmeM vaha saMyata devaloka sambandhI, yA manuSyaloka sambandhI kAmabhogoMkI, zabdAdika viSayoMkI AzA karatA hai yahAM "abhilASA" Adi padoMkA sabakA sambandha kathana kara lenA caahiye-3|| caturtha prakArako duHkhazayyA isa prakArase hai ki vaha saMyata gRhasthA'vasthAmeM bhoge gaye caraNadabayAnA Adi saMvAhako parimardana-mAlIza Adi sukhoMko yAda karatA hai aura aba saMpatAvasthAmeM una bAtoMkA lAbha nahIM hotA hai aisA vicAratA hai-zarIrako sukha upaje, aise mardanakA nAma saMvAhana hai, pIThI karanA isakA nAma-zarIrodvartana hai, zarIrameM telakI mardana karanA-isakA nAma gAMtrAbhyaGga hai, zarIrakA trIjI duHkhazayA-A duHkhazayAnuM kathana mULAthe pramANe ja samajavuM ahIM devaloka athavA manuSyaleka saMbadhI kAmagonI-zabdAdika viSayanI AzA rAkhanAra saMyata pitAne saMsAra vadhAre che, evuM samajavuM. cethA prakAranI dukhazayyA-ahIM evA saMtanI vAta karI che ke je pitAnI gRhasthAvasthAmAM bhagavelA caraNa dabAvarAvavA Adi rUpa saMvAhanane, parimardana (mAliza) Adi sukhane yAda kare che ane saMyatAvasthAmAM e lAbha na maLavAne kAraNe manamAM dukha anubhave che (zarIrane sukha upaje evI rIte tene dabAvarAvavuM tenuM nAma saMvAhana che zarIre pIThI, sukhaDa Adi caLAvavI tenuM nAma zarIra dvartana che, zarIre telanuM mAliza karavuM tenuM nAma zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05703 sU027 sAghoH sukhazayyAnirUpaNam 127 jhAre, 'ahaM muNDaH' ityArabhya prabajita ityantaM pAgyad bodhyam , tAvatmabhRtitasmAtkAlAdArabhya ahaM saMvAhanAdikaM na labhe, zeSaM vyAkhyAtapUrvam / iti caturthI duHkhazayyA / 4 / sU0 26 // atha sukhazayyAnirUpyate TIkA-" cattAri suhasejjAo" ityAdi-sukhazayyA:-sukhadAH zayyAH sukhazayyAH, tA dravyabhAvabhedena dvividhAH, tatra dravyatastathAvidhasukhadaparyAdirUpAH, bhAvataH svasthacittatvena suzramaNatvasvabhAvAH, tAH pravacanazraddhA 1-paralA. bhAnicchA 2-kAmAnAzaMsanA 3-vedanAsamyaksanarUpAzcatasraH prajJaptAH, tatra prathamA sukhazayyA-sa khalu muNDo bhUtvA agArAd anagAritAM pratra jito narganthe pravacane nizzaGkito niSkAkSito yAvat no pinighAtamApadhata iti / 1 / dvitIyA zodhana jalase karanA, nhAnA snAna karanA isakA nAma gAtrotkSAlana hai / bAkI kA saba kathana mUla jaisA hai // 26 // __ aya sukha zayyAke viSayameM sUtrakAra kahate haiM, ki sukhazayyAmI cAra prakArakI hai / yaha-sukhazayayA dravya-bhAyake bhedase do prakAra hai, tathAvidha sukhakAraka palyaGka-paryaGka AdirUpa dravyaplukhazayyA hai, aura svastha cittase suzramaNa svabhAvarUpa bhAyasukhazayyA hai| yaha bhAvarUpasukhazayyA-pravacana zraddhArUpase, paralAbhako icchAna karane rUpase, aura vedanA samyak sahanarUpase cAra prakArakI hai-inameM pravacana zraddhArUpa jo sukhazayyA hai vaha isa prakArase hai, jaba muNDita hokara koI purupa gRhasthAvasthAse anagArAyasthAko prApta hotA hai taba vaha naigrantha pravacana meM nizzaDita hotA hai, niSkAkSita Adi vizeSaNoMvAlA hai, ataH vaha dharmabhraSTa nahIM hotA hai yA saMsArameM paribhramaNa nahIM karatA hai-1 gAtrAbhaMga che, jaLathI zarIranI zuddhi karavA rUpa khAnane gAtrokSAlana kahe. che). mADInu athana bhUkhA manusAra sama.. have sUtrakAra sukhazayyAnuM nirUpaNa kare che-tenA cAra prakAra kahyA che. dravya ane bhAvanI apekSAe tenA be prakAra paDe che. sukhakAraka palaMga Adine dravyarUpa sukhazayyA kahI zakAya, ane svastha cittanI apekSAe suzramaNasvabhAvarUpa bhAva sukhazadhyA samajavI. tenA cAra prakAra nIce pramANe che- (1) prayayana zraddhA35 (2) 52sAmanI bhnich| 35, (3) bhilAgI pratye anAsakti rUpa ane (4) samatA bhAve vedanA sahana karavA rUpa. pravacana zraddhArUpa sukhazayyA-koI puruSa muMDita thaIne gRhasthAvasthAnA tyAgapUrvaka aNagArAvasthA svIkAre che. te saMyata nigraMtha pravacana pratye niHzaMkita, niSkAMkSita Adi parvokta bhAvothI yukta manapariNAmavALo rahe che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sthAnAGgasUtre tu sa khalu muNDo yAvat svakena lAbhena tuSyati parasya lAbhaM no Azayati yAvat no ciniyAtamApadyate iti / 2 / tRtIyA tu-sa khalu muNDo yAvat pravrajito divyAn mAnuSyakAn kAmabhogAn no Azayati yAvat no vinighAtamApadyata iti / etAstisroDavi vyAkhyAtaprAyAH / 3 / tathA caturthI sukhazayyA evaM bodhyA, tathAhi-sa khalu kazcit muNDo bhUtvA agArAd anagAritAM matrajitaH, tasya prabajitasya manasi khalu evaM bhavati-evaM vicAro jAyate-yadi tAvat arhanto bhagavanto hRSTAH-hRSTA iva hRSTAH-vigatazoka tayA AnanditAH, tathA-ArogyAH=jvarAdirogavarjitAH, tathA-balikAH-balaM dvitIyA sukhazayyAmeM muNDita Adi hokara apane lAbhasehI santuSTa rahatA hai parake lAbhako kAmanA Adi nahIM karatA hai, ataH vaha vinighAtako prApta nahIM hotA hai-2 tRtIyA sukhazayyAmeM rahA huvA vaha saMyata divya manuSya sambandhI kAmabhogoMko cAhanA nahIM karatA hai, unakI AzA Adise bilakula rahita ho jAtA hai ataH vahabhI vinighAtako prApta nahIM hotA hai-3, cauthI sukhazayyAmeM vartamAna saMyata manameM hRSTAdi vizeSaNoMvAle ahaMta bhagavantoMke anyatarAdi vizeSaNoM. vAle tapaHkarmoM kA cintayana karatA huvA apane meM aupakramikI evaM AbhyupagamikI vedanAko sahana Adi karane kI kSamatAko jAgRta krtaahai| tethI te kutacAritrarUpa dharmanI samyapha rIte ArAdhanA karIne potAnA saMsArane alapa karI nAkhe che. parakIya lAbhanI anicchArUpa bIjI sukhazayyA-ahIM evA saMtanI vAta karI che ke pitAne prApta thayelA AhArAdithI ja saMtuSTa rahe che. anya saMyatane prApta thayelA AhArAdinI kAmanA Adi rAkhatA nathI. te kAraNe te paNa dharmane virAdhaka banato nathI-ArAdhaka ja bane che ane alpa saMsAravALe bane che. trIjI sukhazA-ahIM evA saMtanI vAta karI che ke je devasaMbaMdhI ke manuSya saMbaMdhI kAmaganI bilakula cAhanA karato nathI e saMyata paNa dharmabhraSTa thatuM nathI, paNa dharmane ArAdhaka banIne pitAne saMsAra ghaTADe che. cothI sukhazayyAsaMpanna saMyata huSTAdi pUrvokta vizeSaNavALA aheta bhagavaMtenI anyatara Adi pUrvokata vizeSaNavALA tapa karmonuM cittavana karato thake AbhupagamikI ane apakamikI vedanAne sahana karavAnI kSamatA pitAnA manamAM jAgRta kare che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU0 27 sAdhoH sukhazayyAnirUpaNam -sAmarthya tacca catustriMzadatizayarUpam , tadegAmastIti palikAH-catusviMzadvidhA. tizayasAmarthyavantaH, tathA-kalyazarIrAH-kalyo-mokSaH, tatmApakaM zarIraM yeSAM te tathA tadbhapamokSagAmina ityarthaH, tapaHkarmANi pratipadyante, kIdRzAni tAnI ?tyAha - " annaparAI " ityAdi - anyatarANi - anyatamAni, anazanaprabhRtidvAdaza vidhatapaHkarmaNAM madhye ekatamAni, tathA - udArANi-amAptavaratupAptyabhilASarUpA''zaMsA-doSavarjitatvena pradhAnAni, tathAkalyANAni-zivasukhajanakAni vipulAni - bahudivasebhyo'nuSThitatayA bahUni hRSTAdi vizeSaNoMkA spaSTIkaraNa isa prakArase hai, arhanta bhagavanta ina vedanAoMke Ane parabhI dRSTa huve kI taraha harSa se yukta rahe klAnta nahIM bane, ataH unheM hRSTa vizeSaNase vizeSita kiyAgayA hai, zokase rahita hone ke kAraNa unheM Anandita kahA gayA hai jvarAdi rogase varjita hone ke kAraNa unheM Arogya rUpase prakaTa kiyA gayA hai, tathA-34 atizaya rUpa sAmarthyavAle honese unheM balika kiyA gayA hai, aura tadbhava mokSagAmI hone se unheM kalya zarIrabAlA kahA gayA hai. ___tapAkarma unake kaise the yaha bAta " anyatarANi" padoMse prakaTa kI gaI hai unake tapaHkarma anazana Adi 12 prakArake tapAkarmoM meMse ekatama the, aisA isa padase prakaTa kiyA gayA hai| " udAra " padase prakaTa kiyA gayA hai ki aprApta vastukI prAptikI abhilASA rUpa AzaMsA doSase varjita hone ke kAraNa pradhAna the| have A sUtramAM AvatA hRSTAdi vizeSaNane artha spaSTa karavAmAM bhAva cha A vedanAo AvI paDI tyAre ahaMta bhagavAna harSathI yukta rahyA Su, tethI tabhane 'haTa' vizeSa vAyu cha, thI 2Dita DAvAne 12 temane AnaMdita kahyA che, javarAdi rogothI rahita hovAne kAraNe temane ArogyarUpa nIrogI) kahyA che ane trIza atizaya rUpa sAmarthya vALA hovAne lIdhe temane balika kahyA che A eka ja bhava pUre karIne mekSagAmI thanArA hovAthI temane kalya zarIravALA kahyA che. tabhanA ta5:4deg 34 di " anyatarANi" ma vizeSalathI ghaTa karavAmAM Avela che. A padane bhAvArtha e che ke temanAM tapa karmo 12 prakAranA tapakarmo vaDe ekatama rUpa banI gayAM hatAM. "udAra" vizeSaNa e prakaTa kare che ke temanAM tapa karmo aprApta vastunI prAptinI abhilASArUpa AzaMsA deSathI rahita hovAne kAraNe uttama hatAM. " kalyANa" pada dvArA sa-17 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMGgasUtre pANmAsikAdIni prayatAni - prakRSTaM pramAdAticArAdirahitatayA utkRSTaM yAtaMyatno yeSu tAni tathA=pramAdAdirahitatatvenotkRSTayatnasampannAni, tathA pragRhItAniprakRSTenAdarabhAvena svIkRtAni mahAnubhAgAni - mahAna anubhAgaH - acintyAtizayo yeSu tAni mahAprabhAvayuktAni karmakSayakAraNAni mokSasAdhakatvena karmonmUlana hetubhUtAni yadi etAdRzAni tapaHkarmANi ghoratapAMsi arhanto bhagavantaH pratipadyanteAcaraNIyatvenAGgIkurvanti, tarhi kimaGga ! punaraham Abhyupagamikam - abhyupa gamaH- zirolocabrahmacaryAdInAM svIkAraH, tatra bhavA AbhyupagamikI, tena nirvR ttAessbhyupagamikI - brahmacarya bhUmizayana ke zolluJca nAtApanAdirUpA, tAm, tathAaupakramikIm, upakramyate = kSIyate AyuranenetyupakramaH =jvarAtisAraprabhRtirogaH, kalyANa " pada se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki ve zivasukha ke janaka the, " vipula " padase yaha pragaTa kiyA gayA hai jo ve bahuta dinoM se anuSThita honese pANmAsika Adi rUpase aneka the, " prayata" padase yaha prakaTa kiyA hai, ye pramAdAdi rahita honese utkRSTayAna sampanna the, pragRhIta " se mAnA jAya ki ye atyadhika AdarabhAva se svIkRta huve the, " mahAnubhAga " se inameM acintya atizaya thA aisA jAnA jAtA hai arthAt mahAprabhAvayukta the, tathA mokSa sAdhanabhUta honeke kAraNa ye karmakSaya kAraNabhUta the, ataH yaha saMyata vicAratAhai ki jaba aise 2tapaHkarmo ko bhagavantoMne AcaraNIya koTimeM aGgIkAra kara liyA hai to kyoM meM AbhyupagamikI, brahmacarya, bhUmizayana, kezaluJcana, AtApanA Adi rUpaka vedanAko, evaM aupakramikI- jvara atisAra Adi rogajanya e vAta prakaTa thaI che ke te tapaHkarmA ziva sukhanA janaka hatAM. vipula padmathI e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke te ghaNA ja divaseAthI anuSThita hAvAthI cha mAsika Adi aneka lAMbA kALavALA hatAM " prayata padma e prakaTa kare che ke te pramAdAdithI rahita hAvAne kAraNe utkRSTa yAna sadeza hatAM. " pragRhIta " pada e prakaTa kare che ke te tapakanA Adara bhAvapUrvaka svIkAra karavAmAM Avye hateA. " mahAnubhAga "thI temAM acintya atizayatA prakaTa thAya che eTale ke te tapaHkamAM mahAprabhAva yukta hatAM ane mekSa sAdhanabhUta hAvAne kAraNe teo kama kSayanA kAraNabhUta hatAM. "" te sayata evA vicAra kare che ke AvA AvA tapaHkarmAne ahu ta bhagavantAe AcaraNIya gaNIne je agIkAra karI lIdhAM hatAM te Alyupa gamikI vedanAne (brahmacarya, bhUmizayana, kezaluMcana, AtApanA Adi janya vedanAne ) ane aupamikI vedanAne ( javara, atisAra Adi rAgajanya veda 130 " zrI sthAnAMga sUtra : 03 'd dd Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 303 sU027 sAdhoH sukhazayyAnirUpaNam 131 tatra bhavA=pakramikI tAM vedanAM samyag no sahe mukhAdyavikAra karaNena kathaM no sahanaM karomi ?, samyag no kSame kopAbhAvena, tathA samyaGkano titikSe adInabhAvena, tathA - samyaG no adhyAsayAmi - adhyAso'vasthAnaM taM na karomItyadhyAsayAmi, tasyAmeva vedanAyAM nizcalatayA kathaM na tiSThAmi ? ca- punaH mama khalu Abhyupa gAmikIm aupakramika ca vedanAm, asahamAnasya - akSamamANasya, atitikSamA Nasya anadhyAyatazca kiM ' manne ' iti manye, ayaM vitarkAryo nipAtaH, kriyate ?= kiM bhavati ? iti bitarphe mAha - " egaMtaso " ityAdi me mama ekAntazaH - ekAntena sarvathA pApaM karma kriyate bhavati / tathA ca tAmeva vedanAM samyak sahamAnasya kSamamANasya titikSamANasya adhyAsayatazca mama khalu kiM kriyate ? - kiM bhavati !, ekAntazo mama nirjarA kriyate bhavati / iti caturthI sukhazayyA / sU0 27 // vedanAko joki - AyuH kSayakA sAdhana hai "no sahe" bhalI bhAMti mukhAdike Upara udAsInatA lAye vinA hI madhyastha bhAvase nahIM sahUM, "no kSame" krodhAdikA abhAva karake abhivAdanapUrvaka samyak prakArase kyoM na sahUM " no titikSe " acchI taraha vinA dInatA darasAye kyoM na madhyastha bhAva se sahUM, "no adhyAsayAmi " kyoM na use sahana karaneke liye maiM DaTA rahUM-aDola rahUM, yadi maiM aisA nahIM karUMgA to mujhe sarvathA jJAnAvaraNIyAdi karma se duHkharUpI kaidakhAne meM rahanA paDegA maiM karmoM se hI lipta banA rahUMgA aura jo usa vedanA Adiko saha letA hUM to ekAntataH mere karmokI nirjarA ho jAtI hai isa prakArakI vicAradhArA rUpa yaha caturthI sukhazayyA hai || sU027 // nAne) zA mATe huM' samatAbhAve sahana na karU ? tene evA vicAra Ave che ke A vedanAe teA karmanija rA karIne AyuSya ka`nA kSaya karanArI che. no sahe' / to te vehanAne zA bhATe samatA bhAvapUrva - muTThi para uddAsInatAnA lAva sAvyA vinA hu~ sahuna na 4 ? " no kSame " dhAhinA tyAgapUrva' ymivAdanapUrvaka tene kema sahana na karU! " no titikSe" maddIna lAve-madhyastha lAve tene zA bhATe sahana na 43 ! " no adhyAsayAmi " tene sahana pAne zA mATe dRDhatApUrNAMka tatpara na khanuM ! jo huM evuM nahIM' karUM te mAruM jJAnAvaraNIya Adi karmarUpI kArAgRhamAM duHkha ja sahana karavuM paDaze-hu karmonuM AvaraNa haThAvavAne samartha thaI zakIza nahI. jo huM te vedanA Ardine samatA bhAve sahana karI laIza tA mArA karmAMnI ekAnta rUpe nirjarA thaI jaze. A prakAranI vicAra dhArAthI prerAIne te dhamabhraSTa thatA nathI, paNa dharmanA ArAdhaka manIne pAtAnA srasAra ghaTADe che. / sU. 275 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 sthAnAGgasUtre pUrva duHkhazayyAH sukhazayyAzvoktAH tadvanto guNarahitA guNasampannAzca bhavanti, tadarthaM kiM karaNIyam iti darzayituM sUtradvayamAha mUlam - cattAri avAyaNijjA paNNattA, taM jahA - aviNIe 1, vigaipaDi baDhe 2, aviosaviyapAhuDe 3, mAI 4 | cattAri vAyaNijjA paNNattA, taM jahA viNIe 1, avigai-paDibaddhe 2, viosaviyapAhuDe 3, amAI 4 / sU0 28 // chAyA - catvAro'vAcanIyAH prajJatAH, tadyathA, avinItaH 1, vikRtipratibaddhaH 2, avyayazamitaprAbhRtaH 3, mAyI 4 | catvAro vAcanIyAH prajJaptAH, tadyathA - vinItaH 1, avikRtipratibaddhaH 2, vyavazamitaprabhRtaH 3, amAyI 4| | 028 / / (C TIkA- cattAri avANijjA " ityAdi spaSTam, navaram - avAcanIyAHvAcanAyA ayogyAH avinItaH - vinayarahitaH 1, vikRtipratibaddhaH - vikRtiH ye kahI gaI duHkhazayyAoMvAle guNarahita aura guNasampanna jIva hote haiM isakeliye kyA karaNIya hai isa bAta ko dikhAneke liye sUtra - kAra kahate haiM " cattAri avAyaNijjA paNNattA" ityAdi 28 cAra avAcanIya kahe gaye haiM jaise avinIta- 1, vikRti pratibaddha 2 avyavazamita prAbhRta-3 aura mAyI-4, jo vAcanAke ayogya hote haiM ve avAcanIya haiN| jo vinaya rahita hote haiM-ve avinIta haiM-2 ghRtAdi rUpa vikRti vigaya meM jo pratibaddha hote haiM, Asakta hote haiM ve vikRtipratibaddha haiM aura jinakA AyA huvA tIvra krodha upazAnta uparyukta du:khazayyAAvALA zurahita ane guNusapanna jIva hAya che temane mATe zuM karavu joie te vAtane prakaTa karavA mATe sUtrakAra kahe che - " cattAri avAyaNijjA paNNattA " ityAdi (28) yAra avAyanIya 4hyA che -- ? ma (1) avinIta, (2) viThThati pratiSaddha (3) avyavazamita prAbhUta ane (4) mAyI. je jIvA vAcanAne pAtra hAtA nathI temane avAcanIya kahe che. jee vinayarahita haiAya che temane avinIta kahe che. ghI ADhi rUpa vikRtimAM jee pratibaddha (Asakta) DAya che. temane vikRtipratibaddha kahe che. jenA koSa ati tIvra hAya che jenA kroSa kAI paNa prakAre upazAnta thatA nathI tene anupazAnta kodha samApanna athavA tIvra zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA syA04 u.3 sU.29 caturvidhapuruSajAtaviSakacaturdazacaturbhaGgIni0 133 ghRtAdirUpA, tatra prativaddhaH-AsaktaH 2, avyavazamitaprAbhRtaH avyavazamitamanupazAntaM prAbhRtaM-mAbhRtamiva prAmRtam-upAyanavadAgataM tInodharUpa vastu yasya sa tathA anupazAntakopasampannaH 3, mAyI-mAyA-kapaTamasyAstIti mAyI-chalayuktaH 4 / iti / ___ tathA catvAro vinItAdayo vAcanAyA yogyA bhavanti, iti pradarzayati-cattAri vAyaNijjA" ityAdinA, spaSTametat , navaraM-vinItaH-vinayasampannaH 1, avika. tipratibaddhaH-ghRtAdivikRtyanAsaktaH, vyavazamitAbhRtaH-koparjitaH 3, amAyImAyArahitaH / / iti / mU0 28 / ___ pUrva vAcanIyA avAcanIyAzca puruSA abhihitAH, samnati puruSAdhikArAt puruSavizeSAn pratipAdayituM caturdaza caturbhaGgIprativaddhaM sUtrapabandhamAha ___mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-Ayabhare NAmamege No paraMbhare 1, paraMmare NAmamege No AyaMbhare 2, ege AyaMbhare'vi paraMbhare'pi 3, ege No AyaMbhare No paraMbhare 4 (1) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-duggae NAmamege duggae 1, duggae NAmamege suggae 2, suggae NAmamege duggae 3, suggae NAmamege suggae 4 (2) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-duggae NAmamege duvyae 1, duggae NAmamege suvvae 2, suggae NAmamege duvvae 3, suggae NAmamege suvvae 4 / (3) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-duggae NAmamege duppaDiyANaMde 1, duggae Namamege suppaDiyANade0 4, (4) nahIM hotA hai ve anupazAnta kopa samApanna haiM, arthAt tIvra krodhI haiN| chala-kapaTayAle jo hote haiM ve mAyI haiM / inase viparIta jo hoM, arthAt vinIta Adi hote haiM ye bAcanAke yogya haiM / suu028|| kodhI kahe che je chaLakapaTavALA hoya che temane mAyI kahe che. avinIta AdithI viparIta eTale ke vinIta Adi jIvo vAcanAne yogya gaNAya che. su.28 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sthAnAGgasUtre cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-duggae NAmamege duggaigAmI 1, duggae NAmamege sugaigAmI0 4, (5) __cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-duggae NAmamage duggaI gae 1, duggae NAmamege sugaI gae 2, (6) cattAri purisajAyA paNattA, taM jahA--tame NAmamege tame 1, tame NAmamege joI 2, joI NAmamege tame 3, joI NAmamege joI 4 / (7) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--tame NAmamege tamabale 1, tame NAmamege joibale 2, joI NAmamege tamabale 3, joI NAmamege joibale 4 (8) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--tame NAmamege tamabalapalajjaNe 1, tame NAmamege joibalapalajjaNe0 4 / (9) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--pariNNAyakamme NAmamege No pariNNAyasanne 1, pariNAyasanne nAmamege no pariNNAyakamme, 2, ege pariNAyakamme'vi pariNNAyasanne'vi 3 // ege no pariNAyakamme no pariNNAyasanne 4 / (10) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-pariNNAyakamme NAmamege No pariNAyagihAvAse, pariNNAyagihAvAse NAmamege No pariNNAyakamme0 4 / (11) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--parinnAyasanne nAmamege no parinnAyagihAvAse, parinnAyagihAvAse NAmamege no parinnAyasanne0 4 // (12) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 135 __ cattAri purisajAyA paNattA, taM jahA- ihatthe NAmamege No paratthe 1, paratthe gAmamege jo ihatthe0 4 / (13) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--egeNaM NAmamege baDDai egeNaM hAyai 1, egeNaM NAmamege vaDDai dohiM hAyai 2, dohiM NAmamege yaDDai egeNaM hAyai 3, dohiM NAmamege baDDai dohiM hAyai (14) // sU0 29 // chAyA-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-Atmambharina maiko no paramaraH 1, paramaro nAmaiko no AtmambhariH 2, eka Atmammarirapi paramaro'pi 3 eko no AtmammarinoM parabharaH 4 / (1) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA durgato nAmaiko durgataH1, durgato nAmaikaH sugataH 2, sugato nAmaiko durgataH 3, sugato nAmaikaH sugataH 4 / (2) ___puruSa vizeSoMkA pratipAdana karane ke liye aba sUtrakAra caturdazamar3I pratibaddha sUtra prabandhakA kathana karate haiM "cattAri purisajAyA paNNatA"ityAdi sUtrArtha-puruSa jAta cAra kahe gayehaiM jaise Atmabhari no parabhara-1 parabhara no Atmambhari-2 Atmabhara bhI parabharabhI-3 no Atmambhari no parabhara-4 // 1 // punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, durgata durgata nAmavAlA 1 durgata sugata nAmavAlA 2 sugata durgata nAmaghAlA 3 aura sugata sugata nAmayAlA 4 (2) puruSa vizenuM pratipAdana karavAne mATe have sUtrakAra 14 bhAMgAethI pratima sUtrAnu thana 43 cha- 'cattAri purisajAyA paNNatA " tyaahisUtrArtha-cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) AtmabharI ne parabhara (svArtha sAdhakane AtmabharI ane parArthasAdhakane parabhara kahe che) (2) parabhara ne mAtmamAra, (3) mAmaA2 mane 5212 mane (4) / mAma mrin| 5202 (1) A pramANe paNa cAra prakAranA puruSe kAA che-(1) durgata durgata nAmapANI, (2) ta sugata nAbhavANI, (3) surata-zata nAmapANI mane (4) sugata sugata nbhyaanne| (2) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre catvAri purUSajAtAni prajAtAni, tadyathA-durgato nAmaiko dutaH 1, durgato nAmaikaH sutrataH 2, sugato nAmako durvataH 3, sugato nAmaikaH suvrataH 4, (3) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tayadhA-durgato nAmaiko duSpratyAnandaH 1, durgato nAmaikaH supratyAnandaH 4 / (4) - catvAri puruSajAtAni prajJatAni, tadyathA-durgato nAmaiko durgatigAmI 1, durgato nAmaikaH sugatigAmI0 4 / (5) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA,-durgato nAmaiko durgatiM gataH 1, durgano nAmaikaH sugati gata0 4 / (6) catvAri puruSajAtAni prajJatAni, tadyathA-tamo nAmaikastamaH 1, tamo nAmaiko jyotiH 2, jyoti maikastamaH 3. jyoti maiko jyotiH 4 / (7) phiramI-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, durgata duvrata 1 dugata suvratara sugata durbata 3 aura sugata-suvrata 4 (3) / punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, durgata duSpratyAnanda-1 durgata supratyAnanda0 (4) punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, durgata durgatagAmI 1 durgata sugatigAmI0 4 (5) phirabhI-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, durgata durgatiGgata-1 durgata sugatiGgata0 4 (6) punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, tamastama svarUpa 1 tamo jyotiH svarUpa 2 jyotistamaH svarUpa 3 jyotiAtiH svarUpa 4 (7) paNI puruSanA 241 pramANe yA2 542 5 5 cha-(1) huta-duta, (2) huta-suvrata, (3) sugata-huta mane (1) sugata-suvrata (3) A pramANe paNa cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) durgata-dukhatyAnnh, (2) dugata supratyAnanda pratyAhi yAra 412. (4) pramANe 5 yAra 412 // puru| 4aa cha-(1) duta-duta. mI, (2) duta-suratabhI tyA yA2 2 (5) mA pramANe 5 yAra 42nA puruSa 4 cha-(1) huta-ta. Ata, (2) huta-sutigata yA yA2 2 (6) A pramANe cAra prakAranA puruSe paNa kahyA che-1) tamastama svarUpa (2) tabhI yAti2135, (3) yatikatama 2135 mana (4) nyAti nyoti 2535 (7) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturmaGgIni0 137 catvAri puruSa nAtAni prajAtAni, tadyathA-tamo nAmaikastamobalaH 1, tamo nAmaiko jyotirbalaH 2, jyotinAmaikastamobalaH 3, jyotirnAmaiko jyotibala:4(8) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-tamo nAmaikastamobalaH prajvalanaH 1, namo nAmaiko jyotibala: prajvalanaH 4 / (9) / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-parijJAtakarmA nAmaiko no parijJA. tasaMjJaH 1, parijJAtasaMjJo nAmaiko no parijJAtakarmA 2, ekaH parijJAtakarmA'pi parijJAtasaMjJo'pi 3, eko no parijJAtakarmA no parijJAtasaMjJaH 4 / (10) catvAri puruSa nAnAni prajJaptAni, tadyathA-parijJAtakarmA nAmaiko no parijJAtagRhA''vAsaH 1, parijJAtagRhA''cAso nAmaiko no parijJAtakarmA0 4 / (11) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-parijJAtasaMjJo nAmaiko no parijJA. tagRhA''vAsaH 1, parijJAtagRhA''vAso nAmaiko no parijJAnasaMjJaH0 4 / (12) / punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise tamastamobala 1 tamo jyoti bala2 jyoti tamo bala 3 aura jyoti jyotibala 4 (8) punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise tamobala prajvalana 1 tamo jyotiSala prajvalana0 4 (9) ___ punazca puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise parijJAta karmA no parijJAta saMjJa 1 parijJAta saMjJa no parijJAta karmA 2 parijJAta karmA bhI parijJAta saMjJa bhI 3 aura no parijJAna karmA no parijJAta saMjJa0 4 (10) punazca-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise parijJAta karmA no parijJAta gRhAyAsa 1 parijJAta gRhAyAsa no parijJAta karmA0 4 (11) phirabhI-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise parijJAta saMjJa no parijJAta gRhAcAsa 1 parijJAta gRhAvAsa no parijJAta saMjJa0 4 (12) puruSanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) tamasta bala, (2) tabhI jyotimasa, (3) nyAti tamAma ana (4) jyoti yatimasa (c) puruSane nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) tamebala prajAlana, (2) tamo jatibala prajavalana ityAdi cAra prakAra (9) nIce pramANe cA2 puruSa prakAra paNa kahyA che-(1) parijJAtakarmA ne parijJAta saMjJa (2) parijJAta saMsa ne parijJAta karma, (3) parijJAtakarmA ane parijJAta saMjJa (4) ne parijha takarmA ne parijJAta saMza (10) puruSanA A pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) parisAtakarmo no parijJAta gRhAvAsa, (2) parijJAta gRhAvAsa ne parijJAta karyA ItyAdi thAra 512. (11) puruSanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) parijJAta saMjJA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 sthAnAGgasUtre catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-ihArtho nAmaiko no parArthaH 1, pArthoM nAmaiko no ihArthaH0 4 / (13) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-ekena nAmaiko vardhate ekena hIyate 1, ekena nAmaiko vardhate dvAbhyAM hIyate0 4 / (14) sU0 29) / TIkA-" cattAri purisajAyA" ityAdi-catvAri puruSajAtAni prajAtAni, tadyayA-eka:-kazcit puruSaH Atmammari:-mAtmAnaM vibhati-puSNAtIti AtmabhariH-svArthakArako bhavati, kintu no parabharaH-parArthasAdhako na bhavati, sa ca jinakalpikaH / iti prathamo bhagaH / 1 / tathA-ekaH paramaro bhavati na tu Atmammarita, sa ca parArthasAdhako bhagavAna In , tasya sakalasvArthasamAptyA pareSAM para phirabhI-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise IhArtha no parArtha1 parArtha no ihArtha0 4 (13) phirabhI-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM, jaise ekase barddhamAna, ekase hIyamAna 1 ekase varddhamAna dose hIyamAna0 4 (14) isa 29 sUtrakA sArAMza aisA hai prathama isake sUtrameM jo puruSa jAta cAra prakAra ke prakaTa kiye gaye haiM, unameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo kevala Atmabhari hotA hai-apanAhI poSaNa karanevAlA hotA-svArtha sAdhaka hotA hai parArtha sAdhaka nahIM hotA hai arthAt svArthI 1 isa bhaMga meM jinakalpika sAdhu Ate haiN| dvitIya bhaMga meM parArtha sAdhaka bhagavAn arhanta Ate haiM kyoMki ye Atmabhari nahIM hote haiM parArtha sAdhaka hote hai / inameM sakala svArtha ne parijJAta gRhAvAsa, (2) parijJAta grahavAsa ne parijJAta saMsa ItyAdi yAra 2 (12) nIce pramANe cAra prakAranA puruSe paNa kahyA che-IhAtha ne parArtha, (2) parArtha ne IhAtha ityAdi cAra prakAra (13) puruSanA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) eka vaddhamAna eka hIyamAna, (2) ekamAM vaddhamAna ane bemAM hIMyamAna ItyAdi te yA2 2. (14) pahelA sUtrane bhAvArtha-pahelA bhAMgIne bhAvArtha nice pramANe chekaI eka puruSa e hoya che ke je kevaLa Atmabhari (pitAnuM ja piSaNa karanAro athavA svArtha sAdhaka) hoya che, paNa parArthasAdhaka hotuM nathI. jina kalpika sAdhune A prakAramAM gaNAvI zakAya. bIjA bhAgAne bhAvArtha-kaI eka puruSa e hoya che ke je parArtha sAdhaka hoya che paNa svArtha sAdhaka hetuM nathI. A prakAramAM ahaMta bhagavAna zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 139 mAnandasandohamApakatvAt / iti dvitIyo bhaGgaH / 2 / tathA-ekaH puruSaH AtmammariH paramarazca bhavati, sa ca svaparArthakArI sthavirakalpikaH, tasya vihitAnuSThAnena svArthakAritvAd vidhivat siddhAntadezanayA ca parArthakAritvAt / iti tRtIyaH / 3 / tathA-eko nA''tmambharina ca parabharaH, sacobhayAnupakArI mugdhacudiH ko'pi puruSaH / yadA-yathAcchandaH / iti caturthaH 4 / idaM bhaGgacatuSTayaM lokottarapuruSamapekSya / laukikapuruSApekSayA'pi yathAyogyaM bhaGgacatuSTayaM yojayitavyam / / 4 / (1) samApta ho jAte haiM aura ye dUsaroM ko paramAnanda saMdoha ke prApta karane cAle hote haiN| tRtIya bhaMga meM svaparArthakArI sthavikalpika AtA hai kyoMki dhArmika anuSThAnoM se yaha apanA bhI bhalA karatA hai aura vidhivat siddhAntakI dezanA dvArA anya jIvoMkA bhI bhalA karatA hai / caturtha bhaMgameM svapara anupakArI koI bhI mugdha buddhivAlA (viveka rahita) puruSa AtA hai kyoMki aisA puruSa na Atmabhari hotA hai aura na parakA hita sAdhaka hotA hai athavA jo svecchAcArI hotA hai vaha bhI isa bhaMgake antargata hotA hai ye isa prakAra ke cAra bhaMga lokottara puruSakI apekSA se vyAkhyAta kiye haiM / para jo laukika puruSa haiM unakI apekSA se bhI inakA yathAyogya vyAkhyAna karanA cAhiye (1) AvI jAya che kAraNa ke teo svArtha sAdhaka hetA nathI paNa parArthasAdhaka hoya che paramAnanda saMdeha (samUha) prApti karAvanArA hoya che. trIjA bhAMgAmAM svArtha sAdhaka ane parArtha sAdhaka sthavira kalpikane gaNAvI zakAya che, kAraNa ke dhArmika anuSThAnethI teo potAnuM paNa bhaluM kare che ane siddhAntanI dezanA dvArA anya jIvonuM paNa bhaluM kare che. svapara anupakArI kaI paNa mugdha buddhivALA (viveka rahita) puruSane cothA bhAMgAmAM samAveza thAya che kAraNa ke te puruSa Atmabhari (spAI sAdhaka-pitAnuM hita sAdhanAre) paNa hotuM nathI ane anyanuM hita sAdha. nAre paNa hotuM nathI. athavA je ravecchAcArI (svachaMdI) hoya che tene paNa A bhAMgAmAM samAveza thAya che. lokettara puruSonI apekSAe A cAra bhAMgAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. laukika puruSanI apekSAe paNa A cAra bhAMgAnuM yathAgya kathana thavuM joIe, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre anantaraM caturthabhaGge ubhayAnupakArI moktaH, sa ca durgata eva bhavitumarhatIti durgataM nirUpayitumAha - " cattAri purisajAyA " ityAdi spaSTam navaramekaH puruSo durgataH - pUrva dhanahInatvAt jJAnAdiratnahInatvAdvA daridraH sa eva pazcAdapi durgataH, athavA - pUrva dravyato durgataH pazcAd bhAvato durgato bhavatIti prathamo bhaGgaH | 1 | evaM zeSabhaGgatrayaM bodhyam / tatra kevalaM sugataH - dravyato dhanasampannaH, bhAvatastu jJAnAdiratnasampannaH sugatapadena bodhyaH / 4 / (2) 9 140 pUrva durgata uktaH, sa ca kazcid vratI bhavitumarhatIti durgatasUtraM nirUpayitumAha - " cattAri purisajAyA " ityAdi - spaSTam, navaram - ekaH puruSaH durgataH - yahA~ caturtha bhaGga meM jo donoMke anupakArI kahA gayA hai vaha durgatA ( daridra) hI ho sakatA hai ataH aba sUtrakAra usa durgatakI nirUpaNA karate hue kahate haiM ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile se hI dhana hIna hotA hai athavA jJAnAdi rUpa ratnase rahita hotA hai daridra hotA hai aura Age calakara bhI aisA hI banA rahatA hai athavA pahile jo durgata dravya kI apekSA daridra hotA hai bAda meM bhAvakI apekSA bhI vaha durgata bana jAtA hai aisA vaha puruSa dvitIya sUtragata prathama bhaMga meM ginA gayA hai isI prakAra se zeSa bhaMgatraya bhI kathita kara lenA cAhiye sugata sugata nAmakA jo yahAM bhaMga hai usakA tAtparya aisA hai ki koI eka aisA hotA hai jo dravyase sugata saMpanna hotA hai aura jJAnAdi ratnarUpa bhAva se bhI saMpanna hotA hai (2) ahI' ceAthA bhAMgAmAM je khannenA anupakArI puruSa kahyo che te dutA ja hAi zake che. tethI have sUtrakAra te dutanI prarUpaNA kare che-- ke!i eka puruSa eveA hoya che ke je pahelethI ja dhanahIna hAya che athavA jJAnAdi rUpa ratnAthI rahita hAya che-daridra hAya che-ane bhaviSyamAM paNa evA ja cAlu rahe che athavA pahelAM je dravyanI apekSAe phuga ta hAya che te pAchaLathI bhAvanI apekSAe paNa duta khanIjAya che. evA puruSanA khIjA sUtranA prathama bhAMgAmAM samAveza thAya che. eja pramANe khAkInA traNa bhAMgAnA bhAvAya paNa samajI leve, ahI " sugata-sugata " nAmanA je bhAMgeA che tenA bhAvAtha nIce pramANe che--koI eka puruSa eve! hAya che ke je dravyanI apekSAe pazu sugata saMpanna hAya che ane jJAnAdi ratnarUpa bhAvathI paNa sapanna hoya che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04303 sU029 catuvidhapuruSajAtaviSayakacatudazacaturbhaGgIni0 141 daridraH san durvataH-asamyagnato bhavati, yadvA-' duvbae' ityasya durvyaya ityarthaH, sa cA''yanirapekSavyayaH, yadvA-kusthAnavyaya iti prathamo bhaGgaH / 1 / tathA ekA puruSo durgataH san suvrataH-niraticAraniyamo bhavati, yadvA-muvyayaH-susthAne samucitavyayakArako bhavati / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH suvrataH san duvrato durvyayo vA bhavati, iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH suvrataH suvyayo vA san pazcA. dapi suvrata eva suvyaya eva yA bhavati / iti caturthaH / 4 / (3) __ " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eko durgataH san duSpratyAnandaH-duHkhena pratyAnanyate-Ananda prApyata tRtIya sUtragata jo cAra bhaMga haiM durgata duvrata Adi rUpase kahe gaye haiM unakA tAtpartha aisA hai ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo daridra hotA hai aura samyaga vratase rahita bhI hotA hai athavA-" duvvae" kI saMskRtacchAyA "durvyaya" aisI bhI hotI hai aisA vyakti Aya nirapekSa vyaya karatA hai athavA-kusthAna meM vyaya karatA hai| koI eka vyakti aisA bhI hotA hai jo durgata hotA huA bhI niyaticAra niyamavAlA hotA hai athavA-susthAnameM samucita vyaya karanevAlA hotA hai athavA apanI AmadanIke anusAra vyaya karatAhai tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo suvrata saMpanna hokara bhI durvyayakAraka sAyaca vyApAra meM dravyAdi lagAnevAlA hotA hai aura koI eka puruSa aisA hotA hai jo suvrata saMpanna hI hotA hai aura suvyayakAraka bhI hotA hai (3) trIjA sUtranA cAra bhAMgAnuM spaSTIkaraNa-(1) durgata-dutane bhAvArtha keI eka puruSa e hoya che ke je daridra paNuM hoya che ane samyagubatathI 2lita 55 DAya che. ath| "dubbae" mA panI saMskRta chAyA "durvyaya" durvyaya thAya che. A saMskRta chAyA pramANe A bhAMgAne nIce pramANe bhAvArtha thAya che-eI puruSa e hoya che ke je pitAnA dhanane durvyaya kare che athavA Avakane vicAra karyA vinA kharca kare che, ane samyaguvratathI paNa rahita hoya che. (2) koI eka puruSa e heAya che ke je dugata hevA chatAM paNa niraticAra niyamavALo hoya che, athavA susthAnamAM samucita vyaya karanAre hoya che athavA potAnI AmadAnI pramANe vyaya karanAro hoya che. kaI eka puruSa e hoya che ke je suvrata saMpanna hovA chatAM paNa durthaya kAraka sAvadya vyApAramAM dravyAdine vyaya karanAre hoya che (4) keI eka puruSa evo hoya che ke je suvrata saMpanna paNa hoya che ane suvyayakAraka paNa hoya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sthAnAGgasUtre iti duSpatyAnandaH-upakAriNA kRtamupakAraM nAbhimanyate tathAvidho bhavati 1, tathA-ekaH puruSo durgataH daridraH sannapi supatyAnandaH-upakRta janakRtopakAramannA bhavati 2 / ekaH sugato duSpatyAnando bhavati 3 / eka sugataH supratyAnando bhavati / 4 / (4) " cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-durgato nAmaikaH puruSo durgatigAmI-durgati-narakAdigati gamiSyatIti durgatigAmI narakatiryagAdikugatigamanazIlo bhavati 1 // tathA-eko durgataH suga___ caturtha sUtragata jo cAra bhaMga prakaTa kiye gaye haiM-unakA tAtparya aisA hai ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo durgata hotA hai aura baDI kaThinatA se Ananda ko prApta karAyA jAtA hai aisA manuSya upakAriyoMke upakAra ko nahIM mAnatA hai tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo durgata to hotA hai para upakAra karanevAle ke upakArako mAnatA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo sugata dhanAdi saMpanna hotA hai para vaha duSpayatyAnanda (Anandita) nahIM hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo sugata bhI hotA hai supratyAnanda bhI hotA haiM upakAra karanevAle ke upakArako mAnane vAlA bhI hotA hai (4) __pAMcaveM sUtrameM jo cAra prakArake puruSa kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai ki eka puruSa aisA bhI hotA hai jo durgata daridra hotA hai aura durgatigAmi narakAdi gatimeM jAvegA aisA hotA hai 1 naraka-tiryam cothA sUtranA cAra bhAMgAnuM spaSTIkaraNa-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je durgata hoya che ane ghaNuM muzkelIthI AnaMdita karI zakAya e hoya che e puruSa upakArIonA upakArane ja mAnato nathI (2) kaI puruSa e hoya che ke je durgata to hoya che paNa upakArI janeno upakAra mAnanArA hoya che. (3) keI eka puruSa e hoya che ke je sugata (dhanAdithI saMpana) hoya che, paNa ghaNuM muzkelIthI khuza karI zakAya evo athavA upakArIne upakAra na mAnanAre hoya che. (4) keI eka puruSa e hoya che ke je sugata paNa hoya che ane saraLatAthI khuza karI zakAya e athavA upakArIne upakAra mAnanAro paNa hoya che. pAyamA sUtranA yAra Hinne mApA - (1) puruSa duta (62) paNa hoya che ane durgatigAmI (narakAdi gatimAM janAre) paNa hoya che. (naraka Adi durgatimAM javAnA svabhAvavALA puruSane durgatigAmI kahe zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA syA04303 sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgoni0 143 tigAmI-devAdisugatigamanazIlo bhavati / 2 / tathA-ekaH sugato durgatigAmI mayati 3 / tathA-ekaH sugataH sugatigAmI bhavati / 4 / (5) " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH pUrva durgataH pazcAdapi durgati-duSTagatiM gataH-prApto bhavati, mRgAputravat 1 / etadvarNanaM duHkhavipAkasya prathamAdhyayanato'vase yam / 1 / ekaH pUrva durgataH pazcAt sugati- zobhanagatiM gato bhAti dRDhapahAricauravat / 2 / tathAeka: sugato durgatiM gato bhavati subhUmanAmakASTamacakravartivat 3 / tathA-ekA pUrva sugataH pazcAdapi sugatiM gato bhavati bharatacakravartiyat / 4 / (6) Adi durgatiyoM meM jisake jAnekA svabhAva hotA hai aisA hotA hai| tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo durgata-daridra to hotA hai para vaha sugatigAmI hotA hai-devAdi gatiyoM meM jAneke svabhAvadhAlA hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo sugata dhanAdi saMpanna hotA hai aura durgatigAmI bhI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo sugata bhI hotA hai aura sugatigAmI bhI hotA hai 4 (5) chaTTe sUtra meM jo puruSajAta kahe gaye haiM unakA sArAMza aisA hai ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo mugAputrakI taraha pahile se bhI durgata hotA hai aura pazcAdapi vaha durgatiko hI prApta hotA hai isake duHkhavipAkakA varNana vipAka sUtrake prathama adhyayana se jAna lenA cAhiye 1, dRDha prahAri caura kI taraha koI eka puruSa aiptA hotA hai jo pahile to durgata hotA hai aura bAdameM vaha zobhanagatiko prApta hotA hai 2 subhUmanAmaka aSTamacakravartI kI taraha koI eka puruSa aisA hotA che. (2) koI eka puruSa durgata (daridra) te heAya che paNa sugatigAmI (devAdi gatiomAM gamana karavAnA svabhAvavALo) heya che. (3) keI eka puruSa e hoya che ke je sugata (dhanAdithI saMpanna) te hoya che paNa durgatigAmI hoya che (4) keI eka puruSa sugata paNa hoya che ane sugatigAmI paNa hoya che. chaThThA sUtranA cAra bhAMgAnuM spaSTIkaraNa-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je mRgAputranI jema pahelAM paNa dugata hoya che ane pAchaLathI paNa durgatine prApta karanAre hoya che. tenA dukha vipAkanuM varNana vipAka sUtranA prathama adhyayanamAMthI vAMcI levuM. (2) daDhaprahArI coranI jema keI eka puruSa pahelAM te durgata hoya che paNa pAchaLathI sugatine prApta karanAra hoya che (3) subhUma nAmanA AThamAM cakravartInI jema ke puruSa pahelAM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3DORE sthAnAGgasUtre " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH tamaH-tama iva tamaH-pUrvamandhakAratulyo bhavati, jJAnarahitatvAt prakAzarahitatvAdvA, sa pazcAdapi tamaH-tamAsadRza eva bhavatIti prathamo bhaGgaH / 1 / tathA-ekaH tamaH pUrva jJAnarahitatvena prasiddhirahitatvena vA tamastulyo bhavati, sa eva pazcAd jyotiH-jyotiriya jyoti: jyoti sadRzo bhavati, upArjitajJAnatvAt loke audAryAdiguNaH prasiddhimAptatvAdvA iti dvitIyaH / 2 / nathA-eko jyoti:-pUrva jJAnasampannatvena jyotistulyo bhAti, sa eva pazcAt tamaH-jJAnarahitatvena tamastulyo bhavati / iti tRtIyaH 3 / tathA-ekaH pUrva jyotiH hai jo pahile to sugata hotA hai bAdameM durgatiko prApta ho jAtA hai 3 tathA bharatacakravartIkI taraha koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile bhI sugata hotA hai aura bAda meM bhI sugatigata hotA hai 4 (6) sAtaveM sUtra meM jo puruSa cAra prakArake kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile bhI jJAna rahita honese andhakAra ke tulya hotA hai aura pIche bhI vaha ajJAnI banA rahaneke kAraNa andhakAra ke jaisA hI banA rahatA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to jJAnarahita hone se yA prasiddhi rahita hone se tamastulya hotA hai para bAda meM vahI jaba jJAnakA upArjana kara letA hai yA apane audArya Adi guNese prasiddhi prApta kara letA hai taba vaha jyoti ke jaisA ho jAtA hai 2, tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to jJAna saMpanna hone se jyoti ke jaisA hotA hai aura sugata hoya che paNa pAchaLathI durgatine prApta karanAre hoya che (4) bharata cakavatanI jema koI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa surata hoya che ane pAchaLathI paNa sugatigata paNa hoya che. sAtamAM sUtramAM puruSanA nIce pramANe cAra prakAra batAvyA che-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa jJAnarahita hovAne lIdhe aMdhakAra samAna hoya che ane pachI paNa te jJAnarahita ja cAlu rahevAne kAraNe aMdhakAra samAna ja rahe che. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM jJAnarahita athavA prasiddhirahita hovAne kAraNe aMdhakAra samAna hoya che paNa tyArabAda jyAre te jJAnanuM upArjana karI le che athavA pitAnA audArya Adi guNethI prasiddhi prApta karI le che tyAre jatisamAna banI jAya che. (3) kei eka puruSa e hoya che ke je pahelAM jJAnAdithI saMpanna hovAne kAraNe jyoti samAna hoya che, paNa tyAra bAda keI nimittane laIne zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04303sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 145 pazcAdapi jyotireva mapati, sarvadA jJAnaprakAzasampannatvAt / iti caturthaH / 4 (7) __" cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH pUrva tamaH-kukarmakAritayA malinasvabhAvo bhavati sa eva pazcAt tamobala:-tamaH-pracchannamajJAtaM balaM sAmarthya yasya sa tamovalaH, yadvAtamaH-andhakAra eva balaM tatra vA balaM yasya sa tamopalo bhavati, sa cAsadAcAravAnajJAnI rAtricaro vA caurAdiH, iti prathamo bhaGgaH / 1 / tathA-ekaH pUrva tamaHkukarmakAritayA malinasvabhAvo bhavati, sa eva pazcAt jyotirvala:-jyAti-niM balaM yasya sa tathA jJAnabalasampannaH, yadvA-jyotiH-sUryAdiprakAzaH, tadeva tatra bAda meM kisI nimitta yaza jJAna rahita ho jAnese andhakAra tulya ho jAtA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile jJAnavAlA honese jyoti ke jaisA hotA hai aura bAda meM bhI yaha jJAna ke prakAza se prakAzavAlA banA rahane ke kAraNa jyoti jaisA hI banA rahatA hai (7) AThaveM satra meM jo puruSa cAra prakArake kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai--koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile bhI durAcArI honese andhakAra tulpa malina svabhAvavAlA hotA hai aura bAda meM bhI vaha malina svabhAvavAlA hotA hai aisA vaha puruSa asadAcAracAlA hotA hai athayA ajJAnI hotA hai yA rAtameM phiranevAlA caura Adijana hotA hai / tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to tamaH-kukarmakArI hone se malina svabhAvayAlA hotA hai aura vahI Age calakara jyotirbala-jJAna hI hai bala jisakA aisA hotA hai arthAt jJAnabala sampanna ho jAtA jJAna athavA prasiddhithI rahita thaI javAne kAraNe aMdhakAra samAna banI jAya che. (5) kaI eka puruSa pahelAM paNa jJa nathI yukta hovAne kAraNe jAtisamAna hoya che ane pachI paNa jJAnarUpa prakAzathI prakAzita rahevAne kAraNe tisamAna ja cAlu rahe che. - AThamAM sUramAM puruSanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) keI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa durAcArI hovAthI aMdhakAra samAna malina svabhAvavALo hoya che ane AgaLa jatAM paNa durAcArI ja rahevAne kAraNe aMdhakAratulya malina svabhAvavALe ja cAlu rahe che. e te puruSa asadAcAravALe athavA ajJAnI athavA nizAcara (cara Adi) hoya che. (2) kaI eka puruSa pahelAM to durAcArI (kukarmakArI) hevAthI malina svabhAvavALo hoya che, paNa AgaLa jatAM tibelA jJAna ja jenuM bala che sa0-19 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre yA balaM yasya sa tathA bhavati, saca pUrva sadAcArasampannaH pazcAd jJAnI, yadvA-luNTako divasacArI, iti dvitIyaH / / tathA-ekaH pUrvaM jyoti -satkarmakAritayA ujjva lasvabhAvasampanno bhavati, sa eva pazcAt tamobala:-malinasvabhAvatayA ajJAnavalo. 'ndhakAravalo vA bhavati, ayaM ca sadAcAravAn ajJAnI kAraNAntarAdvA raatricrH| iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH pUrva jyotiH pazcAdapi jyotibalo bhavati, ayaM ca sadAcArI jJAnI divasacArI vA / iti caturthaH / 4 / (8) hai athayA-jyoti-sUryAdikA prakAzahI hai bala jisakA aisA hotA hai, aisA vaha puruSa pahale asadAcAra saMpanna phira jJAnI hotAhai yA-luTerAho kara diyasacArI hotAhai 2,tathA koI eka puruSa aisA hotAhai jo pahile tojyotiHsatkarmakArI hone se ujvala svabhAva saMpanna hotA hai aura bAda meM yaha tamovala-malina svabhAvavAlA bana jAtA hai ajJAna rUpa balavAlA ho jAtA hai ayavA andhakAra meM apanA bala prakaTa karanevAlA bana jAtA hai aisA puruSa sadAcArI ajJAnI jIva hotA hai, yA kAraNAntarako pAkara jo manuSya caura bana jAtA hai yaha hotA hai tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile bhI jyotiH-satkarmakArI hone se ujjvala svabhAva sampanna hotA hai aura vAda meM bhI yaha jyotighala - jJAnahI hai bala jisakA aisAbanA rahatA hai jJAnabala sampanna banA rahatA hai athvaatene athavA jJAnasaMpanna puruSane tirbala kahe che ) thaI jAya che. athavA sUryAdikene prakAza ja che baLa jenuM evo thaI jAya che athavA sUryAdinA prakAzamAM ja che baLa jenuM evo thaI jAya che. eve te puruSa pahelAM asadAcAra saMpanna pachI jJAnI hoya che athavA dinacArI hoya che. (3) keI puruSa e hoya che ke je pahelAM jyotisaMpanna ( satkarma. kArI ) hevAthI ujajavaLa svabhAvasaMpanna hoya che, paNa AgaLa jatAM te tamebala saMpana-malina svabhAvavALe banI jAya che-ajJAnarUpa baLavALo banI jAya che athavA aMdhakAramAM pitAnuM baLa prakaTa karanAro banI jAya che e puruSa sadAcArI ajJAnI jIva hoya che athavA keI kAraNane lIdhe corI karavAnA kAryamAM paDI gayele jIva hoya che. (4) koI eka manuSya evo hoya che ke je pahelAM paNa satkarmakArI hovAthI jAtisaMpana hoya che ane pAchaLathI paNa tirbala ( jJAna ja che baLa jenuM e athavA sakarmakArI hovAthI ujajavala svabhAvavALe ja) cAlu rahe che tibala saMpanane A prakArane artha paNa thaI zake che-sUryAdine prakAza ja jenuM baLa hoya evA puruSane tirbala saMpanna kahe che. athavA sUryAdine zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supATIkA sthA04 101sU091 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhazIni0 147 __ " cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tayathA ekaH puruSaH pUrvatamaH-durAcAritayA malinasvabhAvo bhavati, sa pazcAt tamobala praraJjana:-tamo'dhakAra eva valaM tamovalaM, yadvA-tamo mithyAjJAnameva balaM tamobalaM, tatra parajyate= anurakto bhavatIti tathA=mithyAjJAnaratikaraH, rAtricarazcauro vA, yadvA-tamaeya balaM yasmin yasya vA sa tamobalA=asadAcArI mithyAjJAnI rAtricarazcauro vA, tatra prarajyata iti tamobalapraraJjanaH-mithyAjJAniSucaureSu vA'nurAgavAn / iti prathamaH / 1 / sUryAdikA prakAza hI hai bala jisakA aisA hotA hai athavA-sUryAdi ke prakAza hone para hai bala jisakA aisA hotA hai aisA vaha puruSa sadA. cArI jJAnI yA divasacArI hotA hai (8) ___AThaveM sUtra meM jo puruSa cAra prakAra ke kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai-koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile se tamaH-durAcArI hone se malina svabhAyavAlA hotA hai aura pIche bhI tamobala praraJjana andhakAra rUpa bala meM yA mithyAjJAna rUpa balameM hI banA rahatA hai yA mithyAjJAnameM rati karanevAlA banA rahatA hai aisA vaha jIva yA to mithyAdRSTi hotA haiM yA rAtricara-caura hotA hai athavA-tama hI hai bala jisameM-yA tamahI hai bala jisakA aisA vaha manuSya tamoSala hai aisA yaha tamobala manuSya asadAcArI mithyAjJAnI yA rAtricara-caura hotA hai isa tamovala meM jisakA anurAga hotA hai vaha tamobala paraJjana hai aisA tamoyala praraJjana mithyAjJAniyoM meM tathA coroMmeM anurAga rakhane prakAza thatAM ja jene baLa prApta thAya che evA puruSane jyotirbala saMpanna kahe che. e te puruSa sadAcArI jJAnI athavA divasacArI hoya che. AThamAM sUtramAM nIce pramANe cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je pahelethI ja tama saMpanna (durAcArI) hovAthI malina svabhAvavALa hoya che ane pAchaLathI paNa tamobala purajana ( tabala prajavalana) eTale ke aMdhakArarUpa balathI athavA mithyAjJAna rUpa balathI saMpanna rahe che eTale ke mithyAjJAnamAM ja rata rahyA kare che. e jIva kAM te micchAdaSTi hoya che, athavA rAtricara era hoya che. athavA tobalane artha A pramANe paNa che-tama (aMdhakAra)ja che baLarUpa jemAM athavA tema ja che baLa jenuM evA manuSyane tobala saMpana kahe che. e te tamogala. saMpanna manuSya asadAcArI, mithyAjJAnI athavA nizAcara (cAra) hoya che. A tabalamAM jene anurAga hoya che te puruSane tamebala praraMjana kahe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre -- tathA - ekastamaH -pUrva durAcAritayA malinasvabhAvaH sannapi pazcAt jyotibalaparaJjana:- jyoti - jJAnaM sUryAdiprakAzo vA tadeva vala jyotirbalaM tatra marajyata iti tathA asadAcArI jJAnAnurAgI divAcauro vA yadvA-jyotireva calaM yasya sa jyoti rbalo jJAnI divAcauro vA, tatra prarajyata iti tathA jJAniSu divAcaureSu vA anurAgavAn / iti dvitIyaH / 2 / 148 tathA -- eko jyotiH - sadAcAritayA susvabhAvaH satyapi tamovalaparaJjano mithyAjJAnAdiratikaro bhavati, sadAcAravAn ajJAnI rAtricaroveti / tRtIyaH | 3 | tathA - eko jyotiH - pUrvaM sadAcAritayA susvabhAvo bhavati, pazcAttu jyotimaraJjana bhavati, ayaM sadAcAravAn jJAnI divAcaro vA / iti caturthaH / 4 / vAlA manuSya hotA hai 1 tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo pahile to tamaH - durAcArI honese malina svabhAvavAlA hotA hai aura pIche se jyotirbala prarajana-sUryAdi ke prakAzarUpa balameM anurakta hotA hai - aisA vaha manuSya asadAcArI jJAnAnurAgI athavA divAcora ( dina meM meM corI karane vAlA ) hotA hai athavA jyoti hI hai bala jisakA vaha jyotirbala hai aisA jyotirbala jJAnI athavA divAcora hotA hai isameM jo anurAga rakhatA hai vaha jyotibaila purajana hai / 2 / tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo jyotiHsadAcArI hone se susvabhAvavAlA hotA hai phira bhI tamovala praraJjana - mithyA jJAnAdi meM rati karanevAlA hotA hai aisA vaha manuSya sadAcAra: zAlI ajJAnI hotA hai yA rAtricara manuSya hotA hai / 3 / tathA koI eka manuSya aisA hotA hai - jo pahile bhI sadAcArI honese susvbhaavche. evA tameAkhalapura jana mithyAjJAnIomAM athavA cArAmAM anurAga rAkhanArA puruSa paNa hAI zake che. (ra) keAI eka manuSya evA hoya che ke je pahelAM teA tamaHsapanna (durAcArI) heAvAthI malina svabhAvavALe hoya che, paNa pAchaLathI yAtiSa lapraraMjana-sUryAdinA prakAzarUpa khaLamAM anurakta thaI jAya che. eve te manuSya asadAcArI jJAnAnurAgI athavA divAcara-sAdhu puruSa hAya che. athavA yAti ja jenuM baLa che tene jAtila kahe che. evA naitikhala kAMtA jJAnI hAya che athavA te dinacara hoya che. temanA pratye anurAga rAkhanAra manuSyane jayAtikhalaprarajana kahe che. (3) kAI eka puruSa jAtisaMpanna (sadAcArI) hAvAthI susvabhAvavALA hAya che, chatAM paNa tameAkhalaprara'jana-mithyAjJAna Adi pratye anurAga rAkhanArA hoya che. evA te manuSya sadAcArazALI ajJAnI hoya che athavA nizAcara hoya che, (4) kAI eka manuSya evA hoya che ke je pahelAM paNa zrI sthAnAMga sUtra : 03 www Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA.4 u.3.29 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 149 ___ yadvA-" palajjaNe " iti pAThasya " pralajjanaH" iticchAyA, tatra-ekaH kazcit tamaH-aprasiddhaH tamovalena-andhakArabalena saMcaran palajjate lajjito bhavatIti tamovalapalajjanaH, atra-prathamabhaGge prakAzacArI, dvitIyabhaGge andhakAracArI, tRtIyabhaGge prakAzacArI, caturthabhaGge tu kuto'pi kAraNAdandhakAracAryeveti / 4 / yadvA-' pajjalaNe'-tti pAThe 'prajpalanaH' iticchAyA, tatra-ajJAnavabalena-andhakAravalena vA, jJAnabalena prakAzavalena vA prajvalati-darpito bhavati yaH sa tathA / atrApi bhaGgacatuSTayaM saMyojyam / (9) galA hotA hai aura pIche jyotibala puraJjana hotA hai esA vaha manuSya sadAcAravAlA jJAnI manuSya hotAhai athavA divAcara-sAdhu manuSya hotA hai 4 athavA " palajjaNe" isakI saMskRtacchAyA-"pralajjanaH" aisI bhI hotI hai isa pakSameM aisA artha hotA hai ki koI eka manuSya aisA hotA hai jo tamaHaprasiddha hotA hai aura andhakAra bala se calatA huA lajjita hotA hai isa prathama bhaGga meM aprasiddhiyAlA prakAzacArI sAdhu manuSya liyA gapA hai tathA dvitIya bhaGgameM andhakAracArI caurAdi manuSya liyA gayA hai. tRtIya bhaGga meM bhI prakAzacArI sAdhujana liyA gayA hai aura caturtha. bhaGga meM bhI kisI kAraNavaza andhakArameM hI calanevAlA manuSya liyA hai yadvA-"pajjalaNe' isa pAThakI saMskRta chAyA prajvalanaH"aisI bhI hotI hai isa pakSa meM jo ajJAnake balase yA andhakArake balase jJAnake balase sadAcArI hovAthI susvabhAvavALo hoya che ane pachI paNa jyotirmalapuraMjana ja rahe che. e te manuSya sadAcArazIla jJAnI hoya che athavA divAra-sAdhu manuSya hoya che. athavA " palaMjaNe" pahanI saMta yA "pralajjanaH " thAya che. A saMskRta chAyA levAmAM Ave te cAra bhAMgA A pramANe bane che-(1) keI eka manuSya evo hoya che ke je tamaH (aprasiddha) hoya che ane aMdhakArarUpa baLathI cAlatAM lajajA anubhave che. A prathama prakAramAM aba. siddhivALe prakAzacArI sAdhupuruSa gRhIta thaye che bIjA prakAramAM aMdhakAracArI (nizAcara) cora Adi gRhIta thayA che. trIjA bhAgamAM prakAzacArI sAdhujana gRhIta thayA che. ane cothA bhAgamAM keI kAraNane AdhIna thaIne aMdhakAramAM ja cAlanAre manuSya gRhIta thaye cha. athavA " pajalaNe "nAsarata chAyA pasana' thAya che. bhAsata chAyAnI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te je ajJAnanA baLathI athavA aMdhakAranA baLathI, jJAnanA baLathI athavA prakAzanA baLathI prajavalita thAya zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sthAnAGgasUtre " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH parijJAtakarmA-jJaparijJayA svarUpataH parijJAtAni-AgatAni pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatAni karmANi-sAvadyarUpANi yena sa tayAbhUto bhavati, kintu parijJAtasaMjJaH-parijJAtAH saMjJAH-AhArAdi saMjJA yena sa tathAbhUto na bhavati, sa ca rasadvaH saMyataH zrAvako vA / iti prathamo bhnggH|1|| ___tathA-ekaH parijJAtasaMjJo bhavati, sadbhAvanAbhAcitatvAt , kintu no parijJAtakarmA bhavati sAvadhavyApArAnihatteH, sa ca zrAvakaH / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH parijJAtakarmA'pi parijJAtasaMjJo'pi bhavati, sa ca prakRSTakriyAvAna yA prakAzake balase prajvalita hotA hai-darpa yukta hotA hai aisA manuSya liyA gayA hai yahAM para bhI bhaMga catuSTaya lagA lenA cAhiye (9) dazave sUtra meM jo puruSajAta cAra kahe gaye haiM-unakA sArAMza aisA hai ki koI eka puruSa aisA hotA hai jo parijJAtakarmA hotA haisaMgarijJAse sAvadyarUpa karmoM kA svarUpa jAna letA hai-aura jAnakara pratyAkhyAna parijJA se unakA parityAga kara detA hai parantu phira bhI vaha AhArAdi saMjJAoM ko jisane jAnA hai aisA nahIM hotA hai aisA manuSya rasagRddha saMyata hotA hai yA zrAvaka hotA hai 1 tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo sadabhAvanA se bhAvita honeke kAraNa parijJAna saMjJAvAlA to hotA hai para vaha sAvadyabyApArase anivRtta honese parijJAtakarmA nahIM hotA hai 2 aisA vaha manuSya zrAyaka hotA hai tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo sAyadya Adike svarUpa ko che-darpayukta thAya che, evo manuSya grahaNa karavAmAM Ave che, ema samajavuM. A dRSTie paNa ahIM cAra bhAMgAe samajI levA joIe. dasamAM sUtramAM puruSanA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa A pramANe che-(1) koI eka puruSa evo hoya che ke je parijJAtakarmA hoya che eTale ke sAvadya rUpa karmonA svarUpane jJAtA hoya che, ane tene svarUpane jANIne pratyAkhyAna parijJAthI temane parityAga karI nAkhanAre hoya che, chatAM paNa te AhArAdi saMjJAone jANakAra hotuM nathI. evo jIva rasamRddha (rasalupa) saMyata hoya che athavA zrAvaka hoya che (2) keI eka puruSa evo hoya che ke je sadbhAvanAthI bhAvita (yukta) hevAne kAraNe pariNAnA saMjJAvaLe te heya che, paNa te sAvadha vyApAramAM pravRtta hovAthI parijJAta. karmA hote nathI. evo te manuSya zrAvaka hoya che. (3) keI eka manuSya evo hoya che ke je sAvadya AdinA rivarUpane paNa jANakAra hoya che ane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0430 3sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturmazIni0 151 muniH pratimAmatipannaH zramaNopAsako vA / iti tRtIyaH / 3 / tathA-eko no parijJAtakarmA bhavati nApica parijJAtasaMjJaH, sacAsaMyataH / iti caturthata / 4 / (10) " cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH parijJAtakarmA-sAvadhavyApArakaraNakAraNAnumatinivRtto bhavati, kintu parijJAtagRhA''dhAsampavajito no bhavati, sa cApravajito gRhasthaH / iti prathamo bhaGgaH / 1 / tathA-ekaH parijJAtagRhA''vAso bhavati kintu no parijJAtakarmA bhavati, sa ca duSpavajitaH / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH parijJAtajAnanevAlA bhI hotA hai aura parijJAna saMjJAvAlA bhI hotA hai aisA vaha prakRSTa kriyAvAlA muni hotA hai yA pratimA pratipanna zramaNopAsaka honAhai 3 tathA koI eka manuSya aisA hotAhai na parijJAta kA hotA hai aura na parijJAta saMjJAvAlA hI hotAhai aisA vaha manuSya asaMyata hotaahai| (10) ____gyArahaveM sUtra meM jo cAra prakArake puruSa kahe gaye haiM unakA sArAMza aisA hai ki koI aika puruSa aisA hotA hai jo sAvadyavyApArako svayaM nahIM karatA hai dUsaroM se bhI nahIM karAtA hai aura karanevAloMkI anu. modanA bhI nahIM karatA hai kintu pravajita nahIM hotA hai aisA vaha apa. vajita gRhastha hotA hai 1 tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo apratrajita gRhastha to hotA hai para vaha parijJAta karmA nahIM hotA hai sAvadyavyApAra ko svayaM karatA hai dUsaroM se karAtA haiM aura karanevAloMkI anumodanA karatA hai aisA manuSya duSpravajita hotA hai 2 tathA parijJAna saMjJAvALo paNa hoya che. evo jIva prakRSTa kiyAvALo muni hoya che athavA pratimApratipanna zramaNopAsaka hoya che. (4) keI eka manuSya evo hoya che ke je parijJAta karyA paNa hete nathI ane parijJAta saMjJAvALa paNa letA nathI. e te manuSya asaMyata hoya che. 11. mAM sUtramAM je cAra prakAranA puruSe kahyA che, te cAra prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che -(1) koI eka puruSa evo hoya che ke je pite sAvadya vyApAromAM pravRtta thato nathI, anyanI pAse sAvadya vyApAra karAvate paNa nathI ane sAvadyavyApAra karavAnI anamedana paNa karate nathI. chatAM pita pravrajita thatuM nathI. AvA puruSa aprajita gRhastha hoya che. (2) keI eka puruSa evo hoya che ke je pravajita te hoya che paNa te parijJAtakarmA hotA nathI tethI te pite sAvadya vyApAra kare che, anyanI pAse sAvadya vyApAra karAve che ane sAvaghavyApAra karanAranI anumodanA paNa kare che. evo manuSya duSNavajita hoya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 152 karmA'pi parijJAtagRhA'zvAso'pi bhavati, sa ca sAdhuH / iti tRtIyaH / 3 / tathAeko noparijJAtakarmA noparijJAtagRhA''vAsazca bhavati, sa cAsaMyataH / iti caturthaH / 4 / (11) " cattAri purisanAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH parijJAtasaMjJo bhavati viziSTa guNasthAnakatyAt , kintu no parijJAtagRhA''vAsaH-tyaktagRhA''cAso na bhavati, gRhasthatvAt, sa ca pratimAdhArI zrApakaH / iti prathamo bhaGgaH / 1 / tathA-ekaH parijJAtagRhA''vAsaH-tyaktagRhA''vAso bhavati saMyatatvAt , kintu no parijJAtasaMjJaH-tyaktA''rammo na bhavati amAyitatvAt , sa ca duppatrakoI eka manuSya aisA hotA hai jo parijJAta karmA bhI hotA hai sAyadya vyApArako svayaM nahIM karatA hai dUsaroMse bhI nahIM karAtA hai tathA karanevAloMkI anumodanA bhI nahIM karatA hai-aura parijJAta gRhAvAsa bhI hotA hai prabajita nahIM hotA hai aisA vaha sAdhu hotA hai tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo na parijJAta karmA bhI hotA hai aura na parijJAtagRhAyAsa bhI hotA hai aisA vaha asaMyata hotA hai / (11) bArahaveM sUtra meM jo cAra prakArake puruSa kahe gaye haiM unameM koI eka puruSa aimA hotAhai jo viziSTa guNoMkA sthAnaka honese parijJAta saMjJAvAlA hotA hai kintu gRhastha honese vaha to parijJAta gRhAvAsa-tyakta gRhAvAsayAlA nahIM hotA hai aisA vaha pratimAdhArI zrAvaka hotA hai 1 tathA koI eka manuSya aisA hotA hai jo parijJAtagRhAvAsa hotA (3) keI eka manuSya e hoya che ke je parijJAta kama paNa hoya che eTale ke pite sAvadha vyApAra karato nathI, karAvato nathI ane karanArane anudate paNa nathI parijJAta hAvAsa paNa hoya che-prajita hoya che evo te sAdhu hoya che. (4) keI eka puruSa evo hoya che ke je parijJAtakamAM paNa hota nathI ane parijJAta gRhAvAsa paNa hoto nathI e te asaMvata hoya che. (11) bAramAM sUtramAM je cAra prakAranA puruSa kahyA che tenuM have spaSTIkaraNa 32yAmA mAve che-- (1) koI eka putra evo hoya che ke je viziSTa guNonuM sthAnaka hevAne lIdhe parijJAta saMjJAvALo hoya che, paNa gRhastha hovAne kAraNe te parijJAta gRDAvAsa (tyakta gRhAvAsavALe) heto nathI. pratibhAdhArI zrAvakane A prakAramAM gaNAvI zakAya che. (2) keI eka manuSya evo hoya che ke zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04303sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 153 nitaH / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH parijJAtasaMjJo'pi parijJAtagRhA''yA. so'pi ca bhavati, sa ca sAdhuH / iti tRtIyaH / 3 / tathA-eko no parijJAta. saMjJo nApi ca parijJAtagRhA''vAso bhavati. sa ca sAmAnyagRhasthaH / iti caturthaH / 4 / (12) " cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ihArthoM nAmaiko no parArthaH, tatra-ekaH puruSaH ihArthaH-ihaiya-asminnaiva janmani arthaH-bhogasukhAdi prayojanaM yasya sa ihArtha: aihikabhogasukhArthoM, yadvAhai-tyakta gRhAyAsavAlA hotA hai kyoMki-aisA vaha saMyata hotA hai parantu yaha tyakta ArambhavAlA nahIM hotA hai kyoMki yaha abhAvita hotA hai aisA vaha duSpratra jita hotA hai 2 tathA koI eka aisA manuSya hotA hai jo parijJAta saMjJAvAlA bhI hotA hai 3 aisA vaha manuSya sAdhu hotA hai tathA koI eka aisA bhI manuSya hotA hai jo na parijJAta saMjJAvAlA hotA hai aura na parijJAta gRhAbAsayAlA bhI hotA hai 4 aisA vaha sAmAnya gRhastha jana hotA hai / (12) " cattAri purisajAyA" isa 13 - sUtra dvArA jo puruSa jAta cAra kahe gaye haiM unakA sArAMza aisA hai-inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jisakA prayojana isI janmameM bhoga sukhAdirUpa hotA hai aisA vaha puruSa ihArtha kahA gayA hai arthAt yaha ihArtha puruSa aihika je parijJAta gRhAvAsa (yakta gRhAvAsavALa) hoya che, paNa te tyakta Ara. bhavALe hotuM nathI. eTale ke sAdhu hovA chatAM paNa AraMbhane parityAga na karI zakanAra duSpavRjita jIvane A prakArane puruSa kahI zakAya che. (3) kaI eka puruSa evo hoya che ke je parijJAta saMjJAvALe paNa hoya che ane parijJAta gRhAva.savALA paNa hoya che e jIva saMyata (sAdhu) hoya che. (4) keI eka puruSa e hoya che ke je parijJAta saMjJAvALo paNa hetuM nathI ane parijJAta gRhAvAsavALe paNa hotuM nathI. sAmAnya gRhasthajanane A prakAranA puruSa kahI zakAya che. (parijJAta gRhAvAsa-gRhAvAsanA svarUpane jANIne tenA parityAgapUrvaka pratrajyA aMgIkAra karanAra.) "cattAri purisajAthA" yAdi. 13 mAM sUtramAre yAra saranA puruSe kahyA che tenuM spaSTIkaraNa-(1) ke.I eka puruSa e hoya che ke je A janmanA bhege paga rUpa sukhanI icchAvALo hoya che eTale ke aihika bhegasukhAtha hoya che paNa parabhavanA devaloka AdinA sukhanI IcchAvALo sa-20 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 sthAnAGgasUtre 'ihasthe' ityasya ' ihA''sthaH' iticchAyA, tatpakSe -ihAstha ityasya ihaiva janmani AsthA-vizvAso yasya sa tathA ihalokapratibaddho bhavati kintu na parArtha:-paratra janmani artha:-svargAdisukhaprayojanaM yasya sa tathA na bhavati, yadvA-' paratthe' ityasya 'parA''stha' iticchAyA, iti pakSe paratra AsthA-vizvAso yasya sa tathA na bhavati, sa ca nAstikaH / iti prathamo bhaGgaH / 1 / zeSamaGgatrayamevaM saMyojanIbhoga sukhArthI hotA hai yadA-" ihatthe" zabdakI chAyA " ihasthA" aisI bhI hotI hai isa pakSameM aisA artha hotA hai-ki koI eka puruSa aisA hotA hai ki jisakI AsthA isI janma para hotI hai aisA vaha IhArtha puruSa " no paratthe " parajanmameM svargAdi sukhakA prayojanavAlA nahIM hotA hai athavA-" paratthe" kI saMskRta chAyA-"parAstha" aisI hogI tapa isakA aisA artha hogA-ki vaha ihAstha puruSa paralokameM vizvAsa rakhanevAlA nahIM hotA hai aisA vaha nAstika puruSa hotA hai ? zeSa 3 bhaGga isa prakArase banA lenA cAhiye-koI eka puruSa aisA hotA hai jo " paratthe no ihatthe 2 " parArtha yA parAstha hotA hai ihAtha yA ihAstha nahIM hotA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo " ihatthe paratthe vi" ihArtha yA ihAstha bhI hotA hai aura parArtha yA parAstha bhI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA bhI hotA hai jo " no ihatthe no paratthe " na ihArtha yA ihAstha hotA hai aura na parArtha yA parAstha heta nathI evA puruSane "IhArthI-no parAthI ?" rUpa pahelA prakAramAM gaNAvI zAya che. athA-"iMhasthe" mA 54nI sakRta chAyA " ihasthaH" 555 thA.ya che. A saMskRta chAyAnI apekSAe pahele bhAge A prakArane bane che - kaI eka puruSa e hoya che ke je A janma paraAsthA rAkhanAra hoya che paNa parabhavanA sukhAdimAM AsthAvALe heta nathI. e puruSa nAstika hoya che. bAkInA traNa bhAMgAe A pramANe samajavA-(2) kaI se puruSa " parasthe no ihasthe" mevo DAya cha , 2 52sonA sumanI abhilASA athavA AsthAvALo hoya che paNa A lokanA sukhanI abhilASA athavA mAsyAvANA hAtI nathI. (3) " ihatthe paratthe vi" se puruSa A lekanA sukhanI icchA tathA AsthAvALo paNa hoya che ane paralekanA sumanI 55 52ch| mane mAsthAvANI DAya che. (4) 'no ihatthe-no paratthe" keI eka puruSa AlekanA sukhanI IcchA ke AsthAvALe heta nathI ane paralekanA sukhanI IcchA ke AsthAvALe paNa hete nathI. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TokA sthA04 u 3 sU.29 catuSidhapuruSajAtaviSakacaturdazacaturmaGgoni0 155 yam / tatra dvitIyamaGgastho vAlatapasvI, tathAvidhazraddhAvAn sAdhurSA 2 // tRtIyamaGgasthaH suzrAvakaH 3 / caturthamaGgasthastu kAlasaukarikAdi, Dhoveni / 4 / (13) ___ "catAri purisanAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH ekena-zrutena vardhate, ekena-samyagdarzanena hIyate-hIno bhavati, yathoktaM ca"jaha jaha bahussuo saMmao ya sIsagaNasaMparivuDo ya / aviNicchio ya samae taha taha siddhatapariNIbho / 1 / chAyA-" yathA yathA bahuzrutaH saMmatazca ziSyagaNasaMparitazca / avinizcitazca samaye tathA tathA siddhAntapratyanIkaH / 1 / " iti, ayamarthaH-puruSo yathA yathA bahuzrutaH-bahuzAstrajJo bhavati, saMmataH-janairAdRtaH ziNyagaNasaMparitRtaH - ziSya gaNapariveSTitazca bhavati, sa ca yadi samayehotA hai dvItIya bhaGga meM bAla tapasvIko tathAvidha zraddhAzAlI puruSa ko tRtIya bhaGga meM suzrAvakako aura caturtha bhaGga meM kAlasaukarika Adi athavA mUDhako dRSTAnta meM rakhanA cAhiye (13) caudahaveM sUtra meM jo cAra prakArake puruSa kahe gaye haiM-so unakA sArAMza aisA hai ki inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo ekasezrutase to. baDhatA hai arthAt svAdhyAya karate 2 yA adhyayana karate 2 apane zrutajJAnako to baDhA lenA hai-bahuzruta ho jAtA hai para vaha ekase-samyagdarzana se rahita hotA hai kahA bhI hai-- ___"jaha jaha bahusluA" ityAdi // 1 // isa gAthA kA tAtparyArtha aisA hai-puruSa jaise 2 bahuzruta bahu zAstrajJa hotA hai saMmatajanoM dvArA bIjA bhAgamAM bAlatapasvIne, te prakAranI zraddhAvALA puruSane athavA sAdhune mUkI zakAya che. trIjA bhAMgAmAM suzrAvakane ane cothA bhAMgAmAM mUDha athavA kAlasaukarika jevA puruSane mUkI zakAya che. caudamAM sUtramAM je cAra prakAranA puruSe kahyA che tenuM spaSTIkaraNa-(1). keI eka puruSa evo hoya che ke je eka bAbatamAM-jemake zratamAM te AgaLa vadhato jAya che eTale ke svAdhyAya karate karate zratajJAnamAM te AgaLa vadhatuM jAya che paraMtu bIjI bAbatamAM hIyamANa thatuM rahe che jemake samyagu zaniyA 2Dita thA laya che. 54 cha 4-"jaha jaha bahussuA"tyA. A gAthAne bhAvArtha nIce pramANe che-puruSa jema jema bahuzruta-bahu zAsANa thatuM jAya che, saMmata (leke dvArA tenA abhiprAyane svIkAravAmAM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 sthAnAGgasUtre siddhAnte avinizcitaH-saMzayayukto bhavati tadA sa tathA tathA siddhAntapratyanIka:siddhAntapratikUlo bhavati / 1 / iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH puruSa ekenazrutenaiva vardhate dvAbhyAM-samyagdarzana-vinayAbhyAM hIyata iti dvitIyaH / 2 / tathAeko dvAbhyA-zrutAnuSThAnAbhyAM vardhate, ekena-samyagdarzanena hoyate / iti tRtIyaH / 3 / tathA-eko dvAbhyAM-zrutAnuSThAnAbhyAM vardhate, dvAbhyAM samyagdarzana-vinayAbhyAM hIyata iti caturthaH / 4 / (1) yadvA-eka ekena-jJAnena vardhate, ekena-rAgeNa hIyate, iti prathamaH / 1 / tathA-eka ekena-jJAnena vardhate dAbhyAM rAga-dveSAbhyAM hIyate. iti dvitIyaH / / Ahata hotA hai aura ziSya gaNoMse pariveSTita hotA hai vaha yadi siddhAnta meM avinizcita saMzayayukta ho jAtA hai to vaha vaise 2 siddhAnta pratyanIka-siddhAnta pratikUla ho jAtA hai tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo kevala eka zrutasehI to baDhatA hai para samyagdarzana aura vinaya ina dose rahita hotA hai 2 arthAt zrutajJAnakI to vRddhi kara letA hai para samyagdarzana aura vinaya inakI vRddhi nahIM karatA hai inase hIna hotA hai 2 tathA koI puruSa aisA hotA hai jo zruta aura anuSThAna ina do se baDhatA hai para eka samyagdarzana se hIna hotA hai 3 tathA koI eka aisA hotA hai zruta aura anuSThAna ina dose baDhatA hai aura samyagdarzana evaM vinaya ina dose hIna hotA hai 4-1 athayA--koI eka puruSa aisA hotA hai jo jJAnase baDhatA hai-caDhA hotA hai aura eka rAgase hIna hotA hai 1 koI eka puruSa aisA hotA Ave e ) thato jAya che, ane ziSyanA samUhathI yukta thatuM jAya che, tema tema je te saMzayayukta paNa thatuM jAya to te siddhAnta pratyenIka-siddhAnta pratikUla paNa thatA jAya che. (2) keI eka puruSa e hoya che ke je ekalA zratamAM te vRddhi pAmate rahe che, paraMtu samyagU darzana ane vinayathI rahita thato jAya che. eTale ke te zrutajJAna te vadhAre che paNa samyaggadarzana ane vinayanI vRddhi karatuM nathI paNa tenAthI vihIna thatuM jAya che. (3) keI eka puruSa e. hoya che ke je bemAM mRta ane anuSkAnamAM AgaLa vadhatuM jAya che, paNa ekathI samyagudarzanathI ja vihIna thato jAya che. (4) keI eka puruSa e hoya che ke je zrata ane anuSThAnamAM te vRddhi karate rahe che paNa samyagadarzana ane vinayathI rahita thatuM jAya che. athavA-(1) ke eka puruSa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303sU029 caturvidhapuruSajAtaviSayakacaturdazacaturbhaGgIni0 157 tathA eko dvAbhyAM-jJAna--saMyamAbhyAM vardhate, ekenarAgeNa hIyata iti tRtIyaH / 3 / tathA--eko dvAbhyAM jJAna-saMyamAbhyAM vardhate, dvAbhyAM-rAga-dveSAbhyAM hIyata iti caturthaH / 4 / (2) athayA--eka ekena- krodhena vardhate, ekena--mAyayA hIyate, iti prthmH|1|| tathA-eka ekena-kopena vardhate, dvAbhyAM-mAyA lobhAbhyAM hIyate / iti dvitIyaH / 2 / dvAbhyAM krodhamAnAbhyAM vardhate ekena-mAyayA hIyata iti tRtIyaH / 3 / nathA-eko dvAbhyAM krodha-mAnAbhyAM vardhate, dvAbhyAM-mAyA--lobhAbhyAM hIyata iti caturthaH / 4 / (3) (14) haiM jo eka jJAnase baDhA hotA hai aura dose rAga evaM doSase hIna hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo jJAna evaM saMyama se baDhA hotA haiM aura rAgase hIna hotA haiM-3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo jJAna evaM saMyama se baDhA hotA hai aura rAga evaM deSa se hIna hotA hai 4-2 ___ athavA--koI eka puruSa aisA hotA hai jo ekase-krodha se baDhA hotA hai bahuta krodhI hotA hai aura ekase mAyAse hIna hotA hai ? tathA-koI eka puruSa aisA hotAhai jo ekase kopa se baDhA hotAhai-aura dose mAyA aura lobhase hIna hotA hai 2 tathA koI eka aisA purupa hotA hai jo krodha evaM mAnase baDhA hotA hai aura ekase mAyAse hIna hotA hai-3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo krodha mAna ina dose SaDhA hotA hai evaM mAyA aura lobha inase hIna hotA hai jJAnamAM vadhatuM jAya che paNa rAgathI rahita thato jAya che. (2) keI eka puruSa ekamAM (jJAnamAM) vadhatuM jAya che, paNa emAM (rAga ane dveSathI) ghaTatuM jAya che. (3) keI puruSa bemAM (jJAna ane saMyamamAM) vadhatuM jAya che paNa rAgathI rahita thatuM jAya che. (4) koI puruSa jJAna ane saMyamamAM vadhatuM jAya che ane rAga ane dveSamAM ghaTatuM jAya che. athavA-(1) keI puruSa eka bAbatamAM-kodhamAM vRddhi karate rahe che paNa mAyAthI rahita banatuM jAya che. (2) koI puruSanA krodhanI vRddhi thatI rahe che paNa mAyA ane temanI hAni thatI rahe che. (3) ke puruSanA krodha ane mAnanI vRddhi thatI rahe che, paNa mAyA ghaTatI jAya che. (4) keI puruSanA kola ane mAnanI vRddhi thatI rahe che paNa mAyA ane lebha ghaTatA jAya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 158 atredaM vodhyaM--sAmAnya nai keneti napuMsakaliGganirdiSTasya mAyayeti vivaraNe mAyArUpeNa vastunA -- padArtheneti liGgasAmyena bhinnaliGgatAzaGkA'panodanIyA (mu0 29) atha kanthakadRSTAntamUtram - mUlam-cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA-Ainne NAmamege Ainne 1, Ainne NAmamege khaluke 2, khaluMke gAmamege Ainne 3, khaluMke NAmamege khaluMke 4 // evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-Ainne NAmamege Ainne cubhNgo| (1) __ cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA-Ainne NAmamege Ai. nnayAe viharai 1, Ainne NAmamege khalaMkattAe yiharai 4 / evAmeva cattAMri purisajAyA paNNattA, taM jahA-Ainne NAmamege AinnayAe viharai, cumNgo| (2) yadi yahAM para aisI AzaMkA kI jAya ki " ekena" yaha zabda sAmAnya rUpase nirdiSTa huA hai aura jo sAmAnya rUpase nirdiSTa hotA hai vaha napuMsaka liGga hotA hai ataH jaba aisI bAta hai to phira Apa "ekena' se "mAyayA" aisA vivaraNa kaise karate haiM to isakA samAdhAna isa rUpase kara lenA cAhiye ki " ekena mAyA rUpeNa vastunA " eka-mAyA rUpa bastuse isa prakArase mAyA vastuke sAtha liGga sAmyatA AjAne se bhinnaliGgatAkI zaGkA dUra ho jAtI hai |suu. 29 // --" ekena" mA 54 / napusaliMganU 54 cha. chatai mA5 te 56 dvArA " mAyayA" 'bhAyAthI ma prAranA sIsiMga vAya zahanavI rIte gRhIta kare che? uttara--DI " ekena mAyArUpeNa vastunA" 'bhAyAthI' mA 56 mAyArUpa eka vastuthI " A prakAranA arthanuM vAcaka che. A rIte mAyArU5 vastunI sAthe liMganI samAnatA AvI javAthI bhinna bhinna liMgatAnI tuM nivAraNa 25 . // sU. 28 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU030 kanyakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 159 cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamaMge No kulasaMpanne0 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No kulasaMpanne, cubhNgo| (3) cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No balasaMpaNNe0 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahAjAisaMpanne NAmamege No balasaMpanne 4 / (4) cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne 4 // evAmeba cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No rUvasaMpanne / (5) __ cattAri kaMthagA paNNatA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No jayasaMpaNNe0 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-jAisaMpanne NAmamege No jayasaMpaNNe0 4 / (6) evaM kulasaMpanneNa ya balasaMpanneNa ya / (7) kulasaMpanneNa ya rUpasaMpanneNa ya0 4, (8) kulasaMpanneNa ya jayasaMpanneNa ya 4 // (9) evaM balasaMpannaNa ya rUvasaMpanneNa ya0 4, (10) balasaM. panneNa ya jayasaMpanneNa ya0 / savvattha purisajAyA paDivakkho / (11) cattAri kaMthagA paNNattA, taM jahA-rUvasaMpanne NAmamege No jayasaMpanne 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-rUvasaMpanne NAmamege No jayasaMpanne / (12) cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-sohattAe NAmamege nikkhaMte sIhattAe viharai 1, sIhattAe NAmamege nikkhaMte zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 sthAnAnasUne siyAlattAe piharai 2, siyAlattAe NAmamege nikkhaMte sIhatAe virahai 3, siyAlattAe NAmamege nikkhaMte siyAlattAe viharai 4 // 13) ||suu0 30 // __chAyA- catvAraH kanyakAH prajJaptAH, tadyathA-AkIrNo nAmaika AkINaH 1, AkIrNo nAmakaH khaluGka: 2, khaluGko nAmaika AkIrNaH 3, khaluGko nAmaikA khaluGkaH 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-akIrNo nAmaika AkIrNaH 1 / caturbhaGgI / (1) / __catvAraH kanyakAH prajJaptAH, nadyathA-AkIrNo nAmaika AkIrNatayA viharati, AkIrNo nAmaikaH khaluGkatayA viharati / evAmeya catvAri puruSajAtAni prajJatAni, tadyathA-AkI! nAmaika AkIrNatayA viharati caturbhaGgI 4 / (2) cattAri kaMthagA paNNattA ityAdi sUtra 30 // sUtrArtha-kanthaka cAra prakArake kahe gaye haiM-eka AkIrNa AkIrNa 1 dUsarA AkIrNa khalu 2 tIsarA khaluGka AkIrNa 3 aura cauthA khalu khaluGka isI prakArase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM-AkIrNa AkIrNa 1 ityAdi 4-(1) punazca-kandhaka cAra prakArake kahe gaye hai-eka AkIrNa AkIrNa rUpase vihArI 1 dUsarA AkIrNa khalaGka rUpase vihArI 2, tIsarA khalaGka AkIrNa rUpase vihArI 3, aura caturtha khaluGka aura khaluGa rUpase vihArI 4 isI tarahase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM jaise AkIrNa AkIrNa rUpase bihArI ityAdi 4 (2) " cattAri kaMthagA paNNattA" tyAha- (sU. 30) sUtrA-nya (ma vizeSa)nA yAra 542 hA cha-(1) mADI-mATI, (2) mAsle - H4, (3) maj4-mAdhI mana (4) 4-mahu~ se pramANe puruSanA paNa cAra prakAra kahyA che. jemake "AkIrNa-AkIrNa " vagere cAra prakAra upara mujaba samajI levA. karthIkanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che (1) mANu-mAdhI 3 viDArI, (2) mADI - 3 vihArI (3) ma4-mAjI 3 viDArI mana (4) ma-mayu4 3 viDArI. eja pramANe puruSanA paNa "AkIrNa-AkIrNarUpe vihArI " Adi cAra prakAra samajavA. riA zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU0 30 kanthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 161 catvAraH kanthakAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no kulasampanna: 5 / evameva catpAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaikaH, catubhaGgI 4 / (3) catvAraH kanthakAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no balasampanna: 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no valasampanaH / / (4) catvAraH kanthakAH prajJaptAH, ta thA-jAtisampanno nAmaiko no rUpasampanna: 4 / evameva cakhAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no rUpasampanna: 4 / (5) punazca-kandhaka cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise, jAti saMpanna no kula saMpanna 1 kula saMpanna no jAti saMpanna 2 jAti saMpanna bhI aura kula saMpanna bhI 3 aura no jAti saMpanna no kula saMpanna 4 isI prakAra se puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM, jaise jAtisaMpanna no kula saMpanna ityAdi 4 (3) punazca-kandhaka cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise jAtisaMpanna no balasaMpanna 1 balasaMpanna no jAtisaMpanna 2 jAtisaMpanna bhI aura bala saMpanna bhI 3 aura no jAtisaMpanna no balasaMpanna 4 isI prakAra se puruSa jAta bhI cAra kahe gayehaiM jaise-jAti saMpanna no balasaMpanna ityAdi 4-(4) punazca-kanthaka cAra prakAra ke kahe gaye haiM jaise-jAtisaMpanna no rUpa saMpanna1 rUpa saMpanna no jAti saMpanna2 jAtisampanna bhI rUpa sampannabhI nya (ava)nA naye pramANe sA2 54 // 2 595 4 cha--(1) ti. sapanna na sasapanna, (2) sasapanna na tisapanna, (3) jatipanna ane kulasaMpanna ane (4) ne jAtisaMpanna ne kulasaMpana eja pramANe purUSonA paNa " jAtisaMpanna ne kulasaMpanna " Adi cAra prakAra samajavA. 3 karthIkanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) jAtisaMpanna ne masa panna, (2) rasapAna na tisa panna, (3) tisa pana mane plsaMpanna (4) ne jAtisaMpanna no balasaMpanna. e ja pramANe puruSanA paNa "jAtisaMpanna ne balasaMpana" Adi cAra prakAra samajavA. 4 kanyakanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) jAtisaMpanna ne 35 sapanna, (2) 354 panna na jatipanna, (3) tisapanna 52 35. sa-21 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 sthAnAGgasatre catvAraH kanthakAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no jayasampannaH 1 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmeko no jayasampannaH / (8) evaM kulasammannena ca valasampannena ca 4, (7) kulasampannena ca rUpasampannena ca 4 / (8) kulasampannena ca jayasampannena ca 4, (9) evaM bala. sampannena ca rUpasampannena ca 4, (10) balasampannena ca jayasampannena ca 4, sarvatra puruSajAtAni pratipakSaH / (11) 3 no jAtisaMpanna no rUpasaMpanna 4 imI tarahase puruSa jAta bhI cAra prakAra ke kahe gaye haiM jaise-jAtisaMpanna no rUpa saMpanna 1 ityAdi 4 (5) punazca-kanthaka cAra prakAra ke kahe gaye haiM jaise-jAti saMpanna no jaya saMpanna 1 ityAdi 4 isI prakArase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM jaise-jAtisaMpanna no jayasaMpanna ityAdi 4-(6) isI prakAra se kula saMpanna aura bala saMpanna pada se caturbhaGgI banA lenA cAhiye (7) isI taraha se kulasaMpanna aura rUpasaMpanna padase caturbhaGgI banA lenA cAhiye (8) isI tarahase kulasaMpanna aura jayasaMpanna padase catubhaGgI banA lenA cAhiye (9) isI tarahase balasampanna aura rUpasampanna padase bhI caturbhaGgI banA lenA cAhiye (10) isI taraha se bala sampanna aura jaya sampanna padase bhI catubhaGgI banA lenA cAhiye (11) yahAM saba saMpanna (4) ne jAtisaMpanna ne rUpasaMpanna e ja pramANe puruSanA paNa "tisapana na 354 panna" mAha yA2 5412 sabhA . (5) kanjakanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-- (1) jAtisaMpanna ne jayasaMpana ItyAdi cAra prakAra samajavA. eja pramANe puruSanA paNa " jAtisaMpanna ne jayasapana" ItyAdi cAra prakAra samajavA. dA eja pramANe kulasaMpanna ane balasaMpanna pade vAparIne paNa catubhagI banAvI levI. chA eja pramANe kulasaMpanna ane rU5saMpanna A be pade vAparIne paNa cAra bhAMgA kahevA joIe. 8 eja pramANe kulasaMpanna ane jayasaMpanna, A be pado vAparIne paNa cAra bhAMga banAvavA joIe. lA eja pramANe balasaMpanna ane rUpasaMpanna A be padonA vegathI caturbha"gI banAvavI joIe. 10 pramANe balasaMpanna ane jayasaMpannanA vegathI agiyAramI catu . 11 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkAsthA04303 sU030 kandhakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 163 catvAraH kanthakAH prajJaptAH, tadyathA-rUpasampanno nAmaiko no jayasampannaH 4 // evameva catpAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-rUpasampanno nAmaiko no jayasampannaH 46 (12) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-siMhatayA nAmaiko niSkrAntaH siMhatayA viharati 1, siMhatayA nAmako niSkrAntaH zRMgAlatayA viharati 3 zugAlatayA nAmaiko niSkrAntaH siMhatayA viharati 3, zRgAlatayA nAmaiko niSkrAntaH zugAlatayA viharati 4 / (13) / / sU030 // TokA-" cattAri kaMthagA" ityAdi-kanthakajAtIyA azvavizeSAH catvAraH prajJasAH, tadyathA-eka:-kazcidazvaH AkoNaH-pUrva vegAdiguNairyuktatvAjjAtimAna sa meM pratipakSa dRSTAntake-dArTAntarUpa puruSa jAta kahanA cAhiye, punazcakanthaka cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-rUpasaMpanna no jayasaMpanna 1 ityAdi 4 bhaGga isI prakAra se puruSajAta bhI cAra kahe gaye haiM jaiserUpa sampanna no jaya sampanna ityAdi 4 bhaGga (12) / ___ puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaise-siMha rUpase nikalakara siMha rUpase vihAra karanevAlA 1 siMha rUpase nikalakara zRgAla rUpase vihAra karanevAlA 2 zRgAla rUpase nikalakara siMharUpa se vihAra karanevAlA 3 aura zRgAla rUpa se nikalakara zRgAla rUpase hI vihAra karanevAlA 4(13) TIkArtha-isa 30 - sUtra meM ye pUrvokta 13 sUtra haiM inameM kanthakake prakAra ke sAtha puruSa prakArakI sAmyatA pradarzita kI gaI hai ataH prathama sUtragata eja pramANe "rUpa saMpana ne saMpanna " ItyAdi cAra bhAMgAvALI bAramI caturbhagI paNa samajI levI. 12 dAIntika puruSa stramAM paNa A prakAranI ja khAra caturbhagI samajI levI joIe. puruSanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che- (1) siMha rUpe (gRhasthAvAsamAMthI) nIkaLIne siMha rUpe vihAra karanAra, (2) siMharUpe nIkaLIne ziyALa rUpe vihAra karanAra, (3) ziyALa rUpe nIkaLIne siMharUpe vihAra karanAra ane (4) ziyALa rUpe nIkaLIne ziyALa rUpe ja vihAra karanAra. 13 TIkArtha-A 30 mAM sUtramAM cAra bhAMgAvALA uparyukta 13 sUtra ApavAmAM AvyA che te sUtra dvArA kaththakanA prakAranI sAthe puruSa prakAranI sAmyatA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sthAnAGgasUtre pathAdapi AkIrNo bhavati / iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrvamAkIrNaH pazcAttu khaluGka:-avinItA vismRtazikSo bhavati / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH pUrva khaluGkaH sannapi pazcAt sa AkIrNaH-zikSakazikSayA vinayavegAdiguNasampanno bhavati / iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekA pUrvamapi khaluGgaH pazcAdapi khaluGka eva bhavatIti caturthaH / 4 / (1) jo cAra prakArake kandhaka kahe gaye haiM unakA spaSTArtha isa prakAra se haikanthaka jAtIya azva vizeSa hotA hai inameM koI eka kandhaka azva aisA hotA hai jo pahile bhI vegAdi guNoM se yukta hone ke kAraNa AkIrNa jAtivAlA hotA hai, aura pIche bhI vaha AkIrNa hI banA rahatA hai ? tathA-koI eka kandhaka azva aisA hotA hai jo pahile to AkIrNa vegAdi guNoMse yukta hone ke kAraNa jAtivAlA hotA hai aura bAdameM vaha khaluGa-avinIta ho jAtA hai-viskRta zikSAvAlA ho jAtA hai 2 tathA koI eka kanthaka azva aisA hotA hai ki pahile to yaha khaluGa-avinIta hotA hai aura bAdameM azva zikSaka kI zikSAse vinaya vega Adi guNoMse sampanna ho jAtA hai aura koI eka kanyaka azva aisA hotA hai jo pahile bhI khaluGa-avinIta hotA hai aura bAda meM bhI khaluGkaadhinIta hI banA rahatA hai 4 isa prakArake ye prathama sUtrake cAra bhaGga haiM isI prakArase puruSajAta bhI jo cAra kahe gaye haiM-unakA sArAMza prakaTa karavAmAM AvI che. kanyaka jAtine eka azvavizeSa hoya che. te azva sAthe puruSonI ahIM judI judI sarakhAmaNI karI che. pahelA sUtramAM je cAra prakAranA kathaka kahyA che tenuM spaSTIkaraNa A pramANe samajavuM-(1) koI eka kanyaka e hoya che ke je pahelAM paNa vegAdi guNethI yukta hovAne kAraNe AkIrNa jAtivALo hoya che ane pAchanathI paNa AkaNe ja cAlu rahe che. (2) koI eka kanthaka e hoya che ke je pahelAM vegAdi guNothI yukta pAne 20 Imeg -tipAjo uya cha, 54 pAthI ma mAvi. niIta athavA vismRta zikSAvALo) thaI jAya che. (3) koI eka kanthaka (azva) e hoya che ke je pahelAM te khaluMka (avinIta) hoya che, paNa pAchaLathI azvapAlanI tAlIma maLavAthI vinaya, vega Adi guNethI saMpanna thaI jAya che. (4) kei eka kathaka azva e hoya che ke je pahelAM paNa khaluMka (avinIta) hoya che ane pAchaLathI paNa avinIta ja cAlu rahe che. zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU030 kanthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 1655 atha puruSadArzantikamAha" evAmeva cattAri purisajAyA '' ityAdi-evameva-kanthakavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eka:-kazcit puruSaH AkIrNaH-pUrva vinayAdiguNaiApto bhavati, sa pazcAdapi AkoNa:-taiH sampanna eva bhavati / iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrvamAkINaH sannapi pazcAt khaluGgaH-avinIto bhavati, iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH pUrva khaluGkaH-avinotaH sannapi pazcAd AkIrNaH vinayAdiguNavyApto bhavati / iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH pUrvamapi khaluGkaH pazcAdapi khalaGka eva tiSThatIti caturthaH / 4 / ityAzayenA''ha-" caubhaMgo" iti-uktakrameNa caturbhaGgI bodhyA / 1 / punaH kanthakadRSTAntamUtram"cattAri kaMthagA " ityAdi-kanyakAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-ekaHkazcidazvAkIrNaH-pUrva vinayavegAdiguNa sampannaH pazcAdapi sa AkorNatayA-tairgu bhI aisA hI hai-ki koI puruSa to aisA hotA hai ki pahile bhI vinayAdi guNoMse rahita hotA hai aura bAda meM bhI vaha vinayAdi guNoMse yukta banA rahatA hai 1 tathA-koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to-AkIrNa hotA hai binayAdi guNoMse sahita hotA hai para bAdameM vaha khaluGka-avinIta ho jAtA hai 2, tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile to khalaGka avinIta hotA hai para yAdameM AkIrNa yinayAdi guNoM se sahita ho jAtA hai 3, aura koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile bhI aura bAda meM bhI khalaGka adhinIta kA avinIta hI banA rahatA hai 1 dvitIya sUtra meM jo kandhaka catubhaMgI kahI gaI hai usakA sArAMza aisA hai-ki koI eka azva aisA hotA hai jo pahile vinaya vegAdi dArjIntika puruSa stramAM paNa eja prakAranA cAra bhAMgA bane che te cAre bhAMgAnuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- (1) koI eka puruSa evo hoya che ke je pahelAM paNa vinayAdi guNothI yukta hoya che ane pachI paNa vinayAdi guNothI yukta ja rahe che. (2) koI eka puruSa pahelAM te AkIrNa (vinayAdi guNothI saMpanna) hoya che paNa pAchaLathI khaluMka (vinayAdi guNethI rahita) thaI jAya che. (3) kaI eka puruSa pahelA khalaka (vinayAdi guNothI rahita) heAya che, paNa pAchaLathI AkIrNa (vinayAdi guNothI yukta) banI jAya che. (4) koI eka puruSa pahelAM 54 pa (mavinIta) DAya che bhane pachI 5 mA (mapinAta) yA 23 cha. bIjA sUtranA kapakanA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa A zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre gairvyAptatayA viharati-picarati / iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH AkIrNaH sannapi= vegavinayAdiguNasampanno'pi khaluGkatayA-avinItatayA viharati, iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH khaluGka:-avinItaH sannapi AkIrNatayA-ArohakaguNAd vegAdiguNavyAptatayA viharati, iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH khaluGka:-avinItaH khaluGkatayA-avinItatayA viharati / iti caturthaH / 4 / (2) atha puruSa nAtadAntikamUtram" evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-eyAmeva-anantaroktakanthakavadeva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-ekaH pUrva vinayazIlAdiguNairAkIrNaH vyAptaH san pazcAdapi tairguNairAkIrNatayA-vyAptatayA viharati / iti prathamo bhnggH| 1 / tathA-eka AkIrNaH khaluGkatayA viharati / iti dvitiiyH|2| guNoM se sampanna hotA hai aura isI taraha se yaha cAla bhI calatA hai tathA koI eka azva aisA hotAhai jo vinaya vegAdi guNoMse yukta hotA hai para calane meM avinIta jaisI cAlaghAlA hotA hai 2 tathA koI eka azva aisA hotA hai jo avinIta hotA huA bhI caDhanevAle puruSa ke guNake anusAra acchI cAla se calatAhai 3 tathA koI eka azva aisA hotA hai jo avinIta hI hotA hai aura avinIta jaisI hI cAla se calatA hai 4 isI prakArase koI eka puruSa aisA hotAhai jo vinayazIla Adi guNoM se sahita hotA hai aura usI taraha bhI cAla calatA hai, tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo vinaya. zIla Adi guNoMse yukta huA bhI. avinIta kI jaisI cAla calatA prakAranuM che-(1) kaI eka kanjaka azva e hoya che ke je vinaya, vega Adi guNethI yukta hoya che ane tenI cAla paNa vinIta hoya che. (2) kaI eka kanthaka e hoya che ke je vinaya, vega Adi guNethI te yukta thAya che paNa tenI cAla avinIta jevI hoya che. (3) keI eka kanthaka e hoya che ke je avinIta hovA chatAM paNa tenA para savAra thanAra puruSanA guNunusAra sArI cAla cAlanAro hoya che. (4) keI eka kanyaka azva avinIta paNa hoya che ane avinIta jevI cAla cAlanAro paNa hoya che. eja pramANe dArzanika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra samajavA(1) keI eka puruSa vinaya, zIla Adi guNothI yukta hoya che ane tenI cAla paNa eja prakAranI hoya che. (2) keI eka puruSa vinaya, zIla Adi guNothI yukta hovA chatAM paNa avinItanA jevI tenI cAlavAnI Dhaba heya zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA1303 sU0 30 kAthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNama 167 tathA-ekaH khaluka AkIrNatayA viharati, iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH khalaGka: khaluGkatayA viharati / iti caturthaH / 4 / ityAzayenA''ha-" caubhaMgo" itipradazitakrameNa caturbhaGgI bodhyA / (2) punaH kanthakadRSTAntasUtram___" cattAri kaMthagA" ityAdi-kanyakAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-jAti. sampanno nAmaiko no kulasampannaH 1, kulasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi kulasampanno'pi 3, eko no jAtisampanno no kulasampanna 4 / ete mugamAH / (3) atha puruSajAtadAntikamUtram"evAmeya cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-kanthakavadeva catvAri hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotAhai apinIta AhubhI vinayazIlAdi guNoMse cAla calato hai3 aura koI eka puruSa aisA bhI hotA hai avi. nIta hotA huA avinIta kI hI cAla calatA hai 4 (2) tRtIya sUtra kathita jo kandhaka caturbhagI hai-usakA sArAMza aisA haiM-koI eka kanthaka azva aisA hotA hai jo jAtisampanna huA bhI kula sampanna nahIM hotA hai 1, koI eka kanthaka aisA hotA hai jo kula sampanna hone para bhI jAtisampanna nahIM hotA hai 2 koI eka kandhaka aisA hotA hai jo jAti sampanna bhI hotA hai aura kula sampanna bhI hotA hai 3 koI eka azva aisA hotA hai jo na jAti sampanna hotA hai aura na kula sampanna bhI hotA hai 4 isI prakAra se koI eka che. (3) koI eka puruSa vinaya, zIla Adi guNethI rahita hovA chatAM paNa tenI cAlavAnI Dhaba vinayazIlAdi guNasaMpanna hoya che. (4) koI puruSa vinaya, zIlAdi guNothI yukta paNa heta nathI ane vinItanA jevI cAlathI cAlatA paNa nathI. trIjA sUtramAM kathakanA je cAra prakAra kahyA che tenuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-(1) koI eka kanjaka azva evo hoya che ke je jAtisaMpanna hoya che paNa kulasaMpanna hoto nathI. (2) keI eka kanjaka azva kalasaMpanna hoya che paNa jAtisaMpanna hotuM nathI. (3) keI eka kanthaka azva jAtisaMpanna paNa hoya che ane kulasaMpanna paNa hoya che. ane (4) kaI eka kathaka azva jAtisaMpanna hetuM nathI ane kula saMpanna paNa hote nathI. e ja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra paDe che-(1) koI puruSa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sthAnAGgasUtre puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA- jAtisampanno nAmaiko no kulasampannaH 1 // evaM caturbhaGgI bodhyA / (3) punaH kanthakadRSTAntasUtram" cattAri kanthagA'" ityAdi-catvAraH kanthakAH prajJaptAH, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no balasampannaH 1, balasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi balasampanno'pi 3, eko no jAtisampanno no balasa. mpannaH / 4 / ete sugamAH (4) atha puruSajAtadAntikasUtram" evAmeva cattAri purisanAyA" ityAdi-evameva-anantaroktakanthakava. deva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-jAtisampanno nAmaiko no balasamanuSya aisA hotA hai jo jAti sampanna huA bhI kulasampanna nahIM hotA hai 1, koI eka kulasampanna hone para bhI jAti sampanna nahIM hotA hai 2, koI eka jAti sampanna bhI hotA hai aura kula sampanna bhI hotA hai 3 aura koI aisA hotA hai jo na jAtisampanna hotA hai aura na kulasampanna bhI hotA hai (4) caturtha sUtragata jo kandhaka cAra prakAra kahe gaye haiM unakA sArAMza aisA haiM ki koI kanthaka aisA hotA hai, jo jAti sampanna hone para bhI bala sampanna nahIM hotA hai 1, koI eka aisA hotA hai jo bala sampanna hone para bhI jAtisampanna nahIM hotA hai 2, koI eka aisA hotA hai jo jAti sampanna bhI hotA hai aura bala sampanna bhI hotA hai 3, tathA koI eka kanthaka aisA bhI hotA hai jo na jAtisampanna hotA hai aura jAtisaMpanna hoya che paNa kulasaMpanna heta nathI. (2) koI puruSa kulasaMpanna hoya che paNa jAtisaMpanna hete nathI (3) keI puruSa jAtisaMpanna paNa hoya che ane kulasaMpanna paNa hoya che (4) keI puruSa jAtisaMpanna paNa hete nathI ane kulasaMpanna paNa heta nathI. cothA sUtramAM kathaka azvanA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che- (1) keI eka kanvaka e hoya che ke je jAtisaMpanna hoya che paNa balasaMpanna hotuM nathI. (2) kei eka kanyaka e hoya che ke je balasaMpanna hoya che, paNa jAti saMpanna hotuM nathI (3) keI eka kanvaka e hoya che ke je jAtisaMpanna paNa hoya che ane balasaMpanna paNa hoya che. (4) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU030 kamthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 169 sampannaH 1, evaM - balasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2 / eko jAtisampano'pi balasampanno'pi 3 / eko no jAtisampanno no balasampannaH / 4 / ( 4 ) punaH kanthakadRSTAntamUtram- " cattAri kaMthagA " ityAdi -- kanyakAzcatvAraH majJatAH, tadyathA - jAtisampano nAmako no rUpasampannaH 1 / rUpasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2 | est jAtisampanno'pi rUpasampanno'pi 3 / eko no jAtisampanno no rUpasampannaH / 4 / (5) atha puruSajAtadAntikasUtram ---- " evAmeva cattAri purisajAyA " ityAdi - evameva = anantarokta kanthakava deva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-jAtisampanno nAmako no rUpasampannaH 1 / rUpasampanno nAmako no jAtisampannaH 2 / eko jAtisampanno'pi rUpasampanospi 3 / eko no jAtisampanno no rUpasampannaH / 4 / (5) 3 / na bala sampanna bhI hotA haiM isI prakAra se puruSa prakAra bhI ghaTita kara lenA cAhiye (4) paMcama sUtragata jo kandhaka prakAra kahe gaye haiM ve isa prakAra se haiM koI eka kanthaka aisA hotA hai jo jAti sampanna huA mI rUpa sampanna nahIM hotA hai 1, rUpa sampanna huA bhI koI eka jAti sampanna nahIM hotA 2 koI eka donoM prakAra se sampanna hotA hai aura koI azva aisA hotA hai jo na jAti saMmpanna hotA hai aura na rUpa sampanna hI hotA hai : isI prakArakI caturbhAgI puruSa dASTantimeM bhI ghaTita kara lenI cAhiye (5) koi eka kanthaka azva evA hAya che ke je jAtisa'panna paNa hAtA nathI ane balasa panna paNa hAte nathI. eja pramANe dAntika puruSanA cAra prakAza paNa samajI levA. pAMcamAM sUtramAM kanthakanA je cAra prakArA kahyA che tenu spaSTIkaraNa nIce pramANe che-(1) kAI eka kathaka evA hAya che ke je jAtisa'panna haiAvA chatAM rUpa sapanna heAtA nathI (2) kaiAI eka kanthaka rUpasa'panna hoya che paNa jAtisaMpanna hAtA nathI. (3) kAI eka kanthaka jAti ane rUpa bannethI sa'panna hoya che ane (4) koI eka kanthaka jAtisa`panna paNa hAtA nathI ane rUpasa panna paNa hAtA nathI. eja pramANe dArbhrAntika puruSanA paNa cAra prakAra samajavA, sa--22 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 sthAnAGgasUtre punaH kanthakadRSTAntasUtram - " cattAri kaMthagA " ityAdi - kanyakAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA - jAtisapanno nAmaiko no jayasampannaH 1, jayasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2, eko jAtisampanno'pi jayasampanno'pi 3 / eko no jAtisampanno no jayasapannaH 4 / ete sugamAH, navaraM - jayaH - parAbhibhavaH / (6) atra puruSajAtadArzantikasUtram - " evAmeva cattAri purisajAyA " ityAdi - evameva- anantaroktakanyakatra deva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA- jAtisampanno nAmaiko no jayasa *pannaH 1 | jayasampanno nAmaiko no jAtisampannaH 2 / eko jAtisampanno'pi jayasampanno'pi 3 // eko no jAtisampanno no jayasampannaH 4 (6) chaThe sUtra meM jo kandhaka caturbhagI kahI gaI hai vaha isa prakAra se hai jaise koI eka kandhaka aisA hotA hai jo jAti sampanna huA bhI jaya sampanna nahIM hotA hai 1 koI eka kandhaka jaya sampanna hone para bhI jAti sampanna nahIM hotA hai 2, koI eka kanthaka ubhaya sampanna hotA hai 3 aura koI kanthaka aisA bhI hotA hai jo jAti sampanna hI hotA hai 4, parakA abhibhava karanA isakA nAma jaya hai (6) isI prakAra se puruSa bhI cAra prakAra ke hote haiM-jaise koI eka puruSa jAti sampanna hotA huA bhI jaya sampanna nahIM hotA hai. 1 koI eka jayasampanna hotA huA bhI jAti sampanna nahIM hotA hai 2 koI eka jAti aura jaya ina donoMse bhI sampanna hotA hai 3 aura koI eka puruSa jAti aura jaya ina donoM se bhI sampanna nahIM hotA hai 4 (6) chaThThA sUtramAM kanthakanA je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che--(1) koi eka kanthaka jAtisa panna heAya che paNa jayasapanna hatA nathI. (2) kAi eka kanthaka jayasa panna hoya che paNa jAtisa'panna hatA nathI. (3) kAI eka kanthaka jAti ane jaya annethI sa`panna hoya che ane (4) kAi eka kanthaka jAtisa'panna paNa hAtA nathI ane jayasa'panna paNa hatA nathI eja pramANe dAntika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-- (1) kAI eka puruSa jAtisa'panna hoya che paNa jayasa'panna hAtA nathI. (2) kAI puruSa jayasa'panna hoya che paNa jAtisa panna hateA nathI. (3) kAI puruSa jAtisa panna paNu hAya che ane jayasa'panna paNa hAya che. (4) koI puruSa jAtisa'panna paNa heAtA nathI ane jayasa'panna paNa hAtA nathI. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303 sU030 kanthakahaSTAntena puruSajAtanirUpaNam 179 " evaM kulasaMpaNNeNa ya valasaMpaNNeNa ya 4" iti-evaM-yathA-jAtisampannena jayasampannena ca saha caturbhaGgo proktA tathA-kulasampannena ca balasampannena ca catubhaGgI bhaNanIyA, tathAhi-catvAraH kanthakAstadvat catvAri puruSajAtAni ca bhavanti, tadyathA-kulasampanno nAmaiko no balasampannaH 1, balasampanno nAmaiko no kulasampannaH 2, ekaH kulasampanno'pi balasampanno'pi, 3, eko no kulasampanno no balasampannaH / 4 / (7) " kulasaMpaNNeNa ya rUvasaMpaNNeNa ya" iti-kulasampannena rUpasampannena ca saha caturbhaGgI prAgvadbhaNanIyAH, tathAhi-catvAraH kanthakAH-tadvat catvAri puru sAtaveM sUtra meM jaisI jAtisampanna aura jayasampanna padoMko joDakara chaThe sUtrameM caturbhagI banAI gaI hai vaisI hai caturbhagI kulasampanna aura balasampanna ina do padoMko jor3akara banAI gaI hai, jaise koI eka kanthaka aisA hotA hai jo kulasampanna hotA huA bhI balasampanna nahIM hotA hai 1 koI eka kanthaka balasampanna huA bhI kulasampanna nahIM hotA 2 koI eka kanthaka ubhayasampanna bhI hotA hai 3 aura koI eka kandhaka aisA hotA hai jo na kulasampanna hotA hai aura na balasampanna hotA 4 isI prakArase puruSoM meM bhI koI eka puruSa aisA hotA hai jo kulasampanna hotA huA bhI balasampanna nahIM hotA hai 1 koI eka aisA hotA hai jo bala sampanna hone para bhI kula sampanna nahIM hotA 2 koI eka aisA hotA hai jo ubhayasampanna hotA hai 3 aura koI eka aisA bhI hotA hai jo ubhaya sampanna nahIM bhI hotA hai 4 (7) sAtamA sUtramAM kanthaka-azvanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che(1) kei eka kanyaka kulasaMpanna hoya che, paNa balasaMpanna heta nathI. (2) keI eka kanthaka balasaMpanna hoya che, paNa kulasaMpanna hoto nathI. (3) keI eka kanyaka kula saMpanna paNa hoya che ane balasaMpanna paNa hoya che ane (4) kaI eka kanyaka kula saMpana paNa heta nathI ane balasaMpana paNa hoto nathI. e ja pramANe dArjIntika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra paDe che- (1) ke puruSa kula saMpanna hoya che, paNa balasaMpanna hoto nathI, (2) 525 mata pana DAya cha, 55 sapanna ta nathI. (3) a kalasaMpanna paNa hoya che ane balasaMpanna paNa hoya che. (4) kaI kulasaMpanna paNa hetuM nathI ane balasaMpanna paNa hotuM nathI, zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 sthAnAGgasUtre SajAtAni bhavanti, tadyathA-kulasammanno nAmaiko no rUpasampannaH 1, rUpasampanno nAmako no kula sampannaH / 2 / ekaH kulasampanno'pi rUpasampanno'pi 3 / eko no kulasampanno no rUpasampannaH 4 / (8) ___" kulasaMpaNNeNa ya jayasaMpaNNega ya" iti-mulasampannena jayasampannena ca saha prAgvaccaturbhaGgI vAcyA, tathAhi-catvAraH kandhakAstadvacatvAri puruSajAtAni ____ AThaveM sUtra meM jo kula sampanna aura rUpa sampanna padoMko jor3akara caturbhagI prakaTa kI gaI hai vaha isa prakArase hai-jaise koI eka kandhaka aisA hotA hai jo kula sampanna hotA huA bhI rUpa sampanna nahIM hotA hai 1 koI eka kandhaka aisA hotA hai jo rUpa sampanna hotA huA bhI kulasampanna nahIM hotA hai 2 koI eka kandhaka aisA hotA hai jo ubhaya sampanna hotA hai 3 aura koI eka kanyaka ina donoM se bhI rahita hotA hai 4 isI prakArase puruSa jAta bhI cAra hote haiM jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo kula sampanna hotA huA bhI rUpa sampanna nahIM hotA hai 4 ityAdi (8) __9veM sUtrameM jo kulasampanna aura jaya sampanna padoMko joDakara catu. bhagI banAI gaI hai vaha isa prakAra se hai jaise koI eka kanthaka aisA hotA hai jo kula sampanna hotA huA bhI jaya sampanna nahIM hotA hai ? koI eka kandhaka jaya sampanna hone para bhI kulasampanna nahIM hotA hai 2 AThamAM sUtramAM kulasaMpana ane rUpa saMpannanA vegathI kanthaka viSayaka je cAra bhAMgA kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che (1) koI eka kanyaka e heya che ke je kulasaMpanna hovA chatAM paNa rU5saMpanna hoto nathI. (2) keI eka kanthaka rUpasaMpanna hoya che, paNa kalasaMpanna hotuM nathI. (3) keI eka kanjaka kuLa ane rUpa banethI saMpanna hoya che ane (4) keI eka kanjaka kuLa ane rUpa banethI rahita hoya che. eja pramANe dAntika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra samajavA-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je kuLasaMpanna hoya che, paNa rUpasaMpanna hoto nathI. bAkInA traNa prakAre jAte ja samajI levA. - navamAM sUtramAM kulasaMpanna ane jayasaMpAnanA vegathI karthIkanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) keI eka kathaka evo hoya che ke je kulasaMpanna hoya che, paNa jayasaMpana heta nathI. (2) keI jayasaMpanna hoya zrIsthAnAMgasUtra:03 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04u03 sU030 kanthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 173 ca bhavanti, tadyathA-kulasampanno nAmaiko no jayasampannaH 1, jayasampanno nAmaiko no kulasampannaH / 2 / ekaH kulasampanno'pi jayasampanno'pi 3 / eko no kula. sampanno no jayasampannaH / 4 / (9) " evaM balasaMpanneNa ya rUvasaMpanneNa ya" iti-evaM-yathA kulasampannena jayasampannena ca saha caturbhaGgI moktA, tathA balasampannena ca rUpasampannena ca catubhaGgI bhaNitavyA, tathAhi-catvAraH kanthakAstadvat catvAri puruSajAtAni ca bhavanti, tadyathA-balasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 1, rUpasampanno nAmaiko no balakoI eka kanthaka ubhaya sampanna hotA hai 3 aura koI eka kandhaka ina donoMse bhI sampanna nahIM hotA hai / isI prakArase ina cAra bhaMgoMko puruSameM bhI yojita karake kahanA cAhiye (9) 10 veM sUtra meM jo caturbhagI bala aura rUpa ina do padoMkI sampabatA karake banAI gaI hai vaha isa prakArase hai-jaise koI eka kandhaka aisA hotA hai jo bala sampanna hone para bhI rUpa sampanna nahIM hotA hai 1 koI eka kanthaka rUpa sampanna hone para bhI bala sampanna nahIM hotA hai koI eka ubhaya sampanna hotA hai 3 aura koI eka kanthaka aisA hotA hai jo na bala sampanna hotA hai aura na rUpasampanna hI hotA hai to jaise ye cAra prakArake kandhaka kahe gaye haiN| isI prakArase puruSa bhI cAra prakA. rake hote haiM jaise-koI eka puruSa aisA hotA hai jo bala sampanna hone para bhI rUpa sampanna nahIM hotA hai tathA koI eka aisA hotA hai jo rUpa che paNa kuLasaMpana hetuM nathI. (3) ke kuLa ane jaya banethI saMpanna hoya che ane (4) koI kanthaka kuLasaMpanna paNa hotuM nathI ane jayasaMpanna paNa hete nathI. dAskRtika puruSanA paNa A prakAranA ja cAra bhAMgA (prakAre) samajI sevA niya. dasamAM sUtramAM bala ane rUpa, A bane padenA vegathI kanthaka viSaSaka je caturbhagI kahI che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che - (1) keI eka kaththaka balasaMpanna hoya che paNa rUpa saMpanna hete nathI (2) keI eka rUpasaMpanna hoya che paNa balasaMpanna hoto nathI. (3) kaI eka kanthaka ubhayasaMpanna hoya che. (4) koI eka kathaka balasaMpanna paNa heto nathI ane rUpasaMpanna paNa hete nathI eja pramANe puruSanA nIce pramANe paNa cAra prakAra kahyA che (1) kei eka puruSa balasaMpanna hoya che paNa rUpasaMpanna hete nathI, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 174 sthAnAnasUtre sampannaH 2, eko balasampanno'pi rUpasampanno'pi 3, eko no balasampanno no rUpasampannaH 4 / (10) ___ "balasaMpanneNa ya jayasaMpanneNa ya" iti-balasaMpannena jayasaMpannena ca saha pUrvavacaturbhaGgI bodhyA, tathAhi-catvAraH kanyakAstadvacatvAri puruSajAtAni ca bhavanti, tadyathA-balasammanno nAmaiko no ja yasampannaH 1, jayasanpanno nAmako no balasampannaH 2, eko balasampanno'pi jayasampanno'pi 3, eko no balasampanno no jayasampannaH / 4 / (11) sampanna hone para bhI bala sampanna nahIM hotA hai 2 zeSa do bhaGga pUkti rUpase hI jAna lenA cAhiye 4 (10) gyArahAve sUtra meM jo "bala sampanna aura jaya sampanna" ina do padoMko joDakara caturbhagI banAI gaI hai vaha isa prakArase hai jaise-koI eka kandhaka aisA hotA hai jo bala sampanna huA bhI jaya saMpanna nahIM hotA hai 1 koI eka kandhaka jaya saMpanna huA bhI bala saMmpanna nahIM hotA hai 2 tathA koI eka kandhaka bala saMpanna bhI hotA hai aura jaya saMpanna bhI hotA hai 3 aura koI eka kandhaka na bala sampanna hotA hai aura na jaya sampanna hotA hai / isI tarahase koI eka puruSa aisA hotA hai jo balasampanna hone para bhI jaya sampanna nahIM hotA hai 1 koI eka aisA hotA hai jo jaya sampanna hone para bhI bala sampanna nahIM hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo bala sampanna hotA hai aura jaya sampanna bhI hotA hai 3 aura koI eka puruSa aisA hotA hai jo na bala sampanna (2) a se puruSa 35sa 5-na DAya cha 555 matasapanna DAta nathI. (3) kaI ubhayasaMpanna hoya che ane (4) keI ubhayathI rahita hoya che. agiyAramAM sUtramAM balasaMpana ane saMpananA vegathI karthIka viSayaka cAra bhAMgA A pramANe bane che -(1) koI eka kanthaka balasaMpanna hovA chatAM paNa jayasaMpanna hete nathI. (2) koI eka kathaka jaya saMpanna hoya che paNa balasaMpanna hotuM nathI. (3) keI eka kanjaka baLasaMpanna paNa hoya che ane jayasaMpanna paNa hoya che (4) koI eka kanthaka balasaMpanna paNa nathI hato ane jayasaMpanna paNa nathI hoto. eja pramANe dAntika puruSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra paDe che-(1) keI eka puruSa balasaMpanna hoya che, paNa jayasaMpana hete nathI. (2) yasa 5-na DAya cha 57 matasa-na DAta nathI. (3) Adha zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u030 30 kanthakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam ' cattAri kaMthagA ' ityAdi - catvAraH kanyakAH prajJatAH, tadyathA-rUpasampanno nAmaiko no jayasampannaH 1, jayasampanno nAmaiko no rUpasampannaH 2, eko rUpasampanno'pi jayasampanno'pi3, eko no rUpasampanno no jayasampannaH 4 / ' evAmeva cattAri purisajAyA' ityAdi - evameva kanyakayadeva catvAri puruSajAtAni majJaptAni, tathA - rUpasampanno nAmaiko no jayasampannaH 1, jayasammanno nAmaiko no rUpasampannaH 2, eko rUpasampanno'pi jayasampanno'pi 3, eko no rUpasampanno no jayasampannaH 4 / (12) atha pratrajitamuddizya caturbhaGgImAha - " cattAri purisajAyA " ityAdipuruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH puruSaH siMhatayA = siMhasadRzatayA - hotA hai aura na jaya sampanna hotA hai 4 isa tarahase kanthakoM ke caturbhaga kI taraha puruSa jAta bhI cAra bhaGgoMvAle hote haiM (11) 12 veM sUtra meM jo kandhaka " rUpa sampanna no jaya sampanna Adi rUpase bhI kahI gaI hai vaha isa prakAra se hai-jaise koI eka kanthaka aisA hotA hai jo rUpa saMpanna to hotA hai para jaya saMpanna nahIM hotA hai 1 koI eka kanthaka aisA hotA hai jo jaya sampanna hotA hai para rUpa sampanna nahIM hotA hai 2 koI eka kanthaka aisA hotA hai jo rUpa sampanna bhI hotA hai aura jaya sampanna bhI hotA hai tathA koI eka kanthaka aisA bhI hotA hai jo na rUpa saMpanna hotA hai aura na jaya saMpanna hI hotA hai 4 isI prakAra ke cAra bhaGga puruSoMkI caturvidhatA hone meM bhI banA lenA cAhiye (12) 175 "" zrI sthAnAMga sUtra : 03 aba sUtrakArane pravrajita ko lakSyakara isa 13 veM sUtrameM jo catubhaigI banAI hai vaha isa prakAra se hai jaise koI eka puruSa aisA hotA hai, khalasapanna paNa hoya che ane jayasapanna paNa heAya che. (4) kAI khalasa panna paNa nathI hAtA ane jayasa'panna paNa nI hAtA. have khAramAM sUtramAM "rUpasapanna nA jayasaMpanna " Adi je cAra kanthaka prakAro kahyA che tenuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che--(1) kAI eka anya rUpasapanna hoya che paNa jayasaMpanna heAteA nathI. (2) koi eka azva jayasa'panna heAya che paNu rUpasapanna hateA nathI. (3) kaiAi eka azva rUpa sapanna paNa hoya che ane jayasa'panna paNu hoya che. (4) kAI eka azva rUpasa`panna paNa hateA nathI ane jayasapanna paNa nathI hAtA. A kanthakaviSayaka cAra bhAMgA jevA ja puruSaviSayaka cAra bhAMgA paNu jAte ja samajI levA. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 sthAnAGgasUtre parAkramavRttyetyarthaH, gRhAvAsAda niSkrAntaHpratrajitaH nirgataHsan siMhatayA parAkramavRttyaiva viharati-udyatavihAreNa viharati / iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH siMhatayA gRhAvAsAd niSkrAntaH zRgAlatayA zRgAlasadRzatayA zithilavRttyetyarthaH viharati / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH zRgAlatayA gRhAbAsAd niSkrAntaH san siMhatayA viharati / iti tRtiiyH| 3 / ekaH zRgAlatayA gRhAvAsAd niSkrAntaH zrRgAlatayA viharati / iti caturthaH / 4 / (13) / / sU0 30 // pUrva puruSANAM jAtyAdi guNairazvAdisAmyamuktaM, sAmpratamapratiSThAnAdInAmAyAmaviSkambhAdipramANena sAmyamAha mUlam --cattAri loge samA paNNattA, taM jahA-apaiTThANe narae 1, jaMbuddIve 2, pAlae jANavimANe 3, savadasiddha mahAjo siMhako jaisI vRttise-parAkramavRtti se gRhAvAsase niSkrAnta hotA hai aura aisI hI vRttise vaha vihAra karatA hai 1 koI eka puruSa aisA hotA hai jo siMhakI jaisI vRttise to gRhAyAsa se niSkrAnta hotA para vaha zRgAlakI jaisI vRttise-zithila vRttise-vihAra karatA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo zRgAlakI jaisI vRttise zithila. vRttise-gRhAvAsa se niSkrAnta hotA hai para vaha siMhakI jaisI vRttise vihAra karatA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo zRgAlakI jaisI vRttise hI to gRhAyAsa se niSkrAnta (prajita) hotA hai aura zRgAlakI jaisI vRttisehI vihAra karatA hai 4 (13) // sUtra 30 // 13 mAM sUtramAM sUtrakAre pravRjita puruSanA cAra prakAranuM kathana karatI je caturbhagI kahI che tenuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- (1) keI eka puruSa e hoya che ke je siMhanA jevI vRttithI parAkama vRttithI gRhAvAsamAMthI nIkaLe che-pratrajyA aMgIkAra kare che ane evI ja vRttithI vihAra kare che. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je siMhanA jevI vRttithI gRhAvAsamAMthI nIkaLI jAya che. paNa ziyALanA jevI vRttithI (zithila vRttithI) viDAra 33 che. | (3) koI eka puruSa e hoya che ke je ziyALanA jevI vRttithI gRhAvAsamAMthI nIkaLI jAya che, paNa siMhanA jevI vRttithI vihAra kare che. () ke I eka puruSa ziyALanA jevI vRttithI gRhAvAsamAMthI nIkaLI jAya che ane ziyALanA jevI vRttithI ja vihAra kare che. e sU 30 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA043.3sU031 apratiSThAnanarakAdiviSayakasAmyanirUpaNam 177 vimANe 4 / cattAri loge samA sapakkhi sapaDidisiM paNNattA, taM jahA-sImaMtae narae 1, samayakkhette 2, uDDaSimANe 3, IsIpabbhArA puDhavI 4 // sU0 31 // chAyA-catvAro loke samAH prajJaptAH, tadyathA-apatiSThAno narakaH 1, jambUdvIpo dvIpaH 2, pAlakaM yAnavimAnaM 3, sarvArthasiddha mahAvimAnam / 4 / catyAro loke samAH sapakSa sapratidik prajJaptAH, tadyathA-sImantako narakaH 1, samayakSetram 2, urdhvavipAnam 3 ISatprArabhArA pRthivI 4 // 31 // TIkA-" cattAri loge" ityAdi-loke catvAraH-catuHsaMkhyakAH padArthAH samAH-pramANataH samAnAH prajJatAH tadyathA apratiSThAna:-tadAkhyo narakaH narakA. ''vAsaH, sa ca saptamanarakapRthivyAM kAla-mahAkAla-raurava-mahArauravA-'pratiSThAnAnAM paJcAnAM narakA''vAsAnAM madhyavartI yojanalakSapramANaH 1, tathA-jambUdIpo __isa prakArase jAtya di guNoMko lekara puruSoMkI samAnatA azvAdikoMke sAtha kahI aba sUtrakAra apratiSThAna AdikoMkI samAnatA AyAma viSkambha ko lekara prakaTa karate haiM " cattAri loge samA paNNattA" ityAdi sUtra 31 / / lokameM ye cAra padArtha pramANakI apekSA samAna kahe gaye haiM-unake nAma isa prakAra se haiM-apratiSThAna naraka 1 jambUdvIpa nAmakA dvIpa 2 pAlakayAna vimAna 3 aura sarvArtha siddha mahAvimAna 4 __apratiSThAna nAmakA naraka-narakAvAsa-saptama naraka pRthivI meM jo pAMca ye kAla, mahAkAla, raurava, mahAraurava aura apratiSThAna narakA. vAsa kahe gaye haiM unake madhya meM hai yaha eka lAkha yojanakA pramANa A prakAre jAti Adi guNanI apekSAe azvAdikanI sAthe puruSanI samAnatAnuM kathana karIne have sUtrakAra apratiSThAna AdikanI samAnatA, AyAma, viSkabha Adine anulakSIne prakaTa kare che- " cattAri loge:samA paNNattA" tyA-(31) lekamAM A cAra sthAne pramANanI apekSAe samAna kahyA che-(1) apratiSThAna naraka, (2) jabUdvIpa nAmano dvIpa, (3) pAlakayAna vimAna ane (4) sAtha siddha nAmarnu mAvimAna. sAtamI pRthvImAM (narakamAM) nIce pramANe pAMca nArakAvAse AvelA che. (1) 48, (2) mAsa, (3) zai21, (4) bhArI25 bhane (5) maprati hAna. A apratiSThAna nAmano narakAvAsa uparanA pAMce narakAvAsanI madhyamAM Avele zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnAGgasUtre dvIpaH 2, tathA-pAlaka-pAlakadevanirmitaM saudharmendrAdhiSThitaM yAnavimAna-yAtyane. neti yAnaM taca tad vimAnaM ca yAnavimAnaM, yadvA-yAnAya gamanAya vimAna yAnavimAnaM, na tu zAzvatam 3, tathA-sarvArthasiddhanAmakaM paJcAnAmanuttaravimAnAnAM madhyacarti vimAnam / ete catvAraH pramANataH samAH santi / / punaH sImantakanarakAdayazcatvAraH pramANataH samAH santItyAha " cattAri loge" ityAdi-loke catvAraH-sImantakanarakAvAsaH sapakSasamAnAH pakSAH pArthAH pUrvAparadakSiNottararUpA dizo yasmin tat sapakSam= samAnapAvamityarthaH, 'sapakkhi ' ityatrAnusvAra ikArazca prAkRtatvAt , tathAsapatidik-samAnAH pratidizo-pidizo yasmin tat sapatidik samAnavidi gityarthaH, yadvA-' sadRzAH pakSaiH sapakSa, sadRzAH pratidigbhiH sapratidika ' iti vigrahe sAdRzye'vyayIbhAvaH, samAsadvaye'pi kriyAvizeSaNa metadvayam , taccAtyanta sAmyajJApanArtham / tatazca sapakSaM sapratidika yathA syAtathA samApramANatastulyAH vAlA hai tathA-jambUdvIpa nAmakA dvIpa pAlaka vimAna jo ki pAlaka devake dvArA nirmita hotA hai aura saudharmendra se adhiSThita hotA hai aisA yAnavimAna tathA-sarvArtha siddha nAmaka vimAna jo ki pAMca anuttara vimAnoMke madhyameM hai vaha-isa prakArase ye pramANakI apekSA samAna kahe gaye haiN| pAlaka vimAna zAzvata nahIM hotA hai kyoMki saudharmendra jaba jAtA hai taba usakA nirmANa hotA hai. punazca-sImantaka naraka Adi cAra bhI pramANa kI apekSA sama kahe gaye haiM unake nAma isa prakArase haiM-sImantaka 1 samayakSetra 2uDu vimAna 3 aura ISatprArabhArApRthivI(siddhazilA) 4 ye cAroM sapratidika che. tene vistAra eka lAkha jana pramANu kahyo che. jaMbudvipa nAmanA dvIpane vistAra paNa eka lAkha thAjana pramANu kahyo che pAlaka vimAna pAlaka devanA dvArA nirmita thAya che ane saudharmendra dvArA adhiSThita hoya che tene vistAra paNa eka lAkha jana pramANa kahe che sarvArthasiddha nAmanuM vimAna pAMca anuttara vimAnanI madhyamAM che tene vistAra paNa eka lAkha jana pramANu kahyo che. pAlakayAna vimAna zAzvata hetuM nathI, kAraNa ke saudharmendra jyAre jAya che tyAre tenuM nirmANa thAya che. vaLI sImantaka naraka Adi cAra sthAne pramANunI apekSAe sarakhAM hA cha-te yAnai nAma nIce pramANe che-(1) sImanta, (2) samaya kSetra, (3) uDu vimAna ane (4) InsTAgyArA pRthvI, A cAre sapratidipha ane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04303sU032 UrdhvAdhastiryaglokastha dvizarIrajIvanirUpaNam 179 prajJaptAH, tadyathA-sImantakaH-tadAkhyo narakaH, sa ca pathamapRthivyAM prathamaprastaTe paJcacatvAriMzadyojanazatasahasrapamANo'sti 1, tathA-samayakSetra-samayaH-kAlastadupalakSitaM kSetraM samayakSetraM manuSyakSetram 2, urdhvavimAnaM-saudharme prathamaprastaTa evedamasti 3, ISatmAgbhArA-Ipad-alpo ratnaprabhAupekSayA pArabhAraH-unnatatAdirUpo yasyA sepatprAgbhArA pRthivI / 4 / / sU0 31 // anantaramIpatmArabhArA pRthivI proktA, sA cordhvaloke bhavatItyU_lokaprastAvAdidamAha __mlam-uDvaloge NaM cattAri bisarIrA paNNatA, taM jahA.. puDhavikAiyA, 1, AukAyikA 2, vaNassaikAiyA 3, urAlA tasA pANA 4 / ahologe NaM cattAri bisarIrA paNNattA, taM jahA-evaM ceva, evaM tiriyaloevi / // sU0 32 // aura sapakSahaiM / inameM sImantaka narakAyAsa prathama pRthivI meM prathama prastarameM hai isakA pramANa 45 lAkha yojana pramANaghAlA hai yaha pRthivI ratnaprabhA Adi pRthiviyoMkI apekSA unnatatA (UMcAI) Adi rUpa prAgbhArameM alpa hai isaliye isakA " ISatprArabhArA" aisA nAma huA hai / ina cAroMke pUrva pazcima dakSiNa aura uttara dizArUpa pakSa samAna haiM arthAt ye samAna pArzvavAle haiM, isaliye inheM sapakSa aisA kahA gayA hai tathA ye samAna vidizAvAle haiM isaliye inheM sapratidik kahA gayA hai |suu031|| sapakSa che. sImantaka narakAvAsa pahelI pRthvI (naraka)nA prathama prastAramAM chete 45 lAkha jana pramANa vistAravALe che. manuSyakSetrane samayakSetra kahe che. kALathI upalakSita hevAne kAraNe manuSyakSetranuM nAma samayakSetra paDayuM che. - A samayakSetrane vistAra paNa 45 lAkha jana pramANa che. uphavimAna saudharmaka95nA pahelA prastAramAM raheluM che. tene vistAra paNa 45 lAkha jana pramANa che. IzvatthAmbhArA pRthvI paNa 45 lAkha yojanAnA vistAra vALI che. A pRthvI ratnaprabhA Adi pRthvI karatAM UMcAI Adi rUpa prArabhAramAM alapa hovAne kAraNe tenuM nAma "ISa~AglArA" che. te cArenA pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNa dizArUpa pakSa samAna che-eTale ke te cAre samAna pAndhavALA hovAthI temane sapakSa kahevAmAM Avela che. tathA teo samAna vidizAyukta hevAthI temane sapratidipha kahevA mAM Avela che. sU31 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 sthAnAGgasUtre chAyA-Urcalo ke khalu catvAro dvizarorAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivIkA yikAH 1, apkAyikAH 2, vanaspatikAyikAH 3, udArAstrasAH prANAH / / . adholoke khalu catvAro dvizarIrAH prajJaptAH, tadyathA-evameva, evaM tiryagloke'pi / // su0 32 // ___TIkA-"uloge NaM" ityAdi-Uryaloke khalu catvAraH-catuHsaMkhyakA dvizarIrAH-dve zarIre yeSAM te tathA, prajJaptAH, tadyathA-pRthivIkAyikAH-pRthivyeva kAyo yeSAM te tathA 1, apkAyikAH 2, vanaspatikAyikAH 3, udArAH-sthUlAH asAH pazcendriyatrasAH prANAH-prANinaH / ayaM bhAvaH keSAMcit-pRthivyavanaspati anantara kathita ISatprArabhArA pRthivI urdhvalokameM haiM isaliye aba sUtrakAra urdhva lokake varNana se yaha sUtra kahate haiM uDDhaloge NaM cattAri visarIrA ityAdi / / sUtra 32 // Urvaloka meM cAra do zarIrabAle kahe gaye haiM-jaise-pRthivIkAyika 1 apkAyika 2 vanaspatikAyika 3 aura udAratraptaprANa 4 / __punazca-adholokameM cAra do zarIravAle kahe gaye haiM jaise-pRthivI. kAyika 1 Adi isI tarahase tiryagloka meM bhI samajhanA caahiye| do zarIra jinake hote haiM ye di zarIra haiM inameM pRthivIkAyika pRthivI hI haiM kAya jinhoMkA ye pRthivIkAyika 1 isI tarahase apahI kAya jinhoMko ve apkAyika haiM 2 vanaspatihI hai zarIra jinhoMkA ve vanaspatikAyika haiM-evaM paMcendriya prANI sthUla trasa haiM / isa kathanakA bhAya pahelAnA sUtramAM je IzvatthAmbhArA pRthvInI vAta karavAmAM AvI te ISa AbhArA pRthvI urvIlokamAM che te saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra urdhvalekanuM cAra sthAnakanI apekSAe kathana kare che- "uDhaloge Na cattAri bisarIrA" chatyAdi 32 udghalekamAM nIcenA cAra jIvone be zarIravALA kahyA che. (1) pRthvI4i , (2) 2554||thi4, (3) panapati mana (4) udAratrasaprANu. (1) pRthvIkAyika Adi uparyukta cAra prakAre ja samajavA. eja pramANe tiyazlekamAM paNa e ja cAra ivene be zarIravALA samajavA. jemane be zarIra hoya che temane dvizarIrI kahe che. jemAM pahelA pRthvIkAyiko kahyA che. pRthvI ja che kAya jenI evA jIvone pRthvIkArSika kahe che. apU (jaLa)ja che kAya jemanI evA jIne apUkAyika kahe che. vanaspati ja che kAya jemanI evA jIne vanaspatikAyika kahe che. ane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u03sU032 UrvAdhastiyaglokasthadvizarIrajIvanirUpaNam 181 kAyikAnAM sthUlatrasAnAM ca pRthivyAdirUpaM prathamaM zarIraM bhavati, janmAntarabhAvi ca mAnuSaM zarIraM dvitIyam , teSAM dvitIyabhave siddhigamanAditi, ' udArA' iti vizeSaNena tejovAyurUpAH sUkSmAstrasA nirAkRtAH, teSAmanantarabhave mAnuSatvA. mAptyA siddhigaterabhAvena zarIradvayAdhikazarIrasambhavAt / tathA-' udArAstrasAH' ityanena dvIndriyAditrasAnAmupasthitAvapi paJcendriyA eva vasA gRhyante, teSAmeva keSAMcidanantarabhave siddhigamanAt , vikalendriyANAM tvanantarabhave siddhayabhA. vAt / taduktam-" vigalA labheja viraI Na hu kiMci labhejja suhumtsaa|" aisA hai-kitaneka jIyoMke-pRthiyIkAyikoMke akAyikoMke vanaspatikAyikoMke aura sthUlatrasoMke pRthivyAdi rUpa prathama zarIra to hotA hI hai aura dvitIya zarIra janmAntara bhAvI manuSya zarIra hotA hai kyoMki ye dvitIya bhava meM siddhimeM gamana karate haiN| " udAra" padase tejaskAyika vAyukAyika rUpa sUkSmatrasa inakA nirAkaraNa kiyA gayA hai kyoMki anantara bhayameM mAnuSatvakI aprApti se siddhi gatikI prApti nahIM hone ke kAraNa zarIra isase bhI adhika zarIra inameM sambhavita hote hai| " udArAstraptAH" isa kathana se hIndriyAdika trasoMkI upasthiti hone para bhI yahA~ paJcendriya trasa hI gRhIta hue haiM kyoMki inameM se kita neka trasoMkA anantarabhavameM siddhi gatimeM gamana hotA hai| vikale. ndriyoMko to anantara bhayameM bhI siddhigati prAptikA abhAva rhtaahai| uktaM ca "vigalAlabhejja viraI"vikalendriya jIya anantara bhavameM manuSya paMcendriya prANuM sthUlatrasa che A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-keTalAka ine pravIkAyikane, apUkAyikane, vanaspatikAyikone ane thulatrone pRthvI Adi rUpa prathama zarIra te hoya che ja, ane bIjuM zarIra janmAktara bhAvI manuSya zarIra hoya che, kAraNa ke teo bIjA bhave siddhimAM gamana kare che. A udAra trasa" A padanA prayoga dvArA tejaskAyika ane vAyukAyika 35 sUkSama trasanuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke anantara bhavamAM manuSya bhavanI prApti na thavAne lIdhe siddhigatinI prApti nahIM thavAthI be karatAM paNa adhika zarIrone temanAmAM saMdubhAva hoI zake che. "udArAbasA" A padanA prayoga dvArA zrIndriyAdika trasonI upasthiti hovA chatAM paNa ahIM paMcendriya trasa ja gRhIta thayA che, kAraNa ke e tramAMnA keTalAka trasenuM anantara bhavamAM siddhigatimAM gamana thAya che. vikalendriyAmAM (dvIndriya, trIndriya ane caturindrimAM) te anantara bhavamAM paNa siddhi gatinI prAptine abhAva ja rahe che. kahyuM paNa che ke - zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre "1 chAyA - vikalA labheranU virarti na khalu kiJcit labheran sUkSmatrasAH / iti, ayaM bhAvaH - vikalendriyA anantarabhave mAnuSatvamAptyA virarti-saMyamaM prAptuM zaknuvanti, na tu siddhim, tathA sUkSmatrasA anantarabhave mAnuSatvAprAptyA kiJci dapi = viratimapi prAptuM na zaknuvantIti / 182 bhavakI prApti dvArA saMghamako pA sakate haiM para ve sidvigatiko nahIM pA sakate hai tathA jo sUkSmatrasa haiM ve anantara bhavameM mAnuSatvakI aprApti ke kAraNa viratiko bhI nahIM pA sakate haiM / tAtparya isa kathanakA aisA hai ki kitane pRthivIkAyika apakAyika aura vanaspatikAyika jIva tathA sthUla sakAyika jIva jaba apanI gRhIta paryAyakA parityAga karate haiM to ve manuSya bhayameM janma lekara siddhigatiko bhI prApta kara sakate haiM parantu jo taijaskAyika jIva haiM aura vAyukAyika jIva haiM ve usa paryAyase chuTakara anantarabhavameM manuSya bhavameM nahIM utpanna hote haiM ataH siddhigatikI prApti inheM ho hI nahIM sakatI hai tathA vikalendriya jIva anantara bhavameM manuSya paryAya prApta kara sakate haiM para ve bhI siddhi gatiko prApta nahIM kara sakate haiM isa taraha samajhakara yaha sUtra lagAnA cAhiye pRthivyAdikoM meM jo dvizarIratA yahAM pragaTa kI gaI hai vaha " vigalA labheja viraiM " ityAhi vizvendriya vA anantara layabhAM manuSyabhavanI prapti dvArA sayama prApta karI zake che, paNa tee siddhi gatine prApta karI zakatA nathI. tathA je sUkSmatrama che, te te anantara bhavamAM mAnuMSatvanI aprAptine kAraNe virati paNa prApta karI zakatA nathI. A kathananA bhAvAtha nIce pramANe che-- samasta keTalAka pRthvIkAyika, akAyika, vanaspatikAyika ane sthUlatrasakAyika jIve! jyAre pAtAnI gRhIta paryAyanA parityAga kare che tyAre manuSyabhavamAM janma laIne siddhi gatine paNa prApta karI zake che. parantu tejaskAyika ane vAyukArthika jIve jyAre peAtAnI grahIta paryAyanA parityAga kare che tyAre manuSyabhavamAM utpanna thatAM nathI. te kAraNe temane siddhigatinI prApti thaI zakatI nathI vikalendriya jIvA anatara bhatramAM manuSyaparyAya prApta karI zake che, paNa te esiddhigatine prApta karI zakatA nathI, A vAta dhyAnamAM levAthI A sUtra samajavuM saraLa paDaze. pRthvIkAya AdikAmAM je dvizarIratA ahI prakaTa karavAmAM AvI che te uparyukta bhAvane dhyAnamAM laine ja prakaTa karavAmAM AvI che te jIveAmAM zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 4 u03 sU033 hIsattvAdicaturvighapuruSajAtanirUpaNam 183 anenaiva prakAreNa adholoka-tiryaglokayozirIrAzcatvArazcatvAro bhavanti, tatpratipAdanAyA''ha-" ahologe NaM" ityAdi spaSTam / / / mu. 32 / / pUrva tiryaglokadvizarIrAzcatvAra uktAH, sAmprataM tiryaglokAdhikArAttadudbhayaM saMyatAdipuruSaM bhedapadarzanapurassaraM nirUpayitumAha mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-hirisatte 1, hirimaNasatte 2, calasatte 3, thirasatte / // sU0 33 // chAyA-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-hIsattvaH 1, hImanaH sattvaH 2, calasatvaH 3, sthirasattvaH 4 / // mu0 33 // isI mAyako lekara prakaTakI gaI hai prathama zarIra to inameM ye jisa zarIra meM vartamAna haiM vahI hai aura dvitIya zarIra inake anantara janmameM prApta honevAlA jo manuSya zarIra hai usakI apekSAse kahA gayA hai| isI prakArase ye cAra 2 adholokameM aura tiryaglokameM bhI do do zarIravAle haiM aisA kathana kara lenA cAhiye // sU. 32 // ava sUtrakAra tiryaglokake adhikArasehI tiryag lokameM utpanna hue saMyatAdi puruSa bheda pradarzana purassara nirUpaNa karate haiM 'cattAri purisajAyA paNNattA' ityAdi sUtra 33 // puruSa jAta cAra kahe gaye haiM jaise-hI satyavAlA-1 hImanaH sattvavAlA-2 cala sattvavAlA 3 aura sthira sattvavAlA-4 / vartamAna bhavamAM je zarIra vidyamAna hoya che te zarIrane temanuM prathama zarIra samajavuM anantara bhavamAM manuSya zarIra temane prApta thavAnuM che, tene ahIM dvitIya zarIra rUpe prakaTa karavAmAM AvyuM che. A prakAre ja pRthvIkAya Adi uparyukta cAra prakAranA aleka ane tiryazlekamAM paNa bae zarIra vALA che, evuM kathana samajavuM. sU 32 tiryazkekano uparanA sUtramAM ullekha thayo che. te saMbaMdhane anulakSIne tiya zlokamAM utpanna thayelA saMyatAdi puruSanA bhedanuM nirUpaNa karatAM sUtrakAra 3 cha :-" cattAri purisajAyA paNNattA" tyAhi-sU. 33 puruSonA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) hI sattvavALa, (2) bImanaH satyayANA, (3) A satyapANI mane (4) sthira satyayANI. