________________
सुधा टीका स्था० ४ उ०४ सू० २८ चतुर्विधबुद्धिनिरूपणमू
' अहवा चउबिहा मई " इत्यादि---अथवा-मतिश्चतुर्विधा प्रज्ञप्ता, तद्यथाअरञ्जरोदकसमाना-अरचरम्-जलघटः, तदलिअरमित्यपि प्रसिद्धम् , तस्मिन् यदुदकं तत्समाना ततुल्या मतिः, तत्सादृश्यं च बर्थग्रहणोत्क्षणधरणाशक्तत्वा दल्पत्वेनाऽस्थिरत्वेन च बोध्यम् , अयं भावः-यथा-अरञ्जरोदकं-स्वल्पपरिमाणं सच्छीघ्रं व्ययमेति तथा-मतिरपि स्वल्पमेवार्थ गृह्णाति उत्प्रेक्षते धरति च शीघ्रमेव चापैतीति तत्सशी व्यपदिश्यते इति प्रथमा मतिः१। तथा-विदरोदकसमानाचन्द्रिकामें किया गया है अतः वहासे देख लेना चाहिये “अहवा चउन्विहा मई" इत्यादि-अथवा-मति चार प्रकारकी कही गई है। जैसे-अरञ्जरोदक समान १ विदोदक समान २ सर उदक समान ३
और सागरोदक समान ४ अरञ्जर नाम घटका है इसे अलिञ्जरभी कहा जाता है, इसके पानीके जैसी जो बुद्धि होती है वह अरञ्जरोदक समान घुद्धिहै, बुद्धि में जो यह अरञ्जरोदक समानता प्रकट की गईहै, वह अल्पतो
और अस्थिरताकी अपेक्षाले प्रकट की गई है, क्योंकि ऐसी बुद्धि बह अर्थका ग्रहण नहीं करती है उसका उत्प्रेक्षण एवं उसकी धारणा भी नहीं करता है, भाव यह है कि जिस प्रकारसे अरजोदक स्वल्पपरिमाणवाला होता है, और शीघही खर्च हो जाता है उसी प्रकारसे ऐसी मति भी स्वल्पही अर्थको ग्रहण करती है उतनेही अर्थका वह विचार करती है और उतनेही अर्थकी वह धारणा करती है एवं शीघ्रतामे नष्ट हो जाती है। इस प्रकारसे यह अरज्जोदक जैसी बुद्धि के विषयका
"अहवा चउबिहा मई" त्याह--अथवा मतिना नीचे प्रमाणे यार १२ ५५ ह्या छ-(१) २०२६ सभान, (२) विश६४ समान (3) સરઉદક સમાન અને (૪) સાગરોદક સમાન.
“ અરજર એટલે ઘડ–તેને અલિજર પણ કહે છે. તેના પાણીના જેવી જે બુદ્ધિ હોય છે, તેને અરજદક સમાન બુદ્ધિ કહે છે. ઘડાના પાણીમાં જેવી અલ્પતા અને અસ્થિરતા હોય છે એવી અ૯પતા અને અસ્થિરતાવાળી બદ્રિને અરજદક સમાન કહે છે. આ પ્રકારની બુદ્ધિ બહુ અર્થને ગ્રહણ કરતી નથી, તેનું ઉલ્ઝક્ષણ અને તેની ધારણા પણ કરતી નથી. જેમ ઘડાનું પાણી સ્વ૯૫ પ્રમાણવાળું હોય છે અને જલદી વપરાઈ જાય એવું હોય છે, એ જ પ્રમાણે એવી મતિ પણ સ્વલ્પ અર્થને જ ગ્રહણ કરે છે, એટલા જ અને તે વિચાર કરે છે અને એટલા જ અર્થની તે ધારણ કરે છે, અને શીવ્રતાથી નષ્ટ થઈ જાય છે. આ પ્રકારનું અરજેદક સમાન બુદ્ધિનું અહીં સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવ્યું છે.
श्री. स्थानांग सूत्र :03
