Book Title: Jambudwip Pragnapti Sutra
Author(s): Nemichand Banthiya, Parasmal Chandaliya
Publisher: Akhil Bharatiya Sudharm Jain Sanskruti Rakshak Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004179/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra (zuddha mUla pATha, kaThina zabdArtha, bhAvArtha evaM vivecana sahita) ( kaak zrI akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha, jodhapura zAkhA-ne harU geTa bAhara, byAvara-305601 _ (01462) 251216, 257666 For Personal & Private Use Only . Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII zrI akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha sAhitya ratna mAlA kA 119vA ratna jambUdvIpaprajJapti sUtra (zuddha mUla pATha, kaThina zabdArtha, bhAvArtha evaM vivecana sahita) sampAdaka nemIcanda bAMThiyA pArasamala caNDAliyA -anuvAdaka pro0 DaoN0 chaganalAla zAstrI ema. e. (traya), pI. eca.DI., kAvyatIrtha, vidyAmahodadhi mahendrakumAra rAMkAvata bI.esa.sI. ema. e., risarca skaoNlara prakAzaka zrI akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha, jodhapura . zAkhA-neharU geTa bAhara, byAvara-305101 & : (01462) 251216, 257666 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WITTA dravya sahAyaka . udAramanA zrImAn seTha jazavaMtabhAI zAha, mumbaI prApti sthAna 1. zrI a. bhA. sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha, siTI pulisa, jodhapura ka : 262145 2. zAkhA-a. bhA. sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha, neharU geTa bAhara, byAvara : 251216 3. mahArASTra zAkhA-mANake kaMpAuMDa, dUsarI maMjila AMbeDakara putale ke bAjU meM, manamADa (nAsika) : 25251 4. zrI jazavantabhAI zAha eduna bilDiMga pahalI dhobI talAvalena po0 baoN0 naM0 2217, bambaI-2 5. zrImAn hastImala jI kizanalAlajI jaina 67 bAlAjI peTha, jalagAMva 6. zrI eca. Ara. DozI jI-36 bastI nAranaula ajamerI geTa, dillI-6*: 23233521 7. zrI azokajI esa. chAjer3a, 121 mahAvIra klaoNtha mArkeTa, ahamadAbAda 8. zrI sudharma sevA samiti bhagavAn mahAvIra mArga, bulaDANA 6. zrI zrutajJAna svAdhyAya samiti sAMgAnerI geTa, bhIlavAr3A 10. zrI sudharma jaina ArAdhanA bhavana 24 grIna pArka kaoNlonI sAutha tukogaMja, indaura 11. zrI vidyA prakAzana mandira, TrAMsaporTa nagara, meraTha (u. pra.) 12. zrI amaracandajI chAjer3a, 103 vAla Teksa ror3a, cainnaI : 25357775 0000000 mUlya : 50-00 prathama AvRtti 800 vIra saMvat 2530 vikrama saMvat 2061 mArca 2004 mudraka - svAstika prinTarsa prema bhavana hAthI bhATA, ajamera 2423265, 2427637 For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana jaina darzana evaM isakI saMskRti kA mUla AdhAra sarvajJa - sarvadarzI vItarAga prabhu dvArA kathita vANI hai| sarvajJa arthAt pUrNarUpeNa AtmadraSTA / sampUrNa rUpa se Atma darzana karane vAle hI vizva kA samagra darzana kara sakate haiM, jo samagra jAnate haiM, ve hI tattvajJAna kA yathArtha nirUpaNa kara sakate haiN| anya darzanoM kI apekSA jaina darzana kI sabase bar3I vizeSatA yahI to hai ki isa darzana ke praNetA sAmAnya vyakti na hokara sarvajJa sarvadarzI vItarAga prabhu haiM, jo aTThAraha doSa rahita evaM bAraha guNa sahita hote haiN| yAnI sampUrNatA prApta karane ke pazcAt hI vANI kI vAgaraNA karate haiM, ataeva unake dvArA pharamAI gaI vANI na to pUrvApara virodhI hotI hai, na hI yukti bAdhaka / unake dvArA kathita vANI jise siddhAnta kahane meM AtA haiM, ve siddhAnta aTala, dhruva, nitya, satya, zAzvata evaM trikAla abAdhita evaM jagata ke samasta jIvoM ke lie hitakara, sukhakara, upakAraka, rakSaka rUpa hote haiM, jaina darzana kA hArda nimna Agama vAkya meM nihita hai - savvajagajIvarakkhaNadayaTTayAe pAvayaNaM bhagavayA sukahiyaM attahiyaM / peccAbhAvivaM Agamesibhaddha suddhaM NeyAuyaM akuDilaM anuttaraM savvadukkhapAvANa viusamaNaM // bhAvArtha samasta jagata ke jIvoM kI rakSA rUpa dayA ke lie bhagavAn ne yaha pravacana pharamAyA hai| bhagavAn kA yaha pravacana apanI AtmA ke lie tathA samasta jIvoM ke lie * hitakArI hai / janmAntara ke zubha phala kA dAtA hai, bhaviSya meM kalyANa kA hetu hai| itanA hI nahIM varan yaha pravacana zuddha nyAya yukta mokSa ke prati sarala pradhAna aura samasta duHkhoM tathA pApoM ko zAnta karane vAlA hai / sarvajJoM dvArA kathita tattva jJAna, Atma jJAna tathA AcAra-vyavahAra kA samyak paribodha Agama, zAstra athavA sUtra ke rUpa meM prasiddha hai| jise tIrthaMkara bhagavanta artha rUpa meM pharamAte haiN| usa artha rUpa meM pharamAI gaI vANI ko mahAn prajJAvAn gaNadhara bhagavaMta sUtra rUpa meM gunthita karake vyavasthita Agama kA rUpa dete haiN| isIlie kahA gayA hai| " atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / " Agama sAhitya kI pramANikatA kevala gaNadhara kRta hone se hI nahIM, kintu artha ke prarUpaka tIrthaMkara prabhu kI vItarAgatA aura sarvajJatA ke kAraNa hai / gaNadhara kevala dvAdazAMgI - For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4]. 4-9-04-8-0-0-0--09-08-2-----2--00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00 -11-2012 kI racanA karate haiN| aMga bAhya AgamoM kI racanA sthavira bhagavanta karate haiN| sthavira bhagavanta jo sUtra kI racanA karate haiM, ve daza pUrvI athavA usase adhika pUrva ke jJAtA hote haiN| isalie ve sUtra aura artha kI dRSTi se aMga sAhitya ke pAraMgata hote haiN| ataeva ve jo bhI racanA karate haiM, usameM kiMcit mAtra bhI virodha nahIM hotA hai| jo bAta tIrthaMkara bhagavaMta pharamAte haiM, usako zrutakevalI (sthavira bhagavanta) bhI usI rUpa meM kaha sakate haiN| donoM meM antara itanA hI hai ki kevalI sampUrNa tattva ko pratyakSa rUpa se jAnate haiM, to zrutakevalI, zrutajJAna ke dvArA parokSa rUpa meM jAnate haiN| unake vacana isalie bhI prAmANika hote haiM, kyoMki ve niyamataH samyagdRSTi hote haiN| ve hamezA nirgrantha pravacana ko Age rakhakara hI calate haiN| unakA udghoSa hotA hai 'NiggaMthaM pAvayaNaM aDhe ayaM paramaTTe sese aNaTTe' nirgrantha pravacana hI artha rUpa, paramArtha rUpa hai, zeSa sabhI anartha rUpa haiN| ataeva unake dvArA racita Agama grantha bhI utane hI prAmANika mAne jA rahe haiM jitane gaNadhara kRta aMga suutr| . . __jainAgamoM kA vargIkaraNa aneka prakAra se kiyA gayA hai| samavAyAMga sUtra meM inakA vargIkaraNa pUrva aura aMga ke rUpa meM milatA hai, dUsarA vargIkaraNa aMga praviSTa aura aMga bAhya ke rUpa meM kiyA gayA hai, tIsarA aura sabase arvAcIna vargIkaraNa aMga, upAMga, mUla aura cheda rUpa meM hai, jo vartamAna meM pracalita hai| 11 aMga :- AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, vyAkhyAprajJapti, jJAtAdharmakathAMga, upAsakadazAMga, antakRtadasA, anuttaraupAtika, praznavyAkaraNa evaM vipAka suutr| 12 upAMga :- aupapAtika, rAjapraznIya, jIvAbhigama, prajJApanA, jambUdvIpaprajJapti, candraprajJapti, sUryaprajJapti, niriyAvalikA, kalpAvataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA, vRSNidazA suutr| 4 cheda :- dazAzrutaskandha, bRhatkalpa, vyavahAra aura nizItha suutr| 4 mUla :- uttarAdhyayana, dazavaikAlika, nandI aura anuyoga dvAra suutr| 1 Avazyaka : kula 32 For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [5] bAraha upAMgoM meM jambUdvIpaprajJapti sUtra pAMcavAM upAMga hai| yaha sthavira bhagavaMta dvArA racita hai| cAra anuyogoM meM jambUdvIpaprajJapti kA samAveza gaNitAnuyoga meM kiyA jAtA hai| isameM mukhyatayA gaNita-sambaddha varNana hai| yaha sUtra sAta vakSaskAroM meM vibhakta hai| jaMbUdvIpaprajJapti nAmaka isa paMcama upAMga sUtra meM jaMbUdvIpa ke kSetra, parvata, draha, nadiyA~, kUTa, kAlacakra RSabhadeva bhagavAn tathA bharata cakravartI kA jIvana caritra, jyotiSI cakra Adi kA vistAra se varNana hai| yaha kAlika sUtra hai| isameM 10 adhikAra haiN| jinameM nIce likhe viSaya varNita haiM - 1. bharata kSetra kA adhikAra - jambUdvIpa kA saMsthAna va jgtii| dvAroM kA antr| bharata kSetra, vaitADhya parvata va RSabhakUTa kA vrnnn| 2. kAla kA adhikAra - utsarpiNI aura avasarpiNI kAla kA vrnnn| kAla kA pramANa (gaNita bhAga) samaya se 168 aGkoM taka kA gnnit| pahale, dUsare tathA tIsare Are kA vrnnn| bhagavAn RSabhadeva kA adhikaar| nirvANa mhotsv| cauthe Are kA vrnnn| pAMcaveM aura chaThe Are kA vrnnn| utsarpiNI kaal| - 3. cakravartyadhikAra - vinItA nagarI kA vrnnn| cakravartI ke zarIra kA vrnnn| cakraratna kI utptti| digvijaya ke lie prsthaan| mAgadhadeva, varadAmadeva, prabhAsadeva aura sindhudevI kA saadhn| vaitADhya giri ke deva kA saadhn| dakSiNa sindhu khaNDa para vijy| timisra guphA ke dvAroM kA khulnaa| guphA praveza, maNDala lekhn| unmagnajalA aura nimagnajalA nadiyoM kA vrnnn| ApAta nAma vAle kirAta rAjAoM para vijy| cullahimavanta parvata ke deva kA aaraadhn| RSabhakUTa para naamlekhn| nami tathA vinami para vijy| gaGgA devI kA aaraadhn| khaNDaprapAta vijaya nRtyamAladeva kA aaraadhn| nau nidhiyoM kA aaraadhn| vinItA nagarI meM prvesh| rAjyArohaNa mhotsv| cakravartI kI Rddhi| zIzamahala meM vairAgya aura kaivalya praapti| 1. kSetravarSadharoM kA adhikAra - cullahimavanta parvata, haimavata kSetra, mahAhimavanta parvata, harivarSa kSetra, niSadha parvata, mahAvideha kSetra, gandhamAdana gajadantA parvata, uttarakuru kSetra, yamaka parvata For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] . va rAjadhAnI, jambUvRkSa, mAlyavanta parvata, kaccha Adi ATha vijaya, sItAmukha va vaccha Adi ATha vijy| saumanasa gajadanta, devakuru, vidyutprabha gajadanta, padma Adi 16 vijaya, meru parvata, nIlavanta parvata, ramyakavAsa kSetra, rukmI parvata, hairaNyavata kSetra, zikharI parvata, airAvata kssetr| tIrthaMkaroM kA abhissek| dizAkumAriyoM dvArA kiyA gayA utsv| indroM dvArA kiyA gayA utsv| tIrthaMkaroM kA svasthAna sthaapn| ... 5. khaNDayojanAdhikAra - pradeza sprshnaadhikaar| khaNDa, yojanA, kSetra, parvata, kUTa, tIrtha, . zreNI, vijaya, draha aura ndiidvaar| 6. jyotiSIcakrAdhikAra - candra, sUrya Adi kI sNkhyaa| sUryamaNDala kI saMkhyA, kSetra, antara, lambAI, caur3AI, meru se antara, hAni, vRddhi, gatiparimANa, dina rAtri parimANa, tApakSetra, saMsthAna, dRSTiviSaya, kSetra gamana tathA Upara nIce aura tircha tApa (grmii)| jyotiSI deva kI utpatti tathA indroM kA cyvn| candramaNDaloM kA parimANa, maNDaloM kA kSetra, maNDaloM meM antara, lambAI caur3AI aura gtiprimaann| nakSatra maNDaloM meM paraspara antara, viSkambha, meru se dUrI, lambAI caur3AI tathA gati parimANa, candragati kA parimANa tathA udaya aura asta kI riiti| 7. saMvatsaroM kA adhikAra - saMvatsaroM ke nAma va bhed| saMvatsara ke mahInoM ke naam| pakSa, tithi tathA rAtri ke naam| muhUrta va karaNa ke naam| cara va sthira krnn| prathama saMvatsara Adi ke naam| 8. nakSatrAdhikAra - nakSatra ke nAma va dizA yog| devatA ke nAma va tAroM kI sNkhyaa| nakSatroM ke gotra va tAroM kI sNkhyaa| nakSatra aura candra ke dvArA kAla kA parimANa, kula, upakula, kuloparAtri pUrNa karane vAle nakSatroM kA pauruSI prmaann| 6. jyotiSI cakra kA adhikAra - nIce tathA Upara ke tAre tathA unakA privaar| meru parvata se duurii| lokAnta tathA samatala bhUmi se antr| bAhya aura Abhyantara tAre tathA unameM antr| saMsthAna aura primaann| vimAna vAhaka devtaa| gati, alpabahutva, Rddhi, paraspara antara tathA agrmhissii| sbhaadvaar| 88 grahoM ke naam| alpbhutv| For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] 10. samuccaya adhikAra - jambUdvIpa meM hone vAle uttama puruSa / jambUdvIpa meM nidhAna / ratnoM kI saMkhyA / jambUdvIpa kI lambAI caur3AI / jambUdvIpa kI sthiti / jambUdvIpa meM kyA adhika hai ? isakA nAma jambUdvIpa kyoM hai ? ityAdi kA varNana / isa Agama kA anuvAda jaina darzana ke jAne-mAne vidvAn DaoN0 chaganalAlajI zAstrI kAvyatIrtha ema. e., pI. eca. DI. vidyAmahodadhi ne kiyA hai| Apane apane jIvana kAla meM aneka AgamoM kA anuvAda kiyA hai| ataeva isa kSetra meM ApakA gahana anubhava hai / prastuta Agama ke anuvAda meM bhI saMgha dvArA prakAzita anya AgamoM kI zailI kA hI anusaraNa AdaraNIya zAstrI jI ne kiyA hai yAnI mUla pATha, kaThina zabdArtha, bhAvArtha evaM vivecana Adi / AdaraNIya zAstrIjI ke anuvAda kI zailI saralatA ke sAtha pAMDitya evaM vidvatA lie hue hai| jo pAThakoM ke isake paThana anuzIlana se anubhava hogii| AdaraNIya zAstrIjI ke anuvAda meM unake ziSya zrI mahendrakumArajI kA bhI sahayoga prazaMsanIya rhaa| Apa bhI saMskRta evaM prAkRta ke acche jAnakAra haiN| Apake sahayoga se hI zAstrI jI isa zAstra kA alpa samaya meM hI anuvAda kara pAye / ataH saMgha donoM Agama manISiyoM kA AbhArI hai| tatpazcAt . maiMne evaM zrImAn pArasamala jI caNDAliyA ne punaH sampAdana kI dRSTi se isakA pUrI taraha avalokana kiyA / isa prakAra prastuta Agama ko prakAzana meM dene se pUrva sUkSmatA se pArAyaNa kiyA gayA hai| bAvajUda isake hamArI alpajJatA kI vajaha se kahIM para bhI truTi raha sakatI hai| ataeva samAja ke vidvAn manISiyoM kI sevA meM hamArA namra nivedana hai ki isa Agama ke mUla pATha, artha, anuvAda Adi meM kahIM para bhI koI azuddhi, galatI Adi dRSTigocara ho to hameM sUcita karane kI kRpA karAveM / hama unake AbhArI hoMge / saMgha kA Agama prakAzana kA kAma pragati para hai| isa Agama prakAzana ke kArya meM dharma prANa samAja ratna tattvajJa suzrAvaka zrI jazavaMtalAla bhAI zAha evaM zrAvikA ratna zrImatI maMgalA bahana zAha, bambaI kI gahana ruci hai| ApakI bhAvanA hai ki saMgha dvArA jitane bhI * Agama prakAzana hoM ve arddha mUlya meM hI bikrI ke lie pAThakoM ko upalabdha ho| isake lie unhoMne sampUrNa Arthika sahayoga pradAna karane kI AjJA pradAna kI hai| tadanusAra prastuta Agama For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] . pAThakoM ko upalabdha karAyA jA rahA hai, saMgha evaM pAThaka varga Apake isa sahayoga ke lie AbhArI hai| AdaraNIya zAha sAhaba tattvajJa evaM AgamoM ke acche jJAtA haiN| Apa kA adhikAMza samaya dharma sAdhanA ArAdhanA meM bItatA hai| prasannatA evaM garva to isa bAta kA hai ki Apa svayaM to AgamoM kA paThana-pAThana karate hI haiM, para Apake samparka meM Ane vAle caturvidha saMgha ke sadasyoM ko bhI Agama kI vAcanAdi dekara jinazAsana kI khUba prabhAvanA karate haiN| Aja ke isa hIyamAna .. yuga meM Apa jaise tattvajJa zrAvaka ratna kA milanA jinazAsana ke lie gaurava kI bAta hai| ApakI "dharma sahAyikA zrImatI maMgalAbahana zAha evaM putra ratna mayaMkabhAI zAha evaM zreyAMsabhAI zAha bhI Apake pada cihnoM para calane vAle haiN| Apa sabhI ko AgamoM evaM thokar3oM kA gahana abhyAsa hai| Apake dhArmika jIvana ko dekha kara pramoda hotA hai| Apa cirAyu hoM evaM zAsana kI prabhAvanA karate raheM, isI zubha bhAvanA ke sAtha! isake prakAzana meM jo kAgaja kAma meM liyA gayA hai vaha ucca koTi kA mephalitho hai sAtha hI pakkI sekzana bAIDiMga hai bAvajUda AdaraNIya zAha sAhaba ke Arthika sahayoga se isa Agama kA mUlya mAtra 50) rupaye hI rakhA gayA hai| jo anya saMsthAnoM ke prakAzanoM kI apekSA alpa hai| saMgha kI Agama battIsI prakAzana yojanA ke arntagata isa sUtra kA prathama bAra hI prakAzana ho rahA hai| pAThaka bandhuoM se nivedana hai ki isa nUtana prakAzana kA adhika se adhika lAbha utthaaveN| byAvara (rAja.) dinAMkaH 31-3-2004 saMgha sevaka nemIcanda bAMThiyA a. bhA. sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha, jodhapura . For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asvAdhyAya nimnalikhita cauMtIsa kAraNa TAlakara svAdhyAya karanA caahiye| AkAza sambandhI 10 asvAdhyAya kAla maryAdA 1. bar3A tArA TUTe to- . eka prahara 2. dizA-dAha . jaba taka rahe 3. akAla meM megha garjanA ho to do prahara 4. akAla meM bijalI camake to eka prahara 5. akAla meM bijalI kar3ake to ATha prahara 6. zukla pakSa kI 1, 2, 3 kI rAta prahara rAtri taka :: 7. AkAza meM yakSa kA cihna ho jaba taka dikhAI de 8-6. kAlI aura sapheda dhUara jaba taka rahe 10. AkAza maMDala dhUli se AcchAdita ho jaba taka rahe audArika sambandhI 10 asvAdhyAya kAla maryAdA 11-13. haDDI, rakta aura mAMsa, ye tiryaMca ke 60 hAtha ke bhItara ho| manuSya ke ho, to 100 hAtha ke bhItara ho| manuSya kI haDDI yadi jalI yA dhulI na ho, to 12 varSa tk| . 14. azuci kI durgaMdha Ave yA dikhAI de taba taka * AkAza meM kisI dizA meM nagara jalane yA agni kI lapaTeM uThane jaisA dikhAI de aura prakAza ho tathA nIce aMdhakAra ho, vaha dizA-dAha hai| For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] . 15. zmazAna bhUmi sau hAtha se kama dUra ho, to| / 16. candra grahaNa khaMDa grahaNa meM 8 prahara, pUrNa ho / to 12 prahara 17. sUrya grahaNa khaMDa grahaNa meM 12 prahara, pUrNa ho to 16 prahara 18.rAjA kA ava jaba taka nayA rAjA ghoSita na . ho . 16. yuddha sthAna ke nikaTa jaba taka yuddha cale 20. upAzraya meM paMcendriya kA zava par3A ho, jaba taka 21-25. ASAr3ha, bhAdrapada, Azvina, kArtika aura caitra kI pUrNimA dina rAta 26-30. ina pUrNimAoM ke bAda kI pratipadA- dina rAta 31-34. prAtaH madhyAhna, saMdhyA aura arddha rAtriina cAra sandhikAloM meM 1-1 muhUrta uparokta asvAdhyAya ko TAlakara svAdhyAya karanA caahie| khule muMha nahIM bolanA tathA . dIpaka ke ujAle meM nahIM vAMcanA caahie| noTa - nakSatra 28 hote haiM unameM se ArdrA nakSatra se svAti nakSatra taka nau nakSatra varSA ke gine gaye haiN| inameM hone vAlI megha kI garjanA aura bijalI kA camakanA svAbhAvika hai| ataH isakA asvAdhyAya nahIM ginA gayA hai| GO CO y For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kraM. 5. 6. viSayAnukramaNikA jambUdvIpaprajJapti sUtra 1. jambUdvIpa kA svarUpa 2. jaMbUdvIpa kA parakoTA 7. viSaya prathama vakSaskAra 3. vanakhaNDa 4. jaMbUdvIpa ke bhavya dvAra bharata kSetra kA sthAna evaM svarUpa vaitADhya parvata kA varNana vidyAdhara zreNiyoM kA svarUpa siddhAyatana kUTa kI avasthiti 8. 6. dakSiNArddha bharata kUTa 10. uttarArddha bharata svarUpa 11. RSabha kUTa: Araka- suSama suSamA 15. mAnavoM kI Ayu 16. avasarpiNI- suSamAkAla pRSTha kraM. viSaya 1-36 17. bhagavAn RSabha : gRhavAsa : zramaNa dIkSA 72 . 18. kevalya : saMgha sthApanA 78 16. parinirvANa para devakRta mahotsava 85 20. avasarpiNI- duSama suSamA Araka 67 21. avasarpiNI kA duHSamA Araka 68 22. avasarpiNI kA duHSama- duHSamA Araka 66 23. bhAvI utsarpiNI ke duHSama duHSamA evaM 7 dvitIya vakSaskAra 37-112 12. bharata kSetra meM kAlAnuvartana 13. kAla vistAra 14. avasarpiNI kA prathama 8 10 15 18 22 30 33 35 . 37 40 duHSamA Araka 106 24. pAnI, dUdha, ghI aura amRta kI varSA 107 106 110 25. kramazaH sukhamaya sthitiyA~ 26. utsarpiNI: avazeSa Araka tRtIya vakSaskAra 113-213 27. rAjadhAnI vinItA 28. cakravartI samrATa bharata 26. cakraratna kA udbhava evaM utsava 30. rAjadhAnI kI susajjA 31. bharata kA mAgadha tIrtha kI dizA meM prasthAna pRSTha 43 66 65 32. varadAma tIrtha para vijaya For Personal & Private Use Only 113 114 116 118 125 135 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] pRSTha 214 kraM. viSaya pRSTha | kraM. viSaya 33. varddhaki ratna kA bahumukhI | 54. sarvajJatva kA prAkaTya 210 . vAstu naipuNya 137 | 55. bharata kSetra kA nAmakaraNa 213 34. prabhAsa tIrtha vijaya caturtha vakSaskAra 214-332 35. siMdhudevI para vijaya | 56. cullahimavAn parvata 36. vaitADhya vijaya 57. padmadraha 215 37. tamisrA vijaya 38. senApati dvArA niSkuTa pradeza ke 58. cullahimavAn varSadhara parvata ke zikhara 227 vijaya kI taiyArI 56. hemavata kSetra ..231 36. carmaratna dvArA siMdhu mahAnadI pAra 146 60. zabdApAtI vRta vaitADhya parvata . 233 40. senApati dvArA vizAla vijayAbhiyAna 150 61. mahAhimavAn varSadhara parvata ke kUTa 241 41. tamisrAguhA : dakSiNI kapATodghATana 152 62. harivarSa kSetra .. 242 42. tamisrAguhA meM kAkaNI ratna 63. niSadha varSadhara parvata 244 dvArA maMDala Alekhana | 64. mahAvideha : svarUpa : saMjJA 246 43. unmagnajalA nimagnajalA 65. gandhamAdana vakSaskAra parvata 252 mahAnadiyA~ uttaraNa 66. uttarakuru 44. ApAta kirAtoM dvArA bhISaNa saMgharSa 67. yamaka saMjJaka parvata dvaya 45. meghamukha devoM kA upasarga 167 68. nIlavAn draha 265 46. chatraratna dvArA upasarga se rakSA 66. jaMbU pITha evaM jaMbU sudarzanA 266 47. ratna catuSTya dvArA surakSA 70. mAlyavAn vakSaskAra parvata 48. vidyAdhararAja nami vinami para vijaya 71. harisahakUTa 46. khaNDaprapAta vijaya 72. kaccha vijaya . 276 50. rAjadhAnI meM pratyArvatana |73. citrakUTa vakSaskAra parvata 51. rAjatilaka 74. sukaccha vijaya 52. ratnoM evaM nidhiyoM ke utpatti sthAna 208 | 75. mahAkaccha vijaya 285 53. vipula aizvarya evaM sukhopabhogamaya 76. padmakUTa vakSaskAra parvata 286 vizAla rAjya 206 | 77. kacchakAvatI vijaya 287 255 158 256 parSa 160 273 172 275 / 181 184 282 131 284 For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] O 327 Www 260 290 291 263 337 266 / 268 266 kraM. viSaya 78. Avarta vijaya 76. nalinakUTa vakSaskAra parvata 80. maMgalAvartta vijaya 81. puSkalAvarta vijaya 82. ekazaila vakSaskAra parvata 63. puSkalAvatI vijaya 84. uttaravartI sItAmukha bana 85. dakSiNavartI sItAmukha bana 86. vatsa Adi vijaya 87. saumanasa vakSaskAra parvata 88. devakuru 89. citra vicitra kUTa parvata 60. niSadha draha 61. kUTazAlmalIpITha 62. vidyutprabha vakSaskAra parvata 63. pakSmAdi vijaya 64. maMdara parvata. 65. naMdana vana 66. saumanasa vana 67. paMDaka vana 68. abhiSeka zilAeM 66. maMdara parvata ke kANDa 100. maMdara parvata ke nAma 101. nIlavAn varSadhara parvata 102. ramyak varSa pRSTha | kraM. viSaya 103. rukmI varSadhara parvata 288 | 104. hairaNyavata varSa 326 286 | 105. zikharI varSadhara parvata 1 330 106. airAvata varSa 332 paMcama vakSaskAra 388-374 107. adholoka kI dikkumAriyoM dvArA samAroha 108. UrdhvalokavartinI dikkumAriyoM 264 dvArA samAroha | 106. rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava 338 110. IzAna Adi indroM kA Agamana 358 111. camarendra Adi kA Agamana 360 112. abhiSeka dravyoM kA Anayana 362 301 113. abhiSeka samAroha 364 | 114. abhiSeka samAyojana 305 115. abhiSeka kI saMpannatA 371 312 SaSTha vakSaskAra 375-383 116. sparza evaM jIvotpatti 318 | 117. jaMbUdvIpa ke khaNDa Adi 375 321 | saptam vakSaskAra 384-480 3220 | 118. candra Adi kI saMkhyAeM 384 323 | 116. sUrya maMDaloM kI saMkhyA Adi 385 326 | 120. meru se sUrya maMDala kA aMtara 2%8 300 302 368 315 316 375 386 For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] - 400 - 451 405 | kraM. viSaya pRSTha | kraM. viSaya pRSTha 121. sUryamaMDala : AyAma vistAra Adi 386 | 143. nakSatroM ke gotra evaM saMsthAna, 440 122. muhUrta gati | 144. nakSatra candra evaM sUrya kA yoga 442 123. divasa rAtri pramANa 366 | 145. kula, upakula, kulopakula 124. tApa kSetra amAvasyA pUrNimA 444 125. lezyA prabhAva evaM sUryadarzana . 146. mAsa samApaka nakSatra 126. kSetra-sparza 147. sUrya candra evaM tArAgaNa . 457 127. sUrya kI avabhAsana Adi kriyA 406 148. candra parivAra .458 128. sUrya dvArA paritApita pradeza 406 / 146. gatikrama 456 129. jyotiSka devoM kI sthiti 150. caturvidha rUpadhArI vimAna evaM vaiziSTya . vAhaka deva 130. indra ke abhAva meM vaikalpika 151. jyotiSka devoM kI gati vyavasthA kA tAratamya 131. candra maMDala 406 | 152. jyotiSka devoM kI Rddhi 468 132. candra maMDala : vistAra 414 / | 153. tAroM kA pArasparika aMtara 133. candra muhUrta gati | 154. jyotiSka devoM kI pramukha deviyA~ 466 134. nakSatra maMDala Adi | 155. nakSatroM kA adhiSThAyaka deva 471 135. saMvatsara bheda | 156. devoM kI kAla sthiti 472 136. mAsa pakSa Adi 426 / 157. saMkhyA tAratamya 473 137. karaNa vivecana | 158. tIrthaMkarAdi saMkhyA krama 474 138. saMvatsara ayana, Rtu Adi 156. jaMbUdvIpa kA vistAra 477. 136. nakSatra 436 | 160. jaMbUdvIpa kI nityatA, anityatA 140. nakSatra yoga 437 / 161. jaMbUdvIpa kA svarUpa 478 141. nakSatroM ke devatA 438 | 162. jaMbUdvIpa : nAmakaraNa 476 142. nakSatra saMbaddha tAre 436 | 163. upasaMhAra 408 466 417 420 233 di .435 / 480 For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3-50 saMgha ke prakAzana kraM. nAma mUlya || kraM. nAma mUlya 1. aMgapaviTThasuttANi bhAga 1 14-00 | 34. sUyagaDo 6-00 2. aMgapaviTThasuttANi bhAga 2 40-00 35. sUyagaDAMga sUtra bhAga 1 20-00 3. aMgapaviTThasuttANi bhAga 3 30-00 | 36. sUyagaDAMga sUtra bhAga 2 25-00 4. aMgapaviTThasuttANi saMyukta 80-00 37. mokSa mArga grantha bhAga 1 35-00 5. anaMgapaviTThasuttANi bhAga 1... / 35-00 38. mokSa mArga grantha bhAga 2 30-00 6. anaMgapaviTThasuttANi bhAga 2 40-00 36-41. tIrthaMkara caritra bhAga 1,2,3 150-00 7. anaMgapaviTThasuttANi saMyukta . 80-00 | 42. tIrthaMkara pada prApti ke upAya 5-00 8. aMtagaDadasA sUtra 43. samyaktva vimarza 15-00 6. anuttarovavAiya sUtra 44. Atma sAdhanA saMgraha 20-00 10. AcArAMga sUtra bhAga 1 25-00 | 45. Atma zuddhi kA mUla tatvatrayI 20-00 11. AcArAMga sUtra bhAga 2 25-00 46. navatatvoM kA svarUpa 15-00 12. AyAro 8-00 | 47. sAmaNNa sahidhammo aprApya 13. Avazyaka sUtra (sArtha) 10-00 48. agAra-dharma 10-00 14. uttarajjhayaNANi(guTakA) 6-00 46-51. samartha samAdhAna bhAga 1,2,3 57-00 15. uttarAdhyayana sUtra bhAga 1,2,3 45-00 52. tattva-pRcchA 10-00 16. upAsaka dazAMga sUtra aprApya | 53. tetalI-putra 45-00 17. uvavAiya sutta ... 25-00 54. zivira vyAkhyAna . 12-00 18. dasaveyAliya suttaM (guTakA) 5-00 | 55. jaina svAdhyAya mAlA 18-00 16. dazavaikAlika sUtra 12-00 56. svAdhyAya sudhA 7-00 20. NaMdI suttaM 3-00 | 57. AnupUrvI 1-00 21. nandI sUtra 25-00 58. bhaktAmara stotra 2-00 22. praznavyAkaraNa sUtra 35-00 | 56. jaina stuti 23-26. bhagavatI sUtra bhAga 1-7 300-00 60. maMgala prabhAtikA aprApya 30-31. sthAnAMga sUtra bhAga 1-2 60-00 || 61. siddha stuti 3-00 32. samavAyAMga sUtra 25-00 || 62. saMsAra taraNikA 33. sukhavipAka sUtra 2-00 || 63. AlocanA paMcaka 2-00 6-00 7-00 For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] - mUlya aprApya aprApya aprApya 8-00 10-00 . 6-00 90-00 4-00 40.00 0 00 00 00 mm mr mroom 40-00 0 kraM. nAma - 64. vinayacanda caubIsI 65. bhavanAzinI bhAvanA 66. stavana taraMgiNI 67. sudharma stavana saMgraha bhAga 1 68. sudharma stavana saMgraha bhAga 2. 66. sudharma caritra saMgraha 70. sAmAyika sUtra 71. sArtha sAmAyika sUtra 72. pratikramaNa sUtra 73. jaina siddhAMta paricaya 74. jaina siddhAMta pravezikA . 75. jaina siddhAMta prathamA 76. jaina siddhAMta kovida 77. jaina siddhAMta pravINa 78. 102 bola kA bAsaThiyA 7. tIrthaMkaroM kA lekhA 80. jIva-dhar3A 81. laghudaNDaka 52. mahAdaNDaka 83. tetIsa bola 84. guNasthAna svarUpa 85. gati-Agati 86. karma-prakRti 87. samiti-gupti 88. samakita ke 67 bola 89. paccIsa bola 10. nava-tattva 61. jaina siddhAMta thoka saMgraha bhAga 1 mUlya kraM. nAma 1-00 / 62. jaina siddhAMta thoka saMgraha bhAga 2 2-00 || 63. jaina siddhAMta thoka saMgraha bhAga 3 5-00 64. jaina siddhAMta thoka saMgraha saMyukta 22-00 / 65. pannavaNA sUtra ke thokar3e bhAga 1 15-00 66. pannavaNA sUtra ke thokar3e bhAga 2 10 67. pannavaNA sUtra ke thokar3e bhAga 3 EUR5. Saarth Saamaayik Sootra EE. sAmAyika saMskAra bodha.. 100. prajJApanA sUtra bhAga 1 101. prajJApanA sUtra bhAga 2 102. prajJApanA sUtra bhAga 3 103. prajJApanA sUtra bhAga 4 3-00 104. caucheyasuttAI 4-00 105. jIvAjIvAbhigama sUtra bhAga 1 0-50 105. jIvAjIvAbhigama sUtra bhAga 2 1-00 106. lokAzAha mata samarthana 107. jinAgama viruddha mUrti pUjA 108. mukhavastrikA siddhi 1-00 106. vidyut sacitta teUkAya hai | 110. nirayAvalikA sUtra 111. dharma kA prANa yatanA | 112. vipAka sUtra | 113. bar3I sAdhu vaMdanA 2-00 | 114. jJAtAdharmakathAMga sUtra bhAga 1 2-50 | 115. jJAtAdharmakathAMga sUtra bhAga 2 7-00 || 116. kuguru gurvAbhAsa svarUpa 10-00 || 117. jambUdvIpaprajJapti sUtra 2-00 2-00 40-00 40.00 . 15-00 35-00 45-00 10-00 15-00 3-00 3-00 20-00 2-00 30-00 10-00 40-00 40-00 1-00 4-00 50-00 For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // Namo siddhaannN|| jambuddhIpaprajJapti sUtra (mUla pATha, kaThina zabdArtha, bhAvArtha evaM vivecana sahita) paThamo vakravArI - prathama vakSaskAra ____Namo arahaMtANaM, Namo siddhANaM, Namo AyariyANaM, Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savva saahuunnN| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mihilA NAmaM NayarI hotthA, riddhasthimiyasamiddhA, vnnnno| tIse NaM mihilAe NayarIe bahiyA uttara-purathime disIbhAe ettha NaM mANibhadde NAmaM ceie hotthA, vnnnno| jiyasattU rAyA, dhAriNI devI, vnnnno| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA NiggayA, dhammo kahio, parisA pddigyaa| - zabdArtha- riddha - riddhi yukta, thimiya - sthiti-surakSA yukta, samiddhA - vaibhava sNpnn| bhAvArtha - arahaMta bhagavaMtoM, siddha bhagavaMtoM, AcArya bhagavaMtoM, upAdhyAya bhagavaMtoM tathA sAdhu bhagavaMtoM ko namaskAra ho| usa kAla, usa samaya mithilA nAmaka nagarI thii| vaha atyadhika saMpatti, surakSA aura Rddhi Adi se yukta thii| nagarI kA varNana aupapAtika Adi AgamoM ke anusAra grAhya hai| usa mithilA nagarI ke bahirbhAga meM-IzAna koNa meM maNibhadra nAmaka caitya avasthita thaa| aupapAtika Adi AgamoM meM AyA huA caitya varNana yahA~ yojanIya hai| mithilA ke rAjA kA nAma jitazatru tathA mahArAnI kA nAma dhAriNI thaa| rAjA aura mahArAnI kA varNana aupapAtika sUtra Adi ke anusAra jAnanA caahie| For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kA vahA~ padArpaNa huaa| unake darzana, upadeza - zravaNa hetu pariSad upasthita huI / bhagavAn ne dharmopadeza diyA, jise zravaNa kara janapariSad vApasa lauTa gii| vivecana isa sUtra meM kAla aura samaya ina do zabdoM kA jo prayoga huA hai, usakA vizeSa abhiprAya hai / sAmAnyataH lokabhASA meM ye donoM zabda eka sadRza artha ke dyotaka hai| jaina pAribhASika zabdAvalI kI dRSTi se yadi sUkSmatA se dekhA jAya to unameM antara bhI hai| kAla zabda vartanA lakSaNa- sAmAnya samaya kA sUcaka hai tathA samaya zabda kAla ke sUkSmatama aMza kA bodhaka hai| isa sUtra meM ina donoM zabdoM kA isa apekSA se prayoga nahIM huA hai| jaina AgamoM kA uddezya janasAdhAraNa meM tattvabodha denA rahA / ataeva vahA~ vizeSa rUpa se varNana meM aisI zailI prApta hotI hai, jisameM eka hI bAta ko samAnArtha dyotaka aneka zabdoM ke prayoga dvArA spaSTa karane kA prayAsa kiyA jAtA rahA hai| ise punarukta doSa nahIM kahA jA sakatA / tattva ko saralatama, sarvasulabha zailI meM vyakta karanA isakA Azaya hai| yahA~ kAla aura samaya zabda kA prayoga ghaTanAkrama kI samayAvadhi ko spaSTa karane kI dRSTi se huA hai| kAla zabda kAlacakra gata avasarpiNI se saMbaddha hai tathA samaya zabda usI avasarpiNI saMbaddha kAla ko ghaTanA ke sAtha jor3atA hai| * : vaidika, jaina evaM bauddha ina tInoM hI paraMparAoM ke prAcIna sAhitya meM mithilA nagarI kA ullekha huA hai| yaha videha kI rAjadhAnI thI / vaidika paraMparA ke anusAra sItA ke pitA janaka yahIM ke rAjA the| jo gRhastha meM rahate hue bhI ucca koTi ke adhyAtmaniSNAta rAjayogI the| jJAtRdharmakathA sUtra meM videha kI rAjadhAnI mithilA kA varNana AyA hai| jahA~ ke rAjA kuMbha ke yahA~ tIrthaMkara mallI kA janma huaa| uttarAdhyayana sUtra meM varNita nami rAjarSi bhI mithilA ke hI rAjA the, jinhoMne rAjya vaibhava kA parityAga kara zramaNa jIvana svIkAra kiyaa| ve atyaMta nispRha, sAdhanA parAyaNa, tapomaya jIvana ke mahAn dhanI the / vartamAna meM uttarI bihAra kA darabhaMgA jilA mukhyataH mithilA ke aMtargata hai / yaha bhU bhAga prAcIna kAla se hI vidyA, sAhitya aura saMskRti kA mahattvapUrNa kendra rahA hai| aNao isa sUtra meM nagarI, caitya, rAjA aura rAnI kA ullekha mAtra huA hai| inakA varNana nahIM diyA gayA hai| vaNNao zabda dvArA anyatra Ae hue varNana ko yahA~ gRhIta karane kI sUcanA kI gaI hai| aisA karane kA eka vizeSa abhiprAya hai| prAcIna kAla meM jaina Agama - For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra maukhika paraMparA se surakSita rahe haiN| gurujana se ziSya zravaNa karate aura apanI smRti meM banAe rkhte| vistRta AgamoM ko kaMThastha rakhane meM suvidhA rahe isa hetu nagara, caitya, udyAna, rAjA, rAnI ityAdi kA eka sarvasAmAnya varNana krama mAna liyA gyaa| jahA~ bhI inakA varNana Ae, vahA~ yathAsthAna use jor3a liyA jAe, aisI zailI apanAI gaI / yadyapi sabhI nagara, rAjA, udyAna Adi eka samAna nahIM hote kintu phira bhI sAdhAraNatayA unameM sadRzatA dRSTigocara hotI hai / caitya isa sUtra meM AyA huA 'caitya' zabda aneka arthoM kA sUcaka hai| isa saMbaMdha meM vidvAnoM ne apane-apane dRSTikoNa se bhinna-bhinna rUpa meM vyAkhyAta kiyA hai| bhASA vaijJAnika dRSTi se isa para vicAra kiyA jAya to kucha vizeSa tathya parilakSita hote haiN| isa zabda ke mUla meM 'citi' zabda hai / citi zabda citA kA dyotaka hai| mRta vyakti ko jalAyA jAtA hai, use citA kahA jAtA hai / mRta vyakti ke prati usake pArivArika janoM ke mana meM zraddhA, sneha yA Adara hotA hai / ataH usakI smRti ke kisI cihna ko banAe rakhane kA unameM sahaja bhAva prApta hotA hai / prAcInakAla meM jahA~ kisI mRta vyakti ko jalAyA jAtA, vahA~ usakI smRti meM vRkSa lagAne kI paraMparA rahI ho, aisA anumAna hai| tadanusAra caitya kA eka artha vRkSa hai| pArivArikajana usa vRkSa ko dekhakara apane mRta saMbaMdhI kI smRti karate rahe hoN| samaya aura sthiti ke anusAra jana mAnasa bhI parivartita hotA rahatA hai| mRtajana kI smRti ko aura adhika sthira banAe rakhane hetu vRkSa ke sthAna para eka pIThikA yA makAna kA nirmANa karAyA jAne lagA / loka mAnasa Age calakara itane se hI parituSTa nahIM huaa| usameM sajIvatA lAne ke lie, use AvAgamana kA kendra banAne ke lie saMbhavataH laukika deva yA yakSa Adi kI pratimA bhI sthApita kI jAne lagI / yoM caitya kA artha bhavana, devasthAna yA yakSAyatana ke rUpa meM parivartita huA / punazca, logoM ne vahA~ udyAna Adi kA nirmANa kara use vizAla rUpa de diyA, jisase unake ArAma - vizrAma, goSThI, Ayojana bAhara se Ane vAle logoM ke AvAsa-sthAna Adi meM bhI prayoga hone lgaa| nagara se bAhara hone ke kAraNa prAyaH sAdhu-saMtoM ke Thaharane ke lie usakI vizeSa upayogitA siddha huI / AgamoM meM bhagavAn mahAvIra svAmI tathA anya mahApuruSoM kA caitya sthAnoM, udyAnoM meM Thaharane kA varNana prApta hotA hai| - 3 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) te kANaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTThe aMtevAsI iMdabhUI NAmaM aNagAre goyamagotteNaM sattussehe, sama- cauraMsa - saMThANe - jAva ( tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, vaMdai, NamaMsai, vaMdittA, NamaMsittA) evaM vayAsI / zabdArtha - jeTTe - jyeSTha-bar3e, aMtevAsI - ziSya, sattussehe - sAta hAtha U~ce, samacauraMsa - saMThANe - samacaturasra saMsthAna yukta / bhAvArtha usa kAla, usa samaya bhagavAn mahAvIra svAmI ke jyeSTha ziSya, gautama gotrotpanna indrabhUti ne, jinakA zarIra sAta hAtha U~cA thA, jinake deha ke cAroM aMza - bhAga susaMgata, paraspara samAna anupAta yukta, saMtulita racanA yukta the yAvat uttamottama guNayukta the, (tIna bAra AdakSiNa - pradakSiNA pUrvaka vaMdana, namana kara ) bhagavAn se nivedana kiyA / jaMbUdvIpa kA svarUpa (3) prajJapti sU - kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve 1? kemahAlae NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve 2? kiMsaMThie NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve 3? kimAyArabhAvapaDoyAre NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve 4, paNNatte ? goyamA! ayaM NaM jaMbuddIve dIve savvadIvasamuddANaM savvabdhaMtarAe 1, savvakhuDDAe 2, vaTTe, tellApUyasaMThANasaMThie vaTTe, rahacakkavAlasaMThANasaMThie vaTTe, pukkharakaNNiyAsaMThANasaMThie egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM, tiNNi joyaNasayasahassAiM solasa sahassAiM doNNi ya sattAvIse joyaNasae tiNNi ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusa terasa aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM paNNatte / zabdArtha - kahi - kahA~, kemahAlae kitanA vizAla, AyArabhAvapaDoyAre - AkArasvarUpa yukta, savvabbhaMtarAe - sabake AbhyaMtara bIca meM, savvakhuDDAe - sabase choTA, vaTTe gola, tellApUra - tela meM tale hue pUe, rahacakkavAla ratha kA pahiyA, pukkharakaNNiyA padmakarNikA, AyAma - lambAI, vikkhaMbha - viSkaMbha-caur3AI, parikkheveNaM - parikSepa-paridhi, paNNatte - batalAI gaI hai| - For Personal & Private Use Only - - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - jaMbUdvIpa kA parakoTA 22-0-10-0-0-0-3-9-100--100--- -00-12- -00-00- - - - - - -0-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00--00-00-0-- bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa kI sthiti kahA~ hai? vaha kitanA vizAla hai? kisa prakAra saMsthita hai? usakA AkAra-prakAra yA svarUpa kisa prakAra kA hai? ... bhagavAn mahAvIra svAmI ne uttara diyA - he gautama! yaha jaMbUdvIpa samasta dvIpa-samudroM ke bhItara hai - samasta tiryak loka ke bIca meM vidyamAna hai| yaha sabase choTA hai, vartulAkAra hai| tela meM tale hue mAlapue athavA ratha ke pahie jaisI golAI lie hue hai| padyakarNikA-kamala gaTTe jaisA gola hai| isakI laMbAI-caur3AI eka lAkha yojana parimita hai| isakI paridhi tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAIsa yojana tIna kosa eka sau aTThAIsa dhanuSa aura sAr3he teraha aMgula se kucha adhika hai| jaMbUdvIpa kA parakoTA se NaM egAe vairAmaIe jagaIe savvao samaMtA sNprikkhitte| sA NaM jagaI aTTa joyaNAI uDDhaM uccatteNaM, mUle bArasa joyaNAI vikkhaMbheNaM, majjhe aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM, uvariM cattAri joyaNAI vikhaMbheNaM, mUle vitthiNNA, majjhe saMkkhittA, uvari taNuyA gopucchasaMThANasaMThiyA, savvavairAmaI, acchA, saNhA, laNhA, ghaTThA, maTThA, NIrayA, NimmalA, NippaMkA, NikkaMkaDacchAyA, sappabhA, sassirIyA, saujz2oyA, pAsAIyA, darisaNijjA, abhirUvA, pddiruuvaa| sA NaM jagaI egeNaM mahaMtagavakkhakaDaeNaM savvao samaMtA sNprikkhittaa| se NaM gavakkhakaDae addhajoyaNaM uI uccatteNaM paMca dhaNusayAI vikkhaMbheNaM, savvarayaNAmae, acche (saNhe, laNhe, ghaTTe, maDhe, NIrae, Nimmale, NippaMke, NikkaMkaDacchAe, sappabhe, samirIe, saujjoe, pAsAIe, darisaNijje, abhirUve) pddiruuve| tIse NaM jagaIe uppiM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA paumavaraveiyA paNNattA-addhajoyaNaM uDDhaM uccatteNaM, paMca dhaNusayAI vikkhaMbheNaM, jagaIsamiyA parikkheveNaM, savvarayaNAmaI, acchA jAva pddiruuvaa| tIse NaM paumavaraveiyAe For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte, taM jahA - vairAmayA NemA evaM jahA jIvAbhigame jAva aTTho jAva dhuvA NiyayA sAsayA jAva nniccaa| zabdArtha - jagaIe - prAcIra yA parakoTe dvArA, saMparikkhitte - saMparivRtta, vikkhaMbheNaM - caur3AI, saMkkhittA - saMkSipta, gopucchasaMThANasaMThiyA - gAya ke pUMcha ke AkAra meM saMsthita, acchA - svaccha, saNhA - zlakSNa, laNhA - cikanI, ghaTThA - ghRSTa-ghisI huI jaisI, maTThA - mRSTa-tarAsI huI jaisI, NIrayA - rajarahita, NimmalA - maila rahita, NippaMkA - kardama rahita, NikkaMkaDa - niSkaMTaka-avyAhata, chAyA - AbhA, sassiriyA - zrIyukta, abhirUvA - suMdara, paDirUvA - AkarSaka, gavakkhakaDaeNaM - gavAkSa-jAlIdAra jharokhe dvArA, uppiM - Upara, paumavaraveiyA - padmavaravedikA-kamalAkRtiyukta vedikA, NemA - nemA-pRthvI se Upara nikalA huA bhAga, dhuvA - dhruva, NiyayA - niyata, sAsayA - zAzvata, NiccA - nity| ___ bhAvArtha - vaha jaMbUdvIpa eka vajranirmita prAcIra dvArA cAroM ora se parivRta-ghirA huA hai| vaha prAcIra-parakoTA ATha yojana U~cA, mUla meM bAraha yojana caur3A, madhya meM ATha yojana caur3A tathA uparitana bhAga meM cAra yojana caur3A hai| vaha mUla meM vistIrNa-phailA huA, madhya meM saMkSipta-sakar3A tathA UparI bhAga meM tanu-patalA hai| vaha AkAra meM gAya ke pU~cha ke sadRza hai| vaha sarvathA ratnamaya, svaccha, sukomala, cikanA, ghisA huA sA, tarAsA huA sA, rajazUnya, maila rahita, paMkarahita evaM avyAhata prakAza yukta hai| vaha prabhA-viziSTa AbhA evaM udyota-dyuti se yukta hai| use dekhate hI citta prasanna ho jAtA hai| vaha darzanIya, suMdara, manorama evaM mana meM basa jAne vAlA hai| usa prAcIra ke cAroM ora eka jAlI yukta gavAkSa-jharokhoM kI paMkti hai| vaha AdhA yojana U~cI, pA~ca dhanuSa caur3I, svaccha, sukomala, cikanI, ghisI huI sI, tarAsI huI sI, rajazUnya, maila evaM kardama rahita tathA apratihata prakAzayukta hai| prabhA, kAMti evaM dyutiyukta hai, manojJa, darzanIya evaM sundara hai| ___usa prAcIra ke ThIka madhya bhAga meM eka vizAla kamalAkRtiyukta vedikA hai, jo arddhayojana U~cI evaM pA~ca sau dhanuSa caur3I hai| usakI paridhi prAcIra jitanI hai| yaha sarvaratnamaya, svaccha yAvat suMdara hai| usa padmavaravedikA kA varNana vaisA hI hai, jaisA jIvAbhigama sUtra meM AyA hai| tadanusAra usakA bhUmi se Upara nikalA huA bhAga vajraratnamaya hai yAvat padmavaravedikA dhruva, niyata, zAzvata tathA nitya hai| For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - vana khaNDa vana khaNDa (5) . tIse NaM jagaIe uppiM bAhiM paumavaraveiyAe ettha NaM mahaM ege vaNasaMDe pnnnntte| desUNAI do joyaNAI vikkhaMbheNaM, jagaIsamae parikkheveNaM vaNasaMDavaNNao nneyvvo| zabdArtha - desUNAI - kucha km|| bhAvArtha - usa prAcIra ke UparI bhAga meM tathA padmavaravedikA ke bAhara eka vizAla vanakhaNDa hai| yaha vanakhaNDa do yojana se kucha kama vistAra yukta tathA prAcIra ke samAna paridhi yukta hai| usakA varNana anya AgamoM se grAhya hai| tassa NaM vaNasaMDassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge pnnnntte| se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM, taNehiM uvasobhie, taM jahA - kiNhehiM evaM vaNNo, gaMdho, raso, phAso, saddo, pukkhariNIo, pavvayagA, gharagA, maMDavagA, puDhavisilAvaTTayA ya nneyvvaa| tattha NaM bahave vANamaMtarA devA ya devIo ya AsayaMti, sayaMti, ciTuMti, NisIyaMti, tuyaTuMti, ramaMti, lalaMti, kIlaMti, mehaMti, purAporANANaM suparakkaMtANaM, subhANaM kallANANaM kaDANaM kammANaM kallANaphalavittivisesaM paccaNubhavamANA vihrNti| tIse NaM jagaIe uppiM aMto paumavaraveiyAe ettha NaM ege mahaM vaNasaMDe paNNatte, desUNAI do joyaNAI vikkhaMbheNaM, veiyAsamaeNa parikkheveNaM, kiNhe jAva taNavihUNe nneyvve| - zabdArtha - jahANAmae - yathAnAmaka-kisI, AliMgapukkharei - muraja yA Dholaka kA UparI bhAga, taNehiM - tRNoM dvArA, kiNhehiM - kAle, gharagA - bhavana, NeyavvA - netavya-lene . For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti-sUtra yogya, AsayaMti - Azraya lete haiM, sayaMti - sote haiM, ciTuMti - khar3e hote haiM, tuati - deha ko idhara-Udhara mor3ate haiM-aMgar3AI lete haiM, lalaMti - AnaMda lete haiM, mehaMti - surata kriyA karate haiM, purAporANANaM - pUrva-pUrva bhavoM meM, suparakkaMtANaM- suMdara rUpa meM Acarita, kallANANaMkie hue, kallANaphalavittivisesaM - puNyAtmaka karmoM ke phalasvarUpa vizeSa sukhoM kA, taNavihUNe - tRNoM ke zabda se rahita-atyaMta prshaaNt| bhAvArtha - usa vanakhaMDa meM atyaMta samatala, ramaNIya-suMdara bhUmibhAga hai| vaha kisI maDhI huI Dholaka ke UparI bhAga-carmapuTa jaisA sukomala yAvat bhinna-bhinna prakAra kI pA~ca raMgoM kI maNiyoM, vanaspatiyoM se suzobhita hai| unake kRSNa Adi viziSTa varNa, gaMdha, rasa, sparza evaM zabda haiN| vahA~ sarovara, parvata, bhavana, latA Adi ke maMDapa tathA pASANamaya zilApaTTa haiN| he gautama! ina sabakA varNana anya AgamoM se grAhya hai| ___vahA~ aneka vAnavyaMtara jAtIya deva evaM deviyA~ Azraya lie rahate haiM, sote haiM, khar3e hote haiM, baiThate haiM, aMgar3AI lete haiM-deha ko dAyeM-bAe~ ghumAte haiM, ramaNa karate haiM, manovinoda karate haiM, krIr3A evaM ratikriyA karate haiN| isa prakAra ve apane pUrva-pUrva bhavoM meM Acarita zubha, puNyamaya karmoM ke pariNAma svarUpa viziSTa sukhoM kA upabhoga karate haiN| ___usa prAcIra ke Upara bhItara kI ora sthita kamalAkAra uttama vedikA para eka vanakhaMDa kahA gayA hai, jo kucha kama do yojana caur3A hai| usakI paridhi vedikA ke sadRza hai| vaha kRSNa AbhAyukta yAvat sarvathA niHzabda-tinake girane jitanI AvAja se bhI rahita-atyaMta prazAnta hai| jaMbaddhIpa ke bhavya dvAra jaMbuddIvassa NaM bhaMte! dIvassa kai dArA paNNattA? goyamA! cattAri dArA paNNattA, taM jahA - vijae, vejayaMte, jayaMte, apraajie| bhAvArtha - gautama svAmI ne pUchA - he bhagavan! jaMbUdvIpa saMjJaka dvIpa ke kitane dvAra batalAe gae haiM? bhagavAn ne kahA - he gautama! vijaya, vaijayaMta, jayaMta aura aparAjita nAmaka usake cAra dvAra parijJApita hue haiN| For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - jaMbUdvIpa ke bhavya dvAra (8) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIvassa dIvassa vijae NAmaM dAre paNNatte? goyamA! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM paNayAlIsaM joyaNasahassAI vIivaittA jaMbuddIvadIvapurathimaperaMte lavaNasamuddapurathimaddhassa paccatthimeNaM sIAe mahANaIe uppiM ettha NaM jaMbuddIvassa dIvassa vijae NAmaM dAre paNNatte, aTTa joyaNAI uDhe uccatteNaM, cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM, tAvaiyaM ceva paveseNaM, see varakaNagathUbhiyAe, jAva dArassa vaNNao jAva raayhaannii| evaM cattAri vi dArA, sarAyahANiyA jaanniyvvaa| zabdArtha - tAvaiyaM - utanA hI, see - zreSTha, thUbhiyA - shikhr| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa nAmaka dvIpa ke 'vijaya' nAmaka dvAra kI sthiti kahA~ batalAI gaI hai? he gautama! jaMbUdvIpagata maMdara parvata kI pUrva dizA meM paiMtAlIsa sahasra yojana Age jAne para, jaMbUdvIpa ke pUrvAnta meM evaM lavaNa samudra ke pUrvArddha ke pazcima meM, sItA mahAnadI para jaMbUdvIpa kA vijaya nAmaka dvAra batalAyA gayA hai| vaha U~cAI meM ATha yojana tathA caur3AI meM cAra yojana hai| usameM praveza mArga bhI utanA hI caur3A-cAra yojana kA hai| vaha dvAra zreSTha svarNanirmita stUpikAoMzikharoM se yukta hai yAvat dvAra evaM rAjadhAnI kA varNana usI prakAra yahA~ yojanIya hai, jaisA pUrva AgamoM meM AyA hai| isa prakAra rAjadhAnI sahita cAroM dvAroM kA varNana kathanIya hai| (E) jaMbuddIvassa NaM bhaMte! dIvassa dArassa ya dArassa ya kevaie abAhAe aMtare paNNatte? goyamA! auNAsIiM joyaNasahassAI bAvaNNaM ca joyaNAI desUNaM ca addhajoyaNaM dArassa ya dArassa ya abAhAe aMtare paNNatte - auNAsIiM sahassA bAvaNNaM ceva joyaNA hNti| UNaM ca addhajoyaNaM dAraMtaraM jNbuddiivss||1|| For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jambUdvIpa prajJapti sUtra / zabdArtha - abAhAe - bAdhA rhit| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa ke eka dvAra se dUsare dvAra ke madhya avarodha rahita kitanA aMtara hai? he gautama! jaMbUdvIpa ke eka dvAra se dUsare dvAra kA avyavahita aMtara unAsI hajAra bAvana yojana tathA Adhe yojana se kucha kama hai| bharata kSetra kA sthAna evaM svarUpa . (10) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve bharahe NAmaM vAse paNNatte? goyamA! cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM, dAhiNalavaNasamudassa uttareNaM, purathimalavaNasamuddassa paccatthimeNaM, paccatthimalavaNasamudassa purathimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve bharahe NAmaM vAse paNNatte-khANubahule, kaMTagabahule, visamabahule, duggabahule, pavvayabahule, pavAyabahule, ujjharabahule, Nijjharabahule, khaDDAbahule, darIbahule, NaIbahule, dahabahule, rukkhabahule, gucchabahule, gummabahule, layAbahule, vallIbahule, aDavIbahule, sAvayabahule, taNabahule, takkarabahule, Dimbabahule, Damarabahule, dubbhikkhabahule, dukkAlabahule, pAsaMDabahule, kivaNabahule, vaNImagabahule, Itibahule, mAribahule, kuvuTTibahule, aNAvuTTibahule, rAyabahule, rogabahule, saMkileMsabahule, abhikkhaNaM abhikkhaNaM sNkhohbhule| pAINapaDINAyae, udINadAhiNavitthiNNe, uttarao paliyaMkasaMThANasaMThie, dAhiNao dhaNupiTThasaMThie, tihA lavaNasamudaM puDhe, gaMgAsiMdhUhi mahANaIhiM veyaDDheNa ya pavvaeNa chabbhAgapavibhatte, jaMbuddIvadIvaNauyasayabhAge paMcachavvIse joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhNbhennN| bharahassa NaM vAsassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM veyaDDhe NAmaM pavvae paNNatte, je NaM bharahaM vAsaM duhA vibhayamANe 2 ciTTai, taM jahA - dAhiNaDDabharahaM ca uttaraDDabharahaM c| For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - bharata kSetra kA sthAna evaM svarUpa 11 zabdArtha - khANu - sthANu-sUkhe DhUMTha, visama - U~cI-nIcI asamAna bhUmi, dugga - durgama-jahA~ jAnA kaThina ho aisA sthAna, pavAya- prapAta-U~cAI se jala girane ke sthAna, ujjharaavajhara-jalasrota, Nijjhara - nirjhara, khaDDA - gaDDhe, darI - guphA, daha - draha-hRda-jalapUrNa sthAna, rukkha - vRkSa, gumma - gulma-vRkSoM ke jhuramuTa, vallI - bela, aDavI - aTavIvizAla vana, sAvaya - zvApada-hiMsaka pazu, takkara - taskara-cora, Dimba - viplava-sthAnIya utpAta, Damara - zatrukRta upadrava, dubbhikkha - durbhikSa, dukkAla - duSkAla-dhAnya Adi kI mahaMgAI se yukta samaya, pAsaMDa - pASaMDa-vividha matavAda, kivaNa - kRpaNa-dayanIya sthiti yukta, vaNImaga- yAcaka, Iti - phasala nAzaka TiDDI Adi janita prakopa, mAri - mArakaprANaghAtaka rogoM kI sthiti, kuvuTTi - kuvRSTi-avAMchita-hAniprada varSA, aNAvuTTi - anAvRSTisamaya para varSA kA abhAva, rAyabahule - rAjAoM kA bAhulya, saMkilesa - saMkleza-kaSTa, abhikkhaNaM-abhikkhaNaM- kSaNa-kSaNavartI, saMkhoha - saMkSobha-caitasika vyathA, pAINa - pUrva, paDINa - pazcima, Ayae - lambA, paliyaMkasaMThANasaMThie - palaMga ke AkAra sadRza, dhaNupiTThasaMThie - pratyaMcA caDhAe dhanuSa ke pIche ke bhAga ke sadRza, puDhe- spRSTa-sparza kie hue| . bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM vidyamAna bharata nAmaka varSa-kSetra kahA~ parijJApita huA hai - usakI sthiti kahA~ hai? he gautama! bharata kSetra cullahimavaMta-laghu himavaMta parvata ke dakSiNa meM, dakSiNavartI. lavaNa samudra ke uttara meM, pUrvavartI lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcimavartI lavaNasamudra ke pUrva meM avasthita hai| ___ isameM sthANu, kaMTakamaya jhAr3I, babUla Adi vRkSa, UMcI-nIcI bhUmi, durgama sthAna, parvata, prapAta, jalasrota, nirjhara, gaDDhe, guphAe~, nadiyA~, per3a, guccha, gulma, latAe~, beleM, vana, jaMgalI hiMsaka prANI, vividha ghAsa-pAta, taskara, viplava, zatrukRta upadrava, durbhikSa, duSkAla, vividha matavAdI janoM dvArA saMcAlita mithyAvAda, dayanIya, yAcaka, phasala vinAzaka cUhe, TiDDI Adi, prANaghAtaka roga, avAMchita-hAniprada vRSTi, anAvRSTi, rAjAoM kI bahulatA se utpanna asthiratA ke kAraNa prajotpIr3ana, rugNatA, saMkleza, kSaNa-kSaNavartI saMkSobha-ina sabakI bahulatA hai| vaha bharata kSetra pUrva-pazcima meM laMbA evaM uttara-dakSiNa meM caur3A hai| vaha uttara meM palaMga ke saMsthAna jaisA tathA dakSiNa meM pratyaMcA caDhAe dhanuSa ke pIche ke bhAga jaisA hai| vaha tIna ora se lavaNa samudra se saMspRSTa hai| gaMgA mahAnadI, siMdhu mahAnadI evaM vaitADhya parvata se yaha bharata kSetra For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jambUdvIpa prajJapti sUtra chaha bhAgoM meM vibhakta hai, jo usake chaha khaNDa kahalAte haiN| jaMbUdvIpa ko 160 bhAgoM meM vibhakta karane para bharata kSetra usakA eka bhAga hotA hai| yoM bharata kSetra jaMbUdvIpa kA 190 vA~ bhAga hai| isa prakAra yaha 526 6 yojana vistIrNa hai| bharata kSetra ke bIcoM-bIca vaitADhya saMjJaka parvata kahA gayA hai| jisase yaha bharata kSetra do bhAgoM meM vibhakta hotA hai| ye donoM bhAga dakSiNArdha tathA uttarArdha bharata ke rUpa meM vizruta haiN| vivecana - isa sUtra meM prayukta 'kivaNa' zabda bhASA zAstrIya dRSTi se artha parivartana kA eka vizeSa udAharaNa hai| isakA saMskRta rUpa kRpaNa hai| "kRpAM nayatIti kRpaNaH" ke anusAra kRpaNa use kahA jAtA hai, jisakI dInAvasthA ko dekhakara mana meM dayA A jaae| tadanusAra kRpaNa kA artha dIna yA daridra hotA hai| yahA~ isI artha meM kRpaNa (kivaNa) zabda kA prayoga huA hai kintu Aja kRpaNa zabda kA artha dIna yA daridra zabda na hokara kaMjUsa ho gayA hai| jo vyakti dhana saMpanna hote hue bhI dAna meM, yahA~ taka kI khAne-pIne meM bhI paisA nahIM kharca karatA, dUsare zabdoM meM, vittIya sAdhanoM kI pracuratA ke bAvajUda abhAvamaya jIvana jItA hai, use kRpaNa kahA jAtA hai| usa para bhI "kRpAM nayatIti kRpaNaH" - yaha vyutpatti ghaTita ho jAtI hai, kyoMki vaise vyakti ko dekhakara mana meM glAnipUrNa kRpA kA bhAva ubuddha hotA hai ki yaha kaisA abhAgA puruSa hai, jo sAdhana-sampanna hote hue bhI sAdhanahIna kA jIvana jItA hai| yoM vaha bhI logoM ko dayanIya hI pratIta hotA hai| bhASA zAstrIya dRSTi se parivartita hue sAmAjika dRSTikoNa ke anusAra zabdoM kA artha bhI bhinna-bhinna yugoM meM parivartita hotA jAtA hai| Aja kisI dIna-duHkhI ko kRpaNa nahIM kahA jaataa| kintu yahA~ prayukta 'kRpaNa' zabda prAcInakAla meM pracalita dayanIya puruSa kA hI dyotaka hai, kaMjUsa kA nhiiN| (11) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve dAhiNaDDhe bharahe NAmaM vAse paNNatte? goyamA! veyaDDassa pavvayassa dAhiNeNaM, dAhiNalavaNasamudassa uttareNaM, purathimalavaNasamuddassa paccatthimeNaM, paccatthimalavaNasamudassa puratthimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve dAhiNaDDabharahe NAmaM vAse paNNatte-pAINapaDINAyae, udINa For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - bharata kSetra kA sthAna evaM svarUpa 13 dAhiNavitthiNNe, addhacaMdasaMThANasaMThie, tihA lavaNasamudaM puDhe, gaMgAsiMdhUhiM mahANaIhiM tibhaagpvibhtte| doNNi aTThatIse joyaNasae tiNNi ya egUNavIsaibhAge joyaNassa vikkhNbhennN| tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA, duhA lavaNasamudaM puTThA, purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA, paccatthimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamudaM putttthaa| Nava joyaNasahassAI satta ya aDayAle joyaNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM, tIse dhaNupuDhe dAhiNeNaM Nava joyaNasahassAiM sattachAvaDhe joyaNasae ekkaM ca egUNavIsaibhAge joyaNassa kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM pnnnntte| dAhiNaDDabharahassa NaM bhaMte! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? | goyamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, se jahA NAmae-AliMgapukkharei vA jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM taNehiM uvasobhie, taM jahA-kittimehiM ceva akittimehiM cev| dAhiNaDDabharahe NaM bhaMte! vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? . goyamA! te NaM maNuyA bahusaMghayaNA, bahusaMThANA, bahuuccattapajjavA, bahuAupajavA, bahUI vAsAiM AuM pAleMti, pAlittA, appegaiyA NirayagAmI, appeg2aiyA tiriyagAmI, appegaiyA maNuyagAmI, appegaiyA devagAmI, appegaiyA sijjhaMti bujhaMti muccaMti pariNivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kreNti| - zabdArtha - addhacaMda - arddhacandrAkAra, kittima - kRtrima, bahusaMghayaNA - aneka saMghananoM meM yukta, jIvA - dhanuSa kI pratyaMcA ke sadRza sarvAMtima pradeza paMkti, uccattapajavA - uccatva . paryAyukta - U~cAI yukta, AupajavA - AyuSya pryaay| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM dakSiNArddha bharata kSetra kahA~ batalAyA gayA hai? - dakSiNArddha bharata kSetra vaitADhya parvata ke dakSiNa meM, dakSiNa lavaNa samudra ke uttara meM, pUrva lavaNa samudra ke pazcima meM evaM pazcima lavaNasamudra ke pUrva meM jaMbUdvIpa ke aMtargata batalAyA gayA hai| vaha pUrva-pazcima meM lambA hai aura uttara-dakSiNa meM caur3A hai| vaha arddha candrAkAra saMsthAna meM avasthita hai| arthAt usakI AkRti Adhe candra ke tulya hai| vaha tIna ora se lavaNa samudra kA For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jambUdvIpa prajJapti sUtra sparza kie hue hai| vaha gaMgA mahAnadI evaM siMdhu mahAnadI dvArA tIna bhAgoM meM baMTA huA hai| usakI cauphAI 238 0 yojana hai| usakI jIvA uttara meM pUrva pazcima dizAoM meM lambI hai tathA do ora se vaha lavaNa samudra kA sparza karatI hai| vaha apanI pazcimI koTi-kinAre yA kone se pazcima lavaNa samudra kA sparza karatI hai evaM pUrvI koTi se lavaNa samudra ke pUrvI bhAga kA sparza karatI hai| dakSiNArddha bharatakSetra kI jIvA kI lambAI 6748 yojana hai| usakA dhanuSyapRSThapIThikA - dakSiNArddha bharata ke jIvopamita bhAga kA pIche kA hissA dakSiNa meM 6766 - se kucha adhika hai| yaha varNana parikSepa - paridhi kI apekSA se hai| he bhagavan! dakSiNArddha bharata AkAra yA svarUpa meM kaisA hai? he gautama! usakA bhUmibhAga atyaMta samatala tathA ramaNIya hai| vaha muraja (Dholaka) ke UparI bhAga-carmapuTa jaisA yAvat samatala hai, bahuta prakAra ke kRtrima-manuSyakRta, akRtrima-prAkRtika, pA~ca raMgayukta maNiyoM aura tRNoM se suzobhita hai| he bhagavan! dakSiNArddha bharata meM manuSyoM kA AkAra yA svarUpa kisa prakAra kA hai? he gautama! dakSiNArddha bharata ke manuSya saMhanana, saMsthAna, U~ceparna tathA AyuSya kI dRSTi se bahuta prakAra ke haiN| ve bahuta varSoM kA AyuSya bhogate haiN| taduparAMta unameM se katipaya naraka, tiryaMca manuSya yA deva gati meM jAte haiM tathA katipaya siddhatva, buddhatva, muktatva evaM parinirvANa prApta karate haiM evaM samasta duHkhoM kA nAza karate haiN| vivecana - isa sUtra meM bharatakSetra kI vaividhya pUrNa sthiti kA varNana hai| use jo sthANu, kaMTakAdi bahula evaM viSama Adi kahA gayA hai, vaha samasta kSetra ke sAmAnya varNana kI apekSA se hai| sAtha hI sAtha usake ramaNIya bhUmibhAga kA ullekha huA hai, vaha sthAna vizeSa ke dRSTikoNa ko lie hue hai| zubha evaM azubha sthitiyoM kI vidyamAnatA ke kAraNa eka hI kSetra meM dvividhatA kA honA asaMgata nahIM hai| isa sUtra meM dakSiNArddha bharata ke manuSyoM ko naraka, tiryaMca, manuSya evaM devagati meM jAne tathA mukti lAbha karane kA jo ullekha huA hai, vaha bhinna-bhinna jIvoM ko lete hue Araka vizeSa kI apekSA se hai| For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra vaitADhya parvata kA varNana vaitADhya parvata kA varNana (12) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve bharahe vAse veyaDDhe NAmaM pavvae paNNatte ? goyamA ! uttaraDDabharahavAsassa dAhiNeNaM, dAhiNaDDabharahavAsassa uttareNaM, puratthimalavaNasamuddassa paccatthimeNaM, paccatthimalavaNasamuddassa puratthimeNa ettha NaM jaMbuddIve dIve bharahe vAse veyaDDhe NAmaM pavvae paNNatte pAINapaDINAyae, udINadAhiNavitthiNNe, duhA lavaNasamudde puTThe puratthimillAe koDIe puratthimillaM lavaNasamuddaM puTThe, paccatthimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamuddaM puTThe, paNavIsaM joyaNAI uDDhaM uccatteNaM chassakosAiM joyaNAI uvveheNaM, paNNAsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM, tassa bAhA puratthimapaccatthimeNaM cattAri aTThAsIe joyaNasae solasa ya egUNavIsaibhAge joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM paNNattA / tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA, duhA lavaNasamudaM puTThA, puratthimillAe koDIe puratthimillaM lavaNasamuddaM puTThA, paccatthimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamuddaM puTThA, dasa joyaNasahassAiM satta ya vIse joyaNasae duvAlasa ya egUNavIsaibhAge joyaNassa AyAmeNaM, tIse dhaNupuTThe dAhiNeNaM dasa joyaNasahassAiM satta ya teyAle joyaNasae paNNarasa ya egUNavIsaibhAge joyaNassa parikkheveNaM, ruyagasaMThANasaMThie, savvarayayAmAe, acche, saNhe, laTThe, ghaTTe, maTThe, NIrae, Nimmale, NippaMke, NikkaMkaDacchAe, sappabhe, sassirIe, pAsAIe, darisaNijje, abhirUve, paDirUve / - ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM savvao samaMtA sNprikkhitte| tAo NaM paumavaraveiyAo addhajoyaNaM uDDhaM uccatteNaM, paMcadhaNusayAI vikkhaMbheNaM, pavvayasamiyAo AyAmeNaM vaNNao bhANiyavvo / te NaM vaNasaMDA desUNAI do joyaNAiM vikkhaMbheNaM paumavaraveiyAsamagA AyAmeNaM, kiNhA, kiNhobhAsA jAva vaNNao / For Personal & Private Use Only 15 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpagata bharata kSetra meM vaitADhya saMjJaka parvata kahA~ batalAyA gayA hai ? he gautama! uttarArddha bharata kSetra kI dakSiNa dizA meM, dakSiNArddha bharata kSetra kI uttara dizA meM, lavaNa samudra ke pUrvIya bhAga ke pazcima meM, pazcimI bhAga ke pUrva meM, jaMbUdvIpa ke aMtargata bharata kSetra meM vaitADhya parvata vidyamAna hai| usakI lambAI pUrva pazcima meM tathA caur3AI uttara dakSiNa meM hai / vaha do pAvoM meM do ora se lavaNa samudra kA sparza karatA hai| apane pUrvI chora se lavaNa samudra ke pUrvI bhAga tathA pazcimI chora se lavaNa samudra ke pazcimI bhAga kA sparza karatA hai| vaha paccIsa yojana U~cA tathA savA chaha yojana jamIna meM gaharA hai| isakI lambAI paMcAsa yojana hai / - 16 usakI bAhA -dakSiNa-uttara meM vyApta vakrAkAra AkAza pradeza paMkti pUrva-pazcima meM 485 16 yojana hai| uttara meM vaitADhya parvata kI jIvA pUrva evaM pazcima donoM ora se lavaNa samudra kA saMsparza karatI hai| vaha pUrvI chora se lavaNa samudra ke pUrvI bhAga kA tathA pazcimI chora se lavaNa samudra ke pazcimI bhAga kA sparza kie hue hai| jIvA kI lambAI 16720- yojana hai| dakSiNa meM usakI dhanuSa pIThikA kI paridhi 10743- yojana hai| 12 16 15 16 vaitADhya parvata rucaka saMsthAna - gale meM dhAraNa karane yogya AbharaNa vizeSa ke AkAra meM vidyamAna hai| vaha saMpUrNataH rajatamaya hai, svaccha, cikanA, ghisA huA sA, tarAsA huA sA hai, raja, maila, kardama evaM kaMkar3a rahita hai| vaha AbhA, kAMti evaM udyota - dyutiyukta hai / citta meM harSotpAdaka, darzanIya, suMdara aura AkarSaka hai| vaha apane donoM nAvoM meM donoM ora se do do padmavaravedikAoM evaM vanakhaNDoM dvArA cAroM aura se saMparivRtta - ghirA huA hai| ve padmavaravedikAe~ arddhayojana pramANa U~cI tathA pA~ca sau dhanuSa pramANa caur3I haiN| inakI lambAI parvata ke sadRza hI haiN| inakA vistRta varNana anya AgamoM ke anurUpa kathanIya hai| ve vanakhaNDa do yojana se kucha caur3e haiM, lambAI meM padmavaravedikA ke tulya haiN| ve kRSNa varNa evaM kRSNa prabhA se yukta haiM yAvat inakA vistRta varNana pUrvavat yojanIya hai| 16 (13) veyassa NaM pavvayassa puratthimapaccatthimeNaM do guhAo paNNattAouttaradAhiNAyayAo, pAINapaDINavitthiNNAo, paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM, duvAsa joyaNAI vikkhaMbheNaM, aTTha joyaNAI uDDhaM uccatteNaM, vairAmayakavA For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - vaitADhya parvata kA varNana pAta DohADiAo, jamalajuyalakavADaghaNaduppavesAo, NiccaMdhayAratimissAo, vavagayagahacaMdasUraNakkhattajoisappahAo jAva paDirUvAo, taM jahA - tamisaguhA ceva khaMDappavAyaguhA cev| tattha NaM do devA mahiTiyA, mahajjuIyA, mahAbalA, mahAyasA, mahAsokkhA, mahANubhAgA, paliovamaTTiIyA parivasaMti, taMjahA - kayamAlaecevaNaTTamAlae cev| tesi NaM vaNasaMDANaM bahusamaramaNijjAo bhuumibhaagaao| veahassa pavvayassa ubhao pAsiM dasa dasa joyaNAI uDDhaM uppaittA ettha NaM duve vijjAharaseDhIo paNNattAo-pAINapaDINAyayAo, udINadAhiNavitthiNNAo, dasa dasa joyaNAI vikkhaMbheNaM, pavvayasamiyAo AyAmeNaM, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM, dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittAo, tAo NaM paumavaraveiyAo addhajoyaNaM uDDhaM uccatteNaM, paJca dhaNusayAI vikkhaMbheNaM, pavvayasamiyAo AyAmeNaM, vaNNao geyavvo, vaNasaMDAvi paumavaraveiyAsamagA AyAmeNaM, vnnnno| zabdArtha - kavADa - kapATa, Nicca - nitya, aMdhayAratimissAo - ghora aMdhakAra yukta, vavagaya - vyapagata-rahita, mahANubhAgA - atyaMta prabhAva yukt| bhAvArtha - vaitADhya parvata ke pUrva evaM pazcima meM do guphAe~ haiN| ve uttara-dakSiNa evaM pUrvapazcima meM kramazaH lambI-caur3I haiN| ve pacAsa yojana lambI, bAraha yojana caur3I tathA ATha yojana UMcI haiN| unake vajraratnamaya-hIrakanirmita kapATa haiN| ve do-do bhAgoM-phalakoM ke rUpa meM bane hue haiM, samasthita evaM saghana-chidrarahita haiN| jisake kAraNa guphAoM meM praveza kara pAnA duHzakyakaThina hai| una donoM guphAoM meM nitya aMdhakAra rahatA hai| ataeva ve graha, caMdra, sUrya evaM nakSatroM ke prakAza se rahita haiN| sundara evaM manojJa haiN| unake nAma tamisraguphA evaM khaNDaprapAta guphA haiN| kRtamAlaka tathA nRtyamAlaka nAmaka do deva vahA~ nivAsa karate haiN| ve atyaMta aizvarya, dyuti, bala, yaza, sukha evaM saubhAgyayukta haiN| unakI sthiti-AyuSya eka palyopama kAlaparimita hai| . una vanakhaNDoM ke bhUmibhAga atyaMta samatala tathA ramaNIya haiN| vaitADhya parvata ke donoM ora dasa-dasa yojana kI U~cAI para do vidyAdhara zreNiyA~ - vidyAdharoM ke AvAsoM kI paMktiyA~-katAreM haiN| ve pUrva-pazcima lambI tathA uttara-dakSiNa caur3I hai| unakI U~cAI dasa-dasa yojana parimita hai For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. jambUdvIpa prajJapti sUtra tathA lambAI parvata ke sadRza hI hai| ve apane donoM pAryoM meM do-do padmavaravedikAoM tathA do-do vanakhaNDoM se ghirI huI haiN| padmavaravedikAe~ arddha yojana U~cI tathA pA~ca sau dhanuSa caur3I haiN| ye parvata jitanI hI lambI haiN| vanakhaNDa bhI vedikAoM jitane hI lambe haiN| padmavaravedikAoM evaM vanakhaNDoM kA varNana pUrvavat jJAtavya hai| vidyAdhara zreNiyoM kA svarUpa (14) vijjAharaseDhINaM bhaMte! bhUmINaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? .. goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM, taNehiM uvasobhie, taM jahA - kittimehiM ceva akittimehiM cev| tattha NaM dAhiNillAe vijjAharaseDIe gagaNavallabhapAmokkhA paNNAsaM vijjAharaNagarAvAsA paNNattA, uttarillAe vijjAharaseDhIe rahaNeuracakkavAlapAmokkhA sahi vijjAharaNagarAvAsA paNNattA, evAmeva sapuvvAvareNaM dAhiNillAe, uttarillAe vijjAharaseDhIe egaMdasuttaraM vijjAharaNagarAvAsasayaM bhavatItimakkhAyaM, te vijjAharaNagarA riddhasthimiyasamiddhA, pamuiyajaNajANavayA jAva pddiruuvaa| tesu NaM vijjAharaNagaresu vijjAhararAyANo parivasaMti mahayAhimavaMtamalayamaMdaramahiMdasArA rAyavaNNao bhaanniyvvo| zabdArtha - kerisae - kaise, AyAra - AkAra, bhAva - svarUpa, akkhAyaM - AkhyAta huA hai-kahA gayA hai| bhAvArtha - he bhagavan! vidyAdhara zreNiyoM kI bhUmi kA AkAra, svarUpa kaisA batalAyA gayA hai? he gautama! unakA bhU bhAga atyaMta samatala evaM suMdara hai| vaha muraja ke carmanaddha - carma nirmita UparI bhAga kI taraha yAvat samatala hai| vaha nAnA prakAra kI kRtrima tathA prAkRtika maNiyoM evaM tRNAdi vanaspatiyoM se suzobhita hai| dakSiNavartI vidyAdhara zreNI meM gaganavallabha Adi pacAsa vidyAdharoM ke nagara haiN| uttaravartI vidyAdhara zreNI meM rathanUpura cakravAla Adi sATha nagara haiN| isa prakAra dakSiNavartI evaM uttaravartI donoM vidyAdhara zreNiyoM ke kula eka sau dasa nagara haiN| ve For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - vidyAdhara zreNiyoM kA svarUpa 14 vidyAdhara nagara vaibhava, surakSA aura samRddhi se yukta haiN| vahA~ ke jana nivAsI, jAnapada-anya sthAnoM se Ae hue vyakti atyaMta prasanna haiM yAvat ve nagara bar3e hI suMdara, manojJa, darzanIya evaM pratirUpa haiN| ___una vidyAdhara nagaroM-rAjadhAniyoM meM vidyAdhara rAjA nivAsa karate haiN| ve mahattA meM mahA himavAna parvata ke tulya tathA pradhAnatA evaM viziSTatA meM malaya, merU evaM mahendra parvatoM ke sadRza haiN| rAjAoM kA varNana anya AgamoM ke anurUpa yojanIya hai| . (15) vijjAharaseDhINaM bhaMte! maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! te NaM maNuyA bahusaMghayaNA, bahusaMThANA, bahuuccattapajjavA, bahuAupajjavA jAva savvadukkhANamaMtaM kreNti| tAsiNaM vijjAharaseDhINaMbahusamara-maNijjAobhUmibhAgAoveyaDDassapavvayassa ubhao pAsiM dasa dasa joyaNAI uDDhaM uppaittA ettha NaM duve AbhiogaseDhIo paNNattAo-pAINapaDINAyayAo, udINadAhiNavicchiNNAo, dasa dasa joyaNAI vikkhaMbheNaM, pavvayasamiyAo AyAmeNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhittAo vaNNao doNhavi pavvayasamiyAo aayaamennN| ____ bhAvArtha - he bhagavan! vidyAdhara zreNiyoM ke manuSyoM kA AkAra tathA svarUpa kaisA parijJApita huA hai? . . he gautama! ve manuSya bahuvidha saMghanana, saMsthAna, U~cAI tathA AyuSya yukta haiM yAvat unameM katipaya nirvANa prApta karate haiM, samasta duHkhoM kA anta karate haiN| .. ___una vidyAdhara zreNiyoM ke bahuta samatala evaM ramaNIya bhUbhAga ke vaitADhya parvata ke donoM pAzryoM meM dasa-dasa yojana Upara do Abhiyogika devoM, zakra, lokapAla Adi ke AjJApAlaka devoM kI AvAsa-paMktiyA~ haiM, jo pUrva-pazcima lambI tathA uttara-dakSiNa caur3I haiN| unakI caur3AI dasa-dasa yojana tathA lambAI parvata ke sadRza hai| ve donoM zreNiyA~ apane donoM ora do-do padmavaravedikAoM tathA do-do vanakhaNDoM se ghirI haiN| ina donoM kI lambAI vaitADhya parvata ke sadRza hai| inakA varNana pUrvAnusAra yojanIya hai| For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra 2-0-00-00-00-00-00-00-00-%2--00-00-00-00- 00-00 -00 -0----0-0- - - -- - -- (16) AbhiogaseDhINaM bhaMte! kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte jAva taNehiM uvasobhie vaNNAI jAva taNANaM sddotti| tAsi NaM AbhiogaseDhINaM tattha tattha dese tahiM tahiM jAva vANamaMtarA devA ya devIo ya AsayaMti, sayaMti jAva phalavittivisesaM paccaNubbhavamANA vihrNti| tAsu NaM AbhiogaseDhIsu sakkassa deviMdassa devaraNNo somajamavaruNavesamaNakAiyANaM AbhiogANaM devANaM bahave bhavaNA pnnnntaa| te NaM bhavaNA bAhiM vaTTA, aMto cauraMsA vaNNao jAva accharaghaNasaMghasaMvikiNNA . jAva pddiruuvaa| -- tattha NaM sakkassa, deviMdassa, devaraNNo somaMjamavaruNavesamaNakAiyA bahave AbhiogA devA mahiTiyA, mahajjuiyA jAva mahAsokkhA paliovamaTTiiyA privsNti| tAsi NaM AbhiogaseDhINaM bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo veyahassa pavvayassa ubhao pAsiM paMca paMca joyaNAI uDDe uppaittA, ettha NaM veyahassa pavvayassa siharatale paNNatte-pAINapaDINAyae, udINadAhiNavitthiNNe, dasa joyaNAI vikkhaMbheNaM, pavvayasamage AyAmeNaM, se NaM ikkAe paumavaraveiyAe, ikkeNaM vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, pamANaM vaNNao donnhNpi| bhAvArtha - he bhagavan! una Abhiyogika devoM kI zreNiyoM kA AkAra, svarUpa kisa prakAra kA batalAyA gayA hai? ___ he gautama! unake bhUmibhAga bahuta hI samatala evaM suMdara haiM yAvat ve vividha vanaspatiyoM se suzobhita haiN| unake varNa yAvat zabda Adi kA varNana anya AgamoM se grAhya hai| una Abhiyogya zreNiyoM meM bhinna-bhinna sthAnoM para vANavyaMtara deva aura deviyA~ Azraya lete haiM, zayana karate haiM yAvat apane pUrvAcarita viziSTa karmoM kA phalabhoga karate hue viharaNazIla haiN| una Abhiyogya zreNiyoM meM devendra devarAja zakra, soma-pUrva dikpAla, yama-dakSiNa dikpAla, varuNa-pazcima dikpAla For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAdhara zreNiyoM kA svarUpa evaM vaizramaNa-uttara dikpAla Adi Abhiyogika devoM ke bahuta se bhavana - prAsAda haiN| ve bAhara se vRttAkAra tathA bhItara se catuSkoNa haiN| ina bhavanoM kA varNana anya AgamoM se grAhya hai yAvat ve apsarAoM ke vipula samudAya se saMparivRtta hai yAvat ve bhavana suMdara tathA AkarSaka haiN| vahA~ devendra devarAja zakra, soma, yama, varuNa tathA vaizramaNa Adi ke Abhiyogika deva, jo atyaMta Rddhi, dyuti yAvat sukhayukta haiM kI sthiti kAlaparimita batalAI gaI haiN| una Abhiyogika zreNiyoM ke atyaMta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga se vaitADhya parvata ke donoM ora pAMca-pAMca yojana U~ce jAne para usa parvata kA zikhara tala coTI kI talahaTI hai| vaha zikhara tala pUrva-pazcima lambA tathA uttara-dakSiNa caur3A hai| vaha caur3AI meM dasa yojana evaM lambAI meM parvata ke sadRza hai| vaha eka padmavaravedikA aura eka vanakhaMDa se cAroM ora se ghirA huA hai, una donoM kA varNana pUrvavat yojanIya hai| (17) veyassa NaM bhaMte! pavvayassa siharatalassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte / se jahANAmae - AliMgapukkhareD vA jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM uvasobhie jAva vAvIo, pukkhariNIo, jAva vANamaMtarA devAya devIo ya AsayaMti jAva bhuMjamANA viharaMti / prathama vakSaskAra - bhAvArtha - he bhagavan! vaitADhya parvata ke zikhara tala kA AkAra-prakAra kaisA kahA gayA hai ? he gautama! usakA bhUmibhAga atyaMta samatala tathA suMdara hai| vaha muraja ke carmanaddha - Uparitana carmapuTa jaisA samatala hai yAvat bhinna-bhinna prakAra kI pA~ca varNoM kI maNiyoM se suzobhita hai| yAvat vApI, puSkariNI se yukta hai yAvat vahA~ vAnavyaMtara deva aura deviyA~ Azraya lete haiM yAvat apane pUrva bhava meM arjita puNyoM kA zubhakarmoM kA phala bhoga karate hue viharaNazIla hai| (18) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve bhArahe veyaDapavvae kai kUDA paNNattA ? goyamA ! Nava kUDA paNNattA, taMjA 21 For Personal & Private Use Only siddhAyayaNakUDe 1. dAhiNaDDUbharahakUDe www.jalnelibrary.org Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jambUdvIpa prajJapti sUtra 2. khaMDappavAyaguhAkUDe 3. maNibhaddakUDe 4. veyaDakUDe 5. puNNabhaddakUDe 6. timisaguhAkUDe 7. uttaraDDabharahakUDe 8. vesamaNakUDe / bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa ke antargata, bhArata varSa meM, vaitADhya parvata ke kitane kUTazikhara parijJApita hue haiM? __ he gautama! usake nau kUTa batalAe gae haiM, jinake nAma isa prakAra haiM - 1. siddhAyatana 2. dakSiNArddhabharata 3. khaNDaprapAtaguhA 4. maNibhadra 5. vaitADhya 6. pUrNabhadra 7. tamisraguhA 8. uttarArddhabharata evaM 6. vaizramaNa kuutt| siddhAyatanakUTa kI avasthiti (16) . kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veyaDapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte? ___ goyamA! puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM, dAhiNaDDabharahakU Dassa puratthimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veyaDhe pavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte-cha sakkosAiM joyaNAI ur3e uccatteNaM, mUle cha sakkosAiM joyaNAI. vikkhaMbheNaM, majjhe desUNAI paMca joyaNAI vikkhaMbheNaM, uvariM sAiregAI tiNNi joyaNAI vikkhaMbheNaM, mUle desUNAI bAvIsaM joyaNAI parikkheveNaM, majjhe desUNAI paNNarasa joyaNAI parikkheveNaM, uvariM sAiregAiM Nava joyaNAI parikkheveNaM, mUle vitthiNNe, majjhe saMkhitte, uppiM taNue, gopucchasaMThANasaMThie, savvarayaNAmae, acche, saNhe jAva pddiruuve|| se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, pamANaM vaNNao doNhaMpi, siddhAyayaNa-kUDassa NaM uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva vANamaMtarA devA ya jAva vihrNti| tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAge ettha NaM mahaM ege For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - siddhAyatanakUTa kI avasthiti 23 siddhAyayaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM, addhakosaM vikkhaMbheNaM, desUrNa kosaM urlDa uccatteNaM, aNegakhaMbhasayasaNNiviTe, abbhuggayasukayavairaveiA-toraNa-vararaiyasAlabhaMjia-susiliTTha-visiTTha-la?-saMThiya-pasattha-veruliya vimalakhaMbhe, NANAmaNirayaNakhaciaujjalabahusamasuvibhattabhUmibhAge, IhAmiga-usabha-turaga-Naramagara-vihaga-vAlaga-kiNNara-ruru-sarabha-camara-kuMjara-vaNalaya jAva paumalayabhatticitte, kaMcaNamaNirayaNa-thUbhiyAe, NANAvihapaMca-vaNNa-ghaMTApaDAgaparimaMDiyaggasihare, dhavale, marIikavayaM viNimmuyaMte, lAulloiyamahie, jAva jhyaa| tassa NaM siddhAyayaNassa tidisiM tao dArA pnnnnttaa| te NaM dArA paMca dhaNusayAI uI uccatteNaM, aDDAijAI dhaNusayAI vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM, seyavarakaNagathUbhiyAgA dAravaNNao jAva vnnmaalaa| tassa NaM siddhAyayaNassa aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva tassa NaM siddhAyayaNassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege devacchaMdae paNNatte-paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM paMca dhaNusayAI uddhaM uccatteNaM, svvrynnaame| ettha NaM aTThasayaM jiNapaDimANaM jiNussaheppamANamittANaM saMNikkhittaM ciTThai, evaM jAva dhuuvkdducchgaa| zabdArtha - saMkhitte - saMkSipta-saMkarA, taNue - patalA, IhAmiga - IhAmRga-bher3iyA, usabha - vRSabha-baila, turaga - azva, Nara - mAnava, vihaga - pakSI, vAlaga - vyAlaka-sarpa, ruru - kastUrI mRga, sarabha - aSTApada, camara - caMvara, kuMjara - hAthI, vaNalaya - vanalatA, paumalaya - padmalatA, bhatticitte - citrAMkita, thUbhiyAe - stUpikA-gumbaja, paDAga - patAkA, marIr3a - kiraNe, viNimmuaMte - prasphuTita hotI hai, lAulloima-mahie - gobara Adi se pralipta, devacchaMdae - devAsana vizeSa, jiNussehApamANamittANaM - tIrthaMkaroM kI zArIrika U~cAI jitanI U~cI, dhUvakaDucchugA - dhUpa ke kuddche-dhuupdaan| __- bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM avasthita bharatakSetra meM vaitADhya parvata para siddhAyatana kUTa kahA~ prajJapta huA hai? For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! pUrvIya lavaNa samudra ke pazcima meM, dakSiNArddha bharatakSetra ke pUrva meM, jaMbUdvIpa ke aMtargata, bharata kSetra meM siddhAyatana nAmaka kUTa hai| vaha chaha yojana eka kosa U~cA, mUlabhAga-nIce se chaha yojana eka kosa caur3A, madhya meM pAMca yojana se kucha kama caur3A, Upara tIna yojana se. kucha adhika caur3A hai| nimna bhAga meM usakI paridhi bAIsa yojana se kucha kama hai, madhya bhAga meM pandraha yojana se kucha kama hai tathA uparitana bhAga meM nau yojana se kucha adhika hai| vaha mUla bhAga meM vistIrNa, madhya meM saMkaDA tathA uparitana bhAga meM tanu-patalA hai| vaha gAya ke pUMcha ke AkAra sadRza hai| vaha sarva ratnamaya, ujvala sukomala yAvat suMdara hai| ___vaha eka padmavaravedikA tathA eka vanakhaMDa se cAroM ora se ghirA hai| donoM kA varNana pUrvAnurUpa grAhya hai| siddhAyatana kUTa ke Upara atyaMta samatala tathA sundara bhUmibhAga hai| vaha muraja ke Uparitana carmAvRta bhAga ke samAna samatala hai yAvat vahA~ vAnavyaMtara deva-deviyA~ yAvat sukhopabhoga pUrvaka viharaNazIla hai| ___ usa atyaMta samatala, suMdara bhUmibhAga ke bIcoM-bIca eka vizAla siddhAyatana hai, jo lambAI meM eka kosa, caur3AI meM arddha kosa aura UMcAI meM eka kosa se kucha kama hai| vaha saikar3oM khaMbhoM para avasthita hai| vaha U~cI uThI huI, suMdara rUpa meM nirmita vedikAoM, toraNoM tathA sundara sAlabhaMjikAoM-putaliyoM se suzobhita hai| usake nirmala-ujjvala staMbha cikane, viziSTa, suMdara, AkAra yukta, uttama vaiDUrya-nIlama ratnoM se saMracita hai| usakA bhUmibhAga taraha-taraha kI maNiyoM evaM ratnoM se jar3A huA hai, dyutimaya, atyaMta samatala evaM suvibhakta hai| usameM vRka, vRSabha, azva, mAnava, magara, pakSI, sarpa, kinnara, kastUrImRga, aSTApada, caMvara, hAthI, vanalatA yAvat padmalatA ke citra aMkita haiN| usakI stUpikA svarNa, maNiyoM evaM ratnoM se banI haiN| vaha siddhAyatana vividha prakAra ke pA~ca raMga ke ratnoM se vibhUSita hai, jaisA ki anyatra varNana AyA hai| usake zikhara ghaMTAoM aura patAkAoM se suzobhita hai| vaha zveta varNa kA hai evaM itanA udyotamaya hai ki usase kiraNe prasphuTita hotI hai| vahA~ kI bhUmi gomaya Adi se upalipta hai yAvat dhvajAoM se yukta hai| usa siddhAyatana kI tIna dizAoM meM tIna dvAra batalAe gae haiM jo pAMca-pAMca sau dhanuSa U~ce tathA DhAI sau-DhAI sau dhanuSa caur3e haiN| unakA praveza-parimANa bhI utanA hI hai| usakI stUpikAe~ uttama jAtIya svarNa nirmita hai yAvat vaha dvAra tathA vanamAlAoM se yukta hai, jinakA varNana anya AgamoM se grAhya hai| For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - siddhAyatanakUTa kI avasthiti 25 usa siddhAyatana ke bhItara atyaMta samatala, suMdara bhUmibhAga hai, jo muraja Adi ke carmapuTa rUpa UparI bhAga ke sadRza hai yAvat usa siddhAyatana ke atyaMta samatala, suMdara bhUmibhAga ke bIcoMbIca devacchaMdaka-devAsana vizeSa batalAyA gayA hai| yaha lambAI tathA caur3AI meM pAMca sau-pAMca sau dhanuSa tathA U~cAI meM pAMca sau dhanuSa se kucha adhika hai| vaha sampUrNataH ratnamaya hai| ___vahA~ tIrthaMkaroM ke zarIra kI U~cAI jitanI U~cI eka sau ATha jina pratimAeM haiM yAvat vahA~ dhUpa khene ke kur3ache - dhUpadAna rakhe haiN| __vivecana - prastuta sUtra meM siddhAyatana kUTa ke aMtargata eka sau ATha jina pratimAoM kA ullekha huA hai parantu ye jina pratimAeM tIrthaMkaroM kI nahIM hai| nimna zaMkA-samAdhAna se yaha viSaya spaSTa ho jaaygaa| . . jina pratimA tIrthakaroM kI nahIM / zaMkA - jaMbUdvIpa prajJapti sUtra ke prathama vakSaskAra meM jina pratimA kA ullekha hai ve devoM dvArA pUjI jAtI haiM to phira mUrtipUjA mAnane meM kyA bAdhA hai? ___samAdhAna - uparokta Agama pATha meM jahA~ jina pratimA kA ullekha hai usake Age pIche ke varNana se yaha siddha hotA hai ki ye mUrtiyA~ sarAgI devoM kI haiM, tIrthaMkara bhagavAn kI nahIM tathA bhautika sukha-samRddhi kI lAlasA se devoM dvArA pUjI jAtI haiM, dharma samajha kara nhiiN| ___ zaMkA - 'jina pratimA' zabda kA artha 'tIrthaMkara kI mUrti' hotA hai to Apa 'sarAgI devoM kI mUrti' aisA artha kisa AdhAra se mAnate haiM? samAdhAna - ThANAMga sUtra ke tIsare sthAna ke cauthe uddezaka meM tIna prakAra ke jina batAye haiM. "tao jiNA paNNattA taM jahAM - ohiNANa jiNe, maNa pajavaNANa jiNe, kevala NANa jiNe" arthAt tIna prakAra ke jina hote haiM -- 1. avadhi jJAnI jina 2. manaHparyava jJAnI jina 3. kevala jJAnI jin| isa pATha meM avadhi jJAnI ko bhI jina kahA hai tathA pannavaNA sUtra ke tetIsaveM avadhi pada meM avadhi jJAnI ke do bheda batAye haiM - samyag dRSTi aura mithyA dRsstti| isa pATha ke AdhAra se loka meM jitane bhI deva haiM cAhe samyag dRSTi hoM yA mithyA dRSTi, ve sabhI avadhi jJAnI hI hone se 'jina' kahalAte haiM aura inakI mUrti 'jina pratimA' kahalAtI hai| ataH kAmadeva, bhairu, yakSa, yakSinI, bhUta, preta, pittara Adi kI mUrtiyA~ bhI jina pratimA hI hotI haiM aura sAMsArika lAlasA se inakI pUjA kI jAtI hai, dharma ke lie nhiiN| kyoMki inakI pUjA meM chaha For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jambUdvIpa prajJapti sUtra kAya jIvoM kI hiMsA hotI hai| tIrthaMkara bhagavAn ke darzana karate samaya sacitta kA tyAga karanA hotA hai| jahA~ sacitta tyAga kA vidhAna nahIM hai vahA~ tIrthaMkara kI AjJA nahIM hotii| kahA bhI hai asalI bhagavAn ke dIpaka jalatA nahIM, jahA~ dIpaka jalatA vo mUrti bhagavAn nhiiN| bhagavAn kA darzana karate samaya sacitta kA tyAga hotA hai, jahA~ sacitta vastu car3hAI jAtI hai, vahA~ nizcita hI bhagavAn nhiiN|| ataH zAstra meM varNita jina pratimAeM sarAgI devoM kI haiN| tIrthaMkaroM kI nhiiN| zaMkA - vijaya deva, sUryAbha deva Adi samyag dRSTi devoM ne bhI devaloka meM jina pratimA kI pUjA kI hai to Apa mUrti-pUjA kyoM nahIM mAnate? samAdhAna - sUyagaDAMga sUtra ke dUsare zrutaskandha ke dUsare kriyA sthAna nAmaka adhyayana meM batAyA hai ki jo avratI hai arthAt pahale se cauthe guNa-sthAna taka ke jitane bhI jIva haiM, ve sabhI adharmI kahalAte haiM aura zrAvaka (pAMcaveM guNasthAna vAle) dharmAdharmI kahalAte haiN| sAdhu sabhI (chaThe guNasthAna se caudahaveM guNasthAna vAle) dharmI kahalAte haiN| ataH jitane bhI deva haiM, ve saba avratI hI hote haiM aura unheM dharma hotA hI nahIM hai| isalie devoM kI mUrti-pUjA se dharma kI siddhi nahIM ho sktii| devaloka meM bArahaveM devaloka taka bhavI, abhavI, samyagdRSTi, mithyAdRSTi, kilviSi Adi se lekara eka bhavAvatArI indra Adi jitane bhI deva haiM, ve sabhI anaMta bhavoM meM jaba-jaba bhI devaloka meM utpanna hote haiM, taba-taba vahA~ rahI huI una sarAgI devoM kI zAzvata pratimAoM kI pUjA karate hI haiM, yaha unakA jItAcAra (loka vyavahAra) hai| isameM bhautika sukha-samRddhi kI lAlasA hotI hai, dharma-bhAvanA nhiiN| agara, dharma hotA to sabhI jIvoM ne anaMta bAra devaloka meM mUrti-pUjA kI hai, phira bhI hamArA mokSa, kalyANa nahIM huA, balki asaMkhya deva vahA~ se kAla karake pRthvI, pAnI, vanaspati aura tiryaMca paMcendriya meM utpanna hote haiN| agara mUrti-pUjA meM dharma hotA to Apake mata meM sabhI deva dharma karane vAle hI haiM phira aisI durgati kyoM hotI hai? ___ ataH jisa prakAra manuSya loka meM aneka prasaMgoM para logoM dvArA bhautika sukha-samRddhi ke lie, lakSmI Adi ke sAtha davAta, kalama, sikke, bahIkhAtA Adi aneka padArthoM kI pUjA kI jAtI hai, vaise hI deva bhI apanI dainika jIvana kI sukha-samRddhi meM vighna na ho, isake lie mUrti ke sAtha daravAjA, dvArazAkhA, toraNa, dAr3hA, nAgabiMba, davAta, kalama, putalI, pustaka Adi For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - siddhAyatanakUTa kI avasthiti 27 aneka vastuoM kI pUjA karate haiM, ataH isakA dharma ke sAtha koI saMbaMdha nahIM hai tathA ina mUrtiyoM ko, tIrthaMkara kI mUrti kahanA bhI hAsyAspada hai evaM zAstrajJAna kI ajJAnatA ko sUcita karatA hai, kyoMki ina mUrtiyoM ke pAsa nAga, bhUta, yakSa kI pratimAeM haiM, jabaki tIrthaMkaroM ke pAsa to gaNadhara, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka Adi hone caahie| tIrthaMkara to sacitta padArtha ko chUte bhI nahIM, ina mUrtiyoM para pAnI, agni, phUla Adi car3hAyA jAtA hai aura sAkSAt jIva hiMsA hotI hai jabaki dazavaikAlika sUtra ke pA~caveM adhyayana ke dUsare uddezaka kI caudahavIM se aThArahavIM gAthA meM batAyA hai ki yadi gRhastha, sAdhu ko bhikSA dete samaya, kisI bhI phUla ko chU le yA kucala de to sAdhu ko vahA~ se bhikSA lene kI AjJA nahIM hai| ____ aba sociye ki sAdhu cAhe thakA huA ho, bhUkha-pyAsa se vyAkula ho aura vahA~ sabhI vastu mila rahI ho, to bhI phUla chUne mAtra se vahA~ se bhikSA lene kI bhagavAn kI AjJA nahIM hai to phira bhagavAn apane Upara nirarthaka phUla car3hAne kI AjJA kaise de sakate haiM ? sujJa jana vicAra kreN| isI sUtra ke pAMcaveM adhyayana kI gAthA ikattIsa se taiMtIsa taka meM batAyA hai ki yadi sAdhu ko bhikSA dene ke lie koI gRhastha pAnI meM calakara, hAtha, bartana Adi dhokara athavA pahale se gIle hoM yA hAtha kI rekhA mAtra bhI gIlI ho, to usase bhikSA lene kI bhagavAn kI AjJA nahIM hai| to kyA bhagavAn aisI AjJA de sakate haiM ki mere Upara pAnI DAlo, prakSAla karo aura mere pAsa Ane ke lie snAna karo, hAtha pA~va dhoo Adi nirarthaka hiMsA kI AjJA nahIM ho sakatI tathA jahA~ rAtri meM dIpaka Adi jalatA ho, vahA~ sAdhu ko Thaharane kI bhI bRhatkalpa sUtra meM bhagavAn kI manAI hai| zrAvaka bhI rAtri meM pratikramaNa, sAmAyika, pauSadha Adi meM lAiTa nahIM jalA sakatA to bhagavAn apane liye akhaMDa jyota aura dhUpa, dIpaka Adi jalAne kI kaise AjJA de sakate haiM? sujJa jana vicAra kreN| jahA~ bhagavAn kI AjJA nahIM, vahA~ dharma hotA hI nahIM hai| kyoMki - AcArAMga sUtra adhyayana chaThA, uddezaka dUsare meM batAyA hai ki 'ANAe mAmagaM dhamma' arthAt merI AjJA meM hI dharma hai aura sUyagaDAMga sUtra ke adhyayana prathama, uddezaka-caturtha, gAthA dasa meM kahA hai ki 'eyaM khu NANiNo sAraM jaM na hiMsaI kicaNaM' arthAt jJAnI puruSa hone kA sAra yahI hai ki kiMcit mAtra bhI hiMsA na kre| - niSkarSa yaha hai ki devoM dvArA pUjita mUrtiyoM para hiMsA hone se ve tIrthaMkaroM kI mUrtiyA~ nahIM ho sakatI haiM, devatAoM ke avratI hone se unake dvArA pUjita kriyA, dharma bhI nahIM ho sakatI tathA uvavAI sUtra meM bhagavAn ke zarIra kA varNana 'mastaka se pA~va taka' kiyA hai| isameM bhagavAn For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jambUdvIpa prajJapti sUtra ke vakSa sthala para stana ke cihna nahIM batAye, A~khoM meM vikRti sUcaka lAla Dore bhI nahIM batAye aura mUrti kA varNana jIvAbhigama sUtra meM - 'pA~va se mastaka taka' kiyA hai| mUrti meM stana ke cihna bhI batAye aura A~khoM meM vikRti sUcaka lAla Dore bhI batAye haiN| isa prakAra donoM pratyakSa bheda hone se, ye vikArI aura sarAgI bhAva kI sUcaka mUrtiyA~ tIrthaMkara kI kaise ho sakatI hai? samajhadAra vyakti ciMtana kreN| zaMkA - sUryAbha Adi devoM dvArA kI gaI mUrti-pUjA kA phala batAte hue zAstra meM 'pecA hiyAe' aura 'nisseyasAe' ina do zabdoM kA prayoga kiyA hai, jisakA artha hotA hai pIche . hitakArI aura kalyANakArI to phira ise dharma kyoM nahIM mAnA jAye? samAdhAna - zAstroM meM jahA~-jahA~ bhI tIrthaMkara bhagavAn evaM muniyoM ke darzana kA phala batAyA vahA~ para 'peccA hiyAe' zabda kahA hai| jisakA artha hai - paraloka meM hitakArI tathA mUrti ke darzana ke phala meM kahA hai 'pubviM pacchA hiyAe' arthAt isa loka meM Age-pIche hitkaarii| niSkarSa yaha hai ki devoM kI pUjA se ve prasanna hokara isa loka meM Age-pIche bhautikasukhoM ke sahayogI bana sakate haiM aura tIrthaMkara bhagavAn ke darzana se paraloka sudhara jaayegaa| dharma kA vAstavika phala bhI yahI hai| bhautika sukhoM kI lAlasA meM dharma hotA hI nahIM hai| ataH devoM kI mUrti pUjA kA phala, bhautika sukhoM kI lAlasA hI batAyA hone se dharma kA usase koI saMbaMdha nahIM hai, isalie ye mUrtiyA~ tIrthaMkara kI nahIM hokara kAmadeva Adi kI samajhanI caahiye| 'nisseyasAe' kA artha mukti hotA hai, jo prasaMgAnusAra zAstra meM aneka sthAna para AyA hai| jaise bhagavatI sUtra zataka do uddezaka eka meM khaMdaka adhikAra meM jalate hue makAna meM se dhana Adi, sAra-sAra padArtha nikAla lene ke phala meM bhI 'nisseyasAe' zabda kahA hai| yahA~ para isakA artha yaha hai ki kImatI padArtha nikAla lene se isa bhava meM daridratA ke duHkha se mukti ho jAyegI arthAt saMpannatA se jIvana-yApana kregaa| isI prakAra devoM kI mUrti-pUjA bhI isa bhava meM zArIrika-mAnasika duHkhoM kI mukti ke lie hone se 'nisseyasAe' zabda kA prayoga hai, parantu sarvakarma rahita hokara zAzvata mukti ke lie nahIM hai| kyoMki rAyappaseNI sUtra meM hI donoM (mUrti-pUjA aura tIrthakara darzana, sUryAbha deva ke dvArA karanA) pATha hai - sUryAbha deva bhagavAn ke darzana karane gayA taba usake phala meM 'peccA hiyAe aura nisseyasAe' kahA hai aura jaba sUryAbha deva ne jina pratimA kI pUjA kI taba 'puTiva peccA hiyAe' va 'nisseyasAe' kahA hai, arthAt - tIrthaMkaroM kA darzana, janma-maraNa For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - siddhAyatanakUTa kI avasthiti miTAne vAlA hai aura mUrtiyA~ bhautika sukhoM ke lie haiN| isa prakAra donoM kA phala eka-dUsare se viparIta hote hue bhI donoM saMdarbhoM ko eka sarIkhA samajha kara mUrtipUjA meM dharma batAnA, zAstra jJAna ke rahasya kI anabhijJatA siddha karatA hai| ataH mUrti-pUjA laukika maMgala ke lie hai aura tIrthaMkaroM ke darzana AdhyAtmika maMgala ke lie hai| isa prakAra yaha siddha ho gayA ki devaloka meM varNita mUrtiyA~ tIrthaMkaroM kI na hokara, sarAgI devoM kI haiM aura unakI pUjA meM dharma batAnA satya jJAna kA abhAva siddha karatA hai| sujJa baMdhu ciMtana kareM / zaMkA- devaloka meM varNita mUrtiyoM ke jo cAra nAma batAye haiM, yathA RSabha, vardhamAna, caMdrAnana aura vArIsena - ye hI nAma tIrthaMkaroM ke haiM to phira inheM tIrthaMkaroM kI mUrtiyA~ kyoM na mAnI jAyeM? samAdhAna devaloka kI mUrtiyA~ anAdikAlIna aura zAzvata haiM tathA ye cAra nAma ke tIrthaMkara to isa avasarpiNI meM jaMbUdvIpa ke bharata aura airAvata kSetra ke, prathama aura aMtima hue haiN| kevala nAma kI samAnatA se una anAdikAlIna zAzvata mUrtiyoM ko ina tIrthaMkaroM kI batalAnA ajJAnatA hai, kyoMki tIrthaMkara to anaMta hue haiM, phira ina cAra kA hI nAma kyoM ? dhAtakI khaMDa evaM arddhapuSkara dvIpa meM bhI tIrthaMkara hue haiM, vartamAna meM pAMcoM mahAvideha meM bIsa tIrthaMkara maujUda haiM tathA ina sabhI kSetroM meM bhUta, bhaviSya kI caubIsiyA~ bhI hotI haiN| anya bhI ajitanAtha jI, saMbhavanAtha jI Adi aneka tIrthaMkaroM ke hone para bhI unakI mUrtiyoM se koI sambandha nahIM hai| isalie devaloka meM rahI mUrtiyA~ tIrthaMkaroM kI nahIM haiN| eka sarIkhe nAma ke kAraNa gaharI khoja ke binA kucha itihAsakAroM ne bhI bhUleM kI haiM, jaise- bhagavAn mahAvIra ke bAda gyArahavIM zatAbdI meM hone vAle, upasargahara stotra ke racayitA bhadrabAhu ke sAhitya meM rahI huI Agama viruddha bAtoM ko, tIsarI zatAbdI meM hone vAle caudaha pUrva bhadrabAhu ke nAma para lagAkara kAphI bhrama paidA kiyA hai| isI prakAra devaloka kI una anAdikAlIna kAmadeva Adi kI sarAgI mUrtiyoM ko eka jaise nAmoM ke kAraNa vartamAna caubIsI meM hone vAle tIrthaMkara RSabhadeva aura vardhamAna kI mUrtiyA~ batAkara bhole logoM ko gumarAha kiyA gayA hai / parantu jo gahare khojI hote haiM, ve kSIra-nIra ke nyAya se * satya ko samajha jAte haiN| devaloka meM mUrtiyoM kI saMkhyA eka sau ATha batAyI gayI hai aura nAma sirpha cAra hI batAye haiN| jabaki tIrthaMkara to anaMta hue haiN| ataH sarAgaM bhAva kI sUcaka mUrtiyA~ tIrthaMkaroM kI nahIM ho sakatI / sujJa bandhu ciMtana kreN| - - For Personal & Private Use Only 26 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jambUdvIpa prajJapti sUtra . dakSiNArddha bharatakUTa (20) kahi NaM bhaMte! veyaDhe pavvae dAhiNabharahakUDe NAmaM kUDe paNNatte? . goyamA! khaMDappavAyakUDassa purathimeNaM, siddhAyayaNakUDassa paccatthimeNaM, ettha NaM veaDDapavvae dAhiNabharahakUDe NAmaM kUDe paNNatte-siddhAyayaNakUDappamANasarise jAva vANamaMtarA devA ya jAva vihrNti| tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDiMsae paNNatte-kosaM uddhaM uccatteNaM, addhakosaM vikkhaMbheNaM, abbhuggayamUsiyapahasie jAva pAsAIe 4 / tassa NaM pAsAyavaDiMsagassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA paNNattA-paMca dhaNusayAI AyAma-vikkhaMbheNaM, aDDAijAhiM dhaNusayAI bAhalleNaM, svvmnnimii0| tIse NaM maNipeDhiyAe uppiM siMhAsaNaM paNNattaM, saparivAraM bhaanniyvvN| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-dAhiNaDDabharahakUDe dAhiNaDDabharahakUDe ? goyamA! dAhiNaDDabharahakUDe NaM dAhiNaDDabharahe NAmaM deve mahiDDIe jAva paliovamaTTiIe privsi| se NaM tattha cauNhaM sAmANiyasAhassINaM, cauNhaM aggamahisINaM saparivArANaM, tiNhaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM solasaNhaM AyArakkhadevasAhassINaM dAhiNaDDabharahakUDassa dAhiNaDDa e rAyahANIe aNNesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya jAva vihri| kahi NaM bhaMte! dAhiNaDDabharahakUDassa devassa dAhiNaDDA NAmaM rAyahANI paNNatA? goyamA! maMdarassa pavvayassa dakkhiNeNaM tiriyamasaMkhejadIvasamudde vIIvaittA, aNNaMmi jaMbuddIve dIve dakkhiNeNaM bArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM dAhiNaDDabharahakUDassa devassa dAhiNaDDabharahA NAmaM rAyahANI bhANiyavvA jahA For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra dakSiNArddha bharatakUTa vijayassa devassa, evaM savvakUDA NeyavvA jAva vesamaNakUDe paropparaM puratthimapaccatthimeNaM, imesiM vaNNAvAse - gAhA majjha veaDDassa u kaNagamayA tiNNi hoMti kUDA u / sesA pavvayakUDA savve rayaNAmayA hoMti // maNibhaddakUDe 1, veyaDhakUDe 2, puNNabhaddakUDe 3 - ee tiNNi kUDA kaNagAmayA, sesA chappi rayaNamayA donhaM visarisaNAmayA devA kayamAlae ceva NamAlae ceva, sesANaM chaNhaM sarisaNAmayA - jaNAyA ya kUDA taNNAmA khalu havaMti te devA / pali ovamaTThiyA havaMti patteyaM patteyaM // 1 // mayahANIo jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tiriaM asaMkhejjadIvasamudde vIIvattA aNNaMmi jaMbuddIve dIve bArasa joaNasahassAiM ogAhittA, ettha jaM rAyahANIo bhANiyavvAo vijayarAyahANIsarisayAo / zabdArtha - usiya- ucchrita-uThe hue, pahasie - prahasita- haMsatA huA sA, pAsAyavaMDilaeprAsAdAvataMsaka - uttama prAsAda, tiriyama - tirache, asaMkhejja - asaMkhyAta, vIIvaittA - vyativRtta - kara - lAMghane para, ogAhitA avagAhana karane para nIce jAne para, paropparaM - paryanta taka, asamAna nAma vAle, sarisaNAmayA - sadRza nAma yukta / visariNAmayA bhAvArtha - he bhagavan! vaitADhya parvata kA dakSiNArddha bharatakUTa kahA~ para avasthita hai ? he gautama! vaha khaNDaprapAta kUTa ke pUrva meM tathA siddhAyatana kUTa ke pazcima meM vidyamAna hai| usakA parimANa Adi vistRta varNana siddhAyatana kUTa ke sadRza hai yAvat vahA~ bahuta se vANavyaMtara deva aura deviyA~ viharaNazIla haiN| 31 - dakSiNArddha bharata kUTa ke atyaMta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga meM eka uttama prAsAda hai| vaha U~cAI meM eka kosa tathA caur3AI meM arddhakosa hai / vaha bhUmi se U~cA uThA huA hai| apane se nikalatI huI udyotamaya kiraNoM se aisA pratIta hotA hai, mAno haMsa rahA ho yAvat vaha bahuta hI suMdara, manojJa, abhirUpa aura pratirUpa hai| usa prAsAda ke bIcoM-bIca eka vizAla maNipIThikA hai| vaha lambAI meM pA~ca sau dhanuSa For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra HHHHHHHHHHHHHHH lambI-caur3I evaM aDhAI sau dhanuSa moTI hai| saMpUrNataH ratnamaya hai| usa maNipIThikA ke Upara eka siMhAsana hai| usakA saparivAra-aMgopAMga sahita vistRta varNana anya AgamoM se grAhya hai| ___ he bhagavan! usakA nAma dakSiNArddha bharatakUTa kyoM par3A hai? he gautama! dakSiNArddha bharatakUTa para atyaMta samRddhimaya yAvat eka palyopama sthitika dakSiNArddha bharata nAmaka deva nivAsa karatA hai| usake cAra sahasra sAmAnika deva, saparivAra cAra agramahISiyA~, tIna pariSadeM, sAta senAe~, sAta senApati evaM solaha sahasra AtmarakSaka deva haiN| dakSiNArddha bharatakUTa kI dakSiNArdhA nAmaka rAjadhAnI hai| vahA~ vaha apane deva parivAra kA tathA anya bahuta se devadeviyoM kA Adhipatya karatA huA yAvat sukhapUrvaka viharaNazIla hai| ___ he bhagavan! dakSiNArddha bharatakUTa kI dakSiNArdhA nAmaka rAjadhAnI kahA~ vidyamAna hai? .. __ he gautama! maMdara parvata ke dakSiNa meM, tiryak dizA meM asaMkhyAta dvIpa samudroM ko lAMghane ke bAda anya jaMbUdvIpa AtA hai| vahA~ dakSiNa dizA meM bAraha sau yojana nIce jAne para dakSiNArddha bharatakUTa ke deva kI dakSiNArddhabharatA saMjJaka rAjadhAnI batAI gaI hai| usakA vistRta varNana vijayadeva kI rAjadhAnI ke tulya hai yAvat vaizramaNa kUTa taka ina sabhI kUToM kA varNana siddhAyatana kUTa kI taraha yojanIya hai| ve kramazaH pUrva se pazcima kI ora haiN| inake varNana ke saMbaMdha meM eka gAthA pracalita hai - vaitADhya parvata ke madhya meM tIna svarNamaya kUTa haiN| unake atirikta samasta parvata kUTa ratnamaya haiN| ___ maNibhadrakUTa, vaitADhyakUTa evaM pUrNabhadrakUTa-ye tIna svarNamaya kUTa haiM tathA zeSa chaha ratnamaya haiN| do kUToM para kRtyamAlaka evaM nRtyamAlaka nAmaka do kUToM ke nAma se bhinna nAma vAle deva nivAsa karate haiN| avaziSTa chaha kUToM para kUToM ke sadRza nAmayukta deva rahate haiN| (arthAt) kUToM ke jo-jo nAma haiM, unhIM nAma ke deva vahAM rahate haiN| unameM se pratyeka kI sthiti palyopama kAla parimita hai| maMdara parvata ke dakSiNa meM, tiryak dizA meM asaMkhyAta dvIpa samudroM ko lAMghate hue anya jaMbUdvIpa meM bAraha sahasra yojana nIce jAne para inakI rAjadhAnI hai| inakA varNana vijaya rAjadhAnI kI taraha jJAtavya hai| (21) se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai - veyaDhe pavvae veyahe pavvae? goyamA! veyaDhe NaM pavvae bharahaM vAsaM duhA vibhayamANe 2 ciTThai, taMjahA - For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - uttarArddha bharata svarUpa . dAhiNaDDabharahaM ca uttaraDabharahaM c| veaDagirikumAre ya ittha deve mahiDDIe jAva paliovamaTThiie privsi| se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-veyaDDhe pavvae 2 / aduttaraM ca NaM goyamA! veaDDassa pavvayassa sAsae NAmadhejje paNNatte, jaMNa kayAi Na Asi, Na kayAi Na atthi, Na kayAi Na bhavissai, bhuviM ca, bhavai ya, bhavissai ya, dhuve, Niyae, sAsae, akkhae, avvae, avaTThie, nnicce| zabdArtha - aduttaraM - isake atirikt| bhAvArtha - he bhagavan! vaitADhya parvata kA aisA nAma kisa kAraNa hai? he gautama! vaitADhya parvata bharata kSetra ko dakSiNArddha bharata evaM uttarArddha bharata - do bhAgoM meM bAMTattA huA sthita hai| usa para vaitADhya girikumAra nAmaka deva nivAsa karatA hai, jo mahAn vaibhavazAlI yAvat eka palyopama kAla parimita sthiti yukta hai| isa kAraNa se vaha parvata vaitADhya kahA jAtA hai| .. he gautama! isake atirikta vaitADhya parvata kA nAma zAzvatatA kA pratIka hai| vaha kabhI nahIM thA, kabhI nahIM hai, kabhI nahIM hogA, aisA nahIM hai| vaha atIta meM thA, vartamAna meM hai, bhaviSyat meM hogA tathA dhruva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita evaM nitya hai| uttarArddha bharata svarUpa (22) . kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve uttaraDabharahe NAmaM vAse paNNatte? goyamA! cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM, veaDDassa pavvayassa uttareNaM, purathimalavaNasamuddassa paccatthimeNaM, paccatthimalavaNasamudassa puratthimeNaM, ettha NaM jaMbuddIve dIve uttaraDabharahe NAmaM vAse paNNatte-pAINapaDINAyae, udINadAhiNavitthiNNe, paliyaMkasaMThANasaMThie, duhA lavaNasamuhaM puDhe, purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe, paccatthimillAe jAva puDhe, gaMgAsiMdhUhiM mahANaIhiM tibhAgapavibhatte, doNNi aTTatIse joyaNasae tiNNi ya egUNavIsaibhAge joyaNassa vikkhNbhennN| For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJapti sU tassa bAhA puratthimapaccatthimeNaM aTThArasa bANaue joyaNasae satta ya egUNavIsaibhAge joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM / tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA, duhA lavaNasamuddaM puTThA, taheva jAva coddasa joyaNasahassAiM cattAri ya ekkahattare joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa kiMcivisesUNe AyAmeNaM paNNattA / tIse dhaNupiTThe dAhiNeNaM coddasa joyaNasahassAiM paMca aTThAvIse joyaNasae ekkArasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM / 34 uttaraDabharahassa NaM bhaMte! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva / uttaraDabharahe NaM bhaMte! vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA ! te NaM maNuA bahusaMghayaNA jAva appegaiyA sijjhaMti jAva savvadukkhANamaMtaM kreNti| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa ke aMtargata uttarArddha bharata nAmaka kSetra kahA~ para vidyamAna hai ? he gautama! cullahimavaMta varSadhara parvata ke dakSiNa meM, vaitADhya parvata ke uttara meM, pUrvIya lavaNa samudra ke pazcima meM, pazcimIya lavaNa samudra ke pUrva meM, jaMbUdvIpa ke aMtargata uttarArddha bharata nAmaka kSetra avasthita hai| vaha pUrva pazcima laMbA tathA uttara-dakSiNa caur3A hai, palaMga ke AkAra ke sadRza vidyamAna hai| yaha donoM ora lavaNa samudra kA saMsparza karatA hai| vaha apane pUrvI chora se pUrvIya lavaNa samudra kA tathA pazcimI chora se yAvat ( pazcimIya lavaNa samudra kA) sparza karatA hai| vaha gaMgA mahAnadI evaM siMdhu mahAnadI dvArA tIna bhAgoM meM baMTA huA hai| usakI caur3AI 3 238 yojana parimita hai| 16 2 yojana lambA hai| 1862 - usakI bAhA bhujAkRtimaya kSetra vizeSa pUrva-pazcima meM uttara meM usakI jIvA pUrva-pazcima lambI hai| vaha lavaNa samudra kA donoM ora se saMsparza karatI hai yAvat usakI lambAI 14471 - yojana se kucha kama hai| usakI dhanuSyapIThikA dakSiNa meM 14528 yojana parimita hai / yaha varNana parikSepa-paridhi kI apekSA se hai / 6 16 11 ha * For Personal & Private Use Only 1 7 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama vakSaskAra - RSabhakUTa he bhagavana! uttarArddha bharata kSetra kI AkRti yA svarUpa kisa prakAra kA hai? he gautama! usakA bhUmibhAga atyadhika samatala tathA suMdara hai| vaha muraja ke uparitana bhAgacarmapuTa jaisA samatala hai yAvat kRtrima - akRtrima maNioM se sobhita hai| he bhagavan ! uttarArddha bharata meM manuSyoM kA AkAra kisa prakAra kA hai? he gautama! uttarArddha bharata meM manuSyoM kA saMhanana aneka prakAra kA hai yAvat unameM se katipaya samasta karmoM kA kSaya kara siddha hote haiM yAvat saba duHkhoM kA aMta karate haiN| RSabhakUTa (23) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve uttaraDabharahe vAse usabhakUDe NAmaM pavvae paNNatte ? goyamA ! gaMgAkuMDassa paccatthimeNaM, siMdhukuMDassa- puratthimeNaM, cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NitaMbe, ettha NaM jaMbuddIve dIve uttaraDabharahe vAse usahakUDe NAmaM pavva paNNatte - aTTha joyaNAI uDDuM uccatteNaM, do joyaNAiM uvveheNaM, mUle aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM, majjhe cha joyaNAiM vikkhaMbheNaM, uvariM cattAri joyaNAiM vikkhaMbheNaM, mUle sAiregAiM paNavIsaM joyaNAiM parikkheveNaM, majjhe sAiregAI aTThArasa joyaNAI parikkheveNaM, uvariM sAiregAI duvAlasa joyaNAiM parikkheveNaM / mUle vicchiNNe, majjhe saMkkhitte, uppiM taNue, gopucchasaMThANasaMThie, savvajaMbUNayAmae, acche, saNhe jAva paDirUve / kucha pAThAntaram - mUle bArasa joaNAiM vikkhaMbheNaM, majjhe aTTha joaNAI vikkhaMbheNaM, uppiM cattAri jAI vikkhaMbhe, mUle sAiregAI sattattIsaM joaNAI parikkheveNaM, majjhe sAiregAiM paNavIsaM joaNAI parikkheveNaM, uppiM sAiregAI bArasa joaNAI parikkheveNaM / (yaha mUla meM bAraha yojana, madhya meM ATha yojana tathA Uparitana bhAga meM cAra yojana caur3A hai| isakI paridhi mUla meM saiMtIsa yojana se kucha adhika, madhya meM paccIsa yojana se kucha adhika tathA Uparitana bhAga meM bAraha yojana se adhika hai|) 35 For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. jambUdvIpa prajJapti sUtra ----------------wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww se NaM egAe paumavaraveiyAe taheva jAva bhavaNaM kosaM AyAmeNaM, addhakosaM vikkhaMbheNaM, desaUNaM kosaM uDDe uccatteNaM, aTTho taheva, uppalANi, paumANi jAva usabhe ya ettha deve mahiDIe jAva dAhiNeNaM rAyahANI taheva maMdarassa pavvayassa jahA vijayassa avisesiyN| // paDhamo vakkhAro samatto // bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM, uttarArddha bharata kSetra meM RSabhakUTa nAmaka parvata kahA~ sthita hai? he gautama! gaMgA mahAnadI ke udgama sthAna ke pazcima meM, siMdhu mahAnadI ke udgama sthAna ke pUrva meM tathA cullahimavaMta varSadhara parvata ke dakSiNa nitaMba-mekhalA, sannikaTavartI pradeza meM, jaMbUdvIpa ke aMtargata uttarArddha bharata kSetra meM RSabhakUTa saMjJaka parvata hai| vaha ATha yojana U~cA, do yojana gaharA bhUmi meM dhaMsA huA, mUla meM ATha yojana caur3A, madhya meM chaha yojana caur3A tathA aparitana bhAga meM cAra yojana caur3A hai| mUla meM paccIsa yojana se kucha adhika paridhi yukta, madhya meM aThAraha yojana se kucha adhika paridhi yukta tathA UMparitana bhAga meM bAraha yojana se kucha adhika paridhi yukta hai| mUla vistIrNa, madhya meM saMkIrNa tathA uparitana bhAga meM tanuka-patalA hai| vaha gAya ke pU~cha ke AkAra sadRza hai| vaha saMpUrNataH jaMbUnada jAti ke ucca koTi ke svarNa se nirmita hai, svaccha, sukomala yAvat manojJa hai| ___ vaha eka padmavaravedikA se parivRtta hai yAvat usake bIcoM-bIca eka suMdara prAsAda kahA gayA hai yAvat vaha prAsAda eka kosa laMbA, AdhA kosa caur3A tathA eka kosa se kucha kama U~cA hai| isakA varNana anyatra Ae varNana ke anurUpa jAnanA caahie| vahA~ utpala, padma yAvat zatasahasrapatra kamala Adi haiN| vahA~ parama RddhizAlI RSabha nAmaka deva nivAsa karatA hai yAvat dakSiNI bhAga meM usakI rAjadhAnI sthita hai, jisakA varNana maMdara parvatavartI vijaya deva kI rAjadhAnI ke sadRza (avizeSa) hai| // prathama vakSaskAra smaapt| For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIo vakravArI - dvitIya vakSaskAra bharatakSetra meM kAlAnuvartana (24) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve bhArahe vAse kaivihe kAle paNNatte? goyamA! duvihe kAle paNNatte, taM jahA - osappiNikAle ya ussappiNikAle y| osappiNikAle NaM bhaMte! kaivihe paNNatte? goyamA! chavihe paNNatte, taM jahA - susamasusamAkAle 1, susamAkAle 2, susamadussamAkAle 3, dussamasusamAkAle 4, dussamAkAle 5, dussamadussamAkAle 61 - ussappiNikAle NaM bhaMte! kaivihe paNNatte? goyamA! chavvihe paNNatte, taMjahA - dussamadussamAkAle 1 jAva susamasusamAkAle 6 / egamegassa NaM bhaMte! muhuttassa kevaiyA ussAsaddhA viyAhiyA? goyamA! asaMkhijANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avaliyatti vuccai, saMkhijAo AvaliyAo UsAso, saMkhijAo AvaliyAo NIsAso, haTThassa aNavagallassa, NiruvakiTThassa jNtunno| 'ege UsAsaNIsAse, esa pANutti vuccii||1|| satta pANUI se thove, satta thovAiM se lve| lavANaM sattahattarIe, esa muttetti aahie|| 2 // , tiNNi sahassA satta ya, sayAI tevattariM ca uusaasaa| esa muhutto bhaNio, savvehiM annNtnnaanniihiN|| 3 // For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jambUdvIpa prajJapti sUtra -------0--0-0-0-0-0-00-00-14-0-0-0-0-0-0-0-00-00-00-00-00-00-00-0-10-08-0-8-0---- eeNaM muhuttappamANeNaM tIsaM muhuttA ahoratto, paNNarasa ahorattA pakkho, do pakkhA mAso, do mAsA uU, tiNNi uU ayaNe, do ayaNA saMvacchare, paMcasaMvaccharie juge, vIsaMjugAIvAsasae, dasa vAsasayAIvAsasahasse, sayaM vAsasahassANaM vAsasayasahasse, caurAsIiM vAsasayasahassAI se ege puvvaMge, caurAsIi puvvaMgasayasahassAiM se ege puvve, evaM biguNaM biguNaM NeyavvaM, tuDiyaMge, tuDie, aDaDaMge, aDaDe, avavaMge, avave, huhuyaMge, huhue, uppalaMge, uppale, paumaMge, paume, NaliNaMge, NaliNe, atthaNiuraMge, atthaNiure, auyaMge, aue, NauyaMge, Naue, pauyaMge, paue, cUliyaMge, cUlie, jAva caurAsIiM sIsapaheli-yaMgasayasahassAiM sA egA siispheliyaa| etAva tAva gaNie, etAva tAva gaNiyassa visae, teNaM paraM ovmie| zabdArtha - osappiNikAle - avasarpiNI kAla, ussappiNikAle - utsarpiNI kAla, muhuttassa - muhUrta ke, ussAsaddhA - ucchvAsa-niHzvAsa, AvaliyAo - AvalikAe~, ahoratto - dina-rAta, pakkha - pakSa, uU - Rtu, ayaNe - ayana-varSAddha, saMvacchare - saMvatsara-varSa, puvvaMge - pUrvAMga, puvve - pUrva, viguNaM (biguNa) - vigunnit|| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa ke aMtargata bharata kSetra meM kitane prakAra kA kAla parijJApita huA hai? he gautama! avasarpiNI evaM utsarpiNI ke rUpa meM do prakAra kA kAla batalAyA gayA hai| he bhagavan! avasarpiNI kAla kitane prakAra kA kahA gayA hai? he gautama! avasarpiNI kAla 1. suSama-suSamA 2. suSamA 3. suSama-duHSamA 4. duHSama-suSamA 5. duHSamA 6. duHSama-duHSamA ke rUpa meM chaha prakAra kA batalAyA gayA hai| he bhagavan! utsarpiNI kAla kitane prakAra kA hotA hai? he gautama! vaha duHSama-duHSamA se lekara yAvat suSama-suSamA paryanta chaha prakAra kA hai| he bhagavan! eka muhUrta meM kitane ucchvAsa-niHzvAsa hote haiM? he gautama! isa saMdarbha meM yaha jJAtavya hai ki asaMkhyAta samayoM ke samudayAtmaka-sammilita kAla ko AvalikA kahA gayA hai| saMkhyAta AvalikAoM kA eka ucchvAsa evaM utanI hI AvalikAoM kA eka niHzvAsa hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - bharatakSetra meM kAlAnuvartana gAthAe~ - hRSTa-puSTa, aglAna-aparizrAMta yA adIna tathA nIroga vyakti ke eka ucchvAsaniHzvAsa ko prANa kahA jAtA hai| sAta prANoM kA eka stoka tathA sAta stokoM kA eka lava hotA hai| satattara lavoM kA eka muhUrta hotA hai| isa prakAra eka muhUrta meM tIna hajAra sAta sau tihattara ucchvAsa-niHzvAsa hote haiN| samasta ananta jJAnI sarvajJa mahApuruSoM ne aisA AkhyAta kiyA hai|| 1-3 // ___isa muhUrta pramANa ke anusAra tIsa muhUrtoM kA eka dina-rAta hotA hai| pandraha ahorAtra kA eka pakSa, do pakSoM kA eka mAsa, do mAsoM kI eka Rtu, tIna RtuoM kA eka ayana-varSArddha evaM do ayanoM kA eka saMvatsara yA varSa hotA hai| ____ pA~ca varSoM kA eka yuga, bIsa yugoM kA eka varSa zataka - zatAbdI, dasa zatAbdiyoM kI eka sahasrAbdI, sau zatAbdiyoM kA eka lakSa varSa, caurAsI lakSa varSoM kA eka pUrvAMga, caurAsI lakSa pUrvAMgoM kA eka pUrva hotA hai| ise viguNita-viguNita rUpa meM Age isa prakAra jAnanA caahie| caurAsI lakSa pUrvo kA eka truTitAMga, caurAsI lakSa truTitAMgoM kA eka truTita, caurAsI lakSa truTitoM kA eka aDaDAMga (atatAMga), caurAsI lakSa aDaDAMgoM kA eka aDaDa (atata), caurAsI lakSa aDaDoM kA eka avavAMga, caurAsI lakSa avavAMgoM kA eka avava, caurAsI lAkha avavoM kA eka huhukAMga, caurAsI lAkha huhukAMgoM kA eka huhuka, caurAsI lakSa huhukoM kA eka utpalAMga, caurAsI lakSa utpalAMgoM kA eka utpala, caurAsI lAkha utpaloM kA eka padmAMga, caurAsI lAkha padmAMgoM kA eka padma, caurAsI lakSa padmoM kA eka nalinAMga, caurAsI lakSa nalinAMgoM kA eka nalina, caurAsI lakSa nalinAMgoM kA eka arthanipurAMga, caurAsI lAkha arthanipurAMgoM kA eka arthanipura, caurAsI lAkha arthanipuroM kA eka ayutAMga, caurAsI lakSa ayutAMgoM kA eka ayuta, caurAsI lAkha ayutoM kA eka nayutAMga, caurAsI lakSa nayutAMgoM kA eka nayuta, caurAsI lAkha nayutoM kA eka prayutAMga, caurAsI lAkha prayutAMgoM kA eka prayuta, caurAsI lAkha prayutoM kA eka cUlikAMga, caurAsI lAkha cUlikAMgoM kI eka jUlikA yAvat caurAsI lakSa zIrSaprahelikAMgoM kI eka zIrSaprahelikA hotI hai| yahA~ taka - samaya se lekara zIrSaprahelikA paryanta kAla kA yaha gaNita kA viSaya hai| usase Age upamA para AdhArita varNana hai| For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra kAla-vistAra (25) se kiM taM uvamie? uvamie duvihe paNNatte, taMjahA - paliovame ya sAgarovame y| . . se kiM taM paliovame? paliovamassa parUvaNaM karissAmi-paramANu duvihe paNNatte, taMjahA - suhume ya vAvahArie ya, aNaMtANaM suhumaparamANupuggalANaM samudayasamiisamAgameNaM vAvahArie paramANU Nipphajjai, tattha No satthaM kamai - sattheNa sutikkhaNavi, chettuM bhittuM ca jaM kira Na skkaa| taM paramANuM siddhA, vayaMti AI pmaannaannN|| 1 // aNaMtANaM vAvahAriyaparamANUNaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA. ussaNhasaNhihayAi vA, saNhasaNhiyAi vA, uDhareNUDa vA, tasareNUi vA, rahareNUi vA, vAlaggei vA, likkhAi vA, jUyAi vA, javamajhei vA, ussehaMgule i vA, aTTha ussaNhasaNhiyAo sA egA sahasaNhiyA, aTTha sahasaNhiyAo sA egA uhareNU, aTTha uDDareNUo sA egA tasareNU, aTTha tasareNUo sA egA rahareNU, aTTha rahareNUo se ege devakurUttarakurANa maNussANaM vAlagge, aTTha devakurUttarakurANa maNussANaM vAlaggA, se ege harivAsarammayavAsANa maNussANaM vAlagge, evaM hemavayaheraNNavayANa maNussANaM, puvvavidehaavaravidehANaM maNussANaM vAlaggA sA egA likkhA, aTTha likkhAo sA egA jUyA, aTTha jUyAo se ege javamajhe, aTTha javamajjhA se ege aMgule, eeNaM aMgulappamANeNaM cha aMgulAI pAo, bArasa aMgulAI vihatthI, cauvIsaM aMgulAI rayaNI, aDayAlIsaM aMgulAI kucchI, chaNNaui aMgulAI se ege akkhei vA, daMDei vA, dhaNUr3a vA, jugei vA, musalei vA, NAliyAi vaa| eeNaM dhaNuppamANeNaM do dhaNusahassAI gAuyaM, cattAri gAuyAI joyaNaM / For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - kAla-vistAra eeNaM joyaNampramANeNaM je palle, joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM, joyaNaM uDDha uccaseNaM, taM tiguNaM savisesaM parikkheveNaM se NaM palle egAhiyabehiyatehiya ukkoseNaM sattarattaparUdANaM saMmaTThe, saNNicie, bharie vAlaggakoDINaM / te NaM vAlaggA No kutthejjA, No parividdhaMsejjA, No aggI DahejjA, No vAe harejjA, No pUittAe havvamAgacchejjA / tabhI NaM vAsasae vAsasae egamegaM vAlaggaM avahAya jAvaieNaM kAleNaM se palle khINe, NIrae, Nilleve NiTThie bhavai, se taM pali ovame / eesiM pallANaM, koDAkor3I havejja dasaguNiyA / taM lAgarovamassa, egassa bhave parImANaM // 1 // ee sAgarovamampamANeNaM cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamasusamA 1, tiNi sAgarovamakor3AkrIDIo kAlo susamA 2, do sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamadussamA 3, egA sAgarovamakoDAkoDIo bAyAlIsAe vAsasahassehiM UNio kAlo dussamasusamA 4, ekkavIsaM vAsasahassAI kAlo dussamA 5, ekkIsaM vAsasahassAI kAlo dussamadussamA 6, puNaravi ussappiNIe ekkavIsaM vAsasaharUlAI kAlo dussamadussamA 1 evaM paDilomaM NeyavvaM jAva cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamasulamA 6, dasasAgarovamakoDAkoDIo kAlo osappiNI, dasasAgarotramakor3AkoDIo kAlo ussappiNI, vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo kAlo osappiNI-ussappiNI / - zabdArtha - suhuma- sUkSma, samudayasamiisamAgameNaM - ekIbhAvApanna samudAya, vAvahArie - vyAvahArika, NiphaNar3a - niSpanna hotA hai, satyaM zastra, kramar3a kATa sakatA, chettuM - bhittuM - chinnabhinna karane meM, sutikkheNa - tIkhA, vayaMti kahate haiM, AI- Adi, likkhAo - lIkha / bhAvArtha - he bhagavan! aupamika kAla kA kyA svarUpa hai - vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai? he gautama! aupamika kAla palyopama tathA sAgaropama ke rUpa meM do prakAra kA hai| he bhagavan! palyopama kAla kisa prakAra kA hotA hai? 41 For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! suno, maiM palyopama kAla kI prarUpaNA kara rahA hU~, ( isa saMdarbha meM yaha jAnane yogya hai) sUkSma evaM vyAvahArika ke rUpa meM paramANu do prakAra kA hotA hai| anaMta sUkSma paramANu pudgaloM ke ekIbhAvApanna samudAya se vyAvahArika paramANu kI niSpatti hotI hai| use zAstra kATa nahIM sakatA (isa saMdarbha meM prApya gAthA ) koI bhI vyakti usakA tIkSNa zAstra dvArA chedana-bhedana nahIM kara sktaa| sarvajJoM ne use paramANu kahA hai| vaha sabhI paramANuoM kA mUla kAraNa hai / anaMta vyAvahArika paramANuoM ke saMyoga se eka utzlakSNazlakSNikA hotI hai| zlakSNazlakSNikA, UrdhvareNu, trasareNu, rathareNu, bAlAgra, lIkha, yUkA-jUM, yavamadhyabhAga, utsedhAMgula ke rUpa meM usake kramazaH sthUla rUpa haiN| inakA vistAra isa prakAra hai - 42 ATha utzlakSNazlakSNikAoM kI eka zlakSNazlakSNikA, ATha zlakSNazlakSNikAoM kA eka UrdhvareNu, ATha UrdhvareNuoM kA eka trasareNu, ATha trasareNuoM kA eka rathareNu, ATha rathareNuoM kA devakuru tathA uttarakuru nivAsiyoM kA eka bAlAgra, ATha bAlAgroM kA harivarSa evaM ramyaka varSa ke nivAsI mAnavoM kA eka bAlAgra, ina ATha bAlAgroM kA pUrva videha evaM aparavideha nivAsImanuSyoM kA eka bAlAgra, ina ATha bAlAgroM kI eka lIkha hotI hai, ATha lIkhoM kI eka yUkAjUM hotI hai| ATha jUoM kA eka yavamadhya (jau ke bIca kA bhAga) hotA hai| ATha yavamadhyoM kA eka aMgula hotA hai| chaha aMguloM kA eka pAda - paira kA madhya bhAga hotA hai| bAraha aMguloM kI eka vitastI (kaniSThikA se aMguSTha paryanta paMje kA vistIrNa rUpa ) hotI hai| caubIsa aMguliyoM kI eka ratnI (bhujA kA kohanI se aMgulAgra paryanta bhAga) hotI hai| ar3atAlIsa aMguloM kI eka kukSi hotI hai / chiyAnave aMguloM kI eka akSa ( zakaTa kA bhAga vizeSa) hotA hai| isI prakAra eka daNDa, dhanuSa, juA, mUsala tathA nalikA kA vistAra bhI jJAtavya hai / do sahasra dhanuSoM kA eka gavyUta- kosa hotA hai| cAra kosoM kA eka yojana hotA hai| isa yojana parimANa ke anusAra eka yojana lambA-caur3A, eka yojana U~cA tathA isase tIna gunI paridhi yukta palya-dhAna rakhane kA koThA ho / devakuru tathA uttarakuru meM janme eka dina, do dina, tIna dina - isI krama meM adhikAdhika sAta dina-rAta ke yaugalika ke prarUDha- uge hue bAlAgroM- bAloM agrabhAga se usa palya ko itane saghana, Thosa, nicita-ThasAThasa, nibiDa rUpa meM isa prakAra bharA * rathareNu - ratha ke calate samaya ur3ane vAle raja kaNa / For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA jAe ki ve bAlAgra kurede na jA sakeM, parividdha na kie jA sakeM - unameM sUI bhI cubhoI nA jA sake, Aga se jalAe na jA sakeM, vAyu dvArA ur3Ae na jA sakeM, sar3a gala na skeN| tatpazcAt sausau varSa ke anaMtara eka-eka bAla ke agrabhAga ko nikAle jAte rahane para jaba vaha koThA sarvathA rikta-khAlI, rajakaNa rahita-dhUla ke kaNoM ke samAna choTe-choTe bAlAroM se sarvathA zUnya ho jAe, nirlepa ho jAe-kahIM koI saTA huA, cipakA huA bAlAgra na raha jAe, sarvathA khAlI ho jAne kI isa prakriyA meM jitanA samaya lage, use eka palyopama kahA jAtA hai| isa prakAra ke koTAnukoTi palyopamoM kA dasa guNita eka sAgaropama hotA hai| suSama-suSamA kAla kA parimANa cAra kor3Akor3I sAgaropama, suSamA kA kAla pramANa tIna kor3Akor3I sAgaropama, suSama-duHSamA kA kAla pramANa do kor3Akor3I sAgaropama, duHSama-suSamA kA kAla pramANa eka kor3Akor3I sAgaropama se bayAlIsa hajAra varSa kama, duHSamA kA kAla pramANa ikkIsa hajAra varSa tathA duHSama-duHSamA kA kAla pramANa ikkIsa hajAra varSa hai| utsarpiNI kA kAla pramANa isase viparIta-ulTA hotA hai| usameM duHSama-duHSamA kA kAla pramANa ikkIsa hajAra varSa hotA hai yAvat suSama-suSamA kA kAla pramANa cAra kor3Akor3I sAgaropama hai| isa prakAra avasarpiNI kA kAla pramANa dasa sAgaropama koTAnukoTi evaM utsarpiNI kA kAlakrama bhI dasa. koTAnukoTi sAgaropama hotA hai| utsarpiNI evaM avasarpiNI kA sammilita kAla pramANa bIsa kor3Akor3I sAgaropama hai| avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve bharahe vAse imIse ossappiNIe susamasusamAe samAe uttamakaTThapattAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre hotthA? goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge hotthA, se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva NANAmaNipaMcavaNNehiM taNehi ya maNIhi ya uvasobhie, taMjahA - kiNhehiM jAva sukkillehiN| evaM vaNNo, gaMdho, raso, phAso, saddo ya taNANa ya maNINa ya bhANiyavvo jAva tattha NaM bahave maNussA maNussIo ya.AsayaMti, sayaMti, ciTuMti, NisIyaMti, tuyaTuMti, hasaMti, ramaMti, llNti| For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jambUdvIpa prajJapti sUtra tIse NaM samAe bharahe vAse bahave uddAlA kuddAlA muddAlA kayamAlA NamAlA daMtamAlA NAgamAlA siMgamAlA saMkhamAlA seyamAlA NAmaM dumagaNA paNNattA, kusavikusavisuddharukkhamUlA, mUlamaMto, kaMdamaMto, bIyamaMto, pattehi ya pupphehi ya phalehi ya ucchaNNapaDicchaNNA sirIe aIva 2 uvasobhemANA cittuNti| tIse NaM samAe bharahe vAse tattha tattha bahave bherutAlavaNAI herutAlavaNAI merutAlavaNAI pabhayAlavaNAI sAlavaNAI saralavaNAI sattivaNNavaNAI pUyaphalivaNAI khajjUrIvaNAI NAlierIvaNAI kusavikusavisuddharukkhamUlAI jAva citttthti| tIse NaM samAe bharahe vAse tattha tattha bahave seriyAgummA NomAliyAgummA koraMTayagummA baMdhujIvagagummA maNojjagummA bIyagummA bANagummA kaNairagummA kujAyagummA siMduvAragummA moggaragummA jUhiyAgummA malliyAgummA vAsaMtiyAgummA batthulagummA katthulagummA sevAlagummA agatthigummA magadaMtiyAgummA caMpakagummA jAigummA NavaNIiyAgummA kuMdagummA mahAjAigummA rammA mahAmehaNikuraMbabhUyA dasavaNNaM kusumaM kusumeMti, je NaM bharahe vAse bahusamaramaNijaM bhUmibhAgaM vAyavidhupaggasAlA mukkapupphapuMjovayArakaliyaM kreNti| tIse rNa samAe bharahe vAse tattha tattha tahiM tahiM bahuIo paumalayAo jAva sAmalayAo NicaM kusumiyAo, jAva lyaavnnnno| tIse NaM samAe bharahe vAse tattha tattha tahiM tahiM bahuIo vaNarAIo paNNattAokiNhAo, kiNhobhAsAo jAva maNoharAo, rayamattagachappayakoraMga-bhiMgAragakoMDalaga-jIbaMjIvaga-gaMdImuha-kavila-piMgalakkhaga-kAraMDava-cakkavAyagakalahaMsa-haMsa-sArama-aNegasar3aNagaNa-mihuNaviariAo, saduNNa-iyamahurasaraNagADayAo, saMghiDiyadariyabhamaramahuyaripahakarapariliMtamatta-chappayakusumAsavalolamahuragumagumaMtaguMjaMtadesabhAgAo, abhitarapuppha-phalAo, bAhirapattocchaNNAo, pattehiyapupphehiyaocchaNNavalicchattAo, sAuphalAo, NiroyayAo, akaMTayAo, For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA 45 NANAvihagucchagummamaMDavagasohiyAo, vicittasuha-keubhUyAo, vAvI-pukkhariNIdIhiyAsuNivesiyarammajAlaharayAo, piMDima-NIhArimasugaMdhi-suhasurabhimaNaharaM ca mahayAgaMdhaddhANiM muyaMtAo, savvouyapuppha-phalasamiddhAo, surammAo pAsAIyAo, darisaNijjAo, abhirUvAo, pddiruuvaao| zabdArtha - uttamakaTThapattAe - utkarSa kI parAkASThA meM, ucchaNNapaDicchaNNA - chAe huephaile hue, seriA - serikA, gummA - gulma, NomAliA - navamAlikA, vAyavidhuyaggasAlA - vAyu se prakaMpita apanI zAkhAoM ke agrabhAga se, mukka- mukta-girate hue, vaNarAio- vanarAjiyA~vanapaktiyA~, saduNaiya- pratidhvanita, chappaya - bhauMrA, akaMTayAo- kaMTakarahita, NiroyayAo - svAsthyakara, jIvaMjIvaga - cakora, kalahaMsa - btkh| bhAvArtha - gautama svAmI ne bhagavAn mahAvIra svAmI se jijJAsA kI - he bhagavan! jaMbUdvIpa ke aMtargata bharata kSetra meM jaba isa avasarpiNI kAla kA suSama-suSamA nAmaka prathama Araka apane utkarSa kI parAkASThA meM thA, bharata kSetra kA AkAra-prakAra-svarUpa yA avasthiti kisa prakAra kI thI? kRpayA phrmaaeN| bhagavAn ne pratipAdita kiyA - he gautama! taba bharata kSetra kA bhUmibhAga bahuta hI samatala evaM ramaNIya thaa| vaha murajaDholaka ke Upara ke carmanaddha camar3e se maDhe hue UparI bhAga kI taraha thA yAvat bhinna-bhinna prakAra kI paMcarasI maNiyoM ke jaise varNayukta tRNoM se, maNiyoM se vaha suzobhita thaa| ve kRSNa yAvat zukla-sapheda raMga ke the| una tRNoM evaM maNiyoM ke varNa, gaMdha, sparza, zabda pUrva varNana ke anurUpa kathanIya haiN| vahA~ bahuta se manuSya evaM striyA~ Azraya lete, sote, khar3e hote, baiThate, karavaTa badalate yA deha ko mor3ate, haMsate, ramaNa karate the| - aisA kahA gayA hai, bharatakSetra meM taba uddAla, kuddAla, muddAla, kRntamAla, nRttamAla, daMtamAla, nAgamAla, zRMgamAla, zaMkhamAla tathA zvetamAla saMjJaka vRkSa the| unake mUla-jar3eM DAbha tathA anya prakAra ke tRNoM se rahita thiiN| ve uttama kaMda, uttama mUla evaM uttama bIja yukta the| ve patra, puSpa evaM phaloM se AcchAdita rahate the| atyaMta kAMti - AbhAmaya the| - taba bharatakSetra meM yatra-tatra anekAneka bherUtAla, herUtAla, merUtAla, prabhatAla, sAla, sarala, saptaparNa, pUgIphala-supArI, khajUra tathA nAriyala ke vRkSoM ke vana the| unakI jar3eM kuza evaM anya prakAra ke tRNoM se rahita thiiN| For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jambUdvIpa prajJapti sUtra bharatakSetra meM usa samaya bhinna-bhinna sthAnoM meM aneka serikA, navamAlikA, koraMTaka, baMdhujIvaka, mano'vadya, bIja, bANa, karNikAra, kubjaka, siMduvAra, mogare, yUthikA, mallikA, vAsaMtikA, vastula, kastula, sevAla, agasti, magadaMtikA, caMpaka, jAtI, navanItikA, kuMda, mahAjAtI - etata saMjJaka vRkSoM aura latAoM ke gulma-samUha the| ve ramaNIya megha ghaTAoM kI jyoM gahare tathA pA~ca raMgoM ke puSpoM se yukta the| vAyu se hilane ke kAraNa unakI zAkhAoM ke agrabhAga se girate hue puSpa atyaMta samatala tathA suMdara bhU bhAga ko sugaMdhita banAte the| usa samaya bharatakSetra meM anekAneka padmalatAe~ yAvat zyAmalatAe~ Adi beleM thIM, jo sadaiva nitya phUloM se yukta rahatI thIM yAvat latAoM kA varNana pUrvavat grAhya hai| taba bharatakSetra meM yatra-tatra bahuta sI vanoM kI katAreM thiiN| ve kRSNa AbhAyukta yAvat manohara thiiN| puSpoM ke makaraMda kI sugaMdhi se matta bane bhramara, koraMka, zRMgAraka, kuMDalaka, cakora, naMdImukha, kapila, piMgalAkSaka, karaMDaka, cakravAla, batakha, haMsa, sArasa Adi aneka pakSiyoM ke yugala unameM viharaNa karate the| ve vana paMktiyA~ pakSiyoM kI karNapriya dhvani se sadA pratidhvanita rahatI thiiN| una . vanapaMktiyoM ke pradeza phUloM ke AsavapAna hetu utsuka madhura guMjana karate hue bhramarI samUha se parivRta, dRpta, matta, bhramaroM ke madhura zabda se mukharita the| ve vanapaMktiyA~ bhItara kI ora phaloM tathA puSpoM se tathA bAhara kI ora pattoM se Acchanna thiiN| isa prakAra pattoM aura puSpoM se sarvathAcAroM ora se parivyApta thiiN| vahA~ ke phala svAdiSTa the| paryAvaraNa svAsthyaprada thaa| ve vanarAjiyA~ niSkaMTaka-kAMToM se rahita thiiN| ve bhinna-bhinna prakAra ke puSpoM ke gucchoM, latAoM ke gulmoM evaM maMDapoM se suzobhita thiiN| aisA pratIta hotA thA, mAnoM ve una vanapaMktiyoM kI suMdara dhvajAe~ hoN| vahA~ vidyamAna vApI, puSpakariNI tathA dIrghikA - ina jalAzayoM ke Upara suMdara gavAkSa-jharokhe bane the| una vanapaMktiyoM se nikalatI huI sugaMdha puMjIbhUta hokara bahuta dUra taka phaila jAtI thIM, bar3I manojJa thI, citta ko prasanna karatI thii| una vanarAjiyoM meM samasta RtuoM meM vikasita hone vAle puSpa tathA niSpanna hone vAle phala vipula mAtrA meM utpanna hote the| ve vanarAjiyA~ atyaMta ramaNIya, cittAhlAdaka, darzanIya, abhirUpa - mana ko apane meM ramA lene vAlI tathA pratirUpa - mana ko vazaMgata karane vAlI thiiN| vivecana - isa sUtra meM jalAzayoM kA jo varNana AyA hai, vaha prAcIna bhAratIya zilpa kI vizeSatAoM kA sUcana karatA hai| vApiyoM kA prayoga una jalAzayoM ke lie hotA rahA hai, jo catuSkoNa ho| puSpakariNI una jalAzayoM ke lie prayukta hotA rahA hai, jo golAkAra ho| dIrghikA una jalAzayoM kA dyotaka rahA hai, jo sIdhe-lambe ho, caur3AI meM kama ho| For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA (27) tIse NaM samAe bharahe vAse tattha tattha tahiM tahiM mattaMgA NAmaM dumagaNA paNNattA, jahA se caMdappabhA jAva chaNNapaDicchaNNA ciTuMti, evaM jAva aNigaNA NAmaM dumagaNA pnnnnttaa| zabdArtha - dumagaNA - vRkSa smuuh| . bhAvArtha - usa samaya bharatakSetra meM aneka sthAnoM para mattAMga nAmaka vRkSa samUha the, aisA batalAyA gayA hai| ve candra kI prabhA ke samAna yAvat chAyita-praticchAyita-saghana rUpa meM chAe hue evaM vistAra se phaile hue the yAvat anagna paryanta (sabhI dasa prakAra ke) vRkSa vahA~ pratipAdita hue haiN| __ vivecana - prAcIna, prAgetihAsika bhAratIya vAGmaya kI vaidika, jaina Adi paraMparAoM meM vRkSoM kA vizeSa rUpa se ullekha hotA rahA hai| yahA~ varNita vRkSa una viziSTa divya zakti se saMpanna pAdapoM ke sUcaka rahe haiM, jo sabhI abhIpsita vastuoM ko pradAna karane meM sakSama the| jainAgama sammata, yaugalika kAla meM sabhI manuSyoM kI AvazyakatAe~ aise vRkSoM se pUrNa hotI thiiN| AvazyakatA pUrti ke lie manuSyoM ko koI udyama nahIM karanA hotA thaa| use akarmabhUmi kAla kahA gayA hai| vRkSoM ke dasa prakAra batalAe gae haiN| yahA~ prathama mattAMga tathA antima anagna kA hI ullekha huA hai| ina sabhI ke nAma evaM vizeSatAe~ nimnAMkita haiM - 1. mattAMga - mAdaka rasa prdaayk| 2. bhRttAMga - vividha bhojana evaM pAtra pradAna karane vaale| 3. truTitAMga - aneka prakAra ke vAdya yNtrprd| 4. dIpazikhA - prakAza dene vaale| . 5. jyotiSika - udyota prdaayk| 6. citrAMga - mAlA Adi dene vaale| 7. citrarasa - vibhinna prakAra ke rasa pradAna karane vaale| 8. maNyaMga - maNiyA~ evaM AbhUSaNa dene vaale| 6. anagna - nagnatA ko DhAMpane vAle-vastra saMbaMdhI AvazyakatAoM ko pUrNa karane vaale| 10. gehAkAra - AvAsa sthAna pradAna karane vaale| For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 .. jambUdvIpa prajJapti sUtra (28) tIse NaM bhaMte! samAe bharahe vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! te NaM maNuyA supaiTThiyakummacArucalaNA jAva lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA sujAyasuvibhattasaMgayaMgA pAsAdIyA jAva pddiruuvaa| tIse NaM bhaMte! samAe bharahe vAse maNuINaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! tAo NaM maNuIo sujAyasavvaMga-suMdarIo, pahANamahilAguNehiM juttAo, aikkaMta-visappa-mANamauyAo, sukumAla-kummasaMThiyavisiTTacalaNA, ujjumauyapIvarasusAhayaMgulIo, abbhuNNaya-raiya-taliNa-taMba-sUi-NiddhaNakkhAo, romarahiya-vaTTa-la?