________________
स्थानाङ्गसूत्रे
उत्थानम्-ऊर्ध्वोभवनरूपकायचेष्टाविशेषः क्रमः - परिभ्रमणादिक्रिया, बलं = शारीरम्, वीर्य = जीवजनितं पुरुषकारः - पौरुषं, पराक्रमः - बलवीर्ययोर्व्यापारणम्, तेषां प्रतिघः=प्रतिघातः, शुभदेवगत्यादेरभावे उत्थानक्रमबलवीर्य पुरुषकारपराक्रमाणामप्यभावो भवतीति ५ ॥ सू० १९ ॥
चारित्रातिचारवतां च देवगत्यादिप्रतिघातो भवतीति उत्तरगुणानाश्रित्य तभेदानाह -
मूलम् - पंचविहे आजीवे पण्णत्ते, तं जहा- जाइ आजीवे १, कुलाजीवे, २, कम्माजीवे ३, सिप्पाजीवे ४, लिंगाजीवे ४ ॥ ॥ सू० २० ॥
छाया - पञ्चविध आजीवः प्रज्ञप्तः, तद्यथा - जात्याजीवः, १ कुलाजीवः, २ कर्माजीव: ३, शिल्पाजीवः, ४ लिङ्गा जीवः ५ ॥ सू० २० ॥ टीका - पंचविहे ' इत्यादि -
आजीवः - आजीवति - आश्रयति लब्धिपूजताख्यात्यापर्यं तपश्चर्यादिकं यः सः आजीवः - पाखण्डिविशेषः, स च पञ्चविधः प्रज्ञप्तः । तद्यथा - पञ्चविधत्वं यथापराक्रम प्रतिघ है, खडे होने का नाम उत्थान है, परिभ्रमण आदि क्रियाका नाम क्रम है, शारीरिक शक्तिका नाम बल है, आत्मिक शक्तिका नाम वीर्य है, पुरुषार्थका नाम - पौरुषका नाम- पुरुषकार है, और बल एवं वीर्यको किसी कार्य में लगाना इसका नाम पराक्रम है, इन सबका भी शुभदेवगति आदिके अभाव में अभाव होता है || सू० १९ ॥
चारित्र में जो अतिचार लगाते हैं, ऐसे चारित्राचारवाले जीवों की देवगति आदिका प्रतिघात होता है, इस बात को चित्तमें धारण कर अब सूत्रकार उत्तरगुणोंको लेकर उनके भेदोंको कहते हैं
५८८
"
ક્રમના, ખલવીયના અને પુરુષકાર પરાક્રમના જે પ્રતિઘાત છે, તેને ઉત્થાન ક્રમ ખલવીય પુરુષ પરાક્રમ પ્રતિઘ કહે છે. ઊભા થવું તેનુ' નામ ઉત્થાન છે, પરિભ્રમણ આદિ ક્રિયાનું નામ ક્રમ છે, શારીરિક શક્તિનું નામ ખળ છે, આત્મિક શક્તિનુ' નામ વીય છે, પુરુષાર્થ ( પૌરુષ ) નું નામ પુરુષકાર છે, તથા ખલ અને વીને કોઇ કામમાં લગાડવુ તેનું નામ પરાક્રમ છે. આ બધાના પણ શુભ દેવગતિ આદિના અભાવમાં અભાવ જ રહે છે. ! સૂ. ૧૯ ॥ જે જીવોના ચારિત્રમાં અતિચાર લાગી જાય છે એવા ચારિત્રાતિચાર વાળા જીવાની દેવગતિ આદિના પ્રતિઘાત થાય છે. આ વાતને ચિત્તમાં
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૩
