________________
२६०
स्थानाङ्गसूत्रे नरका:-नरकाऽऽयासाः १, तथा-नैरयिकाः निरयेमवास्तथा-नारका जीवाः, ते च कृष्णरूपत्वादन्धकारं कुर्वन्ति २, तथा-पापानि-पापजनकानिकर्माणि-ज्ञानाऽऽवरणीयादीनि अष्टो मिथ्यात्वाज्ञानरूपभायान्धकारजनकत्वादन्धकारं कुर्वन्ति ३ तथा-अशुभा:-अप्रशस्ताः पुद्गला:-अन्धकारतया परिणताः सन्तोऽन्धकारं कुर्वन्ति । पुद्गललक्षणं च
“सबंधयारउज्जोओ पहा छायाऽऽतवे वा।
वनगंधरसा फासा पुग्गलाणं तु लक्खणं ॥१॥" छाया--" शब्दोऽन्धकार उद्योतः प्रभा छायाऽऽतपो वा ।
वर्ण-गन्ध-रसाः स्पर्शाः पुद्गलानां तु लक्षणम् ।१। इति, एमिर्लक्षणैः पुद्गला लक्ष्यन्ते । (१)
"अहो लोगे णं चत्तारि इत्यादि" सूत्र ४३ ॥
अधोलोकमें ये चार वस्तुएँ अन्धकार करती हैं जैसे-नरक नरकापास १ नैरयिक-निरयमें रहे हुए नारक जीव २ पापकर्म ज्ञानावरणीय आदि पापजनक कर्म ३ और अशुभ पुद्गल-अप्रशस्त पुद्गल ४ इनमें नारक जीव कृष्ण स्वरूप होनेसे अन्धकार करते हैं तथा ज्ञानायरणीय आदि आठ पापकर्म मिथ्यात्व अज्ञान रूप भावान्धकारके जनक होनेसे अन्धकार करते हैं और जो अप्रशस्त पुद्गल होते हैं वे अन्धकार रूपसे परिणत होते हुए अन्धकारको करते हैं पुद्गलका लक्षण इस प्रकारसे है-"सधयार उज्जोओ" इत्यादि । शब्द अन्धकार उद्योत प्रभा छाया और आतप ये सब पुदगल द्रव्यकी पर्याय हैं क्योंकि रूप गंध रस और स्पर्श इन गुणोंवाला पुद्गल होता है अतः इन पर्यायोंमें ये सब गुण पाये जाते हैं।
"अहो लोगेण चत्तारि" याह-(सू. ४३) पासोमा मा यार વસ્તુઓ અધિકાર કરે છે. (૧) નરક નરકાવાસ, (૨) નૈરયિક-નરકમાં રહેલા નારક છ, (૩) પાપકર્મ-જ્ઞાનાવરણીય આદિ પાપજનક કર્મ અને (૪) અશુભ પુલ–અપ્રશસ્ત પુલે નારક જી કૃષ્ણવર્ણવાળા હેવાને કારણે અંધકાર કરે છે. જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ પાપકર્મ મિથ્યાત્વ અજ્ઞાન રૂપ ભાવાકારના જનક હોવાથી અંધકાર કરે છે. અને જે અપ્રશસ્ત પુલે હોય છે તેઓ અંધકાર રૂપે પરિણમિત થઈને અંધકાર કરે છે. પુદ્ગલનું લક્ષણ नीय प्रभारी छ-" सधयार उज्जोओ" त्याह-४, मार, प्रमा, छाया અને આતપ, આ પુદ્ગલ દ્રવ્યની પર્યાય છે, કારણ કે પુદ્ગલ રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ, આ ગુણેથી યુક્ત હોય છે. તેથી આ પર્યાયમાં એ બધાં ગુણ હોય છે,
श्री. स्थानांग सूत्र :03