-saMThiyaajahaNNa-pasatthalakkhaNaakoppajaMghajuyalAo, suNimmiyasugUDhajANumaMsalasubaddhasaMdhIo, kayalIkhaMbhAirega-saMThiyaNivvaNa-sukumAla-masya-maMsala-avirala-samasaMhiya-sujAba-vaTTa-pIvaraNiraMtaroruo, aTThAvayavIiyapaTThasaMThiyapasatthavicchiNNapihulasoNIo vavaNAyAmappamANaduguNi-avisAla-maMsalasubaddhajahaNavaradhAriNIo, vajavirAiyappasatthalakkhaNa-NirodarativaliyavaliyataNuNayamajjhimAo, ujjuyasamasahiyajaccataNukasiNa-NiddhaAijja-laDahasujAyasuvibhatta-kaMtasobhaMtaruilaramaNijaromarAIo, gaMgAvatta-payAhiNAvattataraMga-bhaMgura-ravikiraNa-taruNabohiya-akosAyaMtapaumagaMbhIra-viyaDaNAbhIo, aNubbhaDapasatthapINakucchIo, saNNayapAsAo, saMgayapAsAo, sujAya-pAsAo, miyamAiyapINaraiyapAsAo, akaraMDuyakaNagaruyagaNimmalasujAyaNiruvahayagAyalaTThIo, kaMcaNakalasappamANasamasahiyalaTThacuccuyAmelagajamala-juyalavaTTiyaabbhuNNaya-pINaraiya-pIvara-paoharAo, bhuyaMgaaNupuvvataNuya-pucchavaTTa-saMhiyaNamiyaAijalaliyabAhAo, taMbaNahAo, maMsalaggahatthAo, pIvarakomalavaraMguliyAo, NiddhapANilehAo, ravisasisaMkha For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA 46 cakkasotthiya-suvibhatta-suviraiyapANilehAo, pINuNNayakarakakkhavakkhavatthippaesAo, paDipuNNagalakavolAo, cauraMgula-suppamANakaMbuvarasarisagIvAo, maMsalasaMThiya-pasatthahaNugAo, dADimapupphappagAsapIvara-palaMbakuMciyavarAdharAo, suMdarutta-roTThAo, dahidagarayacaMdakuMdavAsaMtimauladhavalaacchiddavimaladasaNAo, rattuppalapattamauyasukumAlatAlujIhAo, kaNavIramaulAkuDilaabbhuggayaujjutuMga-NAsAo, sArayaNavakamalakumuya-kuvalayavimaladalaNiyarasarisalakkhaNa-pasatthaajimhakaMta-NayaNAo, pattaladhavalAyayaAtaMbaloyaNAo, ANAmiya-cAvaruilakiNhabbharAisaMgayasujAyabhumagAo, allINapamANajuttasavaNAo, susavaNAo, pINamaTTagaMDalehAo, cauraMsapasatthasamaNiDAlAo, komuIrayaNiyara-vimalapaDi puNNasomavayaNAo, chattuNNayauttamaMgAo, akavilasusiNiddha-sugaMdhadIha-sirayAo, chatta 1. jjhaya 2. jUya 3. thUbha-dAmaNi 4. kamaMDalu 5. kalasa 6. vAvi 7. sotthiya 8. paDAga 6. java 10. maccha 11. kumma 12. rahavara 13. magarajjhaya 14. aMka 15. suya 16. thAla 17. aMkusa 18. aTThAvaya 16. supaiTThaga 20. maUra 21. siriabhisea 22. toraNa 23. meiNi 24. udahi 25. varabhavaNa 26. giri 27. varaAyaMsa 28. salIlagaya 26. usabha 30. sIha 31. cAmara 32. uttamapasatthabattIsalakkhaNadharIo, haMsasarisagaIo, koila-mahuragirasussarAo, kaMtAo, savvassa aNumayAo, vavagayavalipaliyavaMga-duvvaNNavAhidohaggasoga-mukkAo, uccatteNa ya NarANa thovUNamussiyAo, sabhAvasiMgAracAruvesAo, saMgayagayahasiyabhaNiya-ciTThiyavilAsa-saMlAva-NiuNajuttovayArakusalAo, suMdarathaNajahaNavayaNakara-calaNaNayaNa-lAvaNNavaNNa-rUvajovvaNa-vilAsakaliAo, gaMdaNavaNavivaracAriNIuvva acchAo, bharahavAsamANusaccharAo, accheragapecchaNijjAo, pAsAIyAo jAva pddiruuvaao| For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jambUdvIpa prajJapti sUtra wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww-n-0------------- ___ te NaM maNuA ohassarA, haMsassarA, koMcassarA, NaMdissarA, NaMdighosA, sIhassarA, sIhaghosA, sussarA, sUsaraNigyosA, chAyAujjoviyaMgamaMgA, vajjarisahaNArAyasaMghayaNA, samacaurasaMThANa saMThiyA, chaviNirAyaMkA, aNulomavAuvegA, kaMkaggahaNI, kavoyapariNAmA, sauNiposapiTutarorupariNayA, chddhnnushssmuusiyaa| tesi NaM maNuANaM be chappaNNA piTTakaraMDagasayA paNNattA samaNAuo! paumuppalagaMdhasarisaNIsAsasurabhivayaNA, te NaM maNuyA pagaIuvasaMtA, pagaIpayaNukohamANamAyAlobhA, miumaddavasaMpaNNA, allINA, bhaddagA, viNIyA, appicchA, asaNNihisaMcayA, viDimaMtaraparivasaNA, jhicchiykaamkaaminno| ___ zabdArtha - maNuINaM - nAriyoM kA, pahANa - pradhAna-uttama, aikkaMta - atyaMta kAMta, visappa - vistRta, mANamauyA - samucita pramANa yukta, ujju - Rtu-sIdhI, mauya - mRdula, lusAha - sasaMgata, abbhuNNaya - abhyunnata-U~cI uThI huI, taliNa - patale, vaTTa - gola, laTTha - suzliSTha, ajahaNNa - utkRSTa (ajaghanya), pasattha - prazasta, akoppa - sarvathA priya, suNimmiya - sunirmita, kayalI khaMbhAireka - kele ke staMbha ke AkAra se bhI adhika suMdara, NivvaNa - nivraNa-ghAvoM ke cihnoM se rahita, aTThAvaya - aSTApada-dyUta krIr3A kA paTa, soNio - urU sthala ke pRSThavartI paripuSTa aMga, pihula - pRthak, vayaNa - zarIra, jahaNa - jaghana pradeza, jacca - jAtya-uttama, sahia - saghana-paraspara mile hue, kasiNa - kAle, Aijja - Adeya-cAhane yogya, laDaha - lAlitya yukta, rUila - rucikara, Nirodara - vikRta udara rahita, tivali - tIna valaya-rekhAe~, gaMgAvatta - gaMgAnadI kA jala bhaMvara, payAhiNAvatta - dAhinI aura ghUmatI huI (dakSiNAvartta), bhaMgura - suMdara, bohiya - vikasita hote hue, viyaDa - vikaTa-gaharI, AkosAyaMta - kamala koza, aNubbhaDa - anudbhaTa-aspaSTa, saNNaya - kramazaH saMkar3e, akaraMduya - upayukta AkAra sahita, cuccu - stanAgra, Amelaga - paraspara mile hue, paoharAo - payodhara-stana, bhuyaMga - sarpa, aNupuvva - kramazaH, gopucchavaTTagAya ke pUMcha kI taraha gola, Namiya - jhukI huI, vakkha - vakSa sthala, vatthi - vastipradeza, gala - galA, kapola - gAla, kaMbu - zaMkha, haNu- ThuDDI, dagaM - jalakaNa, kaNavIra - kanera, ajimha - sIdhe, pattala - palaka, bhumagAo - bhauMhe, ANAmiya- AnAmita-khIMce For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA 51 *---------------------00-00-00-00-0-0-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-28-08-28-08-28-12-08hue, abbha - bAdala, gaMDalehA - kapola pAlI, NiDAla - lalATa, rayaNiyara- caMdramA (rajanIkara), uttamAMga- mastaka, sirayAo - keza, dIha - dIrgha-lambe, vali - jhurIM, vavagayavyapagata-rahita, paliya - zveta bAla, dohagga - durbhAgya, ohassarA - oghasvara-gaMbhIra svara yukta, chAyA - prabhA, gahaNI - gudAzaya, pagaiya - prkRti| ___ bhAvArtha - he bhagavan! usa kAla meM bharata kSetra ke manuSyoM kA AkAra, bhAva, svarUpa kisa prakAra kA batalAyA gayA hai? he gautama! usa samaya ke manuSya bar3e manohara the| unake pairoM kI racanA bar3I suMdara thii| ye kacchapa kI jyoM U~ce uThe hue the, yAvat unake aMgopAMga uttama lakSaNa, zubha cihna Adi zreSTha guNayukta the| ve bar3e hI manorama aura cetaHprasAdaka the yAvat suMdara rUpa yukta the| .. he bhagavan! usa samaya bharata kSetra meM nAriyoM kA AkAra-prakAra kaisA thA? he gautama! usa kAla kI nAriyoM kI deha ke sabhI aMga suMdara evaM sauSThava yukta hote the| unameM uttama striyoM ke sabhI guNa prApta hote the| unake paira bar3e hI sundara, samucita pramANa yukta, sukomala, sukumAra evaM kacchapa ke AkAra kI jyoM supratiSThita the| unake pairoM kI aMguliyA~ sIdhI, komala, paripuSTa evaM susaMgata thiiN| aMguliyoM ke nakha samunnata, dekhane meM sukhaprada, patale tathA tA~be ke raMga ke halake lAla, nirmala tathA cikane the| unakI donoM piNDaliyA~ roma rahita, . gola, ramaNIya saMsthAna yukta, uttama tathA prazasta lakSaNa yukta, sugUDha-mAMsalatA ke kAraNa abhIpsita thiiN| unake ghuTane sunirmita, suMdara rUpa meM racita, mAMsala, sudRr3ha snAyu baMdhana sahita the| unake urU sthala kele ke tane jaise AkAra se bhI adhika manohara, ghAvoM se rahita, paraspara saTe hue, samAna pramANa yukta, sugaThita, sujAta-svabhAvataH suMdara rUpa yukta, golAkAra, mAMsala, antara rahita the| unake zroNipradeza dyUtakrIr3A ke kASTha phalaka kI jyoM suvyavasthita, paripuSTa, uttama, pRthakpRthak, sthUla, zarIra ke vistAra ke pramANa kI dRSTi se dugune vizAla, mAMsala, sugaThita, jaghana pradeza yukta the| unakI deha ke madhya bhAga hIre ke samAna suhAvane, zreSTha lakSaNa yukta, vikRtabaiDola udara rahita, tIna rekhAoM se yukta, golAkRtimaya evaM tanuka yA patale the| unakI romarAji sarala, eka samAna, saghana, uttama, patale, kAle, Adeya, lAlitya yukta, suracita, suvibhaktasulajhI huI, kAMtiyukta, zobhAmaya, rucikara thii| unakI nAbhi gaMgA ke bhaMvara kI jyoM vartula, dAhinI ora cakkara kATatI huI taraMgoM kI jyoM ghumAva lie hue, suMdara, udIyamAna sUrya kI kiraNoM se vikAsonmukha kamaloM ke sadRza gaMbhIra evaM For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra gaharI thii| unake kukSi. pradeza-udara ke donoM pArzva mAMsalatA ke kAraNa aspaSTa, uttama lakSaNa yukta, zarIra ke parimANa ke anurUpa suMdara, suniSpanna, samucita parimANa meM paripuSTa tathA manohara the| unakI dehayaSTi upayukta, susaMgata AkAra evaM paripuSTi lie thI, jisase unake nIce kI asthiyA~ dRzyamAna nahIM thiiN| ve svarNa kI jyoM uddIpta, nirmala, suracita, rugNatA Adi rahita thiiN| unake stana svarNaghaTa ke samAna, paraspara samAna, mile hue tathA suMdara agrabhAga yukta, samazreNika, gola, ubhare hue, kaThora evaM sthUla the| unakI bhujAe~ sA~pa kI taraha kramazaH nIce kI ora patalI, gopuccha kI jyoM gola, paraspara eka samAna jhukI huI, dekhane meM rucikara tathA lAlityamaya thiiN| ake nAkhUna tA~be kI jyoM lAlimA lie the| hastAgra-hatheliyA~ mAMsalatA lie thiiN| aMguliyA~ paripuSTa, komala aura prazasta thiiN| unakI hastarekhAe~ snigyatA lie thiiN| unake hatheliyoM meM sUrya, caMdra, zaMkha, cakra evaM svastika ke spaSTa cihna the| unake kakSa pradeza-kA~kha, vakSasthala tathA vastipradeza paripuSTa evaM unnata the| unake gale evaM gAla paripUrNa-bhare hue the| unakI gardana cAra aMgula pramANayukta tathA uttama zaMkha ke sadRza hotI thiiN| unakI TuDDI mAMsala, suMdara gaThana . yukta tathA suprazasta thiiN| unake adharoSTha anAra ke kusuma ke samAna lAlimAmaya, Upara ke hoTha kI apekSA kucha laMbe, kucita-nIce kI ora kucha mur3e hue the| unake dA~ta dahI, osa biMdu, candramA, kuMda ke phUla, vAsantika kalikA ke sadRza ujale paraspara saTe hue, nirmala the| unake tAlu evaM jihvA lAla varNa ke kamala ke patra ke samAna mRdula evaM sukomala the| unakI nAsikA kanera kI kalI ke samAna, akuTila-sIdhI, Age nikalI huI, U~cI thii| unake netra zarad Rtu ke sUryavikAsI lAla kamala, caMdra vikAsI zveta kamala tathA kuSalaya-nIlakamala ke nirmala patra samUha jaise prazasta, sIdhe tathA kamanIya the| unake locana-netroM ke bahirvartI bhAga suMdara palayukta, ujjvala, vistRta, halke lAla raMga yukta the| unakI bhauMhe khIMce hue dhanuSa ke samAna TeDhI, suMdara, kAle megha kI rekhA ke samAna susaMgata, sunirmita (patalI) thiiN| unake karNa susaMgata rUpa meM sthita aura samucita pramANa-AkRti yukta the, isalie ve bar3e hI suMdara pratIta hote the| unakI kapola pAlI suMdara supuSTa tathA sukomala thii| unakA lalATa caukora, prazasta tathA samatala thaa| unake mukha (vadana) zarad Rtu kI pUrNimA ke sadRza nirmala, paripUrNa caMdra ke samAna saumya the| unake mastaka chAte kI taraha Upara uThe hue the| unake keza kRSNa varNa yukta, cikane, surabhita, laMbe the| ve nAriyA~ chatra, dhvajA, yUpa-yajJa staMbha, stUpavartI mAlA, kamaMDalu, kalaza, vApI, svastika, patAkA, yava-jau, matsya, kachuA, zreSTha ratha, makaradhvaja, aMka-kAle tila, sUtra, thAla, aMkuza, For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA aSTApada-dhUtapaTTa, supratiSThaka, mayUra, lakSmI, abhiSeka, toraNa, pRthvI, samudra, uttama bhavana, parvata, zreSTha darpaNa, lIlotsuka hAthI, baila, siMha tathA caMvara - ina uttama, zreSTha battIsa lakSaNoM ko dhAraNa karatI thiiN| unakI cAla haMsa ke samAna thii| unakA svara koyala kI madhura vANI ke samAna thaa| ve kAMtimaya thIM, sabake dvArA spRhaNIya thiiN| na unake zarIra meM kabhI jhurriyA~ hI par3atI thIM, na unake bAla kabhI sapheda hI hote the| unake aMgopAMgoM meM koI vikAra, nyUnatA yA adhikatA (nyUnAdhikya) nahIM hotI thI tathA unake zarIra kA varNa kisI bhI prakAra se vikRta yA dUSita nahIM thaa| ve vaidhavya, dAridrya Adi duHkhoM se rahita thiiN| unakI U~cAI puruSoM se kucha kama hotI thii| unakA veza svAbhAvika rUpa meM tathA suMdara thaa| ve ucita gati, haMsI, bolI, ceSTA, vilAsa tathA AlApa-saMlApa meM niSNAta tathA vyavahAra nipuNa thii| unake kuca, jaghana, mukha, hasta, caraNa, nayana suMdara hote the| ve lAvaNya, suMdara varNa, rUpa yauvana evaM vilAsa-nArIvRMdocita ullAsamaya, nayana ceSTA yukta hAva-bhAva se yukta thiiN| ve naMdanavana meM viharaNazIla apsarAoM ke sadRza bhAratavarSa meM nAriyoM ke rUpa meM mAnoM apsarAe~ hI thiiN| unheM dekhakara unakA saundarya Adi nihAra kara darzakoM ko bar3A Azcarya hotA thaa| isa prakAra citta ko prasanna karane vAlI yAvat pratirUpa thiiN| isa prakAra bharatakSetra ke manuSya oghasvara-gAMbhIrya evaM layayukta, svarAnvita, haMsa kI jyoM madhura, kraoNca kI jyoM dUra dezagAmI, naMdI-bAraha prakAra ke vAdyoM ke sammilita nAda ke sadRza svara evaM ghoSa (garjana) yukta, siMha jaise svara evaM garjanA yukta, uttama svara evaM ghoSa yukta the| unake aMga-aMga prabhA se udyotamaya the| ve vajraRSabhanArAca saMhanana tathA samacaturasra saMsthAna saMsthitasarvottama daihika AkAra yukta the| unakI tvacA meM kisI bhI prakAra ke roga, ghAva nahIM the| ve deha ke antavartI pavana-apAna vAyu (adhovAyu) ke ucita vega se yukta the| ve kaMka pakSI kI taraha nirdoSa gudAzaya yukta evaM kabUtara kI taraha prabala pAcana zakti yukta the| unake apAna sthAna pakSI kI jyoM malalepa rahita the| unakI deha ke pRSTha bhAga, pArzva bhAga tathA urU sthala sudRDha the| ve U~cAI meM chaha sahasra dhanuSa the| AyuSman zramaNa gautama! una manuSyoM kI pasaliyoM meM do sau chappana asthiyA~ hotI thiiN| unake zvAsa kI saurabha padma evaM utpala yA padma tathA kuSTha nAmaka gaMdha dravyoM jaisI hotI thI, jisase unake mu~ha sadA surabhimaya rahate the| prakRti se hI ve manuSya zAMta the| unake vyavahAra meM krodha, mAna, mAyA, lobha-kaSAya catuSTya kI mAtrA atimaMda thii| unakA jIvana mRdutApUrNa thaa| ve For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra 19-19-10-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-0-0-0-0-0-00-00-00-00-10-0-0-0 AlIna-samyak rUpa se kriyAzIla, svabhAva se bhadra, vinIta, svalpa AkAMkSA yukta paryuSita khAdya Adi ke saMgraha meM arucizIla, bhavanAkAra vRkSoM meM vAsa karane vAle tathA yatheccha kAmabhogoM kA sevana karane vAle the| (26) tesi NaM bhaMte! maNuyANaM kevaikAlassa AhAraTTe samuppajai? goyamA! aTThamabhattassa AhAraTTe samuppajjai, puDhavIpupphaphalAharA NaM te maNuyA paNNattA smnnaauso!| tIse NaM bhaMte! puDhavIe kerisae AsAe paNNatte? goyamA! se jahANAmae gulei vA, khaMDei vA, sakkarAi vA, macchaMDiAi vA, pappaDamoyaei vA, bhisei vA, pupphuttarAi vA, paumuttarAi vA, vijayAi vA, mahAvijayAi vA, AkAsiyAi vA, AdaMsiyAi vA, AgAsaphalovamAi vA, . uvamAi vA, aNovamAi vA imee ajjhovvnnnnaae| bhave eyArUve? goyamA! No iNaDhe samaDhe, sA NaM puDhavI itto iTTatariyA ceva jAva maNAmatariyA ceva AsAeNaM pnnnnttaa| tesi NaM bhaMte! pupphaphalANaM kerisae AsAe paNNatte? goyamA! se jahANAmae raNNo cAuraMtacakkavaTTissa kallANe bhoyaNajAe sayasahassaNipphaNNe vaNNeNuvavee jAva phAseNaM uvavee, AsAyaNijje, visAyaNijje, dippaNijje, dappaNijje, mayaNijje, biMhaNijje, savviMdiyagAyapahAyaNijje, bhave eyArUve? ___ goyamA! No iNaDhe samaThe, tesi NaM pupphaphalANaM etto iTThatarAe ceva jAva AsAe pnnnntte| zabdArtha - kevai - kitane, AhAraTTe - AhAra kI icchA, samuppajjai - samutpanna hotI thI, AsAe - AsvAda, gulei - gur3a, bhisei - mRnnaal| For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA bhAvArtha - he bhagavan! usa kAla ke manuSyoM meM kitane samaya pazcAt AhAra kI icchA paidA hotI hai? AyuSman zramaNa gautama! unameM ATha bhaktoM-tIna dina ke pazcAt AhAra kI icchA utpanna hotI hai| ve pRthvI tathA puSpa-phaloM kA AhAra karate haiN| he bhagavan! usa samaya pRthvI kA AsvAda kaisA batalAyA gayA hai? he gautama! gur3a, khAMDa, zakkara, matsyaMDikA-vizeSa prakAra kI zarkarA, parpaTa, modaka, mRNAla, puSpottara, padmottara Adi zarkarA vizeSa tathA vijayA, mahAvijayA, AkAzikA, AdarzikA, AkAzaphalopamA, upamA evaM anupamA - ye usa samaya upalabdha viziSTa svAdya padArtha hote haiN| he bhagavan! kyA pRthvI kA svAda ina khAdya padArthoM jaisA hotA hai? he gautama! yaha artha samartha nahIM hai - aisA nahIM hotA varan vaha to inase bhI kahIM adhika iSTatara, manojJa aura svAdya hotA hai| he bhagavan! una puSpoM aura phaloM kA svAda kaisA batalAyA gayA hai? he gautama! cakravartI samrATa ke lie kalyANaprada-sukhakara bhojana eka lAkha svarNa mudrAoM ke vyaya se hotA hai| vaha uttama varNopeta yAvat sukhada sparza yukta, AsvAdanIya, visvAdanIya, dIpanIya (jaTharAgni baDhAne vAlA), darpanIya (utsAha evaM saMsphUrtivardhaka), madanIya, bRMhaNIya-zarIra ke aMgopAMgoM ko saMvardhita evaM samRddha banAne vAlA, sabhI indriyoM evaM zarIra ko AhlAdita karane vAlA batalAyA gayA hai| he bhagavan! kyA una puSpoM aura phaloM kA svAda isa bhojana jaisA jAnanA cAhie? he gautama! aisA nahIM hai| una puSpoM evaM phaloM kA svAda to usa bhojana se bhI kahIM adhika iSTatara yAvat AsvAdya-svAdanIya prarUpita huA hai| (30) te NaM bhaMte! maNuyA tamAhAramAhArettA kahiM vasahiM urvati? goyamA! rukkhagehAlayA NaM te maNuyA paNNattA smnnaauso!| tesi NaM bhaMte! rukkhANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! kUDAgArasaMThiyA, pecchaacchtt-jhy-thuubh-tornn-goyr-veiyaacopphaalg-attttaalgpaasaay-hmmiy-gvkkh-vaalggpoiyaa-vlbhiighrsNtthiyaa| For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jambUdvIpa prajJapti sUtra atthaNNe ittha bahave varabhavaNavisiTThasaMThANasaMThiyA dumagaNA suhasIyalacchAyA paNNattA smnnaauso!| zabdArtha - rukkha - vRkSa, kUTa - zikhara, pecchA - prekSAgRha, thUbha - stuup-cbuutraa| . bhAvArtha - he bhagavan! ve manuSya kisa prakAra ke AhAra kA sevana karate hue vahA~ rahate haiM? AyuSman zramaNa gautama! ve vRkSa rUpa gharoM meM rahate haiN| he bhagavan! una vRkSoM kA AkAra-prakAra kaisA hotA hai? he gautama! ve vRkSa ucca zikhara, nATyagRha, chatra, dhvajA, stUpa, toraNa, gopura, vedikA-baiThane yogya bhUmi, barAmadA, aTTAlikA, prAsAda, harmya-zikhara rahita zreSThigRha, gavAkSa, bAlAgrapotikA-jala meM bane ghara tathA valabhIgraha-DhAlu chata yukta bhavana-isa prakAra ke vividha AkAra-prakAra yukta hai| isa bharata kSetra meM aura bhI aise vividha prakAra ke bhavanoM ke sadRza vRkSasamUha haiM, jo sukhaprada, zItala chAyAmaya haiN| (31) asthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse gehAi vA gehAvaNAi vA? .... goyamA! No iNaDhe samaDhe, rukkha-gehAlayA NaM te maNuyA paNNattA smnnaauso!| bhAvArtha - he bhagavan! usa samaya bharata kSetra meM kyA geha (gRha) hote haiM? kyA gehAyatana hote haiM? AyuSman gautama! vahA~ aisA nahIM hotaa| vRkSa hI una manuSyoM ke ghara hote haiM, aisA pratipAdita huA hai| vivecana - prAkRta ke "gehAvaNa" zabda ke saMskRta meM gehAyatana, gehApatana yA gehApaNa rUpa banate haiN| ____ Ayatana kA artha upayoga hetu gRhavartI prakoSTha Adi sthAna, Ayatana yA Agamana kA hetu unameM AnA, rahanA tathA gehApaNa kA artha gRhayukta paNya sthAna, dukAneM yA bAjAra hotA hai| manuSya nirmita AvAsoM meM aisI bAteM hotI haiM kintu yaugalika kAla meM to koI bhI apane lie gharoM kA nirmANa nahIM krte| vividha AkAra ke gRhoM meM sthita vRkSa hI unake nivAsa sthAna hote haiM tathA unhIM se unheM khAdya, peya paridheya vastue~ prApta hotI haiN| ataH vahA~ paNyagRha Adi kI koI AvazyakatA hI nahIM hotii| kyoMki yaugalikoM ko na kisI se kucha lenA hotA hai aura na kisI ko kucha denA hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA 57 asthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse gAmAi vA jAva saMNivesAi vA? . goyamA! No iNaDhe samaDhe, jahicchiya-kAmagAmiNo NaM te maNuyA pnnnnttaa| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse asIi vA, masIi vA, kisIi vA, vaNietti vA, paNietti vA, vANijjei vA? / goyamA! No iNaDhe samaDhe, vavagaya-asi-masi-kisi-vaNiya-paNiyavANijjA NaM te maNuyA paNNattA smnnaauso!| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse hiraNNei vA, suvaNNei vA, kaMsei vA, dUsei vA, maNi-mottiya-saMkha-silappavAlarattarayaNasAvaijjei vA? | haMtA atthi, No ceva NaM tesiM maNuyANaM paribhogattAe hvvmaagcchi| - bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM grAma-rAjasvakara deya choTI bastiyA~ yAvat sanniveza-vyApAra hetu yAtrA karane vAle sArthavAhoM Adi ke lie Thaharane ke sthAna hote haiN| he gautama! aisA nahIM hai| usa kAla ke manuSya svabhAva se hI svecchApUrvaka bhramaNa karane vAle hote haiM, aisA batalAyA gayA hai| he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM loga zAstrajIvI, lekhinIjIvI yA kRSijIvI, vaNik kalAjIvI, kraya-vikraya jIvI evaM vividha vyApAra jIva hote haiM? ___he gautama! ve aise nahIM hote| ve manuSya asi, masi, kRSi, paNya evaM vANijya kalA se, tadAdhArita. jIvikA se rahita hote haiN| he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM rajata, svarNa, kAMsya, dUSya-vastra, maNi, muktA, zaMkha, sphaTika - ye bahumUlya padArtha hote haiM? hA~ gautama! ye sabhI padArtha vahA~ hote haiM kintu una manuSyoM ke paribhoga meM - upabhoga meM nahIM aate| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse rAyAi vA, juvarAyAi vA, Isaratalavara-mADaMbiya-koDuMbiya-inbha-seDi-seNAvai-satthavAhAi vA? goyamA! No iNaDDhe samaDe, vavagayaiDisakkArA NaM te maNuyA pnnnnttaa| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM rAjA, yuvarAja, Izvara, talavara, mAiMbika, kauTuMbika, ibhya, zreSThI, senApati evaM sArthavAha hote haiM? For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! aisA nahIM hotaa| kyoMki usa samaya ke manuSya samRddhi, satkAra kI apekSA nahIM rkhte| vivecana - isa sUtra meM prayukta vibhinna pada adhikAra, sAmarthya evaM vaibhava Adi ke dyotaka haiN| kisI pradeza vizeSa para zAsana karane vAlA rAjA, usakA jyeSTha putra yuvarAja, vipula aizvarya evaM prabhAvApanna puruSa 'Izvara' parituSTa rAjA dvArA die gae svarNapaTTa se alaMkRta puruSa talavara' bhUsvAmI yA jAgIradAra mADaMbika, vizAla parivAroM ke pramukha puruSa kauTuMbika, jinake dhana vaibhava puMja ke pIche hAthI bhI chipa jAe, vaise ati dhanADhya jana-'ibhya', vaibhava aura sadvyavahAra se pratiSThApanna puruSa- zreSThI', rAjA kI caturaMgiNI senA ke niyAmaka 'senApati', aneka choTe-bar3e. vyApAriyoM ke sAtha vyavasAya karane meM samartha bar3e vyApArI-sArthavAha kahe jAte the| ___ atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse dAsei vA, pesei vA, sisseivA, bhayagei vA, bhAillaei vA, kammayaraei vA? No iNaDhe samaDhe, vavagayaAbhiogA NaM te maNuyA paNNattA smnnaauso!| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharaMta kSetra meM dAsa, preSya, ziSya, bhRtaka, paricAraka, bhAgika, nikaTatama sahacara, karmakara hote haiM? he gautama! aisA nahIM hotaa| ve vyapagata abhiyoga-svAmI-sevaka bhAva rahita hote haiN| vivecana - kharIde hue, mRtyu paryanta svAmI kI sevA meM rahane vAle strI-puruSa, dAsa-dAsI, dUtya, saMdeza preSaNa Adi meM kAryarata sevaka-preSya, anuzAsana meM calane vAle-ziSya kahe jAte the| jo sahabhAgitA meM kArya karate the, unheM bhAgika tathA jo AjIvana nikaTa sahacara hote the, unheM bhAIlla kahA jAtA thaa| jo viziSTajanoM, bhUmipatiyoM Adi ke yahA~ pArizramika para kArya karate the, unheM karmakara kahA jAtA thaa| 'dAsa' aura striyA~ mAla-asavAba kI taraha kharIde-bece jAte the| kharIdadAra kA jIvana bhara ke lie una para sarvAdhikAra hotA thaa| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse mAyAi vA, piyAi vA, bhAyAi vA, bhagiNIi vA, bhajjAi vA, puttAi vA, dhUAi vA, suNhAi vA? haMtA atthi, No ceva NaM tesiM maNuyANaM tivve pemmabaMdhaNe smuppji| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM mAtA-pitA, bhAI-bahina, patnI, putra, putrI, snUSA-putravadhU (patohU) ye saMbaMdhIjana hote haiM? For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA 56 he gautama! ve saba vahA~ hote haiM paraMtu usa kAla ke manuSyoM kA unameM tIvra prema baMdhanasnehAtmaka saMbaMdha nahIM hotaa| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse arIi vA, veriei vA, ghAyaei vA, vahaei vA, paDiNIyae vA, paccAmittei vA? goyamA! No iNaDhe samaDhe, vavagayaverANusayA NaM te maNuyA paNNattA smnnaauso!| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM ari, vairI, ghAti, baMdhaka, pratyanIka tathA pratyamitra hote haiM? he gautama! vahA~ ve nahIM hote, kyoMki usa kAla ke manuSya vairAnubaMdha tathA pazcAttApa se rahita hote haiN| vivecana - 'ari' zabda R dhAtu ke Age in pratyaya lagAne se banatA hai| 'R' dhAtu coTa pahu~cAne, pIr3ita karane yA Ahata karane ke artha meM hai| bairI-janmajAta vairAnubhAva yukta vyakti, ghAtakaM-anyoM ke dvArA vadha karavAne vAle vyakti, vadhaka-svayaM hatyA karane vAle, pratyanIka-kAryoM * meM vighna karane vAle, pratyamitra-pahale mitra rUpa meM rahakara pazcAt zatru bana jAne vAle vyakti se abhihita hue haiN| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse mittAi vA, vayaMsAI vA, NAyaei vA, saMghADiei vA, sahAi vA, suhIi vA, saMgaiei vA? haMtA atthi, No ceva NaM tesiM maNuyANaM tivve rAga-baMdhaNe smuppji| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM mitra, vayaska, jJAtaka, saMghATika, sakhA, suhRda evaM sAMgatika hote haiM? __ he gautama! ye saba yadyapi vahA~ hote haiM kintu una manuSyoM kA unameM tIvra rAgAnubaMdha-sneha yA rAga utpanna nahIM hotaa| - vivecana - anurAgI jana-mitra, samavayaska sAthI-vayasya, pragADha snehayukta svajAtIya jana-jJAtaka, hara samaya sAtha rahane vAle saMghATika, eka sAtha khAnA-pInA karane vAle sakhA, pragADhatama sneha yukta puruSa-suhRda, hara samaya sAtha rahane vAle hitaciMtaka-sAgatika-ina saMjJAoM dvArA abhihita kie jAte rahe haiN| For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse AvAhAi vA, vivAhAi vA, jaNNAi vA, saddhAi vA, thAlIpAgAi vA, miyapiMDa-niveyaNAi vA? . No iNaDhe samaDhe, vavagaya-AvAha-vivAha-jaNNa-saddha-thAlIpAga-miyapiMDaNiveyaNAi vA NaM te maNuyA paNNattA smnnaauso!| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM AvAhara, vivAha, yajJa, zrAddha, sthAlIpAka, mRtapiNDanivedana hote haiM? he gautama! ye saba nahIM hote kyoMki ve manuSya AvAha, vivAha, yajJa, zrAddha, sthAlIpAka tathA mRtapiNDanivedana se nirapekSa hote haiN| / vivecana - vivAha se pUrva vAgdAna samAroha (sagAI)-AvAha, pANigrahaNa saMskAra-vivAha, pratidina apane iSTa deva kA pUjana arcana-yajJa, pitRkriyA-zrAddha, loka pracalita mRtaka kriyA vizeSa-sthAlIpAka tathA mRta puruSoM ke lie zmazAna Adi meM piNDa samarpaNa-mRta piNDa nivedana saMjJAoM se abhihita hote rahe haiN| . ___yahA~ vivAha saMskAra se lekara mRtyu paryanta kriyA-prakriyAoM kA saMketa hai, jinakA saMbhavataH bhagavAn mahAvIra ke yuga meM pracalana rahA ho| yadi aisA nahIM hotA to gautama ko isa prakAra kI jijJAsA kaise hotI? asthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse iMdamahAi vA, khaMdamahAi vA, NAgamahAivA, jakkhamahAi vA, bhUyamahAi vA, agaDamahAivA, taDAgamahAi vA, dahamahAi vA, NaimahAi vA, rukkhamahAi vA, pavvayamahAi vA, thUbhamahAi vA, ceiyamahAivA? No iNa samaDhe, vavagaya-mahimA NaM te maNuyA paNNattA smnnaauso!| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM indrotsava, skaMdotsava, nAgotsava, yajJotsava, bhUtotsava, kUpotsava, tar3Agotsava, brahotsava, nadyutsava, vRkSotsava, parvatotsava, stUpotsava tathA caityotsava - ye vividha prakAra ke utsava hote haiM? AyuSman zramaNa gautama! ye utsava vahA~ nahIM hote kyoMki ve manuSya unase nirapekSa hote haiM, vaise utsavoM kI apekSA nahIM rkhte| vivecana - prAcInakAla meM laukika AnaMdollAsa, mAMga-manauti Adi ke lie indra-jo For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka suSama- suSamA varSA ke deva mAne jAte haiM, skaMda-jo ziva putra kArtikeya ke rUpa meM prasiddha hai, bhUta-preta Adi ko uddiSTa kara tathA kUpa, sarovara, jhIla, nadI, vRkSa, parvata Adi prAkRtika sthAnoM ko lakSita kara stUpa, caitya Adi mAnava nirmita sthAnoM ko uddiSTa kara vividha prakAra ke utsava Ayojita hote rahate the| atthi NaM bhaMte! tIse samAe NaDa-pecchAi vA NaTTa-pecchAi vA, jallapecchAr3a vA, malla-pecchAi vAM, muTThiya-pecchAi vA, velaMbaga-pecchAr3a vA, kahApecchAi vA, pavaga - pecchAi vA, lAsaga-pecchAi vA ? iTThe samaTThe, vavagaya- kouhallA NaM te maNuyA paNNattA samaNAuso ! | bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM nATaka dikhAne vAloM, nAcane vAloM, rassI Adi para kalAbAjiyA~ dikhAne vAloM, kuztI kA pradarzana karane vAloM, muSTi prahAra (mukkebAjI) pradarzakoM, haMsI-masakharI kA pradarzana karane vAloM, kathAe~ kahane vAloM, plAvana - jala meM tairAkI Adi kA pradarzana karane vAloM, vIrarasa kI gAthAoM dvArA manoraMjana karane vAloM dvArA * dikhAe jAne vAle kautuka ko dekhane hetu loga ikaTThe hote haiM ? AyuSmAn zramaNa gautama! aisA nahIM hotaa| kyoMki una manuSyoM ke mana meM isa prakAra ke kautUhala, khela-tamAze dekhane kI icchA hI nahIM hotI / atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse sagaDAi vA, rahAi vA, jANAi vA, juggAi vA, gillIi vA, thillIi vA, sIyAi vA, saMdamANiyAi vA ? No iNaTThe samaTThe, pAyacAra-vihArA NaM te maNuA paNNattA samaNAuso ! / bhAvArtha he bhagavan! kyA usa kAla meM, bharata kSetra meM bailoM dvArA khIMcI jAne vAlI gAr3I, ratha yA anya vAhana, yugya, millI, thillI, zivikA, syaMdamAnikA ye yAna - vAhana hote haiM? - AyuSman zramaNa gautama! ye saba nahIM hote, kyoMki una manuSyoM meM paidala calane kI hI pravRtti hotI hai| vivecana isa sUtra meM bhagavAn mahAvIra ke samaya meM prayukta hone vAle yAna - vAhanoM kA yahA~ saMketa huA hai| zakaTa- Ta-bailagAr3I, ratha-ghor3A gAr3I, yugya-golla deza meM prasiddha do hAtha laMbe-caur3e DolI jaise yAna, gillI - do puruSoM dvArA uThAI jAne vAlI DolI, thillI -do ghor3oM yA 61 - For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJapti sUtra khaccaroM dvArA vahanIya bagghI, zivikA - pardedAra pAlakhI, syaMdamAnikA - puruSa pramANa pAlakhI inakA prayoga hotA thA / asthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse gAvIi vA, mahisIi vA, ayAi vA, elagAi vA ? haMtA asthi, No ceva NaM tesiM maNuyANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti / bhAvArtha - he bhagavan ! usa samaya meM kyA bharata kSetra meM gAya, bhaiMsa, bakarI, bher3a gharelU pazu hote haiM? hA~ gautama! ye pazu hote to haiM, kintu una manuSyoM ke upayoga meM nahIM aate| goNAI vA, gavayAi vA varAhAi vA, rurutti vA, gokaNNAi vA ? atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse AsAi vA, hatthIi vA, uTTAi vA, ayAi vA, elagAi vA, pasayAi vA, miyAi vA, sarabhAi vA camarAi vA, sabarAi vA, kuraMgAi vA, haMtA atthi, No ceva NaM tesiM maNuyANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti / bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM azva, uSTra, hastI, gAya, gavaya-nIla gAya, bakarI, bher3a, prazraya, mRga, zUkara, rUrU, saMjJaka mRga vizeSa, aSTApada ( zarabha ), camarIgAyasaghana, komala puccha yukta pazu, sAMbhara, kuraMga tathA gokarNa hote haiM ? hA~ gautama! ye hote to haiM kintu ve manuSya unako upayoga meM nahIM lete| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse sIhAi vA, vagghAi vA, vigadIviga - acchataracchasiyAlabiDAlasuNagakokaMtiyakolasuNagAi vA ? 62 haMtA atthi, No ceva NaM tesiM maNuyANaM AbAhaM vA vAbAhaM vA chaviccheyaM vA uppAeMti, pagaibhaddayA NaM te sAvayagaNA paNNattA samaNAuso ! | bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM zera, bAgha, bher3iye, cIte, rIMcha, tarakSavyAghravizeSa, gIdar3a, bilAva, kutte, lomar3I, kolazunaka - jaMgalI kutte yA sUara ye zvApada hote haiM ? - AyuSmanM zramaNa gautama! ye saba hote to haiM kintu usa kAla ke manuSyoM ko na thor3I hI aura na adhika bAdhA hI pahu~cAte haiM aura na unakA aMgabhaMga hI karate haiM aura na camar3I ko nocakara unheM vikRta hI banAte haiM kyoMki ve prakRti se bhadra hote haiM / For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA prathama Araka : suSama-suSamA atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse sAlIi vA, vIhigohUmajavajavajavAi vA, kalAyamasUra-maggamAsatilakulatthaNipphAva-AlisaMdagaayasikusuMbhakoddavakaMguvaragarAlagasaNasarisavamUlagabIAi vA? haMtA atthi, No ceva NaM tesiM maNuyANaM paribhogattAe hvvmaagcchti| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharatakSetra meM zAli, brIhi saMjJaka ucca jAti ke cAvala, gehU~, jau, vizeSa jAti ke jau, kalAya-golAkAra cane, masUra, mUMga, ur3ada, tila, kulathI, niSpAva, AlisaMdaka-cavale, asalI, kusuMbha, kodrava, pItavarNa ke moTe cAvala, varaka, / zalaka, saMjJaka choTe cAvala, saNa, sarasoM, mUlI Adi jamIkaMdoM ke bIja ye saba hote haiM? hA~ gautama! ye hote to hai, para una manuSyoM ke upayoga-prayoga meM nahIM aate| __atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse gaDDAi vA, darIovAyapavAyavisamavijjalAi vA? ___No iNaDhe samaDhe, tIse samAe bharahe vAse bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, se jahANAmae AliMgapukkharei vaa0| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharatakSetra meM gaDDhe, kaMdarAeM, ghora aMdhakArAcchanna vizeSa khaDDe, prapAta - aise sthAna jahA~ se vyakti mana meM koI bhAvI kAmanA lie bhRgupatana kare (Atma hatyA kare) viSama - jina para car3hanA-utaranA kaThina ho, aise durgama sthAna, vijjalakIcar3a yukta phisalana vAle sthAna-ye saba hote haiM? . gautama! aisA nahIM hotA, kyoMki usa samaya bharatakSetra meM bahuta hI samatala evaM ramaNIya bhUmi hotI hai| vaha Dholaka ke carma nirmita UparI bhAga jyoM samAna hotI hai| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse khANUDU vA, kaMTagataNayakayavarAi vA, pattakayavarAi vA? No iNaDhe samaDhe, vavagayakhANukaMTagataNakayavarapattakayavarA NaM sA samA pnnnnttaa| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharatakSetra meM sUkhe, U~ce DhUMTha, kAMTe, tRNoM kA kacarA tathA sUkhe pattoM kA kacarA-ye hote haiM? For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jambUdvIpa prajJapti sUtra AyuSman gautama! aisA nahIM hotA, kyoMki vaha bhUmi sthANu, kaMTaka, tRNa, patte Adi ke kacare se rahita hotI hai| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse DaMsAi vA, masagAi vA, jUyAi vA, likkhAi vA, DhiMkuNAi vA, pisuyAi vA? No iNaDhe samaDhe, vavagayaDaMsamasagajUyalikkhaDhiMkuNapisUyA uvaddavavirahiyA NaM sA samA pnnnnttaa| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa kAla meM, bharata kSetra meM DAMsa, mazaka, yUkA, lIkha, khaTamala tathA pissU hote haiM? he gautama! ye nahIM hote| vaha bhUmi ina sabase virahita hotI hai| asthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse ahIi vA ayagarAi vA? : haMtA atthi, No ceva NaM tesiM maNuyANaM AbAhaM vA, (vAbAhaM vA, chaviccheaM vA uppAyeMti,) jAva pagaibhaddayA NaM te vAlagagaNA pnnnnttaa| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharata kSetra meM sAMpa aura ajagara hote haiM? AyuSmAn gautama! hA~ hote haiM, para ve manuSyoM ke lie bAdhA janaka nahIM hote yAvat ve sarpagaNa svabhAva se hI bhadra hote haiN| atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse DiMbAi vA, DamarAi vA, kalahabolakhAravairamahAjuddhAi vA, mahAsaMgAmAi vA, mahAsatthapaDaNAi vA, mahApurisapaDaNAi vA, mahAruhiraNivaDaNAi vA? goyamA! No iNaDhe samaDhe, vavagayaverANubaMdhA NaM te maNuyA paNNattA s0| bhAvArtha - he bhagavan! kyA usa samaya bharatakSetra meM Dimba, Damara, kalaha, bola, kSAra, vaira, mahAyuddha, mahAsaMgrAma, mahAzAstrapatana, mahApuruSa patana, mahArudhira nipatana-ye upadrava hote haiM? gautama! ve nahIM hote, kyoMki ve manuSya vairAnubaMdha se rahita hote haiM, aisA pratipAdita huA hai| vivecana - isa sUtra meM prayukta zabdoM kA bhAvArtha nimnAMkita hai - Dimba - bhayAnaka sthiti| Damara - rASTra meM bhItarI-bAharI updrv| kalaha - vaakyuddh| For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra avasarpiNI kA prathama Araka: suSamaM suSamA bola - duHkhI vyaktiyoM kA sAmUhika kraMdana / - - kSAra vaira - asahiSNutA ke kAraNa hiMsaka bhAva / mahAsaMgrAma - vyUha racanA evaM yuddhaviSayaka vyavasthA ke sAtha hone vAlA mahAraNa / mahAyuddha - vyUha racanA evaM suvyavasthita morcAbaMdI ke binA hone vAlA yuddha / mahAzastrapatana - vinAzakArI, divya, ghora astra-zastroM kA prayoga / mahApuruSapatana - chatradhArI rAjA evaM samrATa Adi viziSTa puruSoM kA vadha / mahArudhiranipatana chatradhArI samrATa Adi viziSTa adhikAra saMpannajanoM Adi kA khUna eka dUsare ke prati khAra - pArasparika IrSyA janita vidveSa / 65 bahe, aise upadrava / atthi NaM bhaMte! tIse samAe bharahe vAse dubbhUyANi vA, kularogAi vA, gAmarogAi vA, maMDalarogAi vA, poTTarogAi vA, sIsaveyaNAi vA, kaNNoacchiNahadaMtaveyaNAi vI, kAsAi vA, sAsAi vA, sosAi vA, jarA i vA dAhAi vA, arisAi vA, ajIragAi vA, daodarAi vA, paMDurogAi vA, bhagaMdarAi vA, gAhiyAi vA, beyAhiyAi vA, teyAhiyAi vA, cautthAhiyAi vA, iMdamgahAi vA, dhaNuggahAi vA, khaMdaggahAi vA, kumAraggahAr3a vA, jakkhaggahAi vA, bhUaggahAi vA, matthasUlAi vA, hiyayasUlAi vA, poTTasUlAi vA, kucchisUlAi vA, joNisUlAi vA, gAmamArIi vA, jAva saNNivesamArIi vA, pANikkhayA, jaNakkhayA, vasaNabbhUyamaNAriA ? - gomA ! No NaTThe samaTThe, vavagayarogAyaMkA NaM te maNuyA paNNattA samaNAuso ! bhAvArtha he bhagavan! kyA usa samaya bharatakSetra meM durbhUta, kularoga, grAmaroga, maMDalaroga, poTTaroga, zIrSavedanA, karNa - oSTha netra-nakha- daMta vedanA, khAMsI, zvAsa, zoSa-kSaya, dAha-jalana, arza- bavAsIra, ajIrNa, jalodara, pAMDuroga- pIliyA, bhagadara-nAsUra, eka dina, do dina, tIna dina tathA cAra dina ke aMtara se Ane vAlA jvara, indra, dhanuH skanda kumAra, yakSa, zUla Adi graha janita bAdhA, mastaka, hRdaya, kukSi, yoni gata zUla tathA grAma yAvat sanniveza meM vyApta mahAmArI, inase bahuta se prANiyoM kI mRtyu, jana jana meM vipatti, anAryajanoM se hone vAle saMkaTa ye saba hote haiM? For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 jambUdvIpa prajJapti sUtra manuSya ina prakAra saMkaToM se rahita hote haiN| he AyuSman gautama! ve vivecana - isa sUtra meM Ae kucha viziSTa zabdoM kA bhAvArtha yaha hai durbhUta - dhAnya Adi ke vinAza hetu cUhe, TiDDI Adi ke upadrava / kularoga - AnuvaMzika roga / grAmaroga - gA~va bhara meM phailI bImArI / maMDalaroga - grAma samUha meM vyApta bImArI / mAnavoM kI Ayu (32) tIse NaM bhaMte! samAe bhArahe vAse maNuyANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA ? goyamA ! jahaNaNeNaM desUNAI tiNNi paliovamAI, ukkoseNaM tiNi pali ovamAI / tIse NaM bhaMte! samAe bhArahe vAse maNuyANaM sarIrA kevaiyaM uccatteNaM paNNattA ? goyamA ! jahaNeNaM desUNAI tiNNi gAuyAI, ukkoserNa tiNNi gAuyAI / NaM bhaMte! maNuyA kiMsaMghayaNI paNNattA ? goyamA ! vairosabhaNArAyasaMghayaNI paNNattA / tesi NaM bhaMte! maNuyANaM sarIrA kiMsaMThiyA paNNattA ? goyamA ! samacauraMsasaMThANasaMThiyA paNNattA / tesi NaM maNuyANaM bechappaNNA piTThakaraMDayasayA paNNattA samaNAuso ! / te NaM bhaMte! maNuyA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchanti, kahiM uvavajjaMti ? goyamA ! chammAsAvasesAu juyalagaM pasavaMti, egUNapaNNaM rAiMdiyAI sArakkhaMti, saMgoveMti, saMgovettA, kAsittA, chIr3attA, jaMbhAittA, akkiTThA, avvahiyA, apariyAviyA kAlamAse kAlaM kiccA devaloesu uvavajjaMti, devaloyapariggahA te mayA paNNattA / For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - mAnavoM kI Ayu 67 0-00-00-00-12-12-08-10-19-19-19-04-04-10-04-24--49-**--*-*-*-*-* *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-00-00-00-00-0 tIse NaM bhaMte! samAe bhArahe vAse kaivihA maNussA aNusajjitthA? goyamA! chavvihA paNNattA, taMjahA - pamhagaMdhA 1, miyagaMdhA 2, amamA 3, teyatalI 4, sahA 5, saNicarI 6 / bhAvArtha - he bhagavan! usa samaya ke manuSyoM kI Ayu kitane kAla kI hotI hai ? uttara - he gautama! usa samaya manuSyoM kA AyuSya jaghanya nyUnatama tIna palyopama se kucha kama tathA adhikatama tIna palyopama hotA hai| he bhagavan! usa samaya bharata kSetra ke manuSyoM ke zarIra kitanI U~cAI ke hote haiM? he gautama! unake zarIra jaghanyataH tIna kosa se kucha kama tathA adhikatama tIna kosa taka U~ce hote haiN| he bhagavan! una manuSyoM kA daihika saMhanana kisa prakAra kA hotA hai? he gautama! ve vajraRSabhanArAca saMhanana ke hote haiM, aisA kahA gayA hai| he bhagavan! una manuSyoM kA daihika saMsthAna kisa prakAra kA hotA hai? he AyuSman gautama! ve samacaturasra saMsthAna yukta hote haiN| unakI pasaliyoM kI do sau chappana haDDiyA~ hotI haiN| he bhagavan! ve manuSya apanI Ayu pUrNa kara, mRtyu prApta kara kahA~ jAte haiM, kahA~ janma lete haiM? he gautama! jaba unakI Ayu chaha mahIne bAkI rahatI hai, taba una yugaloM ke eka bAlaka evaM bAlikA kA janma hotA hai| ve unapacAsa dina-rAta paryanta unakA lAlana-pAlana saMrakSaNa karate haiN| isake pazcAt ve khAMsI, chIMka aura jamhAI lekara, daihika kaSTa yA paritApa kA anubhava na kara kAladharma ko prApta hote haiM, svarga meM utpanna hote haiN| unakA janma svarga meM hI hotA hai, anyatra nhiiN| 'he bhagavan! usa samaya bharatakSetra meM kitane prakAra ke manuSya hote haiM? he gautama! usa kAla meM chaha prakAra ke manuSya batalAe gae haiM, yathA - 1. padmagaMdha - kamala ke sadRza gaMdha yukt| 2. mRgagaMdha - kastUrI tulya saurbhmy| 3. amama - mamatva vrjit| 4. tejasvI - tejyukt| 5. saha-sahiSNu tathA 6. zanaizcArI-dhIre-dhIre calane vaale| vivecana - isa sUtra meM yaugalikoM kI Ayu ke saMdarbha meM jo varNana AyA hai, usa saMbaMdha meM jJAtavya hai ki unakI jaghanyataH tIna palyopama se kucha kama Ayu batalAI gaI hai, vaha striyoM se saMbaMdhita hai| isakA abhiprAya yaha hai ki pratyeka yugala meM se strI kI mRtyu pahale hotI hai| use vaidhavya nahIM dekhanA pdd'taa| puruSa kI mRtyu usake pazcAt hotI hai| For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra yahA~ yaha bhI smaraNIya hai ki yaugalikoM ke AgAmI bhava kA AyubaMdha unake maraNa se chaha mAsa pUrva hotA hai, jaba ve yugala ko janma dete haiM / avasarpiNI : suSamA kAla 68 (33) tI NaM samAe cauhiM sAgarovama-koDAkoDIhiM kAle vIikkaMte aNaMtehiM vaNNapajjavehiM, aNaMtehiM gaMdhapajjavehiM, aNaMtehiM rasapajjavehiM, anaMtehiM phAsapajjavehiM, aNaMtehiM saMghayaNapajjavehiM, aNaMtehiM saMThANapajjavehiM, aNaMtehiM uccattapajjavehiM, aNaMtehiM AupajjavehiM, aNaMtehiM gurulahupajjavehiM, anaMtehiM agurulahupajjavehiM, aNaMtehiM uTThANakammabalavIriyapurisakkAraparakkamapajjavehiM, anaMtaguNaparihANIe parihAyamANe parihAyamANe ettha NaM susamA NAmaM samAkAle paDivajjisu samaNAuso ! | jaMbUddIve NaM bhaMte! dIve imIse osappiNIe susamAe samAe uttama - kaTThapattAe bharassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre hotthA ? goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge hotthA, se jahANAmae AliMgapukkharei vA taM ceva jaM susamasusamAe puvvavaNNiyaM, NavaraM NANattaM caudhaNusahassamUsiyA, ege aTThAvIse piTThakaraMDayasae, chaTTabhattassa AhAraTThe, causaTThi rAiMdiyAiM sArakkhaMti, do paliomAI AU sesaM taM ceva / tIse NaM samAe cauvvihA maNussA aNusajjitthA, taMjahA - ekA 1, paurajaMghA 2, kusumA 3, susamaNA 4 / zabdArtha - chaTTabhatta - do dina, rAiMdiyAiM - rAtri - divasa, aNusajjitthA - kahe gae haiN| bhAvArtha - he AyuSman gautama ! avasarpiNI ke prathama Araka kA jaba cAra sAgara kor3Akor3I kAla bIta jAtA hai, taba avasarpiNI kAla kA suSamA saMjJaka dUsarA Araka zurU hotA hai| usameM anaMta varNa-gaMdha-rasa-sparza-paryAya, anaMta saMhanana- saMsthAna - uccatva - Ayu paryAya, anaMta guru-laghu For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI : suSamA kAla 66 agurulaghu, utthAna, karma, bala, vIrya, puruSakAra, parAkrama, paryAya - ina sabakI anaMtaguNa parihAnakramazaH hrAsa hotA jAtA hai| he bhagavan! jambUdvIpa meM isa avasarpiNI ke suSamA saMjJaka Araka ke antargata utkRSTatA ke parAkASThA prApta kAla meM bharata kSetra kA AkAra-prakAra kisa prakAra kA hotA hai? he gautama! usakA bhUmibhAga atyaMta samatala evaM ramaNIya hotA hai| Dholaka ke camar3e se maDhe hue UparI bhAga ke sadRza vaha samatala hotA hai| suSama-suSamA kA jisa prakAra varNana kiyA gayA hai, yahA~ vaisA hI jJAtavya hai, usase itanA antara hai - suSama-suSamA kAla ke manuSya cAra sahasra dhanuSa hote haiN| unake pasaliyoM kI saMkhyA eka sau aTThAIsa hotI hai| do dina vyatIta hone para inheM bhojana kI icchA hotI hai| ve apane yaugalika putra-putriyoM kA causaTha dina-paryanta lAlanapAlana karate haiN| unakA AyuSya do palyopama kA hotA hai| avaziSTa varNana suSama-suSamA jaisA hI hai| isa Araka meM cAra prakAra ke manuSya hote haiM - 1. ekA - paramotkRSTa 2. pracurajaMgha - paripuSTa jaMghA yukta 3. kusuma - puSpa sadRza sukomala 4. suSTumanA - prshaantcetaa| tIse NaM samAe tihiM sAgarovamakoDAkoDIhiM kAle vIikkaMte aNaMtehiM vaNNapajjavehiM. jAva aNaMtaguNa-parihANIe parihAyamANe parihAyamANe, ettha NaM susamadussamA NAmaM samA pddivjjiNsu| samaNAuso! sA NaM samAM tihA vibhajjaipaDhame tibhAe 1, majjhime tibhAe 2, pacchime tibhAe 3 / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve, imIse osappiNIe susamadussamAe samAe paDhamamajjhimesu tibhAesu bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre? pucchaa| goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge hotthA, so ceva gamo Neyavvo NANattaM do dhaNusahassAI uhaM uccttennN| tesiM ca maNuANaM causaTipiTThakaraMDagA, cautthabhattassa AhAraTTe samuppajjai, ThiI paliovama, egUNAsIiM rAiMdiyAI sArakkhaMti, saMgoveMti jAva devalogapariggahiyA NaM te maNuyA paNNattA samaNAuso! For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 jambUdvIpa prajJapti sUtra tIse NaM bhaMte! samAe pacchime tibhAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre hotthA? goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge hotthA, se jahANAmae AliMgapukkharei vA jAva maNIhiM uvasobhie, taMjahA - kittimehiM ceva akittimehiM cev| ____ tIse NaM bhaMte! samAe pacchime tibhAge bharahe vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre hotthA? goyamA! tesiM maNuyANaM chavvihe saMghayaNe, chavvihe saMThANe, bahUNi dhaNusayANi uDDhe uccatteNaM, jahaNNeNaM saMkhijjANi vAsANi, ukkoseNaM asaMkhijjANi vAsANi AuyaM pAleMti, pAlittA appegaiyA NirayagAmI, appegaiyA tiriyagAmI, appegaiyA maNussagAmI, appegaiyA devagAmI, appegaiyA sijjhaMti, jAva savvadukkhANamaMtaM kreNti| zabdArtha - vibhajjai - vibhAjita kiyA gayA hai, jahaNNeNaM - jaghanya, saMkhijjANi - sNkhyaat| __bhAvArtha - he AyuSman zramaNa gautama! dvitIya Araka ke tIna sAgaropama kor3Akor3I kAla bIta jAne para avasarpiNI kAla kA suSama-suSamA nAmaka tIsarA Araka prAraMbha hotA hai| usameM anaMta varNa paryAya yAvat anaMta utthAna-karma-bala-vIrya-puruSakAra-parAkrama-paryAya - inakA anaMta guNa hAnikrama se hrAsa hotA jAtA hai| yaha Araka tIna bhAgoM meM vibhakta hai - 1. prathama tribhAga 2. madhyama tribhAga 3. antima tribhaag| he bhagavan! jaMbUdvIpa meM isa avasarpiNI ke suSama-suSamA Araka ke prathama aura madhyama tribhAga kA AkAra-prakAra yA svarUpa kaisA hotA hai? he AyuSman zramaNa gautama! usa samaya bhUmibhAga atyaMta samatala evaM ramya hotA hai| usakA varNana pahale kI jyoM yojanIya hai| itanA antara hai - usa samaya ke manuSyoM ke zarIra kI U~cAI do hajAra dhanuSa parimita hotI hai| unameM pasaliyoM kI saMkhyA causaTha hotI hai| eka-eka dina ke aMtara ke pazcAt unameM AhAra kI icchA paidA hotI hai| unakI sthiti-Ayu eka palyopama kI hotI hai| ve unnAsI rAtri-divasa paryanta apane yaugalika zizuoM kA lAlana pAlana evaM saMrakSaNa karate haiM yAvat dehatyAga kara svargagAmI hote haiN| For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI : suSamA kAla 71 he bhagavan! usa Araka ke aMtima-tIsare bhAga meM bharata kSetra kA svarUpa kaisA hotA hai? he gautama! isakA bhUmibhAga bahuta hI samatala tathA ramya hotA hai| vaha Dholaka ke Upara maDhe hue camar3e ke puTa jaisA samatala hotA hai yAvat kRtrima-manuSya nirmita tathA akRtrima-naisargika maNiyoM se zobhAyamAna hotA hai| he bhagavan! usa Araka ke AkhirI-tIsare bhAga meM bharata kSetra ke manuSyoM kA svarUpa kaisA hotA hai? he gautama! manuSya chaoM prakAra ke saMhanana dhAraNa karate haiN| chaoM hI prakAra ke unake saMsthAna hote haiN| unakA zarIra saikar3oM dhanuSa parimita U~cA hotA hai| unakI Ayu jaghanya rUpa meM saMkhyAta varSoM kI tathA utkRSTa rUpa meM asaMkhyAta varSoM kI hotI hai| Ayu pUrI hone para unameM se kaI naraka gati meM utpanna hote haiM tathA katipaya siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA nAza karate haiN| . (35) tIse NaM samAe pacchime tibhAe paliovamaTThabhAgAvasese ettha NaM ime paNNarasa kulagarA samuppajjitthA, taMjahA - sumaI 1, paDissuI 2, sImaMkare 3, sImaMdhare 4, khemaMkare 5, khemaMdhare 6, vimalavAhaNe 7, cakkhumaM 8, jasamaM 6, abhicaMde 10, caMdAbhe 11, paseNaI 12, marudeve 13, NAbhI 14, usabhe 15, tti| bhAvArtha - usa Araka ke antima bhAga ke samApta hone meM jaba eka palyopama kA aSTamAMza (-) avaziSTa rahatA hai to pandraha kulakara - viziSTa pratibhAzIla, kula-samudAya niyAmaka puruSa utpanna hote haiM - 1. sumati 2. pratizruti 3. sImaMkara 4. sImaMdhara 5. kSemaMkara 6. kSemaMdhara 7. vimalavAhana 8. cakSuSmAn 6. yazasvAn 10. abhicaMdra 11. candrAbha 12. prasenajit 13. marUdeva 14. nAbhi 15. Rssbh| - tattha NaM sumaI 1, paDissuI 2, sImaMkare 3, sImaMdhare 4, khemaMkare 5 - NaM eesiM paMcaNhaM kulagarANaM hakkAre NAmaM daMDaNII hotthaa| For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra te NaM maNuyA hakkAreNaM daMDeNaM hayA samANA lajjiyA, vilajjiyA, veDDA, bhIyA, tusiNIyA, viNaoNayA cittuNti| tattha NaM khemaMdhara 6, vimalavAhaNa 7, cakkhumaM 8, jasamaM 6, abhicaMdANaM 10 - eesiM paMcaNhaM kulagarANaM makkAre NAmaM daMDaNII hotthaa| ___te NaM maNuyA makkAreNaM daMDeNaM hayA samANA (lajjiyA, vilajjiyA, veDDA, bhIyA, tusiNIyA, viNaoNayA) jAva citttthti| tattha NaM caMdAbha 11, paseNai 12, marudeva 13, NAbhi 14, usabhANaM 15 - eesiM NaM paMcaNhaM kulagarANaM dhikkAre NAma daMDaNII hotthaa| te NaM maNuyA dhikkAreNaM daMDeNaM hayA samANA jAva citttthti| bhAvArtha - una pandraha kulakaroM meM se sumati, pratizruti, sImaMkara, sImaMdhara tathA kSemakara nAmaka pA~ca kulakaroM kI hakAra saMjJaka daNDanIti hotI hai| usa samaya ke manuSya hakAra mAtra - 'hA', yaha kyA kiyA - itane kathana rUpI daNDa se apane ko Ahata mAnate haiN| ve svayaM hI kramazaH lajjita, vizeSa rUpa se lajjita, atizaya rUpa se lajjita anubhava karate haiN| bhIti mAnate haiM, cupa ho jAte haiM, vinayAbhinata ho jAte haiN| __ kulakaroM meM se kSemaMdhara, vimalavAhana, cakSuSmAn, yazasvAn tathA abhicaMdra nAmaka pAMca kulakaroM kI makAra saMjJaka daNDanIti hotI hai| usa kAla ke manuSya makAra - 'mA kurU' - aisA mata karo, itane kathana mAtra se hI apane Apako daNDita mAnate hue yAvat vinayAbhinata ho jAte haiN| caMdrAbha, prasenajita, marUdeva, nAbhi evaM RSabha - ina aMtima pA~ca kulakaroM kI dhikkAra nAmaka daNDanIti hotI hai| usa samaya ke manuSya 'hA, dhika' - isa karma ke lie tumheM dhikkAra hai, itanA kahane mAtra se hI apane Apako daNDAbhihata mAnate haiM yAvat vinayAbhinata ho jAte haiN| bhagavAn RSabha : gRhavAsa : zramaNa-dIkSA (37) NAbhissa NaM kulagarassa marudevAe bhAriyAe kucchiMsi ettha NaM usahe NAmaM arahA kosalie paDhamarAyA, paDhamajiNe, paDhamakevalI, paDhamatitthayare, paDhamadhammavaracAuraMta-cakkavaTTI smuppjjitthaa| For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - bhagavAn RSabha : gRhavAsa : zramaNa-dIkSA tae NaM usabhe arahA kosalie vIsaM puvva-sayasahassAI kumAravAsamajhe vasai, vasittA tevaTiM puvvasayasahassAI mahArAyavAsa-majhe vsi| tevahi~ puvvasayasahassAI mahArAyavAsamajhe vasamANe lehAiyAo, gaNiyappahANAo, sauNaruyapajjavasANAo bAvattari kalAo cosahi~ mahilAguNe sippasayaM ca kammANaM tiNNivi payAhiyAe uvdisi| uvadisittA puttasayaM rajjasae abhisiMcai, abhisiMcittA tesIiM puvvasayasahassAI mahArAyavAsa-majjhe vsi| vasittA je se gimhANaM paDhame mAse paDhame pakkhe cittabahule, tassa NaM cittabahulassa NavamIpakkheNaM divasassa pacchime bhAge caittA hiraNNaM, caittA suvaNNaM, caittA kosaM, koTThAgAraM, caittA balaM, caittA vAhaNaM, caittA puraM, caittA aMteuraM, caittA viuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNasaMta-sArasAvaijjaM vicchaDDaittA, vigovaittA dAyaM dAiyANaM paribhAettA sudaMsaNAe sIyAe sadevamaNuyAsurAe parisAe samaNugama'mANamagge saMkhiya-cakkiya-NaMgaliya-muhamaMgaliya-pUsamANavavaddhamANaga-Aikkhaga-laMkha-maMkha-ghaMTiyagaNehiM tAhiM iTThAhiM, kaMtAhiM, piyAhiM, maNuNNAhiM, maNAmAhiM, urAlAhiM, kallANAhiM, sivAhiM, dhaNNAhiM, maMgallAhiM, sassiriyAhiM, hiyayagamaNijjAhiM, hiyayapalhAyaNijjAhiM, kaNNamaNaNivvuikarAhiM; apuNaruttAhiM aTThasaiyAhiM vagUhiM aNavarayaM abhiNaMdaMtA ya abhithuNaMtA ya evaM vayAsI - jaya jaya NaMdA! jaya jaya bhaddA! dhammeNaM abhIe parIsahovasaggANaM, khaMtikhame bhayabheravANaM, dhamme te avigdhaM bhavau tti kaTu abhiNaMdaMti ya abhithuNaMti y| - tae NaM usabhe arahA kosalie NayaNamAlAsahassehiM picchijjamANe picchijjamANe evaM jAva (hiyamamAlAsahasse hiM abhiNaMdijamANe abhiNaMdijamANe uNNaijamANe maNorahamAlAsahassehiM vicchippamANe 2, vayaNamAlAsahasse hiM abhithuvvamANe abhithuvvamANe, kaMti-sohaggaguNehiM patthijjamANe patthijjamANe, bahUNaM naranArisahassANaM dAhiNahattheNaM For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 jambUdvIpa prajJapti sUtra aMjalimAlAsahassAiM paDicchamANe paDicchamANe, maMjumaMjuNA ghoseNaM paDibujjhamANe paDibujjhamANe, bhavaNapaMtisahassAI samaicchamANe samaicchamANe, samaicchamANe) AulabolabahulaM NabhaM karate viNIyAe rAyahANIe majjhamajheNaM nniggcchi| Asiya-saMmajjiya-sitta-suika-pupphovayArakaliyaM siddhatthavaNaviularAyamaggaM karemANe haya-gaya-raha-pahakareNa pAikkacaDakareNa ya maMdaM 2 udbhUyareNuyaM karemANe 2 jeNeva siddhatthavaNe ujjANe, jeNeva asogavarapAyave, teNeva uvaagcchi| uvAgacchittA asogavarapAyavassa ahe sIyaM ThAvei, ThAbittA sIyAo paccoruhai, paccoruhittA sayamevAbharaNAlaMkAraM omuyai, omuittA sayameva cauhiM aTTAhiM loyaM karai, karittA chaTTeNaM bhatteNaM apANaeNaM AsADhAhiM NakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM uggANaM, bhogANaM, rAiNNANaM, khattiyANaM cauhi sahassehiM saddhiM egaM devadUsamAdAya muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pvvie| ___ zabdArtha - vigovaittA - apane ko bacAkara, bahule - kRSNa pakSa, NaMgalie - lAMgalikahaladhArI, Aikkhaga - AkhyApaka, maNuNNAhi - manorama, urAla - udAra, NayaNamAlA - netroM kI katAra, Aula - Akula, aTThAhiM - aasthaapuurvk| bhAvArtha - cavadahaveM kulakara zrI nAbhi kI bhAryA marUdevI se utpanna, jo kauzala meM avatIrNa prathama rAjA, prathama arhat, prathama jina, prathama kevalI, prathama tIrthaMkara, prathama dharmavaracAturaMta cakravartI RSabha hue| arhat RSabha ne bIsa lAkha pUrva kumArAvasthA meM vyatIta kie| ve tiresaTha lAkha pUrva mahArAjAvasthA meM rhe| usa kAla meM unhoMne lekhana se lekara pakSiyoM kI vANI kI pahacAna taka, jinameM gaNita Adi mukhya thIM, vividha kalAoM kA upadeza diyaa| inameM puruSoM kI bahattara kalAoM evaM striyoM kI causaTha kalAoM tathA sau prakAra ke karma vijJAna kA, tripadI kI pradhAnatA ke sAtha AkhyAna kiyaa| yoM kalA evaM zilpa kA upadeza-zikSaNa pradAna kara unhoMne apane sau putroM kA sau rAjyoM meM abhiSeka kiyaa| isa prakAra putroM ko rAjyAbhiSikta karane taka ve tirAsI lAkha pUrva paryanta gRhasthAvAsa meM rhe| isa prakAra gRhastha jIvana meM rahane ke uparAMta grISma Rtu ke prathama mAsa-caitra ke mahIne meM, kRSNa pakSa meM, navamI tithi ke madhyAnottara kAla ke anaMtara cAMdI, sonA, rAjakoSa, koSThAgAradhAnyAgAra, caturaMgiNI senA, gaja, azva Adi vAhana, nagara, aMtaHpura, vipula dhana, ratna, muktA, For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra bhagavAn RSabha : gRhavAsa : zramaNa-dIkSA zaMkha, sphaTika, pravAla- -mUMge, mANikya Adi loka ke sArabhUta padArthoM kA parityAga kara, asthira hone ke ye padArtha vastutaH jugupsanIya evaM tyAjya haiM, aisA socate hue unase mamatva haTAkara, unakA apane gautra evaM pArivArikajanoM meM baMTavArA kara sudarzana nAmaka pAlakhI meM ArUr3ha hue / deva-mAnava-asura pariSadeM unake sAtha clii| zAMkhika - zaMkhavAdaka, cAkrika - cakra ghumAne vAle, lAMgalika, mukha - mAMgalika - maMgalopacAraka, puSyamAnava-mAgadha, cAraNa, bhATa Adi prazastigAyaka, varddhamAnaka - auroM ke kaMdhoM para baiThe hue manuSya, AkhyAyaka zubhAzubha kathana karane vAle, kha bAsa para car3hakara krIr3A - kautuka dikhAne vAle, maMkha - citrapaTa pradarzita kara jIvana nirvAha karane vAle, ghAMTika ghaMTe bajAne vAle puruSa unake pIche-pIche cle| ve anugAmI jana abhIpsita kamanIya, priya, manorama, manojJa, udAra zabda evaM arthApekSayA vizada, kalyANasUcaka, ziva upadrava zUnya, dhanya- spRhaNIya, maMgalakArI, sazrIka - anuprAsa Adi alaMkAroM kI zobhA se samAyukta evaM mana ke lie zAMtiprada, punarukti doSa varjita, saikar3oM prakAra ke arthoM se samAyukta vANI dvArA niraMtara unakA abhinaMdana tathA saMstavana karane lage, naMda! - vairAgya ke vaibhava se samAnaMdita athavA jagat ko ullasita karane vAle, bhadra! jana-jana ke kalyANa-vidhAyaka prabhuvara! ApakI jaya ho / Apa dharma prabhAva se pariSahoM upasargoM se sarvathA nirbhaya raheM / Akasmika bhaya - saMkaTa Adi, vipatti, bhairava siMha Adi hiMsra janita bhIti athavA bhayaMkara bhaya evaM paristhitiyoM kA sahiSNutApUrvaka sAmanA karane meM samartha rheN| ApakI adhyAtma sAdhanA nirbAdha, nirvighna gatizIla rhe| - - - saiMkar3oM nara-nArI apane netroM se punaH punaH unake darzana kara rahe the / yAvat Akula nAgarikoM ke zabdoM se gagana maMDala parivyApta thA / usa sthiti meM bhagavAn RSabha rAjadhAnI ke bIcoM-bIca nikale yAvat sahasroM nara-nArI unakA darzana kara rahe the yAvat ve bhavanoM kI sahasroM paMktiyoM kA laMghana karate hue Age bddh'e| ve siddhArthavana kI ora gamanodyata the| usa ora jAne vAle rAjamArga meM pAnI chir3akA huA thA, vaha jhAr3a-buhAra kara sApha karAyA huA thA / vaha sugaMdhita jala se saMsikta thA / jagaha-jagaha use phUloM se sajAyA gayA thA / azvoM, gajoM tathA rathoM evaM padAti sainikoM ke padAghAta se bhUmi para jamI huI dhUla dhIre-dhIre Upara kI ora ur3a rahI thI / yoM ve calate-calate siddhArtha udyAna meM sthita uttama azokavRkSa ke nikaTa aae| vRkSa ke nIce pAlakhI ko rkhvaayaa| usase nIce utare / svayaM apane AbhUSaNa utAre / phira unhoMne svayaM AsthApUrvaka kezoM kA cAturmuSTika loca kiyA / For Personal & Private Use Only 75 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 jambUdvIpa prajJapti sUtra vaisA kara do dinoM kA cauvihAra-nirjala upavAsa kiyaa| punazca, candramA kA uttarASADhA nakSatra ke sAtha yoga hone para-uttama muhUrta meM apane cAra-sahasra ugra, bhoga, rAjanya evaM kSatriya - ina viziSTa puruSoM ke sAtha evaM deva dUSya-divya vastra grahaNa kara maMDita hokara agAra-gRhasthAvasthA se, anagAra-munidharma meM dIkSita ho ge| vivecana - prastuta sUtra meM "tripadI kI pradhAnatA ke sAtha AkhyAna" karane kA ullekha huA hai, usa saMdarbha meM yaha jJAtavya hai ki jaina darzana ke samasta padArtha viSayaka vivecana kA mUla "upanne vA vigame vA dhuve vA" - ina tIna padoM meM antargarbhita hai| pratyeka padArtha utpAda, vyaya evaM dhrauvya - ina tIna sthitiyoM se saMbaddha hai| paryAyAtmaka dRSTi se jaba abhinava paryAya kI utpatti hotI hai taba vigata paryAya naSTa ho jAtA hai kintu padArtha kA mUla svarUpa sarvadA vidyamAna rahatA hai| isalie padArtha dhruva-zAzvata hai| ise jaina darzana kA pariNAmI nityatvavAda kahA jAtA hai, jo padArtha ke nityatva ke sAtha-2 usake pariNAmitva-paryAyAtmaka apekSA se pariNamanazIlatA kA dyotaka hai| tIrthaMkaroM ke upadeza kA mukhya AdhAra tripadI hai| puruSa kI bahattara kalAe~ - bahattara kalAeM nimnAMkita haiM - 1. lekha-lipijJAna 2. citrAMkana 3. aMka gaNita, rekhA gaNita, bIja gaNita Adi kA adhyayana 4. nATya 5. gAnavidyA 6. vAdya vAdana 7. saMgIta ke SaDja, RSabha Adi svaroM kA jJAna 6. mRdaMga viSayaka jJAna 6. gItAnurUpa tAla prayoga kA bodha 10. dyUta 11. logoM ke sAtha hAra-jIta mUlaka vAda-vivAda 12. pAsA-chUta krIr3A kA upakaraNa vizeSa 13. caupar3a 14. nagara-rakSA mUlaka kArya 15. jala evaM miTTI ke saMyoga se nirmANa 16. annotpAdana evaM pAkavidhi kA jJAna 17. pAnI ko utpanna saMskArita aura zuddha karane kA jJAna 18. vastra viSayaka jJAna 19. caMdanAdi carcanIya padArthoM kA jJAna 20. zaiyyA evaM zayana viSayaka jJAna 21. AryA yA mAtrika chaMdoM kA bodha 22. prahelikA banAnA, sulajhAnA 23. mAgadhI bhASA meM pada-racanA 24. prAkRta meM gAthA Adi chaMdoM meM padya nirmANa 25. gItikA 26. anuSTupa Adi chaMdoM meM zloka banAnA 27. rajata nirmANa 28. svarNa nirmANa 26. kASThAdi vanauSadhiyoM ke samucita saMyojana se vividha rasAyanAtmaka nirmANa 30. AbharaNa viSayaka jJAna 31. taruNI-parikarma-yuvA strI ke saundarya varddhana evaM prasAdhana kA jJAna 32. strI ke sAmudrika zAstrokta zubhAzubha lakSaNoM kA jJAna 33. puruSa ke zubhAzubha lakSaNoM kA bodha 34. azva lakSaNa 35. gaja lakSaNa 36. go lakSaNa 37 kukkuTa lakSaNa 38. chatra lakSaNa 36. daNDa lakSaNa 40. khaDaga lakSaNa 41. maNi lakSaNa 42. cakravartI ke kAkaNi nAmaka For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - bhagavAn RSabha : gRhavAsa : zramaNa-dIkSA 77 ratna vizeSa ke lakSaNa 43. vAstu vidyA-bhavana nirmANa saMjJaka vidyA 44. senA kI chAvanI (par3Ava) kA bodha 45. nagara nirmANa jJAna 46. vyUha-senA kA vizeSa AkAra meM paristhApana 47. pratidvaMdviyoM ke vyUha se rakSA hetu vyUha racanA 48. sainya-saMcAlana 46. zatru senA ke pratirodhArtha sainya sajjA 50. cakravyUha-cakra ke AkAra meM sainya saMsthApana 51. garur3a ke AkAra meM sainya vyavasthApana 52. gAr3e ke AkAra meM sthApanA 53. yuddha kalA 54. mallavata vizeSa yuddha 55. Amane-sAmane zastrAstroM se lar3anA 56. zarIra ke asthi pradhAna baliSTha bhAgoM se Takkara mAranA 57. muSTi prahAra pUrvaka lar3anA 58. bhujAoM se AghAta pUrNa yuddha 56. yathAvasara kaMTIlI tIkSNa latAoM se lar3anA 60. iSuzAstra-divya bANa vidyA kA jJAna 61. Avazyaka hone para khaDga kI mUTha se prahAra karanA 62. dhanurvidyA kA jJAna 63. cAMdI viSayaka rAsAyanika jJAna 64. svarNa viSayaka rAsAyanika jJAna 65. dhAgoM se vizeSa prakAra kI krIr3A kA bodha 66. golAkAra ghUmane ke khela vizeSa kA jJAna 67. dyUta meM hArane kI sthiti meM pAsoM ke viparIta prayoga kA jJAna 68. pattoM ke bIca sthita kisI eka patte kA chedana 69. kaTaka, kuNDala Adi kA chedana 70. mRta ko jIvita ke samAna dikhalA denA 71. jIvita ko mRta ke samAna dikhalA dene kA kauzala 72. pakSiyoM kI bolI zubhAzubha rUpa meM phcaannaa| ____striyoM kI causaTha kalAe~ - 1. nRtya 2. aucitya 3. citra 4. vAdita 5. maMtra 6. tantra 7. jJAna 8. vijJAna 6. dambha 10. jala stambha 11. gIta-mAna 12. tAla-mAna 13. megha vRSTi 14. jala-vRSTi 15.. ArAma-ropaNa 16. AkAra-gopana 17. dharma-vicAra 18. zakuna-vicAra 16. kriyA-kalpa 20. saMskRta-jalpa 21. prAsAda-nIti 22. dharma-rIti 23. varNikA-vRddhi 24. svarNa-siddhi 25. surabhi-tailakaraNa 26. lIlA-saMcaraNa 27. haya-gaja-parikSaNa 28. puruSastrI-lakSaNa 26. hema-ratna-bheda 30. aSTAdaza-lipi-pariccheda 31. kAma-vikriyA 32. vAstusiddhi 33. tatkAla-buddhi-pratyutpannamati 34. vaidyaka-kriyA 35. kuMbha-bhrama 36. sArizrama 37. aMjana-yoga 38. cUrNa-yoga 36. hasta-lAghava 40. vacana-pATava 41. bhojya-vidhi 42. vANijya-vidhi 43. mukha-maMDana 44. zAli-khaMDana 45. kathA-kathana 46. puSpa-grathana 47. vakrokti 48. kAvya zakti 46. sphAravidhiveza 50. sarvabhASA-vizeSa 51. abhidhAnajJAna 52. bhUSaNa-paridhAna 53. bhRtyopacAra 54. gRhopacAra 55. vyAkaraNa 56. paranirAkaraNa 57. randhana 58. keza-bandhana 56. vINA-nAda 60. vitaMDAvAda 61. aMka-vicAra 62. loka vyavahAra 63. antyAkSarikA 64. prshn-prhelikaa| For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jambUdvIpa prajJapti sUtra prastuta sUtra meM sau zilpoM kI ora saMketa kiyA gayA hai| isa saMdarbha meM jJAtavya hai ki zilpa ke mUlataH pAMca bheda haiM - 1. kuMbhakRta - zilpa-ghaTa Adi bartana banAne kI kalA, 2. citra kRta - zilpa-citrakalA, 3. lohakRta-zilpa - zastra Adi lohe kI vastue~ banAne kI kalA, 4. tantuvAya-zilpa - vastra bunane kI kalA tathA 5. nApita-zilpa - kssaurkrm-klaa| pratyeka ke bIsa-bIsa bheda mAne gaye haiM, yo saba. milA kara sau hote haiN| kevalya : saMgha-sthApanA . (38) . usabhe NaM arahA kosalie saMvaccharasAhiyaM cIvaradhArI hotthA, teNa paraM acele| jappabhiI ca NaM usabhe arahA kosalie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie, tappabhiI ca NaM usabhe arahA kosalie NiccaM vosaTThakAe, ciyattadehe je kei uvasaggA uppajjaMti, taMjahA - divvA vA jAva paDilomA vA, aNulomA vA, tattha paDilomA vitteNa vA, jAva kaseNa vA kAe AuTejjA, aNulomA vaMdejja vA NamaMseja vA jAva pajjuvAsejja vA, te savve samma sahai jAva ahiyaasei| ____ tae NaM se bhagavaM samaNe jAe, IriyAsamie jAva pAriTThAvaNiyAsamie, maNasamie, vayasamie, kAyasamie, maNagutte, jAva guttabaMbhayArI, akohe, jAva alohe, saMte, pasaMte, uvasaMte, pariNivvuDe, chiNNasoe, Niruvaleve, saMkhamiva NiraMjaNe, jaccakaNagaM va jAyarUve, AdarisapaDibhAge iva pAgaDabhAve, kummo iva guttidie, pukkharapattamiva Niruvaleve, gagaNamiva NirAlaMbaNe, aNile iva NirAlae, caMdo iva somadaMsaNe, sUro iva teyaMsI, vihago iva apaDibaddhagAmI, sAgaro iva gaMbhIre, maMdaro iva akaMpe, puDhavIviva savvaphAsavisahe, jIvo viva appddihyg-itti| Natthi NaM tassa bhagavaMtassa katthai pddibNdhe| For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - kevalya : saMgha-sthApanA 76 se paDibaMdhe cauvvihe bhavai, taMjahA - davvao, khittao, kAlao, bhaavo| davvao iha khalu mAyA me, piyA me, bhAyA me, bhagiNI me jAva saMgaMthasaMthuyA me, hiraNNaM me, suvaNNaM me, jAva uvagaraNaM me, ahavA samAsao saccitte vA acitte vA, mIsae vA, davvajAe, sevaM tassa Na bhvi| khittao-gAme vA, Nayare vA, araNNe vA, khette vA, khale vA, gehe vA, aMgaNe vA, evaM tassa Na bhvi| kAlao-thove vA, lave vA, muhatte vA, ahoratte vA, pakkhe vA, mAse vA, uUe vA, ayaNe vA, saMvacchare vA, aNNayare vA dIhakAlapaDibaMdhe, evaM tassa Na bhvi| bhAvao-kohe vA jAva lohe vA, bhae vA, hAse vA, evaM tassa Na bhvi| se NaM bhagavaM vAsAvAsavajjaM hemaMtagimhAsu gAme egarAie, Nagare paMcarAie, vavagayahAsasoga-arai-bhaya-parittAse, Nimmame, NirahaMkAre, lahubhUe, agaMthe, vAsItacchaNe aduTTe, caMdaNANulevaNe aratte, leTuMmi kaMcaNaMmi ya same, iha loe paraloe a apaDibaddhe, jIviyamaraNe NiravakaMkhe, saMsArapAragAmI, kammasaMgaNigghAyaNaTThAe anbhuTTie vihri| ___ tassa NaM bhagavaMtassa eeNaM vihAreNaM viharamANassa ege vAsasahasse viikkaMte samANe purimatAlassa Nayarassa bahiyA sagaDamuhaMsi ujjANaMsi NiggohavarapAyavassa ahe jhANaMtariyAe vaTTamANassa phagguNabahulassa ikkArasIe puvvaNhakAlasamayaMsi aTTameNaM bhatteNaM apANaeNaM uttarAsADhANakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM aNuttareNaM NANeNaM jAva caritteNaM, aNuttareNaM taveNaM baleNaM vIrieNaM AlaeNaM, vihAreNaM, bhAvaNAe, khaMtIe, guttIe, muttIe, tuTThIe, ajjaveNaM, maddaveNaM, lAghaveNaM, sucariyasovaciyaphalaNivvANamaggeNaM appANaM bhAvemANassa aNaMte, aNuttare, NivvAghAe, NirAvaraNe, kasiNe, paDipuNNe kevalavaraNANadaMsaNe samuppaNNe, jiNe jAe kevalI, savvaNNU, savvadarisI, saNeraDya-tiriya-NarAmarassa logassa pajjave jANai pAsai, taMjahA - AgaI, gaI, ThiI, uvavAyaM, bhuttaM, kaDaM, paDiseviyaM, For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 jambUdvIpa prajJapti sUtra AvIkammaM, rahokamma, taM taM kAlaM maNavayakAe joge evamAI jIvANa vi savvabhAve, ajIvANa vi savvabhAve, mokkhamaggassa visuddhatarAe bhAve jANamANe pAsamANe, esa khalu mokkhamagge mama aNNesiM ca jIvANaM hiyasuhaNisseyasakare, savvadukkhavimokkhaNe, paramasuhasamANaNe bhvissi| tae NaM se bhagavaM samaNANaM NiggaMthANa ya, NiggaMthINa ya paMca mahavvayAI sabhAvaNagAI, chacca jIvaNikAe dhammaM desamANe viharai, taMjahA - puDhavikAie bhAvaNAgameNaM paMca mahavvayAI sabhAvaNagAI bhANiyavvAiM iti| ... ___ usabhassa NaM arahao kosaliyassa caurAsI gaNA gaNaharA hotthA, usaMbhassa NaM arahao kosaliyassa usabhaseNapAmokkhAo culasIiM samaNasAhassIo ukkosiyA samaNasaMpayA hotthA, usabhassa NaM arahao kosaliyassa baMbhIsuMdarIpAmokkhAo tiNNi ajjiyAsayasAhassIo ukkosiyA ajjiyAsaMpayA hotthA, usabhassa NaM arahao kosaliassa sejjaMsapAmokkhAo tiNNi samaNovAsagasayasAhassIo paMca ya sAhassIo ukkosiyA samaNovAsaga-saMpayA hotthA, usabhassa NaM arahao kosaliyassa subhaddApAmokkhAo paMca samaNovAsiyAsayasAhassIo caupaNNaM ca sahassA ukkosiyA samaNovAsiyA-saMpayA hotthA, usabhassa NaM arahao kosaliyassa ajiNANaM jiNasaMkAsANaM, savvakkharasaNNivAINaM, jiNo viva avitahaM vAgaramANANaM cattAri cauddasapuvvI-sahassA addhaTThamA ya sayA ukkosiyA caudasapuvvI-saMpayA hotthA, usabhassa NaM arahao kosaliyassa Nava ohiNANisahassA ukkosiyA ohiNANi-saMpayA hotthA, usabhassa NaM arahao kosaliyassa vIsaM jiNasahassA, vIsaM veuvviya-sahassA chacca sayA ukkosiyA jiNa-saMpayA veunviya-saMpayA ya hotthA, arahao kosaliyassa bArasa viulamaisahassA chacca sayA paNNAsA, bArasa vAIsahassA chacca sayA paNNAsA, usabhassa NaM arahao kosaliyassa gaikallANANaM, ThiikallANANaM, AgamesibhadANaM, bAvIsaM aNuttarovavAiyANaM sahassA Nava ya sayA0 ukkosiyA aNuttarovavAiya-saMpayA hotthaa| For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - kevalya : saMgha sthApanA usabhassa NaM arahao kosaliyassa vIsaM samaNasahassA siddhA, cattAlIsaM ajjiyAsahassA siddhA - saTThi aMtevAsIsahassA siddhA / usabhassa NaM arahao bahave aMtevAsI aNagArA bhagavaMto - appegaiyA mAsapariyAyA, jahA uvavAie savvao aNagAravaNNao, jAva uDDuM jANU ahosi jhANakoTThovagayA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti / usabhassa NaM arahao duvihA aMtakarabhUmI hotthA, taMjahA - jugaMtakarabhUmI ya pariyAyaMtakarabhUmI ya, jugaMtakarabhUmI jAva asaMkhejjAI purisajugAI, pariyAyaMtakarabhUmI aMtomuhuttapariyAe aMtamakAsI / zabdArtha - cIvaradhArI vastra yukta, Nicca - nitya, vosaTTakAe - daihika Asakti se virahita, ciatadehe tyaktadeha - zarIra ke mamatva se rahita, AuTTejjA - sahane lagA, saMgaMtha saMthuA - saMgrayitajana - anya pArivArikajana, ahavA athavA, vAsIta bar3haI kA -vasUlA (aujAra), leDu - patthara / bhAvArtha - kauzala dezotpanna arahaMta RSabhadeva eka varSa se kucha adhika samaya taka vastra yukta rahe / tatpazcAt ve nirvastra rhe| jaba se ve gRhastha se munidharma meM dIkSita hue taba se ve zArIrika sajjA, zrRMgAra Adi se rahita, daihika mamatva se atIta hote hue, upasarga aura parISahoM ko aise upekSA bhAva se sahate mAno unake deha ho hI nahIM / devoM dvArA yAvat tiryaMca pazu-pakSiyoM dvArA kRta jo bhI anukUla-pratikUla upasarga Ate, unheM ve niDaratA pUrvaka sahate / jaise koI unheM beMta se yAvat camar3e ke kaur3e se pITatA, anukUla parISaha jaise koI unheM vaMdana karatA yAvat unakI paryupAsanA karatA to bhI ve use anAsakta bhAva se sahana karate yAvat svIkAra karate / bhagavAn RSabha aise ucca koTi ke zramaNa the ki ve IryAsamiti yAvat pariSThApanA samiti se yukta the| mana, vacana evaM kAya kA niyaMtraNa kiye rahate the| ve manogupta yAvat gupta brahmacArIniyamopaniyama pUrvaka brahmacarya ke saMrakSaka the| ve krodha rahita yAvat lobha rahita, zAMta, prazAMta, upazAMta, parinirvRta, chinna srota - loka pravAha ke chedaka - usameM nahIM bahane vAle, karma lepa rahita, zaMkha kI taraha kAlimA rahita, ucca jAtIya svarNa ke samAna uttama, nirmala cAritra yukta, darpaNagata pratibiMba kI taraha spaSTa abhiprAya yukta, kacchapa kI taraha apanI indriyoM ko gupta rakhane vAle, - - For Personal & Private Use Only - 81 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 jambUdvIpa prajJapti sUtra *-48-48-42-48-**-**-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-19-122--28-08-28-28-12-28-**-*-*-*-19-19-19-19-19-19 kamalapatra kI taraha lepa rahita, AkAza kI taraha AlaMbana rahita-AtmAvalaMbita, vAyu kI taraha ghara rahita, caMdramA kI taraha dekhane meM saumyabhAvamaya, sUrya ke samAna tejasvI, pakSI kI taraha unmuktavihArI, sAgara kI taraha gAMbhIrya yukta, maMdara parvata kI taraha akaMpita-sthira, dharatI ke samAna sabhI sparza ko sahane vAle, jIva (AtmA) kI taraha apratihata-anavarUddha gati the| una bhagavAn RSabha ke kisI bhI prakAra kA pratibaMdha-avarodha nahIM thaa| dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI apekSA se pratibaMdha cAra prakAra kA AkhyAta huA hai| dravya kI apekSA se pratibaMdha kA aisA rUpa hai, jaise - ye mere mAtA-pitA, bhrAtA-bhaginI yAvat anyAnya saMbaMdhI, paricita jana haiN| ye mere rajata, svarNa yAvat upakaraNa-anya sAmAna haiN| athavA sacitta-dvipada prANI, acittajar3a padArtha svarNa, cA~dI Adi nirjIva padArtha, mizra-sone ke AbhUSaNoM se sajjita dvipada Adi . prANI, isa prakAra ina padArthoM meM bhagavAn kA jarA bhI pratibaMdha, mamatva, AsaMga nahIM thaa| . kSetra kI apekSA se bhagavAn RSabha apratibaMdha the - gA~va, nagara, vana, kSetra, khalihAna, ghara, prAMgaNa, ityAdi meM unakA jarA bhI Asakta bhAva nahIM thaa| kAla kI apekSA se ve isa prakAra apratibaddha the - stoka, lava, muhUrta, dina-rAta, pakSa,. mAsa, Rtu, ayana, saMvatsara yA aura bhI dIrghakAla viSayaka Asakta bhAva nahIM thaa| bhAva kI apekSA se isa prakAra pratibaMdha rahita the - krodha yAvat lobha tathA hAsya se unakI koI saMlagnatA nahIM thii| bhagavAn RSabha varSAvAsa-cAturmAsya ke sivAya hemaMta Rtu ke mahInoM meM tathA grISma Rtu ke mahInoM meM kisI bhI gA~va meM eka rAta, nagara meM pA~ca rAta parimita pravAsa karate hue hAsya, zoka, rati, bhaya tathA paritrAsa varjita, mamatva rahita, ahaMkAra zUnya, laghubhUta-kisI prakAra ke AtmaparipaMthI bhAva se vimukta, ataeva halake, nirgrantha - bAharI-bhItarI graMthiyoM (kuTilatAoM) se vivarjita, vasUle dvArA zarIra kI tvacA ko chIle jAne para bhI vaisA karane vAle ke prati vidveSa zUnya evaM kisI ke dvArA caMdana kA lepa kie jAne para bhI usake prati anurAga varjita, patthara aura sone meM eka jaise bhAva se yukta, isa loka aura paraloka meM apratibaddha-aihika aura pAralaukika - svargika sukha kI lipsA se rahita, jIvana aura mRtyu kI AkAMkSA se rahita, saMsAra-sAgara ko pAra karane hetu sannaddha, AtmapradezoM ke sAtha saMzliSTa karmapradezoM ko vicchinna karane meM abhyutthita, tatpara rahate hue, viharaNazIla the| ___isa prakAra vihAra karate hue eka sahasra varSa bIta jAne para bhagavAn RSabha purimatAla nAmaka nagara ke bAhara avasthita zakaTamukha nAmaka udyAna meM eka vaTa vRkSa ke nIce dhyAnAMtarikA-zurU For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - kevalya : saMgha-sthApanA 83 *--00-00-00-00---0-0-0-00-00-00-00-09--10-09-122-12-2-2-**----*-*-*-*-*-*-*-*-*-02-12-20-12-20-*kie gae dhyAna kI samApti tathA apUrva dhyAnAraMbha kI sthiti meM arthAt zukladhyAna ke pRthaktvavitarka salicAra evaM ekatva vitarka avicAra - ina do caraNoM ko svAyatta kara lene tathA sUkSma kriyaapratipAti evaM vicchinnakriya anivRtti-ina do caraNoM kI apratipannAvasthA meM avasthita rahate hue, phAlguna mahIne ke kRSNa pakSa kI ekAdazI ke pahale prahara ke samaya, nirjala, tridivasIya tapasyA kI sthiti meM, candra saMyoga prApta uttarASADhA nakSatra meM, sarvottama tapa, bala, vIrya, Alaya-doSa rahita sthAna meM AvAsa, vihAra, mahAvratoM se saMbaddha bhAvanA, zAMti, gupti, mukti, tuSTi, Arjava, mArdava, lAghava ke kAraNa sabhI prakAra se nirbharatA, saccAritra meM sArvadika saMlagnatA ke nirvANa mArgarUpa uttama phala se AtmA ko bhAvita karate hue unake anaMta, anuttara-sarvottama, vyAghAta rahita, AvaraNa-zUnya, kRtsna-saMpUrNa, pratipUrNa, kevalajJAna, kevaladarzana utpanna hue| ve jina kevalI, sarvajJa, sarvadarzI pada ko prApta hue| nairayika, tiryaMca, manuSya tathA devaloka ke paryAyoM ke jJAtA hue, Agati-naraka tathA devagati se cyavana kara manuSya yA tiryaMca gati meM, Agamana gati-manuSya yA tiryaMca gati se marakara devagati yA narakagati meM gamana, sthiti kAyasthiti, bhavasthiti, upapAta, bhukta, kRta, pratisevita, AviSkarma-prakaTa karma, raha karma-gupta karma, una-una samayoM meM utpanna mAnasika, vAcika tathA kAyika yoga Adi ke jIvoM tathA ajIvoM ke samasta bhAvoM ke mokSamArga viSayaka vizuddha bhAva-yaha mokSa mArga mere lie tathA anya prANiyoM ke lie hitaprada, sukhaprada tathA niHzreyaskara hai, saba duHkhoM se mukta karAne vAlA tathA AdhyAtmika paramAnaMdaprada hogA, ina sabake jJAtA, draSTA ho ge| _bhagavAn RSabha nirgrantha-nirgranthiniyoM ko pAMca mahAvratoM, unakI bhAvanAoM evaM chaha jIvanikAyoM kA upadeza pradAna karate hue vicaraNa krte| pRthvIkAya Adi jIvanikAya tathA bhAvanAyukta pAMca mahAvratoM kA vistRta varNana anyatra draSTavya hai| arhat RSabha ke caurAsI gaNa evaM caurAsI gaNadhara the| unake RSabhasena Adi caurAsI sahasra utkRSTa zramaNa saMpadA thii| unake brAhmI, suMdarI Adi tIna lAkha AryikAe~-zramaNiyA~-utkRSTa zramaNI. saMpadA thii| unake zreyAMsa Adi tIna lAkha pAMca hajAra utkRSTa zramaNopAsaka saMpadA thii| unake subhadrA Adi pAMca lAkha cauvana hajAra utkRSTa zramaNopAsikA saMpadA thii| jina na hone para bhI jina sadRza, sarvAkSara-saMbodhavettA, jinavat satya artha nirUpaka cAra hajAra sAta sau pacAsa caturdaza pUrvadhara-zruta kevalI, nau sahasra avadhijJAnI, bIsa sahasra sarvajJa, bIsa hajAra chaha sau vaikriya labdhidhArI, bAraha hajAra chaha sau pacAsa vipulamati manaH paryavajJAnI, bAraha hajAra chaha sau For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jambUdvIpa prajJapti sUtra pacAsa vAdI tathA gatikalyANaka-devagati meM divya sAtodaya rUpa kalyANa yukta, sthitikalyANakadevAyu rUpa sthitigata sukha svAmitvayukta AgAmI bhava meM siddhatva prApta karane vAle, anuttara vimAnoM meM utpanna hone vAle bAIsa hajAra nau sau utkRSTa muni saMpadA thii| kauzalika arhat RSabha ke bIsa sahasra zramaNoM tathA cAlIsa sahasra zramaNiyoM ne kula sATha hajAra antevAsIantevAsiniyoM ne siddhatva prApta kiyaa| bhagavAn RSabha ke aneka aMtevAsI anagAra the| unameM katipaya eka mAsa paryAya yAvat aneka varSa dIkSA paryAya ke the| inakA vistRta varNana aupapAtika sUtra se grAhya hai| unameM aneka anagAra apane donoM ghuTanoM ko U~cA uThAe, mastaka ko nIcA kie-yoM eka vizeSa Asana meM avasthita ho, dhyAna rUpa koSTha meM saMlagna the, apane Apako dhyAna meM sarvathA nirata kie hue the, isa prakAra ve AtmAnubhAvita hote hue jIvanayAtrA meM gatizIla the| bhagavAn RSabha ke samaya meM yugAntakara evaM paryAyAntakara ke rUpa meM do prakAra kI bhUmi thii| yugAntara bhUmi guru ziSya kramAnubaddha yAvat asaMkhyAta puruSa paraMparA parimita thI tathA paryAyAntakara bhUmi antarmuhUrta parimita thii| (36) usabhe NaM arahA paMcauttarAsADhe abhIichaTTe hotthA, taMjahA - uttarAsADhAhiM cue, caittA gambhaM vakkaMte, uttarAsADhAhiM jAe, uttarAsADhAhiM rAyAbhiseyaM patte, uttarAsADhAhiM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie, uttarAsADhAhiM aNaMte jAva samuppaNNe, abhIiNA prinnivvue| _ bhAvArtha - bhagavAn RSabha kI jIvana viSayaka ghaTanAoM meM se pA~ca uttarASADhA nakSatra se tathA eka abhijita nakSatra se saMbaddha hai| ____ caMdramA ke saMyoga se yukta uttarASADhA nakSatra meM unakA sarvArtha siddha nAmaka mahAvimAna se nirgamana huaa| vahA~ se nirgata hokara ve mAtA marUdevI kI kukSi meM aae| usI meM - caMdramA se saMyukta uttarASADhA nakSatra meM hI unakA janma huA, usI meM unakA rAjyAbhiSeka huA, isI meM muMDita hokara, gRhatyAga kara anagAra bne| usI meM unheM anaMta yAvat kevalajJAna samutpanna huaa| candrayukta abhijita muhUrta meM unakA parinirvANa huaa| For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - parinirvANa para devakRta mahotsava *-*-00-00-00-00-00-00-00-00--- - -- - ----- -0-00-00-22-06-26-01-- --*-*-*--*--*-*-*-* parinirvANa para devakRta mahotsava (40) usabhe NaM arahA kosalie vajja-risaha-NArAya-saMghayaNe samacauraMsa-saMThANasaMThie, paMcadhaNusayAI uI uccatteNaM hotthaa| _usabhe NaM arahA vIsaM puvvasayasahassAiM kumAravAsamajhe vasittA, tevaTiM puvvasayasahassAI mahArajjavAsamajhe vasittA, tesIiM puvvasayasahassAI agAravAsamajjhe vasittA, muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pvvie| usabhe NaM arahA egaM vAsasahassaM chaumatthapariyAyaM pAuNittA, egaM putvasayasahassaM vAsasahassUNaM kevalipariyAyaM pAuNittA, egaM puvvasayasahassaM bahupaDipuNNaM sAmaNNapariyAyaM pAuNittA, caurAsII puvvasayasahassAI savvAuyaM pAlaittA je se hemaMtANaM tacce mAse paMcame pakkhe mAhabahule, tassa NaM mAhabahulassa terasIpakkheNaM dasahiM aNagArasahassehiM saddhiM saMparivuDe aTThAvaya-selasiharaMsi coddasameNaM bhatteNaM apANaeNaM saMpaliyaMkaNisaNNe puvvaNhakAlasamayaMsi abhIiNA NakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM susamadUsamAe samAe egUNaNavauIhiM pakkhehiM sesehiM kAlagae vIikkaMte jAva svvdukkhpphiinne| ___bhAvArtha - kauzalika arhat RSabha vajraRSabha nArAcasaMhanana evaM samacaturasra saMsthAna saMsthita, pA~ca sau dhanuSa U~cI deha se yukta the| ve bIsa lAkha pUrva paryanta kumArAvasthA meM evaM tiresaTha lAkha pUrva mahArAjAvasthA meM avasthita rhe| yoM ve kula tirAsI lAkha pUrva paryanta gArhasthya meM rhe| tadanaMtara ve muMDita hokara gRhavAsa se anagAra dharma meM dIkSita hue| ve eka sahasra varSa paryanta asarvajJAvasthA meM rhe| ve eka lAkha pUrva se eka hajAra varSa kama taka sarvajJAvasthA meM rhe| isa taraha unhoMne kula eka lAkha pUrva taka zramaNa paryAya kA pAlana kara caurAsI lAkha pUrva kA paripUrNa AyuSya bhogakara hemanta Rtu ke tIsare mAsa ke pA~caveM pakSa meM-mAgha mAsa ke kRSNa pakSa meM, trayodazI ke dina dasa sahasra zramaNoM se parivRtta aSTApada parvata ke zikhara para chaha divasIya nirjala upavAsa meM pUrvArddhakAla-prathama prahara meM, For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nng' jambUdvIpa prajJapti sUtra **-*-*-*--*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*--*--*-*-*-10-16--08-10-19-12--12-28-08-08-18--2----- paryaMkAsana meM sthita, caMdramA se yukta abhijita muhUrta meM, jaba suSama-duSamA Araka meM navAsI pakSa-tIna varSa sADhe ATha mAsa avaziSTa the, ve janma, jarA evaM mRtyu ke baMdhana kA nAza kara, siddha, buddha, mukta, aMtakRta, parinirvRtta tathA samasta duHkha virahita hue| (41) jaM samayaM ca NaM usabhe arahA kosalie kAlagae vIikkaMte samujjAe chiNNajAijarAmaraNabaMdhaNe siddhe buddhe jAva savvadukkhappahINe taM samayaM ca NaM sakkassa deviMdassa devaraNNo AsaNe clie| ___tae NaM se sakke deviMde devarAyA AsaNaM caliyaM pAsai pAsittA ohiM pauMjai 2 ttA bhayavaM titthayaraM ohiNA Abhoei 2 tA evaM vayAsI pariNivvue khalu jaMbuddIve dIve bharahe vAse usahe arahA kosalie, taM jIyameyaM tIyapaccuppaNNamaNAgayANaM sakkANaM deviMdANaM devarAINaM titthagarANaM pariNivvANamahimaM karettae, taM gacchAmi NaM ahaMpi bhagavao titthagarassa pariNivvANamahimaM karemi tikaTTa vaMdai NamaMsai vaM0 2 ttA caurAsIIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsaehiM cauhiM logapAlehiM jAva cauhiM caurAsIIhiM AyarakkhadevasAhassIhi aNNehi ya bahUhiM sohammakappavAsIhiM vemANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe tAe ukkiTThAe jAva tiriyama-saMkhejANaM dIvasamuddANaM majhamajheNaM jeNeva aTThAvayapavvae jeNeva bhagavao titthagarassa sarIrae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA vimaNe NirANaMde aMsupuNNaNayaNe titthayara sarIrayaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 ttA paccAsaNNe NAidUre sussUsamANe jAva pjuvaasi| zabdArtha - jIyameyaM - jItAcAra-pAraMparika vyavahAra, tIya - atIta, paccupaNNa - vartamAna kAla, aNAgayA - anAgata - bhaviSyat, vimaNe - anya mnsk| .. bhAvArtha - jaba kauzaladezIya arahaMta RSabha kAlagata hue, janma, vArdhakya tathA maraNa ke baMdhanoM ko tor3akara siddha, buddha yAvat sarva duHkha vinirmukta hue, usa samaya devendra devarAja zakra kA Asana calAyamAna huaa| For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - parinirvANa para devakRta mahotsava 67 *-0-0-12-12-12-12-08-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-0-0-0-0-0-0-00-00-10-10-19-10------------ devendra devarAja zakra ne jaba aisA dekhA taba usane avadhijJAna kA prayoga kara tIrthaMkara arahaMta RSabha ko dekhaa| dekhakara bolA - jambUdvIpa ke antargata bharatakSetra meM kauzalika bhagavAn RSabha ne parinirvANa prApta kiyA hai| pUrvakAla meM hue, vartamAna kAla meM vidyamAna tathA bhaviSya meM hone vAle devarAjoM, devendroM, zakroM kA yaha pAraMparika vyavahAra hai ki ve tIrthaMkaroM ke parinirvANa ke upalakSa meM mahotsava Ayojita kreN| ataH maiM bhI tIrthaMkara bhagavAn RSabha ke parinirvANa kA mahotsava samAyojita karane hetu vahA~ phuNcuuN| yoM vicAra kara devendra ne bhagavAn ko uddiSTa kara vahIM se vaMdana, namana kiyaa| vaha apane caurAsI hajAra sAmAnika devoM taitIsa hajAra trAyastriMzaka guru sthAnavartI devoM, cAra lokapAloM yAvat catudigvartI caurAsI-caurAsI hajAra Atma rakSaka devoM tathA aura bhI anya bahuta se saudharma kalpavAsI devoM evaM deviyoM se parivRta uttama AkAza gati se yAvat tiryak lokavartI asaMkhya dvIpoM evaM samudroM ke bIca se hotA huA, aSTApada parvata para jahA~ bhagavAn arahaMta RSabha kA zarIra thA, aayaa| usane anyamanaska, AnaMda rahita, azrupUrNa netroM ke sAtha bhagavAn ke zarIra kI tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kii| vaisA kara na adhika samIpa tathA na adhika dUra sthita hote hue, samIcIna sthAnAvasthita hote hue yAvat paryupAsanA kii| (42) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM IsANe deviMde devarAyA uttaraDDalogAhivaI aTThAvIsavimANasayasahassAhivaI sUlapANI vasahavAhaNe suriMde arayaMbaravatthadhare jAva viulAI bhogabhogAI bhuMjamANe vihri| tae NaM tassa IsANassa deviMdassa devaraNNo AsaNaM calai, tae NaM se IsANe jAva devarAyA AsaNaM caliyaM pAsai 2ttA ohiM pauMjai 2 ttA bhagavaM titthagaraM ohiNA Abhoei 2 ttA jahA sakke NiyagaparivAreNaM bhANeyavvo jAva pajjuvAsai evaM savve deviMdA jAva accue NiyagaparivAreNaM ANeyavvA, evaM jAva bhavaNavAsINaM vIsa iMdA vANamaMtarANaM solasa joisiyANaM doNNi NiyagaparivArA nneyvvaa| zabdArtha - logAhivaI - lokAdhipati, sUlapANI - hAtha meM zUla lie hue| bhAvArtha - usa kAla, usa samaya uttarArddha loka ke svAmI, aTThAIsa lAkha vimAnoM ke adhipati zUlapANi, vRSabhavAhana, AkAza jaise nirmala raMga ke vastra dhAraNa karane vAle devarAja IzAnendra yAvat vipula bhoga bhogate viharaNazIla the| For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra 88 *-*-*--*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*---*-*-09-12-00-00-00-00-00-00-00-00-00-12---------- IzAnendra kA Asana calAyamAna huaa| IzAnendra yAvat devarAja ne jaba apane Asana ko calAyamAna dekhA to apane avadhijJAna kA prayoga kiyaa| avadhijJAna dvArA bhagavAn ko dekhaa| dekhakara yAvat zakrendra kI jyoM saparivAra AyA, paryupAsanArata huaa| isI prakAra sabhI devendra yAvat acyuta devalokoM ke adhipati apane-apane deva parivAra ke sAtha Ae yAvat bhavanavAsI devoM ke bIsa indra, vANavyaMtara devoM ke solaha indra tathA jyotiSka devoM ke do indra - sUrya evaM candra apane-apane parivAroM ke sAtha aSTApada parvata para phuNce| (43) tae NaM sakke deviMde devarAyA te bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANie deve evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! NaMdaNavaNAo sarasAiM gosIsavaracaMdaNakaTThAI sAharai 2 ttA tao cir3agAo raeha egaM bhagavao titthagarassa egaM gaNaharANaM egaM avasesANaM anngaaraannN| tae NaM te0 bhavaNavai jAva vemANiyA devA NaMdaNavaNAo sarasAiM gosIsavaracaMdaNakaTThAiM sAharaMti 2 ttA tao ciigAo raeMti, egaM bhagavao titthagarassa egaM gaNaharANaM egaM avasesANaM aNagArANaM, tae NaM se sakke deviMde devarAyA Abhioge deve saddAvei 2 ttA evaM vasAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! khIrodagasamuddAo khIrodagaM sAharaha tae NaM te AbhiogA devA khIrodagasamuddAo khIrodagaM sAharaMti, tae NaM se sakke deviMde devarAyA titthagarasarIragaM khIrodageNaM NhANei 2 tA saraseNaM gosIsavaracaMdaNeNaM aNuliMpai 2 tA haMsalakkhaNaM paDasADayaM NiyaMsei 2 ttA savvAlaMkAravibhUsiyaM karei, tae NaM te0 bhavaNavai jAva vemANiyA0 gaNaharasarIragAiM aNagAra-sarIragAiMpi khIrodageNaM NhAveMti 2 tA saraseNaM gosIsavaracaMdaNeNaM aNuliMpaMti 2 ttA ahatAI divvAiM devadUsajuyalAI NiyaMseMti 2 ttA savvAlaMkAravibhUsiyAI kareMti, tae NaM se sakke deviMde devarAyA te bahave bhavaNavai jAva vemANie deve evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! IhAmiga-usabha-turaya jAva vaNalayabhatticittAo tao siviyAo viuvvaha, egaM For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - parinirvANa para devakRta mahotsava 86 bhagavao titthagarassa egaM gaNaharANaM egaM avasesANaM aNagArANaM, tae NaM te bahave bhavaNavai jAva vemANiyA0 tao sibiyAo viuvvaMti, egaM bhagavao titthagarassa egaM gaNaharANaM egaM avasesANaM anngaaraannN| tae NaM se sakke deviMde devarAyA vimaNe NirANaMde aMsupuNNaNayaNe bhagavao titthagarassa viNaTThajammajarAmaraNassa sarIragaM sIyaM Aruhei 2 ciigAe Thavei, tae NaM te bahave bhavaNavai jAva vemANiyA devA gaNaharANaM aNagArANa ya viNa?jammajarAmaraNANaM sarIragAiM sIyaM Aruheti 2 ttA ciigAe ThaveMti, tae NaM se sakke deviMde devarAyA aggikumAre deve saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! titthagaraciigAe jAva aNagAraciigAe agaNikAyaM viuvvaha 2 tA eyamANattiyaM pracappiNaha, tae NaM te aggikumArA devA vimaNA NirANaMdA aMsupuNNaNayaNA titthagaraciiyAe jAva aNagAraciigAe agaNikAyaM viuvvNti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA! vAukumAre deve saddAvei 2 ttA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA! titthagaraciigAe jAva aNagAraciigAe vAukkAyaM viuvvaha 2 agaNikAyaM ujjAleha titthagarasarIragaM gaNaharasarIragAI aNagArasarIragAI ca jhAmeha, taeNaM te vAukumArA devA vimaNA NirANaMdA aMsupuNNaNayaNA titthagaraciigAe jAva viuvvaMti agaNikAyaM ujAleti titthagarasarIragaM jAva aNagAra sarIrAgANi ya jhaameNti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA te bahave bhavaNavai jAva vemANie deve evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA titthagaraciigAe jAva aNagAraciigAe aguruturukkaghayamahuM ca kuMbhaggaso ya bhAraggaso ya saahrh| tae NaM te bhavaNavai jAva titthagaraciigAe jAva bhAraggaso ya saahrNti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA mehakumAre deve saddAvei 2 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! titthaMgaraciigaM jAva aNagAraciigaM ca khIrodaeNaM nnivvaaveh| For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jambUdvIpa prajJapti sUtra tae NaM te mehakumArA devA titthagaraciigaM jAva nnivvaaveNti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA bhagavao titthagarassa uvarillaM dAhiNaM sakahaM geNhai, IsANe deviMde devarAyA uvarillaM vAmaM sakahaM geNhai, camare asuriMde asurarAyA hiDillaM dAhiNaM sakahaM geNhai, balI vairoaNiMde vairoaNarAyA hiDillaM vAmaM sakahaM geNhai, avasesA bhavaNavaI jAva vemANiyA devA jahArihaM avasesAI aMguvagAI kei jiNabhattIe kei jIameyaM tikaTTa kei dhammo tikaTTa gennhNti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA bahave bhavaNavai jAva vemANie deve jahArihaM evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! savvarayaNAmae mahaimahAlae tao ceiyathUbhe kareha, egaM bhagavao titthagarassa ciigAe. egaM gaNaharaciigAe egaM avasesANaM aNagArANaM ciigAe, tae NaM te bahave jAva kreNti| tae NaM te bahave bhavaNavai jAva vemANiyA devA titthagarassa pariNivvANamahimaM kareMti 2 ttA jeNeva NaMdIsaravare dIve teNeva uvaagcchNti| tae NaM se sakke deviMde purathimille aMjaNagapavvae aTTAhi mahAmahimaM kreNti| ___tae NaM sakkassa deviMdassa cattAri logapAlA causu dahimuhagapavvaesu aTThAhi mahAmahimaM kareMti, IsANe deviMde devarAyA uttarille aMjaNagapavvae aTThAhi mahAmahimaM kareMti, tassa logapAlA causu dahimuhagapavvaesu aTThAhi mahAmahimaM kareMti, camaroa dAhiNille aMjaNage tassa logapAlA causu dahimuhagapavvaesu balI pacatthimille aMjaNage, tassa logapAlA dahimuhagesu pavvaesu tae NaM te bahave bhavaNavai vANamaMtara jAva aTThAhiyAo mahAmahimAo kareMti 2 ttA jeNeva sAI 2 vimANAI jeNeva sAiM 2 bhavaNAI jeNeva sAo 2 sabhAo suhammAo jeNeva sagAsagA mANavagA ceiyakhaMbhA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA vairAmaesu golasamuggaesu jiNasakahAo pakkhivaMti 2 tA aggehiM varehiM gaMdhehi ya mallehi ya acceti 2 ttA viulAI bhogabhogAiM bhuMjamANA vihrNti| For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - parinirvANa para devakRta mahotsava zabdArtha - sAharai - lAo, ciigAo - citA, raeMti-racayaMti - banAte haiM, NiyaMseipahanAe (nyasta kie), viNa? - vinaSTa, ciigAe - citA, jhAmeha - jalAo, sakahaM - daaddh'| bhAvArtha - taba devarAja, devendra zakra ne bahuta se bhavanapati, vANavyaMtara evaM jyotiSka devoM se isa prakAra kahA - devAnupriyo! zIghra hI naMdanavana se snigdha, sarasa, zreSTha, gozIrSacandana kA kASTha laao| usa dvArA tIna citAeM banAo, jinameM eka bhagavAn tIrthaMkara ke lie ho| yaha sunakara ve bhavanapati yAvat vaimAnika deva naMdanavana se sarasa, zreSTha gozIrSa caMdana kASTha laae| devarAja zakra ke AdezAnusAra eka bhagavAn tIrthaMkara ke lie, dUsarI gaNadharoM ke lie tathA tIsarI avaziSTa anagAroM ke lie yoM tIna citAeM bnaaii| taba devarAja zakra ne Abhiyogika devoM ko bulAyA aura unase kahA - devAnupriyo! kSIrodaka sAgara se avilaMba kSIrodaka laao| Abhiyogika devoM ne vaisA hI kiyaa| ___isake bAda devarAja zakra ne bhagavAn ke zarIra ko snAna kraayaa| vaisA kara snigdha, zreSTha gozIrSa caMdana se unake zarIra para lepa kiyaa| haMsa ke samAna zveta vastra dhAraNa kraae| sabhI alaMkAroM se vibhUSita kiyaa| - phira una bhavanapati yAvat vaimAnika devoM ne gaNadharoM evaM anagAroM ke zarIroM ko bhI kSIrodaka - dugdhavat ujjvala jala se nhlaayaa| tadanaMtara sarasa, uttama gozIrSa caMdana kA una para lepa kiyaa| lepa kara do-do divya vastra dhAraNa karavAe tathA sabhI alaMkAroM se vibhUSita kiyaa| usake bAda devarAja zakrendra ne una bhavanapati yAvat vaimAnika devoM se kahA - devAnupriyo! vRka, vRSabha, azva yAvat vanalatA ke citroM meM aMkita tIna zivikAoM kI vikurvaNA karo, jinameM se eka bhagavAn tIrthaMkara ke lie, eka gaNadharoM ke lie tathA eka avaziSTa anagAroM ke lie ho| isa para una bhavanapati yAvat vaimAnika devoM ke tIna zivikAoM kI racanA kI jo kramazaH uparyukta tInoM ke lie thiiN| . taba udvigna, khedakhinna, azrupUrNa netrayukta devarAja, devendra zakra ne bhagavAn tIrthaMkara ke zarIra ko jinhoMne janma, vRddhAvasthA evaM mRtyu ko vinaSTa kara diyA, unase atIta ho gae zivikA para ArUr3ha kiyA evaM yathAkrama citA para rkhaa| bhavanapati. yAvat vaimAnika devoM ne janma, vRddhAvasthA evaM mRtyu ke pAragAmI gaNadharoM tathA (anagAroM ke zarIroM ke zivikA para ArUr3ha kiyA) evaM unheM citAoM para rkhaa| tatpazcAt devarAja zakrendra ne agnikumAroM ko bulAyA, unase kahA - devAnupriyo! tIrthaMkara For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra kI citA meM yAvat anagAroM kI citA meM vaikriya labdhi dvArA agni utpanna kro| aisA kara mujhe jJApita karo ki mere Adeza ke anusAra kArya ho gayA hai| isa para udAsa, kheda yukta, azrupUrita netroM se agnikumAra devoM ne tIrthaMkara RSabha kI yAvat anagAroM kI citA meM agni utpanna kI phira devarAja zakra ne vAyukumAra devoM ko bulAyA aura Adeza diyA ki tIrthaMkara RSabha kI anagAroM kI citA meM vAyukAya kI vikurvaNA karo - vAyu pravAha karo, agni ko prajvalita karo / tIrthaMkara ke, gaNadharoM ke tathA anagAroM ke zarIra ko agni yukta karo / khinnamana, zokAnvita evaM azrupUrita vAyukumAra devoM ne tIrthaMkara kI citA meM yAvat vAyu pravAhita kiyA, agni prajvalita kI, tIrthaMkara ke zarIra ko yAvat anagAroM ke zarIra ko dhmAmita kiyA - sulagAyA / punaHzca, devarAja zakra ne bahuta se bhavanapati evaM vaimAnika Adi devoM ko Adeza diyA devAnupriyo! tIrthaMkara yAvat anagAroM kI citA meM, pracura pramANa meM agara, lobAna tathA aneka ghRta ke ghar3e tathA madhu ddaalo| taba una bhavanapati Adi devoM ne yAvat tIrthaMkara kI citA meM yAvat sabhI padArtha pracura pramANa meM ddaale| devarAja zakra ne meghakumAra devoM ko bulAyA aura unase kahA. - devAnupriyo ! tIrthaMkara yAvat anagAroM kI citAoM ko kSIrodaka se bujhaao| taba una meghakumAra devoM ne tIrthaMkara citA ko yAvat bujhaayaa| 62 taba devarAja zakra ne bhagavAn tIrthaMkara kI UparI dAhinI dAr3ha kI asthi lii| devarAja IzAnendra ne Upara kI bAyIM dAr3ha kI asthi lii| asurapati camarendra ne nIce kI dAhinI dAr3ha kI asthi lii| vairocanarAja balI ne bAyIM dAr3ha kI nIce kI asthi lii| unake atirikta bhavanapati, vaimAnika Adi devoM ne yathAyogya asthiyA~ grahaNa kIM / kaiyoM ne jinendra bhagavAn ko bhakti se, kaiyoM ne prAcIna vyavahAra ke anusAra tathA katipaya ne use apanA dharma mAnakara aisA kiyA / taba devendra, devarAja zakra ne bhavanapati tathA vaimAnika Adi devoM ko isa prakAra kahA devAnupriyo ! sarva ratnamaya, vizAla tIna stUpoM kI racanA kro| eka bhagavAn RSabha ke citA sthAna para, eka gaNadharoM ke citA sthAna para tathA eka anagAroM ke citA sthAna pr| taba una bahuta se yAvat devoM ne vaisA hI kiyA / tatpazcAt una bahuta se bhavanapati yAvat vaimAnika devoM ne bhagavAn tIrthaMkara kA parinirvANa mahotsava Ayojita kiyaa| vaisA kara ve naMdIzvara dvIpa meM A ge| devarAja zakra ne pUrva dizA sthita aMjanaka parvata para ATha dinoM kA parinirvANa mahotsava kiyaa| devarAja, devendra ke cAra lokapAloM ne cAroM dadhimukha parvatoM para aSTa divasIya parinirvANa mahotsava manAe / - For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - parinirvANa para devakRta mahotsava devarAja IzAnendra ne uttara digvartI aMjanaka parvata para ATha divasa paryanta mahotsava Ayojita kiyaa| usake lokapAloM ne cAroM dadhimukha parvatoM para aSTadivasIya parinirvANa mahotsava mnaayaa| camarendra ne dakSiNa digvartI aMjanaka parvata para, usake lokapAloM ne dadhimukha parvata para tathA balI ne pazcima digvartI aMjanaka parvata para tathA usake lokapAloM ne dadhimukha parvata para parinirvANa mahotsava Ayojita kiyaa| isa prakAra bahuta se bhavanapati yAvat vANavyaMtara devoM ne aSTAhnika mahotsava mnaayaa| aisA kara apane-apane vimAna, bhavana, sudharmA sabhAeM tathA apane-apane mANavaka saMjJaka caitya staMbha jahA~ the, vahA~ aae| vahA~ AkAra jinezvara deva kI asthiyoM ko hIroM se nirmita golAkAra DibiyAoM (bhAjana vizeSa) meM rkhaa| nUtana mAlAoM evaM surabhimaya dravyoM se unakI arcanA kii| arcanA kara apane pracura bhogopabhogamaya jIvana meM ghula-mila ge| vivecana - prastuta sUtra meM bhagavAn RSabhadeva ke parinirvANa ke bAda devakRta mahimA mahotsava kA varNana kiyA gayA hai| prastuta prakaraNa se uThI huI zaMkAoM kA samAdhAna isa prakAra hai - zaMkA - prastuta sUtra meM devAdi dvArA tIrthaMkaroM kI dADhAeM jina bhakti se, jItAcAra se aura dharma jAna kara grahaNa karane kA ullekha AyA hai to phira asthipUjA kI taraha mUrtipUjA ko Atma kalyANakArI mAnane meM kyA bAdhA hai? __samAdhAna - jo indrAdi deva tIrthaMkara kI dAr3hA lete haiM tathA vaMdanAdi karate haiM ve AtmakalyANArtha nahIM, na unake isa kRtya ko zAstrakAra ne Atma kalyANakArI mAnA hai| AgamakAra ne to isa sUtra meM devatAoM kI bhAvanA kA nirdeza mAtra kiyA hai, jaise ki - kei jiNabhattIe, kei jIameyaMti kaTTa kei dhammAtikaTTa geNhaMti - isameM spaSTa batAyA gayA hai ki kitane hI deva jinabhakti se, kitane hI paramparAgata AcAra se aura kitane hI dharma jAna kara grahaNa karate haiN| ___jaba devoM ke bhI dADhA lene me bhinna bhinna vicAra haiM to usame ekAnta dharma hI kaise batalAyA jA sakatA hai ? vAstava meM dAr3hA pUjA se dharma kA koI sambandha nahIM hai, dharma nAyakatIrthaMkara deva kI dAr3hA hone mAtra se ve jar3a dAr3hAeM pUjanIya vaMdanIya nahIM ho sakatI, isalie jina devoM ne una dAr3hAoM ko dharma samajha kara grahaNa kiyA ho yA jo dharma mAnakara vandate pUjate hoM, unakI mAnyatA ThIka nahIM pAI jaatii| vAstava meM yaha bhI rAga kA hI aviveka hai| kyoMki yadi haDDiyoM ke grahaNa karane yA vandane pUjane meM Atma-kalyANa rahA hotA to prabhu ke anekoM gaNadhara, pUrvadhara, zrutadhara, sAdhu sAdhviyeM aura lAkhoM zrAvaka-zrAvikAyeM bhI prabhu kI asthiyeM lekara For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jambUdvIpa prajJapti sUtra vandanA, stuti, pUjA Adi karate yA unhIM haDDiyoM ke sthApanA tIrthaMkara (sthApanAcArya kI taraha) banA kara rakhate jabaki kisI bhI sAdhu yA sAdhvI yA zrAvaka zrAvikA ne asthi pUjA meM dharma nahIM mAnA, na gaNadharoM ne hI dharma mAnane kA Adeza kiyA, to ye mUrti bhakta mahAnubhAva haDDI pUjA meM dharma batAkara kyoM bhrama phailAte haiM? Azcarya nahIM ki aise hI pracAra se jaina gRhasthoM meM bhI mare hue kI haDDiyeM tIrtha ke jalAzaya meM DAlane kA rivAja calA ho? jabaki gRhastha apane mAtApitA kI haDDiyoM ko samhAla kara acche bhAjana meM rakhe aura unheM kAlAntara meM gaGgA Adi nadI meM DAla kara apane karttavya kA pAlana honA samajhe, unheM to hama mithyA kriyA karane vAle kaheM aura hama khuda haDDiyoM kI pUjA meM dharma honA mAne yaha kahA~ kA nyAya hai? vAstava me indrAdi deva jItAcAra aura prabhu ke prati ananya rAga se hI kriyAeM karate haiM kintu Atma-kalyANa rUpa dharma ke nimitta nhiiN| dADhA pUjanAdi se mUrtipUjA kA koI sambandha nahIM hai kyoMki asthi pUjA jaina samAja ko mAnya nahIM hai| devatAoM dvArA dADhA pUjanAdi kriyA laukika (sAMsArika) vyavahAra kI hai, lokottara (Atma-kalyANa kI) nhiiN| zaMkA - prastuta sUtra meM batAyA gayA hai ki RSabhadeva bhagavAn, gaNadhara evaM sAdhuoM kI jahA~ citA jalAI vahA zakrendra ne stUpa banAe to phira mUrtipUjA meM kyA bAdhA hai? samAdhAna - zakrendra avratI hote haiM aura avratI kI kriyA dharma nahIM hotii| zakrendra ko bhagavAn ke viyoga meM moha aura rAga ke kAraNa, A~sU bahAnA, zauka karanA Adi bhI batAyA haiN| ataH zakrendra ne bhagavAn kA moha rUpa smRti cihna arthAt stUpa kA nirmANa krvaayaa| parantu vahA~ para bhI bhagavAn RSabha deva kI mUrti kA koI saMketa nahIM hai tathA usa stUpa ko svayaM indra yA kisI bhI deva ne namaskAra nahIM kiyA aura koI bhI sAdhu yA,zrAvaka usa stUpa ke darzana, pUjA Adi karane nahIM gyaa| agara mUrti pUjA hI dharma kA pramukha aMga hotA to indra ne vizAla mandira banavAkara RSabhadeva kI mUrti biThAkara, pratiSThA kyoM nahIM karavAI? kevala stUpa banAkara hI kyoM calA gayA? pIche se bhagavAn ke zrAvakoM ne bhI vahA~ para mUrti yA maMdira kyoM nahIM banavAyA? indra dvArA nirmita stUpa kevala smRti rUpa hI hone se usakA dharma se koI saMbaMdha nahIM hai| zaMkA - kucha itihAsakAra bhagavAn RSabhadeva Adi kI citAoM para bharata cakravartI dvArA maMdira nirmANa kara mUrti pUjA kA ullekha karate haiM, so kyA ucita hai? . samAdhAna - arvAcIna kAla meM kucha kalpita itihAsakAroM ne bhagavAn RSabhadeva Adi kI For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - parinirvANa para devakRta mahotsava citAoM ke Upara, bharata cakravartI ke dvArA maMdira banavAne kA asatya lekha likhakara, mUrti-pUjA meM dharma batAne kI asaphala ceSTA kI hai, jo cala nahIM sakI, kyoMki jambUdvIpapannatI sUtra ke dvitIya vakSaskAra meM RSabhadeva kA evaM tRtIya vakSaskAra meM bharata rAjA ke jIvana kA vistAra se varNana kiyA hai| usI ke aMtargata indra ke dvArA stUpa-nirmANa kA varNana hai, parantu yadi bharata ne maMdira banAye hote to usakA ullekha zAstra meM kyoM nahIM? avratI indra ke dvArA sAdhAraNa stUpa nirmANa kA ullekha to zAstra meM kara diyA, parantu bhagavAn ke jyeSTha putra dvArA maMdira-nirmANa kI bAta kA kahIM zAstra meM saMketa bhI nahIM hai| ataH bharata ke dvArA maMdira banAne kA kathana satya se bahuta dUra hai| sujJa baMdhu ciMtana kreN| indra dvArA nirmita stUpa kevala smRti rUpa hI hone se usakA dharma se koI saMbaMdha nahIM hai aura hamArA Atma-kalyANa to bhagavAn kI AjJA kA pAlane karane se hogA, mUrti, stUpa aura smRti mAtra se nhiiN| zaMkA - stUpa (mUrti) ko dekha kara bhagavAn kI smRti hotI hai to hameM mUrti pUjA kyoM nahIM karanA? samAdhAna - pati kA phoTo dekhakara pati kI smRti A jAne mAtra se vaha aurata sadhavA nahIM ho sakatI tathA pitA kA phoTo dekhakara smRti karane mAtra se vaha suputra nahIM ho sktaa| agara koI vyakti, pitA kA phoTo dekhe binA hI pitA ke dvArA dI gaI zikSA evaM AjJA kA pAlana kare to vaha suputra kahalA sakatA hai| isI prakAra hama bhI bhagavAn ke dvArA dI gaI zikSA evaM AjJA kA pAlana kareM, to nizcita hI hamArA kalyANa ho sakatA hai| mUrti ko dekhane mAtra se kalyANa nahIM ho sktaa| pitA kI phoTo se pitA ke jIvana-caritra aura pitA kI zikSAoM kA jJAna nahIM hotaa| isI taraha bhagavAn kI mUrti se bhagavAn kA jIvana caritra aura bhagavAn kI vANI kA jJAna nahIM hotaa| phoTo aura mUrti se smRti ho jAye to bhI smRti moha kA kAraNa hai, moha se mamatva paidA hotA hai aura mamatva se hamArA kalyANa nahIM ho sktaa| ataH 'moha rUpa' smRti nahIM ho kara 'bhakti rUpa zraddhA' honI caahie| agara pitA para bhakti hai to pitA kI AjJA kA pAlana hogA aura moha rUpa smRti hai to AsU bahAyegA, zoka kregaa| isI prakAra bhagavAn para zakti rUpa zraddhA hai to bhagavAn kI AjJA kA pAlana hogA aura moha rUpa smRti hai to bhagavAn ke viyoga meM zoka kregaa| ataH bhakti rUpa zraddhA se AjJA kA pAlana kare to usI se hamArA kalyANa saMbhava hai, mUrti ko dekhane evaM smRti mAtra se kalyANa nhiiN| D For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jambUdvIpa prajJapti sUtra zaMkA - strI kA citra dekhane se vicAra vikRta bana sakate haiM, to mUrti se zubha bhAva kyoM nahIM? ___ samAdhAna - strI citra dekhakara vikRti AnA, udaya bhAva meM hone ke kAraNa, indriyA~ apane-apane viSaya ke pravAha meM jaldI baha jAtI haiN| lekina zubha bhAvoM, viziSTa kSayopazama aura jJAna ke puruSArtha se unheM jabaradastI khIMcakara jagAnA par3atA hai| jaise nadI ke pravAha meM bahanA sarala hai aura pravAha se viparIta calanA muzkila hai| isI prakAra strI ke citra se hajAroM loga pratidina vikRta mAnasa banA sakate haiM aura mUrti se vairAgya kI prApti kA koI udAharaNa, kisI bhI zAstra meM nahIM hai| phira bhI kabhI koI viziSTa AtmA, mUrti ko dekhakara vairAgya prApta kara bhI le, to bhI mUrti vaMdanIya nahIM hai| kyoMki viziSTa jJAnI AtmA ke lie saMsAra kA koI bhI padArtha ciMtana karane se vairAgya kA kAraNa bana sakatA hai| phira bhI vaha padArtha vaMdanIya nahIM hotaa| jaise uttarAdhyayana sUtra ke 21 veM adhyayana meM samudrapAla ne cora ko dekhakara vairAgya paayaa| uttarAdhyayana adhyayana 6 meM namirAja ne cUr3iyoM ke zabdoM se vairAgya paayaa| uttarAdhyayana ke adhyayana 18 meM karakaMDu rAjA ne baila ko dekhakara vairAgya prApta kiyaa| pavana putra hanumAna jI ne DUbate hue sUrya ko dekhakara vairAgya prApta kara dIkSA lii| aise aneka udAharaNa zAstroM meM bhare par3e haiN| parantu phira bhI jo mUrti ke pakSadhara haiM ve bhI isa cora, cUr3I, baila aura sUrya ko vaMdanIya nahIM mAnate haiM, kyoMki inameM jJAna, darzana, cAritra ke guNa nahIM haiN| adhika kyA kahA jAya! padArtha to sAmAnya hai, parantu sAkSAt sacetana avadhijJAna se yukta, tIrthaMkaroM kA asalI zarIra bhI, dIkSA lene ke pahale, kisI sAdhu aura zrAvaka ke dvArA vaMdanIya nahIM hotA hai, to phira bhagavAn kA kArIgara dvArA kalpita banAyA huA nakalI jar3a zarIra (mUrti) kaise vaMdanIya ho sakatA hai? buddhimAna ciMtana kreN| zaMkA - mUrti ko dekhakara yadi 'bhakti rUpa zraddhA' ho jAye tathA dIkSA le kara mokSa prApta kara le to phira mUrti pUjanIya kyoM nahIM ho sakatI? samAdhAna - viziSTa kSayopazama vAle apavAda svarUpa ciMtanazIla vyakti, mUrti ko dekhakara kadAcit vairAgya prApta kara apanA Atma-kalyANa kara bhI le to bhI mUrti pUjanIya nahIM hai, jaisesamudrapAla, karakaMDU rAjA Adi mahApuruSoM ne cora, baila Adi ko dekhakara vairAgya prApta kiyA, to bhI cora, baila Adi pUjanIya nahIM hote haiN| isI prakAra mUrti bhI pUjanIya nahIM ho sktii| For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avasarpiNI : duHSama- suSamA Araka avasarpiNI : duHSama- suSamA Araka (44) dvitIya vakSaskAra - tIse NaM samAe dohiM sAgarovama koDAkoDIhiM kAle vIikkaMte aNaMtehiM vaNNapajjavehiM taheva jAva aNaMtehiM uTThANakamma jAva parihAyamANe parihAyamANe ettha NaM dUsamasusamA NAmaM samAkAle paDivajiMsu samaNAuso ! | tIse NaM bhaMte! samAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte ? goyamA ! bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, se jahANAmae - AliMgapukkharei vA jAva maNIhiM uvasobhie, taMjahA- kittimehiM ceva0 / 67 tIse NaM bhaMte! samAe bharahe0 maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre pa0 ? goyamA! tesiM maNuyANaM chavvihe saMghayaNe chavvihe saMThANe bahUiM dhaNUI uDlaM uccatteNaM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDIAuyaM pAleMti 2 tA appegaiyA NirayagAmI jAva devagAmI appegaiyA sijjhaMti bujjhati jAva savvadukkhANamaMtaM kareMti, tIse NaM samAe tao vaMsA samuppajjitthA, taMjahA arahaMtavaMse cakkavaTTivaMse dasAravaMse, tIse NaM samAe tevIsaM titthayarA ekkArasa cakkavaTTI Nava baladevA Nava vAsudevA samuppajjitthA / bhAvArtha - he AyuSman zramaNa gautama! usa samaya tIsare Araka kA do sAgaropama kor3Akor3I kAla bIta jAne para anaMta varNa paryAya usI prakAra yAvat anaMta utthAna karma yAvat isa duHSamasuSamA kAla meM kramazaH inakI parihAni hotI rahatI hai| he bhagavan! usa samaya bharatakSetra kA AkAra-prakAra kaisA hotA hai? - he gautama! usa samaya bharatakSetra kA bhUmibhAga atyaMta samatala aura ramya hotA hai / Dholaka uparitana carmapuTa ke samAna mulAyama yAvat ratnazobhita hotA hai| ve ratna kRtrima aura akRtrima - naisargika hote haiN| he bhagavan! usa samaya ke mAnavoM kA AkAra svarUpa kisa prakAra kA hotA hai ? he gautama! usa samaya ke manuSyoM ke chaha prakAra ke saMhanana aura chaha prakAra ke saMsthAna hote For Personal & Private Use Only - Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra **-*-*-*-*-*-*-*-*-*-12-08-10-19-10-19-10-08-10-19-19-19-19-10-28-02-10-04-10-08-2-10-04-28-10-19-12-09-08-10-02-02 haiN| ve U~cAI meM aneka dhanuSa pramANa hote haiN| kama se kama pUrNa koTi kA AyuSya bhoga kara katipaya naraka gati meM yAvat katipaya devagati meM jAte haiM tathA katipaya siddha hote haiM, mukta hote haiM yAvat saba duHkhoM kA aMta karate haiN| usa kAla meM arhat vaMza, cakravartI vaMza tathA dazAra vaMza-ye tIna vaMza utpanna hote haiN| usa samaya tevIsa tIrthaMkara, gyAraha cakravartI, nau baladeva evaM nau vAsudeva utpanna hote haiN| avasarpiNI kA duSamA Araka (45) tIse NaM samAe ekkAe sAgarovamakoDAkoDIe bAyAlIsAe vAsasahassehiM UNiyAe kAle vIikkaMte aNaMtehiM vaNNapajjavehiM taheva jAva parihANIe parihAyamANe 2 ettha NaM dUsamA NAmaM samAkAle paDivajissai smnnaauso!| tIse NaM bhaMte! samAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre bhavissai? goyamA! bahasamaramaNije bhUmibhAge bhavissai se jahANAmae-AliMgapukkhareDa vA muiMgapukkharei vA jAva NANAmaNipaMcavaNNehiM kittimehiM ceva akittimehiM cev| tIse NaM bhaMte! samAe bharahassa vAsassa maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! tesiM maNuyANaM chavvihe saMghayaNe chavvihe saMThANe bahuIo rayaNIo uddhaM uccatteNaM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAiregaM vAsasayaM AuyaM pAleMti 2 ttA appegaiyA NirayagAmI jAva savvadukkhANamaMtaM kareMti, tIse NaM samAe pacchime tibhAge gaNadhamme pAsaMDadhamme rAyadhamme jAyatee dhammacaraNe ya vocchijissi| zabdArtha- u - U~cAI, sAiregaM - adhikatA sahita, vocchijissaI - vicchinna ho jAte haiN| bhAvArtha - he AyuSman zramaNa gautama! usa samaya-cauthe Are ke samaya bayAlIsa sahastra varSa kama eka sAgaropama kor3Akor3I kAla vyatIta hone para avasarpiNI kAla kA duHSamA saMjJaka Araka zurU hotA hai| usa kAla meM ananta varNa paryAya yAvat kramazaH hrAsonmukha hote jAte haiN| he bhagavan! usa kAla meM bharatakSetra kA AkAra-prakAra kisa taraha kA hotA hai? For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA duHSama-duHSamA Araka 66 he gautama! usa samaya bharata kSetra kA bhUmibhAga atyaMta samatala evaM ramya hotA hai| vaha Dholaka yA mRdaMga ke carmanaddha ke uparitana bhAga ke sadRza komala snigdha yAvat nAnA prakAra kI paMcavarNI katrima akatrima maNiyoM dvArA upazobhita hotA hai| he bhagavan! usa kAla ke manuSyoM kA svarUpa kaisA hotA hai? __ he gautama! usa samaya bharata kSetra ke manuSya chaha prakAra ke saMhanana evaM saMsthAna yukta hote haiN| unakI U~cAI aneka hAtha-sAta hAtha hotI hai| ve kama se kama antarmuhUrta tathA adhikatama sau varSa se kucha adhika AyuSya kA bhoga karate haiN| inameM se katipaya narakagati meM yAvat katipaya siddha, buddha, mukta hote hue samasta duHkhoM kA aMta karate haiN| ___usa kAla ke AkhirI - tIsare bhAga meM gaNa dharma, pAkhaMDa dharma, rAjadharma, jAtateja-agni tathA caritra dharma vicchinna ho jAte haiN| - vivecana - isa sUtra meM prayukta gaNadhara dharma kA abhiprAya kisI samudAya yA jAti ke vaivAhika Adi sva-sva pravartita vyavahAra se hai| arthAt - jAtIya baMdhana TUTa jAte haiN| vibhinna jAtiyoM meM vaivAhika saMbaMdha khule rUpa meM pracalita ho jAte haiN| __'pAkhaMDa dharma' vizeSa rUpa se vicAraNIya hai| bhASA zAstra ke anusAra kisI zabda kA eka samaya jo artha hotA hai, Age calakara parivartita sthitiyoM meM vaha sarvathA badala jAtA hai| pAkhaMDa yA pAkhaMDI zabda ke artha meM prAcInakAla meM pracalita artha meM sarvathA bhinnatA hai| bhagavAn mahAvIra ke samaya meM tathA Age bhI kaI zatAbdiyoM taka pAkhaNDa zabda jaina dharma se itara matoM ke lie prayukta hotA rahA hai, usake sAtha koI niMdAtmaka bhAva nahIM rhaa| Aja pAkhaNDa yA pAkhaNDI zabda chala evaM pravaMcanA yukta, chadmavezI tathAkathita dharmopadezakoM yA dhArmikoM ke lie prayukta hotA hai| usameM niMdAtmaka tathA ghRNAtmaka bhAva jur3A hai| avasarpiNI kA duHSama-duHSamA Araka (46) tIse NaM samAe ekkavIsAe vAsasahassehiM kAle vIikkaMte aNaMtehiM vaNNapajjavehiM gaMdhapajjavehiM rasapajjavehiM phAsapajjavehiM jAva parihAyamANe 2 ettha NaM dUsamadUsamA NAmaM samAkAle paDivajjissai samaNAuso!, tIse NaM bhaMte! samAe uttamakaTThapattAe bharahassa vAsassa kerisae. AyArabhAvapaDoyAre bhavissai? For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jambUdvIpa prajJapti sUtra goyamA! kAle bhavissai hAhAbhUe, bhaMbhAbhUe, kolAhalabhUe, samANubhAveNa ya kharapharusadhUlimailA, duvvisahA, vAulA, bhayaMkarA ya vAyA saMvaDagA ya vAiMti, iha abhikkhaNaM 2 dhUmAhiti ya disA samaMtA raussalA reNukalusatamapaDalaNirAloyA, samayalukkhayAe NaM ahiyaM caMdA sIyaM mocchihiMti, ahiyaM sUriyA tavissaMti, aduttaraM ca NaM goyamA! abhikkhaNaM 2 arasamehA, virasamehA, khAramehA, khattamehA, aggimehA, vijjumehA, visamehA, ajavaNijodagA, vAhirogaveyaNodIraNapariNAmasalilA, amaNuNNapANiyagA caMDANilapahayatikkhadhArANivAyapauraM vAsaM vAsihiti, jeNaM bharahe vAse gAmAgaraNagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamagayaM jaNavayaM, cauppayagavelae, khahayare, pakkhisaMdhe gAmAraNNappayAraNirae tase ya pANe, bahuppayAre rukkhagucchagummalayavallipavAlaMkuramAie taNavaNassaikAie osahIo ya viddhaMsehiMti, pavvayagiriDoMgarutthalabhaTTimAie ya veyaha girivaje virAvehiti, salilabilavisamagattaNiNNuNNayANi ya gaMgAsiMdhu-vajAiM smiikrohiNti| tIse NaM bhaMte! samAe bharahassa vAsassa bhUmIe kerisae AyArabhAvapaDoyAre bhavissai? goyamA! bhUmI bhavissai iMgAlabhUyA, mummurabhUyA, chAriyabhUyA, tattakavelluyabhUyA, tattasamajoibhUyA, dhUlibahulA, reNubahulA, paMkabahulA, paNayabahulA, calaNibahulA, bahUNaM dharaNigoyarANaM sattANaM duNNikkamA yAvi bhvissi| tIse NaM bhaMte! samAe bharahe vAse maNuyANaM kerisae AyAra bhAvapaDoyAre bhavissai? goyamA! maNuyA bhavissaMti durUvA, duvvaNNA, dugaMdhA, durasA, duphAsA, aNiTThA, akaMtA, appiyA, asubhA, amaNuNNA, amaNAmA, hINassarA, dINassarA, aNiTThassarA, akaMtassarA, appiyassarA, amaNuNNassarA, amaNAmassarA, aNAdejjavayaNapaccAyAyA, NillajjA, kUDa-kavaDa-kalaha-baMdha-vera-NirayA, majAyAtikkamappahANA, akajaNiccujjuyA guruNiogaviNayarahiyA ya, For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA duHSama-duHSamA Araka 101 vikalarUvA, parUDhaNahakesamaMsuromA, kAlA, kharapharusasamAvaNNA, phudRsirA, kavilapaliyakesA, bahuNhAruNisaMpiNaddhaduiMsaNijjarUvA, saMkuDiya-valItaraMgapariveDhiyaMgamaMgA, jarApariNayavvatheragaNarA, paviralaparisaDiyadaMtaseDhI, unbhaDaghaDamuhA, visamaNayaNavaMkaNAsA, vaMkavalIvigayabhesaNamuhA, dahu-vikiTibha-sibbhaphuDiya-pharusacchavI, cittalaMgamaMgA, kacchUkhasarAbhibhUA, kharatikkhaNakkhakaMDUiyavikayataNU, Tolagai-visamasaMdhibaMdhaNA, ukkaDuyaTThiyavibhattadubbalakusaMghayaNakuppamANakusaMThiyA, kurUvA, kuTThANAsaNakusejakubhoiNo, asuiNo, aNegavAhipIliyaMgamaMgA, khalaMtavinbhalagaI, NirucchAhA, sattaparivajiyA vigayaceTThA, NaTThateyA abhikkhaNaM 2 sIuNhakharapharusavAyavijjhaDiyamaliNapaMsuraoguMDiyaMgamaMgA bahukohamANamAyAlomA bahumohA asuhadukkhabhAgI osaNNaM dhammasaNNasammattaparibhaTThA ukkoseNaM rayaNippamANamettA solasavIsaivAsaparamAuso bahuputtaNattupariyAlapaNaya-bahulA gaMgAsiMdhUo mahANaIo veyarlDa ca pavvayaM NIsAe bAvattaraM NigoyavIyaM vIyamettA bilavAsiNo maNuyA bhvissNti| te NaM bhaMte! maNuyA kimAhArissaMti? goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM gaMgAsiMdhUo mahANaIo rahapahamittavittharAo akkhasoyappamANamettaM jalaM vojjhihiMti, seviya NaM jale bahumacchakacchabhAiNNe, No ceva NaM Aubahule bhavissai, tae NaM te maNuyA sUruggamaNamuhurtasi ya sUratthamaNamuhattaMsi ya bilehiMto NiddhAissaMti bile0 2 tA macchakacchabhe thalAI gAhehiMti macchakacchabhe thalAiM gAhettA sIyAyavatattehiM macchakacchabhehiM ikkavIsaM vAsasahassAI vittiM kappemANA vihrissNti| te NaM bhaMte! maNuyA NissIlA NivvayA NigguNA NimmerA NippaccakkhANa posahovavAsA osaNNaM maMsAhArA macchAhArA khuDDAhArA kuNimAhArA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiMti kahiM uvavajihiti? goyamA! osaNNaM NaragatirikkhajoNiesuM uvvjihiti| For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jambUdvIpa prajJapti sUtra tIse NaM bhaMte! samAe sIhA vagghA vigA dIviyA acchA taracchA parassarA sarabhasiyAlabirAlasuNagA kolasuNagA sasagA cittagA cillalagA osaNNaM maMsAhArA macchAhArA khuddAhArA kuNimAhArA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiMti kahiM uvavajihiti? goyamA! osaNNaM NaragatirikkhajoNiesuM uvvjihiNti| te NaM bhaMte! DhaMkA kaMkA pIlagA magugA sihI osaNNaM maMsAhArA jAva kahiM ucchihiMti kahiM uvavajihiMti? goyamA! osaNNaM Naragatirikkha-joNiesuM uvvjihiNti| . zabdArtha - uttamakaTThapattAe - utkarSa kI parAkASThA, bhaMbhAbhUya - duHkha yukta cItkAra, lukkhayAe - rUkSatA ke kAraNa, ajavaNijodagA - dUSita jala yukta, viddhasehiMti - vidhvaMsa kara deMge, bhaTTi - bhrASTra-dhUla rahita paThAra, virAvehiMti - tahasa-nahasa kara deMge, samI karehitieka samAna kara deMge, iMgAlabhUyA - aMgArabhUtA-aMgAroM kA samUha, kevalluya - kar3AhA, sattANaMprANiyoM kA, duNNikammA - calane-phirane meM kaThinatA yukta, kUDa - kUTa bhramotpAdaka, prahArusnAyu, dadu - dAda, vikiTibha - khAja, sibbha - sehuA-phor3e, ciMttala - cita kabare, kacchU - pAMva-vizeSa prakAra kI khujalI, TolagaI - U~ToM kI jaisI gati, khalaMta - DagamagAte hue, paMsura - dhUla, vijjhaDiya - cipakI huI, saNNa - saMjJA, rayaNi - rajanI-eka hAtha, paNaya - moha, Aubahule - sajAtIya apkAya ke jIva, NiddhAittA - tejI se daur3akara, taraccha - bAgha jAti kA hiMsaka prANI, parassarA - geMDA, sihI- mor| bhAvArtha - he AyuSman zramaNa gautama! pAMcaveM Are ke ikkIsa sahastra varSa bIta jAne para avasarpiNI kAla kA duHSama-duHSamA nAmaka chaThA ArA zurU hogaa| usameM ananta varNa paryAya, gaMdha paryAya, rasa paryAya evaM sparza paryAya yAvat uttarottara kramazaH hrAsonmukha hote jaayeNge| he bhagavan! jaba vaha Araka utkarSa kI parAkASThA para pahu~cegA to bharata kSetra kA AkAra prakAra kaisA hogA? he gautama! usa samaya loga duHkhoM se Arta hoNge| unameM hAhAkAra maca jaayegaa| gAya Adi pazu duHkha se cItkAra kara uttheNge| athavA bhaMzA yA bherI ke bhItara ke zUnya yA rikta bhAga ke samAna vaha samaya vipula janakSaya ke kAraNa jana rahita ho jaayegaa| usa kAla kA aisA hI prabhAva hogaa| For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra avasarpiNI kA duHSama - duHSamA Araka - taba kaThora, dhUlimalina, dussaha, bhayaMkara saMvarttaka cakravat tIvra gati se vartita hone vAlI vAyu clegii| usa kAla meM dizAeM pratikSaNa dhUmila rheNgii| ve rajakaNoM se sarvathA bharI hoNgii| kucha bhI dikhAI nahIM degA / ye aMdhakAra ke kAraNa prakAza zUnya ho jAyeMgI / kAla kI rUkSatA ke kAraNa candramA ahitakara, apathyakara, zIta hima chodd'eNge| sUraja atyaMta asahya rUpa meM tpeNge| he gautama! tatpazcAt amanojJa, rasavarjita, jalayukta megha, viparIta rasa yukta megha, kSArameghakSAra ke samAna jala vAle megha, khAtramegha karISa ke samAna amla yA khaTTe jalayukta megha, agnimegha Aga barasAne vAle megha, viSamegha - jaharIle pAnI ke megha, dUSita jala yukta megha, vyAdhi - koDha, roga, zUla Adi sadyaH ghAti bImArI se prANa lene vAle vedanotpAdaka jalayukta megha, apriya jalayukta - pracura bauchAra chor3ane vAle megha niraMtara varSA kreNge| bharata kSetra grAma, Akara, nagara, kheTa, karvaTa, maDaMba, droNamukha, paTTana, Azramagata janapada, manuSya vRMda, gAya Adi caupAe prANI, khecara - gaganadhArI vidyAdhara, pakSI samUha, gA~voM evaM araNyoM meM vidyamAna dvIndriya Adi jIva, bahuta prakAra ke vRkSa, vRkSoM ke samUha, latAoM ke jhuramuTa, beloM . ke aMkura, ghAsa Adi vanaspatiyoM aura jar3I-bUTiyoM kA ve vinAza kara ddaaleNge| vaitADhya Adi zAzvata parvatoM ke alAvA anya parvata, giri, DUMgara - patharIle TIle, dhUla rahita patharIlI bhUmi-paThAra- ina sabako naSTa - mRSTa kara ddaaleNge| gaMgA tathA siMdhu mahAnadI ke sivAya jalasrota, nirjhara, viSamagarta, ubar3a-khAbar3a khaDDe, U~ce-nIce sthAna ina sabhI ko eka samAna kara deNge| - 103 - he bhagavan! usa kAla meM bharatakSetra kI bhUmi kA svarUpa kaisA hogA ? gautama! usa kAla meM bhUmi aMgAra samUhamaya murmurabhUta - tuSAgni ke sadRza virala agnikaNayukta, chAriyabhUyA - bhasmarUpa yA rAkhamaya, tape hue kar3Ahe ke tulya eka sadRza tapta jvAlAmaya hogii| usameM dhUli, reNu, bAlu, paMka-kardama, patalA kIcar3a, ghora kIcar3a - daladala kA bAhulya hogA / bahuta se prANiyoM kA pRthvI para calanA kaThina hogA / he bhagavan ! usa samaya meM bharatakSetra meM mAnavoM kA AkAra-prakAra kisa prakAra kA hogA ? he gautama! usa samaya manuSya kurUpa, dUSita varNa yukta, durgaMdhayukta evaM dUSita sparza yukta, apriya, kAMtivarjita, aniSTa, azubha, amanojJa, amanogamya- arucikara lagane vAle hoNge| unakA svara hIna, dIna, aniSTa, akAMta, apriya, amanojJa evaM amanogamya hogaa| unakA vacana anAdeya For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jambUdvIpa prajJapti sUtra 2-2-12-10-08-08-04-02-14-08-28--*--12-12-12-12-2-28-02-28-02-28-12-08-08-12-28-8-28-02-28-08-08-28-08-12-28-02-*-* hogaa| ve lajjA rahita, bhramotpAdaka, kapaTa, kalaha-jhagar3e, baMdhana-rassI Adi dvArA bAMdhanA, vairanirata-zatrubhAva meM saMlagna hoNge| maryAdAoM ke laMghana aura ucchedana meM vizeSa rUpa se lage rahane vAle, akArya meM nitya udyata, gurujana kI AjJA aura vinaya se rahita ,hoNge| ve asaMpUrNa deha yukta-vikalAMga, baDhe hue nAkhUna, bAla aura dADhI-mUMcha yukta hoNge| kAle-kalUTe, kaThora sparzayukta, zyAmavarNa vAle, gaharI rekhAoM ke kAraNa phUTe hue se mastaka se yukta, dhUma jaise raMga evaM zveta kezoM vAle, atyadhika snAyu-nAr3iyoM se yukta, dekhane meM kutsita rUpa yukta, deha meM pAsa-pAsa par3I jhurriyoM, salavaToM se veSTita-chAe hue aMgopAMga vAle, vRddhAvasthA pariNata deha ke kAraNa bUDhoM ke samAna, dUra-dUra saMsthita daMtapakti vAle, ghar3e ke vikAra yukta mukha ke samAna mu~ha vAle, asamAnanetra, TeDhI nAsikA tathA jhurriyoM se ghRNAspada pratIta hone vale, bhayAvaha mukhayukta, dAda, khAja, phor3e Adi se vikRta tvacAyukta citakabare aMgayukta, pA~va, khasare nAmaka carmaroga se pIr3ita, kaThora evaM tIkhe nakhoM se khujalAne ke kAraNa varNa yA kharoca sahita dehayukta, U~ToM jaisI cAla aura viSama zArIrika baMdhana yukta, avyavasthita asthiyukta, dUSita bhojana yukta, durbala, kutsita saMghanana, parimANa tathA rUpayukta, kutsita sthAna, Asana, zayyA evaM bhojana sevI, azuci athavA azruti-jJAna rahita, aneka rogoM se pIr3ita aMgopAMga yukta, lar3akhar3Ate hue calane vAle, utsAhahIna, satvahIna, ceSThAhIna, tejahIna, niraMtara zItala, garma, teja, kaThora vAyu se vyApta zarIra yukta, mailI dhUla se bhare hue zarIra vAle, atyaMta krodha, ghamaMDa, chala-kapaTa aura mohayukta, azubha karmoM ke pariNAma svarUpa duHkhita, dhArmika zraddhA aura samyaktva se bhraSTa hoNge| unake zarIra kA parimANa yA U~cAI adhika se adhika eka hAtha-caubIsa aMgula kI hogii| unameM se striyoM kI Ayu solaha varSa tathA puruSoM kI bIsa hogii| apane putra-pautroM se bhare-pUre parivAra meM inakA atyadhika moha rhegaa| ___ ve gaMgA mahAnadI evaM sindhu mahAnadI ke taTa evaM vaitADhya parvata ke Azraya meM, biloM meM rheNge| ve bilavAsI manuSya saMkhyA meM bahattara hoNge| he bhagavan! ve manuSya kaisA AhAra kareMge? he gautama! usa samaya gaMgA mahAnadI tathA siMdhu mahAnadI - ye do nadiyA~ rheNgii| unakA vistAra kevala usa patha jitanA hogA, jisa para ratha cala ske| jala kI gaharAI ratha ke cakra ke cheda jitanI hogii| unameM aneka machaliyA~ tathA kachue rheNge| unameM sajAtIya apkAya ke jIva For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - avasarpiNI kA duHSama-duHSamA Araka 105 *4-12--28-12-24-44-28-08-**-*-14-08-08-28-34-28--4-12-2-44-12-12-28-08-19-04-04-28-04-28-08-28-1828-12-28-12-12-08nahIM hoNge| ve manuSya sUraja ugane ke samaya tathA chipane ke samaya apane biloM se tejI se daur3akara bAhara nikleNge| machaliyoM aura kachuoM ko jamIna para laayeNge| kinAre para lAkara rAta meM zIta dvArA tathA dina meM Atapa dvArA unako rasarahita-zuSka banAyeMge, bhojana meM upayoga kreNge| isa prakAra ikkIsa hajAra varSa paryanta ve apanA nirvAha kreNge| ___ he bhagavan! zIla yA AcAra rahita, vratarahita, guNarahita, maryAdA rahita, pratyAkhyAna, tyAga, pauSadha evaM upavAsa Adi se rahita prAyaH mAMsabhojI, matsyabhojI tathA avaziSTa kSudra-tuccha dhAnya Adi khAne vAle, vasA yA carbI padArthoM kA AhAra karane vAle, ve manuSya apanA AyuSya pUrNa kara kahA~ jAyeMge, kahA~ utpanna hoMge? he gautama! ve prAyaH narakagati evaM tiryaMcagati meM utpanna hoNge| he bhagavan! usa samaya meM vidyamAna zera, bAgha, bher3iye, cIte, rIcha, tarakSa-bAgha kI jAti kA hiMsaka prANI, geMDe, zarabha (aSTApada), gIdar3a, bilAva, kutte, jaMgalI kutte yA sUara, zazaka, cItala, cillalaga-jantu vizeSa, jo prAyaH mAMsa, machalI, avaziSTa tuccha dhAnya Adi tathA vasA, carbI Adi kA AhAra karate haiM, marakara kahA~ janma leMge, kahA~ jAyeMge? he gautama! ve prAyaH narakagati evaM tiryaMcagati meM paidA hoNge| he bhagavan! DhaMka-vizeSa prakAra ke kauve, kaMka-kaThaphor3e, pIlaka-jantu vizeSa, madguka-jala kAka, zikhI-mora, jo prAyaH mAMsAhArI yAvat carbI Adi kA AhAra karate haiM, mara kara kahA~ jAyeMge? he gautama! ve prAyaH narakagati evaM tiryaMcagati meM jAyeMge, utpanna hoNge| vivecana - prastuta sUtra meM avasarpiNI kAla ke chaThe Are kA varNana karate hue bharata kSetra kA AkAra-svarUpa kA kathana kiyA gayA hai| __zaMkA - yahA~ kucha TIkAkAroM ne zatrujaya tathA kucha ne zikharajI, aSTApada Adi parvatoM ko zAzvata batA kara jaina dharma meM jar3a tIrthoM kI siddhi karanI cAhI hai so kyA satya hai? samAdhAna - uparokta mUla pATha meM vaitADhya giri Adi evaM gaMgA siMdhu mahAnadI ke alAvA sAre parvata, paThAra, nadiyoM ko naSTa honA batAyA hai| ataH zatrujaya, zikhara jI, aSTApada Adi parvatoM ko zAzvata kahanA mithyA hai| jaina itihAsa ke prakhara vidvAn panyAsa zrI kalyANa vijaya jI ne apane pustaka 'nibaMdha nicaya' meM bhI isakA prabala pramANoM se khaMDana kiyA hai| For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jambUdvIpa prajJapti sUtra - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - bhAvI utsarpiNI ke duHSama-duHSamA evaM duHSamA Araka (47) tIse NaM samAe ikkavIsAe vAsasahassehiM kAle vIikkaMte AgamissAe ussappiNIe sAvaNabahulapaDivae bAlavakaraNaMsi abhIiNakkhatte coisapaDhamasamae aNaMtehiM vaNNapajjavehiM jAva aNaMtaguNaparivuDIe parivuDhemANe 2 ettha NaM dUsamadUsamA NAmaM samAkAle paDivajjissai samaNAuso! tIse NaM bhaMte! samAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre bhavissai? goyamA! kAle bhavissai hAhAbhUe bhaMbhAbhUe evaM so ceva dUsamadUsamA veDhao Neyavvo, tIse NaM samAe ekkavIsAe vAsasahassehiM kAle vIikkaMte aNaMtehiM vaNNapajavehiM jAva aNaMtaguNaparivuDIe parivuDDemANe 2 ettha NaM dUsamA NAmaM samAkAle paDivajjissai smnnaauso!