Book Title: Agam Sutra Satik 02 Sutrakrut AngSutra 02
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003336/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa AgamasunANi (saTIkaM) bhAga:-2 saMzodhaka sampATakara muni dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artoornacoome yonimoonmobanandnesdomarati o n bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita suzIla sudharmasAgara gurubhyonamaH HABAR Agama suttANi (saTIka bhAga-2 sUtrakRtAGgasUtram RPMRUERARMAama -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45. Agama suttANi-saTIka mUlya rU.11000/ ma Agama zruta prakAzana hai - : saMparka sthala :: "Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM 13. 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura. ahamadAbAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtram sUtrakRtAGgasUtrasya viSayAnukramaH mUlAGkAH-806, niyukti gAthAH-205 mUlAGkAH viSayaH pRSThAGka: mUlAGkAH viSayaH pRSThAGka: 16 134 148 -88 prathamaH zrutaskandhaH | 12 |-246/ uddezakaH 4 yathAsthita- | 106 adhyayanaM-1 samayaM | arthaprarUpaNaM 1-27 uddezakaH-1 paJcamahAbhUtaH, 17 pa adhyayanaM-4 strIparijJA 113 AtmAdvaita, dehAtma, akAraka, | -299 uddezakaH-1-2 strI pariSahaH | 117 AtmaSaSTha evaM aphalavAdaH adhyayana-5 narakavimaktiH |-59 | uddezakaH2 niyati, ajJAna, | 37 |-326 uddezakaH-1 narakavedanA 140 jJAnaM evaM kriyA - vAdaH |-351 uddezakaH-2 caturgatibhramaNaM -75 uddezakaH-3 jagatkartRtva, | 49 / 0 adhyayana-6 vIrastutiH 1543 trairAzika evaM anuSThAna vAdaH 380 mahAvIrapramoH guNavarNanam uddezakaH-4 lokavAdaH, 57 | 0 | adhyayana-7 kuzIla paribhASA | 165 asarvajJavAdaH, ahiMsA, -410 hiMsA evaM tat karmaphalaM, caryA Adi bodhi durlabhatvam, | D adhyayanaM-2 vaitAlIyaM / svasamaya-parasamaya varNanam, -110 uddezakaH-1 manuSyabhavasya AhAra vidhiniSedhaH durlabha , mohAdi nivRttiH | adhyayana 8 vIrya prathamaMmahAvratam, ATi --436 | dhIryasyabhedavarNanam, bAla |-142 / uddezakaH-2 paripaha- kaSAya- | 1 evaM paNDita vIryam jayaH parigraha paricayAdi- 10 | adhyayana dharma 189 niSedhaH, samitivarNanam 472 | dharma svarUpaM, hiMsATi paJca |--164 uddezakaH-3 muktihetuH, kasya lyAgasya upadezaH mahAvratamAhAtmyaM, karma phala anAcAra nyAgaH, gaMvara evaM nirjagadiH prayacyAvidhAna adhyayana- upasargaH MOaayanaM 10 samAdhi: --18 uddezakaH 1 pratikUla upasargaH 5 - 41.6 prANAnipAtAdi-viramaNaM. ....3 dazakaH - anukala upasagaH AdhAramAhAra zrIgaMgAMtaH -224 uddezakaH-3 paravAdI bacanAta niTAnAdeHniSedhaH, ekatyAdi |AtmikaduHkhaM 'bhAvanAmyarUpama 64 177 81 mA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH 249 -606 mUlAGkAH viSayaH pRSTAGkaH mUlAGkAH | viSayaH pRSTAGka: // adhyayanaM-11 mArga: 211, 9 | adhyayanaM 2 kriyAsthAnaM -534 | mokSamArgaH, viratiupadezaH, 1-674/ trayodazakriyAsthAnAni |-bhAva samAdhiH | adhyayana-3 AhAraparijJA | adhyayanaM-12 samavasaraNaM | 225/-699/ vividha vanaspatikAyastha -556 | ajJAnAdi-vAda, bhavabhramaNa hetuH utpatti, evaM tasya anAsakti-upadezaH, AhAravidhiH, 0 adhyayanaM-13 yathAtathyaM jIvotpattiH, tasya AhAra -579 mokSa evaM bandhasvarUpam. | evaM zarIra varNanam | madatyAgaupadezaH, 0 adhyayanaM-4 pratyAkhyAnaM / 391 0 adhyayanaM 14 granya: / 261-704aa apratyAkhyAna svarUpam, aparigraha brahmacaryAdi upadezaH pratyAkhyAna hetuH SaDpraznottara vidhiH, bhASAvivekaH jivanikAya hiMsA viramaNaM sUtrasyauccAraNaM evaM artha adhyayanaM-5 AcArazrutaM pratipAdanaM -737 anekAnta vacanaprayogaadhyayanaM-15, AdAnaM / 273, karaNam, jIva ajiva Adi upAyAH, bhavabhramaNa tatvasya astitva svIkAraH niSedha hetuH adhyayanaM-6 ArdrakIyaM 418 adhyayanaM-16 gAthA |284 --792 | gozAlaka evaM ArdrakumArasya -632 anagAra svarUpa paraspara vArtA, zAkya bhikSu dvitIyaH zrutaskandhaH 290 sArdham ArdrakumArastha saMvAdaH adhyayanaM 1 puNDarika adhyayana- nAlaMdIyaM -647 puNDarika uddharaNa dRSTAntaH |-806| peDhAlaputra evaM gautama sya evaM tadabhAvasya kathanaM, paraspara vArtA / dezAtmapaJcamahAbhUta-kAraNikaAdi vAda kathana 402 6 ki mAdha a Serving jinshasan 083466 gyanmandir@kobatirth.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtram - - sUtrakRtAGgasUtram - saTIkaM - - - - mUlam + niyuktiH + vRttiH - - - - - - - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he Arthika anudAtA - - - - -pa.pU, mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna pa3 AcAryadeva 1 zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjayazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa. pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya kacakacaMdra | sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sadgahastha taraphathI nakala eka. - pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-acalagacchAdhipati pa.pU. A.bha. zrI gaNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte zrI cAritraratna phA.ce. TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaicAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma. sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAmbIzrI samyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nAkala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI somyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhako sAdhvIzrI samyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jena caM. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala epha. - - - - - - - - - - Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma. nA parama vineyA sA. zrI samyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. pa.pUprazamarasanimagnA sAdhvI zrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tithadvArikA pa.pU. sAdhvI zrI raMjanazrIjI ma. sA.nA ziSyA apratima vecAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tata ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavatI pa.pUjaya veyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTAbhASI che sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNataMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodayA pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. pa.pU. vaiyAvRjyakArikA sAthvIthI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma. nA suvinitA sA. zrI kalpaprazAzrIjI tathA | kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJARjI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco- jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta skamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAt niryuktiH namo namo nimpala daMsaNassa - paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 2 sUtrakRtAGgasUtram (saTIkaM) dvitIyaM aGgasUtram (mUlam + zrI bhadrabAhusvAmI kR t niyukti + zrI zilAGkA cArya racita vRtti yuktaM ) // 1 // svaparasamayArthasUcakamanantagamaparyayArthaguNakalitam / sUtrakRtamaGgamatulaM vivRNomi jinAnnamaskRtya // // 2 ||vyaakhyaatmnggmih yadyapi sUrimukhyairbhaktayA tathApi vivarItumahaM yatiSye / kiM pakSirAjagatamityavagamya samyak tenaiva vAJchati pathA zalabho na gaMtum ? // // 3 // mayvajJAM vyadhuriddhabodhA, jAnanti te kiJcana tAnapAsya / matto'pi yo mandamatistathA'rthI, tasyopakArAya mamaiSa yatnaH // vR. ihApasadasaMsArAntargatenAsumatA'vApyAtidurlabhaM manujatvaM sukulotpattisamagrendriyasAmagrAdyupetenArharzanam azoSakarmocchittaye yatitavyam, karmocchedazca samyagvivekasavyapekSaH, asAvapyAptopadezamantareNa na bhavati, AptazcAtyantikAddoSakSayAt, sacArhanneva, atastatpraNItAgamaparijJAne yatno vidheya, Agamazca dvAdazAGgAdirUpaH so' pyAryarakSitamizrairaidaMyugInapuruSAnugrahabudyA caraNakaraNadravyadharmakathAgaNitAnuyogabhedAccaturdhA vyavasthApitaH, tatrAcArA caraNakaraNaprAdhAnyena vyAkhyAtam, adhunA'vasarAyAtaM dravyaprAdhAnyena sUtrakRtAkhyaM dvitIyamaGga vyAkhyAtumArabhyata iti / 1 nanu cArthasya zAsanAcchAstramidaM zAstrasya cAzeSapratyUhopazAntyarthamAdimaGgalaM tathA sthiraparicayArtha madhyamaGgalaM ziSyapraziSyAvicchedArthaM cAntyamaGgalamupAdeyaM tacceha nopalabhyate, satyametat, maGgalaM hISTadevatAnamaskArAdirUpam, asya ca praNetA sarvajJaH, tasya cAparanamaskAryAbhAvAnmaGgalakaraNe prayojanAbhAvAca na maGgalAbhidhAnaM, gaNadharANAmapi tIrthakRduktAnuvAditvAnmaGgalAkaraNaM, asmadAdyapekSayA tu sarvameva zAstraM maGgalam / athavA niryuktikAra evAtra bhAvamalamabhidhAtukAma Aha ni. [1] titthayare ya jiNavare suttakare gaNahare ya namiUNaM / sUyagaDassa bhagavao nijjuttiM kittaissAmi // vR. gAthApUrvArddhaneha bhAvamaGgalamabhihitaM, pazcArddhena tu prekSApUrvakAripravRttyarthaM prayojanAditrayamiti, taduktam - || 9 || "uktArthaM jJAtasaMbandhaM, zrotuM zrotA pravarttate / zAstrAdau tena vaktavyaH, sambandhaH saprayojanaH // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/-1-1-1ni. [1] tatra sUtrakRtasyetyabhidheyapadaM, niyukti kIrtayiSye iti prayojanapadaM, prayojanaprayojanaM tu mokSAvApti, sambandhastu prayojanapadAnumeya iti pRthak noktaH, taduktam - // 1 // "zAstra prayojanaM ceti, sambandhasyAzrayAvubhau / taduktyantargatastasmAdbhinno noktaH prayojanAt / / iti smudaayaarth||adhunaa'vyvaarthkthyte-ttr tIrthaM dravyabhAvabhedAddidhA, tatrApidravyatIrtha nadyAdeH samuttaraNamArgaH, bhAvatIrthaMtusamyagadarzanajJAnacAritrANi,saMsArArNavAduttArakatvAt, tadAdhAro vA saGghaH prathamagaNadharo vA, tatkaraNazIlAstIrthaGkarAstAnatveti kriyA / tatrAnveSAmapi tIrthakaratvasaMbhavetadvayavacchedArthamAha-'jinavarAni ti rAgadveSamohajito jinAH, evaMbhUtAzca sAmAnyakevalino'pi bhavanti, tadvayavacchedArthamAha-varAH-pradhAnAH catustriMzadatizayasamanvitatvena, tAnnatveti, eteSAM ca namaskArakaraNamAgamArthopadeSTvatvenopakAritvAt, viziSTavizeSaNopAdAnaMca zAstrasya gauravAdhAnArthaM, zAstuHprAdhAnyena hi zAstrasyApi prAdhAnyaM bhavatIti bhAvaH |arthsy sUcanAtsUtraM, tatkaraNazIlAH sUtrakarAH, teca svayaMvuddhAdayo'pi bhavantItyata Aha-- ___ gaNadharAstAMzca natveti, sAmAnyAcAryANAM gaNadharatve'pi tIrthakaranamaskArAnantaropAdAnAdgautamAdaya eveha vivakSitAH / prathamazcakAraH siddhAdhupalakSaNArtho dvitIyaH samucitau / katvApratyayasya kriyA'ntarasavyapekSatvAttAmAha-svaparasamayasUcanaM kRtamanenetisUtrakRtastasya, mahArthavattvAdbhagavAMstasya, anena ca sarvajJapraNItatvamAveditaM bhvti| 'niyukti kIrtayiSye' iti yojanayukti-arthaghaTanA, nizcayenAdhikyena vA yuktiniyuktisamyagarthaprakaTanamitiyAvat, niryuktAnAM vA-sUtreSveva parasparasambaddhAnAmarthAnAmAvirbhAvanaM, yuktazabdalopAniyuktiriti, tA 'kIrtayiSyAmi' abhidhAsya iti / / iha sUtrakRtasya niyukti kIrtayiSye ityanenopakramadvAramupakSiptaM, tacca 'ihApasade'tyAdineSadabhihitamiti, tadanantaraM nikSepaH, sa ca trividhaH, tdythaa||1|| oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazceti / tatraudhaniSpannai nikSepe'GgaM, nAmaniSpanne tu nikSepe sUtrakRtamiti / tatra tattvabhedaparyAyAkhye' tyataH paryAyapradarzanArthaM niyuktikRdAhani. [2] sUyagaDaM aMgANaM bitiyaM tassa ya imANi nAmANi / sUtagaDaM suttakaDaM sUyagaDaM ceva gonnnnaaii|| vR.sUtrakRtamityetadaGgAnAM dvitIyaM, tasya cAmUnyekArthikAni, tadyathA-sUtam utpannamartharUpatayA tIrthakR myaH tataH kRtaM grantharacanayA gaNadharairiti, tathA 'sUtrakRta'miti sUtrAnusAreNatattvAvabodhaH kriyate'sminniti, tathA 'sUcAkRta'miti svaparasamayArthasUcanaM sUcA sA'sminkRteti, etAni cAsya guNaniSpannAni nAmAnIti sAmprataM sUtrakRtapadayornikSepArthamAhani. [3] davvaM tu poNDayAdI bhAve suttamiha sUyagaM nANaM / saNNAsaMgahavitte jAtinibaddhe ya ktthaadii| nAmasthApane anAdRtya dravyasUtraM darzayati-'poNDayAi'tti poNDagaM ca vanIphalAdutpannaM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAt niyuktiH kApAsikaM, AdigrahaNAdaNDajavAlajAdehaNaM, bhAvasUtraM tu 'iha' asminnadhikAre sUcakaM jJAnaMzrutajJAnamityartha, tasyaiva svaparArthasUcakatvAditi / tacca zrutajJAnasUtraM caturddhA bhavati, tadyathAsaMjJAsUtraM saMgrahasUtraM vRttanibaddhaM jAtinibaddhaM ca, tatra saMjJAsUtraM yat svasaMketapUrvakaM nibaddhaM / tadyathA-"je chee sAgAriyaM na seve, savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae" ityAdi, tathA loke'pi-pudgalAH saMskAraH kSetrajJA ityAdi / saMgrahasUtraM tu yatprabhUtArthasaMgrAhakaM, tadyathAdravyamityAkArite samastadharmAdharmAdidravyasaMgraha--iti, yadivA 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi, vRttanibaddhasUtraM punaryadanekaprakArayA vRttajAtyA nibaddhaM tadyathA buddhijjatti tiuhijetyAdi, jAtinibaddhaM tu caturddhA, tadyathA-kathanIyaM kathyamuttarAdhya yanajJAtAdharmakathAdi, pUrvarSicaritakathAnakaprAyatvAttasya, tathA gadyaM brahmacaryAdhyayanAdi, tathA padyaM-chandonibaddhaM, tathA geyaM yat svarasaMcAreNa gItikApAyanibaddhaM, tadyathA kApilIyamadhyayana 'adhuveasAsayaMmisaMsAraMbhidukkhapaurAe' ityAdi / idAnIM kRtapadanikSepArthaM niyuktikRdgAthAmAhani. [4] karaNaM ca kArao ya kaDaM ca tiNhapi chakkanikkhevo / davve khitte kAle bhAveNa u kArao jiivo|| vR. iha kRtamityanena karmopAttaM, na cAkartRkaM karma bhavatItyarthAtkarturAkSepo dhAtvarthasya ca karaNasya, amISAM trayANAmapi pratyekaM nAmAdi SoDhA nikSepaH, tatra gAthApazcArddhanAlpavaktavyatvAttAvatkaraNamatikramya kArakasya nikSepamAha, tatra nAmasthApane prasiddhatvAdanAztya dravyAdikaM drshyti| "davve' iti dravyaviSaye kArakazcintyaH, sa ca dravyasya dravyeNa dravyabhUto vA kArako dravyakArakaH, tathA kSetre bharatAdau yaH kArako yasmin vA kSetre kArako vyAkhyAyatesa kSetrakArakaH, evaM kAle'pi yojyam, 'bhAvena tu' bhAvadvAreNa cintyamAno jIvo'tra kArako, yasmAtsUtrasya gaNadharaH kArakaH, etazca niyuktikRdevottaratra vakSyati 'Thii anubhAve'tyAdau sAmprataM karaNavyAcikhyAsayA nAmasthApane muktvA dravyAdikaraNanikSepArthaM niyuktikRdAhani. [5] davvaM paogavIsasa paogasA mUla uttare cev| uttarakaraNaM vaMjaNa attho u uvakkharo savvo / / vR. 