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 sthAnAGgasUtre TIkA-catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-hIsattva-hiyA-lajjayA sattvaM-parIpahAdisahane vA samarAGgaNe sthairya balaM vA yasya sa hosattvaH 1, tathAhImanaHsatyaH-hiyA-parIpahAdisahanAt samarAGgaNAdvA parAGmukhaM mAmuttamakulo. spannaM lokA hasiSyantIti lajjayA manasyeva na tu kAye romAJcakampaprabhRticina darzanAt sattvaM yasya sa vhImanaHsatyA lokalajjAnimittamAnasadhairyamampannaH 2, ___TIkArtha -- lajjAse jo puruSa parISahAdike sahane meM yA samarAGgaNameM sthiratAvAlA yA balavAlA hotA hai vaha hI satvavAlA puruSa kahA gayA hai 1 uttama kulameM utpanna hue mujhako parISadAdi sahanese athavA samarAGgaNase parAGmukha huA dekhakara loga ha~seMge isa lajjAse jisake manameM dvI sattva hotA hai romAzca kampa Adi bhItike cihna dekhane se jisake kAyameM sattva nahIM hotA hai aisA yaha puruSa hImanaH satyayAlA kahA gayA hai 2 arthAt lokalAjake nimitta se jo mAnasika dhairyase sampanna hotA hai vaha isa dvitIya bhaGgameM ginA gayA hai jisakA satya pariSahAdike upasthita hone para asthita ho jAtA hai yaha asthira cittavAlA tRtIya bhaGgameM liyA gayA hai 3 paroSaha Adike samupasthita hone parabhI jisakA sattva dRDha rahatA hai vaha caturtha bhaMgameM gRhIta huA hai isa prakArase koI eka puruSa aisA hotA hai jo hI satyavAlA hotA hai-1 koI eka puruSa aisA hotA hai je puruSa lajajAne kAraNe parISahAdikane sahana karavAne athavA samarAMgaNamAM sthiratA (aDagatA) dhAraNa karavAne samartha hoya che tene lhI sattvayukta puruSa 4 che. uttama kulamAM utpanna thayelA evA mane parISaha Adi sahana karavAmAM asamartha dekhIne athavA samarAMgaNamAMthI parAgamukha te joIne leke mArI hAMsI karaze. A prakAranI lajajAne kAraNe ja jenA manamAM sarva ( baLa) utpanna thAya che. romAMca kaMpa Adi bhItinA cihna jevAthI jenA zarIramAM satva utpanna thatuM nathI evA puruSane hImanaH sattvavALa kahyo che. eTale ke lokalAjane nimitte je mANasa mAnasika dharyathI saMpanna thAya che tene A bIjA bhAgamAM gaNAvI zakAya che, jenuM satva (mAnasika baLa) parI. pahAdi sahana karavAnA AvI paDe tyAre asthira thaI jAya che evA puruSane asthira cittavALa kahe che. parISaha AvI paDe tyAre jenuM sarva daDha rahe che tene sthira satvavALe kahe che, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u03 sU034 caturvidhAmigrahanirUpaNam 185 tayA-calasattvaH-calati-parIpahAdisamupasthitau iti calam asthiraM satraM yasya sa calasattyA asthiracittaH 3 // tathA-sthirasattyaH-sthiraM-parISahAdisamupasthitAcapi dRDhaM satyaM yasya sa sthirasattvaH 4 / iti / // sU0 33 // anantaraM sthirasattva uktaH, sa cAbhigrahAn pratipadya paripAlayati cettadA bhavatItyabhigrahAn pradarzayituM catuHsUtrImAha-- mUlam-~cattAri sijjapaDimAo paNNattAo (1),cattAri vatthapaDimAo pagattAo (2) cattAri pAyapaDimAo paNNatAo (3) cattAri ThANapaDimAo papaNattAo( 4 )|suu034|| chAyA-catasraH zayyApratimAH prajJaptAH(1), catasro vastrapratimAH prajJaptAH(2), catasraH pAtrapratimAH prajJaptAH (3), catasraH sthAnapratimAH prajJaptAH (4) ||suu034|| jo homanaH sattvayAlA hotA hai 2 koI eka manuSya aisA hotA hai jo cala sattvavAlA hotA hai 3 aura koI eka manuSya aisA hotA hai jo sthira satvavAlA hotA hai| isa prakArase ye manuSyake cAra prakAra prakaTa kiye gaye haiM // su0 33 // ___aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki " kathita sthira sattvacAlA prANI tabhI hotA hai ki jaba vaha abhigrahoMko svIkAra kara yathAvat unakA paripAlana karatA hai " ataH ve abhigraha isa prakArase haiM "cattAri sijjhapaDimAo paNNattAo" ityAdi sUtra 34 // zayyA pratimA cAra kahI gaI hai (1) bastra pratimA cAra kahI gaI hai have cAre bhAMgAnuM pharIthI spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je hI sattAvALo hoya che. (2) keI eka puruSa e hoya che ke je hImanaH sattvavALa hoya che. (3) koI eka puruSa e hoya che ke je cala sattvavALa hoya che. ane (4) koI eka puruSa e hoya che ke je sthira sattvavALa hoya che A pramANe manuSyanA yAra / mAhI 48 4yA cha. // sU. 33 // AgalA sUtramAM sthira sayukta puruSanI vAta karI. jIva tyAre ja sthirasatvavALo banI zake che ke jyAre te abhigrahane dhAraNa karIne tenuM vidhi anusAra paripAlana kare che. tethI have sUtrakAra te abhigrahonA svarUpanuM ni3 42 cha-" cattAri sijjhapaDimAo paNattAo" tyAdi sU. 34 sa-24 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AR sthAnAGgasUtre TIkA:- cattAri sijjapaDimAo" ityAdi-zayyApratimA:-zayyate'syAmiti zayyA-pIThaphalakAdirUpA, tasyAH pratimA:-abhigraharUpAH zayyApratimAH catasraH prajJaptAH, tA yathA-prathamA pratimA -- amukaprakArakaM pIThaphalakA dikaM mayA grAhyamiti / 1 / dvitIyA pratimA-'amukapakArakaM pIThaphalakAdi ced drakSyAmi tadA tadeva grAhAmiti / 2 / tRtIyA pratimA-' amukapakArakamapi yadi tasyaiva zayyAtarasya gRhe bhavet tadA grAhyamiti / 3 / caturthI tu-amukamakArakamapi phalakAdi yadi yathAsaMstRtameva syAttadA prAthamiti / 4 / __ tatra prathama-dvitIye pratime gacchanirgatAnAM na bhavataH, kintu tRtIya-catu. yoranyatarA pratimA bhavati / gacchasthitAnAM tu catasro'pi pratimAH kalpanta iti / 1 / (2) pAtra pratimA cAra kahI gaI hai (3) sthAna pratimAcAra kahI gaI haiM (4) jisa para zayana kiyA jAtA hai vaha zayyA hai aisI vaha zayyA pIThaphalaka Adi rUpa hotI hai, isa zayyAkI jo abhigraha rUpa pratimA hai vaha zayyA pratimA hai 1 yaha zayyA pratimA isa rUpase cAra prakArakI hotI hai-maiM amuka prakArakA pIThaphalaka Adi grahaNa karUMgA 1 amuka prakArakA pIThaphalaka Adi yadi dekhUgA to vahI grahaNa karUMgA 2 yadi usI zayyAtara ke ghara para amuka prakArakA bhI pIThaphalaka Adi hogA tA grahaNa karUMgA 3 amuka prakArakA bhI pITha phalaka Adi yadi yathA saMskRta hI hogA to hI grahaNa karUMgA 4 inameM prathama aura dvitIya pratimA gacchanirgata sAdhuoMke nahIM hotI haiM kintu tRtIya aura caturthI meM se (1) zayyA pratibhA yA2 hI cha. (2) mA pratibhA yA2 hI che. (3) pAtra pratimA cAra kahI che. (4) sthAna pratimA cAra kahI che. jenA para zayana karAya che tenuM nAma zayyA che. evI te zayyA pIThaphalaka Adi rUpa hoya che, te zAnI je abhigraha rUpa pratimA tene zApratimA kahe che. tene nIce pramANe cAra prakAra che-(1) huM amuka prakAranuM pIThaphalaka Adi grahaNa karIza. (2) amuka prakAranuM pIThaphalaka Adi joIza te tene ja grahaNa karIza. (3) je eja zayyAtaranA gharamAM amuka prakAranuM paNuM pIThaphalaka Adi haze te grahaNa karIza. (4) amuka prakAranuM pIThaphalaka Adi je yathAsaMskRta haze te ja grahaNa karIza. A cAra prakAranI pratimA emAMnI pahelI ane bIjI pratimAonuM ArAdhana gacchanirgata sAdhuo vaDe zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04 u03 sU034 caturvidhAbhigrahanirUpaNam 187 ___" cattAri vatyapaDimAo" ityAdi--vastrapratimA:-yastragrahaNaviSayA ami. grahAH, catasraH prajJaptAH, nA yathA-amukaprakArakaM kAryAsikAdi vastraM yAcitavyamiti prathamA / 1 / ___tathA-yad dRSTaM tadeva yAcanIyamiti dvitIyA / 2 / tathA'ntaraparibhogenotta rIyaparibhogena vA gRhasthena paribhuktaM vastraM grAhyamiti tRtIyA / 3 / tathA-tadeyosRSTadharmakaM grAhyamiti caturthI / 4 / ___ "cattAri pAyapaDimAo" ityAdi-pAtrapratimAH-pAtragrahaNaviSaye'bhigRhAH, catasraH prajJaptAH, tA yathA-amukapakArakaM mRttikAdArupAtrAdi yAcitavyam ' iti prathamA 1 // tathA-yad dRSTaM tadeva yAcitavyamiti dvitIyA 2 / tathA-gRhasthasya koI eka pratimA hotI hai / gacchasthita sAghuoMko to cAroM prakArakI ye pratimAeM kalpya haiM (1) cAra jo vastra pratimAe~ kahI gaI haiM ve isa prakArase haiM-jaise maiM amuka prakArakA sUtIyA UnI vastra mAMgUMgA1 yA jo dekhAhai vahI mAMgUgAra yA antara paribhoga rUpase yA uttarIya paribhogarUpase gRhasthajana dvArA jo vastra paribhakta hogA vahI vastra lUMgA3 tathA vastra yadi utsUSTa (pheMkane yogya) dharmavAlA hogA to hI lUMgA 4 isa tarahase jo vastra grahaNa viSayaka abhigraha haiM ve vastra pratimA haiN| (2) cAra jo pAtra grahaNa viSayaka abhigraha hote haiM ce pAtra pratimAe~ haiM-jaise-jo mRttikAkA pAtra kASThakA pAtra tumbIkA pAtra Adi amuka prakArakA hogA to hI maiM use mAMgUMgA 1 tathA jo maine dikhA hai vahI pAtra meM thatuM nathI, paNa trIjI ane cothImAMthI koI eka pratimAnuM ja temanA dvArA ArAdhanA thAya che. gacchasthita sAdhuone mATe te A cAre prakAranI prati mAe kahaSya gaNAya che. cAra vastrapratimAo nIce pramANe che-(1) huM amuka prakAranuM sutarAu athavA garama vastra mAgIza. athavA (2) je vastra joyuM che eja mAgIza. athavA (3) Antara pariga rUpe athavA uttarIya pariga rUpe gRhastha jana dvArA je vastra paribhakta haze eja vastra svIkArIza athavA vastra utkRSTa dharmavALuM haze te ja tene svIkAra karIza. A rIte vastragrahaNa viSayaka je abhigraha che tene vastrapratimA kahe che. pAtratrahaNa viSayaka abhigrahanA cAra prakAre nIce pramANe che-(1) mATInuM ke kASThanuM ke tumbInuM pAtra je amuka prakAranuM haze te ja grahaNa karIza. (2) athavA je pAtra meM dekhyuM haze tene ja svIkAra karIza, (3) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sthAnAGgasUtre svAGgika tatparibhuktamAya yA dvitreSu pAtreSu paryAyeNa paribhujyamAnaM pAtraM yAcitanyam' iti tRtIyA / 3 / tathojjhitadharmakaM pAtraM yAcitavyamiti caturthI / 4 / / 3 / ___ " cattAri ThANapaDimAo" ityAdi-sthAnapratimAH-kAyotsargAcartha sthAnagrahaNaviSaye'bhigrahAH catasraH prajJaptAH, tA yathA-yata sthAnamacittameSaNIyamAkucanaprasAraNAdikriyAyogyaM kuDayAdyAlambanasamanvitaM caGkramaNAvakAzayuktaM bhavet tadeyA''zrayaNImiti prathamA1, cakramaNAvakAzarahitaM pUrvanirdiSTaM sthAnaM yadi bhavettadevA. ''zrayaNIyamiti dvitIyA / 2 / tathA-kuDayAdyAlambanAdirahitaM cakramaNAvakAmAMgUMgA 2 tathA gRhasthakA jo svAGgika hogA yA paribhukta prAya hogA yA jo do tIna pAtroM meM paryAyase paribhujyamAna ho rahA hogA vahI pAtra maiM mAMgUMgA 3 tathA ujjhita dharmaka pAtra hI mAMgUMgA 4 arthAt una tIna prakArakA pAtra hI sAdhuoMko kalpatA hai, isaliye tInakA nAma liyA haiM plAsTika Adi kA pAtra lenA nahIM kalpatA / (3) kAyotsarga Adike liye sthAnagrahaNake viSayameM jo abhigraha hotehaiM ve sthAnapratimAhaiM, aura ye isa prakArase cAra rUpa hotI haiM-jo sthAna acitta hogA eSaNIya hogA AkuJcana prasAraNa Adi kriyAke yogya hogA kuDayAdirUpa Alambana se samanvita hogA caGkramaNAvakAza yukta hogA vahI mere bArA AzrayaNIya hogA aisI yaha prathama sthAna pratimA hai 1 yadi pUrva nirdiSTa sthAna cakramaNAvakAza (kAraNavaza idhara udhara phirane) se rahita hogA to ho mere dvArA vaha AzrayaNIya hogA aisI yaha dvitIya sthAnapratimA hai 2 tathA-pUrvokta sthAna kuDyAdi (bhitti) Alambanase rahita hogA aura caMkramaNAvakAzase rahita hotA taba hI athavA gRhasthanuM je svAMgika haze athavA je paribhUkta (vaparAzane mATe agya gaNIne kADhI nAkheluM) haze athavA je be traNa pAtromAM paryAyanI apekSAe paribhUjyamAna thaI rahyuM haze evuM ja pAtra huM laIza tathA ujhitadharmaka pAtra ja laIza eTale ke uparyukta traNa prakAranA pAtra ja sAdhuone kape che, tethI traNanA ja nAma ahIM prakaTa karyA che. kAyotsarga Adine mATe sthAna grahaNa karavAnA viSayamAM je abhigraha thAya che tene sthAna pratimA kahe che tenA cAra prakAra nIce pramANe che-(1) je sthAna acitta haze, eSaNIya haze, AkuMcana prasaraNa Adi kriyAone yogya haze, divAla Adi rUpa avalaMbana AdhArathI yukta haze ane caMkramaNAvakAza yukta (kAraNavaza Ama tema pharavAne yogya) haze, eja sthAna more mATe AzrayaNuya thaze. A prathama sthAna pratimAnuM svarUpa samajavuM. (2) je pUrvokta sthAna caMkramaNavakAzathI rahita (kAraNavaza Ama tema pharavAne mATe ayogya zrI. sthAnAMgasatra:03 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 5303 90 35 zarI zarahitaM ca pUrvoktameva yadi sthAnaM bhavet tadevA''zrayaNIyamiti tRtIyA / 3 / tathA-yat sthAnam AkuJcanaprasAraNAdikriyAyA ayogyaM kuDayAdyAlambanarahitaM cakra maNAyakAzarahitaM ca sat acittameSaNIyaM ca bhavettadA'zrayaNIyamiti caturthI / 4 / (4) iti / sU0 34 // anantaraM zaroraceSTAnirodha ukta iti zarIraprastAvAdidaM mUtradvayamAha__ mUlamca ttAri sarIragA jIyaphuDA paNNattA, taM jahAveuvie 1, AhArae 2, teyae 3, kammae 4 / (1) cattAri sarIragA kammummIsagA paNNattA, taM jahA--orAlie 1, veubie 2, AhArae 3, teue / (2) // sU0 35 // ___ chAyA-catvAri zarIrakANi jIvasRSTAni prajJaptAni, tadyathA-vaikriyam 1, AhArakaM 2, taijasaM 3, kArmaNam 4 / (1) mere dvArA AzrayaNIya hogA aisI yaha tRtIya sthAnapratimA hai 3 tathA jo sthAna Akuzcana prasAraNa Adi kriyA ke ayogya hogA kuDayAdi rUpa Alambanase rahita hogA evaM caMkramaNAvakAzase rahita hogA acitta aura eSaNIya hogA taba vaha mere dvArA AzrayaNIya hogA aisI yaha caturthI sthAna pratimA hai| mU0 34 // aba sUtrakAra zarIrako lekara do sUtra kahate haiM"cattAri sarIragA paNNattA' ityAdi sUtra 35 / / cAra zarIra jIvaspRSTa kahe gaye haiM-jaise-caikriya 1 AhAraka 2 taijasa 3 aura kArmaNa 4 (1) haze te ja te mArA dvArA AzraNaya thaze. A bIjI sthAna pratimA samajavI. (3) je pUrvokta sthAna dIvAla Adi avalaMbana (AdhAra)thI rahita haze ane cakamaNAvakAzathI rahita haze te ja mArA dvArA AzraNaya thaze. A trIjI sthAna pratimA samajavI. (4) je pUrvokta sthAva AkuMcana prasaraNa Adi kriyAene mATe ayogya haze, dIvAla Adi rUpa avalaMbanathI rahita haze ane cakamaNAvakAzathI rahita haze, acitta ane eSaNIya haze, te te mArA dvArA Azrayaya thaze A cethI sthAna pratimA samajavI. | sU. 34 have sUtrakAra zarIra viSayaka be sUtronuM kathana kare che - " cattAri saroragA pagattA " tyAha-sU. 35 nAyanAM yA2 zarIra 752YSTa 4 -(1) vaizya, (2) mA.24, (3) tejasa bhane (4) 4 // 1 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 sthAnAGgasUtre catvAri zarIrakANi kArmaNonmizrakANi prajJaptAni, tadyathA audArikaM 1, caikriyam 2, AhArakaM 3, tainasam 4 / (2) // sU0 35 // TIkA-" cattAri sarIragA" ityAdi-catvAri-zarIrakANi-zarIrANyeva zarIrakANi, svArtha kan pratyayo'tra bodhyaH, jIvaspRSTAni-jIvavyAptAni prajJa. tAni, tadyathA-vaikriyaM-pikriyA-vividharUpakaraNaM tayA nirvRttam-anekAdadbhutA''. zrayaM vividhaguNaddhi sampayuktapudgalavargaNAprArabdhaM vaikriyam 1, AhArakam-Ahi. yate-nivartya te caturdazapUrva vidA prANidayaddhidarzana-cchamasthopagrahaNasaMzayavyucchedarUpacatuSTayaprayojanavazAda yattadAhArakam , AhArakazarIraM catuHkalA mokSo bhava cAra zarIra kArmaNa zarIrase unmizra kahe gaye haiM-jaise-audArika 1 vaikriya 2 AhAraka 3 aura taijasa 4 (2) jIca dvArA vyApta jo zarIra haiM ve jIva spRSTa zarIra haiM vividha rUpa karanA isakA nAma vikriyA hai isa vikriyAse jo zarIra nirvRtta hotA hai vaha vaikriya zarIra hai yaha vaikriya zarIra aneka adbhutarUpoMkA AzrayabhUta hotA hai vividha guNoMse evaM RddhiyoMse samprayukta pudgala vargaNAoMse prArabdha (jisakA prAraMbha kiyA jAya) hotA hai AhAraka zarIra caudaha pUrvadhArIkehI pAyA jAtA hai vaha caudaha pUrvadhArI muni prAgidayA Rddhidarzana chadmasthopagrahaNa aura saMzayaviccheda ina cAra prayojanake vazase AhAraka zarIrakA nirmANa karatA hai isa AhAraka zarIrakA nirmANa cAra bAra hotA hai phira jIvakA mokSa ho jAtA hai| tejaH pudgalokA jo bikAra hai vaha taijasa hai isakA liGga uSmA hai aura yaha nIcenAM cAra zarIra kAmaNa zarIra sAthe unmizra kahyAM che- (1) mohA2i4, (2) yi, (3) mA.24 ane (4) tesa // 2 // jIvakAre vyApta je zarIra che temane jIvaskRSTa zarIra kahe che. vividha 3pa karavuM tenuM nAma vikiyA che A vikiyAthI je zarIra nivRtta thAya che tene kriya zarIra kahe che te vaikriya zarIra aneka adUbhuta rUpanuM AzrayabhUta hoya che, vividha guNethI ane RddhiothI saMprayukta pudgala vagaNAethI prArabdha (jene prAraMbha karAyo hoya che. AhAraka zarIrane sadUbhAva cauda pUrvadhArImAM ja hoya che. te cauda pUrvadhArI muni prANidayA, trAddhidarzana, chaghasthApagrahaNa ane saMzaya vi cheda rUpa cAra kAraNane lIdhe AhAraka zarIranuM nirmANa kare che. A AhAraka zarIranuM nirmANa cAra vAra thAya che, tyAra bAda jIva kSamAM cAlyA jAya che. teja pudgalone vikAra che te tejasa che. tenuM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 303 sU0 35 zarIracatuSkanirUpaNam tIti / 2 / taijasaM-tejaH pudgalAnAM vikArastaijasam-USmaliGgo bhuktA''hArapariNamanahetuH zarIravizeSaH / 3 / / ____ kArmaNa-karmaNA nitaM kArmaNam , yadvA-zarIranAmakarmaNa uttaraprakRtirUpaM karma samudAyabhUtAt karmASTakAd bhinnameveti kamaiM va kArmaNam , idaM ca kArmaNazarIraM sarvakarmAdhArabhUtaM dhAnyAnAM koSThavat sarvakarmaprasavasamartham aGkurAdInAM vIjavat 1-karmabhiniSpanna kasu bhavaM karmasujAtaM kamai va yA kArmaNam / etAni vaikriyA''hArakataijasakAmaNAni catvAri jIvena spRSTAnyeva bhavanti, na tu yathAaudArikaM jIvamuktamapi bha ta mRtAvasthAyAM tathaitAni / (1) khAye hue AhArake pari mana meM hetu hotA hai yaha kArmaNa zarIra karmase nivRtta hotA hai athavA-zarIra nAmakarmakI uttaraprakRtirUpa jo karma hai vaha samudAyabhUta karmASTakase bhinna hai isaliye karmarUpahI kArmaNa hai yaha kArmaNa zarIra sarva karmoM kA AdhArabhUta hotA hai jaise dhAnyoMkA AdhArabhUta koSTha-koThI-Adi hotA hai samasta karmoM ko prasava karane meM yaha samartha hotA hai jaise aGkurAdikoMko prasava karanemeM bIja samartha hotA hai| karmo se jo niSpanna hotA hai karmoM meM jo hotA hai athavAkarmoM ke hone para jo hotA hai yaha kArmaNa zarIra hai athavA karmoM kA samUhahI kArmaNa zarIra hai / ye cAra vaikriya AhAraka taijasa evaM kArmaNa zarIra jIvase spRSTa hI hote haiM jaisA audArika jIva mukta bhI hotA hai vaha mRtAvasthA meM hotA hai usa prakArase ye zarIra nahIM hote hai / tAtparya lakSaNa uSmA che ane te khAdhelA AhAranA pariNamanamAM kAraNabhUta bane che. kArmANa zarIra karmathI nivRtta hoya che. athavA zarIra nAmakarmanI uttara prakRti rUpa je karma che te samudAyabhUta karmASTakathI bhinna che, tethI karma rUpa ja kAmaNa che. A kArpaNa zarIra sarva karmonuM AdhArabhUta hoya che. jema ghAnA AdhArabhUta keThI hoya che ema karmonA AdhArabhUta kArmaNa zarIra hoya che. jema aMkurAdinI utpatti karavAne bIja samartha hoya che e ja pramANe samasta kamene prasava (utpatti) karavAne kAmaNa zarIra samartha hoya che. karmo dvArA je niSpanna thAya che athavA karmomAM je hoya che athavA karmonA sadubhAvamAM je hoya che te kArmaNa zarIra che athavA karmone samUha ja kArmANa zarIra che. A cAra-vaikiya, AhAraka, tejasa ane kArmANa zarIre jIvathI pRSTa ja hoya che. jema audArika zarIra jIvamukta paNa hoya che-mRtAvasthAmAM paNa heya che. ema A zarIramAM banatuM nathI. A kathananuM tAtparya e che ke zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 sthAnAGgasUtre punaH " cattAri sarIragA " ityAdi -- catvAri zarIrakANi kArmaNonmizra - kANi - kArmaNena zarIreNa unmizrANi yutAni kArmaNonmizrANi tAnyeva kArmaNomizrakANi prajJaptAni tadyathA - audArikam - udAraM- pradhAnaM, prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNagharazarIrApekSA, tato'nyasya anuttarasurazarIrasyApi anantaguNahInatyAt, yadvA-udAraM- sAtirekayojana sahasra mAnatvAt zeSazarIrApekSayA bRhatpramANam, bRhattvaM yaha hai ki audArika zarIra jIvako bhI choDakara mRtAvasthAmeM banA rahatA hai ataH vaha jIya spRSTahI hotA hai aisA nahIM kahA jAtA hai isa prakAra se ye cAra zarIra nahIM haiM ye to jIvaspRSTahI hote haiM jIvake binA nahIM rahate haiM / 1 cAra zarIra jo kArmaNa unmizraka ( mile huve ) kahe gaye haiM so isakA abhi prAya aisA hai ki ye cAra zarIra kArmaNa zarIrake sAtha rahate haiM-jahAM kArmaNa zarIra hogA vahAM vaikriya zarIra bhI ho sakatA hai, jaisA ki deva aura nArakiyoM meM vaha hotA hai manuSyoM tiryaJcoM meM usake sAtha AhAraka zarIra hotA hai caudaha pUrvadhArIke usake sAtha AhAraka zarIra hotA hai tathA tejasa aura kArmaNa ye sAtha 2 rahate hI haiN| jo zarIra udAra pradhAna hotA hai vaha audArika zarIra hai audArika zarIra meM pradhAnatA tIrthakara Treath zarIra kI apekSAse AtI hai kyoMki isase bhinna jo anuttara devakA zarIra hai vaikriya zarIra hai vahAM ananta guNahIna hotA hai athavA svayaMbhUramaNa samudra meM rahA huA jo mahAmasya hai usake audArika zarI 2 jIvane che|DavA khAda mRtazarIramAM mRtAvasthAmAM paNa audArika zarIranA sad bhAva kAyama rahe che. tethI audyArika zarIra jIvasRSTa ja hoya che, evu' kahI zakAtu nathI. parantu vaikriya Adi uparyukta cAra zarIro te jIvasRSTa ja hAya che, jInnanA vinA temanuM astitva ja sabhavI zakatu nathI, cAra zarIrane je kAmaNu unmizraka kahyA che tenA bhAvAtha nIce pramANe che--te cAra zarIrA kANu zarIranI sAthe ja rahe che. jyAM kAmaNu zarIra haze tyAM vakriya zarIra paNa haze. jema ke deva ane nArakAmAM te hoya che. manuSya tiryaMcomAM tenI sAthe AhAraka zarIra hAya che. cauda pUrvadhArIne tenI sAthe AhAraka zarIra paNa hAya che, tathA taijasa ane kAmaNa A e zarIrA te sAthe sAthe ja rahe che je zarIra udAra pradhAna hAya che tene audyArika kahe che. auDhArika zarIramAM pradhAnatA tIrthaMkara gaNadharanA zarIranI apekSAe Ave che, kAraNa ke tenAthI bhinna je anuttara dhruvanuM zarIra che-- vaikriya zarIra che te anaMtagaNuM hIna hoya che. athavA svayaMbhUramaNu samudramAM zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATI.sthA.u.3sU.36catuvidhairastikAyairutpadyamAnabAdarakAyaizca lokaspRSTatvani 193 cAsya bhavadhAraNIyakriyApekSayA, tadeva audArikam / 1 / vaikriyam 2 / AhArakam 3 / taijasam 4 / etAni zarIrANi kArmaNazarIrayuktAni santi // (2) // sU0 35 // spRSTaprasaGgAt mUtradvayamAha mUlam-cauhi asthikAehi loge phuDe paNNatte, taM jahA-- dhammatthikAraNaM 1, adhammasthikAraNaM 2, jIvasthikAeNaM 3, puggalasthikAeNaM 4 (1) cauhi bAyarakAehiM upayajjamANehiM loge phuDe paNNatte, taM jahA-puDhavikAiehiM 1, AukAiehiM 2, bAukAiehiM 3, vaNassaikAiehiM 4 (2) // sU0 36 // ___ chAyA-caturmirastikAyairlokaH spRSTaH prajJaptaH, tadyathA-dharmAstikAyena 1, adharmAstikAyena 2, jIvAstikAyena 3, pudgalAstikAyena 4, (1) rakI apekSA audArikako udAra vRhatpramANavAlA kahA gayA hai kyoMki usakA pramANa zepa zarIrakI apekSA kucha adhika eka hajAra yojanakA kahA gayA hai ataH zeSa zarIrakI apekSA yaha vRhatpamANacAlA hotA hai bhayadhAraNIya vaikriya zarIrakI apekSAse isameM bRhattA hai / suu035|| spRSTa prasaGgase aba sUtrakAra do sUtra kahate haiM "cauhiM asthikAehiM loge phuDe" ityAdi sUtra 36 // yaha loga cAra stikAyarUpa dravyoMse spRSTa vyApta kahA gayAhai jaise dharmAstikAyase,adharmAstikAyase jIvAstikAyase aura pudgalAstikAyase 1 rahele je mahAmasyA che tenA dArika zarIranI apekSAe dArikane udArabRhat pramANavALuM kahevAmAM AvyuM che, kAraNa ke tenuM pramANa bAkInA zarIranI apekSAe 1000 ejana karatAM paNa vizeSa kahyuM che. tethI zeSa zarIre karatAM te adhika pramANavALuM hoya che. bhavadhAraNIya vaikriya zarIranI apekSAe temAM bRhattA che. | sU. 3pa che wSTanI sAthe saMbaMdhita be sUtronuM have sUtrakAra kathana kare che- " cauhiM asthikAehiM loge phuDe" tyA-(sU. 36) A leka nIcenA cAra astikAya rUpa dravyathI pRSTa (vyApta) kaho cha-(1) mAstithI (2) mAsti.yathA (3) pastithI bhane (4) sAstiyathI. sa0-25 zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre catubhirvAdarakAyairupapadyamAnaukaH spRSTaH prajJaptaH, tadyathA-pRthivIkAyikaiH 1, apkAyikaiH 2, vAyukAyikaiH 3, vanaspatikAyikaH 4 / (2) // sU0 36 // TIkA-" cauhi atthikAehiM" ityAdi-caturbhiH astikAyaiH lokaH spRSTaH-pratipadezaM vyAptaH prajJaptaH, tadyathA-'dharmAstikAyene " tyAdi / (1) ___ " cAhiM vAyarakAehiM " ityAdi-caturbhiH bAdarakAyaiH upapadhamAnIvaH lokaH spRSTaH-vyAptaH prajJaptaH, tadyathA-pRthivIkAyikaiH 1, akAyikaiH 2, cAyukAyikaiH 3, vanaspatikAyikaiH 4 / ayaM bhAvaH-bAdarA hi pRthivyavAyuvanaspatayaH sarvato lokAdudhRtya pRthivyAdi-ghanodadhyAdi-ghanavAtavalayAdi ghanodadhyAdiSu svakIyasthakIyetpattisthAneSvanyataragatyA samutpadyamAnA aparyAptakAvasthAyAmanibahutyAt sakalalokaM spRzanti, te punaH paryAptA bAdaratejaskAyikAstrasAzca lokAsaMkhyeyabhAgameva spRzanti, uktaM ca prajJApanAyAm-" estha NaM bAdarapuDhavi. kAiyANaM pajjattagANaM ThANA paNNattA, uyavAeNaM loyassa asNkhejjibhaage"| ___ utpadyamAna cAra bAdara kAyoMse yaha loka spRSTa kahA gayA hai, jaise pRthivIkAyikoMse apkAyikoMse cAyukAyikoMse aura vnsptikaayikoNse| inameM prathama sUtrakA abhiprAya to spaSTa hai dvitIya sUtrakA abhiprAya aisA hai-cAdarakAyika pRthivI, ap, vAyu, aura vanaspati jIca samasta logase udvartanA karake pRthivI AdikoMmeM-ghanodadhyAdi vAtayalayAdikoMmeM apane 2 utpattisthAnoM meM kisI eka gatise utpanna hote hue aparyAptAyasthAmeM ati bahuta honese sarva lokakI sparzanA karate haiM aura jo paryApta bAdara tejaskAyika jIva haiM ve aura trasa jIva lokake asaMkhyAta bhAgakohI sparza karatehaiM / uktaM prajJApanAyAma-prajJApanA sUtra meM kahAhai-"estha NaM bAdarapuDhavikAiyANaM pajjattagANaM ThANA paNNattA,uva utpadhamAna cAra bAdara kAyothI Aleka pRSTa kahyo che-(1) pRthvI pithI, (2) ma54AyiAthI, (3) vAyuyAyI mAne (4) yana25tivithI. A be sUtromAMthI pahelA sUtrane bhAvArtha te sugama che. bIjA sUtrane bhAvArtha nIce pramANe che-bAdarakAyika pRthvIkAya, apUkAya, vAyukAya ane vanaspatikAya che samasta lekamAMthI udvartana karIne pRthvI Adike mAM-dhanadadhi Adi vAtavalayAdikamAM pita pitAnA utpatti sthAnamAM koI eka gatimAM utpanna thaIne aparyAptAvasthAmAM ghaNuM vadhAre hovAthI sarva lekanI sparzanA kare che. ane je paryApta bAdara tejaskAyika jIve che teo ane trasajI lekanA asaMkhyAtamAM bhAgane sparza kare che. prajJApanA sUtramAM kahyuM che ke" etthaNaM bAdarapuDhavikAiyANaM pajjattagANa ThANA paNNattA, uvavAeNaM logassa asaM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATI.sthA.43.3sU.36caturvidhairastikAyairutpadyamAnabAdarakAyaizca lokaspRSTatvani.195 chAyA-atra khalu bAdarapRthivIkAyikAnAM paryAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni, upapAtena lokasya asNkhyeymaage"| tathA-" vAdarapuDhayikAiyANa apajjattagANaM ThANA paNNattA, uvacAraNaM savvaloe", chAyA-" bAdarapRthivIkAyikAnAmaparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni, upapAtena sarvaloke " epamanyAyubanaspatInAm / tathA-bAdarateukAiyANaM paJjattANaM ThANA paNNattA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge " bAdarateukkAiyANaM apajjattagANaM ThANA paNNattA, loyassa dosu uDakabADesu tiriyaloyataDhe ya" chAyA-bAdaratejaskAyikAnAM paryAptAnAM sthA nAni prajJaptAni, upapAtena lokasya asaMkhyeyabhAge, bAdaratejaskAyikAnAm aparyAptAnAM sthAnAni prajJaptAni, lokasya dvayorU_kapATayoH tiryaglokatatsthe vAeNa loyassa asaMkhejjaibhAge"yahAM paryApta bAdara pRthiyIkAyikoMke sthAna kahe gaye haiM upapAtako apekSA inake sthAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM haiM tathA " bAdara puDhavIkAiyANaM apajjattagANaM ThANA paNNattA uyayA. eNaM savvaloe" bAdara pRthivIkAyika aparyAptakoMke sthAna lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM haiM / ye sthAna inake upapAtakI apekSAse kahe gaye haiN| isI tarahase paryAptaka aparyAptaka apkAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyikoMke upapattikI apekSAse sthAna jAnanA cAhiye / tathA"bAdara teukAiyANaM pajjattANaM ThANA paNNattA uyayAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge bAdate ukkAiyANaM apajjattagANaM ThANA paNattA loyassa dosu uDDhakavADesu tiriyaloyataTheya" paryApta tejaskAyika jIyoMke utpattisthAna lokake asaMkhyAta bhAgameM kahe gaye haiN| aparyAptaka bAdara tejaskAyikoMke sthAna UrdhvarupATastha tiryagakhejjaibhAge " maDI paryApta mA62 pRthvIyAnAM sthAna ghai cha. 55AtanI apekSA temanAM sthAna sonA asabhyAtamA lAmo cha. tathA " bAdara pudayikAiyANaM apajjatagANaM ThANA paNNattA uyavAeNaM sabbaloe " mA12 pRthviikAyikAnAM pRthvIkAyika aparyApakonAM sthAna upa pAtanI apekSAe samasta lekamAM che. eja pramANe paryAptaka ane aparyApaka apUkAyika vAyukAyika ane vana25tiyionii pattinI masAle sthAna sama45 naye tathA-" bAdara teukAiyANaM pajjattANaM ThANA paNNattA upavAeNaM loyasa asaMkhejaibhAge bAdara* te ukkAiyANaM apajjattagANaM ThANA paNNa tA, loyassa dosu uDhakayADesu tiriya. loyatadeya " mA62 pati tAthi yauna utpattisthAna sona sasa khyAtamAM bhAgamAM kahyAM che. aparyAptaka bAdara tejaskAyikanA utpattisthAna urvakapATastha tiryazlekamAM kahyAM che. zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre (UrdhvakapATasthatiyagloke ) ca" tathA-" kahiNaM bhaMte ! suhumapuDhavikAiyA je pajjattagA je ya apajjattagA te savve egavihA api sesamaNANattA sabalogapariyAvannagA paNNattA, samaNAuso! / chAyA- khalu bhadanta ! sUkSmapRthivIkAyi. kAnAM paryAptakAnAmaparyAptakAnAM ca sthAnAni prajJaptAni, gautama ! sUkSmapRthivIkAyikA ye paryAptakA ye ca aparyAptakAH te sarva ekavidhA avizeSA anAnAtvAH sarvalokaparyApanakAH prajJaptAH zramaNA''yuSman !, evamanye'pi, " evaM veiMdiyANaM pajjattApajjattANaM ThANA paNNattA, upavAraNa loyassa asaMkhejjaibhAge", chAyA-dvIndriyANAM paryAptakAparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni, upapAtena lokasyA saMkhyeyabhAge, evaM zeSANAmapi / lokameM kahe gaye haiM tathA-" kahiNaM bhaMte ! suhamapuDhavikAiyA je pajja. ttagA je ya apajjattagA te savve egacihA avisesamaNANattA saya logapariyAvanagA paNNattA samaNAuso" he bhadanta ! paryAptaka aparyA. ryAptaka sUkSma pRthivIkAyikoMke sthAna kahe gaye haiM ?-he gautama ! jo paryApta aparyApta sUkSma pRthivIkAyika haiM ve saba ekavidha haiM avizeSa haiM nAnA nahIM haiM aura sarva lokameM paryApanaka haiM vyApta haiM isa prakArakA kathana inake viSayameM kiyA gayA hai isI taraha anya bhI sUkSma jIya jAnanA caahiye| __" evaM beiMdiyANa pajjattApajjattagANaM ThANA paNNattA uyavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge" isI tarahase paryApta aparyApta do indriya jIvoMke sthAna kahe gaye haiM ye upapAtakI apekSA lokake asaMkhyAtave tathA-"kahiNaM bhaMte ! suhumapuDhavikAiyA je pajjattagA je ya apajjattagA te savye egavihA avisesamaNANattA savvalogapariyAvannagA paNNattA samaNAuso' he bhagavana! paryAptaka aparyAptaka sUma pRthvIkAyikanAM sthAna kayAM kahyAM che. mahAvIra prabhune uttara-"he zramaNayuSmana ! he gautama! je paryApta ane aparyApta sUkSama pRthvIkAyike che, teo sau eka ja prakAranA che, temanAmAM vizeSatA nathI ke vividhatA nathI. teo sarvalokamAM paryApanakavyApta che. A prakAranuM kathana temane viSe prajJApanA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. e ja pramANe anya sUkSma jI viSe paNa samajavuM. ___." evaM beIdiyANaM pajjattApajjagANaM ThANA paNNatto upAeNaM loyassa asaMkhejaha bhAge" me pramANe paryAta bhane apAtIndriya vona sthAna kahyA che eTale ke te sthAne upapAtanI apekSAe lekanA asaMkhyAtamAM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATI sthA.43.39.36 caturvidhairastikAyairutpadyamAnabAdarakAyaizca spRSTatvani. 197 nanu tejaso'pi pariNAmavizeSalakSaNavAdaratvasattvena bAdaratejaH-kAyenApi utpadyamAnajIvasparzI loke vaktavyaH, evaM ca paJcabhirbAdarakAyairupapadyamAnairlokaH spRSTa iti vaktavye caturbhirvAdarakAyairityuktau zAstre nyUnatvaM pratibhAtIticet-zrUyatAm-yadyapi sUkSmAH pRthivyAdayaH pazcApi sarvalokAt sarvaloke samutpadyante, tathApi tatra bAdaratainasAnAM sarvalokAdubRtya manuSyakSetre RjugatyA vakragatyA ca jAyamAnAnAmUlakapATadvaye eva bAdarataijastvaM vyavahiyata iti na sarvatra bAdarataijastvamiti caturbhirvAdarakAyairityeyoktaM na tu pazcabhiriti ||suu0 36 // bhAgameM haiM isI tarahakA kathana zeSa jIyoMke upapAta sthAnoMke viSayameM bhI jAnanA caahiye| __ zaMkA-teja bhI pariNAmavizeSa rUpa bAdaratvameM rahatA hai ataH bAdara tejaskAyase bhI utpadyamAna jIya sparza lokameM kahane yogya hai isa taraha upapadyamAna pAMca bAdara kAyoM dvArA loka spRSTa hotA hai esA kahanA cAhiye thA so aisA na kahakara upapadyamAna cAra bAdarakAyoM dvArA loka spRSTa hai aisA kathana nyUnatA bharA huA pratIta hotA hai ? uttara-yadyapi pAMcohI sUkSma pRthivyAdika jIva sarvalokase samasta lokameM utpanna hote haiM tathApi sarvalokase udvartanA karake manuSya kSetrameM Rjugatise yA vakragatise utpanna hote hue bAdara tejaskAyikoMkA ukapATa dvayameM hI bAdara tejasarUpase vyavahAra hotA hai sarvatra nahIM isa kAraNa cAra utpadyamAna bAdarakAyoM dvArA yaha loka spRSTa hai aisA hI kahA gayA hai pAMcoMse yaha spRSTa hai aisA nahIM kahA gayA hai |mu0 36 / / lAgamAM che, ema samajavuM. eja prakAranuM kathana bAkInA jIvanA upapAta sthAnanA viSayamAM paNa samajavuM. zaMkA-teja paNa pariNAmavizeSa rUpa bAdaratvamAM rahe che tethI bAdara teja kAyamAMthI utpadyamAna jIvasparza lekamAM kahevA gya che A rIte te ahIM evuM kathana thavuM joIe ke upapadyamAna pAMca bAdarakA dvArA loka pRSTha (vyApta) thAya che. A pramANe kahevAne badale "upapadyamAna cAra bAdarakA dvArA leka spaSTa che " A pramANe kahevuM te nyUnatAyukta lAgatuM nathI? uttara-je ke pAMce sUkSama pRthvIkAya Adi sarva lokamAMthI samasta lokamAM utpanna thAya che, chatAM paNa sarva lokamAMthI udvartana karIne manuSyakSetramAM jugatithI ke vakagatithI utpanna thatAM bAdara tejaskAcike ne urvakapa TayamAM ja bAdara taijasarUpe pavahAra thAya che-sarvatra nahIM. te kAraNe tejaskAyika sivAyanA cAra utpadyamAna bAdarakA dvArA A leka pRSTa (vyAsa) che, evuM kahevAmAM AvyuM che-pAMce dvArA pRSTha hovAnuM kahevAmAM AvyuM nathI. sU36 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre pUrva caturmirlokaH spRSTa ityuktaM, sampati lokasya dharmAstikAyAdInAM ca pradezaparimANataH parasparaM tulyatAmAha-- mUlam---cattAri paesaggeNaM tullA paNNattA, taM jahA--dhammathikAe 1, adhammatthikAe 2, logAgAse 3, egjove4||suu037|| chAyA-catvAraH pradezAgreNa tulyAH prajJaptAH, tadyathA-dharmAstikAyaH 1, adharmAstikAyaH 2 lokA''kAzaH 3, ekajIvaH 4 // mU0 37 // ___TIkA-" cattAri paesaggeNaM " ityAdi-pradezAgreNa - pradezaparimANena catvAraH tulyAH-samA:-sarveSAM dharmAstikAyAdikAnAmeSAmasaGkhyAtapradezatvena samAnAH prajJaptAH, tadyathA-dharmAstikAyaH 1 adharmAstikAyaH 2, lokA''kAzaH 3, ekajIvaH 4 / tatrA''kAzasyAnantapradezatvena dharmAstikAyAditrayatulyatyaM na ___ aba sUtrakAra lokakI aura dharmAstikAyAdikoMkI pradeza parimANakI apekSA parasparameM tulyatAkA kathana karate haiM 'cattAri paesaggeNaM tullA' ityAdi sUtra 37 // pradeza pariNAmakI apekSA cAra padArtha ApasameM tulya kahe gaye haiM lokAkAza ke, dharmAstikAyake, adharmAstikAya aura eka jIyake asaMkhyAta pradeza hote haiM isa taraha asaMkhyAta pradezoMkI apekSAse dharmA. stikAyAdikoMmeM samAnatA prakaTakI gaI haiM " lokAkAza" aisA jo loka padase vizeSita AkAza kahA gayA hai usakA kAraNa aisA hai ki AkAzake ananta pradeza hote haiM ataH dharmAstikAyAdike sAtha tulyatA isakI ghaTita nahIM ho sakatI hai isaliye dharmAstikAyAdikoMke sAtha have sUtrakAra lekanI ane dharmAstikAyAdikanI pradeza parimANunI ape. kSAe parasparamAM tulyatA prakaTa kare che " cattAri paesaggeNaM tullA " tyAdi (sU 37) / pradeza parimANanI apekSAe lokAkAza, dharmAstikAya, adharmAstikAya ane jIvAstikAyamAM samAnatA kahI che, kAraNa ke lekAkAzanA, dharmAstikAyanA, adharmAstikAyanA ane eka jIvanA asaMkhyAta pradeza hoya che. A rIte asaMkhyAta pradezonI apekSA e dharmAstikAya Adi cAra padArthomAM tulathatA batAvavAmAM AvI che. "lokAkAza" 56 54thI vizaSita mAza upAmA mAvyu che tenuM kAraNa e che ke AkAzanA anaMta pradeza hoya che, tethI dharmAstikAya vagerenI sAthe tenI samAnatA saMbhavI zakatI nathI. te kAraNe dharmAstikAyA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04303sU037 caturvidhamastikAyAdInAM pradezApratulyatvani0 199 syAditi lokapadaM yojayitvA lokA''kAzapadaM proktaM, tathA sati lokA''kAzasyApyasaMkhyAtapadezatvena dharmAstikAyAditrayasAmyamupapannam / 'ekajIve '-tyatraikapadAnupAdAne sAmAnyatayA sarvajIbopasthitau sarveSAM jInAmanantapradezasvAda dharmAstikAyAditrayasAbhyaM na syAdityekanIya iti padamupAttam , tathA sati ekasya jIvasyAnantapradezatvAbhAvenAsaGkhyAtapadezatyena tribhiH sAmyamupapannamiti bodhyam // mU0 37 // pUrva SaTtriMzantamasUtre pRthivyAdimiH spRSTo lokaH' ityuktamiti pRthivyAdInAM catuNA~ nikAyAnAmekaM zarIraM sudRzyaM na bhavatIti pratippadayitumAha ___ mUlam-cauNhamegaM sarIraM no sudassaM bhayai, taM jahA-- puDhayikAiyANaM 1, AukAiyANaM 2, teukAiyANaM 3, vaNassaikAiyANaM 4 / sU0 38 // AkAza pradezakI apekSA tulyatA ghaTita karane ke liye "lokAkAza" esA kahA gayA hai kyoMki lokAkAzake asaMkhyAta pradeza kahe gaye haiN| isI tarahase "eka jIya" aisA jo pada kahA gayA hai usakAbhI tAtparya aisAhI hai arthAt sarva jIvoMkI apekSA jIvoMke pradeza ananta hote haiM parantu eka jIbake pradeza asaMkhyAtahI hote haiM ananta nahIM hote haiM yadi jIvake sAtha eka pada na diyA jAtA sarva jIvoMkI upasthiti ho jAnese dharmAstikAyAdikoMke sAtha jIvakI pradezoMkI apekSA samAnatA nahIM banatI ataH dharmAstikAyAdikoMke sAtha eka vizeSaNa diyA gayA hai kyoMki ekajIvameM asaMkhyAta pradezahI kahe gaye haiN| sU0 37 // dikanI sAthe AkAzanI pradezonI apekSAe tulyatA ghaTAvavAne mATe "kAkAza" padane prayoga karavAmAM AvyuM che, kAraNake kAkAzanA asaMkhyAta pradezo kahA che. eja pramANe "eka jIva " A padane prayoga karavAnuM kAraNa paNa nIce pramANe che-sarva jIvonI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te temanAM pradeze anaMta che. paraMtu eka javanA pradeze asaMkhyA ja hoya che-anaMta hotA nathI. je "jIva padanI AgaLa eka vizeSaNa mUkavAmAM AvyuM na hota te sarSa nI upasthiti thaI javAne kAraNe dharmAstikAya AdikanI sAthe jIvanI pradezonI apekSAe samAnatA ja saMbhavI zakata nahI. tethI dharmA. stikAya AdikanI sAthe jIvanI samAnatA ghaTAvavAne nimitta jIva padanI AgaLa "eka vizeSaNa lagAvavAmAM AvyuM che, kAraNa ke eka jIvanA asaM. khyAta pradeza ja kahyA che. e sUtra 37 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sthAnAGgasUtre chAyA-caturNAmekaM zarIraM no sudRzyaM bhavati, tadyathA-pRthivIkAyikAnAm apkAyikAnAM 2, tejaskAyikAnAM 3, vanaspatikAyikAnAm 4 / sU0 38 // TIkA-" ca uNhamegaM" ityAdi-caturNAm-anupadaM vakSyamANAnAM pRthivI. phAyikAdInAm , ekaM-sUkSmaM zarIraM sudRzyam-anumAnAdigamyatve'pi pratyakSaM no bhavati, atisUkSmatvAt , keSAM caturNAmityAkAGkSAyAmAha-" tadyathe "-tyAdi, pRthivIkAyikAnAm 1, apkAyikAnAma 2, tejaskAyikAnAm , vanaspatikAyikAnAm 4 / atraikazabdaH sUkSmavAcakaH / ___ nanu vAyorapi zarIraM dRzyaM na bhavatIti pazcAnAmiti vaktavye kathaM caturNA miti nirdezaH kRta iti cedAha-bAdaravAyUnAM sUkSmANAM pRthivyabvAyutejovanaspa pRthivIvyAdikoMse loka spRSTha hai aisA kahA gayA hai-so aba sUtra kAra yaha prakaTa karate haiM ki pRthivyAdika cAroMkA eka zarIra aisAbhI hai jo sudRzya nahIM hotA hai-" cauNhamegaM sarIraM no sudassa" ityAdi sUtra 38 // ___ ina cAra pRthivyAdikoMkA eka zarIra sudRzya nahIM hotA hai ve cAra isa prakArase haiM-pRthivIkAyika 1, apkAyika 2, tejaskAyika 3 aura vanaspatikAyika 4 inakA eka zarIra sudRzya nahIM hotA hai usakA kAraNa aisA hai vaha anumAna Adise hI gamya hotA hai pratyakSase gamya nahIM hotA hai kyoMki yaha sUkSma zarIra ati sUkSma hotA hai yahAM jo "eka" zabda prayukta huA hai vaha isI sUkSma zarIrakA vAcaka hai| zaMkA-vAyukA bhI to zarIra dRzya nahIM hotA hai phira yahAM sUtra meM " caturNAM" aisA na kahakara " paJcAnAm " aisA kahanA cAhiye thA pRthvIkAya AdikethI leka pRSTa che, evuM pahelAM kahevAmAM AvyuM che, have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke pRthvIkAya Adi cArenuM eka zarIra sava' paNa sudRzya DAtu nathI.---" ca uNhamegaM sarIra no sudassaM " tyAhi-(sU 38) (1) Yif4x, (2) a54Ayi4, (3) yi bhane (4) vanaspati. kAyika, A cAra prakAranA jIvonuM eka zarIra sudRzya hetuM nathI, tenuM kAraNa e che ke te anumAna Adi dvArA ja gamya (jANI zakAya evuM hoya chepratyakSa joI zakAya evuM hotuM nathI kAraNa ke te ati sUkSma hoya che. ahIM je "eka" zabda vaparAya che te sUkSama zarIrane vAcaka chebAdara zarIrano vAcaka nathI. zaMkA-vAyunuM zarIra paNa dazya hetuM nathI. tethI A sUtramAM "cAranuM eka zarIra dazya hotuM nathI " ema kahevAne badale "pAMcanuM eka zarIra zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303038 pRthivyAdivaturNA sUkSmazarIrasyAdRzyatyani0 201 tikAyikAnAM pazcAnAmekamane vA zarIramadRzyaM bhavati / bAdarapRthivyaptejovanaspatikAyikAnAM tu ekameva zarIramadRzyaM bhavati, ata eva caturNAmityuktaM, na tu paJcAnAmiti / vanaspatayasviha sAdhAraNA eva gRhyante, teSAmevaikazarIrasyAdRzya. svAt , pratyekazarIrasyatu ephasyApi dRzyatvAditi / mU0 38 // pUrva pRthivyAdInAM caturNA sUkSmazarIrasya cakSuragrAhyatvamukta, sAmpratamindriyaprastAvAcchrotrAdikendriyacatuSTayazabdAdyarthacatuSTayasyendriyasambaddhatyenA''. so aisA na kahakara " catuNAM" aisA hI kyoM kahA gayA hai ? uttara-isa kathanakA aisA bhAva pragaTa karane ke liye aisA kahA gayA ki jo vAyukAyika sUkSma aura bAdara hote haiM unakA to koI bhI zarIra cAhe vaha sakSama ho yA bAdara ho sudRzya dekhane yogya)hotAhI nahIM hai parantu jo sUkSma pRthivyAdi cAra haiM unakAhI mUkSma zarIra sudRzya nahIM hotA hai bAdara pRthivyAdikoMkA vAdara zarIra to sudRzya hotA hai, ataH ye cAra aise haiM ki jinakA eka sUkSma zarIra hI sudRzya nahIM hotA hai cAdara zarIra to sudRzya hotA hI hai parantu vAyukAyikakA to koI bhI zarIra sudRzya nahIM hotA hai / yahAM vanaspati zabdase sAdhAraNa vanaspatikAyika hI gRhIta huA hai pratyeka vanaspatikAyika nahIM kyoMki unakA hI eka mUkSma zarIra adRzya hotA hai bAdara vanaspatikAyikakA bAdara zarIra to dRzya hotA hai / sU0 38 // dRzya hetuM nathI ema kahevuM joIe. uttara-A kathana prakaTa karavAnuM kAraNa nIce pramANe che -vAyukAyika sUma ane bAdara banne prakAranA hoya che. temanuM bAdara zarIra paNa sudRzya hetuM nathI ane sUkSma zarIra paNa sudRzya hotuM nathI, A rIte temanuM eka paNa prakAranuM zarIra sudRzya hetuM nathI. paraMtu je sUma pRthvIkAya Adi pUrvokta cAra prakAranA cha ja che temanAM ja sUkSma zarIre sudRzya hetAM nathI, bAdara pRthvIkAya AdikanA bAdara zarIre te sudazya hoya che ja. tethI pUrvokta pRthvIkAya Adi cAra ja evA che ke jemanA sUkSma zarIre sadazya hatAM nathI-temanA bAdara zarIre te sudRzya hoya che ja. paranta vAyukAyikenuM te kaMI paNa zarIra sudRzya hotuM nathI. ahIM vanaspati zabda dvArA sAdhAraNa vanaspatikAyika ja gRhIta thayela che. pratyeka vanaspatikAyika gRhIta thayela nathI kAraNa ke tenuM eka sUkama zarIra ja adazya hoya che-bAdara vanaspatikAyikanuM bAdara zarIra te dazya hoya che ke sU38 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 202 sthAnAGgasUtre tmajJeyatvaM pratipAdayitumAha mUlam-cattAri iMdiyatthA puTTA vedoMta, taM jahA-sAidiyatthe 1, ghANidiyatthe 2, jibhidiyatthe 3, phAsiMdiyatthe 4 / suu039|| chAyA--catvAra indriyArthAH spRSTA vedyante, tadyathA-zrotrendriyArthaH 1, ghrANendriyArthaH 2, nivendriyArthaH 3, sparzendriyArthaH 4 / / / sU0 39 // TIkA--" cattAri iMdiyatthA' ityAdi-catvAraH-catu:saMkhyakA indriyArthA:indriyairayante-svaviSayIkriyanta itIndriyArthAH = zabdAdayaH spRSTAH - indriyaiH sambaddhAH santo vedhante-AtmanA jJAyante, te ke catvAra ityAha-" tadyathe"tyAdi-zrotrendriyArthaH-zravaNendriyagocaraH zabdaH 1, ghrANendriyArthaH ghANendriyago___ pRthivyAdika cAroMkA sUkSma zarIra cakSu indriya dvArA grAya nahIM hotA hai aisA kahakara aba sUtrakAra indriya prastAvako lekara aisA kathana karate haiM ki zrotrAdika cAra indriyAM hI prAptArtha prakAzaka hotI haiM anya nahIM-"cattAri iMdiyatthA puTThA cedeM ti" ityAdi sUtra 39 // cAra indriyoM ke viSaya indriyoM ke sAtha spRSTa hokara jAte haiM ve isa prakAra se haiM-eka zrotrendriyArtha 1, dUsarA ghrANendriyArtha 2, tIsarA ji hendriyArtha aura cauthA sparzanendriyArtha 4 indriyoM dvArA jo apane viSayabhUta banAye jAte haiM ve indriyArtha haiM aise ye indriyArtha zabdAdi rUpa hote haiN| ye zabdAdika viSaya jaba indriyoM ke sAtha sambaddha hote haiM tabhI AtmA jAne jAte haiM-zabda zrava. Nendriya gocara honese zronendriyArtha (zrotrendriyakA viSaya)hai gandha ghrANendriya pRthvIkAya Adi pUrvokta cAranAM sUkSma zarIra cakSuIndriya dvArA grAhya hetA nathI, A prakAranuM kathana karIne have sUtrakAra Indriya-prastAvane anulakSIne evuM kathana kare che ke zrotrAdika cAra indriye ja prAptAtha prakAzaka DAya cha-manya jAtI nayI-" cattAri iMdiyatthA puTThA vedeti"-(sU. 38) cAra IndriyanA viSaya IndriyanI sAthe pruSTa thaIne grAhya thAya che, yA viSayA nIya pramANe che-(1) zrIndriyAya, (2) prANendriyA (3) jihuvendriyAI ane (4) sparzanendriyArtha. Indri dvArA jene potAnA viSayabhUta grAhyA banAvavAmAM Ave che temane indriyAI kahe che te IndriyArtha zabdAdi rUpa hoya che, te zabdAdika viSaya jyAre IndriyonI sAthe saMbaddha thAya che tyAre ja AtmA dvArA jANI zakAya che. zabda zravaNendriya geyara hovAthI zrotrendriyArtha rUpa che. gabdha dhrANendriya zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04303 sU039 pRthivyAdicaturgA sUkSmazarIrasyAdRzyatvani0 203 caro gandhaH 2, jihvendiyArthaH-rasanendriyagocaro rasaH 3, sparzendriyArthaH tvagi ndriyagocaraH sparzaH 4, ete catvAra indriyArthAH zrotrAdIndriyasambaddhA AtmanA jJAyante / cakSurmanobhyAM tvapRSTA evArthI AtmanA vedyanta iti ' cattAri' ityuktam / uktaM ca-- " puDhe suNeI sadaM, rUvaM puNa pAsai apuDhe tu / / gaMdhaM rasaM ca phAsaM, baddhapuThaM viyAgare / 1 / " chAyA-" spRSTaM zaNoti zabda, rUpaM punaH pazyatyaspRSTaM tu / gandhaM rasaM ca sparza, baddhaspRSTaM vyAkuryAt / 1 / " iti, // 1039 // pUrva jIva-pudgalayorindriyadvAreNa grAhyagrAhakabhAva uktaH, sampati tayorgatidharma pradarzayitumAha mUlam-cauhi ThANehiM jIyA ya poggalA ya No saMcAyati bahiyA logaMtA gamaNayAe, taM jahA-gaiabhAveNaM 1, NiruvaggayAe 2, lukkhayAe 3, logANubhAveNaM 4||suu0 40 // gocara honese ghrANendriyArthahai, rasa rasanendriya gocara hone se jihendriyArtha hai, aura tvagindriya gocara honese sparza, sparzandriyArtha haiM / ye cAra hI-zabda, gandha, rasa aura sparzahI zrotrAdIndriyoMke sAtha sampaddha hone para AtmA dvArA jAne jAte haiM cakSu indriya aura mana inake dvArA apane viSayabhUta padArtha apRSTa hue hI jAne jAte haiM / ataH " cattAri" aisA kahA gayA hai / uktaM ca-" puDhe suNei saI " ityAdi / / sUtra 39 / / isa prakArase jIva aura pudgalakA grAhya grAhaka bhAva kahakara aba sUtrakAra inake gati dharmakI prarUpaNA karate haiNgocara hevAthI dhrANendriyAI rUpa che. rasa (svAda) rasanendriya gocara hevAthI jindriyAI rUpa che ane saMparza sparzendriya gocara hevAthI sparzendriyAI rUpa che. A cAra ja-eTale ke zabda, gaMdha, rasa ane sparza ja zrotrendriya AdinI sAthe saMbaddha thAya tyAre ja AmA dvArA jANI zakAya che. cakSuIndriya ane mana, A benI sAthe pUrNa thayA vinA ja-askRSTa rahIne emanA viSaya. bhUta pAni tamanA an aneg! 21ya che. yuM 5 che -" puDhe suNei sadaM " tyA // sU. 38 // A prakAre jIva ane pudgalane grAhya grAhaka bhAva prakaTa karIne have sUtrakAra temanA gati dharmanI prarUpaNa kare che- zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA - caturbhiH sthAnairjIvAtha pudgalAzca no zaknuvanti bAhyAllokAntAd gamanatAyai tadyathA - gatyabhAvena 1, nirupagrahatayA 2, rUkSatayA 3, lokAnubhA vena 4| || sU0 40 // TIkA - " caurhi ThANehiM " ityAdi - jIvAH pulAva caturbhirvakSyamANaiH sthAnaiH kAraNaiH bAhyAllokAntAda- aloke gamanatAye - gamanAya gantuM no zaktucanti tadyathA - gatyabhAvena-gatirahitatvena, lokAntAt parato jIvapudgalAnAM gatisvamAvavirahAt, adhogatisvamAvarahitadIpazikhAvat 1 tathA - nirupagrahatayA - dharmAstikAyAbhAvena tajjanitagatyupaSTamma virahAt zakaTImabhRtirahitapaGguvat 2, 204 "cauhiM ThANehiM jIvAya poggalAya" ityAdi sUtra 40 // sutrArtha - ina cAra kAraNoMse jIva aura pudgala bAhya lokAnta se aloka meM jAneke liye samartha nahIM hote haiM ve cAra kAraNa isa prakAra se haiM-gatikA abhAva 1 gati sAdhaka kAraNakA abhAva 2 snigdha rahitatA 3 aura lokAnubhAva 4 / TIkArtha-lokAnta se Age jIva aura pudgaloM kI svabhAvatAkA viraha ho jAtA haiM isaliye ve aloka meM jAneke liye samartha nahIM hote haiM, aisA yaha vahAM na jA sakane kA prathama kAraNa hai jaise dIpazikhAkA svabhAva adhogativAlA nahIM hotA hai, isI tarahase lokAnta meM rahanevAle jIvakA bhI aisAhI svabhAva hai ki jisa kAraNa vaha lokAntase bAhara rahe hue alokameM nahIM jAtA hai, dvitIya kAraNa aisA hai ki jIva aura pudgaloM kI gati kriyA meM nimitta kAraNa dharmadravya hotA hai vaha uhi ThANehiM jIvA ya pogAlA ya " hatyAhi (sU. 40) sUtrA-nIcenA cAra kAraNeAne lIdhe jIva ane pudgala leAkAntamAMthI bahAra AleAkamAM jaI zakavAne samartha thatAM nathI-(1) gatinA abhAva, (2) gatisAdhaka arathuna abhAva, (3) snigdhatAthI rahitatA bhane (4) soanulAva, 66 TIkA"--aAkAntathI AgaLa jIva ane pudgalAnI gati svabhAvatAnA viraha (abhAva) thaI jAya che. tethI tee alAkamAM jaI zakavAne samartha thatAM nathI. Avu... alAkamAM na jaI zakavAnuM paheluM kAraNu samajavu'. jema dvIpa zikhAnA svabhAva adheAgativALA hAtA nathI, eja pramANe leAkAntamAM virAjamAna jIvana paNa eveA ja svabhAva thaI jAya che ke jenA kAraNe te leAkA tathI bahAranA pradezamAM (aleAkamAM) jaI zakA nathI. khIju kAraNa-jIva ane pudgalAnI gatimAM dhadravya nimittarUpa bane che. leAkAntanI bahAra zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u. 3 sU0 40 jIvapudgalayorgatidharmanirUpaNam 205 tathA-rUkSatayA-snigdhatArahitatayA vAlukAmuSTivat , pudgalA hi lokAnteSu tathA pariNamanti yathA tataH parato gantuM na zaknuvanti, karmapudgalayuktA jIvA api lokAntAt parato gantuM na zaknuvanti, siddhajIvAstu dharmAstikAyAbhAvenaiva lokA. ntAt parato gantuM na zaknuvanti 3, tathA-lokAnubhAvena-lokamaryAdayA. viSayakSetrAdanyatra gantuM na zaknuvanti, sUryamaNDalayat // sU0 40 // ___ anantaroktA arthAH prAyo dRSTAntataH prANinAM pratItA bhavantIti dRSTAntabhedAna pradarzayituM pazcasUtrImAha___mUlam-ca ubihe gAe paNNatte, taM jahA-AharaNe 1, AharaNataddese 2, AharaNatahose 3, uvaNNAsovaNae / / (1) dharmadravya lokAntase Age nahIM ataH ve usa kAraNake abhAvase zakaTI (gADI)Adi gati sAdhanase rahita paGgukI taraha Age alokameM nahIM jAte haiN| tathA-cAlukA muSTikI taraha snigdhatAse rahita honeke kAraNa ve lokAntase Age nahIM jAte haiM-pudgaloMkA lokAntameM aisA pariNamana ho jAtA hai ki jisase ve usase Ageko jAneke liye samartha nahIM hote haiM tathA karma pudgaloMse jo vahAM jIva rahatehaiM ye bhI lokake antase Age alokameM nahIM jA makate haiM / tathA jo siddha jIva haiM, ve to dharmAstikAyake abhovasehI lokake antase Age nahIM jA sakate haiN| caturtha kAraNa aisA hai ki jo lokakI maryAdAhI aisI baMdhI huI haiM ki apane viSaya kSetra se Age sUryamaNDalakI taraha jIva aura pudgala nahIM jA sakate haiM / sU0 40 // alekamAM dharmadravyane sadUbhAva ja nathI. jema ghaDI AdithI rahita laMgaDo mANasa gati karavAne asamartha bane chee ja pramANe gatikriyAnA sAdhanarUpa dharmadravyane abhAve alAkamAM jIva ane pudgalenI gatikriyA aTakI jAya che. trIjuM kAraNa-jema vAlaka (retI) nigdhatAthI rahita hoya che tema teo snigdhatAthI rahita thaI javAne kAraNe kAnanI bahAra alakamAM jaI zakatA nathI. pudgalenuM leAkAta mAM evuM nigdhatA rahita) pariNamana thaI jAya che ke jethI teo lokAtathI AgaLa jaI zakavAne samartha thatAM nathI. tathA karmayugalothI je jIve tyAM rahe che teo paNa le kAntanI bahAra alekamAM jaI zakatA nathI tathA je siddha jIve che teo te dharmAstikAyanA abhA. vane lIdhe ja lokAtathI AgaLa jaI zakatA nathI cothuM kAraNa evuM che ke lakanI maryAdA ja evI baMdhAyelI che ke sUrya maMDaLanI jema jIva ane pudagala pitAnA niyata kSetra karatAM AgaLa jaI zaktA ja nathI. che sU. 40 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 sthAnAGgasUtre AharaNe caubihe paNNatte, taM jahA-avAe 1, uvAe 2, uvaNAkamme 3, paDuppaNNaviNAsI 4 // (2) ___ AharaNataMise caubihe paNNatte, taM jahA-aNusiTi 1, upAlaMbhe 2, pucchA 3, nissAvayaNe 4 (3) AharaNatadose catuvihe paNNatte, taM jahA-adhammajutte 1, paDilobhe 2, attovaNIe 3, duruSaNoe 4 (4) / uvaNNAsovaNae cauvyihe paNNatte, taM jahA-tavvatthue 1, tayannavatthue 2, paDinibhe 3, heU 4 / (5) heU cauThivahe paNNatte, taM jahA--jAvae 1, thAvae 2, vaMsae 3, lUsae / ahmA--heU ca ubihe paNNate, taM jahA--paccakkhe 1, aNumANe 2, ovamme 3, Agame / / ahavA-heU caucihe paNNatte, taM jahA--asthi taM asthi so heU 1, asthi taM Nasthi so heU 2, NatthittaM Natthi so heU 3, gatthittaM Natthi so heU 4 // ||suu0 41 // __ chAyA--caturvidhaM jJAtaM prajJaptam , tadyathA-AharaNam 1, AharaNatadezaH 2, AhaNata doSaH 3, upanyAsopanayaH 4 / (1) anantarokta artha prAyaH dRSTAntase prANiyoMko samajha meM AtA hai isa liye aba sUtrakAra dRSTAnta bhedoMko prakaTa karane ke liye paMcasUtrI kahate haiM "caubdhihe gAe paNNatte" ityAdi sUtra 41 // sUtrArtha-jJAta-dRSTAnta cAra prakArakA kahA gayAhai jaise-AharaNa 1 Aha anantAkta ardha (viSya) sAmAnya rIte dazA dvArA samajI zakAya che. tethI have sUtrakAra dRSTAntanA bhede prakaTa karavA nimitte nIcenAM pAMca sUtra 4 cha-" caubdhihe gAe paNNate "tyA (sU 41) svArtha-jJAta (daSTAnta) cAra prakAranA kahyA che. te cAra prakAre nIce pramANe che zrI sthAnain sUtra :03 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u0 3 sU041 dRSTAntabhedanirUpaNam 207 AharaNaM caturvidhaM majJaptam , tadyathA-apAyaH 1, upAyaH 2, sthApanAkarma 3, pratyutpannavinAzI 4 / (2) ____ AhaNatadezazcaturvidhaH prajJaptaH tadyathA-anuziSTiH 1, upAlambhaH 2, pRcchA 3, nizrAvacanam 4 / (3) AhAraNatadoSazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-adharmayuktaM 1, pratiloma 2, Atmo. panItaM 3, durupanItam 4 / (4) upanyAsopanayazcaturvidhaH prakSaptaH, tadyathA-tadvastukaH 1, tadanyavastukaH 2, pratinibhaH 3, hetuH 4 / (5) hetuzcaturvidhaH ajJaptaH, tadyathA-yApakaH 1, sthApakaH 2, vyaMsakaH 3, luusskH4| athavA-hetu zcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-pratyakSam 1, anumAnam 2, aupamyam 3, AgamaH 4 / raNataddeza2 AharaNatadoSa3 aura upanyAsopanaya 4 inameM AharaNa cAra prakArakA kahA gayA hai jaise-apAya 1 upAya 2 sthApanA karma 3 aura pratyutpannavinAzI 4-(2) ___ AharaNataddeza bhI cAra prakAra kA kahA gayA hai jaise-anuziSTa 1 upAlambha 2 pRcchA 3 aura nizrAvacana 4-(3) AharaNataddoSa bhI cAra prakArakA kahA gayA hai jaise-adharmayukta 1 pratiloma 2 AtmopanIta 3 aura durupanIta 4 (4) upanyAsopanaya bhI cAra prakArakA kahA gayA hai jaise-tavastuka 1 tadanyavastuka 2 pratinibha 3 aura hetu 4 (5) inameM hetu cAra prakArakA kahA gayA hai jaise-yApaka 1 sthApaka 2 (1) mA 29, (2) mA 24tadeva,(3) 2|72tdoss, mana (4) upanyAsopanaya(1) tamA mA264nA nIce pramANe yA2 praa| cha-(1) apAya, (2) upAya, (3) sthApanAma bhane (4) pratyutpannapinA. (2) AharaNatadezanA paNa nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) anuziSTa, (2) Glam, (3) pRchA, mane (4) nizrApayana. (3) AharaNataddoSanA paNa nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) adharmayut, (2) pratiloma, (3) mAtmAnIta mana (4) durupanIta. (4) 65-yAsApanayanA pazu yA2 52 hyA cha-(1) tastu, (2) tahanya5stu, (3) pratinila mAne (4) tu. tamAthI hetu yA2 2 // 4aa cha-(1) y||54, (2) sthA54, (3) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 e nAGgasUtre athavA-hetuzcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-astitat, astyaso hetuH 1, asti tat nAstyasau hetuH, nAsti tat astyasau hetuH 3, nAsti tat nAstyasau hetuH 4 // // sU0 41 // TIkA--'caubihe gAe ' ityaadi| jJAta (nyAyaH)caturvidha prajJaptaM tadyathA-" AhAraNe" ityAdi, AharaNam 1, AharaNataddezaH 2, AharaNatadoSaH 3, upanyAsopanayaH 4 sAmAnyato jJAtaM dvividhaM vyaMtaka 3 aura lUSaka 4 athavA hetu cAra prakArakA kahA gayA hai-pratyakSa 1 anumAna 2 aupampa 3 Agama 4 ___ athavA-isa prakArase bhI hetu cAra prakArakA kahA gayA hai astitat asti asau hetuH 1 astitat nAstyaso hetuH 2 nAstitat astyaso hetuH 3 aura nAstitat nAstyasau hetuH 4 vizeSArtha-jJAta zabdakA artha dRSTAnta udAharaNahai yaha jo prathama mUtra dvArA AharaNa Adike bhedase cAra prakArakA kahA gayA hai usakA tAtparyA isa prakArase hai___dRSTAnta sAdhyako batAnevAlA hotA hai vaha sAdhya sAdhanake saMbaMdhoM cAdI evaM prativAdIkA buddhisAmyakA sthAna hotA hai ataH sAmAnya rUpase yaha dRSTAnta sAdhayaM dRSTAnta aura caidharmya dRSTAnta isa tarahase do prakArakA hotA hai sAdhya se vyApta sAdhana jahAM dikhAyA jAtA hai vaha sAdhayaM dRSTAnta hai isakA dUsarA nAma anvaya dRSTAnta bhI vyaMsaka ane (4) bhUSaka. athavA hetunA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA cha-(1) pratyakSa, (2) anumAna, (3) bhau5mya, mane (4) mA. mayA tunA nIya prabhAye yA2 2 55 che-(1) * astitat asti asau hetuH ", (2) " astitat nAstyasau hetuH", (3) " nAstitat astyasau hetuH" mAne (4) " nAstitat nAstyasau hetuH" vizeSA-'jJAta' za ma 26Y (TAnta)ne pAya ch-tessttaantanA AharaNa Adi je cAra bheda kahyA che temanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM bhAva daSTAnta sAdhyane batAvanAruM hoya che. te sAdhya sAdhananA saMbaMdhamAM vAdI ane prativAdInA buddhisAmyanuM sthAna hoya che. tethI sAmAnya rIte tenA sAdhamya daSTAnta ane dharma daSTAnta nAmanA be prakAra paDe che. sAdhya dvArA vyApta sAdhana jyAM batAvavAmAM AvyuM hoya che tenuM nAma "sAdhaye dRSTAnta" che. tenuM bIjuM nAma anvaya dRSTAnta" paNa che kahyuM paNa che ke zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 4 u03 sU041 dRSTAntamedanirUpaNam sAdharmyavaidharmya bhedAt , yathA-yatra yatra dhUmastatrAgniryathA mahAnasaH, yatra yadi nAsti tatra dhUmopi na bhavati yathA jlaashye| taduktam-- " sAdhye nAnugamo hetoH, sAdhyAbhAve ca naastitaa| khyAyate yatra dRSTAntaH sa sAdharmyataro dvidhA // 1 // hai| ukta ca-"sAdhyavyApta sAdhanaM yatra pradazyate so'nyayadRSTAntaH" jaise" yatra 2 dhUmastatra tatrAgniH yathA mahAnasaH yahAM para mahAnasa (rasoI. ghara) yaha anyaya dRSTAnta hai kyoMki-dhUma aura agnikA sAhacarya sampandha hama una donoMko mahAnasameM dekhane ke sAtha hotA hai jahAM 2 dhUma hotA hai vahAM2 agni hotI hai isa thAnakI pranIti hama mahAnasa-rasoIgharameM una donoMko sAtha 2 rahanese karate haiM-rasoI gharameM dhUma bhI hotA hai aura agni bhI hotI hai, isaliye dhUma agnike vinA nahIM ho sakatA hai yadi hogA to vaha agnike sabhAvameMhI hogA-jaisA ki vaha rasoI gharameMhai sAdhanake abhAvameM sAdhyakA abhAva jahA~ prakaTa kiyA jAtA hai vaha vaidharmya vyatireka dRSTonta kahalAtA hai jaise-" yatra bahirnAsti tatra dhUmo'pi nAsti yathA jalAzayaH" yahAM para jalAzaya tAlAba Adi vaha vyatireka dRSTAnta hai kyoMki jalAzayameM sAdhyakA bahikA bhI abhAva hai aura dhUmakA bhI abhAva hai yahI bAta "sAdhyenAnugamo hetoH" " sAdhyavyAptaM sAdhanaM yatra pradaryate so'nvayadRSTAntaH " 2 -" yatra yatra dhUmastatratatrAgniH yathA mahAnasaH" mahI bhahAnasa (raDuM) anvaya daSTAnta rUpa che, kAraNa ke dhUma ane agnine sAhacarya saMbaMdha ApaNe te bannene mahAnasamAM joIe tyAre samajI zakAya che. "jyAM jyAM dhumADe hoya tyAM tyAM agni hoya che," A vAtanI pratIti ApaNe te bannene raseDAmAM sAthe sAthe ja jevAthI karI zakIe chIe.-rasoDAmAM dhumADo paNa hoya che ane agni paNa hoya che, tethI e vAtanI pratIti thAya che ke agni vinA dhumADe saMbhavI zakato nathI, je dhumADAne sadUbhAva haze te agnine paNa sadubhAva ja haze. sAdhanane abhAve jyAM sAdhyane abhAva prakaTa karavAmAM Ave che, evA dRSTAnta vaidhabhya vyati34 dRSTAnta cha. ma -" yatra yahi nAsti tatra dhUmo' pi nAsti yathA jalAzayaH " mI tApane vyati24 4Anta 3 prakaTa karyuM che, kAraNa ke temAM sAdhyane-agnine paNa abhAva hoya che ane sAdhananA-dhubhAna 5 malA hAya che. merI yAta " sAdhye nAnugamo hetoH" ItyAdi leka dvArA pRSTa karavAmAM AvI che. sa-27 zrI. sthaanaa|| sUtra :03 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 sthAnAGgasUtre athavA AkhyAnakaM jJAtaM tat-caritakalpitabhedAd dvividham / tatra caritaM yathA 'nidAnaM duHkhAya brahmadattasyeva' kalpitaM yathA-'pramAdavattAM pratibodhanAya " anityaM yauvanAdikam " ityAdhupadezanaM, yathA pANDupatreNa kizalayAnAM dezitam / tathAhi-- "jaha tumbhe taha amhe, tumme vi ya hohihA jahA amhe / ___ appAhei paDaMta, paMDuyapattaM kisalayANaM // 1 // " iti / chAyA--yathA yUyaM tathA vayaM, yUyamapi bhaviSyatha yathA yayam / adhyApayati (zikSayati ) patat , pANDupatraM kizalayAnAm // 1 // iti / ityAdi / isa zloka dvArA puSTa kI gaI hai athavA-jo AkhyAnaka hotA hai vaha jJAta hai yaha carita aura kalpitake bhedase do prakArakA hotAhaijaise"nidAnaM duHkhAya brahmadattasyeca" brahmadattakI taraha nidAnabandha (niyANA) duHkhake liye hotA hai yahAM brahmadatta caritarUpa AkhyAnaka hai kyoMki yaha prasiddha hai aura use hI yahAM dRSTAnta rUpameM rakhA gayA hai kalpita AkhyAnaka isa prakArase hai-jaise pramAdapatita vyaktiyoMko pratibodhana karaneke liye aisA kahanA ki yauvanAdika anitya hai jaisA ki pIle pattoMne-jIrNazIrNa pattoMne-kizalayoM se koMpaloMse kahA "jaha tumbhe taha amhe " ityAdi / jaise tuma ho vaise hamabhI the aba tumabhI Age calakara hama jaise ho jAoge yahAM pANDupattoM (pIle pattoM)ne kizalayoM (koMpaloM) athavA-je AkhyAnaka (udAharaNa) hoya che tene jJAta kahe che. tene yarita bhane hipata sevA meM le 5 che. ma-"nidAna' duHkhAtha brahma dattasyeva" " prahahattanI rebha. nihAnanya 354 hAya che." mahI bAdatta caritarUpa AkhyAnaka (dRSTAnta) che, kAraNa ke tenI kathA jANItI che, che, tethI tene ahIM daSTAnta rUpe mUkavAmAM Avela che. kalpita AkhyAnakanuM svarUpa A prakAranuM che kaI pramAdI mANasane pratibaMdhita karavA mATe A pramANe kahevAmAM Ave che ke-"yauvanAdika anitya che" A anityatA prakaTa karavA mATe A prakAranuM kalpita daSTAMta ApavAmAM Ave che- - pILAM paDI gayelAM poMe jIrNazIrNa paNee-kepaLane (navAM phUTI nAsei pAna ) mA pramANa 4-"jaha tubbhe tada amhe" tyAhi jevAM tame che evAM ame paNa hatAM bhaviSyamAM tame paNa amArAM jevAM ja banI jaze." ahIM pILAM parNoe harita kepaLane temanI ani zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u03 sU041 dRSTAntabhedanirUpaNam 211 yadvA jJAtamupapattimAtraM jJAtahetutyAta yathA-" kasmAd dhAnyAni krIyante ? yasmAnmudhAna lbhynte"| yadvA-'kimarthaH dharmaH kriyate, mudhA kalyANaM na jAyate" iti / athavA-upamAnamAtra jJAtam , yathA-sukumAraH karaH kamalavat , iti / evako jo upadeza diyA hai vaha kavine apanI taraphase kalpita kiyA haiM ataH isa prakArake AkhyAnaka kalpita dRSTAnta haiN| aura ye pramAdapatita vyaktiyoMke dhanayauvanAdika anitya haiM isa vAtako samanAneke liye kahe jAte haiN| ___ athavA-jJAtako hetu honese jo upapatti mAtra hotA hai vaha jJAta hai jaise-" kasmAt dhAnyAni krIyante ? yasmAt mudhA na labhyante" yadA-"kimarthaH dharmaH kriyate ? mudhA kalyANa na jAyate" tuma dhAnyako kyoM kharIda rahe ho ? isa prakArake praznake uttarameM kahA hai ki vinA kharIde cAvala nahIM milate haiM athavA-dharma kyoM kiyA jAtA hai ? vinA dharmako kiye kalyANa nahIM hotA hai isa prakArakA yaha saba kathana upapatti mAtra hai, kyoMki yaha jJAtakAhI hetu hai| athayA-jo upamAna mAtra hotA hai vaha jJAta hai jaise-" sukumAraH karaH kamalavat " kamalakI taraha kara-hAtha sukumAra hai yahAM kamala upamAna hone se jJAta svarUpa hai isa prakArase sAdhyake tyatA viSe upadeza ApavAnI vAta kavi kalpita hovAthI tene kalpita daSTAnta rUpa gaNI zakAya. pramAdapatita vyaktione dhana, yauvana AdinI anityatA batAvavA mATe A prakAranuM daSTAnta ApavAmAM Ave che. athavA-jJAtanA heturUpa hovAthI je upapatti mAtra rUpa hoya che, te jJAta cha. ma "kasmAt dhAnyAni krIyante ? yasmAt mudhA na labhyamte" / mathA-"kimarthaH dharmaH kriyate ? mudhA kalyANaM na jAyate" tame dhAnyane zA mATe kharIdi rahyA che ? A praznanA uttara rUpe kahevAmAM Ave che ke te kharidhyA vinA cekhA maLatA nathI. athavA-"dharma zA mATe karavAmAM mAye cha?" uttara-"dharma karyA vinA jIvanuM kalyANa thatuM nathI." A prakAranuM samasta kathana upapatti mAtra ja che kAraNa ke te jJAtane ja hetu che. athavA2 5mAna mAtra DAya che ta cha-ma -" sukumAraH karaH kamalavat " " hAtha kamaLanA jevAM sukumAra che " ahIM kamala upamAna hovAthI jJAta svarUpa che. A prakAre sAdhyanA bedhaka svarUpavALuM jJAta upAdhi bhedanI ape zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 sthAnAGgasUtre manekaprakAreNa sAdhyabodhanasvarUpaM jJAtamupAdhibhedAt caturvidhaM bhavati "Aha. raNa" mityAdi / tatra A-samantAt hIyate pratItipathamAnIyate ajJAtaH sAdhya. rUpo'rthA'nenetyAharaNam arthAd yatra sthale samudita eva dArTAntiko'rthaH prApyate tadAharaNam yathA-pApe kAlasaukarikasyeveti 1 // dvitIyabhedamAha-' AharaNataddese' iti / ' AharaNataddesa' iti / tasyAharaNArthasya dezastadezaH sa ca asau AharaNaM cetyupacArAd AharaNatadoSa iti, atra prAkRtatvAdAharaNapadasya puurvnipaatH| atrAyamabhisandhiH yatra dRSTArthasyai kenaivAvayavena dArTAntikArthasyopanayanaM kriyate taddezodAharaNam yathA candra iva mukhamiti, atra hi dASrTAnte candre vayo dharmAH santi tebhya ekasyaiva saumyatvasya mukhe upanayanaM na tvAyAmaviSkambhAdInAmityekadezenainopanaya iti / tRtIyabhedamAha-" AharaNata. bodhaka svarUpavAlA jJAta upAdhi bhedase cAra prakArakA prakaTa kiyA gayA hai-jisake dvArA ajJAta sAdhyarUpa artha acchI tarahase pratIti mArgameM lAyA jAtA hai vaha AharaNa jJAta hai arthAt jisa sthalameM samuditahI hArTAntikakA artha prApta kiyA jAtA hai vaha AharaNa jJAtahai jaise pApameM kAlasaukarikakA samudita saMpUrNa artha prApta ho jAtA hai / jisameM dRSTAntArthake ekahI avayabase dASrTAntika arthakA upanayana kiyA jAtA hai vaha AharaNataddeza jJAta hai jaise-" candra iva mukham " mukha caMdramAke samAna hai yahAM dRSTAnta caMdrameM yadyapi aneka dharma haiM parantu unameMse eka saumya dharmakAhI mukhameM upanayana Aropa kiyA gayA hai AyAma vi. kambha (laMbAI cauDAI) Adi dharmoM kA nahIM, isa taraha dASTAntake eka dezase jo upanayana hotA hai vaha taddezAharaNa-AharaNataddeza jJAta hai| kSAe cAra prakAranuM kahyuM che--jenA dvArA ajJAta sAdhya rU5 arthanI sArI rIte pratIti karAvAya che, tene AharaNa jJAta kahe che. eTale je sthaLe samudita ja dASTratikane artha prApta karavAmAM Ave che, evA dRSTAntane AharaNa jJAta kahe che. jemake pApamAM kAlasIkarikane samudita saMpUrNa artha prApta thaI jAya che. jemAM daSTArthanA eka ja avayavathI dArTItika arthanuM upanyn (mA55) 4211mA mA che tenu nAma " mA2tadeza zAta" che. sabha -"candra iva mukham " " bhuma yandranA samAna cha." mI yandramA aneka guNa hovA chatAM paNa temAMthI eka mAtra saumya guNanuM ja mukhamAM upanayana ( paNa) karavAmAM AvyuM che-candranI laMbAI, pahoLAI, vistAra AdinuM mukhamAM AropaNa karavAmAM AvyuM nathI. A rIte dardAntanA eka deza (aMza)thI je upanayana thAya che tene taddazAharaNa (AharaNatadeza) kahe che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 sughA TI. sthA. 4 u. 3 sU.41dRSTAntabhedanirUpaNam dosa" iti / tasyAharaNasya sAkSAtsambandhIdoSastadoSaH sa cAsau AharaNaM ceti AharaNatadoSaH, ihApi prAkRtatvAdevAharaNasya puurvnipaatH| yadvA-tasyaAharaNasya doSo yasmin tattathA AharaNatadoSa iti / ayamAzayaH-yat sAdhya vikalatvAdi doSa duSTaM tat-tadoSAharaNam yathA nityaH zabdaH amUrtatvAt ghaTavadityatra dRSTAnte nityatvamamUrtatvaM ca nAstIti sAdhyasAdhana caikalyaM nAma dRSTAnta. dossH| athavA sAdhyasiddhiM saMpAdayan doSAntaramapyupanayati tadapi tadoSAharaNameva yathA" varaM kUpazatAdvApI, varaM vApIzatAt kratuH / varaM kratuzatAtputraH, satyaM putrazatAdvaram " // 1 // iti lokoktiH, isakA tAtparya aisA hai-jo jJAta udAharaNa sAdhya vikala Adi doSase duSTa hotA hai vaha udAharaNatadoSa-tadoSAharaNa jJAta hai jaise-" nityaH zabdaH amUtatvAt ghaTavat" yahAM "ghaTa " yaha jJAta hai isameM nityatvarUpa sAdhya aura amUrtatvarUpa sAdhana ye donoM nahIM pAye jAte haiM kyoMki ghaTa kArya honese anitya hai aura paudgalika hone se vaha mUrta hai| isa taraha yaha ghaTa dRSTAnta-jJAna-sAdhya aura sAdhana donoMse vikala (hIna) hai sAdhya sAdhanase vikala (hIna) honA yaha dRSTAntakA doSa hai| isa dRSTAnta doSavAlA ghaTa hai, ataH yaha ghaTa jJAta tadoSAharaNa bhedavAlA hai| athavA-jo jJAta sAdhya siddhiko karatA huA bhI doSAntarameM sAdhyasiddhi kara detA hai vaha bhI tadoSAharaNa jJAta hai jaise-" baraM kUpazatAdvApI" ityAdi / yaha lokokti hai isa kathanase zrotAoM ke manameM have AharaNatadoSa (taddoSAharaNa taddoSa udAharaNa)ne bhAvArtha prakaTa karavAmAM Ave che je jJAta-udAharaNa sAdhyavikala Adi doSathI duSTa (duSita) DAya che tenu nAma tadoSA24 jJAta' cha. ma " nityaH zabdaH amUrta. tvAt ghaTabat " mI "ghara" se jJAta (SES25) che. tai nityA5 35 sAdhya ane amUrtatva rUpa sAdhana e bannene sadubhAva dekhAtuM nathI, kAraNa ke ghaTa kAryarUpa hevAthI anitya nathI ane pagalika hevAthI mUrta paNa nathI. A rIte ghaTanuM daSTAnta sAdhya ane sAdhana banethI rahita che. sAdhya ane sAdhanathI vikala (hIna) hovuM eja daSTAntane deSa gaNAya che. A prakAranA daSTAnta dejavALo ghaTa (ghaDo) che. tethI A ghaTanuM daSTAnta taSA7275 (mAtadoSa) pANu gAya che. athavA je jJAta (daSTAnta) sAdhyasiddhi karatuM thayuM paNa doSAntaramAM sAhasiddhi karI nAkhe che tene paNa taddoSAharaNa jJAta kahe che. jemake zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 sthAnAGgasUtre ___ anena kathanena zrotRNAM manasi saMsArakAraNeSvArammaparigraheSvapi vApIputrA diSu dharmajanakatvaM sthApitamiti bhavatyeva tasyApi-AharaNatadoSateti / 3 / caturthabhedamAha-' uvannAsovaNae' iti / vAdinA svAbhimatasAdhyasya sAdhanAya hetUpanyAse kRte tadvighaTanAya prativAdinA yad viruddhArthasyopanayanaM kriyate sa upanyAsopanayaH, yathA AtmA aphartA amUrtatvAdgaganavaditi vAdinokte sati tadvighaTanAya prativAdinocyate yadi gagana dRSTAntena tvayA Atmani akartRtvaM sAdhyate saMsArake kAraNa Arambha evaM parigraha rUpa vApo putrAdikoM meM bhI dharmajanakatA sthApita hotI hai| ataH yaha AharaNatadoSavAlA hai tAtparya isakA aisA hai ki yahAM Rtu (yajJa) aura satyake dRSTAntase vApI ecaM putroM meM dharmajanakatA puSTako gaI hai, ataH ye donoM dRSTAnta dRSTAntake doSayAle haiM / "uvannAsovaNae" yaha caturtha bheda hai isakA tAtparya aisA hai ki kisI yAdIne apane sAdhyako siddha karane ke liye hetukA prayoga kiyA aura use vighaTana(nivA raNa) karane ke liye prativAdIne viruddhArthakA upanayana kiyA jaise-"AtmA akartA amUrtatvAt gaganavat " aisA kisI vAdIne-sAMkhyane kahA isake viruddha prativAdIne usake mantavyako haTAne ke liye aisA kahA ki yadi tuma gaganake dRSTAntako lekara AtmAmeM akartRtva siddha karate ho "vara kUpazatAdvApI" tyAha-mAlita cha. mAthana dvArA zrotA. enA manamAM saMsAranA kAraNabhUta AraMbha ane parigraha rUpa vApI putrAdirkamAM paNa dharmajanatA sthApita thAya che. tethI A AharaNatadrovALuM daSTAMta che. A kathananuM tAtparya e che ke ahIM kratu (yajJa) ane satyanA daSTAnta dvArA vApI (vAva) ane putremAM dharmajanatA puSTa karavAmAM AvI che. tethI A banne daSTAnta daSTAntanA devALAM che. ___ubannAsovaNae " ' upanyAsIpanaya' mA yo 542no lApA have spaSTa karavAmAM Ave che-kaI vAdIe pitAnA sAdhyane siddha karavAne mATe hetune pravega karyo tene teDI pADavAne mATe prativAdIe viruddhArthanuM upanayana (mA55) 41, ma " AtmA akartA amUrtatvAt gaganavat " amUrta hovAne kAraNe AtmA AkAzanI jema akartA che", A prakAranuM kathana keI sAMkhyamatavALAe karyuM. tenA A matanuM khaMDana karavAne mATe tenA karatAM virUddha abhiprAya dharAvanAre A pramANe dalIla karI. "jo tame gagananA daSTAntane AdhAre AtmAmAM akartatva siddha karatA ho te eja zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TI. sthA. 4u. 3.41 dRSTAntameda nirUpaNam 215 tadA tenaiva dRSTAntenAbhoktatvamapi siddhayatu taccAniSTamiti / yathA vA mAMsa bhakSaNam aduSTaM prANyaGgatvAt odanavaditi prayogeNa vAdinA mAMsabhakSaNe doSAbhAvaH pratipAdyate tatra prativAdinA kathyate prANyaGgatvAvizeSAt svaputramAMsabhakSa Namapi vidheyaM syAditi AharaNopanyAsaH / yadvA-yatkicitsAdharmyamAdAya mayartamAnaM prati yatkicitsAdhamryeNaiva pratyavasthAnamAharaNopanyAsa iti / * to isI dRSTAntase amotkRtva bhI siddha ho jAnA cAhiye kyoki gaganameM akRrtRtva aura abhoktRtva ye donoM bAte haiM parantu sAMkhya AtmAmeM abhoktva mAnatA nahIM hai yaha use aniSTa hai "akartA nirguNo bhoktA AtmA kAfpaladarzane " aisA usakA kathana hai athavA aisA kahanA ki mAMsa bhakSaNaM aduSTaM prANyaGgatvAt odanavat " odanakI taraha mAMsakA bhakSaNa aduSTa hai kyoMki usakI taraha vaha bhI prANIkA aGga hai isa prakArake kathana meM odana dRSTAnta lekara prANyaGga hetudvArA vAdIne mAMsa bhakSaNa meM doSAbhAva pratipAdita kiyA taba prativAdIne aisA kahA prANI aGgakI avizeSatA honese svaputrakA mAMsa bhakSaNabhI vidheSa ho jAtA hai isa taraha se yaha kathana viruddhArthakA upanayana - upanyAsopanaya rUpa hai athavA cAhe jo kucha sAdharmya lekara pravartamAnake prati cAhe kisI sAdhasehI pratyavasthAna karanA yaha upanyAsopanaya AharaNopanyAsa hai dRSTAnta dvArA AtmAmAM anekatRtva paNa siddha thaI javuM joI e, kAraNa zamAM akartRtva ane abhAtRtva, A bannene sadbhAva che parantu sAMkhya matane mAnanArA leAkeA AtmAmAM abhakatRtva mAnatA nathI-e svArtha che. " akartA nirguNo bhoktA, AtmA kapiladarzane AtmAne akartA. niNu ane bhaktA mAne che. . athavA evuM kahevu ke " mAMsa bhakSaNaM aduSTaM prANyaGgasvAt odanavat " sohananI prema bhAMsanuM lakSaNa paNa adRSTa che, kAraNa ke tenI jema te paNa prANInuM a'ga che. ' bhAu vAta temane mATe " tethe| to A prakAranA kathana vaDe edana dRSTAntanA AdhAra laI ne prANyaga hatu dvArA vAdIe mAMsa bhakSaNamAM doSanA abhAvanuM pratipAdana karyu tyAre prativAdIe evI dalIla karI ke " prANInA aMganI avizeSatA hovAthI svaputranA mAMsanuM bhakSaNu paNa vidheya thaI jAya che eTale ke svaputranuM mAMsa khAvAnA paNa niSedha saMbhavI zake nahI. '' A rIte A kathana virUddhAnA upanayana (AziSa) 35 bheTale ! upanyAsopanaya 35 he. athavA artha yAzu saadhnI apekSAe pravartamAnamAM kAI paNuM sAdhamya vaDe ja pratyavasthApana karavuM tenuM nAma upanyAseApanaya AharaNeApanyAsa che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 dd Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sthAnAGgasUtre athaiSAM pratyekaM cAturvidhyamAha-' AharaNe' ityAdi AharaNaM caturvidhaM prajJaptaM tadyathA-' avAe ' ityAdi / ' avAra' apAyaH anarthaH, sa yatra dravyAdiSu kathyate tadAharaNamapAyaH yathA eteSu dravyavizeSevastyapAyaH vivakSitadravyAdivadeveti / athavA-dravyAdInAM heyatA kathyate tadAharaNamapAyaH / apAyazcaturvidho dravyakSetra kAlabhAvabhedAt / tatra dravyAdapAyo dravyApAyaH, dravye apAyaH dravyameva yA apAyo dravyApAyaH etaddheyatA sAdhakametatsAdhakaM vA AharaNamucyate tatra dravyApAyasyAyaM prayogaH dravyApAyaH parihAryaH dravye vA apAyo nirAkaraNIyaH / dezAntaragamanenopArjitadraviNayoH bhrAtRvaNijoriva (1) ___ aba sUtrakAra ina sabake pratyekake cAra cAra bhedoM ko prakaTa karate hue kahate haiM jo AharaNa jJAta hai vaha cAra prakArakA kahA gayA hai jaise" avAe" ityAdi apAya nAma anarthakA hai yaha apAya jahAM dravyAdikomeM kahA jAtA hai vaha AharaNakA bheda apAya hai jaise-vivakSita dravyAdikI tarahahI ina dravya vizeSoMmeM apAya hai / athavA-dravyAdikoMkI heyatA jisake dvArA kahI jAtI hai yaha AharaNakA bheda apAya hai yaha apAyabhI dravya, kSetra, kAla aura bhAvake bhedase cAra prakArakA hai dravyase yA dravyarUpa jo apAya hai yaha dravyApAya hai dravya kI heyatAkA sAdhaka athavA dravyakA sAdhaka jo udAharaNa hotA hai vaha apAya AharaNa hai dezAntara gamanase upArjita dravyavAle do vaizya bhAiyoMkI taraha dravyApAya parihArya haiM yA dravyameM apAya nirAkaraNIya have sUvakAra te pratyekanA cAra cAra bhedonuM spaSTIkaraNa kare che...Aha. 26jJAtanA " avAe " aAya tyAhi yA2 2 4aa cha sapAya se anartha. te apAyanuM jyAM dravyAdikamAM kathana karavAmAM Ave che tyAM te AharaNanA apAyabheda rUpa hoya che, jemake-vivakSita dravyAdinI jema ja A dravyavizeSamAM apAya che athavA-dravyAdikanI heyatAnuM jenA dvArA pratipAdana karAya che te AhaNanA bheda apAyarUpa che. A apAya paNa dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra prakArane ko che dravya vaDe, dravyamAM athavA dravyarUpa je apAya che tene dravyApAya kahe che dravya kSetrAdikenI heyatAnuM sAdhaka athavA dravyanI heyatAnuM sAdhaka je udAharaNa hoya che tene apAya AharaNa kahe che. paradeza jaIne jemaNe ghaNuM ja dhana upArjana karyuM hatuM evAM be vaizyabhAIonA dRSTAntanI jema dravyApAya parihArya che athavA dravyamAM apAya nirAkaraNIya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA040 sU041 dRSTAntabhedanirUpaNama tathAhi-kasmiMzcinagare dvau vaNijau staH tau dezAntarAd dhanamupAyaM gRhasa. mIpamAgato, natrakena vicAritaM bhrAtaraM mArayitvA sarvameva dhana neyaM, tatra dvayorviyAdo jAtaH tadanantaraM dhanaM jale prakSiptam tatra matsyena nigalitaM taddhanam , matsyazya dhIvareNa vyApAditaH / taM cAnyaH krItvA svagRhe nItavAn / tadgRhe mAtRputryau militvA matsya vidArayitumArabdhavatyau, tadudare tAdRzaM dhanaM dRSTvA pucyA mAtA vyApAditAH etatsarva dRSTvA tau bhrAtarau vaNijauM samutpannavairAgyau prabajitau / tatparihArazca pravrajyA grahaNAditi AharaNatA caikadezena, upanayasya tyAgAt 1 // hai isa dRSTAntakA spaSTIkaraNa isa prakArase hai-kisI nagarameM do vaizya rahate the jaba ye dezAntarase dhana upArjita kara apane gharake pAsa A pahu~ce taba ekane vicAra kiyA ki bhAIko mArakara saba dhana le lenA cAhiye itane meM donoM meM vivAda ho gayA taba usa dhanako jalameM pheMka diyA yahAM matsyane use nigala liyA, dhIvarane usa matsyako pakar3ane se vaha matsya mara gayA usa matsya ko kisI dUsarene usase kharIda liyA jaba vaha use lekara ghara AyA to mAM aura beTIne milakara use cIrA cIratehI usake peTameM dhana dekhakara putrIne mAMko mAra diyA yaha saba hAla dekhakara ve donoM bhAI saMsAra zarIra aura bhogoMse virakta hokara pratrajita ho gaye 1 yaha dravyApAya parihArya hai kSetrase kSetra meM jo apAya hai vaha yA kSetrarUpa jo have te dRSTAntanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-koI nagaramAM be vaizya rahetAM hatA. teo dhana kamAvA paradeza gayA. dhanapArjana karIne teo pitAne gAma pAchA pharavA mATe ravAnA thayA. gharanI pAse AvatAM ja ekanA manamAM e vicAra AvyuM ke bhAIne mArI nAkhIne badhuM dhana huM ja kabaje karI lauM. A dhanane kAraNe ane bhAIo vacce bhAre jhagaDo thaye. temaNe gusse thaIne te dhanane kaI jaLAzayamAM pheMkI dIdhuM. jaLAzayamAM rahelA keI masya te dhanane gaLI gayo. kaI eka mAchImAre te mAchalAne pakaDIne mArI nAkhyuM ane tene koI bIjA mANasane vecyuM. te mANase te matsya pitAne ghera laI jaIne rAMdhavA mATe patnIne soMpyuM. tenI patnI ane putrIe te masyanA jyAre TukaDA karyA tyAre tenA peTamAMthI peluM dhana temane hAtha lAgyuM te dhanane khAtara putrIe mAtAne mArI nAkhI. A samasta hakIkata jyAre te vaizya bhAIoe jANI tyAre temane saMsAra para vairAgyabhAva AvI javAthI bhegothI virakata thaIne temaNe pravajyA aMgIkAra karI lIdhI. A dravyApAya parihArya che. sa0-28 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 sthAnAGgasUtre kSetrApAyamAha-kSetrAta kSetre kSetraM yA apAyaH kSetrApAyaH yathA saMbhavatyapAyaH sazatru kSetre sasarpagRhayan " sasape ca gRhe vAso mRtyureva na saMzayaH" iti / yathA ca jarAsandhAbhidha prativAsudevAt saMbhAvitApAyaM sauryapuraM parityaktayanto dazAhI iti / kAlApAyamAha-kAlApAyo yathA-sApAyakAlavarjane prayatnaM kuryAt dvaipAyanavat yathA-dvAdazavarSeNa dvArakA vinazyatIti neminAthapacanazravaNena dvaipAyano dvAdazavarSalakSaNasApAyakAlaparihArecchayA. uttarApathapatto'bhUt / bhAvApAyamAha-bhAyApAyo yathA-kopabhAvaM pariharet caNDakauzikavaditi yathA-samutpannajAtismaracaNDakauzikaH koparUpaM bhASApAyaM parihatavAniti / 1 / apAya hai vaha kSetrApAya hai jisa prakAra sarpa sahita gRhameM nivAsa karanese mRtyu saMbhAvita hai usI prakAra zatru sahita kSetrameM rahanese mI apAya saMbhAvita hai-" sasape ca gRhe vAso mRtyureva na saMzayaH" jisa kSetra meM apAya saMbhavita hotA hai use chor3a denA cAhiye jaise-jarAsaMdha prati vAsudevase saMbhAvita apAyavAle sauryapura nagarakodazAhoM ne choDa diyA thA yaha kSetrApAya hai apAya sahita kAlake syAgameM dvaipAyanakI taraha prayatna karanA cAhiye jaise ki 12 varSake bAda dvArakA nagarI naSTa ho jAvegI aisI bhaviSyavArtA jaba daipAyanane neminAthake muMhase sunI to ve usa sApAyakAlako choDanekI icchAse uttarApathameM cale gaye the yaha kAlApAyahai kApabhAva (krodha)kA caNDakozikakI taraha choDa denA bhAvApAya hai caNDakauzikako jaba jAtismaraNa jJAna ho gayA taba usane koparUpa bhAvA kSetra vaDe, kSetramAM ke kSetrarUpa je apAya che tene kSetrApAya kahe che. jevI rIte sarpavALA gharamAM nivAsa karavAthI mRtyune saMbhava rahe che. eja pramANe zatrusahitanA kSetramAM rahevAthI apAyane saMbhava rahe che. kahyuM paNa cha -" sasapeM ca gRhe vAso mRtyureva na saMzayaH " 2 mAya (nayA) saMbhavita hoya te kSetrane tyAga karavo joIe. jemake-prativAsudeva jarAsaMgha dvArA apAya (anartha) thavAno saMbhava lAgavAthI dazAhae sauryapura choDI dIdhuM hatuM. A kSetrApAyanA dRSTAntarUpa samajavuM. kAlApAyanA tyAgamAM kaipAyananI jema prayatnazIla rahevuM joIe. neminAtha bhagavAne evI bhaviSyavANI uccArI ke 12 varSa pachI dvArakA nagarIne nAza thaze, tyAre te apAyayukta kALathI bacavAne mATe pAyana uttarapathamAM cAlyA gayA hatA. A kAlApAyanuM dRSTAnta che. caMDakauzikanI jema kopabhAvano parityAga karI nAkhavo zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sughATIkA sthA04 u03 sU041 dRSTAntamedanirUpaNam 219 atha dvitIya bhedamAha-'uyAe' ti. upAyaH prAptavyapadArthaprati puruSavyApArAdirUpA sAdhanasAmagrI, sa yasmin dravyAdau upeye vidyate ityabhidhAnaM, yathA ghaTAdi dravyavizeSeSu sAdhyeSu vidyate upAyo vivakSitadravyavaditi, athavA yatropAdeyatA kathyate dravyAdestadAharaNamupAyaH / upAyopi caturdhA dravyakSetrakAlabhAyabhedAt / tatra dravyasya suvarNAdeH prAsukodakAderyA upAyaH-dravyameva cA upAya iti dravyopAyaH yathA'sti suvarNAdiSUpAyaH upAyenaiva yA suvarNAdau prayatno vidheya iti / athavA prAsukodakAdi dravyameSaNopAyena grahItavyamiti 1 / evaM kSetraparikarmaNA upAyaH pAyakA parihAra kara diyA thA, isa prakArase ye AharaNajJAtake apAya bhedake cAra bheda hai 1 AharaNa jJAtakA dvitIya bheda jo upAya hai-yaha isa prakArase haiMprAptavyapadArthake prati jo puruSa vyApArAdirUpa sAdhana sAmagrI hotI hai vahI upAya hotI hai ataH isa dravyAdirUpa upeyameM yaha upAya hai aisA AharaNa upAya hai jaise ghaTAdi dravya vizeSa sAdhyoMmeM vivakSita mRttikAdi dravya upAyarUpa hotA hai athavA-dravyAdikoMkI jahAM upAdeyatA kahI jAtI hai vaha AharaNa upAya hai yaha upAya bhI dravya, kSetra, kAla aura bhAvake bhedase cAra prakArakA hai suvarNAdi dravyakA yA prAmuka udaka Adi dravyakA jo upAya hai vaha yA dravyarUpa jo upAya hai vaha dravyopAya hai jaise-suvarNAdikoMke viSayameM upAya hai upAyasehI suvarNAdikoMmeM prayatna vidheya hai athavA-prAsuka udakAdi dravya eSaNopAyase tenuM nAma bhAvapAya che. caMDakauzikane jyAre jAtisamaraNa jJAna utpanna thayuM tyAre teNe kaparUpa bhAvApAyane parityAga karI nAkhyuM hatuM. A rIte apAya AharaNujJAtanA cAra bhedanuM spaSTIkaraNa ahIM samApta thAya che. AharaNujJAta (AharaNuM udAharaNa)ne je bIje upAya nAmane bheda che tenuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-prAptavya padArthane nimitte puruSa vyApAra Adi rUpa sAmagrI hoya che, tenuM nAma ja upAya che. tethI A dravyAdi rUpa upeyamAM (prAptavya padArthamAM) A upAya che ema kahevuM tenuM nAma AharaNa upAya che. jemake-ghaTAdi dravyavizeSa rUpa sAmAM vivakSita mATI Adi dravya upAya rUpa hoya che. athavA-dravyAdikanI jemAM upAdeyatA pratipAdita thAya che. te AharaNa upAya che, te upAya paNa dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra prakArano kahyo che. suvarNAdi dravyane athavA prAsuka udaka (pANI) Adi dravyane je upAya che athavA dravyarUpa je upAya che tene kapAya kahe che. zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sthAnAGgasUtre kSetropAyaH yathA vidyate'mya kSetrasya kSetrIkaraNopAyo lAMgalAdiH, yadvA lAMgalAdinaiva pravartitavyaM tathAvidhAnyakSetravaditi / athavA-mithyAtvasamAkrAntakSetrasya sadupadezAdhupAyena samyaktvIkaraNam 2, kAlajJAnopAyaH kAlopAyaH yathA asti kAlasya jJAne upAyo dhAnyAderiva, yadvA jAnIhi kAlaM chAyAdinopAyena tathAvidhagaNitajJavaditi / yadvA pratilekhanAdikAlaM jJAnaM kAlopAyaH 3 / evaM bhAvo. pAyo yathA bhAvajJAne'sti upAyaH, bhAvaM vA upAyato jAnIyAt yathA bRhatkugrahaNa karanA cAhiye aisA yaha kathana AharaNa upAyakA prathama bheda dravyopAya hai / kSetra parikarmase jo upAya hai yaha kSetropAyahai jaise kSetrako kSetrIkaraNa karane meM upAyarUpa lAGgala (hala) Adi haiM adhavA-jisa prakArase anya kSetrAdimeM lAGgala Adise pravRtti kI jAtI hai usI prakAra se isa kSetrAdimeM bhI usIse pravRtti karanI cAhiye aisA kathana kSetropAya hai athavA-mithyA samAkrAnta kSetrako sadupadezanAdi upAyase samyaktvayukta karanA yaha kSetropAya hai 2 jisa prakAra dhAnyAdikake jJAnakA upAya hai usI prakArase kAlake jJAnakA bhI jo upAya hai vaha kAlopAya hai athavA - jisa prakAra tathAvidha gaNitajJa (gaNitavidyA ko jAnane vAlA ) chAyAdirUpa upAya se kAlako jAna letA hai usI prakAra se jo chAyAdi dvArA kAlako jAnatA hai vaha kAlopAya hai athavA-pratilekhanAdi kAlakA jo jJAna hai vaha kAlopAya hai 3 bhAvajJAnameM jo upAya hai vaha bhAvopAya hai athayA jemake suvarNAdikanA viSayamAM upAya che, upAya dvArA ja suvarNAdikamAM prayatna vidheya che. athavA-mAsuka udakAdi dravya eSaNe pAya dvArA grahaNa karavuM joIe, evuM A kathana AharaNa upAyanA prathama bheda (dravyapAya) rU5 che. kSetraparikarma rUpa je upAya che tenuM nAma kSetre pAya che. jemake-A kSetrane kheDavAnA upAya rUpa haLa Adi che. athavA-je prakAre anya kSetrAdimAM haLa vaDe pravRtti karavAmAM Ave che e ja pramANe A kSetrAdimAM paNa tenA dvArA ja pravRtti karavI joIe, evuM kathana kSetrapAya che. athavA mithyAtvayukta kSetrane sadupadeza Adi upAya dvArA samyakatvayukta karavuM tenuM nAma kSetrapAya che. jema dhAnyAdikanA jJAnano upAya che e ja pramANe kALanA jJAnane paNa je upAya che tenuM nAma kAlepAya che. athavA-je prakAre tathavidha gaNitajJa chAyAdi rUpa vaDe kALane jANI le che e ja pramANe je chAyAdi dvArA kALane jANe che te kAle pAya rUpa che athavA pratilekhanA Adi kALanuM je jJAna che tenuM nAma kAlepAya che. bhAva-jJAnamAM je upAya che tenuM nAma bhApAya zrIsthAnAMgasUtra:03 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sudhA TIkA sthA0 5 u03 sU034 dRSTAntabhedanirUpaNam mArikApAtartA kathanena vijJAtacorabhAvA'mayakumAravaditi / athavA bhAvena kalyANopAya parijJAya bhagavatA neminAthena gajesukumAlamuneH kAyotsargArtha zmazAnagamananidezaH kRta iti / 2 / tRtIyabhedamAha-'ThavaNAkamma' tti sthApanaM sthApanA, tasyAH karma-saMpA. danamiti sthApanA karma, arthAt yad jJAtvA paramataM pradRSya svamatasya sthirIkaraNaM tatsthApanAkarma / ___ etacca sUtrakRtAGgasUtre dvitIyazrutaskandhe puNDarIkAkhyaM prathamamadhyayanam / natra-kAcitpuSkariNI svalpajalA paGkabahulA tanmadhye caikaM mahatpuNDarIkamAsIt taduddharaNArtha catasRbhyo digbhyaH samAgatAzcatvAraH puruSAH pUrvAdikrameNa kardamamAupAyase jo bhAvakA jAnanA hotA hai yaha bhAyopAya hai, jaise bRhakumArikAko bAta kahanese abhayakumArane corakA bhAva jAna liyA thA athavA-bhAvase kalyANake upAyako jAnakara bhagavAn neminAthane gajasukumAra muniko kAyotsarga karane ke liye zmazAna bhUmimeM jAne kI AjJA dIthI 2 ___ sthApanAkarma-sthApanAkA jo karma-saMpAdana hai vaha sthApanA karma hai arthAt-paramatako jAnakara jo phira usameM dUSaNa batalA kara apane matakI sthApanA kI jAtI hai vaha sthApanA karma hai, yaha sthApanAkama sUtrakRtAGga sUtrameM dvitIya zrutaskandhameM puNDarIka nAmaka prathama adhyayana rUpa hai vahAM aisA prakaTa kiyA gayA hai-eka puSkariNIke bIcameM jo ki svalpajalavAlI aura paGkabahula (bahuta kIcaDayAlI)thI eka baDA puNDarIka che. athavA upAya dvArA je bhAvane jANavAnuM thAya che tenuM nAma lapAya che. jemake bRhakumArIne vAta karavAthI abhayakumAre coranA bhAva jANI lIdhA hatA athavA bhAva vaDe kalyANane upAya jANI laIne neminAtha bhagavAne gajasukumAra munine kAryotsarga karavA mATe smazAna bhUmimAM javAnI anumati ApI hatI. A rIte AharaNajJAtanA upAya nAmanA bIjA bhedanuM varNana ahIM 53 thAya che. have AharaNanA trIjA bhedanuM-sthApanAkarmanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-sthApanAnuM je kama-saMpAdana che tenuM nAma sthApanA karma che. eTale ke paramatane jANuM laIne ane temAM dUSaNe batAvIne pitAnA matanI sthApanA karavI tenuM nAma sthApanAkama che. te sthApanAkarma sUtrakRtAMga sUtranA dvitIya zrutaskandamAM puMDarIka nAmanA prathama adhyayana rUpa che, tyAM evuM prakaTa karavAmAM AvyuM che ketheDA pANI ane ghaNA ja kAdavathI bharapUra eka puSkariNI (jaLAzaya vizeSa)nI vacce zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sthAnAGgasUtre prema praveSTumArabdhAH te ca kRtataduddharaNA eva paGke nimgnaaH| anyastu taTastha evAsaMspRSTakardamo'moghavacanastaduddhRtavAniti sthApanAkamaNi jJAtam / atro. panayazcettham-kardamasthAnApannA viSayAH, puNDarIka rAjAdirbhavyapuruSaH, paranIthi. kAzcatvAraH purUSAH taTastha ekaH paJcamaH puruSaH sAdhuH amoghavacanaM dharmadezanA puSkariNI saMsAraH, taduddhAro nirvANamiti / itthaM paradUSaNena svamata sthApitamitIdaM jJAtaM sthApanAkarmeti / lagA huA thA use lene ke liye cAra dizAoMse cAra puruSa Aye ye jisa 2 dizAse Aye the usI 2 dizAvAle kardama mArga (kIcaDavAle mArga se hokara usa puSkariNI meM praveza kiyA aura praveza karake unhoMne usa kamalako ukhADa liyA parantu ve kIcar3ameM phaMsa gaye vahIM para koI eka manuSya aura taTa para khar3A huA thA, vaha amogha vacanavAlA thA ataH usane unheM usa kardamase bAhara nikAla liyA isa prakArakA yaha sthApanAviSaya hai, puSkariNIke sthAnApanna saMsAra hai, kamalake sthAnApannakarmameM jJAta hai yahAM isakA upanaya isa prakArase hai-kardamake sthApanApanna rAjAdi rUpa bhavya puruSa hai cAra puruSoM ke sthAnApanna paratIrthika haiM eka puruSa jo taTa para khar3A huA hai usake sthAnApanna zrI sAdhu puruSa hai amoghavacanake sthAnApanna dharmadezanA hai aura uddhArake sthAnApanna nirvANa hai isa prakAra parake dRSaNase svamatakI sthApanA isa dRSTAnta dvArAkI gaI hai isaliye yaha svamatasthApanA karma hai| eka meTuM puMDarIka (kamala vizeSa) ugeluM hatuM tene levAne mATe cAra dizAmAMthI cAra mANasa AvyA. je je dizAomAMthI teo AvyA hatA te te dizAovALA kaIma (kAdavavALA) mAge thaIne teo te puSkariNImAM AgaLa vadhyA. ane game te prakAre te puMDarIka pAse pahoMcIne temaNe tene teDI lIdhuM. paNa kAdavamAM phasAI javAne kAraNe teo te puSkariNImAMthI bahAra nIkaLI zakayA nahIM. te puSkariNIne kinAre koI eka mANasa UbhuM hatuM. te amoghavacanavALo hato. tethI teNe temane koI paNa prakAre te kardama (kAdava)mAMthI bahAra kADhayA. A prakAranuM sthApanAkarmanuM A jJAta (udAharaNa) che. ahIM tene upanaya (AropaNa) A pramANe karI zakAya che-kardamanA samAna viSaya che, puSkariNI samAna saMsAra che, kamala (puMDarIka) samAna rAjAdi rUpa bhavya puruSa che, cAra puruSe samAna paratIthike che, kinAre UbhelA puruSanA samAna sAdhupuruSa che, ameghavacana samAna dharmadezanA che ane uddhAranA samAna nirvANa che. A prakAre paranA dUSaNane prakaTa karIne savamatanI sthApanA A dRSTAnta dvArA karavAmAM AvI che. tethI te dRSTAnta sthApanAkarma rUpa che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA u03 sU0 41 dRSTAntabhedanirUpaNam 223 , tathAhi - anityaH zabdaH kRtakatvAt, atra kRtakatvena zabde'nityatvaM sAdhayati, tatra kazcidate bho ! varNAtmake zabde kRtakanyaM nAsti teSAM nityatAyAH pratipAdanAt ityevaM sakalapakSe heturna yAtIti vibhAvya sthApanA hetuvAdI vadani varNAtmakaH zabdaH kRtakaH kAraNabhedena bhidyamAnatvAt ghaTapaTAdivat yathA sva sva kAraNabhedAda ghaTAdayo bhidyante tathA zukasArikAdikAraNabhedAd varNAtmakaH zabdopi bhidyata eveti ghaTAdidRSTAntena varNAnAM kRtakatva sthApitamiti bhavatyatra sthApanA karmeti // athavA - jaise - " anitya zabdaH kRtakatvAt " isa prakArake anumAna prayoga se koI cAdI zabda meM kRtakatva hetuse anityakI siddhi karatA hai taba koI usase aisA kahatA hai ki varNAtmaka zabda meM " kRtakatva " nahIM hai kyoMki-mImAMsakakI apekSA unameM nizyatAkA pratipAdana kiyA gayA hai isa taraha kRtakatva yaha hetu apane varNarUpa sampUrNa pakSa meM nahIM jAtA hai isa prakAra sunakara jo sthApana hetuvAdI hai vaha kahatA hai jo varNAtmaka zabda hai vaha kRtakahI hotA hai kyoMki kAraNabhedase vaha ghaTapaTAdikI taraha bhedavAlA hotA hai jaise apane 2 kAraNa ke bheda ghaTapaTAtakoM meM bheda hotA hai, usI taraha zukasArikA AdirUpa kAraNa ke bheda se varNAtmaka zabda bhI bhedavAlA hotA hai isa prakAra ghaTAdi dRSTAntase varNoM meM kRtakatAkI sthApanAkI jAtI hai isaliye yaha dRSTAnta sthApanAkarma hai| " athavA- anityazabdaH kRtakatvAt " A prakAranA anumAna prAga dvArA jyAre kAI vAdI zabdamAM kRtakatva hetudvArA anityatAnI siddhi kare che, tyAre kei tene evu kahe che ke varNAtmaka zabdamAM huM kRtakatva " hAtu' nathI, kAraNa ke mImAMsakanI apekSAe temanAmAM nityatAnuM pratipAdana karavAmAM Avyu che. A rIte kRtakatvahetu pAtAnA vadhu rUpa sa pUrNa pakSamAM jate nathI. A prakAranI dalIla sAMbhaLIne je sthApanA hetuvAdI che te kahe che ke je varNAtmaka zabda che te kRtaka ja hoya che, kAraNa ke kAraNabhedathI te ghaTapaTAdinI jema bhedavALeA thAya che jema pAta peAtAnA kAraNanA bhedathI ghaTapaTAdamAM bheda hoya che, eja pramANe zuka sArikA (popaTa, menA) Adi rUpa kAraNanA bhedathI varNAtmaka zabda paNa bhedavALA hoya che. A pramANe ghaTAdinA dRSTAnta dvArA varNamAM, kRtakatAnI sthApanA karavAmAM Ave che. tethI tenuM nAma 'dRSTAntasthApanA kama' che, zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sthAnAjaso paDuppannaviNAsi' ti-pratyupanavinAzIti pratyutpannasya tatkAle eya jAyamAnasya vastuno vinAzo yatra bhavati vAcyatayA sa pratyutpannavinAzI yathAkazcid guruvastuvizeSe ziSyasyAzaktimupalabhya duSkaratapazcaraNavihArAdau niyojya ziSyasyAzaktikAraNaM vinAzanIyamityevaM pratyupanavinAzanIyatA sAdha. katvAdasya pratyutpannavinAzijJAtatA bhavati / athavA AtmA akartA amUrttatvAdityanumAnenAtmano'kartRtve sAdhite akartRtvApattilakSaNadoSasya vinAzAyocyate AtmA kataiva bhavati kathaMcinmUtatvAt , devadattavadityanumAnena natkAlotpannenAtmano'kartRtvamapi nIyate iti bhavati pratyutpannavinAzitAyA jJAtamiti samApta sabhedamAharaNAbhidha jJAtam // 1 // ___"paDupanaviNAsitti" pratyupannakA (tatkAla meM hI jAyamAna vastukA vinAza jahAM para yAcyarUpa hotA hai vaha pratyupanna vinAzI hai jaisa koI guru vastu vizeSa meM ziSyakI azaktiko jAnakara use duSkara tapaH zvaraNa vihAra AdimeM niyukta karatA hai isa vicArase ki "ziSyakI azaktikA kAraNa vinaSTa karanA cAhiye " isa taraha pratyupannakI vinAzanIyatAkA sAdhaka honese isameM pratyutpannapinAzijJAtatA hotI hai athavA-" AtmA amUrta honese akartA hai" isa anumAnadvArA AtmAmeM akartRtva sAdhya karake isa akartRtvApattirUpa doSako vinAza karane ke liye jaba aisA kahA jAtA hai ki AtmA kazcit mUrta honese devadattakI taraha kartAbhI hai, isa prakAra isa tatkAlotpanna anumAnase jo AtmAkA amUrtatva haTA diyA jAtA hai vaha pratyutpanna vinAzitAkA jJAta hai| isa prakArase yahAMtaka AharaNake paDupanaviNAsitti ' pratyupa-nanA-desinayamAna paratunA vinAza jyAM vAyarUpa hoya che te dRSTAntane "pratyutpanavinAzI" kahe che jemake kaI guru vastuvizeSamAM ziSyanI azaktine jANIne tene duSkara tapazcaraNa, vihAra AdimAM prayukta kare che. Ama karavA pAchaLa temane e khyAla hoya che ke " ziSyanI azaktinuM kAraNa mAre vinaSTa karavuM joIe " A prakAre pratyupanna vinAza karavAmAM sAdhaka hovAthI temAM pratyutpanna vinAzI zAtatA DAya che. bhayathA--"mAtmA abhUta pAthI mata cha, " mA anumAna dvArA AtmAmAM akartutva sAdhya karIne A akavApatti rUpa deSane vinAza kara. vAne mATe jyAre evuM kahevAmAM Ave ke " AtmA kadAcitta (thoDA pramANamAM) mUrta hovAthI devadattanI jema kartA ja che. " A prakAranA A tatkAle nna anumAna vaDe AtmAnuM amUrtatva je dUra karavAmAM Ave che te pratyutpavinAzitAnuM udAharaNa che. A prakAre ahIM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATI. sthA. 4 u. 3 sU.41 dRSTAntamedanirUpaNam 225 saMpati AharaNataddezo vyAkhyAyate-'AharaNataddese' ityaadi| AharaNa-tadezazaturvidhaH anuzAstyupAlaMbhapRcchA nizrAvacanabhedAt / tatrAnuzAstiH anuzAsanamanuzAstiH sadguNasaMkIrtanenopabRhaNam sadguNasaMkIrtanameva yatra vidheyatayopadizyate sA anuzAstiH, yathAye guNayantaste'nuzAsanIyA bhavaMti, yathA-campAnagaryA kadAci jjinakalpiko munirbhikSArtha mubhadrAgRhe samAgataH tannetre rajaHkaNaM patitaM dRSTvA mubhadrA svajihayA taniHsAritavatI / tatsamaye talalATagatakuGkumabindumuni lalATe saMlagnaH / tad dRSTvA loke tadviSaye zIlabhaGgazaGkA samutpanA / tAmapanenuM sA lokasamakSaM cAlanIta AmasUtreNa kUpAjalaM nissArya tajjalAcchoTanena zAsacAra bhedoMkA kathana samApta kara aba AharaNataddeza kA kathana kiyA jAtA hai-yaha AharaNatadezabhI cAra prakArakA kahA gayA hai anuzAsti 1 upAlamma 2 pRcchA 3 aura nizrAvacana 4 jahAM sadguNa saMkIrtanahI vidheyatA rUpase upadiSTa hotA hai vaha anuzAsti hai jaise-jo guNavAn hote haiM ve anuzAsanIya hote haiM-isa para dRSTAnta isa prakArase hai caMpAnagarImeM kisI samaya jinakalpika muni gocarIke liye suma drAke ghara para Aye unakI AMkhameM rajAkaNa(dhUlikaNa)gira gayA thA subhadrAne rajAkaNako unakI AMkhameMse apanI jIbha dvArA nikAla diyA nikAlate samaya usake lalATakI kuDakumabindu munike lalATameM laga gaI isa bAtako dekhakara lokameM unake zIlabhaGgakI carcA prArambha ho gaI isa carcAko-zIlabhaGgako zaMkAko dUra karane ke liye subhadrAne lokoMke samakSa sudhImAM AharaNa dRSTAntanA cAra bhedanuM varNana karavAmAM AvyuM che. AharaNatadezanA daSTAntanuM pratipAdana karavAmAM Ave che. AharaNatadezanA nAye pramANe yA2 2 4 cha-(1) manuzAsita, (2) Ger, (3) pRcchA ane (4) nizrAvacana jyAM saguNasaMkItana ja vidheyatA rUpe upadiSTa thAya che tenuM nAma anuzAsti che jemake-je guNavAna hoya che te anuzAsanIya hoya che. A viSayane anulakSIne nIce pramANe daSTAnta che- caMpA nagarImAM koI eka samaye eka jinakalita muni carI karavA nimitta pharatA pharatA subhadrA zeThANIne tyAM padhAryA. temanI AMkhamAM raja (kANuM) paDavAne kAraNe temAMthI AMsuM nIkaLI rahyA hatAM. subhadrAe pitAnI jIbhane TeravA vaDe temanI AMkhamAMthI te rajane kADhI nAkhI, paNa raja kADhatI vakhate tenA lalATane kaMkune cAMle muninA kapALamAM lAgI gayo. muninA kapALamAM te nizAna joIne leke mAM temanA zIlabhaMganI carcA cAlavA mAMDI. A zIlabhaMganI vAta beTI che e sAbIta karavAne mATe subhadrAe kAcA sUtara zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 sthAnAGgasUtre nadevatAmudritaM campAnagaryA gopuratrayaM samudghATitavatI tena ' aho ! subhadrA mahA. zolavatI'-ti nagarajanenAnuzAsiteti 1 / prakRte rajAkaNApanayanarUpavaiyAvRttyakaraNAdapyupanayaH saMmavati tattyAgena ca nagarajanAnuzAstimAtreNAtropanayaH kRta ityAharaNataddezateti / evamanabhimatAMzatyAgAdabhimatAMzagrahaNAdupanayanam / evamuttareSvapi vijJeyamiti / atha dvitIyabhedamAha-' uvAlaMbhe' iti / upAlaMbhanam upAlaMbhaH prakArAntareNAnuzAsanameva / tad yatrAbhidhIyate sa upAlaMbhaH yathAAsItkAcinmRgAvatI nAmnI sAdhvI, sA bhagavato mahAvIrasya samavasaraNasamaye kacce sUtako cAlanImeM bAMdhakara usase kue~ meMse pAnI khIMcA aura usa pAnIko caMpAnagarIke tIna daravAjoM para chir3akA, kyoMki zAsanadevatAne una daravAjoMko pahilesehI kIla diyA thA (banda kara diyA thA) ataH ye daravAje khula gaye taba subhadrA mahAzIlavatI hai isa prakArase lokane phira anuzAsita kiyA ? prakRtameM rajaHkaNako nikAlane rUpa vaiyAvRttya karanese bhI upanaya saMbhavita hotA hai kyoMki usa rajaHkaNake nikAlanese jo nagarajanoMne usakI anuzAstikI hai, itane mAtrase yahAM upanaya kiyA gayA hai, yaha isa prakAra anabhimata aMzake tyAgase aura abhimata aMzake grahaNase upanaya hotaahai| isI prakArase AgebhI jAnanA cAhiye " ucalaMbhe" ulhAnA prakArAntarase anuzAsanahI upAlambhahai yaha anuzAsana jahAM kahA jAtAhai yaha upAlambhahai jaise koI eka mRgAvatI sAdhvIthI,vaha bhagavAn vaDe cAlIne bAMdhIne lekanI samakSa te cAlaNI vaDe kUvAmAMthI pAchuM kheMcyuM. te nagaranA traNa daravAjAo zAsana devatAe baMdha karI dIdhA hatA. subhadrAe cAla vaDe kUvAmAMthI kheMcelA pANIne te traNe daravAjA para chAMTayuM ane pANI chAMTatAnI sAthe ja te daravAjA ughaDI gayA. tyAre lekee pharIthI evuM anuzAsita karyuM ke subhadrA mahA zIlavatI che. A dRSTAntamAM rajane kADhavA rUpa vaiyAvRtya karavA rUpa upanaya paNa saMbhavita thAya che, kAraNa ke te rajane kADhavAthI je nagarajanee tenI anu. zAsti karI che eTalA mAtrathI ja ahIM upanaya karavAmAM AvyuM che. A rIte anabhimata aMzanA tyAgathI ane abhimata aMzanA grahaNathI temAM upanaya thAya che. e ja pramANe AgaLa paNa samajI levuM. "uvAlaMbhe" 2-taranI apekSA anuzAsana la 35 cha. A anuzAsana jyAM kahevAya che tene upAlaMbha kahe che. tenuM nIce pramANe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u03 sU0 41 dRSTAntamedanirUpaNam 227 samAgatA savimAnacandrAdityaprakAzena kAlavibhAgamajJAtvA samavasaraNe eva sthitA, tatastagamane 'atikAlo'ya ' -miti saMbhrAntacittA sAdhvIbhiH sahArya - candanA samIpe samAgatA / tayA - ' ayuktamidaM bhavAdRzInAmuttamakulasamutpanAnAmityupalabdheti / atra kAlAtikramarUpaikadezagrahaNAd AharaNataddezateti / atha tRtIyabhedamAha - ' pucchA iti / pRcchA manaH kiM kathaM kena kRtamityAdi, sA yatra vidheyatayopadizyate sA pRcchA yathA koNikaH zreNikarAjaputro bhagavantaM mahAvIraM papraccha - bhadanta ! aparityaktakAmAcakravartino mRtAH kva yAnti, bhagavatA kathitam saptamyAM pRthivyAm / mahAvIrake samavasaraNake samaya meM AI yahA~ savimAnacandra aura sUrya Adike prakAzase kAlakA jJAna nahIM rahA, so vaha samavasaraNameMhI baiThI rahI isake bAda jaba vaha vahAMse calI to vaha " atikAlo'yam " aisA samajhakara saMmrAntacittavAlI bana gaI, saba sAdhviyoM ke sAtha vaha Arya candana ke pAsa AI, usane use aisA upAlambha diyA ki Apa jaisI uttama kulodbhUta sAdhavIoM ko yaha ayukta hai yahAM kAlAtikrama rUpa ekadezatA ke grahaNase AharaNataddezatA hai " pRcchA "kyA kiyA kaisA kiyA kisane kiyA ityAdi praznakA nAma pRcchA hai yaha pRcchA jahAM vidheyarUpa se upadiSTa hotI hai vaha pRcchA hai jaise -zreNika rAjaputra koNikane bhagavAn mahAvIra se pUchA- he bhadanta ! cakravartI kAmabhogoMkA parityAga dRSTAnta che--mRgAvatI nAmanI keAI eka sAdhvI hatI, te kei eka vakhate mahAvIra prabhunA samavasaraNamAM gai hatI. tyAM vimAna candra ane sUnA prakAzane lIdhe tene kALanuM bhAna na rahyuM. tethI te samavasaraNamAM ghaNI vAra sudhI mesI rahI. tyAra Ahe nyAre te tyAMthI yAtrI nIjI tyAre " atikAlo'yam " " ghANa 4 Aja vyatIta tharma gayo-bhUma bhADu thAI gayuM " mevu samajIne sabhrAnta cittavALI manI gayelI te sau sAdhvInI sAthe Aryo candanAnI pAse AvI tyAre temaNe (A candanA e) tene evA ThapakA ApyA ke " ApanA jevI uttama kuleAtpanna sAdhvIone mATe ghaNuM ja ayukta zAya A dRSTAntamAM kAlAtikrama rUpa ekadezatAnA grahaNanI apekSAe AharaNataddezatA che. "" 66 pRcchA pRcchA "--zuM karyu'' ? kevI rIte karyuM ? kALuM karyuM? ityAdi praznanu nAma pRcchA che. A pRcchA jemAM vidheya rUpe upadiSTa hAya che tene kahe che. jemake-zreNika rAjAnA putra keNike mahAvIra prabhune evA prazna pUchya ke " he bhagavan! cakravartI jo kAmabhAgonA parityAga karyAM vinA maraNa pAme zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sthAnAGgasUtre koNikaH pRSTavAn-ahaM kya yAsyAmi ? bhagavAnAha-SaSThayAm / koNikaH prAhaahaM kathaM na saptabhyAM yAsyApi ? / bhagavatA kathitam-cakravartinastatra gacchaMti / nataH koNikaH papraccha-kimahaM na cakravartI ? mamApi gajAzcAdikaM cakravarti sAdhanaM vidyate / bhagavatoktam-tapa ratnanidhayo na santi / tato'sau kRtrimANi ratnAni kRtvA bharatakSetrasAdhanAya pravRttaH kRtamAlikayakSeNa vyApAditaH SaSThI gata iti / atra SaSThIpRthiyIgamanarUpAnabhimanAMzatyAgAt saptamIpRthivIgamanarUpa svAbhimatAMzagrahaNAd, AharaNataddezateti 3 / kiye binA yadi mara jAte haiM to ve kahAM jAte haiM ? taya bhagavAnne kahA ve sAtavIM pRthivImeM jAte haiN| punaH koNikanepUchA maiM marakara kahAM jAUMgA? taba bhagavAnne kahA-tuma marakara chaThI pRthivI meM jAoge, punaH koNikane prazna kiyA-maiM sAtavIM pRthivImeM kyoM nahIM jAUMgA ? prabhune kahAcakravartIhI vahAM jAte haiM / koNikane kahA to kyA maiM cakavatI nahIM hUM ? mere pAsabhI to cakravartIke sAdhanabhUta gaja azvAdika ratnahaiM / bhagavAnne kahA tumhAre pAsa ratna aura nidhiyAM nahoMhaiM / taba isane kRtrima ratnoMko karake bharatakSetrako sAdhaneke liye pravRtti kI (aura tamasa. guphA para pahuMcA, ) usI samaya kRtamAlika devane ise mAra DAlA so yaha chaThI pRthivImeM gayA yahAM chaThI pRthivImeM gamanarUpa anabhimata aMzake tyAgase aura sAtavIM pRthivImeM gamanarUpa svAmimata aMzake grahaNase AharaNataddezatA hai / "nizrAvacana" kisI te kaI gatimAM utpanna thAya che" tyAre bhagavAne javAba Apyo-"sAtamI 124i S5-1 thAya cha." iNi bhAle prazna pUchayo " 3 lAyan ! hu~ marIne kayAM jaIza?" tyAre bhagavAne javAba Apyo-"tame marIne chaThThI narakamAM jaze." tyAre kuNike pUchyuM-"he bhagavan! sAtamI narakamAM zA kAraNe nahIM jauM ?" prabhue javAba Ape-"cakavatI ja marIne sAtamI narakamAM jAya che. tyAre kaNike pUchyuM "zuM huM cakravatI nathI ? mArI pAse paNa cakavatInA sAdhanarUpa gaja, azvAdika che." tyAre bhagavAne tene evo javAba Ape ke tamArI pAse rana ane nidhie nathI " tyAre teNe kRtrima rane ekatra karIne bharatakSetrane jItavAnI pravRtti zaru karI, tyAre katamAlika nAmanA deve tene mArI nAkhe. te marIne chaThThI narakamAM utpanna thayo. A daSTAntamAM chaThThI narakamAM gamanarUpa anabhimata aMzanA tyAganI apekSAe ane sAtamI narakamAM gamanarUpa svAbhimata aMzanA gaha NanI apekSAe AharaNatazatA samajavI joIe. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03 sU041 dRSTAntabhedanirUpaNam 211 caturthabhedamAha-'nissAyayaNe' ityAdi / nizrayA vacanaM nizrAvacanam / ayamAzayaH kamapi vinItavineyamAlaMbya yadanya mabodhAya vacanaM tadhana vidheyatayocyate tadAharaNaM nizrAvacanam / yathA mArdavAdi guNasaMpanayineyanizrayA asahamAnAnanyAn vineyAn prati kathanam / yathA gautamamamilakSya bhagavato mahAvIrasya kathanamiveti / yathA sadyaH prabajitasya gAgalimuneH kevalajJAnotpattAvanutpanna kevalajJAnatvena parityaktadhRti gautama prati bhagavAn kathitavAn-cirasaMzliSTo'si gautama ! ciraparicito'si gautama ! mAtyama dhRti kArSIH' ityAdi vacanaprakAreNa gautamamanuzAsayatA bhagavatA'nye'pyanuzAsitA iti / atrAdhRtirUpAnabhimatAMzatyAgAd dhRtirUpAbhimatAMzagrahaNAdAharaNa tadezateti ityAharaNatadezodAharaNam // 2 // vinIta ziSyako lekara anyake prabodhanake liye vacana jahAM vidheya. rUpase kahA jAtAhai vaha AharaNa nizrAvacana hai jaise-mArdavAdi(komalatA) guNasaMpanna pineya ziSyakI nizrAse asahamAna anya ziSyoMke prati gautamako lakSyakara jaisA bhagavAn mahAcIrane kahA thA, usa tarahase kahanA jaise jaba turatake dIkSita gAgalimuniko kevalajJAna utpanna ho gayA taba kevalajJAna nahIM honese parityakta dhRtivAle gautamase bhagavAna ne kahA-bahuta dinoM saMzliSTa ho gautama ! ciraparicita ho gautama ! tuma atiko prApta mata hoo ityAdi vacana prakArase gautamako anuzAsita karanevAle bhagavAnme anyoMko bhI anuzAsita kiyA yahAM adhRtirUpa anabhimata "nizrAvacana" 15 vinIta ziSyanI mI AdhIna anyane pramAdhita karavA nimitte vidheya rUpa je vacane kahevAmAM Ave che tenuM nAma AharaNanizrAvacana che. jemake-mArdavAdi guNasaMpanna vinIta ziSyanI nizrAne sahana na karanArA anya zine gautama svAmIne lakSya karIne je vacane mahAvIra prabhue kahyA hatAM te vacanene nizrAvacana kahe che, te prasaMga have prakaTa karavAmAM Ave che--turatanA dIkSita gAli munine jyAre kevaLajJAna thayuM tyAre parityakta dhRtivALA gautamasvAmIne mahAvIra prabhue A pramANe kahyuM hatuM--ghaNA ja dinethI saMliSTa che gautama! ciraparicita cho gautama ! tuM atisaMpanna na thaIza parityakta thativALA thavuM tAre mATe ucita nathI" ItyAdi vacane dvArA gautamane anuzAsita karanAra mahAvIra prabhue anya munijanone paNa anuzAsita karyA hatA. ahIM anabhimata rUpa ati rUpa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 sthAnAGgasUtre atha tRtIyamAharaNatadoSajJAtamAha-' AharaNataddose' ityAdi / AharaNatadoSaH, sa ca caturddhA-adharmayukta-pratilomAtmopanIta-durupanItabhedAt / tatra prathamabhedamAha-' adhammajutte' ityaadi| yadudAharaNaM pApAbhidhAnasvarUpaM kasyacidarthasya sAdhanAyopAdIyate yena ca pratipAditena zroturadharmabuddhirjanyate tadadhabhayuktamudAharaNam , yathA kathAprasaMge kenaciduktaM saptarAtroSitaM kAMsyapAtrasthita dhRtaM viSAyate tacchRkhA kazcittathAvidhaM dhRtaM pradveSiNe bhrAtre datvA mArita iti AharaNadoSatA cAsyAdharmayuktattvAt-tathAvidha shroturdhrmjnyaanotpaadktvaacceti| aMzake tyAgase evaM dhRtirUpa abhimata aMzake grahaNase AharaNataddezatA hai isa prakArase AharaNataddezakA yaha sabheda kathana hai____AharaNataddoSakA kathana isa prakArase hai-adharmayukta 1 pratiloma 2 AtmopanIta 3aura durupanIta 4 ye isake cAra bheda haiM-jo udAharaNa pApa kathana svarUpa ho aura kisI arthakI siddhi ke liye diyA gayA hai ki jimake pratipAdita hone para zrotAko adharmabuddhi ho jAya, aisA vaha udAharaNa adharmayukta udAharaNa hai jaise kathA prasaGgameM kisIne aisA kahA ki sAta rAta taka kAMsekI thAlI meM rakhA gayA ghRta viSake tulya ho jAtA hai isa bAtako sunakara kisIne aisAhI kiyA aura usa ghRtako apane dveSI bhAIke liye de diyA taba vaha usake khAnese mara gayA isa udAharaNameM AharaNadoSatA adharmayukta honese hai| anabhimata aMzanA tyAga ane dhRtirUpa abhimata aMzana grahaNanI apekSAe AharaNataddezatA che. A prakAre AharaNatadRzatAnA cAre bhedanuM kathana ahIM samApta thAya che. AharaNatoSatuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-tenA nIce pramANe yA se cha-(1) madhamayuzta, (2) pratisAma, (3) mAmAyanIta, ane (4) rupanIta. je udAharaNa pApakathana svarUpa haya, ane kaI evA arthanuM pratipAdana karavA nimitte ApavAmAM AvyuM hoya ke jenuM pratipAdana thaI javAthI zrotAnI buddhi adharmayukta thaI jAya, evA udAharaNane adharmayukta udAharaNa kahe che jemake kaI eka kathAkAre evuM kahyuM ke sAta dinarAta sudhI kAMsAnI thALImAM mUkI rAkheluM ghI viSasamAna thaI jAya che. A vAta sAMbhaLIne keI mANase e pramANe ja karyuM -dIne kAMsAnI thALImAM sAta dinarAta rAkhI mUkayuM. tyAra bAda teNe te ghI pitAne dveSa karanAra bhAIne mArI nAkhavA mATe vAparyuM. te ghI khAvAthI tene bhAI marI gaye. A udAharaNamAM adharmayuktatAne kAraNe tathA zrotAmAM adharmajJAna utpanna karanAra hovAne kAraNe AharaNadoSatA che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 u03041 dRSTAntamedanirUpaNam 231 dvitIyabhedamAha-' paDilome' iti / pratilomaH=pAtikUlyaM, sa yatropadizyate tatpatilomodAharaNam, yathA "vrajati te mUDhadhiyaH parAbhavaM bhavanti mAyAviSu ye na mAyinaH " ityAdi / yathA caNDaprayotaM prati tadapahatAbhayakumA reNa yathA kRtaM tadvat taddoSatAcAsya zrotuH parApakaraNanipuNabuddhijanakatyAditi / athavA-'jIyo'jIvazceti dvAyeva rAzI' ityukte'nyaH ko'pi tanigrahArthamAhatRtIyo'pi nojIvAkhyo rAzirasti gRhagodhikAdicchinnapucchacaditi / asyA haraNataddauSatA cotsUtraprarUpaNAditi / atha tRtIyabhedamAha-' attovaNIe' iti / AtmopanItam Atmaiva upanIto viyojito yasmistattathA arthAt yena "pratiloma" pratikUlatA jahAM upadiSTa hotIhai vaha pratilomodAharaNahai jaise "vajanti te mUDhadhiyaH parAbhava bhavanti mAyAciSu ye na mAyinaH" ityAdimeM kahA gyaahai|athvaa-cnnddprdyaatke prati usake dvArA apahRta hue abhayakumArane jaisA kiyA hai vaisA karanA yaha saba pratilomodAharaNa hai isameM AharaNatadoSatA zrotAko parApakaraNa ( dUsareko nukasAna karane) meM nipuNa aisI buddhikI janakatAse AtI hai athayA-"jIva aura ajIca aisI ye do rAzI haiM " aisA kahane para isake nigraha nimitta anya koI bhI yadi aisA kahatA hai ki nahIM gRhagodhikAdi chinna pucchakI taraha nojIcarAzibhI tIsarI rAzi hai aise kathana meM AharaNa. taddoSatA utsUtra prarUpaNAse AI hai " AtmopanIta"-jisameM AtmA svayaMhI upanIta ho jAya vaha AtmopanIta hai arthAt-aisA yaha jJAta pratiloma"--jemAM pratikULatA upadiSTa thAya che te udAharaNune pratiyAmAhA 26 47 cha. rema-"vrajanti te bhUdadhiyaH parAbhavaM bhavanti mAyA. viSu ye na mAyinaH" tyAhimA apAmA mAyuM che. mathA pAtAne mapAIta karanAra (apaharaNa karanAra) caMDapradyotanI sAthe abhayakumAre jevuM karyuM evuM karavuM te pratimAnA udAharaNa rUpa che. temAM AharaNataddoSatA hovAnuM kAraNa nIce pramANe che-A prakAranuM udAharaNa zrotAnI parAkaraNa (anyane nukasAna)mAM nipuNa evI buddhinuM janaka thaI paDe che. athavA-"jIva ane ajIva evI A be ja rAzI che" A pramANe jyAre kahevAmAM Ave tyAre tenA nigraha nimitta kaI evuM kahe ke "gRhagedhikAdi chinna puchanI jema nojIvarAzi paNa trIjI rAzi che." A prakAranA kathanamAM usUtra prarUpaNAne lIdhe AharaNataddoSatA rahelI che. - "ApanIta"--jemAM AtmA pite ja upanIta thaI jAya evA udAharaNane A panIta kahe che. eTale ke paramatanA khaMDanane mATe kaI zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sthAnAGgalo jJAtenAnyadIyamatanirAkaraNAya parigRhItena svakIyamatameva duSTaM bhayeda yatra tad AtmopanItam / yathA pariSadi kenApi kathitam-atra sarve mUrkhA ' iti / atrasarvapadena svAtmA'pi mUrkhatayopAtta iti / AharaNatadoSatA cAtra svavacanadoSAt / yathApA " savve pANA na haMtavvA" sarve prANino na hantavyAH asya pakSasya dUSaNAya kathidAha-anyadharmasthitAstu hantavyA viSNunA rAkSasA iva, evaM vadatA tenAsmaiva hantavyatayA upanItaH tasyApi dharmAntarasthitatvAt / athavA-kenApi rAjJA pRSTaH-'taDAgo'yaM kathamabhedyo bhavati ?' anyena kathitam-dvAtriMzallakSaNe puruSetra nikhAte satyabhedyo bhvtiiti| amAtyena tu-sa eva tatra tAdRzaguNasampannatyA. ki jo anya matake nirAkaraNake liye diyA gayA hai parantu usase svayaM kA matahI duSTa ho jAya vaha AtmopanItahai jaise kisI sabhAmeM kisIne kahA-yahAM sabahI mUrkha hai so isa prakArake kathanase kahanevAleko bhI mUrkhatA prApta ho jAtI hai kyoMki sarva padase yaha bhI gRhIta ho jAtA hai aise kathanameM AharaNatadoSatA svayacanadoSase hai athavA-jaise-"sacce pANA na haMtacyA' isa kathanako kSita karane ke liye koI aisA kahe ki anya dharmasthita prANIko to viSNune jaise rAkSasoMko mArA hai caise mAra denA cAhiye isa prakArake usake kathanake anusAra yaha svagaM mI hantavya rUpase upasthita ho jAtA hai kyoMki vaha svayaM bhI dharmAntarameM sthita hai athavA-kisI rAjAne pUchA-yaha tAlAva amogha kaise ho sakatA hai taba kisIne kahA-battIsa lakSaNoMvAlA yadi koIpuruSa yahAM para jItA gAr3a daSTAnta ApavAmAM AvyuM hoya, paraMtu tenA dvArA pitAnA matanuM ja khaMDana thaI jatuM hoya, te evA daSTAntane AtmAnIta kahe che. jemake koI sabhAmAM bhAsa se mAle , " mI mAM bhUmi metra yAya cha." to tenA A kathana dvArA te pote paNa mUrkha Thare che kAraNake "badhA mUkhe che" ema kahevAmAM kahenAra pote paNa mUkha rUpe gaNAI jAya che. A kathanamAM svayayana pane sIdhe bhAratadoSatA cha. ayA-" savve pANA na hatanyA" koI paNa jIvane haNa joIe nahIM, " A kathanane dUSita karavAne mATe koI evuM kahe ke "jema bhagavAna viSNue rAkSasane mArI nAkhyA hatA, tema anya dharmasthita chane mArI nAkhavA joIe, A kathana anusAra te AvuM kahenAra paNa haNa nAkhavAne yogya pratipAdita thAya che, kAraNa ke anya dharmane mAnanArA lokonI dRSTie te te paNa vidhamI ja che. athavA-kaI rAjAe pUchayuM. "A taLAva amegha kevI rIte banI zake?" tyAre koIe evo javAba Ape ke "koI batrIsa lakSaNe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 4 u03 sU041 dRSTAntamedanirUpaNam nikhAta iti tena syAtmaiva tatra niyuktaH svasyaiva vacanadoSAdata aatmopniittvmtreti| ___ caturthabhedamAha-duruvaNIe' iti / durupanItam duSTamupanItaM yojitaM yasmin iti durupanItam-yathA kenacitkasmaicit kimapi pRSTam tasmai tenAsaMgata. muttaraM pradattaM bhavet , yathA kasmaicid mikSukAya kenApi pRSTe sati bhikSorasaMgata muttaram , yathA"bhikSo ! mAMsaniSevaNaM prakuruSe ? kiM tena madha vinA, madyaM cApi tava priyaM ? priyamaho vArAGganAbhiH saha / vezyA dravyaruSiH kutastava dhanaM ? dyUtena cauryeNa yA, cauryAtaparigrahopi bhayataH 1 bhraSTasya kAnyA gtiH||1||" iti / padvA-kenaciddhana kasnizcit hastagata jAle bhikSuke pRSTe tenAsaMgatamuttaraM dattaM yathAdiyA jAye to yaha tAlAba amogha ho sakatA hai, usakI aisI bAta suna. kara amAtyane usakohI battIsa lakSama saMpanna honese vahAM gAr3a diyA isa taraha usane apane Apakoho apane vacanadoSase vipattimeM DAla diyA, isa taraha svavacanadoSasehI AharaNataddoSatAmeM AtmopanItatA AtI hai "duruvaNIe" jisameM uttaradAtA apane Apako dRSTa rUpase yojita karatA hai vaha durupanIta hai arthAt-kisIne kisIke liye kucha bhI pUchA ho, yadi vaha usakA asaMgata uttara detAhai to aisI avasthAmeM yaha durupanIta kahA jAtA hai jaise-kisIne eka bhikhArIse kucha pUchA to usane mAMsa sevanakI zaMkAse usako uttara kucha hI diyA jaise___"bhikSo ! mAMsaniSeNavaM prakuruSe" ityAdi / he bhikSo ! kyA tuma mAMsakA niSevaga-sevana karate ho ? usa bhikhArIne kahA madyake vinA puruSane ahIM bhoga ApavAmAM Ave te A taLAva amogha thaI zake " tenAM A zabda sAMbhaLIne amAtya, 32 lakSaNethI saMpanna hovAne kAraNe evI salAha ApanAranuM ja baLidAna ApI dIdhuM. A rIte teNe pitAnA vacanadeSane kAraNe pitAne ja jAna gumAvyo A rIte svavacana deSatAne lIdhe ja AharaNataddoSatAmAM AtmAnItatA AvI jAya che. "duruvaNIe " 35nIta'- uttrhaa| potAna iSita 33 cejita kare che, tenuM nAma " durUpanIta" che. jema ke-kaIne kaI prazna pUchavAmAM Ave ane te tene asaMgata javAba Ape, te evI paristhitimAM tene kaMpanIta kahevAmAM Ave che jema ke-koIe eka bhikhArIne kaMI pUchayuM te teNe mAMsa sevananI zaMkAthI tene bIje ja uttara Ape jema ke - " bhikSo! mAptaniSevaNa prakuruSe" tyA6i-" lakSu ! zu tame masinu sa-30 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 sthAnAGgasUtre "kanyA''cAryA'ghanA te nanu zapharavadhe jAlamanAsi matsyAn ?, te me mayopadaMzAH pibasi nanu ? yuto vezyayA yAsi vezyAm ? dattvA'rINAM gale'dhiM kvanu taya ripayo ? yeSu sandhi chinadima, caurastvaM ? dyUta hetoH kitava iti kathaM ? yena dAsI suto'smi" ||1||iti / vahaacchAhI nahIM lagatA hai,to kyA madya sevana bhI karate ho ? hAM karatA hUM kiMtu akelA nahIM vaha to vezyAke sAthahI priya lagatA hai, to kyA vezyAke pAsa bhI jAte ho ? vaha to dravyase hI prema karanevAlI hotI hai to tuma dravya kahAMse lAte ho ? jue~ aura corIse lAtA hUM, to kyA Apa juA~ aura corI bhI karate ho ? hAM, bhraSTa puruSakI anya gati hI kyA ho sakatI hai ? isameM kevala yahI dikhalAyA gayAhai ki kisIke kucha pUchane para uttara dene vAlene kitanA adhika asaMgata uttara diyAhai isI tarahase hAthameM macchI pakar3ane kI jAla liye jAte huve bhikhArIko kisI dhUrtane pUchA to usane use isa prakArakA uttara diyA "kanthA'' cAryAdhanA te" ityAdi / jo kanthA lekara ghUmanevAle he bhikSuka ! terI kanthAmeM ye jagaha 2 cheda kyoM ho rahe haiM 1 nahIM 2 yaha to macchI pakar3anekI jAla hai, to kyA tU macchI bhI khAte ho? hAM, vaha binA madyake acchI nahIM lagatI hai, to kyA tuma madyabhI pIte ho sevana kare che kharA ? te bhikhArIe kahyuM madirApAna sivAya te temAM majA ja kevI rIte paDe? te zuM tame madirAnuM paNa sevana kare che ? hA karuM chuM paNa ekale nahIM te te vezyA sAthe ja priya lAge che. te zuM tamo vezyA sevana paNa kare che? te te dhanathI ja prema karavAvALI hoya che, te tame dhana kyAMthI lAvo che? jugAra ane cerIthI lAvuM chuM. te zuM tame cerI paNa kare che ? hA bhraSTa puruSanI bIjI gatI ja zuM thaI zake? A daSTAntamAM kevaLa eja vAtane prakaTa karavAmAM AvI che ke eka sAmAnya praznanA uttara rUpe kevI asaMgata vAte uttara denAra dvArA karavAmAM AvI che. A prakAranuM eka bIjuM dRSTAnta have ApavAmAM Ave che. koIe eka bhikhArIne kaMI pUchayuM ke teNe mAMsasevananI zaMkAthI tene bIje ga ttara bhaay| rebha :-" kanthA''cAryAdhanA te"-"3 nyA. dhArI bhikSaka ! tArI kanthAmAM sthaLe sthaLe chidra kema dekhAya che? nA nA A te mAchalA pakaDavAnI jALa che, te zuM ? tame mAchalI paNa khAva che? hAM paNa te madya sevana vagara barobara lAgatI nathI te zuM tame madya zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI. sthA. 4 u. 3 sU.41dRSTAntabhedanirUpaNam 235 yat prakRtasAdhyAnupayogi dASTantikena saha sAdharmyAbhAvAttad durupanItam, yathA nityaH zabdaH kAryatvAd ghaTavadityatra dRSTAnte ghaTe nityatvadharmo nAsti iti tatsAdharmyAt zabdasya nityatvaM kathaM siddhayet anityataiva paryavasyatIti tRtIyaM jJAtam 3 | atha caturtha jJAtamAha - ' upannAsovaNae ' ityAdi / 'uvannA sovaNa ' upanyAsopanayazcaturddhA bhavati tadvastu - tadanyavastu, pratinibha- hetu - bhedAt / tatra prathamaM bhedamAha - ' tavvatthue ' iti tadvastukam tadeva = hAM kintu akelA nahIM vaha vezyA ke sAthahI pItA hUM, to kyA tuma vezyA ke yahAM bhI jAte ho ? duzmanoMke gale para paira rakhakara jAtA hU~, tumhAre duzmana kahA~se huye ? meM jinake ghara para svAta lagAtA hUM ve mere zatru ho jAte haiN| to kyA tuma corI bhI karate ho ? hAM, juveke liye saba kucha karanA par3atA hai aisA kyoM karate ho ? maiM dAsI putra hUM isaliye // 1 // dArzanika dRSTise isa durupanItakA tAtparya aisAhI nikalatA hai ki jo prakRta sAdhya meM upayogI nahIM hotA hai anupayogI rahatA hai vaha durupanIta hai kyoMki dASTantika meM isake sAdharmyakA abhAva rahatA hai jaise -" nityaH zabdaH kAryatvAt ghaTavat " kArya honese ghaTakI taraha zabda nitya hai | yahA ghaTa dRSTAntameM nityatva dharma nahIM hai isaliye usake sAdharmya zabda meM nityatA kaise siddha ho sakatI hai isase to anisvatAhI siddha hotI hai 3 paNa pIvA che ? hA, paNa ekaleA nathI pIteA vezyAnI sAthe ja pIuM chuM, to zuM tame vezyAne tyAM paNa jAva che ? hA duzmananA gaLA para paga rAkhIne jAu' chuM, tamAre vaLI duzmana kayAMthI ? huM jenA gharamAM khAtara pADuM chu te mArA duzmana khane che. teA zuM? tameA khAtara paNa pADo che. ! jugAra mATe tema karavu' paDe che. teA hai dhRta AvuM tuM zA mATe kare che ? huM dAsInA putra chuM e mATe ?" A pazu durUpanItanuM dRSTAnta che. dArzanika dRSTie A durUpanItanA bhAvArtha evA thAya che ke je prakRta sAdhyamAM upayegI thatuM nathI paNa anupayegI ja thai paDe che, tene durUpanIta kahe che, kAraNa ke vArdAntittanI sAthe tenA sAdhanA abhAva rahe che. bha - " nityaH zabdaH kAryatvAt ghaTavat " " artha pArthI ghaTa (ghaDA) nI jema zabda nitya che " ahIM ghaTa deSTAntamAM nityatva dharmanA ja abhAva hAvAthI tenA sAdhamya vaDe zabdamAM nityatA kevI rIte siddha thaI zake ? A dRSTAnta vaDe te zabdamAM anityatA ja siddha thAya che, zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 sthAnAGgasUtre paropanyastasAdhanameva vastu iti uttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadvastukaH / athavA tat paropanyastaM vastu iti tadvastu, tadeva tadvastukaM tena yukta upanyAsopanayopi tadvastuka iti kathyate / yathA kazcidAha-bho bhoH zRNuta madIyagrAme mahadekaM saraH, tatparisare mahAn zAlmalItarurvidyate tasya yAni parNAni jale pataMti tAni jalacarA jIyA bhavanti, yAni ca sthale patanti tAni ca sthalacarA bhavantIti lokAnAM kutUhalArthamitthaM niveditam , tatra tadupanyastameva tAdRzatarupatrapatanavastu adhikRtya kenaciduktaM bho ? yAni patrANi bhUmijalayorantarAle patanti teSAM kA sthitiriti, upapattimAtramuttarabhUtaM vastu tadvastuka upanyAso cauthA jJAta jo upanyAsopanayahai vaha cAra prakArakAhai jaise-tadvastuka 1, tadanyavastuka 2 pratinima 3 aura hetu 4 jisa upanyAsopanayameM parake dvArA diyA gayA sAdhanahI vasturUpa hotA hai arthAt uttararUpa hotA hai vaha tabastuka hai / athavA-paropanyastavasturUpa vastukase yukta jo upa. nyAsopanaya hai vaha bhI tabastuka kahalAtA hai, jaise kisIne kahAhe bhAIo ! suno mere gA~vameM eka bar3A bhArI tAlAva hai usake taTa para eka bahuta bar3A semarakA vRkSahai usake patte jitane jalameM giratehaiM ve saba jalacara jIyoMke rUpameM pariNataho jAte haiM, aura jitane patte jamIna para girate haiM ve saba sthalacara jIvoMke rUpameM pariNata ho jAte haiM aisA jo usane kahA so lokoMko kutUhala utpanna karAne ke liye kahA isa para kisI dUsarene usase kahA ki bhAI ! yaha to batAo ki jo patte bhUmi aura cothA jJAta (udAharaNa) rUpa je upanyAsopAya che, tenA nIce pramANe yAra prA2 cha-(1) tastu4, (2) tanyaratu4, (3) pratinisa mana (4) hetu je upanyAse pAyamAM anyanA dvArA ApavAmAM AveluM sAdhana ja vasturUpa hoya che eTale ke uttara rUpa hoya che, tenuM nAma tadastaka upanyAsanaya che. athavA-parepanyasta vasturUpa vastuthI yukta je upanyAsepanaya che tene paNa tahastaka kahe che. jemake-koI puruSe A pramANe kahyuM-"he bhAIo? mArA gAmamAM eka ghaNuM vizALa taLAva che. tenA kAMThA para eka moTu semara (zImaLA nuM vRkSa che. tenAM jeTalAM pAna pANImAM paDe che, te badhAM jalacara jI rUpe pariNamI jAya che ane jeTalAM pattAM jamIna para paDe che te badhAM sthalacara jI rUpe pariNamI jAya che." teNe A prakAranuM je kathana karyuM te lokomAM ktaDala utpanna karavA nimitte kahevAmAM AvyuM hatuM. tyAre keIe tene A pramANe prazna pUcha-"e te batAve ke je pAna bhUmi zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI. sthA. 43. 3.51 dRSTAntamedanirUpaNam 237 panaya iti / dvitIyabhedamAha- tadannavatthue ' iti / paropanyastavastuno bhinna muttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadanyavastukaH yathA-tatraivodAharaNe jale patitAni parNAni jalacarAH iti kathite tadvighaTanAya parNapatanAd bhinnamuttaramAha-yAni parNAni punaH daNDAdinA pAtayitvA khAdati nayati vA svagRhaM tasya kA gati bhavati ? na kA'pItyarthaH / yadyevaM tarhi yAni patrANi jale sthale vA jalake antarAlameM girate haiM unako kyA dazA hotI hai isa prakArakA upapatti mAtra jo uttarabhUta vastu hai vahI tabastuka upanyAsopanaya hai kyoMki kahanevAle jo semarake vRkSake patroMke giraneke ghAremeM kahA hai usehI lekara dUsarene usase aisA kahA hai isa uttararUpa kathanase yahI siddha kiyA gayA hai ki jisa prakAra antarAlapatita patra pattoMke rUpameM rahate haiM usI prakArase pAnI aura sthala para patita patra bhI pattoMkehI rUpameM rahate haiM isa prakArakA yaha uttara kathana tadvastuka upanyAsopanaya hai ___" tadannavatthue " jisa upanyAsopanayameM paropanyasta vastuse bhinna uttarabhUta vastu hotIhai, aisA yaha upanyAsopanaya tadanyavastukahai / jaiseisI pUryokta udAharaNameM jaba usane aisA kahA ki jalameM patita patte jalacara ho jAte haiM to jina pattoMko vaha daNDAdika se girAkara khAtA hai yA apane ghara para le jAtA hai usakI kyA hAlata hotI hai ? yahAM jo ane jaLanA antarAlamAM paDe che, temanI zI dazA thAya che?" A prakAranI je upapatti mAtra rUpa uttarabhUta vastu che, tenuM nAma ja tadvastaka upanyAsapanaya che kAraNa ke kahenAra vyaktie semara vRkSanA pAna paDavAthI temanuM zuM thAya che te kahyuM che ane bIjI vyaktie paNa e semara vRkSanA pAna jamIna ane pANInA antarAlamAM paDavAthI temanuM zuM thAya che evo prazna pUche che. A uttara rUpa kathanathI eja vAta siddha karavAmAM AvI che ke je prakAre antarolapatita pattAM pAna rUpe ja rahe che eja pramANe jalapatita ane sthalapatita pattAM paNa pAnArUpe ja rahe che. A prakAranuM A uttara kathana ta ka upacApanaya rUpa che. tadanya vastaka "--je upanyAsopanayamAM parapanyasta vastu karatA bhinna uttarabhUta vastu hoya che, evA upanyAse panayane tada vastaka kahe che. jemake-pUrvokta udAharaNamAM pahelI vyaktie jyAre A prakAranuM kathana karyuM ke "jalamAM paDelAM pattAM jalacara rUpe pariNamI jAya che, tyAre tene A pramANe prazna pUchI zakAya-"je pattAne tame lAkaDI Adi vaDe pADIne khAo che athavA tamAre ghera laI jAo che temanI zI hAlata zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sthAnAGgasUtre patanti tAnyapi jalacarajIvatvena sthalacarajIvatvena yA bhavituM nAInti manuSyAyAzritapatrANIva / yathA-manuSyAdyAzritAni patrANi manuSyAdibhavayUkAdi rUpatayA na sampadyante tathaiva jalasthalapatitAni patrANyapi jalacarasthalacarajIvatvena bhavituM nAInti, yadi tAni tathA saMpadyante tarhi manuSyAdyAzritAni patrANyapi yUkAdita yA saMpadyantAm , manuSyAdyAzritAni tu na tathA bhavanti, iti jalasthalapatitAnyapi tAni na jalacaratvena sthalacaratvena ca bhavitumarhantIti / tRtIya bhedamAha-'paDinibhe' iti| pratinibha iti yatropanyAsopanaye vAdinA upanyastapUchanevAlene usase jo pUchA hai vaha apane Apa gire hue pattoMse minna rUpase girAye gaye pattoMke viSayameM pUchA hai ataH isa prakArakA yaha bhinna rUpale uttara pUchanA rUpa kathana usakA yahI bAta sAbita kara detA hai ki unakI jaisI vaha gati honekI bAta kahanA hai, vaisI unakI gati nahIM hotI hai ve to manuSyAzrita pattoMkI tarahasehI pattoMke rUpameM bane rahate haiM nato ve jalacara jIva rUpase pariNamita hote haiM aura na sthalacara jIya rUpase pariNamita hote haiM arthAt jisa prakAra se manuSyAdikoMmeM honevAle yUkAdi rUpase ye patte nahIM pariNamate haiM usI prakArase jalasthala patita patte bhI jalacara sthalacara jIva rUpase nahIM pariNama sakate haiM yadi ve usa rUpase pariNamate hote to manuSyAdyAzrita patte bhI yukAdi rUpase pariNamita hone cAhiye parantu ve to usa prakArase pariNamita hote nahIM haiN| " paDinibhe"-jisa upanyAsopanayameM vAdIke dvArA upanyasta thAya che ?" ahIM prazna kartAe pahelI vyaktine je prazna pUche che te pitAnI jAte tUTI paDelAM pattAMthI bhinna rUpe nIce pADavAmAM AvelAM pAna viSe pUchaye che. tethI A prakArane A bhinna rUpe uttara jANavA rUpa tenuM kathana eja vAta siddha kare che ke jevI rIte manuSyAzrita pAna jude rUpe pariNamatAM nathI eja pramANe ja patita pAna paNa jalacara jI rUpe pariNamana pAmatAM nathI, ane sthalapatita pAna sthalacara che rUpe pariNamatA nathI. eTale ke jema manuSyAdi jenI pAse rahelAM pAna mUkAdi rUpe (ju lIkha Adi rUpe) pariNamatAM nathI, eja pramANe jaLa ane sthalapatita pattA paNa jalacara ane sthalacara jI rUpe pariNamatAM nathI. je teo te rUpe pariNamatAM hata te manuSyAdine Azrita pastAo paNa jU, lIMkha Adi rUpe parimita thavAM ja joIe. paraMtu evuM banatuM nathI. "pAMDenibhe, "pratini"-2 upanyAsopanayama pAhI / 75. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u03 sU041 dRSTAnta medanirUpaNam padArthasyottaradAnAya sadRzameva vastu upanIyate sa pratinibhaH, yathA-AsItkazci drAjA, sa itthamaghoSayat-yaH apUrva zloka-zrApayiSyati tasmai lakSaM dAsyAmi / tacchrutvA apUrvAn zlokAn zrAvayituM bahavopi samAgatA azrAvayaMzca zlokAn / tacchtyA rAnopAva ete tu mayA zrutA eva, tano'npaH kopi gatvA itthaM gAthAmapaThat " tujjha piyA majjapiuNo, dhArei aNUNayaM sayasahassaM / jai suyapura dijjau, aha na suyaM khorayaM dehi " // 1 // chAyA- naya pitA mama pitu dhArayatyanUnaM zatasahasram / yadi zrutapUrva dadAtu, atha na zrutaM kaTorakaM dehi // 1 // upasthita kiye gaye padArthake uttara dene ke liye sadRzahI yastukA upanaya hotA hai sadRzahI vastu upasthita kI jAtI hai vaha-pratinibha upanyA. sopanaya hai jaise-kisI rAjAne aisI ghoSaNAkI-jo mujhe apUrva zloka sunAyegA usake liye maiM eka lAkha rupayA pradAna karUMgA isa usakI ghoSaNAko sunakara aneka vidvAnoM ne apUrva 2 zlokoMkI racanA karake use unheM sunAyA uttarameM rAjAne kahA-ye zloka to maiMne sunehI haiM taba kisIne jAkara isa gAthAko use sunAyA___" tunjha piyA majjha piuNo" tumhAre pitA para mere pitAke eka lAkha rupayA lenA hai, yadi yaha bAta tumane pahilese suna rakhI hai to 1 lAkha rupayA mujhe do aura jo nahIM sunI hai to bhI mujhe 1 lAkha rupayA do kyoMki maiMne Apako yaha apUrva zloka sunAyA hai| nyasta upasithata karavAmAM AvelA padArthane uttara devAne mATe saMdeza (samAna) vastune ja upanaya thAya che-samAna vastu ja upasthita karAya che te pratinibha upanyAsapanaya che. jemake kaI eka rAjAe evI jAherAta karI ke je kaI mANasa mane apUrva (pahelAM na sAMbhaLyo hoya e) ka saMbhaLAvaze tene huM eka lAkha rUpIAnuM InAma ApIza. A ghaSaNa sAMbhaLIne aneka vidvAnoe apUrva kSeke banAvIne tene saMbhaLAvyA. temane rAjA A pramANe javAba Apate " A leka te meM pahelAM sAMbhaLela che. " tyAra bAda keI eka mANase te rAjA pAse jaIne tara ma sA samajAvya "tujha piyA majjhapiuNo" tyAha "tamArA pitAjI pAse mArA pitAjInA eka lAkha rUpIyA leNA che. je A vAta Ape pahelAM sAMbhaLelI hoya te te leNA peTe eka lAkha rUpIA Ape, ane A vAta tame sAMbhaLelI na hoya te apUrva zloka sAMbhaLavAnA InAma tarIke mane eka lAkha rUpIA Ape. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 sthAnAso api ca svasti zrI bhojarAja ! tribhuvana vijayI dhArmikaste pitA'bhUt , pitrA te me gRhItA navanavati yutA rtnkottirmdiiyaa| tAstvaM dehi pradeyaiH sakalabudhagaNe Ayate vRttametat , no vA jAnanti nUnaM navakRtamathavA dehi lakSaM tato me" // 1 // iti evaM prakAreNa tatra nigRhIto rAjA, pratinibhatA cAsyAsatyavacanaM bruvANa pratya satyavacanasyaivopanyAsAditi / caturtha bhedamAha - ' heu ' iti, hetuH - yatropanyAsopanaye tathA-" svasti zrI bhojarAja" ityAdi / isa zlokakA bhAva bhI pUrvokta zlokake anusArahI hai isameM bhojarAjake pitAko tribhuvanavijayI aura dhArmika prakaTa kiyA gayA hai ninyAnave 99 karor3a ratna una para mujhe lenA hai aimA karjA isameM kahA gayA hai ataH vaha tuma mujhe do yaha bAta yahAM ke saba vidvAnoMko jJAta hai aura yadi ve isa pAtase anabhijJa haiM to hamArI kRti yaha apUrva hai ataH ise apUrva honeke kAraNa Apa hameM apanI ghoSaNAke anusAra 1 lAkha rupayA pradAna kiijiye| isa prakArase rAjA nigRhIta parAsta ho jAtAhai yahAM isa kathanameM jo pratinibhatA AI hai, vaha asatya vacana bolaneke prati "maiMne ye zloka to sunehI haiM-isa prakArase kahanevAle rAjAke prati asatya vacanake upanyAma karanesehI AI hai, kyoMki bAdIke dvArA upanyasta padArthakA uttara tathA-" svastizrI bhojarAja" tyAla. mA zvana mApA 55 85 cukata zloka jevuM ja che. A lekamAM bhejarAjAnA pitAne tribhuvanavijayI ane dhArmika kahyA che, ane temanI pAse pitAnuM (A apUrva zloka banA vanAranuM) 9 karoDa rananuM leNuM che. mArI A vAta ahInA sarva paMDita jANe che. je te e A vAtane na jANatA hoya te mArI A kRti apUrva hovAne kAraNe Ape jAhera karyA anusAra eka lAkha rUpIAnuM InAma mane bhanaya. A prakAre rAjA parAsta thAya che evuM batAvavAmAM AvyuM che. A kathanamAM pratinibhatA kevI rIte AvI che te have samajAvavAmAM mAva cha-" meM mA 24 paDatAM sama cha, " mA 42nA astyvacana bolanAranI sAme " mArA bApAnuM tamArA pitAzrI pAse eka lAkha rUpIAnuM leNuM che. " A prakAranA asatya vacanane upanyAsa karavAthI temAM praninibhatA AvI che. kAraNa ke vAdInA dvArA upanyasta padArthane uttara tenA jevI ja vastu vaDe apAyA che. jema pahelAM rAjAe jUThANAne Azraya lIdhe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04303049 dRSTAntabheda nirUpaNam 241 paryanuyogasya ( praznasya ) heturuttaratayA kathyate sa heturiti, yathA kenApi kazcit pRSTaH - aho ! tvayA yatrAH kiM krIyante ? sa prAha-yena mudhaitra na labhyante, evaM kasmAd brahmacaryAdikamanuSThIyate uttaramAha - akRtatapasAM narake vedanA bhavati / yadvA-kasmAttvayA pratrajyA gRhItA ? tAM vinA mokSo na bhavatIti / iha upapattimAtramevedaM jJAnatvenoktamarthajJApakatvAditi 4 / usakI jaisI sadRza vastuse hI diyA gayA hai rAjAne pahile jhUTha kahA bAda meM zloka upasthita karanevAloMne bhI usameM usake jaisAhI asatya vastukA ullekha kara use parAsta kiyA hai| "heDa " - jisa upanyAsopanaya meM paryanuyoga praznakA hetu uttara rUpase kahA jAtA hai yaha hetu upanyAsopanaya hai jaise kisIne kisI se pUchA tuma rain kyoM kharIda karate ho ? uttara meM usane kahA ye binA kharIda kiye prApta nahIM hote haiN| brahmacaryAdikakA pAlana kyoM kiyA jAtA hai ? utta rameM kahA gayA hai jo tapasyA nahIM karate haiM unheM narakameM vedanA bhoganI par3atI hai athavA - tumane pravrajyA kyoM grahaNa kI hai ? uttara meM kahA gayA hai- usake vinA mokSa nahIM hotA hai| ina saba kathanoM meM praznahI uttara rUpameM kahA gayA hai kyoMki jaba pUchanevAlene aisA pUchA hai ki jauM ko tuma kharIda kyoM karate ho ? taba uttara meM aisA kahA gayA hai ki ve binA kharIda kiye prApta nahIM hote haiM isaliye unheM kharIda kiyA jAtA hai isI tarahase 66 hatA tema apUrva zloka upasthita karanAra puruSe paNa asatyanA ja Azraya laineleNA rUpa asatya vastunA te ztAkamAM ullekha karIne-te rAjAne parAsta karyAM hatA. ' heu " ' hetu ' - upanyAsopanayamAM paryaMnuyoga praznaneo hetu uttara rUpe kahevAmAM Ave che tene " hetu upanyAsepanaya " kahe che. jema ke-- aho ane pUchayu - " tame 45 zA mATe kharIdyu karI che ? ' uttara " te jarIdyA vagara 66 bhaNatA nathI, " prazna brahmacarya " AdinuM pAlana zA mATe karAya che ? uttara " bhethe| tapasyA karatA nathI temane narakamAM vedanA legavavI paDe che. " prazna-tame pravrajyA kema grahaNa karI che?' uttara--pravrajyA graheNu karyo vinA meAkSa maLatA nathI. '' A AvyA che. kAraNa ke jyAre java kharIdakarA che ?" badhAM kathanAmAM prazna ja uttara rUpe kahevAmAM praznakartA evA prazna kare che ke " tame zA tyAre uttara rUpe evuM kahevAmAM AvyuM che maLatA nathI, tethI tene kharIda karavAmAM Ave " kharIda karyA vinA java che. ' e ja pramANe anya sa- 31 zrI sthAnAMga sUtra : 03 mATe ke - --- Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sthAnAGgasUtre atha hetozcAturvidhyamAha - 'heUvaubihe' ityAdi / hetuH-hinoti gamayati jJeyamiti hetuH sAdhyanirUpitavyAptimAn anyathA'nupapatti lakSaNaH yathA parvato vahnimAn dhUmAnyathAnupapatteriti, taduktam-" anyathA'nupapannatvaM hetorlakSaNamIritamtadaprasiddhisandehaviparyAsaistadAbhatA" // 1 // atra zlokapUrvArddhana hetorlakSaNam / anya praznoM ke uttara meM bhI aisAhI samajhanA cAhiye jo prazna kiyA gayA hai vahI uttara rUpameM yahAM prakaTa kiyA gayA hai| "heU ca ucihe" hetu cAra prakArakA kahA gayAhai-yApaka1, sthApakara, vyaMsaka3 aura lUSaka4 jo jJeyakA gamaka-catAnevAlA hotAhai vaha hetuhai| yaha hetu apane sAdhya ke sAtha avinAbhAva sambandha rUpa vyAptivAlA hai "mAdhyAvinAbhAvitvena nizcito hetuH" aisA hetukA lakSaNa kahA gayA? jo apane sAdhyake sAtha avinAbhAva saMbandhavAlA hotAhai vahI hetu hotAhai yaha hetu anyathAnupapatti hai lakSaNa jisakA aisA hotAhai yahAM anyathA zabdase sAdhya ke vinA liyA gayAhai aura anupapatti zabdase hetukA nahIM honA liyA gayA hai jaise-" parvato'yaM vahnimAn dhamAnyathAnupapatteH" yaha parvata agnivAlAhai kyoMki dhUmakI anyathA(agnike vinA)anupapatti hotAhai cinA agni ke dhUma hotA nahIM hai, para vahahai,isase parvatameM agnihai yaha bAta pramANita-anumita ho jAtIhai yahI bAta-"anyathAnupapannatvaM hetolkssnnpraznonA uttara viSe paNa evuM samajavuM joIe ke je prazna karavAmAM AvyuM che, tene ja uttara rUpe ahIM prakaTa karavAmAM Avyo che. "heU cauvvihe" atunA nAye pramANe yAra 4.2 4 -(1) yA54, (2) sthA54, (3) vyasa ane (4) sUpa. je zeyane batAvanAra hoya che tenuM nAma hetu che. A hetu pitAnA sAdhyanI sAye avinAsA samaya 35 vyAzivANI DAya che. " sAdhyAvinAbhAvitvena nizcito hetu " me turnu sakSaya :cha. ne potAnA sAyanI sAthe avinAbhAva saMbaMdha vALo hoya che enuM nAma ja hetu che. te hetu anyathAnapapatti lakSaNavALa hoya che. ahI "anyathA" pada sAdhya vinAnuM vAcaka che ane "anu55tti zabda hetunA abhAvane vAcaka che. eTale sAdhyana amAya DAya to tunI 54 mA 4 saya che. sama-"parvato. yam vahnimAn dhUmAnyathAnupapatteH" " mA pati manipANI, 4261 pamADAnI anyathA (agni vagara) anupatti ja hovI joIe. eTale ke dhumADA vinA agni letI nathI, dhUmADo che eTale agni paNa hovI joIe, A vAta t||2|| prabhAzita-anumAnita tha ya che. me pAta-" anyathAnupapa zrI. sthAnAMgasUtra :03 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u. 3 sU0 41 dRSTAntamedanirUpaNam 213 aparabhAgena tu hetvAbhAsAnAM lakSaNaM pratipAditam / upanyAsopanaye ukto hetuH pRSTasyottararUpamupapattimAtram, atra tu ayaM sAdhyaM prati anvayavyatirekavAn dRSTAntadarzitavyAptimAn / asau yadyapi ekasvarUpopi kiMcidvizeSAt caturdhA bhavati-yApaka-sthApaka-vyaMsakalUSakabhedAt / tatra 'jAyae' iti-yApayati vAdinaH kAlayApanAM yaH karoti sa yApako hetuH / yathA sacetanA vAyavaH parapreraNeSvasatsu tiryaganiyatatvAbhyAM gatimattvAt gozarIrayat, atra heturvizeSaNa mIritam, tadaprasiddhisandehaviparyAsaistadAbhatA" isa zloka dvArA prakaTakI gaI hai| yahAM zlokake pUrvAddhase hetukA lakSaNa kahA gayA hai aura apara bhAgase hetvAbhAsakA lakSaNa kahA gayA hai| upanyAsopanaya meM ukta hetukA pRSTa prazna ke uttararUpameM upapatti mAtra-kathana mAtra hotA hai parantu yahAM vaha sAdhyake prati anvayavyatireka sambandhavAlA aura dRSTAntase darzita vyAptiyAlA hotA hai yaha yadyapi eka svarUpa hotA hai to bhI kiJcit vizeSatAko lekara yApaka Adike bhedase cAra prakArakA ho jAtA hai- jo hetu,vAdIkI kAlayApanA karatA hai vaha yApaka hetu hotA hai kAlayApaka vahI hetu hotA hai jo vizeSaNa bahula hotA hai aise hetuke uccAraNa karanemeM vAdIko vizeSa samaya lagatA hai jaise-" sacetanA vAyavaH parapreraNeSvasattu tiryaganiyatatvAbhyAM gatimattyAt gozarIravat" vAyu sacitta hotA hai, binA preraNA hI tiyacha aura aniyata, gamana karane vAlA hone se, gAya ke zarIra ke samAna isa anumAnaprayogameM "gatimatyAt " hetuke " parapreraNe asati natva hetorlakSaNamIritam tadaprasiddhisandehaviparyAsastadAmanA " mA dvArA prakaTa karavAmAM AvI che. ahIM kanA pUrvArdha dvArA hetunuM lasaNa kahevAmAM AvyuM che ane aparArdha dvArA hetvAbhAsenuM lakSaNa kahevAmAM AvyuM che. upanyAsapanayamAM ukata hetunu pRSTa praznanA uttara rUpamAM upapatti mAtra-kathana mAtra hoya che, paraMtu ahIM te sAdhyanI sAthe anya vyatireka saMbaMdhavALo ane daSTAnta dvArA darzita vyAtivALo hoya che. te che ke eka ja svarUpa vALo hoya che, chatAM paNa theDI theDI vizeSatAne lIdhe tene yApaka Adi cAra bheda kahyA che. je hetu vAdInI kAyApanA kare che-ghaNA kALa gumAve le che-te hetanuM nAma "yApaka hetu " che. kAlayApaka e ja hetu hoya che ke je vizeSaNonI vipulatAvALo hoya che. evA hetunuM uccAraNa karavAmAM vAdIne ghaNe samaya sA cha bha-"sacetanA vAyavaH parapreraNebyasatsu 'tiryaganitayatvAbhyAM gatimattvAt gozarIravat" vAyu sathitta hAya che, bhIkatanI pre26|| 5 // 2 // tiyA bhane maniyatamana 32vaayaa| pAthImA bhanumAna prayogamA gatimatvAt"tuna yA vizeSa -"parapreraNe asati tiryaganiyatattva" mA ma vizeSa cha. / zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 244 bahulatA pratipAditaH duradhigamatvAt kAlaM yApayati ato yApako heturiti / yadvA- kAcitkulaTA svapateH kAlayApanAM karttuM kathitavatI - aho ! sAMpratamuSTra liNDAni mahANi jAtAnyatastAni gRhItvA nagare gaccha, tatra ekaikarUpyakeNa ekaikaM liNDaM deyamiti tadvikrayArthapreSaNopAyena jArasevAyAM kAlayApanAM kRtavatIti yApako hetuH / athavA - yo hetu rjhaTiti sAdhyaM na pratyAyayati kintu kAlakSepeNa, sa kAlayApakatvAt yApako hetu:, yathA-' sarve vastu kSaNikaM sattvAt ' ityatra tiryaganiyatavaM " ye bahula vizeSaNa haiM vizeSaNa bahula hetu duradhigama ho jAtA hai usakA samajhanA bar3A kaThina ho jAtA hai isaliye aisA hetu duradhigama hone se kAla yApaka hotA hai arthAt prativAdI usa hetuko bar3I dera meM samajha pAtA hai isaliye usake bhI kAlakI yApanA hotI hai yahA - kisI kulaTAne apane kAlakI thApanA karaneke nimitta pati se aisA kahA - dekho isa samaya UMTa ke meMgaNAoM kI bahuta kImata bar3ha gaI hai isaliye tuma unheM lekara nagarameM jAo aura vahAM eka 2 rupayAmeM unheM beca Ao isa prakAra usane apane patiko meMgaNeM becane ke bahAne se usake vApisa Ane taka ke samaya meM apane samayako upapatti ke sAtha kAla vyatIta kiyaa| isa prakAra yahA~ yaha hetu kAlayApaka hotA hai athavA jo hetu zIghratA se apane sAdhyakA gamaka nahIM hotA hai, kintu derI se apane sAdhyakA gamaka hotA hai aisA vaha hetu kAlayApaka hone se prakAranA vizeSaNeAnI vipulatAvALA hetu duradhigama (samajavA ghaNeA kaThina) thaI jAya che. te kAraNe durathiMgama haiAvAne kAraNe evA hetu kAlayApaka hoya che--tene sama javAmAM ghaNA samaya lAge evA hAya che. eTale ke prativAdI te hetune sama javAmAM ghaNuA kALa vyatIta karI nAkhe che, tethI tenA kALanI paN yApanAthAya che. athavA-kAI kulaTAe peAte icchita samaya vyatIta karavAne mATe tenA patine kahyuM--" hAlamAM UTana lIDAonI kImata khUba ja vadhI gaI che. tethI tame atyAre ja ApaNA UMTanA lIDAe laIne nagaramAM jAo ane tene eka rUpIAnA ekanA bhAve vecI Ave " A prakAre teNe tenA patine UMTanA lIDAe vecavAne ahAne gAmamAM mekalIne, te pAche phare tyAM sudhInA kALa peAtAnA yAranI sAthe vyatIta karyAM. A prakAre ahI' A hetu kAlayApaka thaI paDe che, athavA je hetu zIvratAthI peAtAnA sAdhyanA gamaka (jANanArA ) hAtA nathI, paNa ghaNA samaya pachI peAtAnA sAdhyaneA jANunArA hAya che evA te hetu kAlayApaka hAvAthI yApaka rUpa hAya che, zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u0 3 sU041 dRSTAntamedanirUpaNam sarvavastunaH kSaNikatvaM sAdhayituM bauddhaiH 'sattvAt ' iti heturupanyastaH / nahi kazcit satvazravaNAdeva kSaNikatvaM pratyeti, ato bauddhAH sattvaM kSaNikatvena sAdhayanti, satvaM nAmArthakriyAkAritvameva, anyathA, bandhyAsutasyApi sattvaprasaGgaH, arthakriyAkAritvaM tu nityasyaikarUpatvAnna kathaMcidapi sabhavati, ato nityabhinnasya kSaNikasyaiva arthakripAkAritvarUpaM sattvaM sidhyati / itthaM ca sattvaM kSaNikatyavyAptayApaka hotA hai jaise " sarva vastu kSaNikaM sattvAt " samasta vastue~ satya viziSTa honese kSaNikahaiM, isa prakArake anumAnase bauddhoMne samasta padArthoM meM kSaNikatA-kSaNadhinazvaratAkI siddhi jo sattva hetuse kI hai so isa hetuke sunatehI koI bhI vyakti isa hetuse padArthoM meM kSaNikatAkI pratIti jhaTiti nahIM kara pAtAhai ataH phira vaha samajhAtAhai ki "yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthasat " jo arthakriyAkArI artharUpa kriyAko karanevAlA hotAhai vahI paramArthataH sat hotAhai yadi artha kriyAkArIkohI sat na mAnA jAve to vandhyAke putrameM bhI satya mAnanA par3egA ataH jaba yaha bAta mAnalI jAtI hai ki jo artha kriyAkArI hotA hai vahI paramArthase sat hai to phira jo sarvathA nitya padArtha hai kUTastha nitya hai usameM arthakriyAkAritA AtI hI nahIM hai, kyoMki vaha nitya to eka rUpahI hotA hai yadi usameM arthakriyAkAritA mAnI jAye to vaha phira ekarUpa nahIM raha sakatA hai ekarUpa nahIM raha sakanese yaha nitya nahIM ma.-" sarva vastu kSaNika satyAt " samasta pastumA satpaviziSTa pAthI kSaNika che," A prakAranA anumAnathI baudhe samasta padArthonI kSaNikatAkSaNabhaMguratAnI siddhi je satya hetu dvArA karI che, te hetune sAMbhaLatAM ja kaI paNa vyakti te hetu dvArA padArthomAM kSaNikatAnI pratIti jaldIthI (turata ja) karI zakatI nathI. tethI ja temaNe A prakAre tenI vizeSa spaSTatA karI cha-" yadevArthakriyAkAri tadeva paramArtha sat" "2 maThiyArI DAya che e ja paramArthataH (svabhAvataH) sat hoya che je artha kriyAkArIne sata na mAnavAmAM Ave te vaMdhyA putramAM paNa sava mAnavuM paDaze eTale ke vaMdhyAne putra hovAnI vAta paNa svIkAravI paDaze. tethI je A vAta mAnI levAmAM Ave ke "je artha kriyAkArI hoya che e ja paramArthata sata rUpa che," te je sarvathA nitya padArtha che phUTastha nitya che temAM artha kriyAkAritA saMbhavatI ja nathI, kAraNa ke te nitya te eka rUpa ja hoya che. je temAM akSiAkAritA mAnavAmAM Ave che te eka rUpa rahI zakatuM nathI, ane eka rUpanahIM rahI zakavAthI tene nitya kahI zakAtuM nathI, kAraNa ke nityanuM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre meva / evaM sAdhyasAdhane kAlo yASito bhavatIti kAlayApanAkAritvAdayaM satyalakSaNo heturyApaka iti / dvitIyabhedamAha-thAvae' iti / sthApayati pakSa zIghratayA arthAt prasiddhavyAptikatayA samarthayateiti sthApako heturiti / yathA parvato. kahA jA sakatA hai, kyoMki nityakA to lakSaNa " apracyutAnutpannasthirai karUpaM nityaM " apracyuta-nAza na ho utpanna na ho aura sthira rahe vaha nitya hai aisA kahA gayA hai isaliye yaha mAnanA par3atA hai ki apracyutAnutpanna sthiraikarUpayAle padArthameM kisI bhI taraha se na kAlakI apekSAse na dezakI apekSAse artha kriyA hotI hai ataH nityase bhinna jo kSaNika padArtha hai usameM hI artha kriyAkAritA AnI hai aura isIse usImeM sattva vyavasthApita hotA hai isa prakArase satya aura kSaNikatvakI vyApti siddha hokara vaha sattya, kSaNikatvasehI vyApta siddha ho jAtA hai / isa prakAra kahakara vaha bauddha apane abhISTa sAdhyako siddha karane meM pradatta sattya hetukI siddhi karane meM samaya vyatIta karatA haiM ataH satya yaha hetukAla yApanAkArI honese apane sAdhyakI siddhi karAne meM adhika samayako kharca karanevAlA honese yApaka hotA hai__ "thAvae " jo hetu apane sAdhyake sAtha prasiddha vyAptivAlA honese zIghratAke sAtha usakA sthApaka hotA hai samarthana karanevAlA hotA hai aisA yaha hetu sthApaka hetu hotA hai / jaise-" parvato'yaM cahimAn dhUmaKay ! l pramANe yuM che-"amacyutAnutpanna sthiraikarUpaM nisya" tathA ema mAnavuM paDe che ke "jene nAza nathI ane jenI utpatti nathI evA sthira rUpa vALA padArthamAM koI paNa rIte-kALanI apekSAe athavA dezanI apekSAo-artha kiyA hotI nathI. tethI nityathI bhinna e je kSaNika padArtha che temAM ja artha kriyAkAritA saMbhavita che ane tethI ja temAM sattA vyavasthApita thAya che. A prakAre satva ane kSaNikatvanI vyApti siddha thaIne satvakSaNikatvathI ja vyAsa siddha thaI jAya che. A prakAre kahIne te bauddha pitAnA abhISTa sAdhyane siddha karavAmAM-pradatta satva hetunI siddhi karavAmAM samaya vyatIta kare che. tethI savarUpa hetu kALayApanAkArI hovAthI potAnA sAdhyanI siddhi karAvavAmAM adhika samaya vyatIta karanAra hovAthI yApaka rUpa hoya che. va " thAvae " sthA54 tune ma 548 42vAmAM Ave che-2 hetu potAnA sAdhyanI sAthe prasiddha vyAptivALo hoya che, ane te kAraNe zIvratAthI tene sathApaka athavA samarthana karanAre hoya che, evA hetunuM nAma zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04303 sU041 hAtabhedanirUpaNam 297 patimAn dhUmAt , tathA nityAnityaM vastu dravyaparyAyatastathaiva pratIyamAnakhAt anayoH pratipAditahetyorjJAtavyAptikatayA jhaTityeya sAdhyasya samarthanAt bhavati sthApakatvamubhayorhetvoH / yadvA-kasmiMzcidU dhUrte parivrAjake-'lokamadhyabhAge dattaM bahuphalaM bhavati, taccAhameva jAnAmi iti mAyayA pratigrAmamanyAnyalokamadhyaM prarUpayati sati tannigrahAya kazcinmunirAha-bho parivrAjaka ! lokamadhyabhAgastveko vatvAt, athavA nityAnityAtmakaM vastu dravyaparyAyatastathaiva pratIyamAnatvAt " yahAM dhUma aura vahniko "yatra 2 dhUmastatra tatra cahniH" isa rUpase vyApti prasiddha hai ataH " dhUma" hetu zIghratAse apane sAdhya agnikA sthApaka hotA hai isI prakAra pratyeka vastu dravyako apekSAse nitya aura paryAyakI apekSAse anitya mAnI gaI hai to isase yaha bAta jhaTiti sthApita ho jAtI hai vastu nityAnityAnmaka hai| ataH ye donoM hetu apane sAdhya ke zIghratAse gamaka hone ke kAraNa use batAnemeM samartha honese sthApaka hote haiN| yA-kisI dhUrta parivrAjakane mAyAse aisI prarUpaNA pratyeka grAmameM haraeka lokake samakSa kI-ki lokake madhya bhAgameM diyA gayA dAna bahuta phalavAlA hotA hai isa bAtako kevala meM hI jAnatA hUM taba usakI isa prarUpaNAke nigraha karane ke nimitta usase kisI munine kahA-bhA sthA54 utu che. 2.