________________
३८०
स्यानाङ्गसूने " व्यवहारः पुं-नार्योरन्योऽन्यं रक्तयोरतिप्रकृतिः शङ्कारः” इति १, तथाकरुणाः कामा मनुजाना-मनुष्याणां भवन्ति, यतस्ते तादृशमनोज्ञा न भवन्तीति तथा क्षणेन दृष्टाः सन्तो नश्यन्तीति तथा-शुक्रशोणितप्रभृतिशरीराश्रयिणो भवन्तीति शोचनरूपा भवन्तीति करुणो हि रसः शोकस्वभावो भवति, उक्तं च" करुणः शोकप्रकृति "-रिति २, तथा-बीभत्साः कामास्तिर्यग्योनिकानांतिर्यग्योनिजातानां माणिनां पक्षिप्रभृतीनां भवन्ति, बीभत्सकामानां निन्दनीयत्यात् , बीभत्सरसो हि जुगुप्सात्मको भवति, यदाह-" भवति जुगुप्साप्रकृति वीभत्सः " इति ३, तथा-रौद्राः-दारुणा अत्यन्तमनिष्टत्वेन क्रोधोत्पादकत्वात् , शृंगार रतिरूप होताहै, और देव ऐकान्तिकरूपसे अत्यन्त मनोज्ञ होते हैं, इसलिये ये प्रकृष्ट रतिरसके आश्रयभूत होते हैं। सो ही कहा है" व्यवहारः पुं-नारिन्योन्यं रक्तयोरतिप्रकृतिः शृङ्गारः" परस्पर में रक्त स्त्री पुरुषोंका जो व्यवहारहै वह रति है, कारण जिसका ऐसा होता है वह रतिही शृङ्गारहै। करुणारूप जो कामहैं वे मनुष्योंको होतेहैं, क्योंकि वे देवोंके जैसे मनोज्ञ नहीं होते हैं । देखते २ ये एक क्षणभरमें नष्ट हो जाते हैं शुक्र शोणितके सम्बन्धसे जनित शरीरबाले होते हैं और शोचनरूप होते हैं करुणरस शोक स्वभाववाला होता है कहा भी है" करुणः शोकप्रकृतिरिति” २। बीभत्सकाम तियश्च योनिमें उत्पन्न हुए पक्षि आदि प्राणियोंके होते हैं । बीभत्सकाम निंदनीय होते हैं क्योंकि बीभत्सरस जुगुप्सात्मक होताहै। कहा भीहै-" भवति जुगुप्सा प्रकृतिः चीभत्सरसः " जुगुप्सा प्रकृतिवाला बीभत्सरस होता है रौद्रદેમાં હોય છે, કારણ કે શૃંગાર રતિરૂપ હોય છે અને દેવે એકાતિક રૂપે (સંપૂર્ણતઃ ) મને હેય છે, તેથી તેઓ પ્રકૃણ રતિરસથી સંપન્ન હોય છે.
ह्यु ५ छ -“ व्यवहारः पु-नार्योरन्योन्यं रक्तयोरतिप्रकृतिःअंगारः " પરસ્પરમાં રક્ત (આસક્ત) સ્ત્રી પુરુષને જે વ્યવહાર છે તેનું નામ રતિ છે, અને તે રતિ જ શૃંગાર રૂપ છે.
કરુણારૂપ કામને સદ્ભાવ મનુષ્યમાં હોય છે, કારણ કે તેઓ દેના જેવા મનેઝ હોતા નથી, તેઓ જોતજોતામાં એક ક્ષણ માત્રમાં જ નષ્ટ થઈ જાય છે, અને શેચનરૂપ હોય છે
२७ २८ । स्यमावाणी य छे. ह्यु ५६ छ -" करुणः शोकप्रकृतिरिति " मानस भनी सहमा तियय योनिमापन પક્ષીઓ, પ્રાણીઓ આદિમાં હોય છે બીભત્સ કામ નિંદનીય હોય છે, કારણ
भील.स २४ शुसासन डाय छे. ह्यु ५५५ छ-" भवति जुगुप्सा प्रकुतिः बीभत्सरसः " शुसा प्रतिपाणे भासस डाय छे.
श्री. स्थानांग सूत्र :03
