________________
३४
स्थानाङ्गसूत्रे १, उच्चो नामैको नीचच्छन्दः २, नीचो नामैक उच्चच्छन्दः ३, नीचो नामैको नीचच्छन्दः ४ । (मू० ९)।
टीका-" चत्तारि पुरिसजाया" इत्यादि-स्पष्टम् । नवरम्-एकः कश्चित् पुरुषः उच्चः-शरीरकुलसमृदयादिभिर्महान्, उच्चच्छन्दः-उच्चच्छन्दोऽभिप्रायो यस्य स तथा उत्कृष्टाभिमाययान भपति, औदार्यादिसम्पन्नत्वात् १, तथा-एक:अन्यः पुरुषः उच्चोऽपिसन् नीचच्छन्दः-अपकृष्टाभिप्रायवान् भवति मलिनविचारत्यात् २, तथा-एक:-अपरः पुरुषः नीच:-शरीरकुलविभवादिमिहीनोऽपि उच्चच्छन्दो भवति ३, तथा-एका-इतरः पुरुषस्तु नीचो नीचच्छन्दो भवति । मु.९।
अनन्तरं नीचाभिप्राय उक्तः स च लेश्याविशेषाद्भवतीति लेश्यां निरूपयति
मूलम्--असुरकुमाराणां चत्तारि लेसाओ पण्णताओ, तं जहा--कण्हलेसा १, णीललेसा २, काउलेता ३, तेउलेसा ४। उछन्दवाला-२ नीच उच्च च्छन्दवाला-३ एवं नीच नीचच्छन्दवाला-४ तात्पर्य यह है कि जो पुरुष शरीर-कुल-समृद्धि आदि से महान महान् होता हुवा भी उदारता आदि गुणों से युक्त होने के कारण अभिप्राय से महान होता है वह-प्रथम भङ्गमें परिणत हुवा है ।, तथा-जो शरीरकुलादिसे महान होता हुवा भी मलिन विचार वाला होने के कारण अपकृष्ट अभिप्रायवाला होता है, वह-द्वितीय भङ्ग में गिना गया है। तथा-जो शरीर-कुल-विभव आदि से हीन होता हुवा भी उन्नत विचार वाला होता है वह-तृतीय भङ्ग में गिना गया है । और-जो शरीरकुल-आदि से हीन होता है-और अभिप्राय से भी हीन होता है-वह चतुर्थभङ्ग में लिया गया है । सू०९॥ नीय-७४याणा, (3) नीय अस्य छन्वागी मन (४) नाय नीय छाणे.
હવે આ ચારે પ્રકારનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે છે–(૧) કોઈ પુરુષ એ હોય છે કે જે શરીર, કુલ અને સમૃદ્ધિની અપેક્ષાએ પણ મહાન હોય છે અને ઉદારતા આદિ ગુણોથી યુક્ત હોવાને કારણે વિચારની અપેક્ષાએ પણ મહાન હોય છે. (૨) કોઈ પુરુષ શરીર, કુલ આદિની અપેક્ષાએ મહાન હોવા છતાં મલિન વિચાર, લેભ આદિને કારણે અધમ હોય છે. (૩) કઈ પુરૂષ એ હોય છે કે જે શરીર, કુલ, સમૃદ્ધિ આદિની અપેક્ષાએ હીન હોવા છતાં પણ ઉન્નત વિચારેવાળો હોય છે. (૪) કે પુરુષ શરીર, કુલ, વૈભવ આદિની અપેક્ષાએ પણ હીન હોય છે અને ઔદાર્ય આદિ ગુણે અને વિચારોની અપેક્ષાએ પણ હીન જ હોય છે. સૂ૯
श्री. स्थानांग सूत्र :03