-" parvato'yaM vahimAn dhUmavatyAt " 4441-"nirayA nityAtmaka vastu dravyaparyAyatastathaiva pratIyamAnabhAvAt " mahI dhumA! mane agninI " jyAM jyAM dhUmADe hoya che tyAM tyAM agni hoya che ke A rUpe vyApti prasiddha che. tethI dhamarUpa hetu potAnA anirUpa sAdhyane zIghratAthI sthApaka bane che. e ja pramANe pratyeka vastu dravyanI apekSAe nitya ane paryAyanI apekSAe anitya manAya che tethI e vAta zIvratAthI sthApita thaI jAya che ke vastu nityAnityAtmaka che. A banne hetu potAnA sAdhyane zIghatAthI grahaNa karAvanArA hovAthI temane batAvavAmAM samartha hoya che. te kAraNe A prakAranA hetane sthApaka kahyo che. athavA-kei eka dhUrta parivrAjake mAyAbhAvathI yukta thaIne pratyeka gAmamAM pratyeka manuSyanI samakSa evI prarUpaNuM karavA mAMDI ke "lekanA madhya bhAgamAM arpaNa karavAmAM AveluM dAna mahAphala pradAna karanAruM hoya che, A vAta kevaLa huM ja jANuM chuM" tyAre tenI A mithyA prarUpaNAne rokavAne mATe ke munie tene A pramANe kahyuM "he parivA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 sthAnAGgasUtre bhavati tat kathaM bahuSu grAmAdiSu tatsaMbhava, ityevaM yuktyAtpaddarzito lokamadhyabhAgI na bhavatIti pakSa sthApitavAniti sthApako hetuH / tRtIyabhedamAha- baMsae' iti / vyaMsakaH- vyaMsayati parAn vyAmohayatIti vyaMsako hetuH yathA-kenacit prayuktam asti jIvo'stighaTaH iti svIkAre jIvaghaTayorastitvaM samAnarUpatayA vartate iti jIvaghaTayorekatA-prApyate abhinnazabdaviSayatvAt , ghaTazabdaviSayaghaTasvarU. parivrAjaka ! lokakA madhyabhAga to ekahI hotA hai phira vaha pratyeka grAma meM alaga 2 rUpameM kaise saMbhavita ho sakatA hai ataH tumhAre dvArA pradarzita loka madhyabhAga ThIka nahIM hai isa tarahase usane apane pakSako sthApita kara liyA isa prakArase apane pakSakA sthApana karanevAlA hetu sthApaka hotA hai| ___"vaMsae " jo hetu parako vyAmohita kara lenA hai-vyAmugdha kara detA hai-vaha vyaMsaka hetu hai jaise-kisI ne kahA- asti jIvaH asti ghaTaH" isa para kisIne kahA yadi jIca aura ghaTameM samAna rUpase astitva rahatA hai to jIva aura ghaTameM ekatA prApta hotI hai, kyoMki una donoMkA astitva abhinna zabdakA viSayabhUta hotA hai arthAt jIya aura ghaTameM rahA huA astitva " astitva" isa ekahI zabdake dvArA vAcya hotA hai jaise ghaTa zabdase ghaTa aura ghaTakA svarUpa vAcya hotA hai ataH eka zabda vAcya honese ghaTa aura ghaTake svarUpameM abhinnatA jaka! lekane madhya bhAga to eka ja hoya che. te te pratyeka gAmamAM alaga alaga rUpe kevI rIte saMbhavI zake che ? te kAraNe tame pratyeka gAma lekanA madhya bhAga rUpa hovAnI je prarUpaNa kare che te mithyA che... A rIte te manie potAnI mAnyatAnuM pratipAdana karyuM. A prakAre potAnA pakSanuM sthApana karanAro hetu sthApaka rUpa hoya che. "sae" 05deg44 hetu- tu parne vyAmohita (vyAbhuya) 1 nAkhe che te hetunuM nAma "dhaMsaka hetu che. jema ke--keIe evuM kahyuM ke " asti jIvaH asti ghaTaH " " 55 cha bhane ghaTa 5 cha merale / banenuM astitva che" tyAre koIe evI dalIla karI ke--" jIva ane ghaDAmAM samAna rUpe astitva raheluM hoya te jIva ane ghaDAmAM ekatA prApta thAya che, kAraNa ke te bannenuM astitva abhinna zabdane viSayabhUta hoya che-eTale ke jIva ane ghaDAmAM raheluM astitva "astitva" A eka ja zabda dvArA vAgya thAya che. jema ghaTa zabdathI ghaTa ane ghaTanuM svarUpa vAcya thAya che, te kAraNe eka zabdavAkhya hovAthI ghaTa ane ghaTanA svarUpamAM abhinnatA prApta zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COM sudhA TIkA sthA0430 sU.414 hetubhedanirUpaNam payat yadi jIvAdau astitA na svIkriyate tadA jIvAdInAmabhAva eva syAt astitvAbhAvAt iti pratiyAdino byAmohakaraNAd vyaMsakoyaM heturiti / kazci dantarAlalabdhatittirIyuktena zakaTena nagaraM praviSTaH / tatraikena dhRtena kathitamzakaTatittirI kathaM labhyate ? tena jJAtam-'ayaM kila zakaTasthitAM tittirIyAcata ityabhiprAyeNa kathitavAn-tarpaNAloDikayeti / tato dhUrtaH satittirika AtI hai isI prakArase jIya aura ghaTakA astitva bhI eka astitva zabda se pAcya hone ke kAraNa ekahI mAnA jAyegA aura isakI ekatAse jIva aura ghaTameM bhI ekatva AnekA prasaGga prApta hogA yadi kahA jAye ki hama jIvAdikameM astitva svIkAra nahIM karate haiM to joyAdikoMmeM anastitva Anese unakA abhAvahI svIkAra karanA par3egA, ataH isa taraha ke kathanase jo prativAdIkA hetuvAdIko vyAmoha utpanna kara detAhai yaha hetu vyaMsaka kahA gayA hai isa para dUsarA dRSTAnta isa prakArase bhI haikoI zakaTavAhaka gADIvAna apanI gADIko jotakara kisI dUsare gAva jA rahA thA rAste meM usane eka tittirI pakar3a kara apanI gAr3ImeM rakhalI calate 2 vaha kisI nagarameM pahu~ca gayA yahAM kisI eka dhartane usase kahA-isa zakaTa tittirIkA kyA lete ho? arthAtR zakaTa tittirI kitanemeM dete ho ? taba usakI bAtako sunakara zakaTavAhakane aisA samajhA ki yaha zakaTameM rakkhI huI isa tittirIko mAMga rahA hai taba usane thAya che, e ja pramANe jIva ane gharanuM astitva paNa eka astitva zabda dvArA vAcya hovAthI eka ja mAnavuM paDaze ane tenI ekatAne lIdhe jIva ane ghaTamAM paNa eka mAnavAne prasaMga prApta thaze. je ema kahe. vAmAM Ave ke ame jIvAdikanA astitvane svIkAra karatA nathI, te jIvAdikamAM astitva prApta thavAne kAraNe temane abhAva ja svIkAravo paDaze." A prakAranA kathana dvArA prativAdIne hetu vAdImAM vyAmoha utpanna karI nAkhe che. tethI te hetane saka kahevAmAM Avyo che. A vAtanuM pratipAdana karavAne mATe nIce pramANe dRSTAnta ApavAmAM AvyuM che--koI eka gADAvALe pitAnuM gADuM joDIne koI bIje gAma jaI rahyo hato. rastAmAM teNe eka tittirI pakaDI. te tittirIne pitAnA gADAmAM mUkIne te tyAMthI AgaLa vadhyo, ane kaI eka nagaramAM AvI pahoMcyA. tyAM keI eka dhUte tene pUchayuM. A zakaTatittirIne keTalAmAM vecavAnI che?" (A di athI zabdaprayoga cha. (1) 148 sAthe tittirI (2) 248mA 27vI tittirI ) tyAre pA. LAe tene kahyuM--A zakaTatittirI ( gADAmAM rahelI tittirI) huM tarpaNa zrI sthAna sUtra :03 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sthAnAGgasUtre zakaTaM grahItu pravRttaH / tenoktaM madIyametat zakaTam / dhUrtenoktam-tvameva zakaTatittirIti kathayitvA dattavAn ato'haM zakaTasahitAM tittirI gRhNAmIti sAkSiNa AhUya satittirIkaM zakaTaM jagrAha / tato viSaNNaH zAkaTika iti zAkaTikavyAmohakaraNAdayaM vyaMsako hetuH / caturthabhedamAha-' lUsae' iti / lUSakaH-lUSayati khaNDayati dhUrtApAditamaniSTamiti lUSako hetuH yathA-sa eva zAkaTiko'nyadhUrtasamIpe gatvA yuktiM zikSitvA samAgatastaM dhUrtamavAdIt-bhoH ! tarhi dehi kahA isa zakaTa tittirIko maiM tarpaNAloDikA....(satta)maiM detA hUM taba yaha dhRta tittirI sahita zakaTako lene lagA, zakaTavAhakane kahA-yaha tumakyA karate ho ? gADI to merI hai taba dhUrtane kahA-tumanehI to " zakaTatittirI " aisA kahakara ise tarpaNAloDikA denA svIkAra kiyA hai isaliye maiM zakaTa sahita tittirIko letA hU~ tuma nahIM mAno to ina gavAhoMse pUcha lo isa prakArase usane usakI satittirIka gADIko le liyA taba vaha zAkaTika cintita ho gayA isa taraha se zAkaTikako vyAmoha kara deneke kAraNa yaha vyaMsaka hetu hai| ___ "lUsae" jo hetu dvArA dhUrtajana ApAdita aniSTakA khaNDana kara detA hai aisA yaha hetu laSaka hotA hai-jaise jaba usa zAkaTikakI vaha dhUrta gADI le letA hai taba vaha zAkaTika anya dhUttoM ke pAsa jAtA hai aura unase yuktiko sIkhakara punaH usa dhUrttake pAsa AtA hai aura leDikAmAM (tAvaDI ke kaDAhI agara sAvavAne badale) vecuM chuM" tyAre te dhUrta gADA tathA tittirIne laIne cAlavA mAMDyo. tyAre gADAvALAe tene kahyuM "A tame zuM kare che ? mArI gADI zA mATe laI jAo che ?" pelA pUrve javAba A --"tame ja zakatittirI (gADuM ane tittirI) tarpaNADikAnA badalAmAM ApavAnI vAta kabula karI che, tethI huM zakaTa ane tittirI laI jAuM chuM. je tane mArI vAta mAnavAmAM na AvatI hoya to A badhAM sAkSIone pUchIne khAtarI karI le ? A pramANe te dhUte tenA zakaTa ane tittirIne paDAvI lIdhAM. tethI te gADAvALo cintita thaI gaye. A prakAre gADI vALAne vyAhita karI nAkhanAra hovAne kAraNe A hetu caMsakahetuM rUpa che. __"lUsae " sUpa tu-re hetu dhUtAna dvArA mAhita maniSTarnu khaMDana karI nAkhe che evA hetune lUSaka hetu kahe che. jema ke - uparyukta dAntamAM gADIvALAnI gADI te dhUrta laI jAya che ema kahe. vAmAM AvyuM che. tyArabAda te gADIvALe koI bIjA dhUrta pAse jaIne gADI pAchI meLavavAnI yukti zIkhI le che. ane tyAra bAda pitAnI gADI zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u03 sU0 41 hetubhedanirUpaNam 251 me tarpaNAloDikAmiti / dhUrtena svabhAryA moktA-asmai saktUnAlo'tha dehIti / tAM ca tathA kuvatIM tadbhAryA gRhItvAsau gantu pratto'vAdIca dhUrtam-madIyeyaM bhAryA tarpaNamiti saktUnAloDayatIti tarpaNAloDi keti tvayaiva dattatyAditi lUpa ko'yaM hetuH / sacAyaM jIvaghaTayorekatvaM vyaMsakA sthApitavAn tatra lUpako vadati yadi astitvAvizeSAjjIvaghaTayorekatsamApAdyate tadA sarvabhAvAnAmevaikatvaM syAt yataH sarvatrAstitvatteH samAnatvAt nacaivaM dRzyate saMbhAvyate vA tatoyaM jIvakahatA hai he bhAI lAo tuma mujhe tarpaNAloDikA de do, dhUrttane jAkara apanI bhAryA se kahA-tU ise sakta sAnakara de de| jaba vaha sakttu sAnane lagI to yaha usa strIko lekara calane lagA aura dhUrtase bolAyaha bhAryA merI hai, kyoMki tarpaNake nimitta jo sattuko sAnatI hai vaha tarpaNAloDikA hai tarpaNAloDikAko tumhIMne mujhe kImatameM denA svIkAra kara liyAhai / isa prakArase yaha hetu lUSakahai vyaMsakane jo jIva aura ghaTa meM pUrvokta rUpase ekatya sthApita kiyA hai ataH lUSaka isa para usase kahatA hai ki yadi astitvakI adhizeSatA lekara tuma jIva aura ghaTameM ekatvakI sthApanA karate ho to sarva bhAvoM meM hI ekatva ho jAyegA kyoMki sarva bhAvoM meM astitva rahatA hai parantu aisI bAta na kahIM dekhI jAtI hai aura na saMbhavita hI hotI hai isa tarahase jIya ghaTameM ekatAkA laI janAra pelA dhUrta pAse jaIne kahe che ke "bhAI, lAo mane tarpaNa. leDika ApI de" tyAre te dhUrta tene pitAne ghera laI gayo ane teNe pitAnI patnIne kahyuMtu kaNaka bAMdhIne Ane tapAlavikA daI de che jyAre te kaNaka bAMdhavA mAMDI tyAre pele gADIvALe te dhUrtanI strIne laIne cAlate thaye. jatAM jatAM teNe te pUrtane kahyuM -"A mArI bhAryA che. te tarpaNane nimitte satta (loTanI kaNeka athavA sAthe) bAMdhatI hatI mATe te tarpaNAle DikA che. zakatittarInA badalAmAM mane tarpaNaleDikA ApavAnI vAta te kabUla karI hatI ( ahIM tene bIjo artha leDhI ke kaDAhI thAya che). A prakArane A lUSaka hetu samaja. vyaMsaka hetu dvArA jIva ane ghaTamAM pUrvokta rUpe je eka sthApita karavAmAM AvyuM che tenuM lUSaka hetu dvArA A pramANe khaMDana karAya che je astitvanI avizeSatA (samAnatA) ne lIdhe tame jIva ane ghaTamAM ekatvanI sthApanA karatA ho, te sarva bhAvamAM paNa eka mAnavAne prasaMge upasthita thaze, kAraNa ke sarva bhAmAM astitva rahe che. paraMtu evuM kadI jovAmAM paNa AvatuM nathI ane evuM ekatva saMbhavita paNa hetuM nathI. A prakAre jIva ane ghaTamAM ekatAnuM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 sthAnAGgasUtre ghaTayorekatvApAdanarUpasyAbhAvApattirUpasya vA parApAditAniSTasyAnena lUSitatvAt lUpako hetu bhavatIti / punarhetozcAturvidhyamAha-' ahavA heU caubihe ' ityAdi / athavA hetuzcatubidha ityatra athavAzabdo hetoH prakArAntaradyotakastata:-' athavA hetuzcaturvidhaH' iti / hinoti gamayati padArthamiti hetuH, hIyate'dhigamyate padArtho'neneti hetuH padArthAyagamaM prati pramANamiti / sa caturvidhaH pratyakSAnumAnaupamyAgamabhedAt / tatra prathamaM bhedamAha-'paJcakhkhe' ityAdi / pratyakSam-aznute vyApnotyAniti akSa=bhAtmA taM prati yadvartate jJAnaM tatpratyakSam-nizcayanayato'vadhimanaHparyaya kevalajJA ApAdana karanevAlA athavA abhAvakI Apatti prakaTa karanevAlA jo parokta aniSTa hai usako yaha lUSita kara detA hai-haTA detA hai isaliye yaha lUSaka hetu hai aba anya prakArasebhI hetukI catuSprakAratA prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiN| "ahayA heU caunvihe" ityAdi-yahAM athavA zabda, prakArAntarakA dyotaka hai, jo padArthakA gamaka (bodhaka) hotA hai athavA padArtha jisake dvArA jAnA jAtA hai vaha hetu hai / yaha hetu padArthake jAnane meM pramANarUpa hotAhai / pratyakSaanumAna upamAna aura Agamake bhedase yaha pramANarUpa hetu cAra prakArakAhai inameM "paccakkhe" pratyakSa pramANakAsvarUpa aisAhai jo jJAna akSa-AtmAkI prati-sahAyatAse utpanna hotA hai indriyAdikoMkI sahAyatAse nahIM vaha pratyakSahai aise pratyakSa avadhi, manaHparyaya, kevalajJAna ye ApAdana karanAruM athavA abhAvanI Apatti prakaTa karanArUM je parokta aniSTa che tene A prakArane hetu lUSita karI nAkhe che dUra karI nAkhe che, tethI A prakAranA hetune laSaka hetu kahe che. have sUtrakAra hetunA bIjI rIte paNa cAra prakAra prakaTa kare che- "ahavA heU caubihe" tyAhi-maDI' "athA" 51 sataranu dyotaka che. padArthane jenA dvArA baMdha thAya che tenuM nAma hetu che. A hetu padArthane jANavAmAM pramANa rUpa hoya che. A pramANa rUpa hetunA nIce pramANe yA2 542 che. (1) pratyakSa, (2) anumAna, (3) 75mAna mana (4) mAgama. "paccakkhe"---pratyakSa prabhAtuM 2135 mA prA2nu cha. 2 mAtha) ykssAtmAnI sahAyatAthI utpanna thAya che. IndriyenI sahAyatAthI utpanna thata nathI, tene pratyakSa kahe che. evA pratyakSa avadhijJAna, manaH paryayajJAna ane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u03sa0 41 hetubhedanirUpaNam 253 nAtmakam / athavA akSANi-indriyANi, nAni prati batate yat tatpratyakSam vyavahA ratazcakSurAdijanitaM jJAnam / lakSaNaM punaridaM tasya " aparokSatayArthasya, grAhaka jJAnamIdRzam / pratyakSamitarat jJeyaM, parokSaM grahaNekSayA" // 1 // grahaNekSayA grahaNApekSayetyarthaH / dvitIyabhedamAha-' aNumANe ' iti / anumA. nam-anu-pazcAt liGgadarzanavyAptismaraNayoH pazcAt mAnaM-jJAnamanumAnam / lakSaNamidamtIna jJAna hai inameM pratyakSatAkA yaha kathana nizcaya nayako apekSAse hai vyavahAra nayakI apekSAse to jo jJAna akSa indriyoMkI prati-sahAyatAse utpanna hotA hai vaha pratyakSa hai aisA pratyakSajJAna matijJAna aura zrutajJAna hai pratyakSakA lakSaNa isa prakArase kahA gayA hai "aparokSatayA'rthasya" ityaadi| jo spaSTa rUpase sarvathA vizadarUpase arthakA grAhaka hotA hai vaha jJAna pratyakSa hai tathA jo jJAna spaSTa rUpase padArthakA grAhaka nahIM hotA hai vaha parokSa hai isa gAthAkA tAtparya aisA hai matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAna, aura kevalajJAna isa prakArase jJAnake pAMca bheda mAne gaye haiN| inameM Adike do jJAna parokSa haiM aura pAkIke 3 jJAna pratyakSa haiN| pratyakSake bhI sakala pratyakSa aura vikala pratyakSake bhedase do bheda haiM avadhi manAparyaya ye do deza pratyakSa haiM aura kevalajJAna sakala pratyakSa haiM matijJAna aura zrutajJAnako saoNvyavahArika pratyakSa mAnA gayA hai vaise to ye parokSa haiN| kevaLajJAna che. temane nizcayanayanI apekSAe pratyakSa kahyA che, vyavahAranayanI apekSAe te je jJAna indriyanI sahAyatAthI utpanna thAya che tene pratyakSa kahe che. matijJAna ane zrutajJAna A prakAranA pratyakSa che. pratyakSanuM lakSaNa A pramANe kahyuM che "aparokSatayA'thesya" tyAdi-2 25Ta 35-sapathA viza: uthe arthanuM grAhaka hoya che te jJAna pratyakSa gaNAya che, tathA je jJAna spaSTa rUpe padArthanuM grAhaka hetuM nathI tene parokSa kahe che. A gAthAne bhAvArtha nIce pramANe che-jJAnanA pAMya le che. bhatijJAna, zrutajJAna, mayadhijJAna, mana paryayajJAna ane kevaLajJAna temAMthI matijJAna ane zrutajJAna parokSa che ane bAkInAM traNa jJAna pratyakSa che. pratyakSanA paNa be bheda che-(1) sakala pratyakSa ane (2) vikalamayakSa avadhijJAna ane mana paryayajJAna vikala pratyakSa (deza pratyakSa) che ane kevaLajJAna sakala pratyakSa che. matijJAna ane zrutajJAna parAkSa hovA chatAM te bannene sAMvyavahArika pratyakSa mAnavAmAM AvyA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 sthAnAGgasUtre " sAdhyAvinAbhutro liMgAt , sAdhyanizcAyakaM smRtam / anumAnaM tadabhrAntaM pramANatvAt samakSavat " // 1 // iti / etAdRzaM jJAna hetujanitamityupacArAddheturevAnumAnam / tRtIyabhedamAha-' ovamme ' iti / auSamyam-upamA-sAdRzyaM tatsAdhanamopamyam / anena gayena sadRzo'sau gauriti sAdRzyapratipattirUpam , tathoktam" gAM dRSTvA'yamaraNye'nya, gavayaM vIkSate yadA / bhUyo'vayavasAmAnya bhAjaM valakaNThakam // 1 // tasyAmevatvavasthAyAM, yadvijJAnaM prayatate / pazunaitena tulyo'sau, gopiNDa iti sopamA // 2 // " "aNumANe" liGga darzana aura vyAptike smaraNake pazcAtU jo jJAna hotA hai vaha anumAna hai| isa anumAnakA aisAlakSaNa kahAhai " sAdhyAvinAbhuvo liGgAt ityAdi / sAdhyake sAtha adhinAbhAvI liGga se jo sAdhyakA nizcAyaka jJAna hotA hai, vaha anumAna hai yaha anumAna abhrAnta honese samakSa-pratyakSakI taraha pramANa mAnA gayA hai, anumAna jJAna yadyapi hetuse janita hotA hai parantu use jo yahAM heturUpa kahA gayA hai vaha upacArase kahA gayA hai| "ovambhe' gavaya (rojha) ke samAna yaha gAya hai aisI sAdRzya pratipatti-samAnatAkA jJAna jisase hotA hai vaha upamAna pramANa hai sohI kahA hai| ___ "gAM dRSTvA'yamaraNye" ityaadi| koI manuSya gAyako dekhakara jaMgalameM gayA, vahAM usane 'gayaya'rojhako dekhA, to dekhakara usane vicAra cha. " aNumANe " anubhAna- vizana (kSayunuM zana) bhane vyAsinA samaraNa bAda je jJAna thAya che tenuM nAma anumAna che. te anumAnanuM nIce prabhA kSaya yu cha-" sAdhyAvinAbhuvo liGgAt, tyAdi-sAdhyanI sAthe avinAbhAvI liMgathI je sAdhyanuM nizcayAtmaka jJAna thAya che te anumAna che. A anumAna abrAnta hovAthI samakSa jeIle pratyakSanI jema pramANabhUta mAnavAmAM AvyuM che, anumAna jJAna che ke hetujanita hoya che, paraMtu tene ahIM je heturUpa kahevAmAM AvyuM che te upacAranI apekSAe-aupacArika rIte kahyuM che. "ovamme" upabhAnaprabhA -" ma gAya OM nevI cha" mevI sAdastha pratipatti-samAnatAnuM jJAna jenA dvArA thAya che te pramANane upamAna prabhAya 3 cha. yAta "gAM dRSTvA'yamaraNye" tyA gAthA dvaa2|| prakaTa karI che. keI eka mANasa gAyane joIne jaMgalamAM gaye. tyAM teNe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u0 3 sU0 41 hetubhedanirUpaNam 255 caturthabhedamAha - ' Agame ' iti, AgamaH - Agamyante nirNIyante padArthAne netyAgamaH AptavacanasaMpAditaM viprakRSTArthaviSayakaM jJAnam / taduktam- " dRSTeSTAvyAhatAdvAkyAtparamArthAbhidhAyinaH / tattragrAhitayotpannaM jJAnaM zAbdaM prakIrtitam " // 1 // AsopazamanullaGghya maddaSTe virodhakam / dezakA zAstra kApathaghaTTanam // 2 // iti 4 , 6 kApathaghaTTana - miti kupathavyAvarttakamityathaH 7. kiyA jaise- gAyake avayava haiM usakA kaNTha gola hai, isI taraha se isake bhI haiM isa taraha se avayavoMkI samAnatAvAle vartula kaNThavAle usa rojhako dekhakara yaha aisA jJAna kara letA hai ki isa pazuke tulya gopiNDa hai, isa tarahakA jo usa manuSyako jJAna huA hai vaha upamAna hai " Agame " padArthoM kA nirNaya jisase kiyA jAtA hai vaha Agama hai yaha aisI Agama zabdakI vyutpatti hai tAtparya isase yahI nikalatA hai ki " AptavacanAdinibandhanamarthajJAnamAgamaH " Asake cacanase utpanna huA jo viprakRSTArthakA sUkSma antarita aura dUrArthakA jJAna hai vaha Agama hai / taduktam - " dRSTeSTAvyAhatAdvAkyAt " ityAdi / jisake vacanameM dRSTa aura iSTa pramANase - pratyakSa aura anumAna pramANase vAdhA nahIM AtI hai aura jo padArthakA svarUpa jaisA hai, vaisAhI use kathana karatA kAi eka rAjha joyuM tene joIne tenA manamAM eve vicAra thayA ke " jemAM gAyanAM avayava che, evAM ja A rAjhatA avayava che. gAyanI jema rAjhanA kaTha paNa vartuLAkAra che. " A prakAre avayaveAnI samAnatAvALA ane vartulAkAra kaThavALA te rAjhane joIne tene evuM bhAna thAya che ke A pazu samAna gepiDa che. A prakAranuM te manuSyane je jJAna thAya che te upamAna rUpa che. che - " AptavacanAdinibandhanamarthajJAnamAgamaH " " Agame " pahArthanA nirNaya lenA dvArA azvAmAM Ave che te bhAgama che, " evI Agama padanI vyutpatti thAya che, tenuM tAtpa nIce pramANe sAptapuruSAnA (arddhata uplInA) vacana dvArA utpanna thayeluM je viprakRSTAthanuM sUkSma antarita ane durAdhnuN jJAna che, te khAgama hai. udhu pazu che - " dRSTeSTAvyAhatAdvAkyAt ityAdi jemanAM vacanamAM dRSTa ane ISTa pramANuthI-pratyakSa ane anumAna pramANuthI-kAI khAdhA ( vAMdhA) naDatI nathI, ane je padArthanA svarUpane jevuM "" zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre / punarapi hetozrAturvidhyamAha - ' ahayA heU caubvihe ' ityAdi / atratvanyathAnupapannatvalakSaNa hetu janyatvAdanumAnameva kArye kAraNopacArAt hetuH / sa catuvidhaH caturbhagIrUpatvAt / tatra prathamaM bhedamAha - ' asthittaM asthi so heU ' iti / hai aise Apta puruSake vacanase utpanna huA jo yathArtha jJAna hai vaha zAbda Agana jJAna hai / yaha Agama vItarAga sarvajJa aura hitopadezI se praNIta hotA hai vAdI prativAdI isakA khaNDana nahIM kara sakate haiM / pratyakSa aura anumAna inameM se kisI bhI pramANase isameM bAdhA nahIM AnI hai vastuke yathArtha svarUpakA yaha pratipAdaka hotA hai saba jIvoMkA hita sAdhaka hotA hai aura mithyAmatarUpa jo kupatha usase dUra karAnevAlA hotA hai / 256 ahavA - heUca vihe " yahA~ anyathAnupapatti lakSaNavAle hetuse utpanna hone ke kAraNa anumAnahI kArya meM kAraNake upacAra se hetu kahA gayA hai tAtparya isa kathanakA aisA hai ki anumAna jo hotA hai baha anyathAnupapatti lakSaNavAle hetuse utpanna hotA hai, ataH isa anumAnakA kAraNa anyathAnupapatti lakSaNacAlA hetu hai, parantu yahAM para jo anumAna rUpa kAryako heturUpase kahA gayA hai vaha kAryameM anumAnameM kAraNakA anyathAnupapatti lakSaNacAle hetukA Aropa kara liyA gayA hai, isaliye 46 66 che evuM ja prakaTa kare che evAM Asa puruSanA vacanathI utpanna thayeluM je yathArtha jJAna che tene Agama jJAna kahe che. A Agama vItarAga sarvajJa ane dvitApadezI dvArA praNIta hAya che, vAdI pratIvAdI tenu kha`Dana karI zakatA nathI. pratyakSa ke anumAna pramANa dvArA paNa temAM kAi paNa khAdhA AvatI nathI, te padArthanA yathArtha svarUpanuM' pratipAdana karanAruM che, samasta jIvAnu' hita sAdhaka hAya che ane mithyAmata rUpa je kupatha che tenAthI dUra karAvanAruMuAya che. ahavA - heU cauccihe " sahIM anyathA anupapatti sakSavAjA hetu vaDe utpanna hovAne kAraNe anumAna ja kAryamAM kAraNanA upacArathI hetu rUpa kahyuM che. A kathananuM tAya nIce pramANe che--je anumAna thAya che te anyathA nupapatti (bIjI rIte sAdhya vagara utpattine abhAva) lakSaNavALu hoya che tethI A anumAnanuM kAraNu anyathAnupapatti lakSaNavALA hetu che, parantu ahI" anumAna rUpa kA ne je heturUpa kahevAmAM Avyu che, te kAya'mAM-anumAnamAM kAraNanA anyathAnupapatti lakSaNavALA hetunuM AropaNa karIne kahevAmAM Avyu che. te kAraNe tene hetu rUpa kahevAmAM AvyuM che. eve A anumAna rUpa hetu yAra prahArano uhmo che- temAM paDela aAramA prabhA che - " asti tat zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04703 sU0 41 dRSTAntabhedanirUpaNam 257 asti vidyate naditi liGgabhUtaM dhUmAdivastu iti kRtyA asti vayAdirUpaH sAdhyo'rtha ityevaM heturityanumAnam 1 / dvitIyabhedamAha-atthittaM nasthi so heU ' iti| astitvaM nAsti sa heturiti / astiratirUpaM vastu tasmAnnAsti vahniviruddhaH zItAdirartha ityapi heturanumAnam 21 tRtIyabhedamAha-' natthittaM asthi so heU' iti, nAstitvamasti so hetuH, tathA nAstivadayAdikothai; ataH zItakAle vidyate zItAdirartha ityayamapi hetugnumAnam 3 / caturthabhedamAha-natthittaM nasthi so heU ' iti, nAstitpaM nAsti sa heturiti / tathA nAsti vRkSarUpo'rtha iti nArita ziMzapArUpopyarthaH ityApi heturanumAnamiti 4 / / / sU0 41 // use hetu kaha diyA gayA hai aisA yaha anumAna rUpa hetu cAra prakArakA hai-inameM prathama prakAra " asti tat astyasau" aisA hai-isakA tAtparya aisA hai ki eka anumAna aisA ho. sAdhana ke hone para vahnayAdi rUpa sAdhyavAlA hotA hai 1 dvitIya prakAra " asti tat nAstyasau" aisA hotA hai isakA bhAva aisA hai ki cahnirUpa vastuke hone para yahi viruddha zItAdi sparzavAlA nahIM hotA hai 2 tRtIya prakAra-" nAstittva astyasau " aisA hotA hai isakA bhAya aisA hai ki vahnike abhAyameM zItAdi sparzavAlA hotA hai aura caturtha prakAra-" nasthi taM natyi" aisA hotA hai isakA bhAva aisA hai ki jahA~ vRkSarUpa arthakA abhAva hotA hai vahAM ziMzapArUpa arthakA bhI abhAva hotA hai isa tarahase ye saba hetu anumAnarUpa hote haiM / tAtparya isakA aisAhai-" parvato'yaM vahniH mAn dhUmavatvAta " yahAM dhUmavattva hetu prathama prakAravAlA hai " atra zItaasyasau" seTa se anumAna se DAya cha 12 sAdhananA sadamA vamAM vaddhi Adi rUpa sAdhya vALuM hoya che. eTale ke " dhumADA rUpa sAdhanane sadUbhAva hoya te agnine paNa sadabhAva hoya che," A prakAranA arthanuM pratipAna 42nahAya cha, bhIne 542 pramANe cha-"asti nat nAssyasau" mero pahi35 vastunA samAyamA pahiva36 zItahi 250pADatu nathI. kI prA2 mA pramANe cha" nAstittvaM astyasau" meTale 4 pahninA abhAve zItAdi sparzavALuM hoya che. yaa| prA2 mA prabhArI cha-" nasthi taM nasthi" cha. merI hai kyoM vRkSa rUpa padArthane abhAva hoya che tyAM saMzapArUpa (zIsamarUpa) arthane paNa abhAva hoya che ? A pramANe A badhA hetu anumAna rUpa hoya che. mA samasta thananu tAtraya nAya pramANe cha-" parvato'yaM vahnimAn dhamayatvAt " gADI dhubhAnA sahAya 35 utu prathama prA2pANI che. " atra zItasparTI sa-33 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre mUlam - cauThivahe saMkhANe paNNatte, taM jahA --paDikammaM 1, cavahAre 2, rajjU 4, rAsI 4 / sU0 42 // chAyA - caturvidhaM saMkhyAnaM majJaptam, tadyathA - parikarma 1, vyavahAraH 2, rajjuH 3, rAziH 4 // mU0 42 // TIkA - " cauvi saMkhANe " ityAdi - saMkhyAnaM - saMkhyAyate - gaNyate' neneti saMkhyAnaM = gaNitaM taccaturvidhaM prajJaptam, tadyathA - parikarma-saMkalanavyavakalanayojana - vibhajanAdirUpaM pATImasiddham 1, tathA vyavahAraH - mizrakavyavahArAdiranekavidhaH 2, tathA - rajjuH - razmiH, tatkRtagaNitaM = kSetragaNitam 3 | tathA-rAzi:trairAzika - paJcarAzikAdigaNitamiti / // sU0 42 // 258 sparzo nAsti agni sadbhAvat " yaha agni sadbhAvarUpa hetu dvitIya prakAravAlA hai " atra agnirnAsti zItasparzasadbhAvAt " yaha anumAna tRtIya prakAravAlA hai aura "nAstyatra ziMzapA vRkSAbhAvAt ' yaha caturtha prakAravAlA hai yaha kevala kathana kIhI vicitratA hai vaise to avinAbhAvI sAdhanase jo bhI sAdhyakA jJAna hotA hai vaha saba anumAna rUpa hI hai || sU0 41 // 'cavihe saMkhANe paNNatte, ityAdi' sUtra 42 // jisase ginA jAtA hai vaha saMkhyAna gaNita hai yaha saMkhyAna rUpa gaNita cAra prakArakA hai, saMkalana 1, vyavakalana 2, yojana 3 vibhajana4 Adi rUpa pATI prasiddha gaNita parikarma hai, saMkalana nAma guNA karane kA hai, bAMkI karanekA nAma vyavakalana hai joDakA nAma yojana hai aura bhAgAkArakA 66 "" nAsti agnisadbhAvAta atra agnirnAsti zItasparzasadbhAvAt bhane " nAstyatra zizapA vRkSAbhAvAt A cAthA prakAravALuM anumAna che. A tA kevaLa kathananI ja vicitratA ( vividhatA) che. Ama te avinAbhAvI sAdhana vaDe je koi sAdhyanu jJAna thAya che te khaSAM anumAna rUpa ja DAya che. // sU. 41 // 66 "" zrI sthAnAMga sUtra : 03 A agni sahUlAya rUpa hetu bIjA prakAravALe che. A anumAna trIjA prakAravALu che, 21 cavi saMkhANe paNNatte " ityAdi - ( sU. 42 ) mAM jagutarI 12. vAmAM Ave che tenu' nAma sakhyAna--gaNita che. te sakhyAna rUpa gaNita yAra aAranu hyuM che - (1) sasana, (2) vyavasvana, (3) yojana bhane (4) vibhajana. A cAra prakAranuM gaNita parikrama che. saMkalana eTale guNAkAra, vyavakalana eTale khAdakhAkI, ceAjana eTale saravALA ane vibhajana eTale bhAgAkAra mizra vyavahAra Adi aneka prakAranuM vyavahAra gaNita che, mApa dd Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkAsthA04 u03 sU043 adhaUryalokagatAndhakArodyotanirUpaNam 259 anantaraM rajjupadena kSetragaNitamuktamiti kSetrasambandhAzlokalakSaNakSetrasya vidhA vibhaktasyAndhakArodyotApAzritya sUtratrayeNa nirUpaNAmAha mUlam-ahologe NaM cattAri aMdhagAraM karoti, taM jahA-- naragA 1, jerayA 2, pAyAI kammAiM 3, asubhA poggalA 4 / (1) tiriyaloge NaM cattAri ujjoyaM karoti, taM jahA--caMdA 1, sUrA 2, maNI 3, joI 4 / (2) uDDaloge cattAri ujjoyaM karoMta, taM jahA--devA 1, devIo 2, vimANA 3, AbharaNA 4 / (3) // sU0 43 // ___ chAyA-adholoke khalu catvAri andhakAraM kurvanti, tadyathA-narakAH 1, nairayikAH 2, pApAni karmANi 3, azubhAH pudgalAH 4 / (1) tiryagloke khalu catvAri udyotaM kurvanti, tadyathA-candrAH 1, sUryAH 2, maNayaH 3, jyotiH 4 / (2) / avaloke khalu cakhAri udyotaM kurvanti, tadyathA-devAH 1, devyaH 2, vimAnAni 3, AbharaNAni 4 / (3) / / sU0 43 / / ____TIkA-" ahologe NaM ityAdi-adholoke-adhovyavasthitaloke 'khalu'. kyiAlaGkAre, catvAri vastUni anupadaM vakSyamANAni andhakAraM kurvanti, tadyathAnAma vibhjnhai| mizra vyayahAra Adi aneka prakArakA vyavahAra gaNita hai rassI Adise nApane rUpa jo gaNitahai vaha rajju gaNitahai tathA nairA. zika evaM paJcarAzika Adi rUpa jo gaNitahai yaha rAzi gnnithai|suu042|| rajjupadase jo kSetra gaNita kahA gayA hai sA kSetrake sambandhase tIna prakArase vibhakta lokarUpa kSetrake andhakAra aura udyotako lekara aya sUtrakAra tIna sUtroMse nirUpaNa karate haiNpaTTI Adi vaDe mApavA rUpa je gaNita che tenuM nAma rajaju gaNita che. vairAzika, paMcarAzika Adi rUpa je gaNita che tenuM nAma rAzigaNita che.sU.4rA rajajupada dvArA je kSetra gaNitanuM kathana karavAmAM AvyuM che, te kSetranA saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra traNe lekarUpa kSetranA aMdhakAra ane udyotanuM nirUpaNa karavA nimitte traNe satranuM kathana kare che- - zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sthAnAGgasUtre narakA:-narakA''yAsAH 1, tathA-nairayikAH nirayemavAstathA-nArakA jIvAH, te ca kRSNarUpatvAdandhakAraM kurvanti 2, tathA-pApAni-pApajanakAnikarmANi-jJAnA''varaNIyAdIni aSTo mithyAtvAjJAnarUpabhAyAndhakArajanakatvAdandhakAraM kurvanti 3 tathA-azubhA:-aprazastAH pudgalA:-andhakAratayA pariNatAH santo'ndhakAraM kurvanti / pudgalalakSaNaM ca "sabaMdhayAraujjoo pahA chAyA''tave vaa| vanagaMdharasA phAsA puggalANaM tu lakkhaNaM // 1 // " chAyA--" zabdo'ndhakAra udyotaH prabhA chAyA''tapo vA / varNa-gandha-rasAH sparzAH pudgalAnAM tu lakSaNam / 1 / iti, emirlakSaNaiH pudgalA lakSyante / (1) "aho loge NaM cattAri ityAdi" sUtra 43 // adholokameM ye cAra vastue~ andhakAra karatI haiM jaise-naraka narakApAsa 1 nairayika-nirayameM rahe hue nAraka jIva 2 pApakarma jJAnAvaraNIya Adi pApajanaka karma 3 aura azubha pudgala-aprazasta pudgala 4 inameM nAraka jIva kRSNa svarUpa honese andhakAra karate haiM tathA jJAnAyaraNIya Adi ATha pApakarma mithyAtva ajJAna rUpa bhAvAndhakArake janaka honese andhakAra karate haiM aura jo aprazasta pudgala hote haiM ve andhakAra rUpase pariNata hote hue andhakArako karate haiM pudgalakA lakSaNa isa prakArase hai-"sadhayAra ujjoo" ityAdi / zabda andhakAra udyota prabhA chAyA aura Atapa ye saba pudagala dravyakI paryAya haiM kyoMki rUpa gaMdha rasa aura sparza ina guNoMvAlA pudgala hotA hai ataH ina paryAyoMmeM ye saba guNa pAye jAte haiN| "aho logeNa cattAri" yAha-(sU. 43) pAsomA mA yAra vastuo adhikAra kare che. (1) naraka narakAvAsa, (2) nairayika-narakamAM rahelA nAraka cha, (3) pApakarma-jJAnAvaraNIya Adi pApajanaka karma ane (4) azubha pula-aprazasta pule nAraka jI kRSNavarNavALA hevAne kAraNe aMdhakAra kare che. jJAnAvaraNIya Adi ATha pApakarma mithyAtva ajJAna rUpa bhAvAkAranA janaka hovAthI aMdhakAra kare che. ane je aprazasta pule hoya che teo aMdhakAra rUpe pariNamita thaIne aMdhakAra kare che. pudgalanuM lakSaNa nIya prabhArI cha-" sadhayAra ujjoo" tyAha-4, mAra, pramA, chAyA ane Atapa, A pudgala dravyanI paryAya che, kAraNa ke pudgala rUpa, rasa, gaMdha ane sparza, A guNethI yukta hoya che. tethI A paryAyamAM e badhAM guNa hoya che, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u01 sU043 adhaUlokagatAndhakArodyotanirUpaNama 261 __ " tiriyaloge NaM'' ityAdi-tiryagloke 'khalu ' prAgyat, catvAri vastUni uddyota-prakAzaM kurvanti, tadyathA-candraH 1, sUryAH 2, maNayaH candrakAnta. sUryakAntAdayaH 3, jyotiH-vatiH 4 ete catvArastiryaglokaprakAzaM kurvanti, andhakAranAzakatvAt / (2) / " ur3aloge NaM" ityAdi-Urdhvaloke catvAri vastUni udyotaM-prakAza kurvanti, tadyathA-devAH, tejasazarIrattvAt , tathA devyazca prakAzaM kurvanti, tathAvimAnAni-saudharmezAnAdInAM devAnAM, tathA-AmaraNAni-maNiracitAlaGkArAH, etAni catvAri vastUni Uryaloke prakAzaM kurvanti // su0 43 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalA. pAlApaka-avizuddhagadyapadhanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka - zrIzAhUchatrapati kolhApurarAjamadatta jainazAstrAcArya ' padabhUSita-kolhApu. rarAjaguru bAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjyazrI .. ghAsIlAlavrativiracitAyAM 'sthAnAGgasUtrasya ' sudhAkhyAyAM vyAkhyayAM caturthasthAnasya tRtIyoddezaH samAptaH // 4-3 // ___ "tiriyalogeNaM " ityAdi-tiryaglokameM ye cAra vastue~ prakAza karatI haiM jaise-candramA 1 sUrya 2 candrakAnta, sUryakAnta Adi maNi 3 aura jyoti agni4 ye saba andhakAranAzakahaiM isaliye ye tiryaglokameM prakAza pradAna karatI haiN| "uDalogeNaM" ityAdi-UryalokameM ye cAra vastue~ prakAza karatI haiM jaise taijasa zarIravAle honese deva 1 deviyAM 2 saudharma IzAna Adi devoMke vimAna aura maNiracita alaGkAra // sU043 // zrI jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita " sthAnAGgasUtra" kI sudhA nAmakI vyAkhyAke cauthe sthAnakA tIsarA uddezA samApta 4-3 // " tiriyalogeNa " tyAle. tivashi RL yA2 pstume| a re cha. (1) yandramA, (2) sUrya, (3) yandrAnta, sUryanta mAha maNi mana (4) agninI ti. A cAra vastuo aMdhakArane nAza karIne tiyakamAM prakAza mahAna re che. ___uDhalogeNaM " tyAhi-sabhA mA yAra vastumA praza 2 - vo, 125 tA tathA zarIrayANA DAya che. (2) pIsI, (3) saudharma, IzAna Adi devonAM vimAne ane (4) maNiracita alaMkAre. sU.43 nAca ya zrI ghAsIlAlajI mahArAje racelA "sthAnAMga sUtra" nI sudhA nAmanI vyAkhyAnA cothA sthAnane trIje uddeza samApta che 4-3 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre // atha sthAnAGke caturthasthAne caturthoddezaH prArabhyate // uktastRtIya uddezaH, sampati caturtha Arabhyate, pUrvoddezakena ca sahAsyAyamamisambandha: - tRtIye vividhA bhAvAzcatuHsthAnakatayA proktA, ihApi vividhA eva bhAvAzcatuHsthAnakatayA nirUpyante ' ityanena sambandhena samAyAtasyAsyoddezakasyedaM prathamaM sUtram - mUlam - cattAri pasappA paNNattA, taM jahA - aNuSpannANaM bhogANaM utpAetA ege pasappae 1, puvvuppannANaM bhogANaM avipaogeNaM ege pasappae 2, aNuppannANaM sokkhANaM uppAittA ege pasappa 3, puSpannANaM sokkhANaM avippaogeNaM ege pasappae 4| || sU0 1 // chAyA - catvAraH prasarpakAH prajJaptAH, tadyathA - anutpannAnAM bhogAnAmutpAdayitA ekaH sarpakaH 1, pUrvotpannAnAM bhogAnAmatriprayogeNa ekaH prasarpakaH 2, anutpannAnAM saukhyAnAm utpAdayitA ekaH prasarpakA 3, pUrvotpannAnAM saukhyAnAmaviprayogeNa ekaH sapaikaH 4 | sU0 1 / TIkA- -" cattAri pasappA " ityAdi - asyAnantarasUtreNAyaM sambandhaHanantarasUtre devA devyazva nirdiSTAH, te ca bhogavantaH sukhitAzca bhavantIti bhogacauthe sthAnakA cauthA uddezA tRtIya uddeza kahA aba caturtha uddeza prArambha hotA hai pUrvodezake sAtha isa uddezakA sambandha aisA hai ki tRtIya uddezameM aneka prakAra ke bhAva cAra sthAnarUpase kahe gaye haiM so yahAM para bhI vividhahI bhAva cAra sthAnarUpase nirUpita kiye jAte haiM, so isI sambandha se isakA prArambha huA hai. 6 cAri pasavA paNNattA' ityAdi || sUtra 1 // TIkArtha - isa prathama sUtrakA anantara sUtra ke sAtha aisA sambandhahai ki anceAthA sthAnanA cothA udezA trIjo uddezaka pUrA thayA. have cAthA uddezakanA prArabha thAya che. trIjA uddezaka sAthe A uddezAnA saMbadha A pramANe de-trIjA uddezAmAM aneka prakAranA bhAveAnI cAra sthAnAnI apekSAe prarUpaNA karavAmAM AvI che. A uddezAmAM paNa vividha bhAvAnuM cAra sthAnAnI apekSAe nirUpaNa karavAmAM Ave che. " cattAri pasappagA paNNattA " tyAhi - (1) TIkA"--A sUtranA pUrva sUtra sAthe A prakAranA sabaMdha che--pUrva devamAMsUtra 262 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU01 prasarpakanirUpaNam mukhAzrayaNena prasarpa kabhedAn nirUpayati-tathAhi-prasarpakA:-pra-prakarSeNa sarpantigacchanti bhogArtha dezAnudezaM sazcaranti, yadvA-Arammaparigrahato vistAraM prApnuvantIti prasarpakAH jIvAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eka:-kazcit prasarpako jIvaH anutpannAnAm bhogAnAM-bhujyante-sevyante indrithairiti bhogAH-zabdAdayaH, teSAMzabdAdInAm ; utpAdayitA-janayitA bhavati 1, iti prayamo bhaGgaH / 1 / ___ tathA-ekaH prasarpakaH pUrvotpannAnAM-mAksampannAnA bhogAnAM-zabdAdInAm aviprayogeNa-avipayogAya-rakSaNAyetyarthaH, prAkRtatyAccaturthyarthe tRtIyAvidhAnAt , bhogAdyarthaM prasarpati / 2 / ntara sUtra meM deva aura deviyoMkA nirdeza huA hai ye deva deviyAM bhogayukta aura sukhita hotI haiM ataH bhogasukhake Azrayase sUtrakAra prasa. paMkoMke bhedoMkA nirUpaNa karate haiM jo prakarSa rUpase bhogAdikake nimitta ekadezase dUsare dezako jAte haiM sacaraNa karate haiM ve prasarpaka haiM adhayA Arambha aura parigrahase jo vistArako prApta hote haiM ve prasarpaka haiM aise prasarpaka jIva hote haiM ye cAra prakArake kahe gaye haiM inameM eka prasarpaka jIva aisA hotA hai jo anutpanna bhogoMkA utpAdaka hotA hai indriyoM dvArA jo sevita kiye jAte haiM ve bhoga haiM aise bhoga zabdAdika hote haiM yaha prathama bhaGga hai ___ eka prasarpaka jIva aiptA hotA hai, jo pUrvotpanna zabdAdirUpa bhogoMke aviprayogake liye rakSaNake liye ekadezase dUsare dezameM jAtAhai 2 eka pasarpaka aisA hotA hai jo zabdAdi bhogoM dvArA honevAle sukha vizeSoMkA utpAdayitA hotA huA ekadezase dUsare deza meM jAtA hai 3 aura koI ane devIone nirdeza thayo che. te deva, devIo bhagayukta ane sukhI hoya che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra bhogasukha nimitte dezavidezamAM gamana karanArA prasapakenA bhedanuM nirUpaNa kare che. jeo prarSa rUpe bhegabhegAdika bhegavavAne mATe eka dezamAMthI bIjA dezamAM jAya che temane 'prasa5'' he cha. athavA AraMbha ane parigrahamAM jeo vadhune vadhu vRddhiyukta thatA rahe che temane "prasarSaka' kahe che. AvA prasapaka ja hoya che. temanA cAra prakAra nIce pramANe kahyA che-(1) kaI eka prasapaka jIva evo hoya che ke je anutpanna bhegene utpAdaka heAya che. (Indri dvArA jenuM sevana thAya che te bhege che. evA bhege zabdAdika rUpa hoya che (2) keI prasarSaka jIva e hoya che ke je pUrvotpana zabdAdi rUpa bheganA rakSaNa mATe eka dezathI bIjA dezamAM saMcaraNa kare che. (3) keI prasarSaka jIva e hoya che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 264 sthAnAzastre tathA-ekaH prasarpako'nutpannAnAM saukhyAnAM-zabdAdibhogaM sampAdyasukhavizeSA. NAm utpAdayitA san prasarpati 3 / / tathA-ekaH prasarpakaH pUrvotpannAnAM saukhyAnAm apipayogeNa-rakSaNAya prasapati 4 / prasarpa kAzca pralobhina eva bhavanti, taduktam " dhAvai rohaNaM tarai sAgaraM bhamai girinikuMjesu / mArei baMdhapi hu puriso jo hojna dhaNaluddho / 1 / aDai bahuM vahai bharaM, sahai chuhaM pAyamAyarai piTho / kulasIla jAipaJcapaTiiM ca, lobhadduo cayai / 2 / " chAyA-" dhApati rohaNaM tarati sAgaraM bhramati girinikuJjaSu / mArayati bAndhavamapi hi puruSo yo bhaved dhanalubdhaH / 1 / eka prasarpaka aisA hotA hai jo pUrvotpanna sukhoM ke saMrakSaNake liye ekadezase dUsare dezameM jaataahai| prasarpaka jIdha pralobhIhI hote haiM / taduktamkahAmI hai."dhAbairohaNaM taraI" ityAdi / jojoya dhanalubdha hotAhai vaha kyA 2 kAma nahIM karatAhai yahI ina zlokoM dvArA prakaTa kiyA gayAhai, dhana lubdhaka jIva rAtadina idharase udhara bhamatA rahatA hai samudra mArgale jAnemeM bhI vaha apane jIvanakI paravAha nahIM karatA hai bhayaMkarase bhI bhayaMkara giri nikuJjoMmeM jAnemeM vaha nahIM DaratA hai yahAM taka kukRtya vaha dhana lubdhaka kara detA hai ki vaha apane bandhujanoM kA bhI galAghoMTa DAlatA hai, bhUkha kI bedanA vaha saha lenA hai ghorase ghora pApa vaha kara sakatA hai apane kulakI maryAdA vaha toDatA hai aura zIla aura ke je zabdAdi bhego dvArA prApta thanArA sukhavizeSane utpAdaka banate thakI eka dezamAMthI bIjA dezamAM jAya (4) keI prasapaka jIva e hoya che ke je pUrvotpana sukhanA saMrakSaNa nimitte eka dezamAMthI bIjA dezamAM jAya che. prasa55 75 sAlI DAya che. 4yu 554 cha -"dhAyai rohaNaM taraha" ItyAdi-dhanabhI jIva dhanane mATe zuM zuM nathI karate e vAta A zlekamAM prakaTa karavAmAM AvI che. dhanalebhI jIva rAtadina dhanaprApti mATe bhaTakaLyA kare che. samudramArgo paradeza javAnuM jokhama paNa te kheDe che, bhayaMkaramAM bhayaMkara pahADo ane vanene oLaMgatA paNa te Darate nathI. dhanalubdhaka mANasa game tevuM duSkRtya karatA pAcho haTha nathI. are ! dhanane khAtara te te pitAnA sahodaranI paNa hatyA karI nAkhe che. tene khAtara te bhUkhanI vyathA sahana karI le che, bhayaMkaramAM bhayaMkara pApa paNa karI zake che, potAnA kuLanI maryA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU02 nArakANAmAhAranirUpaNam ___ aTati vahu vahati bhAraM saha te kSudhAM pApamAcarati dhRssttH|| kulazIlajAtipratyayasthitiM ca lobhopadutastyajati / 2 / " iti // 10 // pUrva prasarpakA uktAH, te ca bhogasaukhyalobhenaiva prasarpanti, lobhinazca narakAnubandhikarma samupAyaM nArakatvenotpabanta iti nArakANAmAhAranirUpaNAmAha mUlam -NeraiyANaM cauThivahe AhAre paNNatte, taM jahA-- iMgAlovame 1, mummaroyame 2, sIyale 3, himasIyale 4 / suu02|| chAyA-naiyikANAM caturvidha prAhAraH prajJaptaH, tadyathA-aGgAropamaH 1, murmuropamaH 2, zItalaH 3, himazItalaH 4 / sU0 2 / / TIkA-" NeraiyANaM " ityAdi-spaSTam , navaram-aGgAropamaH-aGgAratulyaH, alpakAladAhatvAt 1, tathA-murmuropamaH-murmuraH karISAgniH, tadupamaH-tattulyaH, svabhAvameM Aga vaha lagA sakatA hai usako to dhana milanA cAhiye isa prakArase vaha jayanya se bhI jaghanya nIca se bhI nIca kArya karane meM jarA sAbhI saMkoca nahIM karatA hai |suu01|| ___ kathita prasarpaka jIva bhoga evaM sukhake lobhasehI idharase ughara jAte haiM, lobhI jIva narakAnuyandhI karmako upArjita karake nArakakI paryAyase utpanna hote haiM ataH aba sUtrakAra nArakoMke AhArakI prarUpaNA karatehaiM-'NeraiyANaM ca uvihe AhAre paNNatte' ityAdi sUtra 2 // nairayikoMkA cAra prakArakA AhAra kahA gayA hai jaise-aGgAropama 1 mumuropama 2 zItala 3 aura himazItala 4 jo AhAra alpa kAlataka dAha karanevAlA hotA hai vaha AhAra aGgAropama hai / jo AhAra karISAgnike jaisA sthiratA dAhaka hotA hai vaha murmuropama AhAra hai 2 jo dAne lepa paNa karI zake che, zIla ane svabhAvamAM Aga paNa lagAvI zake che. A rIte dhanane khAtara adhamamAM adhama kArya karatAM paNa te pAcho haTha nathI. sU. 1che pUrvokta prasarSaka jIva bhoga ane sukhanA lobhathI ja dezavidezamAM saMcaraNa kare che. e jIva narakAyubandhanuM upArjana karIne nArakanI paryAye utpanna thAya che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra AhAranuM nirUpaNa kare che- " NeraiyANaM ca uvdhihe AhAre paNNatte" tyAdi-(sU. 2) nAnA pADA2 yAra prasAra ho -(1) m||15m, (2) bhubhu25bha, (3) zItaa, bhane (4) bhizItasa. je AhAra thoDA kALa sudhI zarIramAM dAha utpana karanAro hoya che te AhArane aMgArapama kahe che. je AhAra karISAgni samAna dIrghakAlina dAhakatAno janaka hoya che tene surepama AhAra kahe che. je AhAra zIta sa-34 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre sthirataradAhatvAt 2, tathA - zItalaH - zItaH, zIta vedanAjanakatvAt 3, tathAhimazItalaH - himapacchItaH, atyantazotavedanAjanakatvAt, ayamAhArakramaH kramazoghovartinAM nArakANAM bodhya iti / sU0 2 / AhArAdhikArAt tiryagmanuSpa devAnAmAhAranirUpaNArtha sUtratrayamAha - mUlam - tirikkhajoNiyANaM caDavvihe AhAre paNNatte, taM jahAkaMko me 1 biloyame 2, pANamaMsotrame 3, puttamaM some 4 (1) manussANaM cauThihe AhAre paNNatte, taM jahA - asaNe jAva sAime0, ( 2 ) devANaM cavvihe AhAre paNNatte, taM jahA - vannamaMte 1, gaMdhamaMte 2, rasamaMte 3, phAsamaMte 4 / sU0 3 // chAyA - tiryagyonikAnAM caturvidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA - kaGkopamaH 1, vilopamaH 2, pANamAMsopamaH 3, putramAMsopamaH 43 ( 1 ) manuSyANAM caturvidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA - azanaM yAvat svAdimam 4 devAnAM caturvidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA-varNavAn 1, gandhavAn 2, rasavAn 3, sparzavAn 4 (3) / / sU0 3 // TIkA - " tirikkhajoNiyANaM " ityAdi tiryagyonikAnAM - pakSiprabhRtInAm AhAracaturvidhaH prajJaptaH tadyathA- kaGkopamaH - kaGkaH - pakSivizeSaH tasyA''hAraH kaGkA''hAraH tenopamA yasya sa kaGkopamaH = AhAra zItavedanAkA janaka hotA hai vaha zItala AhAra hai 3 aura jo atyanta zItavedanAkA janaka hotA hai vaha himazItala AhAra hai 4 isa prakArakA yaha AhAra krama kramazaH adho'ghovartI nIce rahanevAlenArakoM ko hotA hai aisA jAnanA cAhiye // sU02 // AhAra ke adhikArako lekara aba sUtrakAra tiryaga manuSya aura vedanAnA janaka hoya che tene zItala AhAra kahe che, je AhAra hima jevI atyaMta zItavedanAnA janaka hAya tene himazItala AhAra kahe che. AhAranA A prakAranA krama anukrame vadhune vadhu adheAvatI nArakAnA nArakAmAM samajavA eTale ke te sauthI nIcenI narakamAM-sAtamI narakamAM-himazItala AhAra samava // sU. 2 // AhAranuM nirUpaNa cAlI rahyuM che tethI have sUtrakAra tiya ca, manuSya 96 zrI sthAnAMga sUtra : 03 , Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u. 4 sU. 3 tithaGmanuSyadevAnAmAhAranirUpaNam - kaGkAsseAropama ityarthaH, atrA''hArarUpamadhyamapadalopa:, zAkapArthivAditvAt, tirathAmAhAre kaGkA''hArasAdRzyaM ca durjaratvena subhakSatvena ca grAhyam, ayaM bhAvaHyathA - kaGkasya svarUpeNa durjaro'pyAhAraH subhakSaH supariNAmazca bhavati tathA teSA - mapi ya AhAro sa kaGkopamo bodhya iti 1 / devoMke AhArakI prarUpaNA tIna sUtrase karate haiM 'tirikkhajoNiyANaM cauvvihe ityAdi' sUtra 3 // TIkArtha- pakSI Adi tiryazcoM kA AhAra cAra prakArakA kahA gayA hai jaisekaGkopama 1 bilopana 2 pANamAMsopama 3 aura putra mAMsopama 4 kaGkanAma pakSI vizeSakA hai isakA jo AhAra hai vaha AhAra kaGkAhAra hai isa AhAra ke sAtha jisa AhArakI upamA hotI hai arthAt kaGkAke AhArake jaisA hotA hai yaha kaGkAhAra hai tiryaJcoMke AhArameM kaGkAhArakI samAnatA durjara hone se subhakSa hone se aura sukhapariNAma hone se grahaNa karanA cAhiye, kaGkAhAra durjara hotA hai arthAt bar3I kaThinatA se pacatA hai phira bhI khAne meM vaha acchA hotA hai evaM isakA pAkabhI sukhakArI hotA hai isI prakAra se tiryaJcoM kA bhI eka AhAra aisA hotA hai jo durjara hone para bhI sukha bhakSa hotA hai aura sukhada pariNAmavAlA hotA hai aisA unakA yaha AhAra kaGkopama AhAra hai 1 bilopama AhAra meM bila zabda pilameM jAte hue ane devAnA AhAranuM nirUpaNa kare che-- 66 'faftrenforzi azfeat" Scule--(24. 3) TIkA-pakSI Adi tiya cAnA AhAra cAra prakAranA kahyo che-(1) ka kApama, (2) misopama, (3) pAzubhasoyama ane (4) putramasoma OM ardha pkssiivizeSanuM nAma che. te pakSo je AhAra le che tene kakAhAra kahe che, te kaka pakSInA jevA AhAra je tiya cA le che te tiyAnA AhArane kakAsa AhAra kahe che. tiya cAnA AhAramAM kakAhAranI samAnatA dura hovAthI, subhakSa hAvAthI ane sukhapariNAmarUpa hovAthI gRhIta thavI neie. ka"kAhAra dura hAya che eTale ke pacave! muzkela hAya che paNa khAvAmAM sukhAkArI hAya che. A rIte tiyaceAnA eka AhAra evA hAya che ke je pacA muzkela hAya che paNa khAvAmAM sukhApAdaka hoya che ane sukhada pariNAmavALA hAya che. evA AhArane kApama AhAra kahe che. 267 zrI sthAnAMga sUtra : 03 " Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ra68 sthAnAGgasUtre tathA-bilopamaH-bhatra vilazabdo vile mavizavavyaparaH tenaM bilaM vile pravizadravyamityarthaH, tenopamA yasya sa vilopamaH-yathA-bile zIghra pravizadravyam alabdharasA''svAdaM bhapati tathA galabile zIghra pravizan teSAmAhAro'labdharasA''svAdo bhavati / ___ tathA-pANamAMsopamaH-pANa:-zvAcazcANDAla ityarthaH, tanmAMsa cANDAlazarIramAMsaM jugupsitatvena duHkhAcaM duHkhena khAdyaM tadduHkhAdyattvena tadupamastirazcAmAhAraH sa iti 3 / tathA-putramAMsopamaMyathA putramAMsaM snehaparatayA duHkhAdhataram atyantaduHkhena khAdyaM bhavati tadduHkhAdyattvena tadupamastirazcAmAharo bhavati, iti 4 / ete krameNa-samA-'zubhA-'zubhatarA bodhyAH / (1) ____ 'maNussANaM' ityAdi-manuSyANAmAhArazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-azanaM, ' yAvat '-padena pAnaM khAdimaM tathA svAdimam 4 / (2) dravyakA bodhaka hai, isa bila meM jAte hue dravyase jisa AhArakI upamA honI hai vaha bilopama AhAra hai arthAt bilameM praveza karatA huA dravya jisa prakAra apane rasAsvAdakA pradAtA nahIM hotA hai usI prakArase jo AhAra galemeM zIghratAse praveza pAtA huA apane rasAsvAdakA janaka nahIM hotA hai aisA vaha AhAraki jisake rasakA AsvAda upabhoktAko alabdha ho vaha bilopama AhArahai 2 tathA tRtIya prakArakA jo pANamAMsopama AhAra hai vaha cANDAlake zarI. rake mAMsa jaisA hotA hai 3 aura jo cauthe prakArakA AhAra hai yaha putrake mAMsake jaisA hotA hai 4 ye AhAra kramase zubha, sama, azubha aura azubhatara hote haiM aisA jAnanA cAhiye. manuSyoMkA AhAra cAra prakArakA hotA hai jaise azana pAna khAdima tathA svAdima. bilopama AhAra-bila eTale dara. ahIM bila zabda bilamAM praviSTa thatAM dravyane vAcaka che. A bilamAM praveza karatAM dravyanI sAthe je AhArane sarakhAvI zakAya che te AhArane "bilopama AhAra" kahe che. eTale ke bilamAM praveza karate padArtha je prakAre pitAnA rasAsvAdanuM pradAna karAvanAre hete nathI eja pramANe je AhAra gaLAmAM zIghratAthI praviSTa thavAne kAraNe pitAnA rasAsvAdane pradAtA thatuM nathI evA AhArane bilopama kahe che. upabhoktA evA AhAranA rasano AsvAda karI zakato nathI. pANamAM pama AhAra-A AhAra cAMDALanA zarIranA mAMsa jevo hoya che. putranA mAMsa jevA AhArane putramAM pama AhAra kahe che A cAre prakAranA AhAra te anukrame zubha, sama, azubha ane azubhatara gAya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU04 AzIviSasvarUpanirUpaNam " devANaM " ityAdi-devAnAmAhArazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-varNavAn prazastavarNasampanno vA'tizayitavarNasampannaH, prazaMsAyAM vA'tizAyane matuvidhAnAt , evamagre'pi 1, tathA-gandhavAn 2, rasavAn 3, sparzavAn 4 / (3) // suu03|| _pUrvamAhAra uktaH, sa ca bhakSaNIya iti bhakSaNAdhikArAdAzIviSAn nirUpayitumAha___ mUlam -cattAri jAi AsIvisA paNNattA, taM jahA-vicchaajAi AsIvise 1, maMDukkAjAi AsIvise 2, uragajAi AsIvise 3, maNustajAi AsIvise 4 vicchuyajAi AsIvisassa NaM bhaMte ! kevaie visae paNNatte ? pabhU NaM vicchrajAi AsIvise addhabharahappamANamettaM bodi viseNaM visapariNayaM visadRmANiM karittae visae se visaTTayAe no ceva NaM saMpattIe kAsI vA karei vA karistai vA / 1 maMDukkajAi AsIvisassa pucchA, pabhU NaM maMDukkajAi Asovise bharahappamANamettaM vodiM viseNaM visapariNayaM visaTTamANiM sesaM taM ceva jAva karissai vA 2 / uragajAi pucchA, pamU NaM uragajAi AsIbise jaMbUdIvapamANamettaM boMdi taM ceva jAva karissai vA 3 / maNussajAipucchA, devoMkA AhAra cAra prakArakA hotA hai jaise-prazasta varNavAlA, prazasta gaMdhavAlA, prazasta rasavAlA aura prazasta sparzavAlA athavA yaha prazasta varNasampanna hotA hai atizayita varNase yukta hotA hai isI prakAra gandhAdikoMmeM bhI jAnanA cAhiye ||suu03|| manuSyanA AhAranA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) azana, (2) pAna, (3) mAhima ane (4) 2Ahima, denA AhArane nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) prazasta pavANI, (2) prazasta pANI, (3) prazasta 2savANe mana (4) prazasta sparzavALe eTale ke temanA AhAra prazasta varNa saMpanna hoya che, ane atizayita varNa yukta hoya che evuM ja kathana gaLyAdimAM paNa samajavuM. sU. 3 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 sthAnAsUtre pabhU NaM maNussAjAiAsApise samayakhettapamANamettaM bodi viseNaM visapariNayaM visahamANiM karittae, visae se visaTTayAe no ceva NaM jAva karissai vA / sU0 4 // ____ chAyA-cattvAro jAtyAzIviSAH prajJaptAH, nadyathA-sRzcikajAtyA''zIviSaH maNDUkajAtyA''zIviSaH 2, uragajAtyA''zIviSaH 3, mnussyjaatyaa''shiivissH4| vRzcikajAtyA''zIviSayasya khalu bhadanta ! kiyAna viSayaH prajJaptaH 1, prabhuH khalu tRzcikanAtyA''zIviSaH addhabharatapramANamAtrAM bondi viSeNa viSapariNatAM vidalayantI kartu, viSayastasya viSArthatayA naiva khalu sampattyA akArSIdvA karoti cA kariSyati vA 11 maNDUkanAtyA''zIviSasya pRcchA, prabhuH khalu maNDUkajAtyA''zIviSaH maratamamANamAtrAM bondi viSeNa viSapariNatAM vidalayantIM zeSa tadeva yAvat kariSyati vA 2 // uragajAtipRcchA, prabhuH khalu uragajAtyAzIviSaH jambUdvIpapramANamAtrAM bondi tadeva yAvat kariSyati yA, 3 __ manuSyajAtipRcchA, pramuH khalu manuSyajAtyAzIviSa: samayakSetrapramANamAtrAM bondi viSeNa viSapariNatAM vidalayantI kartu, viSayaH sa piparyatayA naiva khalu yAvat kariSyati vA / suu04| ___TIkA-" cattAri jAiAsIvisA" ityAdi- jAtyAzIviSAH-jAtitaH= janmataH AzIviSA:-viSadharAH prANinazcaturvidhAH proktAH, tadyathA-vRzcikajAtyA aba sUtrakAra bhakSaNake adhikArako lekara AzIviSoMkI prarUpaNA karate haiM-' cattAri jAi AsIvisA paNNattA' ityAdi sUtra 4 // ___ AzIviSa cAra prakArake hote haiM jaise-vRzcika jAtyAzIviSa 1 maNDUkajAtyAzIviSa 2 uragajAtyAzIviSa 3 aura manuSyajAtyAzIviSa 4 jo prANI jAtise janmase AzIviSa viSadhara hote haiM ye jAtyAzIviSa haiM. bhakSaNane adhikAra cAlI rahyo che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra AzIviSenI prarUpaNa kare che- " cattAri jAi AsIvisA paNNattA" tyAha-(sU. 4) __sAzIviSa yA2 5412 / Jan cha-(1) vRzcita tyAzAviSa, (2) bha' tyAzIviSa, (3) 72tyAzIviSa mane (4) manuSya tyA viSa. je jIva janmathI ja AzIviSa (viSadhara) hoya che tene "jAtyAzIviSa" kahe che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU04 AzIviSasvarUpanirUpaNam zIviSaH 1, maNDUkajAtyAzIviSaH 2, uragajAtyAzIviSaH 3 manuSyajAtyAzI viSaH 4 / tatra pratyeka viSayapraznaH 61 ". bicchu bajAI Asa visarale " - tyAdi - he bhadanta / vRzcikajAtyAzIviSasya kipAn viSasya viSayaH prajJaptaH 1 iti praznaH prabhurAha - he gautama! ravikajAnyAzIviSaH khalu arddhabharatapramANamAtrAm - arddha bharatasya pramANaM sAtirekatriSaSaSTaya * dhika yojanazatadvayalakSaNameva mAtrA = pramANaM yasyAstAM bondi-zarIraM viSeNa karaNabhU tena vipapariNatAM viSavyAptAm, vidalayantIM vidalakaraNa samarthAM paravinAzanazIlAmityarthaH kartu prabhuH samartho'sti / tasyazcikasya viSayaH vipArthatayA vipamevArthI tripA redes Hlat faSArthatA tathA naiva khalu samparayA - etAdRzazarIraprAptyA vRzcikaH pra0 - he bhadanta vRzcika jAtyAzIviSake viSakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? u0- vRzcikajAtyAzIviSakA viSa, bharatakSetrakA jitanA pramANa hai usake Adhe pramANavAle zarIrako vyApta kara makatA hai use vidalana arthAt vinAza karane kI kI zakti se yukta kara sakatA hai bharatakSetra kA vistAra 526, 6 yojanakA kahA gayA hai isakA AdhAse kucha adhika 263 yojana hotA hai itane as arrat bhI vRzcika apane viSase viSarUpameM pariNata kara sakatA hai use pUre rUpameM vyApta kara sakatA hai use dUsareko vinAza karanevAlA kara sakatA hai yaha aisA kathana usake viSa kI zaktiko prakaTa karane ke liye kahA gayA hai yadyapi Aja taka aisA dekhA nahIM gayA hai na dekhA jAtA hai aura na dekhA jAvegA parantu yadi usakA viSa vyApta honA cAhe to prazna--hai bhagavan ! vRzcika jAtyAzIviSanA viSane viSaya keTaleA kahyo che. uttara - vRzcika jAtyAzIviSanuM viSa bharatakSetra karatAM ardhA pramANavALA zarIrane vyApta karI zake che ane tene vidalana arthAtvinAza karavAnI zakatIthI yukta karI zake che. bharatakSetranA vistAra para6 ceAjanane kahyo che tenAthI ardho eTale ke 263 yeAjana karatAM thADA vadhAre ceAjananA vistAra samajaveA. eTalA moTA zarIrane paNa vIMchI peAtAnA viSathI viSa rUpe pariNuta karI zake che-tene saMpUrNa rUpe vyApta karI zake che ane tenAthI khIjAne vidyINa avasthAvALuM karI zake che. 271 A kathana tenA viSanI zakti "tAvavA mATe ja karavAmAM mAnyuM che jo ke evuM kadI banyu nathI, manatu nathI ane khanavAnuM paNa nathI. sUtrakAra ahI' e vAta ja prakaTa karavA mAge che ke tenu' viSe adha ja'bhUpramANu zarI zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 syAnAGgasatre akArSIdvA karoti vA kariSyati vA / trikAlanirdezazcAzIviSANAM trikAlayartisvasUcanArthaH / (1) " maMDukkajAiAsIvisasse" tyAdi-prAgvat , navaram-maNDUkasUtre 'bharatakSetrapramANamAtrAM vondi ' iti, uragasUtre jambUdvIpapramANamAtrAM bondi, iti, manuSyasUtre samayakSetra pramANamAtrAM bondim , iti bodhyam / / sU0 4 // itane vaDe zarIrameM bhI vaha pUrNarUpase vyApta ho sakatA hai aisI usakI zakti hai aisA kathana usakI zaktike prabhAvako prakaTa karane ke liyehI sUtrakArane khaahai| "maMDakajAi AsIvise' ityAdi-isa sUtrakA praznodabhAvana pahile jaisAhI hai arthAt he bhadanta ! maNDUkake viSakA viSaya kitanA kahA gayA hai ? uttara meM prabhune kahA hai ki-maNDUkakA viSa bharatakSetra pramANavAle zarIrako bhI apane prabhAvase prabhAvita kara sakatA hai yadyapi aisI bAta abhI taka huI nahIM hai, na hotI hai aura na honevAlI hai parantu yaha usakI zakti mAtrakA pradarzana kiyA gayA hai isI tarahase uraga (sarpa)kA jo viSa hai vaha apane prabhASase jambUdvIpa pramANavAle zarIrako prabhAvita kara sakatA hai arthAt itane baDe zarIrameM vaha vyApta ho sakatA hai use vicalita kara sakatA hai parantu yaha kevala usake prabhAvakA pradarzana mAtra hai kyoMki aisA na pahile kabhI huA hai na hone. vAlA hai aura na hotA hai isI prakArase manuSyakA jo viSa hai vaha bhI ramAM paNa saMpUrNa rUpe vyApta thaI zake che. tenA viSanI zaktino prabhAva batAvavA mATe ja A kathana karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. " maMDukkajAiAsIvise" tyaahprazna-he bhagavana! deDakAnA viSane viSaya keTalo kahyo che? uttara--deDakAnuM viSa bharatakSetranA jeTalA pramANavALA zarIrane paNa vyApta karI zake che. jo ke evI vAta kadI banI nathI, banatI paNa nathI ane banavAnI paNa nathI. A vAta te tenA viSanI zakti batAvavA nimitti ja kahevAmAM AvI che. e ja pramANe uraga (sarpa)nuM jhera paNa jabUdvIpapramANa zarIrane vyApta karI zake che, tene vidIrNa karI zake che. A vAta paNa tenA viSane prabhAva prakaTa karavA nimitte karavAmAM AvyuM che, paranta evuM krI banyuM nathI, banatuM nathI ane banavAnuM paNa nathI. e ja pramANe manuSyanuM viSa paNa samayakSetra (aDhI dviIpa) pramANa zarIrane pitAnA prabhAvathI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sa0 5 vyAdhibhedanirUpaNam 273 viSapariNAmo hi vyAdhiriti tadadhikArAd vyAdhibhedAnnirUpayitumAha mlam-cauvihe vAhi paNNatte, taM jahA-vAie 1, pittie 2, siMmie 3, saMnivAie 4 // cauvyihA tigicchA paNNattA, taM jahA-vijjo 1, osadhAI 2, Aure 3, paricArae 4 // sU0 5 // ___ chAyA-caturvidho vyAdhiH prajJaptaH, tadyathA-bAtikaH 1, paittikaH, zlaiSmikaH 3, sAnipAtikaH 4 / caturvidhI cikitsA prajJaptA, tadyathA-vaidyaH 1, auSadhAni 2, AturaH 3, paricArakaH 4 / // mU0 5 // samaya kSetra (aDhAI dvIpa) pramANavAle zarIrako apane prabhAvase prabhApita kara sakatA hai aisA jAnanA cAhiye yaha saba kathana kisake viSakA kitanA viSaya hai isa bAtako prakaTa karaneke liye kiyA gayA hai |suu04|| viSakA pariNAma vyAdhirUpa hotA hai ataH aba sUtrakAra vyAdhike bhedoMkA nirUpaNa karate haiM-"caubihe vAhI paNNatte" ityAdi sUtra 5 // sutrArtha-vyAdhi cAra prakArakI kahI gaI hai-jaise-vAtajanya vyAdhi 1 pittajanya vyAdhi 2 kaphajanya vyAdhi 3 aura sannipAtajanya vyAdhi 4 cikitsA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise--vAtakI cikitsA 1 pittakI cikitsA 2 kaphakI cikitsA 3 aura sanipAtakI cikitsA 4 prabhAvita karavAne samartha hoya che. A kathana paNa tene prabhAva batAvavA nimitte ja karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. A kathana vIchI AdinA viSane keTalo viSaya che te prakaTa karavA mATe ja karavAmAM AvyuM che. e sUtra ! viSanuM pariNAma vyAdhi rUpa hoya che. tethI have sUtrakAra vyAdhinA leDhArnu ni355 42 cha-" caubbihe bAhI paNNata" tyAha-sU. 5 sUtrAtha-yAdhinA yA2 5412 4aa cha-(1) vAtanya, (2) pittanya, (3) 4304nya mane (4) sannipAta nya. cikitsA cAra prakAranI kahI che-(1) vAtanI cikitsA, (2) pittanI yitsA, (3) 45nI (Asal bhane (4) sannipAtanI zitsiA , sthA0-35 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ra74 sthAnAGgasUtre TIkA-" cauvyihe bAhI " ityAdi vyAdhiH-rogaH caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-vAtikaH-bAto-vAyuH, tasmAjjAto vAtikA vAyuprakopotpannaH 1, paittikaH-pittaprakopabhavaH 2, zlaiSmikaHkaphaprakopajAtaH 3, sAnnipAtika vAtAdiSu dvayostrayANAM vA saMyogajaH / vAtAdInAM svarUpamanyatrAbhihitam / tatra vAtasvarUpaM yathA " tatra rUkSo laghuH 1 zItaH 2 kharaH 3 sUkSma 4 zvalo 5 'nilaH" iti / pittasya yathA-pittaM sasneha 1 tIkSNo 2 SNaM 3 laghu 4 vizraM 5 saraM 6 dravam 7 / " iti, kaphasya-yathA-kapho guru 1 himaH 2 snigdhaH 3 prakledI 4 TIkArtha-vyAdhi nAma rogakA hai vAtake prakopase jo roga hotA hai vaha pAtika vyAdhi hai, pittake prakopase jo vyAdhi utpanna hotI hai vaha paitika vyAdhi hai, kaphake prakopase jo roga utpanna hotA hai baha zlaiSmika vyAdhi hai, evaM vAta AdikoMmeM do yA tInake saMyogase jo vyAdhi utpanna hotI hai vaha sAnnipAtika vyAdhi hai / vAtAdikoMkA svarUpa anyatra kahA gayA hai jaise-vAtakA svarUpa aisA hai__" tatra rUkSo laghuH zItaH" ityAdi anila arthAt vAyu, halakA ThaMDA khara karkaza sparzavAlA, sUkSma aura cala-calana svabhAvavAlA hotA hai| pittakA svarUpa aisA hai-" pittaM sasneha tIkSNoSNaM " pitta cikanA, tIkhA, uSNa-garama, halakA, kaccA gandhavAlA sara-saraNa-gamana svabhA. vavAlA, drava-tarala aura DhIlA hotA hai| TIkArca-vyAdhi eTale roga. vAyunA prakopathI je rega thAya che tene vAtajanita vyAdhi kahe che. pittanA prakopathI je roga thAya che tene pittajanya vyAdhi kahe che. kaphanA prakopathI je roga thAya che tene lembika vyAdhi (kapha janita vyAthi) 3 che. vAta, pitta ane kapha, A traNenA prakepathI athavA temAMthI game te benA prakopathI janita rogane sAnnipAtika vyAdhi kahe che. vAtAdikanuM svarUpa anyatra prakaTa karavAmAM AvyuM che. vAtanuM svarUpa nIce pramANe kahyuM che "tatra rUjho laghuH zItaH " tyAhi bhanita-pAyu-55na-sI, 31, khara-kaThera sparzavALe, sUkSama ane cala-calana svabhAvavALa hoya che. pittanuM 2135 / prabhAva cha " pittaM sasneha tIkSNoNNaM " ,tyA pitta 4i5', tAbhu, ], 12bha, 7, 4AyI pANu, 12-sa2Y-gamana svabhAvavALuM drava-tarala ane DhIluM hoya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 434.sU05 vyAdhimedanirUpaNam sthira 5 picchilaH / " iti, sannipAtasya-yathA-sannipAtastu saGkIrNalakSaNo dvayAdimIlakaH " iti / vAtAdInAM kAryANyapi tatrA'bhihitAni, tatra vAtasya kArya yathA" pAruSya-saGko cana-toda-zUla-zyAmatva-maGgavyatha-ceSTabhaGgAH / suptatva-zItatva-varatva-zoSAH karmANi vAyoH pravadanti tjjnyaaH|1|" iti| pittasya yathA-parisrava-sveda-vidAha-rAgA vaigndhy-sNkled-vipaak-kopaaH| pralApa-mUrchA-bhrami-pItabhAvAH pittasya karmANi vadanti tajjJAH |2|"iti kaphasya yathA-zvetatva-zItatva-gurutva-kaNDU-snehopadeha-stimitatvalepAH / kaphakA svarUpa aisA hai-"kapho guruhimaH snigdhaH " ityAdi kaphaguru-bhArI ThaMDA cikanA klinna-gIlA sthira hotA hai| sannipAtakA svarUpa aisA hai-" sannipAtastu saMkIrNa lakSaNo dvayAdi mIlakaH" vAtAdikoMke kArya bhI yahAM kahe gaye haiM-- cAtakA kArya aisA kahA hai-"pAruSyasaMkocanatodazUla" ityAdi arthAt zarIrameM kaThinatA, saMkoca, sUjana, zUla, zyAmatA aMgapIDA aura ceSTAkA bhaMga, adhika nidrA honA. zarIrameM ThaMDApana, kharadarApana aura kaMThazoSa honA ityAdi hai| pittakA kArya " parisravasvedavidAharAgA" ityAdi arthAt lAra Adi TapakanA, pasInA, dAha, taga, durgandha, gIlA, pAkakupita honA, cakanA mUrchA, cakkara caDhanA, zarIrameM pIlApana ityAdi hai| ___45nu 2135 mA pramANe 4yu cha " kapha guruhimasnigdhaH" tyA 33 4-mAre, 4'31, 4i!, 4sI-na-25 mane sthi2 DAya che. sannipAtanuM 5535 AL RD 4yuM cha-" sannipAtastu saMkIrNalakSaNo dvayAdi mIlakaH " pAyunu 4 mA pramANe sayuM che " pArupyasaMkocanatodazUla " tyA arthAt zarIramAM kaThaNatA, saMkoca, sojo, phUla, kALAza, aMgapIDA ane ceSTAne bhaMga temaja uMgha vadhAre AvavI, zarIramAM ThaMDApaNuM, kharabacaDApaNuM ane kaMThazeSa-gaLuM sukAvuM e rIte kahyuM che. pittanuM -" parisravasvedavidAharAgA" tyA arthAt mAni 854, 52sevA, hADa, 2, 5 Dhalaru, suSita thayu, 54', bhUchA AvavI cakakara AvavA, zarIra pILuM paDavuM ItyAdi hoya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 syAnAgasatre utsedha-sampAta-cirakriyAzca kaphasya karmANi vadanti tajjJAH / 3 / " iti / anantaraM vyAdhiruktaH, adhunA tacikitsAmAha-" caubdhihA tigicchA" ityAdi-cikitsA-vyAdhipratIkAraH, caturvidhA prajJaptA, tadyathA-vaidyaH-prasiddhaH 1, auSadhAni-harItakyAdirUpANi 2, AturaH-rogAtaH 3, paricAraka:-zuzrUSuH, etatsUtroktamaparairapyanuditam "bhiSag dravyANyupasthAtA rogI pAdacatuSTayam / cikitsitasya nirdiSTaM pratyekaM taccaturguNam / 1 / dakSo vijJAtazAstrArthoM dRSTakarmA zucibhiSak / bahukalpaM bahuguNaM sampannaM yogyamauSadham / 2 / anuraktaH zucirdakSo buddhimAn paricArakaH / ADhayo rogI bhiSagvazyo jJApakaH sattvavAnapi / 3 / " iti, iti drvyrogcikitsaa| kaphakA kArya isa prakAra hai-"zvetatva zItatva gurutva kaNDU "ityAdi zarIrameM saphedI, ThaMDaka, bhArIpana, kaNDU-khAja, cikanApana, ityAdi hai "cauvihe tigicchA " vyAdhi pratikArarUpa cikitsA cAra prakAra kI kahI gaIhai aisA kathana karate haiM-inameM eka kAraNa vaidyahai, dUsarA kAraNa auSadhiyAM haiM, tIsarA rogAta hai, aura cauthA paricArika zuzrUSA karanevAlA hai| isa cikitsA sUtra meM jo kahA gayAhai dUsare janoMne bhI ise isa prakArase anumodita kiyA hai " bhiSaka dravyANi upasthAtA" ityAdi / vaha jo vaidya Adike bhedase cikitsA cAra prakArakI kahI gaI hai vaha dravyarogakI cikitsAko lekara kahA gayA hai, moharUpa bhAyarogakI ___ 43nu Aya An pramANe 4dhuM che " zvetatvazItattvagurutvakaNDU " tyAdi zarIramA sahI, 44, mArepA 494-1ANa mAvI, zisg!pAtyAhi che. ? A pramANe vyAdhionuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra vyAdhionA prati12 35 risAnu 4thana 42 cha-" cauvvihA tigicchA" cikitsA cAra prakAranI kahI che-(1) cikitsA karavAmAM pahelo madada||2 vaha mana cha, (2) mauSadhiyA 52 misiAmA 2 bhUta mana cha, (3) rogA (rogI) paNa temAM kAraNabhUta bane che ane (4) paricAraka ke pari. cArikAe paNa cikitsAmAM kAraNa rUpa bane che. A vAtane anya lokee 55 anumAhita 42rI cha.-"miSaka dravyANi upasthAtA " tyAhi vai mahinA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04304905 vyAdhibhedanirUpaNam 277 moharUpabhAvarogacikitsAtvevam" nidhigai nibbalome tava udghANameva unmAme / veyAvacAhiMDaNamaMDalikappaTThiyAharaNaM / 1 / chAyA-"nirvikRtiH nirbalam avamaM tapa UrdhvasthAnameva udbhrAmaH / vaiyAvRttyA''hiNDanamaNDalI kalpasthitA''haraNam / 1 / __ ayamarthaH-nirvikRtiH-vikRtipatyAkhyAnam , nirbalam-ballacaNakAdyannavizeSaH' avamaM-nyUnam avamodarI, tapaH-AcAmAmlAdi, UrdhvasthAna kAyotsargaH, udghAmo. mikSArthabhramagam , vaiyAvRttyam-annapAnAdibhiH sAhAyyakaraNam , AhiNDanaM-dezeSu vihAraH, maNDalI-sUtrArtha samUhaH, eSA mohacikitsA / atra AharaNam udAharaNaMkalpasthitA-maryAdAsthitA kulavadhUH / mU0 5 // pUrva cikitsoktA, sA ca cikitsakAdhIneti cikitsakaM nirUpayati mUlam-cattAri tigicchayA paNNattA, taM jahA--Aya tigicchae nAmamege no paratigicchae 1, paratigicchae nAmamege cikitsA isa prakArase hai--" nivigai tivvalome ityAdi) ___isakA artha isa prakArase hai-ghRtAdi vikRtiyoMkA pratyAkhyAna karanA nirbala ballAdi anna vizeSakA upayoga karanA, arthAt bhArI khorAka na lenA ayama-bhUkhase kAma karanA, Unodara tapa karanA, AcAmAmla AdikI tapasyA karanA kAyotsarga karanA, bhikSAke nimitta bhramaNa karanA, annapAna Adise vRddhaglAna Adi sAdhujanoMkI sevA karanA eka dezasedUsare dezoM vihAra karanA aura mUtrakA arthakA aura tadubhayakA paThana pAThana karanA Adi ye saba moharUpa bhAvarogakI cikitsArUpa hai ||muu05|| bhedathI cikitsA je cAra prakAranI kahI che te dravyAganI apekSAe kahevAmAM Avela che. maharUpa bhAvaganI cikitsA A prakAranI che- "nivigai tibvalome" tyAha. 2 // ||thaanii bhAvArtha nIce pramANe che-ghI Adi vikRtionA pratyAkhyAna karavA, niHsatva ane vizeSone upayoga kare, bhukha hoya tenA karatA a9pa AhAra kare, UdarI tapa karavuM, AyaMbila Adi tapasyA karavI, kAtsarga kara, bhikSA nimitte bramaNa karavuM, vRddha, lAna (bimAra) Adine mATe annapAna lAvI daIne temanI sevA karavI, ekadezamAMthI bIjA dezamAM vihAra kara, tathA sUtranuM, arthanuM ane te bannenuM paThana pAThana karAvavuM, Adi kAryo meharUpa bhAvaroganI cikitsA rUpa che ema samajavuM. e sU. pA zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre no Ayatigicchae / Ayatigicchaevi, paratigicchaeyi 3 / no Ayatigicchae no paratigicchae / (1) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -vaNakare NAmamege No yaNaparimAsI 1, vaNaparimAsI nAmamege jo vaNakare 2, ege vaNakare vi vaNaparimAsI vi 3, ege No vaNakare No vaNaparimAsI 4 // (1) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-vaNakare NAmamege No vaNasArakkhI 4 (2) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-vaNakare NAmamege No vaNasarohI 4 (3) cattAri vaNA paNNattA, taM jahA-aMtosalle nAmamage No bahisalle 4 (1) evAmeya cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-aMtosalle gAmamege No bAhiMsalle 4 (2) __cattAri vaNA paNNatA, taM jahA-aMtoduDhe NAmamege No heduTe NAmamege No aMtoduTe, 4, (3) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-aMto duDhe NAmamege No bAhiduDhe 4 (4) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--seyaMse NAmamege seyaMse 1, seyaMse NAmamege pAvaMse 2, pAyaMse NAmamege seyaMse 3, pAvaMse NAmamege pAvase 4, (1) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--seyaMse NAmamege seyaMsetti sAlisae, seyaMse gAmamege pAvaMsetti sAlisae 4 (2) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u.4 sU. 6 cikitsaka svarUpanirUpaNam 279 cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -seyaMse NAmamege seyaMsetti maNNai, seyaMsetti NAmamege pAvasetti maNNai 4, (3) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA seyaMse NAmamege seyaMsetti sAlisae maNNai, seyaMse NAmamege pAvasetti sAlisae maNNai 4 ( 4 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - AghavaittA NAmamegaM No paribhAvaittA, paribhAvaittA NAmamege No AghavatA 4 (5) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA AghavattA NAmamege No uMchajIvisaMpanne, uMchajIvisaMpanne nAmamege No AghavaittA 4 (6) -B cavvihA rukkhaviguvyayA paNNattA, taM jahA pavAlattAe 1, pattattAe 2, puSkattAe 3, phalattAe 4 (7) // sU0 6 // chAyA - catvArazcikitsakAH prajJasAH, tadyathA- Atmacikitsako nAmaiko no para cikitsakaH 1, para cikitsako nAmaikaH no AtmacikitsakaH 2 / eka Atmacikitso'pi paracikitsako'pi 3, eko no AtmacikitsakaH no paracikitsakaH 4, (1) 9 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-vraNakaro nAmaiko no vraNaparimarzI 1, vraNaparimarzI nAmaiko no vraNakaraH 2, eko vraNakaro'pi vraNaparimayepi 3, eko no vraNakaro no vraNaparimarzI 4 / ( 1 ( 9 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-vaNakaro nAmaiko no vraNasaMrakSI 0 4 / ( 2 ) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-vaNakaro nAmaiko no vraNasaMrohI 0 4 / ( 3 ) zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 sthAnAGgasUtre catvAro vraNAH prajJaptAH, tadyathA-antaHzalyo nAmaiko no bahiHzalyaH, (1) epameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-antaHzalyo nAmaiko no bahiH zalyaH 4, (2) __catvAro vraNAH prajJaptAH, tadyathA-antarduSTo nAmaiko no bahirduSTaH, bahirduSTo nAmaiko no antarduSTaH0 4 ( 3 ) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAantarduSTo nAmaiko no bahiduSTa04, (4) cakhAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-zreyAn nAmaikaH zreyAn 1, zreyAn nAmaikaH pApIyAn 2, pApIyAn nAmaikaH zreyAn 3, pApIyAn nAmaikaH pApI. yAn 4 (1) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-zreyAn nAmaikaH zreyAniti sadRzakA, zreyAn nAmaikaH pApIyAniti sadRzaka0 4 (2) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-zreyAniti nAmakaH zreyAniti manyate, zreyAniti nAmaikaH pApIyAniti manyate0 4, ( 3) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-zreyAn nAmaikaH zreyAniti sadRzakaH manyate, zreyAn nAmaikaH pApIyAniti sadRzako manyate0 4, (4) cakhAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-AkhyAyako nAmaiko no paribhAvayitA, paribhAvayitA nAmaiko no AkhyAyaka:0 4, (5) ___catyAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-AkhyAyako nAmaiko no uJchajI. yikA sampannaH 1, uccha jIvikA sampanno nAmaiko no AkhyAyakaH0 4, (6) caturvidhA vRkSavikurvaNA prajJaptA, tadyathA-pravAlatayA 1, patratayA 2, puSpatayA, phalatayA 4 |mu06|| TIkA-" cattAri tigicchagA" ityAdi cikitsakAH rogapatikArakAH, te ca dvidhA-dravyato bhAvatazca / tatra-dravyatojvarAdirogANAm , bhAvatastu rAgAdInAM bodhyAH, te catvAraH prajJaptAH, tadyathA cikitsA roga pratIkAra cikitsakake AdhIna hotI hai ataH aba sUtrakAra cikitsakakI nirUpaNA karate haiM-- "cattAri tigicchayA paNNattA" ityAdi sUtra 6 // TIkArtha-cAra cikitsaka kahe gaye haiM jaise koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo apanI cikitsA karatA hai parakI cikitsA nahIM karatA hai 1 cikitsAne AdhAra cikitsaka para rahe che tethI have sUtrakAra ciki. (sanu ni3555 42 cha-" cattAri tigiccha yA paNNatto" tyAdi--(sU) TIkArtha-cikitsaka cAra prakAranA kahyA che-(1) keI eka cikitsaka e hoya che ke je pitAnI cikitsA kare che, paNa paranI cikitsA karatuM nathI. (2) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU06 cikitsakasvarUpanirUpaNam 285 eka:-kazcicikitsakaH AtmacikitsakaH-Atmano jvarAdeH kAmAdervA cikitsakaH-pratikArako bhavati, kintu no paracikitsakaH-parasya-anyasya jyarAdeH kAmAdervA no cikitsakaH 1, iti prathamaH 1 // __ekaH paracikitsako bhavati na tu AtmacikitsakaH 2, eka Atmaciki koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo parakI cikitsA karatAhai, apanI cikitsA nahIM karatA hai 2 / tIsarA cikitsaka aisA hotA hai jo apanI bhI cikitsA karatA hai, aura parakI bhI cikitsA karatA hai 3 / aura koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo na apanI cikitsA karatAhai, aura na parakI cikitsA karatAhai 4|arthaat cikitsaka vahI hotAhai jo rogakA pratIkAra karanevAlA hotA hai, ye cikitsaka dravya aura bhAyakI apekSA do prakArake kahe gaye haiM-jo jvarAdi rogoMkA pratIkAra karate haiM, ve dravya cikitsaka haiM aura jo rAgAdi rUpa rogoMkA pratIkAra karate haiM ve bhAva cikitsaka haiN| ina cikitsakoM kehI yahAM ye cAra prakAra kahe gaye haiM inameM koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo apane jvarodikoMkA yA kAmAdikakA pratikAraka hotAhai para-anyake jvarAdikA athavA kAmAdikakA cikitsaka nahIM hotA hai / 1 aisA yaha prathama vikalpa hai| dUsarA koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo parake jvarAdikoMkA yA keI cikitsaka evo hoya che ke je paranI cikitsA kare che paNa pitAnI cikitsA karato nathI. (3) keI eka cikitsaka e hoya che ke je potAnI cikitsA paNa kare che ane paranI cikitsA paNa kare che. (4) keI cikitsaka evo hoya che ke je potAnI cikitsA paNa karatA nathI ane paranI cikitsA paNa karatA nathI. cikitsaka ene ja kahI zakAya che ke je pitAnA roganA nivAraNa ne upAya kare che. tenA dravya ane bhAvanI apekSAe mukhya be prakAra paDe che. je javarAdi (tAva Adi) rogenA nivAraNane upAya kare che tene dravyacikitsaka kahe che, ane rAgAdi rUpa rogonA nivAraNane upAya karanArane bhAvacikitsaka kahe che te pratyekanA ahIM cAra cAra prakAra kahyA che-(1). kaI eka cikitsaka e hoya che je pitAnA javarAdine athavA kAmAdika vikArane pratikAra karanAre hoya che. paNa para-bIjAnA javarAdine ke kAmAdikane pratikAra karavAvALA hotA nathI. (2) koI eka cikitsaka e hoya che ke je anyanA javarAdi rogane athavA kAmAdika vikArene cikitsaka sthA-36 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sthAnAGgasUtre tsakospi paracikitsako'pi 3, eko no Atmacikitsako no para cikitsakaH / 4 / iti / athA''tma cikitsakAn bhedataH sUtratrayeNA''ha - " cattAri purisajAyA " ityAdi - catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - ekaH - Atma cikitsakaH, vraNakaraH - vraNaM - zarIre kSataM svayaM karotItyevaM zIlo vraNakaro bhavati, kintu no vraNaparimarzI - vraNaM parimRzani-spRzatItyevaM zIlo vraNaparimarzI vraNasparzI na bhavati / iti prathamaH 1 tathA - eko - vraNaparimarzI bhavati kintu vraNakaro na bhavati, iti kAmAdi vikAroMkA cikitsaka hotA hai apane jvarAdikoMkA yA kAmAdikoMkA cikitsaka nahIM hotA hai 2 / tRtIya prakArakA koI eka ciki. tsaka aisA hotA hai jo apane jvarAdikoM kA yA kAmAdikoMkA bhI cikitsaka hotA hai aura parake jvarAdikoMkA yA kAmAdikoMkA bhI cikitsaka hotA hai 3 / tathA koI eka cikitsaka aisA hotA hai jo na apane jvarAdikoMkA yA kAmAdikoMkA cikitsaka hotA hai, aura na parakehI jvarAdikoMkA yA kAmAdikoMkA cikitsaka hotA hai 4 / aba sUtrakAra AtmacikitsakoMkA unake bhedoMko lekara tAna sUtrase kathana karate haiM- " cattAri purisajAyA " ityAdi -- puruSa jAta cAra kahe gaye haiM inameM koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo vraNakara hotA hai vraNaparimarzI nahIM hotA hai arthAt jo zarIra meM kSata- ghAva svayaM karatA hai para vraNasparzI nahIM hotA hai 1 / tathA hAya che, paNa peAtAnA javarAdika athavA kAmAdikAnA cikitsaka hateA nathI. (3) kAi eka cikitsaka evA hAya che ke je peAtAnA ane anyanA varA dika rAgeAnA ane kAmAdika vikAronA cikitsaka hoya che. (4) kAi eka cikitsaka evA hAya che ke je peAtAnA jvarAdika rAgeAnA athavA kAmArdika vikArAnA cikitsaka paNa hAtA nathI ane paranA jvarAdika rAgeAnA athavA kAmAdika vikAronA pazu cikitsaka hAtA nathI, have sUtrakAra AtmacikitsakAnA bhedonuM traNa sUtro dvArA nirUpaNa kare che - " cattAri purisajAyA " chatyAhi puruSAnA nIce pramANe yAra prahAra hyA che-(1) kAI eka Atmacikitsaka evA haiya che ke je traNakara hoya che paNa traNuparimazI hAtA nathI. eTale ke je pote zarIramAM kSata (ghA) kare che paNa traNaspazI hAtA nathI. (2) kAi eka Atmacikitsaka evA hoya che zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04sU0 6 cikitsakasvarUpanirUpaNam 283 dvitIyaH 2 / tathA-eko vraNakaro'pi vraNaparimayapi ca bhavati / iti tRtIyaH 3 / eko no vraNakaro no vraNaparimI ca bhavatIti cturthH|4| iti dravyatraNamAzritya vyAkhyA / / bhAvatraNamAzritya tu-traNakaraH-traNam-aticAralakSaNaM karoti kAyenetyevaMzIlo bhayati kiM tu na vraNaparimarzI-vraNamaticArarUpaM parimRzati-punaH punaH smaraNena spRzatItyevaM zIlo na bhavati, iti prathamaH 1 // ___tathA-ekaH-traNaparimarzI-aticArasya smaraNena punaH punaH sparzanazIlo bhavati kintu na vraNakara:-aticArakaraNazIlo na bhavati kAyataH saMsArabhayAdibhiH / iti dvitIyaH 2 / evaM zeSabhaGgadvayam / koI eka Atmacikitsaka aisA hotAhai jo vraNako-ghAyako sparza karatAhai para vraNakA karanevAlA nahIM hotA hai 2 / koI eka tIsarA Atmacikitsaka aisA hotA hai jo vraNako karanevAlA bhI hotA hai aura vraNakA sparza karanevAlA bhI hotA 3 / aura koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo na vraNakara hotA hai aura na vraNaparimarzIhI hotA hai 4 / yaha byAkhyA dravya vraNako Azrita karake kI gaI hai bhAvavraNa ko Azrita kara ke vyAkhyA isa prakAra se hai - koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo kAyase aticAra rUpa vraNako karaneke svabhAvavAlA hotA hai para aticAra rUpa usa vraNako vaha punaH punaH smaraNase sparza nahIM karatA hai 1 koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo aticAra rUpa vraNako punaH punaH smaraNase sparza na karaneke svabhA 2 425 saya cha 55 pra42 (dhA 42naa2|) hAta nathI. (3) 4 eka Atmacikitsaka e hoya che ke je vaNakara paNa hoya che ane traNaspazI paNa hoya che. (4) keI eka Atmacikitsaka e hoya che ke je vaNakara paNa heta nathI ane traNaspazI paNa hete nathI. A cAra prakAre dravyatraNane anulakSIne pADavAmAM AvyA che. bhAvaghaNanI apekSAe AtmacikitsakanA nIce pramANe cAra prakAra paDe che-(1) koI eka Atmacikitsaka evo hoya che ke je kAyA vaDe aticAra rUpa traNa karanAro hoya che, paraMtu aticAra rUpa te traNanuM pharI pharIne samaraNa karanAra hoto nathI. eTale ke te aticArano smaraNa vaDe sparza karanAre hato nathI. (2) keI eka Atmacikitsaka evo hoya che ke je aticAra rUpa traNane pharI pharIne smaraNa paDe sparza karavAnA svabhAvavALo hoya che. paNa saMsAranA bhaya Adine kAraNe zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eka:-kazcitpuruSo vraNakaraH-dravyataH zarIre kSatakaraH, bhAvato'ticAralakSaNavaNakaro bhavati, kintu na traNasaMrakSI-dravyato vraNasya paTTabandhanAdinA saMrakSaNakArI bhAvato'ticArasya sAnubandhIbhavataH kuzIlAdijanasaMsargatannidAnApanayanataH saMrakSaNakArI na bhavati / iti prathamaH 1 / tathA-traNasaMrakSI nAmaiko no vraNakaraH iti dvitIyaH 2, tathA-eko vraNakaro'pi vraNasaMrakSyapi 3 iti tRtIyaH 31 tathA-eko no vraNakaro no vraNasaMrakSIti caturthaH / bhaGgatrayaM prathamabhaGgamanusRtya vivaraNIyam / vAlA hotAhai, para saMsArake bhaya Adise aticAra karaneke svabhAvavAlA nahIM hotAhai isI tarahase zeSa do bhaGgoMkA kathana bhI kara lenA caahiye| ___ " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSa jAta cAra kahe gaye haiM inameMse koI eka puruSa aisA hotA hai jo dravyakI apekSA apane zarIrameM vraNakara hotA hai aura bhAvakI apekSA aticAra rUpa vraNa karanevAlA hotA hai, kintu vaha dravyakI apekSA usakA paTTI bAMdhane Adi rUpase saMrakSaNakArI nahIM hotAhai, aura bhAvakI apekSA anubandha sahita honevAle aticArakA kuzIla Adi janake saMsargako evaM aticArake kAraNoMko haTAnese saMrakSaNakArI nahIM hotA hai aisA yaha prathamabhaGga hai| tathA koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo vraNasaMrakSI hotA hai para vraNakara nahIM hotA hai 2 / koI eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo na vraNakara hotA hai, aura na vraNasaMrakSI hotA hai 3 / tathA koI aticAra karavAnA svabhAvavALe hete nathI, eja pramANe bAkInA be lagA paNa samajI levA. "cattAri purisajAyA "tyAdi-puruSAnA nAya pramANe yAra prahAra paNa kahyA che-(1) keI eka puruSa e hoya che ke je dravyanI apekSAe pitAnA zarIramAM traNa karanAro hoya che ane bhAvanI apekSAe aticAra rUpa traNa karanAro hoya che, paraMtu te dravyanI apekSAe tenA para pATe Adi bAMdhavA rUpa saMrakSaNakArI hete nathI ane bhAvanI apekSAe aticAranA aticAranA kAraNene dUra karavAnA svabhAvavALa-saMrakSaNakArI hAta nathI, kAraNa ke e mANasa kuzIlavALA janene saMsarga rAkhanAra ane ati cArenuM sevana karanAre hoya che. (2) keI eka Atmacikitsaka e hoya che ke je traNa saMrakSI hoya che paNa vaNakara hete nathI. (2) keI eka Atmacikitsaka e hoya che ke je vaNakara hoya che paNa traNasaMrakSI hoto nathI. (4) keI eka Atma zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 sughA TIkA sthA0 4 u.4 sU06 cikitsakasvarUpanirUpaNam " cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajAtAni, tadyathA-ekaH puruSo vraNakaraH dravyataH kSatakaraH, bhAvato'ti cArakaro bhavati, kintu vraNarohI-dravyato vraNaM saMrohayati-auSadhadAnAdinA nairujyaM karotItyevaMzIlo vaNasarohI na bhavati, bhAvato vraNamaticAraM saMrohayatItyevaM zIlo na bhavati, prAya: zcittApratipatteH iti prathamaH / / ___ tathA-eko vraNarohI-dravyataH kSatanairujyakArI, bhAvato'ticArasaMzodhI ca pUrvakRtAticArapAyazcittapatipattyA bhavati, kintu vraNakaraH-dravyataH kSatakaraH, mAvatastu aticArakaro na bhavati, iti dvitIyaH 2 / eka Atmacikitsaka aisA hotA hai jo na vraNakara hotA hai aura vraNa. saMrakSI hotA hai 4 ina tIna bhaGgoMkI vyAkhyA prathama bhaGgakI vyAkhyAko hRdayaMgama karake kara lenI caahiye| " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSa jAta cAra kahe gaye haiM inameM eka puruSa aisA hotAhai jo vraNakara hotAhai, dravyakI apekSA vraNaghAyako karanevAlA hotA hai, aura bhAvakI apekSA aticAra karanevAlA hotAhai, kintu yaha vraNa saMrohI (rujhAnevAlA) nahIM hotAhai-dravyakI apekSA auSadhidAna Adise use niroga avasthAvAlA nahIM krtaahai| aura bhAva kI apekSA una aticAroM kI prAyazcitta Adi nahIM lenese zuddhi nahIM karatA hai, aisA yaha prathamabhaGga hai| koI eka puruSa aisA hotA hai jo dravyakI apekSAse vraNako ThIka karatA hai aura bhAvakI apekSAse ati. cArakI zuddhi karatAhai kyoMki pUrvakRta aticAroMkI zuddhi prAyazcittalenese cikitsaka evo hoya che ke je vaNakara paNa hotuM nathI ane traNasaMrakSI paNa hoto nathI. bIjA, trIjA ane cothA vikalpanI vyAkhyA pahelA vika5nI vyAkhyAne AdhAre samajI levI. ___ "cattAri purisajoyA" - tyAhi - puruSAMnA nIce pramANe yAra prakAra paNa paDe che-(1) keI eka puruSa vaNakara hoya che paNa ghaNusahI hetuM nathI. eTale ke dravyanI apekSAe vraNa (ghA) karanAre hoya che ane bhAvanI apekSAe aticAra sevanAre hoya che, paraMtu dravyanI apekSAe auSadhi Adi dvArA tene rogarahita karanAro hotA nathI ane bhAvanI apekSAe prAyazcitta Adi dvArA te aticAranI zuddhi karanAra hete nathI. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je traNa saMrahI hoya che paNa vaNakara hite nathI. eTale ke dravyanI apekSAe traNane auSadhi Adi dvArA rUjhava. nAro hoya che ane bhAvanI apekSAe prAyazcitta Adi dvArA aticAnI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 sthAnAGgasUtre evaM - eko vraNasaMrohyapi vraNakaro'pi iti tRtIyaH 3, tathA-eko no vraNasaMrohI no vraNakaraH / iti caturthaH / 4 / ityAtma cikitsaka nirUpaNA / atha cikitsyatraNaM dRSTAntIkRtya puruSabhedAnAha - " cattArivaNA " ityAdi - vraNAzvacAraH prajJamAH, vraNaH antaHzalyaH - antaH - madhye zasyaM yasyAdRzyamAnatayA kintu bahiHzalyo - bahiH - vraNasyAntargatAlpazalyApekSayA yasya sa bahiHzalyo na bhavati iti prathamaH / 1 / tathA - eko bahiHzalyo bhavati hotI hai kintu vraNakara dravyakI apekSA kSatakara (ghAva karanevAlA) nahIM hotA hai aura bhAvakI apekSA aticAra kara nahIM hotA hai aisA yaha dvitIya bhaGga hai / koI eka puruSa aisA hotA hai jo vraNa saMrohI bhI hotA hai, aura vraNakara bhI hotA hai aisA yaha tRtIya bhaGgahai / tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo na vraNasarohI hotA hai aura na vraNakara hotA hai 4 isa prakAra se yaha AtmacikitsakakI nirUpaNA hai tadyathA - eka:- kazcid so'ntaHzalyo bhavati, bahiH pradeze zalyaM aba sUtrakAra cikitsA ke yogya vraNako dRSTAntabhUta karake puruSa bhedoMkA kathana karate haiM " cattAri vaNA " ityAdi vraNa cAra prakArake kahe gaye haiM jaisekoI eka vraNa aisA hotA hai jo antaHzalyavAlA hotA hai, kintu bahi:zalya vAlA nahIM hotA hai adRzyamAna honese nahIM dikhalAI paDanesemadhya meM hai zalya-duHkha jisako aisA vaha vraNa antaHzalyavAlA kahA gayA zuddhi karanArA hAya che parantu dravyanI apekSAe traNa (kSata-ghAva) karanArA hAtA nathI ane bhAvanI apekSAe aticArAnuM sevana karanAre paNu hAtA nathI. (3) koI eka puruSa eve! hAya che ke je traNakara paNa hAya che ane Nusa`rAhI paNa hAya che. (4) koI eka puruSa evA hAya che ke je traNakara paNa hAtA nathI ane traNasa rAhI paNa hAteA nathI, A pramANe Azika tsakanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra cikitsAne cogya NunA dRSTAnta dvArA puruSa bhedonuM kathana kare che-- " cattAri vaNA " ityAdi----traNanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-- (1) ardha zeDa prANa (dhAva) antaHzadayavANI hoya che pazu "no vahiH zalyaH " mahizalyavALA hAtA nathI eTale ke phAi traNa evA hAya che ke je adRzya mAna hAvAthI aMdarane aMdara vyathA karanArA hoya che, paNa zarIranA mAhya bhAgamAM pIDA karanArA hAtA nathI. athavA kAi traNu evA hAya che ke je AMtarika vedanA utpanna karanArA hoya che. paNa mAhyavedanA utpanna karanArA zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04404 sU06 cikitsakasvarUpanirUpaNam 287 59 na tu antaHzalyaH, iti dvitIyaH / 2 / tathA eko'ntaHzalyo'pi bahiHzalyo - 'pi bhavati, iti tRtIyaH 3 / tathA-eko no antaHzalyo na bahiHsalyaH, iti caturthaH 4 / " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi - evameva - vraNavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH kazcit puruSaH antaHzalyaH - antaH - antaHkaratrarti zalyam - aticAralakSaNaM yasya sa tathA - anAlocitAticAro bhavati na hai bAharameM jisakI vedanA nahIM hotI hai aisA vaha vraNa "no bahiH zalyaH aisA kahA gayA hai tAtparya aisA kahA gayA hai ki kitaneka vraNa aise hote haiM jo bhItarahI bhItara duHkha dete haiM - bAhara meM unakI vedanA nahIM hotI hai bhItara meM jitanI vedanA hotI hai utanI vedanA bAhara meM - bAhara ke sthAna meM nahIM hotI hai aisA yaha prathamabhaGga hai / koI eka vraNa aisA hotA hai ki jo bahiHzalyavAlA hotA hai bhItara meM zalyavAlA nahIM hotA hai arthAt jahAM vaha hotA hai utanehI UparI sthAnameM vaha vedanAkAraka hotA hai, bhItara meM yaha vedanAkAraka nahIM hotA hai aisA yaha dvitIya bhaGgahai tathA koI eka vraNa aisA hotA hai jo bhItara bAhara donoM sthAnoMmeM vedanAkArI hotA hai aisA yaha tRtIyabhaGga hai| tathA koI eka vraNa aisA hotA hai jo na bhItarahI vedanAkArI hotA hai aura na bAharahI vedanAkArI hotA hai aisA yaha cauthA bhaGga hai| " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi - isI tarahase puruSa jAta bhI cAra hote haiM jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo kevala antaH zalyavAlAhI hotA hai bahiH zalyavAlA nahIM hotA hai arthAt aticAra rUpa hAtA nathI. athavA adhika Antarika vedanA ane ochI bAhya vedanA karanArA hAya che. (2) kAi eka traNa evA hAya che ke je ahilyavALA hAya che paNa antaHzalyavALA hAtA nathI. eTale ke zarIranA je mAhya bhAgamAM traNa paDaye hAya eTalA bhAgamAM ja vedanA utpanna karanArA hAya che paNa AMtarika vaidyanA utpanna karanArA hAtA nathI. (3) kaiAi eka traNa evA hAya che ke je AMtarika ane bAhya, khanne prakAranI vedyanA utpanna karanArA hoya che. (4) kAI eka traNa eveA hoya che ke je AMtarika vedanAkArI paNa hatA nathI ane bAhya vedanAkArI paNa hAtA nathI. " evAmeva cattAri purisajoyA " ityAdi - prAzunA pyAra prAze vA puruSanA paNa cAra prakAro kahyA che--(1) koI eka puruSa eve! hAya che ke je kevaLa antaHzalyavALA hoya che paNa mahizalyavALA hAtA nathI eTale ke aticAra zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sthAnAsatre tu bahiHzalpaH-kiyApariNatAticAra-AlocitAticAro na bhavati, iti prathamaH 1, tathA-eko bahiHzalyo bahiH zalyamAlocitatayA yasya sa tayA-AlocitAticAro bhavati na tu antaHzalya:-anAlocitAticAge bhavati, iti dvitIyaH 2 / tathA-eko'ntaHzalyo'pi-anAlocitAticAro'pi bahiHzalyo'pi AlocitAticAro'pi bhavati, iti tRtIyaH 3 / tathA-eko no annaHzalyo na bhiHshlyH| iti caturthaH 4. (2) zalpa jisake antaHkaraNameMhI rahatA hai bAhara meM nahIM rahatA hai, cAharameM to vaha jitanI bhI kriyAe~ karatA hai unameM aticAra nahIM lagAtA hai ataH aisA yaha manuSya kriyA pariNata aticAravAlA nahIM honese Alocita aticAravAlA nahI hotAhai, isa prakArakA yaha prathamabhaGga hai| tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo bahiHzalyayAlAhI hotAhai, antaHzalyavAlA nahIM hotA hai, aisA vaha puruSa bAhirI kriyA jo aticAra lagate haiM, unakI to AlocanA nahIM karatA hai, kevala mAnasika aticAroMkA hI AlocanA karatA hai aisA vaha puruSa dvitIyabhanameM liyA gayA hai / tathA tIsare prakArakA purupa aisA hotA hai jo kAyika aura mAnasika donoM prakArake bhI aticAroMkI AlocanA nahIM karatA hai arthAt mAnasika aticAroMkI AlocanA nahIM karanese antaHzalyavAlA bhI hotA hai, aura bAhirI kriyAmeM Agata aticAroMkI AlocanA nahIM karanese bahiHzalyavAlA bhI hotA hai aisA vaha puruSa tRtIya bhaGgavAlA hotA hai / tathA caturtha bhaGgameM vaha puruSa rUpa zalya kevaLa tenA aMtaHkaraNamAM ja rahe che, paNa bahAra rahetuM nathI. eTale ke tenI bAhya kriyAo aticAra rahita hoya che. tethI te manuSya kriyApariNata aticAravALo nahIM hovAthI Alocita aticAravALe hate. nathI. A prakArano A pahele bhAMge che. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je bahiHzalyavALA hoya che paNa anta zalyavALa hote nathI. e puruSa bAhya kriyAkAMDamAM je aticAre lAge che temanI AlecanA te karate nathI, paNa mAnasika aticAranI ja AlecanA kare che. A prakArane puruSa bIjA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che. (3) keI eka puruSa e hoya che ke kAyika ane mAnasika ane prakAranA aticAronI AlocanA karatA nathI. eTale ke mAnasika aticAronI AlecanA nahIM karavAne kAraNe te aMta:zavALe paNa hoya che ane bAhya kriyAkAMDone lIdhe lAgelA aticArAnI AlecanA nahI karavAne kAraNe bAhyazalyavALa paNa hoya che. A prakArane puruSa trIjA bhAMgAvALe gaNAya che. (4) keI eka puruSa e hoya che ke zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sughA rokA sthA04 u04 106 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 289 punarbaNadRSTAntasUtram" cattArivaNA" ityAdi-vraNAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko vraNaH antaduSTaH-anna:-madhye duSTaH-lUtAdi doSayukto bhavati, kiMtu na bahirduSTaH-bahiAtoktadoSayukto na bhavati, iti prathamaH / 1 / tathA-eko bahirduSTo bhavati na tyantarduSTaH, iti dvitIyaH 2, tathA-eko'ntarduSTo'pi bahirduSTo'pi ca bhavati, iti tRtIyaH 3 // tathA-eko no antarduSTo no bahirduSTaH / iti caturthaH 4 / (3) AtA hai jo na antaHzalyavAlAhI hotA hai, aura na pahiH zalyayAlA hI hotA hai, aisA puruSa kevalajJAnI AtmA hI hotA hai| punazca-" cattAri vaNA" ityAdi-vraNa cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise eka antarduSTa no bahirduSTa, 1 bahirduSTa no antarduSTa 2 anta duSTa bhI aura bahirduSTa bhI 3 aura na antarduSTa no bahirduSTa 4 inameM prathama prakArakA jo vraNa hotA hai vaha bhItarameM to lUtAdi (cAtAdi roga) doSase yukta hotA hai, para bAharameM lUtAdi (vAtAdi roga) doSase yukta nahIM hotA hai, dvitIya prakArakA jo vraNa hotA hai vaha bAharameMhI lUtAdi doSase yukta hai bhItarameM lUtAdi doSase yukta nahIM hotA hai / tRtIya prakArakA vraNa bhItara bAhara dono jagahameM lUtAdi doSase yukta rahatA hai aura cauthe prakArakA vraNa na bhItarameM lUtAdi doSayAlA hotA hai aura na bAharameM hI lUtAdi doSavAlA hotA hai 4 je antazalyavALe paNa hoto nathI ane bahiHzalyavALe paNa heta nathI. kevaLajJAnI jIvane A prakAramAM mUkI zakAya che A ce bhAMge samaje. "cattAri vaNA" tyA-bAnA nAya prabhArI yA2 5482 pa 4 // che-(1) Age ne| paDhi2, (2) maTi / mataTa, (3) mata STa ane bahiSTa ane (4) noaMtardaSTa nabahiSTa A cAre prakAranuM spaSTIkaraNa-pahelA prakArane traNa aMdarathI te vAtAdika deSathI yukta hoya che paNa bahArathI vAtAdi deSathI yukta hoto nathI, bIjA prakArano je traNa kahyuM che te bahArathI te vAtAdi deSathI yukta hoya che paNa aMdarathI vAtAdi deSathI yukta hoto nathI. trIjA prakArane traNa aMdara ane bahAra ane jagyAe vAtAdi doSathI yukta hoya che jethI prakArane traNa bahAra paNa vAtAdi doSathI yukta hotuM nathI ane aMdarathI paNa vAtAdi deSathI yukta hete nathI. sthA0-37 zrI.sthAnAMgasatra:03 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 sthAnAGgasUtre atha dAntika puruSasUtram" evAmeva cattAri purisajAyA " ityAdievameva vraNavadeva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA- ekaH - kazvit puruSo'ntarduSTaH zaThatayA bhavati kiMtu vahirduSTo na bhavati saMgopitAkAratvAt, iti prathamaH 1, tathA - eko bahi duSTa:- kenacitkAraNena bahirevopadarzitapAruSyAditvAduSTo bhavati kintu antarduSTo na bhavati, iti dvitIyaH 2 tathA - eko'ntarduSTo'pi hi duSTo'pi ca bhavati, iti tRtIyaH 3 / tathA - eko no antarduSTo no bahiM duSTaH, iti caturthaH / 4T ( 4 ) puruSAdhikArAtpuruSa bhedanirUpaNAya SaTsUtrImAha " cattAri purisajAyA " ityAdi - puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathAekaH puruSaH zreyAn - pUrvamatizayena prazasyaH - prazasya bhAvo bhavati, tadbodhasampanna isI taraha se puruSajAta bhI. cAra hote haiM jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo zaThatA se bhItara meMhI duSTa hotA hai bAhara meM saMgopita AkAravAlA honese duSTa nahIM hotA hai, 1 koI eka puruSa aisA hotA hai jo kisI kAraNavaza bAharasehI kaThoratA Adi dikhAnese duSTa hotA hai bhItarase duSTa nahIM hotA hai 2, koI eka puruSa aisA hotA hai, jo bhIta rasebhI duSTa hotA hai, aura bAharase bhI duSTa hotA hai, 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo na bhItara se duSTa hotA hai aura na bAhara se hI dRSTa hotA hai 4 / SaT sUtrI dvArA puruSa bheda nirUpaNa -- " cattAri puruSajAyA " ityAdi puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaiseeka zreyAn zreyAn 1 zreyAn pApIyAn 2 pApIyAna zreyAn 3 aura eja pramANe puruSAnA paNa cAra prakAra kahyA che--(1) koi eka puruSa evA hAya che ke je tenI AMtarika zayatAne kAraNe antaduSTa hAya che paNa mRbhAvayukta mukhAkRtine kAraNe mahiduSTa hAtA nathI. (2) koI eka puruSa evA hoya che ke jenI mukhAkRti ja kaThora hAya che paNa tenu a'taHkaraNa duSTatAyukta hAtuM nathI. (3) kaiI eka puruSa evA hAya che ke antaduSTa paNa hoya che ane ahiduSTa paNa hAya che. (4) koI eka puruSa evA hAya che ke je antarRSTa paNu hAteA nathI ane arhaduSTa paNa hAtA nathI, khAkInA bhAMgAonu spaSTIkaraNa pahelA bhAMgAne AdhAre samajI levuM. cha sUtreA dvArA puruSa bhedonuM nirUpaNu " cattAri purisajAyA " puruSAnA nIce prabhAra prAya paDe che (1) " zreyAn zreyAn " a me puruSa yevo hoya che hai ? sahayodha zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 u0 4 sU06 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 291 tyAta, sa eva punaH pazcAdapi zreyAn prazastAcaraNatvAdbhavati sAdhuvat iti prathamaH 1 / tathA-eka:-zreyAn-pUrva prazasyabhAvo bhavati sa eva pazcAt tu pApIyAn bhavati aviratatvena duSkriyAvyasanitvAt , iti dvitIyaH 2 // tathA-ekaH pApIyAna-bhAvato mithyAtvAdibhirupahatatvAdatizayena pApaH-pApakarmavAsanAvAsitAnta:karaNo bhavati, sa eva kenApi karaNena sadAcAritvAcchyAn-prazasyabhAyo bhavati, udAyinRpaghAtakavat iti tRtIyaH / 3 / tathA-ekaH pUrvamapi pApIyAn pazcAdapi pApIyAneya bhavati, iti caturthaH / 4 / pApIyAn pApIyAn 4 inameM prathama prakArakA jo purupa hotA hai, vaha sadbodhayukta honese pahilesehI prazasya bhAvayAlA hotA hai aura antataka bhI prazasta AcaraNavAlA banA rahane se sAdhukI taraha prazasta bhAvavAlA banA rahatA hai / dUsare prakArakA jo puruSa hotA hai vaha pahile to prazasya bhAvavAlA hotA hai aura bAdameM nimittavaza dukriyA AdimeM phaMsa jAneke kAraNa aviratiyukta ho jAnese atyanta pApI bana jAtA hai / tRtIya prakArakA jo puruSa hotA hai yaha pahile to atyanta pApI hotA hai-mithyAtva Adi bhAvoMse Ahata honeke kAraNa pApakarmoM kI vAsanAse atizaya dRSita antaHkaraNavAlA hotAhai, para bAdameM vahI kisI nimi. tavaza sadAcArI bana jAnese prazasta bhAvayAlA ho jAtAhai, jaise udAyi rAjAko mAranevAlA puruSa3 tathA koI eka puruSa aisA hotA jo apane jIvana meM pahilebhI pApo rahatAhai aura bAda meM bhI pApI banA rahatAhai4 athavA yukta hovAthI pahelAM paNa prazasyabhAvayukta hoya che ane pAchaLathI paNa (AjIvana) prazasta AcaraNavALe ja rahevAne kAraNe sAdhunA jevA prazasta lAyANI yAyu 29 che. (2) "zreyAn-pApIyAn " se puruSa 59i te prazasta bhAvavALo hoya che paNa pAchaLathI kaI paNa kAraNe duSkriyA AdimAM lapeTAI javAthI aviratiyukta thaI javAthI atyaMta pApI banI jAya che. (3) "pApIyAn-zreyAn " me puruSa paDasA gho| 04 pApI DAya chmithyAtva Adi bhAvathI yukta thaI javAne kAraNe pApakarmonI vAsanAthI atizaya dUSita antaHkaraNavALo hoya che, paNa pAchaLathI kaI sadudha Adi nimitta maLavAthI sadAcArI banI javAthI prazasta bhAvavALo banI jAya che. GaryI nRpane bhA2pApA puruSanI bhA34. (4) "pApIyAn-pApIyAn " cha puruSa pitAnA jIvanamAM pahelAM pApI hoya che ane pachI paNa pApI ja rahe che.. zrI. sthaanaaN| sUtra :03 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 sthAnAGgasUtre yadvA-ekaH puruSaH pUrva gRhasthatve vA gRhato niSkramaNakAle zreyAn bhavati, sa eva punaH pravrajyAyAM vA vihArasamaye zreyAn-prazasyabhAvo bhavati, iti prathamaH / 1 / tathA-ekA pUrva-gRhasthatve vA niSkramaNakAle pApIyAn bhavati sa eva punaH pravajyAyAM yA vihArakAle zreyAna bhavati iti dvitIyaH / 2 / evaM bhagadvayamapi yojanIyam / 4 / (1) ___ " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJatAni, tadyathA-ekaH puruSo mAvataH zreyAn bhavati, dravyatastu zreyAn-atiprazasya iti. ityevaM buddhijanakatayA sadRzakaH-zreyasA tulyo na tu sarvathA'tiprazasya eva bhavatIti koI eka puruSa aisA hotA hai jo pahile gRhasthAvasthAmeM athavA gRhase niSkramaNa (dIkSA) kAlameM jaise prazasya bhAvoM yukta hotA hai, vaisehI prazasya bhAvoMse yukta hotA hai, vasehI prazasta bhAvoMse yukta vaha pravrajyAmeM yA vihAra samayameM banA rahatA hai, aisA yaha prathamamaGga hai / tathA koI eka aisA hotA hai jo pahile gRhasthAvasthAmeM yA niSkramaNakAlameM atizaya pApI hotA hai vahI bAdameM pravrajyAmeM yA vihArakAlanaM prazasta bhASayAlA ho jAtA hai aisA yaha dvitIya bhaGga hai / isI tarahase zeSa do bhaGgoMko bhI samajha lenA cAhiye 1 ___" cattAri purisajAyA" ityAdi-punazca-puruSa cAra kahe gaye haiM jaise inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo bhAvakI apekSA zreyAn prazasta hotA hai para dravyako apekSA to baha " atiprazasta hai " aisI buddhikA janaka honese prazasta tulya hotA hai ati prazastake jaisA hotA athavA A cAra bhAMgIne nIce pramANe artha paNa thaI zake che-(1) ke eka puruSa gRhasthAvasthAmAM athavA dIkSA aMgIkAra karatI vakhate prazasta bhAvathI yukta hoya che ane tyAra bAda pitAnA samasta dIkSAkALamAM paNa prazasta bhAvathI ja yukta rahe che. (2) koI eka puruSa pitAnI gRhasthAvasthAmAM atizaya pApI hoya che paNa pravrayA aMgIkAra karyA bAda pitAnI zramaNa paryAyamAM prazasta bhAvayukta ja rahe che. e ja pramANe bAkInA be mAMgA paNa samajI levA. "cattori purisajAyA"-puruSAMnA nIce pramANe yA2 542 55 53 che-(1) koI puruSa evo hoya che ke je bhAvanI apekSAe zreyAna (prazasya) hoya che, ane dravyanI apekSAe "A mANasa ati prazasta che" A prakAranA bhAvane janaka hovAthI ati prazasta jevo lAge che- sarvathA ati zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU06 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 293 prathamaH / 1 / tathA-eko bhAvataH zreyAn bhavannapi dravyataH pApIyAn ati pApa iti-ityevaM buddhijanakatayA-sadRzakA-pApIyasA tulyo na tu sarvathA'tipApa eya bhayatIti dvitIyaH / 2 / tathA-pApIyAnAmaikaH zreyAniti sadRzakaH ekaH pApI. yAn-bhAvato'tipApo bhavannapi saMgopitAkAratayA zreyAniti-atiprazasya ityAkArakabuddhijanakatayA sadRzakaH zreyasA puruSeNa tulyo na tu zreyAn bhavati, iti tRtIyaH 3 / tathA-ekaH pApIyAn pApIyAniti sadRzakaH ayaM bhAvato dravyatatha pApIyAneva bhavati / iti caturthaH 4 (2) hai sarvathA ati prazastahI nahIM hotA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai-jo bhAvakI apekSA zreyAn prazasta hotA huA bhI dravyakI apekSA pApIyAn-" atipApI hai" isa prakArako buddhikA janaka honese sadRzaka-pApoyasA tulya hotA hai atipApIke jaimA hotA hai-sarvathA atipApIhI nahIM hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo bhAvakI apekSA atipApI hotA huA bhI apane AkArako chipAnevAlA honese " yaha atiprazasta hai" isa prakArakI buddhikA janaka honese ati prazastake jaisA hotAhai, ati prazasta nahIM hotA hai 3tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo bhAvakI apekSA atipApI hotA huA bhI " yaha atipApI hai " isa prakArakI buddhikA janaka honese atipApI jaisA hotA hai sarvathA atipApI nahIM hotA hai, yaha bhAvakI apekSAse aura dravyakI apekSAse donoM apekSAse atizaya pApIhI hotA hai 4 prazasya hoto nathI. (2) koI eka puruSa evo hoya che ke je bhAvanI apekSA zreyAn (prazasya) 4. chatai 5 dra0yanI apekSAme "pApIyAn" A mANasa ati pApI che, A prakAranA bhAvane janaka hovAthI ati pApI je hoya che-sarvathA atipApI hoto nathI. (3) keI eka puruSa e hoya che ke je bhAvanI apekSAe atipApI hovA chatAM paNa pitAnA manabhAvane mukha para prakaTa nahIM thavA devAne kAraNe A mANasa ati prazasya che" A prakAranA bhAvane janaka hovAthI ati prazasya jevuM lAge che paNa kharI rIte ati prazasya hetuM nathI. (4) ke eka puruSa e hoya che ke je bhAvanI apekSAe ati pApI hoya che, ane pitAnA mane bhAvene chUpAvI nahIM zakavAne kAraNe "A mANasa ati pApI che. A prakAranA bhAvano janaka hovAthI ati pApI je lAge che-sarvathA atipApI hoto nathI. te mANasa bhAvanI apekSAe paNa atipApI hoya che ane dravyanI apekSAe paNa atipApI ja heya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- sthAnAGgasUtre " cattAri purisajAyA " ityAdi-spaSTam-navaram-ekaH zreyAn-atimaza. syamAvo bhavati sadvRttatvAttasmAdahaM zreyAn-prazasyabhAvo'smItyAtmAnaM manyate, yathAvabodhAt, yadvA-prazasyatarAcaraNAt sa zreyAniti lokena manyate svIkriyate, asmin pakSe karmaNi pratyaye yak / prathamapakSe tu devAdikaH zyan kartari, / iti prathamaH 1 / ekaH zreyAn bhavanapi AtmanyarucitatparatvAt pApIyAnahamityAtmAnaM manyate-svIkaroti, yadvA-zrayAn sannapi lokena pUrvalabdhatadoSeNa pApIyAnitimanyate-svIkriyate, dRDhapahAricoravat / iti dvitIyaH 2 / tathA-ekaH pApIyAnpApataro'pi mithyAtvAdyupahatatayA'haM zreyAn ati prazasyo'smItyAtmAnaM manyate punazca-" cattAri purisajAyA" ityAdi-spaSTa hai inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo atizaya prazasta (acche) bhAyavAlA hotA hai kyoMki yaha savRttavAlA hotA hai, isaliye maiM prazasta bhAvavAlA hUM isa prakArase apaneko yathAvabodhase mAnatAhai athavA-atiprazasta AcaraNavAlA honese vaha atizaya prazastabhAvavAlA hai, aisA lokoM dvArA svIkAra kiyA jAtA hai 1 koI eka puruSa aisA hotA hai jo ati prazasta bhAvayAlA hotA huA bhI apanemeM arucivAlA honese maiM atipApI hUM" aisA apane Apako mAnatA hai athavA ati prazasta bhAvavAlA hotA huA bhI yaha lokoM dvArA pUrvake prApta usake doSase "yaha atipApI hai " aisA svIkAra kiyA jAtA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo atipApI hotA huA bhI mithyAtva Adi doSoMse upa hata honeke kAraNa maiM ati prazasta hUM aisA apane Apako mAnatA hai, " cattAri purisajAyA" tyAha-puruSanA nAya pramANe yA2 // 2 54 paDe che-(1) ke puruSa saduvRttivALo hovAne kAraNe atizaya prazasta bhAva vALo hoya che. te pote ema mAnatA hoya che ke " huM prazasta bhAvavALo che ane tenuM prazasta AcaraNa jeIne leko paNa ema kahetA hoya che ke "A mANasa atizaya prazasta bhAvavALe che" (2) koI eka puruSa e hoya che ke je atizaya prazasta bhAvavALA hovA chatAM paNa pite ema mAne che ke "huM atizaya pApI chuM" athavA te atizaya prazasta bhAvavALe hovA chatAM paNa tenA pUrva jIvananA dene kAraNe leke ema kahetA Doya cha, " 0 bhAsa atipApI cha." (3) keI mANasa atipApI hoya che, paNa mithyAtva Adi doSathI yukta hovAne kAraNe ema mAnate hoya che ke " huM atizaya prazasya chuM " zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU0 6 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 295 svIkaroti, kutIrthikavat, yadvA- pApiSThajana sevakena pApIyAnapi zreyAniti manyate lokena / iti tRtIyaH | 3 | tathA - ekaH pApIyAn aviratatvAt pApIyAnahamityAtmAnaM manyate sadbodhAt yadvA- ekaH pApIyAn aviratatvAt saMyatalokena pApIyAniti asaMyata iti manyate - svIkriyate / iti caturthaH (3) - " cattAri purisajAyA " ityAdi - punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA - ekaH puruSaH zreyAn - bhAvato'tiprazasyaH, dravyatastukizcitsadanuSThAyityAt zreyAniti - prazasyataro'yamityevaM vikalpajanakatayA sahazakaH - zreyasA puruSeNa tulyo jaisA kutIrthika apane Apako ati prazasta mAnatA hai athavA pApiSTa janakI sevA karanevAle lokake dvArA atipApI bhI zreyAn - ati prazasya bhAvavAlA mAnA jAtA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo avirati hone se atipApI hotA hai, aura maiM atipApI hUM, aisA sadbodha se apaneko mAnatA hai athavA - avirati honese ati pApI banA huA yaha saMyatajana dvArA yaha pApI hai asaMyata hai aisA svIkAra kiyA jAtA hai 4 " cattAri purisajAyA" ityAdi puruSa jAta cAra kahe gaye haiMinameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo zreyAn bhAvakI apekSA ati prazasya hotA hai para dravyakI apekSA kiJcit sadanuSThAyI honese arthAt sadanuSThAna karanevAlA honese- "yaha prazasyatarahai" aisA vikalpa utpanna kara detA hai so isa vikalpakA janaka hone se loka use aisA jAnate jema ke kutIrthika peAtAne atiprazasya mAne che. athavA-pApIjananI sevA karanArA leAkeA tene pApI mAnavAne badale ati prazasya bhAvavALeA mAnatA hoya che. (4) koI eka puruSa evA hoya che ke je aviratithI yukta hovAne kAraNe atipApI hoya che ane sAdhane kAraNe te peAtAne ati pApI ja mAnatA hoya che athavA aviratine kAraNe ati pApI banelA te jIvane viSe sayata mANuse A pramANe mAnatA hoya che--" A mANusa asayt che-yati pApI che. " Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre janenaM manyate-jJAyate, yadvA-sahazakamAtmAnaM manyate, svayam , / iti prathabho maGgaH / 1 / tathA-ekaH zreyAn pApIyAniti sazako manyate 2, tathA-eka: pApIyAn zreyAniti sadRzako manyate 3, ekaH pApIyAn pApIyAniti sadRzako manyate 4, ete trayo'pi bhaGgAH prathamabhaGgamanusRtya vijJeyAH (4) " cattAri purisajAyA " ityAdi-catvAri puruSajAnAni prajJaptAni, tadyathAekaH puruSaH AkhyAyakA-pravacanopadeSTA bhavati, kintu paribhAvayitA-zAsanasya prabhAvako na bhavati udArakriyA-pratibhAprabhRtirahitatvAt / / yadvA-'paribhAvaitte' tyasya ' paribhAjayite-ticchAyA, tatpakSe pravacahaiM ki yaha ati prazasya puruSake jaisA hai athavA vaha svayaM Apako maiM ati prazasya puruSa hUM aisA mAnatA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo zreyAna-bhAvakI apekSA ati prazasya hotA hai, para apaneko maiM atipApI jaisA hUM aisA mAnatA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo pApIyAna atipApI hotA huA bhI apaneko zreyAna ati prazasya bhAvavAleke japtA mAnatA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo atipApI hotA huA bhI apaneko atipApI jaisA mAnatA hai 4 phirabhI-" cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM-jaise koI eka puruSaaisA hotAhai jo AkhyAyaka-pravacanakA upadezaka hotA hai parantu vaha paribhAyitA-zAsanakA prabhAvaka nahIM hotAhai kyoMki yaha udAra kriyA-pratimA Adise rahita hotA hai athavA " paribhAvaite" isakI saMskRtacchAyA-" paribhAjayati" aisI bhI cha. AthA to pote me bhAna DIya cha hai " hu matiprazasya chu " (2) koI eka puruSa zreyAna-bhAvanI apekSAe atyaMta prazasya hoya che, chatAM pite ema mAnatA hoya che ke "huM ati pApI chuM" (3) koI eka puruSa pApIyAna-matiyApI DAya che, chatai te sama mAnatA Doya cha hai " zreyAnaprati prazasya mAvAgAchu." (4) kaI eka mANasa atipApI hoya che ane te pote paNa ema ja bhAne che , mati pApI chu.." " cattAri purisajAyA" tyAhi-puruSanA nIya pramANe yAra prahAra paNa paDe che-(1) keI eka puruSa AkhyAyaka hoya che eTale ke pravacanano upadeSTA hoya che, paNa te paribhAvayitA hote nathI-eTale ke te zAsanane prabhAvaka hete nathI kAraNa ke te udAra kriyA-pratimAM AdithI rahita hoya hai. ayA-"paribhAvaine" 2pahanI saMta chAyA " padibhAjayati " sevAmA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU06 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 297 nArthasya nayotsargApavAdAdidvAreNa vivecayitA na bhavati, iti / yadvA-AkhyAyaka:-mUtrasyopadezakaH, sa bhavati kintu na paribhAvayitAsUtrArthasya na vicArathitA, yadvA-sUtrArthasya na paribhAjayitA-vivecayitA na bhavatItyarthaH, iti prathamaH / evaM zeSabhaGgAtrayaM bodhyam / 4 / (5) ___ " cattAri purisajAyA" ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJatAni, tadyathA-ekaH puruSaH AkhyAyakA-sUtrArthasyopadezako bhavati, kintu no u chajIvikAsampannaH-eSaNAdinirato na bhavati, sa cApadgataH saMvignaH saMvignapAkSiko vA, yaduktam" hojja u vasaNaM patto, sarIradubballayAe asamattho / caraNakaraNe asuddhe, suddhaM magga parUvejjA // 1 // hotI hai taba isa pakSameM isakA artha aisA hotA hai, ki yaha pravacanake arthakA naya mArgase evaM utsarga aura apavAda Adi mArgase vivecaka nahIM hotA hai, athavA-AkhyAyaka hotA hai sUtrakA yaha upadezaka hotA hai para sUtrArthakA vaha vicAraka nahIM hotA hai athavA sUtrArthakA vaha paribhAjayitA-vivecana karanevAlA nahIM hotA hai aisA yaha prathama bhaGga hai isI taraha zeSa tIna bhaGga bhI jAnanA cAhiye 5 phirabhI-" cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSa jAta cAra kahe gaye haiM-jaise inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo AkhyAyaka-sUtrArthakA upadezaka hotAhai kintu vaha uJchajIvikAsampanna eSaNAdi doSa TAlanemeM tatpara nahIM hotAhai aisA vaha puruSa yA to ApattimeM par3A huA saMvigna (vairAgyavAlA) hotA hai yA saMvigna pAkSika hotA hai-uktaM cAve te tene artha A pramANe thAya che-" te pravacananA arthane naya mArgathI ane utsaga tathA apavAda Adi mArgathI vivecaka heta nathI. athavA-te sUtrane upadezaka hoya che paNa sUtrArthane vicAraka hoto nathI. athavA-te sUtrane upadezaka hoya che paNa paribhAjayitA (vivecana karanAra) hetuM nathI. A prakArane A pahele bhAMge samaja. eja pramANe bAkInA traNa bhAga paNa samajavA. ___" cattAri purisajAyA" tyAha-puruSAMnA nAya pramANe yA2 52 paNa kahyA che-(1) keI eka puruSa AkhyAyaka hoya che-pravacanane upadezaka hoya che, paNa uMchajIvikAsaMpanna hete nathI eTale ke eSaNAdinirata hotuM nathI, e te puruSa kAMte Apadagrasta saMvigna (vairAgyavALe) hoya che, athavA te saMvigna pAkSika hoya che. kahyuM paNa che ke sa-38 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 / sthAnAGgasUtre tathA-" osanno'pi vihAre kammaM siDhilei sulahabohI ya / caraNakaraNaM pisuddhaM ubavhaMto parUrveto // 2 // " chAyA-bhaved hi vyasanaM prAptaH zarIradurbalatayA asamarthaH / caraNakaraNe azuddha zuddhaM mArga prarUpayet // 1 // tathA avasanno'pi vihAre karma zithilayati sulabhabodhizca / caraNakaraNaM vizuddham, upabRhayan prarUpayan / 2 / " iti, iti prathamaH 1 / tathA-eka uccha jIvikAsampanno bhavati, natvAkhyAyakaH, sa ca yathAcchandaH, iti dvitIyaH 2 / tathA-eka: AkhyAyako'pi ucchajIvikAsampanno'pi, sa ca "hojja u pasaNaM patto" ityAdi / tAtparya ina gAthAoMkA yahI hai jo saMvigna vyasanagrasta-kaSTa prApta hotA hai yA zarIrase durbala honeke kAraNa asamartha ho jAtA hai usake caraNakaraNa azuddha ho jAte haiM, avasana bhI vihArameM apane kartavyameM zithila ho jAtA hai para usakI bodhi zithila nahIM hotI hai vaha caraNa. karaNakI vizuddhiko ghaDhAnekI ceSThAmeM rahatA hai aura zuddha mArgakI prarUpaNA karatA hai 1 tathA koI eka manuSya aisA hai jo uJchajIvikAsampanna hotA haieSaNAdi nirata hotAhai, para yaha AkhyAyaka (pravacanakA upadezaka) nahIM hotA hai-aisA vaha yathAcchanda hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo AkhyAyaka bhI hotA hai aura ucchajIvikAsaMpanna bhI hotA hai aisA vaha sAdhu hotA hai 3, tathA koI eka aisA puruSa hotA hai, "hoja upasaNaM patto"tyAhi-mAyAmAnA sAyArtha nIya prabhAva cha-2 savina vyasanagrasta athavA Apadurasta hoya che, athavA zarIranI kamajorIne kAraNe azakta thaI gayela hoya che, tenA caraNakaraNa azuddha thaI jAya che, e sAdhu pitAnA zramaNane gya kartavyapAlanamAM paNa zithila banI gaye hoya che, paraMtu tenI bedhi zithila thatI nathI, tethI te caraNakaraNanI vizuddhi vadhAravAnI ceSTA karyA kare che ane zuddha mArganI prarUpaNa kare che (1) koIeka puruSa e hoya che ke je uchaLavikAsaMpanna hoya che-eSaNAdi nirata hoya che, paNa te AkhyAyaka (pravacanane upadezaka) heta nathI e puruSa yathAzkeda hoya che (2) keI puruSa e hoya che ke je AkhyAyaka paNa hoya che ane uchachavikAsaMpanna paNa hoya che e jIva sAdhu hoya che. (3) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU06 vRNAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam sAdhuH / iti tRtIyaH 3 / tathA - eko no AkhyAyako no ucchajIvikAsampannaH, sa ca gRhasthAdi:, iti caturthaH / 4 / ( 6 ) iti SaTsUtrI 299 pUrvamuJcha jIvikA sampannaH sAdhupuruSa uktaH, tasya ca vaikriyalabdhimataH prayojanavazAd vRkSaM vikurvato yAdRzI vRkSavikrayA syAttAmAha-" caubihe " tyAdi yadvA- pUrva sUtre sAdhupuruSasyAkhyApakatvocchajIvikAsampannatvarUpa vibhUSaNamuktaM samprati tattulyazvAd vRkSavibhUSaNamAha-" cauvvihe" tyAdi - caturvidhA vRkSavikuNA prajJatA, tadyathA- pravAlatayA 1, patratayA 2, puSpatayA 3, phalatayA ca 4||suu06 // jo na AkhyAyaka hotA hai aura na uJchajIvikA sampannahI hotA hai4-6 isa prakArase yaha paTTasUtrI hai ucchajIvikA sampanna sAdhupuruSa kahA gayA hai- so inameM jo vaikriyalabdhisampanna hotA hai, vaha prayojanavaza vRkSakI bhI vikurvaNA kara sakatA hai taba usakI jaisI vRkSavikriyA hotI usako aba sUtrakAra "caDavhei" ityAdi sUtra dvArA prakaTa karate haiM yahA - pUrvokta sUtra meM sAdhu puruSako AkhyApaka aura ucchajIvikAsampanna ina do vibhUSaNoMse yukta prakaTa kiyA gayA hai so aba tattulya hone se vRkSa ke vibhUSaNa sUtrakAra kahate haiM vRkSa vikurvaNA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise- eka pracAlarUpa dUsarI patrarUpa tIsarI puSparUpa aura cauthI phala rUpa || mU06 || koI eka puruSa evA hAya che ke je AkhyAyaka pazu hAtA nathI ane 'chalapiThAsaMpanna pazu hotI thI. // 4-6 // "" A prakAre cha sUtrA dvArA ahI puruSaprakArAnu nirUpaNa karavAmAM AvyuM che sAdhu puruSane uchajIvikAsa'panna kahevAmAM Avela che. je sAdhu vaikriyalabdhi sapanna hoya che te kAi pratyeAjana uddabhavavAthI vRkSanI viSuvA paNa karI zake che. tyAre tenA dvArA je vRkSatrikriyA thAya che tevu sUtrakAra " cav ityAdi sUtra dvArA kathana kare che-athavA pUrvokta sUtramAM sAdhupuruSane AkhyApaka ane 'chajIvikAsa pattta, A e vizeSaNeAthI yukta prakaTa karavAmAM Avela che. vRkSa sAdhusamAna hovAthI have sUtrakAra vRkSavidhruNAnA cAra prakAranI peAte prarUpaNa kare che (1) pravAsa (paNa) 35 vidurvayA, (2) patra3ya viThuvA, ( 3 ) puNyana rUpa vidhruNA ane (4) phlarUpa vikuNA AsUkA zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 sthAnAGgasUtre __ pUrva vRkSavibhUSaNaM proktaM, dharmasya vibhUSaNaM tIthikA bhavantIti tatsparUpaM nirUpayitumAha-- mUlam-cattAri vAisamosaraNA paNNattA, taM jahA-kiriyA. vAI 1, akiriyAvAI 2, annANiyAvAI 3, veNaiyAvAI 4 / ||suu0 7 // ___chAyA--catvAri vAdisamavasaraNAni prajJaptAni, tadyathA-kriyAvAdinaH 1, akriyAvAdinaH 2, ajJAnikavAdinaH 3, cainayikavAdinaH 4 // mU0 7 // TIkA-" cattAri vAisamosaraNA" ityAdi-vAdisamavasaraNAni-yAdina:yAdi-1 prativAdi-2 sabhya-3 sabhApati-4 rUpAyAM caturaGgAyAM sabhAyAM paramatakhaNDanapUrvakaM svamatasthApanArthamavazyaM vAdo'styeSAmiti tayA, nirupamavAdilabdhisa vRkSa vibhUSaNa kahakara aba sUtrakAra " dharmake vibhUSaNa tIrthika hote haiM " isa kAraNa unake svarupakA nirUpaNa karate haiM "cattAri vAisamosaraNA paNNattA" ityAdi sUtra 7 // vAdi samavasaraNa cAra kahe gaye haiM-jaise eka kriyAvAdIkA eka akriyAvAdIkA eka ajJAnikavAdIkA aura eka vainayikavAdIkA vAdI prativAdI, sabhya aura sabhApatirUpa cAraprakArakI sabhAmeM jo paramatako khaNDana karate hue apane matakI sthApanA avazya karatAhai usakA nAma vAda hai arthAt caturaGga cAra prakArakI samAmeM paramata khaNDanapUrvaka jo svamata sthApanahai usakA nAma vAdahai isa prakArakA vAda jo karatAhai yaha vAdI nirUpama yAdi labdhivAlA hotA hai ataH vAcAlavAdi vRnda bhI vAgvaibhavako vRkSavibhUSaNanuM kathana karIne have sUtrakAra dharmanA vibhUSaNa rUpa tIrthiddonaa 2535nu ni3555 43 cha-"cattAri vAisamosaraNA paNNattA" tyAdi-sU. 7 vAdisamavasaraNa cAra prakAranA kahyA che-kriyAvAdInuM (2) akiyAvAdInuM, (3) majJAniyavAhItuM mana (4) vainAyaupAhIna. vAdI, prativAdI, sabhya ane sabhApati rUpa caturaMga sabhAmAM je paramatanuM khaMDana karIne potAnA matanI avazya sthApanA kare che tenuM nAma vAdI che. eTale ke caturaMga sabhAmAM paramatanA khaMDana pUrvaka svamatanuM sthApana karavA mATeno je vivAda cAle che tenuM nAma vAda che. A prakArane vAda karanAra vyaktine vAdI kahe che te vAdI nirUpama vAdilabdhisaMpana hoya che tethI vAcAla vAdiSada paNa tenA vAvaibhavane manda pADI zakatuM nathI eTale ke tenA matanuM khaMDana karavAne kaI samartha hetuM nathI. evA vAdI tarIke zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU07 kriyAvAdyAditIrthikasvarUpanirUpaNam 301 mpanatvena vAcAlavAdivRndairapyamandIkRtavAgvibhavAH, te cAtra tIrthakaH, te samavasaranti-samyagavataranti-samupasthitA bhavanti eSyiti samavasaraNAni, vAdinAM samavasaraNAni vAdisamavasaraNAni-vAdisamupasthitisthAnAni, teSAM tadAyiNAM cAbhedopacArAdvAdisamavasaraNapadenehavAdino gRhyante, tAni catvAri prajJaptAni / vAdinazcatvAraH prajJaptA iti cAturvidhyamevAha--' tadyathe' tyAdi-kriyAvAdinaH kriyAM - jIvAjIvAdipadArtho'stItyAkArikA - jIvAjIvAdipadArthasattAtmikA vadantItyevaM zIlAH kriyAyAdina:-AstikAH 1, akriyAvAdinaH-na kriyAvAdina:-kriyAvAdiviparItA nAstikAH 2, ajJAnikavAdinaH-ajJAnaM svIkaraNIyatayA'styeSAmityajJAnikAsta eva vAdino'jJAnikavAdinaH ajJAnamevAtiprazasya. mityevaM pratijJAkAriNaH 3, tathA-cainayikavAdinaH--vinayaH-vinayanaM karmApanayana, manda nahIM kara sakate haiM aise vAdI yahAM tIrthika liye gaye haiM, ye jahAM para samupasthita hote haiM ve vAdisamavasaraNa haiM arthAt vAdi janoMkI jo upasthitike sthAna haiM ve vAdisamavasaraNa haiM parantu yahAM vAdi samavasaraNa padase una sthAnoMko grahaNa nahIM kiyA gayA hai kintu una sthAnoM meM aura vAdijanoMmeM abheda sambandhake upacArase vAdi janoMkohI grahaNa kiyA gayA hai isa taraha vAdisamavasaraNahai cAdijana cAra prakArake kriyAvAdI Adike bhedase prakaTa kiye gaye haiM, jo jIva ajIca Adi padArthoM kI "asti" isa rUpa kriyAko-jIva ajIva Adi padArthoM kI sattAtmaka sthitiko kahane ke svabhAvavAle haiM ve kriyAvAdI haiM arthAt Astikajana kriyAvAdI haiM inase viparIta akriyAvAdI haiM ve akriyAvAdI nAstika haiM / ajJAnahI atiprazaMsanIyahai isa prakArase ahIM tIrthikane grahaNa karavAmAM Avela che. teo je sabhAmAM hAjara hoya che te sabhAne vAdIsamavasaraNa kahe che. eTale ke vAdi ane vivAda karavA mATe jyAM ekatra thAya che te sthAnane vAdisamavasaraNa kahe che. ahIM vAdisamavasaraNa pada vaDe te sthAne grahaNa karavAnA nathI, paNa te sthAnamAM ane vAdIjamAM abheda saMbaMdhanA upacAranI apekSAe vAdIjanane ja grahaNa karavAmAM AvyA che. A rIte vAdisamavasaraNa athavA vAdIjananA ahIM kiyAvAdI Adi cAra prakAra kahevAmAM AvyA che- - je loko jIva, ajIva AdinI sattAmaka sthitine svIkAra karanArA hoya che--jIva, ajIva AdinA astitvane svIkAranArA hoya che ane tenuM pratipAdana karanArA hoya che temane kiyAvAdI kahe che. eTale ke Astikajana kriyAvAdI che-temanA karatAM viparIta mAnyatAvALA ke akriyAvAdI athavA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 sthAnAGgasUtre sa eva cainayikam , svArthika Thak pratyayo'tra vinayAditvAt, tadeva mokSAya kalpata ityevaM vadantItyevaM zIlAH bainayikavAdinaH 4, eteSAM bhedasaMkhyA ceyam__ " asiyasaya kiriyANaM, akiriyAvAINa hoi culasII / annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // 1 // chAyA-~-" azIti-zataM kriyANAmakriyAvAdinAM bhavati cturshiitiH| ajJAninAM saptaSaSTiH vainayikAnAM ca dvAtriMzat // 1 // tatrAzItizatam-azItyadhikaM zataM kriyANAM=kriyAvAdinAm, anyatsugamam iti / eSAM svarUpamanyato'vase yam // sU0 7 // pUrva vAdisamavasaraNAni nirUpitAni, sampati tAnyena caturviMzatidaNDakenirUpayitumAha mUlam --NeraiyANaM cattAri vAdisamosaraNA paNNattA, taM jahA-kiriyAvAI jAya. veNaiyavAI 4 evamasurakumArANaM vi jAva thaNiyakumArANaM, evaM vikaliMdiyavajjaM jAva yemANiyANaM // sU0 8 // ___ chAyA-nairayikANAM catvAri yAdisamavasaraNAni prajJaptAni, tadyathA-kriyAjo usakA maNDana karake use svIkAra kiye rahate haiM ve ajJAnikavAdI haiM vinayakohI jo mokSa prAptikA kAraNa mAnate haiM ve vainayika haiM inake bhedoMkI saMkhyA isa prakArase hai " asiyasayaM kiriyANaM " ityAdi / kriyAvAdiyoMke bheda 180 haiM akriyAyAdiyoMke 84 haiM ajJAnavAdiyoMke 67 aura vainayikavAdiyoMke 32 haiN| ina sabakA svarUpa SaTdarzana samuccaya Adi granthoMse jAna lenA cAhiye / 07 / nAstika che. "ajJAna ja ati prazasya che," A prakAranI mAnyatAvALA ane te mAnyatAnuM pratipAdana karanArA lekene ajJAnikavAdI kahe che. vinayane ja je loko mokSaprAptinuM kAraNa mAne che temane nayika kahe che. temanA bhedanI saMkhyA nIce pramANe che - " asiyasaya kiriyANaM " tyAha-yApAsImAnA 180 se cha, AS. thAvAdIonA 84 bheda che, ajJAnIonA 67 bheda che ane jainacikenA 32 bheda che. A badhAnuM svarUpa Sadarzana samuccaya Adi graMthamAMthI samajI levuM joIe. je sU. 7 | zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TokA sthA04 u.4 sU.8 kiyAvAdyAditIrthikasvarUpanirUpaNam 303 vAdI yAvat nainayikavAdI 4 / evamasurakumArANAmapi yAvat stanitakumArANAm / evaM vikalendriyavaja yAvat vaimAnikAnAm / / sU0 8 // TIkA-" NeraiyANa " ityAdi, spaSTam , navaraM-nArakAdipazcendriyANAM samanaskatvAdetAni catvAri api vAdisamavasaraNAni bhavati, "vikaliMdiyavajja" iti eka dvi tricaturindriyANAmasaMjJipaJcendriyANAM jIvAnAmamanaskatvAdetAni catvAri na sambhavantIti / / mU0 8 // puruSAdhikArAt puruSavizeSAnnirUpayituM prAyo dRSTAntasUtrapurassarANi tricatyAriMzataM ( 43) puruSasUtrANyAha mUlam -cattAri mehA paNNattA, taM jahA-gajittA NAmamege No yAsittA 1, vAsittA NAmamege NogajjittA, 2, ege gajjitA'vi vAsittA'vi 3, ege No gajittA No vAsittA 4 // (1) / eyAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-gajjittA NAma mege No vAsittA 4, (2) vAdi samavasaraNoMkA kathana karake aba sUtrakAra unheM 24 daNDakoMmeM nirUpita karate haiM-" NeraiyANaM cattAri vAdisamosaraNA paNNattA ityAdi - nArakAdi pazcendriyoMke kriyAvAdI yAvat vainayikavAdI Adi cAra vAdisamavasaraNa hote hai / isI tarahase asurakumAroM ko lekara yAvat stanitakumAroMke bhI ye cAra vAdisamavasaraNa hote haiN| tathA vikalendriya-do indriya teindriya cauindriya ina jIvoMko tathA ekendriyako aura asaMjJI pazcendriya jIvoMko chor3akara yAvat vaimAnikajIvoM taka yehI cAra vAdisamavasaraNa hote haiM / ye saba ekendriyAdika jIya amanaska (asaMjJI) hote haiM ataH unameM ye sambhacita nahIM hote haiM ||suu08|| vAdi samavasaraNanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra temane 24 daMDakomAM ni3pita 42 cha." NeraiyANaM cattAri vAdisamosaraNA paNNattA " tyA- 8 A nArakAdi paMcendrinA kiyAvAdIthI laIne vanayikavAdI paryantanA cAra vAdisamavasaraNe hoya che. e ja pramANe asurakumArathI laIne stanatakumAra paryantanA paNa cAra vAdisamavasaraNe hoya che tathA vikalendriya (dvindriya, trIndriya ane caturindriya), ekendriya ane asaMjJI paMcendriya jI sivAyanA vaimAnika paryantanA samasta jIvanA paNa eja cAra samavasaraNe hoya che. ekendriya, vikasendriya ane asaMjJI paMcendriya jIve amanaska hoya tethI temanAmAM te saMbhavI zakatA nathI. sU. 8 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 sthAnAGgasUtre cattAri mehA paNNattA taM jahA-gajjittA NAmamege No vijjuyAittA 1, vijjuyAittA NAmamege No gajjittA / (3) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-gajjittA NAmamege No vijjuyAittA 4, (4) / cattAri mehA paNNattA, taM jahA--bAsittA NAmamege no vijjuyAittA 4 / (5) evAmeya cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--yAsittA NAmamege No vijjuyAittA 4, (6) cattAri mehA paNNattA, taM jahA--kAlavAsI NAmamege No akAlavAsI 4, (7) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-kAlavAsI NAmamege No akAlavAsI 4, (8) / cattAri mehA paNNattA, taM jahA--khettavAsI NAmamege No akhettavAsI 4, (9) / eyAmeva cattAri purisajAyA paNNattA taM jahA-khettavAsI NAmamege No akhettavAsI 4 (10) cattAri mehA paNNattA, taM jahA-jaNaittA NAmamege No jimmayaittA, jimmavaittA NAmamege No jaNaittA 4, (11) evAmeva cattAri ammApiyaro paNNatto, taM jahA--jaNaittA NAmamege No NimmavaittA 4 (12) cattAri mehA paNNattA, taM jahA-desavAsI NAmamege No savyavAsI 4, (13) eyAmeya cattAri rAyANo paNNattA, taM jahA--desAhivaI NAmamege No satyAhibaI 4 (14) // sU09 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04704 sU09 meghadRSTAntenapuruSajAtanirUpaNam 305 chAyA-catpAro meghAH prajJaptAH tadyathA-garjitA nAmaiko no carSitA 1, carSitA nAmaiko no garjitA 2, eko garjitA'pi varSitA'pi 3, eko no gajitA no yarSitA 4 / (1) eyameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-garjitA nAmaiko no varSitA 4 / (2) / catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-garjitA nAmaiko no vidyayitA 1, vidyayitA nAmako no garjitA 4, (3) evameva catvAri puruSajAtAni prajJAptAni, tadyathAgarjitA nAmaiko no vidyayitA 4 (4) / catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-varSitA nAmaiko no vidyayitA 4 / (5) evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-varSitA nAmaiko no vidyayitA 4, (6)|ctvaaro meghAH prajJaptAH, tadyathA-kAlavarSI nAmaiko no akAlavarSI 4 / (7) evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyayA-kAlavarSI nAmaiko no akAlavarSI 4 (8) catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-kSetravarSI nAmaiko no akSetravarSI 4 (9) evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-kSetravarSI nAmako no akSetravarSI 4 / (10) / __ catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-janayitA nAmaiko no nirmApayitA, nirmApaktiA nAmaiko no janayitA 4 (11), evameva catvAri mAtApitaraH prajJaptAH, tadyathA-janayitArau nAmaiko no nirmApayitArau 4, (12) / catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-dezavarSI nAmaiko no sarvavarSI 4 (13) evameva catvAro rAjAnaH prajJaptAH, tadyathA-dezAdhipati maiiko no saryAdhipatiH 4, (14) mU0 9 // TIkA-" cattAri mehA" ityAdi-meghAH-catvAraH prajJaptAH, tadyathAeka:-kazcinmeghaH garjitA-garjanakArI bhavati, kintu-carSitA-jalavarSaNakArI no puruSa adhikArako lekarahI aba sUtrakAra puruSa vizeSoMkA nirUpaNa karaneke liye prAyaH dRSTAntasUtra purassara 43 puruSa sUtra kahate haiM TIkArtha-'cattAri mehA paNNattA' ityAdi suutr9|| megha cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise koI eka megha aisA hotA hai jo garjanA karatA hai para yaha jala barasAnevAlA nahIM hotA hai / koI puruSa adhikAra cAlI rahyo che tethI have sUtrakAra puruSa vironuM nirUpaNa karavA mATe daSTAnta sUtra sahitanA 43 puruSa sUtro kahe che 1814---" cattAri mehA paNNattA" tyA sU. 8 meghanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) ke I megha evo hoya che ke je garjanA kare che paNa varasa nathI. (2) kaI megha evo hoya che sa-39 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sthAnAGgasUtre bhavati, iti prathamaH 1, eko varSitA na tu garjiteti dvitIyaH 2, eko garjitA'pi varSitA'pIti tRtIyaH 3, eko no garjitA no varSitA'pi ca bhavatIti caturthaH 4 (1) ' evAmeve' tyAdi-evameva meghavadeva puruSajAtAni catyAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH-kazcit garjitA-dAnajJAnavyAkhyAnAnuSThAnazatrunigrahAdiviSaye uccaiH pratijJAkArI bhavati, kintu no varSitA-patijJAtakArako na bhavati / iti prathamaH 1 / tathA-eko carSitA-kAryakartA bhavati, kintu no garjitA-uccaiH pratijJAtA na bhavatIti dvitIyaH za tathA-eko garjitA'pi varSitApi, iti tRtIyaH 3 // tathA-eko no garjitA no varSitA ca bhavati / iti caturthaH 4 / (2) eka megha aisA hotA hai, jo jala barasAnevAlA hotA hai, para vaha garjanakArI nahIM hotA hai / koI eka megha aisA hotAhai, jo garajatA bhI hai aura barasatA bhI hai 3 / aura koI eka megha aisA hotA hai jo na garajatA hai aura na barasatAhI hai 4 (1) isI tarahase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo dAna jJAna vyAkhyAna anuSThAna evaM zatrunigraha Adike viSayameM UMcI pratijJA karanevAlA hotA hai parantu vaha pratijJAta arthakA karanevAlA nahIM hotA hai 11 tathA-koI eka puruSa aisA hotA hai jo kevala kAryakA karanevAlA hotA hai, kintu vaha UMcI pratijJA karanevAlA nahIM hotAhai / tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo kArya karatA bhI hotA hai aura UMcI pratijJA karanevAlA bhI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo na UMcI pratijJA karatA hai aura na usakA nirvAha karanevAlAhI hotA hai 4(2) ke je varase che kharA paNa garjate nathI. (3) ke I megha e hoya che ke je gaje paNa che ane varase paNa che. (4) I megha e hoya che ke je garjate paNa nathI ane varasate paNa nathI. 1 meghanI jema puruSe paNa cAra prakAranA kahyA che--(1) keI eka puruSa e hoya che ke je jJAna, dAna, vyAkhyAna, anuSThAna, zatru nigraha Adi viSe UMcI pratijJA karanAre hoya che, paraMtu pratijJA anusAra AcaraNa karanA hote nathI. (2) koI puruSa e hoya che ke je kevaLa kArya karanAro hoya che ane UMcI UMcI pratijJA karanAro hoto nathI. (3) koI puruSa evo hoya che ke je kArya karanAra paNa hoya che ane UMcI UMcI pratijJA karanAre paNa hoya che. (4) koI puruSa e hoya che ke je UMcI UMcI pratijJA karanAre paNa hotuM nathI. ane evAM kAryo karanAra paNa hoto nathI.ArA zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u04 sU09 meghadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 307 - " cattAri mehA " ityAdi catvAro meghAH majJaptAH, tadyathA-eko megho garjitA bhavati na tu vidyayitA - vidyutkarttA 1, evaM zeSabhaGgatrayam 4 (3) / 'evAmethe " syAdi - evameva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH kazcit puruSaH garjitA uccaiH pratijJAtA bhavati, kintu na vidyayitA- vidyutkarttA-vidyutaHvidyutsahasya - dAnajJAnavyAkhyAnAnuSThAnazatrunigrahAdiviSaye uccaH pratijJAtArambhAmbarasya kartA na bhavati iti prathamaH 1 / nathA - eko vidyayitA - ArabhAmbarasya kartA bhavati kintu garjitA - pratijJAtA na bhavati iti dvitIyaH 2 / tathA - eko garjitA'pi vidyayitA'pi bhavati iti tRtIyaH 3 / tathA - eko no garjitA no vidyayitA ca bhavatIti caturthaH 4 (4) punazca - - " cattAri mehA " ityAdi- cAra megha kahe gaye haiM-jaise koI eka megha aisA hotA hai jo garajatA hai para camakatA nahIM hai 1 koI eka aisA hotA hai jo camakatA hai para garajatA nahIM hai 2 koI eka megha aisA hotA hai jo garajatA bhI hai aura camakatA bhI hai 3 tathA koI eka megha aisA hotA hai jo na garajatA hai aura na camakatA hai 4 (3) isI taraha se puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM jaise - koI eka puruSa aisA hotA hai jo garjitA - UMcI pratijJA karanevAlA hotA hai kintu camakane ke jaise dAna, jJAna, vyAkhyAna, anuSThAna evaM zatrunigraha Adike viSaya meM ucca pratijJAta arthake Arambhake ADambarako karanevAlA nahIM hotA hai 1| koI eka puruSa aisA hotA hai jo Arambhake ADambarakA karanevAlA hotA hai kintu yaha pratijJA karanevAlA nahIM hotA hai 2 / koI cattAri mehA '" ityAdri--meghanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che (1) kAi mela evA hoya che ke je gaje che kharo paNa camakatA nathI. koI megha evA hoya che ke je camake che kharA paNu gajatA nathI. (3) koi megha evA hoya che ke je gaje che kharA ane camake che paNa kharA. (4) koI megha evA hoya che ke je gaja tA paNa nathI ane camakatA paNa nathI. / / 66 eja pramANe puruSonA paNa cAra prakAra kahyA che-- (1) koI eka puruSa evA hoya che ke je UMcI pratijJA karanArA hoya che pazu yamanAza hoto nathI. bheTale ! hAna, jJAna, vyAkhyAna, anu SThAna ane zatrunigraha AdinA viSayamAM ucca pratijJA rUpa anA Ara'bhane Akhara karanArI hAtA nathI. (2) keI eka puruSa evA hAya che ke je ArabhanA ADaMbara karanArA hoya che, paNa pratijJA karanArA hotA nathI. (3) zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ____ " cattAri mehA" ityAdi-meghAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko megho carSitA-na tu viyitA bhavati iti prathamaH 1 // evaM zeSabhaGgatraya bodhyam 4, (5) / ' evAmeve ' tyAdi-evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAekaH puruSo varSitA-dAnAdibhi bhavati, kintu no vizayitA-dAnAgArambhADambarakartA na bhavati iti prathamaH 1 // tathA-eko vidyayitA na tu garjiteti dvitIyaH eka puruSa aisA hotA hai jo garjanevAlA bhI hotA hai aura vidyayitA bhI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo na garjitA hotA hai aura na vidyayitA hotA hai 4 (4) punazca" cattAri mehA" ityAdi-megha cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-eka megha aisA hotA hai jo carSitA-varasatA hai para baha vidyapitA nahIM hotA hai camakatA nahIM hai 1 zeSa tIna bhaGga isI prakArase lagA lenA cAhiye 4 (5) isI prakArase puruSa jAta bhI cAra hote haiMinameM koI eka puruSa aisA hotA hai, jo dAnAdikoM dvArA barasatA hai, kintu vaha dAnAdikoMke ArambhakA ADambarakartA nahIM hotA hai. 1 tathA koI eka puruSa aisA hotAhai, jo vidyayitA dAnAdikoMke ArambhakA ADambarakartA hotA hai para vaha garjitA dAna, jJAna, vyAkhyAna, anuSThAna, zatrunigraha Adike viSayameM ucca pratijJAkArI nahIM hotA hai / tathA koI eka aisA bhI hotA hai, jo gajitA bhI hotA hai aura vidykoI eka puruSa e hoya che ke je pratijJA karanAre paNa hoya che ane AraMbhane ADaMbara karanAro paNa hoya che. (4) koI eka puruSa pratijJA karanArA paNa hoto nathI ane AraMbhane ADaMbara karanAra paNa te nathI. jA "cattAri mehA" tyAha--bhavana nIthe prabhAgi 55 yAra prahAra yA che-(1) koI megha e hoya che ke je varase che khare paNa camakato nathI. uparanA kramane anusarIne bAkInA traNa bhAMgA paNa samajI levA. pA eja pramANe cAra prakAranA puruSe kahyA che-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je dAnAdika dvArA varase che kharo paNa dAnAdikonA AraMbhano ADaMbarakartA hote nathI (2) koI eka puruSa e hoya che ke je camake che khare paNa varasate nathI. eTale ke dAnAdikonA AraMbhane ADaMbarakartA hoya che, paNa dAna, jJAna, vyAkhyAna, anuSThAna ane zatru nigraha AdinA viSayamAM ucca pratijJAkArI hotI nathI. (3) koI eka puruSa varase che paNa khare ane camake che paNa kharo (4) koI eka puruSa e hoya che ke je zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU09 meghadRSTAntenapuruSajAtanirUpaNam 309 2 / tathA-eko garjitA'pi vidyayitA'pi ca bhavatIti tRtIyaH 3 / tathA-eko no garjitA no vidyayitA'pi va bhavatIti caturthaH 4 (6) ___ " cattAri mehA" ityAdi-spaSTam-nabaram-kAlavarSo-avasaravarSIH, eca. manye'pi bodhyA: 4 (7) evameva puruSajAtAni catvAri, tadyathA-ekaH puruSaH kAlavarSI-kAlavarSIya kAlavarSI-avasare dAnavyAkhyAnAdiparopakArArthapravRttikaH, na tu akAlavarSI bhavatIti prathamaH 1, tathA-ekaH akAlavarSI-anavasaravarSI bhavati na tu kAlaparSIti dvitIyaH 2 / (7) tathA-ekaH kAlAkAlavarSI bhavati iti tRtIyaH 3 / eko no kAlavarSI no akAlavarSIti caturthaH / 4 / (8) pitA bhI hotA hai 3 tathA koI eka aisA puruSa hotA jo na garjitA hotA hai, aura na vidyayitA bhI hotA hai 4 (6) phirabhI-" cattAri mehA" ityAdi-megha cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-koI eka megha aisA hotA hai, jo kAlavarSI avasara para varasatA hai, vinA avasarake nahIM varasatAhai 1 isI prakArase zeSa tIna bhaGga bhI samajha lenA cAhiye (7) isI prakArase puruSajAta cAra kahe gayehaiM-inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo kAlavarSI meghakI taraha avasara para dAna detA hai, vyAkhyAna detA hai aura parake upakAra Adi karane meM pravRttivAlA hotA hai, para vaha akAlavarSI nahIM hotA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo akAlavarSI hotA hai, avasaravarSI hotA hai binA avasarakehI dAna detA hai vyAkhyAna Adi detA hai aura parake upakAra karane Adi sukAryameM pravRtti karanevAlA hotA hai, para kAlagharSI varasate paNa nathI ane camaktA paNa nathI. pahelA be bhAMgAne AdhAre trIjA ane cothA bhAMgAne bhAvArtha samajI le. dA "cattAri mehA" tyAhi-meghanA nAya pramANe yAra 412 54 hyA che-(1) koI megha e hoya che ke je kAlavaSI hoya che paNa akAlavI hotuM nathI. eTale ke egya avasare varasanAro hoya che paNa ayogya ava. sare varasato nathI. eja kame bIjA traNa bhAMgA paNa samajI levA. pAchA eja pramANe puruSa paNa cAra prakAranA kahyA che-(1) koI eka puruSa e hoya che ke je kAlava meghanI jema avasara Ave tyAre dAna de che. ane paropakAra Adi kare che, paNa te akAlavaSI heto nathI. eTale ke ce,avasara AvyA vinA evI pravRtti karato nathI. (2) koI puruSa akAlavarSo hoya che paNa kAlavaSI hoto nathI. eTale ke yogya avasara vinA paNa dAnAdi pravRttio karanAre hoya che paNa gya avasare dAnAdi sukAI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 sthAnAGgasUtre ___ "cattAri mehA " ityAdi-spaSTam , navaram-eko meghaH kSetravarSIkSetredhAnyAdyutpattisthAne varSatItyecaM zIlaH kSetravarSI bhavati kiMtu no akSetravarSI kSetrabhinnapradeze varSaNakArI na bhavati iti prathamaH 1 / tathA-ekaH akSetravarSI na tu kSetravarSI ti dvitIyaH 2 / tathA-ekaH kSetrAkSetra varSI ti tRtIyaH 3, eko no kSetravarSI no akSetravarSI ti caturthaH / 4 / (9) ' evameva ' ityAdi-evameva puruSajAtAni cabAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH kSetravarSI-kSetre-pAtre varSati-dAnazrutAdinikSipatItyevaMzIlastathA bhavati, nahIM hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo kAla akAla donoM avasaroM para barasanevAlA hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo na kAlagharSI hotA hai aura na akAlavarSI hotA hai 4 (8) / phirabhI--" cattAri mehA" ityAdi-megha cAra prakArake hote haiM jaisA-koI eka megha aisA hotA hai jo kSetrameM-dhAnyAdi utpattike sthAnabhUta khetameM varSI-varasaneke svabhAvavAlA hotA hai akSetravarSI nahIM hotA hai, kSetrase bhinna pradezameM barasaneke svabhAvavAlA nahIM hotA hai 1 tathA koI eka megha aisA hotA hai jo akSetravarSI hotA hai. kSetravarSI nahIM hotA hai 2 tathA koI eka megha aisA hotA hai jo kSetra aura akSetra ina donoM meM varasaneke svabhAvavAlA hotA hai 3 / tathA koI eka megha aisA hotA hai jo kSetra aura akSetra ina donoM meM bhI barasane ke svabhAva vAlA nahIM hotA hai (4) 9 isI prakArase puruSa bhI cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo kSetravarSI hotA hai kSetrameM-pAtrameM dAna, zruta AdikA nikSepaNa kara. karanAra hote nathI. (3) koI puruSa e hoya che ke je kAlavaSa paNa hoya che ane akAlavaSa paNa hoya che (4) koI puruSa e hoya che ke je kAlavaSa paNa hoto nathI ane akAlavaSa paNa hotuM nathI. 