________________
सुधा टीका स्था० ४ उ०४ सू०१ प्रसर्पकनिरूपणम् मुखाश्रयणेन प्रसर्प कभेदान् निरूपयति-तथाहि-प्रसर्पका:-प्र-प्रकर्षेण सर्पन्तिगच्छन्ति भोगार्थ देशानुदेशं सश्चरन्ति, यद्वा-आरम्मपरिग्रहतो विस्तारं प्राप्नुवन्तीति प्रसर्पकाः जीवाश्चत्वारः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-एक:-कश्चित् प्रसर्पको जीवः अनुत्पन्नानाम् भोगानां-भुज्यन्ते-सेव्यन्ते इन्द्रिथैरिति भोगाः-शब्दादयः, तेषांशब्दादीनाम् ; उत्पादयिता-जनयिता भवति १, इति प्रयमो भङ्गः । १ । ___ तथा-एकः प्रसर्पकः पूर्वोत्पन्नानां-माक्सम्पन्नाना भोगानां-शब्दादीनाम् अविप्रयोगेण-अविपयोगाय-रक्षणायेत्यर्थः, प्राकृतत्याच्चतुर्थ्यर्थे तृतीयाविधानात् , भोगाद्यर्थं प्रसर्पति । २। न्तर सूत्र में देव और देवियोंका निर्देश हुआ है ये देव देवियां भोगयुक्त और सुखित होती हैं अतः भोगसुखके आश्रयसे सूत्रकार प्रस. पंकोंके भेदोंका निरूपण करते हैं जो प्रकर्ष रूपसे भोगादिकके निमित्त एकदेशसे दूसरे देशको जाते हैं सचरण करते हैं वे प्रसर्पक हैं अधया आरम्भ और परिग्रहसे जो विस्तारको प्राप्त होते हैं वे प्रसर्पक हैं ऐसे प्रसर्पक जीव होते हैं ये चार प्रकारके कहे गये हैं इनमें एक प्रसर्पक जीव ऐसा होता है जो अनुत्पन्न भोगोंका उत्पादक होता है इन्द्रियों द्वारा जो सेवित किये जाते हैं वे भोग हैं ऐसे भोग शब्दादिक होते हैं यह प्रथम भङ्ग है ___ एक प्रसर्पक जीव ऐप्ता होता है, जो पूर्वोत्पन्न शब्दादिरूप भोगोंके
अविप्रयोगके लिये रक्षणके लिये एकदेशसे दूसरे देशमें जाताहै २ एक पसर्पक ऐसा होता है जो शब्दादि भोगों द्वारा होनेवाले सुख विशेषोंका उत्पादयिता होता हुआ एकदेशसे दूसरे देश में जाता है ३ और कोई અને દેવીઓને નિર્દેશ થયો છે. તે દેવ, દેવીઓ ભગયુક્ત અને સુખી હોય છે. આ સંબંધને અનુલક્ષીને હવે સૂત્રકાર ભોગસુખ નિમિત્તે દેશવિદેશમાં ગમન કરનારા પ્રસપકેના ભેદનું નિરૂપણ કરે છે. જેઓ પ્રર્ષ રૂપે ભેગભેગાદિક ભેગવવાને માટે એક દેશમાંથી બીજા દેશમાં જાય છે તેમને 'प्रस५'' हे छ.
અથવા આરંભ અને પરિગ્રહમાં જેઓ વધુને વધુ વૃદ્ધિયુક્ત થતા રહે છે તેમને “પ્રસર્ષક' કહે છે. આવા પ્રસપક જ હોય છે. તેમના ચાર પ્રકાર નીચે પ્રમાણે કહ્યા છે–(૧) કઈ એક પ્રસપક જીવ એવો હોય છે કે જે અનુત્પન્ન ભેગેને ઉત્પાદક હેાય છે. (ઈન્દ્રિ દ્વારા જેનું સેવન થાય છે તે ભેગે છે. એવા ભેગે શબ્દાદિક રૂપ હોય છે (૨) કેઈ પ્રસર્ષક જીવ એ હોય છે કે જે પૂર્વોત્પન શબ્દાદિ રૂપ ભેગના રક્ષણ માટે એક દેશથી બીજા દેશમાં સંચરણ કરે છે. (૩) કેઈ પ્રસર્ષક જીવ એ હોય છે
श्री. स्थानांग सूत्र :03
