________________
सुघाटोका स्था०५ उ०१ सू०२३ हेत्वहेत्वोः स्वरूपनिरूपणम्
६०९ प्रकारान्तरेण पश्चाहेतूनाह-अहेतुना हेत्वभावेन-प्रत्यक्षतया धूमादिकं जानाति सर्वथाऽवगच्छति । एवम्-अहेतुना पश्यतीत्यादि स्थानचतुष्टयमपि वोध्यमिति । सम्प्रति केवलिनोऽधिकारात् तस्य पश्चानुत्तराणि पाह-' केवलिस्स णं' इत्यादि । केवलिनः खलु पञ्च अनुवराणि-नास्ति उत्तरः प्रधानो येभ्यस्तानि-सर्वथाऽऽव. रणक्षयात् सर्वोत्कृष्टानि प्रज्ञप्तानि, तद्यथा-तान्येवाह-अनुत्तरं ज्ञानम्-ज्ञानावरणीयस्य सर्वथा क्षयात् सर्वोत्कृष्टं ज्ञानम् १। अनुत्तरं दर्शनम्-दर्शनावरणीयस्य सर्वथोपरमात् सर्वोत्कृष्टं दर्शनम् २। अनुत्तरं चारित्रम् ३, अनुत्तरं तपः । एतद्द्वयं मोहस्य सर्वथाऽपगमाद् भवति । तपस्तु चारित्रभेद एव । केवलिनामनुत्तरं तपः पांचवां स्थान है, पुनः केवलीकी अपेक्षासेही प्रकारान्तरसे पांच अहेतु प्रकट किये जाते हैं, जो अहेतुसे-हेतुके अभावरूप से धूमादिको प्रत्यक्ष रूपसे सर्वथा जानता है, वह प्रथम स्थान है, इसी प्रकारसे जो " अहे. तुना पश्यति " आदि रूप चार स्थान हैं वे भी समझ लेना चाहिये ।
अब सूत्रकार केवलीके जो पांच अनुत्तर होते हैं, उन्हें प्रकट करते हैं, जिनकी अपेक्षा और कोई प्रधान नहीं होता है, अर्थात् जो सर्वोस्कृष्ट होते हैं, वे अनुत्तर हैं-इनमें सर्वोत्कृष्टता इसलिये कही गई है, कि ये अपने प्रतिपक्षी कर्मके सर्वथा क्षयसे उत्पन्न होते हैं, वे पांच अनुत्तर इस प्रकारसे हैं-अनुत्तर ज्ञान केवलज्ञान-यह ज्ञानावरणीय कर्मके सर्वथा क्षयसे उत्पन्न होता है अनुत्तर चारित्र-और अनुत्तर तप-ये दोनों मोहनीय कर्मके सर्वथा क्षयसे होते हैं, तप यह - હવે સૂત્રકાર કેવલીની અપેક્ષાએ પાંચ અહેતુનું અન્ય પ્રકારે કથન કરે છે—જે અહેતુ વડે હેતુના અભાવ રૂપે ધૂમાદિને પ્રત્યક્ષ રૂપે સર્વથા જાણે छ, ते प्रथम स्थान छ. मे प्रमाणे " अहेतुना पश्यति " मा यार સ્થાન પણ સમજી લેવાં.
હવે સૂત્રકાર કેવલીના પાંચ અનુત્તરેને પ્રકટ કરે છે. જેના કરતાં કોઈ પ્રધાન હોય નહી એટલે કે જે સર્વોત્કૃષ્ટ હોય છે તેને અનુત્તર કહે છે. તે અનુત્તરમાં સર્વોત્કૃષ્ટતા એ કારણે કહેવામાં આવી છે કે તેઓ પિતાના પ્રતિપક્ષી કર્મોના સર્વથા ક્ષયથી ઉત્પન્ન થાય છે. તે પાંચ અનુત્તર નીચે પ્રમાણે છે-(૧) અનુત્તર જ્ઞાન (કેવળજ્ઞાન) તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના સર્વથા ક્ષયથી ઉત્પન્ન થાય છે. (૨) અનુત્તર દર્શન-તે દર્શનાવરણીય કર્મના સર્વથા क्षयथा 64न याय छे. (3) अनुत्तर यारित्र मन (४) अनुत्तर त५- मन મોહનીય કર્મના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થાય છે. તપ ચારિત્રરૂપ હોય છે અને તે स्था०-७७
श्री. स्थानांग सूत्र :03
