________________
सुधा टीका स्था०४ उ०३ सू०१८ चतुष्प्रकार कफलजात स्वरूपनिरूपणम् ६७
w
तदेव, वा, मधुरमामलकमधुरम् १ तथा मृद्वीकामधुरं - मृद्वीका द्राक्षा सेब सेव वा मधुरं तथा २, तथा क्षीरमधुरं क्षीरं दुग्धं तदिव मधुरं क्षीरमधुरम् ३, तथाखण्डमधुरं - खण्डं शर्करा तदिव मधुरं खण्डमधुरम् ४, क्रमेणेमानि चत्वारि अल्पबहु- बहुत - बहुतममधुराणि भवन्ति ।
66
एवमेव चत्तारि आयरिया " इत्यादि - एवमेव-उक्तफलवदेव आचार्याश्रत्वारः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - आमलक मधुरफलसमानः, यावत्पदेन 'मृद्रीकामधुरफलसमानः, क्षीरमधुरफलसमान: ' इति पदद्वयग्रहणम्, तथा - खण्डमधुर फलसमान इति । तत्राऽऽमलकमधुरफलसमानः- आमलकवन्मधुर यत्फलं तत्तुल्यः यथाऽऽमहै वह आमलक मधुर है या स्वयं वही एक फल मधुर है - १ इस लिये वह आमलक मधुर (फल) है । कोई एक फल मृद्वीका मधुर होता है, मृदीका दाखका नाम है, द्राक्ष जैसा जो मधुर हो वह मृद्वीका मधुर है - २ या यों कहिये कि मृदीका स्वयं ही एक मधुर फल है। कोई एक क्षीर मधुर होता है, क्षीर-दूधका नाम है दूध जैसा मीठा जो हो वह क्षीर मधुर फल है - ३ कोई एक खण्ड मधुर होता है, शक्कर जैसा मधुर होने से खण्ड मधुर फल होता है - ४ ये सब क्रमशः अल्प वहु बहुतर, और बहुतम मधुरवाले होते हैं । इसी प्रकार से आचार्यमी चार प्रकार के होते हैं, इनमें कोई एक आचार्य आमलक मधुर फल समान होता है, आमलक के जैसे मधुर फूल समान होता है, जैसे आमलक तुल्य मधुर फलमें अल्प माधुर्य होता है वैसे ही उसमें भी उपशमादि गुण अल्प मात्रामें होता है अतः ऐसे आचार्यको आमलक मधुर " धात्रीतरु" छे. तेना इजने समल (आंजु) उडे छे, तेना व मधुर સ્વાદને આમલક મધુર કહે છે તે પાતે જ એક મધુર ફળ છે
મૃદ્ધીકામરના ભાવાર્થમૃદ્રીકા એટલે દ્રાક્ષ. દ્રાક્ષ જેવાં મધુર રસને મૃદ્ધીકા કહે છે. અથવા એમ કહી શકાય કે દ્રાક્ષ પાતે જ એક મધુર ફળ છે. દૂધ જેવાં મીઠા ફળને ક્ષીર મધુર કુલ કહે છે. સાકર જેવાં મધુર ફળને ખંડમધુર ફળ કહે છે. આ ચારે અનુક્રમે અલ્પ, મહુ, બહુતર અને બહુતમ મધુરતાવાળા હાય છે.
એજ પ્રમાણે આચાય પણ ચાર પ્રકારના હાય છે—(૧) કાઈ એક માચાય મામલક મધુર લ સમાન હોય છે. જેમ આમલક સમાન ફળમાં અલ્પ માય હાય છે, એજ પ્રમાણે કાઇ આચાયમાં ઉપશમ આદિ ગુણે અલ્પ માત્રામાં હાય છે તે કારણે એવા આચાય ને આમલક મધુર ફળસમાન કહ્યા છે. એજ પ્રમાણે જે આચાર્યંજન બહુ માત્રામાં, બહુતર માત્રામાં અને
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૩
