________________
५५०
स्थानाङ्गसूत्रे
च्यते, अतिकठिनतया वीरपुरुषेणैवावरणीयत्वात्, तथस्यास्ति सः । तथा - नैषधिक:- निषधा=आसन विशेषरूपा, सा पञ्चधा भवति, तत्र-यस्यां पादयोः पुतयोश्र स्पर्शः समो भवति सा समपादपुता ॥ १ ॥ यस्यां तु गोरिवोपवेशनं भवति सा गोनिषधिका || २ || यस्यां तु पुताभ्यामुपविष्टः सन् एकं पादमुत्थाप्य आस्ते सा हस्तिशुण्डिका || ३ || पर्यङ्काऽर्धपर्यङ्के तु प्रसिद्धे एव ॥ ४ ॥ एतादृशी निषधा आसनं यस्य सः नैषधिकः । अथ दण्डायतिकादिविषयाणि पञ्चस्थानान्याह - कार में मनुष्यका आकार वन जाता है, कुरसीके पीछेके दो पाद हटा देने पर और आगे दो पैर रखने पर उसका जैसा आकार इस आसनमें होता है, यह आसन बहुत कठिनतासे युक्त होता है, नेषे. धिक निषद्या आसनविशेष रूप होती है, यह पांच प्रकारकी है, जिस निषधामें दोनों चरणोंका और हाथोंका स्पर्श छूना समानरूपसे होता है, वह समपादपूता निषया है, जिस निषधामें गाय के दूहने के जैसा बैठा जाता है, वह गोनिषधिका है २ जिस निषधामें दोनों चरणों को जमीन पर रखकर बैठना होता है, और एक पैरको उठाया जाता है, घुटनेको ऊंचा किया जाता है, वह हस्तिशुण्डिका निषधा है ३ पर्यङ्कासन और अर्धपर्यङ्कासन ये दो आसन तो प्रसिद्धही हैं। ऐसी निषद्या आसन जिसके होते हैं, वह नैषयिक है, दण्डायतिक आदि पांच आसन इस
થઈ જાય છે. ખુરસીના પાછલા એ પાયા ખસેડી લેવાથી અને આગલા બે પાયા રહેવા દેવાથી તેને જેવે આકાર થઈ જાય છે, તેવા જ આકાર આ આસને બેઠેલી વ્યક્તિના થઈ જાય છે. તેથી જ આ આસને બેસવું ઘણું જ મુશ્કેલ ગણાય છે.
નૈષેધિક–નિષદ્યા આસન વિશેષરૂપ હાય છે, તે પાંચ પ્રકારની છે (૧) જે આસનમાં બન્ને ચરણાને અને હસ્તાના સ્પ` સમાનરૂપે થાય છે. તેનું નામ ‘સમપાદપૂતા નિષદ્યા’ છે. (૨) જે આસનમાં ગાયને દેતી વખતે એસે તેમ मेसत्रामां आवे छे, ते आसनने “गोनिषधि " कुडे छे. (3) के यसनभां બન્ને ચરણાને જમીન પર રાખીને બેસવું પડે છે અને ત્યારબાદ એક પગને ઊચા કરવામાં આવે છે-ઘુંટણને ઊંચા કરવામાં આવે છે, તે આસનને હસ્તિશૃંડિકાનિષદ્યા કહે છે. (૪) પ"કાસત અને અ પકાસન, આ એ આસન તેા જાણીતાં છે. આ પ્રકારની નિષદ્યા ( આસન ) જેમની ડાય છે, તેમને નૈષધિક કહે છે. દડાયતિક આદિ પાંચ આસન નીચે પ્રમાણે છે(१) डायतिङ, (२) सग उशायी, (3) भाताप, (४) आवृत भने (५) अडूय
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૩