| bhAvArtha - he AyuSman zramaNa gautama! usa kAla ke - avasarpiNI kAla ke chaThe Araka ke ikkIsa hajAra varSa bIta jAne para Ane vAle utsarpiNI kAla ke, zrAvaNa mAsa, kRSNapakSa pratipadA ke dina, bAlava nAmaka karaNa meM, candra ke sAtha abhijita nakSatra kA yoga hone para, caturdazavidha kAla ke prathama samaya meM duHSama-duHSamA Araka zurU hogaa| usameM anaMtavarNa paryAya ' yAvat anaMta guNa paryAya kramazaH parivRddhita hote jaayeNge| he bhagavan! usa kAla meM bharatakSetra kA AkAra-prakAra kisa taraha kA hogA? he AyuSman zramaNa gautama! usa samaya hAhAkAra evaM cItkAra pUrNa vaisI hI sthiti hogI, jaisI avasarpiNI kAla ke chaThe Araka ke saMdarbha meM varNita huI hai| usa utsarpiNI kAla ke prathama Araka duHSama-duHSamA ke ikkIsa sahasra varSa vyatIta ho jAne para duHSamA nAmaka dUsarA Araka zurU hogaa| usameM ananta varNa paryAya yAvat parivRddhikrama se uttarottara varddhanazIla hoNge| vivecana - caturdazavidha kAla ke antargata - ___ 1. niHzvAsa-ucchvAsa 2. prANa 3. stoka 4. lava 5. muhUrta 6. ahorAtra 7. pakSa 8. mAsa 6. Rtu 10. ayana 11. saMvatsara 12. yuga 13. karaNa 14. nakSatra - ye mAne gae haiN| For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - pAnI, dUdha, ghI aura amRta kI varSA pAnI, dUdha, ghI aura amRta kI varSA 1. (48) NaM 'kANaM teNaM samaeNaM pukkhalasaMvaTTae NAmaM pAubbhavissai bharahappamANaM mitte AyAmeNaM tayaNurUvaM ca NaM vikkhaMbhabAhalleNaM, tae NaM se pukkhalasaMvaTTae mahAmehe khippAmeva pataNataNAissai khippAmeva pataNataNAittA khippAmeva pavijjuyAissai khippAmeva pavijjuyAittA khippAmeva jugamusalamuTThippamANamittAhiM dhArAhiM oghameghaM sattarattaM vAsaM vAsissai, jeNaM bharahassa vAsassa bhUmibhAgaM iMgAlabhUyaM mummurabhUyaM chAriyabhUyaM tattakavellugabhUyaM tattasamajoibhUyaM NivvAvissa / taMsi ca NaM pukkhalasaMvaTTagaMsi mahAmehaMsi sattarattaM NivaiyaMsi samANaMsi ettha NaM khIrame NAmaM mahAmehe pAubbhavissai bharahappamANamette AyAmeNaM tayaNurUvaM ca NaM vikkhaMbhabAhalleNaM, tae NaM se khIramehe NAmaM mahAmehe khippAmeva pataNataNAissai jAva khippAmeva jugamusalamuTThi jAva sattarattaM vAsaM vAsissai, jeNaM bharahavAsassa bhUmIe vaNNaM gaMdhaM rasaM phAsaM ca jaNaissai / taMsi ca NaM khIramehaMsi sattarattaM NivaiyaMsi samANaMsi ettha NaM ghayamehe NAmaM mahAmehe pAubbhavissai, bharahappamANamette AyAmeNaM, tayaNurUvaM ca NaM vikkhaMbhabAhalleNaM, lae NaM se ghayamehe0 mahAmehe khippAmeva pataNataNAissai jAva vAsaM vAsissai, jeNaM bharahassa vAsassa bhUmIe siNehabhAvaM jaNaissa / taMsi ca NaM ghayamehaMsi sattarattaM NivaiyaMsi samANaMsi ettha NaM amayamehe NAmaM mahAmehe pAubbhavissai bharahappamANamittaM AyAmeNaM jAva vAsaM vAsissai, jeNaM bhara vAse rukkhagucchagummalaya- vallitaNa-pavvaga - hariyaga-osahi-pavalaMkuramAie taNavaNassaikAie jaNaissai / taMsi ca NaM amayamehaMsi sattarattaM NivaiyaMsi samANaMsi ettha NaM rasamehe NAmaM mahAmehe pAubbhavissai bharahappamANamitte AyAmeNaM jAva vAsaM vAsissai, jeNaM 107 For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jambUdvIpa prajJapti sUtra **-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*--*-*-*-*-*-*-*-*-*-24-10--2-18--2-10-08-2-8-28-10-28-48--12-12-10- tesiM bahUNaM rukkhagucchagummalayavallitaNa-pavvayagahariyagaosahipavAlaMkuramAINaM tittakaDuyakasAyaaMbilamahure paMcavihe rasavisese jaNaissai, tae NaM bharahe vAse bhavissai parUDharukkhagucchagummalaya-vallitaNapavvayagahariyagaosahie, uvaciyatayapattapavAlapallavaMkurapupphaphalasamuie suhovabhoge yAvi bhvissi| zabdArtha - pataNataNAissai - garajegA, juga - yuga-ratha kA avayava vizeSa-ghor3oM para ratha ko TikAne vAlA avayava vizeSa, kavelluga - kar3AhA, pavvaga - gnnaa| .. ___ bhAvArtha - usa utsarpiNI kAla ke duHSamA nAmaka dUsare Araka ke prathama samaya meM puSkarasaMvartaka saMjJaka mahAmegha prAdurbhUta hogaa| vaha laMbAI-caur3AI tathA vistAra meM bharatakSetra ke pramANa jitanA hogaa| vaha zIghra hI garjana kregaa| usameM se bijaliyA~ camakane lgeNgii| bijaliyoM se yukta vaha megha yuga, mUsala tathA muTThI jaisI moTI-moTI dhArAoM se sAta-dina rAta paryanta sarvatra eka jaisI vRSTi kregaa| yaha bharatakSetra meM aMgAramaya, murmuramaya, kSAramaya evaM tape hue kar3Ahe ke samAna saba ora paritapta evaM dhadhakate hue bhUmibhAga ko zItala kregaa| isa prakAra sAta-dina rAta paryaMta puSkarasaMvartaka mahAmegha ke barasa jAne ke anaMtara kSIramegha nAmaka mahAmegha prAdurbhUta hogaa| vaha laMbAI-caur3AI tathA vistAra meM bharatakSetra jitanA hogaa| vaha vizAla kSIramegha zIghra hI garjana karegA yAvat vidyuta yukta hogA evaM zIghra hI yuga, mUsala evaM muSTi kI jyoM moTI jaladhArAoM ke sAtha barasegA, bharatakSetra kI bhUmi meM zubha varNa, gaMdha, rasa tathA sparza paidA kregaa| usa kSIramegha ke sAta-dina rAta paryanta barasa jAne para ghRtamegha saMjJaka vizAla bAdala prakaTa hogaa| usakI laMbAI-caur3AI aura vistAra bharatakSetra jitanA hogaa| vaha ghRtamegha saMjJaka bar3A bAdala zIghra hI garajegA, yAvat brsegaa| isa prakAra vaha bharatakSetra kI bhUmi meM snigdhatA utpanna kregaa| usa ghRtamegha ke sAta dina-rAta paryanta barasa jAne para amRta megha prAdurbhUta hogaa| vaha laMbAIcaur3AI aura vistAra meM bharatakSetra jitanA hogA yAvat varSA kregaa| isa prakAra bharatakSetra meM vaha vRkSa, guccha, gulma, latA, bela, ghAsa, ganne, harita (dUba), auSadhi, komala patte, aMkura Adi vanaspati kAya jIvoM ko utpanna kregaa| usa amRtamegha dvArA sAta dina rAta paryanta varSA kie jAne ke anaMtara rasamegha nAmaka mahAmegha utpanna hogaa| vaha laMbAI-caur3AI aura vistAra meM bharata kSetra jitanA hogA yAvat rasa kI varSA kregaa| isa prakAra vaha bahuta se vRkSa, guccha, gulma, latA, For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - kramazaH sukhamaya sthitiyA~ owne.106 bela, hariyAlI, auSadhi, komala patte tathA aMkura Adi meM tikta-tIkhA, kaDuya-kaDuA, kaSAyakasailA, amla-khaTTA, madhura-mIThA - ina paMcavidha rasoM kA unameM saMcAra kregaa| - taba bharatakSetra meM vRkSa, guccha, gulma, latA, bela, hariyAlI, auSadhi, patra, aMkura Adi ugeNge| kramazaH chAla, tvacA, patra, koMpala, aMkura, puSpa, phala ke rUpa meM ve paripuSTa hoMge, bhalIbhAMti vikasita hoMge tathA sukhapUrvaka sevana karane yogya hoNge| kramazaH sukhamaya sthitiyA~ (46) tae NaM te maNuyA bharahaM vAsaM parUDharukkhagucchagummalayavallitaNapavvayagahariyagaosahiyaM uvaciyatayapattapavAlapallavaMkurapupphaphalasamuiyaM suhovabhogaM jAyaM 2 cAvi pAsihiMti pAsittA bilehito NiddhAissaMti NiddhAittA haTTatuTThA aNNamaNNaM saddAvissaMti 2 ttA evaM vaissaMti-jAe NaM devANuppiyA! bharahe vAse parUDharukkhagucchaMgummalayavallitaNapavvayagahariyaga jAva suhovabhoge, taM je NaM devANuppiyA! amhaM kei ajappabhii asubhaM kuNimaM AhAraM AhArissai se NaM aNegAhiM chAyAhiM vajaNijjettika? saMThiI ThavessaMti 2 tA bharahe vAse suhaMsuheNaM abhiramamANA 2 vihrissNti| zabdArtha- amhaM - hamameM se, ajjappabhii - adyaprabhRti-Aja se lekara, kaTTa - krke| - bhAvArtha - taba ve biloM meM rahane vAle manuSya bharatakSetra meM vRkSa, guccha, gulma, latA, bela, tRNa, ganne, hariyAlI, auSadhi-ye saba uga rahe haiM tathA chAla, patra, pravAla, pallava, aMkura, puSpa evaM phala samudita tathA sukhapUrvaka upabhoga yogya ho rahe haiM, aisA dekheMge, taba biloM se bAhara aayeNge| harSayukta evaM prasanna hokara paraspara eka-dUsare ko pukAreMge, aisA kaheMge - ___he devAnupriyo! bharatakSetra meM vRkSa, guccha yAvat phala paripuSTa, samudita evaM upayoga yogya ho gae haiN| ataH devAnupriyo! Aja se hama meM se jo koI apavitra, mAMsa Adi kutsita AhAra karegA, usakI chAyA taka varjanIya hogii| aisA kara nizcaya kara ve saMsthiti-suvyavasthA sthApita kareMge tathA bharatakSetra meM sukha evaM ullAsa ke sAtha rheNge| For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra utsarpiNI: avazeSa Araka (50) tIse NaM bhaMte! samAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre bhavissai ? goyamA ! bahusamaramaNijje bhUmibhAge bhavissai jAva kittimehiM ceva akittimehiM ceva / 110 tIse NaM bhaMte! samAe maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre bhavissai ? goyA ! tesaNaM maNuyANaM chavvihe saMghayaNe chavvihe saMThANe bahuIo rayaNIo uTTaM uccatteNaM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAiregaM vAsasyaM AuyaM pAlehiMti 2 ttA appegaiyA NirayagAmI jAva appegaiyA devagAmI, Na sijjhaMhiMti / tIse NaM samAe ekkavIsAe vAsasahassehiM kAle vIikkaMte aNaMtehiM vaNNapajjavehiM jAva parivuddemANe 2 ettha NaM dusamasUsamA NAmaM samAkAle paDivajjissai samaNAuso ! tIse NaM bhaMte! samAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAva paDoyAre bhavissai ? gomA ! bahusamaramaNijje jAva akittimehiM ceva / siNaM bhaMte! maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre bhavissai ? goyamA! tesi NaM maNuyANaM chavvihe saMghayaNe chavvihe saMThANe bahUiM dhaNUI uDDa uccatteNaM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDIAuyaM pAlihiMti 2 tA appegaiyA NirayagAmI jAva aMtaM karehiMti, tIse NaM samAe tao vaMsA samuppajjissaMti, taMjahA - titthayaravaMse cakkavaTTivaMse dasAravaMse, tIse NaM samAe tevIsaM titthayarA ekkArasa cakkavaTTI Nava baladevA Nava vAsudevA samuppajjissaMti, taNaM samAe sAgarovamakoDAkoDIe bAyAlIsAe vAsasahassehiM UNiyAe kAle vIikkaMte anaMtehiM vaNNapajjavehiM jAva aNaMtaguNa parivuDIe parivuDDemANe 2 ettha NaM susamadUsamA NAmaM samAkAle paDivajjissai samaNAuso! sA NaM samA tihA vibhajissa, paDhame tibhAge majjhime tibhAge pacchime tibhAge / For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya vakSaskAra - utsarpiNI : avazeSa Araka 111 tIse NaM bhaMte! samAe paDhame tibhAe bharahassa vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre bhavissai? - goyamA! bahusamaramaNijje jAva bhavissai, maNuyANaM jA ceva osappiNIe pacchime tibhAge vattavvayA sA bhANiyavvA, kulagaravajjA usabhasAmivajjA, aNNe padaMti-tIse NaM samAe paDhame tibhAe ime paNNarasa kulagarA samuppajissaMti, taMjahAsumaI jAva usabhe, sesaM taM ceva, daMDaNIIo paDilomAo NeyavvAo, tIse NaM samAe paDhame tibhAe rAyadhamme jAva dhammacaraNe ya vocchijissai, tIse NaM samAe majjhimapacchimesu tibhAgesu jA paDhamamajjhimesu vattavvayA osappiNIe sA bhANiyavvA, susamA taheva susamAsusamAvi taheva jAva chavvihA maNussA aNusajjissaMti jAva snniccaarii| // bIo vavakhAro smtto|| zabdArtha - vocchijissai - vicchinna ho jAyeMge, aNusajissaMti - anusaraNa kareMge, saNiccArI - tadanusAra calane vaalaa| bhAvArtha - he bhagavan! usa kAla meM-utsarpiNI kAla ke duHSamA saMjJaka dUsare Araka meM bharatakSetra kA AkAra-prakAra kaisA hogA? . he gautama! usa samaya bhUmibhAga atyaMta samatala evaM ramaNIya hogA yAvat vaha kRtrimaakRtrima ratnoM se suzobhita hogaa| ____ he bhagavan! usa samaya mAnavoM kA AkAra yA svarUpa kisa prakAra kA hogA? - he gautama! mAnava chaha prakAra ke saMhanana evaM saMsthAna yukta hoNge| U~cAI meM aneka hAthasAta hAtha ke hoNge| unakA kama se kama AyuSya antarmuhUrta kA tathA adhikatama eka sau se kucha adhika varSa kA hogaa| apane AyuSya kA bhoga kara unameM se katipaya narakagati meM yAvat kucha devagati meM jAyeMge kintu siddhatva prApta nahIM kreNge| __ he AyuSyaman zramaNa gautama! usa Araka ke ikkIsa sahasra varSa vyatIta ho jAne para utsarpiNI kAla kA duHSama-suSamA nAmaka tIsarA Araka zurU hogaa| usameM anaMta varNa paryAya yAvat kramazaH uttarottara parivardhanazIla hoNge| he bhagavan! usa kAla meM bharatakSetra kA svarUpa kaisA hogA? For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! usakA bhUmibhAga atyaMta samatala evaM ramaNIya yAvat svAbhAvika tathA naisargika paMcavarNI maNiyoM se suzobhita hogaa| he bhagavan! una manuSyoM kA AkAra prakAra kisa taraha kA hogA? he gautama! ve manuSya chaha prakAra ke saMhanana evaM saMsthAna yukta hoNge| zArIrika U~cAI aneka dhanuSa parimita hogii| unakA AyuSya antarmuhUrta tathA adhikatama eka pUrva koTi taka hogaa| apane AyuSya ko bhogakara unameM katipaya narakagati yAvat muktigAmI hoMge, samasta duHkhoM kA aMta kreNge| usa kAla meM tIrthaMkara, cakravartIvaMza evaM dazAravaMza-ye tIna vaMza utpanna hoNge| tebIsa tIrthaMkara, gyAraha cakravartI, nau baladeva evaM nau vAsudeva hoNge| he AyuSman zramaNa gautama! usa kAla ke bayAlIsa sahasra varSa kama eka sAgaropama kor3Akor3I kAla bIta jAne para utsarpiNI kAla kA suSama-duHSamA nAmaka cauthA Araka zurU hogaa| usameM anaMta varNa paryAya yAvat anaMtaguNa kramazaH parivarddhanazIla hote jaayeNge| isa kAla kA tIna bhAgoM meM vibhAjana hogA - prathama tRtIya bhAga, madhyama tRtIya bhAga tathA aMtima tRtIya bhaag| he bhagavan! usa kAla ke prathama tRtIya bhAga meM bharatakSetra kA AkAra-prakAra kisa taraha kA hogA? __he gautama! usakA bhUmibhAga atyaMta samatala tathA ramaNIya yAvat kRtrima-akRtrima paMcavarNI maNiyoM se suzobhita hogaa| avasarpiNI kAla ke aMtima tRtIya bhAga meM jisa prakAra ke manuSyoM kA kathana kiyA gayA hai, vaise hI manuSya isameM batalAe gae haiN| kevala itanA aMtara hogA-isameM kulakara nahIM hoMge tathA bhagavAn RSabha nahIM hoNge| ___ isa saMdarbha meM anyatra jaisA pATha AyA hai, usake anusAra usa kAla ke prathama bhAga meM pandraha kulakara hoNge| usameM sumati yAvat RSabha kulakara hoNge| avaziSTa varNana usI prakAra kA hai| daNDanItiyA~ avasarpiNI krama se viparIta krama meM - dhakAra-makAra aura hakAra rUpa hoNgii| usa kAla ke prathama tRtIyAMza bhAga meM rAjadharma yAvat dharmAcaraNa-caritra dharma vicchinna hogaa| usa kAla ke madhyama tathA aMtima tRtIya bhAga ke saMdarbha meM avasarpiNI kAla ke prathama aura madhyama tRtIya bhAga meM jo varNana AyA hai, vaha yahA~ grAhya hai| suSamA evaM suSama-suSamA - ye donoM kAla bhI usI ke sadRza haiM yAvat usI taraha chaha prakAra ke saMhanana-saMsthAna yukta manuSyoM kA varNana bhI yAvat tadanurUpa hai| // dvitIya vakSaskAra smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taDao vakravAro-tRtIya vakSaskAra rAjadhAnI vinItA (51) se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-bharahe vAse bharahe vAse ? goyamA! bharahe NaM vAse veyaDssa pavvayassa dAhiNeNaM coddasuttaraM joyaNasayaM ekkArasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa abAhAe dAhiNalavaNasamuddassa uttareNaM coddasuttaraM joyaNasayaM ekkArasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa abAhAe gaMgAe mahANaIe pacatthimeNaM siMdhUe mahANaIe purathimeNaM dAhiNabharahamajjhillatibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM viNIyA NAmaM rAyahANI paNNattA, pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA duvAlasajoyaNAyAmA NavajoyaNavicchiNNA dhaNavaimaiNimmAyA cAmIyarapAgArA NANAmaNi-paMcavaNNa-kavisIsagaparimaMDiyAbhirAmA alakApurIsaMkAsA pamuiyapakkIliyA paccakkhaM devalogabhUyA riddhitthimiyasamiddhA pamuiyaz2aNajANavayA jAva pddiruuvaa| zabdArtha - dhaNavai - dhanapati-kubera, NimmAyA - nirmita, cAmIyara - cAmIkara-svarNa, pAgAra - prAkArA-parakoTA, kavisIsaga - kapizIrSaka-kaMgUre, pamuiya - pramudita, pakkIliyAprakrIr3ita-AnaMdotsAha saMlagna, paccakkhaM - pratyakSa, thimiya - surakSA, jANavayA - janapada ke anyasthAnavartI log| bhAvArtha - he bhagavan! bharatakSetra ko isa nAma se kisa kAraNa pukArA jAtA hai? he gautama! bharatakSetra meM vidyamAna vaitAbya parvata ke dakSiNa meM 114 yojana tathA lavaNa samudra ke uttara meM 114 - yojana kI dUrI para, gaMgA mahAnadI ke pazcima meM tathA siMdhu mahAnadI ke pUrva meM, dakSiNArdha bharata ke madhyavartI tIsare bhAga ke ThIka bIcoMbIca vinItA (ayodhyA) nAmaka rAjadhAnI hai| For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jambUdvIpa prajJapti sUtra *-*-*-*-*-**-**-**-12-28-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*--*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-08-28-18-18-18-**-**-*--*-** ___ vaha pUrva-pazcima meM lambI evaM uttara-dakSiNa meM caur3I hai| usakI lambAI bAraha yojana tathA caur3AI nau yojana hai| vaMha nagarI aisI hai, mAno apane buddhi kauzala se isakA nirmANa kiyA ho| usake parakoTe sone se bane haiN| unameM vividha prakAra kI paMcaraMgI maNiyoM se bane hue kaMgUre lage haiM, jisase vaha suzobhita ho rahI hai| vaha svarga kI rAjadhAnI alakApurI jaisI pratIta hotI hai| loga vahA~ AnaMdotsAha meM lage rahate haiN| vaha pratyakSa svarga ke sadRza hai| vaha vaibhava, surakSA tathA samRddhi yukta hai| vahA~ ke nAgarika evaM anya sthAnoM se Aye hue loga vahA~ Amoda-pramoda pUrvaka - yAvat vaha pratirUpa-mana meM basa jAne vAlI hai| cakravartI samrATa bharata (52) tattha NaM viNIyAe rAyahANIe bharahe NAmaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI samuppajitthA, mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdara jIva rajaM pasAsemANe vihri| biio gamo rAya- . vaNNagassa imo-tattha asaMkhejakAlavAsaMtareNa uppajae jasaMsI uttame abhIjAe sattavIriyaparakkamaguNe pasatthavaNNasarasArasaMghayaNataNugabuddhidhAraNamehAsaMThANasIlappagaI pahANagAravacchAyAgaIe aNegavayaNappahANe teyaAubalavIriyajutte ajhusiraghaNaNiciyalohasaMkalaNArAyavairausahasaMghayaNadehadhArI jhasa 1 juga 2 bhiMgAra 3 vaddhamANaga 4 bhaddAsaNa 5 saMkha 6 chatta 7 vIyaNi 8 paDAga 6 cakka 10 NaMgala 11 musala 12 raha 13 sotthiya 14 aMkusa 15 caMdAicca 16-17 aggi 18 jUya 19 sAgara 20 iMdajjhaya 21 puhavi 22 pauma 23 kuMjara 24 sIhAsaNa 25 daMDa 26 kumma 27 girivara 28 turagavara 26 varamauDa 30 kuMDala 31 NaMdAvatta 32 dhaNu 33 koMta 34 gAgara 35 bhavaNavimANa 36 - aNegalakkhaNapasatthasuvibhattacittakaracaraNadesabhAe uDDhAmuhalomajAla-sukumAla-NiddhamauAvatta-pasatthalomaviraiyasirivacchacchaNNaviulavacche desakhettasuvibhattadehadhArI taruNaravirassibohiyavarakamalavibuddhagabbhavaNNe hayaposaNakosasaNNibhapasatthapiTuMtaNiruvaleve paumuppala For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - cakravartI samrATa bharata ....... 115 kuMdajAijUhiyavaracaMpagaNAgapupphasAraMgatullagaMdhI chattIsAhiyapasatthapatthivaguNehiM jutte avvocchiNNAyavatte pAgaDaubhayajoNI visuddhaNiyagakulagayaNapuNNacaMde caMde iva somayAe NayaNamaNaNivvuikare akkhobhe sAgaro va thimie dhaNavaivva bhogasamudayasaddavvayAe samare aparAie paramavikkamaguNe amaravaisamANasarisarUve maNuyavaI bharahacakkavaTTI bharahaM bhuMjai pnnnntttthsttuu| __ zabdArtha - cAuraMtacakkavaTTI - cAturaMta cakravartI - pUrva-pazcima tathA dakSiNa, tIna ora samudra tathA uttara meM himavAna taka-yoM cAroM ora vistRta, vizAla rAjya kA adhipati, jasaMsIyazasvI, abhijAe - abhijAta-zreSTha kulotpanna, taNuga - tIkSNa, gArava - gaurava, ajhusirachidrarahita, vIyaNi - vyaMjana-paMkhA, NaMgala - hala, Aicca - sUrya, amaravai - indr| bhAvArtha - vahA~ vinItA rAjadhAnI meM bharata nAmaka cAturaMta cakravartI samrATa utpanna huaa| vaha mahAhimavAn parvata ke sadRza mahattA evaM malaya tathA maMdara parvata ke sadRza viziSTatA lie hue thA yAvat vaha apane rAjya kA samyak prazAsana, paripAlana karatA thaa| - bharata cakravartI ke viSaya meM anya pATha (gama) isa prakAra hai - vahA~ (vinItA rAjadhAnI meM) asaMkhyAta varSa pazcAt bharata nAmaka cakravartI utpanna huaa| vaha kIrtizAlI, uttama, zreSTha, kulIna, sattva, vIrya evaM parAkrama Adi guNoM se vibhUSita, prazasta varNa, svara, sazakta daihika saMhanana, tIkSNa buddhi, dhAraNA, pratibhA, saMsthAna, zIla, uttama prakRti tathA utkRSTa gaurava, kAMti evaM gati yukta, aneka prakAra ke vacana bolane meM niSNAta, teja, AyuSya, bala, vIrya yukta, chidrarahita, saghana, nizcita, loha zRMkhalA kI taraha sabala, vajraRSabha nArAca saMhanana yukta thaa| usake karatala evaM pAdatala para matsya, yuga, jhArI, varddhamAnaka, bhadrAsana, zaMkha, chatra, paMkhA, patAkA, cakra, hala, mUsala, ratha, svastika, aMkusa, caMdra, sUrya, agni, yUpa-yajJa staMbha, samudra, indradhvaja, pRthvI, kamala, hastI, siMhAsana, daMNDa, kachuA, zreSTha parvata, uttama azva, prazasta mukuTa, kuMDala, nandAvarta, dhanuSa, bhAlA, strI paridhAna vizeSa-ghAgharA tathA bhavana-vimAnaye zubha, prazAnta cihna pRthak-pRthak the| . usake vizAla vakSasthala para UrdhvamukhI, komala, mulAyama, mRdu evaM prazasta keza the, jinase sahaja rUpa meM zrIvatsa kA cihna, AkAra aMkita thaa| deza evaM kSetra ke anurUpa usakA zarIra uttama gaThanayukta evaM suMdaratA yukta thaa| bAla sUrya-ugate hue sUrya kI kiraNoM se khile hue uttama kamala ke For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jambUdvIpa prajJapti sUtra madhya bhAga ke varNa jaisA usakA raMga thaa| usakA gudA bhAga ghor3e kI jyoM malatyAga kI taraha purISa se alipta rahatA thaa| usake zarIra se padma utpala, camelI, jUhI, caMpaka, kezara, kastUrI ke samAna uttama gaMdha AtI thii| vaha chattIsa se adhika zreSTha rAjaguNoM se athavA uttama, zubha rAjocitta guNoM se yukta thaa| vaha avicchinna chatra-prabhAva se yukta thaa| usake mAtR-pitR vaMza-ubhayakula uttama the| apane vizuddha kula rUpI gaganaM meM vaha caMdramA ke samAna udyotamaya thaa| vaha saumyatA meM cAMda jaisA thA, A~khoM evaM mana ke lie zAMtidAyaka thaa| vaha samudra ke samAna akSobhya-sthira evaM nizcala thaa| kubera kI taraha bhogopabhoga meM dhana kA evaM dravya kA sadupayoga karatA thaa| yuddha meM sadaiva aparAjita thA, parama parAkramI thaa| indra ke sadRza usakA rUpa thaa| vaha sukhapUrvaka bharatakSetra ke sAmrAjya kA bhoga karatA thA, usake zatru dhvasta ho gae the| cakraratna kA udbhava evaM utsava (53) tae NaM tassa bharahassa raNNo aNNayA kayAi AuhagharasAlAe divve cakkarayaNe samuppajjitthA, tae NaM se Auhagharie bharahassa raNNo AuhagharasAlAe divvaM cakkarayaNaM samuppaNNaM pAsai, pAsittA haTTatuTTacittamANaMdie Nadie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyae jeNAmeva divve cakkarayaNe teNAmeva uvAgacchai 2.ttA tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 ttA karayala0 jAva kaTTa cakkarayaNassa paNAmaM karei 2 ttA AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 ttA jeNAmeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNAmeva bharahe rAyA teNAmeva uvAgacchai 2 tA karayala jAva jaeNaM vijaeNaM vaDAvei 2 ttA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! AuhagharasAlAe divve cakkarayaNe samuppaNNe taM eyaNNaM devANuppiyANaM piyaTTayAe piyaM Niveemo piyaM bhe bhvu| tae NaM se bharahe rAyA tassa Auhaghariyassa aMtie eyamaDhe soccA Nisamma haTTa0 jAva somaNassie viyasiyavarakamalaNayaNavayaNe payaliavarakaDagatuDiakeUramauDa-kuMDalahAravirAyaMtaraiavacche pAlaMbapalaMbamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiaM cavalaM NariMde sIhAsaNAo abbhuDhei 2 ttA pAyapIDhAo paccoruhai 2 ttA For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - cakraratna kA udbhava evaM utsava 117 *4-0-00-00-00-00-00-00-0-0-8-10-19-19-19-19-0-0-0-0-9-10-08-*-*-*-*-*---*-00-00-12-02-08-122-00-00-12-12 pAuAo omuai 2 ttA egasADi uttarAsaMgaM karei 2 ttA aMjalimauliaggahatthe cakkarayaNAbhimuhe sattaTThapayAiM aNugacchai 2 ttA vAmaM jANuM aMcei 2 tA dAhiNaM jANu dharaNitalaMsi NihaTTa karayala0 jAva aMjaliM kaTTa cakkarayaNassa paNAmaM karei 2 ttA tassa Auhaghariyassa ahAmAliyaM mauDavajaM omo dalai dalaittA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalai dalaittA sakArei sammANei sammANeittA paDivisajei, paDivisajjeittA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe snnnnisnnnne||| bhAvArtha - kisI samaya rAjA bharata kI AyudhazAlA-zastrAgAra meM divya cakraratna samutpanna huaa| use dekhakara AyudhazAlA. kA adhikArI bahuta hI parituSTa, AnaMdita, prasanna huaa| atyaMta saumya mAnasika bhAva aura harSAtireka se usakA hRdaya khila utthaa| jahA~ divya cakraratna thA, vahA~ aayaa| cakraratna kI tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kii| hAtha jor3akara, unheM mastaka ke cAroM ora ghumAte hue yAvat cakraratna ko praNAma kiyaa| vaisA kara zastrAgAra se bAhara niklaa| bAharI rAjasabhAgAra meM aayaa| hAtha jor3akara, mastaka ke cAroM ora hAthoM ko ghumAte hue yAvat rAjA ko jaya-vijaya zabdoM dvArA vardhApita kiyaa| isa prakAra bolA - devAnupriya kI - ApazrI kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huA hai| ApakI prasannatA hetu yaha harSotpAdaka saMvAda Apako maiM nivedita karatA huuN| Apake lie yaha zubha ho| rAjA bharata zastrAgAra ke adhikArI se yaha sunakara harSita huA yAvat atyaMta saumanasya aura harSa ke kAraNa usakA hRdaya khila utthaa| usake prazasta, kamala sadRza netra vikasita ho utthe| usake hAthoM meM pahane hue kar3e, truTita-AbharaNa vizeSa, keyUra-bAjUbaMda, mukuTa, kAnoM ke kuNDala hila utthe| atyaMta harSa se hilate hue hAra se usakA vakSasthala bahuta hI suMdara lagane lgaa| __ laMbe laTakate AbhUSaNoM ko dhAraNa kie hue rAjA ekAeka atyaMta tejI se, capalatA se apane siMhAsana se utthaa| pAdapITha para apanA paira rakhA, nIce utraa| nIce utara kara pAdarakSikAe~ utaarii| vastra kA uttarAsaMga kiyaa| hAthoM ko aMjalibaddha karate hue yAvat cakraratna ko praNAma kiyaa| vaisA kara zastrAgAra ke adhikArI ko apane mukuTa ke atirikta samasta AbhUSaNa puraskAra svarUpa de die| jIvana paryanta ke lie bharaNapoSaNopayogI AjIvikA kI vyavasthA baaNdhii| usakA satkAra sammAna kara vahA~ se vidA kiyaa| tadanaMtara rAjA pUrva kI ora mukha kara siMhAsanAsIna huaa| For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jambUdvIpa prajJapti sUtra rAjadhAnI kI susajjA .. (54) tae NaM se bharahe rAyA koDuMbiyapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! viNIyaM rAyahANiM sabbhiMtarabAhiriyaM AsiyasaMmajiyasittasuigaratyaMtaravIhiyaM maMcAimaMcakaliyaM NANAviharAgavasaNaUsiyajhayapaDAgAipaDAgamaMDiyaM lAulloiyamahiyaM gosIsasarasarattacaMdaNakalasaM caMdaNaghaDasukaya. jAva gaMdhudhuyAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUyaM kareha kAraveha, karettA kAravettA ya eyamANattiyaM pnycppinnh| ___tae NaM te koDuMbiyapurisA bharaheNaM raNNA evaM vuttA samANA haTTa0 karayala jAva evaM sAmitti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNaMti 2 ttA bharahassa0 aMtiyAo paDiNikkhamaMti 2 tA viNIyaM rAyahANiM jAva karettA kAravettA ya tamANattiyaM pccppinnNti| zabdArtha - sanbhiMtarabAhiriyaM - bhItara aura bAhara ke bhAgoM ko, Asiya - Asiktachir3akA, rattha - sar3aka, vIhiyaM - glii| bhAvArtha - tadanaMtara rAjA bharata ne kauTuMbika puruSoM-vyavasthA karane vAle adhikAriyoM ko bulAyA aura unase kahA - devAnupriyo! zIghra hI vinItA nagarI ke bhItara aura bAhara ke bhAga kI saphAI kraao| use jala se dhulavA kara sammArjita kara, sugaMdhita jala se saMsikta karAosugaMdhita jala kA usa para chir3akAva kro| maMca-atimaMca-viziSTa U~ce maMca taiyAra kraao| vividha raMgoM se raMgI huI dhvajAoM, patAkAoM se maMca ko suzobhita kro| dharatI para gobara kA lepa karAo, gozIrSa (gorocana) tathA sarasa, lAla caMdana se kalazoM ko carcita kraao| caMdana carcita maMgala ghaToM yAvat sugaMdhita dhue~ ke prAcurya se vahA~ gola-gola dhUma ke challe se banate dikhAI deM, aisA sjaao| kArya ho jAne para mujhe sUcanA do| rAjA bharata dvArA isa prakAra AdiSTa kie jAne para kauTuMbika puruSa atyaMta harSita, prasanna hue, hAtha jor3akara yAvat "svAmI kI jaisI AjJA' yoM vinayapUrvaka ise zirodhArya kiyaa| rAjA For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjadhAnI kI susajjA 116 **-10-08-*--10-0-0-10-19-19-19-19-19-10-08-10-10-10-24-10-19-06-04-10-0-0-11-0-0--0-0-0-0-00-10-19-08--12--- bharata ke yahA~ se prasthAna kiyaa| vinItA rAjadhAnI ko yAvat rAjA ke AdezAnurUpa susajjita karake karavAke rAjA ko sUcita kiyA - unakI AjJAnusAra saba kArya ho gayA hai| (55) tae NaM se bharahe rAyA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai 2 tA majaNagharaM aNupavisai 2 tA samuttajAlAkulAbhirAme vicittamaNirayaNakuTTimatale ramaNijne NhANamaMDavaMsi NANAmaNirayaNabhatticittaMsi pahANapIDhaMsi suhaNisaNNe suhodaehiM gaMdhodaehiM pupphodaehiM suddhodaehi ya puNNe kallANagapavaramajaNavihIe majjie tattha kouyasaehiM bahuvihehiM kallANagapavaramajaNAvasANe pamhalasukumAlagaMdhakAsAiyalUhiyaMge sarasasurahigosIsacaMdaNANulittagatte ahayasumahagghadUsarayaNasusavUDe suimAlAvaNNagavilevaNe AviddhamaNisuvaNNe kappiyahAraddhahAratisariyA pAlaMbapalaMbamANakaDisuttasukayasohe piNaddhagevijagaaMgulijagalaliyagayalaliyakayAbharaNe NANAmaNikaDagatuDiyathaMbhiyabhUe ahiyasassirIe kuMDalaujjoiyANaNe mauDadittasirae hArotthayasukayaraiyavacche pAlaMbapalaMbamANasukayapaDauttarije muddiyApiMgalaMgulIe NANAmaNikaNagavimalamaharihaNiuNoyaviyamisimisiMta-viraiyasusiliTThavisiTThalaTThasaMThiyapasatthaAviddhavIrabalae, kiM bahuNA?, kapparukkhae ceva alaMkiyavibhUsie pariMde sakoraMTa jAva caucAmaravAlavIiyaMge maMgalajayajayasaddakayAloe aNegagaNaNAyagadaMDaNAyaga jAva dUyasaMdhivAlasaddhiM saMparivuDe dhavalamahAmehaNiggae iva jAva sasivva piyadaMsaNe NaravaI dhUvapupphagaMdha-mallahatthagae majaNagharAo paDiNikkhamai 2 tA jeNeva AuhagharasAlA jeNeva cakkarayaNe teNAmeva pahArettha gmnnaae| zabdArtha - pamhala - roMedAra, sukumAla - komala, kAsAiya - kasailI triphalAdi vanauSadhiyoM se raMjita athavA lAla yA gerueM raMga kA vastra, kaDisutta - kaTisUtra, gevija - gale meM, piNaddha - dhAraNa kie, NiuNa - nipuNa, misimisiMta - camakate hue, sasivva - caMdramA ke smaan| For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 120 jambUdvIpa prajJapti sUtra bhAvArtha - tadanaMtara rAjA bharata snAnaghara kI ora AyA, usameM praviSTa huaa| vaha snAnaghara motiyoM kI aneka lar3oM se saje hue jharokhoM ke kAraNa bar3A hI ramaNIya thaa| usakA AMgana taraha-taraha kI maNiyoM evaM ratnoM se jar3A thaa| usameM suMdara snAna maMDapa thaa| snAna maMDapa meM tarahataraha ke citroM ke rUpa meM racita maNiyoM tathA ratnoM se suzobhita snAnapITha thaa| rAjA sukhapUrvaka usa para baitthaa| usane zubha, sugaMdhita, puSpamizrita, zuddhajala dvArA uttama, AnaMdaprada, zreSTha mArjanavidhi se snAna kiyaa| nahAne ke pazcAt rAjA ne maMgalopacAra ke rUpa meM saikar3oM vidhi-vidhAna saMpAdita kie| rauMedAra, mulAyama kASAya vastra se zarIra kA proMchana kiyaa| Ardra, sugaMdhita gorocana tathA caMdana kA apane zarIra para lepa kiyaa| ahata-adUSita (cUhoM Adi dvArA nahIM kutare hue), bahumUlya, uttama vastra samIcIna rUpa meM dhAraNa kie| pavitra mAlA dhAraNa kara kezara Adi kA lepa kiyaa| maNiyoM se jar3e hue sone ke gahane dhAraNa kie| aThAraha lar3iyoM ke hAra, nau lar3oM ke arddhahAra tathA tIna lar3oM ke hAra evaM laMbe laTakate kaTi sUtra se bhalIbhAMti zobhita kiyaa| ___gale meM AbhUSaNa pahane, aMguliyoM meM aMgUThiyA~ dhAraNa kii| isa prakAra apane manojJa aMgoM . ko manohara AbhUSaNoM se alaMkRta kiyaa| bhinna-bhinna prakAra kI maNiyoM se maDhe hue kaMkaNa pahane bhujabaMda baaNdhe| yoM rAjA kI zobhA aura adhika vRddhiMgata huii| kuNDaloM se rAjA kA mukha udyotamaya thaa| mukuTa se mastaka dIpyamAna thaa| hAroM se AvRta usakA vakSasthala suMdara pratIta ho rahA thaa| rAjA ne eka laMbe laTakate hue vastra ko uttarIya ke rUpa meM dhAraNa kiyaa| svarNa kI aMgUThiyA~ dhAraNa karane ke kAraNa rAjA kI aMguliyA~ pItavarNa kI sI pratIta ho rahI thiiN| suyogya kArIgaroM dvArA aneka prakAra kI maNiyoM, svarNa evaM ratnoM ke mela se sunirmita, mahApuruSoM dvArA dhAraNa kie jAne yogya, viziSTa, prazasta, uttama saMracanA yukta vijayapaTTa-kamarabaMda yA vijayakaMkaNa dhAraNa kiyaa| adhika kyA kahA jAya? isa prakAra alaMkAroM se suzobhita, viziSTa vezabhUSA se sajjita rAjA kalpavRkSa jaisA pratIta hotA thaa| apane Upara tAne gae koraMTa puSpoM kI mAlAoM se yukta chatra yAvat apane donoM ora DulAe jAte cAra caMvara dekhate hI logoM dvArA kie jAte jaya sUcaka zabdoM ke sAtha rAjA aneka gaNanAyakoM, daMDanAyakoM ke sAtha yAvat dUtoM, saMdhipAloM se ghirA huA, ujjvala, vizAla megha se nikalate caMdra ke samAna priyadarzana-dekhane meM prItikara yAvat rAjA dhUpa, puSpa, mAlA tathA sugaMdhita dravyoM ko hAtha meM lie hue snAnAgAra se bAhara nikalA aura jahA~ zastrAgAra aura cakraratna thA, vahA~ aayaa| For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjadhAnI kI susajjA 121 (56) tae NaM tassa bharahassa raNNo bahave Isarapabhiio appegaiyA paumahatthagayA appegaiyA uppalahatthagayA0jAva appegaiyA sayasahassapattahatthagayA bharahaM rAyANaM piTThao piTThao annugcchti| tae NaM tassa bharahassa raNNo bahUIo gAhA - khujA cilAi vAmaNivaDabhIo babbarI busiyaao| joNiyapalhaviyAo iisinniy-thaaruginniyaao||1|| lAsiya-lausiya-damilI siMhali taha ArabI puliMdI y| / pakkaNi bahali muruMDI sabarIo pArasIo y||2|| .. appegaiyA caMdaNakalasa-hatthagayAo caMgerIpupphapaDalahatthagayAo bhiMgAraAdaMsathAlapAisupaiTTaga-vAya-karagarayaNakaraMDapupphacaMgerI-mallavaNNacuNNagaMdhahatthagayAo vatthaAbharaNalomahatthaya-caMgerIpupphapaDalahatthagayAo jAva lomahatthagayAo appegaiyAo sIhAsaNa-hatthagayAo chattacAmara hatthagayAo tellasamugNayahatthagayAo telle koTThasamugge patte coe ya tagaramelA y| . hariAle hiMgulae maNosilA saasvsmugge||1|| appegaiyAo tAliaMTahatthagayAo appegaiyAo dhUvakaDucchuahatthagayAo bharahaM rAyANaM piTTao piTTao annugcchti| tae NaM se bharahe rAyA savviDDIe savvajuIe savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvAyareNaM savvavibhUsAe savvavibhUIe savvavattha-puppha-gaMdhamallAlaMkAra-vibhUsAe savvatuDiyasahasaNNiNAeNaM mahayA iDDIe jAva mahayA varatuDiyajamagasamagappavAieNaM saMkhapaNavapaDaha-bherijhallari-kharamuhi-muraya-muiMga-duMduhiNigghosaNAieNaM jeNeva AuhagharasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA Aloe cakkarayaNassa paNAmaM karei, karittA jeNeva cakkarayaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA lomahatthayaM parAmusai, parAmusittA cakkarayaNaM pamajai, pamajittA divvAe udagadhArAe anbhukkhei, For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jambUdvIpa prajJapti sUtra abbhukkhittA saraseNaM. gosIsacaMdaNeNaM aNuliMpai 2 tA aggehiM varehiM gaMdhehiM mallehi ya acciNNai pupphAruhaNaM mallagaMdhavaNNacuNNa-vatthAruhaNaM AbharaNAruhaNaM karei 2 tA acchehi saNNehiM seehiM rayayAmaehiM accharasAtaMDulehiM cakkarayaNassa purao aTTha'TThamaMgalae Alihai, taMjahA - sotthiya sirivaccha NaMdiAvatta, vaddhamANaga, bhaddAsaNa, maccha, kalasa, dappaNa aTTha maMgalae AlihittA kAUNaM karei uvayAraMti, kiM te? pADala-malliya-caMpaga-asoga-puNNAga-cUa-maMjariNavamAlia-bakula-tilaga-kaNavIra-kuMda-kojjaya-koraMTaya-pattadamaNaya-varasurahi-sugaMdha-gaMdhiyassa kayaggahagahia-karayalapabbhaTTa-vippamukkassa dasaddhavaNNassa kusumaNigarassa tattha cittaM jANussehappamANamittaM ohiNigaraM karettA caMdappabhavahara veruliyavimaladaMDaM kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdurukka-turukka-dhUvagaMdhuttamANuviddhaM ca dhUmavarTi viNimmuaMtaM veruliamayaM kaDucchuaM paggahettu payae / dhUvaM dahai 2 tA sataTThapayAI paccosakkai 2 tA vAmaM jANuM aMcei jAva paNAmaM karei 2 tA AuhagharasAlAo paDiNikkhamai paDiNikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai uvAgacchittA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe saNNisIyai 2 tA aTThArasa seNippaseNIo. saddAvei, saddAvettA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! ussukkaM ukkaraM ukkiTuM adijaM amijaM abhaDappavesaM adaMDakodaMDimaM adharimaM gaNiyAvaraNADaijakaliyaM aNegatAlAyarANucariyaM aNu yamuiMgaM amilAyamalladAmaM pamuiyapakkIliya-sapurajaNajANavayaM vijayavejaiyaM cakkarayaNassa aTThAhiyaM mahAmahimaM karei, karettA mameyamANattiyaM khippAmeva pccppinnh| tae NaM tAo aTThArasa seNippaseNIo bharaheNaM raNNA evaM vuttAo samANIo haTThAo jAva viNaeNaM vayaNaM paDisuNeti 2 tA bharahassa raNo aMtiyAo paDiNikkhameMti 2 ttA ussukkaM ukkaraM jAva kareMti ya kAraveMti ya karettA kAravettA jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA tamANattiyaM pccppinnNti| For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjadhAnI kI susajjA 123 zabdArtha - caMgerI - DaliyA, AdaMsa - Adarza-darpaNa, supaiTThaga - supratiSThaka-dhUpadAna, vAyakaraga - karave, samuggaya - samudgamaka-pAtra, abbhukavei - prakSAlita, Alihai - Alekhana, kAUNaM - kRtya, pADala - gulAba, ohiNigaraM - bar3A Dhera, paggahettu - pragrahituM-grahaNa karane kA, payate - prayatate-prayAsa karatA hai, aNuddha - anavarata, amilAya - amlaan-taaje| bhAvArtha - rAjA bharata ke pIche aneka aizvaryazAlI viziSTa puruSa cala rahe the| una anugAmI puruSoM meM se kinhIM ke hAthoM meM padma tathA kinhIM ke hAthoM meM utpala yAvat kaIyoM ke hAthoM meM zatapatra, sahasrapatra kamala the| rAjA bharata kI bahuta sI dAsiyA~ bhI pIche-pIche cala rahI thIM - gAthA - jhukI huI kamara vAlI, unameM se aneka kubar3I, cilAta-kirAta dezotpanna, baunI tathA aneka barbara, bakusa, yUnAna, pahlava, isita, thArukinika, hrAsaka, lakusa, dravir3a, siMhala, araba, puliMda, pakkaNa, bahala, muruDa, zabara tathA pArasa dezotpanna thiiN|| 1,2 // ____ unameM se kaI, apane hAthoM meM caMdana carcita maMgala kalaza, phUloM kI choTI DaliyA, jhArI, darpaNa, thAla, choTI-choTI thAlI-taztarI, supratiSThaka, karave, ratnamaMjUSA, mAlA, varNa, gaMdha, cUrNa, vastra, alaMkAra, mayUra kI pAMkhoM se nirmita phUloM ke guladastoM se paripUrNa TokarI yAvat mayUra picchikA hAtha meM lie hue thiiN| kucheka siMhAsana, chatra, ca~vara, tiloM se bhare hue pAtra hAtha meM lie thiiN| gAthA - inake atirikta katipaya dAsiyA~ tela, koSTha-sugaMdhita dravya, patte, coca-TapakATapakA kara nikAlA huA sugaMdhita dravya vizeSa, tagara, haritAla, hiMgalu, mainasila-auSadhi vizeSa tathA sarasoM se bhare hue pAtra vizeSa apane hAthoM meM lie hue thiiN||1|| ___ katipaya dAsiyA~ tAr3apatra ke paMkhe, kucheka dhUpa ke kur3ache hAtha meM lie rAjA ke pIche-pIche cala rahI thiiN| isa prakAra vaha rAjA bharata samasta prakAra kI Rddhi, dyuti, zakti, samudaya, Adara, zobhA, vaibhava, vastra puSpa, gaMdha, mAlA, alaMkAra-unakI zobhA se samAyukta, kalAtmaka rUpa meM eka sAtha bajAe gae vAdyoM ke sAtha atyaMta Rddhi yAvat zaMkha, praNava, paTaha-Dhola, bherI, jhallarijhAlara, kharamukhI (vINA), murja-Dholaka, mRdaMga, duMdubhi-nagAr3e ke mahAn udghoSa ke sAtha zastrAgAra | meM aayaa| vahA~ cakraratna ko dekhate hI praNAma kiyaa| cakraratna ke samIpa aayaa| mayUra picchikA dvArA cakraratna kA pramArjana kiyaa| use pavitra jala dhArA se prakSAlita kiyaa| sarasa gorocana evaM For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jambUdvIpa prajJapti sUtra caMdana kA usa para lepa kiyaa| uttama, zreSTha, sugaMdhita dravyoM tathA mAlAoM se usakI arcanA kii| puSpa samarpita kie| mAlA, sugaMdhita dravya, varNaka, sugaMdhita cUrNa tathA vastra AbhUSaNa cddhaae| phira cakraratna ke sAmane usane svaccha, snigdha, zveta, ratnamaya, atruTita cAvaloM se svastika, zrIvatsa, naMdAvartta, varddhamAnaka, bhadrAsana, matsya, kalaza, darpaNa-ina ATha-ATha mAMgalika cihnoM kA Alekhana kiyaa| Alekhana kara karaNIya arthopacAra kie| gulAba, mallikA, caMpaka, azoka, punnAga, Amra-maMjarI, navamallikA, bakula, tilaka, kanera, kuMda, kubjaka, koraMTaka, patra, damanakaina surabhimaya kusumoM ko rAjA ne hAtha meM liyA tathA cakraratna ke Age hAthoM se cddhaae| ve itane adhika the ki una paMcaraMge puSpoM kA cakraratna ke sAmane ghuTanoM taka U~cA Dhera laga gyaa| tatpazcAt rAjA ne dhUpadAna hAtha meM liyA, jo caMdrakAMta, hIraka, nIlama ratna nirmita ujjvala daMDa se yukta, taraha-taraha ke citrAMkanoM se saMyojita, svarNa, maNi tathA ratnayukta, kAle agara, uttama kuMdarukka, lobAna evaM dIpaka kI vartikA ke sadRza dhue~ kI dhArA chor3ate hue, vaiDUryamaNi nirmita kur3ache ko hAtha meM liyA, dhUpa jlaayaa| phira sAta-ATha kadama pIche httaa| bAe~ ghuTane ko U~cA kiyA yAvat cakraratna ko praNAma kiyaa| praNAma kara zastrAgAra se niklaa| bAharI sabhAbhavana meM siMhAsana ke samIpa aayaa| pUrvAbhimukha hokara vidhivat AsIna huaa| aThAraha zreNI-prazreNI-vibhinna jAtiupajAti ke logoM ko AhUta kara, isa prakAra kahA - devAnupriyo! cakraratna ke utpanna hone ke upalakSa meM tuma sabhI mahAn vijaya kA dyotaka ATha dinoM kA vizAla utsava-samAroha Ayojita kro| ina dinoM rAjya meM kharIda-pharokhta se saMbaMdhita zulka, saMpatti Adi para diyA jAne vAlA rAjya kara nahIM liyA jaaegaa| kisI ko kisI se kucha lenA ho to takAjA na kiyA jaay| AdAna-pradAna, mApa-taula kA lena-dena baMda rhe| rAjya ke karmakara, adhikArI kisI ke ghara meM praveza na kreN| daNDa-yathAparAdha rAjagrAhya dravya-jurmAnA, kudaMDa-bar3e aparAdha ke lie daNDa rUpa meM liyA jAne vAlA bar3A jurmAnA, alpa rUpa meM liyA jAya, RNa yA giravI ke saMbaMdha meM koI vivAda na ho, RNI kA RNa rAja-koSa se cukA diyA jAya, svara vAdya, tAla vAdya se anusRta nRtya Ayojita kie jAe~, anavarata mRdaMgoM ke ninAda se mahotsava ko gUMjA diyA jAya, nagara sajjA hetu prayukta mAlAe~ kumhalAI huI na hoN| nagaravAsI, janapadavAsI pramudita ho AnaMdotsava manAe~ (maiM aisI ghoSaNA karatA huuN)| mere AdezAnusAra saMpAdita kara lie jAne para mujhe avagata karAyA jaae| rAjA bharata dvArA isa prakAra AdiSTa hokara aThAraha zreNI-prazreNI ke loga harSita hue yAvat For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - bharata kA mAgadha tIrtha kI dizA meM prasthAna 125 vinayapUrvaka unhoMne rAjA ke vacana ko aMgIkAra kiyaa| aisA kara unhoMne rAjA ke yahA~ se prasthAna kiyaa| rAjA kI AjJAnurUpa yathAnirdiSTa sabhI kAryoM ke sAtha yAvat ATha dinoM kA mahotsava Ayojita karane kI vyavasthA kI, krvaaii| vaisA kara rAjA bharata ke pAsa Ae aura unheM AjJAnusAra vyavasthA kie jAne kI sUcanA dii| bharata kA mAgadha tIrtha kI dizA meM prasthAna (56) tae NaM se divve cakkarayaNe aTTAhiAe mahAmahimAe NivvattAe samANIe AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 tA aMtalikkhapaDivaNNe, jakkhasahassasaMparivuDe, divvatuDia sahasaNNiNAeNaM ApUrete ceva aMbaratalaM viNIAe rAyahANIe majjhamajheNaM Niggacchai 2 ttA gaMgAe mahAMNaIe dAhiNilleNaM kUleNaM purasthimaM disiM mAgahatitthAbhimuhe payAe yAvi hotthaa| ..tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM gaMgAe mahANaIe dAhiNilleNaM kUleNaM puratthimaM disiM mAgahatitthAbhimuhaM payAyaM pAsai pAsittA hatuTTha jAva hiyae koDuMbiyapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappeha, hayagayarahapavarajohakaliyaM cAuraMgiNiM seNNaM saNNAheha, eyamANattiyaM paccappiNaha, tae NaM te koDuMbiya jAva paccappiNaMti, tae NaM se bharahe rAyA jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA majjaNagharaM aNupavisai 2 tA samuttajAlAkulAbhirAme taheva jAva dhavalamahAmehaNiggae iva jAva sasivva piyadaMsaNe NaravaI majaNagharAo paDiNikkhamaI 2 tA hayagayaraha-pavaravAhaNabhaDacaDagarapahagara-saMkulAe seNAe pahiyakittI jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva Abhisekke hatthirayaNe teNeva uvAgacchai 2 tA aMjaNagirikUDasaNNibhaM gayavaI NaravaI duruuddhe| tae NaM se bharahAhive NariMde hArotthayasukayaraiyavacche kuMDalaujjoiyANaNe For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 **-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-0-0-0--02-0-0-0-08-2-19-12-02-00-00-00-00-00-00-00-00-00-12 jambUdvIpa prajJapti sUtra mauDa dittasirae NarasIhe NaravaI pariMde Naravasahe maruyarAyavasabha-kappe abbhahiyarAyateyalacchIe dippamANe pasatthamaMgalasaehiM saMthuvvamANe jaya 2 saddakayAloe hatthikhaMdhavaragae sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijamANeNaM seyavaracAmarAhiM udhuvvamANIhiM 2 jakkhasahassasaMparibuDe vesamaNe ceva dhaNavaI amaravaisaNNibhAe iDDIe pahiyakittI gaMgAe mahANaIe dAhiNilleNaM kUleNaM gAmAgaraNagara-kheDakabbaDa-maDaMba-doNamuha-paTTaNAsama-saMbAha-sahassamaMDiyaM thimiyameiNIyaM vasuhaM abhijiNamANe 2 aggAiM varAI rayaNAI paDicchamANe 2 taM divvaM cakkarayaNaM aNugacchamANe 2 joyaNaMtariyAhiM vasahIhiM vasamANe 2 jeNeva mAgahatitthe teNeva uvAgacchai 2 tA mAgahatitthassa adUrasAmaMte duvAlasajoyaNAyAma NavajoyaNavicchiNNaM varaNagarasaricchaM vijayakhaMdhAvAraNivesaM karei 2 tA vaDDairayaNaM saddAvei saddAvaittA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! mamaM AvAsaM posahasAlaM ca karehi karettA mameyamANattiyaM pccppinnaahi| ____tae NaM se vaDairayaNe bharaheNaM raNNA evaM vutte samANe haTTatuTThacittamANaMdie pIimaNe jAva aMjaliM kaTTa evaM sAmI tahatti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNer3a 2 ttA bharahassa raNNo AvasahaM posahasAlaM ca karei 2 ttA eyamANattiyaM khippAmeva pccppinni| tae NaM se bharahe rAyA AbhisekkAo hatthirayaNAo paccoruhai 2 tA jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA posahasAlaM aNupavisai 2 ttA posahasAlaM pamajai 2 ttA dabbhasaMthAragaM saMtharai 2 tA dabbhasaMthAragaM durUhai 2 ttA mAgahatitthakumArassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai 2 ttA posahasAlAe posahie baMbhayArI ummukkamaNisuvaNNe vavagayamAlAvaNNagavilevaNe Nikkhittasatthamusale dabbhasaMthArovagae ege abIe aTThamabhattaM paDijAgaramANe 2 vihri| ___tae NaM se bharahe rAyA aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDiNikkhamai 2 ttA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai 2 ttA For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - bharata kA mAgadha tIrtha kI dizA meM prasthAna 127 **-02-04-04-08-10--10--08-2-9-18--19-08-28-04-28-08-2-8-02-10-00-00-00-00-100-10-48-49-9-10-02-28-02-12-12-16-- koDuMbiyapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppiyA! hayagayarahapavarajohakaliyaM cAuraMgiNiM seNaM saNNAheha cAugghaMTaM AsarahaM paDikappehattikaTu majaNagharaM aNupavisai 2 ttA samutta taheva jAva dhavalamahAmeha Niggae jAva majaNagharAo paDiNikkhamai 2 ttA hayagayaraha-pavaravAhaNa jAva seNAe pahiyakittI jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2 ttA cAugghaMTaM AsarahaM duruuddhe| zabdArtha - paDikappeha - susajjita karo, pahiyakittI - prathita-kIrti-prasRta yazasvI, vaDai - vardhakI zilpakAra, abIe - advitiiy-akelaa| ___ bhAvArtha - ATha dinoM kA mahotsava jaba parisaMpanna ho gayA taba vaha divya cakraratna zastrAgAra se bAhara niklaa| AkAza meM AdhA sthita huaa| vaha eka hajAra yakSoM se ghirA thaa| divya vAdyadhvani aura garjana se AkAza parivyApta thaa| vinItA rAjadhAnI ke bIca se hotA huA nikalA, gaMgA mahAnadI ke dakSiNI taTa se hotA huA, pUrva dizA meM mAgadha tIrtha kI ora prasthAna kiyaa| rAjA bharata ne usa cakraratna ko gaMgA mahAnadI ke dakSiNI kinAre se hote hue pUrva dizA meM mAgadha tIrtha kI ora agrasara hote hue dekhA to vaha bahuta harSa evaM paritoSayukta huA yAvat usane apane kArya vyavasthApakoM ko bulAyA aura unako Adeza diyA - devAnupriyo! AbhiSekya - abhiSeka yogya pradhAna hastiratna ko zIghra susajjita kro| azva, gaja, ratha tathA uttama padAti yoddhAoM se sajjita cAturaMgiNI senA ko taiyAra kro| mere AjJAnurUpa kArya saMpAdita kara vApasa sUcita kro| kauTumbika puruSoM ne yAvat vaisA kara avagata kraayaa| . tadanaMtara rAjA bharata snAnAgAra meM praviSTa huaa| vaha snAnagRha motiyoM kI lar3oM se yukta gavAkSa se suzobhita thA yAvat snAna saMpanna kara dhavala yAvat vizAla megha se nikalate candra kI jyoM bAhara niklaa| snAnAgAra se nikala kara azva, gaja, ratha, anyAnya zreSTha vAhana evaM yoddhAoM ke samUha se yukta, senA se suzobhita rAjA bAhya sabhA bhavana meM aayaa| vahA~ pradhAna hastiratna ke pAsa pahu~cA tathA aMjanagiri kI coTI ke samAna vizAla gajarAja para savAra huaa| . bharatakSetra ke adhinAyaka narapati bharata kA vakSasthala hAroM se vibhUSita tathA prItikara pratIta hotA thaa| usakA mukha kuNDaloM se udyotita thaa| mukuTa se usakA mastaka dIptimAna thaa| nRsiMhamanuSyoM meM siMha ke tulya, narapati-manuSyoM kA svAmI, manuSyoM kA indra-parama aizvaryazAlI, manuSyoM For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jambUdvIpa prajJapti sUtra meM vRSabha ke tulya-svIkRta dAyitva bhAra kA nirvAhaka, marudrAja vRSabhakalpa - vyaMtara Adi devoM ke madhya vRSabhakalpa-pramukha sauMdharmendra ke sadRza, rAjocita tejasvitAmayI lakSmI se atyaMta jyotirmaya, maMgalapAThakoM yA vaMdijanoM dvArA kie gae prazasta saMstavana se yukta, dekhate hI logoM dvArA uccArita jayanAda ke zabdoM se suzobhita, hAthI para savAra, koraMTa puSpoM ke chatra se yukta DulAe jAte caivaroM se sajjita, jayaghoSa karate sahasroM yakSoM se ghire hue yakSAdhipati kubera ke sadRza rAjA bharata dikhalAI detA thaa| devarAja indra ke sadRza vaha samRddhizAlI thaa| sarvatra usakI kIrti vizruta thii| rAjA bharata gaMgA mahAnadI ke dakSiNI kinAre se hotA huA hajAroM gA~va, Akara, nagara, kheTa, karvaTa, maDaMba, droNamukha, paTTana, Azrama tathA saMbAdha - ina vividha sthAnoM se suzobhita, prajAnanayukta pRthvI ko-zAsakoM ko jItatA huA, uttama, zreSTha ratnoM ko upahAra ke rUpa meM svIkAra karatA huA, divya cakraratna kA anusaraNa karatA huA, eka-eka yojana ke aMtara para apanA par3Ava DAlatA huA, mAgadha tIrtha para phuNcaa| mAgadha tIrtha se na adhika dUra, naM adhika samIpa, bAraha yojana lambI, nau yojana caur3I, uttama nagara ke sadRza apanI vijaya chAvanI ddaalii| phira rAjA ne vardhakIratna-cakravartI ke caturdaza ratnoM-viziSTatama sAdhanoM meM se eka atizreSTha sUtradhAra yA zilpakAra ko bulaayaa| use Adeza diyA - devAnupriya! zIghra hI mere AvAsa sthAna evaM pauSadhazAlA kI saMracanA kro| aisA hone para mujhe punaH sUcita kro| rAjA dvArA yoM AdiSTa kie jAne para vaha zilpakAra harSa tathA paritoSayukta huA, mana ke AnaMdita hote hue yAvat hAtha jor3a kara bolA - svAmI! jo AjJA - kahakara rAjA kA Adeza aMgIkAra kiyaa| usane rAjA ke lie zIghra hI AvAsa sthAna evaM pauSadhazAlA kI racanA kii| vaisA kara zIghra hI rAjA ko AjJAnurUpa kArya ho jAne kI sUcanA dii| rAjA bharata AbhiSekya hastiratna se nIce utara kara jahA~ pauSadhazAlA thI, vahA~ aayaa| usameM praviSTa hokara usakA pramArjana kiyA, DAbha kA bichaunA lagAyA tathA usa para sthita huaa| usane mAgadhatIrtha kumAradeva ko uddiSTa kara tIna dinoM ke upavAsa kA tapa aMgIkAra kiyaa| vaisA kara pauSadhazAlA meM pauSadha svIkAra kiyaa| brahmacarya svIkAra karate hue svarNa evaM ratna nirmita AbhUSaNa utAre tathA mAlA, varNaka, vilepa Adi dUra kie| zastra, mUsala, daMDa, gadA Adi hathiyAra eka tarapha kie| yoM sarvathA ekAkI, tele kI tapasyA meM nirata hotA huA tatpara rhaa| tele kI tapasyA ke parisaMpanna ho jAne para rAjA bharata pauSadhazAlA se bAhara aayaa| bAhya sabhA bhavana meM Akara apane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unheM isa prakAra Adeza diyA - For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - bharata kA mAgadha tIrtha kI dizA meM prasthAna 126 devAnupriyo! azva, gaja, ratha evaM zreSTha yoddhAoM se vibhUSita caturaMgiNI senA ko zIghra hI taiyAra kro| cAroM ora ghaMTAoM se ninAdita cAturghaNTa azva ratha ko taiyAra kro| yoM kahakara rAjA snAnagRha meM praviSTa huA yAvat vizAla megha se nikalate hue candra ke sadRza dekhane meM saumya rAjA snAnagRha se bAhara niklaa| bAhara nikalakara azva, ratha, gaja, anyAnya, uttama vAhana yAvat senA se suzobhita (parikIrtita) vaha rAjA bAharI sabhA bhavana meM aayaa| jahA~ cAturghaNTa azvaratha thA, vahA~ AyA, usa para ArUDha huaa| . (58) tae NaM se bharahe rAyA cAugghaMTaM AsarahaM durUDhe samANe hayagayarahapavarajohakaliyAe saddhiM saMparivuDe mahayAbhaDacaDagarapahagaravaMdaparikkhitte cakkarayaNadesiyamagge aNegarAyavarasahassANuyAyamagge mahayA ukkiTTha-sIhaNAyabolakalakala-raveNaM pakkhubhiyamahAsamuddaravabhUyaM piva karemANe puratthimadisAbhimuhe mAgahatittheNaM lavaNasamudaM ogAhai jAva se rahavarassa kupparA ullaa| tae NaM se bharahe rAyA turage NigiNhai 2 ttA rahaM Thavei 2 tA dhaNuM parAmusai, tae NaM taM airuggayabAlacaMda-iMdadhaNusaMkAsaM varamahisadariyadappiyadaDhaghaNasiMgaraiyasAraM uragabarapavaragavalapavara-parahuyabhamarakulaNIliNiddhadhaMtadhoyapaDheM NiuNoviya-misimisiMta-maNirayaNa-ghaMTiyAjAlaparikkhittaM taDitaruNakiraNatavaNiz2abaddhaciMdhaM dadaramalayagirisiharakesaracAmaravAladdhacaMdaciMdhaM kAlahariyarattapIyasukkillabahuNhAruNisaMpiNaddhajIvaM jIviyaMtakaraNaM calajIvaM dhaNuM gahiUNa se NaravaI usuM ca varavairakoDiyaM vairasAratoMDaM kaMcaNamaNikaNagarayaNadhoiTThasukayapuMkhaM aNegamaNirayaNaviviha-suviraiyaNAmaciMdhaM vaisAhaM ThAiUNa ThANaM AyayakaNNAyayaM ca kAUNa usumudAraM imAI vayaNAI tattha bhANia se NaravaI gAhAo- haMdi suNaMtu bhavaMto bAhirao khalu sarassa je devaa| NAgAsurA suvaNNA tesiM khu Namo pnnivyaami||1|| For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 *4--0-0-4-10-24-9-10-12-20-00-00-00-00-00-00--00-00-00-00-00-19-19-19-09-19-10-*-*-08--10-19-10-9-19-08-18 jambUdvIpa prajJapti sUtra haMdi suNaMtu bhavaMto abhiMtarao sarassa je devaa| NAgAsurA suvaNNA savve me te visyvaasii|| 2 // itika? usuM NisiraittiparigaraNigariyamajjho vaauddhRy-sobhmaannkosejo| citteNa sobhae dhaNuvareNa iMdovva pcckkhN|| 3 // taM caMcalAyamANaM paMcami caMdovamaM mhaacaavN| chajjai vAme hatthe NaravaiNo taMmi vijyNmi|| 4 // tae NaM se sare bharaheNaM raNNA NisaTTe samANe khippAmeva duvAlasa joyaNAI gaMtA mAgahatitthAhivaissa devassa bhavaNaMsi Nivaie, tae NaM se mAgahatitthAhivaI deve bhavaNaMsi saraM NivaiyaM pAsai 2 tA Asurutte ruTTe caMDikkie kuvie misimisemANe tivaliyaM bhiuDiM NiDAle sAharai 2 tA evaM vayAsI - kesa NaM bho! esa apatthiyapatthae duraMtapaMtalakkhaNe hINapuNNacAuddase hirisiriparivajjie je NaM mama imAe eyANurUvAe divvAe deviDDIe divvAe devajuIe divveNaM devANubhAveNaM laddhAe pattAe abhisamaNNAgayAe uppiM appussue bhavaNaMsi saraM Nisiraittika? sIhAsaNAo abbhuDhei 2 tA jeNeva se NAmAhayaMke sare teNeva uvAgacchai 2 tA taM NAmAhayaMkaM saraM geNhai NAmaMkaM aNuppavAei NAmaMkaM aNuppavAemANassa ime eyArUve ajjhathie ciMtie patthie maNogae saMkappe samuppajjitthA - uppaNNe khalu bho! jaMbuddIve dIve bharahe vAse bharahe NAmaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI taM jIyameyaM tIyapaccuppaNNamaNAgayANaM mAgahatitthakumArANaM devANaM rAINamuvatthANiyaM karettae, taM gacchAmi NaM ahaMpi bharahassa raNo uvatthANiyaM pharemi ttikadR evaM saMpehei, saMpehettA hAraM mauDaM kuMDalANi ya kaDagANi ya tuDiyANi ya vatthANi ya AbharaNANi ya saraM ca NAmAhayaMkaM mAgahatitthodagaM ca geNhai giNhittA tAe ukkiTThAe turiyAe cavalAe caMDAe jayaNAe sIhAe sigghAe udhuyAe divvAe devagaIe vIIvayamANe 2 jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai, For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - bharata kA mAgadha tIrtha kI dizA meM prasthAna 131 uvAgacchittA aMtalikkhapaDivaNNe sakhikhiNiyAI paMcavaNNAI vatthAI pavaraparihie karayalapariggahiyaM dasaNahaM sira jAva aMjaliM kaha bharahaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 ttA evaM vayAsI - abhijie NaM devANuppiehiM kevalakappe bharahe vAse purathimeNaM mAgahatitthamerAe taM ahaNNaM devANuppiyANaM visayavAsI ahaNNaM devANuppiyANaM ANattIkiMkare ahaNNaM devANuppiyANaM purathimille aMtavAle taM paDicchaMtu NaM devANuppiyA! mamaM imeyArUvaM pIidANaM tikaTTa hAraM mauDaM kuMDalANi ya kaDagANi ya jAva mAgahatitthodagaM ca uvnnei| ___tae NaM se bharahe rAyA mAgahatitthakumArassa devassa imeyArUvaM pIidANaM paDicchai 2 ttA mAgahatitthakumAraM devaM sakArei sammANei sa0 2 ttA paDivisajei, tae NaM se bharahe rAyA rahaM parAvattei 2 tA mAgahatittheNaM lavaNasamuddAo paccuttarai 2 tA jeNeva vijayakhaMdhAvAraNivese jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai 2 ttA turae NigiNhai 2 tA rahaM Thavei 2 ttA rahAo paccoruhai 2 ttA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA majjaNagharaM aNupavisai 2 ttA jAva sasivva piyadaMsaNe NaravaI majaNagharAo paDiNikkhamai 2 ttA jeNeva bhoyaNamaMDave teNeva uvAgacchai 2 tA bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTThamabhattaM pArei 2 ttA bhoyaNamaMDavAo .paDiNikkhamai 2 ttA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe NisIyai 2 ttA aTThArasa seNippaseNIo saddAvei 2 ttA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppiyA! ussukkaM ukkaraM jAva mAgahatitthakumArassa devassa aTThAhiyaM mahAmahimaM kareha 2 ttA mama eyamANattiyaM paccappiNaha, tae NaM tAo aTThArasa seNippaseNIo bharaheNaM raNNA evaM vuttAo samANIo haTTa jAva kareMti 2 ttA eyamANattiyaM pccppinnNti| tae NaM se divve cakkarayaNe vairAmayatuMbe lohiyakkhAmayArae jaMbUNayaNemIe NANAmaNikhurappathAlaparigae maNimuttAjAla-bhUsie saNaMdighose sakhikhiNIe divve taruNaravimaMDala-Nibhe NANAmaNirayaNa-ghaMTiyAjAlaparikkhitte savvouya For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jambUdvIpa prajJapti sUtra surabhikusumaAsattamalladAme aMtalikkhapaDivaNNe jakkhasahassasaMparivuDe divvatuDiyasahasaNNiNAeNaM pUrete ceva aMbaratalaM NAmeNa ya sudaMsaNe Naravaissa paDhame cakkarayaNe mAgahatitthakumArassa devassa aTTAhiyAe mahAmahimAe NivvattAe samANIe AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 tA dAhiNapaJcatthimaM disiM varadAmatitthAbhimuhe payAe yAvi hotthaa| zabdArtha - ullA - bhIge hue, kupparA - ratha ke pahie, parAmusai - uThAyA, airugNayatatkAla uge hue, mahisa - bhaiMsA, siMgarai - sIMgoM kI taraha, uraga - sarpa, mavala - sIMga kI gulikA kA UparI bhAga, parahuya - koyala, ciMdhaM - cihnita, jIvaM - cApa-pratyaMcA, gahiUNagrahaNa kara, toMDa - mukha, puMkhaM - pIche kA hissA, dhoi8 - adhiSThita, vaisAhaM - vaizAkhadhanuSa caDhAte samaya pairoM kA vizeSa saMsthApana, usuM - bANa, parigara - kamarabaMda, chajai - zobhAyamAna, NisaTTe - chor3e jAte hI, appussue - alpazruta-ajJAnI, uvatthANIyaM - upahAra, kiMkara - sevaka, aMtavAla - aMtapAla, parAvattei - pratyAvartita-vApasa modd'aa| bhAvArtha - usake pazcAt rAjA bharata cAturghaNTa azvaratha para ArUDha huaa| vaha azva, gaja, ratha tathA uttama yoddhAoM-caturaMgiNI senA se ghirA huA thaa| cakraratna dvArA nirdezita mArga para vaha bar3e-bar3e yoddhAoM evaM sahasroM rAjAoM se ghirA huA cala rahA thaa| usa dvArA kie gae siMhanAda ke gaMbhIra svara se aisA pratIta hotA thA ki mAno vAyu dvArA vikSobhita mahAsAgara garaja rahA ho| usane pUrva dizA kI ora Age bar3hate hue, mAgadha tIrtha hote hue lavaNa samudra meM avagAhana kiyA yAvat usake ratha ke pahie Ardra hue| tadanaMtara rAjA bharata ne apane azvoM ko niyaMtrita kara ratha ko tthhraayaa| dhanuSa utthaayaa| vaha dhanuSa tatkAla uge hue zukla pakSa kI dvitIyA ke candra kA jaisA evaM indradhanuSa jaisA utkRSTa bhaiMse kI jyoM darpa se udyata, sudRr3ha, saghana sIMgoM kI jyoM Thosa thaa| usa dhanuSa kA pRSTha bhAga uttama sarpa, bhaiMse kI sIMga kI gulikA, zreSTha koyala. bhramara samudAya evaM nIla ke sadRza snigdha, kRSNa kAMti se yukta evaM prakSAlita vastra kI taraha nirmala thaa| suyogya zilpI dvArA camakAI gaI dedIpyamAna maNiyoM evaM ratnoM se nirmita ghaMTiyoM ke samUha se vaha AvRtta thaa| vidyuta kI taraha jagamagAtI kiraNoM se yukta, tapanIya-uttama svarNa se paribaddha evaM cihnita thaa| dardara evaM malaya parvata kI coTI para rahane vAle siMha ke ayAla evaM caivarI gAya For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - bharata kA mAgadha tIrtha kI dizA meM prasthAna 133 kI pU~cha ke kezoM ke usa para Adhe caMdra ke AkAra ke baMdha lage the| kRSNa, harita, pIta, rakta evaM zveta nAr3I tantuoM se usakI pratyaMcA baMdhI thii| vaha zatru ke jIvana kA vinAza karane vAlA thA, usakI pratyaMcA capala thii| rAjA ne dhanuSa grahaNa kara usa para bANa cddh'aayaa| bANa kI donoM koTiyA~ vajraratna se nirmita thiiN| usakA sirA vajra kI bhA~ti abhedya thaa| usakA puMkha-pIche kA mulAyama hissA svarNa, maNi tathA ratnoM ke samucita rUpa se banA huA thaa| usa para aneka maNiyoM tathA ratnoM dvArA suMdara rUpa meM rAjA bharata kA nAma aMkita thaa| rAjA bharata ne dhanuSa para bANa car3hAne ke lie apane pairoM ko vizeSa sthiti meM jamA kara zreSTha bANa ko kAna taka khIMcA aura isa prakAra ke vacana bolA - ____gAthA - mere bANa ke bahirbhAga meM tathA antarbhAga meM saMpratiSThita nAgakumAra, asurakumAra, suparNakumAra Adi devoM - maiM Apako praNAma karatA huuN| Apa mere praNAma ko suneM aura use svIkAra kreN|| 1,2 / / yoM kahakara rAjA bharata ne bANa chodd'aa| gAthA - kamarabaMda dvArA apane deha ke madhya bhAga ko bAMdhe hue, havA dvArA ur3Ae jAte hue kauzeya: nAmaka vastra vizeSa se suzobhita rAjA bharata apane dhanuSa dvArA indra kI taraha zobhA pA rahA thaa| bijalI kI jyoM dedIpyamAna vaha dhanuSa paMcamI ke cA~da ke samAna rAjA ke vijayoddhata hAtha meM suzobhita ho rahA thaa|| 3,4 // rAjA bharata dvArA chor3e jAte hI vaha bANa bAraha yojana taka jAkara mAgadha tIrtha ke adhiSThAyaka deva ke bhavana meM giraa| mAgadha tIrtha ke adhinAyaka deva ne jaise hI bANa ko apane bhavana meM par3A huA dekhA to vaha tatkAla krodha se Aga-babUlA ho gyaa| roSayukta, kopAviSTa hotA huA, gusse meM tamatamAte hue usake lalATa para tIna rekhAe~ ubhara AI usakI bhRkuTI tana gii| vaha bolA- mRtyu ko cAhane vAle! azubha lakSaNa vAle! hIna-asaMpUrNa caturdazI ko janme! lajjA evaM kAMti rahita! vaha kaunaM ajJAnI hai, jisane uttama deva prabhAva se prApta merI divya Rddhi, dyuti para prahAra karate hue mere bhavana meM bANa girAyA hai| yoM kaha kara vaha apane siMhAsana se abhyutthita huA tathA vahA~ AyA jahA~ nAmAMkita bANa par3A thaa| usa para aMkita nAma dekhA, dekhakara usake mana meM aisA bhAva, manogata saMkalpa uThA-jaMbUdvIpa ke aMtargata bharata kSetra meM bharata nAmaka cAturaMta cakravartI rAjA prAdurbhUta huA hai, ataH bhUta, vartamAna evaM bhaviSyavartI mAgadhatIrtha ke adhiSThAyaka devakumAroM ke lie yaha samucita evaM paraMparAnugata vyavahAra ke anurUpa hai ki ve rAjA ko upahAra arpita kreN| isalie mere lie yaha samucita hai ki maiM sajA ke samakSa jAU~ aura upahAra samarpita For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ___ jambUdvIpa prajJapti sUtra 40-00-00-00-00-0-0-08-28-10-10-26-24-06-04-14-10-100-100-10 +14-04-09-02-0-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-2 kruuN| aisA vicAra kara mAgadhAdhipati deva ne hAra, mukuTa, kuMDala, kaMkaNa, bhujabaMda, vastra, AbhUSaNa, nAmAMkita bANa tathA mAgadhatIrtha kA jala liyaa| unheM lekara vaha utkRSTa tIvra, capala, siMha jaisI gati se, divya devagati se calatA-calatA rAjA bharata ke samIpa aayaa| choTe-choTe ghughuruoM se yukta pA~ca raMgoM ke uttama kapar3e dhAraNa kie hue, AkAza meM sthita hote hue apane donoM hAtha jor3e yAvat unako mastaka para se ghumAte hue rAjA bharata ko jaya-vijaya zabdoM dvArA vardhApita kiyA evaM kahA - Apane pUrva dizA meM mAgadhatIrtha paryanta samasta bharatakSetra ko bhalIbhAMti vijita kara liyA hai| maiM Apa dvArA vijita deza kA vAsI huuN| ApakA AdezAnuvartI sevaka hU~, devAnupriya! ApakA pUrva dizA kA aMtapAla-vighna nivAraka huuN| ataH Apa mere dvArA upasthApita yaha prItidAna-prasannatA pUrvaka prastuta upahAra svIkAra kreN| yaha kaha kara usane hAra, mukuTa, kuMDala, bAjUbaMda yAvat mAgadha tIrthodaka upahRta kiyaa| ___ rAjA bharata ne mAgadhatIrtha kumAra dvArA isa prakAra pradatta snehopahAra aMgIkAra kiyaa| rAjA bharata ne mAgadhatIrtha kumAra ko satkRta sammAnita kara vidA kiyaa| phira rAjA bharata ne apanA ratha vApasa mor3a kara mAgadhatIrtha se hote hue lavaNa samudra ko pAra kiyA evaM usakI senA kI vijayonmukha chAvanI jahA~ lagI thI, vahA~ aayaa| vahA~ sthita bAhya sabhA bhavana meM phuNcaa| ghor3oM ko rokakara ratha se nIce utarA, snAnAgAra meM praviSTa huA yAvat ujjvala, vizAla bAdala ko cIrakara nikalate caMdramA ke samAna suMdara, saumya rAjA snAnagRha se bAhara niklaa| vahA~ se bhojana maMDapa meM AyA evaM sukhAsana meM sthita huA, tele kI tapasyA kA pAraNA kiyaa| pAraNA kara bhojana maMDapa se bAhara nikalA aura bAharI upasthAna zAlA meM pUrvAbhimukha hokara baitthaa| usane aThAraha zreNI-prazreNI ke logoM ko AhUta kiyA aura kahA - devAnupriyo! mAgadhatIrtha kumAra deva ko jIta lene ke upalakSa meM ATha dinoM kA vizAla mahotsava Ayojita karo, isa bIca koI bhI kraya-vikraya saMbaMdhI zulka yAvat aparAdha ke lie bhI alpa daMDarAzi na lI jAya aisI ghoSaNA kro| aisA kara mere Adeza kI kriyAnviti kI sUcanA do| rAjA dvArA aisA Adeza die jAne para unhoMne tadanurUpa prasannatA pUrvaka kiyA, karavAyA yAvat rAjA ke pAsa Akara AjJAnurUpa kie jAne kI sUcanA dii| ___ mAgadhatIrtha devakumAra ke vijayopalakSa meM Ayojita aSTadivasIya vizAla mahotsava ke paripUrNa ho jAne para rAjA bharata kA divya cakraratna zastrAgAra se punaH bAhara niklaa| usa cakra ratna kA arakaniveza sthAna-AroM kA saMyojana sthAna hIroM se jar3A thaa| usake Araka lAla For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - varadAma tIrtha para vijaya 135 ratna-mANikyamaya the| usakI nemI jaMbUnada saMjJaka pIta svarNamaya thii| usakA aMtavartI paridhi bhAga aneka maNiyoM se nirmita thaa| vaha cakraratna maNiyoM evaM muktAsamUha se alaMkRta thaa| vaha vAdyoM ke ghoSa se ninAdita thaa| usameM choTe-choTe ghughurU lage the| vaha divya prabhAva yukta, madhyAhna ke sUraja kI taraha tejayukta, golAkAra, aneka prakAra kI maNiyoM, ghaMTiyoM se parivRta thaa| samasta RtuoM meM vikasita hone vAle surabhimaya phUloM kI mAlAoM se samAyukta thaa| eka hajAra yakSoM ke nAda se gagana maNDala ko mAno bhara rahA thA, guMjita kara rahA thaa| usakA nAma sudarzana thaa| / rAjA bharata ke usa pradhAna cakraratna ne isa prakAra AyudhazAlA se nikalakara, dakSiNa-pazcima dizA meM-naiRtya koNa meM sthita varadAma tIrtha kI ora prayANa kiyaa| varadAma tIrtha para vijaya varakA (56) tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM dAhiNapaccatthimaM disiM varadAmatitthAbhimuhaM payAyaM cAvi pAsai 2 ttA haTThatuTTha0 koDuMbiyapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! hayagayarahapavara0 cAuraMgiNIM seNNaM saNNAheha AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappeha ttika? majaNagharaM aNupavisai 2 ttA teNeva kameNaM jAva dhavalamahAmehaNiggae jAva seyavaracAmarAhiM udhuvvamANIhiM 2 mAjhyavaraphalayapavaraparigarakheDayavaravammakavayamADhIsahassakalie ukkaDavaramauDatirIDapaDAgajhayavejayaMticAmaracalaMtachattaMdhayArakalie asikhevaNikhaggacAvaNArAyakaNayakappaNisUlalauDabhiMDimAladhaNuhatoNasarapaharaNehi ya kAlaNIlaruhirapIyasukkillaaNegaciMdhasayasaNNiviDhe apphoDiyasIhaNAyache liyahayahesiyahatthigulugulAiya-aNegarahasayasahassa-ghaNaghaNetaNIhammamANasaddasahieNa jamagasamagabhaMbhAhoraMbhakirNitakharamuhimuguMdasaMkhiyaparilivaccagaparivAiNivaMsaveNuvipaMcimahaikacchabhirigisigiyakalatAlakaMsatAlakaradhANutthieNa mahayA sahasaNNiNAeNa sayalamavi jIvalogaM pUrayaMte balavAhaNasamudaeNaM evaM jakkhasahassaparivuDe vesamaNe ceva dhaNavaI amaravaisaNNibhAe iDDIe pahiyakittI gAmAgaraNagara For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra kheDakabbaDa taheva sesaM jAva vijayakhaMdhAvAraNivesaM karei 2 ttA vaDhairayaNaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! mama AvasahaM posahasAlaM ca karehi, mameyamANattiyaM paccappiNaha / 136 94 zabdArtha - kameNa - krameNa krama se lauDa - lakuTa lAThI, koNa tarakasa, apphoDiyabhujAoM ko ThoMkate hue, gulagulAiya - ciMghAr3a rahe the, kiNita- kvaNita- vINA / bhAvArtha rAjA bharata ne jaba divya cakraratna ko naiRtya koNa meM, varadAma tIrtha kI ora manodyata dekhA to vaha atyaMta harSita aura parituSTa huaa| usane kauTuMbika puruSoM ko AhvAna kiyA aura kahA - devAnupriyo ! azva, gaja, ratha evaM uttama yoddhAoM se parigaThita caturaMgiNI senA ko zIghra hI susajja karo / pradhAna hastiratna ko bhI taiyAra kro| isa prakAra Adeza dekara rAjA snAnagRha meM praviSTa huA, usI krama se zveta, vizAla bAdala ko cIrakara nikalate hue caMdramA ke samAna yAvat zveta, uttama DulAe jAte ca~varoM se yukta thA / apane hAthoM meM DhAleM lie hue, kamara kase hue, uttama kavaca dhAraNa kie hue, sahasroM yoddhAoM ke sAtha vaha vijayoddiSTa abhiyAna meM udyata thaa| unnata, uttama mukuTa, choTI-choTI patAkAe~ bar3I-bar3I dhvajAe~, vijaya vaijayantI, caMvara tathA sAtha calate chatra ina sabakI itanI saghanatA thI ki aMdherA chA rahA thA / talavAra, kSepaNI-prahAra hetu patthara Adi pheMkane kA astra, khaDga, dhanuSa, nArAca sarvathA lauha nirmita bANa, kanaka-bANa vizeSa, kalpanI - kRpANa, zUla, yaSTikA, bhiMdIpAla-bhAle, dhanuSa, tarakaza, bANa Adi zastroM se, jo kAle, nIle, lAla, pIle tathA sapheda raMga ke saikar3oM cihnoM se yukta yaha vijaya abhiyAna vyApta thA / bhujAe~ Thokate hue, siMhanAda karate hue yoddhA rAjA bharata ke sAtha cala rahe the| azva harSapUrvaka hinahinA rahe the, hasti ciMghAr3a rahe the| hajAroM, lAkhoM rathoM ke calane se utpanna dhvani, azvoM ko tAr3ane hetu prayukta cAbukoM kI AvAja, bhaMbhA - sAmAnya Dhola, horaMbha-bar3e Dhola, vINA, kharamukhI-vINA vizeSa, mRdaMga, choTe zaMkha, parili tathA vaccaka-ghAsa 1 tRNoM se banA huA vizeSa vAdya, parivAdini-saptataMtumaya vINA, daMsa- alagojA, veNu- bAMsurI, vipaMci - vINA vizeSa, mahatI kacchapI - kachue ke AkAra meM nirmita bar3I vINA, rigisigikAsAraMgI, karatAla, kaMsatAla - kAMsyatAla, paraspara tAlI bajAne se janita pracura dhvani se mAno samasta jagat zabdAyamAna ho rahA thaa| ina sabake madhya rAjA bharata apanI caturaMgiNI senA tathA bhinna-bhinna prakAra ke vAhanoM sahita, hajAra yakSoM se ghire hue kubera ke samAna samRddhi meM tathA indra ke samAna aizvaryazAlI pratIta hotA thaa| grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa Adi pUrva varNita - - For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - varddhakiratna kA bahumukhI vAstu naipuNya 137 anyAnya sthAnoM ko vijaya karate hue yAvat usane apanI chAvanI ddaalii| aisA kara varddhakiratna ko bulAyA aura kahA - he devAnupriya! mere lie nivAsa sthAna evaM pauSadhazAlA kI zIghra hI racanA karo evaM AjJAnurUpa kArya ho jAne kI sUcanA do|| varddhakiratna kA bahumukhI vAstu naipuNya (60) _tae NaM se AsamadoNamuhagAmapaTTaNapuravara-khaMdhAvAragihAvaNavibhAgakusale egAsIipaesu savvesu ceva vatthUsu NegaguNajANae paMDie vihiNNU paNayAlIsAe devayANaM vatthuparicchAe NemipAsesu bhattasAlAsu kodRNisu ya AvAsagharesu ya vibhAgakusale chajje vejjhe ya dANakamme pahANabuddhI jalayANaM bhUmiyANa ya bhAyaNe jalathalaguhAsu jaMtesu parihAsu ya kAlaNANe taheva sadde vatthuppaese pahANe ganbhiNikaNNarukkhavalliveDhiyaguNadosaviyANae guNaDDhe solasapAsAyakaraNakusale causaTThivikappavitthiyamaI NaMdAvatte ya vaddhamANe sotthiyaruyaga taha savvaobhaddasaNNivese ya bahuvisese uiMDiyadevakoTTadArugirikhAyavAhaNavibhAgakusale iya tassa bahuguNaDDhe thavaI rayaNe nnriNdcNdss| tavasaMjamaNiviDhe kiM krvaanniituvtttthaaii||1|| so devakammavihiNA khaMdhAvAraM nnriNdvynnennN| AvasahabhavaNakaliyaM karei savvaM muhttennN|| 2 // karettA pavaraposahagharaM karei 2 ttA jeNeva bharahe rAyA jAva eyamANattiyaM khippAmeva paccappiNai, sesaM taheva jAva majaNagharAo paDiNikkhamai 2 ttA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2 ttaa| ___zabdArtha - vihi - vidhi, NU - jAnakAra, koTTa - parakoTA, pahANa - pradhAna-kuzAgra, taha - tathA, uiMDiya - dhvajAoM, karavANI - karU~, tuvaTThAI - Apake lie| bhAvArtha - zilpaniSNAta kArIgara Azrama, droNamukha, grAma, paTTana, nagara, zainya zivira, gRha For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra sthAna, ApaNa-paNya sthAna Adi kI racanA meM kuzala thA / ikAsI prakAra ke vAstukSetra kA vizeSajJa thA / unake guNoM kA jJAtA evaM vidhivettA thA / zilpazAstra meM pratipAdita paiMtAlIsa devatAoM ke ucita sanniveza ke vidhikrama (vAstu parijJA ) kA jJAtA thA / vividha prakAra ke bhavanoM, bhojanazAlAoM, durgoM kI bhittiyoM, vAsagRha - zayanAgAra ke vidhivata nirmANa meM kuzala thA / kASTha Adi ko kATane-chAMTane meM, nApa-jokha kuzAgra buddhi yukta thA / jalayAna, bhUmiyAna tathA jamIna evaM pAnI ke bhItara suraMga banAne, vibhinna prakAra ke yaMtra, khAiyA~ Adi ke zubha-azubha samaya meM nirmANa meM nipuNa thA / zabda zAstra meM, vAstu pradeza - vividha dizAoM meM banAne yogya bhavanoM meM kuzala thaa| vaha nirmANocita bhUmi meM utpanna phalavatI beloM (garbhiNI) kanyA - niSphala yA bhaviSya meM phala dene vAlI beloM, vRkSoM tathA una para chAI huI latAoM ke guNa doSoM ko Akalita karane meM samartha thA / guNADhya - prajJA, hastalAghava Adi meM nipuNa thA / solaha prakAra ke prAsAdoM ke nirmANa meM kuzala thA / zilpazAstra meM pratipAdita causaTha prakAra ke bhavanoM kI racanA meM nipuNa thA / nadyAvarta, varddhamAna, svastika, rucaka tathA sarvatobhadra Adi viziSTa prakAra bhavanoM dhvajAoM, deva sthAnoM, anAja ke koSThAgAroM kI racanA meM, upayoga meM Ane vAle apekSita kASTha, giri-durga Adi ke nirmANa meM cayana hetu upayukta parvatIya graha, khAta-sarovara ( gaDDA ), vAhana Adi ke samucita nirmANa meM kuzala thA / gAthA - vaha zilpI aneka guNoM se yukta thaa| rAjA bharata ko apane pUrva saMcita tapa evaM saMyama ke pariNAma svarUpa prApta usa vardhakiratna ne kahA svAmI! maiM Apake lie kyA racanA karUM? // 1 // 138 - rAjA ke AdezAnusAra usane deva karmavidhi se divya kSamatA se muhUrttabhara meM chAvanI evaM AvAsagRha kI racanA kI // 2 // usane aisA kara pauSadhazAlA kA nirmANa kiyA tathA rAjA ke pAsa upasthita huA usake AjJAnurUpa kArya ho jAne kI sUcanA dii| isase Age kA varNana pahale kI taraha hai yAvat vaha snAnAgAra se niSkrAMta huA, bAharI sabhAbhavana meM cAturghaNTa azvaratha ke pAsa AyA / (61) tae NaM taM dharaNitalagamaNalahuM tao bahulakkhaNapasatthaM himavaMtakaMdaraMtaraNivAyasaMvaTTiyacittatiNisadaliyaM jaMbUNayasukayakUbaraM kaNayadaMDiyAraM pulayavariMda For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - varddhakiratna kA bahumukhI vAstu naipuNya 136 NIlasAsagapavAlaphalihavararayaNaleThThamaNividrumavibhUsiyaM aDayAlIsAraraiyatavaNijapaTTasaMgahiyajuttatuMbaM paghasiyapasiyaNimmiya NavapaTTapuTThapariNiTThiyaM visiTThalaTThaNavalohabaddhakammaM haripaharaNarayaNasarisacakkaM kakkeyaNaiMdaNIlasAsagasusamAhiyabaddhajAlakaDagaM pasatthavicchiNNasamadhuraM puravaraM ca guttaM sukiraNatavaNijajuttakaliyaM kaMkaTayaNijuttakappaNaM paharaNANujAyaM kheDagakaNagadhaNumaMDalaggavarasattikoMtatomarasarasayabattIsatoNaparimaMDiyaM kaNagarayaNacittaM juttaM halImuhabalAgagayadaMtacaMdamottiyataNasolliyakuMdakuDayavarasiMduvArakaMdalavarapheNaNigarahAra-kAsappagAsadhavalehiM amaramaNapavaNajaiNacavalasigyagAmIhiM cauhiM cAmarAkaNagavibhUsiyaMgehiM turagehiM sacchattaM sajjhayaM saghaMTe sapar3AgaM sukayasaMdhikammaM susamAhiyasamarakaNagagaMbhIratullaghosaM varakupparaM sucakkaM varaNemImaMDalaM varadhArAtoMDaM varavairabaddhatuMbaM varakaMcaNabhUsiyaM varAyariyaNimmiyaM varaturagasaMpauttaM varasArahisusaMpaggahiyaM varapurise varamahArahaM durUDhe ArUDhe pavararayaNaparimaMDiyaM kaNayakhikhiNIjAlasobhiyaM aujjhaM soyAmaNikaNaMgataviyapaMkayajAsuyaNajalaNajaliyasuyatoMDarAgaM guMjaddhabaMdhujIvagarattahiMgulagaNigara-siMdUraruilakuMkumapArevayacalaNaNayaNakoiladasaNAvaraNa-raiyAiregarattAsogakaNaga-ke suya-gayatAlusuriMdagovagasamappabhappagAsaM biMbaphalasilappavAlauTuiMtasUrasarisaM savvouyasurahikusumaAsattamalladAmaM UsiyaseyajjhayaM mahAmeharasiyagaMbhIraNiddhaghosaM sattuhiyayakaMpaNaM pabhAe ya sassirIyaM NAmeNaM puhavivijayalaMbhaMti vissuyaM logavissuyajaso'hayaM cAugghaMTaM AsarahaM posahie NaravaI duruuddhe| tae NaM se bharahe rAyA cAugghaMTaM AsarahaM durUDhe samANe sesaM taheva jAva dAhiNAbhimuhe varadAmatittheNaM lavaNasamudaM ogAhai jAva se rahavarassa kupparA ullA jAva pIidANaM se, NavaraM cUDAmaNiM ca divvaM uratthajevijagaM soNiyasuttagaM kaDagANi ya tuDiyANi ya jAva dAhiNille aMtavAle jAva aTThAhiyaM mahAmahima kareMti 2 tA eyamANattiyaM pccppinnNti| tae NaM se divve cakkarayaNe varadAmatitthakumArassa devassa aTThAhiyAe For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJapti sUtra mahAmahimAe NivvattAe samANIe AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 tA aMtalikkhapaDivaNe jAva pUraMte ceva aMbaratalaM uttarapaccatthimaM disiM pabhAsatitthAbhimu payA yAvi hotthA / zabdArtha - gamanalahu - zIghratA se calane vAlA, NivAya - nirvAta vAyurahita, tiNisatiniza - kASTha vizeSa, kUbaraM - jUA, paghasiya pragharSita - dRDhatA se baMdhI huI, pasiya - saTI huI, hari - vAsudeva, paharaNa - rayaNa praharaNa ratna-zastra ratna, kaMkaTaya - kavaca, Nijutta - sthApita, kheDa bagule, taNasolliya DhAla, balAga mallikA, toMDa juA-yuga, varAyariya uttama zilpAcAryoM dvArA, sArahi - sArathi, aujjhaM - kisI ke dvArA sAmanA na 140 - - - - - kie jAne yogya, soyAmaNi - saudAmini, pArevaya - kabUtara, uTThita - ugate hue / bhAvArtha vaha ratha bhUmi para tIvra gati se calane vAlA, aneka uttamottama lakSaNayukta thaa| himAlaya parvata kI nirvAta kaMdarAoM meM saMvarddhita vividha prakAra ke tiniza saMjJaka, ratha nirmANocita vRkSoM ke kASTha se vaha nirmita thA / usakA jUA jaMbUnada svarNa se nirmita thA / usake Are sone kI tAr3iyoM se bane the| vaha pulaka, varendra, nIlasAsaka, mUMgA, sphaTika, uttama ratna, leSTu saMjJaka ratna, vidruma se vibhUSita thaa| usake ar3atAlIsa Are the, unake donoM tuMba svarNa nirmita paTToM se majabUtI se baMdhe the| usakA pIche kA bhAga vizeSa rUpa baMdhI huI, saTI huI paTTiyoM se suniSpanna thaa| atyaMta suMdara lauha zrRMkhalA tathA carma rajju se usake avayava paribaddha the / usake donoM pahie vAsudeva ke cakraratna ke sadRza the| usakI jAlI caMdrakAMta, indranIla tathA sAsaka ratnoM se banI huI evaM sajI huI thii| usakI dhurA suMdara, vistRta tathA eka samAna thii| vaha uttama nagara kI jyoM gupta, surakSita, sudRr3ha thA / usake azvoM ke gale meM par3I rassI tapanIya svarNa nirmita thI / usameM kavaca rakhe the| vaha astroM se yukta thaa| DhAla, vizeSa bANa, dhanuSa, vizeSa prakAra kI talavAreM ( maNDalAgra), trizUla, bhAle, tomara, saikar3oM bANoM se yukta battIsa prakAra ke tarakasoM se vaha suzobhita thaa| usa para svarNa evaM ratnamaya citrAMkana thA / halImukha, bagule, gajadaMta, caMdramA, motI, mallikA, kuMda, kuTaja, nirguNDI tathA siMdubAra, kaMdala ke phUla, uttama phenarAzi, hAra, kAsa ke sadRza zveta tathA deva, mana evaM vAyu kI gati se bhI tIvra, capala, zIghra gamanazIla, cAroM ora ca~varoM evaM svarNanirmita AbhUSaNoM se vibhUSita cAra azva usameM jute the / ratha para chatra tathA dhvajAe~ ghaMTiyA~ evaM patAkAe~ lagI thiiN| usakA saMdhi yojana suMdara rUpa meM niSpAdita thA / samIcIna - For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - varddhakiratna kA bahumukhI vAstu naipuNya 141 rUpa meM suniyojita, yuddha meM bajAe jAne vAle vizeSa vAdya ke samAna usa ratha ke calane se AvAja utpanna hotI thii| usake kUrpara-piJjanaka saMjJaka avayava uttama the| vaha suMdara pahiyoM tathA utkRSTa nemimaMDala yukta thaa| usake jue ke donoM kinAre bar3e hI suMdara the| usake tumbe kI jyoM uThe hue bhAga vajraratna nirmita the| vaha uttama koTi ke svarNAbhUSaNoM se zobhita thaa| vaha uttama zilpAcAryoM dvArA nirmita thaa| usameM zreSTha ghor3e jute the| uttama sArathi dvArA vaha sucAlita thaa| vaha uttama, zreSTha, mahanIya puruSa dvArA AroharaNa yogya, zreSTha ratnoM se parimaMDita, apane meM lage choTe-choTe dhuMgharuoM se zobhita, kisI ke dvArA bhI sAmanA na kie jAne yogya (aparAbhavanIya) thaa| usakA raMga vidyuta, tapAe hue svarNa, kamala, japApuSpa, pradIpta agni tathA tote kI coMca, guMjA kI arddhacoMca, baMdhujIvaka ke puSpa, hiMgalu rAzi, siMdura, uttama kuMkuma, kabUtara ke paira, kokilA ke netra, oSTha, atimanojJa lAla azoka, svarNa, palAza puSpa, gaja tAlu, indragopabIrabahUTI (varSA meM hone vAlA lAla kITa)-inake samAna prabhA yukta thaa| usakI kAMti biMbaphala, zilApravAla-mUMgA tathA ugate hue sUraja ke sadRza thii| samasta RtuoM meM khilane vAle phUloM kI mAlAoM se vaha sajjita thaa| usa para U~cI, zveta dhvajA phaharA rahI thii| usakI gar3agar3AhaTavizAla bAdala. kI garjanA ke tulya atyaMta gaMbhIra thI, jisase zatru kA hRdaya dahala uThatA thaa|, apanI prabhA, kAMti evaM nAma se hI vaha pRthvI kI vijaya kA saMsUcaka thaa| lokavizruta, yazasvI rAjA bharata pauSadha kA pAraNA kara isa para ArUr3ha huaa| varadAmatIvara ___rAjA bharata ke azvaratha para ArUr3ha hone ke bAda kA varNana pUrvavat hai| rAjA bharata ne dakSiNa dizA kI ora bar3hate hue, varadAma tIrtha kI ora jAne ke lie lavaNasamudra meM avagAhana kiyA yAvat uttama ratha ke pahie bhIga gae yAvat varadAma tIrtha ke devakumAra ne prItidAna diyaa| yahA~ itanA aMtara hai - usane cUr3AmaNi-zirobhUSaNa, vakSaHsthala para dhAraNa karane yogya gale kA hAra, karadhanI (kamara ke nIce kA AbhUSaNa vizeSa), kar3e, bhujabaMda bheMTa kie yAvat usane kahA - maiM dakSiNa dizAvartI aMtavAla-vighna nAzaka, sImArakSaka sevaka hU~ yAvat isa vijaya ke upalakSa meM rAjAjJA anusAra aSTadivasIya mahotsava manAyA gayA evaM rAjA ko isakI saMpannatA kI sUcanA dI gii| ___ varadAma tIrthakumAra ko vijita kara lene ke upalakSa meM manAe gae aSTadivasIya mahotsava ke pUrNa hone ke pazcAt vaha divya cakraratna AyudhazAlA se niSkrAMta huA, aMtarikSa meM avasthita ho gayA yAvat AkAza vAdya dhvani se pUrita thaa| vaha cakraratna uttara-pazcima-vAyavya koNa meM sthita prabhAsatIrtha kI ora cala pdd'aa| For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jambUdvIpa prajJapti sUtra prabhAsatIrtha vijaya (62) tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM jAva uttarapaccatthimaM disiM taheva jAva paccatthimadisAbhimuhe pabhAsatittheNaM lavaNasamudaM ogAhei 2 tA jAva se rahavarassa kupparA ullA jAva pIidANaM se NavaraM mAlaM mauDiM muttAjAlaM hemajAlaM kaDagANi ya tuDiyANi ya AbharaNANi ya saraM ca NAmAhayaMkaM pabhAsatitthodagaM ca giNhai 2 ttA jAva paccatthimeNaM pabhAsatitthamerAe ahaNNaM devANuppiyANaM visayavAsI jAva paccatthimille aMtavAle, sesaM taheva jAva aTThAhiyA NivvattA // 48-46 // bhAvArtha - tatpazcAt rAjA bharata usa divya cakra kA anusaraNa, anugamana karatA huA vAyavya koNa kI ora hotA huA pUrvavat yAvat pazcima dizAbhimukha hotA huA, prabhAsatIrtha kI ora agrasara hotA huA, lavaNa samudra meM praviSTa huA yAvat usake ratha ke pahie Ardra ho gae yAvat prabhAsatIrthAdhipati deva ne use snehopahAra bheMTa kie| pUrva varNana se yahA~ vizeSatA yaha hai - usane rAjA bharata ko ratnamAlA, mukuTa, motiyoM kI rAzi, svarNarAzi, kaTaka, truTita, anya AbhUSaNa, nAmAMkita bANa evaM prabhAsatIrtha kA jala upahRta kiyA aura kahA - maiM Apa dvArA jIte gae deza kA vAsI hU~ yAvat pazcima dizAvartI aMtapAla huuN| zeSa varNana pUrva kI taraha hai| isa vijaya ke upalakSa meM aSTadivasIya vizAla mahotsava saMpAdita huaa| siMdhudevI para vijaya (63) tae NaM se divve cakkarayaNe pabhAsatitthakumArassa devassa aTThAhiyAe mahAmahimAe NivvattAe samANIe AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 tA jAva pUrete ceva aMbaratalaM siMdhUe mahANaIe dAhiNilleNaM kUleNaM puratthimaM disiM siMdhudevIbhavaNAbhimuhe payAe yAvi hotthaa| For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - siMdhudevI para vijaya 143 tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM siMdhUe mahANaIe dAhiNilleNaM kUleNaM puratthimaM disiM siMdhudevI bhavaNAbhimuhaM payAyaM pAsai 2 ttA haTTatuTThacitta taheva jAva jeNeva siMdhUe devIe bhavaNaM teNeva uvAgacchai 2 tA siMdhUe devIe bhavaNassa adUrasAmaMte duvAlasajoyaNAyAmaM NavajoyaNavicchiNNaM varaNagarasAricchaM vijayakhaMdhAvAraNivesaM karei jAva siMdhudevIe aTThamabhattaM pagiNhai 2 ttA posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva danbhasaMthArovagae aTThamabhattie siMdhudeviM maNasi karemANe 2 citttthi| tae NaM tassa bharahassa raNNo aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi siMdhUe devIe AsaNaM calai, tae NaM sA siMdhudevI AsaNaM caliyaM pAsai 2 ttA ohiM pauMjai 2 tA bharahaM rAyaM ohiNA Abhoei 2 tA ime eyArUve abbhatthie ciMtie patthie maNogae saMkappe samuppajitthA - uppaNNe khalu bho! jaMbuddIve dIve bharahe vAse bharahe NAmaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI, taM jIyameyaM tIyapaccuppaNNamaNAgayANaM siMdhUNaM devINaM bharahANaM rAINaM uvatthANiyaM karettae, taM gacchAmi NaM ahaMpi bharahassa raNNo uvatthANiyaM karemittika? kuMbhaTTasahassaM rayaNacittaM NANAmaNikaNagarayaNabhatticittANi ya duve kaNagabhaddAsaNANi ya kaDagANi ya tuDiyANi ya jAva AbharaNANi ya geNhai 2 ttA tAe ukkiTThAe jAva evaM vayAsI - abhijie NaM devANuppiehiM kevalakappe bharahe vAse ahaNNaM devANuppiyANaM visayavAsiNI ahaNNaM devANuppiyANaM ANattikiMkarI taM paDicchaMtu NaM devANuppiyA! mama imaM eyArUvaM pIidANaM-tikaTu kuMbhaTThasahassaM rayaNacittaM NANAmaNikaNagakaDagANi ya jAva so ceva gamo jAva paDivisajei, tae NaM se bharahe rAyA posahasAlAo paDiNikkhamai 2 tA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA bahAe kayabalikamme jAva jeNeva bhoyaNamaMDave teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTThamabhattaM pariyAdiyai jAva sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe NisIyai 2 tA aTThArasa seNippaseNIo saddAvei 2 ttA jAva aTTAhiyAe mahAmahimAe tamANattiyaM pccppinnNti| For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jambUdvIpa prajJapti sUtra bhAvArtha - prabhAsa tIrtha kumAra ko jIta lene ke upalakSa meM race gae ATha dinoM ke vizAla samAroha ke paripUrNa ho jAne para vaha divya cakraratna AyudhazAlA se pratiniSkrAMta huA yAvat vAdya dhvani ke madhya aMtarikSa meM avasthita huaa| siMdhu mahAnadI ke dAhine taTa se hotA huA pUrva dizA meM vidyamAna siMdhu devI ke bhavana kI ora claa|| rAjA bharata ne divya cakraratna ko siMdhu mahAnadI ke dAhine taTa se hote hue pUrva dizA meM sthita siMdhudevI ke bhavana kI ora gamanazIla dekhA to usake mana meM bar3A hI harSa aura paritoSa huA yAvat vaha jahA~ siMdhu devI kA bhavana thA, vahA~ aayaa| usase na adhika dUra aura na adhika nikaTa thor3I dUrI para bAraha yojana lambI tathA nau yojana caur3I, uttama nagara. ke sadRza vijaya skaMdhAvAra-sainya chAvanI lagavAI yAvat vardhakiratna dvArA banAI gaI pauSadhazAlA meM brahmacarya pUrvaka pauSadha svIkAra karate hue DAbha kA Asana bichaayaa| ____ yahA~ usane siMdhudevI ko uddiSTa kara - use sAdhane, jItane hetu tele kI tapasyA svIkAra kii| rAjA bharata ke tele kI tapasyA pUrNa ho jAne para siMdhudevI kA Asana calita huaa| siMdhudevI ne jaba apane Asana ko calAyamAna dekhA to usane avadhijJAna ko prayukta kiyaa| usa dvArA usane rAjA bharata ko tapasyArata jaanaa| devI ke mana meM aisA manogata saMkalpa, mAnasika udvelana, ciMtana, vicAra utpanna huA - jaMbUdvIpa ke antargata bharata saMjJaka, cAturaMta cakravartI kA prAdurbhAva huA hai| bhUta, vartamAna aura bhaviSya - tInoM hI kAloM kI siMdhu deviyoM ke lie yaha paraMparAnugata, samucita evaM vyavahArAnumodita hai ki ve cakravartI rAjA ko upahAra bheMTa kreN| isalie meM bhI jAkara use upahAra arpita kruuN| aisA vicAra kara devI AMTha hajAra ratnAMcita kaMbala, vividhamaNi, svarNa, ratna dvArA citrita do svarNanirmita zreSTha Asana, kar3e, bhujabaMda, yAvat anyAnya AbhUSaNa lekara - tejagati se yAvat rAjA ke pAsa AI aura bolI - devAnupriya! Apane bharata kSetra ko jIta liyA hai| maiM Apake rAjya meM basane vAlI, ApakI AdezAnuvartinI sevikA huuN| devAnupriya! mere dvArA upahRta ATha hajAra ratna kaMbala, bhinna-bhinna prakAra kI maNiyoM tathA svarNa ko svIkAra karo yAvat yahA~ pUrva pATha grAhya hai yAvat rAjA bharata ne bheMTa svIkAra kara devI ko bidA kiyaa| vaisA kara rAjA pauSadhazAlA se pratiniSkrAMta huA, snAnaghara meM AyA, nitya-naimittika bali-pUjA Adi mAMgalika kRtya (kRta balikarma) kie yAvat bhojana maMDapa meM aayaa| sukhAsana meM sthita huA tathA usane tele kI tapasyA kA pAraNA kiyA yAvat bAhya upasthAna zAlA meM AyA, pUrvAbhimukha hokara uttama siMhAsana para samAsIna huaa| aThAraha zreNI-prazreNI ke logoM ko bulAyA yAvat aSTadivasIya mahotsava kI saMpannatA para inhoMne rAjA ko jJApita kiyaa| For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - vaitADhya - vijaya 145 vaitADhya - vijaya (64) tae NaM se divve cakkarayaNe siMdhUe devIe aTThAhiyAe mahAmahimAe NivvattAe samANIe AuhagharasAlAo taheva jAva uttarapuracchimaM disiM veyaDapavvayAbhimuhe payAe yAvi hotthaa| tae NaM se bharahe rAyA jAva jeNeva veyaddapavvae jeNeva veyahassa pavvayassa dAhiNille NiyaMbe teNeva uvAgacchai 2 ttA veyaDassa pavvayassa dAhiNille NiyaMbe duvAlasajoyaNAyAma NavajoyaNavicchiSNaM varaNagarasaricchaM vijaya-khaMdhAvAraNivesaM karei 2 tA jAva veyahagirikumArassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai 2 tA posahasAlAe jAva aTThamabhattie veyaDDagirikumAraM devaM maNasi karemANe 2 ciTThai, tae NaM tassa bharahassa raNNo aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi veyaDagirikumArassa devassa AsaNaM calai, evaM siMdhugamo Neyavvo pIidANaM AbhisekkaM rayaNAlaMkAraM kaDagANi ya tuDiyANi ya vatthANi ya AbharaNANi ya geNhai 2 tA tAe ukkiTThAe jAva aTThAhiyaM jAva pccppinnNti| zabdArtha - NitaMba - parvata kI talahaTI, Abhisekka - dhAraNa karane yogy| bhAvArtha - siMdhudevI ko vijita karane ke upalakSa meM Ayojita ATha divasa kA mahotsava paripUrNa ho jAne para vaha divya cakraratna pahale kI taraha AyudhazAlA se nikalA yAvat uttara-pUrva dizA bhAga meM - IzAna koNa meM sthita vaitADhya parvata kI ora claa| - rAjA bharata yAvat jahA~ vaitADhya parvata kI talahaTI thI, vahA~ aayaa| vaitADhya parvata kI dAhinI ora kI talahaTI meM uttama nagara sadRza bAraha yojana laMbI aura nau yojana caur3I phauja kI chAvanI lagAI yAvat vaitADhya kumAra deva ko jItane ke uddezya se pauSadhazAlA meM tele kI tapasyA aMgIkAra kI yAvat tele kI tapasyA meM sthita rAjA vaitADhya girikumAra ke saMdarbha meM ciMtana karatA huA sthita rhaa| rAjA bharata ke tele kI tapasyA pUrNa hone para vaitADhya girikumAra kA Asana calita huaa| Age varNana siMdhudevI ke prasaMga jaisA hai| vaitADhya girikumAra ne rAjA bharata dvArA For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jambUdvIpa prajJapti sUtra dhAraNa karane yogya ratnoM ke AbhUSaNa, kar3e, bhujabaMda, vastra tathA anyAnya AbharaNa lekara, vaha teja gati se rAjA ke nikaTa pahu~cA, upahAra bheMTa kie yAvat rAjA ke AdezAnusAra zreNI-prazreNI janoM ne aSTadivasIya mahotsava saMpanna kara rAjA ko sUcita kiyaa| tamisA - vijaya tae NaM se divve cakkarayaNe aTThAhiyAe mahAmahimAe NivvattAe samANIe jAva paccatthimaM disiM timisaguhAbhimuhe payAe yAvi hotthA, tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM jAva paccatthimaM disiM timisaguhAbhimuhaM payAyaM pAsai 2 ttA haTTatuTThacitta jAva timisaguhAe adUrasAmaMte duvAlasajoyaNAyAma NavaNoyaNavicchiNNaM jAva kayamAlassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai 2 ttA posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva kayamAlagaM devaM maNasi karemANe 2 ciTThai, tae NaM tassa bharahassa raNNo aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi kayamAlassa devassa AsaNaM calai taheva jAva veyaDDagirikumArassa NavaraM pIidANaM itthIrayaNassa tilagacodasaM bhaMDAlaMkAraM kaDagANi ya jAva AbharaNANi ya geNhai 2 tA tAe ukkiTThAe jAva sakkArei sammANei sa0 2 .ttA paDivisajjei jAva bhoyaNamaMDave, taheva mahAmahimA kayamAlassa pccppinnNti| - zabdArtha - kavae - kavaca, sarAsaNa - dhanuSa, paTTie - pratyaMcA, uppIlie - Aropita kI-caDhAI, piNaddha - dhAraNa kiyA, Auha - Ayudha, paharaNa - shstr| / bhAvArtha - ATha dinoM ke mahotsava kI saMpannatA ke anaMtara vaha divya cakraratna yAvat 'AyudhazAlA se bAhara nikalakara pazcima dizA meM tamisrA guphA kI ora agrasara huaa| jaba rAjA bharata ne usa divya cakraratna ko yAvat pazcima dizA meM bar3hate hue dekhA to usake mana meM bar3A harSa aura paritoSa huA yAvat usake na adhika pAsa na adhika dUra bAraha yojana lambI tathA nau yojana caur3I sainya chAvanI lagAI yAvat kRtamAla deva ko uddiSTa kara rAjA ne pauSadhazAlA meM brahmacarya pUrvaka tele kI tapasyA svIkAra kI yAvat kRtamAla ke saMbaMdha meM ciMtana nirata rhaa| rAjA For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - senApati dvArA niSkuTa pradeza ke vijaya kI taiyArI 147 **-10-02-2-8-18-2--00-00-00-02-2-10-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-0-0-0-0-12--2-2-2-22-00-00-00-00-38-0-0 bharata ke taile kI tapasyA pUrNa hone para kRtamAla deva kA Asana calita huA jaise vaitADhyagirikumAra kA huA thA yAvat antara itanA hai - kRtamAla deva ne rAjA bharata ko prItidAna dene hetu strIratnapaTarAnI ke lie ratnanirmita caturdaza tilaka-lalATa ke AbhUSaNa evaM kar3e sahita maMjUSA yAvat anyAnya AbharaNa lie tathA utkRSTa gati se rAjA ke pAsa AyA, upahAra bheMTa kie yAvat rAjA ne satkRta-sammAnita kara use vidA kiyA yAvat rAjA bhojana maMDapa meM aayaa| zeSa varNana pUrvavat hai| zreNI-prazreNI janoM ne rAjAjJA se kRtamAla deva ko vijita karane ke upalakSa meM manAe gae mahotsava kI saMpannatA kI rAjA ko sUcanA dii| senApati dvArA niSkuTa pradeza ke vijaya kI taiyArI ___tae NaM se bharahe rAyA kayamAlassa0 aTThAhiyAe mahAmahimAe NivvattAe samANIe suseNaM seNAvaI saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - gacchAhi NaM bho devANuppiyA! siMdhUe mahANaIe paccathimillaM NikkhuDaM sasiMdhusAgaragirimerAgaM samavisamaNikkhuDANi ya oavehi oavettA aggAiM varAI rayaNAI paDicchAhi aggAI0 paDicchittA mameyamANattiyaM pccppinnaahi| . tae NaM se seNAvaI balassa NeyA bharahe vAsaMmi vissuyajase mahAbalaparakkame mahappA oyaMsI teyalakkhaNajutte milakkhubhAsAvisArae cittacArubhAsI bharahe vAsaMmi NikkhuDANaM NiNNANa ya duggamANa ya duppavesANa ya viyANae atthasatthakusale rayaNaM seNAvaI suseNe bharaheNaM raNNA evaM vutte samANe haTTatuTThacittamANaMdie jAva karayalapariggahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM sAmI! tahatti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 ttA bharahassa raNo aMtiyAo paDiNikkhamai 2 ttA jeNeva sae AvAse teNeva uvAgacchai 2 ttA koDuMbiyapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappeha hayagayarahapavara jAva cAuraMgiNiM seNNaM For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jambUdvIpa prajJapti sUtra saNNAhehattikaTu jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA majaNagharaM aNupavisai 2 tA bahAe kayabalikamme kayakouyamaMgala-pAyacchitte saNNaddhabaddhavammiyakavae uppIliyasarAsaNapaTTie piNaddhagevijjabaddhaAviddhavimala-varaciMdhapaTTe gahiyAuhappaharaNe aNegagaNaNAyagadaMDaNAyaga jAva saddhiM saMparivuDe sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijamANeNaM maMgalajaya 2 saddakayAloe majaNagharAo paDiNikkhamai 2 tA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva Abhisekke hatthirayaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA AbhisekkaM hatthirayaNaM duruuddhe| bhAvArtha - kRtamAla deva ko jIta lene ke upalakSa meM aSTadivasIya mahotsava pUrNa ho jAne para rAjA bharata ne apane suSeNa nAmaka senApati ko bulAyA aura kahA - devAnupriya! siMdhu mahAnadI .kI pazcima dizA meM vidyamAna pUrva dizA evaM dakSiNa dizA meM siMdhu mahAnadI dvArA tathA pazcima dizA meM pazcima samudra se evaM uttara meM vaitADhya parvata dvArA maryAdita bharata kSetra ke koNavartI, khaNDa rUpa niSkuTa pradezoM ko usake samatala, ubar3a-khAbar3a avAMtara kSetroM ko mere adhIna bnaao| unako adhikRta kara unase uttama, zreSTha jAti ke ratna prApta karo, yaha saba ho jAne kI mujhe sUcanA do| bharata dvArA yoM Adeza die jAne para suSeNa mana meM bahuta harSita, parituSTa aura mana meM AnaMdita huA yAvat donoM hAthoM se aMjalI bAMdhe unheM mastaka para ghumAte hue kahA - svAmin! jaisI ApakI AjJA - isa prakAra vinaya pUrvaka rAjA kA Adeza svIkAra kiyA evaM rAjA bharata ke yahA~ se pratiniSkrAMta huA, apane ghara lauTA evaM apane kauTuMbika puruSoM ko bulAyA aura kahA-devAnupriyo! zIghra hI pradhAna hastiratna ko taiyAra kro| azva, gaja, ratha evaM padAtiyoM se yukta yAvat caturaMgiNI senA ko taiyAra kro| aisI AjJA dekara vaha snAnAgAra meM gyaa| snAna kiyA, nitya naimittika pUjopacAra evaM maMgala prAyazcitta Adi saMpanna kie| usane apane zarIra para kavaca dhAraNa kie, dhanuSa para pratyaMcA Aropita kii| gale meM hAra dhAraNa kiyaa| uttama, svaccha vastra kamara meM baaNdhaa| zastrAstra dhAraNa kie| aneka gaNanAyakoM, daMDanAyakoM se ghirA huA yAvat koraMTa puSpoM kI mAlA se nirmita chatra dhAraNa kie hue, dekhate hI logoM dvArA jaya sUcaka zabdoM se vardhApita hotA huA snAnaghara se bAhara niklaa| bAhya upasthAnazAlA meM jahA~ pradhAna hastI taiyAra khar3A thA, AyA aura usa para ArUDha huaa| For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - carmaratna dvArA siMdhu mahAnadI pAra carmaratna dvArA siMdhu mahAnadI pAra (67) taNaM se suseNe seNAvaI hatthikhaMdhavaragae sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM hayagayarahapavarajohakaliyAe cAuraMgiNIe seNAe saddhiM saMparivuDe mahayAbhaDacaDagarapahagaravaMdaparikkhitte mahayA ukkiTThisIhaNAyabolakalakalasaddeNaM samuddaravabhUyaM piva karemANe savviDDIe savvajjuIe savvabaleNaM jAva NigghosaNAieNaM. jeNeva siMdhU mahANaI teNeva uvAgacchai 2 ttA cammarayaNaM parAmusai, tae NaM taM sirivacchasarisarUvaM muttatAraddhacaMdacittaM ayalamakaMpaM abhejjakavayaM jaMtaM salilAsu sAgaresu ya uttaraNaM divvaM cammarayaNaM saNasattarasAiM savvadhaNNAI jattha rohaMti, egadivaseNa vAviyAI, vAsaM NAUNa cakkavaTTiNA parAmuTThe divve cammarayaNe duvAlasa joyaNAiM tiriyaM pavittharai tattha sAhiyAI, tae NaM se divve cammarayaNe suseNaseNAvaiNA parAmuTThe samANe khippAmeva NAvAbhUe jAe yAvi hotthA, tae NaM se suseNe seNAvaI sakhaMdhAvArabalavAhaNe NAvAbhUyaM cammarayaNaM durUhai 2 ttA siMdhUM mahANaI vimalajalatuMgavIiM NAvAbhUeNaM cammarayaNeNaM sabalavAhaNe saseNe samuttiNe / zabdArtha - parAmusaha - sparza kiyA, abheja - abhedya, salilAsu - nadiyA~, jaMtaM - yatra, uttaraNaM - pAra karane kA, NAUNa - adhika, pavittharaha - vistRta, NAvAbhUyaM - naukAbhUta / bhAvArtha gajArUDha senApati suSeNa para koraMTa puSpoM kI mAlAoM kA chatra tanA thA / azva, gaja, ratha aura zreSTha padAtiyoM se yukta caturaMgiNI senA se ghirA thaa| bar3e-bar3e yoddhAoM evaM parijana samudAya se samaveta thA / usa dvArA kie gae gaMbhIra, uttama, siMhanAda kI garajatI huI dhvani se aisA lagatA thA mAnoM samudra garaja rahA ho / sarvavidha samRddhi, dyuti, sainyazakti se yAt nirghoSapUrvaka- yuddhonmAdajanita kolAhala ke sAtha jahA~ siMdhu mahAnadI thI vahA~ aayaa| vahA~ pahu~cakara usane carmaratna kA sparza kiyaa| vaha carmaratna zrIvatsa nAmaka svAstika vizeSa ke rUpa yukta thA / usa para motiyoM, tArikAoM tathA arddhacaMdra kA citrAMkana thA / vaha acala evaM kaMpana rahita thA / vaha abhedya kavaca ke sadRza thaa| nadiyoM tathA sAgaroM ko lAMghane kA yaMtra rUpa ananya sAdhana thA / * - For Personal & Private Use Only 146 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jambUdvIpa prajJapti sUtra vaha daivI prabhAva yukta thaa| usa para upta sataraha prakAra ke dhAnya eka hI dina meM paripakva ho sake, aisI vizeSatA yukta thaa| cakravartI dvArA parAmRSTa, saMpradatta vaha carmaratna bAraha yojana se kucha adhika vistAra lie hue thaa| senApati suSeNa dvArA samAdiSTa carmaratna zIghra hI vizAla naukA ke rUpa meM pariNata ho gyaa| senApati suSeNa evaM sainya-zivira meM sthita senA, vAhanoM sahita usa carmaratna meM ArUDha hue| nirmala jala kI uchalatI huI taraMgoM se ApUrNa siMdhu mahAnadI ko senApati suSeNa ne dala-bala sahita pAra kiyaa| senApati dvArA vizAla vijayAbhiyAna (68) ... tao mahANaImuttarittu siMdhuM appaDihayasAsaNe seNAvaI kahiMci gAmAgaraNagarapavvayANi kheDakabbaDamaDaMbANi paTTaNANi siMhalae babbarae ya savvaM ca aMgaloyaM balAyAloyaM ca paramarammaM javaNadIvaM ca pavaramaNirayaNakaNagakosAgArasamiddhaM Arabae romae ya alasaMDavisayavAsI ya pikkhure kAlamuhe joNae ya uttaraveyaDDasaMsiyAo ya meccha jAI bahuppagArA dAhiNaavareNa jAva siMdhusAgaraMtotti savvapavarakacchaM ca oaveUNa paDiNiyatto bahusamaramaNije ya bhUmibhAge tassa kacchassa suhaNisaNNe, tAhe te jaNavayANa NagarANa paTTaNANa ya je ya tahiM sAmiyA pabhUyA AgaravaI ya maMDalavaI ya paTTaNavaI ya savve ghettUNa pAhuDAiM AbharaNANi ya bhUsaNANi ya rayaNANi ya vatthANi ya maharihANi aNNaM ca jaM variSTuM rAyArihaM jaM ca icchiyavvaM eyaM seNAvaissa uvaNeti matthayakayaMjalipuDA, puNaravi kAUNa aMjaliM matthayaMmi paNayA tunbhe amhe'ttha sAmiyA devayaM va saraNAgayA bho tunbhaM visayavAsiNotti vijayaM jaMpamANA seNAvaiNA jahArihaM Thaviya pUiya visajjiyA NiyattA sagANi NagarANi paTTaNANi aNupaviTThA, tAhe seNAvaI saviNao ghettUNa pAhuDAiM AbharaNANi bhUsaNANi rayaNANi ya puNaravi taM siMdhuNAmadhejaM uttiNNe aNahasAsaNabale, taheva bharahassa raNNo Niveei For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - senApati dvArA vizAla vijayAbhiyAna 151 NiveittA ya appiNittA ya pAhuDAI sakkAriyasammANie saharise visajie sagaM pddmNddvmige| tae NaM suseNe seNAvaI NhAe kayabalikamme kayakouyamaMgala pAyacchitte jimiyabhuttuttarAgae samANe jAva sarasagosIsacaMda-NukkhittagAyasarIre uppiM pAsAyavaragae phuTamANehiM muiMgamatthaehiM battIsaibaddhehiM NADaehiM varataruNIsaMpauttehiM uvaNaccijamANe 2 uvagijjamANe 2 uvalAli(labhi)jamANe 2 mahayA hayaNaTTagIyavAiyataMtItalatAla-tuDiya-ghaNamuiMga-paDuppavAiyaraveNaM iDhe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoge bhuMjamANe vihri| zabdArtha - uttararittu - pArakara, appaDihayasAsaNe - jisakI AjJA koI ullaMghana na kara sake, saMsiyAo - saMsthita, ghettUNa - lekara, paDamaMDava - paTamaMDapa-kapar3A, ukkhitta - lepa kiyaa| . bhAvArtha - siMdhu mahAnadI ko pAra kara senApati suSeNa, jisakI AjJA kA pratirodha karane meM koI bhI samartha nahIM thA, gA~va, Akara, nagara, parvata, kheTa, karbaTa, maDaMba, paTTaNa Adi vijaya karatA huA, siMghala dezIya, zreSTha maNiyoM evaM ratnoM ke bhaNDAroM se samRddha yavana dvIpa-yUnAna ko, araba deza tathA roma deza ke logoM ko, alasaMDa dezavAsiyoM ko pikkhuroM, kAlamukhoM, jonakoM - ina vibhinna logoM ko tathA uttara vaitADhya parvata kI talahaTI meM saMsthita aneka mleccha jAti ke janoM ko; dakSiNa pazcima traiRtya koNa se lekara siMdhu nadI tathA samudra ke saMgama taka ke, sabhI meM zreSTha kaccha deza ko adhikRta kara vaha vApasa mudd'aa| kaccha deza ke bahuta hI suMdara bhUmibhAga meM ruNkaa| taba aneka dezoM, pradezoM, nagaroM tathA pattanoM ke adhipati, Akarapati-svarNa, rajata Adi khAnoM ke svAmI, maMDalapati, paTTaNapati Adi ne sabhI aMgoM para dhAraNa karane yogya AbharaNa, upAMgoM para dhAraNa karane yogya bhUSaNa, ratna, vastra, anyAnya uttama, rAjocita vastue~, mastaka para aMjali bA~dhe senApati suSeNa ko samarpita kii| vahA~ se vApasa lauTate hue unhoMne punaH hAtha jor3akara mastaka se lagAyA aura praNAma kara kahA - Apa hamAre svAmI haiN| hama deva kI jyoM ApakI zaraNa meM haiN| Apake dvArA adhikRta dezoM ke nivAsI haiN| senApati ne unako yathAyogya sthAnoM evaM adhikAroM se sammAnita kara vidA kiyaa| ve apane-apane nagara, paTTana Adi sthAnoM meM lauTa aae| jisakI AjJA sarvamAnya thI, usa senApati ne savinaya gRhIta AbharaNa, bhUSaNa, ratnoM For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jambUdvIpa prajJapti sUtra ko lie hue siMdhu nAmaka mahAnadI ko pAra kiyaa| vaisA kara rAjA bharata ke sammukha upasthita huA evaM vijayAbhiyAna kA sArA varNana rAjA ko btlaayaa| aisA nivedita kara sabhI bheMTa svarUpa prApta vastue~ rAjAoM ko arpita kii| rAjA ne senApati ko satkRta, sammAnita kara saharSa vidA. kiyaa| senApati taMbU meM apane Thaharane kI jagaha aayaa| tatpazcAt senApati suSeNa nahAyA, nityanaimittika pUjA-balikarma Adi mAMgalika kRtya kie| bhojana ke pazcAt yAvat Ardra gozIrSa jAtIya zreSTha caMdana kA jala zarIra para chir3akA phira apane prAsAda kI UparI maMjila meM gyaa| vahA~ mRdaMga baja rahe the, suMdara taruNiyA~ battIsa prakAra ke abhinayoM dvArA nATaka prastuta kara rahI thii| senApati kI icchAnurUpa nRtya evaM gAna dvArA ve usake mana ko anuraMjita kara rahI thiiN| nATaka meM gAe jAte gItoM ke anusAra vINA, tabale, Dholaka, truTita, mRdaMga Adi vAdyoM se bAdaloM jaisI gaMbhIra dhvani nikala rahI thiiN| aise saMgIta nRtyamaya vAtAvaraNa meM vaha iSTa zabda, sparza, rasa, rUpa, gaMdha Adi paMcavidha manuSya bhava saMbaMdhI kAmabhogoM kA sevana karatA huA sukhapUrvaka rahane lgaa| tamisAguhA : dakSiNI kapATodghATana : (66) - tae NaM se bharahe rAyA aNNayA kayAI suseNaM seNAvaI saddAvei 2 tA evaM vayAsI - gaccha NaM khippAmeva bho devANuppiyA! timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe vihADehi 2 tA mama eyamANattiyaM pccppinnaahitti| tae NaM se suseNe seNAvaI bharaheNaM raNNA evaM vutte samANe haTTatuTTa cittamANadie jAva karayalapariggahiyaM0 sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu jAva paDisuNei 2 ttA bharahassa raNNo aMtiyAo paDiNikkhamai 2 tA jeNeva sae AvAse jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA dabbhasaMthAragaM saMtharai jAva kayamAlassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDiNikkhamai 2 tA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA prahAe kayabalikamme kayakouyamaMgala-pAyacchitte suddhappAvesAI For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - tamisrAguhA : dakSiNI kapATodghATana maMgalAI vatthAiM pavaraparihie appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre dhUvapupphagaMdhamallahatthagae majjaNagharAo paDiNikkhamai 2 tA jeNeva timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADA teNeva pahArettha gamaNAe / taNaM tassa suseNassa seNAvaissa bahave rAIsaratalavaramADaMbiya jAva satthavAhappabhiyao appegaiyA uppalahatthagayA jAva suseNaM seNAvar3a piTThao 2 aNugacchaMti, tae NaM tassa suseNassa seNAvaissa bahuIo khujjAo cilAiyAo jAva iMgiyaciMtiyapatthiyaviyANiyAMo NiuNakusalAo viNiyAo appegaiyAo kalasahatthagayAo jAva aNugacchaMti / taNaM se suseNe seNAvaI savviDDIe savvajuIe jAva NigghosaNAieNaM jeNeva timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADA teNeva uvAgacchai 2 ttA Aloe kavADANaM paNAmaM karei 2 ttA lomahatthagaM parAmusai 2 ttA timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe lomahattheNaM pamajjai 2 ttA divvAe udagadhArAe akkhe 2 tA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM paMcaMgulitale caccae dalai 2 ttA aggehiM vahiM gaMdhehi ya mallehi ya acciNei, acciNittA pupphAruhaNaM jAva vatthAruhaNaM karei, karittA AsattosattaviulavaTTa jAva karei, karittA acchehiM saNNehiM rayayAmaehiM accharasAtaMDulehiM timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADANaM purao aTThaTTha maMgalae Alihai, taMjahA sotthiya sirivaccha jAva kayaggahagahiyakarayala-pabbhaTTha-caMdappaha - vaira-veruliya- vimaladaMDaM jAva dhUvaM dalayai, dalayittA vAmaM jANu aMcei, aMcettA karayala jAva matthae aMjaliM kaTTu kavADANaM paNAmaM karei, karittA daMDarayaNaM parAmusai, tae NaM taM daMDarayaNaM paMcalaiyaM vairasAramaiyaM viNAsaNaM savvasattu seNNANaM khaMdhAvAre Naravaissa gaDhadarivisamapabbhAragirivarapavAyANaM samIkaraNaM saMtikaraM subhakaraM hiyakaraM raNNo hiyaicchiyamaNorahapUragaM divvamappasihayaM daMDarayaNaM gahAya sattaTTha payAI paccosakkar3a, paccosakkittA timisaguhA dAhiNillassa duvArassa kavADe daMDarayaNeNaM mahayA 2 saddeNaM tikkhutto - 153 For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 jambUdvIpa prajJapti sUtra AuDei, tae NaM timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADA suseNaseNAvaiNA daMDarayaNeNaM mahayA 2 saddeNaM tikkhutto AuDiyA samANA mahayA 2 saddeNaM koMcAravaM karemANA sarasarassa sagAI 2 ThANAI paccosakkitthA, tae NaM se suseNe seNAvaI timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADe vihADei 2 tA jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai 2 tA jAva bharahaM rAyaM karayalapariggahiyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 tA evaM vayAsI - vihADiyA NaM devANuppiyA! timisaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADA eyaNNaM devANuppiyANaM piyaM Niveemo piyaM me bhvu| . tae NaM se bharahe rAyA suseNassa seNAvaissa aMtie eyamar3he soccA Nisamma haTTatuTThacittamANaMdie jAva hiyae suseNaM seNAvaI sakkArei sammANei, sakkArittA sammANittA koDuMbiya-purise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuMppiyA! AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappeha hayagayarahapavara taheva jAva aMjaNagirikUDasaNNibhaM gayavaraM NaravaI duruuddhe| zabdArtha - duvArassa - dvAroM ke, kavADe - kapAToM ko, vihADei - vighATita karokholo, pAvesAi - pravezya-rAjasabhA Adi meM dhAraNa karane yogya, Asattosatta - Upara se nIce taka, kayAggaha - kacagraha-kezoM ko pakar3anA, paMcalaiyaM - pA~ca zAkhAoM se yukta, tikkhuttotIna baar| bhAvArtha - rAjA bharata ne kisI eka dina senApati suSeNa ko bulAyA aura kahA - devAnupriya! tamisrA guphA ke dakSiNI dvAra ke donoM kapAToM kA udghATana karo-unheM kholo| vaisA kara mujhe avagata kraao| rAjA bharata dvArA isa prakAra Adeza die jAne para senApati suSeNa bar3A hI harSita, parituSTa aura mana meM prasanna huA yAvat aMjalibaddha hAthoM ko mastaka se lagAyA aura mastaka para ghumAte hue yAvat rAjA ke Adeza ko aMgIkAra kiyA aura rAjA ke yahA~ se ravAnA hokara apane AvAsagraha meM sthita pauSadhazAlA meM aayaa| vahA~ DAbha kA bichaunA lagAyA yAvat kRtamAla deva ko uddiSTa kara pauSadhazAlA meM brahmacarya pUrvaka tele kI tapasyA svIkAra kI, pauSadha svIkAra kiyaa| tele kI tapasyA pUrNa ho jAne para pauSadhazAlA se pratiniSkrAMta hokara, jahA~ snAnaghara thA, For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - tamisrAguhA : dakSiNI kapATodghATana 155 vahA~ aayaa| snAna kara nityanaimittika bali-pUjA, prAyazcitta Adi mAMgalika kRtya saMpAdita kie| rAjasabhA Adi viziSTa sthAnoM meM pahanane yogya, uttama mAMgalika vastra dhAraNa kie| saMkhyA meM kama kintu bahumUlya AbhUSaNoM se zarIra ko vibhUSita kiyaa| dhUpa, puSpa, sugaMdhita vastue~ hAtha meM lekara snAnaghara se pratiniSkrAMta huaa| jisa ora tamisrA guphA ke kapATa the, usa ora gyaa| ____ taba usa suSeNa senApati ke bahuta se rAja sammAnita viziSTajana, Izvara-prabhAvazAlI puruSa, mADaMbika-jAgIradAra yAvat sArthavAha prabhRti anekajana senApati ke pIche-pIche cle| unameM se kaI apane hAthoM meM kamala lie hue cle| unameM bahuta sI kubar3I, cilAta-kirAta dezotpanna yAvat jo iMgita mAtra se ciMtita tathA abhilaSita bhAva ko samajhane meM niSNAta thIM pratyeka kArya meM kuzala thIM, vinayazIla thIM, senApati ke pIche-pIche calI yAvat kucha apane hAthoM meM kalaza lie thiiN| senApati suSeNa saba prakAra kI samRddhi dyuti yAvat vAdya dhvani ke sAtha tamisrA guhA ke dakSiNI dvAra ke kapAToM ke pAsa phuNcaa| dRSTi par3ate hI unako praNAma kiyaa| morapaMkhoM se banI pramArjanikA grahaNa kii| dakSiNI dvAra ke kapAToM ko usase svaccha kiyaa| unheM pavitra jala kI dhArA se prakSAlita kiyaa| sarasa gozIrSa caMdana ke ghola se pAMcoM aMguliyoM sahita karatala ke thApe lgaae| phira zreSTha, uttama, sugaMdhita phUloM kI mAlAoM se unakI arcanA kii| phUloM ko car3hAyA yAvat vastra samarpita kie| aisA kara ina sabake Upara se nIce taka bar3I, golAkAra mAlAeM laTakAIM yAvat svaccha, cikane rajata nirmita akSata cAvaloM se tamisrA guphA ke dAhine dvAra ke kapAToM ke Age svastika, zrIvatsa yAvat ATha-ATha maMgala pratIka Alekhita kie| kezoM ko pakar3ane kI jyoM komalatA se apane dvArA gRhIta paMcaraMge phUla usane apanI hathelI se cddh'aae| candramA kI kAMti ke samAna dyutimaya, vaiDUrya ratna evaM vajraratna virmita dhUpadAna ke hatthe ko pakar3A yAvat dhUpa kheyaa| dhUpa dekara bAeM ghuTane ko U~cA kiyaa| hAtha jor3akara yAvat sira para se aMjalibaddha hAthoM ko ghumAte hue kapAToM ko praNAma kiyaa| aisA kara daNDa ratna ko grahaNa kiyaa| vaha daNDa ratna tirache, pA~ca avayava yukta thaa| Thosa hIroM se nirmita thaa| zatrusenA kA vinAzaka thaa| rAjA kI sainya chAvanI meM gaDDhoM, kadarAo, sama-viSama sthAnoM, parvatoM ke DhalAnoM ko samatala karane vAlA, zAMtiprada aura zubhakara tathA hRdyakara- priya lagane vAlA thA, rAjA ke manoratha ko pUrNa karane vAlA thaa| divya evaM apratihata-kisI bhI pratighAta se abAdhita thaa| senApati suSeNa ne usa daNDa ratna ko grahaNa kiyaa| vega prApta karane hetu sAta-ATha kadama pIche haTA aura tamisrAguphA ke dAhine dvAra ke kapAToM para tIna bAra coTa kI, jisake pariNAma svarUpa For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jambUdvIpa prajJapti sUtra ucca zabda huaa| isa prakAra senApati suSeNa dvArA daNDaratna se coTa kie jAne para kapATa kroMca pakSI kI taraha, AvAja kara sarasarAhaTa ke sAtha apane sthAna se saraka ge| isa prakAra senApati suSeNa ne tamisrA guhA ke dakSiNI dvAra ke kapATa udghATita kie| aisA kara vaha rAjA bharata kI sevA meM upasthita huA yAvat aMjalibaddha hAthoM ko mastaka para ghumAte hue rAjA ko jaya vijaya zabdoM se vardhApita kiyaa| aisA kara rAjA se nivedana kiyA - he devAnupriya! maiMne tamisrA guphA ke dakSiNI dvAra ke kapATa udghATita kara die haiN| he devAnupriya! maiM aura mere sAthI Apako yaha priya saMvAda nivedita karate haiN| Apake lie yaha priyakara ho| rAjA bharata senApati suSeNa se yaha saMvAda sunakara hRSTa, tuSTa aura citta meM AnaMdita huA yAvat suSeNa senApati ko satkRta-sammAnita kiyA aura kauTuMbika puruSoM ko bulAyA aura kahA - he devAnupriyo! zIghra hI pradhAna hasti ratna ko taiyAra kro| azva, gaja, ratha aura padAti parigaThita caturaMgiNI senA ko usI prakAra taiyAra karo yAvat vaha rAjA ajanagiri ke zikhara ke samAna hAthI para ArUr3ha huaa| tamisAguhA meM kAkaNI ratna dvArA maMDala Alekhana . (70) tae NaM se bharahe rAyA maNirayaNaM parAmusai totaM cauraMgulappamANamittaM ca aNagdhaM taMsiyaM chalaMsaM aNovamajuiM divvaM maNirayaNapaisamaM veruliyaM savvabhUyakaMtaM jeNa ya muddhAgaeNaM dukkhaM Na kiMci jAva havai Arogge ya savvakAlaM tericchiyadevamANusakayA ya uvasaggA savve Na kareMti tassa dukkhaM, saMgAme'vi asatthavajjho hoi Naro maNivaraM dharato ThiyajovvaNakesaavaTThiyaNaho havai ya savvabhayavippamukko, taM maNirayaNaM gahAya se NaravaI hatthirayaNassa dAhiNillAe kuMbhIe nnikkhivi| tae NaM se bharahAhive NariMde hArotthayasukayaraiyavacche jAva amaravaisaNNibhAe iDDIe pahiyakittI maNirayaNakaujjoe cakkarayaNadesiyamagge aNegarAyasahassANuyAyamagge mahayA ukkiTThisIhaNAyabolakalakalaraveNaM samuddaravabhUyaM piva karemANe jeNeva timisaguhAe dAhiNille duvAre teNeva uvAgacchai 2 tA timisaguhaM dAhiNilleNaM duvAreNaM aIi sasivva mehNdhyaarnnivhN| For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - tamisrAguhA meM kAkaNI ratna dvArA maMDala Alekhana tae NaM se bharahe rAyA chattalaM duvAlasaMsiyaM aTThakaNNiyaM ahigaraNisaMThiyaM aTThasovaNNiyaM kAgaNirayaNaM parAmusai / tae NaM taM cauraMgulappamANamittaM aTThasuvaNaM ca visaharaNaM aulaM cauraMsasaMThANasaMThiyaM samatalaM mANummANajogA jao loge caraMti savvajaNapaNNavagA, Na iva caMdo Na iva tattha sUre Na iva aggI Na iva tattha maNiNo timiraM NArseti aMdhayAre jattha tayaM divvaM bhAvajuttaM duvAlasajoyaNAI tassa sAu vivahaMti timiraNigara-paDisehiyAo, rattiM ca savvakAlaM khaMdhAvAre karei AloyaM divasabhUyaM jassa pabhAveNa cakkavaTTI, timisaguhaM aIi seNNasahie abhijettuM bir3ayamaddhabharahaM rAyavare kAgaNiM gahAya timisaguhAe puratthimillapaccatthimillesuM kaDaesuM joyaNaMtariyAI paMcadhaNusaya- vikkhaMbhAI joyaNujjoyakarAI cakkaNemIsaMThiyAiM caMdamaMDalapaDiNigAsAI egUNapaNNaM maMDalAI AlihamANe 2 aNuppavisai, tae NaM sA timisaguhA bharaheNaM raNNA tehiM joyaNaMtariehiM jAva joyaNujjoya karehiM egUNapaNNAe maMDalehiM AlihijjamANehiM 2 khippAmeva AlogabhUyA ujjayabhUyA divasabhUyA jAyA yAvi hotthA / zabdArtha - totaM tIkSNa, taMsiyaM - tikonA, chalaMsaM - Upara-nIce SaTkoNa yukta, kuMbhIe - mastaka para, aIi praviSTa hotA hai, timira - aMdhakAra / bhAvArtha tadanaMtara rAjA bharata ne maNiratna ko parAmRSTa kiyA, saMspRSTa kiyaa| vaha ratna tIkSNa, viziSTa AkAra yukta, suMdara cAra aMgula pramANa thA / vaha amUlya thA - usakI kImata AMkanA saMbhava nahIM thA / vaha tikonA thA, Upara evaM nIce SaTkoNIya thaa| anupama dyutiyukta thA, maNiratnoM meM sarvazreSTha thA / use mastaka para dhAraNa karane se kisI bhI prakAra kA kaSTa nahIM raha jAtA thaa| yoM vaha sarva duHkha nivAraka thA / sarvakAla meM Arogya pradAyaka thaa| usake prabhAva se tiryaMca, manuSya evaM devakRta upasarga, saMkaTa yA vighna kabhI bhI duHkha utpanna nahIM kara sakate the| jo isa ratna ko dhAraNa karatA vaha saMgrAma meM bhI kisI ratna dvArA vadhya nahIM hotA thA / usako dhAraNa karane se cirayauvanatA rahatI thii| ise dhAraNa karane se na bAla bar3hate tathA na nAkhUna hI / ise dhAraNa karane se manuSya meM kisI bhI prakAra kA bhaya utpanna nahIM hotA / . rAjA bharata ne ina asAdhAraNa vizeSatAoM se yukta maNiratna ko grahaNa kara abhiSekya hastiratna ke mastaka ke dAhinI ora baaNdhaa| bharata kSetra ke adhipati rAjA bharata ke hRdaya para hAra 1 - 157 For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra suzobhita the yAvat vaha indra ke samAna RddhizAlI prathitakIrti - yazasvI, maNiratna se phailate hue udyota se yukta thaa| cakraratna dvArA nirdezita kie jAte mArga kA avalabaMna kara Age bar3hatA huA rAjA bharata sahastroM narezoM sahita samudra kI jyoM siMhanAda karatA huA, bAdaloM se utpanna aMdhakAra meM jisa prakAra candramA praviSTa hotA hai, usa prakAra rAjA tamisrA guhA ke dakSiNI dvAra meM praviSTa huA / tatpazcAt rAjA bharata ne kAkaNi ratna ko grahaNa kiyA / vaha ratna chaha tala, bAraha koTi evaM ATha kaNikA yukta thaa| vaha adhikaraNI svarNakAra ke lauha nirmita eharana ( lohapiNDI ) jaisA thaa| vaha ATha sauvarNika - tatkAlIna mApa ke anusAra vaha ATha taule vajana kA thaa| cAra aM pramANa vaha kAkaNiratna viSanAzaka, anupama, caturasra saMsthAna saMsthita samucita mAnonmAna yukta thaa| vaha saba logoM ke lie mAnonmAna kA prajJApaka - pramANabhUta thA / jisa prakAra vaha aMdhakAra kA nAza karane meM sakSama thA, vaisA na candra, na sUrya tathA na agni hI apane teja se vaisA karane meM sakSama the| jisa guphA ke aMdhakAra samUha ko na candra, na sUrya aura na agni aura na koI anya maNi hI naSTa karane meM sakSama thI, usa aMdhakAra ko vaha kAkaNiratna naSTaM karatA jAtA thA / usakI divya prabhA bAraha yojana taka phailI thI / cakravartI kI senA kI chAvanI meM rAtri meM bhI dina jaisA prakAza banAe rakhanA usa maNiratna kI apanI vizeSatA thI / dvitIya arddha bharata kSetra ko vijita karane hetu kAkaNiratna ko hAtha meM lie hue rAjA bharata ne senA sahita tamisrA guhA meM praveza kiyaa| bharata ne usa ratna ke prakAza meM tamisrA guhA ke pUrva digvartinI tathA pazcima digvartinI bhittiyoM para eka-eka yojana ke aMtara meM pAMca sau dhanuSa pramANa vistRta eka yojana kSetra ko udyotamaya banAne vAle ratha ke pahie kI paridhi ke samAna gola, candra maNDala kI taraha jyotirmaya una pacAsa maNDaloM kA Alekhana kiyA / vaha tamisrAguhA rAjA bharata dvArA yoM eka-eka yojana ke aMtara para Alekhita yAvat eka yojana ko udyotita karane vAle unapacAsa maNDaloM se zIghra hI Alokamaya, udyotamaya, dina ke samAna ho gaI / uttara unmagnajalA nimagnajalA mahAnadiyA~ uttaraNa 158 (71) tase NaM timisaguhAe bahumajjhadesabhAe ettha NaM ummaggaNimaggajalAo NAmaM duve mahANaIo paNNattAo, jAo NaM timisaguhAe puratthimillAo bhittikaDagAo pavUDhAo samANIo paccatthimeNaM siMdhuM mahANaiM samappeMti / - For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - unmagnajalA nimagnajalA mahAnadiyA~ uttaraNa 156 **-8-18-19-09-09-08-0-0-0-10-10-19-19-19-19-19-19-19-10-08-04-2-28-08-0-0-0-0-0-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00 se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-ummaggaNimaggajalAo mahANaIo? __ goyamA! jaNNaM ummaggajalAe mahANaIe taNaM vA pattaM vA kaTuM vA sakkaraM vA Ase vA hatthI vA rahe vA johe vA maNusse vA pakkhippai tAo NaM ummaggajalA mahANaI tikkhutto AhuNiya 2 egaMte thalaMsi eDei, jaNNaM NimaggajalAe mahANaIe taNaM vA pattaM vA kaTuM vA sakkaraM vA jAva maNusse vA pakkhippai taNNaM NimaggajalA mahANaI tikkhutto AhuNiya 2 aMto jalaMsi NimajAvei, se teNa?NaM goyamA! evaM vuccai-ummaggaNimaggajalAo mhaanniio| tae NaM se bharahe rAyA cakkarayaNadesiyamagge aNegarAya0 mahayA ukkiTThisIhaNAya jAva karemANe siMdhUe mahANaIe purathimilleNaM kUleNaM jeNeva ummaggajalA mahANaI teNeva uvAgacchai 2 ttA vaDairayaNaM saddAvei 2 tA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppiyA! ummaggaNimaggajalAsu mahANaIsu aNegakhaMbhasaya-saNNiviTe ayalamakaMpe abhejakavae sAlaMbaNabAhAe savvarayaNAmae suhasaMkame karehi karettA mama eyamANattiyaM khippAmeva pccppinnaahi| ___ tae NaM se vaDDairayaNe bharaheNaM raNNA evaM vutte samANe haTTatuTThacitta-mANaMdie jAva viNaeNaM0 paDisuNei 2 ttA khippAmeva ummaggaNimaggajalAsu mahANaIsu aNegakhaMbhasayasaNNiviDhe jAva suhasaMkame karei 2 ttA jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva eyamANattiyaM pccppinni| tae NaM bharahe rAyA sakhaMdhAvArabale ummaggaNimaggajalAo mahANaIo tehiM aNegakhaMbhasayasaNNiviTehiM jAva suhasaMkamehiM uttarai, tae NaM tIse timissaguhAe uttarillassa duvArassa kavADA sayameva mahayA 2 koMcAravaM karemANA sarasarassa sagAI 2 ThANAI pccoskkitthaa| zabdArtha - pakkhippar3a - prakSipta karane para, AhuNiya - ghumAkara, egaMte - eka tarapha, thalaMsi - thala para, eDeha - pheMka detI hai, suhasaMkame - pula, aNega - anek|| ___ bhAvArtha - tamisrA guhA ke ThIka madhya meM-bIcoMbIca unmagnajalA tathA nimagnajalA saMjJaka do mahAnadiyA~ batalAI gaI haiM ve tamisrA guhA ke pUrvI bhitti pradeza se nikalatI haiM tathA pazcimI bhitti pradeza hotI huI siMdhu mahAnadI meM mila jAtI hai| For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 . jambUdvIpa prajJapti sUtra lAtA hai? he bhagavan! ve nadiyA~ unmagnajalA tathA nimagnajalA kisa kAraNa kahalAtI hai? . he gautama! unmagnajalA mahAnadI meM tRNa, pattA, kASTha, patthara kA Tukar3A, azva, gaja, ratha, padAti athavA manuSya - jo bhI DAla die jAe~-girA die jAe~ to vaha mahAnadI unheM tIna bAra itastataH ghumAkara ekAMta, jalarahita sthAna meM pheMka detI hai| nimagnajalA mahAnadI meM tinakA, pattA, kASTha, patthara kA Tukar3A yAvat manuSya girA die jAe~ to vaha unheM tIna bAra itastataH ghumAkara jala meM DUbo detI hai| he gautama! isa kAraNa ina mahAnadiyoM ke nAma nimagnajalA tathA unmagnajalA par3e haiN| tadanaMtara rAjA bharata cakraratna dvArA nirdezita mArga kA avalaMbana kara aneka narezoM se yukta, agrasara hotA huA, ucca svara meM siMhanAda karatA huA yAvat siMdhu mahAnadI ke pUrvavartI taTa para vidyamAna unmagnajalA mahAnadI ke samIpa phuNcaa| usane apane varddhakiratna ko bulAyA aura usase kahA - devAnupriya! unmagnajalA tathA nimagnajalA mahAnadiyoM para pula bnaao| pratyeka pula saikar3oM stambhoM para bhalIbhA~ti TikA ho, calita aura kaMpita na hone vAlA ho, kavaca kI taraha abhedya ho, jisakI bhujAe~ avalaMbana sahita hoM, sarvaratnamaya hoN| pula kA nirmANa kara mere AdezAnurUpa kArya ho jAne kI sUcanA kro| ____ rAjA bharata dvArA isa prakAra Adeza die jAne para vaha vardhakiratna bahuta hI harSita, parituSTa aura mana meM AnaMdita huA yAvat usane vinaya. ke sAtha rAjA kI AjJA zirodhArya kI aura zIghra hI unmagnajalA aura nimagnajalA mahAnadiyoM para uttama puloM kI racanA kI yAvat jo aneka staMbhoM para avasthita the| aisA kara vaha rAjA ke pAsa AyA yAvat AdezAnusAra kArya saMpannatA kI sUcanA dii| tadanaMtara rAjA bharata apanI sainya chAvanI sahita unmagnajalA tathA nimagnajalA nadiyoM para nirmita puloM dvArA, jo saikar3oM khaMbhoM para sthita the yAvat nadiyoM ko pAra kiyaa| ____ jyoM hI rAjA ne mahAnadiyoM ko pAra kiyA, tamisrA guhA ke uttarI dvAra krauMca pakSI kI taraha AvAja karate sarasarAhaTa ke sAtha svayameva apane sthAna se saraka gae-udghATita ho ge| ApAta kirAtoM dvArA bhISaNa saMgharSa (72) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uttarahabharahe vAse bahave AvADA NAma cilAyA parivasaMti aDDA dittA vittA vicchiNNaviulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNA For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - ApAta kirAtoM dvArA bhISaNa saMgharSa 161 bahudhaNabahujAyarUvarayayA AogapaogasaMpauttA vicchaTTiyapaurabhacpANA bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyA bahujaNassa aparibhayA sUrA vIrA vikkaMtA vicchiNNaviulabalavAhaNA bahusu samarasaMparAesu laddhalakkhA yAvi hotthaa| - tae NaM tesimAvADacilAyANaM aNNayA kayAI visayaMsi bahUI uppAiyasayAI pAunbhavitthA, taMjahA - akAle gajjiyaM akAle vijuyA akAle pAyavA pupphaMti abhikkhaNaM 2 AgAse devayAo NaccaMti, tae NaM te AvADacilAyA visayaMsi bahUI uppAiyasayAI pAunbhUyAiM pAsaMti, pAsittA aNNamaNNaM saddAveMti 2 ttA evaM vayAsI - evaM khalu devANuppiyA! amhaM visayaMsi bahUI uppAiyasayAI pAunbhUyAiM taMjahA - akAle gajiyaM akAle vijuyA akAle pAyavA pupphaMti abhikkhaNaM 2 AgAse devayAo NaccaMti, taM Na Najai NaM devANuppiyA! amhaM visayassa ke maNNe uvaddave bhavissaittika? ohayamaNasaMkappA ciMtAsogasAgaraM paviTThA karayala-palhatthamuhA aTTajjhANovagayA bhUmigayadiTThiyA jhiyAyaMti, tae 'NaM se bharahe rAyA cakkarayaNa-desiyamagge jAva samuddaravabhUyaM piva karemANe karemANe timisaguhAo uttarilleNaM dAreNaM NIi sasivva mehaMdhayAraNivahA, tae NaM te AvADacilAyA bharahassa raNNo aggANIyaM ejamANaM pAsaMti pAsittA AsuruttA ruTThA caMDikkiyA kuviyA misimisemANA aNNamaNNaM sadAveMti 2 ttA evaM vayAsI - esa NaM devANuppiyA! kei apatthiyapatthae duraMtapaMtalakkhaNe hINapuNNacAuddase hirisiri-parivajae je NaM amhaM visayassa uvari virieNaM havvamAgacchai taM tahA NaM ghattAmo devANuppiyA! jahA NaM esa amhaM visayassa uvariM virieNaM No havvamAgacchai tikaTu aNNamaNNassa aMtie eyamaTuM paDisuNeti 2 tA saNNaddhabaddhavammiyakavayA uppIliyasarAsaNapaTTiyA piNaddhage vijjA baddhaAviddhavimalavaraciMdhapaTTA gahiyAuhappaharaNA jeNeva bharahassa raNNo aggANIyaM teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bharahassa raNNo aggANIeNa saddhiM saMpalaggA yAvi hotthA, tae NaM te AvADacilAyA bharahassa raNo aggANIyaM hayamahiyapavaravIraghAiyavivaDiya-ciMdhaddhayapaDAgaM kicchappANovamayaM disodisiM pddisehiti| For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jambUdvIpa prajJapti sUtra zabdArtha - AvADa - ApAta, cilAya - kirAta, dittA - tejasvI, vittA - vikhyAta, Aoga-paoga - vyApArika dRSTi se dhana kA ucita viniyoga, vicchaDDiya - bacA huA, paura - pracura, bhattapANa - khAdya sAmagrI, gavelaga - baila, vikkaMtA- vikramazAlI, laddhalakkhAlabdhalakSya-lakSya pUrA karane vAle, pAyavA - pAdapa, abhikkhaNaM - dhIre-dhIre, uvaddava - upadrava, visayassa - deza pr| bhAvArtha - usa samaya uttarArddha bharata kSetra meM ApAta nAmaka kirAta-bhIla yA AdivAsI rahate the| ve saMpanna, prabhAvazAlI aura vikhyAta the| AvAsa sthAna, oDhane-bichAne-baiThane ke upakaraNa, yAna, vAhana Adi pracura jIvanopayogI sAja samAna evaM sonA-cA~dI Adi vipula dhanasaMpatti ke svAmI the| vyAvasAyika dRSTi se dhana ke viniyoga meM kuzala the| unake yahA~ bhojana karane ke pazcAt bhI khAne-pIne kI sAmagrI pracura mAtrA meM bacatI thI, jisase unakI saMpannatA vyakta hotI thii| unake gharoM meM bahuta se dAsa-dAsI, gAya, bhaiMsa, baila Adi the| ve atyaMta prabhAvazAlI hone ke kAraNa logoM dvArA atiraskaraNIya the| ve zUravIra, yoddhA, parAkramI the| unake pAsa senA, vAhana Adi kI pracuratA thii| aneka yuddhoM meM, jinameM barAbarI ke mukAbale the, apanA lakSya pUrA kiyA saphalatA prApta kii| una ApAta kirAtoM ke deza meM asamaya meM meghoM kI garjanA, bijalI kA camakanA, akAla meM hI per3oM para phUloM kA AnA, AkAza meM vAnavyaMtara Adi devoM kA nartana-isa prakAra ve saikar3oM utpAta ekAeka utpanna hue| una ApAta kirAtoM ne apane deza meM ina bahuta prakAra ke utpAtoM ko dekhA to ve anyamanaska evaM khinna hue| ve eka dUsare ko saMbodhita karate hue kahane lage - devAnupriyo! na jAne hamAre deza meM kaisA upadrava hogA? aisA socakara ve unmanaska, udAsa aura khinna ho ge| zoka sAgara meM nimagna ho gae, hathelI mu~ha rakhe ArtadhyAna meM grasta hote hue, bhUmi para najara gar3Ate hue ciMtAtura ho utthe| ___ taba rAjA bharata cakraratna dvArA nirdezita kie gae rAste para yAvat samudra kI garjanA kI jyoM siMhanAda karatA huA tamisrA guhA ke uttarI dvAra se isa prakAra nikalA jaise caMdramA meghoM dvArA bAdaloM kI ghaTAoM se utpanna aMdhakAra ko cIrakara bAhara nikalatA hai| ApAtakirAtoM ne jaba rAjA bharata kI senA ke agrabhAga ko Ate hue dekhA to ve atyaMta krodha, roSa tathA kopa se tamatamAte hue paraspara kahane lage - devAnupriyo! mauta ko cAhane vAlA, duHkhada aMta evaM azubha lakSaNa vAlA, hIna-azubha caturdazI ko janmA, lajjA aura zobhA rahita kauna puruSa hai, jo hamAre For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - ApAta kirAtoM dvArA bhISaNa saMgharSa 163 --- -- -- --00-00-00-00- - - ----- ----- --00-00-0-0-0-00 deza para duHsAhasapUrvaka zIghratA se car3hA A rahA hai? devAnupriyo! hama usakI senA ko naSTa kara DAleM, jisase vaha hamAre deza ko dussAhasapUrvaka AkrAMta na kara ske| isa prakAra Apasa meM vicAra kara ve yuddha ke lie taiyAra hue, lauhakavaca dhAraNa kie, apane dhanuSoM para pratyaMcA caDhAI, gale meM graiveyaka-gardana rakSaka upakaraNa bAMdhe, kamara meM vIratA sUcaka vastra bAMdhe, zastrAstra sajjita hokara jahA~ rAjA bharata kI senA kI agrima paMkti thI, vahA~ pahu~ce aura sainikoM se bhir3a ge| una ApAta cilAtoM ne rAjA bharata kI senA ke katipaya viziSTa yoddhAoM ko mAra DAlA, senA ko matha DAlA, kaIyoM ko ghAyala kara girA diyaa| unakI viziSTa cihnita dhvajAoM ko naSTa kara ddaalaa| isa prakAra rAjA bharata kI senA ke agrima Tukar3I ke sainika bar3I kaThinAI se jAna bacAkara idhara-udhara bhAga chuutte| . (73) tae NaM se seNAMbalassa yA veDho jAva bharahassa raNo aggANIyaM AvADacilAehiM hayamahiyapavaravIra jAva disodisiM paDisehiyaM pAsai 2 ttA Asurutte ruDhe caMDikkie kuvie misimisemANe kamalAmelaM AsarayaNaM durUhai 2 ttA tae NaM taM asIimaMgulamUsiyaM NavaNauimaMgulapariNAhaM aTThasayamaMgulamAyayaM battIsamaMgula-mUsiyasiraM cauraMgulakaNNAgaM vIsaiaMgulabAhAgaM cauraMgulajANUkaM solasaaMgulajaMghAgaM cauraMgulamUsiyakhuraM muttolIsaMvattavaliyamajhaM IsiM aMgulapaNayapaTuM saMNayapaTuM saMgayapaTuM sujAyapaTuM pasatthapaTuM visiTThaparTa eNIjANuNNayavitthayathaddhapaTuM vittalayakasaNi-vAyaaM-kellaNapahAraparivajiyaMgaM tavaNijathAsagAhilANaM varakaNagasuphullathAsaga-vicittarayaNarajupAsaM kaMcaNamaNikaNagapayaragaNANAvihaghaMTiyAjAlamuttiyA-jAlaehiM parimaMDieNaM paTTeNa sobhamANeNa sobhamANaM kakkeyaNaiMdaNIlamaragaya-masAragallamuhamaMDaNaraiyaM AviddhamANikkasuttagavibhUsiyaM kaNagA-mayapauma-sukayatilayaM devamaivigappiyaM suravariMdavAhaNajoggAvayaM surUvaM dUijjamANa-paMcacAru-cAmarAmelagaM dharataM aNabbhavAhaM abhelaNayaNaM kokAsiyavahalapattalacchaM sayAvaraNa-NavakaNaga-taviya-tavaNija-tAlujIhAsayaM siriAbhiseyaghoNaM pokkhara-pattamiva salilabiMdujuyaM acaMcalaM caMcalasarIraM cokkhacaraga For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jambUdvIpa prajJapti sUtra parivvAyago viva hilIyamANaM hilIyamANaM khuracalaNacaccapuDehiM dharaNiyalaM abhihaNamANaM 2 dovi ya calaNe jamagasamagaM muhAo viNiggamaMtaM va sigghayAe muNAlataMtuudagamavi NissAe pakkamaMtaM jAikularUvapaccayapasatthavArasAvattagavisuddhalakkhaNaM sukulappasUyaM mehAvibhaiya-viNIyaM aNuyataNuyasukumAlalomaNiddhacchaviM sujAyaamaramaNapavaNagarulajaiNa-cavalasigghagAmi isimiva khaMtikhamae susIsamiva paccakkhayAviNIyaM udagahuyavaha-pAsANapaMsukaddamasasakkarasavAluillataDa kaDagavisamapabbhAragiridarIsulaMghaNapillaNa-NitthAraNAsamatthaM acaMDapADiyaM daMDayAI aNaMsupAI akAlatAluM ca kAlahesiM jiyaNiiMgavesagaM jiyaparisahaM jaccajAIyaM mallihANiM sugapattasuvaNNakomalaM maNAbhirAmaM kamalAmelaM NAmeNaM AsarayaNaM seNAvaI kameNa samabhirUDhe kuvalayadala-sAmalaM ca rayaNiyaramaMDalaNibhaM sattujaNaviNAsaNaM kaNagarayaNadaMDaM NavamAliyapuppha-surahigaMdhiM NANAmaNilayabhatticittaM ca pahoyamisimisiMtatikkhadhAraM divvaM khaggarayaNaM loe aNovamANaM taM ca puNo vaMsarukkhasiMgaTThidaMtakAlAyasaviulaloha-daMDayavaravairabheyagaM jAva savvatthaappaDihayaM kiM puNa dehesu jaMgamANaM . gAhA - paNNAsaMguladIho solasa se aMgulAI vicchinnnno| ___ addhaMgulasoNIko jeTTapamANo asI bhnnio||1|| asirayaNaM Naravaissa hatthAo taM gahiUNa jeNeva AvADacilAyA teNeva uvAgacchai 2 ttA AvADacilAehiM saddhiM saMpalagge yAvi hotthaa| tae NaM se suseNe seNAvaI te AvADacilAe hayamahiyapavaravIraghAiya jAva disodisiM pddisehaii|| ____ zabdArtha - muttolI - madhya bhAga, paNaya - praNata-jhukanA, paDheM - pITha, vatta - beMta, gAhilANaM - lagAma yukta, thAsa - sthAsa-darpaNa, maragaya - marakata-pannA, vigappiya - viracita, aNabbhavAhaM - anabhracArI-AkAza meM nahIM calane vAlA, kokAsia - vikasita, ghoNaM - nAka, pokkhara - kamala, parivvAyaga - parivrAjaka-saMnyAsI, cokkhacaraga - uttama AcAra sampanna, jamagasamagaM - donoM eka sAtha, pakkamaMtaM - calane meM, paccaya - pratIti, For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - ApAta kirAtoM dvArA bhISaNa saMgharSa / 165 *--*-*-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-50-50-10-02--8-12--0-0-0-08-2-2-8-0-0-0-0-0-0--12-0-0-12-12- aNuya - choTe, taNuya - patale, sigghagai - zIghragAmI, jaiNa - jItane vAlA, isi - RSi, huyavaha - agni, paMsu - miTTI, caMDapAiya - zatru dvArA na girAye jAne yogya, aNaMsupAI AMsU na girAne vAlA, kAlahesiM - ucita samaya para hinahinAne vAlA, malli-mogarA, hANinAka, pahoya - zANa-dhAra karane kA aadhaar| bhAvArtha - senApati suSeNa ne rAjA bharata kI yAvat senA