________________
सुघाटीका स्था० ४ उ०३ सू०४१ दृष्टान्तमेदनिरूपणम् निखात इति तेन स्यात्मैव तत्र नियुक्तः स्वस्यैव वचनदोषादत आत्मोपनीतत्वमत्रेति। ___ चतुर्थभेदमाह-दुरुवणीए' इति । दुरुपनीतम् दुष्टमुपनीतं योजितं यस्मिन् इति दुरुपनीतम्-यथा केनचित्कस्मैचित् किमपि पृष्टम् तस्मै तेनासंगत. मुत्तरं प्रदत्तं भवेत् , यथा कस्मैचिद् मिक्षुकाय केनापि पृष्टे सति भिक्षोरसंगत मुत्तरम् , यथा“भिक्षो ! मांसनिषेवणं प्रकुरुषे ? किं तेन मध विना,
मद्यं चापि तव प्रियं ? प्रियमहो वाराङ्गनाभिः सह । वेश्या द्रव्यरुषिः कुतस्तव धनं ? द्यूतेन चौर्येण या,
चौर्यातपरिग्रहोपि भयतः १ भ्रष्टस्य कान्या गतिः॥१॥" इति । पद्वा-केनचिद्धन कस्निश्चित् हस्तगत जाले भिक्षुके पृष्टे तेनासंगतमुत्तरं दत्तं यथादिया जाये तो यह तालाब अमोघ हो सकता है, उसकी ऐसी बात सुन. कर अमात्यने उसकोही बत्तीस लक्षम संपन्न होनेसे वहां गाड़ दिया इस तरह उसने अपने आपकोहो अपने वचनदोषसे विपत्तिमें डाल दिया, इस तरह स्ववचनदोषसेही आहरणतद्दोषतामें आत्मोपनीतता
आती है "दुरुवणीए" जिसमें उत्तरदाता अपने आपको दृष्ट रूपसे योजित करता है वह दुरुपनीत है अर्थात्-किसीने किसीके लिये कुछ भी पूछा हो, यदि वह उसका असंगत उत्तर देताहै तो ऐसी अवस्थामें यह दुरुपनीत कहा जाता है जैसे-किसीने एक भिखारीसे कुछ पूछा तो उसने मांस सेवनकी शंकासे उसको उत्तर कुछ ही दिया जैसे___“भिक्षो ! मांसनिषेणवं प्रकुरुषे” इत्यादि । हे भिक्षो ! क्या तुम मांसका निषेवग-सेवन करते हो ? उस भिखारीने कहा मद्यके विना પુરુષને અહીં ભોગ આપવામાં આવે તે આ તળાવ અમોઘ થઈ શકે ” તેનાં આ શબ્દ સાંભળીને અમાત્ય, ૩૨ લક્ષણેથી સંપન્ન હોવાને કારણે એવી સલાહ આપનારનું જ બળિદાન આપી દીધું. આ રીતે તેણે પિતાના વચનદેષને કારણે પિતાને જ જાન ગુમાવ્યો આ રીતે સ્વવચન દેષતાને લીધે જ આહરણતદ્દોષતામાં આત્માનીતતા આવી જાય છે.
“दुरुवणीए " ३५नीत'- उत्तरहा। पोतान इषित ३३ ચેજિત કરે છે, તેનું નામ “ દુરૂપનીત” છે. જેમ કે-કઈને કઈ પ્રશ્ન પૂછવામાં આવે અને તે તેને અસંગત જવાબ આપે, તે એવી પરિસ્થિતિમાં તેને કંપનીત કહેવામાં આવે છે જેમ કે-કોઈએ એક ભિખારીને કંઈ પૂછયું તે તેણે માંસ સેવનની શંકાથી તેને બીજે જ ઉત્તર આપે જેમ કે – " भिक्षो! माप्तनिषेवण प्रकुरुषे” त्या6ि-" लक्षु ! शु तमे मसिनु स-३०
श्री. स्थानांग सूत्र :03