'dravye dravyaviSaye karaNaM cintyate, tadyathA-dravyasya dravyeNa dravyanimittaM vA karaNamanuSThAnaM dravyakaraNaM, tatpunardvidyAprayogakaraNaM vinasAkaraNaM ca, tatra prayogakaraNaM puruSAdivyApAraniSpAdyaM, tadapi dvividha-mUlakaraNamuttakaraNaM ca, tatrottarakaraNaM gAthApazcArddhana darzayati uttaratrakaraNamuttarakaraNaM-karNavedhAdi, yadivA tanmUlakaraNaM ghaTAdikaM yenopaskaraNadaNDacakrAdinA abhivyajyate-svarUpataH prakAzyatetaduttarakaraNaM, karturupakArakaH sarvo'pyupaskArArtha ityarthaH / punarapi prapaJcato mUlottarakaraNe pratipAdayitumAhani. [6] mUlakaraNaM sarIrANi paMca tima kaNNakhaMdhamAdIyaM / dabiMdiyANi pariNAmiyANi visaosahAdIhiM / / 1. mUlakaraNamaudArikAdInizarIraNi paJca, tatra caudArikavaikriyAhArakeSu triSUttarakaraNaM karNaskandhAdikaM vidyate, tathAhi-- 'sIsamuroyara piTThI do bAhU ucacA ya aTuMga'tti trayANAmapyetanniSpattirmUlakaraNaM, karNaskandhAdyaGgopAGganiSpattistUttarakaraNaM, kArmaNataijasayostu ___ Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/-1-1-ni. [6] svarUpaniSpattireva mUlakaraNam, aGgopAGgAbhAvAnauttarakaraNaM, yadivA audArikasya karNavedhAdikamuttarakaraNaM, vaikriyasya tUttarakaraNam / uttaravaikriyaM, dantakezAdiniSpAdanarUpaM vA, AhArakasya tu gamanAthuttarakaraNaM, yadivA audArikasya mUlottarakaraNe gAthApazcArthena prakArAntareNa darzayati-'dravyendriyANi' kalambukApuSpAdyAkRtIni mUlakaraNaM, teSAmeva pariNAminAM viSauSadhAdibhi pATavAghApAdanamuttarakaraNamiti / sAmpratamajIvAzritaM karaNamabhidhAtukAma Aha-- ni. [7] saMghAyaNe ya parisADaNA va mIse taheva pddiseho| paDasaMkhasagaDathUNAuDDhatiricchAdikaraNaM ca / / vR. saMghAtakaraNam AtAnavitAnabhUtatantusaMdhAtenapaTasya, parisATakaraNaM-karapatrAdinA zaGkhasya niSpAdanaM, saMghAtaparisATakaraNaM-zakaTAdeH, tadubhayaniSvakaraNaM-sthUNAderUtirazcInAdyApAdanamiti // prayogakaraNamabhidhAya vimrasAkaraNAbhidhitsayA''hani. [8] khaMdhesuduppaesAdiesu ubbhesu vinjubhAIsu / niphannagANi davvANi jANa taM vIsasAkaraNaM // vR. vinasAkaraNaM sAdyanAdibhedAtri, tatrAnAdikaM dharmAdharmA''kAzAnAmanyo'nyAnavedhenAvasthAnama, anyo'nyasamAdhAnAzrayaNAccasatyapyanAditvekaraNatvAvirodhaH, capidravyANAM cadvayaNukAdiprakrameNa bhedasaMghAtAbhyAM skandhatvApatti sAdikaM karaNaM, pudgaladravyANAM ca dazavidhaH pariNAmaH, tdythaa| baMdhanagatisaMsthAnabhedavarNagandharasasparzaaguruladhuzabdarUpaiti, tatra bandhaH snigdharUkSatvAt, gatipariNAmo-dezAntaraprAptilakSaNaH, saMsthAnapariNAmaH-parimaNDalAdikaH paJcadhA, bhedapariNAmaHkhaNDaprataracUrNakAnutaTikotkarikAbhedena paJcadhaiva, khaMDAdesvarUpapratipAdakaM cedaMgAdhAdvayam, tadyathA // 1 // 'khaMDehi khaMDabheyaM payarameyaM jhbbhpddlss| cuNNaM cuNmiyabheyaM anutaDiyaM vaMsavakkaliyaM / / // 2 // durbhumi saMmArohe bhee ukkeriyA ya ukkerN| vIsasapaogamIsagasaMdhAyavioga vivihagamo / / varNapariNAmaH paJcAnAMzvetAdInAM varNAnAMpariNatistadvayAdisaMyogapariNatizca, etatsvarUpaM ca gAthAbhyo'vaseyaM, taashcemaaH||1|| 'jai kAlagamegaguNaM sukkilayaMpi ya havijJa bahuyaguNaM / ' __ pariNAmijjai kAlaM sukkeNa guNAhiyaguNeNaM / / // 2 // jai sukkilamegaguNaM kAlagadavvaM tu bahuguNaM jai ya / pariNAmijjai sukaM kAleNa guNAhiyaguNeNaM // // 3 // jai sukaM ekkaguNaM kAlagadabapi ekkaguNameva / ___ kAvoyaM pariNAmaMtullaguNatteNa saMbhavai / // 4 // evaM paMcavi vaNNA saMjoeNaM tu vnnnnprinnaamo| ekattIsaM bhaMgA savvevi ya te mune yvvaa|| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAt niyuktiH // 4 // emeva ya pariNAmo gaMdhANa rasANa tahaya phAsANaM / ___ saMThANANa ya bhaNio saMjogeNaM bahuvigappo / / ekatriMzadbhaGgA evaM pUryante-daza dvikasaMyogA daza trikasaMyogAH paJca catuSkasaMyogA ekaH paJcakasaMyogaH pratyekaM varNAzca paJceti / agurulaghupariNAmastu paramANorArabhya yAvadanantAnantapradezikAH skandhAH sUkSmAH, zabdapariNAmastatavitataghanazuSirabhedAccaturddhA, tathA tAlcoSThapuTavyApArAghabhinivartayazca, anye'pica pudgalapariNAmAzchAyAdayo bhavanti, te cAmI - // 1 // chAyA ya Ayavo vA ujjoo tahaya aMdhakAro y| eso u puggalANaM pariNAmo phaMdaNA ceva / / // 2 // sIyA nAipagAsA chAvA nAicyiA bahuvigappA / uNho puNappagAso nAyavvo Ayavo nAma / / // 3 // navi sI navi uNho samo pagAso ya hoi ujjoo| ___ kAlaM mailaM tamaMpiya viyANa taM aMdhayAraMti / / davvassa calaNa papphaMdaNA ra sA puNa gaI u niddiThA / vIsasapaogamIsA attapareNaM tu ubhaovi / / tathA'bhendradhanurvidhudAdiSu kAryeSu yAni pudgaladravyANi pariNatAnitadvinasAkaraNamiti gataM dravyakaraNam, idAnI kSetrakaraNAbhidhitsayA''hani. [9] na viNA AgAseNaM kIrai jaM kiMci khettamAgAsaM / vaMjaNapariyAvaNNaM ucchukaraNamAdiyaM bahuhA / / vR. 'kSi nivAsagatyoH asmAdadhikaraNe STranA kSetramiti, taJcAvagAhadAnalakSaNamAkAzaM, tenacAvagAhadAnayogyena vinA na kiJcidapi kartuzakyata ityataH kSetrekaraNaM kSetrakaraNaM, nityatve'pi copacArataH kSetrasyaiva karaNaM kSetrakaraNaM, yathA gRhAdAvapanIte kRtamAkAzamutpAdite vinaSTamiti / yadivA 'vyaJjanaparyAyApannaM' zabdadvArA''yAtam 'ikSukaraNAdika miti ikSukSetrasya karaNamlAGgalAdinA saMskAraH kSetrakaraNaM, tacca bahudhA-zAlikSetrAdibhedAditi / sAmprataM kAlakaraNAbhidhitsayA''hani. [10] kAlo jo jAvaio jaM kIrai jaMmimi kAlaMmi / oheNa nAmao puNa karaNA ekkArasa havaMti / / vR.kAlasyApi mukhyaM karaNaM na saMbhavatItyaupacArikaM darzayati-'kAlo yo yAvAniti' yaH kazcid ghaTikAdiko nalikAdinA vyavacchidya vyavasthApyate, tadyathA-SaSTayudakapalamAnA ghaTikA dvighaTiko muhUrttastriMzanmuhUrtamahorAtramityAdi, tatkAlakaraNamiti,yadvA-yatyasmin kAle kriyate yatra vA kAle karaNaM vyAkhyAyate tatkAlakaraNam, etadoghataH, nAmatastvekAdaza karaNAni / ni. [11] baMva ca bAlavaM ceva, kolavaM tettilaM thaa| garAdi vaNiyaM ceva, viTThI havai sattamA / / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sUtrakRtAGga sUtram 91-1-1-/ ni. [12] ni. [12] sauNi cauppayaM nAgaM kiMsugdhaM ca karaNaM bhave eyaM / ete cattAri dhuvA anne karaNA calA satta / / ni. [13] cAuddasi rattIe sauNI paDivajae sadA karaNaM / tatto ahakkama khalu cauppayaM nAga kiMsugdhaM / / vR. etadgAthAtrayaM sukhoneymiti| ni. [14] bhAve paogavIsasa paogasA mUla uttare ceva / uttara kamasuyajovaNa vaNNAdI bhoaNAdIsu / / vR. bhAvakaraNamapi dvidhA-prayogavinasAbhedAt, tatra jIvAzritaMprAyogikaMmUlakaraNaMpaJcAnAM zarIrANAM paryApti, tAni hi paryAptinAmakarmodayAdaudayike bhAve vartamAno jIvaHsvavIryajanitena prayogeNa nisspaadyti| uttarakaraNaMtugAthApazcArddhanAha-uttarakaraNaMkramazrutayauvanavarNAdicatUrUpaM, tatrakramakaraNaM zarIraniSpattyuttarakAlaM bAlayavasthavirAdikrameNottarottaro'vasthAvizeSaH, zrutakaraNaM tu vyAkaraNAdiparijJAnarUpo'parakalAparijJAnarUpazceti, yauvanakaraNakAlakRto vaya'vasthAvizeSo rasAyanAdyApAdito veti, tathA varNagandharasasparzakaraNaM viziSTeSu bhojanAdiSu satsu yad viziSTavAdyApAdanamiti, etaJca pudgalavipAkitvAdvarNAdInAmajIvAzritamapi draSTavyamiti / idAnIM vinasAkaraNAbhidhitsayA''ha-- - ni. [15] vaNNAdiyA ya vaNNAdiesuje kei vIsasAmelA / tehuMti thirA athirA chaayaatvduddhmaadiisu|| vR. 'varNAdikA' iti rUparasagandhasparzA te yadA'pareSvapareSAM va svarUpAdInAM milanti te varNAdimelakA vinasAkaraNaM, te ca melakAH sthirA-asaMkhyeyakAlAvasthAyinaH, asthirAzcakSaNAvasthAyinaH, sandhyArAgAbhrendradhanurAdayo bhavanti, tathA chAyAtvenAtapatvena ca pudgalAnAM vinasApariNAmata eva pariNAmo bhAvakaraNaM dugdhAdezca stanAcyavanAnantaraM pratikSaNaM kaThiNAmlAdibhAvena gamanamiti / sAmprataM zrutajJAnamadhikRtya mUlakaraNAbhidhitsayA''hani. [16] mUlakaraNaM puNa sute tivihe joge subhAsubhe jhaanne| sasamayasueNa pagayaM ajjhavasANeNa ya suheNaM // vR. 'zrute punaHzrutagranthemUlakaraNamidaM trividheyoge' manovAkAyalakSaNe vyApArezubhAzubhe ca dhyAne vartamAnairgrantharacanA kriyate, tatra lokottare zubhadhyAyAnAvasthitairgrantharacanA vidhIyate, loke tvazubhadhyAnAzritairgranthagrathanaM kriyata iti, laukikagranthasya karmabandhahetutvAt karizubhadhyAyitva-mavaseyam / iha tu sUtrakRtasya tAvatsvasamayatvena zubhAdhyavasAyena ca prakRtaM, yasmAdgaNadharaiH zubhadhyAnAvasthitairidamaGgIkRtamiti / teSAM ca grantharacanAM prati zubhadhyAyinAM karmadvAreNa yo'vasthAvizestaM darzayitu kAmo niyuktikRdAhani. [17] ThiianubhAve baMdhaNanikAyaNanihattadIhahassesu / __ saMkamaudIraNAe udae cede uvasame y|| vR. tatra karmasthiti prati ajadhanyotkRSTakarmasthitibhirgaNadharaiH sUtramidaM kRtamiti, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAt niyuktiH 11 tathA'nubhAvovipAkastadapekSayA mandAnubhAvaiH, tathA bandhamaGgIkRtya jJAnAvaraNIyAdiprakRtImandAnubhAvA bandhadbhiH tathA'nikAcayadbhirevaM nidhattAvasthAmakurvadbhiH tathA dIrdhasthitikAH karmaprakRtIhasIyasIrjanayadbhiH, tathottaraprakRtIbadhyamAnAsu saMkrAyamadbhiH , tathodayavatAM karmaNAmudIraNAM vidadhAnairapramattaguNasthaistu sAtAsAtA''yUMSyanudIrayadbhiH, tathA manuSyagatipaJcendriyajAtyaudArikazarIratadaGgopAGgAdikarmaNAmudayevartamAnaiH, tathAvedamaGgIkRtya puMvede sati, tathA 'uvasame'tti sUcanAtsUtramiti kSAyopazamike bhAve vartamAnairgaNadhAribhiridaM sUtrakRtAGgabdhamiti / sAmprataM svamanaSikAparihAradvAreNa karaNaprakAramabhidhAtukAma Ahani. [18] joUNa jinavaramataM gaNahArI kAu tkkhovsmN| ajjhavasANeNa kayaM sUttamiNaM teNa sUyagaDaM / / vR. 