________________
स्थानाङ्गसूत्रे तया १, तथा-निकृतिमत्तया-निकृतिः-वञ्चनार्थ शरीरचेप्टादि अन्यथाकरणरूपा साऽस्त्यस्येति निकृतिमान् तस्य भावो निकृतिमत्ता, तया निकृतिमत्तयागूढमायितया २, तथा-अलीकवचनेन-असत्यभाषणेन ३, तथा-कूटतुलाकूटमानेन-छलयुक्ततुलया कपटमानेन ४॥ (२)
'चउहि ठाणेहिं जीवा मणुस्सत्ताए " इत्यादि
चतुर्भिः स्थानर्जीवा मनुष्यतया कर्म प्रकुर्वन्ति, तद्यथा-प्रकृतिभद्रतयाप्रकृत्या स्वभावेन भद्रता-परपीडाऽनुत्पादकता प्रकृतिभद्रता तया १, एवं प्रकृति. विनीततया-स्वभावेन सुशीलतया विनयसम्पन्नतया २, तथा-सानुक्रोशतयादयालुतया ३, अमत्सरिकतया-मत्सरिकता=परगुणासहिष्णुता न मत्सरिकता अमत्सरिकता तया परगुणसहिष्णुतया ४। (३) निकृतिवाला होनेसे २ अलीकवचनसे ३ और कूटतुला कूटमानसे ४
मनकी कुटिलताका नाम मायाहै, यह माया जिसको होती है वह मायी है, इस मायीका जो भाव है वह मायिताहै । दूसरोंको ठगने के लिये शरीर चेष्टा आदिका अन्यथा करना इसका नाम निकृति है, यह निकृति जिसको होती है वह निकृतिमान है, इस निकृतिमानका जो भाव है वह निकृतिमत्ता है २ मिथ्याभाषण करना इसका नाम अली. कवचन है, नांपने तौलनेके बांटों आदिकोंको कमती बढती रखना इसका नाम कूटतुला कूटमान है, इनसे जीव तिर्यगायुका बन्ध करता है (२) “ चरहिं ठाणेहिं जीवा मणुस्सत्ताए" इत्यादि--चार कारणोंसे जीव मनुष्यायुका बन्ध करता है-जैसे-प्रकृतिभद्रतासे १ प्रकृतिविनीततासे२ सानुक्रोशतासे ३ और अमत्सरिकतासे ४। स्वभावसे ही दूसरे બેટા તેલમાપ કરવાથી, મનની કુટિલતાને માયા કહે છે. તે માયાથી યુક્ત જીવને માયી કહે છે. તે માયીને જે ભાવ છે તેને માયિતા કહે છે. અન્યને ઠગ. વાને માટે જે વિકૃત શરીર ચેષ્ઠા આદિ કરવામાં આવે છે તેને નિકૃતિ કહે છે. તે નિકૃતિ જેમાં હોય છે તેને નિકૃતિમાન કહે છે. આ નિકૃતિમાનને જે ભાવ છે તેને નિકૃતિમત્તા કહે છે. મિથ્યા ભાષણ કરવું અથવા અસત્ય વચન બેલવા તેનું નામ અલીકવચન છે. તેલવા અને માપવા માટે બેટા ત્રાજવાં, કાટલાં કે ગજ આદિ વાપરવા તેનું નામ “કૂટ તુલા કૂટ માન” છે. આ પ્રકારના ચાર કારણોને લીધે જીવ તિર્યગાયુને બન્ધ કરે છે.
" चउहि ठाणेहि जीवा मणुस्सत्ताए " त्याह--या२ ॥२॥ सीधे ७१ मनुष्यायुनो मन्५ ४२ छ-(१) प्रकृति मायी, (२) प्रति विनीत. तथी, (3) सानुशताथी भने (४) समत्सरिताथी.
श्री. स्थानांग सूत्र :03
