________________
३३८
स्थानाङ्गसूत्रे चउबिहा खुड्डपाणा पण्णता, तं जहा--बेइंदिया १, तेई. दिया २, चउरिदिया ३, संमुच्छिमपंचिदियतिरिक्खजोणिया ४ । ३६ । सू० १४॥
छाया-चतुर्विधाश्चतुष्पदाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-एकखुराः १, द्विखुराः २, गण्डीपदाः ३, सनखपदाः ४ (३४)। । ___चतुर्विधा पक्षिणः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-चर्मपक्षिणः १, लोमपक्षिणः २, समुद्कपक्षिणः ३, चिततपक्षिणः ४ (३५)।
चतुर्विधाः क्षुद्रप्राणाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-द्वीन्द्रियाः १, त्रीन्द्रियाः २, चतुरि न्द्रियाः ३, संमृच्छिमपश्चेन्द्रियतियग्योनिकाः ४ (३६)॥ मू० १४ ॥
टीका-" चउबिहा चउप्पया" इत्यादि - चतुष्पदाः-चतुश्चरणा:-चतु. बिधाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-एकखुरा:-प्रत्येकपदे एकः खुरो येषां ते तथा-अश्यादयः १, तथा-द्विखुरा:-खुरद्वययन्तो गवादयः २, गण्डीपदाः-गण्डीस्वर्णकारादीनामधिकरणी 'धन' इति भाषा प्रसिद्धा गण्डिका, तद्वत् पदानि येषां ते तथा हस्त्यादयः ३, सनरूपदाः-नखयुक्तपादवन्तः सिंहादयः ४॥ इति (३४)। ___ 'चउन्विहा चउप्पया पण्णत्ता' इत्यादि १४ ॥ टीकाथ-चौपाये चार प्रकारके कहे गयेहैं जैसे-एक खुरपाले १ दो खुरवाले २ गंडी पदयाले ३ और नखयुक्त पदयाले ४ चार चरण जिनके होते हैं वे चतुष्पद कहे जाते हैं। प्रत्येक पदमें जिनके एक खुर होता है, ऐसे घोडे आदि जानवर एक खुरवाले जानवर हैं । प्रत्येक पदमें जिनके दो खुर होते हैं ऐसे वे गाय आदि जानवर दो खुरवाले जानवर हैं। घनका नाम गण्डी है घनके समान जिनको चरण होता है ये गण्डी पदवाले जानवर हैं, जैसे हाथी आदि, नखोंसे युक्त जिनके पैर होते हैं ये सनखपदवाले जानवर हैं जैसे-सिंह आदि (३४)
" चउब्धिहा चउप्पया पण्णत्ता" त्या-(सू १४)
ચેપગા જાનવરોના ચાર પ્રકાર કહ્યા છે–(૧) એક ખરીવાળાં (૨) બે ખરીવાળાં, (૩) ગંડીપદવાળા (૪) નખયુક્ત પગવાળાં. ચાર પગવાળાં જાનવરોને ચતુષ્પદ કહે છે. જેના પગની ખરીમાં ફાટ હતી નથી એવા પ્રણીઓને એક ખરીવાળાં કહે છે જેમકે ઘોડે. જે પ્રાણીના પ્રત્યેક પગની ખરીમાં ફાટ હોય છે એવાં પ્રાણીઓને બે ખરીવાળાં કહે છે, જેમકે ગાય આદિ પ્રાણીઓ (૩) હાથીના જેવી ગળાકારની ખરીવાળાં પ્રાણીઓને ગંડીપગવાળાં કહે છે. (૪) જે પ્રાણીઓના પગ નહોર (નખ)થી યુક્ત હોય છે તે પ્રાણીઓને નખયુક્ત પગવાળાં કહે છે, જેમકે વાઘ, સિંહ વગેરે ૩૪
श्री.स्थानांगसूत्र:03