'zrutvA' nizabhya jinavarANAM-tIrthakarANAM matam-abhiprAyaM mAtRkAdipadaM 'gaNadharaiH' gautamAdibhikRtvA tatra' grantharacane kSayopazamaM, tatpratibandhakakarmakSayopazamAddattAvadhAnairitibhAva: zubhAdhyavasAyena ca satA kRtamidaM sUtraM tena sUtrakRtamiti / idAnI kasmin yoge vartamAnaistIrthakRdbhiASitaM ? kutra vA gaNadharairdabdhamityetadAhani. [19] vaijogeNa pabhAsiyamanegajogaMdharANa saahuunnN| to vayajogeNa kayaM jIvassa sabhAviyaguNeNa // vR. tatra 'tIrthakRdbhi' kSAyikajJAnavartibhirvAgyogenArtha prakarSeNa bhASitaH prabhASito gaNadharANAM, te ca na prAkRtapuruSakalpAH kiM tvanekayogadharAH, tatra yogaH-kSIrAzravAdilabdhikalApasaMbandhastaM dhArayantItyanekayogadharAsteSAM, prabhASitamiti sUtrakRtAGgApekSayA napuMsakatA, sAdhavazcAtra gaNadharA eva gRhyante / taduddezenaiva bhagavatAmarthaprabhASaNAditi, tato'rthaM nizamya gaNadharairapi vAgyogenaiva kRtaM, tacca jIvasya 'svAbhAvikena guNeneti' svasmin bhAve bhavaH svAbhAvikaH prAkRta ityarthaH, prAkRtabhASayetyuktaM bhavati, na punaH saMskRtayA laTliTzaprakRtipratyayAdivikAravikalpanAniSpannayeti / / punaranyathA sUtrakRtaniruktamAha- / ni. [20] akkharaguNamitasaMghAyaNA e kammaparisADaNAe y| tadubhayayogeNa kayaM suttamiNaM teNa sUttagaDaM / vR.akSarANi-akArAdIni teSAMguNaH-anantagamaparyAyavattvamuJcAraNaM vA, anyathA'rthasya pratipAdayitumazakyatvAt, mateH-matijJAnasya saMghaTanA matisaMghaTanA, akSaraguNena matisaMghaTanA akSaraguNamatisaMghaTanA, bhAvazrutasya dravyazrutena prakAzanamityartha, akSaraguNasya vA matyA-buddhayA saMghaTanA racanetiyAvat tayA'kSaraguNamatisaMghaTanayA / tathA karmaNAM-jJAnAvaraNAdInAMparizATanA-jIvapradezebhyaH pRthakkaraNarUpA tayA ca hetubhUtayA, sUtrakRtAGga kRtamiti saMbandhaH, tathAhi-yathA yathA gaNadharAH sUtrakaraNAyodyamaM kurvanti tathA tathA karmaparizATanA bhavati, yathA yathA ca karmaparizATanA tathA tathA grantharacanAyodyamaH saMpadyata iti, etadeva gAthApaJcArdhena darzayati-'tadubhayayogeneti' akSaraguNamatisaMghaTanAyogena karmaparizATanA yogena ca, yadivA vAgyogena manoyegena ca kRtamidaM sUtraM tena sUtrakRtamiti / ihAnantaraM sUtrakRtasya niruktamuktam, adhunA sUtrapadasya niruktAmidhitsayA''ha Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sUtrakRtAGga sUtram 1/-1-1-1ni, [21] ni. [21] sutteNa suttiyA ciya atthA taha sUiyA ya juttaa-y| to bahuvihappauttA eya pasiddhA aNAdIyA / / vR.arthasya sUcanAtsUtraM tena sUtreNa kecidarthA sAkSAtsUtritA-mukhyatayopAttAH, tathA'pare sUcitAarthApattyAkSiptAH sAkSAdanupAdAne'pidadhyAnayanacodanayAtadAdhArAnayanacodanAvaditi, evaM ca kRtvA caturdazapUrvavidaH parasparaM SaTasthAnapatitA bhavanti, tathA coktam - // 1 // "akkharalaMbheNa samA UNihAyA huMti mattivisesehiM / te'viya maIvisese suyanANa'btare jANa // " tatraye sAkSAdupAttAstAn prati sarve'pitulyAH, ye punaH sUcitAstadapekSayAkazcidanantabhAgAdhikamarthaM vettyaparo'saMkhyeyabhAgAdhikamanyaH saMkhyeyabhAgAdhikaM tathA'nyaH saMkhyeyAsaMkhyeyAnantaguNamiti, te ca sarve'pi 'yuktA' yuktyupapannAH sUtropAttA eva veditavyAH, tathA cAbhihitam-"te'viya maIvisese" ityAdi, nanu kiM sUtropAttebhyo'nye'pi kecanArthA santi? yena tadapekSayA caturdazapUrvavidAM SaTsthAnapatitatvamuddeSyate, bADhaM vidyante, yato'bhihitam / // 1 // "pannaveNijjA bhAvA anaMtabhAgo u anabhilappANaM / pannavaNijjANaM puNa anaMtabhAgo suynibddho|| yatazcaivaMtataste arthAAgame bahuvidhaM prayuktAH-sUtrairupAttAH kecana sAkSAtkecidarthApattyA samupalabhyante, yadivA kvaciddezagrahaNaMkvacitsarvArthopAdAnamityAdi, yaizca padaistearthApratipAdyante tAnisAkSAtkecitapattyA samupalabhyante, yadivAkvaciddezagrahaNaMkvacitsarvArthopAdAnamityAdi, yaizca padaistearthA pratipAdyante tAni padAniprakarSeNa siddhAni prasiddhAnina sAdhanIyAni, tathA'nAdIni ca tAni nedAnImutpAdyAni, tathA ceyaM dvAdazAGgI zabdArtharacanAdvAreNa videheSu nityA bharatairAvateSvapi zabdaracanAdvAreNaiva prati tIrthakaraM kriyate anyathA tu nityaiva / etena ca 'uccaritapradhvaMsino varNA' ityetannirAkRtaM veditavyamiti / sAmprataM sUtrakRtasya zrutaskandhAdhyayanAdinirUpaNArthamAha prathamaH zrutaskandhaH / ni. [22] do ceva suyakkhaMdhA aljhayaNAIca huMti tevIsaM / tettisudesaNakAlA AyArAo dugunnmNg| vR. dvAvatra zrutaskandhau, trayoviMzatiradhyayanAni, trayastriMzaduddezanakAlAH, tecaivaM bhavantiprathamAdhyayane catvAro dvitIye trayastRtIye catvAraH evaM caturthapaJcamayodvau~ dvau tathaikAdazasveka sarakeSvekAdazaiveti prathamazrutaskandhe, tathA dvitIyazrutaskandhe saptAdhyayanAni teSAM saptaivo ddezanakAlAH, evamete sarve'pi trayastriMzaditi, etaccAcArAGgAdiguNamaGgaM, SaTatriMzatpadasahaparimANamityartha / / sAmprataM sUtrakRtAGganikSepAnantaraM prathamazrutaskandhasya nAmaniSpanna nikSepAbhidhitsayA''hani. [23] niklevo gAhAe cauvviho chaviho ya solssu| nikhevo ya suyaMmi ya khaMdhe yacaubviho hoi|| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 vR. ihAdyazrutaskandhasya gAthASoDazaka iti nAma, gAthAkhyaM SoDazamadhyayanaM yasmin zrutaskandhe sa tatheti, tatra gAthAyA nAmasthApanAdravyabhAvarUpazJcaturvidho nikSepaH, nAmasthApaneprasiddhe, dravyagAthA dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH 'anupayogo dravya 'mitikRtvA, no Agamatastu tridhA jJazarIradravyagAthA bhavyazarIradravyagAthA tAbhyAM vinirmuktA ca11911 "sattaTThatarU visame Na se hayA tANa chaTTa naha jalayA / gAhAe pacchaddhe bheo chaTTotti ikkakalo / " ityAdilakSaNalakSitA patrapustakAdinyasteti, bhAvagAthApi dvividhA-AgamanoAgamabhedAt, tatrA''gamato gAthApadArthajJastatra copayuktaH, noAgamatastvaMdameva gAthAkhyamadhyayanam, AgamaikadezatvAdasya / SoDazakasyApi nAmasthApanAdravya kSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyaSoDazakaM jJazarIrabhavyazarIravinirmuktiM sacittAdini SoDaza dravyANi, kSetra SoDazakaM SoDazAkAzapradezAH, kAlaSoDazakaM SoDaza samayAH etatkAlAvasthAyi vA dravyamiti, bhAvaSoDazakamidamevAdhyayanaSoDazakaM, kSAyopazamikabhAvavRttitvAditi / zrutaskandhayoH pratyeka caturvidho nikSepaH, sa cAnyatra nyakSeNa pratipAdita iti neha pratanyate // sAmpratamadhyayanAnAM pratyekamarthAdhikAraM didarzayiSayA''ha ni. [24] sasamayaparasamayaparuvanA ya nAUNa bujjhaNA ceva / saMbuddhassuvasaggA dhIdosavijjaNA ceva // uvasaggabhIruNo dhIvasassa naraesu hojja uvavAo / eva mahappA vIro jayamAha tahA jaeJjAha // ! paricattanisIlakusIlasusIlasaviggasIlavaM ceva / nAUNa vIriyadugaM paMDiyavIrie payaTTei // dhammo samAhi maggo samosaDhA causu savvavAdIsu / saguNadosaNA gaMdhami sadA gurunivAso // AdAniya saMkaliyA AdAnIyaMmi AdayacaritaM / apparagaMthe piMDiyavayaNeNaM hoi ahigAro // ni. [25] ni. [26] ni. [27] ni. [28] vR. tatra prathamrAdhyayane svasamayaparasamayaprarUpaNA, dvitIye svasamayaguNAn parasamayadoSAMzca jJAtvA svasamaya eva bodho vidheya iti, tRtIyAdhyayane tu saMbuddhaH san yathopasargasahiSNurbhavati tadabhidhIyate, caturthe strIdoSavivarjanA, paJcame tvayamarthAdhikAraH, tadyathAupasargAsahiSNoH strIvazavartino'vazyaM narakeSUpapAta iti, SaSThe punaH / zrutaskandhaH - 9, adhyayanaM uddezaka: - 'evamiti' anukUlapratikUlopasargasahanena strIdoSavarjanena ca bhagavAn mahAvIro jetavyasya karmaNaH saMsArasya vA parAbhavena jayamAha tatastathaiva yatnaM vidhatta yUyamiti ziSyANAmupadezo dIyate saptame tvidabhihitaM, tadyathA - nizIlA - gRhasthAH kuzIlAstu-anyatIrthikAH pArzvasthAdayo vA te parityaktA / yena sAdhunA sa parityaktanizIlakuzIla iti, tathA suzIlA udyuktavihAriNaH saMvignAH-saMvegamagrAstatsevAzIlaH zIlavAn bhavatIti, aSTame tvetavyatipAdyate, tadyathA-jJAtvA vIryadvayaM paNDitavIrye prayatno vidhIyata iti / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 9/-/-//ni. [28] navame arthAdhikArastvayaM, tadyathA-yathA'vasthito dharma kathyate, dazame tu samAdhi pratipAdyate, ekAdaze tu samyagdarzanajJAnacAritrAtmako mokSamArga kathyate, dvAdaze tvayamarthAdhikAraH, tadyathA'samavasRtA' avatIrNA vyavasthitAzcaturSu mateSu kriyA'kriyA'jJAnavainayikAkhyeSvabhiprAyeSu triSaSTayuttarazatatrayasaMkhyAH pASaNDinaH svIyaM svIyamarthaM prasAdhayantaH samutthitAstadupanyastasAdhanadoSodbhAvanato nirAkriyante, trayodaze tvidamabhihitaM, tadyathAsarvavAdiSu kapilakaNAdAkSapAdazauddhodanijaiminiprabhRtimatAnusAriSu kumArgapraNetRtvaM sAdhyate, caturdaze tu granthAkhye'dhyayane'yamarthAdhikAraH, tadya ziSyANAM guNadoSakathanA, tathA ziSyaguNasampadupetena ca vinayena nityaM gurukulavAso vidheya iti, paJcadazetvAdAnIyAkhye'dhyayane'rthAdhikAro'yaM, tadyathA AdIyante gRhyante upAdIyante ityAdAnIyAni-padAnyarthA vA te ca prAgupanyastapadairarthaizca prAyazo'tra saMkalitAH, tathA AyataM caritraM samyakcaritraM mokSamArgaprasAdhakaM taccAtra vyAvarNyata iti, SoDaze tu gAthAkhye'lpagranthe'dhyayane'yamartho vyAvarNyate, tadyathA paJcadazabhiradhyayanairyo'rtho'bhihittaH so'tra 'piNDitavacanena' saMkSiptAmidhAnena pratipAdyata iti / // 1 // 14 gAhAsolagANaM piMDatyo vaNNio samAseNaM / itto ikkaM puNa ajjhayaNaM kittayissAmi / / tatrAdyamadhyayanaM samayAkhyaM, tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramaNamupakramyate vA'nena zAstraM nyAsadezaMnikSepAvasaramA nIyata ityupakramaH, sa ca laukiko nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedena SaDUpa AvazyakAdiSveva prapaJcitaH, zAstrIyo'pyAnupUrvInAma pramANavaktavyatA'rthAdhikArasamavatArarUpaH SoDhaiva, tatrAnupUrvAdInyanuyogadvArAnusAreNa jJeyAni tAvadyAvatsamavatAraH, tatraitadadhyayanamAnupUrvAdiSu yatra yatra samavarati tatra tatra samavatArayitavyaM, dazavidhAyAmAnupUrvA gaNanAnupUrvA samavatarati, sApi tridhA pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI anAnupUrvI ceti / tatredamadhyayanaM pUrvAnupUrvyA prathamaM pazcAnupUrvyA SoDazam anAnupUrvyA tu cintyamAnasyAmevaikAdikAyAmekottarikAyAM SoDazagacchgatAyAM zreNyAmanyo'nyAbhyAsadvirUponasaMkhyAbhedaM bhavati / anAnupUrvyA tu bhedasaMkhyAparijJAnopAyo'yaM, tadyathA tatra // 1 // ekAdyA gacchaparyantAH, parasparasamAhatAH / rAzayastaddhi vijJeyaM, vikalpagaNite phalam // - prastArAnayanopAyastvayam - puvvANupuvi heTThA samayAbheeNa kuNa jahAje / uvarimatullaM purao nasejja puvvakkamo sese // gaNite 'ntyavibhakte tu labdhaM zeSairvibhAjayet / AdAvante ca tat sthApyaM, vikalpagaNite kramAn // ayaM zlokaH ziSyahitArthaM vivriyate tatra sukhAvagamArthaM SaTpadAni samAzritya tAvat zlokArtho yojyate, tatraivaM SaTpadAni sthApyAni, eteSAM parasparatADanena sapta zatAni viMzatyuttarANi gaNita mucyate tasmin gaNite'ntyo'tra SaTkaH tena bhAge hyate viMzatyuttaraM zataM labhyate, tacca SaNNAM // 1 // // 1 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM uddezaka: paGktInAmantyapaGkatau SaTkAnAM nyasyate, tadadhaH paJcakAnAM viMzatyuttarameva zatam, evamadho'dhacatuSkantrikadvikaikakAnAM pratyekaM viMzatyuttarazataM nyasyam, evamantyapaGkatau sapta zatAni viMzatyuttarANi bhavanti / eSA ca gaNitaprakriyAyA Adirucyate, tathA yattadviMzatyuttaraM zataM labdhaM, tasya ca punaH zeSeNa paJcakena bhAge'pahRte labdhA caturviMzati, tAvantastAvantazca paJcakacatuSkantrikadvikaikakAH pratyekaM paJcamapaGkattau nyasyAH yAvadviMzatyuttaraM zatamiti, tadadho'grato nyastamaGkaM muktvA ye'nye teSAM yo yo mahatsaMkhyaH sa so'dhastAJcaturviMzatisaMkhya eva tAvat nyasyo yAvatsapta zatAni viMzatyuttarANi paJcamapaGkAvapi pUrNAni bhavanti, eSA ca gaNitaprakriyayaivAntyo'bhidhIyate, evamanayA prakriyayA caturvizateH zeSacatuSkakena bhAge hate SaT labhyante, tAvantazcaturthapaGkau catuSkakAH sthApyAH, tadadhaH SaT trikAH, punardvikA bhUya ekakAH, punaH pUrvanyAyena paGktiH pUraNIyA, punaH SaTkasya zeSatrikeNa bhAge hate dvau labhyete, tAvanmAtrI trikI tRtIyapaGkatai zeSaM pUrvavat, zeSapaGkitadvaye zeSamaGkadvayaM kramotkramAbhyAM vyavasthApyamiti / $ - 55 tathA nAmni SaDvidhanAbhrayavatarati, yatastatra SaD bhAvAH prarUpyante, zrutasya ca kSAyopazamikabhAvavartitvAt / pramANamadhunA pramIyate'neneti pramANaM tat dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturddhA, tatrAsyAdhyayanasya kSAyopazabhikabhAvavyavasthitatvAbhAvapramANe'vatAraH, bhAvapramANaM ca guNanayasaMkhyAbhedAtridhA, tatrApi guNapramANe samavatAraH, tadapi jIvAjIvabhedAd dvidhA / samayAdhyayanasya ca kSAyopazamikabhAvarUpatvAt tasya ca jIvAnanyatvAjjIvaguNapramANe samavatAraH, jIvaguNapramANamapi jJAnadarzanacAritrabhedAttrividhaM, tatrAsya bodharUpatvAt jJAnaguNapramANe samavatAraH, tadapi pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedAccaturddhA, tatrAsyAgamapramANe samavatAraH / so'pi laukikalokottarabhedAda dvidhA, tadasya lokottare samavatAraH, tasya ca sUtrArthatadubhayarUpatvA traividhyaM, (asya triparUtvAt) triSvapi samavatAraH, yadivA-AtmAnantaraparasparabhedAdAgamastrividhaH, tatra tIrthakRtAmarthApekSayA''tmAgamo gaNadharANAmanantarAgamastacchiSyANAM paramparAgamaH sUtrApekSayA tu gaNadharANAmAtmAgamastacchiSyANAmanantarAgamastadanyeSAM paramparAgamaH,guNapramANAnantaraM nayapramANAvasaraH, tasyacedAnIM pRthaktvAnuyoge nAstisamavatAro, bhavedvA puruSApekSayA, tathA coktam "mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samorayaMti ihaM / apuhutte samAyAro natthi puhatte samoyAro // 1 // tathA "AsajjausoyAraM nae nayavisArau vUyA," saMkhyApramANaM tvaSTadhA-nAmasthApanAdravyakSetrakAlaparimANaparyavabhAvabhedAt, tatrApi parimANasaMkhyAyAM samavatAraH, sApi kAlikaddaSTivAdabhedAt dvidhA, tatrAsya kAlikaparamANu saMkhyAyAM samavatAraH, tatrApyaGgAnaGgayoraGgapraviSTe samavatAraH, paryavasaMkhyAyAM tvanantAH paryavAH, tathA saMkhyeyAnyakSarANi saMkhyeyAH saMghAtAH saMkhyeyAni padAni saMkhyeyAH pAdAH saMkhyeyAH zlokAH saMkhyeyA gAthA: saMkhyeyA veDhA : saMkhyeyAnyanuyogadvArANi / sAmprataM vaktavyatAyAH samavatArazcintyate sA ca