________________
स्थानाङ्गसूत्रे तथाप्यत्र रत्निशब्देन हस्तमात्रं गृह्यते, ऊर्ध्वमुच्चत्वेन प्रज्ञप्तानि, शुक्रसहस्रारयोः कल्पयोर्देवाश्चतुर्हस्ता भवन्ति, अन्येषु तु अन्यथा, यत उक्तम्-भवण १० वणज्जो ५ सोहम्मीसाणे सत्त होति रयणीओ।
एकेकहाणि सेसे दुदुगे य दुगे चउके य ॥१॥"
गेविज्जेसुं दोनी एका रयणी अणुत्तरेसु । छाया-भवनवानज्योतिष्क सौधर्म शानेषु सप्त भवन्ति रस्नयः ।
एकैकहानिः शेषेषु द्वि के द्विके च द्वि- चतुष्के च ॥१॥
ग्रैवेयकेषु द्वे रत्नी एका रनिरनुत्तरेषु । अयमर्थः-भवनपति-व्यन्तर-ज्योतिष्क-सौधर्मे-शान देवानां शरीराणि सप्तरत्नयो भवन्ति । ततःपरं शेषेषु सनत्कुमारादिषु दशकल्पेषु द्विके सनत्कुमारमाहेन्द्र द्वये, द्विकेन्ब्रह्मलान्तकद्वये, द्विके शुक्रसहस्रारद्वये च चतुष्केआनतप्राणतारणाच्युतचतुष्टये च क्रमशः एकैकरत्नि हानिर्भवति ! अयं भावःसनत्कुमारमाहेन्द्रयोर्देवानां शरीराणि पनि प्रमाणानि भवन्ति, ब्रह्मलान्तकयो देवानां शरीराणि पश्चरत्नि प्रमाणानि भवन्ति, शुक्रसहस्रारयोर्देवानां शरीराणि कहा गया है । परन्तु यहां पर पसारी हुई अंगुलियोंवाला हाथ रत्नि शब्द से कहा गया है । इसलिये यहां रत्नि शब्द से हस्तमात्र लिया गया है। इसी तरह ऐसा जानना चाहिये कि शुक्र और सहस्रारकल्प के देव चार हाथवाले ऊंचे होते हैं, अन्य देवों में ऐसा नियम नहीहै ।
कहाभी है-" भवणवणजोइस" इत्यादि--इनका अर्थ ऐसा है भवनपति, व्यन्तर, ज्योतिष्क, सौधर्म और ईशान देवों के शरीर सात रत्निप्रमाणवाले होते हैं अर्थात् सात हाथकी ऊंचाईवाले होते हैं। सनत्कुमार और माहेन्द्र के देवों के शरीर ६ रत्नि ऊंचे होते हैं। ब्रह्मलान्तक देवों के शरीर ५ रलिप्रमाण ऊंचे होते हैं। शुक्र सहस्रार નિપ્રમાણુ કહ્યું છે, પણ અહીં ખુલ્લી મુઠ્ઠીવાળા હાથ પ્રમાણ માપને એક રવિન પ્રમાણે કહ્યું છે. આ પ્રકારે અહીં એવું સમજવાનું છે કે શુક્ર અને સહસ્ત્રાર કલ્પના દેના ભવધારણુંય શરીરની ઉંચાઈચાર હાથપ્રમાણ હોય છે, અન્ય કલ્પના દેવેની ઉંચાઈ એટલી હતી નથી. કહ્યું પણ છે કે—
____ “भवणवणजोइस" त्यादि-मनपति, यन्त२, यति, सौषम કલ્પવાસી અને ઈશાન કલ્પવાસી દેવના શરીરની ઉંચાઈ સાત રનિપ્રમાણ ( સાત હાથ) હેાય છે. સનકુમાર અને મહેન્દ્ર કલપના દેવોની ઊંચાઈ છે રત્નીપ્રમાણુ હોય છે. બ્રહ્મક અને લાન્તક કપના દેવેની ઊંચાઈ પાંચ
श्री. स्थानांग सूत्र :03
