________________
૨૪૩
स्थानाङ्गसूत्रे
द्वितीयः २ तथा एकोऽनिष्कृष्टः सन्नपि पुनर्निष्कृष्टो भवतीति तृतीयः ३, तथा - एकः पूर्वमपि अनिष्कृष्टः पश्चादव्यनिष्कृष्ट एवं भवतीति चतुर्थः ४ ( ३९ ) ।
एतत्त्रोक्तार्थमेव द्रढयितुं परमेतत्सूत्रमुपन्यस्यति
'चत्तारि पुरिसजाया ' इत्यादि - स्पष्टम्, नवरम् - एको निष्कृष्टः कृश शरीरतया भवति, पुनः स कषायादिनिर्मूलनेन निष्कृष्टात्मा - निष्कृष्ट आत्मानो यस्य स तथाभूतो भवतीति प्रथमः १, एवं शेषभङ्गत्रयम् ४,
यद्वा - निष्कृष्टः - पूर्व तपसा कृशीकृतदेहो भवति स एव पश्चादपि निष्कृष्टो भवति, इति शेषं यथोक्तमेव (४० ) ।
गिना गया है । तथा जो कोई पुरुष अनिष्कृष्ट होता हुआ भी कपायों पर विजय नहीं पाता हुआ भी यदि बाद में कषायों पर विजय पा लेता है तो वह तृतीय भंग में लिया गया है। तथा जो न तप करता है और कषायों पर ही विजय प्राप्त करता है वह चतुर्थ भंग में लिया गया है ४ (३९)
इसी सूत्रकी दृढताके लिये सूत्रकार यह दूसरा सूत्र कहते हैं" चत्तारि पुरिसजाया ' इत्यादि पुरुष जात चार कहे गये हैं- जैसे निष्कृष्ट निष्कृष्टात्मा १ निष्कृष्ट अनिकृष्टात्मा २-४ - (४०) जो कोई पुरुष तपस्या से शरीरको कृश (दुर्बल) कर देता है और कषायको बिलकुल निर्मूल कर देता है ऐसा वह प्रथम भंगमें कहा गया है। इसी प्रकार से जो पुरुष तपस्यासे कृश शरीरवाला हुआ भी कषायोंका निर्मूलन नहीं અનિષ્કૃષ્ટ (સખળ-શક્તિસ`પન્ન) હાવા છતાં પણ શરૂઆતમાં કષાયે પર વિજય પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી પણ પાછળથી કષાયેા પર વિજય પ્રાપ્ત કરી લે છે એવા પુરુષને અનિષ્કૃષ્ટ–નિષ્કૃષ્ટ ” રૂપ ત્રીજા ભાંગામાં મૂકી શકાય છે. (૪) જે પુરુષ તપ પણ કરતા નથી અને કષાયાને જીતતા પણ નથી તેને ચેાથા પ્રકારમાં મૂકી શકાય છે. ૩૯ા
छे - " चत्तारि
या सूत्रनी पुष्टि निमित्ते सूत्रार या भी सूत्र ! पुरिसजाया " त्याहि-नीचे प्रमाणे पशु यार पुरुषप्रा ह्या छे-(१) निष्ठुष्ट - निष्ठुष्टात्मा, (२) निष्कृष्ठ -मनिष्ठुष्टात्मा, (3) अनिष्ठुष्टात्मा - निष्पृष्ट मने (४) अनिष्ठुष्टात्मा-अनिष्ठुष्टात्मा.
સ્પષ્ટીકરણ—(૧) કાઈ એક પુરુષ એવા હાય છે કે જે તપસ્યાથી શરીરને કૃશ કરી નાખે છે અને કષાયાને બિલકુલ નિર્મૂળ કરી નાખે છે (ર) કાઇ એક પુરુષ એવા હોય છે કે જે તપસ્યાથી શરીરને કુશ કરી નાખવા છતાં પણ કષાયેાને નિમૂળ કરી શકતા નથી. એજ પ્રમાણે ખાકીના એ ભાંગા પણ સમજી લેવા. ૪ન
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૩