8 " cattAri mehA" tyAhi-vanA nIce pramANe yAra praa2| 5 // che-keI megha e hoya che ke je kSetramAM-dhAnyAdi utpana karanArAM khetaremAM varasanAre hoya che, paNa akSetramAM-verAna-pradezamAM varasanA heta nathI. (2) kaI megha akSetravarSa hoya che paNa kSetravaSI hetuM nathI. (3) kaI megha kSetrapaSI paNa hoya che ane akSetravaSa paNa hoya che. (4) kaI megha kSetravaSI paNa hotuM nathI ane akSetravaSI paNa heta nathI chellA merI pramANe puruSanA 55] nAya pramANe yAra 412 4aa cha-(1) keI eka puruSa kSetravavI hoya che paNa akSetravavI hoto nathI. eTale ke zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 sudhArIkA sthA04303 sU09 meghadRSTAntenapuruSajAtanirUpaNam kiM tu no akSetravarSI-apAtre dAnazrutAdInAM nikSepI na bhavatIti prathamaH 1 / tathAeko'kSetravarSI na tu kSetravarSI bhavati iti dvitIyaH 2 / tathA-eko mahaudAryAta pAtrApAtravicArarahitatayA pravacanaprabhAvanAdikaraNAdvA kSetrAkSetravarSI-pAtrApAtravarSI bhavati iti tRtIyaH / tathA-ekaH pAtrApAtravapI-dAnAdAnapravRttikA kRpaNaH iti caturthaH (10) ___"cattAri mehA" ityAdi-spaSTam , navaram-eko megho janayitA-dhAnyAbaGkurotpAdayitA bhavati kintu nirmApayitA-sasyAdisampAdayitA na bhavati ante dRSTivarjitatvAt iti prathamaH 1 // neke svabhAvavAlA hotA hai akSetravarSI nahIM hotA hai-akSetrameM-apA. trameM dAna zrutAdikA nikSepa karaye vAlA nahIM hotA hai 1 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai, jo akSetravarSI hotA hai,kSetravarSI nahIM hotA hai 2 tathA koI eka puruSa aisA hotAhai, jo mahAn udAratAdi guNayAlA honese yA pravacanakI prabhAvanAdi rUpa kAraNase pAtra apAtrakA vicAra kiye vinAhI kSetrAkSetravarSI hotA hai pAtrApAtravarSI hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo na pAtravarSI hotA hai aura na apAtravarSIhI hotA hai aisA yaha dAnAdAna ina donoM meM apravRttiyAlA hotA hai- arthAt kRpaNa hotA hai 4 (10) phirabhI-" cattAri mehA" ityAdi-megha cAra prakArake hote haiM inameM koI eka megha aisA hotA hai-jo janayitA hotA hai-dhAnyAdi aGkuroMkA utpanna karanevAlA hotA hai, kintu nirmApayitA nahIM hotA te egya pAtramAM dAna, zrata Adine nikSepa karanAre hoya che paNa agya pAtramAM dAna, zrata Adine nikSepa karanAra heta nathI, (2) koI puruSa e sAya cha 2 sakSetrI lIya cha, paNa kSetravaSI' to nathI. (3) Adha puruSa e hoya che ke te kSetra-akSetrane vicAra karyA vinA pAtra-apAtrane vicAra karyA vinA dAna denArA ane pravacananI prabhAvanA karanArA hoya che eTale ke te kSetravaSI paNa hoya che ane akSetravarSe paNa hoya che. (4) koI puruSa e hoya che ke je kSetravathI paNa hoto nathI-gya vyaktine dAnAdi denAro paNa hoto nathI, ane akSetrapaSI ayogya vyaktine dAnAdi denArA paNa hotuM nathI. e puruSa kRpaNa hoya che. 1 "cattAri mehA" tyAhi-meghanA nIya pramANe yAra 412 535 para che (1) kaI megha e hoya che ke je janayitA (dhAnyAdinA aMkurane utpanna karanAre hoya che paNa nirmapayitA (saMpAdayitA) heta nathI eTale zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tathA-eko'nte varSaNena nirmApayitA-sasyasampAdayitA bhavati kintu janayitA-dhAnyAGkurAdInAmudgamayitA na bhavatIti, dvitIyaH 2 / tathA-eko janayitA'pi nirmApayitA'pi ca bhavatIti tRtIyaH 3 // tathA-eko no janayitA nApi ca nirmApayitA bhavatIti caturthaH 4 (11) 'evAmeva ' cattAri ammApiyaro" ityaadi-evmev-puurektmeghvdev mAtApitarazcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko-prathamau-mAtApitarau janayitArau-janma. dAtArau bhavataH, kintu nirmApayitArau-guNasampannakartArau na bhavataH iti prathamabhaGgaH 1 / tathA-eko-anyau dvitIyau kau cit tau nirmApayitArau bhavataH na tu janayinAro, iti dvitIyo bhaGgaH 2 / evaM zeSAvapi / evaM ziSyaM pratibhAcAryo'pi yojanIyaH / 4 / (12) hai annameM vRSTiyajita honese unakA sampAdayitA nahIM hotA hai 1 tathA koI megha aisA hotA hai jo annameM barasanese nirmApayitA hotA hai sasyAdikA sampAdayitA hotA hai, para janayitA nahIM hotAhai-dhAnyAkurAdikoMkA udgamayitA-ugAnevAlA nahIM hotAhai 2 tathA-koI eka megha aisA hotA hai jo janayitA bhI hotA hai aura nirmApayitA bhI hotA hai 3 tathA koI eka megha aisA hotA hai jo na janayitA hotA hai aura na nirmApayitAhI hotA hai 4 (11) isI prakArase "cattAri ammApiyaro" ityAdi-mAtApitA bhI cAra prakArake hote haiM-koI eka mAtApitA aise hote haiM-jo janayitA hote haiM-janmadAtA hote haiM para ve nirmApayitA nahIM hote haiM-guNoMse yukta karanevAle nahIM hote haiM 1 tathA koI eka mAtApitA aise hote haiM-jo nirmApayitA hote haiM ke pAchatara vRSTine abhAve DAMgara Adi dhAnyane utpAdaka heta nathI. (2) koI eka megha evA hoya che ke je varSAtakALe varasanAro hovAthI DAMgara Adi dhAnyanA bIjene saMpAdayitA (utpAdaka) hoya che paNa dhAnyAMkarene janayitA (ugADanAro) hotuM nathI. (3) keI eka megha dhAnyAMkurone janayitA paNa hoya che ane bIjene saMpAdayitA paNa hoya che ane (4) koI megha e hoya che ke je janayitA paNa hotA nathI ane saMpAdayitA paNa che nayI. // 11 // " cattAri ammApiyaro" tyAhi-mela pramANe mAtApitAnA paNa nIce pramANe cAra prakAra hoya che-eI mAtApitA janmadAtA hoya che paNa bALakomAM sArA guNenuM siMcana karanArA detA nathI. (2) keI mAtA, pitA nirmapayitA (sArA sArA guNenuM siMcana karanArA) hoya che paNa janayitA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0430409 meghadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 313 __ " cattAri mehA" ityAdi-spaSTam , navaram catvAro bhaGgA yathA-dezavarSI no sarvavarSI 1 sarpavarSI no dezavarSI 2, dezavayapi sarvavarNyapi3, no dezavarSo no sarvavarSI 4 / tatrAcaM bhaGgadvayaM spaSTameva yastRtIyo bhaGgaH- dezavarNyapi sarvavarNyapi' ityevarUpaH tasya kSetrakAlAtmazabdAnAzritya nae vikalpAH bhavanti yathA-yo viyakSitamaratAdikSetrasya varSAdikAlasya caikadeze Atmano'pyekadezena varSati sa dezavarSI 1, kSetrakAlayoH sarvayoH Atmano'pi sarvato varSati sa sarvavarSI 2, kSetrato janayitA nahIM hote haiM 2 isI prakArase zeSa do bhaGgoke viSayameM lagA lenA cAhiye 4 isI prakArase ziSyake prati AcAryako bhI lagA lenA cAhiye (12) phirabhI-" cattAri mehA" ityAdi-megha cAra prakArake kahe gaye haiM jaise dezavarSI no sarvavarSI 1, sarvavarSI no dezavarSI 2, dezavarNyapi, sarvavarNyapi 3 no dezavarSI no sarvavarSI4 / unameM prathama do bhAMge spaSTahI haiN| dezavayapi sarvavarNyapi isa prakArakA jo tIsarA bhAMgA hai unakA kSetra-kAla-Atma zabdoMko Azrita karake nava vikalpa hote haiM, jaise ki jo vivakSita bharatAdi kSetrake evaM varSAdi kAlake ekadezameM-aura AtmAkebhI ekadezase yarase yaha dezavarSI hai 1 kSetra-kAla-AtmAse sarvataH barase vaha sarvavarSI hai 2 kSetrase dezameM kAlase aura AtmAse sarvataH 3 kAlase dezameM, kSetrase aura AtmAse sacatra aura sarvataH 4 hetA nathI. e ja pramANe bAkInA be bhAMgA paNa samajI levA. eja pramANe AcArya ziSya saMbaMdhI cAra bhAMgA paNa samajI levA joIe. 1ra "cattAri mehA" tyAha-meghanA nAya pramANe yAra 412 5554 cha jemake-dezava ne sarvaSI 1, sarvavaSine dezavarSa 2, dezavaSyapi sarvavarSepi 3 'no dezayIM no sarvavarSI 4, mA 5sAnA me lA spaSTa hai, 'dezavayapi sarvavaSyapi' se zatanAre kI tanA kSetrAsa, AtmA e zabdane Azraya karIne nava vikalpa bane che. jemake-je vikSita bharatAdi kSetranA ane varSAdikALanA ekadezamAM ane AtmAnA paNa ekadezathI varase te dezavarSa che. 1, kSetra-kAla AtmAthI sarvataH varase te sarva varSo che 2, kSetrathI dezamAM kAlathI ane AtmAthI sarvataH 3, kAlathI dezamAM kSetrathI ane AtmAthI sarvatra ane sarvatAH 4 AtmAthI dezamAM kSetra ane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 sthAnAGgasUtre deze kAlataH Atmanazca sarvataH 3, kAlato deze kSetratAH - Atmanazca sarvatra sarvataH 4, Atmano dezena kSetrataH kAlatazca sarvatra 5, kSetrakAlato dezena Atmanazca sarvataH 6, kSetrata Atmanazca dezena kAlataH sarvatra 7, kAlataH kSetrato dezena Atmanazca sarvataH 8. kAla Atmanazca dezena kSetrataH sarvatra 9 / ityevaM navabhirvikalpairvarSati sa dezavarSo sarvavarSI ceti tRtIyo bhaGgaH 3 / caturthastu dvidhA'pi dezataH sarvato niSedharUpaH sugama eveti / " evAmeva cattAri rAyANI " ityAdi - evameSa-uktameghavadeva rAjAnazca tvAraH prajJaptAH, tadyathA - eko rAjA dezAdhipatiH - vivakSitadezasya adhipatiH - tatraiva yogakSemakaraNe prabhurdezAdhipati bhavati, kintu sarvAdhipatiH - sarva yogakSemaka raNamathurna bhavati, sa ca pallIpatyAdiriti prathamaH 1 tathA - ekaH sarvAdhipatiH svadeze'nyatra vA sarvatra prabhavati yaH sa bhavati kintu na dezAdhipatiH - dezamAtrasyAdhipatirna bhavati, iti dvitIyaH 2 tathA-eko dezAdhipatirapi sarvAdhipatirapi AtmAse dezameM, kSetra aura kAlase sarvatra 5, kSetra aura kAlase deza meM AtmAse sarvataH 6, kSetra aura AtmAse deza meM kAlase sarvatra 7, kAlase aura kSetra se deza meM AtmAse sarvataH 8, kAlase aura AtmAse deza meM kSetra se sarvatra 9, isa prakAra nau vikalpoMse barasane ke svabhAvavAlA hotA hai vaha dezavarSI aura sarvavarSIhai, isa prakAra tIsarA bhNghai| aura cauthA bhaMga dezase aura sarvase niSedharUpase sugamahIhai 4 / (13) " evAmeva cattAri rAyANo " isI prakArase rAjA cAra prakAra ke hote haiM, jaise koI eka rAjA dezAdhipati hotA hai sarvAdhipati nahIM hotA hai ? koI eka rAjA aisA hotA hai jo sarvAdhipati hotA hai kALathI satra 5, kSetra ane kALathI dezamAM AtmAthI sataH 6, kSetra ane AtmAthI dezamAM kALathI sarvatra, kALathI ane kSetrathI dezamAM AtmAthI sarvAMtaH 8, kAlathI ane AtmAthI dezamAM, kSetrathI satra 9, A rIte nava vikalpAthI varasavAnA svabhAvavALA je hAya te dezavarSI ane savarNI che. A rIte trIjo bhaMga che. cAtheA bhaMga dezathI ane sarvAMthI niSedha rUpe saraLa ja che.13 " evameva cattAri rAyANo hatyAhi-mena pramANe rAmanA pAsa yAra prakAra kahyA che--(1) kAI eka rAjA dezAdhipati hoya che paNa sadhipati hAtA nathI. (2) kAI eka rA evA hoya che ke je sarvAdhipati hoya che paNa dezAdhipati hotA nathI (3) koI eka rAjA evA hoya che ke zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u0 4 sU010 meghadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 315 ca yadvA-dezAdhipatirbhUtvA sarvAdhipatirbhavati, vAsudevAdivat sa deza- sarvobhayAdhipatiriti tRtIyaH 3 tathA eko no dezAdhipatirnApi ca sarvAdhipati rbhayati sa ca rAjyaparibhraSTaH / iti caturthaH |4| (14) // sU0 9 // mUlam - cattAri mehA paNNattA, taM jahA- pukkhala saMvaTTae 1 pajjunne 2 jImUe 3 jimhe 4| pukkhalavaTTae NaM mahAmehe dezAdhipati nahIM hotA hai 2 tathA koI eka rAjA aisA hotA hai jo dezAdhipati bhI hotA hai, aura sarvAdhipati bhI hotA hai 3 aura koI rAjA aisA hotA hai jo na dezAdhipati hotA hai aura na sarvAdhipati hotA hai 4 inameM prathama prakArakA rAjA kisI eka vivakSita dezakA adhipati hotA hai, vaha vahIM para yogakSema karane meM samartha rahatA hai sarvatra yogakSema ( alabdha lAbha yoga, labdha kA rakSaNa kSema ) karanemeM samartha nahIM hotA hai aisA vaha pallIpati Adi rUpa hotA hai dvitIya prakArakA jo rAjA hotA hai vaha svadezameM bhI aura anyatra bhI sarvatra yogakSema karanemeM samartha hotA hai vaha kevala dezamAtrakA adhipati nahIM hotA hai-tRtIya prakArakA jo rAjA hotA hai vaha vAsudeva AdikI taraha dezAdhipati hokara sarvAdhipati ho jAtA hai 3 tathA caturtha prakArakA jo rAjA hotA hai vaha jaba rAjya se paribhraSTa ho jAtA hai taba vaha kahIM kA bhI adhipati nahIM hotA hai (14) sUtra 9 / / - dezAdhipati paNa hoya che ane sarvAdhipati paNa haiAya che. (4) kaii rAjA evA hAya che ke je dezAdhipati paNa hAtA nathI ane sarvAdhipati paNa hAtA nathI A cAra vikalpeAnuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che--pahelA prakAranA rAjA keAi amuka dezanA adhipati hoya che ane eTalA ja dezanuM ceAgakSema karavAne samartha hAya che, paNa satra cegakSema karavAne samaya hAtA nathI. evA te rAjA pallIpati Adi rUpa hAya che. (2) khIjA prakAranA je rAjA kahyo che te svadezamAM paNa cegakSema karavAne samartha hoya che ane anyatra paNa cAgakSema karavAne samartha hoya che te kevaLa deza mAtrane ja adhipati hAtA nathI. trIjA prakAranA rAjA vAsudeva AdinI jema dezAdhipatimAMthI sarvAdhi pati khanI gayA haiAya che. ceAthA prakAramAM padabhraSTa rAjAne gaNAvI zakAya che kAraNa ke te dezAdhipati paNa hAtA nathI ane sarvAdhipati paNa hateA nathI ! 14Asa 9 5 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 316 egeNaM vAseNaM dasavAsasahassAI bhAyei 1, pajjunneNaM mahAmehe egeNaM vAseNaM dasavAsasayAI bhAvei 2 jImUe NaM mahAmehe egaNaM vAseNaM dasavAsAiM bhAveI 3, jimheNaM mahAmehe bahuhiMvAsehiM egaM yAsaM mAyei vANayA bhAvei 4 / (15)|suu0 10 // chAyA-catvAro meghAH prajJaptAH, tadyathA-puSkarAvartaH 1, parjanyaH 2, jImUtaH 3 jihmaH 4 // puSkarAvartaH khalu mahAmeghaH ekayA vRSTayA dazavarSasahasrANi bhAvayati 1, parjanyaH khalu mahAmeghaH ekayA varSayA dazavarSazatAni bhAvayati 2, jImUtaH khalu mahAmeghaH ekayA varSayA dazavarSANi bhAvayati 3, jihmaH khalu mahAmegho bahubhirvarSAbhireka varSa bhAvayati yA na yA bhAvayati 4 (15) // 010 // ___TIkA-" cattAri mehA" ityAdi-meghAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-puSkarAvartaH 1, parjanyaH 2, jImUtaH 3, jihmazca 4 / tatra puSkarAvatoM nAma khalu-mahAmeghaH ekayA dRSTayA-sakarSaNena dazavarSasahasrANi-dazasahasrasaMkhyakavarSaparyantam pRthivIM bhAvayati-jalAdAM karoti-dhAnyAdiniSpattisamarthA sampAdayatIti bhAvaH 1 / tathA-dvitIyaH parjanyo mahAmegha ekayA varSayA dazavarSazatAni-ekasahasravarpa - "cattAri mehA paNNattA" ityAdi sUtra 10 // megha cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise-puSkarAvarta 1, parjanya 2 jImUta 3 aura jihma 4 inameM puSkarAparta yaha mahAmegha hotA hai aura yaha ekabArahI barasane para dasa hajAra varSa taka bhUmiko jalase AI Adi kara detAhai, use dhAnyAdi niSpattimeM samartha kara detAhai dvitIya prakArakA jo megha hotA hai vaha bhI mahAmegha rUpa hotA hai yaha bhI eka bArakI varSAse pRthiyIko eka hajAra varSa taka dhAnyAdi niSpattimeM samartha kara detA hai " cattAri mehA paNNattA " tyA-(25. 10) meghanA nAya pramANe yA2 2 hyA cha-(1) 5042rAvata, (2) 5 nya, (3) jImUta ane (4) jilpa. puSparAvarta mahAmegha rUpa hoya che te megha eka ja vakhata varasavAthI 10 hajAra varSa sudhI bhUmimAM bhInAza rahe che te kAraNe te megha bhUmine dhAnyAdi utpanna karavAne samartha karI nAkhe che. bIje je pajanya nAmane megha che te paNa mahA megharUpa che. te eka ja vakhata varasavAthI jamInane eka hajAra varSa sudhI dhAnyAdi utpana karavAne lAyaka zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u0 4 sU010 meghadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 317 paryantaM bhUvaM bhAvayati 2 tathA jImUto mahAmegho dazavarSANi bhuvaM bhAvayati 3 | tathA - jihmastu mahAmegho bahubhirvarSAbhirekaM varSam - ekavarSa paryantameva bhuvaM bhAvayati, vA - yadvA na bhAvayati rUkSajalatvAt iti caturthaH / 4 / 1 atrAntare puruSAdhikArAt puSkarAvartAdivat puruSAzcatvAraH UhanIyAH / tatra puSkarAvartasamAnaH puruSaH sakRdupadezena sakRddAnena vA bahukAlaparyantaM prANinaM bhAvayati - zubhasvabhAva sampannaM karoti, yadvA- samRddhaM karoti 1 tathA - parjanyasamAnaH puruSo'lpakAlaparyantameva sakRdupadezena sakRdAnena yA dehinaM bhAvayatizubhasvabhAvaM dhaninaM vA karoti 2 tathA jImUtatulyaH puruSo'lpatarakAlaparyantatathA jImUta nAmakA jo mahAmegha hotA hai, vaha dasa varSa taka pRthivIko apanI ekabArakI varSA se dhAnyAdikI niSpatti karane meM samartha banA detA hai aura jo jila nAmakA mahAmegha hotA hai vaha apanI aneka varSAoMse eka varSa takahI pRthivIko dhAnyAdikI niSpatti karanemeM samartha banAtA hai athavA nahIM bhI banAtA hai kyoMki isakA jala rUkSa hotA hai / 1 isI prakAra se puruSAdhikArako lekara yahAM aisA kathana kara lenA cAhiye ki puruSa bhI cAra prakArake hote haiM puSkarAvata mahAmeghake samAna vaha puruSa hai jo ekabAra ke upadeza se yA eka bArake dAnase prANiyoMko bahuta samaya taka zubha svabhAvase yukta kara detA hai athavA samRddha kara denA hai ? parjanya samAna vaha puruSa hai jo eka bArake upadezase yA eka bArake dAna alpakAla takahI prANiyoMko yA prANIko zubha svabhAvase yukta kara detA hai 2 jImUtake samAna vaha puruSa hai jo alpatara kAla khanAvI de che. trIjo jImUna nAmanA je megha kahyA che te paNa mahAmezvarUpa che te eka ja vakhata varasavAthI bhUmimAM 10 varSa sudhI dhAnyAdinI utpatti thaI zake che. ceAthA je jihna nAmanA mahAmegha che, te peAtAnI aneka varSoMAthI bhUmine eka varSa sudhI ja dhAnyadi utpanna karavAne samartha banAve che kharA ane nathI paNa manAvatA, kAraNa ke tenuM pANI rUkSa hAya che. eja pramANe puruSanA paNuM nIce pramANe cAra prakAra paDe che--(1) puSkarAvata meghasamAna puruSa--je mANasa eka ja vAra upadeza ApIne jIvAne lAMbA samaya sudhI zubha svabhAvavALA karI nAkhe che athavA eka ja vAra dAna ApIne jIyeAne lAMkhA samaya sudhI samRddha karI nAkhe che te puruSane puSkarAvata megha samAna gaNavAmAM Ave che. (ra) panya samAna puruSa--je puruSa eka ja vAra upadeza ApIne athavA dAna ApIne jIvAne alpakALa paryaMta zubha svalAva yukta athavA samRddha karI nAkhe che, evA puruSane panya samAna zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 sthAnAGgasUtre meya sakRdupadezena sahAnena vA bhavinaM bhAvayati samRddhizAlinaM yA karoti | 3 | tathA - jilhmasamAnaH puruSo'sakRdupadezenAsakRddAnenApi vA'lpatamakAlaparyantaM jantuM bhAvayati yA na bhAvayati, upakaroti vA nopakarotIti 4 / (15) / sU010 // mUlam -- cattAri karaMDagA paNNattA, taM jahA- sovAgakaraMDagA 1, vesiyAkaraMDa 2, gAhAvaikaraMDae 3, rAyakaraMDae 4, (16) / evAmeva cattAri AyariyA paNNattA, taM jahA --sobAgakaraMDagasamANe 1, besiyAkaraMDagasamANe 2, gAhAvaikaraMDaga samANe 3, rAyakaraMDagasamANe 4 ( 17 ) // sU0 11 // chAyA - catvAraH karaNDakAH prajJaptAH, tadyathA - zvapAkakaraNDakaH 1, vezyAkaraNDakaH 2, gRhapatikaraNDakaH 3, rAjakaraNDakaH 4 / ( 16 ) evameva catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA - zvapAkakaraNDakasamAnaH 1, vezyAkaraNDakasamAnaH 2, gRhapatikaraNDakasamAnaH 3, rAjakaraNDakasamAnaH 4 / ( 17 ) // sU0 19 // TIkA - " cacAri karaMDagA" ityAdi karaNDaH - vaMzazalAkAdinirmito bhAjanavizeSaH karaMDiyA ' iti bhASAprasiddhaH sa eva karaNDakaH, te catvAraH prajJaptAH, takahI eka bArake upadezase yA eka bArake dAnase prANIko zubha bhAvase yukta kara detA hai yA samRddhizAlI banA detA hai 3 tathA jilhma megha samAna vaha puruSa hai jo bAra 2 ke upadeza yA bAra 2 ke dAna se bhI alpatama kAla takahI prANIko zubha svabhAvacAlA yA paisevAlA banA detA hai athavA nahIM bhI banA detA hai aisA manuSya kisIkA upakAra karatA bhI hai nahIM bhI karatA hai 15 sU. 10 "cattAri karaMDagA paNNattA" ityAdi sUtra 11 // vaMzakI zAlAkAoM se nirmita hue pAtra vizeSakA nAma karaMDaka hai, jise bhASAmeM karaMDiyA kahate haiM ye karaMDaka cAra prakArake hote haiM kahe che. (3) jImUta samAna puruSa--je puruSa eka ja vAra upadeza ApIne athavA dAna ApIne jIyeAne alpatara kALa sudhI zubha svabhAvavALA athavA samRddha karI nAkhe che te puruSane jImUta samAna kahe che. (4) jihna megha samAna puruSaje mAzusa vAraMvAra upadeza athavA dAna devA chatAM paNa jIvAte alpatama kALa sudhI zubha svabhAvavALA athavA samRddhizALI banAvI zake che athavA manAvI zakatA nathI evA puruSane jijJasamAna kahe che. (15) sU. 10 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u. 4 sU0 15 karaMDakadRSTAntena AcAryanirUpaNam 319 tadyathA-zvapAkakaraNDakaH sa ca phacayarocchiSTAzucimabhRtvasArastyAzrayatayA'tya natamasAro bhavati 1, tathA-vezyAkaraNDakaH sa tu jatupUritasuvarNanirmitAlaGkArAdhAzrayatapA zvapAkakaraNDApekSayA kizcitsAro'pi gRhapati-rAjakaraNDApekSayA tvasAra eva bhavati 2, tathA-gRhapatikaraNDaka:-gRhapatiH-sampattizAlI kauTumbikA tasya karaNDakastathA, sa ca viziSTamaNisvarNAbharaNAdyAzrayatayA pUrvoktakaraNDadvayAt sArataro bhavati 3, tathA-rAjakaraNDakA-sa tu bahumUlyaratnAdyAzrayatayA pUrvoktakaraNDatrayAtsAratamo bhavati / / eka zvapAkakaraNDaka 1 dUsarA vezyA karaNDaka, tIsarA gRhapati karaNDaka aura cauthA rAjakaraNDaka inameM jo zvapAkakA cANDAlaphA karaNDaka hotA hai, vaha kUDA vagairahake rakhe jAne ke kAraNa yA jhUTha vagairahake rakhe jAneke kAraNa yA apavitra raTTI Adike bharaneke kAraNa atyanta asAra hotA hai 1 vezyAkA jo karaNDaka hotA hai vaha lAkhase yukta capar3Ike yukta soneke bane gahanoM alaMkAroMse yukta hone ke kAraNa-ve usameM ghare rahate haiM-isa kAraNase zvapAkake karaNDakakI apekSA kucha sAravAlA hotA hai para gRhapatike yA rAjAke karaNDakakI apekSA to asAra hotA hai 2 jo sampattizAlI kauTumbika gRhapati hotA hai, usakA karaNDaka viziSTa maNiyoMke gahanoMse yA svarNake gahanoMse bharA rahane ke kAraNa pUrvekta karaNDaka dvayase sAratara hotA hai 3 tathA rAjAkA jo karaNDaka hotA hai yaha bahumUlyavAle ratnAdikoMse bharA rahane ke kAraNa pUrvakti tIna karaNDakoMkI apekSA sAratama hotA hai 4 (16) " cattAri karaDagA paNNattA " tyA-(sU. 11) karaMDiyAnA cAra prakAra kahyA che-(1) zvapAka karaMDiye--cAMDALanA karaMDiyAne zvapAka karaMDaka kahe che. temAM kacare, eMTha, maLa Adi apavitra sthAna larathAmA mAya che. te 2 ta masAra DAya che. (2) vezyA 4274vezyAnA karaMDiyAne vezyAkaraMDaka kahe che. temAM lAkha AdithI yukta senAnA AbhUSaNe bharelA hovAne kAraNe te zvapAka karaMDaka je asAra heta nathI. te zvapAka karaMDaka karatA sArayukta hoya che paNa gRhapatikaraMDaka ane rAja4244 42di | asA2 DAya che. (3) 75ti424-sapattiAjI gRha sthanA karaMDiyAne gRhapatikaraMDaka kahe che. te viziSTa maNionA ke savarNanA AbhUSaNathI bhareluM hoya che. te kAraNe pUrvokta be karaDiyA karatAM te vadhAre sArayukta hoya che. (4) rAjakaraMDaka-rAjAne karaMDiye bahu mUlyavAna ratnAdikAthI bharelo hovAne kAraNe pUrvokta traNe karaMDiyA karatAM vadhAre sArayukta hoya che. dA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ___sthAnAGgasUtre " evAmeva catvAra AyariyA" ityAdi-evameva-ukta karaNDakacatuSTayavadeva AcAryAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-zvapAkakaraNDakasamAnaH-ya AcArya utmUtrAdi prarUpakatvAdunmArgagAmitayA cAritraparibhraSTo bhavati so'tyantAsAratvAzthA. NDAlakaraNDakatulya ucyate / 1 / iti prathamaH / tathA-vezyAkaraNDakasamAnaHyastu kiJcidevazrutaM yathA kathaMcitpaThityA bAgAimbareNa mugdhajanamAkRSTa karoti sa parIkSAyAmadakSatayA'sAratvAdevavezyAkaraNDakatulyaH / iti dvitIyaH 2 / tathAgRhapatikaraNDakasamAnaH-yastu sva-parasiddhAntajJaH kriyAdiguNasampannazca bhavati sa sArasampannatyAd gRhapatikaraNDa katulyaH / iti tRtIyaH 3 // tathA-rAjakaraNDakasa. mAnaH-yastu sadhairapyAcAryaguNairalakRtatayA tIrthaGkarasadRzaH sa sAratamatvAd nRpati karaNDakatulyaH sudharmAdiyat iti caturthaH 4 (17) // sU0 11 // ___isI prakArase AcAryajana bhI cAra prakArake hote haiM-zvapAka karaNDaka tulya vaha AcArya hai, jo utsUtra zAstraviruddha prarUpaNA karatA haiM unmArgagAmI hotA hai ataH cAritrase bhraSTa hotA hai 1 vezyA karaNDakake tulya vaha AcAryahai jo thoDAsAhI zruta yathAkathazcit rUpase paDhakara apane vacanADambarase mugdhajanako AkRSTa karatAhai vaha parIkSAmeM adakSa acatura honeke kAraNa asAra kahA gayAhai 2 gRhapati karaNDakake samAna vaha AcArya hai jo svasiddhAnta aura parasiddhAntakA jAnanevAlA hotA hai, aura kriyAdi guNoMse sampanna hotA hai aisA vaha sArasampanna AcArya gRhapati karaNDaka jaisA kahA gayA hai 3 tathA rAjAke karaNDaka samAna vaha AcArya hai jo samasta AcAryoM ke guNoMse alaGkRta honeke kAraNa se pramANe bhAyA para yAra prAna DAya che--(1) zvapAka karaMDaka samAna AcArya- je AcArya usUtra (zAstra virUddhanI) prarUpaNA kare che, unmArgagAmI hoya che ane te kAraNe cAritrabhraSTa hoya che evA AcAryane zvapAka kaDaka samAna kahe che. (2) vezyAkaraMDaka samAna AcArya je AcArya ceDA thaDA kRtane jJAtA hoya che, ane pitAnA vacanADaMbara dvArA mugdhajanAne AkarSAnArA hoya che te che zratajJAnamAM pUrNa na hovAne kAraNe zvapAkakaDaka karatA vadhAre sAyukta ane trIjA ane cothA prakAranA AcAryonI apekSAe asArayukta gaNAya che. (3) gRhapati karaMDaka samAna AcArya-je AcArya svasiddhAMta ane parasiddhAMtanA jANakAra hoya che ane kriyAdi guNothI saMpanna hoya che, temane gRhapatikaraMDaka samAna kahe che. (2) rAjakaraMDaka samAna AcArya-jeo zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU012 vRkSadRSTAntena AcAryasvarUpanirUpaNam 321 mUlam-cattAri rukkhA paNNattA, taM jahA--sAle NAmamege sAlapariyAe 1, sAle NAmamege eraMDapariyAe 2, eraMDe NAmamege sAlapariyAe 3, eraMDe NAmamege eraMDapariyAe 4 (18) / evAmeva cattAri AyariyA paNNattA, taM jahA-sAle NAmamege sAlapariyAe 1, sAle NAmamege eraMDapariyAe 2, eraMDe NAmamege sAlapariyAe 3, eraMDe NAmamege eraMDapariyAe 4 / ( 19) / cattAri rukkhA paNNattA, taM jahA-sAle NAmamege sAlaparivAre 4 (20) / evAmeva cattAri AyariyA paNNattA, taM jahAsAle NAmamege sAlaparivAre 4 ( 21) / sAladumamajjhayAre jaha sAle NAma hoi dumraayaa| iya suMdara Ayarie suMdara sIse muNeyave // 1 // eraMDamajjhayAre jaha sAle NAma hoi dumraayaa| iya suMdara Ayarie maMgula sIse muNeyavve / 2 // sAladumamajjhayAre eraMDe NAma hoi dumraayaa| iya maMgula Ayariya suMdarasIse muNeyavye // 3 // eraMDamajjhayAre eraMDe NAma hoi dumraayaa| iya maMgula Ayarie maMgulasIse muNeyavye / 4 / sU0 12 // chAyA-catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA-sAlo nAmaikaH sAlaparyAyaH 1, sAlo nAmaika eraNDaparyAyaH 2, eraNDo nAmaikaH sAlaparyAyaH 3, eraNDo nAmaika tIrthakara jaisA hotAhai, aisA vaha sudharmAsyAmIkI taraha sAratama honese nRpatikaraNDaka jaisA kahA gayA hai 4 (17) sUtra 11 // AcAryonA samasta guNethI vibhUSita havAne kAraNe tIrthakara jevAM hoya cheevAM sudharmAsvAmI jevA sAtama AcAryane nRpatikaDaka samAna kahe che 17AsU.11 sa-41 zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 sthAnAGgasUtre eraNDaparyAya: (18) / evameva catvAra AcAryAH prajJatAH, tadyathA - sAlo nAmaika: sAlaparyAya: 1, sAlo nAmaka eraNDaparyAyaH 2, eraNDanAmaikaH sAlaparyAya: 3, rust nAmaka eraNDaparyAyaH 4 (19) catvAro vRkSAH prajJaptAH, tadyathA - sAlo nAmekaH sAlaparivAraH 4 (20) evameva catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA - sAlo nAmaikaH sAlaparivAraH 4 ( 21 ) ! sAmamadhyakAre yathA sAlo nAma bhavati drumarAja : / iti sundara AcAryaH sundaraH ziSyo jJAtavyaH // 1 // eraNDamadhyakAre yathA sAlo nAma bhavati drumarAjaH / iti sundara AcAryaH : maGgulaH ( asundaraH ) ziSyo jJAtavyaH / 2 // sAladrumamadhyakAre eraNDo nAma bhavati drumarAjaH / iti magula AcAryaH sundaraH ziSyo jJAtavyaH // 3 // eraNDa madhyakAre eraNDo nAma bhavati drumarAjaH / iti maGgula AcAryaH maGgulaH ziSyo jJAtayaH || 4 || sU0 12 // TIkA - ' cattAri rukkhA " ityAdi - puna kSAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeko vRkSaH sAla:- sAlAkhyavRkSajAtimattvAt sAlo bhavan sAlaparyAyaH - sAlagata - niviDacchAyatva saMsevyatvAdi dharmasampanno bhavatIti prathamaH / 1 / tathA - ekaH sAlo bhavannapi eraNDaparyAyaH - eraNDaga tAlapacchAyatvA sevyatvAdidharmavAna bhavati / iti dvitIyaH / 2 / tathA eka eraNDaH san ghanacchAyatyAdi 'cattAri rukkhA paNNattA' ityAdi sUtra 92 // TIkArtha- vRkSa cAra prakArake kahe gaye haiM jaise- sAla sAla paryAya 1 sAla eraNDa paryAya 2 eraNDa sAla paryAya 3 aura eraNDa eraNDa paryAya 4 inameM jo prathama prakArakA vRkSahai vaha sAla nAmaka vRkSakI jAtivAlA honese sAla hotA huA sAlagata jo nibiDa chAyA Adi dharma hai tathA logoM dvArA Azraya lenA Adi jo bAte haiM unase yukta hotA hai // 1 // dvitIya prakArakA jo vRkSU hai vaha sAla hotA huA bhI eraNDake jaisI paryAyavAlA hotA hai jaise-eraNDa alpa chApAvAlA hotA hai ata "" cattAri rukkhA paNNattA" ityAdi - (sU. 12) vRkSa yAra aAranA hyA che - ( 1 ) sAsa- sAsaparyAya, (2) sAsa- mera3 paryAya, (3) merau-sAsaryAya, (4) meraGa- mera uparyAya. tebhAMthI paDelA addiiranuM vRkSa sAla nAmanA vRkSanI jAtinuM hoya che ane sAlavRkSanA guNaiAthI yukta hAya che eTale ke ghADa chAyAthI yukta hovAne prANIone Azraya ApanAru hoya che. mATe tene kahyuM che. (2) khIjA prakAranu vRkSa sAla * 6 jAtinuM havA zrI sthAnAMga sUtra : 03 kAraNe leAke ane sAsa- sAhasaparyAya ' 35 chatAM paNa eraDAnA Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU012 vRkSadRSTAntena AcAryasvarUpanirUpaNam 323 dharmasampannatvAt sAlaparyAyo bhavatAti tRtIyaH 3, tathA-eka eraNDaH san punareraDaparyAyaH-eraNDagatAlpacchAyatvAdi dharmopeto bhavatIti caturthaH 4 (18) " evAmeva cattAri AyariyA" ityAdi-evameva-sAlavadeva AcAryAzcasvAraH prajJaptAH, tadyathA-eka:-kazcidAcAryaH sAlaH-sAlasadRzaH-sAlo yathA sAlajAtIyo vRkSo bahucchAyastathA''cAryo'pi satkulotpannaH sadgurukulazca sAla eyo. cyamAnaH sAlaparyAyaH-sAladharmA, yathA hi sAlaH sacchAyatvAdi dharmayuktastathA zArIrikamAnasikaduHkhajvAlAdahyamAnabhavinAM tapAnAM jJAnAmRtenApahArakatayA svayaM jJAnakriyAjanitayazaH-prabhRti guNasampanna AcAryoM'pi sAla eva vyapadieva asaMkhya hotA hai aisehI dharmavAlA yaha hotA hai tRtIya prakArakA vRkSa eraNDa hotA huA bhI aisA hotA hai ki ghanI chAyAvAlA hotA hai ataeva janoM dvArA saMsevya hotA hai ityAdi rUpase sAlavRkSa gata dharmoM vAlA honese vaha sAla paryAyavAlA hotA hai / tathA-caturtha prakArakA vRkSa eraNDa huA bhI eraNDa gata alpa chAyAyAle dharmase. asaMsevyatya Adi bAtoMse yukta banA rahatA hai (18) isI prakArase cAra AcArya hote haiM-inameM sAla sAlaparyAyavAlA vaha AcArya hotA hai jo satkulameM utpanna huA hotA hai, sat gurukulavAlA hotA hai tathA-zArIrika evaM mAnasika duHkharUpa jvAlAse atyanta jalate hue bhavya janoMke tApako jo apane jJAnAmRtake siMcanase zAnta kara detAhai aura svayaM jJAna kriyAka nirdoSa(niraticAra)rUpa pAlanase janita yaza Adi guNoMse sampanna hotaahai| sAla huA bhI eraNDaparyAyavAlA vaha jevI paryAyavALuM hoya che, eTale ke eraMDAnI jema a5 chAyAyukta hoya che. te kAraNe prANuo dvArA asaMsevya hoya che-temanA AzrayasthAna rUpa hetuM nathI. (3) trIjA prakAranuM vRkSa eraMDAnI jAtinuM hovA chatAM ghADa chAyAyukta hovAne kAraNe sAla paryAyavA (sAlanA dharmothI saMpanna). hoya che ane te kAraNe prANuo dvArA saMsevya hoya che. cothA prakAranuM vRkSa eraMDAnI jAtinuM hoya che ane alpa chAyAdi eraMDAnA dharmothI yukta hovAne kAraNe prANuo dvArA asaMsevya hoya che. 18 se prabhArI mAyAya 555 yAra 412 // Bar cha-(1) saas-saatparyAyavALA AcArya-je AcArya saMkulamAM utpanna thayA hoya che-sata gurukulavALA hoya che, tathA zArIrika ane mAnasika duHkharUpa vALAthI baLI rahelA bhavyajanonA tApane jeo potAnA jJAnAmRtanA siMcana dvArA zAnta karI nAkhe che ane jeo pite jJAnakriyAnA nirdoSa pAlanathI janita yaza zrI.sthAnAMgasUtra :03 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre zyate, iti prathamaH 1 / ekaH sAlo bhavannapi eraNDaparyAyaH-eraNDadharmA-alpajJA nAdirUpacchAyatvAd bhavatIti dvitIyaH 2 / evaM zeSamaGgadvayamapi bodhyam / 4 / (19) ___ " cattAri rukkhA " ityAdi - vRkSAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko vRkSaH sAla:-sAlakSajAtIyaH san sAlaparivAraH-sAla eva parivAro yasya sa tathA bhavati iti prathamaH / evaM zeSabhaGgatrayamapi 4 / (20) AcArya hai jA satkulameM utpanna huA bhI sat gurukulavAlA huA bhI alpa jJAnAdi rUpa chAyAvAlA hotA hai 2 isI prakArase zeSa do bhaGgakA bhI vyAkhyAna kara lenA cAhiye 4 (19)-" cattAri rukkhA" vRkSa cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise-sAla sAla parivAravAlA 1 Adi 4 isI tarahase AcArya bhI cAra kahe gaye haiM sAla sAla parivAravAlA 1 Adi 4 tAtparya isa kathanakA aisA hai ki jaise koI eka vRkSa-sAlavRkSa aisA hotA hai jo svayaM sAlavRkSa hotA huA bhI sAlavRkSake parivAravAlA hotA hai 1 koI eka vRkSa sAlavRkSa aisA hotA hai jo eraNDake parivAra vAlA hotA hai 2 koI eka vRkSa aisA hotA hai jo eraNDa huA bhI sAla parivAravAlA hotA hai 3 aura koI eka vRkSa aisA hotA hai, jo eraNDa Adi guNothI saMpanna hoya che evA AcAryane sAla-sAlaparyAya rUpa pahelA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che. (2) sAla-eraMDa5ryAya samAna AcArya---je AcArya saMkulamAM utpanna thayelA hovA chatAM paNa ane sat gurukulavALA hovA chatAM paNa ghaNA ochAM jIne temanA jJAnAdi rUpa chAyAne lAbha ApanArA hoya che, evA AcA42 sAla me paryAya samAna' hI 24Aya che. (3) sa-sAsaryAya samAna ane (4) eraMDa-eraMDaparyAya samAna A banne bhAMgAne bhAvArtha jAte ja samajI le. 19 " cattAri rukkhA" tyAha-vRkSa yA2 54 // 2 // 4hA cha (1) sAta-sAsa pariyAravANu (2) sAsa-27 parivAravANu, (3) sara-sAsaparivAravANu mana (4) me27- 275ricArapANu me pramANe AcArya paNa cAra prakAranA kahyA che-(1) sAla-sAlaparivAravALA ItyAdi cAra prakAra samajavA dRSTAnta sUtranA cAre bhAMgAnuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-kaI eka vRkSa, jAtinI apekSAe sAlavRkSanI jAtinuM hoya che ane sAlavRkSanA parivArathI yukta hoya che. (2) keI eka vRkSa, jAtinI apekSAe sAlavRkSanI jAtinuM hoya che paNa parivAranI apekSAe eraMDA jevuM hoya che. (3) kaI eka vRkSa, eraMDAnI jAtinuM hovA chatAM sAlavRkSa jevAM parivAravALuM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04304 sU012 vRkSadRSTAntena AcAryasvarUpanirUpaNam 325 ___ " evAmeve " tyAdi-evameva catvAra AcAryAH prajJaptAH, tadyathA-eka:sAlaH-sAlasadRzaH sadgurukulazrutAdibhiruttamatvAt sa punaH sAlaparivAraH-sAlAyamAnamahAnubhAva sAdhuparijanatvAt bhavati iti prathamaH 1 / tathA ekaH-sAlaH sanneraNDaparivAraH-eraNDAyamAnanirguNasAdhuparivArakatvAt, iti dvitIyaH 2 / tathAekaH zrutAdihInatayA eraNDaH samnapi sAlaparivAro bhavati / iti tRtIyaH 3 / tathA-eka eraNDaH sana punareraNDa parivAro bhavatIti caturthaH 4 // (21) / mAguktamartha draDhayituM gAthA upanyasyati-"-sAladumamajjhayAre" ityAdisyaSTam , nvrm-saaldrummdhykaare-saaldrummdhye| mnggulshbdo'sundraarthH|||mu012|| huA bhI eraNDa parivAravAlA hI hotA hai 4 isI prakArase koI eka AcArya aisA hotA hai jo sAlavRkSa ke jaisA hotA hai-sadguru kulavAlA hotAhai zrutAbhyAsa Adi guNoMse uttama hotA hai-aura sAlavRkSake jaise parivArase-tapasvI Adi mahAnubhAvayAle sAdhu parijanoMse yukta hotA hai tathA koI eka AcArya aisA hotA hai jo svayaM sAlake jaisA hotA huA bhI eraNDa ke parivAra jaise-nirguNa sAdhu parivArase yukta hotA hai koI eka AcArya aisA hotA hai jo eraNDake jaisA huA bhI zrutAdise hIna huA bho sAlake parivAra jaise mahA prabhAvazAlI sAdhu parivAravAlA hotA hai tathA koI eka AcArya aisA hotA hai ki jo svayaM eraNDake tulya hotA hai aura eraNDake jaise ziSya parivAravAlA hotA hai 4 (20) isa kathanako dRDha karaneke liye sUtrakArane ina gAthAoMko kahA haihoya che. (4) keI eka vRkSa eraMDAnI jAtinuM hoya che ane eraMDAnA jevA parivAravALuM hoya che. have dAcchantika sUtrane bhAvArtha spaSTa karavAmAM Ave che-(1) keI eka AcArya sAlavRkSa samAna hoya che-sadu gurukulavALA hoya che ane zratA. bhyAsa Adi guNothI saMpanna hoya che, ane sAlavRkSa jevA parivArathI paNa yukta hoya che eTale ke mahAnubhAvavALA (prabhAvazALI) sAdhuonA parivArathI yukta hoya che. (2) keI AcArya evA hoya che ke jeo pite sAlavRkSa samAna hoya che paNa nirguNa sAdhujane rUpI eraMDa parivArathI yukta hoya che. (3) keI AcArya pite eraMDavRkSa samAna eTale ke kRtAdithI rahita hoya che paNa sAlavRkSa jevA parivAra rUpa mahA prabhAvazALI sAdhuonA parivArathI yukta hoya che (4) keI AcArya pite erADavRkSa samAna hoya che ane eraMDa samAna parivArathI yukta hoya che paravA A kathananuM samarthana karavA mATe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 sthAnAGgasUtre mUlam-cattAri macchA paNNattA, taM jahA-aNusoyacArI 1, paDisoyacArI 2, aMtacArI 3, majjhacArI 4 / (22) eyAmeva cattAri bhikkhAgA paNNattA, taM jahA-aNusoyacArI 1, paDi. soyacArI 2, aMtacArI 3, majjhacArI 4 ( 23) __ cattAri golA paNNattA, taM jahA-mahusitthagole 1, jaugole 2, dArugole 3, maTTiyAgole 4 (24) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNatA, taM jahA-mahusitthagolasamANe 4 (25) / " sAladumamajjhayAre" ityAdi / ina gAthAoMkA bhAvArtha aisA hai ki jaise sAladrumoMke cIcameM koI eka drumarAja hotA hai, usI prakArase koI eka AcArya aisA hotA hai jo svayaM sundara hotA hai aura usakA ziSya bhI sundara hote haiM / eraNDadrumoMke bIcameM jaise sAladrumarAja hotAhai usI prakArase AcArya to sundara hotA hai, para ziSya sundara nahIM hotA hai| jisa prakAra sAladrumake bIcameM eraNDa drumarAja hotAhai, usI prakAra koI eka AcArya aisA hotA hai, jo svayaM to asundara hotAhai, aura ziSya (parivAra) sundara hotA hai, tathA jaise eraNDoMke bIcameM eraNDahI drumarAja hotAhai, usI prakAra AcArya bhI asundara hotAhai aura ziSya bhI asundara hotA hai| yahA~ madhyakAra pada bIcakA vAcaka aura maGgula pada asu. ndara arthakA yAcaka hai / / sUtra 12 // sUtrAre nAyanI ||thaa| mApI cha-" sAladumamajhayAre " tyAhi / gAthAone bhAvArtha nIce pramANe che-(1) jema sAladranI vacce raheluM keI eka sAlamarAja (uttama sAlavRkSa) zebhe che eja pramANe uttama ziSyanI vacce rahelA uttama AcArya paNuM zobhatA hoya che (2) jema eraMDavRkSanI vacce kaI eka uttama sAlavRkSa hoya che, tema kaI eka AcArya te suMdara (uttama) hoya che paNa temanA ziSya suMdara hotA nathI. (3) jema sAlavRkSonI vacce keI eka eraMDa dumarAja hoya che, tema keI suMdara ziSya samudAyathI yukta evA asuMdara AcArya hoya che. (4) jema eraMDavRkSonI vacce kaI eraMDadamarAja hoya che tema keI AcArya pite paNa asuMdara hoya che ane temanA ziSya paNa asuMdara hoya che. ahIM " madhyakAra" pada vaccenuM vAcaka cha bhane " maGgala" 56 asuranA manuM vAyaH cha, sema samabu. ||suu. 12 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04013 matsyAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 327 cattAri golA paNNattA, taM jahA ayagAle 1. taugole 2, taMbagole 3, sIsagagole 4 ( 26 ) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - ayagolasamANe, jAva sIsagagolasamANe 4, ( 27 ) / cattAri golA paNNattA, taM jahA - hiraNNagole 1, suvaNNagole 2, rayaNagole 3, vayaragole 4 ( 20 ) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - hiraNNagolasamANe jAva vairagolasamANe 4 / ( 29 ) / cattAri pattA paNNattA, taM jahA - asipatteya 1, karapatte 2, khurapatte 3, kalaMbacIriyApatte 4 (30) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - asipattasamANe jAva kalaMbacIriyApattasamANe 4 (31) cattAri kaDA paNNattA, taM jahA suMbakaDe 1, vidalakaDe 2, cammakaDe 3, kaMbalakaDe 4 ( 32 ) / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - suMbakaDasamANe jAva kaMbalaka samANe 4 / ( 33 ) // sU0 13 // chAyA - catvAro matsyAH prajJaptAH, tadyathA - anusrotavArI 1, pratIsrotavArI 2, antacArI 3, madhyacArI 4 / (22) evameva catvAro bhikSAkAH prajJaptAH, tadyathA - anusrotavArI 1, pratisrotazcArI 2, antacArI 3, madhyacArI 4 (23) / catvAro golAH prajJaptAH, tadyathA - madhusikthagola: 1, jatugola: 2, dArugola : 3, mRttikAgola : 4 / ( 24 ) / evameva catvAri puruSajAtAni pajJaptAni, tadyathA- madhusikthagolasamAnaH 4 (25) / catvAro golAH prajJaptAH, tadyathA - ayogola: 1, pugola: 2, tAmragola: 3, sIsakagolaH 4 (26) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathAayogolasamAnaH yAvat sIsakagolasamAnaH 4 ( 27 ) / zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 328 sthAnAGgasUtre catvAro golAH prajJaptAH, tadyathA-hiraNyagola: 1, suvarNagolaH 2, ratnagola: 3, bajragolaH 4 (28) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAhiraNyagolasamAnaH yAvat vajragolasamAnaH 4 / (29) / catvAri patrANi prajJaptAni, tadyathA-asipatra 1, karapatraM 2, kSurapatraM 3, kadambacIrikApatram 4 / (30) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAasipatrasamAnaH yAvat kadambacIrikApatrasamAnaH 4 (31) / catvAraH kaTAH prajJaptAH, tadyathA-sumbakaTaH 1, vidalakaTaH 2, carmakaTaH 3, kambalakaTaH 4 / (32) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAsumbakaTasamAnaH yAvat kambalakaTasamAnaH 4 (33)mu0 13 // TIkA-" cattAri macchA" ityAdi-catvAro matsyAH majJaptAH , tadyathAanusrotazcArI-anusrotasA caratItyevaMzIlastathA-nadyAdi pravAhagAmI 1, tathApratisrotavArI-nadyAdipravAhAbhimukhagAmI 2, tathA-antacArI-pArzvacArI 3, tathA-madhyacArI-madhye-abhyantare caratItyevaMzIlastathA 4 (22) / 'evAmeye ' tyAdi-eyameva-matsyavadeva bhikSAkA:-bhikSAzIlAH sAdhavaH catvAraH prajJaptAH, tadyathA-anusrotavArI-yo bhikSAko'bhigrahavizeSAdupAzrayasamI cattAri macchA paNNattA ityAdi sUtra 13 // TIkArtha-matsya cAra prakArake kahe gayehaiM jaise-anusrotacArI1 pratisrota. cArI 2 antacArI 3 aura madhyacArI4 inameM jo nadI Adike pravAhake sAtha calatA hai vaha anusrotavArI matsya hai, jo nadI Adike pravAhake sAmane jAtAhai yaha pratisrotacArI matsyahai nadIke pAsa meM pArzvabhAgameM jo calatA hai yaha antacArI matsyahai / aura jo nadIke bhItarameM madhya bhAgameM nIce calatA hai vaha madhyacArI matsya hai isI prakArase bhikSAka-bhikSAzIla sAdhu bhI cAra prakAra ke hote haiM jaise-koI eka bhikSAka-aisA " cattAri macchA paNNattA " tyAha-(sU. 13) matsyanA nAye pramANe yA2 prA2 gal -(1) anusotayArI, (2) pratilotayArI, (3) antayArI bhane (4) bhadhyayArI. je matsya nadI AdinA pravAhanI dizAmAM cAle che tene anusrotacArI kahe che. je matsya pravAhanI sAmenI dizAmAM cAle che tene pratisrotacArI kahe che. je matsya nadInA kinArA pAse ja saMcaraNa kare che tene antacArI kahe che. ane je matsya nadInA madhya bhAgamAM pANInI nIce saMcaraNa karanAruM hoya che tene madhyacArI kahe che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u04 sU013 matsyAdidRSTA' tena puruSajAtanirUpaNam pAt krameNa gRheSu mikSate so'nusrotazvArIti prathamaH 1| tathA - pratisrotazvArIyastUtkrameNa - prathamaM gRheSu bhikSate tato nijasthAnasamIpasthagRhamAyAti bhikSArtha sa tathA = dUrAdAramyopAzrayasamIpacArItyarthaH 2 tathA antacArI - yastu kSetrasyAnteavasAne bhikSArthaM caratItyevaMzIlastathA 3, tathA - madhyacArI - kSetrAbhyantare caratItyevaMzIlastathA / ( 23 ) / " cattAri golA " ityAdi - golA : - vRttapiNDAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathAmadhusikthagola:- madhusikthaM - madanaM 'moma' iti bhASAyAM prasiddhaM dravyaM tasya gola: hotA hai jo anusrotacArI hotA hai, aisA vaha bhikSAka abhigraha vizekeza upAzrayake pAsase lagAkara kramazaH gRhoM meM bhikSA mAMgatA hai| koI eka bhikSAka aisA hotA hai, jo pratisrotacArI hotA hai - aisA bahasAdhu utkramase pahile gRhoM meM bhikSAkI yAcanA karatA hai bAdameM upAzraya Adi apane sthAnake samIpastha gRha para Akara bhikSA yAcanA karatA hai / yaha bhikSA yAcanA pahile dUra se prArambha karatA hai aura bAda meM upAzrayake pAsa rahe hue gharoM se bhikSA karatA hai, koI eka bhikSAka aisA hotA hai jo antacArI hotA hai aisA vaha bhikSAka kSetrake anta meM bhikSAke liye paryaTana karatA hai koI eka sAdhu aisA hotA hai jo madhyacArI hotA haiaisA vaha bhikSAka kSetra ke bhItarahI bhikSA ke liye phiratA hai 4 (23) 329 " cattAri golA " ityAdi - golA - vRttapiNDa cAra prakArake kahe gaye haiM jaise - madhusiktha gola 1 jatugola 2 dArugola 3 aura mRttikA gola 4 momakA meNakA jo golA hotA hai yaha madhusiktha gola hai, lAkhakA eja pramANe bhikSAka (bhikSAzIla sAdhu) paNa cAra prakAranA hoya che(1) anusrotacArI--kAi eka sAdhu evA hAya che ke je abhigrahavizeSane kAraNe upAzrayanI samIpanA gharathI zarU karIne kramazaH bhikSA mAgavA mATe gamana kare che. (2) pratisrotacArI bhikSuka-kAi eka bhikSuka (sAdhu) evA hAya che ke je utkramathI (ulTA kramathI) bhikSA mAgavI zarU kare che. eTale ke upAzrayathI dUra AvelA gharathI bhikSA mAgavAnI zarU karIne kramazaH upAzrayanI samIpanA sthAna tarapha bhikSA prApti mATe sa'caraNa karanArA hAya che. (3) antacArI bhikSAka --te kSetranA anya bhAgamAM bhikSA mAgavA mATe gamana karatA hoya che. (4) madhyacArI bhikSAka - koI sAdhu evA hoya che ke je kSetranA madhyabhAganA sthaLeAmAM bhikSA mAgavA mATe karatA hoya che. rA " cattAri golA " ityAhi-gojAnA nIce pramANe yAra prahAra udyA che - (1) bhadhusitha goNI-bhIthunA gojAne bhadhusimtha goNI uDe che. (2) sa0-42 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 330 1, tathA - jatugola: - jatu lAkSA - ' lAkha ' iti bhASAyAM prasiddhaM dravyam - tasya gola : 2, dArugola:- kAThagola: 3, mRttikAgolaH, ete kameNa mRdu-kaThinatarakaThinatamA bhavanti / ( 24 ) / " evAmeva cattAri purisajAyA " ityAdi - evameva-uktagolacatuSTayavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA- madhusikthagolasamAnaH- madanagolo yathA'lpatApenApi dravito bhavati tathA-parISahAdinA yaH puruSo mRdusatvo bhavati sa tatpadavyapadezyaH 1 tathA - jatugolasamAnaH - jatugolo yathA'lpatApenAdravanmadanagolApekSayA kaThino mavati tathA yaH puruSa parISadAdiSu dRDhasattvo bhavati sa tatpadavyapadezyaH 2, tathA - dArugolasamAnaH yathA - dArugola:- kASThagolaH, sa jo golA hotA hai vaha jatugola hai 2 kAThakA jo golA hotA hai vaha dArugola hai 3 aura miTTIkA jo golA hotA hai vaha mRttikA gola hai 4 ye cAroM gole kramazaH mRdu, kaThina, kaThinatara aura kaThinatama hote haiM (24) isI taraha se puruSa bhI cAra prakArake hote haiM inameM madhusiktha gola samAna vaha puruSa hai jo parISaha Adise kamajora balabAlA bana jAtA hai, jaise momakA golA thoDese bhI tApase pighala jAtA hai isIliye aise puruSako madhusiktha golA jaisA kahA gayA hai 1 / jaise jatu golA alpa tApase nahIM pighalatA hai, kyoMki vaha momake golAkI apekSA kaThina hotA hai usI prakAra jo parISaha Adike Ane para calAyamAna nahIM hotA hai, vaha puruSa jatugolAke samAna kahA gayA hai 2 jaise - kASThakA golA tApase pighalatA nahIM hai, kyoMki yaha kaThinatara jatugALA-lAkhanA gALAne jatugALA kahe che. (3) dArugALA-lAkaDAnA geLAne dArugeALA kahe che (4) mRttikAgALA-mATInA gALAne mRttikAgALA kahe che. te cAre geALA anukrame mRdu, kaThina, kaThinatara ane kaThinatama hoya che. ra4A eja pramANe puruSA paNa cAra prakAranA kahyA che-(1) mINanA gALA samAna puruSa-jema mINunA gALA thADA tApathI paNu pIgaLI jAya che tema koi kAI puruSa evA hAya che ke je parISaha Adi vaDe kamora banI jAya che evA puruSAne mINanA gALA samAna kahyA che. (ra) lAkhanA gALA samAna puruSalAkhanA gALeA kaThaNa hAya che tethI gheADA tApathI pIgaLI jatA nathI eja pramANe je puruSa parISahA AvI paDatAM aDaga rahe che-bilakula calAyamAna thatA nathI, evA puruSane lAkhanA gALA samAna kahyo che. (3) lAkaDAnA geLA samAna puruSa--jema lAkaDAnA gALA adhikamAM adhika tApathI paNa zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TI. sthA. 4 u. 4 sU.13 matsyAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 331 tApenAdravaNAtkaThinataro bhavati. tathA-yaH puruSaH parISahAdiSu dRDhatarasattvo bhavati sa tatpadavyapadezyaH 3, tathA-mRttikAgolakasamAna:-yathA mRttikAgolaH pracuratApenApyadravaNAtkaThinatamo bhavati-tathA-yaH puruSaH parIpahAdiSu dRDhatamasattyo bhavati sa tatpadavyapadezabhAk 4 / (25) / 'cattAri golA' ityAdi-punargaulAzcavAraH prajJaptAH, tadyathA-ayogola: 1, trapugolaH 2, tAmragolaH 3, sIsakagolaH 4 / ete guru-gurutara-gurutamA'tyantagurayo bhavanti (26) / " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-uktagolavadeva-puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ayogolasamAnaH-ayogolo yathA gurubhacati tathA yaH puruSo gurubhUtArammAdivicitrapravRtyupArjitakarmabhAraH, yadvA-pitRmAtRhotA hai usI prakArase jo puruSa parISaha AdikoMke Ane para dRDhatara sattvavAlA hotA hai vaha puruSa dArugolAke jaisA kahA gayA hai 3 aura mRttikAke golAke samAna vaha puruSa kahA gayA hai jo puruSa parISaha AdikoMke Ane para dRDhatama balavAlA banA rahatA hai, jaise miTTIkA golA pracura tApase bhI nahIM pighalatA hai kyoMki vaha dRDhatama hotA hai 4 (25) punazca-" cattAri golA" ityAdi-golA cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-ayogola 1 pugola 2 tAmugola 3 aura sIsakagola 4 ye kramazaH guru, gurutara, gurutama aura atyanta guru hote haiM (26) isI tarahase puruSa bhI cAra prakArake hote haiM-inameM ayogolake samAna vaha puruSa hai jisane gurubhUta Aramma AdimeM apanI vicitra pravRttise pIgaLate nathI-pite baLI jAya che paNa pIgaLate nathI, eja pramANe AkarAmAM AkarAM parISaha sAme paNa je mANasa ati daDhatAthI TakI rahe cheprANa jAya te paNa calAyamAna thatuM nathI evA daDhatara sattvavALA puruSane lAkaDAnA geLA samAna kahyo che. (4) mATInA geLA samAna puruSa-jema mATIne goLo pracaMDamAM pracaMDa tApathI paNa pIgaLato nathI ema daDhatama. sattvavALe puruSa ugramAM ugra parISaho sAme paNa aDagatAthI TakI rahe che. rakSA ___ " cattAri golA" tyAhi-mAnA nIya prabhA yA2 52 59 hyA cha-(1) ayogasa (DhAnA gogA, (2) dhugosa (4thI2 gAjo) (3) tAbhugosa (tamAnI gANI), mana (4) sIsA (sIsAno gojI) mAgAsa vajananI apekSAe anukrame guru,gurutara, gurutama ane atyanta guru hoya che. 26 eja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra kahyA che-(1) leDhAnA geLA samAna puruSa-jeNe bhAre bhAre AraMbha AdimAM pravRtta thaIne karmabhArane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 sthAnAGgasUtre putrakalatrAdiSu gurusnehabhArAkrAnto bhavati sa tathA 1, tathA-trapugolasamAna:tAmragolasamAnaH sIsagolasamAnaH, ete trayaH krameNa gurutara-gurutamA-'tyantagurubhUtArambhAdivicitrapravRtyupArjitakarmamArAH, yadvA-pitrAdiSu gurutarAdisnehabhArA''krAntAH puruSA bodhyAH 4 (27) / 'cattAri golA' ityAdi-punazcatvAro golAH prajJaptAH, tadyathA-hiraNyagolaH 1, suvarNagolaH 2 ratnagolaH 3, vajragolaH 4 / ete cA'lpaguNA'dhi :guNA-'dhikataraguNA-'dhikatamaguNA bhavanti, (28) / karmabhArako upArjita kiyA hai arthAt jisa prakAra lohekA golA bhAravAlA vajanavAlA hotA hai usI prakArase jo prANI Arambha Adi kAryoM meM pravRtti karanese upArjita karmabhArase bhArI bana jAtA hai aisA vaha puruSa ayogolake samAna kahA gayA hai athavA-pitA, mAtA, putra, kalana AdikoMmeM bahuta adhika mamatA rUpa snehake bhArase jo AkrAnta hotA hai, vaha ayogolake samAna puruSa hai pugola samAna, tAmugola samAna aura sIsagola samAna puruSameM gurutara, gurutama aura atyanta gurubhUta ArambhAdi kAryoM meM apanI vicitra pravRttise upArjita karma bhArase AkrAnta hote haiM athavA-mAtA pitA AdikoMmeM gurutara Adi bhedadyAle snehake bhArase dabe rahate haiM-isaliye ve kramazaH pugolAke jaise kahe gaye haiM (27) " cattAri golA" punazca--golA cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-hiraNya golA 1 suvarNagolA 2 ratnagolA 3 aura upArjita karyo hoya che eTale ke jema leDhAne gaLe vajanadAra hoya che tema je jIva AraMbha AdimAM pravRtta thavAne kAraNe upArjita karelA kamabhArathI bhAre bane che evA puruSane leDhAnA goLA samAna kahyA che-athavA mAtA, pitA, putra, putrI, patnI Adi pratye adhika mamatA rUpa nehanA bhArathI je mANasa jakaDAyeluM hoya che tene leDhAnA goLA samAna kahe che. eja pramANe gurutara, gurutama ane atyaMta gurubhUta AraMbhAdi kAryomAM pravRtta thaIne kamabhArane upArjita karanArA puruSane athavA mAtA, pitA Adi pratyenA gurutara, gurutama ane atyanta gurubhUta saneha bhAvathI jakaDAyelA puruSane anukrame trapugaLA samAna, tAMbAnA goLA samAna ane sIsAnA goLa samAna kahe che. ra7A "cattAri golA" gaNAnA nIce pramANe yA2 52 55 jyA cha(1) yadIna gAgA, (2) sAnAnI gANI, (3) 2tnana gaNa mana (4) zrI sthaanaa|| sUtra :03 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TI. sthA. 4 u. sU.13 matsyAdidRSTAntena puruSajAtanirUNapam 333 " evAmeva cattAri purisajAyA' ityAdi-evameva-uktagolavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-hiraNyagolasamAnaH-rajatagolatulyaH-yAvatyadena-' suvarNagolakasamAnaH ratnagolakasamAnaH' iti padadvayaM grAhyam , tathA bajra. golasamAnaH / etacatuSTayasamAnAH puruSAH krameNAlpAdisamRddhisampannatvena, yadvA. -'lpAdijJAnAdiguNasampannatvena bodhyAH / 29 / / ___" cattAri pattA" ityAdi-patrANi catvAri prajJaptAni, tadyathA-asipatram-khaDgarUpapatram 1: tathA-karapatraM-dArucchedanaM krakacam ' ArA'- karavata' iti bhASAmasiddham 2, tathA-kSurapatra-kSurarUpapatram 3, tathA kadambacIrikApatram-kadambacIriketi tannAmakaH zastravizeSaH tadrupapatram / 4 / (30) / ___" evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-patravadeva puruSajA. vajragolA 4 ye cAroMhI gole kramazaH alpa guNavAle adhika guNavAle, adhikatara guNavAle aura adhikatama guNayAle hote haiM (28) isI tarahase inake samAna jo puruSa hote haiM, ye bhI kramazaH alpa samRddhicAle, adhika samRddhivAle, adhikatara samRddhighAle aura adhikatama samRddhivAle hote haiM / athavA alpa jJAna guNavAle, adhika jJAna guNavAle, adhikatara jJAna guNayAle aura adhikatama jJAna guNavAle hotehaiM (29)"cattAri pattA" patra cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-asipatra1 khagarUpa patra-karapatra-karoMtarUpa patra 2 kSurapatra-kSurarUpapatra3 aura kadambacIrikA rUpapatra 4. kadambacIrikA isa nAmakA eka vizeSa zastra hotAhai "ecAmeva" ityAdiisI prakArase puruSa bhI cAra prakArake hote haiM, asipatrasamAna 1 karapatrasa. vajane geLA. A cAre geLA anukrame a5 guNavALA adhika guNavALA, adhikatara guNavALA ane adhikatama guNavALA hoya che. 28 eja pramANe puruSamA paNa cAMdI goLa samAna Adi cAra prakAra paDe che. teo anukame alpa samuddhivALA, adhika samRddhivALA,adhikatara samRddhivALA ane adhikatama samRddhivALA hoya che, athavA teo anukrame a9pa jJAna guNavALA, adhika jJAnaguNavALA,adhikatarajJAnaguNavALA ane adhikatama jJAnaguNuvALA hoya che. 2 " cattAri pattA" tyA patra (pAna) yAra praa2|| dyAM cha-(1) masipatra (tasavAranA yI dhAvANu pAna), (2) 4zata35 5tra-4252 (425ta reyu pAna) (3) kSu25tra (malA re pAna) (4) 445thii2i7|35 patra (36 thii| nAmanA khare pAna). zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 sthAnAGgasUtre tAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-asipatrasamAnaH-khagarUpapatraM yathA rajjvAdi zIghra chinatti tathA-yaH puruSaH snehapAzaM zIghraM chinatti sa zIghracchedakatvadharmeNAsipatrasamAno vyavahiyate, avadhAritadevavacanasanatkumAracakravartivat / iti prathamaH 1 // tathA-karapatrasamAnaH-karapatraM-krakacaM tad yathA dAru zanaiH zanaicchinatti, tathA yaH puruSaH pratibodhakena vAraMvAramupadizyamAnastadupadiSTabhAvanAmabhyasan putrakalatrAdisnehaM vilamvena chinatti sa vilambacchedakatvena tatpadavyapadezyaH, tathAvidha. zrAvakavat / iti dvitIyaH / tathA-kSurapatrasamAnaH -yathA-kSurarUpapatraM kezamAtraM mAna2 kSurapanasamAna aura cIrikApatrasamAna4 jisa taraha asipatra,rajju Adiko zIghra kATa detA hai, usI prakArase jo manuSya snehapAzako zIghratAse kATa detA hai, vaha manuSya asipatra samAna kahA gayAhai / jisa prakAra sanatkumAra cakravartIne devake vacana sunakara jaldIse jaldI snehapAza kATa DAlA / usI prakAra aisA manuSya bhI zAstraguru AdikI vANI sunanese snehapAza zIghra naSTa kara AtmakalyANake mArgakA pathika bana jAtAhai / karoMta jaise lakar3Iko dhIre 2 cIratAhai, vaise hI jo puruSa prati. bAdhakake vacanase bAra 2 samajhAyA jAnese usake upadezapUrNa vacanoMkA vicAra karate 2 putra kalatra AdikoMke snehapAzako dhIre 2 chedatA hai, aura AtmAke hitake mArgameM lagatA hai, aisA vaha puruSa vilambase chedakatAke sAdhako lephara karapatrake jaisA kahA gayA hai / kSurapatrasamAna, "evAmeva" tyAha- pramANe puruSAMnA 59yA2 12 cha-(1) masipatra samAna, (2) 425tra samAna, (3) kSurapatra samAna ana (4) kadamba cIrikA patra samAna. have A cAre prakAranI spaSTatA karavAmAM Ave che-jema asipatra deraDA Adine turata kApI nAkhe che, eja pramANe je mANasa nehapAzane tarataja kApI nAkhe che evA mANasane asipatra samAna kaho che. jema sanakumAra cakravatIe devanAM vacana zravaNa karIne nehapAzane jaladImAM jaldI kApI nAkhyuM hatuM, eja pramANe asipatra samAna manuSya paNa zAstra, guru AdinI vANI sAMbhaLatAnI sAthe ja sanehapAzane teDI nAkhIne AtmakalyANane mArge AgaLa vadhavA mAMDe che, jema karavata lAkaDAne dhIre dhIre cIre che, tema guru AdinA upadezane vAraMvAra sAMbhaLIne ane tenA para vicAra karIne dhIre dhIre putra, putrI AdinA nehapAzane toDate tene je mANasa AtmakalyANane mArge saMcare che tene karapatra samAna kahyuM che. karapatra ane karapatra samAna manuSyamAM vilambathI chedavAnuM sAdhamya hevAthI vilamba pUrvaka snehapAza teDanAra puruSane karapatra samAna kahyo che, zurapatra samAna zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU013 matsyAdidRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 335 chinatti na tu kASThAdi tathA yaH puruSo dharmamArga zrunvA'pi sarvathA snehapAzacchedane'samarthoM dezasnehamAtra chinatti dezaviratimevAGgIkaroti na tu sarvavirati so'. lpacchedakatvadharmeNa kSurapatratulya ucyate 3 / tathA-kadambacIrikApatrasamAnaH--yathA-- kadambacIrikAkhyo'stravizeSo nAmagotreNAstra na tu chedanakAryeNa tathA yaH puruSaH saMkalpamAtreNa snehaM chinatti na tu kriyayA sa chedakatvena svarUpasaddharmeNa tatsamAna ucyate sa cAviratasamyagdRSTiH 4, yadvA-ete catvAraH puruSA evam-ye gurvAdiSu krameNa zIghra-manda-mandataramandatamatayA snehaM chindanti te'sipatrAdisamAnA:4(31) jaise kSurA kezamAtrako kATatA hai kASThAdikoMko nahIM kATatA hai, usI prakAra jo puruSa dharmamArgako sunakara bhI sarvathA snehapAzako naSTa karanemeM asamartha hokara kevala deza snehakohI naSTa karatA hai-dezaviratikohI dhAraNa karatA hai sarvaviratiko dhAraNa nahIM karatA hai, aisA vaha puruSa snehako alpa mAtrAmeM chedanevAlA honese kSurapatrake jaisA kahA gayA hai| alpa rUpase chedaka dharmako samAnatA lekarahI use kSurapatra tulya kh| gyaahai| kadambacIrikApatra samAna jese-kadambacIrikA nAmaka zastra, nAma mAtrasehI zastra kahalAtA hai, yaha kisIkA chedana nahIM kara sakatA hai usI prakAra jo puruSa saMkalpa mAtrase snehakA chedana kiyA karatA hai kriyAse nahIM arthAt snehako chedaneke manorathahI banAyA karatA hai use kriyArUpameM pariNata nahIM karatA hai aisA vaha avirata samyagdRSTi jIya kadambacIrIkApatra samAna kahA gayA hai athavA-jo puruSa guru Adi. puruSa-bha kssu2|| (matro) mAtra zAna. 155Ane sabha DAya ch-4|04|dikane kApavAne samartha hote nathI, eja pramANe dharmamArganuM zravaNa karavA chatAM paNa je puruSa snehapAzane pUrepUre teDI zakatA nathI, aMzataH ja teDI zake che, athavA sarvaviratine dhAraNa karavAne badale dezavirati ja dhAraNa karI zake che, evA puruSane surapatra samAna kahe che. e puruSa nehanuM alpa mAtramAM ja chedana karanArA hoya che. te banemAM a5 rUpe chedaka dharmanI samAnatA hovAthI A prakAranA puruSane surapatra samAna ko che. kadambacIrikA patra samAna puruSa-kadambacIrikA nAmanuM zastra keIpaNa vastunuM chedana karavAne samartha hotuM nathI. tethI tene nAmanuM ja zastra kahevAya che. e ja pramANe je mANasa nehapAza teDavAne saMkalpa ja karyA kare che paNa tene teDavAne samartha hote nathI-tenA vicArone kriyArUpe pariNata karI zakate nathI, evA avirata samyagRSTi jIvane kadamba cIpikA patra samAna kahyo che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre ___ 'cattAri kaDA' ityAdi-kaTAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA - zumbakaTa:zumbaH-tRNavizeSaH, tanirmitaH kaTastathA 1, vidalakaTaH-vaMzakhaNDanirmitakaTaH 2, carmakaTaH-carmakRtakaTaH-carmamayarajjjuvyUtamaJcakAdiH 3, kambalakaTaH-kambala evakaTaH 4 / (32) / " eyAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameya-kaTyadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-gumbakaTasamAna:-zumbakaTo yathA-'lpabandho bhavati tathA yaH puruSo gurvAdiSvalpapratibandhaH svalpapatikUlavyApAreNAvigamAt sa zumbakaTakoMke viSaya meM kramazaH zIghra rUpase manda rUpase mandanararUpase aura mandatama rUpale snehakA chedana karanevAle hote haiM ve asipatrAdike samAna hote haiM 4 31 // ___"cattAri kaDA" ityAdi-kaTa cAra prakArake kahe gaye haiM jaisezumbakaTa 1 vidalakaTa 2 carmakaTa 3 aura kambalakaTa 4 tRNa vizeSoMse jo kaTa caTAI banAyA jAtA hai vaha zumbakaTa hai, baMzakI paMcoMse jo kara banAyA jAtA hai vaha bidalakaTa hai, camaDekI rajjuse yA tAMtose bunA gayA jo maMcaka Adi hotA hai vaha carmakaTa hai aura jo kambala hai yaha kmblktthai| isI prakArase puruSa cAra hote haiM, jisakA pratibandha guryAdikoMmeM alpa hotA hai, jaisA ki tRNavizeSoMse banI huI caTTAIkA hotA hai, vaha thoDIsI bhI pratikUlatAmeM zithila ho jAtA hai khula jAtA hai aisA vaha puruSa zumbakaTa samAna hotA hai zumbakaTa kI apekSA vidala. kaTakA bandha dRDha hotA hai yaha thor3I sI pratikUlatAmeM zithila DhIlA nahIM athavA je mANasa guru AdinA upadezathI kramazaH zIdhra rUpe, manda rUpe, mandatara rUpe ane mandatama rUpe sanehapAzanuM chedana karanAro hoya che tene anukame asipatra, karapatra, surapatra ane kadambacIrika patra samAna kahe che. 31 " cattAri kaDA" yA yA2 prA2nI 4DI cha-(yaTTAchana bhATe mI '4' zaN4 pApa cha ) (1) zubhama48-tRNavizeSAnI mahathI 2 yA manA. vavAmAM Ave che tene "zumbakaTa" kahe che (2) vidalakaTa-vAMsanI cIpamAMthI manAyasI yAne 'visa' 4 cha. (3) yama 48-yAmAnI hArIne thAna manAvaTI yahAchana 'ya ' 43 cha (4) ane 'mata'-ana mAhinI bhajana ' mata 4' 4 cha. eja pramANe puruSanA paNa cAra prakAra kahyA che-(1) zambakaTa samAna puruSajema tRNavizeSamAMthI banAvelI caTTAIgeDI pratikULatAmAM paNa zithila thaI jAya che tenA taMtue chUTA paDI jAya che e ja pramANe guru Adi pratye zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU014 catuSpada pakSI kSudraprANinirUpaNam 337 tulya ucyate 1 evaM krameNa bahu- bahutara bahutamapratibandhavanto guryAdiSu trayaH puruSA vibhAvanIyAH 4 | ( 33 ) || sU0 13 // mUlam - caubihA cauppayA paNNattA, taM jahA - egakhurA 1, dukhurA 2, gaMDIpayA 3, saNaphayA 4, ( 34 ) / cahA pakkhI paNNattA, taM jahA -cammapakkhI 1, lomapakkhI 2, samuggapakkhI 3, vitatapakkhI 4 / 35 / hotA hai| isI prakAra se jisakA pratibandha gurvAdikoMmeM thor3IsI pratikUlatAmeM zithila nahIM hotA hai, vaha vidala-sambandha kaTake jaisA puruSa hai carmakacarbandha zumbakaTakI apekSA bhI dRDha hotA hai vaha muzkila se DhIlA hotA hai isI prakAra se jisakA pratibandha gurvAdikoMmeM adhika pratikUlatAmeM bhI zithila nahIM hotA hai vaha carmakaTake jaisA puruSa hai, kambalakaTakA bandha bahuta adhika dRDha hotA hai| usI prakArase jisakA pratibandha guryAdikoM meM bahuta adhika hotA hai aisA vaha puruSa kambalakaTake jaisA kahA gayA hai / tAtparya isakA aisA hai ki jisa purUSoMkA pratibandha gurvAdikoM meM alpa, bahu, bahutara aura bahutama hotA hai ve pUrvakti prakArase cAra prakArake kahe gaye haiM (33) || sUtra 13 // jemanA pratibaMdha (anurAga) alpa kALamAM ja tUTI jAya che evA puruSane zumbakaTa samAna kahe che. zumbakaTa karatAM vidalakaTanA anya vadhAre dRDha hAya che, tethI te thADI pratikULatAmAM zithila thaI jateA nathI. eja pramANe guru mA pratyenA jenA pratikha'dha thADI pratikULatAmAM zithila thatA nathI evA puruSane viThThalakaTa samAna kahe che. ca`kaTanA anya vidalakaTanA anya karatAM pazu deDhatara DAya che tethI te jaldIthI zithila thatA nathI. eja pramANe guru Adi pratyenA jene pratibandha adhika pratikULatAmAM paNa zithila thatA nathI evA puruSane zrama kaTa samAna kahe che. kambalakaTa (Una AdinI kAmaLa)nA baMdha ghaNeA ja vadhAre heAya che. eja pramANe guru AphrikAmAM jenA pratibaMdha ghaNA ja adhika hoya che evA puruSane kambalakaTa samAna kahevAmAM Avye che. A sUtramAM zurvAdika pratyenA apa, mahu, bahutara ane bahutama pratibandhanI apekSAe cAra puruSaprakAra khatA vavAmAM AvyA che, ema samajavuM 325 // sU. 13/ sthA0-43 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 sthAnAGgasUtre caubihA khuDDapANA paNNatA, taM jahA--beiMdiyA 1, teI. diyA 2, cauridiyA 3, saMmucchimapaMcidiyatirikkhajoNiyA 4 / 36 / sU0 14 // chAyA-caturvidhAzcatuSpadAH prajJaptAH, tadyathA-ekakhurAH 1, dvikhurAH 2, gaNDIpadAH 3, sanakhapadAH 4 (34) / / ___caturvidhA pakSiNaH prajJaptAH, tadyathA-carmapakSiNaH 1, lomapakSiNaH 2, samudkapakSiNaH 3, citatapakSiNaH 4 (35) / caturvidhAH kSudraprANAH prajJaptAH, tadyathA-dvIndriyAH 1, trIndriyAH 2, caturi ndriyAH 3, saMmRcchimapazcendriyatiyagyonikAH 4 (36) // mU0 14 // TIkA-" caubihA cauppayA" ityAdi - catuSpadAH-catuzcaraNA:-catu. bidhAH prajJaptAH, tadyathA-ekakhurA:-pratyekapade ekaH khuro yeSAM te tathA-azyAdayaH 1, tathA-dvikhurA:-khuradvayayanto gavAdayaH 2, gaNDIpadAH-gaNDIsvarNakArAdInAmadhikaraNI 'dhana' iti bhASA prasiddhA gaNDikA, tadvat padAni yeSAM te tathA hastyAdayaH 3, sanarUpadAH-nakhayuktapAdavantaH siMhAdayaH 4 // iti (34) / ___ 'caunvihA cauppayA paNNattA' ityAdi 14 // TIkAtha-caupAye cAra prakArake kahe gayehaiM jaise-eka khurapAle 1 do khuravAle 2 gaMDI padayAle 3 aura nakhayukta padayAle 4 cAra caraNa jinake hote haiM ve catuSpada kahe jAte haiN| pratyeka padameM jinake eka khura hotA hai, aise ghoDe Adi jAnavara eka khuravAle jAnavara haiM / pratyeka padameM jinake do khura hote haiM aise ve gAya Adi jAnavara do khuravAle jAnavara haiN| ghanakA nAma gaNDI hai ghanake samAna jinako caraNa hotA hai ye gaNDI padavAle jAnavara haiM, jaise hAthI Adi, nakhoMse yukta jinake paira hote haiM ye sanakhapadavAle jAnavara haiM jaise-siMha Adi (34) " caubdhihA cauppayA paNNattA" tyA-(sU 14) cepagA jAnavaronA cAra prakAra kahyA che-(1) eka kharIvALAM (2) be kharIvALAM, (3) gaMDIpadavALA (4) nakhayukta pagavALAM. cAra pagavALAM jAnavarone catuSpada kahe che. jenA paganI kharImAM phATa hatI nathI evA praNIone eka kharIvALAM kahe che jemake ghoDe. je prANInA pratyeka paganI kharImAM phATa hoya che evAM prANIone be kharIvALAM kahe che, jemake gAya Adi prANIo (3) hAthInA jevI gaLAkAranI kharIvALAM prANIone gaMDIpagavALAM kahe che. (4) je prANIonA paga nahora (nakha)thI yukta hoya che te prANIone nakhayukta pagavALAM kahe che, jemake vAgha, siMha vagere 34 zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u04 sU014 catuSpada-pakSI-kSudraprANinirUpaNam 331 __ " cauvvihA pakkhI" ityAdi-pakSiNazcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-carma pakSiNaH-camamayapakSasahitAH-balgulIprabhRtayaH 1, tathA-lomapakSiNaH-lomayuktapakSavantaH-haMsAdayaH 2, samudgakapakSiNaH-samudgako-sampuTako tApiya pakSI yeSAM te tathA sampuTakayuktapakSasahitAH, tathA-vitatapakSiNaH-vistRtapakSayuktAH, antimA ubhaye'pi samayakSetrato bahireva bhavanti / (35) / ___" caucihA khuDDapANA " ityAdi-kSudraprANAH-prANantIti prANAH kSudrAzca te mANAH kSudramANAH adhamaprANinaH, anantarabhaye siddhigamanAbhAvAt. caturvidhA prajJaptAH, tadyathA-dvIndriyA:-indriyadvayayantaH kumyAdayaH 1, tathA-trIndriyAHindriyatrayavantaH-pipIlikAdayaH 2, caturindriyA:-indriyacatuSTayavatto bhramarAdayaH 3, sammUchimapaJcendriyatiryagyonikAH-sampUrchanaM sammUchaH, tena nirvRttAH pakSI cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-carbhapakSI 1 lomapakSI 2 samu. dgakapakSI 3 aura vitatapakSI 4 (35) carmamaya pakSa (paMkha) sahita jo pakSI hote haiM, ve carmapakSIhaiM jaise-camagAdar3a vagairaha / lomayukta pAMkhoMvAle jo pakSI hote haiM ve lomapakSI haiM jaise-haMsa Adi / sampuTake jaise paMkha jinake hote haiM, ve samudgaka pakSI haiM aura jo vistRta (phaile hue) pAMkhoMcAle pakSI hote haiM, ve vitatapakSI haiM / ye samudgakapakSI aura citatapakSI ye donoM aDhAI dvIpake bAharahI hote haiM (35) " cauvivahA khuDDapANA" ityAdi-adhama prANI jo cAra prakArake kahe gayehaiM anantara bhavameM inheM siddhi prApta nahIM hotIhai isaliye inheM kSudraprANI kahA gayA hai, inake cAra prakAra ye haiM dIndriya jIva jaise-kRmI Adi jIya1 teindriya jIva jaise-pipIlikA (kIDI) Adi jIva2 caui. ndriyajIva jaise bhramara Adi jIva 3 aura saMmUcchima pazcendriya tiryazca 4 __ pakSInA yA2 2 4hyA cha- (1) yamapakSI, (2) domapakSI, (3) samugdaka pakSI ane (4) vitatapakSI. carmamaya pAMkhavALA pakSIne carma pakSI kahe che, jemake cAmaDaciDiyuM lemathI yukta pAMkhevALA pakSIne lemapakSI kahe, che, jemake haMsa Adi pakSI. saMpuTanA jevI pAMkhovALA pakSIne vitatapakSI kahe che te samugdhakapakSI ane vitatapakSI aDhI dvIpanI bahAranA pradezamAM ja hoya che 35 " caubdhihA khuDupANA" tyAdi-kSudra / yAra nA 46 // cha. anantara bhavamAM temane siddhi gatinI prApti thatI nathI. te kAraNe temane kahyA che. temanA cAra prakAra nIce pramANe che-(1) zrIndriya jIva-kamI Adi jI, (2) trIndriya jIvo jemake kIDI vagere jI, (3) caturindriya -jemake bhamare (4) saMmUchima paMcendriya tiryaca. saMpUrjhana janmathI zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre saMmUchimAH-saMmUrcchanajAH te ca te paJcendriyAH indriyapaJcakavantazcate tiryagyonikAH-tirazvAM yoniryeSAM te tathA-bhUtAzca te iti sammacchimapaJcandriyatiryagyonikAH, atra-padatrayakarmadhArayasamAso bodhyaH 4 (36) / / sU0 14 // atha puruSavizeSAbhirUpayituM dRSTAntabhUtAn pakSiNo nirUpayati__mUlam-cattAri pakkhI paNNattA, taM jahA-NivaittA NAma: mege No pariyaittA 1, parivaittA NAmamege No niyaittA 2, ege nivaittA'vi parivaittA'vi 3, aige No nivaittA No parivaittA 4 / 37 / evAmeva cattAri bhikkhAgA paNNattA,taM jahA-NivattA NAmamege No parivaittA 4 / 38 / // sU0 15 // chAyA-catvAraH pakSiNaH prajJaptAH, tadyathA-nipatitA nAmaiko no paritra. jitA 1, parivrajitA nAmaiko no nipattitA 2, eko nipatitA'pi paribajitA'pi 3, eko no nipatitA no parivrajitA 4,(37) / evameva catvAro bhikSAkAH prajJaptAH, tadyathA-nipatitA nAmaiko no parivrajitA 4 (38) // sU0 15 // TIkA-'cattAri pakkhI" ityAdi-pakSiNazcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeka: pakSI nipatitA-nIDAdavatarItA-adhaH patanazIlo bhavati dhRSTatvAt ajJatvAdvA, saMmUrcchana janmase joutpanna hote haiM ve saMmUcchimahaiM, aise samUcchima pAMca indriyoMcAle tiryazca jIvahI yahAM kSudraprANiyoM meM liye gayehaiM (36)sUtra 14 ____ 'cattAri pakkhI paNNattA ityAdi' sUtra 15 / / TIkArtha-pakSI cAra prakArake kahe gayehaiM-jaise-nipatitAno parivrajitA? parivrajitA nA nipatitA 2 nipatitA bhI aura parivrajitA bhI 3 aura no nipatitA no parivrajitA 4 inameM jo pakSI dhRSTa honese yA ajJa honese nIDase avataraNake svabhAvavAlA hotA hai, arthAt nIce jamIna para gira paDaneke svabhAvavAlA hotAhai, bAlabhAva honese ur3aneke svabhA. je jI utpanna thAya che temane saMmUchima kahe che evA paMcendriya tiryaMca jIne ja ahIM kSudra jI rUpe prakaTa karavAmAM AvyA che. 36 sU. 14 TI---" cattAri pakkhI paNNattA " chatyAha-(sU. 14) pakSInA nIce pramANe yA2 prA2 55 hA cha-(1) "nipatitA no paribajitA" 2 5kSI 54 hopAthI athavA aza pAthI bhANAmAMthI nIya avataraNa karavAnA svabhAvavALuM hoya che eTale ke nIce paDI javAnA rasabhA vavALuM hoya che, paNa bAlyAvasthAne kAraNe uDavAnA svabhAvavALuM hotuM nathI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU015 SakSidRSTAntena bhikSAkanirUpaNam 341 kintu sa no parivrajitA-uDDayanazIlo na bhavati bAlabhAvAt , tathA-ekaH pariajitA bhavati kintu no nipatitA 2, tathA-ekonipatitA'pi paribajitA'pi ca bhavati 3 / tathA-eko no nipatitA nApi ca parivrajitA bhavatIti / (37) / ' evAme ' tyAdi-evameva-uktapakSivadeva bhikSAkAH-sAdhavazvatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eko bhikSAko nipatitA-bhikSAcaryAyAmayatarItA bhavati bhojanArthitvAt , kintu no parivrajitA-paribhramaNazIlo na bhavati glAnatvAdalasattvAllajjAvattvAdvA iti prthmH|1| tathA-ekaH parivrajitA-paribhramaNazIla AzrayAnnirNataH san bhavati, kintu no nipattitA-bhikSArthabhavatarItA na bhavati sUtrArthA''saktatvAt iti dvitiiyH2| vavAlA nahIM hotA hai, aisA vaha pakSI prathama bhaGgameM liyA gayA hai jo ur3aneke svabhAvavAlA hotA hai para giraneke svabhAvavAlA nahIM hotA hai aisA vaha pakSI dvitIya bhaMgameM liyA gyaahai| jo pakSI parivrajanake svabhA. kvAlA aura nipatanake svabhAvavAlA hotA hai vaha tRtIya bhaMgameM liyA gayAhai / tathA jo na nipatanake svabhAvavAlA hotAhai aura na parivrajanake svabhAvavAlA hotA hai aisA vaha pakSI caturtha bhaMgameM liyA gayA hai (37) ___ " evAmeva"-isI prakArase sAdhu bhI cAra prakArake kahe gaye haiM unameM koI eka sAdhu aisA bhI hotA hai, jo bhojanArthI honese bhikSA. caryA meM utaratAto hai, para vaha glAna honese yA AlasI honese yA lajAzIla honese paribhramaNa nahIM karatA hai 1 koI eka sAdhu aisA hotA hai jo paribhramaNa zIla hotA hai-AzrayasthAnase bhikSAke nimitta tana mA paDesai withi (54 / 2i) gAvI zaya che. (2) " parivajito no nipatitA"2 5zrI yAnA spasAyAguDoya che 54 57pAnasmA. pANaDAta nathI tara mI prasAramA bhAvI zaya che. (3) "nipatitA'pi parivrajitA'pi" 2 pakSI parimAnanA bhane niyatananA 25mAthI yuchana jaya cha tara mAtralan prAramA bhU4I zaya che (4) " no nipatitA no parivrajitA" 2 pakSI nipatananA sthalAyavANu parAtunathI mane paritra nanA svabhAvavALuM paNa hotuM nathI tene A cethA prakAramAM mUkI zakAya che. 37 " evAmeva " me pramANe sAdhu 55 yAra nA 4 cha-(ON eka sAdhu e hoya che ke je bhejanAthI hevAthI bhikSAcaryAmAM utare che te kharo, pitAnA Azraya sthAnamAMthI bahAra nIkaLe che te khare, paNa bImArI. mANasa aaronne 12 parina (parizrama) ratI nayI. (2) me sAdhu e hoya che ke je paribhramaNazIla hoya che-AzrayasthAnamAMthI bhikSAne zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 sthAnAGgasUtre est nipatitA parivrajitA'pi ca bhavatIti tRtIyaH 3 tathA-eko no nipatitA nApi ca paritrajitA bhavatIti caturthaH / ( 38 ) sU0 15 // puruSAdhikArAt punaH puruSavizeSAnnirUpayitumAhamUlam - cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - NikkaTTe NAmamege NikkaTTe, NikkaTTe NAmamege aNikkaTTe 4 ( 39 ) / cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - NikkaTTe NAmamege NikkaTTappA, NikkaTTe NAmamege aNikkaDappA 4 (40) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -buhe NAmamege buhe 1, buhe NAmamege abuhe 4 ( 41 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - buhe NAmamege buha hie 4 (42) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA AyANukaMpae NAmamege No parANukaMpa 4 (43 ) // sU0 16 // chAyA - catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA - niSkRSTo nAmaiko niSkRSTaH, niSkRSTo nAmaiko'niSkRSTaH 4 ( 39 ) / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - niSkRSTo nAmaiko niSkRSTAtmA, niSkRSTo nAmaiko'niSkRSTAtmA 4 (40 ) / uThatA to hai, para vaha bhikSA lAneke liye nahIM jAtA hai, kyoMki vaha sUtrArtha meM Asakta hotA hai| koI eka sAdhu aisA hotA hai jo bhikSA ke nimitta jAtA bhI hai aura paribhramaNa bhI karatA hai 3 / aura koI eka sAdhu aisA hotA hai jo na nipatitA hotA hai aura na parivrajitA hotA hai (38) / / sUtra 15 // nimitte uThe te khare paNa bhikSA levAne mATe jateA nathI, kAraNa ke-- te sUtrAmAM Asakta hoya che. (3) keI eka sAdhu evA hoya che ke je bhikSAprApti mATe upAzrayamAMthI nIkaLe che paNa kharA ane paribhramaNu paNa kare che. (4) koI eka sAdhu nipatitA paNa hotA nathI ane paritrajitA paNa hAtA nathI-zikSAprApti mATe upAzrayamAMthI nIkaLatA paNa nathI ane parizrama pazu bharato nathI. 38 // sU. 15 // zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 . u040 16 puruSajAtanirUpaNam 343 ___ catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-yudho nAmaiko budhaH, budho nAmaiko'budhaH 4, (41) / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-budho nAmaiko budhahRdayaH (42) / catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-AtmAnukampako nAmaiko no parA. nukampakaH 4, (43) / / sU0 16 // TIkA-' cattAri purisanAyA ' ityAdi-puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSo niSkRSTa:-durbalaH-tapasA kRzazarIro bhavati, punaH sa niSkRSTaH-bhAvataH kRzIkRtakaSAyatvAdupazAntacitto bhavatIti prathamaH 1, tathAeko niSkRSTaH sannapi bhAvato'jitakaSAyatvAdanikRSTaH-cazcalamanohartibhavatIti punaH puruSa vizeSoMkA nirUpaNa karate haiM'cattAri purisajAyA' ityAdi sUtra 16 // TokArtha-puruSa jAta cAra kahe gayehaiM-jaise-koI eka puruSa aisA hotAhai jo niSkRSTa 2 hotA hai / koI eka puruSa aisA hotA hai jo niSkRSTa aniSkRSTa hotA hai / koI eka aisA hotA hai jo aniSkRSTa niSkRSTa hotA hai 3 / aura koI eka aisA hotAhai jo aniSkRSTa aniSkRSTa hotA hai 4 / tapase jisakA zarIra kRza ho gayA hai aisA vaha puruSa durcala padavAcya huA hai aisA huA bhI vaha vaMzameM kaSAyoko karalenese upazAnta cittavAlA hotAhai to vaha prathama bhegameM liyA gayA hai 11 tathA koI eka puruSa jo tapasyAse kRza (valA) zarIravAlA hone para bhI yadi kaSAyoM para vijaya nahIM pAtA hai to vaha caMcala manovRttiyAlA dvitIya bhaMgameM puruSa vizenuM nirUpaNa AgaLa cAle che- "cattAri purisajAyA paNNattA" tyAha-(sU. 16) TIkArya-puruSonA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) niSpha-niSkara, (2) niSTa-mani0kRSTa, (3) maniSTa-niSkRSTa bhane (4) bhaniSTa-maniSTa tapane lIdhe jenuM zarIra kRza athavA durbaLa thaI gayuM hoya evA puruSane nikRSTa kahe che. pahelAM bhAMgAnuM spaSTIkaraNa-tapane lIdhe jenuM zarIra kuza thaI gayeluM hoya che e sAdhu je kaSA para kAbU rAkhIne upazAta cittavALe thaI jAya te tene "nikRSTa-niSpaSTa" rU5 pahelA bhAMgAmAM gaNAvI zakAya che. (2) je sAdhunuM zarIra tapane lIdhe kRza thaI gayeluM hoya che, chatAM paNa je kaSA para vijaya meLavI zakatuM nathI evA caMcaLa vRttivALA sAdhune " niSkR2-maniTa" 35 malon wiuwi bhUhI zAya che. (3) 2 puruSa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 sthAnAGgasUtre dvitIyaH 2 tathA eko'niSkRSTaH sannapi punarniSkRSTo bhavatIti tRtIyaH 3, tathA - ekaH pUrvamapi aniSkRSTaH pazcAdavyaniSkRSTa evaM bhavatIti caturthaH 4 ( 39 ) / etattroktArthameva draDhayituM parametatsUtramupanyasyati 'cattAri purisajAyA ' ityAdi - spaSTam, navaram - eko niSkRSTaH kRza zarIratayA bhavati, punaH sa kaSAyAdinirmUlanena niSkRSTAtmA - niSkRSTa AtmAno yasya sa tathAbhUto bhavatIti prathamaH 1, evaM zeSabhaGgatrayam 4, yadvA - niSkRSTaH - pUrva tapasA kRzIkRtadeho bhavati sa eva pazcAdapi niSkRSTo bhavati, iti zeSaM yathoktameva (40 ) / ginA gayA hai / tathA jo koI puruSa aniSkRSTa hotA huA bhI kapAyoM para vijaya nahIM pAtA huA bhI yadi bAda meM kaSAyoM para vijaya pA letA hai to vaha tRtIya bhaMga meM liyA gayA hai| tathA jo na tapa karatA hai aura kaSAyoM para hI vijaya prApta karatA hai vaha caturtha bhaMga meM liyA gayA hai 4 (39) isI sUtrakI dRDhatAke liye sUtrakAra yaha dUsarA sUtra kahate haiM" cattAri purisajAyA ' ityAdi puruSa jAta cAra kahe gaye haiM- jaise niSkRSTa niSkRSTAtmA 1 niSkRSTa anikRSTAtmA 2-4 - (40) jo koI puruSa tapasyA se zarIrako kRza (durbala) kara detA hai aura kaSAyako bilakula nirmUla kara detA hai aisA vaha prathama bhaMgameM kahA gayA hai| isI prakAra se jo puruSa tapasyAse kRza zarIravAlA huA bhI kaSAyoMkA nirmUlana nahIM aniSkRSTa (sakhaLa-zaktisa`panna) hAvA chatAM paNa zarUAtamAM kaSAye para vijaya prApta karI zakatA nathI paNa pAchaLathI kaSAyeA para vijaya prApta karI le che evA puruSane aniSkRSTa-niSkRSTa " rUpa trIjA bhAMgAmAM mUkI zakAya che. (4) je puruSa tapa paNa karatA nathI ane kaSAyAne jItatA paNa nathI tene ceAthA prakAramAM mUkI zakAya che. 39aa che - " cattAri yA sUtranI puSTi nimitte sUtrAra yA bhI sUtra ! purisajAyA " tyAhi-nIce pramANe pazu yAra puruSaprA hyA che-(1) niSThuSTa - niSThuSTAtmA, (2) niSkRSTha -maniSThuSTAtmA, (3) aniSThuSTAtmA - niSpRSTa mane (4) aniSThuSTAtmA-aniSThuSTAtmA. spaSTIkaraNa--(1) kAI eka puruSa evA hAya che ke je tapasyAthI zarIrane kRza karI nAkhe che ane kaSAyAne bilakula nirmULa karI nAkhe che (ra) kAi eka puruSa evA hoya che ke je tapasyAthI zarIrane kuza karI nAkhavA chatAM paNa kaSAyeAne nimULa karI zakatA nathI. eja pramANe khAkInA e bhAMgA paNa samajI levA. 4na zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04304 sU016 puruSajAtanirUpaNam 345 'cattAri purisajAyA " ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eko budhaH-sakriyApaNDito bhavati, uktaM cakaratA hai vaha dvitIya bhaMgameM liyA gayAhai / isI prakArase avaziSTa do bhaMga bhI samajha lenA cAhiye athayA-niSkRSTha niSkRSTa aisA jo 39 yA sUtra kahA gayAhai usakA aisA bhI artha ho sakatA hai, ki koI eka puruSa aisA hai jo pahile bhI tapasyAse kRzIkRtadehavAlA hotA hai, aura bAdameM bhI tapasyAse kRzIkRta dehavAlA banA rahatA hai, arthAt pahile bhI yaha tapasyA karatA hai aura tapasyA Age bhI karatA jAtA hai jaba taka jIvita rahatA hai taba taka tapasyA karanA nahIM choDatA hai, aisA artha lekara isa sUtrakI vyAkhyA karalenI cAhiye aura jo yaha 40 vAM sUtra kahA gayA hai usameM jaisI abhI vyAkhyAkI gaI hai vaisIhI vyAkhyA kara lenI cAhiye 39 veM sUtra meM " kRzIkRtakaSAyatyAt upazAntacitto bhavatIti " aisI vyAkhyA nahIM karanI cAhiye aisI vyAkhyA to yahAM 40 veM sUtrameM karanI caahiye| phirabhI-"cattAri purisajAyA ityAdi, puruSajAta cAra kahe gayehaiM jaise budha. budha1 budha avudha2 abudha budha3 aura abudha abudha4 inameM jo sat kriyAmeM paNDita hotA hai aura viveka sampanna manavAlA hotA hai, aisA vaha budha 39 mAM sUtramAM "niSkRSTa-nikRSTa" je pahele bhAMge che tene nIce pramANe artha paNa thAya che-oI eka puruSa e hoya che ke je pahelAM paNa tapasyAthI kazIkRta dehavALa hoya che ane pachI paNa tapasyA cAlu rAkhIne kRzakRitadehavALo ja rahe che. eTale ke pahelAM paNa tapasyA kare che ane pachI paNa tapasyA cAlu ja rAkhe che eTale ke jIve tyAM sudhI tapasyA karyA ja kare che. A prakArano artha karIne sUtranI vyAkhyA karavI joIe. ane A je 40 muM sUtra kahyuM che, temAM AgaLa batAvyA pramANe ja vyAkhyA 32pI 24. 36bhA sUtramA " kRzIkRtakaSAyatyAta upazAntacitto bhavatIti " mA prakAranI vyAkhyA karavI joIe nahIM,evI vyAkhyA te 40mAM sUtramAM karavI joIe. " cattAri purisajAyA" tyA-puruSAMnA nIce pramANe yA2 5.12 55 4aa cha-(1) sudha, bhuSa, (2) sudha-masudha, (3) masudha-budha bhane (4) abudha-abudha have A cAre bhAMgAne artha spaSTa karavAmAM Ave cheje puruSa sankriyA saMpanna hoya che ane vivekasaMpanna manavALo hoya che tene "budha budha" rUpa pahelA bhAMgAmAM mUkI zakAya che kahyuM paNa che ke sa-44 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 sthAnAGgasUtre " paThakaH pAThakazcaiva ye cAnye tatvacintakAH / sarva vyasanina' santi ! yaH kriyAvAn sa paNDitaH / 1 / " iti. sa punarbudhaH-vivekasampannamanastyAt paNDito bhavati, iti prathamaH 1, tathA-eko budho bhavanapi vivekavikalamanastyAdabudho bhavatIti dvitIyaH 2, tathA--ekaH sakriyArahitatvAdabudhaH sanapi bivekasampannamanastvAd budho bhavatIti tRtIyaH 3, tathA--eka: sakriyAvivekaitadubhayarahitatvAdabudhaH sannabudho bhavatIti caturthaH / / (41) / "cattAri purisajAyA, ityAdi spaSTam , navaram -eko budhaH-sakriyasvAt paNDito bhavati sa punabaMdhahadayaH- budha-sadasavodhasampanna hRdayaM mano yasya sa tathA bhavati vivekakArakamanastvAt 1, budha isa prathama bhaMgameM liyA gayA hai uktaMca--" paThakaH pAThakazya" ityAdi-he bhavya jo paDhAnevAlA hai, paDhanevAlA hai, tathA jo tatvokA cintavana karanevAle haiM, ve saba vysniihaiN| paNDita to vahI hai jo kriyAcAlA hai, dUsarA yaha puruSa jo budha hotA huA bhI viveka viphala mana. vAlA hotA hai vaha dvitIya bhaMgameM liyA gayA hai| tIsarA puruSa vaha jo satkriyA rahita honese abudha hotA huA bhI viveka sampanna manavAlA hote budha hotA hai, aisA yaha puruSa tRtIya bhaMgameM liyA gayA hai| aura jo sakriyA aura viveka ina donoMse rahita hotA hai yaha abudha abudha aise caturtha bhaMgameM liyA gayA hai (41) phirabhI-"cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaise budha budha hRdaya 1 budha abudha hRdaya 2 abudha budha hRdaya 3 evaM " paThakaH pAThakazcaiva " tyA -" san ! 2 54na 42nArA che, 54na karAvanArA che tathA tenuM cintana karanArA che, teo te vyasanI che. paMDita te tene ja kahI zakAya che ke je kriyA saMpanna hoya che. (2) je puruSa budha hovA chatAM paNa vivekazUnya manavALA hoya che tene "budha-abudha" rUpa bIjA bhAgamAM gaNAvI zakAya che. (3) je puruSa sakiyA rahita hovAthI abudha hovA chatAM paNa vikasaMpanna manavALe hIvAthI budha hoya che tene " aYdha-adha" 35 trI mAmA bhUmI sAya che. (4) 2 1055 sahita yAthI paNa vihIna hoya che ane vivekathI paNa vihIna hoya che tene " abaja abudha" rUpa cothA bhAMgAmAM mUkI zakAya che. 41 "cattAri purisajAyA " pratyAhi-tIya pramANe yAra // 2 // puruss| 59 che-(1) sudha-budha iya, (2) sudha-amu5 huya, (3) madhasudha ya mane (4) bhabhudha-masudhAya. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU016 puruSajAtanirUpaNam 347 yadvA-eko budhaH-zAstrajJAnasampannaH san kriyAyAM budhahadayaH-kiMkartavyatAvimUDhatArahitatvAllakSyajJAnasampannamanA bhavatIti prathamaH 1 / evaM zeSabhaGgatrayamUhanIyam / 4 / (42) / ___" cattAri purisanAyA " ityAdi-spaSTam , navaram-ekaH puruSa AtmAnukampako-svAtmarakSako bhavati, kintu no parAnukampaka:-pararakSako na bhavati, sa pratyekabuddho jinakalpiko yA, parAnapekSo nirdayo vA 1, tathA-ekaH parAnuabudha abudha hRdaya 4 inameM jo sakriyAvAlA honese papiData hotA hai aura sat aura asatake bodhase sampanna hRdayavAlA hotAhai, vaha prathama bhaMgameM liyA gayA hai / aisA yaha puruSa vivekakAraka manavAlA hotA hai| athavA jo puruSa zAstrIya jJAnase sampanna hotA huA kriyAmeM budha hRdayavAlA hotA hai, kiMkartavyatAmeM vimUdatAse rahita honese lakSya jJAnase sampanna manayAlA hotA hai, aisA yaha puruSa prathama bhaMgameM liyA gayA hai isI tarahase zeSa bhaMgatraya bhI samajha lenA cAhiye (42) phirabhI-" cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSajAta cAra kahe gaye haiM-jaise AtmAnukampaka no parAnukampaka 1 parAnukampaka no AtmAnukampaka 2 ubhayAnukampaka 3 aura anubhayAnukampaka 4 inameM prathama bhaMgameM vaha puruSa liyA gayA hai jo sthAtmarakSakahI hotA hai pararakSaka nahIM hotA hai jaise-pratyeka budha athayA jinakalpika athavA dUsarekI pahelA bhAMgAnuM spaSTIkaraNa -je puruSa sakriyApALe hevAthI paMDita hoya che ane sat ane asattA baMdhathI yukta hadayavALa hoya che, tene pahelA bhAgamAM laI zakAya che. e puruSa vivekakAraka manavALo hoya che athavA je puruSa zAstrIya jJAnathI saMpanna paNa hoya che, ane kriyAmAM paNa badha hadayavALa hoya che kartavya vimUDha hete nathI ane lakSyajJAnathI saMpanna manavALo hoya che tene pahelA bhAgamAM mUkI zakAya che eja pramANe bAkInA traNa bhAMga paNa jAte ja samajI levA. 4rA "cattAri purisajAyA " tyAhi-nIya pramANe yA2 5412nA puruSa 4aa cha-(1) bhAbhAnu:54 no parAnu:54, (2) 52054 no mAtmAnu. 54, (3) GRANT454 bhane (4) manulayAnu454. pahelA bhAgamAM evA puruSane levAmAM AvyuM che ke je svAtmaraka ja hoya che paNa pararakSaka hotuM nathI. jemake pratyeka budha, athavA jinakadipaka athavA anyanI paravA na karanAre nirdaya puruSa. bIjA bhAMgAmAM evo puruSa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 sthAnAGgasUtre kampakaH kintu no AtmAnukampaka:-svAtmAnukampako na bhavati, sa ca tIrthaGkaraH, AtmAnapekSo vA dayAluH megharathavat , iti dvitIyaH / tathA-ekaH svaparAnukampako bhavati, sa ca sthavirakalpika-iti tRtIyaH 3, tathA-eko no AtmAnuH kampako nApi ca parAnukampako bhavati, sa ca pApAtmA kAlasaukarikAdivaditi catuthaiH / / (43) // sU0 16 / / pUrva puruSavizeSA abhihitAH, sampati devAdInAM vedasaMpAdyaM vyApAravizeSa nirUpayituM saptasUtrImAha mUlam-caubihe saMvAse paNNatte, taM jahA-divve 1, Asure 2, rakkhase 3, mANusse 4 (1) cauvyihe saMvAse paNNatte, taM jahA-deve gAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai 1, deve NAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchai 2, asure NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai 3, asure NAmamege asurIe saddhiM saMghAsaM gacchai 4 (2) / caubihe saMghAse paNNatte, taM jahAM--deve NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai 1, deve NAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM apekSA nahIM karanevAlA nirdaya puruSa 1 dvitIya bhaMgameM vaha purupa liyA gayA hai, jo parAnukampaka hotA hai AtmAnukampaka nahIM hotA hai| jaise tIrthaMkara athavA apanI paravAha nahIM karanevAlA megharathake jaisA puruSa / tRtIya bhaMgameM vaha puruSa liyA gayAhai, jo sva aura para ina donoMke prati anukampAghAlA hotA hai, jaisA sthavira kAlpika muni / caturtha bhaMgameM vaha puruSa liyA gayA hai jo sthAnukampA aura parAnukampA ina donoMse rahita hotAhai,jaise kAlasaukarika kasAI Adi puruSa 43 sU.16 levAmAM AvyuM che ke je paranI anukaMpA rAkhanAre hoya che paNa pitAnI anukaMpA rAkhanAro hoto nathI, jemake tIrthakara athavA pitAnI paravA na karanAra megharatha jevA puruSa. trIjA bhAgamAM e puruSane levAmAM Avyo che ke je pitAnA ane paranA pratye anukaMpAvALo hoya che, jemake sthavira kAlpika muni cethA lAMgAmAM evA puruSane levAmAM AvyuM che ke je rava ane para banane pratye anukaMpA vinAne hoya che. 543 che sU. 16 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 sughA TIkA sthA0470 4 sU017 divyAdi caturvivasaMvAsa nirUpaNam gacchai 2, rakkhase NAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai 3, rakkhase NAma mege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gaccha 4 ( 3 ) / cavihe saMvAse paNNatte taM jahA- deve NAmamege devIe saddhiM saMvAsa gacchai 1, deve NAmamege maNussIe saddhiM saMvAsaM gacchai 2, maNusse NAmamege devohiM saddhiM saMvAsaM gacchai 3, masse NAmamege mANustIhiM saddhiM saMvAsaM gacchai 4 ( 4 ) / cauvi saMvAse paNNatte, taM jahA asure NAmamege asurIe sAddhe saMvAsaM gacchai, asure NAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchai 4 ( 5 ) / - cavihe saMvAse paNNatte, taM jahA asure NAmamege asurIe saddhi saMvAsaM gacchai, asure NAmamege maNussIe saddhiM saMvAsaM gacchai 4 (6) cavihe saMvAse paNNatte, taM jahA- rakkhase NAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchai rakkhase NAmamege mANussIe saddhiM saMvAsaM gacchai 4, ( 7 ) // sU0 17 // chAyA - caturvidhaH saMvAsaH prajJaptaH, tadyathA - divyaH 1, AsuraH 2, rAkSasaH 3, manuSaH 4 (1) / caturvidhaH saMvAsaH prajJaptaH, tathathA devo nAmaiko devyA sArddha saMvAsaM gacchati 1, devo nAmakaH asuryAsArddha saMvAsaM gacchati 2, asuro nAmaiko devyA sArddhaM saMvAsaM gacchati 3, asuro nAmaika asuryA sArddha saMvAsaM gacchati 4, ( 2 ) / caturvidhaH saMvAsaH prajJaptaH, tadyathA devo nAmaiko devyA sArdhaM saMvAsaM gacchati 1, devo nAmako rAkSasyA sArddha saMvAsaM gacchati 2, rAkSaso nAmaiko devyA sArddha saMvAsaM gacchati 3, rAkSaso nAmaiko rAkSasyA sArddha saMvAsaM gacchati 4, (3) / zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 sthAnAGgasUtre ___ caturvidhaH saMghAsaH prajJaptaH, tadyathA-deyo nAmaiko devyA sarddha saMvAsaM gacchati 1, devo nAmaiko mAnuSyAH sAdha saMghAsaM gacchati 2, manuSyo nAmaiko devyA sADhe saMvAsaM gacchati 3, manuSyo nAmaiko mAnuSyAlAI saMvAsaM gacchati 4, (4) / caturvidhaH saMvAsaH prajJaptaH, tadyathA-asuro nAmaiko'suryA sArddha saMyAsaM gacchati, asuro nAmaiko rAkSasyA sArddha saMvAsaM gacchati 4, (5) / ____ caturvidhaH saMvAsaH prajJaptaH, tadyathA-asuro nAmaiko'suryA sArddha saMyAsa gacchati, asuro nAmaiko mAnuSyA sAda saMvAsaM gacchati 4, (6) ___ caturvidhaH saMghAsaH prajJaptaH, tadyayA-rAkSaso nAmaiko rAkSasyA sArddha saMghAsaM gacchati, rAkSasI nAmaiko mAnuSyA sAI saMvAsaM gacchati 4 (7) ||muu0 18 // TIkA-'caubihe saMpAse" ityAdi-paSTam , navaraM-saMvasana-saMvAsaHstriyA saha saGgamaH, 'divyaH'-dhauH-svargaH, tadvAsI devo'pi upacArAd dyauH, 'cauvyihe saMvAse paNNatte ityAdi' sUtra 17 // TIkArtha-saMvAsa cAra prakArakA kahA gayAhai jaise-divya1 Asura2 rAkSasa 3 evaM mAnuSa 4 striyoM ke sAtha jo saMgama kiyA jAtA hai usakA nAma saMvAsa hai " divi bhavaH divyaH" isa vyutpattike anusAra devaloka honevAlA jo saMghAsa hai yaha divya saMvAsahai / parantu yahAM vaimAnika deya sambandhI saMvAsa liyA gayAhai "dyo" nAma devala kakAhai, devalokameM rahanevAle deva bhI upacArase " dyo" kaha diye gayehaiM / ina dezoM meM jo saMghAsa hotA hai, vahI divya saMcAsa hai / isa prakAra kahanese navauyeyaka Adi vimAnoMmeM bhI saMbAsa hone kI Apatti A sakatIhai, parantu vahAM saMvAsa devalogoMse Age navaveyaka AdikoMmeM nahIM hai, ataH yahAM divya saMvA " cauvihe saMvAse paNNatte" tyAha-(17) TIkAtha-puruSa ane strInA mithuna sevanane saMvAsa kahe che. tene nIce pramANe yAra 2 // -(1) 60ya sAsa, (2) mAsu2 sapAsa, (3) rAkSasa sapAsa bhane (4) bhAnuSa sapAsa. "divi bhavaH divyaH " mA vyutpatti manu. sAra svargamAM (develekamAM) je saMvAsa thAya che tenuM nAma divyasaMvAsa che. mahI mAni: 5 samadhI sayAsa4 42yAmA mAvya cha. "chau" seTa 25. smaarnaa| haivAna 5 mI. bhopAriza "dhI" kahevAmAM Avela che. A devAmAM je mithuna sevana thAya che tene divya saMvAsa kahe che. A prakAranA kathanamAM naveyakavAsI devAmAM paNa saMvAsa havAnI vAta mAnavAne prasaMga uddabhavaze. paNa tyAM saMvAsane sadbhAva hote ja nathI. tethI ahI vimAnika deva saMbaMdhI saMvAsa ja , divyasaMvAsa" pada dvArA gRhIta zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u04 sU017 divyAdi caturvidhasaMvAsanirUpaNama tatra bhavo divyaH - vaimAnikadevasambandhI saMvAsaH, AsuraH - asurasya-bhatranapativizeSasyAyam AsuraH, rAkSasaH rakSo rAkSaso vA vyantaravizeSaH, tasyAyaM rAkSasaH saMvAsaH evaM mAnuSyaH - manuSyasyAyamityarthaH iti prathamaM sAmAnyasUtram / ataH , 351 sase vaimAnikadeva sambandhI saMvAsa kahA gayA hai aisAhI jAnanA cAhiye bhavanapati vizeSa sambandhI jo saMvAsa hai yaha Asura saMvAsa hai asu. rakA saMvAsa Asura saMvAsa hai, asura ye bhavanapatikA eka bheda hai vya ntarakA bheda rAkSasa hai isa rAkSasakA jo saMvAsa hai yaha rAkSasa saMvAsa hai aura jo manuSyakRta saMvAsa hai yaha mAnuSa saMcAsa hai. phiramI -saMvAsa cAra prakArakA kahA gayA hai - jaise - koI eka deva devI ke sAtha saMvAsa karatA hai 1 koI eka deva asurI ke sAtha saMvAsa karatA hai koI eka asura devI ke sAtha saMvAsa karatA hai koI eka asura asurI ke sAtha saMvAsa karatA hai 4 (2) phira bhI - saMcAsa cAra prakArakA kahA gayA hai-jaise koI eka deva devI ke sAtha saMvAsa karatAhai, koI eka deva rAkSasIke sAtha saMvAsa karatA hai 2 koI eka rAkSasa devIke sAtha saMvAsa karatA hai 3 koI eka rAkSasa rAkSasI ke sAtha saMvAsa karatA hai 4 (3) thavA joIe tyAMthI AgaLa nacaiveyaka AdimAM savAsane saddabhAva ja hatA nathI. bhavanapati deveza ane devIonA savAsane AsurasavAsa kahe che. asura e bhavanapatinA eka bheda che. te asurakumAranA asurakumArI sAthenA sabhAgane paNa AsurasavAsa kahe che. vyantaranA rAkSasa nAmanA bheda che. te rAkSasanA saMdhAsane rAkSasa savAsa kahe che. manuSyakRta sabAsane--manuSya jAtinA puruSa ane strImA maithuna sevanne - bhAnuSasaMpAsa se che. 111 savAsanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che--(1) koI eka daiva devInI sAthe savAsa kare che. (2) koi eka deva asurI (asurakumArI) sAthe svAsa kare che. (3) koi eka asura devInI sAthe savAsa kare che. (4) kAI eka asura asurI sAthe savAsa kare che. rA vaLI savAsanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che--(1) kAi eka deva devInI sAthe savAsa kare che. (2) kAI eka deva rAkSasI sAthe savAsa kare che. (3) kAi eka rAkSasa devInI sAthe savAsa kare che ane (4) kAi eka rAkSasa rAkSasI sAthe savAsa kare che. 3 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 D sthAnAGgasUtre paraM caturbhanikAsUtrANi devAsurAdi saMyogataH paDiti sAmAnyasUtreNa saha saMkalanena saptasUtrI / 7 / mu0 17 // punazca--saMvAsa isa prakArase bhI cAra prakArakA kahA gayA hai jaisekoI eka deva devIke sAtha saMcAsa karatA hai 1 koI eka deva mAnuSIke sAtha saMyAsa karatA hai 2 koI eka manuSya devIke sAtha saMbAsa karatA hai 3 koI eka manuSya mAnuSIke sAtha saMyAsa karatA hai 4 (4) isa rItise bhI saMvAsa cAra prakArakA kahA gayA hai jaise-koI eka asura asurIke sAtha saMvAsa karatA hai 1 koI eka asura rAkSasIke sAtha saMyAsa karatA hai 2 ityAdi 4-(5) isa rUpase bhI saMvAsa cAra prakArakA kahA gayA hai-jaise-koI eka asura asurIke sAtha saMvAsa karatA hai 1 koI eka asura manuSya strIke sAtha saMvAsa karatA hai 2 ityAdi 4-(6) isa paddhatise bhI saMvAsa cAra prakArakA kahA gayA jaise-koI eka rAkSasa rAkSasIke sAtha saMvAsa karatA hai 1 koI eka rAkSasa manuSya strIke sAtha saMvAsa karatA hai 2 ityAdi 4 (7) inameM prathama sUtra sAmAnya sUtra hai bAkIke 6 sUtra caturbhegake sUtra vaLI saMvAsana nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che- (1) keI eka deva devI sAthe saMvAsa kare che. (2) koI eka deva mAnuSI (manuSya jAtinI strIo sAthe saMvAsa kare che. (3) keI eka manuSya devInI sAthe saMvAsa kare che ane (4) keI eka manuSya mAnuSI sAthe saMpAsa kare che. eka vaLI saMvAsanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che--(1) koI eka asura asurInI sAthe saMvAsa kare che. (2) keI eka asura manuSya strI sAthe saMvAsa kare che. (3) koI eka manuSya asurI sAthe saMvAsa kare che. (4) keI eka manuSya manuSya strI sAthe saMvAsa kare che. dA saMvAsanA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) keI eka rAkSasa rAkSasI sAthe saMvAsa kare che. (2) koI eka rAkSasa manuSya strI sAthe saMvAsa kare che. (3) keI eka manuSya rAkSasI sAthe saMvAsa kare che. (4) keI eka manuSya manuSyastrI sAthe saMvAsa kare che. mahA A sAta sUtramAMnuM paheluM sUtra sAmAnya sUtra che. bAkInA je che sUtre che temAM deva asura, deva rAkSasa, deva manuSya, asura rAkSasa, asura manaSya ane rAkSasa manuSyanA saMgathI caturbha"gIo banI che. A prakAre zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 304 sU018 AsurAdicaturvidhApaccasanirUpaNam puruSAdhikArAdevApadhvaMsasUtramAha mUlam - cauvihe avarddhase paNNatte taM jahA - Asure 9, abhioge 2, saMmohe 3, devakibbise 4 / 353 cauhiM ThANehiM jIvA asurattAe kammaM pagarreti taM jahA -- kobasIlayAe 1, pAhuDasIlayAe 2, saMsattatayokammeNaM 3, nimittAjIvayAe 4, cauhiM ThANehiM jIvA AbhiogattAe kammaM pakareMti, taM jahA - anukoseNaM 1 paraparivAraNaM 2 bhUikameNaM 3 kouyakaraNeNaM 4 | cauhiM ThANehiM jIvA saMmohattAe kammaM pagareti, taM jahA-ummaggadesaNayAe 9 maggaMtarAeNaM 2, kAmAsaMsappaogeNaM 3, bhijAniyANakaraNeNaM 4 | cauhiM ThANehiM jIvA devakibbisiyattAe kammaM pagareMti, taM jahA - arahaMtANaM avannaM vayamANe 1, arahaMtapannattassa dhammassa avannaM vayamANe 2, Ayariya uvajjhAyANamayannaM vadamANe 3, cAuvannassa saMghasla AvannaM vayamANe 4 // sU0 18 // chAyA - caturvidho'padhvaMsaH majJaptaH, tadyathA AsuraH 1, AbhiyogaH 2, sAmmohaH 3 daivakilviSaH 4 / caturbhiH sthAnairjIvA AsuratAyai karma prakurvanti tadyathA - kopazIlatamA 1 prAbhRtazIlatayA 2 saMsaktatapaH karmaNA 3, nimittAjIvatayA 4 | caturbhiH sthAnairjIvA AbhiyogatAyai karma makurvanti, tadyathA - AtmotkarSeNa 1, paraparivAdena 2, bhUtikarmaNA 3, kautukakaraNena 4, haiM ye deva asura Adike saMyoga se hue haiN| isa prakAra ye 6 sUtra aura eka sAmAnya sUtra milakara kula 7 ye sUtra haiM | sUtra 17 // cha sUtreA ane eka sAmAnya sUtra maLIne kula sAta sUtreAnuM pratipAdana ahI' kuravAmAM bhAvyu che. // sU. 17 // sa0-45 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 354 sthAnAGgasUtre caturbhiH sthAnairjIvAH sAmmohatAyai karma prakurvanti, tadyathA- unmArgadezanatayA1, mArgAntarAyeNa 2, kAmA''zaMsAprayogeNa 3, abhidhyAnidAnakaraNena 4, ___caturbhiH sthAnarjIvAH devakilviSatAyai karmaprakurvanti, tadyathA-arhatAmavarNa vadana arhatprajJaptasya dharmasyAparNa padana AcAryopAdhyAyAnAmavarNa badan , cAturvarNyasya sasyAvaNa vadan // su0 18 // TIkA-'caubihe abaddhase" ityAdi-apadhvaMsa:-cAritrasya-tatphalasya yA vinAzaH, caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-Asuram asurabhAvanAjanitaH. yadvAyeSvanuSThAneSu vartamAno jIyo'suratvamarja yati tairanuSThAnairAtmano bhAvanamAsuraH 1, tathA-AbhiyogaH-abhiyogabhAnanAjanitaH AbhiyogaH AjJAkArItyarthaH 2 tathAsAmmohaH-saMmuhyantIti saMmohAH-mUDhAtmAno mithyAdRSTayo devavizeSAH, teSAmayaM ___ 'cauncihe ayaddhaMse paNNatte' ityAdi sUtra 18 // TIkArtha-cAra prakArakA apadhvaMsa kahA gayAhai jaise-Asura 1 Abhiyoga 2 sAmmoha 3 aura devakilviSa 4 cAritra athayA cAritrake phalakA vinAza honA, isakA nAma apadhvaMsa hai / jo apadhvaMsa asura bhAvanAse hotA hai, vaha Astura apadhvaMsa hai athavA-jina anuSThAnoM meM vartamAna jIca amaratvakA upArjana karatA hai una anuSThAnoMse AtmAko bhAvita karanA so Asurahai 1 / jo apadhvaMsa abhiyoga bhAvanAse janita hotA hai, vaha Abhiyoga apadhvaMsa hai 2 jo apadhvaMsa saMmoha bhAvanAse utpanna hotA hai, vaha sAmmoha apadhvaMsa hai, mUDhAtmAvAle jo mithyAdRSTi devavizeSa haiM ve yahAM saMmoha padase liye gaye haiM unakI jo bhAvanA hai vaha " cauvyihe apaddhase paNNatte" tyA-(sU. 18) cAritra athavA cAritranA phaLano vinAza thavo tenuM nAma " aparvasa" che te apavaMsanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che- (1) sAsura, (2) maliyAsa, (3) sAmoDa sana (4) 48Sare apavaMsa asura bhAvanAthI thAya che te apavaeNsane Asura apakvaMsa kahe che athavA je anuSThAnamAM vartamAna (rahele) jIva asuravanuM upArjana kare che evA anuSThAnethI AtmAne bhAvita (yukta) kare tenuM nAma AsurabhAva che. je apavaeNsa abhiga bhAvanAne lIdhe janita heya che tene Abhiga apavaMsa kahe che. bIje apakvasa saMmeha bhAvanAne lIdhe utpanna thayeluM hoya che tene sAmeha apardhvasa kahe che. mUDhAtmAvALA je mithyASTi deva vizeSa che temane ahIM saMmeha padathI grahaNa karavAmAM AvyA che temanI je bhAvanA che tenuM nAma saMmoha che je zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TI. sthA. 4 u. 4 sU.18 AsurAdi caturvidhApadhvaMsanirUpaNam 355 sAMmohaH, sAMmohabhAvanAjanitaH ajJAnabhAvanAjanita ityarthaH3, tathA-devakilviSaHdevakilbiSabhAvanAjanitaH, iti, iha kandarpabhAyanAjanitarUpaH kAndo'padhvaMsaH paJcama Agamokto'pi noktazcatuHsthAnakAnurodhAn., Agame hi pazca bhAvanA Aha"kaMdappa 1 devakibbisa 2 abhiyogA 3 AsurA 4 ya saMmohA / esA u saMkiliTThA paMcavihA bhAvaNA bhaNiyA // 1 // chAyA-kAndapa 1 daivakilbiSAbhiyogyA 3 AsurI ca saammohaa| eSAtu saMkliSTA pazcavidhA bhAvanA bhaNitA // 1 // __ AsAM bhAvanAnAM madhye yaH saMyato yasyAM bhAvanAyAM vartate sa tadvidheSu deveSu gacchanti cAritralezapabhAvAt / yadyetadbhAyanAyuktazcAritrahIno bhavettadA tasya devalokagamane bhajanA bhavati-deveSatpadyate na veti sa bhananIyo bhavati / uktazcasAMmohahai 3 tathA jo apadhvaMsa daivakilviSa bhAvanAse janita hotA hai vaha daivakilviSa apadhvaMsahai 4 / kandarpabhAvanAse janita bhI apadhvaMsa hotA hai para yaha yahA~ isaliye nahIM liyA gayA hai ki yahAM catuHsthAnakakA anurodha hai / AgamameM pAMca bhAvanAeM isa prakArase kahI gaI hai| "kaMdappadevakibdhisa" ityAdi / ina bhAvanAoMmeM se jisa bhAvanAmeM saMyata jIva vartamAna rahatA hai, yaha usa prakArake deyoM meM jAtA hai, kyoMki usake pAsa cAritrakA leza rahatA hai, ataH usake prabhAvase vaha marakara vahAM jAtA hai yadi ina bhAvanAoMse yukta huA jIva cAritrahIna ho jAtA hai to aise usa jIvakI devaloka gamanameM bhajanA hotI hai, arthAt vaha devalokameM utpanna hotA bhI hai, aura nahIM bhI hotAhai kahA bhI haiapakvaMsa devakiSi bhAvanAthI janita hoya che tene daivakilivaSa aparvisa kahe che. 4 kaMdarpa bhAvanAthI janita apavaMsa paNa hoya che, paNa cAra sthAnane adhikAra cAlatuM hovAthI tene ahIM gaNAvavAmAM Avela nathI. mAmamA mA 12pAya mApanAmIche-"kaMdappa devAkevisa" ItyAdi. A bhAvanAomAMnI je bhAvanAmAM saMyata java vartamAna rahe cheje bhAvanAthI yukta rahe che-te prakAranA demAM te utpanna thaI jAya che, kAraNa ke te cAritranA prabhAvathI marIne devalokamAM utpanna thaI jAya che. kadAca A bhAvanAothI yukta thayele jIva cAritrahIna thaI jAya te e jIva devalokamAM jAya che paNa kharo ane nathI paNa jato. eTale ke evA jIvanuM devakagamana avazya thAya che ja evuM nathI, paNa bhajanAthI (vikalape) thAya cha, sama sabhAdhu 555 cha , " so saMjao vi sayA su" tyAha-2 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 66 jo saMjaovi yAsu appasatyAsu vaha kahaMci so ta chAyA - yaH saMyato'pyetAsu, apazastAsu varttate kathazcit / sa tadvidheSu gacchati, sureSu bhajanIyazcaraNahInaH // 1 // iti / pUrvamAsurAdirapadhvaMsa uktaH, sa cAsuratvAdinibandhana ityasurAdibhAvanA - svarUpabhUtAnyasurAditvasAdhanakarmaNAM kAraNAni caturbhiH - mUtrairAha - " cauhiM ThANehiM " ityAdi - jIvAzma durbhiH sthAnairAsuratAyai asura eva AsuraH, tadbhAvastattA, tasyai karma - asurAyuSkAdi prakurvanti tadyathA - kopazIlatayA - krodhasvabhAvatayA 1, " jo saMjao vi sayA su " ityAdi / jo saMyata jIva ina aprazasta bhAvanAoMmeM rahatA hai yaha marakara una devoMmeM jAtA hai aura caraNahInacaritrahIna jIva meM vahAM jAne kI bhajanA hai| AsurAdi rUpa jo apadhvaMsa kahA gayA hai vaha asuratvAdi hai, kAraNa jisakA aisA hotA hai| isaliye aba sUtrakAra asurAdi bhAvanAke svarUpabhUta jo kAraNa haiM arthAt asuratA Adike sAdhanabhUta karmoMke jo kAraNa haiM unakA kathana cAra sUtroMse karate haiM-" cauhi~ ThANehiM " ityAdi jIva ina vakSyamANa cAra kAraNoMse asuratAke sAdhanabhUta karmoM kA upArjana karate haiM-ve cAra kAraNa ye haiM- kopazIlatA, krodha svabhAvatA jarA jarAsI bAta meM krodhakA Avega AjAnA cehare Upara sadA AkhoMkA caDhA rahanA ityAdi rUpase jo jIvakA svabhAvahai vaha kopazIlatA hai| isakopazI gaccha, suresu bhaio caraNahINo // 1 // " sthAnAGgasUtre sayata jIva A aprazasta bhAvanAomAM rahe che te marIne uparyukta devAmAM utpanna thAya che, paNa caraNahIna (cAritrahIna) jIvanuM tyAM vikalpe gamana thAya che. eTale ke evA jIva devalAkamAM jAya che paNa kharA ane nathI paNa jatA. asurAdi rUpa je apava'sa kahyA che, te asurava Adi rUpa kAraNavALA hAya che. tethI have sUtrakAra asurAdi bhAvanAnA svarUpabhUta je kAraNeA che eTale ke asuratA AdinA sAdhanabhUta karmAMnA je kAraNeA che temanuM cAra sUtrA dvArA uthana 43 che-" cauhiM ThANehiM " tyAhi jIva nIcenA cAra kAraNeAne lIdhe asuratAnA sAdhanabhUta karmAnuM upAjaMna kare che--(1) kApazIlatA athavA krodha svabhAvatA-vAta vAtamAM gusse thavuM, krodhathI AMkhe. lAla karavI, DALA kADhavA, krodhane lIdhe lAlaceALa mukhAkRti karavI, ityAdi rUpa jIvaneA je svabhAva hoya che tenuM nAma kApazIlatA che. te kApazIlatAne kAraNe jIva asuraparyAyanA kAraNabhUta AyuSya Adi zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArTIkA sthA04 u04 sU018 AsurAdicaturvidhAyadhvaMsanirUpaNam 357 prAbhRtazIlatayA kalahazIlatayA 2, saMsaktatapAkarmaNA-AhAropadhizayyAdi. pratibaddhabhAvatapazcaraNena 3, nimittAjIyatayA-bhUkampAdinimittaM kathayityA jIvananirvAhakatayA 4, iti ayamartho'nyatraiyamuktaH" aNubaddhaviggahovi ya, saMsaktatavo nimittamAesI / Ni vivaNirANukaMpo, AsuriyaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " chAyA-anubaddha vigraho'pi ca, saMsaktatapA nimittAdezI / niSkRpo niraNukampaH, AsurikI bhAvanAM karoti // 1 // iti / / latAse jIva asuraparyAyake kAraNabhUta AyuSka Adi karmoM kA bandha karatA hai / dUsarA kAraNa hai probhRtazIlatA kalahazIlatAkA nAma prAbhRtazIlatA hai / jarAsA bhI nimitta milAki kleza karane ke liye taiyAra ho jAnA AgepIchekA kucha bhI vicAra na karake jo bhI manameM Ave, bakane laganA ityAdi rUpase jo pariNati hotI hai vaha kalahazIlatA hai, isa kalahazIlatose bhI jIva asuraparyAyake sAdhanabhUta karmoM kA upArjana krtaahai| tIsarA kAraNa hai AhAra upadhi zayyA AdimeM pratibaddhabhAvase tapazcaraNa krnaa| tathA cauthA kAraNa hai bhUkampAdikA kathana karake jIyanakA nirvAha karanA 4 / yaha kathana anyatra isa prakArase kahA huA hai-" anubaddha viggaho vi ya" ityAdi / jo vyakti anubaddha vigrahavAlA hotA hai rAtadina kalaha kajiyA karaneke svabhAva se baMdhA rahatA hai / jo saMsakta tapasyA karatA hai, AhArAdi meM jisakI lolupatA rahatI hai, aura karmone anya kare che, ane tethI marIne asuromAM utpanna thAya che. (2) prAbhUtazIlatA-vAta vAtamAM jhagaDo karavAne taiyAra thavuM, AgaLa pAchaLa vicAra karyA vinA phAve te bakavATa kare ItyAdi rUpa je pariNati thAya che tenuM nAma kalahazIlatA athavA prAkRtazIlatA che. A kalahazIlatAne kAraNe paNa jIva asuraparyAyanA sAdhanabhUta karmonuM upArjana kare che. (3) AhAra, upadhi, zayyA AdimAM lolupatApUrvaka tapazcaraNa karavAthI paNa jIva asuraparyAyamAM javA gya karmonuM upArjana kare che. (4) bhUkaMpa Adi thavAnuM bhaviSya bhAkhIne leke para prabhAva pADIne khAvApIvAnI sArI sArI sAmagrI ekatra karanAra jIva paNa asuraparyAyamAM javA egya karmone bandha kare che. // viSayane bhanulakSIna anya anyamA yA pramANe 4thucha-" anughaddhaviggaho vi ya" tyATi-2 2 anumA vihANe DAya cha, rAtadina 4 karavAnA svabhAvavALe heAya che, 1 saMsakta tapasyA kare che-tapasyA karavA chatAM AhArAdimAM jenI lelupatA cAlu ja rahe che, je lekaraMjanane mATe nimittA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 sthAnAGgasatre ___ tathA-catabhiH sthAna yA AbhiyogyatAyai abhiyogaH - vyApAraNaM, tayogyAH-abhiyogyAH, ta evAbhiyogyA-kiGkaradevavizeSAH, tadbhAya AbhiyogyatA, tasyai karma prakurvanti, tadyayA-AtmotkarSeNa-svaguNagaryeNa 1, parapariyAdena-anyadIyadoSaparikIrtanena 2, bhUtikarmaNA--bhUtyA-bhasmanA, upalakSaNatvAttapasyA karatA hai, lokaraMjanake liye jo nimittAdezI hokara acche 2 khAne pIneke sAdhanoMko juTAtA rahatAhai3, jo dayAse aura anukaMpAse rahita hotA hai 4, aisI vaha vyakti AsurI bhAyanAvAlA mAnA gayA hai| ina cAra kAraNoM se jIya AbhiyogyatA bhRtyapaneke yogya karmoM kA bandha karatA hai-jaise-AtmotkarSa apane guNoMke gauravakA kathana karanA arthAt apanI jhUThI zlAghA karanA apane bhItara rahe hue mAmUlI guNako asAdhAraNa samajhanA, vRthA ahaGkArase phUle hue rahanA yaha saba yahA~ AtmotkarSase liyA gayA hai| svotkarSa svAbhimAnameM aura isameM antara hai svotkarSa bhAvanAghAlA vyakti apane dvArA aise kArya karanese apane Apako bacAtA rahatA hai ki jisameM usakI AtmAkA patana hotA ho gRhIta cAritrameM bAdhA AtI ho sadAcArameM dRSaNa lagatA ho, kaSAyA. dikoMkI vRddhi hotI ho 1 dUsarA kAraNa hai-para parivAda-dUsareke doSoMko prakaTa karanA arthAt dUsaroMke vAstavika guNoMko yA niMdAke abhiprAyase dezI (bhaviSyavANI bhAkhanAre) thaIne sArI sArI khAvApIvAnI sAmagrIo ekatra karatuM rahe che, ke je daMyA ane anukaMpA bhAvathI rahita hoya ja che, evA jIvane AsurI bhAvanAvALe mAnavAmAM AvyuM che nIcenA cAra kAraNone lIdhe ja abhigatAne gya karmone banya kare che-(1) AtmakalAghA-pitAnA guNonuM gaurava karavuM, pitAnA sAmAnya guNane paNa asAdhAraNuM samaja, khoTI baDAI hAMkavI ane mithyAbhimAnamAM ja lIna rahevuM tenuM nAma A karSa (AtmazlAghA) che. skarSa, svAbhimAna ane AtmatkarSamAM ghaNuM taphAvata che skarSa lAvanAvALe mANasa te pitAnA AtmAnuM patana thAya, gRhIta cAritramAM deSa lAgI jAya, sadAcArane lepa thaI jAya ane kaSAyAdikanI vRddhi thAya, evI pravRttithI dUra ja rahe che. tyAre AtmazlAghA karanAre jIva te uparyukta pravRttimAM ja lIna rahe che. bIju kAraNa-para parivAda-anyanA dene prakaTa karavA tenuM nAma paraparivAda che. paraMparivAda karanAre jIva anyanA vAstavika guNane jovAne badale zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TI. sthA. 4 u. 4 sa.18 AsurAdivatuvidhApadhvaMsanirUNapam 359 mRttikayA sUtreNa vA karma-rakSArtha yasatyAdipariveSTanaM-bhUtikarma, tena 3, kautukakaraNena saubhAgyAdinimittaM snapanakAdikaraNeneti 4 / iyaM bhAvanA'nyatraivamuktA " kouyabhUIkamme, pasiNApasiNe nimittamAjIvI / iDirasasAyaguruo, abhiogaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " chAyA-" kautukabhUtikarmA, praznApaznaH nimittAjIyo / RddhirasazAtagurukaH, AbhiyogyA bhAvanAM karoti // 1 // iti / tathA-caturbhiH sthAna jIyAH sAmmohatAyai karma pakurvanti, tadyathA-unmArga dezanatayA-kumArgadezanayA 1, mArgAntarAyeNa-mokSamArgaprattajanavighnakaraNena 2, usake doSa rUpa meM prakaTa karanA 2 maiM mantrazAstra AdikA vettA hUM, aisA prakaTa karaneke liye mRttikAse yA sUtrase apanI vasatikA Adiko rakSA karaneke abhiprAyase paraveSTita karanA yaha bhUti karmahai 3 cauthA kAraNa hai-kautukakaraNa saubhAgya Adike nimitta dUsaroMko snAna Adi karAnA ye cAra kAraNa anyatra isa prakArase kahe gaye haiM " kouyabhUIkamme " ityAdi / kautuka karma karanese bhUtikarma karanese hAtha Adi dekhakara kisIkA zubhAzubha kahanese Rddhirasa AdimeM gauravazAlI honese jIya abhiyogya bhAyanAvAlAmAnA jAtAhai, isa bhAvanAke vazayI huAjIva Abhiyogya(bhRtya)jAtike devoMmeM utpanna karAnevAle karmoMkA bandha karatAhai ina cAra kAraNoMse jIva sAMmohatAke liye karmoM kA bandha karatA hai jaise-kumArgakA upadeza denA 1 mokSamArgake sAdhanameM pravRtta janako tenA de ja zedhyA kare che, ane tenI niMdA karavA nimitte te dene prakaTa karyA kare che. trI ||2-bhuutim-" I bhatrazA AhimA nipuNa chu,'' mej prakaTa karavAne mATe mRttikA (mATI)thI athavA sUvathI (derAthI pitAnA rahe. ThANa Adine rakSA karavAnA abhiprAyathI pariSTita karavuM tenuM nAma bhUtikarma che. cothuM kAraNa kautukakaraNa--saubhAgya Adine nimitte anyane snAnAdi karAvavuM tenuM nAma kautukakaraNa che. A cAra kAraNene anyatra A pramANe matAnyA cha" kouyabhUIkamme " tyAha-autuma 42vAthI, tima karavAthI, hAtha Adi joIne keInuM zubhAzubha kahevAthI ane Rddhi, rasa AdimAM gauravazALI thavAthI, mithyAbhimAna karavAthI jIva abhiyogya bhAvanAvALo gaNAya che. te bhAvanAthI yukta thayelA jIva abhiyogya jAtinA devAmAM utpanna karAvanArA karmone bandha kare che. A cAra kAraNone lIdhe jIva sAMmehatAne yogya karmonuM upArjana zrI.sthAnAMgasatra:03 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 sthAnAGgasUtre kAmAzaMsAprayogeNa-zabdAdikAmAbhilASakaraNena 3, abhidhyAnidAnakaraNenaabhidhyA-lobha:-abhikAGkSA, tena nidAnakaraNam-' etasmAttapaH prabhRtezcakravayAdikA Rddhi meM bhavatu' ityevaM parabhavasaMvandhicakravartyAdipadamArthanam, tena / iyamapi bhAvanA'nyatraicamuktAvighna upasthita karanA 2 zabdAdi kAmoMkI abhilASA karanA 3 aura lobhake vazavartI hokara nidAna (niyANA) karanA 4 jIva kumArgakI dezanAse sumArgakA eka prakArase lopa karatA hai, aisA jIva svayaM bhI kumArgagAmI hotA hai tathA dUsaroMkA usa para calanese usake dvArA upArjita pApa karmoM kA bhAgI hotAhai,ataH vaha sAmmohanAke liye karmoM kA bandhaka hotA hai, mokSamArgakI ArAdhanAmeM pravRttizAlI jIvake dvArA sanmArgakA pracAra hotA hai, jIca usake kahanese kumArgakA tyAga kara sumArga para calate haiM / ataH aise jIvake liye jo vighnabhUta hotA hai usakI ArAdhanAmeM vighna upasthita karatA hai vaha bhI sAmmohatAke yogya karmoM kA upArjana karatA hai| isI prakArase kAmAzaMsAprayoga AdimeM bhI samajha lenA cAhiye / tapa karate hue isa tapasyA Adike phalase cakravartI AdikI vibhUti mujhe mile aisI cAhanA karanA isakA nAma nidAna hai yaha bhAvanA bhI anyatra isa prakArase kahI gaI hai43 cha-(1) bhAgane upadeza pAthI, (2) bhAsamAna sAdhanamA pravRtta mANasanI pravRttimAM vina nAkhavAthI, (3) zabdAdi kAmonI abhilASA 42pAthI mane (4) solana sAdhIna 42 nihAna (niyA) 42pothI umaaganI dezanA ApanAra jIva sumArgane lepa kare che e jIva pote kumArgagAmI hoya che, te kAraNe anya dvArA upArjita karmone paNa bhAgIdAra bane che. tethI e jIva saMmehatAne yogya karmone banyaka bane che. mokSamArganI ArAdhanAmAM pravRtta jIva dvArA sanmAgane pracAra thAya che. tenI preraNAthI jIva kumArgane tyAga karIne sanmArge caDI jAya che evA jIvanI pravRttimAM viddha nAkhanAra jIpa sAMmehatAne yogya karmonuM upArjana kare che. e ja pramANe kAmazaMsA prayoga AdimAM paNa samajI levuM. tapasyA karatI vakhate evI bhAvanA sevavI ke tapasyAnA phaLarUpa mane cakravatI AdinI vibhUti prApta thAya, te prakAranI bhAvanAnuM nAma ja nidAna athavA niyANa che A bhAvanAne paNa anyatra A pramANe varNavI che-- zrI sthaan|| sUtra :03 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 5 u04 sU018 AsurAdicaturvidhAgadhvaMsanirUpaNam 361 " ummaggadesao magganAsao mggvippddiivttii| moheNaM mohettA. saMmohaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " chAyA-unmArgadezako moganAzako mArgavipratipattiH / mohena ca mohayitvA, sAMmohI bhAvanAM karoni // 1 // iti / ___ tathA-caturbhiH sthAnai jIvA devakilbiSikatAyai cANDAlasthAnIyadevabizeSatvAya karma prakurvanti tadyathA-arhatA-jinAnAm avarNa yadana-nindA kurvan / ayama rtho'nyatraivamuktaH___" ummagga desao ' ityAdi / isa kArikAkA artha spaSTa hai ina cAra kAraNoMse jIva-saMyata prANI-devakilbiSikatAke liye-cANDAla ke jaise sthAnApanna deyavizeSatvake liye karmoM kA bandha kastA hai / jaisearhantadevakA avarNayAda karanA 1 arhatmajJapta dharmakA avarNavAda karanA 2 AcArya upAdhyAyakA avarNavAda karanA 3 aura caturvidhasaMghakA avarNavAda karanA 4 jisameM jo doSa nahIM ho unakA unameM prakaTa karanA isakA nAma avarNavAdahai / arhantadeyake viSayameM aisA kahanAki ye kevalI huehI nahIMhai, sarvajJa yadi ye hote to unhoMne mokSakA sarala upAya kyoM nahIM kahA ? jinakA AcaraNa karanA zakya nahIM hai aise durgama kaThina upAya kyoM kahehaiM ? isI prakArase arhatprajJapta dharmake viSayameM AcArya upAdhyAyake viSayameM evaM sAdhu sAdhvI zrAyaka zrAdhikArUpa caturvidha saMghake viSayameM bhI avarNavAda samajha lenA cAhiye / ukta " ummaggadesao" tyAha-mA yA2 // 2 // 2 sIdhe 05 (sayata jIva) devakilibaSikemAM utpanna thavAne gya karmone bandha kare che-(kiSika de halakI keTinA deva gaNAya che. devamAM temanuM sthAna cAMDAla jevuM che.) (1) jinendra devane avarNavAda karavAthI, ahaMta prajJama dharmane avarNavAda 12pAthI, (3) mAyArya upAdhyAyanI apavAha 42pAthI, bhane (4) yaturvidha saMdhane avarNavAda karavAthI je vyaktimAM je deSa na hoya te dezanuM AropaNa karavuM tenuM nAma apavAda che. jinendra devanA viSayamAM kadAca keI A pramANe kahe ke teo kevaLajJAnI hatA ja nahIM. je te sarvajJa heAya te mokSaprAptine saraLa mArga batAvavAne badale jenuM AcaraNa zakya ja na hoya evA durgama kaThina upAya temaNe zA kAraNe batAvyA haze ! " A pramANe kahenAra jinendra devane avarNavAda karanAra gaNAya che. e ja pramANe ahaMta prajJaka dharmanA viSayamAM, AcArya ane upAdhyAyanA viSayamAM, tathA caturvidha saMghanA viSayamAM paNa avarNavAda viSenuM kathana samajavuM. kahyuM paNa che ke zrI. sthaanaaN| sUtra :03 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 6" nAsa kelI dhammAyariyANaM saMghasAhUNaM / mAI anavAI kinvasiyaM bhAvaNaM kuNaI // 1 // 1 chAyA - jJAnasya kevalinAM dharmAcAryANAM saMgha-sAdhUnAm / mAyI avarNavAdI kailpika bhAvanAM karoti // 1 // " iti, tathA - arhatprajJaptasya dharmasya avarNa vadan tathA - AcAryopAdhyAyAnAmavarNa vedana 3, tathA cAturvarNyasya saGghasyAvarNe vadan 4 / iti / bhAvanA catuHsthAnakAnurodhAnnoktA, tathA'pi bhAvanAmasaGgAt sA pradazyate "kaMda kurare, davasIle yAvi hAsaNakareM ya / vihAvitoya paraM, kaMdaSpaM bhAvaNaM kuNai || 1 || 91 4 chayA - kAndarpaH kaukuciyataH dravazIlazvApi hAsanakara | vismApayeca paraM kandarpI bhAvanAM karoti // 1 // iti / 66 ayamarthaH kAndarpaH kandarpakathAkArakaH, kaukuciyataH- bhANDavacceSTAkArI dravaca-- nANassa kevalINaM " ityAdi / tAtparya isa gAthAkA yahI hai, ki mAghI avarNavAdI arhantakA arhanta prajJapta dharma AdikA avarNavAda karatA huA kilbiSikI bhAvanAcAlA hotA hai| yadyapi yahAM catuHsthAnaka ke anurodha se kandarpa bhAvanA nahIM kahI gaIhai, phira bhI bhAvanA ke prasaGgase vaha aisI hotI hai yaha prakaTa kiyA jAtA hai " kaMdappe kukkuie" ityAdi -- jo kandarpakI kathA karanevAlA hotA hai bhANDakI taraha kAyase kuceSTA karatA hai ahaGkArake vaza hokara nANassa kevalINaM " ityAhi A gAthAne bhASAtha nIce pramANe che--mAyI avarNavAdI ahu ta bhagavAnanA, kevalIprajJadhamanA ane AcAya Adine avarNavAda karavAne lIdhe kaiddhiSikI bhAvanAthI yukta thAya che. tethI te kilpiSika devAmAM utpanna thavA cagya kadanA anya kare che. jo ke ahIM cAra sthAnAnA adhikAra cAlI rahyo che tethI pAMcamI kadapa bhAvanAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM nathI. chatAM bhAvanAenuM pratipAdana cAlatuM hovAthI ahIM prasaMga sAthe anurUpa hovAthI kadapa bhAvanAnuM kevuM svarUpa hoya che te TIkAkAra prakaTa kare che. 66 annies sthAnAGgasUtre - zrI sthAnAMga sUtra : 03 43 kaMdappe kukkuie " ityAhi je kaMpanI kathA karanArA hoya che, bhAMDanI jema zarIra vaDe kuceSTAo karanArA hAya che, ahaMkArane adhIna thaine zIghra gamanakArI hoya che, bhASa Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 sughA TIkA sthA04304 sU.19 pravrajyAsvarUpanirUpaNam zIlaH-garvAcchIghragamanabhASaNAdikArI, hAsanakaraH-veSavacanAdinA svaparahAsotpAdakaH param-anyaM vismApayan-vismayamutpAdayaMzca kAndapI bhAvanA kroti||suu.18|| pUrvamapadhvaMsa uktaH, sa ca pravrajyAsampannasya bhavatIti patrajyAsvarUpaM nirUpayitumaSTasUtrImAha mUlam-caubihA papajjA paNNattA, taM jahA-ihalogapaDibaddhA 1, paralogapaDibaddhA 2, duhaologapaDibaddhA 3, appaDibaddhA 4 / (1) cauThiyahA pavvajjA paNNattA, taM jahA,-purao paDibaddhA1, maggao paDibaddhA 2, duhao paDibaddhA 3, appaDibaddhA 4, (2) / __ cauvvihA paThyajjA paNNattA, taM jahA-obAyapavyajjA 1, akkhAyapavyajjA2, saMgarapabajjA 3, vigagaipavyajjA 4,(3) cauvvihA pavvajjA paNNattA, taM jahA-tuyAyaittA 1, pUyAyaittA 2, moyAvaittA 3, paripUyAvaittA 4 (4) / cauvhiA paThyajjA paNNattA, taM jahA-naDakhaiyA 1, bhaDa. khaiyA 2, sIhakhaiyA 3, siyAlakhaiyA 4 (5) / cauvvihA kisI paNNattA, taM jahA-cAviyA 1, parivAviyA 2, NidiyA 3, pariNiMdiyA 4, (6) evAmeva cauvyihA pavyajjA paNNattA, taM jahA-vAviyA 1, parivAviyA 2, kiMdiyA 3, pariNidiyA 4 (7) / jo zIghra gamanakArI evaM bhASaNAdikArI hotA hai apane veSa aura vacana Adise jo sva aura parako hAsyakA utpAdaka hotA hai, tathA jo haraeka tarahase dUsaroMko vismaya (Azcarya)kA utpanna karanevAlA hotA hai vaha kAndI bhAvanAvAlA hotA hai / sU0 18 // NAdi karanAra hoya che, pita nA veSa ane vacanathI je ane ane anyane hasAvanAre hoya che, tathA je aneka prakAre anya lokomAM vismaya (Azcarya) utpanna karanAre hoya che, evA puruSane kAndapa bhAvanAvALe kahe che. sU. 18 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 sthAnAGgasUtre cauvihA paThavajjA paNNattA, taM jahA-dhannapuMjiyasamANA 1, dhanaviralliyasamANA 2, dhannavikkhittasamANA 3, dhannasakaDDiyasamANA 4 // sU0 19 // ____ chAyA-caturpidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-ihalokapatibaddhA 1, paralokapratibaddhA 2, dvidhAto lokamatibaddhA 3, aprativaddhA 4 / (1) caturvidhA pravrajyA prAptA, tadyathA-purataH pratibaddhA 1, mArgataH pratibaddhA 2 dvidhAtaH pratibaddhA 3, apratibaddhA 4 (2) caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-avapAtapravrajyA 1, AkhyAtapatrajyA 2, saGgArapravrajyA 3, vihagagatipravrajyA 4) (3) caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-todayityA 1, plAvayityA 2, moca. yitvA 3, pariplutayitvA 4 / (4) / caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-naTakhAditA 1, bhaTakhAditA 2, siMha. khAditA 3, gAlakhAditA 4 / (5) caturvidhA kRSiH prajJaptA, tadyathA-uptA1, paryuptA2, ninditA 3, parininditA 4 / (6) / evameva caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-uptA 1, paryuptA 2, ninditA 3, parininditA 4 / (7) / caturvidhA pravrajyA prajJaptA, tadyathA-dhAnyapuJjinasamAnA 1, dhAnyavirelitasamAnA 2, dhAnyavikSiptasamAnA 3, dhAnyasaGkaSitasamAnA 4 / (7) // sU0 19 // TIkA-" caunvihA padhvajA " ityAdi-pravajyA-paJcamahAgratagrahaNalakSaNA, sA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-ihalokapratibaddhA-ihaloke ihajanmani ye jIvananiryA yaha apadhvaMsa pravrajyAsampanna manuSyako hotA hai ataH aba sUtrakAra pravrajyAkA svarUpa aSTa sUtrIse kahate hai-- TIkArtha-" cauvihA pavyAjA paNNattA" ityAdi sUtra 19 // pravrajyA cAra prakArakA kahA gayA hai jaise-ihalokapratibaddhA 1 paralokapratibaddhA 2 ubhayalokapratibaddhA 3 aura apratibaddhA 4 paMca A apavaeNsane sadUbhAva pravajyA saMpanna manuSyamAM ja hoya che. tethI have sUtrakAra pravajyAnA ravarUpanuM ATha sUtro dvArA nirUpaNa kare che 14--" caumbihA pavyajjA paNNatA " tyAhaprayA yAra 54|2nii hI cha-(1) U&pratibaddhA, (2) 522 matimaddhA, (3) Glayale atimaddhA, (4) atimaddhA. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU019 pravajyAsvarUpanirUpaNam 365 hAdayastanmAtramayojane pratibaddhA-manasi saMkalpitA yA sA ihalokapratibaddhA patrajyA, sA ca etajjanmajIvananirvAhAdimAtrArthinAM bhavati 1, tathA-paraloka pratibaddhA-paraloke-janmAntare ye kAmAdayastatprayojane pratibaddhA yA sA paralokapratibaddhA, sA ca janmAntarakAmArthinAM bhavati 2, tathA-dvidhAto lokapatibaddhA-dvidhAtaH-dvimakArau yo loko-etajjanma-janmAntare tatra ye kAmAdayastatra pratibaddhA yA pannajyA sA tathA, sA caihalauphikapAralaukikasukhArthinAM janAnAM bhavati 3, tathA-apratibaddhA-ihalokaparalokAzaMsArahitalakSaNA, pravrajyA, sA ca viziSTasAmAyikasampannAnAM mokSArthinAM bhavati 4 (1) / mahAvratoMkA grahaNa karanA isakA nAma prvrjyaahai| jo pravrajyA isa lokameM jIvananirvAhAdi rUpa prayojanase pratibaddha hotIhai, vaha ihaloka pratibaddhapravrajyA hai 1 arthAt jo manameM saMkalpita hotI hai vaha ihaloka pratibaddhapravrajyA hai aisI yaha pravrajyA iha janmameM jIvana nirvAhAdi mAtrake abhilASiyoMkI hotI hai / jo pravrajyA paraloka sambandhI kAmAdika bhogane rUpa prayojanase pratibaddha hotIhai, vaha paralokapratibaddhapravrajyA hai aisI yaha pravajyA paralokameM kAmAdikoMke moganeke abhilASiyoMkI hotI hai| jo pravrajyA ihaloka sambandhI aura paralokasambandhI kAmabhogAdika bhoganekI abhilASAse pratibaddha hotIhai, vaha ubhayaloka pratibaddha pravajyA hai / aisI yaha pravrajyA ihaloka aura paralokake sukhAbhilASI puruSoMkI hotIhai / tathA jo pravrajyA ihaloka aura parakoka sambandhI sukhoMko bhoga pAMca mahAvratane grahaNa karavA tenuM nAma pravajyA che. je pravajyA A lekamAM jIvananirvAha Adi rUpa prajanathI pratibaddha hoya che, eTale ke A lekanA sukhanI AkAMkSApUrvaka levAmAM AvI hoya che, te pravajyAne Ihaloka pratibaddhA kahe che. je pravajyA paraleka saMbaMdhI kAmAdika bhegarUpa prajanathI pratibaddha hoya che, te pravajyAne paralokapratibaddhamatrajyA kahe che. paralokamAM (devaleka AdimAM) kAmaga bhegavavAnI abhilASAvALAnI pravajyA A prakAranI hoya che. je pravrayA Aleka saMbaMdhI ane paralekasaMbaMdhI kAmAdika bhegavavAnI IcachAthI pratibaddha hoya che te pravajyAne ubhayaka pratibaddhA pravajyA kahe che. Aloka ane paralekanA sukhane abhi lASAvALA jInI pravajyA A prakAranI hoya che. je pratrajayA Aleka ane paralekanA sukhane bhogavavAnI AzaMsAthI rahita hoya che, te prabayAne zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 __sthAnAGgo " cauvpihA pavyajjA" ityAdi-punaH pravrajyA caturthidhA prajJaptA, tadyathApurataH pratibadvA-purataH-aprataH prananyAparyAyabhAviSu ziSyAhArA''diSu yA pratibadvA sA purataH pratibaddhA 1, tathA-mArgata:pratibaddhA mArgataH-pRSThataH svajanAdiSu pratibaddhA-svajanAdyAzaMsAsahitalakSaNA mArgataHpratibaddhA 2, tathA-dvidhAtaH pratineko AzaMsAse icchAse rahita hotI hai vaha apratibaddha pravrajyAhai aisI vaha pravrajyA viziSTa sAmAyikavAle mokSAbhilASI jIvoMke hotI hai 4 (1) phirabhI--pravrajyA cAra prakArakI kahI gaIhai-jaise purataH pratibaddha 1 mArmataH pratibaddha 2 ubhayataH pratibaddha 3 aura apratibaddha 4 inameM jo pravrajyA pravrajyA paryApameM Age honevAlI vastuoMkI prAptikI cAhanA AkAGkSAse pratibaddha hotI hai jaise-maiM pravrajyA lekara amuka 2 prakArake AhAra prApta karUMgA aise2 ziSya banAUMgA Adi 1 / jo pravrajyA pIchekI vastuoMmeM pratibaddha hotIhai, vaha mArgataH pratibaddha pravrajyAhai / jaise dIkSA lekara bhI apane sage sambandhiyoMkI cAhanAse baMdhe rahanA yaha dIkSA pravrajyA mArgataHpratibaddha isaliye kahI gaI hai ki pravrajyA lene ke bAda svajana saMbandhiyoMke mohase prANI sarvathA rahita ho jAtAhai, vaha samasta jIvoMmeM samabhAcI bana jAtA hai, parantu pravrajyA lekara bhI apane sage apratibaddhA pravajyA kahe che evI pravajyA viziSTa sAmAyikavALA mikSA. miSI vAnI DAya che. / / / vaLI pratrajyAnA nIce pramANe cAra prakAra paNa kahyA che-(1) purataH pratimA, (2) bhAgata: pratiddha, (3) mayata: pratimaddha, (4) apratima. je pravajyA sAdhuparyAyamAM prApta thanArI vastuonI AkAMkSAthI pratibaddha hoya che evI pravajyAnuM nAma purata pratibaddhA pravajyA che. jemake pravajyA aMgIkAra karavAthI mane sArA sArA AhAranI prApti thaze, ziSyanI prApti thaze. A rIte AgAmI bhautika lAbhanI AkAMkSApUrvaka je pravajyA grahaNa karAya che tene "purataH pratibaddha pratrajyA " kahe che. 1 je pravajyA pAchaLathI (pUlina) patu memA pratibaddha DAya cha, te prayAne " bhAgata: prati. baddha pratrajyA" kahe che. jemake dIkSA aMgIkAra karyA bAda paNa pitAnA sAMsArika sagAsaMbaMdhIonA sanehapAzamAM baMdhAyelA rahevuM tenuM nAma mAgataH pratibaddhA pravajyA che. te pravajyAne mArgata pratibaddhA kahevAnuM kAraNa nIce pramANe che-matrajyA lIdhA pachI te sagAsaMbaMdhIonA mehathI rahita thaI javuM joIe ane samasta jIvo pratye samabhAva rAkhavo joIe. paNa prabanyA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU019 pranajyAsvarUpanirUpaNam / 367 badvA-purato mArgatazca pratibaddhA 3, tathA-aprativaddhA-kvacidapi na prativaddhAsakalA''zaMsAyajitA 4 / (2) / " caunvihA payajjA" ityAdi-punaH pravrajyA caturvidhA prajJaptA, tadyathAaSapAtapravrajyA-avapAtAtsadgurusepanataH prAptA yA pravajyA sA ayapAtapravajyA 1, AkhyAtapravajyA-AkhyAtena dharmopadezena yA pravrajyA sA, yadvA-pravajyAzabdazraraNena yA prananyA sA''khyAta pravajyA, AyarakSitabhrAtuH phalgurakSitasyeva 2, sambandhiyoMke mohase ba~dhA rahatA hai usakI vaha pravrajyA isI kAraNa mArgataH pratibandha kahI giihai| jo pravajyA pravrajyA, paryAyake Age samaya meM honevAlI vastuoMkI cAhanAse aura mArgataH pIchekI tyakta vastuoMkI cAhanAse pratibaddha hotI hai, vaha ubhayataH pratibaddha pravrajyA hai 3 / tathA jisa pravrajyA sakala AzaMsA icchAse rahitatA rahatI hai vaha pravrajyA apratibaddhapravrajyo hai 4 (2) phirabhI--pravrajyA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise-avapAta pravrajyA 1 AkhyAta pravrajyA 2 saGgarapravrajyA 3 aura vihagagatipravrajyA 4 inameM jo pravajyA avapAtase-sadgurukI sevAse prApta hotI hai, yaha ayapAta pravrajyA hai| jo pravrajyA AkhyAta-dharmopadezase prApta hotI hai, vaha AkhyAna pravrajyA hai| jaise AryarakSitake bhAI phalgurakSitako prApta huI pravrajyA AkhyAtapravrajyA kahI gaI hai / jo pravajyA saMketase prAptakI laIne paNa je mANasa potAnA sagAMsaMbaMdhIonA mehamAM jakaDAyeluM rahe che tevI pravajyAne A kAraNe ja mAgataH pratibaddhA kahI che, kAraNa ke mArgataH (pUrvakAlina) meha Adi baMdhane temAM cAlu ja rahe che. 2 je pravajyA zramaNa paryAyamAM prApta thanArA bhAvI lAbhanI cAhanAthI ane pUrvakAlina tyakta vastuonI cAhanAthI pratibaddha hoya che te dIkSAne ubhayataH pratibaddhA kahe che. 3 je pravajyA sakaLa AzaMsAothI (IcchAothI) rahita hoya che. eTale ke mAtra mokSaprAptinI abhilASAvALI je pratrajyA hoya che tene apratibaddhatA pratrayA 83 . 4 / 2 / / pravajayAnA nIce pramANe cAra prakAra paNa paDe che-(1) apAta pravajyA sAyAta prayA, (3) 22 prayA, (4) pigagati pravalaya. 2 prajyA apAtane lIdhe (sadgurunI sevAne lIdhe ) prApta thAya che, tene apAta pravajyA kahe che. je pravajyA AkhyAnathI-dharmopadezanA zravaNathI prApta thAya che tene athavA-" pravajyA" zabda sAMbhaLavAthI prApta thAya che tene AkhyAta pratra kahe che. jemake Arya rakSitanA bhAI phazurakSitane prApta zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 sthAnAGgama nathA-saGgArapatrajyA-saGgArAt-saGketAt pramajyA samarapravajyA, metAryAdInAmeya, yadvA-'yaditvaM pravrajasi tadA'hamapi prajiSyAmI' tyevaM saGketAt pratrajyA saGgara* pravrajyA 2, tathA-vihagagatimatrajyA-vihagasya-pakSiNo gatiH-prakAro nyAyo vihagagatiH tathA pravrajyA vihagagatipravajyA parivArAdi viyogenaikAkinaH, teSAM dezAntaragamanena vA yA pratrajyA sA (3) / yadvA-pitrAdInAM pratrajyAgrahaNena putrAdInAmapi krameNa yA pravrajyA sA 4(3) / " caucihA pavyajjA" ityAdi-punaH pravajyA caturvidhA prajJaptA, tadyatha-todayityA-vyathAmutpAdya yA pravajyA dIyate, municandraputrasya sAgaracandrejAtI hai jaise-metArya AdikoMne prApta kI hai vaha-athavA-yadi tuma prava. jita hote ho, to maiM bhI pracajita hotA hai| isa prakArake saGketase jo pravrajyA prAptakI jAtI haiM yaha sagara pravrajyA hai aura jisa pravajyAmeM pariyAra Adi janoMkI upasthiti na ho unakA piyoga ho aisI ekAkI avasthAkI jo pravrajyA hai, vaha vihagagati pravrajyAhai kyoMki aisI pravrajyA pakSIkI jaisI gati hotI hai usa gatise lI gaI hotIhai / athavA gharako choDakara dezAntarameM jA karake jo pravrajyo lI jAti hai, vaha vihagagati pravajyA hai (3) athavA-pitA Adike dvArA pravrajyA grahaNa kara lene para jo putrAdikoM dvArA bAdameM dIkSA lelI jAtIhai vaha vihagagati pravrajyA hai arthAt pitAke dIkSita hone para putra bhI dIkSita ho jAtA haiM / phiramI--pravrajyA cAra prakArakI hai jaise-todayityA1 plAyayitvA 2 mocayityA 3 aura pariplutayitvA 4 (4) vyathAko utpanna karAkara thayelI pravajyAne AkhyAta pravajyA kahI che. metAryA AdinI jema je pravrajyA saMketathI prApta thAya che tene saMgara pravajyA kahe che, athavA tame pravrayA aMgIkAra kare te huM paNa pravajyA aMgIkAra karIza. A prakAranA saMketapUrvaka je pravajayA levAmAM Ave che tene "saMgara pravajyA " kahe che. parivAra AdinI anupasthitimAM athavA tenA viga rUpa ekAkI avasthAmAM je pravrayA levAmAM Ave che tene vihagagati pravajyA kahe che, kAraNa ke pathInI jevI gati hoya che evI gatine kAraNe evI pravrajyA levAmAM AvI hoya che. athavA ghara cheDIne paradezamAM jaIne je pratrajyA levAmAM Ave che tene vihagagati pravrajyA kahe che. athavA pitA Adi dvArA pravajyA levAmAM AvI hoya ane tyArabAda putrAdike dvArA je pravrajyA levAmAM Ave che tena nAma vigati pravalyA che. / 3 / vaLI pratrajyAnA nIce pramANe cAra pakAra paNa kaho che-(1) tadayitvA (2) tApayityA, (3) mAyayityA, (4) pariyutayitvA. 0yaya Spanna 421 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u04sU019 pravajyAsvarUpanirUpaNam 369 Neva sA todayitvA pravajyocyate 1, tathA-plAvayitvA-gamayitvA'nyatranItveti yAvat yA pravrajyA dIyate sa plAyayitvA patrajyA, AryarakSitavat , yadvA-'puyA. vaittA' ityasya pUtayitveticchAyA, tatpakSe-prAyazcittAdinA doSamapahRtya pUtaM kRtvA -pavitraM kRtyetyarthaH yA pravrajyA dIyate sA pUtayitvA prvrjyetyucyte| 'cuyAvaittA'iti pAThe tu uktvA yA pravrajyA dIyate sA, gautamena karSakavat , yadvA-pUrvapakSarUpaM va. canaM kArayitvA yA pravajyA dIyate sA, yadvA-nigRhya pratijJAvacanaM kArayitvA yA pravajyA sA uktvA pravajyA 2 / tathA-mocayityA-kasmAcikAryAdviyojya yA jo pravrajyA dI jAtI hai vaha todayityA pravrajyA hai, jaisI pravrajyA municandra putrako sAgaracandrane dI hai| jo pravrajyA dUsarI jagaha le jAkara dI jAtI hai yaha plAyayitvA pravrajyA hai, jaise AryarakSitako pravrajyA dI gaI hai athavA " puyAvaittA" kI saMskRta chAyA "pUtayitvA" aisI bhI hotI hai, so isake anusAra aisA artha hotA hai ki prAyazcitta Adise doSoMkI zuddhi karake jo pravrajyA dI jAtI hai, vaha pUtayityA pravajyA hai "buyAyaittA" isa prakAra ke pAThameM to kaha karake jo pravrajyA dI jAtI hai vaha "uktyA" pravrajyAhai jaise gautamane karSaka(kisAna)ko dIhai athavApUrvapakSarUpa5 vacana karavAkara jo pravrajyA dI jAtI hai vaha athavA-nigR. hIta(parAjita)karake pratijJA vacana karavA karake jo pravajyA dI jAtIhai vaha uktayA pravrajyA hai athavA-kisI kAryase chur3Akara jo pravrajyA dI jAtIhai vIne je pravajyA ApavAmAM Ave che tenuM nAma tedayitvA pravajyA kahe che. municandra putrane sAgaracanTe A prakAranI pravajyA ApI hatI. dIkSArthIne bIjI jagyAe laI jaIne je pravrayA ApavAmAM Ave che te pravajyAne lAvayitvA pravrayA kahe che. A prakAranI pravajyA Arya rakSitane devAmAM mApI tA. athavA " puyAvaittA " ! 54nI sata chAyA "pUtayitvA" thAya che. teno artha e pramANe thAya che-prAyazcita Adi dvArA denI zuddhi karIne je pravajyA ApavAmAM Ave che tenuM nAma "pUtayitvA pravajyA " che. "vuyAvaittA" mA prasArane 5 / 4 gRhIta 42yAmA mAtahIna HaryA mAyAmA mAve cha ta " uktvA" "tyA prayA" che. A prakAranI pravajyA gautame kheDutane dIdhI hatI. athavA-pUrvapakSa rUpa vacana karAvIne je pravajyA apAya che tenuM nAma ukavA pravajyA che. athavA nigrahIta karIne pratinAbaddha karIne pite dIkSA leze evA vacanathI bAMdhI laIne je pravrajyA apAya che tene ukavA pravrajyA kahe che. 'macayitvA prabanyA? koIne gulAmI, dAsatva AdimAMthI mukta karAvIne je pratrajyA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 sthAnAGgasane pravajyA dIyate sA mocayityA pravrajyA yathaikena sAdhunA tailArthadAsatvaprAptabhAginyai pravrajyA dacA3, pariplutayitvA-pariplutaM kRtvA ghRtAdibhiH paripUrNa kRtvA ghRtAdi bhojayitvetyarthaH yA pravrajyA dIyate sA pariplutayitvA pravrajyocyate, suhastinA rayat / 4 / (4) / "caubvihA pavajjA" ityAdi-punaH pravrajyA catubidhA prajJaptA, tadyathAnaTakhAditA-naTasyeva saMgavikaladharmakathAkaraNopArjitabhojanAdInAM khAditaM= bhakSaNaM yasyAM sA naTakhAditA, evaM bhaTakhAdita bhaTasyeva-vIrasyeva tathAvidhavalo. padarzanalabdhabhojanAdInAM khAditaM bhakSaNaM yasyAM sA bhaTakhAditA 2, tathA-siMhakhAditA-siMhasyeva khAditaM zauryAtizayAdayajJayopAttasya bhakSaNaM vA yathAprArabdhaM bhakSaNaM vaha mocayitvA pravrajyA hai / jaise eka sAdhune tailake nimitta dAsatAko prApta hue bhaginIko chuDavAkara dIkSA dI, ghRtAdise paripUrNa karake ghRtAdikA bhojana karavA karake-jo pravrajyA dI jAtI hai vaha paripluttayitvA pravajyA hai jaise suhastIne raGkako dI 4 (4) phirabhI--"caucihA pavyajjA" pravrajyA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise-naTakhAditA 1 bhaTakhAditA 2 siMhakhAditA 3 aura zRgAlakhAditA 4 jisa pravrajyAmeM naTakI taraha saMvega vikala vairAgya rahita dharmakathAke karanese upArjita bhojanAdikoMkA sevana hotA hai, vaha naTakhAditA pravrajyA hai 1 jisa kathAmeM vIrakI taraha tathAvidha balake dikhAnese labdha bhojanAdikoMkA sevana hotA hai vaha bhaTakhAditA pravrajyA hai 2 jisa bhikSAmeM siMhakI taraha zauryAtizayase avajJApUrvaka prApta bhojanakA apAya che tenuM nAma "mocayitvA pravA " che. jemake telane bahAne dAsa banelI bhaginIne apAyelI dIkSA. ghI AdithI paripUrNa karIne-dI AdinA bhajana jamADIne je pratrajyA ApavAmAM Ave che tene "parivutayitvA pravajyA" kahe che. A prakAranI pravajayA suhastIe raMkane dIdhI hatI. . 4 "cauvviho pavvajjA" pravanyAnI nIya prabhArI yA2 542 595 4aa che-(1) namAhitA, (2) sAhitA, (3) siMDapAhatA, (4) shaalkhAditA. je pravajyAmAM naTanI jema saMvega rahita-vairAgya rahita dharmakathA karIne je jana prApta thAya tenuM sevana karavAmAM Ave che, te pravajyAne nakhakhAditA pravajyA " kahe che. je kathAmAM varanI jema tathAvidha (te prakAranuM) bala darzAvIne prApta thatAM bhejanAdikanuM sevana thAya che te pravrayAne laTakhAditA pravajyA " kahe che. je bhikSAmAM siMhanI jema zauryAtizayathI zrI.sthAnAMgasUtra :03 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA syA04704 sU019 pravajyAsvarUpanirUpaNam 375 yasyAM sA tathA 3, tathA-zagAlakhAditA-zRgAlasyeva nIcavRttyopAttasya khAditaM makSaNaM yasyAM vA'nyAnyasthAne bhakSaNaM yasyAM sA tathA / 4 / / " caundhihA kisI" ityAdi-kRSiH-dhAnyArtha kSetrakarSaNaM, sA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-uptA-godhUmAdidhAnyavadvapanavatI 1, paryuptA dvistriA utpATaya sthAnAntarA''ropaNataH parivapanavatI zAlivat 2 / ninditA-ekadA vijAtIya tRNAdhapanayanena zodhitA,parininditA-dvistrirvA tRNAdidUrIkaraNena zodhitA / (6) sevana hotA hai, vahasiMha khAditA pravajyA hai 3 jisa bhikSAmeM zRgAlakI taraha nIcavRttise prApta bhojanakA sevana hotA hai athavA anya anya sthAnameM sevana hotA hai vaha zRgAlavAditA pravrajyA hai 4 " caucihA kisI" ityAdi-kRSi (khetI cAra prakArakI kahI gaIhai dhAnyake nimitta kSetrakA karSaNa (jotanA hala calAnA) karanA isakA nAma kRSi (khetI) hai yaha kRSi uptA 1 paryusA 2 ninditA 3 aura paraninditA 4 isa rIti se cAra prakAra kI hai| gehuM Adi kI taraha jo boI jAtI hai, yaha uptA kRSi hai 1 / dhAnya jisa prakArase do cAra athavA tIna bAra ukhAr3akara anyatra lagAyA jAtA hai usI prakArase jo eka sthAnase ukhAr3akara dUsare sthAna meM ropI jAtI hai, vaha parivapanavatI-payutA kRSi hai 2, jo kRSi vijAtIya tRNa ghAsa vagairaha ukhAr3a. kara zodhita kI jAtI hai vaha ninditAkRSi hai 3 jisa kRSimeM se do avajJApUrvaka prApta thayelA bhejananuM sevana thAya che te prajAne " siMhakhAditA pravajyA" kahe che. je bhikSAmAM ziyALanI jema nIca vRttithI prApta thayelA bhajananuM sevana karAya che, athavA anya anya sthAnamAM sevana karAya che, tenuM nAma "gAlakhAditA pravrajyA kahe che. * 5 che " cauvvihA kisI" tyAha-kRSi metI yA2 prA2nI hI cha. dhAnyAdina nimite khetarane je kheDavAnI kriyA thAya che tene kRzi kahe che. (1) SHI, (2) payuvA, (3) nihitA bhane (4) paninhitA. - ghauM AdinI jema jenuM vAvetara karavAmAM Ave che tenuM nAma "utAkRSi" che. (2) DAMgaranA choDane (dharune) ukhADIne jema pharIthI repavAmAM Ave che, te pramANe dhAnyanA repane be ke traNavAra ukhADIne bIjI jagyAe ropIne je khetI karavAmAM Ave che tene "parivapanavatI-5rya kRSi kahe che. vijAtIya choDa, ghAsa Adine ukhADI nAkhIne je kRzi thAya che tene "ninditA kRSi" kahe che. je khetImAM nakAmA ghAsa Adine be traNavAra zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sthAnAGgasUtre __ "evAmeva cauvyihA pavvajjA" ityAdi-ekmeba-kRSicadeva pravrajyA caturvidhA prajJaptA, tadyathA-uptAM-sAmAyikA''ropaNena 1, paryuptA-mahAvratA''ropaNena niraticArasya sAticArasya vA mUlaprAyazcittadAnataH 2, tathA-ninditAsakRdaticArAlocanena 3, tathA-parininditA-punaH punaraticArAlocanena 4 / (7) / "cauvvihA pavvajjA" ityAdi - dhAnyapuJjitasamAnA-puJjaH - rAziH saMjAto'syAmiti pujitaM, puJjitaM ca tad dhAnyaM dhAnyapuJjitam-atra prAkRtatvAtIna bAra ghAsa vagairaha ukhADA jAtAhai, aura use zodhita kiyA jAtA hai aisI yaha kRSi parininditA kRSi hai 4 (6) " eyAmeva caubihA pavyajjA" ityAdi-isI prakArase pravrajyA bhI cAra prakArakI hotI hai-jisa pravrajyA sAmAyikakA AropaNa kiyA jAtA hai vaha pravrajyA uptAhai 1 jisa pravrajyAmeM mahAvratoMkA AropaNa kiyA jAtA hai, vaha paryuptA pravrajyAhai 2 jisa pravrajyAmeM sAticAra athayA niraticAra hue prANImeM mUla-prAyazcitta dekara mahAvratoMkA AropaNa kiyA jAtA hai, jisa pravrajyAmeM ekahI cAra aticAroMkI AlocanA kI jAtI hai vaha ninditA pravrajyA hai 3 aura jisa pravrajyAmeM punaH punaH aticAroMkI AlocanAkI jAtI hai yaha parininditA pravrajyA hai 4 (7) / "cauvibahA pavyajjA" punaH-pravrajyA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise dhAnya punita samAna 1 dhAnya cirellita samAna 2 dhAnya vikSipta kheMcI kADhIne khetaranI zuddhi karavAmAM Ave che, evI khetIne "parininditA aba ch.