________________
सुधा टीका स्था० ४ उ०३ सू०१२ युग्यदृष्टान्तेन पुरुषदार्शन्तिकनिरूपणम् ४५ चत्वार आलापकास्तथा युग्येनापि । प्रतिपक्षस्तथैव पुरुषजातानि यावत् शोभेति । ॥ सू० १२ ॥
टीका - " चत्तारि जुग्गा " इत्यादि-युग्या -युगं रथं वहन्तीति युग्या= वृषभाश्वादयः, यद्वा -युग्मानि द्विहस्तप्रमाणानि चतुरस्राणि सवेदिकानि सालङ्काराणि गोलदेप्रसिद्धानि जम्पानानि तानि चत्वारि प्रज्ञप्तानि तद्यथा- एकं युक्तं-इसी तरह से पुरुष भी चार प्रकार के होते हैं ऐसा प्रारम्भ करके युक्तशोभा तक के समस्त भङ्गों को पुरुष सम्बन्धी चतुर्भङ्गी में कह देना चाहिये । युक्तयुक्त, १ युक्ताऽयुक्त, २ अयुक्तयुक्त, ३ अयुक्तायुक्त, ४ युक्तयुक्त- परिणत १ युक्तायुक्त परिणत, २ अयुक्तयुक्त परिणत, ३ अयुक्ताsयुक्त परिणत, ४ युक्तयुक्त रूप, १ युक्तायुक्त रूप- २ अयुक्त युक्त रूप, ३ अयुक्तायुक्त रूप, ४ युक्तयुक्त-शोभा सम्पन्न, १ युक्ताSयुक्त शोभासम्पन्न, २ अयुक्तयुक्त शोभासम्पन्न, ३ और -अयुक्ताऽयुक्त शोभासम्पन्न, ४, इस प्रकार से सब १६ भङ्गों को युग्य दृष्टान्त में और --पुरुष दाष्टन्तिक में प्रतिपादक ये सूत्र हैं ।
61
इस सूत्र में - युगं रथाङ्गं ( प्रवहणाङ्ग ) शिविकाङ्गं वा वहन्ति इति युग्याः, ४ इस व्युत्पत्ति के अनुसार युग्य शब्द से वृषभादि, या मनुष्य गृहीत होते हैं। क्योंकि
--
(૧) ચુક્તયુક્ત બાકીના ત્રણ પ્રકાર ઉપર મુજખ સમજવા, યાનની જેમ યુગ્મની સાથે પણ યુક્ત, યુક્તપરિણત, યુક્તરૂપ અને ચુક્તશેાભા આદિ પદોને જોડીને ચાર આલાપક બની જાય છે એજ પ્રમાણે પુરુષ વિષયક પણ ચાર આલાપક અને છે એમ સમજવુ. આરીતે પુરુષ વિષયક ચાર ચતુભ'ગી ખને છે.
યુગ્ય વિષયક પહેલી ચતુ`ગી તે ઉપર આપવામાં આવી છે. હવે બીજી ચતુર્ભ ́ગી પ્રકટ કરવામાં આવે છે (૧) યુક્તયુક્ત પરિણત, (૨) યુક્તા ક્ત પરિણત, (૩) અયુક્તયુક્ત પરિણત અને (૪) અયુક્તાયુક્ત પરિણત. श्री अतुलगी - (१) युक्तयुक्त ३५, (२) युक्तायुक्त ३५, ( 3 ) अयुक्तયુક્ત રૂપ અને (૪) અયુક્તાયુક્ત રૂપ.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૩
योथी अतुल गी– (१) युक्तयुक्त शोलासंपन्न, (२) युक्तायुक्त शोलासंपन्न (3) संयुक्तयुक्त शोलासंपन्न, थने (४) अयुर्युतायुक्त शोलास पन्न. આ પ્રકારની ચાર ચતુભ'ગીએ પુરુષના વિષયમાં પણુ સમજવી. આ सूत्रमां “युगं रथाङ्गे ( प्रवहणाङ्ग) शिविकः वा वहन्ति इति વ્યુત્પત્તિ અનુસાર યુગ્ય શબ્દથી ખળદ આદિ પ્રાણી અથવા
-
"" આ
युग्याः પાલખી આદિ