svaparasamayatadubhayabhedAtridhA, tatredamadhyayanaM trividhAyAmapi samavatarati / arthAdhikAro dvedhA - adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikAraM tu gAthAntaritaM niryuktikRdvakSyati / sAmprataM nikSepAvasaraH, sa ca tridhA - odhaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca, Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _sUtrakRtAGga sUtram 9/-/-//ni. [28] tatraudhaniSpatre'dhyayanaM, tasya ca nikSepa AvazyakAdau prabandhenAbhihita eva, nAmaniSpanne tu samaya iti nAma, tanikSepArthaM niyuktikAra Aha adhyayanaM -1 - "samayaH" ni. [29] nAmaM ThavaNA davie khette kAle kutityasaMgAre / kulagaNasaMkaragaMDI boddhavvo bhAvasamae ya // vR. nAmasthApanAdravyakSetrakAlakutIrthasaMgArakulagaNasaMkaragaNDIbhAvabhedAt dvAdazadhA samayanikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyasamayo dravyasya samyagayanaM pariNativizeSaH svabhAva ityartha, tadyathA - jIvadravyasyopayogaH pudgaladravyasya mUrtatvaM dharmAdharmAkAzAnAM gatisthityavagAhadAnalakSaNaH, athavA yo yasya dravyasyAvasaro dravyasyopayogakAla iti, tadyathAvarSAsu lavaNamamRtaM zaradi jalaM gopayazca hemante / zizire cAmalakaraso ghRtaM vaste guDazcAnte // 119 11 16 - kSetrasamayaH - kSetram - AkAzaM tasya samayaH-svabhAvaH, yathA - egeNavi se punne dohivi punne sayaMpi mAejA / lakkhasaeNavi punne koDisahassaMpi mAejA // - 119 11 yadivA devakuruprabhRtInAM kSetrANAmIzo'nubhAvo yaduta tatra prANinaH surUpA nityasukhino nirvairAzca bhavantIti, kSetrasya vA parikarmaNAvasaraH kSetrasamaya iti, kAlasamayastu suSamAderanubhAvavizeSaH, utpalapatrazatabhedAbhivyaGgayo vA kAlavizeSaH kAlasamaya iti, atra ca dravyakSetrakAlaprAdhAnyavivakSayA dravyakSetrakAlasamayatA draSTavyeti, kutIrthasamayaH pAkhaNDikAnAmAtmIyAtmIya AgamavizeSaH taduktaM vA'nuSThAnamiti, saMgAra:- saMketastadrUpaH samayaH saMgArasamayaH, yathA siddhArthasArathidevena pUrvakRtasaMgAranusAreNa gRhItaharizavo valadevaH pratibodhita iti, kulasamayaH kulAcAro yathA zakAnAM pitRzuddhi AbhIrakANAM manthanikAzuddhi, gaNasamayo yathA mallAnAmayamAcAro-yathA yo hyanAtho bhallo mriyate sa taiH saMskriyate, patitazcayita iti, saMkarasamayastu saMkaro-bhinnajAtIyAnAM mIlakastatra ca samayaH ekavAkyatA, yathA vAmamArgAdAvanAcArapravRttAvapi guptikaraNamiti, gaNDIsamayo yathA zAkyAnAM bhojanAvasare gaNDItADanamiti, bhAvasamayastu noAgamata idamevAdhyayanam anenaivAtrAdhikAraH, zeSANAM tu ziSyamativikAsArthamupanyAsa iti / sAmprataM prAgupanyastoddezArthAdhikArAbhidhitsayA''ha ni. [30] ni. [31] paMcabhUya ekampa ya tajjIvatassarIre ya / tahaya agAragavAtI attacchaTTo aphalavAdI || bIe niryaivAo annANiya tahaya nANavAIo / kammaM cayaM na gacchai cauvvihaM bhikkhusamayaMmi // taie AhAkammaM kaDavAI jaha ya te ya vAIo / kichuvamA ya cautthe parappavAI aviraesu / / ni. [32] vR. asyAdhyayanasya catvAra uddezakAH, tatrAdyasya SaDarthAdhikAra AdyagAthayA'bhihitAH, tadyathA paJca bhUtAni - pRthivyaptejovAyvAkAzAkhyAni mahAnti ca tAni sarvalokavyApitvAt bhUtAni Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - uddezakaH - ca mahAbhUtAni ityameko'rthAdhikAraH / tathA cetanAcetanaM sarvamevAtmavivarta ityAtmA' dvaitavAdaH pratipAdyata ityarthAdhikAro dvitIyaH / sa cAsau jIvazca tajjIvaH kAyAkAro bhUtapariNAmaH, tadeva ca zarIraM jIvazarIrayoraikyamitiyAvaditi tRtIyo'rthAdhikAraH / tathA'kArako jIvaH sarvasyAH puNyapApakriyAyA ityevaMvAdIti caturtho'dhikAraH / tathA''tmA SaSTha iti paJcAnAM bhUtAnAmAtmA SaSThaH pratipAdyata ityayaM paJcamo'rthAdhikAraH / 17 - tathA'phalacAdIti na vidyate kasyAzcit kriyAyAH phalamityevaMvAdI ca pratipAdyata iti SaSTho'dhikAraiti / dvitIyodeza ke catvAro'rdhAdhikArAH, tadyathA-niyativAdastathA'jJAnikamataM jJAnavAdI ca pratipAdyate, karma cayam-upacayaM caturvidhamapi na gacchati 'bhikSusamaye' zAkyAgame iti caturtho'rthAdhikAraH / - cAturvidhyaM tu karmaNo'vijJopacitam-avijJAnamavijJA tayopacitam, anAbhogakRtamityartha, yathAmAtuH stanAdyAkramaNena putravyApattAvapyanAbhogAnna karmopacIyate, tathA parijJAnaM parijJAkevalena manasA paryAlocanaM, tenApi kasyacitprANino vyApAdanAbhAvAt karmopacayAbhAva iti, tathA raNabhIryA - gamanaM tena janitamIryApratyayaM tadapi karmopacayaM na gacchati, prANivyApAdanAbhisandherabhAvAditi, tathA svapnAntikaM svapnapratyayaM karma nopacIyate, tathA svapnabhojane tRptayabhAva iti / tRtIyoddezake tvayamarthAdhikAraH, tadyathA-AdhAkarmagatavicArastadbhojinAM ca doSIpadarzanamiti, tathA kRtavAdI ca bhaNyate, tadyathA-IzvareNa kRto'yaM lokaH, pradhAnAdikRto vA, yathA ca te pravAdina AtmIyamAtmIyaM kRtavAdaM gRhItvotthitAstathA bhaNyanta iti dvitIyo'dhikAraH, caturthoddezakAdhikArastvayaM, tadyathA-avirateSu gRhastheSuyAni kRtyAni - anuSThAnAni sthitAni tairasaMyamapradhAnaiH kartavyaiH 'parapravAdI' paratIrthika upabhIyata iti / idAnImanugamaH, sa ca dvedhA sUtrAnugamo niryuktyanugamazca tatra niyuktyanugamastrividhaH, tadyathA nikSepa niryuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniryukyanugamazca / tatra upodghAtaniryukyanugamastu SaDviMzatidvArapratipAdakAdgAthAdvayAdavaseyaH, taJcedam- 'uddese niddese ya' ityAdi / sUtrasparzikaniyuktyanugamastu sUtre sati saMbhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa cAvasaraprApta eva, tatrAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedam -: adhyayanaM -1 uddezakaH-1 : bujjhijatti tiuTTijjA, baMdhaNaM parijANiyA / kimAha baMdhaNaM vIro, kiMvA jANaM tiuTTaI / / pU. (1) vR. asya saMhitAdikrameNa vyAkhyA- budhyetetyAdi, sUtramidaM sUtrakRtAdau vartate, asya cAcAraGgena sahAyaM saMbaMdhaH, tadyathA AcArAGge'bhihitam- 'jIvo chakkAyaparUvaNA ya tesiM vaheNa baMdhotti' ityAdi tatsarvaM budhyetetyAdi, yadiveha keSAJcidvAdinAM jJAnAdeva muktyavAptiranyeSAM kriyAmAtrAt, jainAnAM tubhAbhyAM nizreyasAdhigama ityetadanena zlokena pratipAdyate / tatrApi jJAnapUrvikA kriyA phalavatI bhavatItyAdau budhyatetyanena jJAnamuktaM troTyedityenena ca kriyoktA, tatrAyamartho'budhyeta' avagchet bodhaM vidadhyAdityupadezaH / 22 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/1/1 kiMpunastabudhyetAtaAha-'bandhanaM vadhyate jIvapradezairanyo'nyAnuvedharUpatayAvyavasthApyata iti bandhana-jJAnAvaraNAdyaSTaprakAraM karma taddhetavo vA mithyAtvAviratyAdayaH parigrahArambhAdayovA, na ca bodhamAtrAdabhilaSitArthAvAptirbhavatItyata kriyAM darzayati-tacca baMdhanaM parijJAya viziSTayA kriyayA-saMyamAnuSThAnarUpayA 'troTayed' apanayedAtmanaH pRthakkuryAtparityajedvA, evaM cAbhihitejambUsvAmyAdiko vineyo bandhAdisvarUpe viziSTaM jijJAsuH papraccha-'kimAha' kimuktavAn bandhanaM 'vIraH' tIrthakRt ?, kiMvA 'jAnan' avagacchaMstadbandhanaM troTayati tato vA truTyati?, iti zlokArtha : bandhanapraznasvarUpapraznavirvacanAyAhamU. (2) cittamaMtamacittaM vA, parigijjha kisAmavi / annaM vA anujANAi, evaM dukkhA na muccai / / vR. iha bandhanaM karma taddhetavo vA'bhidhIyante, tatra na nidAnamantareNa nidAnino janmeti nidAnameva darzayati, tatrApi sarvArambhAH darzayati, tatrApi sarvArambhAH karmopAdAnarUpAH prAyaza AtmAtmIyagrahotthAnA itikRtvA''dau parigrahameva darzitavAn, cittamupayogo jJAnaM tadvidyate yasyataccittavata-dvipadacatuSpadAdi, tato'nyadacittavata-kanakarajatAdi, tabhayarUpamapiparigrahaM parigRhya 'kRzamapi stokamapi tRNatuSAdikamapItyartha, yadivA kasanaM kasaH-pigrahagrahaNabuddhayA jIvasya gamanapariNAma itiyaavt| tadevaM svataH parigrahaM parigRhyAnyAnvA grAhayitvA gRNhato vA'nyAnanujJAya duHkhayatIti duHkham-aSTaprakArakarmatatphalaM vA asAtodayAdirUpaMtasmAna mucyata iti, parigrahAgraha eva paramArthato'narthamUlaM bhavati, tathA coktam -- ||1||mmaahmiti caiSa yAvadabhimAnadAhajvaraH, kRtAntamukhamevatAvaditinaprazAntyunayaH yazaHsukhapipAsitairayamasAvanaaeNttaraiH, parairapasadaH kuto'pi kathamapyapAkRSyate / / // 2 // (tathA ca) "dveSasyAyatanaM dhRterapacayaH kSAnteH pratIpo vidhi vyAkSepasya suhRnmadasya bhavanaM dhyAnasya kaSTo ripuH| duHkhasya prabhavaH sukhasya nidhanaM pApasya vA so nijaH, prAjJasyApi parigraho graha iva klezAya nAzAya ca / / tathA ca parigraheSvaprAptanaTeSu kAGkSazokau prApteSu ca rakSaNamupabhoge cAtRptirityevaM parigrahe sati duHkhAtmakAbandhanAnna mucyata iti parigrahavatazcAvazyaMbhAvyArambharatasmiMzca prANAtipAta iti darzayitumAhamU. (3) sayaM tivAyae pANe, aduvA'nnehiM ghaaye| haNataM vA'nujANAi, vera vaDDhai appnno|| dR.yadivA-prakArAntareNabandhanamevAha-'sayaMtItyAdi', saparigrahavAnasaMtuSTobhUyastadarjanaparaH samarjitopadravakAriNi ca dveSamupagatastataH 'svayam' AtmanA 'tribhyo' manovAkkAyebhya AyurbalazarIrebhyo vA 'pAtayet' cyAvayena 'prANAn' prANinaH, akAralopAdvA atipAtayet prANAniti, praannaashcaamii||1|| 'paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvaasnishvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA / / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezakaH - 1 12 tathA sa parigrahAgrahI na kevalaM svato vyApAdayati aparairapi ghAtayati ghnatazcAnyAn samanujAnIte, tadevaM kRtakAritAnumatibhiHprANyupamardanena janmAntarazatAnubandhyAtmano vairaMvardhayati, tatazcaduHkhaparamparArUpAndhanAna mucyata iti / prANAtipAtasya copalakSaNArthatvAt mRSAvAdAdayo'pi bandhahetavo draSTavyA iti punarbandhanamevAzrityAha-- jassiM kule samuppanne, jehiM vA saMbase nre| mamAi luppaI bAle, anne annehi mucchie / / vR. 'jassi' mityAdi, 'yasmin' rASTrakUTAdau kule jAto 'yairvA' sahapAMsukrIDitairvayasyairbhAryAdibhirvA saha saMvasennaraH, teSu mAtRpitRbhrAtRbhagini bhAryAvayasyAdiSumamAyamitimamatvavAn snihyan 'lupyate' vilupyate, mamatvajanitena karmaNA nArakatiryamanuSyAmaralakSaNe saMsArebhramyamANo baadhyte-piiddyte| ko'sau ? - bAlaH' ajJaH, sadasadvivekarahitatvAd, anyeSvanyeSuca 'mUrchito' gRddho'dhyu-papanno, mamatvavahula ityartha, pUrvatAvanmAtApitrostadanubhAryAyAM punaH putrAdau snehavAniti sAmprataM yaduktaM prAk 'kiM vA jAnan bandhanaM troTayatIti,' asya nirvacanamAhamU. (4) vittaM soyariyA ceva, savvameyaM na tANai / saMkhAe jIviaMcevaM, kammuNA tiutttti| vR. 'vittaM dravyaM, tacca sacittamacittaM vA, tathA 'sodaryA' bhrAtRbhaginyAdayaH, sarvamapi ca 'etad vittAdikaM saMsArAntargatasyAsumato'tikaTukAH zArIramAnasIvedanAssamanubhavatona trANAya' rakSaNAya bhavatItyetat 'saMkhyAya' jJAtvA tathA jIvitaMca' prANinAM svalpamiti saMkhyAya-jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA tusacittacittaparigrahaprANyupadhAtasvajanasnehAdInibandhanasthAnAni pratyAkhyAya 'karmaNaH sakAzAt 'truTyati' apagacchatyasau, turavadhAraNe, truTyedeveti, yadivA'karmaNA' kriyayA saMyamAnuSThAnarUpayA bandhanAtruTyati, karmaNaH pRthagbhavatItyarthaadhyayanArthAdhikArAbhihitatvAtsvasamayapratipAdanAnantaraM parasamayapratipAdanAbhidhitsayA''hamU. (6) ee gaMthe viukkamma, ege smnnmaahnnaa| ayANaMtA viussittA, sattA kAmehi mANavA / / vR. 