|1|| ____ evAmeva cauvyihA pavvajjA" tyAha-zinA 250 prayAnA paNa cAra prakAra paDe che-(1) je pratrajyAmAM sAmAyikanuM AropaNa karavAmAM Ave che tene "utA pravajyA " kahe che. (2) je pratrajyAmAM mahAvratanuM AjepaNa karavAmAM Ave che te pravrajyAne payumAM pratrajyA kahe che. (3) je pratrajyAmAM sAticAra athavA niraticAra jIvane mULa prAyazcitta daIne mahAvratanuM AropaNa karavAmAM Ave che, athavA je pratrajyAmAM eka ja vAra aticAronI AlecanA karAya che te prajyAne "nizvitA pravajyA " kahe che. te pravajyAmAM vAraMvAra aticAronI AlecanA karAya che, te pravajyAne " parininhita arel cha. / 7 / ___"caubvihA pavyajjA" pratyAnanIya pramANe yA2 2 55 / -(1) dhAnyadhulita samAna, (2) dhAnyavirahita samAna, (3) dhAnyavikSita zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u.4 sU.19 pravajyAsvarUpanirUpaNam 373 puJjitapadasya paraprayogaH, puJjitadhAnyamityarthaH tena samAnA dhAnyapuJjitasamAnA lUnapUnavizudrapuJjIkRtadhAnyatulyA-sarvAtivArarUpakacayaraviraheNa labdhasvabhAvatvAt iti prathamA pravrajyA / tathA-dhAnyavirellitasamAnA-virellitaM-vistRtaM ca tad dhAnyaM dhAnyabirellitaM yad dhAnyaM vistRtaM pavanena zodhitamapujIkRtaM tadvirellita. dhAnyaM tena samAnA-tulyA dhAnyavirellitasamAnA-pravajyAyAM dhAnyavirellita. sAdRzyaM ca svalpenA'pi yatnena svabhAvalAbhitvena, tathAhi-yathA-vistRtaM bAyunA samAna3 aura dhAnya karSita samAna4 jo pravajyA rAzikRta dhAnyake samAna hotIhai arthAt kATakara kUr3A (bhUsA)palAya vagairaha saba haTAkara aura sApha kara jisa prakAra dhAnyakI rAzi kara dI jAtIhai, isI prakAra jo pravrajyA sarvAticAra rUpa kUr3AkI saphAIse bilakula zuddha svabhAvayAlI hotI hai vaha dhAnyapuJjita samAna pravrajyA hai 11 jo dhAnya vistRta ho pavanameM uDAvanI karake jise zuddha kara liyA gayA ho, aura jisakI rAzi nahIM kI gaI ho vikharA huA par3A ho aisA vaha virellita dhAnya hai isake samAna jo pravrajyA hai vaha dhAnya virellita samAna pravrajyAhai / pravrajyAmeM dhAnya virellita sadRzatAhai, vaha thoDese bhI prayatnase usameM svabhAva lAbhavAlI ho jAne se hai| jisa taraha vistRta vAyuse pUta zuddha kiye vinA rAzi kA dhAnya alpasebhI prayatnase rAzirUpameM hokara apanI prakRtimeM A jAtA hai usI tarahase jo pratrajyA aticArase dUSita hone para bhI thoDese bhI prAyazcitta Adi dvArA punaH zuddha ho jAtI hai, aisI yaha pravrajyA dhAnya samAna, (4) dhAnyakarSita samAna. je pratrajyA dhAnyanA DhagalA jevI hoya che eTale ke dhAnyanI kApaNI karIne temAMthI nakAmAM taNakhalAM, kAMkarA vagere padArtho dUra karIne te dhAnyane jema Dhagale karavAmAM Ave che, e ja pramANe samasta aticAra rUpa kacarAnI zuddhi thaI javAne kAraNe bilakula zuddha svabhAvavALI je pravajyAM hoya che tene dhAnyapuMjita samAna pravajyA kahe che. je dhAnyane pavanamAM upaNIne temAMthI ghAsa, phetarAM vagere dUra karI nAkhIne jamInapara Dhagale karyA vinA vistRta rUpe patharAyelI sthitimAM paDayuM rahevA devAmAM AvyuM hoya evA dhAnyane vilita dhAnya kahe che. tenA samAna che pratrajyA hoya che. tene dhAnyavilitasamAna pratrajyA kahe che. A samAnatA kevI rIte cagya che te have spaSTa karavAmAM Ave che. jema tRNAdithI yukta vistRta dhAnya thaDA pavanathI paNa zuddha thaI jAya che. temAMthI tRNAdi UDI jaIne dhAnyane zuddha karI nAkhe che, e ja pramANe je pravajyA aticArathI dUSita hovA chatAM paNa thoDA sarakhA prAyazcitta Adi zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre pUtamapuJjIkRta dhAnyamalpenApi prayatnena punaH pRJjIkutaM sat svaprakRtimApayate tathA - prajyA'pi yA'ticAradUSitAsato svalpenApi prAyazcittAdinA punaH zuddhA bhavati sA pravrajyA dhAnyavirellitasamAnA'bhidhIyate / 2 / tathA dhAnyavikSiptasamAnA - vikSiptaM balIvaIkhurakSudakSuNNatayA vikirNa ca tad dhAnyaM dhAnyavikSiptaM, vikIrNadhAnyamityarthaH tena samAnA dhAnyavikSiptasamAnA -yathA-vikIrNadhAnyaM sahajakacavarayuktatvAt zUrpAdi sAmayyapekSitatayA vilambena svaprakRtimAyAti, tathA yA pravrajyA svAbhAvikAta vArayuktatvAt prAyazcittAdisAmayyapekSitatayA vilambena sva svabhAvaM labhate sA dhAnyavikSiptasamAnocyate 3 tathA - dhAnyasaGkarSita samAnAsaGkarSitaM - kSetrAdAkarSitaM khalamAnItaM ca tat dhAnyaM dhAnyasaGkarSitaM = saGkapitadhAnyavirellita samAna kahI jAtI hai tathA jaya dhAnya calI bardoM ke bailoMke khuroMse kSuNNa (mardita) hotA hai arthAt jaba anAjakI dAya hotI hai taba vaha idhara udhara vikIrNa ho jAtA hai-bikhara jAtA hai - phaila jAtA hai / isa taraha idhara udhara phaila jAne se vaha dhAnya anAja kUr3AkarakaTavAlA ho jAtA hai, aura phira sUpa Adi dvArA zuddha kiyA jAtA hai, isa taraha yaha sUpAdi sAmagrIkI apekSAvAlA honese vilambase sApha hotA hai-apanI prakR timeM AtA hai, isI tarahase jo pravrajyA svAbhAvika aticAra yukta honese prAyazcitta Adi sAmagrI kI apekSAvAlI hone ke kAraNa vilambase apane svabhAvako pAtI hai, vaha pravrajyA dhAnyavikSipta samAna kahI jAtI hai 3 / jisa prakAra kheta se khalihAna meM lAyA gayA anAja bahuta adhika dvArA paNa pharIthI zuddha thaI jAya che, evI pravrayAne " dhAnyavirakSita samAna pravrajyA kahI che, 19 374 jyAre anAjanI kApaNI karIne tenA DUMDAMo upara baLadone calAvavAmAM Ave che tyAre anAjanA photarAM judA paDI jAya che ane te anAja eka rAzi-DhagalA rUpe rahevAne badale patharAi jAya che, te vakhate te dhAnya sAthe je taNakhalAM, phAtarAM vagere bhaLelA hoya che temane pavanamAM sUpaDA vagere vaDe upaNIne alaga karavAmAM Ave che. A rIte tene sApha karavAmAM sUpaDA Adi sAmagrInI AvazyakatA rahe che, te kAraNe tenI sAphasUphImAM vilaMba thAya che. e ja pramANe je pratrajayA. svAbhAvika aticArathI yukta hAvAthI prAyazcita Adi sAmagrInI apekSAvALI hovAne kAraNe peAtAnA svabhAvane prApta karavAmAM vilaMba kare che, te prayAne dhAnyavikSipta samAna kahI che. jema khetaramAMthI khaLAmAM lAvavAmAM AveluM dhAnya ghaNAM ja taNukhalAM, kAMkarA AdithI yukta zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU020 saMjJAsvarUpanirUpaNam 375 mityarthaH, tatsamAnA-dhAnyasaGkarpitasamAnA-saGkarSitadhAnyaM yathA bahutarakacabaropetatvAdaticirakAlalabhyasvasvabhAvaM bhavati tathA yA pravrajyA bahutarAticAropeta. tvAdahutarakAlamAptavyasvasvabhAvA sA dhAnyasaGkarSitasamAnA 4 / (8)aasuu019|| pUrva pravrajyoktA, sA caiyaM vicitrA saMjJApazAd bhavatIti saMjJA nirUpayituM pazcasUtrImAha cattAri sannAo paNpattAo, taM jahA--AhArasannA 1, bhayasannA, 2, mehuNasannA 3, pariggahasannA 4 / (1) uhi ThANehiM AhArasannA samuppajjai, taM jahA-omakoTyAe 1, chahAveyaNijjasta kammasta udaeNe 2, maIe 3, tayaTThovaogeNaM 4 (2) cauhiM ThANehiM bhayasannA samuppajjai, taM jahA-hINasattatAe 1, bhayayeyaNijjassa kammassa udaeNaM 2, maIe 3, tayahovaogeNaM 4 / (3) / cauhiM ThANehi mehuNasannA samuppajjai, taM jahA-ciyamaMsasoNiyattAe 1 mohaNijjassa kammassa udaeNaM 2 maIe 3 tayaTovaogeNaM 4 (4) cauhi ThANehiM pariggahasannA samuppajai, taM jahA-avimuttayAe 1, lobhaveyaNijassa kammassa udaeNaM 2 maIe 3 tayaTovaogega 4 (5) // sU0 20 // kUDAkarakaTavAlA honese bahuta samayake (pIche) apane svabhAvameM AtA hai usI prakAra jo pravrajyA bahutara aticAroMse yukta hone ke kAraNa bahutara kAla meM prAptavya (prApta hone yogya) svamAvavAlI hotI hai vaha pravrajyA dhAnyasaMkarSita samAna hotI hai 4 (8) hai, sUtra 19 // hevAne kAraNe ghaNA samaya sudhI sAphasUphI karyA bAda potAnI mULa prakRtimAM AvI jAya che, e ja pramANe je pratrajyA ghaNuM ja aticArethI yukta hovAne kAraNe dIrgha kALe pitAnA svabhAvane prApta karanArI hoya che te pravajayAne dhAnya saMkarSita samAna kahI che. 8 che 19 | zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RE sthAnAGgasUtre chAyA-catasraH saMjJAH prajJaptAH, tadyathA-AhArasaMjJA 1, bhayasaMjJA 2, maithunasaMjJA 3, parigrahasaMjJA 4 (1) caturbhiH sthAnarAhArasaMjJA samutpadyate, tadyathA-avamakoSThakatayA 1, kSudhAvedanIyasya karmaNa udayena 2, matyA 3, tadarthopayogena 4, (2) ____caturbhiH syAnarbhayasaMjJA samutpadyate, tadyathA-hInasattvatayA 1 bhayavedanIyasya karmaNa udayena 2 matyA 3 tadarthopayogena 4 (3) / ___ caturbhiH sthAnaimaithunasaMjJA samutparate, tadyathA-citamAMsazoNitanayA 1, mohanIyasya karmaNa udayena 2 matyA 3 tatharthopayogena 4 (4) / catubhi syAnaiH parigrahasaMjJA samutpadyate, tadyathA-avimuktatayA 1, lobhaye. danIyasya karmaNa udayena 2 matyA 3 tadarthopayogena 4 // sU0 20 // TIkA-' cattAri samAo" ityAdi-saMjJAnAni saMjJAH-ceSTA:-abhi. lASA iti yAvat , tA asAtavedanIyamohanIyakarmodagajanyavikArayuktAH satya AhArAdi saMjJAtvaM labhante, iti tAzcatasraH prajJaptAH, tadyathA-AhArasaMjJA-AhArA. milApaH 1, bhayasaMjJA-bhayamohanIyajanyo jIvapariNAmaH2, maithunasaMjJA-vedodayajanito maithunAbhilASaH3, parigrahasaMjJA-cAritramohodayajanitaHparigrahAbhilASaH4 iti(1) ukta pravrajyA saMjJAke vazase isa prakAra vicitratAvAlI hotIhai isaliye aba sUtrakAra saMjJAkA nirUpaNa karaneke liye paMcasUtrI kahate haiM___ 'cattAri samAo paNNattAo' ityAdi sUtra 20 // TIkAtha-saMjJAe~ cAra prakArako kahI gaIhaiM jaise-AhAra saMjJA bhaya saMjJA maithuna saMjJA 3 aura parigraha saMjJA 4 ceSTA abhilASA-isakA nAma saMjJA hai, yaha jaba asAtAvedanIya mohanIya karmake udayase janya vikAra yukta ho jAtI hai taba AhArAdi saMjJApaneko prApta karatI hai, inameM AhArakI abhilASArUpa AhArasaMjJA hotIhai / bhaya mohanIya janya jo uparyukta pravajyA saMjJAne adhIna thaIne A prakAranI vicitratAvALI thAya che, tethI have sUtrakAra saMjJAnuM nirUpaNa karavA nimitte paMcasUtrInuM kathana 42 cha. " cattAri sannAo paNNattAo" tyA saMjJAnA nAya pramANe yA2 2 4 cha-(1) mADA2 saMjJA, (2) laya sajJA, (3) bhaithuna sajJA mana (4) parigha sajJA. yeSTI athavA mali. lASAne saMjJA kahe che. te jyAre asAtA vedanIya mohanIya karmanA udayathI janya vikAra yukta thaI jAya che, tyAre AhArAdi saMjJA rUpatAne prApta kare che. AhAranI abhilASA rUpa saMjJAne AhAra saMjJA kahe che. bhayamohanIya zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04304 sU020 saMjJAsvarUpanirUpaNama 377 __ " cauhi ThANehiM " ityAdi-caturbhirvakSyamANaiH sthAnaH kAraNaiH, AhAra. saMjJA samutpadyate-jAyate, tadyathA - ayamakoSThatayA-riktodaratayA''hArAbhilASo jAyate 1, tathA-kSudvedanIyasya karmaNa udayena 2, tathA-matyA-AhArakathAzrayaNAdijanitayA buddhayA 3, tathA-tadarthopayogena sadA''hArArthacinnanena / (2) ___ " cauhi ThANehiM bhayasannA" ityAdi-caturbhikSyamANaiH sthAnarbhayasaMjJA samutpadyate, tadyathA-hInasattvatayA-hInaM-nyUna satva-balaM yasya sa hInasattvastasya. bhAyo hInasattvatA tayA=nirbalatayA 1, tathA-bhayavedanIyasya karmaNa udayena 2, jIva pariNAma hai vaha bhayasaMjJAhai / vedake udayase janita jo maithunAbhilApArUpa pariNAmahai, vaha maithunasaMjJA hai aura cAritra mohanIyake udayase janita jo parigrahAbhilASA hai vaha parigraha saMjJA hai 4 (1) ___ " cauhiM ThANehiM" ityAdi cAra kAraNoMse AhAra saMjJA utpanna hotI hai ve cAra kAraNa ye haiM-peTa jaya khAlI ho jAtAhai, taba AhArAbhilASA hotI hai 1 kSudhAvedanIya karmakA jaba udaya hotA hai taba AhArAbhilASA hotI hai 2 AhArakathAke zrayaNase janita buddhise AhArA. bhilASA utpanna hotI hai 3 aura sadA AhArArtha cintvanase AhArA. bhilASA utpanna hotI hai 4 (2) isI tarahase cAra kAraNoM dvArA bhaya. saMjJA utpanna hotI hai 1 bhaya vedanIya karmake udayase bhayasaMjJA hotI hai 2 bhayakI bAta sunanese tathA bhayaGkara padArthoM Adike dekhanese janita janya je jIvapariNAma che tenuM nAma bhayasaMjJA che. vedanA udayathI janya je maithunAbhilASA rUpa pariNAma che tenuM nAma mithuna saMjJA che, ane cAritra mohanIyanA udayathI je parigrahAbhilASA che tene parigraha saMjJA kahe che. 1 ___ " cauhi ThANehiM " tyA-nayanA yAra 412 ne sIdhe mAhAra sahA utpanna thAya che-(1) jyAre peTa khAlI thaI jAya che tyAre AhArAbhilASA utpanna thAya che. (2) sudhA vedanIya karmane jyAre udaya thAya che tyAre AhArA. bhilASA thAya che. (3) AhAra kathAnuM zravaNa karavAthI AhArAbhilASA utpanna thAya che. (4) sadA AhAra viSayaka vicAra karyA karavAthI AhArAbhilASA utpanna yAya . / 2 / nIcenA cAra kAraNothI bhayasaMjJA utpanna thAya che- (1) balAhIna hovAthI layasaMjJA utpanna thAya che (2) bhayavedanIya karmanA udayathI bhayasaMjJA utpanna thAya che. (3) bhaya lAge evI vAta sAMbhaLavAthI ane bhayaMkara padArtha Adi sthA-48 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tathA-matyA-bhayayAtAzravaNa-bhayaGkaradarzanAdijanitayA buddhayA 3, tathA-tadarthopayogena-ihalokAdibhayarUpArthavicAreNa 4, iti (3) / ___ "cauhi ThANehiM mehuNasanA " ityAdi-caturvikSyamANaiH sthAnamaithunasaMjJA samutpadyate, tadyathA-vitamAMsazoNitatayA-cite-upacite vRddhi prApte mAMsa. zoNite yasya sa citamAMsazoNitastasya bhAyazcitamAMsazoNitatA tayA 1, tathAmohanIyasya karmaNa udayena 2, tathA matyA maithunakathAzravaNAdijanitabuddhathA 3, tathA-tadarthopayogena-jaithunarUpArthacintanena 4, (4) / __ " cauhi ThANehiM pariggahasannA" ityAdi-caturbhikSyamANaiH sthAnaiH parigrahasaMjJA samutpadyate, tadyathA-bhavipluktatayA-padArthasaGgrahAdaviyuktatayA parigrahitetyarthaH 1, tathA-lobhavedanIyasya karmaNa udayena 2, tathA-matyA-sacetanAdi parigrahadarzavAdijanilabuddhayA 3, tathA tadarthopayogena-parigraharUpArthAnucintanena 4 iti (5) // 20 20 // buddhise bhayasaMjJA utpanna hotI hai 3 aura ihalokAdi sambandhI bhayarUpa arthake vicArase bhayasaMjJA utpanna hotI hai 4 (3) / __ maithuna saMjJA ina cAra kAraNoMse utpanna hotI hai-zarIrameM mAMsa aura zoNita khUnakI vRddhi honese maithuna saMjJA utpanna hotI hai 1 mohanIya. karmake udayase maithunasaMjJA utpanna hotI hai 2 // maithunakI kathAke zravaNa se janita buddhi se maithunasaMjJA utpanna hotI hai / aura maithunarUpa arthake cintayanase maithuna saMjJA utpanna hotI hai 4 (4) tathA-ina cAra kAraNoM se parigraha saMjJA utpanna hotIhai jaise padArthoM ke saMgraha karanese tatpara rahanese rAtadina padArthoM kA saMgraha karate rahanese 1 lobha vedanIya karmake udayase sacetana parigrahake dekhane Adise janita dekhavAthI bhayasaMjJA utpanna thAya che. (4) Aleka Adi viSayaka bhayarUpa arthane vicAra karavAthI bhayasaMjJA utpanna thAya che. 3 nIcenA cAra kAraNothI maithuna saMjJA utpanna thAya che-(1) zarIramAM bhAMsa bhane 24tanI vRddhi thapAthI, (2) mAnIya bhanA yathI, (3) bhaithuna viSayaka kathA zravaNa karavAthI ane (4) mithuna rU5 arthanuM cintavana karyA 32pAyI bhayuna sA jatpanna yAya che. / 4 / / A cAra kAraNone lIdhe parigraha saMjJA utpanna thAya che. (1) padArthone saMgraha karavAmAM lIna rahevAthI, rAtadina padArthone saMgraha karyo karavAthI, (2) labha vedanIya karmanA udayathI, (3) sacetana parigrahane dekhavAne lIdhe janita zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU021 skAmavarUpanirUpaNam 379 pUrva saMjJA proktA, sA ca zabdAdikAmaviSayA bhavantIti kAmAn nirUpayitumAha mUlam-cauvihA kAmA paNNattA, taM jahA--siMgArA 1, kaluNA 2 vIbhacchA 3, rohA 4 / siMgArA kAmA devANaM, kalugA kAmA maNuyANaM, bIbhacchA kAmA tirikkhajoNiyANaM, rodA kAmA NeraiyANaM // sU0 21 // __chAyA-caturvidhAH kAmAH prajJaptAH, tadyathA-zRGgArAH 1, karuNAH 2, bIbhatsAH 3, raudrAH 4 / zRGgArAH kAmA devAnAm 1, karuNAH kAmA manujAnAm2, vIbhatsAH kAmAstiryagyonikAnAm 3, raudrAH kAmA nairayikANAm 4 // 21 // TIkA--" caubdhihA kAmA " ityAdi--kAmA:-kAmyante'bhilaSyanta iti kAmA:-zabdAdayazcaturvidhAH-catuSpakArAH prajJaptAH, tadyathA zRGgArAH 1, karuNAH 2, bIbhatsAH 3, raudrAH 4 iti, tatra-zRGgArAH kAmA devAnAM bhavanti, aikAntikA. 'tyantamanojJatvena prakRSTaratirasAzrayatvAditi, yataH zRGgAro ratirUpo bhavati, yadAhabuddhise aura parigraharUpa arthake cAra 2 cintayanase parigraha saMjJA utpanna hotI hai 4 (5) / / mU0 20 / / kathita ye saMjJAe~ zabdAdirUpa kAma viSayavAlI hotI haiM, ataH aba sUtrakAra kAmoMkA nirUpaNa karate haiM-" caucihA kAmA paNNattA" ityAdi sUtra 21 // TIkArtha-kAma cAra prakArake kahe gayehai-jaise zRGgAra1 karuNAra bIbhatsa 3 aura raudra 4 jo cAhanA abhilASAke viSaya hote haiM ce kAma haiN| ve kAma zabdAdirUpa hote haiM / ye zabdAdirUpa kAma-jo zRMgAra Adike bhedase cAra prakArake kahe gaye haiM, so zRGgArarUpa kAma, deyoM ko hote haiM, kyoMki matithI ane (4) parigraha rUpa arthanuM vAraMvAra cintavana karyA karavAthI parigraha saMjJA utpanna thAya che. e sU. 20 che uparyukta saMjJAo zabdAdi rUpa kAma viSayavALI hoya che, tethI have sUtra42 me (vissy|) tuM ni357 43 cha. "caubyihA kAmA paNNatA" tyAla sAtha-ma yA2 pradhAna yA cha-(1) zrRMgAra, (2) 21!, (3) bhImasa ane (4) raudra. cAhanA (abhilASA) nA viSaya rUpa je hoya che temane kAma" kahe che. te kAma zabdAdi rUpa hoya che tenA zRMgAra Adi je cAra prakAra kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-vRMgAra rUpa kAmane sadUbhAva zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 syAnAGgasUne " vyavahAraH puM-nAryoranyo'nyaM raktayoratiprakRtiH zaGkAraH" iti 1, tathAkaruNAH kAmA manujAnA-manuSyANAM bhavanti, yataste tAdRzamanojJA na bhavantIti tathA kSaNena dRSTAH santo nazyantIti tathA-zukrazoNitaprabhRtizarIrAzrayiNo bhavantIti zocanarUpA bhavantIti karuNo hi rasaH zokasvabhAvo bhavati, uktaM ca" karuNaH zokaprakRti "-riti 2, tathA-bIbhatsAH kAmAstiryagyonikAnAMtiryagyonijAtAnAM mANinAM pakSiprabhRtInAM bhavanti, bIbhatsakAmAnAM nindanIyatyAt , bIbhatsaraso hi jugupsAtmako bhavati, yadAha-" bhavati jugupsAprakRti vIbhatsaH " iti 3, tathA-raudrAH-dAruNA atyantamaniSTatvena krodhotpAdakatvAt , zRMgAra ratirUpa hotAhai, aura deva aikAntikarUpase atyanta manojJa hote haiM, isaliye ye prakRSTa ratirasake AzrayabhUta hote haiN| so hI kahA hai" vyavahAraH puM-nArinyonyaM raktayoratiprakRtiH zRGgAraH" paraspara meM rakta strI puruSoMkA jo vyavahArahai vaha rati hai, kAraNa jisakA aisA hotA hai vaha ratihI shRnggaarhai| karuNArUpa jo kAmahaiM ve manuSyoMko hotehaiM, kyoMki ve devoMke jaise manojJa nahIM hote haiM / dekhate 2 ye eka kSaNabharameM naSTa ho jAte haiM zukra zoNitake sambandhase janita zarIrabAle hote haiM aura zocanarUpa hote haiM karuNarasa zoka svabhAvavAlA hotA hai kahA bhI hai" karuNaH zokaprakRtiriti" 2 / bIbhatsakAma tiyazca yonimeM utpanna hue pakSi Adi prANiyoMke hote haiM / bIbhatsakAma niMdanIya hote haiM kyoMki bIbhatsarasa jugupsAtmaka hotaahai| kahA bhIhai-" bhavati jugupsA prakRtiH cIbhatsarasaH " jugupsA prakRtivAlA bIbhatsarasa hotA hai raudrdemAM hoya che, kAraNa ke zRMgAra ratirUpa hoya che ane deve ekAtika rUpe (saMpUrNataH ) mane heya che, tethI teo prakRNa ratirasathI saMpanna hoya che. hyu 5 cha -" vyavahAraH pu-nAryoranyonyaM raktayoratiprakRtiHaMgAraH " parasparamAM rakta (Asakta) strI puruSane je vyavahAra che tenuM nAma rati che, ane te rati ja zRMgAra rUpa che. karuNArUpa kAmane sadbhAva manuSyamAM hoya che, kAraNa ke teo denA jevA manejha hotA nathI, teo jotajotAmAM eka kSaNa mAtramAM ja naSTa thaI jAya che, ane zecanarUpa hoya che 27 28 / syamAvANI ya che. hyu 56 cha -" karuNaH zokaprakRtiriti " mAnasa bhanI sahamA tiyaya yonimApana pakSIo, prANIo AdimAM hoya che bIbhatsa kAma niMdanIya hoya che, kAraNa bhIla.sa 24 zusAsana DAya che. hyu 555 cha-" bhavati jugupsA prakutiH bIbhatsarasaH " zusA pratipANe bhAsasa DAya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04304 sU022 udakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 381 te kAmA nairayikANAM-narakotpannAnAM jIyAnAM bhapanti, raudraraso hi krodharUpo bhavati, " raudraH krodhamakRti "-rityukteriti / 4 / // sU0 21 // pUrva kAmA uktAH, te ca tuccha-gaMbhIrayodhikAyAdhakA bhavantIti to patipAdayituM sadRSTAntAmaSTasUtrImAha-- mUlam-cattAri udagA paNNattA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANodae 1, uttANe NAmamege gaMbhIrodae 2, gaMbhIre NAmamege uttANodae 3, gaMbhIre NAmamege gaMbhIrodae / (1) evAmeya cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANahiyae, uttANe NAmamege gaMbhIrahiyae 4, (2) / ___ cattAri udagA paNNattA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANobhAsI uttANe NAmamege gaMbhIrobhAsI 4 (3) evAmeva canAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANo. bhAsI, uttANe NAmamege gaMbhIrobhAsI 4, (4) cattAri udahI paNNatA, taM jahA-uttANe NAmamege uttA. NodahI, uttANe NAmamege gaMbhIrodahI 4, (5) evAmeva cattAri purisajAyApaNNattA, taM jahA-uttANAmamege uttANahiyae 4(6) / ___ cattAri udahI paNNatA, taM jahA-uttANe NAmamege uttANo. dAruNa hotA hai vaha atyanta aniSTa honese krodhotpAdaka hotA hai, isaliye dAruNa kAma nairayikoMke nArakotpanajIvoMke hote haiM raudrarasa krodharUpa hotAhai, kyoMki raudrAH krodhaprakRtiH" aisA kathana hai / sU0 21 // raudra atyaMta dAruNa hoya che. te atyaMta aniSTa hevAthI kodhotpAdaka hoya che. tethI nAraka jIvomAM raudra kAmane sadabhAva hoya che. raudra rasa phodha 35 jAya . 5 55 -" raudrAH kodhaprakRtiH" // 20 21 / / zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38ra sthAnAGgasUtre bhAsI, uttANe NAmamege gaMbhIrobhAsI 4 (7) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--uttANe NAmamege uttANobhAsI 4 (8) // sU0 22 // ___ chAyA-casAri udakAni prajJaptAni, tadyathA-uttAnaM, nAmaikamuttAnodakam uttAnaM nAmaikaM gammIrodakaM 2, gambhIraM nAmaikamuttAnodakaM 3, gambhIraM nAmaikaM gambhIrodakam 4 (1) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-uttAno nAmaika uttAnahRdayaH, uttAno nAmaiko gambhIrahRdayaH 4, (2) / catvAri udakAni prajJaptAni, tadyathA-uttAnaM nAmaikamuttAnAvabhAsi, uttAnaM nAmaikaM gambhIrAvabhAsi 4 ( 3 ) evameva catvAri puruSajAtAni majJaptAni, tadyathAuttAno nAmaika uttAnAvabhAsI, uttAno nAmaiko gambhIrAvabhAsI 4 (4) / catvAra udadhayaH prajJaptAH, tadyathA-uttAno nAmaika uttAnodadhiH, uttAno nAmaiko gambhIrodadhiH 4, (5) evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathAuttAno nAmaika uttAnahRdayaH 4, (3) / catvAra udadhayaH prajJaptAH, tadyathA-uttAno nAmaika uttAnAvabhAsI, uttAno nAmaiko gambhIrAvabhAsI 4 (7) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathAuttAno nAmaika uttAnAvabhAsI 4 (8) // sU0 22 // TIkA--" cattAri udagA" ityAdi-udakAni-jalAni catvAri prajJa. sAni, tadyathA-ekamudakamuttAnaM-tucchatyAt pratalaM bhavati, tadeva punaruttAnodaka bhavati, svacchatayopalabhyamadhyasvarUpatvAt , / ukta ye kAma tuccha aura gambhIrake bAdhaka aura abAdhaka hote haiM isaliye inako pratipAdana karaneke liye sUtrakAra dRSTAnta sahita aSTasUtrI kahate haiM-cattAri udgA paNNattA ityAdi sUtra 22 // TIkArtha-jala cAra prakArake kahe gayehaiM, inameM koI udaka aisA hotAhai jo uttAna tuccha honese pralala patalA hotA hai halkA hotA hai aura svaccha honese upalabdhike yogya hai, madhya svarUpa jisakA aisA hotA hai| tathA uparyukta kAma tuccha ane gaMbhIranA bAdhaka ane abAdhaka hoya che, tethI temanuM pratipAdana karavA nimitte sUtrakAra duSThAna sahitanI aSTatrI cha cha. " cattAri udagA paNNa tA" tyAhi TakAthajaLanA cAra prakAra kahyAM che-(1) keI jaLa evuM hoya che ke je uttAna-tuccha hovAthI pratala (pAtaLuM) hoya che ane svaccha havAthI jenuM madhya svarUpa upalabdha thaI zake evuM hoya che. (2) keI jaLa evuM hoya che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU022 udakadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam tathA - ekamudakamuttAnaM sad gambhIrodakam agAdhatvAdanupalabhyamAnasvarUpaM bhavati 2, tathA ekamudakaM gambhIram - agAdhaM pracuratvAt satpunaruttAnodakam - svacchatayopalabhpasvarUpatvAt 2, tathA ekamudakaM gambhIramagAdhatvAt punargambhI rodakaM bhavati agAdhatvAditi 4 / " evAmeva cattAri purisajAyA " ityAdi - evameva - udakavadeva puruSajA tAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH puruSaH uttAna :- gAmbhIryarahito bhavati bahi darzita madadainyAdijanya vikRtakAyavAkceSTatvAt sa eva punaruttAna hRdayo bhavatidainyAdi yukta gopanIyadhAraNAzaktera samarthacittatyAditi prathamaH 1 | , 383 eka udaka aisA hotA hai, jo uttAna hotA huA gaMmIrodaka hotA haiagAdha (UMDA) hone se jisakA svarUpa upalabhyamAna nahIM hotAhai, aisA hotA hai| eka udaka aisA hotA hai jo pracura hone se agAdha hotA hai, aura svaccha hone se jisakA madhya upalabdhike yogya svarUpavAlA hotA hai 3 | tathA eka udaka aisA hotA hai jo gaMbhIra-gaMbhIrodaka hotA hai / agAdha honese jisakA svarUpa upalabdhike yogya nahIM hotA hai, aura svaccha hone para bhI jisakA madhyabhAga nahIM dikhAtA hai 4 " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-jaise ye jalake cAra prakAra prakaTa kiye gaye haiM vaisehI puruSa prakAra cAra hote haiM- inameM koI eka puruSa prakAra aisA hotA hai jo uttAna hotA hai gaMbhIratA se rahita hotA hai aura bAhara meM mada evaM dainya Adise janya vikRta kAyakI aura vacanakI ceSTA dikhalAnevAlA hone se uttAna hRdayavAlA hotA hai dainyAdi yukta apanI gopanIya sthitiko chipA ke je uttAna haiAvA chatAM gaMbhIra hAya che-agAdha hAvAthI jenuM madhya svarUpa upalabdha na thaI zake evuM hAya che. (3) kAi udaka khUba gaMbhIra hAvAthI agAdha DAya che, ane svaccha havAne kAraNe jetu madhya svarUpa upalabdha thai zake evuM hoya che. (4) kAi udRka evuM hoya che ke gabhIra-ga'bhIrodaka vALuM hAya che, agAdha hAvAthI tenuM svarUpa jANI zakAtuM nathI ane svaccha hovA chatAM paNa tenA madhyabhAga dekhAte nathI. " evAmeva cattAri purisajAyA " tyAhi jevAM jaLanA cAra prakAra kahyA che evA ja manuSyanA paNa cAra prakAra kahyA che-(1) koI eka puruSa eve hAya che ke je uttAna haiAya che, gaMbhIratAthI rahita hAya che ane mada ane dainya Adi janya kAya ane vacananI vikRta ceSTA batAvanAre hovAthI bahArathI uttAna hRdayavALA hoya che--sainyA zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 sthAnAGgasane - tathA-ekaH puruSa uttAno bhavati, kAraNapazAdarzitavikRtaceSTatyAt , sa eva punargambhIrahRdayo bhavati prakRtyA gAMbhIryaguNasampannacittatvAt iti dvitIyaH 21 tathA-eko gambhIraH-denyAdiyukto'pi gAmbhIryaguNasampano bhavati, sa eca punaH kAraNavazAt saGgopitAkAratayA uttAnahadayo bhavati, iti tRtIyaH 3, tathAeko gambhIro bhavan gambhIrahRdayo bhavatIti caturthaH / 4 / (2) / " cattAri udagA" ityAdi--punarudakAni catvAri prajJaptAni, tadyathAekamudakamuttAnaM bhavati pratalatyAt , tadeya punaruttAnAvamAsi-uttAnabhavabhAsata ityevaM zIlamuttAnAyabhAsi bhavati, sthAnavizeSAt iti prathamo bhaGgaH / 1 / tathAnemeM sarvathA asamartha cittavAlA hotA hai (1) koI eka puruSa aisA hotA hai jo uttAna aura gaMbhIra hRdayavAlA hotA hai-kAraNavaza darzita ceSTAyAlA honese uttAna hotA hai aura svabhAvase gAMbhIrya guNasaMpanna cittavAlA honese gaMbhIra hRdayavAlA hotA hai 2 tIsarA puruSa aisA hotA jo dainyAdise yukta hone para bhI gAMbhIrya guNase yukta hotA hai aura kAraNavaza vahI apane AkArako chipAlenevAlA honese uttAna hRdayavAlA hotA hai 3 tathA cauthA puruSa prakAra aisA hotA hai jo gaMbhIra hotA huA gaMbhIra hRdayavAlA hotA hai 4 (2) phirabhI-"cattAri udagA' ityAdi udaka cAra prakArake kahe gaye hai-jaise uttAna-uttAnAvabhAsI1 uttAna gaMbhIrAvabhAsI2 gaMbhIra uttAnAyabhAsI3 aura gaMbhIra gaMbhIrAvabhAsI4 inameM jo udaka pratala(patalA) dithI yukta pitAnI gepanIya (chupAvavA lAyaka) sthitine chupAvavAne bila kula asamartha heAya che. (2) keI eka puruSa e hoya che ke je uttAna ane gaMbhIra hadayavALo hoya che-kAraNavaza darzita ceSTAvALo hovAthI uttAna hoya che ane svabhAve gAMbhIrya guNa saMpanna cittavALe hovAthI gaMbhIra hadaya. vALa hoya che. keI eka puruSa e hoya che je denyAdithI yukta havA chatAM gAMbhIrya guNathI yukta hoya che ane kAraNavaza e ja pitAnI ceSTAone chupAvI zakanAra hovAthI uttAna hRdayavALa hoya che. (4) koI puruSa gaMbhIra pA5 DAya cha bhane lI2 hayANe 55 Deya che. / 2 / 4jI " cattAri udagA" tyAlE-64 (pANI) nIya pramANe yAra 12. 54 hAya che-(1) uttAna-uttAnApalAsI, (2) uttAna-galIsapalAsI (3) alIra-uttAnApamAsI bhane (4) galI-galIsapalAsI (1)2 zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 304 sU022 udakadRSTAntenapuruSajAtanirUpaNam ekamudakamuttAnaM - prAgvat bhavati, punastat gambhIrAvabhAsi - agAdhAvabhAsisaGkIrNasthAnAzritatvAdineti dvitIyaH 2 tathA ekamudakaM gambhIram - agAdhaM sattAnAvabhAsi - vistIrNasthAnAzrayatvAdineti tRtIyaH 3 tathA ekamudakaM gambhIram - agAdhaM sad gambhIrAvabhAsi - agAdhAvabhAsi bhavati gambhIrasthAnAzritatyAdinaiveti caturthaH 4 (3) / " evAmeva cattAri purisajAyA " ityAdi - evameva - udakavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH puruSa uttAnaH - tuccho bhavati sa eva punarutAnAvabhAsI - uttAna evAvabhAsata ityevaMzIla uttAnAvabhAsI bhavati, pradarzitatucchatpavikAratvAt iti prathamaH |1| tathA eka uttAno gambhIrAvabhAsI hotA hai parantu sthAna vizeSase uttAna jaisA pratIta hotA hai vaha prathama bhaMgameM parigaNita huA hai / jo udaka pratala-patalA hotA hai yaha saMkIrNa sthAnameM rahane se agAdha jaisA pratIta hotA hai vaha dvitIya bhagameM ginA gayA hai 2 / jo udaka gaMbhIra agAdha hotA huA bhI vistIrNa sthAnameM rahane se uttAna jaisA pratIta hotA hai vaha tRtIya bhaMgameM liyA gayA hai 3 aura jo udaka agAdha hotA huA bhI gaMbhIra sthAnake Azrayase agAdha jaisA pratIta hotA hai vaha caturtha bhaMga meM liyA gayA hai 4 (3) " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-jaise ye udakake prakAra kahe gaye haiM, vaisehI puruSake bhI cAra prakAra hote haiM- inameM eka puruSa aisA hotA hai jo uttAna tuccha hotA hai aura apanI tucchatArUpa vikArake dikhAne se uttAnAvabhAsI hotA hai| dUsarA puruSa prakAra aisA chAcharU hAya ane sthAnavizeSamAM rahevAne kAraNe uttAna (chAcharU ) dekhAtuM hAya te udakane pahelA bhAMgAmAM mUkI zakAya che. (1) je uka pratala hAya paNa sa`kINa sthAnamAM rahevAne kAraNe agAdha jevuM lAgatuM hAya tene khIjA prakAranuM gaNI zakAya. (2) je udaka gaMbhIra ( agAdha ) hovA chatAM paNa vistINuM sthAnamAM raheluM hAvAthI uttAna jevuM lAgatuM hoya tene trIjA prakAramAM mUkI zakAya che. (3) je uttaka agAdha hAya ane sa'kINu` sthAnavizeSamAM raheluM hAvAne kAraNe agAdha lAgatuM hoya tene cothA prakAramAM mUkI zAya che. (4) / 3 / " zrI sthAnAMga sUtra : 03 n 385 " evameva cattAri purisajAyA " ityAdi - puruSAnA pazu sevA zAra prakAra kahyA che-(1) kAI puruSa uttAna ( tuccha ) hAya che ane peAtAnI tucchatAne ceSTAo dvArA prakaTa karatA hAvAthI uttAnAvabhAsI paNa DAya che. sa--49 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 sthAnAGgasatra saMvRtatvAt iti dvitIyaH 2 / tathA-eko gambhIrauttAnAvabhAsI bhayani kAraNavazAn pradarzitavikAratyAditi tRtIyaH 3 / tathA-eko gambhIro bhavati sa punarga: mbhIrAyabhAsI bhavatIti caturthaH / (4) / "cattAri udahI" ityAdi-udhayaH-samudrAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeka udadhiH uttAna:-tucchatvAtmatalobhavatItyAdhudakamUtravadvivaraNaM bodhyam / yadvAeka udadhiH-pUrvamuttAnaH-pratalo bhavati sa eva pazcAdapi uttAnodadhiH-uttAnodadhipradezo bhavati, taraGgasya samudrAvahirasatyAt iti prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrvamuhotA hai jo-uttAna hotA huA bhI apane AkArako chugA lenevAlA honeke kAraNa gaMbhIra pratIta hotAhai 2 / tIsarA puruSa prakAra aisA hotA hai jo gaMbhIra hotA huA bhI kAraNavaza vikArake dikhAnese uttAnake jaisA pratIta hotA hai / aura caturtha puruSaprakAra aisA hotA hai jo gaMbhIra hotA huA bhI gaMbhIrahI jesA pratIta hotA hai 4 (4) " cattAri udahI" ityAdi / samudra cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-uttAna uttAnodadhi 1 uttAna gaMbhIrodadhi 2 ityAdi 4 yaha saba bhaMga kathana, udaka sUtrakI taraha kara lenA caahiye| yadvA-eka udadhi aisA hotA hai jo pahile bhI uttAna hotA hai pratala hotA hai aura bAdameM bhI yaha taraGgoMkA samudrase bAhara asatva hone se uttAnodadhi pradezavAlA hotA hai / 1 tathA-eka uddhi aisA hotA hai jo pahile uttAna hotA hai aura pIche bhI taraGgoMke Agamanase yaha agAdha honeke kAraNa gaMbhIrodadhi pradezayAlA ho jAtA hai / 2 eka udadhi aisA hotA jo gambhIra (2) kaI puruSa uttAna (tuccha ) te hoya che, paNa pitAnI tucchatAne chupAvanAro hevAthI gaMbhIra lAge che. (3) keI puruSa e hoya che ke je gaMbhIra hovA chatAM paNa keI kAraNe potAnA manabhAvene chupAvI zakatuM nathI tethI uttAna jevo lAge che. (4) koI puruSa gaMbhIra hoya che ane pitAnA manobhAne mukhapara prakaTa nahIM thavA devAne kAraNe gaMbhIra ja lAge che. 4 ____" cattAri udahI " tyAha-samudra yA2 praarn| yo cha-(1) uttAna uttAnedadhi, (2) uttAna-gaMbhIradadhi, ItyAdi cAre prakAra udaka sUtramAM kahyA pramANe samajavA. athavA-kaI eka udadhi (samudra) e hoya che ke je pahelAM paNa uttAna (87) hoya che ane pachI paNa mojAMonuM samu. dranI bahAra astitva nahIM hovAthI uttAnedadhi pradezavALo hoya che. (2) kaI eka samudra evA hoya che ke je pahelAM uttAna hoya che ane pAchaLathI paNa taraMgonuM Agamana thavAthI gaMbhIradadhi pradezavALa thaI jAya che. (3) koI zrI. sthAnasatra:03 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU023 tarakasvarUpanirUpaNam 387 tAnaH pazcAda gammIrodadhiH-gambhIrodadhipradezo bhavati taraGgAgamanenAgAdhatyAta, iti dvitIyaH / / ___tathA-ekaH pUrva gambhIraH pazcAt taraGgApasaraNena uttAnodadhiH-uttAnodadhi pradezo bhavatIti tRtIyaH / tathA-ekaH pUrva gambhIraH pazcAd gambhIrodadhiHgambhIrodadhipradezaH sadA'gAvatyAditi caturthaH 4 / 5 / evaM puruSadArTIntiko'pi yojanIyaH / 6 / dRSTAntadA ntikasUtradvayaM sugamam / 8 / / / sU0 22 // pUrvamudadhaya uktAH, samprati tattarakAnnirUpayituM sUtracatuSTayamAha mUlam-cattAri taragA paNNattA, taM jahA-samudaM tarAmItege samudaM tarai 1, samudaMtarAmItege goppayaM tarai 2, goppayaM tarAmItege samudaM tarai 3, goppayaM tarAmItege goppayaM tarai 4 // (1) evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA taM jahA-samudaM tarAmItege samudaM tarai 4 / (2) / cattAri taragA paNNattA, taM jahA--samudaM tarittA NAmamege samudde visIyai 1 samudaM tarittA NAmamege goppae visIyai 2, goppayaM tarittA NAmamege samudde visIyai 3, goppayaMtarittA hotA hai aura pIchese yaha taraGgoMke apasaraNase uttAnodadhi pradezavAlA hotA hai 3 / aura eka udadhi aisA hotA hai jo pahile gambhIra hotA hai aura pIche bhI agAdha honese gambhIrodadhi pradezayAlA hotA hai / isI tarahase puruSa dATIntika sUtra bhI samajha lenA cAhiye ye dRSTAnta dASTI. ntika sUtradvaya sugama hai / / sU0 22 // eka samudra e hoya che ke je gaMbhIra hoya che paNa tyArabAda temAMthI taraMgonuM apasaraNa thavAne kAraNe uttAnedadhi pradezavALe banI jAya che. (4). kaI samudra e hoya che ke je pahelAM paNa gaMbhIra hoya che ane pachI paNa agAdha ja rahevAne kAraNe gaMbhIrodadhi pradezavALe rahe che. e ja pramANe dAskRtika puruSanA cAra prakAre paNa samajI levA. A banne sUtra sugama hovAthI vadhu spaSTIkaraNa karyuM nathI. sU0 22 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 sthAnAGgasUtre NAmamege goppae visIyai 4 / ( 3 ) | evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - samudaM tarittA NAmamege samudde visIyai 4 ( 4 ) // sU0 23 // chAyA - catvArastarakAH prajJaptAH, tadyathA - samudraM tArAmItyekaH samudra tarati 1, samudra tarAmItyeko goSpadaM tarati 2, goSpadaM tarAmItyekaH samudraM tarati 3 goSpadaM tarAmItyeko goSpadaM tarati 4 / ( 1 ) / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA - samudraM tArAmItyekaH samudraM tarati / ( 2 ) / catvArastarakAH prajJaptAH, tadyathA - samudraM tarItvA nAmaikaH samudre viSIdati 1, samudratarItyA nAmaiko goSpade viSIdati 2. goSpadaM tarItvA nAmaikaH samudre viSIdati 3, goSpadaM tarItvA nAmaiko gopade viSIdati 4 / ( 3 ) / evameva catvAri puruSajAtAni majJaptAni tadyathA - samudra tarItyA nAmekaH samudre viSIdati 4 ( 4 ) // sU0 23 // " TIkA - cattAri taragA " ityAdi - tarakAH - tarantIti tarAsta eva tarakAH te catvAraH prajJaptAH, tadyathA - ekaH - kazcit tarakaH taraNazIlaH samudra tarAmIti kRtvA samudraM tarati 1, ekaH kazcittarakaH samudraM tarAmIti kRtvA tattaraNAsamartho goSpadaM - gokhuraparimitajalayuktaM jalAzayaM tarati 2, ekaH kazcittarakaH goSpadaM narAmIti nizcitya sAmarthyabAhulyAt pazcAt samudraM tarati 3, ekaH kazcid aba sUtrakAra inake taraNazIloMkA nirUpaNa karaneke liye sUtra catuSTayakA kathana karate haiM - cattAri taragA paNNattA ityAdi' sUtra 23 // TIkArtha-taraka-tairanevAle cAra prakAra ke hote haiM- jaise- eka taraka aisA hotA hai jo " maiM samudra meM tairUM " aisA vicAra karake samudra meM tairatA hai 1 eka tarapha aisA hotA hai jo " maiM samudra meM tairUM " isa prakAra vicAra kara goSpadameM tairatA hai 2 eka taraka aisA hotA hai jo "maiM goSpadameM tairUM " aisA vicAra karake samudra meM tairatA hai 3 eka taraka aisA hotA hai jo " maiM goSpadameM tairUM " aisA vicAra karake goSpadameMhI tairatA hai 4 taravaiyAonuM have sUtrakAra te samudrane tarI javAnA prayatna karanAra yAra sUtroM dvArA nizcaya re che. " cattAri taragA paNNattA " ityAhi TIDArtha-taramnA (taravaiyAmonA) nIce pramANe yAra prahAra udyA che - (1) adha ye tara " huM samudramAM tarIza, " vo vicAra rIne samudramAM tare che. koi eka taraka evA vicAra kare che ke 'huM samudramAM tarIza, dhAre che" paNa te ceSpadamAM tare che. (3) kAI taravaiyA " huM gapaTTamAM tarIza "" prA. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TI. sthA. 4 u. 4 sU.22 udakadRSTAntena puruSajAtanirUNapam 389 goSpadaM tarAmIti nizcityA'lpazaktikatvAda goSpadameva tarati 4 (1) / samudraM - samudravada dustaraM sarvaviratyAdikaM kArya tarAmi-dhAtunAmanekArthatvAt karomItyevaM nizritya tatra samarthalAt samudra - samudravad dustaraM sarvaviratyAdikaM kAryameva tarati - tatra samartho bhavatIti prathamaH 1| tathA - ekastarakaH samudraM - samudravat dustaraM tarAmIti nizcitya tatrAsAmarthyAd goSpadaM - goSpadavat sutaraM dezaviratyAdikamalpatamaMtarati - nirvAhayatIti dvitIyaH 2 tathA-eko goSpadaM-goSpadavat sutaraM tarAmIti kRtvA sAmarthyAtizayAt samudrasamudravaddustaraM kAryaM tarati sAdhayati, dhAtUnAmaeka taraka jo prathama bhaMgameM prakaTa kiyA gayA hai, vaha jaisA vicAra karatA hai vaisA nahIM karatA hai / tRtIya bhaMgameM jo taraka prakaTa kiyA gayA hai vaha bhI aisA hI hai / aura caturtha bhaMgagata puruSa jaisA vicAra karatA hai vaisA hI kAma karatA hai / gokhura parimita jalase yukta jo jalAzaya hai, vaha yahAM goSpadase gRhIta huA hai| jo jisameM taranekA vicAra karatA hai vaha usameM isaliye nahIM taratA hai ki yA to usameM tairanekI usameM azakti hai yA usameM tairanekI zaktikI bahulatA hai - jaise jo isa prakA rakA vicAra karatA hai ki maiM samudra meM tairU aura vaha tairatA hai gokhuraparimita jalayukta jalAzaya meM to isakA kAraNa yahI hai ki usameM usako tairanekI zakti nahIM hai| tathA jo aisA vicAra karatA hai ki maiM tairUM gokhuraparimita jalavAle jalAzaya meM, aura vaha tairatA hai samudra meM, huM gepadamAM 66 rane vicAra karIne samudramAM tare che. ane (4) kAI puruSa tarIza " A prakAranA vicAra karIne gASpadrumAM ja tare che. gApura parimita jaLathI yukta jaLAzayane gASpada kahe che. pahelA ane cAthA prakAranA puruSA jeve vicAra kare che evuM ja kAya karI batAve che bIjA ane trIjA prakAranA puruSA jevA vicAra kare che evuM karI zakatA nathI. samudramAM taravAnA vicAra karIne temAM nahIM taranAra mANusamAM tenI zaktine abhAva samajavA. gepaTTamAM taravAnA vicAra karIne temAM nahIM taranAramAM taravAnI zaktinI adhikatA samajavI. je mANasa evA vicAra re che ! " huM samudramAM taha, paNa samudramAM taravAne badale gAjhura pazci mita jalayukta jaLAzayamAM tare che-nAnakaDA jaLAzayamAM tare che, tenuM kAraNa e che ke samudramAM taravAne te asamartha che. kAI mANasa evA vicAra kare che ke " huM geApura parimita jaLAzayamAM taru', parantu evA jaLAzayamAM taravAne badale te samudramAM tare che, tenuM kAraNa e che ke tenAmAM taravAnI 66 77 zrI sthAnAMga sUtra : 03 d Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 sthAnAGgasUtre to isakA kAraNa yahI hai ki usameM zaktikA baahulyhai| tathA jo" samudra meM tairU " aisA vicAra karatA hai aura phira samudra meM hI tairatA hai, to isakA bhI kAraNa zaktikI bAhulyatAhai,aura maiM goSpadameM tairUM, aisA vicAra kara vaha goSpadameM tairtaahai| yahAM para bhI usameM usake tairanekI zaktikA abhAva kAraNa hai, arthAt usameM alpa zakti hai isI tarahase purupajAta bhI cAra haiM, jaise jo isa cAtako socatA hai ki "samudraM tarAbhi" maiM samudrakI taraha dustara saryavirati AdirUpa kArya karUM, aisA nizcita karake bhI jo usehI karatA hai arthAt sarvaviratirUpa cAritrako pAlatA hai vaha prathama bhaMgameM liyA gayA hai / isa pakSameM "tarAmi "kA artha "karomi" aisA jo kiyA gayA hai vaha dhAtukI anekArthatAko lekara kiyA gayA hai| saMkalpAnusAra jo kArya karatA hai vaha usake karane meM samartha hai isaliye karatA hai / dUsarA puruSa aisA vicAra karatAhai maiM samu. drakI taraha dustara sarvaviratirUpa cAritrako dhAraNa karUM, parantu usake dhAraNa karane meM usakI azakti hone se vaha goSpadakI taraha sutara ( sukhapUrvaka tairane yogya ) dezavirati AdirUpa alpatama cAritrakA nirvAha karatA hai / tIsarA puruSa jo aisA vicAra karatA hai ki maiM goSpadakI samAna sutara jo dezavirati zakti apAra che. samudramAM taravAne vicAra karIne samudramAM ja taranAra mANasamAM paNa zaktinuM bAhulya samajavuM. gepadamAM taravAno vicAra karIne 5damAM ja taranAra mANasamAM taravAnI zaktino abhAva athavA tenI zaktinI alapatA che ema samajavuM. have sUtrakAra A cAra puruSa prakAranuM bIjI rIte spaSTIkaraNa kare che- (1) keI eka puruSa e hoya che ke je samudranA jevI stara sarvavirati dhAraNa karavAno nizcaya kare che ane sarvavirati rU5 cAritranI ArAdhanA kare cha. mA 42 puruSa " samudraM tarAmi" tyA pasA inwi gAvI zAya che. "tarAmi" mA phne| are "karomi " mA mAvyA te dhAtunI anekArthatAnI apekSAe levAmAM AvyuM che. saMka9pa anusAra je mANasa kAma kare che te mANasa te kAma karavAne samartha hevAne kAraNe te kAma karI zake che. (2) keI eka puruSa e vicAra kare che ke "huM samudranA jevuM stara evuM sarvavirati rUpa cAritra dhAraNa karuM," paNa sarva virati rUpa cAritrane dhAraNa karavAmAM potAne asamartha samajIne te gempada samAna saraLa evA dezavirati rUpa alpatama cAritranuM pAlana kare che. (3) (3) ke puruSa e vicAra kare che ke "huM gaSpadanA samAna saraLa evA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU022 udakadRSTAntenapuruSajAtanirUpaNam 391 nekArthatvAt iti tRtIyaH 3 | tathA - ekastarako goSpadaM - goSpadavat mutaraM - susAdhaM. kArya tarAmi - karomIti nizcitya goSpadaM - goSpadayat sutaraM susAdhaM tarati - sAdhayati / iti caturthaH 4 (1) / " cattAri taragA " ityAdi - catvArastarakAH majJaptAH, tadyathA - ekaH kathitarakaH pUrvaM samudraM tarItyA pazcAt zaktihAsAtsamudre viSIdati na tarItuM samartho bhavati 1, ekaH kacitsamudraM tarItyA goSpade viSIdati, zakteratyantahAsAt 2, ekaH kacid goSpadaM tarItyA pazcAt pracurazaktimabhAvAtsamudramapi tarati 3, Adi hai unakA pAlana karUM, parantu vaha sAmarthya kI adhikatAle samu kI taraha dustara sarvavirati AdirUpa cAritrakA dhAraNa kara lenA hai yaha tRtIya bhaMga meM ginA gayA hai 3 tathA jo puruSa aisA vicAra karatA hai ki maiM goSpadatulya susAdhya dezavirati Adi rUpa cAritrakA pAlana karU aura vaha usehI pAlatA hai to aisA vaha puruSa caturtha bhaMga meM liyA gayA hai 4 (2) " cattAri taragA " ityAdi - taraka cAra kahe gaye haiM-inameM koI eka taraka aisA hotA hai, jo pUrvameM samudrako tira karake pazcAt zakti ke hrAsa se samudra meM duHkhI ho jAtA hai, use phira taranemeM samartha nahIM hotA hai ? koI eka taraka aisA hotA hai, jo goSpadako tira karake goSpadameM hI zaktike atyanta hrAsa ho jAnese duHkhI ho jAtA hai 2 koI eka taraka aisA hotA hai, jo goSpadako tira karake pazcAt pracura zaktike prabhAva se dezavirati rUpa cAritranuM pAlana karUM, " parantu tene ema lAge che ke sa virati Adi rUpa cAritranuM pAlana karavAne paNa pote sama che, tethI te samudranA jevA dustara savirati AdirUpa cAritrane dhAraNa karI le che. (4) kAi eka puruSa evA vicAra kare che ke " geApada samAna susAdhya deza virati Adi rUpa cAritranuM huM pAlana karuM, A pramANe te vicAra karIne te dezavirati rUpa cAritrane ja dhAraNa kare che, kAraNa ke te pete ema mAne che ke savirati rUpa cAritranuM pAlana karavAne pAte samatha nathI "" " cattAri taragA " ityAhi-yAra prahAranA taravaiyA hyA che- (1) ardha eka taravaiye evA hoya che ke je pahelAM te samudrane tarI jAya che, paNa pAchaLathI tenI zaktinA hAsa thaI javAthI te samudramAM duHkhI thaI jAya che tene pharI tarIne pAra karavAne asamartha manI jAya che. (2) kAI eka taravaiyA gApura parimita jaLayukta jaLAzayane taravAnA prayatna kare che pazu ema karatAM karatAM tenI zakitanA hAsa thai javAthI te jaLAzayane pAra karatAM karatAM duHkhI thAya che. (3) kAI eka taravaiyA gASpane taryAM khAdapracura zakitanA prabhAvathI samudrane zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 sthAnAjasatre ekaH kazcit goSpadaM tarItyA goSpade'pi viSIdati-alpazaktikatvAt 4 (3) / evameva tarakavadeva catvAri puruSajAtAni, prajJaptAni tadyathA-ekaH kazcit tarakaH kArya karaNasamarthaH puruSaH samudaM-samudramiva dustaraM-duHsAdhaM kAya tarItyA pArayitvA samudresamudrasadRze duHsAdhe kAryAntare viSIdati-kSayopazamayailakSaNyAtkAryAntaraM na pAra. yati 1 evaM bhaGgatrayamUhanIyam / 2 / / sU0 23 // va tarakA uktAH, te ca puruSavizeSA eca bhavantIti puruSavizeSAneya kumbha dRSTAntapradarzanapUrvakaM nirUpayitumAha mUlam-cattAri kuMbhA paNNatA, taM jahA-puNNe NAmamege puNNe 1, puNNe NAmamege tucche 2, tucche NAmamege puNNe 3, tucche NAmamege tucche 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-puNNe NAmamege puNNe 4 // cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA-puNNe NAmamege puNNobhAsI 1, puNNeNAmamege tucchobhAsI 2, tucche gAmamege puNNo. bhAsI 3, tucche NAmamege tucchobhAsI 4 // evaM cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA-puNNe NAmamege puNNobhAsI 4 // samudra meM bhI taira jAtA hai 3 aura koI eka taraka aisA hotA hai jo alpa zaktivAlA honese goSpadako taira karake bhI goSpada meMhI duHkhI ho jAtA hai 4 (3) ___ isI prakArase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM-inameM koI eka taraka kArya karane meM samartha huA puruSa samudrakI taraha duHstara du sAdhya kAryako samApta karake samudra jaise duHsAdhya kAryAntarameM kSayopazamakI vilakSaNatAse nahIM lgtaahai| isI prakArase tIna bhaMga samajha lenA caahiye||suu.23|| paNa tarI jAya che. () keI eka taravaiye e hoya che ke je alpa zakitavALe hevAthI goSpadane tarIne gempamAM ja duHkhI duHkhI thaI jAya che. taravaiyAnI jema puruSanA paNa cAra prakAra kahyA che-keI eka puruSa e hoya che ke je samudrane taravA jevuM dustara-dusAdhya kArya pUrNa kare che, paNa kSapazamanI vilakSaNatAne lIdhe evAM ja kaMI bIjA duHsAdhya kAryamAM paDatuM nathI. e ja pramANe bAkInA traNa bhAMgA paNa samajI levA. e sU0 23 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u04 sU024 kummadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 393 cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA - puNe NAmamege puNNarUve puNe NAmamege tuccharUye 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - puNNe NAmamege puNNaruve 4 | cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA - puNNe'vi ege piyahe 1, puNesvi ege avadale 2, tucche'vi ege piyaTThe 3, tucche'vi ege abadale 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -- puNevi ege piyaTTe 4, taheva cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA - puNNe'vi ege vissaMdai 1, puNesvi ege No vissaMdai 2, tucche'vi ege vissaMdai 3, tucche'vi ege No vissaMdai 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -- puNNe'vi ege vissaMdai 4 / taheva cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA - bhinne 1, jajarie 2, parissAI 3, aparissAI 4, evAmeva cauvihe carite paNNatte, taM jahA - bhinne jAva aparissAI 4 | cattAri kuMbhA paNNattA, taM jahA - mahukuMbhe NAmamege mahupihANe 1, mahukuMbhe NAmamege visapihANe 2, visakuMbhe NAmamege mahupihANe 3, visakuMbhe NAmamege visapihANe 4 / evAmeva cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - mahukuMbhe NAmamege mahupihANe 4 | hiyayamapAvamakalusa jIhA'vi ya mahurabhAsiNI niccaM / jaMmi purisaMmi vijjai se mahukuMbhe mahupihANe // 1 // sa - 50 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAjasane hiyayamapAvamakalusaM jIhA'pi ya kaDuyabhAsiNI niccaM / jaMmi purisaMmi vijai se mahukuMbhe visapihANe // 2 // jaM hiyayaM kallusamayaM johA'viya mahurabhAsiNI niccaM / jami purisaMmi vijai se visakuMbhe mahupihANe // 3 // jaM hiyayaM kalusamayaM jIhA'vi ya kaDuyabhAsiNI nicc| jAma purisaMmi vijai se visakuMbhe vispihaanne|4|| suu024|| chAyA-catrAraH kumbhAH prajJaptAH, tadyathA-pUrNoM nAmaikaH pUrNaH 1, pUrNoM nAmaikastucchaH 2, tuccho nAmaikaH pUrNaH 3, tuccho nAmaikastuccha: / / evamevacatvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-pU) nAmakaH pUrNaH / / catvAraH kumbhAH prajJaptAH, tadyathA-pUNoM nAmaikaH pUrNAghamAsI 1, pUrNo nAmaika stucchAvabhAsI 2, tuccho nAmaikaH pUrNAvabhAsI 3, tuccho nAmaikastucchAvabhAsI 4 / evaM catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-pUrNo nAmaikaH pUrNAvabhAsI / catvAraH kumbhAH prajJaptAH, tadyathA-pUrNA nAmaikaH pUrNarUpaH 1, pro nAmaikaH stuccharUpa: 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-pUrNA nAmaka: pUrNarUpaH 4 / catvAraH kumbhAH prajJaptAH, tadyathA-pUrNo'pyekaH piyArthaH 1, pUrNo'pyeko'pa (bodalaH 2, tuccho'pyekaH priyArthaH 3, tuccho'pyeko'pa(va)dalaH / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-pUrNo'pyekaH priyArthaH / / ____ tathaiva catvAraH kumbhAH prajJaptAH, tadyathA-pUrNo'pyeko viSyandate 1, pUrNo'. 'pyeko no viSyandate 2, tuccho'pyeko viSyandate 3, tuccho'pyeko na viSyandate 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-pUrNo'pyeko vipyandate4, tathaiva catvAraH kumbhAH prajJaptAH, tadyathA-bhinnaH 1, jarjaritaH 2, parisrAvI 3, aparitrAvI 4 / evameva caturvidhaM cAritraM prajJaptam, tadyathA-bhinnaM yAvad aparivAvi 4 / ___ catvAraH kumbhAH prajJaptAH, madhukumbho nAmaiko maghupidhAnaH 1, madhukumbho nAmaiko viSapidhAnaH,2 viSakumbho nAmaiko madhupidhAnaH 3, viSakumbho nAmaiko viSapidhAnaH 4 / evameva catvAri puruSajAtAni prajJaptAni, tadyathA-madhukumbho nAmaiko madhupidhAnaH / zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI. sthA. 4 u. 4sU.24 kummadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 395 hRdayamapApamakaluSaM, nihA'pi ca madhurabhASiNI nityam / yasmin puruSe vidyate sa madhukumbho madhupidhAnaH // 1 // hRdayamapApamakaluSaM jihvA'pi ca kaTukabhASiNI nityam / yasmin puruSe vidyate sa madhukumbho visspidhaanH|| 2 // yaddhRdayaM kaluSamayaM jihvA'pi ca madhurabhASiNI nityam / yasmin puruSe vidyate sa viSakumbho madhupidhAnaH // 3 // yahRdayaM kaluSamayaM jihvA'pi ca kaTukabhASiNI nityam / yasmin puruSe vidyate sa viSakumbho viSapidhAnaH // 4 // 24 // TokA-' cattAri kuMbhA' ityAdi-kumbhAH-ghaTAH, catvAraH prajJaptA, eko ghaTaH pUrNaH sarvAGgasampannaH, yadvA-pramANasampanno bhavati, sa eva puna: pUrNaH-madhudhRtAdibhRto bhavatIti prathamaH 1, nAmazabdo vAkyAlaGkAre, ekmagre'pi, tathA-ekaH kumbhaH pUrNaH samastApayavayukto'pi tuccha:-madhvAdivasturikto bhavatIti dvitIyaH 2, tathA-ekastucchaH apUrNAGgo, yadvA-laghuH sannapi pUrNaH-madhvAdi bhRto bhavatIti tRtIyaH 3 tathA-ekastucchasaMtuccha eva bhavatIti caturthaH 4 / / ye taraka jo cAra kahe gaye haiM ve vizeSa puruSarUpahI hotehaiM, isaliye aba sUtrakAra una puruSavizeSoMkA kumbha dRSTAntako lekara nirUpaNa karate haiM ___ 'cattAri kuMbhA paNNattA' ityAdi mutra 24 // TIkArtha-kumbha cAra prakArake kahe gayehaiM-jaise-koI eka kumbha ghaTa ailA hotA hai, jo pUrNa sarvAGga se yukta hotA hai athavA-pramAgasaMpanna hotA hai, vahI punaH pUrNa-madhu ghRtAdise bharA huA rahatA hai 1 / koI eka kumbha aisA hotAhai jo pUrNa hotAhai-samasta avayavoMse yukta hotA hai, taba bhI tuccha madhvAdi(zahada Adi)vastuoMse rikta hotaahai| tathA koI eka kumbha aisA hotA hai jo tuccha apUrNa aGgavAlA hotA hai yahA-choTA hotA ahIM je tarake (taravaiyA) nuM kathana karyuM, teo viziSTa puruSa rUpa ja hoya che, A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra kuMbhanA daSTAnta dvArA puruSa vizeSAnu ni35542 cha. " cattAri kuMbhA paNNattA " ityaadiTIkAtha-kuMbhanA cAra prakAra kahyA che-(1) koI eka kuMbha e hoya che ke je pUrNa (sarvAga saMpanna athavA pramANa saMpanna) hoya che, ane ghI, madha AdithI bhareluM hoya che. (2) keI eka kuMbha pUNa (samasta avayavothI yukta) hoya che, paraMtu madha, ghI Adi dravya temAM bharelAM na hovAne kAraNe khAlI hoya che. (3) keI eka kula e hoya che ke je apUrNa (apUrNa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgastre yadvA- ekaH kumbhaH pUrva pUrNaH - madhyAdi bhRto bhavati, sa punaH pazcAdapi pUrNa ityevaM catvAro'pi bhaGgA vivaraNIyAH // 4 // " evAmeva cacAri purisajAyA" ityAdi - evameva - kumbhavadeva - puruSajAtAni catvAri prajJaptAni tadyathA - ekaH puruSo jAtyAdi guNaiH pUrNaH san punarjJAnAdiguNaiH pUrNo bhavatIti prathamaH 9 / yadvA- ekaH puruSo dhanena guNai va pUrNaH san pazcAdapi sa dhanena guNairvA pUrNo bhavati, evaM zeSAstrayo'pi bhaGgAH bodhyAH / 4 / " cattAri kuMbhA " ityAdi -- punaH kumbhAzvatvAraH prajJaptAH, tadyathA - ekaH kumbho'khilAvayavairdadhyAdinA vA pUrNaH san pUrNAvabhAsI pUrNa eva darzakaSTo'yahuA bhI pUrNa madhyAdise bharA hotA hai 3 / tathA koI eka ghaTa aisA hotA hai, jo tuccha hotA huA bhI tucchahI rahatA hai 4 yahA - eka kumbha pahile pUrNa madhuAdise bharA hotA hai aura pIche bhI vaha pUrNa hotA hai 1 isI prakAra se zeSa bhaMga bhI samajha lenA cAhiye 4 " evAmeva cattAri purisajAyA " ityAdi - isI prakArase puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM- jaise- koI eka puruSajAta aisA hotA hai jo jAtyAdi guNoM se pUrNa hotA huA bhI punaH jJAnAdi guNoMse pUrNa hotA hai 1 yadvA -- pahile dhanase yA guNoMse pUrNa hotA huA bhI pIche bhI yaha dhana se yA guNoM se pUrNa banA rahatA hai isI prakAra zeSa tIna bhaMga bhI samajha lenA cAhiye / 396 agAvALA athavA nAnA) heAvA chatAM paNa madha, ghI AdeithI pUrNa hAya che. (4) koi eka kuMbha eveA hAya che ke je apUNu agevALA athavA tu) hai.ya che ane temAM ghI, madha Adi drabyA bharelAM nahI' hAvAne kAraNe paNa apUrNa ja hoya che. athavA A rIte paNa cAra bhAMgA ane pahelAM paNa madha AdithI bharelA heAvAne kAraNe paNa te drabyAthI bharelA heAvAne kAraNe pUrNa ja khAkInA traNa bhAMgA paNu samajI levA. che-(1) kAI eka kuMbha pUrNa hAya che ane pachI hoya che. e ja pramANe " evAmeva cattAri purisajAyA " tyAhi - pramANe puruSAnA pazu cAra prakAra kahyA che(1) kAi eka puruSa evA hAya che ke je jAtyAdi zuSNeAthI pUNu hAya che ane jJAnAdi guNaiAthI paNa pUrNa hAya che, athavA te pahelAM dhana athavA guNeAthI pUrNa hoya che, ane pachI paNa tenAthI pUNu ja rahe che. e ja pramANe mAkInA traNa bhAMgA paNu samajI levA. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04304 sU024 kubhamdRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 397 bhAsata ipyevaM zIlo bhavatIti prathamaH 1 / tathA-ekaH kumbhaH pUrNo'pi kenApi kAraNenAbhipretArthasAdhakatvAbhAvAt tucchAvabhAso-tuccha ivAvabhAsata ityevaM zIlo bhavatIti dvitIyaH 2 / evaM zeSabhaGgadvayamapi bodhyam / 4 / "evaM cattAri purisajAyA " ityAdi-evaM-kumbhavat puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSo dhanazrutAdibhiH pUrNaHsan dhanazrutAdivini yogAt pUrNAvabhAsI-pUrNa evAvabhAsata ityevaM zIlo bhavatIti prathamaH 1 / tathAekaH puruSaH pUrNaH sannapi dhanazrutAdisahitatvAt , tucchAvabhAsI-dhanazrutAdihIna badavabhAsanazIlo bhavatIti dvitIyaH 2 // tathA-eka stuccho'pi-dhanazratAdi rahi punazca-" cattAri kuMbhA"ityAdi-kumbha cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise-eka kumbha aisA hotA hai jo sampUrNa avayavoMse athavA dahI Adise pUrNa hotA huA-pUrNAvabhAsI darzakajanoMkI dRSTimeM pUrNahI hai aisA pratIta hotA hai / eka kumbha aisA hotA hai jo pUrNa hone para bhI kisI kAraNavaza usameM abhipreta-iSTa arthakI sAdhakatA nahIM honese tucchAvabhAsI vaha tucchakI taraha pratIta hotA hai 2 isI tarahase zeSa do bhaMga bhI samajha lenA cAhiye 4 " evaM cattAri purisajAyA " isI prakAra se puruSajAta cAra kahe gaye haiM, jaise koI eka puruSa aisA hotA hai jo dhana zruta Adise pUrNa hotA huA dhana zruta Adike viniyogase vyayase pUrNAvabhAsI pUrNahIhai aisA pratIta hotA rhtaahai|koii eka puruSa aisA hotA hai, jo pUrNa hotA huA bhI dhanazruta Adise sahita hotA huA bhI dhanazruta "cattAri kuMbhA" tyAha-manA nIye pramANe yA2 5402 55 5 che. (1) keI eka kuMbha e hoya che ke je samasta avayavothI saMpanna hoya che athavA dahIM AdithI pUrNa hoya che ane pUrNAvabhAsI paNa hoya che eTale ke dazakanI daSTie paNa te pUrNa ja lAge che. (2) keI eka kuMbha pUrNa hovA chatAM paNa tucchAvabhAsI hoya che, eTale ke temAM bhareluM dravya koI kAraNe najare nahIM paDatuM hovAthI te kuMbha khAlI ja rahevAne bhAsa thAya che. e ja pramANe bAkInA be bhAMgA paNa samajI levA. "evaM cattAri purisajAyA "tyAha-2 pramANe yAra mAranA puruSe kahyA che-(1) keI puruSa evA prakAranA hoya che ke teo dhanazrata AdithI pUrNa (saMpanna) hoya che ane dhanakRta AdinA viniyogathI pUrNa valAsI-pUrNa ja che evuM darzakone lAge che. (2) keI eka puruSa e heya che ke je dhanazrata AdithI pUrNa hovA chatAM paNa tucchAvabhAsI-dhanakRta AdithI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 sthAnAGgasUtre to'pi kenApi prakAreNa prasaGgocitapravRtteH pUrNAvabhAsI pUrNa ivAvabhAsata ityevaM zIlo bhavatIti tRtIyaH 3 / tathA - ekastuccho dhanazrutAdisahito bhavatIti dhanazrutAdisahitatvAt tucchAvabhAsI - tuccha evAvabhAsata ityevaM zIlo bhavatIti caturthaH 4 / " cattAri kuMbhA " ityAdi - punaH kumbhAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA - ekaH kumbhaH pUrNaH - jalAdinA bhRto bhavati sa punaH pUrNarUpaM pUrNa rUpaM yasya sa tathA - avikala saMsthAnakaH, yadvA- puNyarUpaH zobhanasaMsthAnako bhavatIti prathamaH 1, tathAeka: pUrNe'pi san tuccharUpaH - hInA''kAro bhavatIti dvitIyaH 2 evaM zeSabhaGgadvayaM bodhyam ||4| Adi se hIna kI taraha pratIta hotA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo 'tuccha hone para bhI ghanazrata Adise rahita hone para bhI kisI prakAra se prasaGgocita pravRttise pUrNAvabhAsI pUrNakI taraha pratIta hotA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hotA hai jo tuccha dhana zrutAdise rahita hotA hai aura tucchAvabhAsI tucchakI tarahahI pratIta hotA hai 4 phirabhI - " cattAri kuMbhA " ityAdi-kumbha cAra prakAra ke kahe gaye haiM- jaise- eka kumma aisA hotA hai jo jalAdise bharA huA hotA hai aura pUrNa rUpavAlA - avikala saMsthAnavAlA hotA hai yadvA- puNya rUpavAlA zobhana-saMsthAnavAlA hotA hai 1 / eka kumbha aisA hotA hai-pUrNa hotA huA bhI tuccharUpayAlA-hIna AkAravAlA hotA hai 2 isI prakAra se zeSa do bhaMga bhI samajha lenA cAhiye 4 rahita ja hoya evA lAge che. (3) kei eka puruSa dhanazruta AdithI rahita hAvAne kAraNe tuccha hAya che, parantu prasa geAcita pravRttine kAraNe pUrNAvalAsI lAge che eTale ke dhanazruta AdithI sapanna lAge che. (4) kAi eka puruSa tuccha ( dhanazruta AdithI rahita ) aAya che ane tucchAvabhAsI ja lAge che eTale ke leAkeA paNa tene dhanazruta AdithI rahita ja lAge che. " cattAri kuMbhA " lanAtha prabhA pazu yAra prahAra paDe che -- (1) phrAI eka kula jalAdithI paNa pUNu hoya che ane pUrNa rUpavALA saMpUrNa ( avikala-akhaMDita ) saMsthAnavALA hoya che. athavA puNya rUpavALA suMdara AkAravALA hoya che. (2) koI eka kuMbha dahIM AdithI pUrNa hovA chatAM pazu tuccha rUpavALA asuMdara AkAravALA hoya che. e ja pramANe khAkInA be bhAMgA paNa samajI levA. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0430 4 sU024 kummadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 399 " ekAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-eyameva-kumbhayadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSo jJAnAdinA pUrNaH san pUrNarUpaH puNyarUpo yA bhavati viziSTarajoharaNAdidravyaliGgasampannatyAt, sa ca susAdhuriti prathamaH 1 / tathA-ekaH pUrNaH san rAjAdikAraNavazAt tuccharUpa:syaktaliGgo bhavati saca sAdhureveti dvitIyaH 3 / tathA-ekastuccho-jJAnAdi virahito'pi san pUrNarUpaH puNyarUpo vA bhavati, sAdhuliGgasampannatyAta, saca nidvayAdiriti tRtIyaH 3 / tathA-ekastuccha:-jJAnAdi rahitaH san tuccharUpa:dravyaliGgarahito bhavati sa ca gRhasthAdiriti caturthaH / 4 / " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-isI prakArase puruSa jAta cAra kahe gaye haiM-inameM koI eka puruSa aisA hotA hai jo jJAnA. dise pUrNa hotA hai aura pUrNa rUpayAlA yA puNyarUpavAlA hotA hai, arthAt viziSTa rajoharaNAdi rUpa dravyaliGgase sampanna honeke kAraNa puNyarUpayAlA hotA hai aisA vaha puruSa sAdhu hotAhai 1 / tathA kAI eka puruSa aisA hotA hai jo pUrNa hotA hai para rAjA AdirUpa kAraNake vazase tuccha rUpa tyakta liGga-chor3a diyA hai liGga-yeSa jisane aisA ho jAtA hai jo tuccha-jJAnAdise rahita huA bhI pUrNarUpa yA sAdhuliGgase yukta honese puNyarUpa hotA hai, aisA yaha nivAdi hotA hai 3 tathA-koI eka aisA hotA hai jo tuccha-jJAnAdise rahita hotA hai aura tuccharUpa-dravyaliGgase bhI rahita hotA hai aisA yaha gRhastha Adi hotA hai 4 evAmeva cattAri purisajAyA " tyAha- 08 pramANe yA2 prAranA kahyA che-(1) koI puruSa e hoya che ke je jJAnAdithI saMpanna paNa hoya che ane pUrNa rUpavALo athavA puNya rUpavALo hoya che, eTale ke rajoharaNa, mukhavAmikA Adi rUpa dravyaliMgathI paNa saMpanna hovAne kAraNe puNya rUpavALa hoya che. evA puruSamAM sAdhune gaNAvI zakAya che. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je jJAnAdithI pUrNa te hoya che paNa puNyarUpa hata nathItuccha rUpa hoya che. eTale ke rAjAdinA bhayane kAraNe jeNe pitAnA sAdhu veSane parityAga karyo che evA puruSane ahIM tuccha rUpavALo kahyo che. (3) keI eka puruSa e hoya che ke je jJAnAdithI rahita hovA chatAM paNa pUrNarUpa hoya che athavA sAdhunA veSathI yukta hevAne kAraNe puNya rUpa hoya che. nidvavAdine A prakAramAM mUkI zakAya che. (4) koI eka puruSa turacha ane tuccharUpa hoya che, eTale ke jJAnAdithI rahita hovAne kAraNe tucacha hoya che ane dravyaliMga ( rajoharaNa Adi sAdhunI upadhi) thI rahita hevAthI tuccharUpa hoya che. gRhasthane A prakAramAM mUkI zakAya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 sthAnAGgasUtre _ 'cattAri kuMbhA ityAdi-punaH kumbhAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-ekaH kazcit kumbhaH pUrNa: jalAdinA bhRta san priyArthaH-priyazabdasya bhAvapradhAnanirdezatyA. striyatvamarthaH, tena miyatvArthaH-prItyartho bhavati svarNAdimayatyapUrNatvasArasampanna tvAditi prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrNA'pimpUrNaH sannapadalaH-kutsitamRttikAdidravyanirmitaH, yadvA-avadalA=abadalyate-cirdIyata ityavadalaH-svalpa pakvatayA so'sAro bhavatIti dvitIyaH 2 / tathA-ekastucchaH kumbhaH priyArtha:prItyartho bhavati kanakAdimayatvena sAratvAditi tRtIyaH / 3 / tathA-eka stuccho'pi apadalo bhavatIti caturthaH / 4 / __ " eyAmeya cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-kumbhavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-eka:-kazcit puruSo dhanazrutAdimiH pUrNaH san punazca-" cattAri kuMbhA" ityAdi-kuMbha cAra prakAra ke hote haiM jaise-koI eka kumbha aisA hotA hai jo pUrNa hotA hai jalAdise bharA hotA hai aura priyAyeM hotA hai yahAM priya zabda bhAvapradhAna nirdezavAlA hai isaliye vaha priyatvArtha svarNAdimaya honese aura sArasaMpanna honese prItike liye hotA hai 1 koI eka kuMbha aisA hotA hai jo pUrNa huA bhI apadala hotA hai-kharAba miTTI AdikA banA huA hotA hai yahAabadala hotA hai-svalpa pakA huA honese asAra hotA hai 2 koI eka kumbha aisA hotA hai jo tuccha hotA huA bhI priyArtha prItyartha hotA hai kyoMki aisA ghaTa suvarNa AdikA banA honese sAravAlA hotA hai 3 tathA koI eka ghaTa aisA hotAhai jo tuccha hotAhai aura abadala hotA hai| ___ " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-isI tarahase puruSajAta "cattAri kubhA " tyAha-mana mA pramANe // 2 42 55 5 che-(1) keI eka kuMbha pUrNa (jalAdithI bharelI hoya che ane priyArtha ( prItijanaka) hoya che. eTale ke suvarNa AdithI nirmita hovAthI ane sArasaMpanna hovAthI priya lAge te hoya che. ahIM "priya" zabda bhAvapradhAna nidezavALe che. (2) keI eka kuMbha pUrNa hovA chatAM paNa apadala hoya che-kharAba mATI AdimAMthI banelA hoya che, athavA abadala hoya che eTale ke pUrepUro pAkele nahIM hovAthI asAra hoya che. (3) koI eka kuMbha pUrNa nahIM hovAne kAraNe tuccha hoya che, paNa suvarNa Adine banAvela hevAne kAraNe sArayukta hevAthI prItijanaka hoya che. (4) koI eka kuMbha tuccha paNa hoya che ane apadala athavA avadala paNa hoya che. " evAmeva cattAri purisajAyA" tyAli-me 4 prabhArI puruSAnA 5 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04 u04 sU024 kuMbhadRSTAntena puruSajAtanirUpaNama 401 priyArthaH priyavacanadAnAdibhiH prItijanako bhavatIti prathamaH / 1 / tathA-ekaH puruSaH pUrNo'pi apadalaH paropakAraM pratyayogyo bhavatIti dvitiiyH| 2 / tathAekastuccho'pi-jJAnAdivihIno'pi piyArtha:-prItyartho bhavati paropakAraparA. yaNatvAditi tRtIyaH / 3 / tathA-ekastuccho'pi apadalo bhavatIti caturthaH / 4 / 'taheva cattAri kuMbhA" ityAdi-tathaiva-pUrvavadeva kumbhAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathA-eka:-kazcit kumbhaH pUrNo'pi jalAdinA bhRtaH viSyandatesravati sacchidratvAditi prathamaH / 1 / tathA-ekaH pUrNA'pi no viSyandate-na sravati nizchidratvAt iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekastuccha:-tuccha:-tucchajalAdiyukto bhavati, bhI cAra hote haiM-jaise-koI eka puruSa aisA hai jo dhanazruta Adise pUrNa hotA hai aura priyArtha priyavacana Adise prItijanaka hotA hai 1 koI eka puruSa aisA hotA hai jo pUrNa hotA hai para vaha paropakArake prati ayogya hotA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo tuccha hotA hai jJAnAdise hIna hotA hai phira bhI prItyartha paropakAraparAyaNa hotA hai 3 aura koI eka puruSa aisA hotA hai jo tuccha bhI hotA hai aura apadala bhI hotA hai paropakArake prati ayoga hotA hai 4 __ "taheva cattAri kuMbhA" ityAdi-pahilekI tarahasehI kumbha cAra prakArake hote haiM-inameM koI eka kumbha aisA hotA hai pUrNa-jalAdise bharA hotA hai para vaha chidrasahita honese cUtAhai 1 koI eka kumbha aisA hotA hai jo jalAdise bharA hotAhai para vaha nizchidra rahita honese cUtA nahIM hai 2 koI eka ghaTa aisA hotA hai jo tuccha thoDese jalAdise bharA cAra prakAra kahyA che (1) koI eka puruSa e hoya che ke je dhanazrata AdithI pUrNa hoya che ane priyArtha paNa hoya che eTale ke priyavacana Adine lIdhe prItijanaka paNa hoya che. (2) keI eka puruSa dhanazrata AdithI pUNa hoya che paNa paropakArI nahIM hovAthI priyArthI hotuM nathI. (3) ke eka puruSa dhana AdithI pUrNa hotuM nathI paNa prItyartha-paropakAra parAyaNa hoya che. (4) koI eka puruSa tuccha (jJAnAdithI rahita) paNa hoya che ane apadala (paropakArI vRttithI rahita) paNa hoya che. " taheva cattAri kubhA " tyAhi-manA // pramANe yA2 12 paNa paDe che-(1) koI eka kuMbha jalAdithI pUrNa hoya che paNa temAM chidra paDeluM hovAthI temAMthI pANI jalAdi jhamatuM hoya che. (2) keI eka kuMbha jalAdithI pUrNa hoya che ane chidrarahita hoya che tethI temAMthI pANI TapakatuM nathI. (3) keI eka kuMbha tuccha-cheDA jalAdithI bhareluM hoya che, chatAM chedayukta sthA0-51 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 sthAnAnasUne sa eva viSyandate-sravatIti tRtIyaH / 3 / tathA-ekastucchaH na viSyandate-na sravatIti caturthaH / / ___ " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-evameva-kumbhavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-ekaH puruSaH pUrNaH san viSyandate-dhanaM yadvAzrutaM dadAtIti prathamaH 1 tathA-ekaH pUrNo'pi-dhanazruta-sampanno'pi no viSyandate-dhanaM zrutaM vA na dadAtIti dvitIyaH / 2 / tathA-ekastuccho'pi alpadhanazruto'pi viSyandate- dhanaM zrutaM vA dadAtIti tRtiiyH|3| tathA-ekastucchaH san dhanaM zrutaM vA na viSyandate na dadAtIti caturthaH / 4 / / huA hotA hai phira bhI vaha cUtA hai 3 aura koI ghaTa aisA hotA hai jo tuccha-thoDese jalAdise bhare hone para cunA nahIM hai 4 ____ " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-isI taraha se puruSa jAta bhI cAra kahe gaye haiM-jaise-koI eka puruSa aisA hotA hai jo pUrNa hotA hai aura dhanako yA zrutako dUsaroMke liye hotA hai-dhanazruta Adise saMpanna hotA hai phira bhI dUsaroMke liye dhana yA zruta nahIM hotA hai 2 koI eka puruSa aisA hotA hai jo tuccha-alpa dhana tathA zrutavAlA hotA hai phira bhI dUsaroMkI bhalAI ke liye dhana yA zrutako detA hai 3 tathA koI eka puruSa aisA hai jo tuccha hotA hai aura apane dhana yA zrutako dUsaroM ke liye nahIM detA hai 4 hevAthI temAMthI pANI TapakatuM hoya che. (4) koI eka kuMbha e hoya che ke je ceDA pANIthI bharela hoya che paNuM cheda vinAne hoya che, tethI temAMthI pANI TapakatuM nathI. " evAmeva cattAri purisajAyA " tyA-2 pramANa puruSAMnA yA cAra prakAra kahyA che- (1) koI puruSa e hoya che ke je dhanazrata AdithI pUNa hoya che ane tenA dhana, jJAna Adine anyanA hita mATe upayoga kare che. (2) koI eka puruSa dhanAdithI pUrNa hoya che paNa anyanA hitane mATe tenA te dhana Adine upayoga karatA nathI. (3) koI eka puruSa e hoya che ke je tuccha hoya che. alpa dhana ke zrutavALo hoya che, paNa anyanA Ditane mATe tene upayoga kare che. (4) koI eka puruSa a5 dhana, zrata AdithI saMpanna hovAne kAraNe tuccha hoya che ane te dhanAdine anyanA hitane mATe upayoga karanArA heta nathI. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU024 kuMbhadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 403 __ " taheva cattAri kuMbhA" ityAdi-tathaiva-kumbhAH punazcatvAraH prajJaptAH tadyayA-bhinnaH-sphuTitaH 1, tathA-jarjaritaH-rAjIyuktaH 2, tathA-parisrAvIkSaraNazIlo'samyakpakvatvAt 3, tathA-aparitrAvI-akSaraNazIlaH supakvatvena dRDhatvAditi / " evAmeva caubihe caritte" ityAda- evameva-kumbhavadeva cAritraM caturvidhaM prajJaptam , tapathA-bhinna-khaNDitaM mUlaprAyazcittA''patyA 1, yAvatpadena 'jarjaritaM, parisrAvi ' ityubhayaM grAhyam , tatra jarjaritaM-chedAdi prAptyA 2, ____ " taheva cattAri kumbhA" ityAdi-pahilekI tarahasehI kumbha cAra prakArake kahe gaye haiM-jaise-koI eka kumbha aisA hotA hai jo bhinna phUTA hotA hai 1 koI eka aisA hotA hai jo jarjarita rAjIyukta ( lAkha Adise ) cipakAkara ThIka hotA hai, bahuta purAnA hotA hai 2 koI eka kumbha aisA hotA hai jo parisrAvI hotA hai, acchI tarahase pakA huA na honese kSaraNazIla hotA hai 3 tathA koI eka ghaTa aisA hotA hai jo aparisrAvI-acchI tarahase pakA huA honese majabUtIke kAraNa kSaraNazIla nahIM hotA hai 4 / / ___ " evAmeva caubvihe caritte" ityAdi-isI tarahase cAritra bhI cAra prakArakA hotA hai-inameM koI eka cAritra aisA hotAhai, bhinna hotA hai mUla prAyazcittakI prAptise khaNDita hotAhai 1 / yahAM yAvatpadase-"jajerita aura parisrAvI" ina do padoMkA grahaNa huA hai / tathA koI eka cAritra aisA hotA hai jo chedAdi prAptise jarjarita hotA hai 2 / koI eka " taheva cattAri kuMbhA" tyAha-mela pramANe manA mA yAra 42 paNa kahyA che-(1) kaI eka kuMbha e hoya che ke phUTele hoya che. (2) kei eka kuMbha e jarjarita ane purANe thaI gaye heAya che ke tene sthaLe sthaLe lApI, lAkha Adi vaDe sAMdhIne upayogamAM levA gya karyo hoya che. (3) keI eka kuMbha paristrAvI hoya che eTale ke barAbara pakavela na hovAthI temAMthI pANI jhamatuM hoya che. (4) keI eka kuMbha aparistrAvI hoya che eTale ke sArI rIte pakavela ane rIDha hevAthI temAMthI pANI jhamatuM nathI. " evAmeva cauvihe caritte" .yA- " pramANe yAritra 55 yAra prakAranuM hoya che. (1) bhagna ghaDA jevuM-keI cAritra evuM hoya che ke je bhinna thAya che-mULa prAyazcittanI prAptithI khaMDita thAya che. (2) keI eka cAritra zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 501 sthAnAGgasUtre parisrAvi-sUkSmAticAratvena 3, tathA-aparisrAvi-kSaraNarahitaM niraticAratayeti 4 / iha puruSAdhikAre'pi puruSasya cAritrarUpadharmapatipAdanaM dharma-dharmiNoH kazcidabhedAbhyupagamAt / ___" cattAri kuMbhA" ityAdi-punaH kumbhAzcatvAraH prajJaptAH, tadyathAeko kumbho madhukumbhaHmadhuna AdhArabhUtaH kumbho madhukumbha:-madhupUrNaH san madhupidhAnaH madhveva pidhAnamAcchAdanaM yasya sa tathA-madhubhRtapAtrapidhAno vA bhavatIti prathamaH / 1 / tathA-ekaH kumbho madhukumbhaH san viSapihito bhavatIti dvitIyA / 2 / tathA-eko viSakumbho madhupidhAno bhavatIti tRtIyaH 3 / tathA-eko viSakumbhaH san viSapidhAno bhavatIti caturthaH 4 / / cAritra aisA hotA hai sUkSma aticArase parisrAvI hotAhai 3 / aura koI eka cAritra aisA hotA hai jo aparisrAvI niraticAravAlA honese parisrAvI nahIM hotA hai 4 / yahAM puruSAdhikArameM bhI puruSake cAritrarUpa dharmakA jo pratipAdana kiyA gayA hai vaha dharma aura dharmI meM kathaMcit abheda hai isa mAnyatAko lekara kiyA gayA hai "cattAri kuMbhA" ityAdi-punazca-kumbha cAra prakArake kahe gaye haiM -jaise-koI eka kumbha aisA hotA hai jo madhukA AdhArabhUta honese madhukumbha ho jAtAhai aura usakA Dhakkana bhI madhukA-zahada hI hotAhai-athavA madhuse bharA huA pAtra usakA Dhakkana hotAhai 1 / koI eka kumbha aisA hotA hai jo madhukumbha hotA huA bhI viSake Dhakkanase DhakA huA hotA hai 2 / koI eka kumbha aisA hotA hai jo viSase bharA huA evuM hoya che ke je chedAdinI prAptithI jarjarita thAya che. (3) keI eka cAritra evuM hoya che ke je sUkSma aticAra vaDe parisAvI hoya che. (4) keI eka cAritra aparistrAvI hoya che eTale ke niraticAravALuM hovAthI paristrAvI hetuM nathI. ahIM puruSane adhikAra cAlI rahyo che, chatAM paNa ahIM cAritra rUpa dharmanuM je pratipAdana karavAmAM AvyuM che te dharma ane dharmamAM abheda mAnIne karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. "cattAri kuMbhA " tyAhi-mAnA nIce pramANe yAra 412 55 5 che-(1) keI eka kuMbha e hoya che ke jemAM madha bharavAmAM AvatuM hevAthI tene madhukuMbha kahevAmAM Ave che, ane tenuM DhAMkaNuM paNa madhunuM ja hoya che eTale ke madhathI bhareluM pAtra tene DhAMkaNuM rUpa hoya che. (2) kaI eka kuMbhamAM madha bhareluM hoya che paNa tenA DhAMkaNa rUpe viSathI bhareluM pAtra mUkeluM hoya che. (3) keI eka kuMbha e hoya che ke je viSathI pUrNa hoya zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU024 kuMbhadRSTAntena puruSajAtanirUpaNam 405 ___ " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi - evameva-uktakumbhavadeva puruSajAtAni catvAri prajJaptAni, tadyathA-madhukumbho nAmaiko madhupidhAnaH 1, madhukumbho nAmaiko viSapidhAnaH 2, viSakumbho nAmaiko madhupidhAnaH 3, viSakumbho nAmaiko viSapidhAnaH 4 / etadbhaGgacatuSTayasyArtha gAthAcatuSTayena vizadayati" hiyayamapAva " mityAdi, AsAM mUloktAnAM catasRNAM gAthAnAM vyAkhyA sugamA ||suu0 24 // hotAhai, aura madhuke pidhAna-DhakkanavAlA hotAhai 3 / tathA koI eka kumbha aisA hotA hai jo viSasehI bharA rahatA hai aura viSakehI DhakkanavAlA hotA hai 4 " evAmeva cattAri purisajAyA" ityAdi-isI tarahase puruSajAta bhI cAra kahe gaye haiM-jaise koI eka puruSa aisA hotAhai, jo madhukumbhake jaisA hotA hai, aura madhupidhAna-DhakkanavAlA hotA hai / koI eka puruSa aisA hotAhai-jo madhukumbha jaisA hotA huA bhI viSa pidhAnavAlA hotA hai / koI eka puruSa aisA hotA hai jo viSakumbha jaisA hotA huA bhI madhupidhAnavAlA hotA hai / aura koI eka puruSa aisA hotAhai, jo viSa. kumbha jaisA hotA hai aura viSapidhAnavAlA hotA hai ina cAra bhaGgoMkA artha 'hiyayamapAvamakalusaM' ina gAthAoM dvArA isa prakArase vizada kiyA gayA hai-jisa puruSakA hRdaya pAparahIta aura kaluSatAhIna hotAhai, aura jitA jisakI madhurabhASiNI hotI hai vaha puruSa madhu pidhAnavAle madhu. kumbhake jaisA kahA gayA hai 1 hiyayamapAvamakalusa jIhAvi ityAdi jisakA hRdaya pApavihIna aura kaluSatAhIna hotAhai parantu jihAjisakI kaTukabhASiNI hotIhai vaha viSapidhAnavAle madhukumbhake jaisA kahA cha, paNa bhaSayI pAtra tanA 52 dise! 35 2De DAya che. (4) eka kuMbha viSathI bhareluM hoya che, ane tenuM DhAMkaNuM paNa viSapUrNa pAtra ja hoya che. "evAmeva cattAri purisajAyA " tyAha-me pramANe puruSAMnA 55 cAra prakAra kahyA che. (1) koI eka puruSa madhukuMbha samAna hoya che ane madhupidhAna (madhuyuta DhAMkaNAvALA) vALa hoya che. je puruSanuM hadaya pApahIne ane kaluSatAhIna hoya che ane jenI jIbha madhurabhASiNI hoya che evA puruSane madhupidhAnayukta madhukuMbha samAna gaNavAmAM Ave che. (2) koI eka puruSa e hoya che ke je madhukuMbha samAna hovA chatAM paNa viSapidhAnavALo hoya che. je mANasanuM hRdaya pApahIna ane kaluSatAhIna hoya che, paNa jenI vANI kaDavI athavA apriya lAge che evA puruSane viSapi dhAnavALe madhukuMbha samAna kahyo che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 sthAnAGgasUtre pUrva viSakumbho viSapidhAnaH puruSa uktaH sacopasargakArIti upasargAnirUpayitumAha mUlam -caubihA uvasaggA paNNattA, taM jahA--divA 1, mANusA 2, tirikkhajoNiyA 3, AyasaMceyaNijjA 4 // divA uvasaggA caubihA eNNattA, taM jahA--hAsA 1 pAosA 2, vamiMsA 3, puDhovemAyA 4 // mANussA usaggA caubihA paNNattA, taM jahA-hAsA 1, pAosA 2, vImaMsA 3, kusIlapaDisevaNayA 4 // tirikkhajoNiyA uvasaggA caubihA paNNattA, taM jahAbhAyA 1, pAosA 2,AhAraheuyA3, avcclennsaarkkhnnyaa| AyasaMceNijA uvasaggA cauvvihA paNNattA, taM jahAghaNayA, 1, pavaDaNayA 2, thaMbhaNayA 3, lesaNayA 4 / ||suu025|| caturvidhA upasargAH prajJaptAH, tadyathA-divyAH 1, mAnuSAH 2, taryagyonikAH 3, AtmasaMcetanIyAH 4 / (1) divyA upasargAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA hAsAH1, pAdveSAH 2, vaimAH 3, pRthagvimAtrAH 4 / (2) / gayA hai / jaM hiyayaM ityAdi, jisakA hRdaya kaluSatAse bharA hotA hai, parantu jo mIThA bolatA hai aisA vaha puruSa viSakumbhake jaisA madhupidhAnavAlA kahA gayAhai 3 / jaM hiyayakalusamayaM i. tathA-jisakA hRdaya kaluSatAse bharA hotAhai, aura jIbha bhI jisakI kaTukabhASiNI hotIhai aisA, vaha puruSa viSa pidhAnavAle viSakumbhake jaisA kahA gyaahai4||muu024|| (3) keI eka puruSa viSakuMbha samAna hoya che, paNa madhupidhAnavALo hoya che. je mANasanuM hRdaya kaluSatAthI pUrNa hoya che paNa jenI vANI mIThI hoya che evA puruSane madhupidhAnavALA viSakuMbha samAna kahyo che. (4) keI eka puruSa viSakuMbha samAna hoya che ane viSapidhAnavALe hoya che. eTale ke jenuM hRdaya paNa kaluSatAthI bhareluM hoya che ane jenI jIbha paNa kaDavI vANuM bolanArI hoya che evA puruSane viSapidhAnavALA viSakuMbha samAna kahevAmAM AvyuM che ke sUTa 14 che zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u04 sU025 upasargasvarUpanirUpaNam 07 mAnuSA upasargAzcaturvidhAH prajJaptAH tadyathA hAsAH 1, prAdveSAH 2, vaimarzAH 3, kuzIlapratisevanakAH 4 // tiryagyonikA upasargAzcaturvidhAH prajJaptA, tadyathA-bhAyAH 1, prAdveSAH 2, AhArahetukAH 3, apatyalayanasaMrakSaNakAH 4) ____ AtmasaMcetanIyA upasargAzcaturvidhAH prajJaptA, tadyathA-ghaTTanakAH 1, prapatanakAH 2, stambhanakAH 3, zleSaNakAH 4 // sU0 25 // TIkA-" caubihA utsaggA" ityAdi---upasarjanAni-upasargAHyadvA-upasRjyate-dharmAt pranyAvyate jIva ebhirityupasargAH upadravavizeSAH, te ca kartRbhedAccaturvidhAH prajJaptAH, Aha ca"usajjaNamuvasaggo jega jo ya uvasijjae jamhA / so divvamaNuya-tericcha AyasaMvegaNAbhezro // 1 // chAyA-upasarjanamupasargaH yena yatazcopasRjyate yasmAt / sa divya-mAnuja-tairazvA-''tma saMvedanAbheda // 1 // iti, tadyathA-divyAH-devasambandhinaH 1, tathA-mAnuSAH-mamuSyasambandhinaH 2, 'cauvvihA uvasaggA paNNattA' ityAdi sUtra 25 // TIkArtha-upasarga cAra prakArake kahe gayehaiM jaise-divya 1 mAnuSa 2 tiryagyonika 3 aura AtmasaMcetanIya 4 jIva jinake dvArA zrutacAritrarUpa dharmase calAyamAna kara diyA jAtAhai, ve upasarga haiN| ye upasarga upadravavizeSarUpa hote haiM, yahAM kartAke bhedase inheM cAra prakArakA kahA gayA hai ukta ca-" usajjaNamuvasaggo" ityAdi-isakA artha spaSTa hai| jo upasarga devoM dvArA kiyA jAtA hai vaha divya upasarga hai 1 manuSyoM dvArA jo upasarga kiyA jAtA hai vaha mAnuSa upasarga hai 2 jo upasarga tiryazca jIvoM dvArA kiyA jAtA hai vaha tiryazca saMbandhI upasarga " cauvvihA ubasaggA paNNattA" pratyAhi tha-S5sanA yA2 42 46 // cha-(1) hivya-hepata, (2) mAnuSI-manuSyaita, (3) tirthayAni (tiya ya ita) (4) mAtbha satyatanIya (1ta) jIva jenA dvArA zrata cAritra rUpa dharmamAMthI calAyamAna karAya che tene upasarga upadrava vizeSa rUpa hoya che. ahIM kartAnA bhedanI apekSAe temanA cAra 42 4cha. 5 cha :-" " upasajjaNamuvasaggo" tyAhi tanA artha spaSTa che. je upasarga devanA dvArA karavAmAM Ave che, tene divya upa sarga kahe che. je upaga manuSya dvArA karavAmAM Ave che tene mAnuSI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 sthAnAGgasUtre tathA-tairyagyonikA:-tiryaksambandhinaH3, tathA-AtmasaMcetanIyAH-AtmanA svena saMcetyante-kriyanta ityAtmasaMcetanIyAH AtmasambandhinaH / / tatra-'divvA utsaggA' ityAdi-divyA upasargAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-hAsAH-hAsena-hAsyena nivratA hAsAH, yadvA-hAsAdbhavA hAmAH 1, tathA-prAdveSA:-pradveSo-vipriyam , tasmAdbhatrAH 2, tathA-caimarzA:-vimo vicAraH dhairyaparIkSArUpaH, tasmAdbhavAH-vaimarzAH3, tathA-pRthagvimAtrA:-pRthag-bhinnA mAtrA hAsAdivastulakSaNA yethUpasargeSu te pRthagvimAtrAH 4 / / tatra-hAsA upasargAH prasiddhAH 1, prAdveSA-yathA-saGgamako devo bhagavato mahAvIrasyopasargAnakArSIt 2, vaimarzA yathA-kvacid vyantarAyatane svakarmanirja hai 3 aura jo upasarga svayaM se kiyA jAtA hai vaha AtmasaMcetanIya upasarga hai4| inameM jo divya upasarga hai ve cAra prakArake kahe gaye haiM jaisehAsa 1 prAdeSa 2 vaimarza 3 aura pRthagvimAtra 4 jo upasarga hAsyase nirvartita hote haiM-ve athavA jo hAsya ke dvArA utpanna hote haiM ve upasarga hAsa haiM / jo upasarga praveSase - utpanna hote haiM ve prAdveSa upasarga haiM 2 / jo upasarga dhairya parIkSA karanerUpa vicArase utpanna hote haiM-kiye jAtehaiM-ve vaimarza upsrghaiN| tathA-jina upasargoM meM hAsAdi rUpa mAtrA alaga 2 rahatI hai ve pRthagvimAtrA upasarga haiM 4 inameM jo hAsa upasarga hai vaha to prasiddhahI hai| prAdveSa upasarga aise hote haiM ki jaise-upasarga saMgamadevane bhagavAna mahAvIra para kiye the vaimarza upasarga aise hote haiM ki jaise-koI muni kisI vyantarake sthAna para upadrava-upasarga kahe che je upasarga tiya"ca jIvo dvArA karavAmAM Ave che tene tiryaMca saMbaMdhI upasarga kahe che. je upasargaH pitAnA dvArA ja karavAmAM Ave che tene AtmasaMcetanIya upasarga kahe che havya sAnA nIce pramANe yAra 2 4aa cha-(1) hAsa, (2) prASa, (3) vaimarza ane (4) pRthaSyimAtra. je upasarga hAsya vaDe nirvartita hoya che temane athavA hAsya dvArA je upasarga utpanna thAya che temane hAsasaga kahe che. je upasarga praSa dvArA utpanna thAya che temane prAddhaSa upasarga kahe che. je upasarga vairyanI kasoTI karavA mATe karAya che te upasargane vamarza upasarga kahe che. je upasargamAM upahAsa Adi rUpa mAtrA alaga alaga rahe che tene pRthaSyimAtrA upasarga kahe che. "hAsa upasarga ) te jANItuM hovAthI tenuM vadhu spaSTIkaraNa ahIM karyuM nathI. saMgama deve bhagavAna mahAvIra para je upasargo karyA hatA temane prAdheSa upasargo kahI zakAya. vaimazaH upasarganuM svarUpa zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u040 25 upasargasvarUpanirUpaNam 09 rArthaM kazcinmuniH kAyotsarga kRtvA sthitaH, tadanantaraM vyantaro devastasya devatA kIdRzo'yamiti vicArAdupasargAnakaroditi 3 // pRthagvimAtrA yathA-saGgamaka eva devo hAsenopasargAn kRtvA pradveSeNa cakAra, punarvimarSeNa kRtvA pradveSeNa kRtavAniti / 4 / ityupasargacatuSTayodAharaNAni // ___" mANussA uvasaggA" ityAdi-spaSTam , navaraM-mAnuSA hAsA upasargA yathA-vezyAputrI kSullakasyopasarga kRtavatI, tataH kSullako vezyAduhitaraM daNDena tADayAmAsa, vivAde pravRtte ca rAjJaH pArzve zrIgRhadRSTAnto''munA sAdhunA nivedita iti 1 apane karmoM kI nijarAke liye kAyotsarga karake baiTha gayA, aura usake bAda vahA~kA vyantaradeva "yaha kaisA dhairyazAlI hai" isa bAtakI parIkSAke vicArase usa para upasarga kareM, to aise upasarga vaimarza upasarga kahalAte haiN| pRthagvimAtrA upasarga aise hote haiM jaise saMgamadevahIne pahile hAsase upasargo ko kiyA, phira unhe pradveSase karanA zurU karadiyA, punaH vimarzase upasargoM karake phira usane unheM pradeSase karanA zurU kara diyaa| isa prakArase kiye gaye ye upasarga pRthagvimAtra upasarga haiM ye cAra upasarga ke dRSTAnta haiN| mamuya sambandhI upasarga bhI isI taraha se cAra prakArase hai-hAsa, prAdveSa, vaimarza aura kuzIlapratisevanaka / inameM jo mAnuSa sambandhI hAsa upasarga haiM ve isa prakArake hote haiM, jaise vezyAkI putrIne kisI kSullakake A prakAranuM che. dhAre che ke I muni pitAnA karmonI nija rA karavA mATe koI vyantaranA sthAnamAM kAryotsarga karIne besI jAya che. tyArabAda tenA paiyanI kasoTI karavA mATe vyaktara deva judI judI rIte herAna karIne calAyamAna karavAne prayatna kare che. A prakAre te munine je upasargo sahana karavA paDe che, te upasargone vaimaza upasargo kahe che. pRthaSyimAtrA upasarganuM svarUpa A pratuMDAya cha saMgama deve pahelAM pAsa dvArA mahAvIra prabhune parezAna karyA, tyArabAda praaSathI upasarga karyo, tyArabAda vimarzathI upasargo karyA vaLI pradveSathI karavA zarU karyA. A prakAre je upasargo karavAmAM Ave che temane pRthagvimAtra upasarga kahe che. A prakAranA cAre prakAranA daivI upasargonA daSTAnto ahIM ApavAmAM AvyA che. manuSyakRta 5sAna 5Y A pramANe yAra 2 cha-(1) pAsa, (2) prAdeSa, (3) vaibhaza mane (4) zIra pratisevana. hAsa upasanuM daSTAnta-kaI vezyAnI putrIe kaI kSullaka upara upa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tathA prAdveSA upasargA yathA-somilAkhyabrAhmaNena gajasukumAro vyaparopita iti 2 / tathA-vaimA yathA-cANakyapreritazcandraguptanRpo dharma parIkSituM sarvamatAnuyAyisAdhUna antaHpure pravezya taddvArA dharmamAkhyApayAmAsa anyAMzca kSobhayAmAsa parantu jainamunIn kSobhayituM nAzaknot iti / 3 / tathA-kuzIlapatisevanatA-kuzIlasya pratisevanaM yeSu te kuzIlapratisevanakA upasargAH,-vyadhikaraNo bahuvrIhiH, yathA-kazcitsAdhuH sAyaMkAle pravAsagatasya kaspacidIrthyAlonarasya gRhe vAsArtha praviSTaH, tAlustrIcatuSTayena samarpitA''cA. so'sau sAdhunizi pratyekaM caturo'pi paharAnupasargito na ca kSobhaM prApta iti, 4 / upara upasargakiyA,taba usa kSullakane use daNDese tADita kiyaa|vivaad baDha jAne para rAjAke pAsa kSullakane zrIgRhakA dRSTAnta kahA 1 / prAdeSa upasarga isa prakArake haiM jaise-somilla brAhmaNane gaja sukumArako mAra diyA 2 / vaimarza upasarga isa prakArase haiM jaise-cANakyase prerita hue candragupta rAjAne dharmakI parIkSA karane ke liye sarva matake anuyAyI sAdhuoMko antaHpurameM praveza karAyA-bulAyA aura praveza karAkara phira unase dharmakA upadeza kahalavAyA tathA bAda meM kitaneka sAdhuoMko usane kSubhita kraayaa| parantu vaha jaina sAdhuoMko kSubhita karAne meM samartha nahIM ho sakA / jinameM kuzIlakA pratisevana hotA hai ve kuzIlapratisevanaka upasarga haiN| ye isa prakArake hote haiM jaise-koI sAdhu sAyaMkAlake samaya kisI pravAsagata IrSyAlu vyaktike ghara para Thaharaneke abhiprAyase ghusa gayA saga karyo. tyAre te kSullake tene lAkaDI vaDe mArI. tethI meTe jhagaDo thaye ane rAjA pAse phariyAda karAI. tyAre kSullake rAjAnI samakSa zrIgRhanuM dRSTAnta kahyuM. prAdheSa upasarga-mila brAhmaNe je prakAranA upasarga vaDe gajasuku mArane mArI nAkhe, te prakAranA upasargane prASa upasarga kahe che. vaimarza upasarganuM dAnta-cANakyanI preraNAthI eka vakhata candragupta sarvamatanA anuyAyIonI kasoTI karI. teNe temane potAnA aMtaHpuramAM lAvyA. tyArabAda temanI pAse dharmopadeza apAvyuM. tyArabAda teNe keTalAka sAdhuone subhita karAvyAM. paNa jaina sAdhuone mubhita karAvavAne te samartha thaze nahIM. je upasargo dvArA saMyamI AtmAne kuzIla pratisevI banAvavAne prayatna karAya che, te upargone kuzIla pratisevanaka upasargo kahe che jemake koI eka sAdhu sAyaMkALe ke eka gAmamAM AvI pahoMcyA ane keAI eka bahAragAma gayelA IrSyALu puruSanA gharamAM temaNe Azraya lIdhe. te ghara mAlikane cAra strIo hatI. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TokA sthA043040025 upasargasvarUpanirUpaNam tathA-" tirikkhajoNiyA uvasaggA" ityAdi-spaSTam , navaraM-bhAyA:bhayAjjAtA bhAyA upasargAH, te copasargAH zvAdidazanabhayajanyAH 1, tathAprAdveSA yathA-caNDakauzikAkhyasarpakRto mahAvIramabhordazanopasargaH ityAdirUpAH 2 / tathA-AhArahetukA:-AhAro-bhakSaNameva hetuH-kAraNaM yatra te AhArahetukA upasargAH te ca siMhAdihiMsra jantukRtAH 3, tathA-apatyalayanasaMrakSaNakAH-apatyasyaIyolukI cAra striyAM thI, so unhoMne use Thaharaneke liye jagaha de dI so vaha vahAM Thahara gyaa| parantu uka cAroM striyoMne usa para rAta bhara upasarga kiye parantu yaha kSobhako prApta nahIM huA 4 / "tirikkhajoNiyA uvasaggA" tiryaJcoM dvArA kRta upasarga cAra prakArake hote haiM jaise bhAya 1 prAveSa 2 AhArahetuka 3 aura apatyala. yanasaMrakSaNaka 4 jo upasarga bhayase utpanna hote haiM ve bhAya upasarga haiM / aise ye upasarga kuttA Adike dvArA kATa khAneke bhaya se utpanna hote haiM 1 / prAdeSa upasarga ve haiM jo pradveSase utpanna hote haiM jaise-caNDakauzika sarpane mahAvIra prabhuko kATakhAnese kiye haiM ityAdi / jina upasargoM ke honemeM AhArahI hetu hotA hai, aise ve upasarga AhAra hetuka hote haiM jaise-AhArake nimitta siMhAdi hiMsaka jantu karate haiM / jina upasargoM meM apatya-saMtAnakA aura layana-sthAnakA saMrakSaNa karanA kAraNa hotAhai temaNe tene gharane amuka bhAga utaravA mATe Ape te sAdhu te bhAgamAM utaryo. te cAre strio te sAdhune cAritrabhraSTa karavA mATe AkhI rAta upasarga karatI rahI. chatAM te sAdhu calAyamAna thayA nahIM. A prakAranA upasargane kuzIla pratisevanaka upasargo kahe che. "tirikkhajoNiyA uvasaggA" tiya yA dvAre 75sa 42 / 5 cha tamanA yA2 // 2 cha-(1) mAya 5saga, (2) prAdveSa pasA, (3) sAhAra hetuka upasarga ane (4) apatyalayana saMrakSaNuka upasarga. je upasargo bhayane lIdhe utpanna thAya che, temane bhAya upasarga kahe che. jemake kUtarA Adi karaDavAnA bhayathI je upasarga utpanna thAya che temane bhAya upasarga kahe che. prApa upasarga-je upasarga praaSathI utpana thAya che tene prApa upasarga kahe che. jemake caMDakauzika nAge mahAvIra prabhune DaMsa devA rUpa je upasarga karyo hato tene kADheSa upasarga kahI zakAya. je upasargomAM AhAra ja kAraNa rUpa hoya che-eTale ke AhArane nimitte siMhAdika hiMsaka pazuo je upadrava kare che tene AhArahetuka upasarga kahe che. je upasarga karavA pAchaLa saMtA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 sthAnAGgasUtre santAnasya layanasya= sthAnasya saMrakSaNaM yeSu te tathA, kAkyodayo hi svasantAnalayanasaMrakSaNArthamupasargAn kurvantIti 4 / " AyasaMveyaNijjA uvasaggA " - ityAdi - spaSTam, navaraM - ghaTTanakAH, saMghayate - saMta iti saMghaTTanaM- saMgharSitaM, tad vidyate yeSu te yathA, yathA - netre - rajaHkaNe patite sati tannayanaM hastena marditaM sat duHkhamutpAdayati tathA prapata nakAH - prapatana saMbhavAH, yathA 'sAvadhAnatayA saMcarato janasya prapatanaM bhavatIti tato duHkhaM bhavati 2, tathA stambhanakAH - stambhana - stabdhatA, yathA- suptaH - suptaeva, upaviSTa eva tiSThati, tatra - vAtAdiprakopeNa pAdAdInAM stambhanaM bhavatItyupasargAH ve upasarga apatyalayana saMrakSaNaka hote haiM jaise - kAgalI Adi pakSI apanI saMtAna aura layana ghoMsalA ke saMrakSaNa ke liye upadravoMko karatI hai| " AyasaMveyaNijjA uvasaggA "" ityAdi - AtmasaMcetanIya upasarga bhI cAra prakAra ke hote haiM jaise ghaTTanaka 1 prapatanaka 2 stambhanaka 3 aura zleSaNaka 4 / jina upasargoM kA kAraNa saMghaTTana hotA hai jaise- AMkha meM patita rajaHkaNa saMghaTita kiye jAne para use dUra karaneke liye hAthase mardita kiye jAne para netra meM duHkhakA janaka hotA hai ve upasarga ghaTTanaka hote haiM | jina upasargoM kA kAraNa prapatana hotA hai ve upasarga prapata naka upasarga hote haiM jaise- asAvadhAna hokara calanevAle manuSyake gira paDane se use duHkha hotA hai, aisA upasarga prapatanaka upasarga kahalAte nAnuM rakSaNa athavA mALA Adi raheThANunuM sa rakSaNa kAraNabhUta hAya che, te upasargane apatyalayana sa rakSaNaka upasarga kahe che. jemake cIbarI, kAgaDI ADhi pakSIe temanAM baccAe ane mALAonA rakSaNane mATe A prakA2nA upasargA kare che. " AyasaMveyaNijjA uvasaggA " tyAhi-mAtmasa yetanIya upasarga yAra prahAranA hyA che - (1) dhaTTana, (2) apatana, (3) staMbhata bhane (4) zleSaNuka. je upasargonuM kAraNa sagha%0na hAya che, te upasageCne gha%0naka kahe che. jemake AMkhamAM paDela Nune sadvaiita karavAthI-eTale ke tene kADhavA mATe hAtha vaDe AMkha cALavAthI netramAM pIDA thAya che. A prakAranA upasargane ghaTTanaka upasarga kahe che. je upasarga prapatanane kAraNe thAya che. jemake edarakArIthI cAlatAM cAlatAM paDI javAthI hAtha paga bhAMge che ke macakoDAya che, A prakAranA upasargIne prapatanaka upasarga kahe che, zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU026 karmavizeSa nirUpaNam 413 stambhanAkhyAH 3, tathA-zleSaNakA:-yatra-yathA prAdaM saMkocya sthito bhavati, vAtAdinA tathaiva pAdaH saMzliSTo bhavati te 4 // mU0 25 // pUrvamupasargA uktAH, tatsahanAta karmANi kSIyanta iti karmavizeSAgnirUpayi. tumAha mUlam-caubihe kamme paNNatte, taM jahA-subhe NAmamege subhe 1, subhe NAmamege asubhe 2, asubhe NAmamege subhe 3, asubhe NAmamege asubhe 4 / (1) caubihe kamme paNNatte, taM jahA-subhe NAmamege subhavihaiM / jina upasagoM kA hetu stambhana zarIrAdi avayavoMkA raha jAnA hotA hai ve upasarga stambhanaka upasarga hote haiM jaise-koI sotA hai to sotAhI rahatA hai vaha apane Apa nahIM uTha sakatAhai / baiThatA hai to baiThA hI rahatAhai apane Apa khar3A nahIM ho paataahai| isa kAraNa vAta Adike prakopase caraNAdikoMkA stambhana ho jAnA hotAhai, aise jo upasarga hote haiM ve stambhanaka upasarga hote haiM / zleSaNaka upasarga ve jo kisI nimi. tase caraNa Adi ke juDa jAnese hote haiM jaise-koI jahAM jisa tarahase pairoMko saMkoca karake baiTha jAve aura usake paira vahAM vaisehI vAta A. dise saMkucita bana jAveM uThA nahIM jAve to aise upasarga saMzleSaNaka upasarga kahe jAte haiM 4 // sUtra 25 // je upasargone kAraNe zarIranA avayavo kAma karatAM aTakI jAya che, te upasargone staMbhanaka upasargo kahe che. jemake vAtAdikane kAraNe hAtha paga akaDAI javAM, pakSaghAtane kAraNe adhuM aMga khoTuM paDI javuM. A prakAranA upasargone staMbhanaka upasargo kahe che. AvA upasargone kAraNe mANasa jAte halanacalana karI zakatA nathI. zleSaNaka upasarga-koI vakhata hAtha, paga Adi aMgene amuka sthitimAM goThavyA bAda e ja sthitimAM rahe che, dA. ta. pagane saMkecIne besI gayA bAda paga e ja sthitimAM rahe, tyAMthI khaseDI zakAya nahIM ke lAMbe TUMka karI zakAya nahIM, A prakAranA upadravane zleSaNaka upasarga kahe che. A upasargamAM eka aMga sAthe jANe ke bIjuM aMga joDAI gayuM hoya evuM lAge che. sU. 25 che zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 sthAnAsUtre vAge,1, subhe NAmamege asubhavivAge 2, asubhe NAmamege subhavivAge 3, asubhe NAmamege asubhavivAge 4 (2) cauvihe kamme paNNatte, taM jahA-pagaDikamme 1, Thiikamme 2, aNubhAvakamme 3, paesakamme 4 / (3) // sU0 26 // ___ chAyA-caturvidhaM karma prajJaptam , tadyathA-zubhaM nAmaikaM zubhaM 1, zubhaM nAmaikamazubham 2, azubhaM nAmaikaM zubham 3, azubhaM nAmaikamazubham 4 / (1) caturvidhaM karma prajJaptam , tadyathA-zubhaM nAmaikaM zubhavipAkaM 1, zubhaM nAmaikamazubhavipAkam 2, azubhaM nAmaikaM zubhavipAkam3, azubhaM naamaikmshubhvipaakm4|(2) ___caturvidhaM karma prajJaptam , tadyathA-prakRtikarma 1, sthitikarma 2, anubhAvakarma 3, pradezakarma 4 / (3) // mU0 27 / / TIkA-" caubihe kamme" ityAdi-kriyate-anuSThIyate AtmanA iti karma-jJAnAvaraNIyAdi, tacaturvidha prajJaptam, tadyathA-eka-kizcit karma zubha-puNya prakRtirUpaM bhavati tadeva punaH zubha-kalyANakArakaM bhavati zubhAnubandhitvAt , ina kahe gaye upasargoMko sahanese kaukA vinAza hotA hai| aba sUtrakAra karma vizeSoMkI nirUpaNA karate haiM 'cauvihe kamme paNNatte' ityAdi sUtra 26 // TIkArtha-karma cAra prakArake kahe gayehaiM jaise-zubha zubha1 zubha azubhara azubha zubha 3 aura azubha azubha 4 AtmAke dvArA jo kiyA jAtA hai vaha karma hai aisA vaha karma jJAnAvaraNIyAdi rUpa hotAhai / isa jJAnAvaraNIyAdimeM koI karma aisA hotAhai jo puNya prakRtirUpa hotA hai, aura zubha kalyANakA karAnevAlA hotA hai 1 / aisA baha karma zubhAnubandhI hotA hai aura isIse vaha jIvoMke kalyANa kA kAraka hotA hai jaise uparyukta upasargone sahana karavAthI karmone kSaya thAya che, tethI have sUtra.2 bhavizeSAnu ni35 42 cha-"caubihe kamme paNNatte" tyAha At-- yAra pranA gai cha-(1) zula-zuma, (2) zubha-azubha, (3) azubha-zubha, ane (4) azubhaazubha. AtmA dvArA je karavAmAM Ave che tenuM nAma kama che. evAM te karma jJAnAvaraNIya Adi rUpa hoya che. te jJAnAvaraNIya AdimAM kaI karma evuM hoya che ke je puNya prakRtirUpa hoya che ane zubha (kalyANakAraka) heya che. evuM te karma zubhAnubandhI hoya che, ane tethI ja te jenA kalyANanuM kAraNa bane che. jemake bharatAdinuM karma temane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u0 4 sU026 karmavizeSanirUpaNam yathA-bharatAdInAm , iti prathamo bhaGgaH / tathA-ekaM karma zubhaM-puNyAtmakaM sadapi azubham-akalyANakaraM bhavati azubhAnubandhikhAta yathA-brahmadattAdInAm iti dvitIyo bhaGgaH 2 / tathA-ekaM karma azubhaMyApaprakRtirUpaM bhavati, tatpunaH zubhaM-zubhAnubandhikhAt yathA-kaSTaprAptAnAM vinA'pi karmanirjarecchA svayaMjAyamAnakarma nirjarANAM gavAdInAm iti tRtIyo bhaGgaH 3, tathA-ekaM karma-azubhaM--pApaprakRtirUpaM bhavati tatpunarazubham bhavati,azubhAnubandhitvAt yathA dhIvarAdInAmiti caturthaH 4 / (1) ___ " caubihe kamme " ityAdi-karma punazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-eka karma bharatAdikoMkA karma unake kalyANakA kAraka huA hai 1 / koI eka karma aisA hotA hai jo puNyaprakRtirUpa huA bhI azubhAnubandhI honese kalyA. NakA kAraka nahIM hotaahai| jaise brahmadattAdikoMkA karma unake kalyANakA kAraka nahIM huA hai 2 koI eka karma aisA hotA hai jo azubha prakR. tirUpa hone para bhI zubhAnubatdhI honese zubha kalyANakAraka hotA hai jaise-kaSTameM patita gAya Adi jAnavaroMkA karma azubha hotA huA bhI vaha unake kalyANakA kAraka hotAhai kyoMki ve usa samaya kamoM kI nirjarA karaneke abhilASI to hote nahIM haiM, svayaMhI unake karmoM kI nirjarA hotI rahatI hai 3 tathA-koI eka karma aisA hotA hai jo azubha pApa prakRtirUpa hotA hai aura azubhAnuvandhI honese azubha akalyANa. kAraka hotA hai jaise dhIvaroMkA karma azubha hotA huA unake azubhA. nubandhI honese azubhakArakahI hotA hai 4 / / punazca-" cauvihe kamme " ityAdi-karma cAra prakArakA kahA kalyANanuM kAraka banyuM hatuM. keI eka karma evuM hoya che ke je puNya prakRtirUpa hovA chatAM paNa azabhAnubandhI hevAthI kalyANakAraka hotuM nathI. jemake brahmadatta cakravartI AdikanuM karma temanA kalyANanuM kAraka banyuM hatuM. koI eka karma evuM hoya che ke je azubha prakRtirUpa hovA chatAM paNa zubhAnubandhI hovAthI zubha kalyANakAraka hoya che. jemake kaSTapatita (kaSTa sahana karatI) gAya Adi jAnavaronuM karma azubha hovA chatAM paNa te temanA kalyANanuM kAraka bane che, kAraNa ke te samaye te ja kamanI nirja karavAnI abhilASAvALAM hatAM nathI, chatAM paNa ApoApa temanAM karmonI nirjarA thatI rahe che. keI eka kama evuM hoya che ke je azuma pApaprakRti rUpa hoya che ane azubhAnubandhI hovAthI azubha-akalyANakAraka hoya che. jemake mAchImAnuM karma azubha hoya che, azubhAnubandhI hoya che ane azubhakAraka hoya che. " caubihe kamme " manA mA pramANe yA2 12 55 hA cha zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre zubhaM-sAtavedanIyAdi bhavati, tadeva punaH zubhavipAka-zubhapariNAmaM zubhatayaivasAtavedanIyAdirUpatayaiva baddhaM sat sAtavedanIyAdirUpatayevoditaM bhavatIti prathamaH 1, tayA-ekaM karma zubha-zubhatvena baddhaM sad azubhavipAka-saMkramanAmakaraNavazAda. zubhatvenoditaM bhavati, tatra saMkramaNaM-ekasmin karmaNyaparasya karmaNo'nupavezaH, sa ca saMkramAkhyakaraNavazAdbhavati, uktaJca"mUlaprakRtyabhinnAH saMkramayati guNata uttarAH prakRtIH / nanvAtmA'mUrtatvAdadhyavasAnapayogega // 1 // iti, tathA matAntaram-"mottaNa AuyaM khalu, daMsaNamohaM carittamohaMca / sesANaM payaDINaM, uttaravihisaMkamo bhaNio // 1 // " chAyA- muktvA AyuH khalu darzanamohaM cAritramohaM ca / / zevANAM prakRtInAmuttaravidhisaMkramo bhnnitH||1|| iti dvitIyo bhnggaa| gayA hai, jaise zubha zubha vipAkavAlA 1 zubha azubha vipAkavAlA 2 azubha zubha vipAkavAlA 3 aura azubha azubha vipAkavAlA 4 inameM jo karma zubha hotA hai sAtavedanIyAdirUpa hotA hai aura vahI sAtavedanIyAdirUpase baddha hotA huA sAtavedanIyAdi rUpase hI udita hotA hai / aisA karma zubha zubha vipAkavAlA kahA gayA hai 1 / jo karma zubha rUpase baddha huA bhI azubha vipAkavAlA hotA hai-saMkramaNa nAmaka karaNake vazase azubha rUpase udita hotAhai, vaha aisA karma zubha azubha vipAkavAlA kahA gayA hai 2 / eka karmameM dUsare karmakA praveza ho jAnA arthAt eka karmakA dUsare karmarUpa meM badala jAnA isakA nAma saMkramaNa hai aisA parivartana karmoM meM saMkramaNa karaNake vazase hotA hai| uktaM ca(1) zubha-zuma (153ng, (2) zubha-azubha vi54ANu, (3) sazula-zusa viSANu ane. (4) azubha-azubha vi . je karma zubha hoya che, te sAtavedanIya rUpa hoya che, ane sAtA vedanIya rUpe baddha thaIne sAtAdanIya rUpe ja udayamAM Ave che te karmane zabhazubha vipAkavALuM kahe che je karma zubha rUpe baddha thavA chatAM paNa azubha vipAkavALuM hoya che. saMkramaNa nAmanA karaNane lIdhe azubha rUpe udayamAM Ave che-evA kamane zubha-azubha vipAkavALuM kahyuM che. eka karmamAM bIjA kamane praveza thaI ja athavA eka karmanuM bIjA karma rUpe parivartana thaI javuM tenuM nAma saMkamaNa che. saMkramaNa karaNane lIdhe karmomAM evuM parivartana thAya che. kahyuM paNa che ke - zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u. 4 sU0 26 karmavizeSanirUpaNam "mUlaprakRtyabhinnA" ityAdi / isa zlokakA bhAva aisA hai ki aisA niyama hai ki ATha mUlaprakRtiyoMkA parasparameM saMkramaNa nahIM hotA hai, arthAt eka mUlaprakRti dUsarI mUlaprakRtirUpa nahIM badalatI, vaha sva. mukhasehI nirjarAko prApta hotI hai, kintu uttaraprakRtiyoMmeM yaha niyama nahIM hai, unameM samAnajAtIya prakRtiyoMkA apanI samAnajAtIya dUsarI prakRtiyoMmeM bhI saMkramaNa dekhA jAtA hai arthAt eka prakRti badalakara dUsarI prakRtirUpa ho jAtI hai jaise-matijJAnAvaraNa badalakara zrutajJAnAvaraNarUpa ho jAtA hai, taba udayakAlameM vaha apanA phala usa zatajJAnarUpa rUpase detAhai, isI prakArase saba uttaraprakRtiyoMke viSayameM jAnanA cAhiye, phira bhI kucha aisI uttaraprakRtiyAM haiM, jinakA parasparameM saMkramaNa nahIM hotAhai jaise-darzana mohanIyakA cAritramohanIyarUpameM,aura cAritra. mohanIyakA darzana mohanIyake rUpameM saMkramaNa nahIM hotA hai| hAM darzanamohanIyake avAntara bhedoMkA paraspara meM aura cAritra mohanIyake avAntara bhedoMkA paraspara meM saMkramaNa honA avazya saMbhava hai| isI prakArase nArakIya deva tiryag manuSya rUpa cAroM AyubhoMkA paraspara meM saMkramaNa nahIM hotA, arthAt eka Ayuke paramANu badalakara dUsarI AyurUpa kabhI nahIM hote, kintu pratyeka Ayu svamukhasehI phala "malaprakRtyabhinnA" tyAdi. Rasai lAyanIce pramANe che-ATha mULa kama prakRtinuM parasparamAM saMkramaNa thatuM nathI, eTale ke eka mULa prakRti bIjI mULa prakRti rUpe badalAtI nathI-te svamukhe ja nirjara pAmatI rahe che parantu uttarapravRtiomAM A prakAranA niyama nathI. jAtIya uttara pravRtionuM parasparamAM saMkramaNa thAya che kharuM eTale ke eka prakRtinuM bIjI prakRtirUpe parivartana thatuM jovAmAM Ave che paNa kharuM. jemake matijJAnAvaraNa badalAIne zrutajJAnAvaraNa rUpa thaI jAya che, ane AvuM parivartana thAya tyAre udayakALe te tenuM phaLa te rUpe Ape che. A pramANe saghaLI uttara pravRtio viSe paNa samajavuM. kaI kaI evI uttara prakRtie paNa che ke jemanuM parasparamAM saMkramaNa thatuM nathI. jemake darzana mohanIyanuM cAritra mohanIya rUpe ane cAritramehanIyanuM darzana mehanIya rUpe saMkemaruM thatuM nathI. hA, darzana mehanIyanA avAjatara bhedanuM parasparamAM saMkramaNa avazya thaI zake che, ane cAritramehanIyanA avAntara bhedanuM paNa parasparamAM saMkramaNa saMbhavI zake che. e ja pramANe cAre AyuonuM paNa parasparamAM saMkramaNa thatuM nathI, eTale ke eka AyunA paramANuo badalAI jaIne bIjA AyunA paramANuo rUpe kadI paNa pariNamita thatAM nathI, paraMtu pratyeka Ayu ravamukhe ja phaLa sthA0-53 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 sthAnAGgasUtre tathA-eka karma azubham-azubhatayA baddhaM sadapi zubhavipAkaM zubhatayoditaM bhavatIti tRtIyaH 31 tathA-ekamazubhamazubhavipAkaM bhavatIti caturthaH 4 / (2) / ___ " caunvihe kamme" ityAdi-tRtIyamidaM karmasUtramasyaiva caturthasthAnasya dvitIyoddezakoktabandhasUtramanusRtya bodhyam / / mU0 26 // __pUrva caturvidhaM karma nirUpitaM, tacca saGghaH eva jJAtumarhatIti saca nirUpayitu mAha malam-cauvihe saMghe paNNatte, taM jahA-samaNA 1, samaNIo 2, sAvagA, 3, sAviyAo / // sU0 27 // dekara nirjarAko prApta hotI hai yaha saba AtmAke adhyavasAyase hotA hai yahI viSaya isa gAthA dvArA prakaTa kiyA hai " bhottUNa AuyaM khalu" ityAdi / aisA yaha dvitIya bhaMga hai jo karma azubha rUpase yaddha huA bhI zubha rUpase udita hotA hai vaha tRtIya bhaMgavAlA karma hai 31 tathA jo karma azubharUpase baddha hotA huA azubharUpasehI vipAkavAlA hotA hai vaha caturtha bhaMgameM liyA gayA hai 4 punazca-" caubdhihe kamme " ityAdi karma cAra prakArakA kahA gayA hai| prakRtikarma 1 sthitikarma 2 anubhAvakarma 3 aura pradezakarma 4 isa tRtIya karmasUtrakA vyAkhyAna caturtha sthAnake dvitIya uddezakameM kahe gaye bandhasUtrake anusAra kara lenA cAhiye // sU0 26 // daIne nirjarA pAmatuM rahe che. AtmAnA adhyavasAya dvArA ja AvuM banyA 4re che 20 viSayane sUtrare " bhottaNa AuyaM khalu " tyA pAyA / prakaTa karyo che. A rIte bIjA bhAMgAnuM spaSTIkaraNa karIne have sUtrakAra bAkInA lAMbAonuM spaSTIkaraNa kare che- je karma azubha rUpe baddha thavA chatAM paNa zubha rUpe udayamAM AvIne zubhavipAka Ape che tene azubha-zubha vipAkavALuM kahe che. je kama azubha rUpa ja baddha thaine azubha vipAka ApanAruM hoya che, te kamane azubhaazubha vipAkavALuM kahe che. "cauvihe kamme " tyAla-bhAnA mA prabhArI yA2 // 2 55 hyA -(1) prakRti bha', (2) sthiti ma', (3) bhanu ma bhane (4) pradeza karma cothA sthAnanA bIjA uddezAmAM je bampasUtra ApavAmAM AvyuM che tene AdhAre A cAre prakAranA karmonI vyAkhyA samajI levI. che sU. 26 zrI.sthAnAMsatra:03 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA04 u0 4 027 caturvidhasaGgha svarUpanirUpaNam 419 chAyA - caturvidhaH saGkaH prajJaptaH, tadyathA - zramaNAH 1, zramaNyaH 2, zrAvakAH 3, zrAvikAH 4 // sU0 27 // " TIkA - " cauvi saMghe " ityAdi - saGghaH guNaratnapAtrabhUtajIvasamUhaH, caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - zramaNAH - zrAmyanti - tapasyantIti zramaNAH, yadvAsamaNA' ityasya ' samanasa ' iticchAyA, tadarthazcAyam - saha manasA = zobhanena nidAna pariNAmalakSaNapAparahitena ca cetasA vartanta iti samanasaH, yadvA-samAnasarveSu svaparajanAdiSu tulyaM mano yeSAM te samanasaH / athavA saM=samatayA zatru mitrAdiSu aNanti = vartanta iti samagAH / evaM ' samaNIo ' zramaNyaH 2, tathAzrAvakAH- zuNvanti jinavacanamiti zrAvaka : uktaM ca caturvidhanirUpita isa karmakA svarUpa saGghameMhI jJAta ho sakatA hai ataH aba sUtrakAra saGghakA nirUpaNA karate haiM 'he saMghe paNNatte' ityAdi sUtra 27 // TIkArtha-saMgha cAra prakArakA kahA gayA hai jaise- zramaNa 1 zramaNI 2 zrAvaka 3 aura zrAvikA 4 guNarUpakA pAtrabhUta jo jIvakA samUha hai vaha saGgha hai, inameM " zrAmyanti iti zramaNAH " jo vividha prakAra ke tapoMkA AcaraNa karate haiM ve bhramaNa haiM athavA - " samaNA " isakI saMskRta chAyA 66 samanasaH " aisI jaba hotI hai taba isakA artha aisA hotA hai zobhana manase nidAnapariNAmarUpa pApase rahita citta se jo yukta hote haiM, ve 61 samanasaH " haiM athavA svapara janAdirUpa samasta janoM meM jinakA mana tulya hotA hai, ve " samanasaH " haiM athavA "saM aNanti iti samaNAH " zatru mitra AdikoM meM jo samAna rUpase pravRtti karate haiM ve samaNa haiM / A cAre prakAranA karmAnuM svarUpa saMghamAM ja jANI zakAya che. sUtrakAra saMdhanA svazyanuM niiyayu re che. " cauntrihe saMdhe paNNatte tethI have " ityAdi TIDArtha-sauMdha yAra prahArano hyo che - (1) zrama (sAdhu), (2) zramaNI (sAdhvI) (3) zrAva mane (4) zrAvi gubune pAtra sevA yono ne samUha che tenuM nAma saMgha che. zramaluno artha nIce pramANe che - " zrAmyanti iti zramaNAH ,, jee vividha prakAranI tapazcaryAM kare che temane zramaNu kahe che. athavA 66 64 samaNA A padanI saskRta chAyA samana saH " sevAmAM Ave to te atha A pramANe thAya che-ze|bhana manathI-nidAna pariNAma rUpa pApathI rahita cittavALA jIvane " samanasaH " kahe che-athavA svajanA ane anya leAkeA pratye samabhAva rAkhanAra mANasane samanasa kahe che. athavA dd zrI sthAnAMga sUtra : 03 " saM aNanti Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 sthAnAGgasUtre " avApta dRSTayAdi vizuddhasampat , paraM samAcAramanuprabhAtam / zRNoti yaH sAdhujanAdatandra-staM zrAvakaM prAhuramI jinendrAH // 1 // iti, yadvA-zrAnti tatvArthazraddhAna pacanti paripAka-niSThAM nayantIti zrAH, tathA-vapanti caturvidhasaMghe dhanavIjAni nikSipantIti vAH, tathA-kiranti kliSTa. karmarajo vikSipantIti kAH, tataH zrAzca te vAzca te kAzceti zrAvakAH, pRSodarAditvAdayaM sAdhuH / yathAhaisI prakArase " zramaNI" inake saMbandhameM bhI aisAhI kathana jAnanA cAhiye 2 jo jina vacanako sunate haiM ve zrAvaka hai 3 kahA bhI hai " avAptadRSTayAdi vizuddhasampat ' inyaadi| isa lokakA tAtparya aisA hai ki samyagdarzanAdirUpavizuddha sampattizAlI jo manuSya pratidina prAtaHkAla Alasyarahita hokara sAdhujanase dharmopadezakA zravaNa karatA hai, jinendradevane use zrAvakakI koTimeM rakhA hai| athavA-tatvArthazraddhAnarUpa samyaktbakA jo pUrNarUpase nirdoSa rUpase pAlana karate haiM tathA caturvidha saMgharUpa khetameM jo apane dhanarUpa bajako bote haiM, aura kliSTa karmarUpa rajako jo haTAte haiM ve zrAvaka hai, pAkArthaka zrA dhAtuse, vapanArthaka va dhAtuse aura vikSe. pArthaka kR dhAtuse isa zrAvaka zabdakI niSpatti huI hai| isakI vyutpatti" zrAzca te vAzca te kAzca te zrAvakAH" aisI hai / yaha karmadhAraya samAsahai iti samaNAH " zatru bhane bhitra pratye samAna mArane zrama se che. e ja pramANe zramaNane artha paNa samaja. jemAM jinavacananuM zramaNa 42 cha bhane zrApa 4 cha. urdA 5 che -" avAptadRSTyAdivizuddha. sampat " tyAhi-ma ne mAvA nIya pramANe The sabhya darzana Adi rUpa vizuddha saMpattizALI je manuSya haMmezA pramAdane tyAga karIne prAtaHkALe sAdhuo pAse dharmopadezanuM zravaNa kare che evA puruSane ja jinendra bhagavAne zrAvakanI kaTimAM mUke che. athavA tatvArtha zraddhAna rUpa samyaktvanuM je pUrNa rUpe nirdoSa rUpe pAlana kare che tathA caturvidha saMgha rUpa je kSetramAM je pitAnA dhanarUpa bIjanuM vAvetara kare-che, vApare che, ane kilaSTa karmarUpa rajane dUra kare che evA puruSone zrAvaka kahe che. pAkArthaka 'zrA' dhAtu, 154 'bap' dhAtu mane vijhe pAya 'kR' dhAtumAthI mA 'zrI' 54nI utpatti 54 cha tenI vyutpattimA prabhArI thAya che. " zrAzca zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ludhA TIkA sthA04 u04 sU0 28 caturvidhabuddhisvarUpanirUpaNam 421 " zraddhAlatAM zrAti padArthacintanAd dhanAni pAtreSu vapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanA - dathApi taM zrAvakamAhu raJjasA // 1 // " iti, 3, evaM zrAvikA api 4 / // mU0 27 // pUrva saGghaH uktaH, sa ca sarvajJavacanasaMskRtayA buddhayA yujyata iti buddhiM vivektumAha mUlam-cauThivahA buddhI paNNattA, taM jahA-uppattiyA 1, veNayiyA 2, kammiyA 3, pAriNAmiyA 4 / caubvihA maI paNNattA, taM jahA-uggahamaI 1, IhAmaI 2, avAyamaI 3, dhAraNAmaI 4 / ___ ahavA-cauThivahA maI paNNatA, taM jahA--araMjarodagasamANA 1, viyarodagasamANA 2, sarodagasamANA 3, sAgarodaga. samANA 4 / // sU0 28 // sohI kahA hai-" zraddhAlutAM zrAti padArthacintanAt" ityAdi jinendradeva dvArA kahe gaye jIvAdirUpa tattvoMkA cintavana karanese jo apane meM unake svarUpake prati zraddhAluko pacatA hai-arthAt jinendradeva dvArA kathita tatvoMkA jo zraddhAna karatA hai, una para dRDha AsthA-vizvAsa rakhatA hai pAtroMmeM nirantara dhanakA sadupayoga karatA hai, niSparigrahI sAdhukI sevAse jo pApa prakRtiyoMko vikheratA hai use zrAvaka kahA gayA hai| isI tarahakA kathana " zrAvikA" ke saMbandhameM bhI jAnanA caahiye| sUtra 27 // te vAzca te kAzca te zrAvakAH" mA 54 madhAraya samAsa 35 cha. 1 pAta naaye| suutr52|| 548 4 // cha-" zraddhAlunA zrAti padArthacintanAt " tyAdi. jinendra deva dvArA pratipAdita jIvAdi rUpa tanuM jeo gintana kare che ane temanA vayane pratye zraddhA rAkhe che tenA para daDha AsthA (vizvAsa) rAkhe che ane supAtrane dAna ApIne pitAnA dhanane niraMtara sadupayoga kare che, ane niSparigrahI sAdhuonI sevA dvArA je pitAnI pApaprakRtione vikheratA rahe che, temane zrAvaka kahe che. A prakAranuM kathana zrAvikA viSa 5 sabhay. // sU. 27 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 sthAnAGgasUtre chAyA-caturvidhA buddhiH prajJaptAH, tadyayA-autpattikI1, vainayikI2, kAmikA3, pAriNAmikI 4 / caturvidhA matiH prajJaptA, tadyathA-avagrahamatiH 1, IhAmatiH 2, avAyamatiH 3, dhAraNAmatiH 4 / ___ athavA-caturvidhA matiH prajJaptA, tadyathA-araJjarodakasamAnA 1, vidarodakasamAnA 2, saraudakasamAnA 3, sAgarodakasamAnA 4 / // 28 // TIkA-" caubdhihA buddhI" ityAdi-buddhizcaturvidhA prajJaptA, tadyathAautpatikI-utpattireva prayojanamasyA ityautpattikI, nanu kSayopazamo buddhayutpatti prati kAraNaM bhavatIti sa heturasyA iti kSayopazamikyapi vaktumucitA, kathaM na sokteti cecchRNu nahi autpattikImevabuddhiM prati kSayopazamo hetuH, api tu sarvabuddhiH pratyayaM pradhAno heturiti kSayopazamakAraNAvivakSayotpattimAtraprayojanaM viva kahA gayA yaha saMgha sarvajJake vacana se majI (sphIta-nirmala) huI buddhivAlA hotA hai| ataH aba sUtrakAra buddhikI vivecanA karate haiM-- 'cauThivahA buddhI paNNattA' ityAdi sUtra 28 // TIkArtha-buddhi cAra prakArakI hotIhai jaisI-autpattikI 1 vainayikIra kAmikA 3 aura pAriNAmikI 4 inameM jisa buddhikA prayojana utpattihI hotI hai, vaha autpatti kI buddhi hai, isa autpattikI buddhi meM jJAnA varaNIya karmakA viziSTa kSayopazama hotA hai| zaMkA-kSayopazama buddhikI utpattike prati kAraNa hotA hai, to phira yahA kSayopazama hai hetu jisakA, aisI kSAyopazamikI buddhi use kyoM nahIM kahI hai? uparyukta saMdha sarvajJanA vacanathI vizuddha buddhivALo thAya che. tethI ve suutr4|2 muddhinu ni3555 42 cha. " caunvihA buddhI paNNattA' tyA -ddhina naye pramANe yAra 542 46 // cha-(1) mItpAtikI, (2) vainAyitI, (3) mi, mana (4) pArivAmi. re bhuddhina prayoga utpatti hoya che, te buddhine autpAtikI buddhi kahe che. A autpAtikI buddhimAM jJAnAvaraNIya karmane viziSTa kSayopazama thatuM hoya che. zaMkA-je autpattikI buddhinI utpattinuM kAraNa kSaye pazama hoya, te tene kSApazamikI buddhi kema kahI nathI ? jenuM kAraNa pazama hoya evI buddhine autpattikI zA mATe kahI che? zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u. 4 sU 28 caturvidhabuddhisvarUpanirUpaNam 423 zivA autpattikame buddhiM tadbhedatayA''ha / autpattikI buddhirhi yathA kSayopazamamapekSate tathA tadanyacchAstraM vA karmavAbhyAsAdikaM nApekSata iti, yadvA - autpattikI buddhiH lokadvayA'virudvaikAntikaphalazAlinI sA yathA buddhayA buddhayutpattitaH pUrvaM svayamadRSTo'paramukhAdanAkarNito manasA'pyacintito'rthI yathAvat sadyo'vabudhyate, yadAha " puvvamahimA vezyata ksaNa visuddhagahiyadvA / avbAhaya phalajogA buddhI utpattiyA nAma // 1 // " chAyA - " pUrvamadRTTAzrutAvidita tatkSaNavizuddhagRhItArthaM / avyAhataphalayogA buddhirautpattikI nAma // 1 // " iti / u0- kebala autpattikI buddhi ke prati hI kSAyopazama kAraNa hotA ho aisI bAta to nahIM hai vaha to samasta buddhiyoMke prati pradhAna kAraNa hotA hai, parantu yahAM jo usakI vivakSA nahIM kI hai usakA kAraNa usameM utpatti mAtra prayojanakI vivakSA hai, yaha autpattiko buddhi kSAyopazamika buddhikAhI eka bheda hai| autpattikI buddhi jisa prakAra se kSAyoM pazamakI apekSA rakhatI hai, usa prakAra se vaha anya zAstrakI yA abhyAsAdirUpa karmakI apekSA nahIM rakhatI hai / aar - yaha autpattikI buddhi donoM lokomeM avirUddha aikAntika phalavAlI hotI hai / yaha apanI utpattike pahilehI svayaM adRSTa parake mukhase azruta aura manase acintita aise viSayako yathAvat jAna letI hai sohI kahA hai- " puNvamadiTThamasuyA " ityAdi / yaha buddhi pUrvameM kabhI uttara--ketraLa aupattikI buddhinI ja utpattimAM kSApazama kAraNabhUta ane che, evI kAI vAta nathI. parantu te te samasta buddhienI utpattimAM mukhya kAraNarUpa mane che. parantu ahIM je tenuM varNana karavAmAM AvyuM nathI tenuM kAraNa e che ke temAM utpatti mAtra rUpa prayAjananI ja vivakSA thaI che. te aupattikI buddhi kSAyeApazamikI buddhinA ja eka bheda rUpa che. aupattikI buddhi jeTalA pramANamAM kSacepazamanI apekSA rAkhe che. eTalA ja pramANamAM anya zAstranI ke abhyAsa Adi rUpa karmanI apekSA rAkhatI nathI. athavA A autpattikI buddhi ane lekamAM ( Aleka ane paralekamAM ) avirUddha ane ekAntika phala ApanArI hAya che. A buddhi aSTa, azruta ane cindrita viSayeAne paNa yathArtha rUpe jANI le che. kahyuM che ke-- puvvama diTThamasuyA " ityAdipUrve kadI nahIM ?khelA, kAnathI nahIM 66 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 sthAnAGgasUtre yathA - naTaputrarohakAdInAmiti / 1 tathA - vainayikI - vinayo- guruzuzrUSA, tena nirRtA vainayikI vinayarUpakAraNajanyA, yadvA - vinaya eva vainayikaH, vinayAditvAhaka, sa pradhAno yasyAH sA vainayikapradhAnA, saiva vainayikI atra ' vinA'pi pratyayaM pUrvottarapadayorvA lopo vAcyaH' iti vArtikena pradhAnapadalope striyAM ThagantatvAGIpi sAdhutA bodhyA / " , yadvA - kAryamAtra sAdhana samarthA dharmArthakAmazAstrasUtrArthasAra grahaNavatI lokadvayaphalasampannA buddhi vainayikI, yadAha nahIM dekhe hue kAna se kabhI nahIM sune aura manase bhI kabhI nahIM vicAre hue padArthakA usI kSaNa meM vizuddha rUpase grahaNa kara letI hai, yaha avyAhRta ( saphala ) phalavAlI hotI hai, naTaputra rohaka AdikoMke yaha buddhi huI hai aisA zAstroMkA lekha hai| gurukI zuzrUSA karanA yaha vinaya hai, isa vinayase jo buddhi utpanna hotI hai vaha vainayikI buddhi hai ataH yaha virUpa kAraNa se janya hotI hai athavA vinayahI vainayika hai vinayase Thak pratyaya karane para yaha " vainayika " zabda bana jAtA hai yaha nahI jisameM pradhAna hotA hai vahIM vainayikI hai - vainayika pradhAna buddhi vainayikI hai-- yadvA - kArya mAtrake sAdhana karanemeM samartha aura dharmazAstra, arthazAstra evaM kAmazAstra inake sUtroMke artharUpa sArako grahaNa karanevAlI jo lokadvayake phalase sampanna buddhi hotI hai, vaha vainayikI buddhi hai / sAMbhaLelA ane manathI kadI nahIM vicArelA padArthane pazu A buddhi vizuddha rUpe grahaNa karI le che ane avyAhata (sala) lavALI hoya che. naTaputra rAhakamAM A prakAranI buddhinA saddabhAva hatA. te rAhakanI autpattikI buddhinA keTalAka deSTAntA nandIsUtramAM ApavAmAM AvyAM che. 16 66 ika " pratyaya sagADavArthI gurunI zuzruSA karavI tenuM nAma vinaya che. te vinayane lIdhe je buddhi utpanna thAya che te buddhine vaiyikI buddhi kahe che. te buddhi vinayarUpa kAraNuthI utpanna thatI hoya che. athavA vinaya ja vaiyika che. vinayane vainayi " zabda bhane che. te vinaya ja jemAM mukhya rUpe hAya che tene vaiyikI buddhi kahe che. vainayika pradhAna buddhi ja vainiyakI che. athavA kAryamAtrane sAdhavAmAM sama evI ane dhamazAstra, arthazAstra ane kAma zAstranAM sUtrAnA atha rUpa sArane grahaNa karanArI ane anne leAkamAM phadAyI evI je buddhi hAya che tene vaiyikI buddhi kahe che. kahyuM paNa che ke-- eTale ke zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 434. sU028 caturvidhabuddhinirUpaNam " bhara nittharaNasamatthA trivagga suttatthagahiya peyAlA / ubhaologaphalavaI viNayasamutthA havai buddhI // 1 // " chAyA - " bharanistaraNasamarthA trivargasUtrArtha gRhItasArA / ubhayaloka phalavatI vinayasamutthA bhavati buddhiH // 1 // " iti / yathA - naimittikasiddhaputra ziSyAdInAmiti / 2 - tathA -- kArmikA - karmaNo jAtA kArmikA karmajA, tatra karma anAcAryaka kAdAcitkaM vA, zilpaM - sAcAryakaM nityavyApAro vA bhavati, karmaNo jAtA buddhiH / yadvA-sA karmA''grahaprAptakarmatattvA karmAbhyAsa paryAlocanAbhyAM vistAraprAptA prazaMsA phalazAlinI ca yadAha - 66 uvaoogadivasArA, kammapasaMgaparigholaNavisAlA | sAhukAraphalavaI, kammasamutthA hava buddhI // 1 // 39 425 sohI kahA hai- " bharanittharaNasamatthA" ityAdi / isa gAthA kA artha spaSTa hai yaha buddhi naimittikake siddhaputra aura usake ziSya AdikoMke huI kahI gaI hai| jo buddhi karmase utpanna hotI hai vaha kArmikA buddhi hai, yahAM anAcAryaka (vinA AcArya) athavA kAdAcitka yA sAcAryaka ( AcArya sahita ) athavA nityavyApAra ye karmazabda se liye gaye haiM, jaise zilpa yaha sAcAryaka hai, kyoMki yaha vinA guruke nahIM AtA hai, yA yaha buddhi karmako sIkhane ke Agrahase prApta kArya ke sAravAlI ho jAtI hai, aura abhyAsa karate 2 yA usakA vicAra karate 2 bhI yaha prApta ho jAtI hai, hara jagaha isa buddhivAleko prazaMsA prApta hotI hai| so hI kahA hai-" ubaogadiTThasArA " ityAdi / " bharanittharaNakSamatthA " ityAhi-yA prAznI buddhi naimittimnA siddhiputra ane tenA ziSya vageremAM hatI, evuM zAstromAM kahevAmAM AvyuM che. je buddhi kama dvArA utpanna thAya che, te buddhine kArmikA buddhi kahe che. ahI. anAcAyaka ( vinA AcAryanA ) athavA kayAreka sAcAya ka ( AcAya cuktatA ) athavA nityavyApAra A paTTAne kama zabdathI grahaNa karavAmAM Avela che. jemake zilpakaLA e sAcA ka kama gaNAya che, kAraNa ke gurunI sahAyatA vinA te kaLA zIkhI zakAtI nathI, athavA A kArmikA buddhi evI hAya che ke koI kramane zIkhavAne mATe AgrahavALI hoya che tethI svaprayatnathI paNa te prApta thaI jAya che eTale ke gurunI sahAyatA vinA jAte ja abhyAsa karyAM karavAthI ane te viSe vicAra karavAthI prApta thai jAya che. A prakAranI buddhithI sauMpanna vyaktinI madhe prazaMsA thAya che, kahyuM paNa che ke-- sa0-54 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 sthAnAGgasUtre chAyA-upayogadRSTasArA karmaprasAparigholana (vicAra) vizAlA / sAdhukAraphalavatI karmasamutthA bhavati buddhiH // 1 // " iti / yathA-suvarNakAra-kRSIvalAdInAmiti 3 // tathA pAriNAmikI-pariNAmaH-sucirakAlapUrvAparArthadarzanAdi bhavaAtmadharmavizeSaH, sa prayojanamasyA, yadvA-pariNAmapradhAnA buddhiH pAriNAmikI, yadvA-anumAnahetudRSTAntaH sAdhyasAdhikA kyovipAke ca prAptaparipuSTirabhyudayaniHzreyasaphala. zAlinIbuddhiH pAriNAmikI, yadAha___ tAtparya isakA kevala yahI hai ki kArmikA buddhivAlA manuSya haraeka kAryameM vizeSa paTu hotA hai, cAhe vaha usa kAryako guru AdikI sahAyatAse sIkhe, yA vinA gurUkI sahAyatAse bhI sIkhe usa kArya meM upayoga lagAnese nirantara usakA abhyAsa karate rahane se vaha kArya usake hAthameM A jAtA hai| yaha buddhi suvarNakAroMmeM yA kisAna AdimeM hotI hai| ___ jo buddhi bahuta dinoM taka pUrvApara padArtho ke dekhane Adise prAsa anubhavarUpa AtmadharmavizeSase hotI hai athavA-vaya Adike bar3hane ke kAraNa vizeSa anubhavarUpa pariNAma pradhAnatAvAlI hotI hai, vaha pariNAmikI buddhi hai, athavA-anumAna hetu dRSTAnta inase sAdhyako sAdhanevAlI evaM vayake paripakvameM prApta puSTivAlI jo buddhi hotI hai, vaha "uvaogadidusArA" tyAha-- no mApA se che kAmika buddhivALo manuSya dareka kAryamAM vizeSa paTu (praviNa) hoya che te te gurunI sahAyatAthI paNa zIkhI zake che ane kyAreka gurunI sahAyatA vinA paNa zIkhI le che. te kAryamAM sadA upayukta rahevAthI tene ja sadA vicAra karyA karavAthI, ane tene abhyAsa karatA rahevAthI te kArya karavAnI tene phAvaTa AvI jAya che. A prakAranI buddhine saddabhAta suvarNakA, kheDUte Adi kArIgarAmAM hoya che. je buddhi ghaNA dine sudhI pUrvApara padArthone dekhavA AdithI prApta anubhava rUpa Atmadharma viroSathI utpanna thAya che, athavA umara AdinI vRddhi thavAne kAraNe viroSa anubhava rUpa pariNAma-pradhAnatAvALI hoya che, te buddhine pAriNAmikI buddhi kahe che. athavA-anumAna, hetu ane daSTAnta dvArA sAdhyane sAdhanArI ane paripakava umarane kAraNe puSTiyukta banelI je buddhi hoya che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04304sU028 caturvidhabuddhi nirUpaNam 427 aNumANaheudiTuMta sAhiyA vyvivaagprinnaamaa| hiyanisse yasaphalabaI buddhI pAriNAmiyA nAma / 8 // chAyA-"anumAnahetudRSTAntasAdhikA vayovipAkapariNAmA / hitaniHzreyasaphalavatI buddhiH pAriNAmikI nAma // 1 // iti / yathA-abhayakumArAdInAmiti 1 // // iti buddhimUtram // pUrva buddhiruktA, sA ca mativizeSa iti mati nirUpayitumAha " caunihA maI " ityAdi-matiH-mananaM, sA caturvidhA prajJaptA, tadyathAavagrahamatiH-avagrahaH = sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSasyAnirdezyasya rUpaprabhRteH pAriNAmikI buddhi hai| yaha buddhi abhyudayarUpa yA niHzreyasa(mokSa)rUpa phalase suzobhita hotIhai, sohI kahA hai-"aNumANahe udihata" ityAdi / anumAnase hetuse evaM dRSTAntase apane abhISTa arthako siddha karalenevAlI aura dhIre 2 jaise 2 vaya baDhatI jAtI hai, usake anusAra prApta vizeSa anubhavavAlI evaM AtmahitakI sAdhanAmeM jor3anevAlI jo buddhi hAtI hai vaha pAriNAmikI buddhi hai| yaha abhayakumAra AdikoMke thI ukta yaha buddhi mativizeSarUpa hotI hai isaliye aba sUtrakAra usa matikA nirUpaNa karate haiM-" ca ubdhihA maI" ityAdi-manana karanekA nAma mati hai, yaha mati cAra prakArakI hotI hai jaise-avagrahamati 1 IhAmati 2 avAyamati 3 aura dhAraNAmati 4 jisa jJAnase samasta tene pariNAmikI buddhi kahe che. te buddhi abhyadaya rU5 athavA niHzreyasa (mokSa) rUpa phalathI vibhUSita hoya che. kahyuM paNa che ke - "aNumANa heu divaMta " tyA--manumAna dAsa, tu bArA, bhane daSTAnta dvArA abhISTa arthane siddha karanArI ane dhIre dhIre umaranI vRddhi sAthe paripakava anubhavathI puSTa thayelI evI, AtmahitanA sAdhanamAM pravRtta karanArI je buddhi hoya che, tene pariNAmikI buddhi kahe che. A prakAranI buddhine sadabhAva abhayakumAra vageremAM hatA. uparyukta buddhi matavizeSa rUpa hoya che, tethI have sUtrakAra matinuM ni351 42 che. " caubihA maI" tyAhi manana karavuM tenuM nAma mati che. te matinA nIce pramANe cAra prakAra su cha-(1) avArDa bhati, (2) 5 / bhati, (3) sapAya bhati mana (4) dhAraNA mati. je jJAna vaDe samasta prakAranA vizenI apekSAthI rahita eTale zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 / sthAnAGgasUtre aveti-prathamato prahaNaM paricchedanam atragrahaH, sa evaM matiravagrahamatiH, evamagre'pi 1 / tathA IhA matiH tatra-IhAkSayopazamatastadarthavizeSaparyAlocanam saivamatirIhA. matiH2, tathA avAyamatiH-avAya:-kSayopazamataH-prakrAntArthavizeSanizcayaHsa eva matiravAyamatiH 3, tathA-dhAraNAmatiH-dhAraNA -- kSayopazamato jJAtArthavizeSadharaNaM saivamatirdhAraNAmatiH / uktaMca-"sAmannatthAvagahaNamoggaho bheyamaggaNamiheDhA / tassAvagamo'Ayo aviccuI dhAraNA tassa // 1 // " chAyA-sAmAnyArthAvagrahaNamavagraho bhedamAgaNamihehA / tasyAvagamo'vAyo'vicyuti rdhAraNA tasya // 1 // iti etadbuddhimatimUtradvayasya vizeSato vivaraNaM matkRtAyAM nandIsUtrasya jJAnacandrikAyAM TIkAyAM vilokanIyam / (2) / prakArake vizeSoMse nirapekSa ataeva zabdAdi dvArA anirdezya aise sAmAnya rUpase rUpAdikoMkA sarva prathama grahaNa jJAna hotA hai vaha ava praharUpa mati hai / avagraha matise jAne hue padArthako kSayopazamakI vizeSatAke anusAra jo vizeSa rUpase jAnatI hai vaha IhArUpamati hai, IhA. matise jAne hue padArthako kSayopazamakI vizeSatAke anusAra jo vizeSa rUpase nizcaya rUpase jAnanevAlI mati hai, vaha avAya rUpa mati hai 3 / evaM avAyamatise jAne hue padArthako kSayopazamake anusAra avismaraNarUpase dhAraNa karanevAlI jo mati hai vaha dhAraNAmati hai 4 / kahA bhI hai "sAmatthAvagahaNa 'ityAdi isa gAthAkA artha spaSTa hai ina buddhi aura mati viSayaka sUtroMkA vizeSa rUpase kathana nandIsUtrakI TIkA jnyaanke zabdAdi dvArA anirdezya evA sAmAnya rUpe rUpAdikanuM sarva prathama grahaNa (jJAna) thAya che, te matinuM nAma avagraha mati che. avagraha mati dvArA je padArthane jANavAmAM AvyuM hoya tene zopazamanI vizeSatA anusAra vizeSa rUpe jANanArI je mati che, tene IhAmati kahe che. IhAmati dvArA jANelA padArthane kSapazamanI vizeSatA anusAra vizeSa rUpe nizcaya rUpe jANanArI je mati che tene avAyarUpa mati kahe che. avAya mAta vaDe jANelA padArthane kSayopazamanI vizeSatA anusAra avismaraNa rUpa dhAraNa karanArI je mati che tene dhAraNu mati kahe che. kahyuM paNa che - "sAmannatthAvaggahaNa" tyAhi. bha. pAyAno artha spaSTa cha, sAmudi ane mativiSayaka sUtronuM vizeSa kathana nandI sUtranI TIkA jJAnacandrikAmAM karavAmAM AvyuM che, te tyAMthI vAMcI levuM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU0 28 caturvidhabuddhinirUpaNamU ' ahavA caubihA maI " ityAdi---athavA-matizcaturvidhA prajJaptA, tadyathAaraJjarodakasamAnA-aracaram-jalaghaTaH, tadaliaramityapi prasiddham , tasmin yadudakaM tatsamAnA tatulyA matiH, tatsAdRzyaM ca barthagrahaNotkSaNadharaNAzaktatvA dalpatvenA'sthiratvena ca bodhyam , ayaM bhAvaH-yathA-araJjarodakaM-svalpaparimANaM sacchIghraM vyayameti tathA-matirapi svalpamevArtha gRhNAti utprekSate dharati ca zIghrameva cApaitIti tatsazI vyapadizyate iti prathamA mtiH1| tathA-vidarodakasamAnAcandrikAmeM kiyA gayA hai ataH vahAse dekha lenA cAhiye "ahavA caunvihA maI" ityAdi-athavA-mati cAra prakArakI kahI gaI hai| jaise-araJjarodaka samAna 1 vidodaka samAna 2 sara udaka samAna 3 aura sAgarodaka samAna 4 araJjara nAma ghaTakA hai ise aliJjarabhI kahA jAtA hai, isake pAnIke jaisI jo buddhi hotI hai vaha araJjarodaka samAna ghuddhihai, buddhi meM jo yaha araJjarodaka samAnatA prakaTa kI gaIhai, vaha alpato aura asthiratAkI apekSAle prakaTa kI gaI hai, kyoMki aisI buddhi baha arthakA grahaNa nahIM karatI hai usakA utprekSaNa evaM usakI dhAraNA bhI nahIM karatA hai, bhAva yaha hai ki jisa prakArase arajodaka svalpaparimANavAlA hotA hai, aura zIghahI kharca ho jAtA hai usI prakArase aisI mati bhI svalpahI arthako grahaNa karatI hai utanehI arthakA vaha vicAra karatI hai aura utanehI arthakI vaha dhAraNA karatI hai evaM zIghratAme naSTa ho jAtI hai| isa prakArase yaha arajjodaka jaisI buddhi ke viSayakA "ahavA caubihA maI" tyAha--athavA matinA nIce pramANe yAra 12 55 hyA cha-(1) 2026 sabhAna, (2) viza64 samAna (3) saraudaka samAna ane (4) sAgarodaka samAna. " arajara eTale ghaDa-tene alijara paNa kahe che. tenA pANInA jevI je buddhi hoya che, tene arajadaka samAna buddhi kahe che. ghaDAnA pANImAM jevI alpatA ane asthiratA hoya che evI a9patA ane asthiratAvALI badrine arajadaka samAna kahe che. A prakAranI buddhi bahu arthane grahaNa karatI nathI, tenuM uljhakSaNa ane tenI dhAraNA paNa karatI nathI. jema ghaDAnuM pANI sva95 pramANavALuM hoya che ane jaladI vaparAI jAya evuM hoya che, e ja pramANe evI mati paNa svalpa arthane ja grahaNa kare che, eTalA ja ane te vicAra kare che ane eTalA ja arthanI te dhAraNa kare che, ane zIvratAthI naSTa thaI jAya che. A prakAranuM arajedaka samAna buddhinuM ahIM spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 sthAnAGgasUtre vidaro-nadI taTAdau jalArthoM gataH kUpikAdiH jalasthAnavizeSaH, tasmin yadudakaM tatsamAnA yathA-vidarodakaM nadhAdi srotaH sambandhe punaH punarjalamilitasadalpamapi zIghraM na vyayameti tathA yA matiH svalpApyanyAnyArthatarkamAtrakuzalA jhaTiti nApaitIti svalpatvAdanyAnyArthohanamAtradakSatvAnjhaTityavyayatvAca tatsamAnA vyavahiyata iti dvitIyA matiH 2 // tathA-sara udakasamAnA-yathA-sarogatajalaM puSkalatvAdvahuH spaSTIkaraNa hai 1 tathA-vidarodaka samAna jo buddhi hotI hai vaha aisI hotI hai-vidara nAma usakA hai jo nadIke taTa Adi para jalake khaDDA hotA hai, yA kUpa Adi jalakA sthAna vizeSa hotA hai usake udakake jaisI jo buddhi hotI hai vaha vidarodaka samAna buddhi hai| vidodaka jipsa taraha nadI Adike srotake sampandhase bAra 2 mila jAne para svalpa hotA huA bhI zIghra vyayako nAzaprApta nahIM hotA hai, usI prakAra jo mati svalpa hotI huI bhI anya anya arthaka tarka mAtrase kuzala ho jAtI hai aura jaldI naSTa nahIM hotI hai vaha vidrodaka samAna buddhi hai| yaha vidrodaka samAna buddhi bhI yadyapi mAtrAmeM alpa hotI hai parantu anya anya artha sambandhI UhApohase -tarkase yaha dakSa ho jAtI hai, usa 2 viSayameM tarkaNA gaveSaNA Adi karate rahane se yaha thor3I hotI haI bhI vistRta vizAla jaisI jJAta hotI hai, aura yaha zIghra naSTa bhI nahIM hotI hai isaliye ise vidrake udaka jaisA kahA gayA hai| tAlAbakA - have vidareka samAna buddhinuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-vidara eTale nadInA paTamAM gALelo viraDo (khADo) athavA pha. jema nadImAM athavA nadIne kinAre gALe khADe nadInI sAthe ghasaDAI AvatI retIne lIdhe pUrAI pUrAIne nAne banatuM jAya che paNa temAM pANInI Aya te cAla ja rahe che, ane te zIdhra naSTa thaI jato nathI, e ja pramANe je mati sva5 hovA chatAM paNa anya anya arthanA (viSayanA) taka mAtrathI puSTa thatI jAya che, paNa jaladI nAza pAmatI nathI. evI matine vidarodaka samAna kahI che. A vidareka samAna buddhi paNa je ke alpa mAtrAvALI hoya che, paranta anya anya artha viSayaka uhApoha (taka) thI dakSa thaI jAya che. te viSayamAM tarka, gaSaNa Adi karatA rahevAthI a5 hevA chatAM paNa vistRta hoya evI lAge che ane zIgha nAza pAmatI nathI. tethI tene vidaranA pAchuM jevI kahI che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU0 28 caturvidhabuddhinirUpaNam 431 janAnupakaroti na ca zIghra vyayameti tathA yA mati vipulA bahujanopakAriNI na zIghramapaiti sA pracuratvAdvahunanopakAritvAcchIghravyayarahitatvAJca tatsamAnocyata iti tRtIyA 3 // tathA-sAgarodaka samAnA-samudragatajalatulyA-tajalaM yathA-samastaratnami. litaM puSkalatamaM kSayarahitamagAdhaM ca bhavati tathA yA matiH sarvapadArthAvagAhinI jala jisa prakArase puSkala hotAhai, aura aneka janoMkA upakAraka hotA hai evaM zIghratAse usakA nAza nahIM hotA hai, usI prakAra jo mati vipula hotI hai jJAnAvaraNIya karmake adhikatara kSayopazamase yukta hotI hai aneka janoMkA upakAra karatI hai aura zIghra naSTa nahIM hotI hai aisI vaha pracura pramANavAlI bahujanopakAriNI evaM zIghratAse naSTa nahIM honevAlI buddhi sara udaka samAna kahI gaI hai, araJjodaka samAna buddhi meM jJAnAvaraNIya karmakA kSayopazama alpa mAtrAmeM rahatA hai vidodaka samAna buddhimeM isakA kSayopazama adhika mAtrAmeM rahatA hai, sara udaka samAna buddhimeM isakA kSayopazama adhikatara rahatA hai, aura jo buddhi sAgarodaka samAna hotI hai, usameM jJAnAvaraNIyakarmakA sarvathA ekAntika atyanta vinAza rahatA hai ataH vaha samudrodaka samAna kahI gaI hai jaise samudrakA jala samasta rasnoMse milita hotA hai puSkalatama hotA hai kSayarahita hotA hai aura agAdha hotA hai / usI prakAra se jo saraudaka samAna buddhi-sarovara athavA taLAva jema khUba pANIthI yukta hoya che, ane tenuM pANI aneka Ivene upakAraka thaI paDe che ane tene jaladI nAza paNa thatuM nathI, e ja pramANe je mati vipula hoya che-jJAnA. varaNIya karmanA adhiktara kSaye pazamathI yukta hoya che, aneka janene mATe upakAraka hoya che ane zIdhra naSTa paNa thatI nathI, evI vipula pramANavALI, bahujane pakariNI ane zIvratAthI naSTa nahIM thanArI buddhine saraudaka samAna kahI che. arajadaka samAna buddhimAM jJAnAvaraNIya karmane kSayapAma alpa pramANamAM thayela hoya che. vidareka samAna matimAM jJAnAvaraNIya kamane kSapazama adhika pramANamAM thayela hoya che. sAudaka samAna matimAM tene kSapazama adhikatara mAtrAmAM thayela hoya che, ane je sAgaradaka samAna mati hoya che temAM jJAnAvaraNIya karmane adhikatama athavA saMpUrNataH vinAza thayela hoya che. jemAM samudranuM jaLa vipula, agAdha, kSayarahita ane samasta ratnothI yukta hoya che, e ja pramANe je mati samasta padArthomAM avagAhinI hoya zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 sthAnAGgasUtre vipulatamA'kSINA'gAdhA ca bhavati sA'khilapadArthaviSayatayA'tizayitabahutvAdakSayatvAdagAdhatvAcca sAgarodakasamAnA kazyata iti caturthI / 4 / / mU0 28 // pUrva matiruktA, tadvanto jIvA eva bhavantIti jIvAnnirUpayitumAha mUlam-caubihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA, taM jahA-jeraiyA 1, tirikkhajoNiyA 2, maNustA 3, devA / / cauvihA savvajIvA paNNattA, taM jahA-maNajogI 1, vaijogI 2, kAyajogI 3, ajogI / ___ahavA--ca ubihA savajIvA paNNatA, taM jahA--itthiveyagA 1, purisaveyagA 2, NapuMsagaveyagA 3, aveyagA / / ahavA--caubihA sabajIyA paNNattA, taM jahA- cakkhudaMsaNI 1, acakkhudaMsaNI 2, ohidasaNI 3, kevaladasaNI 4 // ahavA-cauThivahA savvajIvA paNNattA, taM jahA--saMjayA 1, asaMjayA 2, saMjayAsaMjayA 3, No saMjayA No asaMjayA 4 // // sU0 29 // ___ chAyA-caturvidhAH sasArasamApanakA jIvAH prajJaptAH, tadyathA-nairayikAH 1, tiryagyonikAH 2, manuSyAH 3, devAH 4 / ___ caturvidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-manoyoginaH 1, vAgyoginaH 2, kAyayoginaH 3, ayoginaH 4 // aisI mati hotI hai vaha samasta padArthoM meM avagAhinI hotI hai, unhe jAnanevAlI hotI hai / akSINa aura agAdha hotI hai isa taraha akhila padArthoM ko viSaya karanevAlI honese aneka atizayoMvAlI honese akSaya evaM agAdha honese aisI buddhiko sAgarodaka samAna kahA gyaahai|suutr28|| che, temane jANanArI hoya che, vipulatamAM hoya che, akSaNa ane agAdha hoya che, A rIte aneka padArthone baMdha karAvanArI te buddhi aneka atizavALI, akSaya ane agAdha hovAthI evI buddhine sAgarodaka samAna kahI che. je sU. 28 | zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u0 sU029 jIvasvarUpanirUpaNam __ athavA-caturvidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-strIvedakAH 1, puruSavedakAH 2, napuMsakavedakAH 3, avedakAH 4 / . athavA-caturvidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-cakSurdarzaninaH 1, acakSurdazaninaH 2, avadhidarzaninaH 3, kevaladarzaninaH 4 / athavA-catRrvighAH sarvajIvAH prajJAptAH, tadyathA-saMyatAH 1, asaMyatAH 2, saMyatAsaMyatAH 3, no saMyatA no asaMyatAH 4 / // sU0-29 // TIkA--" caubihA saMsArasamAvannagA jIvA" ityAdi-- sasArasamApanakAH-saMsaraNaM saMsAra:-bhavAdbhavAntaragamanaM caturvidhagatibhramaNamityarthaH, taM samApanAH prAptAH saMsArasamApannAstA eva tathA, jIvAH caturvidhAH majJaptAH, tadyathA-nairayikA:-nArakAH 1, tiryagyonikAH-tiyagyo nibhavAH 2, manuSyAH 3, tathA devAH 4 / ime catvAraH sva svakarmacakraparivartitA nirayAdi bhramaNasamApannA bhavanti / " caubihA savvajIvA' ityAdi-sarvajIvAH sarve ca te jIvAH sarvajIvAH= sakalamANinaH caturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-manoyoginaH-mano yogasampannAH sama _ ukta caturvidha mativAle jIvahI hote haiM ataH aba sUtrakAra jIvoMkI nirUpaNA karate haiM -' cauvivahA saMsAramAvanagA' ityAdi sUtra 29 / / TIkArtha-eka bhavase dvitIya bhavameM gamana karanA-narakatiryaJca Adi cAra prakArako gatiyoM meM bhramaNa karanA isakA nAma saMsArahai / isa saMsArarUpa sthAnako prApta hue jo jIva haiM ve saMsArasamApanaka jIva haiM, ye saMsAra samApanaka jIva saMsArI jIva cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-nairayika 1tiyaMgyonika 2 manuSya 3 aura deva 4 ye saba saMsArI jIva apane 2 karmarUpI cakrase ghumAye gaye narakAdi bhavoMko prApta karate haiM. ___ " caubdhihA savya jIvA" ityAdi-samasta jIva cAra prakArake uparyukta cAra matine sadbhAva chemAM ja hoya che, tethI have sUtrakAra vAnI 5356 / 43 cha "cauvvihA sNsaarsmaavng|" tyaaTIkArca-eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM gamana karavuM-naraka, tiryaMca Adi cAra prakAranI gatiomAM bhramaNa karavuM tenuM nAma saMsAra che. te saMsAra rUpa sthAnane je jIvoe prApta karyuM che te ane saMsAra samApannaka ja athavA saMsArI lava 4 che. te sasArI lAnAM yAra 542 4i cha-(1) rayira, (2) tivyani:, (3) manuSya, mana (4) hera mA samasta sasArI / cAta. pitAnA karma rUpI cakra vaDe bhamAvatAM bhamAvatAM nirayAdi bhamAM utpanna thAya che. "caunihA savyajIvA " tyA-samasta vAnAnIya pramANe yAra 412 54 cha-(1) manAyA-manAyA samAna 7, (2) pAyA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 zava sthAnAGgasUtre naskAH 1, evaM vAgyogino-dvIndriyAdayaH 2, kAyayogina ekendriyAH 3, ayo. ginA-niruddhayogAH siddhAzca 4 iti / ____ 'ahavA caunvihA savvajIvA' ityAdi-athavA-sarvajIvAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-strIvedakAH1,-puruSavedakAH 2,-napuMsakavedakA:-ye na strIvedakA na puruSave. dakAste napuMsakavedakAH3, tathA-avedakAH-strI puM napuMsakavedarahitAH siddhaadyH|4| kahe gaye haiM jaise-manoyogI manoyogavAle samanaska 1 vAgyogavAledvIndriyAdika jIva 2 kAyayogI-kAyayogavAle ekendriya jIva 3, aura ayogI-niruddha yogavAle siddha jIva 4, tAtparya isa kathanakA aisAhai ki jo jIva manoyogavAle hote haiM, ve kAya aura vacana ina do yogoMvAle bhI hote haiM, arthAt jo samanaska paJcandriya paryApta jIva haiM, ve tInoM yogavAle hote haiM tathA jo amanaska asaMjJI jIva haiM unameM ekendriyake to kevala ekahI kAyayoga hotA hai aura jo dvIndriya teindriya cauindriya aura asaMjJI paJcendriya jIva haiM, ve vacanayogI aura kAyayogI hote haiM manoyogI nahIM hote haiM / tathA yogoMse rahita jo jIva hote haiM, ve siddha jIvahI hote haiN| isa prakArase ye jIvake cAra bheda kahe gaye haiM 4 "ahavA caumvihA savvajIvA" athavA-sarva jIva isa tarahase bhI cAra prakArake hote haiM jaise-strIvedavAle 1 puruSa vedavAle 2 napuMsaka vedavAle 3 aura avedaka jIva-tInoM vedase rahita siddha Adi jIva 4 vAgavALA kandriAdika che, (3) kAyagI-kAyAgavALA ekendriya / mane (4) gayI 7-niruddha yA siddha . mane gavALA hoya che, teo vAgyeAga ane kAyamavALA paNa hoya che. eTale ke je samanaraka pacendriya paryApta jIve che, teo traNe cagavALA hoya che, ane je amanaska-asaMjJI jIve che temAMnA ekendriyane te mAtra kAyAne ja sadUbhAva hovAthI teo kAyayegI ja hoya che, ane kIndri, trIndri, caturindriyo ane asaMjJI paMcendriya che kAyamI ane vacanagI hoya che, paNa managI hotA nathI. siddha chamAM ne sadUbhAva te nathI. A rIte rogane AdhAre jInA cAra prakAra paDe che. "ahavA-caunvihA savvajIvA" mayA samasta javAnA mA prabhArI yA2 12 55 53 -(1) strI vahANA, (2) puruSa vahANA, (3) na'. saka vedavALA ane avedaka siddha traNe vedothI rahita hoya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU029 jIvasvarUpanirUpaNam 435 " ahavA cauvvihA savvajIvA" ityAdi--athavA sarvajIvAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-cakSurdarzanina:-caturindriyAdayaH 1, tathA-acakSurdarzaninaH-sparzanAdidarzanavantaH ekendriyAdayaH 2, tathA-avadhidarzaninaH-zakrendrAdayaH 3, tathAkevaladarzaninaH-RSabhAdayaH / / 'ahavA cauvihA sabajIvA' ityAdi-spaSTam , navaraM-samatAH-paJcamahAvratadhAriNaH-sarvaviratAH 1, tathA-asaMyatA:-aviratAH 2, tathA-saMyatAsaMyatA:saMyatAzyate'saMyatAstathA dezaviratAH 3, tathA-no saMyatA no asaMyatA:-sarvaviratAvirata-dezaviratabhinnAH siddhAH 4 // mU0 29 // pUrva jIvAHuktAH tadadhikArAjjIvAntargatapuruSavizeSAnirUpayituMcatuHsUtrI mAha mUlam-cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA--mitte NAmamege mitte 1, mitte NAmamege amitte 2, Amitte NAmamege mitte 3, amitte NAmamege amitte 4 / (1) ___"ahavA caubdhihA savvajIvA" athavA isa tarahase bhI sarva jIva cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-cakSurdarzanavAle-cauindriyAdika jIva 1 tathA acakSudarzanavAle jIva-sparzana Adi darzanavAle ekendriyAdika jIva 2 avadhi darzanavAle zakrendrAdi jIva 3 aura kevala darzanavAle RSabha bhagavAna Adi 4 " ahavA cauvihA savvajIvA" ityAdi athavA sarva jIva cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-saMyata-pazca mahAvratadhArI-sarva virativAle jIva 1 tathA-asaMyatajIva-aviratajIva 2 saMyatAsaMyata jIva-dezavirativAle jIva 3 aura nA saMyata no asaMyata jIva sarvavirata avirata dezavirata inase bhinna siddha jIva // sU0 29 // ___" ahavA ca ubvihA savvajIvA" AthA samasta chAna mA pramANe paNa yA2 54 // 2 53 cha-(1) yakSuzana -yaturindriya mA6i 01. (2) acakSudarzanavALA jI-sparzendriya AdithI yukta paNa cakSudarzanathI rahita evA ekendriyAdika che. (3) avadhidarzanavALA kendra Adi che ane kevaladarzanavALA aSabha bhagavAna Adi "ahavA caubihA savvajIvA" athavA samasta savAnA sA prabhArI cAra prakAra paNa paDe che-saMyata-paMca mahAvratadhArI sarva virativALA jI, (2) asaMyata che eTale ke avirata jI, (3) saMyatAsaMyata che eTale ke uparanA traNa prakArethI bhinna evA siddha che. . sa. 29 che zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA - mitte NAmamege mittarUve 1, caubhaMgo 4 / ( 2 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA -mutte NAmamege mutte 1, mutte NAmamege amutte 4, ( 3 ) cattAri purisajAyA paNNattA, taM jahA mute NAmamege muttarU 4 // 4 // sU0 30 // } chAyA - catvAri puruSajAtAni prajJatAni tadyathA - mitraM nAmaiko mitraM 1, mitraM nAmaikosmitram 2, amitraM nAmaiko mitram 3, amitraM nAmaiko'mitram 4 / ( 1 ) cacAri puruSa jAtAni prajJaptAni tadyathA - mitraM nAmaiko mitrarUpaH caturbhaGgI 4(2) catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-mukto nAmaiko muktaH mukto nAmai - komuktaH 4 | ( 3 ) 436 catvAri puruSajAtAni prajJaptAni tadyathA-mukto nAmaiko muktarUpaH 4 ( 4 ) // sU0 30 // TIkA - " cacAri purisajAyA" ityAdi -- spaSTeyaM catuHsUtrI, navaramekaH puruSaH pUrvamihalokopakAritvAnmitraM bhavati, sa eva punaH paralokopakAritvAtmitraM bhavati, yathA sadguruH / iti prathamaH 1 / ina kathita jIvoMke antargata jo puruSa vizeSa haiM, unakA aba cAra sUtroM dvArA sUtrakAra kathana karate haiM 'cattAri purisajAyA paNNattA' ityAdi sUtra 30 // TIkArtha- puruSajAta cAra kahe gaye haiM- jaise- mitra mitra mitra amitrara amitra mitra 3 aura amitra amitra 4 inameM prathama bhaMgake manuSya ve haiM jo jIvoMkA isa loka sambandhI kalyANa karate haiM, aura paraloka sambandhI bhI kalyANa karate haiM / arthAt isa loka meM tumhArI bhalAI uparyukta jIvAmAM jemanA samAveza thAya che evA puruSa vizeSAnuM have sUtrAra cAra sUtro dvArA nizNu ure che. "cattAri purisajAyA paNNattA" ityAhiTIDArtha-puruSonA nIce pramANe yAra aAra hyA che - (1) bhitra-bhitra, (2) mitra-amitra, (3) abhitra-bhitra bhane (4) abhitra-amitra. pahelA prakAranuM spaSTIkaraNa--je jIve. A leAkamAM paNa ApaNuM kalyANa kare che ane paraleAkamAM paNa ApaNuM kalyANa kare che, eTale ke peAtAnA sadgu padeza dvArA AleAkamAM ApaNuM kalyANu kevI rIte thaI zake che e paNu khatAve zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TI. sthA.. u. 4 2.30 jIvAntargatapuruSavizeSanirUpaNam 437 tathA-ekaH puruSaH pUrva snehavatyAnmitraM bhavati, kintu pazcAt sa paralokasAdhanavighAtakatvAdamitraM bhavati, yathA putrakalatrAdiH / iti dvitIyaH / 2 / tathA-ekaH puruSaH prAk pratikUlatvAdamitraM bhavati, sa eva pazcAdvairAgyabhAgyabhAjanIkaraNena paralokasAdhanasahAyakatvAnmitraM bhavati yathAvinItakalatrAdiriti tRtIyaH 3 // __ tathA-ekaH puruSaH pratikUlatvAt pUrvamapyamitraM saMklezahetutvena durgatinimittatvAt pazcAdapyamitrameva bhavati, yathA-avinItaputrakalatraprabhRtiriti caturthaH / (1) kaise ho sakatI hai / yaha bAta apanI dezanAse prakaTa kara upakArI hote haiM aura paralokameM bhI tumhArI bhalAI kaise ho sakatI hai| yaha karakara paralokake nimitta bhI upakArI hote haiM, aise ve jIva sadguru hote haiM / dvitIya bhaMgake manuSya ve haiM, jo pahile to isa lokameM snehI hokara mitra hote haiM, para vehI paraloka sambandhI hitakArI sAdhanoMke vighAtaka honeke kAraNa amitra zatru ho jAte haiM, jaise putra strI Adi jn| tRtIya bhaMgake manuSya ve haiM jo pahile pratikUla honese amitra hote haiM aura vehI phira bAdameM vairAgyake yogya banA dene ke kAraNa paraloka sudhArane meM sahAyaka bana jAne se mitra bana jAte haiM, jaise-avinIta kalatra Adi jana / aura caturtha bhaMgake manuSya ve haiM jo pratikUla honese pahile bhI amitra rahatA che, ane parakamAM paNa ApaNuM kalyANa kevI rIte thAya te batAve che, tevA jIne A pahelA prakAramAM gaNAvI zakAya che. sadguru ja A prakAranA hoya che. bIjA prakAranuM spaSTIkaraNa-je cha AlekamAM te ApaNe snehI banIne ApaNuM hita karanArA heya che, paNa paralokanA hitanA vighAtaka heya evAM ne mitra amitra rUpa bIjA prakAramAM gaNAvI zakAya che. jemake putra, strI Adine A bhAMgAmAM mUkI zakAya. trIjA prakAranuM spaSTIkaraNa -je je pahelAM pratikULa hevAne kAraNe amitra rUpa heya che, paNa temane kAraNe ja ApaNane saMsAra pratye vairAgyabhAva utpanna thatuM hovAne kAraNe, ApaNe parabhava sudhAravAmAM je e kAraNabhUta bane che. evA jIvone trIjA prakAramAM mUkI zakAya che. jemake avinIta patnI, putra Adine A prakAranA cha gaNuM zakAya che. cethI bhAMgAnuM spaSTIkaraNa--je pahelAM paNa pratikULa hevAthI amitra rUpa hoya che, ane pAchaLathI paNa saMkaleza pariNAmane utpAdaka zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 sthAnAGgasUtre tathA- cattAri purisajAyA' ityAdi-eko mitram-antaHsnehavRttyA suhRdbhavati sa punarvAyopacArakaraNAt mitrarUpaH suhRdAkAro bhavati 1, tathAeko mitramantakRtyA, kintUpariSTAnmitropacArAkaraNAdamitrarUpaH-zatrurUpo bhavatIti dvitIyaH / tathA-eko'mitram-zatruHsneharahitatvAtsapunarmitrarUpA-suhadAkAro bhavatIti tRtI? 3, tathA-eko'mitramamitrarUpazca bhavatIti cturthH|4|(2) hai aura saMkleza pariNAmoMkA hetu hokara bAdameM bhI durgatikA nimitta ho jAnese amitra hotA hai / jaise avinIta putra kalatra Adijana 4 punazca-" cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSajAta cAra kahe gaye haiM-jaise-mitra mitrarUpa 1 mitra amitra rUpa 2 amitra mitra rUpa 3 aura amitra amitra rUpa 4 / inameM koI eka manuSya aisA hotA hai, jo bhItarameM bhI sneha vRttivAlA hotA hai, evaM bAhyameM bhI prema rUpa pravRtti yA vyavahAra Adi karanekI pravRtti uttama rakhatA hai| vaha mitra mitrarUpa manuSya hai 1 / koI eka manuSya aisA hotA hai, jo antaraGgakI vRttise to mitra hotA hai, para bAhya meM Uparase vaha mitrake yogya upacAra karanekI vRttise rahita hotAhai, ataH vaha zatrurUpa pratIta hotAhai / koI eka manuSya aisA hotAhai jo vAstavameM antaraGgameM snehase to zUnya hotA hai para UparI vyavahArase suhRt honekA DhoMga krtaahai| havAne kAraNe durgatinA nimitta rUpa hevAne kAraNe amitra rUpa ja rahe che, evAM avinIta putra, patnI Adine A cethA prakAramAM mUkI zakAya che. ____"cattAri purisajAyA " tyAdi-20 pramANe 5 yA2 puruSa 54 // 3 // in cha-bhitra-bhitra35, (2) mitra-mabhitra35, (3) bhitra-bhitra35 mana (4) mabhitra-bhitra35. have A cAre bhAMgAnuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-(1) koI eka manuSya e ya che ke jenA hRdayamAM ApaNA pratye sAcA prema hoya che ane tene bAhA vyavahAra, hAvabhAva Adi pravRtti paNa snehapUrNa ja hoya che. evA manuSyane mitra-mitrarUpa kahI zakAya che. (2) ke mANasa e hoya che ke jenA hRdayamAM te ApaNA pratye neha hoya che, paNa tenuM bAhya vartana mitrane yogya nahIM hovAthI te amitrarUpa lAge che. (3) keI eka manuSya evo hoya che ke jenuM hRdaya vAstavika sneha vinAnuM hoya che, paNa tenA bAhya vartanane kAraNe-nehanA daMbhane kAraNe te ApaNane mitrarUpa lAge che. (4) koI eka manuSya Antarika ane bAhya ane rUpe saneha zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0470 4 sU030 jIvAntargata puruSavizeSanirUpaNam 439 tathA - ' cattAri purisajAyA ' ityAdi - spaSTam navaram - ekaH puruSaH muktaH = danyataH parivarjitasaGgo bhavati sa punarmuktaH- bhAvataH saGgarahitatvAt tyaktA''saktirbhavati, yathA-susAdhuriti prathamaH | 1| " tathA - ekaH puruSo mukto dravyatastyaktasaGgo bhavannapi sAsssaktikatvAdamukto bhavati yathA raGkaH / iti dvitIyaH 2 tathA eko dravyato'mukto bhavannapi bhAvatastu muktaH tyaktA''saktirbhavati yavA - rAjyAvasthotpanna kevalajJAnasampanno bharatacakravartIti tRtIyaH 3 tathA eko'muktobhavan punaramukta eva tiSThatIti yathA aura koI eka manuSya aisA hotA hai, jo donoM bhI rUpa se - antaraGga rUpase aura bahiraMga rUpase amitrahI banA rahatA hai 4 / yaha saba kathana ApekSika hai| punazca - " cattAri purisajAyA " ityAdi - puruSajAta cAra kahe gaye haiM jaise- koI eka puruSa aisA hotA hai, jo dravya aura bhAva donoM rUpase parigrahakA tyAgI hotA hai jaise- susAdhu cAritrasaMpanna muni1 aisA vaha puruSa mukta mukta kahA gayA hai, kyoMki aisA puruSa dravyakI apekSA bhI sahakA tyAgI hotA hai, aura bhAvakI apekSA bhI Asakti rUpa - mamedaM rUpaM (yaha rUpa merA hai) mUrcchAbhAvakA tyAgI hotA hai 1, koI eka puruSa aisA hotA hai jo kevala dravyakI apekSAsehI tyAgI hotA hai, bhAvakI apekSAse tyAgI nahIM hotA hai jaise-raGkajana 2 / koI eka manuSya aisA hotA hai, jo dravyakI apekSAse tyakta saGgavAlA nahIM hotA hai, para vihIna ja hovAne kAraNe amitra-amitra rUpa lAge che. kathana ApekSika che. A samata evA puruSa " cattAri purisajAyA " ityAhi-yA abhAge pazu aura puruSa prhaare| kahyA che--(1) koi eka puruSa evA hoya che ke je banne rUpe dravyanI ane bhAvanI apekSAe pazRihanA tyAgI hoya che. jemake susAdhu cAritrasa'panna muni A prakAranA hoya che. evA puruSane ahIM mukta-mukta kahyo che, kAraNa dravyanI apekSAe pazu sa`ganA ( parigrahanA ) tyAgI hoya che ane bhAvanI apekSAe paNa Asakti rUpa mUrchAbhAvathI rahita hoya che. " A mArUM che " evA bhAva te jIvamAM hotA nathI. (2) kAI eka puruSa evA hoya che ke je dravyanI apekSAe parigrahanA tyAgI hoya che, paNa bhAvanI apekSAe parigrahanA tyAgI hotA nathI. jemake garIba mANasa. (3) kAI eka puruSa dravyanI apekSAe parigrahanA tyAgI hotA nathI, zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnAGgasUtre rakSaH / iti caturthaH 4 / yadvA-pUrvAparakAlamapekSyedaM sUtraM vivaraNIyam / yathAekA pUrva dravyato muktaH pazcAdbhAvato'pi mukto bhavatItyAdirItyA / (3) / tathA-' cattAri purisajAyA' ityAdi-punaH puruSajAtAni catvAri yathAekaH puruSa AsaktirahitatayA mukto bhavannapi vairAgyapizunAkAratayA muktarUpaHmuktasyeva rUpaM yasya sa tathA bhavati natu vAstavikamuktaH, yathA-yatiH-sa hi putrA. disArahito'pi vairAgyasUcakasAdhurUpamAtradhArako natu mukto muktavadrapa. dhArakaH iti prathamaH 1 // bhAvakI apekSAse tyakta saGgavAlA hotA hai, jaise rAjyAvasthAmeM utpanna hue kevala jJAnavAle bharata cakravartI 3 / / koI eka manuSya aisA hotA hai jo dravya aura bhAva ina donoM kI apekSAoMse tyakta saGgavAlA nahIM hotA hai, jaise raGkajana / athavA-isa sUtrakA vyAkhyAna pUrva apara kAlakI apekSAse bhI vyAkhyA yukta kara lenA cAhiye, jaise koI eka puruSa aisA hotAhai, jo pahile samayameM bhI dravyakI apekSA mukta rahatA hai, aura bAdameM bhI vaha dravyakI apekSA mukta rahatA hai ityAdi - phira bhI "cattAri purisajAyA" ityAdi-puruSa jAta isa prakArase bhI cAra kahe gaye haiM jaise-koI eka manuSya aisA hotA hai, jo Asaktise rahita honese mukta hotA huA bhI vairAgyasUcaka AkArase muktake jaise rUpavAlA hotAhai, vAstavika vaha mukta nahIM hotA hai| jaise yatijana paNa bhAvanI apekSAe parigrahane tyAgI hoya che. jemake jemane rAjyakALa daramiyAna kevaLajJAna thayuM hatuM e bharata cakravartI (4) koI eka puruSa dravyanI apekSAe paNa parigrahano tyAgI hoto nathI ane bhAvanI apekSAe paNa parigrahane tyAgI hotuM nathI. jemake raMkajana. A sUtrane pUrvApara kALanI apekSAe paNa A pramANe samajAvI zakAya. (1) keI eka puruSa pahelAM paNa dravyanI apekSAe mukta (aparigrahImacchabhAva rahita) rahe che, ane pachI paNa dravyanI apekSA e mukta ja rahe che. bAkInA traNa prakAro paNa e ja pramANe samajI levA. " cattAri purisajAyA " tyAhi-mA pramANe yA2 puruSa 42 4 // che--(1) keI eka puruSa e hoya che ke je AsaktithI rahita hovAne kAraNe mukta hoya che, ane vairAgya sUcaka AkAra, veSa Adine kAraNe muktanA jevA rUpavALe (lakSaNavALA) heya che, paNa vAstavika rIte te mukta hote zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04304 sU030 jIvAntargatapuruSavizeSanirUpaNam 441 tathA-eko muktaH-tyaktasaGgo bhavannapi amuktarUpaH amuktA''kAraH vastu tastu mukta evaM bhavati yathA-gRhasthAvasthAyAM zrI mahAvIraH / iti dvitiiyH2| tathA-eko'muktaHsA''saktitvAnnamukto bhavati kintu sa muktarUpaH-muktA''kAro bhAti, yathA kapaTIsAdhuriti tRtIyaH 3 / tathA-eko'mukto'muktarUpazca bhavati, yathA gRhastha iti caturthaH 4 / (4) // 0 30 // jIvAdhikArAt pazcendriyatiryagmanuSyAnnirUpayi sUtradvayamAha___mUlam - paMciMdiya .. tirikkhajoNiyA caugaIyA cauAgaIyA paNNatA, taM jahA-paMciMdiyatirikkhajoNiyA paMciMdiyatirikkhajoNiesu upavajamANA raiehiMto vA tirikkha. joNiehiMto vA maNussehiMto vA devehiMto vA uvavajejA, se ceva NaM se paMciMdiyatirikkha joNie paMcidiyatirikkhajoNiyattaM ye yatijana putrAdirUpase rahita hote hue bhI kevala UparasehI sAdhu. rUpamAtrake dhAraka hote haiM, mukta huekI taraha rUpake dhAraka nahIM hote haiM 1 / koI eka puruSa aisA hotA hai, tyakta saGgavAlA hotA huA bhI amukta rUpavAlA hotAhai / amuktake jaise AkAravAlA hotA hai, jaisegRhasthAvasthAmeM zrI mahAvIrasvAmI the 2 / koI eka manuSya aisA hotAhai,jo AsaktivAlA ho vaha mukta to hotA nahIM hai, kintu muktake AkAravAlA hotAhai jaise koI kapaTayukta yati 3 / ___ aura koI eka manuSya aisA hotAhai, jo amukta huA hI amuktake jaise rUpavAlA hotA hai, jaise gRhasthajana 4 // sU0 30 // nathI. jemake yatijana teo putrAdi rUpa saMgathI rahita hovAne kAraNe mAtra bAhya daSTie ja sAdurUpanA dhAraka hoya che paNa vAstavika rIte muktarUpa hotA nathI. (2) koI puruSa e hoya che ke je tyakta saMgavALe hovA chatAM paNa amukta rUpavALa-amuktanA jevA AkAravALA hoya che. jemake gRhasthAvasthAmAM mahAvIra svAmI A prakAranA puruSa hatA. (3) koI puruSa e hoya che ke je AsaktivALe hevAthI mukta te hotuM nathI, paNa mukta je dekhAtuM hoya che. jemake kaI kapaTI yati. (4) koI eka manuSya e hoya che ke je amukta hoya che ane amakta je ja dekhAya che. jemake gRhasthajana. | sU. 30 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 sthAnAGgasUtre vippajahamANe NeraiyattAe vA jAva devattAe vA uvAgacchajjA, maNussA caugaIyA cauAgaIyA, evaM ceva maNussAvi ||suu031|| chAyA-paJcendriyatiryagyonikAzcaturgatikAzcaturAgatikAH prajJasAH, tadyathApaJcandriyatiryagyonikAH paJcendriyatiryagyonikeSu upapaghamAnA nairayikebhyo vA tiryagyonikebhyo vA manuSyebhyo vA devebhyo vA upapadheran , teSAmeva khalu sa pazcendriyatiryagyonikaH paJcandriyatiryagyonikatvaM viprajahat nairayikatayA vA yAvat devatayAbopAgacchet , manuSyAcaturgatikAzcaturAgatikAH evameva manuSyA apiaasuu032|| TIkA-paMcidiyatirikkhajoNiyA' ityAdi-sUtradvaya spaSTam , navarapazcendriyAzca te tiryagyonikAH paJcendriyatiryagyonikAH, nairayikatayA vA yAvat' ityatra yAvatpadena ' tiryagyonikatayA, manuSyataye '-ti saGgrAhyam // sU0 31 // jIvAdhikArAda dvIndriyAn asamArabhamANasya samArabhamANasya ca saMyamAsaMyamAn nirUpayituM sUtradvayamAha mUlam-veiMdiyANaM jIvA asamArabhamANassa cauvihe saMjame kajai, taM jahA-jibbhAmayAo sokkhAo avavarovittAbhavai1, jibbhAmaeNaM dukkheNaM asaMjogettA bhavai 2, phAsamayAo sokkhAo avavarovettA bhavai 3, phAsamaeNaM dukkhaNaM asaMjo___ jIvake adhikArako lekarahI ava sUtrakAra paJcendriya tiryaJca aura manuSyoMkA nirUpaNa karane ke liye do sUtra kahate haiMTIkArtha-paMcidiya tirikkhajoNiyA ityAdi sUtra 31 // paJcendriya tiryaJca-cAroM gatimeM AnevAle aura cAroM gatiyoM se Akara paJcendriyatiryazcarUpase utpanna honevAle hote haiM-ityAdi rUpase isa sUtrakI vyAkhyA sugama hai / mU0 31 // jIvane adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sarakAra paMcendriya ti ane manuSyanuM nirUpaNa karavA nimitta be sUtre kahe che. ___" paMciMdiyatirikkhajoNiyA" tyaahTIkAtha-pacendriya tiya cAra gatiomAM gamana karanA heya che ane cAre gatiomAMthI AvIne pacedriya tiryaMcAmAM utpanna thanArA hoya che. A sUtranI vyAkhyA sugama hovAthI ahIM vadhu vivecana karavAnI jarUra nathI. te sa. 31 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAsthA.4.49.32dvIndriyAnmasamArama-samArabhamANasyasayamAsaMni. 