________________
सुधा टीका स्था०४ उ०४ सू० ४८ समुदरूपक्षेत्रनिरूपणम्
४८५ पूर्व कल्पा उक्ताः, तेच देवलोकाः क्षेत्रभूता इति क्षेत्रप्रस्तावात्समुद्ररूपक्षेत्र निरूपयितुमाह--
मूलम्--चत्तारि समुद्दा पत्तेयरसा पण्णत्ता, तं जहा--लव. णोदे १, वरुणोदे २, खीरोदे ३, घयोदे ४ ॥ सू० ४८ ॥ ___ छाया--चत्वारः समुद्राः प्रत्येकरसाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-लवणोदः १, चारुणोदः २, क्षीरोदः ३, घृतोदः ४ ॥४८॥
टीका--" चत्तारि समुदा" इत्यादि--चत्वारः समुद्राः प्रत्येकरसाःभिन्नरससम्पन्नाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-लवणोदः-लवणं-क्षारमुदकं-जलं यस्मिन् यस्य वा स लवणोदः, लवणरसोदकत्वात १, तथा-वारुणोदः-वारुणी मदिराविशेष-, तद्वदुदकं यत्र स तथा २, क्षीरोद:-क्षीरमिवोदकं यत्र स तथा ३, माके आकार जैसे आकारवाले हैं, उनके नाम ये हैं-आनत १, प्राणत, २ आरण ३ और अच्युत ४ ॥ सू० ४७॥
उक्त ये कल्प देवलोक रूप होते हैं और देवलोक क्षेत्रभूत हैं। अतः क्षेत्रके सम्बन्धसे अब सूत्रकार समुद्ररूप क्षेत्रका निरूपण करते हैं
टीकार्थ-" चत्तारि समुद्दा पत्तयरसा' इत्यादि--
चार समुद्र भिन्न भिन्न रसवाले कहे गये हैं, उनके नाम ये हैं-- लवणोद १, वारुणोद २, क्षीरोद ३, और घृतोद ४ । लवण समुद्रका जल जैसे लवण का रस होता है वैसा है। वारुणोदका जल मदिराका जैसा रस होता है वैसा है। अर्थात् मदिरा तुल्य जलवाला है। क्षीरोद का जल-क्षीरके जैसा रसवाला है-अर्थात् क्षीरके जैसा पानीवाला है માના જેવા આકારવાળાં છે. તેમના નામ આ પ્રમાણે છે-આનત, પ્રાકૃત, सा२१ मन मयुत. ॥ सू. ४७ ॥
પૂર્વોક્ત ક૫ દેવલેક રૂપ હોય છે અને દેવલેક ક્ષેત્રભૂત હોય છે, તેથી હવે સૂત્રકાર ક્ષેત્રના સંબંધને લીધે સમુદ્રરૂપ ક્ષેત્રનું નિરૂપણ કરે છે.
ट -" चत्तारि समुद्दा पण्णत्ता " स्या
ચાર સમુદ્ર જુદા જુદા રસવાળા કહ્યા છે, તે ચાર સમુદ્રોનાં નામ નીચે प्रभारी छे-(१) an, (२) पारु, (3) क्षीरो मन (४) तो. લવણ સમુદ્રના જળને સ્વાદ લવણ-મીઠાને સ્વાદ જેવા હોય છે. વારુણેદના જળને સ્વાદ મદિરાના સ્વાદ જેવો હોય છે. એટલે કે તે મદિરા સમાન જળવાળે સમુદ્ર છે. ક્ષીરદનું જળ ક્ષીરના (દૂધના) જેવું હોય છે, અને
श्री. स्थानांग सूत्र :03