'etAn' anantaroktAn granthAn 'vyutkramya' parityajya svaruciviracitArtheSu grantheSu saktAH 'sitAH' baddhAH, eke, na sarve iti saMbandhaH |grnthaatikrmshcaitessaaN taduktArthAnabhyupagamAt, anantaragrantheSu cAyamarthobhihitaH tadyathA-jIvAstitve sati jJAnAvaraNIyAdikarmabandhanaM, tasya hetavo mithyAtvA- viratipramAdAdayaH parigrahArambhAdayazca, tatroTanaM ca samyagdarzanAdhupAyena, mokSasadbhAvazcetyevamAdikaH tadevameke 'zramaNAH' zAkyAdayo bArhaspatyamatAnusAriNazca brAhmaNAH 'etAn' arhaduktAn granthAnatikramya paramArthamajAnAnA vividham-anekaprakAram ut-prAbalyen sitA-baddhAH svasama- yeSvabhiniviSTAH / tathA ca zAkyA evaM pratipAdayanti, yathAsukhaduHkhecchAdveSajJAnAdhArabhUto nAstyAtmA kazcit, kiMtu vijJAnamevaikaM vivartata iti, kSaNikAH sarvasaMskArA ityAdi, tathA sAMkhyA evaM - vyavasthitAH-sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRti, prakRtermahAn, mahato'haGkAraH tasmAdgaNazca SoDazakaH / / tasmAtSoDazakAdapi paJca bhUtAni, caitanyaM puruSasya svarUpamityAdi, vaizeSikAH punarAhuH Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sUtrakRtAGga sUtram 1/9/1/6 dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAH SaT padArthA' iti, tathA naiyAyikAH-prANaprameyAdInAM padArthAnAmanvayavyatirekaparijJAnAnniHzreyasAdhigama iti vyavasthitAH, tathA mImAMsakA:codanAlakSaNo dharmo, na ca sarvajJaH kazcidvidyate, muktyabhAvazcetyevamAzritAH, cArvAkAstvevamabhihitavanto, yathA-nAsti kazcitparalokayAyI bhUtapaJcakAdyatiriktojIvAkhyaH padArtho, nApi punnypaapestityaadi|evNcaanggiikRtyaite lokAyatikAH mAnavAH' puruSAH 'saktA' gRddhAadhyupapannAH 'kAmeSu' icchAmadanarUpeSu, tathA cocuH||1|| etAvAneva puruSo, yaavaanindriygocrH| bhadre ! vRkapadaM pazya, yadvadantyabahuzrutAH / / evaMtetantrAntarIyAH svasamayArthavAsitAntaHkaraNAH santo bhagavadarhaduktaMgranthArthamajJAtaparamArthA samatikramya svakIyeSu grantheSu sitAH-saMbaddhAH kAmeSu ca saktA iti sAmprataM vizeSeNa sUtrakAra eva cArvAkamatamAzrityA''hamU. (7) saMti paMca mahabbhUyA, ihmegesimaahiyaa| puDhavI Au teU vA vAu AgAsapaMcamA / / / vR, 'santi' vidyante mahAnti ca tAni bhUtAni ca mahAbhUtAni, sarvalokavyApitvAtmahattvavizeSaNam, anena ca bhUtAbhAvavAdinirAkaraNaM draSTavyam, 'iha' asmin loke 'ekeSAM' bhUtavAdinAm 'AkhyAtAni' pratipAditAni tattIrthakRtA tairvA bhUtavAdibhirhispatyamatAnusAribhirAkhyAtAni-svayamaGgIkRtAnyanyeSAM ca pratipAditAni / tAni cAmUni, tadyathA-pRthivI kaThinarUpA, Apo dravalakSaNAH, teja uSNarUpaM, vAyuzcalanalakSaNaH, AkAzaM zuSiralakSaNamiti, tacca paJcamaM yeSAM tAni tathA, etAni sAGgopAGgAni prasiddhatvAt pratyakSapramANAvaseyatvAcca na kaizcidapahrotuM shkyaani| nanu ca sAGkhyAdibhirapi bhUtAnyabhyupagAtAnyeva, tathAhi sAMkhyAstAvadevamUcuH-sattvarajastamorUpApradhAnAnnamahAn, buddhirityartha, mahato'haGkAraH-ahamitipratyayaH, tasmAdapyahaGkArAtSoDazako gaNa utpadyate, sa cAyam-paJca sparzanAdIni buddhIndriyANi, vAkpANipA dapAyUpastharUpANi paJca karmendriyANi,ekAdazaM manaH, paJca tanmAtrANi, tadyathA-gandharasarUpasparzazabdatanmAtrAkhyAni, tatra gandhatanmAtrAtpRthivI gandharasarUpasparzavatI, rasatanmAtrAdApo rasarUpasparzavatyaH, rUpatanmAtrAttejo rUpasparzavat, sparzatanmAtrAdvAyuH sparzavAn, zabdatanmAtrAdAkAzaM gandharasarUpasparzavarjitamutpadyata iti // __tathA vaizeSikA api bhUtAnyabhihitavantaH, tadyathA-pRthivItvayogAtpRthivI, sAca paramANulakSaNA nityA, dvayaNukAdiprakramaniSpatrakAryarUpatayA tvanityA, caturdazabhirguNai rUparasagandhasparzasaMkhyA parimANapRthakatvasaMyogavibhAgaparatvAparatvagurutvadravatvavegAkhyairupetA, tathA'ptvayogAdApaH, tAzca rUparasasparzasaMkhyAparimANapRthakatvasaMyogavibhAgaparatvAparatvagurutvasvAbhAvikadravatvasnehavegavatyaH, tAsu ca rUpaM zuklameva raso madhura eva sparza zIta eveti, tejastvAbhisaMbandhAttejaH, taca rUpasparzasaMkhyA- parimANapRthakatvasaMyogavibhAgaparatvAparatvanaimittikadravatvavegAkhyairekAdazabhirguNairguNavat / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezakaH - 1 tatrarUpazuklaMbhAsvaraMca, sparza uSNa eveti, vAyutvayogAdvAyuH, sa cAnuSNazItasparzasaMkhyAparimANapRthakatvasaMyogavibhAgaparatvAparatvavegAkhyairnavabhirguNairguNavAn hatkampazabdAnuSNazItasparzaliGgaH, AkAzamiti pAribhASikI saMjJA ekatvAttasya, taJca saMkhyAparimANapRthakatvasaMyogavibhAgazabdAkhyaiH SaDbhirguNairguNavat zabdaliGgaMceti, evamanyairapivAdibhirbhUtasadbhAvAzrayaNe kimiti lokAyatikamatApekSayA bhUtapaJcakopanyAsa iti ?, ucyate sAMkhyAdibhirhi pradhAnAtsAhaGkArikaM tathA kAladigAtmAdikaM cAnyadapi vastujAtamabhyupeyate, lokAyatikaistu bhUtapaJcakavyatiriktaM nAtmAdikaM kiJcidabhyupagabhyate ityatastanmatAzrayaNenaiva sUtrArtho vyAkhyAyata iti / / eepaMca mahabbhUyA, tebmo egotti aahiyaa| aha tesiM vinAseNaM, vinAso hoi dehiNo / / vR.yathA caitat tathAdarzayitumAha-ee paMca mahabbhUyA' ityAdi, etAni' anantaroktAni pRthivyAdIni paJca mahAbhUtAni yAna 'tebhyaH' kAyAkArapariNatebhyaH ekaH kazciccidrUpo bhUtAvyatirikta AtmA bhavati, na bhUtebhyo vyatirikto'paraH kazcitparaparikalpitaH paralokAnuyAyI sukhaduHkhabhoktA jIvAkhyaH padArtho'stItyevamAkhyAtavantaste, tathA hi evaM pramANayanti / na pRthivyAdivyatirikta AtmA'sti, tadgrAhakapramANAbhAvAt, pramANaM cAtra pratyakSameva, nAnumAnAdikaM, tanendriyeNa sAkSAdarthasya sambandhAbhAvAdyabhicArasaMbhavaH, sati ca vyabhicArasaMbhave saze ca bAdhAsaMbhave tallakSaNameva dUSitaM syAditi sarvatrAnAzvAsaH, tathA coktam -- "hastasparzAdivAndhena, viSame pathi dhAvatA / ____ anumAnapradhAnena, vinipAto na durlabhaH // " anumAnaMcAtropalakSaNamAgamAdInAmapi, sAkSAdarthasaMbandhabhAvAddhastasparzaneneva pravRttiriti satmAtpratyakSamevaikaM pramANaM, tena ca bhUtavyatiriktasyAtmano na grahaNaM, yattu caitanyaM teSUpalabhyate, tadbhUteSveva kAyAkArapariNateSvabhi vyajyate, madyAGgeSu samuditeSu madazaktivaditi, tathA-na bhUtavyatiriktaM caitanyaM, tatkAryatvAt, ghaTAdivAditi / tadevaM bhUtavyatiriktasyA''tmano'bhAvAdbhUtAnAmevacaitanyAbhivyakti, jalasya bubudaabhivyktivditi| keSAJcillokAyatikAnAmAkAzasyApi bhUtatvenAbhuyapagamAdbhUtapaJcakopanyAso na dossaayeti| nanu ca yadi bhUtavyatirikto'paraH kazcidAtmAkhyaH padArtho na vidyate, kathaM tarhi mRta iti vyapadeza ityAzaGkayAha-athaiSAM kAyAkArapariNatau caitanyAbhivyaktau satyAMtardhvaM teSAmanyatamasya "vinAze' apagame vAyostejazcobhayorvA 'dehino' devadattAkhyasya 'vinAzaH' apagamo bhavati, tatazca mRta itivyapadezaHpravartate, na punarjIvApagama iti bhUtAvyatiriktacaitanyavAdipUrvapakSa iti atra pratisamAdhAnArthaM niyuktikRdAhani. [33] paMcaNhaM saMjoe annaguNANaM ca ceynnaaigunno| paMciMdiyaThANANaM na annamuNiyaM muNai anno|| vR. 'paJcAnAM pRthivyAdInAM bhUtAnAM saMyoge' kAyAkArapariNAmecaitanyAdikaH AdizabdAt bhASAcakramaNAdikazcaguNona bhavatItipratijJA, anyAdayastvatra hetutvenopAttAH, dRSTAntastvabhyahyaH, sulabhatvAttasya nopAdAnaM / tatredaM cArvAkaH praSTavyaH-yadetadbhUtAnAM saMyoge caitanyamabhivyajyate Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/1/8 ni. [33] tatkiM teSAM saMyoge'pi svAtantryaMevA''hosvitparasparApekSayA pAratantrye iti?, kiMcAtaH?,na tAvatsvAtantrye yata Aha-'aNNaguNANaM ceti caitanyAdanye guNA yeSAM tAnyanyaguNAni, tathAhiAdhArakAThinyaguNApRthivI dravaguNA ApaH paktaguNaM tejaH calanaguNo vAyuH avgaahdaangunnmaakaashmiti| yadivA prAgabhihitA gandhAdayaH pRthivyAdInamekaikaparihAnyA'nye guNAzcaitanyAditi, tadevaM pRthivyAdInyanyaguNAni, cazabdo dvitIyavikalpavaktavyatAsUcanArtha, caitanyaguNe sAdhye pRthivyAdInAmanyaguNAnAM satAM caitanyaguNasya pRthivyAdInAmekaikasyApyabhAvAnna tatsamudAyAzcaitanyAkhyo guNaH siddhayatIti, prayogastvatra-bhUtasamudAyaH svAtantrye sati dharmitvenopAdIyate, na tasya caitanyAkhyo guNo'stIti sAdhyo dharma, pRthivyAdInAmanyaguNatvAt, yo yo'nyaguNAnAM samudAyastatra tatrApUrvaguNotpattirna bhavatIti, yathA sikatAsamudAye snigdhaguNasya tailasya notpattiriti, ghaTapaTasamudAye vA na stambhAdyAvirbhAva iti, dRzyate ca kAye caitanyaM, tadAtmaguNo bhaviSyati na bhUtAnAmiti / __ asminnaiva sAdhye hetvantaramAha- pazcindiyaThANANaM'ti paJca ca tAni sparzanarasanaghrANacakSuzrotrAkhyAnIndriyANi teSAM sthAnAni-avakAzasteSAM caitanyaguNAbhAvAna bhUtasamudAye caitanyam, idamatra hadayaM lokAyatikAnAM hi aparasya draSTuranabhyapagamAdindriyANyeva draSTiNi, teSAM ca yAni sthAnAni-upAdAnakAraNAni teSAmacidrUpatvAnna bhUtasamudAye caitanyamiti, indriyANAM cAmUni sthAnAni, tadyathA-zrotrendriyasyAkAzaMsuSirAtmakatvAt, ghrANendriyasyapRthivI tadAtmakatvAt, cakSurindriyasya tejastadrupatvAt, evaM rasanendriyasyApaH sparzanendriyasya vAyuriti / prayogazcAtra-nendriyANyupalabdhimanti, teSAmacetanaguNArabdhatvAt, yadyadacetanaguNArabdha tattadacetanaM, yathA ghaTapaTAdIni, evamapi ca bhUtasamudAye caitanyAbhAva eva sAdhito bhavati / punarhetvantaramAha 'naannamuNiyaMmuNaianno'tti ihendriyANi pratyekabhUtAtmakAni, tAnyevAparasya draSTurabhAvAd draSTaRNi, teSAM ca pratyekaM svaviSayagrahaNAdanyaviSaye cApravRtternAnyadindriyajJAtamanyadindriyaM jAnAtIti, ato mayA paJcApi viSayA jJAtA ityevamAtmakaH saMkalanApratyayo na prApnoti, anubhUyate cAyaM, tasmAdekenaiva draSTrA bhavitavyam, tasyaiva ca caitanyaM na bhUtasamudAyasyeti, prayogaH punarevaM-na bhUtasamudAye caitanyaM, tadArabdhendriyANAM pratyekaviSayagrAhitve sati saMkalanApratyayAbhAvAt, yadi punaranyagRhNItamapyanyo gRhNIyAdevadattagRhItaM yajJadattenApi gRhyeta, na caitad iSTamiSTaM veti / nanu ca svAtantryapakSe'yaM doSaH, yadA punaH parasparasApekSANAM saMyogapAratantryAbhyupagamena bhUtAnAmeva samuditAnAM caitanyAkhyo dharma saMyogavazAdAvirbhavati, yathA kiNvodakAdiSu mudyAGgeSu samuditeSu pratyekamavidyamAnA'pi madazaktiriti, tadA kuto'syadoSasyAvakAza iti?, atrottaraM gAthopAttacazabdAkSiptamabhidhIyate-yattAvaduktaM yathA 'bhUtebhyaH prsprsvypeksssNyogbhaagbhyshcaitnymutpdyte,| tatra vikalpayAmaH-kimasauM saMyogaH saMyogibhyo bhinno'bhinno vA?,bhinnazcetSaSThabhUtaprasaMgo, nacAnyat paJcabhUtavyatiriktasaMyogAkhyabhUtagrAhakaMbhavatAMpramANamasti, pratyakSasyaivaikasyAbhyupagamAt, tena ca tasyAgrahaNAt, pramANAntarAbhyupagamecatenaiva jIvasyApi grahaNamastu, atha abhinno bhUtebhyo Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezakaH - 1 saMyogaH, tatrApyetaccintanIyaM-kiM bhUtAni pratyekaMcetanAvantyacetanAvanti vA?, yadi cetanAvanti tadA ekendriyasiddhi tathA (ca) samudAyasya paJcaprakAracaitanyApatti, athAcetanAni, tatra cokto doSo, na hi yadyatra pratyekamavidyamAnaM tattatsamudAye bhavadupalabhyate, sikatAsu tailavadityAdinA / yadapyatroktaM-yathAmadyAneSvavidyamAnA'pi pratyekaM madazakti samudAye prAdurbhavatIti, tadapyayuktaM, yatastatra kiNvAdiSu yA ca yAvatIca zaktirupalabhyate, tathAhi-kiNve bubhukSApanayanasAmarthya bhramijananasAmarthya ca udakasya tRDapanayanasAmarthyamityAdineti, bhUtAnAM sadbhAvAt, naitadasti, tatra mRtakAye vAyostejaso vA'bhAvAnmaraNasadbhAvaH ityazikSitasyollApaH / tathAhi-mRtakAyezophopalabdhernavAyorabhAvaH, kothasya capaktisvabhAvasyadarzanAnAgneriti, atha sUkSmaH kazcidvAyuvizeSo'girvA tato'pagata iti matiriti, evaM ca jIva eva nAmAntareNAbhyupagato bhavati, yatkiJcidetat tathA na bhUtasamudAyamAtreNa caitanyAvirbhAvaH, pRthivyAdiSvekatra vyavasthApiteSvapi caitanyAnupalabdhaH, atha kAyAkArapariNatau satyAM tadabhivyaktiriSyate, tadapi na, yato lepyamayapratimAyAM samastabhUtasadbhAve'pijaDatvamevopalabhyate / tadevamanvayavyatirekAbhyAmAlocyamAnonAyaMcaitanyAkhyo guNo bhUtAnAM bhavitumarhati, samupalabhyatecAyaM zarIreSu, tasmAt pArizeSyAt jIvasyaivAyamiti svadarzanapakSapAtaM vihAyAGgIkriyatAmiti / yaccoktaM prAk-'na pRthivyAdivyatirikta AtmA'sti, tadgrAhakapramANAbhAvAt, pramANaM cAtra pratyakSamevaika'mityAdi, tatra pratividhIyate-yattAvaduktaM 'pratyakSamevaikaM pramANaM nAnumAnAdikamityetadanupAsitagurorvacaH, tathAhi-arthAvisaMvAdakaM pramANamityucyate, pratyakSasya ca prAmANyamevaM vyavasthApyate-kAzcipratyakSavyaktIrdharmitvenopAdAya pramANayati-pramANametAH, arthAvisaMvAdakatvAda, anubhUtapratyakSavyaktivat, nacatAbhirevapratyakSavyaktibhisvasaMviditAbhiparaM vyavahArayitumayamIzaH, tAsAM svasaMvinniSThatvAt mUkatvAcca pratyakSasya, tathA nAnumAnaM pramANamityanumAnenaivAnumAnanirAsaM kurvaMzcArvAkaH kathaM nonmattaH syAd ?, evaM hyasau tadaprAmANyaM pratipAdayet yathA - nAnumAnaM pramANaM, visaMvAdakatvAd, anubhUtAnumAnavyaktivaditi, etaccAnumAnam, atha paraprasidhaitaducyate, tadapyayuktaM, yatastatparaprasiddhamanumAnaM bhavataH pramANamapramANaM vA?, pramANaM cetkathamanumAnamapramANamityucyate, athApramANaM kathamapramANena satA tena paraH pratyAyyate?, pareNa tasya prAmANyenAbhyupagatatvAditi ced, tadapyasAmprataM, yadi nAma paro mauDhyAdapramANameva pramANamityadhyavasyati, kiM bhavatA'tinipuNenApi tenaivAsau pratipAdyate?,yo hyajJoguDameva viSamiti manyate kiM tasya mArayitukAmenApi buddhimatA guDa eva dIyate ?, tadevaM pratyakSAnumAnayoH prAmANyApnamANye vyavasthApayato bhavato'nicchato'pi valAdAyAtamanumAnasya prAmANyaM / tathA svargApavargadevatAdeH pratiSedhaM kurvan bhavAn kena pramANena karoti?,natAvatpratyakSeNa pratiSedhaH kartuMpAryate, yatastatpratyakSa pravartamAnaM vA taniSedhaM vidadhyAnnivartamAnaM vA?, na tAvatpravartamAnaM, tasyAbhAvaviSayatvavirodhAt, nApi nivartamAnaM, yatastacca nAstitena ca pratipattirityasaMgataM, tathAhi-vyApakavinivRttau vyApyasyApi (vi)nivRttiriSyate, na cArvAgdarzipratyakSeNa samastavastuvyApti saMbhAvyate, tatkathaM pratyakSavinivRttau padArthavyAvRttiriti ?, tadevaM svargAdeH pratiSedhaM kurvAtA cArvAkaNAvazyaM pramANAntaramabhyupagataM / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/1/8 