kI agrima paMkti ke bahuta se yoddhAoM ko ApAta kirAtoM dvArA hata-vihata yAvat jAna bacAkara bar3e kaSTa ke sAtha eka dizA se dUsarI dizA kI ora bhAgate dekhA taba vaha atyaMta krodha, roSa se tamatamAte hue vikarAla ho uThA, kamalAmela nAmaka azvaratna para ArUDha huaa| vaha azva U~cAI meM assI aMgula thaa| usake madhya bhAga kI paridhi ninyAnaveM aMgula thii| usakI lambAI eka sau ATha aMgula thii| usakA mastaka battIsa aMgula pramANa thaa| usake kAna cAra aMgula, usakI bAhA-mastaka aura ghuTanoM ke bIca kA bhAga bIsa aMgula, ghuTane cAra aMgula, jaMghA solaha aMgula, khura cAra aMgula, zarIra kA madhya bhAga Upara se nIce saMkarA, madhya meM kucha caur3A thaa| usakI pITha kI vizeSatA thI ki savAra ke ArUDha hone para vaha eka aMgula jhuka jAtI thii| vaha deha pramANa saMgata svabhAvataH doSa rahita, prazasta, viziSTa-uttama azva ke lakSaNoM se yukta thii| vaha hariNI ke ghuTanoM kI jyoM unnata, donoM pArzva bhAgoM kI ora vistIrNa tathA dRr3ha thii| usakA zarIra beMta, latA, carma cAbuka Adi ke prahAroM se rahita thaa| azvarohI ke icchAnurUpa calane ke kAraNa inase tAr3ita karane kI AvazyakatA hI nahIM hotI thii| usakI lagAma svarNa jaTita darpaNa sadRza thii| kAThI bAMdhane hetu prayoga meM Ane vAlI rassI, jo ghor3e ke peTa se lekara pRSTha bhAga meM bAMdhI jAtI hai, svarNaghaTita suMdara phUloM tathA darpaNoM se sajjita thI, vividha ratnamaya thii| usakI pITha svarNayukta, maNimaya tathA svarNapatraka saMjJaka ghaMTiyoM aura motiyoM kI lar3oM se zobhita thii| jinake kAraNa vaha azva bar3A hI manojJa pratIta hotA thaa| mukhAlaMkaraNa hetu karketana, indranIla, pannA Adi ratnoM dvArA nirmita tathA mANikya ratna ke sAtha piroe gae sUtra se mukha para pahanAe gae vizeSa AbhUSaNoM se vaha azva alaMkRta thaa| svarNa racita kamalAkAra tilaka se usakA mukha susajjita thaa| vaha azva devamati-daivika prajJA se viracita thaa| vaha gati evaM saundarya meM devarAja indra ke zreSTha azva-uccaizravA ke tulya thaa| apane mastaka, gale, lalATa, mauli tathA karNoM ke . mUla meM lagAI gaI kalaMgiyoM ke samaveta rUpa meM dhAraNa kie thaa| indra kA vAhana uccaizravA jahA~ * AkAzagAmI hotA hai, yaha sthalagAmI thaa| usakI A~kheM doSa rahita hone ke kAraNa milI huI For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jambUdvIpa prajJapti sUtra nahIM thii| vikasita A~khoM para surakSA hetu pracchAdana paTa lage the| unakA tAlu evaM jIbha paritapta svarNa kI jyoM lAla raMga ke the| usakI nAsikA para lakSmI ke abhiSeka kA nizAna thaa| kamala patra para par3e jala bindu kI taraha vaha azva apane zarIra kI AbhA lie thaa| usakA zarIra caMcala thA kintu mana meM sthiratA thii| uttama AcAra saMpanna saMnyAsI jisa prakAra apavitra padArtha se saMsarga kI AzaMkA se dUra rahatA hai, usI prakAra vaha azva ubar3a-khAbar3a sthAnoM se bacatA huA gati karatA thaa| vaha apane khuroM kI TApoM se dharatI ko Ahata karatA huA calatA thaa| isake paira eka sAtha isa prakAra Upara uThate the mAno ve usake muMha se nirgata ho rahe hoN| saghana mRNAla tantuoM se yukta jala meM bhI vaha dharatI para calane kI jyoM nirbAdhagati se calatA thaa| dekhane se yaha pratIta hotA thA ki vaha uttama jAti-mAtR pakSa, kula-pitRpakSa tathA rUpa-AkAra saMsthAna yukta hai| vaha azva zAstrokta uttama kula-kSatriyAzva jAtiya thaa| apane svAmI ke saMketa Adi se hI usakA Azaya samajhane vAlA thaa| vaha atyaMta sUkSma, sukomala, snigdha romoM ke kAraNa suMdara AbhA yukta thaa| vaha apanI drutagati se deva, mana, vAyu tathA garuDa kI gati ko bhI mAta karane vAlA thA, caMcala evaM tIvragAmI thaa| vaha kSamA meM RSi tulya thaa| suziSya kI taraha sAkSAt vinaya kI pratimUrti thaa| vaha pAnI, Aga, patthara, miTTI, kIcar3a, kaMkar3a yukta sthAna, bAlU se bhare maidAna, nadiyoM ke taTa, ubar3a-khAbar3a paThAra, parvata, kaMdarA ina sabako anAyAsa. hI lAMghane meM, chalAMga bharate hue pAra karane meM samartha thaa| vaha zatru dvArA na girAe jA sakane yogya, zatru chAvanI para daNDa kI jyoM AkramaNa karane vAlA, parizrAMta hone para bhI AMsU na girAne vAlA thaa| usakA tAlu kAlimA rahita thaa| vaha ucita samaya para hinahinAne vAlA thaa| nidrA vijayI, gaveSaka-ucita sthAna para mala-mUla-tyAga karane vAlA, pariSahoM ko jItane vAlA, uttama mAtRpakSa yukta thaa| usakA nAma mogare ke phUla jaisA thaa| usakA raMga tote ke paMkhoM ke samAna suMdara thA, deha komalatA lie thii| isa prakAra vaha mana ko priya lagane vAlA thaa| vaise uttamottama guNayukta kamalAmela nAmaka azvaratna para senApati bhalIbhAMti savAra huaa| usane rAjA ke hAtha se khaDgaratna grahaNa kiyA, jo nIlakamala ke samAna zyAmala, ghumAe jAne para candramaMDala ke sadRza, zatrujana vinAzaka tathA svarNa evaM ratnanirmita mUTha yukta thii| usameM navamallikA ke puSpa ke samAna sugaMdha AtI thii| usa para vividha prakAra kI maNiyoM kA citrAMkana thaa| zANa para car3he hone se usakI dhAra camacamAtI huI evaM tIkSNa thii| vaha divya khaDgaratna loka meM adbhuta thaa| vaha bAMsa, vRkSa, bhaiMse Adi ke sIMga, hAthI Adi ke dAMta, lauha nirmita bhArI lauha daMDa, For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - meghamukha devoM kA upasarga 167 utkRSTa vajra, hIraka Adi ko bheda DAlane meM sakSama thii| adhika kyA kahA jAya-vaha sarvatra rukAvaTa se rahita thii| phira jaMgama-gamanazIla prANiyoM ke deha bhedana kI to bAta hI kyA? . gAhA - vaha talavAra lambAI meM pacAsa aMgula, caur3AI meM solaha aMgula tathA moTAI meM arddha aMgula pramANa thii| isa prakAra kI jyeSTha-zreSTha pramANa kI talavAra uttama kahI gaI hai| . usa asi ratna ko lekara suSeNa senApati jahA~ ApAta kirAta the, vahA~ pahu~cA, unake sAtha yuddha sannaddha huaa| senApati ne inako hata, mathita kara ddaalaa| kucheka prabala yoddhAoM ko ghAyala kara diyA yAvat ve ApAta kirAta eka dizA se dUsarI dizA meM bhAga chuutte| meghamukha devoM kA upasarga (74) tae NaM te AvADacilAyA suseNaseNAvaiNA hayamahiya jAva paDisehiyA samANA bhIyA tatthA vahiyA uvviggA saMjAyabhayA atthAmA abalA avIriyA apurisakkAraparakkamA adhAraNijamitikaTu aNegAI joyaNAI avakkamaMti 2 ttA egayao milAyaMti 2 tA jeNeva siMdhU mahANaI teNeva uvAgacchaMti 2 ttA vAluyAsaMthArae saMthareMti 2 ttA vAluyAsaMthArae durUhaMti 2 ttA aTThamabhattAiM pagiNhaMti 2 ttA vAluyAsaMthArovagayA uttANagA avasaNA aTThamabhattiyA je tesiM kuladevayA mehamuhA NAmaM NAgakumArA devA te maNasIkaremANA 2 cittuNti| tae NaM tesimAvADacilAyANaM aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi mehamuhANaM NAgakumArANaM devANaM AsaNAI calaMti, tae NaM te mehamuhA NAgakumArA devA AsaNAI caliyAI pAsaMti 2 ttA ohiM pauMjaMti 2 ttA AvADacilAe ohiNA AbhoeMti 2 ttA aNNamaNNaM saddAveMti 2 tA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! jaMbuddIve dIve uttaraDDabharahe vAse AvADacilAyA siMdhUe mahANaIe vAluyAsaMthArovagayA uttANagA avasaNA aTThamabhattiyA amhe kuladevae mehamuhe NAgakumAre deve maNasIkaremANA 2 ciTuMti, taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM AvADacilAyANaM aMtie pAunbhavittae.ttikaTu For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra aNNamaNNassa aMtie eyamahaM paDisuNeMti, paDisuNettA tAe ukkiTThAe turiyAe jAva vIivayamANA 2 jeNeva jaMbuddIve dIve uttaradRbharahe vAse jeNeva siMdhU mahANaI jeNeva AvADa cilAyA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA aMtalikkhapaDi vaNNA sakhikhiNiyAiM paMcavaNNAiM vatthAiM pavaraparihiyA te AvADacilAe evaM vayAsIhaM bho AvADacilAyA! jaNNaM tubbhe devANuppiyA! vAluyAsaMthArovagayA uttANagA avasaNA aTThamabhattiyA amhe kuladevae mehamuhe NAgakumAre deve maNasIkaremANA 2 ciTThaha tae NaM amhe mehamuhA NAgakumArA devA tubbhaM kuladevayA tumhaM aMtiyaNNaM pAubbhUyA, taM vadaha NaM devANuppiyA! kiM karemo kiM ca AciTThAmo ke va bhe maNasAie? tae NaM te AvADacilAyA mehamuhANaM NAgakumArANaM devANaM aMtie eyamaTTha soccA Nisamma haTThatuTThacittamANaMdiyA jAva hiyayA uTThAe uTTheti 2 ttA jeNeva mehamuhA NAgakumArA devA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA karayalapariggahiyaM jAva mattha aMjaliM 'kaTTu mehamuhe NAgakumAre deve jaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti 2 ttA evaM vayAsI - esa NaM devANuppiyA! kei apatthiyapatthae duraMtapaMtalakkhaNe jAva hirisiriparivajjie je NaM amhaM visayassa uvariM vIrieNaM havvamAgacchai, taM tahA NaM ghatteha devANuppiyA ! jahA NaM esa amhaM visayassa uvariM vIrieNaM No havvamAgacchai / 168 taNaM te mehamuhA NAgakumArA devA te AvADacilAe evaM vayAsI- esa NaM bho devAppiyA! bharahe NAmaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI mahiDDie mahajjuIe jAva mahAsokkhe, No khalu esa sakko keNai deveNa vA dANaveNa vA kiNNareNa vA kiMpuriseNa vA mahorageNa vA gaMdhavveNa vA satthappaogeNa vA aggippaogeNa vA maMtappaogeNa vA uddavitta vA paDisehittae vA, tahAviya NaM tubbhaM piyaTTayAe bharahassa raNNo uvasaggaM karemottikaTTu tesiM AvADacilAyANaM aMtiyAo avakkamaMti 2ttA veuvviyasamugghAeNaM samohati 2 ttA mehANIyaM viuvvaMti 2 ttA jeNeva bharahassa raNNo vijayakkhaMdhAvAraNivese teNeva uvAgacchaMta 2 ttA uppiM vijayakkhaMdhAvAra - Nivesassa khippAmeva For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - meghamukha devoM kA upasarga 166 pataNutaNAyaMti 2 tA khippAmeva vijuyAyaMti 2 ttA khippAmeva jugamusalamuTThippamANamettAhiM dhArAhiM oghamegha sattarattaM vAsaM vAsiuM pavattA yAvi hotthaa| zabdArtha - paDisehiyA - pratiSedhita-roke hue, uttAgaNA - muMha Upara kie hue, vIivayamANA - calate hue (vyativrajamAnA), parihiyA - pahane hue, veubviya-samugghAeNaM - vaikriya samudghAta, samohaNaMti - Atma-pradezoM kA bAhara nirgamana, pataNutaNAyaMti - garajane lage, vijuyAyaMti - vidyuta camakAne lage, vAsiGa - barasane lage, ogha - smuuh| bhAvArtha - senApati suSeNa dvArA Ahata, mathita yAvat maidAna chor3akara bhAge hue ApAta kirAta bhayabhIta, trAsa yukta vyathAyukta, pIDAyukta aura udvegayukta hokara ghabarA utthe| yuddha meM sthira nahIM raha ske| svayaM ko bala rahita, azakta, pauruSa-parAkrama vihIna anubhava karane lge| senApati kA sAmanA karanA saMbhava nahIM hai, aisA vicAra kara ve aneka yojana paryanta bhAga chUTe tathA paraspara eka sthAna para mile| jahA~ siMdhu mahAnadI thI, vahA~ aae| bAlU ke saMstAraka taiyAra kie| una para sthita hokara tele kI tapasyA aMgIkAra kii| muMha U~cA kie hue, vastra rahita hokara apane kula devatA meghamukha nAmaka nAgakumAroM kA mana meM dhyAna karate hue sthita rhe| * jaba unakI tele kI tapasyA pUrNa hone ko thI taba meghamukha nAgakumAroM ke Asana calAyamAna hue| inhoMne apane AsanoM ko calita dekhA to avadhijJAna ko prayukta kiyaa| avadhijJAna dvArA inhoMne ApAta kirAtoM ko dekhaa| unheM dekhakara ve Apasa meM kahane lage - devAnupriyo! jaMbudvIpa meM, uttarArddha bharata kSetra meM, siMdhu mahAnadI ke taTa para bAlU ke bichaunoM para sthita hokara ApAta kirAta apane muMha U~ce kie, vastra rahita hokara tele kI tapasyA meM saMlagna haiN| hama meghamukha nAgakumAra unake kuladevatA haiN| ve hamArA dhyAna kara rahe haiN| devAnupriyo! hamAre lie yaha ucita hai ki hama prAdUrbhUta ho| Apasa meM aisA vicAra kara unhoMne vaisA karane kA nizcaya kiyaa| ve utkRSTa tIvra gati se yAvat calate-calate jaMbUdvIpa ke aMtagarta uttarArddha bharata kSetra meM, siMdhu mahAnadI ke taTa para jahA~ ApAta kirAta the| vahA~ aae| unhoMne choTe-choTe ghughuruoM se yukta pA~ca raMgoM ke zreSTha vastra pahana rakhe the, aMtarikSa meM sthita unhoMne ApAta kirAtoM ko saMbodhita kara kahA - devAnupriyo! tuma bAlU ke saMstArakoM para vastra rahita hokara tele kI tapasyA meM sthita hote hue hama meghamukha nAgakumAroM kA, jo tumhAre kula devatA hai, dhyAna kara rahe ho| yaha dekhakara hama tumhAre samakSa prAdurbhUta hue haiN| devAnupriyo! tumhAre mana meM kyA hai? hama tumhAre lie kyA kareM? yaha sunakara ApAta cilAta harSita, parituSTa aura mana meM AnaMdita hue yAvat hRdaya meM For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 *-*-19-10--04-09-122-8-0-0-00-00 -0 jambUdvIpa prajJapti sUtra 0 00--*-*-*-*-09-08-10-28-02-20-00-00-0-**-*-*-*-*-*-*-10-19-2 ullasita ho uThe aura jahA~ meghamukha nAgakumAra deva the, vahA~ aae| karabaddha hote hue yAvat mastaka para aMjalibaddha hAthoM se meghamukha nAgakumAroM ko jaya-vijaya se vardhApita kiyA, jayanAda kiyA, bole - devAnupriyo! koI mauta ko cAhane vAlA, azubha lakSaNa yukta yAvat lajjA, zobhA evaM kAMti se parivarjita, hamAre deza para parAkrama pUrvaka car3ha AyA hai| devAnupriyo! Apa usako isa prakAra mAreM, jisase vaha hamAre deza para parAkrama pUrvaka AghAta na kara ske| ___ taba una meghamukha nAgakumAra devoM ne ApAta cilAtoM se yoM kahA - devAnupriyo! jisane aisA kiyA hai, vaha bharata nAma kA cAturaMta cakravartI hai, jo mahAn Rddhi evaM dyutiyukta hai yAvat paramasukha saMpanna hai| vaha kisI deva, dAnava, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, nAga yA gaMdharva dvArA kisI zastra agni yA maMtra prayoga dvArA haTAyA nahIM jA sakatA, rokA nahIM jA sktaa| phira bhI tumhArA priya karane ke lie hama upasarga saMkaTa utpanna kara rahe haiN| aisA kahakara ve ApAta kirAtoM ke yahA~ se cala par3e aura vaikriya labdhi ke samudghAta dvArA Atma-pradezoM ko bAhara nikaalaa| ina pudgaloM se meghoM kI vikurvaNA kii| jahA~ rAjA bharata kI chAvanI thI, vahA~ aae| megha sainya zivira ke Upara zIghra hI garjane lage, bijalI camakAne lage tathA jaldI hI ve jala barasAne lge| sAta dina aura sAta rAta paryanta gAr3I ke jue, mUsala evaM muTThI jaisI moTI ghaTAoM se vRSTi hotI rhii| chantra ratna dvArA upasarga se rakSA tae NaM se bharahe rAyA uppiM vijayakkhaMdhAvArassa jugamusalamuTThippamANamettAhiM dhArAhiM oghameghaM sattarattaM vAsaM vAsamANaM pAsai 2 ttA cammarayaNaM parAmusai, tae NaM taM sirivacchasarisarUvaM veDho bhANiyanvo jAva duvAlasajoyaNAI tiriyaM pavittharai tattha sAhiyAI, tae NaM se bharahe rAyA sakhaMdhAvArabale cammarayaNaM durUhai 2 tA divvaM chattarayaNaM parAmusai, tae NaM NavaNauisahassakaMcaNasalAgaparimaMDiyaM maharihaM aujjhaM NivvaNasupasatthavisiTThalaTThakaMcaNasupuTThadaMDaM miurAyayavaTTalaTThaaraviMdakaNNiya-samANarUvaM vatthipaese ya paMjaravirAiyaM vivihabhatticittaM maNimuttapavAlatatta-tavaNijapaMcavaNNiyadhoyarayaNarUvaraiyaM rayaNamarIIsamoppaNAkappakAra For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 -00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-0-0-0-0-00-00-00-9-2-20-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00 tRtIya vakSaskAra - chatra ratna dvArA upasarga se rakSA maNuraMjielliyaM rAyalacchiciMdhaM ajuNasuvaNNapaMDurapaccatthuyapaTThadesabhAgaM taheva tavaNijapaTTadhammataparigayaM ahiyasassirIyaM sArayarayaNiyaravimalapaDipuNNacaMdamaMDalasamANarUvaM NariMdavAmappamANapagaivitthaDaM kumuyasaMDadhavalaM raNNo saMcArimaM vimANaM sUrAyavavAyavuTTidosANa ya khayakaraM tavaguNehiM laddhaM - "ahayaM bahuguNadANaM uUNa vivriiysuhkycchaayN| ___ chattarayaNaM pahANaM sudullahaM apppunnnnaannN||1||" pamANarAINa tavaguNANa phalegadesabhAgaM vimANavAsevi dullahataraM vagdhAriyamalladAmakalAvaM sArayadhavalabbharayayaNigarappagAsaM divvaM chattarayaNaM mahivaissa dhrnniylpunnnniNdo| tae NaM se divve chattarayaNe bharaheNaM raNNA parAmuDhe samANe khippAmeva duvAlasa joyaNAI pavittharai sAhiyAI tiriyN| ___ zabdArtha - sAhiyAI - kucha adhika, salAga - zalAkA, aujjhaM - ayodhya-zatru dvArA anAkramaNIya, vatthipaese - vasti pradeza-chate kA madhya bhAga, vitthaDaM - vistRta, vAmappamANadonoM hAthoM ke ghere jitanA, kumuda - caMdra vikAsI zveta kamala, dullahaM - kaThinAI se prAptavya, appapuNNANaM - alpa puNya yA puNyahIna, pamANarAINa - pramANAtIta-atyadhika pramANa yukt| bhAvArtha - rAjA bharata ne apanI senA para mUsala evaM muTThI sadRza moTI dhArAoM se sAta dina-rAta paryanta hotI huI varSA ko dekhA to carmaratna kA sparza kiyaa| vaha carmaratna zrIvatsa ke samAna rUpa, AkAra yukta thaa| isakA vistRta varNana anyatra se grAhya hai yAvat vaha carmaratna bAraha yojana se kucha adhika-tirachA phaila gyaa| tadanaMtara rAjA bharata apanI sainya chAvanI sahita usa carmaratna para ArUr3ha ho gyaa| vaisA kara usane divya chatra ratna kA saMsparza kiyaa| usa chatra ratna ke ninyAnaveM hajAra svarNanirmita zalAkAeM-tAr3iyA~ lagI thIM, jinase vaha parimaMDita thaa| vaha bahumUlya evaM cakravartI kI garimA ke anurUpa thaa| zatrudala kA AkramaNa usa para koI prabhAva nahIM DAla sakatA thaa| vaha nirvRNa cheda rahita, suprazasta, viziSTa, manojJa evaM svarNanirmita majabUta daMDa se yukta thaa| usakA rUpa-AkAra mulAyama, rajata nirmita, gola, kamala karNikA-kamalagaTTe (puSpAsana) ke samAna thaa| usakA madhya bhAga (vasti pradeza) chatra tAnane kI jagaha piMjare jaisI thI tathA usa para vividha prakAra ke citra aMkita the| maNi, muktA, pravAla, paritapta svarNa evaM ratnoM dvArA banAe gae pUrNa kalaza Adi mAMgalika padArthoM ke pAMca raMgoM ke ujjvala AkAra usa para For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 42-0-0--0-08-0 jambUdvIpa prajJapti sUtra aMkita the| ratnarazmiyoM kI jyoM raMga racanA karane meM pravINa kalAkAroM dvArA bar3e suMdara rUpa meM raMgA huA thaa| usa para rAjalakSmI kA nizAna aMkita kiyA huA thaa| arjuna saMjJaka pAMDuvarNa ke sone se usake pIche kA bhAga AcchAdita thA - usa para sone kI paccIkArI kA kalAtmaka kArya kiyA huA thaa| vaha tapanIya svarNa ke paTTa se - pAta se pariveSTita thaa| vaha zaraRtu kI pUrNimA ke samAna atyadhika zobhAyukta, caMdravikAsI kamala ke samAna dhavala, rAjA ke saMcaraNazIla vimAnarUpa, sUraja ke Atapa, vAyu evaM vRSTi ke upadrava kA vinAzaka thaa| vaha rAjA ke pUrva janma meM kie gae tapa ke pariNAma svarUpa prApta thaa| gAthA - vaha chatra ratna ahata - sarvathA akhaMDita aneka guNa pradAyaka, RtuoM ke viparIta, sukhamaya, chAyA dene vAlA thaa| puNyahInoM ke lie vaha uttama chatra ratna durlabha hai| .. * dharaNitala ke svAmI-parama pAvana indra, rAjA bharata kA vaha cakraratna atyadhika pramANa meM kie gae tapazcaraNa ke phalasvarUpa prApta thA, devatAoM ke lie bhI durlabha thA, phailI hue mAlAoM ke samUha se vaha sajjita thA evaM zarada Rtu ke bAdala evaM candramA ke samAna dhavala, divya thaa| vaha divya chatra ratna rAjA bharata dvArA parAmRSTa-sparza kie jAne para zIghra hI bAraha yojana se kucha adhika tiryak rUpa meM tana gyaa| ratna catuSTaya dvArA surakSA . (76) tae NaM se bharahe rAyA chattarayaNaM khaMdhAvArassuvariM Thavei 2 ttA maNirayaNaM parAmusai veDho jAva chattarayaNassa vatthibhAgaMsi Thavei, tassa ya aNaivaraM cArurUvaM silaNihiatthamaMtamettasAli-java-gohUma-mugga-mAsa-tila-kulattha-saTTiga-NipphAvacaNagakoddava-kotthubhari-kaMguvaraga-rAlaga-aNegadhaNNAvaraNahAriyaga-allaga-mUlagahalidda-lAuyatausa-tuMbakAliMga-kaviTTha-aMba-aMbiliya-savvaNipphAyae sukusale gAhAvairayaNetti svvjnn-viisuygunne| tae NaM se gAhAvairayaNe bharahassa raNNo tadivasappaiNNa-NipphAiya-pUiyANaM savvadhaNNANaM aNegAI kuMbhasahassAI uvaTThavei, tae NaM se bharahe rAyA cammarayaNasamArUDhe chattarayaNasamocchaNNe maNirayaNakaujoe samuggayabhUeNaM suhaMsuheNaM sattarattaM privsi| For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - ratna catuSTaya dvArA surakSA 173 gAhA - Navi se khuhA Na viliyaM Neva bhayaM Neva vijae dukkhN| bharahAhivassa raNNo khaMdhAvArassavi thev|| . zabdArtha - aNaivara - atyaMta suMdara, atthamaMta - mahattvapUrNa, mugga - mUMga, allaga - adaraka, halidda - haldI, lAuya - laukI, tausa - kakar3I, AliMga - bijaurA, kaviTTha - kaTahala, aMba - Ama, aMbiliya - imalI, NipphAiya - pake hue, khuhA - kSudhA-bhUkha, viliyaM - dainyaanubhv| - bhAvArtha - taba rAjA bharata ne cakraratna ko chAvanI ke Upara tAna kara maNiratna kA saMsparza kiyA yAvat usa maNiratna ko bastI pradeza zalAkAoM ke madhya sthApita kiyaa| gAthApati ratna zilA kI taraha sthita carmaratna cAvala, jau, gehU~, mUMga, ur3ada, tila, kulattha-nimna koTi kA dhAnya, SaSThika-cAvala vizeSa, niSpApa-taNDula vizeSa, cane, kodrava, kustuMbhari, kaMgu, varaka, rAlaka tathA dhaniyA, hare pattoM ke sAga, adaraka, mUlI, haldI, laukI, kakar3I, tuMbaka, bijaurA, kaTahala, Ama, imalI Adi samagra phala evaM zAka Adi padArthoM ko utpanna karane meM sakuzala thA, samasta logoM kA vizvAsa pAtra thaa| .. taba usa gAthApatiratna ne usI dina boe hue, pake hue, bhUsA Adi se rahita kara svaccha banAe hue saba prakAra ke dhAnyoM se bhare hue hajAroM ghar3e rAjA bharata kI sevA meM upasthApita kie| usa bhISaNa varSA meM rAjA carmaratna para ArUr3ha rahA, chatra ratna dvArA AcchAdita rahA tathA maNiratna dvArA kie gae prakAza meM sAta-dina rAta taka sukhapUrvaka rhaa| gAMthA - usa samaya rAjA bharata evaM usakI senA ne na to bhUkha kA anubhava kiyA, na unameM hInatA aura bhaya kA saMcAra huA tathA na kisI prakAra kA duHkha hI rhaa| . .. (77) . tae NaM tassa bharahassa raNNo sattarattaMsi pariNamamANaMsi imeyArUve abbhatthie ciMtie patthie maNogae saMkappe samuppajitthA-kesa NaM bho! apatthiyapatthae duraMtapaMtalakkhaNe jAva parivajie je NaM mamaM imAe eyANurUvAe jAva abhisamaNNAgayAe uppiM vijayakhaMdhAvArassa jugamusalamuTThi jAva vAsaM vaasi| tae NaM tassa bharahassa raNNo imeyArUvaM anbhatthiyaM ciMtiyaM patthiyaM maNogayaM For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 14--04-12-2--00-00-12--00-0-0-0-00-00-00-10-0 jambUdvIpa prajJapti sUtra 8-2-8-0-0-0-0-0-0-12-0-0-0-0-0-0-0-22-10-0-0--- saMkappaM samuppaNNaM jANittA solasa devasahassA saNNajjhiuM pavattA yAvi hotthA, tae NaM te devA saNNaddhabaddhavammiyakavayA jAva gahiyAuhappaharaNA jeNeva te mehamuhA NAgakumArA devA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA mehamuhe NAgakumAre deve evaM vayAsI-haM bho mehamuhA NAgakumArA devA! apatthiyapatthagA jAva parivajiyA kiNNaM tubbhe Na yANaha bharahaM rAyaM cAuraMtacakkavahi mahiDDiyaM jAva uddavittae vA paDisehittae vA tahA vi NaM tubbhe bharahassa raNNo vijayakhaMdhAvArassa uppiM jugamusalamuTTippamANamittAhiM dhArAhiM oghameghaM sattarattaM vAsaM vAsaha, taM evamavi gae itto khippAmeva avakkamaha ahava NaM aja pAsaha cittaM jiivlog|. tae NaM te mehamuhA NAgakumArA devA tehiM devehiM evaM vuttA samANA bhIyA tatthA vahiyA uvviggA saMjAyabhayA mehANIyaM paDisAharaMti 2 tA jeNeva AvADacilAyA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA AvADacilAe evaM vayAsI-esa NaM devANuppiyA! bharahe rAyA mahiDie jAva No khalu esa sakko keNai deveNa vA jAva aggippaogeNa vA jAva uddavittae vA paDisehittae vA tahAvi ya NaM amhehiM devANuppiyA! tunbhaM piyaTThayAe bharahassa raNNo uvasagge kae, taM gacchaha NaM tunbhe devANuppiyA! bahAyA kayabalikammA kayakouya-maMgalapAyacchittA ullapaDasaDAgA ocUlagaNiyacchA aggAI varAI rayaNAI gahAya paMjaliuDA pAyavaDiyA bharahaM rAyANaM saraNaM uveha, paNivaiyavacchalA khalu uttamapurisA Natthi bhe bharahassa raNNo aMtiyAo bhayamitikaTu evaM vaittA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiM pddigyaa| tae NaM te AvADacilAyA mehamuhehiM NAgakumArehiM devehiM evaM vuttA samANA uThAe uTTeti 2 tA NhAyA kayabalikammA kayakouyamaMgalapAyacchittA ullapaDasADagA ocUlagaNiyacchA aggAiM varAI rayaNAiM gahAya jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 tA karayalapariggahiyaM jAva matthae aMjaliM kaTu bharahaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAviMti 2 ttA aggAI varAI rayaNAI uvaNeti 2 ttA evaM vayAsI For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - ratna catuSTaya dvArA surakSA 175 gAhAo - vasuhara guNahara jayahara, hirisiridhiikittidhaargriNd| lakkhaNasahassadhAraga rAyamidaM Ne ciraM dhaare||1|| hayavai gayavai Naravai NavaNihivai bhrhvaaspddhmvii| battIsajaNavayasahassarAya sAmI ciraM jiiv||2|| paDhamaNarIsara Isara hiyaIsara mhiliyaashssaannN| devasayasAhasIsara cohasarayaNIsara jsNsii||3|| sAgaragirimerAgaM uttaravAINamabhijiyaM tume| tA amhe devANuppiyassa visae privsaamo||4|| - aho NaM devANuppiyANaM iDDI juI jase bale vIrie purisakkAraparakkame divvA devajuI divve devANubhAve laddhe patte abhisamaNNAgae, taM diTThA NaM devANuppiyANaM iTThI evaM ceva jAva amisamaNNAgae, taM khAmemu NaM devANuppiyA! khamaMtu NaM devANuppiyA! khaMtumarahaMtu NaM devANuppiyA! NAi bhujo 2 evaM karaNayAe tikaTu paMjaliur3A pAyavaDiyA bharahaM rAyaM saraNaM uviNti| tae NaM se bharahe rAyA tesiM AvADacilAyANaM aggAI varAI rayaNAI paDicchai . 2 tA te AvADacilAe evaM vayAsI-gacchaha NaM bho tunbhe mamaM bAhucchAyApariggahiyA NibbhayA NiruvviggA suhaMsuheNaM parivasaha, Natthi bhe kattovi bhayamasthittikaTTa sakkArei sammANei sakkArettA sammANettA pddivisjei| tae NaM se bharahe rAyA suseNaM seNAvaI saddAvei 2 tA evaM vayAsI-gacchAhi NaM bho devANuppiyA! doccaMpi siMdhUe mahANaIe paccatthimaM NikkhuDaM sasiMdhusAgaragirimerAgaM samavisamaNikkhuDANi ya oavehi 2 ttA aggAiM varAI rayaNAI paDicchAhi 2 tA mama eyamANattiyaM khippAmeva paccappiNAhi jahA dAhiNillassa ' oyavaNaM tahA savvaM bhANiyavvaM jAva paccaNubhavamANe vihri| zabdArtha - saNNajjhiuM - sannaddha-tatpara, thANaha - jAnate, ahava - anyathA, cittaM - tyaktaM-gayA huA, paDisAharaMti - sameTa liyA, uddavittae - rokA jAnA, ocUla - cUte hue, For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra pAyavaDiyA pAdapatitA - pairoM meM gira jAo, vacchalA NavaNihi - navanidhi, mahiliyA - nAriyA~, bhujjo - bhujjo - bAra-bAra / bhAvArtha - jaba rAjA bharata ko isa prakAra rahate hue sAta dina-rAta bIta gae taba usake mana meM aisA ciMtana, vicAra, saMkalpa utpanna huA vaha kauna mauta ko cAhane vAlA, azubha lakSaNa yukta yAvat lajjA evaM zobhA se rahita puruSa hai, jo mere aise prabhAva ke hote hue bhI yAvat merI senA para juA, mUsala tathA muTThI ke sadRza moTI jala dhArA dvArA yAvat varSA kara rahA hai| rAjA ke mana meM aisA ciMtana, bhAva, saMkalpa utpanna huA hai, yaha jAnakara solaha sahastra deva yuddha hetu sannaddha hue| unhoMne zarIra para kavaca dhAraNa kie yAvat zastrAstra gRhIta kie tathA jahA~ meghamukha nAmaka nAgakumAra the, vahA~ Ae aura unase bole are mauta ko cAhane vAloM yAvat nirlajjo! zrIvihIno ! kyA tuma nahIM jAnate, cAturaMta cakravartI rAjA bharata mahAn RddhizAlI yAvat use koI bhI parAjita karane meM yA roka pAne meM asamartha hai| aisA hote hue bhI rAjA bharata kI sainya chAvanI para yuga, mUsala aura muTThI kI jyoM jaladhArAoM ke sAtha sAta dina-rAta se pAnI barasAte jA rahe ho / 176 - vAtsalya, vasu - - jaldI hI yahA~ se haTa jAo athavA apane jIvana ko bItA huA samajha lo / aba tuma baca nahIM paaoge| dhana-vaibhava, isa prakAra kahane para ve meghamukha nAgakumAra bhayabhIta, udvigna ho gae aura meghoM ke samUhoM ko sameTa liyaa| isake pazcAt jahA~ ApAta cilAta the, vahA~ Ae aura unase bole - devAnupriyo ! rAjA bharata atyadhika vaibhava aura prabhAvayukta hai yAvat vaha kisI deva dvArA yAvat agni prayoga dvArA yAvat rokA nahIM jA sakatA, pratiSedhita nahIM kiyA jA sktaa| phira bhI hamane tumhArA pra karane hetu rAjA bharata ke lie upasarga upasthita kie| For Personal & Private Use Only devAnupriyo ! aba tuma jAo, snAna, nitya naimittika bali, prAyazcitta Adi maMgalopacAra saMpAdita karo, gIle vastra dhAraNa kie hue, laTakate hue vastroM ko pakar3e hue, uttama ratna lekara, kara baddha hokara rAjA bharata ke caraNoM meM gira jAo, usakI zaraNa meM jAo / caraNoM meM par3e hue logoM ke prati uttama puruSa vAtsalya bhAva yukta hote haiN| tuma rAjA ke samIpa jAne meM bhaya na kro| aisA kaha ve deva jisa dizA se Ae the, usI dizA meM cale ge| taba meghamukha nAgakumAroM dvArA yoM nirdezita kie jAne para ApAta kirAta uThe, snAna kiyA, bali-prAyazcita Adi nitya - naimittika - maMgalopacAra saMpAdita kara gIle vastra pahane hue, vastroM ke Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - ratna catuSTaya dvArA surakSA 177 chora ko saMbhAle hue bahumUlya, zreSTha ratna lekara jahAM rAjA bharata thA, vahA~ aae| aMjali baddha hAthoM ko mastaka para rakhe hue rAjA ko jaya-vijaya dvArA vardhApita kiyA thA bahumUlya uttama ratna unheM bheTa kie evaM bole - ___ gAthA - vaibhava ke svAmin! guNa-gaNa zobhita! jayazIla! lajjA, zrI, dhairya evaM yaza ke dhAraka! rAjocita sahastra lakSaNa dhArina! narapate! hamAre rAjya ko cirakAla paryanta dhAraNa kare - svIkAra kare, pAlana-poSaNa kre||1|| - azvoM, gajoM, naroM, mAnavoM evaM navanidhiyoM ke svAmin! battIsa sahastra devoM ke adhinAyaka! Apa cirakAla taka jIvita rheN||2|| prathama narapate! aizvaryavAna! sahastrAMganAoM ke hRdayavallabha! lAkhoM devoM ke adhIzvara! caturdazaratna dhAraNa karane vAle! kIrtizAlina! Apane dakSiNa, pUrva, pazcima dizA meM samudra paryaMta tathA dakSiNa dizA meM cullahimavAn giriparyanta-samagra bharata kSetra ko vijita kara rahe haiN| hama devAnupriya keApake deza meM prajA ke rUpa meM basa rahe haiN| // 3,4 // - he devAnupriya! ApakI samRddhi, dyuti, kIrti AMtarika evaM bAhya zakti, pauruSa, parAkrama-ye sabhI Azcarya janaka haiN| Apako divya udyota, divya deva prabhAva labdha, saMprApta, abhisamanvAgatasvAyata haiN| he devAnupriya! Apa dvArA samupalabdha Rddhi Adi ko yAvat hamane pratyakSa dekha liyA hai| devAnupriya! hama Apase kSamAyAcanA karate haiM, Apa hameM kSamA kareM, Apa kSamA karane meM samartha haiN| isa prakAra bArabAra aisA kara hAtha jor3e hue rAjA bharata ke caraNoM meM gira par3e evaM unake zaraNAgata hue| ... .. phira rAjA bharata ne ApAta kirAtoM dvArA upahAra ke rUpa meM samarpita zreSTha, uttama ratna / aMgIkAra kie aura bolA-tuma sabhI lauTa jaao| tuma merI bhujAoM kI chatracchAyA meM ho| tuma bhaya evaM udvega rahita hokara sukha pUrvaka rho| aba tumheM kisI se bhI koI Dara nahIM hai, aisA kaha kara rAjA ne unako satkRta-sammAnita kara vidA kiyaa| . . taduparAMta rAjA bharata ne senApati suSeNa ko bulAyA aura kahA - he devAnupriya! jAo, siMdhumahAnadI ke pazcimavartI dUsare kone meM vidyamAna niSkuTa pradeza ko, jisake eka tarapha siMdhu mahAnadI evaM eka ora sAgara tathA dUsarI ora cullahimavAna hai, jahA~ ubar3a-khAbar3a sthAna hai - gaDDhe haiM, unheM adhikRta karo tathA zreSTha uttama ratna prApta kro| aisA ho jAne para zIghra mujhe sUcanA do| For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jambUdvIpa prajJapti sUtra isase Age kA varNana dakSiNavartI siMdhu niSkuTa ke varNana sadRza kathanIya hai yAvat vaisA kara ve sAMsArika sukhoM kA pratyanubhava-bhogopabhoga karate hue rahane lge| - (78) tae NaM divve cakkarayaNe aNNayA kayAi AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 tA aMtalikkhapaDivaNNe jAva uttarapurasthimaM disiM cullahimavaMtapavvayAbhimuhe payAe yAvi hotthA, tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM jAva cullahimavaMtavAsaharapavvayassa adUrasAmaMte duvAlasajoyaNAyAmaM jAva cullahimavaMtagirikumArassa devassa aTThamabhattaM pagiNhai, taheva jahA mAgahatitthassa jAva samuddaravabhUyaM piva karemANe 2 uttaradisAbhimuhe jeNeva cullahimavaMtavAsaharapavvae teNeva uvAgacchai 2 tA cullahimavaMtavAsaharapavvayaM tikkhutto rahasireNaM phusai phusittA turae NigiNhai NigiNhittA taheva jAva AyayakaNNAyayaM ca kAUNa usumudAraM imANi vayaNANi tattha bhANIya se NaravaI jAva savve me te visayavAsittikaTTha uddhaM vehAsaM usuM Nisirai parigaraNigariyamajhe jAva tae NaM se sare bharaheNaM raNNA urlDa vehAsaM NisaTTe samANe khippAmeva bAvattari joyaNAI gaMtA cullahimavaMtagirikumArassa devassa merAe nnivie| ___tae NaM se cullahimavaMtagirikumAre deva merAe saraM NivaiyaM pAsai 2 ttA Asurutte ruDhe jAva pIidANaM savvosahiM ca mAlaM gosIsacaMdaNaM ca kaDagANi jAva dahodagaM ca geNhai 2 tA tAe ukkiTThAe jAva uttareNaM cullahimavaMtagirimerAe ahaNNaM devANuppiyANaM visayavAsI jAva ahaNNaM devANuppiyANaM uttarille aMtavAle jAva pddivisjei| zabdArtha - rahasireNaM - ratha ke agrabhAga ko, phusai - sparza kiyaa| bhAvArtha - ApAta kirAtoM ko jIta lene ke anaMtara anya kisI dina vaha cakraratna AyudhazAlA se pratiniSkAMta huaa| aMtarikSa meM sthita hotA huA yAvat uttara pUrva dizA meM-IzAna For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - ratna catuSTaya dvArA surakSA 176 koNa meM cullahimavAn parvata kI ora claa| rAjA bharata ne usa cakraratna ko cullahimavAna parvata kI ora jAte hue dekhA to usakA. anugamana kiyA yAvat cullahimavAna parvata se na adhika dUra na adhika samIpa bAraha yojana kA sainya zivira lagAyA yAvat cullahimavAna girikumAra ko udiSTa kara tele kI tapasyA aMgIkAra kii| isase Age kA varNana mAgadhatIrtha ke vRttAMta ke sadRza hai yAvat samudra ke garjana kI taraha gaMbhIra zabda karatA huA rAjA bharata cullahimavAna parvata jahA~ thA vahA~ aayaa| usane apane ratha ke agra bhAga se cullahimavAna parvata kA tIna bAra sparza kiyA, tejI se calate hue apane azvoM ko rokA-yAvat kamara meM yuddhocita vastra bAMdhe hue dhanuSa para bANa car3hAkara usako kAna taka khIcaka ra rAjA isa prakAra bolA yAvat mere deza meM rahane vAle saba suneM, aisA kahakara usane AkAza meM bANa chor3A yAvat rAjA bharata dvArA Upara AkAza meM chor3A gayA vaha bANa tvarA pUrvaka bahattara yojana taka jAkara cullahimavAna girikumAra kI sImA meM ucita sthAna para giraa| . cullahimavAn girikumAra deva ne bANa ko jaba apanI sImA meM nipatita dekhA to vaha tatkAla krodha se jala uThA, ruSTa ho gayA yAvat rAjA ko upahAra dene hetu samasta auSadhiyA~ mAlAeM, gozIrSa caMdana, kar3e yAvat padmadraha kA jala liyA yAvat atyaMta teja gati se rAjA bharata ke pAsa pahu~cA yAvat meM uttarI cullahimavAna parvata kI sImA meM Apake deza kA nivAsI hU~ yAvat ApakA uttara dizA kA aMtapAla-vighna nivAraka hU~ yAvat rAjA ke upahAra svIkAra kara, use vidA kiyaa| (76) tae NaM se bharahe rAyA turae NigiNhai 2 tA rahaM parAvattei 2 tA jeNeva usahakUDe teNeva uvAgacchai 2 tA usahakUDaM pavvayaM tikkhutto rahasireNaM phusai 2 ttA turae NigiNhai 2 tA rahaM Thavei 2 tA chattalaM duvAlasaMsiyaM aTThakaNNiyaM ahigaraNisaMThiyaM sovaNiyaM kAgaNirayaNaM parAmusai 2 ttA usabhakUDassa pavvayassa purathimillaMsi kaDagaMsi NAmagaM AuDei osappiNIimIse taiyAe samAi pacchime bhaae| ahamaMsi cakkavaTTI bharaho iya nnaamdhijennN||1|| For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mbU prajJapti sUtra ahamaMsi paDhamarAyA ahayaM bharahAhivo NaravariMdo / Natthi mahaM paDisattU jiyaM mae bhArahaM vAsaM // 2 // itni kaTTu NAmagaM AuDer3a NAmagaM AuDittA rahaM parAvattei 2 ttA jeNeva vijayakhaMdhAvAraNivese jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA jAva cullahimavaMtagirikumArassa devassa aTThAhiyAe mahAmahimAe NivvattAe samANIe AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 tA jAva dAhiNadisiM veyahapavvayAbhimuhe payAe yAvi hotthA / zabdArtha - parAvattei - vApasa lauTA, usahakUDe - RSabhakUTa, kaDagaMsi madhya bhAga, AuDei - Alekhita kiyA, NivvattAe - parisaMpanna hone para / bhAvArtha - tatpazcAt rAjA bharata ne azvoM ko niyaMtrita kiyA tathA ratha ko modd'aa| vaha jahA~ RSabhakUTa parvata thA, vahA~ AyA aura ratha ke Age ke bhAga se parvata kA tIna bAra saMsparza kiyaa| vaisA kara usane ghor3oM ko rokA, ratha ko tthhraayaa| chaha tala yukta, bAraha konoM se yukta tathA ATha karNikA yukta, sunAra ke lauha nirmita eharana ke AkAra yukta kAkaNiratna kA sparza kiyaa| yaha aSTa svarNa pramANa thA / rAjA ne RSabhakUTa parvata ke madhya bhAga meM isa prakAra nAmAMkana kiyA 180 - gAthA isa avasarpiNI kAla ke tRtIya Araka ke tIsare bhAga meM bharata nAmaka cakravartI huA hU~! maiM bharata kSetra kA prathama rAjA huuN| naravarendra huuN| merA koI pratidvandI nahIM hai| maiMne bharata kSetra ko vijita kara liyA hai // 1,2 // - parvata kA isa prakAra rAjA bharata ne apane nAma evaM paricaya kA Alekhana kiyA aura apane ratha ko pratyAvartita kiyA - mor3A tathA jahA~ apanI chAvanI thI vahA~ bAhya upasthAnazAlA - sabhA bhavana meM pahu~cA yAvat cullahimavAn girikumAra deva ko jIta lene ke upalakSa meM aSTadivasIya vijaya samAroha sampanna ho jAne para yAvat vaha divya cakraratna AyudhazAlA se bAhara nikalA yAvat dakSiNadizA meM sthita vaitADhya parvata kI ora calane meM pravRtta huA / * aSTa svarNa pramANa-ATha tole svarNa ke pramANa jitanA / For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - vidyAdhararAja nami vinami para vijaya 181 **-*-*-*-*--*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*--*-*-*-*---*-*-*-*-*-*-*-*--*-*-*-*-*-*-* vidyAdhararAja nami vinami para vijaya tae NaM se bharahe rAyA taM divvaM cakkarayaNaM jAva veyaDssa pavvayassa uttarille NiyaMbe teNeva uvAgacchai 2 ttA veyaDDassa pavvayassa uttarille NiyaMbe duvAlasajoyaNAyAma jAva posahasAlaM aNupavisai jAva NamiviNamINaM vijAhararAINaM aTThamabhattaM pagiNhai 2 tA posahasAlAe jAva NamiviNamivijAhararAyANo maNasIkaremANe 2 ciTThai, tae NaM tassa bharahassa raNo aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi NamiviNamI-vijAhararAyANo divvAe maIe coiyamaI aNNamaNNassa aMtiyaM pAunbhavaMti 2 ttA evaM vayAsI - uppaNNe khalu bho devANuppiyA! jaMbuddIve dIve bharahe vAse bharahe rAyA cAuraMtacakkavaTTI taM jIyameyaM tIyapaccuppaNNamaNAgayANaM vijAhararAINaM cakkavaTTINaM uvatthANiyaM karettae, taM gacchAmo NaM devANuppiyA! amhevi bharahassa raNNo uvatthANiyaM karemottika? viNamI NAUNaM cakkavarTi divvAe maIe coiyamaI mANummANa-ppamANajuttaM teyassiM rUvalakkhaNajuttaM ThiyajuvvaNakesavaTThiyaNahaM savvarogaNAsaNiM balakariM icchisIuNhaphAsajuttaM--tisu taNuyaM tisu taMbaM tivalIgaiuNNayaM tigNbhiirN| tisu kAlaM tisu seyaM, tiyAyayaM tisu ya vicchinnnnN||1|| samasarIraM bharahe vAsaMmi savvamahilappahANaM suMdarathaNa-jahaNavarakaracalaNaNayaNa-sirasijadasaNajaNa-hiyaya-ramaNamaNahari siMgArAgAra jAva juttovayArakusalaM amaravahUNaM surUvaM rUveNaM aNuharaMtiM subhadaM bhadaMmi jovvaNe vaTTamANiM itthIrayaNaM NamI ya rayaNANi ya kaDagANi ya tuDiyANi ya geNhai 2 tA tAe ukkiTThAe turiyAe jAva udhuyAe vijAharagaIe jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA aMtalikkhapaDivaNNA sakhiMkhiNiyAiM jAva jaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti 2 tA evaM For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ta vayAsI - abhijie NaM devANuppiyA! jAva amhe devANuppiyANaM ANattikiMkarA itikaTTu taM paDicchaMtu NaM devANuppiyA! amhaM imaM jAva viNamI itthIrayaNaM NamI rayaNANi samappei / tae NaM se bharahe rAyA jAva paDivisajjei 2 tA posahasAlAo paDiNikkhamai 2 ttA majjaNagharaM aNupavisai 2 ttA.... bhoyaNamaMDave jAva mivimINaM vijjAhararAINaM aTThAhiyamahAmahimA, tae NaM se divve cakkarayaNe AuhagharasAlAo paDiNikkhamai jAva uttarapuratthimaM disiM gaMgAdevIbhavaNAbhimuhe payAe yAvi hotthA, sacceva savvA siMdhuvattavvayA jAva NavaraM kuMbhaTTasahassaM rayaNacittaM NANAmaNi- kaNagarayaNabhatticittANi ya duve kaNagasIhAsaNAI sesaM taM va jAva mahimatti | zabdArtha - NiyaMbe - nitaMbe - talahaTI, maie - mati, coiya prerita, uppaNNeM - utpanna huA hai, uvatthANiya - upasthita honA, NAUNaM jAnakara, taMba - lAlimAyukta / bhAvArtha - rAjA bharata ne jaba cakraratna ko yAvat vaitADhya parvata kI uttaravartI talahaTI kI ora jAte hue dekhA to vahA~ bAraha yojana lambI tathA nau yojana caur3I chAvanI lagAI yAvat pauSadhazAlA meM praviSTa huA yAvat nami evaM vinami nAmaka vidyAdhara rAjAoM ko vijita karane hetu pauSadhazAlA meM tele kI tapasyA aMgIkAra kI yAvat vaha ina donoM kA mana meM dhyAna karatA Asthita huaa| jaba rAjA bharata kI tele kI tapasyA pUrNa hone ko thI taba nami evaM vinami nAmaka vidyAdhara rAjAoM ko apanI divya buddhi - divyAnubhAva janita jJAna dvArA prerita hokara yaha jAnA / ve paraspara mile evaM kahane lage - devAnupriya ! jaMbUdvIpa ke antargata, bharata kSetra meM bharata nAmaka cAturaMta cakravartI rAjA paidA huA hai| vartamAna, bhUta evaM bhaviSyat kAla meM hue vidyAdhara rAjAoM kA yaha paraMparAnugata vyavahAra hai ki ve cakravartI rAjA ke samakSa upasthita hote rahe haiN| isalie hameM bhI rAjA bharata ke samakSa upasthita hokara upahAra bheMTa karane cAhie / yoM socakara vidyAdhararAja vinami ne apanI divyabuddhi se prerita hokara cakravartI rAjA bharata ko upahRta karane hetu subhadrA nAmaka strIratna ko liyA / usakA zarIramAna - daihika vistAra, unmAna - zarIra kA vajana deha kI dRSTi se paripUrNa thA / vaha tejasvinI, rUpavatI, uttama lakSaNa yukta, cirayauvanA thI / usake bA For Personal & Private Use Only - Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - vidyAdhararAja nami vinami para vijaya 183 ---------------------------------14-04--08-10-24-10-04-28-12--10-0-0-- aura nAkhUna bar3hate nahIM the| vaha sparza se samasta rogoM kA nAza karane vAlI, balavRddhi karane vAlI tathA icchAnurUpa zIta, uSNa sparza dene vAlI thii| ___ gAthA - vaha tIna sthAnoM meM tanuk-patalI, tIna sthAnoM meM lAlimAmaya, zarIra meM tIna salavaToM se yukta, tIna sthAnoM meM gaMbhIra, tIna sthAnoM meM unnata, tIna sthAnoM meM kRSNa varNa yukta, tIna sthAnoM meM zveta, tIna sthAnoM meM pralamba tathA tIna sthAnoM meM vistIrNa thii||1||. ... ___vaha samazarIra yukta, bharata kSetra kI samasta nAriyoM meM zreSTha thii| usake stana, jaghana, hasta, paira, netra, keza, daMta sabhI suMdara the| ye sabhI darzakoM ke lie citAhlAdaka evaM AkarSita karane vAle the| vaha zrRMgAra rasa kI sAkSAt pratimUrti thI yAvat loka vyavahAra meM atyaMta kuzala evaM pravINa thii| vaha rUpa meM devAMganAoM ke sauMdarya kA anusaraNa karatI thii| vaha kalyANakara, sukhaprada yauvana meM samAviSTa thii| vidyAdhara rAjA nami ne ratna, kar3e tathA bhujabaMda lie| uttama teja, tIvra vidyAdhara gati se jahA~ rAjA bharata thA, vahA~ aae| aMtarikSa meM avasthita ve paMcaraMge vastra pahane hue the, jinameM choTI-choTI ghaMTiyA~-kiMkiNiyAM lagI thIM yAvat unhoMne rAjA bharata ko jaya-vijaya zabdoM dvArA vardhApita kiyA evaM bole - devAnupriya! Apane yAvat bharata kSetra ko vijaya kiyA hai| hama Apake vijita pradeza meM haiM, Apake AjJAnuvartI sevaka haiN| devAnupriya! hamAre upahAra svIkAra kareM yAvat yoM kahakara vinami ne strIratna tathA nami ne ratnamaya AbharaNa Adi bheMTa kie| rAjA ne upahAra svIkAra kie yAvat unheM vidA kiyaa| tatpazcAt pauSadhazAlA se nikalakara snAnAgAra meM praviSTa huaa| .....phira bhojana maMDapa meM AyA yAvat nami-vinami nAmaka vidyAdhara rAjAoM ko jItane ke upalakSa meM aSTadivasIya mahotsava saMpanna kiyaa| tadanaMtara vaha divya cakraratna AyudhazAlA se bAhara nikalA yAvat uttarapUrva-IzAna koNa meM gaMgAdevI ke bhavana kI ora prayANa hetu abhimukha huaa| yahA~ Age kA sArA varNana siMdhu devI kI vaktavyatA ke anurUpa hai yAvat antara itanA hai - gaMgAdevI ne rAjA bharata ko upahAra meM vibhinna prakAra ke ratnoM se yukta eka hajAra ATha kalaza tathA svarNa evaM vibhinna maNiyoM se racita svarNamaya siMhAsana bheMTa kie yAvat aSTAhnika mahotsava Ayojita karane taka zeSa varNana pUrva kI taraha hai| For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 jambUdvIpa prajJapti sUtra . khaMDaprapAta para vijaya (81) tae NaM se divve cakkarayaNe gaMgAe devIe aTThAhiyAe mahAmahimAe NivvattAe samANIe AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 ttA jAva gaMgAe mahANaIe paccatthimilleNaM kUleNaM dAhiNadisiM khaMDappavAyaguhAbhimuhe payAe yAvi hotthA, tae NaM se bharahe rAyA jAva jeNeva khaMDappavAyaguhA teNeva uvAgacchar3a 2 tA savyA kayamAlagavattavvayA NeyavvA NavaraM NamAlage deve pIidANaM se AlaMkAriyabhaMDaM kaDagANi ya sesaM savvaM taheva jAva aTThAhiyA mhaamhimaa0| tae NaM se bharahe rAyA NaTTamAlagassa devassa aTThAhiyAe ma0 NivvattAe samANIe suseNaM seNAvaI saddAvei 2 tA jIva siMdhugamo Neyavvo jAva gaMgAe mahANaIe purathimillaM NikkhuDaM sagaMgAsAgaragirimerAgaM samavisamaNikkhuDANiya oavei 2 ttA aggANi varANi rayaNANi paDicchai 2 ttA jeNeva gaMgA mahANaI teNeva uvAgacchai 2 tA doccaMpi sakkhaMdhAvArabale gaMgAmahANaI vimalajalatuMgavIiM NAvAbhUeNaM cammarayaNeNaM uttarai 2 tA jeNeva bharahassa raNNo vijayakhaMdhAvAraNivese jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai 2 ttA AbhisekkAo hatthirayaNAo paccoruhai 2 tA aggAiM varAI rayaNAiM gahAya jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchai 2 ttA karayalapariggahiyaM jAva aMjaliM kaTu bharahaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 tA aggAiM varAI rayaNAI uvnnei| tae NaM se bharahe rAyA suseNassa seNAvaissa aggAiM varAI rayaNAI paDicchai 2 tA suseNaM seNAvaI sakkArei sammANei sakkArettA sammANettA pddivisjjei| tae NaM se suseNe seNAvaI bharahassa raNNo sesaMpi taheva jAva viharai, tae NaM se bharahe rAyA aNNayA kayAi suseNaM seNAvairayaNaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - gaccha NaM bho devANuppiyA! khaMDagappavAyaguhAe uttarillassa duvArassa kavADe For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - khaMDaprapAta para vijaya 185 vihADehi 2 ttA jahA timisaguhAe tahA bhANiyavvaM jAva piyaM me bhavau sesaM taheva jAva bharaho uttarilleNaM duvAreNaM aIi sasivva mehaMdhayAraNivahaM taheva pavisaMto maMDalAiM Alihai, tIse NaM khaMDagappavAyaguhAe bahumajjhadesabhAe jAva ummaggaNimaggajalAo NAmaM duve mahANaIo taheva NavaraM paccatthimillAo kaDagAo pavUDhAo samANIo puratthimeNaM gaMgaM mahANaI samappeMti, sesaM taheva NavaraM paccatthimilleNaM kUleNaM gaMgAe saMkamavattavvayA tahevatti, tae NaM khaMDagappavAyaguhAe dAhiNillassa duvArassa kavADA sayameva mahayA 2 koMcAravaM karemANA sarasarassa sagAI ThANAI paccosakkitthA, tae NaM se bharahe rAyA cakkarayaNadesiyamagge jAva khaMDagappavAya-guhAo dakkhiNilleNaM dAreNaM NINei sasivva mehNdhyaarnnivhaao| zabdArtha - pavUDhAo - nikalatI huI, samappeMti - samarpita ho jAtI haiM, mila jAtI haiN| bhAvArtha - gaMgAdevI ko siddha kara lene ke upalakSa meM samAyojita aSTa divasIya mahotsava ke samApana para vaha divya cakraratna AyudhazAlA se pratiniSkrAMta huA yAvat usane gaMgAmahAnadI ke pazcimI taTa para dakSiNI dizA meM vidyamAna khaMDaprapAta guphA kI ora prayANa kiyaa| taba rAjA bharata ne usakA anugamana kiyA yAvat vaha khaMDaprapAta guphA para phuNcaa| yahA~ tamisrAdhipati kRtamAlaka deva ke varNana ke samAna vRttAMta yojanIya hai| antara itanA haikhaMDaprapAta guphA ke adhiSThAyaka deva nRtamAlaka deva ne prItidAna ke rUpa meM rAjA bharata ko alaMkAra pUrNa pAtra, kar3e Adi bheMTa kie| bAkI kA varNana yAvat aSTAhnika mahotsava Ayojita karane paryanta pUrvavat hai| - phira nRtamAlaka deva ko vijita karane ke upalakSa meM Ayojita ATha dinoM ke mahotsava ke sampanna ho jAne para rAjA bharata ne senApati suSeNa ko bulAyA yAvat yahA~ siMdhudevI ke saMdarbha meM AyA varNana yojanIya hai yAvat senApati suSeNa ne gaMgA mahAnadI ke pUrva digvartI koNa pradeza ko, jo gaMgA mahAnadI, samudra, vaitADhya parvata evaM cullahimavAna parvata se maryAdita, ubar3a-khAbar3a niSkuToM se yukta thA, adhikRta kiyA tathA zreSTha, uttama ratna upahAra ke rUpa meM prApta kie| vaisA kara senApati suSeNa gaMgA mahAnadI ke nikaTa aayaa| nirmala jala kI U~cI uchalatI taraMgoM se yukta gaMgA mahAnadI ko naukArUpa meM pariNata carmaratna dvArA sainya sahita punaH pAra kiyaa| aisA kara jahA~ rAjA bharata kA sainya par3Ava thA vahA~ sthita bAhya sabhA bhavana ke samIpa aayaa| AbhiSekya hasti For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jambUdvIpa prajJapti sUtra ratna se nIce utraa| senApati suSeNa upahAra meM prApta uttama, zreSTha ratna lekara rAjA bharata ke samakSa upasthita huaa| donoM hAtha jor3e hue yAvat aMjalibaddha hokara rAjA ko jaya-vijaya se vardhApita kiyA, upahAra rUpa meM prApta uttama, zreSTha ratna upahata kie| rAjA ne senApati suSeNa se unheM svIkAra kiyaa| rAjA ne usakA satkAra-sammAna kara use vidA kiyaa| Age kA varNana sAMsArika sukhopabhoga meM nirata rahane paryanta pUrvavat hai| tatpazcAt rAjA bharata ne kisI eka dina senApati ratna ko AhUta kiyA aura kahAdevAnupriya! jAo, khaMDaprapAta guhA ke uttarIdvAra kA kapATodghATana kro| Age kA varNana tamisrA guhA kI jyoM yahA~ yojanIya hai yAvat ApakA priya ho, paryanta aisA hI varNana hai, phira Age yAvat rAjA bharata uttaravartI dvAra ke pAsa gyaa| bAdaloM ke samUha se janita aMdhakAra ko cIra kara nikalate hue caMdra kI jyoM rAjA guphA meM praviSTa huA, maMDaloM kA Alekhana kiyaa| usa khaMDaprapAta guphA ke ThIka madhya sthAna meM yAvat unmagnajalA tathA nimagnajalA do mahAnadiyA~ nikalatI haiM se Age kA varNana pUrvavat hai| kevala itanI vizeSatA hai ki ye nadiyA~ khaMDaprapAta guphA ke pazcimI bhAga se nikalatI hai tathA Age calakara pUrva dizA meM gaMgA mahAnadI, meM mila jAtI haiN| avaziSTa varNana pUrva kI taraha hai| kevala itanI vizeSatA hai - pula kA nirmANa gaMgA ke pazcimI taTa para haa| tadanaMtara khaMDaprapAta guphA ke dakSiNI dvAra ke kapATa krauMca pakSI kI taraha jora se AvAja karate hue sarasarAhaTa ke sAtha svayaM hI apane sthAna se saraka ge| cakraratna dvArA dikhalAe gae mArga para calatA huA rAjA yAvat meghasamUha janita aMdhakAra ko cIrakara nikalate hue caMdramA kI taraha (rAjA) khaMDaprapAta guphA ke dakSiNI dvAra se niklaa| (82) tae NaM se bharahe rAyA gaMgAe mahANaIe paccasthimille kUle duvAlasajoyaNAyAma NavajoyaNavicchiNNaM jAva vijayakkhaMdhAvAraNivesaM karei, avasiTuM taM ceva jAva NihirayaNANaM aTThamabhattaM pagiNhai, tae NaM se bharahe rAyA posahasAlAe jAva NihirayaNe maNasi karemANe karemANe ciTThai, tassa ya aparimiyarattarayaNA dhuyamakkhayamavvayA sadevA lokopacayaMkarA uvagayA Nava Nihio logavissuyajasA, taMjahA - For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - khaMDaprapAta para vijaya 187 Nesappe 1 paMDuyae 2 piMgalae 3 savvarayaNa 4 mhpume| kAle 6 ya mahAkAle 7 mANavage mahANihI 8 saMkhe // 1 // NesappaMmi NivesA, gAmAgaraNagara-paTTaNANaM c| doNamuhamaDaMbANaM khNdhaavaaraavnngihaannN||1|| gaNiyassa ya uppattI, mANummANassa jaM pamANaM c| dhaNNassa ya bIyANa, ya uppattI paMDue bhnniyaa||2|| savvA AbharaNavihI, purisANaM jA ya hoi mhilaannN| AsANa ya hatthINa ya, piMgalagaNihiMmi sA bhnniyaa||3|| rayaNAiM savvarayaNe, caudasavi varAI ckkvttttiss| uppajaMte egidiyAI paMciMdiyAiM c||4|| vatthANa ya uppattI, NipphattI ceva svvbhttiinnN| raMgANa ya dhovvANa ya, savvAesA mhaapume||5|| kAle kAlaNNANaM, savvapurANaM ca tisuvi vNsesu| sippasayaM kammANi ya tiNNi payAe hiykraanni||6|| lohassa ya uppattI, hoI mahAkAli AgarANaM c| ruppassa suvaNNassa ya, mnnimuttsilppvaalaannN||7|| johANa ya uppattI, AvaraNANaM ca paharaNANaM c| savvA ya juddhaNII, mANavage daMDaNII y|||| NavihI NADagavihI, kavvassa ya cauvvihassa uppttii| saMkhe mahANihiMmi, tuDiyaMgANaM ca svvesiN||6|| .'cakkaTThapaiTThANA, aThussehA ya Nava ya vikkhNbhaa| bArasadIhA maMjUsasaMThiyA jaNhavIi muhe||10|| veruliyamaNikavADA, kaNagamayA vivihrynnpddipunnnnaa| sasisUra-cakkalakkhaNa, aNusamavayaNovavattI yaa||11|| For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra paliovamaTThiyA, NihisariNAmA ya tattha khalu devA / jesiM te AvAsA, akkijjA AhivaccA ya // 12 // ee va NihirayaNA pabhUyadhaNarayaNasaMcayasamiddhA / je vasamuvagacchaMti, bharahAhivacakkavaTTINaM // 13 // taNaM se bharahe rAyA aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDiNikkhamai, evaM majjaNagharapaveso jAva seNippaseNisaddAvaNayA jAva NihirayaNANaM aTThAhiyaM mahAmahimaM karei, tae NaM se bharahe rAyA NihirayaNANaM aTThAhiyAe mahAmahimAe NivvattAe samANIe suseNaM seNAvairayaNaM saddAvei 2 tA evaM gaccha NaM bho devANuppiyA ! gaMgAmahANaIe puratthimillaM NikkhuDaM ducvaMpi sagaMgAsAgara - girimerAgaM samavisamaNikkhuDANi ya oavehi 2 tA eyamANattiyaM paccappiNAhitti / 188 taNaM se suseNe taM ceva puvvavaNNiyaM bhANiyavvaM jAva oavittA tamANattiyaM paccappiNai.....paDivisajjei jAva bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai / tae NaM se divve cakkarayaNe aNNayA kayAi AuhagharasAlAo paDiNikkhamai 2 ttA aMtalikkhapaDivaNNe jakkhasahassasaMparivuDe divvatuDiya jAva ApUreMte ceva0 vijayakkhaMdhAvAraNivesaM majjhamajjheNaM Niggacchai0 dAhiNapaccatthimaM disiM viNIyaM rAyahANiM abhimu payAe yAvi hotthA / taNaM se bharahe rAyA jAva pAsai 2 ttA haTThatuTTha jAva koDuMbiyapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! AbhisekkaM jAva paccappiNaMti // zabdArtha - NihirayaNANaM nidhiratnoM ke, aparimiya - aparimita, akkhaya kSayarahita, lokopacayakaMrA - loka meM abhivRddhi dene vAlI, Nivesa - sthApana-samutpAdana, vadana, akkijjA - akrayaNIya, AhivaccA - Adhipatya / bhAvArtha - tadanaMtara rAjA bharata ne gaMgA mahAnadI ke pazcimI kinAre para bAraha yojana laMbI jahavI - jAhnavI - gaMgA, vayaNa - For Personal & Private Use Only - akSaya www.jalnelibrary.org Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra khaMDapAta para vijaya evaM nau yojana caur3I, uttama nagara sadRza chAvanI lgaaii| avaziSTa varNana pUrvavat hai yAvat phira rAjA ne navanidhiyoM ko uddiSTa kara tele kI tapasyA aMgIkAra kI / tadanaMtara rAjA bharata pauSadhazAlA meM yAvat nau nidhiyoM kA mana meM ciMtana karatA huA sthita rhaa| nau nidhiyA~ apane adhiSThAyaka devatAoM ke sAtha rAjA bharata ke samakSa upasthita huI / ve apane aparimita lAla ratnoM sahita, nizcaya hI kSaya rahita, nAza rahita, loka meM unnatiprada evaM lokavizruta thii| unakA varNana isa prakAra hai - - gAthAe~ 7. mahAkAla 8. mANavaka 6. zaMkha - ye nau nidhiyA~ thIM // 1 // - 186 1. naisarpa 2. pANDuka 3. piMgalaka 4. sarvaratna 5. mahApadma 6. kAla 1. naisarpa nidhi - gAMva, Akara, nagara, paTTana, droNamukha, maDaMba, skaMdhAvAra, ApaNa, gRha - inako sthApita yA utpanna karane kI vizeSatA lie hotI hai // 1 // 2. pANDuka nidhi - gine jAne, mApe jAne, tole jAne yogya padArthoM tathA dhAnyoM ke utpAdana meM samartha hotI hai // 2 // 3. piMgalaka nidhi - puruSoM, striyoM, azvoM tathA hAthiyoM ke sabhI prakAra ke AbharaNoMalaMkAroM ko utpanna karane kI vizeSatA lie hotI hai // 3 // 4. sarvaratna nidhi - cakravartI ke caturdaza zreSTha ratnoM ko yaha utpanna karatI hai, jo ekendriya evaM paMcendriya hote haiN| cakraratna, daNDaratna, asiratna, chatraratna carmaratna, maNiratna tathA kAkaNI ratna ye ekendriya tathA senApatiratna, gAthApatiratna, vardhakiratna, purohita ratna, azvaratna, hastiratna tathA strIratna ye paMcendriya haiM // 4 // 5. mahApadma nidhi saba prakAra ke vastroM ko utpanna - niSpanna karane, raMjita evaM prakSAlita karane kA vaiziSTya lie hotI hai // 5 // - 6. kAla nidhi - samasta jyotiSazAstra ke jJAna, tIrthaMkara, cakravartI evaM baladeva - vAsudeva ina tInoM prAcIna vaMzoM, sau prakAra ke zilpakarmoM ke uttama, madhyama evaM adhama koTi ke karmajJAna kA sAmarthya lie hotI hai // 6 // 7. mahAkAla nidhi meM vibhinna prakAra ke lauha- tA~bA pItala Adi dhAtue~, cA~dI, sonA, maNi, muktA, sphaTika tathA mUMge Adi bahumUlya khanija padArtha utpanna karane kI kSamatA hotI hai||7|| For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra 8. mANavaka nidhi - yoddhA aura kavaca Adi AvaraNa, zastrAstra, yuddhanIti, daNDanIti ke udbhava kI vizeSatA lie hotI hai // 8 // gadya, padya, 6. zaMkhanidhi - saba prakAra ke nRtya, nATaka, caturvidha kAvya geya evaM caurNanipAta evaM avyaya bahula racanAyukta kAvyoM tathA saba prakAra ke vAdyoM ko utpanna karane kI kSamatA lie hotI hai // 6 // 160 inameM se pratyeka nidhi ATha-ATha cakroM para avasthita hotI hai| inakI U~cAI ATha-ATha yojana, caur3AI nau-nau yojana tathA laMbAI bAraha - bAraha yojana parimita hotI hai| inakA AkAra maMjUSA - peTikA ke sadRza hotA hai| gaMgA jahA~ samudra meM milatI hai, vahA~ inakA AvAsa sthAna hai| inake kapATa nIlama ratnamaya hote haiN| ve svarNaghaTita, vividharatna paripUrNa hotI haiM / una para caMdramA, sUraja evaM cakra kI AkRti ke cihna hote haiM. unakI vadana racanA apane-apane svarUpa ke anusAra hotI hai // 10,11 // nidhiyoM ke nAmoM ke samAna adhiSThAtR devoM kI sthiti eka palyopama hotI hai| inake AvAsa akrayaNIya-atyaMta mUlyavAna hone ke kAraNa na kharIde jA sakane yogya tathA svAmitva varjita hote haiM - dUsarA inakA svAmI nahIM bana sakatA // 12 // vipula dhanaratna saMcayayukta ye nau nidhiyA~, bharata kSetra ke chahoM khaNDoM ke vijetA cakravartI rAjAoM ke vaMzagata hotI hai // 13 // rAjA bharata tele kI tapasyA pUrNa ho jAne para pauSadhazAlA se pratiniSkrAMta hokara snAnAgAra meM praviSTa huA yAvat zreNI - prazreNI janoM ko bulAyA yAvat nidhiratnoM ko siddha karane ke upalakSa meM aSTadivasIya mahotsava Ayojita karavAyA / aSTAhnika mahotsava ke parisaMpanna ho jAne para rAjA bharata ne apane senApati suSeNa ko bulAyA aura kahA devAnupriya ! gaMgAmahAnadI ke pUrva meM vidyamAna, bharata kSetra ke koNavartI pradeza ko, jo gaMgA mahAnadI, samudra tathA vaitADhya parvata se maryAdita, parisImita hai tathA vahA~ ke avAntara kSetrIya ubar3a-khAbar3a koNavartI pradezoM ko adhikRta kro| vaisA kara mujhe sUcita karo / senApati suSeNa ne una para adhikAra kiyA / yahA~ kA samasta varNana pUrva varNana ke anusAra kathanIya hai yAvat rAjA ko una para adhikAra hone kI sUcanA dii| rAjA ne satkRta - sammAnita kara vidA kiyA yAvat vaha bhogopabhoga meM abhirata hotA huA sukhapUrvaka rahane lgaa| - - For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjadhAnI meM pratyArvatana 161 tadanaMtara kisI eka dina vaha divya cakraratna AyudhazAlA se bAhara niklaa| vaha eka sahasra yakSoM se ghirA huA divya vAdya dhvani ke bIca aMtarikSa meM sthita huA yAvat dhvani ninAda se AkAza ko bharatA huA, sainya zivira ke bIcoM bIca claa| rAjA bharata ne yAvat use dekhA to vaha harSita evaM parituSTa huA yAvat usane apane kauTuMbika puruSoM ko bulAyA aura kahA - devAnupriyo! AbhiSekya hastiratna ko taiyAra karo yAvat mere AjJAnusAra kArya sampanna hone kI sUcanA do| kauTuMbika puruSoM ne aisA kara rAjA ko sUcita kiyaa| rAjadhAnI meM pratyArvatana . (83) - tae NaM se bharahe rAyA ajjiyarajjo NijiyasattU uppaNNasamattarayaNe caccarayaNappahANe NavaNihivaI samiddhakose battIsarAyavarasahassANuyAyamagge saTThIe varisasahassehiM kevalakappaM bharahaM vAsaM oavei 2 ttA koDuMbiyapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! AbhisekkaM hatthirayaNaM hayagayaraha taheva jAva aMjaNagirikUDasaNNibhaM gayavaI NaravaI duruuddhe| __tae NaM tassa bharahassa raNNo AbhisekkaM hatthirayaNaM durUDhassa samANassa ime aTThamaMgalagA purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA, taMjahA - sotthiya-sirivaccha jAva dappaNe, tayaNaMtaraM ca NaM puNNakalasabhiMgAra divvA ya chattapaDAgA jAva saMpaTThiyA, tayaNaMtaraM ca NaM veruliyabhisaMtavimaladaMDaM jAva ahANupuvvIe saMpaTThiyaM, tayaNaMtaraM ca NaM satta egidiyarayaNA purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA, taMjahA - cakkarayaNe 1 chattarayaNe 2 cammarayaNe 3 daMDarayaNe 4 asirayaNe 5 maNirayaNe 6 kAgaNirayaNe 7, tayaNaMtaraM ca NaM Nava mahANihio purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA, taMjahA - Nesappe paMDuyae jAva saMkhe, tayaNaMtaraM ca NaM solasa devasahassA purao ahANupuvvIe saMpaTTiyA, tayaNaMtaraM ca NaM battIsaM rAyavarasahassA purao ahANupuvvIe saMpaTTiyA, tayaNaMtaraM ca NaM seNAvairayaNe purao ahANupuvvIe saMpaTThie, evaM gAhAvairayaNe For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jambUdvIpa prajJapti sUtra vaDairayaNe purohiyarayaNe, tayaNaMtaraM ca NaM itthirayaNe purao ahANupuvvIe0, tayaNaMtaraM ca NaM battIsaM uDukallANiyA sahassA purao ahANupuvvIe0, tayaNaMtaraM ca NaM battIsaM jaNavayakallANiyA sahassA purao ahANupuvvIe0, tayaNaMtaraM ca NaM battIsaM battIsaibaddhA NADagasahassA purao ahANupuvvIe0, tayaNaMtaraM ca NaM tiNNi saTTA sUyasayA purao ahANupuvvIe0, tayaNaMtaraM ca NaM aTThArasa seNippaseNIo purao0, tayaNaMtaraM ca NaM caurAsIiM AsasayasahassA purao0, tayaNaMtaraM ca NaM caurAsII hatthisayasahassA purao ahANupuvvIe0, tayaNaMtaraM ca NaM caurAsIiM rahasayasahassA purao ahANupuvvIe0, tayaNaMtaraM ca NaM chaNNauI maNussakoDIo purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA, tayaNaMtaraM ca NaM bahave rAIsaratalavara jAva satthavAhappabhiio purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA, tayaNaMtaraM ca NaM bahave asiggAhA laTiggAhA kuMtaggAhA cAvaggAhA cAmaraggAhA pAsaggAhA phalagaggAhA parasuggAhA potthayaggAhA vINaggAhA kUyaggAhA haDapphaggAhA dIviyaggAhA saehiM saehiM rUvehiM, evaM vesehiM ciMdhehiM NioehiM saehiM 2 vatthehiM purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA, tayaNaMtaraM ca NaM bahave daMDiNo muMDiNo sihaMDiNo jaDiNo picchiNo hAsakAragA kheDDakAragA davakAragA cADukAragA kaMdappiyA kukkuiyA mohariyA gAyaMtA ya dIvaMtA ya (vAyaMtA) NaccaMtA ya hasaMtA ya ramaMtA ya kIlaMtA ya sAseMtA ya sAveMtA ya jAveMtA ya rAveMtA ya sobhetA ya sobhAveMtA ya AloyaMtA ya jayajayasaiM ca pauMjamANA purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA, evaM uvavAiyagameNaM jAva tassa raNNo purao mahaAsA AsadharA ubhao pAsiM NAgA NAgadharA piTThao rahA rahasaMgellI ahANupuvvIe sNpttttiyaa| tae NaM se bharahAhive NariMde hArotthayasukayaraiyavacche jAva amaravaisaNNibhAe iDIe pahiyakittI cakkarayaNadesiyamagge aNegarAyavarasahassANuyAyamagge jAva samuddaravabhUyaM piva karemANe savviDDIe savvajuIe jAva NigghosaNAiyaraveNaM gAmAgaraNagarakheDakabbaDamaDaMba jAva joyaNaMtariyAhi vasahIhiM vasamANe 2 jeNeva For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjadhAnI meM pratyArvatana 193 viNIyA rAyahANI teNeva uvAgacchai uvAgacchittA viNIyAe rAyahANIe adUrasAmaMte duvAlasajoyaNAyAma NavajoyaNa-vicchiNNaM jAva khaMdhAvAra-NivesaM karei 2 tA vahairayaNaM saddAvei 2 tA jAva posahasAlaM aNupavisai 2 tA viNIyAe rAyahANIe aTThamabhattaM pagiNhai 2 tA jAva aTThamabhattaM paDijAgaramANe 2 vihri| tae NaM se bharahe rAyA aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi posahasAlAo paDiNikkhamai 2ttA koDaMbiyapurise saddAvei 2ttA taheva jAva aMjaNagirikUDasaNNibhaM gayavaI NaravaI durUDhe taM ceva savvaM jahA heTThA NavaraM Nava mahANihio cattAri seNAo Na pavisaMti seso so ceva gamo jAva NigghosaNAieNaM viNIyAe rAyahANIe majjhaMmajjheNaM jeNeva sae gihe jeNeva bhavaNavaravaDiMsagapaDiduvAre teNeva pahArettha gamaNAe, tae NaM tassa bharahassa raNNo viNIyaM rAyahANiM majjhaMmajjheNaM aNupavisamANassa appegaiyA devA viNIyaM rAyahANiM sanmaMtarabAhiriyaM AsiyasammajiovalitaM kareMti, appegaiyA0 maMcAimaMcakaliyaM kareMti, evaM sesesuvi paesu, appegaiyA0 NANAviharAgavasaNussiyadhayapaDAgAmaMDiyabhUmiyaM0 appegaiyA0 lAulloiyamahiyaM kareMti, appegaiyA jAva gaMdhavaTTibhUyaM kareMti, appegaiyA0 hiraNNavAsaM vAsiMti0 suvaNNarayaNavairaAbharaNavAsaM vAseMti, tae NaM tassa bharahassa raNNo viNIyaM rAyahANiM majjhaMmajjheNaM aNupavisamANassa siMghADaga jAva mahApahapahesu bahave atthatthiyA kAmatthiyA bhogatthiyA lAbhatthiyA iddhisiyA kibbisiyA kAroDiyA kAravAhiyA saMkhiyA cakkiyA NaMgaliyA muhamaMgaliyA pUsamANayA vaddhamANayA laMkhamaMkhamAiyA tAhi orAlAhiM iTThAhiM kaMtAhiM piyAhiM maNuNNAhiM maNAmAhiM, sivAhiM dhaNNAhiM maMgallAhiM sassirIyAhiM hiyayagamaNijAhiM hiyayapalhAyaNijAhiM vamgUhi aNavarayaM abhiNaMdaMtA ya abhithuNaMtA ya evaM vayAsIjaya jaya NaMdA! jaya jaya bhaddA! bhadaM te ajiyaM jiNAhi jiyaM pAlayAhi jiyamajjhe vasAhi iMdo viva devANaM caMdo viva tArANaM camaro viva asurANaM dharaNo viva For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 2-0-0-0-0-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-0-0-00-00-9-2---2-10-08-0-0-0-0-0-0-12-2-9-9-10-02-12-2-2 ................ jambUdvIpa prajJapti sUtra NAgANaM bahUI puvvasayasahassAI bahuIo puvvakoDio bahuIo puvvakoDAkoDIo viNIyAe rAyahANIe cullahimavaMta-girisAgaramerAgassa ya kevalakappassa bharahassa vAsassa gAmAgara-Nagara-kheDa-kabbaDa-maDaMba-doNamuha-paTTaNAsama-saNNivesesu sammaM payApAla-Novajjiyaladdhajase mahayA jAva AhevaccaM porevaccaM jAva viharAhittikaTTa jayajayasaI pauMjaMti, tae NaM se bharahe rAyA NayaNamAlAsahassehiM picchijjamANe 2 vayaNamAlA-sahassehiM abhithuvvamANe 2 hiyayamAlAsahassehi uNNaMdijamANe 2 maNorahamAlA-sahassehiM vicchippamANe 2 kaMtirUvasohamgaguNehiM picchijjamANe 2 aMgulimAlA-sahassehiM dAijjamANe 2 dAhiNahattheNaM bahUNaM NaraNArIsahassANaM aMjalimAlA-sahassAI paDicchamANe 2 bhavaNapaMtIsahassAI samaicchamANe 2 taMtItalatuDiyagIya-vAiyaraveNaM mahureNaM maNahareNaM maMjumaMjuNA ghoseNaM paDibujjhamANe 2 jeNeva sae gihe jeNeva sae bhavaNavaravaDiMsayaduvAre teNeva uvAgacchai 2 tA AbhisekkaM hatthirayaNaM Thavei 2 ttA AbhisekkAo hatthirayaNAo paccoruhai 2 tA solasa devasahasse sakkArei sammANei sa0 2 ttA battIsaM rAyasahasse sakkArei sammANei sa0 2 ttA seNAvairayaNaM sakkArei sammANei sa0 2 ttA evaM gAhAvairayaNaM vaDDairayaNaM purohiya-rayaNaM sakkArei sammANei sa0 2 tA tiNNi saTTe sUyasae sakkArei sammANei sa0 2 tA aTThArassa seNippaseNIo sakkArei sammANei sa0 2 ttA aNNevi bahave rAIsara jAva satthavAhappabhiio sakkArei sammANei sa0 2 tA paDivisajjei, itthIrayaNeNaM battIsAe uDukallANiyAsahassehiM battIsAe jaNavayakallANiyAsahassehiM battIsAe battIsaibaddhehiM NADayasahassehiM saddhiM saMparivuDe bhavaNavaravaDiMsagaM aIi jahA kuberovva devarAyA kelAsasiharisiMgabhUyaMti, tae NaM se bharahe rAyA mittaNAi-Niyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNaM paccuvekkhai 2 tA jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai 2 tA jAva majaNagharAo paDiNikkhamai 2 ttA jeNeva bhoyaNamaMDave teNeva uvAgacchai 2 ttA bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTTamabhattaM pArei 2 ttA uppiM pAsAyavaragae phuTamANehiM muiMgamatthaehiM battIsaibaddhehiM For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjadhAnI meM pratyArvatana 165 NADaehiM uvalAlijamANe 2 uvaNaccijamANe 2 uvagijamANe 2 mahayA jAva bhuMjamANe vihri|| __ zabdArtha - ajjiya - arjita, sUya - pAcaka-rasoie (sUda), haDakka - mudrA pAtra yA tAMbUla patra, siMhaDiNo - zikhaMDI-zikhAdhArI, kukkuiyA - kautkucika-bhAMDa Adi bhauMDI ceSTAe~ karane vAle, sAveMtA - sikhalAte hue, pauMjamANA - prayukta karate hue, saMgellI - samudAya, Asiya - chir3akanA, ovaliyaM - lepana karanA, atthatthiyA - arthArthI-dhana cAhane vAle, vaggUhiM - vANI se, AhevaccaM - Adhipatya, porevaccaM- purogAmitA-netRtva, picchijamANedarzana kara rahe the, vicchippamANe - vyakta kara rahe the, samaicchamANe - dekhatA huA, paDibujjhamANe - AnaMda letA huA, paccuvekkhai - puucho| bhAvArtha - rAjA bharata ne isa prakAra rAjya arjita kiyaa| zatruoM ko nirjita-vijita kiyaa| usake yahA~ samasta ratna prAdurbhata hue, jinameM cakraratna pramukha thaa| rAjA bharata ko nau nidhiyoM kI prApti huii| usakA koza dhana-dhAnya se samRddha thaa| battIsa sahasra rAjA usake anugAmI the| usameM sATha hajAra varSoM meM samasta bharata kSetra ko svAdhikRta kiyaa| tatpazcAt rAjA bharata ne kauTuMbika puruSoM ko AhUta kiyA aura Adeza diyA - devAnupriyo! zIghra hI pramukha hastiratna ko taiyAra kro| azva, ratha, gaja evaM padAti yukta caturaMgiNI senA ko susajja karo yAvat aMjanagiri kI coTI ke samAna unnata hastirAja para vaha savAra huaa| rAjA ke hastiratna para ArUDha ho jAne para svastika, zrIvatsa yAvat darpaNa ye ATha-ATha maMgala pratIka yathAnukrama se usake Age-Age cle| . tatpazcAt jala se bhare hue maMgala kalaza, jhArI, divya chatra, patAkA yAvat ina sabako lie hue rAjapuruSa cle| isake bAda nIlama kI prabhA se camacamAtA ujjvala daMDayukta chatra yAvat lie rAjapuruSa yathAnukrama cle| tatpazcAt sAta ekendriya ratna- cakra, chatra, carma, daMDa, asi, masi tathA kAkaNi ratna kramAnusAra cle| inake anaMtara naisarpa, pAMDuka yAvat zaMkha - ye nau mahAnidhiyA~ clii| inake pIche solaha hajAra deva, battIsa hajAra uttama nRpatigaNa, senApatiratna, gAthApatiratna, varddhakiratna, purohitaratna tathA strIratna, battIsa hajAra Rtu kalyANikAe~ - Rtu ke pratikUla sparza yukta kanyAe~, battIsa sahasra janapada kalyANikAe~ - agragaNya - ye saba yathAnukrama se cle| For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jambUdvIpa prajJapti sUtra inake pIche battIsa-battIsa hajAra abhinaya prakAroM se saMyukta nATaka maNDaliyA~, tIna sau sATha rasoie, aThAraha zreNi-prazreNijana, caurAsI lAkha azva, caurAsI lAkha gaja, caurAsI lAkha ratha, chiyAnave karor3a manuSya cle| tatpazcAt aneka mAMDalika rAjA, prabhAvazAlI puruSa yAvat sArthavAha Adi yathAnukrama cle| inake bAda talavAra, yaSTikA, bhAle tathA dhanuSa - inako dhAraNa karane vAle puruSa, ca~vara, pAza, phalaka-kASTha paTTa, parazu-kulhAr3e, pustaka, vINA, kupya (tarala padArtha DAlane ke pAtra), har3appha tathA dIpikA-mazAla - inako dhAraNa karane vAle puruSa apane-apane kAryoM ke anurUpa veza, cihna, kapar3e Adi dhAraNa kie hue kramazaH cle| inake pazcAt daMDI - daNDadhArI, muMDI - muMDe hue sira vAle, zikhAdhArI, jaTAdhArI, mayUrapicchidhArI, haMsI karane vAle vidUSaka, kheDDakAraka-dhUta niSNAta, dravakAraka - krIr3A karane vAle-madArI, cATukAraka - khuzAmadI, kAMdarpika - kAmuka yA zrRMgAra pUrNa ceSTAe~ karane vAle, bhAMDa Adi, mokharika - mukhara, vAcAla - ye sabhI gAte hue, tAliyA~ dete hue, nAcate hue, haMsate hue, ramaNa karate hue, krIr3A karate hue, dUsaroM ko zobhita karate hue, rAjA bharata kI ora dekhate hue, jaya-jaya zabdoM dvArA unakA jayanAda karate hue yathAkrama se cle| yaha prasaMga vistAra se aupapAtika sUtra se grAhya hai yAvat usa rAjA ke Age-Age bar3e-bar3e kaddAvara ghor3e, azvArohI tathA donoM ora hAthI aura hAthiyoM para savAra puruSa cala rahe the| usake pIche ratha samudAya yathAvidhi cala rahe the| bharatAdhipati rAjA bharata, jisakA vakSasthala hAroM se suzobhita evaM prItikara thA yAvat samRddhi evaM kIrti devarAja indra ke tulya thI, cakraratna dvArA nirdezita mArga kA anusaraNa karatA huA, sahasroM zreSTha rAjAoM dvArA anugata yAvat samudra ke garjana kI taraha gaMbhIra siMhanAda karatA huA, saba prakAra kI Rddhi evaM vaibhava se yukta yAvat grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa, maDaMba ko pAra karatA huA yAvat eka-eka yojana para par3Ava DAlatA huA, rukatA huA vinItA rAjadhAnI phuNcaa| rAjA ne rAjadhAnI se na adhika dUra, na adhika nikaTa bAraha yojana laMbA, nau yojana caur3A yAvat sainya zivira sthApita kiyaa| phira varddhakiratna ko bulAyA yAvat pauSadhazAlA meM praviSTa huA evaM vinItA rAjadhAnI ko uddiSTa kara tele kI tapasyA svIkAra kI yAvat jAgarUka bhAva se isake For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra rAjadhAnI meM pratyArvatana - pAlana meM tatpara rhaa| tele kI tapasyA ke pUrNa ho jAne para rAjA bharata pauSadhazAlA se pratiniSkrAMta huaa| kauTuMbika puruSoM ko bulAyA tathA zikhara ke samAna uttama gajapati para ArUDha huA / yahA~ se Age kA varNana vinItA rAjadhAnI se vijaya abhiyAna hetu jAne ke varNana sadRza hai| kevala itanA aMtara hai - vinItA rAjadhAnI meM praveza karane ke samaya nau mahAnidhiyA~ tathA cAra senAe~ rAjadhAnI meM praviSTa nahIM huii| inake atirikta bAkI kA varNana pUrvavat hai yAvat rAjA bharata ne gaMbhIra nirghoSa - tumula vAdya dhvani ke sAtha vinItA rAjadhAnI ke bIcoMbIca calate hue jahA~ apanA paitRka AvAsa sthAna thA, sarvotkRSTa prAsAda kA bAharI dvAra thA, usa ora gamana karane kA nizcaya kiyaa| jaba rAjA bharata vinItA rAjadhAnI ke madhya bhAga se hotA huA nikala rahA thA, usa samaya katipaya deva vinItA rAjadhAnI ke bAhya aura AbhyaMtara bhAga meM jala kA chir3akAva kara rahe the, gomaya Adi kA lepa kara rahe the tathA maMcAtimaMcoM kI racanA kara rahe the, isI prakAra kaI deva taraha-taraha ke raMgoM ke kapar3oM se banI, U~cI dhvajAoM evaM patAkAoM se nagara ko sajA rahe the| kucheka deva dIvAroM ko lIpa rahe the, pota rahe the yAvat aneka utkRSTa, sugaMdhita dravyoM dvArA vAtAvaraNa ko surabhimaya banA rahe the, jisase dhUma ke gola-gola challe bana rahe the| kaI cA~dI kI varSA, katipaya deva svarNa, ratna, hIroM aura AbhUSaNoM kI varSA kara rahe the| jaba rAjA bharata vinItA rAjadhAnI ke bIcoMbIca se nikala rahA thA taba nagarI ke siMghATakasiMghAr3e kI jyoMtikAne yAvat bar3e-bar3e rAjamArgoM para artha cAhane vAle, kAmArthI -sukha yA suMdara kAma bhogoM ke abhilASI, bhoga ke AkAMkSI, lAbhArthI, Rddhi cAhane vAle, kilviSaka- bhAMDa Adi, kAroDika - kApAlika - hAtha meM khappara rakhane vAle, karabAdhita rAjya ke kara Adi se kaSTa pAne vAle, zAMkhika- zaMkhavAdaka, cAkrika-cakradhArI, lAMgalika-haladhArI, mukhamAMgalika - mukha se maMgalamaya vacana bolane vAle, puSyamAnava-bhATa, cAraNa Adi stuti gAyaka, varddhamAnaka-dUsaroM ke kaMdhoM para sthita puruSa, laMkha - bAMsa ke sire para car3hakara khela dikhAne vAle, maMkha-citrayukta paTa dikhalAkara AjIvikA calAne vAle ye saba udAra, priya, kamanIya, prItikara, manojJa, cittaprasAdaka, kalyANamaya, dhanya- zlAghanIya, maMgala yukta, zobhAyukta, hRdayaMgama, hRdayAhlAdaka vANI se evaM maMgalopeta zabdoM dvArA rAjA kA niraMtara abhinaMdana, abhistavana karate hue isa prakAra bole- he rAjan! Apa sarvadA jayazIla hoN| ApakA zreyas ho / aba taka jinako nahIM jItA hai, una para Apa vijaya prApta kreN| devoM meM indra, tAroM meM candra, asuroM meM camarendra, nAgoM meM dharaNendra kI 167 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jambUdvIpa prajJapti sUtra jyoM lAkhoM, karor3oM kor3Akor3I pUrvo taka uttara dizA meM cullahimavAn parvata tathA anya tIna dizAoM meM maryAdita saMpUrNa bharata kSetra ke grAma, Akara, nagara, kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, pattana, Azrama, sanniveza ina saba meM nivAsa karane vAle prajAjanoM kA bhalIbhAMti pAlana kara yazasvI banate hue, inakA Adhipatya, netRtva yAvat inakA nirvAha karate hue sukhapUrvaka rAjya bhoga kreN| yoM kahakara unhoMne jaya-jaya zabdoM ko prayukta kiyaa| taba rAjA bharata kA hajAroM strI-puruSa apane netroM se punaH-punaH darzana kara rahe the, vacanoM dvArA punaH-punaH saMstavana kara rahe the, hRdaya se bAra-bAra abhinaMdana kara rahe the, apane manorathoM ko vyakta kara rahe the, usakI kAMti, rUpa evaM saubhAgya Adi guNoM ke kAraNa bAra-bAra unako prApta karane kI icchA kara rahe the| hajAroM aMguliyoM-hAthoM dvArA hajAroM nara-nArI rAjA ko praNAma kara rahe the| apanA dAhinA hAtha U~cA uThAkara bAra-bAra svIkAra karatA huA, hajAroM bhavanoM kI paMktiyoM ko dekhatA huA, vINA, Dhola, turahI kI madhura, manohara, suMdara dhvani meM tanmaya hotA huA, Ananda letA huA, apane suMdara prAsAda ke dvAra ke pAsa AbhiSekya hasti ratna ko rokA aura nIce utarA tathA solaha hajAra devoM, battIsa hajAra rAjAoM, senApatiratna, gAthApatiratna, varddhakaratna tathA tIna sau sATha pAcakoM, aThAraha zreNI-prazreNIjanoM kA evaM anya bahuta se mAMDalika rAjAoM yAvat sArthavAhoM Adi kA satkAra-sammAna kiyaa| ina sabako satkRta, sammAnita kara vidA kiyaa| subhadrA nAmaka strIratna, battIsa hajAra RtukalyANikAoM, battIsa hajAra janapada kalyANikAoM, battIsa battIsa nATyavidhikramoM se saMbaddha battIsa hajAra nATaka maMDaliyoM se ghirA huA rAjA, jisa prakAra kubera kailAza parvata ke zikhara para apane AvAsa meM jAtA hai, usI prakAra (rAjA) apane utkRSTa bhavana meM gyaa| rAjA bharata ne apane mitroM, nijaka-mAtA-pitA Adi pArivArikoM, saMbaMdhiyoM se kuzalakSema puuchaa| vaisA kara vaha snAnAgAra meM gayA yAvat snAnAgAra se bAhara nikalA tathA bhojana maMDapa meM Akara sukhAsana para sthita huaa| tele kI tapasyA kA pAraNA kiyaa| taduparAMta apane Upara ke prAsAda meM gayA jahA~ mRdaMga Adi baja rahe the, battIsa prakAra kI nATya vidhiyoM se nibaddha nRtya ho rahe the, gAna ho rahe the| rAjA unakA AnaMda letA huA yAvat manuSya bhava saMbaMdhI kAmabhogoM kA sevana karatA huA, sukhapUrvaka rahane lgaa| For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjatilaka 166 rAjatilaka (84) tae NaM tassa bharahassa raNNo aNNayA kayAi rajjadhuraM ciMtemANassa imeyArUve jAva samuppajitthA-abhijie NaM mae NiyagabalavIriya-purisakAraparakkameNa cullahimavaMtagirisAgaramerAe kevalakappe bharahe vAse taM seyaM khalu me appANaM mahayA 2 rAyAbhiseeNaM abhiseeNaM abhisiMcAvittaettikaTu evaM saMpehei 2ttAkallaMpAuppabhAyAe jAvajalaMtejeNevamajaNagharejAvapaDiNikkhamai 2 tAjeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 tA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe NisIyai, NisIittA solasa devasahasse battIsaM rAyavarasahasse seNAvairayaNe jAva purohiyarayaNe tiNNi saDhe sUyasae aTThArasa seNippaseNIo aNNe ya bahave rAIsaratalavara jAva satthavAhappabhiyao saddAvei 2 tA evaM vayAsI- abhijie NaM devANuppiyA! mae NiyagabalavIriya jAva kevalakappe bharahe vAse taM tubbhe NaM devANuppiyA! mamaM mahayA rAyAbhiseyaM viyaraha, tae NaM te solasa devasahassA jAvappabhiio bharaheNaM raNNA evaM vuttA samANA haTThatuTTha0 karayala0 matthae aMjaliM kaTTa bharahassa raNNo eyamaTuM samma viNaeNaM paDisuNeti, tae NaM se bharahe rAyA jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai uvAgacchittA jAva aTThamabhattie paDijAgaramANe 2 vihri| tae NaM se bharahe rAyA aTThamabhattaMsi pariNamamANaMsi Abhiogie deve sahAvei 2ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! viNIyAe rAyahANIe uttarapurasthime disIbhAe egaM mahaM abhiseyamaMDavaM viuvveha 2 ttA mama eyamANattiyaM paccappiNaha, tae NaM te AbhiogA devA bharaheNaM raNNA evaM vuttA samANA haTThatuTTha jAva evaM sAmitti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNeti, paDisuNittA viNIyAe rAyahANIe uttarapuratthimaM disIbhAgaM avakkamaMti 2 tA veubviyasamugyAeNaM samohaNaMti 2 tA saMkhijjAiM joyaNAI daMDaM NisiraMti, taMjahA- rayaNANaM jAva For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra riTThANaM ahAbAyare puggale parisArDeti 2 ttA ahAsuhume puggale pariyAdiyaMti 2 tA ducvaMpi veuvviyasamugdhAeNaM jAva samohaNaMti 2 ttA bahusama - ra -ramaNijjaM bhUmibhAgaM viuvvaMti se jahANAmae - AliMgapukkharei vA0, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM evaM abhiseyamaMDavaM viuvvaMti aNegakhaMbhasayasaNNiviTThe jAva gaMdhavaTTibhUyaM pecchAgharamaMDavavaNNagotti, tassa NaM abhiseyamaMDavassa bahumajjha - desabhAe ettha NaM mahaM evaM abhiseyapeDhaM viuvvaMti acchaM sahaM0, tassa NaM abhiseyapeDhassa tidisiM tao tisovANapaDirUvae viuvvaMti, tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte jAva toraNA, tassa NaM abhiseyapeDhassa bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM evaM sIhAsaNaM viuvvaMti, tassa NaM sIhAsaNassa ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte jAva dAmavaNNagaM samattaMti / tae NaM te devA abhiseyamaMDavaM viuvvaMti 2 ttA jeNeva bharahe rAyA jAva paccappiNaMti / 200 tae NaM se bharahe rAyA AbhiogANaM devANaM aMtie eyamaTThe soccA Nisamma haTThatuTTha jAva posahasAlAo paDiNikkhamai 2 tA koDuMbiyapurise sahAvei 2 tA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappeha 2 ttA hayagaya jAva saNNAhettA eyamANattiyaM paccappiNaha jAva paccappiNaMti, tae NaM se bharahe rAyA majjaNagharaM aNupavisai jAva aMjaNagirikUDasaNNibhaM gayavaI vaI durUDhe, tae NaM tassa bharahassa raNNo AbhisekkaM hatthirayaNaM durUDhassa samANassa ime aTThaTThamaMgalagA jo ceva gamo viNIyaM pavisamANassa so ceva NikkhamamANassavi jAva apaDibujjhamANe 2 viNIyaM rAyahANiM majjhamajjheNaM Niggacchai 2 ttA jeNeva viNIyAe rAyahANIe uttarapuratthime disIbhAe abhiseyamaMDave teNeva uvAgacchai 2 ttA abhiseyamaMDavaduvAre AbhisekkaM hatthirayaNaM ThAve 2 tA AbhisekkAo hatthirayaNAo paccoruhai 2 sA itthIrayaNeNaM For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjatilaka 201 battIsAe uDukallANiyAsahassehiM battIsAe jaNavayakallANiyAsahassehiM battIsAe battIsaibaddhehiM NADagasahassehiM saddhiM saMparibuDe abhiseyamaMDavaM aNupavisai 2 ttA jeNeva abhiseyapeDhe teNeva uvAgacchai 2 tA abhiseyapeDhaM aNuppayAhiNIkaramANe 2 purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM durUhai 2 tA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 tA puratthAbhimuhe snnnnisnnnne| tae NaM tassa bharahassa raNNo battIsaM rAyasahassA jeNeva abhiseyamaNDave teNeva uvAgacchaMti 2 tA abhiseyamaMDavaM aNupavisaMti 2 tA abhiseyapeDaM aNuppayAhiNI-karemANA 2 uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 tA karayala jAva aMjaliM kaTTa bharahaM rAyANaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti 2 tA bharahassa raNNo NaccAsaNNe NAidUre sussUsamANA jAva pajuvAsaMti, tae NaM tassa bharahassa raNNo seNAvairayaNe jAva satthavAhappabhiio te'vi taha ceva NavaraM dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM jAva pajuvAsaMti, tae NaM se bharahe rAyA Abhioge deva sahAvei 2 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! mamaM mahatthaM mahagdhaM maharihaM mahArAyAbhiseyaM uvtttthveh| tae.NaM te AbhiogiyA devA bharaheNaM raNNA evaM vuttA samANA haTTatuTThacitta jAva uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamati avakkamittA veuvviyasamugghAeNaM samohaNaMti, evaM jahA vijayassa tahA itthaMpi jAva paMDagavaNe egao milAyaMti egao milAittA jeNeva dAhiNabharahe vAse jeNeva viNIyA rAyahANI teNeva uvAgacchaMti 2 ttA viNIyaM rAyahANiM aNuppayAhiNIkaremANA 2 jeNeva abhiseyamaMDave jeNeva bharahe rAyA teNeva uvAyacchaMti 2 ttA taM mahatthaM mahagdhaM maharihaM mahArAyAbhiseyaM uvaTThaveMti, tae NaM taM bharahaM rAyANaM battIsaM rAyasahassA sobhaNaMsi tihi-karaNa-divasa-Nakkhatta-muhuttasi uttarapoTThavayAvijayaMsi tehiM sAbhAviehi ya uttaraveuviehi ya varakamalapaiTANehiM surabhivaravAripaDipuNNehiM jAva mahayA mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiMciMti, abhiseo For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra jahA vijayassa, abhisiMcittA patteyaM 2 jAva aMjaliM kaTTu tAhiM iTThAhiM jahA pavisaMtassa0 bhaNiyA jAva viharAhittikaTTu jayajayasaddaM pauMjaMti / tae NaM taM bharahaM rAyANaM seNAvairayaNe jAva purohiyarayaNe tiNNi ya saTThA sUyasayA aTThArasa seNippaseNIo aNNe ya bahave jAva satthavAhappabhir3ao evaM ceva abhisiMcaMti tehiM varakamalapaiTThANehiM taheva jAva abhithuNaMti ya solasa devasahassA evaM ceva NavaraM pamhalasukumAlAe jAva mauDaM piNaddheti, tayaNaMtaraM ca NaM daddaramalayasugaMdhiehiM gaMdhehiM gAyAiM abbhukkheMti divvaM ca sumaNodAmaM piNaddheti, kiM bahuNA ? gaMThimaveDhima jAva vibhUsiyaM kareMti / 202 taNaM bharahe rAyA mahayA 2 rAyAbhiseeNaM abhisiMcie samANe koDuMbiyapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA ! hatthikhaMdhavaragayA viNIyA rAyahANIe siMghADagatigacaukkacaccara jAva mahApahapahesu mahayA 2 saddeNaM ugghosemANA 2 ussukkaM ukkaraM ukkiTTha adijaM amijaM abhaDappavesaM adaMDakuMdaMDimaM jAva sapurajaNajANavayaM duvAlasasaMvacchariyaM pamoyaM ghoseha 2 ttA mameyamANattiyaM paccappiNahatti, tae NaM te koDuMbiyapurisA bharaheNaM raNNA evaM vuttA samANA haTThatuTThacittamANaMdiyA pIimaNA0 harisavasavisappamANahiyayA viNaNaM vayaNaM paDisurNeti 2 ttA khippAmeva hatthikhaMdhavaragayA jAva ghoseMti 2 tA eyamANattiyaM paccappiNaMti / taNaM se bharahe rAyA mahayA 2 rAyAbhiseeNaM abhisitte samANe sIhAsaNAo abbhuTThei 2 ttA itthirayaNeNaM jAva NADagasahassehiM saddhiM saMparivuDe abhiseyapeDhAo puratthimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai 2 ttA abhiseyamaMDavAo paDiNikkhamai 2 ttA jeNeva Abhisekke hatthirayaNe teNeva uvAgacchai 2 tA aMjaNagirikUDasaNNibhaM gayavaI jAva durUDhe, tae NaM tassa bharahassa raNNo battIsaM rAyasahassA abhiseya-peDhAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti, tae NaM tassa bharahassa raNNo seNAvairayaNe jAva satthavAhappabhiio abhiseyapeDhAo For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjatilaka 203 dAhiNilleNaM tisovANa-paDirUvaeNaM paccoruhaMti, tae NaM tassa bharahassa raNNo AbhisekkaM hatthirayaNaM durUDhassa samANassa ime aTThaTThamaMgalagA purao jAva saMpaTThiyA, jo'viya aigacchamANassa gamo paDhamo kuberAvasANo so ceva ihaMpi kamo sakkArajaDho Neyavvo jAva kuberovva devarAyA kelAsaM sihrisiNgbhuuyNti| tae NaM se bharahe rAyA majaNagharaM aNupavisai 2 tA jAva bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae aTThamabhattaM pArei 2 ttA bhoyaNamaMDavAo paDiNikkhamai 2 ttA uppiMpAsAyavaragae phuTamANehiM muiMgamatthaehiM jAva bhuMjamANe vihri| tae NaM se bharahe rAyA duvAlasasaMvacchariyaMsi pamoyaMsi NivvattaMsi samANaMsi jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai 2 tA jAva majaNagharAo paDiNikkhamai 2 ttA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jAva sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe NisIyai 2 ttA solasa devasahasse sakkArei sammANei sa0 2 tA paDivisajei 2 ttA battIsaM rAyavarasahassA sakkArei sammANei sa0 2 tA0 seNAvairayaNaM sakkArei sammANei sa0 2 ttA jAva purohiyarayaNaM sakkArei sammANei sa0 2 ttA0 evaM tiNNi saTTe sUyArasae aTThArasaseNippaseNIo sakkArei sammANei, sakkArettA sammANettA aNNe. ya bahave rAIsaratalavara jAva satthavAhappabhiio sakkArei sammANei sa02ttA paDivisajjei 2ttA uppiM pAsAyavaragae jAva vihri| zabdArtha - viyaraya - taiyArI karo, pariyAdiyaMti - grahaNa kiyA, sovANa - sopAna, uttarapoTThavayA - uttarabhAdrapadA, sAbhAviehi - svAbhAvika, pavisatasya - praveza karate samaya, bhaNiyA - kahA, piNakheMti - phnaayaa| bhAvArtha - rAjA bharata rAjya kA uttaradAyitva saMbhAle hue thA, taba kisI eka dina usake mana meM aisA vicAra yAvat saMkalpa utpanna huA - maiMne apanI zakti, zaurya, pauruSa, parAkrama ko vijita kiyA hai| isalie yaha samucita hai ki merA mahAn rAjyAbhiSeka samAroha kiyA jAe, jisameM merA rAjatilaka ho| dUsare dina prAtaHkAla rAtri vyatIta ho jAne para yAvat sUrya kI kiraNoM ke uddIpta ho jAne para rAjA snAnagRha meM gayA yAvat snAna kara vahA~ se pratiniSkrAMta hokara bAhya sabhA meM pUrvAbhimukha hokara siMhAsanAsIna huaa| tadanaMtara rAjA ne solaha hajAra devoM, battIsa hajAra For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jambUdvIpa prajJapti sUtra zreSTha rAjAoM, senApati ratna yAvat purohita ratna, tIna sau ATha rasoiyoM, aThAraha zreNIprazreNIjanoM tathA dUsare bahuta se mAMDalika rAjAoM, aizvaryazAlI puruSoM, rAjya sammAnita viziSTajanoM yAvat sArthavAha Adi ko bulAkara kahA-devAnupriyo! maiMne apanI zakti, zaurya dvArA yAvat samasta bharata kSetra ko vijita kiyA hai| devAnupriyo! tuma mere mahAn rAjyAbhiSeka kI taiyArI kro| . rAjA bharata dvArA isa prakAra kahe jAne para ve solaha sahasra deva yAvat sArthavAha Adi harSita aura parituSTa hue donoM hAthoM ko aMjalibaddha kara mastaka para ghumAte hue rAjA ko praNAma kiyA evaM Adeza ko niyamapUrvaka svIkAra kiyaa| tadanaMtara rAjA bharata pauSadhazAlA meM AyA yAvat tele kI tapasyA meM pratijAgarita rahatA huA tallIna rhaa| tele kI tapasyA pUrNa ho jAne para Abhiyogika devoM ko bulAyA aura kahA-devAnupriyo! vinItA rAjadhAnI ke uttarapUrva dizAbhAga-IzAna koNa meM zIghra hI eka bar3e abhiSeka maNDapa kI vaikriyalabdhi dvArA racanA kro| vaisA kara mujhe jJApita kro| rAjA bharata dvArA yoM kahane para Abhiyogika deva bahuta hI harSita evaM parituSTa hue yAvat svAmI kI jaisI AjJA-aisA kahakara unhoMne rAjA bharata kA Adeza savinaya aMgIkAra kiyaa| phira ve vinItA rAjadhAnI ke IzAna koNa meM gae, vaikriya samudghAta dvArA apane AtmapradezoM ko bAhara niSkrAMta kiyaa| unheM saMkhyAta yojana parimita daNDa rUpa meM pariNata kiyaa| una se yAvat riSTa ratnoM ke sArahIna sthUla pudgaloM ko chor3A tathA sArabhUta sUkSma pudgaloM ko gRhiit.kiyaa| punaH vaikriya samudghAta dvArA apane Atma-pradezoM ko bAhara nikAlA yAvat mRdaMga ke uparitana * carmanaddha bhAga kI jyoM samatala, ramaNIya bhUmi bhAga kI vikurvaNA kii| usake bIcoM bIca eka vizAla abhiSeka maNDapa kA nirmANa kiyaa| yaha abhiSeka maNDapa saikar3oM stabhoM para samavasthita thA yAvat usase sugaMdhita dhUpa Adi padArthoM ke dhUma maya challe bana rahe the| yahA~ prekSAgRha viSayaka varNana yojanIya hai| ___ abhiSeka maMDapa ke ThIka madhya bhAga meM eka vizAla pITha catvara (cabUtare) kI vikurvaNA kii| vaha abhiSeka pITha raja rahita, cikanA mulAyama thaa| usakI tIna dizAoM meM tIna-tIna sIDhiyA~ bnaaiiN| una tIna sopAnamArgoM yAvat toraNa kA varNana pUrvavat kahA gayA hai| isa abhiSeka pITha kA bhUmibhAga atyaMta samatala evaM ramaNIya thaa| usa bhUmibhAga ke madhya unhoMne bahuta bar3e siMhAsana kI racanA kii| siMhAsana se lekara puSpamAlAoM paryanta varNana pahale jaisA hai| ve deva isa prakAra abhiSeka maNDapa kA nirmANa kara rAjA bharata ke pAsa Ae aura AdezAnurUpa kArya sampanna hone kI sUcanA dii| For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjatilaka Abhiyogika devoM se yaha sunakara rAjA bharata prasanna evaM saMtuSTa huA yAvat pauSadhazAlA se pratiniSkrAMta hokara kauTuMbika puruSoM ko bulAyA aura kahA - devAnupriyo ! zIghra hI AbhiSekya hastiratna ko taiyAra kro| vaisA kara azva, gaja yAvat caturaMgiNI senA ko susajja kara mujhe sUcanA do yAvat kauTuMbika puruSoM ne rAjA ko kArya sampannatA kI sUcanA dii| phira rAjA bharata snAnagRha meM praviSTa huA yAvat aMjanagiri parvata ke zikhara sadRza hAthI para savAra huaa| isake uparAMta ATha-ATha maMgala pratIka rAjA ke Age-Age cle| jaisA varNana vinItA rAjadhAnI meM praveza ke samaya AyA hai| vaisA hI yahA~ niSkramaNa ke samaya yojanIya hai| yAvat vaha vAdyAdi kA AnaMda letA huA vinItA rAjadhAnI ke bIcoMbIca se nikalA / phira vinItA rAjadhAnI ke IzAnakoNa meM abhiSeka maMDapa ke pAsa aayaa| abhiSeka maNDapa ke dvAra para abhiSekya hastiratna ko ThaharAyA aura usase nIce utarA tathA strIratna, battIsa sahasra Rtu kalyANikAoM, battIsa sahasra jana pada kalyANikAoM battIsa-battIsa abhinaya kramopakramoM se nibaddha battIsa sahasra nATaka maNDaliyoM se ghirA huA rAjA bharata abhiSeka maNDapa meM saMpraviSTa huaa| abhiSeka pITha ke pAsa AyA, usakI pradakSiNA kI aura pUrva dizAvartI trisopAnamArga se hotA huA, pUrvAbhimukha hokara siMhAsanAsIna huaa| rAjA bharata ke pIche-pIche calane vAle battIsa sahasra rAjA jahA~ abhiSeka maNDapa thA, aae| vahA~ Akara unhoMne maNDapa meM praveza kiyaa| abhiSeka maNDapa kI pradakSiNA kii| abhiSeka maMDapa ke uttarI trisopAna mArga se rAjA bharata ke pAsa aae| hAtha jor3akara aMjali baddha hote hue rAjA bharata ko jaya-vijaya zabdoM dvArA vardhApita kiyA tathA rAjA bharata ke na adhika pAsa na adhika dUra suzrUSA-rAjA kA vacana sunane kI icchA rakhate hue yAvat paryupAsanArata hote hue sthita hue / * isake bAda senApatiratna yAvat sArthavAha Adi samAgata hue / unake Agamana kA varNana pUrvavat hai / kevala itanI vizeSatA hai - ve dakSiNadizAvartI trisopAna mArga se abhiSeka pITha para Ae yAvat rAjA kI sevA meM paryupAsanArata hue| tadanaMtara rAjA bharata ne Abhiyogika devoM ko bulAyA aura kahA devAnupriyo ! mere lie mahArtha - svarNa maNi ratnamaya, mahArgha-pUjA-pratiSThA satkAramaya, mahArha - mahAn logoM kI pratiSThA ke anurUpa mahArAjyAbhiSeka kI vyavasthA karo / rAjA bharata dvArA isa prakAra kahe jAne para Abhiyogika deva bahuta hI harSita evaM parituSTa hue yAvat uttara pUrva dizA meM gae evaM vaikriya samudghAta dvArA AtmapradezoM ko bAhara nikaalaa| jaMbUdvIpa ke - 205 For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jambUdvIpa prajJapti sUtra vijaya dvAra ke adhiSThAtA vijaya deva ke vRttAMta ke antargata jo varNana AyA hai, usI prakAra yahA~ kathanIya hai yAvat ve deva paMDakavana meM ekatrita hue-paraspara mile evaM dakSiNArddha bharata meM sthita vinItA rAjadhAnI meM upasthita hue| rAjadhAnI kI pradakSiNA karate hue abhiSeka maMDapa meM rAjA bharata ke pAsa Ae tathA mahArtha, mahAgha evaM mahArha rAjyAbhiSeka ke lie vAMchita samasta sAmagrI ko vahA~ upasthita kiyaa| tadanaMtara battIsa sahasra rAjAoM ne zubha tithi, karaNa, divasa, nakSatra evaM muhUrta meM, uttara bhAdrapadA nakSatra meM vijayamuhUrta meM svAbhAvika evaM uttara vikriyA dvArA nirmita, uttama kamaloM para . pratiSThApita, surabhimaya uttamajala se bhare hue yAvat rAjA bharata kA atyadhika samAroha pUrvaka abhiSeka kiyaa| abhiSeka kA pUrA varNana vijaya deva ke abhiSeka ke samAna hai| . . abhiSeka ke pazcAt pratyeka rAjA ne yAvat aMjalibaddha hokara prItimaya vANI dvArA usI prakAra kahA, jisa prakAra praveza ke samaya kahA thA yAvat Adhipatya karate hue sukhapUrvaka viharaNazIla raho, yoM kahakara unhoMne jaya-jaya zabdoM ko prayukta kiyaa| tatpazcAt senApati ratna yAvat purohita ratna tIna sau sATha pAcaka, aThAraha zreNI-prazreNI janoM yAvat sArthavAha Adi ne rAjA bharata kA uttama kamalapatroM para sthApita kalazoM se usI prakAra abhiSeka kiyA yAvat abhisaMstavana kiyA, jisa prakAra solaha hajAra devoM ne kiyaa| vizeSatA yaha hai - unhoMne rauedAra sukomala vastra dvArA rAjA kI deha ko poMchA aura unako mukuTa phnaayaa| tadanaMtara unhoMne dardara evaM malayagiri kI sugaMdha sadRza gaMdha vAle caMdana ke ghola ko rAjA ke zarIra para lgaayaa| divya phUloM kI mAlAeM phnaaii| adhika kyA kahA jAe? sUtrAdi se grathita, veSTita-vastu vizeSa para lapeTI huI yAvat ina viziSTa mAlAoM dvArA alaMkRta kiyaa| isa mahAn rAjyAbhiSeka mahotsava meM abhisiMcita ho jAne ke uparAMta rAjA bharata ne apane kauTuMbika puruSoM-kArya vyavasthApakoM ko bulAyA aura kahA - devAnupriyo! tuma loga hAthI para ArUr3ha hokara vinItA rAjadhAnI ke siMghATakoM, tirAhoM, caurAhoM, caukoM yAvat bar3e-bar3e rAjamArgoM para jora-jora se aisA udghoSita karo ki mere rAjyAbhiSeka ke upalakSa meM rAjya ke nivAsI dvAdaza varSa paryanta pramodotsava-AnaMdotsava manAte rheN| isa bIca rAjya meM kharIda-bikrI para koI zulka nahIM lagegA, saMpatti Adi para kara nahIM liyA jAegA, RNa Adi kI vasUlI kA takAjA nahIM kiyA jAegA, AdAna-pradAna evaM nApa-jokha kA krama baMda rakhA jAegA, rAjya karmacArI kisI ke For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - rAjatilaka &. ghara meM praveza nahIM kareMge, adaNDa-aparAdha para liyA jAne vAlA jurmAnA nahIM liyA jAyegA tathA kudaMDa-bar3e aparAdha para liyA jAne vAlA vRhada dravya alpa rUpa meM bhI nahIM liyA jAyegA yAvat isa prakAra ghoSaNA kara mujhe sUcita kro| rAjA bharata se yaha saba sunakara kauTuMbika puruSa bahuta hI harSita, parituSTa aura citta meM prasanna hue, harSodreka se ullasita hote hue unhoMne vinaya ke sAtha rAjA ke vacana ko zirodhArya kiyA tathA zIghra hI yaha sampanna hone kI sUcanA dii| isa mahAn rAjyAbhiSeka ke saMpanna ho jAne para rAjA siMhAsana se uThA evaM strIratna yAvat sahasroM nATaka maMDaliyoM se ghirA huA, abhiSeka pITha kI pUrvavartI tIna sIr3hiyoM se nIce utarA tathA vahA~ se bAhara nikalA, jahA~ abhiSekya hastiratna thA vahA~ AyA, aMjana parva ke zikhara sadRza hastiratna para yAvat savAra huaa| isake pazcAt rAjA bharata ke anugAmI battIsa hajAra rAjA abhiSeka pITha ke trisopAnavartI uttarI mArga se nIce utare / tadanaMtara senApatiratna yAvat sArthavAha prabhRti abhiSeka pITha ke dakSiNI trisopAna mArga se nIce utare / AbhiSekya hastiratna para savAra rAjA bharata ke Age ATha-ATha maMgala pratIka cale yAvat sabhI ravAnA hue| vijayAbhiyAna meM rAjA jisa prakAra calA tadviSayaka pUrva pATha yahA~ grAhya hai| kubera ke apane AvAsa meM praviSTa hone tathA rAjA dvArA sabako satkRta karane taka kA prasaMga yahA~ uddharaNIya hai yAvat rAjA ne apane bhavana meM usI prakAra praveza kiyA jisa prakAra kubera kailAza parvata para sthita apane AvAsa meM praviSTa hotA hai| isake anantara rAjA bharata snAnagRha meM praviSTa huA yAvat bhojana maMDapa meM sukhAsanAsIna hokara tele kI tapasyA kA pAraNA kiyaa| bhojana maNDapa se rAjA apane prAsAda ke uparitana zreSTha mahala meM gayA, jahA~ bajAe jAte hue mRdaMgoM ke sAtha battIsa nATya vidhiyoM ke sahita nRtyAbhinaya ho rahe the yAvat vahA~ sukhapUrvaka bhogopabhoga meM nirata rahatA huA sthita rahA / bAraha varSa pazcAt AnaMdotsava ke pUrNa ho jAne para rAjA ne snAnagRha meM praviSTa kiyA / snAnagRha se bAhara nikala kara vaha bAhya upasthAna zAlA - sabhA bhavana meM AyA tathA pUrvAbhimukha hokara siMhAsanAsIna huaa| tatpazcAt solaha hajAra devoM, battIsa hajAra zreSTha rAjAoM, senApati ratna yAvat purohita ratna, tIna sau sATha rasoiyoM, aThAraha zreNI prazreNI ke logoM tathA anya bahuta se rAjanyavRMda, aizvaryazAlI puruSa, rAjyasammAnita viziSTajanoM yAvat sArthavAha Adi ina sabhI ko satkRta-sammAnita kiyA evaM uttama prAsAda ke Upara bane zreSTha mahala meM yAvat sukhapUrvaka bhogopabhoga nirata rahatA huA rahane lgaa| 207 For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jambUdvIpa prajJapti sUtra ratnoM evaM nidhiyoM ke utpati sthAna bharahassa raNNo cakkarayaNe 1 daMDarayaNe 2 asirayaNe 3 chasarayaNe 4 ee NaM cattAri egidiyarayaNA AuhagharasAlAe samuppaNNA, cammarayaNe 1 maNirayaNe 2 kAgaNirayaNe 3 Nava ya mahANihio ee NaM sirigharaMsi samuppaNNA, seNAvairayaNe 1 gAhAvairayaNe 2 vahairayaNe 3 purohiyarayaNe 4 ee NaM cattAri maNuyarayaNA viNIyAe rAyahANIe samuppaNNA, AsarayaNe 1 hatthirayaNe 2 ee NaM duve paMciMdiyarayaNA veyaha giripAyamUle samuppaNNA, subhaddA itthIrayaNe uttarillAe vijAharaseDhIe smuppnnnne| zabdArtha - sirigharaMsi - bhANDAgAra, samuppaNNe - samutpanna hue| bhAvArtha - rAjA bharata ke zastrAgAra meM cakraratna, daNDaratna, asiratna tathA chatraratna - ye cAra ekendriya ratna utpanna hue| carmaratna, maNiratna, kAkaNI ratna tathA nau mahAnidhiyoM ye zrIgRha. (bhANDAgAra) meM utpanna hue| ___senApati ratna, gAthApati ratna, varddhaki ratna tathA purohita ratna ye cAra manuSya ratna vinItA rAjadhAnI meM utpanna hue| do paMcendriya ratna : azvaratna tathA hastiratna, vaitAThya parvata kI talahaTI meM utpanna hue| uttara vidyAdhara zreNI meM subhadrA nAmaka strIratna utpanna huaa| vipula aizvarya evaM sukhopabhogamaya vizAla rAjya (86) tae NaM se bharahe rAyA caudasaNhaM rayaNANaM NavaNhaM mahANihINaM solasaNhaM devasAhassINaM battIsAe rAyasahassANaM battIsAe uDukallANiyAsahassANaM battIsAe jaNavayakallANiyAsahassANaM battIsAe battIsaibaddhANaM NADagasahassANaM tiNhaM saTThINaM sUyArasayANaM aTThArasaNhaM seNippaseNINaM caurAsIIe AsasayasahassANaM caurAsIIe daMtisayasahassANaM caurAsIIe rahasayasahassANaM chaNNauIe maNussakoDINaM bAvattarIe puravarasahassANaM battIsAe jaNavayasahassANaM chaNNauIe. For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra - vipula aizvarya evaM sukhopabhogamaya vizAla rAjya 206 gAmakoDINaM NavaNauIe doNamuhasahassANaM aDayAlIsAe paTTaNasahassANaM cauvvIsAe kabbaDasahassANaM cauvvIsAe maDaMbasahassANaM vIsAe AgarasahassANaM solasaNhaM kheDasahassANaM caudasaNhaM saMvAhasahassANaM chappaNNAe aMtarodagANaM egUNapaNNAe kurajjANaM viNIyAe rAyahANIe cullahimavaMtagirisAgaramerAgassa kevalakappassa bharahassa vAsassa aNNesiM ca bahUNaM rAIsaratalavara jAva satthavAhappabhiINaM AhevaccaM porevaccaM bhaTTittaM sAmittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe ohayaNihaesu kaMTaesu uddhiyamaliesu savvasattusu Nijiesu, bharahAhive NariMde varacaMdaNacacciyaMge varahAraraiyavacche varamauDavisiTThae varavattha-bhUsaNadhare savvouyasurahi-kusumavaramallasobhiyasire varaNADagaNADaijjavaraitthigummasaddhiM saMparivuDe savvosahi-savvarayaNa-savvasamii-samagge saMpuNNamaNorahe hayAmittamANamahaNe puvvakayatavappabhAva-NiviTTha-saMciyaphale bhuMjai mANussae suhe bharahe nnaamdhejetti| __zabdArtha - daMti - hAthI, aMtarodagANaM - jala ke antarvartI nivAsa sthAna, kurajANaM - kutsita rAjyoM, bhIla Adi AdivAsI pradezoM, bhaTTittaM - prabhutva, ANAisara - AjJezvara, ohayaNihaesu - avahelanA karane yogya, kaMTaesu - gotraja shtru| bhAvArtha - tatpazcAt rAjA bharata caudaha ratnoM, nau mahAnidhiyoM, solaha sahasra devatAoM, battIsa sahasra rAjAoM, batIsa sahasra Rtu kalyANikAoM, battIsa sahasra janapada kalyANikAoM, battIsa-battIsa nATyAbhinayoM se sajjita battIsa hajAra nATaka maNDaliyoM, tIna sau sATha pAcakoM, aThAraha zreNI-prazreNI janoM, caurAsI lAkha ghor3oM, caurAsI lAkha hAthiyoM, caurAsI lAkha rathoM, chiyAnaveM karor3a manuSyoM, bahattara hajAra uttama nagaroM, battIsa hajAra janapadoM, chiyAnaveM karor3a gAMvoM, ninyAnaveM hajAra droNamukhoM, ar3atAlIsa hajAra pattanoM, caubIsa hajAra karbaToM, caubIsa hajAra maMDaboM, bIsa hajAra AkaroM, solaha hajAra kheToM, caudaha hajAra saMbAdhoM, chappana antarodakoM, unapacAsa kurAjyoM, vinItA rAjadhAnI, eka tarapha cullahimavAn parvata evaM tIna ora se samudra se ghire hue sampUrNa bharata kSetra kA, anya bahuta se mANDalika rAjA aizvaryazAlI puruSoM, rAjya sammAnita viziSTajanoM yAvat sArthavAha Adi - ina sabhI kA Adhipatya, netRtva, prabhutva, svAmitva evaM mahattaratva-adhinAyakatva karatA huA, AjJezvara-AjJA dene kA sAmarthya rakhate hue, senApatitva kA bhAva dhAraNa kie hue, sabhI kA samyak pAlana karate hue rAjya karatA rhaa| For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jambUdvIpa prajJapti sUtra rAjA bharata ne apane samasta avahelanIya sagotrIya zatruoM kA uccheda kara DAlA, unheM masala DAlA, vijita kara ddaalaa| zreSTha caMdana carcitAMga vakSa sthala para hAroM se suzobhita, prItikara, uttama mukuTa sahita, uttama vastra evaM AbhUSaNadhArI, samasta RtuoM meM vikAsamAna puSpoM kI suzobhana mAlAoM se vibhUSita mastaka yukta, uttama nATya prastuta karatI huI suMdara nRtyAMganAoM se ghirA huA, samasta auSadhi, sarvaratna, samasta rAjocita upakaraNa, sampUrNa siddha manoratha yukta-AptakAma, zatrumAna mardaka, pUrva janma meM Acarita tapazcaraNa ke sunizcita pariNAma-yukta cakravartI rAjA bharata manuSya jIvana ke sukhoM ko bhogatA rhaa| . sarvajJatva kA prAkaTya . (7) tae NaM se bharahe rAyA aNNayA kayAi jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai 2 ttA jAva sasivva piyadaMsaNe NaravaI majaNagharAo paDiNikkhamai 2 tA jeNeva AyaMsaghare jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe NisIyai 2 tA AyaMsagharaMsi attANaM dehamANe 2 citttthi| tae NaM tassa bharahassa raNNo subheNaM pariNAmeNaM pasatthehiM ajjhavasANehiM lesAhiM visujjhamANIhiM visujjhamANIhiM IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa tayAvaraNijANaM kammANaM khaeNaM kammaraya-vikiraNakaraM apuvvakaraNaM paviTThassa aNaMte aNuttare NivvAghAe NirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaraNANadaMsaNe samuppaNNe, tae NaM se bharahe kevalI sayamevAbharaNA-laMkAraM omuyai 2 tA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM karei 2 tA AyaMsagharAo paDiNikkhamai 2 ttA aMteuramajjhaMmajjheNaM Niggacchai 2 ttA dasahiM rAyavarasahassehiM saddhiM saMparivuDe viNIyaM rAyahANiM majhamajheNaM Niggacchai 2 tA majjhadese suhaMsuheNaM viharai 2 tA jeNeva aTThAvae pavvae teNeva uvAgacchai 2 tA aTThAvayaM pavvayaM saNiyaM 2 durUhai 2 ttA meghaghaNa For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya vakSaskAra sarvajJatva kA prAkaTya saNNigAsaM devasaNNivAyaM puDhavisilApaTTayaM paDilehei 2 ttA saMlehaNAjhUsaNAjhUsie bhattapANapaDiyAikkhie pAovagae kAlaM aNavakaMkhamANe viharai / taNaM se bhara kevalI sattattariM puvvasayasahassAiM kumAra-vAsamajjhe vasittA egaM vAsasahassaM maMDaliyarAyamajjhe vasittA cha puvvasayasahassAiM vAsasahassUNagAI mahArAyamajjhe vasittA tesIipuvvasayasahassAiM agAravAsamajjhe vasittA, egaM puvvasayasahassaM desUNagaM ke valipariyAyaM pAuNittA tameva bahupaDipuNNaM sAmaNNapariyAyaM pAuNittA caurAsIipuvvasayasahassAiM savvAuyaM pAuNittA mAsieNaM bhatteNaM apANaeNaM savaNeNaM NakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM khINe veyaNijje Aue NAme goe kAlagae vIikkaMte samujjAe chiNNajAijarAmaraNabaMdhaNe siddhe buddhe mute pariNivvuDe aMtagaDe savvadukkhappahINe / // ii bharahacakkicariyaM samattaM // zabdArtha - jhUsaNA jhUsie - zarIra evaM kaSAya ko kSINa banAte hue, aNavakaMkhamANe anAkAMkSA yukta, desUNagaM - kucha kama, ajjhavasANehiM - adhyavasAyoM se / bhAvArtha anya kisI dina rAjA bharata snAnAgAra meM praviSTa huA yAvat candramA kI taraha priya dikhalAI dete hue vahA~ se bAhara nikalA / yahA~ se Adarza gRha- zIza mahala meM gayA evaM pUrvAbhimukha hokara siMhAsanAsIna huA / siMhAsana para baiThA huA rAjA zIza mahala meM dehamAna ke anurUpa darpaNa meM apane pratibimba ko bAra-bAra dekhatA rahA / tadanaMtara zubha hote pariNAmoM, prazasta adhyavasAyoM, vizuddha hotI huI lezyAoM, IhA, apoha, mArgaNa, gaveSaNa ke pariNAma svarUpa Age bar3hate hue ciMtana- vimarza ke phalasvarUpa karmAvaraNoM ke kSaya se, karmaraja ke khira jAne se apUrvakaraNa meM praviSTa rAjA bharata ko anaMta, anuttara, bAdhA rahita, AvaraNa rahita, sampUrNa, pratipUrNa kevala jJAna, kevala darzana samutpanna hue / bharata kevalI ne svayameva apane AbharaNa evaM alaMkAra utAre evaM svayaM hI paMcamuSTika loca kiyaa| loca karane ke bAda rAjA bharata Adarza mahala se bAhara nikalA, aMtaHpura ke bIcoM-bIca hotA huA rAjabhavana se pratiniSkrAMta huA / zreSTha dasa hajAra rAjAoM se ghirA huA kevalI bharata vinItA rAjadhAnI ke ThIka madhya se nikalA / ye sabhI madhya deza meM sukhapUrvaka vihAra karate hue - For Personal & Private Use Only 211 - Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 __ jambUdvIpa prajJapti sUtra aSTApada parvata para phuNce| aSTApada parvata para dhIre-dhIre car3he, saghana bAdaloM ke sadRza zyAma tathA devoM ke AvAgamana se yukta pRthvI zilApaTTaka kA pratilekhana kiyA, use svaccha, parimArjita kiyaa| vahA~ saMlekhanA - zarIra kaSAya kSayakArI tapovizeSa aMgIkAra kiyA, AhAra pAnI kA parityAga kiyaa| pAdopagata - per3a kI kaTI huI DAlI kI jyoM zarIra ko sarvathA niSprakaMpa rakhate hue jIvana aura mRtyu kI AkAMkSA se sarvathA atIta rahate hue AtmAbhirata rhe| ____ kevalI bharata sattattara lAkha varSa paryanta kaumAryAvasthA meM rAjakumAra ke rUpa meM rhe| eka sahasra varSa paryanta mAMDalika rAjA ke rUpa meM rhe| eka sahastra varSa kama chaha lAkha pUrva taka mahArAjA - cakravartI samrATa ke rUpa meM rhe| ve kula tirAsI lAkha pUrva paryanta gRhastha jIvana meM rhe| kucha kama eka lAkha pUrva taka ve sarvajJAvasthA - kevalI rUpa meM rhe| eka lAkha pUrva taka unhoMne samasta zramaNa jIvana kA pAlana kiyaa| unakA samagra AyuSya caurAsI lAkha pUrva kA thaa| unhoMne eka mAsa ke cauvihAra-anazana dvArA vedanIya, AyuSya, nAma tathA gotra ina cAra aghAti karmoM kA kSaya ho jAne para, zravaNa nakSatra se jaba candramA kA yoga thA, zarIra kA tyAga kiyaa| janma, vRddhAvasthA tathA maraNa ke baMdhana ko chinna kara ve siddha, buddha, mukta, parinirvRta-parinirvANa prApta, antakRta-AvAgamana rUpa sarvaduHkhoM ke nAzaka hue| bharata cakravartI kA caritra-vRttAMta yahA~ samApta huaa| vivecana - bharata ke jIvana kA jo citraNa yahA~ huA hai, vaha sAMsArika sukhoM ke . bhogopabhoga kI parAkASThA kA utkRSTatama rUpa lie hue hai| itane yogoM meM abhirata rahane vAle puruSa ke jIvana meM muhUrta mAtra meM, ekAeka itanA parivartana A jAe, yaha kaise saMbhava hai? aisA prazna jana sAdhAraNa ke mana meM sahasA upasthita hotA hai| kintu yahA~ jaina darzana meM nirUpita AtmA ke parama parAkrama, zakti, UrjA, teja aura balamaya svarUpa kI dRSTi se vicAra karane para sahaja hI isakA samAdhAna prApta ho jAtA hai| jyoMhI AtmA kI suSupta zakti jAgRta ho uThatI hai, Asakti, mamatA aura moha ke baMdhana taDAtar3a TUTane lagate haiN| pUrvo taka ke dIrgha kAla meM na sadha pAne vAle kArya kSaNoM meM siddha ho jAtA hai| vahA~ gaNita dvArA svIkRta kramabaddha vikAsa kA siddhAnta lAgU nahIM hotaa| Atmateja kI projvalatA jaba tIvratama avasthA meM pariNata ho jAtI hai to Atmetara jar3a, pudgaloM ke parvata ke parvata kSaNa mAtra meM Dhaha jAte haiM dhUlisAta ho jAte haiN| yahI samrATa bharata ke sAtha ghaTita huaa| bhogoM ke sukha kA vaha pUrvo taka anubhava kara cukA thaa| kintu jyoM hI adhyAtma sukha ke anirvacanIya AsvAda ko vaha anubhUta karane lagA, sabhI bhoga For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . tRtIya vakSaskAra - bharata kSetra kA nAmakaraNa 213 *-*-12-R--1904-198-81-4-28-34-28-026-24-28-122-12-12-2-8-4-28-34-28-04-24-12---12-06-18-24---*-18-22-12--14sahaja hI chUTa gae kyoMki bhogamaya jIvana to vaibhAvika hai, Atma-svabhAva ke udbuddha hone para vibhAva apane Apa miTa jAtA hai, bharata jisa prakAra sAMsArika jIvana ke parama parAkramI aura mahAvijetA thA usI prakAra usane muhUrta bhara meM jIvana ke krama ko sarvathA parivartita kara yaha kara dikhAyA ki AdhyAtmika bala meM bhI vaha kisI prakAra kama nahIM hai| noTa - jaMbUdvIpa prajJapti sUtra ke isa tRtIya vakSaskAra meM bharata cakravartI kA vistRta varNana kiyA gayA hai jisameM unake snAna, maMjana, vastrAdi paridhAna, digvijaya tathA zIzamahala meM kevalajJAna prApta karane Adi kA to kathana hai kintu maMdira ke lie eka zabda bhI nahIM hai aura kahIM para bhI bharata rAjA ke dvArA aSTApada tIrtha para RSabha Adi kI citAoM para maMdira banAne kA ullekha nahIM AyA hai| ataH kathA granthoM kI yaha bAta vizvasanIya nahIM hai| bharata kSetra kA nAmakaraNa (88) . bharahe ya ittha deve mahiDDie mahajjuIe jAva paliovamaTThiIe parivasai, se eeNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-bharahe vAse 2 iti| / aduttaraM ca NaM goyamA! bharahassa vAsassa sAsae NAmadhejje paNNatte, jaM Na kayAi Na Asi Na kayAi Natthi Na kayAi Na bhavissai bhuviM ca bhavai ya bhavissai ya dhuve Niyae sAsae akkhae avvae avaTThie Nicce bharahe vaase| // taio vakkhAro smtto|| bhAvArtha - yahA~ bharata meM mahAn samRddhizAlI, udyotamaya yAvat palyopama parimita AyuSya yukta bharata nAmaka deva nivAsa karatA hai| ..' he gautama! isa kAraNa yaha kSetra bharata varSa yA bharata kSetra kahA jAtA hai| he gautama! eka anya hetu bhI hai| bharatakSetra zAzvata nAma hai| yaha kabhI nahIM thA, kabhI nahIM hai tathA na kabhI hogA-ye tInoM hI usa para lAgU nahIM hai, kyoMki yaha dhruva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya evaM nitya hai| . // tRtIya vakSaskAra smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauttho vakravArI - caturtha vakSaskAra cullahimavAn parvata (89) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve cullahimavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte? goyamA! hemavayassa vAsassa dAhiNeNaM, bharahassa vAsassa uttareNaM, puratthimalavaNasamuhassa paccatthimeNaM, paccatthimalavaNasamuhassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve cullahimavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA lavaNasamudaM puDhe, purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe paccatthimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamudaM puDhe egaM joyaNasayaM urlDa uccatteNaM paNavIsaM joyaNAI uvveheNaM egaM joyaNasahassaM vAvaNNaM ca joyaNAI duvAlasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhNbhennNti| tassa bAhA purathimapaccatthimeNaM paMca joyaNasahassAI tiNNi ya paNNAse joyaNasae paNNarasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINa-paDINAyayA jAva paccathimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamudaM puTThA cauvvIsaM joyaNasahassAI Nava ya battIse joyaNasae addhabhAgaM ca kiMcivisesUNA AyAmeNaM paNNattA, tIse dhaNupaTTe dAhiNeNaM paNavIsaM joyaNasahassAI doNNi ya tIse joyaNasae cattAri ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM paNNatte, ruyagasaMThANasaMThie savvakaNagAmae acche saNhe taheva jAva paDirUve, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte duNhavi pamANaM vnnnngotti| __cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uvariM bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, se jahANAmae-AliMgapukkharei vA jAva bahave vANamaMtarA devA ya devIo ya AsayaMti jAva vihrNti| For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - padmadraha 215 **-*-*-*-*-*-*-*-*-*---*---08-28-08-28-10-19-8-10-04-08-10-10-28-12-20-0-0-14-02--00-00-00-00-00- bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM cullahimavAn varSadhara parvata kahAM batalAyA gayA hai? uttara - he gautama! jambUdvIpa ke aMtargata cullahimavAn varSadhara parvata haimavata kSetra ke dakSiNa meM, bharata kSetra ke uttara meM, pUrvavartI lavaNa samudra ke pazcima meM tathA pazcimavartI lavaNa samudra ke pUrva meM kahA gayA hai| yaha pUrva-pazcima meM lambA tathA uttara dakSiNa meM caur3A hai| vaha apane pUrvI kinAre se pUrvI lavaNa samudra ko tathA pazcimI kinAre se pazcimI lavaNa samudra ko saMsparza karatA hai arthAt isake donoM ora lavaNa samudra hai| isakI U~cAI sau yojana, gaharAI paccIsa yojana tathA caur3AI 105210 yojana hai| isakI bAhA pUrva-pazcima 5350 yojana tathA uttaravartI jIvA pUrva pazcima lambI hai yAvat donoM ora lavaNa samudra ko sparza karate hue 24632 yojana evaM Adhe yojana se kucha kama lambI hai| isakA dakSiNavartI dhanuSya pRSTa 252300 yojana hai| yaha paridhi kI apekSA se hai| yaha rucaka saMjJaka AbhUSaNa ke saMsthAna meM saMsthita hai, sarva svarNamaya, ujjvala, cikanA yAvat cittAkarSaka hai| yaha donoM ora do padmavara vedikAoM evaM do vanakhaNDoM se ghirA huA hai| inakA pramANa viSayaka varNana pUrvAnusAra yojanIya hai| cullaMhimavAn varSadhara parvata ke Upara bahuta samatala evaM suMdara bhUmibhAga batalAyA gayA hai| yaha muraja yA Dholaka ke uparitana carmanaddha ke sadRza hai yAvat bahuta se vANavyaMtara deva evaM deviyA~ vizrAma karate haiM yAvat sukhapUrvaka vicaraNa karate haiN| padmadraha (90) _tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ittha NaM ikke mahaM paumaddahe NAmaM dahe paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe ikkaM joyaNasahassaM AyAmeNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle jAva pAsAIe jAva pddiruuvetti| - se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte veiyA vaNasaMDavaNNao bhaanniyvvotti| For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jambUdvIpa prajJapti sUtra tassa NaM paumaddahassa cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA, vaNNAvAso bhaanniyvvotti| tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM purao patteyaM 2 toraNA paNNattA, te NaM toraNA nnaannaamnnimyaa0|| tassa NaM paumaddassa bahumajjhadesabhAe etthaM mahaM ege paume paNNatte, joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM dasa joyaNAI uvveheNaM do kose Usie jalaMtAo sAiregAiM dasajoyaNAI savvaggeNaM paNNatte, se NaM egAe jagaIe savvao samaMtA saMparikkhitte jaMbuddIvajagaippamANA gavakkhakaDaevi taha ceva pamANeAMti, tassa NaM paumassa ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte, taMjahA - vairAmayA mUlA riTThAmae kaMde veruliyAmae NAle veruliyAmayA bAhirapattA jaMbUNayAmayA abhiMtarapattA tavaNijamayA kesarA NANAmaNimayA pokkharatthiruyA kaNagAmaI kaNNiyA, sA NaM0 addhajoyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchaa0| . ____ tIse NaM kaNNiyAe uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, se jahANAmae AliMga0, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhaMdesabhAe ettha NaM mahaM ege bhavaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNagaM kosaM uDDe uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaNNiviDhe jAva pAsAIe darisaNijje0, tassa NaM bhavaNassa tidisiM tao dArA paNNattA, te NaM dArA paMcadhaNusayAI uddhaM uccatteNaM aDDAijAI dhaNusayAI vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo nneyvvaao| tassa NaM bhavaNassa aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, se jahANAmaeAliMga0, tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaI egA maNipeDhiyA paNNattA, sA NaM maNipeDhiyA paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbheNaM, aDDAijAI dhaNusayAI bAhalleNaM savvamaNimaI acchA0, tIse NaM maNipeDhiyAe uppiM ettha NaM mahaM ege sayaNijje paNNatte, sayaNijavaNNao bhaanniyvvo| For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - padmadraha se NaM paume aNNeNaM aTThasaeNaM paramANaM tadadhuccattappamANamittANaM savvao samaMtA saMparikkhitte, te NaM paumA addhajoyaNaM AyAmavikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM dasa joyaNAI uvveheNaM kosaM UsiyA jalaMtAo sAiregAI dasajoyaNAI uccatteNaM / tesi NaM paumANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte, taMjahA - vairAmayA mUlA jAva kaNagAmaI kaNNiyA / 217 sANaM kaNNiyA kosaM AyAmeNaM addhakosaM bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA, tIse NaM kaNNiyAe uppiM bahusamaramaNije jAva maNIhiM uvasobhie / tassa NaM paumassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapuratthimeNaM ettha NaM sirIe devIe cauNhaM sAmANiyasAhassINaM cattAri paumasAhassIo paNNattAo, tassa NaM paumassa puratthimeNaM ettha NaM sirIe devIe cauNhaM mahattariyANaM cattAri paumA pa0, tassa NaM paumassa dAhiNapuratthimeNaM sirIe devIe abbhiMtariyAe parisAe aTThaNhaM . devasAhassINaM aTTha paumasAhassIo paNNattAo, dAhiNeNaM majjhimaparisAe dasahaM devasAhassINaM dasa paumasAhassIo paNNattAo, dAhiNapaccatthimeNaM bAhiriyAe parisAe bArasahaM devasAhassINaM bArasa paumasAhassIo paNNattAo, paccatthimeNaM * sattaNhaM aNiyAhivaINaM satta paumA paNNattA, tassa NaM paumassa cauddisiM savvao samaMtA ittha NaM. sirIe devIe solasaNhaM AyArakkhadevasAhassINaM solasa paumasAhassIo paNNattAo / se NaM tihiM paumaparikkhevehiM savvao samaMtA saMparikkhitte, taMjahA - abbhiMtaraeNaM majjhimaeNaM bAhiraeNaM, abbhiMtarae paumaparikkheve battIsaM paumasayasAhassIo paNNattAo majjhimae paumaparikkheve cattAlIsaM paumasayasAhassIo paNNattAo bAhirae paumaparikkheve aDayAlIsaM paumasayasAhassIo paNNattAo, evAmeva sapuvvAvareNaM tihiM paumaparikkhevehiM egA paumakoDI vIsaM ca paumasayasAhassIo bhavatIti makkhAyaM / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai - paumaddahe 2? For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jambUdvIpa prajJapti sUtra goyamA! paumaddahe NaM0 tattha 2 dese 2 tahiM 2 bahave uppalAiM jAva sayasahassapattAiM paumaddahappabhAI paumaddahavaNNAbhAI sirI ya ittha devI mahiDDiyA jAva paliovamaTTiiyA parivasai, se eeNaTTeNaM jAva aduttaraM ca NaM goyamA! paumaddahassa sAsae NAmadheje paNNatte Na kayAi NAsi nn| zabdArtha - jagaIe - jagatI-prAcIra, pokkharatthiruyA - puSkarAsthibhAga-puSpAsana, sayaNije - shynikaa| bhAvArtha - usa atyaMta samatala tathA suMdara bhUmibhAga ke bIcoM bIca padmadraha nAmaka eka vizAla draha (jhIla) batalAyA gayA hai| vaha pUrva-pazcima lambA tathA uttara-dakSiNa caur3A haiN| vaha lambAI meM eka sahasra yojana, caur3AI meM pAMca yojana evaM gaharAI meM dasa yojana hai| vaha sApha, komala, rajamaya taToM se yukta yAvat suMdara, manojJa hai| vaha saba ora eka padmavara vedikA tathA eka vanakhaMDa dvArA ghirA huA hai| inakA varNana pUrvavat hai| usa draha kI cAroM dizAoM meM tInatIna sopAna racita haiN| inakA varNana jaisA pahale AyA hai vaisA hai una trisopAnabhAgoM meM se pratyeka ke Age toraNa dvAra bane haiN| ye aneka prakAra kI maNiyoM se sajjita haiN| ___isa padmadraha ke madhyavartI bhAga meM eka padma batalAyA gayA hai| usakI lambAI-caur3AI eka yojana tathA moTAI AdhA yojana hai| yaha jala meM do yojana gaharA hai| isa prakAra isakA sampUrNa vistAra dasa yojana se kucha adhika hai| yaha cAroM ora se eka jagatI-prAcIra dvArA ghirA huA hai| isa prAcIra evaM gavAkSa samUha kA pramANa kramazaH jaMbUdvIpa ke prakAra evaM gavAkSa ke samAna hai| ___isa padma kA varNana isa prakAra batalAyA gayA hai - isakI jar3eM vajraratna, kaMda riSTaratna, nAla evaM bAhyapatra vaidUryaratna-nIlama, AbhyaMtara patra jaMbUnada svarNa, kiMjalka (kesara) tapanIya svarNa, puSpAsana vividha maNiyoM evaM karNikA-bIjakoza svarNamaya haiN| isakI lambAI-caur3AI AdhA yojana evaM moTAI eka kosa hai| yaha sarvathA svarNamaya evaM ujjvala haiN| usa karNikA ke Upara atyaMta samatala evaM sundara bhUmibhAga batalAyA gayA hai| yaha muraja ke carmapuTa ke samAna hai| isa samatala bhUmi bhAga ke bIcoMbIca eka vizAla bhavana hai, jisakI lambAI eka kosa, caur3AI AdhA kosa tathA U~cAI eka kosa se kucha kama hai| yaha aneka khaMbhoM para TikA huA hai yAvat sukhaprada evaM darzanIya hai| isa bhavana kI tInoM dizAoM meM tIna dvAra batalAe gae haiN| ina dvAroM kI U~cAI pAMca sau dhanuSa tathA caur3AI aDhAI sau dhanuSa hai| inake praveza mArga bhI caur3AI jitane hI For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - padmadraha 216 20-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-14-0-0-0-0-0-00-00-00-00-4-10-100-10-14- -00-00-00-00-00-00-00- -- haiN| ina para zreSTha svarNamaya stUpikAeM banI huI haiM yAvat puSpamAlAoM paryaMta varNana pUrvavat yojanIya hai| ..usa bhavana kA antaravartI bhUmibhAga atyaMta samatala evaM ramaNIya kahA gayA hai| yaha vaisA hI hai jaisA Dholaka kA uparitana carmapuTa hotA hai| usake bIcoMbIca eka vizAla maNipIThikA batalAI gaI hai, jo pAMca sau dhanuSa lambI-caur3I tathA aDhAI sau dhanuSa moTI hai, sarvathA maNimaya evaM ujjvala hai| isa maNipIThikA ke Upara eka vizAla zayanikA-zayyA batalAI gaI hai, jisakA varNana pUrvAnusAra kathanIya hai| - yaha padma apanI U~cAI aura vistAra meM Adhe pramANayukta eka sau ATha padmoM se ghirA huA hai| ina padmoM kA AyAma-vistAra AdhA yojana tathA moTAI eka kosa hai| ye jala meM dasa yojana gahare tathA eka kosa Upara uThe hue haiN| isa prakAra inakI kula U~cAI dasa yojana se kucha adhika hai| ina padoM kA vizeSa varNana isa prakAra haiM - inake mUla vajraratnamaya yAvat karNikA svarNamaya hai| yaha lambAI tathA moTAI meM kramaza eka kosa evaM AdhA kosa hai| yaha pUrNataH svarNamaya evaM ujjvala hai| isa karNikA ke Upara atyaMta samatala bhUmibhAga hai yAvat yaha maNiyoM se suzobhita hai| - isa madhyavartI pradhAna padma ke uttara-pazcima meM vAyavya koNa meM, uttara meM tathA uttara pUrva meM zrI devI ke cAra hajAra sAmAnika devoM ke cAra hajAra padma batalAe gae haiN| isakI pUrva dizA meM zrIdevI kI cAra mahattarikAoM ke cAra padma haiN| isake dakSiNa pUrva meM zrIdevI kI AbhyaMtara pariSad ke ATha hajAra devoM ke ATha hajAra padma tathA dakSiNa meM isakI madhyama pariSad ke dasa hajAra devoM ke dasa hajAra padma haiN| dakSiNa-pazcima-naiRtyakoNa meM zrIdevI kI bAhya pariSad ke bAraha sahasra devoM ke bAraha sahasrapadma haiN| pazcima meM sAta senAdhipati devoM ke sAta padma haiN| isa pradhAna padma kI cAroM dizAoM meM zrIdevI ke solaha hajAra Atma rakSaka devoM ke solaha hajAra padma haiN| yaha padma tIna padma parikSepoM-kamala parakoToM dvArA cAroM ora se saMparivRta hai| ina Abhyatara, madhyama tathA bAhya parikSepoM meM kramazaH battIsa lAkha padma, cAlIsa lAkha padma tathA aDatAlIsa lAkha padma haiN| isa prakAra kula milAkara tInoM padmaparikSepoM meM eka karor3a battIsa lAkha padma AkhyAta hue haiN| he bhagavan! yaha kisa kAraNa padmadraha kahalAtA hai? he gautama! isa padmadraha meM sthAna-sthAna para aneka utpala yAvat lakSapatrI saMjJaka kamala vidyamAna haiN| ye varNa evaM AbhA meM padmadraha ke samAna haiN| yahA~ paramaRddhi yAvat palyopama sthiti yukta zrIdevI nivAsa karatI hai| For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! isI kAraNa yaha padmadraha kahalAtA hai / yAvat isake alAvA he gautama! padmadraha kA yaha nAma zAzvata hai, jo bhUta, bhaviSyat evaM vartamAna tInoM meM hI naSTa na hone vAlA hai / (29) 220 tassa NaM paumaddahassa puratthimilleNaM toraNeNaM gaMgA mahANaI pavUDhA samANI puratthAbhimuhI paMca joyaNasayAI pavvaeNaM gaMtA gaMgAvattaNakUDe AvattA samANI paMca tevIse joyaNasae tiNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaNaM gaMtA mahayA ghar3amuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai / gaMgA mahAI jao pavaDai ittha NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA, sANaM jibbhiyA addhajoyaNaM AyAmeNaM cha sakosAiM joyaNAiM vikkhaMbheNaM addhaMkosaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA saNhA / gaMgA mahANaI jattha pavaDai ettha NaM mahaM ege gaMgappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte saTThi joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM NauyaM joyaNasayaM kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM dasa joyaNAiM uvveheNaM acche saNhe rayayAmayakUle samatIre vairAmayapAsANe vairatale suvaNNa-subbharayayAmayavAluyAe veruliyamaNiphAliyapaDalapaccoyaDe suhoyAre suhottare NANAmaNititthasubaddhe vaTTe aNupuvvasujAyavappagaMbhIrasIyalajale saMchaNNapatta-bhisamuNAle bahuuppala - kumuya - - NaliNa- subhaga-sogaMdhiya-poMDarIyamahApoMDarIya-saya- patta - sahassapatta-sayasahassapatta- papphullake sarovacie chappayamahuyaraparibhujjamANakamale acchavimalapatthasalile puNNe paDihatthabhamaMtamacchakacchabha-aNegasauNagaNa- mihuNa- paviyariya - saguNNaiya - mahurasaraNAie pAsAIe0 / se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte veDyAvaNasaMDagANaM paumANaM vaNNao bhANiyavvo, tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa tidisiM tao tisovANapaDirUvagA paNNattA, taMjahA - puratthimeNaM dAhiNeNaM paccatthimeNaM, tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte, ****** For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - padmadraha 221 2-8-08-08-12-08-10-08-2-2-8-10-19-08--8-0-0-0---0-9-08-08-10-08-00-00-00-00-00-00-00-00-------- taMjahA - vairAmayA NemmA riTThAmayA paiTThANA veruliyAmayA khaMbhA suvaNNaruppamayA phalayA lohiyakkhamaIo sUIo vayarAmayA saMdhI NANAmaNimayA AlaMbaNA aalNbnn-baahaaotti| tesi NaM tisovANa-paDirUvagANaM purao patteyaM patteyaM toraNA paNNattA, te NaM toraNA NANAmaNimayA NANamaNimaesu khaMbhesu uvaNiviTThasaMNiviTThA vivihamuttaMtarovaciyA vivihatArArUvovaciyA IhAmiya-usaha-turaga-Nara-magara-vihagavAlaga-kiNNara-ruru-sarabha-camara-kuMjara-vaNalaya-paumalaya-bhatticittA khaMbhuggayavairaveiyAparigayAbhirAmA vijAharajamalajuyalajaMtajuttAviva accIsahassamAlaNIyA rUvagasahassakaliyA bhisamANA bhibbhisamANA cakkhulloyaNalesA suhaphAsA sassiriyarUvA ghaMTAvalicaliyamahuramaNaharasarA paasaaiiyaa| tesi NaM toraNANaM uvariM bahave aTThamaMgalA paNNattA, taMjahA-sotthiya sirivacche jAva paDirUvA, tesi NaM toraNANaM uvariM bahave kiNhacAmarajjhayA jAva sukkillacAmarajjhayA acchA saNhA ruppapaTTA vairAmayadaNDA jalayAmalagaMdhiyA surammA pAsAIyA 4, tesi NaM toraNANaM uppiM bahave chattAicchattA, paDAgAipaDAgA, ghaMTAjuyalA, cAmarajuyalA, uppalahatthagA, paumahatthagA jAva sayasahassapattahatthagA savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa|| tassaM NaM gaMg2appavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege gaMgAdIve NAmaM dIve paNNatte aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM paNavIsaM joyaNAI parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche saNhe0, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte vaNNao bhaanniyvvo| __ gaMgAdIvassa NaM dIvassa uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, tassa NaM bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaMgaMgAe devIe ege bhavaNe paNNatte kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNagaM ca kosaM uI uccatteNaM aNegakhaMbhasaya-saNNiviDhe jAva bahumajjhadesabhAe maNipeDhiyAe sayaNije, se keNaTeNaM jAva sAsae NAmadheje pnnnntte| For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 jambUdvIpa prajJapti sUtra - -------------------------------------- ---- tassa NaM gaMgappavAyakuMDassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM gaMgAmahANaI pavUDhA samANI uttaraDDabharahavAsaM ejjamANI 2 sattahiM salilAsahassehiM AUremANI 2 ahe khaNDappavAyaguhAe veyaDDapavvayaM dAlaittA dAhiNaDDabharahavAsaM ejamANI 2 dAhiNaDDabharahavAsassa bahumajjhadesabhAgaM gaMtA puratthAbhimuhI AvattA samANI coddasahiM salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA puratthimeNaM lavaNasamudaM samappei, gaMgA NaM mahANaI pavahe cha sakosAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM addhakosaM uvveheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaDDamANI 2 muhe bAsaddhiM joyaNAI addhajoyaNaM ca vikkhaMbheNaM sakosaM joyaNaM uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohiM vaNasaMDehiM saMparikkhittA veiyAvaNasaMDavaNNao bhANiyavvo, evaM siMdhUevi NeyavvaM jAva tassa NaM paumaddahassa paccatthimilleNaM toraNeNaM siMdhuAvattaNakUDe dAhiNAbhimuhI siMdhuppavAyakuMDaM siMdhuddIvo aTTho so ceva jAva ahetimisaguhAe veyaDapavvayaM dAlaittA paccatthimAbhimuhI AvattA samANI coisasalilA ahe jagaI paccatthimeNaM lavaNasamudaM jAva samappei, sesaM taM cev| tassa NaM paumaddahassa uttarilleNaM toraNeNaM rohiyaMsA mahANaI pavUDhA samANI doNNi chAvattare joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa uttarAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregajoyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai, rohiyaMsA NAmaM mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibbhiyA paNNattA, sA NaM jibbhiyA joyaNaM AyAmeNaM addhaterasajoyaNAI vikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchaa0| rohiyaMsA mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege rohiyaMsApavAyakuMDe NAma kuMDe paNNatte savIsaM joyaNasayaM AyAma-vikkhaMbheNaM tiNNi asIe joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM dasajoyaNAI uvveheNaM acche kuMDavaNNao jAva tornnaa| For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - padmadraha . 