________________
स्थानागसूत्रे टीका--'पंच महव्यया' इत्यादि--
महावतानि-महान्ति च तानि व्रतानि चेति महावतानि, अणुव्रतापेक्षया सर्वजीवरक्षणादिविषयत्वेन चैषां महत्त्वं बोध्यम् । यद्वा-महद्वतानीतिच्छाया। महतः-देशविरतापेक्षया बृहतो गुणिनो व्रतानि महव्रतानि । एतानि पञ्चसंख्य. कानि प्रज्ञप्तानि-प्ररूपितानि भगवता ऋषभेण महावीरेण च तथाविधशिष्यानपेक्ष्य, न त तदितर्राविंशतिजिनैः तच्छिष्याणाम् ऋजुपज्ञत्वेन चतुर्महाव्रतसंभवादिति, तद्यथा-सर्वस्मात् त्रसस्थावरसूक्ष्मवादरभेदभिन्नात् कृतकारितानुमतिभेदभिन्नाच समस्तात् , यद्वा-द्रव्यतः षड्जीवनिकायविषयात , क्षेत्रतः त्रिलोकसंभवात् ,
व्रतोंमें महा और अणुका कथन विषयक विचार इस प्रकारसे है"महान्ति व्रतानि महाव्रतानि " इस व्युत्पत्तिकी अपेक्षा जो व्रत महान् हैं-अणुव्रतोंकी अपेक्षासे सर्व जीव रक्षण आदिके विषयवाले होनेसे बडे हैं वे महाव्रत हैं, अथवा-"महतः व्रतानि महावतानि" इप्स व्युत्पत्तिके अनुसार देशविरतकी अपेक्षा बडे गुणिजनोंके जो व्रतहैं वे महावत हैं, प्राणातिपात त्रस स्थावर जीवोंका होताहै, और सूक्ष्म वादर जीवोंका होता हैं, यह प्राणातिपात जीव स्वयं करता है, दूसरोंसे भी करवाता है, और करनेवालेकी अनुमोदना करता है, इस तरह कृत कारित और अनुमोदनावाले त्रस स्थावर जीचोंके बादर सूक्ष्म जीवों के प्राणातिपातले जो विरक्त होना होताहै वह-" सर्वस्मात् प्राणातिपातात् विरमणं" कहलाता है, अथवा-द्रव्यकी अपेक्षा-षटू जीवनिकायरूप द्रव्य प्राणातिपातसे क्षेत्रकी अपेक्षा-त्रिलोकमें संभवित આ વ્રતમાં મહાન અને અણુના કથન વિષયક વિચાર આ પ્રમાણે છે – " महान्ति व्रतानि महाव्रतानि ” मा व्युत्पत्ति अनुसा२ रे तो भडान छ, સર્વ જીવ રક્ષણ આદિના વિષયવાળાં હોવાથી અણુવ્રત કરતાં મહાન છે, તે प्रताने महाव्रत छ. मथा-"महतः व्रतानि महानतानि” मा व्युत्पत्ति અનસાર દેશવિરતની અપેક્ષાએ મહાગુણજનેનાં સાધુઓનાં જે વ્રત છે તેમને મહાવ્રત કહે છે. ત્રસ સ્થાવર જીને પ્રાણાતિપાત થાય છે, અને સૂક્ષ્મબાદર અને પ્રાણાતિપાત પણ થાય છે તે પ્રાણાતિપાત જીવ પોતે કરે છે, બીજા પાસે કરાવે છે અને કરનારની અનુમોદના કરે છે. આ ત્રણ પ્રકારે-કૃત, કારિત અને અનુમોદના રૂપ ત્રણ પ્રકારે રસ, સ્થાવર, સૂમ અને બાદર છવોના आशातिपातथी (धातथी)वित पार्नु पनेछ तेतुं नाम "सर्वस्मात प्राणातिपातात् विरमणं" 'समस्त प्रातिपातथी वि२भए' छे. अथवा द्रव्यनी અપેક્ષાએ છકાયના જીવોની હિંસાને સર્વથા ત્યાગ કર, ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ
श्री.स्थानांगसूत्र:03