443 gettA bhavai 4, veiMdiyANaM jIvA samArabhamANassa cauvihe asaMjame kajjai, taM jahA-jibhAmayAo sokkhAo babarovittA bhavai, 1, jibbhAmaeNaM dukkheNaM saMjogittA bhavai 2, phAsamayAo sokkhAo vavarovettA bhavai 3, phAsamaeNaM dukkheNaM saMjogittA bhavai 4 // sU0 32 // ___chAyA-dvIndriyAn khalu jIvAn asamArabhamANasya caturvidhaH saMyamaH kriyate, tadyathA-jihAmayAt saukhyAt avyaparopayitA bhavati ? jihAmayena duHkhena asaMyojayitA bhavati 2, sparzamayAt saukhyAt avyaparopayitA bhavati 3, sparzamaye'na duHkhena asaMyojayitA bhavati / dvIndriyAn khalu jIvAn samArabhamANasya caturvidho'saMyamaH kriyate, tadyathA-jihAmayAt saukhyAt vyaparopayitA bhavati 1, jihAmayena duHkhena saMyojayitA bhavati 2, sparzamayAt saukhyAt vyaparopayitA bhavati 3, sparzamayena duHkhena saMyojayitA bhavati 4 // sU0 32 / / TIkA- veiMdiyANaM ityAdi-spaSTam , navara-dvIndriyAn jIvAn asamArabhamANasya-avirAdhayatazcaturvidhaH-catuSpakAraH saMyamaH kriyate-vidhIyate, tadyathA-jihAmayAt-saukhyAt-rasAsvAdanajanyamukhAt avyaparopayitA-dvIndri jIvake adhikArako lekarahI aba sUtrakAra dvIndriya jIvoMkI virA. dhanA nahIM karanevAle jIvake aura unakI virAdhanA karanevAle jIvake saMyama asaMyamakI nirUpaNA do sUtrase karate haiM 'beiMdiyANaM jIvA asamArabhamANassa' ityAdi sUtra 32 // TIkArtha-do indriya jIvoMkI virAdhanA nahIM karanevAlA jIva cAra prakArakA saMyama karatAhai / jaise-vaha unakA jihA sambandhI sukhakA aviyoga karanevAlA hotA hai, arthAt-jojIva dvIndriya jIvakI virAdhanA nahIM karatA hai vaha unheM rasanA indriyajanya sukhase rasAsvAdanase jAyamAna sukhase jIvane adhikAra cAle che. tethI have sUtrakAra dvInidraya jIvanI virAdhanA nahI karanArA saMyamI jIvanA saMyamanuM ane temanI virAdhanA karanArA asaMyamI jIvonA asaMyamanuM be satra dvArA nirUpaNa kare che- "be iMdiyArNa jIvA asamArabhamANassa" tyaahiTIkArthIndriya jIvonI virAdhanA nahI karanAro jIva cAra prakArane saMyama kare che-(1) te temanA jihuvA saMbaMdhI sukhano viyega karanAro hete nathI. eTale ke jIva dvIndriya jIvonI virAdhanA karatuM nathI, te temane rasanendriya janya sukhathI (rasAsvAdathI prApta thatAM sukhathI) vaMcita karatuM nathI. zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra sthAnAGgasUtre yAn jIvAn avinAzayitA - aviyojayitA bhavati 1, jihvAmayena duHkhena asaMyojayitA bhavatItyarthaH |2| sparzamayAt saukhyAdavyaparopayitA bhavati 3, sparzamayena duHkhenA saMyojayitA bhavati 4 iti caturvidhaH saMyamaH / dvIndriyAn jIvAn samArabhamANasya caturvidho'saMyamo yathA - jihAmayAt saukhyAd vyaparopayitA bhavati 1 jihAmayena duHkhena saMyojayitA bhavati 2, sparzamayAt saukhyAd vyaparopayitA bhavati 3, sparzamayena duHkhena saMyojayitA bhavati 4 / sU0 32 || vaMcita nahIM karatA hai| yadi vaha aisA karatA hai, to vaha unakI virAdhanA karatA hai / tathA - jihAmaya duHkhase vaha unakA asaMyojayitA hotA hai 2 / isI tarahase vaha unake sparzana indriyake sukhakA aviyoga karanevAlA hotA hai 3 aura sparzana indriyake duHkha se vaha unake saMyukta karAnevAlA nahIM hotA hai 4 / isa prakAra vaha unake sparzana aura rasanA indriyake sukhakA avidhvaMsaka hone se inake duHkhakA saMyojaka nahIM hone se saMyamakA pAtra banatA hai, aura jaba vaha hIndriya jIvoMkI virAdhanA karatA hai, taba vaha caturvidha asaMyamakA pAtra hotA hai - vaha jaba unakI jihAke sukhakA vyaparopaNa karanevAlA hotA hai, 1 jihAke duHkha se unheM saMyojita karatA hai, 2 sparzake sukhase unheM vyaparopita karatA hai evaM sparzanendriyako duHkha pahuMce aisA kArya jaba vaha karatA hai, to isa prakArakI unake prati kI gaI pravRtti se vaha unakA virAdhaka honese cAra ethI UlTu temane A prakAranA sukhathI vaMcita karanAra jIva temane virAdhaka gaNAya che. (2) te jivAnA duHkhathI temane saceAjIta karatA nathI eTale ke temane jivAthI rahita karIne duHkhI karatA nathI. (3) te temanA sparze - ndriyanA sukhanA avicAga karanAro hAya che eTale ke temane sparzendriyajanya sukhathI vaMcita karanArA hAtA nathI. (4) te temane sparzendriyanA duHkhathI yukta karanArA paNa hAtA nathI. A prakAre te temanA sparzendriya ane rasanendriyajanya sukhane avidhvaMsaka hAvAthI temanA duHkhanA sa'ceAjaka nahI' DAvAthI saMyamI gaNavAne cAgya ane che. dvIndriya jIvAnI virAdhanA karanArA jIva cAra prakAranA asaMyama seve che--(1) te temanI jihvA saMbadhI sukhathI temane vAMcita karanAro hoya che. (2) te temane bhiDvAnA duHmayI saMyokata ( yukta ) pure che. (3) te temane sparza sa MbaMdhI sukhathI 'cita karanArA hoya che. (4) ane temane sparzedegndriya sa`badhI duHkhathI sayeAjIta karanArA hoya che. A cAra prakAra temanI virAdhanA karanArA jIva cAra prakAranA asayamathI yukta thavAne kAraNe zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04304 sU033 nairayikAdijIvAnAM kriyAnirUpaNam 445 jIvAdhikArAdeva samyagdRSTInAM nairayikAdInAM jIvAnAM kriyA nirUpayitumAha mUlam-sammadihiyANaM NeraiyANaM cattAri kiriyAo, paNNattAo, taM jahA-AraMbhiyA 1, pariggahiyA 2, mAyAvattiyA 3, apaccakkhANakiriyA 4 // ___ sammaddiSTriyANamasurakumArANaM cattAri kiriyAo paNNattAo, taM jahA-evaMceva, evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM ||suu033|| ____ chAyA-samyagdRSTInAM nairayikANAM catasraH kriyAH prajJaptAH, tadyathA-ArambhikI 1, pArigrahikI 2, mAyApratyayikI 3, apratyAkhyAnakriyAH 4 / samyagdRSTInAmasurakumArANAM catasraH kriyAH prajJaptAH, tadyathA-evameva, evaM vikalendriyavarja yAvat vaimAnikAnAm ||muu033|| ___TIkA-" sammadihiyA NaM "-samyagdRSTInAM nairayikANAM=nArakANAM jIvAnAM catasro'nupadaM vakSyamANAH kriyAH prajJaptAH, mithyAtvakriyAyA virahAt , tadyathAArambhikI, pArigrahikI, mAyApatyayikI, apratyAkhyAnakriyA 4H / prakArake asaMyamakA pAtra hotAhai / isa kathanakA sArAMza aisA hai ki do indriya jIvake sparzana aura rasanA ye dohI indriyAM hotI haiM-unakI ina do indriyoM ko kisI bhI tarahase kaSTa na pahU~ce aisI pravRtti karanevAlA aura una do indriyoMko ArAmahI pahuMce aisI pravRtti karanevAlA jIva cAra prakAra ke saMyamakA aura unake pratikUla pravRtti karanevAlA jIva cAra prakArake asaMyamakA pAtra hotA hai / sU0 32 // jIvake adhikArako lekarahI aba sUtrakAra samyagdRSTi nairayika jIvoM kI kriyAkA nirUpaNa karate haiNasaMyamI gaNAya che. A kathanane bhAvArtha pramANe che-dvIndriya jIvane jIbha ane spazendriya, A be indriye ja hoya che. temanI A be indriyane koI paNa prakAre kaTa na pahoMce ane temane ArAma ja maLe evI pravRtti karanAra jIvane cAra prakAranA saMyamane pAtra gaNo che ane emane pratikULa thaI paDe evI pravRtti karanAra chavane cAra prakAranA asaMyane pAtra kahyo che. sU. 32 jIvane adhikAra cAlu hovAthI have sUtrakAra samyagadaSTi nairayika jIvonI miyAnuM ni355 re che. " sammadidviyANaM neraiyANaM " tyA: zrI.sthAnAMgasatra:03 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre " sammaddiSTiyANamasurakumArANaM " ityAdi-spaSTam , navaram-evam nairayikANAmiva, vikalendriyavarja-vikalendriyAH-ekadvitricaturindriyajIvAH, tAn varjitvA-vihAya asurakumArebhya Arabhya vaimAnikaparyantAnAmArambhikyA dayazcatasraH kriyAH kintu mithyAdarzanamatyayikI kriyAmAzritva pazcApi kriyA bhavanti / / sU0 33 // pUrva kriyA uktAH tadvAn jIvaH vidyamAnAn guNAnnAzayati asataHguNAn prakaTayati ceti pradarzayituM sUtradvayamAha mUlam -cauhiM ThANehiM saMte guNe nAsejjA, taM jahA-. koheNaM1,paDiniveseNaM2, akayaNNuyAe3,micchattAbhiniveseNaM4(1) cauhi ThANehiM asaMteguNe dovejjA, taM jahA-abbhAsavattiyaM paracchandANuvattiyaM 2, kajaheuM3, kayapaDikaiyei 4vA (2)suu034|| TIkArtha-sammapiDiyANaM neraiyANaM' ityAdi sUtra 33 // jo samyagdRSTi nairayika haiM, unake cAra kriyAe~ hotI haiM-ve isa prakArase haiM-jaise-ArambhikI 1 pArigrahikI 2 mAyA pratyayikI 3 aura apratyakhyAna kriyA yahAM mithyAtva kriyA nahIM hotI hai| __samyagdRSTi asurakumAroMke bhI yehI pUrvokta cAra kriyAe~ hotI haiN| yahAM para bhI mithyAtva kriyA nahIM hotiihai| tathA yehI cAra kriyAe~ ekendriya doindriya. teindriya aura cauindriya jIvoMko choDakara bAkIke vaimAnika paryanta jovoMko hotI haiM aisA jAnanA cAhiye vikalendriya jIvoMko mithyAdRSTi honese cAra kriyAe~ nahIM hotI haiM kintu mithyA. darzana pratyayikI kriyAko Azrita karake pAMcoM bhI kriyAe~ hotI haiN|mu.33|| TIkAtha-samyagRSTi nArakamAM cAra prakAranI kriyAone sadUbhAva hoya che, te yAra prAnIya pramANe che-(1) bhAramiDI, (2) pArizraDisI, (3) bhaay| pratyayikI ane apratyAkhyAna kriyA. temanAmAM mithyAtva kiyAne sadubhAva hotuM nathI. samyagdaSTi asurakumAromAM paNa uparyukta cAra kriyAone ja saddabhAva hoya che. temanAmAM paNa mithyAtva kiyAne abhAva hoya che tathA A kriyAone sadA bhAva ekendriya, hIndriya, trIndriya ane caturindriya sivAyanA vaimAnika paryAnA chamAM paNa hoya che. vikasendriya jIve mithyASTi ja hoya che, te kAraNe temanAmAM pUrvokta cAra kriyAone te sadUbhAva hoya che ja, paNa te uparAMta mithyAdarzana pratyayikI kriyAne paNa sadbhAva heya che. te sU. 33 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU033 nairayikAdijIvAnAM kriyAnirUpaNam 447 chAyA-caturbhiH sthAnaH sato guNAn nAzayati, tadyathA-krodhena 1, prati. nivezena 2, akRtajJatayA 3, mithyAtvAbhinivezena c| (1) caturbhiH sthAnairasato guNAn dIpayati, tadyathA-abhyAsapratyayaM 1, para. cchandAnuvRttikaM 2, kAryahetoH 3, kRtapratikRtiteti 4 (2) // 34 // TIkA-'cauhi ThANehiM ' ityAdi caturbhiH-vakSyamANaiH sthAnaH-kAraNaiH jIvaH sato-vidyamAnAn guNAn nAzayati, tadyathA-krodhena 1, tathA pratinivezena ahaGkAreNa ' ayaM pUjyate'he. tune ' tyevaM parasatkArA'sahanarUpeNa 2, tathA-akRtajJatayA parakRtopakAravisma ukta kriyAzAlI jIva vidyamAna guNoMko naSTa kara detA hai aura dUsaroMmeM avidyamAna guNoMko pragaTa karatA hai yahI bAta aba sUtrakAra prakaTa karate haiM-'cauhi ThANehiM saMte guNe nAsejjA' ityAdi sUtra34 // TIkArtha-cAra kAraNoMse jIva vidyamAna guNoMkA nAza karatA hai jaise krodhase 1 pratinivezase 2 akRtajJatAse 3 aura mithyAtvAbhinivezase 4 inameM krodha yaha kaSAyahai, kSamAke viparIta jitanI bhI AtmAkI vikRtirUpa pariNati hai vaha krodhahai 1 pratiniveza nAma ahaGkArakA hai " yaha vinAhI kAraNake mAnanIya ho rahA hai " isa prakArako jo parake satkA. rako asahana karanerUpa jo vRtti hai vaha ahaGkArahai / 2 dUsareke kiye hue upakArako bhUla jAnA isakA nAma akRtajJatA hai 3 aura mithyAdarzanake pUrvokta kriyAzAlI jI vidyamAna guNane nAza karI nAkhe che ane anya jIvomAM je guNe vidyamAna na hoya tenuM temanAmAM AropaNa kare che. e ja vAta sUtrakAra have prakaTa kare che. " cauhi ThANehi saMte guNe nAsejjA" tyAha TIkAI-nIcenA cAra guNene lIdhe jIva vidyamAna guNone nAza kare che- (1) odhane 42, pratinivezane 12, (3) kRtajJatAne 20, (4) mithyAtva abhinivezane kAraNe. krodha kaSAyarUpa che, kSamAthI viparIta evI AtmAnI je vikRtirUpa pariNati che tene krodha kahe che. pratiniveza eTale ahaMkAra. keIne mAna maLatuM joIne manamAM A prakAranI vRtti utpanna thavI ke "A mANasa vinA kAraNe mAnanIya banI rahyo che, tenuM nAma ahaMkAra che. A ahaMkArane lIdhe anyane satkAra Adi sahana thatuM nathI. anya dvArA karavAmAM AvelA upakArane bhUlI javA, tenuM nAma akRtajJatA che. mithyAdarzananA udayathI je zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre raNena 3, tathA-mithyAtvAminivezena-mithyAtvAt-mithyAdarzanodayAda yo'bhiniveza Agrahastena vodhaviparyAsena, uktazca-" roseNa paDiniveseNa tahaya akayaNNumiccha bhAveNaM / saMtaguNe nAsittA bhAsai aguNe asaMte vA // 1 // chAyA-roSeNa pratinivezena tathaivA'kRtajJamithyAbhAvena / sadguNAn nAzayitvA bhASate'guNAnasataH // 1 // iti / (1) " cauhi ThANehiM asaMte " ityAdi-caturbhiH sthAnaH parasyAsato guNAn dIpayati, tadyathA-abhyAsapratyayam-abhyAsaH-guNavarNanakaraNasvabhAvaH sa pratyayonimittaM yatra guNadIpane tadabhyAsapratyayaM, yato'bhyAsAnniviSayA'pi niSpayojanA'pica pravRttirbhavatIti loke dRzyate 1, tathA-paracchandAnuvRttika-paracchandasya anyajanAbhiprAyasthAnuvRttiH-anugamanaM yatra dIpane tat paracchandAnuttika dIpanam 2 udayase jo abhiniveza Agraha hotA hai usakA nAma mithyAtvAminivezahai 4 yaha mithyAtvAbhiniveza bodhapse ulTA hotA hai kahA bhI hai" roseNaM paDiniveseNa" ityAdi / jIva roSa-krodhase pratinivezase akRtajJatAse aura mithyAtvabhAvase vidyamAna guNoM ko naSTa karake dUsaroMke avidyamAna durguNoMko prakaTa karatA hai // 1 // jIba cAra kAraNoMse parake asat guNoMko prakAzita karatAhai, aura unheM caDhA baDhAkara kahatA hai-ve cAra kAraNa ye haiM-abhyAsapratyaya 1 paracchandAnuvRttika 2 kArya hetu 3 aura kRtapratikRtitA 4 (2) jisa guNavarNanameM guNavarNana karanekA svabhAva kAraNa hotAhai,vaha guNadI. pana abhyAsa pratyayahai kyoMki abhyAsase vinA viSayake bhI aura vinA prayojanake bhI lokameM pravRtti hotI dekhI jAtI hai / tAtparya yaha hai ki Abhiniveza-durAgraha utpanna thAya che tene mithyAtvAbhiniveza kahe che. A mithyAtvAbhiniveza bedhathI ulTa hoya che. kahyuM paNa che ke "roseNaM paDiniveseNa" tyATi "71 adhathI, ma rathI, bhkRtjnytAthI ane mithyAtvabhAvathI vidyamAna guNane naSTa karIne anyanA avidyamAna dazAne prakaTa kare che. jIva cAra kAraNothI anyane avidyamAna guNene prakaTa kare che athavA temane vadhArI vadhArIne kahyA kare che. tayAra 412 / / naye prabhArI Hai cha-(1) bhalyAsa pratyaya, (2) 5227nhAnutti, (3) [ tu bhane (4) pRtapratikRtitA. je guNavarNanamAM guNavarNana karavAne svabhAva kAraNabhUta hoya che, te guNuprakAzanane abhyAsa pratyaya (abhyAsa rUpa kAraNathI yukta) guNaprakAzana kahe che, kAraNa ke Tevane kAraNe prayajana vinA paNa lekamAM AvI pravRtti thatI zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA04 u04 sU034 vidyamAnaguNanAzAvidyamAnaguNaprakaTam 549 tathA-kAryahetoH-kAryameva hetuH kAryahetustasmAt-svAbhilapita-kArya sAdhanAya paramanukUlayituM parasyAsato guNAn dIpayatItyarthaH 3, tathA-kRtaprati kRteti-kenacijjanena kasyacidupakRtaM sa tasyopakarturasato'pi guNAn pratyupakArAthaimutkIrtayatIti kRtapratikRtiH tasyAbhAva kRtamatikRtiteti hetoH // 4 // muu034|| jinameM jo guNa nahIM haiM, unakA vahAM para kathana karanA yaha bAta abhyA. sase bhI hotI hai / jaise cAraNa AdikoM meM yaha bAta pAI jAtI hai unakA svabhAvahI kucha aisA hotA hai ki jisase ve asat guNoMkA atizaya rUpase varNana kiyA karate haiN| tathA jisa asat-guNakathanameM dUsare janake abhiprAyakA anugamana (pIche calanA) kAraNa hotA hai, vaha paracchandAnuvRttika dIpana hai 2 / isa paracchandAnuvartana meM guNadIpana kartAkA aisA bhAva rahatA hai ki dUsaroMne inake guNoM kA varNana kiyAhai, ataH hameM bhI isake guNoMkA varNana karanA cAhiye / tathA eka guNadIpana aisA hotA hai jo apane abhilaSita kAryako siddha karaneke liye kiyA jAtA hai, isase vaha apane anukUla ho jAtA hai| aura phira abhilaSita kArya siddha karA liyA jAtA hai, aura asat eka guNadIpana aisA hotA hai, jo apane upakArIjanake pratyupakArake nimitta kiyA jAtA hai, isIkA nAma pratikRtitA hai / / sU0 34 / / jovAmAM Ave che. eTale ke je leke mAM je guNone saddabhAva na hoya te guNonuM AropaNa karavAnuM kArya abhyAsathI paNa thaI zake che. cAraNa vageremAM A prakArane abhyAsa jovAmAM Ave che. temane svabhAva ja e hoya che ke avidyamAna guNonuM vyaktimAM AropaNa karIne tenI atizayokti bharI prazaMsA karavAnI temane phAvaTa AvI gaI hoya che. je guNakathanamAM anyanA abhiprAyane ja anusaravAmAM Ave che evA guNakathanane paracchandAnuvRttika kahe che. A prakAre anyanA guNene prakaTa karanAranI vRtti evI hoya che ke bIjA loko tenA guNenI prazaMsA kare che, te mAre paNa ema ja karavuM joIe. (3) koI vakhata pitAnA Icchita kAryane pAra pADavA mATe paNa anyanA avidyamAna guNone prakaTa karavAmAM Ave che. A prakAre te vyaktine pitAne anukULa banAvI daIne dhAryuM kArya tenI pAse karAvI levAya che. (4) pitAne upakAra karanAra pratye kRtajJatAne bhAva prakaTa karavA mATe paNa tenA avidyamAna guNone prakaTa karavAmAM Ave che. tenuM nAma ja pratikRtitA che. che sU. 34 che sthA-57 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 sthAnAgasUtre pUrva sadguNanAzatA sadguNadIpane ukte, te ca jIvasya zarIrotpattinivRttI vinA na sambhava iti zarIrotpattinirvRttikAraNAni nirUpayitumAha mUlam-NeraiyANaM cauhiM ThANehiM sarIruppattIsiyA, taM jahA-koheNaM 1, mANeNaM 2, mayAe 3, lobheNaM 4, evaM jAva vemANiyANaM / NeraiyANaM cauhiM ThANehiM nivattie sarIre paNNatte, taM jahAkohanivvattie jAva lobhanivvattie, evaM jAva vemaanniyaannaaNsuu.35|| ___ chAyA nairayikANAM caturbhiH sthAnaiH zarIrotpattiH syAt , tadyathA-krodhena1, mAnena 2, mAyayA 3, lobhena 4 / evaM yAvat vaimAnikAnAm / nairayikANAM caturbhiH sthAnaH nirvatitaM zarIra prajJaptam , tadyathA-krodhA. nivartitaM yAvat lobhanivartitam, evaM yAvad vaimAnikAnAm // 35 // TIkA-'cauhi ThANehiM sarIruppattI' ityAdi-caturbhi:-anupadaM vakSyamANaiH krodhAdibhiH caturbhiH sthAnaH-kAraNaiH zarIrotpattiH syAt, tadyathA-krodhena 1, mAnena 2, mAyayA 3, lobhena 4 ceti, iha krodhAdayaH karma sadguNoMkA nAza aura asadguNoMkA dIpana ye do bAte jIvako jaba taka zarIrakI utpatti yA usakI nivRtti nahIM ho jAya, taba taka nahIM hotI haiM, ataH aba sUtrakAra zarIrakI utpatti aura nivRttike jo kAraNa haiM unakA nirUpaNa karate haiM-'NeraiyANaM cauhi ThANehiM' ityAdi nairayikoMke cAra kAraNoMse zarIrakI utpatti hotI hai, jaise-krodhase 1 mAnase 2 mAyAse 3 aura lobhase 4 isI tarahakA kathana yAvata vaimAnika jIvoMke bhI jAnanA cAhiye / yahAM jo krodhAdikoMko zarIrotpattikA hetu kahA gayA hai, usakA kAraNa aisA hai ki krodhAdika karma | sadaguNono nAza ane asadUguNanuM (avidyamAna guNenuM) prakAzana, A be vAta jyAM sudhI jIvanA zarIranI utpatti athavA tenI nivRtti thaI na jAya tyAM sudhI saMbhavatI nathI. tethI have sUtrakAra zarIranI utpatti ane nivRttinA je kAraNe che tenuM nirUpaNa kare che. "NeraiyANe cauhi ThANehiM" tyAla nArakAne cAra kAraNene lIdhe zarIranI utpatti thAya che. (1) krodhathI, (2) bhAnathI, (3) mAyAthI bhane (4) bAlathI. A prakAranuM kathana vaimAnika paryantanA jIva viSe paNa samajavuM. ahIM je krodha Adine zarIretpattimAM kAraNarUpa gaNyA che, tenuM kAraNa e che ke zrI.sthAnAMgasUtra :03 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA04304sU034 vidyamAnaguNanAzAvidyamAnaguNaprakaTama 451 bandhanahetavaH, karma ca zarIrotpattinimittamiti zarIrotpattikAraNI-bhUtakarmaNaH kAryasya kAraNIbhUteSu krodhAdiSu caturSu zarIrotpattikaraNatvamupacarya zarIrotpatti kAraNatayA krodhAdhupAdAnamiti / " cauhiM ThANehiM nivvattie " ityAdi-spaSTam-navaram-nirvatitaM-niSpAditaM, kaistadityapekSAyAmAha-caturbhiH krodhAdibhiriti yadyapi krodhAdinirvatitaM karmatanirvatitaM zarIraM tathA'pi zarIranivartanakAraNakAraNe zarIranivartanakAraNatvamupacarya zarIranirvatanakAraNatayA krodhAdyupAdAnam ityAzayenAha-' krodha bandhanake hetu hote haiM aura karma zarIrotpattimeM nimitta hotAhai, isaliye zarIrakI utpattikA kAraNabhUta jo karma hai, usa kAryabhUta karmake kAraNa krodhAdika cAroMmeM zarIrotpattike kAraNatvakA upacAra karake unheM zarIrotpattikA kAraNa kahA gayA hai| ____"ca uhiM ThANehiM nivvattie " ityAdi--cAra kAraNoMse nirvartita zarIra kahA gayA hai ve cAra kAraNa ye haiM-jaise krodhase nirtita1 yAvat lobhase nirvartita / isI tarahakA kathana yAvat vaimAnikoMke jAnanA cAhiye / yadyapi krodhAdikoMse nirvartita karma hotA hai, aura karmase nivartita zarIra hotA hai, phira bhI jo yahAM krodhAdikase nirvartita niSpA. dita zarIrako kahA gayA hai, vaha zarIra nirvatanake kAraNa jo karma haiM una karmoM ke kAraNa jo krodhAdika haiM, unameM zarIra nirvatanake prati kAraNatAkA upacAra karake una krodhAdikoMkA kAraNarUpase upAdAna krodhAdika karmabandhananA heturUpa hoya che ane karma zarIratpattimAM nimitta rUpa hoya che. tethI zarIranI utpattinA kAraNabhUta je karma che te kAryabhUta karmanA kAraNarUpa krodhAdika cAremAM zarIratpattinA kAraNatvane upacAra karIne temane ja (krodha, mAna, mAyA ane lebhane) ja zarIratpattinAM kAraNarUpa vAma mAveza che. " ca uhi ThANehi nivvattie" tyAha zarIrane cAra kAraNothI nirvartita (niSpAdita) kahyuM che. te cAra kAraNe nIya pramANe cha-(1) adhathI nitita, (2) mAnathI nitita, (3) bhAyAthI nirvartita ane (4) lebhathI nirvartita. A prakAranuM kathana vaimAnike paryantanA samasta jI viSe paNa samajavuM. jo ke krodhAdike vaDe nirvartita karma hoya che ane karma vaDe nirvatiMta zarIra hoya che, chatAM paNa ahIM zarIrane krodhAdikethI nivartita (niSpAdita) kahevAnuM kAraNa e che ke zarIra nirvatananA kAraNabhUta je karmo che te karmonA kAraNabhUta je kodhAdike che, temAM zarIra zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre nirvatitam' ityAdi yAvatpadena mAnanirvatitaM, mAyAni titaM, iti padadvaya grAhya tathA lomanivartitam (nanu pUrva mutpattirukkaiva tatraivAsyAapi gatArthatAsyAdeva pRthanirvRtti kathanaM kimarthamiti cecchrayatAm tatrotpattizabdenA''rambho. gRhyate'tra nitizabdena tu niSpatti hyata iti tayorbhedo bodhyaH // 35 // ___pUrva krodhAdayaH zarIrahetaba uktAH, krodhAdinigrahAstu dhasya hetavaH iti dharma dvArANi nirUpayitumAha mUlam-cattAri dhammadArA paNNatA, taM jahA-khatI 1, muttI 2, ajave 3, madave 4 // sU0 36 // chAyA-catvAri dharmadvArANi prajJaptAni, tadyathA-zAntiH 1, muktiH 2, ArjavaM 3, mArdavam 4 // mU0 36 // kiyA gayA hai, yahAM yAvatpadase mAna nirvatita aura mAyA nirvartita ina padoMkA grahaNa huA hai zaMkA--pahile jo utpatti kahI gaI hai, so usakehI kahanese krodha nirvatita Adi zarIrakA kathana ho hI jAtAhai, phira ise svatantra rUpase kahanekI kyA AvazyaktA huI ? u0--pahile jo utpattikA kathana kiyA gayA hai-so vahAM utpatti zabdase Arambha mAtra gRhIta huA hai, aura yahAM nirvartita zabdase niSpatti gRhIta huI hai isaliye donoMkA pRthak rUpase kathana kiyA gayA hai / / sU0 35 // ___ krodhAdikoMmeM zarIra hetutAkA kathana karake aba sUtrakAra krodhAdikokA nigraha dharmakA hetuhai, isa abhiprAyase dharmadvAroMkA nirUpaNakarate haiM nirvatana pratye kAraNatAne upacAra karIne te kedhAdikane kAraNa rUpe grahaNa karavAmAM Avela che. zaMkA-pahelAM je zarIrAtpattinuM kathana karyuM che, te kathana dvArA ja krodha nivartita Adi zarIranuM kathana te thaIja gayuM che, chatAM ahIM tenuM svataMtra rUpe kathana karavAnI zI AvazyakatA che ? uttara-pahelAM je utpattinuM kathana karyuM che, tathA utpatti zarIra vaDe mAtra AraMbha ja gRhIta thaye che, ane ahIM nirvatita zabda vaDe niSpatti gRhIta thaI che. tethI bannenuM alaga alaga rUpe kathana karavAmAM AvyuM che. sU. 35 krodhAdikene ja zarIrespattinA kAraNabhUta batAvIne have sUtrakAra e prakaTa karavA mAge che ke dhAdikene nigraha ja dharmanA hetu rUpa che. tethI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU036 dharmadvAranirUpaNam TIkA-" cattAri dhammadArA" ityAdi-dharmasya-zrutacAritralakSaNasya dvArANi-dvArANIva dvArANi-dvArasadRzAni- upAyabhUtAni catvAri-varatUni prajJatAni, tAni kAni ? ityapekSAyAmAha-tadhathetyAdi-zAnti:-kSamA Akro. zAdizravaNe'pi krodhatyAga:-krodhodayanirodhaH 1, tathA-muktiH-mocanaM muktiHbAhyAbhyantaravastuSu tRSNAvicchedaH 2, tathA-Arjavam-RjutA-saralatA-mAyA rAhityam 3, tathA-mArdavaM-mRdutA-mAnaparihAraH 4 / / mU0 36 // pUrva kSAntyAdIni dharmadvArANItyuktAni, sAmpratamArambhAdIni nArakatvAdisAdhanakarmadvArANi nirUpayitumAha___ mUlam-cauhi ThANehiM jIvA NeraiyattAe kammaM pakareMti, taM jahA-mahAraMbhayAe 1, mahApariggayAe 2, paMciMdiyavaheNaM 3, kuNimAhAreNaM 4 (1) ___ 'cattAri dhammadArA paNNattA' ityAdi sUtra 36 // TIkArtha-dharmake dvAra cAra kahe gaye haiM-jaise-kSAnti 1 mukti Arjava 3 aura mArdava / zrutacAritra rUpa dharma hai, yaha prakaTa kiyA jA cukA hai, aise dharmake dvArake jaise-dvAra ye kSAnti Adi haiM / Akroza Adike sunane para bhI krodhakA tyAga honA krodhakI utpatti nahIM honA-isakA nAma kSAnti hai, bAhya aura Abhyantara vastuoMmeM tRSNAkA viccheda honA isakA nAma mukti hai| mAyApUrNa vyavahAra karanekA tyAga honA arthAt AtmAmeM RjutA yA saralatA AnA, isakA nAma Arjavahai, aura mAnakA parihAra karanA mRdutAkA AnA isakA nAma mArdava hai // sU0 36 // ve suutr||25bhaanu ni354 42 che. 'cattAri dhammadArA paNNattA' tyAla Ntha-mana yA2 2 4i che-(1) kSAnti, (2) musti, (3) mA ane mArdava. zrutacAritrarUpa dharma che, e vAta te AgaLa prakaTa thaI cukI che. te dharmanAM dvAra samAna kSAti Adine batAvyAM che. Akroza Adi sAMbhaLavA paDe tyAre krodha na kare paNa zAnta rahevuM tenuM nAma kSatti che. bAhya ane Abhyantara vastuonI tRSNane tyAga kare, tRSNane vichera kare tenuM nAma mukti che. mAyApUrNa vyavahArane kapaTayukta vyavahArane tyAga kara eTale ke AtmA RjutA (saraLatA) nA guNathI yukta thave tenuM nAma Arjava che, mAnane parityAga karIne mRdutA dhAraNa 12vI tenu nAma bhAva cha. // sU. 6 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 sthAnAGgasUtre ___ cauhiM ThANehi jIvA tirikkhajoNiyattAe kammaM pakareMti taM jahA-mAillayAe 1 NiyaDillayAe 2, aliyavayaNeNaM 3, kuDatulakuDamANeNaM 4 (2) / cauhi ThANehiM jIvA maNussattAe kammaM pagati, taM jahA-- pagaibhaddayAe 1, pagaiviNoyayAe 2, sANukosayAe 3, amacchariyayAe 4, (3) cauhi ThANehiM jIvA devAuyattAe pagati, taM jahAsarAgasaMjameNaM 1, saMjamAsaMjameNaM 2, bAlatavokammaNaM 3, akAmaNijarAe 4 // sU0 37 // chAyA-caturbhiH sthAnarjIvA nairayikatayA karma prakurvanti, tadyathA-mahA''rambhatayA 1, mahAparigrahatayA 2, paJcendriyavadhena 3, kuNimA (mAMsA )-- ''hAreNa tathA 4 / (1) caturbhiH sthAnIvA stiyagyonikatayA karma prakurvanti, tadyathA-mAyitayA 1, nikRtimattayA 2, alIkavacanena 3, kUTatulAkUTamAnena 4 (2) / caturbhiH sthAna vA manuSyatayA karma prakurvanti, tadyathA-prakRtibhadratayA 1, prakRtivinItatayA 2, sAnukrozatayA 3, amatsarikatayA 4 (3) / caturbhiH sthAna vA devAyuSyatayA karma prakurvanti, tayathA-sarAgasaMyamena 1, saMyamAsaMyamena 2, bAlatapaHkarmaNA 3, akAma nirjarayA 4 (4) // 37 // TIkA-' cauhi ThANehiM jIvA' ityAdi-catubhiH sthAnaH jIvAH narayikatayA-nArakatvena karma AyuSkAdi, prakurvanti, tadyathA-mahA''rambhatayA-mahAn jisa prakArase ye kSAnti Adi dharmake dvAra haiM, usI prakArase A. rambha Adi kArakatvake sAdhanabhUta karmoM ke dvAra haiM-yahI bAta aba sUtrakAra nirUpita karate haiM-'cauhi ThANehi jIvANeraiyattAe'ityAdisUtra37) TIkArtha-jIva cAra kAraNoMse nArakAyukA bandha karate haiM jaise-mahArambhatAse jema kSAnti Adi dharmanA dvAra che, e ja pramANe AraMbha Adi nArakatvanA sAdhanabhUta karmonAM dvAra che. e ja vAtanuM have sUtrakAra nIcenA savA 548 re cha-" cauhi ThANehi jIvA jeraiyattAe" tyaa:TIkAI-ve cAra kAraNane lIdhe nArakAyune anya kare che. te kAraNe nIce zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sughA TIkA sthA04 u0 4 sU037 nArakatvAdi sAdhanakarmadvAranirUpaNam 455 icchAparimANenAvihitamaryAdatvena bRhat ArambhaH-pRthivyAdhupamaInalakSaNo yasya sa mahA''rambhaH cakravartyAdiH, tasya bhAvo mahA''rambhatA, tayA mahA''rambhatayA 1, evaM parigraha tayA-parigRhyata iti parigrahaH-hiraNyasuvarNadvipadacatupadapramRtiH padArthaH, sa mahAn yasya sa mahAparigrahastattayA, tathA-paJcendriya vadhena 3, tathA-kUNimA''hAreNa-mAMsabhakSaNena 4 (1) " cauhiM ThANehiM jIvA tirikkhajoNiyattAe" ityAdi caturbhiH sthAnIvAstiryagyonikatayA karma prakurvanti, tadyathA-mAyitayAmAyA=manaH kauTilyaM, sA'styasyeti mAyI, tasya bhAvo mAyitA tayA mAyi1 mahAparigrahatAse2 paMcendriya vadhase 3 aura kuNimAhArase maaNsaahaarse4| jisane parigrahakA pramANa-icchAparimANa nahIM kiyAhai aura isI kAraNa jisakA Arambha pRthivyAdi jIvoMkA vadha-vRhat hai baDhA huA hai, aisA cakravartI Adijana yahAM mahArambhase liyA gyaahai| isa mahArambhakA jo bhAva hai, vaha mahArambhatA hai| isI prakArase hiraNya, suvarNa dvipada catuSpada Adi padArtha jisako adhika mAtrAmeM hai, aisA manuSya mahAparigrahase liyA gayA hai, isakA jo bhAva hai vaha mahAparigrahatA hai, tathA paJcendriya jIvoMkI jo hiMsA hai vaha paJcendriya vadha hai, aura mAMsakA AhAra karanA baha kuNimAhAra hai| inase jIva narakAyakA bandha karatA hai-- ___"cahiM ThANehiM jIvA tirikkhajoNiyattAe" ityAdi jIvacAra kAraNoMse tiryagAyukA bandha karatAhai, jaise-mAyAvI honese 1 prabhArI cha-(1) mA 22 matA, (2) mA pariyatA, (3) 5'yendriya 15thI, bhane (4) muzimAhArathI ( mAMsAhAra) jeNe parigrahanuM pramANa IcchA parimANu karyuM nathI ane eja kAraNe jo AraMbha (pRthvIkAya Adi nA vadharUpa AraMbha) vizeSa pramANavALe che evA cakaratI Adine mahA AraMbha karanArA samajavA. te mahAraMbhane je bhAva che tene mahAraMbhatA kahe che. e ja pramANe jenI pAse sonuM, cAMdI, dvIpada, catuSpada Adi padArtha adhika pramANamAM hoya che evA manuSyane mahAparigrahavALo kahyo che. mahAparigrahane je bhAva che tene mahA parigrahatA kahe che. paMcendriya jIvonI hatyA karavI tenuM nAma paMcedriya vadha che ane mAMsAhArane kuNimAhAra kahe che. A cAre kAraNene lIdhe jIva narakAyune bandha kare che. " cauhi ThANehi tirikkhajoNiyattAe" yA jIva nIcenA cAra kAraNone lIdhe tiryaMcAyune bandha kare che. (1) bhAyAvI upAthI, (2) nitimA DApAyI, (3) asatya kyanathI mane (4) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tayA 1, tathA-nikRtimattayA-nikRtiH-vaJcanArtha zarIracepTAdi anyathAkaraNarUpA sA'styasyeti nikRtimAn tasya bhAvo nikRtimattA, tayA nikRtimattayAgUDhamAyitayA 2, tathA-alIkavacanena-asatyabhASaNena 3, tathA-kUTatulAkUTamAnena-chalayuktatulayA kapaTamAnena 4 // (2) 'cauhi ThANehiM jIvA maNussattAe " ityAdi caturbhiH sthAnarjIvA manuSyatayA karma prakurvanti, tadyathA-prakRtibhadratayAprakRtyA svabhAvena bhadratA-parapIDA'nutpAdakatA prakRtibhadratA tayA 1, evaM prakRti. vinItatayA-svabhAvena suzIlatayA vinayasampannatayA 2, tathA-sAnukrozatayAdayAlutayA 3, amatsarikatayA-matsarikatA=paraguNAsahiSNutA na matsarikatA amatsarikatA tayA paraguNasahiSNutayA 4 / (3) nikRtivAlA honese 2 alIkavacanase 3 aura kUTatulA kUTamAnase 4 manakI kuTilatAkA nAma mAyAhai, yaha mAyA jisako hotI hai vaha mAyI hai, isa mAyIkA jo bhAva hai vaha mAyitAhai / dUsaroMko Thagane ke liye zarIra ceSTA AdikA anyathA karanA isakA nAma nikRti hai, yaha nikRti jisako hotI hai vaha nikRtimAna hai, isa nikRtimAnakA jo bhAva hai vaha nikRtimattA hai 2 mithyAbhASaNa karanA isakA nAma alI. kavacana hai, nAMpane taulaneke bAMToM AdikoMko kamatI baDhatI rakhanA isakA nAma kUTatulA kUTamAna hai, inase jIva tiryagAyukA bandha karatA hai (2) " carahiM ThANehiM jIvA maNussattAe" ityAdi--cAra kAraNoMse jIva manuSyAyukA bandha karatA hai-jaise-prakRtibhadratAse 1 prakRtivinItatAse2 sAnukrozatAse 3 aura amatsarikatAse 4 / svabhAvase hI dUsare beTA telamApa karavAthI, mananI kuTilatAne mAyA kahe che. te mAyAthI yukta jIvane mAyI kahe che. te mAyIne je bhAva che tene mAyitA kahe che. anyane Thaga. vAne mATe je vikRta zarIra ceSThA Adi karavAmAM Ave che tene nikRti kahe che. te nikRti jemAM hoya che tene nikRtimAna kahe che. A nikRtimAnane je bhAva che tene nikRtimattA kahe che. mithyA bhASaNa karavuM athavA asatya vacana belavA tenuM nAma alIkavacana che. telavA ane mApavA mATe beTA trAjavAM, kATalAM ke gaja Adi vAparavA tenuM nAma "kUTa tulA kUTa mAna" che. A prakAranA cAra kAraNone lIdhe jIva tiryagAyune bandha kare che. " cauhi ThANehi jIvA maNussattAe " tyAha--yA2 // 2 // sIdhe 71 manuSyAyuno man5 42 cha-(1) prakRti mAyI, (2) prati vinIta. tathI, (3) sAnuzatAthI bhane (4) samatsaritAthI. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u00 37 nArakatvAdisAdhanakarmadvAranirUpaNam 457 " cauhiM ThANehi jIvA devAuyattAe" ityAdi caturbhiH sthAnIvAH devA''yuSkatayA karma prakurvanti, tadyathA-sarAgasaMyamena=sakaSAyacAritreNa-rAgarahitasaMyamavatAmAyuSo bandhAbhAvAt 1, tathA-saMyamAsaMyamena-dvisvabhAvatvAddezasaMyamena 2 tathA-bAlatapaHkarmaNA bAlA iva bAlA:mithyAdRSTayasteSAM tapaHkarma-tapazcaryA vAlatapaHkarma tena bAlatapaHkarmaNA 3 / tathA-aAmanirjarayA-akAmena-nirjarAM pratyanicchayA nirjarA-karma nirjaraNa hetukA bubhukSAdi sahanarUpA aAmanirjarA tayA 4||muu0 37 // jIvoMko pIDA utpanna karane kI pariNatikA nahIM honA isakA nAma prakRtibhadratA hai, svabhAvataH suzIlatAkA honA arthAt vinaya saMpannatAkA sadbhAva isakA nAma prakRti vinItatA hai, dayAse yukta pariNatikA honA isakA nAma sAnukrozatA hai, evaM dUsaroMke guNoMko sahana karanekI kSamatAkA nahIM honA isakA nAma matsarikatAhai, aura isase viparIta vRttikA honA dUsaroM ke guNoMko sahana karanekI kSamatAkA honA isakA nAma amatsarikatAhai ina cAra bAtoMse jIva manuSyAyukA bandha karatAhai(3) " cauhiM ThANehiM jIvA devAuyattAe" ityAdi-cAra kAraNoMse jIva devAyukA bandha karate haiM-jaise-marAgasaMyamake pAlanase 1 saMyamA. saMyamake pAlanase 2 bAlatapake karanese 3 aura akAmanirjarAse4 rAgarahita saMyamakI ArAdhanAse AyukA bandha nahIM hotA hai, parantu rAgasahita kaSAyasahita saMyamake pAlanase devAyukA bandha hotA hai, dezasaMyamake pAlanase bhI devAyukA bandha hotAhai, sarAgasaMyama10 ve dasa guNa 1 anya jIvone pIDA utpanna karavAnI pariNatine svabhAvataH ja abhAva he tenuM nAma prakRti bhadratA che. svabhAvataH vinaya, zIlatA athavA suzIlatAne sadUbhAva have tenuM nAma prakRtivinItatA che. dayAthI yukta pariNati hovI tenuM nAma sAnukezatA che. anyanA guNone sahana karavAnI kSamatA nahIM hovI tenuM nAma matsarikatA che ane tenA karatAM viparIta vRttine sadUbhAva ho, anyanA guNene sahana karavAnI kSamatA hovI tenuM nAma amatsarikatA che. uparyukta cAra kAraNane lIdhe jIva manuSpAyune bandha kare che. ___ "cauhi ThANehi jIvA devAutAe" tyAha-mAyA2 ||2||ne sIdhe vaayune| anya re che.sAsa yamanI pAvanadhI (1)sayamA yamanA pAsanathI, (2) mA. tApanI ArAdhanAthI, (3) akAma nija rAthI ane (4) rAga sahita saMyamanI ArAdhanA karavAthI, (rAga rahita saMyamanI ArAdhanAthI devAyune bandha thata nathI, paNa rAga sahita, kaSAya sahita saMyamanA pAlanathI devAyune bandha thAya sthA0-58 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre sthAna taka aura saMyamAsaMyama 5 pAMca veM guNasthAna meM ( dezavirati zrAvaka ) hotA hai / bAla zabda se yahAM mithyAdRSTiyoMkA grahaNa huA hai, inakA jo tapa hai vaha bAlatapa hai, nirjarA karanekI icchA nahIM honese jo nirjarA hotI hai, vaha akAmanirjarA hai, jaise bubhukSA ( bhUkha ) Adi janya kaSToMkA sahana karanA, ghAlatapase aura akAmanirjarAse bhI devAyukA bandha hotA hai, isa sUtrakA Azaya aisA hai ki sarAgasaMghama aura saMyamAsaMyama ye samyamdarzana ke hone parahI ho sakate haiN| isaliye ye to vaimAnika devoMkIhI Ayuke kAraNa haiM anya Ayuke kAraNa nahIM haiN| bAlatapa Ayu akAma nijarA ye bhava. navAsI vyantara aura jyotiSI inakI Ayubandhake kAraNa haiN| yahAM aisI zaMkA ho sakatI hai, ki deva aura nArakI samyagdarzanake sadbhAvameM manuSyAyukAhI bandha karate haiM, aura manuSya evaM tiryazca devAyukAhI bandha karate haiM, to isakA abhiprAya kyA hai ? isakA abhiprAya aisA hai ki samyagdarzana AtmAkA eka nirmala pariNAma hai, isaliye vaha to karmabandhakA kAraNa hotA nahIM hai, parantu usake sadbhAvameM yadi AyukA bandha hotA hai to vaha niyamase vaimAnika devAyukAhI bandha hotA hai| che.) dezasaMyamane pAlanathI paNa jIva devAyune badha kare che sarAgasaMyamane sadUbhAva 10 dasamAM guNasthAna sudhI ane saMyamasaMyamane saddabhAva pAMcamAM guNasthAna sudhI hoya che. "bAla" zabda ahIM mithyAdaSTie mATe vaparAya che temanA tapane bAlatapa kahe che. nirjarA karavAnI IcchA karyA vinA je nirjarA thAya che tene akAma nirjarA kahe che. jemake bhUkha Adi janya kone sahana karavAthI akAmanirjarA thAya che. bAlatapa ane akAmanirjarA vaDe paNa devAyune bandha thAya che. A sUtrane bhAvArtha nIce pramANe che - sarogasaMyama ane saMyamasaMyama A bane samyagadarzanane sadabhAvamAM ja saMbhavI zake che, tethI te bane te vaimAnika devomAM ja utpatti karAve che, anya devAyuonA kAraNabhUta banatAM nathI. paraMtu bAlatapa ane akAmanirjarA Adine lIdhe jIva bhavanavAsI, vyantara, ane jyotiSI denA Ayune bandha kare che. ahIM kadAca evI zaMkA karavAmAM Ave ke deva ane nArakI samyaggadarzananA sadUbhAvamAM manuSpAyune ja bandha kare che ane manuSya ane tiryaMca devAyune ja banya kare che, te A kathananuM kAraNa zuM che? te zaMkAnuM samAdhAna karatAM sUtrakAra kahe che ke-samyaggadarzana AtmAnuM eka nirmaLa pariNAma che. tethI te te karmabaMdhanuM kAraNa banatuM nathI, paraMtu tenA bhAvamAM paNa jo Ayune khabdha thatuM hoya te niyamathI ja vaimAnika devAyune ja bandha thAya che. zrI.sthAnAMgasUtra :03 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU038 vAdyAdimedanirUpaNam 459 pUrva devotpattikAraNAnyabhihitAni, devAzca vAyanATathAdi ratimanto bhavantIti vAghAdi bhedAnnirUpayituM SaT sUtrImAha mUlam-caubihe vajje paNNatte, taM jahA-tate 1, vitate 2, ghaNe 3, jhusire 4 / (1) cauvihe gaTTe paNNatte, taM jahA-aMcie 1, ribhie 2, ArabhaDe 3, bhasole / / (2) cauThivahe gee paNNatte, taM jahA-ukkhittae 1, pattae 2, maMdae 3, roviMdae / (3) / ___caubbihe malle paNNatte, taM jahA-gaMthime 1, veDhime 2, pUrime 3, saMghAime 4 (4) caubihe alaMkAre paNNatte, taM jahA- kesAlaMkAre 1, vatthAlaMkAre 2, mallAlaMkAre 3, AbharaNAlaMkAre 45) cauThivahe abhiNae paNNatte, taM jahA-di,tie 1, paMDDasue 2, sAmaMtoSaNivAie 3, logamajjhAvasie / (6) ||suu0 38 // yadi isa para phirase aisA chA jAve ki yadi samyagdarzanake sadbhAvameM vaimAnika devAyukAhI bandha hotA hai| to phira devanArakiyoMke jo abhI manuSyAyukAhI usake sadbhAvameM bandha kahA gayA hai, so usakA nirvAha kaise hogA ? to isakA samAdhAna aisA hai ki yahAM jo aisA kahA gayA hai, ki jo prANI marakara cAroM gatiyoM meM janma le sakate haiM unakI apekSAse kahA gayA hai, aise janmavAle manuSya aura tiryaJcahI haiM devanArakI nahIM // sU0 37 // zaMkA-je samyagadarzananA sadUbhAvamAM vaimAnika devAyune ja bandha thato hoya, te tenA sadubhAvamAM (samyagadarzananA sadUbhAvamAM) deva ane nArakIyone manuSpAyune bandha thavAnI je vAta Ape hamaNAM ja kahI che te kevI rIte TakI zake che? uttara-ahIM je evuM kahevAmAM AvyuM che, tene marIne cAra gatiomAM janma laI zakanArA jIvonI apekSAe kahyuM che. evA janmavALA te manuSya ane tiya ca hoya che. devanArakI evAM janmavALAM hotA nathI. jAsU. 3LA zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 naangg chayA-caturvidhaM vAdya prajJaptam , tadyathA-tataM 1, vitataM 2, ghanaM 3, zuSiram 4 / (1) ___caturvidhaM nATayaM prajJaptam , tadyathA-azcitaM 1, ribhitam 2, AramaTaM 3, bhasolam 4 / (2) ___caturvidhaM geyaM prajJaptam , tadyathA-utkSiptakaM 1, patrakaM 2, mandakaM 3, rovindakam 4 / (3) caturvidhaM mAlyaM prajJaptam-tadyathA-granthimaM 1, veSTimaM 2, parimaM 3, saGghAtimam 4 / (4) caturvidho'laGkAraH prajJaptaH, tadyathA-kezAlaGkAraH 1, vastrAlaGkAraH 2, mAlyAlaGkAraH 3 AbharaNAlaGkAraH 4 / (5) caturvidho'bhinayaH prajJaptaH, tadyathA-dAntikaH 1, pANDusutaH 2, sAmantopanipAtikaH 3, lokabhadhyAvasitaH 4 // 38 // TIkA-" caubihe vajje " ityAdi-vAdya-vAcate-dhvanyata iti vAcaM taccaturvidha prajJaptam , tadyathA-tataM-tanyate-vistIryata iti tataM vINAdikam 1, vitataM-paTahAdikam 2, dhanaM-hanyata iti ghanaM-kAMsyatAlaghaNTAdikam 3, zuSirazuSizchidramasyAti zuSira-vaMzAdi 4 / 38(1) __isa prakAra devoM meM utpattike kAraNoMkA kathana karake aba sUtrakAra devavAdya nATya AdimeM rati Ananda vAle hote haiM, isa abhiprAyase vAdya Adike bhedoMkA 6 chaha sUtroM dvArA nirUpaNa karate haiM-- __ 'caravihe vajje paNNatte' ityAdi sUtra 38 // TIkArtha-vAdha cAra prakArake kahe gaye haiM jaise-tata1 vitata2 ghana3 aura zuzira 4 / camaDe maDhe hue Dhola vINA Adi tata vAdya haiM / paTaha Adi vitatahaiM, jhAlara ghaMTA Adi ghana haiM, aura chidravAle zaMkha bAsurI Adi A prakAre devagatimAM utpattinA kAraNenuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra vAghone bhedenuM nirUpaNa kare che. deve vAgha ane nATaka AdimAM rativALA hoya che, te saMbaMdhane lIdhe have cha sUtra dvArA nirUpaNa karavAmAM Ave che. " cauThivahe vajje paNNatte" tyAha sAtha-pAdhanA nIce pramANe yA2 542 4aa cha-(1) tata, (2) vitata, (3) dhana bhane (4) zubira. yAmAthI bhazA Dhosa, vI! Atita pAyo che. paTa Adi vitata che. jhAlara ghaMTa Adi ghanavAdyo che. ane chidrovALAM zaMkha vAMsaLI Adi zuSira vAdyo che. zrI sthAnAMgasUtra:03 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU038 vAdyAdibhedanirUpaNam 461 " caubihe naTTe" ityAdi-nATya-naTasyedaM nATayaM nRtyagIta-vAdyaM, karacaraNAdiviziSTaparispandavizeSaH, tacaturvidhaM prajJaptaM, tadyathA- azcitaM 1, ribhitam 2, ArabhaTaM 3, bhasolam 4 ete bharatAdi naattygrnthebhyo'vseyaaH| " caubihe gee" ityAdi-geyaM-gAtuM yogyaM geyaM-svarasaJcAreNa gIti prAyaM nibaddham svarakaraNaMsvarasaMcAro vA geyaM, taccaturvidhaM prajJaptaM, tadyathA-urikSaptakaM 1, patrakaM 2, mandakaM 3, rovindayam 4 tatra rovindayeti dezIyazabdaH / geyasyASTau guNAnAha-- "puNaM rattaM ca alaMkiaM ca vattaMca taheva mavighuTaM / mahuraM samaM sulaliaM aTThaguNAhoti geyassa // 1 // urakaMThasiravisuddhaM ca, gIyae mauaribhiapayabaddha / sayatAlapaccukhevaM sattassarasIbharaM geyaM // 2 // zuSira haiM / (1) " camvihe nahe" nATaya cAra prakArakA kahA gayA hainaTase sambandhita nRtya, gIta, vAdya, evaM kara caraNa AdikI viziSTa ceSTAe~ ye saba yahAM nATaya zabdase gRhita huehaiM / azcita 1 ribhita 2 ArabhaTa 3 aura bhasola 4 ina bhedoMse nATaya cAra prakArakA hotA hai| ina sabakA varNana bharatAdi nATyagranthoMse jAna lenA caahiye| "caubihe gee" ityAdi--geya-gAne ke yogya jo hotA hai vaha geya hai geyameM-gAne) svarakA saJcAra Adi hotAhai, vaha geya urikSa taka 1 patraka 2 mandaka 3 aura rovindayake bhedase cAra prakArakA hai inameM rovindaya yaha dezIya zabda hai geyake ATha guNa ye haiM-- " caubihe naTTe" nATaya 2 2nAM Bei che naTanI sAthai samaya dharAvanArAM nRtya, gIta, vAdya ane kara caraNa AdinI viziSTa ceSTAone ahIM nATayapadathI grahaNa karavAmAM Avela che. te nATayanA cAra prakAre nIce pramANe che-(1) ayita, (2) vilita, (3) mA2maTa bhane masesa. mA cAre denuM varNana bharatAdi nATayagranthamAMthI vAMcI levuM. "cauThivahe gee" tyAha-geya (gIta) yA2 mAranA DAya che. gAvAne cagya je hoya che tene geya kahe che. geyamAM-gIta gAvAmAM svarane saMcAra Adi thAya che. tene nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) ukSiptaka (2) 524, (3) ma ane (4) vinDaya. tamA 'vinya' mA AmahI. zapa cha. geyanA mA zuSpa nIce pramANa 4i cha. " puNNaM rattaM ca alaMkiaMca" ItyAdi. A zlekene bhAvArtha nIce pramANe che. zrI.sthAnAMgasatra:03 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 akkharasamaM padasamaM tAlasamalaya samagaha samaM vAvi / nasAsi osasi samaM saMcArasamaM sarA satta // 3 // chAyA -- pUrNa raktaM cAlaGkRtaM ca vyaktaM ca tathaivamavighuSTam / madhuraM samaM sulalitam aSTa guNA bhavanti geyasya // 1 // uraH kaNThazirovizuddhaM ca gIyate mRdukaribhitapadabaddham / samatAlamatyutkSepaM saptasvarasIbharaM geyam || 2 || akSarasamaM padasamaM tAlasamalaya samagrahasamam / niHzvasitocchvasitasamaM saJcArasamaM svarAH sapta || 3 || " iti / ayamartha:- pUrNa geyasyAGgaM sakalastrarakalAbhiryuktam 1, raktaM - geyarAgeNa bhAvi tasya geyasyAGgaM raktamityucyate 2 alaGkRtam - anyAnyasphuTasvara vizeSazobhitam 3, vyaktam - akSarasvarama kaTanasaMyutam 4 tathA evam - avighuSTaM vikrozana mitra yad visvaraM na bhavati tat 5, madhuraM madhumattako kilArutavanmadhurasvaram 6, samaM - tAlavaMzasvarAdisAmyopetam 7 sulalitaM straragholanAprakAreNaM zuddhAtizayena kala sthAnAGgasUtre - "" puNaM rattaM ca alaMkiaM ca " ityaadi| ina zlokoM kA aisA bhAva hai, jo gema samasta svara evaM kalAoMse yukta hotA hai vaha geya pUrNa kahalAtA hai 1 / geya rAga se yukta jo geya hotA hai, vaha rakta kahalAtA hai 2 / anya anya sphuTa svara vizeSoM se jo zobhita hotA hai, vaha vyakta kahalAtA hai 3 | jo akSara svara inakI spaSTatAse yukta hotA hai, vaha vyakta kahalAtA hai 4 | cillAne kI taraha se jo geya visvara nahIM hotA hai, vaha geya avi kahalAtA hai 5 / madhukAla meM vasanta matta kokilAke svara kI taraha jo madhura svaravAlA hotA hai, vaha geya madhura kahalAtA hai 6 / jisameM svaroMkA saMcAra khelatA sA pratIta hotA ho, vaha geya sukumAra kahalAtA hai 7 | aura jisameM tAlakI evaM vA~surI Adi ke svaroMkI samAnatA ho vaha zrI sthAnAMga sUtra : 03 (1) je geya samasta svarA ane kalAothI yukta hAya che, te geyane pUrNa kahevAya che. (ra) geya rAgathI yukta je geya hAya che tene rakta kahe che (3) anya anya sphuTa svara vizeSAthI zAbhAyamAna je geya hAya che tene vyakta kahe che. (4) je geya akSara ane svaranI spaSTata thI yukta hAya che tene vyakta kahe che. (5) je geyamAM svara tUTatA nathI-sUra phATI jatA nathI te geyane aviSTa kahe che. (6) varSAkALe matta evI koyalanA svaranA jeve je madhura svara hoya che te geyane madhura kahe che. (7) jemAM svadezane ( surAnA ) sa+cAra ramata ramAtI hoya-sUrAnI ramata jAmI hoya evI pratIti thAya che te geyane sukumAra kahe che, (8) je geyamAM tAlanI ane vAMsaLI Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04 904 sU03/ vAdyAdimedanirUpaNam 43 tI yat, sukumAlaM tat 8 / ete'STau guNA geyasya - gItasya bhavanti / etadvirahitaM tu viDambanamAtraM taditi / kiJcopalakSaNatvAdanye'pi gItaguNA bhavanti, tAnAha' cakAro'nuktasamuccayArthaH ' " urakaMThasiravisuddhaM " ityAdi - uraH kaNTha zirovizuddhaM vizuddhazabdasya dvandvAnte zrUyamANatayA pratyekaM yogaH, tathAhi uro vizuddhaM kaNTha vizuddhaM zirovizuddhaM ca tatroro vizuddhaM svaro yadyurasi vizAlo bhavati - tadorovizuddham, kaNTha vizuddhaM ca - kaNThe vartito'tisphuTaH svaraH zirovizuddhaM tu-zirasi prApto yadinA'nunAsikaH svarastadAzirovizuddham / = - yadvA--- tadgeyamuraH kaNThazirovizuddhaM gIyate yaca zleSmaNA''vyAkulepUra:kATha zirassu vizuddheSu gIyate, kiM viziSTamityAha-mRdukaribhitapadabaddhaM tatra mRdukaM - geya sAmya kahalAtA hai / isa prakArake ye ATha guNa gItake hote haiM / inase virahita gIta kevala viDambanA mAtra hotA hai / upalakSaNase anya bhI gItake guNa hote haiM jo isa prakAra se " urakaMThasirovisuddhaM " ityAdi dvArA prakaTa kiye gaye haiM dvandva ke antameM prayukta vizuddha zabdakA sambandha pratyeka zabda ke sAtha yahA~ lagA lenA cAhiye tathAca - jo svara chAtI meM vizAla hotA hai vaha urovizuddha svara hai / jo svara kaMTha meM varttita huA ati sphuTa hotA hai vaha kaMTha vizuddha svara hai aura jo svara zira meM prApta ho, aura vaha anunAsika na ho vaha svara ziro vizuddha svara hai / yahA - urovizuddha kaMTha vizuddha evaM ziro vizuddha geya vaha hotA hai jo zleSmA kaphase rahita hue urobhAgake kaNThake evaM zirake vizuddha Adi vAdyonA sUrenI samAnatA hoya che te geyane sAmya kahe che. gItamAM A prakAranA ATha guNa hAya che, te ATha guNaiAthI rahita je gIta DAya te viDambanA rUpa ja hoya che. upalakSaNuthI gItanA anya zuSNeA paNa kahyA che, ne nIce pramANe che. " uraka Thasiro visuddhaM " ityAhi - A aAkamAMnA pratyeka padanI sAthe vizuddha zabdane lagADIne A pramANe thana thavuM joie--je svara chAtInA UMDANamAMthI nIkaLatA hoya che tene uravizuddha svara kahe che. je svara kaThamAMthI sphuTa rUpa uccArita thatA hAya che tene kavizuddha svara kahe che. je 1ra ziramAMthI prApta thatA hoya che evA anunAsika svarane ziravizuddha svara kahe che. athavA urAvizuddha, kaThavizuddha ane zireAvizuddha geya tene kahe che ke je zrleSmAthI rahita evA urAbhAga, kaMTha ane zirAbhAga vizuddha thaI jatAM gavAya che. je gIta gAvAmAM Ave zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kaThoratA hInasvareNa gIyamAnaM komalam , ribhitam-yatrAkSareSu gholanayA saMcaran svaro bhavati gholanAbahulam , padabaddhaM-geyapadairbaddhaM viziSTaracanayA yojitaM tatatha mRdukaM rimitaM ca tat padabaddhaM ceti mRdukaribhitapadabaddhamiti krmdhaaryH| samatAlapratyutkSepa-tAlo hastasamutpannaH zabdaH, upalakSaNatvAd pratyutkSepaHmitopakArakANAM murajakAMsyAdInAM zabdaH, yadvA-nartakIpadaprakSepaH tau samau gItasvareNa samAnau yatra tat samatAlapratyutkSepam , saptasvarasIbharaM-akSarAdibhiH samaM yatra gIte tagItam , akSarasamam-akSaNaiHsamaM, yatra dIrgha'kSare dIrgha svaro gIyate, isve, isvaH plute plutaH svaraH sAnunAsike sAnunAsikastadakSarasamaM gItaM, padaho jAne para gAyA jaataahai| jo gIta gAyA jAve vaha mRduka ribhita aura padabaddha honA cAhiye / jo gAnA kaThoratAse rahita svarase gAyA jAtA hai, vaha mRduka hai| jahAM akSaroM para gholanA se svarakA saMcAra hotA hai vaha gholanA bahula ribhita hai, aura geya padoMkI viziSTa racanAse yojita jo gAnAhai vaha padayaddha gAnAhai / hAthase utpanna huA jo zabdahai, usakA nAma tAla hai mRdaMga kAMsya Adi gItopakAraka vAdyoMkA jo zabda hai vaha pratyukSepa hai yahA-nartakI ke padakA jo prakSepahai vaha pratyutkSepahai / tAla aura pratyukSepa ye donoM jahAM gIta svarake sAtha cala rahe hoM, aisA vaha gAnA samatAla pratyutkSepavAlA hai| akSarAdikoMke sAtha jo gIta sAta svaroMse yukta ho vaha gAnA saptasvarasIbharahai / dIrgha akSara ke sAtha jisa gAne meM dIrgha svara gAyA jAtA ho hrasva akSara para hasva svara gAyA jAtA ho pluta akSara para jahAM pluta svara gAyA jAtA ho aura sAnunAsika te mudaka, vibhita ane padabaddha hovuM joIe. je gIta kaThoratAthI rahita eTale ke mRdu svarathI gavAya che tene mRduka kahe che. jyAM akSarene ghuMTavAthI svarane saMcAra thAya evI te akSarane ghuMTavAnI kriyAne "ribhita kahe che. geya padanI viziSTa racanAthI cejita je gAvAnI kriyA che tene padabaddha gIta kahe che. hAtha vaDe utpanna thayelA avAjane tAla kahe che. mRdaMga, maMjIrA Adi gItApakA2ka vAdyane je avAja che tene pratyalepa kahe che. athavA nartakInA pagane je prakSepa thAya che tene pratyakSepa kahe che. tAla ane pratyakSepa jyAre gItanA sUranI sAthe sumeLapUrvaka cAlI rahyo hoya, tyAre te gItane samatAla pratyakSepavALuM kahevAya che. akSarAdikanI sAthe je gIta sAta svarothI yukta hAya che tene samasvarasIbhara kahe che. je gItamAM dIgha akSaranI sAthe dIrgha svara gavAte hAya, hasva akSara Ave tyAre hasva svara gavAte hAya, huta akSara Ave tyAre huta svAra gavAtuM hoya ane sAsu zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU038 vAdhAdibhedanirUpaNam samam-yadgItapadaM yatra svare'nupAti bhavati tatraiva gIte tatpadasamam , tAlasamalayasamagrahasama-tatra-tAlasama-parasparAbhihatahastatAlasvarAnusAreNa gIyamAnam , layasamaMtatralayaH-zaMGga dAyityataravastumayenAGgulikozena samAhatatantrIsvaraprakAraH tadanusAriNA svareNa yadgIyate tallayasamam, grahasamam-prathamato vaMzatantryAdibhi yaH svarogRhItastatsamAnena svareNa gIyamAna, niHzvasitocchvasitasama-niHzvasitocchcasitamAnamanullaGkhya geyam , saJcArasamam-vaMzatannyAdiSvaGgulisaJcArasamaM gIyamAnam , 39 (2) " caubihe malle" ityAdi-mAlyaM-puSpaM, tadaracanA'pi mAlyaM, taccaturvidha prajJaptam , tadyathA-pranthima-granthaH-sUtreNa yanthanaM, tena nitaM mAlyaM granthimaM 1, akSara para sAnunAsika svara gAyA jAtA ho vaha akSarasamagIta hai| jisa svarameM jo gItapada calatA hai usI svarase usa gItapadakA gAnA padasama gIta hai parasparameM abhihata hastake tAlake svarake anusAra jo gIta gAyA jAtAhai, vaha tAlasama giithai| zRGgake tathA dAru lakar3Ike bane hue aMgulikozale samAhata tantrIke svarake anusAra calate hue svarase jo gAnA gAyA jAtA hai, vaha layasama gAna hai, jisa gAnemeM pahile svara vaMzatantrI Adike svarakesAtha milAyA jAve phira bAdameM usake svarase sAtha hI jo gAnA gAyA jAtA hai vaha gAnA niHzvasitocchvasitasama gAna hai| jo gAnA sAraMgI Adipara aMguliyoM ke saMcArake sAtha sAtha gAyA jAtA hai vaha saMcAra samagAna hai (2) nAsika akSara Ave tyAre sAnunAsika svara gavAtuM hoya te gItane akSara samagIta kahe che. je svaramAM je gItapara cAlatuM hoya eja svarathI te gItapadane gAvuM tenuM nAma padasama gIta che. parasparamAM abhihata hAthanA tAlanA svarane anu. sarIne je gIta gavAya che tene tAlama gIta kahe che. ziMga athavA lAkaDImAMthI banAvelI ane aMgulikezathI samAhata taMtrInA svaranA anusAra nIkaLatA svarathI je gIta gAvAmAM Ave che tene layasamagana kahe che. je gItamAM pahelAM baMsarI AdinA svaranI sAthe sUrane meLa meLavavAmAM Ave ane tyArabAda tenA svaranI sAthe ja je gIta gAvAmAM Ave che tene nizvaHsitecchavasitasama gIta kahe che. je gata sAraMgI Adi para AMgaLIone saMcAra karIne sAraMgI AdinA avAjanI sAthe sAthe gAvAmAM Ave che te gItane saMcAra sAmagAna kahe che. sthA0-59 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tathA-veSTimaM-veSTananirTa taM mukuTAdi 2, tathA-pUrimaM-pUraNanirvRttaM-mRnmayAdikamanekacchidraM puSpaiH pUryamANam 3, tathA-saMGghAtima-parasparaM puSpamAlAdisaMGghAte. nopajanyamAnam 4 iti (3) / "caubihe alaMkAre" ityAdi-alaGkAraH-alakriyate bhUSyate'nenetyalaGkAraH, sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-kezAlaGkAraH-kezA eva alaGkAraH 1, evaM vastrAlaGkAraH 2, mAlyAlaGkAraH 3, AbharaNAlaGkAraH 4 / / " caubdhihe malle " ityAdi / phUloM se racI gaI mAlAkA nAma mAlya hai| yaha mAlA cAra prakArakI kahI gaI hai jaise-granthima 1, veSTima 2 pUrima 3 aura saMghAtima 4 jo mAlA sUtra se-DorA se gUthakara banAI jAtI hai vaha granthima mAlAhai / jo mAlA veSTanase nivRtta hotIhai jaise mukuTa vaha veSTima mAlA hai / jo mAlA miTTI Adise banAI jAtI hai, jisameM aneka chidra hote haiM, aura una chidromeM jo phUloMse bharI huI hotI hai vaha pUrima mAlAhai 3 / aura jo puSpoMke nAla Adike pArasparika saMghAta se banAI jAtI hai vaha saMghAtima mAlA hai (4) " caubihe alaMkAre" ityAdi |--jisse zarIra zobhita kiyA jAtA hai vaha alaGkAra hai, yaha alaGkAra cAra prakArakA kahA gayA hai, jaise-kozAlaGkAra, 1, vastrAlaGkAra 2, mAlyAlaGkAra 3, aura AbharaNAlaGkAra 4 / keza hI jahAM alaGkAra rUpa ho vaha kezAlaGkAra hai, vastra hI "cauvihe malle " dhyA-samAthI manAvadI bhAjAne bhAsya 3 cha. te mAyanA yA2 12 4aa che--(1) anthima, (2) 3STibha, (3) pUrima ane (4) sAtibha. je mALA sUtrathI (dorAthI) gUMthIne banAvavAmAM Ave che, te mALAne grathima mAlya kahe che. je mALA veSTanathI nivRta hoya che tene venTima mAya 43 che, ma bhuTa. je mALA mATI Adi vaDe banAvavAmAM Ave che-te mATImAM aneka chidro hoya che ane te chidrone phUlethI bharI devAmAM AvyAM hoya che, evI mALAne pUrima mAlya kahe che. je mALAne nAla AdinA pArasparika sAjanathI banAvavAmAM Ave che te mALAne saMghatima mAlya kahe che. " caubihe alaMkAre" tyA- 43 zarIrane visUpita 42vAmA Ave che tenuM nAma alaMkAra che. te alaMkAra cAra prakAranA kahyAM che- (1) zA 2, (2) 1 2, (3) mAlyA 2 mana (4) mAlA 2. keza ja jyAM alaMkAra rUpa hoya te alaMkArane kezAlaMkAra kahe che. vastro ja zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA04 u04 sU038 vAdyAdibhedanirUpaNam 467 __ " caubihe abhiNae " ityAdi-abhinaya:-abhinayati-vyajayatyarthamityabhinayA=manogatabhAvAbhivyaJjakaH hastAdivyApAraH, sa caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-dAntikaH-iha dRSTAntaH sadharmavastumativimbanaM, tatra kuzalo niyukto vA dArzantikaH, tathA-pANDusutaH-pANDusutA abhineyatvena yatra sa pANDusutaH, yadvA'paDisuie' iti pAThaH, tatpakSe prAtizrutika iti cchAyA, tadarthazca-pratizrutaMpratijJAtaM tatra niyuktaH prAtizrutika iti 2 / tathA sAmantopanipAtikaHsamantAnAM-rAjapradhAnapuruSANAmupanipAtaH upasthiti:-sAmantopanipAtastatra kuzalo niyukto vA tathA, yadvA-' samaMtovaNivAie' ityasya samantAdupanipAtika iti cchAyA, tatpakSe-samantAt-sarvata upanipAto'styatreti tathA, yadvA-'samaMtovaNivAie ' ityasya sAmAnyata upanipAtikaH-sAmAnyataH nirvizeSatvAdupanipAto. 'styatreti tathA 3 // tathA-lokamadhyAvasitaH-lokamadhye-lokAntarAle avasitaHsamAptastathA, ete abhinayabhedA bharatAdinATyazAstrajJebhyo vijJeyAH ||suu0 38 // devAdhikArAdevavizeSa sanatkumArAdInAM-vimAnavarNAdInirUpayitu dvi sUtrImAha mUlam - saNakumAramAhidesu NaM kappesu vimANA cauvaNNA paNNattA, taM jahA--NIlA 1, lohiyA 2, hAliddA 3, sukilA4(1) jahAM alaGkAra rUpa ho vaha vastrAlaGkAra hai, isI prakAra se mAlyAlaGkAra aura AbharaNAlaGkAra bhI jAnanA caahiye| ___ca ubihe abhiNae" ityAdi abhinaya cAra prakArakA kahAgayAhai, manogatabhAvakA abhivyaJjaka jo hastAdi vyApAra hai vaha abhinayahai, yaha abhinaya dAntika 1, pANDusuta 2, sAmantopanipAtika 3 aura lokamadhyAvasita 4 ke bhedase cAra prakArakA hai, ye abhinayake bheda bharatAdi nATaya zAstrajJoM se samajha lenA cAhiye // sU0 38 // jyAM alaMkAra rUpa hoya te alaMkArane vastrAlaMkAra kahe che. e ja pramANe mAlyAlaMkAra ane AbharaNAlaMkAra viSe paNa samajI levuM. " cauvihe abhiNae " malinaya yA2 prazna ho che. manAta mAvAne vyakta karavA mATe hastAdinI je ceSTAo karavAmAM Ave che tene abhinaya cha. tanA yA2 maare| nIce pramANe cha-(1) hanti , (2) pAMDasuta, (3) sAma-tApanipAti, mana (4) madhyAvasita mAha viSa latA nATaya zAstrajJa pAsethI vizeSa mAhitI meLavI levI. che sU, 38 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 sthAnAGgasUtre mahAsukkasahaslAresu NaM kappesu devANaM bhavadhArANijjA sarIragA ukkoseNaM cattArirayaNIo uDDeuccatteNaM paNNattA (2) suu.||39|| chAyA-sanatkumAramAhendreSu khalu kalpeSu vimAnAni caturvarNAni prajJaptAni, tadyathA-nolAni 1, lohitAni 2, hAridrANi 3, zuklAni 4 (1) / mahAzukrasahasrAreSu khalu kalpeSu devAnAM bhavadhAraNIyAni zarIrakANi utkarSeNa catasro ratnaya UrdhvamuJcatvena prajJaptAni // 39 // TIkA-'saNaMkumAramAhidesu" ityAdi-spaSTam , navara-sanatkumAramAhendrayozcaturvarNAni, nIlAdIni kalpAntareSu tu anyaprakAreNa vimAnAni bhavanti / uktazca-" sohamme paMcavaNNA ekkagahANI u jA sahassAre / do do tullA kappA teNa para puMDarIyAo // 1 // chAyA-saudharme paJcavarNAni ekaikahAnistu yAvatsahasrAram / ___ dvayoIyostulyAni kalpayoH tena para puNDarIkANi // 1 // " ayamartha-saudharme=pathame devaloke paJcavarNAni vimAnAni bhavanti, yAyat sahasrAram sahasrAravimAnaparyante tu varNAnAM madhye kramazaH ekaikavarNahAni bhavati devoM ke adhikArase aba sUtrakAra sanatkumAra Adi deva vizeSoMke vimAnoM kA nirUpaNa do sUtroM dvArA karate haiM--- TIkArtha-" saNakumAramAhidesu" ityAdi / sanatkumAra evaM mAhendra ina do kalpo meM vimAna cAra varNavAle kahe gaye haiM, ve cAra varNa isa prakAra se haiM / nIla 1, lohita 2, hAridra 3, aura zukla 4 / avaziSTa kalpo meM anya prakAra se vimAna haiN| kahA bhIhai-"sohamme paMcavaNNA" ityAdi-isa gAthA kA artha aisA hai saudharma devalokameM pAMco hI varNoM vAle vimAna hai, IzAnakalpameM bhI deveno adhikAra cAlu che. tethI sUtrakAra have sanatakumAra Adi devavizenAM vimAnanAM varNa AdinuM nirUpaNa kare che. Asttha-" saNakumAra mAhi desu" tyAha sanakumAra ane mahendra, A be kapamAM cAra varNavALAM vimAna hoya cha-te yA2 1% nIya pramANe cha-(1) nIsa, (2) soDita (ana), (3) ridra (pI) mana (4) zusa. mAhInA pomA anya prAna vibhAno che. ukhu 55 cha / " sohamme paMca vaNNA" yAha zrIsthAnAMgasUtra:03 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04304 sU039 sanatkumArAdInAM vimAnanirUpaNam 469 teSu saudharmAdi sahasrAraparyanteSu dvayordvayoH kalpayoH vimAnAni tulyavarNAni bhavanti, tataHparaM-sahasrAradevalokAtparataH sthiteSu devalokeSu vimAnAni puNDa rIkANi zvetavarNAni bhavantIti / ___ ayaM bhAvaH-saudharmezAnayoH kalpayoH vimAnAni paJcavarNAni kAla-nIlalohita-hAridra-(pIta) zuklavarNa yuktAni bhavanti, sanatkumAramAhendrayoH kalpayovimAnAni caturvarNAni nIlAdi caturvarNayuktAni bhavanti, brahmalAntakayoH vimAnAni trivarNAni lauhityAditrivarNayuktAni bhavanti, zukrasahastrArayoH vimAnAni dvivarNAni hAridra-zuklavarNayuktAni bhavanti, Anata-mANatAraNAcyuteSu vimAnAni zvetavarNAni bhavantIti / " mahAsukka pahassAresu NaM " ityAdi-spaSTam , navara-bhavadhAraNIyAnibhave dhAryanta iti bhavadhAraNIyAni, yadvA-bhavaM dhArayantIti bhavadhAraNIyAni janmata Arabhya maraNaparyantaM zarIrANi tiSThanti, tAni kiyatparimANAni ? iti pradarzayati- ukkoseNaM' ityAdi-utkarSeNa catasraH ratnayaH-caturhasta-pramANAni / yadyapi ranirbaddhamuSTiko hasto'nyatra, atra ranistu prasAritAguliko hasta ucyate, pAMco hI vargoM vAle vimAna haiM / sanatkumAra aura mAhendra ina do devaloko meM cAra varNoM vAle vimAna haiM / brahma aura lAntaka meM tIna varNo. vAle vimAna haiN| zukra aura sahasrAra meM do varNoM vAle vimAna haiN| Anata, prANata, AraNa aura acyuta ina kalpoM meM kevala zveta varNavAle vimAna haiN| " mahAsukkasahassAresu NaM " ityAdi--mahAzukra aura sahasrAra ina do kalpoM meM devoMke bhavadhAraNIya zarIra ukRSTa se cAra rasnipramANa UMcAIvAle kahe gaye haiM / jo zarIra janma se lekara maraNa paryanta rahatA hai, vaha bhavadhAraNIya zarIrahai / inake zarIrakI UMcAI kA pramANa cAra rani-cAra hAtha haiM / yadyapi baddha muSTivAle hAtha ko anyatra eka ratni A gAthAne arthe nIce pramANe chesaudharma ane IzAna devalokamAM pAce vaNanAM vimAne che. sanakumAra ane mahendra kapamAM cAra varNavALAM vimAno che brahmaleka ane lAntakamAM traNa varNovALAM vimAne che. zukra ane sahastrAramAM be varsovALAM vimAne che. Anata, prAkRta, AraNa ane aspata A kapamAM kevaLa zukala varNavALA vimAne che. "mahAsaka sahassAresu NaM " tyAha-mAzu ane sabAra pAnA devo bhavadhAraNIya zarIra adhikamAM adhika cAra ranipramANa UMcAIvALuM hoya che. je zarIra janmathI laIne maraNa paryanta rahe che, te zarIrane bhavadhAraNIya zarIra kahe che cAra ranipramANa UMcAI eTale cAra hAthanI UMcAI samajavI. jo ke keTalAka zAstromAM muThThI vALelA hAtha jeTalA pramANane eka zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tathApyatra ratnizabdena hastamAtraM gRhyate, Urdhvamuccatvena prajJaptAni, zukrasahasrArayoH kalpayordevAzcaturhastA bhavanti, anyeSu tu anyathA, yata uktam-bhavaNa 10 vaNajjo 5 sohammIsANe satta hoti rynniio| ekekahANi sese duduge ya duge cauke ya // 1 // " gevijjesuM donI ekA rayaNI aNuttaresu / chAyA-bhavanavAnajyotiSka saudharma zAneSu sapta bhavanti rasnayaH / ekaikahAniH zeSeSu dvi ke dvike ca dvi- catuSke ca // 1 // graiveyakeSu dve ratnI ekA raniranuttareSu / ayamarthaH-bhavanapati-vyantara-jyotiSka-saudharme-zAna devAnAM zarIrANi saptaratnayo bhavanti / tataHparaM zeSeSu sanatkumArAdiSu dazakalpeSu dvike sanatkumAramAhendra dvaye, dvikenbrahmalAntakadvaye, dvike zukrasahasrAradvaye ca catuSkeAnataprANatAraNAcyutacatuSTaye ca kramazaH ekaikaratni hAnirbhavati ! ayaM bhAvaHsanatkumAramAhendrayordevAnAM zarIrANi pani pramANAni bhavanti, brahmalAntakayo devAnAM zarIrANi pazcaratni pramANAni bhavanti, zukrasahasrArayordevAnAM zarIrANi kahA gayA hai / parantu yahAM para pasArI huI aMguliyoMvAlA hAtha ratni zabda se kahA gayA hai / isaliye yahAM ratni zabda se hastamAtra liyA gayA hai| isI taraha aisA jAnanA cAhiye ki zukra aura sahasrArakalpa ke deva cAra hAthavAle UMce hote haiM, anya devoM meM aisA niyama nahIhai / kahAbhI hai-" bhavaNavaNajoisa" ityAdi--inakA artha aisA hai bhavanapati, vyantara, jyotiSka, saudharma aura IzAna devoM ke zarIra sAta ratnipramANavAle hote haiM arthAt sAta hAthakI UMcAIvAle hote haiN| sanatkumAra aura mAhendra ke devoM ke zarIra 6 ratni UMce hote haiN| brahmalAntaka devoM ke zarIra 5 ralipramANa UMce hote haiN| zukra sahasrAra nipramANu kahyuM che, paNa ahIM khullI muThThIvALA hAtha pramANa mApane eka ravina pramANe kahyuM che. A prakAre ahIM evuM samajavAnuM che ke zukra ane sahastrAra kalpanA denA bhavadhAraNuMya zarIranI uMcAIcAra hAthapramANa hoya che, anya kalpanA devenI uMcAI eTalI hatI nathI. kahyuM paNa che ke-- ____ "bhavaNavaNajoisa" tyAdi-manapati, yanta2, yati, sauSama kalpavAsI ane IzAna kalpavAsI devanA zarIranI uMcAI sAta ranipramANa ( sAta hAtha) heAya che. sanakumAra ane mahendra kalapanA devonI UMcAI che ratnIpramANu hoya che. brahmaka ane lAntaka kapanA devenI UMcAI pAMca zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u04 sU039 sanatkumArAdInAM vimAnanirUpaNam 471 catUrani pramANAni bhavanti, AnataprANatAraNAcyuteSu caturyu devalokeSu devAnAM zarIrANiviralipramANAni bhavantIti / tathA-praiveyakeSu devAnAM zarIrANi dviranipramANAni bhavanti tathA-caturkhanuttaravimAneSu devAnAM zarIrANi ekaratnipramANAni bhavanti / sarvArthasiddhavimAne tu devAnAM zarIrANi baddhamuSTirani pramANAni bhvntiiti| evaM bhavadhAraNIyAni zarIrANi bhavanti, uttaravaikriyANi tu-utkRSTatvena lakSayojanaparimitAnyapi sambhavanti, jaghanyatastu upapAdakAle'zulAsaMkhyemabhAga. pramANAni bhavadhAraNIyAni bhavanti, uttaravaikriyANitu agulAsaMkhyeyabhAgapramANAni bhavantIti // mU0 39 // ke devoM ke zarIra 4 ratnipramANa UMce hote haiM / Anata, prANata, AraNa aura acyuta ina cAra devalokoM meM devoM ke zarIra tIna ratnipramANa UMce hote haiM / tathA graiveyakavAsI devoM ke zarIra dvIrasnipramANa UMce hote haiM / cAra anuttara vimAnoM meM rahe hue devoM ke zarIra eka ratnipramANa UMce hote haiM / parantu sarvArthasiddha vimAnameM devoM ke zarIra baddhamuSTivAle eka hAtha pramANa UMce hote haiM / yaha bhavadhAraNIya zarIroM kI UMcAI kahI gaI hai| uttaravaikriya zarIroM kI UMcAI to eka lAkha yojanataka kI bhI ho sakatI hai / tathA jaghanya kI apekSA upapAda kAlameM aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa UMcAI hotI hai| aura uttara vaikriya zarIroM kI UMcAI bhI jaghanya kI apekSA aMgula ke asaMkhyAta bhAga pramANa hai // sU0 39 // ranipramANa hoya che, zuka ane sahastrAra kalapanA denA zarIranI uMcAI cAra ranipramANa hoya che. Anata, prANata, AphraNa ane acuta, A cAra devalekanA denAM zarIranI uMcAI traNa ranipramANa hoya che. caiveyakanivAsI devenI uMcAI be ranipramANa hoya che. sarvArthasiddha sivAyanA cAra anuttara vimAnanA devenI uMcAI eka patnipramANa hoya che, paraMtu sarvArthasiddha vimAnanA devenI uMcAI muThThI vALelA eka hAthapramANu hoya che. ahIM je uMcAI kahI che te bhavadhAraNIya zarIranI ja uMcAI samajavI. uttara vakiya zarIranI uMcAI te vadhAremAM vadhAre eka lAkha jana sudhInI hoI zake che, ane ochAmAM ochI uMcAI upapada kALe aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa hoI zake che, ane uttara vaikiya zarIranI jaghanya uMcAI paNa aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgapramANa hoya che. je sU. 39 che zrI. sthAnAMgasUtra :03 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre pUrva devavaktavyatA'bhihitA, devAcAkAyatayA'pyutpadyanta iti jalagarbhAn nirUpayituM dvimutramAha mUlam - cattAri udgagabbhA paNNattA, taM jahA - ussA 1. mahiyA 2, sIyA 3, usiNA 4 / cattAri udgagamA paNNattA, taM jahA - hemagA 1, abbhasaMthaDA 2, sIyosiNA 3, pNcruuviyaa4| mAhe u hemagA gabbhA, phagguNe agbhasaMthaDA / soyosiNA ucitte, vaisAhe paMcarUviyA // 1 // // sU0 40 // chAyA - catvAra udakagarbhAH prajJaptAH, tadyathA - avazyAyaH 1, mihikAH 2, zItAH 3 uSNAH 4 / catvAra udakagarbhAH prajJaptAH tadyathA - hamakAH 1 abhrasaMstRtAH 2, zItoSNAH 3 paJcarUpikAH 4 / 472 " mAdhe tu haimakA garbhAH, phAlgune abhrasaMsthitAH / zItoSNAstu caitra, vaizAkhe paJcarUpikAH ||1|| sU0 40 // TIkA - ' cattAri udagaganbhA' ityAdi - udakasya - jalasya garbhAH garbhA ina garbhAH - garbhA thayA jantUtpattihetavo bhavanti tathA - kAlAntare jalavarSaNanimittarUpAH catvAro'nupadaM vakSyamANAH prajJaptAH, te ke ? ityAha- ' taMja 'tyAdi - tadyathA - avazyAyAH - rAtripatitajalakaNarUpAH, tathA mihikA - dhUmikA 2 tathA deva apkAyarUpa se bhI utpanna ho jAte haiM / ataH sUtrakAra jalagarbho kI nirUpaNA do sUtroM dvArA karate haiM-" cattAri udgagamA paNNattA ityAdi / TIkArtha - udaka garbha cAra prakArake kahe gaye haiM jaise avazyAya 1, mihikA 2, zItA 3, aura uSNA 4 / jisa prakAra garbha jantu kI utpatti kA kAraNa hotA hai, usI prakAra jo kAlAntara meM jalavarSaNa kA nimitta hotA hai vaha jalagarbha hai / jo rAtri meM gire hue jalakaNa ke rUpa hotA hai, vaha avazyAyarUpa jalagarbha hai / dhUmikArUpa jo jalakaNa hote haiM, ve deva asUkAya rUpe paNa utpanna thaI jAya che, tethI sUtrakAre e sUtra dvArA sagalanu ni35 4re che. " cattAri udgagamA paNNattA " ityaadiTIkA-udaka garbha cAra prakAranA kahyA che, te prakArA nIce pramANe che(1) avazyAya, (2) miDiara, (3) zItA, (4) Ayu. ke prahAra garla jantunI utpattinu kAraNa hoya che, e ja pramANe je gabha kAlAntare jalava Nunu' nimitta khane che tenuM nAma jalagala che. je rAtre paDelAM jalakaraNarUpa hAya che ---- zrI sthAnAMga sUtra : 03 " Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 sU040 jalagarbhanirUpaNa 473 zItAH - AtyantikahimakaNarUpAH 3 tathA - uSNAH - AtyantikoSNarUpAH 4 vAyAdayazvatvAro yasmin divase bhavanti, na ca vicchinnA bhavanti tadA tasmAdinAdArabhya sArdhaSaDamirmAsairudakavRSTi janayanti / punaH " cacAri udgagamA " ityAdi, spaSTam, navaram haimakA : hima-tu pAraH, himameva himakaM, himakasyeme haimakA : himanipAtarUpAH 1 tathA-abhrasaMstRtAH - meghADambararUpAH 2, tathA - zItoSNAH - zItoSNarUpAH 3, vathA - pazcarUpikA- garjitavidyujjalavAtamegharUpANAM paJcAnAM rUpANAM samAhAraH paJcarUpaM tadastyeSAmiti paJcarUpikA udakagarbhAH 4 | mihikA rUpa jalagarbha hai / atyanta himakaNa rUpa jo jalakaNa hote haiM, ve zItarUpa jalagarbha haiM / evaM atyanta uSNarUpa jo hote haiM, ve uSNagarbha haiN| yadi ye avazya pAdika jisa dina hote haiM aura vicchinna nahIM hote haiM, taba usa dina se lekara sADhe cha mAsa bItane para udakavRSTi karate haiM / phirabhI --" cantAri udgagabhA" udaka garbha cAra prakAra ke kahe gaye haiM-jaise hamaka 1, abhrasaMstRta 2, zItoSNa 3, aura paJcarUpika 4 / jo haimaka jalagarbha haiM meM tuSAra par3ane ke rUpa meM hote haiM 1 / abhrasaMstRta jalagarbha meghoM ke ADambara ke rUpa meM hote haiM 2 / zItoSNa jalagarbha zIta uSNa donoM rUpameM hote haiM / jo paJcarUpika jalagarbha haiM ve garjanA, vidyut jala, vAta, aura meva ina pAMcoM rUpavAle hote haiN| tene avazyAya rUpa jalagala kahe che. bhUmikA rUpa je jalakaraNa DhAya che tene mihikA rUpa ( dhumasa rUpa) jalagA' kahe che. atyanta himakaNa rUpa je jalakaNA hAya che temane zIta rUpa jalagabha kahe che. atyaMta uSNa rUpa je jalakaNA DAya che temane uSNugala kahe che. A avazyAkrika cAra je divase hAya che te divase jo tee vicchinna na thAya te te divasathI zarU karIne 65 mAsa sudhI jalavRSTi kare che. cattAri udgagamA " udaka garbhanA A pramANe yAra prahAra pazu hyA che - (1) maU (2) azramaMstRta, (3) zItaSiya bhane (4) pathabhi haimaka jalaga tuSAra ( jhAkaLa ) paDatrArUpa hoya che. abhrasa stRta jalagabha meghAnA Akhara rUpa heya che. zIteA jalagabha zIta ane uSNa banne rUpe hoya che. je paMcarUpika jalagabha' che te gajanA vidyuta, jala, trAta ane megha A pAMca rUpavALA hAya che, sthA0-- 30 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre tAnevodakagarmAn mAsabhedena pradarzayati-'mAhe u hemagA' ityAdi mAghamAse himapAtarUpA garbhA bhavanti 1, evaM phAlgunamAse abhrasaMstRtA meghA. DambararUpA garbhAH 2, caitramAse zItarUpA uSNarUpA vA garbhA bhavanti 3, baizAkhamAse ca pazcarUpikAH-gaNita-vidhu-jjalavAta-megharUpAH paJcavidhA api garmA bhavantIti // 2 // iha matAntaramevam - " pauSe samArgazIrSe sandhyArAgo'mbudAH sapariveSAH / nAtyartha mArgazire zotaM pauSe'ti himpaatH||1|| mAghe prabalo vAyustuSArakaluSa dhutI ravi-zazAGkau / ati zItaM saghanasya ca bhAnorastodayau dhanyau // 2 // phAlgunamAse rUkSazcaNDaH pavano'bhrasamplavAH snigdhAH / pariveSAzcA'sakalAH kapilastAmro ravizva zubhaH // 3 // pavanaghanadRSTiyuktAzcetre garbhAH zubhAH sprivessaaH| ghanapavanasalila vidyutstanitezca hitAya vaizAkhe // 4 // iti // 40 // pUrvamudakagarbhA uktAH, sampati garbhAdhikArAnmAnuSIga nirUpayitumAha mUlam-cattAri mANussI gabmA paNNattA, taM jahA- itthitAe 1, purisattAe 2, NapuMsagattAe 3, vibattAe 4 // appaM sukaM bahuM oyaM itthI tattha pajAyaI / appaM oyaM bahuM sukaM puriso tattha pajAyaI // 1 // ___"mAhe u hemagA', isa zloka dvArA sUtrakArane haimaka Adi jala. garbho ko mAsabheda se prakaTa kiye haiN| haimaka jalagarbha mAgha mAsameM hote haiN| phAlgunameM abhrasaMsthita-abhrasaMstRta jalagarbha hote haiN| caitra ke mahInAmeM zItASNa jalagarbha hote haiM, aura vaizAkha meM paJcarUpika jala. garbha hote haiM isa viSayameM matAntara aisA hai-"poSe samArgazIrSe " ityAdi- // sU0 40 // __" mAhe u hemagA" mA 4 dvA21 sUtra 3 mAha Manina mAsabhedanI apekSAe prakaTa karyA che haimaka jalagabhanuM astitva mAgha (mahA) mAsamAM hoya che, phAgaNa mAsamAM azvasaMtRta jalagarbhanuM, citramAM zIteNuM jalagarbhanuM ane vaizAkhamAM paMcarUpika jalagarbhanuM astitva hoya che. A viSaymaa manya mAnyatA yA pramANe cha. " pauSe samArgazIrSe , tyAha-5.40 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 434.041 mAnuSIgarbhanirUpaNam dopi rattasukANaM tulabhAve NapuMsao / itthI oyasamAoge biMbaM tattha pajAyaI // 2 // sU0 41 // chAyA - catvAro mAnuSIgarbhAH prajJaptAH, tadyathA - strItayA 1, puruSatayA 2, napuMsakatayA 3, bimbatayA 4 | alpaM zukraM bahu ojaH strI tatra prajAyate / alpamojo bahazukaM puruSastatra majAyate |1| dvayorapi rakta-zukrayostulyabhAve napuMsakaH / strayojaH samAyoge bimbaM tatra prajAyate // 2 // sU0 41 // TIkA - " cattAri mANussIgavbhA" ityAdi 475 manuSyAH - nAryA, garbhAH catvAraH prajJaptAH, tadyathA - strItayA - strItvenaiko garbhaH 1, puruSatathA 2, napuMsakatayA 2, evaM trimbatayA - vimbaM - garbhamativimvaMgarbhAkRtirArtavapariNAmaH, na tu garbha eva tasya bhAtro bimbatA tayA garbha ke adhikArako lekara aba sUtrakAra mAnuSIga meM kI nirUpaNA karate haiM / " cattAri mANussI gagbhA " ityAdi - TIkArtha- mAnuSI garbha cAra prakArake kahe gaye haiM / jaise- strIvAlA garbha 1, puruSavAlA garbha 2, napuMsakavAlA garbha 3 aura bimbavAlA garbha 4 | jisa garbha se kanyAkI utpatti hotI hai, vaha strIvAlA garbha hai, jisa garbha se putra kI utpatti hotI hai vaha puruSavAlA garbha hai| jisa garbha se napuMsaka kI utpatti hotI hai vaha napuMsakavAlA garbhahai / aura jo garbha kI AkRti jaisA Artava pariNAma hotA hai, vaha bimbavAlA garbha hai, yaha vAstava meM garbha nahIM hotA hai, khUna hI isa prakAra ke piNDarUpa meM garbhanI prarUpaNA cAlI rahI che, tethI have sUtrakAra mAnuSI goMnI a3pAyA re che. " cattAri mANussI gabbhA " ityAhi TIkA -mAnuSI garbhanA nIce pramANe cAra prakAra kahyA che--(1) zrIvALA gabha, (2) puruSavANI garbha, (3) napuM samvANo garbha bhane (4) mimmavANI garbha. je gabhamAMthI kanyAnI utpatti thAya che, te garbhane strIvALA gaNa kahe che. je garbhamAMthI putranI utpatti thAya che, te garbhane puruSavALA gabha kahe che. je garbha mAMthI napu'sakanI utpatti thAya che te garbhane napusakavALA ga kahe che. jyAre A pariNAma garbhanA jevA AkAra mAtraja dhAraNa kare che, tyAre te garbhane bimbavALA gabha kahe che. kharI rIte te te garbha ja OMAteA nathI, paNa rudhira ja A prakAranA piMDarUpe ekaThuM' thaI jAya che, zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 uktaJca - " avasthitaM lohitamaGganAyA, vAtena garbha bruvate'nabhijJAH / rsskRtisvAt kaTukoSNatIkSNaH, khute punaH kevala eva rakte // 1 // garbha jaDA bhUtahRtaM vadantI " - tyAdi / ayamarthaH - anabhijJAH janA aGganAyA udare vAtena vAtavazAt piNDarUpeNa avasthitaM zoNitaM garbhAkRtitvAt garbhasamAnAkAratvAd garbha pate kathayanti / punaH - kaTukoSNatIkSNaiH kaSNatIkSNapadArtha sevanena rakta eva kevale lute - nirgate jaDA : = ajJa puruSA garbhe bhUtahRtaM vadantIti / garbhasya kAraNabhedena vailakSaNyaM bhavati, tatpadyadvayena prakaTayati"appaM sukaM bahuM oyaM, itthI tattha pajAyaI / appaM ayaM bahu sukaM, puriso tattha pajAI // 1 // donhaM pi rattasukANaM tulabhAve NapuMsao / itthI mAoge biMbaM tattha pajAyaI ||2|| ikaTThA ho jAtA hai / kahA bhI hai " avasthitaM lohitamaGganAyA " ityAdi sthAnAGgasUtre tAtparya aisA hai ki garmazAstra ko nahIM jAnanevAle mUDhajana strIke peTameM jo vAyuke vaza se zoNita garbha ke AkAra meM avasthita ho jAtA hai, aise garbha ke jaisA AkAravAlA hone ke kAraNa garbha kahate haiM / jaba vaha rakta kaTu uSNatIkSNa padArthake sevana se bAhara nikalatA hai, to ajJAnI loga aisA kahane lagate haiM ki garma kA haraNa bhUtane kara liyA hai| garbha meM kAraNa ke bheda se vilakSaNatA hotI hai, isa bAtako sUtrakAra " appaM sukkaM " ityAdi zloka dvArA prakaTa karate haiM ---- " "afqa' Afgansatur >> Scule A kathananA bhAvAtha nIce pramANe che--strInA peTamAM vAyunA kAraNe zANita jyAre garbhanA AkAramAM--piMDanA AkAramAM AvI jAya che, tyAre tenA garbhanA jevA AkArahevAthI amudha leke tene gabha mAnI le che. jyAre te rakta garama, kaDavA Adi padArthonA sevanane lIdhe bahAra nIkaLe che tyAre mUDha janA evu kahe che ke kaiAI bhUta pretAdrie garbhanuM haraNa karyu che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u04 sU041 mAnuSIgarbhanirUpaNam 47 zukra-puruSasambandhiretaH, tadalpaM, tathA ojA-strIsambandhi rajo yadi bahu-zukrApekSayA'dhikaM bhavati, tadA tatra-garbhAzaye strI-kanyA prajAyate-utpadyate / tathA-ojo'lpaM zukraM ca bahu yadi bhavati tatra puruSaH prajAyate / tathA-dvayorapi rakta-zukrayostutyabhAve-samAnaparimANatve napuMsakaH majAyate, tathA-syojaH samAyoge-striyA oja stryojastena saha samAyogaH-vAyuprakopavazena ojasaH sthirIbhavanalakSaNaH ruyojaH samAyogastasmin sati tatra-garbhAzaye vimbaMmAMsapiNDarUpaM prajAyate / 2 / ihA'pareruktam "ata evaca zukrasya bAhulyAjjAyate pumAn / raktasya strI, tayoH sAmye klIvaH zukrAtave punH||1|| vAyunA bahuzo bhinne yathAsvaM vptytaa| viyoni vikRtAkArA jAyante vikRtairmalaiH / / 2 // " iti / ___" appaM sukkaM bahuM oyaM" inakA bhAvartha aisA hai--jaba puruSa kA vIrya alpa hotA hai, aura strI kA raja zukra kI apekSA adhika hotAhai, taba garbhAzaya meM kanyA utpanna hotI hai / jaba isase viparIta bAta hotI hai arthAt puruSakA zukra-vIrya adhika hotA hai aura strI kA raja zukra kI apekSA alpa hotA hai, taba garbhAzayameM putra utpanna hotA hai| jaba zukra aura raja ye donoM parimANa meM samAna hote haiM, taba garbhAzayameM napuMsaka utpanna hotA hai| aura jaba strI kA oja vAyu ke prakopa ke vaza se sthira ho jAtA hai taba garbhAzaya meM mAMsapiNDarUpa bimba utpanna hotA hai| isa viSaya meM anyajanoM kA aisA kathana haiM-- "ataeva ca zukrasya" ityAdi--inakA bhAvapUrvokta jaisA hI hai, jaba zukra aura Artava vAyu ke vaza se aneka rUpameM bhinna 2 ho garbhamAM kAraNanA bhedane lIdhe je vilakSaNatA hoya che te have sUtrakAra 548 42 cha-" appa sukkaM bahuM oyaM" jyAre puruSaSanuM vIrya a95 hoya che ane strInuM raja vIrya karatAM adhika pramANamAM hoya che, tyAre garbhAzayamAM kanyA utpanna thAya che. jyAre AnA karatAM viparIta vAta bane che-eTale ke jyAre puruSanuM vIrya strInA ja karatAM adhika pramANamAM hoya che, tyAre garbhAzayamAM putra utpanna thAya che. jyAre zukra ane raja bane sapramANu hoya che, tyAre garbhAzayamAM napuMsaka pidA thAya che. jyAre strInuM eja vAyunA prakopane kAraNe sthira thaI jAya che, tyAre garbhAzayamAM mAMsapiMDa rUpa bista utpanna thaI jAya che. A viSayane anulakSIne anyane evuM kahe che ke - zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 sthAnAGgasUtre tatra raktasya vAhulyAt strIjAyata ityarthaH, zukrarajasi same sati klIya ityarthaH / / // 0 41 // pUrva garbha uktaH, saca prANinAmutpAda ucyate, savotpAdAkhyapUrve vistareNa pratipAdita iti tatsvarUpavizeSaM nirUpayitumAha-- mUlam-upAyapuvassaNaM cattAri cUliyA vatthU paNNattA |suu.42|| chAyA--utpAdapUrvasya khalu catvAri cUlikAvastUni majJaptAti ||muu0 42 // TIkA--' uppAyapunassa' ityAdi-utpAdapUrvasya - utpAdapatipAdakaM pUrvamutpAdapUrva tacca pUrvANAM madhye prayamaM pUrvam, tasya khalu cUlikAvastUnicUlikAH agrANi tadvat AcArasya pradhAnAni, tadrUpANi vastUni-paricchedavizeSAH adhyayanavat-cUlikAH vastUni catvAri prajJaptAni // sU0 42 // jAte haiM, taba vikRta hue maloM dvArA gaDavaDa yoni aura AkAravAlI aneka santAna utpanna hotI hai| yahAM para bhI rakta kI adhikatA meM kanyA utpanna hotI hai aura zukra raja kI samAnatAmeM napuMsaka santAna hotA hai, aisA hI prakaTa kiyA gayA hai / sU0 41 // __ kathita yaha garbha prANiyoM kA utpAda rUpa hotA hai-isakA kathana utpAda pUrva meM vistArase kiyA gayA hai, isaliye aba sUtrakAra usa utpAdapUrvakA svarUpa kahate haiM / " uppAyapuvassa NaM" ityAdi-- TIkArtha-utpAda pUrvakI cAra cUlikA rUpa vastue~ kahI gaIhaiM, utpAda kA pratipAdaka jA pUrva hai vaha utpAda pUrva hai, yaha pUrvo ke bIca meM prathama pUrva " ataeva ca zukrasya " 20 thano mAvArtha mA 4 prabhArI cha. jyAre zukra (vIrya) ane Artava (raja ) vAyune kAraNe aneka rUpe bhinna bhinna thaI jAya che, tyAre vikRta thayelA maLe dvArA vicitra nI ane AkAravALA aneka saMtAna utpanna thAya che, ahIM paNa vIryanI adhikatA hoya te putra utpanna thAya che, rajanI adhikatA hoya te kanyA utpanna thAya thAya che ane zukra ane rajanI samAnatA hoya tyAre napuMsaka saMtAna pedA thAya che, evuM ja prakaTa karavAmAM AvyuM che. sU. 41 pUrvokta gabha ja chanI utpattimAM kAraNabhUta bane che. A viSayanuM kathana " utpAdapUrvamAM vistArapUrvaka karavAmAM AvyuM che. tethI have sUtrakAra te utpAdaparvanA svarUpanuM nirUpaNa kare che. ___ " upAyapuvvassa NaM cttaari"tyaahTIkAI-upada pUrvanI cAra cUlikA kahI che. utpAdanuM pratipAdana karanAruM che pUrva che tenuM nAma utpAdapUrva che. badhAM parvomAM te prathama pUrva che. jema zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 4 u. sU043 caturvidhakAvyasvarUpanirUpaNam 479 utpAdapUrve kAvyasya samAveza iti tadvibhAgAnAha-- mUlam-caubihe kavve paNNate, taM jahA-gaje 1, paje 2, katthe 3, gee 4 ||suu0 43 // chAyA--caturvidhaM kAvthaM prajJaptam , tadyathA-gadhaM 1, padhaM 2, kathyaM 3 geyam 4 // 43 // TIkA--'cauvihe kavve " ityAdi--kAvyaM-kavayati-varNayatIti kaviH, tasya bhAvaH, karma vA kAvyaM-granthaH, taccaturvidhaM prajJaptaM tadyathA-gadyam-chandobandharahitaM vAkyam , zastraparijJAdhyayanaM yathA 1, tathA-padhaM-chandobaddhaM vAkyaM, yathAvimuktyadhyayanam 2, tathA-kathya-kathAyAM sAdhu kathyaM, yathA-jJAtAdhyayanam 3, hai, adhyayana kI taraha isakI cUlikArUpa vastueM-pariccheda vizeSa cAra haiN| sU0 42 // utpAdapUrvameM kAvya kA samAveza hotAhai, isaliye sUtrakAra kAvyake vibhAgoM ko kahate haiM / " cauvihe kavve paNNatte" ityAdi-- TIkArtha-kAvya cAra prakArakA kahA gayAhai, jaise-gadya1, padyara, kathya3 aura geya 4 / jo varNana karatA hai vaha kavi hai, kavikA jo bhAva yA karmahai vaha kAvya granthahai, inameM jo kAvya chandobaddhase rahita hotA hai vaha gadyakAvya hai| jaise-zastraparijJAdhyayana 1, jo vAkya-kAvya chandobaddha hotA hai vaha padyakAvya hai / jaise-AcArAMga sUtra kA AThamAM vimukti nAmakA adhyayana 2, jo kathA meM sAdhu hotA hai arthAt jisameM kathAeM 2 koI paNa rAjyanA prakaraNe (adhyayana) heya che tema utpAdapUrvanA paNa je adhyayana jevAM paricchedo (prakaraNe, vibhAge) che temane cUlikA kahe che. utpAdapUrvanI evI cUlikA cAra che. | sU. 42 che utpAda pUrvamAM kAvyane paNa samAveza thAya che. tethI have sUtrakAra 4vyA vimAnAnu 4thana 3re che. " cauvihe kavve paNate" tyA 10-05 yAra prA2i icha-(1) gadha, (2) 58, (3) 4thya mane (4) geya. je varNana kare che tene kavi kahe che, kavine je bhAva athavA tenuM je kama te kAvyagrantha che. je kAvya chabaddhathI rahita hoya che te gadyakAvya kahe che, jemake zastrapariNAdhyayana. je vAkya athavA kAvya chandobaddha hoya che, tene padyakAvya kahe che, jemake AcArAMga sUtranuM AThamuM vimuphatyadhyayana. je kAvyamAM (sAhityamAM) kathA eno sadubhAva hoya che, tene kathya kAvya kahe che, jemake jJAtAdhyayana. je kAvya gAI zakAya evuM hoya che tene zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 sthAnAGgasUtre tathA - geyaM - gAtuM yogyaM geyam- ' adhuve Asasayammi " iti dhupadarAgapratibaddhaM kApilIyAdhyAnam 4| yadyapi gadyapayayordvayoreva kathya-geyayorapyantarbhAvastathApi pRthak tadubhayopAdAnaM kathAgAnadharmaviziSTatayA vizeSa sUcanAya // 0 43 // " pUrvaM geyamuktaM tacca bhASAsvabhAvatvAddaNDamanthAdikrameNa laukaikadezAdi pUrayati, tena samudUghAto bhavatIti samudghAtaM nirUpayitumAha- mUlam - raiyANaM cattAri samugdhAyA paNNattA, taM jahA -- veNAsamugdhA 1, kasAyasamugdhAe 2, mAraNaMtiyasamugdhAe 2, vevviyasamugdhAe 4 / evaM vAukkAiyANavi // sU0 44 // chAyA - nairayikANAM catvAraH samudghAtAH prajJaptAH, tadyathA-vedanAsamudvAtaH 1, kaSAyasamudghAtaH 2, mAraNAntikasamudghAtaH 3, vaikriyasamudghAtaH 4 / evaM vAyukAyikAnAmapi // 44 // rahatI haiM vaha kathyakAvya hai, jaise- jJAtAdhyayana 3, jo gAneke yogya hotA hai vaha geya kAvya hai, jaise-" adhuve asAsayasmi " aise va padarAgase pratibaddha kApilIya uttarAdhyayana kA AThamA adhyayana hai 4 / yadyapi gadya aura padya kAvyo meM hI kathya aura geya kAvyoM kA bhI antarbhAva ho jAtA hai / phira bhI pRthakarUpase jo inakA kathana kiyA gayA hai, vaha kathA aura gAnadharma viziSTa ye donoM se rahita haiM, aisI vizeSa sUcanA ke liye kahA gayA hai | sU0 43 // geya kahA yaha geya bhASAkA svabhAva hone se daNDa, mandhAna Adi krama se loka ke ekadeza Adiko pUrita karatA hai, isase samudghAta hotA hai, ataH aba sUtrakAra samudghAta kA nirUpaNa karate haiM- geyAvya he che, prema " adhuve asAsayammi " sevA dhruvapada rAjathI prtiaddha kApalIya uttarAdhyayananuM AThamuM adhyayana. jo ke gadya ane padya kAnyAmAM ja kaccha ane geya kAvyanA paNa samAveza thaI jAya che, chatAM paNu ahIM temanuM alaga alaga rUpe pratipAdana karavAnu kAraNa e che ke kathA ane gAnadhama thI rahita hAya te te banne hIna banI jAya che, evuM sUcana karavA nimitte sUtrakAre temane alaga alaga vibhAga 3ye aSTa ryA che. // sU. 43 // geyanuM nirUpaNa karyuM. te geya bhASAsvabhAva hAvAthI daDa, manthAna Adi krame lekanA ekadeza mAdine pUrita kare che, tenA dvArA samuddAta thAya che. tethI have sUtrakAra samughAtanuM nirUpaNa kare che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04sU044 samudghAtasvarUpanirUpaNam 585 TIkA-NeraiyANaM cattAri' ityAdi-nairayikANAM-nArakANAM samudghAtAH yathAsvabhAvasthitAnAmAtmapradezAnAM vedanAdibhiH saptabhiH kAraNaiH sam-samyag udghAtanAni-svabhAvAdanyabhAvena pariNamanAni samudghAtA:-zarIrAddhahirjIvapradeza prakSeparUpAH,catvAraH prajJaptAH, tadyathA-vedanAsamudghAtaH-veda nayA samudghAtaH1, tathAkaSAyasamudghAtaH kaSAyaiH samudghAtaH2, tathA-mAraNAntika samudghAtaH-maraNamevAnto maraNAntaH, tatra bhavo mAraNAntikaH sa eva samudghAtastathA 3, tathA-vaikiyasamu. dghAtaH-caikriyAya samudghAto vaikriyasamudghAtaH 4 // 44 // vaikriyasamudghAto hi labdhirUpa iti labdhiprastAvAdviziSTazrutalabdhisampa "NeraiyANaM cattAri samugghAyA" ityAdi / TIkArtha-nairayikoM meM cAra samudghAta kahe gayehaiM, jaise-vedanA samudaghAta kaSAya samudghAta 2, mAraNAntikasamudghAta 3 aura vaikriyasamudaghAta 4 / yathA svabhAva se sthita AtmapadezoM kA vedanA Adi sAta kAraNoM se jo anya svabhAvase pariNamana hotAhai vaha saMmudghAtahai / isakA tAtparya aisAhai ki zarIrase bAhara jIva pradezoM kA jo prakSepa (nikAlanA) hotAhai vaha samudghAta hai, isameM vedanA se jo samudghAta hotA hai vaha vedanA samudaghAta hai 1, kaSAyoM se jo samudghAta hotA hai vaha kaSAya samuda ghAta hai 2, maraNarUpa anta samaya meM jo samudghAta hotA hai vaha mAraNAntika samudghAta hai 3, evaM vikriyA ( aneka AkAra banAnA) ke liye jo samudaghAta hotA hai vaha vaikiysmudghaathai| sU0 44 // yaha vaikriyasamudghAta labdhirUpa hotA hai, ataH labdhi ke sambandha "NeraiyANaM cattAri samugghAyA" tyaahTIkAryuM-nArakamAM cAra muddaghAtane sadabhAva hoya che- (1) vedanA samudughAta, (2) 4Aya sabhudhAta, (3) bhArAnti samuddhAta mane (4) vaiThiya samuddhAta yathA svabhAve rahelA AtmapradezanuM vedanA Adi sAta kAraNathI je anya svabhAva rUpe pariNamana thAya che tenuM nAma samudaghAta che. eTale ke zarIranI bahAra jIvapradezone je prakSepa thAya che tenuM nAma samuddaghAta che temAM vedanAthI je samudraghAta thAya che tene vedanA samudraghAta kahe che. kaSAyathI je samudraghAta thAya che tene kaSAya samaddaghAta kahe che. maraNa rUpa ana samayamAM je samuddaghAta thAya che tene mAraNAntikasamuddaghAta kahe che. vikiyAne mATe je samudraghAta thAya che tene vaikriya samudughAta kahe che. sU. 44 che A vaikiya samughAta labdhirUpa hoya che, A labdhinA saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra viziSTa kRtalabdhithI yukta jIvonuM nirUpaNa kare che. sthA0-61 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 sthAnAGgasUtre nAn nirUpayituMdvisUtrImAha mUlam-arihao NaM ariTunaimissa cattAri sayA codasapuvINamajiNANaM jiNasaMkAsA sabakkharasannivAINaM jiNoiva avitahavAgaramANANaM ukkosiyA cauddasapuzvisaMpayA hotthaa|suu0 45 // ___ chAyA-arhataH khalu ariSTanemeH catvArizatAni caturdazapUrviNAmajinAnA jinasaMkAzAnAM sarvAkSarasannipAtinAM jinAnAmiva avitathaM vyAkurvatA mutkRSTA caturdazapUrvisaMpad babhUvuH // 45 // __TIkA-" arihao gaM" ityAdi-arhato'riSTane meH caturdazapUrviNAcaturdazapUrvadharANAm ajinAnAm asarvajJatrAjjinabhinnAnAM punarjinasaMkAzAnAjinatulyAnAm avisaMvAdivacanatvAd yathA pRSTanirvakRtvAca sarvAkSarasannipAtinAM-sarvAkSarasaMyogavedinAM jinAnAM-sarvajJAnAmiva-avitathaM-yathArtha vyAkucatA-parUpayatAM catvAri zatAni, babhUvuH tAni utkRSTA caturdazapUrvi saMpatcaturdazapUrvirUpa-sampadrUpeNa babhUvuH ||suu0 45 // ko lekara aba sUtrakAra viziSTa zrutalabdhi se yukta jIvoM kA nirUpaNa karate haiM - "arihao NaM arihanemissa" ityAdiTIkArya ahanta ariSTanemike 400 cArasau caturdaza pUrvadhara the, ye caturdaza pUrvadhara ajina the-asarvajJa hone se jina se bhinna the, jinarUpa nahIM the, kintu avisaMvAdI vacanavAle hone se aura prazna ke anusAra uttara denevAle hone se jinake jaise the / tathA sarvAkSara saMyogoMke vettA the, arthAt kisa arthaka milAne se kauna artha hotA hai isakA vettAthe, jina sarvajJa kI taraha yathArtha prarUpaNA karanevAle the| ye unake caturdazapUrvirUpa sampat rUpa se the / sU0 45 // " arihao NaM aridunemissa" tyA TIkAI-bahena ariSTa neminA 400cAraso cauda pUrvadhara hatA. te cauda pUrvadhara ziSya ajina hatA, eTale ke teo sarvajJa nahiM hovAne lIdhe jinathI bhinna hatA eTale ke teo jinarUpa na hatA. paraMtu teo asaMvAdI vacanavALA hovAne lIdhe tathA praznane anurUpa uttara denArA hovAne lIdhe jinanA jevA hatA. teo sakSara saMgonA vettA hatA ane sarvajJa jinanA jevI yathArtha prarUpaNa karanArA hatA. temane te ziSyo cauda pUrvarUpa saMpathI yukta hatA. e sU. 45 che zrI. sthAnAMgasUtra :03 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA04 u04 2046 bhagavato mahAvIrasya pUrvadharanirUpaNam 483 pUrvamariSTanemezcaturdazapUrvadharAH parigaNitA uktAH, sampati bhagavato mahAvIrasya tAn pratipAdayitumAha mUlam-samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa cattAri sayAvAINaM sadevamaNuyAsurAe parisAe aparAjiyANaM ukkosiyAvAisaMpayA hotthA // sU0 46 // chAyA-zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya catvAri zatAni vAdinAM sadevamanujAsurANAM pariSadi aparAjitAnAmutkRSTA vAdisampad bbhuuvuH||46|| TIkA-'samaNassa NaM bhagavazro' ityAdi--spaSTam , navaraM sadevamanujAsurANaM-devAzca manujAzcAsurAzcaiSAmitaretarayoge devamanujAsurAstaiH saha deva. manunAsurAH, tasyAM tathAbhUtAyAM pariSadi aparAjitAnA vAdinAM catvAri zatAni babhUvuH tAnyeva utkRSTA vAdisampad babhUvuH ||muu0 46 // pUrva caturdazapUrviNa uktAH, teca kalpeSu sammayantIti kalpAnirUpayitumAha mUlam-heTillA cattAri kappA addhacaMdasaMThANasaMThiyA paNNattA, taM jahA-sohamme 1, IsANe 2, saNaMkUmAre 3, mAhide / majhillA cattArikappA paDipuNNacaMdasaMThANasaMThiyA paNNattA, taM jahA--baMbhaloge 1, laMtae 2, mahAsuke 3, sahassAre / isa taraha ariSTanemike-caturdaza pUrvadhAriyoM kI saMkhyA prakaTa kara aba sUtrakAra bhagavAna mahAvIra ke caturdazapUrvadhAriyoM kI saMkhyA prakaTa karate haiM - "samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa" ityAdi-- TIkArtha zramaNa bhagavAna mahAvIra kI deva manuSya evaM asuroMse yukta sabhAmeM 400 cArasau aparAjita vAdiyoM kI utkRSTavAdi sampatti thiiN| mU0 46 / - A rIte ariSTaneminA cauda pUrvadhArIonI saMkhyA prakaTa karIne have sUtrakAra mahAvIra prabhunA cauda pUrvadhArIonI saMkhyA prakaTa kare che " samaNasa NaM bhagavao mahAvIrassa" tyaa:TIkArya-zramaNa bhagavAna mahAvIranI deva, asura ane manuSyothI yukta sabhAmAM aparAjita vAdIonI utkRSTa saMpatti 400 cArasonI hatI. eTale ke temanA 400 cAra ziSyo evI zratalabdhi saMpanna hatA ke temane vAdavivAdamAM parAjita karavAne koI samartha na hatuM. e sU. 46 ! zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 484 sthAnAGgasUtre uvarillA cattAri kappA addhacaMdasaMThANaMThiyA paNNattA, taM jahA-ANae 1, pANae 2, AraNe 3, accue 4 / / suu047|| chAyA-adhastanAzcatvAraH kalpA arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAH prajJaptAH, tadyathA-saudharmaH 1, IzAnaH 2, sanatkumAraH 3. mAhendraH / / madhyamAzcatvAraH kalpAH paripUrNacandrasaMsthAnasaMsthitAH prajJaptAH, tadyathAbrahmalokaH 1, lAntakaH 2, mahAzakraH 3, sahasrAraH 4 / uparitanAzcatvAraH kalpA arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAH prajJaptAH, tadyathA-AnataH 1, prANataH 2. AraNaH 3, acyutaH 4 ||muu0 47 // TIkA--" hechillA" ityAdi--kalpasUtracatuSTayaM sugamam , navaramarddhacandrasaMsthAnasaMsthitAH-arddhacandrAkArasthitAH saudharmAdayazcatvAraH kalpAH santi pUrvapazcimato madhyabhAge sImA sattvAditi / sU0 47 // caturdaza pUrvadhArI kahe ye kalpoM meM utpanna hote haiM / ataH aba sUtrakAra kalpoM kI prarUpaNA karate haiM-" heTillA cattAri kappA" ityAdiTIkArtha-nIceke ye cAra kalpa saudharma 1, IzAna 2, sanatkumAra 3 aura mAhendra 4 / arddhacandra ke AkAra jaise-AkAravAle haiM, kyoMki inakI sImAkA sadbhAva pUrva se pazcima taka madhya bhAga meM hai, isa taraha se inakA AkAra arddhacandramA ke AkAra jaisA ho jAtA hai / ___ "majjhillA cattAri " ityAdi-madhyake cAra kalpa paripUrNa candramA ke AkAra jaise-AkAravAle haiM, unake nAma isa prakArase haiM / brahma loka 1, lAntaka 2, mahAzukra 3, aura sahasrAra 4 / ___" uparillA cattAri" ityAdi-uparitana cAra kalpa ardha candra cauda pUrvadhArie kapamAM utpanna thAya che. tethI have sUtrakAra kalpanI 53565 / 3re che. " heTrillA cattAri kappA" prtyaahiTIkArtha-saudharma, IzAna, sanaskumAra ane mahendra, A nIcenA cAra kapa ardha candrAkAranA che, kAraNa ke temanI sImAne sadbhAva pUrvathI pazcima sudhI madhyabhAgamAM che. A rIte temane AkAra ardhacandramAnA AkAra jevuM che. " majjhillA cattAri' tyA-yA yAra 485o pUrNa yandrabhAnA jevA AkAravALAM che. te cAra kalpanAM nAma A pramANe che. brahmaloka, sAnta, mazu, bhane sakhA2. " uparillA cattAri" tyAha-sauthI 752nA yA2 48 a yandra zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU0 48 samudarUpakSetranirUpaNam 485 pUrva kalpA uktAH, teca devalokAH kSetrabhUtA iti kSetraprastAvAtsamudrarUpakSetra nirUpayitumAha-- mUlam--cattAri samuddA patteyarasA paNNattA, taM jahA--lava. Node 1, varuNode 2, khIrode 3, ghayode 4 // sU0 48 // ___ chAyA--catvAraH samudrAH pratyekarasAH prajJaptAH, tadyathA-lavaNodaH 1, cAruNodaH 2, kSIrodaH 3, ghRtodaH 4 // 48 // TIkA--" cattAri samudA" ityAdi--catvAraH samudrAH pratyekarasAHbhinnarasasampannAH prajJaptAH, tadyathA-lavaNodaH-lavaNaM-kSAramudakaM-jalaM yasmin yasya vA sa lavaNodaH, lavaNarasodakatvAta 1, tathA-vAruNodaH-vAruNI madirAvizeSa-, tadvadudakaM yatra sa tathA 2, kSIroda:-kSIramivodakaM yatra sa tathA 3, mAke AkAra jaise AkAravAle haiM, unake nAma ye haiM-Anata 1, prANata, 2 AraNa 3 aura acyuta 4 // sU0 47 // ukta ye kalpa devaloka rUpa hote haiM aura devaloka kSetrabhUta haiN| ataH kSetrake sambandhase aba sUtrakAra samudrarUpa kSetrakA nirUpaNa karate haiM TIkArtha-" cattAri samuddA pattayarasA' ityAdi-- cAra samudra bhinna bhinna rasavAle kahe gaye haiM, unake nAma ye haiM-- lavaNoda 1, vAruNoda 2, kSIroda 3, aura ghRtoda 4 / lavaNa samudrakA jala jaise lavaNa kA rasa hotA hai vaisA hai| vAruNodakA jala madirAkA jaisA rasa hotA hai vaisA hai| arthAt madirA tulya jalavAlA hai| kSIroda kA jala-kSIrake jaisA rasavAlA hai-arthAt kSIrake jaisA pAnIvAlA hai mAnA jevA AkAravALAM che. temanA nAma A pramANe che-Anata, prAkRta, sA21 mana mayuta. // sU. 47 // pUrvokta ka5 devaleka rUpa hoya che ane devaleka kSetrabhUta hoya che, tethI have sUtrakAra kSetranA saMbaMdhane lIdhe samudrarUpa kSetranuM nirUpaNa kare che. Ta -" cattAri samuddA paNNattA " syA cAra samudra judA judA rasavALA kahyA che, te cAra samudronAM nAma nIce prabhArI che-(1) an, (2) pAru, (3) kSIro mana (4) to. lavaNa samudranA jaLane svAda lavaNa-mIThAne svAda jevA hoya che. vAruNedanA jaLane svAda madirAnA svAda jevo hoya che. eTale ke te madirA samAna jaLavALe samudra che. kSIradanuM jaLa kSIranA (dUdhanA) jevuM hoya che, ane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 sthAnAnasatra tathA-ghRtodaH-ghRtamivodakaM yatra sa tathA 4 / kAloda-puSkaroda-svayambhU ramaNA. khyAstrayaH samudrA udakarasAH, zeSAstu ikSurasA iti, uktazca--- "vAruNivarakhIravaro ghayavaralavaNoya hoti ptteyaa|| kAlo pukkharaudahI sayaMbhuramaNo ya udagarasA // 1 // " chAyA-" vAruNIvara-kSIravarau ghRtavara-lavaNau ca bhavanti pratyekam / kAlaH puSkaraudadhiH svayambhUramaNazva udakarasAH // 1 // 48 // pUrva samudrA uktAH, te ca sA''vata mabantItyAvartAna daSTAntAn pradarzayasta hArTAntikakaSAyAnnirUpayitu dvisUtrImAha-- mUlam--cattAri AvattA paNNattA, taM jahA--kharAvate 1, unnayAvatte 2, gUDhAvatte 3, AmisAvatte 4 // evAmeva cattAri kasAyA paNNattA, taM jahA--kharAvattasamANe kohe 1, unnayAvattasamANe mANe 2, gUDhAvattasamANA mAyA 3, AmisAvattasamANe lohe 4, kharAvattasamANaM kohaM aNuppakTrei jIve kAlaM karei Neraiesu uvavajai, unnayAvattasamAgaM mANaM evaM ceva gUDhAvattasamANaM mAyaM, evaM ceva AmisAvattasamAgaM lohamaNuppaviTre jIve kAlaM karei neraiesu uvavajei // sU0 49 // ___ chAyA---catvAra AvartAH prajJaptAH, tadyathA-kharAvartaH 1, unnatA''vataH 2, gRDhAvartaH 3, AmiSA''vartaH 4 / evameva catvAraH kaSAyAH prajJaptAH, tadyathAaura ghRtoda samudrakA jala ghRta ke jaise rasabAlA hai arthAt ghRta jaise pAnIvAlA hai' kAloda, puSkaroda aura svayaMbhUramaNa ye tIna samudra pAnIkA jaisA rasa hotA hai vaise rasa. yakta pAnIvAle haiM aura bAkIke saba samudra ikSu ke jaise rasase yukta pAnIvAle haiN| kahAbhI hai " vAruNivarakhIravaro" ityAdi // sU0 48 // ghada samudranuM jaLa ghInA jevA rasavALuM hoya che eTale ke ghInA jevA pANIthI te samudra bharapUra che. kAleda, puSkaroda ane svayaMbhUraNuNa, A traNa samadro je pANIne rasa hoya che evA rasayukta pANIvALA che. bAkInA baMdhA samudro IkSu (zeraDI) na jevA rasathI yukta pANIvALA che. kahyuM paNa " vAruNivarakhIravaro" tyAhi // sU. 48 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u.4 sU41 kaSAyasvarUpanirUpaNam 487 kharA''vartasamAnaH krodhaH 1, unnatA''vartasamAno mAnaH 2, gUDhAvarta samAnA mAyA 3, AmiSA''vartasamAno lobhaH / kharA''vartasamAnaM krodhamanupraviSTo jIvAkAlaM karoti nairayikeSu upapadyate 1, unnatA''vartasamAna mAnam 2, evameva gUDhA''vartasamAnAM mAyAm 3, evamevA. miSA''vartasamAnaM lobhamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti nairayikeSupapadyate 4 // 49 // TIkA--' cattAri AvatA' ityAdi--AvartA-jalabhramAcatvAraH prajJatAH, tadyathA-kharAvartaH-kharaH-prabalavegayuktatayA niSThuraH, sa cAsAvAvartaH-AvartanaM __ kahe gaye ye samudra Avarta sahita hote haiM, ataH sUtrakAra dRSTAntabhUta AvartoM ko dikhalAte hue dASTAntika rUpa kaSAyoM kI nirUpaNA karate haiM / " cattAri AvattA paNNattA" ityAdisUtrArtha-Avarta cAra prakArake kahe gayehaiM / jaise-kharAvarta1, unnatAvata2, gUDhAvarta 3 aura AmiSAvarta 4 / isI prakAra se cAra kaSAyeM kahI gaI haiM, jaise-kharAvartasamAna krodha 1, unnatAvartasamAna mAna 2, gUDhAvartasamAna mAyA 3 aura AmiSAvartasamAna lobha 4 / / ___ kharAvartasamAna krodha meM anupraviSTa huA jIva yadi kAlagata hotA hai, to vaha nairayikoM meM utpanna hotA hai| isI tarahase unnatAvartasamAna mAnameM gadAvartasamAna mAyA aura AmiSAvartasamAna lobhameM anupraviSTa huA jIva yadi kAlagata hotAhai, to vaha bhI nairayikoM meM utpanna hotaahai| uparyukta samudra Avarta sahita hoya che, tethI have sUtrakAra daSTAntabhUta AvatIne prakaTa karIne dArjIntika rUpa kaSAyonuM nirUpaNa kare che. sUtrArtha-" cattAri AvattA paNNattA" tyA bhAvata yA2 prAranA hyA cha-~(1) parAta, (2) annatAvata', (3) gUDhAva, ane (4) AmiSAvarta. e ja pramANe kaSAnA paNa cAra prakAra hA cha-(1) mata samAna adha, (2) unnata samAna mAna, (3) DhA. vartamAna mAyA ane (4) AmiSAvartasamAna lebha. kharAvarta samAna krodhathI yukta banele jIva je maraNa pAme che, te nara yikomAM utpanna thAya che. e ja pramANe unnAtAvarta samAna mAnamAM, gUDhAvartana samAna mAyAmAM ane AmiSAvarta samAna lebhamAM anupraviSTa thayela chava je kALadharma pAmI jAya che, te te paNa narayikamAM ja utpanna thAya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ve kharAssvartaH, Avate'tra samudranadyA dezvakra vizeSANAM vA bodhyaH 1, tathAunnatA''vartaH - unnataH - uccaH sa cAsAvAvarta unnatA'dhvartaH, sa ca girizikharAssrohaNamArgasya, yadvA - bAtyayA bhavatIti jJeyam 2, tathA - gUDhAssvarta :- gUDha:pracchannaH sacAsAvAvartazca gUDhAvartaH, saca kandukaDorakasya vA dArugrandhyAderbodhyaH 3, tathA - AmiSAssvartaH - AmiSa - mAMsaM tadarthamAvarta AmiSAvarttaH, saca zyenAdi pakSiNAM bhavati 4 | TIkArtha - jalameM jo bhaMvaraM par3atI hai unakA nAma Avarta hai, ye Avarta jo kharAvarta Adi ke bhedase cAra prakArakI kahI gaI hai, unakA bhAva aisA hai ki jala jaba prabalavega se yukta hotA hai, taba usameM jo bahuta bar3A Ava par3atA hai ki jIsameM kaisA hI catura tairanevAlA bhI kyoM na ho, yadi phasa jAtA hai to usakI bhI kuzalatA bAhara Ane ke liye samartha nahIM hotI hai, aisA Avarta niSThura hotA hai / yaha Avarta samudra nadI Adike cakravizeSoMkA hotA hai tathA jo unnatAvata hotA hai, vaha girike zikharake ArohaNavAle mArgakA hotA hai, athavA jaba vAyu calatA hai taba dhUla vageraha kI golAkAra rUpameM jo UMce ko uDAna hotI hai, jise cakravAta yA bhabhUlA kahA jAtA hai vaha unnatAvarta hai / jo Avarta pracchanna hotA hai, vaha gUDhAvata hai, yaha gUDhAvarta yA to geMda ke DorA kA hotA hai yA dAru lakar3I kI gAMTha Adi ke hotA hai / mA~sa prApta karaneke liye jo Avarta hotA hai vaha AmiSAvarta hai, yaha mAMsAvarta iyena bAja Adi pakSiyoM ke hotA hai 4 / TIartha - pAzuImAM ne lbhriio| (vabhaNe) peDhA thAya chetene bhAvata uDe che. have kharAvata Adi cAra bhedenA bhAvAtha samajAvavAmAM Ave che jayAre pANInA vega ati prakhaLa hoya che tyAre pANImAM vamaLe! uThe che jyAM A prakAranI vamaLe! uThe tyAM pANI pramaLa vegathI cakkara cakkara phare che. te jagyAe caturamAM catura taravaiyA paNa tarI zakatA nathI. A prakAranA vamaLamAM phasAyelA mANasa ke hADI bahAra nIkaLI zakatA nathI, evA te Avata niSThura hoya che. A khAva` samudra nadIAdinA jaLamAM thAya che. girinA zikharanA ArahaNavALA mAga para unnatAvanA saddabhAva hoya che athavA jyAre khUkha pavana thAya che tyAre dhULa, paNu -pAna Adi cakkara cakkara pharatAM pharatAM AgaLa vadhe che tene cakravAta, vALIe athavA DamarI kahe che, A prakAranA Ava ne unnatAvata kahe che. je Avata pracchanna Aya che tene gUDhAvata kahe che. te Avata daDAnA dAraneA athavA lAkaDAnI gAMTha AdinA hAya che mAMsa prApta karavAne mATe je Avata` hAya che tene AmiSAvata kahe che. A prakAranA AvatA khAja, samaDI Adi zikArI pakSIonI cAMcane! hAya che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 4 u. 4 sU0 41 kaSAyasvarUpanirUpaNam 489 'evAmeva cattAri kasAyA' ityAdi-evameva-uktA''vartavadeva krodhA. dayaH kaSAyAzcatvAraH prajJaptAH-tattulyatvenoktAH, tadyathA-krodhaH kaSApaH kharA''. vartasamAna:-krodhe kharA''vartasAmyaM ca parApakArakaraNakaThoratvena bodhyam 1, tathAmAna unnatA''cate samAna:-mAne tatsAmyaM / patratRNAdi vastuna iva manasa unnatatvasthApakatvena 2, tathA-mAyA gUDhAvartasamAnA-mAyAyAM tatsAmyaM ca paramadurlakSyatvena 3, tathA-lobha AmiSA''vartasamAnaH, tatsAmyaM ca anartha paramparApAtasamAkrAnte'pi jane punaH punaH patanakAraNatvena / kharA''vartAdisAmyaM krodhAdInAM proktaM natu sAmAnyAnAmiti, ___ "evameva cattAri kasAyA " isI prakArase krodhAdika cAra kaSAyeM kahI gaI haiN| krodhakaSAya kharAvartalamAna hotI hai, krodhakaSAyameM kharAvarta kI samAnatA parake apakAra karane se aura kaThora honese kahI gaI jAnanI cAhiye / mAna unnatAvarta ke samAna hotA hai, so mAnameM unnatAvarta kI samAnatA patra tRNAdi vastu kI taraha manako unnatarUpase sthApaka hone ke kAraNa kahI gaI hai| mAyAmeM jo gRDhAvarta samAnatA kahI hai vaha use paramadurlakSya hone ke kAraNa kahI gaI hai, aura jo lobhameM AmiSAvarta samAnatA kahI hai vaha anarthakI paramparAke Ane para bhI punaH punaH usI meM girAneke kAraNa se kahI gaI hai, yaha sAmAnya krodhAdikoM meM nahIM kahI hai, kintu jo utkRSTa krodhAdika haiM unameM hI kahI gaI hai aisA samajhanA caahiye| "evAmeva cattAri kasAyA " ye prazna yAhi yAra 4AyAne batAvyA che. krodhakaSAya kharAvarta samAna hoya che. krodhakaSAyane kharAvata samAna kahevAnuM kAraNa e che ke te kharAvarta samAna kAra ane apakAra karanAra hoya che. mAnakaSAyane unnatAvarta samAna kahevAnuM kAraNa e che ke jema unnatAvarta patra, tRNAdine unnata sthAne caDAve che, tema A kaSAya paNa mananuM unnata rUpe sthApaka hovAthI tene unnatAvarta samAna kahyuM che. mAnathI yukta banele jIva abhimAnathI yukta manavALe bane che. mAyA kaSAyane gUDhAvarta samAna kahevAnuM kAraNa e che ke mAyA e parama durlakSya hoya che. mAyAyukta mANasanA manabhAvane pArakhavAnuM kArya duSkara hoya che. lebhane AmiSAvata samAna kahevAnuM kAraNa e che ke anarthanI paramparA AvavA chatAM paNa jIva pharI pharIne lebhakaSAyamAM paDayA ja kare che, tene choDavAne samartha banI zakatuM nathI. kedhAdi kamAM je kharAvata Adi sAthe samAnatA prakaTa karavAmAM AvI che, te sAmAnya kAdhAdi kemAM grahaNa karavAnI nathI, paraMtu utkRSTa kedhAdikamAM ja A samAnatA samajavI joIe. sthA0-62 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sthAnAGgasUtre krameNa kharAdyAvartasamAnakrodhAdikaSAyAnupaviSTajIvasya pariNAmamAha* kharAvattasamANaM , ityAdi-kharAdyAvarta samAna-krodhAdicatuSTayamanupraviSTo jIvaH kAlaM karoti cettadA nairayikepapadyate azubhapariNAmasyAzubhakarmavandhanimittatayA durgatihetutvAditi / 4 / sU. 49 // pUrva nArakA uktAH taizca vaikriyAdinA sadharmANo devA bhavantIti devavizeSa. bhUtanakSatradevAnAM paricayArtha catuHsthAnaphamAha--- mUlam-aNurAhAnakkhatte cauttAre paNNate puvvAsADhe evaM ceva, uttarAsADhe evaM ceva // sU0 50 / / chAyA--anurAdhA nakSatra castAra prajJaptam , pUrvASADhA evameva, uttarA. pADhA evameva ||mu0 // 50 // TIkA--' aNurAhA nakkhate' ityAdi--anurAdhA pUrvASADhottarASADhAkhyanakSatravayaM catustArakamityarthaH // 50 // ___ kramase kharAdiAvarta samAna krodhAdika kaSAyoM se yukta hue jIvakI yadi usa avasthAmeM mRtyu ho jAtI hai, to vaha nairapikoM meM utpanna hotA hai| kyoMki jo azubha pariNAma hotAhai, vaha azubha karmabandhanakA kAraNa hotA hai aura isase vaha durgatikA hetu hotA hai / sU0 49 // nAraka kahe aba sUtrakAra vaikriya Adi dvArA inake samAna dharmavAle honeke kAraNa devavizeSa nakSatra devoMke paricayake liye cAra sthAna kahate haiM "aNurAhA nakkhatte cauttAre" ityAdiTIkArtha-anurAdhA nakSatra pUrvASADhA nakSatra aura uttarASADhA nakSatra ye tIna nakSatra cAra 2 tArAoMvAle hote haiN| sU0 50 // kharAvarta Adi samAna krodhAdika kaSAyathI yukta thayela jIva je eja avasthAmAM kALadharma pAmI jAya che, te nerayikamAM ja utpanna thAya che, kAraNa ke tenuM je azubha pariNAma hoya che. te azubhabandhanuM kAraNa bane che ane mazulaman tinuM // 25 mane cha. // sU. 48 // nArakenuM kathana karyuM. temanA jevA ja vaikriya Adi dharmovALA devavize. nuM-nakSatra devenuM have sUtrakAra cAra sthAnenI apekSAe nirUpaNa kare che. "aNurAhA nakkhatte cauttAre" tyaaTIkAtha-anurAdhA nakSatra, pUrvASADhA nakSatra ane uttaraSADhA nakSatra, A traNa nakSatra cAra cAra tArAvALAM hoya che. sU. 50 | zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u04 sU051 karmapudgalacayanakAraNanirUpaNam 491 pUrva devavizeSA uktAH, devavizeSatvaM ca jIvAnAM karmapudgalacayanAdiyazA vatIti karmapudgala cayanAdi nimittAni pradarzayitumAha mUlam-jIvA NaM cauThANaNivvattie poggale pAvakammayAe ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNistaMti vA jereiNivvattie tirikkhajoNiyaNivvattie, maNussaNivattie, devaNivvattie,evaM uva. ciNisuvAuvaciNaMti vA uvaciNistAMtavA0, evaM ciNa uvaciNa baMdha udIraveya taha Nijjare ceva // sU0 51 // chAyA-jIvAn khalu catuHsthAnanirvatitAn pudgalAn pApakarmatayAacinvan vA cinvanti vA ceSyanti vA, nairayikanirvatitAn , tiryagyonikanirvati tAn manuSyanirvati tAn devanivartitAn evamupAcinvan vA upacinvanti vA upace. Syanti vA, evaM caya, upavaya, vandha, udIra, veda tathA nijarA caiva // sU0 51 // TIkA-" jIvANajauThANa " ityAdi-sUtraSaTakaM sugamam , navaraM-jIvAH khalu catuHsthAnanirvati tAn-caturbhinarikatvAdibhiH sthAnaH paryAyaiH kAraNaiH nirvartitAH-karmapariNAma prApitA:-tathAvidhAzubhapariNAmavazAd baddhAH catuHsthAnanirvattitAH, tAn catuHsthAnanirvartitAn pudgalAn pApakarmatayA azubharUpajJA devavizeSa kahe devavizeSatA jIvoM ke pudgaloM ke cayana Adike vaza se hotI hai, isaliye aba sUtrakAra karmapadgalA ke cayanAdi ke nimittoM ko dikhAneke lIye sUtra kahate haiN| "jIvANaM cauTThANaM Nivattie"ityAdi TIkArtha-jIvoMne catuHsthAna nivartita cAra nAraka Adi paryAyarUpa kAra: NoMse karmarUpa pariNAma ko prApta karAye gaye tathAvidha azubha pariNAma ke vazase bAMdhe gaye pugaloMkA pApakarmarUpa se azubha jJAnAvaraNIyAdi rUpase cayana kiyA hai, arthAt bhUtakAla meM tathAvidha apara pudgaloMse alpa prade deva vizenuM kathana karyuM. devavizeSatA nA karmapulenA cayana Adine kAraNe pedA thAya che. tethI have sUtrakAra kama putalenA cayanAdi nimittone batAvavA mATe nIcenuM sUtra kahe che. " jIvANaM cauDhANaM Nivattie" tyAha TIkArya-jIvone cAra sthAna nivartita-nArakAdi cAra paryAya rUpa kAraNothI kamarUpa pariNAmane prApta karAvavAmAM Avela tathAvidha ( te prakAranA) azubha pariNAmane kAraNe bAMdhelA pulonuM pApakarma rUpe azubha jJAnAvaraNIya Adi zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 sthAnAGgasUtre nAvaraNIyAdirUpatayA, acinvan bhUtakAle tathAvidhAparakarmapudgalaizvitavantaH pApaprakRtIralpapradezA bahumadezIkRtavantaH, vartamAnakAle cinvanti, evaM bhaviSyatkAle ceSyanti vA / iti cayanasUtram // evaM cayanamUtravat upacinnan upacinvanti upaceSyanti vA tatropacayanam paunaH punyena pudgalasaGgrahaNam2, evaM 'ciya uvaciya' ityAdi-evaMcayopacayavat-abadhnan badhnanti bhansyanti-bandhaviSayIkariSyanti vA 3, evamudIrayan-udIrayanti udIrayiSya nti vA 4, evamavedayan vedayanti vedayiSyanti vA 5, tathA-nirajarayan nirjarayanti nirjarayiSyanti vA iti cayaprabhRtighaTitasUtrapaJcakaM bodhyam |6|||suu051|| zavAlI pApaprakRtiyoM ko bahupradezavAlI banAyA hai| vartamAnakAla meM ve isI prakAra se unheM banAte haiM, aura bhaviSyakAla meM bhI ve unheM isI prakAra se banAvegeM / yaha cayana sUtra hai, isI cayana sUtrakI taraha upa cayana sUtra kA bhI vyAkhyAna kara lenaa| arthAt jisa prakAra se jIvoMne pUrvoktarUpa se azubha karma prakRtiyoM kA trikAlameM cayana kiyA hai, usI prakArase unhoMne azubhakarma prakRtiyoM kA trikAla meM upacaya kiyA hai| bArambAra pugaloM kA grahaNa karanA isakA nAma upacaya hai, isI prakArase jIvoMne bhUtakAla meM karmapudgalokA bandha kiyA hai, vartamAnameM ve una karmaH pudgaloM kA bandha karate haiM, aura Age bhI ve una karmapudgaloM kA bandha kreNge| isI prakAra kA trikAlasambandhI kathana udIraNA vedana aura nirjarA karane ke sambandha meM bhI kara lenA cAhiye / sU051 // rUpe cayana karyuM che eTale ke bhUtakALamAM tathAviSa apAra pulethI a65 pradezavALI pApakRtine bahupradezavALI banAvI che, vartamAnakALamAM paNa teo temane A prakAranI ja banAvI rahyA che, ane bhaviSyamAM paNa teo temane e ja prakAranI banAvaze. A cayanasUtranuM je prakAre kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe upacayana sUtranuM paNa kathana samajI levuM joIe eTale ke je pramANe jIvoe pUrvokta rUpe azubha karmaprakRtinuM trikALamAM cayana karyuM che, e ja pramANe temaNe azubha karmaprakRtine trikALamAM upacaya karyo che. vAraMvAra pulane grahaNa karavA tenuM nAma upacaya che. e ja pramANe chae bhUtakALamAM kampalena banca karyo che. vartamAnakALamAM paNa teo te karma pudgalene anya kare che, ane bhaviSyamAM paNa teo te karmapulane banca karaze. e ja prakAranuM traNe kALa saMbaMdhI kathana udIraNA, vedanA ane nirja karavA viSe paNa samajI levuM joIe. sU. 51 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA04 u.4 sU.52 dravyakSetrAdinA punalanirUpaNam 493 pudgalAdhikArAt pudgalAneva dravyAdibhinirUpayitumAha mUlam-caupaesiyA khaMdhA aNaMtA, caupaesogAdApoggalA aNaMtA, causamayaDhiiyA poggalA aNaMtA, cauguNakAlagA poggalA aNaMtA, jAva cauguNalukkhA poggalA aNaMtA paNNattA // sU0 52 // chAyA--catuSpadezikAH skandhAH anantAH catuSpradezAvagADhAH pudgalA anantAH catu:samayasthitikAH pudgalA anantAH, caturguNakAlakAH pudgalA anantAH, yAvat caturguNarUkSAH pudgalAH anantAH prajJaptAH // 52 // TIkA--' caupaesiyA' ityAdi-mugamam // mU0 52 // cauttho uddeso sampatto / / cautthaM dvANaM samattaM // 4 // caturtha uddezaH samAptaH, // caturtha sthAnaM samAptam // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadhanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka - zrIzAhUchatrapati kolhApurarAjamadatta jainazAstrAcArya ' padabhUSita-kolhApurarAjaguru bAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara--pUjyazrI .. ghAsIlAlavrativiracitAyAM ' sthAnAGgasUtrasya ' sudhAkhyAyAM __ vyAkhyayAM caturthaM sthAnaM sampUrNam // 4-4 // pudgala ke adhikArako lekara aba sUtrakAra dravya kSetra Adise pudgaloM kI hI prarUpaNA karate haiM / " caupaesiyA khaMdhA aNaMtA" ityAdi-- TIkArtha-cAra pradezovAle skandha ananta kahe gyehaiN| cAra pradezoM meM ava. gADha hue pudgalaskandha ananta kahe gaye haiN| cAra samayakI sthitivAle pulanuM kathana cAlI rahyuM che, tethI have sUtrakAra dravya, kSetra AdinI apekSAe putranI ja prarUpaNa kare che. "caupaesiyA khaMghA aNatA" yaaleTIkAI-cAra pradezavALA skandha anaMta kahyA che. cAra pradezomAM avagAhita thayelA (rahelA) kanya anaMta kahyA che. cAra samayanI sthitivALA skandha anaMta kahyA che. caturguNa (cAra gaNa) kRSNa guNavALAM pudgala anaMta kahyAM che, yAvat zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 sthAnAGgasUtre pudgala skandha ananta kahe gaye haiM, caturguNa kRSNavAle pudgala ananta kahe gaye hai, yAvat caturguNa rUkSa guNavAle pudgala ananta kahe gaye haiN| sU0 52 / / zrI jainAcArya zrI ghAsIlAla jI mahArAja racita " sthAnAsUtra" ___ kI sudhA nAmakI vyAkhyAke cauthe sthAnakA cauthA uddezA samApta // 4-4 // ||cauthaa sthAna saMpUrNa // caturguNa rukSaguNavALA pule anaMta kahyA che. ahIM (yAya) padathI badhAM varNa, sparza Adi grahaNa karavA joIe. che sU. para che zrI jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAje racelA "sthAnAMgasUtra"nI sudhA nAmanI vyAkhyAnA cothA sthAnane ceze uddeza samApta che 4-4 che cothuM sthAna saMpUrNa zrI. sthAnAMgasUtra :03 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paMJcamaM sthAnakaM prArabhyateuktaM caturtha sthAnakam / sampati saMkhyAkramamanusRtya pazcamasthAnakamucyate / asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaH-pUrvasmin sthAnake hi jIvA ajIvAstadharmAzca padArthAcatuHsthAnakatvenoktAH, atrApi ta eva pazcasthAnakatvenocyante, ityanena saMbandhenAyAtasya asya sthAnakasyedamAdimaM sUtram mUlam-paMca mahatvayA paNNattA, taM jahA--savvAo pANAivAyAo veramaNaM 1 jAva savAo pariggahAo veramaNaM 5 // paMcANuvvayA paNNNattA, taM jahA-thUlAo pANAivAyAo veramaNaM 1, thUlAo musAvAyAo veramaNaM 2, thUlAo adinnAdANAo veramaNaM 3, sadArasaMtose 4, icchAparimANe 5 // sU0 1 // chAyA--pazca mahAvratAni prajJaptAni, tadyathA - sarvasmAt mANAtipAtAd viramaNaM 1 yAvat sarvasmAt parigrahAd viramaNam 5 / pazcANuvratAni prajJaptAni, tadyathAsthUlAt pANAtipAtAd viramaNam 1, sthUlAt mRSAvAdAd viramaNaM 2, sthUlAt adattAdAnAd viramaNam 3, svadArasantoSaH 4, icchAparimANam 5 // 0 1 // // pAMcave sthAnake pahalA uddezekA prAraMbha // ___ caturtha sthAna kahA aba saMkhyAkramako lekara paMcama sthAna kahA jAtA hai| isakA pUrva sthAnake sAtha aiso sambandha hai ki pUrvasthAnameM jIva ajIva inake dharma aura padArtha ye saba catuHsthAna rUpase kahe gaye haiMso vehI yahAM paJcasthAna rUpase kahe jAveMge, isI sambandhase AyA huA isa paMcama sthAnakA yaha prathama sUtra hai-paMca mahavvayA paNNattA pAMcamAM sthAnane pahele uddeza cAra sthAnanuM kathana paruM thayuM. have pAMca sthAnanuM kathana zarU thAya che. tene pUrasthAna sAthe A prakArane saMbaMdha che-caturtha sthAnamAM jIva ane ajIvanA dharma ItyAdinI prarUpaNA cAra sthAna rUpe karI che. have ahiM pAMca sthAna rUpe temanI prarUpaNa karAze. A paMcama sthAnanA pahelA uddezAnuM prathama sU3 mA pramANe cha-" paMca mahavvayA paNNattA " tyA zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre TIkA--'paMca mahavyayA' ityAdi-- mahAvatAni-mahAnti ca tAni vratAni ceti mahAvatAni, aNuvratApekSayA sarvajIvarakSaNAdiviSayatvena caiSAM mahattvaM bodhyam / ydvaa-mhdvtaaniiticchaayaa| mahataH-dezaviratApekSayA bRhato guNino vratAni mahavratAni / etAni paJcasaMkhya. kAni prajJaptAni-prarUpitAni bhagavatA RSabheNa mahAvIreNa ca tathAvidhaziSyAnapekSya, na ta taditarrAviMzatijinaiH tacchiSyANAm RjupajJatvena caturmahAvratasaMbhavAditi, tadyathA-sarvasmAt trasasthAvarasUkSmavAdarabhedabhinnAt kRtakAritAnumatibhedabhinnAca samastAt , yadvA-dravyataH SaDjIvanikAyaviSayAta , kSetrataH trilokasaMbhavAt , vratoMmeM mahA aura aNukA kathana viSayaka vicAra isa prakArase hai"mahAnti vratAni mahAvratAni " isa vyutpattikI apekSA jo vrata mahAn haiM-aNuvratoMkI apekSAse sarva jIva rakSaNa Adike viSayavAle honese baDe haiM ve mahAvrata haiM, athavA-"mahataH vratAni mahAvatAni" ipsa vyutpattike anusAra dezaviratakI apekSA baDe guNijanoMke jo vratahaiM ve mahAvata haiM, prANAtipAta trasa sthAvara jIvoMkA hotAhai, aura sUkSma vAdara jIvoMkA hotA haiM, yaha prANAtipAta jIva svayaM karatA hai, dUsaroMse bhI karavAtA hai, aura karanevAlekI anumodanA karatA hai, isa taraha kRta kArita aura anumodanAvAle trasa sthAvara jIcoMke bAdara sUkSma jIvoM ke prANAtipAtale jo virakta honA hotAhai vaha-" sarvasmAt prANAtipAtAt viramaNaM" kahalAtA hai, athavA-dravyakI apekSA-SaTU jIvanikAyarUpa dravya prANAtipAtase kSetrakI apekSA-trilokameM saMbhavita A vratamAM mahAna ane aNunA kathana viSayaka vicAra A pramANe che - " mahAnti vratAni mahAvratAni " mA vyutpatti anusA2 re to bhaDAna cha, sarva jIva rakSaNa AdinA viSayavALAM hovAthI aNuvrata karatAM mahAna che, te pratAne mahAvrata cha. mathA-"mahataH vratAni mahAnatAni" mA vyutpatti anasAra dezaviratanI apekSAe mahAguNajanenAM sAdhuonAM je vrata che temane mahAvrata kahe che. trasa sthAvara jIne prANAtipAta thAya che, ane sUkSmabAdara ane prANAtipAta paNa thAya che te prANAtipAta jIva pote kare che, bIjA pAse karAve che ane karanAranI anumodanA kare che. A traNa prakAre-kRta, kArita ane anumodanA rUpa traNa prakAre rasa, sthAvara, sUma ane bAdara chavonA AzAtipAtathI (dhAtathI)vita pArnu panecha tetuM nAma "sarvasmAta prANAtipAtAt viramaNaM" 'samasta prAtipAtathI vi2bhae' che. athavA dravyanI apekSAe chakAyanA jIvonI hiMsAne sarvathA tyAga kara, kSetranI apekSAe zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 5 u01 sU01 paJcamahAvratanirUpaNam 497 kAlataH atItAderAvyAdi prabhavAdvA bhAvato rAgadveSasamutthAcca samagrAt mANAtipAtAt-prANAnAm-indriyocchAsAyurAdInAm atipAtaH prANinaH sakAzAd viyojanaM prANAtipAtaH-prANiprANaviyojanavyApAra ityarthaH, tasmAd viramaNa= samyagjJAnazraddhAnapUrvi kA viratiH nivRttiriti yAvat , na tu paristhUlAdeva viratiH / idai prathamaM mahAvratam 1 / 'jAva' zabdAd dvitIyatRtIyacaturthAnAM mahAvratAnAM saMgraho prANAtipAtase, kAlakI apekSA atItAdikAlameM hue prANAtipAtase athavA rAtri Adi jAyamAna prANAtipAtase aura bhAvakI apekSA rAgadveSAdi utpanna honerUpa prANAtipAtase jo viramaNa hai, vaha "sarvasmAta prANAtipAtAt viramaNam" hai, prANa vyavahAra nayakI apekSA pAMca indriya 3, bala Ayu aura zvAsocchvAsake bhedase 10 hote haiM, ekendriya doindriya teindriya cauindriya asaMjJi pazcendriya aura saMjJI paJce ndriya ina jIvoM meM apanI 2 yogyatAke anusAra 4 Adise lekara 10 prANataka kahe gaye haiM, arthAt-ekendriyameM cAra prANa sparzendriyabala prANa, kAyabala prANa, zvAsocchvAsavala prANa, AyuSyabala prANa ghANendriyameM cha prANa pahileke cAra rasanendriyabala prANa-vacanabala prANa teindriyameM sAta prANa-dhrANendriyabala prANa baDhA, cauhandriyameM ATha cakSurindribala prANa bar3hA, asaMjJI paJcendriyameM nau zrotrendriyabala prANa bar3hA, saMjJI trilekamAM saMbhavita prANAtipAtano tyAga karavo, kALanI apekSAe atItAdi kALamAM thaI gayelA prANAtipAtathI athavA rAtri Adi kALe thaI jatA prANAtipAtathI viramaNa thavuM, ane bhAvanI apekSAe rAga dveSa Adi utpanna thavA 35 pratipAtanA tyA 42vI, tanuM nAma "sarvasmAt prANAtipAtAt viramaNama" che. vyavahAra nayanI daSTie nIce pramANe 10 dasa prANa kahyAM che-pAMca Indriya rUpa pAMca prANa, traNa balarUpa traNa prANu, Ayu rUpa eka prANa ane zvo chavAsa rU5 eka prANa, ekendriya, hIndriya,trIndriya caturindriya, agni paMcendriya ane saMgni paMcendriya jemAM pitapotAnI yogyatA anusAra cArathI laIne 10 prANa sudhIne sadbhAva hoya che. jemake ekendrimAM sparzendriyabala prANa, kAyabala prANa, zvAse chUvAsabela prANa ane AyuSyabala prANane, A rIte cAra prANane sadbhAva hoya che kIndrimAM nIcenAM cha prANeno sadUbhAva hoya che-cAra prANa ekendriya pramANe, rasanendriyabala prANa ane vacanabala prANa, trIndrimAM dhrANendriya prANa ane uparyukta cha prANa, caturindrimAM ATha prANane sadubhAva hoya che. uparyukta sAta prANa ane cakSurindriyabala prANa, sthA0-63 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre vodhyH| yathA-sarvasmAt mRSAvAdAt-sadbhAva pratiSedhAsadbhAvodbhAvanArthAntaroktigahoM bhedAt kRtAdibhedAca samagrAt asatyabhASaNAta , athavA-dravyataH sarvadharmAstikAyAdi dravyaviSayAt , kSetrataH sarvalokAlokaviSayAt , kAlataH atItAde rAjyAdivartino vA, bhAvataH kaSAya nokaSAyAdi samudbhavAca samagrAt asatyabhASaNAt viramaNaM-vinivRttiriti dvitIya mahAvratam / 2 / tayA-sarvasmAt kRtAdi paJcendriyameM daza-manabala prANa bar3hA so ina prANoMkA viyoga karanA jisa kriyAke dvArA hotA hai, vaha prANAtipAta hai, samyagjJAna aura zraddhAna pUrvaka jo isa prANAtipAtase sarvathA nivRtta hotAhai vaha samasta prANAtipAta viramaNa hai| yaha prathama mahAvata hai zayahAM pAvat zabdase ditIya mahA. vratakA tRtIya mahAvratakA aura caturtha mahAvratakA grahaNa huA hai / jaisesamasta mRSAvAdase sadbhAvake pratiSedhase asadbhAbake udbhAvanase arthAnta. rake kathanase aura gA~ke karanese aura kRtAdike bhedase isa tarahake samagra asatya bhASaNase athavA dravyakI apekSA samasta dharmAsti kAyAdi dravya viSayaka asatya bhASaNase kSetrakI apekSA-samasta lokAloka viSayaka asatya bhASaNase kAlakI apekSA atItAdi kAlaviSayaka asatya bhASaNase yA rAtrI AdisaMbandhI asatya bhASaNase tathA bhAvakI apekSA-kaSAya no kaSAya Adise udbhUta asatya bhASaNase asaMjJI paMcendriyamAM navA prANane saddabhAva hoya che. uparyukta ATha praNa ane zrotrendriyabala prAi. saMjJI paMcendriyamAM dasa prANane sadbhAva heya che, asaMjJI paMcendriya jevA nava prANu ane manobala prANa A prANene atipAta ( nAza) kare tenuM nAma prANAtipAta che. samyajJAna ane zraddhApUrvaka A prANAtipAtathI sarvathA nivRtta thavuM tenuM nAma ja samasta prANAtipAta viramaNa che. A prathama mahAvata che. samasta mRSAvAdathI sarvathA nivRtta thavuM tenuM nAma samasta mRSAvAda viramaNa che. A bIjuM mahAvrata che, tenuM svarUpa A prakAranuM che-saddabhAvanA pratiSedhathI (jene sabhAva hoya tene sadUbhAva nathI ema kahevAthI) asadubhAva hoya tene sadbhAva prakaTa karavAthI, viparIta arthanuM kathana karavAthI, asatya bhASaNathI, athavA dravyanI apekSAe samasta dharmAsti. kAya Adi dravyaviSayaka asatya bhASaNathI, kSetranI apekSAe samasta le kAleka viSayaka asatya bhASaNathI, kALanI apekSAe atIta Adi kALaviSayaka asatya bhASaNathI, athavA rAtrI Adi saMbaMdhI asatya bhASaNathI, bhAvanI apekSAe kaSAya, ne kaSAya Adi vaDe jAyamAna asatya bhASaNathI-A prakAre samasta zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA05 u01 1 paJcamahAvratanirUpaNam bhedAd, athavA dravyataH sacetanAcetanadravyaviSayAt , kSetrato grAmanagarAraNyAdisamudbhavAt , kAlata:-atItAdeH rAjyAdimamavAd vA, bhAvato rAgadveSamohodbhavAca samagrAt adattAdAnAt-pradattasya-svAminA avitorNasya vastuna AdAnaM grahaNam-adattAdAnaM tasmAd viramaNamiti tRtIyaM mahAvratam / 3 / tathA-sarvasmAt kRtAdibhedena trividhAt, yadvA-dravyato divyamAnuSatairazcabhedAt rUpa rUpasahagata-bhedAd vA, tatra-rUpANi paTTikAdau citrAdirUpeNa parikalpitAni nirjIisa prakArake asatya bhASaNase-jo vinivRtti hai vaha dvitIya mahAvrata hai / tathA samasta adattAdAnase kRnAdike bhedase adattAdAnase athavAdravyakI apekSA sacetana acetana dravyasambandhI adattAdAnase kSetrakI apekSA-grAma nagara araNya Adise udbhUta adattAdAnase kAlakI apekSA atItAdi kAla sambandhI adattAdAnase athavA-rAtri Adise udbhUta adattAdAnase yA bhAvakI apekSA rAgadveSa aura moha inase udbhUta adattAdAnase isa prakAra ke samasta adattAdAnase jo viramaNa hai, vaha tRtIya mahAvrata hai 3 / tathA kRtakArita Adike bhedase trividha rUpa maithunase athavA dravyakI apekSA-deva sambandhI maithunase, mAnuSa sambandhI maithunase aura tiryaJca sambandhI maithunase athavA rUpa rUpasahagata sambandhI maithunase-pahikAdike Upara citrakAdi rUpase parikalpita kiye gaye asatya bhASaNathIje sarvathA nivRta thavAya che tenuM nAma ja samasta mRSAvAda viramaNa mahAvata che. A bIju mahAvrata che. samasta adattAdAnathI nivRta thavuM tenuM nAma samasta adattAdAna viramaNe che. A trIjuM mahAvrata che, tenuM svarUpa A prakAranuM che. dravyanI apekSAe sacetana acetana dravya saMbaMdhI adattAdAnathI nivRta thavuM, kSetranI apekSAe grAma, nagara, araNya Adi vaDe udbhUta adattAdAnathI viramaNa thavuM, kALanI apekSAe atItAdi kALa saMbaMdhI athavA rAtridivasa saMbaMdhI adattAdAnathI viramaNa thavuM, bhAvanI apekSAe rAga, dveSa ane meha vaDe udbhUta adattAdAnathI viramaNa thavuM, traNe kAraNa dvArA (kRta, kArita ane anumodanA) adattAdAnathI viramaNa thavuM tenuM nAma ja samasta adattAdAna viramaNa rUpa trIju mahAvrata che. kata. kArita Adi bhedanI apekSAe trividha rUpe mathanane parityAga karavo tenuM nAma samasta maithuna viramaNa vrata che. eTale ke dravyanI apekSAe manuSya, tiryaMca ane devasaMbaMdhI mithunane parityAga kara, athavA rUpa rUpasahagata saMbaMdhI maithunane-vastra, pATiyA Adi para citrAdi rUpe parikalpita karAyela nirjIva citrAdike sAthe abrAnA sevanane parityAga kare, athavA rUpa sahagata sajInI sAthe mithunane parityAga kara, bhUSaNa vihIna rUpanI zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sthAnAGgasUtre vAni, rUpasahagatAni tu sajIvAni, athavA-nibhUSaNAni rUpANi, sabhUSaNAni rupasahagatAnIti, kSetrato lokatrayasaMbhavAd , kAlato'tItAde rAjyAdi saMbhavAd vA, bhAvato rAgadveSasamutthAcca samagrAd maithunAt viramaNamiti caturtha mahAvratam / 4 / tathA sarvasmAt kRtAdibhedena trividhAt-athavA-dravyataH sarvadravyaviSayAt , kSetrato lokasaMbhavAt , kAlato'tItAde rAtryAdibhavAd vA, bhAvato rAgadveSavipayAca samagrAt parigrahAt-parigRhyate AdIyate iti parigrahaH parigrahaNaM vA parigrahaH-dhanadhAnyAdirnavavidhaH tasmAt viramaNamiti paJcama mahAvratamiti / 5 / itthaM paJca mahAvratAni nirUpya samprati vrataprastAvAt paJcANunirjIva citrAdikoMke sAtha kRta maithunase aura rUpa sahagata sajIvoMke sAtha kRta maithunase-athavA bhUSaNa vihIna rUpoMke sAtha aura bhUSaNa sahita rUpasahagatoMke sAtha kRta maithunase kSetrakI apekSA lokatraya sambandhI maithunase kAlakI apekSA atIta maithunase athavA-rAvyAdi saMbhava maithunase bhAvakI apekSA-rAgadveSa samuttha maithunase isa prakAra ke maithunase jo viramaNa hai, vaha caturtha mahAvrata hai 4 / tathA samasta parigrahase kRtakArita Adike bhedase vividha parigrahase athavA-dravyakI apekSA sarvadravya sambandhI parigrahase kSetrakI apekSA loka sambandhI parigrahase kAlako apekSA atItAdi kAla sambandhI parigrahase rAjyA. dimeM honevAle parigrahase bhAvakI apekSA-rAgadveSa sambandhI parigrahase isa prakArake samasta parigrahase jo viramaNa hai vaha pAMcavAM mahAvata hai, sAthe ane bhUSaNa sahita rUpanI sAthe maithunano tyAga kare kSetranI apekSAe traNe leka saMbaMdhI maithunane parityAga kare, kALanI apekSAe atIta mithunane athavA rAtrI Adi saMbaMdhI mithunane parityAga kare, bhAvanI apekSAe rAgadveSathI udbhUta maithunane parityAga kare-A prakAre samasta prakAranA maithunathI nivRtta thavuM tenuM nAma samasta maithuna viramaNamahAvrata che. have pAMcamAM mahAvratanuM svarUpa spaSTa karavAmAM Ave che-kRta, kArita ane anumodita rUpa traNe prakAranA parigrahane, dravyanI apekSAe sarva dhana, dhAnya AdinA parigrahane, kSetranI apekSAe leka saMbaMdhI parigrahane, kALanI apekSAe atI tAdi kALa saMbaMdhI parigrahane athavA rAtrI AdimAM saMbhavita parigrahane, bhAvanI apekSAe rAgadveSa saMbaMdhI parigrahane, A rIte samasta prakAranA parigrahane parityAga kare tenuM nAma samasta parigraha viramaNa mahAvata che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 sughA TIkA sthA05 u01 sU.1 pazcamahAvratanirUpaNam vratAnyAha-' paMcANuvvayA' ityaadinaa| aNuvratAni-aNUni laghUni ca tAni vratAni, aNutvaM ca mahAvratApekSayA alpaviSayatvAdinA bodhyam / yadvA-aNoH= laghorguNino vratAni-aNuvratAni / athavA-anuvratAnIticchAyA / anu-mahAvratakathanAnantaraM tadgrahaNAzaktAnuddizya punaHni vratAni kathyante tAni anuvratAni / tAni ca paJcavidhAni prajJaptAni, tadyathA-sthUlAt-dvIndriyAdayo jIvAH sthUlAucyante / sthUlatvaM caiSAM sakalalaukikAnAM jIvatvaprasidhyA bodhyam / sthUla. jo grahaNa kiyA jAtA hai vaha parigraha hai, athavA grahaNa karanA isakA nAma parigraha hai, aisA yaha parigraha dhanadhAnyAdike bhedase nau prakArakA hai| isa parigrahase viramaNa honA yaha parigraha viramaNa mahAvrata hai / isa prakArase pAMca mahAvratoMkA nirUpaNa karake aba sUtrakAra vratake prakaraNako lekara pAMca aNuvratoMkA kathana karate haiM "paMcANuvvayA" ityAdi-laghu jo vrata haiM-mahAvratoMkI apekSA alpaviSayavAle hone se jo aNu haiM, ve aise vrata aNuvrata haiM mahAvratoMkA viSaya inakI apekSA mahAn hai, aura inakI apekSA aNuvratoMkA viSaya alpa thoDAsA hai-isaliye inheM aNuvrata kahA gayA hai, athavA laghu jIvake thor3e se guNavAle jIvake jo vrata haiM ve aNuvrata haiN| athavA" anuvrata" aisI chAyA pakSameM aisA artha hotA hai ki mahAvata kathanake anantarahI mahAvratoMke grahaNa karane meM azakta hue manuSyAdiko lakSya je raheNa karAya che athavA jene saMgraha karAya che tenuM nAma parigraha che. te parigrahanA dhana, dhAnya AdinA bhedathI nava prakAra kahyA che. te parigrahathI viramaNa thavuM-nivRta thavuM, tenuM nAma parigraDa viramaNa mahAvrata che. A rIte pAMca mahAvratanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra pAMca aNuvratanuM nirUpaNa kare che " paMvANuvvayA" tyA- to sadhu che-pAya mAnatAnI apekSA je vrata a9pa viSayavALA hovAne kAraNe aNurUpa che, te vratone aNuvrate kahe che. temanA karatAM mahAvratone viSaya mahAna che, mahAvrato karatAM aNu tene viSaya apa chetethI te vratane aNuvrata kahyAM che. athavA-laghu jIvanA thoDA sarakhA guNasaMpanna jIvananA je vratI che tamane mAguvratA the. mth| "aNuvrata" mA panI sata ch|y! " anuvrata" levAmAM Ave, te tene artha A pramANe thAya che. mahAvratanA pAlanane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mument 502 sthAnAGgasUtre jIvaviSayaH prANAtipAto'pi sthUlaH, tasmAta-mANAtipAtAd viramaNamiti prathamamaNuvratam 1 tathA-sthUlAt mRSAvAdAt-viramaNam-paristhUlaviSayo mahAna hetubhUto yo sRSAvAdaH sa sthUlo mRSAvAdaH, tasmAnnivRttirityarthaH / iti karake phira jo vrata kahe jAte haiM ve anuvrata haiN| tAtparya isa kathanakA aisA hai ki sarva prathama jIvako muni dharmakAhI upadeza denA cAhiye aisI jinapravacanakI AjJA hai, isase viparIta upadeSTA nigrahake yogya kahA gayA hai| yadi vaha munivrata grahaNa karane meM asamartha hai, to phira usake liye aNuvratoMkA upadeza hai| iso apekSA aNuvratoMko anuvrata aisA kahA gayA hai| ye aNuvrata pAMca prakAra ke kahe gaye haiM dvIndriyAdika jIva sthUla kahe gaye haiM, inheM sthUla kahanekA kAraNa yaha hai ki-sakala laukika jana inheM jIva mAnate haiM, sthUla jIva viSayaka jo prANAtipAta hotA hai, vaha bhI sthUla hotA hai, usa sthUla prANAtipAtase jo viramaNa hai vaha prathama aNuvrata hai| sthUla mRSAvAdase jo viramaNa hai, vaha sthUla mRSAvAdaviramaNa hai, yaha sthUla mRSAvAda mahAna anarthakA hetu hotA hai, jisa vacanase yaha jhUThA hai, upadeza karavAmAM Ave, paNa temanuM pAlana karavAne asamartha evA manuSyane joIne temane lakSya karIne je vrata pALavAne upadeza ApavAmAM Ave che, te vratone anuvrata (aNuvrata) kahe che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che--sauthI pahelAM jIvane munimane ja upadeza Apa joIe, evI jina pravacananI AjJA che. A upadezathI viparIta upadeza karave joIe nahIM paNa je upadeSTAne ema lAge ke zrotA mahAvrata grahaNa karavAne samartha nathI, to teNe temane aNuvratone upadeza Apa joIe. A rIte mahAvratone upadeza ApyA bAda jene upadeza apAya che, evAM vratone aNuvrate kahe che. temanAM nIce pramANe pAMca prakAra che-(1) sthUla prANAtipAta viramaNa dvIndriyadika jIvone sthUla kahyAM che, temane sthUla kahevAnuM kAraNa e che ke sakaLa laukika jana temane jIvarUpa mAne che. skUla jIva viSayaka je prANAtipAta thAya che te paNa skUla hoya che. A sthUla prANAtipAtathI je viramaNa thAya che jIva hiMsAne je tyAga thAya che tene sthUla prANAtipAta viramaNa vrata kahe che. A paheluM aNuvrata samajavuM (2) sthUla mRSAvAda viramaNa vrata-skUla mRSAvAda (vadhu paDatuM jUThuM bolavuM te) mahA anarthanuM kAraNa bane che. je vacanathI bolanAra jaThA mANasa tarIke khyAti pAme, je vacanane kAraNe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05u01sU01 paJcamahAvratanirUpaNam dvitIyamaNuvratam / 2 / tathA-sthalAta adattAdAnAd viramaNam-sthUla adattAdAne hi paristhUlavastuviSaye cauryAropaNa hetutvena masiddham , atiduSTAdhyavasAyAtmakaM bhavati, tato yannivartana tattRtIyamaNuvratamiti bhAvaH 3 // tathA-svadArasantoSaH-svadArebhyo. 