223 -----------*-*-*----*-*-*-*-----*-*-*--*-*--*--*-*-*-*-*--*-10 tassa NaM rohiyaMsappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege rohiyaMsA NAma dIve paNNatte, solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM paNNAsaM joyaNAI parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvarayaNAmae acche saNhe sesaM taM ceva jAva bhavaNaM aTTho ya bhANiyavvo, tassa NaM rohiyaMsappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM rohiyaMsA mahANaI pavUDhA samANI hemavayaM vAsaM ejamANI 2 cauddasahiM salilAsahassehiM ApUremANI 2 saddAvaivaTTaveyaDpavvayaM addhajoyaNeNaM asaMpattA samANI paccatthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA paccatthimeNaM lavaNasamudaM samappei, rohiyaMsA NaM0 pavahe addhaterasajoyaNAI vikkhaMbheNaM kosaM uvveheNaM, tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaDDamANI 2 muhamUle paNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM aDDAijjAI joyaNAI uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM sNprikkhittaa| - zabdArtha - pavUDhA - udgata hotI hai, pavaDai - giratI hai, jibbhiyA - praNAlikA, viuTTa - udghATita, kUla - taTa, subbha - zubhra-sapheda, paDala - paTTI, suhoyAre - sukha pUrvaka praveza karane hetu, suhottAre - sukha pUrvaka bAhara Ane hetu, saMchaNNa - DhakA huA, bhisa - kaMda, kesara - parAga, tittha - ghATa, NemmA - bhUmi se Upara nikalA huA bhAga, sUio - sUciyA~-kIlaka, AUremANI - AvRtta hotI huI-samAyukta hotI huiiN| . ... bhAvArtha - isa padmadraha ke pUrvI toraNa dvAra se gaMgAmahAnadI nikalatI hai| yaha parvata para pAMca sau yojana pUrva meM bahane ke pazcAt gaMgAvarta kUTa se vApasa mur3atI huI dakSiNa dizA meM 523 2. yojana bahatI hai| gaMgAmahAnadI jaba bahatI hai to bhare hue ghar3e se vegapUrvaka nikalate hue pAnI kI taraha zabda karatI huI, muktAhAra ke samAna avicchinna dhArAvat pratApa kuNDa meM giratI hai, prapAta kuNDa meM girate samaya isakA pravAha sau yojana se kucha adhika hotA hai| ___ gaMgA mahAnadI prapAta meM jahA~ giratI hai, vahA~ AdhA yojana lambI chaha yojana evaM eka kosa caur3I tathA AdhA kosa moTI eka praNAlikA (jihnikA) batalAI gaI hai| magaramaccha ke khule hue mukha ke saMsthAna meM saMsthita yaha praNAlikA sarvaratnamaya, ujvala evaM cikanI hai| 16 For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 .. jambUdvIpa prajJapti sUtra 242-02-12-02-02-28-12-08-12-02-09-04-02-12-28-12-08-18-10-08-10-19-19-06-08-10-14-10-08-10-08-19-04-02--12-08-12-2-28-08-2 gaMgA mahAnadI jahA~ giratI hai, vahA~ vizAla gaMgAprapAta kuNDa batalAyA gayA hai| yaha ATha yojana lambA caur3A hai| isakI paridhi eka sau nabbe yojana se kucha adhika hai| isakI gaharAI dasa yojana hai, svaccha evaM cikanA hai| isake kinAre rajatamaya evaM samatala taTa yukta hai| isakA tala vajraratnamaya hai| isakI bAlU svarNa evaM rajata ke zubha kaNoM se nirmita hai| isake taTa ke nikaTavartI ubhare hue pradeza vaidUrya tathA sphaTika ke phalakoM se bane haiN| isake andara praveza karane evaM bAhara nikalane ke mArga sukhaprada haiN| isake ghATa vividha maNiyoM se baMdhe haiN| kinAre se bhItara kI ora isakA jala adhika gaharA aura zItala hai| yaha kamala patroM, kaMdoM tathA mRNAla-kamalaM nAloM se DhakA huA hai| bahuta se utpala, kumuda, nalina, subhaga saugaMdhika, puNDarIka, mahApuNDarIka, zatapatra, sahasrapatra, zatasahasrapatra (lAkha pattoM vAlA kamala) ina anekavidha kamaloM ke praphullita kesaroM se upazobhita haiM, vyApta haiN| bhaure ina kamaloM ke parAga kA paribhoga karate rahate haiN| jala se paripUrNa isa kuNDa kA jala nirmala, svaccha evaM svAsthya prada hai| jala meM idhara-udhara vicaraNa karatI machaliyoM evaM kachuoM tathA vividha pakSIvRMda ke madhura ucca kalarava se vahA~ kA vAtAvaraNa mana ko harane vAlA pratIta hotA hai| yaha eka padmavara vedikA evaM vanakhaMDa dvArA cAroM ora se saMparivRta hai| padmavaravedikA, vanakhaNDa evaM kamaloM kA varNana pUrvAnusAra yojanIya hai| isa gaMgAprapAta kuNDa kI pUrva, dakSiNa tathA pazcima-ina tInoM dizAoM meM trisopAna pratirUpaka-tIna-tIna sIDhiyA~ batalAI gaI haiN| ina sIDhiyoM kA varNana isa prakAra kahA gayA hai - __ unakI nemA-bhUmi ke Upara nikalA huA bhAga vajraratnamaya, mUla bhAga-pratiSThApaka riSTaratnamaya evaM staMbha nIlama ratna nirmita haiN| inake phalaka svarNa-rajatamaya haiN| sUciyA~ lohitAkSaratna nirmita haiN| inakI saMdhiyA~ vajraratnamaya haiN| inake AlaMbana-utarate samaya AdhAra dene vAle sthAna tathA AlaMbana bhujA vividha prakAra kI maNiyoM se bane haiN| ina tInoM sIDhiyoM ke samakSa toraNa dvAra bane haiN| vividha ratnoM se sajjita ye toraNa dvAra aneka maNiyoM se nirmita khaMbhoM para Tike haiN| inameM vividha tAroM ke AkAra meM motI upacita haiM-jar3e haiN| ina toraNa dvAroM para vRka, vRSabha, azva, manuSya, makara, khaga, sarpa, kinnara, ruru jAtIya mRga, zarabha, caMvarI gAya, hAthI, vanalatA, padmalatA Adi ke citra aMkita haiN| staMbhodagata vajraratnamaya vedikAeM mana ko harane vAlI haiN| ina para bane hue vidyAdhara yugala eka samAna AkAra kI kaThaputaliyoM kI taraha saMcaraNazIla pratIta hote haiN| inase nikalI hajAroM kiraNoM se ye suzobhita haiM, dedIpyamAna evaM camacamAte hue toraNa dvAra For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - padmadraha 225 20-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-08-04-12-20-00-00-00-0-0-10-28-06-10-00-00-00-00netrAkarSaka haiM, sukhada sparza yukta evaM zobhAyamAna haiN| ina para lagI huI ghaMTiyoM kI paMktiyA~ calita hone para-bajane para ati madhura zabda karatI haiM, mana ko tuSTi pradAna karatI haiN| ina toraNa dvAroM para ATha-ATha maMgala pratIka batalAe gae haiM, yathA-svAstika, zrI vatsa yAvat netroM ko priya lagane vAle haiN| ina toraNoM para kAle caMvaroM yAvat zveta caMvaroM kI bahuta sI dhvajAeM zobhAyamAna haiN| dhvajAoM ke daNDa vajraratna nirmita haiN| inameM rUpahale vastra lage haiN| ye kamala kI uttama sugaMdha se yukta hai, suramya evaM hRdayAhlAdaka haiN| toraNa para bahuta se chatra, atichatra, patAkA, atipatAkA-patAkA para patAkA, ghaMTAoM ke yugala vidyamAna haiN| una para utpala, padma yAvat zata, sahasrapatra kamala ke samUha sthita haiM, jo pUrNataH ratnamaya, ujjvala yAvat pratirUpa haiN| ___ usa gaMgA pratApa kuNDa ke bIcoM-bIca gaMgAdvIpa saMjJaka vizAla dvIpa batalAyA gayA hai| isakI AyAma-vistAra ATha yojana tathA paridhi paccIsa yojana se kucha adhika hai| yaha jala meM do kosa Upara uThA huA hai, sarvaratnamaya, ujjvala evaM cikanA hai| yaha eka padmavaravedikA evaM vanakhaNDa dvArA cAroM ora se ghirA huA hai| inakA vistAra pUrvavat kathanIya hai| gaMgAdvIpa ke Upara atyaMta samatala, evaM ramaNIya bhUmibhAga batalAyA gayA hai| isake ThIka madhyavartI bhAga meM gaMgAdevI kA eka vizAla bhavana hai| yaha lambAI meM eka kosa, caur3AI meM AdhA kosa tathA U~cAI meM eka kosa se kucha kama hai| yaha aneka khaMbhoM para sanniviSTa-sthita hai yAvat isake madhyavartI bhAga meM eka maNipIThikA hai, jisa para zayyA hai| '. yaha kisa kAraNa se gaMgAdvIpa kahalAtA hai? yAvat yahA~ gaMgAdevI kA AvAsa hone se isakA yaha zAzvata nAma batalAyA gayA hai| - usa gaMgA prapAta kuNDa ke dakSiNavartI toraNa dvAra se nikalatI huI gaMgA mahAnadI jaba uttarArddha bharatakSetra kI ora Age bar3hatI hai taba usameM sAta sahasra nadiyA~ Akara giratI haiN| tadanaMtara khaNDa prapAta guphA se hote hue, vaitADhya parvata ko vidIrNa karatI huIM - cIratI huIM dakSiNArddha bharata ke bIcoM bIca se nikalatI huI phira pUrva kI ora mur3atI hai| yahA~ caudaha hajAra nadiyoM se saMyukta hokara bahatI huI yaha gaMgAmahAnadI jaMbUdvIpa kI jagatI-prAcIra ko cIrakara pUrvIya lavaNa samudra meM mila jAtI hai| ____ gaMgA mahAnadI jahA~ se nikalatI hai - udgama sthAna para chaha kosa se eka yojana adhika pravAha yukta hai| vaha Adhe kosa kI gaharAI lie hue hai| usake bAda vaha mahAnadI kramazaH ora adhika vistAra prApta karatI jAtI hai| jaba vaha samudra meM milatI hai, taba usakI caur3AI sADhe For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 jambUdvIpa prajJapti sUtra bAsaTha yojana ho jAtI hai tathA gaharAI eka yojana eka kosa ho jAtI hai| vaha donoM tarapha se do padmavara vedikAoM evaM vanakhaNDoM dvArA ghirI huI haiN| vedikAoM aura vanakhaNDoM kA varNana pUrvAnurUpa yojanIya hai| siMdhu mahAnadI kI lambAI-caur3AI bhI gaMgA mahAnadI ke samAna hai yAvat itanA aMtara hai-siMdhu mahAnadI usa padyadraha ke pazcima dizAvartI toraNa se udgata hotI hai tathA siMdhu AvartakUTa se mur3akara dakSiNAbhimukha hokara bahatI hai Age siMdhupratApakuNDa, siMdhudvIpa Adi kA varNana pUrvavat yojanIya hai yAvat nIce timisaguphA se hotI huI, vaitADhya parvata ko cIrakara pazcima dizA kI ora mur3atI hai| isameM yahA~ cavadaha hajAra nadiyA~ sammilita hotI haiN| phira vaha nIce kI ora jagatI ko cIratI huI yAvat pazcimadigvartI lavaNasamudra meM mila jAtI hai| avaziSTa varNana gaMgA mahAnadI ke anurUpa yojanIya hai| usa padmadraha ke uttarI toraNa se rohitAMzA saMjJaka mahAnadI niHsRta hotI hai| vaha parvata para uttara meM 276 yojana pravAhita hotI hai| ghar3e ke mukha se nikalate hue jala kI taraha jora se zabda karatI huI vaha vegapUrvaka muktAhAra ke sadRza AkAra meM parvata zikhara se prapAta paryanta eka sau yojana se kucha adhika pramANayukta pravAha ke rUpa meM prapAta meM giratI hai| rohitAMzA mahAnadI jahA~ giratI hai, vahA~ eka jihvA sadRza praNAlikA hai| vaha eka yojana lambI tathA sADhe bAraha yojana caur3I hai| yaha eka kosa gaharI hai usakA AkAra magara ke mukha sadRza hai| vaha saMpUrNataH vajraratna-hIroM se nirmita hai, svaccha-ujjvala hai| ____ rohitAMzA mahAnadI jahA~ giratI hai vahA~ rohitAMzA prapAtakuNDa saMjJaka vizAlakuNDa hai| vaha eka sau bIsa yojana AyAma-vistAra yukta hai, isakI paridhi 183 yojana se kucha kama hai| yaha dasa yojana gaharA hai| yaha ujjvala hai yAvat toraNa taka isakA varNana pahale kI taraha yojanIya hai| - isa rohitAMzA prapAtakuNDa ke bIcoM bIca rohitAMza saMjJaka vizAla dvIpa hai| isakA AyAma-vistAra solaha yojana hai| usakI paridhi pacAsa yojana se kucha jyAdA hai| usakA pAnI se bAhara uThA huA bhAga do kosa U~cAI lie hue haiN| yaha sampUrNataH ratnaracita, svaccha aura cikanA hai, yAvat bhavana taka kA avaziSTa varNana pUrvAnusAra kathanIya hai| usa rohitAMza prapAtakuNDa ke uttarI toraNa se rohitAMzA mahAnadI nirgata hotI hai| vaha haimavat kSetra kI ora bahatI huI Age bar3hatI hai| vahA~ usameM caudaha hajAra nadiyA~ sammilita hotI haiN| inase samAyukta hotI huI yaha zabdApAtI vRttavaitADhya parvata se AdhA yojana dUra rahane para pazcima dizA kI ora mur3atI hai| For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - cullahimavAn varSadhara parvata ke zikhara Age vaha haimavata kSetra ko do bhAgoM meM bAMTatI huI bahatI hai / yahA~ usameM 28000 nadiyA~ sammilita hotI haiN| isa nadI parivAra ke sAtha vaha nIce kI ora bahatI huI, jagatI - prAcIra ko cIratI huI pazcima dizAvartI lavaNa samudra meM mila jAtI hai| rohitAMzA mahAnadI jahA~ se niHsRta hotI hai, vahAM usakA vistAra sAr3he bAraha yojana pramANa hotA hai / yaha eka kosa gaharI hai| tadanaMtara usakI mAtrA - pramANa bar3hatA jAtA hai| samudra meM jahA~ yaha milatI hai, vahA~ usakA vistAra eka sau paccIsa yojana tathA gaharAI ar3hAI yojana hotI hai| yaha donoM tarapha se do padmavaravedikAoM tathA do vanakhaNDoM se ghirI hai| cullahimavAn varSadhara parvata ke zikhara (62) cullahimavaMte NaM bhaMte! vAsaharapavvae kai kUDA paNNattA ? goyamA! ikkArasa kUDA paNNattA, taMjahA- siddhAyayaNakUDe 1 cullahimavaMtakUDe 2 bharahakUDe 3 ilAdevIkUDe 4 gaMgAdevIkUDe 5 sirikUDe 6 rohiyaMsakUDe 7 siMdhudevIkUDe 8 surAdevIkUDe 6 hemavayakUDe 10 vesamaNakUDe 11 / kahi NaM bhaMte! cullahimavaMte vAsaharapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe -paNNattA ? 227 goyamA ! puratthimalavaNasamuddassa paccatthimeNaM cullahimavaMtakUDassa puratthimeNaM ettha NaM siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte paMca joyaNasayAI uDDuM uccatteNaM mUle paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM majjhe tiNNi ya paNNattare joyaNasae vikkhaMbheNaM uppiM aDDAijje joyaNasae vikkhaMbheNaM mUle egaM joyaNasahassaM paMca ya egAsIe joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM majjhe egaM joyaNasahassaM egaM ca chalasIyaM joyaNasayaM kiMcivisesUNaM parikkheveNaM uppiM sattaikkANaue joyaNasae kiMci - visesUNe parikkheveNaM, mUle vicchiNNe majjhe saMkhitte uppiM taNue gopucchasaMThANasaMThie satrvarayaNAmae acche0, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM saMvvao samaMtA saMparikkhitte / For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra siddhAyayaNassa kUDassa NaM uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege siddhAya paNNatte, paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM chattIsaM joyaNAI uDDa uccatteNaM jAva jiNapaDimA vaNNao bhANiyavvo / 228 kahi NaM bhaMte! cullahimavaMte vAsaharapavvae cullahimavaMtakUDe NAmaM kUDe paNNatte ? goyamA ! bharahakUDassa puratthimeNaM siddhAyayaNa - kUDassa paccatthimeNaM ettha NaM cullahimavaMte vAsaharapavvae cullahimavaMtakUDe NAmaM kUDe paNNatte, evaM jo ceva siddhAyayaNakUDassa uccattavikkhaMbhaparikkhevo jAva bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDeMsae paNNatte bAsaTThi joyaNAI addhajoyaNaM ca uccatteNaM ikkatIsa joyaNAI kosaM ca vikkhaMbheNaM abbhuggaya - mUsiyapahasie . viva vivihamaNirayaNabhatticitte vAuddhaya-vijayavejayaMtI-paDAgacchattAicchattakalie tuMge gagaNatalamabhilaMghamANasihare jAlaMtara-rayaNapaMjarummIlievva maNirayaNathrubhiyAe viyasiyasayavattapuMDarIyatilayarayaNaddha caMdacitte NANAmaNimayadAmAlaMkie aMto bAhiM ca saNhe vairatavaNijjaruila -vAluyApatthaDe suhaphAse sassirIyarUve pAsAIe jAva paDirUve, tassa NaM pAsAyavaDeMsagassa aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte jAva sIhAsaNaM saparivAraM / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai - cullahimavaMtakUDe 2? goyamA! cullahimavaMte NAmaM deve mahiDDie jAva parivasai / kahi NaM bhaMte! cullahimavaMtagirikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM yahANI paNNattA ? goyamA! cullahimavaMtakUDassa dakkhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIIvaittA aNNaM jaMbuddIvaM 2 dakkhiNeNaM bArasa joyaNasahassAiM ogAhittA ittha NaM cullahimavaMtassa girikumArassa devassa cullahimavaMtA NAmaM rAyahANI paNNattA, For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - cullahimavAn varSadhara parvata ke zikhara 226 **-18-12-28-08-10-04-19-08-12-09---08-10-08-00-00-00-19-19-8-8-28-08-10---*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* bArasa joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM, evaM vijayarAyahANIsarisA bhANiyavvA..... evaM avasesANavi kUDANaM vattavvayA NeyavvA, AyAmavikkhaMbhaparikkhevapAsAyadevayAo sIhAsaNaparivAro aTTho ya devANa ya devINa ya rAyahANIo NeyavvAo, causu devA cullahimavaMta 1 bharaha 2 hemavaya 3 vesamaNakUDesu 4, sesesu devyaao| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-cullahimavaMte vAsaharapavvae 2? goyamA! mahAhimavaMtavAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuccattuvvehavikkhaMbhaparikkhevaM paDucca IsiM khuDatarAe ceva hassatarAe ceva NIyatarAe ceva, cullahimavaMte ya ittha deve mahiDDie jAva paliovamaTTiie parivasai, se eeNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-cullahimavaMte kAsaharapavvae 2, aduttaraM ca NaM goyamA! cullahimavaMtassa0 sAsae NAmadheje paNNatte jaMNa kayAi NAsi 3 / / .. zabdArtha - aDhAije - ar3hAI-r3hAI, parikkheva - parikSepa-paridhi, vAudghaya - havA dvArA ur3AyI jAtI huI, ummIlie - kholI huI, patthaDe - prasRta, IsiM - kucha, hassa - hasva, NIya - nimna, uvveha - jamIna meM gaharAI, aTTho - artha vrnnn| . bhAvArtha - he bhagavan! cullahimavAn varSadhara parvata ke kitane zikhara kahe gae haiM? __ he gautama! usake 1. sidvAyatanakUTa 2. cullahimavAn kUTa 3. bharata kUTa 4. ilAdevI kUTa 5. gaMgAdevI kUTa 6. zrI kUTa 7. rohitAMzA kUTa 8. siMdhudevI kUTa 6. surAdevI kUTa 10. haimavata kUTa 11. vaizramaNa kuutt| ye gyAraha zikhara batalAe gae haiN| he bhagavan! cullahimavAn parvata para siddhAyatana kUTa kisa sthAna para kahA gayA hai? he gautama! vaha pUrvI lavaNa samudra ke pazcima meM tathA cullahimavAn kUTa ke pUrva meM batalAyA gayA hai| usakI U~cAI pAMca sau yojana hai| yaha mUla meM pAMca sau yojana, madhya meM tIna sau picahattara yojana evaM uparitana bhAga meM do sau pacAsa yojana hai| mUla meM usakI paridhi kucha adhika pandraha sau ikAsI yojana, bIca meM kucha kama gyAraha sau chiyAsI .yojana tathA uparitana bhAga meM kucha kama sAta sau ikyAnaveM yojana pramANa haiN| yaha mUla meM caur3A, madhya meM saMkarA tathA UparI bhAga meM patalA hai| vaha AkRti meM gAya ke For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jambUdvIpa prajJapti sUtra - - -- - - - -- - - - - - - - -- - - - - - - -- UrvIkRta pUMcha jaisA hai| vaha sarvaratnamaya evaM ujjvala hai| vaha padmavara vedikA tathA vanakhaMDa se cAroM ora se ghirA huA hai| siddhAyatana kUTa ke Upara eka atyaMta samatala tathA suMdara bhUmibhAga hai| usa bhUmibhAga ke bIcoM bIca eka vizAla siddhAyatana hai| vaha lambAI meM pacAsa yojana, caur3AI meM paccIsa yojana tathA U~cAI meM chattIsa yojana hai yAvat usase saMbaddha jina pratimA kA varNana yahA~ yojanIya hai| - he bhagavan! cullahimavAn varSadhara parvata para cullahimavAn saMjJaka zikhara kahA~ batalAyA gayA hai? ..he gautama! bharatakUTa ke pUrva meM tathA siddhAyatana kUTa ke pazcima meM cullahimavAn parvata para yaha batalAyA gayA hai| . yaha U~cAI, caur3AI aura paridhi meM siddhAyatana kUTa ke sadRza hai yAvat usa para atyaMta suMdara, ramaNIya bhUmibhAga hai| usake bIcoMbIca eka suMdara prAsAda hai jo mAno bhavanoM kA alaMkAra ho| yaha UMcAI meM 62- yojana tathA caur3AI meM 31 yojana 1 kosa hai| vaha AkAza meM atyadhika U~cA uThA huA, ujvala AbhA yukta hone se haMsatA huA sA pratIta hotA hai| usa para bahuta prakAra kI maNiyA~ tathA ratna jar3ita haiN| apane para lagI huI vAyu se phaharAtI huI vijaya vaijayantiyoM, patAkAoM, chatroM evaM atichatroM se vaha bar3A hI zobhanIya ,pratIta hotA hai| usake zikhara itane U~ce haiM mAno ve AkAza ko lAMghanA cAhate hoN| usakI jAliyoM meM lage hue anekAneka ratna aise lagate haiM mAno prAsAda ne apanI A~khe khola rakhI hoN| usa para nirmita stUpikAe~-gumaTiyA~ maNi evaM ratna nirmita haiN| usa para khile hue zatapatra, puMDarIka evaM tilaka ke puSpa, ratna evaM arddhacandra ke citra aMkita haiN| aneka maNiyoM se banI huI mAlAoM se vaha vibhUSita hai| usake antarbhAga aura bahirbhAga meM vajraratna evaM tapanIya svarNamaya bAlukA prasRta hai| vaha sukhaprada sparzayukta, zobhAmaya evaM AhlAdajanaka hai yAvat suMdara rUpa lie hue hai| usa uttama prAsAda ke bhItara atyaMta samatala tathA suMdara bhUmibhAga kahA gayA hai yAvat aMgopAMga yukta siMhAsana taka kA varNana pUrvavat yojanIya haiN| he bhagavan! yaha cullahimavAn kUTa-isa nAma se kyoM jAnA jAtA hai? he gautama! isa para cullahimavAn nAmaka deva mahAn Rddhi yAvat vaibhava pUrvaka vAsa karatA hai, isalie yaha kUTa isa nAma se jAnA jAtA hai|| he bhagavan! isa cullahimavAn girikumAra deva kI cullahimavaMtA nAmaka rAjadhAnI kahA~ prajJapta huI hai? For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - hemavata kSetra 231 he gautama! cullahimavAn kUTa kI dakSiNI dizA meM, tiryak lokavartI asaMkhyAta dvIpoM, samudroM ko pAra karane para, dUsare jaMbUdvIpa ke dakSiNa meM bAraha yojana calane para cullahimavAn girikumAra deva kI cullahimavaMtA nAmaka rAjadhAnI batalAI gaI hai| isakI laMbAI caur3AI bAraha hajAra yojana hai| isa saMbaMdha meM zeSa varNana vijaya rAjadhAnI ke samAna jJeya hai| avaziSTa kUToM kI lambAI, caur3AI, paridhi, prAsAda, deva, siMhAsana, devoM tathA deviyoM kI rAjadhAniyoM kA evaM isase saMbaMdhita anya varNana isI prakAra jJAtavya hai| ____ cAra kUToM-cullahimavAn, bharata, haimavata tathA vaizramaNa meM deva nivAsa karate haiM, zeSa meM deviyA~ nivAsa karatI haiN| he bhagavan! ise cullahimavAn varSadhara parvata kisa kAraNa kahA jAtA hai ? . he gautama! cullahimavAn varSadhara parvata mahAhimavAna varSadhara parvata kI apekSA lambAI, caur3AI, gaharAI, U~cAI paridhi meM kSudratara, hRsvatara evaM nimnatara hai| isake alAvA yahA~ mahAn RddhizAlI yAvat eka palyopama sthiti kA cullahimavAn nAmaka deva nivAsa karatA hai| .. he gautama! isI kAraNa yaha cullahimavAn varSadhara parvata kahA jAtA hai| . isake atirikta he gautama! cullahimavAn varSadhara parvata saMjJaka yaha nAma zAzvata hai, bhUta, bhaviSyat evaM vartamAna tInoM hI meM naSTa na hone vAlA hai| hemavata kSetra (63) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte? . goyamA! mahAhimavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uttareNaM puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuddassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve hemavae NAmaM vAse paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puDhe paccatthimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamudaM puDhe doNNi joyaNasahassAI egaM ca paMcuttaraM joyaNasayaM paMca ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhNbhennN| For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jambUdvIpa prajJapti sUtra tassa bAhA puratthimapaccatthimeNaM chajoyaNasahassAI satta ya paNapaNNe joyaNasae tiNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhao lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paccatthimillAe jAva puTThA sattatIsaM joyaNasahassAiM chacca cauvattare joyaNasae solasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa kiMcivisesUNe AyAmeNaM, tassa dhaNuM dAhiNeNaM aTThatIsaM joyaNasahassAiM satta. ya cattAle joyaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa prikkhevennN| . hemavayassa NaM bhaMte! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? .. goyamA! bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, evaM taiyasamANubhAvo nneyvvotti| zabdArtha - paliyaMka - palaMga, paDoyAre - prtyvtaar-praaktty-avsthiti| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM haimavata nAmaka varSa-kSetra kahA~ batalAyA gayA hai? he gautama! mahAhimavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, cullahimavAn varSadhara parvata ke uttara meM, pUrvIdigvartI lavaNasamudra ke pazcima meM tathA pazcimavartI lavaNasamudra ke pUrva meM haimavata nAmaka varSa-kSetra batalAyA gayA hai| ___yaha pUrva pazcima meM lambA tathA uttara dakSiNa meM caur3A hai| isakA AkAra palaMga ke sadRza haiN| yaha do tarapha se lavaNa samudra kA saMsparza karatA hai| apane pUrvadigvartI kinAre meM pUrvI lavaNa samudra kA evaM pazcimadigvartI kinAre se pazcimI lavaNa samudra kA saMsparza karatA hai| yaha 2105 - yojana caur3A hai| usakI bAhA * kI lambAI pUrva se pazcima meM 6755 - yojana hai| usakI jIvA0 pUrva meM apane pUrvI kinAre se lavaNa samudra kA tathA pazcima meM pazcimI kinAre se pazcima lavaNa samudra kA saMsparza karatI hai yAvat vaha lambAI meM 3767410 yojana se kucha kama hai| dakSiNa meM usakA dhanuSya pRSTha 0 387400 yojana hai| yaha isakI paridhi kI apekSA se hai| *bAhA - dakSiNottarAyata vakra AkAza-pradeza pNkti| .jIvA - dhanuSa kI pratyaMcA jaisI sIdhI sarvAntima pradeza pNkti| (c) dhanuSya pRSTha - dakSiNArddha bharata ke jIvopamita bhAga kA pIche kA hissaa| 16 sti / For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - zabdApAtI vRtta vaitADhya parvata 233 he bhagavan! haimavata kSetra kA svarUpa, bhAva-tadantargata padArtha evaM pratyavatAra-avasthiti kaisI hai? he gautama! usakA bhUmibhAga bahuta samatala, evaM ramaNIya hai tathA AkAra Adi tRtIya ArakasuSamA-duHSamA kAla ke samAna jAnane caahie| zabdApAtI vRtta vaitADhya parvata (64) kahi NaM bhaMte! hemavae vAse saddAvaI NAmaM vaTTaveyaDDapavvae paNNatte? goyamA! rohiyAe mahANaIe paccatthimeNaM rohiyaMsAe mahANaIe puratthimeNaM hemavayavAsassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM saddAvaI NAmaM vaTTaveyaDDapavvae paNNatte egaM joyaNasahassaM uI uccatteNaM aDDAijAI joyaNasayAI uvveheNaM savvatthasame pallagasaMThANasaMThie egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tiNNi joyaNasahassAI egaM ca vAvaTuM joyaNasayaM kiMcivisesAsAhiyaM parikkheveNaM paNNatte, savvarayaNAmae acche0, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, veiyAvaNasaMDavaNNao bhaanniyvvo| ____ saddAvaissa NaM vaTTaveyaDDapavvayassa uvariM bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, tassa NaM. bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDeMsae paNNatte bAvaDiM joyaNAI addhajoyaNaM ca uhUM uccatteNaM ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM jAva sIhAsaNaM sprivaarN| se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai-sahAvaI vaTaveyaDapavvae 2? goyamA! saddAvaIvaTTaveyaDapavvae NaM khuDDAkhuDDiyAsu vAvIsu jAva bilapaMtiyAsu bahave uppalAI paumAI saddAvaippabhAI saddAvaivaNNAI saddAvaivaNNAbhAI saddAvaI ya ittha deve mahiDDie jAva mahANubhAve paliovamaTTiie parivasai, se NaM tattha cauNhaM sAmANiyasAhassINaM jAva rAyahANI maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM aNNaMmi jaMbuddIve diive| For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 jambUdvIpa prajJapti sUtra zabdArtha - savvatthasame - sarvatra samatala, bilapaMtiyAsu - vaapikaaeN|| bhAvArtha - he bhagavan! haimavata kSetra meM zabdApAtI nAmaka vRtavaitADhya parvata kI sthiti kahA~ batalAI gaI hai? he gautama! yaha zabdApAtI vRtavaitADhya parvata rohitA mahAnadI ke pazcima meM, rohitAMzA mahAnadI ke pUrva meM tathA haimavata varSa ke bilkula madhya meM avasthita hai| usakI U~cAI aura gaharAI kramazaH eka hajAra yojana tathA aDhAI sau yojana hai| yaha pUrNataH samatala hai| palaMga ke saMsthAna meM saMsthita usako lambAI-caur3AI eka hajAra yojana hai| isakI paridhi 3162 yojana se kucha adhika hai| yaha sarva ratnamaya evaM ujvala hai| yaha eka uttama, kamalAkAra vedikA tathA eka vanakhaNDa dvArA cAroM ora se ghirA huA hai| ina donoM kA varNana pUrvavat kahA gayA hai| isa zabdApAtI vRttavaitADhya parvata para bahuta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga hai, jisake bIcoM bIca eka vizAla prAsAdAvataMsaka-uttama mahala hai| isakI U~cAI 62- yojana tathA lambAIcaur3AI 31 yojana 1 kosa hai yAvat siMhAsana paryanta varNana pUrvAnusAra jAnanA caahie| he bhagavan! yaha 'zabdApAtI vRttavaitADhya parvata saMjJaka' nAma se kyoM pukArA jAtA hai? he gautama! zabdApAtI vRta vaitADhya parvata para choTI-choTI bAvar3iyoM yAvat. vApikAoM meM bahuta se utpala, padma haiM, jinakI prabhA, varNa evaM AbhA zabdApAtI ke samAna hai| isake alAvA mahAn RddhizAlI yAvat parama prabhAvazAlI palyopamasthitika zabdApAtI deva nivAsa karatA hai| isake cAra hajAra sAmAnika deva haiM yAvat isakI rAjadhAnI dUsare jaMbUdvIpa meM maMdara parvata ke dakSiNa meM hai| (inhI saba kAraNoM se isakA nAma zabdApAtI vRtavaitADhya parvata vizruta hai)| (65) se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-hemavae vAse 2? goyamA!...cullahimavaMtehiM vAsaharapavvaehiM duhao samavagUDhe NiccaM hemaM dalai 2 tA NicvaM hemaM pagAsai hemavae ya ittha deve mahiDDie0 paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-hemavae vAse, hemavae vaase| zabdArtha - samavagUDhe - samavasthita, pagAsai - prakAzita karatA hai| bhAvArtha - he bhagavan! haimavata kSetra ko isa nAma se kyoM jAnA jAtA hai? For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catartha vakSaskAra - zabdApAtI vatta vaitAtya parvata 235 he gautama! yaha haimavata kSetra cullahimavAn tathA varSadhara parvata ina donoM ke madhya sthita hai| yaha hamezA svarNa detA hai| isa prakAra svarNa kI AbhA se haimavata kSetra nitya prakAzita rahatA hai| yahA~ ati vaibhava sampanna palyopamasthitika haimavata saMjJaka deva nivAsa karatA hai| . isI kAraNa se gautama! yaha haimavata kSetra isa nAma se pukArA jAtA hai| (66) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 mahAhimavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte? goyamA! harivAsassa dAhiNeNaM hemavayassa vAsassa uttareNaM puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuddassa purathimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve mahAhimavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe koDIe jAva puDhe paccatthimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamudaM puDhe do joyaNasayAI ur3e uccatteNaM paNNAsaM joyaNAI uvveheNaM cattAri joyaNasahassAI doNNi ya dasuttare joyaNasae dasa ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM, tassa bAhA purathimapaccatthimeNaM Nava joyaNasahassAI doNNi ya chAvattare joyaNasae Nava ya egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM lavaNasamudaM puTThA paccathimillAe jAva puTThA tevaNNaM joyaNasahassAiM Nava ya egatIse joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa kiMcivisesAhie AyAmeNaM, tassa dhaNuM dAhiNeNaM sattAvaNNaM joyaNasahassAiM doNNi ya teNaue joyaNasae dasa ya egaNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM, ruyagasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche0 ubhao pAsiM dohiM paumavaraveDyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM sNprikkhitte| mahAhimavaMtassa NaM vAsaharapavvayassa uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte jAva NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhi ya taNehi ya uvasobhie jAva AsayaMti sayaMti y| For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM mahAhimavAn varSadhara parvata kahA~ sthita hai ? he gautama! mahAhimavAn varSadhara parvata harivarSakSetra ke dakSiNa meM, haimavata kSetra ke uttara meM pUrvI lavaNa samudra ke pazcima meM tathA pazcima lavaNa samudra ke pUrva meM sthita hai| yaha pUrva se pazcima kI ora lambA tathA uttara se dakSiNa kI ora caur3A hai| palaMga ke saMsthAna meM saMsthita yaha mahAhimavAn varSadhara parvata donoM ora se lavaNa samudra se ghirA huA hai| apane pUrvI kinAre se pUrvI lavaNa samudra kA yAvat pazcima kinAre se pazcimI lavaNa samudrA saMsparza karatA hai| isakI U~cAI do sau yojana, gaharAI (bhUmi meM gar3A huA bhAga) pacAsa yojana tathA caur3AI - vistAra 4210 - yojana hai| isakI bAhA pUrva-pazcima meM 62766 // yojana lambI hai| isakI pUrva se pazcima kI ora lambI jIvA apane pUrvI kinAre se pUrvI lavaNa samudra kA tathA pazcimI kinAre se pazcimI lavaNa samudra kA yAvat saMsparza karatI hai / isakI lambAI 53631- yojana se kucha adhika hai| dakSiNa se sthita isakA dhanuSya pRSTha paridhi kI apekSA 10 1 10 6 236 16 10 se 57263. yojana hai| yaha rucaka saMsthAna saMsthita, sarvaratnamaya evaM ujvala hai| isake donoM 16 pAzvoM meM do padmavara vedikAeM evaM do vanakhaNDa haiN| isa mahAhimavAn varSadhara parvata ke Upara ati samatala, manorama bhUmibhAga batalAyA gayA hai yAvat jo aneka prakAra kI paMcaraMgI maNiyoM evaM tRNoM se upazobhita hai yAvat deva aura deviyA~ vahA~ vizrAma karate haiM, zayana karate haiN| (67) mahAhimavaMtassa NaM0 bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege mahApaumaddahe NAmaM dahe paNNatte do joyaNasahassAiM AyAmeNaM egaM joyaNasahassaM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche0 rayayAmayakUle evaM AyAmavikkhaMbhavihUNA jA ceva paumaddahassa vattavvayA sA ceva NeyavvA, paumappamANaM do joyaNAiM aTTho jAva mahApaumaddahaaNNAbhAI hirI ya ittha devI jAva palio maTThiyA parivasai, se eeNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai0, aduttaraM ca NaM goyamA ! mahApaumaddahassa sAsae NAmadheje paNNatte jaMNa kayAi NAsI 3.... / For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - zabdApAtI vRtta vaitADhya parvata tassa NaM mahApaumaddahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM rohiyA mahANaI pavUDhA samANI solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya egUNavIsaibhAe joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregadojoyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai, rohiyA NaM mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaMgA jibbhiyA pa0, sA NaM jibbhiyA joyaNaM AyAmeNaM addhaterasajoyaNAI vikkhaMbheNaM kosaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchA0 / rohiyA NaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege rohiyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte savIsaM joyaNasayaM AyAmavikkhaMbheNaM paNNattaM tiNNi asIe joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe so ceva vaNNao vairatale vaTTe samatIre jAva toraNA / tassa NaM rohiyappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege rohiyadIve NAmaM dIve paNNatte solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI paNNAsaM joyaNAI parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche0, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, rohiyadIvassa NaM dIvassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge paNNatte, tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM eMge bhavaNe paNNatte kosaM AyAmeNaM sesaM taM ceva pamANaM ca aTTho ya bhANiyavvo / " tassa NaM rohiyappavAyakuMDassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM rohiyA mahANaI pavUDhA samANI hemavayaM vAsaM ejjemANI 2 saddAvaraM vaTTaveyaDDapavvayaM addhajoyaNeNaM asaMpattA puratthAbhimuhI AvattA samANI hemavayaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA puratthimeNaM lavaNasamuddaM samappei, rohiyA NaM0 jahA rohiyaMsA tahA pavAhe ya muhe ya bhANiyavvA iti jAva saMparikkhittA / tassa NaM mahApaumaddahassa uttarilleNaM toraNeNaM harikaMtA mahANaI pavUDhA samANI 237 -- For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 jambUdvIpa prajJapti sUtra solasa paMcuttare joyaNasae paMca ya egUNavIsaibhAe joyaNassa uttarAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM muttAvalihArasaMThieNaM sAiregadujoyaNasaieNaM pavAeNaM pvddi| harikaMtA NaM mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jibbhiyA pa0 do joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM addhaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuhaviuTThasaMThANasaMThiyA savvarayaNAmaI acchaa0| __harikaMtA NaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege harikaMtappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte doNNi ya cattAle joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM sattaauNaDhe .. joyaNasae parikkheveNaM acche evaM kuMDavattavvayA savvA NeyavyA jAva tornnaa| ___ tassa NaM harikaMtappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege harikaMtadIve NAmaM dIve paNNatte battIsaM joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM eguttaraM joyaNasayaM parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvarayaNAmae acche0, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva saMparikkhitte vaNNao bhANiyavvotti, pamANaM ca sayaNijaM ca aTTho ya bhaanniyvvo| tassa NaM harikaMtappavAyakuMDassa uttaralleiNaM toraNeNaM jAva pavUDhA samANI harivassaM vAsaM ejemANI 2 viyaDAvaI ghaTTaveyahUM joyaNeNaM asaMpattA paccatthAbhimuhI AvattA samANI harivAsaM duhA vibhayamANI 2 chappaNNAe salilAsahassehiM samaggA ahe jagaI dAlaittA paccatthimeNaM lavaNasamuhaM samappei, harikaMtA NaM mahANaI pavahe paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM addhajoyaNaM uvveheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivaDDamANI 2 muhamUle aDDAijAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paMca joyaNAI uvveheNaM, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM sNprikkhittaa| zabdArtha - vihUNA - chor3akara, jibbhiyA - jahikA-praNAlikA, viuTTha - khulA huA, Usie - U~cA uThA huaa| For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - zabdApAtI vRta vaitADhya parvata 236 bhAvArtha - mahAhimavAn parvata ke bilkula madhya meM eka mahApadyadraha saMjJaka draha batalAyA gayA hai| isakI lambAI do hajAra yojana, caur3AI eka hajAra yojana tathA gaharAI dasa yojana hai| yaha svaccha evaM rajatamaya kinAroM se yukta hai| isakI lambAI evaM caur3AI ke alAvA zeSa varNana padmadraha ke samAna vaktavya hai, vahA~ se yojanIya hai| isake madhya sthita padma kA pramANa do yojana hai yAvat mahApadyadraha kA etadviSayaka sArA varNana, AbhA Adi padmadraha ke samAna hI hai| yahA~ hrI nAmaka devI nivAsa karatI hai, jisakA AyuSya eka palyopama hai| ___ he gautama! isI kAraNa yaha mahApadmadraha-isa nAma se pukArA jAtA hai| isake alAvA he gautama! mahApadmadraha saMjJaka yaha nAma zAzvata batalAyA gayA hai, jo bhUta, vartamAna evaM bhaviSya - tInoM meM naSTa na hone vAlA hai| . . mahApadmadraha ke dakSiNI toraNa se nikalatI huI rohitA mahAnadI dakSiNAbhimukhI hotI huI 1605. yojana bahatI hai| bhare hue ghar3e ke mukha se nikalatA huA jala jisa prakAra zabda karatA hai, usI prakAra yaha tIvra vega pUrvaka zabda karatI huI muktA nirmita hAra ke samAna pratApa meM giratI hai| parvata zikhara se prapAta taka isakA pravAha do sau yojana se kucha adhika hotA hai| rohitA mahAnadI prapAta meM jahA~ giratI hai vahA~ eka vizAla jihnikA-praNAlikA kahI gaI hai| yaha eka yojana lambI, 12- yojana caur3I evaM eka kosa moTI hai| yaha magaramaccha ke khule hue mukha ke samAna saMsthAna yukta hai, sarvaratnamaya evaM ujvala hai| rohitA mahAnadI jisa sthAna para giratI hai, vahA~ eka vizAla 'rohitaprapAta kuNDa' nAmaka kuNDa batalAyA gayA hai| isakI lambAI evaM caur3AI 120 yojana hai| isakI paridhi tIna sau assI yojana se kucha kama batalAI gaI hai| isakI gaharAI daza yojana hai tathA yaha svaccha evaM . cikanA hai, jaisA ki pUrva meM varNita huA hai| isakA tala-paiMdA vajraratnamaya hai, golAkAra hai| isakA tIra-taTa samatala hai yAvat toraNa paryanta varNana yahA~ pUrvavat grAhya hai| isa rohita prapAta kuNDa ke bilkula madhyabhAga meM eka rohitadvIpa saMjJaka vizAla dvIpa batalAyA gayA hai| isakI lambAI 16 yojana evaM paridhi 50 yojana se kucha adhika hai| yaha jala se do kosa U~cA uThA huA hai, sarvaratnamaya evaM svaccha hai| yaha eka padmavaravedikA evaM eka vanakhaNDa dvArA cAroM ora se ghirA huA hai| isa rohitadvIpa para bahuta samatala evaM manorama For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jambUdvIpa prajJapti sUtra --- bhUmibhAga batalAyA gayA hai| isa bhUmibhAga ke bIcoM bIca eka vizAla bhavana hai| isakI lambAI eka koza hai| etadviSayaka pramANAdi ke varNana pUrvAnusAra yojanIya haiN| _ usa rohitaprapAta kuNDa ke dakSiNI toraNa se rohitA mahAnadI nikalatI hai| vaha haimavata kSetra kI ora Age bar3hatI hai| zabdApAtI vRttavaitADhya parvata jaba AdhA yojana dUra raha jAtA hai, taba vaha pUrva kI ora mur3atI hai aura haimavata kSetra ko do bhAgoM meM bAMTatI huI Age bar3hatI hai| usameM 28000 nadiyA~ milatI haiN| vaha unase ApUrNa hokara nIce jambUdvIpa kI jagatI ko cIratI huI - bhedatI huI pUrvI lavaNasamudra meM mila jAtI hai| rohitA mahAnadI ke udgama, saMgama Adi sambandhI sArA varNana rohitAMzA mahAnadI jaisA hai| __ usa mahApadmadraha ke uttarI toraNa se harikAntA nAmaka mahAnadI nikalatI hai| vaha uttarAbhimukha hotI huI 16050 yojana parvata para bahatI hai| phira ghar3e ke muMha se nikalate hue jala kI jyoM jora se zabda karatI huI, vegapUrvaka motiyoM se bane hAra ke AkAra meM prapAta meM giratI hai| usa samaya Upara parvata-zikhara se nIce prapAta taka usakA pravAha kucha adhika do sau yojana kA hotA hai| harikAntA mahAnadI jahA~ giratI hai, vahA~ eka vizAla jibikA - praNAlikA batalAI gaI hai| vaha do yojana lambI tathA paccIsa yojana caur3I hai| vaha AdhA yojana moTI hai| usakA AkAra magaramaccha ke khule hue mukha ke AkAra jaisA hai| vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai| harikAntA mahAnadI jisameM giratI hai, usakA nAma harikAntAprapAta kuNDa hai| vaha vizAla hai| vaha 240 yojana lambA-caur3A hai| usakI paridhi 756 yojana kI hai| vaha nirmala hai| toraNaparyanta kuNDa kA samagra varNana pUrvavat jAna lenA caahie| harikAntAprapAtakuNDa ke bIcoM-bIca harikAnta dvIpa nAmaka eka vizAla dvIpa hai| vaha 32 yojana lambA-caur3A hai| usakI paridhi 101 yojana hai, vaha jala se Upara do koza U~cA uThA huA hai| vaha sarvaratnamaya hai, svaccha hai| vaha cAroM ora eka padmavaravedikA dvArA tathA eka vanakhaNDa dvArA ghirA huA hai| tatsambandhI pramANa, zayanIya Adi kA samasta varNana pUrvavat jAnanA caahie| harikAntAprapAtakuNDa ke uttarI toraNa se harikAmtA mahAnadI Age nikalatI hai| harivarSakSetra meM bahatI hai, vikaTApAtI vRtta vaitADhya parvata ke eka yojana dUra rahane para vaha pazcima kI ora mur3atI hai| harivarSakSetra ko do bhAgoM meM bAMTatI huI Age bar3hatI hai| usameM 56000 nadiyA~ milatI For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - mahAhimavAn varSadhara parvata ke kUTa hai / vaha unase ApUrNa hokara nIce kI ora jambUdvIpa kI jagatI ko cIratI huI pazcimI lavaNa samudra meM mila jAtI hai / harikAntA mahAnadI jisa sthAna se udgama hotI hai - nikalatI hai, vahA~ usakI caur3AI paccIsa yojana tathA gaharAI AdhA yojana hai / tadanantara kramazaH usakI mAtrA - pramANa bar3hatA jAtA hai| jaba vaha samudra meM milatI hai, taba usakI caur3AI 250 yojana tathA gaharAI pAMca yojana hotI hai| vaha donoM aura do padmavaravedikAoM se tathA do vanakhaNDoM se ghirI huI hai| mahAhimavAn varSadhara parvata ke kUTa (18) mahAhimavaMte NaM bhaMte! vAsaharapavvae kaI kUDA paNNattA ? goyamA ! aTTha kUDA paNNattA, taMjahA- siddhAyayaNakUDe 1 mahAhimavaMtakUDe 2 hemavayakUDe 3 rohiyakUDe 4 hirikUDe 5 harikaMtakUDe 6 harivAsakUDe 7 veruliyakUDe 8, evaM cullahimavaMtakUDANaM jA ceva vattavvayA sacceva NeyavvA / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai-mahAhimavaMte vAsaharapavvae 2? goyamA! mahAhimavaMte NaM vAsaharapavvae cullahimavaMtaM vAsaharapavvayaM paNihAya AyAmuccattuvvehavikkhaMbhaparikkheveNaM mahaMtatarAe ceva dIhatarAe ceva, mahAhimavaMte ya ittha deve mahiDDie jAva paliovamaTThiie parivasa .... / bhAvArtha - he bhagavan! mahAhimavAn varSadhara parvata ke kitane kUTa batalAe gae haiM? he gautama! mahAhimavAn varSadhara ke 1. siddhAyatana kUTa 2. mahAhimavAn kUTa 3. haimavata kUTa rohita kUTa 5. hI kUTa 6. harikAMta kUTa 7. harivarSa kUTa tathA 8. vaiDUryakUTa | ye ATha kUTazikhara kahe gae haiN| inakA vistRta varNana cullahimavAn kUTa ke anusAra jAnanA cAhiye / he bhagavan! yaha mahAhimavAn varSadhara parvata ke nAma se kyoM pukArA jAtA hai ? lambA, he gautama! yaha mahAhimavAn varSadhara parvata cullahimavAn varSadhara parvata kI apekSA adhika U~cA, caur3A tathA paridhiyukta hai, isakI apekSA mahattara vizAla hai| isa para atyaMta RddhizAlI yAvat palyopama sthitika mahAhimavAn deva kA nivAsa hai / isalie yaha mahAhimavAn varSa parvata kahA jAtA hai| 241 For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jambUdvIpa prajJapti sUtra ... harivarSa kSetra (EC) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve harivAse NAmaM vAse paNNatte? goyamA! Nisahassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM mahAhimavaMtavAsaharapavvayassa uttareNaM puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuhassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve 2 harivAse NAmaM vAse paNNatte evaM jAva paccatthimillAe koDIe paccatthimillaM lavaNasamudaM puDhe aTTa joyaNasahassAI cattAri ya eMgavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa vikkhaMbheNaM, tassa bAhA purathimapaccatthimeNaM terasa joyaNasahassAI tiNNi ya egasaTTe joyaNasae chacca egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaMti, tassa jIvA uttareNaM pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamudaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva lavaNasamudaM puTThA tevattari joyaNasahassAI Nava ya eguttare joyaNasae sattarasa ya eguNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa dhaNuM dAhiNeNaM caurAsII joyaNasahassAI solasa joyaNAiM cattAri egUNavIsaibhAe joyaNassa prikkhevennN| harivAsassa NaM bhaMte! vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte jAva maNIhiM taNehi ya uvasobhie evaM maNINaM taNANa ya vaNNo gaMdho phAso saddo bhANiyavvo, harivAse NaM0 tattha 2 dese 2 tahiM 2 bahave khuDDAkhuDDiyAo evaM jo susamAe aNubhAvo so ceva apariseso vttvvotti| kahi NaM bhaMte! harivAse vAse viyaDAvaI NAmaM vaTTaveyahapavvae paNNate? goyamA! harIe mahANaIe paccatthimeNaM harikaMtAe mahANaIe puratthimeNaM harivAsassa 2 bahumajjhadesabhAe ettha NaM viyaDAvaI NAmaM vaTaveyaDapavyae paNNatte, evaM jo ceva saddAvaissa vikkhaMbhuccattuvveha-parikkhevasaMThANavaNNAvAso ya so ceva For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - harivarSa kSetra 243 viyaDAvaissavi bhANiyavvo, NavaraM aruNo devo paumAiM jAva viyaDAvaivaNNAbhAI aruNe ya ittha deve mahiDDie evaM jAva dAhiNeNaM rAyahANI nneyvvaa| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-harivAse harivAse? goyamA! harivAse NaM vAse maNuyA aruNA aruNobhAsA seyA NaM saMkhadalasaNNigAsA harivAse ya ittha deve mahihie jAva paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vucci...| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM harivarSa kSetra kI sthiti kahA~ batalAI gaI hai? he gautama! niSadha varSadhara parvata ke dakSiNa meM mahAhimavAn varSadhara parvata ke uttara / pUrvI lavaNa samudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNa samudra ke pUrva meM jaMbUdvIpa sthita harivarSa kSetra batalAyA gayA hai| vaha apane pUrvI kinAre se yAvat pazcimI kinAre se pazcimI lavaNa samudra kA sparza karatA hai| yaha 84210 yojana vistRta hai| isakI bAhA kI lambAI pUrva-pazcima meM 133615" yojana hai| uttara meM sthita isakI jIvA donoM ora lavaNa samudra kA sparza karatI huI pUrva-pazcima laMbI hai| yaha apane pUrvI kinAre se yAvat pazcima kinAre se pazcima lavaNa samudra kA sparza karatI hai| isakI lambAI 736017" yojana hai| isakA dhanuSya pRSTha paridhi kI apekSA se dakSiNa meM 84016 4, yojana hai| he bhagavan! harivarSa kSetra kA AkAra, svarUpa kaisA batalAyA gayA hai? he gautama! usakA bhUmibhAga atyaMta samatala tathA ramaNIya hai yAvat vaha maNiyoM evaM tRNoM se upazobhita hai| ina maNiyoM evaM tRNoM ke varNa, gaMdha, sparza, zabda pUrvavat kathanIya hai| isa harivarSa kSetra meM yahA~-vahA~ choTe-choTe gaDDe puSkariNiyA~ evaM vApikAeM haiN| yahA~ avasarpiNI kAla ke dvitIya Araka suSamA ke anurUpa sthitiyA~ batalAI gaI haiN| isa prakAra zeSa varNana usI kAla ke anusAra vaktavya hai| he bhagavan! vikaTApAtI saMjJaka vRttavaitADhya parvata harivarSa kSetra meM kahA~ batalAyA gayA hai? he gautama! hari mahAnadI kI pazcima dizA meM harikAMtA mahAnadI ke pUrva meM tathA harivarSa kSetra ke bilkula madhya meM vRta vaitADhya parvata batalAyA gayA hai| vikaTApAtI vRtta vaitADhya parvata . caur3AI, U~cAI, gaharAI, paridhi aura saMsthAna meM zabdApAtI vRtta vaitADhya parvata ke sadRza hai| as For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jambUdvIpa prajJapti sUtra vizeSatA yaha hai-yahA~ aruNa saMjJaka deva vAsa karatA hai| yahA~ sthita kamala Adi ke yAvat varNa AbhA vikaTApAtI vRtta vaitADhya ke tulya haiN| yahA~ atyaMta RddhizAlI deva vAsa karatA hai, jisakI rAjadhAnI dakSiNa meM batalAI gaI hai| he bhagavan! isakA nAma harivarSa kSetra kaise vizruta huA? he gautama! harivarSa kSetra ke manuSya raktavarNa evaM raktaprabhA yukta hai tathA kucha zaMkhadala ke sadRza zveta hai| yahA~ mahAn RddhizAlI yAvat palyopama AyuSya yukta harivarSa deva nivAsa karatA hai| he gautama! isI kAraNa yaha harivarSa kSetra kahA gayA hai| niSadha varSadhara parvata (100) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 Nisahe NAmaM vAsaharapavvae paNNatte? . ... goyamA! mahAvidehassa vAsassa dakkhiNeNaM harivAsassa uttareNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuhassa puratthimeNaM ettha NaM jaMbuddIve dIve Nisahe NAmaM vAsaharapavvae paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA lavaNasamudaM puDhe purathimillAe jAva puDhe paccatthimillAe jAva puDhe cattAri joyaNasayAI uhUM uccatteNaM cattAri gAuyasayAiM uvveheNaM. solasa joyaNasahassAI aTTa ya bAyAle joyaNasae doNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhaMbheNaM, tassa bAhA purathimapaccatthimeNaM vIsaM joyaNasahassAI egaM ca paNaTuM joyaNasayaM duNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa addhabhAgaM ca AyAmeNaM, tassa jIvA uttareNaM jAva cauNavaiM joyaNasahassAI egaM ca chappaNNaM joyaNasayaM duNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaMti, tassa dhaNuM dAhiNeNaM egaM joyaNasayasahassaM cauvIsaM ca joyaNasahassAI tiNNi ya chAyAle joyaNasae Nava ya egUNavIsaibhAe joyaNassa parikkheveNaM ruyagasaMThANasaMThie savvatavaNijjamae acche0, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM jAva sNprikkhitte| Nisahassa NaM vAsaharapavvayassa uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte jAva For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 caturtha vakSaskAra - niSadha varSadhara parvata *---0-0-0-10-08-10-08-00-00-00-0000-14-----------0-0-0-09-1910-24-10-8-0810-0-0-0-40-10 AsayaMti sayaMti...., tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege tigiMchiddahe NAmaM dahe paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe cattAri joyaNasahassAI AyAmeNaM do joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM acche saNhe ryyaamykuule| tassa NaM tigicchiddahassa cauddisiM cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA evaM jAva AyAmavikkhaMbhavihUNA jA ceva mahApaumaddahassa vattavvayA sA ceva tigiMchiddahassavi vattavvayA taM ceva upamaddahappamANaM aTTho jAva tigiMchivaNNAI, dhiI ya ittha devI paliovamaTTiiyA parivasai, se teNa?NaM goyamA! evaM vuccaitigiMchiddahe tigiNchiddhe| bhAvArtha - he bhagavana! jaMbUdvIpa meM niSadha nAmaka varSadhara parvata kI sthiti kahA~ batalAI gaI hai? he gautama! jaMbUdvIpa ke aMtargata, mahAvidehakSetra ke dakSiNa meM, harivarSa kSetra ke uttara meM, pUrvI lavaNa samudra ke pazcima meM tathA pazcimI lavaNa samudra ke pUrva meM niSadha saMjJaka varSadhara parvata hai| yaha pUrva se pazcima meM lambA tathA uttara se dakSiNa meM caur3A hai| yaha donoM ora se lavaNa samudra ko sparza karatA hai| apane pUrvI kinAre se yAvat pazcimI kinAre se pazcimI lavaNa samudra ko sparza karatA hai| isakI U~cAI 400 yojana tathA jamIna meM gaharAI 400 yojana hai| isakI caur3AI 168420 yojana hai| isakI bAhA kI lambAI pUrva-pazcima meM 201652" yojana hai| isakI jIvA uttara meM yAvat 64156 - yojana lambI hai| isake dakSiNastha dhanuSya pRSTha kI paridhi 124346 . yojana hai| yaha rucaka-vizeSa prakAra ke AbhUSaNa ke saMsthAna meM saMsthita hai| yaha sarvataH tapanIya svarNanirmita hai, ujjvala hai| yaha donoM pAryoM se do padmavara vedikAoM tathA do vanakhaMDoM se yAvat ghirA huA hai| isa niSadha varSadhara parvata para atyaMta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga batalAyA gayA hai yAvat yahA~ deva aura deviyA~ sukhapUrvaka Azraya pAte haiM, nivAsa karate haiN| isa ati samatala, suMdara bhUmibhAga ke bIcoM-bIca tigicchadraha nAmaka draha batalAyA gayA hai| yaha pUrva-pazcima lambA tathA uttara-dakSiNa caur3A hai| isakI lambAI 4000 yojana, caur3AI 2000 yojana tathA gaharAI 10 yojana hai| yaha svaccha evaM snigdha hai| isake kinAre rajata nirmita hai| 1 16 For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 jambUdvIpa prajJapti sUtra isa tigichadraha kI cAroM dizAoM meM trisopAnamArga-tIna-tI, sIDhiyA~ banI huI haiN| lambAIcaur3AI ko chor3akara isakA avaziSTa varNana padmadraha ke sadRza jAnanA cAhie yAvat ina para sthita padma Adi kI AbhA tigiMchadraha ke samAna hai| yahA~ sthita dhRtidevI atyaMta RddhizAlinI tathA eka palyopama AyuSya yukta hai| he gautama! isI kAraNa yaha isa nAma se kahalAyA hai| (101) - tassa NaM tigichihahassa dakkhiNilleNaM toraNeNaM harimahANaI pavUDhA samANI satta joyaNasahassAiM cattAri ya ekkavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa dAhiNAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAiregacaujoyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai, evaM jA ceva harikaMtAe vattavvayA sA ceva harIevi NeyavvA, jibhiyAe kuMDassa dIvassa bhavaNassa taM ceva pamANaM aTTho'vi bhANiyavvo jAva ahe jagaI dAlaittA chappaNNAe salilAsahassehiM samaggA purasthimaM lavaNasamudaM samapper3a, taM ceva pavahe ya muhamule ya pamANaM uvveho ya jo harikaMtAe jAva vnnsNddsNprikkhittaa| - tassa NaM tigichiddahassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoyA mahANaI pavUDhA samANI satta joyaNasahassAI cattAri ya egavIse joyaNasae egaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa uttarAbhimuhI pavvaeNaM gaMtA mahayA ghaDamuhapavittieNaM jAva sAiregacaujoyaNasaieNaM pavAeNaM pavaDai, sIoyA NaM mahANaI jao pavaDai ettha NaM mahaM egA jinmiyA paNNattA cattAri joyaNAI AyAmeNaM paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM magaramuhaviuTTha-saMThANasaMThiyA savvavairAmaI acchaa0| sIoyA NaM mahANaI jahiM pavaDai ettha NaM mahaM ege sIoyappavAyakuMDe NAmaM kuMDe paNNatte cattAri asIe joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM paNNarasaaTThAre joyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM acche evaM kuMDavattavvayA NeyavvA jAva tornnaa| tassa NaM sIoyappavAyakuMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege sIoyadIve NAmaM dIve paNNatte causaddhiM joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM doNNi vi uttare For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - niSadha varSadhara parvata 247 joyaNasae parikkheveNaM do kose Usie jalaMtAo savvavairAmae acche sesaM taheva veiyAvaNasaMDabhUmibhAgabhavaNasaya-NijaaTTho bhaanniyvvo| tassa NaM sIoyappavAyakuMDassa uttarilleNaM toraNeNaM sIoyA mahANaI paDhA samANI devakuruM ejemANI 2 cittavicittakUDe pavvae NisaDhadevakurusUrasulasavijuppabhadahe ya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilA-sahassehiM ApUremANI 2 bhahasAlavaNaM ejemANI 2 maMdaraM pavvayaM dohiM joyaNehiM asaMpattA paccatthimAbhimuhI AvattA samANI ahe vijuppabhaM vakkhArapavvayaM dAraittA maMdarassa pavvayassa paccatthimeNaM avaravidehaM vAsaM duhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkavaTTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehiM ApUremANI 2 paMcahiM salilAsayasahassehiM dutIsAe ya salilAsahassehiM samaggA ahe jayaMtassa dArassa jagaI dAlaittA paccatthimeNaM lavaNasamuhaM smppei| sIoyA NaM mahANaI pavahe paNNAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM joyaNaM uvveheNaM, tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parivahamANI parivaDamANI muhamUle paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM dasa joyaNAI uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM sNprikkhittaa| NisADhe NaM bhaMte! vAsaharapavvae kai kUDA paNNatA? goyamA! Nava kUDA paNNattA, taMjahA-siddhAyayaNakUDe 1 NisaDhakUDe 2 harivAsakUDe 3 puvvavidehakUDe 4 harikUDe 5 thiIkUDe 6 sIoyAkUDe 7 avaravidehakUDe 8 ruyagakUDe , jo ceva cullahimavaMtakUDANaM uccatta-vikkhaMbhaparikkhevo puvvavaNNio rAyahANI ya sacceva ihaMpi nneyvvaa| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-Nisahe vAsaharapavvae 2? . * goyamA! Nisahe NaM vAsaharapavvae bahave kUDA NisahasaMThANasaMThiyA usabhasaMThANasaMThiyA, Nisahe ya ittha deve mahiDDie jAva paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-Nisahe vAsaharapavvae 2...... / For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zabdArtha - pava dvArA, parivamANI - bar3hatI huI / - jambUdvIpa prajJapti sUtra pravaha- udgama sthAna, asaMpattA - - asaMprApta- dUra, mAyAe 16 bhAvArtha - usa tigiMchadraha ke dakSiNavartI toraNa dvAra se nikalatI huI hari mahAnadI isa parvata para dakSiNa kI ora 7421- - yojana bahatI hai| jaba yaha prapAta meM giratI hai to ghar3e se vega pUrvaka nikalate hue jala kI taraha ucca dhvani karatI hai| isa samaya isakA pravAha cAra sau yojana se kucha adhika hotA hai| isakA avaziSTa varNana harikAMtA nadI kI taraha jJAtavya hai / isakI jihvikApraNAlikA, kuNDa, dvIpa evaM bhavana Adi ke pramANa bhI isI prakAra kahe gae haiM yAvat yaha jaMbUdvIpa kI prAcIra ko vidIrNa kara cIratI huI 56000 nadiyoM se sammilita hokara pUrvI lavaNa samudra meM giratI hai| isake udgama sthAna, mukha mUla samudra se saMgama tathA gaharAI ke pramANa bhI harikAMtA mahAnadI kI taraha grAhya hai yAvat vanakhaMDa aura padmavara vedikA se ghirI huI hai| 1 16 isa tigiMchadraha ke uttaravartI toraNadvAra se zItodA mahAnadI bahatI huI uttarAbhimukha hokara isa parvata para 7421- yojana bahatI hai| yaha bahate samaya ghar3e ke muMha se vegapUrvaka nikalate hue pAnI kI taraha ucca zabda karatI hai yAvat prapAta meM girate samaya Upara se nIce taka isakA pravAha cAra sau yojana se kucha adhika hotA hai / zItodA mahAnadI ke girane ke sthAna para eka vizAla jahvikA-praNAlikA batalAI gaI hai| isakI lambAI cAra yojana, caur3AI pacAsa yojana tathA moTAI 1 yojana hai| yaha magaramaccha ke khule hue mukha sadRza saMsthAna meM saMsthita hai, sarvaratnamaya evaM svaccha hai| - mAtrA zItodA mahAnadI ke girane ke sthAna para vizAla zItodAprapAta kuNDa batalAyA gayA hai| yaha 480 yojana lambA-caur3A hai| isakI paridhi 1518 yojana se kucha kama hai| yaha svaccha hai yAvat isa kuNDa kA toraNa paryanta varNana pUrvavat grAhya hai| zItodA prapAtakuNDa ke bilkula madhya meM zItodAdvIpa saMjJaka vizAladvIpa batalAyA gayA hai| yaha 64 yojana lambA-caur3A hai| isakI paridhi 202 yojana hai| yaha jala se do kosa Upara uThA huA hai, sarvathA vajraratnanirmita evaM ujvala hai| padmavaravedikA, vanakhaNDa, bhUmibhAga, bhavana evaM zayanIya Adi kA varNana pUrvavat grAhya hai / For Personal & Private Use Only isa zItodAprapAta kuNDa ke uttaravartI toraNa meM nikalatI huI zItodA mahAnadI devakuru kSetra meM se Age bar3hatI hai| yahA~ citra-vicitra kUToM, parvatoM, niSadha, devakuru, sUra, sulasa evaM vidyutprabha Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - mahAvideha : svarUpa : saMjJA , 246 nAmaka drahoM ko vibhAjita karatI huI 84000 nadiyoM se ApUrita hotI huI bhadrazAlavana kI ora Age bar3ha jAtI hai| maMdara parvata se do yojana pUrva hI yaha pazcima dizA meM mur3atI huI vidyutbha nAmaka vakSaskAra parvata ko bhedatI huI, maMdara parvata ke pazcimavartI apara videha kSetra ko do bhAgoM meM vibhAjita karatI hai| isa prakAra Age bar3hatI huI yaha mahAnadI solaha cakravartI vijayoM meM se pratyeka se nikalatI huI aTThAIsa-aTThAIsa hajAra nadiyoM se ApUrita hotI hai| isa prakAra kula milAkara 5,32000 nadiyoM (4,48000+84000) ko apane meM samAe hue yaha zItodA mahAnadI jayanta dvAra kI jagatI-prAcIra ko vidArita karatI huI pazcimI lavaNa samudra meM mila jAtI hai| ___ yaha zItodA mahAnadI apane udgama sthAna meM pacAsa yojana caur3I tathA eka yojana gaharI hai| tadanaMtara yaha kramazaH bar3hatI-bar3hatI apane samudravartI saMgama sthAna para 500 yojana caur3I aura dasa yojana gaharI ho jAtI hai| yaha donoM ora se do padmavara vedikAoM tathA do vanakhaMDoM se ghirI huI hai| he bhagavan! niSadha varSadhara parvata ke kitane kUTa kahe gae haiM ? ...... he gautama! isake 1. siddhAyatana kUTa 2. niSadha kUTa 3. harivarSa kUTa 4. pUrvavideha kUTa 5. harikUTa - 6. dhRti kUTa 7. zItodAkUTa 8. aparavideha kUTa tathA 6. rucaka kuutt| ye nau kUTa batalAe gaye haiN| cullahimavAna parvata ke kUToM kI U~cAI, caur3AI, paridhi evaM rAjadhAnI kA varNana pUrvAnusAra yojanIya hai| he bhagavan! yaha niSadha varSadhara parvata-isa nAma se kyoM jAnA jAtA hai? . he gautama! niSadha varSadhara parvata ke bahuta se kUToM ke saMsthAna niSadha vRSabha ke saMsthAna tulya hai| yahA~ niSadha nAmaka mahAn RddhizAlI yAvat palyopama sthitika deva nivAsa karatA hai| isalie he gautama! yaha niSadha varSadhara parvata kahA jAtA hai| mahAvideha : svarUpa : saMjJA (102) kahi NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve mahAvidehe NAmaM vAse paNNate? goyamA! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM Nisahassa vAsaharapavvayAsa uttareNaM purasthimalavaNasamuhassa paccatthimalavaNasamuddassa purasthimeNaM ettha NaM jaMbuddIce For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jambUdvIpa prajJapti sUtra 2 mahAvidehe NAmaM vAse paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe paliyaMkasaMThANasaMThie duhA lavaNasamudaM puDhe purathima jAva puDhe paccasthimillAe koDIe paJcathimillaM jAva puDhe tettIsaM joyaNasahassAI chacca culasIe joyaNasae cattAri ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhNbhennNti| . - tassa bAhA purathimapaccatthimeNaM tettIsaM joyaNasahassAI satta ya sattasaTTe joyaNasae satta ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaMti, tassa jIvA bahumajjhadesabhAe pAINapaDINAyayA duhA lavaNasamuhaM puTThA purathimillAe koDIe purathimillaM jAva puTThA evaM paJcathimillAe jAva puTThA egaM joyaNasayasahassaM ASAmeti, tassa dhaNuM ubhao pAsiM uttaradAhiNeNaM egaM joyaNasayasahassaM aTThAvaNaM joyaNasahassAI eNaM ca terasuttaraM joyaNasayaM solasa ya egUNavIsaibhAge joyaNassa kiMci visesAhie prikkhevennNti| ____ mahAvidehe NaM vAse cauvihe cauppaDoyAre paNNatte, taMjahA-puvvavidehe 1 avaravidehe 2 devakurA 3 uttarakurA 4 / / . mahAvidehassa NaM bhaMte! vAsassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNate? goyamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte jAva kittimehiM ceva akittimehiM cev| ___mahAvidehe NaM bhaMte! vAse maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNate? .. tesi NaM maNuyANaM chavihe saMghayaNe chavihe saMThANe paMcadhaNusayAI uhaM uccatteNaM jahaNNeNaM aMtomuhataM ukkoseNaM puSvakoDI AuyaM pAleMti, pAlettA appegaiyA NirayagAmI jAva appegaiyA sijhaMti jAva aMtaM kreNti| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-mahAvidehe vAse 2? goyamA! mahAvidehe NaM vAse bharaheravayahemavayaheraNNavayaharivAsarammagavAsehito AyAmavikkhambhasaMThANapariNAhaNaM vicchiNNasarAe ceva vipulatarAe ceva mahaMtatarAe ceva suppamANatarAe ceva mahAvidehA ya ittha maNUsA parivasaMti, mahAvidehe ya ittha For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - mahAvideha : svarUpa : saMjJA 251 deve mahihie jAva paliovamaTTiie parivasai, se teNaDeNaM goyamA! evaM vuvaimahAvidehe vAse 21 aduttaraM ca NaM goyamA! mahAvidehassa vAsassa sAsae NAmadheje paNNatte jaMNa kayAi NAsi 3.. / bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM mahAvideha saMjJaka kSetra kisa sthAna para kahA gayA hai? he gautama! vaha nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, niSadha varSadhara parvata ke uttara meM pUrvadigvartI lavaNa samudra ke pazcima meM, pazcima lavaNasamudra ke pUrva meM, jaMbUdvIpa ke aMtargata batalAyA gayA hai| usakI lambAI pUrva-pazcima meM tathA caur3AI uttara-dakSiNa meM hai| vaha AkAra meM palaMga ke samAna hai| vaha do tarapha se lavaNa samudra kA sparza karatA hai| pUrvI kinAre se pUrvI lavaNasamudra kA yAvat pazcima kinAre se pazcimI lavaNa samudra kA sparza karatA hai yAvat usakA vistAra 336840 yojana hai| pUrva-pazcima meM usakI bAhA 337670 yojana lambI hai| usake ThIka madhya sthita jIvA pUrva-pazcima lambI hai, do tarapha se lavaNa samudra ko chUtI hai| apane pUrvI kinAre se pUrvIya lavaNa samudra ko yAvat pazcimI kinAre se pazcimI lavaNa samudra ko yAvat isakI lambAI eka lAkha yojana hai| uttara-dakSiNa vyApI usakA dhanu pRSTha paridhi kI dRSTi se 15811316 yojana se kucha adhika hai| 1. pUrva videha 2. pazcima videha 3. devakuru tathA 4. uttarakuru - mahAvideha kSetra ke ye cAra bhAga pratipAdita hue haiN| . he bhagavan! mahAvideha kSetra kA AkAra-svarUpa kisa prakAra kA hai? he gautama! usakA bhU bhAga atyadhika samatala tathA suMdara hai yAvat vaha bhinna-bhinna prakAra ke kRtrima tathA akRtrima ratnoM se zobhAyamAna hai| - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke antargata manuSyoM kA AkAra svarUpa kaisA pratipAdita huA hai? ... vahA~ ke manuSya chaha prakAra ke saMhanana tathA chaha prakAra ke saMsthAna yukta hote haiN| ve U~cAI meM pAMca sau dhanuSa hote hai| inakA AyuSya-nyUnatama antarmuhUrta parimita tathA adhikatama eka pUrva koTi parimita hotA hai| AyuSya pUrNa hone para unameM se katipaya narakagAmI hote haiM yAvat kucha siddhatva prApta karate haiM yAvat samasta duHkhoM kA nAza karate haiN| For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 jambUdvIpa prajJapti sUtra he bhagavan! yaha 'mahAvideha kSetra' isa nAma se kyoM pukArA jAtA hai? he gautama! bharata, airavata, haimavata, hairaNyavata, harivarSa tathA ramyak-ina kSetroM kI apekSA mahAvideha kSetra lambAI, caur3AI, AkAra aura paridhi meM adhika vipula, adhika mahAn tathA vRhad pramANa yukta hai| isameM bahuta vizAla deha yukta manuSya nivAsa karate haiN| atyaMta RddhizAlI yAvat eka palyopama AyuSya yukta mahAvideha saMjJaka deva yahA~ nivAsa karatA hai| he gautama! yahI kAraNa hai ki vaha mahAvideha kSetra isa zAzvata nAma se kahA jAtA hai| yaha vartamAna, bhUta, bhaviSyat meM kabhI na rahA ho, aisA nahIM hai| gandhamAdana vakSaskAra parvata (103) . kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte? goyamA! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM maMdarassa pavvayassa uttarapaccatthimeNaM gaMdhilAvaissa vijayassa puratthimeNaM uttarakurAe paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse gaMdhamAyaNe NAmaM vakkhArapavvae pnnnntte| uttaradAhiNAyae pAINapaDINa-vicchiNNe tIsaM joyaNasahassAiM duNNi ya Nauttare joyaNasae chacca ya egUNa-vIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM NIlavaMtavAsaharapavvayaM teNaM cattAri joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI uvveheNaM paMcajoyaNasayAI vikkhambheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 ussehuvvehaparivaDDIe parivaDDamANe 2 vikkhambhaparihANIe parihAyamANe 2 maMdarapavvayaMteNaM paMca joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paMca gAuyasayAI uvveheNaM aMgulassa asaMkhijjaibhAgaM vikkhambheNaM paNNatte gayadaMtasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche0, ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM savvao samaMtA sNprikkhitte| . gaMdhamAyaNassa NaM vakkhAra-pavvayassa uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge jAva aasyti...| For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - gandhamAdana vakSaskAra parvata 253 gaMdhamAyaNe NaM0 vakkhArapavvae kai kUDA paNNattA? goyamA! satta kUDA paNNattA, taMjahA-siddhAyayaNakUDe 1 gaMdhamAyaNakUDe 2 gaMdhilAvaIkUDe 3 uttarakurukUDe 4 phalihakUDe 5 lohiyakkhakUDe 6 ANaMdakUDe 7 / kahi NaM bhaMte! gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNate? goyamA! maMdarassa pavvayassa uttarapaccatthimeNaM gaMdhamAyaNakUDassa dAhiNapurasthimeNaM ettha NaM gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte, jaM ceva cullahimavaMte siddhAyayaNakUDassa pamANaM taM ceva eesiM savvesiM bhANiyavvaM, evaM ceva vidisAhiM tiNNi kUDA bhANiyavvA, cautthe taiyassa uttarapaccatthimeNaM paMcamassa dAhiNeNaM, sesA u uttaradAhiNeNaM, phalihalohiyakkhesu bhogaMkarabhogavaIo devayAo sesesu sarisaNAmayA devA, chasuvi pAsAyavaDeMsagA rAyahANIo vidisaasu| se keNa?NaM bhaMte! evaM vuccai-gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 2? goyamA! gaMdhamAyaNassa NaM vakkhArapavvayassa gaMdhe se jahANAmae koTapuDANa vA jAva pIsijamANANa vA ukkirijamANANa vA vikirijamANANa vA paribhujamANANa vA jAva orAlA maNuNNA jAva gaMdhA abhiNissavaMti, bhave eyArUve? No iNaDhe samaDhe, gaMdhamAyaNassa NaM itto itarAe ceva jAva gaMdhe paNNate, se eeNatuNaM goyamA! evaM vuccai-gaMdhamAyaNe vakkhArapavvae 2, gaMdhamAyaNe ya itthaM deve mahiDDie....parivasai, aduttaraM ca NaM0 sAsae nnaamdheje...| ___ zabdArtha - parihAyamANe - kama hotI jAtI hai, ukkirijamANa - phaTake jAte hue, vikkirijamANa - bikhare jAte hue| bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke aMtargata gaMdhamAdana saMjJaka vakSaskAra parvata kahA~ pratipAdita huA hai? he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, maMdara parvata ke uttara-pazcima meM, gaMdhilAvatI vijaya ke pUrva meM evaM uttarakuru ke pazcima meM mahAvideha kSetra meM gaMdhamAdana vakSaskAra parvata pratipAdita huA hai| vaha uttara-dakSiNa meM lambA tathA pUrva-pazcima meM caur3A hai| vaha lambAI meM For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 . jambUdvIpa prajJapti sUtra 30208 , yojana hai| vaha nIlavAn varSadhara parvata ke nikaTa UMcAI meM 400 yojana tathA bhUmi meM cAra sau kosa gaharA hai| caur3AI meM yaha 500 yojana hai| usake pazcAt kramazaH usakI U~cAI aura gaharAI vRddhiMgata hotI jAtI hai tathA caur3AI kama hotI jAtI hai| isa prakAra vaha maMdara parvata ke samIpa pAMca sau yojana UMcA tathA pA~ca sau kosa gaharA ho jAtA hai| antataH usakI caur3AI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga jitanI raha jAtI hai| isakA AkAra hAthI dAMta ke samAna hai yaha sampUrNataH ratnamaya evaM ujvala hai| yaha donoM tarapha do padmavara vedikAoM tathA do vanakhaMDoM se pariveSTita hai| gaMdhamAdana vakSaskAra parvata para atyaMta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga kahA gayA hai yAvat usake zikharoM para aneka deva-deviyA~ nivAsa karate haiN| he bhagavan! gaMdhamAdana vakSaskAra parvata ke kitane kUTa pratipAdita hue haiM? ___ he gautama! usake sAta kUTa pratipAdita hue haiM, ve isa prakAra haiM - 1. siddhAyatana kUTa 2. gaMdhamAdana kUTa 3. gaMdhilAvatikUTa 4. uttarakuru kUTa 5. sphaTika kUTa 6. lohitAkSa kUTa evaM 7. aanNdkuutt| he bhagavan! gaMdhamAdana parvata ke Upara siddhAyatana kUTa kisa sthAna para kahA gayA hai? . he gautama! maMdara parvata ke uttara-pazcima meM, gaMdhamAdana kUTa ke dakSiNa pUrva meM gaMdhamAdana vakSaskAra parvata para siddhAyatana kUTa kahA gayA hai| yahA~ varNita ina saba kUToM kA pramANa cullahimavAn parvata para vidyamAna siddhAyatana kUTa ke sadRza hai| tIna kUTa vidizAoM-koNavartI dizAoM meM kahe gae haiN| cauthA uttarakuru kUTa tIsare ke uttara-pazcima-vAyavya koNa meM tathA pAMcaveM kUTa ke dakSiNa meM hai| avaziSTa tIna kUTa uttara-dakSiNa zreNiyoM meM vidyamAna hai| sphaTikakUTa tathA loTitAkSakUTa para bhogaMkarA tathA bhogavatI saMjJaka do dikkumArI deviyA~ nivAsa karatI haiN| zeSa kUToM para una-una kUToM ke anurUpa nAmadhArI deva rahate haiN| ina chahoM kUToM para ina inake zreSTha prAsAda haiM aura vidizAoM meM rAjadhAniyA~ haiN| he bhagavan! gaMdhamAdana vakSaskAra parvata kA yaha nAma kisa prakAra prakhyAta huA? he gautama! kUTe hue yAvat pIse hue, utkIrNa-vikIrNa kie jAte hue, paribhukta-anubhUta kie jAte hue yAvat koSThapuTakoM se nikalane vAle saurabha ke sadRza zreSTha, manojJa yAvat sugaMdhi gaMdhamAdana vakSaskAra parvata se nikalatI rahatI hai| For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - uttarakuru he bhagavan! kyA yaha sugaMdha aisI hI hai? ... he gautama! vAstava meM vaha aisI nahIM hai| gaMdhamAdana se jo sugaMdha niHsRta hotI hai, vaha koSThapuTaka kI sugaMdha se bhI adhika priya yAvat manorama hai| isalie yaha vakSaskAra gaMdhamAdana nAma se abhihita huA hai| yahA~ gaMdhamAdana saMjJaka atyadhika samRddhizAlI deva nivAsa karatA hai, isa vakSaskAra kA yaha gaMdhamAdana nAma zAzvata hai| .. uttarakuru : .... . (104) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse uttarakurA NAmaM kurA paNNatA? goyamA! maMdarassa pavyayassa uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM gaMdhamAyaNassa vakkhArapavvayassa purasthimeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM ettha NaM uttarakurA NAmaM kurA paNNattA, pAINapaDINAyacA udINadAhiNavicchiNNA addha-caMdasaMThANasaMThiyA ikkArasa joyaNasahassAI aTTa ya bAyAle joyaNasae doNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhmbhennNti| tIse jIvA uttareNaM pAINa-paDINAyayA duhA vanakhArapavvayaM puTThA, taMjahApurathimillAe koDIe purathimillaM vakkhArapavvayaM puTThA evaM pacatvimillAe jAva paccatthimillaM vakkhArapavvayaM puTThA tevaNNaM joyaNasahassAI AyAmeNaMti, tIse NaM dhaNuM dAhiNeNaM sahi~ joyaNasahassAiM cattAri ya aTThArase joyaNasae duvAlasa ya egaNavIsaibhAe joyaNassa prikkhevennN| uttarakurAe NaM bhaMte! kurAe kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, evaM puvvavaNiyA jacceva susamasusamAvattavvayA sacceva NeyavvA jAva paumagaMdhA 1 miyagaMdhA 2 amamA 3 sahA 4 teyatalI 5 saNicArI 6 / - bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke antargata uttarakuru nAmaka kSetra kisa sthAna para batalAyA gayA hai? For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! maMdara parvata kI uttaradizA meM, nIlavAn varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM, gaMdhamAdana vakSaskAra parvata kI pUrvadizA meM tathA mAlyavAn vakSaskAra parvata kI pazcima dizA meM uttarakuru saMjJaka kSetrapratipAdita huA hai yaha pUrva pazcima dizAoM meM lambA tathA uttara-dakSiNa dizAoM meM caur3A hai| vaha AkAra meM Adhe caMdramA ke sadRza hai| vaha caur3AI meM 11842 - yojana hai| 2 16 uttara meM usakI jIvA pUrva - pazcima lambI hai / vaha donoM ora se vakSaskAra parvata kA saMsparza karatI hai| pUrvI kinAre se pUrvI vakSaskAra parvata ko tathA pazcimI kinAre se yAvat pazcimI vakSaskAra parvata ko chUtI hai / yaha lambAI meM 53000 yojana hai / dakSiNa meM usake dhanupRSTha kI paridhi 60418 - yojana hai| 12 ha 25.6. he bhagavan ! uttarakuru kSetra kA AkAra svarUpa kisa prakAra kA hai? he gautama! usakA bhU bhAga atyaMta samatala tathA ramaNIya hai| isa saMbaMdha meM suSama-suSamAnurUpa vaktavyatA grAhya hai yAvat vahA~ ke manuSya 1. padmagaMdha - kamala ke samAna gaMdha yukta / 2. mRgagaMdhakastUrI mRga se prApta kastUrI kI sugaMdha ke samAna / 3. a mamatva rahita / 4. sakSama kArya kuzala / 5. tetalI - viziSTa puNya prasUta tejomaya tathA 6. zanaizcarI - maMda-maMda gati se calane vAle haiN| (T yamaka saMjJaka parvata dvaya kahi NaM bhaMte! uttarakurAe 2 jamagA NAmaM duve pavvayA paNNattA ? goyamA ! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNillAo carimaMtAo aTThajoyaNasae cottIse cattAri ya sattabhAe joyaNassa abAhAe sIyAe mahANaIe bhao kUle ettha NaM jamagA NAmaM duve pavvayA paNNattA joyaNasahassaM uGkaM uccatteNaM aDDAijAiM joyaNasayAiM uvveheNaM mUle egaM joyaNasahassaM AyAmavikkhambheNaM majjhe bhRddhaTThamAriM joyaNasayAiM AyAmavikkhambheNaM uvariM paMca joyaNasayAI AyAmavikkhambheNaM mUle tiNNi joyaNasahassAiM egaM ca bAvaTTaM joyaNasayaM kiMcibisesAhiyaM parikkheveNaM majjhe do joyaNasahassAiM tiNNi bAvattare joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM uvariM egaM joyaNasahassaM paMca ya ekAsIe joyaNasae C For Personal & Private Use Only - Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - yamaka saMjJaka parvata dvaya 257 kiMcivisesAhie parikkheveNaM mUle vicchiNNA majjhe saMkhittA uppiM taNuyA jamagasaMThANasaMThiyA savvakaNagAmayA acchA sAhA0 patteyaM 2 paumavaraveiyAparikkhittA patteyaM 2 vaNasaMDaparikkhittA, tAo NaM paumavaraveiyAo do gAuyAI uI uccatteNaM paMca dhaNusayAI vikkhambheNaM, veiyAvaNasaNDavaNNaMo bhaanniyvyo| ____ tesi NaM jamagapavvayANaM uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte jAva tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM duve pAsAyavaDeMsagA paNNatA, te NaM pAsAyavaDeMsagA bAvaDiM joyaNAI addhajoyaNaM ca uDe uccatteNaM ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAmavikkhaMbheNaM pAsAyavaNNao bhANiyavvo, sIhAsaNA saparivArA jAva ettha NaM jamagANaM devANaM solasaNhaM AyArakkhadevasAhassINaM solasa bhahAsaNasAhassIo pnnnnttaao| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-jamagA pavvayA 2? . goyamA! jamagapavvaesu NaM tattha 2 dese 2 tahiM 2 bahave khuDDAkhuDDiyAsu vAvIsu jAva bilapaMtiyAsu bahave uppalAiM jAva jamagavaNNAbhAI jamagA ya ittha duve devA mahiDDiyA0, te NaM tattha cauNhaM sAmANiyasAhassINaM jAva bhuMjamANA viharaMti, se teNaTTeNaM goyamA! evaM vuccai-jamagapavvayA 2 aduttaraM ca NaM sAsae NAmadheje jAva jamagapavvayA 2 / _kahi NaM bhaMte! jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo? goyamA! jambuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM aNNaMmi jaMbuddIve 2 bArasa joyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM jamagANaM devANaM jamigAo rAyahANIo paNNattAo bArasa joyaNasahassAI AyAmavikkhambheNaM sattatIsaM joyaNasahassAI Nava ya aDayAle joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM, patteyaM 2 pAyAraparikkhittA, te NaM pAgArA sattatIsaM joyaNAI addhajoyaNaM ca uDaM uccatteNaM mUle addhaterasajoyaNAI vikkhambheNaM majhe cha sakosAiM joyaNAI vikkhambheNaM uvariM tiNNi saaddhakosAiM joyaNAI vikkhambheNaM mUle vicchiNNA majjhe saMkhittA For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 ___ jambUdvIpa prajJapti sUtra uppiM taNuyA bAhiM vaTTA aMto cauraMsA savvarayaNAmayA acchA0, te NaM pAgArA NANAmaNipaMcavaNNehiM kavisIsaehiM uvasohiyA, taMjahA-kiNhehiM jAva sukkillehiM, te NaM kavisIsaMgA addhakosaM AyAmeNaM desUNaM addhakosaM uddhaM uccatteNaM paMca dhaNusayAI bAhalleNaM savvamaNimayA acchaa0| ___ jamigANaM rAyahANINaM egamegAe bAhAe paNavIsaM paNavIsaM dArasayaM paNNattaM, te NaM dArA bAvahi~ joyaNAiM addhajoyaNaM ca uDe uccatteNaM ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca vikkhambheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM, seyA varakaNagathUbhiyAgA evaM rAyappaseNaijavimANavattavvayAe dAravaNNao jAva atttthmNglgaaiti| - jamiyANaM rAyahANINaM cauddisiM paMca paMca joyaNasae abAhAe cattAri vaNasaNDA paNNattA, taMjahA-asogavaNe 1 sattivaNNavaNe 2 caMpagavaNe 3 cUyavaNe 4, te NaM vaNasaMDA sAiregAiM bArasajoyaNasahassAI AyAmeNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM patteyaM 2 pAgAraparikkhittA kiNhA vaNasaNDavaNNao bhUmIo pAsAyavaDeMsagA ya bhaanniyvvaa| .. jamigANaM rAyahANINaM aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte vaNNagotti, tesi NaM bahusamaramaNijANaM bhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM duve uvayAriyAlayaNA paNNattA bArasa joyaNasayAI AyAmavikkhambheNaM tiNNi joyaNasahassAI satta ya paMcANaue joyaNasae parikkheveNaM addhakosaM ca bAhalleNaM savvajaMbUNayAmayA acchA0, patteyaM patteyaM paumavaraveiyAparikkhittA, patteyaM patteyaM vaNasaMDavaNNao bhANiyavvo, tisovANapaDirUvagA toraNacauddisiM bhUmibhAgA ya bhaanniyvvtti| tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM ege pAsAyavaDeMsae paNNatte bAvaDiM joyaNAI addhajoyaNaM ca uDe uccatteNaM ikkatIsaM joyaNAI kosaM ca AyAma-vikkhambheNaM vaNNao ulloyA bhUbhibhAgA sIhAsaNA saparivArA, evaM pAsAya-paMtIo ettha paDhamA paMtI te NaM pAsAyavaDiMsagA ekkatIsaM joyaNAI kosaM ca uI uccatteNaM For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - yamaka saMjJaka parvata dvaya 256 sAiregAiM addhasolasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM, biiyapAsAyapaMtI te NaM pAsAyavaDeMsayA sAiregAiM addhasolasajoyaNAI uddhaM uccatteNaM sAiregAiM aTThamAI joyaNAI AyAmavikkhambheNaM, taiyapAsAyapaMtI te NaM pAsAyavaDeMsayA sAiregA; aTTamAiM joyaNAI uDDe uccatteNaM sAiregAiM adhuTThajoyaNAI AyAma-vikkhambheNaM vaNNao sIhAsaNA saparivArA, tesi NaM mUlapAsAyavaDiMsayANaM uttara-puratthime disIbhAe ettha NaM jamagANaM devANaM sahAo suhammAo paNNattAo addhaterasajoyaNAI AyAmeNaM chassakosAiM joyaNAI vikkhambheNaM Nava joyaNAI urlDa uccatteNaM aNegakhambhasayasaNNiviTThA sabhAvaNNao, tAsi NaM sabhANaM suhammANaM tidisiM tao dArA paNNattA, te NaM dArA do joyaNAI uDe uccatteNaM joyaNaM vikkhambheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM, seyA vaNNao jAva vnnmaalaa| tesi NaM dArANaM purao patteyaM patteyaM tao muhamaMDavA paNNattA, te NaM muhamaMDavA addhaterasajoyaNAI AyAmeNaM chassakosAiM joyaNAI vikkhambheNaM sAiregAiM do joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva dArA bhUmibhAgA ya tti, pecchAgharamaMDavANaM taM ceva pamANaM bhUmibhAgo maNipeDhiyAotti, tAo NaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikkhambheNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM savvamaNimaIo sIhAsaNA bhaanniyvvaa| - tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM purao maNipeDhiyAo paNNattAo, tAo NaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikkhambheNaM joyaNaM bAhalleNaM savvamaNimaIo, tAsi NaM uppiM patteyaM 2 tao thUbhA teNaM thUbhA do joyaNAI uddhaM uccatteNaM do joyaNAI AyAmavikkhambheNaM seyA saMkhatala jAva atttthtttthmNglgaa| tesi NaM thUbhANaM cauddisiM cattAri maNipeDhiyAo paNNattAo, tAo NaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAmavikkhambheNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM jiNapaDimAo vattavvAo, ceiyarukkhANaM maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikkhambheNaM joyaNaM bAhalleNaM ceiyarukkha vnnnnotti| tesi NaM ceiyarukkhANaM purao tao maNipeDhiyAo paNNattAo, tAo NaM maNipeDhiyAo joyaNaM AyAbhavikkhambheNaM For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jambUdvIpa prajJapti sUtra addhajoyaNaM bAhalleNaM tAsi NaM uppiM tatteyaM 2 mahiMdajjhayA paNNattA, te NaM mahiMdajjhayA addhaTThamAI joyaNAI uI uccatteNaM addhakosaM uvveheNaM addhakosaM bAhalleNaM vairAmayavaTTavaNNao veiyAvaNasaMDatisovANatoraNA ya bhANiyavvA, tAsi NaM sabhANaM suhammANaM chacca maNoguliyA-sAhassIo paNNattAo, taMjahApurathimeNaM do sAhassIo paNNattAo paccatthimeNaM do sAhassIo, dakkhiNeNaM egA sAhassI uttareNaM egA jAva dAmA ciTuMtitti, evaM gomANasiyAo, NavaraM dhuuvghddiyaaotti| . - tAsi NaM suhammANaM sabhANaM aMto bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, . maNipeDhiyA do joyaNAI AyAmavikkhambheNaM joyaNaM bAhalleNaM, tAsi NaM maNipeDhiyANaM uppiM mANavae ceiyakhambhe mahiMdajjhayappamANe uvariM chakkose ogAhittA heTThA chakkose vajittA jiNasakahAo paNNattAotti, mANavagassa puvveNaM sIhAsaNA saparivArA paccatthimeNaM sayaNijavaNNao, sayaNijANaM uttarapuratthime disIbhAe khuDDagamahiMdajjhayA maNipeDhiyA vihUNA mahiMdajjhayappamANA, tesi avareNaM copphAlA paharaNakosA, tattha NaM bahave phaliharayaNapAmukkhA jAva ciTuMti, suhammANaM0 uppiM aTThaTThamaMgalagA tAsi NaM uttarapurathimeNaM siddhAyayaNA esa ceva jiNagharANavi gamotti NavaraM imaM NANattaM eesiM NaM bahumajjhadesabhAe patteyaM 2 maNipeDhiyAo do joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM joyaNaM bAhalleNaM, tAsiM uppiM patteyaM 2 devacchaMdayA paNNattA, do joyaNAI AyAmavikkhambheNaM sAiregAiM do joyaNAI uddhaM uccatteNaM savvarayaNAmayA jiNapaDimA vaNNao jAva dhUvakaDucchagA evaM avasesANavi sabhANaM jAva uvavAyasabhAe sAyaNijaM harao y| abhiseyasabhAe bahu Abhisekke bhaMDe, alaMkAriyasabhAe bahu alaMkAriyabhaMDe ciTThai, vavasAya-sabhAsu puratthayarayaNA, gaMdA pukkhariNIo balipeDhA do joyaNAI AyAma-vikkhambheNaM joyaNaM bAhalleNaM jAva tti For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - yamaka saMjJaka parvata dvaya 261 uvavAo saMkappo abhiseyavihUsaNA ya vvsaao| accaNia suhammagamo jahA ya parivAraNA iddddii||1|| jAvaiyaMmi pamANaMmi haMti jamagAo nniilvNtaao| tAvaiyamaMtaraM khalu jamagadahANaM dahANaM c||2|| zabdArtha - carimaMtAo - aMtima koNa, pAyAra - prAkAra-parakoTA, tao - tIna, maNoguliyA - ArAma pUrvaka baiThane kI AsanikA, sakahAo - asthiyA~, paharaNakosA - praharaNakoza-zastrAgAra, harao - ghr| bhAvArtha - he bhagavan! uttara kuru ke aMtargata yamaka saMjJaka do parvata kahA~ kahe gae haiM? he gautama! nIlavAna varSadhara parvata kI dakSiNa dizA ke aMtima koNa se 834 = yojana ke antara para, zItodA nadI ke pUrvI evaM pazcimI taTa para yamaka nAmaka do parvata kahe gae haiN| ve eka hajAra yojana UMce, 250 yojana pRthvI meM gahare, mUla meM eka hajAra yojana, madhya meM 750 yojana tathA Upara 500 yojana AyAma-vistAra yukta haiN| unakI paridhi mUla meM 3162 yojana se kucha adhika, madhya meM 2372 yojana se kucha adhika tathA Upara 1581 yojana se kucha adhika hai| ve mUla meM caur3e, bIca meM saMkare tathA Upara patale haiN| ve yamaka saMsthAna saMsthita, sahotpanna do bhAiyoM ke AkAra ke samAna haiN| ve sampUrNataH svarNamaya, ujjvala, sApha tathA sukomala hai| unameM se pratyeka eka-eka padmavara vedikA tathA eka-eka vanakhaMDa dvArA pariveSTita hai| ve padmavara vedikAeM U~cAI meM do-do kosa tathA caur3AI meM pAMca-pAMca sau dhanuSa parimita haiN| una padmavara vedikAoM evaM vanakhaMDoM kA varNana pUrvAnurUpa grAhya hai| una yamaka saMjJaka parvatoM para atyadhika samatala evaM suMdara bhUmibhAga hai| usake ThIka madhya meM do uttama prAmAda haiN| ve U~cAI meM. 62- yojana hai| 31 yojana eka kosa AyAma-vistAra yukta haiM yAvat saparivAra-svasaMbaddha sAmagrI sahita siMhAsana ke varNana paryaMta prAsAdoM kA varNana pUrvAnurUpa yojanIya hai| yamaka devoM ke solaha hajAra Atma rakSaka deva haiM, jinake solaha hajAra zreSTha siMhAsana pratipAdita hue haiN| he bhagavan! ve parvata yamaka zabda dvArA kyoM pukAre jAte haiM? he gautama! una parvatoM para yatra-tatra aneka choTI-choTI vApiyAM yAvat bila paMktiyA~-guhAeM For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra bahu haiM, jinameM se kamala Adi vikasita haiM yAvat inakA varNa aura AbhA yamaka parvata ke tulya hai| vahA~ atyaMta samRddhi yukta yamaka nAmaka do deva rahate haiN| unake cAra sahastra sAmAnika deva haiN| yAvat ve sukhabhoga karate hue vahA~ viharaNazIla haiN| he gautama! isa kAraNa ve yamaka parvata ke nAma se vikhyAta hai| isake alAvA unakA yaha nAma zAzvata hai| he bhagavan! yamaka devoM kI yamikA saMjJaka rAjadhAniyA~ kahAM batalAI gaI haiM? he gautama! jaMbUdvIpa ke aMtargata maMdara parvata ke uttara meM anya jaMbUdvIpa meM bAraha hajAra yojana avagAhana karane para yamaka devoM kI yamikA saMjJaka rAjadhAniyA~ AtI hai| ve bAraha hajAra yojana AyAma - vistAra yukta hai| inakI paridhi 37648 yojana se kucha adhika hai| pratyeka rAjadhAnI 262 1 1 parakoTe se ghirI huI hai| unake parakoTe 37 - yojana UMce haiN| mUla meM ve 12- yojana, bIca meM 2 2 chaha yojana eka kosa tathA Upara tIna yojana arddhakosa vistAra yukta hai| ye mUla meM caur3e bIca meM saMkare tathA Upara patale haiN| ve bAhara se golAkAra tathA bhItara se catuSkoNa haiN| ve sampUrNataH ratnamaya tathA svaccha haiN| ve prAkAra bhinna-bhinna prakAra ke paMcaraMge ratnoM se bane hue kapizIrSakoM - kaMgUroM . dvArA suzobhita haiN| ve kRSNa yAvat zukla AbhAmaya haiN| ve AyAma meM arddha kosa tathA U~cAI meM arddha kosa se kucha kama tathA moTAI meM pAMca sau dhanuSa pramANa haiM / ve sarvathA maNimaya evaM svaccha hai / yamikA saMjJaka rAjadhAniyoM ke pratyeka pArzva meM savA sau savA sau dvAra haiN| ve UMcAI meM 62 - yojana tathA caur3AI meM ikatIsa yojana eka kosa hai| inameM praveza mArga bhI itane hI pramANa 2 ke haiM, zreSTha svarNamaya stUpikA dvAra yAvat aSTa maMgalaka paryanta sArA varNana rAjapraznIya sUtra ke vimAna varNana kI vaktavyatA ke anusAra grAhya hai / yamikA rAjadhAniyoM ke cAroM ora pAMca-pAMca sau yojana kI dUrI para azoka vana, saptaparNa vana, caMpakavana tathA Amra vana-ye cAra vanakhaNDa haiN| ye vanakhaMDa lambAI meM bAraha hajAra yojana se kucha adhika tathA caur3AI meM pAMca sau yojana pramANa haiN| pratyeka vanakhaMDa parakoToM dvArA ghirA huA hai| kRSNa AbhA yukta vanakhaMDa bhUmibhAga, uttama prAsAda Adi kA varNana pUrvAnurUpa hai| una yamikA saMjJaka rAjadhAniyoM meM se pratyeka meM atyaMta samatala evaM ramaNIya bhUmibhAga hai| unakA varNana pUrvAnusAra kathanIya hai| una atyaMta samatala bhUmibhAgoM ke bIcoMbIca do upakArikAlayana-prAsAda pIThikAeM batalAI gaI haiN| ve bAraha sau yojana AyAma - vistAra yukta haiN| inakI paridhi 3765 Y For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - yamaka saMjJaka parvata dvaya . 263 -----------0-00-00-00-00-00-00-08-08-0-0-0-0-08-08-08-28-12-20-04-02-28-08-10-19-10-19-19-08-08-10 yojana parimita hai| ye moTAI meM arddhakosa pramANa haiN| zreSTha jaMbUnada jAtIya svarNa se nirmita evaM ujvala hai| inameM se pratyeka eka-eka padmavara vedikA evaM eka-eka vanakhaMDa dvArA ghirI huI batalAI gaI hai| trisopAna evaM cAroM dizAoM meM cAra toraNa Adi kA varNana pUrva ke varNana ke anusAra yojanIya hai| unake ThIka madhya meM eka zreSTha prAsAda hai| vaha UMcAI meM 62- yojana tathA UMcAI 31 yojana eka kosa pramANa hai| isake uparitana hisse, bhUmibhAga, saMbaddha sAmagrI yukta siMhAsana mukhya prAsAda ko cAroM ora se gherane vAlI choTe prAsAdoM kI katAreM Adi kA varNana anyatra se grAhya hai| ___choTe prAsAdoM kI katAroM meM se pahalI katAra ke prAsAda UMcAI meM 31 yojana eka kosa pramANa haiN| ve 15- yojana se kucha adhika AyAma-vistAra yukta haiN| ve 7- yojana se kucha adhika AyAma-vistAra yukta hai| tRtIya prAsAdapaMkti ke prAsAda 7- yojana se kucha adhika UMce tathA 3- yojana se kucha adhika AyAma-vistAra vAle haiN| saMbaMdhita aMgopAMga sahita siMhAsana paryaMta sArA varNana pUrvAnurUpa kathanIya hai| ___mUla prAsAda ke uttarapUrva dikbhAga meM yamaka devoM kI sudharmA sabhAeM kahI gaI haiM ve sabhAeM ' 12- yojana lambI, chaha yojana eka kosa caur3I tathA 6 yojana U~cI haiN| ve saikar3oM staMbhoM para TikI huI hai| ina sudharmA sabhAoM kI tIna dizAoM meM tIna dvAra kahe gae haiN| ve dvAra UMcAI meM do yojana, caur3AI meM eka yojana haiN| unake praveza mArgoM kA vistAra bhI utanA hI hai yAvat vanamAlA taka kA varNana pUrvAnurUpa kathanIya hai| una dvAroM meM se pratyeka ke Age mukhamaMDapa-dvAroM ke Age nirmita maMDapa haiN| ve lambAI meM 12- yojana, caur3AI meM chaha yojana eka kosa tathA U~cAI meM do yojana se kucha adhika haiM yAvat dvAra Adi kA bhUmibhAga paryanta varNana pUrvAnusAra grAhya hai| mukha maMDapoM ke Age vidyamAna prekSAgrahoM kA pramANa mukhamaMDapoM ke tulya hai| bhUmibhAga, maNipIThikA Adi pahale hI varNita kI jA cukI hai| ye maNipIThikAeM eka yojana AyAma-vistAra yukta tathA arddha yojana moTAI yukta haiN| ye sarvathA maNimaya haiN| vahA~ sthita siMhAsanoM kA varNana pahale kI taraha yojanIya hai| For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jambUdvIpa prajJapti sUtra prekSAgraha maNDapoM ke Age sthita maNipIThikAeM do yojana AyAma-vistAra tathA moTAI meM eka yojana hai| ve sarvathA maNinirmita hai| unameM se pratyeka para tIna-tIna stUpa-smAraka yA staMbha nirmita haiN| ve stUpa U~cAI aura caur3AI-lambAI meM do-do yojana haiN| ve zaMkha sadRza zveta haiM. yAvat ATha-ATha maMgala pratIka paryanta varNana pUrvAnurUpa gAhya hai| una stUpoM ke cAroM dizA bhAgoM meM cAra maNipIThikAeM haiN| ve lambAI-caur3AI meM eka yojana tathA mauTAI meM arddha yojana haiN| vahA~ vidyamAna jinapratimAoM kA varNana pUrvAnusAra yojya hai| vahA~ ke caitya vRkSoM kI maNipIThikAeM do yojana lambI-caur3I evaM eka yojana moTI hai| caitya vRkSoM kA kA varNana. pUrvavat kathanIya hai| una caityavRkSoM ke Age tIna maNipIThikAeM pratipAdita huI haiN| ve maNipIThikAeM eka yojana lambAI-caur3AI evaM arddha yojana moTAI yukta hai| unameM se pratyeka para mahendradhvaja haiN| ve sADhe sAta yojana U~ce evaM arddha kosa bhUmi meM gar3e haiN| ye hIraka nirmita evaM golAkAra haiN| inakA evaM vedikA, vanakhaMDa, sopAnamArga evaM toraNoM kA varNana pUrvAnurUpa yojanIya hai| ___ una sudharmA sabhAoM meM chaha hajAra manogulikAeM-ArAma pUrvaka baiThane kI AsanikAeM kahI gaI haiN| pUrva evaM pazcima meM do-do hajAra tathA uttara-dakSiNa meM eka-eka hajAra haiM yAvat una para mAlAeM lagI huI haiM, taka kA varNana pUrvavat grAhya hai| isI prakAra gomAnasikAeM-zayanopayogI sthAna vizeSa bane hue haiN| antara itanA hai-yahA~ mAlAoM ke sthAna para dhUpa-ghaTikAeM batalAyI gaI hai| una sudharmA sabhAoM ke andara atyadhika samatala, ramaNIya bhU bhAga haiN| yahA~ sthita maNipIThikAeM do-do yojana AyAma-vistAra vAlI tathA eka yojana moTI haiN| ina maNipIThikAoM ke Upara mahendradhvaja ke sadRza pramANa vAle mANavaka saMjJaka caitya staMbha haiN| usameM Upara kI ora chaha kosa avagAhita kara tathA nIce ke chaha kosa varNita kara madhya meM jina asthiyA~ kahI gaI haiN| ___mANavaka caitya staMbha ke pUrva meM sthita svakIya aMgopAMgAtmaka upakaraNoM sahita siMhAsana pazcima meM vidyamAna zayanIya pUrva varNana ke anusAra haiN| zayanIyoM ke uttara pUrva digbhAga meM choTe mahendradhvaja haiN| ve maNipIThikA rahita haiM tathA mahendradhvaja ke pramANa tulya haiN| inake pazcima meM copphAla nAmaka zastrAgAra hai| vahA~ bahuta se sphaTika evaM ratna nirmita pramukha Ayudha vidyamAna haiN| sudharmA sabhAoM ke Upara ATha-ATha mAMgalika cihna rakhe hue haiN| inake uttara-pUrva dizA bhAga meM siddhAyatana hai| jinagRha saMbaMdhI gama pATha pUrvAnusAra hai| kevala itanA antara hai - ina jinagRhoM meM pratyeka ke bIcoM bIca meM maNipIThikA hai| ye lambAI-caur3AI meM do yojana tathA For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - nIlavAn draha 265 www moTAI meM eka yojana haiN| ina maNipIThikAoM meM pratyeka para devacchaMdaka-divya Asana haiN| ye lambAI-caur3AI meM do yojana tathA U~cAI meM do yojana se kucha adhika haiM, sampUrNataH ratnamaya hai| dhUpa ke kur3achoM taka jina pratimAoM kA varNana pUrvAnusAra yojanIya hai yAvat upapAta sabhA Adi avaziSTa sabhAoM kA varNana zayanIya, gRha paryanta pUrvAnurUpa hai| abhiSeka sabhA meM bahuta se abhiSeka pAtra alaMkAra sabhA meM AlaMkArika pAtra tathA vyavasAya sabhA meM pustaka ratna haiN| yahA~ naMdA puSkariNI evaM balipITha pUjA pITha hai| yaha do yojana lambA-caur3A tathA eka yojana moTA hai| gAthA - upapAta, saMkalpa, abhiSeka, vibhUSaNa sabhA, arcanikA, sudharmA sabhA meM gamana, parivAraNA - tad-tad dizAoM meM parivAra sthApanA, Rddhi Adi yamaka devoM kA varNana krama hai|1| nIlavAn parvata se camaka parvatoM kA jitanA aMtara hai, utanI hI dUrI yamaka drahoM se anya drahoM kI hai|| nIlavAn draha (106) kahi NaM bhaMte! uttarakurAe 2 NIlavaMtahahe NAmaM dahe paNNatte? goyamA! jamagANaM0 dakkhiNillAo carimaMtAo aTThasae cottIse cattAri ya sattabhAe joyaNassa abAhAe sIyAe mahANaIe bahumajjhadesabhAe ettha NaM NIlavaMtaddahe NAmaM dahe paNNatte, dAhiNauttarAyae pAINapaDINavicchiNNe jaheva paumaddahe taheva vaNNao Neyavvo, NANattaM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte, NIlavaMte NAmaM NAgakumAre deve sesaM taM ceva NeyavvaM, NIlavaMtaddahassa puvvAvare pAse dasa 2 joyaNAiM abAhAe ettha NaM vIsaM kaMcaNagapavvayA paNNattA, ega joyaNasayaM u8 uccttennN| gAhAo - mUlaMmi joyaNasayaM, paNNattari joyaNAI mjjhNmi| uvaritale kaMcaNagA, paNNAsaM joyaNA huNti||1|| mUlaMmi tiNNi sole, sattattIsAiM duNNi mjjhNmi| aTThAvaNNaM ca sayaM, uvaritale parirao hoi||2|| For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jambUdvIpa prajJapti sUtra paDhamittha NIlavaMto 1, biio uttarakurU 2 munneyvvo| caMdaddahottha taio 3 erAvaya 4 mAlavaMto ya // 3 // evaM vaNNao aTTho pamANaM paliovamaTTiiyA devaa| bhAvArtha - he bhagavan! uttarakuru ke aMtargata nIlavAn saMjJaka parvata kisa sthAna para AkhyAta huA hai? he gautama! yamaka parvatoM ke dakSiNavartI aMtima chora se 834 - yojana ke aMtara para sItA mahAnadI ke ThIka bIca meM nIlavAn saMjJaka draha AkhyAta huA hai| yaha dakSiNa-uttara meM laMbA tathA pUrva-pazcima caur3A hai| jaisA padma draha kA varNana AyA hai, vaisA hI isakA varNana hai, itanA bheda hai - yaha do padmavara vedikAoM evaM do vanakhaMDoM dvArA ghirA huA hai| vahA~ nIlavAn saMjJaka nAgakumAra deva nivAsa karatA hai| avaziSTa varNana pahale kI taraha yojanIya hai| nIlavAna draha ke pUrvI-pazcimI pAryoM meM dasa-dasa yojana ke aMtara para bIsa kAMcanaka parvata haiN| ve sau-sau yojana UMce haiN| ' gAthAeM - kAMcanaka parvatoM kA vistAra mUla meM sau, bIca meM pacahattara tathA Upara pacAsa yojana pramANa hai| unakI paridhi mUla meM tIna sau solaha yojana, bIca meM do sau saiMtIsa yojana tathA Upara eka sau aTThAvana yojana hai| nIlavAn, uttarakuru, candra, airAvata tathA mAlyavAn ye pAMca draha haiN| // 1-3 // ina drahoM kA varNana nIlavAn draha ke sadRza hai| ina sabhI para eka palyopama AyuSya yukta deva nivAsa karate haiN| jaMbU pITha evaM jaMbU sudarzanA (107) kahi NaM bhaMte! uttarakurAe 2 jambUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte? goyamA! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM maMdarassa0 uttareNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM sIthAe mahANaIe purathimille kUle ettha NaM uttarakurAe jambUpeDhe NAmaM peDhe paNNatte paMca joyaNasayAI AyAmavikkhambheNaM paNNarasa ekkAsIyAiM joyaNasayAI kiMcivisesAhiyAI parikkheveNaM For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - jaMbU pITha evaM jaMbU sudarzanA 267 bahumajjhadesabhAe bArasa joyaNAI bAhalleNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 paesaparihANIe parihAyamANe 2 savvesu NaM carimaperaMtesu do do gAuyAI bAhalleNaM savvajambUNayAmae acche0, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte duNhaMpi vaNNao, tassa NaM jambUpeDhassa cauddisiM ee cattAri tisovANapaDirUvagA paNNattA vaNNao jAva toraNAI, tassa NaM jambUpeDhassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM maNipeDhiyA paNNattA aTThajoyaNAI AyAma-vikkhambheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM, tIse NaM maNipeDhiyAe uppiM ettha NaM jambUsudaMsaNA paNNattA aTTa joyaNAI uDe uccatteNaM addhajoyaNaM uvveheNaM, tIse NaM khaMdho do joyaNAI urlDa uccatteNaM addhajoyaNaM bAhalleNaM, tIse NaM sAlA cha joyaNAI uDe uccatteNaM bahumajjhadesabhAe aTTha joyaNAI AyAmavikkhambheNaM sAiregAiM aTTha joyaNAI svvggennN| tIse NaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte, vairAmayA mUlA rayayasupaiTThiyaviDimA jAva ahiyamaNaNivyU~ikarI pAsAIyA darisaNijA0, jambUe NaM sudaMsaNAe cauddisiM cattAri sAlA paNNattA, tesi NaM sAlANaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM siddhAyayaNe paNNatte, kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhambheNaM desUNagaM kosaM uddhaM uccatteNaM aNega-qhambhasayasaNNiviDhe jAva dArA paMcadhaNusayAI uDe uccatteNaM jAva vaNamAlAo maNipeDhiyA paMcadhaNusayAI AyAmavikkhaMbheNaM aDDAijAI dhaNusayAI bAhalleNaM, tIse NaM maNipeDhiyAe uppiM devacchaMdae paMcadhaNusayAI AyAmavikkhambheNaM sAiregAiM paMcadhaNusayAiM uDaM uccatteNaM jiNapaDimAvaNNao nneyvvotti| tattha NaM je se purathimille sAle ettha NaM bhavaNe paNNatte kosaM AyAmeNaM evameva Navaramittha sayaNijaM sesesu pAsAyavaDeMsayA sIhAsaNA ya saparivArA iti| jambU NaM0 bArasahiM paumavaraveiyAhiM savvao samaMtA saMparikkhittA, veiyANaM vaNNao, jambU NaM0 aNNeNaM aTThasaeNaM jambUNaM taddadhuccattANaM savvao samaMtA saMparikkhittA, tAsi NaM vaNNao, tAo NaM jambU chahiM paumavaraveiyAhiM For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jambUdvIpa prajJapti sUtra saMparikkhittA, jambUe NaM suMdasaNAe uttarapurasthimemaM uttareNaM uttarapaccatthimeNaM ettha NaM aNADhiyassa devassa cauNhaM sAmANiyasAhassINaM cattAri jambUsAhassIo paNNatAo, tIse NaM puratthimeNaM cauNhaM aggamahisINaM cattAri jambUo paNNattAo,- ... . dAhiNapuratthime dakkhiNeNa taha avaradakkhiNeNaM c| aTTha dasa bAraseva ya bhavaMti jmbuushssaaiN||1|| aNiyAhivANa pacatthimeNa satteva hoMti jmbuuo| solasa sAhassIo cauddisiM aayrkkhaannN||2|| jambUe NaM0 tihiM saiehiM vaNasaMDehiM savvao samaMtA saMparikkhittA, jambUe NaM0 puratthimeNaM paNNAsaM joyaNAiM paDhamaM vaNasaMDaM ogAhittA ettha NaM bhavaNe paNNatte kosaM AyAmeNaM so ceva vaNNao sayaNijaM ca, evaM sesAsu vidisAsu bhavaNA, jambUe NaM0 uttarapurasthimeNaM paDhamaM vaNasaNDaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM cattAri pukkhariNIo paNNattAo, taMjahA-paumA 1 paumapyabhA 2 kumuyA 3 kumuyappabhA 4 tAo NaM kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhambheNaM paMcadhaNusayAI uvveheNaM vaNNao, tAsi NaM majjhe pAsAyavaDeMsagA kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhambheNaM desUrNa kosaM uddhaM uccatteNaM vaNNao sIhAsaNA saparivArA, evaM sesAsu vidisAsu gAhA - paumA paumappabhA ceva, kumuyA kumuypphaa| uppalagummA NaliNA, uppalA upplujlaa||1|| bhiMgA bhiMgappabhA ceva, aMjaNA kjjlppbhaa| sirikaMtA sirimahiyA, siricaMdA ceva sirinnilyaa||2|| jambUe NaM purathimillassa bhavaNassa uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa dakkhiNeNaM ettha NaM kUDe paNNatte aTTha joyaNAI uDDhe uccatteNaM For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - jaMbU pITha evaM jaMbU sudarzanA 266 do joyaNAI uvveheNaM mUle aTTha joyaNAI AyAmavikkhambheNaM bahumajjhadesabhAe cha joyaNAI AyAmavikkhambheNaM uri cattAri joyaNAI AyAma-vikkhambheNaM paNavIsaTThArasa bAraseva mUle ya majjhi uvariM c| savisesAiM parirao kUDassa imassa boddhvvo||1|| mUle vicchiNNe majjhe saMkhitte uvariM taNue savva-kaNagAmae acche0 veiyAvaNasaMDavaNNao, evaM sesAvi kUDA iti| jambUe NaM sudaMsaNAe duvAlasa NAmadhejjA paNNattA, taMjahAsudaMsaNA 1 amohA 2 ya, suppabuddhA 3 jasoharA 4 / videhajambU 5 somaNasA 6, NiyayA 7 NiccamaMDiyA 8 // 1 // subhaddA ya 6 visAlA ya 10, sujAyA 11 sumaNA 12 viyaa| sudaMsaNAe jambUe, NAmadhejA duvaals||2|| jambUe NaM0 atttthmNglgaa| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-jambU sudaMsaNA 2? - goyamA! jambUe NaM sudaMsaNAe aNADhie NAmaM deve jambUddIvAhivaI parivasai mahiDDie0, se NaM tattha cauNhaM sAmANiyasAhassINaM jAva Ayarakkha-devasAhassINaM jambuddIvassa NaM dIvassa jambUe sudaMsaNAe aNADhiyAe rAyahANIe aNNesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya jAva viharai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai0, aduttaraM ca NaM goyamA! jambUsudaMsaNA jAva bhuviM ca 3 dhuvA NiyayA sAsayA akkhayA jAva avtttthiyaa| kahi NaM bhaMte! aNADhiyassa devassa aNADhiyA NAmaM rAyahANI paNNattA? goyamA! jambuddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttareNaM jaM ceva puvvaNiyaM jamigApamANaM taM ceva NeyavvaM jAva uvavAo abhiseo ya nnirvsesotti| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-uttarakurA 2? For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 jambUdvIpa prajJapti sUtra goyamA! uttarakurAe0 uttarakurU NAmaM deve parivasai mahihie jAva paliovamaTThiie, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-uttarakurA 2, aduttaraM ca NaM jAva saase....| zabdArtha - sAlA - zAkhA, viDimA - madhya se Upara kI ora nikalI huI shaakhaa| bhAvArtha - he bhagavan! uttarakuru ke aMtargata jaMbUpITha saMjJaka pITha kahA~ AkhyAta huA hai ? he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, maMdara parvata ke uttara meM, mAlyavAn vakSaskAra . parvata ke pazcima meM tathA zItA nAma kI mahAnadI ke pUrvI taTa para uttara kuru meM jaMbUdvIpa AkhyAta huA hai| yaha lambAI-caur3AI meM pAMca sau yojana pramANa hai| isakI paridhi pandraha sau ikAsI yojana se kucha adhika hai| yaha pITha madhya meM bAraha yojana moTA hai| phira kramazaH usakA moTApana kama hotA huA, AkhirI zikharoM para do kosa mAtra raha jAtA hai| yaha saMpUrNataH jaMbUnada svarNa se banA hai, camakIlA hai| yaha eka padmavara vedikA evaM eka vanakhaMDa se cAroM ora se ghirA huA hai| donoM kA varNana pUrvAnusAra grAhya hai| jambUpITha kI cAroM dizAoM meM tIna-tIna sIDhiyA~ batalAI gaI haiM yAvat toraNa paryanta inakA varNana pUrvavat yojanIya hai| isa jaMbUpITha ke ThIka madhya meM eka maNipIThikA hai| yaha lambAI caur3AI meM ATha yojana tathA moTAI meM cAra yojana hai| isa maNipIThikA ke Upara jambU sudarzanA nAmaka vRkSa AkhyAta huA hai| vaha U~cAI meM ATha yojana tathA jamIna meM AdhA yojana gaharA hai| isakA skandha-tanA do yojana UMcA tathA AdhA yojana moTA hai| usakI zAkhA chaha yojana U~cI hai| yaha ATha yojana vistIrNa hai| yoM sarvAMzataH isakA AyAma-vistAra ATha yojana se kucha adhika hotA hai| isa sudarzanA vRkSa kA vistRta varNana isa prakAra haiM - isakI jar3e vajraratnamaya haiN| usakI viDimA rajataghaTita hai yAvat yaha mana ke lie atyaMta zAMti prada, ullAsamaya evaM darzanIya hai| ___ jaMbU sudarzanA kI cAroM dizAoM meM cAra zAkhAeM pratipAdita huI haiN| unake ThIka madhya meM eka siddhAyatana hai| yaha lambAI meM eka kosa, cor3AI meM arddhakosa tathA U~cAI meM eka kosa se kucha kama hai| vaha saikar3oM khaMbhoM para samAzrita hai yAvat usake dvAra pAMca sau dhanuSa pramANa UMce haiM yAvat vanamAlAoM kA varNana pUrvavat yojanIya hai| pUrvokta maNipIThikA pAMca sau dhanuSa lambI-caur3I tathA r3hAI sau dhanuSa moTI hai| isa maNi For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - jaMbU pITha evaM jaMbU sudarzanA 271 pIThikA para devacchaMdaka-divya Asana lagA hai| yaha lambAI-caur3AI meM pAMca sau dhanuSa tathA UMcAI meM pAMca sau dhanuSa se kucha adhika hai| jina pratimA paryanta Age kA varNana pUrvAnurUpa yojanIya hai| . uparyukta zAkhAoM meM se pUrvI zAkhA para eka bhavana AkhyAta huA hai| yaha eka kosa lambA hai| itanA aMtara hai ki vahA~ zayanIya aura batalAyA gayA hai| avaziSTa zAkhAoM para uttama prAsAda haiN| aMgopAMga sahita siMhAsana taka kA varNana pUrvAnurUpa yojanIya hai| vaha jambU sudarzana bAraha padmavara vedikAoM dvArA saba ora se pariveSTita hai| vedikAoM kA varNana pUrvAnurUpa yojanIya hai| punazca, vaha jaMbU sudarzana 108 jambU vRkSoM se pariveSTita hai, jo usase AdhI U~cAI ke hai| inakA bhI varNana pUrvAnurUpa grAhya hai| ye jaMbU vRkSa chaha padmavaravedikAoM se pariveSTita hai| . .. jambU sudarzana ke uttarapUrva digbhAga meM, uttara meM evaM uttara pazcima digbhAga meM anAdRta nAmaka deva ke cAra sahasra sAmAnika devoM ke cAra sahastra jambU vRkSa AkhyAta hue haiN| pUrva meM cAra agramahISiyoM ke cAra jambU batalAe gae haiN| gAthAeM - dakSiNa pUrva digbhAga, dakSiNa dizA evaM dakSiNa-pazcima digbhAga meM kramazaH ATha hajAra, dasa hajAra evaM bAraha hajAra jambU vRkSa haiN| pazcima meM anIkAdhipati-senApati devoM ke sAta jambU haiN| cAroM dizAoM meM Atma rakSaka devoM ke solaha hajAra jambU haiN||1, 2 // ___ jambU sudarzana vRkSa tIna sau vana khaNDoM dvArA saba ora se ghirA huA hai| usake pUrva meM pacAsa yoz2ana para vidyamAna prathama vana khaMDa meM jAne para eka bhavana AtA hai, jo lambAI meM eka kosa pramANa hai| usakA tathA vahA~ sthita zayanIya Adi kA varNana pUrvAnusAra yojanIya hai| avaziSTa dizAoM meM bhI isI prakAra bhavana kahe gaye haiN| jambU sudarzanA ke uttara-pUrva meM prathama vanakhaNDa meM pacAsa yojana kI dUrI para padmA, padmaprabhA, kumudA tathA kumudaprabhA saMjJaka cAra puSpakariNiyA~ haiN| ye lambAI meM eka kosa tathA caur3AI meM arddhakosa pramANa haiN| ve dharatI meM pAMca sau dhanuSa gaharI haiN| inakA vizeSa varNana anyatra se grAhya hai| inake bIca-bIca meM zreSTha prAsAda bane hue haiM, jo lambAI meM eka kosa, caur3AI meM arddhakosa tathA U~cAI meM eka kosa se kucha kama haiN| saMbaMdhita upakaraNoM sahita siMhAsana paryanta unakA varNana pahale kI taraha yojanIya hai| isI prakAra avaziSTa vidizAoM meM bhI nimnAMkita puSpakariNiyA~ haiM - For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 - jambUdvIpa prajJapti sUtra gAthAe~ - padmA, padmaprabhA, kumudA, kumudaprabhA, utpalagulmA, nalinA, utpalA, utpalojjvalA, gA, bhaMgaprabhA, aMjanA, kajjalaprabhA, zrIkAMtA, zrImahitA, zrIcaMdrA tathA shriinilyaa|| 42 // ___ jaMbU ke pUrvadizAvartI bhavana ke uttara meM, uttarapUrva-IzAna koNa meM vidyamAna zreSTha prAsAda ke dakSiNa meM eka parvata zikhara batalAyA gayA hai| yaha U~cAI meM ATha yojana tathA do yojana bhUmi meM gaharA hai| vaha bhala meM ATha yojana. madhya meM chaha yojana tathA uparitana bhAga meM cAra yojana AyAma-vistAra yukta hai| gAthA - usa zikhara kI paridhi mUla meM paccIsa yojana se kucha adhika, bIca meM aThAraha yojana se kucha adhika tathA uparitana bhAga meM bAraha yojana se kucha adhika hai, aisA jAnanA caahie|| 1 // vaha mUla meM vistIrNa, madhya meM saMkIrNa tathA uparitana bhAga meM patalA hai| sarvathA svarNamaya evaM udyotamaya hai| padmavaravedikA evaM vanakhaMDa kA varNana pUrvAnusAra yojanIya hai| anya zikhara bhI isI prakAra ke haiN| jaMbU sudarzanA ke nimnAMkita bAraha nAma AkhyAta hue haiM - ... ____ gAthAe~ - 1. sudarzanA 2. amoghA 3. suprabuddhA 4. yazodharA 5. videha jambU 6. saumanasyA 7. niyatA 8. nitya maMDitA 6. subhadrA 10. vizAlA 11. sujAtA evaM 12. sumnaa| jambU sudarzanA para ATha-ATha mAMgalika padArtha sthApita haiN| he bhagavan! yaha vRkSa jaMbU sudarzanA nAma se kyoM vikhyAta huA? he gautama! vahA~ jambUdvIpa kA adhiSThAyaka, paramasamRddhizAlI anAdRta saMjJaka deva apane cAra sahasra sAmAnika devoM yAvat solaha sahasra AtmarakSaka devoM kA jaMbUdvIpa, jaMbU sudarzanA, anAdRtA saMjJaka rAjadhAnI tathA anya deva-deviyoM kA Adhipatya karatA huA nivAsa karatA hai| he gautama! isa kAraNa vaha vRkSa jaMbU sudarzanA ke nAma se vikhyAta hai| athavA he gautama! jaMbU sudarzanA nAma atIta, vartamAna evaM bhaviSya yAvat kAlatraya meM dhruva, niyata, zAzvata, akSaya yAvat avasthita hai| he bhagavan! anAdRta deva kI anAdRtA rAjadhAnI kisa sthAna para vidyamAna hai? he gautama! jaMbUdvIpa ke antargata, maMdara parvata ke uttara meM anAdRtA rAjadhAnI kahI gaI hai| usakA pramANa Adi se saMbaddha varNana pUrva varNita yamikA rAjadhAnI ke tulya hai yAvat deva kA upapAta-janma, abhiSeka Adi sArA varNana pUrvAnusAra yojanIya hai| he bhagavan! uttarakuru ko isa nAma se kyoM pukArA jAtA hai? For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - mAlyavAn vakSaskAra parvata 273 he gautama! uttarakuru meM atyaMta samRddhizAlI yAvat eka palyopama AyuSyadhArI uttarakuru nAmaka deva nivAsa karatA hai| he gautama! isI kAraNa vaha uttarakuru ke nAma se pukArA jAtA hai| athavA uttarakuru nAma dhruva yAvat zAzvata hai| mAlyavAn vakSaskAra parvata (108) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse mAlavaMte NAmaM vakkhArapavvae paNNatte? . goyamA! maMdarassa pavvayassa uttarapurasthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM uttarakurAe0 purathimeNaM kacchassa cakkavaTTivijayassa paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mAlavaMte NAmaM vakkhArapavvae paNNatte uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe jaM ceva gaMdhamAyaNassa pamANaM vikkhambho ya NavaramimaM NANattaM savvaveruliyAmae avasiTuM taM ceva jAva goyamA! Nava kUDA paNNattA, taMjahA - siddhAyayaNakUDe - gAhA - siddhe ya mAlavaMte uttarakuru kacchasAgare rye| sIoya puNNabhadde harissahe ceva boddhvve||1|| kahi NaM bhaMte! mAlavaMte vakkhArapavvae siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte? goyamA! maMdarassa pavvayassa uttarapuratthimeNaM mAlavaMtassa kUDassa dAhiNapaccatthimeNaM ettha NaM siddhAyayaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte paMca joyaNasayAI ur3e uccatteNaM avasihaM taM ceva jAva rAyahANI, evaM mAlavaMtassa kUDassa uttarakurukUDassa kacchakUDassa, ee cattAri kUDA disAhiM pamANehiM NeyavvA, kUDasarisaNAmayA devaa| kahi NaM bhaMte! mAlavaMte0 sAgarakUDe NAmaM kUDe paNNatte? goyamA! kacchakUDassa uttarapurasthimeNaM rayayakUDassa dakkhiNeNaM ettha NaM sAgarakUDe NAmaM paNNatte paMca joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM avasiTuM taM ceva subhogA For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 jambUdvIpa prajJapti sUtra *-------00-10-08-12-12-12-12-12-20-04-11-18-2-8-12-02-12-10-08-00-00-00-- -00-00-00---- devI rAyahANI uttarapurasthimeNaM rayayakUDe bhogamAliNI devI rAyahANI uttarapurathimeNaM, avasiTThA kUDA uttaradAhiNeNaM NeyavvA ekkeNaM pmaannennN| bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra meM mAlyavAn saMjJaka vakSaskAra parvata kahA~ AkhyAta huA hai? he gautama! mAlyavAn vakSaskAra parvata maMdara parvata ke uttara-pUrva meM, nIlavAna varSadhara parvata ke dakSiNa meM, uttarakuru ke pUrva meM tathA kaccha nAmaka cakravartI vijaya ke pazcima meM mahAvideha kSetra meM pratipAdita huA hai| vaha uttara-dakSiNa lambA tathA pUrva-pazcima caur3A hai| gaMdhamAdana parvata kA jaisA pramANa aura vistAra batAyA gayA hai, vaisA hI isakA hai| itanI vizeSatA hai - yaha saMpUrNataH vaidUrya-nIlama ratna nirmita hai| avaziSTa sabhI bAteM usa jaisI hI hai yAvat he gautama! nimnAMkita nau kUTa AkhyAta hue haiM - gAthA - siddhAyatana, mAlyavAn, uttarakuru, kaccha, sAgara, rajata, zItoda, pUrNabhadra tathA hrishkuutt|| 1 // he bhagavan! mAlyavAn vakSaskAra parvata para siddhAyatana kUTa kI avasthiti kahA~ batalAI gaI hai? he gautama! maMdara parvata ke uttara-pUrva meM tathA mAlyavAn kUTa ke dakSiNa-pazcima meM siddhAyatana kUTa AkhyAta huA hai| vaha U~cAI meM pA~ca sau yojana pramANa hai yAvat rAjadhAnI paryanta avaziSTa samasta varNana pUrvAnurUpa yojanIya hai| ____ mAlyavAn, uttarakuru tathA kacchakUTa kI dizAe~, pramANa Adi siddhAyatana kUTa ke tulya haiN| yoM cAroM kUToM kA varNana eka samAna jJAtavya hai| ina kUToM ke nAmoM ke anurUpa nAmadhArI deva ina-ina kUToM para nivAsa karate haiN| he bhagavan! mAlyavAn vakSaskAra parvata para sAgarakUTa kisa sthAna para pratipAdita huA hai? he gautama! sAgarakUTa kacchakUTa ke uttara-pUrva tathA rajatakUTa ke dakSiNa meM kahA gayA hai| yaha U~cAI meM pA~ca sau yojana hai| avaziSTa sArA varNana pUrvAnurUpa grAhya hai| vahA~ subhogA nAmaka devI rahatI hai| uttara-pUrva meM usakI rAjadhAnI hai| rajatakUTa para bhogamAlinI saMjJaka devI nivAsa karatI hai| usakI rAjadhAnI uttara-pUrva meM sthita hai| avaziSTa kUTa uttara-dakSiNa meM hai, yaha jJAtavya hai| inakA pramANa eka samAna hai| For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - harisahakUTa 275 4-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0- - -- harisahakUTa (106) kahi NaM bhaMte! mAlavaMte harissahakUDe NAmaM kUDe paNNatte? goyamA! puNNabhaddassa uttareNaM NIlavaMtassa dakkhiNeNaM ettha NaM harissahakUDe NAmaM kaDe paNNatte egaM joyaNasahassaM uDe uccatteNaM jamagappamANeNaM NeyavvaM, rAyahANI uttareNaM asaMkhejje dIve aNNaMmi jambuddIve dIve uttareNaM bArasajoyaNasahassAI ogAhittA ettha NaM harissahassa devassa harissahA NAmaM rAyahANI paNNattA caurAsIiM joyaNasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM be joyaNasayasahassAI paNNaSTiM ca sahassAI chacca chattIse joyaNasae parikkheveNaM, sesaM jahA camaracaMcAe rAyahANIe tahA pamANaM bhANiyavvaM, mahiDDie mhjjuiie| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-mAlavaMte vakkhArapavvae 2? goyamA! mAlavaMte NaM vakkhArapavvae tattha tattha dese 2 tahiM 2 bahave seriyAgummA NomAliyAgummA jAva magadaMtiyAgummA, te NaM gummA dasaddhavaNNaM kusumaM kusumeMti, je NaM taM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa bahusamaramaNijaM bhUmibhAgaM vAyavidhuyaggasAlAmukkapupphapuMjovayArakaliyaM kareMti, mAlavaMte ya ittha deve mahiDDie jAva paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai0 aduttaraM ca NaM jAva nnicce| ___ bhAvArtha - he bhagavan! mAlyavAn vakSaskAra parvata para harisahakUTa kisa sthAna para kahA gayA hai? he gautama! pUrNabhadra kUTa ke uttara meM tathA nIlavAn parvata ke dakSiNa meM harisahakUTa pratipAdita huA hai| vaha eka sahasra yojana U~cA hai| isakA AyAma-vistAra Adi samasta varNana yamaka parvata kI taraha jJAtavya hai| rAjadhAnI, uttara meM sthita asaMkhya dvIpa samudroM ko lAMghane para dUsare jambUdvIpa ke aMtargata bAraha hajAra yojana jAne para harisaha deva kI harisahA nAmaka rAjadhAnI batalAI gaI hai| For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 jambUdvIpa prajJapti sUtra 48--0--2-19-19-10-14-10-08-08-10-18-10-14-08-14-10-19-19-19-08-28-08-08-00-00-04-24-28-08-28-12-28-08-28-08-08-10--14 usakA AyAma-vistAra 84000 yojana hai| isakI paridhi 2,65,636 yojana hai| bAkI kA varNana camaracaMcA rAjadhAnI kI jyoM kathanIya hai| vaha atyaMta samRddhi tathA dyutimaya hai| he bhagavan! mAlyavAn vakSaskAra parvata yaha nAma kisa kAraNa se par3A? he gautama! mAlyavAn vakSaskAra parvata para yatra-tatra anekAneka sevikAoM, navamallikAoM yAvat magadaMtikAoM Adi bhinna-bhinna puSpalatAoM ke gulma-samUha haiN| ina latAoM para pA~ca varNoM ke kusuma vikasita haiN| ye latAe~ havA dvArA kAMpatI huI apanI TahaniyoM ke agrabhAga se gire hue phUloM dvArA mAlyavAn vakSaskAra ke atyaMta samatala tathA ramaNIya bhU bhAga ko atyadhika susajja karatI haiN| vahA~ atyaMta samRddhi saMpanna yAvat eka palyopama AyuSyadhArI mAlyavAn saMjJaka deva rahatA haiN| he gautama! isa kAraNa se vaha mAlyavAn vakSaskAra parvata ke nAma se pukArA jAtA hai| athavA isakA yaha nAma dhruva yAvat nitya hai| . kaccha-vijaya (110) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve mahAvidehe vAse kacche NAmaM vijae paNNatte? goyamA! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dakkhiNeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM ettha NaM jambuddIve 2 mahAvidehe vAse kacche NAmaM vijae paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe paliyaMkasaMThANasaMThie gaMgAsiMdhUhiM mahANaIhiM veyaDDeNa ya pavvaeNaM chabbhAgapavibhatte solasa joyaNasahassAI paMca ya bANaue joyaNasae doNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM do joyaNasahassAI doNNi ya terasuttare joyaNasae kiMcivisesUNe vikkhNbhennNti| kacchassa NaM vijayassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM veyaDDhe NAmaM pavvae paNNatte 'je NaM kacchaM vijayaM duhA vibhayamANe 2 ciTThai, taMjahA - dAhiNaddhakacchaM ca uttaraddhakacchaM ceti| For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - kaccha-vijaya 277 kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve mahAvidehe vAse dAhiNaddhakacche NAmaM vijae paNNatte? goyamA! veyaDDassa pavvayassa dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve mahAvidehe vAse dAhiNaddhakacche NAmaM vijae paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe aTTa joyaNasahassAI doNNi ya egasattare joyaNasae ekkaM ca egUNavIsaibhAgaM joyaNassa AyAmeNaM do joyaNasahassAI doNNi ya terasuttare joyaNasae kiMcivisesUNe vikkhambheNaM pliyNksNtthaannsNtthie| dAhiNaddhakacchassa NaM bhaMte! vijayassa kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? goyamA! bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte, taMjahA- jAva kittimehiM ceva akittimehiM cev| dAhiNaddhakacche NaM bhaMte! vijae maNuyANaM kerisae AyArabhAvapaDoyAre paNNatte? * goyamA! tesi NaM maNuyANaM chavihe saMghayaNe jAva savvadukkhANamaMtaM kreNti| __ kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve mahAvidehe vAse kacche vijae veyaDDhe NAmaM pavvae paNNatte? goyamA! dAhiNaddhakaccha vijayassa uttareNaM uttaraddhakacchassa dAhiNeNaM cittakUDassa0 paccatthimeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM ettha NaM kacche vijae veyaDDhe NAmaM pavvae paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe duhA vakkhArapavvae puDhe purathimillAe koDIe jAva dohi vi puDhe bharahaveyaDDasarisae NavaraM do bAhAo jIvA dhaNupaTuM ca Na kAyavvaM, vijayavikkhambhasarise AyAmeNaM, vikkhambho uccattaM uvveho taheva ya vijAharaAbhiogaseDhIo taheva, NavaraM paNapaNNaM 2 vijAharaNagarAvAsA paNNattA, AbhiogaseDhIe uttarillAo seDhIo sIyAe IsANassa sesAo skksstti| kUDA - gAhA - siddhe 1 kacche 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDa 5 puNNa 6 timisaguhA 7 / kacche 8 vesamaNe vA 6 veyaDDhe hoMti kuuddaaiN||1|| For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 27....... .. jambUdvIpa prajJapti sUtra kahi NaM bhaMte! jambuddIve 2 mahAvidehe vAse uttaraddhakacche NAmaM vijae paNNatte? goyamA! veyaDDassa pavvayassa uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve jAva sijhaMti taheva NeyavvaM svvN| . kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve mahAvidehe vAse uttaraddhakacche vijae siMdhukuMDe NAmaM kuMDe paNNatte? . goyamA! mAlavaMtassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM usabhakUDassa0 paccatthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NiyaMbe ettha NaM jambaddIve dIve mahAvidehe vAse uttaraddhakaccha vijae siMdhukuMDe NAmaM kuMDe paNNatte sahi joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM jAva bhavaNaM aTTho rAyahANI ya NeyavvA, bharahasiMdhukuMDasarisaM savvaM NeyavvaM jAva tassa NaM siMdhukuMDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM siMdhumahANaI . pavUDhA samANI uttaraddhakacchavijayaM ejamANI 2 sattahiM salilAsahassehiM ApUremANI 2 ahe timisaguhAe veyaDDapavvayaM dAlaittA dAhiNakacchavijayaM ejamANI 2 coddasahiM salilAsahassehiM samaggA dAhiNeNaM sIyaM mahANaI samappei, siMdhumahANaI pavahe ya mUle ya bharahasiMdhusarisA pamANeNaM jAva dohiM vaNasaMDehiM sNprikkhittaa| kahi NaM bhaMte! uttaraddhakacchavijae usabhakUDe NAmaM pavvae paNNatte? goyamA! siMdhukuMDassa purathimeNaM gaMgAkuNDassa pacatthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NiyaMbe ettha NaM uttaraddhakacchavijae usahakUDe NAma pavvae paNNatte aTTha joyaNAI u uccatteNaM taM ceva pamANaM jAva rAyahANI se NavaraM uttareNaM bhaanniyvvaa| kahi NaM bhaMte! uttaraddhakacche vijae gaMgAkuNDe NAmaM kuNDe paNNatte? goyamA! cittakUDassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM usahakUDassa pavvayassa purasthimeNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNille NiyaMbe ettha NaM uttaraddhakacche0 For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saskAra - kaccha-vijaya 276 gaMgAkuNDe NAmaM kuNDe paNNatte sahi~ joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM taheva jahA siMdhU jAva vaNasaMDeNa ya sNprikkhittaa| ___ se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-kacche vijae, kacche vijae? goyamA! kacche vijae veyaDDassa pavvayassa dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM gaMgAe mahANaIe paccatthimeNaM siMdhUe mahANaIe puratthimeNaM dAhiNaddhakacchavijayassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM khemA NAmaM rAyahANI paNNattA viNIyArAyahANIsarisA bhANiyavvA, ittha NaM khemAe rAyahANIe kacche NAmaM rAyA samuppajai, mahayAhimavaMta jAva savvaM bharahoavaNaM bhANiyavvaM NikkhamaNavajaM sesaM bhANiyavvaM jAva bhuMjae mANussae suhe, kaccha NAmadhejje ya kacche ittha deve mahiDdie jAva paliovamaTTiie parivasai, se eeNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-kacche vijae kacche vijae jAva nnicce| ___ zabdArtha - kAyavvaM - karanA cAhie, avaNaM - anya sArA vrnnn| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke antargata kaccha nAmaka vijaya kisa sthAna para AkhyAta huA hai? he gautama! sItA mahAnadI ke uttara meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM, mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM, jaMbUdvIpa ke aMtargata, mahAvideha kSetra meM kaccha saMjJaka vijaya * kahA gayA hai| vaha lambAI meM uttara-dakSiNa tathA caur3AI meM pUrva-pazcima meM vistIrNa hai| palaMga kI AkRti meM sthita hai| gaMgA mahAnadI evaM vaitADhya parvata dvArA vaha chaha bhAgoM meM baMTA huA hai| yaha 16562 - yojana lambA hai| 2213 yojana se kucha kama caur3A hai| kaccha vijaya ke ThIka madhya meM vaitADhya parvata AkhyAta huA hai, jo dakSiNArddha aura uttarArddha kaccha ko do bhAgoM meM vibhakta karatA hai| he bhagavan! jaMbUdvIpa ke aMtargata, mahAvideha kSetra meM dakSiNArddha kaccha kisa sthAna para pratipAdita huA hai? * cakravartI dvArA vijita kie jAne yogya sthaan| For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! vaitADhya parvata ke dakSiNa meM, sItA mahAnadI ke uttara meM, citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM, mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM, jaMbUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke aMtargata dakSiNArddha kaccha saMjJaka vijaya AkhyAta huA hai| vaha lambAI meM uttara-dakSiNa tathA caur3AI meM pUrva-pazcima phailA huA hai| vaha 8271 - yojana lambA tathA 2213 yojana se kucha kama caur3A hai| yaha palaMga saMsthAna saMsthita hai| . he bhagavan! dakSiNArddha kaccha vijaya kA AkAra, svarUpa kisa prakAra kA batalAyA gayA hai? he gautama! vahA~ kA bhU bhAga atyaMta samatala evaM ramaNIya hai yAvat vaha. kRtrima aura svAbhAvika ratna Adi se suzobhita hai| he bhagavan! dakSiNArddha kaccha vijaya ke logoM kA AkAra-prakAra Adi kisa prakAra kA kahA gayA hai? ___ he gautama! vahA~ chaha prakAra ke saMhananoM se yukta manuSya haiM yAvat unameM se katipaya sabhI duHkhoM kA aMta kara mokSa prApta karate haiN| he bhagavan! jaMbUdvIpa ke bhItara mahAvideha kSetra meM, kaccha vijaya ke aMtargata vaitADhya saMjJaka parvata kisa sthAna para sthita hai? | he gautama! dakSiNArddha kaccha vijaya ke uttara meM, uttarArddha kaccha vijaya ke dakSiNa meM, citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM evaM mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM, kaccha vijaya meM vaitADhya parvata AkhyAta huA hai| yaha lambAI meM pUrva-pazcima tathA caur3AI meM uttara-dakSiNa phailA huA hai| vaha vakSaskAra parvatoM kA donoM ora se saMsparza karatA hai| pUrvI kinAre se pUrvI vakSaskAra parvata kA tathA pazcimI kinAre se yAvat donoM hI parvatoM kA saMsparza karatA hai, bharata kSetra ke vaitADhya parvata ke sadRza hai| vizeSatA yaha hai - vahA~ do bAhAe~, jIvA tathA dhanuSa pRSTha kA kathana nahIM karanA caahie| kaccha Adi vijayoM kI jitanI caur3AI hai, yaha utanA hI lambA hai| vaha bharatakSetravartI vaitADhya parvata ke samAna caur3A, U~cA aura gaharA hai| vidyAdharoM aura Abhiyogika devoM ke bhavanoM kI zreNiyA~ bhI usI kI taraha hai| itanA aMtara hai - isameM dakSiNI evaM uttarI zreNiyoM meM pacapana-pacapana vidyAdhara nagarAvAsa AkhyAta hue haiN| Abhiyogika zreNiyoM ke aMtargata, sItA mahAnadI ke uttara meM jo zreNiyA~ haiM, ve IzAnendra kI tathA avaziSTa zreNiyA~ zakra-prathama kalpendra kI hai| For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha gAMthA - vahA~ vidyamAna kUTa nimnAMkita rUpa meM haiM - 1. siddhAyatana 2. dakSiNArddha kaccha 3. khaMDaprapAtaguhA 4. maNibhadra 5. vaitADhya 6. pUrNabhadra 7. tamisraguhA 6. vaizramaNakUTa // 1 // 8. uttarArddhakaccha he bhagavan! jaMbUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke antargata uttarArddha kaccha saMjJaka vijaya kahA~ AkhyAta huA hai? he gautama! vaitADhya parvata ke uttara meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM, citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM, jambUdvIpa ke antargata uttarArddhakaccha vijaya AkhyAta huA hai yAvat katipaya yahA~ siddha hote haiM, mukta hote haiM paryanta sArA vistRta varNana yojanIya hai / . kaccha - vijaya he bhagavan! jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke antargata, uttarArddha kaccha vijaya meM siMdhukuNDa kahAM pratipAdita huA hai ? he gautama! mAlyavAn vakSaskAra parvata ke pUrva meM RSabhakUTa ke pazcima meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNI nitaMba - madhyabhAga meM, jambUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata, uttarArddhakaccha vijaya meM siMdhukuNDa AkhyAta huA hai| vaha lambAI caur3AI meM sATha-sATha yojana hai yAvat bhavana, rAjadhAnI Adi se saMbaMdhita samasta varNana bharata kSetravartI siMdhukuNDa ke tulya yojanIya hai yAvat usa siMdhukuNDa ke dakSiNI toraNa se siMdhu mahAnadI nikalatI huI uttarArddha kaccha vijaya meM bahatI hai| usameM vahA~ sAta hajAra nadiyA~ sammilita hotI haiN| vaha unase samAyukta hokara nIce timisaguphA se hotI huI, vaitADhya parvata ko cIrakara dakSiNArddha kaccha vijaya meM jAtI hai / vahA~ usameM 14000 nadiyA~ mila jAtI haiM, jinase yukta hokara vaha dakSiNa meM sItA mahAnadI meM mila jAtI hai / apane mUla ora udgama sthala meM isakA pravAha bharatakSetra sthita siMdhu mahAnadI ke tulya hai yAvat vaha do vanakhaMDoM dvArA pariveSTita hai, yahA~ taka kA sArA varNana pUrvavat hai / he bhagavan! uttarArddha kaccha vijaya ke antargata RSabhakUTa nAmaka parvata kisa sthAna para kahA gayA hai? 281 109--13 he gautama! siMdhukUTa ke pUrva meM, gaMgAkUTa ke pazcima meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa madhya bhAga meM, uttarArddhakaccha vijaya antargata RSabhakUTa nAmaka parvata AkhyAta huA hai| vaha U~cAI meM ATha yojana pramANa hai yAvat rAjadhAnI paryanta samagra varNana pUrvAnurUpa hai| aMtara itanA hai - usakI rAjadhAnI uttara dizA meM sthita hai| For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 *8-18-19-12-09-0--0-0-0-0-0-0-8-2-12----*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-------- jambUdvIpa prajJapti sUtra he bhagavan! uttarArddha kaccha vijaya meM gaMgAkuNDa kahA~ pratipAdita huA hai? he gautama! citrakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM, RSabhakUTa parvata ke pUrva meM, nIlavAn / varSadhara parvata ke dakSiNI madhya bhAga meM, uttarArddha kaccha ke aMtargata gaMgAkuNDa kahA gayA hai| vaha sATha yojana AyAma-vistAra yukta hai yAvat vaha eka vanakhaMDa dvArA ghirA huA hai, yahA~ taka kA sArA varNana siMdhukuNDa ke samAna yojanIya hai| . ___ he bhagavan! vaha kaccha vijaya - isa nAma se kyoM pukArA jAtA hai? he gautama! kaccha vijaya ke aMtargata, vaitADhya parvata ke dakSiNa meM, sItA mahAnadI ke uttara meM, gaMgA mahAnadI ke pazcima meM, siMdhu mahAnadI ke pUrva meM, dakSiNArddha kaccha vijaya ke ThIka madhya meM kSemA nAmaka rAjadhAnI batalAI gaI hai| isakA varNana vinItA rAjadhAnI kI taraha kathanIya hai| kSemA rAjadhAnI meM SaTkhaNDAdhipati kaccha nAmaka cakravartI rAjA hai| vaha himAlaya kI taraha atyaMta gauravazAlI yAvat abhiniSkramaNa ko chor3akara mAnuSika bhoga prApta karane taka kA sArA varNana bharata cakravartI kI taraha yojanIya hai| kaccha vijaya meM atyaMta vaibhavazAlI yAvat eka palyopama sthitika deva nivAsa karatA hai| he gautama! yoM kaccha nAmaka deva ke rahane se vaha kaccha vijaya ke nAma se vikhyAta hai yAvat isakA yaha nAma nitya evaM zAzvata hai| . citrakUTa vakSaskAra parvata (111) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve mahAvidehe vAse cittakUDe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte? goyamA! