________________
सुधा टीका स्था० ४ उ०४० २५ उपसर्गस्वरूपनिरूपणम् ०९ रार्थं कश्चिन्मुनिः कायोत्सर्ग कृत्वा स्थितः, तदनन्तरं व्यन्तरो देवस्तस्य देवता कीदृशोऽयमिति विचारादुपसर्गानकरोदिति ३॥
पृथग्विमात्रा यथा-सङ्गमक एव देवो हासेनोपसर्गान् कृत्वा प्रद्वेषेण चकार, पुनर्विमर्षेण कृत्वा प्रद्वेषेण कृतवानिति ।४। इत्युपसर्गचतुष्टयोदाहरणानि ॥ ___" माणुस्सा उवसग्गा" इत्यादि-स्पष्टम् , नवरं-मानुषा हासा उपसर्गा यथा-वेश्यापुत्री क्षुल्लकस्योपसर्ग कृतवती, ततः क्षुल्लको वेश्यादुहितरं दण्डेन ताडयामास, विवादे प्रवृत्ते च राज्ञः पार्श्वे श्रीगृहदृष्टान्तोऽऽमुना साधुना निवेदित इति १ अपने कर्मों की निजराके लिये कायोत्सर्ग करके बैठ गया, और उसके बाद वहाँका व्यन्तरदेव "यह कैसा धैर्यशाली है" इस बातकी परीक्षाके विचारसे उस पर उपसर्ग करें, तो ऐसे उपसर्ग वैमर्श उपसर्ग कहलाते हैं। पृथग्विमात्रा उपसर्ग ऐसे होते हैं जैसे संगमदेवहीने पहिले हाससे उपसर्गो को किया, फिर उन्हे प्रद्वेषसे करना शुरू करदिया, पुनः विमर्शसे उपसर्गों करके फिर उसने उन्हें प्रदेषसे करना शुरू कर दिया। इस प्रकारसे किये गये ये उपसर्ग पृथग्विमात्र उपसर्ग हैं ये चार उपसर्ग के दृष्टान्त हैं। ममुय सम्बन्धी उपसर्ग भी इसी तरह से चार प्रकारसे है-हास, प्राद्वेष, वैमर्श और कुशीलप्रतिसेवनक । इनमें जो मानुष सम्बन्धी हास उपसर्ग हैं वे इस प्रकारके होते हैं, जैसे वेश्याकी पुत्रीने किसी क्षुल्लकके આ પ્રકારનું છે. ધારે છે કે ઈ મુનિ પિતાના કર્મોની નિજ રા કરવા માટે કોઈ વ્યન્તરના સ્થાનમાં કાર્યોત્સર્ગ કરીને બેસી જાય છે. ત્યારબાદ તેના પૈયની કસોટી કરવા માટે વ્યક્તર દેવ જુદી જુદી રીતે હેરાન કરીને ચલાયમાન કરવાને પ્રયત્ન કરે છે. આ પ્રકારે તે મુનિને જે ઉપસર્ગો સહન કરવા પડે છે, તે ઉપસર્ગોને વૈમશ ઉપસર્ગો કહે છે. પૃથષ્યિમાત્રા ઉપસર્ગનું સ્વરૂપ આ प्रतुंडाय छ
સંગમ દેવે પહેલાં પાસ દ્વારા મહાવીર પ્રભુને પરેશાન કર્યા, ત્યારબાદ પ્રàષથી ઉપસર્ગ કર્યો, ત્યારબાદ વિમર્શથી ઉપસર્ગો કર્યા વળી પ્રદ્વેષથી કરવા શરૂ કર્યા. આ પ્રકારે જે ઉપસર્ગો કરવામાં આવે છે તેમને પૃથગ્વિમાત્ર ઉપસર્ગ કહે છે. આ પ્રકારના ચારે પ્રકારના દૈવી ઉપસર્ગોના દષ્ટાન્તો અહીં આપવામાં આવ્યા છે.
मनुष्यकृत ५सान ५Y A प्रमाणे यार २ छ-(१) पास, (२) प्रादेष, (3) वैभश मने (४) शीर प्रतिसेवन.
હાસ ઉપસનું દષ્ટાન્ત–કઈ વેશ્યાની પુત્રીએ કઈ ક્ષુલ્લક ઉપર ઉપ
श्री. स्थानांग सूत्र :03
