________________
सुघाटीका स्था०४ उ०३ सू०४१ दृष्टान्त मेदनिरूपणम् पदार्थस्योत्तरदानाय सदृशमेव वस्तु उपनीयते स प्रतिनिभः, यथा-आसीत्कश्चि द्राजा, स इत्थमघोषयत्-यः अपूर्व श्लोक-श्रापयिष्यति तस्मै लक्षं दास्यामि । तच्छ्रुत्वा अपूर्वान् श्लोकान् श्रावयितुं बहवोपि समागता अश्रावयंश्च श्लोकान् । तच्छ्त्या रानोपाव एते तु मया श्रुता एव, तनोऽन्पः कोपि गत्वा इत्थं गाथामपठत्
" तुज्झ पिया मज्जपिउणो, धारेइ अणूणयं सयसहस्सं ।
जइ सुयपुर दिज्जउ, अह न सुयं खोरयं देहि " ॥ १ ॥ छाया- नय पिता मम पितु धारयत्यनूनं शतसहस्रम् ।
यदि श्रुतपूर्व ददातु, अथ न श्रुतं कटोरकं देहि ॥ १ ॥ उपस्थित किये गये पदार्थके उत्तर देने के लिये सदृशही यस्तुका उपनय होता है सदृशही वस्तु उपस्थित की जाती है वह-प्रतिनिभ उपन्या. सोपनय है जैसे-किसी राजाने ऐसी घोषणाकी-जो मुझे अपूर्व श्लोक सुनायेगा उसके लिये मैं एक लाख रुपया प्रदान करूंगा इस उसकी घोषणाको सुनकर अनेक विद्वानों ने अपूर्व २ श्लोकोंकी रचना करके उसे उन्हें सुनाया उत्तरमें राजाने कहा-ये श्लोक तो मैंने सुनेही हैं तब किसीने जाकर इस गाथाको उसे सुनाया___" तुन्झ पिया मज्झ पिउणो" तुम्हारे पिता पर मेरे पिताके एक लाख रुपया लेना है, यदि यह बात तुमने पहिलेसे सुन रखी है तो १ लाख रुपया मुझे दो और जो नहीं सुनी है तो भी मुझे १ लाख रुपया दो क्योंकि मैंने आपको यह अपूर्व श्लोक सुनाया है। ન્યસ્ત ઉપસિથત કરવામાં આવેલા પદાર્થને ઉત્તર દેવાને માટે સંદેશ (સમાન) વસ્તુને જ ઉપનય થાય છે–સમાન વસ્તુ જ ઉપસ્થિત કરાય છે તે પ્રતિનિભ ઉપન્યાસપનય છે. જેમકે કઈ એક રાજાએ એવી જાહેરાત કરી કે જે કઈ માણસ મને અપૂર્વ (પહેલાં ન સાંભળ્યો હોય એ) ક સંભળાવશે તેને હું એક લાખ રૂપીઆનું ઈનામ આપીશ.
આ ઘષણ સાંભળીને અનેક વિદ્વાનોએ અપૂર્વ ક્ષેકે બનાવીને તેને સંભળાવ્યા. તેમને રાજા આ પ્રમાણે જવાબ આપતે “ આ લેક તે મેં પહેલાં સાંભળેલ છે. ” ત્યાર બાદ કેઈ એક માણસે તે રાજા પાસે જઈને तर म सा समजाव्य “तुझ पिया मज्झपिउणो" त्याह
“તમારા પિતાજી પાસે મારા પિતાજીના એક લાખ રૂપીયા લેણા છે. જે આ વાત આપે પહેલાં સાંભળેલી હોય તે તે લેણા પેટે એક લાખ રૂપીઆ આપે, અને આ વાત તમે સાંભળેલી ન હોય તે અપૂર્વ શ્લોક સાંભળવાના ઈનામ તરીકે મને એક લાખ રૂપીઆ આપે.
श्री. स्थानांग सूत्र :03