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM kacchavijayassa puratthimeNaM sukacchavijayassa paccatthimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve mahAvidehe vAse cittakUDe NAmaM vakkhArapavvae' paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe solasajoyaNasahassAI paMca ya bANaue joyaNasae duNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM paMca joyaNasayAI vikkhaMbheNaM NIlavaMta For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - citrakUTa vakSaskAra parvata vAsaharapavvayaMteNaM cattAri joyaNasayAI uDDuM uccatteNaM cattAri gAuyasayAI uvveheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 ussehuvvehaparivuDDIe parivaDhamANe 2 sIyAmahANaI aMteNaM paMca joyaNasayAI uDDuM uccatteNaM paMca gAuyasayAiM uvveheNaM assakhaMdhasaMThANaM saMThie savvarayaNAmae acche saNhe jAva paDirUve ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaMDehiM saMparikkhitte, vaNNao duNhavi, cittakUDassa NaM vakkhArapavvayassa uppiM bahusamaramaNije bhUmibhAge paNNatte jAva AsayaMti0, cittakUDe NaM bhaMte! vakkhArapavvae kai kUDA paNNattA ? goyamA! cattAri kUDA paNNattA, taMjahA- siddhAyayaNakUDe cittakUDe kacchakUDe sukacchakUDe, samA uttaradAhiNeNaM parupparaMti, paDhamaM sIsAe utteraNaM cautthae NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM ettha NaM cittakUDe NAmaM deve mahiDDie jAva yahANI setti / 283 bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata citrakUTa nAmaka vakSaskAra parvata kahA~ pratipAdita huA hai ? he gautama! zItA mahAnadI ke uttara meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, kaccha vijaya ke pUrva meM, sukaccha vijaya ke pazcima meM, jambUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata citrakUTa nAmaka vakSaskAra parvata kahA gayA hai| 2 vaha uttara - dakSiNa digbhAga meM lambA evaM pUrva-pazcima digbhAga meM caur3A hai| vaha 16512 - yojana lambA tathA 500 yojana caur3A hai| nIlavAna varSadhara parvata ke nikaTa cAra sau yojana UMcA tathA cAra sau kosa bhUmi meM gaharA gar3A hai / tadanantara vaha U~cAI aura gaharAI meM kramazaH vRddhiMgata hotA jAtA hai / zItA mahAnadI ke samIpa vaha 500 yojana U~cA tathA 500 kosa bhUmi meM gaharA ho jAtA hai| usakA AkAra azva ke skandha sadRza hai| vaha sarva ratnamaya hai| nirmala, sukomala, suMdara haiN| vaha apane donoM pAvoM meM do padmavaravedikAoM tathA do vanakhaNDoM se AvRtta hai| donoM kA varNana pUrvAnurUpa yojanIya hai| citrakUTa vakSaskAra parvata ke Upara ati samatala tathA suMdara bhUmibhAga hai| vahA~ deva-deviyA~ Azraya lete haiM, AvAsa karate haiM, vizrAma karate haiN| he bhagavan! citrakUTa vakSaskAra parvata ke kitane kUTa nirUpita hue haiM ? For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! usake cAra kUTa kahe gaye haiM - 1. siddhAyatana kUTa 2. citrakUTa 3. kacchakUTa 4. sukcchkuutt| ve paraspara uttara-dakSiNa meM eka samAna hai| pahalA siddhAyatana kUTa zItA mahAnadI kI uttara dizA meM tathA cauthA sukacchakUTa nIlavAn varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM hai| citrakUTa nAmaka parama samRddhimAn deva vahA~ nivAsa karatA hai| rAjadhAnI taka kA samasta varNana yahA~ pahale kI taraha yojanIya hai| sukacchavijaya (112) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijae paNNatte? goyamA! sIyAe mahANaIe uttareNaM NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM gAhAvaIe mahANaIe paccatthimeNaM cittakUDassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve mahAvidehe vAse sukacche NAmaM vijae paNNatte, uttaradAhiNAyae jaheva kacche vijae taheva sukacche vijae, NavaraM khemapurA rAyahANI sukacche rAyA samuppajai taheva svvN| kahi NaM bhaMte! jambuddIve 2 mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe NAmaM kuMDe paNNatte? goyamA! sukacchavijayassa purasthimeNaM mahAkacchassa vijayassa paccatthimeNaM NIlavaMtassa vAsahasapavvayassa dAhiNille Niyambe ettha NaM jambuddIve dIve mahAvidehe vAse gAhAvaikuMDe NAmaM kuNDe paNNatte, jaheva rohiyaMsAkuNDe taheva jAva gAhAvaidIve bhavaNe, tassa NaM gAhAvaissa kuNDassa dAhiNilleNaM toraNeNaM gAhAvaI mahANaI pavUDhA samANI sukacchamahAkacchavijae duhA vibhayamANI 2 dAhiNeNaM sIyaM mahANaI samappei, gAhAvaI NaM mahANaI pavahe ya muhe ya savvattha samA paNavIsaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM aDDAijAI joyaNAI uvveheNaM ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM dohi ya vaNasaNDehiM jAva duNhavi vnnnno| For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - mahAkaccha vijaya 285 bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa ke antargata sukaccha nAmaka vijaya kahA~ pratipAdita huA hai? he gautama! zItA mahAnadI kI uttara dizA meM nIlavAn varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM, grAhAvatI mahAnadI ke pazcima meM tathA citrakUTa vakSaskAra parvata kI pUrva dizA meM, jaMbUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata sukaccha nAmaka vijaya pratipAdita huA hai| vaha uttara dakSiNa meM kaccha vijaya kI taraha vistAra Adi yukta hai| itanA antara hai usakI rAjadhAnI kSemapurA hai| vahA~ sukaccha nAmaka rAjA janma letA hai| avaziSTa samasta varNana kaccha vijaya ke sadRza hai| he bhagavan! jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke antargata grAhAvatI kuMDa kahA gayA hai? he gautama! sukaccha vijaya ke pUrva meM, mahAkaccha vijaya ke pazcima meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa nitaMba-DhAlU bhAga meM, jambUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata grAhAvatI nAmaka kuNDa kahA gayA hai| isakA samasta varNana rohitAMzA kuNDa ke sadRza hai yAvat grAhAvatI dvIpa, bhavana taka kA varNana yahA~ grAhya hai| usa grAhAvatI kuNDa ke dakSiNI toraNa bhAga se grAhAvatI saMjJaka mahAnadI nikalatI hai| vaha sukaccha-mahAkaccha vijaya ko do bhAgoM meM bAMTatI huI Age bar3hatI hai aura dakSiNa meM zItA mahAnadI meM milatI hai| grAhAvatI nadI udgama sthAna se lekara saMgama sthAna taka eka samAna hai| vaha eka sau paccIsa yojana caur3A hai tathA ar3hAI yojana bhUmi meM gaharA hai| vaha donoM pAzvaroM meM do padmavara vedikAoM evaM do vanakhaNDoM dvArA ghirI huI hai| isakA varNana pUrvavat yojanIya hai| mahAkaccha vijaya (113) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse mahAkacche NAmaM vijae paNNatte? goyamA! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM pamhakUDassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM gAhAvaIe mahANaIe puratthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse mahAkacche NAmaM vijae paNNatte, sesaM jahA kacchavijayassa (NavaraM ariTThA rAyahANI) jAva mahAkacche ittha deve mahiDDie.......aTTho ya bhaanniyvvo| For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 286 jambUdvIpa prajJapti sUtra - - -- bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra meM mahAkaccha nAmaka vijaya kahAM kahA gayA hai? he gautama! nIlavAn varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM zItA mahAnadI kI uttara dizA meM, padmakUTa vakSaskAra parvata kI pazcima dizA meM tathA grAhAvatI mahAnadI kI pUrva dizA meM, mahAvideha kSetra ke antargata mahAkaccha nAmaka vijaya kahA gayA hai| avaziSTa samasta varNana kaccha vijaya kI taraha hai| (antara yaha hai - usakI rAjadhAnI kA nAma ariSTA hai) yAvat parama RddhizAlI mahAkaccha nAmaka deva nivAsa karatA hai| usakA varNana pUrvAnusAra hai| padmakUTa vakSaskAra parvata (114) kahi NaM bhaMte! mahAvideha vAse pamhakUDe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte? goyamA! NIlavaMtassa0 dakkhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM mahAkacchassa purathimeNaM kacchAvaIe paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse pamhakUDe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte, uttaradAhiNAyae pAiNapaDINavicchiNNe sesaM jahA cittakUDassa jAva AsayaMti0 pamhakUDe cattAri kUDA paNNattA, taMjahAsiddhAyayaNakUDe pamhakUDe mahAkacchakUDe kacchAvaikUDe evaM jAva aTTho, pamhakUDe ya ittha deve mahiDDie0 paliovamaTThiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vucci0| bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra meM padmakUTa nAmaka parvata kahAM nirUpita huA hai? he gautama! nIlavAn vakSaskAra parvata kI dakSiNa dizA meM, zItA mahAnadI kI uttara dizA meM, mahAkaccha vijaya kI pUrva dizA meM kacchAvatI vijaya kI pazcima dizA meM, mahAvideha kSetra ke antargata padmakUTa saMjJaka vakSaskAra parvata nirUpita huA hai| vaha uttara dakSiNa lambA tathA pUrva pazcima caur3A hai| zeSa varNana citrakUTa kI taraha yojanIya hai yAvat vahA~ deva vizrAma karate haiN| usake cAra kUTa batalAe gae haiM - 1. siddhAyatana kUTa 2. padma kUTa 3. mahAkaccha kUTa tathA 4. kacchAvatI kUTa yAvat inakA varNana pUrvAnusAra yojanIya hai| eka palyopama AyuSya yukta padmakUTa nAmaka parama RddhizAlI deva vahAM nivAsa karatA hai| he gautama! vaha isI kAraNa se padmakUTa vakSaskAra parvata ke nAma se abhihita huA hai| For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - kacchakAvatI vijaya 287 ---- 20-00-00-00-00-00-0-0-0-0-0-00-00-00-00-00-00-10-28-02-22-12-2-10-08-04-00-10-10-10-0-0-0-0-0-0-0-0--- kacchakAvatI vijaya (115) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse kacchagAvaI NAmaM vijae paNNatte? goyamA! NIlavaMtassa0 dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM dahAvaIe mahANaIe paccatthimeNaM pamhakUDassa0 purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse kacchagAvaI NAmaM vijae paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe sesaM jahA kacchassa vijayassa jAva kacchagAvaI ya ittha deve0| kahi NaM bhaMte! mahAvideha vAse dahAvaIkuNDe NAmaM kuMDe paNNatte? - goyamA! Avattassa vijayassa paccatthimeNaM kacchagAvaIe vijayassa purathimeNaM NIlavaMtassa0 dAhiNille NiyaMbe ettha NaM mahAvidehe vAse dahAvaIkuMDe NAmaM kuNDe paNNatte sesaM jahA gAhAvaIkuNDassa jAva aTTho, tassa NaM dahAvaIkuNDassa dAhiNeNaM toraNeNaM dahAvaI mahANaI pavaDhA samANI kacchAvaI Avatte vijae duhA vibhayamANI 2 dAhiNeNaM sIyaM mahANaI samappei, sesaM jahA gaahaaviie| bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra meM kacchakAvatI nAmaka vijaya kahA~ kahA gayA hai? ... he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, drahAvatI mahAnadI ke pazcima meM, padmakUTa varSadhara parvata ke pUrva meM, mahAvideha kSetra ke antargata kacchakAvatI vijaya kahA gayA hai| vaha uttara-dakSiNa lambA evaM pUrva-pazmica caur3A hai| avaziSTa samasta varNana kaccha vijaya ke samAna hai yAvat vahA~ kacchakAvatI nAmaka RddhizAlI deva nivAsa karatA hai| he bhagavan! mahAvideha kSetra meM drahAvatI nAmaka kuNDa kahAM batalAyA gayA hai? he gautama! Avarta vijaya ke pazcima meM, kacchakAvatI vijaya ke pUrva meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNI nitaMba-DhAlU bhAga meM mahAvideha kSetra meM, drahAvatI kuNDa kahA gayA hai| zeSa varNana yAvat grAhAvatI kuNDa meM tulya hai| usa dahAvatI kuNDa ke dakSiNavartI toraNadvAra se drahAvatI nAmaka mahAnadI nikalatI hai| vaha kacchakAvatI vijaya tathA Avartta vijaya ko do bhAgoM meM vibhakta karatI huI dakSiNa meM zItA mahAnadI meM mila jAtI hai| avaziSTa varNana grAhAvatI kI taraha hai| For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jambUdvIpa prajJapti sUtra Avartta vijaya (116) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse Avatte NAmaM vijae paNNatte? goyamA! NIlavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM NaliNakUDassa vakkhArapavvayassa paccatthimeNaM dahAvaIe mahANaIe purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse Avatte NAmaM vijae paNNatte, sesaM jahA kacchassa vijayassa iti| bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke antargata Avarta nAmaka vijaya kahA~ kahA gayA hai? he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, nalinakUTa vakSaskAra parvata ke pazcima meM tathA drahAvatI mahAnadI ke pUrva meM, mahAvideha kSetra ke bhItara Avartta nAmaka vijaya kahA gayA hai| avaziSTa varNana kaccha vijaya ke samAna hai| nalinakUTa vakSaskAra parvata (117) . kahi NaM bhaMte mahAvidehe vAse NaliNakUDe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte? . goyamA! NIlavaMtassa dAhiNeNaM sIyAe uttareNaM maMgalAvaissa vijayassa paccatthimeNaM Avattassa vijayassa purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse NaliNakUDe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe sesaM jahA cittakUDassa jAva aasyNti0| NaliNakUDe NaM bhaMte!0 kai kUDA paNNatA? goyamA! cattAri kUDA paNNattA, taMjahA-siddhAyayaNakUDe NaliNakUDe AvattakUDe maMgalAvattakUDe, ee kUDA paMcasaiyA rAyahANIo uttrennN| bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke antargata nalinakUTa vakSaskAra parvata kahA~ batalAyA gayA hai? For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - maMgalAvartta vijaya 286 uttara - he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, maMgalAvatI vijaya ke pazcima meM tathA Avarta vijaya ke pUrva meM, mahAvideha kSetra ke antargata nalinakUTa vakSaskAra parvata batalAyA gayA hai| vaha uttara-dakSiNa lambA evaM pUrva-pazcima caur3A hai| zeSa varNana citrakUTa parvata jaisA hai yAvat vahA~ deva nivAsa karate haiN| he bhagavan! nalinakUTa ke kitane zikhara batalAe gae haiM? he gautama! usake cAra kUTa batalAe gae haiM - 1. siddhAyatana kUTa 2. nalinakUTa 3. AvarttakUTa 4. maMgalAvarta kUTa, ye kUTa pAMca sau yojana UMce haiN| inakI rAjadhAniyA~ uttara meM haiN| maMgalAvartta vijaya (118) kahi NaM bhaMte! mahAvideha vAse maMgalAvatte NAmaM vijae paNNatte? - goyamA! NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM NaliNakUDassa purathimeNaM paMkAvaIe paccatthimeNaM ettha NaM maMgalAvatte NAmaM vijae paNNatte, jahA kacchassa vijae tahA eso bhANiyavvo jAva maMgalAvatte ya ittha deve0 parivasai, se eennttennN| kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse paMkAvaIkuMDe NAmaM kuMDe paNNatte? _goyamA! maMgalAvattassa0 puratthimeNaM pukkhalavijayassa paccatthimeNaM NIlavaMtassa dAhiNe NiyaMbe ettha NaM paMkAvaI jAva kuNDe paNNatte taM ceva gAhAvaikuNDappamANaM jAva maMgalAvatta-pukkhalAvattavijae duhA vibhayamANI 2 avasesaM taM ceva jaM ceva gaahaaviie| bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke antargata maMgalAvartta vijaya kahAM varNita huA hai? he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM zItA mahAnadI ke uttara meM, nalinakUTa parvata ke pUrva meM, paMkAvatI vijaya ke pazcima meM, maMgalAvartta vijaya kahA gayA hai| isakA zeSa varNana kaccha vijaya ke samAna hai| For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jambUdvIpa prajJapti sUtra vahA~ maMgalAvata nAmaka deva nivAsa karatA hai, isI kAraNa vaha maMgalAvartta vijaya ke nAma se abhihita huA hai| he bhagavan! mahAvideha kSetra meM paMkAvatI kuNDa kahA~ kahA gayA hai ? __ he gautama! maMgalAvartta vijaya ke pUrva meM, puSkala vijaya ke pazcima meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNI nitaMba-DhAlU pradeza meM paMkAvatI kuNDa abhihita hai| usakA pramANa grAhAvatI kuNDa ke tulya hai yAvat isase nikalatI huI paMkAvatI mahAnadI maMgalAvarta evaM puSkalAvata vijaya ko do bhAgoM meM bAMTatI huI Age bar3hatI hai| isakA avaziSTa varNana grAhAvatI nadI ke samAna jJApanIya hai| . puSkalAvatI vijaya (116) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse pukkhalAvatte NAmaM vijae paNNatte? .. goyamA! NIlavaMtassa dAhiNeNaM sIyAe uttareNaM paMkAvaIe puratthimeNaM egaselassa vakkhAra-pavvayassa paccatthimeNaM ettha NaM pukkhalAvatte NAmaM vijae paNNatte jahA kacchavijae tahA bhANiyavvaM jAva pukkhale ya ittha deve mahiDDie0 paliovamaTTiie parivasai, se eennttennN0| bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra meM puSkalAvatI vijaya kisa sthAna para varNita huA hai? __ he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM zItA mahAnadI ke uttara meM paMkAvatI vijaya ke pUrva meM, ekazaila vakSaskAra parvata ke pazcima meM, mahAvideha kSetra ke antargata puSkalAvartta vijaya kahA gayA hai| usakA varNana kaccha vijaya ke sadRza hai yAvat vahA~ eka palyopama sthitika mahAn RddhizAlI puSkala nAmaka deva nivAsa karatA hai| isa kAraNa vaha puSkalAvata vijaya ke nAma se abhihita huA hai| ekazaila vakSaskAra parvata (120) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse egasele NAmaM vakkhArapavvae paNNatte? goyamA! pukkhalAvattacakkavaTTivijayassa purathimeNaM pukkhalAvaIcakkavaTTi For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - puSkalAvatI vijaya 261 ------------------08-08-08-08-08-08-28-08-08-18-18-10-08-04-10-14-08-28-08-08-08-10-19-19-12-28-08- vijayassa pacatthimeNaM NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM ettha NaM egasele NAmaM vakkhArapavvae paNNatte cittakUDagameNaM Neyavvo jAva devA AsayaMti0, cattAri kUDA, taMjahA-siddhAyayaNakUDe egaselakUDe pukkhalAvattakUDe pukkhalAvaIkUDe, kaDANaM taM ceva paMcasaiyaM parimANaM jAva egasele ya0 deve mhiddddie| bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke antargata ekazaila vakSaskAra parvata kisa sthAna para kahA gayA hai? he gautama! puSkalAvata cakravartI vijaya ke pUrva meM, puSkalAvartI cakravartI vijaya ke pazcima meM, nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM tathA zItA mahAnadI ke uttara meM, mahAvideha kSetra ke antargata ekazaila vakSaskAra parvata kahA gayA hai| deva-deviyA~ vahA~ Azraya lete haiM yAvat yahA~ taka kA varNana citrakUTa ke sadRza hai| isake cAra zikhara haiM - 1. siddhAyatana kUTa 2. ekazaila kUTa 3. puSkalAvatakUTa 4. puSkalAvatI kuutt| ye U~cAI meM pAMca sau yojana haiM yAvat yahA~ mahAn RddhizAlI ekazaila nAmaka deva nivAsa karatA hai| puSkalAvatI vijaya (121) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse pukkhalAvaI NAmaM cakkavaTTivijae paNNatte? goyamA! NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM uttarillassa sIyAmuhavaNassa paccatthimeNaM egaselassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse pukkhalAvaI NAmaM vijae paNNatte, uttaradAhiNAyae evaM jahA kacchavijayassa jAva pukkhalAvaI ya ittha deve0 parivasai, se eennttennN0|| . bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke antargata puSkalAvatI nAmaka cakravartI vijaya kisa sthAna para nirUpita huA hai? - he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM, uttara digvartI zItAmukha vana ke pazcima meM tathA ekazaila vakSaskAra parvata ke pUrva meM, mahAvideha kSetra ke antargata For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 jambUdvIpa prajJapti sUtra puSkalAvatI vijaya nirUpita huA hai| vaha uttara-dakSiNa lambA hai yAvat sArA varNana kaccha vijaya kI taraha yojanIya hai| vahA~ puSkalAvatI nAmaka deva nivAsa karatA hai| isa kAraNa vaha puSkalAvatI vijaya ke nAma se abhihita huA hai| uttaravartI zItAmukha vana (122) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe uttarille sIyAmuhavaNe NAma vaNe paNNatte? ___ goyamA! NIlavaMtassa dakkhiNeNaM sIyAe uttareNaM puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM pukkhalAvai cakkavaTTivijayassa purasthimeNaM ettha NaM sIyAmuhavaNe NAmaM vaNe paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe solasajoyaNasahassAI paMca ya bANaue joyaNasae doNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa AyAmeNaM sIyAe mahANaIe aMteNaM do joyaNasahassAI Nava ya bAvIse joyaNasae vikkhaMbheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANe 2 NIlavaMtavAsaharapavvayaMteNaM egaM egUNavIsaibhAgaM joyaNassa vikkhaMbheNaMti, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaNDeNaM saMparikkhitte vaNNao sIyAmuhavaNassa jAva devA AsayaMti0, evaM uttarillaM pAsaM smttN| vijayA bhnniyaa| rAyahANIo imAo khemA 1 khemapurA 2 ceva, riTThA 3 riTThapurA 4 thaa| khaggI 5 maMjUsA 6 avi ya, osahI 7 puMDarIgiNI 8 // 1 // solasa vijAharaseDhIo tAvaiyAo AbhiogaseDhIo savvAo imAo IsANassa, savvesu vijaesu kacchavattavvayA jAva aTTho rAyANo sarisaNAmagA vijaesu solasaNhaM vakkhArapavvayANaM cittakUDavattavvayA jAva kUDA cattAri 2 bArasaNhaM NaINaM gAhAvaivattavvayA jAva ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM vaNasaNDehi ya0 vnnnno| For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - dakSiNavartI zItAmukha vana 263 16 bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke antargata zItA mahAnadI ke uttara meM zItAmukha saMjJaka vana kisa sthAna para batalAyA gayA hai? . he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke dakSiNa meM, zItA mahAnadI ke uttara meM pUrvavartI lavaNa samudra ke pazcima meM, puSkalAvatI cakravartI vijaya kI pUrva dizA meM, zItAmukha saMjJaka vana kahA gayA hai| vaha uttara-dakSiNa lambA tathA pUrva-pazcima caur3A hai| vaha 16562 - yojana lambA hai| zItAmahAnadI ke samIpa 2622 yojana caur3A hai| tadanaMtara isakA vistAra kramazaH kama hotA gyaa| nIlavAn varSadhara parvata ke samIpa kevala . yojana caur3A raha jAtA hai| yaha vana eka padmavara vedikA evaM eka vanakhaNDa dvArA ghirA huA hai yAvat isa para deva-deviyA~ vizrAma karate haiM yahA~ taka kA sArA varNana pUrvAnurUpa hai| vijayoM ke varNana ke sAtha uttaradizAvartI pAryoM kA varNana yahA~ pUrA hotA hai| vibhinna vijayoM kI rAjadhAniyA~ isa prakAra haiM - gAthA - kSemA, kSemapurA, ariSTA, ariSTapurA, khaDagI, maMjUSA, auSadhi tathA punnddriikinnii||1|| .. kaccha Adi pUrva varNita vijayoM meM solaha vidyAdhara zreNiyA~ tathA utanI hI Abhiyogya zreNiyA~ haiN| ye sabhI IzAnendra kI haiM yAvat saba vijayoM kA varNana kacchavijaya ke sadRza vaktavya hai| una vijayoM ke nAmAnurUpa vahA~ cakravartI rAjA hote haiN| vijayoM meM jo solaha vakSaskAra parvata haiM, unakA varNana citrakUTa ke varNana ke sadRza vaktavya hai yAvat pratyeka vakSaskAra ke cAra-cAra kUTa haiN| unameM jo bAraha nadiyA~ haiM unakA varNana grAhAvatI nadI kI taraha yojanIya hai yAvat ve donoM ora do padmavara vedikAoM aura do vanakhaNDoM dvArA ghire hue haiM yahA~ taka kA varNana pUrvAnurUpa grAhya hai| dakSiNavartI zItAmukha vana (123) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille sIyAmuhavaNe NAmaM vaNe paNNatte? evaM jaha ceva uttarillaM sIyAmuhavaNaM taha ceva dAhiNaM pi bhANiyavvaM, NavaraM Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM vacchassa vijayassa puratthimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve mahAvidehe vAse sIyAe mahANaIe dAhiNille sIyAmuhavaNe For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jambUdvIpa prajJapti sUtra - **-*-42-48-18-18-12-28-122010-22-28-02-10-02-10-22-12-28-12-12-----28-08-12-12-08-28-18-20-00-00-0-12-2017-08-10 NAmaM vaNe paNNatte, uttaradAhiNAyae taheva savvaM NavaraM NisahavAsaharapavvayaMteNaM egamegUNavIsaibhAgaM joyaNassa vikkhaMbheNaM kiNhe kiNhobhAse jAva mahayA gaMdhaddhaNiM muyaMte jAva AsayaMti0 ubhao pAsiM dohiM paumavaraveiyAhiM0 vaNa vaNNao iti| ____bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata, zItA mahAnadI ke dakSiNa meM, zItAmukha vana kahA~ batalAyA gayA hai? he gautama! zItA mahAnadI ke uttara meM vidyamAna zItAmukha vana ke varNana samAna hI dakSiNa dizAvartI zItAmukha vana kA varNana kahA~ yojanIya hai| itanA antara hai - dakSiNa dizAvartI zItAmukha vana niSedha varSadhara parvata ke uttara meM, zItA mahAnadI ke dakSiNa meM, pUrva dizAvartI lavaNa samudra ke pazcima meM, vatsa vijaya kI pUrva dizA meM, jambUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata vidyamAna hai| vaha uttara-dakSiNa lambA hai| zeSa varNana uttaradizAvartI zItAmukha vana ke samAna hai| itanA antara hai - vaha kramazaH ghaTate-ghaTate niSadha varSadhara parvata ke samIpa yojana caur3A raha jAtA hai| vaha kRSNa varNa evaM AbhA yukta hai yAvat usase bar3I sugandha prasphuTita hotI hai yAvat devadeviyA~ vahA~ vizrAma karate haiN| vaha donoM tarapha do padmavara vedikAoM evaM do vanakhaNDoM se pariveSTita hai ityAdi samasta varNana pUrvavat kathanIya hai| vatsa Adi vijaya (124) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche NAmaM vijae paNNatte? goyamA! Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM dAhiNillassa sIyAmuhavaNassa paccatthimeNaM tiuDassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve mahAvidehe vAse vacche NAmaM vijae paNNatte taM ceva pamANaM susImA rAyahANI 1, tiuDe vakkhArapavvae suvacche vijae kuNDalA rAyahANI 2, tattajalANaI mahAvacche vijae aparAjiyA rAyahANI 3, vesamaNakUDe vakkhArapavvae For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - caturtha vakSaskAra - vatsa Adi vijaya 265 **---------------*-*-*-*--*-*--*-*-*-*-*-*-08-08-08-10-28-02-18-19-10-28-*-*-*-*-*-*-* vacchAvaI vijae pabhaMkarA rAyahANI 4, mattajalA NaI ramme vijae aMkAvaI rAyahANI 5, aMjaNe vakkhArapavvae rammage vijae pamhAvaI rAyahANI 6, ummattajalA mahANaI ramaNijje vijae subhA rAyahANI 7, mAyaMjaNe vakkhArapatvae maMgalAvaI vijae rayaNasaMcayA rAyahANIti 8, evaM jaha ceva sIyAe mahANaIe uttaraM pAsaM taha ceva dakkhiNillaM bhANiyavvaM, dAhiNillasIyAmuhavaNAi, ime vakkhArakUDA, taMjahA - tiuDe 1 vesamaNakUDe 2 aMjaNe 3 mAyaMjaNe 4, (NaIu tattajalA 1 mattajalA 2 ummattajalA 3) vijayA, taMjahA - gAhA - vacche suvacche mahAvacche, cautthe vcchgaavii| . ramme rammae ceva, ramaNije mNglaavii||1|| rAyahANIo, taMjahAgAhA - susImA kuNDalA ceva, avarAiya phNkraa| - aMkAvaI pamhAvaI, subhA rynnsNcyaa||2|| . vacchassa vijayassa Nisahe dAhiNeNaM sIyA uttareNaM dAhiNillasIyAmuhavaNe purathimeNaM tiuDe paccatthimeNaM susImA rAyahANI pamANaM taM ceveti, vacchANaMtaraM tiuDe tao suvacche vijae eeNaM kameNaM tattajalA NaI mahAvacche vesramaNakUDe vakkhArapavvae vacchAvaI vijae mattajalA NaI ramme vijae aMjaNe vakkhArapavvae rammae vijae ummattajalA NaI ramaNijje vijae mAyaMjaNe vakkhArapavvae maMgalAvaI vije| bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata vatsa nAmaka vijaya kahA~ pratipAdita huA hai? - he gautama! niSadha varSadhara parvata kI uttara dizA meM zItA mahAnadI kI dakSiNa dizA meM dakSiNI zItAmukha vana kI pazcima dizA meM tathA trikUTa vakSaskAra parvata kI pUrva dizA meM jambUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata vatsa nAmaka vijaya pratipAdita huA hai| usakA pramANa pUrvAnurUpa hai| usakI susImA nAmaka rAjadhAnI hai| trikUTa vakSaskAra parvata para suvatsa nAmaka vijaya hai| usakI kuNDalA saMjJaka rAjadhAnI hai| For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jambUdvIpa prajJapti sUtra -- - vahA~ taptajalA nAmaka nadI hai| mahAvatsa vijaya ke aparAjitA nAmaka rAjadhAnI hai| vaizramaNakUTa vakSaskAra parvata para vatsAvatI vijaya hai| usakI prabhAkarI nAmaka rAjadhAnI hai| vahA~ para mattajalA nAmaka nadI hai| ramya vijaya kI aMkAvatI nAmaka rAjadhAnI hai| aMjana vakSaskAra parvata para ramyak vijaya hai, usakI padmAvatI nAmaka rAjadhAnI hai| yahA~ unmattajalA nAmaka mahAnadI hai| ramaNIya vijaya kI zubhA nAmaka rAjadhAnI hai| mAtaMjana vakSaskAra parvata para maMgalAvatI vijaya hai| usakI ratnasaMcayA nAmaka rAjadhAnI hai| zItA mahAnadI kA jaisA uttarI pArzva hai, vaisA hI dakSiNa dizAvartI pArzva hai| dakSiNI. zItAmukha vana uttarI zItAmukha vana ke sadRza hai| vahA~ vakSaskAra isa prakAra haiM - trikUTa, vaizramaNakUTa, aMjanakUTa, mAtaMjanakUTa (taptajalA, mattajalA evaM unmattajalA saMjJaka nadiyA~ haiN|) vijaya isa prakAra haiM - gAthA - vatsa vijaya, suvatsa vijaya, mahAvatsa vijaya, vatsakAvatI vijaya, ramya vijaya, ramyaka vijaya, ramaNIya vijaya tathA maMgalAvatI vijy||1|| rAjadhAniyA~ isa prakAra haiM - 1. susImA 2. kuNDalA 3. aparAjitA 4. prabhaMkarA 5. aMkAvatI 6. padmAvatI 7. zubhA evaM 8. rtnsNcyaa| __vatsa vijaya kI dakSiNa dizA meM niSadha parvata hai| uttara dizA meM zItA mahAnadI hai| pUrva dizA meM dakSiNI zItAmukha vana hai tathA pazcimI dizA meM trikUTa vakSaskAra parvata hai| usakI susImA rAjadhAnI hai, jisakI pramANa, varNana vinItA rAjadhAnI ke tulya hai| ___vatsa vijaya ke anaMtara trikUTa parvata usake pazcAt suvatsa vijaya, isI krama se taptajalA nadI mahAvatsavijaya, vaizramaNakUTa vakSaskAra parvata, vatsAvatI vijaya, mattajalA nadI, ramya vijaya, aMjana vakSaskAra parvata, ramyak vijaya, unmattajalA nadI, ramaNIya vijaya, mAtaMjana vakSaskAra parvata evaM maMgalAvatI vijaya hai| saumanasa vakSaskAra parvata (125) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve mahAvidehe vAse somaNase NAmaM vakkhArapavvae paNNatte? goyamA! Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM maMdarassa pavvayassa dAhiNa For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - saumanasa vakSaskAra parvata 267 purasthimeNaM maMgalAvaI vijayassa paccatthimeNaM devakurAe0 puratthimeNaM ettha NaM jambuddIve 2 mahAvidehe vAse somaNase NAmaM vakkhArapavvae paNNatte, uttaradAhiNAyae pAINapaDINavicchiNNe jahA mAlavaMte vakkhArapavvae tahA NavaraM savvarayayAmae acche jAva paDirUve, NisahavAsaharapavvayaMteNaM cattAri joyaNasayAI uI uccatteNaM cattAri gAuyasayAI uvveheNaM sesaM taheva savvaM NavaraM aTTho se goyamA! somaNase NaM vakkhArapavvae bahave devA ya devIo ya somA sumaNA somaNase ya ittha deve mahiDDie jAva parivasai, se eeNaTeNaM goyamA! jAva nnicce| somaNase NaM bhaMte! vakkhArapavvae kaI kUDA paNNattA? goyamA! satta kUDA paNNattA, taMjahAgAhA - siddhe 1 somaNase 2 vi ya boddhavve maMgalAvaIkUDe 3 devakuru 4 vimala 5 kaMcaNa 6 vasiTThakUDe 7 ya boddhvve||1|| evaM savve paMcasaiyA kUDA, eesiM pucchA disividisAe bhANiyavvA jahA gaMdhamAyaNassa, vimalakaMcaNakUDesu NavaraM devayAo suvacchA vacchamittA ya avasiTTesu kUDesu sarisaNAmayA devA rAyahANIo dkkhinnennNti| bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke antargata saumanasa nAmaka vakSaskAra parvata kahA~ batalAyA gayA hai? he gautama! niSadha varSadhara parvata ke uttara meM maMdara parvata ke dakSiNa-pUrva meM, maMgalAvatI vijaya ke pazcima meM, devakuru ke pUrva meM jambUdvIpa ke antargata mahAvideha kSetra meM saumanasa nAmaka vakSaskAra parvata nirUpita huA hai| vaha uttara-dakSiNa lambA evaM pUrva-pazcima caur3A hai| vaha mAlyavAn vakSaskAra parvata ke sadRza hai| itanA antara hai - vaha sarvathA ratnamaya, ujvala yAvat sundara hai| vaha niSadha varSadhara parvata ke nikaTa 400 yojana U~cA hai| vaha bhUmi ke bhItara cAra sau kosa gaharA gar3A hai| bAkI samasta varNana mAlyavAn vakSaskAra parvata jaisA hai| he. gautama! saumanasa vakSaskAra parvata para bahuta se saumya, sumanA-uttama mana bhAvanAmaya devadeviyA~ Azraya lete haiM, vizrAma karate haiM yAvat unakA adhiSThAtA atyanta samRddhizAlI saumanasa deva vahA~ rahatA hai| he gautama! usakA yaha nAma nitya yAvat zAzvata hai| For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jambUdvIpa prajJapti sUtra he bhagavan! saumanasa vakSaskAra parvata ke kitane kUTa nirUpita hue haiM? he gautama! usake sAta kUTa nirUpita hue haiM - gAthA - 1. siddhAyatana kUTa 2. saumanasakUTa 3. maMgalAvatIkUTa 4. devakurUkUTa 5. vimalakUTa 6. kaMcanakUTa 7. vshissttkuutt| ye sabhI kUTa 500 yojana UMce haiN| inakA vistRta varNana gaMdhamAdana vakSaskAra parvata ke kUToM ke tulya hai| itanA aMtara hai - vimalakUTa evaM kaMcanakUTa para suvatsA evaM vatsamitrA nAmaka deviyA~ nivAsa karatI haiN| avaziSTa kUToM para unake nAmAnurUpa deva nivAsa karate haiN| dakSiNa meM inakI . rAjadhAniyA~ haiN| devakuru (126) kahi NaM bhaMte! mahAvidehe vAse devakurA NAmaM kurA paNNattA? goyamA! maMdarassa pavvayassa dAhiNaNaM Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM vijuppahassa vakkhArapavvayassa puratthimeNaM somaNasavakkhArapavvayassa paccatthimeNaM ettha NaM mahAvidehe vAse devakurA NAmaM kurA paNNattA, pAINapaDINAyayA udINadAhiNa-vicchiNNA ikkArassa joyaNasahassAI aTTa ya bAyAle joyaNasae duNNi ya egUNavIsaibhAe joyaNassa vikkhambheNaM jahA uttarakurAe vattavvayA jAva aNusajjamANA pamhagaMdhA miyagaMdhA amamA sahA teyatalI saNicArIti 6 / bhAvArtha - he bhagavan! mahAvideha kSetra ke antargata devakuru kA sthAna kahA~ batalAyA gayA hai ? he gautama! maMdara parvata ke dakSiNa meM, niSadha varSadhara parvata ke uttara meM, vidyutaprabha vakSaskAra parvata ke pUrva meM tathA saumanasa vakSaskAra parvata ke pazcima meM mahAvideha kSetra meM devakuru kA sthAna batalAyA gayA hai| devakuru pUrva-pazcima lambA evaM uttara-dakSiNa caur3A hai| vaha 11842- yojana vistAra yukta hai| isakA zeSa varNana uttarakuru ke tulya hai yAvat yahA~ kamala saurabha evaM kastUrImRga kI sugaMdhi se yukta, mamatvarahita, sahiSNu, viziSTa teja yukta tathA zanaizcArI-dhImI gati se yukta ye chaha prakAra ke manuSya kahe gaye haiN| For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - niSadhadraha 266 citra vicitra kUTa parvata (127) kahi NaM bhaMte! devakurAe 2 cittavicittakUDA NAma duve pavvayA paNNatA? goyamA! Nisahassa vAsaharapavvayassa uttarillAo carimaMtAo aTTacottIse joyaNasae cattAri ya sattabhAe joyaNassa abAhAe sIoyAe mahANaIe puratthimapaccatthimeNaM ubhaokUle ettha NaM cittavicittakUDA NAmaM duve pavvayA paNNattA, evaM jacceva jamagapavvayANaM0 sacceva0, eesiM rAyahANIo dkkhinnennNti| bhAvArtha - he bhagavan! devakuru ke antargata citra evaM vicitra nAmaka do parvata kisa sthAna para batalAe gae haiM? he gautama! niSadha parvata ke uttarI aMtima chora se 834- yojana kI dUrI para zItodA mahAnadI ke pUrva-pazcima ke aMtarAla meM, usake donoM kinAroM para citrakUTa evaM vicitrakUTa nAmaka do parvata batalAe gae haiN| yamaka parvatoM kA jisa prakAra kA varNana hai, usI prakAra inakA hai| inakI rAjadhAniyA~ dakSiNa meM haiN| niSadhadraha (128) - kahi NaM bhaMte! devakurAe 2 NisaDhaddahe NAmaM dahe paNNatte? goyamA! tesiM cittavicittakUDANaM pavvayANaM uttarillAo carimaMtAo aTThacottIse joyaNasae cattAri ya sattabhAe joyaNassa abAhAe sIoyAe mahANaIe bahumajjhadesabhAe ettha NaM Nisahaddahe NAmaM dahe paNNatte, evaM jacceva NIlavaMtauttarakurucaMderAvamAlavaMtANaM vattavvayA sacceva NisahadevakurusUrasulasavijjuppabhANaM NeyavvA, rAyahANIo dkkhinnennNti| bhAvArtha - he bhagavan! devakuru meM niSadha nAmaka draha kahA~ batalAyA gayA hai? For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! citra-vicitra nAmaka.do parvatoM ke uttarI antima chora se 834 = yojana kI dUrI para, zItodA mahAnadI ke ThIka bIca meM niSadhadraha kA sthAna batalAyA gayA hai| nIlavAn, uttarakuru, caMdra, airAvata evaM mAlyavAn - ina drahoM kA jaisA varNana kahA gayA hai, vaisA hI niSadha, devakuru sUra, sulasa tathA vidyutprabha drahoM ke sambandha meM kathanIya hai| inakI rAjadhAniyA~ dakSiNa meM haiN| . kUTazAlmalI pITha (126) kahi NaM bhaMte! devakurAe 2 kUDasAmalipeDhe NAmaM peDhe paNNatte? goyamA! maMdarassa pavvayassa dAhiNapaccatthimeNaM Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM vijuppabhassa vakkhArapavvayassa purathimeNaM sIoyAe mahANaIe paccatthimeNaM devakurupaccatthimaddhassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM devakurAe kUDasAmalIpeDhe NAmaM peDhe paNNatte, evaM jacceva jambUe sudaMsaNAe vattavvayA sacceva sAmalIevi bhANiyavvA NAmavihUNA garuladeve rAyahANI dakkhiNeNaM avasiDeM taM ceva jAva devakurU ya ittha deve0 paliovamaTTiie parivasai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccaidevakurA 2, aduttaraM ca NaM0 devkuraae0|| bhAvArtha - he bhagavan! devakuru meM kUTazAlmalI pITha yA semala per3a ke AkAra meM zikhara rUpa pITha kahA~ batalAyA gayA hai? __he gautama! maMdara parvata ke dakSiNa-pazcima meM, niSadha varSadhara parvata ke uttara meM, vidyutprabha vakSaskAra parvata ke pUrva meM tathA zItodA mahAnadI ke pazcima meM, devakuru ke pazcimArddha ke bIcoMbIca kUTa zAlmalI pITha kA sthAna batalAyA gayA hai| kUTa zAlmalI pITha ke varNana hetu jambU sudarzanA ke sthAna para kUTa zAlmalI pITha kA nAma yojanIya hai| garur3a isakA adhiSThAtA deva hai| rAjadhAnI dakSiNa meM hai| zeSa varNana jambU sudarzanA ke tulya hai yAvat yahA~ palyopama sthitika deva nivAsa karatA hai| he gautama! isa kAraNa vaha devakuru (devakurA) ke nAma se abhihita huA hai athavA isakA yaha nAma par3A hai| For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - vidyutprabha vakSaskAra parvata 301 vidyutprabha vakSaskAra parvata (130) . kahi NaM bhaMte! jambuddIve 2 mahAvidehe vAse vijuppabhe NAmaM vakkhArapavvae paNNatte? goyamA! Nisahassa vAsaharapavvayassa uttareNaM maMdarassa pavvayassa dAhiNapaccatthimeNaM devakurAe0 pacatthimeNaM pamhassa vijayassa purathimeNaM ettha NaM jambuddIve 2 mahAvidehe vAse vijuppabhe0 vakkhArapavvae paNNatte, uttaradAhiNAyae evaM jahA mAlavaMte Navari savvatavaNijamae acche jAva devA aasyNti0| vijuppabhe NaM bhaMte! vakkhArapavvae kai kUDA paNNattA? goyamA! Nava kUDA paNNattA, taMjahA-siddhAyayaNakUDe vijuppabhakUDe devakurukUDe pamhakUDe kaNagakUDe sovatthiyakUDe sIoyAkUDe sayajalakUDe hrikuudde| siddhe ya vijuNAme devakuru pmhknng-sovtthii| sIoyA ya sayajalaharikUDe ceva boddhvve||1|| ee harikUDavajA paMcasaiyA NeyavvA, eesiM kUDANaM pucchA disividisAo NeyavvAo jahA mAlavaMtassa harissahakUDe taha ceva harikUDe rAyahANI jaha ceva dAhiNeNaM camararAyahANI taha NeyavvA, kaNagasovatthiyakUDesu vAriseNabalAhayAo do devayAo avasiTTesu kUDesu kUDasarisaNAmayA devA rAyahANIo dAhiNeNaM, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-vijuppabhe vakkhArapavvae 2? . goyamA! vijuppabhe NaM vakkhArapavvae vijumiva savvao samantA obhAsei ujjovei pabhAsai vijuppabhe ya ittha deve jAva paliovamaTTiie parivasai, se eeNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-vijuppabhe0 2 aduttaraM ca NaM jAva nnicce| - bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke anatargata vidyutprabha nAmaka vakSaskAra parvata kahA~ batalAyA gayA hai? For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! niSadha varSadhara parvata ke uttara meM, maMdara parvata ke dakSiNa-pazcima meM, devakuru ke pazcima meM evaM padmavijaya ke pUrva meM, jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke antargata vidyutprabha nAmaka vakSaskAra parvata kahA gayA hai| vaha uttara-dakSiNa meM lambA hai| isakA avaziSTa varNana mAlyavAn parvata ke sadRza hai| itanI vizeSatA hai - vaha sarvathA tapanIya-ucca jAtIya svarNa vizeSa se nirmita hai yAvat ujjvala hai| deva-deviyA~ vahA~ Azraya lete haiN| he bhagavan! vidyutprabha vakSaskAra parvata ke kitane kUTa nirUpita hue haiM? he gautama! usake nau kUTa nirUpita hue haiM - 1. siddhAyatana kUTa 2. vidyutprabha kUTa 3. devakuru kUTa 4. pakSma kUTa 5. kanaka kUTa 6. sauvatsika kUTa 7. zItodA kUTa 8. satajjvala kUTa 6. hari kuutt| etadviSayaka gAthA meM inhIM nAmoM kA ullekha huA hai| .. harikUTa ke sivAya sabhI kUTa 500 yojana U~ce haiN| dizA-vidizAoM meM inakI sthiti Adi sArA varNana mAlyavAn parvata ke tulya hai| harikUTa harissaha kUTa ke samAna hai| camaracaMcA rAjadhAnI ke samAna hI dakSiNa meM inakI rAjadhAnI hai| kanakakUTa evaM sauvatsika kUTa meM vAriSeNA tathA balAhakA nAmaka do deviyA~ nivAsa karatI haiN| avaziSTa kUToM para unake kAmAnurUpa deva nivAsa karate haiN| unakI rAjadhAniyA~ dakSiNa meM haiN| __ he bhagavan! vaha vidyutprabha vakSaskAra parvata kisa kAraNa abhihita huA hai? he gautama! vidyutprabha vakSaskAra parvata vidyuta-bijalI kI taraha saba ora se avabhAsita, udyotita evaM prabhAsita hotA hai yAvat vahA~ palyopama AyuSya yukta vidyutprabha nAmaka deva nivAsa karatA hai| isaliye vaha parvata vidyutprabha nAma se abhihita huA hai athavA he gautama! isakA yaha nAma zAzvata hai| pakSmAdi vijaya (131) evaM pamhe vijae assupurA rAyahANI aMkAvaI vakkhArapavvae 1, supamhe vijae sIhapurA rAyahANI khIroyA mahANaI 2, mahApamhe vijaya mahApurA rAyahANI pamhAvaI vakkhArapavvae 3, pamhagAvaI vijaya vijayapurA rAyahANI sIyasoyA mahANaI 4, For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAhA - - saMkhe vijae avarAiyA rAyahANI AsIvise vakkhArapavvae 5, kumue vijae arayA rAyahANI aMtovAhiNI mahANaI 6, NaliNe vijae asogA rAyahANI suhAvahe vakkhArapavvae 7, NaliNAvaI vijae vIyasogA rAyahANI 8 dAhiNille sIoyAmuhavaNasaMDe, uttarillevi emeva bhANiyavve jahA sIyAe, vappe vijae vijayA rAyahANI caMde vakkhArapavvae 1, suvappe vijae jayaMtI rAyahANI ummamAliNI I 2, mahAvappe vijae jayaMtI rAyahANI sUre vakkhArapavvae 3, vappAvaI vijae aparAiyA rAyahANI pheNamAliNI NaI 4, vaggU vijae cakkapurA yahANI NAge vakkhArapavvae 5, suvaggU vijae khaggapurA rAyahANI gaMbhIramAliNI aMtaraNaI 6, gaMdhile vijae avajjhA rAyahANI deve vakkhArapavvae 7, gaMdhilAvaI vijae aojjhA rAyahANI 8, evaM maMdarassa pavvayassa paccatthimillaM pAsaM bhANiyavvaM tattha tAva sIoyAe NaIe dakkhiNille NaM kUle ime vijayA, taMjahApamhe supamhe mahApamhe, cautthe pamhagAvaI / saMkhe kumue NaliNe, aTTame NaliNAvaI // 1 // imAo rAyahANIo, taMjahA gAhA pakSmAdi vijaya AsapurA sIhapurA mahApurA ceva havai vijayapurA / avarAiyA ya arayA asoga taha vIyasogA ya // 2 // 303 imeM vakkhArA, taMjahA - aMke pamhe AsIvise suhAvahe, evaM ittha parivADIe do do vijayA kUDasarisaNAmayA bhANiyavvA disA vidisAo ya bhANiyavvAo, sIoyAmuhavaNaM ca bhANiyavvaM sIoyAe dAhiNillaM uttarillaM ca, sIoyAe uttarille pAse ime vijayA, taMjahA vappe suvappe mahAvappe, cautthe vappayAvaI / vaggU ya suvaggU ya, gaMdhile gaMdhilAvaI // 1 // rAyahANIo imAo, taMjahA vijayA vejayaMtI jayaMtI aparAjiyA | cakkapurA khaggapurA havai avajjhA aujjhA ya // 2 // For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 jambUdvIpa prajJapti sUtra ime vakkhArA, taMjahA-caMdapavvae 1 sUrapavvae 2 NAgapavvae 3 devapavvae 4 / imAo NaIo sIoyAe mahANaIe dAhiNille kUle-khIroyA sIhasoyA aMtaravAhiNIo NaIo 3, ummimAliNI 1 pheNamAliNI 2 gaMbhIramAliNI 3 uttarillavijayANaMtarAutti, ittha parivADIe do-do kUDA vijayasarisaNAmayA bhANiyavvA, ime do-do kUDA avaTThiyA taMjahA-siddhAyayaNakUDe pvvysrisnnaamkuudde| bhAvArtha - isI prakAra 1. pakSma vijaya, azvapurI rAjadhAnI tathA aMkAvatI vakSaskAra parvata hai| 2. sUpakSma vijaya siMhapurI rAjadhAnI tathA kSIrodA mahAnadI hai| 3. mahApakSma vijaya mahApurI vijaya tathA pakSmAvatI vakSaskAra parvata haiN| 4. pakSmakAvatI vijaya, vijayapurI rAjadhAnI tathA zItastrotA rAjadhAnI hai| 5. zaMkhavijaya, aparAjitA rAjadhAnI tathA AziviSa vakSaskAra parvata hai| . . 6. kumuda vijaya, arajA rAjadhAnI tathA antarvAhinI mahAnadI hai| 7. nalina vijaya azokA rAjadhAnI tathA sukhAvaha vakSaskAra parvata hai| 8. nalinAvatI vijaya (salilAvatI vijaya) vItazokA rAjadhAnI hai| 6. dakSiNAtya zItodAmukha nAmaka vanakhaNDa hai| uttarazItodA vanakhaNDa bhI isI prakAra kathanIya hai| uttarI zItodAmukha vana khaNDa ke aMtargata1. vapravijaya, vijayArAjadhAnI tathA candravakSaskAra parvata haiN| 2. suvapravijaya, jayaMtI rAjadhAnI evaM urmimAlinI nadI hai| 3. mahAvapravijaya, jayaMtI rAjadhAnI tathA sUra vakSaskAra parvata hai| 4. vaprAvatI vijaya, aparAjitA rAjadhAnI tathA phenamAlinI nadI hai| 5. valguvijaya, cakrapurI rAjadhAnI tathA nAga vakSaskAra parvata hai| 6. suvalguvijaya, khaDagapurI rAjadhAnI tathA gaMbhIra mAlinI artanadI hai| 7. gaMdhila vijaya, avadhyA rAjadhAnI evaM deva vakSaskAra parvata hai| 8. gaMdhilAvatI vijaya tathA ayodhyA rAjadhAnI hai| For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - maMdara parvata 305 isI prakAra maMdara parvata ke pazcimI pArzva kA varNana yojanIya hai| vahA~ zItodAnadI ke dakSiNI taTa para ye vijaya kahe gae haiM - . gAthA - 1. pakSma 2. sUpakSma 3. mahApadma 4. pakSmakAvatI 5. zaMkha 6. kumuda 7. nalina 8. nlinaavtii||1|| ___ inakI rAjadhAniyA~ isa prakAra haiM - gAthA - 1. azvapurI 2. siMhapurI 3. mahApurI 4. vijayapurI 5. aparAjitA 6. arajA 7. azokA 8. vItazokA // 2 // vakSaskAra parvata ye haiM - 1. aMka 2. pakSma 3. AzIviSa 4. sukhaavh| isa kama se kUToM ke tulya nAma yukta do-do vijaya, dizA-vidizAeM zItodA kA dakSiNI evaM uttarImukha vana ye saba parijJeya haiN| zItodA ke uttarI pArzva meM ye vijaya abhihita hue haiM - ___ gAthA - 1. vapra 2. suvapra 3. mahAvapra 4. vaprakAvatI 5. valgu 6. suvalgu 7. gaMdhila 8. gaMdhilAvatI // 1 // . rAjadhAniyA~ nimnAMkita haiM - 1. vijayA 2. vaijayaMtI 3. jayaMtI 4. aparAjitA 5. cakrapurI . 6. khaDgapurI 7. avadhyA 8. ayodhyaa||2|| __ vakSaskAra parvata ye haiM - 1. candra 2. sUra 3. nAga 4. devprvt| kSIrodA tathA zIta strotA nAmaka nadiyA~ zItodA mahAnadI ke dakSiNI kinAre para antarvAhinI nadiyA~ haiN| - urmimAlinI, phenamAlinI tathA gaMbhIramAlinI nadiyA~ zItodAmahAnadI ke uttara dizAvartI vijayoM kI antarvAhinI nadiyA~ haiN| isa krama meM do-do kUTa apane-apane vijaya ke anurUpa nAma vAle batalAe gae haiM - ve do-do kUTa sthira haiM- 1. siddhAyatana kUTa tathA 2. vakSaskAra parvata sadRza nAmaka yukta kuutt| maMdara parvata (132) kahi NaM bhaMte! jambuddIve 2 mahAvidehe vAse maMdare NAmaM pavvae paNNatte? goyamA! uttarakurAeM dakkhiNeNaM devakUrAe uttareNaM puvvavidehassa vAsassa For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 *-*-10-02-00-00-00-00-00-00-00-12--00-00-9--98-0-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-02--12-12-12-02-12-20-10-09- jambUdvIpa prajJapti sUtra paccatthimeNaM avaravidehassa vAsassa puratthimeNaM jambuddIvassa 2 bahumajjhadesabhAe ettha NaM jambuddIve dIve maMdare NAmaM pavvae paNNatte NavaNauijoyaNasahassAiM ur3e uccatteNaM egaM joyaNasahassaM uvveheNaM mUle dasajoyaNasahassAI NavaiM ca joyaNAI dasa ya egArasabhAe joyaNassa vikkhambheNaM dharaNiyale dasa joyaNasahassAI vikkhambheNaM tayaNaMtaraM ca NaM mAyAe 2 parihAyamANe parihAyamANe uvaritale egaM joyaNasahassaM vikkhambheNaM mUle ekkatIsaM joyaNasahassAI Nava ya dasuttare joyaNasae. tiNNi ya egArasabhAe joyaNassa parikkheveNaM dharaNiyale ekkatIsaM joyaNasahassAI chacca tevIse joyaNasae parikkheveNaM uvaritale tiNNijoyaNasahassAI egaM ca bAvarTa joyaNasayaM kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM mUle vicchiNNe majjhe saMkhitte uvariM taNue gopucchasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche snnhetti| se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte vnnnnotti| maMdare NaM bhaMte! pavvae kai vaNA paNNattA? / goyamA! cattAri vaNA paNNattA, taMjahA-bhaddasAlavaNe 1 NaMdaNavaNe 2 somaNasavaNe 3 paMDagavaNe 4 / kahi NaM bhaMte! maMdare pavvae bha6sAlavaNe NAmaM vaNe paNNatte? goyamA! dharaNiyale ettha NaM maMdare pavvae bhaddasAlavaNe NAmaM vaNe paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe somaNasavijuppaha-gaMdhamAyaNamAlavaMtehiM vakkhArapavvaehiM sIyAsIoyAhi ya mahANaIhiM aTThabhAga-pavibhatte maMdarassa pavvayassa puratthimapaccatthimeNaM bAvIsaM bAvIsaM joyaNasahassAiM AyAmeNaM uttaradAhiNeNaM aDDAijjAiM joyaNasayAI vikkhambheNaMti, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte duNhavi vaNNao bhANiyavvo kiNhe kiNhobhAse jAva devA AsayaMti syNti0| maMdarassa NaM pavvayassa uttarapuratthimeNaM bhaddasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatte paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - maMdara parvata 307 paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM chattIsaM joyaNAI uDDe uccatteNaM aNegakhaMbhasayasaNNiviTe vaNNao, tassa NaM siddhAyayaNassa tidisiM tao dArA paNNattA, te NaM dArA aTTha joyaNAI uhUM uccatteNaM cattAri joyaNAI vikkhambheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo bhUmibhAgo ya bhaanniyvvo| tassa NaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM egA maNipeDhiyA paNNattA aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvarayaNAmaI acchA, tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM devacchaMdae aTTa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI aTTa joyaNAI uddhaM uccatteNaM jAva jiNapaDimA vaNNao devacchaMdagassa jAva dhUvakaDucchuyANaM iti| maMdarassa NaM pavvayassa dAhiNeNaM bhaddasAlavaNaM paNNAsaM evaM cauddisiM pi maMdarassa bhaddasAlavaNe cattAri siddhAyayaNA bhANiyavvA, madarassa NaM pavvayassa uttarapuratthimeNaM bhaddasAlavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM cattAri NaMdApukkhariNIo paNNattAo, taMjahA-paumA 1 paumappabhA 2 ceva, kumuyA 3 kumuyappabhA 4, tAo NaM pukkhariNIo paNNAsaM joyaNAI AyAmeNaM paNavIsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM dasajoyaNAI uvveheNaM vaNNao veiyAvaNasaMDANaM bhANiyavvo, cauddisiM toraNA jAva tAsi NaM pukkhariNINaM bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege IsANassa deviMdassa devaraNNo pAsAyavaDiMsae paNNatte paMcajoyaNasayAI uI uccatteNaM aDDAijAI joyaNasayAI vikkhambheNaM abbhuggayamUsiya evaM saparivAro pAsAyavaDiMsao bhANiyavvo, maMdarassa NaM evaM dAhiNapuratthimeNaM pukkhariNIo uppalagummA NaliNA uppalA uppalujalA taM ceva pamANaM majhe pAsAyavaDiMsao sakkassa saparivAro teNaM ceva pamANeNaM dAhiNapaJcatthimeNavi pukkhariNIo bhiMgA bhiMgaNibhA ceva, aMjaNA aNjnnppbhaa| pAsAyavaDiMsao sakkassa sIhAsaNaM sprivaarN| uttarapaccatthimeNaM pukkhariNIo-sirikaMtA 1 siricaMdA 2 For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 jambUdvIpa prajJapti sUtra **--*-*-*-*-*-*-*--*-*-*-*-*-*---*--*-*-*--*-*-*-*-*-*-*---*-10-08-10-08-10--- sirimahiyA 3 ceva siriNilayA 4 / pAsAyavaDiMsao IsANassa sIhAsaNaM sprivaarNti| maMdare NaM bhaMte! pavvae bhaddasAlavaNe kai disAhatthikUDA paNNattA? .. goyamA! aTTa disAhatthikUDA paNNattA, taMjahApaumuttare 1 NIlavaMte 2, suhatthI 3, aMjaNAgirI 4, kumue ya 5, palAse ya 6, vaDiMse 7, royaNAgirI 8 // 1 // .. kahi NaM bhaMte! maMdare pavvae bhaddasAlavaNe paumuttare NAmaM disAhatthikUDe paNNatte? goyamA! maMdarassa pavvayassa uttarapurathimeNaM purathimillAe sIyAeM uttareNaM ettha NaM paumuttare NAmaM disAhatthikUDe paNNatte paMcajoyaNasayAI uddhaM uccatteNaM paMcagAuyasayAI uvveheNaM evaM vikkhambhaparikkhevo bhANiyavvo cullahimavaMtasariso, pAsAyANa ya taM ceva paumuttaro devo rAyahANI uttarapuratthimeNaM 1, evaM NIlavaMtadisAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapuratthimeNaM purathimillAe sIyAe dakkhiNeNaM eyassavi NIlavaMto devo rAyahANI dAhiNapurathimeNaM 2, evaM suhatthidisAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapurasthimeNaM dakkhiNillAe sIoyAe puratthimeNaM eyassavi suhatthI devo rAyahANI dAhiNapuratthimeNaM 3, evaM ceva aMjaNAgiridisAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapaccatthimeNaM dakkhiNillAe sIoyAe paccatthimeNaM eyassavi aMjaNAgirI devo rAyahANI dAhiNapaccatthimeNaM 4, evaM kumue vidisAhatthikUDe maMdarassa dAhiNapaccatthimeNaM paccatthimillAe sIoyAe dakkhiNeNaM eyassavi kumuo devo rAyahANI dAhiNapaJcatthimeNaM 5, evaM palAse vidisA hathikUDe maMdarassa uttarapaccatthimeNaM paccathimillAe sIoyAe uttareNaM eyassavi palAso devo yahANI uttarapaccatthimeNaM 6, evaM vaDeMse vidisAhatthikUDe maMdarassa0 uttarapacatthimeNaM uttarillAe sIyAe mahANaIe paccatthimeNaM eyassavi vaDeMso devo rAyahANI uttarapaccatthimeNaM 7, evaM royaNAgiri disAhatthikUDe maMdarassa For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - maMdara parvata 306 11 uttarapurasthimeNaM uttarillAe sIyAe puratthimeNaM eyassavi royaNAgiri devo rAyahANI uttrpursthimennN| bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke antargata maMdara nAmaka parvata kisa sthAna para abhihita huA hai? he gautama! uttarakuru ke dakSiNa meM, devakuru ke uttara meM, pUrvavideha ke pazcima meM tathA pazcima videha ke pUrva meM, jambUdvIpa ke bIcoMbIca maMdara nAmaka parvata abhihita huA hai| vaha 66 hajAra yojana U~cA hai tathA eka hajAra yojana bhUmi meM gaharA hai| vaha mUla meM 100600 yojana tathA dharaNitala para dasa hajAra yojana caur3A hai| usake pazcAt vaha caur3AI meM kramazaH kama hotA jAtA hai| Upara ke tala para eka hajAra yojana caur3A raha jAtA hai| isakI paridhi mUla meM 31910.. yojana, bhUmitala para 31623. yojana evaM UparI tala para 3162 yojana se kucha adhika hai| vaha mUla meM caur3A, madhya meM saMkar3A tathA UparI bhAga meM patalA hai| . isa prakAra isakI AkRti gAya kI pU~cha ke sadRza hai| vaha sarvathA ratnamaya ujjvala tathA sukomala hai| vaha eka padmavaravedikA evaM eka vanakhaMDa dvArA cAroM ora se samAvRta hai| usakA varNana pUrvAnurUpa yojanIya hai| . ... he bhagavan! maMdara parvata para kitane vana kahe gaye haiM? he gautama! vahAM cAra vana kahe gae haiM, ve isa prakAra haiM - 1. bhadrazAla vana 2. naMdana vana 3. saumanasa vana 4. paMDaka vn| he bhagavan! maMdara parvata para bhadrazAla vana kI sthiti kahA~ batalAI gaI hai? he gautama! maMdara parvata ke bhUmibhAga para bhadrazAla nAmaka vana abhihita huA hai| vaha pUrva-pazcima lambA tathA uttara-dakSiNa meM caur3A hai| vaha saumanasa, vidyutprabha, gaMdhamAdana evaM mAlyavAn nAmaka vakSaskAra parvatoM dvArA tathA zItA aura zItodA mahAnadiyoM dvArA ATha bhAgoM meM baMTA hai| vaha maMdara parvata ke pUrva-pazcima koNa meM bAIsa-bAIsa sahasra yojana lambA hai| uttaradakSiNa koNa meM aDhAI sau-ar3hAI sau yojana caur3A hai| vaha eka padmavaravedikA evaM eka vanakhaMDa dvArA cAroM ora se samAvRtta hai| donoM kA varNana pUrvAnusAra yojanIya hai| vaha kRSNa varNa evaM kRSNa AbhA yukta vRkSoM kI pattiyoM se AcchAdita hai yAvat vahA~ deva-deviyA~ Azraya lete haiM, vizrAma lete haiM, ityAdi varNana pUrva varNana ke anusAra hai| For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 jambUdvIpa prajJapti sUtra **-08-10------------------------00-00-00-0-0-10-19-10--00-00-00-10-19-22-16--- ____ maMdara parvata kI pUrva dizA meM, bhadrazAla vana meM, pacAsa yojana pAra karane para eka vizAla siddhAyatana AtA hai| usakI lambAI pacAsa yojana, caur3AI paccIsa yojana tathA U~cAI chattIsa yojana hai| vaha saiMkar3oM staMbhoM para avasthita hai| usakA vistRta varNana pUrvAnurUpa vaktavya hai| usa siddhAyatana kI tIna dizAoM meM tIna dvAra kahe gae haiN| ve dvAra U~cAI meM ATha yojana tathA caur3AI meM cAra yojana haiN| unake praveza mArga bhI utane hI haiN| usake zikhara ujjvala evaM uttama svarNa nirmita yAvat vanamAlA bhUmibhAga Adi kA etatsaMbaMdhI varNana pUrvAnurUpa grAhya hai| unake ThIka bIca meM eka vizAla maNipIThikA sthita hai| vaha ATha yojana lambI-caur3I, cAra yojana moTI evaM sarvaratnamaya, svaccha hai| usa maNipIThikA ke Upara devAsana hai| vaha ATha. yojana lambA-caur3A tathA ATha yojana se kucha adhika U~cA hai yAvat jina pratimA yAvat devAsana, dhUpadAna Adi kA varNana pUrvAnusAra kathanIya hai| ___maMdara parvata ke dakSiNa meM, bhadrazAla vana ke bhItara pacAsa yojana jAne para usakI (maMdara parvata kI) cAroM dizAoM meM cAra siddhAyatana haiN| maMdara parvata ke uttara pUrva meM, bhadrazAlavana meM pacAsa yojana jAne para padmA, padmaprabhA, kumudA evaM kumudaprabhA - ye cAra naMdA puSkariNiyA~ batalAI gaI hai| ve pacAsa yojana lambI, paccIsa yojana caur3I tathA dasa yojana jamIna meM gaharI haiM yAvat padmavaravedikAoM, vanakhaNDa, cAroM dizAoM meM toraNa dvAra Adi kA varNana pUrvAnurUpa grAhya hai| una puSkariNiyoM ke madhya meM devarAja IzAnendra kA uttama bhavana hai| vaha pA~ca sau yojana U~cA tathA aDhAI sau yojana caur3A hai| apane se saMbaMdhita sAmagrI sahita usa prAsAda kA vizada varNana pahale kI jyoM grAhya hai| maMdara parvata ke dakSiNa-pUrva meM utpala, gulmA, nalinA, utpalA evaM utpalojjvalA saMjJaka puSkariNiyAM haiN| unakA vistAra-pramANa pUrvAnurUpa hai| inake madhya zreSTha bhavana hai| devarAja zailendra vahA~ saparivAra-saparijana nivAsa karatA hai| ___ maMdara parvata ke dakSiNa-pazcima meM bhuMgA, bhRganibhA, aMjanA evaM aMjanaprabhA nAmaka puSkariNiyAM haiM, jinakA pramANa pUrvavat vAcya hai| prAsAda, zakrendra evaM siMhAsana Adi kA varNana saparivAra, aMgopAMgoM sahita grAhya haiN| ___ maMdara parvata ke uttara-pUrva meM zrIkAMtA, zrIcaMdA, zrImahitA tathA zrInilayA saMjJaka puSkariNiyA~ haiN| madhya meM uttama bhavana, adhiSThAyaka deva IzAnendra kA siMhAsana, saparivAra sahita varNana pUrvavat kathanIya hai| For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - maMdara parvata 311 +9-10-19-10-08-10--28-10-28-06-24-10-16-10-28-34-28-28-10-18-10-20-04-28-48-8--4-24-10-14-4-100-10-28-0-00-00-00-10-28 he bhagavan! bhadrazAla vana meM dizAhastikUTa-hAthI jaisI AkRti se yukta zikhara kitane kahe gaye haiM? . he gautama! vahA~ ATha digrahastikUTa batalAe gae haiM - 1. padmottara 2. nIlavAna 3. suhastI 4. aMjanagirI 5. kumuda 6. palAza 7. avataMsa 8. rocnaagirii|| 1 // __ he bhagavan! maMdara parvata para, bhadrazAla vana meM padmottara saMjJaka dighastikUTa kisa sthAna para pratipAdita huA hai? he gautama! maMdara parvata ke uttara-pUrva meM tathA pUrva dizAvartinI zItA mahAnadI ke uttara meM padmottara saMjJaka dighastikUTa kahA gayA hai| vaha U~cAI meM pA~ca sau yojana evaM jamIna meM pA~ca sau yojana gaharA hai| usakI caur3AI evaM paridhi cullahimavAna parvata ke tulya hai| prAsAda Adi kA varNana pahale kI jyoM hai| vahA~ padmottara nAmaka deva rahatA hai| isakI rAjadhAnI uttara-pUrva meM sthita hai| . nIlavAn nAmaka dighastikUTa maMdara parvata ke dakSiNa-pUrva meM tathA pUrva-dizAvartinI zItA mahAnadI ke dakSiNa meM hai| vahA~ nIlavAn nAmaka deva rahatA hai| usakI rAjadhAnI dakSiNa-pUrva meM hai| suhastI nAmaka dighastikUTa maMdara parvata ke dakSiNa-pUrva meM hai tathA dakSiNa dizAvartinI zItodA mahAnadI kI pUrva dizA meM hai| vahA~ suhastI nAmaka deva nivAsa karatA hai| usakI rAjadhAnI dakSiNa-pUrva meM hai| isI prakAra aMjanagirI nAmaka dighastikUTa maMdara parvata ke dakSiNa-pazcima meM tathA dakSiNa dizAvartinI zItodA mahAnadI ke pazcima meM hai| usakA adhiSThAyaka deva aMjanagirI hai, jisakI rAjadhAnI dakSiNa-pazcima meM hai| kumuda nAmaka dizAgata hastikUTa maMdara parvata ke dakSiNa-pazcima meM evaM pazcimadigvartinI zItodA mahAnadI ke dakSiNa meM hai| vahA~ kumuda nAmaka deva nivAsa karatA hai| usakI rAjadhAnI dakSiNa-pazcima meM avasthita hai| ____ palAza nAmaka vidizAgata hastikUTa maMdara parvata ke uttara-pazcima meM tathA pazcima digvartinI zItodA mahAnadI ke uttara meM hai| vahA~ palAza nAmaka deva nivAsa karatA hai| usakI rAjadhAnI uttara-pazcima meM vidyamAna hai| - isI prakAra avataMsa vidizAgata hastikUTa maMdara parvata ke uttara-pazcima meM tathA uttara dizAvartinI zItA mahAnadI ke pazcima meM hai| vahA~ avataMsa nAmaka deva nivAsa karatA hai| usakI rAjadhAnI uttara-pazcima meM hai| - rocanAgirI nAmaka dighastikUTa maMdara parvata ke uttara-pUrva meM, uttaravartI zItA mahAnadI ke pUrva meM hai| vahA~ rocanAgirI nAmaka deva apanI uttara-pUrva meM sthita rAjadhAnI ke sAtha nivAsa karatA hai| For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 jambUdvIpa prajJapti sUtra +0-00-00-00-00-00-00-11--8-28-**-*-*-*-48-12-08-10-08-12-12-10-00-00-00-00-00-00-00-00-00-19-09-19-19-19-0-0-0--- naMdana vana (133) (133) . kahi NaM bhaMte! maMdare pavvae NaMdaNavaNe NAmaM vaNe paNNatte? . . goyamA! bhaddasAlavaNassa bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo paMcajoyaNasayAI uDDhe uppaittA ettha NaM maMdare pavvae NaMdaNavaNe NAmaM vaNe paNNatte paMcajoyaNasayAI cakkavAla-vikkhambheNaM vaTTe valayAgArasaMThANasaMThie je NaM maMdaraM pavvayaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThaitti NavajoyaNasahassAiM Nava ya cauppaNNe joyaNasae chaccegArasabhAe joyaNassa bAhiM girivikkhambho egattIsaM joyaNasahassAI cattAri ya auNAsIe joyaNasae kiMcivisesAhie bAhiM giripariraeNaM aTTha joyaNasahassAI Nava ya cauppaNNe joyaNasae chaccegArasabhAe joyaNassa aMto girivikkhambho aTThAvIsaM joyaNasahassAI tiNNi ya solasuttare joyaNasae aTTa ya ikkArasabhAe joyaNassa aMto giripariraeNaM, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte vaNNao jAva devA aasyNti0| ___maMdarassa NaM pavvayassa puratthimeNaM ettha NaM mahaM ege siddhAyayaNe paNNatte evaM cauddisiM cattAri siddhAyayaNA vidisAsu pukkhariNIo taM ceva pamANaM siddhAyayaNANaM pukkhariNINaM ca pAsAyavaDiMsagA taha ceva sakkesANANaM teNaM ceva pmaannennN| NaMdaNavaNe NaM bhaMte! kai kUDA paNNattA? goyamA! Nava kUDA paNNattA, taMjahA-NaMdaNavaNakUDe 1 maMdarakUDe 2 NisahakUDe 3 himavayakUDe 4 rayayakUDe 5 ruyagakUDe 6 sAgaracittakUDe 7 vairakUDe 8 balakUDe / kahi NaM bhaMte! NaMdaNavaNe NaMdaNavaNakUDe NAmaM kUDe paNNatte? goyamA! maMdarassa pavvayassa purathimillasiddhAyayaNassa uttareNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsayassa dakkhiNeNaM ettha NaM NaMdaNavaNe NaMdaNavaNa kUDe For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - naMdana vana 313 ------- NAmaM kUDe paNNatte0 paMcasaiyA kUDA puvvavaNNiyA bhANiyavvA, devI mehaMkarA rAyahANI vidisAetti 1 eyAhiM ceva puvvAbhilAveNaM NeyavvA ime kUDA imAhiM disAhiM purathimillassa bhavaNassa dAhiNeNaM dAhiNapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa uttareNaM maMdare kUDe mehavaI devI rAyahANI puvveNaM 2 dakkhiNillassa bhavaNassa purathimeNaM dAhiNapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa paccatthimeNaM Nisahe kUDe sumehA devI rAyahANI dakkhiyeNaM dakkhiNillassa bhavaNassa paccatthimeNaM dakkhiNapaccatthimillassa pAsAyavaDeMsagassa purathimeNaM hemavae kUDe hemamAliNI devI rAyahANI dakkhiNeNaM paccasthimillassa bhavaNassa dakkhiNeNaM dAhiNapaccathimillassa pAsAyavaDeMsagassa uttareNaM rayae kUDe suvacchA devI rAyahANI paccatthimeNaM paccatthimillassa bhavaNassa uttareNaM uttarapaccathimillassa pAsAyavaDeMsagassa dakkhiNeNaM ruyage kuDe vacchamittA devI rAyahANI paccatthimeNaM uttarillassa bhavaNassa paccatthimeNaM uttarapaccatthimillassa pAsAyavaDeMsagassa purathimeNaM sAgaracitte kUDe vairaseNA devI rAyahANI uttareNaM uttarillassa bhavaNassa purathimeNaM uttarapurathimillassa pAsAyavaDeMsagassa paccatthimeNaM vairakUDe balAhayA devI rAyahANI uttrennNti| kahi NaM bhaMte! NaMdaNavaNe balakUDe NAmaM kUDe paNNatte? ... goyamA! maMdarassa pavvayassa uttarapurasthimeNaM ettha NaM NaMdaNavaNe balakUDe NAmaM kUDe paNNatte, evaM jaM ceva harissahakuDassa pamANaM rAyahANI ya taM ceva balakUDassavi, NavaraM balo devo rAyahANI uttrpursthimennNti| bhAvArtha - he bhagavan! maMdara parvata para naMdanavana kisa sthAna para AkhyAta huA hai? he gautama! bhadrazAlavana ke ati samatala evaM ramya bhUmibhAga se 500 yojana Upara kI ora jAne para maMdara parvata para naMdanavana AtA hai| cakravAla viSkaMbha-pahie kI taraha samamaMDala vistAra yukta paridhi kI apekSA se vaha pAMca sau yojana golAkAra hai| usakI AkRti valaya-kaMkaNa ke samAna hai| isa kAraNa usane maMdara parvata ko cAroM ora se AvRtta kara rakhA hai| naMdanavana ke bAhara For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jambUdvIpa prajJapti sUtra meru parvata kA vistAra phailAva 69540 yojana hai| usakI paridhi 31,476 se kucha adhika hai| naMdana vana ke bhItara usakA vistAra 86446, yojana hai| usakI bhItarI paridhi 2831666 yojana hai| vaha eka padmavara vedikA tathA vanakhaNDa dvArA cAroM ora se ghirA huA hai yAvat vahA~ deva-deviyA~ vizrAma karate haiM ityAdi sArA varNana pahale kI taraha vAcya hai| maMdara parvata ke pUrva meM eka vizAla siddhAyatana hai| cAroM dizAoM meM vaise cAra siddhAyatana haiN| vidizAoM meM puSkariNiyA~ hai| siddhAyatana, puSkariNiyA~ zreSTha bhavana evaM zakrendra sabhI kA varNana pahale kI taraha yojanIya hai| he bhagavan! naMdanavana meM kitane kUTa kahe gae haiM? he gautama! vahA~ nau kUTa kahe gaye haiM, jo isa prakAra haiM - 1. naMdanavana kUTa 2. maMdara kUTa 3. niSadha kUTa 4. himavata kUTa 5. rajata kUTa 6. rucaka kUTa 7. sAgara citrakUTa 8. vajra kUTa 6. bala kuutt| he bhagavan! naMdanavana meM naMdana vana kUTa kisa sthAna para AkhyAta huA hai? he gautama! maMdara parvata para pUrva dizAvartI siddhAyatana ke uttara meM uttara pUrvavartI zreSTha prAsAda ke dakSiNa meM, naMdanavana meM, naMdana kUTa AkhyAta huA hai| ___ye sabhI kUTa 500 yojana U~ce haiN| inakA vistRta varNana pahale kI jyoM varNanIya hai| naMdanavana kUTa para meghaMkarA nAmaka devI rahatI hai| usakI rAjadhAnI vidizA-IzAna koNa meM hai| avazeSa varNana pUrvAnusAra grAhya hai| ___ina dizAoM ke antargata-pUrva dizAvartI prAsAda ke dakSiNa meM, dakSiNa pUrvavartI uttara prAsAda ke uttara meM, maMdara kUTa para meghavatI nAmaka devI nivAsa karatI hai| usakI rAjadhAnI pUrvAnurUpa hai| ___ dakSiNa dizAvartI bhavana ke pUrva meM, dakSiNa pUrvavartI zreSTha prAsAda ke pazcima meM, niSadhakUTa para sumedhA nAmaka devI nivAsa karatI hai| isakI rAjadhAnI dakSiNa meM hai| dakSiNa dizAvartI bhavana ke pazcima meM, dakSiNa-pazcimavartI uttama prAsAda ke pUrva meM haimavata kUTa para hemamAlinI nAmaka devI nivAsa karatI hai| usakI rAjadhAnI dakSiNa meM hai| pazcima dizAvartI bhavana ke dakSiNa meM dakSiNa pazcimavartI prAsAda ke uttara meM rajata kUTa para suvatsA nAmaka devI nivAsa karatI hai| pazcima meM usakI rAjadhAnI hai| pazcima digvartI bhavana ke uttara meM, uttara pazcimavartI zreSTha prAsAda ke dakSiNa meM rucaka nAmaka kUTa para vatsamitrA nAmaka devI rahatI hai| usakI rAjadhAnI pazcima meM hai| For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - saumanasa vana 315 uttara dizAvartI bhavana ke pazcima meM, uttara pazcimavartI zreSTha prAsAda ke pUrva meM sAgara citra nAmaka kUTa para vajrasenA nAmaka devI rahatI hai| usakI rAjadhAnI uttara meM hai| ... uttara dizAvartI bhavana ke pUrva meM uttarapUrvavartI uttama prAsAda ke pazcima meM vajrakUTa para balAhakA nAmaka devI nivAsa karatI hai| isakI rAjadhAnI uttara meM hai| he bhagavan! naMdanavana meM balakUTa kisa sthAna para batalAyA gayA hai? he gautama! maMdara parvata ke uttara pUrva meM naMdanavana ke bhItara yaha kUTa batalAyA gayA hai| isakA evaM isakI rAjadhAnI kA pramANa vistAra harissahakUTa ke tulya hai| itanA aMtara haiisakA adhiSThAtA bala nAmaka deva hai| usakI rAjadhAnI uttara-pUrva meM avasthita hai| saumanasa vana (134) . kahi NaM bhaMte! maMdarae pavvae somaNasavaNe NAmaM vaNe paNNatte? goyamA! NaMdaNa-vaNassa bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo addhatevaTiM joyaNasahassAI uDe uppaittA ettha NaM maMdare pavvae somaNasavaNe NAmaM vaNe paNNatte paMcajoyaNasayAI cakkavAlavikkhambheNaM vaTTe valayAgArasaMThANasaMThie je NaM maMdaraM pavvayaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai cattAri joyaNasahassAI duNNi ya bAvattare joyaNasae aTTha ya ikkArasabhAe joyaNassa bAhiM girivikkhambheNaM terasa joyaNasahassAiM paMca ya ekkAre joyaNasae chacca ikkArasabhAe joyaNassa bAhiM giripariraeNaM tiNNi joyaNasahassAI duNNi ya bAvattare joyaNasae aTTa ya ikkArasabhAe joyaNassa aMto girivikkhambheNaM dasa joyaNasahassAI tiNNi ya auNApaNNe joyaNasae tiNNi ya ikkArasabhAe joyaNassa aMto giriprirennNti| se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte vaNNao kiNhe kiNhobhAse jAva AsayaMti0 evaM kUDavajjA sacceva NaMdaNavaNavattavvayA bhANiyavvA, taM ceva ogAhiUNa jAva pAsAyavaDeMsagA skkiisaannaannNti| For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 jambUdvIpaprajJapti sUtra zabdArtha - ogAhiUNa - Age jAkara / bhAvArtha - he bhagavan! maMdara parvata para saumanasa vana kisa sthAna para pratipAdita huA hai ? he gautama! naMdanavana ke atyadhika samatala evaM suMdara bhUmibhAga meM 62500 yojana Upara jAne para maMdara parvata para saumanasavana AtA hai| vaha cakravata vistAra kI dRSTi se 500 yojana vistIrNa hai| isa prakAra kaMkaNa ke AkAra kA hai| vaha cAroM ora se maMdara parvata ko ghere hue hai| vaha parvata se bAhara kI ora 4272- yojana vistIrNa hai| parvata ke bAharI bhAga se lagI huI usakI 3272- yojana vistAra yukta, hai / 8 6 11 paridhi 13511- yojana hai| vaha parvata ke bhItarI bhAga 8 11 yojana hai| 11 3 11 parvata ke bhItarI bhAga se lagI huI - usakI paridhi 10346vaha eka padmavaravedikA evaM vanakhaNDa dvArA cAroM ora se AvRtta hai| isakA vistAra yukta varNana pUrvavat yojanIya hai| vaha vana kRSNa varNa, kRSNa AbhA se ApUrNa hai yAvat deva - deviyA~ vizrAma karate haiM, Azraya lete haiN| kUToM ke sivAya anya sArA varNana naMdanavana ke tulya hai| usake Age jAkara zakrendra yAvat IzAnendra ke suMdara prAsAda haiN| paMDaka vana (135) kahi NaM bhaMte! maMdarapavvae paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte ? goyamA ! somaNasavaNassa bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo chattIsaM joyaNasahassAiM uDDuM uppaittA ettha NaM maMdare pavvae siharatale paMDagavaNe NAmaM vaNe paNNatte cattAri cauNaue joyaNasae cakkavAlavikkhaMbheNaM vaTTe valayAgAra - ra-saMThANasaMThie, jeNaM maMdaracUliyaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThai tiNNi joyaNasahassAI egaM ca bAvaTTha joyaNasayaM kiMciMvisesAhiya parikkheveNaM, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM jAva kiNhe0 devA AsayaMti0, paMDagavaNassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM maMdaracUliyA NAmaM cUliyA paNNattA cattAlIsaM joyaNAI uDDuM uccatteNaM mUle bArasa joyaNAiM vikkhaMbheNaM majjhe aTTha joyaNAiM vikkhaMbheNaM For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - paMDaka vana - 317 uppiM cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM mUle sAiregAiM sattatIsaM joyaNAI parikkheveNaM majjhe sAiregAiM paNavIsaM joyaNAiM parikkheveNaM uppiM sAiregAiM bArasa joyaNAI parikkheveNaM mUle vicchiNNA majjhe saMkhittA uppiM taNuyA gopucchasaMThANasaMThiyA savvaveruliyAmaI acchA0, sA NaM egAe paumavaraveiyAe jAva saMparikkhittA iti uppiM bahusamaraNije bhUmibhAge jAva siddhAyayaNaM bahumajjhadesabhAe kosaM AyAmeNaM addhakosaM vikkhaMbheNaM desUNagaM kosaM uI uccatteNaM aNegakhaMbhasaya jAva dhUvakaDucchugA maMdara cUliyAe NaM purathimeNaM paMDagavaNaM paNNAsaM joyaNAI ogAhittA ettha NaM mahaM ege bhavaNe paNNatte evaM jacceva somaNase puvvavaNNio gamo bhavaNANaM pukkhariNINaM pAsAyavaDeMsagANa ya so ceva Neyavvo jAva sakkIsANavaDeMsagA teNaM ceva primaannennN| bhAvArtha - he bhagavan! maMdara parvata para paMDakavana kisa sthAna para varNita huA hai? ... he gautama! saumanasa vana ke ati samatala evaM sundara bhUmibhAga se 36000 yojana Upara jAne para maMdara parvata ke zikhara para paMDakavana varNita huA hai| cakra kI taraha golAkAra yaha 464 yojana vistIrNa hai| isa prakAra yaha kaMkaNa ke AkAra kA hai| yaha maMdara parvata kI cUlikAoM ko cAroM ora se ghere hue haiN| usakI paridhi 3162 yojana se kucha adhika hai| vaha eka padmavaravedikA evaM vanakhaNDa dvArA AvRtta hai| vaha kRSNavarNa evaM kRSNa AbhA lie hue hai yAvat deva-deviyA~ vahA~ Azraya liye hue haiN| paMDakavana ke ThIka bIca meM maMdara-cUlikA batalAI gaI hai| vaha cAlIsa yojana UMcI hai| vaha mUla meM bAraha yojana, madhya meM ATha tathA Upara cAra yojana caur3I hai| mUla meM usakI paridhi saiMtIsa yojana se kucha adhika tathA Upara bAraha yojana se kucha adhika hai| yaha mUla meM caur3I, madhya meM saMkar3I tathA Upara patalI hai| isakA saMsthAna gopuccha ke tulya hai| yaha sarvathA vaidUrya-nIlama ratna nirmita svaccha evaM ujvala yAvat vaha eka padmavara vedikA (tathA eka vanakhaNDa) dvArA cAroM ora se ghirI hai| Upara atisamatala tathA ramaNIya bhUmibhAga hai yAvat usake bIcoMbIca siddhAyatana hai| vaha eka koza lambA, arddhakoza caur3A tathA eka koza se kucha U~cA hai| yaha saikar3oM khaMbhoM para avasthita hai yAvat dhUpadAnoM se surabhita hai| For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 jambUdvIpa prajJapti sUtra **-10-100-10-08-0---24-04-10-04-10-08-19-04-04--08-10-14-04-4-28-08-08-08-12-12--04-04-02-08-000000-00-00-80 maMdara parvata kI cUlikA ke pUrva meM, paMDakavana meM pacAsa yojana jAne para avagAhita karane para eka vizAla bhavana AtA hai| saumanasa vana ke bhavana, puSkariNiyA~ prAsAda ityAdi ke pramANa vistAra ityAdi se sambandhi pATha-varNana pUrvavat jJAtavya hai yAvat zakrendra, IzAnendra evaM unake bhavana Adi kA varNana pramANa-vistAra bhI pUrvavat hai| abhiSeka zilAeM (136) paNDagavaNe NaM bhaMte! vaNe kai abhiseyasilAo paNNattAo? goyamA! cattAri abhiseyasilAo paNNattAo, taMjahA-paMDusilA 1 paNDukaMbalasilA 2 rattasilA 3 rattakambalasileti 4 / . . kahi NaM bhaMte! paNDagavaNe paNDusilA NAmaM silA paNNattA? goyamA! maMdaracUliyAe puratthimeNaM paMDagavaNapurathimaperaMte ettha NaM paMDagavaNe paMDusilA NAmaM silA paNNattA, uttaradAhiNAyayA pAINapaDINa-vicchiNNA addhacaMdasaMThANa-saMThiyA paMcajoyaNasayAI AyAmeNaM aDDAijAiM joyaNasayAI vikkhambheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvakaNagAmaI acchA veiyAvaNasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhittA vaNNao, tIse NaM paNDusilAe cauddisiM cattAri tisovANa-paDirUvagA paNNattA jAva toraNA vaNNao, tIse NaM paNDusilAe uppiM bahusamara-maNije bhUmibhAge paNNatte jAva devA aasyNti0|| ___ tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe uttaradAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA paNNattA paMca dhaNusayAI AyAmavikkhambheNaM aDDAijAI dhaNusayAI bAhalleNaM sIhAsaNavaNNao bhANiyavvo vijyduusvjotti| tattha NaM je se uttarille sIhAsaNe tattha NaM bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiehiM devehiM devIhi ya kacchAiyA titthayarA abhisiccaMti, tattha NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tattha NaM bahUhiM bhavaNa jAva vemANiehiM devehiM devIhi ya vacchAiyA titthayarA abhisicvNti| For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - abhiSeka zilAeM 316 *-*-*-*-*----*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-12-2-8-28-08-28-29-08-2--**-*-*-*-*-*-*-*-8-19-12-08-10 kahi NaM bhaMte! paNDagavaNe paNDukaMbalasilA NAmaM silA paNNatA? goyamA! maMdaracUliyAe dakkhiNeNaM paNDagavaNadAhiNaperaMti ettha NaM paNDagavaNe paNDukaMbalasilA NAmaM silApaNNattA, pAINapaDINAyayA uttaradAhiNavicchiNNA evaM taM ceva pamANaM vattavvayA ya bhANiyavvA jAva tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjha-desabhAe ettha NaM mahaM ege sIhAsaNe paNNattA taM ceva sIhAsaNappamANaM tattha NaM bahUhiM bhavaNavai jAva bhArahagA titthayarA ahisicvaMti, kahi NaM bhaMte! paNDagavaNe rattasilA NAmaM silA paNNattA? goyamA! maMdaracUliyAe paccatthimeNaM paNDagavaNa-paccatthimaperaMte ettha NaM paNDagavaNe rattasilA NAmaM silA paNNattA, uttaradAhiNAyayA pAINapaDINavicchiNNA jAva taM ceva pamANaM savvatavaNijamaI acchA0 uttaradAhiNeNaM ettha NaM duve sIhAsaNA paNNattA, tattha NaM je se dAhiNille sIhAsaNe tattha NaM bahUhiM bhavaNa0 pamhAiyA titthayarA ahisiccaMti, tattha NaM je se uttarille sIhAsaNe tattha NaM.bahUhiM bhavaNa jAva vappAiyA titthayarA ahisicvaMti, kahi NaM bhaMte! paNDagavaNe rattakaMbalasilA NAmaM silA paNNattA? goyamA! maMdaracUliyAe uttareNaM paNDagavaNauttaracarimaMte ettha NaM paNDagavaNe rattakaMbalasilA NAmaM silA paNNattA, pAINapaDINAyayA udINadAhiNavicchiNNA savvatavaNijamaI acchA jAva majjhadesabhAe sIhAsaNaM, tattha NaM bahUhiM bhavaNavai jAva devehiM devIhi ya erAvayagA titthayarA ahisiccNti| bhAvArtha - he bhagavan! paMDakavana meM kiyatsaMkhyaka abhiSeka zilAeM haiM? he gautama! vahA~ cAra abhiSeka zilAeM varNita huI haiM - 1. paNDuzilA 2. paNDuka balazilA 3. raktazilA 4. raktakaMbala shilaa| he bhagavan! paMDakavana meM paNDuzilA kahA~ varNita huI hai? he gautama! maMdara parvata kI cUlikA ke pUrva meM, paMDakavana ke pUrvI kinAre para, paMDakavana meM paNDuzilA varNita huI hai| vaha uttara-dakSiNa lambI evaM pUrva-pazcima caur3I hai| usakI AkRti Adhe candramA ke samAna hai| vaha 500 yojana lambI, 250 yojana caur3I evaM cAra yojana moTI For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 jambUdvIpa prajJapti sUtra hai| vaha saMpUrNataH svarNa nirmita evaM udyotamaya hai| padmavara vedikA evaM vanakhaNDa ke cAroM ora se ghirI huI hai ityAdi varNana pUrvavat yojanIya hai| ... paMDuzilA ke cAroM ora cAra trisopAnamArga (tIna-tIna sIr3hiyoM ke mArga) bane haiM yAvat toraNa paryanta unakA sArA varNana pUrvAnurUpa hai| usa paNDuzilA para atisamatala evaM ramaNIya bhUmibhAga batalAyA gayA hai yAvat usa para deva-deviyA~ Azraya lete haiN| usa atIva samatala evaM suMdara bhUmibhAga ke bIcoM-bIca, uttara-dakSiNa meM do siMhAsana batalAe gae haiN| ve 500-500 dhanuSa lambe caur3e evaM 250-250 yojana U~ce haiN| vijaya saMjJaka vastra ke sivAya siMhAsana viSayaka samasta varNana pUrvavat yojanIya hai| ___ vahA~ jo uttara dizAvartI siMhAsana hai vahA~ bahuta se bhavanapati, vANavyaMtara jyotiSkaM tathA vaimAnika deva deviyA~ kaccha Adi vijayoM meM samutpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka karate haiN| vahA~ sthita dakSiNa dizAvartI siMhAsana para bhI bahuta se bhavanapati yAvat vaimAnika Adi deva-deviyA~ vatsa Adi vijayoM meM utpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka karate haiN| he bhagavan! paNDakavana meM paNDukaMbala zilA kisa sthAna para batalAI gaI hai? he gautama! maMdara parvata kI cUlikA ke dakSiNa meM, paMDaka vana ke dakSiNI kinAre para paNDukabala zilA kahI gaI hai| vaha pUrva-pazcima lambI evaM uttara-dakSiNa caur3I hai| usakA pramANa vistAra pUrvavat yojanIya hai| usake ati samatala evaM suMdara bhUmibhAga ke ThIka madhya meM eka vizAla siMhAsana AkhyAta huA hai usakA varNana pahale kI jyoM hai| vahA~ bahuta se bhavanapati yAvat vaimAnika deva-deviyA~ bharata kSetrotpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka karate haiN| he bhagavan! paMDakavana meM rakta zilA kahA~ batalAI gaI hai? he gautama! maMdara parvata kI cUlikA ke pazcima meM tathA paMDakavana ke pazcimI kinAre para raktazilA batalAI gaI hai| vaha uttara-dakSiNa lambI tathA pUrva-pazcima caur3I hai| usakA pramANavistAra-pUrvAnusAra-yojanIya hai| vaha sarvathA tapanIya jAti ke ucca svarNa se nirmita hai, svaccha hai| usake uttara evaM dakSiNa meM do siMhAsana varNita hue haiN| ____ inameM jo dakSiNI siMhAsana hai vahA~ bahuta se bhavanapati yAvat vaimAnika deva-deviyA~ dvArA pakSmAdi vijayoM meM samutpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka kiyA jAtA hai| vahA~ jo uttara siMhAsana hai For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - maMdara parvata ke kANDa 321 vahA~ bahuta se bhavanapati yAvat vaimAnika deva-deviyoM dvArA vaprAdi vijayoM ke samutpanna tIrthaMkaroM kA abhiSeka kiyA jAtA hai| he bhagavan! paDakavana meM raktakaMbala zilA kahAM batalAI gaI hai? he gautama! maMdara parvata kI cUlikA ke uttara meM paMDakavana ke uttarI kinAre para rakta kaMbala zilA kA varNana huA hai| yaha sarvathA tapanIya jAti ke ucca svarNa se nirmita hai, ujvala hai isake ThIka madhya meM siMhAsana hai, yahAM bhavanapati yAvat vaimAnika deva-deviyA~ erAvata kSetra meM prAdurbhUta tIrthaMkaroM kA abhiSeka karate haiN| maMdara parvata ke kANDa (137) maMdarassa NaM bhaMte! pavvayassa kai kaNDA paNNattA? goyamA! tao kaMDA paNNattA, taMjahA-hiTThille kaMDe majjhille kaNDe uvarille knndde| maMdarassa NaM bhaMte! pavvayassa hiTThille kaNDe kaivihe paNNatte? goyamA! cauvvihe paNNate, taMjahA-puDhavI 1 uvale 2 vaire 3 sakkarA 4 / majjhimille NaM bhaMte! kaNDe kaivihe paNNate? goyamA cauvvihe paNNatte, taMjahA-aMke 1 phalihe 2 jAyarUve 3 rayae 4 / uvarille0 kaMDe kaivihe paNNate? goyamA! egAgAre paNNatte svvjmbuunnyaame| maMdarassa NaM bhaMte! pavvayassa heTThille kaNDe kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte? goyamA! egaM joyaNasahassaM bAhalleNaM pnnnntte| majjhimille0 kaNDe pucchA? goyamA! tevahi~ joyaNasahassAI bAhalleNaM p0| uvarille pucchA? goyamA! chattIsaM joyaNasahassAiM bAhalleNaM pa0, evAmeva sapuvvAvareNaM maMdare pavvae egaM joyaNasayasahassaM savvaggeNaM pnnnntte|| For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 jambUdvIpa prajJapti sUtra zabdArtha - kaNDA - kANDa-viziSTa parimANAnugata viccheda-vibhAga, puDhavI - mRtikA rUpa, uvale - pASANa rUpa, vaire - hIrakamaya, sakkarA - kaMkaDa ruup| bhAvArtha - he bhagavan! maMdaraparvata ke kitane kANDa kahe gaye haiM? he gautama! usake tIna kANDa kahe gaye haiN| ve isa prakAra haiM - 1. adhastana kANDa - nIce kA vibhaag| 2. madhyama kANDa - bIca kA vibhaag| 3. uparitana kANDa - Upara kA vibhaag| he bhagavan! maMdara parvata kA adhastana kANDa kitane prakAra kA parijJApita huA hai? ... he gautama! vaha cAra prakAra kA parijJApita huA hai - 1. pRthvImaya 2. pASANamaya 3. hIrakamaya evaM 4. shrkraamy| ... he bhagavan! usakA madhyama vibhAga kitane taraha kA kahA gayA hai? he gautama! vaha cAra taraha kA kahA gayA hai-1. aMkaratnamaya 2. sphaTikamaya 3. svarNamaya evaM 4. rjtmy| he bhagavan! usakA uparitana vibhAga kitane prakAra kA varNita huA hai? he gautama! vaha eka prakAra kA varNita huA hai| vaha sarvathA jaMbUnada saMjJaka ucca jAtIya svarNa nirmita hai| he bhagavan! maMdara parvata kA adhastana vibhAga U~cAI meM kitanA batalAyA gayA hai? he gautama! vaha U~cAI meM eka hajAra yojana batalAyA gayA hai| he bhagavan! maMdara parvata ke madhya kANDa kI U~cAI kitanI hai? . he gautama! usakI U~cAI tiresaTha hajAra yojana batalAI gaI hai| he bhagavan! maMdara parvata ke Upara ke vibhAga kI U~cAI kitanI batalAI gaI hai? he gautama! usakI U~cAI chattIsa hajAra yojana batalAI gaI hai| isa prakAra usakI kula U~cAI kA parimANa eka lAkha yojana hai| maMdara parvata ke nAma (138) maMdarassa NaM bhaMte! pavvayassa kai NAmadhejA paNNatA? goyamA! solasa NAmadhejA paNNattA, taMjahA For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - nIlavAn varSadhara parvata 323 gAhAo - maMdara 1 meru, 2 maNorama, 3 sudaMsaNa, 4 sayaMpabhe ya, 5 girirAyA, 6 rayaNoccaya, 7 siloccaya, 8 majjhe logassa, 6 NAbhI ya 10 // 1 // acche ya 11, sUriyAvatte 12, sUriyAvaraNe 13, tiyaa| uttame 14, ya disAdI ya 15, vaDeMseti 16 ya solse||2|| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-maMdare pavvae 2? goyamA! maMdare pavvae maMdare NAmaM deve parivasai mahiDDie jAva paliovamaTTiie, se teNaTTeNaM goyamA! evaM vuccai-maMdare pavvae 2, aduttaraM taM cevtti| bhAvArtha - he bhagavan! maMdara parvata meM kitane nAma varNita hue haiM? he gautama! maMdara parvata ke solaha nAma kahe gae haiM - 1. maMdara 2. meru 3. manorama 4. sudarzana 5. svayaMprabha 6. girirAja 7. ratnoccaya 8. ziloccaya 6. lokamadhya 10. lokanAbhi 11: accha 12. sUryAvarta 13. sUryAvaraNa 14. uttama 15. digAdi 16. avtNs| - he bhagavan! vaha. maMdara parvata kisa kAraNa kahalAtA hai? he gautama! maMdara parvata para maMdara nAmaka atyanta samRddhizAlI yAvat eka palyopama AyuSya yukta deva nivAsa karatA hai| isalie vaha maMdara nAma se abhihita huA hai athavA usakA yaha nAma zAzvata hai| - nIlavAn varSadhara parvata (136) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve NIlavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNate? goyamA! mahAvidehassa vAsassa uttareNaM rammagavAsassa dakkhiNeNaM purathimilla lavaNasamuddassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuhassa puratthimeNaM ettha NaM jambuddIve 2 NIlavaMte NAmaM vAsaharapavvae paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe Nisaha-vattavvayA NIlavaMtassa bhANiyavvA, NavaraM jIvA dAhiNeNaM dhaNuM uttareNaM For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 jambUdvIpa prajJapti sUtra ettha NaM kesariddaho, dAhiNeNaM sIyA mahANaI pavUDhA samANI uttarakuruM ejamANI 3 jamagapavvae NIlavaMtauttarakurucaMderAvayamAlavaMtaddahe ya duhA vibhayamANI 2 caurAsIe salilAsahassehiM ApUremANI 2 bhaddasAlavaNaM ejamANI 2 maMdaraM pavvayaM dohiM joyaNehiM asaMpattA puratthAbhimuhI AvattA samANI ahe mAlavaMtavakkhArapavvayaM dAlaittA maMdarassa pavvayassa puratthimeNaM puvvavidehavAsaM duhA vibhayamANI 2 egamegAo cakkavaTTivijayAo aTThAvIsAe 2 salilAsahassehiM ApUremANI 2 paMcahiM salilAsayasahassehiM battIsAe ya salilAsahassehiM samaggA ahe vijayassa dArassa jagaI dAlaittA purathimeNaM lavaNasamudaM samappei, avasiTuM taM cevtti| evaM NArikaMtAvi uttarAbhimuhI NeyavvA, NavaramimaM NANattaM gaMdhAvaivaTaveyaddapavvayaM joyaNeNaM asaMpattA paccatthAbhimuhI AvattA samANI avasiDeM taM ceva pavahe ya muhe ya jahA harikaMtAsalilA iti| NIlavaMte NaM bhaMte! vAsaharapavvae kai kUDA paNNattA? goyamA! Nava kUDA paNNattA, taMjahA-siddhAyayaNakUDe0 / siddhe 1 NIle 2 puvvavidehe 3 sIyA ya 4 kitti 5 NArI ya 6 / avaravidehe 7 rammagakUDe 8 uvadasaNe ceva // 1 // savve ee kUDA paMcasaiyA rAyahANIu uttrennN| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-NIlavaMte bAsaharapavvae 2? goyamA! NIle NIlobhAse NIlavaMte ya ittha deve mahiDDie jAva parivasai savvaveruliyAmae NIlavaMte jAva nniccetti| bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM nIlavAn varSadhara parvata kisa sthAna para batalAyA gayA hai? he gautama! mahAvideha kSetra ke uttara meM ramyak kSetra ke dakSiNa meM pUrvavartI lavaNa samudra ke pazcima meM, pazcimI lavaNa samudra ke pUrva meM, jambUdvIpa ke antargata nIlavAna varSadhara parvata For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - nIlavAn varSadhara parvata 325 batalAyA gayA hai| vaha pUrva-pazcima lambA evaM uttara-dakSiNa caur3A hai| isakA varNana niSadha parvata ke sadRza hI kahA gayA hai| itanA antara hai-isakI jIvA dakSiNa meM hai tathA dhanupRSTha bhAga uttara meM hai| usameM kesarI nAmaka draha hai| dakSiNa meM usase zItA mahAnadI nikalatI hai| vaha uttarakuru meM bahatI-bahatI Age yamaka parvata tathA nIlavAna uttara kuru candra airAvata aura mAlyavAna draha ko do bhAgoM meM vibhakta karatI huI Age bar3hatI hai| usameM 84000 nadiyA~ nikalatI haiN| usase ApUrita hokara vaha bhadrazAla nAmaka vana meM bahatI hai| jaba maMdara parvata do yojana dUra rahatA hai taba vaha pUrva kI ora mur3atI hai| nIce mAlyavAn vakSaskAra parvata ko vibhAjita kara maMdara parvata ke pUrva meM pUrva videha kSetra ko do bhAgoM meM bAMTatI huI agrasara hotI hai| eka-eka cakravartI vijaya meM usameM 28-28 sahastra nadiyA~ milatI haiN| yoM kula (28000416+84000) 5,32,000 nadiyoM se ApUrita vaha nIce vijaya dvAra kI jagatI ko vidIrNa karatI huI pUrvI lavaNa samudra meM mila jAtI hai| avaziSTa varNana pahale kI taraha yojanIya hai| - nArIkAMtA nadI uttarAbhimukha hotI huI bahatI hai| usakA varNana isI ke tulya hai| itanA aMtara hai - jaba gaMdhApAtI vatta vaitADhya parvata eka yojana dUra raha jAtA hai taba vaha vahA~ se pazcima kI ora ghUma jAtI hai| avaziSTa varNana pahale kI taraha grAhya hai| udgama evaM saMgama ke samaya usake bahAba kA vistAra harikAMtA nadI ke samAna hotA hai| - he bhagavan! nIlavAn varSadhara parvata ke kitane kUTa kahe gae haiM? .. he gautama! usake nau kUTa kahe gaye haiM - 1. siddhAyatana kUTa 2. nIlavAn kUTa 3. pUrva videha kUTa 4. zItA kUTa 5. kIrti kUTa 6. nArIkAMtA kUTa 7. aparavideha kUTa 8. ramyak kUTa 6. upadarzana kuutt| ye sabhI kUTa 500-500 yojana U~ce haiN| inake adhiSThAyaka devoM kI rAjadhAniyA~ uttara meM haiN| he bhagavan! nIlavAn varSadhara parvata kA yaha nAma kisa kAraNa par3A hai? / - he gautama! vahA~ nIla AbhAmaya yAvat parama samRddhizAlI nIlavAn nAmaka deva nivAsa karatA hai yAvat saMpUrNataH nIlama ratna nirmita hai| ataeva vaha nIlavAn kahA jAtA hai| For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 - jambUdvIpa prajJapti sUtra ramyak varSa (140) kahi NaM bhaMte! jaMbUddIve 2 rammae NAmaM vAse paNNatte? goyamA! NIlavaMtassa uttareNaM ruppissa dakkhiNeNaM purathimalavaNasamuhassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuddassa puratthimeNaM evaM jaha ceva harivAsaM taha ceva rammayaM vAsaM bhANiyavvaM, NavaraM dakkhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNuM avasesaM taM cev| kahi NaM bhaMte! rammae vAse gaMdhAvaI NAmaM vaTaveyaDDapavvae paNNatte? . goyamA! NarakaMtAe paccatthimeNaM NArIkaMtAe puratthimeNaM rammagavAsassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM gaMdhAvaI NAmaM vaTTaveyaDDapavvae paNNatte, jaM ceva viyaDAvaissa taM ceva gaMdhAvaissavi vattavvaM, aTTho bahave. uppalAiM jAva gaMdhAvaIvaNNAI gaMdhAvaippabhAI paume ya ittha deve mahiDDie jAva paliovamaTThiie parivasai, rAyahANI uttrennNti| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-rammae vAse 2? goyamA! rammagavAse NaM ramme rammae ramaNijje rammae ya ittha deve jAva parivasai, se tennttennN| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa ke aMtargata ramyak varSa nAmaka kSetra kahA batalAyA gayA hai? he gautama! nIlavAn varSadhara parvata ke uttara meM rukmI parvata ke dakSiNa meM pUrvavartI lavaNa samudra ke pazcima meM evaM pazcimavartI lavaNa samudra ke pUrva meM ramyak nAmaka kSetra kahA gayA hai| usakA varNana harivarSa nAmaka kSetra ke sadRza hai| ___ itanA aMtara hai-isakI jIvA dakSiNa meM tathA dhanupRSTha bhAga uttara meM hai| avaziSTa varNana pUrvavat hai| he bhagavan! ramyak kSetra meM gaMdhApAtI nAmaka vRtta vaitADhya parvata kisa sthAna para abhihita huA hai? For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - rukmI varSadhara parvata 327 **---0-0-00-00-0-0-0-0-0-0-00-0-0-0-0--8-0-0-08-10-08-0-0-0-0-0-*-*-*-*-*--00-0-0-0-* he gautama! narakAMtA nadI ke pazcima meM, nArIkAMtA nadI ke pUrva meM tathA ramyak kSetra ke ThIka bIca meM gaMdhApAtI saMjJaka vRttavaitADhya parvata kahA gayA hai| ___vikaTApAtI vRttavaitADhya parvata ke jaisA hI isakA varNana hai| gaMdhApAtI vRtta vaitADhya parvata para usI ke samAna varNa evaM AbhAyukta yAvat aneka utpala Adi haiN| yahAM atyanta samRddhimAna yAvat eka palyopama AyuSya dhAraka padma nAmaka deva rahatA hai| usakI rAjadhAnI uttara meM hai| he bhagavan! vaha kSetra ramyak varSa ke nAma se kyoM kahA jAtA hai? he gautama! ramyak varSa ramaNIya evaM suMdara hai yAvat vahA~ ramyak nAmaka deva kA nivAsa hai| isI kAraNa vaha isa nAma se pukArA jAtA hai| rukmI varSadhara parvata kahi NaM bhaMte! jambuddIve ruppI NAmaM vAsaharapavvae paNNatte? rammagavAsassa uttareNaM heraNNavayavAsassa dakkhiNeNaM puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuhassa purathimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve ruppI NAmaM vAsaharapavvae paNNatte, pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchiNNe, evaM jA ceva mahAhimavaMta-vattavvayA sA ceva ruppissavi, NavaraM dAhiNeNaM jIvA uttareNaM dhaNuM avasesaM taM ceva mahApuNDarIe dahe NarakaMtA NaI dakkhiNeNaM NeyavvA jahA rohiyA purathimeNaM gacchai, ruppakUlA uttareNaM NeyavvA jahA harikaMtA paccatthimeNaM gacchai, avasesaM taM cevtti| ruppimi NaM bhaMte! vAsaharapavvae kai kUDA paNNattA? goyamA! aTTha kUDA paNNattA, taMjahA siddha 1 ruppI 2 rammaga 3 NarakaMtA 4 buddhi 5 ruppakUlA ya 6 / heraNNavaya 7 maNikaMcaNa 8 aTTa ya ruppiMmi kuuddaaiN||1|| .. savvevi ee paMcasaiyA rAyahANII uttrennN| - se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-ruppI vAsaharapavvae 2? For Personal & Private Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 jambUdvIpa prajJapti sUtra ___ goyamA! ruppI NAma vAsaharapavvae ruppI ruppapaTTe ruppobhAse savvaruppAmae ruppI ya ittha deve.....paliovamaTThiie parivasai se eeNaTTeNaM goyamA! evaM vuccai tti| bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa ke antargata rukmI varSadhara parvata kisa sthAna para kahA gayA hai? he gautama! ramyak varSa kI uttara dizA meM, hairaNyavata varSa kI dakSiNa dizA meM, pUrvavartI lavaNa samudra kI pazcima dizA meM, pazcimavartI lavaNa samudra kI pUrva dizA meM jambUdvIpa ke antargata rukmI saMjJaka varSadhara parvata kahA gayA hai| pUrva-pazcima lambA evaM uttara dakSiNa caur3A hai| vaha mahAhimavAn varSadhara parvata ke tulya hai| itanA aMtara hai usakI jIvA dakSiNa dizA meM hai| usakA dhanupRSTha bhAga uttara dizA meM hai| avaziSTa samagra varNana mahAhimavAn ke sadRza hai| vahA~ mahApuNDarIka saMjJaka draha hai| usake dakSiNI toraNa se narakAMtA saMjJaka nadI udgata hotI hai| vaha rohitA nadI ke sadRza pUrvI lavaNa samudra se mila jAtI hai| narakAMtA nadI kA samasta varNana rohitA nadI ke samAna jJAtavya hai| rupyakUlA nAmaka nadI mahApuNDarIka draha ke uttarI toraNa se udgata hotI hai| vaha harikAMtA nadI ke samAna pazcimavartI lavaNa samudra meM mila jAtI hai| avaziSTa sArA varNana pUrvAnurUpa hai| he bhagavan! rukmI varSadhara parvata ke kitane kUTa abhihita hue haiM? he gautama! usake ATha kUTa kahe gaye haiM - 1. siddhAyatana kUTa 2. rukmI kUTa 3. ramyak kUTa 4. narakAMtA kUTa 5. buddhi kUTa 6. rupyakUlA kUTa 7. hairaNyavat kUTa 8. maNikAMcana kuutt| ye sabhI kUTa 500-500 yojana U~ce haiN| inakI rAjadhAniyA~ uttara dizA meM haiN| he bhagavan! yaha rukmI varSadhara parvata isa nAma se kisa kAraNa pukArA jAtA hai? he gautama! rukmI varSadhara parvata rajata nirmita, rajata kI taraha dyutimaya evaM sampUrNataH rajatamaya hai yAvat yahA~ palyopama AyuSya yukta rukmI saMjJaka deva nivAsa karatA hai| he gautama! isI kAraNa yaha isa nAma se pukArA jAtA hai| For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - hairaNyavata varSa 326 hairaNyavata varSa (142) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve heraNNavae NAmaM vAse paNNatte? goyamA! ruppissa uttareNaM siharissa dakkhiNeNaM purathimalavaNasamudassa paccatthimeNaM pacatthima-lavaNasamudassa puratthimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve herapNavae NAmaM vAse paNNatte, evaM jaha ceva hemavayaM taha ceva heraNNavayaMpi bhANiyavvaM, NavaraM jIvA dAhiNeNaM uttareNaM dhaNuM avasiDhe taM cevtti| .. kahi NaM bhaMte! heraNNavae vAse mAlavaMtapariyAe NAmaM vaTTaveyaDDapavvae paNNattA? goyamA! suvaNNakUlAe paccatthimeNaM ruppakU lAe puratthimeNaM ettha NaM heraNNavayassa vAsassa bahumajjhadesabhAe mAlavaMtapariyAe NAmaM vaTTaveyaDDapavvae paNNattA jaha ceva saddAvai0 taha ceva mAlavaMta pariyAevi, aTTho uppalAI paumAI mAlavaMtappabhAI mAlavaMtavaNNAI mAlavaMtavaNNAbhAI pabhAse ya ittha deve mahiDie.....paliovamaTTiie parivasai, se eeNaTeNaM0 rAyahANI uttrennNti| - se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai-heraNNavae vAse 2? .. - goyamA! heraNNavae NaM vAse ruppIsiharIhiM vAsaharapavvaehiM duhao samavagUDhe NiccaM hiraNaM dalai NicvaM hiraNNaM muMcai NicvaM hiraNaM pagAsai heraNNa vae ya ittha deve parivasai0, se eennttennNti| zabdArtha - pagAsai - prakAzita karatA hai| . bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa ke aMdara hairaNyavata kSetra kisa sthAna para AkhyAta huA hai? he gautama! rukmI nAmaka varSadhara parvata kI uttara dizA meM, zikharI nAmaka varSadhara parvata kI dakSiNa dizA meM, pUrvavartI lavaNa samudra ke pazcima meM evaM pazcimadigvartI lavaNa samudra ke pUrva meM, jambUdvIpa ke aMtargata hairaNyavata kSetra AkhyAta huA hai| For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jambUdvIpa prajJapti sUtra haimavata kSetra kI taraha hI hairaNyavata kSetra kA varNana jJAtavya hai| itanA antara hai - isakI jIvA dakSiNa dizA meM hai tathA dhanupRSTha bhAga uttara dizA meM hai| avaziSTa samasta varNana haimavata kSetra ke samAna hai| he bhagavan! hairaNyavata kSetra meM mAlyavat paryAya nAmaka vRtta vaitADhya parvata kisa sthAna para kahA gayA hai? he gautama! suvarNakUlA mahAnadI kI pazcima dizA meM, rupyakUlA mahAnadI kI pUrva dizA meM tathA hairaNyavata kSetra ke ThIka bIca meM vRtta vaitADhya saMjJaka parvata AkhyAta huA hai| zabdApAtI vRttavaitADhya parvata ke samAna hI mAlyavat paryAya vRtta vaitADhya parvata kA varNana hai| usa para usa jaise prabhA, varNa evaM AbhAyukta utpala evaM padma Adi vividha prakAra ke kamala hai| vahA~ atyaMta samaddhimAna yAvat eka palyopama sthitika prabhAsa nAmaka deva rahatA hai| yahI kAraNa hai ki vaha parvata isa nAma se pukArA jAtA hai| isa deva kI rAjadhAnI uttara dizA meM hai| he bhagavan! hairaNyavat kSetra isa nAma se kyoM pukArA jAtA hai? hairaNyavat kSetra rukmI evaM zikharI saMjJaka varSadhara parvatoM se do tarapha se ghirA huA hai| vaha nitya hiraNyasvarNa detA hai, chor3atA hai, visarjita karatA hai tathA prakAzita karatA hai| vahA~ hairaNyavata nAmaka deva rahatA hai| isI kAraNa vaha isa nAma se AkhyAta huA hai| zikharI varSadhara parvata (143) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve siharI NAmaM vAsaharapavvae paNNatte? goyamA! heraNNavayassa uttareNaM erAvayassa dAhiNeNaM purathimalavaNasamuddassa0 paccatthima-lavaNasamuddassa puratthimeNaM, evaM jaha ceva cullahimavaMto taha ceva siharIvi NavaraM jIvA dAhiNeNaM dhaNuM uttareNaM avasiTuM taM ceva puNDarIe dahe suvaNNakUlA mahANaI dAhiNeNaM NeyavvA jahA rohiyaMsA puratthimeNaM gacchai, evaM jaha ceva gaMgAsindhuo taha ceva rattArattavaIo NeyavvAo puratthimeNaM rattA paccatthimeNaM rattavaI avasiTuM taM ceva (avasesaM bhaanniyvvNti)| For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha vakSaskAra - zikharI varSadhara parvata 331 9-19-19-19-* +9-9-12--2--0-0-19-2--------------------9-19-19-19-19-19-08- siharimmi NaM bhaMte! vAsaharapavvae kai kUDA paNNattA? goyamA! ikkArasa kUDA paNNattA, taMjahA-siddhAyayaNakUDe 1 siharikUDe 2 heraNNavayakUDe 3 suvaNNakUlAkUDe 4 surAdevIkUDe 5 rattAkUDe 6 lacchIkUDe 7 rattavaIkUDe 8 ilAdevIkUDe 6 eravayakUDe 10 tigicchikUDe 11 evaM savvevikUDA paMcasaiyA rAyahANIo uttrennN| se keNaTTeNaM bhaMte! evamuccai-siharivAsaharapavvae 2? goyamA! sihariMmi vAsaharapavvae bahave kUDA siharisaMThANasaMThiyA savvarayaNAmayA siharI ya ittha deve jAva parivasai, se tennttennN0| ... bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM zikharI saMjJaka varSadhara parvata kisa sthAna para batalAyA gayA hai? __ he gautama! hairaNyavata kI uttara dizA meM airAvata kI dakSiNa dizA meM, pUrvadigvartI lavaNa samudra kI pazcima dizA meM evaM pazcima digvartI lavaNa samudra kI pUrva dizA meM zikharI saMjJaka varSadhara parvata batalAyA gayA hai| vaha cullahimavAn parvata ke samAna hai| ___itanA antara hai - usakI jIvA dakSiNa dizA meM tathA usakA dhanupRSTha bhAga uttara dizA meM hai| avaziSTa varNana culla himavAna varSadhara parvata ke samAna hai| isa parvata para puNDarIka nAmaka draha hai| usake dakSiNI-toraNa se suvarNakUlA nAmaka mahAnadI udgata hotI hai| vaha rohitAMza ke sadRza pUrva digvartI lavaNa samudra meM milatI hai| yahA~ raktA aura raktavatI kA varNana bhI gaMgA aura siMdhu ke sadRza jJAtavya hai| raktA mahAnadI pUrva dizA meM tathA raktavatI pazcima dizA meM bahatI hai| avaziSTa varNana unhIM - gaMgA sindhu ke sadRza hai| - he bhagavan! zikharI varSadhara parvata ke kitane kUTa AkhyAta hue haiM? he gautama! usake 11 kUTa kahe gae haiM - .. 1. siddhAyatana kUTa 2. zikharI kUTa 3. hairaNyavata kUTa 4. suvarNakUlA kUTa 5. surAdevI kUTa 6. raktA kUTa 7. lakSmI kUTa 8. raktAvatI kUTa 6. ilAdevI kUTa 10. airAvata kUTa 11. tigiccha kuutt| - ye samasta kUTa 500-500 yojana U~ce haiN| inake adhiSThAyaka devoM kI rAjadhAniyA~ uttara kI ora haiN| For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 jambUdvIpa prajJapti sUtra -*-**------------9-14-0--04---- he bhagavan! yaha varSadhara parvata zikharI nAma se kyoM pukArA jAtA hai? he gautama! zikharI varSadhara parvata para bahuta se zikhara use jaisI AkRti meM vidyamAna haiM, sampUrNataH ratnamaya haiM yAvat vahA~ zikharI saMjJaka deva nivAsa karatA hai| isI kAraNa yaha isa nAma se abhihita huA hai| airAvata varSa (144) kahi NaM bhaMte! jambuddIve dIve erAvae NAmaM vAse paNNatte? goyamA! siharissa0 uttareNaM uttaralavaNasamuddassa dakkhiNeNaM puratthimalavaNasamudassa paccatthimeNaM paccatthimalavaNasamuddassa puratthimeNaM ettha NaM jambuddIve dIve erAvae NAmaM vAse paNNatte, khANubahule kaMTagabahule evaM jacceva bharahassa vattavvayA sacceva savvA NiravasesA NeyavvA saoavaNA saNikkhamaNA sapariNivvANA NavaraM erAvao cakkavaTTI erAvao devo, se teNaTeNaM0 erAvae vAse 2 / // cauttho vakkhAro smtto|| bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM airAvata nAmaka varSa-kSetra kahA~ kahA gayA hai? he gautama! zikharI varSadhara parvata kI uttara dizA meM uttaravartI lavaNa samudra kI dakSiNa dizA meM, pUrva digvartI lavaNa samudra kI pazcima dizA meM evaM pazcimavartI lavaNa samudra ke pUrva meM jambUdvIpa ke bhItara airAvata nAmaka kSetra batalAyA gayA hai| vaha sthANu-sUkhe kATha kI bahulatA se yukta hai tathA vahA~ kAMToM kI bharamAra hai, ityAdi isakA samasta varNana bharata kSetra ke tulya hai| vaha SaTkhaNDa sAdhana, niSkramaNa-dIkSA evaM parinirvANa-mokSa sahita hai athavA ye vahA~ sAdhya haiN| itanA antara hai - vahA~ airAvata nAmaka cakravartI hotA hai| vahA~ kA airAvata nAmaka adhiSThAyaka deva hai| isI kAraNa vaha isa nAma se pukArA jAtA hai| // cauthA vakSaskAra smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo vakkhArI - paMcama vakSaskAra adholoka kI dikkakumAriyoM dvArA samAroha (145) jayA NaM ekkamekke cakkavaTTivijae bhagavaMto titthayarA samuppajaMti teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ahologavatthavvAo aTTha disAkumArIo mahattariyAo saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiM saehiM 2 pAsAyavaDeMsaehiM patteyaM 2 cauhiM sAmANiyasAhassIhiM cauhiM mahattariyAhiM saparivArAhiM sattahiM aNiehiM sattahiM aNiyAhivaIhiM solasaehiM AyarakkhadevasAhassIhiM aNNehi ya bahUhiM bhavaNavaivANamaMtarehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDAo mahayA hayaNagIyavAiya jAva bhogabhogAI bhuMjamANIo viharaMti, taMjahA - bhogaMkarA 1 bhogavaI 2, subhogA 3, bhogamAliNI 4, toyadhArA 5, vicittA ya, pupphamAlA 7, aNiMdiyA 8 // 1 // __tae NaM tAsiM ahelogavatthavvANaM aTThaNhaM disAkumArINaM mayahariyANaM patteyaM . patteyaM AsaNAI calaMti, tae NaM tAo ahelogavatthavvAo aTTa disAkumArIo mahattariyAo patteyaM 2 AsaNAI caliyAI pAsaMti 2 tA ohiM pauMjaMti, pauMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA AbhoeMti 2 ttA aNNamaNNaM saddAviti 2 ttA evaM vayAsI-uppaNNe khalu bho! jambuddIve dIve bhayavaM titthayare taM jIyameyaM tIyapaccuppaNNa-maNAgayANaM ahelogavatthavvANaM aTThaNhaM disAkumArI mahattariyANaM bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karettae, taM gacchAmo NaM amhevi bhagavao jammaNamahimaM karemottikadR evaM vayaMti 2 ttA patteyaM 2 Abhiogie deve sadAveMti 2. ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! aNegakhambhasayasaNNiviDhe lIlaTThiya0 evaM vimANavaNNao bhANiyavvo jAva joyaNavicchiNNe divve jANavimANe viuvvittA eyamANattiyaM pccppinnhtti| For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 jambUdvIpa prajJapti sUtra tae NaM te AbhiogA devA aNegakhambhasaya jAva paccappiNaMti, tae NaM tAo ahelogavatthavvAo aTTa disAkumArImahattariyAo haTTatuTTha0 patteyaM 2 cauhiM sAmANiyasAhassIhiM cauhi mahattariyAhiM jAva aNNehiM bahUhiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDAo te divve jANavimANe durUhaMti durUhittA savviDDIe savvajuIe ghaNamuiMgapaNavapavAiyaraveNaM tAe ukkiTThAe jAva devagaIe jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNaNagare jeNeva0 titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa tehiM divvehiM jAva vimANehiM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareMti 2 tA uttarapuratthime disIbhAe IsiM cauraMgulamasaMpatte dharaNiyale te divve jANavimANe ThaviMti, ThavittA patteyaM 2. cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva saddhiM saMparivuDAo divvehiMto jANavimANehiMto paccoruhaMti 2 ttA savviDDIe jAva NAieNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti 2 tA patteyaM 2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae, aMjaliM kaTu evaM vayAsI-Namo'tthu te rayaNakucchidhArie jagappaIvadAIe savvajaga maMgalassa cakkhuNo ya muttassa savvajagajIvavacchalassa hiyakAragamagga-desiyavAgiddhivibhupabhussa jiNassa NANissa NAyagassa buhassa bohagassa savvalogaNAhassa Nimmamassa pavarakulasamunbhavassa jAIe khattiyassa jaMsi loguttamassa jaNaNI dhaNNAsi taM puNNAsi kayathAsi amhe NaM devANuppie! ahelogavatthavvAo aTTha disAkumArI mahattariyAo bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM karissAmo taNNaM tubbhAhiM Na bhAiyavvaM tikaTu uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamaMti 2 tA veubviyasamugdhAeNaM samohaNaMti 2 tA saMkhijAI joyaNAI daMDaM NisiraMti, taMjahA-rayaNANaM jAva saMvadRgavAe viuvvaMti 2 tA teNaM siveNaM maueNaM mArueNaM aNudhueNaM bhUmitalavimalakaraNeNaM maNahareNaM savvouya-surahikusumagaMdhANuvAsieNaM piNDimaNIhArimeNaM gaMdhudueNaM tiriyaM pavAieNaM bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa savvao samaMtA For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - adholoka kI dikkakumAriyoM dvArA samAroha 335 joyaNaparimaNDalaM se jahANAmae-kammagaradArae siyA jAva taheva jaM tattha taNaM vA pattaM vA kaTuM vA kayavaraM vA asuimacokkhaM pUiyaM dunbhigaMdhaM taM savvaM AhuNiya 2 egaMte eDeMti 2 ttA jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe ya adUrasAmaMte AgAyamANIo parigAyamANIo citttthti| __zabdArtha - vatthavvayA - vAstavya-nivAsinI, mahattariyAo - mahattarikAeM-gauravazAlinI, kucchi - kokha (kukSi), jagappaIvadAie - jagat ko tIrthaMkara rUpa pradIpaka dene vAlI, cakkhuNonetra svarUpa, muttassa - mUrta-pratyakSa, vacchala - vAtsalyamaya, maggadesiya - mArgadezaka, vAgiddhivibhupabhussa - vANI vaibhava ke vyApaka prabhAva se yukta, jiNassa - rAga-dveSa vijetA, vANissa - atizaya-jJAna yukta, NAyagassa - nAyaka-dhArmika jagat ke svAmI, buhassa - svayaMbuddha, bohagassa - tattvabodha pradAyaka, NAhassa - nAtha, Nimmamassa - mamatvazUnya, jaMsiyazasvI, katthAsi - kRtArtha, ahelogavatthAo - adholokavartinI, bhAiyavvaM - DaranA cAhie, siveNa - kalyANakArI, maueNaM - mRdula, mArueNaM - vAyudvArA, aNudhueNaM - Upara nahIM jAne vAle, piNDima - puMjI bhUta, NIhArimeNaM - prasRta hone vAle, AgAyamANIo - maMda svara se gAna prArambha karatI huiiN| . bhAvArtha - jaba eka-eka cakravartI vijaya meM tIrthaMkara samutpanna hote haiM usa kAla - tIsare cauthe Araka meM, usa samaya-AdhI rAta ke samaya bhogakarA, bhogavatI, subhogA, bhogamAlinI, toyadhArA, vicitrA, puSpamAlA evaM aniMditA saMjJaka adholokavAsinI ATha dikkumAriyoM ke jo apane-apane kUToM para, atIva suMdara alaMkRta prAsAdoM meM cAra-cAra sahastra sAmAnika devoM, parivAra sahita cAra-cAra mahattarikAoM sAta-sAta senAoM, sAta-sAta senAdhipatiyoM, solahasolaha sahastra AtmarakSaka devoM evaM anya anekAneka bhavanapati tathA vANavyaMtara devoM evaM deviyoM se ghirI huI nRtya, gIta, vAdya yAvat sukhopabhoga meM nirata rahatI haiM, Asana calAyamAna hote haiN| jaba yaha dekhatI haiM to apane avadhijJAna kA prayoga kara bhagavAn tIrthaMkara ko dekhatI hai| ve paraspara saMbodhita kara kahatI haiM - jambUdvIpa meM bhagavAn tIrthaMkara kA janma huA hai| bhUta, vartamAna evaM bhaviSya meM hone vAlI adholoka nivAsinI hama ATha mahattarikA dizAkumAriyoM kA yaha paramparA prasUta AcAra hai ki hama bhagavAn tIrthaMkara kA janmotsava mnaaeN| paraspara yoM saMlApa kara unameM se For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 jambUdvIpa prajJapti sUtra pratyeka dizAkumArI apane-apane Abhiyogika devoM ko AhUta karatI haiM unase kahatI haiM - he devAnupriyo! zIghra hI saikar3oM staMbhoM para samavasthita krIr3Arata zAlabhaMjikAoM Adi se samaveta yAna-vimAnoM kI racanA kro| yAna-vimAnoM kA varNana pUrvavat kathanIya hai yAvat ve Abhiyogika devoM ko pUrva varNita yojana vistAra yukta suMdara yAna vimAna kI vikurvaNA kara jAnakArI dene kA Adeza detI haiN| ___taba Abhiyogika devoM ne aneka staMbha samAzrita yAvat yAna vimAna kI racanA kara deviyoM ko avagata karAyA, taba ve adholokavAsinI ATha garimAzAlinI dizAkumAriyA~ bar3I hI harSita, parituSTa aura prasanna huiiN| unameM se pratyeka apane-apane cAra-cAra sahastra sAmAnika devoM cAra cAra mahattarikAoM yAvat anyAnya devoM tathA deviyoM se saMparivRta apane divya yAna vimAnoM para savAra hotI hai| sarvavidha samRddhi evaM vaibhava yukta ve deviyA~ bAdaloM kI taraha bajate mRdaMga Adi vAdyoM kI dhvani ke sAtha uttama, divyagati dvArA tIrthaMkara ke janma sthAna para AtI haiN| phira janma bhavana ke nikaTa AtI haiN| divya yAna vimAnoM meM avasthita yAvat ve tIna AdakSiNa-pradakSiNA karatI haiM, vaisA kara uttara pUrva dizA meM apane vimAnoM ko jamIna se cAra aMgula se kucha kama U~cAI para ThaharA detI hai| apane apane cAra-cAra sahasra sAmAnika devoM yAvat anya bahuta se devoM aura deviyoM se ghirI huI apane vimAnoM se nIce utaratI haiN| ve samasta Rddhiyukta yAvat gAjoMbAjoM ke sAtha tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke samIpa AtI haiN| tIna bAra una donoM kI AdakSiNA-pradakSiNA karatI haiM. pratyeka apane aMjalibaddha hAthoM ko mastaka para ghumAkara yoM kahatI haiM - ratnakukSi dhArike! jagat pradIpa pradAyike! hama Apako namana karatI haiN| samasta jagat ke lie maMgalamaya, devasvarUpa, pratyakSa jagat ke prANiyoM ke lie vAtsalyamaya, hitaprada dharmamArga ke upadeSTA, vyApaka vAgvaibhava yukta rAgadveSa vijetA, atizaya jJAnI, dharma sAmrAjya ke adhinAyaka, svayaM buddha, oroM ke lie bodhapradAyaka, samagra dhArmika jagat ke svAmI mamatva zUnya, uttama kula evaM kSatriya jAti meM utpanna jagat meM sarvottama tIrthaMkara bhagavAn kI Apa mAtA haiM, dhanya haiM, pavitra haiM, kRtakRtya haiN| devAnupriye! hama adholoka meM nivAsa karane vAlI pramukha ATha dizAkumAriyA~ bhagavAn tIrthaMkara kA janmotsava mnaaeNgiiN| ataH Apa bhayabhIta na hoM, isa prakAra kaha kara ve uttara-pUrva digbhAga meM jAtI haiM, vaikriya samudghAta dvArA Atma-pradezoM ko niSkrAMta karatI haiM evaM saMkhyAta yojana parimita daMDa ke rUpa meM pariNata karatI hai| ratnamaya bAdara pudgaloM ko chor3atI hai sUkSma pudgala gRhIta karatI hai yAvat punaH vaikriya samudghAta dvArA saMvartaka vAyu kI vikurvaNA karatI haiN| vaisA kara usa For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - UrdhvalokavartinI dikkumArikAoM dvArA samAroha kalyANakArI, mRdula, anurdhvagAmI, bhUmitala ko svaccha karane vAle, sabhI RtuoM meM khilane vAle phUloM ke saurabha se yukta sugaMdha ko puMjIbhUta rUpa meM dUra-dUra taka phailAne vAle, tirache bahate hue vAyu dvArA bhagavAn tIrthaMkara ke bhavana ke yojana parimita ghere ko jisa prakAra eka kAryanipuNa sevana kA putra yAvat tinake, patte, lakar3iyA~, kacarA, azuci-gaMde padArtha maile evaM sar3e-gale durgandha yukta padArthoM ko eka tarapha DAla detA hai, usI prakAra cAroM ora se ekatrita kara eka tarapha DAla detI haiN| phira ve dikkumAriyA~ bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA se na adhika dUra na adhika nikaTa sthita hotI huIM, maMda svara se gAna Arambha karatI huI kramazaH ucca svara meM saMgAnarata rahatI haiN| UrdhvalokavartinI dikkumArikAoM dvArA samAroha 337 (146) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uDalogavatthavvAo aTTha disAkumArImahattariyAo saehiM 2 kUDehiM saehiM 2 bhavaNehiM saehiM 2 pAsAyavaDeMsaehiM patteyaM 2 cauhiM sAmANiyasAhassIhiM evaM taM ceva puvvavaNNiyaM jAva viharaMti, taMjahA mehaMkarA 1, mehavaI 2, sumehA 3, mehamAliNI 4 / --- suvacchA 5, vacchamittA ya 6, vAriseNA 7, balAhagA 8 // 1 // tae NaM tAsiM uDalogavatthavvANaM aTThaNhaM disAkumArI - mahattariyANaM patteyaM 2 AsaNAI calati, evaM taM ceva puvvavaNNiyaM bhANiyavvaM jAva amhe NaM devANuppie! uDDalogavatthavvAo aTTha disAkumArImahattariyAo jeNaM bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karissAmo teNaM tubbhAhiM Na bhAiyavvaMti-kaTTu uttarapuratthimaM disIbhAMgaM avakkamaMti 2 tA jAva abbhavaddalae viuvvaMti 2 tA jAva taM hiyarayaM NaTTharayaM bhaTTharayaM pasaMtarayaM uvasaMtarayaM kareMti 2 ttA khippAmeva paccuvasamaMti, evaM puSpavaddalaMsi pupphavAsaM vAsaMti vAsittA jAva kAlAgurupavara jAva suravarAbhigamaNajoggaM kareMti 2 ttA jeNeva bhayavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMta 2 tA jAva AgAyamANIo parigAyamANIo ciTThati / For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 jambUdvIpa prajJapti sUtra zabdArtha - paccuvasamaMti - pratyupazAMta-uparata hote haiN| bhAvArtha - usa kAla, usa samaya Urdhvaloka nivAsinI, mahimAmayI meghaMkarA, meghavatI, sumeghA, meghamAlinI, suvatsA, vatsamitrA, vAriSeNA, balAhakA saMjJaka ATha dikkumArikAoM ke jo apanoM kUToM para apane bhavanoM meM, zreSTha prAsAdoM meM, apane cAra sahastra sAmAnika devoM ke sAtha yAvat pUrva varNita sukhopabhoga meM abhirata thiiN| pratyeka ke Asana calita hue| etadviSayaka varNana pUrvavat yojanIya hai yAvat unhoMne tIrthaMkara kI mAtA se kahA - devAnupriye! hama UrdhvalokavAsinI ATha dikkumArikAeM bhagavAn tIrthaMkara kA janma mahotsava Ayojita kreNgii| ataH Apa bhayabhIta mata honaa| isa prakAra kahakara ve uttara-pUrva dizA bhAga meM - IzAna koNa meM jAtI haiM yAvat AkAza meM bAdaloM kI vikurvaNA karatI haiM yAvat jala varSaNa dvArA usa sthAna kI dhUla jama jAtI hai, naSTa ho jAtI hai, prazAnta ho jAtI hai, upazAMta ho jAtI hai| aisA hone para ve uparata hotI hai| - aisA kara ve puSpa meghoM dvArA puSpavarSA karatI hai yAvat kAle agara, uttama kuMdarukka Adi dvArA usa sthAna ko sugaMdhita banA detI haiN| yAvat use devatAoM ke abhigamana yogya banA detI hai| vaisA kara bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke nikaTa AtI haiM yAvat vividha rUpa meM AgAnaparigAna karatI huIM sthita hotI haiN| rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava (147) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM puratthimaruyagavatthavvAo aTTha disAkumArImahattariyAo saehiM 2 kUDehiM taheva jAva viharaMti, taMjahAgAhA - NaMduttarA ya 1, NaMdA 2, ANaMdA 3, NaMdivaddhaNA 4 / vijayA ya 5, vejayaMtI 6, jayaMtI 7, aparAjiyA 8 // 1 // sesaM taM ceva jAva tubbhAhiM Na bhAiyavvaMtika? bhagavao titthayarassa titthayaramAyAe ya purathimeNaM AyaMsahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citttthti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dAhiNaruyagavatthavvAo aTTa disAkumArI' mahattariyAo taheva jAva viharaMti, taMjahA For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava 336 gAhA - samAhArA 1, suppaiNNA 2, suppabuddhA 3, jasoharA 4 / lacchimaI 5, sesavaI 6, cittaguttA 7, vasuMdharA 8 // 1 // taheva jAva tubbhAhiM Na bhAiyavvaMtikaTTa bhagavao titthayarassa titthayaramAMUe ya dAhiNeNaM bhiMgArahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo cittuNti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM paccatthimaruyagavatthavvAo aTTha disAkumArImahattariyAo saehiM 2 jAva viharaMti, taMjahA ilAdevI 1, surAdevI 2, puhavI 3, puNAvaI 4 / egaNAsA 5, NavamiyA 6, bhaddA 7, sIyA ya 8, atttthmaa||1|| taheva jAva tubbhAhiM Na bhAiyavvaMtikaTu jAva bhagavao titthayarassa titthayaramAUe ya paccatthimeNaM tAliyaMTahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo citttthti| .. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM uttarillaruyagavatthavvAo jAva viharaMti taMjahA alaMbusA 1, missakesI 2, puNDarIyA ya 3, vAruNI 4, hAsA 5, savvappabhA 6, ceva, siri 7, hiri 8, ceva uttro||1|| - taheva jAva vaMdittA bhagavao titthayarassa titthayaramAUe ya uttareNaM cAmarahatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo cittuNti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vidisi-ruyagavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariyAo jAva viharaMti, taMjahA-cittA ya 1 cittakaNagA 2 saterA 3 ya sodAmiNI 4 / taheva jAva Na bhAiyavvaMtika? bhagavao titthayarassa titthayaramAUe ya causu vidisAsu dIviyAhatthagayAo AgAyamANIo parigAyamANIo cittuNtitti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM majjhimaruyagavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariyAo saehiM 2 kUDehiM taheva jAva viharaMti, taMjahA-rUyA rUyAsiyA ceva, surUyA ruuygaavii| taheva jAva tubbhAhiM Na bhAiyavvaMtika? bhagavao titthayarassa For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 jambUdvIpa prajJapti sUtra cauraMgulavajaM NAbhiNAlaM kappaMti kappettA vivaragaM khaNaMti, khaNittA viyarage NAbhiM NiharaMti, NihaNittA rayaNANa ya vairANa ya pUreMti 2 tA hariyAliyAe peDhaM baMdhaMti 2 tA tidisiM tao kayalIharae viuvvaMti, tae NaM tesiM kayalIharagANaM bahumajjhadesabhAe tao cAussAlae viuvvaMti, tae NaM tesiM cAussAlagANaM bahu majjhadesabhAe tao sIhAsaNe viuvvaMti, tesi NaM sIhAsaNANaM ayameyArUve vaNNAvAse paNNatte savvo vaNNago bhaanniyvvo| tae NaM tAo ruyagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArIo (mahattarAo) jeNeva bhayavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchaMti 2ttA bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM giNhaMti titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti 2. ttA jeNeva dAhiNille kayalIharae jeNeva cAussAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti 2 ttA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAti 2 ttA sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abbhageti 2 ttA surabhiNA gaMdhavaTTaeNaM uvvaTuMti 2 ttA bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhAsu giNhaMti 2 tA.jeNeva purathimille kayalIharae jeNeva cAussAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAveMti 2 tA tihiM udaehiM majjAveMti, taMjahA-gaMdhodaeNaM 1, pupphodaeNaM 2, suddhodaeNaM 3, majjAvittA savvAlaMkAravibhUsiyaM kareMti 2 ttA bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti 2 tA jeNeva uttarille kayalIharae jeNeva cAussAlae jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchaMti 2 tA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca sIhAsaNe NisIyAviMti 2 tA Abhioge deve sahAviMti 2 tA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo gosIsacaMdaNakaTThAI saahrh| ___tae NaM te AbhiogA devA tAhiM ruyagamajjhavatthavvAhiM cauhiM disAkumArI mahattariyAhiM evaM vuttA samANA haTThatuTTha jAva viNaeNaM vayaNaM paDicchaMti 2 ttA khippAmeva cullahimavaMtAo vAsaharapavvayAo sarasAiM gosIsacaMdaNakaTThAI For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava 341 **--*-*-02-08-2-12-2-12-12-11-10-28-12-28-12-2-1-1-1-1-1-98-28-3-2-12-12-08-12-28-02-08--*-*-0--12-20- sAharaMti, tae NaM tAo majjhimaruyagavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariyAo saragaM kareMti 2 ttA araNiM ghaDeMti araNiM ghaDittA saraeNaM araNiM mAhati 2 ttA aggiM pADeti 2 ttA aggiM saMdhukkhaMti 2 ttA gosIsacaMdaNakaTe pakkhivaMti 2 ttA aggiM ujjAlaMti 2 ttA samihAkaTThAI pakkhiviMti 2 ttA aggihomaM kareMti 2 ttA bhUikammaM kareMti 2 ttA rakkhApoTTaliyaM baMdhaMti, baMdhettA NANAmaNirayaNabhatticitte duvihe pAhANavaTTage gahAya bhagavao titthayarassa kaNNamUlaMmi TiTTiyAviMti bhavau bhayavaM pavvayAue 2 / tae NaM tAo ruyagamajjhavatthavvAo cattAri disAkumArImahattariyAo bhayavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM titthayaramAyaraM ca bAhAhiM giNhaMti, giNhittA jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchaMti 2 ttA titthayaramAyaraM sayaNijaMsi NisIyAveMti, NisIyAvittA bhayavaM titthayaraM mAUe pAse ThaveMti, ThavittA AgAyamANIo parigAyamANIo cittuNtiiti| zabdArtha - kappaMti - kATatI haiM, vivaragaM -- khaDDA, khaNaMti - khodatI haiM, NihaNaMti - rakhatI hai, saragaM - bANa jaise nukiile| bhAvArtha - usa kAla, usa samaya pUrvadizAvartinI ATha dikkumArikAyeM apane-apane kUToM para yAvat usI prakAra (pUrvavat) sukhopabhoga meM abhirata thii| unake nAma-narottarA naMdA, AnaMdA, naMdivardhanA, vijayA, vaijayaMtI, jayaMtI evaM aparAjitA the| bAkI sArA varNana pUrvavat hai| unhoMne tIrthaMkara kI mAtA se kahA - Apa DaranA mata yAvat pUrva dizA meM hAthoM meM darpaNa lie AgAnaparigAna karatI huI sthita rahatI haiN| ___ usa kAla, usa samaya dakSiNa rucaka vAsinI ATha dikkumArikAeM apane-apane prAsAdoM meM usI prakAra yAvat sukhopabhoga meM abhirata thiiN| unake nAma-samAhArA, supradattA, suprabuddhA, yazodharA, lakSmImati, zeSavatI, citraguptA evaM vasuMdharA haiN| ve bhagavAn tIrthaMkara kI mAtA se yAvat kahatI haiM-Apa bhayabhIta na hoM yAvat bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA kI dakSiNa dizA meM hAtha meM jhArI lie AgAna-saMgAna karane lgii| usa kAla, usa samaya pazcima rucakavAsinI, mahimAzAlinI ATha dikkumArikAeM apane For Personal & Private Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 jambUdvIpa prajJapti sUtra bhavanoM meM yAvat sukhopabhoga pUrvaka virahaNazIla thiiN| inake nAma-ilAdevI, surAdevI, pRthvI, padmAvatI, ekanAsA, navamikA, bhadrA tathA zItA haiN| ye usakI prakAra yAvat bhagavAn tIrthaMkara kI mAtA se kahatI haiM yAvat bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke pazcima kI ora hAthoM meM paMkhe lie hue AgAna saMgAna karane lgii| usa kAla, usa samaya uttara rucaka kUTavAstavyA dikkumAriyA~ yAvat viharaNazIla thiiN| alaMbusA, misrIkezI, puNDarikA, vAruNI, hAsA, sarvaprabhA zrI evaM hrI - inake nAma haiN| avaziSTa varNana pahale kI taraha hai| ___ usI prakAra vaMdana kara yAvat tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke uttara meM, hAtha meM caMvara lekara AgAna-saMgAna nirata hotI haiN| usa kAla, usa samaya cAroM vidizAoM meM nivAsa karane vAlI mahAn dizAkumArikAeM yAvat sukhapUrvaka viharaNazIla thiiN| inake nAma isa prakAra haiM - citrA, citrakanakA, zaterA, saudaaminii| zeSa varNana pUrvAnusAra hai yAvat tIrthaMkara kI mAtA se bhayabhIta na hone kA kahakara, bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke cAroM dikkoNoM meM hAthoM meM dIpaka lekara saMgAna karane lgii| usa kAla usa samaya madhya rucakavAsinI cAra mahattarikA dikkumArikAeM yAvat sukhapUrvaka viharaNazIla thiiN| unake nAma nimnAMkita haiM - rUpA, rUpAsikA, svarUpA evaM ruupkaavtii| zeSa varNana pUrvAnusAra hai| ve bhagavAn tIrthaMkara kI mAtA se bhayabhIta na hone kA kaha kara bhagavAn tIrthaMkara ke nAbhinAla ko cAra aMgula chor3akara kATatI haiN| vaisA kara jamIna meM khaDDA karatI haiM tathA usameM nAla ko rakhatI haiN| khaDDe ko hIroM evaM ratnoM se bharatI haiM, haritAla dvArA usa sthAna para pIThikA banA detI hai| aisA kara tInoM dizAoM meM kadalI grahoM kI vikurvaNA karatI haiN| una kele ke jhuramuToM ke madhya meM tIna catuHzAla-cAroM ora makAna yukta bhavanoM kI vikurvaNA karatI haiN| vahA~ tIna siMhAsanoM kI vikurvaNA karatI haiN| siMhAsanoM kA varNana pahale kI taraha yojanIya hai| tadanaMtara madhyarucakavAsinI cAroM dikkumArikAeM bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke samIpa AtI haiN| bhagavAn tIrthaMkara ko karatala saMpuTa - jor3I huI hatheliyoM meM letI haiM tathA tIrthaMkara kI mAtA ko bhujAoM dvArA grahaNa karatI haiN| aisA kara ve dakSiNa dizAvartI kadalIgraha meM, jahA~ catuHzAla bhavana evaM siMhAsana haiM, AtI haiM tathA unake AsanoM para sabhAsIna karatI haiN| unakA zatapAka evaM sahastrapAka tela dvArA abhyaMgana karatI haiM - mRdula, komala mAliza karatI hai| phira For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava *2-12-29-04-08-10-04-08-10-1-1-1-1-28-19-12-14-12-29-40-10-9---14-08-28-12-28-10-20-24-24-10-04-28-08-04-08-28-0--- sugaMdhita gaMdhATaka se ubaTana karatI hai| vaisA kara donoM ko pUrvavat grahaNa kara pUrvadizAvartI kadalI gRha ke antargata catuHzAlabhavana meM sthita siMhAsana para biThalAtI hai| vaisA kara sugaMdhita padArtha mile hue jala, puSpa mile hue jala evaM zuddha jala-tIna prakAra ke jala se snAna karAtI haiN| tatpazcAt saba prakAra ke AbhUSaNoM se vibhUSita karatI haiN| pUrva kI jyoM donoM ko lekara uttara digvartI kadalI gRha ke antaravartI catuHzAla bhavana meM sthita siMhAsana para biThAtI haiN| vaisA kara apane Abhiyogika devoM ko bulAtI haiM, Adeza detI haiN| he devAnupriyo! zIghra hI cullahimavAn varSadhara parvata se gozIrSa caMdana kASTha laao| taba madhyarucaka vAsinI mahanIyA deviyoM dvArA yoM AdiSTa hone para Abhiyogika deva bar3e harSita aura parituSTa hue yAvat savinaya Adeza ko svIkAra kiyaa| zIghra hI cullahimavAn varSadhara parvata se tAjA gozIrSacandana kASTha le aae| madhyarucakavAsinI cAroM dikkumArikAoM ne unase tIkhe sarakane banAeM agni utpAdaka kASTha bnaaeN| sarakanoM-sarakaNDoM se araNikASTha ko ghisA tathA agni utpanna kI evaM Aga ko dhukaayaa| isameM gozIrSacaMdana kASTha ko prakSipta kiyA, agni ko prajvalita kiyaa| usameM samidhAkASThahavanopayogI kASTha ddaalaa| agni meM havana kiyaa| vaisA kara bhUtikarma kiyaa| usase donoM ke rakSA poTalikAeM baaNdhii| phira bhinna-bhinna prakAra ke maNiratnAMkita do pASANa golaka lie, bhagavAn tIrthaMkara ke karNamUla meM unheM TakarAkara AvAja kii| jisase ve unakI zubhakAmanA suna sake aura kahAM - 'he bhagavan! Apa parvata kI taraha dIrghAyu ho|' phira madhyarucakavAsinI ve cAra mahimAmayI dikkumArikAeM bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA ko pUrvavat hAthoM meM grahaNa kara janma sthAna meM le AtI haiM aura zayyA para liTAtI haiN| bhagavAn tIrthaMkara ko unakI mAtA ke pArzva meM sulAtI haiM aura maMgala gItoM kA AgAna-saMgAna karatI haiN| vivecana - yahA~ zatapAka aura sahastrapAka tela kA ullekha huA hai| isa sambandha meM yaha jJAtavya hai ki daihika puSTi aura mArdava Adi kI dRSTi se Ayurveda meM vividha prakAra ke teloM kA prayoga batalAyA gayA hai| yahA~ taka ki taila cikitsA ke rUpa meM vividharoga vinAzinI Ayurveda mUlaka prakiyA bhI rahI hai| Aja bhI tamilanADu meM koyambaTUra ke samIpa taila cikitsA kA suprasiddha kendra hai| - zatapAka aura sahastrapAka teloM kA upAsakadazAMga Adi AgamoM meM bhI ullekha huA hai| vahA~ bhagavAn mahAvIra ke pramukha zrAvaka AnaMda dvArA mardana vidhi meM ina donoM ko apavAda svarUpa rakhe jAne kA ullekha hai| For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 jambUdvIpa prajJapti sUtra AcArya zAMticandra ne apanI vRtti meM isa sambandha meM ullekha kiyA hai - jisameM sau prakAra ke dravya DAlakara sau bAra jisakA pAka kiyA jAtA hai, use zatapAka taila kahA jAtA hai| sahastrapAka taila meM sau ke sthAna para sahastra padArthoM evaM sahastra bAra paripAka kI vidhi hai| isase tela meM vizeSa guNa niSpanna hote haiN| vaha daihika puSTi komalatA aura AbhA kI vRddhi karatA hai| (148) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sakke NAmaM deviMde devarAyA vajapANI puraMdare - sayakkaU sahassakkhe maghavaM pAgasAsaNe dAhiNaDDalogAhivaI battIsavimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suriMde arayaMbaravatthadhare AlaiyamAlamauDe NavahemacArucittacaMcalakuNDalavilihijamANagaMDe bhAsuraboMdI palambavaNamAle mahiDDie mahajuie mahAbale mahAyase mahANubhAge mahAsokkhe sohamme kappe sohammavaDiMsae vimANe sabhAe suhammAe sakkaMsi sIhAsaNaMsi se NaM tattha battIsAe vimANAvAsasayasAhassINaM caurAsIe sAmANiyasAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM cauNhaM logapAlANaM aTThaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aNiyANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM aNNesiM ca bahUNaM sohammakappavAsINaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe mahayA hayaNaTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMga-paDupaDahavAiyaraveNaM divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe vihri| ___tae NaM tassa sakkassa deviMdassa devaraNNo AsaNaM calai, tae NaM se sakke jAva AsaNaM caliyaM pAsai 2 tA ohiM pauMjai pauMjittA bhagavaM titthayaraM ohiNA Abhoei 2 ttA haTTatuTThacitte ANadie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyae dhArAhayakayaMba-kusuma-caMcumAlaiyaUsaviyaromakUve viyasiyavarakamalaNayaNavayaNe payaliyavarakaDagatuDiyakeUramauDe kuNDalahAravirAyaMtavacche pAlambapalambamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiyaM cavalaM suriMde sIhAsaNAo abbhuDhei 2 For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava 345 *-*--*--*-*--*-*-*-*-*-*-*-08-18-28-10-08-10-0-0-0-0-0-0-1819-19-19-19-10-0-0-0-0-0-0-0-12- ttA pAyapIDhAo paccoruhai 2 ttA veruliyavariTThariTThaaMjaNaNiuNoviyamisimisiMtamaNirayaNamaMDiyAo pAuyAo omuyai 2 ttA egasADiyaM uttarAsaMgaM karei 2 ttA aMjalimauliyaggahatthe titthayarAbhimuhe sattaTTa payAI aNugacchai 2 ttA vAmaM jANuM aMcei 2 tA dAhiNaM jANuM dharaNIyalaMsi sAhaTu tikkhutto muddANaM dharaNiyalaMsi Nivesei 2 ttA IsiM paccuNNamai 2 ttA kaDagatuDiyarthabhiyAo bhuyAo sAharai 2 ttA karayalapariggahiyaM0 sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI-Namo'tthu NaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM, AigarANaM titthayarANaM sayaMsaMbuddhANaM, purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuNDarIyANaM purisavaragaMdhahatthINaM, loguttamANaM logaNAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajoyagarANaM, abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM, dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammaNAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM, dIvo tANaM saraNaM gaI paiTThA appaDihayavaraNANadaMsaNadharANaM viyadRchaumANaM, jiNANaM jAvayANaM tiNNANaM tArayAMNaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moyagANaM, savvaNNUNaM savvadarisINaM sivamayalamaruya-maNaMtamakkhaya-mavvAbAhamapuNarAvitti-siddhigaiNAmadheyaM ThANaM saMpattANaM Namo jiNANaM jiyabhayANaM, Namo'tthu NaM bhagavao titthayarassa Aigarassa jAva saMpAviukAmassa, vaMdAmi NaM bhagavaMtaM tatthagayaM ihagae, pAsau me bhayavaM! tatthagae ihagayaMtikaTu vaMdai NamaMsai vaM0 2 ttA sIhAsaNavaraMsi puratthAbhimuhe snnnnisnnnne| tae NaM tassa sakkassa deviMdassa devaraNo ayameyArUve jAva saMkappe samuppajitthA-uppaNNe khalu bho! jambuddIve dIve bhagavaM titthayare taM jIyameyaM tIyapaccuppaNNamaNAgayANaM sakkANaM deviMdANaM devarAINaM titthayarANaM jammaNamahimaM karettae, taM gacchAmi NaM ahaMpi bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karemittikaTu evaM saMpehei 2 tA hariNegamesiM pAyattANIyAhivaiM devaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA! sabhAe suhammAe meghogharasiyagaMbhIramahurayarasaI For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 jambUdvIpa prajJapti sUtra joyaNaparimaNDalaM sughosaM sUsaraM ghaMTaM tikkhutto ullAlemANe 2 mahayA mahayA saddeNaM ugrosemANe 2 evaM vayAhi-ANavei NaM bho! sakke deviMde devarAyA. gacchai NaM bho! sakke deviMde devarAyA jambuddIve 2 bhagavao titthayarassa jammaNamahima karittae, taM tunbhevi NaM devANuppiyA! savviDDIe savvajuIe savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvAyareNaM savvavibhUIe savvavibhUsAe savvasaMbhameNaM savvaNADaehiM savvovarohehiM savvapupphagaMdhamallAlaMkAravibhUsAe savvadivvatuDiyasahasaNNiNAeNaM mahayA iDIe jAva raveNaM NiyayapariyAlasaMparivuDA sayAI 2 jANavimANavAhaNAI durUDhA samANA akAlaparihINaM ceva sakkassa jAva aMtiyaM paaubbhvh| ___ tae NaM se hariNegamesI deve pAyattANIyAhivaI sakkeNaM 3 jAva evaM vutte samANe haTTatuTTha jAva evaM devotti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 ttA sakkassa 3 aMtiyAo paDiNikkhamai 2 ttA jeNeva sabhAe suhammAe meghogharasiyagambhIramahurayarasaddA joyaNaparimaNDalA sughosA ghaNTA teNeva uvAgacchai 2 tA taM meghogharasiyagambhIramahuyarayarasaI joyaNaparimaNDalaM sughosaM ghaNTaM tikkhutto ullAlei, tae NaM tIse meghogharasiya gambhIramahurayarasaddAe joyaNa-parimaNDalAe sughosAe ghaNTAe tikkhutto ullAliyAe samANIe sohamme kappe aNNehiM egUNehiM battIsavimANA-vAsasaya sahassehiM aNNAI egUNAI battIsaM ghaNTAsayasahassAI jamagasamagaM kaNaka-NArAvaM kAuM payattAiM cAvi hutthA, tae NaM sohamme kappe pAsAyavimANaNikkhuDA-vaDiyasaddasamuTThiyaghaNTApaDisuyA-sayasahassasaMkule jAe yAvi hotthaa| tae NaM tesiM sohammakappavAsINaM bahUrNa vemANiyANaM devANa ya devINa ya egaMtaraipasatta-NiccappamattavisayasuhamucchiyANaM sUsaraghaMTArasiyaviula-bolapUriyacavalapaDibohaNe kae samANe ghosaNakoUhala-diNNa-kaNNaeggacittauvauttamANasANaM se pAyattANIyAhivaI deve taMsi ghaMTAravaMsi NisaMtapaDisaMtaMsi samANaMsi tattha 2 dese 2 tahiM 2 mahayA 2 saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsI-haMta! For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 *9-9-0-0-0-0-0-0-0-0-10-04-10-9-8-0-0-00-00-00-00-00-00-00-00-00-19-04-10-04-10-16-08-00-100-00-00-00-00-00-00 paMcama vakSaskAra - rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava suNaMtu bhavaMto bahave sohammakappavAsI vemANiyadevA devIo ya sohammakappavAsI vemANiyadevA devIo ya sohammakappavaiNo iNamo vayaNaM hiyasuhatthaM-ANavei NaM bho! sakke taM ceva jAva aMtiyaM pAunbhavahatti, tae NaM te devA devIo ya eyamaDhe soccA haTThatuTTha jAva hiyayA appegaiyA vaMdaNavattiyaM evaM pUyaNavattiyaM sakkAravattiyaM sammANavattiyaM daMsaNavattiyaM koUhalavattiyaM jiNabhattirAgeNaM appegaiyA sakkassa vayaNamaNuvaTTa-mANA appegaiyA aNNamaNNamaNuvaTTamANA appegaiyA taM jIyameyaM evamAittikaTTa jAva paaunbhvNtitti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA te vemANie deve devIo ya akAlaparihINaM ceva aMtiyaM pAubbhavamANe pAsai 2 ttA haTTa0 pAlayaM NAmaM AbhiogiyaM devaM saddAvei 2ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! aNegakhambhasayasaNNiviTuM lIlaTThiyasAlabhaMjiyAkaliyaM IhAmiya-usabha-turaga-Nara-magara-vihaga-vAlagakiNNara-ruru-sarabha-camara-kuMjara-vaNalaya-paumalaya-bhatticittaM khaMbhuggayavairaMveiyA-parigayAbhirAmaM vijAharajamalajuyala-jaMtujuttaM piva accIsahassamAliNIyaM rUvagasahassakaliyaM bhisamANaM bhibbhisamANaM cakkhulloyaNalesaM suhaphAsaM sassirIyarUvaM ghaNTAvaliyamaharamaNaharasaraM suhaM kaMtaM darisaNijaM NiuNoviyamisimisiMtamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhittaM joyaNa-sayasahassavicchiNNaM paMcajoyaNasayamugviddhaM sigdhaM turiyaM jaiNaNivvAhiM divvaM jANa-vimANaM viuvvAhi 2ttA eyamANattiyaM pccppinnaahi| zabdArtha - uDDaloga - Urdhvaloka, sayakkaU - zatakratu-pUrvabhava meM kArtika zreSThI ke rUpa meM sau bAra zrAvaka kI paMcama pratimA ke ArAdhaka, sahassakkhe - sahastrAkSa-apane pAMca sau maMtriyoM ke eka sahastra netroM ke sahayoga dvArA kAryazIla, pAgasAsaNe - pAkazAsana - pAka saMjJaka daitya kA vinAza karane vAle, arayaM - raja rahita, Alaiya - AlaMbita-laTakatI huI, vilihijamANa - zobhAyamAna hote hue, boMdi - deha, Abhoei - dekhatA hai, payaliU - pracalita, omuyai - utArI, ullAlei - bajAyA, dUsaM - dUSya-vastra, laMbUsaga - kaMduka ke AkAra ke aavrnn-luumbe| For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 jambUdvIpa prajJapti sUtra bhAvArtha - usa kAla, usa samaya zaka saMjJaka devendra, devarAja, vajrapANi, puraMdara-asuroM ke nagaroM ke vinAzaka, sahastrAkSa, maghavA-meghoM ke niyAmaka, pAkazAsaka, dakSiNArddha lokAdhipati, battIsalakSa vimAnoM ke adhinAyaka, airAvata hastI para ArohaNa karane vAle, surendra nirmala vastra. dhAraNa karane vAle, laTakatI huI mAlAoM ke mukuTa ko dhAraNa karane vAle, dIptimaya svarNa ke suMdara, citrita, hilate hue kuMDaloM se zobhAyamAna kapola yukta, udyotamaya dehadhArI, lambI-lambI puSpamAlAeM dhAraNa karane vAle, parama samRddhi zAlI, atyadhika dyutimaya, prabala zaktimAna, mahAn kIrtizAlI, atyanta prabhAvApanna, atyanta sukhI, battIsa lAkha vaimAnika, caurAsI hajAra sAmAnika, taitIsa gurusthAnIya trAyastriMzaka, cAra lokapAla saparivAra ATha agramahISiyA~-pramukha indrANiyA~ tIna pariSadeM sAta senAeM, sAta senAdhipati, cAroM ora caurAsI-caurAsI hajAra. aMga rakSaka deva tathA anya bahuta se saudharmakalpavAsI vaimAnika deva evaM deviyA~, ina sabakA Adhipatya, svAmitva, prabhutva, mahattaratva-adhinAyakatva, AjJezvaratva - AjJA dene kA adhikAra tathA senApatitva dhAraNa karate hue, ina sabakA paripAlana kare hue, nRtya, gIta tathA bajAe jAte hue vINA, jhAMjha, mRdaMga tathA Dhola kI madhura dhvani ke divya bhogoM ke AnaMdAnubhava meM abhirata thaa| ___ taba ekAeka devendra devarAja zakra kA Asana calAyamAna huaa| zakra ne yAvat jaba apane Asana ko calAyamAna dekhA to apane avadhijJAna ke prayoga dvArA bhagavAn tIrthaMkara ko dekhaa| vaha harSita, parituSTa aura mana meM prasanna huaa| saumya manobhAva evaM harSAtireka se usakA hRdaya vikasita ho utthaa| bAdaloM dvArA barasAI jAtI pAnI kI dhArA se Ahata. kadaMba ke puSpoM kI taraha vaha romAMcita ho utthaa| khile hue uttama kamala ke samAna usake netra aura mukha vikasita ho utthe| harSAdhikyavaza hilate hue uttama kar3e bhujabanda, bAjUbaMda, mukuTa, kuNDala, vakSasthala para zobhita hAra, laTakate hue lambe-lambe AbhUSaNoM se yukta devarAja indra sahasA zIghratApUrvaka siMhAsana se utthaa| pAdapITha para paira rakhakara nIce utarA evaM nIlama, riSTa evaM aMjana saMjJaka ratnoM dvArA kalApUrNa vidhi se banAI huI, dedIpyamAna, maNimaMDita pAdukAeM utaarii| akhaMDita vastra kA uttarAsaMga kiyA, hAtha jor3e, jahA~ tIrthaMkara bhagavAn virAjita the, usa dizA kI ora sAta-ATha kadama Age baDhA tathA bAeM ghuTane ko U~cA kiyA evaM dAhine ghuTane ko bhUmi para TikAyA, tIna bAra apanA mastaka bhUmi para lgaayaa| phira kucha U~cA uThAyA, kaTaka, truTita se susthira bhujAoM ko uThAyA aMjalibaddha hAthoM ko sira para ghumAte hue isa prakAra kahA - arhat - indrAdi dvArA pUjita bhagavAn AdhyAtmika aizvarya sampanna, Adikara - apane yuga meM dharma ke Adya saMpravartaka, For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava 346 2-0-0-0-0-0-0-0-0-00-00-00-10-19-19-12-00-00-00-00-00-00-00-00-00-0--19-08-2810-08-12-10-08-10-20-00-00-00-21- tIrthaMkara - sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA rUpa caturvidha dharmasaMgha ke sapratiSThApaka, svayaMsaMbuddha - svayaM bodha prApta, puruSoM meM uttama, puruSasiMha, puruSavara puNDarIka - sarvavidha-mAlinya rahita hone ke kAraNa puruSoM meM uttama kamala kI taraha zreSTha nirvikAra, nirlipta, uttama gaMdhahastI ke sadRza, lokottama, lokanAtha, lokahitakara, lokapradIpa, lokapradyota, abhayaprada, cakSuprada, mArgadarzaka, zaraNaprada, jIvana dAyaka-AdhyAtmika jIvana dene vAle, bodhi pradAyaka, dharmaprada, dharmopadeSTA, dharmanAyaka, dharmaratha ke sArathi cakravartI samrATa kI taraha dharma sAmrAjya ke zAsaka, saMsAra sAgara meM DUbate logoM ke lie dvIpa kI taraha zaraNabhUta, apratihata jJAna, darzana ke dhAraka, vyAvartachayA - ajJAna Adi AvaraNoM se rahita, jina - rAga dveSa vijetA, jJAyaka-adhyAtma tattva vettA, jJApakaadhyAtma tattva ko batalAne vAle, tIrNa - saMsAra sAgara ko pAra karane vAle, tAraka - oroM ko saMsAra sAgara se pAra utArane vAle, buddha-bodhaka, mukta-mocaka - karmabaMdha se chUTane kA mArga batAne vAle, sarvajJa sarvadarzI, ziva-kalyANakArI, acala - sthira, aruka - bAdhA rahita, anaMta, akSaya, abAdha, apunarAvRtti - jahA~ se vApasa na AnA par3e, janma-maraNa rUpa saMsAra meM na lauTanA par3e, siddhagati prApta jinezvaroM ko namaskAra ho| Adikara yAvat siddhAvasthA prApti hetu yatnazIla tIrthaMkara deva ko namaskAra ho| yahA~ vidyamAna maiM apane janmasthAna meM sthita bhagavAn ko vaMdanA karatA huuN| vahA~ sthita bhagavAn yahA~ sthita mujha zakrendra ko dekheN| yoM kahakara vaha bhagavAn ko vaMdana, namana karatA hai| phira pUrvAbhimukha hokara siMhAsanAsIna ho jAtA hai| taba devendra, devarAja zakra ke mana meM aisA bhAvodvelana saMkalpa utpanna huA - jambUdvIpa meM bhagavAn tIrthaMkara kA janma huA hai| atIta, vartamAna evaM bhaviSyavartI devendroM devarAjoM kA yaha paramparA se AyA huA AcAra hai ki ve tIrthaMkaroM kA vizAla janmotsava Ayojita karate haiN| ataH maiM bhI tIrthaMkara deva ke janmotsava kA samAyojana kruuN|| ___aisA vicAra, nizcaya kara devarAja zakra ne apane harinigamaiSI saMjJaka deva ko bulAyA aura usase kahA - he devAnupriya! zIghra hI sudharmA sabhA meM bAdaloM kI garjanA ke samAna gaMbhIra, atyanta madhura zabda yukta, eka yojana golAkAra, suMdara svara sabhA yukta sughoSA nAmaka ghaNTA ko tIna bAra bajAte hue jora se yaha udghoSaNA karo-devarAja zakra kI AjJA hai ve jambUdvIpa meM bhagavAn tIrthaMkara kA mahAn janmotsava samAyojita karane jA rahe haiN| devAnupriyo! Apa sabhI apanI saba prakAra kI samRddhi, dyuti, aizvarya, bala, prabhAva, Adara, vibhUSA alaMkaraNa, nATaka aura nRtyAdi ke sAtha kisI bhI avarodha yA vighna kI cintA na karate hue sarvavidha phUloM, For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 jambUdvIpa prajJapti sUtra -8-0-0-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-08-12-02--04-10-08-02-18-18-1000-00-08-28-08-00-00-00-00-12-08--8- alaMkAroM mAlAoM se vibhUSita hote hue, samasta divya vAdyoM kI dhvani ke sAtha, atyanta samRddhipUrvaka yAvat gAjoM-bAjoM ke sAtha apane pArivArikajanoM, saMbaMdhiyoM sahita apane-apane yAna vimAnoM para ArUDha hokara avilamba zakrendra ke samakSa yAvat hAjira hoN| ___ devendra zakra dvArA yAvat yoM kahe jAne para padAtisenA ke adhipati harinigamaiSI deva harSita, parituSTa tathA prasanna huA yAvat svAmin! jaisI AjJA, yoM kahakara vinaya pUrvaka usane zakrendra kA Adeza svIkAra kiyaa| vaha zakrendra ke pAsa se nikalA evaM jahA~ sudharmA sabhA thI, bAdaloM ke garjana kI taraha gaMbhIra svara karane vAlI, eka yojana parimita sughoSA ghaNTA thI, vahA~ AyA tathA use tIna bAra bjaayaa| megha samUha ke garjana sadRza gaMbhIra evaM madhura dhvani yukta eka yojana vartulAkAra sughoSA ghaNTA ko tIna bAra bajAe jAne para saudharma kalpa meM eka kama battIsa lAkha vimAnoM meM sthita eka kama battIsa lAkha ghaNTAeM eka hI sAtha ucca svara meM bajane lgii| saudharma kalpa meM prAsAdoM, vimAnoM, niSkuToM meM Apatita - pahu~ce hue zabdavargaNA ke pudgala lAkhoM pratidhvaniyoM ke rUpa meM prakaTa hone lge| isake pariNAma svarUpa bhogAsakta pramatta, mUrcchita deva aura deviyA~ zIghra hI pratibuddha hote haiM - jAgate haiN| usa ora ve ekAgratA pUrvaka kAna lagAte haiN| jaba ghaMTA dhvani maMda aura prazAMta ho jAtI hai taba zakrendra kI padAti senA ke adhinAyaka harinigamaiSI deva ne sthAna sthAna para jora jora se yaha udghoSaNA kI - saudharma kalpa meM rahane vAle devoM aura deviyoM (Apa sabhI) saudharma kalpAdhinAyaka zakrendra kA yaha sukhaprada vacana zravaNa kareM - unakA Adeza hai yAvat Apa zakrendra ke samakSa upasthita hoN| yaha sunakara ve deva-deviyA~ bar3e harSita, parituSTa evaM mana meM AnaMdita hue| unameM se katipaya bhagavAn tIrthaMkara ke vaMdana, abhivAdana, katipaya pUjana-arcana, kucheka stavanAdi dvArA satkIrtana, kucha samAdara pradarzana dvArA apane mana ko AhlAdita karane hetu, kucheka unake darzana kI utkaMThA se, kucha utsukatAvaza, katipaya bhaktivaza evaM kucha apane paraMparAgata AcArAnukUla zakrendra ke samakSa upasthita ho ge| zakrendra ne vaimAnika devoM aura deviyoM ko avilaMba apane pAsa upasthita dekhA to atyanta prasanna huaa| apane 'pAlaka' nAmaka Abhiyogika deva ko bulAyA aura kahA - he devAnupriya! zIghra hI saikar3oM stambhoM para avasthita krIr3Arata zAlabhaMjikAoM se suzobhita vraka, vRSabha, azva, manuSya, makara, pakSI, sarpa, kinnara, ruru, zarabha - aSTApada, camarI gAya, hastI, vanalatA, padmalatA Adi ke citroM se aMkita stambhoM para utkIrNa vajraratna maya vedikA dvArA suzobhita, sahajAta, saMcaraNazIla vidyAdhara yugaloM se samanvita, ratnoM kI dyuti se For Personal & Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava camakatI huI, sahastroM kiraNoM se uddIpta hajAroM citroM se aMkita, dedIpyamAna, netrapriya, sukhada sparza yukta, sukhamaya kAMta, darzanIya, kalAmaya, kauzalapUrvaka nirmita, maNiratna mayI, ghaMTikAoM se vyApta, eka hajAra yojana vistRta, pAMca sau yojana UMce, zIghra, tvarita, vega yukta, divya yAna - vimAna kI vikurvaNA karo evaM aisA kara mujhe sUcita karo / vivecana - pacama vakSaskAra - yahA~ AyA 'harinigameSI' zabda vizeSa rUpa se vivecanIya hai| saMskRti meM hari zabda ke aneka artha hai / unameM eka artha indra bhI hai / yahA~ vahI artha gRhIta huA hai| AcArya zAMticandra ne isI sUtra kI vRtti meM harinigamaiSI ke vyutpattiparaka artha kA ullekha karate hue likhA haiM - hare - indrasya, nigamam - AdezamicchatIti harinigameSI-tam harinigameSI, athavA indrasya naigameSI nAmA devaH - harinigameSI / isakA tAtparya yaha hai, jo indra kI AjJA kA pAlana karane kI icchA lie rahatA hai, vaha isa saMjJA dvArA abhihita huA hai athavA indra kA naigameSI nAmaka deva / - 351 (146) tae NaM se pAlayadeve sakkeNaM deviMdeNaM devaraNNA evaM vutte samANe haTThatuTTha jAva veuvviyasamugdhAeNaM samohaNittA taheva karei iti, tassa NaM divvassa vimANasa tadisiM tao tisovANapaDirUvagA vaNNao, tesi NaM * paDirUvagANaM purao patteyaM 2 toraNA vaNNao jAva paDirUvA / tassa NaM jANavimANassa aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge0, se jahANAmaeAliMgapukkharei vA jAva dIviyacammei vA aNegasaMkukIz2agasahassaviyae AvaDapaccAvaDaseDhippa-seDhisutthiyasovatthiyavaddhamANapUsamANava macchaMDagamagaraMDaga-jAramAra-phullAvali - paumapatta- sAgara - taraMga - vasaMtalaya - paumalayabhatticittehiM sacchAehiM sappabhehiM samarIiehiM saujjoehiM NANAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM uvasobhie, tesi NaM maNINaM vaNNe gaMdhe phAse ya bhANiyavve jahA rAyappaseijje / tassa NaM bhUmibhAgassa bahumajjha - desabhAe pecchAgharamaNDave aNegakhambhasayasaNiviTThe vaNNao jAva paDirUve, tassa ulloe paumalayabhatticitte jAva For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 jambUdvIpa prajJapti sUtra savvatavaNijamae jAva paDirUve, tassa NaM maNDavassa bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAgaMsi mahaM egA maNipeDhiyA0 aTTha joyaNAI AyAmavikkhambheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaI vaNNao, tIe uvariM mahaM ege sIhAsaNe vaNNao, tassuvariM mahaM ege vijayadUse savvarayaNAmae vaNNao, tassa majjhadesabhAe ege vairAmae aMkuse, ettha NaM mahaM ege kumbhikke muttAdAme, se NaM aNNehiM tadadhuccattappamANamittehiM cauhiM addhakumbhikkehiM muttAdAmehiM savvao samaMtA saMparikkhitte, te NaM dAmA tavaNija-laMbUsagA suvaeNapayaragamaNDiyA NANAmaNirayaNavivihahAraddhahArauvasobhiyasamudayA IsiM aNNamaNNamasaMpattA puvvAiehiM vAehiM maMdaM 2 eijamANA jAva NivvuikareNaM saddeNaM te paese ApUremANA 2 jAva aIva 2 uvasobhemANA 2 citttthti| tassa NaM sIhAsaNassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapurasthimeNaM ettha NaM sakkassa0 caurAsIe sAmANiyasAhassINaM caurAsIibhaddAsaNasAhassIo purathimeNaM aTThaNhaM aggamahisINaM evaM dAhiNapuratthimeNaM abhiMtaraparisAe duvAlasaNhaM devasAhassINaM dAhiNeNaM majjhimAe0 caudasaNhaM devasAhassINaM dAhiNapaccatthimeNaM bAhiraparisAe solasaNhaM devasAhassINaM paccatthimeNaM sattaNhaM aNiyAhivaINaMti, tae NaM tassa sIhAsaNassa cauddisiM cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM evamAI vibhAsiyavvaM sUriyAbhagameNaM jAva pccppinnNtitti| bhAvArtha - devendra, devarAja zakra dvArA isa prakAra AdiSTa kie jAne para pAlaka deva atyanta harSita parituSTa huA yAvat usane vaikriya samudghAta dvArA yAna - vimAna kI vikurvaNA kii| tInoM dizAoM meM trisopAnamArga banAkara unake Age toraNa dvAroM kI racanA kii| inakA varNana yAvat pratirUpa paryanta pUrvavat yojanIya hai| usa yAna vimAna ke bhItara bar3A hI suMdara, samatala bhU bhAga thaa| vaha Dholaka ke uparitana carmanaddha kI taraha yAvat cIte ke carma ke samAna samatala aura mulAyama thaa| aneka kIloM aura mekhoM dvArA vaha Avarta-pratyAvarta, zreNI-prazreNI rUpoM meM pratibaddha thaa| svastika, varddhamAna, puSyamAnava, matsyANDa, makarAMDaka, jAra, mAra-kAmadeva, puSpAvali, kamala patra, sAgara-taraMga, vAsaMtIlatA tathA padmalatA ke citroM se aMkita, AbhA - prabhAbhaya For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava kiraNoM se suzobhita, udyotita, nAnAvidya pAMca raMgoM kI maNiyoM se suzobhita thA, jaisA rAjapraznIya sUtra meM varNana AyA hai| - 1. usa bhUmibhAga ke bIcoM bIca eka prekSAgRha thA / vaha saikar3oM stambhoM para avasthita thA yAvat usakA varNana pratirUpa paryanta yojanIya hai / usa prekSAgRha maNDapa ke Upara kA bhAga padmalatA Adi ke citroM se yukta yAvat sarvathA tapanIya svarNa nirmita yAvat bar3A hI sundara thaa| usa maNDapa ke atyanta samatala bhUmibhAga ke ThIka madhya meM ATha yojana lambI-caur3I, cAra yojana moTI sarvathA maNimaya maNipIThikA batalAI gayI hai| isakA varNana pUrvavat yojanIya hai| isake Upara bar3A siMhAsana batalAyA gayA hai| isakA vizeSa varNana bhI pUrva kI taraha kathanIya hai| isake Upara eka sarvaratnamaya vijayadUSya thA, isakA varNana bhI pahale kI taraha haiN| inake madhya meM eka hIroM se banA huA aMkuza hai| vahA~ eka kuMbhikAkRti yukta vizAla mAlA samUha hai| vaha mAlA apane se Adhe UMce, arddhakuMbhikA yukta cAra muktA mAlAoM se cAroM ora se pariveSTita thI / una mAlAoM meM tapanIya koTi ke ucca svarNa se bane hue lambUSaka -lUmbe laTakate the / svarNapAtoM se mar3he hue the / ve taraha-taraha kI maNiyoM tathA ratnoM se bane hue eka-dUsare se thor3Ithor3I dUrI para avasthita aThAraha lar3a ke hAroM tathA nau lar3e arddhahAroM se vibhUSita the / pUrvIya vAyu ke jhokhoM se ve dhIre-dhIre hilatI huIM, Apasa meM eka dUsare se TakarAne ke kAraNa utpanna yAvat karNapriya zabdoM se Asa-pAsa ke sthAnoM ko bharatI huIM yAvat bar3I suhAvanI lagatI thIM / usa siMhAsana ke pazcimottara, uttara evaM uttarapUrva dizopadizAoM meM zakrendra ke caurAsI hajAra sAmAni devoM ke caurAsI hajAra Asana the| pUrva meM ATha indrANiyoM ke ATha, dakSiNa pUrva meM AbhyaMtara pariSad ke bAraha hajAra devoM ke bAraha hajAra, dakSiNa meM madhyama pariSada ke cavadaha hajAra devoM ke cavadaha hajAra, dakSiNa pazcima meM bAhya pariSada ke solaha hajAra devoM ke solaha hajAra tathA pazcima meM sAta senAdhipatiyoM ke sAta zreSTha Asana the / usa siMhAsana kI cAroM dizAoM meM caurAsI - caurAsI sahastra devoM ke caurAsI - caurAsI hajAra Asana the| ye sabhI sUryAbha deva ke vimAna viSayaka pATha se yAvat deva Akara sUcanA karate haiM, paryanta grAhya haiN| (150) taNaM se sakke haTTa jAva hiyae divvaM jiNeMdAbhigamaNajuggaM savvAlaMkAravibhUsiyaM uttaraveuvviyaM rUvaM viuvvai 2 ttA aTThahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM 353 For Personal & Private Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 jambUdvIpa prajJapti sUtra NaTThANIeNaM gaMdhavvANIeNa ya saddhiM taM vimANaM aNuppayAhiNI karemANe 2 puvvilleNaM tisovANeNaM durUhai 2 tA jAva sIhAsaNaMsi puratthAbhimuhe saNNisaNNetti, evaM ceva sAmANiyAvi uttareNaM tisovANeNaM durUhittA patteyaM 2 puvvaNNatthesu bhaddAsaNesu NisIyaMti, avasesA devA ya devIo ya dAhiNilleNaM tisovANeNaM durUhittA taheva jAva NisIyaMti, tae NaM tassa sakkassa taMsi0 durUDhassa0 ime aTThamaMgalagA purao ahANupuvvIe saMpaTTiyA0, tayaNaMtaraM ca NaM puNNakalasabhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAmarA ya daMsaNaraiyaAloyadarisaNijjA vAuchuyavijayavejayaMtI ya samUsiyA gagaNatalamaNulihaMtI purao ahANupuvvIe saMpaTThiyA, tayaNaMtaraM...chattabhiMgAraM0, tayaNaMtaraM ca Na vairAmayavaTTalaTThasaMThiyasusiliTThaparighaTTamaTTasupaiTThie visiTTe aNegavarapaMcavaNNakuDabhIsahassa parimaNDiyAbhirAme vAuchuya-vijayavejayaMtI-paDAgA-chattAicchattakalie tuMge gayaNatalamaNulihaMta-sihare joyaNasahassAsie mahaimahAlae mahiMdajjhae purao ahANupuvvIe saMpaTTie tayaNaMtaraM ca NaM sarUvaNevatthapariyacchisusajjA savvAlaMkAravibhUsiyA paMca aNiyA paMca aNiyAhivaiNo jAva saMpaTThiyA, tayaNaMtaraM ca NaM bahave AbhiogiyA devA ya devIo ya saehiM saehiM rUvehiM jAva NiogehiM sakkaM deviMdaM devarAyaM purao ya maggao ya pAsao ya ahANupuvvIe saMpaTThiyA, tayaNaMtaraM ca NaM bahave sohammakappavAsI devA ya devIo ya savviDDIe jAva durUDhA samANA0 maggao ya jAva sNptttthiyaa| tae NaM se sakke teNaM paMcANiyaparikkhitteNaM jAva mahiMdajjhaeNaM purao pakaDi jamANeNaM caurAsIe sAmANiyasAhassIhiM jAva parivuDe savviDDIe jAva raveNaM sohammassa kappassa majjhaMmajjheNaM taM divvaM devihiM jAva uvadaMsemANe 2 jeNeva sohammassa kappassa uttarille NijANamagge teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA joyaNasayasAhassiehiM viggahehiM ovayamANe 2 tAe ukkiTThAe jAva devagaIe vIIvayaNANe 2 tiriyamasaMkhijANaM dIvasamuddANaM majhaMmajjheNaM jeNeva NaMdIsaravare For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava . 355 dIve jeNeva dAhiNapurathimille raikaragapavvae teNeva uvAgacchai 2 tA evaM jA ceva sUriyAbhassa vattavvayA NavaraM sakkAhigAro vattavvo jAva taM divvaM deviDiM jAva divvaM jANavimANaM paDisAharamANe 2 jAva jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNaNagare jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaM teNaM divveNaM jANa vimANeNaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 ttA bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNassa uttarapurasthime disibhAge cauraMgulamasaMpattaM dharaNiyale taM divvaM jANavimANaM Thavei 2 ttA aTThahiM aggamahisIhiM dohiM aNIehiM gaMdhavvANIeNa ya NaTTANIeNa ya saddhiM tAo divvAo jANavimANAo purathimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai, tae NaM sakkassa deviMdassa devaraNNo caurAsIisAmANiyasAhassIo tAo divvAo jANavimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhaMti, avasesA devA ya devIo ya tAo divvAo jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pccoruhNtitti| tae NaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIe sAmANiyasAhassiehiM jAva saddhiM saMparivuDe savviDDIe jAva duMduhiNigyosa-NAiyaraveNaM jeNeva bhagavaM titthayare titthayaramAyA ya teNeva uvAgacchai 2 ttA Aloe ceva paNAmaM karei 2 tA bhagavaM titthayaraM titthayaramAyaraM ca tikkhutto AyAhiNa-payAhiNaM karei 2 ttA karayala jAva evaM vayAsI-Namo'tthu te rayaNakucchidhArie evaM jahA disAkumArIo jAva dhaNNAsi puNNAsi taM kayatthAsi, ahaNNaM devANuppie! sakke NAmaM deviMde devarAyA bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM karissAmi, taM NaM tubbhAhiM Na bhAiyavvaMtikaTu osovaNiM dalayai 2 ttA titthayarapaDirUvagaM viuvvai 2 ttA titthayaramAuyAe pAse Thavei 2 ttA paMca sakke viuvvai, viuvvittA ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM giNhai ege sakke piTTao AyavattaM dharei duve sakkA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareMti ege sakke puraoM vaz2apANI pakaDDaitti, tae NaM se For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra sakke deviMde devarAyA aNNehiM bahUhiM bhavaNavai-vANamaMtara - joisa-vemANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe savviDDIe jAva NAiyaraveNaM tAe ukkiTThAe jAva vIIvayamANe 2 jeNeva maMdare pavvae jeNeva paMDagavaNe jeNeva abhiseyasilA jeNeva abhiseyasIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe saNasaNNetti / 356 zabdArtha - pakaDijjamANe hAtha meM pakar3e hue, ovayamANe avakrAMta karate hue, viggahehiM - gaMtavya sthAna hetu gamana krama, osovaNiM - avasvApinI - devaRddhi janita mAyAmayI nidrA / bhAvArtha pAlaka deva se yAna - vimAna kI vikurvaNA kA saMvAda sunakara zakrendra harSita yAvat citta meM AnaMdita huA / usane jinendra bhagavAn ke samakSa jAne yogya saba prakAra ke divya alaMkAroM se vibhUSita uttara - vaikriya rUpa kI vikurvaNA kI / vaisA kara parivAra sahita ATha indrANiyA~, nATyamaNDaliyoM, gAMdharva-saMgIta pravaNa deva maNDaliyoM ke sAtha yAna - vimAna kI anupradakSiNA kii| pUrvadigvartI tIna sIDhiyoM ke rAste se vimAna meM car3hA yAvat pUrvAbhimukha hokara siMhAsanAsIna huaa| isI prakAra sAmAnika Adi deva bhI uttara dizAvartI trisopAnamArga se hote hue pratyeka apane-apane pUrva varNita uttama AsanoM para baitthe| bAkI ke sabhI deva aura deviyA~ dakSiNavartI trisopAna mArga se hote hue usI prakAra yAvat siMhAsanoM para baitthe| zakrendra ke yoM vimAna meM ArUr3ha ho jAne ke bAda ATha-ATha mAMgalika dravya yathAkrama ravAnA kie ge| phira zubha zakuna ke rUpa meM jalapUrNa kalaza, jhArI, caMvara sahita divya chatra, divya patAkA tathA vAyu dvArA ur3AyI jAtI darzanIya tathA AkAza sparzI vijaya vaijayantI lie devagaNa yathAkrama cale / - tatpazcAt chatra, viziSTa varNakoM evaM citroM dvArA vibhUSita jhArI, vajraratnamaya golAkAra sundara saMsthAna yukta cikanI, ghisI huI, tarAsI huI pratimA kI taraha sukomala, mRdula, aneka prakAra kI paMcaraMgI sahastroM patAkAoM se vibhUSita, suMdara havA dvArA ur3AyI jAtI vijaya vaijayantI dhvajA, chatra aura atichatra se suzobhita, unnata, AkAza kA sparza karate hue se zikhara se yukta eka sahastra yojana ucca, ativizAla, mahendradhvaja yathAkrama Age Age cle| - usake pazcAt apane kArya ke anurUpa veza se susajja saba prakAra ke AbharaNoM se vibhUSita pAMca senAoM aura unake senApatiyoM ne yAvat prasthAna kiyaa| phira bahuta se Abhiyogika deva For Personal & Private Use Only - www.jalnelibrary.org Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - rucakavAsinI dikkumArikAoM dvArA utsava aura devI apane-apane rUpa yAvat apane niyoga upakaraNoM sahita devendra devarAja zakra ke pahale, Age evaM donoM pAzryoM meM cle| isake bAda saudharma kalpavAsI aneka deva-deviyoM ne saba prakAra kI Rddhi yAvat vaibhava ke sAtha ArUr3ha hokara devarAja ke Age yAvat prasthAna kiyaa| ___isa prakAra devarAja zakra pAMca senAoM se ghire hue yAvat bharendra dhvaja hAtha meM dhAraNa kie hue, caurAsI hajAra sAmAnika devoM sahita yAvat samasta Rddhi vaibhava pUrvaka yAvat vAdyaninAda ke sAtha saudharmakalpa ke ThIka madhya meM se hote hue divya devaRddhi yAvat logoM dvArA dekhe jAte hue saudharma kalpa ke uttaravartI niryANa mArga - bAhara nikalane ke rAste para phuNce| vahA~ eka-eka lAkha yojana pramANa atikramaNonmukha gamanakrama se utkRSTa yAvat devagati se calatA huA asaMkhyatiryak dvIpoM evaM samudroM ke madhya se hotA huA, uttama naMdIzvara dvIpa evaM dakSiNa pUrva digvartI ratikara parvata para AtA hai| rAjapraznIya sUtra meM jaisA sUryAbhadeva kA varNana hai vaisA hI yahA~ vaktavya hai| antara yaha hai - zakrendra divya devaRddhi yAvat yAna-vimAna kA saMkocana karatA hai yAvat bhagavAn tIrthaMkara ke janma sthAna meM unake bhavana meM AtA hai yAvat divya yAna-vimAna se yAvat bhagavAn ko tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA pUrvaka vaMdanA karatA hai| vaisA kara bhagavAn tIrthaMkara ke janma bhavana se uttara-pUrva dizA meM dharatI se cAra aMgula Upara apane divya vimAna ko ThaharAtA hai| apanI ATha pradhAna deviyoM tathA gaMdhoM-saMgItakAroM evaM nATakakAroM kI do senAoMvizAla samUhoM ke sAtha divyayAna kI pUrva dizAvartI tIna sIr3hiyoM se nIce utaratA hai| tadanaMtara devarAja zakra ke caurAsI sahastra sAmAnika deva usa divya yAna-vimAna ke uttaradizAvartI trisopAnamArga se nIce utarate haiN| bAkI anya deva aura deviyA~ usa divya yAna-vimAna ke dakSiNa dizAvartI trisopAnamArga se nIce utarate haiN| ___tadanaMtara devendra devarAja zakra caurAsI sahastra sAmAnika deva samudAya se yAvat ghirA huA atyanta samRddhi yAvat nagAr3oM evaM duMdubhi ke nirghoSa sahita bhagavAn tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke samIpa AtA hai| dekhate hI unheM praNAma karatA hai evaM AdakSiNa-pradakSiNA pUrvaka aMjalibaddha hAthoM ko ghumAte hue unase nivedana karatA hai| apanI kukSi meM tIrthaMkara rUpa nararatna ko dhAraNa karane vAlI yAvat dikkumArikA deviyoM kI taraha usane kahA - 'tuma dhanyA, puNyazAlinI evaM kRtArthA ho|' . he devAnupriye! maiM devendra, devarAja zakra bhagavAn tIrthaMkara kA janma mahotsava samAyojita karane jA rahA hU~, Apa bhayabhIta mata honaa| yoM kahakara vaha tIrthaMkara kI mAtA ko avasvApinI nidrA For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJapti sU meM sulA detA hai / phira vaha tIrthaMkara sadRza pratirUpaka zizu kI vikurvaNA karatA hai| use tIrthaMkara kI mAtA ke pArzva meM liTA detA hai / zakrendra phira pAMca zakra vikurvita karatA hai - vaha svayaM pAMca zakroM meM parivartita ho jAtA hai| eka zakra bhagavAn tIrthaMkara ko apane karasaMpuTa dvArA gRhIta karatA hai, dUsarA pIche chatra tAne rahatA hai| do zakra donoM aura caMvara DulAte haiM tathA eka hAtha meM vajra lie Age calatA hai| 358 tatpazcAt devendra, devarAja zakra dUsare bahuta se bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSka tathA vaimAnika devoM evaM deviyoM se saMparivRta hotA huA yAvat vipula vAdya dhvanipUrvaka utkRSTaM yAvat devagati se calatA huA-maMdara parvata paMDakavana sthita abhiSeka zilA evaM abhiSeka siMhAsana ke nikaTa AtA hai / pUrvAbhimukha hokara siMhAsanAsIna hotA hai / IzAna Adi indroM kA Agamana (151) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM IsANe deviMde devarAyA sUlapANI vasabhavAhaNeM suriMde uttaraDhalogahivaI aTThAvIsavimANavAsasayasahassAhivaI arayaMbaravatthadhare evaM jahA sakke imaM NANattaM mahAghosA ghaNTA lahuparakkamo pAyattANiyAhivaI pupphao vimANakArI dakkhiNe NijjANamagge uttarapuratthimillo raikaragapavvao maMdare samosario jAva pajjuvAsaitti, evaM avasiTThAvi iMdA bhANiyavvA jAva accuotti, imaM NANattaM caurAsIi asII bAvattari sattarI ya saTThI ya / paNNA cattAlIsA tIsA vIsA dasa sahassA // 1 // ee sAmANiyANaM, battIsaTThAvIsA bArasaTTha cauro saya sahassA / paNNA cattAlIsA chacca sahassA sahassAre // 1 // ANayapANaya kappe cattAri sayA''raNaccue tiNNi / ee vimANANaM, ime jANavimANakArI devA, taMjahA - pAlaya 1 pupphe ya 2 somaNase 3 sirivacche ya 4 NaMdiyAvatte 5 / kAmagame 6 pIigame 7 maNorame 8 vimala 8 savvaobhadde 10 // 1 // For Personal & Private Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 -00-00-0-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-62-10-19-2-28-08-08--10-08-19-12-10-10-28-08-08-19-19-19-12-10-28-10 paMcama vakSaskAra - IzAna Adi indroM kA Agamana 49-6- sohammagANaM saNaMkumAragANaM baMbhaloyagANaM mahAsukkayANaM pANayagANaM iMdANaM sughosA ghaNTA hariNegamesI pAyattANIyAhivaI uttarillA NijANabhUmI dAhiNapurathimille rikrgpvve| .. IsANagANaM mAhiMdalaMtagasahassAraaccuyagANa ya iMdANa mahAghosA ghaNTA lahuparakkamo pAyattANIyAhivaI dakkhiNille NijjANamagge uttarapurathimille raikaragapavvae, parisA NaM jahA jIvAbhigame AyarakkhA sAmANiyacaugguNA savvesiM jANavimANA savvesiM joyaNasayasahassavicchiNNA uccatteNaM savimANappamANA mahiMdajjhayA savvesiM joyaNasAhassiyA, sakkavajjA maMdare samoyaraMti jAva pjuvaasNtitti| . bhAvArtha - usa kAla, usa samaya hAtha meM trizUla lie hue, baila para savAra, surendra, uttarArddha lokAdhipati, 28 lAkha vimAnoM kA adhinAyaka AkAza kI taraha nirmala vastra dhAraNa kie hue, devendra, devarAja IzAna maMdara parvata para samavasRta hotA hai| usakA anya sArA varNana saudharmendra zakra ke samAna hai| itanA antara hai, unakI ghaMTA kA nAma mahAghoSA hai| unake paidala senAnAyaka deva kA nAma laghuparAkrama evaM vimAnakArI deva kA nAma puSpaka hai| usakA niryANa mArga - vimAna se nikalane kA rAstA dakSiNavartI hai| ratikara parvata uttara pUrvavartI hai yAvat tIrthaMkara kA paryupAsanA karane taka kA varNana pUrvavat hai| ___acyutendra paryanta avaziSTa sabhI indra isI prakAra Ate haiM yAvat sArA varNana pUrva kI jyoM hai| unameM antara yaha hai - saudharmendra zakra ke caurAsI sahasra, IzAnendra ke assI sahasra, sanatkumArendra ke bahattara sahasra, mAhendra ke sattara sahasra, brahmendra ke sATha sahasra, lAntakendra ke pacAsa sahasra, zakrendra ke cAlIsa sahasra, sahasrArendra ke tIsa sahasra Anata-prANata kalpadvikendra (Anata-prANata saMjJaka kalpadvaya ke indra) ke bIsa sahasra tathA AraNa-acyuta kalpadvayendra ke dasa sahasra sAmAnika deva haiN||1|| ... saudharmendra ke battIsa lAkha, IzAnendra ke aTThAIsa lAkha, sanatkumArendra ke bAraha lAkha, brahmalokendra ke cAra lAkha, lAntakendra ke pacAsa sahasra, zakrendra ke cAlIsa sahasra, sahasrArendra ke chaha sahasra, Anata-prANata kalpadvayendra ke cAra sau tathA AraNa-acyutendra ke tIna sau vimAna hote haiN| yAna-vimAnoM kI vikurvaNA karane vAle devoM ke kramazaH ye nAma haiM - pAlaka, puSpaka, saumanasa, zrIvatsa, naMdAvartta, kAmagama, prItigama, manorama, vimala evaM srvtobhdr| For Personal & Private Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJapti sUtra saudharmendra, sanatkumArendra, brahmalokendra, mahAzakrendra evaM prANakendra kI sughoSA ghaMTA, harinigameSI padAti senApati uttaravartI niryANamArga tathA dakSiNapUrvavartI ratikara parvata haiN| IzAnendra, mAhendra, lAMtakendra, sahasrArendra evaM acyutendra kI mahAghoSA ghaNTA, laghuparAkrama padAti senAdhipati, dakSiNavartI niryANa mArga evaM uttara pUrvavartI ratikara parvata hai / . ina indroM kI pariSadoM ke sambandha meM vaisA hI varNana hai, jaisA jIvAbhigama sUtra meM AyA hai| indroM ke jitane jitane sAmAnika deva hote haiM, aMgarakSaka deva unase cAra gune adhika hote haiN| sabake yAna-1 - vimAna eka-eka lAkha yojana vistArayukta hote haiM tathA unakI UMcAI apane vistAra ke anurUpa hotI hai| sabake mahendra dhvaja eka-eka yojana vistAra yukta hote haiN| zakra ke atirikta saba maMdara parvata para samavasRta hote haiM yAvat bhagavAn tIrthaMkara kI paryupAsanA karateM haiM / camarendra Adi kA Agamana 360 (152) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM camare asuriMde asurarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi causaTThIe sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsehiM cauhiM logapAlehiM paMcahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tihiM parisAhiM sattahiM aNiehiM sattahiM aNiyAhivaIhiM cauhiM causaTThIhiM AyarakkhadevasAhassIhiM ahi ya jahA sakke NavaraM imaM NANattaM - dumo pAyattANIyAhivaI oghassarA ghaNTA vimANaM paNNAsaM joyaNasahassAiM mahiMdajjhao paMcajoyaNasayAiM vimANakArI Abhiogio devo avasiddhaM taM ceva jAva maMdare samosarai pajjuvAsaitti / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM balI asuriMde asurarAyA evameva NavaraM saTThI sAmANiya- sAhasIo caugguNA AyarakkhA mahAdumo pAyattANIyAhivaI mahAohassarA ghaNTA sesaM taM ceva parisAo jahA jIvAbhigame / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dharaNe taheva NANattaM - chasAmANiyasAhassIo cha aggamahisIo caugguNA AyarakkhA meghassarA ghaNTA bhaddaseNo pAyattANIyAhivaI vimANaM paNavIsaM joyaNasahassAiM mahiMdajjhao aDDAijjAiM For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - camarendra Adi kA Agamana 361 joyaNasayAI evamasuriMdavajiyANaM bhavaNavAsiiMdANaM, NavaraM asurANaM oghassarA ghaNTA NAgANaM meghassarA suvaNNANaM haMsassarA vijjUNaM koMcassarA aggINaM maMjussarA disANaM maMjughosA udahINaM sussarA dIvANaM mahurassarA vAuNaM NaMdissarA thaNiyANaM nnNdighosaa| causaTThI saTThI khalu chacca sahassA u asurvjaannN| sAmANiyA u ee caugguNA AyarakkhA u|| 1 // dAhiNillANaM pAyattANIyAhivaI bhaddaseNo uttarillANaM dakkhotti / vANamaMtarajoisiyA NeyavvA, evaM ceva, NavaraM cattAri sAmANiyasAhassIo cattAri aggamahisIo solasa AyarakkhasahassA vimANA sahassaM mahindajjhayA paNavIsaM joyaNasayaM ghaNTA dAhiNANaM maMjussarA uttarANaM maMjughosA pAyattANIyAhivaI vimANakArI ya AbhiogA devA joisiyANaM sussarA sussaraNigyosAo ghaNTAo maMdare samosaraNaM jAva pjjuvaasNtitti| bhAvArtha - usa kAla, usa samaya camaracaMcA rAjadhAnI ke antargata, sudharmA sabhA meM camara nAmaka siMhAsana para avasthita asurendra, asurarAja camara apane causaTha hajAra sAmAnika devoM, taiMtIsa trAyajhiMza devoM, cAra lokapAloM, saparivAra pA~ca pradhAna deviyoM, tIna pariSadoM, sAta senAoM, sAta anIkAdhipati devoM se ghirA huA, saudharmendra zakra kI jyoM AtA hai| itanA antara hai - usake paidala senAdhipati kA nAma druma hai| usakI ghaMTA kA nAma oghasvarA hai| usakA vimAna pacAsa hajAra yojana vistAra yukta hai| mahendra dhvaja kA vistAra 500 yojana hai| vimAnakArI Abhiyogika deva haiN| avaziSTa samasta varNana pUrvAnurUpa hai yAvat vaha maMdara parvata para AtA hai, paryupAsanA karatA hai| usa kAla, usa samaya asurendra, asurarAja bali usI prakAra maMdara parvata para upasthita hotA hai| itanA antara hai-usake sAmAnikadeva sATha sahastra haiM, Atma rakSaka deva unase cAra gune haiN| paidala senA ke adhipati kA nAma mahAdruma hai| ghaMTA kA nAma mahoghasvarA hai| avaziSTa pariSad Adi viSayaka varNana jIvAbhigama sUtra ke anusAra hai| usI taraha dharaNendra ke Ane kA vRttAnta hai| itanA antara hai-usake sAmAnika deva chaha sahastra For Personal & Private Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 jambUdvIpa prajJapti sUtra haiN| pradhAna deviyA~ chaha haiN| aMgarakSaka deva sAmAnika devoM se cAra gune haiN| ghaMTA kA nAma meghasvarA hai| padAti senAnAyaka kA nAma bhadrasena hai| isake vimAna kA vistAra paccIsa sahastra yojana hai| usakA mahendra dhvaja aDhAI sau yojana vistIrNa hai| asurendra rahita sabhI bhavanavAsI indroM kA aisA hI varNana hai| itanA antara hai - asurakumAroM, nAgakumAroM, suparNakumAroM, vidyutakumAroM, agnikumAroM, dikkumAroM, udadhikumAroM, dvIpakumAroM tathA vAyukumAroM kI ghaMTAeM kramazaH oghasvarA, meghasvarA, haMsasvarA, krauMcasvarA, maMjusvarA, maMjughosA, susvarA, madhurasvarA, naMdisvarA, naMdighoSA haiN| camarendra ke causaTha tathA balIndra ke sATha sahastra sAmAnika deva haiN| asurendroM ko chor3akara dharaNendra Adi aThAraha bhavanavAsI devoM ke chaha-chaha sahastra sAmAnika deva haiN| unake aMga. rakSaka deva sAmAnika devoM se cAra gane haiN| ___ camarendra ko chor3akara dakSiNa dizAvartI bhavanapati indroM ke bhadrasena nAmaka padAti senApati haiN| balIndra ko chor3akara uttara dizAvartI bhavanapati indroM ke dakSa nAmaka padAti senApati hai| vAnavyaMtarendroM tathA jyotiSkendroM kA vRttAnta pUrvavat grAhya hai| itanA antara hai - unake cAra-cAra sahastra sAmAnika deva cAra-cAra pramukha deviyA~ evaM solaha-solaha sahastra aMgarakSaka deva haiN| unake vimAna eka-eka sahastra yojana vistAra yukta haiN| dakSiNa dizAvartI devoM kI maMjusvarA saMjJaka ghaMTAeM haiN| unake padAti senApati tathA vimAnakArI deva 'Abhiyogika deva' haiN| jyotiSka devoMcandroM evaM sUryoM kI kramazaH susvarA evaM susvara nirghoSA ghaMTAeM haiN| ye maMdara parvata para Ate haiM.' yAvat paryupAsanA karate haiN| abhiSeka dravyoM kA Anayana (153) tae NaM se accue deviMde devarAyA mahaM devAhive Abhioge deve saddAvei 2 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM titthayarAbhiseyaM uvtttthveh| ___tae NaM te AbhiogA devA haTTatuTTha jAva paDisuNittA uttarapurasthimaM disIbhAgaM avakkamaMti 2 tA veubviyasamugghAeNaM jAva samohaNittA aTThasahassaM sovaNNiyakalasANaM evaM ruppamayANaM maNimayANaM suvaNNaruppamayANaM suvaNNamaNimayANaM For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra abhiSeka dravyoM kA Anayana ruppamaNimayANaM suvaNNaruppamaNimayANaM aTThasahassaM bhomijjANaM aTThasahassaM caMdaNakalasANaM evaM bhiMgArANaM AyaMsANaM thAlANaM pAINaM supaiTThagANaM cittANaM rayaNakaraMDagANaM vAyakaragANaM pupphacaMgerINaM, evaM jahA sUriyAbhassa savvacaMgerIo savvapaDalagAI visesiyatarAI bhANiyavvAiM sIhAsaNachattacAmara - tellasamuggA jAva sarisavasamuggA tAliyaMTA jAva aTThasahassaM kaDucchuyANaM viuvvaMti viuvvittA sAhAvie veuvvie ya kalase jAva kaDucchue ya giNhittA jeNeva khIrodae samudde teNeva Agamma khIrodagaM giNhaMti 2 ttA jAI tattha uppalAI paumAI jAva sahassapattAiM tAiM giNhaMti, evaM pukkharodAo jAva bharaheravayANaM mAgahAi-titthANaM udagaM maTTiyaM ca giNhaMti 2 ttA evaM gaMgAINaM mahANaINaM jAva cullahima-vaMtAo savvatuvare savvapupphe savvagaMdhe savvamalle jAva savvosahIo siddhatthae ya giNhaMti 2 ttA paumaddahAo dahodagaM uppalAINi ya0, evaM savvakulapavvaesu vaTTaveyaDhesu savvaMmahaddahesu savvavAsesu savvacakkavaTTivijaesu vakkhArapavvaesu aMtaraNaIsu vibhAsijjA jAva uttarakurusu jAva sudaMsaNabhaddasAlavaNe savvatuvare jAva siddhatthae ya giti, evaM NaMdaNavaNAo savvatuvare jAva siddhatthae ya sarasaM ca gosIcaMdaNaM "divvaM ca sumaNadAmaM geNhaMti, evaM somaNasapaMDagavaNAo ya savvatuvare jAva sumaNadAmaM daddaramalayasugaMdhe ya giNhaMti 2 ttA egao milati 2 ttA jeNeva sAmI teNeva uvAgacchaMta 2 ttA mahatthaM jAva titthayarAbhiseyaM uvaTThaveMtitti / - - zabdArtha mahattha mahArtha-maNi, svarNa ratnAdimaya, mahagghaM - mahArgha - bahumUlya sAmagrI, maharihaM - mahArha - virATa utsavopayogI, Agamma Akara, tuvara AMvalA Adi kaSaile padArtha, siddhatthae - sapheda sarasoM / - - 363 100-00 bhAvArtha - devendra, devarAja, mahAn devAdhipa acyuta apane Abhiyogika devoM ko bulAtA hai, Adeza detA hai - he devAnupriyo ! zIghra hI utsavopayogI mahattvapUrNa, bahumUlya, vipula, tIrthaMkarAbhiSeka yogya sAmagrI laao| yaha sunakara Abhiyogika deva bar3e harSita, parituSTa hote haiM yAvat AjJA zirodhArya kara uttara-pUrva dizA bhAga meM jAte haiM, vaikriya samudghAta dvArA AtmapradezoM ko pratiniSkAMta karate haiM yAvat 1008 svarNa ke, 1008 cAMdI ke, 1008 ratnoM ke, 1008 For Personal & Private Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 jambUdvIpa prajJapti sUtra sone va cAMdI donoM ke, 1008 svarNa-maNimaya, 1008 cAMdI aura ratnoM ke, 1008 sone-cAMdIratna nirmita, 1008 mRtikAmaya, 1008 caMdana carcita maMgala kalaza, 1008 jhAriyA~, 1008 darpaNa, 1008 choTe pAtra, 1008 supratiSThaka - prasAdhana maMjUSAeM, 1008 ratnakaraMDikAeM, 1008 riktakarave, 1008 phUloM kI TokariyA~ tathA rAjapraznIya sUtra meM sUryAbhadeva ke prasaMga meM gRhIta saba prakAra kI TokariyA~, puSpapaTala-gucche Adi yahA~ vizeSa rUpa se vikurvita karate haiN| 1008 siMhAsana, chatra, caMvara, tela, samudgamaka - tela pAtra yAvat 1008 sarasoM ke pAtra, paMkhe yAvat 1008 dhUpa ke kur3achoM kI vikurvaNA karate haiM tatpazcAt svAbhAvika evaM vikurvita kalazoM se yAvat dhUpadAna taka sArI vastueM lekara kSIrodaka samudra ke pAsa Ate haiM, kSIrodaka grahaNa karate haiN| phira utpala, padma yAvat sahastrapatra kamala lete haiM, puSkaroda samudra se jala lete haiM yAvat bharata-airAvata kSetra ke mAgadha Adi tIrthoM kA jala evaM miTTI lete haiM, gaMgA Adi mahAnadiyoM kA jala lete haiM yAvat cullahimavAn parvata se Amalaka Adi kASAyika dravya, saba prakAra ke puSpa, sugaMdhita padArtha sarvavidha mAlAeM, yAvat sarvavidha auSadhiyA~ eva sapheda sarasoM lete haiN| vaisA kara padyadraha se usakA jala evaM kamala Adi lete haiN| isI prakAra samasta kula parvatoM - samasta kSetroM ko vibhakta karane vAle himavAna Adi parvatoM, vRttavaitADhya parvatoM, padma Adi samasta mahAdrahoM, bharata Adi samasta kSetroM, kaccha Adi cakravartI vijayoM, mAlyavAn Adi vakSaskAra parvatoM grAhAvatI Adi antarnadiyoM se tad-tad viziSTa dravya lete haiM yAvat uttarakuru se yAvat sudarzana pUrvArddha meru ke bhadrazAla vana paryanta sabhI sthAnoM se samasta kaSAya dravya yAvat sapheda sarasoM lete haiN| isI taraha naMdanavana ke sabhI taraha ke kaSAyadravya yAvat zveta sarasoM, sarasagozIrSa vaMdana tathA divya puSpa mAlAeM lete haiN| isI taraha saumanasa evaM paMDakavana se sarvakaSAya dravya yAvat puSpamAlAeM evaM dardara-saghana, surabhimaya caMdana kalka tathA malaya parvata ke sugaMdhita dravya grahaNa karate haiM, paraspara milate haiM tathA bhagavAn tIrthaMkara ke pAsa Ate haiN| vahA~ Akara mahattvapUrNa yAvat tIrthaMkara abhiSeka hetu prayojya padArtha acyutendra ke samakSa upasthApita karate haiN| abhiSeka samAroha (154) tae NaM se accue deviMde devarAyA dasahiM sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra - abhiSeka samAroha 365 tAyattIsaehiM carahiM logapAlehiM tihiM parisAhiM sattahiM aNiehiM sattahiM aNiyAhivaIhiM cattAlIsAe AyarakkhadevasAhassIhiM saddhiM saMparivuDe tehiM sAbhAviehiM veuvviehi ya varakamalapaiTTANehiM surabhivaravAripaDipuNNehiM caMdaNakayacaccAehiM AviddhakaNTheguNehiM paumuppalapihANehiM karayalasukumAlapariggahiehiM aTThasahasseNaM sovaNiyANaM kalasANaM jAva aTThasahasseNaM bhomejANaM jAva savvodaehiM savvamaTTiyAhiM savvatuvarehiM jAva savvosahisiddhatthaehiM savviDDIe jAva raveNaM mahayA 2 titthayarAbhiseeNaM abhisiMcai, tae NaM sAmissa mahayA 2 abhiseyaMsi vaTTamANaMsi iMdAiyA devA chattacAmara-dhUvakaDucchue-pupphagaMdha jAva hatthagayA haTTatuTTha jAva vajasUlapANI purao ciTuMti paMjaliuDA iti, evaM vijayANusAreNa jAva appegaiyA devA AsiyasaMmajiovalittasittasuisammaTTharatthaMtarAvaNavIhiyaM kareMti jAva gaMdhavaTTibhUyaMti, appega0 hiraNNavAsaM vAsiMti evaM suvaNNarayaNa-vaira-AbharaNa-pattapupphaphala - bIya-malla-gaMdhavaNNa jAva cuNNavAsaM vAsaMti, appegaiyA hiraNNavihiM bhAiMti evaM jAva cuNNavihiM bhAiMti, appegaiyA cauvvihaM vajaM vAeMti, taMjahA-tataM 1 vitataM 2 ghaNaM 3 jhusiraM 4 appegaiyA caunvihaM geyaM gAyaMti, taMjahA-ukkhittaM 1 pAyattaM 2 maMdAiyaM 3 roiyAvasANaM 4 appegaiyA cauvvihaM NaTuM NacvaMti, taMjahA-aMciyaM 1 duyaM 2 ArabhaDaM 3 bhasolaM 4 appegaiyA cauvvihaM abhiNayaM abhiNaeMti, taMjahA-dilRtiyaM paDissuiyaM sAmaNNovaNivAiyaM logamajjhAvasANiyaM, appegaiyA battIsaivihaM divvaM NadRvihiM uvadaMseMti, appegaiyA uppayaNivayaM NivayauppayaM saMkuciyapasAriyaM jAva bhaMtasaMbhaMtaNAmaM divvaM NaTTavihiM uvadaMsaMtIti,appegaiyA taMDaveMti appegaiyA laaseNti| appegaiyA pINeMti, evaM bukkAreMti apphoDeMti vagaMti sIhaNAyaM NadaMti appe0 savvAI kareMti, appe0 hayahesiyaM evaM hatthigulugulAiyaM rahaghaNaghaNAiyaM appe0 tiNNivi, appe0 uccholaMti appe0 paccholaMti appe0 tivaI chiMdaMti pAyadaddarayaM kareMti bhUmicaveDe dalayaMti appe0 mahayA 2 saddeNaM raveMti evaM saMjogAvi For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 jambUdvIpa prajJapti sUtra bhAsiyavvA, appe0 hakkAreMti, evaM pukkAreMti thakkAreMti ovayaMti uppayaMti parivayaMti jalaMti tavaMti payavaMti gajaMti vijuyAyaMti vAsiMti....., appegaiyA devukkaliyaM kareMti evaM devakahakahagaM kareMti appe0 duhuduhugaM kareMti appe0. vikiyabhUyAI rUvAiM viuvvittA paNacaMti evamAi vibhAsejA jahA vijayassa jAva savvao samaMtA AdhAveMti pridhaaveNtitti| zabdArtha - bhAiti - bheMTa karate haiM, tivaI - tripadi-paiMtare badalate haiN| bhAvArtha - jaba abhiSeka yogya samasta sAmagrI lAI jA cukI taba devarAja devendra, acyuta apane dasa sahastra sAmAnika devoM, taiMtIsa trAyastriMza devoM, cAra lokapAloM, tIna pariSadoM, sAta senAoM, sAta senAnAyakoM evaM cAlIsa sahastra aMgarakSaka devoM se ghirA huA, svAbhAvika evaM vikriyA janita uttama kamaloM para rakhe hue, sugaMdhita uttama jala se ApUrNa, caMdana-carcita galave (UparI bhAga) meM molI bAMdhe hue, kamaloM-utpaloM se Dhake hue, karasaMpuToM se uThAe hue 1008 svarNa kalazoM yAvat 1008 miTTI ke kalazoM yAvat saba prakAra ke jala, mRtikAoM, kASAyika dravyoM yAvat saba prakAra kI auSadhiyoM evaM sapheda sarasoM dvArA saba prakAra kI Rddhi vaibhava yAvat tumula vAdya ninAdapUrvaka bhagavAn tIrthaMkara kA mahAn abhiSeka karatA hai| ___acyutendra dvArA abhiSeka kie jAte samaya atyanta harSa evaM prasannatA ke sAtha anya indra Adi deva chatra, caMvara, dhUpadAna, puSpagaMdha yukta padArtha yAvat inheM hAthoM meM lie paritoSa pUrvaka yAvat vajra trizUla hAtha meM lie hue, hAtha jor3e khar3e rahate haiN| isase sambandhita varNana jIvAbhigama sUtra meM Ae hue vijaya deva ke abhiSeka vRttAMta ke sadRza hai yAvat katipaya deva vahA~ jala kA chir3akAva karate haiM, sammAna karate haiM, upalipta karate haiN| yoM use pavitra evaM uttama banAkara sabhI galiyoM ko bAjAra kI taraha svaccha banA dete haiM yAvat vaha sthAna gaMdhavartikA kI taraha mahaka se gamagamA uThatA hai| katipaya-katipaya deva cA~dI, suvarNa hIre, AbhUSaNa, patra, puSpa, phala, bIja, mAlAeM, sugaMdhita dravya, hiMgula yAvat sugaMdhita padArthoM kA cUrNa barasAte haiN| kucheka mAMgalika dravya svarUpa cAMdI ke pratIka bheMTa karate haiM yAvat kaI sugaMdhita padArthoM kA cUrNa bheMTa karate haiN| kucha cAra prakAra ke vAdya bajAte haiM-yathA 1. taMtuvAdya, vINA Adi 2. vitata - Dhola, mRdaMga Adi 3. ghana - nagAr3e Adi 4. suSira - bAMsurI aadi| For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra abhiSeka samAroha - katipaya deva utkSipta - prAraMbhika prayogamaya, pAdAtra, pAdabaddha, maMdAyatika - bIca-bIca meM mUrcchanA Adi ke prayoga ke kAraNa maMdatA yukta tathA rocitAvasAna - yathocita lakSaNa yukta, Adi - aMta saMgata gIta prastuta karate haiM / - katipaya aJcita, druta, ArabhaTa evaM bhasola saMjJaka nRtya vidyAoM meM nAcate haiN| kaI cAra prakAra kI dAntika prAtizrutika, sAmanyatovinipAtika evaM loka madhyAvasAnika - ye cAra prakAra kI abhinaya vidyAeM prastuta karate haiN| kaI battIsa prakAra kI divya nATya vidhi kA pradarzana karate haiN| kaI utpAta - nipAta, nipAta-utpAta, saMkucita-prasArita yAvat bhrAMta-sabhrAMta nAmaka divya nATyavidhi ko upadarzita karate haiN| kucheka tAMDava - proddhata kaI lAsya- sukomala nRtya karate haiN| kucha apane ko sthUla banAte haiM, kucheka ucca svara se teja AvAja karate haiM AsphAlana - baiThate hue bhUmi kA sparza karate haiM, valgana-malloM kI taraha paraspara bhIr3a jAte haiM, siMhanAda karate haiN| kucha ina tInoM ko eka sAtha karate haiN| kaI ghor3oM kI taraha hinahinAte haiM, gajoM kI taraha maMda-maMda svara se ciMghAr3ate haiM, rathoM kI taraha gar3agar3AhaTa karate haiM, kucha kramazaH tInoM karate haiM / kaI Age kI ora tathA kaI pIche kI ora uchalate haiM / kucheka paiMtare badalate haiM, kaI paira bhUmi para paTakate haiM, bhUmi ko rauMdate haiM, jora-jora se AvAje karate haiM, isa prakAra ina sabhI kriyAoM ke samaveta rUpa bhI yahA~ kahe gae haiN| katipaya huMkAra karate haiM, pukArate haiM, muMha se thak - thak kI AvAje karate haiM, avapatita hote haiM, Upara uchalate haiM, tirache girate haiM, svayaM ko jvAlAmaya rUpa meM dikhalAte haiM, garjana karate haiM, tIvra aMgAroM se tapta dikhalAte haiM, vidyuta kI taraha dyutimaya hote haiM, varSA ke rUpa meM pariNata hote haiM... I 367 kucheka utkalita - vAtUla kI taraha cakkara lagAte haiN| kaI atyanta AnaMda pUrNa svara meM kahakahAhaTa karate haiN| kaI ullAsavaza duhu-duhu kI dhvani karate haiM, kucha laTakate hoMTha, muMha khole, AMkheM phAr3eM bhUta-preta Adi jaise rUpa kI vikurvaNA karate haiM, tejI se nAcate haiN| isa prakAra ke vividha prakAra se nATyAdi vidhi kA pradarzana karate haiN| zeSa varNana vijaya deva ke varNana ke anurUpa yahA~ jJAtavya hai yAvat saba cAroM aura AdhAvaNa pradhAvana karate haiM idhara-udhara vibhinna rUpa meM daur3a lagAte haiN| For Personal & Private Use Only - - Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 jambUdvIpa prajJapti sUtra **-08-12--10--19-19-19-19-08-28-08-08-00-00-00-10-19-19-10-14-04-12-10-0-0-0-08-12-08-04--12-12-08-00-00-00-00-08- ... abhiSeka-samAyojana (155) tae NaM se accuiMde saparivAre sAmi teNaM mahayA mahayA abhiseeNaM abhisiMcai 2 ttA karayalapariggahiyaM jAva matthae aMjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 ttA tAhiM iTThAhiM jAva jayajayasadaM pauMjai pauMjittA jAva pamhalasukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAyAI lUhei 2 ttA evaM jAva kapparukkhagaMpiva alaMkiyavibhUsiyaM karei 2 tA jAva NaTTavihiM uvadaMsei 2 tA acche hi saNhehiM rayayAmaehiM accharasAtaMdulehiM bhagavao sAmissa purao aTTha maMgalage Alihai, taMjahA dappaNa bhaddAsaNa vaddhamANa varakalasa maccha sirivacchA, sotthiya NaMdAvattA lihiyA aTTa mNglgaa||1|| lihiUNa karei uvayAraM kiM te? pADala-malliya-caMpagasogapuNNAgacUyamaMjari-NavamAliya-baula-tilaya-kaNavIra-kuMda-kujaga-koraMTapattadamaNagavarasurabhigaMdhagaMdhiyassa kayaggahagahiya karayalapabbhaTTavippamukkassa dasaddhavaNNassa kusumaNiyarassa tatthacittaM jANussehapamANamittaM ohiNikaraM karei 2 tA caMdappabharayaNavairaveruliyavimaladaMDaM kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdarukka-turukkadhUvagaMdhUttamANuviddhaM ca dhUmavahi viNimmuyaMtaM veruliyamayaM kaDucchuyaM paggahittu payaeNaM dhUvaM dAUNa jiNavariMdassa sattaTThapayAI osarittA dasaMguliyaM aMjaliM kariya matthayaMsi payao aTThasayavisuddhagaMthajuttehiM mahAvittehiM apuNaruttehiM atthajuttehiM saMthuNai 2 ttA vAmaM jANuM aMcei 2 tA jAva karayalapariggahiyaM0 matthae aMjaliM kaTTa evaM vayAsI-Namo'tthu te siddha-buddha-NIrayasamaNa-samAhiya-samatta-samajogi-sallagattaNa-Nibbhaya-NIrAga-dosaNimmamaNissaMga-NIsalla-mANamUraNa-guNarayaNa-sIlasAgara-maNaMta-mappameyabhaviyadhammavaracAuraMtacakkavaTTI Namo'tthu te arahaottikaTTha evaM vaMdai NamaMsai vaM0 2 ttA For Personal & Private Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - paMcama vakSaskAra abhiSeka samAyojana NaccAsaNe NAidUre sussUsamANe jAva pajjuvAsai, evaM jahA accuyassa tahA jAva IsANassa bhANiyavvaM, evaM bhavaNavaivANamaMtara joisiyA ya sUrapajjavasANA saraNaM 2 parivAreNaM patteyaM 2 abhisiMcaMti / - - tae NaM se IsANe deviMde devarAyA paMca IsANe viuvvai 2 ttA ege IsANe bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM giNhai 2 ttA sIhAsaNavaragae puratthAbhimu saNasaNe ege IsANe piTThao AyavattaM dharei, duve IsANA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareMti ege IsANe purao sUlapANI ciTThA / taNaM se sakka deviMde devarAyA Abhioge deve saddAvei 2 ttA esovi taha ceva abhiseyANattiM dei te'vi taha ceva uvaNeMti, tae NaM se sakke deviMde devarAyA bhagavao titthayarassa cauddisiM cattAri dhavalavasabhe viuvvai see saMkhadala- vimalaNimmala - dadhighaNa - gokhIra- pheNarayaya - NigarappagAse pAsAIe darisaNije abhirUve paDirUve, tae NaM tesiM cauNhaM dhavalavasabhANaM aTThAhiM siMgehiMto aTTha toyadhArAo NiggacchaMti, tae NaM tAo aTTha toyadhArAo uDDuM vehAsaM uppayaMti 2 tA egao milAyaMti 2 ttA bhagavao titthayarassa muddANaMsi NivayaMti / tae NaM se sakke deviMde devarAyA caurAsIIe sAmANiyasAhassIhiM eyassavi taheva abhiseo bhANiyavvo jAva Namo'tthu te arahaottikaTTu vaMdai NamaMsai jAva pjjuvaasi| zabdArtha - paMuMjaMti Alekhana karatA hai, prayukta karate haiM, lihiUNa jANussehapamANamitta - ghuTane ke pramANa tulya, Nikara - samUha, paggahittu - pakar3a kara, payaeNaM prayatnena sAvadhAnI pUrvaka, apuNaruttehiM - punarukti rahita, saMthuNai - saMstuti karatA hai, ja karmaraja rahita, vehAsaM - AkAza / bhAvArtha - parivAra sahita acyutendra vizAla vRhad abhiSeka sAmagrI dvArA bhagavAn tIrthaMkara kA abhiSeka karatA hai / vaisA kara vaha hAtha jor3atA hai, aMjali bAMdhe hAthoM ko mastaka para le jAtA hai yAvat jaya-vijaya zabdoM dvArA unheM vardhApita karatA hai yAvat jaya-vijaya zabdoM ko punaH prayukta karatA hai yAvat rauMedAra komala kasaile (triphalA Adi ke dhueM se suvAsita) vastra se bhagavAna ke zarIra kA proMchana karatA hai yAvat unheM kalpavRkSa kI taraha alaMkRta, vibhUSita karatA hai - 366 For Personal & Private Use Only 19-09-0 - Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 jambUdvIpa prajJapti sUtra yAvat nATya vidhi dikhalAtA hai, ujjvala, zlakSNa-cikane, rajatamaya, uttama rasayukta cAvaloM se bhagavAn ke Age ATha-ATha maMgala pratIkoM kA Alekhana karatA hai| ve haiM - darpaNa, bhadrAsana, varddhamAna, uttamakalaza, matsya, zrIvatsa, svastika evaM nNdyaavrt||1|| inakA Alekhana kara, pUjA vidhi saMpAdita karatA hai| gulAba, mallikA, caMpaka, azoka, punnAga, AmramaMjarI, navamallikA, nakula, tilaka, kanera, kaMda, kubjaga koraMTa patraka tathA damanaka ke uttama, surabhi yukta puSpoM ko kacagraha-priyatama dvArA preyasI ke kezoM ko komalatA pUrvaka grahaNa kie jAne kI taraha komalatA pUrvaka puSpoM ko hAtha meM letA hai tathA kezapAza se girate puSpoM kI taraha acyutendra ke hAthoM se ye dhIre-dhIre (bhagavAn ke caraNoM meM) girate haiN| isa prakAra paMcaraMge puSpoM kA jAnu pramANa jitanA Dhera laga jAtA hai| candrakAMta Adi ratna, hIre evaM nIlama se nirmita camakIle daNDa yukta svarNa, maNi evaM ratnamaya citrAMkita kAle agara, zreSTha kuMdarukka, lobAna tathA dhUpa se nikalatI dhueM kI lahara chor3ate hue nIlama nirmita dhUpadAna ko pakar3a kara sAvadhAnI se dhUpa detA hai| jinezvara deva ke sammukha-sAta-ATha kadama cala kara, aMjalibaddha hAthoM ko mastaka se lagAkara sasvara, artha yukta 108 mahAvRttoM - chandabaddha kavitAoM dvArA unakI saMstuti karatA hai| phira apanA bAyAM ghuTanA U~cA karatA hai yAvat hAtha jor3akara aMjali bAMdhakara mastaka para lagAtA hai evaM kahatA hai - siddhagati pAne kI dizA meM samudyata, jJAna tattva, karmarUpa, raja se rahita, zramaNa-tapazcaraNa rUpa zrama meM nirata, samAdhi yukta, kRtakRtya, samayogI - mano vAk kAya yogoM ke samatva se yukta, zalyakartana - karmarUpI kAMToM ko vidhvasta karane vAle nirbhaya, rAga-dveSa vivarjita, mamatva rahita, Asakti zUnya niHzalya - antardvandva rahita, ahaMkAra kA mardana karane vAle, guNa-ratna-zIla brahmacarya ke samudra, akhaNDa brahmacArI anaMta, aprameya - aparimita jJAna guNa samAyukta, bhAvI cAturaMta cakravartI - cAroM gatiyoM para vijaya prApta karane vAle, unakA anta karane vAle dharmacakra ke saMpravartaka, arhat-parama guNotkarSa se jagatpUjya athavA karmaripuoM ke Apa nAzaka haiM, ina zabdoM meM vaha bhagavAn kA vaMdana, namana karatA hai| unase na adhika dUra na adhika nikaTa samucita dUrI para sthita hotA huA yAvat suzrUSA, paryupAsanA karatA hai| __ acyutendra kI hI taraha IzAnendra kA varNana yahA~ yojanIya hai| isI prakAra bhavanapati, vANavyaMtara evaM candra, sUrya Adi jyotiSka deva bhI apane-apane parivAroM ke sAtha abhiSeka kRtya niSpAdita karate haiN| tadanaMtara devendra, devarAja IzAnendra vaikriyalabdhi dvArA pAMca IzAnendroM kI vikurvaNA karatA hai| For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra abhiSeka kI sampannatA eka IzAnendra bhagavAn ko karasaMpuToM dvArA gRhIta karatA hai, pUrvAbhimukha hokara siMhAsanAsIna karatA, hai, dUsarA pIche chatra dhAraNa kie rahatA hai| do IzAnendra donoM pAzrva meM caMvara DulAte haiN| anya hAtha meM trizUla dhAraNa kie Age khar3A rahatA hai / phira devendra devarAja zakra apane Abhiyogika devoM ko AhUta karatA hai, unheM acyutendra kI taraha abhiSeka sAmagrI lAne kA Adeza detA hai / ve usI prakAra sAmagrI upasthApita karate haiN| tatpazcAt devendra, devarAja zakra cAroM dizAoM meM cAra zveta vRSabhoM kI vikurvaNA karatA hai| jo zaMkha ke cUrNa, jame hue dadhipiNDa, godugdha ke jhAga, candra jyotsnA ke samAna zveta, vimala, nirmala, cittaprasAdaka, darzanIya manojJa aura pratirUpa haiN| una cAroM vRSabhoM ke ATha sIMgoM meM se ATha jala dhArAeM niHsRta hotI haiM, jo Upara AkAza meM jAtI haiM tathA paraspara milakara eka ho jAtI haiM evaM bhagavAn tIrthaMkara ke mastaka para giratI hai| apane caurAsI sahastra sAmAnika Adi. deva parivAra se ghirA huA devendra devarAja zakra bhagavAn tIrthaMkara kA abhiSeka karatA hai, jisakA varNana pUrvavat hai yAvat prabhu arhat ko namaskAra karatA hai yAvat paryupAsanArata hotA hai| abhiSeka kI saMpannatA 371 (156) taNaM se sakke deviMde devarAyA paMca sakke viuvvai 2 ttA ege sakke bhagavaM titthayaraM karayalasaMpuDeNaM giNhai ege sakke piTThao AyavattaM dharei duve sakkA ubhao pAsiM cAmarukkhevaM kareMti ege sakke vajjapANI purao pakaDai, tae NaM se sakke caurAsIIe sAmANiyasAhassIhiM jAva aNNehi ya0 bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe savvihIe jAva NAiyaraveNaM tA ukkiTThAe jAva jeNeva bhagavao titthayarassa jammaNaNayare jeNeva0 jammaNabhavaNe jeNeva titthayaramAyA teNeva uvAgacchai 2 ttA bhagavaM titthayaraM mAUe pAse Thavei 2 ttA titthayarapaDirUvagaM paDisAharai 2 ttA osovaNiM paDisAharai 2 tA egaM mahaM khomajuyalaM kuMDalajuyalaM ca bhagavao titthayarassa ussIsagamUle Thavei 2 ttA evaM mahaM siridAmagaMDaM tavaNijjalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiyaM gANAmaNirayaNa For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 jambUdvIpa prajJapti sUtra vivihahAraddhahArauvasohiyasamudayaM bhagavao titthayarassa ulloyaMsi Nikkhivai taNNaM bhagavaM titthayare aNimisAe diTThIe dehamANe 2 suhaMsuheNaM abhiramamANe 2 citttthi| tae NaM se sakke deviMde devarAyA vesamaNaM devaM saddAvei 2 tA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA! battIsaM hiraNNakoDIo battIsaM suvaNNakoDIo battIsaM rayaNakoDIo battIsaM NaMdAiM battIsaM bhaddAiM subhage subhagarUvajuvvaNalAvaNNe ya bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharAhi 2 ttA eyamANattiyaM pccppinnaahi| tae NaM se vesamaNe deve sakkeNaM jAva viNaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 tA jaMbhae deve saddAvei 2 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! battIsa hiraNNakoDIo jAva bhagavao titthayarassa jammaNabhavaNaMsi sAharaha sAharittA eyamANattiyaM pccppinnh| tae NaM te jaMbhagA devA vesamaNeNaM deveNaM evaM vuttA samANA haTTatuTTha jAva khippAmeva battIsaM hiraNNakoDIo jAva bhagavao titthagasssa jammaNabhavaNaMsi sAharaMti 2 ttA jeNeva vesamaNe deve teNeva jAva paccappiNaMti, tae NaM se vesamaNe deve jeNeva sakke deviMde devarAyA jAva pccppinni| . __ tae NaM se sakke deviMde devarAyA Abhioge deve saddAvei 2 ttA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA! bhagavao titthayarassa jammaNaNayaraMsi siMghADaga jAva mahApahapahesu mahayA 2 saddeNaM ugghosemANA 2 evaM vadaha - haMdi sugaMtu bhavaMto bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisa-vemANiyA devA ya devIo ya je NaM devANuppiyA!0 titthayarassa titthayaramAUe vA asubhaM maNaM padhArei tassa NaM ajagamaMjariyA iva sayahA muddhANaM phuTauttikaTTa ghosaNaM ghoseha 2 ttA eyamANattiyaM pccppinnhtti| tae NaM te AbhiogA devA jAva evaM devotti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNaMti 2 tA sakkassa deviMdassa devaraNNo aMtiyAo paDiNikkhamaMti 2 ttA khippAmeva bhagavao titthayarassa jammaNaNagaraMsi siMghADaga jAva evaM vayAsI-haMdi For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama vakSaskAra abhiSeka kI sampannatA - suNaMtu bhavaMto bahave bhavaNavai jAva je NaM devANuppiyA !* titthayarassa jAva phuTTihItikaTTu ghosaNagaM ghoseMti 2 ttA eyamANattiyaM paccappiNaMti / tae NaM te bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyA devA bhagavao titthayarassa jammaNamahimaM kareMti 2 ttA jeNeva NaMdIsaradIve teNeva uvAgacchaMti 2 tA aTThAhiyAo mahAmahimAo kareMti 2 ttA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiM paDigayA / // paMcamo vakkhAro samatto // zabdArtha - khomajulayaM do rezamI vastra, ussIgamUle karegA - lAyegA / = bhAvArtha - tadanaMtara devendra, devarAja zakra vaikriya labdhi dvArA pAMca zakroM kI vikurvaNA karatA hai| eka zakra bhagavAn tIrthaMkara ko apane karasaMpuTa dvArA grahIta karatA hai| dUsarA unake pIche chatra dhAraNa kie rahatA hai| do zakra donoM pArzvoM meM caMvara DUlAte haiN| eka zakra hAtha meM vajra dhAraNa kie hue Age khar3A hotA hai| - 373 tatpazcAt zakra apane caurAsI sahastra sAmAnika devoM yAvat anya bhavanapati, vAnavyaMtara, jyotiSka evaM vaimAnika deva-deviyoM se ghirA huA, sarvavidhi vipula vaibhava evaM samRddhi se . samAyukta yAvat vAdyoM kI tumula dhvani ke bIca utkRSTa, tIvra gati dvArA yAvat bhagavAn tIrthaMkara ke janma nagara meM sthita bhavana meM unakI mAtA ke pArzva meM bhagavAn ko sulAtA hai| vaisA kara bhagavAn tIrthaMkara ke pratirUpaka kA, jo mAtA ke pArzva meM rakhA thA, pratisaMharaNa karatA hai / tIrthaMkara kI mAtA kI avasvApinI nidrA kA bhI pratisaMharaNa kara letA hai / tadanaMtara bhagavAn tIrthaMkara ke sirahAne do rezamI vastra evaM do kuMDala rakha detA hai| tapanIya jAti ke uttama svarNa se bane hue lambe, svarNa ke pattoM se nirmita, nAnA prakAra kI maNiyoM evaM ratnoM se nirmita hAraaThAraha lar3e - bar3e hAra, arddhahAra nau lar3oM ke choTe hAra - inase upazobhita zrI dAmakANDa bhagavAn tIrthaMkara ke Upara tanI huI cAMdanI meM laTakAtA hai| bhagavAn tIrthaMkara isakA nirnimeSa dRSTi se avalokana karate hue sukhapUrvaka krIr3A karate haiN| - tadanaMtara devendra, devarAja zakra vaizramaNa deva ko AhvAna karatA hai evaM kahatA hai he devAnupriya ! zIghra hI battIsa koTi ropya mudrAeM, battIsa koTi svarNa mudrAeM, battIsa koTi ratna evaM For Personal & Private Use Only - sirahAne, padhArei dhAraNa Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 jambUdvIpa prajJapti sUtra saubhAgya sUcaka suMdara rUpa, zobhA evaM lAvaNya sampanna battIsa bhadrAsana, battIsa naMdAsana, tIrthaMkara ke janma bhavana meM lAo, mere AjJAnurUpa kArya ho jAne kI sUcanA do| . vaizramaNa deva, devarAja zakra ke Adeza ko vinayapUrvaka svIkAra karatA hai, jRbhaka deva ko bulAtA hai aura kahatA hai-devAnupriyo! zIghra hI battIsa koTi rajata mudrAeM yAvat bhagavAn tIrthaMkara ke janma sthAna meM lAo, AjJAnurUpa kArya sampannatA kI sUcanA do| vaizramaNa dvArA AdiSTa kie jAne para muMbhaka deva bahuta harSita hote haiM yAvat zIghra hI battIsa koTi ropyamudrA yAvat bhagavAn tIrthaMkara ke janma sthAna meM le Ate haiM yAvat vaizramaNa deva ko kArya ho jAne kI sUcanA dete haiN| taba vaizramaNa deva devarAja zakra ke pAsa AtA hai yAvat AjJAnusAra kArya ho jAne kI jAnakArI detA hai| tadanaMtara devendra, devarAja zakra apane Abhiyogika devoM ko AhUta karatA hai aura unheM AjJA detA hai - he devAnupriyo! zIghra hI. bhagavan tIrthaMkara ke janma nagara ke tirAhoM yAvat vizAla mArgoM para jora-jora se udghoSaNA karate hue kaho-bahuta se bhavanapati, vAnavyaMtara, jyotiSka evaM vaimAnika . deva-deviyo! suno, tuma meM se jo koI tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke prati apane mana meM azubha bhAva lAegA, ArjavamaMjarI kI taraha usakA mastaka sau Tukar3oM meM phaTa jaayegaa| yaha ghoSita kara mujhe jJApita kro| yo kahe jAne para ve Abhiyogika deva yAvat jo AjJA yoM kahakara anunaya-vinayapUrvaka Adeza ko svIkAra karate haiN| devarAja zakra ke yahA~ se ravAnA hokara bhagavAn tIrthaMkara ke janma nagara ke tirAhoM yAvat mahattvapUrNa sthAnoM para pahu~ca kara yo kahate haiM - bahuta se bhavanapati yAvat deva-deviyo! Apa meM se jo koI tIrthaMkara evaM unakI mAtA ke prati azubha bhAva lAyegA yAvat usake mastaka ke Tukar3e ho jAyeMge, aisI ghoSaNA kara ve devarAja zakra ko unake Adeza pAlana kI sUcanA dete haiN| tatpazcAt bahuta se bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSka evaM vaimAnika deva bhagavAn tIrthaMkara kA janma-samAroha manAte haiN| phira ve naMdIzvara dvIpa para Ate haiM aura vahA~ aSTa divasIya virATa janma mahotsava samAyojita karate haiM, use saMpanna kara jina-jina dizAoM se Ae the, unhIM meM lauTa jAte haiN| || pAMcavAM vakSaskAra smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaTho vakkhAro - SaSTha vakSaskAra sparza evaM jIvotpatti (157) jaMbuddIvassa NaM bhaMte! dIvassa paesA lavaNasamudaM puTThA? haMtA! putttthaa| te NaM bhaMte! kiM jaMbuddIve dIve lavaNasamudde? goyamA! jaMbuddIve NaM dIve No khalu lavaNasamudde, evaM lavaNasamuddassavi paesA jaMbuddIve dIve puTThA bhaanniyvvaa| . jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve jIvA uddAittA 2 lavaNasamudde paccAyaMti? goyamA! atthegaiyA paccAyaMti atthegaiyA No paccAyaMti, evaM lavaNasamuhassavi jaMbuddIve dIve nneyvvmiti| bhAvArtha - he bhagavan! kyA jambUdvIpa ke pradeza lavaNa samudra kA sparza karate haiM? hA~, gautama! ve lavaNa samudra kA sparza karate haiN| he bhagavan! jambUdvIpa ke jo pradeza lavaNa samudra kA sparza karate haiM, kyA ve jambUdvIpa ke hI kahalAte haiM? hA~, gautama! ve pradeza jambUdvIpa ke hI kahe jAte haiM, lavaNa samudra ke nahIM kahe jaate| he bhagavan! kyA jambUdvIpa ke jIva maraNa prApta kara lavaNa samudra meM paidA hote haiM? he gautama! kaI paidA hote haiM, kaI nahIM hote| isI prakAra yaha jJAtavya hai, lavaNa samudra ke katipaya jIva marakara jambUdvIpa meM utpanna hote haiM, katipaya nahIM hote| jambUdvIpa ke khaNDa Adi (158) khaMDA 1 joyaNa 2 vAsA 3 pavvaya 4 kUDA 5 ya tittha 6 seDhIo 7 / . vijaya 8 haha ha salilAo 10 piMDae hoi sNghnnii||1|| For Personal & Private Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 *-*-12-00-00-00-00-0-0-10-100-100-00-00-00-00-10-0-0-0- 0-00-00-00-00-00-0-19-19-19-0-00-00-00-00-00-00-00-00-08- jambUdvIpa prajJapti sUtra jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve bharahappamANamettehiM khaMDehiM kevaiyaM khaMDagaNieNaM pa0? goyamA! NauyaM khaMDasayaM khaMDagaNieNaM pnnnntte| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyaM joyaNagaNieNaM paNNatte? goyamA! gAhA - satteva ya koDisayA NauyA chappaNNa syshssaaii| cauNavaiM ca sahassA sayaM divaTuM ca gnniypyN||1|| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kai vAsA paNNattA? goyamA! satta vAsA pavvayA, taMjahA-bharahe eravae hemavae heraNNavae harivAse rammagavAse mhaavidehe| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA vAsaharA pavvayA kevaiyA maMdarA pavvayA paNNattA kevaiyA cittakUDA kevaiyA vicittakUDA kevaiyA jamagapavvayA kevaiyA kaMcaNagapavvayA kevaiyA vakkhArapavvayA kevaiyA dIhaveyaDDA kevaiyA vaTTaveyaDDA paNNattA? ___ goyamA! jaMbuddIve 2 cha vAsaharapavvayA ege maMdare pavvae ege cittakUDe ege vicittakUDe do jamagapavvayA do kaMcaNagapavvayasayA vIsaM vakkhArapavvayA cottIsaM dIhaveyaDDA0, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve duNNi auNattarA pavvayasayA bhvNtiitimkkhaayN| .' jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA vAsaharakUDA kevaiyA vakkhArakUDA kevaiyA veyaDDakUDA kevaiyA maMdarakUDA paNNattA ? goyamA!.....chappaNNaM vAsaharakUDA chaNNauI vakkhArakUDA tiNNi chaluttarA veyaDakUDasayA Nava maMdarakUDA paNNattA, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 cattAri sattaTThA kUDasayA bhvNtiitimkkhaayN| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve bharahe vAse kai titthA paNNatA? For Personal & Private Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha vakSaskAra - jambUdvIpa ke khaNDa Adi 377 goyamA! tao titthA paNNattA, taMjahA-mAgahe varadAme pabhAse, jaMbuddIve0 eravae vAse kai titthA paNNattA? / goyamA! tao titthA paNNattA, taMjahA-mAgahe varadAme pbhaase| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve mahAvidehe vAse egamege cakkavaTTivijae kai titthA paNNattA? / goyamA! tao titthA paNNattA, taMjahA-mAgahe varadAme pabhAse, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 ege biuttare titthasae bhvNtiitimkkhaayN| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve ke vaiyAo vijAharaseDhIo kevaiyAo AbhiogaseDhIo paNNattA? goyamA! jaMbuddIve dIve aTThasaThThI vijAharaseDhIo aTThasaThThI AbhiogaseDhIo paNNattAo, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve chattIse seDhIsae bhvNtiitimkkhaay| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA cakkavaTTivijayA kevaiyAo rAyahANIo kevaiyAo timisaguhAo kevaiyAo khaMDappavAyaguhAo kevaiyA kayamAlayA devA kevaiyA NahamAlayA devA kevaiyA usabhakUDA0 paNNatA? ___ goyamA! jaMbuddIve dIve cottIsaM cakkavaTTi vijayA cottIsaM rAyahANIo cottIsaM timisaguhAo cotIsaM khaMDappavAyaguhAo cotIsaM kayamAlayA devA cotIsaM NamAlayA devA cotIsa usabhakuDA pavvayA pnnnnttaa| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA mahadahA paNNatA? goyamA! solasa mahaddahA paNNattA, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyAo mahANaIovAsaharapavahAo kevaiyAo mahANaIo kuMDappavahAo paNNattAo? goyamA! jaMbuddIve 2 coddasa mahANaIo vAsaharapavahAo chAvattaraM mahANaIo kuMDappavahAo evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve NauI mahANaIo bhvNtiitimkkhaayN| jaMbuddIve.... bharahevaesu vAsesu kai mahANaIo paNNatA? For Personal & Private Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 jambUdvIpa prajJapti sUtra goyamA! cattAri mahANaIo paNNattAo, taMjahA-gaMgA siMdhU rattA rattavaI, tattha NaM egamegA mahANaI cauddasahiM salilAsahassehiM samaggA purathimapaccatthimeNaM lavaNasamudaM samappei, evAmeva sapuvvAreNaM jaMbuddIve dIve bharaheravaesu vAsesu chappaNNaM salilAsahassA bhvNtiitimkkhaayN| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve hemavayaheraNNavaesu vAsesu kai mahANaIo paNNattAo? goyamA! cattAri mahANaIo paNNattAo, taMjahA - rohiyA rohiyaMsA suvaNNakUlA ruppakUlA, tattha NaM egamegA mahANaI aTThAvIsAe aTThAvIsAe salilAsahassehiM samaggA purathimapaJcatthimeNaM lavaNasamudaM samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 hemavayaheraNNavaesu vAsesu bArasuttare salilAsayasahasse bhvNtiitimkkhaayN| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve harivAsarammagavAsesu kai mahANaIo paNNattAo? . goyamA! cattAri mahANaIo paNNattAo, taMjahA - harI harikaMtA NarakaMtA NArikatA, tattha NaM egamegA mahANaI chappaNNAe 2 salilAsahassehiM samaggA purathimapaccatthimeNaM lavaNasamudaM samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 harivAsarammagavAsesu do cauvIsA salilAsayasahassA bhvNtiitimkkhaayN| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve mahAvidehe vAse kai mahANaIo paNNattAo? goyamA! do mahANaIo paNNattAo, taMjahA - sIyA ya sIoyA ya, tattha NaM egamegA mahANaI paMcahiM 2 salilAsayasahassehiM battIsAe ya salilAsahassehiM samaggA purathimapaccatthimeNaM lavaNasamudaM samappei, evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse dasa salilAsayasahassA causaddhiM ca salilAsahassA bhvNtiitimkkhaayN| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa dakkhiNeNaM kevaiyA salilAsayasahassA purathimapaccatthimAbhimuhA lavaNasamudaM samappeMti? For Personal & Private Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha vakSaskAra - jambUdvIpa ke khaNDa Adi 376 goyamA! ege chaNNaue salilAsayasahasse purathimapaccatthimAbhimuhe lavaNasamudaM smppei| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM kevaiyA salilAsayasahassA purasthima-paccatthimAbhimuhA lavaNasamudaM samappeMti? goyamA! ege chaNNaue salilAsayasahasse purathimapaccatthimAbhimuhe jAva smppedd'| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA salilAsayasahassA puratthAbhimuhA lavaNasamudaM samappeMti? goyamA! satta salilAsayasahassA aTThAvIsaM ca sahassA jAva smpyti| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA salilAsayasahassA paccatthimAbhimuhA lavaNasamudaM samapyeti? goyamA! satta salilAsayasahassA aTThAvIsaM ca sahassA jAva smppeNti| evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve coisa salilA-sayasahassA chappaNNaM ca sahassA bhvNtiitimkkhaayN| .. | chaTo vavakhAro smtto|| bhAvArtha - khaMDa, yojana, varSa, parvata, kUTa, tIrtha, zreNiyA~, vijaya, draha evaM nadiyA~ - inakA isa sUtra meM varNana huA hai, jinakI yaha saMgrAhikA-saMsUcikA gAthA hai| he bhagavan! jambUdvIpa ke bharatakSetra ke pramANa jitane khaMDa kie jAyeM to vaha kitane khaNDoM meM vibhakta hogA? he gautama! khaNDa gaNita - khaNDa gaNanA ke anusAra vaha 190 khaNDoM meM vibhakta hogaa| he bhagavan! yojana gaNita - yojana viSayaka gaNanA ke anusAra jambUdvIpa kA pramANa kitanA kahA gayA hai? gAthA - he gautama! jambUdvIpa ke kSetraphala kA pramANa sAta araba nabbe karor3a chappana lAkha caurAnave hajAra eka sau pacAsa yojana nirUpita huA hai| For Personal & Private Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 jambUdvIpa prajJapti sUtra he bhagavan! jambUdvIpa ke aMtargata kitane kSetra pratipAdita hue haiM? he gautama! jambUdvIpa ke antargata sAta kSetra nirUpita hue haiM, jo isa prakAra haiM - 1. bharata 2. airAvata 3. haimavata 4. hairaNyavata 5. harivarSa 6. ramyak varSa 7. mhaavideh| .. he bhagavan! jaMbUdvIpa meM kitane varSadhara maMdara, citrakUTa, vicitrakUTa, yamaka, kAMcana, vakSaskAra parvata, dIrgha vaitADhya evaM vRtta vaitADhya parvata kahe gae haiM? he gautama! jambUdvIpa ke antargata chaha varSadhara, eka maMdara, eka citrakUTa, eka vicitrakUTa, do yamaka, do sau pacAsa kAMcana, bIsa vakSaskAra, cauMtIsa dIrgha vaitADhya tathA cAra vRtta vaitADhya parvata kahe gae haiN| ___ isa prakAra jaMbUdvIpa meM parvatoM kI kula saMkhyA 269 hai, aisA AkhyAta huA hai| he bhagavan! jambUdvIpa meM kitane varSadhara kUTa, vakSaskArakUTa, vaitADhyakUTa evaM maMdara kUTa AkhyAta hue haiM? he gautama! jambUdvIpa ke antargata chappana varSadharakUTa, chiyAnaveM vakSaskArakUTa, tIna sau chaha vaitADhya kUTa evaM nau maMdarakUTa AkhyAta hue haiN| isa prakAra kUToM kI kula saMkhyA 467 batalAI gaI hai| he bhagavan! jambUdvIpa meM bharata kSetra meM kitane tIrtha kahe gae haiM? he gautama! jaMbUdvIpa meM bharata kSetra ke antargata tIna tIrtha kahe gae haiM - 1. mAgadha 2. varadAma . evaM 3. prbhaastiirth| he bhagavan! jambUdvIpa ke antargata airAvata kSetra meM kitane tIrtha nirUpita hue haiM? jambUdvIpa meM airAvata kSetra ke antargata bharata kSetra kI taraha tIna tIrtha batalAe gae haiM - 1. mAgadha 2. varadAma 3. prabhAsa tiirth| he bhagavan! jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke aMtargata eka-eka cakravartI vijaya meM kitane tIrtha AkhyAta hue haiM? he gautama! jaMbUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke aMtargata eka-eka cakravartI vijaya meM tIna-tIna tIrtha AkhyAta hue haiM - ye bharata kSetra kI taraha - mAgadha, varadAma, prabhAsatIrtha ke nAma se prasiddha hai| yoM jaMbUdvIpa ke cauMtIsa vijayoM meM kula milAkara eka sau do tIrtha haiN| he bhagavan! jambUdvIpa meM vidyAdhara zreNiyA~ evaM Abhiyogika zreNiyA~ kitanI-kitanI kahI gaI haiM? For Personal & Private Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha vakSaskAra - jambUdvIpa ke khaNDa Adi 381 he gautama! jambUdvIpa meM vidyAdhara zreNiyA~ aura Abhiyogika zreNiyA~ ar3asaTha-ar3asaTha kahI gaI haiN| isa taraha donoM milAkara 136 zreNiyA~ hotI haiN| aisA kahA gayA hai| ___ he bhagavan! jambUdvIpa meM kitane cakravartI vijaya, rAjadhAniyA~, timisaguphAe~, khaMDapratApa guphAeM, kRtamAlakadeva, nRtamAlaka deva evaM RSabhakUTa pratipAdita hue haiM? he gautama! jambUdvIpa meM ye sabhI cauMtIsa-cauMtIsa batalAe gae haiN| he bhagavan! jambUdvIpa meM mahAdraha kitane kahe gae haiM? he gautama! usameM solaha mahAdraha kahe gae haiN| he bhagavan! jaMbUdvIpa meM varSadhara parvatoM se kitanI mahAnadiyA~ evaM kuMDoM se kitanI mahAnadiyA~ udgata hotI haiM? . he gautama! jambUdvIpa meM varSadhara parvatoM se cavadaha mahAnadiyA~ evaM kuNDoM se chiyattara mahAnadiyA~ udgata hotI haiN| isa prakAra saba milAkara jambUdvIpa meM nabbe mahAnadiyA~ haiN| he bhagavan! jaMbUdvIpa meM bharata kSetra evaM airAvata kSetra - donoM meM milAkara kitanI mahAnadiyA~ batalAI gaI haiM? he gautama! una donoM meM gaMgA, sindhu raktA evaM raktavatI - ye cAra mahAnadiyA~ batalAI gaI haiN| eka-eka mahAnadI meM 14-14 sahasra nadiyA~ milatI haiN| unase ApUrita hokara ve mahAnadiyA~ pUrvI tathA pazcimI lavaNasamudra meM milatI haiN| - isa prakAra jaMbUdvIpa meM bharata tathA airAvata kSetra ke aMtargata kula chappana sahasra nadiyA~ haiN| - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM haimavata tathA hairaNyavata kSetra ke antargata kitanI mahAnadiyA~ pratipAdita ____he gautama! vahA~ rohitA, rohitAMzA, suvarNakUlA, rUpyakUlA saMjJaka cAra mahAnadiyA~ AkhyAta ___ ina donoM meM aTThAIsa-aTThAIsa sahasra nadiyA~ milatI haiN| ve inase ApUrita hokara pUrvI evaM pazcimI lavaNa samudra meM milatI haiN| isa prakAra haimavata-hairaNyavata kSetra meM kula eka lAkha bAraha hajAra nadiyA~ haiN| jambUdvIpa ke antargata harivarSa tathA ramyak varSa ke antargata kitanI mahAnadiyA~ AkhyAta huI haiM? For Personal & Private Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 jambUdvIpa prajJapti sUtra . __ he gautama! hari, harikAMtA, narakAMtA tathA nArikAMtA - ye cAra mahAnadiyA~ ina donoM varSa ke antargata AkhyAta huI haiN| inameM se pratyeka mahAnadI meM 56-56 sahasra nadiyA~ milatI haiN| inase ApUrita hokara ve mahAnadiyA~ pUrvI evaM pazcimI lavaNa samudra meM mila jAtI hai| isa prakAra jambUdvIpa meM harivarSa evaM ramyak varSa donoM meM milAkara do lAkha caubIsa sahasra nadiyA~ haiN| he bhagavan! jambUdvIpa meM, mahAvideha kSetra ke antargata kitanI mahAnadiyA~ kahI gaI haiM? he gautama! vahA~ zItA evaM zItodA - do mahAnadiyA~ batalAI gaI haiN| unameM se pratyeka mahAnadI meM pA~ca lAkha battIsa hajAra nadiyA~ milatI haiN| unase ApUrita hokara ve pUrvI evaM pazcimI lavaNa samudra meM sammilita hotI haiN| isa prakAra jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra ke aMtargata kula dasa lAkha cauMsaTha hajAra nadiyA~ haiN| he bhagavan! jambUdvIpa meM maMdara parvata ke dakSiNa meM kitanI lAkha nadiyA~ pUrvAbhimukha tathA / pazcimAbhimukha hotI huIM lavaNa samudra meM milatI haiM ? he gautama! eka lAkha chiyAnaveM hajAra nadiyA~ pUrvAbhimukha tathA pazcimAbhimukha hotI huIM lavaNa samudra meM milatI haiN| ___ he bhagavan! jambUdvIpa ke antargata maMdara parvata ke uttara meM kitanI lAkha nadiyA~ pUrvAbhimukha evaM pazcimAbhimukha hotI huI lavaNa samudra meM giratI haiM? __he gautama! eka lAkha chiyAnaveM hajAra nadiyA~ pUrvAbhimukha evaM pazcimAbhimukha hotI huI lavaNa samudra meM milatI haiN| he bhagavan! jambUdvIpa meM kula kitanI lAkha nadiyA~ pUrvAbhimukha evaM pazcimAbhimukha hotI huI lavaNa samudra meM giratI haiM? he gautama! kula sAta lAkha aTThAIsa hajAra nadiyA~ yAvat lavaNa samudra meM milatI haiN| he bhagavan! jambUdvIpa ke antargata kitanI lAkha nadiyA~ pUrvAbhimukha hotI huIM lavaNa samudra meM giratI haiM? . ___ he gautama! jambUdvIpa ke antargata sAta lAkha aTThAIsa hajAra nadiyA~ pUrvAbhimukha hotI huI lavaNa samudra meM giratI haiN| For Personal & Private Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha vakSaskAra - jambUdvIpa ke khaNDa Adi 383 he bhagavan! jambUdvIpa ke antargata kitanI lAkha nadiyA~ pazcimAbhimukha hotI huIM lavaNa samudra meM giratI haiM? he gautama! sAta lAkha aTThAIsa hajAra nadiyA~ pazcimAbhimukha hotI huIM lavaNa samudra meM giratI haiN| isa prakAra kula milAkara jambUdvIpa meM 14 lAkha 56 hajAra nadiyA~ haiM, aisA batalAyA gayA hai| vivecana - zaMkA - prastuta sUtra meM jaMbUdvIpa ke aMtargata vibhinna kSetroM meM mAgadha, varadAma aura prabhAsa ye tIna tIrtha hI batAye haiM jabaki zatrujaya, zikharajI Adi sthAnoM para anekoM mahApuruSa mokSa meM gaye to phira inheM tIrtha mAnanA yA nahIM? ___ samAdhAna - jaMbUdvIpa prajJapti sUtra ke chaThe vakSaskAra meM ye tIna tIrtha kahe gaye haiM jabaki zatrujaya, zikhara Adi ko zAstra meM kahIM bhI tIrtha nahIM batAyA gayA hai aura bharata Adi ne inakI pUjA bhI nahIM kI hai ataH ina sthAnoM ko tIrtha mAnanA mithyA hai kyoMki jo bhI mahApuruSa mokSa meM gaye haiM ve tyAga tapasyA kI karanI se gaye, sthAna ke kAraNa se nhiiN| pannavaNA sUtra ke dUsare pada meM batAyA hai ki sampUrNa ar3hAI dvIpa ke pratyeka sthAna se ananta jIva mokSa meM gaye haiN| to Aja jahA~ katlakhAne cala rahe haiM vahA~ se bhI ananta jIva mokSa meM gaye haiM, kyoMki samaya ke prabhAva se sthAna meM parivartana hotA rahatA hai| jaise koI dharma sthAna anArya logoM ke adhikAra meM A jAne se vahA~ para jIva hatyA bhI ho sakatI hai aura koI hiMsA kA sthAna dharmasthAna bhI banAyA jA sakatA hai| vahA~ se koI jIva mokSa bhI jA sakatA hai to kyA usa katlakhAne ko bhI tIrtha mAnoge? jo saMbhava nahIM haiM kyoMki phira to gajasukumAla muni kA mukti sthala zmazAna ko bhI tIrtha mAnanA hogaa| ataH sthAnoM ko tIrtha nahIM mAnanA caahie| kyoMki tyAga aura tapasyA hI tArane vAlI hai, sthAna nhiiN| zAstra meM inako kahIM para bhI tIrtha nahIM batAyA gayA hai, kintu vaiSNava dharmiyoM kI nakala se kAzI, mathurA Adi kI taraha jaina dharma meM bhI ADambara priya logoM ne ina sthAnoM ko tIrtha rUpa se pracArita kara diyA aura naye-naye sthAnoM para chaha kAya jIvoM kI hiMsA aura ADambara bar3hAte hI jA rahe haiN| // chaThA vakSaskAra smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo vakvAroM saptam vakSaskAra candra Adi kI saMkhyAe~ (156) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kai caMdA pabhAsiMsu pabhAsaMti pabhAsissaMti kai sUriyA tavasu taveMti tavissaMti kevaiyA NakkhattA jogaM joiMsu joyaMti joissaMti kevaiyA mahaggahA cAraM cariMsu caraMti carissaMti kevaiyAo tArAgaNakoDAkoDIo sobhaM sobhaMti sobhissaMti ? goyamA ! do caMdA pabhAsiMsu 3 do suriyA tavaiMsu 3 chappaNNaM NakkhattA jogaM joiMsu 3 chAvattaraM mahaggahasayaM cAraM cariMsu 3- egaM ca sayasahassaM tettIsaM khalu sahassAiM / Nava ya sayA paNNAsA tArAgaNa - koDikoDINaM // bhave bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa ke antargata atItakAla meM kitane caMdra prabhAsita hote rahe haiM- udyota karate rahe haiM, vartamAna meM kitane udyota karate haiM aura bhaviSya meM kitane udyota kareMge? kitane sUrya atIta meM tapate rahe haiM, vartamAna meM tapate haiM aura bhaviSya meM tapate raheMge? kitane nakSatra atIta, vartamAna evaM bhaviSya (kramazaH) meM yoga karate rahe haiM, karate haiM aura karate raheMge? kitane mahAgraha atIta, vartamAna evaM bhaviSya (kramazaH ) meM gati karate rahe haiM gati karate haiM aura gati karate raheMge? kitane koTAnukoTi tArAgaNa ( kramazaH) atIta, vartamAna evaM bhaviSya meM zobhita hote rahe haiM, hote haiM aura hote raheMge? - he gautama! jambUdvIpa ke antargata do caMdramA prabhAsita hote rahe haiM, hote haiM aura hote raheMge / do sUrya tapate rahe haiM, tapate haiM aura tapate rheNge| chappana nakSatra dUsare nakSatroM ke sAtha yoga karate rahe haiM, karate haiM aura karate rheNge| eka sau chiyattara mahAgraha gatizIla hote rahe haiM, hote haiM aura hote rheNge| gAthA haiM aura hote rheNge| - eka lAkha taiMtIsa hajAra nau sau pacAsa koTAnukoTi tAre zobhita hote rahe haiM, hote For Personal & Private Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 20-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-24-10-04-10-08-00-00-00-00-00-00-14 saptam vakSaskAra - sUrya maNDaloM kI saMkhyA Adi sUrya maNDaloM kI saMkhyA Adi (160) kai NaM bhaMte! sUramaMDalA paNNatA? goyamA! ege caurAsIe maMDalasae pnnnntte| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyaM ogAhittA kevaiyA sUramaMDalA paNNattA? goyamA! jaMbuddIve 2 asIyaM joyaNasayaM ogAhittA ettha NaM paNNaTThI sUramaMDalA paNNattA, lavaNe NaM bhaMte! samudde kevaiyaM ogAhittA kevaiyA sUramaMDalA paNNattA? .. goyamA! lavaNe samudde tiNNi tIse joyaNasae ogAhittA ettha NaM egUNavIse sUramaMDalasae paNNatte, 'evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve dIve lavaNe ya samudde ege culasIe sUramaMDalasae bhvNtiitimkkhaayN?|| bhAvArtha - he bhagavan! sUryamaNDala kitane AkhyAta hue haiM? he gautama! sUryamaNDala 184 kahe gae haiN| he bhagavan! jambUdvIpa meM kitane kSetra kA avagAhana kara Ane vAle kSetra meM kitane sUryamaNDala AkhyAta hue haiM? ___ he gautama! jambUdvIpa meM 180 yojana kSetra kA avagAhana kara Agata kSetra meM 65 sUryamaMDala AkhyAta hue haiN| . ... ___ he bhagavan! lavaNa samudra meM kitane kSetra kA avagAhana kara, Agata kSetra meM kitane sUryamaMDala abhihita hue haiM? _he gautama! lavaNa samudra meM 330 yojana kSetra kA avagAhana kara Agata kSetra meM 116 sUryamaMDala kahe gae haiN| isa prakAra jambUdvIpa evaM lavaNa samudra meM kula 184 sUryamaMDala batalAe gae haiN| . (161) savvanbhaMtarAo NaM bhaMte! sUramaMDalAo kevaiyAe abAhAe savvabAhirae sUramaMDale paNNatte? For Personal & Private Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 jambUdvIpa prajJapti sUtra goyamA! paMcadasuttare joyaNasae abAhAe savvabAhirae sUramaNDale paNNatte 2 // bhAvArtha - he bhagavan! sarvAbhyaMtara sUryamaMDala se sarva bAhya sUryamaMDala kitanI dUrI para kahA gayA hai? he gautama! vaha 510 yojana kI dUrI para batalAyA gayA hai| (162) sUramaNDalassa NaM bhaMte! sUramaNDalassa ya kevaiyaM abAhAe aMtare paNNatte? . goyamA! do joyaNAI abAhAe aMtare paNNatte 3 // bhAvArtha - he bhagavan! eka sUrya maMDala se dUsare sUryamaMDala kI vyavadhAna rahita dUrI kitanI . batalAI gaI hai? he gautama! eka sUryamaMDala se dUsare sUryamaMDala kI vyavadhAna rahita dUrI do yojana hai| (163) sUramaMDale NaM bhaMte! kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiyaM parikkheveNaM kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte? goyamA! aDayAlIsaM egasaTThibhAe joyaNassa AyAmavikkhaMbheNaM taM tiguNaM savisesaM parikkheveNaM cauvIsaM egasaTThibhAe joyaNassa bAhalleNaM paNNatte iti // bhAvArtha - he bhagavan! sUryamaNDala kI lambAI-caur3AI, paridhi evaM moTAI kitanI kahI gaI hai? - he gautama! sUryamaMDala kI lambAI-caur3AI : yojana, paridhi usase tIna gunI se kucha adhika tathA moTAI 24 yojana kahI gaI hai| meru se sUryamaNDala kA antara (164) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe savvanbhaMtare sUramaMDale paNNatte? For Personal & Private Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - meru se sUryamaNDala kA antara goyamA! coyAlIsaM joyaNasahassAiM aTTha ya vIse joyaNasae abAhAe savvabbhaMtare sUramaMDale paNNatte / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevai abAhAe savvabbhaMtarANaMtare sUramaMDale paNNatte ? 387 goyamA! coyAlIsaM joyaNa-sahassAiM aTTha ya bAvIse joyaNasae aDayAlIsaM ca egasaTThibhAge joyaNassa bAhAe abbhaMtarANaMtare sUramaMDale paNNatte / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe abbhaMtaratacce sUramaMDale paNNatte ? 3-1-3 goyamA! coyAlIsaM joyaNasahassAiM aTTha ya paNavIse joyaNasae paNatIsaM ca esaTTibhAge joyaNassa abAhAe abbhaMtaratacce sUramaMDale paNNatte / evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe sUrie tayaNaMtarAo maMDalAo tayaNaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 do do joyaNAI aDayAlIsaM ca egasaTTibhAe joyaNassa egamege maMDale abAhAvuddhiM abhivaDemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraitti / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe savvabAhire sUramaMDale paNNatte ? goyamA! paNayAlIsaM joyaNasahassAiM tiNNi ya tIse joyaNasae abAhAe savvabAhire sUramaMDale paNNatte / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe savvabAhirANaMtare sUramaMDale paNNatte ? goyamA! paNayAlIsaM joyaNasahassAiM tiNNi ya sattAvIse joyaNasae terasa ya egasaTTibhAe joyaNassa abAhAe bAhirANaMtare sUramaMDale paNNatte, jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe bAhiratacce sUramaMDale paNNatte ? For Personal & Private Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 jambUdvIpa prajJapti sUtra *-10-19-19-08-00-00--04-04-0-12-H-01-24-10-19-19-10-09-19-12-20-04-12-20-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00 goyamA! paNayAlIsaM joyaNasahassAI tiNNi ya cauvIse joyaNasae chavvIsaM ca egasaTThibhAe joyaNassa abAhAe bAhiratacce sUramaMDale pnnnntte| evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe saMkamamANe do do joyaNAI aDayAlIsaM ca egasaTThibhAe joyaNassa egamege maMDale abAhAvuddhiM NivuDDemANe 2 savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai 5 / bhAvArtha - he bhagavan! sarvAbhyaMtara sUryamaNDala jambUdvIpavartI maMdara parvata se kitane aMtara para batalAyA gayA hai? he gautama! sarvAbhyaMtara sUryamaNDala jambUdvIpavartI maMdara parvata se cavAlIsa hajAra ATha sau bIsa yojana para kahA gayA hai| he bhagavan! jambUdvIpavartI maMdara parvata ke sarvAbhyaMtara sUryamaNDala se dUsarA sUryamaMDala kitane aMtara para kahA gayA hai? ___ he gautama! sarvAbhyaMtara sUryamaNDala se dUsarA sUryamaMDala 4482246 yojana ke aMtara para kahA gayA hai| ___ he bhagavan! jambUdvIpavartI maMdara parvata ke sarvAbhyaMtara sUryamaMDala se tIsarA sUryamaMDala kitane aMtara para kahA gayA hai? ___ he gautama! sarvAbhyaMtara sUryamaMDala se tIsarA sUryamaMDala 44825.30 yojana ke aMtara para kahA gayA hai| ____ isa prakAra pratyeka dina-rAta eka-eka maMDala ke parityAga krama se niSkramaNa karatA huA sUrya tadanaMtara maMDala se tadanaMtara maMDala-pUrva maNDala se uttara maMDala para saMkramaNa karatA huA, eka-eka maNDala para 200 yojana ke aMtara kI abhivRddhi karatA huA, sarva bAhya maMDala para pahu~ca kara gati karatA hai| he bhagavan! sarva bAhya sUryamaNDala jambUdvIpavartI maMdara parvata se kitane aMtara para AkhyAta huA hai? he gautama! vaha 45330 yojana ke antara para AkhyAta huA hai| For Personal & Private Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - sUryamaNDala : AyAma - vistAra Adi he bhagavan! jambUdvIpavartI maMdara parvata ke sarva bAhya sUryamaNDala dUsare bAhya sUryamaNDala kA aMtara kitanA batalAyA gayA hai? 13 61 he gautama! sarva bAhya sUryamaNDala se dUsare bAhya sUryamaNDala kA aMtara 45327yojana hai| he bhagavan! jambUdvIpavartI maMdara parvata ke sarvabAhya sUryamaMDala se tIsare bAhya sUryamaNDala kA antara kitanA kahA gayA hai? 26 he gautama! sarvabAhya sUryamaNDala se tIsare sUryamaNDala kA aMtara 45324 - gayA hai| 61 386 48 isa prakAra ahorAtra maMDala ke parityAgakrama se jambUdvIpa meM praviSTa hotA huA sUrya tadanaMtara maMDala se tadanaMtara maMDala para saMkramaNa karatA huA, eka-eka maMDala para 2yojana kI antarvRddhi kama karatA huA, sarvAbhyaMtara maMDala para pahu~ca kara gatizIla hotA hai / 61 sUryamaNDala : AyAma - vistAra Adi yojana kahA (165) jaMbuddIve dIve savvabbhaMtaraM NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNatte ? goyamA ! NavaNauI joyaNasahassAiM chacca cattAle joyaNasae AyAmavikkhambheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM paNNarasa ya joyaNasahassAiM egUNaNau ca joyaNAI kiMcivisesAhiyAiM parikkheveNaM0 / abbhaMtarANaMtare NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNatte ? goyamA ! NavaNauI joyaNasahassAiM chacca paNayAle joyaNasae paNatIsaM ca egasaTTibhAe joyaNassa AyAmavikkhambheNaM tiNNi joyaNasayasahassAiM paNNarasa joyaNasahassAiM egaM sattuttaraM joyaNasayaM parikkheveNaM paNNatte / For Personal & Private Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 jambUdvIpa prajJapti sUtra abbhaMtaratacce NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNatte? goyamA! NavaNauiM joyaNasahassAI chacca ekkAvaNNe joyaNasae Nava ya egasaTThibhAe joyaNassa AyAmavikkhambheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM paNNarasa joyaNasahassAI egaM ca paNavIsaM joyaNasayaM prikkhevennN0| evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamamANe 2 paMca 2 joyaNAI paNatIsaM ca egasaTThibhAe joyaNassa egamege maMDale vikkhaMbhavuddhiM abhivaDDemANe 2 aTThArasa 2 joyaMNAI parirayavuddhiM abhivaDDemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| ___savvabAhirae NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNatte? goyamA! egaM joyaNasayasahassaM chacca saTe joyaNasae AyAmavikkhambheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM aTThArasa ya sahassAI tiNNi ya paNNarasuttare joyaNasae prikkhevennN| __ bAhirANaMtare NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNatte? __ goyamA! egaM joyaNasayasahassaM chacca cauppaNNe joyaNasae chavvIsaM ca egasaTThibhAge joyaNassa AyAmavikkhambheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM aTThArasa 2 sahassAI doNNi ya sattANaue joyaNasae prikkhevennNti| bAhiratacce NaM bhaMte! sUramaMDale kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNatte? goyamA! egaM joyaNasayasahassaM chacca aDayAle joyaNasae bAvaNNaM ca egasaTThibhAe joyaNassa AyAmavikkhambheNaM tiNNi joyaNasayasahassAiM aTThArasa ya sahassAI doNNi ya auNAsIe joyaNasae prikkhevennN0| For Personal & Private Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - sUryamaNDala : AyAma-vistAra Adi 361 evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 paMca paMca joyaNAI paNatIsaM ca egasaTThibhAe joyaNassa egamege maMDale vikkhaMbhavuddhiM NivuDDemANe 2 aTThArasa 2 joyaNAI parirayavuddhiM NivuDDemANe 2 savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai 6 // zabdArtha - abhivaDDemANe - abhivRddhi karatA huA, NivuDhemANe - kama karatA huaa| bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa meM sarvAbhyaMtara sUryamaNDala kA AyAma-vistAra-lambAIcaur3AI evaM paridhi kitanI AkhyAta kI gaI hai? he gautama! usakA AyAma-vistAra 66640 yojana evaM paridhi 315086 yojana se kucha adhika AkhyAta huI hai| .. he bhagavan! dvitIya AbhyaMtara maMDala kA AyAma-vistAra evaM paridhi kitanI kahI gaI hai? he gautama! isakA AyAma-vistAra 6664540 yojana tathA paridhi 315107 yojana kahI gaI hai| ... he bhagavan! tRtIya AbhyaMtara sUryamaMDala kA AyAma-vistAra evaM paridhi kitanI batalAI gaI hai? he gautama! isakA AyAma-vistAra 66651 . yojana evaM paridhi 315125 yojana batalAI gaI hai| - isa prakAra ukta krama se niSkramaNa karatA huA sUrya pUrva maMDala se uttara maMDala para upasaMkramaNa karatA huA - pahu~catA huA, eka-eka maMDala para 500 yojana kI vistAra vRddhi karatA huA tathA aThAraha yojana kI paridhi bar3hAtA huA, sarvabAhya maMDala para pahu~cakara Age gatizIla hotA hai| he bhagavan! sarvabAhya sUryamaNDala kI lambAI-caur3AI tathA paridhi kitanI batalAI gaI hai? / he gautama! isakI lambAI-caur3AI 100660 yojana tathA paridhi 318315 yojana batalAI gayI hai| he bhagavan! dvitIya bAhya sUryamaNDala kA AyAma-vistAra evaM paridhi kitanI kahI gaI hai? he gautama! dvitIya bAhya sUryamaNDala kA AyAma-vistAra 10065435 yojana evaM paridhi 318267 yojana kahI gaI hai| 61 For Personal & Private Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 **-*-*-*-*-12-12-**-*-*-*--*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-10-09-24-10-14-02--12--00-00-00-0--0-0-0-12-10-12 jambUdvIpa prajJapti sUtra he bhagavan! tRtIya bAhya sUryamaMDala kA AyAma-vistAra evaM paridhi kitanI batalAI gaI hai? he gautama! isakA AyAma-vistAra 1006483 yojana tathA paridhi 318276 yojana kahI gaI hai| isa prakAra pUrvokta krama se praveza karatA huA sUrya pUrvamaMDala se uttara maMDala taka jAtA huA, eka-eka maMDala para 50 yojana kI vistAra vRddhi kama karatA huA, aThAraha-aThAraha yojana kI paridhi meM kamI karatA huA, sarvAbhyaMtara maMDala para pahu~ca kara Age gatizIla hotA hai| muhUrttagati (166) jayA NaM bhaMte! sUrie savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? goyamA! paMca paMca joyaNasahassAI doNNi ya egAvaNNe joyaNasae egUNatIsaM ca sadvibhAe joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM ihagayassa maNUsassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM dohi ya tevaDhehiM joyaNasaehiM egavIsAe ya joyaNassa saTThibhAehiM sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchai, se NikkhamamANe sUrie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi savvanbhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte! sUrie abbhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhatteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? goyamA! paMca paMca joyaNasahassAiM doNNi ya egAvaNNe joyaNasae sIyAlIsaM ca saTThibhAge joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM ihagayassa maNussassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM egUNAsIe joyaNasae sattAvaNNAe ya saTThibhAehiM joyaNassa saTThibhAgaM ca egasaTTihA chettA egUNavIsAe cuNNiyAbhAgehiM sUrie For Personal & Private Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 saptam vakSaskAra - muhUrtagati **-10-19-10-00-00-00-64-12-12--*-08-10-09--0-0-0-0---------------------------- cakkhupphAsaM havvamAgacchai, se NikkhamamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi anbhaMtarataccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| __ jayA NaM bhaMte! sUrie abbhaMtarataccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? goyamA! paMca-paMca joyaNasahassAI doNNi ya bAvaNNe joyaNasae paMca ya saTThibhAe joyaNassa egamegeNaM muhatteNaM gacchai, tayA NaM ihagayassa maNussassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM chaNNauIe joyaNehiM tettIsAe saTThibhAgehiM joyaNassa saTThibhAgaM ca egasahihA chettA dohiM cuNNiyAbhAgehiM sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchai, evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe saMkamamANe aTThArasa 2 sahibhAge joyaNassa egamege maMDale muhattagaI abhivuDDemANe abhivuDDemANe culasIiM 2 sayAiM joyaNAI purisacchAyaM NivuDDemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte! sUrie savvabAhiramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? ____goyamA! paMca paMca joyaNasahassAI tiNNi ya paMcuttare joyaNasae paNNarasa ya saTThibhAe joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM ihagayassa maNussassa egatIsAe joyaNasahassehiM aTThahi ya egattIsehiM joyaNasaehiM tIsAe saTThibhAehiM joyaNassa sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchai, esa NaM paDhame chammAse, esa NaM paDhamassa chammAsassa pajavasANe, se pavisamANe sUrie docce chammAse ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte! sUrie bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? 'goyamA! paMca paMca joyaNasahassAI tiNNi ya cauruttare joyaNasae sattAvaNNaM ca saTThibhAe joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM ihagayassa maNussassa For Personal & Private Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 jambUdvIpa prajJapti sUtra egattIsAe joyaNasahassehiM Navahi ya solasuttarehiM joyaNasaehiM iguNAlIsAe ya saTThibhAehiM joyaNassa saTibhAehiM joyaNassa saTibhAgaM ca egasaTThihA chettA saTTIe cuNNiyAbhAgehiM sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchai, se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi bAhiratacvaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte! sUrie bAhirataccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? goyamA! paMca paMca joyaNasahassAI tiNNi ya cauruttare joyaNasae iguNAlIsaM ca saTThibhAe joyaNassa egamegeNaM muhutteNaM gacchai, tayA NaM ihagayassa maNuyassa egAhiehiM battIsAe joyaNasahassehiM egUNapaNNAe ya saTThibhAehiM joyaNassa saTThibhAgaM ca egasaTTihA chattA tevIsAe cuNNiyAbhAehiM sUrie cakkhupphAsaM hvvmaagcchi| evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 aTThArasa 2 saTibhAe joyaNassa egamege maMDale muhuttagaI NivaDDemANe 2 sAiregAI paMcAsIiM 2 joyaNAI purisacchAyaM abhivaDhemANe 2 savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai, esa NaM docce chammAse, esa NaM doccassa chammAsassa pajavasANe, esa NaM Aicce saMvacchare, esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajavasANe pnnnntte| bhAvArtha - he bhagavan! jaba sUrya sarvAbhyantara maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai to vaha eka-eka muhUrta meM kitane kSetra ko pAra karatA hai? he gautama! vaha eka-eka muhUrta meM 5251 yojana ko pAra karatA hai| usa samaya sUrya yahA~ bharata kSetra meM vidyamAna manuSyoM ko 472630 yojana kI dUrI se dikhAlAI par3atA hai| vahA~ se nikalatA huA sUrya nava saMvatsara kA prathama ayana banAtA huA prathama ahorAtra meM sarvAbhyaMtara maMDala se dvitIya maMDala para upasaMkramaNa kara gati karatA hai| For Personal & Private Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - muhUrtagati 365 he bhagavan! jaba sUrya sarvAbhyaMtara maMDala se dvitIya maMDala para upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba vaha eka-eka muhUrta meM kitane kSetra ko pAra karatA hai? ___he gautama! taba vaha pratyeka muhUrta meM 525150 yojana kSetra ko pAra karatA hai| taba vahA~ sthita manuSyoM ko 4717630 tathA 60 bhAgoM meM bAMTe hue eka yojana ke ikasaTha bhAgoM meM se 16 bhAga yojanAMza kI dUrI se sUrya dikhAI detA hai| vahA~ se nikalatA huA sUrya dUsare ahorAtra meM tRtIya AbhyaMtara maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai| he bhagavan! jaba sUrya tRtIya AbhyaMtara maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai taba vaha pratyeka muhUrta meM kitanA kSetra bAMdhatA hai? he gautama! vaha 52521. yojana prati muhUrta gati karatA hai taba vahA~ sthita logoM ko vaha 47066 22 yojana tathA sATha bhAgoM meM bAMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke 61 bhAgoM meM do bhAga yojanAMza kI dUrI se dikhalAI detA hai| - isa krama se niSkramaNa karatA huA sUrya pUrvamaMDala se uttara maMDala kA saMkramaNa karatA huA yojana muhUrta gati vRddhiMgata karatA huA eka puruSa chAyA nyUna 84 yojana kI kamI karatA huA, sarva bAhya maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai| he bhagavan! jaba sUrya sarva bAhya maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai taba vaha prati muhUrta kitanA kSetra lAMghatA hai? he gautama! vaha pratimuhUrta 530512 yojana gamana karatA hai| - taba vahA~ sthita logoM ko vaha (sUrya) 318310 yojana kI dUrI se dikhalAI par3atA hai| ye prathama chaha mAsa haiN| isa prakAra prathama chaha mAsa kA samApana karatA huA sUrya dUsare chaha mAsa prathama ahorAtra meM, sarva bAhya maMDala se dvitIya bAhya maMDala para upasaMkramaNa kara gati karatA hai| . he bhagavan! jaba sUrya dvitIya bAhya maMDala para upasaMkramaNa kara gati karatA hai to vaha pratimuhUrta kitanA kSetra lAMghatA hai? he gautama! vaha 530430 yojana prati muhUrta gati karatA hai| taba vahA~ sthita manuSyoM ko vaha 319162, yojana evaM sATha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke ikasaTha bhAgoM meM For Personal & Private Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 jambUdvIpa prajJapti sUtra se 60 bhAga yojanAMza kI dUrI se dRSTigocara hotA hai| vahA~ se praviSTa hotA huA sUrya dUsare ahorAtra meM tRtIya bAhya maMDala para upasaMkramaNa kara gatizIla hotA hai| he bhagavan! jaba sUrya dUsare bAhya maMDala para upasaMkramaNa kara gati karatA hai to vaha pratimuhUrta kitanA kSetra lAMghatA hai? ___ he gautama! vaha 53042. yojana pratimuhUrta gati karatA hai| taba vahA~ sthita manuSyoM ko 320014, yojana tathA sATha bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke ikasaTha bhAgoM meM se tevIsa bhAga yojanAMza kI dUrI se sUrya dRSTigocara hotA hai| ____ isa taraha pUrva varNita kramAnusAra praveza karatA huA sUrya pUrvamaMDala se uttara maMDala para saMkramaNa karatA huA pratimaMDala para muhUrta gati ko yojana kama karatA huA, eka puruSa chAyA pramANa adhika 85 yojana kI vRddhi karatA huA sarvAbhyaMtara maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai| ye dUsare chaha mAsa haiN| isa taraha dUsare chaha mAsa kA samApana hotA hai| yaha AdityasaMvatsara hai| isa prakAra Aditya-saMvatsara kI sampannatA batalAI gaI hai| divasa-rAtri pramANa , . (167) jayA NaM bhaMte! sUrie savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai? goyamA! tayA NaM uttamakaTTapatte ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai jahaNNiyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, se NikkhamamANe sUrie NavaM saMvaccharaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi abbhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte! sUrie abbhaMtarANaMtaraM maMDalaM, uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai? goyamA! tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTThibhAgamuhuttehiM UNe nika For Personal & Private Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - divasa-rAtri pramANa *2-12-12-02-28-02-04-28-02-08-28-02-08-02-02-28-02-28-12-12-26-12-02-10-08-12-12-12-28-08-28-08-00-00-00-00-00-18-2----- duvAlasamuhuttA rAI bhavai dohi ya egasaTThibhAgamuhattehiM ahiyatti, se NikkhamamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi jAva cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai? goyamA! tayA NaM aTThArasamuhutte divase bhavai cauhiM egasaTThibhAgamuhuttehiM UNe duvAlasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egasaTThibhAgamuhuttehiM ahiytti| evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 do do egasaTThibhAgamuhattehiM maMDale divasakhettassa NivuDDemANe 2 rayaNikhettassa abhivaDDemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM critti| ____ jayA NaM sUrie savvanbhaMtarAo maMDalAo savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM savvanbhaMtaramaMDalaM paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM tiNNi chAvaDhe egasaTThibhAgamuhuttasae divasakhettassa NivuDDhettA rayaNikhettassa abhivuDDhettA cAraM critti| jayA NaM bhaMte! sUrie savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai? _goyamA! tayA NaM uttamakaTThapattA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahaNNae duvAlasamuhatte divase bhavaitti, esa NaM paDhame chammAse, esa NaM paDhamassa chammAsassa pjvsaanne| se pavisamANe sUrie doccaM chammAsaM ayamANe paDhamaMsi ahorattaMsi bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jayA NaM bhaMte! sUrie bAhirANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kemahAlae divase kemahAliyA rAI bhavai? - goyamA! aTThArasamuhuttA rAI bhavai dohiM egasahibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavai dohiM egasaTThibhAgamuhuttehiM ahie, se pavisamANe sUrie doccaMsi ahorattaMsi bAhirataccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| For Personal & Private Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra jayA NaM bhaMte! sUrie bAhirataccaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM mahAlae divase mahAliyA rAI bhavai ? 368 goyamA! tayA NaM aTThArasamuhuttA rAI bhavai cauhiM egasaTThibhAgamuhuttehiM UNA duvAlasamuhutte divase bhavai cauhiM egasaTTibhAgamuhuttehiM ahie iti, evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe sUrie tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe saMkamamANe do do egasaTTibhAgamuhuttehiM egamege maMDale rayaNikhettassa NivuDDhemANe 2 divasakhettassa abhivuDhemANe 2 savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM caraitti / jayA NaM sUrie savvabAhirAo maMDalAo savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carar3a tayA NaM savvabAhiraM maMDalaM paNihAya egeNaM tesIeNaM rAiMdiyasaeNaM tiNi chAvaTTe egasaTThibhAgamuhuttasae rayaNikhettassa NivuTTettA divasakhettassa abhivuTTettA cAraM carai, esa NaM docce chammAse, esa NaM duccassa chammAsassa pajjavasANe, esa NaM icce saMvacchare, esa NaM Aiccassa saMvaccharassa pajjavasANe paNNatte 8 / zabdArtha - uttamakaTTapatte - adhika se adhika, rAI - rAtri / bhAvArtha - he bhagavan! jaba sUrya sarvAbhyaMtara maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai usa samaya dina-rAta kitane bar3e hote haiM ? he gautama! taba dina adhika se adhika 10 muhUrta kA tathA rAtri kama se kama 12 muhUrta kI hotI hai / vahA~ se niSkramaNa karatA huA sUrya nava saMvatsara meM, prathama ahorAtra meM, dvitIya AbhyaMtara maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai / he bhagavan! jaba sUrya dvitIya AbhyaMtara maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai taba divasa evaM rAtri kitane bar3e hote haiM? he gautama! taba dina 18 muhUrta se muhUrtAMza adhika hotI hai| he bhagavan! vahA~ se niSkramaNa karatA huA sUrya dvitIya ahorAtra meM dUsare AbhyaMtara maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai, taba dina evaM rAtri kitane bar3e hote haiM? 2 61 2 muhUrtAMza kama hotA hai tathA rAtri 12 muhUrta se 61 For Personal & Private Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - divasa-rAtri pramANa 361 he gautama! taba dina 18 muhUrta se , muhUtAMza kama tathA rAtri 12 muhUrta se , muhUrtAMza adhika hotI hai| isa krama se niSkramaNa karatA huA tathA pUrvamaMDala se uttara maMDala kA saMkramaNa karatA huA . sUrya pratyeka maMDala meM divasa parimANa ko - muhUrtAMza kama karatA huA tathA rAtri parimANaM ko - muhUrtAMza adhika karatA huA, sarva bAhya maMDala ko upasaMkrAMta kara Age gati karatA hai| ____ jaba sUrya sarvAbhyaMtara maMDala se sarvabAhya maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai, taba sarvAbhyaMtara maMDala kA parityAga kara 183 ahorAtra meM, divasa kSetra meM - muhUrtAMza kama 366 meM tathA rAtri kSetra meM itane hI muhUrtAMza adhika gati karatA hai| . he bhagavan! jaba sUrya sarvabAhya maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai taba divasa kitanA bar3A tathA rAtri kitanI bar3I hotI hai? ____ he gautama! taba rAtri adhika se adhika 18 muhUrta kI tathA dina kama se kama 12 muhUrta kA hotA hai| - ye prathama chaha mAsa haiN| isa prakAra prathama chaha mAsa kA paryavasAna hotA hai| vahA~ se praveza karatA huA sUrya dvitIya chaha mAsa ke prathama ahorAtra meM dUsare bAhya maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai| ... he bhagavan! jaba sUrya dvitIya bAhya maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai taba dina kitanA bar3A hotA haiM tathA rAtri kitanI bar3I hotI hai? he gautama! taba rAta aThAraha muhUrta / muhUrtAMza kama hotI hai tathA dina 12 muhUrta se 21 muhUrtAMza adhika hotA hai| vahA~ se praveza karatA huA sUrya dvitIya ahorAtra meM tRtIya bAhya maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai| __ he bhagavan! jaba sUrya tRtIya bAhya maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai taba dina-rAta kitane bar3e hote haiM? ___ he gautama! taba rAtri 18 muhUrta se haiM, muhUrtAMza kama hotA hai tathA dina 12 muhUrta se : muhUrtAMza adhika hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 jambUdvIpa prajJapti sUtra isa prakAra pUrvokta kramAnusAra praveza karatA huA sUrya pUrvamaMDala se uttaramaNDala kA saMkramaNa karatA huA rAtri kSetra meM, eka-eka maMDala meM muhUrtAMza kama karatA huA tathA divasa kSetra meM do muhUrtAMza adhika karatA huA sarvAbhyaMtara maMDala kA upasaMkramaNa kara gati karatA hai| .... he bhagavan! jaba sUrya sarvabAhya maMDala se sarvAbhyaMtara maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai taba vaha sarva bAhya maMDala kA parityAga kara 183 ahorAtra meM rAtri kSetra meM 366 se ... muhUrtAMza kama kara tathA divasa kSetra meM utane hI muhUrtAMza adhika kara gati karatA hai| ye dvitIya chaha mAsa haiN| isa prakAra dvitIya chaha mAsa kA samApana hotA hai| yaha AdityasaMvatsara hai| isa prakAra isakA samApana krama batalAyA gayA hai| tApa-kSetra (168) jayA NaM bhaMte! sUrie savvanbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kiMsaMThiyA tAvakhettasaMThiI paNNattA? goyamA! uDDImuhakalaMbuyApupphasaMThANasaMThiyA tAvakhettasaMThiI paNNattA, aMto saMkuyA bAhiM vitthaDA aMto vaTTA bAhiM vihulA aMto aMkamuhasaMThiyA bAhiM sagaDuddhImuhasaMThiyA, ubhao pAse NaM tIse do bAhAo avaTThiyAo havaMti paNayAlIsaM 2 joyaNasahassAI AyAmeNaM, duve ya NaM tIse bAhAo aNavaTThiyAo havaMti, taMjahA-savvanbhaMtariyA ceva bAhA savvabAhiriyA ceva bAhA, tIse NaM savvabbhaMtariyA bAhA maMdarapavvayaMteNaM NavajoyaNasahassAI cattAri chalasIe joyaNasae Nava ya dasabhAe joyaNassa prikkhevennN| esa NaM bhaMte! parikkhevavisese kao Ahieti vaejA? goyamA! je NaM maMdarassa0 parikkhevaM taM parikkhevaM tihiM guNettA dasahiM chettA dasahiM bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahieti vaejjA, tIse NaM savvabAhiriyA bAhA lavaNasamudaMteNaM cauNavaI joyaNasahassAiM aTTha ya aTThasaTTe joyaNasae cattAri ya dasabhAe joyaNassa prikkhevennN| For Personal & Private Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - tApa-kSetra se NaM bhaMte! parikkhevavisese kao Ahieti vaejjA ? goyamA! je NaM jaMbuddIvassa 2 parikkheve taM parikkhevaM tihiM guNettA dasahiM chettA dasabhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahieti vaejjA / 401 tayA NaM bhaMte! tAvakhette kevaiyaM AyAmeNaM paNNatte ? goyamA ! aTThahattaraM joyaNasahassAiM tiNNi ya tettIse joyaNasae joyaNassa tibhAgaM ca AyAmeNaM paNNatte / merussa majjhayAre jAva ya lavaNassa ruMdachabbhAgo / tAvAyAmo eso sagaDuddhIsaMThio NiyamA // 1 // tayA NaM bhaMte! kiMsaMThiyA aMdhayArasaMThiI paNNattA ? goyamA! uDDImuhakalaMbuyApupphasaMThANasaMThiyA aMdhayArasaMThiI paNNattA, aMto saMkuyA bAhiM vitthaDA taM ceva jAva tIse NaM savvabbhaMtariyA bAhA maMdarapavvayaMteNaM chajjoyaNasahassAiM tiNNi ya cauvIse joyaNasae chacca dasabhAe joyaNassa parikkheveti / se NaM bhaMte! parikkhevavisese kao Ahieti vaejjA ? goyamA ! jeNaM maMdarassa pavvayassa paMrikkheve taM parikkhevaM dohiM guNettA dasahiM chettA dasahiM bhAge hIramANe esa NaM parikkhevavisese Ahieti vaejjA, tIse gaM savvabAhiriyA bAhA lavaNasamuddateNaM tesaTTI joyaNasahassAiM doNNi ya paNayAle joyaNasae chacca dasabhAe joyaNassa parikkheveNaM / se NaM bhaMte! parikkhevavisese kao Ahieti vaejjA ? goyamA ! je NaM jaMbuddIvassa 2 parikkheve taM parikkheve taM parikkhevaM dohiM guttA jAva taM ceva / tayA NaM bhaMte! aMdhayAre kevaie AyAmeNaM paNNatte ? goyamA! aTThahattaraM joyaNasahassAiM tiNNi ya tettIse joyaNasae tibhAgaM ca AyAmeNaM paNNatte / For Personal & Private Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra jayA NaM bhaMte! sUrie savvabAhiramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM kiMsaMThiyA tAvakhettasaMThiI paNNattA ? goyamA! uDDImuhakalaMbuyApupphasaMThANasaMThiyA0 paNNattA, taM caiva savvaM NeyavvaM NavaraM NANattaM jaM aMdhayArasaMThiIe puvvavaNNiyaM pamANaM taM tAvakhettasaMThiIe NeyavvaM, jaM tAvakhettasaMThiIe puvvavaNNiyaM pamANaM taM aMdhayArasaMThiIe NeyavvaMti / bhAvArtha - he bhagavan! jaba sUrya sarvAbhyaMtara maMDala kA upasaMkrAMta kara gati karatA hai to usake tApa kSetra kI sthiti kA saMsthAna kaisA batalAyA gayA hai? he gautama! taba tApa kSetra kI sthiti Urdhvamukha yukta kadamba puSpa ke saMsthAna ke sadRza hotI hai| vaha bhItara se saMkIrNa tathA bAhara se vistIrNa hotI hai| aMdara se vRtta tathA bAhara se vistRta, bhItara se aMkamukha - Asanastha puruSa ke goda ke mukha bhAga jaisI tathA gAr3I kI dhurI ke Age ke hisse jaise hotI hai| 402 donoM ora usakI do bhujAeM avasthita haiN| niyata parimANa hai| inameM se pratyeka kA AyAma 45,000 yojana parimita hai| unakI do bAhAeM anavasthita aniyata pramANa haiN| ve sarvAbhyaMtara tathA sarvabAhya ke rUpa meM kahI gaI hai| unameM sarvAbhyaMtara bAhya kI paridhi maMdara parvata ke aMta meM 6486 - yojana hai| he bhagavan! yaha paridhi kA pramANa kisa AdhAra para varNita huA hai ? 10 he gautama! maMdara parvata kI paridhi ko tIna se guNita kiyA jAe, guNanaphala ko dasa se vibhAjita kiyA jAya, isakA bhAgaphala usa paridhi kA pramANa (6486 yojana) hai| yojana parimita hai| usakI sarvabAhya bAhA kI paridhi lavaNa samudra ke aMta meM 64868 - he bhagavan! isa paridhi kA yaha parimANa kaise kahA gayA hai ? 10 he gautama! jaMbudvIpa kI paridhi ko tIna se guNita kiyA jAya, guNanaphala ko dasa se vibhAjita kiyA jAya, jo bhAgaphala Ae, vaha usa paridhi kA parimANa hai| he bhagavan! usa samaya tApa-kSetra kA AyAma kitanA hotA hai ? - he gautama! isakA AyAma 78333 - yojana batalAyA gayA hai| meru se lekara jaMbUdvIpa taka 3 For Personal & Private Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra lezyA - prabhAva evaM sUrya darzana 1 ke yojana pramANa yAvat lavaNa samudra ke vistAra ke 6 isakA saMsthAna gAr3I kI dhurI ke Age ke hisse - nemA ke samAna hai / he bhagavan! taba aMdhakAra kI sthiti kA saMsthAna kaisA hotA hai? he gautama! aMdhakAra kI sthiti kA saMsthAna UrdhvamukhI kadaMba ke phUla ke sadRza hotA hai / vaha bhItara se saMkar3I bAhara se caur3I yAvat usakA Age kA varNana pUrvavat hai / 6 usakI sarvAbhyaMtara bAhA kI paridhi meru parvata ke aMta meM 6324- yojana parimita hai| 10 bhAga kA yoga tApa kSetra kI lambAI hai| he bhagavan ! paridhi kA yaha parimANa kisa prakAra hai ? he gautama! meru parvata kI paridhi ko do se guNita kiyA jAya, guNanaphala ko dasa se vibhAjita kiyA jAya, usakA bhAgaphala usa paridhi kA parimANa hai / 403 6 usakI sarvabAhya bAhya kI paridhi lavaNa samudra ke aMta meM 63245 - he bhagavan ! paridhi kA yaha parimANa kaise hai? 10 he gautama! jaMbUdvIpa kI paridhi ko do se guNita kiyA jAya yAvat zeSa pUrvavat hai / he bhagavan! taba aMdhakAra kSetra kA AyAma kitanA kahA gayA hai ? he gautama! usakA AyAma 78333 9 yojana batalAyA gayA hai / . 3 he bhagavan ! jaba sUrya sarvabAhya maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai to tApakSetra kA saMsthAna kaisA hotA hai? he gautama! usakA saMsthAna UrdhvamukhI kadaMba ke puSpa jaisA hotA hai| bAkI kA varNana pahale kI taraha grAhya hai / itanA aMtara hai- aMdhakAra saMsthiti kA jo pUrvavarNita parimANa hai, tApa-kSetra kA parimANa bhI vaisA hI hai jo tApa kSetra kA pUrvavarNita parimANa hai, vahI aMdhakAra saMsthiti kA jAnanA caahie| lezyA - prabhAva evaM sUrya darzana (16) yojana hai| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti majjhatiyamuhuttaMsi mUle ya dUre ya dIsaMti atthamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti ? For Personal & Private Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 10-09-08-00-00-00-00-00-00-00-00-00-14--0-0-12-100-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-0-00-00-00-00-00-00-00-00 jambUdvIpa prajJapti sUtra haMtA goyamA! taM ceva jAva diisNti| jambuddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi ya majjhaMtiyamuhuttaMsi ya atthamaNamuhattaMsi ya savvattha samA uccatteNaM? haMtA taM ceva jAva uccttennN| jai NaM bhaMte! jambuddIve dIve sUriyA uggamaNamuhattaMsi ya majjhaM0 attha0 savvattha samA uccatteNaM kamhA NaM bhaMte! jambuddIve dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti0? goyamA! lesApaDighAeNaM uggamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti lesAhitAveNaM majjhaMtiyamuhuttaMsi mUle ya dUre ya dIsaMti lesApaDighAeNaM atthamaNamuhattaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti, evaM khalu goyamA! taM ceva jAva diisNti| zabdArtha - uggamaNamuhuttaMsi - udayakAla, majjhaMtiya - madhyAhna kAla, asthamaNa - astamana-chipane kA samaya, paDighAeNaM - pratighAta se, ahitAveNaM - abhitApa se| bhAvArtha - he bhagavan! kyA jaMbUdvIpa meM sUrya (do) udayakAla meM sthAnApekSayA dUra hote hue bhI dekhane vAle kI pratIti kI apekSA se mUla-samIpa dikhAI dete haiM? madhyAhna kAla meM samIpa hote hue bhI kyA dUra dikhAI dete haiM? chipane ke samaya meM ve dUra hote hue bhI najadIka dikhAI dete haiM? . . . hA~, gautama! ve vaise hI yAvat dikhAI dete haiN| he bhagavan! jaMbUdvIpa meM sUrya udaya, madhyAhna evaM astamana ke samaya kyA sarvatra eka jaisI U~cAI lie hote haiM? hA~, gautama! ve eka sadRza yAvat U~cAI lie rahate haiN| he bhagavan! yadi jambUdvIpa meM sUrya udaya ke samaya, madhyAhna ke samaya, chipane ke samaya sarvatra samAna U~cAI lie hote haiM to udayakAla se dUra hote hue bhI samIpa kyoM dikhAI dete haiM, madhyAhna ke samaya samIpa hote hue bhI dUra kyoM dikhAI dete haiM tathA astamana ke samaya dUra hote hue bhI samIpa kyoM dikhAI dete haiM? ' he gautama! lezyA-teja ke pratighAta se udayakAla meM sUrya dUra hote hue bhI najadIka dikhAI dete haiN| madhyAhna kAla meM lezyA ke abhitApa se nikaTa hote hue bhI sUrya dUra dikhAI dete haiN| isI For Personal & Private Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra kSetra - sparza prakAra asta hone ke samaya lezyA ke pratighAta ke kAraNa dUra hote hue bhI sUrya najadIka dikhAI dete haiN| he gautama! dUra yAvat samIpa dikhAI dene ke yahI kAraNa haiN| kSetra - sparza 405 ( 170 ) jambuddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM gacchaMti paDuppaNNaM khettaM gacchaMti aNAgayaM khettaM gacchaMti ? goyamA ! No tIyaM khettaM gacchaMti paMDuppaNNaM khettaM gacchaMti No aNAgayaM khettaM gacchaMtitti, taM bhaMte! kiM puTThaM gacchaMti jAva NiyamA chaddisiMti, evaM obhAseMti / taM bhaMte! kiM puDhaM obhAseMti 0? evaM AhArapayAiM NeyavvAiM puTThogADhamaNaMtara aNumahaAi-visayANupuvvI ya jAva NiyamA chaddisiM, evaM ujjoveMti veM bhAseMti / zabdArtha - tIyaM - atIta, paDuppaNNaM pratyutpanna - vartamAna, aNAgayaM anAgata, puTThe - sparza / bhAvArtha - he bhagavan! kyA jaMbUdvIpa meM sUrya atIta kSetra kA atikramaNa karate haiM yA vartamAna kSetra kA atikramaNa karate haiM yA bhaviSya kSetra kA atikramaNa karate haiM? - he gautama! ve atIta evaM anAgata kSetra kA atikramaNa nahIM karate kevala vartamAna kSetra kA atikramaNa karate haiN| he bhagavan! kyA ve (gamyamAna kSetra kA) sparza karate hue atikramaNa karate haiM, yAvat chaha dizA viSayaka kSetra kA atikramaNa karate haiM, isa prakAra avabhAsita hote haiM ? he bhagavan! kyA ve usa kSetra kA sparza karate hue avabhAsita hote haiM? isa saMbaMdha kA varNana prajJApanA sUtra ke AhAra pada ke sapRSTa sUtra, avagAr3ha sUtra, anaMtara sUtra, aNubAdara sUtra, viSaya sUtra, AnupUrvI sUtra Adi ke rUpa meM vistAra se jJAtavya hai yAvat donoM sUrya chahoM dizAoM meM udyota karate haiM, prabhAsita hote haiN| For Personal & Private Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 jambUdvIpa prajJapti sUtra sUrya kI avabhAsana Adi kriyA (171) jambuddIve NaM bhaMte! dIve sUriyANaM kiM tIe khette kiriyA kajai paDuppaNNe0 aNAgae0? goyamA! No tIe khette kiriyA kajjai paDuppaNNe0 kajjai No annaage| sA bhaMte! kiM puTThA kjji0| goyamA! puTThA0 No aNApuTThA kajjai jAva NiyamA chddisiN| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbudvIpa meM do sUryoM dvArA avabhAsana Adi kI kriyA atIta, vartamAna yA bhaviSya meM se kisa kSetra meM kI jAtI hai? he gautama! avabhAsana Adi kriyA atIta evaM bhaviSya - donoM kSetroM meM nahIM kI jAtI, vartamAna kSetra meM kI jAtI hai| he bhagavan! kyA sUrya apane kSetra dvArA kSetra sparza pUrvaka ye kriyAeM karate haiM yA asparza pUrvaka karate haiM? __ he gautama! ve kSetra ke sparzapUrvaka avabhAsana Adi kriyA karate haiM, aspRSTa rUpa meM yaha nahIM karate yAvat ye kriyAeM chahoM dizAoM meM niyamataH kI jAtI hai| sUrya dvArA paritApita pradeza (172) jambuddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA kevaiyaM khettaM uDuM tavayaMti ahe tiriyaM ca? goyamA! egaM joyaNasayaM uDe tavayaMti aTThArasasayajoyaNAI ahe tavayaMti sIyAlIsaM joyaNasahassAI doNNi ya tevaDhe joyaNasae egavIsaM ca saTThibhAe joyaNassa tiriyaM tvyNtitti| __bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM sUrya kitane kSetra ke Urdhva bhAga ko, adhobhAga ko tathA tiryak bhAga ko apane teja se parivyApta karate haiM (tapAte haiM)? For Personal & Private Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - jyotiSka devoM kI sthiti evaM vaiziSTaya 407 he gautama! UrdhvabhAga meM 100 yojana kSetra adhobhAga meM 1800 yojana kSetra tathA tiryak kSetra meM 4726310 yojana kSetra ko apane teja se parivyApta karate haiN| jyotiSka devoM kI sthiti evaM vaiziSTaya (173) aMto NaM bhaMte! mANusuttarassa pavvayassa je caMdimasUriyagahagaNaNakkhattatArArUvA te NaM bhaMte! devA kiM uDDovavaNNagA kappovavaNNagA vimANovavaNNagA cAroMvavaNNagA cAraTTiiyA gairaiyA gaisamAvaNNagA? . goyamA! aMto NaM mANusuttarassa pavvayassa je caMdimasUriya jAva tArArUvA te NaM devA No uDDovavaNNagA No kappovavaNNagA vimANovavaNNagA cArovavaNNagA No cArahiiyA gairaiyA gaisamAvaNNagA uDDImuhakalaMbuyApupphasaMThANasaMThiehiM joyaNasAhassiehiM tAvakhettehiM sAhassiyAhiM veubviyAhiM bAhirAhiM parisAhiM mahayA hayaNagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divvAiM bhogabhogAiM bhuMjamANA mahayA ukkiTThasIhaNAyabolakalakalaraveNaM acchaM pavvayarAyaM payAhiNAvattamaNDalacAraM meruM annupriyttuNti| ___bhAvArtha - he bhagavan! mAnuSottara parvatavartI candramA, sUraja, graha, nakSatra evaM tAre-ye jyotiSka deva kyA Uopapanna haiM - saudharma Adi bAraha kalpoM se Upara graiveyaka tathA anuttara vimAnoM meM utpanna haiM, kyA kalpopapanna haiM, kyA vimAnopapanna haiM, kyA cAropapanna haiM athavA kyA ve cAra sthitika - paribhramaNa rahita, gatiratika - gati meM Asakti yukta, gati samApanna - gati yukta haiM? - he gautama! mAnuSottara gativartI candramA sUraja yAvat tAre - ye jyotiSka deva Uopapanna evaM kalpopapanna nahIM haiN| ve vimAnopapanna evaM cAropapanna haiN| cAra sthitika nahIM hai| ve gati ratika evaM gati samApanna haiN| UrdhvamukhI kadaMba ke phUla ke AkAra meM saMsthita hajAroM yojanoM taka candra-sUrya kI apekSA se tApa kSetra yukta, vaikriya labdhi sahita hai| vaikriyalabdhi dvArA ve bAhya pariSadoM evaM vRhada rUpa meM nATya, gIta, vAdya, taMtrI, tAla, truTita, ghana, mRdaMga - ina gAjoM bAjoM se utpanna madhura dhvani ke bIca divya bhogoM ko bhogate hue utkRSTa AvAja meM siMhanAda ke sAtha, kalakala For Personal & Private Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra zabda yukta, ve svarNa se camakate hue ratnoM ke bAhulya se nirmala ujjvala pradakSiNAvartta maNDala dvArA meru parvata ke cAroM ora gatizIla rahate haiN| vivecana isa sUtra meM prayukta mAnuSottara parvata ke saMdarbha meM jJAtavya hai ki manuSyoM kI utpatti, sthiti tathA mRtyu Adi mAnuSottara parvata se pahale-pahale hote haiM, usase Age nahIM hote / arthAt vaha manuSyoM se rahita sthAna hai, isalie use mAnuSottara kahA jAtA hai| vidyA Adi viziSTa labdhiyoM yA zaktiyoM ke abhAva meM manuSya usakA laMghanA nahIM kara sakate, isalie bhI use mAnuSottara kahA jAtA hai| indra ke abhAva meM vaikalpika vyavasthA 408 - (174) tesi NaM bhaMte! devANaM jAhe iMde cue bhavai, se kahamiyANiM pakareMti ? goyamA ! tAhe cattAri paMca vA sAmANiyA devA taM ThANaM uvasaMpajjittANaM viharati jAva tattha aNNe iMde uvavaNNe bhavai / iMdaTThANe NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM uvavAeNaM virahie? goyamA ! jahaNeNaM egaM samayaM ukkoseNaM chammAse uvavAeNaM virahie / bahiyA NaM bhaMte! mANusuttarassa pavvayassa je caMdima jAva tArArUvA taM ceva NeyavvaM NANattaM vimANovavaNNagA No cArovavaNNagA cAraTThiiyA No gairaiyA No gaisamAvaNNagA pakkiTTagasaMThANasaMThiehiM joyaNasayasAhassiehiM tAvakhettehiM sayasAhassiyAhiM veuvviyAhiM bAhirAhiM parisAhiM mahayA hayaNaTTa jAva bhuMjamANA suhalesA maMdalesA maMdAyavalesA cittaMtaralesA aNNoNNasamogADhAhiM lesAhiM kUDAviva ThANaThiyA savvao samaMtA te paese obhAsaMti ujjoveMti pabhAseMtitti / tesi NaM bhaMte! devANaM jAhe iMde cue bhavai se kahamiyANiM pakareMti jAva jahaNNeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM chammAsA iti| zabdArtha - pakareMti - karate haiN| For Personal & Private Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - candra maMDala 406 bhAvArtha - he bhagavan! una jyotiSka devoM kA, inda jaba cyuta-kAlagata ho jAtA hai taba deva kisa prakAra kAma calAte haiM? he gautama! jaba taka dUsarA indra utpanna nahIM hotA yAvat taba taka cAra yA pAMca sAmAnika deva milakara indra ke sthAna kA kArya nirvAha karate haiN| he bhagavan! indra kA sthAna dUsare indra ke utpanna hone taka kitane samaya rikta (virahita) rahatA hai? he gautama! vaha kama se kama eka samaya aura adhika se adhika chaha mAsa paryanta indrotpatti se virahita rahatA hai| he bhagavan! mAnuSottara parvata ke bahirvartI candra yAvat tAre Adi jyotiSka devoM kA varNana vaisA hI jAnanA caahie| itanA antara hai-ve vimAnotpanna hote haiM kintu cAropapanna-gati yukta nahIM hote| ve cArasthitika hote haiM, gatiratika tathA gatisamApanna nahIM hote| ve pakI huI IMTa kI AkRti meM saMsthita candra evaM sUrya kI apekSA lAkhoM yojana vistIrNa tApa-kSetra yukta, lAkhoM vikriyA janita rUpa dhAraNa karane meM samartha bAhya pariSadoM se yukta atyadhika vAdya saMgIta kI dhvani ke sAtha yAvat vividha sukhopabhoga karate hue sukhalezyA yukta maMda lezyA - tIvra zItalatA Adi rahita, maMdAtapa lezyA - adhika zIta Adi se rahita, citrAtara lezyA - citra vicitra lezyAyukta, paraspara apanI-apanI lezyAoM ke avagAha-milane se yukta, parvata zikharoM kI taraha sva-svasthitika saba ora ke apane pradezoM ko avabhAsita, udyotita evaM prabhAsita karate haiN| - he bhagavan! jaba mAnuSottara parvata ke bAhara sthita devoM ke indra kA cyavana ho jAtA hai to ve yahA~ kaisI vyavasthA karate haiM yAvat he gautama! jaba taka nayA indra utpanna nahIM hotA, pUrvavat kama se kama eka samaya taka tathA adhika se adhika chaha mAsa taka vyavasthA hotI hai| candra maMDala (175) kai NaM bhaMte! candamaNDalA paNNattA? goyamA! paNNarasa caMdamaNDalA pnnnnttaa| For Personal & Private Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 jambUdvIpa prajJapti sUtra **-04--24-10-28-02-28-12-12-0410-19-19------------------08-00-00-00-00-00-00-0-0-0-- jambuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyaM ogAhittA kevaiyA caMdamaNDalA paNNattA? goyamA! jambuddIve dIve asIyaM joyaNasayaM ogAhittA ettha NaM paMca caMdamaNDalA paNNattA, lavaNe NaM bhaMte! pucchaa| goyamA! lavaNe NaM samudde tiNNi tIse joyaNasae ogAhittA ettha NaM dasa caMdamaNDalA paNNattA, evAmeva sapuvvAvareNaM jambuddIve dIve lavaNe ya samudde paNNarasa caMdamaNDalA bhvNtiitimkkhaayN| bhAvArtha - he bhagavan! candramaNDala kitane AkhyAta hue haiM? he gautama! ve pandraha kahe gae haiN| he bhagavana! jaMbudvIpa meM kitane kSetra kA avagAhana kara kitane candra maNDala haiM? he gautama! jambUdvIpa meM 180 yojana kSetra kA avagAhana karate hue pAMca candramaNDala batalAe gaye haiN| he bhagavan! lavaNa samudra meM kitane kSetra kA avagAhana karate hue, kitane candramaMDala batalAe gae haiM ? . he gautama! lavaNa samudra meM 330 yojana kSetra kA avagAhana karate hue dasa candra maNDala kahe gae haiN| isa prakAra jambUdvIpa evaM lavaNa samudra meM kula pandraha candramaMDala batalAe gae haiN| (176) savvanbhaMtarAo NaM bhaMte! candramaMDalAo kevaiyAe abAhAe savvabAhirae caMdamaMDale paNNatte? goyamA! paMcadasuttare joyaNasae abAhAe savvabAhirae caMdamaMDale pnnnntte| ___ bhAvArtha - he bhagavan! sarvAbhyaMtara candramaMDala se sarvabAhya candramaMDala abAdhita rUpa meM kitanI dUrI para AkhyAta huA hai? / he gautama! vaha 510 yojana dUrI para kahA gayA hai| (177) caMdamaMDalassa NaM bhaMte! caMdamaMDalassa ya esa NaM kevaiyAe abAhAe aMtare paNNatte? For Personal & Private Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - candra maMDala 411 goyamA! paNatIsaM 2 joyaNAI tIsaM ca egasaTibhAe joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chettA cattAri cuNNiyAbhAe caMdamaMDalassa abAhAe aMtare pnnnntte| bhAvArtha - he bhagavan! eka candramaMDala dUsare candramaMDala se kitanI dUrI hai? he gautama! eka caMdramaNDala kI dUsare candramaMDala se 3580 yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM cAra bhAga yojanAMza pramANa dUrI hai| (178) caMdamaMDale NaM bhaMte! kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiyaM parikkheveNaM kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte? - goyamA! chappaNNaM egasaTThibhAe joyaNassa AyAmavikkhambheNaM taM tiguNaM savisesaM parikkheveNaM aTThAvIsaM ca egasaTThibhAe joyaNassa baahllennN0| - bhAvArtha - he bhagavan! candramaMDala kA AyAma vistAra, paridhi evaM U~cAI kitanI nirUpita he gautama! candramaMDala kA AyAma vistAra 16 yojana, paridhi isase tIna gunI se kucha adhika tathA U~cAI yojana AkhyAta huI hai| ___(176) .. jambuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe savvanbhaMtarae caMdamaMDale paNNatte? goyamA! coyAlIsaM joyaNasahassAiM aTTha ya vIse joyaNasae abAhAe savvanbhaMtare caMdamaMDale pnnnntte| jambuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe anbhaMtarANaMtare caMdamaMDale paNNatte? goyamA! coyAlIsaM joyaNasahassAiM aTTa ya chappaNNe joyaNasae paNavIsaM ca For Personal & Private Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 jambUdvIpa prajJapti sUtra **-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*--------------------------------- egasaTThibhAe joyaNassa egasahibhAgaM ca sattahA chettA cattAri cuNNiyAbhAe abAhAe abbhaMtarANaMtare caMdamaMDale pnnnntte| jambuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe abbhaMtaratacce caMdamaMDale paNNatte? goyamA! coyAlIsaM joyaNasahassAiM aTTa ya bANaue joyaNasae egAvaNNaM ca egasaTThibhAe joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chettA egaM cuNNiyAmAgaM abAhAe abbhaMtaratacce caMdamaMDale pnnnntte| evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe caMde tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 chattIsaM chattIsaM joyaNAI paNavIsaM ca egasaTThibhAe joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chettA cattAri cuNNiyAbhAe egamege maMDale abAhAe vuddhiM abhivaDDemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| jambuddIve0 dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe savvabAhire caMdamaMDale paNNatte? goyamA! paNayAlIsaM joyaNasahassAI tiNNi ya tIse joyaNasae abAhAe savvabAhirae caMdamaMDale pnnnntte| jambuddIve0 dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe bAhirANaMtare caMdamaMDale paNNate? goyamA! paNayAlIsaM joyaNasahassAI doNNi ya teNaue joyaNasae paNatIsaM ca egasaTThibhAe joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chettA tiNNi cuNNiyAbhAe abAhAe bAhirANaMtare caMdamaMDale pnnnntte| jambuddIve0 dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe bAhiratacce caMdamaMDale paNNatte? goyamA! paNayAlIsaM joyaNasahassAI doNNi ya sattAvaNNe joyaNasae Nava For Personal & Private Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra candra maMDala - ya egasaTThibhAe joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chettA cha cuNNiyAbhAe abAhAe bAhiratacce caMdamaMDale paNNatte / evaM khalu eNaM vAeNaM pavisamANe caMde tayANaMtarAo maMDalAo tayANaMtaraM maMDalaM saMkamamANe 2 chattIsaM 2 joyaNAI paNavIsaM ca egasaTTibhAe joyaNassa esaTTibhAgaM ca sattahA chettA cattAri cuNNiyAbhAe egamege maMDale abAhAe vuddhiM NivuTTemANe 2 savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai / bhAvArtha - he bhagavan! jaMbudvIpa meM maMdara parvata se sarvAbhyaMtara candramaMDala kitane antara para kahA gayA hai? he gautama! jaMbudvIpa meM maMdara parvata se sarvAbhyaMtara candramaMDala cavAlIsa hajAra ATha sau bIsa yojana ke aMtara para kahA gayA hai| 413 he bhagavan! jaMbudvIpa meM meru parvata se dUsarA AbhyaMtara candramaMDala kitane antara para batalAyA gayA hai ? 