________________
सुधाटीका स्था०४३०३ सू०३९ पृथिव्यादिचतुर्गा सूक्ष्मशरीरस्यादृश्यत्वनि० २०३ चरो गन्धः २, जिह्वेन्दियार्थः-रसनेन्द्रियगोचरो रसः ३, स्पर्शेन्द्रियार्थः त्वगि न्द्रियगोचरः स्पर्शः ४, एते चत्वार इन्द्रियार्थाः श्रोत्रादीन्द्रियसम्बद्धा आत्मना ज्ञायन्ते । चक्षुर्मनोभ्यां त्वपृष्टा एवार्थी आत्मना वेद्यन्त इति ' चत्तारि' इत्युक्तम् । उक्तं च--
" पुढे सुणेई सदं, रूवं पुण पासइ अपुढे तु ।।
गंधं रसं च फासं, बद्धपुठं वियागरे । १ ।" छाया-" स्पृष्टं शणोति शब्द, रूपं पुनः पश्यत्यस्पृष्टं तु ।
गन्धं रसं च स्पर्श, बद्धस्पृष्टं व्याकुर्यात् । १ ।” इति, ॥१०३९॥ पूर्व जीव-पुद्गलयोरिन्द्रियद्वारेण ग्राह्यग्राहकभाव उक्तः, सम्पति तयोर्गतिधर्म प्रदर्शयितुमाह
मूलम्-चउहि ठाणेहिं जीया य पोग्गला य णो संचायति बहिया लोगंता गमणयाए, तं जहा-गइअभावेणं १, णिरुवग्गयाए २, लुक्खयाए ३, लोगाणुभावेणं ४॥सू० ४० ॥ गोचर होनेसे घ्राणेन्द्रियार्थहै, रस रसनेन्द्रिय गोचर होने से जिहेन्द्रियार्थ है, और त्वगिन्द्रिय गोचर होनेसे स्पर्श, स्पर्शन्द्रियार्थ हैं । ये चार ही-शब्द, गन्ध, रस और स्पर्शही श्रोत्रादीन्द्रियोंके साथ सम्पद्ध होने पर आत्मा द्वारा जाने जाते हैं चक्षु इन्द्रिय और मन इनके द्वारा अपने विषयभूत पदार्थ अपृष्ट हुए ही जाने जाते हैं । अतः " चत्तारि" ऐसा कहा गया है । उक्तं च-" पुढे सुणेइ सई ” इत्यादि ।। सूत्र ३९ ।।
इस प्रकारसे जीव और पुद्गलका ग्राह्य ग्राहक भाव कहकर अब सूत्रकार इनके गति धर्मकी प्ररूपणा करते हैंગોચર હેવાથી ધ્રાણેન્દ્રિયાઈ રૂપ છે. રસ (સ્વાદ) રસનેન્દ્રિય ગોચર હેવાથી જિન્દ્રિયાઈ રૂપ છે અને સંપર્શ સ્પર્શેન્દ્રિય ગોચર હેવાથી સ્પર્શેન્દ્રિયાઈ રૂપ છે. આ ચાર જ-એટલે કે શબ્દ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ જ શ્રોત્રેન્દ્રિય આદિની સાથે સંબદ્ધ થાય ત્યારે જ આમા દ્વારા જાણી શકાય છે. ચક્ષુઈન્દ્રિય અને મન, આ બેની સાથે પૂર્ણ થયા વિના જ-અસ્કૃષ્ટ રહીને એમના વિષય. भूत पानि तमना an aneg! २१य छे. युं ५ छे -" पुढे सुणेइ सदं " त्या ॥ सू. ३८ ॥
આ પ્રકારે જીવ અને પુદ્ગલને ગ્રાહ્ય ગ્રાહક ભાવ પ્રકટ કરીને હવે સૂત્રકાર તેમના ગતિ ધર્મની પ્રરૂપણ કરે છે–
श्री. स्थानांग सूत्र :03
