________________
सुघा टीका स्था०४उ०३ सू०३० कन्थकदृष्टान्तेन पुरुषजातनिरूपणम् १७३ च भवन्ति, तद्यथा-कुलसम्पन्नो नामैको नो जयसम्पन्नः १, जयसम्पन्नो नामैको नो कुलसम्पन्नः । २ । एकः कुलसम्पन्नोऽपि जयसम्पन्नोऽपि ३। एको नो कुल. सम्पन्नो नो जयसम्पन्नः । ४ । (९)
" एवं बलसंपन्नेण य रूवसंपन्नेण य" इति-एवं-यथा कुलसम्पन्नेन जयसम्पन्नेन च सह चतुर्भङ्गी मोक्ता, तथा बलसम्पन्नेन च रूपसम्पन्नेन च चतुभङ्गी भणितव्या, तथाहि-चत्वारः कन्थकास्तद्वत् चत्वारि पुरुषजातानि च भवन्ति, तद्यथा-बलसम्पन्नो नामैको नो रूपसम्पन्नः १, रूपसम्पन्नो नामैको नो बलकोई एक कन्थक उभय सम्पन्न होता है ३ और कोई एक कन्धक इन दोनोंसे भी सम्पन्न नहीं होता है । इसी प्रकारसे इन चार भंगोंको पुरुषमें भी योजित करके कहना चाहिये (९)
१० वें सूत्र में जो चतुर्भगी बल और रूप इन दो पदोंकी सम्पबता करके बनाई गई है वह इस प्रकारसे है-जैसे कोई एक कन्धक ऐसा होता है जो बल सम्पन्न होने पर भी रूप सम्पन्न नहीं होता है १ कोई एक कन्थक रूप सम्पन्न होने पर भी बल सम्पन्न नहीं होता है कोई एक उभय सम्पन्न होता है ३ और कोई एक कन्थक ऐसा होता है जो न बल सम्पन्न होता है और न रूपसम्पन्न ही होता है तो जैसे ये चार प्रकारके कन्धक कहे गये हैं। इसी प्रकारसे पुरुष भी चार प्रका. रके होते हैं जैसे-कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो बल सम्पन्न होने पर भी रूप सम्पन्न नहीं होता है तथा कोई एक ऐसा होता है जो रूप છે પણ કુળસંપન હેતું નથી. (૩) કે કુળ અને જય બનેથી સંપન્ન હોય છે અને (૪) કોઈ કન્થક કુળસંપન્ન પણ હોતું નથી અને જયસંપન્ન પણ હેતે નથી.
દાસ્કૃતિક પુરુષના પણ આ પ્રકારના જ ચાર ભાંગા (પ્રકારે) સમજી सेवा निय.
દસમાં સૂત્રમાં બલ અને રૂપ, આ બને પદેના વેગથી કન્થક વિષષક જે ચતુર્ભગી કહી છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ નીચે પ્રમાણે છે –
(૧) કેઈ એક કથ્થક બલસંપન્ન હોય છે પણ રૂપ સંપન્ન હેતે નથી (૨) કેઈ એક રૂપસંપન્ન હોય છે પણ બલસંપન્ન હોતો નથી. (૩) કઈ એક કન્થક ઉભયસંપન્ન હોય છે. (૪) કોઈ એક કથક બલસંપન્ન પણ હેતો નથી અને રૂપસંપન્ન પણ હેતે નથી એજ પ્રમાણે પુરુષના નીચે પ્રમાણે પણ ચાર પ્રકાર કહ્યા છે
(૧) કેઇ એક પુરુષ બલસંપન્ન હોય છે પણ રૂપસંપન્ન હેતે નથી,
श्री. स्थानांग सूत्र :03
