________________
सुघाटीका स्था० ४ उ०३ सू०४१ दृष्टान्तमेदनिरूपणम् साधर्म्यवैधर्म्य भेदात् , यथा-यत्र यत्र धूमस्तत्राग्निर्यथा महानसः, यत्र यदि नास्ति तत्र धूमोपि न भवति यथा जलाशये। तदुक्तम्--
" साध्ये नानुगमो हेतोः, साध्याभावे च नास्तिता।
ख्यायते यत्र दृष्टान्तः स साधर्म्यतरो द्विधा ॥१॥ है। उक्त च-"साध्यव्याप्त साधनं यत्र प्रदश्यते सोऽन्ययदृष्टान्तः" जैसे" यत्र २ धूमस्तत्र तत्राग्निः यथा महानसः यहां पर महानस (रसोई. घर) यह अन्यय दृष्टान्त है क्योंकि-धूम और अग्निका साहचर्य सम्पन्ध हम उन दोनोंको महानसमें देखने के साथ होता है जहां २ धूम होता है वहां२ अग्नि होती है इस थानकी प्रनीति हम महानस-रसोईघरमें उन दोनोंको साथ २ रहनेसे करते हैं-रसोई घरमें धूम भी होता है और अग्नि भी होती है, इसलिये धूम अग्निके विना नहीं हो सकता है यदि होगा तो वह अग्निके सभावमेंही होगा-जैसा कि वह रसोई घरमेंहै साधनके अभावमें साध्यका अभाव जहाँ प्रकट किया जाता है वह वैधर्म्य व्यतिरेक दृष्टोन्त कहलाता है जैसे-" यत्र बहिर्नास्ति तत्र धूमोऽपि नास्ति यथा जलाशयः" यहां पर जलाशय तालाब आदि वह व्यतिरेक दृष्टान्त है क्योंकि जलाशयमें साध्यका बहिका भी अभाव है और धूमका भी अभाव है यही बात “साध्येनानुगमो हेतोः"
" साध्यव्याप्तं साधनं यत्र प्रदर्यते सोऽन्वयदृष्टान्तः "
२ -" यत्र यत्र धूमस्तत्रतत्राग्निः यथा महानसः" मही भहानस (રડું) અન્વય દષ્ટાન્ત રૂપ છે, કારણ કે ધૂમ અને અગ્નિને સાહચર્ય સંબંધ આપણે તે બન્નેને મહાનસમાં જોઈએ ત્યારે સમજી શકાય છે. “જ્યાં જ્યાં ધુમાડે હોય ત્યાં ત્યાં અગ્નિ હોય છે,” આ વાતની પ્રતીતિ આપણે તે બન્નેને રસેડામાં સાથે સાથે જ જેવાથી કરી શકીએ છીએ.–રસોડામાં ધુમાડો પણ હોય છે અને અગ્નિ પણ હોય છે, તેથી એ વાતની પ્રતીતિ થાય છે કે અગ્નિ વિના ધુમાડે સંભવી શકતો નથી, જે ધુમાડાને સદૂભાવ હશે તે અગ્નિને પણ સદુભાવ જ હશે.
સાધનને અભાવે જ્યાં સાધ્યને અભાવ પ્રકટ કરવામાં આવે છે, એવા दृष्टान्त वैधभ्य व्यति३४ दृष्टान्त छ. म -" यत्र यहि नास्ति तत्र धूमोऽ पि नास्ति यथा जलाशयः " मी तापने व्यति२४ ४ान्त ३ પ્રકટ કર્યું છે, કારણ કે તેમાં સાધ્યને–અગ્નિને પણ અભાવ હોય છે અને साधनना-धुभान ५ मला हाय छे. मेरी यात “ साध्ये नानुगमो हेतोः" ઈત્યાદિ લેક દ્વારા પૃષ્ટ કરવામાં આવી છે. स-२७
श्री. स्थाना॥ सूत्र :03