25. 61 he gautama! jaMbudvIpa meM maMdara parvata se dUsarA AbhyaMtara candramaMDala 44856yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM se cAra bhAga yojanAMza ke aMtara para batalAyA gayA hai| he bhagavan! jambUdvIpa meM maMdara parvata se tIsarA AbhyaMtara candramaMDala kitane antara para nirUpita huA hai? . 51 61 he gautama! jaMbudvIpa meM maMdara parvata se tIsarA AbhyaMtara candramaMDala 44862 - yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM se eka bhAga yojanAMza ke aMtara para nirUpita huA hai| 25 . isa kramAnusAra niSkramaNa karatA huA candra pUrva maMDala se uttara maMDala kA saMkramaNa karatA huA 36. yojana evaM ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke sAta bhAgoM meM se cAra bhAga yojanAMza kI vRddhi karatA huA sarva bAhya maMDala ko upaMkrAMta kara gati karatA hai / 61 he bhagavan! jambUdvIpa meM, maMdara parvata se sarva bAhya caMdramaMDala kitane aMtara para AkhyAta huA hai ? For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra he gautama! jambUdvIpa meM maMdara parvata se sarvabAhya candramaMDala paiMtAlIsa hajAra tIna sau tIsa `yojana ke aMtara para AkhyAta huA hai| 35. he bhagavan! jaMbUdvIpa meM maMdara parvata se dUsarA bAhya candramaMDala kitane aMtara para kahA gayA hai ? he gautama! jambUdvIpa meM maMdara parvata se dUsarA bAhya candramaMDala 45293 - yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM se tIna bhAga yojanAMza ke aMtara para kahA gayA hai| 61 he bhagavan! jaMbUdvIpa meM, maMdara parvata se tIsarA bAhya candramaMDala kitane aMtara para AkhyAta huA hai ? he gautama! vaha 45257- yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga 414 ha 61 sAta bhAgoM meM se chaha bhAga yojanAMza ke aMtara para kahA gayA hai| 35 isa kramAnusAra praveza karatA huA candrapUrvamaMDala se uttara maMDala kA saMkramaNa karatA huA eka - eka maMDala para 36- yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM se cAra bhAga yojanAMza kI vRddhi meM kamI karatA huA sarvAbhyaMtara maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai| 61 candramaMDala : vistAra (180) savvabbhaMtare NaM bhaMte! caMdamaMDale kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNatte ? goyamA ! NavaNauI joyaNasahassAiM chaccacattAle joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM paNNarasa joyaNasahassAiM auNANauI ca joyaNAI kiMcivisesAhie parikkheveNaM paNNatte / abbhaMtarANNaMtare sA ceva pucchA ? For Personal & Private Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - candramaMDala : vistAra 415 goyamA! NavaNauI joyaNasahassAI satta ya bArasuttare joyaNasae egAvaNNaM ca egasahibhAge joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chettA egaM cuNNiyAbhAgaM AyAmavikkhambheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM paNNarasa joyaNasahassAI tiNNi ya egUNavIse joyaNasae kiMcivisesAhie prikkhevennN| anbhaMtaratacce NaM jAva pa0? goyamA! NavaNauI joyaNasahassAI satta ya paMcAsIe joyaNasae igatAlIsaM ca egasaTThibhAe joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chettA doNNi ya cuNNiyAbhAe AyAmavikkhambheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM paNNarasa joyaNasahassAiM paMca ya iguNApaNNe joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaMti, evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe caMde jAva saMkamamANe 2 bAvattari 2 joyaNAI egAvaNNaM ca egasaTThibhAe joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chettA egaM ca cuNNiyAmAgaM egamege maMDale vikkhambhavuddhiM abhivaDDemANe 2 do do tIsAiM joyaNasayAI parirayabuddhiM abhivaDDhemANe 2 savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| savvabAhirae NaM bhaMte! caMdamaMDale kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNatte? goyamA! egaM joyaNasayasahassaM chaccasaTTe joyaNasae AyAmavikkhambheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM aTThArasa sahassAI tiNNi ya paNNarasuttare joyaNasae prikkhevennN| ___ bAhirANaMtare NaM pucchA, goyamA! egaM joyaNasayasahassaM paMca sattAsIe joyaNasae Nava ya egasaTibhAe joyaNassa egasahibhAgaM ca sattahA chettA cha cuNNiyAbhAe AyAmavikkhambheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAI aTThArasa sahassAI paMcAsII ca joyaNAI prikkhevennN| ___bAhiratacce NaM bhaMte! caMdamaMDale0 paNNate? For Personal & Private Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 * jambUdvIpa prajJapti sUtra __goyamA! egaM joyaNasayasahassaM paMca ya caudasuttare joyaNasae egUNavIsaM ca egasaTThibhAe joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chattA paMca cuNNiyAbhAe AyAmavikkhambheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAI sattarasa sahassAiM aTTa ya paNapaNNe joyaNasae prikkhevennN| . evaM khalu eeNaM uvAeNaM pavisamANe caMdeM jAva saMkamamANe 2 bAvattari 2 joyaNAI egAvaNNaM ca egasahibhAe joyaNassa egasaTThibhAgaM ca sattahA chettA egaM cuNNiyAmAgaM egamege maNDale vikkhambhavuddhiM NivuDDemANe 2 do do tIsAiM joyaNasayAiM parirayavuddhiM NivuDDemANe 2 savvabbhaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| bhAvArtha - he bhagavan! sarvAbhyaMtara candramaMDala kA AyAma-vistAra tathA paridhi kitanI kahI gaI hai? he gautama! isakA AyAma - vistAra 66640 yojana evaM usakI paridhi 315086 yojana se kucha adhika batalAI gaI hai| he bhagavan! dvitIya AbhyaMtara candramaMDala kA AyAma-vistAra tathA paridhi kitanI kahI gaI hai? he gautama! dvitIya AbhyaMtara candramaMDala kA AyAma-vistAra 66712. yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM se eka bhAga yojanAMza evaM usakI paridhi 315316 yojana se kucha jyAdA kahI gaI hai| he bhagavan! tRtIya AbhyaMtara maMDala kA AyAma-vistAra tathA paridhi kitanI AkhyAta huI hai? he gautama! isakA AyAma-vistAra 667850 yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM se do bhAga yojanAMza tathA usakI paridhi 315546 yojana se kucha jyAdA AkhyAta huI hai| isa krama ke anusAra niSkramaNa karatA huA candra pratyeka maMDala para 720 yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM eka bhAga yojanAMza vistAra vRddhi karatA huA sarvabAhya maMDala ko upasaMkrAMta karatA hai| he bhagavan! sarvabAhya candramaMDala kA AyAma-vistAra evaM paridhi kitanI nirUpita huI hai? For Personal & Private Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 saptam vakSaskAra - candra-muhUrta gati te............... he gautama! isakA AyAma-vistAra 100660 yojana evaM paridhi 318315 yojana nirUpita 61 he bhagavan! dvitIya bAhya candramaMDala kA AyAma-vistAra tathA paridhi kitanI kahI gaI hai? he gautama! isakA AyAma-vistAra 190587 6. yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM vibhakta eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM se chaha bhAga yojanAMza evaM usakI paridhi 318085 yojana kahI gaI hai| he bhagavan! tRtIya bAhya caMdramaMDala kA AyAma-vistAra evaM paridhi kitanI pratipAdita huI hai? he gautama! tRtIya bAhya maMDala kA AyAma-vistAra 100514 , yojana tathA ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM se pAMca bhAga yojanAMza evaM usakI paridhi 317855 yojana kahI gaI hai| isa kramAnusAra praveza karatA huA candra pUrvamaMDala se uttara maMDala ko saMkrAMta karatA huA pratyeka maMDala para 720 yojana evaM ikasaTha bhAgoM meM baMTe hue eka yojana ke eka bhAga ke sAta bhAgoM meM se eka bhAga yojanAMza vistAra vRddhi kama karatA huA tathA 230 yojana paridhi vRddhi kama karatA huA sarvAbhyaMtara maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai| , candra-muhUrta gati (181) jayA NaM bhaMte! caMde savvabbhaMtaramaNDalaM uvasaMkamittA cAraM carai, tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? goyamA! paMca joyaNasahassAiM tevattariM ca joyaNAI sattattariM ca coyAle bhAgasae gacchai maNDalaM terasahiM sahassehiM sattahi ya paNavIsehiM saehiM chettA iti, tayA NaM ihagayassa maNUsassa sIyAlIsAe joyaNasahassehiM dohi ya tevaDhehiM joyaNasaehiM egavIsAe ya saTThibhAehiM joyaNassa caMde cakkhupphAsaM hvvmaagcchi| For Personal & Private Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 418..... jambUdvIpa prajJapti sUtra ____ jayA NaM bhaMte! caMde abbhaMtarANaMtaraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai jAva kevaiyaM khettaM gacchai? goyamA! paMca joyaNasahassAI sattattariM ca joyaNAI chattIsaM ca coyattare bhAgasae gacchai maNDalaM terasahiM sahassehiM jAva chettaa| jayA NaM bhaMte! caMde abbhaMtarataccaM maNDala uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? goyamA! paMca joyaNasahassAI asIiM ca joyaNAiM terasa ya bhAgasahassAI tiNNi ya egUNavIse bhAgasUe gacchai maNDalaM terasahiM jAva chettA iti| . evaM khalu eeNaM uvAeNaM NikkhamamANe caMde tayANaMtarAo jAva saMkamamANe 2 tiNNi 2 joyaNAI chaNNauI ca paMcAvaNNe bhAgasae egamege maNDale muhattagaI abhivaDDemANe 2 savvabAhiraM maNDalaM uvasaMkamittA cAraM cri|| jayA NaM bhaMte! caMde savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhatteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? ___ goyamA! paMca joyaNasahassAiM egaM ca paNavIsaM joyaNasayaM auNattaraM ca Naue bhAgasae gacchai maMDalaM terasahiM bhAgasahassehiM sattahi ya jAva chettA iti| tayA NaM ihagayassa maNUsassa ekkatIsAe joyaNasahassehiM aTThahi ya egattIsehi joyaNasaehiM caMde cakkhupphAsaM hvvmaagcchi| jayA NaM bhaMte! bAhirANaMtaraM pucchA? goyamA! paMca joyaNasahassAI ekkaM ca ekkavIsaM joyaNasayaM ekkArasa ya saTTe bhAgasahasse gacchada maNDalaM terasahiM jAva chettaa| jayA NaM bhaMte! bAhiratacvaM pucchA? . . goyamA! paMca joyaNasahassAiM egaM ca aTThArasuttaraM joyaNasayaM coisa ya paMcuttare bhAgasae gacchai maMDalaM terasahiM sahassehiM sattahiM paNavIsehiM saehiM chettaa| For Personal & Private Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 1999 367: saptam vakSaskAra - candra-muhUrta gati ...........416 evaM khalu eeNaM uvAeNaM jAva saMkamamANe 2 tiNNi 2 joyaNAI chaNNauiM ca paMcAvaNNe bhAgasae egamege maNDale muhattagaI NivuDDhemANe 2 savvanbhaMtaraM maNDalaM uvasaMkamittA cAraM cri| bhAvArtha - he bhagavan! jaba candramA sarvAbhyaMtara maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai to vaha pratimuhUrta kitanA kSetra pAra karatA hai? he gautama! vaha pratimuhUrta 5073 074. yojana kSetra pAra karatA hai| taba vahA~ sthita (bharatArddha kSetra) manuSyoM ko 4726320 yojana kI dUrI se dikhalAI par3atA hai| he bhagavan! jaba candramA dUsare AbhyaMtara maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai taba vaha pratimuhUrta kitane kSetra ko pAra karatA hai? he gautama! taba vaha pratimuhUrta 5077-170 yojana pAra kSetra karatA hai| he bhagavan! jaba candramA tRtIya AbhyaMtara maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai to vaha pratimuhUrta kitanA kSetra pAra karatA hai? . he gautama! taba vaha pratimuhUrta 50802, yojana pAra karatA hai| isa kramAnusAra niSkamaNa karatA huA candramA yAvat pratyeka maMDala para 3,100 yojana kSetra pAra karatA hai| he bhagavan! jaba candra sarvabAhya maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai taba vaha pratimuhUrta kitanA kSetra pAra karatA hai? he gautama! vaha 5125 1950 yojana kSetra pAra karatA hai| taba vahA~ avasthita logoM ko 31831 yojana kI dUrI se dikhalAI detA hai| he bhagavan! jaba candra dvitIya bAhya maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai taba vaha pratimuhUrta kitanA kSetra pAra karatA hai? he gautama! vaha pratimuhUrta 5121 13yojana kSetra pAra karatA hai| . he bhagavan! jaba candra tRtIya bAhya maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai taba pratimuhUrta vaha kitanA kSetra pAra karatA hai? 13316 13725 1655 13725 6660 13725 papada. 1372 For Personal & Private Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 . jambUdvIpa prajJapti sUtra 13725 SEUU he gautama! taba vaha pratimuhUrta 5118 1905 yojana pAra karatA hai| . isa kramAnusAra saMkramaNa karatA huA candramA eka-eka maMDala para 3.12. yojana muhUrta gati kama karatA huA sarvAbhyaMtara maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai| nakSatra-maNDala Adi 13725 (182) kai NaM bhaMte! NakkhattamaNDalA paNNatA? goyamA! aTTha NakkhattamaNDalA pnnnnttaa| jambuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyaM ogAhittA kevaiyA NakkhattamaMDalA paNNattA? goyamA! jambuddIve dIve asIyaM joyaNasayaM ogAhettA ettha NaM do NakkhattamaMDalA pnnnnttaa| lavaNe NaM bhaMte! samudde kevaiyaM ogAhettA kevaiyA NakkhattamaMDalA paNNattA? goyamA! lavaNe NaM samudde tiNNi tIse joyaNasae ogAhittA ettha NaM cha NakkhattamaMDalA paNNattA, evAmeva sapuvvAvareNaM jambuddIve dIve lavaNasamudde aTTha NakkhattamaMDalA bhvNtiitimkkhaayN| savvanbhaMtarAo NaM bhaMte! NakkhattamaMDalAo kevaiyAe abAhAe savvabAhirae NakkhattamaMDale paNNatte? . goyamA! paMcadasuttare joyaNasae abAhAe savvabAhirae NakkhattamaMDale pnnnntte| NakkhattamaMDalassa NaM bhaMte! NakkhattamaMDalassa ya esa NaM kevaiyAe abAhAe aMtare paNNatte? . goyamA! do joyaNAI NakkhattamaMDalassa ya NakkhattamaMDalassa ya abAhAe aMtare pnnnntte| For Personal & Private Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - nakSatra-maMDala Adi , 421 NakkhattamaMDale NaM bhaMte! kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte? goyamA! gAuyaM AyAmavikkhambheNaM taM tiguNaM savisesaM parikkheveNaM addhagAuyaM bAhalleNaM pnnnntte| jambuddIve NaM bhaMte! dIve maMdarassa pavvayassa kevaiyAe abAhAe savvabbhaMtare NakkhattamaMDale paNNatte? goyamA! coyAlIsaM joyaNasahassAiM aTTha ya vIse joyaNasae abAhAe savvanbhaMtare NakkhattamaMDale pnnnntte| jambuddIve NaM bhaMte! dIve maMdasssa pavvayassa kevaiyAe abAhAe savvabAhirae NakkhattamaMDale paNNatte? goyamA! paNayAlIsaM joyaNasahassAI tiNNi ya tIse joyaNasae abAhAe savvabAhirae NakkhattamaMDale pnnnntte| savvanbhaMtare NaM bhaMte! NakkhattamaMDale kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNatte? goyamA! NavaNauiM joyaNasahassAI chaccacattAle joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM paNNarasa joyaNasahassAI egUNaNavaI ca joyaNAI kiMcivisesAhie parikkheveNaM pnnnntte| savvabAhirae NaM bhaMte! NakkhattamaMDale kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiyaM parikkheveNaM paNNate? ___ goyamA! egaM joyaNasayasahassaM chacca saTTe joyaNasae AyAmavikkhaMbheNaM tiNNi ya joyaNasayasahassAiM aTThArasa ya joyaNasahassAI tiNNi ya paNNarasuttare joyaNasae parikkheveNaM pnnnntte| jayA NaM bhaMte! Nakkhatte savvabbhaMtaramaMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? For Personal & Private Use Only Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 jambUdvIpa prajJapti sUtra lA . .. goyamA! paMca joyaNasahassAI doNNi ya paNNaDhe joyaNasae aTThArasa ya bhAgasahasse doNNi ya tevaDhe bhAgasae gacchai maMDalaM ekkavIsAe bhAgasahassehiM Navahi ya saTTehiM saehiM chettaa| jayA NaM bhaMte! Nakkhatte savvabAhiraM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tayA NaM egamegeNaM muhutteNaM kevaiyaM khettaM gacchai? goyamA! paMca joyaNasahassAI tiNNi ya egUNavIse joyaNasae solasa ya bhAgasahassehiM tiNNi ya paNaDhe bhAgasae gacchai maNDalaM egavIsAe bhAgasahassehiM Navahi ya saTTehiM saehiM chettaa|| ee NaM bhaMte! aTTha NakkhattamaMDalA kaihiM caMdamaMDalehiM samoyaraMti? .. goyamA! aTThahiM caMdamaMDalehiM samoyaraMti, taMjahA-paDhame caMdamaMDale taie0 chaTTe0 sattame0 aTThame0 dasame0 ikkArasame0 paNNarasame cNdmNddle| egamegeNaM bhaMte! muhutteNaM kevaiyAiM bhAgasayAiM gacchai? goyamA! jaM jaM maMDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa 2 maMDalaparikkhevassa sattarasa aTTe bhAgasae gacchai maMDalaM sayasahasseNaM aTThANauIe ya saehiM chettA iti| egamegeNaM bhaMte! muhutteNaM sUrie kevaiyAI bhAgasayAiM gacchai? goyamA! jaM jaM maNDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa 2 maNDalaparikkhevassa aTThArasatIse bhAgasae gacchai maNDalaM sayasahassehiM aTThANauIe ya saehiM chettA, egamegeNaM bhaMte! muhatteNaM Nakkhatte kevaiyAI bhAgasayAiM gacchai? goyamA! jaM jaM maNDalaM uvasaMkamittA cAraM carai tassa tassa maMDalaparikkhevassa aTThArasa paNatIse bhAgasae gacchai maMDalaM sayasahasseNaM aTThANauIe ya saehiM chettaa| zabdArtha - samoyaraMti - antarbhUta hote haiN| bhAvArtha - he bhagavan! nakSatra maMDala kitane kahe gae haiM? he gautama! nakSatra maMDala ATha kahe gae haiN| he bhagavan! jaMbUdvIpa meM kitane pramANa kSetra kA avagAhana kara kitane nakSatra maMDala haiM? he gautama! jambUdvIpa meM 180 yojana kSetra kA avagAhana kara do nakSatra maMDala hai| For Personal & Private Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - nakSatra-maMDala Adi 423 he bhagavan! lavaNa samudra meM kitane kSetra kA avagAhana kara kitane nakSatra maMDala haiM? he gautama! lavaNa samudra meM 330 yojana kSetra kA avagAhana kara chaha nakSatra maMDala haiN| isa prakAra jambUdvIpa evaM lavaNa samudra ke kula ATha nakSatra maMDala haiN| he bhagavan! sarvAbhyaMtara nakSatra maMDala se sarvabAhya nakSatra maMDala kitanI vyavadhAna rahita dUrI para kahA gayA hai? __ he gautama! yaha 510 yojana kI vyavadhAna zUnya dUrI para kahA gayA hai| he bhagavan! eka nakSatra maNDala se dUsare nakSatra maMDala kA vyavadhAna rahita aMtara kitanA AkhyAta huA hai? he gautama! yaha do yojana batalAyA gayA hai| he bhagavan! nakSatra maMDala kA AyAma-vistAra, paridhi evaM U~cAI kitanI kahI gaI hai? he gautama! nakSatra maMDala kA AyAma-vistAra do kosa tathA paridhi isase tIna gunI se kucha jyAdA tathA U~cAI eka kosa kahI gaI hai| he. bhagavan! jambUdvIpa meM maMdara parvata se sarvAbhyaMtara nakSatra maMDala vyavadhAna rahita rUpa meM kitanI dUrI para kahA gayA hai? he gautama! jaMbUdvIpa meM maMdara parvata se sarvAbhyaMtara nakSatra maMDala avyavahita rUpa meM 44820 yojana kI dUrI para kahA gayA hai| he bhagavan! jaMbUdvIpa meM maMdara parvata se sarva bAhya nakSatra maMDala vyavadhAna rahita rUpa meM kitane antara para batalAyA gayA hai? he gautama! yaha 45330 yojana ke aMtara para batalAyA gayA hai| he bhagavan! sarvAbhyaMtara nakSatra maMDala kA AyAma-vistAra evaM paridhi kitanI batalAI gaI hai? he gautama! sarvabAhya nakSatra maMDala kA AyAma-vistAra 69640 yojana evaM paridhi 315086 se kucha jyAdA batalAI gaI hai| he bhagavan! sarva bAhya nakSatra maMDala kA AyAma-vistAra tathA paridhi kitanI batalAI gaI hai? he gautama! usakA AyAma-vistAra 100660 yojana evaM paridhi 318315 yojana batalAI gaI hai| __ he bhagavan! jaba nakSatra sarvAbhyaMtara maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karate haiM to eka muhUrta meM kitanA kSetra pAra karate haiM? For Personal & Private Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 jambUdvIpa prajJapti sUtra 18263 he gautama! ve 5265- yojana kSetra pAra karate haiN| 21660 he bhagavan! jaba nakSatra sarva bAhya maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karate haiM to ve pratimuhUrtta kitanA kSetra pAra karate haiM? 16365 he gautama! ve pratimuhUrtta 5316- yojana kSetra pAra karate haiM / 21660 he bhagavan! ve ATha nakSatra maMDala kitane candramaMDaloM meM antarbhUta hote haiM ? he gautama! ve pahale, tIsare, chaThe, sAtaveM, AThaveM, dasaveM, gyArahaveM evaM pandrahaveM caMdramaMDala antarbhUta hote haiN| he bhagavan! candra eka muhUrta meM maMDala paridhi kA kitanA bhAga pAra karatA hai? he gautama! candramA jisa-jisa maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai usa usa maMDala kI 1768 paridhi kA bhAga pAra karatA hai| 106800 he bhagavan! sUrya pratimuhUrta maMDala paridhi kA kitanA bhAga pAra karatA hai? he gautama! sUrya jisa-jisa maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karatA hai, usa usa maMDala kI bhAga pAra karatA hai| 1830 paridhi ke 106800 he bhagavan! nakSatra pratimuhUrtta maMDala paridhi kA kitanA bhAga pAra karate haiM ? he gautama! nakSatra jisa-jisa maMDala ko upasaMkrAMta kara gati karate haiM, usa-usa maMDala kI paridhi kA 1835 106800 bhAga pAra karate haiN| (183) jambuddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA udINapAINamuggaccha pAINadAhiNamAgacchaMti 1 pAINadAhiNamuggaccha dAhiNapaDINamAgacchaMti 2 dAhiNapaDINamuggaccha paDI - udINamAgacchaMti 3 paDINaudINamuggaccha udINapAINamAgacchaMti 4 ? haMtA goyamA ! jahA paMcamasae paDhame uddese jAva Nevatthi0 ussappiNI avaTThie NaM tattha kAle pa0 samaNAuso !, iccesA jambuddIvapaNNattI sUrapaNNattI vatthusamAseNaM sammattA bhavai / For Personal & Private Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - saMvatsara-bheda 425 jambuddIve NaM bhaMte! dIve caMdimA udINapAINamuggaccha pAINadAhiNamAgacchaMti jahA sUravattavvayA jahA paMcamasayassa dasame uddese jAva avaTThie NaM tattha kAle paNNatte samaNAuso!, iccesA jambuddIvapaNNattI caMdapaNNattI vatthusamAseNaM sammattA bhvi| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM do sUrya uttara-pUrva dikkoNa meM udita hokara kyA dakSiNa pUrva koNa meM Ate haiM? kyA dakSiNa-pUrva koNa meM udita hokara dakSiNa pazcima koNa meM asta hote haiM? kyA dakSiNa-pazcima koNa meM udita hokara pazcimottara koNa meM Ate haiM? kyA pazcimottara koNa meM udita hokara uttara-pUrva meM Ate haiM? hA~, gautama! aisA hI hotA hai| bhagavatI sUtra, paMcama zataka prathama uddezaka meM yAvat 'Nevatthi ussappiNI avaTThie NaM tatthakAle paNNatte' taka jo varNana huA hai, vaha isa saMdarbha meM jJAtavya grAhya hai| he AyuSman zramaNa gautama! jambUdvIpa prajJapti meM sUrya viSayaka varNana yahA~ saMkSepa meM samApta hotA hai| - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM do candramA uttara-pUrva koNa meM udita hokara dakSiNa pUrva koNa meM Ate haiM ityAdi sUrya ke sadRza varNana bhagavatI sUtra paMcama zataka, dazama uddezaka meM Ae hue yAvat 'avaTThie NaM tattha kAle paNNatte' taka se jJAtavya hai| . he AyuSman zramaNa gautama! jaMbUdvIpa prajJapti sUtra meM caMdra viSayaka varNana yahA~ saMkSipta rUpa meM samApta hotA hai| .... saMvatsara-bheda (184) kaI NaM bhaMte! saMvaccharA paNNattA? goyamA! paMca saMvaccharA paNNattA, taMjahA-NakkhattasaMvacchare jugasaMvacchare pamANasaMvacchare lakkhaNasaMvacchare snnicchrsNvcchre| NakkhattasaMvacchare NaM bhaMte! kaivihe paNNate? For Personal & Private Use Only Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 jambUdvIpa prajJapti sUtra goyamA! duvAlasavihe paNNatte, taM0-sAvaNe bhaddavae Asoe jAva AsADhe, jaM vA vihapphaI mahaMggahe duvAlasehiM saMvaccharehiM savvaNakkhatta maNDalaM samANei settaM nnkkhttsNvcchre| jugasaMvacchare NaM bhaMte! kaivihe paNNatte? goyamA! paMcavihe paNNatte, taMjahA-caMde caMde abhivaDDie caMde abhivaDDie ceveti, paDhamassa NaM bhaMte! caMdasaMvaccharassa kai pavvA paNNattA? goyamA! cauvvIsaM pavvA pnnnnttaa| biiyassa NaM bhaMte! caMdasaMvaccharassa kai pavvA paNNattA? goyamA! cauvvIsaM pavvA pnnnnttaa| evaM pucchA tiyss| goyamA! abhivaDDiya saMvaccharassa chavvIsaM pavvA paNNattA, cautthassa0 caMdasaMvaccharassa0 covvIsaM pavvA0, paMcamassa gaM0 abhivaDiyassa0 chavvIsaM pavvA paNNattA, evAmeva sapuvvAvareNaM paMcasaMvaccharie jue ege cauvvIse pavvasae paNNatte, settaM jugsNvcchre| pamANasaMvacchare NaM bhaMte! kaivihe paNNatte? . goyamA! paMcavihe paNNatte, taMjahA-Nakkhatte caMde uU Aicce abhivahie, settaM pmaannsNvcchre| lakkhaNasaMvacchare NaM bhaMte! kaivihe paNNatte? goyamA! paMcavihe paNNatte, taMjahA"samayaM NakkhattA jogaM, joyaMti samayaM uU prinnmNti| NaccuNha NAisIo, bahUdao hoi nnkhtte||1|| sasi samagapuNNamAsiM joeMti vismcaarinnkkhttaa| kaDuo bahUdao ya, tamAhu saMvaccharaM cNdN||2|| . For Personal & Private Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - saMvatsara-bheda 427 visamaM pavAliNo pariNamaMti aNuUsu diti pupphphlN| vAsaM Na samma vAsai, tamAhu saMvaccharaM kammaM // 3 // puDhavidagANaM ca rasaM pupphaphalANaM ca deha aaicco| appeNavi vAseNaM sammaM Nipphajjae sssN||4|| AiccateyataviyA khaNalavadivasA uU prinnmNti| pUrei ya NiNNathale tamAhu abhivaDiyaM jaann||5||" se lakkhaNa sNvcchre| saNiccharasaMvacchare NaM bhaMte! kaivihe paNNatte? goyamA! aTThAvIsaivihe paNNatte, taMjahA abhiI savaNe dhaNiTThA sayabhisayA do ya hoMti bhddvyaa| revai assiNi bharaNI, kattiya taha rohiNI cev||1|| .. jAva uttarAo AsADhAo jaM vA saNiccare mahaggahe tIsAe saMvaccharehiM savvaM NakkhattamaNDalaM samANei settaM snnicchrsNvcchre| zabdArtha - vihapphaI - vRhspti| bhAvArtha - he bhagavan! saMvatsara kitane pratipAdita hue haiM? ___ he gautama! ve pAMca batalAe gae haiM - 1. nakSatra saMvatsara 2. yuga saMvatsara 3. pramANa saMvatsara 4. lakSaNa saMvatsara 5. zanaizcara sNvtsr| . he bhagavan! nakSatra saMvatsara kitanI taraha kA kahA gayA hai? he gautama! vaha bAraha taraha kA kahA gayA hai - zrAvaNa, bhAdrapada, Azvina yAvat aassaaddh| athavA bRhaspati, mahAgraha bAraha varSoM meM jo samasta nakSatra maNDala ko pAra karatA hai, vaha kAla vizeSa bhI nakSatra saMvatsara ke nAma se abhihita hotA hai| 'he bhagavan! yuga saMvatsara kitane prakAra kA kahA gayA hai? . he gautama! yaha pAMca prakAra kA batalAyA gayA hai - 1. candra saMvatsara 2. candra saMvatsara 3. abhivarddhita saMvatsara 4. caMdra saMvatsara 5. abhivarddhita sNvtsr| he bhagavan! prathama candra saMvatsara ke kitane parva-pakSa kahe gae haiM? For Personal & Private Use Only Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! usake caubIsa pakSa kahe gae haiN| he bhagavan! dvitIya candra saMvatsara ke kitane pakSa kahe gae haiM? he gautama! usake bhI caubIsa pakSa batalAe gae haiN| he bhagavan! tRtIya abhivarddhita saMvatsara ke kitane pakSa batalAe gae haiM? he gautama! usake 26 pakSa batalAe gae haiN| cauthe candra saMvatsara ke bhI 24 evaM pAMcaveM abhivarddhita saMvatsara ke 26 pakSa kahe gae haiN| pAMca bhedoM meM baMTe hue yuga saMvatsara ke sAre 124 pakSa hote haiN| he bhagavan! pramANa saMvatsara kitanI taraha kA kahA gayA hai? he gautama! yaha pAMca taraha kA kahA gayA hai - 1. nakSatra 2. candra 3. Rtu 4. Aditya 5. abhivarddhita sNvtsr| he bhagavan! lakSaNa saMvatsara kitanI taraha kA kahA gayA hai? he gautama! yaha pAMca prakAra kA kahA gayA hai gAthAeM - 1. samaka saMvatsara - jisameM kRtikA Adi nakSatra samarUpa meM hote haiM - jo ... nakSatra jina tithiyoM meM svAbhAvika rUpa meM hote haiM, tadanurUpa kArtikI pUrNimA Adi tithiyoM semAsAntika tithiyoM se yoga karate haiM, jisameM RtueM samarUpa meM - na adhika uSNa tathA na adhika zItala hotI haiM, jo vipula jalayukta-vRSTi yukta hotA hai, vaha samak saMvatsara ke nAma se abhihita huA hai||1|| 2. candra saMvatsara - jaba candramA ke sAtha pUrNimA meM viSama-mAsa visadRza nAma yukta nakSatra kA yoga hotA hai, jo kaTuka - USmA, zaitya, roga Adi kI bahutAyata ke kAraNa kaSTa-kara hotA hai, ativRSTi yukta hotA hai, vaha candra saMvatsara kahA jAtA hai| 3. karma saMvatsara - jahA~ asamaya meM vanaspati aMkurita hotI hai, viparIta Rtu meM puSpa, phala Adi phalate-phUlate haiM, jisameM yathocita vRSTi nahIM hotI, use karma saMvatsara ke nAma se abhihita kiyA gayA hai| 4. Aditya saMvatsara - jisameM sUraja, pRthvI, jala, phUla, phala ina sabako rasa pradAna karatA hai, jisameM svalpa vRSTi se hI dhAnya bhalIbhAMti utpanna hotA hai, vaha Aditya saMvatsara kahA jAtA hai| For Personal & Private Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra mAsa, pakSa Adi 5. abhivarddhita saMvatsara jisameM kSaNa, lava, dina, Rtu sUrya ke teja se tape rahate haiM, jisameM nIce ke sthAna pAnI se bhare rahate haiM, use abhivarddhita saMvatsara kahate haiM / . he bhagavan! zanaizcara saMvatsara kitanI taraha kA kahA gayA hai ? he gautama! vaha aTThAIsa taraha kA kahA gayA hai - abhijita, zravaNa, dhaniSThA, satabhiSaka, pUrvAbhAdrapada, uttarAbhAdrapada, revatI, azvinI, bhariNI, kRtikA, rohiNI, mRgazira, ArdrA, punarvasu, puSya, azleSA, maghA, pUrvA phAlgunI, uttarA phAlgunI, hasta, citrA, svAti, vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA, mUla, pUrvASAr3hA evaM uttarASAr3hA / athavA zanaizcara mahAgraha tIsa saMvatsaroM varSoM meM samagra nakSatra maMDala ko pAra karatA hai| vaha kAla zanaizcara saMvatsara ke nAma se abhihita huA hai| vivecana adhika mAsa hone ke kAraNa abhivRrddhita saMvatsara ke do parva pakSa adhika hote - haiM isalie caubIsa ke sthAna para chabbIsa parva kahe gaye haiM / mAsa, pakSa Adi 426 (185) egamegassa NaM bhaMte! saMvaccharassa kai mAsA paNNattA ? goyamA ! duvAlasa mAsA paNNattA, tesi NaM duvihA NAmadhejjA paNNattA, taMjA - loiyA louttariyA ya, tattha loiyA NAmA ime, taMjahA - sAvaNe bhaddavae jAva AsADhe, louttariyA NAmA ime, taMjahA - abhidie paTTe ya, vijae pIivaddhaNe / seyaMse ya sive ceva, sisire ya sahemavaM // 1 // Navame vasaMtamAse, dasame kusumasaMbhave / ekkArase NidAhe ya, vaNavirohe ya bArase // 2 // egamegassa NaM bhaMte! mAsassa kai pakkhA paNNattA ? goyamA ! do pakkhA paNNattA, taMjahA- bahulapakkhe ya sukkapakkhe ya / egamegassa NaM bhaMte! pakkhassa kai divasA paNNattA ? For Personal & Private Use Only Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 jambUdvIpa prajJapti sUtra goyamA! paNNarasa divasA paNNattA, taMjahA-paDivAdivase biiyAdivase jAva pnnnnrsiidivse| . eesi NaM bhaMte! paNNarasaNhaM divasANaM kai NAmadhejA paNNattA? goyamA! paNNarasa NAmadhejA paNNattA, taMjahApuvvaMge siddhamaNorame ya tatto maNohare cev|| jasabhadde ya jasadhare chaTe savvakAmasamiddhe y||1|| iMdamuddhAbhisitte ya somaNasa dhaNaMjae ya boddhvve| atthasiddhe abhijAe accasaNe sayaMjae cev||2|| aggivese uvasame divasANaM hoMti nnaamdhijaaii| eesi NaM bhaMte! paNNarasaNhaM divasANaM kai tihI paNNattA? goyamA! paNNarasa tihI paNNattA, taMjahA-NaMde bhadde jae tucche puNNe pakkhassa paMcamI, puNaravi NaMde bhadde jae tucche puNNa pakkhassa dasamI, puNaravi NaMde bhadde jae tucche puNNe pakkhassa paNNaraMsI, evaM te tiguNA tihIo savvesi divsaannNti| egamessa NaM bhaMte! pakkhassa kai rAIo paNNattAo? goyamA! paNNarasa rAIo paNNattAo, taMjahA-paDivA rAI jAva paNNarasI raaii| eyAsi NaM bhaMte! paNNarasaNhaM rAINaM kai NAmadhejA paNNattA? goyamA! paNNarasa NAmadhejA paNNattA, taMjahAuttamA ya suNakkhattA, elAvaccA jsohraa| somaNasA ceva tahA, sirisaMbhUyA ya boddhvvaa||1|| vijayA ya vejayaMti jayaMti aparAjiyA ya icchA y| samAhArA ceva tahA teyA ya tahA aiiteyaa||2|| devANaMdA NiraI rayaNINaM nnaamdhijaaiN| For Personal & Private Use Only Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - mAsa, pakSa Adi 431 eyAsi NaM bhaMte! paNNarasaNhaM rAINaM kai tihI paNNattA? goyamA! paNNarasa tihI paNNattA, taMjahA-uggavaI bhogavaI jasavaI savvasiddhA suhaNAmA, puNaravi uggavaI bhogavaI jasavaI savvasiddhA suhaNAmA, puNaravi uggavaI bhogavaI jasavaI savvasiddhA suhaNAmA, evaM tiguNA ee tihIo savvesiM rAINaM, egamegassa NaM bhaMte! ahorattassa kai muhattA paNNattA? goyamA! tIsaM muhuttA paNNattA, taMjahArudde see mitte vAu subIe taheva abhicNde| mAhiMda balava baMbhe bahusacce ceva iisaanne||1|| taTTe ya bhAviyappA vesamaNe vAruNe ya aannNde| vijae ya vIsaseNe pAyAvacce uvasame y||2|| gaMdhavva aggivese sayavasahe Ayave ya amame y| aNavaM bhome vasahe savvaDhe rakkhase cev| bhAvArtha - he bhagavan! pratyeka saMvatsara meM kitane mAsa kahe gae haiM? he gautama! pratyeka saMvatsara meM bAraha mAsa batalAe gae haiN| unake laukika tathA lokottara ke rUpa meM do taraha ke nAma abhihita hue haiM - 1. laukika 2. lokottr| inameM laukika nAma isa taraha haiM : 1. zrAvaNa, 2. bhAdrapada tathA 3. ASAr3ha aadi| lokottara nAma isa prakAra haiM - 1. abhinaMdita 2. pratiSThita 3. vijaya 4. prItivarddhana 5. zreyas 6. ziva 7. zizira 8. himavAn 6. basaMtamAsa 10. kusumasaMbhava 11. nidAgha aura 12. vana viroh| he bhagavan! pratyeka mAsa meM kitane pakSa abhihita hue haiM? he gautama! pratyeka mAsa meM kRSNa evaM zukla - do pakSa abhihita hue haiN| he bhagavan! pratyeka pakSa meM kitane dina kahe gae haiM? he gautama! pratyeka pakSa ke 15 dina kahe gae haiM - pratipadA, dvitIyA yAvat paMcadasI (paMcadazI) divasa - amAvasyA yA pUrNimA kA din| For Personal & Private Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 jambUdvIpa prajJapti sUtra he bhagavan! ina 15 dinoM ke kyA-kyA nAma batalAe gaye haiM? he gautama! unake 15 nAma isa prakAra haiM - 1. pUrvAMga 2. siddhamanorama 3. manohara 4. yazobhadra 5. yazodhara 6. sarvakAma samRddha 7. indramUrdhAbhiSikta 8. saumanasa 6. dhanaMjaya 10. arthasiddha 11. abhijAta 12. atyazana 13. zataMjaya 14. agnivezma aura 15. upshm| - he bhagavan! ina 15 dinoM kI tithiyA~ kina-kina nAmoM se abhihita huI hai? .. he gautama! inakI pandraha tithiyA~ ina nAmoM se abhihita huI haiM - 1. naMdA 2. bhadrA 3. jayA 4. tucchA 5. pUrNA, punazcaya 6. naMdA 7. bhadrA 8. jayA 6. tucchA 10. pUrNA, puznaca 11. naMdA 12. bhadrA 13. jayA 14. tucchA 15. puurnnaa| isa prakAra tIna AvRttiyoM meM pandraha tithiyA~ hotI hai| he bhagavan! pratyeka pakSa meM kitanI rAtriyA~ kahI gaI haiM? . .. he gautama! pratyeka pakSa meM 15 rAtriyA~ kahI gaI haiM - yathA - pratipadA rAtri yAvat paMcadasI (amAvasyA yA pUrNimA kI) raatri| he bhagavan! ina pandraha rAtriyoM ke kyA-kyA nAma kahe gae haiM? he gautama! inake pandraha nAma kahe gae haiM - 1. uttamA 2. sunakSatrA 3. elApatyA 4. yazodharA 5. saumanasA 6. zrIsaMbhUtA 7. vijayA 8. vaijayantI 6. jayaMtI 10. aparAjitA 11. icchA 12. samAhArA 13. tejA 14. atitejA 15. devAnaMdA athavA nirti| he bhagavan! ina pandraha rAtriyoM kI kauna-kauna sI tithiyA~ kahI gaI haiM? . he gautama! inake nAma isa prakAra haiM - 1. ugravatI 2. bhogavatI 3. yazomatI 4. sarva siddhA 5. zubhanAmA punazca 6. ugravatI 7. bhogavatI 8. yazomatI 6. sarvasiddhA 10. zubhanAmA punarapi 11. ugravatI 12 bhAgavatI 13. yazomatI 14. sarvasiddhA 15. shubhnaamaa| isa prakAra tIna AvRttiyoM meM samasta rAtriyoM kI tithiyoM kA samAveza ho jAtA hai| .. he bhagavan! pratyeka ahorAtra meM kitane muhUrta kahe gae haiM? he gautama! tIsa muhUrta kahe gae haiM - rudra, zreya, mitra, vAyu, supIta, abhicaMdra, mAhiMdra, balavAna, brahma, bahusatya, IzAna, tvaSTA, bhAvitAtmA, vaizramaNa, vAruNa, AnaMda, vijaya, vizvasena, prAjApatya, upazama, gaMdharva, agnivezma, zatavRSabha, Atapa, amama, RNavat, bhauma, vRSabha, sarvArtha tathA raaksss| For Personal & Private Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - karaNa vivecana 433 karaNa vivecana (186) kai NaM bhaMte! karaNA paNNattA? goyamA! ekkArasa karaNA paNNattA, taMjahA-bavaM bAlavaM kolavaM thIviloyaNaM garAi vaNija viTThI sauNI cauppayaM NAgaM kiMthugdhaM / eesi NaM bhaMte! ekkArasaNhaM karaNANaM kai karaNA carA kai karaNA thirA paNNattA? goyamA! satta karaNA carA cattAri karaNA thirA paNNattA, taMjahA-bavaM bAlavaM kolavaM thIviloyaNaM garAi vaNijaM viTThI, ee NaM satta karaNA carA, cattAri karaNA thirA paNNattA, taMjahA-sauNI cauppayaM NAgaM kiMthugdhaM, ee NaM cattAri karaNA thirA pnnnnttaa| . ee NaM bhaMte! carA thirA vA kayA bhavaMti? goyamA! sukkapakkhassa paDivAe rAo bave karaNe bhavai, biiyAe divA bAlave karaNe bhavai, rAo kolave karaNe bhavai, taiyAe divA thIviloyaNaM karaNaM bhavai, rAo garAikaraNaM bhavai, cautthIe divA vaNija rAo viTThI paMcamIe divA bavaM rAo bAlavaM chaTThIe divA kolavaM rAo thIviloyaNaM sattamIe divA garAi rAo vaNijaM aTThamIe divA viTThI rAo bavaM NavamIe divA bAlavaM rAo kolavaM dasamIe divA thIviloyaNaM rAo garAi ekkArasIe divA vaNija rAo viTThI bArasIe divA bavaM rAo bAlavaM terasIe divA kolavaM rAo thIviloyaNaM cauddasIe divA garAikaraNaM rAo vaNijaM puNNimAe divA viTThIkaraNaM rAo bavaM karaNaM bhvi| 'bahulapakkhassa paDivAe divA bAlavaM rAo kolavaM biiyAe divA thIviloyaNaM rAo garAi taiyAe divA vaNija rAo viTThI cautthIe divA bavaM rAo bAlavaM paMcamIe divA kolavaM rAo thIviloyaNaM chaTThIe divA garAi rAo For Personal & Private Use Only Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 jambUdvIpa prajJapti sUtra vaNija sattamIe divA viTThI rAo bavaM aTThamIe divA bAlavaM rAo kolavaM NavamIe divA thIviloyaNaM rAo garAi dasamIe divA vaNijaM rAo viTThI ekkArasIe divA bavaM rAo bAlavaM bArasIe divA kolavaM rAo thIviloyaNaM terasIe divA garAi rAo vaNijaM cauddasIe divA viTThI rAo sauNI amAvAsAe divA cauppayaM rAo NAgaM sukkapakkhassa pADivae divA kiMthugdhaM karaNaM bhvi| bhAvArtha - he bhagavan! karaNa kitane AkhyAta hue haiM? he gautama! ve gyAraha kahe gae haiN| 1. bava 2. bAlava 3. kaulava 4. strI vilocana 5 garAdi 6. vaNija 7. viSTi 8. zakunI 6. catuSpada 10. nAga aura 11. kiNstughn| he bhagavan! ina gyAraha karaNoM meM kitane karaNa cara evaM kitane karaNa sthira - acara kahe gae haiM? he gautama! isameM sAta cara evaM cAra sthira - acara kahe gae haiN| bava, bAlava, kaulava, strI vilocana, garAdi, vaNija tathA viSTi - ye sAta karaNa cara kahe gae haiN| . zakunI, catuSpada, nAga evaM kiMstughna - ye cAra sthita kahe gaye haiN| he bhagavan! ye cara evaM sthira karaNa kaba-kaba hote haiM? he gautama! zuklapakSa kI pratipadA kI rAtri meM bava karaNa hotA hai| dvitIyA ko dina meM bAlava karaNa, rAtri meM kaulava karaNa hotA hai| tRtIyA ko dina meM strI vilocana karaNa hotA hai tathA rAtri meM garAdi karaNa hotA hai| caturthI ko dina meM vaNija karaNa aura rAtri meM viSTi karaNa hotA hai| paMcamI ko dina meM bava karaNa tathA rAtri meM bAlava karaNa hotA hai| SaSThI ko dina meM kaulava karaNa aura rAtri meM strI vilocana karaNa hotA hai| saptamI ko dina meM garAdi karaNa tathA rAtri meM vaNija karaNa hotA hai| aSTamI ko dina meM viSTi karaNa tathA rAtri meM bava karaNa hotA hai| navamI ko dina meM bAlava karaNa aura rAtri meM kaulava karaNa hotA hai| dazamI ko dina meM strI vilocana karaNa tathA rAtri meM garAdi karaNa hotA hai| ekAdazI ke dina meM vaNija karaNa evaM rAtri meM viSTi karaNa hotA hai| dvAdazI ko dina meM bava karaNa tathA rAtri meM bAlava karaNa hotA hai| trayodazI ko dina meM kaulava karaNa evaM rAtri meM strIvilocana karaNa hotA hai| caturdazI ko dina meM garAdi karaNa evaM rAtri meM vaNija karaNa hotA hai| pUrNimA ko dina meM viSTi karaNa evaM rAtri meM bava karaNa hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - saMvatsara, ayana, Rtu Adi 435 --00-00-00-00-00-00--*--*-00-00-00-00-00-00-00-00-9-10-08-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-00-09-19-10-19 kRSNa pakSa kI pratipadA ko dina meM bAlava karaNa tathA rAtri meM kaulava karaNa hotA hai| dvitIyA ko dina meM strI vilocanakaraNa tathA rAtri meM garAdi karaNa hotA hai| tRtIyA ko dina meM vaNija karaNa tathA rAtri meM viSTi karaNa hotA hai| caturthI ko dina meM bava karaNa evaM rAtri meM bAlava karaNa hotA hai| paMcamI ko dina meM kaulava karaNa evaM rAtri meM strI vilocana karaNa hotA hai| SaSThI ko dina meM garAdi karaNa tathA rAtri meM vaNija karaNa hotA hai| saptamI ko dina meM viSTi karaNa aura rAtri meM bava karaNa hotA hai| aSTamI ko dina meM bAlava karaNa aura rAtri meM kaulava karaNa hotA hai| navamI ko dina meM strI vilocana karaNa evaM rAtri meM garAdi karaNa hotA hai| dazamI ko dina meM vaNija karaNa aura rAtri meM viSTi karaNa hotA hai| ekAdazI ko dina meM bava karaNa aura rAtri meM bAlava karaNa hotA hai| dvAdazI ko dina meM kaulava karaNa aura rAtri meM strI vilocana karaNa hotA hai| trayodazI ko dina meM garAdi karaNa aura rAtri meM vaNija karaNa hotA hai| caturdazI ko dina meM viSTi karaNa aura rAtri meM zakunI karaNa hotA hai| amAvasyA ko dina meM catuSpada karaNa aura rAtri meM nAga karaNa hotA hai| zukla pakSa kI pratipadA ko dina meM kiMstughna karaNa hotA hai| saMvatsara, ayana, Rtu Adi ... kimAiyA NaM bhaMte! saMvaccharA kimAiyA ayaNA kimAiyA uU kimAiyA mAsA kimAiyA pakkhA kimAiyA ahorattA kimAiyA muhuttA kimAiyA karaNA kimAiyA NakkhattA paNNattA? goyamA! caMdAiyA saMvaccharA dakkhiNAiyA ayaNA pAusAiyA uU sAvaNAiyA mAsA bahulAiyA pakkhA divasAiyA ahorattA roddAiyA muhattA bAlavAiyA karaNA abhijiyAiyA NakkhattA paNNattA samaNAuso! iti| ___paMcasaMvaccharie NaM bhaMte! juge kevaiyA ayaNA kevaiyA uU evaM mAsA pakkhA ahorattA kevaiyA muhattA paNNattA? goyamA! paMcasaMvaccharie NaM juge dasa ayaNA tIsaM uU saTThI mAsA ege vIsuttare pakkhasae aTThArasatIsA ahorattasayA cauppaNNaM muhuttasahassA Nava sayA pnnnnttaa| For Personal & Private Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 jambUdvIpa prajJapti sUtra zabdArtha - AiyA - aadim-prthm| bhAvArtha - he bhagavan! saMvatsara, ayana, Rtu, mAsa, pakSa, ahorAtra, muhUrta karaNa tathA nakSatra inameM Adima-prathama kauna-kauna se haiM? AyuSman zramaNa gautama! inameM kramazaH caMdra saMvatsara, dakSiNa ayana, pAvasa Rtu, zrAvaNa mAsa, kRSNa pakSa, divasa ahorAtra, rudra muhUrta, bAlava karaNa tathA abhijita nakSatra - ye Adima yA prathama haiN| he bhagavan! pAMca saMvatsaroM ke yuga meM ayana, Rtu, mAsa, pakSa, ahorAtra tathA muhUrta kitanekitane AkhyAta hue haiM? he gautama! pAMca saMvatsaroM ke yuga meM kramazaH 10 ayana, 30 Rtu, 60 mAsa, 120 pakSa, 1830 ahorAtra tathA 54600 muhUrta batalAe gae haiN| nakSatra (188) gAhA - jogA 1 devaya 2 tAragga 3 gotta 4 saMThANa 5 caMdaravijogA 6 / kula 7 puNNima amavassA ya 8 saNNivAe da ya NeyA ya 10 // 1 // kai NaM bhaMte! NakkhattA paNNattA? goyamA! aTThAvIsaM NakkhattA paNNattA, taMjahA-abhiI 1 savaNo 2 dhaNiTThA 3 sayabhisayA 4 puvvabhaddavayA 5 uttarabhaddavayA 6 revaI 7 assiNI 8 bharaNI 6 kattiyA 10 rohiNI 11 miyasira 12 addA 13 puNavvasU 14 pUso 15 assesA 16 maghA 17 puvvaphagguNI 18 uttaraphagguNI 16 hattho 20 cittA 21 sAI 22 visAhA 23 aNurAhA 24 jeTThA 25 mUlaM 26 puvvAsADhA 27 uttarAsADhA 28 iti| bhAvArtha - gAthA - yoga, devatA, tArAgra, gotra, saMsthAna, candra - ravi yoga, kula, pUrNimA - amAvasyA sannipAta tathA netA (mAsa kA parisamApaka nakSatra gaNa) ye yahA~ vivakSita haiN||1|| he bhagavan! nakSatra kitane kahe gae haiM? For Personal & Private Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - nakSatra yoga 437 ------------------------------------2-10-08he gautama! ve aTThAIsa batalAe gae haiM - 1. abhijita 2. zravaNa 3. dhaniSThA 4. zatabhiSaka 5. pUrvabhAdrapadA 6. uttara bhAdrapadA 7. revatI 8. azvinI 6. bharaNI 10. kRttikA 11. rohiNI 12. mRgazirA 13. ArdrA 14. punarvasu 15. puSya 16. azleSA 17. maghA 18. pUrvAphAlgunI 16. uttarAphAlgunI 20. hasta 21. citrA 22. svAti 23. vizAkhA 24. anurAdhA 25. jyeSThA 26. mUla 27. pUrvASAr3hA aura 28 uttraassaaddh'aa| nakSatra yoga (189) eesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe NakkhattANaM kayare NakkhattA je NaM sayA caMdassa dAhiNeNaM joyaM joeMti, kayare NakkhattA je NaM sayA caMdassa uttareNaM joyaM joeMti, kayare NakkhattA je NaM caMdassa dAhiNeNavi uttareNavi pamaiMpi joyaM joeMti, kayare NakkhattA je NaM caMdassa dAhiNeNaMpi pamaiMpi joyaM joeMti, kayare NakkhattA je NaM sayA caMdassa pamaI joyaM joeMti? goyamA! eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM tattha NaM je te NakkhattA je NaM sayA caMdassa dAhiNeNaM joyaM joeMti te NaM cha, taMjahA miyasiraM 1 adda 2 pusso 3 'silesa 4 hattho 5 taheva mUlo ya 6 / bAhirao bAhiramaMDalassa chappete nnkkhttaa||1|| tattha NaM je te NakkhattA je NaM sayA caMdassa uttareNaM joyaM joeMti te NaM bArasa, taMjahA-abhiI savaNo dhaNiTThA sayabhisayA puvvabhaddavayA uttarabhaddavayA revaI assiNI bharaNI puvvAphagguNI uttarAphagguNI sAI, tattha NaM je te NakkhattA je NaM sayA caMdassa dAhiNaovi uttaraovi pamaiMpi joyaM joeMti te NaM satta, taMjahAkattiyA rohiNI puNavvasU maghA cittA visAhA aNurAhA, tattha NaM je te Nakkhatta je NaM sayA caMdassa dAhiNaovi pamaiMpi joyaM joeMti tAo NaM duve AsADhAU For Personal & Private Use Only Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 jambUdvIpa prajJapti sUtra *-02-10-02-08-00-00-00-00-19--10-19-10-100-00-00-00-00-12-2-8-10-0-0-00-00-00-00-00-00-00-09-19-10-19-10-08-08-00-00-00 savvabAhirae maMDale joyaM joiMsu vA 3, tattha NaM je te Nakkhatte je NaM sayA caMdassa pamaiM0 joei sA NaM egA jeTThA iti| zabdArtha - pamaiMpi - pramarditakara - ciirkr| bhAvArtha - he bhagavan! ina aTThAIsa nakSatroM meM kitane aise nakSatra haiM, jo sadaiva candramA ka dakSiNa dizA meM sthita hote hue, inake sAtha yoga karate haiM? kitane nakSatra aise haiM, jo sadA candramA ke uttara meM sthita hote hue isase yoga karate haiM? kitane nakSatra aise haiM, jo candramA ke dakSiNa meM bhI evaM uttara meM bhI nakSatra vimAnoM ko cIra kara yoga karate haiN| kitane nakSatra aise haiM, candramA ke dakSiNa meM nakSatra vimAnoM ko cIra kara candramA se yoga karate haiM? ... he gautama! ina 28 nakSatroM meM se jo nakSatra sadA candramA ke dakSiNa meM sthita hote hue yoga karate haiM, ve chaha haiM - 1. mRgazirA 2. ArdrA 3. puSya 4. azleSA 5. hasta 6. muul| candra saMbaMdhI maMDaloM ke bAhara se hI ye chaha nakSatra yoga karate haiN| aTThAIsa nakSatroM meM jo nakSatra sadA candramA ke uttara meM sthita hote haiM, ve bAraha haiM - 1. abhijita 2. zravaNa 3. dhaniSThA 4. zatabhiSaka 5. parvAbhAdrapadA 6. uttarabhAdrapadA 7. revatI 8. azvinI 6. bharaNI 10. pUrvAphAlgunI 11. uttarAphAlgunI aura 12. svaati| ___ aTThAIsa nakSatroM meM jo nakSatra nitya candramA ke dakSiNa meM bhI tathA uttara meM bhI nakSatra vimAnoM ko pramardita kara candra ke sAtha yoga karate haiM, ve sAta haiM - 1. kRttikA 2. rohiNI 3. punarvasu 4. maghA 5. citrA 6. vizAkhA aura 7. anuraadhaa| ___ina nakSatroM meM se jo sadA candramA ke dakSiNa meM nakSatra vimAnoM ko cIra kara usase yoga karate haiM, ve pUrvASAr3hA tathA uttarASAr3hA ke rUpa meM do haiN| ye donoM sadaiva sarva bAhya maMDala meM sthita hote hue candramA ke sAtha yoga karate haiN| ina nakSatroM meM se jo sadA nakSatra vimAnoM ko cIra kara candra se yoga karatA hai, vaha jyeSThA nakSatra hai| nakSatroM ke devatA (190) eesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe NakkhattANaM abhiI Nakkhatte kiMdevayAe paNNatte? For Personal & Private Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - nakSatra saMbaddha tAre 436 goyamA! bamhadevayAe paNNatte, savaNe Nakkhatte viNhadevayAe paNNatte, dhaNiTThA0 vasudevayAe paNNatte, eeNaM kameNaM NeyavvA aNuparivADI imAo devayAo-bamhA viNhU vasU varuNe ae abhivaDI pUse Ase jame aggI payAvaI some rudde adiI vahassaI sappe piU bhage ajjama saviyA taTThA vAU iMdaggI mitto iMde NiraI AU vissA ya, evaM NakkhattANaM esA parivADI NeyavvA jAva uttarAsADhA kiMdevayA paNNattA? goyamA! vissadevayA pnnnnttaa| zabdArtha - aNuparivADI - anuparipATI - krmshH|| bhAvArtha - he bhagavan! ina aTThAIsa nakSatroM meM abhijita Adi nakSatroM ke kauna-kauna devatA kahe gae haiM? he gautama! abhijita, zravaNa evaM dhaniSThA nakSatra ke kramazaH brahmA, viSNu eva vasu devatA kahe gaye haiN| pahale nakSatra se aTThAIsa nakSatra taka ke devatA kramazaH isa prakAra haiM - brahmA, viSNu, vasu, varuNa, aja, abhivRddhi, pUsA, azva, yama, agni, prajApati, soma, rudra, aditi, bRhaspati, sarpa, pitR, bhaga, aryamA, savitA, tvaSTA, vAyu, indrAgni, mitra, indra, nerRta, Apa evaM vishvedevaa| uttarASADhA nakSatra paryanta yaha krama grAhya hai| anta meM yAvat uttarASAr3hA kA kauna devatA hai? he gautama! vizvedevA isake devatA batalAe gae haiN| nakSatra saMbaddha tAre (191) eesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe NakkhattANaM abhiI Nakkhatte kaitAre paNNatte? goyamA! titAre paNNatte, evaM NeyavvA jassa jaiyAo tArAo, imaM ca taM tAraggaM tigatigapaMcagasayaduga-dugabattIsagatigaM taha tigaM c|| chappaMcagatigaekkagapaMcagatiga-chakkagaM cev||1|| For Personal & Private Use Only Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 jambUdvIpa prajJapti sUtra sattagadgaduga paMcaga ekkekkaga paMca cautigaM cev| ekkArasaga caukkaM caukkagaM ceva taarggN| bhAvArtha - he bhagavan! ina aTThAIsa nakSatroM meM abhijita nakSatra ke kauna-kauna se tAre kahe gae haiM? . he gautama! abhijita nakSatra ke tIna tAre batalAe gae haiN| jina nakSatroM ke jitane-jitane tAre haiM, ve isa prakAra (pahale se aMtima taka) jJAtavya hai gAthAeM - aTThAIsa nakSatroM ke kramazaH tIna, tIna, pAMca, sau, do, do, battIsa, tIna, tIna, chaha, pAMca, tIna, eka, pAMca, tIna, chaha, sAta, do, do, pAMca, eka, eka, pAMca, cAra, tIna, :. gyAraha, cAra evaM cAra tAre haiN| - nakSatroM ke gotra evaM saMsthAna (192) eesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe NakkhattANaM abhiI Nakkhatte kiMgotte paNNatte? goyamA! moggalAyaNasagotte0, gAhA - moggallAyaNa 1 saMkhAyaNe 2 ya taha aggabhAva 3 kaNNille 4 / tatto ya jAukaNNe 5 ghaNaMjae 6 ceva boddhvve||1|| pussAyaNe 7 ya assAyaNe ya 8 bhaggavese ha ya aggivese 10 y| goyama 11 bhAraddAe 12 lohicce 13 ceva vAsiDhe 14 // 2 // omajAyaNa 15 maMDavvAyaNe 16 ya piMgAyaNe 17 ya govalle 18 / kAsava 16 kosiya 20 dabbhA 21 ya cAmaracchAya 22 suMgA ya 23 // 3 // govallAyaNa 24 tegicchAyaNe 25 ya kaccAyaNe 26 havai muule| tatto ya vajjhiyAyaNa 27 vagyAvacce ya gottAI 28 // 4 // eesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe NakkhattANaM abhiINakkhatte kiMsaMThie paNNatte? goyamA! gosIsAvalisaMThie pnnnntte| For Personal & Private Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra nakSatroM ke gotra evaM saMsthAna - gAhA - gosIsAvali 1 kAhAra 2 sauNi 3 pupphovayAra 4 vAvI ya 5-6 / NAvA 7 AsakkhaMdhaga 8 bhaga 6 churagharae 10 ya sagaDuddhI 11 // 1 // migasIsAvali 12 ruhirabiMdu 13 tulla 14. vaddhamANaga 15 paDAgA 16 / pAgAre 17 paliyaMke 18 - 16 hatthe 20 muhaphullae 21 ceva // 2 // khIlaga 22 dAmaNi 23 egAvalI 24 ya gayadaMta 25 vicchuayale ya 26 / gayavikkame 27 ya tatto sIhaNisIhI ya 28 saMThANA / zabdArtha ayala - pUMcha / bhAvArtha - he bhagavan! ina aThAraha nakSatroM meM abhijita nakSatra kA kyA gotra AkhyAta huA hai? he gautama! abhijita nakSatra kA modgalAyana gotra kahA gayA hai| 441 gAthAeM - prathama se aMtima nakSatra taka gotroM ke nAma isa prakAra haiM - 1. modgalAyana 2. sAMkhyAyana 3. agrabhAva 4. karNilAyana 5. jAtukarNa 6. dhanaMjaya 7. puSyAyana 8. azvAyana 6. bhArgaveza 10. agnivezma 11. gautama 12. bhAradvAja 13. lohityAyana 14. vAziSTha 15. avamArjAyana 16. mAMDavyAyana 17. piMgAyana 18. govalya 16. kAzyapa 20. kauzika 21. dArbhAyana 22. cAmaracchAyana 23. zuMgAyana 24. govalyAyana 25. cikitsAyana 26. kAtyAyana 27. bAbhravyAyana 25. vyAghrApatya // 1-4 // he bhagavan! ina aTThAIsa nakSatroM meM abhijita nakSatra kA saMsthAna kaisA hai? he gautama! abhijita nakSatra kA saMsthAna gozIrSAvali - gAya ke mastakavartI pudgaloM kI dIrgha zreNI ke sadRza hai| gAthAeM prathama se aMtima nakSatra paryanta aTThAIsa nakSatroM ke saMsthAna isa taraha haiM gozIrSAvali 2. kAsAra ( sarovara ke sadRza ) 3. zakuni - pakSI 4. puSpa rAzi 5 - 6. vApI bAvar3I 7. naukA 8. azvaskandha 6. bhaga 10. kSuragRha- nAI kI peTI 11. gAr3I kI dhurI 12. parakoTA mRgazIrSAvali 13. rudhirabindu 14. tulA 15. varddhamAnaka 16. patAkA 17. prAkAra 18-16. palyaMka - palaMga 20. hasta 21. vikasita jUhI puSpa 22. kIlaka 23. dAmana 24. ekAvalI - ikalar3A hAra 25 gajadaMta 26. bicchU kI pUMcha 27. gaja vikrama paira 28. siMha nikSeNI / For Personal & Private Use Only - - 1. rajju hAthI kA Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJapti sUtra nakSatra - candra evaM sUrya kA yoga (13) eesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe NakkhattANaM abhiiNakkhatte kaimuhutte caMdeNa saddhiM jogaM joei ? goyamA! Nava muhutte sattAvIsaM ca sattaTTibhAe muhuttassa caMdeNa saddhiM jogaM joei, evaM imAhiM gAhAhiM aNugaMtavvaM - abhiissa caMdajogo sattaTThikhaMDio ahoratto / tehuti Nava muhuttA sattAvIsaM kalAo y||1|| sayabhisayA bharaNIo addA assesa sAi jeTThA ya / ee chaNNakkhattA paNNarasamuhutta saMjogA // 2 // tiNeva uttarAI puNavvasU rohiNI visAhA ya / ee chaNNakkhattA paNayAlamuhuttasaMjogA // 3 // avasesA NakkhattA paNNarasavi huMti tiisimuhuttaa| caMdaMmi esa jogo NakkhattANaM muNeyavvo // 4 // eesi NaM bhaMte! aTThAvIsAe NakkhattANaM abhiINakkhatte kai ahoratte sUreNa saddhiM jogaM joei ? goyamA ! cattAri ahoratte chacca muhutte sUreNa saddhiM jogaM joei, evaM imAhiM gAhAhiM NeyavvaM 442 abhiI chacca muhutte cattAri ya kevale ahorate / " sUreNa samaM gacchai etto sesANa vocchAmi // 1 // sayabhasayA bharaNIo addhA assesa sAi jeTThA ya / vacvaMti muhutte ikkavIsa chacceva horate // 2 // For Personal & Private Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - nakSatra-candra evaM sUrya kA yoga tiNNeva uttarAI puNavvasU rohiNI visAhA y| vaccaMti muhutte tiNNi ceva vIsaM ahortte||3|| avasesA NakkhattA paNNarasavi sUrasahagayA jNti| bArasa ceva muhutte terasa ya same ahortte||4|| bhAvArtha - he bhagavan! aTThAIsa nakSatroM meM se abhijita nakSatra kitane muhUrta taka candramA ke sAtha yoga yukta rahatA hai? he gautama! abhijita nakSatra candramA ke sAtha 6 muhUrta taka yoga yukta rahatA hai| ina gAthAoM dvArA-nakSatroM kA caMdra ke sAtha kitane muhUrta taka yoga hotA hai, yaha jJAtavya hai gAthAeM - abhijita nakSatra kA candramA ke sAtha eka ahorAtra meM tIsa muhUrta meM usake bhAga pramANa yoga rahatA hai| isase abhijita candra - yoga kA samaya 20 - 130 = 62.0. 1676767 phalita hotA hai||1|| zatabhiSaka, bharaNI, ArdrA, azleSA, svAti tathA jyeSThA - ina chaha nakSatroM kA caMda ke sAtha 15 muhUrta taka yoga rahatA hai||2|| ____uttara phAlgunI, uttarASAr3hA evaM uttarabhAdrapadA, punarvasu, rohiNI evaM vizAkhA - inakA caMdra ke sAtha paiMtAlIsa muhUrta paryanta yoga rahatA hai||3|| __ avaziSTa 15 nakSatroM kA candra ke sAtha tIsa muhUrta taka yoga rahatA hai| nakSatroM kA candramA ke sAtha yaha yoga krama jJAtavya hai| - he bhagavan! ina aTThAIsa nakSatroM meM abhijita nakSatra kA sUrya ke sAtha kitane ahorAtra taka yoga rahatA hai? - he gautama! isakA sUrya ke sAtha cAra ahorAtra evaM chaha muhUrta taka yoga rahatA hai| prastuta gAthAoM dvArA nakSatra evaM sUrya kA yoga jJAtavya hai___ gAthA - abhijita muhUrta kA sUrya ke sAtha cAra ahorAtra evaM chaha muhUrta tathA zatabhiSaka, bharaNI, ArdrA, azleSA, svAti tathA jyeSThA nakSatroM kA sUrya ke sAtha chaha ahorAtra evaM 21 muhUrta taka yoga rahatA hai| For Personal & Private Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 jambUdvIpa prajJapti sUtra **-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-00--00-00-10-24-10-28-02-28-10-0-00-00-00-00-00-00-08----- uttaraphAlgunI, uttarASAr3hA evaM uttarabhAdrapadA, punarvasu, rohiNI, vizAkhA - ina nakSatroM kA sUrya ke sAtha bIsa ahorAtra tathA tIna muhUrta paryanta yoga rahatA hai| ___ avaziSTa pandraha nakSatroM kA sUrya ke sAtha teraha ahorAtra evaM bAraha muhUrta taka yoga rahatA hai| kula, upakula, kulopakula, amAvasyA, pUrNimA (194) kai NaM bhaMte! kulA kai uvakulA kai kulovakulA paNNattA? .. goyamA! bArasa kulA bArasa uvakulA cattAri kulovakulA paNNattA, bArasa kulA, taMjahA-dhaNiTThA kulaM 1 uttarabhaddavayA kulaM 2 assiNI kulaM 3 kattiyA kulaM 4 migasira kulaM 5 pusso kulaM 6 maghA kulaM 7 uttaraphaguNI kulaM 8 cittA kulaM / visAhA kulaM 10 mUlo kulaM 11 uttarAsADhA kulaM 12 / mAsANaM pariNAmA hoti kulA uvakulA u hetttthimgaa| hoMti puNa kulovakulA abhIisaya adda annuraahaa||1|| bArasa uvakulA taMjahA-savaNo uvakulaM 1 puvvabhaddavayA uvakulaM 2 revaI uvakulaM 3 bharaNI uvakulaM 4 rohiNI uvakulaM 5 puNavvasU uvakulaM 6 assesA uvakulaM 7 puvvaphagguNI uvakulaM 8 hattho uvakulaM 6 sAI uvakulaM 10 jeTThA uvakulaM 11 puvvAsADhA uvakulaM 12 / cattAri kulovakulA taMjahA - abhiI kulovakulA 1 sayabhisayA kulovakulA 2 addA kulovakulA 3 aNurAhA kulovakulA 4 / kai NaM bhaMte! puNNimAo kai amAvAsAo paNNattAo? goyamA! bArasa puNNimAo bArasa amAvAsAo paNNattAo0, taMjahAsAviTThI poTThavaI AsoI kattigI maggasirI posI mAhI phagguNI cettI vaisAhI jeTThAmUlI aasaaddhii| sAviTThiNNaM bhaMte! puNNimAsiM kai NakkhattA jogaM joeMti? For Personal & Private Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - kula, upakula, kulopakula, amAvasyA, pUrNimA 445 goyamA! tiNNi NakkhattA jogaM joeMti, taMjahA-abhiI savaNo dhnnihaa| poTTavaiNNaM bhaMte! puNNimaM kai NakkhattA jogaM joeMti? goyamA! tiNNi NakkhattA0 joeMti, taMjahA-sayabhisayA putvabhaddavayA uttrbhddvyaa| assoiNNaM bhaMte! puNNimaM kaI NakkhattA jogaM joeMti? goyamA! do....joeMti, taMjahA-revaI assiNI ya, kattiiNNaM do-bharaNI kattiyA ya, maggasiriNNaM do-rohiNI maggasiraM ca, posiM NaM tiNNi-addA puNavvasU pusso, mAghiNNaM do-assesA maghA ya, phagguNiM NaM do-puvvAphagguNI ya uttarAphagguNI ya, cettiNNaM do-hattho cittA ya, visAhiNNaM do-sAI visAhA ya, jeTThAmUliNNaM tiNNi-aNurAhA jeTTA mUlo, AsADhiNNaM do-puvvAsADhA uttraasaaddhaa| sAviTTiNNaM bhaMte! puNNimaM kiM kulaM joei uvakulaM joei kulovakulaM joei? ___ goyamA! kulaM vA joei uvakulaM vA joei kulovakulaM vA joei, kulaM joemANe dhaNiTThA Nakkhatte joei uvakulaM joemANe savaNe Nakkhatte joei kulovakulaM joemANe abhiI Nakkhatte joei, sAviTTiNNaM puNNimAsiM kulaM vA joei jAva kulovakulaM vA joei, kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA kulovakuleNa vA juttA sAviTThI puNNimA juttatti vattavvaM siyaa| poTThavaiNNaM bhaMte! puNNimaM kiM kulaM joei 3 pucchA? goyamA! kulaM vA0 uvakulaM vA0 kulovakulaM vA joei, kulaM joemANe uttarabhaddavayA Nakkhatte joei uvakulaM joemANe puvvabhaddavayA0 kulovakulaM joemANe sayabhisayA Nakkhatte joie, poTThavaiNNaM puNNimaM kulaM vA joei jAva kulovakulaM vA joei kuleNaM vA juttA jAva kulovakuleNa vA juttA poTThavaI puNNamAsI juttatti vattavvaM siyaa| assoiNNaM bhaMte! pucchA? For Personal & Private Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 446..............jambUdvIpa prajJapti sUtra __ goyamA! kulaM vA joei uvakulaM vA joei No lanbhai kulovakulaM kulaM joemANe assiNINakkhatte joei uvakulaM joemANe revaiNakkhatte joei, assoiNNaM puNNimaM kulaM vA joei uvakulaM vA joei kuleNa vA juttA uvakuleNa vA juttA assoI puNNimA juttatti vattavvaM siyaa| kattiiNNaM bhaMte! puNNimaM kiM kulaM....pucchA? goyamA! kulaM vA joei uvakulaM vA joei No kulovakulaM joei, kulaM joemANe kattiyANakkhatte joei uva0 bharaNI0, kattiiNNaM jAva vttvvN0| ___ maggasiriNNaM bhaMte! puNNimaM kiM kulaM taM ceva do joei No bhavai kulovakulaM kulaM joemANe maggasiraNakkhatte joei u0 rohiNI0, maggasiriNaM puNNimaM jAva vattavvaM siyA iti| evaM sesiyAo'vi jAva AsADhiM, posiM jeTThAmUliM ca kulaM vA uvakulaM vA, kulovakulaM vA, sesiyANaM kulaM vA uvakulaM vA kulovakulaM Na bhnnnni| sAviTThiNNaM bhaMte! amAvAsaM kai NakkhattA joeMti? . goyamA! do NakkhattA joeMti, taMjahA-assesA ya mahA y| poTThavaiNNaM bhaMte! amAvAsaM kai NakkhattA joeMti? . goyamA! do...puvvAphagguNI uttarAphagguNI y| assoiNNaM bhaMte!....do-hatthe cittA ya, kattiiNNaM do-sAI visAhA ya, maggasiriNNaM tiNNi-aNurAhA jeTThA mUlo ya, posiNNaM do-puvvAsADhA, uttarAsADhA, mAhiNNaM tiNNi-abhiI, savaNo dhaNiTThA, phagguNiM NaM tiNNisayabhisayA puvvabhaddavayA uttarabhaddavayA, cettiNNaM do-revaI assiNI ya, vaisAhiNNaM do-bharaNI kattiyA ya, jeTTAmUliNNaM do-rohiNI maggasiraM ca, AsADhiNNaM tiNNi-addA puNavvasU pusso iti| sAviTThiNNaM bhaMte! amAvAsaM kiM kulaM joei uvakulaM joei kulovakulaM joei? For Personal & Private Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - kula, upakula, kulopakula, amAvasyA, pUrNimA 447 goyamA! kulaM vA joei uvakulaM vA joei No labbhai kulovakulaM, kulaM joemANe mahANakkhatte joei uvakulaM joemANe assesANakkhatte joei, sAviTThiNNaM amAvAsaM kulaM vA joei uvakulaM vA joei, kuleNa vA juttA uvakuleNaM vA juttA sAviTThI amAvAsA juttatti vattavvaM siyaa| ___ poTTavaiNNaM bhaMte! amAvAsaM taM ceva do joei kulaM vA joei uvakulaM0, kulaM joemANe uttarAphagguNI Nakkhatte joei uva0 puvvAphagguNI0, poTThavaiNNaM amAvAsaM jAva vattavvaM siyA, maggasiriNNaM taM ceva kulaM mUle Nakkhatte joei u0 jeTTA0 kulovakulaM aNurAhA jAva juttatti vattavvaM siyA, evaM mAhIe phagguNIe AsADhIe kulaM vA uvakulaM vA kulovakulaM vA, avasesiyANaM kulaM vA uvakulaM vA joei| ___ jayA NaM bhaMte! sAviTThI puNNimA bhavai tayA NaM mAhI amAvAsA bhavai jayA NaM mAhI puNNimA bhavai tayA NaM sAviTThI amAvAsA bhavai? haMtA goyamA! jayA NaM sAviTThI taM ceva vattavvaM / jayA NaM bhaMte! poTThavaI puNNimA bhavai tayA NaM phagguNI amAvAsA bhavai jayA NaM phagguNI puNNimA bhavai tayA NaM poTThavaI amAvAsA bhavai? ___haMtA goyamA! taM ceva, evaM eeNaM abhilAveNaM imAo puNNimAo amAvAsAo NeyavvAo-assiNI puNNimA cettI amAvAsA kattigI puNNimA vaisAhI amAvAsA maggasirI puNNimA jeTTAmUlI amAvAsA posI puNNimA asADhI amaavaasaa| bhAvArtha - he bhagavan! kula, upakula evaM kulopakula kitane kahe gae haiM? he gautama! kula bAraha, upakula bAraha tathA kulopakula cAra kahe gae haiN| * / bAraha kula ye haiM - 1. dhaniSThA 2. uttarA bhAdrapadA 3. azvinI 4. kRttikA 5. mRgazira 6. puSya 7. maghA 8. uttara phAlgunI 6. citrA 10. vizAkhA 11. mUlA aura 12. uttarASADhA kul| For Personal & Private Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJapti sUtra gAthA jina nakSatroM dvArA mAsa parisamApta hote haiM, ve mAsa sadRza nAma yukta nakSatra kula kahalAte haiN| jo kuloM ke adhastana samIpa hote haiM, ve upakula kahalAte haiN| jo kuloM evaM upakuloM ke adhastana hote haiM, ve kulopakula kahe jAte haiN| ye abhijita, zatabhiSaka, ArdrA aura anurAdhA hai| 448 - bAraha upakula isa prakAra haiM 1. zravaNa 2. bhAdrapadA 3. revatI 4. bharaNI 5. rohiNI 6. punarvasu 7. AzleSA 8 pUrvAphAlgunI 6. hasta 10. svAti 11. jyeSThA aura 12. pUrvASADhA / cAra kulopakula isa prakAra haiM - 1. abhijita 2. zatabhiSaka 3. ArdrA 4. anurAdhA / he bhagavan! pUrNimAeM tathA amAvasyAeM kitanI kahI gaI haiM? he gautama! ve bAraha-bAraha kahI gaI haiM, jo isa prakAra hai - 1. zrAviSThI zrAvaNI 2. proSThapadI - bhAdrapadI 3. AzvayujI - AsojI 4. kArtikI 5. mArgazIrSI 6. pauSI 7 mAghI 8 phAlgunI 6. caitrI 10. vaizAkhI 11. jyeSThA mUlI aura 12. ASADhI / - - - he bhagavan! zrAvaNI pUrNimA ke sAtha kitane nakSatroM kA yoga hotA hai ? he gautama! zrAvaNI pUrNimA ke sAtha abhijita, zravaNa tathA dhaniSThA ina tIna nakSatroM kA yoga hotA hai| he bhagavan! bhAdrapadI pUrNimA ke sAtha kitane nakSatroM kA yoga hotA hai ? he gautama! isake sAtha zatabhiSaka, pUrvabhAdrapadA, uttarAbhAdrapadA - ina tIna nakSatroM kA yoga hotA hai| * he bhagavan! AsojI pUrNimA ke sAtha kina-kina nakSatroM kA yoga hotA hai? he gautama! usake sAtha revatI evaM azvinI nakSatra kA yoga hotA hai| kArtika pUrNimA ke sAtha bharaNI evaM kRttikA, mArgazIrSI pUrNimA ke sAtha rohiNI evaM mRgazira, pauSI pUrNimA ke sAtha ArdrA, punarvasu aura puSya, mAghI pUrNimA ke sAtha azleSA aura maghA, phAlgunI pUrNimA ke sAtha- pUrvA phAlgunI evaM uttarAphAlgunI, caitrI pUrNimA ke sAtha hasta aura citra, vaizAkhI pUrNimA ke sAtha svAti aura vizAkhA, jyeSThA mUlI pUrNimA ke sAtha anurAdhA jyeSThA tathA mUla aura ASAr3hI pUrNimA ke sAtha pUrvASAr3hA aura uttarASAr3hA nakSatroM kA yoga hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - kula, upakula, kulopakula, amAvasyA, pUrNimA 446 he bhagavan! zrAvaNI pUrNimA ke sAtha kyA kula, upakula evaM kulopakula nakSatroM kA yoga hotA hai? .he gautama! ina tInoM kA hI yoga hotA hai| kula yoga ke antargata dhaniSThA kA, upakula yoga ke antargata zravaNa kA tathA kulopakula yoga ke antargata abhijita kA yoga hotA hai| zrAvaNI pUrNamAsI ke sAtha kula yAvat kulopakula kA yoga hotA hai| he bhagavan! bhAdrapadI pUrNimA ke sAtha kyA kula, upakula aura kulopakula kA yoga hotA hai? he gautama! ina tInoM kA hI yoga hotA hai| kula yoga meM uttara bhAdrapadA, upakula yoga meM pUrvabhAdrapadA tathA kulopakula yoga meM zatabhiSaka nakSatra kA yoga hotA hai| ___ bhAdrapada pUrNimA ke sAtha kula yAvat kulopakula kA yoga hotA hai athavA yaha pUrNimA kulayoga yukta yAvat kulopakula yoga yukta hotA hai| isI prakAra gautama ne AsojI pUrNimA ke saMdarbha meM puuchaa| bhagavan ne kahA - he gautama! kula evaM upakula kA hotA hai, kulopakula kA nahIM hotaa| kulayoga meM azvinI tathA upakulayoga meM revatI nakSatra kA yoga hotA hai| yoM AzvinI pUrNimA ke sAtha kula evaM upakula kA yoga hotA hai| vaha ina donoM ke yoga se yukta kahI gaI hai| he bhagavan! kArtikI pUrNimA ke sAtha kula, upakula, kulopakula kA yoga hotA hai? - he gautama! kula evaM upakula kA yoga hotA hai| kulopakula kA nahIM hotaa| . kula yoga meM kRttikA evaM upakula meM bharaNI nakSatra kA yoga hotA hai| yoM kArtikI pUrNimA yAvat ina donoM se yukta kahI gaI hai| he bhagavan! mArgazIrSa pUrNimA ke sAtha kyA kula, upakula yA kulopakula kA yoga hotA hai? ... he gautama! kula evaM upakula kA yoga hotA hai, kulopakula kA nahIM hotaa| kula yoga meM mRgazirA kA tathA upakula meM rohiNI nakSatra kA yoga hotA hai, mArgazIrSa pUrNimA yAvat pUrvavat vaktatya hai| . isI prakAra zeSa ASAr3hI pUrNimA taka kA varNana yAvat vaisA hI hai| itanA aMtara hai - pauSI evaM jyeSThAmUlI pUrNimA ke sAtha kula, upakula evaM kulopakula ina tInoM kA yoga hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 jambUdvIpa prajJapti sUtra avaziSTa pUrNimAoM ke sAtha kula evaM upakula kA yoga kahA gayA hai, kulopakula kA nahIM kahA gayA hai| he bhagavan! zrAvaNI amAvasyA ke sAtha kitane nakSatroM kA yoga hotA hai? he gautama! do nakSatroM kA yoga hotA hai - azleSA aura mghaa| he bhagavan! bhAdrapadI amAvasyA ke sAtha kitane nakSatroM kA yoga hotA hai? he gautama! isake sAtha pUrvAphAlgunI evaM uttarAphAlgunI - ina do nakSatroM kA yoga hotA hai| he bhagavan! AsojI amAvasyA ke sAtha kitane nakSatroM kA yoga hotA hai? __ he gautama! AsojI ke sAtha hasta evaM citrA, kArtikI ke sAtha svAti evaM vizAkhA, mArgazIrSI ke sAtha anurAdhA, jyeSThA aura mUla, pauSI ke sAtha pUrvASAr3hA aura uttarASAr3hA, mAghI ke sAtha abhijita, zravaNa aura dhaniSThA, phAlgunI ke sAtha zatabhiSaka, pUrvabhAdrapadA tathA uttarabhAdrapadA, caitrI ke sAtha revatI aura azvinI, vaizAkhI ke sAtha bharaNI evaM kRttikA, jyeSThAmUlA ke sAtha rohiNI evaM mRgazira tathA ASAr3hI amAvasyA ke sAtha ArdrA, punarvasu tathA puSya - ina tIna nakSatroM kA yoga hotA hai| he bhagavan! zrAvaNI amAvasyA ke sAtha kyA kula, upakula yA kulopakula kA yoga hotA hai? he gautama! zrAvaNI amAvasyA ke sAtha kula evaM upakula kA yoga hotA hai, kulopakula kA nhiiN| kula yoga ke antargata maghA tathA upakula yoga ke antargata azleSA nakSatra kA yoga hotA hai| isa prakAra amAvasyA kula evaM upakula se yukta hotI hai| he bhagavan! kyA bhAdrapadI amAvasyA ke sAtha kula evaM upakula kA yoga hotA hai? he gautama! isake antargata kula yoga meM uttarAphAlgunI evaM upakula ke antargata pUrvAphAlgunI kA yoga hotA hai| isa prakAra bhAdrapadI amAvasyA yAvat ina donoM se yukta hotI hai| mArgazIrSI amAvasyA ke sAtha kula yoga ke antargata mUla nakSatra kA, upakula yoga ke antargata jyeSThA tathA kulopakula ke antargata anurAdhA nakSatra kA yoga hotA yAvat yaha amAvasyA inase yukta hotI hai| ____ mAghI, phAlgunI tathA ASADhI amAvasyA ke sAtha kula, upakula aura kulopakula kA yoga hotA hai| avaziSTa amAvasyAoM ke sAtha kula evaM upakula kA hI yoga hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - mAsa samApaka nakSatra 451 he bhagavan! jaba zravaNa nakSatra yukta pUrNimA hotI haiM taba kyA usase pahale kI amAvasyA maghA nakSatra yukta hotI hai? . (tathA) jaba pUrNimA maghA nakSatra yukta hotI hai taba usase pahale kI amAvasyA zravaNa nakSatra yukta hotI hai| he gautama! aisA hI hotA hai| jaba pUrNimA zravaNa nakSatra yukta hotI hai taba usase pahale kI amAvasyA maghA nakSatra yukta hotI hai| jaba pUrNimA maghA nakSatra yukta hotI hai to usake bAda Ane vAlI amAvasyA zravaNa nakSatra yukta hotI hai| he bhagavan! jaba bhAdrapadI pUrNimA hotI hai taba kyA usake bAda Ane vAlI amAvasyA phAlgunI nakSatra yukta hotI hai? . hA~, gautama! aisA hI hotA hai| isa kathana paddhati se pUrNimAoM aura amAvasyAoM kI saMgati isa prakAra jJAtavya hai - jaba pUrNimA azvinI nakSatra yukta hotI hai taba usake bAda Ane vAlI amAvasyA citrA nakSatra yukta hotI hai| jaba pUrNimA kRttikA nakSatra yukta hotI hai taba amAvasyA vizAkhA nakSatra yukta hotI hai| jaba pUrNimA mRgazirA nakSatra yukta hotI hai to amAvasyA jyeSThAmUla nakSatra yukta hotI hai| jaba pUrNimA puSya nakSatra yukta hotI hai taba amAvasyA ASAr3hA nakSatra yukta hotI hai| mAsa samApaka nakSatra (195) vAsANaM bhaMte! paDhamaM mAsaM kai NakkhattA NeMti? goyamA! cattAri NakkhattA Neti, taMjahA-uttarAsADhA abhiI savaNo dhaNiTThA, uttarAsAr3hA cauddasa ahoratte Nei, abhiI satta ahoratte Nei, savaNo aTTha'horatte Nei, dhaNiTThA egaM ahorattaM Nei, taMsi ca NaM mAsaMsi cauraMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyai, tassa NaM mAsassa carimadivase do payA cattAri ya aMgulA porisI bhvi| vAsANaM bhaMte! doccaM mAsaM kaI NakkhattA vaMti? For Personal & Private Use Only Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 jambUdvIpa prajJapti sUtra goyamA! cattAri0, taMjahA-dhaNiTThA sayabhisayA puvvAbhaddavayA uttraabhddvyaa| dhaNiTThA NaM cauddasa ahoratte Nei, sayabhisayA satta ahoratte Ner3a, puvvAbhaddavayA aTTha ahoratte Nei, uttarAbhaddavayA egaM ahorattaM Nei taMsi ca NaM mAsaMsi aTuMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa carime divase do payA aTTha ya aMgulA porisI bhvi| vAsANa NaM bhaMte! taiyaM mAsaM kai NakkhattA aiti? goyamA! tiNNi NakkhattA vaMti, taMjahA-uttarabhaddavayA revaI assiNI, uttarabhaddavayA cauddasa rAiMdie Nei, revaI paNNarasa0 assiNI egaM0, taMsi ca NaM mAsaMsi duvAlasaMgulaporisIe chAyAe sUrieM aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa carime divase lehaTThAI tiNNi payAI porisI bhvi| vAsANaM bhaMte! cautthaM mAsaM kai NakkhattA Neti? . .. goyamA! tiNNi0, taMjahA-assiNI bharaNI kattiyA, assiNI cauddasa0 bharaNI paNNarasa0 kattiyA ega0, taMsi ca NaM mAsaMsi solasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa carime divase tiNNi paMyAiM cattAri aMgulAI porisI bhvi| --- hemaMtANaM bhaMte! paDhamaM mAsaM kai NakkhattA Neti? ... goyamA! tiNNi0, taMjahA-kattiyA rohiNI migasiraM, kattiyA cauddasa0 rohiNI paNNarasa0 migasiraM egaM ahorattaM Nei, taMsi ca NaM mAsaMsi vIsaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi tiNNi payAiM aTTha ya aMgulAI porisI bhvi| hemaMtANaM bhaMte! doccaM mAsaM kai NakkhattA Neti? goyamA! cattAri NakkhattA aiti, taMjahA-migasiraM addhA puNavvasU pusso, migasiraM cauddasa rAiMdiyAiM Nei, addA aTTha0 Nei, puNavvasU satta rAiMdiyAiM0 pusso egaM rAiMdiyaM Nei, tayA NaM cauvvIsaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai, For Personal & Private Use Only Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - mAsa samApaka nakSatra 453 tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi lehaTThAiM cattAri payAI porisI bhvi| hemaMtANaM bhaMte! taccaM mAMsa kai NakkhattA Neti? goyamA! tiNNi0, taMjahA-pusso asilesA mahA, pusso coddasa rAiMdiyAI Nei, asilesA paNNarasa0 mahA ekkaM, tayA NaM vIsaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi tiNNi payAI aTuMgulAI porisI bhvi| hemaMtANaM bhaMte! cautthaM mAsaM kai NakkhattA aiti? goyamA! tiNNi NakkhattA taMjahA-mahA puvvAphagguNI uttarAphagguNI, mahA cauddasa rAiMdiyAI Nei, pulavAphagguNI paNNarasa rAiMdiyAI Nei, uttarAphagguNI egaM rAiMdiyaM Nei, tayA NaM solasaMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi tiNNi payAiM cattAri aMgulAI porisI bhvi| gimhANaM bhaMte! paDhamaM mAsaM kai NakkhattA aiti? - goyamA! tiNNi NakkhattA aiti, taMjahA-uttarAphagguNI hattho cittA, uttarAphagguNI cauddasa rAiMdiyAI Nei, hattho paNNarasa rAiMdiyAiM Nei, cittA egaM rAiMdiyaM Nei, tayA NaM duvAlasaMgulaporisIe chAyAe sUrie annupriytttti| ___ tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi lehaTThAI tiNNi payAI porisI bhvi| gimhANaM bhaMte! doccaM mAsaM kai NakkhattA aiti? goyamA! tiNNi NakkhattA aiti, taMjahA-cittA sAI visAhA, cittA cauddasa rAiMdiyAiM Nei, sAI paNNarasa rAiMdiyAI Nei, visAhA egaM rAiMdiyaM Nei, tayA NaM aTuMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTai, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi do payAI aTuMgulAI porisI bhvi| For Personal & Private Use Only Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra gimhANaM bhaMte! taccaM mAsaM kai NakkhattA NeMti ? goyamA! cattAri NakkhattA NeMti, taMjahA -visAhA'NurAhA jeTThA mUlo, visAha cauddasa rAiMdiyAiM Nei, aNurAhA aTTha rAiMdiyAiM Ner3a, jeTThA satta rAiMdiyAI i, mUlo ekkaM iMdiyaM0, tayA NaM cauraMgulaporisIe chAyAe sUrie aNupariyaTTa, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi do payAI cattAri ya aMgulAI porisI bhavai / gimhANaM bhaMte! cautthaM mAsaM kai NakkhattA NeMti ? 454 goyamA! tiNNi NakkhattA NeMti, taMjahA- mUlo puvvAsADhA uttarAsADhA, mUlo causa rAiMdiyAiM Ner3a, puvvAsADhA paNNarasa rAiMdiyAiM Nei, uttarAsADhA egaM iMdiyaM Nei, tayA NaM vaTTAe samacauraMsasaMThANa - saMThiyAe NaggohaparimaMDalAe sakAyamaNuraMgiyAe chAyAe sUrie aNupariyaTTA, tassa NaM mAsassa je se carime divase taMsi ca NaM divasaMsi lehaTThAI do payAiM porisI bhavai / eesi NaM puvvavaNNiyANaM payANaM imA saMgahaNI, taMjahA - jogo devayatAragga-gottasaMThANaM caMdaravijogo / kulapuNNima amavassA NeyA chAyA ya boddhavvA / / zabdArtha - lehaTThAI - paripUrNa / - bhAvArtha he bhagavan ! cAturmAsika varSAkAla ke prathama zrAvaNa mAsa ko kitane nakSatra samApta karate haiM - usakI samAptikAla meM kitane nakSatra hote haiM? he gautama! vaha cAra nakSatroM se parisamApta hotA hai uttarASAr3hA, abhijita, zravaNa evaM dhnisstthaa| - uttarASADhA nakSatra zrAvaNa mAsa ke cavadaha, abhijita nakSatra sAta, zravaNa ATha tathA dhaniSThA eka dina-rAta parisamApta karatA hai| usa mAsa meM sUrya cAra aMgula adhika puruSa chAyA pramANa anuparivartana karatA hai| usa mAsa ke aMtima dina puruSa kI chAyA kA pramANa do pada se cAra aMgula adhika hotA hai| usa samaya eka pahara dina car3hatA hai| For Personal & Private Use Only Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - mAsa samApaka nakSatra 455 he bhagavan! varSAkAla meM dvitIya bhAdrapada mAsa ko kitane nakSatra parisamApta karate haiM? he gautama! dhaniSThA, zatabhiSaka, pUrvabhAdrapada, uttarabhAdrapada - ye cAra nakSatra use parisamApta karate haiN| dhaniSThA nakSatra cavadaha, zatabhiSaka sAta, pUrva bhAdrapadA ATha tathA uttara bhAdrapadA eka dina-rAta samApta karate haiN| usa mAsa meM sUrya ATha aMgula adhika puruSa chAyA pramANa anuparyaTana karatA hai| mAsa ke aMtima dina puruSa chAyA pramANa do pada se ATha aMgula adhika hotA hai| he bhagavan! varSAkAla meM tRtIya - Azvina mAsa ko kitane nakSatra parisamApta karate haiM? he gautama! use uttarabhAdrapadA, revatI evaM azvinI - ye tIna nakSatra parisamApta karate haiN| uttara bhAdrapadA cavadaha, revatI pandraha tathA azvinI nakSatra eka rAta-dina parisamApta karatA hai| . usa mAsa meM sUrya puruSa chAyA pramANa se bAraha aMgula adhika paribhramaNa karatA hai| usa mAsa ke antima dina pUre tIna pada puruSa chAyA pramANa porasI hotI hai| he bhagavan! varSAkAla ke caturtha mAsa-kArtika ke parisamApana meM kitane nakSatra rahate haiM? he gautama! azvinI, bharaNI evaM kRtikA - ye tIna nakSatra rahate haiN| . azvinI nakSatra cavadaha rAtri divasa kA parisamApana karatA hai| bharaNI nakSatra pandraha rAtri divasa parisamApta karatA hai| kRtrikA nakSatra eka rAtri-divasa parisamApta karatA hai| usa mAsa meM sUrya puruSa chAyA pramANa se solaha aMgula adhika paribhramaNa karatA hai| usa mAsa ke antima dina * tIna pada puruSa chAyA pramANa se cAra aMgula adhika porasI hotI hai| ... he. bhagavan! cAturmAsa hemantakAla ke prathama mAsa - mArgazIrSa ko kitane nakSatra parisamApta karate haiM? . he gautama! kRttikA, rohiNI evaM mRgazira - ye tIna nakSatra use parisamApta karate haiN| kRttikA nakSatra cavadaha dina-rAta, rohiNI pandraha dina-rAta evaM mRgazira nakSatra eka dina-rAta parisamApana karatA hai| usa mAsa meM sUrya eka puruSa chAyA pramANa se bIsa aMgula jyAdA anuparyaTana karatA hai| usa mAsa ke antima dina tIna pada puruSa chAyA pramANa se ATha aMgula adhika porasI hotI hai| he bhagavan! hemaMtakAla ke dvitIya mAsa - pauSa ko kitane nakSatra parisampanna karate haiM? he gautama! use cAra nakSatra - mRgazira, ArdrA, punarvasu evaM puSya parisampanna karate haiN| mRgazira cavadaha rAtri divasa tathA ArdrA ATha rAtri divasa, punarvasu sAta rAtri divasa tathA For Personal & Private Use Only Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpa prajJapti sUtra puSya eka rAtri divasa parisampanna karatA hai / taba sUrya puruSa chAyA pramANa se caubIsa aMgula adhika anuparyaTana karatA hai| usa mAsa ke antima dina paripUrNa cAra pada puruSa chAyA pramANa hotI hai| he bhagavan! hemanta kAla ke tRtIya mAsa mAgha ko kitane nakSatra parisampanna karate haiM? he gautama! use puSya, azleSA evaM maghA ye tIna nakSatra parisampanna karate haiN| - 456 puSya cavadaha, azleSA pandraha tathA maghA nakSatra eka rAtri divasa parisampanna karatA hai| taba sUrya puruSa chAyA pramANa se bIsa aMgula adhika anuparyaTana karatA hai| usa mAsa ke aMtima dina porasI tIna pada puruSa chAyA pramANa se ATha aMgula adhika hotI hai| he bhagavan! hemantakAla ke caturtha mA phAlguna ko kitane nakSatra parisampanna karate haiM? he gautama! use maghA, pUrvAphAlgunI evaM uttarAphAlgunI ye tIna nakSatra parisampanna karate haiN| maghA cavadaha, pUrvAphAlgunI pandraha tathA uttarAphAlgunI eka dina-rAta parisampanna karate haiN| taba sUrya puruSa chAyA pramANa se solaha aMgula adhika anuparyaTana karatA hai| usa mAsa ke aMtima dina tIna pada puru chAyA pramANa se cAra aMgula adhika porasI hotI hai| - he bhagavan! grISmakAla ke prathama mAsa - caitra mAsa kA kitane nakSatra parisamApana karate haiM? he gautama! uttarAphAlgunI, hasta evaM citrA ye tIna nakSatra usakA parisamApana karate haiN| uttarAphAlgunI cavadaha, hasta pandraha evaM citrA eka rAta-dina kA parisamApana karatA hai| taba sUrya puruSa chAyA pramANa se 12 aMgula adhika anuparyaTana karatA hai / usa mAsa ke aMtima dina pUre. tIna pada puruSa chAyA pramANa porasI hotI hai| he bhagavan! grISmakAla ke dvitIya mAsa - vaizAkha kA kitane nakSatra parisamApana karate haiM? - he gautama! usakA tIna nakSatra - citrA svAti evaM vizAkhA parisamApana karate haiN| citrA cavadaha, svAti pandraha evaM vizAkhA nakSatra eka dina-rAta parisampanna karate haiN| taba sUrya puruSa chAyA pramANa se ATha aMgula adhika anuparyaTana karatA hai| usa mahIne ke aMtima dina do pada puruSa chAyA pramANa se ATha aMgula adhika porasI hotI hai| - he bhagavan ! grISmakAla ke tRtIya mAsa jyeSTha kA kitane nakSatra parisamApana karate haiM? he gautama! vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA evaM mUla ye cAra nakSatra usakA parisamApana karate haiN| vizAkhA cavadaha, anurAdhA ATha, jyeSThA sAta tathA mUla eka divasa rAtri kA parisamApana karate haiN| taba sUrya puruSa chAyA pramANa se cAra aMgula adhika anuparyaTana karatA hai / usa mAsa ke aMtima dina do pada puruSa chAyA pramANa se cAra aMgula adhika porasI hotI hai| - For Personal & Private Use Only Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - sUrya-candra evaM tArAgaNa ASAr3ha kA kitane nakSatra parisamApana karate haiM? he bhagavan ! grISmakAla ke caturtha mAsa he gautama! mUla, pUrvASAr3hA evaM uttarASAr3hA - ye tIna nakSatra usakA parisamApana karate haiN| mUla cavadaha, pUrvASADhA pandraha tathA uttarASADhA eka divasa rAtri kA parisamApana karate haiN| sUrya taba golAkAra, samacaturastra saMsthAna yukta, nyagrodha parimaMDala vaTa vRkSa kI taraha Upara se saMpUrNataH vistIrNa, nIce se saMkIrNa prakAza vastu ke kalevara ke tulya AkRtimaya chAyA se yukta anuparyaTana karatA hai| usa mAsa ke aMtima dina pUre do pada pramANa yukta porasI hotI hai / inakI saMgrAhikA gAthA isa prakAra hai - yoga, devatA, tAre, gotra, saMsthAna, caMdra-sUrya yoga, kula, pUrNimA, amAvasyA tathA chAyA inakA varNana uparyukta rUpa meM jJAtavya hai / sUrya-candra evaM tArAgaNa - - - (166) gAhA hiTThi sasiparivAro maMdara bAhA taheva logaMte / dharaNitalAo abAhA aMto bAhiM ca umuhe // 1 // saMThANaM ca pamANaM vahati sIhagaI iDimaMtA ya / tAraMtaraM'ggamahisI tuDiya pahu ThiI ya appabahU // 2 // atthi NaM bhaMte! caMdimasUriyANaM hiTThipi tArArUvA aNuMpi tullAvi samevi tArArUvA aNupi tullAvi uppiMpi tArArUvA aNuMpi tullAvi? haMtA goyamA ! taM ceva uccAreyavvaM / 457 se keNaNaM bhaMte! evaM vuccai atthi NaM0 jahA jahA NaM tesiM devANaM tavaNiyamabaMbhacerAI UsiyAiM bhavaMti tahA tahA NaM tesi NaM devANaM evaM paNNAyae, taMjA - aNute vA tullatte vA, jahA jahA NaM tesiM devANaM tavaNiyamabaMbhacerAI No UsiyAiM bhavaMti tahA tahA NaM tesiM devANaM evaM No paNNAyae, taMjahA - aNutte vA tullatte vA / For Personal & Private Use Only Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 jambUdvIpa prajJapti sUtra zabdArtha - hiTThi - nIce, aNu - hiin| bhAvArtha - gAthAeM - (isa sUtra meM varNita viSayoM kA do gAthAoM meM sAMketika rUpa meM pratipAdana huA hai|) candra tathA sUrya ke adhastana pradezavartI, tAraka maMDala kA meru se jyotiScakra ke aMtara kA, lokAMta evaM bhUtala se jyotiScakra ke antara nakSatra kSetra kI gati kA jyotiScakra ke devoM ke vimAnoM ke saMsthAna kA, saMkhyA kA, devoM dvArA unake vahana kie jAne kA, devoM kI zIghra-maMda Adi gati evaM svalpa bahuta vaibhava kA, tArAoM kI parasparika dUrI kA, candra Adi devoM kI agra. mahISiyoM kA, devoM kI AbhyaMtara pariSadeM, yoga-sAmarthya Adi kA jyotiSka devoM ke AyuSya evaM unake alpa bahutva kA vistAra se Age varNana hai||1-2|| he bhagavan! kSetra kI apekSA se candra evaM sUrya ke nIce ke pradeza meM vidyamAna, samazreNI meM sthita, uparitana pradezavartI tArA-vimAnoM ke adhiSThAyaka devoM meM se kaI deva kyA udyota samRddhi Adi meM unase nyUna haiM, kyA katipaya deva unake samAna haiM? hA~ gautama! aisA hI hai| Upara jaisA prazna huA hai, tadanurUpa hI usakA uttara hai| he bhagavan! aisA kyoM hai? he gautama! pahale ke bhava meM una tArA vimAnoM ke adhiSThAyaka devoM dvArA kie gae tapazcaraNa, niyamAnusaraNa evaM brahmacarya sevana jaise sAdhanA mUlaka AcaraNa meM jo nyUnAdhika tAratamya rahA hai, tadanusAra unameM dyuti, vaibhava kI apekSA se inameM candra Adi kI tulanA meM nyUnatA, tulyatA hai| athavA pUrvabhava meM una devoM kA tapazcaraNa niyamAnusaraNa, brahmacarya sevana Adi ucca yA nimna nahIM hote, tadanusAra unameM udyota, vaibhava Adi kI dRSTi se na unase hIna hote haiM aura na tulanIya haiN| candra parivAra (197) egamegassa NaM bhaMte! caMdassa kevaiyA mahaggahA parivAro kevaiyA NakkhattA parivAro kevaiyAo tArAgaNakoDAkoDIo paNNattAo? goyamA! aTThAsIimahaggahA parivAro, aTThAvIsaM NakkhattA parivAro, chAvaTThisahassAI Nava sayA paNNattarA tArAgaNakoDAkoDIo pnnnnttaao| For Personal & Private Use Only Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - gati krama bhAvArtha - he bhagavan! eka-eka candra kA mahAgraha parivAra, nakSatra parivAra tathA tArAgaNa parivAra kitanA koTAnukoTi hai ? he gautama! pratyeka candra kA parivAra 88 mahAgraha 28 nakSatra tathA 66675 koTAnukoTi tArAgaNa haiM, aisA AkhyAta huA hai| gati krama (168) maMdarassa NaM bhaMte! pavvayassa kevaiyAe abAhAe joisaM cAraM carai ? goyamA! ikkArasahiM ikkavIsehiM joyaNasaehiM abAhAe joisaM cAraM carar3a, logaMtAo NaM bhaMte! kevaiyAe abAhAe joise paNNatte ? goyamA ! ekkArasa ekkArasehiM joyaNasaehiM abAhAe joise paNNatte / dharaNitalAo NaM bhaMte! 0sattahiM NauehiM joyaNasaehiM joise cAraM caraitti, evaM sUravimANe aTThahiM saehiM, caMdavimANe aTThahiM asIehiM, uvarille tArArUve vahiM joyaNasaehiM cAraM carai / joisassa NaM bhaMte! heTThillAo talAo kevaiyAe abAhAe sUravimANe cAraM carai ?. goyamA ! dasahiM joyaNehiM abAhAe cAraM carar3a, evaM caMdavimANe NauIe joyaNehiM cAraM carai, uvarille tArArUve dasuttare joyaNasae cAraM carai, sUravimANAo caMdavimANe asIIe joyaNehiM cAraM carar3a, sUravimANAo joyaNasae uvarille tArArUve cAraM carar3a, caMdavimANAo vIsAe joyaNehiM uvarille NaM tArArUve cAraM carai / bhAvArtha - he bhagavan! jyotiScakra ke deva maMdara parvata se kitanI dUrI para gati karate haiM ? he gautama! ve 1121 yojana kI dUrI para gati karate haiM / he bhagavan! jyotiScakra loka ke aMta se, aloka se pUrva kitane aMtara para sthita kahA gayA hai ? 456 For Personal & Private Use Only Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra he gautama! vahA~ se 1111 yojana kI dUrI para sthita hai, aisA batalAyA gayA hai| he bhagavan! nIce kA jyotiScakra pRthvI tala se kitanI UcAI para gati karatA hai? he gautama! 760 yojana kI U~cAI para vaha gati karatA hai| isI taraha sUrya vimAna pRthvItala se ATha sau yojana kI U~cAI para, candra vimAna 880 yojana kI U~cAI para tathA Upara ke tArArUpa-nakSatra - graha - prakIrNa 600 yojana kI U~cAI para gati karate haiN| 460 he bhagavan! jyotiScakra ke adhastana tala se sUrya vimAna kitanI dUrI para, kitanI U~cAI para gamana karatA hai ? he gautama! vaha 10 yojana kI dUrI para utanI hI U~cAI para gamana karatA hai| caMdra vimAna 60 yojana kI dUrI evaM utanI hI U~cAI para gamana karatA hai| Upara ke prakIrNa 110 yojana kI dUrI tathA utanI hI U~cAI para gamana karate haiN| sUrya ke vimAna se candramA kA vimAna 80 yojana kI dUrI para U~cAI para gati karatA hai| uparitana tArArUpa jyotiScakra 100 yojana kI dUrI para utanI hI U~cAI para gati karatA hai| yaha candra vimAna se bIsa yojana kI dUrI para, utanI hI U~cAI para gati karatA hai| (166) jambuddIve NaM bhaMte! dIve aTThAvIsAe NakkhattANaM kayare Nakkhatte savvabbhaMtarillaM cAraM carai ? kayare Nakkhatte savvabAhiraM cAraM carai ? kayare0 savvahiTThillaM cAraM carai ? kayare0 savvauvarillaM cAraM caraI ? goyamA! abhiI Nakkhatte savvabbhaMtaraM cAraM carar3a, mUlo savvabAhiraM cAraM carai, bharaNI savvahiTThillagaM0 sAI savvuvarillagaM cAraM carai / caMdavimANe NaM bhaMte! kiMsiMThie paNNatte ? goyamA ! addhakaviTThasaMThANasaMThie savvaphAliyAmae abbhuggayamUsie evaM savvAiM yavvAiM / caMdavimANe NaM bhaMte! kevaiyaM AyAmavikkhaMbheNaM kevaiyaM bAhalleNaM paNNatte ? For Personal & Private Use Only Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - gati krama goyamA ! chappaNNaM khalu bhAe vicchiNNaM caMdamaMDalaM hoi / . aTThAvIsaM bhAe bAhallaM tassa boddhavvaM // 1 // aDayAlIsaM bhAe vicchiNNaM sUramaNDalaM hoi / cavIsaM khalu bhAe bAhallaM tassa boddhavvaM // 2 // do kose ya gahANaM NakkhattANaM tu havai tassaddhaM / tassaddhaM tArANaM tassaddhaM ceva bAhallaM / zabdArtha - kavittha - kaTahala, phAliyA - sphaTika / bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM 28 nakSatroM ke antargata kaunasA nakSatra samasta maMDaloM ke * bhItara ke maMDala se hotA huA gamana karatA hai? kaunasA nakSatra samasta maMDaloM ke nIce hotA huA gamana karatA hai? kaunasA nakSatra samasta maMDaloM ke Upara hotA huA gamana karatA hai ? he gautama! abhijita nakSatra sarvAbhyaMtara maMDala meM se hotA huA, mUla nakSatra sabhI maMDaloM se bAhara hotA huA, bharaNI nakSatra samagra maMDaloM ke nIce hotA huA evaM svAti nakSatra samasta maMDaloM ke Upara hotA huA gati karatA hai / he bhagavan! candra vimAna kA saMsthAna kaisA AkhyAta huA hai ? he gautama! candra, vimAna Upara kI ora muMha kara rakhe hue Adhe kaTahala ke phala ke AkAra kA kahA gayA hai| vaha sampUrNataH sphaTikamaya hai| sUrya Adi sabhI jyotiSka devoM ke vimAna isI prakAra ke haiM, yaha jJAtavya hai / he bhagavan! candravimAna AyAma - vistAra evaM U~cAI meM kitanA kahA gayA hai ? 28 he gautama! candravimAna yojana caur3A tathA vRttAkAra hone se utanA hI lambA evaM yojana U~cA hai| 56 61 61 sUryava 48 61. yojana caur3A evaM utanA hI lambA tathA yojana U~cA hai| 28 61 grahoM, nakSatroM evaM tArAoM ke vimAna kramazaH do kosa, eka kosa tathA arddhako vistAra yukta haiN| graha Adi vimAnoM kI U~cAI unake vistAra se AdhI hotI hai| 461 For Personal & Private Use Only Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 jambUdvIpa prajJapti sUtra caturvidharUpadhArI vimAna vAhaka deva (200) caMdavimANaM NaM bhaMte! kai devasAhassIo parivahaMti? goyamA! solasa deva-sAhassIo privhNti| caMdavimANassaNaMpurasthimeNaM seyANaMsubhagANaMsuppabhANaMsaMkhatalavimalaNimmaladahighaNa-gokhIra-pheNarayaya-NigarappagAsANaM thiralaTThapauTThavaDapIvara-susiliTThavisiTThatikkha-dADhAviDaMbiyamuhANaMrattuppalapattamauyasukumAlatAlujIhANaMmahuguliyapiMgalakkhANaM pIvaravarorupaDipuNNaviulakhaMdhANaM miuvisaya-suhumalakkhaNapasatthavaravaNNakesarasaDovasohiyANaM UsiyasuNamiyasujAyaappho-DiyalaMgUlANaM vairAmayaNakkhANaMvairAmayadADhANaMvairAmayadaMtANaMtavaNijajIhANaMtavaNijjatAluyANaM tavaNijjajottagasujoiyANaMkAmagamANaMpIigamANaMmaNogamANaMmaNoramANaMamiyagaINaM amiyabalavIriyapurisakkAra-parakkamANaM mahayA apphoDiya-sIhaNAyabolakalakalaraveNaM mahureNaM maNahareNaM pUretA aMbaraM disAo ya sobhayaMtA cattAri devasAhassIo sIharUvadhArINaM purathimillaM bAhaM privhNti| ___caMdavimANassaNaM dAhiNeNaM seyANaMsubhagANaMsuppabhANaM saMkhatalavimalaNimmaladahighaNa-gokhIrapheNarayayaNigarappagAsANaM vairAmayakuMbhajuyalasuTTiyapIvaravaravairasoMDa-vaTTiyadittasurattapaumappagAsANaM abbhuNNayamuhANaM tavaNijavisAlakaNNacaMcala-calaMtavimalujalANaM mahuvaNNabhisaMtaNiddhapattalaNimmalativaNNamaNirayaNaloyaNANaM abbhuggayamaulamalliyAdhavalasarisasaMThiya-NivvaNadaDhakasiNaphAliyAmayasujAya-daMtamusalovasobhiyANaMkaMcaNakosIpaviTThadaMtaggavimalamaNirayaNaruilaperaMtacitta-rUvagavirAiyANaM tavaNijabisAlatilagappamuhaparimaMDiyANaM NANAmaNirayaNamuddha-gevijabaddhagalayavarabhUsaNANaM veruliyavicittadaNDaNimmalavairAmayatikkhalaTTha-aMkusakuMbhajuyalayaMtaroDiyANaM tavaNijasubaddha-kacchadappiya For Personal & Private Use Only Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - caturvidharupadhArI vimAna vAhaka deva 463 baluddharANaM vimalaghaNa-maNDalavairAmayalAlAlaliyatAlaNANaM NANAmaNirayaNaghaMTapAsagarayayAmayabaddha-lajulaMbiyaghaMTAjuyalamahurasaramaNaharANaM allINapamANajuttavaTTiya-sujAyalakkhaNa-pasattharamaNijavAlagattaparipuMchaNANaM uvaciyapaDipuNNakummacalaNalahu-vikkamANaM-aMkamayaNakkhANaMtavaNijajIhANaM tavaNijatAluyANaM tavaNijajottaga-sujoiyANaM kAmagamANaM pIigamANaM maNogamANaM maNoramANaM amiyagaINaM amiyabalavIriyapurisakkAraparakkamANaM mahayA gaMbhIragulugulAiyaraveNaM mahureNaMmaNahareNaMpUretA aMbaraM disAoyasobhayaMtA cattAri devasAhassIogayarUvadhArINaM devANaM dakkhiNillaM bAhaM privhNti| caMdavimANassa NaM paccatthimeNaM seyANaM subhagANaM suppabhANaM calacavalakakuhasAlINaMghaNaNiciyasubaddhalakkhaNuNNayaIsiyANayavasabhoTThANaMcaMkamiyalaliyapuliya-calacavalaganviyagaINaM saNNayapAsANaM saMgayapAsANaM sujAyapAsANaM pIvaravaTTiyasusaMThiya-kaDINaM olaMbapalaMbalakkhaNapamANajuttaramaNijavAlagaMDANaM samakhuravAlidhANANaM samalihiyasiMgatikkhaggasaMgayANaM taNusuhumasujAyaNiddhalomacchavidharANaM uvaciyamasalavisAlapaDipuNNakhaMdhapaesasuMdarANaM veruliyabhisaMtakaDakkhasuNirikkhaNANaM juttapamANapahANalakkhaNapasattharamaNijjagaggaragallasobhiyANaMgharagharagasusaddabaddhakaMThaparimaMDiyANaMNANAmaNikaNagarayaNaghaMTiyAvegacchigasukayamAliyANaM varaghaMTAgalayamAlujalasiridharANaM paumuppalasagalasurabhimAlAvibhUsiyANaM vairakhurANaM vivihavikhurANaM phAliyAmayadaMtANaM tavaNijajIhANaM tavaNijatAluyANaM tavaNijajottagasujoiyANaM kAmagamANaM pIigamANaM maNogamANaM maNoramANaM amiyagaINaM amiyabalavIriyapurisakkAraparakkamANaM mahayA gajiyagaMbhIraraveNaM mahureNaM maNahareNaM pUretA aMbaraM disAo ya sobhayaMtA cattAri devasAhassIo vasaharUvadhArINaM devANaM paccatthimillaM bAhaM privhNti| caMdavimANassa NaM uttareNaM seyANaM subhagANaM suppabhANaM taramallihAyaNANaM harimelamaulamalliyacchANaMcaMcuccilaliyapuliyacalacavalacaMcalagaINaMlaMghaNavaggaNa For Personal & Private Use Only Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 jambUdvIpa prajJapti sUtra dhAvaNadhoraNativaijaiNa sikkhiyagaINaM lalaMtalAmagalalAyavarabhUsaNANaM saNNayapAsANaM saMgayapAsANaM sujAyapAsANaM pIvaravaTTiyasusaMThiyakaDINaM olaMbapalaMbalakkhaNapamANajutta-ramaNijavAlapucchANaM taNusuhamasujAyaNiddhalomacchaviharANaM miuvisayasuhumalakkhaNa-pasatthavicchiNNakesaravAliharANaM lalaMtathAsagalalADavarabhUsaNANaMmuhamaNDaga-ocUlagacAmarathAsaMgaparimaNDiyakaDINaMtavaNijakhurANaM tavaNijajIhANaM tavaNijatAluyANaM tavaNijajottagasujoiyANaM kAmagamANaM jAva maNoramANaM amiyagaINaM amiyabalabIriyapurisakkAraparakkamANaM mahayA hayahesiyakila-kilAiyaraveNaM maNahareNaM pUretA aMbaraM disAo ya sobhayaMtA cattAri devasAhassIo hayarUvadhArINaM devANaM uttarillaM bAhaM privhti| gAhA - solasadevasahassA havaMti caMdesu ceva suuresu| advaiva sahassAhaM ekkekkaMmI ghvimaanne||1|| cattAri sahassAI NakkhattaMmi ya havaMti ikkikke| .. do ceva sahassAI taaraaruuvekkmekkNmi||2||. evaM sUravimANANaM jAva tArArUvavimANANaM, NavaraM esa devsNghaaetti| zabdArtha - subhagANaM - suMdara, suppabhANaM - uttama prabhA yukta, viDaMbiyaM - prakaTita, mahuguliya - jame hue zahada kI golI, kesarasaTA - ayAla, uvasohiyANaM - upazobhita, aphphoDiya - AsphAlana yukta, jottaga - rassA, kuMbha - mastaka, soMDa - sUMDa, Niddha - snigdha-cikane, pattala - palaka, NivvaNa - nivraNa-ghAva rahita, kosI - khola, lajju - rajju, allINa - suMdara, kakuha - kakudha-yUhI, Isiya - kucha, bAlidhANANaM - pUMcha yukta, taramallihAyaNANaM - tAruNyAvasthA yukta, thAsaka - drpnn| bhAvArtha - he bhagavan! caMdra vimAna kA kitane sahastra deva parivahana karate haiM? he gautama! solaha sahastradeva usakA parivahana karate haiN| candra vimAna ke pUrvI bhAga meM zaMkha ke adhastana bhAga nirmala, svaccha dahI, gAya kA dUdha, phena, rajata rAzi ke samAna dIpti yukta, suMdara, sthira, sudRr3ha, kAMta, prakRSTa, golAkAra, paripuSTa paraspara, milita, viziSTa tIkSNa dAr3hoM se vyakta mukha yukta, lAla kamala ke patra ke samAna sukomala tAlu jihvA yukta, jame hue madhu kI For Personal & Private Use Only Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - caturvidharupadhArI vimAna vAhaka deva golI ke samAna pIle bhUre netra yukta, paripuSTa, suMdara jaMghA yukta, vizAla skandha yukta, komala, vizada, sUkSma, uttama lakSaNa yukta, skandhoM para uge hue ayAloM se suzobhita, Upara suMdara rUpa meM jhukAI huI, sahaja rUpa meM halana calana yukta pUMcha se yukta, vajramaya nakha, dAr3ha evaM dAMta yukta tapanIya svarNa jaisI jihvA aura tAlu se yukta, tapanIya svarNa nirmita rasse dvArA vimAna ke sAtha bhalIbhAMti jute hue, icchAnurUpa, prItimaya, manorama, aparimita tIvra gati se calane vAle, apAra bala, zakti evaM parAkrama se yukta, teja, gaMbhIra svara se garjana karate hue, madhura, manohara dhvani dvArA gagana maMDala ko guMjAte hue, dizAoM ko zobhita karate hue cAra sahastra siMha rUpadhArI deva vimAna ke pUrvI bhAga kA parivahana kie calate haiN| caMdra vimAna ke dAhinI ora sapheda varNayukta, subhaga-suMdara prabhAyukta, zaMkha tala, nirmaladadhi, godugdha, phena tathA rajata rAzi kI taraha nirmala, ujvala dIptiyukta, vajramaya, dvidhA vibhakta, kuMbha kI taraha vizAla mastaka yukta, susthita, supuSTa, uttama, vajramaya, golAkAra sUMDa, usa para ubhare hue dyutimaya rakta kamala se pratIta hote binduoM se suzobhita unnata mukha yukta, tapanIya svarNamaya, vizAla sahaja rUpa meM capalatAmaya, hilate hue, nirmala, udyotamaya karNa yukta, zahada jaise raMga ke dedIpyamAna, cikane, komala, palaka yukta, trivarNa-tIna varNa ke ratnoM jaisI A~khoM se yukta bAhara nikale hue, komala zveta camelI ke puSpa ke samAna dhavala (sapheda) eka samAna saMsthAna yukta, ghAva rahita, dRr3ha, saMpUrNataH sphaTikamaya, sujAta - suMdara rUpa meM utpanna mUsala ke sadRza agrabhAgoM para ratnajaTita, svarNanirmita kholoM se susajja, dAMtoM se suzobhita, svarNamaya, vizAla tilaka Adi puSpoM se parimaMDita vividha maNiyoM evaM ratnoM se sajjita mukha yukta, gale meM dhAraNa kie hue alaMkAroM se vibhUSita, kuMbhasthala ke donoM bhAgoM ke madhya rakhe hue, nIlama nirmita citramaya hatthe sahita, ujvala, vajraratnamaya, teja, suMdara, aMkuza se yukta, kakSa meM baMdhI huI rassI se yukta, darpoddhata, utkaTa balayukta, nirmala, saghana maNDala yukta, vajramaya lAloM se suzobhita laTakate hue alaMkAra sahita, vividha maNiyoM evaM ratnoM se saje hue donoM ora vidyamAna choTI-choTI ghaMTiyoM se samAyukta, rajata nirmita baMdhI huI rajju se laTakate hue do ghaTAoM ke madhura svara se manohara pratIta hote hue, svabhAvataH suMdara niSpattimaya, samucita pramANopeta, uttama lakSaNa yukta, prazasta, ramaNIya bAloM se suzobhita pUMcha yukta, mAMsala, paripUrNa, kachue kI taraha unnata caraNoM dvArA dhIra gaMbhIra dhvani yukta aMka ratnamaya nAkhUna yukta tapanIya svarNamaya jihvA evaM tAlu yukta tapanIya svarNa nirmita rasse se suMdara rUpa meM jute hue yatheccha, ullAsamaya mana kI gati sadRza satvara For Personal & Private Use Only 465 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 jambUdvIpa prajJapti sUtra gamanazIla aparimita gati yukta aparisIma bala, zakti pauruSa evaM parAkramazIla, ucca gaMbhIra svara . se gagana ko ApUrita karate hue, dizAoM ko guMjita karate hue, gajarUpadhArI cAra sahastra deva vimAna ke dakSiNI pArzva ko parivahana karate haiN| ____ candravimAna ke pazcima meM zveta varNa yukta, saubhAgya yukta, uttama prabhAmaya, idhara-udhara hilatI huI thUhI se suzobhita, Thosa lohamaya, bar3e hathaur3e kI taraha saghana, sugaThita, uttama lakSaNa yukta, kiMcid jhuke hue oSThopeta caMkramita-Ter3hI-mer3hI, suMdara, praphullita, capala gati yukta, saMgata, jhuke hue pramANopeta, deha ke pArzva bhAgoM se yukta, paripuSTa, gola, susaMsthita AkAra vAlI kaTi yukta, laTakate hue lambe-lambe, suMdara, uttama lakSaNa yukta, pramANopeta, ramaNIya, bAloM se zobhita gaMDasthala yukta, samAna khura evaM pUMcha yukta, samAna rUpa se utkIrNa kie gae se, tIkSNa sIMgoM se yukta, atyaMta sUkSma, cikane bAloM ko dhAraNa kie hue paripuSTa, vizAla, suMdara skandha pradeza vAle, nIlama kI taraha bhAsamAna, kaTAkSa - tirache netroM se yukta, yathocita pramANopeta, viziSTa, prazasta, ramaNIya gaggaraka saMjJaka vizeSa paridhAna - jhUla se sasobhita, hilane-Dulane se paraspara gharSaNa se bajane jaisI dhvani se samaveta gharagharaka saMjJaka AbharaNa vizeSa se vimaMDita, vakSasthala para maNiratnoM tathA ghaMTiyoM kI mAlA se bane vaikakSika AbhUSaNa se sajjita, isa prakAra ujvala zobhAmaya, padma, utpaloM kI akhaMDita, surabhimaya mAlAoM se vibhUSita, vajraratnamaya khura yukta, maNi, svarNa Adi se khuroM ke UrdhvavartI bhAgoM se yukta, sphaTika maya daMtayukta, tapanIya svarNamaya jihvA, tAlu yukta evaM tapanIya svarNanirmita rasse dvArA vimAna se jur3e hue icchAnurUpa, ullAsamaya, mana kI gati kI taraha satvaragAmI, manorama apratima gati yukta, aparimita bala, vIrya, parAkramayukta, atyadhika garjanA dvArA AkAza ko pUrita karate hue, dizAoM ko zobhita karate hue cAra sahasra vRSabha rUpadhArI deva vimAna ke pazcimI pArzva ko uThAe calate haiN| ___candravimAna ke uttara meM zveta varNa ke subhaga, suMdara prabhAyukta, tAruNya yukta, harimelaka evaM camelI kI kaliyoM jaise netroM se zobhita, tirachI, caMcala, pulakita, capala gatiyukta, khaDDe Adi ko lAMghane, U~cA kUdanA, vegapUrvaka daur3anA, tIvratA pUrvaka, tripadI - tIna pairoM se daur3ane meM samartha Adi azvaviSayaka gatikramoM ke abhyasta, nIce kI ora laTakate hue, gale meM pahanAe hue suMdara alaMkAroM se vibhUSita, jhuke hue, pramANopeta, suniSpanna, pArzva bhAga yukta, paripuSTa, gola, suMdara kaTiyukta, laTakate hue, laMbe, uttama lakSaNayukta, suMdara, ca~vara jaise pU~cha se yukta, atyaMta sUkSma suniSpanna, cikane, komala deha kI chavi se vibhUSita, mRdu, ujjvala, sUkSma, prazasta lakSaNayukta, For Personal & Private Use Only Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - caturvidharupadhArI vimAna vAhaka deva 467 kaMdhe para uge hue vistIrNa bAloM kI paMkti se vibhUSita, alaMkRta, lalATa para darpaNa jaTita AbhUSaNa dhAraNa kie hue, mukha para laTakate hue, lUmbe, caMvara evaM darpaNa jaTita vividha AbhUSaNoM se suzobhita kaTiyukta, tapanIya svarNa jaise khura, jIbha evaM tAluyukta, tapanIya svarNa nirmita rassoM se jute hue, icchAnurUpa yAvat manorama gati se calane vAle aparimita bala, zakti tathA puruSArtha evaM parAkrama yukta, ucca hinahinAhaTa dhvani se AkAza ko ApUrita tathA dizAoM ko suzobhita karate hue cAra sahasra azvarUpadhArI deva vimAna ke uttarI pArzva ko dhAraNa kie hue calate haiN| gAthAe~ - cAra-cAra sahasra siMharUpadhArI, gajarUpadhArI, vRSabharUpadhArI evaM azvarUpadhArI deva candra evaM sUrya ke vimAnoM ko parivahana kie calate haiN| . . grahoM ke vimAnoM ko do-do sahasra siMharUpadhArI, gajarUpadhArI, vRSabharUpadhArI evaM azvarUpadhArI- kula ATha-ATha sahasra deva parihavana kie rahate haiN||1|| nakSatroM ko eka-eka sahasra siMharUpadhArI, gajarUpadhArI, vRSabharUpadhArI evaM azvarUpadhArI devakula cAra sahasra deva parivahana kie calate haiN| ___tAroM ke vimAna 500-500 siMharUpadhArI, gajarUpadhArI, vRSabharUpadhArI evaM azvarUpadhArI deva - kula do sahasra deva vahana kie calate haiN||2|| vivecana - prastuta sUtra meM Abhiyogika devoM dvArA siMharUpa, gajarUpa, vRSabharUpa evaM azvarUpa vikurvita kara vimAnoM ke parivahana karane kA jo varNana AyA hai, zabda saMracanA kI dRSTi se vaha bar3A hI mahattvapUrNa hai| zabdAlaMkAroM ke prAcurya se paripUrNa, utkRSTa prAkRta gadyakAvya kA yaha atisuMdara udAharaNa hai| siMha, hasti, vRSabha, azva ke aMgopAMgoM kA jo varNana kiyA gayA hai, unameM jo upamA Adi alaMkAroM kA atyanta suMdara rUpa meM prayoga huA hai, vaha vAstava meM adbhUta hai| eka-eka aMga-pratyaMga ke sAtha anuprAsoM kI vilakSaNa chaTA to dRSTigata hotI hI hai kintu eka-eka upameya ke upamAnoM kI eka lambI zreNI yA paMkti vahA~ bar3e vizada rUpa meM saMprayukta hai, jise par3ha kara sahRdaya pAThaka bhAva vimugdha ho jAtA hai| kAvyazAstra meM ise 'mAlopamA' kahA gayA hai| upamAoM kI mAlAoM sI vahA~ upasthApita hai| isa varNana ko par3hate samaya uttaravartI saMskRta sAhitya ke antargata kAdambarI evaM upamitibhavaprapaMcakathA jaise atiprazasta kAvyoM kA smaraNa ho uThatA hai| prastuta varNana ke atirikta anya sthAnoM para bhI jo gadyAtmaka, AlaMkArika vivecana huA hai, vaha isI koTi kA hai| isase prakaTa hotA hai ki prAkRta meM gadya racanA kA uttarottara suMdara vikAsa hotA gyaa| For Personal & Private Use Only Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJapti jyotiSka devoM kI gati kA tAratamya (201 ) eesi NaM bhaMte! caMdimasUriyagahagaNaNakkhattatArArUvANaM kayare savvasigghagaI kayare savvasigghatarAe ceva ? goyamA ! caMdehiMto sUrA sigghagaI, sUrehiMto gahA sigghagaI, gahehiMto NakkhattA sigghagaI, NakkhattehiMto tArArUvA sigghagaI, savvappagaI caMdA, savvasigghagaI tArArUvA iti / 468 bhAvArtha - he bhagavan! ina candra, sUrya, graha, nakSatra evaM tAre - ina jyotiSka devoM meM kauna sarvAdhika zIghra gatiyukta evaM zIghratara gatiyukta hai ? he gautama! candroM kI apekSA sUryoM kI gati, sUryoM kI apekSA grahoM kI, grahoM kI apekSA nakSatroM kI tathA nakSatroM kI apekSA tAroM kI gati adhika zIghratAyukta hai / inameM candra sabase maMdagatiyukta evaM tAre sarvAdhika zIghra gatiyukta haiN| jyotiSka devoM kI Rddhi (202) eesi NaM bhaMte! caMdimasUriyagahagaNaNakkhattatArArUvANaM kayare savvamahiDDiyA kayare savva paDDiyA ? goyamA ! tArArUvehiMto NakkhattA mahiDDiyA, NakkhattehiMto gahA mahiDDiyA, gahehiMto sUriyA mahiDDiyA, sUrehiMto caMdA mahiDiyA, savvappiDDiyA tArArUvA, savvamahiDDiyA caMdA / bhAvArtha - he bhagavan! ina candra, sUrya, graha, nakSatra evaM tAroM meM kauna-kauna sarvAdhika RddhizAlI hai aura kauna sabase kama Rddhiyukta hai ? he gautama! tAroM kI apekSA nakSatra, nakSatroM kI apekSA graha, grahoM kI apekSA sUrya evaM sUryo kI apekSA candra adhika samRddhizAlI haiN| isa prakAra tAre sabase kama RddhizAlI evaM candra sarvAdhika Rddhiyukta hai| For Personal & Private Use Only Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - tAroM kA pArasparika aMtara ....... 466 - - - - -- - tAroM kA pArasparika aMtara (203) jambuddIve NaM bhaMte! dIve tArArUvassa ya tArArUvassa ya kevaie abAhAe aMtare paNNatte? goyamA! duvihe aMtare paNNatte, taMjahA-vAghAie ya NivvAghAie ya, NivvAghAie jahaNNeNaM paMcadhaNusayAI ukkoseNaM do gAuyAI, vAghAie jahaNNeNaM doNNi chAvaDhe joyaNasae ukkoseNaM bArasa joyaNasahassAI doNNi ya bAyAle joyaNasae tArArUvassa ya 2 abAhAe aMtare pnnnntte| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa meM eka tAre se dUsare tAre kA kitanA aMtara batalAyA gayA hai? he gautama! vyAghAtika - bIca meM Ae hue parvata Adi ke vyavadhAna se yukta tathA nirvyAghAtika - sarvathA vyavadhAna rahita, ke rUpa meM do prakAra ke aMtara batalAe gae haiN| eka tAre se dUsare tAre kA nirvyAghAtika aMtara nyUnatama 500 dhanuSa tathA utkRSTatama do gavyUta (cAra koza) batalAyA gayA hai| eka tAre se dUsare tAre kA vyAghAtika aMtara kama se kama 266 yojana tathA adhikatama 12242 yojana kahA gayA haiN| jyotiSka devoM kI pramukha deviyA~ (204) caMdassa NaM bhaMte! joisiMdassa joisaraNNo kai aggamahisIo paNNattAo? goyamA! cattAri aggamahisIo paNNattAo, taMjahA - caMdappabhA dosiNAbhA accimAlI pabhaMkarA, tao NaM egamegAe devIe cattAri 2 devIsahassAiM parivAro paNNatto, pabhU NaM tAo egamegA devI aNNaM devIsahassaM viuvvittae, evAmeva sapuvvAvareNaM solasa devIsahassA, settaM tuddie| For Personal & Private Use Only Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 jambUdvIpa prajJapti sUtra - - - - paha NaM bhaMte! caMde joisiMde joisarAyA caMdavaDeMsae vimANe caMdAe rAyahANIe sabhAe suhammAe tuDieNaM saddhiM mahayA hayaNaTTagIyavAiya jAva divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae? goyamA! No iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte! jAva viharittae? goyamA! caMdassa NaM joisiMdassa joisaraNNo caMdavaDeMsae vimANe caMdAe rAyahANIe sabhAe suhammAe mANavae ceiyakhaMbhe vairAmaesu golavadRsamuggaesu bahUio jiNasakahAo saNNikhittAo ciTuMti, tAo NaM caMdassa aNNesiM ca bahaNaM devANa ya devINa ya accaNijAo jAva pajuvAsaNijAo, se teNaTeNaM goyamA! No pbhuutti| ___pabhU NaM caMde...sabhAe suhammAe cauhiM sAmANiyasAhassIhiM evaM jAva divvAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharittae kevalaM pariyAriDIe, No ceva NaM mehunnvttiyN| vijayA 1 vejayaMtI 2 jayaMtI 3 aparAjiyA 4 savvesiM gahAINaM eyAo aggamahisIo, chAvattarassavi gahasayassa eyAo aggamahisIo vattavvAo, imAhi gAhAhiti iMgAlae 1 viyAlae 2 lohiyaMke 3 saNicchare ceva / / AhuNie 5 pAhuNie 6 kaNagasaNAmA ya paMceva 11 // 1 // some 12 sahie 13 assAsaNe ya 14 kajovae 15 ya kabburae 16 / ayakarae 17 duMdubhae saMkhasaNAmevi tiNNeva 20 // 2 // evaM bhANiyavvaM jAva bhAvakeussa aggmhisiiotti| zabdArtha - mehuNa - maithun| bhAvArtha - he bhagavan! jyotiSka devoM ke indra, jyotiSka devoM ke rAjA, caMdra ke kitanI deviyA~ AkhyAta huI haiM? he gautama! caMdraprabhA, jyotsnAbhA, arcimAlI, prabhaMkarA - ye cAra pradhAna deviyA~ AkhyAta huI haiN| unameM se pratyeka pradhAna devI kA cAra-cAra sahasra devI parivAra kahA gayA hai| eka-eka For Personal & Private Use Only Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra nakSatroM kA adhiSThAyaka deva pradhAna devI anya sahasroM deviyoM kI vikurvaNA karane meM sakSama hotI hai| isa prakAra solaha sahasra deviyA~ vikurvita hotI haiN| avaziSTa truTitAdi vAdya, dhvani, nRtya, saMgIta nATyAdi kA varNana pUrvavat hai / - - he bhagavan! jyotiSka devoM ke svAmI, indra, rAjA caMdrAvataMsaka vimAna meM, caMdrA rAjadhAnI meM sudharmA sabhA meM truTita Adi vAdya, nRtya gIta prabhRti yAvat divya bhogopabhoga meM kyA viharaNazIla hai ? gAhA he gautama! aisA nahIM hai| he bhagavan! vaha kisa kAraNa se yAvat bhogAnuraMjita kyoM nahIM hai ? he gautama! jyotiSkendra, jyotiSkarAja ke caMdrAvataMsaka vimAna meM, caMdrA rAjadhAnI meM sudharmA sabhA meM mANavaka saMjJaka caitya staMbha hai| usa para hIraka nirmita, golAkAra pAtroM meM jinendroM kI bahuta-sI asthiyA~ sthApita haiN| ve candra evaM anya bahuta se deva evaM deviyoM ke lie arcanIya yAvat paryupAsanIya hai| : he gautama! unake prati bahumAna ke kAraNa AzAtanA ke bhaya se sudharmA sabhA meM apane cAra sahasra sAmAnika devoM se ghirA huA caMdramA yAvat divya bhogopabhoga meM nirata nahIM hotA / vahA~ kevala parivAra Rddhi, rUpa, vaibhava meM sukha mAnatA hai, maithuna sevana nahIM karatA / samasta grahoM kI vijayA, vaijayaMtI, jayaMtI tathA aparAjitA nAmaka cAra agramahISiyA~ haiM / isa prakAra 176 grahoM kI ye agramahISiyA~ haiM / - gAthAe~ - aMgAraka, vikAlaka, lohitAMka, zanaizcara, Adhunika, prAdhunika, kaNa, kaNaka, kaNakaNaka, karNaviMtAnaka, kaNasaMtAnaka, soma, sahita, AzvAsana, kAryopaga, karburaka, ajakaraka, duMdubhaka, zaMkha, zaMkhanAbha, zaMkhavarNAbha isa prakAra bhAvaketu paryanta grahoM kA uccAraNa karanA cAhie / ina sabakI pradhAna deviyA~ uparyukta nAmayukta haiM / nakSatroM kA adhiSThAyaka deva 471 (205) bamhA viNhU ya vasU varuNe aya vuDDI pUsa Asa jame / agga payAvai some rudde adiI vahassaI sappe // 1 // For Personal & Private Use Only Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 jambUdvIpa prajJapti sUtra piu bhagaajamasaviyA taTThA vAU taheva iNdggii| mitte iMde NiraI AU vissA ya boddhvve||2|| bhAvArtha - brahmA, viSNu, vasu, varuNa, aja, vRddhi, pUsA, azva, yama, agni, prajApati, soma, rudra, aditi, bRhaspati, sarpa, pitA, bhaga, aryamA, savitA, tvaSTA, vAyu, indrAgnI, mitra, indra, nirRti, Apa, vizvedeva - ye aTThAIsa kramazaH abhijita se lekara uttarASAr3hA paryanta aTThAIsa nakSatroM ke adhiSThAyaka deva haiN| devoM kI kAlasthiti ___. (206) caMdavimANe NaM bhaMte! devANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA? goyamA! jahaNNeNaM caubhAgapaliovamaM ukkoseNaM paliovamaM vaassyshssmbbhhiyN| caMdavimANe NaM0 devINaM...jahaNNeNaM caubhAgapaliovama ukkoseNaM addhapaliovamaM paNNAsAe vaasshssehimbbhhiyN| sUravimANe devANaM jahaNNeNaM caubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM paliovamaM vAsasahassamabbhahiyaM, sUravimANe devINaM jahaNNeNaM caunbhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM paMcahiM vAsasaehiM abbhhiy| gahavimANe devANaM jahaNNeNaM caubbhAgapaliovamaM ukkoseNaM paliovamaM, gahavimANe devINaM jahaNNeNaM caunbhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhpliovmN| ___NakkhattavimANe devANaM jahaNNeNaM caunbhAgapaliovamaM ukkoseNaM addhapaliovamaM, NakkhattavimANe devINaM jahaNNeNaM caubhAgapaliovama ukkoseNaM sAhiyaM cunbhaagpliovmN| __tArAvimANe devANaM jahaNNeNaM aTThabhAgapaliovamaM ukkoseNaM caubhAgapaliovamaM, tArAvimANadevINaM jahaNNeNaM aTThabhAga-paliovamaM ukkoseNaM sAiregaM atttthbhaagpliovmN| For Personal & Private Use Only Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - saMkhyA-tAratamya 473 oC bhAvArtha - he bhagavan! caMdravimAna meM devoM kI kAlasthiti kitanI batalAI gaI hai? __ he gautama! candravimAna meM devoM kI sthiti kama se kama - palyopama tathA adhikatama eka palyopama se eka lAkha varSa jyAdA batalAI gaI hai| candravimAna meM deviyoM kI kAlasthiti nyUnatama - palyopama tathA adhikatama Adhe palyopama se 50,000 varSa jyAdA batalAI gaI hai| sUryavimAna meM devoM kI kAlasthiti nyUnatama - palyopama tathA adhikatama eka palyopama se eka hajAra varSa jyAdA batalAI gaI hai| sUryavimAna meM deviyoM kI sthiti nyUnatama - palyopama tathA adhikatama arddhapalyopama se 500 varSa jyAdA batalAI gaI hai| graMhavimAna meM devoM kI nyUnatama sthiti - palyopama tathA adhikatama eka palyopama kahI gaI hai| grahavimAna meM deviyoM kI sthiti alpatama - palyopama tathA utkRSTatama arddhapalyopama kahI gaI hai| nakSatra vimAnoM meM devoM kI sthiti jaghanyataH - palyopama tathA jyAdA se jyAdA arddhapalyopama AkhyAta huI hai| yahA~ deviyoM kI jaghanyataH , palyopama tathA utkRSTaH - palyopama se kucha adhika hotI hai| tArAvimAna meM devoM kI sthiti jaghanyataH : palyopama tathA utkRSTataH 3 palyopama hotI hai| yahA~ deviyoM kI sthiti nyUnatama - palyopama tathA utkRSTataH - palyopama se kucha adhika hotI hai| saMkhyA-tAratamya .. (207) . eesi NaM bhaMte! caMdimasUriyagahamaNaNakkhattatArArUvANaM kayare-kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA? For Personal & Private Use Only Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 jambUdvIpa prajJapti sUtra - goyamA! caMdimasUriyA duve tullA savvatthovA, NakkhattA saMkhejaguNA, gahA saMkhejaguNA, tArArUvA saMkhejaguNA iti|| zabdArtha - thovA - km| bhAvArtha - he bhagavan! candra, sUrya, nakSatra evaM tArAoM meM kauna, kitane, alpa, bahuta evaM tulya yA vizeSAdhika hai? ____ he gautama! candra evaM sUrya tulya yA samAna haiN| ve sabase kama haiN| inakI apekSA nakSatra saMkhyeya guNA adhika haiN| nakSatroM kI apekSA graha saMkhyAta guNA adhika haiM tathA grahoM kI apekSA . tAre saMkhyAta guNA adhika haiN| tIrthaMkarAdi saMkhyA-krama . (208) jambuddIve NaM bhaMte! dIve jahaNNapae vA ukkosapae vA kevaiyA titthayarA . savvaggeNaM paNNatA? goyamA! jahaNNapae cattAri ukkosapae cottIsaM titthayarA savvaggeNaM pnnnnttaa| jambuddIve NaM bhaMte! dIve jahaNNapae vA ukkosapae vA kevaiyA cakkavaTTI savvaggeNaM paNNattA? goyamA! jahaNNapae cattAri ukkosapae tIsaM cakkavaTTI savvaggeNaM paNNattA iti, baladevA tattiyA ceva jattiyA cakkavaTTI, vAsudevAvi tattiyA cevtti| jambuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA NihirayaNA savvaggeNaM paNNatA? goyamA! tiNNi chaluttarA NihirayaNasayA savvaggeNaM pnnnnttaa| jambuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA NihirayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchaMti? goyamA! jahaNNapae chattIsaM ukkosapae doNNi sattarA NihirayaNasayA garibhogattAe hvvmaagcchNti| jambuddIve0 kevaiyA paMciMdiyarayaNasayA savvaggeNaM paNNattA? goyamA! do dasuttarA paMciMdiyarayaNasayA savvaggeNaM pnnnnttaa| For Personal & Private Use Only Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - tIrthaMkarAdi saMkhyA krama jambuddIve0 jahaNNapae vA ukkosapae vA kevaiyA paMciMdiyarayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchaMti ? goyamA ! jahaNNapae aTThAvIsaM ukkosapae doNNi dasuttarA paMciMdiyarayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchaMti / jambuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA egiMdiyarayaNasayA savvaggeNaM paNNattA ? goyamA ! do dasuttarA egiMdiyarayaNasayA savvaggeNaM paNNattA / jambuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA egiMdiyarayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchaMti ? goyamA ! jahaNNapae aTThAvIsaM ukkoseNaM doNNi dasuttarA egiMdiyarayaNasayA paribhogattAe havvamAgacchaMti / bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa ke aMtargata kama se kama tathA adhika se adhika samagra rUpa meM kitane tIrthaMkara parijJApita hue haiM? he gautama! kama se kama cAra tathA adhikatama cauMtIsa tIrthaMkara parijJApita hue haiN| * he bhagavan! jaMbUdvIpa ke aMtargata nyUnatama tathA adhikatama kitane cakravartI kahe gae haiM? he gautama! nyUnatama cAra tathA adhikatama tIsa cakravartI kahe gae haiN| jitane cakravartI hote haiM, utane hI baladeva evaM vAsudeva hote haiN| 'he bhagavan! jambUdvIpa meM samagra nidhiratna - utkRSTa nidhAna kitane batalAe gae haiM? he gautama! samagra nidhiratna 306 batalAe gae haiN| bhagavan! jambUdvIpa meM kitane sau ratna yathAzIghra paribhogya haiM ? he gautama! nyUnatama 36 tathA adhikatama 270 nidhiratna yathAzIghra paribhogya haiN| he bhagavan! jaMbUdvIpa meM kitane sau paMcendriya ratna samagratayA batalAe gae haiM? . he gautama jambUdvIpa meM kula 210 paMcendriya ratna kahe gae haiN| he bhagavan! jaMbUdvIpa meM kama se kama tathA adhika 475 adhika kitane sau paMcendriya ratna yathA zIghra paribhoga meM Ate haiM? he gautama! jambUdvIpa meM kama se kama aTThAIsa tathA adhikatama 210 paMcendriya ratna paribhogya haiN| . he bhagavan! jaMbUdvIpa meM kula kitane sau ekendriya ratna parijJApita hue haiM ? For Personal & Private Use Only Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 jambUdvIpa prajJapti sUtra he gautama! kula 210 ekendriya ratna parijJApita hue haiN| he bhagavan! jaMbUdvIpa meM kitane sau ekendriya ratna yathAzIghra paribhogopayogI haiM? he gautama! nyUnatama aTThAIsa tathA adhikatama 210 ekendriya ratna yathAzIghra paribhogya haiN| vivecana - jambUdvIpa ke mahAvideha kSetra ke battIsa vijayoM meM battIsa tathA bharata kSetra aura airavata kSetra meM eka-eka tIrthaMkara jaba hote haiM taba tIrthaMkaroM kI utkRSTa saMkhyA 34 hotI hai| ___ jaba jambUdvIpa ke pUrvavideha kSetra meM zItA mahAnadI ke dakSiNa aura uttara bhAga meM eka-eka aura zItodA mahAnadI ke dakSiNa aura uttara bhAga meM eka-eka cakravartI hotA hai, taba jaghanya cAra cakravartI hote haiN| __ jaba mahAvideha ke 32 vijayoM meM se aTThAIsa vijayoM meM 28 cakravartI aura bharata meM eka evaM airavata meM eka cakravartI hotA hai taba samagra jambUdvIpa meM unakI utkRSTa saMkhyA tIsa hotI hai| smaraNa rahe ki jisa samaya 28 cakravartI 28 vijayoM meM hote haiM usa samaya zeSa cAra vijayoM meM cAra vAsudeva hote haiM aura jahA~ vAsudeva hote haiM vahA~ cakravartI nahIM hote| ataeva cakravartiyoM kI utkRSTa saMkhyA jambUdvIpa meM tIsa hI batalAI gaI hai| cakravartiyoM kI jaghanya saMkhyA kI saMgati tIrthaMkaroM kI saMkhyA ke samAna jAna lenA caahie| jaba cakravartiyoM kI utkRSTa saMkhyA tIsa hotI hai taba vAsudevoM kI jaghanya saMkhyA cAra hotI hai aura jaba vAsudevoM kI utkRSTa saMkhyA 30 hotI hai taba cakravartI kI saMkhyA 4 hotI hai| baladevoM kI saMkhyA kI saMgati vAsudevoM ke samAna jAna lenA cAhie kyoMki ye donoM sahacara hote haiN| pratyeka cakravartI ke nau-nau nidhAna hote haiN| unake upayoga meM Ane kI jaghanya aura utkRSTa saMkhyA cakravartiyoM kI jaghanya aura utkRSTa saMkhyA para AdhRta hai| nidhAnoM aura ratnoM kI saMkhyA ke sambandha meM bhI yahI jAnanA caahie| pratyeka cakravartI ke nau nidhAna hote haiN| nau ko cautIsa se guNita karane para 306 saMkhyA AtI hai| kintu unameM se cakravartiyoM ke upayoga meM Ane vAle nidhAna jaghanya chattIsa aura adhika se adhika 270 haiN| cakravartI ke sAta paMcendriyaratna isa prakAra haiM - 1. senApati 2. gAthApati 3. varddhakI 4. purohita 5. gaja 6. azva 7. striirtn| ekendriya ratna - 1. cakraratna 2. chatraratna 3. carmaratna 4. daNDaratna 5. asiratna 6. maNiratna 7. kaaknniirtn| For Personal & Private Use Only Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - jaMbUdvIpa kI nityatA, anityatA 477 jaMbUdvIpa kA vistAra __ (206) - jambuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyaM AyAmavikkhambheNaM kevaiyaM parikkheveNaM kevaiyaM uvveheNaM kevaiyaM uI uccatteNaM kevaiyaM savvaggeNaM paNNatte? * * goyamA! jambuddIve dIve egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhambheNaM tiNNi joyaNasayasahassAI solasa ya sahassAI doNNi ya sattAvIse joyaNasae tiNNi ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusayaM terasa ya aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM paNNatte, egaM joyaNasahassaM uvveheNaM NavaNauiM joyaNasahassAiM sAiregAI uddhaM uccatteNaM sAiregaM joyaNasayasahassaM savvaggeNaM pnnnntte| bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa kA AyAma-vistAra, paridhi, udvedha - bhUmigata gaharA bhAga, U~cAI - ye samagratayA kitane batalAe gae haiM? he gautama! jaMbUdvIpa kA sampUrNatayA AyAma-vistAra eka lAkha yojana, paridhi 316227 yojana 3 kosa 128 dhanuSa evaM 13- aMgula se kucha jyAdA kahI gaI hai| isakI jamIna meM gaharAI 1000 yojana tathA U~cAI 66,000 yojana se kucha adhika batalAI gaI hai| jaMbUdvIpa kI nityatA, anityatA (210) . jambuddIve NaM bhaMte! dIve kiM sAsae asAsae? * goyamA! siya sAsae siya asaase| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-siya sAsae siya asAsae? goyamA! davvaTThayAe sAsae vaNNapajavehiM gaMdhapajavehiM rasapajavehiM phAsapajavehiM asAsae, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai-siya sAsae siya asaase| For Personal & Private Use Only Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra jambuddIve NaM bhaMte! dIve kAlao kevaciraM hoI? goyamA ! Na kayAvi NAsi Na kayAvi Natthi Na kayAvi Na bhavissai bhuvi ca bhavai ya bhavissai ya dhuve Niie sAsae akkhae avvae avaTThie Nicce jambuddIve dIve paNNatte iti / zabdArtha - siya- syAt - kathaMcit / bhAvArtha - he bhagavan! jaMbUdvIpa kyA zAzvata hai yA azAzvata hai ? he gautama! jaMbUdvIpa kathaMcit zAzvata hai, kathaMcit azAzvata / he bhagavan! vaha zAzvata evaM azAzvata - donoM kaise kahA gayA hai? he gautama! dravyatva rUpa se zAzvata hai tathA varNa, gaMdha, rasa evaM sparza paryAya kI apekSA se (paryAyArthikanaya kI apekSA se) azAzvata hai| he gautama! isI kAraNa vaha syAt zAzvata evaM syAt azAzvata kahA gayA hai| he bhagavan! jaMbUdvIpa kI sthiti kAla kI apekSA se kiyatkAlika hai ? he gautama! vaha bhUtakAla meM na thA, vartamAna meM nahIM hai, bhaviSya meM nahIM hogA, aisA nahIM hai| vaha atIta meM thA, vartamAna meM hai aura bhaviSya meM rahegA / jaMbUdvIpa dhruva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita evaM nitya parijJApita huA hai| jaMbUdvIpa kA svarUpa 478 (211) jambuddIve NaM bhaMte! dIve kiM puDhavipariNAme AupariNAme jIvapariNAme poggalapariNAme ? goyamA! puDhavipariNAmevi AupariNAmevi jIvapariNAmevi puggalapariNAmevi / jambuddIve NaM bhaMte! dIve savvapANA savvajIvA savvabhUyA savvasattA puDhavikAiyattAe AukAiyattAe teukAiyattAe vAukAiyattAe vaNassaikAiyattAe uvavaNNapuvvA ? For Personal & Private Use Only Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptam vakSaskAra - jaMbUdvIpa : nAmakaraNa haMtA goyamA ! asaI aduvA aNaMtakhutto / zabdArtha - asaI - asakRta aneka bAra, aduvA bhAvArtha he bhagavan! kyA jaMbUdvIpa pRthvI pariNAma jIva pariNAma yA pudgalaskandha rUpa hai ? - he gautama! vaha pRthvIparyAya, jalaparyAya, jIvaparyAya evaM pudgalaskandha rUpa hai| he bhagavan! kyA jaMbUdvIpa meM sarvaprANa- dvIndriya, trIndriya, caturindriya ke prANI, sarvajIvapaMcendriya jIva, sarvabhUta- vAnaspatika jIva, sarvasattva - pRthvI, jala, agni tathA vAyu ke jIva - ye saba pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ke rUpa meM pUrvotpanna haiM? hA~ gautama! ve aneka athavA aneka bAra utpanna hue haiN| - 476 athavA / pArthiva piNDarUpa, jala pariNAma, jaMbUdvIpa : nAmakaraNa (212) se keNaNaM bhaMte! evaM vuccai - jambuddIve dIve ? goyamA ! jambuddIve NaM dIve tattha 2 dese 2 tahiM 2 bahave jambUrukkhA jambUvaNA jambUvaNasaMDA NiccaM kusumiyA jAva piMDamamaMjarivaDeMsagadharA sirIe aIva 2 uvasobhemANA 2 ciTThati, jambUe sudaMsaNAe aNADhie NAmaM deve mahiDDie jAva paliovamaTThiie parivasai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai - jambuddIve dIve iti / bhAvArtha - he bhagavan! jambUdvIpa isa nAma se kyoM pukArA jAtA hai ? he gautama! jambUdvIpa meM sthAna-sthAna para jAmuna ke per3a haiN| inase bhare hue vana evaM vanakhaNDa haiN| ye hamezA kusumita yAvat puSpadaMDikAeM, maMjariyoM se alaMkRta haiM, atIva zobhAmaya haiN| jaMbU sudarzanA meM atyaMta samRddhizAlI yAvat palyopamasthitika anAdRta nAmaka deva nivAsa karatA hai| he gautama! isI kAraNa vaha jaMbUdvIpa ke nAma se abhihita huA hai| For Personal & Private Use Only Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jambUdvIpaprajJapti sUtra upasaMhAra (213) tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre mihilAe NayarIe mANibhadde ceie bahUNaM samaNANaM bahUNaM samaNINaM bahUNaM sAvayANaM bahUNaM sAviyANaM bahUNaM devANaM bahUNaM devINaM majjhagae evamAikkhar3a, evaM bhAsai, evaM paNNavei, evaM parUver3a jambUdIvapaNNattI NAmatti ajo! ajjhayaNe ahaM ca heuM ca pasiNaM ca kAraNaM ca vAgaraNaM ca bhujjo 2 uvadaMsei tibemi / | sattamo vakkhAro samatto // // jaMbuddIvapaNNattIsuttaM samattaM // 480 zabdArtha - parUvei - prarUpayati prarUpita kiyA / bhAvArtha - zrI sudharmA svAmI ne apane ziSya jaMbU ko saMbodhita karate hue kahA he jambU ! mithilA nagarI ke aMtargata, maNibhadra caitya meM bahuta se zramaNoM, zramaNiyoM, zrAvakoM, zrAvikAoM, devoM aura deviyoM kI pariSad ke madhya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne jaMbUdvIpa prajJapti nAmaka sUtra kA adhyayana, artha, hetu, prazna, kAraNa, vyAkaraNa vizleSaNa pUrvaka bArabAra isa prakAra AkhyAna, bhASaNa, prarUpaNa, prajJApana evaM upadeza kiyaa| isa prakAra jaMbUdvIpa prajJapti sUtra kA samApana hotA hai / // sAtavAM vakSaskAra samApta // - || jambUdvIpa prajJapti sUtra samApta // For Personal & Private Use Only Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ batAyasA alamArI tirakSaka kasagha zrI vyAvara rAjA mudra svAstika grinTarsa prema bhavana hAthI bhATA, ajamera RiteeILASHARAMATICHITRAmittee For Personal & Private Use Only