ni. [33] tathA'nyAbhiprAyavijJAnAbhyupagamAdatra spaSTameva pramANantaramabhyupagatam, anyathA kathAM parAvabodhAya zAstrapraNayanamakAri caarvaaknnetylmtiprsnggen|tdevNprtykssaadnydpiprmaannmsti, tenAtmA setsyati, kiMpunastaditi ceda, ucyate, astyAtmA, asAdhAraNatadguNopalabdheH, cakSurindriyavat, cakSurindriyaM hi nasAkSAdupalabhyate, sparzanAdIndriyAsAdhAraNarUpavijJAnotpAdanazaktyA tvanumIyate, tathA''tmA'pi pRthivyAdyasAdhAraNacaitanyaguNopalabdherastItyanumIyate, caitanyaM ca tasyAsAdhAraNaguNa ityetatpRthivyAdibhUtasamudAye caitanyasya nirAkRtatvAdavaseyaM / / tathAastyAtmA, samastendriyopalabdhArthasaMkalanApratyayasadbhAvAt, paJcagavAkSAnyAnyopalabdhArthasaMkalanAvidhAyyekadevadattavata, tathA''tmAarthadraSTA nendriyANi, tadvigame'pi tadupalabdhArthasmaraNAta, gavAkSoparame'pitavAropalabdhArthasaMkalanAvidhAyyekadevadattavat, tathA''tmA arthadraSTA nendriyANi, tadvigame'pitadupalabdhArthasmaraNAta, gavAkSoparame'pi taddavAropalabdhArthasmartRdevadattavat, tathA arthApattyA'pyAtmA'stItyavasIyate, tathAhi-satyapi pRthivyAdibhUtasamudAye lepyakarmAdau na sukhaduHkhecchAdveSaprayatlAdikriyANAMsadbhAva iti, ataH sAmarthyAdavasIyate-astibhUtAtiriktaH kazcitsukhaduHkhecchAdInAM kriyANAM samavAyikAraNaM padArthaH, sa cAtmeti, tadevaM pratyakSAnumAnAdipUrvikA'nyA'pyapattirabhyUhyA, tasyAstvidaM lkssnnm| // 1 // pramANaSaTkavijJAto, tatrArtho nAnyathAbhavan / adRSTaM kalpayedanyaM, sA'rthApattirudAhyatA / / tathA'gamAdapyastitvamavaseyaM, sa cAyamAgamaH-"asthi me AyA uvavAie" ityAdi / yadivAkimatrAparapramANacintayA?,sakalapramANajyeSThena pratyakSeNaivAtmA'stItyavasIyate, tadguNasya jJAnasya pratyakSatvAt, jJAnaguNasya ca guNino'nanyatvAt pratyakSa evAtmA, rUpAdiguNapratyakSatvena paTAdipratyakSavat, tathAhiM-ahaM sukhyahaM duHkhyevamAdyahaMpratyayagrAhyazcAtmA pratyakSaH, ahaMpratyayasya svasaMvidrUpatvAditi, mamedaMzarIraMpurANaMkarmetica zarIrAbhedena nirdizyamAnatvAd, ityAdInyanyAnyapi pramANAni jIvasiddhAvabhyUhyAnIti / tathA yaduktaM 'na bhUtavyatiriktaM caitanyaM tatkAryatvAt ghaTAdivaditi, etadapyasamIcInaM, hetorasiddhatvAta, tathAhi-nabhUtAnAMkAryaM caitanyaM, teSAmatadguNatvAt bhUtakAryacaitanye saMkalanApratyayAsaMbhavAcca, ityAdinoktaprAyam, ato'styAtmA bhUtavyatirikto jJAnAdhAra iti sthitm| nanuca kiMjJAnAdhArabhUtenAtmanA jJAnAdbhinnenAzritena?, yAvatA jJAnAdevasarvasaMkalanApratyayAdikaM setsyati,kimAtmanA'ntargaDukalpaneti, tathAhi-jJAnasyaiva cidrUpatvAd bhUnacetana: kAyAkArapariNataiH saha saMbandhesati sukhaduHkhecchAdveSaprayatnakriyAH prAduSyanti tathA saMkalanApratyayo bhavAntaragamanaM ceti, tadevaMvyavasthite kimAtmanA kalpiteneti?,atrocyate, nahyAtmAnamekamAdhArabhUtamantareNa saMkalanApratyayo ghaTate tathAhi-pratyekamindriyaiH svaviSayagrahaNesatiparaviSaye cApravRtteH ekasya ca paricchetturabhAvAtmayA paJcApi viSayAH paricchinnA ityAtmakasya saMkalanApratyayasyAbhAva iti, AlayavijJAnamekamastIti ced, evaM satyAtmana eva nAmAntaraM bhavatA kRtaM syAt, na ca jJAnAkhyo guNo guNinamantareNa bhavatItyavazyamAtmanA guNinA bhAvyamiti / sacana sarvavyApI, tadguNasya sarvatrAnupalabhyamAnatvAt, ghttvt| nApi zyAmAkatandulamAtro'GguSThaparvapAtro vA, tAvanmAtrasyopAttazarIrAvyApitvAt, tvakparyantazarIravyApitvena Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 1, uddezakaH - 1 copalabhyamAnaguNatvAt, tasmAtsthidam-upAttazarIratvakparyantavyApyAtmeti, tasya cAnAdikarmasaMbaddhasya kadAcidapi sAMsArikasyAtmanaH svarUpe'navasthAnAt satyapyamUrtatve mUrtena karmaNAsaMbandho na virudhyate, karmasaMbaMdhAcca sUkSmabAdaraikendriyAdvitricatuSpaJcendriyaparyAptAparyAptAdyavasthA bahuvidhAH prAdurbhavanti / tasya caikAntena kSaNikatve dhyAnAdhyayanazramapratyabhijJAnAdyabhAvaH ekAntanityatve ca nArakatiryamanuSyAmaragatipariNAmAbhAvaH syAt / tasmAtsyAdanityaH syAnnitya AtmetyalamatiprasaGgena sAmpratamekAtmAdvaitavAdamuddezArthAdhikArapradarzitaM pUrvapakSayitumAha jahA ya puDhavIthUme, ege nANAhi diisi| evaM bho! kasiNe loe, cinnU nANAhi dIsai / / vR.6STAntabalenaivArthasvarUpAvagateH pUrva dRSTAntopanyAsaH, yathetyupadarzane, cazabdo'pizabdArthe, saca bhinnakrama eke ityasyAnantaraM draSTavyaH pRthivyeva stUpaH pRthivyA vAstUpaH pRthivIsaMghAtAkhyo'vayavI, sa caiko'pi yathA nAnArUpaH-saritsamudraparvatanagarasannivezAdyAdhAratayA vicitro dRzyate nimnonnatamUdukaThinaraktapItAdibhedena vA dRzyate, na ca tasya pRthivItattvasyaitAvatA bhedena bhedo bhavati, evam' uktarItyA 'bho' iti paramAntraNe, kRsno'pi lokaH-cetanAcetanarUpaeko vidvAn vartate, idamatra hRdayaM-eka eva hyAtmA vidvAn jJAnapiNDaH pRthivyAdibhUtAdyAkAratayA nAnA dRzyate, na ca tasyAtmana etAvatA''tmatattvabhedo bhavati, tatA coktam / // 1 // "eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat / / tathA 'puruSa evedaM gni' sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati, yadejati yannejati yahUre yadu antike yadantarasya sarvasya yatsarvasyAsya bAhyataH' ityAtmAdvaitavAdaH asyottaradAnAyAhamU. (10) evamegetti jappaMti, maMdA aarNbhnissiaa| ege kiccA sayaM pAvaM, tivvaM dukkhaM niyacchai / / vR. 'eva'miti anantaroktAtmAdvaitavAdopapradarzanam 'eke' kecana puruSakAraNavAdino 'jalpanti' pratipAdayanti, kiMbhUtAste ityAha-'mandA' jaDAH samyakparijJAnavikalAH, mandatvaMca teSAM yuktivikalAtmA'dvaitapakSasamAzrayaNAta, tathAhi-yadyeka evAtmA syAnAtmabahutvaM tato ye sattvAH-prANinaH kRSIvalAdayaH 'eke' kecana Arambhe-prANyupamardanakAriNi vyApAre nizritAAsaktAH saMbaddhA adhyupapannAH te ca saMrambhasamArambhArambhaiH 'kRtvA' upAdAya 'svayam' AtmanA 'pApam' azubhaprakRti-rUpamasAtodayaphalaM tIvraduHkhaMtadanubhavasthAnaM vA narakAdikaMniyacchatIti, ArSatvAdbahuvacanArthe ekavacanamakAri, tatazcAyamartho-nizcayena yacchantyavazyaMtayA gacchantiprApnuvanti ta evArambhAsaktA nAnya iti, etanna syAd / apitvekenApi azubhe karmaNi kRte sarveSAM zubhAnuSThAyanAmapitIvraduHkhAbhisaMbaMdhaH syAd, ekatvAdAtmana iti, na caitadevaMzyate, tathAhi-yaeSa kazcivasamajasakArIsaevaloke tadanurUpA viDambanAH samanubhavannupalabhyate nAnya iti, tathA sarvagatatve Atmano bandhamokSAdyabhAvaH tathA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/1/1/10 pratipAdyapratipAdakavivekAbhAvAcchApraNayanAbhAvazca syAditi / etadarthasaMvAditvAtprAktanyeva niryuktikRdgAthA'tra vyAkhyAyate, tadyathA- paJcAnAM pRthivyAdInAM bhUtAnAmekantra kAyAkArapariNatAnAM caitanyamupalabhyate, yadi punareka evAtmA vyApI syAttadA ghaTAdiSvapi caitanyopalabdhi syAt, na caivaM, tasmAnnaika AtmA, bhUtAnAM cAnyA'nyaguNatvaM na syAd, ekasmAdAtmano'bhinnatvAt, tathA paJcendriyasthAnAnAM-paJcendriyAzritAnAM jJAnAnAM pravRttau satyAmanyena jJAtvA viditamanyo na jAnAtItyetadapi na syAdyadyeka evAtmA syAditi sAmprataM tajjIvataccharIravAdimataM pUrvapakSayitumAhamU. (99) patteaM kasiNe AyA, je bAlA je a paMDiA / saMti piccA na te saMti, natthi sattovavAiyA // vR. tajIvataccharIravAdinAmayamabhyupagamaH yathA paJcabhyo bhUtebhyaH kAyAkArapariNatebhyazcaitanyamutpadyate abhivyajyevA, tenaikaikaM zarIraM prati pratyekamAtmAnaH 'kRtsnAH' sarve'pyAtmAna evamavasthitAH, ye 'vAlA' ajJA ye ca 'paNDitAH' sadasadvivekajJAste sarve pRthag vyavasthitAH, nahyeka evAtmA sarvavyApitvenAbhyupagantavyo bAlapaNDitAdyavibhAgaprasaGgAt, nanu pratyekazarIrAzrayatvenAtmabahutvamArhatAnAmapIramevetyAzaGkayAha- 'santi' vidyante yAvaccharIraM vidyante tadabhAve tu na vidyante, tathAhi 26 kAyAkArapariNateSu bhUteSu caitanyAvirbhAvo bhavati, bhUtasamudAyavighaTane ca caitanyApagamo, na punaranyatra gacchaccaitanyamupalabhyate, ityetadeva darzayati 'piccA na te saMtI'ti 'pretya' paraloke na 'te' AtmAnaH 'santi' vidyante, paralokAnuyAyI zarIrAdbhinnaH svakarmaphalabhoktA na kazcidAtmAkhyaH padArtho'stIti bhAvaH / kimityevamata Aha- 'natthi sattovavAiyA' astizabdastiGantapratirUpako nipAto bahuvacane draSTavyaH / tadayamardha-'na santi' na vidyante 'sattvAH' prANina upapAtena nirvRttA aupapAtikA-bhavAdbhavAntaragAmino na bhavantIti tAtparyArtha, tathAhi tadAgamaH- "vijJAnadhana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati na pretya saMjJA'stIti, nanu prAgupanyastabhUtavAdino'sya ca tajjIvataccharIracAdinaH ko vizeSa iti ?, atrocyate, bhUtavAdino bhUtAnyeva kAyAkArapariNatAni dhAvanavalganAdikAM kriyAM kurvanti, asya tu kAyAkArapariNatebhyo bhUtebhyazcaitanyAkhya Atmotpadyate'bhivyajyate vA, tebhyazcAbhinna ityayaM vizeSaH evaM ca dharmiNo'bhAvAddharmasyApyabhAva iti darzayitumAhanatthi puNNe va pAve vA, natthi loe ito vare / mU. (12) sarIrassa vinAsenaM, vinAso hoi dehiNo / / vR. 'puNyam' abhyudayaprAptilakSaNaM tadviparItaM pApametadubhayamapi na vidyate, Atmano dharmiNo'bhAvAt, tadabhAvAcca nAsti 'ataH' asmAllokAt paraH' anyo loko yatra puNyapApAnubhava iti, atra cArthe sUtrakAraH- 'zarIrasya' kAyasya 'vinAzena' bhUtavighaTanena 'vinAzaH ' abhAvo 'dehina' Atmano'pyabhAvo bhavati yataH, na punaH zarIre vinaSTe tasmAdAtmA paralokaM gatvA puNyaM pApaM vA'nubhavatIti, ato dharmiNa Atmano'bhAvAttaddharmayoH puNyapApayorapyabhAva iti, asmiMzcArthe bahavo dhTAntAH santi, tadyathA yathA jalabudbudo jalAtirekeNa nAparaH kazcidvidyate tathA bhUtavyatirekeNa nAparaH kazcidAtmeti tathA yathA kadalIstambhasya bahistvagapanayane kriyamANe tvaGgAtrameva sarvaM nAntaH kazcitsAro'sti evaM bhUtasamudAye vighaTati sati tAvanmAtraM vihAya nAntaH sArabhUtaH kazcidAtmAkhyaH Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezakaH - 1 27 padArtha upalabhyate, yathA vA'lAtaMbhrAmyamANamatadrUpamapi cakrabuddhimutpAdayati evaM bhUtasamudAyo'pi viziSTakriyopeto jIvabhrAntimutpAdayatIti, yathA ca svapne bahirmukhAkAratayA vijJAnamanubhUyate antareNaiva bAhyamarpam, evamAtmAnamantareNa tadvijJAnaM bhUtasamudAyeprAdurbhavatIti, tathA yathA''darza svacchatvApratibimbitobahisthito'pyartho'ntargatolakSyate, nacAsautathA, yathA cagrISme bhaumenoSmaNA parispandamAnA marIcayo jalAkAraM vijJAnamutpAdayanti, evamanye'pi gandharvanagarAdayaH svasvarUpeNAtadhAbhUtA api tathA pratibhAsante, tathA''tmApi bhUtasamudAyasya kAyAkArapariNatau satyAM pRthagasanneva tathA bhrAntiM smutpaadytiiti| amISAM ca dRSTAntAnAM pratipAdakAni kecitsUtrANi vyAcakSate, asmAbhistu sUtrA''darzeSu cirantanaTIkAyAM cATatvAnnolliGgitAnIti / nanu ca yadi bhUtavyatiriktaH subhago'paro durbhagaH sukhI duHkhI surUpo mandarUpo vyAdhito nIrogIti, evaMprakArA ca vicitratA kiMnibandhaneti?, atrocyate, svabhAvAt, tathAhi-kutracicchilAzakale pratimArUpaM niSpAdyate, taca kuGkumAgarucandanAdivilepanAnubhogamanubhavatidhUpAdyAmodaMca, anyasmiMstu pASANakhaNDe pAdakSAlanAdi kriyate, na ca tayoH pASANakhaNDayoH zubhAzubhe staH, yadudayAtsa tAgvidhAvasthAvizeSa ityevaM svabhAvAjagadvaicitryaM, tathA coktam --- // 1 // "kaNTakasya ca tIkSNatvaM, mayUrasya vicitrtaa| varNAzca tAmracUDAnAM, svabhAvena bhavanti hi / / iti tajjIvataccharIravAdimataM gatam idAnImakArakavAdimatAbhidhitsayA''hamU. (13) kuvvaM ca kArayaM ceva, savvaM kuvvaM na vijii| evaM akArao ayyA, evaM te u pagabhiA / / vR. kurvanniti svatantraH kartA'bhidhIyate, AtmanazcAbhUrtatvAnnityatvAt sarvavyApitvAcca kartRtvAnu- papatti, ata eva hetoH kArayitRtvamapyAtmano'nupapannamiti, pUrvazcazabdo'tItAnAgatakartRtva-niSedhako dvitIyaH samuccayArtha, tatazcAtmAna svayaM kriyAyAMpravartate, nApyanyapravartayati, yadyapica sthitikriyAM mudrApratibimbodayanyAyena bhujikriyAM karoti tathA'pi samastakriyAkartRtvaM tasya nAstI---tyetadarzayati___'savvaM kuvvaM na vijai'tti 'sarvAM parispandAdikAMdezAddezAntaraprAptilakSaNAM kriyAM kurvannAtmA na vidyate, sarvavyApitvenAmUrtatvena cAkAzasyevAtmano niSkriyatvamiti, tathA coktam-"akartA nirguNo bhoktA, AtmA sAGkSayanidarzane' iti / evam' anena prakAreNAtmA'kAraka iti, 'te' sAMkhyAH, tuzabdaH pUrvebhyo vyatirekamAha, te punaH sAGkhyA evaM 'pragalbhitAH' pragalbhavanto dhAya'vantaH santobhUyobhUyastatra tatrapratipAdayanti, yathA-"prakRti karoti, puruSa upabhuGke, tathA vuddhadhyavasitamarthaM puruSazcetayate" ityAdyakArakavAdimatamiti sAmprataM tajjIvataccharIrAkArakavAdinormataM nirAcikIrSurAhamU. (14) je te u vAiNo evaM, loe tesiM kao siyA?