________________
सुधा टीका स्था० ४ उ०४ सू०३६ धर्मद्वारनिरूपणम्
टीका-" चत्तारि धम्मदारा" इत्यादि-धर्मस्य-श्रुतचारित्रलक्षणस्य द्वाराणि-द्वाराणीव द्वाराणि-द्वारसदृशानि- उपायभूतानि चत्वारि-वरतूनि प्रज्ञतानि, तानि कानि ? इत्यपेक्षायामाह-तधथेत्यादि-शान्ति:-क्षमा आक्रो. शादिश्रवणेऽपि क्रोधत्याग:-क्रोधोदयनिरोधः १, तथा-मुक्तिः-मोचनं मुक्तिःबाह्याभ्यन्तरवस्तुषु तृष्णाविच्छेदः २, तथा-आर्जवम्-ऋजुता-सरलता-माया राहित्यम् ३, तथा-मार्दवं-मृदुता-मानपरिहारः ४।। मू० ३६॥
पूर्व क्षान्त्यादीनि धर्मद्वाराणीत्युक्तानि, साम्प्रतमारम्भादीनि नारकत्वादिसाधनकर्मद्वाराणि निरूपयितुमाह___ मूलम्-चउहि ठाणेहिं जीवा णेरइयत्ताए कम्मं पकरेंति, तं जहा-महारंभयाए १, महापरिग्गयाए २, पंचिंदियवहेणं ३, कुणिमाहारेणं ४ (१) ___ 'चत्तारि धम्मदारा पण्णत्ता' इत्यादि सूत्र ३६ ॥ टीकार्थ-धर्मके द्वार चार कहे गये हैं-जैसे-क्षान्ति १ मुक्ति आर्जव ३
और मार्दव । श्रुतचारित्र रूप धर्म है, यह प्रकट किया जा चुका है, ऐसे धर्मके द्वारके जैसे-द्वार ये क्षान्ति आदि हैं । आक्रोश आदिके सुनने पर भी क्रोधका त्याग होना क्रोधकी उत्पत्ति नहीं होना-इसका नाम क्षान्ति है, बाह्य और आभ्यन्तर वस्तुओंमें तृष्णाका विच्छेद होना इसका नाम मुक्ति है। मायापूर्ण व्यवहार करनेका त्याग होना अर्थात् आत्मामें ऋजुता या सरलता आना, इसका नाम आर्जवहै, और मानका परिहार करना मृदुताका आना इसका नाम मार्दव है ॥ सू० ३६ ॥
वे सूत्र॥२५भानु नि३५४ ४२ छे. 'चत्तारि धम्मदारा पण्णत्ता' त्याल Nथ-मन या२ २ ४i छे-(१) क्षान्ति, (२) मुस्ति, (3) मा અને માર્દવ. શ્રુતચારિત્રરૂપ ધર્મ છે, એ વાત તે આગળ પ્રકટ થઈ ચુકી છે. તે ધર્મનાં દ્વાર સમાન ક્ષાતિ આદિને બતાવ્યાં છે.
આક્રોશ આદિ સાંભળવા પડે ત્યારે ક્રોધ ન કરે પણ શાન્ત રહેવું તેનું નામ ક્ષત્તિ છે. બાહ્ય અને આભ્યન્તર વસ્તુઓની તૃષ્ણને ત્યાગ કરે, તૃષ્ણને વિછેર કરે તેનું નામ મુક્તિ છે. માયાપૂર્ણ વ્યવહારને કપટયુક્ત
વ્યવહારને ત્યાગ કર એટલે કે આત્મા ઋજુતા (સરળતા) ના ગુણથી યુક્ત થવે તેનું નામ આર્જવ છે, માનને પરિત્યાગ કરીને મૃદુતા ધારણ १२वी तेनु नाम भाव छ. ॥ सू. ६ ॥
श्री. स्थानांग सूत्र :03
