________________
२८५
सुघा टीका स्था० ४ उ.४ सू०६ चिकित्सकस्वरूपनिरूपणम्
" चत्तारि पुरिसजाया " इत्यादि-पुनः पुरुषजातानि चत्वारि प्रजातानि, तद्यथा-एकः पुरुषो व्रणकरः द्रव्यतः क्षतकरः, भावतोऽति चारकरो भवति, किन्तु व्रणरोही-द्रव्यतो व्रणं संरोहयति-औषधदानादिना नैरुज्यं करोतीत्येवंशीलो वणसरोही न भवति, भावतो व्रणमतिचारं संरोहयतीत्येवं शीलो न भवति, प्राय: श्चित्ताप्रतिपत्तेः इति प्रथमः ।। ___ तथा-एको व्रणरोही-द्रव्यतः क्षतनैरुज्यकारी, भावतोऽतिचारसंशोधी च पूर्वकृतातिचारपायश्चित्तपतिपत्त्या भवति, किन्तु व्रणकरः-द्रव्यतः क्षतकरः, मावतस्तु अतिचारकरो न भवति, इति द्वितीयः २। एक आत्मचिकित्सक ऐसा होता है जो न व्रणकर होता है और व्रण. संरक्षी होता है ४ इन तीन भङ्गोंकी व्याख्या प्रथम भङ्गकी व्याख्याको हृदयंगम करके कर लेनी चाहिये।
" चत्तारि पुरिसजाया" इत्यादि-पुनः पुरुष जात चार कहे गये हैं इनमें एक पुरुष ऐसा होताहै जो व्रणकर होताहै, द्रव्यकी अपेक्षा व्रणघायको करनेवाला होता है, और भावकी अपेक्षा अतिचार करनेवाला होताहै, किन्तु यह व्रण संरोही (रुझानेवाला) नहीं होताहै-द्रव्यकी अपेक्षा औषधिदान आदिसे उसे निरोग अवस्थावाला नहीं करताहै। और भाव की अपेक्षा उन अतिचारों की प्रायश्चित्त आदि नहीं लेनेसे शुद्धि नहीं करता है, ऐसा यह प्रथमभङ्ग है। कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो द्रव्यकी अपेक्षासे व्रणको ठीक करता है और भावकी अपेक्षासे अति. चारकी शुद्धि करताहै क्योंकि पूर्वकृत अतिचारोंकी शुद्धि प्रायश्चित्तलेनेसे ચિકિત્સક એવો હોય છે કે જે વણકર પણ હોતું નથી અને ત્રણસંરક્ષી પણ હોતો નથી. બીજા, ત્રીજા અને ચોથા વિકલ્પની વ્યાખ્યા પહેલા વિક૫ની વ્યાખ્યાને આધારે સમજી લેવી.
___ "चत्तारि पुरिसजोया" - त्याहि - पुरुषांना नीचे प्रमाणे यार પ્રકાર પણ પડે છે-(૧) કેઈ એક પુરુષ વણકર હોય છે પણ ઘણુસહી હેતું નથી. એટલે કે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ વ્રણ (ઘા) કરનારે હોય છે અને ભાવની અપેક્ષાએ અતિચાર સેવનારે હોય છે, પરંતુ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ ઔષધિ આદિ દ્વારા તેને રોગરહિત કરનારો હોતા નથી અને ભાવની અપેક્ષાએ પ્રાયશ્ચિત્ત આદિ દ્વારા તે અતિચારની શુદ્ધિ કરનાર હેતે નથી. (૨) કોઈ એક પુરુષ એ હોય છે કે જે ત્રણ સંરહી હોય છે પણ વણકર હિતે નથી. એટલે કે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ ત્રણને ઔષધિ આદિ દ્વારા રૂઝવ. નારો હોય છે અને ભાવની અપેક્ષાએ પ્રાયશ્ચિત્ત આદિ દ્વારા અતિચાની
श्री. स्थानांग सूत्र :03