| tamAo te tamaMjaMti, maMdA AraMbhanissiyA / / vR.tatrayetAvaccharIrAvyatiriktAtmavAdinaH eva mitipUrvoktayA nItyA bhUtAvyatirikta Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/1/1/14 mAtmAnamabhyupagatavantaste nirAkriyante tatra yattaistAvaduktam- 'yathA na zarIrAdinno'syAtmeti, tadasaGgataM, yatastaThaprasAdhakaM pramANamasti, taJcedam-vidyamAnakartRkamidaM zarIram, AdimatpratiniyatAkAratvAt, iha yadyadAdimatpratiniyatArAkAraM tattadvidyamAnakartRkaM dRSTaM, yathA ghaTaH, yaccAvidyamAnakartRkaM tadAdimatpratiniyatAkAramapi na bhavati, yathA''kAzam, AdimatpratiniyatAkArasya ca sakartRtvena vyApteH, vyApaka nivRttau vyApyasya vinivRttiriti sarvatra yojanIyam / tathA vidyamAnAdhiSThAtRkAnIndriyANi, karaNatvAt, yadyadiha karaNaM tattadvidyamAnAdhiSThAtRkaM dRSTaM yathA daNDAdikamiti, adhiSThAtAramantareNa karaNatvAnupapatti yathA''kAzasya, hRSIkANAM cAdhiSThAtA''tmA, saca tebhyo'nya iti, tathA vidyamAnA''dAtRkamidamindriyaviSayakadambakam, AdAnAdeyasadbhAvAt, iha yatra yatrA''dAnAdeyasadbhAvastatra tatra vidyamAna AdAtA - grAhako ddaSTaH, yathA saMdaMzakAyaspiNDayostadbhinno'yaskAra iti, yazcAtrendriyaiH karaNairviSayANAmAdAttAgrAhaH sa tadbhinna Atmeti, tathA vidyamAnabhoktRkamidaM zarIraM, bhogyatvAdodanAdivat, atra ca kulAlAdInAM mUrtatvAnityatva saMhatatvadarzanAdAtmApi tathaiva syAditi dharmivizeSaviparItasAdhanatvena viruddhAzaGkA na vidheyA, saMsAriNa AtmanaH karmaNA sahAnyo'nyAnubandhataH kathaJcinmUrtatvAdyabhyupagamAditi, tathA yaduktam 'nAsti sattvA aupapAtikA' iti, tadapyayuktaM, yatastadaharjAtabAlakasya yaH stanAbhilASaH so'nyAmilASapUrvakaH, abhilASatvAt, kumArAbhilASavat, tathA bAlavijJAnamanyavijJAnapUrvakaM vijJAnatvAt, kumAravijJAna vat / tathAhi tadaharjAtabAlako'pi yAvatsa evAyaM stana ityevaM nAvadhArayati tAvannoparatarudito mukhamarpayati stane iti, ato'sti bAlake vijJAnalezaH, sathAnyavijJAnapUrvakaH, taJcAnyadvijJAnaM bhavAntaravijJAnaM, tasmAdasti sattva aupapAtika iti / tathA yadabhihitaM 'vijJAnadhana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyatI' ti, tatrApyayamartho 'vijJAnadhano' vijJAnapiNDa AtmA 'bhUtebhya utthAye 'ti prAktanakarmavazAttathAvidhakAyAkArapariNate bhUtasamudAye taddvAreNa svakarmaphalamanubhUya punastadvinAze AtmApi tadanu tenAkAreNa vinazyAparaparyAyAntareNotpadyate, na punastaireva saha vinazyatIti / 28 tathA yaduktaM dharmiNo'bhAvAttaddharmayoH puNyapApayorabhAva' iti, tadapyasamIcInaM, yato dharmI tAvadanantaroktikadambakena sAdhitaH, tatsiddhau ca taddharmayoH puNyapApayorapi siddhiravaseyA jagadvaicitryadarzanAcca / yattu svabhAvamAzrityopalazakalaM dRSTAntatvenopanyastaM tadapi tadbhoktR kavazAdeva tathA tathA saMvRttamiti durnivAraH puNyApuNyasadbhAva iti / ye'pi bahavaH kadalIstambhAdayo dRSTAntA Atmano'bhAvasAdhanAyopanyastAH te'pyabhihitanItyA''tmano bhUtavyatiriktasya paralokayAyinaH sUrabhUtasya sAdhitatvAtkevalaM bhavato vAcAlatAM prakhyApayanti ityalamatiprasaGgena zeSaM sUtraM vivriyate'dhuneti / tadevaM 'teSAM' bhUtavyatiriktAtmanihnavavAdinAM yo'yaM 'lokaH' caturgatikasaMsAro bhavAdbhavAntaragatilakSaNaH prAk prasAdhitaH subhagadurbhagasurUpamandarUpezvaradAridyAdigatyA jagadvaicitrayalakSaNazca sa evaMbhUto lokasteSAM 'kuto bhavet' kayopapattyA ghaTeta ? Atmano'nabhyupagamAt, na kathaJcidityartha, 'te ca' nAstikAH paralokayAyijIvA'nabhyupagamena puNyapApayozcAbhAvamAzritya yatkiJcana Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezakaH - 1 29 kAriNo'jJAnarUpAttamasaH sakAzAdanyattamo yAnti, bhUyo'pi jJAnAvaraNAdirUpaM mahattaraM tamaH saMcinvantItyuktaM bhavati, yadivA-tamaivatamo-duHkhasamudghAtena sadasadvivekapradhvaMsitvAdyAtanAsthAnaM tasmAd-evaMbhUtAttamasaH parataraM tamo yAnti, saptamanarakapRthivyAM rauravamahArauravakAlamahAkAlApratiSThAnAkhyaM narakAvAsaM yAntItyarthaH / kimiti ? yataste 'mandA' jaDA mUrkhA, satyapi yuktyupapanne AtmanyasadabhinivezAttadabhAvamAzritya prANyupamardakAriNi vivekijananindite Arambhe-vyApAre nizcayena nitarAMvAzritAHsaMbaddhAH, puNyapApayorabhAva ityAzritya paralokanirapekSatayA''rambhanizritA iti / tathA tajjIvataccharIravAdimataMniyuktikAro'pi nirAcikIrSurAha-'paMcaNha'mityAdigAthA prAgvadatrApi sAmpratamakArakavAdimatamAzrityAyamanantarokta zloko bhUyo'pi vyAkhyAyate / yeete akArakavAdina Atmano'mUrtatvanityatvasarvavyApitvebhyo hetubhyo niSkriyatvamevAbhyupapatrAH teSAM ya eSa 'loko jarAmaraNazokAkrandanaharSAdilakSaNo narakatiryaanuSyAmaragatirUpaH so'yamevaMbhUto niSkriye satyAtmanyapracyutAnutpannasthiraikasvabhAve 'kutaH' kasmAddhetoH syAt?, na kathaJcitkutazcitsyAdityartha, tatazca haTeSTabAdhArUpAttamaso'jJAnarUpAtte tamo'ntaraM-nikRSTaM yAtanAsthAnaM yAnti, kimiti ?, yato 'mandA' jaDAH prANyapakArakA''rambhanizritAzca te iti adhunA niyuktikAro'kArakavAdimatanirAkaraNArthamAhani. [34] ko veeI akayaM? kayanAso paMcahA gaI nthi| devamaNussagayAgai jAIsaraNAiyANaM ca // vR. Atmano'kartutvAtkRtaM nAsti, tatazcAkRtaM ko vedayate ? , tathA niSkriyatve vedanakriyA'pi na ghaTAM prAJcati, athAkRtamapyanubhUyeta tathA satyakRtAgamakRtanAzApatti syAt, tatazca ekakRtapAtakena sarvaprANigaNoduHkhitaH syAt puNyena ca sukhI syAditi, nacaitad iSTamiSTaM vA, tathA vyApitvA- nityatvAccAtmanaH 'paJcadhA' paJcaprakArA nArakatiryaGmanuSyAmaramokSalakSaNA gatirna bhavet tatazca bhavatAM sAMkhyAnAM kASAyacIvaradhAraNazirastuNDamuNDanadaNDadhAraNabhikSAbhojitvapaJcarAtropadezanu-sArayamaniyamAdyanuSThAnaM, tathA // 1 // "paJcaviMzatitattvajJo, yatra tatrAzrame rataH / jaTI muNDI zikhI vApi, mucyate nAtra saMzayaH" ityAdi sarvamapArthakamApnoti tathA devamanuSyAdiSu gatyAgatI na syAtAM, sarvavyApitvAdAtmanaH, tathA nityavAca vismaraNAbhAvA- jAtismaraNAdikA ca kriyA nopapadyate, tathA AdigrahaNAt 'prakRti karoti puruSa upabhuGke iti bhujikriyA yA samAzritA sA'pi na prApnoti, tasyA api kriyAtvAditi, atha 'mudrApratibimbodaya- nyAyena bhoga'iticed, etattu nirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, vAGmAtratvAt, pratibimbodayasyA pica kriyAvizeSatvAdeva, tathA nitye cAvikAriNyAtmani pratibimbodayasyAbhAvAdyatkiJcidetaditi / nanu ca bhujikriyAmAtreNa pratibimbodayamAtreNa ca yadyapyAtmA sakriyaH tathApi na tAvanmAtreNA-smAbhiH sakriyatvamiSyate, kiM tarhi ?, samastakriyAvattve satItyetadAzaGkaya niyuktikRdAhani. [35] nahu aphalathovaNicchitakAlaphalattaNamihaM adumaheU / nAduddhathovaduddhattaNe nagAvittaNe heuu|| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/1/14 ni. [35] vR. 'na hu' naivAphalatvaM drumAbhAve sAdhye heturbhavati, nahi yadaiva phalavAMstadaiva drumaH anyadA tvadruma iti bhAvaH, evamAtmano'pisuptAdyavasthAyAM yadyapi kathaJciniSkriyatvaM tathApi naitAvatA tvasau niSkriya itivyapadezamarhati, tathA stokaphalatvamapinavRkSAbhAvasAdhanAyAlaM, svalpaphalo'pi hi panasAdivRkSavyapadezabhAgbhavati, evamAtmA'pi svalpakriyo'pi kriyAvAneva, kadAcideSAmatirbhavato bhavet-stokakriyo niSkriya eva, yathaikakArSApaNadhanona dhanitvavyapadeza mAskandati, evamAtmA'pi svalpakriyatvAdakiya iti, etadapyacArU, yato'yaM dRSTAntaH pratiniyatapuruSApekSayA co'tropagamyate samastapuruSApekSayA vA?, tatra yadyAdyaH pakSaH tadAsiddhasAdhyatA, yataH sahAdidhanavadapekSayA nirdhana evAsau, atha samastapuruSApekSayA tadasAdhu, yato'nyAn jaraccIvaradhAriNo'pekSya kArSApaNadhano'pidhanavAneva, tathA''tmApi yadi viziSTasAmopatapuruSakriyApekSayA niSkriyo'bhyupagabhyatena kAcikSatiHsAmAnyApekSayAtukriyAvAneva, ityalamatiprasaGgena, evamanizcitAkAlaphalatvAkhyahetudvayamapi na vRkSAbhAvasAdhakam ityAdi yojyaM, evamadugdhatvastokadugdhatvarUpAvapi hetUna gotvAbhAvaM sAdhayataH, uktanyAyenaiva dArzantikayojanA kAryeti / sAmpratamAtmaSaSThavAdimataM pUrvapakSayitumAhamU. (15) saMti paMca mahabbhUyA, ihamegesi AhiyA / AyachaTo puNo Ahu, AyA loge ya sAsAe / vR. santi vidyante 'paJcamahAbhUtAni' pRthivyAdIni 'iha' asminsaMsAre 'ekeSAM vedavAdinAM sAMkhyAnAMzaivAdhikAriNAM ca, etad AkhyAtam AkhyAtAni vA bhUtAni, teca vAdina evamAhuHevamAkhyAtavantaH, yathA 'AtmaSaSThAni' AtmA SaSTho yeSAM tAni AtmaSaSThAni bhUtAni vidyanta iti, etAni cAtmaSaSThAni bhUtAni yathA'nyeSAM vAdinAmanityAni tathA nAmISAmiti darzayati AtmA 'lokazca pRthivyAdirUpaH zAzvataH' avinAzI, tatrAtmanaH sarvavyApitvAdamUrtatvAccAkAzasyeva zAzvatatvaM, pRthivyAdInAMcatadrUpApracyuteravinazvaratvamiti zAzvatatvameva bhUyaH pratipAdayitumAhamU. (16) duhao na vinassaMti, no ya uppajjae asN| savve'pi savvahA bhAvA, niyattIbhAvamAgayA / vR. 'te' AtmaSaSThAH pRthivyAdayaH padArthA 'ubhayata iti nirhetukasahetukavinAzadvayena na vinazyanti, yathA bauddhAnAM svata eva nirhetuko vinAzaH tathA ca te UcuH / // 1 // jAtireva hi bhAvAnAM, vinAze heturiSyate / yo jAtazca naca dhvasto, nazyetpazcAtsa kenaca ? || yathA ca vaizeSikANAMlakuTAdikAraNasAnidhye vinAzaHsahetukaH,tenobhayarUpeNApivinAzena lokAtmano vinAzaiti tAtparyArthaH, yadivA-duhao ttidvirupAdAtmanaH svabhAvAccetanAcetanarUpAnna vinazyantIti, tathAhi-pRthivyaptejovAyvAkAzAni svarUpAparityAgatayA nityAni, 'na kadAcidanIzaMjagadi tikRtvA, AtmA'pinitya eva, akRtakatvAdibhyo hetubhyaH, tathA coktam // 1 // "nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kledayantyApo, na zoSayati mArutaH / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezakaH - 1 . // 2 // acchedyo'yabhedyo'yamavikAryo'yamucyate / nityaH satatagaH sthANuracalo'yaM sanAtanaH / / evaM ca kRtvA nAsatpadyate, sarvasya sarvatra sadbhAvAda asati ca kArakavyApArabhAvAta satkAryavAdaH, yadi ca asadutpadyeta kharaviSANAderapyutpattisyAditi, tathA coktam - // 1 // asdkrnnaadupaadaangrhnnaatsrvsNbhvaabhaavaat| zaktasya zakyakaraNAtkAraNabhAvAcca satkAryam // evaM ca kRtvA mRtpiNDe'pi ghaTo'sti, tadarthinAM mRtpiNDopAdAnAt, yadi cAsadutpadyeta tato yataH kutazcideva syAt, nAvazyametadarthinA mRtpiNDopAdAnameva kriyeta iti, ataH sadeva kAraNe kAryamutpadyata iti / evaM ca kRtvA sarve'pi bhAvAH pRthivyAdaya AtmaSaSThAH 'niyatibhAvaM' nityatvamAgatA nAbhAvarUpatAmabhUtvA ca bhAvarUpatAM pratipadyante, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdutpattivinAzayoriti, tathA cAbhihitam - "nAsato jAyate bhAvo, nAbhAvo jAyate sataH" ityAdi, asyottaraM niyuktikRdAha-'ko veeI'tyAdiprAktanyeva gAthA, sarvapadArdhanityatvAbhyupagamekartRtvapariNAmona syAt, tatazcAtmano'kartRtvekarmabandhAbhAvastadabhAvAcca ko vedayati?, na kazcitsukhaduHkhAdikamanubhavatItyartha evaM sati kRtanAzaH syAt, tathA asatazcotpAdAbhAveyeyamAtmanaH pUrvabhavaparityAgenAparabhavotpattilakSaNA paJcadhA gatirucyate sA na syAt, tatazca mokSagaterabhAvAddIkSAdikriyA'nuSThAnamanarthakamApadyeta, tathA'pracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatve cAtmano devamanuSyagatyAgatI tathA vismRterabhAvAt jAtismaraNAdikaM ca na prApnoti, yaccoktaM 'sadevotpadyate tadapyasat, yato yadi sarvathA sadeva kathamutpAdaH ?, utpAdazcetna tarhi sarvadA saditi, tathA coktam / // 1 // "karmaguNavyapadezAH prAgutpatterna santi yattasmAt / kAryamasadvijJeyaM kriyApravRttezca kartRNAm // tasmAtsarvapadArthAnAM kathaJcinnityatvaM kathaJcidanityatvaM sadasatkAryavAdazcetyavadhArya, tathA cAmihitam - // 1 // "sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / satyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt / / (iti) // 1 // tathA "nAnvayaH sa hi bhedatvAnna bhedo'nvyvRttitH| __ mRdabhedadvayasaMsargavRttirjAtyantaraM ghaTaH / / sAmprataM bauddhamatai pUrvapakSayanniyuktikAropanyastamaphalavAdAdhikAramAvirbhAvayannAhamU. (17) paMca khaMdhe vayaMtege, bAlA u khnnjoinno| ___anno ananno nevAhu, heuyaM ca aheuyaM / / vR 'eke kecana vAdinobauddhAH paJca skandhAnvadanti' rUpavedanAvijJAnasaMjJAsaMskArAkhyAH paJcaiva skandhA vidyante nAparaH kazcidAtmAkhyaH skaMdho'stItyevaM pratipAdayanti, tatra rUpaskandhaH pRthivIdhAtvAdayo rUpAdayazca 1 sukhA duHkhA aduHkhasukhAceti vedanA vedanAskandhaH 2 rUpavijJAnaM rasavijJAnamityAdi vijJAnaM vijJAnaskandhaH 3 saMjJAskandhaH saMjJAnimittodrAhaNAtmakaH pratyayaH 4 saMskAraskandhaH puNyApuNyAdidharmasamudAya iti 5 / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/1/1/17 na caitebhyo vyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArtho'dhyakSeNAdhyavasIyate, tadavyabhicAriliGgagrahaNAbhAvAt, nApyanumAnena, na ca pratyakSAnumAnavyatiriktamAvisaMvAdi pramANAntaramastItyevaM bAlA iva bAlA