________________
सुधा टीका स्था०४ उ.४ सू४१ कषायस्वरूपनिरूपणम्
४८७ खराऽऽवर्तसमानः क्रोधः १, उन्नताऽऽवर्तसमानो मानः २, गूढावर्त समाना माया ३, आमिषाऽऽवर्तसमानो लोभः ।
खराऽऽवर्तसमानं क्रोधमनुप्रविष्टो जीवाकालं करोति नैरयिकेषु उपपद्यते १, उन्नताऽऽवर्तसमान मानम् २, एवमेव गूढाऽऽवर्तसमानां मायाम् ३, एवमेवा. मिषाऽऽवर्तसमानं लोभमनुप्रविष्टो जीवः कालं करोति नैरयिकेषुपपद्यते ४॥४९॥
टीका--' चत्तारि आवता' इत्यादि--आवर्ता-जलभ्रमाचत्वारः प्रज्ञताः, तद्यथा-खरावर्तः-खरः-प्रबलवेगयुक्ततया निष्ठुरः, स चासावावर्तः-आवर्तनं __ कहे गये ये समुद्र आवर्त सहित होते हैं, अतः सूत्रकार दृष्टान्तभूत आवर्तों को दिखलाते हुए दाष्टान्तिक रूप कषायों की निरूपणा करते हैं । " चत्तारि आवत्ता पण्णत्ता" इत्यादिसूत्रार्थ-आवर्त चार प्रकारके कहे गयेहैं । जैसे-खरावर्त१, उन्नतावत२, गूढावर्त ३ और आमिषावर्त ४। इसी प्रकार से चार कषायें कही गई हैं, जैसे-खरावर्तसमान क्रोध १, उन्नतावर्तसमान मान २, गूढावर्तसमान माया ३ और आमिषावर्तसमान लोभ ४ ।। ___ खरावर्तसमान क्रोध में अनुप्रविष्ट हुआ जीव यदि कालगत होता है, तो वह नैरयिकों में उत्पन्न होता है। इसी तरहसे उन्नतावर्तसमान मानमें गदावर्तसमान माया और आमिषावर्तसमान लोभमें अनुप्रविष्ट हुआ जीव यदि कालगत होताहै, तो वह भी नैरयिकों में उत्पन्न होताहै।
ઉપર્યુક્ત સમુદ્ર આવર્ત સહિત હોય છે, તેથી હવે સૂત્રકાર દષ્ટાન્તભૂત આવતીને પ્રકટ કરીને દાર્જીન્તિક રૂપ કષાયોનું નિરૂપણ કરે છે.
सूत्रार्थ-" चत्तारि आवत्ता पण्णत्ता" त्या
भावत या२ प्रारना ह्या छ-~(1) परात, (२) अन्नतावत', (3) ગૂઢાવ, અને (૪) આમિષાવર્ત. એ જ પ્રમાણે કષાના પણ ચાર પ્રકાર
हा छ-(१) मत समान अध, (२) उन्नत समान मान, (3) ढा. વર્તમાન માયા અને (૪) આમિષાવર્તસમાન લેભ.
ખરાવર્ત સમાન ક્રોધથી યુક્ત બનેલે જીવ જે મરણ પામે છે, તે નર યિકોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. એ જ પ્રમાણે ઉન્નાતાવર્ત સમાન માનમાં, ગૂઢાવર્તન સમાન માયામાં અને આમિષાવર્ત સમાન લેભમાં અનુપ્રવિષ્ટ થયેલ છવ જે કાળધર્મ પામી જાય છે, તે તે પણ નરયિકમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે.
श्री. स्थानांग सूत्र :03