'nyatra maithunanivRttiH / anena sarvathA paradAranivRttiH sUcitA / idaM caturthamaNuvra. tam / tathA-icchAparimANam-icchAyA dhanAdiviSayAmilApasya parimANa niyamanam-dezataH parigrahaviratirityarthaH / / sU0 1 // aisI apanI khyAti ho jAve, loka apane vacanakA vizvAsa nahIM kareM dUsaroM para Apatti A jAve, aise jitane bhI vacana haiM ve saba sthUla mRSAvAda rUpa haiN| isa sthUla mRSAvAdase jo viramaNa hai vaha dvitIya aNuvrata hai 2 / sthUla adattAdAnase viramaNa honA baha sthUla adattAdAna viramaNa hai, yaha sthUla adattAdAna sthUla vastukI corI karaneke kAraNa sthUla mAnA gayA hai| yaha atiduSTa abhyavasAya rUpa hotA hai, lokameM jo " corI" isa nAmase prasiddha hai, jisake karanese rAjadaNDa Adi milatA hai aisI corI karanekA tyAga karanA vaha sthUla adattAdAna viramaNa hai, aura yaha tRtIya aNuvrata hai| apanI strIke sivAya anyatra maithunakA tyAga karanA yaha caturtha svadArasaMtoSa nAmakA aNuvrata hai, isa aNuvratameM parastrI sevanakA sarvathA parityAga ho jAtA bIjA vizvAsa te gumAvI bese, je vacanane kAraNe anya ja muzkelImAM mUkAI jAya, evAM vacanane sthUla mRSAvAda rUpa gaNavAmAM Ave che. A prakAranA sthUla mRSAvAdane tyAga kare tenuM nAma sthUla mRSAvAda viramaNa che. A prakAranuM bIju aNuvrata kahyuM che. (3) sthUla adattAdAnane grahaNa na karavuM tenuM nAma sthUla adattAdAna viramaNa che. skUla (meTI) vastunI corI karavAne kAraNe te sthUla adattAdAna rUpa mAnavAmAM Avela che. te ati due adhya vasAya rUpa hoya che. tene leke "cerI " ne nAme oLakhe che. te cerI karavAne kAraNe aparAdhI karIne rAjadaMDane pAtra thavuM paDe che. evI corI karavAno tyAga kara tenuM nAma sthUla adattAdAna viramaNa che. tene trIju aNuvrata karyuM che. (4) pitAnI patnI sivAya anya keI paNa strI sAthe maithunanuM sevana karavAne tyAga kare tene brahmacarya vrata kahe che. A vrata lenAre svadArAmAM ja sateSa mAnIne parastrI sevanane sarvathA tyAga karavuM paDe che, A prakAranuM cothuM aNuvrata kahyuM che. (5) dhana, dhAnya AdinA saMgraha zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 sthAnAnasUtre icchAparimANam indriyArthagocaraM zreyo bhavatIti indriyArthavaktavyatArtha * paMca. vanA' ityAdIni trayodaza avAntarasUtrANi pAha mUlam-paMca vannA pANattA, taM jahA-kiNhA 1 nIlA 2, lohiyA 3 hAliddA 4 sukillA 5 // 1 // paMca rasA paNNattA, taM jahA-tittA jAva mahurA // 2 // paMca kAmaguNA paNNattA, taM jahA-sadA 1, rUvA 2, gaMdhA 3, rasA 4 phAsA 5 // 3 // paMcahiM ThANehiM jIvAsanaMti,taM jahA--sadehiM jAva phaasehiN||4||evN rajjati 5, mucchati 6, gijhaMti 7, ajjhovavajaMti // 8 // paMcahi ThANehiM jIvA viNighAyamAvajjati, taM jahA--sadehiM jAva phAsehiM // 9 // paMca ThANA apariNAyA jIvANaM ahiyAe 10, asuhAe 2, akhamAe 3. aNisseyasAe 4 aNANugAmiyattAe 5 hai, icchAparimANa-dhanadhAnyAdi viSayaka abhilASAkA parimANaniyamana karanA arthAt ekadeza parigraha kA tyAga karanA-yaha pAMcavAM aNukta hai, isa samasta kathanakA sArAMza yahI hai ki manavacana kAyase kRtakArita anumodanAse dravyakSetra kAla aura bhAva saMbaMdhI hiMsAdika pAMcoM pApoMkA jo tyAga hai, vaha mahAvata hai yaha mahAvrata sarvavirati rUpa hotA hai aura hiMsAdika pAMca pApoMkA ekadezase tyAga karanA yaha aNuvratahai / mahAvata 5 aura aNuvata5 hote haiM, icchAparimANa indriyoM ke artha viSaya meM hotA hai, aura yaha kalyANake liye hotA hai|luu0 1 // karavA viSe maryAdA nakkI karavI, amuka pramANa karatAM vadhAre parigraha na rAkho eTale ke parigrahane aMzataH tyAga kare tenuM nAma parigraha viramaNa athavA IcchA parimANa vrata che. A pAMcamuM aNuvrata samajavuM. A samasta kathanane sArAMza nIce pramANe che-mana, vacana ane kAyathI, kRta, kArita ane anamadanA rU5 traNa karaNathI, dravya kSetrakALa ane bhAvasaMbaMdhI hiMsAdika pAMca pApane je parityAga che tene mahAvrata kahe che. te mahAvrata sarvavirati rUpa hoya che. hiMsAdika pAMca pApane eka dezanI apekSAe (aMzataH) tyAga karo te aNuvrata che. te dezavirati rUpa hoya che. mAtra pAMca che ane aNuvrate paNa pAMca che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA05 u01 sU02 varNAdinirUpaNam 505 bhavaMti, taM jahA--saddAjAva phAsA // 10 // paMca ThANA suparinAyA jIvANaM hiyAe suhAe jAva ANugAmiyattAe bhavaMti, taM jahA--sadA jAva phAsA // 11 // paMca ThANA apariNAyA jIvANaM duggaigamaNAe bhavaMti, ta jahA--sadA jAva phAsA // 12 // paMca ThANA pariNAyA jIvANaM suggaigamaNAe bhavaMti, taM jahA--saddA jAva phAsA // 13 // sU0 2 // chAyA-paJca varNAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNAH1, nIlAH2, lohitAH3, hAridrAH 4, zuklAH 5 // 1 // paJca rasAH prajJaptAH, tadyathA-tiktA yAvad madhurAH // 2 // pazca kAmAguNAH prajJaptAH, tadyathA-zabdAH 1, rUpANi 2, gandhAH 3, rasAH 4, sparzAH 5 // 3 // paJcasu sthAneSu jIvAH sajanti, tadyathA-zabdepu yAvat sparzaSu // 4 // evaM rajyanti 5, mUrcchanti 6, gRdhyanti 7, adhyupapadyante 8 paJcasu sthAneSu jIvA vinighAtamApadyante, tadyayA-zabdeSu yAvat sparzaSu // 9 // paJca sthAnAni aparijJAtAni jIvAnAm ahitAya 1, asukhAya 2, akSamAya 3, aniHzreyasAya 4 anAnugAmikatAyai bhavanti. tadyathA-zabdA yAvat sparzAH // 10 // paJca syAnAni suparijJAtAni jIvAnAM hitAya sukhAya yAvat AnugAmikatAye bhavanti, tadyathA-zabdA yAvat spIH // 11 // paJca sthAnAni aparijJAtAni jIvAnAM durgatigamanAya bhavanti, tadyathA-zabdA yAvat sparzAH // 12 // paJca sthAnAni parijJAtAni jIvAnAM sugatigamanAya bhavanti, tadyathA-zabdA yAvat spAH 13 // mU0 2 // TIkA--'paMcavannA' ityAdi kRSNAdi zuklAntAH paJcavarNA bhavanti, // 1 // tiktakaThukaSAyAmlamathurAH pazcarasA bhavanti / rasAnAM paJcasaMkhyakatvamihAnyeSAM saMyogikatvenAvivakSaNAda aba sutrakAra indriyAoM kI vaktavyatAke nimitta 13 avAntara sUtroMko kahate haiM-'paMca vaNNA paNNattA' ityAdi sUtra 2 // TIkArtha-varNa 5 hote haiM jaise-kRSNa nIla2 lohita 3 hAridra4 aura zukla 5 / rasa 5 hote haiM, jaise-tikta 1 yAvat madhura 5, kAmaguNa pAMca ve sUtra2 chandriyAyanI patavyatAne nimitte " pacavannA" tyAta 13 bhavAntara sUtrata 4thana 4re cha. paMcavaNNA paNNattA" tyA:___2012- pAMya kAya cha-(1) gor], (2) nIsa, (3) soDita (ala), (4) ridra (pAsa) mana (5) zusa. 24 55 pAMya Ai -tita sthA0-64 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ sthAnAGgasUtre bodhyam // 2 // tathA-kAmaguNA:-kAmyante iti kAmAH, te ca te guNAzceti / yadvA-kAmasya-bhadanAbhilASasya abhilASamAtrasya vA utpAdakA guNA: pudgaladharmAH kAmaguNAH, te ca zabdAdyAtmakAH paJcasaMkhyakA bodhyAH // 3 // tathA-jIvAH hote haiM-jaise-zabda 1 rUpa 2 gandha 3 rasa 4 aura sparza 5 jIva pAMca sthAnoM meM Asakta hote haiM, jase-zabdameM yAvat sparzameM isI tarahase jIva zabdAdika pAMca sthAnoM meM rAga karate haiM, unameM mohita hote haiM, unameM gRddha hote haiM, unameM ekacitta hote haiM, aura inhIM pAMca sthAnoM meM ve vinighAtako prApta hote haiM, yahAM takake kathanakA tAtparya aisA hai-yadyapi voM meM evaM rasoMmeM saMyogajana vargoM kI apekSA aura saMyogI rasoMkI apekSA pAMca saMkhyAse bhI adhikatA AtI hai parantu yahAM unakI vivakSA nahIM huI hai, isaliye unheM 5-5 kahA gayA hai " kAmyante iti kAmAH te ca te guNAzva iti kAmaguNAH" iti karmadhAraya samAsake anusAra jo guNa kAmanAke viSayabhUta banate haiM ve kAmaguNa haiM, athavAmadanAbhilASake yA abhilASa mAtrake jo utpAdaka hote haiM, aise pudgala. dharma kAmaguNa haiM, ve kAmaguNa zabdAdi svarUpa hote haiM, aura saMkhyAmeM (tIkhA) thI laIne madhura parvatanA pAMca rasa ahIM grahaNa karavA. kAmaguNa 5iya DAya cha-(1) 54, (2) 35, (3) gandha, (4) 25. sAne (5) 25. jI pAMca sthAnamAM Asakta thAya che-zabdathI laIne sparza paryantanA pAMca sthAne ahIM samajI levA. jIva zabdAdika pAMca sthAne pratye rAga kare che, temanA pratye mAhita thAya che, temanA pratye vRddha (lelupa) thAya che, ane te pAMcamAM ja jIva ekacitta thAya che. A pAMca sthAnenI tarapha AkarSita rahelA jIva ane vinighAta (mRtyu) prApta kare che. A samasta kathanane bhAvArtha nIce pramANe che ke varSomAM ane rasamAM saMgajanya varNonI apekSAe ane saMgI rasonI apekSAe pAMca karatAM paNa adhika prakAre saMbhavI zake che, paraMtu ahIM pAMca sthAnanuM kathana cAlatuM hovAthI pAMca mukhya vaNe ane pAMca mukhya rasonuM ja kathana karyuM che. " kAmyate iti kAmAH te ca te guNAzca iti kAmaguNAH " mA bhadhAraya samAsa anusAra je guNu kAmanAnA viSayabhUta bane che, temane kAmaguNu kahe che. athavA madanAbhilASAnA agara abhilASA mAtranA je utpAdaka hoya che, evAM pagalapama kAmaguNa che. te zabdAdi svarUpa hoya che, ane temanI saMkhyA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATI. sthA. 5 u. 1 sU.2 varNAdinirUpaNam 507 zabdAdi sparzAnteSu paJcasu sthAneSu gAdyAzrayeSu sananti AsaktA bhavantisaGgaM kurvantIti / ' paMcahiM ThANehiM ' ityAdiSu sarvatra saptamyarye tRtIyA bodhyaa| yadvA-'paMcahiM ' ityatra tRtIyA svArtha eva bodhyaa| 'ThANehiM ' ityAdiSu tu saptamyarthe vodhyA / atra pakSe-pazcabhirindriyairjIvAH rAgAdyAzrayabhUteSu zabdAdiSu saGgaM kurvantItyarthoM bodhyaH // 4 // evam amunA prakAreNaiva jIvAH zabdAdiSu paJcasu sthAneSu rajyante saGgakAraNaM rAgaM kurvanti / 5 / mUrcchanti-zabdAdidoSadarzane'zaktyA teSu moham acetanatvamiva yAnti, saMrakSaNAnubandhavanto vA bhavantItyarthaH // 6 // gRdhyanti-pAsavastuSvasantoSAdaprApteSu prabhUtAkAGkSAvanto bhavanti // 7 // tathA-adhyupapadyante tadekacittA bhavanti tadupArjanAya vA'dhikaM ceSTamAnA bhavantIti pAMca hote haiM / jIva zabdAdi sparzAntoM meM pAMca sthAnoM meM Asakta hote haiM, isa pakSameM aisA artha hotA hai ki pAMca indriyoMse jIva rAgAdikoMke AzrayabhUna zabdAdikoMmeM Asakta hote haiM 4 / isI tarahase jIva zabdAdika pAMca sthAnoM meM Asaktike kAraNabhUta rAgako karate haiM 5 / una zabdAdika rUpa viSayoMmeM anekavidha doSoMko dekhate hue bhI jIva apanI azaktike vaza unameM mUcchita hote haiM, acetanakI jaisI avasthAko prApta karatehaiM athavA-unake saMrakSaNa karane ke liye AgrahavAle hotehaiM 6 / "gRdhyanti" prApta vastuoMmeM asantoSase aura aprApta vastuoMmeM adhikase adhika AkAGkSAse baMdhe rahate haiM 7 " adhyupapadyante" unameM ekacittavAle hote haiM athavA unake upArjanake liye adhikase adhika ceSTAmeM lage rahate haiM 8 jisa prakAra mRgAdika zabdAdika viSayoMmeM AkRSTa pAMcanI che. jI zabdathI laIne sparza paryantanA pAMca sthAnamAM Asakta thAya che. A pakSe ahIM e artha thAya che ke pAMca indriye vaDe jIva rAgAdikanA kAraNarUpa zabdAdi kemAM Asakta thAya che. (4) A rIte jIva zabdAdika pAMca sthAnamAM AsaktinA kAraNabhUta rAgathI yukta bane che. te zabdAdika rUpa viSayamAM aneka doSa jevA chatAM paNa jIva potAnI azaktine kAraNe temAMthI chUTavAne badale temAM vadhArene vadhAre mUchita (Asakta) thatuM rahe che. acetana jevI avasthAne prApta kare che. athavA temanuM rakSaNa 42vAne mATa mAaA / mana che. (6) "gRdhyanti" tme| prAta paratuyothI saMteSa pAmatAM nathI ane aprApta vastuonI adhikamAM adhika lAlasAthI paaye| 2 cha. (7) " adhyupapadyante" to temA citta nI ? hoya che, athavA tenI prAptine mATe adhikamAM adhika prayatnazIla rahe che. (8) jevI rIte mRgAdi ja zabdAdika viSayomAM lubdha thaIne pitAnA priya zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 sthAnAGgasUtre | 8 | tathA - jIvAH paJcabhirindriyaiH zabdAdisparzAnteSu paJcasu rAgAdyAzrayeSu vinighAtaM = mRgAdInAmiva maraNaM saMsAraM vA Apadyante= prApnuvanti / uktaM caraktaH zabde hariNaH, sparze nAgo rase ca vAricaraH / kRpaNapataGgo rUpe, bhujago gandhe nanu vinaSTaH // 1 // paJca raktAH pazca viniSTA yatrAgRhIta paramArthAH / ekaH paJcasu raktaH, prayAti bhasmAntatAM mUDhaH // 2 // kiMca - " kuraGgamAtaGgapataGgabhRGga mInA hatAH paJcabhireva paJca / ekaH pramAdI sa kathaM na hanyate yaH sevate paJcabhireva paJca // 1 // " iti // 9 // hokara apane priya jIvanase rahita bana jAte haiM. usI prakAra rAgAdika ke AzrayabhUta zabdAdi sparzAnta takake pAMca viSayoMmeM pAMca apanI indriyoM dvArA khIMce jAkara antameM unhoMmeM mRtyuko prApta ho jAte haiM, yA unake vazavartI banakara puna: punaH isI saMsArameM janma maraNa Adi karate rahate haiM / kahA bhI hai-" raktaH zabde hariNaH " ityAdi / hariNa zabda meM jo karNa indriyakA viSaya hai, anurAgI banakara apane prANoMko naSTa kara detA hai, hAthI sparzana indriyake viSayabhUta sparzameM adhika anurAgI banakara apane jIvanako naSTa kara detA hai, vAricaramachalI rasmeM jo ki jihA indriyakA viSaya hai, anurAgI huA apane jIvanako samApta kara detI hai, tathA rUpameM jo ki cakSuindriyakA viSaya hai, anurAgI huA vicArA pataMga apane jIvanako naSTa kara detA hai, bhujaga-sarpagandha meM jo ki ghrANa indriyakA viSaya hai, adhika anurAgI " prANaiAthI pazu rahita thaI jAya che, e ja pramANe rAgAdikanA AzrayabhUta zabdathI laIne sparza pantanA pAMca viSayAmAM peAtAnI pAMca indriyA dvArA AkarSita thayelA jIvA paNa ante mRtyu pAme che. eTaluM ja nahI' paNa temane adhIna banelA jIve A saMsAramAM vAravAra janma-maraNu rUpa AvAgamana sul se 3. saj ug - 7: 15 eko: "Seult. zabda ke je kaNendriyanA viSaya che temAM anurAgI manIne haraNa peAtAnA prANAne gumAvI de che. sparzendriyanA viSayabhUta sparzamAM adhika anurAgayukta banIne hAthI peAtAnAM praNAne gumAvI bese che, prANI, ke je svAdendriyanA viSaya che, temAM Asakta banIne mAchalI peAtAnAM prANaiAne gumAve che. tathA cakSuindriyanA viSayarUpa rUpamAM Asakta thavAthI pataMgiyuM peAtAnA jAna gumAvI bese che. ghrANendriyanA viSayabhUta gandhamAM adhika nu zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3A sudhA TIkA sthA0 5 01 su02 varNAdinirUpaNam 509 tathA-zabdAdisparzAntAni paJca sthAnAni aparijJAtAni-aparijJayA svarUpato'jJAtAni apratyAkhyAnaparikSayA vA'pratyAkhyAtAni ahitAya=anupakArAya asukhAya-duHkhAya akSamAya=asAmarthyAMya aniHzreyasAya akalyANAya amo. kSAya vA, anAnugAmikatAyai-A-samantAd anugacchatikAlAntaramupakAritvena anuyAti yattadAnugAmikam , na AnugAmikam-anAnugAmikaM, tasya bhAvastattA tasyai, janmAntare'sahagAmitvAya ca bhavati // 10 // etAni paJca sthAnAni suparijAtAni jIvAnAM hitasukhAdibhyo bhavanti // 11 // tathA-etAnyeva paJca huA apane jIvanako naSTa kara detA hai, isa prakArase eka indriyake viSayameM phaMse jIva jaba apanA jIvana kho baiThate haiM, to phira jo prANI pAMcoM indriyoMke viSayoM meM Asakta banA huA hai, usakI durdazAke viSayameM kyA kahA jAve? tathA zabdase lekara sparza takake ye pAMca sthAna svarUpase ajJAta hue athavA-apratyAkhyAna pratijJAse apratyAkhyAta hue jIvoMke ahitake liye anupakArake liye asukha-duHkhake liye akSamaasAmarthyake liye aniHzreyasa-akalyANake liye athavA amokSake liye hote haiM, evaM anAnugAmikatAke liye parabhavameM sAtha jAneke liye nahIM hote haiM 10 ye zabdAdi sparzAnta takake pAMca sthAna jaba suparijJAta hote haiM, taba ye jIvoMke hita Adi vAtoMke liye hote haiM 11 / tathA rogayukta banIne sarpa pitAnAM prANa gumAve che. A rIte eka ja IndriyanA viSayamAM Asakta thayelA jIva je pitAnuM jIvana gumAvI bese che, te pAMce indriyanA viSayanA gulAma banelA je jIve che, temanI durdazAnI te vAta ja zI karavI ! zabdathI laIne sparza paryantanA A pAMca sthAnanA svarUpathI ajJAta hoya evA athavA apratyAkhyAna parijJAthI apratyAkhyAta hoya evAM jIvone bhATe te pAya sthAna malita, anu5762, asubha (1), sakSama (masAmartha) anizreyasa (akalyANa ) athavA amokSane mATe kAraNarUpa bane che, ane anugAmitA-parabhavamAM sAthe javAne mATe kAraNabhUta banatAM nathI (10). A zabdathI laIne paze paryantanA pAMca sthAna jyAre suparijJAta thaI jAya che, tyAre te tenA hita, upakAra Adi karavAmAM kAraNabhUta bane che (11), zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 % 3D sthAnAGgasUtre sthAnAni aparijJAtAni jIvAnAM durgatigamanAya nArakAdibhavaprAptaye bhavanti, parijJAtAni tu etAni sugatigamanAya=siddhayAdiprAptaye bhvntiiti||12||13suu02|| durgatimugatI ca kAraNAntareNApi bhavata iti pratipAdayitumAha mUlam-paMcahiM ThANehiM jIvA doggaiM gacchati, taM jahA-- pANAivAeNaM jAva pariggahaNaM / paMcahiM ThANehiM jIvA soggaI gacchaMti, taMjahA -pANAivAyaveramaNeNaM jAva prigghvermnnennaaNsuu.3| __ chAyA-paJcabhiH sthAnarjIvA durgati gacchanti, tadyathA-prANAtipAtena yAvat parigraheNa / paJcabhiH sthAnIvAH sugati gacchanti, tadyathA-prANAtipAtaviramaNena yAvat parigraha viramaNena // sU0 3 // ___TIkA-'paMcahi ThANehiM ' ityAdi-vyAkhyA sugamA / mU0 3 // yehI pAMca sthAna aparijJAta hone para jIvoM ko durgatigamanake liye hote haiM, arthAt nArakAdi bhavoMkI prAptike liye hote haiM, tathA jaba ye parijJAta hote haiM, arthAt jJaparijJAse anarthakA mUla jAnakara pratyAkhyAna parijJAnase zabdAdika kAmabhogoM kA tyAga kara dete haiM / taba ye sugatikI prAptike liye-siddhi AdikI prAptike liye hote haiM 12-13 / 02 / / durgati aura sugati ye dUsare kAraNase bhI hotI haiM, isa bAtako pratipAdana karane ke liye aba mUtrakAra kahate haiM 'paMcahi ThANehi jIvA' ityAdi sUtra 3 // TIkArtha-pAMca kAraNoMse jIva durgatimeM jAte haiM, jai ple-mANAtipAtase yAvat parigrahase tathA pAMca kAraNoMse jIva sugatiko prApta karate haiM, jaiseprANAtipAta viramaNase yAvat parigraha viramaNase / / sU0 3 // e ja pAMca sthAne aparijJAta ja rahe che ane durgatimAM javAnA kAraNabhUta bane che. eTale ke nArakAdi bhavenI prApti karAve che, tathA jyAre te pAMce sthAna suparijJAta thaI jAya che, arthAt jJaparijJAthI tene anarthanA kAraNarUpa jANuM pratyAkhyAna parijJAthI zabdAdika kAmageno tyAga karI de che. tyAre jIvane sugatinI siddhi AdinI prApti karAve che. (12-13) sU rA bIjA kAraNone lIdhe paNa jIva durgati ane sugatinI prApti kare che. e ja vAtanuM have sUtrakAra nIcenA sUtra dvArA pratipAdana kare che. " pacahi ThANehi jIvA " tyA: TIkArya-prANAtipAtathI laIne parigraDa paryantanA pAMca kAraNone lIdhe jIva datimAM jAya che. prANAtipAta viramaNathI laIne parigraha viramaNa paryantanA pAMca kAraNene lIdhe jIva sugati prApta kare che. je sU. 3 | zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA05 u01 sU02 varNAdinirUpaNam saMvaratapasormokSasAdhanatvaM prasiddham / tatrAnantaramAsanirodhalakSaNaH saMvara uktaH / adhunA pratimArUpAn tapobhedAnAha-- mUlam--paMca paDimAo paNNattAo taM jahA--bhaddA 1 subhaddA 2 mahAbhaddA 3 savao bhaddA 4 bhaittarapaDimA 5 // sU0 4 // chAyA-paJcapratimAH prajJaptAH, tadyathA-bhadrA 1 subhadrA 2 mahAbhadrA 3 sarvatobhadA 4 bhadrottarapratimA 5 // mU0 4 // TIkA-paMca paDimAo' ityAdibhadrAdayaH paJcapratimA vijJeyAH / AsAM vyAkhyA grnthaantraadvseyaa||suu04|| itthaM karmanirjaraNahetu tapovizeSamabhidhAya sampati karmAnupAdAnahetubhUtasya saMyamasya viSayabhUtAn ekendriyajIvAnAha-- mUlam--paMca thAvarakAyA paNNattA, taM jahA-iMde thAvarakAe 1 baMbhe thAvarakAe 2 sippe thAvarakAe 3, saMmatI thAvarakAe 4 pAjAvacce thAvarakAe 5 / paMca thAvarakAyAhivaI paNNattA, taM jahA-iMde thAvarakAyAhivaI 1 jAva pAjAvacce thAvarakAyAhivaI 5 // sU0 5 // ____ saMvara aura tapa ye mokSake sAdhana haiM, yaha bAta prasiddha hai, inameM AsravakA nirodha honA yaha saMvara hai, yaha bAta to kahI jA cukI hai, ataH aba sUtrakAra pratimArUpa tapoMke bhedoMkA kathana karatehaiM_ 'paMca paDimAo paNNattAo' ityAdi sUtra 4 !! TIkArtha-pratimAe~ pAMca kahI gaIhaiM-jaise-bhadrA subhadrAra mahAbhadrA 3 aura sarvatobhadrA 4 aura bhadrottara pratimA 5 ina pratimAoMkI vyAkhyA anya granthoMse jAna lenI cAhiye // sU0 4 // saMvara ane tapane mokSanA sAdhanarUpa kahyAM che. Asavane nirodha kare tenuM nAma saMvara che, e vAtanuM te AgaLa pratipAdana thaI gayuM che. tethI have sUtrakAra tapanA bheda rUpa pratimAnuM kathana kare che. "paca paDimAo paNNattAo" tyAhiTI -prtimaa| nAya pramANe pAya 3DI cha-(1) mI, (2) subhadrA, (3) mI madrA, (4) sapo madrI bhane (5) sadrota2 pratimA. 20 pratibhAgAnu svarUpa anya zAstragraMthomAMthI jANI levuM. e sU. 4 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 sthAnAGgasUtre IND - - - - chAyA-pazca sthAvarakAyA: prajJatAH, taghathA-indaH sthAvarakAyaH 1, brahmA sthAvarakAyaH 2, zilpaH sthAvarakAyaH 3, sammatiH sthAvarakAyaH 4 mAjApatyaH sthAvarakAyaH 5 / prazca sthAvarakAyAdhipatayaH prajJaptAH tadyathA-indraH sthAvarakAyA. dhipatiH 1 yAvat prAjApatyaH sthAvaskAyAdhipatiH 5 // mU0 5 // TIkA--'paMca thAvarakAyA' ityAdi sthAvarakAyAH-sthAvaranAmakarmodayAt sthAvarAH-pRthivyAdayaH, teSAM kAyA rAzayaH yadvA-sthAvaraH sthAvaranAmakarmodayajanitaH kAyA zarIraM yeSAM te tathA / isa prakArase karma nirjaraNakA hetu tapo vizeSako kahakara aba sUtrakAra karmoM ke kSayakA hetubhUta jo saMyama hai, usa saMyamake viSaya bhUta jo ekendriya jIva haiM unheM kahate haiM 'paMca thAvara kAyA paNNattA' ityAdi sUtra 5 // sUtrArtha-pAMca sthAvarakAya kahe gaye haiM, jaise-indra sthAvarakAya1 brahmA sthAvara kAya 2 zilpa sthAvara kAya 3 sammati sthAvarakAya 4 aura prAjApatya sthAvarakAya 5 / pAMca sthAvarakAyAdhipati kahe gaye haiM-jaise-indra sthAvara kAyAdhipati 1 yAvat prAjApatya sthAvarakAyAdhipati 5 / / TIkArtha-sthAvara nAmakarmake udayase sthAvara jIva hotehaiM, ye jIva pRthivI AdirUpa hote haiM, inakI jo rAzi hai, vaha sthAvarakAya hai, athavA sthAvara nAmakarmake udayase janita hai, kAya-zarIra jinhoMkA ve sthAvara A prakAre karmanija raNanA heturUpa vizeSanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra karmonA anutpAdanA hetubhUta je saMyama che, te saMyamane viSayabhUta je ekendriya jIve che temanuM kathana kare che. sUtrA-" paMca thAvarakAyA paNNattA" tyaahsUtrArtha-sthAvarakAyanAnIce pramANe pAMca prakAra kahyA che-(1) Indra sthAvarakAya (2) mA syA1241ya, (3) zi65 syA1241ya, (4) sammati syA1241ya, ane (5) prAjApatya sthAvarakAya pAMca sthAvara kAyAdhipati kahyA che-(1) Indra sthAvara kAyAdhipati thI laIne prAjApatya sthAvarakAyAdhipati paryantanA pAMca sthAvara kAyAdhipati samajavA. TIkA thAvara nAmakarmanA udayathI sthAvara jIvonI utpatti thAya che. te jIve pRthvI Adi rUpa hoya che. temanI je rAzi che tene sthAvarakAya kahe che. athavA sthAvara nAmakarmanA udayathI janita jemanI kAyA (zarIra) che, te zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05u01sU05 saMyamasya viSayabhUta ekendriyajIvanirUpaNam 513 te ca paJcasaMkhyakAH prajJaptAH, tadyathA-indraH sthAvarakAya ityAdi / tatra-indraH sthAvarakAyApRthivIkAyaH / ayam indrasambandhitvAdindra ityucyate // 1 // tathAbrahmA sthAvarakAya: akAyaH / brahmadevasaMvandhitvAdayaM brahmetyucyate // 2 // zilpA sthAvarakAyaH taijasakAyaH / zilpadevasambandhitvAdayaM zilpa ityucyate // 3 // sammatiH sthAvarakAyA-vAyukAyaH / ayaM sammatidevasambandhitvAt sammatirityucyate // 4 // tathA-prAjApatyaH sthAvarakAyA=banaspatikAyaH / prajApatidevasaMbandhitvAdayaM prAjApatya ityucyate // 5 // iti / eSAM pazcAnAM sthAvarakAyAnAmindrAdayaH pazca adhipatayaH svAminaH krameNa vijJeyAH / amumevArtha sUcayitumAha'paMca thAvarakAyAhivaI paNNattA' ityAdi / atredaM vodhyam--yathA dizAmindrAnyA. kAya haiM, ye sthAvarakAya pAMca kahe gaye haiM, inameM indra sthAvarakAya pRthi. vIkAya hai isakA indra adhipati honese indra aisA kahA gayA hai / brahmA sthAvarakAya apkAya hai 2 / isakA brahmAadhipati honese brahmA aisA kahA gayA hai / zilpa sthAvarakAya tejaskAya hai 3 / isakA zilpadeva adhipati honese zilpa aisA kahA gayA hai, sammati sthAvarakAya vAyukAya hai, isakA sammatideva adhipati honese sammati aisA kahA gayA hai| aura prAjApatya sthAvara kAya vanaspatikAya hai, isakA prajApati. deva adhipati honese prAjApatya aisA kahA gayA hai 5 / ina pAMca sthAvarakAyoMke indrAdika pAMca adhipati svAmI kramase haiN| yahI bAta-"paMca thAvarakAyAhibaI paNNattA" isa sUtrase prakaTa kI gaI hai yahAM aisA samajhanA cAhiye-jisa prakAra se svAmI indra Adi nakSatroM ke adhipati azvi yama Adi haiM, dakSiNottara lokA? ke adhipati zakra aura vAne sthA1241ya 43 cha. tanA upayuta pAMya prA2 2 -- (1) 5-5 sthAvarakAya pRvikAyane kahyAM che, kAraNa ke tene adhipati Indra che. (2) apUkAyane brahmA sthAvarakAya kahe che, kAraNa ke tene adhipati brahyA che. (3) tejaskAyane zilpa sthAvarakAya kahela che, kAraNa ke tene adhipati zilpadeva che. (4) vAyukAyane sammati sthAvarakAya kahela che, kAraNa ke tene adhipati samatideva che. (5) vanaspatikAyane prAjApatya sthAvarakAya kahevAmAM Ave che, kAraNa ke tene adhipati prajApati deva che. uparyukta pAMca sthAvarakAnA adhipati Indra Adi deva che. e ja pAta sUtradhAre "paca thAvarakAyAhivaI paNNattA" tyA sUtrI vA aTa karI che. ahIM ema samajavuM joIe ke jema nakSatranA adhipati azvi sthA0-65 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre dayo, nakSatrANAmazviyamAdayo, dakSiNottaralokArdhayoH zakrezAnau, tathaiva indrabrahmAdayaH pRthivyAdInAM sthAvarakAyAnAmadhipatayo bhavanti, ata evaM indrAdrayaH pazca sthAvarakAyAdhipatitvenoktA iti // sU0 5 // ete ca avadhimanto bhavanti, parameSAM kadAcidavadhidarzanakSobho'pi bhavatItyAha mUlam-paMcahiM ThANehiM ohiMdasaNe samuppajiukAmevi tappaDhamayAe khaMbhAe jA, taM jahA--appabhUyaMvA puDhaviM pAsittA tappaDhamayAe khaMbhAejjA 1, kuMthurAsiM vA puDhaviM pAsittA tappaDhamayAe khaMbhAejjA 2, mahaimahAlayaM vA mahoragasarIraM pAsittA tappaDhamayAe khaMbhAejjA 3, devaM vA mahiDDiyaM jAva mahAsokkhaM tappaDhamayAe khaMbhAejjA 4, puresu vA porANAI mahaimahAla. yAI mahAnihANAI pahINasAmiyAiM pahINaseuyAI pahINaguttAgArAI ucchinnasAmiyAiM ucchinnaseuyAI ucchinnaguttAgArAI jAiM imAI gAmAgaranagarakheDakabbaDadoNamuhapaTTaNAsamasaMvAhasannivesesu siMghADagatigacaukkacaccaraca ummuha mahApahapahesuNagaraNiddhamaNesu susANasunnAgAragirikaMdarasaMtiselovaTThAvaNabhavaNagihesu saMnikkhittAI ciTThati tAI vA pAsittA tappaDhamayAe khaMbhAejjA 5 / icceehiM paMcahiM ThANehiM ohiMdaMsaNe samuppajjiukAmevi tappaDhamayAe khaMbhAejA // sU0 6 // IzAna haiM, usI prakArase indra brahmA Adi pRthivI Adi sthAvarakAyoMke haiN| isIliye indrAdika pAMca sthAvarakAyoMke adhipatirUpase kahe gaye haiNsuu05|| yama Adi hoya che, lekanA dakSiNa ane uttarArthanA adhipati zukra ane IzAna nAmanA indro hoya che, e ja pramANe pRthvI Adi sthAvarakAnA adhipati brahmA Adi pAMca che tethI IndrAdika pAMca devane sthAvarakAnA adhipati rUpe prakaTa karavAmAM Avela che. sU. pa che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u010 6 avadhidarzanakSobhakAraNanirUpaNam 515 ___ chAyA-paJcabhiH sthAnaH avadhidarzanaM samutpattukAmamapi tatprathamatAyAM skambhIyAt tadyathA-alpabhUtAM vA pRthivIM dRSTvA tatprathamatAyAM skannIyAt 1, kundhurAziM vA pRthivIM dRSTvA tatprathamatAyAM skabhnIyAt 2. mahAtimahat vA mahoragazarIraM dRSTvA tatprathamatAyAM skabhnIyAt 3, devaM vA mahardikaM yAvat mahAsaukhyaM dRSTvA tatprathamatAyAM skabhnIyAt 4, pureSu vA purANAni mahAtimahAnti mahAni. dhAnAni mahINasvAmikAni mahINa sekktakAni mahINagotrAgArANi ucchinnasvAmikAni ucchi nasekttakAni ucchinnagotrAgArANi yAni imAni grAmAkaranagara kheTakaTadroNamukhapahanAzramasaMvAhasanivezeSu zrRGgATakatrikacatuSkacatvaracatumuMkhamahApathapatheSu nagaranirddhamaneSu zmazAnazUnyAgAragirikandarazAntizailopasthApanabhavanagRheSu sannikSiptAni tiSThanti tAni vA dRSTvA tatprathamatAyAM skabhnIyAt 1 / ityeteH paJcabhiH-sthAnaiH abadhidarzanaM samutpattukAma tatpathamatAyAM skamnI. yAt // sU0 6 // TIkA--' paMcahi ThANehiM ityAdi___ paJcabhiH sthAnaiH avadhidarzanam avadhireva darzanaM-rUpisAmAnyagrahaNam avaghidarzanam tat samutpattukAmamapi bhavitukAmamapi tatprathamatAyAm avadhidarzanotpAdaprathamasamaye skamnIyAt-kSubhyet-cale dityarthaH / yadvA-avadhidarzage samutpatukAme sati tatpathamatAyAm avadhidarzanotpAdaprathamasamaye avadhimAn skannI ye avadhivAle hotehaiM, parantu inake kadAcit avadhidarzanakA kSobha bhI hotA hai-yahI bAta sUtrakAra kahate haiM TIkArtha-'paMcahiM ThANehiM ohidaMsaNe' ityAdi sUtra 6 / / utpanna honekI icchAvAlA huA bhI avadhidarzana apane utpanna honeke prathama samayameM calAyamAna ho sakatA hai, isameM ye pAMca kAraNa haiM-avadhijJAnase pahile rUpI padArthako sAmAnya rUpase grahaNa karanevAlA jo usakA darzana hai vaha avadhidarzana hai, yaha avadhidarzana utpanna honeke teo avadhivALA hoya che, paNa kyAreka temanA avadhidarzanane kSe paNa thatuM hoya che. e ja vAta have sUtrakAra have prakaTa kare che. Attha-"paMca hi ThANehi ohidaMsa " tyA utpanna thavAnI IcchAvALuM hovA chatAM paNa potAnI utpattinA prathama samayamAM nIcenA pAMca kAraNone lIdhe avadhidarzana calAyamAna thaI zake che. avadhijJAna thayA pahelAM rUpI padArthone sAmAnya rUpe grahaNa karanAruM che tenuM darzana che tene avadhidarzana kahe che. te avadhidarzana utpanna thavAne yogya hovAthI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 sthAnAGgasUtre yAt=kSubhyet / avadhimAniti gamyatvenAkSiptam / kSobhamakAramevAha-'taM jahA' ityAdinA / tadyathA-alpabhUtAm-alpAni=stokAni bhUtAni-prANino yasyAM sA tAm- alpasaMkhyakamANisahitAM bhUmiM dRSTvA avadhijJAnavato'vadhidarzanaM tatprathamatAyAm avadhidarzanaprathamotpAdasamaye skabhnIyAt-kSubhyet / ayaM bhAva:bahusaMkhyakasattvasamAkulA bhUriyamiti saMbhAvanA samanvito'kasmAdalpasattva sahito bhUmim avadhidarzanotpAdaprathamasamaye dRSTA "AH kimetadevam " ityevaM saMkSubdhAvadhidarzano bhavati, akSINamohanIyatvAditi 1 / vA=athavA kunthu. yogya honese utpanna huA bhI jo vaha apanI Apattike prathama samayameM kSubhita ho jAtA hai, athavA avadhidarzana utpattike yogya honese utpanna hotA bhI jo usakI utpattike prathama samayameM avadhijJAnavAlA jIva kSubhita ho jAtAhai, to usake kSubhita honeke kAraNa yehaiM-jaba avadhijJAnI alpasaMkhyaka prANiyoMse sahita bhUmiko dekhatAhai, taba usakA avadhidarzana usake dekhanese apanI utpattike prathama samayameM kSubhita ho jAtA hai-calAyamAna ho jaataahai| isakA bhAva aisA hai, yaha bhUmi aneka saMkhyAvAle prANiyoMse samAkula-vyApta hai, aisI saMbhAvanAse samanvita avadhijJAnI akasmAta alpasattva sahita bhUmiko avadhidarzanake utpAdake prathama samayameM jaba dekhatA hai, to dekhakara "oha kyA yaha aisA hai " isa prakArase vaha avadhidarzanavAlA saMkSubdha ho jAtA hai, utpanna thAya che paNa kharU, paranta je te pitAnI utpattinA prathama samayamAM kSabhita thaI jAya che athavA je jIva avadhidarzananI prAptine pAtra hoya che tene avadhidarzana utpanna thaI paNa jAya che, paraMtu kyAreka tenI utpattinA prathama samayamAM avadhijJAnavALe jIva bhubhita thaI jAya che, te mubhita thavAnA kAraNe nIce pramANe hoya che-(ahIM avadhijJAna ane avadhijJAnImAM dhama ane dharmInI apekSAe abheda mAnavAmAM Avyo che.) (1) nyAre bhavadhijJAnI 2065saya prANImAvANI bhUmina cha, tyAre temane jevAthI tenuM avadhijJAna utpattinA prathama samaye kuMbhita thaI jAya che calAyamAna thaI jAya che. A kathananuM tAtparya A pramANe che A bhUmi aneka saMkhyAvALA prANIothI vyApta che evI saMbhAvanAmAM mAnanAre te avadhijJAnI akasmAt alpa saMkhyaka prANIo vALI bhUmine avadhidarzananI utpattinA prathama samaye jyAre dekhe che, tyAre tene evuM Azcarya thAya che ke zuM A bhUmi ATalA ja prANIovALI che ! " A prakAre te avadhijJAnI saMkSubdha thaI jAya che, kAraNa ke te akSaNa mohavALe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05301 sU06 avadhida nakSobhakAraNanirUpaNam 517 rAzibhUtAm-kunthurAzimayoM kunthubhirvyAptAM pRthivIM dRSTvA'tyantavismayadayAbhyAM skannIyAt // 2 // vA athavA-mahAtimahAlayam-mahato'pyatimahata mahoragazarIraM mahAsarpakAyaM bAhyadvIpavarti yojanasahasrapramANaM dRSTvA vismayabhayAbhyAM skabhnI. yAtU / / 3 // vA athavA maharddhikaM yAvacchabdagrAhya-mahAdyutikaM mahAnubhAgaM mahAbalaM tathA mahAsaukhyaM devaM dRSTvA vismayAt skabhnIyAt // 4 // vA=athavA pureSu nagareSu purANAni prAcInAni mahAtimahAlayAni=vizAlAtivizAlAni mahAni. dhAnAni-mahAmUlyaratnAdInAM nidhAnasthAnAni bhavanti, kIdRzAni tAni bhavanti ? kyoMki vaha akSINa mohavAlA hotA hai 1 / athavA kunthurAzibhUta kunthu. rAzise vyApta pRthibIko dekhakara vaha atyanta vismaya evaM dayA inase saMkSubdha avadhidarzana vAlA ho jAtA hai 2 / athavA-jaba vaha apane avadhidarzanase mahAsarpakAyako bAhyadvIpati yojana sahasra pramANavAle bahu tahI adhika vizAlakAyavAle sarpakAyako dekhatA hai, to dekhakara vismaya aura bhaya ina donoMse saMkSubdha avadhidarzakavAlA ho jAtAhai 3 / athavAjaba vaha apane avadhidarzanase maharddhika yAvat-mahAdyutika mahAprabhAvayukta mahAbala saMpanna tathA mahAsaukhyayukta kisI devako dekhatA hai, to dekhakarake vaha avadhijJAnI jIva vismayase saMkSubdha abdhidrshnvaal| avadhidarzanakI utpattike prathama samayameM bana jAtA hai, athavA nagaroMmeM isa prakArake mahAtimahAn prAcInatama gaDhe hue yA rakhe hue nidhAnoMko dekhatA hai, to dekhakara vaha avadhidarzana apane prathama samayameM saMkSubdha ho jAtA hai 5 / nidhAnake ina vizeSaNoMkA artha isa prakArase hai jaisehoya che (2) athavA kuntha rAzi rUpa athavA kuntha rAzi vaDe vyApta pRthvIne jaIne atyaMta vismaya ane dayAthI te saMkSubdha avadhidarzanavALe thaI jAya che. (3) athavA jyAre te bAhya dvIpamAM jana sahastra pramANavALA mahAsarpakAyane jove che, tyAre tene joIne vismaya ane bhaya, A banne kAraNe saMdhukhya avadhidarzanavALe thaI jAya che. (4) athavA jyAre te avadhidarzanathI mahaddhi, mahAvrutika, mahA prabhAvayukta, mahA balayukta, mahA sukhasaMpanna evAM devane dekhe che, tyAre te avadhidarzanavALo jIva avadhidarzananI utpattinA prathama samayamAM vismayane lIdhe saMkSubdha avadhidarzanavALo banI jAya che. (5) athavA nagarAdimAM mahAtimAnuM prAcInatama jamInamAM dATI rAkhelA ke bhUgarbhamAM khanIja rUpe rahelA bhaMDArone jyAre te avadhidarzananA prathama samaye jove che, tyAre vismayane kAraNe tenuM avadhidarzana saMkSubdha thaI jAya che. zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - _ sthAnAgasUtre ityAha-grahoNasvAmikAni-prahINAH parikSINAH naSTaprAyAH svAmino yeSAM tAni tathoktAni, tathA mahINa sekttR kAni-pahINAH sektAraH se cakAsteSveva uparyu. paridhanaprakSepakAH putrAdayo yeSAM tAni tathoktAni / athavA-' pahINasetukAni' iticchAyA / prahINAH setavaH tadabhijJAnabhUtAH pAlayastanmArgA vA atipurANatvena pratijAgarakAbhAvena ca yeSAM tAni tathoktAni, tathA-pahINagotrAgArANiprahANAni gotrAgArANinidhAyakAnAM kulAni gRhANi ca yeSAM tAni tathoktAni / uktamevArtha vizadayati-' ucchinnasAmiyAI' ityAdi, ucchinnasvAmikAniucchinnAH-unmUlitAH svAmino yeSAM tAni tathoktAni / anyat pUrvavad vodhyam / evaM vidhAni puravartIni purANAni nidhAnAMni- dRSTvA, vA-athavA-grAmAkaranagarakheTakarbaTadroNamukhapaTTanAzramasaMvAhasannivezeSu-tatra-grAmaH-yataH karAdihyate, jo nidhAna purAne hoM, bahuta pahileke hoM, prAcIna hoM, mahAti-mahAlaya hoM-bahutahI adhika vizAla hoM jinakI dravya rAzikA koI pramANa na ho, aura jinake svAmI naSTa prAya ho cuke hoM, tathA jo prahINasektaka hoM, jinakI vRddhi karanevAle unake svAmiyoMke bhI koI putra pautrAdi na rahe hoM-sabake saba (mara) ho cuke hoM athavA jo prahINasetuka hoM-una nidhAnoMke jAnanevAle taka bhI koI na bace hoM tathA jo prahINa gotrAgAra. vAle hoM-jinake adhikAriyoM ke gotrake ghara taka bhI naSTa ho gaye hoM aise ucchinna (naSTa) svAmI Adi vizeSaNoMvAle mahAmUlyavAle ratnAdikoMke vidhAnoMko-khajAnoMko dekhakara athavA-grAmameM-karAdi Teksa Adi - ahIM je nidhAna (dhana bhaMDAra) pada vaparAyuM che, tenA vizeSaNane artha A pramANe che-te nidhAne prAcInakALathI jamInamAM rahelA hovAthI temane purANA kahyA che. te nidhAno ghaNAM ja vizALa hovAthI temane mahAti. mahAna kahyA che. te bhaMDAramAM apAra dravyarAzi rahelI che te bhaMDAronA mAlike naSTa thaI cukyA che, eTaluM ja nahIM paNa te dhanabhaMDAronI vRddhi karanArA puruSanA putra, pautra Adi kaI bacyuM nathI tenA eke eka vArasa kAladharma pAmI cukyA che. A kAraNe temane "pravINa sekatRka" kahyA che. athavA te nidhAna "prahaNa setuka" che-eTale ke te nidhAnanA astitvane jANanAra paNa kaI vidyamAna nathI, tathA je prahaNa gatrAgAravALA che, eTale te bhaMDAronA svAmInA gotra (kuLa) nI kaI paNa vyaktinA ghara paNa mejUda nathI, evAM ucchinna svAmI Adi vizeSaNethI yukta mahAmUlyavAna ratnAdi kethI yukta khajAnAone grAma, nagara AdinA bhUgarbhamAM rahelA joIne tenuM avadhidarzana kSubdha thaI jAya che. zrI sthAnAMgasUtra :03 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u01 sU06 avadhidarzanakSobhakAraNanirUpaNam 519 AkAra: ratnAdInAmutpattisthAnam , nakaram nAstikaro yasmistat , yadvA nagaraMprasiddham , kheTam dhUlipAkArapariveSTitam karbaTam kRtsitaM nagaram , maDambam - sarvato'rdhattIyayojanaM yAvad vasatirahitam , droNamukham jalasthalobhayapathayuktam, paTTanam jalasthalapathayoranyatareNa nirgamamavezau yatra tat Azrama: tApasajananivAsasthAnam , saMvAhaH paracakrabhayena rakSArtha yatra parvatanitambAdidarge dhAnyAdIni janA: saMvahanti saH, saMnivezaH-yatra prabhUtAnAM bhANDAnAM sannivezaH saH, eSAmitaretarayoga dvandvaH, teSu tathokteSu, tathA-zRGgATakatrikacatuSkacatvaracaturmukhamahApathapatheSu-tatra-zRGgATakam-trikoNamArgaH, trikam-tripatham-yatra trayo mArgA milanti tatsthAnam , catuSkam catuSpatham-yatra catvAromArgA milanti tatsthAnam , catva. jinameMse vasUla kiyA jAtA hai, aise sthAnameM AkarameM-ratnAdikakI utpattike sthAnabhUta khAnoM meM nagarameM kheTameM-dhuliprAkArase pariveSTita sthAnameM, karbaTameM-kutsita nagarameM maDambameM cAroM ora aDhAI 2 yojanataka vasatI rahita sthAnameM droNamukhameM-jalapatha evaM sthalapatha ina donoM mArgoM vAle sthAnameM pahanameM-jalapatha evaM sthalapatha inameMse koI ekapathase hokara jinameM AnAjAnA hotA ho, aise sthAnameM-AzramameMtapasvijanoMke sthAnameM saMvAhameM-paracakrake bhayase manuSya rakSAke liye jina parvatAdike madhyabhAgoMmeM dhAnyAdi chipAkara rakhate haiM aise sthAnameM, saMnivezameM jo aneka bhANDAdi vastuoMke rakhaneke AzrayasthAna hote haiM, aise sthAnameMtathA zrRGgATakameM-trikoNavAle mArgameM, trikameM-tIna rAste jahAM para Akara milate hoM aise rAste meM, catvarameM aneka mArgoM ke saMgama sthAnameM mahA ahIM je prAmAdi sthAna batAvyAM che, temano artha have spaSTa karavAmAM bhAva hai- jyAM AvatA jatA mAla para kara vasUla karAya che evA sthaLane gAma kahe che, ratnAdikanI utpatti jyAM thAya che evI khAne "Akara' kahe che. mATInA killAthI rakSita gAmane kheTa kahe che, kutsita nagarane karbaTa kahe che, jenI cAre tarapha ardhA ejananA vistAramAM vastI na hoya evAM sthAnane mamma" kahe che. jyAM jaLamArga ane jamIna mArge jaI zakAya che, evA sthaLane "droNamukha' kahe che jyAM mAtra jaLamArge ja athavA mAtra jamIna mAge ja jaI zakAtuM hoya evA sthaLane "paTTana" kahe che. tapasvI jananA sthAnane Azrama kahe che. paracakanA bhayathI manuSya pitAnA dhanadhAnyane parvatAdinI vacce AvelA je surakSita sthAnamAM rAkhe che te sthAnane saMniveza kahe che. traNa khUNAvALA mArgane zRMgATaka (zigaDAnA AkArane mAga) kahe che, traNa rastA jyAM maLatA hoya te jagyAne trika kahe che. jyAM cAra mArgo zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ram=anekamArgasaMgamasthAnam , mahApathaH rAjamArgaH, panthAH mArgaH, eSAM dvandvaH, teSu tathokteSu, tathA-nagaranica maneSu-nagarajalanirgamanasthAneSu, nagaranAlikAsvityarthaH / , tathA - zmazAnazUnyAgaragirikandarazAntizailopasthApanabhavanagRheSutatra-3mazAnam-zavapariSThApanasthAnam , zUnyAgAram-zUnyagRham , girikandarA parvataguhA, zAntigRham yatrarAjJAmaniSTazAntaye zAntikamahomAdi kriyate tat , zailagRham-parvatamutkIrya gRharUpeNa yannirmIyate tat , upasthApanagRham AsthAnamaNDapaH, athavA-zailopasthApanagRham zailanirmitAsthAnamaNDapaH, bhavanagRham-yatra kuTu mbino nivasanti tat , eteSAmitaretarayogadvandvaH, teSu / eteSu grAmAdiSu yAni imAni pahINasvAmikAdivizeSaNaviziSTAni purANAni mahAtimahAlayAni mahA. nidhAnAni sannikSiptAni-saMsthApitAni tiSThanti tAni dRSTvA adRSTapUrvatayA pathameM rAjamArgameM pathameM-sAmAnya mArga meM tathA nagara nimanoM meM-nagarake jalako nikalane ke liye banAye gaye mArgoM meM-nagarake tAlAoMmeM-tathA zmazAnoM meM zUnyAgAroM meM, girikI kandarAoMmeM, zAntigRhoM meM, jahAM para rAjAoMke aniSTako zAnta karane ke liye zAntikarmarUpa homAdika kiye jAte haiM aise sthAnameM zailagRhoMmeM-parvatako toDakara jo gRharUpase banAye jAte haiM aise sthAnoM meM upasthAnagRhameM-AsthAna maMDapameM-athavA-zailopasthAna gRhameM, zailanirmita AsthAna maMDapameM, bAhara baiThane ke maNDa. poMmeM, bhavanagRhameM jahAM kuTumbojana nivAsa karate hoM aise sthAnameM aise ina grAmAdikoMmeM, rakhe hue gaDhe hue prahINasvAmika (svAmI rahita ) Adi vizeSaNoMvAle purAne mahAtimahAlaya aise nidhAnoMko dekhakara adaSTa pUrva honeke kAraNa unake jAyamAna visma. bhegAM thatAM hoya te sthAnane catuSka (eka) kahe che, aneka mArgonA saMgama sthAnane cavara kahe che. rAjamArgane mahApatha kahe che. sAmAnya mArgane patha kahe che. nagaramAMthI pANI bahAra kADhavAnI gaTarane niddha mana kahe che. A prakAranAM sthAnamAM tathA smazAnamAM, zUnyAgAromAM (nirjana sthaLamAM), girikandarAomAM AvelAM zAtigRhamAM ( tyAM rAjAonA aniSTane zAnta karavAne mATe zAntikarma rUpa homa havana Adi kyAM karavAmAM Ave che evA sthAnamAM), parvatane kotarIne banAvelAM zailagRhamAM, upasthAnagRhamAM, AsthAnamaMDapamAM athavA zailapasthAna gRhamAM-zailanirmita AsthAna maMDapamAM ane bhavanagrahomAM (kuTuMbIe jyAM nivAsa kare che evA bhavanamAM ) dATelA prahANasvAmika Adi pUrvokta vizeSaNavALA, purANu mahAtimahAlaya nidhA. none joIne avadhidarzananI utpattinA prathama samayamAM avadhidazanavALo jIva zrI. sthAnAMgasUtra:03 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU07 kevalazAna darzanaviSayAmalomatAnirUpaNam 521 vismayAd lobhAd vA avadhi darzanotpAdaprathamasamaye'vadhimAn saMkSubdhAvadhidarzano bhavatIti // 5 // ityetaiH pUrvoktaiH paJcabhiH sthAnaH avadhidarzanaM samutpattukAmam tatpathamatAyAm avadhidarzanotpAdaprathamasamaye skamnIyAt kSubhyediti // suu06|| sampati kevalajJAnadarzanaviSayAmakSobhatAmAha mUlam--paMcahiM ThANehiM kevalavaranANadasaNe samuppajiukAme tappaDhamayAe no khaMbhAejjA, taM jahA- appabhU taM vA puDhaviM pAsittA tappaDhamayAe No khaMbhejjA, sesaM taheva jAva bhavaNagihesu saMnikkhittAI ciTuMti tAI vA pAsittA tappaDhamayAe No khaMbhAejjA, icceehiM paMcahi ThANehiM jAva no khNbhaaejjaasuu07| chAyA-paJcabhiH sthAnaH kevalavarajJAnadarzanaM samutpattukAmam tatprathamatAyAM no skamnIthAt , tadyathA-alpabhUtAM vA pRthivIM dRSTvA tatpathamatAyAM no skamnI. yAt , zeSaM tathaiva yAvad bhavanagRheSu sannikSiptAni tiSThanti tAni vA dRSTvA tatpathamatAyAM noskamnIyAt , ityetaiH paJcabhiH sthAnaiH yAvat no skmniiyaat||suu.7|| yase athavA unake lobhase avadhidarzanakI utpattike prathama samayameM avadhijJAnavAlA jIva saMkSubdha avadhidarzanavAlA ho jAtA hai, isa prakArake ina pUkti pAMca kAraNoMse utpattike yogya huA avadhidarzana apanI utpattike prathama samayameM kSubhita ho jAtA hai, yA kSubhita ho sakatA hai, 6 // tAtparya isa kathanakA aisAhai, ki avadhijJAnIko avadhi. darzana hotA hai, para vaha ina nirdiSTha pAMca kAraNoMse apane utpanna honeke prathama samayameM kSubhita bhI ho sakatA hai, isI taraha se avadhijJAna bhI kSubhita ho sakatA hai / suu06|| saMkSakhya avadhijJAnavALo thaI jAya che-te prakAranA bhaMDAro teNe pahelAM kadI paNa joyAM nathI, tethI viramayane lIdhe athavA te prApta karavAnA lebhane lIdhe te saMkSubdha avadhidarzanavALe thaI jAya che. A prakAranA uparyukta pAMca kAraNone lIdhe utpattine yogya evuM avadhidarzana paNa utpattinA prathama samayamAM zubhita ( calAyamAna) thaI jAya che athavA calAyamAna thaI zake che. A kathanane bhAvArtha e che ke avadhijJAnIne avadhidarzana thAya che kharuM, paNa uparyukta pAMca kAraNone lIdhe utpanna thayA bAda prathama samayamAM ja tenuM avadhidarzana mubhita paNa thaI zake che, ane e ja rIte avadhijJAna paNa sujita thaI zake che. e sUtra 6 che sthA0-66 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 sthAnAGgasUtre ___TIkA-'paMcahiM ThANehiM ' ityaadi| samutpattukAmaM kevalavarajJAnadarzanaM kevalI vA paJcabhiH sthAna ! skamnIyAt , yAthAtmyena vastudarzanAt , kSINa. mohanIyatvena bhayavismayalobhAdhabhAvena atigambhIratvAcceti / zeSaM vyAkhyAtaprAyamidaM sUtram ||muu0 7 // __tathA-kevalajJAnadarzanaM nArakAdInAM bIbhatsAdizarIrANi dRSTvA'pi na kSubhyaH tIti zarIramarUpaNA mAha mUlam--NeraDyANaM sarIragA paMcavannA paMcarasA paNNattA, taM jahA-kiNhA jAva sukillA, tittA jAva maharA / evaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM / paMca sarIragA paNNattA, taM jahA-orAlie 1 veubie 2 AhArae 3 teyae 4 kammae 5 // orAliyasarIre ___ aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM, ki kevalajJAna aura kevaladarzanameM kSobha nahIM hotA hai-'paMcahi ThANehiM kevalavaranANadaMsaNe' ityAdi TIkArtha-kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna hone ke yogya hone para ina pUrvokta pAMca kAraNoMse apane prathama samayameM kSubhita nahIM hote haiM, aura na kevalI kSubhita hotA hai / kyoMki unake dvArA vastuko yathArtharUpa jAna liyA jAtA hai, tathA mohanIya sarvathA kSaya ho jAnese unameM bhaya, vismaya, lobha AdikA sarvathA abhAva ho jAtA hai, isase ve atyanta gaMbhIra hote haiM / isa sUtra meM jA pada Aye haiM, una sabakA spaSTIkaraNa chaTTe sUtra meM kiyA jA cukA hai // suu07|| have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke kevaLajJAna ane kevaLadarzana kSumita (yasAyamAna) thatai nathI. sAtha-" paMcahi ThANehiM kevalavaranANadasaNe " tyA kevalajJAna ane kevaladarzana utpanna thavAne yogya hoya tyAre utpanna thAya che. paNa avadhidarzananI jema pUrvokta pAMca kAraNone lIdhe utpattinA prathama samayamAM te kuMbhita thatAM nathI ane kevalI paNa sumita thatA nathI, kAraNa ke temanA dvArA vastunuM yathArtha svarUpa jANI levAmAM Ave che ane mehanIya kamane sarvathA kSaya thaI javAthI temanAmAM bhaya, vismaya, lebha Adine sarvathA abhAva rahe che, tethI teo atyaMta gaMbhIra hoya che. A sUtramAM je pAMca kAraNone ullekha karyo che, tenuM chaThThA sUtramAM spaSTIkaraNa thaI gayuM che. sU. 7 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU08 nairayikAdInAM zarIranirUpaNam 523 paMcavanne paMcarase paNNatte, taM tahA-kiNhe jAva sukille, titte jAva mahure, evaM jAva kammayasarIre / sabevi NaM bAdaravoMdidharo kalevarA paMcavannA paMcarasA duggaMdhA aTTa phAsA // sU0 8 // ___ chAyA-nairayikANAM zarIrakANi paJcavarNAni paJcarasAni prajJaptAni, tadyathAkRSNAni yAvat zuklAni, tiktAni yAvat madhurANi, evaM nirantaraM yAvad vaimAnikAnAm / pazca zarIrakANi prajJaptAni, tadyathA-audArikam 1, vaikriyam 2, AhArakam 3, taijasam 4, karmajam 5 / aurArikazarIraM paJcavarNa paJcarasa prajJaptaM, tadyathA-kRSNaM yAvat zuklam , tiktaM yAvad madhuram , evaM yAvat karmajazarIram / sarvANyapi khalu bAdararUpadharANi kalevarANi paJcavarNAni pazcarasAni dvigandhAni aSTasparzAni // sU0 8 // TIkA-'raiyANaM' ityAdi nairayikANAm nArakANAM zarIrakANi kRSNAdizuklAntapaJcavarNamayAni, tiktAdi madhurAntapazcarasamayAni ca vijJeyAni / evaM caturviMzatidaNDakoktAnAM vaimAnikAntAnAM sarveSAmapi zarIrANi pazcavarNamayAni paJcarasamayAni ca vize. __ aba sUtrakAra zarIrako prarUpaNA karate haiM, kyoMki kevalajJAna aura kevaladarzana nArakAdikoMke bIbhatsa AdirUpa zarIroMko dekhakara bhI kSubhita nahIM hote haiM, ataH isa prakaraNako lekara yaha prarUpaNA kI gaI hai__ NeraiyANaM sarIragA paMcavannA' ityAdi sUtra 8 // TIkArtha-nairayika jIvoMke zarIra pAMca varNavAle evaM pAMca rasavAle kahe gaye haiM, kRSNavarNase lekara zuklavarNa taka 5 varNa hote haiM, aura tikta rasase lekara madhura rasa taka 5 rasa hote haiN| ina pAMcoM varNoM vAle aura pAMcoM rasoMvAle nairayikoMke zarIra hote haiM, aisA bhagavAnne kahA hai| isI prakArase 24 daNDakoMmeM ukta vaimAnika takake samasta jIvoMke kevalajJAna ane kevaladarzana nArakAdinA bIbhatsa Adi rUpe zarIrane joine paNa subhita thatAM nathI. A prakAranA pUrvasUtra sAthenA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra zarIranI prarUpaNa kare che. At-" raiyANaM sarIragA paMcavannA" tyAha nArakenA zarIra kRSNAthI laIne zukala paryaratanA pAMca varNavALAM ane tita (tIkhA) thI laIne madhura paryantanA pAMca rasavALAM kahyA che. e ja pramANe vaimAnika paryantanA 24 daMDakenA jInA zarIre viSe paNa samajavuM. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 sthAnAnasUtre yAni / nArakAdivaimAnikAntAnAM paJcavarNattvaM yadamihitaM tat nizcayanayamAzritya, vyavahAranaye tu eteSAM pratyekamekavarNamAcuryAt kRSNAdipatiniyata varNatA boddhvyeti| zarIrANi caiSAM katividhAni ? ityAha-'paMca sarIragA ' ityAdi / zarIrakANi paJcavidhAni prajJaptAni, tadyathA-audArikam-udAraM-pradhAnam , tadevaudArikam / prAdhAnyaM cAsya tIrthakarAdizarIrApekSayA / yadvA-" aurAlikam" ityevacchAyA / urAlam-vizAlam , tadeva aurAlikam / urAlatvaM cAsya sAtirekayojana sahasramamANatvAt / anyasya caivaMvidhasya zarIrasyAvasthiterasambhavAt / / zarIra bhI pAMca varNoM vAle evaM pAMca rasoMvAle hote haiM, aisA jAnanA caahiye| yahAM jo nArakase lekara vaimAnika takake samasta jIvoMke zarIrakA pAMca varNoM vAlA aura pAMca rasoMvAlA kahA gayA hai, vaha nizcayanayako Azrita karake kahA gayA hai, kyoMki vyavahAra nayakI apekSAse to ina jIvoMke pratyekake zarIrameM eka varNakI pracuratA honese kRSNAdi pratiniyata varNavAlA hai, aisA jAnanA cAhiye / jIvoMke zarIra pAMca hote haiM, jaise-audArika 1-pradhAna zarIrakA nAma audArika zarIra hai, audArika zarIrameM jo pradhAnatA kahI gaI hai, vaha tIrthaMkara Adike zarIrakI apekSAse kahI gaI hai, yadvA-"orAlie"kI chAyA aurAlika aisI bhI hotI hai, urAla nAma vizAlakA hai, aisA jo vizAla zarIra hai, vaha aurAlika zarIra hai, kucha adhika eka hajAra yojanakI eTale ke 24 daMDakene samasta jIvenA zarIra paNa pAMca varNavALAM ane pAMca rasavALAM kahyAM che, ema samajavuM. ahIM nairayikAthI laIne vaimAnika paryantanA samasta jInAM zarIrane je pAMca varNovALAM ane pAMca rasavALAM kahyAM che, te nizcayanayane AdhAre kahevAmAM Avela che, tema samajavuM. vyava hAranayanI mAnyatA anusAra te A 24 daMDakanA jamAnA pratyeka daMDakanA jIvanA zarIramAM eka vaNanI pracuratA hoya che, te kAraNe temane kRSNAdi pratiniyata varNavALA kahevAmAM Ave che. wali zarIra pAMya 2i DAya cha-(1) mohA2i4 (2) vaiThiya, (3) mA 24, (4) ma ane (5) tesa. pradhAna (mukhya) zarIrane audArika zarIra kahe che. dArika zarIramAM je pradhAnatA kahI che te tirtha kara AdinA zarIranI apekSAe kahI che. mathA-" orAlie" nI saMskRta chAyA " moti" 5 thAya che. be urAla" eTale vizALa, je zarIra vizALa hoya che tene audArika zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u01 sU08 nairayikAdInAM zarIranirUpaNam uktaMca- joyaNasahassamahiyaM, ohe egidie tarugaNe su / __ macchajuyale sahassaM, uragesu ya ganbhajAesu" // 1 // chAyA-yojanasahasramadhikam odhe ekendriye tarugaNeSu / ___matsyayugale sahasramurageSu ca garbhajAteSu // 1 // iti // vaikriyazarIrasya lakSayojanapramANatve'pi sarvadA'vasthAnAbhAvAditi // 2 // athavA-uralam alpapradezopacitatvAd bRhatvAcca bhiNDavaditi, tadeva aurAlikam / prayogasiddhistu nipAtanAd bodhyaa| yadvA-orAlaM-mAMsAsthisnAyavAdibhiravabaddhaM, tadeva aurAlikamiti // 3 // avagAhanA isakI utkRSTase kahI gaI hai, ataH isa apekSAse yaha aurAlika kahA gayA hai, aura kisI zarIrakI sthiti aisI nahIM hai| kahA bhI hai-" joyaNasahassamAhiyaM " ityAdi / yadyapi vaikriya zarIra eka lAkha yojana pramANavAlA ho sakatA hai, parantu isa sthitimeM vaha sadA avasthita nahIM rahatAhai, isaliye usakA yahAM grahaNa nahIM huA hai athavA-' urAlameva aurAlikam " isa vyutpattike anusAra alpa pradezoMse upacita honese aura vRhat honese bhiNDakI taraha ise aurAlika kahA gayA hai " orAlika" isa padakI siddhi nipAtanase huI hai| athavA-" aurAlameva aurAlikam " isa vyutpattike anusAra jo zarIra orAla hotA hai, mAMsa, asthi, snAyu Adise baddha hotA hai, vaha aurAlika kahA jAtA hai, pAMca zarIroMmeM kevala audArika zarIrahI mAMsa, asthi Adise yukta kahA gayAhai zeSa zarIra nahIM / kahA bhiihaikahe che. tenI utkRSTa avagAhane eka hajAra yojana karatAM paNa adhika kahI che. A rIte A zarIra bIjA zarIra karatAM adhika avagAhanAvALuM hovAthI tene bholi 4yuM che. yuM 55 che 3-" joyaNasahassamahiyaM " tyAhi je ke vaikiya zarIra eka lAkha jananI utkRSTa avagAhanAvALuM hoI zake che, paraMtu evI sthitimAM te sadA avasthita rahetuM nathI, tethI tene hI aDa 42vAmA mA0yu nathI-421 " urAlameva aurAlikam " / vyutpatti anusAra alpa pradezathI upasthita hevAthI ane vizALa hovAthI linI 2 tara maulis 4AmA mA0yu cha. " aurAlika " AL pahanI siddhi nipAtanathI 4 cha. athavA-aurAlameva aurAlikam" mA vyutpatti anusAra je zarIra erAla heya che, mAMsa, asthi, snAyu Adi vaDe baMdhA celuM hoya che tene rAlika kahevAmAM Ave che. pAMca zarIramAMnuM mAtra dArika zarIra ja mAMsa, asthi AdithI yukta hoya che-anya zarIre zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 526 sthAnAGgasUtre uktaMca-'tatthodAramurAlaM, uralaM orAla mahaba binneyaM / orAliyaM tu paDhamaM, paDucca titthesarasarIraM // 1 // bhannai ya tahorAlaM, vittharavaMta vaNassaI pappa / pagaIe natthi annaM, edahame visAlati // 2 // uralaM thevapae sovaciyaMpi mahallagaM jahA bhiDaM / maMsaTihAruvaddhaM, orAlaM samayaparimAsA // 3 // chAyA-tatrodAramurAlamuralamorAlamathavA vijJeyam / audArikamiti prathamaM pratItya tIrthezvarazarIram // 1 // bhaNyate ca tathorAlaM vistaravantaM vanaspati mAya / prakRte nAsti anyat etAvanmAtraM vizAlamiti // 2 // uralaM stokapradezopacitamapi mahad yathA bhiNDam / mAMsAsthisnAyubaddhamorAlaM samayaparibhASA // iti / / zarIrasya dvitIyabhedamAha-vaikriyam-vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA, tasyAM bhavaM vaikriyam / uktaMca-" vivihA va visiThThA bA, kiriyA vikiriyA, tIe jaM bhavaMtamiha veubviyaM, tayaM puNa nAragadevANa pagaIe // " chAyA-vividhA vA viziSTA vA kriyA vikriyA, tasyAM yad bhavaM tadihavaikriya, tatpunaH nArakadevAnAM prakRtyA / / iti // vividhazarIrANAM vividhakriyANAM ca karaNe samartha zarIramityarthaH // 2 // atha tRtIyabhedamAha-AhArakrama-Ahiyate-viziSTalabdhyA upAdIyate " tatthodAramurAlaM " ityAdi / ina gAthAoMkA artha pUrvokta rUpase hI hai| vividha athavA viziSTa kriyAko nAma vikriyA hai, isa kriyAmeM jo hotAhai, vaha vikriyAhai / kahA bhIhai-"vivihA va visiTTAvA" vikriyAse jo zarIra nAraka aura devoMko hotA hai, vaha vaikriya zarIra hai 21 jo zarIra caturdaza pUrvadhAriyoM dvArA viziSTa labdhike prabhAvasa tathAvidha bhAsAhiyA yuta Bidi nathI. 4yuM 55 che -" tatthodAramurAla " yAle. A gAthAone artha upara kahyA pramANe ja samajo. vividha athavA viziSTa kriyAnuM nAma vikriyA che. A kriyA vaDe je zarIranuM nirmANa thAya che tene vaikriya zarIra kahe che. kahyuM paNa che ke"vivihaa va visAdAvA" mA vaiThiya zarIranA smaapnaa2| bhane vAma sarAya che. cauda pUrvadhArIo dvArA viziSTa labdhinA prabhAvathI, keI khAsa prajana udbhavavAthI tIrthakara AdinI samIpe javAne mATe je zarIranuM nirmANa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU08 nArakAdInAM zarIranirUpaNam 527 tathAvidhakAryotpattau tIrdhakaraprabhRtisamIpagamanAya caturdazapUrvadhAribhiryat tat zarIramAhArakam / uktaM ca " kajjammi samuppaNNe, suyakevaliNA visiTTaladdhIe / jaM etya Aharijjai, bhaNaMti AhAragaM taMtu // 1 // chAyA-kArya samutpanne zrutakevalinA vishissttlbdhyaa| yadA Ahiyate bhaNanti AhArakaM tattu // 1 // iti / AhArakazarIrakaraNe cAmUni kAraNAni bhavanti / taduktam "pANidayariddhidarisaNa chaumatthovaggahaNa heuM vA / saMsayavoccheyatthaM, gamaNaM jiNapAyamUlammi // 1 // " chAyA-prANidayaddhi darzanArtham chadmasthokgrahaNa hetorvA / saMzayavyucchedArtha vA gamanaM jinapAdamUle // 1 // iti / idaM ca kAryasamAptau punarmucyate yAcitopakaraNavat / etaccAhArakaM loke kadAcit sarvathA'pi na bhavati / tasya virahastu jaghanyata eka samayam utkarSataH kArthakI utpattike samaya tIrthaGkara Adike samIpa jAneke liye nirmita kiyA jAtA hai, yaha AhAraka zarIra hai / kahA bhI hai-" kajjammi samuppaNNe" isa gAthAkA artha pUrvokta jaisAhI hai| AhAraka zarIrake karanemeM ye cAra kAraNa haiM--" pANidayariddhidarisaNa" ityAdi / prANiyoMke Upara dayAke nimitta Rddhi darzanake liye chadmasthoMke Upara anugraha karane ke liye 3 saMzaya nirAkaraNa karane ke liye 4 bhagavAnke samIpa jAte haiN| isase AhAraka zarIrakA nirmANa hotAhai, jaba ye pUrvokta kArya samApta ho jAte haiM, taba yaha AhAraka zarIra jisake zarIrameMse prakaTa hotA hai, usImeM samA jAtA hai, yaha AhAraka zarIra lokameM karavAmAM Ave che te zarIrane AhAraka zarIra kahe che. kahyuM paNa che ke " kajjammi samuSpaNNe " tyAhi yA yAnI ma 57sA pramANe 1 cha. bhADA24 zarIra vAma ! yA2 42 / che. " pANidaya. riddhidarisaNaM " tyAha-prANImA 52 yA 42vAne nibhitte, Rddhi darzanane mATe, chagha para anugra karavAne mATe, ane zaMkA nivAraNa karavA bhagavAnanI pAse javAne mATe teo AhAraka zarIranuM nirmANa kare che. jyAre temanuM te kArya siddha thaI jAya che tyAre te AhAraka zarIra jenA zarIramAMthI prakaTa thayuM hoya che tenA ja zarIramAM samAI jAya che. kayAreka te lekamAM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 sthAnAGga sUtre SaNmAsAn yAvat / AhArakazarIraM caturvAraM kRtvA'vazyamevamukto bhavatIti bhAvaH tathA na sarve caturdazapUrva vida AhArakazarIraM kartumarhanti, apitu ke cideveti 3 / atha caturdamedamAha - tejasam - tejasobhAvastejasam - USmAdiliGgasiddham / uktaMca -" savvassa umhasiddhaM, rasAi AhArapArAjaNagaM ca / teyagaladvinimittaM ca teyagaM hoi nAyavvaM // 1 // " chAyA - sarvasya USmasiddhaM rasAyAhArapAkajanakaM ca / taijasalabdhinimittaM ca taijasazarIraM bhavati jJAtavyam // 1 // iti / zarIrasahacArikSmazarIravizeSa ityarthaH 4 | atha paJcamaM zarIramedamAha karmajaM kArmaNaM zarIram / uktaMva- " kammavigAro kammaNa, - maTThavihavicittakamma niSkannaM / savvesi pi sarIrANa kAraNabhUyaM muNepavvaM // | 1 ||" kadAcit sarvathA bhI nahIM hotA hai, isakA virahakAla jaghanyase eka samaya aura utkRSTase 6 mAsa takakA hai, AhAraka zarIrakI labdhi cAra vakhata sphoraNa karake jIva mokSa meM jAtA hai, samasta caturdaza pUrvadhArI isa AhAraka zarIrako nahIM karate haiM, kintu koI 2 hI karate haiN| tejakA jo bhAva hai, vaha taijasa zarIra hai, isakI siddhi uSmAdirUpa cihna se hotI hai| kahA bhI hai-" savvassa umhasiddha " ityAdiyaha taijasa zarIra taijasa labdhike nimitta se hotA hai, tathA AhArAdike paripAkakA hetu hotA hai, yaha anya zarIroMke sAtha rahanevAlA sUkSma zarIra vizeSa hai| jJAnAvaraNIyAdi kamoM kA samUha rUpa kArmaNa zarIra hotA hai| kahA bhI hai- " kammavigAro kammaNa" ityAdi / karmakA jo AhAraka zarIranA bilakula sabhAva hAtA nathI. tenA virahakALa echAmAM Ache. eka samayanA ane vadhAremAM vadhAre 6 mAsane kahyo che. AhAraka zarIranI labdhi cAra vAra prakaTa karIne jIva meAkSamAM jAya che. samasta coDha pUrva dhArI AhAraka zarIranuM nirmANu karatA nathI, paNa koI kAI cauda pUrvadhArI ja tenuM nirmANa kare che. tejanA je bhAva che te taijasa zarIra che. uSmAdi rUpa cihna vaDe tenuM mastitva siddha thAya che. dhuM pazu che haiM-" savvassa umhasiddhaM " chtyaahitejasa labdhinA nimittathI A taijasa zarIranuM nirmANa thAya che, tathA AhArAdinA paripAkamAM te zarIra kAraNabhUta khane che. anya zarIrAnI sAthe rahenArUM te eka sUkSma zarIra vizeSa ja che. jJAnAvaraNIya Adi karmAMnA samUha rUpa abhI zarIra hoya che, udhuM pazu che " kammavigAro kammaNa " ityAdi zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU08 nArakAdInAM zarIranirUpaNam chAyA -- karmavikAraH kArmaNam aSTavidhavicitrakarmaniSpannam / sarveSAmapi zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam ||1|| iti / karma pudgalairnirmitaM sakalazarIra kAraNabhUtaM zarIramityarthaH / audArikAdi krameNa nirdezastu yathottaraM sUkSmatvAt pradezabAhulyAca bodhya iti / sammati audArikAdi zarIrANAM paJcavarNatvaM paJcarasatvaM cAstIti pratipAdayitumAha-'orAoiyasarIre paMcavanne ' ityAdi / arthaH svaSTaH / atha bAdarazarIrANAM varNavikAra hai, vaha kArmaNa hai, yaha kArmaNa zarIra samasta zarIroMkA kAra bhUta hotA hai, tAtparya yaha ki jo zarIra karma pudgaloMse nivartita hotA huA samasta zarIroMkA kAraNabhUta hotA hai, vaha kArmaNa zarIra hai| audArika Adi zarIroMkA jo isa prakAra ke kramase nirdeza huA hai, vaha audArika zarIra kI apekSA vaikriya zarIra sUkSma hai, vaikriyakI apekSA AhAraka sUkSma hai, AhArakI apekSA tejasa zarIra sUkSma hai, aura audArika apekSA vaikriya zarIra ke pradeza asaMkhyAtaguNe hote haiM, vaikikI apekSA AhAraka zarIrake pradeza asaMkhyAta guNe hote AhAraka zarIra kI apekSA taijasa zarIrake pradeza anantaguNe hote aura tejasa zarIrakI apekSA kArmaNa zarIra ke pradeza anantaguNe hote hai. 529 ina audArika Adi zarIroMmeM paMcavarNavattA aura paMcarasavattA hai, isa bAtakA kathana karaneke liye aba sUtrakAra - " orAliyamarIre paMcavanne panate " aisA sUtra kahate haiM- tAtparya isakA yahI hai, ki audaakramanA je vikAra che te kAmaNu che. te kALunuM ATha prakAranA vicitra karmI vaDe nirmANa thAya che. te kAmaNu zarIra samasta zarIrInA kAraNabhUta hAya che. A kathananA bhAvAtha e che ke je zarIra ka pulA vaDe nivartita thaIne samasta zarIrAnI utpattimAM kAraNabhUta khane che, te zarIrane kAmaNu zarIra kahe che. audArika Adi zarIronuM A prakAranA kramathI je nirUpaNa karavAmAM Avyu che tenuM kAraNa A pramANe che-- audyArika zarIra karatAM vaikriya zarIra sUkSma che. vaikriya zarIra karatAM AhAraka zarIra sUkSma che ane AhAraka karatAM taijasa zarIra sUkSma che pradezanI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te audArika karatAM vaikriya zarIranA pradeza asa'eAgaNAM DAya che, vaikriya zarIra karatAM AhAraka zarIranA pradeza asa khyAtagaNAM hoya che, AAraka zarIra karatAM tejasa zarIranA pradeza ana'ta gaNuAM hAya che ane tejasa zarIra karatAM kANu zarIranA pradeza ana'tagaNuAM hAya che. A audArika Adi zarIre pAMca vaNu vALAM ane pAMca rasavALAM che, yA vAtanuM pratipAdana khAne bhATe huve sUtrAra A sUtra he che - " oza sthA-67 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 530 ___sthAnAGgasUtre sparzAdisaMkhyAmAha---' savvevi NaM' ityAdi-sarvAgyapi bAdararUpadharANi paryAptakatvena sthUlAkAradhArINi kalebarANi zarIrANi paJcavarNAni-manuSyAdInAmavayavabhedabhinnAni kRSNAdi zuklAntAni paJcavarNAni, akSigolakAdiSu tathaivopalacceH, tathA-dvigandhAni-surabhidurabhibhedagandhadvayaviziSTAni, aSTasparzAni-kaThinamRduzItoSNagurulaghusnigdharUkSAtmakAni ca bhavanti / abAdararUpadharANi zarIrANi tu na niyata-varNa rasagandhasparzasaMpannAni bhavanti, apa. ptitvena avayavavibhAgAbhAvAditi // 50 8 // zarIrANi prarUpitAni, samprati zarIragatAn dharmavizeSAn 'paMcahi tthaannehi| ityArabhya 'paMca ajjavaTThANA' ityantena sandarbhaNAha mUlam ---paMcahi ThANehiM purimapacchimagANaM jiNANaMduggamaM bhavai, taM jahA-duAikkhaM duvibhajja dupassaM dutitikkhaM durarika zarIrameM pAMca varNa aura pAMca rasa hote haiN| bAdararUpako dhAraNa karanevAle paryAptaka honese sthUlAkArako dhAraNa karanevAle samasta zarIra pAMca varNoM vAle manuSyAdikoMke zarIroMke varNoM ke bhedase bhinna 2 kRSNAdi zuklAntavarNoM vAle hote haiM, jaise-akSigolaka AdikoMmeM dekhA jAtA hai, tathA do gaMdhoMvAle surabhi durabhi gaMdhoMvAle hote haiM, evaM kaThina, mRdu, zIta, uSNa, guru, laghu, snigdha aura rukSa ina ATha sparzI vAle hote haiN| parantu jo abAdara rUpako dhAraNa karanevAle zarIra haiM, ve niyata varNa, rasa, gaMdha, aura sparza ina vAle nahIM hote haiM, kyoMki ye aparyAptaka hote haiM, ataH inameM avayava vibhAgakA abhAva rahatA hai |mu.8|| liyasarIre pacavanne paNNatte" mA ynn| lApArtha se che , mohAra zarIramAM pAMca varNa ane pAMca rasane sadbhAva hoya che. khAdara rUpane dhAraNa karanArA paryAptaka hovAthI bhUlAkArane dhAraNa karanArA samasta zarIra pAMca varNavALA manuSyAdikanA zarIranA varSonA bhedathI bhinna bhinna evAM kaNathI laIne zukala paryantanA varNavALAM hoya che. akSigolaka vageremAM evuM jovAmAM Ave che, tathA temanA zarIre be gadhevALAM-surabhi ane durabhi gavALAM DAya cha, mane ni, ta, , guru, sadhu, sina4 ane 32, bhA ATha sparzIvALAM hoya che. paraMtu je abAdara rUpane dhAraNa karanArAM zarIre che, teo niyata varNa, rasa, gaLyuM ane sparzavALAM hatAM nathI, kAraNa ke teo aparyAptaka hoya che. tethI teomAM avayava vibhAgane abhAva rahe che. sU) 8 zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u01 sU09 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 531 NucaraM / paMcahi ThANehiM majjhimagANaM jiNANaM sugamaM bhavai, taM jahA-suAikkhaM suvibhajja supassaM sutitikkhaM suraNucaraM / paMca ThANAI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM samaNANaM NiggaMthANaM NiccaM vaNiyAI NiccaM kittiyAiM NiccaM buiyAiM NiccaM pasatthAI NiccamabbhaNunnAyAiM bhavaMti, taM jahA-khaMtI 1, muttI 2, ajjave 3, maddave 4, lAghave 5 // paMca ThANAI samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva abbhaNunnAyAiM bhavaMti, taM jahA-sacce 1, saMjame 2, tave 3, ciyAe 4 baMbhaceravAse 5 / paMca ThANAiMsamaNeNaMjAva abbhaNunnAyAiM bhavaMti,taM jahA-ukkhittacarae1,nikkhitavarae 2, aMtacarae 3, paMtacarae 4, lUhacarae 5 / paMca ThANAI jAva abbhaNuNNAyAiM bhavati, taM jahA--aNNAyacarae 1, annailAyacarae 2, moNacarae 3, saMsahakappie 4, tajjAyasaMsaTra kappie 5 / paMca ThANAiM jAva abbhaNunnAyAI bhavati, taM jahA-- ovaNihie 1, suddhesaNie 2, saMkhAdattie 3, diTTalAbhie 4, puTulAbhie 5 / paMca ThANAiM jAva abbhaNuNNAyAI bhavaMti, taM jahA--AyaMbilie 1, nivigiie 2, purimaDDie 3, parimiyapiMDavAie 4, bhinnapiMDavAie 5 / paMca ThANAI jAva abbhaNunAyAI bhavaMti, taM jahA-arasAhAre 1, virasAhAre 2, aMtAhAre 3, paMtAhAre 4, lUhAhAre 5 // paMca ThANAiM jAva abbhaNuNNAyAI bhavaMti, taM jahA--arasajIvo 1, virasajIvI 2, aMtajIvo 3, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 sthAnAGgasUtre paMtajIvI 4, lahajIvI 5 // paMcaThANAiM jAva abbhaNuNNAyAI bhavaMti, taM jahA-ThANAie 1, ukkuDuANie 2, paDimaThAI 3, vIrAsaNie 4 Nesajjie 5 / paMca ThANAiM jAva abbhaNuNNAyAI bhavaMti, taM jahA-daMDAyaie 1, lagaMDasAI 2, AyAvae 3, avAuDae 4, akaMDyae 5 / // sU0 9 // chAyA--pazcamiH sthAnaiH pUrvapazcimakAnAM jinAnAM durgamaM bhavati, tadyathAdurAkhyeyaM 1, durvibhAjyaM 2, dudairza 3, dustitikSaM 4, duranucaram 5 / paJcasu sthAneSu madhyamakAnAM jinAnAM sugamaM bhavati, tadyathA-svAkhyeyaM 1, suvibhAjyaM 2, sudarza 3, sutitikSaM 4, svanucaram 5 / paJca sthAnAni zramaNena bhagavatA mahAvIreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM nityaM varNitAni nityaM kIrtittAni nityam uktAni nityaM prazaMsitAni nityamabhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA-kSAntiH 1, muktiH 2, ArjavaM 3, mArdavaM 4, lAghavam 5 / paJca sthAnAni zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA-satyaM 1, saMyamaH 2 tapaH 3 tyAgo 4 brahma caryavAsaH 5 / paJca sthAnAni zramaNena yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathAutkSiptacarakaH 1, nikSiptacarakaH 2, antacarakaH 3, prAntacarakaH 4, rUkSacarakaH 5 / paJca sthAnAni yAvat abhyunujJAtAni bhavanti, tadyathA-ajJAtacarakaH 1, annaglAyakacarakaH 2, maunacarakaH 3, saMsRSTakalpikaH 4, tajjAtasaMsRSTakalpikaH 5 / pazca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA-aupanidhikaH 1 zuddhaSa. NikaH 2 saMkhyAdattika: 3 dRSTalAbhikaH 4 puSTalAbhikaH 5 / paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA-AcAmAmlikA 1, nirvikRtikaH 2 paurvAdikaH 3, parimitapiNDapAtikaH 4 bhinnapiNDapAtikaH 5 / paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA-arasAhAraH 1 virasAhAraH 2 antAhAraH 3 prAntAhAraH 4, rUkSAhAraH 5 / paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tapathA-arasajIvI 1 virasajIvI 2 antajIvI 3 pAntajIvI 4 rUkSanIvI 5 / pazca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA-sthAnAtigaH 1 utkuTukAsanikaH 2 pratimAsthAyI 3 vIrAsanikaH 4, naiSadhikaH 5 / paJca sthAnAni yAvat abhyanujJAtAni bhavanti, tadyathA-daNDAyatikaH 1, lagANDazAyI 3 AtApakaH 3 amAtRtakaH 4 akaNDUyakaH 5||suu0 9 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u0 1 sU09 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 533 TIkA--'paMcahiM ThANehiM ' ityAdi paJcabhiH sthAnaH pUrvapazcimakAnAM jinAnAM bharatairavateSu pratyekaM ye caturvizatirjinAsteSu prathamAntimajinAnAM durgamaM bhavati / duHkhena gamyate-jJAyata iti durgamaM= kAThinyaM kRcchattiH, tAnyeva sthAnAnyAha-tadyathA-durAkhyeyam-duHkhena AkhyAyate kathyate yad vastutattvaM tat-AsevanazikSAgrahaNazikSArUpamityarthaH / ziSyANAm RjunaDatvena vakra jaDatvena ca vastutattvAkhyAne prathamAntimatIrthakRtAM kAThinyaM bhavatIti vodhyam 1 / tathA-durvibhAjyam-ziSyANAM buddhau vastu ____ isa prakArase zarIroMkA pratipAdana karake aba sUtrakAra zarIragata dharma vizeSoM kA " paMcahi ThANehiM" yahA~se lagAkara "paMca ajjavaTThANA" yahAM takake sandarbha dvArA pratipAdana karate haiM___ 'paMcahi ThANehiM purimapacchimagANaM' ityAdi sU0 9 // TIkArtha-bharatakSetra evaM airavata kSetra saMbaMdhI jo caubIsa tIrthaGkara haiM,unameM se prathama aura antima jo jina haiM, unako pAMca kAraNoMse kaThinatA hotI hai-ve pAMca kAraNa isa prakArase haiM-durAkhyeva 1 durvibhAjya 2 durdarza 3 dustitikSa 4 aura duranucara 5 / jo vastutattva duHkhase-kaThinatAse kahA jAtA hai, vaha durAkhyeya hai, yaha Asevana zikSA evaM grahaNazikSArUpa hotA hai, tAtparya isakA aisA hai, ki ziSyoMko RjujaDa honese aura vakrajaDa honese vastutattvake kathanameM prathama aura antima ina do tIrtha A prakAre zarIranuM pratipAdana karIne have sUtrakAra zarIragana dharma vizeSonu " paMcahi ThANehi // 2 // sUtrathI na "paca ajjavadrANA" / sUtra paryantanA sUtro dvArA pratipAdana kare che- " paMcahi ThANehi purimapacchimagANaM " tyAha TIkAI-bharatakSetra ane eravata kSetrane je 24 tIrthakare thayA che, temAMnA pahelA ane chellA tIrthakarane nIcenA pAMca kAraNone lIdhe upadeza Apapaamaa nitA-bhu24I 5 tI-(1) huyeya, (2) vimAnya, (3) (4) dustitikSa bhane (5) hunuya2. (1) je vastutatvane dukhapUrvaka-ghaNuM muzkelIthI pratipAdita karI zakAya che, tene durAgyeya kahevAya che. te AsevanazikSA ane grahaNazikSA rUpa hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke pahelA ane chelalA tIrthaMkaranA ziSya bAju jaDa ane vakajaDa hovAthI vastutatvanuM kathana karavAmAM pahelA ane chellA tIrthakarane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 sthAnAGgasUtre tatvaM vibhAgazaH saMsthApayituM duHzakamiti 2 / tathA-durdarzam-duHkhena dayateavabodhyate yat tat , ziSyAn vastutattvaM darzayituM te kAThinyamanubhavantIti 3 / tathA-dustitikSam-duHkhena titikSyate sahyate yat tat , utpanna parIpahAdikaM ziSyastitikSayituM mahAntamAyAsamanubhavantIti / tathA-duranucaram-duHkhena anucaryate anuSThApyate yattat / ziSyairAcAramanuSThApayituM te mahAparizramavanto bhavantIti / atra caratiranta vitaNyoM bodhyaH / yadyapIha sthAnAni durAkhyAnAdIni vaktavyAni, tathApi yeSu sthAneSu kRcchatti bhavati sthAnAnyapi kRcchravRttiyogAt AzrayAyiNorabhedopacAreNa kRcchravRttItyucyante / karoMko kaThinatA huI hai 1 // durvibhAjya ziSyoMkI buddhimeM jo vastutattvakA vibhAgazaH saMsthApana karanA duHzakya hotA hai, vaha durvibhAjya hai 2 // jo vastutattva ziSyoMko bar3I kaThinatAse dikhalAyA jAtA hai, arthAt jisa vastutattvako samajhAne meM unhoMne kaThinatAkA anubhava kiyA hai, yaha durdarza hai, jina utpanna hue parISaha AdikoMkA sahana ziSyoMse unhoMne kaThinatAse karAyA hai, arthAt utpanna hue parISahoMko ziSyoMse sahana karAne meM jisa kaThinAIkA unheM anubhava huA hai vaha dustitikSa hai 4 / tathA-ziSyajanoMse unhoMne jisa AcArakA paripAlana bar3I kaThinatAse pAyA hai vaha duranucara hai 5 / ___ yadyapi yahAM ina pAMca sthAnoMko durAkhyAna Adi rUpase kahanA cAhiye thA, durAkhyeya Adi rUpase nahIM kahanA cAhiye thA, parantu phira bhI ghalar nitAno bhanuma 423 // 54o to. (2) " durvimaany"ziSyanI buddhimAM je vastutatvanuM vibhAgazara saMsthApana karavAnuM kArya du zakaya Doya cha, tenu nAma durvimAnya che. (3) re vastutaya ziSyAne upl muhai. lIthI dekhADI zakAya che-eTale ke je vastutatva ziSyone samajAvavAmAM temane kaThinatAne anubhava karyo hato, tene duza kahevAmAM Avela che. (4) utpanna thayelA je parISahene ziSya dvArA sahana karAvavAmAM temane kaThinAIne anu. bhava karavo paDayo hato, te parISahone ahIM dustitikSa kahyAM che. (5) temaNe ziSyo pAse je acAronuM pAlana ghaNI muzkelIthI karAvyuM hatuM te AcArane ahIM duranucara kahyAM che. jo ke A pAMca sthAne ahIM durAkhyAna Adi rUpe kahevA joItAM hatA, durAgyeya Adi rUpe kahevA joItA na hatAM, paraMtu ahIM Azraya ane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA05 u01 su09 zarIragatadharmavizeSanirUpaNama 535 ataevAtra - durAkhyeyamityAdIni sthAnatvenoktAnIti / athavA - prathamAntimatIrthakRtAM tIrthe AcAryAdInAM ziSyAn prati durAkhyeyaM durvibhAjyaM ca bhavati, AtmanA'pi ca durdazaM dustitikSaM duranucaraM ca bhavati / atra pakSe antarbhAvitaNyayetA nAzrIyate iti / tathA madhyamakAnAM dvAviMzatitIrthakarANAm AkhyAnAdiSu paJcasu sthAneSu sugamam -akRcchatti bhavati / tAnyevAha - ' svAkhyeyaM suvibhAjyam ' acchavRttiyogAt etAni sthAnAni akRcchravRttItyucyante, ata evAtra aisA jo inheM kahA gayA hai, usakA kAraNa Azraya (AdhAra) aura AzrayI meM abheda ke upacAra se kahA gayA hai| arthAt jina sthAnoM meM kRcchra (duHkha) vRtti hotI hai, ve sthAna bhI kRcchravRttike yogase kRcchravRttirUpa ( duHkharUpa) mAna liye gaye haiM / isI kAraNa durAkhyeya Adi rUpase ina sthAnoM ko kahA hai, athavA - prathama aura antima tIrthakaroMke tIrthameM AcArya Adike ziSyoM ke prati tattvakA durAkhyeya aura durvibhAjya hotA hai, aura svayaMke dvArA bhI yaha durdarza dustitikSa aura duranucara hotA hai tathA madhyake jo 22 tIrthaMkara haiM unakI AkhyAna Adi pAMca sthAnoM meM akRcchravRtti hotI hai, inameM unheM kaThinatA nahIM hotI hai, ve ina pAMca sthAnoM meM akRcchravRttivAle hote haiM, ve pAMca sthAna ye haiM - svAkhyeya 1 suvi bhAjya 2 sudarza3 sutitikSa4 aura su anucara 5 akRcchravRtti ke yoga se AzrayImAM abhedanA upacArathI temane durAgyeya Adi rUpe kahevAmAM Avela che. eTale ke je sthAnemAM kRccha (duHkha) vRtti hoya che te sthAnAne paNa kRcchavRttinA ceAgathI kR^vRtti rUpa (duHkharUpa) mAnavAmAM AvyAM che. e ja kAraNe ahIM te sthAnAne durASyeya Adi rUpa ahIM kahyAM che. athavA-pahelA ane chellA tItha karAnA tIthamAM AcAya AphrikAne mATe ziSyAne vastutava kahevAnu` durAjyeya hatuM ane temanI buddhimAM vastutatvanI vibhAgaza sthApanA karavAnuM kArya paNa muzkela hatuM. ane peAtAne mATe paNa te duza, dusti tikSa ane duranucara hatuM. A pramANe artha paNa ahI grahaNa karI zakAya che. je vaccenA 22 tItha kerA thai gayA temanI AkhyAna ADhi pAMca sthAnAmAM akRSpravRtti (sukharUpa vRtti) hatI. temane AkhyAna AdimAM kaThinatAnA anubhava karavA paDayA na hatA. tee A pAMca sthAnAmAM akRccha vRttivANA ( suma3ya vRttivAjA ) tA. (1) susAdhyeya, (2) su vilAnya, (3) sudRrza, (4) sutitikSa mAne (5) su anucara. akRSpravRttinA cagathI A sthAnAne avruttirUpa kahyAM che. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre svAkhyeyamityAdIni sthAnatvena nirdiSTAni / madhyamakAnAM tIrthakarANAM ziSyA RjuprajJA bhavanti, ata evaM teSAM bhagavatAmAkhyAnAdau akRcchravRtti bhavati / antarmA vitaNyarthatA pUrvavadeva bodhyA / yadvA-madhyamakAnAM tIrthakRtAM tIrthe AcA. CNAmAkhyAnAdiSu paJcasu sthAneSu akRcchravRtti bhavati / atra pakSe'ntarbhAvitaNyarthatAnAzrIyate / pUrvAnusAreNaivAtrA'pi vyAkhyA bhAvanI yeti / 'muraNucaraM' ityatra rephAgamaH prAkRtatvAd bodhyaH / / sampati bhagavatA mahAvIreNa zramaNAnAM nigranthAnAM karttavyatyena yaduktaM tadAha'paMca ThANAI ' ityAdinA / / zramaNena bhagavatI mahAvIreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM paJca sthAnAni nityaM sarvadAvarNitAni, phalataH,nityaM kIrtitAni-saMzabditAni nAmataH,nityam uktAni= (sukhase samajhAne ke yogya ) honese ina sthAnoMko akRcchravRttirUpa kahA hai, isIliye svAkhyeya Adi sthAnarUpase nirdiSTa hue haiM, madhyake 22 tIrthaMkaroMke ziSya RjupAjJa hote haiM, isIliye unake prati vastu tattvake kathanameM bhagavAnako akRcchravRtti hotIhai, kaThinatA nahIM hotI hai, yadvA-madhyake tIrthaMkaroMke tIrthameM AcAryoM kI AkhyAna Adi pAMca sthAnoM meM akRcchravRtti rahatI hai, isa pakSameM antarbhAvita NyarthatA Azrita-gRhIta nahIM huiihai| pUrva ke anusArahI yahAM vyAkhyA kara lenI cAhiye ___ aba sUtrakAra bhagavAna mahAvIrake dvArA zramaNajanoMko kartavya rUpase jo kahA gayA hai, sUtrakAra use prakaTa karate haiM-zramaNa bhagavAn mahAvIrane zramaNa nigranthoM ke pAMca sthAna sarvadA phalakI apekSA varNita kiye haiM, nAmakI apekSA kIrtita kiye haiM, svarUpakI apekSA spaSTavANIse tethI te sthAne su Akheya Adi rUpe ahIM batAvavAmAM AvyAM che. vaccenA 22 tIrthakaronA zirSo juprAgya hatA tethI temane vastutatva kahe. vAmAM-samajAvavAmAM bhagavAnane kaThinatAne anubhava thato nahIM. ahIM paNa upara mujabanA pAMce sthAnanuM kathana thavuM joIe. athavA vaccenA 22 tIrthakaronA tIrthamAM AcAryone AkhyAna Adi pAMca sthAnamAM kaThinatA anubhavavI paDatI nathI. A pakSe AgaLa pramANe ja ahIM vyAkhyA samajI levI. have mahAvIra prabhue zramaNa nithAnA je kartavya batAvyAM che, tene sUtrakAra prakaTa kare che-zramaNa bhagavAna mahAvIre nIcenAM pAMca sthAna zramazAne mATe sarvadA phaladAyI varNita karyA che, nAmanI apekSAe kIrtita kahyAM che, svarUpanI apekSAe spaSTavANIthI kahyAM che, nitya prazaMsAne yogya kahyAM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05301 sU09 zarIragata dharmavizeSanirUpaNam 537 vyaktavAcA kathitAni svarUpataH, nityaM prazaMsitAni= laghitAni, nityam abhyanujJAtAni karttavyatayA anumatAni ca bhavanti / tAni paJca sthAnAni kAni ? ityAha- tadyathA - kSAntiH 1 muktiH 2 Arjavam 3, mArdavam 4 lAghavam 5 iti / tatra - kSAntiH = kSamA, iyaM hi krodhatyAgato bhavati / mukti:nilebhitA, iyaM lAbhatyAgataH, Arjavam = RjutA, idaM mAyAtyAgataH mArdavaM mRdutA, idaM mAnatyAgataH, tathA - lAghavaM laghutA, idamalpopakaraNataRddhirasasAtagauravatrayatyAgatazca bhavati / ito'gre'pi pratisUtraM 'paMcahi ThANehiM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa ' ityAdi sUtrotkSepasyArthaH pUrvavad vibhAvanIyo vaiyAvRttya sUtraparyantam / kahe haiM, nitya a prazaMsita kiye haiM aura kartavyarUpase ve mAne haiM, ve pAMca sthAna ye haiM- kSAnti 1 mukti 2 Arjava 3 mArdava 4 aura lAghava 5 inameM kSamAkA nAma kSAnti hai, yaha kSAnti krodha ke tyAga se hotI hai, RjutAkA ( saralatA) nAma Arjava hai, yaha mAyAke tyAgase hotA hai, mRdutAkA nAma mArdava hai, yaha mAnake tyAgase hotA hai, laghutAkA nAma lAghava hai, yaha alpa upakaraNa se aura Rddhi rasa sAta tIna prakAra ke gaurava ke tyAgase hotA hai, yahAM se Age ke jo sUtra vaiyAvRtya sUtra taka haiM, unameM pratyeka sUtra meM " paMcahi ThANehiM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa " ityAdi sUtrotkSepakA artha pahile kI taraha se vibhAvita kara lenA cAhiye-lagA lenA cAhiye / arthAt jisa prakAra se pUrvokta sthAnoM meM aisA kahA gayA hai, ki ye sthAna zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA yAvat abhyanujJAta AjJApita hue haiM, usI che ane kartavya rUpa ( karavA ceAgya ) khatAvyAM che. te pAMca sthAna nIce pramANe che- (1) kSAnti, (2) bhukti, (3) bhAva, (4) bhAIva mane (4) sAdhava. kSamAne kSAnti kahe che, te krodhanA tyAgathI udbhave che, leAlanA tyAganuM nAma mukti che, RjutAnuM nAma Ava che, mAyAnA tyAgathI RjutA Ave che. mRdutAnuM nAma mAdava che, te mAnanA tyAgathI utpanna thAya che. laghutAnuM nAma lAghava che, athavA alpa upakaraNa ane Rddhi rasa ane gauravanA tyAgathI A guNa utpanna thAya che. have pachInA vaiyAvratya sudhInA pratyeka sUtramAM pazu " paMca hi ThANehiM samaNaM bhagavA mahAvIreNa " ityAdi sUtrapATha bhAgaNa ? pramANe udyAM che te pramANe kahevA joie. eTale ke je prakAre pUrvokta sthAnAmAM evuM kahe vAmAM Avyu che ke zramaNAne mATe A sthAnA zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA varNita, DIrtita, utta, prazaMsita bhane urtavya (12vA yojya) bhanAyA che, bhe 4 sthA-- 68 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 87 538 sthAnAGgasUtre tatra-satyaM 1 saMyamaH 2 tapaH 3 tyAgo 4 brahmacaryavAsaH 5, iti paJca sthAnAni / tatra-satyaM-yathArthamASaNam, taccaturvidhamuktam / tathAhi " avisaMvAdanayogaH 1, kAya 2 manovAga 3 jihmatA 4 caiva / ___ satyaM caturvidhaM tacca jinavaramate'sti nAnyatra // 1 // " iti / avisaMvAdanayogaH aGgIkRtaparipAlanam, kAyamanovAgajihmatA-kAyamanovacasAmakuTilatA ceti caturviSaM satyaM vijJeyamiti bhAvaH / tathA-saMyamaHsaMyamanaM saMyamaH-pRthivyAdirakSaNalakSaNaH, sa ca saptadazavidhaH / taduktam " puDhavi dagaagaNimAkhyayaNapphabiti cupcidiaNjiive| pehopehapamajjaNa parivaNa maNovaIkAe // 1 // chAyA-pRthvIdakAgnimArutavanaspati dvitricatuHpaJcendriyA jIveSu / __ prekSotpresamamArjana pariSThApanamanovAkAyeSu // 1 // prakArase satya 1 saMyamara tapa3 tyAga aura brahmacaryavAsa ye pAMca sthAna bhI zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA yAvat abhyanujJAta hue haiN| yahAM samasta satroMmeM yAvatpadase " varNitAni, kIrtitAni, uktAni, prazaM. sitAni" ina cAra padoMkA saMgraha huA hai, yathArtha bhASaNakA nAma satya hai ? yaha satya cAra prakArako kahA gayA hai-jaise-"avisaMvAdanayogaH" ityAdi aGgIkRtakA (svIkAra kiye huvekA) paripAlana karanA isa kA nAma avisaMvAdanayoga haiM, evaM kAya, mana vacanakI akuTilatA saralatA kA kAya manovAgajihmatA hai, isa prakArase satyake ye cAra bheda haiN| pRthivyAdikoMkA rakSaNakarane rUpa saMyama hotA hai, arthAt chaha kAyake jIvoMkI rakSA karanA yaha saMyama 17 prakArakA kahA gayA hai, jaise-"puDhavidaga agaNi" ityaadi| pramANe satya, saMyama, tapa, tyAga ane brahmacaryavAsa rUpa A pAMca sthAne paNa vaNita, kItita Adi rUpa mAnavAmAM Avela che yathArtha bhASaNa athavA kyanatuM nAma satya che. m| satyayAra prA2nu huMcha-" avisaMvAdanayogaH" ItyAdi. aMgIkRtanuM pAlana karavuM tenuM nAma avisaMvAdana ega che. ane mana, vacana ane kAyAnI akuTilatA rUpa bIjA traNa bhede maLIne satyanA kula cAra bheda paDe che. pRthvIkAya AdinuM rakSaNa karavA rUpa saMyama hoya che. eTale ke chakAyanA jIvonI rakSA karavI tenuM nAma saMyama che. te saMyamanA 17 sattara prakAra hA cha. 2 " puDhavidagaagaNi" ityAdi. bhAsavAthI vi24 21 // 35 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU09 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 539 athavA-saMyamaH-AsravaviramaNAdirUpaH so'pi saptadazavidhaH / " pazcAsravAda viramaNaM 5, paJcendriyanigrahaH 10 kaSAyajayaH 14 / daNDatrayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH ||iti| tathA-tapaH-tapyante rasarudhirAdIni azubhakarmANi vA'neneti tapaH / uktaMca-" rasarudhiramAMsamedosthimajjazukrANyanena tapyante / ___ karmANi vA'zubhAnItyatastapo nAma nairuktam" iti| Astravase viramaNa-virakta hone rUpa jo AtmapariNati hai, vaha saMyama hai / isa prakArakA bhI saMyama 17 prakArakA kahA gayA hai-jaise " pazcAtracAd viramaNaM " saMyamake satraha prakAra isa tarahase hai-pUrvokta pAMca sthAvara jIvoMke aura cAra trasa jIvoM ke viSaya meM yatanA rakhanA nau to ye saMyamake bheda hue tathA ajIvake viSaya meM saMyama prekSA saMyama, utpekSA saMyama pramArjana saMyama pariSThApana saMyama evaM manakA saMyama vacanakA saMyama aura kAyasaMyama evaM ATha bheda ye hue, isa prakArase 17 bheda ye saMyamake "puDhavidaga" Adi gAthA dvArA prakaTa kiye gaye haiM, tathA pAMca AsravoMse virakta honA pAMca indriyoMkA nigraha karanA unheM vazameM rakhanA-cAra kaSAyoMkA jItanA evaM mana vacana kAyakI azubha kriyAoNse virakta honA, isa prakArasebhI ye 17 prakArake saMyamake bheda prakaTa kiye gaye haiM, jisake dvArA zarIragata rasa rudhira Adi athavA azubha karma tapAye jAte haiM, vaha tapa hai| kahA bhI hai-" rsje AtmapariNati che, tene saMyama kahe che. A prakAranA saMyamanA paNa 17 sattara 52 hA che. 2ma "pa sravAdviramaNa " tyAhi-sayabhanA 17 53 // nIce pramANe che-pRthvIkAya Adi pAMca sthAvara jIvanA viSayamAM yatanA rAkhavI, cAra prakAranA trasa jIvenI yatanA karavI, A prakAre nava bheda samajavA. bAkInA ATha bheda nIce pramANe che-pekSA saMyama, uprekSA saMyama, pramArjana saMyama, parijhApana saMyama, mana saMyama, vacana saMyama, kAya saMyama sapanA viSayamA sayama, "puDhavidaga" chatyAhi gAthA dvArA saMyamanA sattara bheda ahIM prakaTa karavAmAM AvyA che. tathA pAMca AnsathI virakta thavuM, pAMca indriyane nigraha karave-temane vaza rAkhavI, cAra kaSAyane jItavA ane mana, vacana ane kAyAnI azubha kiyAethI virakta thavuM, e prakArane AsathI virakta thavA rUpa je saMyama che tenA paNa 17 sattara bheda prakaTa karavAmAM AvyA che. jenA dvArA zarIramAM rahelA rasa, rudhira Adine athavA azubha bhane tAmA mAve che, tene ta5 4 che. yuM 555 cha , " rasarudhira. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 __ sthAnAGgasUtre - - etacca bAhyAbhyantaramedena dvAdazavidhaM bhavati taduktam-" aNasaNamUNoyariyA, vittIsaMkhevaNaM rsccaao| kAyakileso saMlINayA ya vajjho tavo hoi // 1 // pAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sajjhAo / zANaM ussaggo vi ya, abhitaro tavo hoi // 2 // " chAyA-anazanamUnodarikA vRtti saMkSepaNaM rstyaagH| kAyaklezaH saMlInatA ca bAhya tapo bhavati // 1 // prAyazcittaM vinayo vaiyAvRttyaM tathaiva svAdhyAyaH / dhyAnaM vyutso'pi ca AbhyantarikaM tapo bhavati // 2 // iti| tathA-tyAgaH-tyajanaM-pradAna-tyAgaH-sAMbhogikebhyo bhaktAdidAnaM tadi. tarebhyaH zrAddhAdikulapradarzanaM c| taduktam-" to kaya paccakkhANo, AyariyagilANavAlavur3ANaM / dejjA'saNAi saMte, lAbhe kayavIriyAyAro // 1 // rudhiramAMsamedo" ityAdi / isakA artha spaSTa hai / yaha tapa bAhyatapa aura Abhyantara tapake bhedase do prakArakA hotA hai -bAhyatapa aura A. bhyantara tapake bheda isa prakArase haiM-" aNasaNamUgoyariyA" ityaadi| anazana 1 Unodara 2 vRttisaMkSepa 3 rasatyAga 4 kAyakleza 5 aura saMlInatA ye pAhatapake 6 bheda haiN| prAyazcitta 1 vinaya 2 vaiyAvRttya 3 svAdhyAya 4 dhyAna 5 aura vyutsarga 6 ye Abhyantara tapake 6 bheda haiN| sAMbhogika sAdhujanoMke liye bhaktAdi lAkara denA aura inase bhinna sAdhuoMko zrAvaka AdikoMkA ghara dikhAnA yaha tyAga hai, tadumAMsamedo" tyaahi-te| atha 254 cha. mA tapanA bhusya me se chbAhya tapa ane Abhyantara tapa bAhA tapanA nIce pramANe cha bheda kahyA che "aNasaNamUNoyariyA " tyAha (1) manazana, (2) rI, (3) vRtti 25, (4) 2satyAga (5) ayaza mana (6) salInatA. ____Aya-tara tapanA nAya pramANe 7 le cha -(1) prAyazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyAkRtya, (4) svAdhyAya, (5) dhyAna bhane (6) SHI. sAMgika sAdhuone mATe AhAra pANI lAvI devAM ane sAMgika na hoya evA sAdhuone zrAddha (zrAvaka) AdikanAM ghara batAvavA tenuM nAma zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA.5 3.1 sa.9 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 541 saMvigga annabhoiyANa desijja sadRgakulANi / ataraMto vA saMbhoiyANa dese jahasamAhI // 2 // " chAyA-tataH kRtapratyAkhyAnAcAryaglAnabAlavRddhebhyaH / dadyAt azanAdi sati lAbhe kRtavIryAcAraH // 1 // saMvignAnyabhogikebhyo dezayet shraaddhkkulaani| azaktovA (svayaM) sAMbhogikebhyo dezayet yathAsamAdhi ||2||iti| brahmacaryavAsaH-brahmacarye-maithunaviramaNarUpe vAsaH avasthAnam, brahmacaryeNa vA vAsaH / itthaM kSAntyAdi brahmacaryavAsAnto dazavidhaH zramaNadharma proktaH // samprati vRttisaMkSepanAmakasya dharmarUpabAhyatapovizeSasya bhedAnAha-"ukvittacarae " ityAdinA / utkSiptacarakaH-ukSiptam-gRhasthena svArtha pAkabhAjaktam-" tA kayapaccakkhANo" ityAdi / ina zlokoMkA bhAva aisA hai ki jisane pratyAkhyAna kara liyA hai, aisA sAdhu AcArya glAna evaM vRddha sAdhujanoM ke liye bhikSA lAkara deve tathA apane sAmogika sAdhu. oMse anya sAMbhogika sAdhuoMke liye vaha zrAvakake gharoMko ghatAye aura yadi vaha svayaM azakta ho, to sAMbhogikake liye apanI samAdhike anusAra zrAvakoMke gharoMko batAve brahmacaryameM-maithunaviramaNarUpa vratameM-jo vAsa avasthAna hai, vaha yA brahmacaryase jo rahatA hai, vaha brahma caryavAsa hai, isa prakAra yaha kSAntise lekara brahmacarya taka daza prakArakA zramaNa dharma kahA gayA hai. ___ aba sUtrakAra sAdhukA dharmarUpa jo vRtti saMkSepa nAmakA bAhyatapa hai, usake bhedoMkA kathana-"ukkhittacarae " ityAdi sUtradvArA karate haiMtyA cha. 4yu 555 cha ? " tokayapaJcakkhANo" tyAdi. mAne sApAya e che ke jeNe pratyAkhyAna karI lIdhAM che e sAdhu AcArya, glAna ane vRddha sAdhuone mATe bhikSA vahorI lAvIne temane ApI de. tathA pitAnA sAMgika sAdhuone, anya sAMgika sAdhuo mATe AhAra pANI prApta karavA cogya zrAvakanA gharo batAve ane je pite azakata hoya, te sAMgikane potAnI samAdhi anusAra zrAvakenAM gharo batAve. tene tathA brahmacaryamAM-maithuna viramaNa rU5 vratamAM je vAsa (avasthAna) che tene brahmacaryavAsa kahe che. eTale ke brahmacaryanA pAlanapUrvaka rahevuM tenuM nAma brahmacarya vAsa che. A prakAranA kSAtithI laIne brahmacarya paryAnA dasa prakAranA zramaNa dharma kahyA che. have sUtrakAra sAdhunA dharmarUpa je vRttikSepa nAmanuM bAhAtapa che, tenA zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre nAd yad bhojanam uddhRtam abhigrahavazAt tad gaveSayituM yazvarati sH| tathAnikSiptacarakaH-nikSipta-pAkapAtrAduddhRtyAnyabhAjane sthApitaM tadgrahaNAya abhigrahavazAd yazcarati saH / tathA-antacarakaH-yo bhikSurabhigrahavizeSAd antaM-krodravAdinissAradhAnyarUpamAhAraM gaveSayituM carati saH / tathA-prAntacarakaH prAntaM paryuSitatakramizritavallacaNakAdirUpabhojanaM gaveSayitumabhigrahavazAd yazvarati sH| tathA-rUkSacarakaH-yo'bhigrahavizeSavazAd rUkSaM-niH zramaNa bhagavAn dvArA ye pAMca sthAna yAvat abhyanujJAta hue haiM-AjJA dI hai jaise-utkSisacaraka 1 nikSiptacaraka 2 antacaraka 3 prAntacaraka 4 evaM rUkSacaraka 5 inameM gRhasthake dvArA apane liye pAka bhAjanase jo bhojana dUsare bhAjanameM rakha liyA ho, sAdhu abhigrahavazase usakI gaveSaNAke liye jo vicaraNa karatAhai, vaha utkssiptcrkhai| pAka bhAjanase uThAkara anya pAtrameM sthApita kiyA bhojana nikSipta haiM, use grahaNa karaneke liye jo sAdhu abhigrahavazase vicaraNa karatA hai, vaha nikSiptacaraka hai| jo bhikSu abhigraha vizeSake vaza krodravAdi nissAra dhAnyarUpa AhArakI gaveSaNA karane ke liye vicaraNa karatA hai, vaha annacaraka hai 3 / jo bhikSu abhigrahayazase paryuSita ThaMDA (vAsI) chAcha mizrita vAlacanA Adi anarUpa bhojanakI gaveSaNA karaneke liye vicaraNa karatA mahAnu 4thana 43 cha-" ukkhittacarae " tyA-zrama lApAna mahAvIra dvArA nIcenA pAMca sthAna vaNita, kIrtita Adi rUpa gaNAvyA che--(1) utakSapta A24, (2) likSita ya24, (3) manta 524, (4) prAnta ya24 bhane (5) 36 524 gRhastha pAka bhejanamAMthI (jemAM keI bhejana banAvyuM hoya te pAtramAMthI) bIjA bhojanamAM je bhejana mUkI rAkhyuM hoya evAM bhejananI gaveSaNAne mATe vicaraNa karatA sAdhune ukSipta caraka kahe che. A prakAranuM bhejana grahaNa karavAne teNe abhigraha karyo hoya che. pAka bhAjanamAMthI laIne anya pAtramAM sthApita karI nAkhavAmAM AvelA bhajanane nizcita kahe che. evA bhejanane grahaNa karavAnA abhigrahapUrvaka je sAdhu vicaraNa kare che, AhAranI gaSaNa kare che, tene nikSipta caraka kahe che. je sAdhu abhigraha vizeSane lIdhe kedarA Adi nisAra dhAnyarU5 a hA. ranI gaveSaNa karavAne mATe vicaraNa kare che, te sAdhune antacaraka kahe che. ne linu ali 5yupita 4 (sI) mizrita, pAsa, yA Adi annarUpa bhajananI gaveSaNa karavAne mATe vicaraNa kare che, tene prAnta zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU09 zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 543 snehamAhAraM gaveSayituM carati saH / rukSAhAra mAtragrahaNazIlo bhikSurityarthaH / tathAajJAtacarakAdIni paJca sthAnAnyevaM vijJeyAni, tatra - ajJAtacarakaH - ajJAtaH =anupadarzita saujanyAdi bhAvaH san yo'bhigrahavazAd bhikSArthaM carati, bhajJAteSu vA gRheSu tathAvidhAbhi grahavazAda bhikSArthaM yazcarati saH / tathA-abhaglAyakacara:- annaM vinA glAyati - mlAyati yaH so'naglAyakaH abhigrahavazAttathAvidhaH san AhArArthaM yazcarati saHrAtriparyupitAnnabhojItyarthaH tathA - maunacaraH - abhigrahavazAda yo maunena mikSArtha hai, vaha prAnta caraka hai 4 / jo bhikSu abhigraha vazase niHsneha (vigaya rahita) AhArakI gaveSaNA ke liye vicaraNa karatA hai, vaha rukSacaraka hai5 / rukSacaraka bhikSu rukSa AhAra mAtrako grahaNa karanevAlA hotA hai - tathA ajJAta caraka Adi jo pAMca sthAna haiM, ve isa prakAra se haiM, jo bhikSu apane saujanyAdi bhAvako dikhAye vinAhI abhigrahavazase bhikSAke liye bhramaNa karatA hai, vaha 1 athavA ajJAta gharoMmeM tathAvidha abhigrahake yazase bhikSA ke liye bhramaNa karatA hai, vaha ajJAtacaraka hai 2 / annake binA jo mlAnamukha ho jAtA hai, kumhalAsA jAtA hai, aisA vaha bhikSu annaglAyaka hai, aisA vaha annalAyaka bhikSu abhigraha ke vazase jo tathAvidha hotA huA AhArake liye bhramaNa karatA hai, vaha anaglAyakacara hai 2, yaha annalAyakacara rAtri paryuSita (vAsI) annakA bhogI hotA hai, arthAt khaTTI chAcha meM milAyA huA bAla caNA Adike bane hue vAsI caraka kahe che. je sAdhu abhigrahapUrvaka niHsneha-ghI, tela Adi snigdhatAthI rarhuita-AhAranI gaveSaNAne mATe vicaraNa kare che tene rUkSacaraka kahe che. te bhAtra 3kSa ( bUmA ) bhADArane grahayu 42 che. tathA ajJAta caraka Adi je pAMca sthAna che tenuM sUtrakAra have spaSTI karaNa kare che--je sAdhu potAnA saujanya Adi bhAveAne dekhADayA vinA ja abhigraha dhAraNa karIne bhikSAne mATe bhramaNa kare che tene ajJAtacaraka kahe che, athavA ajJAta gharomAMthI je bhikSA prApta karavAnA abhigraha dhAraNa karIne bhikSAne mATe bhramaNa kare che tene ajJAtacaraka kahe che. anna vinA je sAdhu myAnamukha thaI jAya che, jenuM mukha jANe ke karamAI jAya che, evA bhikSune annagdhAyaka kahe che. evA te annaglAyaka bhikSu abhigraha vizeSane adhIna rahIne te prakAranI sthiti thavA chatAM paNa bhramaNa karyA kare che, evA bhikSune annaglAyakacara kahe che. te annagdhAyaka cAra rAtripa'Sita ( vAsI ) annanA leAgI hAya che. eTale ke khATI chAza Aphri vaDe zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 sthAnAgasUtre carati saH / tathA-saMsRSTakalpikA-saMsRSTena-kharaNTitena hastabhAjanAdinA dIya mAnasyaiva bhaktAdergrahaNe kalpo niyamo'bhigrahavazAd yasya saH, tathAvidhAbhigrahavizeSaghArakA sAghuritparyaH tathA-tajjAtasaMsRSTakalpika:-tajjAtenadevadravyAvirodhinA dAtavyadravyeNaivetyarthaH yat saMsRSTaM kharaSTitaM hastabhAjanAdi, tena dIyamAnasyaiva bhaktAde grahaNe kalpo-niyamo'bhigrahavazAd yasya sH| tathAaupanidhikAdIni pazca sthAnAnyevaM vijJeyAni, tathAhi-aupanidhikaH-upanidhIyate ityupanidhiH-pratyAsannaM yathAkathaMcidAnItaM, na tu sAdhvartha, tena yatharati abhigrahavazAt sa aupanidhikaH / yadvA-aupanihita iti cchAyA / upanihita annakI gaveSaNA karatA hai, jo bhikSu abhigraha vizeSase maunapUrvaka bhikSAke liye bhramaNa karatA hai, vaha maunacara hai, tathA jisakA saMsRSTa annAdi bhare hue hasta bhAjana Adise diye gayehI AhAra Adiko lenekA kalpa niyama hai, aisA vaha tathAvidha abhigrahakA dhArI sAdhu saMsRSTa kalpika hai, tathA jisa sAdhukA dene yogya dravyasehI saMsRSTa hue hasta bhAjanAdise diye jAte hI bhaktAdike grahaNameM abhigrahavaza niyama hai, vaha sAdhu tajjAta saMsRSTa kalpika hai, tathA-aupanidhikAdi pAMca sthAna isa prakArase hai-aupanidhika 1 zudvaiSaNika 2 saMkhyAdattika 3 iSTa lAbhika 4 aura puSTa lAbhika 5 inameM jo bhikSu dAtA apane pAsa meM bhojana ke samaya annAdi rakhA ho usa anAdiko lene ke liye niyamavAlA hotA hai, vaha yA jo cAhe jipta kisI taraha se lAye gaye AhAra mizrita vAla, caNa AdivAsI annanI gaveSaNa kare che. je sAdhu abhigraha vizeSa dhAraNa karIne maunapUrvaka bhikSAne mATe bhramaNa kare che, tene maunacara kahe che. jeNe saMskRSTa annAdi bharelA hastabhAjana Adi vaDe devAmAM Avela AhAra Adine grahaNa karavAne kapa (niyama) karela che, evA prakAranA abhigrahadhArI sAdhune saMskRSTa kadipaka kahe che. arpaNa karavA gya dravyathI ja saMsU evA heta bhAjanAdi vaDe ApavAmAM AvatA AhAradine ja grahaNa karavAno jeNe abhigraha dhAraNa kare che evA sAdhune "tajajAta saMsRSTa kalpika kahe che. tathA auSanidhi Adi pAMca sthAna A pramANe che (1) mopanidhi, (2) zuddhapani, (3) sadhyAti:, (4) rean as ane (5) puchalAlika. dAtAe bhajana karatI vakhate je annAdine pitAnI pAse rAkhela hoya te annAdine ja grahaNa karavAnA niyamavALe je sAdhu hoya che tene athavA teNe je prakArane abhigraha karyo hoya te prakAre AhAra zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u0 1sU09 nArakAdInAM zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 545 yathAkathaMcidAnItaM, tena yazcarati abhigrahavazAt sH| prajJAditvAdaNpratyayena pryogsiddhiH| tathA-zudvaiSaNikaH-zuddheSaNA-zuddhasya=niyaMJjanasya bhaktAdereSaNA, tayA yazcarati abhigrahavazAt saH / tathA-saMkhyAdattikaH-saMkhyApradhAnA:ekadvitrAdi saMkhyAparimitA dattayA dIyamAnAhArAderavicchinnarUpeNa-nikSepa. rUpA tA grAhyA yasya saH, tathAvidhAbhigrahadhArakaH sAdhuH / dattilakSaNaM tu " dattI u jattie vAre, khivaI hoti tttiyaa| avocchinna NivAyAo, dattI hoi daveyarA // 1 // " chAyA-dattayastu yAvato vArAn kSipati bhavanti tAvatyaH / avyucchinnanipAtAda datti bhavati dracetarA // 1 // iti / dravetarA-pAnIyAnnarUpA / tathA-dRSTalAbhikA-dRSTasyaiva bhaktAdebhiHyadvA-dRSTAt-prathamadRSTAdeva dAturga hAdvA lAmo dRSTalAbhaH yadartha yo'bhigrahaAdi vastuko lenekA abhigrahavAlA hotA hai, vaha aupanidhika yA aupanihita bhikSu hai, jisa bhikSukA aisA niyama hai, ki maiM niyaMJjanahI AhAra lUMgA, vaha isa prakArake AhArakI gaveSaNA karanevAlA sAdhu zuddha SaNika hai, jisa sAdhukA aisA abhigraha hai, ki meM diye jAte hue AhA. rakI avicchinna rUpase pAtrameM DAlI gaI do tIna Adi dattiyAMhI lUMgA aisA vaha tathAvidha AhArakA abhigrahadhArI sAdhu saMkhyAdattikahai, dattikA lakSaNa isa prakArase hai-"dattI u jattie vAre" vinA kisI vyava. dhAnake annapAnI jitanI vAra dAtA pAtrameM DAlatAhai, vaha dattihai, jisa bhikSukA aisA niyama hai, ki maiM dekhe gayehI bhaktAdiko lUMgA, yA prathama dRSTa dAtAke gRhasehI AhAra lUMgA, isa prakArakA abhigrahadhArI vaha Adine grahaNa karavAnA niyamavALo hoya che, tene aupanidhika athavA aupanihita bhikSa kahe che. je sAdhune e abhigraha hoya che ke huM nirce jana AhArane ja grahaNa karIza, ane te prakAranI AhAranI te veSaNa karato hoya, te tene zaDhaSaNika kahe che. je sAdhue evo abhigraha karyo hoya ke huM avicchinna rUpe pAtramAM naMkhAyelI AhAranI eka, be, traNa ema amuka dariye ja grahaNa karIza, evA abhigrahadhArI sAdhune saMkhyAttika kahe che. dRttinuM svarUpa nIce pramANe kahyuM che - ___"dattI u jattie vAre" yAha. dha pa jatana vyavadhAna dinA (AMtarA vinA) dAtA annapANI Adine sAdhunA pAtramAM nAkhe to eka dattI gaNAya, AMtara paDe tyAre bIjI dattI gaNAya. je bhikSune e niyama hoya ke huM mArI najare dekhAya evI jagyAethI lAvavAmAM AvelA AhA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 sthAnAGgasUtre vazAccarati saH / tathA - pRSTalAbhikaH - pRSTasyaiva-' he sAdhI ! kiM bhavate dIyate ?' ityAdirUpeNa praznitasyaiva sAcoryo lAbhaH, tadarthaM yazvarati saH / samprati AcAmAlikAdi viSayANi paJca sthAnAnyAha AcAmAmlika:- vikRtirahitasya acitte jale kSiptasya bharjitacaNakAdyannasya madhyAhne ekavAramAharaNam - AcAmAmlaM, tena yazvarati - abhigravazAt saH / tathA-nairvikRtikaH-nirgatA vikRtayo ghRtAdirUpA yasmAt sa AhAro nirvikRtikaH, tena carati yaH saH / tathA - paurvArddhakaHpUrvArddha = pUrvAhna evAbhigrahavazAd bhikSArthaM yazvarati saH / tathA-parimitapiMDapAtikaH sAdhu dRSTAbhika hai / tathA jisa sAdhukA niyama hai, ki maiM jaba koI mujhase aisA pUchegA kihe bhikSo ! Apake liye maiM kyA dUM to hI AhAra Adi grahaNa karUMgA. vaha isa prakArake abhigrahase baddha hokara usakI gaveSaNA karanevAlA sAdhupRSTha lAbhika sAdhu hai, aba AcAmAmlika Adi viSayaka jo pAMca sthAna kahe gaye haiM, unakA spaSTIkaraNa kiyA jAtA hai vikRti rahita arthAt lUkhe anna Adi athavA bhune hue caNeko acitta jalameM DAla kara do pahara meM ekabAra bhojana karanA yaha AcAmAmla hai, aisA AcAmAla jo karatA hai, vaha AcAmAlika hai, jisa AhAra meM ghRtAdirUpa vikRti (vigaya) nahIM hai, aisA vaha AhAra nidhikRtika hai, isa prakArake AhArakI jo apane niyamake anusAra gaveSaNA karaneke liye vicaraNa karatA hai, vaha nairvikRtika hai, tathA jisakA rane ja graDha karIza athavA je dAtA prathama najare paDaze. tene tyAMthI ja AhAra gRhaNa karIza evA abhigrahadhArI bhikSune chalAbhika kahe che. jayAre kAI bhikSu eve niyama kare che ke koI dAtA jyAre mane evuM pUchaze ke " huM bhiAA / huM Apane mATe zuM ApaNu karuM ? " tyAre ja huM tene tyAMthI AhAra gratuNu karIza, A prakAranA abhigrahapUrvaka tenI gaveSaNA karatA sAdhune pRlAbhika kahe che. have AcAmAmpika Adi viSayaka je pAMca sthAna kahyAM che, temanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-- vikRti rahita eTale ke lukhAM anna AdinuM athavA zekelA caNAne acitta pANImAM palALI rAkhIne e praharamAM eka vAra leAjana karavuM tenuM nAma AcAmAmsa che. evuM AcAmAmla je kare che tene AcAmAmlika kahe che. je AhAramAM ghI Adi rUpa vikRtinA abhAva che te AhArane niviMkRtika kahe che. A prakAranA abhigrahapUrvaka je bhikSu AhAranI gaveSaNA karavAne mATe vicaraNa kare che, tene nirvikRtika bhikSu kahe che. pUrvANakALa zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 5 u. 1sU. 9 nArakAdInAM zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 547 parimito yaH piNDapAta: bhaktAdilAbhaH sa parimitapiNDapAtaH, tena carati yaH sH| tathA-bhinnapiNDapAtikaH-bhinnasya-vaNDIbhUtasya piNDasya-modakAdeH pAto lAbha:-bhinnapiNDa pAtaH, tadarthamamigrahavazAda yazcarati saH / tathAvidhAbhigrahadhArakaH sAdhurityarthaH / sampati-arasAhArAdiviSayANi pazca sthAnAnyAhaarasAhAraH-arasA hiGgvAdibhirasaMskRtaH, sa AhAro yasya sH| hiGgyAyaH saMskRtAhAragrahaNAbhigrahavAna bhikssurityrthH| tathA-virasAhAraH-virasa:-vigatarasaH aisA niyama hai, ki maiM pUrvAhnakAlameM hI bhikSAke liye jAUMgA, isa prakAra ke niyamase baddha hokara jo sAdhu pUrvAhna kAlameMhI bhikSAke liye upAzrayase nikalatA hai, vaha paurvAhnika sAdhu hai / tathA jisa sAdhukA aisA niyama hai ki maiM parimita piNDakAhI AhAra lUMgA, isa niyamase baddha hokara jo bhikSAke liye vicaraNa karatA hai, vaha sAghu parimita. piNDapAtikahai, tathA jisakA aisA niyamahai, ki modakAdika (laDDa) khaNDa 2 kiye jAne parahI maiM AhArake nimitta grahaNa karUMgA, isa prakArake niyamase yukta hokara jo usa prakArake AhArakI gaveSaNA karaneke liye vivaraNa karatA hai, vaha bhinnapiNDapAtika sAdhu hai, arasAhArAdi viSa. yaka jo pAMca sthAna kahe gaye haiM, ve isa prakArase haiM-arasAhAra hiMgu Adise asaMskRta hue AhArakohI maiM lUMgA, isa prakAra ke niyamase baddha hokara jo sAdhu isI prakArake AhArakI gaveSaNA karaneke liye dAtA. oMke gRha para bhramaNa karatA hai, vaha arasAhAra bhikSu hai, arthAt arasAhArI sAdhu arasAhAra hai / jo sAdhu virasa vigata rasavAle purAne mAM ja bhikSA prApti mATe huM nIkaLIza, A prakAranA niyamapUrvaka je bhikSu pUrvAhaNakALe ja bhikSA prApti mATe upAzrayamAMthI nIkaLe che, tene parvAhika sAdhu kahe che. je sAdhune e niyama che ke huM parimita piMDa ja (amuka pramANamAM ja) AhAra grahaNa karIza, A prakAranA niyamapUrvaka gocarIne mATe vicaraNa karatA sAdhune parimitapiMDa pAtika kahe che. je sAdhuno e niyama che ke huM lADu Adi AhAranA kakaDA karyA bAda ja tene grahaNa karIza, te te prakAranA niyamapUrvaka te prakAranA AhAranI gaveSaNa karatA sAdhune bhinnapiMDa pAtika kahe che. arasa AhArAdi viSayaka je pAMca sthAna kahyAM che te nIce mujaba chehiMga AdithI rahita AhArane ja huM grahaNa karIza, A prakAranA niyamapUrvaka je sAdhu A prakAranA AhAranI gaSaNa karavA nimitte dAtAone ghera jAya che, te sAdhune arasAhArI bhikSu kahe che. je sAdhu virasa (rasa rahita) zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre purANadhAnyakulatthAdiniSpanna AhAro yasya saH / antAhAraH-antaH-krodravAdi nissAradhAnyaniSpannaH AhAro yasya saH / prAntAhAraH-prAntaH-paryuSitatakramizritavallavaNakAdirUpaH AhAro yasya saH / rUkSAhAraH-rUkSaHniHsnehaH-ghRtAdirahita AhAro yasya saH / tathA-arasajIvyAdi viSayAni paJca sthAnAni mAhaarase jIvI-arasena AhAreNa jIvituM zIlamasyeti, maraNaparyantam arasAhArAbhigrahadhArako muniH / evameva virasajIvyAdisthAnacatuSTayamapi bhAvanIyam / samprati-sthAnAtigAdi kipiANi pazca sthAnAnyAha-sthAnAtigaH-sthAnaM kAyo. tsargam atigacchati-prakaroti yaH saH, kAyotsargakArItyarthaH / ' sthAnAtidaH ' dhAnya kulasthAdise bane hue AhArako letA hai, vaha virasAhAra hai, krodravAdirUpa nissAra dhAnyase niSpanna hue AhArako grahaNa karatA hai, vaha antAhAra hai| prAntAhAravAlA vaha sAdhu hai, jo paryuSita takra. mizritavalla canA AdikAhI AhAra letA hai| tathA rUkSAhAravAlA vaha sAdhu hai, jo ghRtAdi snehase rahita AhArako letA hai / arasa jIvI Adi pAMca sthAna isa prakArase haiM-jisakA jIvana paryanta takakA aisA niyama hai, ki maiM rasavihInahI AhAra lUMgA vaha bhikSu arasa jIvI hai| isI prakArase virasajIvI Adi cAra sthAna samajha lenA cAhiye sthAnAtiga Adi pAMca sthAna isa prakArase haiM-jo sAdhu kAyotsarga karatA hai, vaha sthAnAtiga sAdhu hai " sthAnAtida " aisI chAyAke pakSameM -kaLathI Adi junA dhAnyamAMthI nirmita ( banAvela ) AhArane ja grahaNa karavAnA niyamapUrvaka te prakAranA AhAranI gaSaNe karate vicare che, tene virasAhArI sAdhu kahe che je sAdhu kedarA Adi nissAra dhAnyamAMthI taiyAra karelA AhArane ja grahaNa kare che, tene anatAhArI kahe che. je sAdhu vAsI chAza mizrita vAla, caNA Adine ja AhAra kare che tene prAntAhArI kahe che. je sAdhu ghI Adi sinagdha padArthothI rahita vastuone ja AhAra grahaNa kare che tene rUkSAhArI kahe che. arasajIvI Adi pAMca sthAna nIce pramANe che-jeNe e niyama karyo che ke huM jIvanaparyata rasavihIna AhAra ja laIza, evA sAdhune arasajIvI kahe che. e ja pramANe virasajIvI Adi cAra sthAne viSe paNa samajI levuM joIe. sthAnAtiga Adi pAMca sthAna nIce pramANe che--je sAdhu kAryotsarga are cha, ta sthAnAti sAdhu cha. PthAnAtinI sarata ch|y" thAnAtiha" zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0530 1 sU09 nArakAdInAM zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 549 iticchAyApakSe tu-sthAnam atidadAti iti vigrahaH, arthastu sa eva / tathA utkuTukAsanikaH - utkuTukAsanam - putasya alaganena upavezanam, tad yasyAsti saH / tathA - pratimAsthAyI - pratimayA = ekarAtrikyAdikayA kAyotsargavizeSarUpayaiva tiSThatItyevaM zIlo yaH kAyotsarge sthito bhikSurityarthaH / tathA - vIrAsanikaH = vIrAsanaM= cIrasyedamAsanaM vIrAsanaM, yathA siMhAsanopari samupaviSTasya siMhAsanApanayane kRte siMhAsanopaviSTavat kAyasya ya AkArI bhavati tadAkArakamAsanaM vIrAsanamu " sthAnaM ati dadAti " iti sthAnAtida, aisA vigraha hotA hai, isakA artha sthAnAtigake jaisAhI hai, utkuTukAsanika- jo isa prakAra se hai, ki baiThaka jamIna para jisa baiThane meM nahIM lagatI haiM, aisA Asana jisakA hotA hai, vaha utkuTukAsanika hai, pratimAsthAyI - eka rAtrika Adi kAyotsarga vizeSarUpa pratimAse rahanekA jisakA svabhAva hai, aisA vaha kAyotsarga vizeSameM sthita huA sAdhu pratimAsthAyI hai, vIrAsanika- vIrake Asana jaisA Asana jisakA hotA hai, vaha bIrAsanika hai, siMhAsana ke Upara baiThe hue vyakti ke nIce se siMhAsanako haTA lene para baiThe huekI tarahase ho jatA hai, aisA hI AkAra jisa Asana meM hotA hai, vaha vIrAsana hai / yaha Asana ati kaThina hotA hai, vIra puruSahI isa Asana ko kara sakate haiM, aisA Asana jisakA hotA hai, vaha vIrAsanika hai| isa Asana meM kurasI ke jaise A "" levAmAM Ave te, " sthAnaM ati dadAti iti sthAgAtidaH " meveo vigraha thAya che. tene artha paNa sthAnAtiga jevA ja thAya che " utkRTukAsanika je Asane besavAthI jANe jamIna para beThaka ja na jamAvI hAya evuM lAge che, evA Asane je sAdhu eThA hAya che tene utkaTThakAsanika kahe che A AsanamAM ubhaDaka besavuM paDe che. " pratimAsthAyI "--eka rAtrika Adi kAryAtsaga vizeSarUpa pratimA dhAraNa karIne rahevAnA jenA niyama che evA kAryAtsaga vizeSamAM sthita sAdhune pratimAsthAyI kahe che. " vIrAsani4 " -- vIranA gyAsana bhevu hetuM zAsana hoya che, tene vIrAsarnika kahe che. siMhAsana para beThelI vyaktinA nIcethI sihAsanane khaseDI levAthI zarIrane jevA AkAra-siMhAsana para ja beThA haiAya evA AkAra je AsanamAM thaI jAya che, te Asanane vIrAsana kahe kaThaNa che, vIra puruSa ja te Asana karI zake che. evuM tene vIrAsanika kahe che. A Asane beThela mANusanA zrI sthAnAMga sUtra : 03 che. te Asana ghaNuM ja Asana jenuM hAya che AkAra khurasI jevA Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 sthAnAGgasUtre cyate, atikaThinatayA vIrapuruSeNaivAvaraNIyatvAt, tathasyAsti saH / tathA - naiSadhika:- niSadhA=Asana vizeSarUpA, sA paJcadhA bhavati, tatra-yasyAM pAdayoH putayozra sparzaH samo bhavati sA samapAdaputA // 1 // yasyAM tu gorivopavezanaM bhavati sA goniSadhikA || 2 || yasyAM tu putAbhyAmupaviSTaH san ekaM pAdamutthApya Aste sA hastizuNDikA || 3 || paryaGkA'rdhaparyaGke tu prasiddhe eva // 4 // etAdRzI niSadhA AsanaM yasya saH naiSadhikaH / atha daNDAyatikAdiviSayANi paJcasthAnAnyAha - kAra meM manuSyakA AkAra vana jAtA hai, kurasIke pIcheke do pAda haTA dene para aura Age do paira rakhane para usakA jaisA AkAra isa AsanameM hotA hai, yaha Asana bahuta kaThinatAse yukta hotA hai, neSe. dhika niSadyA AsanavizeSa rUpa hotI hai, yaha pAMca prakArakI hai, jisa niSadhAmeM donoM caraNoMkA aura hAthoMkA sparza chUnA samAnarUpase hotA hai, vaha samapAdapUtA niSayA hai, jisa niSadhAmeM gAya ke dUhane ke jaisA baiThA jAtA hai, vaha goniSadhikA hai 2 jisa niSadhAmeM donoM caraNoM ko jamIna para rakhakara baiThanA hotA hai, aura eka pairako uThAyA jAtA hai, ghuTaneko UMcA kiyA jAtA hai, vaha hastizuNDikA niSadhA hai 3 paryaGkAsana aura ardhaparyaGkAsana ye do Asana to prasiddhahI haiN| aisI niSadyA Asana jisake hote haiM, vaha naiSayika hai, daNDAyatika Adi pAMca Asana isa thaI jAya che. khurasInA pAchalA e pAyA khaseDI levAthI ane AgalA be pAyA rahevA devAthI tene jeve AkAra thaI jAya che, tevA ja AkAra A Asane beThelI vyaktinA thaI jAya che. tethI ja A Asane besavuM ghaNuM ja muzkela gaNAya che. naiSedhika-niSadyA Asana vizeSarUpa hAya che, te pAMca prakAranI che (1) je AsanamAM banne caraNAne ane hastAnA spa` samAnarUpe thAya che. tenuM nAma 'samapAdapUtA niSadyA' che. (2) je AsanamAM gAyane detI vakhate ese tema mesatrAmAM Ave che, te Asanane "goniSadhi " kuDe che. (3) ke yasanabhAM banne caraNAne jamIna para rAkhIne besavuM paDe che ane tyArabAda eka pagane UcA karavAmAM Ave che-ghuMTaNane UMcA karavAmAM Ave che, te Asanane hastizRMDikAniSadyA kahe che. (4) pa"kAsata ane a pakAsana, A e Asana teA jANItAM che. A prakAranI niSadyA ( Asana ) jemanI DAya che, temane naiSadhika kahe che. daDAyatika Adi pAMca Asana nIce pramANe che(1) DAyatiGa, (2) saga uzAyI, (3) bhAtApa, (4) AvRta bhane (5) aDUya zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u01 sU09 nArakAdInAM zarIragatadharmavizeSanirUpaNam 551 daNDApatikaH-daNDasyeva AyatiH dIrghatvaM caraNaprasAraNena yatra bhavati tad daNDAyati, tadyasyAsti saH / tathA-lagaNDazAyI-lagaNDaM cakrakASTham , tadvat-arthAnmastaka pArthAdibhAgAnAM bhUmisaMbandhena pRSThasya ca tadasaMbadhena yadAsanaM bhavati tad lagaNDam , tena yaH zete sH| tathA-AtApaka:-AtApayati-zItAtapAdisahanarUpAmAtApanAM karoti yaH saH / tathA-apAtakA na vidyate pAhataM pAvaraNaM yasya saH / tathA-akaNDUyakaH-na kaNDUyatItyakaNDUyaka:-kaNDUtau saMjAtAyAmapi gAtrasaMgharSaNavarjitaH / 'sthAnAtigaH' ityArabhya -- akaNDUyakaH' ityantAH sarve'pi prakArase haiM-daNDAyatika 1 lagaNDazAyI 2 AtApaka 3 apAvRtaka 4 aura akaNDUyaka 5 jisake AsanameM paira pasAranese daNDakI taraha dIrghatA hotI hai, vaha daNDAyatikahai / cakra kASThakA nAma lagaNDa hai, isa vakra kASThakI taraha jo Asana hotA hai, vaha lagaNDa Asana hai| isa lagaNDa Asanase jo sotA hai, vaha lagaNDazAyI hai| arthAt jo mastaka aura eDI Adi bhAgoMko to jamIna para lagAtA hai, evaM pRSTha bhAgako jamIna para nahIM lagAtA hai, usako UMcA rakhatA hai, aise Asanase jo sotA hai, vaha lagaNDazAyI hai, arthAta cakra kASThake donoM kone to jamIna para Tike rahate haiM, aura bIcakA bhAga jamInase Upara uThA rahatA hai, isI prakArase jo sotA hai, vaha lagaNDazAyIhai / jo zIta Atapa Adi sahane rUpa atApanAko karatA hai, vaha AtApakahai / jisake prAvaraNa nahIM haiM, vaha aprAvRtaka hai, jo khujalI calane para bhI zarIrako nahIM khujalAtA hai, vaha akaNDUyaka hai, je prakAranA AsanamAM paga paheLA karavAthI daMDanA jevI dIrghatA thAya che, te AsanavALAne daMDAyatika kahe che. vakra kANane lagaMDa Asana kahe che. A vakra kASThanA jevuM je Asana hoya che tene lagaMDa Asana kahe che. A lagaMDAsane zayana karanArane lagaMDazAyI kahe che. A AsanamAM mastaka ane eDI Adi bhAge te jamInane sparza kare che, paraMtu pRSThabhAga jamInane aDakatuM nathI, te te jamInathI addhara ja rahe che. A prakAranA Asane zayana karanArane lagaDazAyI kahe che. eTale ke jema vakra kASTanA bane cheDA to jamInane TekavIne rahelA hoya che, paNa vacceno bhAga jamInathI addhara rahele hoya che, A prakAre zayana karanAra vyaktine lagaMDazAyI kahe che. je sAdhu zIta, uSNutA Adi sahana karavA rUpa AtApanA kare che tene AtApaka kahe che. je sAdhune prAvaraNa hetuM nathI tene aprAvRtaka kahe che. khaMjavALa AvavA chatAM paNa je zarIrane khaMjavALatA nathI, te sAdhune akaMyaka zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - sthAnAGgasUtre abhigrahadhArakAH sAdhavo vodhyAH / yadyapi sthAnAtigatvAdInAmAtApanAyAmantabhayo bhavati, tathApi pradhAnAdhAnAnAM bhedavivakSayA'tra bhedena nirdezaH, ata eva nAtra paunaruktyaM zaGyamiti / / mU0 9 // ___ saMpati yeH sthAnaH zramaNA nigranthA mahAnirjarA mahAparyavasAnAzca bhavanti, tAni sthAnAnyAha____ mUlam-paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai, taM jahA-agilAe AyariyaveyAvaccaM karemANe 1, evaM uvajjhAyaveyAvaccaM karemANe 2, theraveyAvaccaM karemANe 3, tavassiveyAvaccaM karemANe 4, gilANaveyAvacca karemANe 5 / paMcahiM ThANehi samaNe niggaMthe mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai, taM jahA-agilAe sehaveyAvaccaM karemANe 1, agilAe kulaveyAvaccaM karemANe 2, agilAe gaNaveyAvaccaM karemANe 3, agilAe saMghaveyAvaccaM karemANe 4, agilAe sAhammiyaveyAvaccaM karamANe 5 // sU0 10 // sthAnAtigase lekara akaNDUyaka takake samasta sAdhujana abhigrahadhArI haiM, aisA jAnanA cAhiye yadyapi sthAnAtiga Adi sAdhujanoMkA antarbhAva AtApakameM ho jAtA hai, to bhI pradhAna apradhAnake bhedakI vivakSAse yahAM unakA bheda rUpase nirdeza kiyA gayA hai, isaliye isa katha. nameM punarukti doSakI saMbhAvanA nahIM karanI cAhiye // sU0 9 // aba sUtrakAra ukta sthAnoMko prakaTa karate haiM, ki jina sthAnoM dvArA zramaNa nigrantha mahAnirjarAvAle aura mahAparyavasAnavAle hote haiM-- kahe che. sthAnAtigathI laIne ayaka paryantanA samasta sAdhuo abhigrahadhArI hoya che, ema samajavuM. jo ke sthAnAtiga Adi sAdhujanono AtApakamAM samAveza karI zakAya che, chatAM paNa pradhAna apradhAnanA bhedanI vivakSAnI apekSAe ahIM temanuM alaga bheda rUpe kathana karyuM che. tethI AmAM punarukti deSanI saMbhAvanA rahetI nathI. sU 9 che have sUtrakAra e sthAne (kAraNe)ne prakaTa kare che ke je sthAne dvArA zramaNa nirca mahAnirjarAvALA ane mahAparyavasanavALA (te bhavamAM ja zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU010 nigranthAnAM mahAnirjarAdiprAptikAraNam 553 ___ chAyA-- paJcabhiH sthAnaH zramaNo ninantho mahAnirjaro mahAparyavasAno bhavati, tadyathA-aglAnaH AcAryayAvRtyaM kurvANaH 1, evam upAdhyAyavaiyArattyaM kurvANaH 2, sthaviravaiyAvRttyaM kurvANaH 3. tapasvivaiyAvRtyaM kurvANaH 4, glAnavaiyAvRtyaM kurvANaH // 5 // paJcabhiH sthAnaH zramaNo nigraMtho mahAnirjaro mahAparyavasAno bhavati, tadyathA-aglAnaH zaikSayAvRttyaM kurvANaH 1, aglAnaH kulavaiyAvRttyaM kurvAgaH 2 aglAno gaNavaiyArattyaM kurvANaH 3, aglAnaH saGghayAvRttyaM kurvANaH 4, aglAnaH sAdharmikavaiyAvRttyaM kurvANaH 5 / sU0 10 // TIkA-'paMcahiM ThANehi ' ityAdi paJcabhiH sthAnaH kAraNaiH zramaNo nigrantho mahAnirjaraH mahatI nirjarA-karma kSayo yasya saH-bRhatkarmakSayakArI, ataeva-mahAparyavasAnaH-mahat-Atyantikam , punarutpatyabhAvAt , tam paryavasAnam anto yasya saH-azunarjanmA-tadbhavamokSagAmI bhavati / tAnyeva sthAnAnyAha-tadyathA-aglAna:-akhinna:-bahumAna yuktaH san AcAryavaiyAvRttyaM dharmopagrahakArivastubhirbhaktAdibhirUpagrahakaraNaM, tatkurvANa iti prathama 'paMcahi jehiM samaNe niggaMthe mahAnijjare mahApajjavasANe ' ityAdi TIkArtha-zramaNa nindha pAMca kAraNoMse mahA nirjarAvAlA aura mahAparyava sAnavAlA hotAhai, samasta karmoM kA sarvathA kSayahI mokSahai, aura usakA aMzataH kSaya nirjarA hai, isa taraha nirjarA mokSakA pUrvagAmI aGga hai| mahAnirjarAvAlA hotAhai. isakA tAtparyahI yahahai, ki vaha bRhatkarmakSaya karanevAlA hokara mahAparyavasAnavAlA hotA hai, tadbhavamokSagAmI hotA haiapunarjanmA hotA hai, ve pAMca kAraNa isa prakArase haiM aglAna hokara AcAryakI vaiyAvRtti karanA 1 AcAryakI vaiyAvRtti karanemeM aglAna - khedakhinna nahIM honA arthAt usa kAryameM bahamAna mekSagAmI thanArA ) thAya che. TI-"pacahi ThANehi samaNe nigaMthe mahAnijjare mahApajjavasANa" tyA- nIcenA pAMca kAraNone lIdhe zramaNa nigraMtha mahAnirjarAvALA ane mahAparyAvasanavALo thAya che. samasta karmone sarvathA kSaya thavo tenuM nAma ja mekSa che, temane aMzataH kSaya tho tenuM nAma nijA che. A rIte nijara mekSanuM pUrvagAmI aMga che. moTA pramANamAM karmone kSaya karanArane mahAnirjarAvALo kahe che. A prakArane mahAni. rAvALe jIva ja mahAparyavasanavALo-e ja bhavamAM mokSa prApta karanAre apunarjanma hoI zake che. have te pAMca kAraNe prakaTa karavAmAM Ave che(1) aglAna bhAve ( khinnatA athavA khedanA parityAgapUrvaka) AcAryanuM vaiyAvRtya karavAthI te mahAnirjarAvALe ane mahAparyavasAnavALo banI zake che. sthA0-70 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 syAnAGgasUtre sthAnam 1 / evamuttaratrApi bhAvanIyam / vizeSastvayam-upAdhyAyaH suutrprdaataa| sthaviraH saMyamamArgAt pracalataH sAdhUna punaH saMyame sthirIkartA, athavA-janmanA paSTivArSikaH, paryAyeNa vizativarSaparyAyaH, zrutena sthaanaanggsmvaaynggdhaarii| ta. pasvI-mAsakSapaNAdi kartA, yAvajjIvamekAntaratapaHkartA vaa| glAnaH vyA. dhyAdibhirazaktaH / dvitIyasyAvAntarasUtrasyApyarthaH pUrvavadeva bodhyaH / vizepastva yukta honA yaha prathama sthAna - kAraNa hai AcAryakA vaiyAvRtya karanevAlA dharmApagraha karanevAlI vastuoM dvArA bhaktAdikoM dvArA upagraha karanevAlA isI prakArase sUtra pradAtA upAdhyAyakI aglAna bhAvase vaiyAvRtti karanevAlAra saMyama mArgase zithila bane hue yA usa mArgase calAyamAna hue sAdhujanoM ko punaH saMyama mArgameM sthira karanevAle sthavirakI athavA janmase 60 varSakI dIkSAparyAyavAle evaM zrutakI apekSA sthAnAGga aura samavAyAGgake dhArI sthavira janakI vaiyAvRtti karanevAlA3 mAsakSapaNa AdikI tapasyA karane vAle athavA-yAvajjIva ekAntara tapa karanevAlekI vaiyAvRtti karanevAlA? aura glAnakI vyAdhi Adise azakta munikI vaiyAvRtti karanevAlA5 zramaNa nirgrantha mahA nirjarAvAlA aura mahAparyavasAnavAlA hotA hai / aisA isa kathanakA sArAMza hai| - AcAryanI vaiyAvRtya karanAra eTale ke dharmopagreDa karanArI vastuo dvArA AhAra paNa Adi dvArA upagraha karanAra zramaNa nigraMtha mahAni jarAvALA ane mahAparyavasAnavA bane che e ja pramANe sUtra pradAna karanAra upAdhyAyanI aglAna bhAve sevA karanAra, saMyama mArgethI calAyamAna thayelA sAdhuone upadeza dvArA pharI saMyama mArge sthira karanAra sthavirenuM aglAnabhAve vaiyAvRtya karanAra, athavA 60 varSanI umara jeNe vyatIta karI nAkhI che evA sthavironuM vaiyAvRtya karanAra athavA sthAnAMga, samavAyAMga Adi zratadhArI sthavironuM vaiyAvRtya karanAra zramaNa nigraMtha mahAnirjarAvALe ane mahAparyavasAnavALe bane che. mAsakhamaNa Adi tapasyA karanAranuM athavA AjIvana ekAntara tapa karanAranuM tathA glAna-bImAra sAdhunuM vaiiyAvRtya kara nAra zramaNa nighaMtha paNa mahAni jerAvALe ane mahAparyavasAnavALe hoya che. mA thananA sArAMza me cha -(1) mAyAnu, (2) 75||dhyaaynu, (3) sthaviranu, (4) ta52vInu, mare (5) vyAdhista sAdhu samAnAve vaiyAvRtya karanAra zramaNa nirgatha mahAnijaravALe ane mahAparyavasAnavALe ( manamA ) mane che. zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 su010 nigranthAnAM mahAnirjarAdiprAptikAraNam 555 yam-zaikSA abhinavaH sAdhuH / kulam ekagurukaziSyasamudAyarUpam / gaNaH= kulasamudAyaH / saGgho-gaNasamudAyaH / sArmikaH-mukhanibaddhasadorakamukhavatrikatvAdiliGgataH samAnazraddhAprarUpaNAdirUpapravacanatazca samAnadharmA / iti / anena avAntaramUtradvayena AbhyantaratapobhedAtmakaM dazavidhaM vaiyAvRtyaM pratipAditam / taduktamanyatrApi " Ayariya uvajjhAya thera tavassi gilANa sehANaM / sAhammi ya kulagaNasaMghasaMgayaM tamiha kAyavvaM // 1 // chAyA-AcAryopAdhyAyasthaviratapasviglAnazaikSANAm / sAdharmikakulagaNasaMghasya saMgataM tadiha kartavyam // iti // sthAnasthAninorabhedAt sthAnI ekAtra sthAnatvenoktaH iti // sU0 10 // punazca-ina pAMca sthAnarUpa kAraNoM se bhI zramaNa nirgrantha mahAnirjarAvAlA evaM mahAparyavasAnavAlA hotA hai, jaise-aglAna bhAvase zaikSakI-navIna ziSyakI vaiyAvRtti karanevAlA 1 aglAna bhAvase kulakI-evaM gurUke ziSya samUhakI vaiyAvRtti karanevAlA 2 aglAnabhAvapse gaNakI 3 kula samudAyakI vaiyAvRtti karanevAlA aglAna bhAvase saMghakI 4-gaNasamudAyakI vaiyAvRtti karanevAlA aura AglAna bhAvase mukhanibaddhasadoraka mukhavastrikAdi liGgase evaM samAna zraddhA tathA prarUpaNA Adi rUpa samAna dharmoM vAle munijanoMkI5 vaiyAvRtti karanevAlA zramaNa nirgrantha mahA nirjarAvAlA aura - mahAparyavasAnavAlA hotA hai, arthAt apunarjanmA hotA hai / isa avAntara sUtradvayase Abhyantara tapakA bheda jo vaiyAvRttya tapa hai, usake ye 10 bheda prati. pAdita hue haiN| anyatra bhI aisAhI kahA gayA hai-- nIcenAM pAMca sthAnarUpa kAraNene lIdhe paNa zramaNa nigraMtha mahAnirjarA. vALe ane mahAparyavasAnavALe thAya che-(1) aglAna bhAve zaikSanuM (nava dIkSitanuM) vaiyAvRtya karavAthI, (2) aglAna bhAve kulanuM (eka ja gurunA ziSya samUna) vaiyAkRtya 42vAthI, (3) masAna bhAva manu (pusasamudAyanu) vaiyAvRtya karavAthI, (4) aglAna bhAve saMghanuM (gaNasamudAyanuM) vaiyAvRtya karavAthI, (5) agyAna bhAve mukhanibaddha sareraka mukhavastrikAdi ligathI ane samAna zraddhA tathA prarUpaNA Adi rUpa pravacanathI samAna dharmovALA munijanenuM vaiyAnRtya karanAra zramaNa nigraMtha mahAnirjarAvALo ane mahAparyavasAnavALo (manamA ) mane cha. A be avA-tara sUtro dvArA Abhyantara tapanA be bheda rUpa je vaiyAvRtya tapa che, tenA 10 bhedanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. kahyuM paNa che ke zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3DD ___ sthAnAGgasUtre zramaNo nigrantho yaiH sthAnaH sAmbhogikAn sArmikAn visaMbhogikAn pArAzcitakAMzca kurvANa AjJAyA virAdhako na bhavatIti tAni sthAnAnyAha mUlam-paMcahi ThANehiMsamaNeNiggaMthe sAhammiyaM saMbhoiyaM visaMbhoiyaMkaremANeNAikkamai,taM jahA-sakiriyaTTANaM paDisevittAbhavai 1, paDisevittA No Aloei 2, AloittA No paTTavei 3, paTThavittA No Nivvisai 4, jAiM imAiM therANaM ThiikappAiM bhavaMti tAI aiyaMciya 2 paDisevei, se haMda'haM paDisevAmi ki maM therA karissaMti ? 5 // paMcahiM ThANehiM samaNe NiggaMthe sAhammiyaM pAraMciyaM karemANe NAikkamai, taM jahA-sakule vasaI sakulassa bheyAe abbhuTTittA bhavai 1, gaNevasai gaNassa bheyAe anbhuTTittA bhavai 2, hiMsappehI 3, chiddappehI 4, abhikkhaNaM 2, pasiNAyayaNAiM pauMjittA bhavai 2 // sU0 11 // chAyA-paJcabhiH sthAnaH zramaNo nimranthaH sAdharmikaM sAMbhogikaM visAMbhogikaM kurvANo nAtikrAmati, tadyathA-sakriyasthAnaM pratisevitA bhavati 1, pratisevya no Alocayati 2, Alocya no prasthApayati 3, prasthApya no niviMzati 4, yAni imAni sthavirANAM sthitikalpyAni bhavanti tAni atikramya 2 pati "Ayariya uvajhAya" ityAdi / AcArya, upAdhyAya, sthavira, tapasvI, glAna, zaikSa, sAdharmika, kula, gaNa aura saMgha inakI vaiyA. vRtti karanese vaiyAvRttya tapa 10 prakArakA hotaahai| yahAM sthAna aura sthA. nImeM abheda honekI vivakSAse sthAnIkohI sthAnarUpase kahA gyaahai|suu10|| " Ayariya utrajjhAya" tyAha-vaiyAvRtya tapanA 10 mehanIya pramANe cha-(1) mAyAlu, (2) adhyAyanu, (3) 2512d, (4) tapasvIna', (5) khAnanu ( vyAdhistanu), (6) zaikSanu (nIkSita), (7) sAdharminu', (8) sanu, (6) anu mana (10) sadhanu, ma sa 2 yAvRtya kahyuM che. ahIM sthAna ane sthAyI vacce abheda mAnI laIne sthAnIne ja sthAnarUpe kahevAmAM Avela che. sUtra 10 | zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATI. sthA. 5 u. 1 sU.11 AjJAyA'virAdhakakANam 557 sevate, tat hanta ! ahaM matiseve kiM mAM sthavirAH kariSyanti ? // 5 // paJcabhiH sthAnaH zramaNo nirgranthaH sAdharmikaM pArAzcitaM kurvANo nAtikAmati, tadyathAsvakule vasati svakulasya bhedAya abhyutthAtA bhavati 1, gaNe vasati gaNasya bhedAya abhyutthAtA bhavati 2, hiMsAprekSI 3, chidraprekSI 4, abhIkSNaM 2 praznAyatanAni prayoktA bhavati 5 ||suu011|| TIkA-paMcahi ThANehiM ' ityAdi / paJcabhiH sthAnaH kAraNaiH zramaNo nirgranthaH sAdharmika-samAnadharmANaM sAMbhogikam=ekamaNDalasthitaM samAnasAmAcArImuktaM sAdhu visAMbhogikaM-maNDalIbAhyaM kurvANaH nAtikrAmati=jinAjJAM no llaGghayati / tadyathA-tAnyeva sthAnAnyAha-sakriyasthAnam-kriyayA sahitaM sa' jina kAraNoMse zramaNa nirgrantha sAmbhogika sAdharmika sAdhuoMko visAMbhogika (saMbhogase alaga karanA ) karate haiM, una kAraNoMko sUtrakAra kahate haiM-'paMcahi ThANehiM samaNeNiggaMthe sAhammiyaM saMbhoiya'ityAdi TIkArtha-ina pAMca kAraNoMko lekara sAdharmika kisI sAMbhogika sAdhuko yadi visAMbhogika kara diyA jAtA hai, to karanevAlA jinAjJAkA ullavanakartA nahIM hotA hai, arthAt eka maMDalameM sthita samAna samAcArI yukta jo sAdhu hai, vaha sAdharmika sAMbhogika kahA gayA hai, ise yadi visAMbhogika-maMDalIse bAhara kara diyA jAtA hai, to aisA karane meM ye pAMca kAraNa haiM, ina kAraNoMse use bhaMDalI se bAhara karanevAlA jinA. jJAkA virAdhaka nahIM hotA hai, una pAMca kAraNoMmeM eka kAraNa aisA hai, je kAraNone lIdhe zamaNa nigraMtha sAMgika sAdharmika sAdhuone visAbhegika saMgathI alaga kare te) jAhera karavAmAM Ave che, te kAraNenuM have sUtrakAra nirUpaNa kare che- " paca hi ThANehi samaNe NiggaMthe sAhammiyaM saMbhoiyaM " tyaaTIkAI-nIcenA pAMca kAraNone lIdhe koI paNa sAdharmika sAMgika sAdhune visAMgika jAhera karavAmAM Ave, to evuM karanAra jinAjJAna virAdhaka gaNAtuM nathI eTale ke eka ja maMDaLamAM-gaNamAM rahelA samAna samAcArI yukta je sAdhuo che temane sAdharmika sAMgika kahe che. nIcenA pAMca kAra ne lIdhe koI paNa sAMgika sAdhune visagika jAhera karI zakAya che, eTale ke maMDaLa athavA gaNamAMthI kADhI mUkI zakAya che. A prakAre tene visAbhegika jAhera karanAra jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. te pAMca kAraNo zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 __ syAnAGgasUtre kriyaM-prastAvAdazubhakarmavandhayuktaM sthAnam-prAyazcittasthAnaM pratisevitA bhavatIti prathama sthAnam 1 / pratisevya-sakriyasthAnasya sevanaM kRtvA, na Alocayatigurave na nivedayatIti dvitIya sthAnam 2 / Alocya guruve nivedyApi tadupadiSTaM prAyazcittaM no prasthApayati kartuM naivArabhate, iti tRtIya sthAnam 3 // prasthApya= gurUpadipTaM prAyazcittamArabhyApi no nirvizati-samagraM no paripAlayati, iti caturtha sthAnam 4 / tathA-yAni imAni gacchamasiddhAni sthavirANAM sthavira ki yadi usa sAdhune " sakriyasthAna pratisevitA bhavati" 1 azubha karmakA bandha jisa sthAnase-kAraNase hotA hai, aise kAraNakA sevana kara liyA hai, prAyazcitta sthAnakA vaha pratisevana karanevAlA bana gayA hai, to vaha isa sthitimeM visAMbhogika kara diyA jAtA hai, aisA yaha prathama sthAna hai, dUsarA sthAna-" pratisevya no Alocayati" sakriya sthAnakA sevana karake bhI jo usakI vaha AlocanA nahIM karatA hai, to aisI sthitimeM bhI vaha visAMbhogika kara diyA jAtA hai, 2 / guruse nivedana karanA isakA nAma AlocanA hai| tRtIya kAraNa aisA hai "Alocya no prasthA0 " gurUse nivedana karane para bhI unake dvArA pradatta prAyazci ttako jo prArambha nahIM karatA hai, aisI sthitimeM vaha visAMbhogika kara diyA jAtA hai| caturtha kAraNa aisA hai "prasthApya no nirvi" guru pradatta prAyazcittako prArambha karakebhI jo use pUrNa rUpase nahIM pAlatA hai, aisI sthitimeM bhI vaha visAMbhogika kara diyA jAtA hai| nIce pramANe cha-(1) ne te sAdhume " sakriyasthAna pratisevitA bhavati" je kAraNe azubha karmane bandha thatuM hoya evA kAraNanuM eTale ke dukRtyanuM pratisevana karyuM hoya, te tene visAMgika jAhera karI zakAya che. (2) " pratisevya no Alocayati " saThiya sthAnatuM-duSkRtyanu sevana 40 50 ne te tenI AcanA na kare, te tene visAbhegika jAhera karI zakAya che. kRta 5|54maan guru samakSa 2 42 tenu nAma mAsAyanA cha. (3) " Alocya no prasthA0 " gurunI pAse mAsoyanA to 42 // ya 5 zuru 12 prAya. zcitta ApavAmAM AvyuM hoya te prAyazcitta levAne prAraMbha na karanAra sAdha. bhisAmAgi sAdhune 55visAmoni. 