________________
स्थानाङ्गसूत्रे
पूर्व देववक्तव्यताऽभिहिता, देवाचाकायतयाऽप्युत्पद्यन्त इति जलगर्भान् निरूपयितुं द्विमुत्रमाह
मूलम् - चत्तारि उद्गगब्भा पण्णत्ता, तं जहा - उस्सा १. महिया २, सीया ३, उसिणा ४। चत्तारि उद्गगमा पण्णत्ता, तं जहा - हेमगा १, अब्भसंथडा २, सीयोसिणा ३, पंचरूविया४। माहे उ हेमगा गब्भा, फग्गुणे अग्भसंथडा ।
सोयोसिणा उचित्ते, वइसाहे पंचरूविया ॥ १ ॥ ॥ सू० ४० ॥
छाया - चत्वार उदकगर्भाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - अवश्यायः १, मिहिकाः २, शीताः ३ उष्णाः ४ । चत्वार उदकगर्भाः प्रज्ञप्ताः तद्यथा - हमकाः १ अभ्रसंस्तृताः २, शीतोष्णाः ३ पञ्चरूपिकाः ४ ।
४७२
" माधे तु हैमका गर्भाः, फाल्गुने अभ्रसंस्थिताः । शीतोष्णास्तु चैत्र, वैशाखे पञ्चरूपिकाः ||१|| सू० ४० ॥
टीका - ' चत्तारि उदगगन्भा' इत्यादि - उदकस्य - जलस्य गर्भाः गर्भा इन गर्भाः - गर्भा थया जन्तूत्पत्तिहेतवो भवन्ति तथा - कालान्तरे जलवर्षणनिमित्तरूपाः चत्वारोऽनुपदं वक्ष्यमाणाः प्रज्ञप्ताः, ते के ? इत्याह- ' तंज 'त्यादि - तद्यथा - अवश्यायाः - रात्रिपतितजलकणरूपाः, तथा मिहिका - धूमिका २ तथा
देव अप्कायरूप से भी उत्पन्न हो जाते हैं । अतः सूत्रकार जलगर्भो की निरूपणा दो सूत्रों द्वारा करते हैं-" चत्तारि उद्गगमा पण्णत्ता इत्यादि ।
टीकार्थ - उदक गर्भ चार प्रकारके कहे गये हैं जैसे अवश्याय १, मिहिका २, शीता ३, और उष्णा ४ । जिस प्रकार गर्भ जन्तु की उत्पत्ति का कारण होता है, उसी प्रकार जो कालान्तर में जलवर्षण का निमित्त होता है वह जलगर्भ है । जो रात्रि में गिरे हुए जलकण के रूप होता है, वह अवश्यायरूप जलगर्भ है । धूमिकारूप जो जलकण होते हैं, वे દેવ અસૂકાય રૂપે પણ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, તેથી સૂત્રકારે એ સૂત્ર द्वारा सगलनु नि३५ ४रे छे. " चत्तारि उद्गगमा पण्णत्ता " इत्यादिટીકા-ઉદક ગર્ભ ચાર પ્રકારના કહ્યા છે, તે પ્રકારા નીચે પ્રમાણે છે(१) अवश्याय, (२) मिडिअर, (3) शीता, (४) आयु. के प्रहार गर्ल जन्तुनी ઉત્પત્તિનુ કારણ હોય છે, એ જ પ્રમાણે જે ગભ કાલાન્તરે જલવ ણુનુ’ નિમિત્ત ખને છે તેનું નામ જલગલ છે. જે રાત્રે પડેલાં જલકરણરૂપ હાય છે
----
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૩
"
