________________
३४६
स्थानाङ्गसूत्रे
" पठकः पाठकश्चैव ये चान्ये तत्वचिन्तकाः ।
सर्व व्यसनिन' सन्ति ! यः क्रियावान् स पण्डितः । १।" इति. स पुनर्बुधः-विवेकसम्पन्नमनस्त्यात् पण्डितो भवति, इति प्रथमः १, तथा-एको बुधो भवनपि विवेकविकलमनस्त्यादबुधो भवतीति द्वितीयः २, तथा--एकः सक्रियारहितत्वादबुधः सनपि बिवेकसम्पन्नमनस्त्वाद् बुधो भवतीति तृतीयः ३, तथा--एक: सक्रियाविवेकैतदुभयरहितत्वादबुधः सन्नबुधो भवतीति चतुर्थः ।। (४१)।
"चत्तारि पुरिसजाया, इत्यादि स्पष्टम् , नवरम् -एको बुधः-सक्रियस्वात् पण्डितो भवति स पुनबंधहदयः- बुध-सदसवोधसम्पन्न हृदयं मनो यस्य स तथा भवति विवेककारकमनस्त्वात् १, बुध इस प्रथम भंगमें लिया गया है उक्तंच--" पठकः पाठकश्य" इत्यादि-हे भव्य जो पढानेवाला है, पढनेवाला है, तथा जो तत्वोका चिन्तवन करनेवाले हैं, वे सब व्यसनीहैं। पण्डित तो वही है जो क्रियाचाला है, दूसरा यह पुरुष जो बुध होता हुआ भी विवेक विफल मन. वाला होता है वह द्वितीय भंगमें लिया गया है। तीसरा पुरुष वह जो सत्क्रिया रहित होनेसे अबुध होता हुआ भी विवेक सम्पन्न मनवाला होते बुध होता है, ऐसा यह पुरुष तृतीय भंगमें लिया गया है। और जो सक्रिया और विवेक इन दोनोंसे रहित होता है यह अबुध अबुध ऐसे चतुर्थ भंगमें लिया गया है (४१)
फिरभी-"चत्तारि पुरिसजाया" इत्यादि-पुरुषजात चार कहे गये हैं जैसे बुध बुध हृदय १ बुध अबुध हृदय २ अबुध बुध हृदय ३ एवं " पठकः पाठकश्चैव " त्या -" सन् ! २ ५४न ४२नारा छे, ५४न કરાવનારા છે તથા તેનું ચિન્તન કરનારા છે, તેઓ તે વ્યસની છે. પંડિત તે તેને જ કહી શકાય છે કે જે ક્રિયા સંપન્ન હોય છે. (૨) જે પુરુષ બુધ હોવા છતાં પણ વિવેકશૂન્ય મનવાળા હોય છે તેને “બુધ-અબુધ” રૂપ બીજા ભાગમાં ગણાવી શકાય છે. (૩) જે પુરુષ સકિયા રહિત હોવાથી અબુધ હોવા છતાં પણ વિકસંપન્ન મનવાળે હીવાથી બુધ હોય છે તેને " अYध-अध" ३५ त्री मामा भूमी साय छे. (४) २ १०५५ सहित યાથી પણ વિહીન હોય છે અને વિવેકથી પણ વિહીન હોય છે તેને “ અબજ અબુધ” રૂપ ચોથા ભાંગામાં મૂકી શકાય છે. ૪૧
"चत्तारि पुरिसजाया " प्रत्याहि-तीय प्रमाणे यार ॥२॥ पुरुष। ५९ छे-(१) सुध-बुध इय, (२) सुध-अमु५ हुय, (3) मधसुध य मने (४) भभुध-मसुधाय.
श्री. स्थानांग सूत्र :03
