________________
सुधा टीका स्था० ४ उ० ३ सू० ४१ हेतुभेदनिरूपणम्
२५५
चतुर्थभेदमाह - ' आगमे ' इति, आगमः - आगम्यन्ते निर्णीयन्ते पदार्थाने नेत्यागमः आप्तवचनसंपादितं विप्रकृष्टार्थविषयकं ज्ञानम् । तदुक्तम्- " दृष्टेष्टाव्याहताद्वाक्यात्परमार्थाभिधायिनः । तत्त्रग्राहितयोत्पन्नं ज्ञानं शाब्दं प्रकीर्तितम् " ॥ १ ॥ आसोपशमनुल्लङ्घ्य मद्दष्टे विरोधकम् ।
देशका शास्त्र कापथघट्टनम् ॥ २ ॥ इति ४
,
6
कापथघट्टन - मिति कुपथव्यावर्त्तकमित्यथः
7.
किया जैसे- गायके अवयव हैं उसका कण्ठ गोल है, इसी तरह से इसके भी हैं इस तरह से अवयवोंकी समानतावाले वर्तुल कण्ठवाले उस रोझको देखकर यह ऐसा ज्ञान कर लेता है कि इस पशुके तुल्य गोपिण्ड है, इस तरहका जो उस मनुष्यको ज्ञान हुआ है वह उपमान है
" आगमे " पदार्थों का निर्णय जिससे किया जाता है वह आगम है यह ऐसी आगम शब्दकी व्युत्पत्ति है तात्पर्य इससे यही निकलता है कि " आप्तवचनादिनिबन्धनमर्थज्ञानमागमः " आसके चचनसे उत्पन्न हुआ जो विप्रकृष्टार्थका सूक्ष्म अन्तरित और दूरार्थका ज्ञान है वह आगम है ।
तदुक्तम् - " दृष्टेष्टाव्याहताद्वाक्यात् " इत्यादि । जिसके वचनमें दृष्ट और इष्ट प्रमाणसे - प्रत्यक्ष और अनुमान प्रमाणसे वाधा नहीं आती है और जो पदार्थका स्वरूप जैसा है, वैसाही उसे कथन करता કાઇ એક રાઝ જોયું તેને જોઈને તેના મનમાં એવે વિચાર થયા કે “ જેમાં ગાયનાં અવયવ છે, એવાં જ આ રાઝતા અવયવ છે. ગાયની જેમ રાઝના કઠ પણ વર્તુળાકાર છે. ” આ પ્રકારે અવયવેાની સમાનતાવાળા અને વર્તુલાકાર કઠવાળા તે રાઝને જોઈને તેને એવું ભાન થાય છે કે આ પશુ સમાન ગેપિડ છે. આ પ્રકારનું તે મનુષ્યને જે જ્ઞાન થાય છે તે ઉપમાન રૂપ છે.
छे - " आप्तवचनादिनिबन्धनमर्थज्ञानमागमः "
" आगमे " पहार्थना निर्णय लेना द्वारा अश्वामां आवे छे ते भागम छे, ” એવી આગમ પદની વ્યુત્પત્તિ થાય છે, તેનું તાત્પ નીચે પ્રમાણે साप्तपुरुषाना (अर्द्धत उपલીના) વચન દ્વારા ઉત્પન્ન થયેલું જે વિપ્રકૃષ્ટાથનું સૂક્ષ્મ અન્તરિત અને દુરાधनुं ज्ञान छे, ते खागम है. उधु पशु छे - " दृष्टेष्टाव्याहताद्वाक्यात् ઇત્યાદિ જેમનાં વચનમાં દૃષ્ટ અને ઈષ્ટ પ્રમાણુથી-પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન પ્રમાણુથી-કાઈ ખાધા ( વાંધા) નડતી નથી, અને જે પદાર્થના સ્વરૂપને જેવું
""
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૩
