________________
२९०
स्थानाङ्गसूत्रे
अथ दान्तिक पुरुषसूत्रम्" एवामेव चत्तारि पुरिसजाया " इत्यादिएवमेव व्रणवदेव चत्वारि पुरुषजातानि प्रज्ञप्तानि तद्यथा- एकः - कश्वित् पुरुषोऽन्तर्दुष्टः शठतया भवति किंतु वहिर्दुष्टो न भवति संगोपिताकारत्वात्, इति प्रथमः १,
तथा - एको बहि दुष्ट:- केनचित्कारणेन बहिरेवोपदर्शितपारुष्यादित्वादुष्टो भवति किन्तु अन्तर्दुष्टो न भवति, इति द्वितीयः २
तथा - एकोऽन्तर्दुष्टोऽपि हि दुष्टोऽपि च भवति, इति तृतीयः ३ । तथा - एको नो अन्तर्दुष्टो नो बहिं दुष्टः, इति चतुर्थः । ४T ( ४ ) पुरुषाधिकारात्पुरुष भेदनिरूपणाय षट्सूत्रीमाह
" चत्तारि पुरिसजाया " इत्यादि - पुरुषजातानि चत्वारि प्रज्ञप्तानि तद्यथाएकः पुरुषः श्रेयान् - पूर्वमतिशयेन प्रशस्यः - प्रशस्य भावो भवति, तद्बोधसम्पन्न
इसी तरह से पुरुषजात भी. चार होते हैं जैसे कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो शठता से भीतर मेंही दुष्ट होता है बाहर में संगोपित आकारवाला होनेसे दुष्ट नहीं होता है, १ कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो किसी कारणवश बाहरसेही कठोरता आदि दिखानेसे दुष्ट होता है भीतरसे दुष्ट नहीं होता है २, कोई एक पुरुष ऐसा होता है, जो भीत रसेभी दुष्ट होता है, और बाहरसे भी दुष्ट होता है, ३ तथा कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो न भीतर से दुष्ट होता है और न बाहर से ही दृष्ट होता है ४ । षट् सूत्री द्वारा पुरुष भेद निरूपण --
" चत्तारि पुरुषजाया " इत्यादि पुरुषजात चार कहे गये हैं जैसेएक श्रेयान् श्रेयान् १ श्रेयान् पापीयान् २ पापीयान श्रेयान् ३ और એજ પ્રમાણે પુરુષાના પણ ચાર પ્રકાર કહ્યા છે—(૧) કોઇ એક પુરુષ એવા હાય છે કે જે તેની આંતરિક શયતાને કારણે અન્તદુષ્ટ હાય છે પણ મૃભાવયુક્ત મુખાકૃતિને કારણે મહિદુષ્ટ હાતા નથી. (૨) કોઈ એક પુરુષ એવા હોય છે કે જેની મુખાકૃતિ જ કઠોર હાય છે પણ તેનુ અ'તઃકરણ દુષ્ટતાયુક્ત હાતું નથી. (૩) કૈઈ એક પુરુષ એવા હાય છે કે અન્તદુષ્ટ પણ હોય છે અને અહિદુષ્ટ પણ હાય છે. (૪) કોઈ એક પુરુષ એવા હાય છે કે જે અન્તરૃષ્ટ પણુ હાતેા નથી અને અર્હદુષ્ટ પણ હાતા નથી, ખાકીના ભાંગાઓનુ સ્પષ્ટીકરણ પહેલા ભાંગાને આધારે સમજી લેવું. છ સૂત્રેા દ્વારા પુરુષ ભેદોનું નિરૂપણુ
" चत्तारि पुरिसजाया " पुरुषाना नीचे प्रभार प्राय पडे छे (१) “ श्रेयान् श्रेयान् " अ मे पुरुष येवो होय छे है ? सहयोध
श्री स्थानांग सूत्र : 03