2 42rI zAya che. (4) " prasthApya no nirvi" guru dvaa2|22 prAyazcita 42vAnu sUyana yu DAya, te prAyazcittane prAraMbha te karavAmAM Ave, paNa je tenuM pUrNa rUpe pAlana karavAmAM na Ave, te prAyazcittanuM pUrNa rUpe pAlana nahIM karanAra sAdhune visAMbhogika jAhera karI zakAya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u01 sU011 AjJAyA'virAdhakakAraNam 559 kalpikasAdhUnAM sthitiprakalpyAni-sthitau-sAmAcAryA prakalpyAni AsevanI. yAni vizuddhapiNDazayyAsanAdIni, yadvA-sthitiH mAsakalpAdirUpA, prakalpyAnica vizuddhapiNDazayyAsanAdIni-bhavanti, tAni atikramya atikramya prati pAMcavAM kAraNa aisAhai-'yAni imAni sthavirANAM sthiti kalpyAni0" gaccha prasiddha sthavira kalpika sAdhuoMke sthiti prakalpyoMko yadi vaha bAra 2 atikramaNa karake anya akalpyakA sevana karatAhai, to aisI sthitimeM bhI vaha visAMbhogika kara diyA jAtA hai, tAtparya kahanekA yahI hai, ki jisa kAraNa se use prAyazcitta lenA paDe aise prAyazcittAha kAraNakA jaba koI sAMbhogika sAdhu pratisevana karanevAlA hotA hai, sakriya sthAnakI pratisevanA karake bhI yadi vaha gurUse nivedana nahIM karatA hai, nivedana karake bhI yadi vaha gurU dvArA kathita prAyazcittakA sevana karanA prArambha nahIM karatA hai, prAyazcittakA sevana karanA prArambha karake bhI yadi vaha use pUrNarUpase nahIM pAlatAhai, aura gacchaprasiddha sthavirakalpika sAghuoMkI sthitimeM sAmAnArImeM AsevanIya vizuddha piNDazayyA A sana AdikoMko yadvA-mAsakalpAdi rUpa sthitiko aura vizuddha piNDa. zayyA Amana AdikoMko ghAra 2 ullaGghana karake sAdhujanake liye akalpya AcArakA sevana karatA hai, to vaha isa sthitimeM visAMbho. va pAyabhu 4265 48 421mA bhAva cha-" yAni imAni sthavi. rANAM sthitikalpyAni " 12 prasiddha sthavi2 9i54 sAdhusAnA sthiti546cyAnu je te vAraMvAra ullaMghana kare che eTale ke sAdhuone mATe je akalaya gaNAya evA AcAranuM vAraMvAra sevana kare che, te tene visAMgika jAhera karI zakAya che. A kathanano bhAvArtha e che ke je kAraNe tene prAyazcitta levuM paDe evA prAyazcittanA kAraNabhUta sthAnanuM (duSkRtyanuM) je kaMI sAdhu pratisevana karanAre hoya che, sakriya sthAnanuM pratisevana karavA chatAM paNa je guru pAse tenI AlecanA karatuM nathI, AlecanA karavA chatAM paNa je guru dvArA pradatta prAyazcittanuM sevana karavAne prAraMbha karIne je tenuM pUrNarUpe pAlana karatuM nathI, ane gacchaprasiddha sthavirakadipaka sAdhuonI sthitimAM-samA. cArImAM AsevanIya vizuddha piDazayyA Asana vagerenuM athavA mAsakampAdi rUpa sthitinuM ane vizuddha piMDa, zayyA, Asana Adi konuM je vAraMvAra ullaMghana karIne sAdhuone mATe akalapya gaNAya evA AcAronuM sevana kare che, tene visAMgika jAhera karI zakAya che, eTale ke tene gaNumAMthI kADhI zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sthAnAGgasUtre sevate sAdhu prakalpyAni parityajya tadanyAni sevate ityarthaH, kathaM pratiSevate ? ityAha- sehanda'haM ' ityAdi-hanta ! iti komalAmantraNe, ahaM tatsAdhujanA. kalpyaM pratiseve, kiM mAM sthavirA:-guravaH kariSyanti ? iti buddhayA / iti paJcamaM sthAnam 5 / tathA-zramaNo nirgranthaH paJcabhiH sthAnaH sAdharmikaM pArAzcitam= apahRtaliGgAdirUpadazamamAyazcittabhedavantaM kurvANo nAtikrAmati / tadyathA-tA. nyeva sthAnAnyAha-svakule-ekagurukaziSyasamudAyarUpe svakIye kule vasati, vasannapi tasyaiva svakulasya bhedAya anyonyamadhikaraNotpAdanena sphoTanAya abhyusthAtA=prayatnavAn bhavatIti prathamaM sthAnam / tathA-gaNe-kulasamudAyarUpe svakIye vasati, vasannapi tasyaiva gaNasya bhedAya abhyutthAtA bhavatIti dvitIyaM gika kara diyA jAtA hai "se haMda'haM paDisevAmi 30" vaha jo sAdhu sA. mAcArIke ayogya AcArakA sevana karatA hai, usa samaya vaha aisA vicAra karatA hai, ki maiM jo sAdhujanoM ke liye akalpya AcArakA sevana karatA hUM, to isa para mere gurujana merA kyA kara sakate haiN| ___ punazca-zramaNa nirgrantha ina pAMca kAraNoMko lekara yadi kisI sAdharmika sAdhuko pArAzcita-kara detA hai-dazaveM prAyazcittake bhedavAlA ki jisameM sAdhukA liGga liyA jAtA hai, kara detA hai to aisI hAlatameM vaha jinAjJAkA virAdhaka tahIM hotA hai, ve pArAzcita karaneke pAMca kAraNa isa prakArase haiM-" svakule vasati svakulasya bhedAya abhyutthAtA bhavati 1" eka guruvAle ziSyoMke samudAya rUpa apane kulameM rahatA huA bhI jo usa kulako bhinna 2 karaneke liye parasparameM vimati AdirUpa kalahake utpAdana meM prayatnazAlI hotA hai, arthAt saMghameM chedmUkavAmAM Ave che. te sAdhu jyAre samAcArIne mATe agya gaNI zakAya evA AcAronuM sevana kare che. tyAre tenA manamAM e vicAra thAya che " se haMda 'haM paDi sevAmi" chatyAdi-I sAdhuyAne bhATe ayogya gAya evA AcAronuM sevana karuM chuM, paNa mArA guru mane zuM karI zakavAnA che? - nIcenA pAMca kAraNene lIdhe koI sAdhamika sAdhune pArAMcita karI devAmAM Ave-tene sAdhu veSa cheDAvI devAmAM Ave, te ema karanAra jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. sAdhune pArAMcita karavA yogya kAraNe nIce pramANe ghai cha-(1) svakulevasati svakulasya bhedAya abhyusthAtA bhavati" eka ja gurunA samudAya rUpa pitAnA kuLamAM rahevA chatAM paNa je sAdhu te kuLane chinnabhinna karAvavAnI pravRtti karate hoya-parasparamAM kalahanA bIja zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supATIkA sthA05 u01 sU012 AjJAyA'virAdhikakAraNam 561 sthAnam 2 / tathA-hiMsAprekSI-hiMsAM AcAryAdeva, prekSate anveSayati yaH saH, AcAryAdevadhArthamavasaragavepItyarthaH / iti tRtIyaM sthAnam 3 / tathA-chidraprekSIchidrANi-pramattatAdIni prekSate yaH saH, vadhArthamapamAnArthaM vA AcAryAdezchidragaveSaka ityarthaH / iti caturtha sthAnam 4 / tathA-abhIkSNam abhIkSNam=punaH punaH praznAyatanAni-praznA=aGguSThakuDayapraznAdayaH sAyadyAnuSThAnapRcchayA cA, ta evaM AyatanAni asaMyamAnAM sthAnAni tAni prayoktA=anuSThAtA bhavatIti paJcama sthAnam 5 iti |mu0 11 // bheda karanevAlA 1 / dvitIya kAraNa-" gaNe vasati gaNasya bhedAya abhyusthAtA bhavati 2" aisA hai, ki jo kula samudAya rUpa gaNameM rahatA huA bhI usI gaNako chinnabhinna karane ke liye prayatnavAlA hotAhai, 2 // tIsarA kAraNa-"hiMsAkSI" aisA hai-ki jo apane AcArya Adike vadha karaneke avasarakI pratIkSAmeM rahatA hai, 3 / caturtha kAraNa-" chidrapekSI" aisA hai, ki jo AcArya Adike vadhake liye yA unheM apamAnita karaneke liye unake pramattatA Adi chidroMkI gaveSaNA karane meM lagA rahatA hai, pAMcavAM kAraNa-" abhIkSNaM 2 praznAyatanAni prayoktA bhavati" aisA hai, ki jo bAra 2 aGguSThakuDayapraznAdi rUpa yA sAvadha anu. ThAna pRcchArUpa asaMyama sthAnoMkA anuSThAtA hotA hai 5 / ina pAMca kAraNoMse sAdharmika sAdhuko pArAzcita karanevAlA jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai / sU0 11 // 25te| uya, tene pAyita 41 1415 che. (2) "gaNe vasati gaNasya bhedAya abhyutthAtA bhavati" (sana samUDane ga1 43 cha.) 2 sAdhu sabhA 2khIna, gaNane ja chinnabhinna karavAmAM prayatnazIla rahe che, tene paNa pArAMcita karI zaya che. (3) " hiMsAprekSI" 2 sAdhu potAnA sAyA mAhinA 15 karavAnA avasaranI pratIkSAmAM rahe che, tene paNa pArAMcita (sAdhunA liMgathI 2ti ) 421 zaya che. (4) " chidra kSI'' sAdhu mAyAya mAhina a5mAnita karavAne mATe temanA chidro ja-pramattatA Adi de ja zodhyA kare cha, tara 5 pAyita 42 // ya . (5) " abhIkSNa 2 praznAyatanAni prayoktA bhavati' sAdhu pA21.2 azuS4375 praznAha 35 maya sAvadha anuSThAna pRcchArUpa asaMyama sthAnane anuSThAtA hoya che, tene paNa pArAM. cita karI zakAya che. A pAMca kAraNone lIdhe sAdharmika sAdhune pArAMcita karanAra zramaNa nigraMtha jinAjJAna virAdhaka banatuM nathI. che sU. 11 che sthA0-71 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre AcAryopAdhyAyayorgaNe yathA paJca vyudagrahasthAnAni paJca anyudagrahasthA nAni ca bhavanti, tAni prAha 562 mUlam - Ayariya uvajjhAyassa NaM gaNaMsi paMcabuggahaTTANA paNNattA, taM jahA - AyariyauvajjhAeNaM gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA no sammaM pauMjittA bhavai 1, AyariyauvajjhAe NaM garNasi AhArAiNiyAe kiikammaM no sammaM pauMjittA bhavai 2, Ayariya uvajjhAe gaNaMsi je suttapajjavajAe dhArei te kAle kAle No sammamaNuppavAittA bhavai 3, AyariyauvajjhAe gaNasi gilANa se haveyAvaccaM no sammamamuTThittA bhavai 4 AyariyaDavajjhAe gaNaMsi aNApucchiyacArI yAvi havai, no ApucchiyacArI 5| AyariyauvajjhAyassa NaM garNasi paMca avaggahANA paNNattA, taM jahA - AyariyauvajjhAe gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA sammaM paraMjittA bhavai, evaM AhArAiNiyAe sammaM kiikammaM paraMjittA bhavai 2, AyariyauvajjhAe NaM gaNaMsi je suyapajjavajAe dhArei te kAle kAle sammaM aNuppavAittA bhavai 3, AyariyauvajjhAe gaNaMsi gilANasehaveyAvaccaM sammaM ambhuTThittA bhavai 4, AyariyauvajjhAe garNasi ApucchiyacArI yAvi bhavai No aNApucchiyacArI 6 // sU0 12 // chAyA - AcAryopAdhyAyasya khalu gaNe paJca vyupahasthAnAni prajJaptAni, tadyathA - AcAryopAdhyAyaM khalu gaNe AjJAM vA dhAraNAM vA no samyaka prayokta bhavati 1, AcAryopAdhyAyaM khalu gaNe yathArAsnikatayA kRtikarma no samyak prayoktR bhavati 2, AcAryopAdhyAyaM gaNe yAni zrutaparyavajAtAni dhArayati tAni kAle kAle no samyak anuprAvAcayitR bhavati 3, AcAryopAdhyAyaM gaNe zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05401 2012 paJca vigrahasthAnAdinirUpaNam 563 glAnazaikSavaiyAratyaM no samyak abhyutthAt bhavati 4, AcAryopAdhyAya gaNe anApRcchayacAri cApi bhavati no ApRcchayavAri 5 / AcAryopAdhyAyasya khalu gaNe paJca avyudgrahasthAnAni, tadyathA-AcAryopAdhyAyaM gaNe AjJA vA dhAraNAM vA samyak prayokta bhavati 1, evaM yadhArAnikatayA sabhyak kRtikameM prayokta bhavati 2, AcAryopAdhyAyaM khalu gaNe yAni zrutaparyavajAtAni dhArayati tAni kAle kAle samyak anupravAcayita bhavati 3, AcAryopAdhyAyaM gaNe glAnazaikSavaiyAvRtyaM samyak abhyutthAt bhavati 4, AcAryopAdhyAyaM gaNe ApRcchaya. cAricApi bhavati no anApRcchayacAri 5 // 10 12 // TIkA-'Ayariya uvajjhAyassa' ityAdi-- AcApiAdhyAyasya-AcAryazca upAdhyAyazva-AcAryopAdhyAya, samAhAradvandvaH, tasya AcAryasya upAdhyAyasya ca khalu nizcayena paJca vyudgrahasthAnAni-vigrahasthAnAni kalahotpAdakAni prajJaptAni / tadyathA-tAnyAha-AcAryopAdhyAyam-AcArya upAdhyAyazca pRthaka pRthak samudito vA gaNegaNaviSaye AjJAm-'he mune! bhavatedaM vidheyam' ityevaM rUpAm , yadvA-dezAntarastha gItArthanivedanAya agItArthasyAgre gItArthoM gUDhAthaipadairyadaticAranivedanaM karoti sA AjJA, tAM tathAbhUtAmAjJAm , vA=athavA dhAraNAm-' nedaM vidheyam ' iti rUpAm , asakRdAlocanAdAnena ___ AcArya aura upAdhyAyake gaNameM jaise pAMca vyudgraha (kleza)ke sthAna hote haiM vaise hI pAMca avyudgraha ke bhI sthAna hote haiM, isI bAtako aba sUtrakAra kahate haiM-'Ayariya uvajjhAyassaNaM gaNasi'ityAdi sUtra 12 / / TIkArtha-yahAM AcArya aura upAdhyAyameM samAhAradvandva samAsa hai, ina AcArya aura upAdhyAyake gaNameM pAMca vyudgraha sthAna vigrahake sthAna kalahako utpagakaranevAle kAraNa kahe gayehaiM, unameM prathama kAraNa-"AcAryopAdhyAyaM khalu gaNe AjJAM vA dhAraNAM vA no samyaka prayokta bhavati AcArya ane upAdhyAyanA gaNamAM yugrahanA (kalezana) jema pAMca sthAna hoya che, e ja pramANe abudugrahanA (akelezanA) paNa pAMca sthAna hoya che, e ja vAtane have sUtrakAra prakaTa kare che. --" Ayariya uvajjhAyassa gaM gaNaMsi" tyaahAcArya upAdhyAya ahI samAhAra dvandrasamAsa rUpe vaparAyela che. AcArya ane upAdhyAyanA gaNamAM pAMca vyuhUMgrahasthAna eTale ke kalaha utpanna karanArA kAraNe kahyAM che. temAMnuM paheluM kAraNa nIce pramANe che - " AcaryopAdhyAyaM khalu gaNe AjJA vA dhAraNAM vA no samyak prayoktR bhavati " zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 sthAnAGgasUtre yat prAyazcittavizeSAvadhAraNaM sA dhAraNA tAM vA nonnaiva samyak = yAthAtathyena prayoktR bhavati / iti prathamaM sthAnam 1| tathA - AcAryopAdhyAyam gaNe, yathArAnikatayA - ratnAni dravyato bhAvatazca dvidhA / tatra - ratnAni dravyataH karketanA1' pRthak pRthaka jo AcArya aura upAdhyAya athavA samudita jo AcArya upAdhyAya gaNameM gaNake viSaya meM AjJAko -" he mune / Apako yaha karanA cAhiye " isa prakArakI AjJAko yadvA-dezAntarastha kisI gItArthase nivedana karaneke liye - " agItArthake Age jo gItArthaM gUDhArtha padoM dvArA jisa aticArakA nivedana karatA hai " aisI AjJAko athavA dhAraNAko - " yaha tumheM nahIM karanA cAhiye " isa rUpa dhAraNAko bArabAra AlocanA dene se jo prAyazcitta vizeSakA avadhAraNa hai, vaha dhAraNA hai, isa dhAraNAko acchI tarahase prayoktA karAnevAlA nahIM hotA hai, muni janoMse pAlana karAnevAlA nahIM hotA hai, usa AcArya aura upAdhyAyake gaNameM kalahako utpanna karAnekA yaha prathama kAraNa hai| dvitIya kAraNa - " AcAryopAdhyAyaM khalu gaNe yathA rAtnikatayA kRtikarma no samyak prayoktR bhavati 2 " aisA hai, ki jo AcArya yA upaapRthak pRthak je AcArya ane upAdhyAya athavA samudrita je AcAya upAdhyAya gaNumAM gaNunA viSayamAM AjJAnuM athavA dhAraNAnu pAlana karAvanArA hAtA nathI, te AcAya ane upAdhyAyanA gaNumAM kalaha thavAnI sabhAvanA rahe che. A rIte AcAya ane upAdhyAyanI temanI AjJA athavA dhAraNAnuM pAlana karAvavAnI azakti temanA gaNamAM kalahu utpanna karavAmAM azzubhUta bhane che. "he bhuti ! tamAre yA pramANe 12 lekhe, " tenu' nAma AjJA che. athavA dezAntarastha keAI gItA sAdhu samakSa nivedana kara vAne mATe " agItAnI samakSa gItA po dvArA je aticAratuM nivedana re che, " tenu nAma AjJA che. gUDhA "yA tamAre na vu' lego, " tenu nAma dhAraNA che, athavA vAra'vAra AleAcanA devAthI je prAyazcitta vizeSanu avadhAraNa dhAya che tenu nAma dhAraNA che. A prakAranI AjJA ane dhAraNAnu` peAtAnA gaNunA sAdhuo pAse pAlana na karAvI zakanAra AcArya ane upAdhyAyanA gaNumAM kalaha utpanna thAya che. zrI azazu nIce pramAye che - " AcAryopAdhyAyaM khalu gaNe yathAratnikatayA kRtikarma no samyak prayoktR bhavati " ne khAyArya athavA upAdhyAya zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5 u01 sU012 paJca vigrahasthAnAdinirUpaNam 565 dIni, bhAvato jJAnAdIni atra bhAvaratnAdhikArAd ratnaiH-jJAnAdibhiH vyavaharatIti rAtnikaH, tam anatikramya yathArAtnikaM, tasya bhASastattA tayA, paryAyajyeSThAnusAreNetyartha, kRtikarma-vandanakaM na samyak prayokta antarbhAvitaNyarthatvAt prayojayita bhavatIti dvitIyaM sthAnam 2 / tathA-AcAryopAdhyAyaM yAni zrutaparyavajAtAni-mUtrArthaprakArAn sUtrabhedAn dhArayati avagacchati tAni kAle kAle yathAvasaraM no samyak pravAcayita-pAThayit bhavatIti tRtIya sthAnam 3, sampati ' AcAryeNa upAdhyAyena ca kasmai kasya sutrasya anupravAcanA dAtavyA' iti procyate / tathAhi-trivarSaparyAyebhyaH sAdhubhya AcArakalpanAmA. dhyAya apane gaNameM paryAya jyeSThake anusAra vandanA Adi kRtikarmakA samyak rItise prayoktA-karAnevAlA nahIM hotA hai, usa AcArya upA dhyAyake gaNameM kalahako utpanna karAnevAlA yaha dvitIya kAraNa hai 2 / tRtIya kAraNa aimA hai-"AcAryopAdhyAyaM gaNe yAni zrutaparyavajAtAni dhArayati tAni kAle kAle no samdhaka anupravAcayitA bhavati 3 " ki jo AcArya aura upAdhyAya jina zrutaparyavajanoMko-sUtrArtha prakAroMkosUtra bhedoMko jAnatA hai, unako vaha yadi samaya 2 para acchI tarahase apane ziSyoMko nahIM paDhAtA hai, to isase bhI AcArya yA upAdhyAya ke gaNameM kalahako utpanna karAnevAlA yaha tRtIya kAraNa hai, aba AcArya aura upAdhyAyako kisa ziSyake liye kisa sUtrakI anupravAcanA denI cAhiye, yaha prakaTa kiyA jAtAhai-tIna varSakI jisakI dIkSA paryAya ho gaI hai, aise sAdhuke liye AcArakalpa nAmaka adhypitAnA gaNamAM dIkSA paryAyanI apekSAe jayeSThatA anusAra vaMdaNa Adi katikarmanuM sArI rIte pAlana karAvanArA hotA nathI, temanA gaNamAM kalaha utpanna thavAno saMbhava rahe che. trI 4 / 26-" AcAryopAdhyAyaM gaNe yAni zrutaparyavajAtAni dhArayati tAni kAle kAle no samyak anupravAcayitA bhavati" 2yAya bhane 6. dhyAya je zruta paryava jAtane-je sUtrArtha prakArene-je sUtra bhedane jANe che, paNa pitAnA ziSyone gya samaye tene sArI rIte abhyAsa karAvatA nathI, te AcArya ane upAdhyAyanA gaNamAM paNa kalaha utpanna thavAne saMbhava rahe che. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke AcAya athavA upAdhyAye kayA ziSyane kyAre kayA sUtranI anupravAcanA devI joIe, eTale ke kayA zAsana abhyAsa karAvavuM joIe-- zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre dhyayanasya, anubhavAcanA dAtavyA / tathA-caturvarSaparyAyebhyaH sUtrakRtAGgasya, paJcavarSaparyAyebhyo dazAkalpavyavahArANAm , aSTavarSaparyAyebhyaH sthAnAGgasamavAyAGgayoH, daza varSa paryAyebhyo bhagavatIsUtrasya, ekAdaza varSaparyAyebhyaH kSullakavimAnAdInAmadhyayanAnAm , dvAdazavarSaparyAyebhyaH aruNopapAtAdInAM pazcAdhyayanAnAm , trayodaza-varSaparyAyebhyaH utthAnazrutAdInAM caturNAmadhyayanAnAM caturdazavarSaparyAyebhyaH svapnabhAvanAyAH, pazcadaza varSaparyAyebhyaH caraNabhAvanAyAH, poDazayanakI anupravAcanA denI cAhiye / cAra varSakI jisakI dIkSAparyAya ho gaIhai, aise sAdhuke liye sUtra kRtAGgakI anupravAcanA denI caahiye| pAMca varSakI jisakI dIkSAparyAya ho gaI hai, aise sAdhuke liye dazAkalpa vyavahArakI anupravacanA denI cAhiye / jisakI dIkSAparyAya ATha varSakI ho gaI hai, aise sAdhuke sthAnAGga aura samavAyAGgakI anupravAcanA denI cAhiye daza varSakI jisakI dIkSAparyAya ho cukI hai, aise sAdhuke liye bhagavatI mUtrakI anupravacanA denA caahiye| jisakI dIkSAparyAya 11 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye kSullakavimAna Adi adhyayanoMkI anupravAcanA denI caahiye| jisakI dIkSAparyAya 12 varSakI ho cukI hai, aise sAghuke liye aruNopapAta Adi pAMca adhyayanoMkI anupravAcanA denI cAhiye / jisakI dIkSAparyAya 13 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye utthAna zruta samutthAna sUtra, deviMdopapAtAnAgaparicAra yaha cAra adhyayanoMkI anuprayAcanA denI cAhiye / jisakI dIkSA paryAya 14 varSa kI ho cukI hai, aise sAdhu ke - je ziSyanI dIkSA paryAya traNa varSanI hoya, evA ziSyane AcAra kalpa nAmanA adhyayanane abhyAsa karAvavuM joIe. cAra varSanI dIkSA paryAyavALA ziSyane sUtrakRtAMganI anukavAcanA devI joIe. pAMca varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune dazAkalpa vyavahAranI anuprAcanA devI joIe. ATha varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune sthAnAMga sUtranI ane samavAyAMga sUtranI anuprAcanA devI joIe. dasa varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune kSulla vimAna Adi adhya yonI anuprAcanA devI joIe. bAra varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune aruNopapAta Adi pAMca adhyayananI atupAvacanA devI joIe. ane tera varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune utthAna zruta samAna sUtra, deviMdapApAta nAgaricAra A cAre adhyayanenI anupravAcanA devI joIe. je sAdhune pravajyA aMgIkAra karyAne 14 varSane zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 567 sudhA TIkA sthA0 5 u010 12 paJca vigrahasthAnAdinirUpaNam varSaparyAyebhyastejonisargasya saptadaza varSaparyAyebhyaH AzIviSabhAvanAyA, aSTAdazavarSaparyAyebhyo dRSTiviSabhAvanAyAH, ekonaviMzativarSaparyAyebhyazca dvAdazAGgasya dRSTivAdasyAnupravAcanA dAtavyA / tathA-viMzativarSaM paryAyebhyazca sakalasUtrANAmanupravAcanA dAtavyA / ayamevArtho vyavahAra - sUtrasya dazamoddeze proktaH / iti / tathA - AcAryopAdhyAyaM gaNe glAnazaikSavaiyAvRtyaM prati no svayam samyak abhyutthAtu = prayatnazIlo bhavatIti caturtha sthAnam 4| tathA - AcAryopAdhyAyaM liye svapnabhAvanAkI anupravacanA denI caahiye| jisakI dIkSAparyAya 15 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye caraNabhAvanAkI anuprAvAcanA denI cAhiye | jisakI dIkSAparyAya 16 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye tejo nisargakI anupravAcanA denI caahiye| jisakI dIkSAparyAya 17 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye AzIviSa bhAvanAkI anupravAcanA denI cAhiye / jisakI dIkSAparyAya 18 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye dRSTiviSa bhAvanAkI anupravAcanA denI caahiye| jisakI dIkSaparyAya 19 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye dvAdazAGga dRSTibAdakI anuprayAcanA denI cAhiye / tathA jisakI dIkSAparyAya 20 varSakI ho cukI hai, aise sAdhuke liye samasta sUtroMkI anupravAcanA denI cA hiye / yahI artha vyavahArasUtrake 10 veM uddeze meM kahA gayA hai tathA - caturtha kAraNa - " AcAryopAdhyAyaM gaNe glAnazaikSavaiyAvRtyaM no samyak abhyutthAtA bhavati 4 " aisA hai, ki jo AcArya yA samaya vyatIta thai gayeA hAya, te sAdhune svapna bhAvanAnI anupravAcanA devI joIe. 15 varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune bhagavatI sUtranI ane agiyAra varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune caraNu bhAvanAnI anuvAcanA devI joie. 16 varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune temaNe nisaganI anupravAcanA devI joie. 17 vaSa~nI dIkSA paryAyavALA sAdhune temaNe AzI viSa bhAvanAnI anuprAvayanA devI joIe. 18 varSanI dIkSA paryAyavALA sAdhune temaNe dRSTiviSa bhAvanAnI anupravAcanA devI joie. 19 vaSa~nI dIkSA paryAMyavALA sAdhune dvAdazAMga daSTivAdanI anupravAcanA devI joie. je sAdhune dIkSA 'gIkAra karyAMne 20 varSanA samaya thaI gayeA haiAya temane samasta sUtreAnI anuprAvacanA devI joIe. A viSayanuM vyavahAra sUtranA 10 mAM uddezAmAM pratipAdana karavAmAM Avyu che. have gaNumAM kaleza thavAnu ceAthu. kAraNa prakaTa karavAmAM Ave che " AcAryopAdhyAyaM gaNe glAnazaizavaiyAvRtyaM na samyak abhyutthAtA bhavati " zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 sthAnAGgasUtre gaNe anApRcchayavAri-anApRcchaya-apRSTvA caratItyevaM zIlaM bhavati, no ApRcchayacAri-pRSTvAcaraNazIlaM na bhavati / AcArya upAdhyAyazca gaNam apRSTvaiva kSetrAntarasaMkramaNazIlo bhavati, na tu pRSTratyarthaH / iti paJcamaM sthAnam 5 / etadvaSarItyena AcAryopAdhyAyogaNaviSaye paJca avyudgrahasthAnAni=aklezakarasthAnAni pAha-' AyariyauvajjhAyassa NaM gaNaMsi paMca avuggahaTThANA paNattA' ityaadi| vyAkhyA sugamA ||suu0 12 / / upAdhyAya gaNameM glAna evaM zaikSake vaiyAvRttyake prati svayaM acchI tarahase prayatnazIla nahIM hotA hai, usa AcArya aura upAdhyAyake gaNameM yaha cauthA kalahakA kAraNa hai / pAMcavAM kalahakA kAraNa--" AcAryo pAdhyAyaM gaNe anApRcchayavAri cApi bhavati, no ApRcchayacAri" aisA hai, ki yadi AcArya aura upAdhyAya gaNameM vinA pUchehI kSetrAntarameM gamanazIla hotA hai, pUcha karake gamanazIla nahIM hotA hai, to yaha bhI gaNameM kalaha utpanna karanekA pAMcavAM kAraNa hai, ina pUrvokta kAraNoMse viparIta jo pAMca kAraNa hai, ve gaNameM avyudgrahake sthAna hai-aklezake kAraNa haiM, zAMti aura saMpake kAraNa haiN| "Ayariya uvajjhAyassa gaM gaNaMsi paMca abuggahaTThANA paNNattA" ityAdikIvyAkhyA sugama hai // sU0 12 // je AcArya athavA upAdhyAya gaNane glAna ( vyAdhigrasta) ane zikSa (bAladIkSita) nA vaiyAvRtya mATe jAte ja sArI rIte prayatnazIla hotA nathI, te AcArya athavA upAdhyAyanA gaNamAM kalaha utpanna thavAnI saMbhAvanA rahe che. 4Aunu pAyabhu 25-" AcAryopAdhyAya gaNe anApRcchayacAri cApi bhAti no ApacchayacAri" sAyAya athavA upAdhyAya ne apane 57yA binA zretrAntaramAM gamanazIla rahe che. gaNanA anya sAdhuone pUchIne gamanazIla thatA nathI, te evI paristhitimAM paNa temanA gaNamAM kalaha utpanna thavAne lava 27 che. A pAMca kAraNethI viparIta kAraNone lIdhe gaNamAM akalezanuM vAtA. 12 // 27 cha, mero gama zAnti TI 27 cha. " Ayariya uvajjhAyaH rasaNaM gaNaMsi paMca avuggahaThThANA paNNattA" ityAdi sUtrAMnI vyAcyA sugama cha uparyukta pAMca kAraNethI ulaTAM pAMca kAraNone lIdhe gaNamAM zAnti jaLavAI 27 cha, mema samana. // sU. 12 // zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 569 sudhATIkA sthA0 5 u01 sU013 niSadhAdisthAnanirUpaNam sammati niSadyAdi sthAnAni nirUpayati mUlam-paMca nisijAo paNNattAo, taM jahA-ukkuDuI 1, godohiyA 2, samapAyaputA 3, paliyaMkA 4, addhapaliyaMkA 5 // paMca ajjavaTThANA paNNattA, taM jahA-sAhu ajjavaM, 1 sAhu maddavaM 2, sAhu lAghavaM 3, sAhu khaMtI 4, sAhu muttI 5 // suu013|| __ chAyA-paJca niSayAH prajJaptAH tadyathA-utkuTukA 1, godohikA 2, samapAdaputA 3. paryaGkA 4, arddhaparyaGkA 5 / paJca ArjavasthAnAni prajJaptAni, tadyathAsAdhvArjavam 1, sAdhu mArdavam 2, sAdhu lAghavam 3, sAdhu kSAntiH 4, sAdhu muktiH 5||suu0 13 // TIkA-paMca nisijjAo' ityAdi niSadanAni-upavezanAni niSadhAH AsanavizeSarUpA, tAH paJcavidhA prajJaptAH / tA evAha-utkuTukA-putasya alaganena upavezanam 1 / godohikA-godo. hanakAle yathA upavezanaM bhavati, tadvad ya AsanavizeSaH sA godohiketyucyate aba sUtrakAra niSadyA Adi sthAnoMkA nirUpaNa karate haiM-- 'paMca nisijjAo paNNattAo' ityAdi sUtra 13 // sUtrArtha-Asana vizeSa rUpa jo niSadyAhaiM, ve pAMca prakArakIhaiM-jaiseutkuTukA 1 godohikA 2 samapAdapUtA 3 paryaGkA 4 aura arddha paryaGkA5 / pAMca Arjava sthAna kahe gaye haiM, jaise-sAdhvArjava 1 sAdhumArdava 2 sAdhu lAghava 3 sAdhukSAnti 4 aura sAdhu mukti 5 / TIkArtha-jamIna para jisa AsanameM puta(baiThaka)nahIM lagate haiM, aisA vaha baiThane rUpa Asana utkuTukAsana hai, gAyakA dohana jisa Asanase baiTha have sUtrakAra niSadyA Adi sthAnenuM nirUpaNa kare che. sUtrAtha-" ca nisijjAo paNNattAau" tyaasUtrArtha_AsanavizeSa rUpa je niSadyA che, tene nIce pramANe pAMca prakAra kahyAM cha-(1) , (2) , (3) samayAbhUtA, (4) 55 / bhane (5) madeg44 1. nIce pramANe pAMca ArjavasthAna kahyAM che -(1) sAdhvAjaMva, (2) sAdhu bhA, (3) sAdhu sAdhava, (4) sAdhu zAnti mana (5) sAdhu bhaDita, TIkAtha-je AsanamAM jamIna para putane (kulAne) rAkhavAmAM AvatA nathI te Asanane "utkaTukAsana" kahe che. A AsanamAM ubhaDaka besavuM paDe che. sthA-72 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 sthAnAGgasUtre 2 / samapAdaputA-samau-samatayA bhUmisparzayuktau pAdau putau ca yasyAM sA / 3 / paryaGkA-padmAsanamiti prasiddhA // 4 // tathA-ardhaparyaGkA-UrAvekaM pAdaM nivezya ya upavezanaprakAraH saH 'ardhaparyaGkA' ityucyate / tathA-ArjavasthAnAni-RjoHrAgadveSavakratva-varjitasya sAmAyikavataH karmabhAvo vA ArjavaM saMvara ityarthaH, tasya sthAnAni=bhedAH paJca prajJaptAni / tadyathA-sAdhvArjavam-sAdhu-samyag darzanapUrvakatayA zobhanam , tacca Arjavam mAyAnigraharUpaM ca / yadvA-sAghorAjavaM sAdhvAjavam / evaM sAdhumArdavAdi sthAnacatuSTayamapi vijJeyam / tatra-mArdavaM mAnanigrahato kara kiyA jAtAhai, aisA vaha Asana godohikA Asana hai, jisa Asana meM donoM paira evaM donoM puta (adhobhAga)bhUmiko samAnarUpase sparza karatehaiM, aise AsanakA nAma samapAdaputA Asana hai, padmAsanakA nAma paryaGkAsana hai, jaMghA para eka caraNa rakhakara jo baiThA jAtAhai, vaha arddhapadmAsanahai,isI kA nAma addhaparyaGkAsana hai| rAgadveSarUpa vakratAse varjita sAmAyikavAlekA jo karma yA bhAvahai, usakA nAma Arjavahai, (saralatA) yaha Arjava saMvara rUpa hotA hai, isa AjavarUpa saMvarake pAMca sthAna haiM, jo Arjava samyagdazanapUrvaka hotA hai, vaha zobhana Arjava sAdhvArjava hai, yaha Arjava mAyA kaSAyake nigraharUpa hotA hai, arthAt-mAyA kaSAyake abhAvameM hotA hai, yadvA-sAdhukA jo Arjava hai, vaha sAdhvArjava hai, isI tarahakA kathana sAdhumArdava ( samyag vinaya ) Adi padoMke viSaya meM bhI samajha lenA cAhiye / mAna kaSAyake nigrahase mArdava hotAhai, upakaraNase aura gaurje Asane besIne gAyane dehavAnI kriyA thAya che, te prakAranA AsananuM nAma "gehika Asana che. je AsanamAM baMne paga ane banane puta jamInane samAna rUpe sparza kare che, evA AsananuM nAma "samapAdaputA Asana che. padmAsanane paryakAsana paNa kahe che. jaMghA para eka paga goTha. vane je beThaka jamAvavAmAM Ave che, te Asanane "ardhapacakAsana' kahe che. rAgadveSa rUpa vakatAthI rahita sAmAyikavALAne je bhAva che, tenuM nAma Arjava che. te Arjava saMvara rUpa hoya che. A Arjava rUpa saMvaranA pAMca sthAna che. je Arjava samyaggadarzana pUrvaka udbhave che, te zobhana Arjavane sAdhvArthava kahe che. te Arjava mAyA kaSAyanA nigraha rUpa hoya che-eTale ke mAyA kaSAyanA abhAvamAM ja saMbhavI zake che. athavA sAdhunuM je Aje che tenuM nAma sAdhavA jevI che. e prakAranuM kathana sAdhumArdava Adi viSe paNa samajavuM. mAnakaSAyanA nigrahathI mArdava Ave che, upakaraNa ane gauravannayanA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA.53 .1 5.14 devAnAM paJcavidhatvanirUpaNam 571 bhavati, lAghavam-upakaraNato gauravatrayatyAgatazca, kSAntiH krodhanigrahataH tathAmuktiH-lobhanigrahato bhavati iti // mU0 13 // ___ArjavayuktA maraNAnantaraM prAyo devA bhavantIti devAnAM paJcavidhatvaM 'paMcavihA joisiyA' ityArabhya ' IsANassa NaM' ityantena sUtrapazcakena pAha mUlam -paMcavihA joisiyA paNNattA, taM jahA-caMdA ? sUrA 2 gahA 3 nakkhattA 4 tArAo 5|pNcvihaa devA papaNattA, taM jahA-bhaviyadavva devA 1NaradevA 2 dhammadevA 3 devAhidevA 4 bhAvadevA // sU0 14 // chAyA-paJcavidhA jyotiSkAH prajJaptAH, tadyathA-candrAH 1 sUryAH 2, prahA: 3 nakSatrANi 4, tArAH 5 / paJcavidhA devAH, prajJatAH, tadyathA-bhavyadravyadevAH 1, naradevAH 2, dharmadevAH 3 devAdhidevAH 4, bhAvadevAH 5 // sU0 14 // TIkA-'paMcavihA' ityAdi jyotiSkAH-jyotIpi-vimAnabhedAH, tatra bhatrAH, devavizeSA ityarthaH / te paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-paJcavidhatvamevAha-candrAH sUryA ityAdi / tathAvatrayake tyAgase lAghava hotA hai, krodha kaSAyake nigrahase kSAnti hotI hai, tathA lAbhake nigrahase mukti (nirlobhatA) hotI hai / sU0 13 // Arjavayukta jIva prAyaH maraNake bAda deva hote haiM, isaliye sUtra. kAra aba "paMcavihA joisiyA" yahAMse lekara "IsANassa NaM" yahAM takake sUtrapaJcakase unakI paMca vidhatAkA kathana karate haiM TIkArtha-paMcavihA joisiyA paNNattA' ityAdi sUtra 14 // vimAnavizeSakA nAma jyoti hai, isa jyotimeM jo deva hote haiM ve jyAtiSkadeva hai, ye jyotiSkadeva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM-- lAghava uddabhave che, krodhakaSAyanA nigrahathI kSAnti udbhave che ane lebhanA nigrahathI mukti uddabhave che. sU. 13 che Arjava yukta jIva sAmAnya rIte devanI paryAye utpanna thAya che. tethI ve sUtrA2 ." paMcavihA joisiyA" ! sUtrathI na " IsANasa NaM " A sUtra paryantanA pAMca sUtro dvArA devonI paMcavidhatA prakaTa kare che- TI-" pacavihA joisiyA paNNattA" tyaahvimAna bhedanuM nAma ti che. te jatimAM je de hoya che temane tiSka deve kahe che. te tiSka devanA nIce pramANe pAMca prakAra kahyA che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 sthAnAGgasUtre devAH-dIvyanti-krIDanti ye te, dIvyante-stUyante ye te vA devAH / te ca paJcavidhAH prajJaptAH / teSAM paJcavidhatvamAha-tadyathA-bhavyadravyadevAH-dravyabhUtA devA dravyadevAH, bhavyAzca te dravyadevAzceti samAsaH / devatayotpatsyamAnatvAd bhAvidevaparyAyayogyA ityarthaH 1 / naradevAH-narANAM devAH cakravartiprabhRtayaH 2 / dharmadevAH-dharmeNa-zrutAdidevAH, dharmapradhAnA vA devAH, cAritravantaH 3 / devAdhidevAH-- devebhyo'pi indrAdibhyo'pi adhi-adhikAH zreSThAH, taiH pUjyamAnatvAt devAH, devAdhidevAH ahanta ityarthaH / tathA bhAvadevAH-bhAvena-devagatyAdikarmodayajAtaparyAyeNa devAH bhAvadevAH devAyuSkAdikamanubhavanto vaimAnikAdaya ityarthaH 5||muu014|| candra 1 sUrya 2 graha 3 nakSatra 4 aura tArA / deva pAMca prakArake kahe haiM, jaise-bhavyadravyadeva 1 naradeva 2 dharmadeva 3 devAdhideva 4 aura bhAvadeva 5 / jo vividha prakArakI krIDAe~ karate haiM, athavA jisakI stuti kI jAtI hai ve deva haiM, jo jIva Age devarUpa paryAyase utpanna hone vAlA hotA hai, abhI vartamAnameM usa paryAyavAlA nahIM hai, aisA jIva bhavyadravyadeva haiM, cakravartI Adi naradeva haiM, kyoMki ye manuSyoMmeM deva. tulya mAne jAte haiM, dharmase zrutAdise-jo deva haiM, athavA-dharmapradhAna jo deva haiM, ve dharmadeva haiM, aise dharmadeva cAritradhArI munijana hote haiN| jo devoMse bhI indrAdikoMse bhI adhika zreSTha haiM kyoMki ve unake dvArA pUjya hote haiM, aise deva devAdhideva hote haiM-aise devAdhideva ahanta haiN| tathA devagati nAmakarmake udayase jinakI devaparyAyameM sthiti haiM, ve (1) yandra, (2) sUrya, (3) aDa, (4) nakSatra ane (5) tA. devonA nIce pramANe pAMca prakAre paNa kahyAM che - (1) bhavya dravyadeva, (2) 23va, (3) dha va, (4) hevAdhideva mane (5) bhAvava. 2 vividha prakAranI kriDAe kare che, athavA jenI stuti karAya che, te deva che. je jIva bhaviSyamAM devanI paryAye utpanna thavAne hoya che-vartamAna samaye te devaparyAyavALe nathI, evA jIvane bhavya dravyadeva kahe che. cakravartI Adine naradeva kahe che, kAraNa ke temane manuSyamAM devatulya mAnavAmAM Ave che. dharmanI dRSTie zratAdinI apekSAe je deva che athavA dharmapradhAna je deva che temane dharmadeva kahe che. cAritradhArI zramaNa nirca the ja evAM dharmadeva rUpa che. jemAM deva karatAM paNa zreSTha che ane deve paNa jemane pUjanIya ane vajanIya gaNe che, evA devene devAdhideva kahe che. evA devAdhideva ahaM te che. devagati nAmakarmanA udayathI jemanI devaparyAyamAM sthiti che, temane bhAvadeva kahe che. deva zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU215 devaparicAraNAnirUpaNam 573 devaprastAvAddevaparicAraNAmAha mUlam-paMcavihA pariyAraNA paNNattA, taM jahA-kAyapariyAraNA 1, phAsapariyAraNA 2, rUvapariyAraNA 3, sadapariyAraNA 4, maNapariyAraNA 5 // sU0 15 // chAyA-paJcavidhA paricAraNA prajJaptA tayathA-kAyaparicAraNA 1, sparzaparicAraNAH 2, rUpaparicAraNA 3, zabdaparicAraNA 4 manaHparicAraNA 5015 // TIkA-paMcavihA' ityAdi paricAraNA-paricAraNaM pricaarnnaa-devmaithunprvRttirityrthH| sA paJcavidhA prjnyptaa| tadyathA-paJcavidhatvamAha-kAyaparicAraNA-kAyena paricAraNA,kAyena devadevyoH maithunapravRttiH / iyaM paricAraNA-bhavanapati-vyantara jyotiSkaprathamadvitIyasaudharmezAnadevalokasthitAnAM devAnAmeva bhavati / ete hi devAH bhAvadeva haiM, aise ve bhAvadeva deva sambandhI AyukA anubhava karanevAlA vaimAnika Adi deva haiN| sU0 14 // devake prastAvako lekara aba sUtrakAra devaparicAraNAkA kathaka karate haiM 'paMcavihA pariyAraNA paNNattA' ityAdi sUtra 15 // TIkArtha-paricAraNA pAMca prakArakI kahI gaIhai, jaise-kAyaparicAraNA 1 sparzaparicAraNA 2 rUpaparicAraNA 3 zabdaparicAraNA 4 aura mana:paricAraNA 5 / devoMkI jo maithuna kriyA pravRtti hai, usakA nAma paricAraNA hai, zarIrase jo deva deviyoMkI maithuna kriyA meM pravRtti hotI hai, manuSya aura mAnavIkI taraha vaha kAyaparicAraNA hai, yaha paricAraNA bhavanapati vyantara jyotiSka aura saudharma evaM IzAnadeva lokasthita devoMkohI hai, saMbaMdhI Ayune anubhava karI rahelA vaimAnika Adi deva A prakAranA lA / 35 cha. // sU. 14 // devano adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra deva paricAraNAnuM thana 42 che. "paMcavihA pariyAraNA paNNattA" tyAhi TIkAI-devanI mithuna kriyAmAM je pravRtti che, tenuM nAma paricAraNA che. te pariyAnA nIya pramANe pAyA / cha-(1) 55shyiaa2||, (2) 25 pariyAra, (3) 355riyA23, (4 2045riyAra, (5) mn:priyaar|. - mAnava strIpuruSanI jema zarIrathI devadevInI mithuna kriyAmAM je pravRtti rahe che, te pravRttine kAyaparicAra kahe che. bhavanapati, vyantara, jyotiSka, saudharma ane IzAna lekasthita devAmAM kAyaricAraNAne sadUbhAva hoya che, zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 sthAnAstre saMkliSTodaya puruSavedakarmaprabhAvAt manuSyavadeva kAyenaiva maithuna sevante iti bodhyam / tathA-sparzaparicAraNA-sparzena zarIrasparzamAtreNaiva paricAraNA / iyaM paricAraNA tRtIyacaturthasanatkumAra-mAhendra kalpasthitAnAM devAnAM bhavati / tathArUpaparicAraNA-rUpeNa-rUpamAtradarzanena paricAraNA - iyaM pazcamaSaSThabrahmalAntakasthitAnAM devAnAM bhavati / tathA-zabdaparicAraNA-zabdena devAganAzabdazravatra mAtreNaiva yA paricAraNA sA / iyaM saptamASTamamahAzukrasahasrArakalpasthitAnAM devAnAM bhavati / tathA-manaHparicAraNA-manasA-manaHsaMkalpenaiva paricAraNA / anya devoMko nahIM hotI hai, kyoMki saMkliSTa udyavAle puruSa vedake prabhAvase manuSyakI tarahahI kAyase maithuna kriyAmeM pravRtta hote haiN| jo paricAraNA sparzase zarIrake chUne mAtrase hI hotI hai, vaha spazaparicAraNA hai, yaha paricAraNA tRtIya aura caturtha devalokameM sthita devoMko hotI hai, sanatkumAra aura mAhendra ye do devaloka tRtIya aura caturtha devalokahaiM / rUpamAtrake dekhanese jo paricAraNA hotI hai, vaha rUpaparicAraNA hai, yaha paricAraNA pAMcaveM devalokameM brahma devalokameM aura chaTe devalokameM lAntaka devalokameM sthita devoMkohI hotI hai, tathA zabdase devAGganAoMke zabda sunane mAtra se hI jo paricAraNA hotI hai, vaha zabda paricAraNA hai, yaha paricAraNa sAtaveM aura AThaveM devalokameM sthita devoMke hotI hai, manaH paricAraNA kevala saMkalpase huI paricA. raNA Anata prANata AraNa aura acyuta ina nauveM dazaveM gyArahaveM kAraNa ke saMkilaSTa udayavALA puruSavedanA prabhAvathI teo manuSyanI jemaja kAyA vaDe maithuna kriyAmAM pravRtta rahetA hoya che. je parivAraNa mAtra sparza zarIrane sparza dvArA ja thAya che, te paricAraNAne kAya paricAraNa kahe che. sanakumAra ane mahendra nAmanA trIjA ane cothA devalokamAM je deva-devIo rahe che, temanAmAM kAyapericAraNAne sadbhAva hoya che. mAtra rUpa joIne je paricAra thAya che, tene rU55ricAraNa kahe che. pAMcamAM brahmaleka ane chaThThA lAntaka devakanA devAmAM A prakAranI paricAraNAne sadUbhAva heya che. zabda dvArA ja eTale ke devAMganAonA zabdane zravaNa karavA mAtrathI ja je pari cAraNa thAya che tene zabda paricAraNA kahe che. sAtamAM ane AThamAM devadevalokamAM rahelA devAmAM zabda paricAraNAne saddabhAva heya che. je pari. cAraNA kevaLa saMka9pa dvArA ja thAya che te paricAraNAne mana paricAraNa kahe zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 301 sU016 devAnAmagramahiSInirUpaNam 571 iyaM navamadazamaikAdazadvAdazA''nata prANatAraNAcyutakalpasthitAnAM devAnAM bhvti| aveyakAdi sthitAnAM devAnAM tu paricAraNA na bhavatIti bodhyam // sU0 15 // atha devAdhikArAddevAnAmagramahiSIprarUpaNAmAha malam---camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraraNo paMca aggamahisIo paNNatAo, taM jahA-kAlI 1, rAI 2, rayaNI 3, vijjU 4, mehA 5 / balissa NaM vairoyaNiMdassa vairoyaNaraNo paMca aggamahisIo paNNattAo, taM jahA-subhA 1, NisuMbhA 2, raMbhA 3 NiraMbhA 4, mayaNA 5 // sU0 16 // chAyA-camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya pazca agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-kAlI 1, rAtrI 2, rajanI 3, vidyut 4, meghA 5 / baleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya pazca agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-zumbhA 1, nizumbhA 2, rambhA 3, nirambhA 4, madanA 5 // 50 16 // evaM bArahaveM devalokoM meM sthita devalokoMke hotI hai, graiveyaka AdimeM sthita devoMko to paricAraNA hai hI nahIM / sU0 15 // aba devoMkI agramahiSiyoMkI prarUpaNA sUtrakAra karate haiM-- 'camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraraNNo' ityAdi sUtra 16 // TIkArtha-asuroMke indra asurakumAra rAja camarakI pAMca agramahiSiyAM kahI gaIhaiM, jaise---kAlI 1 rAtrI 2 rajanI 3 vidyut 4 aura meghA 5 / dakSiNanikAyakA yaha camara indra hai, tathA uttara nikAyakA indra jo che. navathI laIne 12 mAM devalokanA devAmAM manaH paricAraNAne sadabhAva hoya che. jaiveyaka Adi vimAnemAM te paricAraNane sadUbhAva ja hetuM nathI. che sU. 15 have sUtrakAra devonI agramahISIonI prarUpaNa kare che- " camassa NaM asuri'darasa asurakumAraraNo" tyaahTIkA-asuranA Indra, asurakumAra rAya camarane pAMca agramahiSIo che. tamanA nAma ! prabhA cha-(1) dI, (2) rAtrI, (3) 204nI, (4) vidhuta ane (5) meghA. A camara dakSiNanikeyane Indra che. uttaranikAyane je bali zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre TIkA--' camarassa gaM' ityAdi vyAkhyA sugamA, navaram-camaro dakSiNanikAyendro, balistu uttaranikA. yendraH // mu0 16 / / samprati camarendrAdInAM sAMgrAmikAna anIkAn anIkAdhipatI zca nirUpayati mUlam -camarassa NaM asuriMdasta asurakumAraraNNo paMca saMgAmiyA aNiyA, paMca saMgAmiyANiyAhivaI paNNattA, taM jahApAyattANie 1, pIDhANie 2, kuMjarANie 3, mahisANie 4, rahANie / dume pAyattANiyAhibaI sodAmI AsarAyA pIDhANiyAhivaI, kunthU hasthirAyA kuMjarANiyAhivaI, lohiyakkhe mahisANiyAhivaI, kinnare rahANiyAhibaI / balista NaM vairoyajiMdassa vairoyaNaraNNo paMca saMgAmiyA aNiyA paMca saMgAmiyANiyAhivaI paNNattA, taM jahA-pAyattANie jAva rahANie / mahame pAyattANiyAhibaI, mahAsoyAmo AsarAyA pIDhANiyAhivaI, mAlaMkAro hatthirAyA kuMjarANiyAhibaI, mahAlohiyakkho mahisANiyAhibaI, kiMpurise rhaanniyaahibii| dharaNassa NaM NAgakumAriMdassa NAgakumAraNNo paMca saMgAmiyA aNiyA paMca saMgAmiyANiyAhibaI paNNatA, taM jahA-pAyattANie jAva rahANie / bhadaseNe pAyattANiyAhivaI, asodhare AsarAyA poDhANiyAhivaI, sudaMsaNe hatthirAyA kuMjarANiyAhivaI, nIlakaMThe mahisA. NiyAhivaI, ANaMde rahANiyAhibaI / bhUyANaMdassa nAgakumAbali hai, isakI bhI pAMca agramAhiSiyAM kahI gaI haiN| jaise-zumbhA 1 nizumbhA 2 rambhA 3 nirambhA 4 aura madanA 5 // suu016|| nAmane Idra che tenI pAMca agamahiSIonAM nAma nIce pramANe che - (1) zubhlA, (2) nizuklA, (3) 2 mA, (4) ni2 mA bhane (5) bhahanA. sU. 16 zrI sthAnAMgasUtra :03 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05u01sU017 camarendrAdInAM anIkAn anI kadhipatI zcani0 577 riMdasta nAgakumAraraNNo paMca saMgAmiyA aNiyA paMca saMgAmiyAhivaI paNNattA, taM jahA-pAyattANie jAva rahANie / dakkhe pAyattANiyAhivaI, suggIve AsarAyA pIDhANiyAhivaI, suvi. kame hasthirAyA kuMjarANiyAhivaI, seyakaMThe mahisANiyAhivaI, naMduttare rahANiyAhiI / veNudevassa NaM suvarNiNadassa suvaNNakumAraraNNo paMca saMgAmiyA aNiyA paMca saMgAmiyANiyAhibaI paNNattA, taM jahA-pAyattANie jAva rahANie, evaM jahA dharaNassa tahA veNudevassa vi / veNudAliyasta jahA bhUyANaMdassa / jahA dharaNasta tahA savvesiM dAhiNillANaM jAva ghosasta / jahA bhUyANaMdassa tahA savvesiM uttarillANaM jAva mahAghosassa / sakasta NaM deviMdasta devaraNo paMca saMgAmiyA aNiyA paMca saMgAmiyANiyAhibaI paNNattA, taM jahA-pAyattANie jAva usabhANie rahANie / hariNegamesI pAyattANiyAhivaI, vAU AsarAyA pIDhANiyAhibaI, erAvaNe hatthirAyA kuMjarANiyAhibaI, dAmaDDI usabhANiyAhivaI, mADharo rhaanniyaahibii| IsANassa NaM deviMdassa devaranno paMca saMgAmiyA aNiyA jAva pAyattANie 1, pIDhANie 2, kuMjarANie 3, usamANie 4, rahANie 5 / lahaparakame pAyattANiyAhibaI, mahAvAU AsarAyA pIDhANiyA. hibaI pupphadaMte hatthirAyA kuMjarANiyAhivaI, mahAdAmaDDI usabhANiyAhibaI, mahAmADhare rahANiyAhibaI / jahA sakkassa tahA savvesi dAhiNillANaM jAva AraNassa / jahA IsANassa tahA samvesiM uttarillANaM jAva accuyassa // sU0 17 // sthA-73 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 ___ sthAnAGgasUtre chAyA-camarasya khalu asurendrasya asurarAjasya paJca sAgrAmikA anIkAH pazca sAMgrAmikA'nIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIkaH, pIThAnIkaH, kuJjarAnIkA, mahiSAnIkaH rathAnIkaH / drumaH pAdAtAnIkAdhipatiH saudAmI azvarAjaH pIThAnIkAdhipatiH, kunthuI stirAjaH kuJjarAnIkAdhipatiH, lohitAkSo mahiSA nIkAdhipatiH, kinnaro sthAnIkAdhipatiH baleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya paJca sAMgrAmikA anIkAH paJca sAMgrAmikA nIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIko yAvadrathAnIkaH / mahAdrumaH pAdAtAnIkAdhipatiH, mahAsaudAmaH azvarAjaH aba sUtrakAra camarendra AdikoM ke sAMgrAmike anIkoM evaM anIkAdhipatiyoMko prarUpaNA karate haiM-- 'camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraraNNo' ityAdi sUtrArtha-asurakumAra indra evaM asurakumAra rAja camarakI pAMca sAMgA mika anIka senAe~ aura pAMcahI unake adhipati senApati kahe gaye haiM, jaise-pAdAtAnIka 1 pIThAnIka 2 kuJjarAnIka 3 mahiSAnIka 4 aura rathAnIka 5 / pAdAtAnIkakA adhipati druma hai, azvarAja saudAmI pIThAnIkakA adhipati hai, hastirAja kunthu kuJjarAnIkakA adhipati hai, mahiSAnIkakA adhipati lohitAkSa hai, rathAnIkakA adhipati kinnara hai, vairoca. nendra vairocanarAja bali indra ke pAMca sAMgrAmika anIkahaiM, aura pAMcahI sAgrAmika anIkAdhipati haiM, jaise-pAdAtAnIka yAvat rathAnIka pAdA have sUtrakAra camarendra AdikanA sAMcAmika anIke (senAo) nI ane anIkAdhipationI prarUpaNuM kare che. sUtrAtha-" camatsa NaM asuridassa asurakumAraraNo" dhyA asurakumAranA Indra asurakumArarAya camaranI pAMca sAMgAmika senAe che ane temanA adhipati (senApati) paNa pAMca kahyA che. pAMca anIke ( senAme) nIya pramANe che-(1) hAtAnI, (2) cIst-ls, (3) rA. nI, (4) mahIpAnI mare (5) 2thAni... pAnI ( pAya45 senA) no adhipati drubha cha. pAnI (81) ne adhipati hastirAja kuntha che. mahISAnIka (pADAo para savAra thanAruM senya) ne adhipati lohitAkSa che, ane rathAnika adhipati kinnara che. varocanendra vairacanarAya balinI paNa camaranI senAo jevI ja pAMca senAo che, ane te sAMjhAmika senAonA pAMca adhipati che. tenI pAyadaLa zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TokA sthA05301sU017 camarendrAdInAM anIkAn anIkAdhipatIzcani0 579 pIThAnIkAdhipatiH, mAlaMkaro hastirAjaH kuJjarAnIkAdhipatiH mahAlohitAkSo mahiSAnIkAdhipatiH, kiMpuruSo rathAnIkAdhipatiH / dharaNasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya paJca sAgrAmikA anIkAH paJca sAMgrAmikAnIkAdhipatayaH prajJaptAH tadyathA-pAdAtAnIko yAvad sthAnIkaH / bhadrasenaH pAdAtAnIkAdhipatiH, yazodharaH azvarAjaH pIThAnIkAdhipatiH, sudarzano hastirAjaH kuJjarAnIkAdhipatiH, nIlakaNTho mahiSAnIkAdhipatiH Anando sthaaniikaadhiptiH| bhUtAnandasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya pazca sAMgrAmikA anIkAH paJca sAMgrAmikAnI kAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIko yAvad sthAnIkaH / dakSaH pAdAtAnItAnIkakA adhipati mahAdruma hai, ityAdi saba nAma kathana camarake anIkAdhipatike jaisAhI jAnanA cAhiye arthAt pAdAtAnIkakA adhipati mahAdruma hai, pIThAnIkakA adhipati azvarAja mahAsaudAma hai, kuJjarAnIkakA adhipati hastirAja mAlaGkAra hai, mahiSAnIkakA adhipati mahAlohitAkSa hai, aura rathAnIkakA adhipati kiMpuruSa hai, nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNake pAMca sAMgrAmika anIka haiM, aura pAMcahI sAM. grAmika anIkAdhipati haiM, pAdAtAnIka yAvat rathAnIka ye pAMca anIka haiM, aura inake adhipati kramazaH bhadrasena yazodhara sudarzana nIlakaNTha aura Ananda haiM, arthAt pAdAtAnIkakA adhipati bhadrasena haiM, pIThAnIkakA adhipati azvarAja yazodhara hai, kuMjarAnIkakA adhipati hastirAja sudarzana hai, mahiSAnIkakA adhipati nIlakaNTha hai, aura rathAnIkakA adhipati Ananda hai, nAgakumArendra nAgakumArarAja bhUtAnandake pAMca sAMgrAmika anIka aura pAMcahI ina ke saaNgraasenAne adhipati mahAma che. hayadaLane adhinati azvarAja mahAsaudAma hastidaLane adhipati hastirAja mAlaMkAra che. mahiSAnIkane adhipati mahAlehitAkSa che, ane rathAnIkane adhipati jhiMpuruSa che. nAgakumArendra nAgakumArarAya dharaNanI pAMca sAMjhAmika senAo che, temanAM nAme paNa pAdAtAnIka (pAyadaLa sainya) Adi che. te senAonA paNa pAMca adhipati che. temanAM nAma anukrame bhadrasena, yazadhara, sudarzana, nIlakaMTha ane AnaMda che. eTale ke tenI pAyadaLa senA adhipati bhadrasena hayadaLane adhipati avarAja yazodhara, kuMjarAnIkane adhipati hatirAja sudarzana, mahiSAnIkane adhipati nIlakaMTha ane rathAnIkane adhipati AnaMda che. nAgakumArendra nAgakumArarAya bhUtAnandanI pAse paNa asurendra camaranA zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kAdhipatiH, sugrIvaH azvarAjaH pIThAnIkAdhipatiH, muvikramo hastirAjaH kuJjarA. nIkAdhipatiH, nIlakaNTho mahiSAnIkAdhipatiH, nandottaro sthAnIkAdhipatiH / veNudevasya khalu suparNendrasya suparNakumArarAjasya paJca sAMgrAmikA anIkAH paJca sAMgrAmikAnIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIkA, yAvad rathAnIkaH, evaM yathA dharaNasya tathA veNudevasyApi / veNudAlikasya, yathA bhUtAnandasya / yathA dharaNasya tathA sarveSAM dAkSiNAtyAnAM yAvad ghoSasya / yathA bhUtAnandasya tathA mika anIkAdhipati haiM, anIka ke nAma pAdAtAnIka yAvat rathAnIka haiM, aura inake adhipatiyoMke nAma dakSa sugrIva suvikrama nIlakaNTha aura nandottara haiM, inameM dakSa pAdAtAnIkakA adhipati hai, azvarAja sugrIva pIThAnIkakA adhipati hai, hastirAja suvikrama kuMjarAnIkakA adhipati hai, nIlakaNTha mahiSAnIkakA adhipati hai, aura nandottara sthAnIkakA adhipati hai, suparNendra suparNakumArarAja veNudevake pAMca sAMgrAmika anIkAdhipati haiM, dharaNake anIkAdhipatiyoMkA jaisA nAma hai, vaisAhI nAma veNudevake sAMgrAmika anokAdhipatiyoMkA bhI hai, veNudAlikake anIka aura anIkAdhipatiyoMke nAmakA kathana jaisA bhUtAnandake anIka aura anIkAdhipatiyoMkA nAma kahA gayA hai, vaisA hI hai / jaisA dharaNake anIka aura anIkAdhipatiyoMke nAmakA kathana hai, vaisAhI samasta dakSiNake ghoSa takake anIka aura anIkAdhipatiH jevI ja pAMca sAMgrAmika senAe (anIke) che. ane pAMca sAMjhAmika anIkA dhipati che. tenA nAma pAdAnAnIka yAvat rathAnIka tenA pAdAtAnIka ( pAyadaLa sainya ) na bhavipati 46 cha, pInI (yajana) madhipati ma. rAja sugrIva che, kuMjarAnIkane adhipati hastirAja suvikrama che, mahiSAnIkane adhipati nIlakaMTha che ane rathAnIkane adhipati nandattara che. suparNadra suparNa kumArarAya veNudevanI paNa evI ja pAMca sAMgrAmika senAe che. tenI senAnA adhipationAM nAma dharaNanI senAnA adhipatienAM nAma pramANe ja samajavA. veNudAlikanI senAo ane senAdhipationA nAmanuM kathana bhUtAnaMdanI senAo ane senAdhipatinI anusAra ja samajavuM. jevuM dharaNanI sAMjhAmika senAonuM ane te senAonA adhipationA nAmanuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana ghoSa paryantanA samasta zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA05301017 camarendrAdInAM anIkAn anIkAdhipatizcani0 581 sarveSAm uttarIyANAM yAvad mahAghoSasya / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya paJca sAMgrAmikA anIkAH paJca sAMgrAmikAnIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA - pAdAtAnIko yAvad pAnIko sthAnIkaH / hariNaigamaiSI pAdAtAnIkAdhipatiH, vAyusvarAjaH pIThAnIkAdhipatiH airAvaNo hastirAjaH kuJjarAnokAdhipatiH, dAmarddhiH vRSabhAnI kAdhipatiH, mATharo sthAnIkAdhipatiH / IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya pazca sAMgrAmikA anIkAH yAvat pAdAtAnIkaH 1 pIThAnIkaH 2, kuJjarAnIkaH, 3 vRSamAnIkaH 4, sthAnIkaH 5 / laghuparAkramaH pAdAtAnIkAdhipatiH, mahAvAyurazvarAjaH pIThAnIkAdhipatiH puSpadanto hastirAjaH kuJjarAnIkAdhipatiH / yoMke nAmakA kathana hai, aura jaisA bhUtAnandake anIka aura anIkAdhipatiyoMkA nAma hai, vaisAhI nAma samasta uttarake mahAghoSa taka ke nikAyendroMke anIka aura anIkAdhipatiyoMkA hai / devendra devarAja zake pAMca sAMgrAmika anIka aura pAMcahI sAMgrAmika anIkAdhipati kahe gaye haiN| pAMca anIka isa prakAra se haiM- pAdAtAnIka yAvat vRSabhAnIka sthAnIka / inakA pAdAtAnIkAdhipati hariNaigamaiSI hai, ambarAja vAyu pIThAnIkAdhipati hai / hastirAja airAvaNa kuJjarAnIkAdhipati hai, dAmarddhi vRSabhAnI kAdhipati hai, aura mAThara sthAnIkAdhipati hai, devendra devarAja IzAna ke pAMca sAMgrAmika anIka haiM, yAvat pAMcahI sAMgrAmika anIkAdhipati haiM, inameM pAdAnIkakA adhipati laghuparAkrama hai, azvarAja mahAvAyu pIThAnIkakA adhipati hai, puSpadanta hastirAja kunyjraadakSiNanA IndronI senAe ane senAdhipatio viSe paNa samajavu'. jemAM bhUtAnandanI sAMgrAmika senAonA nAma kahevAmAM AvyAM che, evAM ja mahAghASa paryantanA uttaranikAyanA IndronI senA ane senAdhipationAM nAma samajI letrAM phrevendra devarAja zukranI paNa pAMca ja sragrAmika senAo kahI che. te senAnA adhipati paNa pAMca ja kahyAM che. temanI pAMca senAenAM nAma nIce pramANe che--(1) pAdAtAnIka, (2) thIhAnI (3) krAnI, (4) vRSalAnI bhane (4) sthAnI4. temanA pAdAtAnIkAdhipati hariNaigameSI che, pIThAnikAdhipati azvarAja vAyu che, kujarAnIkAdhipati hastirAja arAvaNu che, vRSabhAnIkAdhipati dAmahiM che ane sthAnIkAdhipati mADhara che. devendra devarAja IzAnanI paNa zakranA jevI ja pAMca sAMprAmika senAe che. te senAonA adhipationAM nAma zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 syAnAGgasUtre mahAdAmarddhiH vRSabhAnIkAdhipatiH mahAmATharaH sthAnIkAdhipatiH yathA zakrasya tathA sarveSAM dAkSiNAtyAnAM yAvat AraNasya / yathA IzAnasya tathA sarveSAm uttarIyANAM yAvadacyutasya ||mu0 17 // TIkA-'camarasta NaM' ityAdi vyAkhyA sugamA / vizeSastvayam-dhanIkAH sainyAni / 'sAMgrAmi ke '-ti vizeSaNopAdAnaM gAndharvanATayAnIkayorvyavacchedArtham / pAdAtAnIkAdhipatiH-padAtInAM samUhaH pAdAtaM, tadrUpasyAnIkasyAdhipatiH-svAmI / ayaM padAtireva bodhyH| pIThAnIkAdhipati:-pIThAnIkam-azvasainyaM, tasyAdhipatiH / ayamazva eva bodhyaH / nIkakA adhipati hai, jisa prakArase zakrake anIka aura anIkAdhipatiyoMke ye nAma kahe gaye haiM, usI prakArase samasta dAkSiNAtyoMke yAvat AraNa takake indroMke anIkake aura anIkAdhipatiyoMke nAma jAnanA cAhiye aura IzAnake anIkake aura anIkAdhipatiyoMke jaisenAma kahe gaye haiM vaisehI samasta uttarake indroMke yAvat acyuta takake indrake anIka aura anIkAdhipatiyoM ke nAma jAnanA cAhiye. TokArtha-isa sUtra meM jo sAMgrAmika vizeSaNa diyA gayAhai, vaha gAndharvA. nIka aura nATayAnIkake vyavacchedake liye diyA gayA hai, pAdAtiyoMkApaidala calanevAloMkA jo samUha hai, vaha pAdAti hai, ina pAdAtoMkI jo senA hai, vaha pAdAtAnIka hai, isa pAdAtAnIkakA jo adhipati-svAmI hotA hai, vaha pAdAtAnIkAdhipati hai, yaha pAdAtAnIkAdhipati bhI padAti ho hotA hai, pIThAnIka azva sainyarUpa hotA hai, isa azvasainyakA jo nIce pramANe che-pAdAnIkane adhipati ladhuparAkama che, pIThAnIkane adhipati azvarAja mahAvAyu che, kuMjarAnIkane adhipati hastirAja puSpadanta che. zakanI sAMjhAmika senAo ane senApationAM jevA nAma ApavAmAM AvyAM che, evAM ja AraNa paryaMtanA dakSiNanA IndrohI senAo ane senAdhipationAM nAma samajI levA. IzAnendranI sevAo ane senAdhipatinA jevA nAma ApavAmAM AvyAM che. e ja azruta paryantanA uttaranA IndronI senAe ane senAdhipationA nAma samajavA joIe. TakAI-A sUtramAM anIkenI AgaLa je sAMjhAmika vizeSaNane prayoga karavAmAM AvyuM che, te gAndharvonIka ane nATayAnIkane vyavacacheda karavA nimitte karavAmAM Avela che. pAdAti athavA pAyadaLa senAne pAdAtAnIka kahe che. te pAdAtAnIkane je adhipati hoya che tene pAdAtAnIkAdhipati kahe che. te pAdAtAnIkAdhipati paNa padAti ja hoya che. azvadaLane pIThAnIka kahe che. te zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05301sU017 camarendrAdInAM anIkAn anIkAdhipatIMzcani0 583 evameva kuJjarAnIkAdhipatiH kuJjaraH, mahiSAnIkAdhipatirmahiSaH, vRSabhAnIkAdhi. patiSabhA, sthAnIkAdhipatizca ratho bodhya iti / bhavanapatinikAyeSu daza dakSiNanikAyendrA dazauttaranikAyendrAzca santi / tatra dakSiNanikAyendrA:-camaro 1, dharaNo 2, veNudevo 3, harikAntaH 4, agnizikhaH 5, pUrNaH 6, jalakAntaH 7, amitagatiH 8. velambo 9, ghoSazca 10 / uttaranikAyendrAzca-baliH 1, bhUtAnandaH 2, veNudAliH 3, harisahaH 4, agnimANavaH 5, vasiSThaH 6, jalapramaH 7, amitavAhanaH 8, prabhaJjanaH 9, mahAghoSazceti 10 saudharmAdiSu kalpeSu daza adhipati hotA hai, vaha pIThAnIkAdhipati kahA gayA hai| yaha pIThAnI. kAdhipati azvarUpahI hotA hai, isI prakAra se jo kuJjarAdhipati hotA hai, vaha bhI kuMjara rUpahI hotA hai| mahiSAnIkakA jo adhipati hotA hai vaha mahiSa-bhaisA rUpa hotAhai, aura vRSabhAnIkakA jo adhipati hotAhai hai, vaha vRSabha hotaahai| tathA rathAnIkakA jo adhipati hotAhai, vaha ratha hotA hai| bhavanapati nikAyameM daza dakSiNa nikAyake indra hote haiM aura daza uttara nikAyake indra hote haiN| inameM dakSiNa nikAyake indroMke nAma isa prakArase haiM-camarendra 1 dharaNa 2 veNudeva 3 harikAnta 4 agnizikha 5 pUrNa 6 jalakAnta amitagati8 velamba9 aura ghoSa 10 uttaranikAyake indroMke nAma isa prakArase haiM-bali 1 bhUtAnanda 2 veNudAli 3 harisaha 4 agnimANava 5 vasiSTha 6 jalaprabha 7 amitavAhana 8prabhaJjana 9 evaM azvadaLanA adhipatine pIDAnIkAdhipati kahe che. te pIThAnIkAdhipati azvarUpa ja hoya che. hastidaLane kuMjarAnIka kahe che ane tenA adhipatine kuMjarAnIkAdhipati kuMjara rUpa (hAthI rU5) ja hoya che. mahISa eTale pADe. evI pADAonI senAne mahISAnIka kahe che. tene adhipati paNa mahISa rUpa ja hoya che. vRSabha eTale baLada. vRSabhenI senAne vRSabhAnika kahe che ane teno adhipati paNa vRSabha ja hoya che. rathAnIka adhipati paNa ratha ja hoya che. bhavanapati nikAyamAM uttaranikAyanA dasa Idro hoya che. dakSiNanikAyanA 4ndrInAM nAma nAya pramANe cha-(1) yamarendra, (2) 523, (3) veSa, (4) .24-ta, (5) AAAA, (6) 5, (7) varlid, (8) mabhitamati (6) samma mAne (10) ghoSa. uttaraniDAyanA -dronai nAma nIya pramANe cha-(1) pati, (2) bhUtAnanha (3) ve ta, (4) riDa, (5) mabhimAna, (6) pasi4, (7) vara, (8) abhitADana, (6) Art ane (10) bhASa. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre indrA bhavanti / tatra dAkSiNAtyAnAM saudharmasanatkumArabrahmalokazukrAnatAraNAnAM paNNAM catvAra indrA bhavanti / tathA uttarIyANAm IzAnamAhendralAntakasahasrAraprANatAcyutAnAM SaSNAM paDindrA bhavanti / AnatAraNau yadyapIndrAnadhiSThitau tathApi mANatAcyutendrAdhInatvAdetAvapyatra sendrAvuktAviti na kazcid doSa iti ||suu017 / samprati zakrasyAbhyantarapariSadadvatinAM devAnAm , IzAnasyAbhyantarapariSad vartinInAM devInAM ca sthitipramANamAha mUlam - sakassa gaM deviMdassa devaranno abhitaraparisAe devANaM paMca paliovamAiM ThiI paNNattA / IsANasta NaM debidassa devaranno abhitaraparisAe devIjaM paMca paliovamAI ThiI paNNatA // sU0 18 // mahAghoSa 10 saudharmAdi kalpoMmeM 10 indra hote haiM, inameM dAkSiNAtya kalpoMke saudharma sanatkumAra brahmaloka zukra Anata aura AraNa ina chaha devalokoMke cAra indra hote haiM, tathA uttara dizAke kalpoMke-IzAna, mAhendra, lAntaka, sahastrAra, prANata aura AraNa ye do kalpa indrase anadhiSThita haiM, to bhI prANatendra aura acyutendra inake adhIna honese ye donoM bhI indra sahita kahe gaye haiM isa tarahase isa kathanameM koI doSa nahIM hai / sU0 17 // aba sUtrakAra zakrakI Abhyantara pariSadAke devoMkI aura IzAnakI Abhyantara pariSadAkI deSiyoMkI sthitikA pramANa kahate haiM saudharmAdi kapanA 10 indra hoya che. temAMthI saudharma, sanakumAra, brahmaleka, zuka, Anata ane prANata, A cha dAkSiNAtya kapi che. te che kalpanA 4 Indro hoya che, ane izAna, mahendra, lAnataka, sahastrAra, prANata ane amRta, A cha uttara dizAnA kape che. te cha kalpanA cha indro hoya che. jo ke Anata ane AraNa A be kapa Indra dvArA anadhiSThita che, chatAM paNa prANatendra ane ayyatendra temane adhIna hovAthI, e bane kane Idra sahitanA kahevAmAM AvyAM che. A rIte A kathanamAM cha hoSa nathI. / / sU. 17 // have sUtrakAra zakanI Abhyantara pariSadanA devenI tathA IzAnanI Abhyanara pariSadanA devonI sthiti keTalI che te prakaTa kare che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA. 5 u. 1sU. 19 pratighAtanirUpaNam chAyA-zakrasya khalu devendrasya devarAjasya AbhyantarapariSado devAnAM pazca palyopamAni sthitiH prjnyptaa| IzAnasya khalu devendrasya AbhyantarapariSado devInAM paJca palyopamAni sthitiH prajJaptAH ||suu018|| TIkA-'sakassa gaM" ityAdi / vyAkhyA spaSTA // sU018 // itthaM devavaktavyatA moktA / duSTAdhyavasAyavataH prANinastu tadgatisthityA. dInAM pratighAto bhavatIti tannirUpaNAya pAha mUlam-paMcavihA paDihA paNNattA, taM jahA-gaipaDihA 1, ThiipaDihA 2, baMdhaNapaDihA 3, bhogapaDihA 4, balavIriyapurisakAraparakkamapaDihA // 5 // sU0 19 // chAyA--paJcavidhaH pratighaH prajJaptaH, tadyathA-gatipratighaH 1, sthitipatiyaH vandhanapratighaH 3, bhogapratiSaH 4, balabIrya puruSakAraparAkramapratiSaH5 sU19 TIkA-paMcavihA' ityAdi pratihananaM pratighaH, 'anyatrApi dRzyate' iti sUtreNa handhAto cha pratyaye nyakkyAditvAt kutvam , pratighAta ityarthaH, sa ca paJcavidhaH prjnyptH| tadyathA 'sakkassa NaM deviMdassa devaranno' ityAdi sUtra 18 // sUtrArtha-devendra devarAja zakrakI Abhyantara pariSadAke devoMkI sthiti pAca palyopama pramANa kahI gaI hai, isI prakAra devendra devarAja IzAnakI Abhyantara pariSadAkI deviyAM haiM, unakI bhI sthiti pAMca palpopama pramANa kahI gaI hai // sU0 18 // isa prakArase deva vaktavyatA kahakara aba sUtrakAra duSTa adhyayasAyavAle prANIke devagatikA aura usakI sthiti AdikA pratighAta hotA hai, isa bAtakI aba prarUpaNA karate haiM___ " sakkassa NaM devidassa devaraNo" tyAha sUtrArtha-devendra devarAya zakranI Abhyantara pariSadanA devonI sthiti pAMca patye pama pramANu kahI che. e ja pramANe devendra devarAya IzAnanI Abhyantara paripadAnI devIonI sthiti paNa pAMca palyopama pramANa kahI che. sa. 18 A prakAre devavaktavyatAnuM kathana karIne have sUtrakAra duSTa adhyavasAyavALA jIvonI devagatine tathA temanI sthiti Adine je pratighAta thAya cha, te ni350 42 7. " paMcavihA pAihA paNNattA" tyAsa-74 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre paJcavidhatvaM yathA-gati-pratighaH-gate prakaraNavazAt zubharUpAyA devAdigateH pratighaH, zubhadevAdigatiprAptiyogyatAyAM satyAmapi viparIta-karmakaraNAta tadaprAptirUpo gatipratighAtaH kaNDarIkasyeva bodhya iti 1 / tathA-sthitipratighaH sthitezubha devAdi gatiprAyogyakarmavandhanarUpAyAH sthiteH pratiSaH baddhAnAmeva zubhadevagatiprAyogyakarmaNAm adhyavasAyavizeSAt pratighAto bhavati / taduktam " dohakAlaThiIyAo hassakAlaThiIyAo pagarei // " chAyA-dIrghakAlasthitikAH (prakRtIH) isvakAlasthitikAH makaroti / ___ 'paMcavihA paDihA paNNattA' ityAdi sUtra 19 // TIkArtha-pratighAta pAMca prakArakA kahA gayAhai-jaise-gati pratighAtI sthiti pratighAta 2 bandhanapratighAta 3 bhogapratighAta 4 aura balavIryapuruSakAraparAkrama pratighAta 5 pratihananakA nAma pratidha hai, isakA artha pratighAta hotA hai, yaha pAMca prakArakA kahA gayA hai-gatikA prakaraNake vazase devAdigatirUpa zubhagatikA jo pratighAta hai, vaha gatipratigha hai, zubhadevAdi gatikI prAptikI yogyatAke hone para bhI jo viparIta karmake karanese usakI prApti nahIM hotI hai, vaha gatipratighAta hai, jaise kaNDa. rokako yaha gatipratighAta huA hai, zubhadevagatike prAyogya karmabandhana rUpa sthitikA jo pratigha-pratighAta hai, vaha sthitipratighAta hai, kyoMki baddhahI zubhadevagatike prAyogya kA~kA adhyavasAya vizeSase pratighAta hotA hai, kahA bhI hai-" dIhakAlaThiIyAo" ityAdi / ___ -pratidhAta ( vinAza ) pAMya 412nA hyA cha-(1) gati pratidhAta, (2) sthiti pratiyAta, (3) mandhana pratiyAta, (4) lo| pratidhAta bhane (5) balavIrya puruSakAra parAkrama pratighAta. pratihanananuM nAma prati che. tene artha pratighAta thAya che. tene pAMca prakAra kahyA che. gatinI apekSAe je vicAra karavAmAM Ave, te devAdigati rU5 zubha gatine je pratighAta (vinAza) che, tene gatiprati kahe che. zubha devAdi gatinI prApti thavAnI yegyatA hovA chatAM paNa viparIta karma karavAne kAraNe tenI prApti na thAya, te te pratighAtane gati pratighAta kahe che. jemake kaMDarIkane A prakArane gati pratighAta thaye hate. zubha devagatine cogya kamabandhana rUpa sthitine je pratighAta che, tene sthiti pratighAta kahe che, kAraNa ke baddha devagatine evAM karmone adhyavasAya vizeSa dvArA pratidhAtA thAya che. adhuM 55 -" dIhakAlaThiIyAo" tyAla. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 587 sudhA TokA sthA05701 sU019 pratighAtanirUpaNam iti 2tathA-bandhanapatiSaH bandhanaM nAmakarmaNauttaraprakRtirUpam audArikAdi paJcabhedabhinnam , iha prazastasya prakramAt prazastaM bandhanaM gRhyate, tasya pratighaH= pratighAto bandhanapratighaH / bandhanagrahaNamupalakSaNam , tena tatsahacaritAnAM prazarata zarIratadaGgopAGgasaMhananasaMsthAnAnAmapi pratighAto bodhya iti 3 // tathA-bhogapratiSaH-bhogAnA-prazastagatyAdihetukAnAM pratiSaH pratighAtaH / prazastagatyAdi rUpahetutvabhAve tatkAryabhUtAnAM bhogAnAmapyabhAvo bodhyaH / bhavati hi kAraNAbhAve kAryAbhAva iti / tathA-utthAnakramabalavIryapuruSakAraparAkramapratighaH-tatra dIrghakAlakI sthitivAlI prakRtiyoMko jo alpakAlakI sthitivAlA banAnA hotA hai, vahI sthitipratighAta hai, vandhana pratighAta-nAmakarmakI uttarA prakRtirUpa yaha bandhana hotA hai, audArika bandhana Adike bhedase yaha bandhanakarma pAMca prakArakA hotA hai, prazastake prakramase yahAM prazastabandhanahI gRhIta huA hai, isa prazasta bandhanakA jo pratighAta hai, vaha bandhana pratigha hai| yahAM bandhana grahaNa upalakSaNa hai, isase isake jo prazasta zarIra prazasta aGgopAGga, prazasta saMhanana aura prazasta saMsthAna haiM, unakA bhI pratighAta grahaNa huA samajha lenA cAhiye tathAprazasta gati Adi haiM, kAraNa jinhoMke aise bhogoMkA jo pratighAta hai, vaha bhogapratigha hai, prazastagati AdirUpa hetuke abhAvameM isake kAryabhUta bhogoMkA bhI abhAva ho jAtA hai, kyoMki kAraNake abhAvameM kAryakA abhAva hotA hI hai 4 tathA-utthAnakA krmk| balavIrya puruSa dIrdhakALanI sthitivALI karmaprakRtiene je alpakALanI sthitivALI banAvavAmAM Ave che, tenuM nAma ja sthiti pratighAta che. bandhana pratighAta- nAmakarmanI uttara prakRtirUpa te banzana hoya che. (audArika bandhana AdinA bhedathI te bandhana karma pAMca prakAranuM hoya che) prazastanA prakramanI apekSAe ahIM prazarata bandhana ja gRhIta thayuM che. te prazasta baghanane je pratighAta che, tene bandana pratigha (bandhana pratighAta ) kahe che. ahIM bandhana grahaNa upalakSaNa che. tethI ahIM prazasta zarIra, prazasta aMgopAMga, prazasta saMhanana, ane prazasta saMsthAna rUpa tenAM je carita che, temane pratighAta paNa grahaNa thavuM joIe. prazasta gati Adi jemanA kAraNe che, evA bhegene je pratighAta che, tenuM nAma bhegapratigha che. prazasta gati Adi rUpa hetu (kAraNa) nA abhAvamAM tenA kAryabhUta bhegene paNa abhAva thaI jAya che, kAraNa ke kAraNane abhAva heya te kAryane paNa abhAva ja rahe che. tathA utthAnane, zrI sthAnAsUtra :03 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre utthAnam-UrdhvobhavanarUpakAyaceSTAvizeSaH kramaH - paribhramaNAdikriyA, balaM = zArIram, vIrya = jIvajanitaM puruSakAraH - pauruSaM, parAkramaH - balavIryayorvyApAraNam, teSAM pratighaH=pratighAtaH, zubhadevagatyAderabhAve utthAnakramabalavIrya puruSakAraparAkramANAmapyabhAvo bhavatIti 5 // sU0 19 // cAritrAticAravatAM ca devagatyAdipratighAto bhavatIti uttaraguNAnAzritya tabhedAnAha - mUlam - paMcavihe AjIve paNNatte, taM jahA- jAi AjIve 1, kulAjIve, 2, kammAjIve 3, sippAjIve 4, liMgAjIve 4 // // sU0 20 // chAyA - paJcavidha AjIvaH prajJaptaH, tadyathA - jAtyAjIvaH, 1 kulAjIvaH, 2 karmAjIva: 3, zilpAjIvaH, 4 liGgA jIvaH 5 // sU0 20 // TIkA - paMcavihe ' ityAdi - AjIvaH - AjIvati - Azrayati labdhipUjatAkhyAtyAparyaM tapazcaryAdikaM yaH saH AjIvaH - pAkhaNDivizeSaH, sa ca paJcavidhaH prajJaptaH / tadyathA - paJcavidhatvaM yathAparAkrama pratigha hai, khaDe hone kA nAma utthAna hai, paribhramaNa Adi kriyAkA nAma krama hai, zArIrika zaktikA nAma bala hai, Atmika zaktikA nAma vIrya hai, puruSArthakA nAma - pauruSakA nAma- puruSakAra hai, aura bala evaM vIryako kisI kArya meM lagAnA isakA nAma parAkrama hai, ina sabakA bhI zubhadevagati Adike abhAva meM abhAva hotA hai || sU0 19 // cAritra meM jo aticAra lagAte haiM, aise cAritrAcAravAle jIvoM kI devagati AdikA pratighAta hotA hai, isa bAta ko cittameM dhAraNa kara aba sUtrakAra uttaraguNoMko lekara unake bhedoMko kahate haiM 588 " kramanA, khalavIyanA ane puruSakAra parAkramanA je pratighAta che, tene utthAna krama khalavIya puruSa parAkrama pratigha kahe che. UbhA thavuM tenu' nAma utthAna che, paribhramaNa Adi kriyAnuM nAma krama che, zArIrika zaktinuM nAma khaLa che, Atmika zaktinu' nAma vIya che, puruSArtha ( pauruSa ) nuM nAma puruSakAra che, tathA khala ane vIne koi kAmamAM lagADavu tenuM nAma parAkrama che. A badhAnA paNa zubha devagati AdinA abhAvamAM abhAva ja rahe che. ! sU. 19 // je jIvonA cAritramAM aticAra lAgI jAya che evA cAritrAticAra vALA jIvAnI devagati AdinA pratighAta thAya che. A vAtane cittamAM zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA05 u01 sU020 uttaraguNamedanirUpaNam jAtyAjIva-jAti kSatriyAdi jAtiSyAjIvati-tajjAtIyamAtmAnaM nirdizya tebhyo bhaktapAnAdikaM gRhNAtIti jAtyAjIvaH / AtmIyAM kSatriyAdijAtimupadarya jIvikopArjaka ityarthaH 1 // evaM kulAjIvAdayo'pi bodhyaaH| vizeSastva. yam-kulam-ugrAdikaM gurukulaM vA / karma-kRSyAdikam / zilpaM-citrAdi vijJAnam / athavA-sArvakAlikaM karma / kAdAcitkaM zilpam 5 / liGgam jJAnAdi zUnyAnAM rajoharaNamukhavatrikAdirUpaM sAdhuliGgamiti ||suu0 20 // _ 'paMcavihe AjIve paNNatte' ityAdi sUtra 20 // TIkArtha-jo labdhi pUjyatA khyAti Adike nimitta tapazcaryAAdikA karatAhai, vaha AjIvahai, yaha AjIva pAkhaNDi vizeSarUpa hotAhai, isake jAtyAjIva 1 kulAjIva 2 karmAjIva 3 zilpAjIva 4 aura liGgAjIvake bhedase 5 hote haiM, jo AjIva apanI kSatriya Adi jAtikA nirdeza karake arthAt maiM kSatriyajAtikA hUM, aisA prakaTa kara jo kSatriyAdikoMse bhojanAdi letA hai, vaha jAtyAjIva hai, yaha AjIva apanI kSatriyAdi jAtiko kahakara AjIvikAkA upArjaka hotA hai, isI tarahase kulAjIvAdikoMke viSayameM bhI samajha lenA cAhiye yahA~ kulase ugrAdi kula yA guru sambandhI kulakA grahaNa karanA cAhiye kamase kRSI Adiko zilpase citra Adike vijJAnako athavA-sArvakAlika karmako aura dhAraNa karIne have sUtrakAra uttaraguNonI apekSAe evA cAritrAticAravALA pona mahAnu ni3544 42 cha-"paMcavihe AjIve paNNatte" yAha jeo labdhi, pUjyatA, khyAti AdinI prApti nimitte tapasyA Adi are che tamana 'mAla' . che. te mAla pAma vizeSa35 DAya che. tamanA pAMya 12 nIya pramANe cha-(1) tyAla, (2) sAya, (3) 05, (4) ziE575 ma2 (5) siMq. je AjIva pitAnI jAtine nirdeza karIne eTale ke "huM kSatriya jAtine chuM" evuM prakaTa karIne kSatriyAdikenA gharamAMthI bhejanAdinI prApti kare che. tene jAtyAjIva kahe che. te potAnI kSatriya Adi jAti prakaTa karIne AjIvikAnuM upArjana karate hoya che. e ja pramANe kulAiva Adi viSe paNa samajavuM. ahIM kula 5da dvArA ugrAdi kula athavA guru saMbaMdhI kAla grahaNa karavuM joIe. kamara pada vaDe khetI Adi dhaMdhAone, zilpa pada vaDe citra Adi kalAone athavA sArvakAlika karmane ane liga pada vaDe nAnA zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 sthAnAGgasUtre liGgaprakramAt rAjJaH paJcaliGgAni prAha mUlam-paMca rAyakakuhA paNNattA, taM jahA-khagga 1, chattaM 2, upaphesaM 3, upANahAo 4 bAlavIyaNI 5 // sU0 21 // chAyA-paJca rAjakakudAni prajJaptAni, tadyathA-kha 1 chatram 2, uSNISam 3, upAnahI 4 bAlavyajanI 5 // sU0 21 // ___TIkA--paMca rAyakakuhA' ityAdi / rAjakakudAni-rAjJaH kakudAni cihnAni paJca prajJaptAni / tadyathA-tAni yathA-khaGgaM chatramityAdi / tatra uSNISaMmukuTam / bAlavyajanI-cAmaramiti // mU0 21 // ___ anantaraM rAjJAM paJca cihAnyuktAni, tadbhAjazca aikSvAkAdayo rAjAno bhavanti, teSu gRhItadIkSaH kazcit sarAgo'pi san satvAdhikyAd yAni vastUnyAlambya parISahAdIn sahate tAnyAha--- ___ mUlam -paMcahi ThANehiM chaumatthe NaM udiNNe parisahovasagge sammaM sahejA khamejA titikkhejjA ahiyAsejA, taM jahA-udieNakamme khalu ayaMpurise ummattagabhUe, teNa me esa purise akolaivA avahasaivA NicchoDei vA NibhaMchei vA baMdhai vA liGgase jJAnAdise zUnyoMkA rajoharaNa sadoraka mukhavastrikA Adi rUpa sAdhuliGgako grahaNa karanA cAhiye // sU0 20 // liGgake sambandhako lekara aba sUtrakAra rAjAke pAMca liGgoMkA kathana karate haiM-'paMca rAyakukuhA paNNattA' ityAdi sUtra 21 // TIkArtha-rAjAke kakuha-cihna pAMca kahe gaye haiM-jaise-khaga-talavAra, chantra, uSNISa-mukuTa, upAnaha aura bAlavyajana cAmara ||suu021|| dithI rahita mukhavastrikA, rajoharaNa Adi rUpa sAdhunA liMgane ( cihnane ) praya 42vu naye. // sU. 20 // liMganA saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra rAjAnA pAMca lige (yinI) nu 4thana re The-"paMca rAyakukuhA paNNatA "tyAha. rAjAnA nIce pramANe pAMca ciha kahyAM che-(1) khaga (talavAra) (2) chatra, (3) bhu48, (4) pAna ( 52maaN-bhaalii|) mane (5) mAlavyasana (yAbha2). // sU. 21 // zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u0 1sU022 parISahasahananirUpaNam rubhai vA chaviccheyaM karei vA, pamAraM vA nei uddavei vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA acchiMdai vA vicchidai vA bhiMdai vA avaharai vA 1 // akkhAiTe khalu ayaM purise, teNaM me esa purise akosai vA taheba jAva avaharai vA // mamaM ca NaM tabbhavaveyaNije kamme udiNNe bhavai, teNa me esa purise akosai vA jAva avaharai vA 3 // mamaM ca NaM sammaM asahamANassa akkhamamANassa atitikkhamANassa aNahiyAsamANassa kiM manne kajai 1, egaMtaso me pAve kamme kajai 4 // mamaM ca NaM samma sahamANasta jAva ahiyAsemANassa kiM manne kajai ?, egaMtaso me nijarA kajjai 5 / icceehiM paMcahi ThANehiM chaumatthe udiNNe parIsahovasagge sammaM sahejA jAva ahiyaasejjaa| paMcahiM ThANehiM kevalI udiNNe parIsahovasagge sammaM sahejA jAva ahiyAsejjA, taM jahA-khittacitte khalu ayaM purise, teNa me esa purise akosai vA taheva jAva avaharai vA / dittacitte khallu ayaM purise, teNa me esa purise jAva avaharai vA 2 // jakkhAiTe khalu ayaM purise, teNa me ela purise jAva avaharai vA 3 // mamaM ca NaM tabbhavaveyaNijje kamme uiNNe bhavai, teNa me esa purise jAva avaharai vAmamaMca NaM samma sahamANaM khamamANaM titikkhamANaM ahiyAsemANaM pAsittAbahave aNNechaumatthAsamaNA NiggaMthA udipaNe udiNNe parIsahovasagge evaM sammaM sahissaMti zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre jAya ahiyAsissaMti 5 / icceehiM paMcahi ThANehiM kevalI uiNNe parIsahovasagge sammaM sahejA jAva ahiyAsejjA // sU0 22 // chAyA--paJcabhiH sthAnaH chamasthaH khalu udIrNAn parISahopasargAn samyak sahate kSamate titikSate adhyAste, tadyathA-udIrNakarmA khalu ayaM unmattakabhUtaH, tena me eSa puruSaH Akrozati vA apahasati vA nizchoTayati vA nirbhartsayati vA badhnAti vA rUNaddhivA chavicchedaM karoti vA pramAraM vA nayati upadravayati vA vastraM yA patadgrahaM yA kambalaM yA pAdaproJchanaM vA Acchinatti vA vicchinatti vA bhinatti bA apaharati vA 1 / yakSAviSTaH khalu ayaM puruSaH tena me eSa puruSaH Akrozati vA tathaiva yAvadapaharati vA 2 / mama ca khalu tadbhavavedanIyaM karma udIrNa bhavati tena me eSa puruSaH Akrozati vA yAvat apaharati vA 3 / mama ca khalu samyaka asahamAnastha akSamamANasya atitikSamANasya anavAsInasya ki manye kriyate ? ekAntazo mayA pApaM karma kriyate 4 / mama ca khalu samyak sahamAnasya yAvat adhyAsInasya kiM manye kriyate ? ekAntazo mayA nirjarA kriyate 5 / ityetaiH paJcabhiH sthAnaH chamastha udIrNAn parIpahopasargAn samyak sahate yAvat adhyAste / paJcabhiH sthAnaH kevalI udIrNAn parISahopasargAn samyak sahate yAvadadhyAste, tadyathAliptacittaH khalu ayaM puruSaH tena me eSa puruSa Akrozati bA tathaiva yAvat apaharati vA 1 / dRptacittaH khalu ayaM puruSaH tena meM eSa puruSo yAvat apaharati vA 2 / yakSAviSTaH khalu ayaM puruSaH, tena me eSa puruSo yAvat apaharati vA 3 / mama ca khalu tadbhavavedanIyaM karma udIrNa bhavati, tena me eSa puruSo yAvat apaharati yA 4 / mAM ca khallu samyaka sahamAnaM kSamamANaM titikSamANam adhyAsInaM dRSTvA bahavo'nye chaasthAH zramaNA nirgranthA udIrNAn udIrNAn parISadopasargAn evaM samyak sahiSyante yAvadadhyAsiSyante 5 / ityeteH paJcabhiH sthAnaH kevalI udIrNAn parIpahopasargAn samyak sahate yAvat adhyAste // sU0 22 // ina cihnIMvAle rAjA hote haiM, aura ye ikSvAku Adi kuloMmeM janma vAle hote haiM, inameMse jisa kisIne dIkSA gRhItakI hotI hai, vaha sarAga hotA huA bhI sattva zaktikI adhikatAse jina vastuoMkA avalambana karake parISaha Adiko sahatA hai, unakA aba sUtrakAra uparyukta cihnovALA rAjAo hoya che. teo IslAmu Adi kuLamAM utpanna thayelA hoya che. temanAmAMthI je keIe dIkSA grahaNa karI hoya che te sarAga hovA chatAM paNa sarva zaktinI adhikatAne lIdhe je vastuonuM zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkAsthA05u0 1 sU022 parISahasahananirUpaNam TIkA-paMcahi ThANehiM ' ityAdi chadmasthA-chAdayati jJAnAdiguNamAtmana iti chamaH jJAnAvaraNadarzanAvaraNamoha. nIyAntarAyAtmakaM ghAtikarmacatuSTayaM, tatra tiSThatIti chadmastha:-sakaSAya ityarthaH / sa paJcabhiH sthAnaH udIrNAn udayaM prAptAn parISahopasargAn pari=samantAt svahetubhirudIritA mokSamArgApraskhalananirjarArtha sAdhvAdibhiH sahyante ye te parIpahAbhUtAdi janitAH pIDAH, upasRjyante-kSipyante-pAtyante prANino dharmA. dibhyo yaiste upasargAH devAdikRtopadravarUpAH, ubhayordvandvaH tAn samyak-kaSAyodayanirodhAdinA sahate-yodho yodhamiva nirbhIkatayA'vicalaH san sahate, kSamate= kSamAvalena sahate, titikSate adainyena sahate, tathA-adhyAste-parISahopasargeSu samApteSu adhikAdhikyena Aste-tiSThati na tu tataH prcltiiti| tadyathAkathana karate haiM-'paMcahiM ThANehiM chaumatthe NaM udiNNe' ityAdi sUtra 22 // TIkArtha-AtmAke jJAnAdika guNoMkA jo chAdana-AvaraNa kare usakA nAma chadma hai, aisA yaha chadma jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya ina cAra ghAtiyA karmo rUpa hotA hai, isa chadmameM jo rahatA hai, isa chadmavAlA jo hotA hai, vaha chadmastha hai, kaSAya sahita jIva chadmastha hotA hai / yaha chamastha udita hue parISahoM ko evaM upa. sargoM ko acchI taraha se sahatA hai, kSamA dhAraNa karake sahatA hai, dInatA rahita ho karake sahatA hai / jaise 2 ye Ate haiM vaise 2 vaha dRDhatA ke sAtha unakA avicalita bhAvase sAmanA karatA hai| isameM ye pAMca kAraNa haiM, inameM pahilA kAraNa isa prakArase haiavalaMbana karIne parISaha Adine sahana kare che, te vastuonuM (te avalaMbananA kAraNenuM have sUtrakAra kathana kare che- "paMca hi ThANehi chaumatthe NaM udiNe" tyAha TIkAryuM-AtmAnA jJAnAdika guNonuM je chAdana (AvaraNa) kare tenuM nAma cha% che. jJAnAvaraNIya, dazanAvaraNIya, mehanIya ane attarAya, A cAra ghAtiyA karmarUpa ja te cha% hoya che. A chadmamAM je rahe che-eTale ke je jIve A cha% (AvaraNa) vALA hoya che, temane chadmastha kahe che. kaSAyayukta jIvane chavastha kahevAya che. je parISaha ane upasargo AvI paDe che temane chadmastha jIva sArI rIte sahana kare che, samatAbhAvapUrvaka temane sahana kare che, dInabhAvane tyAga karIne temane sahana kare che, ane je je parISaha ane upasargo AvI paDe tene avicalAve (daDhatApUrvaka) sAmane kare che, evuM sthA0-75 zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 sthAnAGgasUtre tAni sthAnAni yathA-ayaM saMmukhasthitaupadravakartA puruSaH khalu-nizcayena udIrNakarmA-udIrNam-udayAvalikAyAM praviSTaM karma yasya saH-uditamithyAtvamohanIyAdikarmA, unmattakabhUtaH-unmattakA madirAdinA kSiptacittaH sa iva saeba vA cAsti; tena hetunA eSa puruSo me-mAm , sambandhasAmAnye SaSThI, Akrozati-gAlyAdikaMdadAti, vA-athavA apahasati-upahAsaM karoti, nizchoTathati-mama hastAdito vastrapAtrAdikaM balAd viyojayati vA, nirbhasayati durvacanaistarjayati bA, badhnAtirajjyAdinA bandhayuktaM karoti vA, ruNadvi-kArAgArAdau mama nirodhaM karoti vA, chaviccheda-cha veH zarIrAvayavasya hastAdeH cheda karttanaM karoti vA, pramAraM-mUrchA. vizeSaM maraNasthAnaM vA nayati-prApayati vA, upadravayati-upadravaM karoti vA, tathA___ "udiNNakamme khalu ayaM purise ammattagabhUe" ityAdi yahAM udIrNa zabda se jo karma udayAvalikA meM praviSTa ho gayA hai, aisA vaha karma udIrNa kahA gayA hai / jisakA mithyAtva mohanIyAdi karma udyAvasthAcAlA ho rahA hai, aura isIse jo madirAdikake sevana se vikSipta cittavAle ke jaisA banA huA hai / aisA koI puruSa yadi mere liye gAlI Adi detA hai, athavA merI haMsI karatA hai, athavA mere hAtha meM se vastra pAtra Adiko balAtkArase chuDAtAhai,yA mujhe durvacanoMse tarjita karatA hai yA rassI Adise bAMdhatA hai yA kArAgAra AdimeM mujhe banda kara detA hai, athavA mere zarIra ke avayava rUpa hasta AdikA chedana karatA hai, yA mujhe mUrchita kara detA hai, yA mujhe maraNa sthAnapara le jAkara paTaka detA hai / athavA nahIM karane yogya upadrava mere Upara karatA hai| nIcenA pAMca kAraNene lIdhe bane che. temAM paheluM kAraNa A pramANe che- " udiNNakamme khalu ayaM purise ammattagabhUe " tyA ahIM "udIrNa " pada dvArA udayAvalikAmAM praviSTa thaI gayelA kamarane grahaNa karavAmAM AvyuM che. " jenuM mithyAtva mehanIya Adi karma udayAvasthAmAM praviNa thaI cukayuM che, ane te kAraNe madirAnuM sevana karanAra vyaktinA jevuM jenuM citta vikSipta thaI cukyuM che, e puruSa je mane gALo de, mArI majAka uDAve, mArI pAsethI vasa, pAtra Adi vastune parANe paDAvI le, athavA mArI sAme durvacane prayoga kare, mane doraDA Adi vaDe bAMdhe, mane kArAgAra AdimAM pUrI de, athavA hAtha Adi zarIranA avayavane chedI nAkhe, athavA mane mUcchita karI nAkhe, athavA mane maraNane zaraNe pahoMcADI de, athavA na karavA gya upadra karIne mane herAna karavAno prayatna kare, zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u01 sU022 parISahasahananirUpaNam 555 vastraM-colapaTTAdikaM vA. patadgraha-pAtraM vA, kambalaM vA, pAdapoJchanaM pAdaparimAjanArtha sAdhUpakaraNarUpaM vastrakhaNDaM vA Acchinatti balAdAdatte vA, vicchinatti vicchinnaM vA karoti, bhinatti pAtrAdikaM sphoTayati, vastrAdikaM sphATayati vA, vastra-colapaTTaka Adiko pAtroM ko kambala ko evaM pAdaproJchana pairoM ko poMchane ke liye sAdhanamUta sAdhuke upakaraNarUpa vastrakhaNDako balAtkAra se chuDAtA hai, unheM phADa detA hai, yA naSTabhraSTa kara detA hai, pAtrAdikako phoDa DAlatA hai yA curA letA hai, to aise upasargoM ko aura parISahoM ko mujhe samatAbhAva pUrvaka sahana karanA cAhiye / apane kartavya se isa sthitimeM vicalita nahIM honA cAhiye / isa prakArakI dRDha dhAraNA se jo upasarga aura parISahoM ko sahana karatA hai| aisA vaha sAdhu gRhIta mokSamArga se vicalita nahIM hotA hai / aMgIkAra kiye hue dharma mArgameM sthira rahane aura karmabandhanoM ke vinAzArtha jo sthiti samabhAva pUrvaka sahana karane yogyahai, use parISaha kahatehaiM, evaM devAdikRta upadravoM ko upasarga kahatehaiM / tAtparya kahane kA yahahai ki chadmastha mokSAbhilASI munijanoMkA upasarga evaM parISahoM ko isaliye acchI tarahase sahana karanA cAhiye ki ve samajhadAra prANiyoM dvArA udIrita nahIM kiye jAte haiM, kintu ajJAnI prANiyoM dvArA ki jo mithyAtva mohanIyAdi karmake udaya cala paTTaka Adine, pAtrone, pAdachana (paga lUchavA mATenA sAdhunA upakaraNa rUpa vaakhaMDa) Adine baLajabarIthI paDAvI le che, tene phADI nAkhe che, naSTa-bhraSTa karI nAkhe che athavA pAtrone phADI nAkhe che, mArA upakaraNone corI jAya, te mAre evAM upasargo ane parISahene samabhAvapUrvaka sahana karavA joIe. tene kAraNe mAre mArA kartavya mArgamAMthI vicalita thavuM joIe nahIM," A prakAranA daDha mane khaLapUrvaka je sAdhu upasarga ane parISahene sahana kare che, te sAdhu gRhIta mokSamArgethI vicalita thato nathI, te te pite aMgIkAra karelA dharmamArgamAM sthira rahe che. kamabandhanenA vinAzane mATe je sthiti samabhAvapUrvaka sahana karavA cagya che, tene parISaha kahe che ane devAdikRta upadravane upasarga kahe che. A kathanane bhAvArtha e che ke-chaghastha muni upasargo ane parISahene samabhAvapUrvaka e kAraNe sahana kare che ke te evuM samaje ke A upasargo ane parISahe samajadAra jIva dvArA utpanna karAtAM nathI, paNa ajJAnI cho zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre apaharati corayati vA / iti prathama sthAnam 1 / tathA-yakSAviSTaH-yakSeNa devavi. zeSeNa AviSTo'dhiSThitA'yaM puruSaH, tena hetunA'yaM puruSo me mAm Akrozati vetyAdi / arthaH pUrvavodhyaH / iti dvitIyaM sthAnam 21 tathA-mama ca khalu ke vazavartI ho rahe haiM, utpanna kiye jAte haiM, ataH ve roSa ke kAraNa nahIM haiM yaha prathama kAraNahai 1 / dvitIya kAraNa isa prakArasehai" yakSAviSTaH khalu ayaM puruSaH tena me eSa puruSaH Akrozati" ityAdi yaha puruSa yakSa se devavizeSa se adhiSThita ho rahA hai, isa kAraNa yaha mere prati Akroza kara rahA hai, mujhe gAlI Adi de rahA hai, merI haMsI kara rahA hai, ityAdi saba kathana yahAM para bhI kaha lenA caahiye| ataH mujhe isake dvArA kiye upadravoM kA yA parISahoM ko zAntipUrvaka acchI taraha se sahana karanA cAhiye / aise vicAra se unheM sahana karatA hai, usake prati vaha kaSAya nahIM karatA hai, kSamAbala se unakA sAmanA karatA hai, unake Ane para vaha apanI dInatA prakaTa nahIM karatA hai, pratyuta eka vIra ke samAna vaha unako sahana karatA hai, aisA yaha dvitIya kAraNa hai| isa dvitIya kAraNa meM kevala yahI pradarzita kiyA gayA hai / parISahAdi pradAtA apane svabhAva meM nahIM hai, kyoMki vaha kisI yakSake Aveza se AkrAnta ho rahA hai / dvArA ja utpanna thAya che. ajJAnI jIvo mithyAtva, mehanIya Adi karmonA udayanA kAraNe A upasargo ane parISahe utpanna karatA hoya che. tethI teo reSa karavAne pAtra nathI paNa dayA khAvAne pAtra che. bhAnu 2 mA prabhArI cha-" yakSAviSTaH khalu ayaM puruSaH tena me eSa puruSa Akozati" tyAli-te sAdhunA bhanamA savA vicaardhaa2|| yAve che ke A puruSa yakSa vaDe adhiSThita thaI rahyo che, eTale ke kaI yakSa tenA zarIramAM praveza karIne tenA dvArA upasargo karAvI rahyA che. te kAraNe ja te mArA pratye keAdha karI rahyo che, mane gALe daI rahyo che, mArI majAka karI rahyo che, vagere kathana ahIM paNa AgaLa mujaba ja samajavuM. tethI A prakAranA parISaha ane upasargo mAre zAntipUrvaka sahana karavA joIe. A prakAranI vicAradhArAthI prerAIne te temane samabhAvapUrvaka sahana kare che ane upasarga karanAra pratye te krodha karatuM nathI, dainyabhAva prakaTa karato nathI; parantu kSamAbhAvapUrvaka eka vIranI jema te parISaha ane upasargono aDagatApUrvaka sAmano kare che. A bIjA kAraNamAM e prakaTa karavAmAM AvyuM che ke parISaha Adi utpanna karanAra vyaktinA zarIramAM yakSano praveza thavAne kAraNe te pitAnA mULa svabhAvane gumAvI beThI hoya che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA05 u01 sU022 parISahasahananirUpaNam 597 tadbhavavedanIyaM-tena bhavena-mAnuSya keNa janmanA vedhate anubhUyate yattat karma-pUrvopArjitaM karma udIrNam-udyAvalikAM praviSTaM bhavati, tena hetunA ayaM puruSo me AkrozatItyAdi / iti tRtIya sthAnam / etatpuruSakRtAkrozanAdikam samyaka asahamAnasya akSamamANasya atitikSamANasya anadhyAsInasya ca mama khalu, 'manye' tRtIya kAraNa-mama ca khalu tadbhavavedanIyaM karma udIrNa bhavati tena me" ityAdi--aisA hai ki parISahAdi sahana karanevAlA sAdhaka aisA vicAratA hai ki-maiMne pUrvajanmameM aise hI karma kiye haiM ki jinakA vedana mujhe isa prApta manuSya bhavameM karanA yogya hai / ataH vahI karma mere isa samaya udyameM A rahA hai, isa kAraNa yaha puruSa mujhe gAlI Adi de rahA hai, mero haMsI Adi kara rahA hai| aisA vicAra kara vaha parISaha aura upasargoM ko sahana karatA hai / cauthA kAraNa isa prakAra hai--" mamaca khalu samyak asahamAnasya akSamamANasya atitikSamANasya anadhyAsInasya" ityAdi-vaha mokSAbhilASi sAdhu upasargAdikake Ane para aisA vicAra karatAhai ki maiM yadi ina puruSa kRta Akroza AdikoMko jo acche prakAra se nahIM sahatA hUM, kSamA dhAraNa nahIM karatA hUM, dInatA pradarzita karatA hUM aura apane kartavya pathase vicalita hotA hUM to mujhe ekAntataH pApa kA upArjana zrI 2]-" mama ca khalu tadbhavavedanIya karma udINaM bhavati tena me" ItyAdi--upasarga Adi sahana karanAra te sAdhaka evo vicAra kare che ke meM pUrvabhavamAM evA karmo karyA che ke jemanuM vedana mAre A prApta manuSya bhavamAM karavA cogya che. mArA te karmo A bhavamAM A samaye udayamAM AvI rahyAM che. tethI ja A puruSa mane gALe Adi daI rahyo che ane mArI majAka uDAvI rahyo che." A pramANe vicAra karIne te parISaha ane upasargone sahana karI le che. yAthu 4124-" mama ca khalu samyak asahamAnasya akSamamANasya atitikSamANasya anadhyAsInasya " tyA-5 mA sana 42vAno prs| Ave tyAre te sAdhaka sAdhu evo vicAra kare che ke "je huM A vyakti dvArA prakaTa karAte krodha Adi samatApUrvaka sahana nahIM karuM, kSamA dhAraNa nahI karUM, dInatA prakaTa karIza ane mArA kartavyamArgethI calAyamAna thaIza, to bhAre mentata: pArnu pAna 2 54. " mI " manye " mA zrI sthAnAMgasatra:03 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % E sthAnAgapatre iti nipAto vitarke, kiM kriyate-sampadyate ?, itthaM vitarkaNAyAM vinizcayArthamAhaekAntazaH nizcayena mayA pApaM karmakriyate-upAya'te / iti caturtha sthAnam 41 pUrvavaiparItyenAha-etatpuruSakRtAkrozanAdikaM samyak sahamAnasya kSamamANasya titikSamANasya adhyAsInasya ca mama-prayA khalu manye kiM kriyate ?, ekAntazo mayA nirjarA kriyate-mama nirjarA bhavatItyarthaH / iti paJcamaM sthAnam 5 / ityetaiH pazcamiH sthAnaH chadmastha udIrNAn parISahopasargAn samyak sahate yAvat adhyAste iti nigamanam / sampati kevalI tIrthaMkaragaNadharAdiH yaiH sthAnaH udIrNAn parISahopasargAn samyaka sahate yAvadadhyAste tAni paJca sthAnAni prAha-tadyathA-kSiptacittA= hogaa| yahAM " manye " yaha vitarka meM nipAta hai, aise vicAra se bhI vaha Agata parISahAdikoM ko acchI tarahase sahatA hai| pAMcavAM kAraNa aisA hai-" mama ca khalu samyak sahamAnasya yAvat adhyAsInasya" ityAdi--vaha puruSa aisA vicAratA hai ki yadi maiM ina puruSoM Adi dvArA kRta upasarga AdikoM ko acchI taraha se sahana kara letA hUM, yAvat apane kartavya karma se vicalita nahIM hotA hUM, avicalita banA rahatA hUM, to yaha bAta nizcita hai ki mere karmoM kI ekAntataH nirjarA hogii| isa prakArake ye pAMca sthAna haiM, ina pAMca kAraNoM ko lekara chadmastha saMyata udIrNa parISaha aura upasargoM ko samyaka prakAra sahana karatA hai, yAvat unase apane gRhIta mArgase vicalita nahIM hotA hai| ___ aba sUtrakAra una sthAnoM ko prakaTa karate haiM, ki jina sthAnoM ko lekara tIrthaMkara aura gaNadhara Adi udIrNa parISahoM ko aura upasargoM pada A prakArano vitI prakaTa kare che. A prakAranA tenA vitakane lIdhe paNa te parISaha ane upasargone aDagatAthI sahana kare che. pAMcabhuM // 27 -" mama ca khalu samyak sahamAnassa yAvat adhyAsInasya " I-yAdite sAdhaka sAdhu e vicAra kare che ke-"je A puruSa Adi dvArA utpanna karAyelA upasarga Adine huM samabhAvapUrvaka sahana karIza, mArAM kartavya mArgamAM (saMyama mArgamAM) daDhatApUrvaka AgaLa vadhIza, to e vAta te nizcita ja che ke mArA karmonI ekAntataH nija rA thaze. A prakAranA vicArathI prerita thaIne paNa te parISaha tathA upasargone sahana kare che, dIna. bhAvane tyAga karIne samabhAvapUrvaka temane sahana kare che ane saMyama pathe dRDhatApUrvaka AgaLa vadhe che. ne sthaan| (101) ne sIdhe tIrtha re| bhane / Gly parI. paho tathA upasargone sArI rIte sahana kare che, te sthAnanuM have sUtrakAra zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU022 parISahasahananirUpaNam 599 putrakalAdizokena vinaSTacittatvena unmatta eva eSa puruSaH, tena eSa puruSo meAkrozatItyAdi / iti prathamaM sthAnam 1 / tathA-dRptacittaH-dRpta-dapayuktam-ahaGkArayuktaM cittaM yasya saH, putrajanmAdinA uddhacittatayA unmatta eSa eva puruSaH, tena hetunA eSa puruSo me AkrozatItyAdi / iti dvitIyaM sthAnam 2 / tRtIyaM caturtha ca sthAnadvayaM vyAkhyAtaprAyam / tathA-etatpuruSakRtAkrozanAdikaM samyaha ko acchI tarahase sahana karate haiM, yAvat apane mArga se vicalita nahIM hote haiM, aise ye sthAna bhI pAMca haiM, jo isa prakAra se hai "kSiptacittaH khalu ayaM puruSaH tena me eSa puruSaH Akrozati tathaiva apaharati vA" upasargAdika ke kiye jAne para ve aisA vicAra karate haiM-putra kalatra Adi ke zoka se vinaSTa cittavAlA hone se yaha puruSa kSipta cittavAlA ho gayA hai / ataH yaha puruSa unmatta hI hai, isa kAraNa yaha puruSa mere prati AkrozAdi rUpase vyavahAra kara rahA hai, yaha prathama sthAna hai| dvitIya sthAna aisA hai ki " dRptacittaH" ityAdi-- . yaha upasargAdi karanevAlA manuSya ahaGkArayukta cittavAlA hai, athavA putra janmAdise uddhRta cittavAlA hai, isaliye yaha unmattahI hai, isa kAraNa yaha mere prati upasargAdi kara rahAhai, tRtIya sthAna isa prakArase hai, parISahAdi sahanevAle tIrthakara Adi aisA vicArate haiM, ki maiMne pUrvajanmameM aisehI karma kiye haiM, ki jinakA vedana mujhe isa prApta manuSya kathana kare che. te sthAne paNa pAMca che. paheluM kAraNa nIce pramANe che - "kSiptacittaH khalu ayaM puruSaH tena me eSa puruSaH Akrozati tathaiva apaharati vA " 5 mA vAmAM bhAva tyAre tasA savA vicAra kare che ke "putra, patnI AdinA zakane kAraNe A mANasanI buddhi bhamI gaI che-te magaja para kAbU gumAvI beThe che. tethI te puruSa unmana ja che. te kAraNe te mArI sAthe A prakArane Adeza karavA rUpa, gALe devA rUpa vagere vyavahAra karI rahyo che. " bhAI 4 / 29-" ptacittaH " tyA. tayA viyA2 42 cha? " // upasarga Adi karanAra manuSya ahaMkArayukta cittavALe che. athavA putra janmAdine kAraNe uddhata cittavALa banI gayA che, tethI te unmatta ja che. te kAraNe ja te mane upasargAdi dvArA herAna karI rahyo che." trIju kAraNa-parISahAdi sahana karanAra tIrthakara athavA gaNadhara evo vicAra kare che ke pUrvajanmamAM meM je karmo karyA che, te A bhavamAM atyAre udayamAM AvI rahyAM che. tethI ja A puruSa mane gALe daI rahyo che, mArI zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 sthAnAGgasUtre sahamAnaM kSamamANaM titikSamANam adhyAsInaM ca khalu mAM dRSTA anye'pi bahavazcha sthAH zramaNA nigranthAH mamAnukaraNaM kRtvA bhUyo bhUya udayAvasthAM prAptAna parI. pahopasargAn evam anena prakAreNa-yathA mayA te sAnte tathaiva sahiSyante yAvat adhyAsiSyante / ayaM bhAvaH-sAdhAraNA janA uttamAnuyAyina evaM pAyo bhavanti, bhavameM karanA yogya hai, ataH vahI karma mere isa samaya udayameM A rahA hai, merI ha~sI Adi kara rahA hai, aisA vicAra kara vaha parISaha aura upasargoM ko sahana karatA hai / cauthA kAraNa isa prakArase hai - vaha sAdhu upasargAdikake Ane para aisA vicAra karatA hai, ki maiM yadi ina puruSakRta Akroza AdikoMko jo acchI tarahase nahIM sahatA hU~ kSamA dhAraNa nahIM karatA hU~ dInatA pradarzita karatA hU~ aura apane kartavya pathase vicalita hotA hU~ to mujhe ekAntata; pApakA upArjana hogaa| pAMcavAM sthAna aisA hai, ki ve vicArate haiM, yaha puruSa jo hamAre prati upasargAdi kara rahA hai, inheM samyaka rItise sahana karate hue kSamAbhAvapUrvaka sahana karate hue dIna bhAvarahita hokara sahana karate hue evaM apane mArgase vicalita na hokara sahana karate hue mujhe dekhakara aura bhI anya anya aneka chadmasthajana merA anukaraNa karake bAra 2 udayAvasthA prApta parISaha aura upasargo ko merI tarahasehI sahana kareMge yAvat apane mArgase vicalita nahIM hoMge isakA bhAva aisA hai, sAdhA hAMsI uDADI rahyo che." tethI te upasarnAdikene te sahana kare che. zuM kAraNa A pramANe che-te upasargodi sahana karanAra sAdhu pitAnA manamAM e vicAra kare che ke " je huM A puruSakRta Akroza Adine sArI rIte sahana nahIM karuM, kSamA dhAraNa nahIM karU. dInatA prakaTa karIza, ane mArA kartavya mArgamAMthI vicalita thaIza, te mAre ekAntataH pApanuM upArjana thaze." pAMcamuM kAraNa A pramANe che-te e vicAra kare che ke " A puruSa mane je parISaha ane upasargo pahoMcADI rahyuM che te upasargo ane parISahAne samabhAvapUrvaka sahana karavAthI, kSamAbhAvapUrvaka sahana karavAthI, dainyabhAvanA tyAgapUrvaka sahana karavAthI ane saMyamanA mArgethI calAyamAna thayA vinA sahana karavAthI, anya sAdhuo para paNa sAro dAkhale besaze, anya aneka chaghastha sAdhuo paNa mAruM anukaraNa karIne vAraMvAra udayAvasthAmAM AvatA parISahe ane upasargone mArI jema ja sahana karaze, ItyAdi samasta prata kathana ahIM grahaNa thavuM joIe. "teo potAnA saMyama mArgathI zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA85 u01 sU022 parISahasananirUpaNam ata evaM-uttamapuruSAH pratikatuM samarthA api nIcakRtapariSahopasargAn pratikartu nodyatante / yadi te pratIkAraparAyaNA bhaveyustadA tadanuyAyino'pyevaM kuryuH, tatastadanuyAyino'nantakAlaM yAvat saMsArAvarte nimajjeyuH / teSAmuddhArArthameva karuNAparAyaNAH kevalino ajJAnikRtApakArAn sahante, tA~stathA sahamAnAn dRSTvA chamasthA api sahante / ukta ca___" jo uttamehi maggo, pahao so dukkaro na sesaann| Ayariyammi jayaMte, tayaNucarA keNa sIejjA ? // 1 // " chAyA-ya uttama mArgaH mahataH sa duSkaro na zeSANAm / AcArye yatamAne tadanucarAH kena sIdeyuH ? // iti / raNa manuSya uttamajanoMkA prAyaH anukaraNa karanevAle hote haiM, uttama puruSa yadyapi pratikAra karane kI zaktivAle hote haiM, phira bhI ve nIcajana kRta parISaha aura upasagauMkA pratIkAra karane ke liye udyata nahIM hote haiM, yadi ve pratikAra karanemeM kaTivaddha hone lageM to phira jo unake anuyAyIjana haiM ve bhI isI prakArase karane lagege to phira unake anu. yAyiyoMkA anaMnta saMsAra sAnta kaise ho sakegA anantakAla takahI ve isa saMsArarUpI bhavarameM DUbe raheMge, ataH inakA uddhAra ho isa abhiprAyasehI kRpAparAyaNa kevalI ajJAnIjana kRta apakAroMko sahana karate haiM, aura unheM sahana karate hue dekhakara chamasthajana bhI unheM sahana karate haiN| kahA bhI hai___"jo uttamehi maggo pahao" ityaadi| isa gAthAkA pUrvakti calAyamAna nahIM thAya " A kathana paryanta samasta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. A kathanano bhAvArtha e che ke sAmAnya manuSya sAmAnya rIte uttamajanenuM anukaraNa karanArA hoya che. uttama puruSo je ke pratikAra karavAne samartha hoya che, chatAM paNa teo nIce puruSa dvArA karAtA parISahe ane upasargone pratikAra karavA prayatna karatA nathI. je teo temane pratikAra karavA mAMDe, to temanA anuyAyIo paNa e ja pramANe karavA lAgI jAya. jo teo e pramANe vartatA thaI jAya, te temane saMsAra paNa kevI rIte sAnta (antayukta) banI zake che evuM karanArane te anaMtakALa paryata saMsAra rUpI vamaLamAM DUbakIo khAdhA ja karavI paDe. tethI temane uddhAra karavAmAM AvatA apakArone sahana karyA kare che, ane temane te sahana karatA joIne chavasthajano paNa temane sahana kare che. kahyuM paNa che ke " jo uttamehi mAMgo pahao" tyAdi- gAthAna mA 52 Bal sthA0-76 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 sthAnAGgasUtre ityetaiH paJcabhiH sthAnaH kevalI uditAn parISahopasargAn samyak sahate yAvat adhyAste / iti // mU0 22 // samprati mithyAdRSTi samyagdRSTayorekaikamAzritya hetoH paJcavidhatvaM, chamasthake. valinoH pratyekamAzritya ahetozca paJcavidhatvamAha mUlam-paMca heU paNNattA, taM jahA-heDaM na jANai, 1 heDaM Na pAsai, 2 heuM Na bujjhai 3, heDaM NAbhigacchai 4, heDaM annANamaraNaM marai 1 // paMca heU paNNattA, taM jahA-heuNA Na jANai jAva heuNA aNNANamaraNaM marai / paMca heU paNNattA, taM jahA-heuM jANai jAva heuM chaumatthamaraNaM marai / paMca heU paNNattA, taM jahA-heuNA jANai jAva heuNA chaumatthamaraNaM marai / paMca aheU paNNattA, taM jahA-aheDaM Na jANai jAva aheuM chaumatthamaraNaM marai / paMca aheU paNNattA, taM jahA-aheuNA na jANai jAva aheuNA chaumatthamaraNaM mri| paMca aheU paNNattA, taM jahA-aheDaM jANai jAva aheDaM kevalimaraNaM marai / aheuNA jANai jAva aheuNA kevalimaraNaM marai / kevalissa NaM paMca aNuttarA paNNattA, ta jahA-aNuttare jaisAhI bhAvahai, isa tarahake vicArase tIrtha kara bhagavAn udita parISahoM aura upasargoM ko acchI tarahase sahate haiM, yAvat sahate hue apane mArgase vicalita nahIM hote haiM-pratyuta inake Ane para aura adhika dRDhatAke sAtha apane gRhIta mArga para aTalahI bane rahate haiM // sU0 22 // pramANe ja che. A prakAranA vicArathI prerita thaIne kevalI bhagavAna udIta parISaha ane upasargone sArI rIte sahana kare che, (yAvatuM) teo parISahe AvI paDe tyAre pitAnA mArgethI vicalita thatA nathI, paraMtu parISa tathA upasargone daDhatApUrvaka sAmane karIne pite grahaNa karelA ja mAge aDagatA pUrvaka AgaLa vadhe che. je sU. 22 che zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA05 u01 2023 hetvahetvAH svarUpanirUpaNam 603 NANe 1, aNuttare daMsaNe 2, aNuttare caritte, 3 aNuttare tave 4, aNuttare vIrie 5 // sU0 23 // __ chAyA-paJca hetavaH prajJaptAH tadyathA-hetuM na jAnAti 1, hetuM na pazyati 2, hetuM na budhyate 3, hetuM nAbhigacchati 4, hetumajJAnamaraNaM mriyate 5 / paJca hetavaH prajJaptAH, tadyathA-hetunA na jAnAti, yAvat hetunA ajJAnamaraNaM mriyate / paJca hetavaH prajJaptAH, tadyathA-hetu jAnAti yAvat hetuM chadmasthamaraNaM mriyate / paJca hetavaH prajJaptAH, tadyathA-hetunA jAnAti yAvat hetunA chamasthamaraNaM mriyate / paJca ahetavaH prajJaptAH, tadyathA-ahetuM na jAnAti yAvat ahetuM chadmasthamaraNaM mriyate / paJca ahetavaH prajJaptAH, tadyathA-ahetunA na jAnAti yAvat ahetunA chaasthamaraNaM mriyate / pazca ahetavaH prajJaptAH, tayathA ahetuM jAnAti yAvat ahetuM kevalimaraNaM mriyate / pazca ahetavaH prajJaptAH, tadyathA-ahetunA jAnAti yAvat ahetunA kevalimaraNaM mriyate / kevalinaH paJca anuttarANi prajJaptAni, tadyathA-anuttaraM jJAnam 1, anuttaraM darzanam 2, anuttaraM cAritram 3, anuttaraM tapaH 4, anuttaraM vIyam 5 // 023 // TIkA-'paMca heU' ityAdi hinoti-gamayati pameyarUpamartha, hIyate-gamyate prayeyarUpo'rtho'neneti vA hetuH-ameyasya agnyAdeH kAraNaM sAdhyAvinAbhUtaM dhUmAdirUpaM liGgam , tatra vartamAnAH aba sUtrakAra mithyAdRSTi aura samyagdRSTimeM se eka 2 kA Azraya karake hetumeM pAMca prakAratA aura chadmastha evaM kevalImeM se eka 2 kA Azraya karake ahetumeM pAMca prakAratA kahate haiM-- 'paMca heU paNNattA' ityAdi sUtra 23 // TIkArtha--hetu pAMca kahe gaye haiM, prameyarUpa arthako jo kahatA hai, vaha hetu hai, athavA-prameyarUpa artha jisake dvArA jAnA jAtA hai, vaha hetu hai, aisA hetu apane sAdhya ke sAtha avinAbhAva sambandhavAlA hotA hai, jaise dhUmarUpa hetu apane sAdhya agni ke sAtha avinAbhAva sambandha have sUtrakAra mithyANi ane samyagRSTi, e pratyekanA hetumAM pAMcavidhatAnuM ane chevastha ane kevalInA ahetumAM paNa paMcavidhatAnuM kathana 3re cha. "paMca heU paNNattA" tyAha TakAtha-hetu pAMca kahyA che. prameya rU5 arthane je kahe che te hetu che. athavA prameya rU5 artha jenA dvArA jANI zakAya che, te hetu che. e hetu pitAnA sAdhyanI sAthe avinAbhAva saMbaMdhavALA hoya che. jemake dhUmarUpa hetu pitAnA zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 sthAnAGgasUtre puruSA api tadupayogAnanyatvAd hetavaH te ca paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathAhetu-dhUmAdi na-natraH kutsArthatvAt asamyakU jAnAti-samyaktayA nAvabudhyate / tathA-hetuM na pazyati-dhUmAdimasamyak pazyati / atrApi natra kutsArthaH / evamagre'pibodhyam / hetuM na budhyate asamyak zraddhatte, bodheH zraddhAnaparyAyatvAt / hetuM na samabhigacchati bhavanistaraNakAraNatayA na pApnoti / itthaM mithyASTimapekSya caturvidho heturuktH| atha tadapekSayaiva paJcamaM hetumAha-hetum adhyavasAnAdihetu yuktatvAd hetum ajJAnamaraNaM mriyate-karoti-mithyAdRSTitvenAsamyagjJAnatvAditi vAlA hotA hai, isa liGgameM vartamAna jo puruSa haiM, ve bhI hetuke upayogase abhinna honeke kAraNa heturUpa hote haiM, ye pAMca prakArake hote haiM-jo hetuko nahIM jAnatA hai, arthAt dhUmAdirUpa hetuko jo asamyaka rUpase jAnatA hai, hetuko samyaka rUpase nahIM jAnatA hai 1 / tathA jo hetukodhUmAdirUpa liGgako asamyakrUpase dekhatA hai,2 isI tarahase Age bhI samajhanA cAhiye " hetuM na budhyate " yahAM budh dhAtu zraddhAnArthaka hai, ataH jo hetu para samyaka zraddhA nahIM rakhatA hai,3 " hetuM nAbhigacchati" aura jo hetuko " bhavase yaha pAra karAnevAlA hai" isa rUpase prApta nahIM karatA hai, isa prakArase mithyAdRSTikI apekSAse yaha cAra prakArakA hetu kahA hai, ___ aba usIkI apekSA se pAMcavAM hetu isa prakArase hai-" hetumajJAnamaraNaM mriyate 5" adhyavasAna Adi hetuse yukta hone ke kAraNa jo ajJAnamaraNa karatA hai; mithyAdRSTi honese jo smysAdhya agninI sAthe avinAbhAva saMbaMdhavALe hoya che. A liMgamAM vartamAna je puruSe che teo paNa hetunA upayogathI abhinna hovAne kAraNe heturUpa heya che. te pAMca prakAranA hoya che--(1) je hetune jANatA nathI eTale ke dhUmAdi rUpa hetune je asamyapha rUpe jANe che-hetune samyapha rUpe jANa nathI. (2) je hetune dhUmAdi rU5 liMgane asamyaka rUpe dekhe che, e ja pramANe mA 55 sabhA nasa (3) hetuM na budhyate mI 'sudhU' dhAtu zraddhA thaka che tethI ahIM A pramANe artha thAya che-"je hetupara samyapha zraddhA rAkho nathI, (4) hetu nAbhigacchaMti mane re tune lathI pA2 42|vanA2 33 gaNato nathI. A pramANe midaSTinI apekSAe cAra prakAranA hetuonuM kathana karIne have tenI ja apekSAe pAMcame hetu prakaTa karavAmAM Ave che- " hetumajJAnamaraNaM mriyate " madhyasana mA tuthI yukta pAne ko eTale ke samyagRSTithI rahita hovAne kAraNe je ajJAnAvasthAmAM ja mRtyu zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU023 hetvahetvoH svarUpanirUpaNam mithyASTimapekSyaiva prakArAntareNa punaH paJca hetUnAha-hetavaH paJcavidhAH prajJaptAH, tadyathA-hetunA-dhUmAdinA anumeyamartha na jAnAtimsamyakUtayA nAvagacchati / ekmanye'pi catvAro bhaavniiyaaH| yo hi hetunA asamyagjJAnAdimAn bhavati so'pi hetureva bodhya iti 5 / atha samyagdRSTayapekSayA hetoH paJcavidhatvamAhahetavaH paJcavidhAH prajJaptAH / tadyathA-hetuM-dhUmAdi jAnAti-samyagdRSTitvAta vizepataH samyagavagacchati / hetuM pazyati sAmAnyataH samyagavagacchati / hetu budhyatesamyazraddhatte / hetum abhigacchati-sAdhyasiddhau vyApAraNAt samyak prApnoti / tathA-hetuM chadmasthamaraNaM mriyate-hetuH-adhyavasAnAdimaraNakAraNaM, tadyogAnmaraNamapi hetuH, tam adhyavasAnAdiyuktaM chamasthamaraNaM mriyate-karoti / chadmastho hi samyagdRSTitvAdajJAnamaraNaM na karoti, anumAtRtvAca kevalimaraNaM na karoti / iti gjJAna rahita hokara ajJAnamaraNa ajJAnAvasthAmeM maraNa karatA hai, yaha pAMcavAM hetu hai, ___aba punaH mithyAdRSTikI apekSA karakehI prakArAntarase punaH sUtrakAra pAMca hetuoMkA kathana karate haiM-jo dhUmAdirUpa hetudvArA anumeyarUpa arthako acchI tarahase nahIM jAnatA hai 1 / isI prakArase cAra aura bhI hetu jAnanA cAhiye tathA jo hetudvArA asamyak jJAnAdivAlA hotA hai, vaha bhI hetu hI hai, aisA yaha pAMcavAM hetu hai| samyagdRSTikI apekSA hetukI paMca prakAratA isa prakArase hai-jo samyagdRSTi honese dhUmAdirUpa hetuko vizeSa rUpase acchI taraha jAnatA hai 1, sA. mAnya rUpase jo hetuko acchI tarahase dekhatAhai 2, hetukI samyaka rUpase zraddhA karatA hai 3, sAdhya siddhi meM hetuko acchI tarahase prayukta karatA hai4, aise ye cAra sthAnahaiM, aura adhyavasAna Adise yukta chadmasthamaraNako jo karatA hai, kyoMki chadmastha samyagdRSTi honese ajJAnamaraNa nahIM pAme che, A pAMcame hetu che. have sUtrakAra mithyASTinI apekSAe pAMca hetuonuM anya prakAre kathana kare che-(1) je dhUmAdi rUpa hetu dvArA anumeya rUpa (anumAna karavA rUpa) arthane sArI rIte jANatA nathI. e ja pramANe anya cAra hetuo paNa samajavA joIe tathA je hetu dvArA asamyaka jJAnAdivALe hoya che te paNa hetu ja che, e pAMca hetu che. sabhyaSTinI apekSA utunA pAMya 2 nIya pramANe cha-(1) samyagdaSTi hevAthI dhUmAdi rU5 hetune vizeSa rUpe-sArI rIte jANe che. (2) sAmAnya rUpe je hetune sArI rIte dekhe che. (3) je hetunI samyaka rUpe zraddhA are che, (4) sAdhya sidvamA tune sArI rAta prayuta 42 che. (5) madhya. vasAna AdithI yukta chadmasthamaraNa je prApta kare che, kAraNa ke chadmastha samya zrI.sthAnAMgasUtra:03 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre saSTAzritya paJca hetavo bodhyAH / tAnevAzritya punaH prakArAntareNa paJca hetunAha - hetunA - anumAnotpAdakena dhUmAdinA liGgena anumeyamarthaM vahanyAdikaM jAnAti = vizeSataH samyagavagacchati / evaM pazyati, budhyate, abhigacchati, iti sthAnatrayamapi bodhyam / tathA - akevalitvAd hetunA=adhyavasAnAdinA chadmasthamaraNaM mriyate iti paJcamaM sthAnam 5 / itthamasamyagdRSTIn samyagdRSTacAzritya hetu. ruktaH, atha samyagdRSTInAzritya ahetUnAha - ' paMca aheU ' ityAdi / ahetavaH - hetuH = anumAnotpAdako dhUmAdiH, sa yatra nAsti tAdRzo vodho'hetuH pratyakSabodha ityarthaH / tatropayuktA api ahetavaH, te paJcavidhAH prajJatAH / tAnevAha - 'aheu' ' karatA hai, tathA anumAtA honese kevalI maraNa nahIM karatA hai, vaha pAMcavAM sthAna hai| samyagdRSTikI apekSA puna: prakArAntarase hetu isa prakAra se bhI pAMca haiM - jo anumAnake utpAdaka dhUmAdiliGgase bahi AdirUpa anumeya arthako vizeSarUpase acchI taraha se jAnatA hai1, eka vaha hetu hai, isI prakAra se jo sAmAnyarUpa se jAnatA hai 2, acchI taraha se usa para zraddhA karatA hai, aura sAdhyasiddhimeM usakA acchI tarahase vyApAra upayoga karatA hai 4, tathA akevalI hone se jo adhyavasAna Adi kAraNa se chadmastha maraNa karatA hai4, aise e cAra sthAna haiM, isa tarahase asamyakdRSTi aura samyagdRSTiko Azrita karake ye pAMca hetu kahe gaye haiM, aba samyagdRSTiko Azrita karake ahetu isa prakAra se pAMca hote haiM - yaha kahA jAtA hai - anumAnotpAdaka dhUmAdi hetu jahAM nahIM hotA hai, aisA dRSTi hAvAthI ajJAnamaraNu prApta karatA nathI tathA anumAtA (anumAna karanArA ) hAvAthI kevalamaraNa paNa prApta karatA nathI. samyagdaSTinI apekSAe sUtrakAra phrI anya prakAre pAMca prakAranA hetunu kathana kare che--(1) je anumAnanA janaka dhUmAdi liMga dvArA agni Adi rUpa anumeya ane vizeSarUpe jANe che. (ra) e ja pramANe sAmAnya rUpe jANe che. (3) sArI rIte tenA pratye zraddhA rAkhe che, (4) sAdhyasiddhimAM tene sArI rIte upayega kare che, tathA (5) te akevalI hAvAthI madhyavasAya Adi kAraNe chadmastha maraNa prApta kare che. A rIte asamyak dRSTi ane samyak dRSTine anulakSIne hetunA pAMca sthAnAnuM kathana ahIM pUrU thAya che. have samyagdaSTine Azrita karIne pAMca ahetuonu' sUtrakAra kathana kare che-- 606 anumAnapAdaka dhUma ihetuone jyAM sadUbhAva hAtA nathI, evA pratyakSa jJAnane ahI ahetu ' pada dvArA grahaNa karavAmAM Avela che. A ( zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 5 u. 1 sU.23 hetvahetvoH svarUpanirUpaNam 607 ityAdi / dhUmAdikaM hetum ahetum ahetubhAvena-pratyakSatayA na jAnAti-na sarvathA jAnAti, kathaMcidevajAnAtIti bhAvaH / jJAtA cAtra avadhyAdikevalitvena anumAnAvyavahartA, ato'tra naja dezaniSedhArthako bodhya iti / evam ahetuM, na pazyati, na budhyate, nAbhigacchatIti sthAnatrayamapi bodhyam / tathA-ahetum AyuSonirupakramatayA adhyavasAnAdi hetunirapekSaM chadmasthamaraNaM niyate / anumAnAvyavahata - tve'pi akevalitvAcchadmasthamaraNaM bodhyam / iti paJcamaM sthAnam / samyadRSTInevA. zritya prakArAntareNa punarahetUnAha-ahetunA hetvabhAvena na jAnAti-sarvathA na jAnAti, kathacideva jAnAtItyarthaH / yo hi ahetunA kathaMcijjAnAti so'pi ahetureva bodhyaH / evaM na pazyati, na budhyate, nAbhigacchatIti sthAnatrayaM bodhyam / tathA-ahetunA-upakramAbhAvena chadmasthaparaNaM mriyate / iti paJcamaM sthAnam / vaha pratyakSajJAna yahAM ahetuse liyA gayA hai, isa ahetumeM jo upayukta haiM, ve ahetu haiM, inameM jo dhUmAdirUpa hetuko pratyakSarUpase nahIM jAnatA hai, arthAt jo dhUmAdirUpa hetuko sarvathA pratyakSarUpase nahIM jAnatA hai, kintu kathaJcit rUpasehI pratyakSarUpase jAnatA hai, kyoMki yahAM avadhijJAnavAlA Adi honese yA kevalI honese jJAtA anumAnase vyavahAra nahIM karatA hai, isaliye yahAM ahetumeM jo naJ hai, vaha dezaniSedhArthaka hai, aisA jAnanA cAhiye isI tarahase " ahetuM na pazyati na budhyate nAbhigacchati" ye tIna sthAna bhI samajha lenA cAhiye " jAva ahe chaumatthamaraNa marei " cinA hetuke Ayuke nirUpakrama honese jo adhyavasAna AdihetukI apekSA vinAke-chadmasthamaraNase maratAhai, vaha paMcama sthAna hai, yaha anumAnase avyavahartA hone para bhI akevalI honese ahetumAM je upayukta che, temane ahIM ahetu rUpa kahyAM che. paheluM sthAna nIce pramANe che.-1) je dhUmAdi rUpa hetune pratyakSa rUpe jANa nathI eTale ke je dharmAdi rUpa hetune sarvathA pratyakSa rUpe jANata nathI, paNa amuka aMze ja tene pratyakSa rUpe jANe che, kAraNa ke ahIM avavijJAna AdivALe athavA kevalI hovAthI jJAtA anumAnathI vyavahAra karate nathI. ahIM ahetumAM je nakAra vAcaka "a" che, te dezaniSedhArthaka che ema samapu. me 4 pramANe mAtra sthAna 5Y sabha dena. " ahetu na pazyati, na budhyate, nAbhigacchati " pAMyabhu sthAna nIce prabhArI cha"jAva ahe chaumatthamaraNaM marei" Ayuna nirupama yAthI 2 mdhyvasAna Adi hetunI apekSA vinAnA chaghI maraNathI mare che, te ahetanuM pAMcamuM sthAna che. te anumAna vaDe avyavahartA hovA chatAM paNa akevalI hevAthI chavastha maraNathI mare che. zrI sthAna sUtra :03 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 sthAnAGgasUtre atha kevalyapekSayApazcAhe tUnAha-ahetavaH paJca prajJaptAH, tadyathA-ahetuM jAnAti kevali. tvena anumAnAvyavahAritvAd dhUmAdikam ahetuM ahetubhAvena pratyakSatayA jAnAti / dhUmAdikam ahetubhAvena yo jAnAti so'pyahetureva / evam ahetuM pazyati, ahetuM. budhyate, ahetum abhigacchati-iti sthAnatrayamapi bodhyam / tathA-ahetumupakramAbhAvAt heturahitaM yathAsyAttathA kevalimaraNam-anumAnAvyavahAritvAt kevalino yanmaraNaM triyate-karoti, iti paJcamaM sthAnam / kevalpapekSayaiva punaH chadmasthamaraNase maratA hai, samyagdRSTiyoMkI apekSAse punaH ahetuke pAMca prakAra isa prakArase haiM-" aheuNA na jANai jAva ahe uNA cha umatthamaraNaM marai " jo hetuke abhAvase ahetuse-kathazcit jAnatA hai, vaha bhI ahetuhI hai, isI tarahase na pazyati na budhyate nAbhigacchati" ina tIna sthAnoMko bhI samajhanA cAhiye, tathA upakramake abhAvase jo chadmasthamaraNase maratA hai, yaha pAMcavAM sthAna hai, aba kevalIkI apekSAse pAMca ahetu prakaTa kiye jAte haiM." ahetuM jAnAti " jo kevalI hone se anumAnase vyavahAra karatA nahIM hai, vaha dhUmAdikako ahetubhAvase pratkSarUpase jAnatA hai, so vaha bhI ahetuhI hai, isI prakArase "ahetuM pazyati ahetuM budhyate ahetuM abhigacchati " ye tIna sthAna bhI samajha lenA cAhiye tathA-"ahe uNA cha umatthamaraNaM marei" jo upakramake abhA. base heturahita hue kevalI maraNase maratA hai, anumAnase avyavahArakartA honese kevalIkA jo maraNa hai, usa maraNase jo maratA hai, vaha - samyagdaSTionI apekSAe ahetunA pAMca prakAro A pramANe paNa matAnyA cha-" ahe uNA na jANai jAva ahe uNA chaumatthamaraNa marei" re hetunA abhAvamAM ahetu vaDe thoDuM thoDuM jANe che, te paNa ahetu ja che. se pramANe " na pazyati, na budhyate, nAbhigacchati // 2 // 1 sthAnAne paNa samajI levA, tathA upakramane abhAve je chadmastha maraNathI mare che te pAMcama sthAna che. have kevalInI apekSAe pAMca ahetu prakaTa karavAmAM Ave - adeta jAnAmi" 2 vaTI pAthI manubhAnathI vya172 42t| nathI, teo dhUmAdikane ahetu bhAve pratyakSa rUpe jANe che, te te paNa ahe. tara cha. me 4 pramANe " ahetu pazyati, ahetu' budhyate, ahetu abhigacchati" mAtra sthAna 59] sama sevA nase. tathA " ahe uNA cha umatthamaraNaM marei" je upakramanA abhAve haturahita thaIne kevalimarAthI mare che, eTale ke anumAna vaDe avyavahAra kartA hovAthI kevalInuM je maraNa che, te maraNathI je mare che, te ahetunuM pAMcamuM sthAna samajavuM. zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATokA sthA05 u01 sU023 hetvahetvoH svarUpanirUpaNam 609 prakArAntareNa pazcAhetUnAha-ahetunA hetvabhAvena-pratyakSatayA dhUmAdikaM jAnAti sarvathA'vagacchati / evam-ahetunA pazyatItyAdi sthAnacatuSTayamapi vodhyamiti / samprati kevalino'dhikArAt tasya pazcAnuttarANi pAha-' kevalissa NaM' ityAdi / kevalinaH khalu paJca anuvarANi-nAsti uttaraH pradhAno yebhyastAni-sarvathA''va. raNakSayAt sarvotkRSTAni prajJaptAni, tadyathA-tAnyevAha-anuttaraM jJAnam-jJAnAvaraNIyasya sarvathA kSayAt sarvotkRSTaM jJAnam 1 / anuttaraM darzanam-darzanAvaraNIyasya sarvathoparamAt sarvotkRSTaM darzanam 2 / anuttaraM cAritram 3, anuttaraM tapaH / etaddvayaM mohasya sarvathA'pagamAd bhavati / tapastu cAritrabheda eva / kevalinAmanuttaraM tapaH pAMcavAM sthAna hai, punaH kevalIkI apekSAsehI prakArAntarase pAMca ahetu prakaTa kiye jAte haiM, jo ahetuse-hetuke abhAvarUpa se dhUmAdiko pratyakSa rUpase sarvathA jAnatA hai, vaha prathama sthAna hai, isI prakArase jo " ahe. tunA pazyati " Adi rUpa cAra sthAna haiM ve bhI samajha lenA cAhiye / aba sUtrakAra kevalIke jo pAMca anuttara hote haiM, unheM prakaTa karate haiM, jinakI apekSA aura koI pradhAna nahIM hotA hai, arthAt jo sarvoskRSTa hote haiM, ve anuttara haiM-inameM sarvotkRSTatA isaliye kahI gaI hai, ki ye apane pratipakSI karmake sarvathA kSayase utpanna hote haiM, ve pAMca anuttara isa prakArase haiM-anuttara jJAna kevalajJAna-yaha jJAnAvaraNIya karmake sarvathA kSayase utpanna hotA hai anuttara cAritra-aura anuttara tapa-ye donoM mohanIya karmake sarvathA kSayase hote haiM, tapa yaha - have sUtrakAra kevalInI apekSAe pAMca ahetunuM anya prakAre kathana kare che--je ahetu vaDe hetunA abhAva rUpe dhUmAdine pratyakSa rUpe sarvathA jANe cha, te prathama sthAna cha. me pramANe " ahetunA pazyati " mA yAra sthAna paNa samajI levAM. have sUtrakAra kevalInA pAMca anuttarene prakaTa kare che. jenA karatAM koI pradhAna hoya nahI eTale ke je sarvotkRSTa hoya che tene anuttara kahe che. te anuttaramAM sarvotkRSTatA e kAraNe kahevAmAM AvI che ke teo pitAnA pratipakSI karmonA sarvathA kSayathI utpanna thAya che. te pAMca anuttara nIce pramANe che-(1) anuttara jJAna (kevaLajJAna) te jJAnAvaraNIya karmanA sarvathA kSayathI utpanna thAya che. (2) anuttara darzana-te darzanAvaraNIya karmanA sarvathA kSayathA 64na yAya che. (3) anuttara yAritra mana (4) anuttara ta5- mana mohanIya karmanA kSayathI utpanna thAya che. tapa cAritrarUpa hoya che ane te sthA0-77 zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ sthAnAGgasUtre zailezyavasthAyAM zukladhyAnabhedasvarUpaM bodhyam / dhyAnamapi tapa eva, AbhyantaratapobhedarUpatvAditi 4 / tathA-anuttaraM vIryam / etattu vIryAntarAyakSayAd bhava. tIti vodhyamiti // sU0 23 // __ kevalyadhikArAt tIrthakarasambandhIni caturdazAvAntarasUtrANi pAha____ mUlam-paumappahe NaM arahA paMcacitte hotthA, taM jahAcittAhiM cue caittA gambhavakate 1, cittAhi jAte 2, cittAhiM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaie 3 cittAhiM aNate aNuttare NivAghAe NirAvaraNe kAsaNe paDipunne kevalavaranANadasaNe samuppanne 4, cittAhiM pariNivvue 5 / pupphadaMte NaM arahA paMcamule hotthA, taM jahA-mUleNaM cue caittA gabbhaM vakrate, evaM ceva, evameeNaM abhilAveNaM imAo gAhAo annugNtvaao| "paumappahassa cittA 1, mUle puNa hoi pupphadaMtassa 2 // puvAiM AsADhA, sIyalassuttaravimalassa bhaddavayA 4 // 1 // revaiyA aNaMtajiNo 5, pUso dhammasta 6 saMttiNo bharaNI 7 // kuMthussa kattiyAo 8, arasta taha revaIo ya 9 // 2 // "bhuNi suvvayassa savaNo 10, assiNi NamiNo 11 ya nemiNo cittA 12 / cAritrarUpa hotA hai, aura yaha zailezI avasthAmeM zukla dhyAnakA eka bhedarUpa kahA gayA hai, dhyAna bhI tapakAhI eka prakAra hai, kyoMki yaha Abhyantara tapakA bheda hai, anuttara vIrya-yaha vIryAntarAya karmake kSayase hotA hai, isa taraha anuttara jJAna 1 anuttara darzana 2 anuttara cAritra 3 anuttara tapa4 aura anuttara vIrya5ye kevaliyoM ke pAMca anuttrhaiN||su.23|| zezI avasthAmAM zukaladhyAnanA eka bheda rUpe kahyuM che. dhyAna paNa tapane ja eka prakAra che, kAraNa ke te Abhyantara tapane bheda che. (5) anuttara vIrya- te varyAntarAya kamanA kSayathI utpanna thAya che. A rIte kevalIonAM pAMca manuttara mA pramANe 2. (1) manuttara zAna, (2) anuttara zana, (3) manu. tara yAtri, (4) manuttara 15 mane (5) manuttara vAya. // sU. 23 // zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 su024 tIrthaGkarANAM cavanAdinirUpaNam 611 pAsassa visAhAo 13, paMcayahatthuttaro voro 14 // 3 // samaNe bhagavaM mahAvIre paMca hatthuttare hotthA hatthuttarAhiM cue caittA gambhaM vakaMte 1, hatthuttarAhiM gambhAo gambhaM sAharie 2, hatthuttarAhiM jAe hatyuttarAhiM muMDe bhavittA jAva pavaie hatthuttarAhi aNaMte aNuttare jAva kevalavaranANadasaNe samuppaNNe // sU0 24 // // ii paMcamaTThANasta paDhamo uddesao samatto // 1 // chAyA-padmaprabhaH khalu arhan paJca citro'bhavat , tadyathA-citrAsu cyutaH, vyutvA garbhavyutkrAntaH 1, citrAsu jAtaH 2, citrAsu muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM prabajitaH 3, citrAsu anantam anuttaraM niyAghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAnadarzanaM samutpannam 4, citrAmu parinirTa taH 5 / puSpadantaH khalu arhan pazcamULo'bhavat , mle cyutaH, cyuSA garbha vyutkrAntaH 1, evameva, evametena abhilApena imA gAthA anugantavyAH pApabhasya citrAH, mUlaM punarbhavati puSpadantasya / pUrvASADhAH zItalasya, uttarA vimalasya bhAdrapadAH // 1 // revatikA anantajinasya, puSSo dharmasya zAnte bharaNI / kunthoH kRttikAH, arasya tathA revatyazca // 2 // guni suvratasya zravaNA, azvinI namezca nemeshcitraaH| pArzvasya vizAkhAH pazcaka hastottaro vIraH // 3 // zramaNo bhagavAna mahAvIraH paJcahastottaro'bhavat-hastotarAsu cyutA, jyutvA garne vyutkrAntaH 1, hastottarAsu garbhAdU garbha saMhRtaH 2, hastottarAsu jAtaH 3, hastottarAsu muNDo bhUtvA yAvat pravrajitaH 4, hastottarAsu anantam anuttaraM yAvat kevalavarajJAnadarzanaM samutpannam 5 // sU0 24 // // iti paJcamasthAnakasya prathamauddezakaH samAptaH // 1 // aba sUtrakAra kevalIke adhikArako lekara tIrthakara sambandhI 14 avAntara sUtroMkA kathana karate hai kevalIone adhikAra cAlatuM hovAthI have sUtrakAra tIrthakara saMbaMdhI 14 sUtrAnuM yana re cha-" paumappaheNaM arahA paMcacitte hotyA "tyAha zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre TIkA-'paumappahe NaM' ityAdi padmaprabhaH khalu aIn panapabhanAmA SaSTho jinaH khalu-nizcayena paJcacitrApazcasu cyavanAdidineSu citrA yasya sa tathA abhavat / tadyathA-yathA'bhavattathAhacitrAsu mAghakRSNaSaSThayAM cyutaH ekatrizatsAgaropamasthitikAt navamAda uparimoparimoveyakAt avtiirnnH| cyutvA avatIrya garma vyutkrAntaH kauzAmbInagayoM rAjJo dharasya bhAryAyAH susImAdevyAH kukSau vyutkrAntA samAgataH 1 / citrAmu kArtikakRSNadvAdazyAM jAtaH janma gRhItavAn 2 / citrAsu kArtikazuklatrayodazyAM muNDo bhUtvA-dravyataH kezApekSayA, bhAvataH kaSAyAdyapekSayA ca muNDito bhUtvA agArAt-prAsAdAdirUpadravyagRhAt mUrchAdirUpabhAvagRhAca niSkramya anagA 'paumappahe NaM arahA paMcacitte hotthA' ityAdi sUtra 24 / / TIkArtha--padmaprabhu jinendra jo ki 6chaDhe tIrthaMkara hai, ve cyavanAdi dinoM meM pAMca citrA nakSatravAle hue haiM, jaise ve citrA nakSatrameM mAgha kRSNaSaSThI tithimeM 21 sAgaropamakI sthitivAle navama graiveyakameM avatIrNa hue haiM, aura avatIrNa hokara ve kauzAmbI nagarImeM rAjA dharakI dharmapatnI suSamAdevIkI kukSimeM garbharUpase utpanna hue haiM 1 citrAnakSatra meMhI kArtika zukla 13 ke dina inakA janma huA hai 2 kArtika zukla trayodazIke dinahI inhoMne muMDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthA dhAraNakI hai, kezoMkA upADanA ye dravyakI apekSA muMDita honA hai, aura kaSAyAdise rahita honA yaha bhAvako apekSA muMDita honA hai, prAsAdAdi rUpa dravya gRhase chUTanA yaha gRhase niSkramaNa hai, aura bhUrchAdirUpa bhAvagRhase chUTanA yaha bhAvagRhase niSkramaNa hai, chaThTha tIrthaMkara padmaprabha jinendra thaI gayA. teo vanadi dinemAM pAMca citrA nakSatravALA thayA che. A vAtanuM spaSTIkaraNa nIce pramANe samajavuM. (1) citrA nakSatramAM mahA vadI chaThThanI tithi che teo 31 sAgaropamanI sthitivALA navamAM daivayakamAMthI eTale ke upariparima vaiveyakamAMthI cyavIne kauzAmbI nagarImAM rAjA gharanI dharmapatnI suSamAdevInI kukSimAM gabha rUpe utpanna thayA hatA. (2) citrA nakSatramAM ja kArtaka suda 13 ne divase temane janma thaye hate. (3) citrA nakSatramAM ja kArtika suda 13 ne divase temaNe muMDita thaIne agArAvasthAnA parityAgapUrvaka aNagArAvasthA dhAraNa karI hatI. kezanA laMcanane dravyanI apekSAe muMDana kahevAya che ane kaSAyothI rahita thavuM tenuM nAma bhAvanI apekSAe muMDana che. prAsAda Adi rUpa dravyagharane tyAga kare tenuM nAma dravyagRhamAMthI niSkramaNa che ane mUrchAdi rUpa bhAvagRhamAMthI chUTavuM tenuM nAma bhAvagrahamAMthI niSkramaNa che. zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05u01sU024 tIrthaGkarANAM cavanAdinirUpaNam 613 ritAm-anagAramAvaM-zramaNatvaM pravajitaH prAptaH 3 / citrAsu caitrapaurNamAsyAM tasya anantam-ananta paryAyatvAt , anuttaraM-sakalajJAnaprAdhAnyAt , nivyAghAtam-apa tipAtitvena vyAghAtarahitatvAt , nirAvaraNam-sarvathA svAvaraNakSayAt kaTakuDayAdhAvaraNAbhAvAdvA, kRtsnam sakalapadArthaviSayatvAt , paripUrNa-svAvayavApekSayA paurNamAsIcandravadakhaNDattvAt , anantAdiparipUrNAntavizeSaNaviziSTaM kim ityAhakevalavarajJAnadarzanam- kevalaM-jJAnAntarasAhAyyAnapekSatvAt saMzuddhatvAvA, ataecacitrAnakSatra meM hI caitra paurNamAsIke dina inhoMne kevalajJAna aura kevala. darzana prApta kiyAhai, yaha kevalajJAna kevaladarzana anantaparyAyako viSaya karanevAlA honese ananta hotA hai, sakala jJAnoMmeM pradhAna honese anu. ttara hotAhai, apratipAtI honese nirvyAghAta hotAhai,apane pratipakSI kamake sarvathA vinAza honese nirAvaraNa hotA hai, athavA kaTa caTAI kuDayAdi (divAla) rUpa AvaraNase isakA pratighAta nahIM hotA hai, rUpI arUpI samasta padArthoM ko aura samasta unakI paryAyoMko yaha viSaya karanevAlA hotAhai, isaliye kRtsna hotAhai, paurNamAsIkA candramaNDala jisa prakAra apane avayavoMse paripUrNa hotA hai, usI prakAra se yaha bhI apane avayavoMse paripUrNa hotA hai| kevala isaliye kahA gayA hai, ki yaha apane viSayako jAnane ke liye anya jJAnoMkI sahAyatAvAlA nahIM hotA hai, athavA atyanta zuddha hotA hai, ataeva anya jJAnoMkI apekSA (4) citrA nakSatramAM ja citrI pUnamane divase ja temaNe kevaLajJAna ane kevaLadarzananI prApti karI hatI. te kevaLajJAna ane kevaLadarzana anaH paryAyane viSaya karanArUM-temanuM pratipAdana karanAruM hovAthI anata hoya che te sakaLa jJAnamAM zreSTha hovAthI anuttara hoya che. te apratighAtI hovAthI nircAghAta heya che. pitAnA pratipakSI kamane sarvathA vinAza thaI javAthI te nirAkaraNa hoya che. eDale ke caTTAi, dIvAla Adi AvarathI tene pratighAta thata nathI, rUpa arUpI samasta padArthone ane temanI samasta paryAyane te viSaya karanAruM hoya che, tethI te kRsta hoya che. pUnamane candra jema soLe kalAethI paripUrNa heya che-samasta avayavothI paripUrNa hoya che, tema A jJAna paNa pitAnA samasta avayathI paripUrNa hoya che. tene kevaLa vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa e che ke te pitAnA viSayane jANavA mATe anya jJAnanI sahAyatAnI apekSA rAkhatuM nathI. athavA atyaMta zuddha hevAne kAraNe tene zrI sthAnAMga sUtra :03 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre varaM zreSThaM-pradhAnam , jJAnaM ca-vizeSAvabhAsam , darzanaM ca-sAmAnyAvabhAsam , jJAnadarzanayordvandve kevalavarazabdena saha karmadhArayo bodhyaH / etAdRzavizeSaNaviziSTaM kevalagharajJAnadarzanaM samutpanna jAtam / tathA-citrAsu mArgazIrSakRSNakAdazyAM parinirvRtaH nirvANaM prAptaH 5 // 1 // tathA-puSpadantaH khalu navamaH arhan pazcamUla:paJcasu cyavanAdidineSu mUlaM mUla nakSatraM yasya sa tathA abhavat / tadyathA-yathA'bhavattathAha-mUlanakSatre phAlgunakRSNa navamyAm ekonaviMzatisAgaropamasthitikAt AnatakalpAt cyutaH, cyutvA garbha vyutkrAntaH kAkandI nagaryA rAjJaH sugrIvasya bhAryA yA rAmAdevyAH kukSI samAgataH 1, evameva anena prakAreNeva janmAdikamapi yojanIyam / arthAt-mUlanakSatre mArgazIrSakRSNapaJcamyAM jAtaH 2, mUlanakSatre mArga yaha zreSTha pradhAna kahA gayA hai, aura vizeSako yaha viSaya karatA hai, isaliye jJAnarUpa kahA gayA hai, isI prakArakA kevaladarzana bhI hotA hai, kevaladarzana padArthoM ko sAmAnya rUpase viSaya karatA hai| jJAnadarzanameM dvandva samAsa karake phira kevalavara zabdake sAtha unakA karmadhAraya samAsa kara denA cAhiye / tathA citrA nakSatra meM hI mArgazIrSa kRSNapakSakI ekAdazIke dina unhoMne mukti prApta kI hai, tathA puSpadanta navavA suvidhinAtha tIrtha kara, jina mUla nakSatrameM phAlguna kRSNa ke dina 19 sAgarakI sthitivAle Anatakalpase ( navave devalokameM ) cave haiM-garbhameM Aye haiM, kAkandI nagarI meM rAjA sugrIvakI bhAryA rAmAdevIkI kukSimeM avatIrNa hue haiM, mUlanakSatra meM hI ve mArgazIrSa kRSNapakSakI paMcamIke dina utpanna hue haiM, mUlanakSatrameMhI ve mArgazIrSa kRSNapakSakI anya jJAna karatAM zreSTha kahyuM che, ane vizeSanuM te pratipAdana kare che, tethI tene jJAnarU kahyuM che. e ja prakAranuM kevaladarzana paNa hoya che. kevaladarzana padArthanuM sAmAnya rUpe pratipAdana kare che. jJAnadarzanamAM dva samAsa karIne kevala vara zabdanI sAthe temane karmadhAraya samAsa karavo joIe. (5) citrA nakSatramAM ja mAgazara vadI 11 ne dine temaNe mukti prAsarI utI. have sUtrakAra e prakaTa kare che ke puSpadanta jinezvaranA avanavA pAMca mukhya prasaMge mUla nakSatramAM ja banyA hatA. (1) teo mULa nakSatramAM phAgaNa vadI 9 ne dine 19 sAgaropamanI sthiti vALA ANata ka9pamAMthI vIne, kAkanTI nagarInA rAjA sugrIvanI rAmAdevI nAmanI rANunA garbhamAM garbharUpe utpanna thayA hatA. (2) mUla nakSatramAM ja mAgazara vada pAMcame temane janma thaye hatA (3) mUla nakSatramAM ja mAgazara zrI. sthAnAMga sUtra :03 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u01 sU024 tIrthaGkarANAM cavanAdinirUpaNam 615 zIrSa - kRSNaSaSThayAM muNDo bhUtvA agArAta anagAritAM pratrajitaH 3 tathA mUlanakSatre kArtika zukla tRtIyAyAM tasya anantAdi vizeSaNaviziSTaM kevalavarajJAnadarzanaM samutpannam 4, tathA ca mUlanakSatre bhAdrapada zuklanavabhyAm, parinirvRtaH 5 / evam = anayA rItyA etenaiva abhilApena = sUtrapAThena imAH = vakSyamANAstisro gAthA anugantavyAH = abhyUdyAH / tA evaM gAthAH prAha - paumapyabhassa ' ityAdi / padmaprabhasya cyavanAdipaJcakalyANaka nakSatraM citrAnakSatraM bhavati / punaH = tathA puSpadantasya mUlaM nakSatraM bhavati / zItalasya dazamatIrthakarasya pUrvASADhA bhavanti / sa hi bhagavAna viMzatisAgaropamasthitikAt prANatakalpAt pUrvASADhAsu vaizAkha kRSNaSaSThayAM cyutaH, cyutvA bhaddilapure rAjJo dRDharathasya bhAryAyA nandAyA devyA garbhe vyutkrAntaH SaSThIke dina muMDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthAvAle hue haiM / mUlanakSatrameM hI unhoMne kArtika zukla tRtIyA ke dina anantAdi vizeSaNoMvAle kevala varajJAnako kevala cara darzanako prApta kiyA hai, aura mUla nakSatra meM hI unhoMne bhAdrapadakI zukla navamIke dina nirvANapada pAyA hai, isI rIti se isI abhilApase - sUtrapAThase ye tIna gAthAe~ kahI gaI haiM, jinakA bhAva aisA hai ki padmaprabha svAmIke garbha, janma, tapa kevala aura nirvANa ye pAMcoM kalyANaka citrA nakSatrameMhI hue haiM, puSpadantake pAMcoM kalyANaka mUlanakSatra meMhI hue haiM / dazaveM zItalanAtha bhagavAnanne garbha janma Adi pAMco kalyANaka pUrvASADhA nakSatrameM hue haiM, zItalanAtha bhagavAn 20 sAgaropamakI sthitivAle prANatakalpase pUrcApADhA nakSatra meM cava kara ve bhaddilapura meM rAjA dRDharathakI bhAryA nndaathI 6 ne dine agArAvasthAnA parityAga karIne temaNe mu MDita thaIne aNugArAvasthA dhAraNa karI hatI. (4) mUla nakSatramAM ja kArtika zudI trIjane dine temaNe mana'ta Adi vizeSaNAvALAM keLavarajJAna ane keLavaradarzana prApta karyA hatAM. (5) mUla nakSatramAM ja bhAdaravA zudI huM maiM krine temaNe nirvANa prApta karyuM hatuM. A prakAranA bhAvAvALI traNa gAthAe kahevAmAM AvI che. te gAthAAnA bhAvAtha evA che ke padmaprabha svAmInA garbhAvataraNa, janma, pratrajyA, kevaLajJAna ane nirvANu A pAMce kalyANukA mUla nakSatramAM ja thayA hatAM. puSpadanta jinezvaranA e pAMce kalyANakA mUla nakSatramAM ja thayAM hatAM, dazamAM zItalanAtha jinezvaranA garbhAvataraNa, janma Adi pAMce kalyAzukA pUrvASADhA nakSatramAM thayAM hatAM. teo 20 sAgaropamanI sthitivALA prANata kalpamAMthI cyavIne dghipuranA rAjA dRDharathanI rANI nandAdevInA zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 sthAnAGgasUtre " 9 1, tathA pUrvASADhAsu mAghakRSNa dvAdazyAmutpannaH 2, tasminneva nakSatre tatraiva mAse tithau ca mAghakRSNadvAdazyAmeva niSkrAntaH 3 tasminneva nakSatre pauSakRSNacatudezya kevalajJAnaM prAptaH 4 tasminneva nakSatre ca vaizAkha kRSNa dvitIyAyAM nirvRtaH 5 / tathA - vimalasya trayodazatIrthakarasya cyavanAdi - paJcakalyANaka nakSatram uttarA bhAdrapadAH | anantajinasya caturdazatIrthaMkarasya cyavanAdi paJcakalyANaka nakSatraM revatI bhavati / dharmanAthasya paJcakalyANaka nakSatraM puSyaH / zAntinAthasya bharaNI / kunthunAthasya kRttikAH / aranAthasya revatyaH / suvratanAthasya zravaNaH / naminAthasya devIke garbha meM Aye pUrvASADhA nakSatra meMhI ve mAghakRSNa dvAdazIke dina utpanna hue usI nakSatrameM ve mAghakRSNa dvAdazIke dinahI dIkSita hue usI nakSatra meM pauSakRSNa caturdazIke dinahI unhoMne kevalavarajJAnadarzana prApta kiye aura usI nakSatra meM hI unhoMne nirvANapada vaizAkha kRSNa dvitIyAke dina prApta kiyA hai / tathA 13 veM tIrtha kara vimalanAtha bhagavAna ke pAMcoM kalyANakoM meM uttarAbhAdrapadA nakSatra thA tathA 14 veM tIrthakara ananta jinake bhI pAMcoM kalyANaka revatI nakSatra meM hue haiM, dharmanAtha ke bhI pAMco kalyANaka puSya nakSatra meM hue haiM zAntinAthake pAMcoM kalyANaka bharaNI nakSatra meM hue haiN| kunthunAtha ke pAMcoM ka lyANaka kRtikA nakSatra meM hue haiM, aranAtha bhagavAn ke pAMcoM kalyANaka revatI nakSatra meM hue haiM, suvratanAtha bhagavAn ke pAMcoM kalyANaka zravaNa nakSatra meM hue haiM, naminAtha bhagavAn ke pAMcoM kalyANaka azvinI nakSatra meM garbhamAM pUrvASADhA nakSatramAM ja utpanna thayA hatA. e ja nakSatramAM mahA vadI khAraze temane janma thayA hatA. e ja nakSatramAM mahA vadI khAraze temaNe pratrajyA a'gIkAra karI hatI. e ja nakSatramAM poSa vadI caudaze temaNe kevala. vara jJAnadarzana prApta karyAM hatAM, ane e ja nakSatramAM vaizAkha vada khIje te nirvANa pAmyAM hatAM. 13 mAM tItha kara vimalanAtha bhagavAnanA pAMce kalyANaka uttarAbhAdra padmAnakSatramAM ja thayAM hatAM. 14 mAM tIrthaMkara anata jinezvaranA pAMca kalyANaka revatI nakSatramAM thayAM hatAM. dhamanAtha jitezvaranA pAMce kalyANaka puSya nakSatramAM thayAM hatAM. zAntinAtha bhagavAnanA pAMce kalyANaka bharaNI nakSatramAM thayA hatAM. aranAtha bhagavAnanA pAMce kalyANuke revatI nakSatramAM thayA hatAM, suvratanAtha bhagavAnanA pAMce kalyANukA zravaNa nakSatramAM thayA hatAM. hatAM, naminAtha bhagavAnanA pAMce kalyANukA azvinI nakSatramAM thayA hatAM. neminAthanA pAMce kalyANukA citrA nakSatramAM thayA hatAM. zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 617 sudhA TIkA sthA0 5 u. 1 sU024 tIrthaGkarANAM cavanAdinirUpaNam afai | neminAthasya citrA / pArzvanAthasya vizAkhAH / tathA - vIraH = antimatIad varddhamAsvAmI paJcaka hastottaraH- hastopalakSitA uttarAH - hastottarAH, uttarAphAlgunya ityarthaH, cyavanAdi paJcakalyANakatvena paJcakAH = paJcasaMkhyakA hastottarA yasya sa tathA'bhavat / bhagavato mahAvIrasya cyavanAdi paJcakalyANakamabhilApapUrvakamAha - ' samaNe bhagavaM ' ityAdinA / zramaNo bhagavAn mahAvIraH paJcahastottaro' bhavat / yathA paJcahastottaro'bhavattathAha -' hatthuttarAhiM ' ityAdinA / hastottarAsucyutaH, cyutvA garbhe'vatIrNaH 1, tasminneva nakSatre garbhAt brAhmaNIgarbhAt garbhAntaraM kSatriyAgarbhaM saMhRtaH=nItaH zakrAjJayA hariNaigameSidevena 2 / evaM janma 3 pravrajyA 4 kevalajJAnamAtiSu 5 hastottarA bodhyAH / nirvANaM tu bhagavataH svAti nakSatre kArtikAmA bodhyam // sU0 24 // / iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApaka- pravizuddha gadyapadya naikagrantha nirmApaka - vAdimAnamardaka - zrIzAhU chatrapati kolhApura rAjapradatta 'jainazAstrAcArya ' padabhUSita - kolhApurarAjaguru bAlabrahmacArI- jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI -- ghAsIlAlavativiracitAyAM ' sthAnAGgasUtrasya ' sudhAkhyAyA vyAkhyAM paJcamasthAnasya prathamoddezaH sampUrNaH // 5-1 // hue haiM / neminAthake citrA nakSatrameM pAMcoM kalyANaka hue hai| pArzvanA ke pA~coM kalyANaka vizAkhA nakSatra meM hue haiM, tathA antima tIrthaMkara vIra prabhuke pAMcoM kalyANaka uttarAphAlgunI nakSatra meM hue haiN| " samaNe bhagavaM mahAvIre " ityAdi sUtrakA artha spaSTa hai - yahI saba viSaya ina gAthAoM dvArA prakaTa kiyA gayA hai - " paumappahassa cittA" ityAdi / vIranAtha bhagavAn hastottarA nakSatrameMhI-uttarA phAlgunI nakSatra meM hI cavakara garbha meM Aye, usI nakSatra meM ve brAhmaNI ke garbha se kSatriyANI ke garbha meM rakhe gaye yaha kArya indrakI AjJAse hariNaigameSI devane kiyA bhagavAn ke pArzvanAtha bhagavAnanA pAMca kalyANake vizAkhA nakSatramAM thayA hatAM tathA antima tIrthaMkara mahAvIra prabhunA pAMce kalyANaka uttarA phAlgunI nakSatramAM thayA hatAM. mevAta nIyenI gAthAoM dvArA spaSTa karavAmAM bhAvI che" samaNe bhagavaM mahAvIre " ityAdi. yA gAthAoM artha sugama che. 66 paumapahastra cittA " chatyAhi vIranAtha bhagavAna hastAttarA nakSatramAM ja-uttarA phAlgunI nakSamAM ja cyavIne mAtAnA garbhamAM AvyA hatA. e ja nakSatramAM temane brAhmaNInA garbhamAMthI trizalA kSatriyANInA garbhamAM mUkavAmAM AvyA hatA. te kA indranI AjJAthI hariNaigameSI deve karyu" hatuM. bhagavAnanA janma samaye, bhaga sthA0-78 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 sthAnAgasUtre janmake samaya pravrajyAke samaya kevalajJAna prAptike samaya hastottarA nakSatra thA, paraMtu nirvANa prApti vAti nakSatra thA ki vI amAvAsyAke dina inhoMne mukti prApta kI hai ||suu0 24 // zrI nainArA zrI zArIjAnI madAraga vitta "sthAnA sUtra" kI sudhA nAmakI vyAkhyAke pAMcaveM sthAnakA pahalA uddezA sAta . 1-2 | vAnanI pratrajyA samaye ane bhagavAnane jayAre kevaLajJAna prApta thayuM tyAre paNa hastAttarA nakSatra ja cAlatuM hatuM. paNa temanA nirvANakALe svAti nakSatra cAlatuM hatuM kArtaka vadI amAvAsyAne divase temaNe nirvANa prApta karyuM hatuM. e sU. 24 che zrI jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita " sthAnAgasUtra" nI sudhA nAmanI vyAkhyAnA pAMcamA sthAnane prathama uddezaka samAsa ke 5-1 zrI sthAnAMga sUtra : 03 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn seTha zrI khImarAjajI sA, coraDiyAkA saMkSipta jIvana caritra saMsArake vizAla prAMganameM kAryarUpI krIDA karate hue viralehI puruSa asIma saphalatAke bhAgI banate haiN| dAnavIra mahodaya zrImAna khImarAjajI sAhaya coraDiyA una unnAyakoM meM se hai, jinhoMne apanI mukAryadakSatA evaM suvyayasthAse acchI unnati kI. ApakA janma saM. 1971 miti Asoja sudi 9 ko huA / ApakA nivAsa nAgorake samIpa candAvoMkA nokhA hai| isa nokhA gAyake navanirmANameM coraDiyA parivArakA mahatvapUrNa yoga rahA hai / Apake pitA sva0 zrImAn sIremalajI sAhaba coraDiyAkA Apa para dhArmikatAkA acchA asara par3A / bacapanase hI Apa pratibhAzAlI chAtroM meM se / ataH svalpa samayameMhI zikSA samApta kara vyApArakSetrameM utara paDe jisameM se Apane acchI saphalatA prApta kii| pitAke svargavAsa ke pazcAt Apa madrAsa cale gaye / ApakI vaijJAnika buddhike kAraNa thoDehI dinoM meM isa kAryameM kuzalatA prApta ki " khimarAna moTarsa-jisameM beDa. phorDa Traka, embesaDarakAra Tempo, oTorikazA aura velpA skuTarakI eje. nsiyAM haiN| Apane apane jIvana meM vyavasAyika kAryo meM atizaya unnati kii| Apa madrAsake eka prabhutva zrImanta vyavasAyI haiN| Apa sthAnakavAsI jaina dharmAnuyAyI evaM udAra dharmapremI sajjana haiN| sArvajanika janahitake kAryomeM pUrI dilacaspI rakhate haiN| udAracetA haiM. sAhityarasika honeke sAtha sAtha dhArmika nityaniyama va vrata, upavAsa Adi tapazvaryA meM bhI acchI ruci rakhate hai| jaina hAiskUlameM 2100)kI lAgatakA eka hA~la banavAkara apane apanI zikSApremakA acchA paricaya diyaa| ApakI orase madrAsameM 'khIvarAja DIspeM zrI sthaanaaN| sUtra :03 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nsarI calatI hai| nokhAmeM dUsare sajjanoM kI madada ke sAtha 'siremala jorAvara. mala'' helthasenTara' cala rahA hai / dAnakI ora ApakA jhukAva itanA adhika hai ki koI bhI vyakti kisI prakArakI sahAyatAke liye Apake pAsa pahUMcatA hai to vaha nirAza nahIM lauTatA hai / Apa jahAM kahIM bhI jAte haiM vahAMkI saMsthA oMkoM kucha na kucha sahAyatA jarUra karate haiN| vidyAdAnameM ApakI orase hajAroM rupaye lagate haiN| kaI chAtrAlayoko ApakI ora Arthika sahAyatA milatI hai / jaina sAhitya prakAzana kAryameM ApakI baDI dilacaspI hai| kaI granthoM ke prakAzanameM ApakA Arthika sahayoga rahA hai| Agama prakAzanakI jaba Apase carcA kI gaI to Apane svayameva pAMca hajAra rupayekI mahAna sahAyatA pradAna karanekI udA. ratA pragaTa kii| ___ Apa svayaM dharma pravRtta haiM aura dhArmika kAryoMmeM tana mana va dhanase sadA AgevAna rahate haiM / yahI kAraNa hai ki sthAnakavAsI samAjameM aura osavAla samAna meM ApakA nAma sarvopari AgevAna puruSoMmeM bar3e sanmAnake sAtha AtA hai| samAjasudhAra tathA jana jAgRtike kAmoMmeM ApakI acchI ruci hai| Apane a0 bhA0 zve0 sthA0 zAstroddhAra samitiko Agama prakAzanake hetu 5000) rupayA pradAna kara sthAIsadasyatA svIkAra kI hai, ataH samiti ApakA hArdika AbhAra mAnatI hai| zrI. sthAnAMga sUtra :03