yathA'vasthitArthAparijJAnAt bauddhAH pratipAdayanti, tathA te skandhAH 'kSaNayoginaH paramanirUddhaH kAlaH kSaNaHkSaNena yogaH-saMbandhaH kSaNayogaH sa vidyate yeSAM tekSaNayoginaH, kSaNamAtrAvasthAyina ityartha, tathAcate'bhidadhati-svakAraNebhyaH padArtha utpadyamAnaH kiM vinazvarasvabhAva utpadyate'vinazvarasvabhAvo vA? __ yadyavinazvarastatastadvayApinyAH kramayogapadyAbhyAmarthakriyAyA abhAvAt padArthasyApi vyApyasyAbhAvaH prasajati, tathAhi-yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthataH saditi, sa ca nityo'rthakriyAyAMpravartamAnaH krameNa vA pravarteta yaugapadhenavA?,natAvakrameNa, yato kasyAarthakriyAyAH kAle tasyAparArthakriyAkaraNasvaNavo vidyate vA na vA ?, yadi vidyate kimiti kramakaraNaM ?, sahakAryapekSayeti cet tena sahakAriNA tasya kazcidatizayaH kriyate na vA?, yadi kriyate kiM pUrvasvabhAvaparityAnAparityAgena vA yadi parityAgena tato'tAdavasthyApatteranityatvam, atha pUrvasvabhAvAparityAgena tato'tizayAbhAvAtkiM sahakAryapekSayA ?, sahakAryapekSayeti cet tena sahakAriNA tasyakazcidatizayaH kriyatenavA?, yadi kriyate kiM pUrvasvabhAvaparityAgenAparityAgena vAyadi parityAgena tato'tadavasthyApatteranityatvam, atha pUrvasvabhAvAparityAgena tato'tizayAbhAvatkiM sahakAryapekSayA?, atha akiJcitkaro'pi viziSTakAryArthamapekSate, tadayuktaM, yataH - // 1 // 'apekSeta paraM kazcidyadi kurvIta kiJcana / yadakiJcitkaraM vastu, kiM kenacidapekSyate // athatasyaikArthakriyAkaraNakAle'parArthakriyAkaraNasvabhAvo na vidyate, tathA ca sati spaSTaiva nityatAhAni, athAsau nityo yaugapadyenArthakriyAMkuryAt tathA satiprathamakSaNaevAzeSArthakriyANAM karaNAdvitIyakSaNe'kartRtvamAyAtaM,tathAca saivAnityatA, athatasyatatsvabhAvatvAttAevArthakriyA bhUyo bhUyo dvitIyAdikSaNeSvapi kuryAt, tadAsAmprataM, kRtasya karaNAbhAvAditi, kiMcadvitIyAdikSaNasAdhyA apyA prathamakSaNa eva prApnuvanti, tasya tatsvabhAvatvAt, atatsvabhAvatve ca tasyAnityatvApattiriti / tadevaM nityasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirahAnna svakAraNebhyo nityasyotpAda iti |athaanitysvbhaavH samutpadyate, tathA ca sati vighnAbhAvAdAyAtamasmaduktamazeSapadArthajAtasya kSaNikatvaM, tathA coktm||1|| "jAtireva hi bhAvAnAM, vinAze heturissyte| yo jAtazca na ca dhvasto, nazyetpazcAtsa kena c?,|| nanu ca satyapyanityatve yasya yadA vinAzahetusadbhAvastasya tadA vinAzaH, tathA ca svavinAzakAraNApekSANAmanityAnAmapi padArthAnAM na kSaNikatvamiti, etaccAnupAsitagurorvacaH, tathAhi-mudgarAdikena vinAzahetunA ghaTAdeH kiM kriyate?, kimatra praSTavyam ? abhAvaH kriyate, atra ca praSTavyo devAnAMpriyaH, abhAva iti kiM paryudAsapratiSedho'yamuta prasajyapratiSedha iti?, tatra yadi paryudAsastato'yamoM-bhAvAdanyo'bhAvo bhAvAntaraM-ghaTAtpaTAdi so'bhAva iti, tatra Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 1, uddezakaH - 1 33 mU. (18) bhAvAntare yadi mudgarAdivyApAro na tarhi tena kiJcidghaTasya kRtamiti, atha prasajyapratiSedhastadA'yamartho-vinAzaheturabhAvaM karoti, kimuktaM bhvti?|| ____ bhAvaMnakarotIti, tatazca kriyApratiSedha eka kRtaH syAt, nacaghaTAdeH padArthasya mudgarAdinA karaNaM, tasya svakAraNaireva kRtasvAt, atha bhAvAbhAvo'bhAvastaMkarotIti, tasyatucchasya nIrUpatvAt kutastatra kArakANAM vyApAraH ?, atha tatrApi kArakavyApAro bhavet kharazRGgAdAvapi vyApriyeran kArakANIti / tadevaM vinAzahetorakiJcitkaratvAt svahetuta evAnityatAkroDIkRtAnAM padArthAnAmutpattervighnahetozcAbhAvAt kSaNikatvabhavasthitamiti / tuzabdaH pUrvavAdibhyo'sya vyatirekapradarzakaH, tameva zlokapazcArdhena darzayati - ___ 'anno ananno' iti te hi bauddhA yathA''tmaSaSThavAdinaH sAMkhyAdayo bhUtavyatiriktamAtmAnamabhyupagatavantoyathA ca cArvAkAbhUtAvyatiriktaMcaitanyAkhyamAtmAnamiSTavantastathA naivAhuH' naivoktavantaH, tathA hetubhyo jAto hetukaH kAyAkArapariNatabhUtaniSpAditaitiyAvat tathA'hetuko'nAdyaparyavasitatvAnnitya ityevaM tamAtmAnaM te bauddhA nAbhyupagatavanta iti / tathA'pare bauddhAzcAturdhAtukamidaM jagadAhurityetaddarzayitumAha puDhavI Au teUya, tahA bAU ya ego| cattAri dhAuNo rUvaM, evamAhaMsu Avare // vR.pRthivI dhAturApazcadhAtustathA tejo vAyuzceti,dhArakatvAtpoSakatvAca dhAtutvameSAm, 'egaotti' yadaite catvAro'pyekAkArapariNatiM bibhrati kAyAkAratayAtadAjIvavyapadezamaznuvate, tathA cocuH-"caturdhAtukamidaM zarIraM, na tadyatirikta AtmA'stI"ti, "evamAhaMsu yAvaretti' aparebauddhavizeSA evam AhuH' abhihitavantaiti, kvacid 'jANagA' iti pAThaH, tatrApyayamoM 'jAnakA' jJAninovayaM kiletyabhimAnAdgidagdhAH santa evamAhuriti sNbndhniiym| aphalavAditvaM caiteSAM kriyAkSaNa eva kartu sarvAtmanA naSTatvAt kriyAphalena sabandhAbhAvAdavaseyaM, sarva eva vA pUrvavAdino'phalavAdino draSTavyAH, kaizcidAtmanonityasyAvikAriNo'bhyupagatatvAt kaizcittvAtmana evAnabhyupagamAditi / atrottaradAnArthaM prAktanyeva niyuktigAthA 'ko vee'ItyAdi vyAkhyAyate, yadi paJcaskandhavyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArtho na vidyate tatastadabhAvAtsukhaduHkhAdikaM ko'nubhavatItyAdigAthA prAgvadvayAkhyeyeti, tadevamAtmano'bhAvAdyo'yaM svasaMviditaH sukhaduHkhAnubhavAbhAvaH, kriyAphalavatozca kSaNayoratyantAsaMgateH kRtanAzAkRtAbhyAgamApattiriti, jJAnasaMtAna eko'stIticet tasyApi saMtAnivyatiriktasyAbhAvAdyatkiJcidetat, pUrvakSaNaevauttarakSaNevAsanA mAdhAya vinayatIti cet, tathA coktam - // 1 // "yasminneva hi saMtAne, AhitA krmvaasnaa| phalaM tatraiva saMdhatte, kArpAse raktatA yathA // atrApIdaM vikalpyate-sA vAsanA kiM kSaNebhyo vyatiriktA'vyatiriktAvA ?, yadi vyatiriktA vAsakatvAnupapatti, athAvyatiriktA kSaNavat kSaNakSayitvaM tasyAH, tadevamAtmAbhAve Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/1/18 sukhaduHkhAnubhavAbhAvaH syAd, astica sukhaduHkhAnubhavo, ato'styAtmeti, anyathA paJcaviSayAnubhavottarakAlamindriyajJAnAnAMsvaviSayAdanyatrApravRtteH saMkalanApratyayona syAt, AlayavijJAnAbhaviSyatIticedAtmaivatarhisaMjJAntareNAbhyupagata iti| tathA bauddhAgamo'pyAtmapratipAdako'sti, sa cAyam - // 1 // ita ekanavate kalpe, zaktyA me puruSo htH|| tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH ! / / (tathA) // 1 // "kRtAni kaNyatidArUNAni, tanUbhavantyAtmani garhaNena / _prakAzanAtsaMvaraNAca teSAmatyantamUloddharaNaM vadAmi / / ityevamAdi, tathA yaduktaM kSaNikatvaM sAdhayatA yathA padArtha' kAraNebhya utpadyamAno nityaH samutpadyate'nityo ve'tyAdi, tatranitye'pracyutAnutpannasthiraikasvabhAve kArakANAM vyApArabhAvAdatiriktA vAcoyuktiriti nityatvapakSAnutpattireva, yacca nityapakSe bhavatA'bhihitaM.'nityasya na krameNArthakriyAkAritvaM nApiyogapadyeneti' tatkSaNikatve'pisamAna, yataH kSaNiko'pyakriyAyAM pravartamAnaHkrameNa yogapadyena vA'vazyaMsahakArikAraNasavyapekSa eva pravartate, yataH 'sAmagrIjanikA, na hyekaM kiJcidititena ca sahakAriNA na tasya kazcidatizayaH kartupAryate, kSaNasyAvivekatvenAnAdheyAtizayatvAt, kSaNAnAMca parasparopakArakopakAryatvAnupapatteH sahakAritvAbhAvaH, sahakAryanapekSAyAM ca prativiziSTakAryAnupapattiriti / tadevanitya eva kAraNebhyaH padArtha samutpadyata iti dvitIya pakSasamAzrayaNameva, tatrApi caitadAlocanIyaM -- kiMkSaNakSayitvenAnityatvamAhosvitpariNAmAnitya tayeti ?, tatra kSaNakSayitve kAraNakAryAbhAvAt kArakANAM vyApAra evAnupapannaH kutaH kSaNikAnityasya kAraNebhya utpAda iti ?, atha pUrvakSaNAduttarakSaNotpAde sati kAryakAraNabhAvo bhavatItyucyate, tadayuktaM,tato'saupUrvakSaNo vinaSTovottarakSaNaMjanayedavinaSTovA?, natAvadvinaSTaH, tasyAsattvAjjanakatvAnupapatteH, nApyavinaSTaH, uttarakSaNakAle pUrvakSaNavyApArasamAvezAtkSaNabhaGgapatteH, pUrvakSaNo vinazyaMstUttarakSaNamutpAdayiSyati tulAntayo monnAmavaditi cet, evaM tarhi kSaNayoH spaSTaicaikakAlatA''zritA, tathAhi - yo'sau vinazyadavasthA sA'vasthAturabhinnA utpAdAvasthA'pyutpitsoH, tatazca tayovinAzotpAdayoyogapadyAbhyupagame taddharmiNorapi pUrvottarakSaNayorekakAlAvasthAyitvamiti, tddhrmtaa'nbhyupgmecvinaashotpaadyorvstutvaapttiriti| yaccoktam-'jAtireva hi bhAvAnAmi'tyAdi, tatredamabhidhIyate-yadi jAtireva-utpattireva bhAvAnAM-padArthAnAmabhAve hetuH, tato'bhAvakAraNasya sannihitatvena virodhenAghrAtatvAdutpattyabhAvaH, athotpattyuttarakAlaMvinAzo bhaviSyatItyabhyupagamyate, tathA sati utpattikriyAkAle tasyAbhUtatvAtpazcAzca bhavannanantara eva bhavati na bhUyasA kAleneti kimatra niyAmakaM?, vinAzahetvabhAva iti cet, yata uktaM -'nirhetutvAdvinAzasya svabhAvAdanubandhite'ti, etadapyayuktaM, yato ghaTAdInAM mudgarAdivyApArAnantarameva vinAzo bhanna lakSyate, nanu coktamevAtra tena mudgarAdinA ghaTAdeH kiM kriyate ? ityAdi, satyamuktaM idamayuktaM tUktaM, tathAhi-abhAva itiprasajyaparyudAsa vikalpadvayena yo'yaMvikalpitaH pakSadvaye'pica doSaHpradarzitaH so'doSaeva, yataHparyudAsapakSe kapAlAkhyabhAvAntarakaraNeghaTasya ca pariNAmAnityatayA tadrUpatApatteH Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezaka: - 1 - 35 kathaM mudgarAderghaTAdIn pratyakiJcitkaratvaM ?, prasajyapratiSedhastu bhAvaM na karotIti kriyA pratiSedhAtmako'tra nAzrIyate, kiM tarhi ?, prAgabhAvapradhvaMsAbhAvetaretarAtyantAbhAvAnAM caturNAM madhye pradhvaMsAbhAva evehAzrIyate, tatra ca kArakANAM vyApAro bhavatyeva yato'sau vastutaH paryAyo'vasthAvizeSo nAbhAvamAtraM, tasya cAvasthAvizeSasya bhAvarUpatvAtpUrvopamardena ca pravRttatvAdya eva kapAlAderutpAdaH sa eva ghaTAdervinAza iti vinAzasya sahetukatvamavasthitam, apica kAdAcitkatvena vinAzasya sahetukatvamavaseyamiti, padArthavyavasthArthaM dhAvazyamabhAvacAturvidhyamAzrayaNIyaM taduktam"kAryadravyamanAdi syAtprAgabhAvasya nihnave / pradhvaMsasya cAbhAvasya pracyave'nantatAM vrajet // 119 11 sarvAtmakaM tadekaM syAdanyApohavyatikrame ityAdi / tadevaM kSaNikasya vicArAkSamatyAtpariNAmAnityapakSa eva jyAyAniti / evaJca satyAtmA pariNAmI jJAnadhAro bhavAntarayAmI bhUtebhyaH kathaJcidanya eva zarIreNa sahAnyo'nyAnuvedhAdananyo'pi tathA sahetuko'pi nArakatiryaGamanuSyAmarabhavopAdAnakarmaNA tathA tathA vikriyamANatvAta paryAyarUpatayeti, tathA''tmasvarUpApracyuternityatvAdahetuko'pIti / Atmanazca zarIravyatiriktasya sAdhitatvAt 'caturddhAtukamAtraM zarIramevedamityetadunmattapralapitamapakarNayitavyamityalaM prasaGgeneti sAmprataM paJcabhUtAtmA'dvaitatajjIvataccharIrAkArakAtmaSaSThakSaNikapaJcaskandhavAdinAmaphalacAditvaM vaktukAmaH sUtrakArasteSAM svadarzanaphalAbhyupagamaM darzayitumAha pU. (19) agAramAvasaMtAvi, araNNA vAvi pavvayA / imaM darisaNamAvaNNA, savvadukkhA vimuccaI / vR. 'agAraM' gRhaM tad 'AvasantaH ' tasmiMstiSThanto gRhasthA ityartha, 'AraNyA vA' tApasAdayaH, 'pravrajitAzca' zAkyAdayaH, api saMbhAvane, idaM te saMbhAvayanti yathA- 'idam ' asmadIyaM darzanam 'ApannA' AzritAH sarvaduHkhebhyo vimucyante, ArSatvAdekavacanaM sUtre kRtaM, tathAhi paJcabhUtataJjIvataccharIravAdinAmayamAzayaH - yathedamasmadIyaM darzanaM ye samAzritAste gRhasthAH santaH sarvebhyaH zirastuNDamuNDanadaNDAjinajaTAkASAyacIvaradhAraNakezolluJcananAmyatapazcaraNakAyaklezarUpebhyo duHkhebhyo mucyante, tathA cocuH - 119 11 "tapAMsi yAtaMnAzcitrAH, saMyamo bhogavaJcanam / agnihotrAdikaM krama, bAlakrIDeva lakSyata / / " iti, sAMkhyAdayastu mokSavAdina evaM saMbhavAyanti yathAye'smadIyaM darzanamakartRtvAtmA'dvaitapaJcaskandhAdiratipAdakamApannAH pravrajitAste sarvebhyo janmajarAmaraNagarbhaparamparA'nekazArIramAnasAtitIvratarAsAtodayarUpebhyo duHkhebhyo vimucyante, sakaladvandvavinirmokSaM mokSamAskandantItyuktaM bhavati idAnIM teSAmevAphalavAditvAviSkaraNAyAha pU. (20) mU. (21) te nAvi saMdhi naccA NaM, na te dhamNavio jaNA / je te u vAiNo evaM, na te ohaMtarA''hiyA / / te nAvi siMdhiM naJcA NaM, na te dhammavio jaNA / je te u vAiNo evaM, na te saMsArapAragA // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/1/22 mU. (22) mU. (23) te nAvi saMdhiM naJcA NaM, na te dhammavio jaNA / je te u vAiNo evaM, na te gabbhassa pAragA / / te nAvi saMdhi naJcANaM, na te dhammavio jaNA / je te u vAiNo evaM, na te jammassa pAragA // te nAvi saMdhi naJcANaM, na te dhammavio jaNA / je te u vAiNo evaM, na te dukkhassa pAragA / / te nAva saMdhi naJcA NaM, na te dhammavio jaNA / je te u vAiNo evaM, na te mArassa pAragA / / mU. (24) mU. (25) vR. te paccabhUtavAdyAdyA: 'nApi' naiva sandhiM chidraM vivaraM, sa ca dravyabhAvabhedAddaveghA, tatra dravyasandhiH kuddhyAdeH bhAvasandhizca jJAnAvaraNAdi karmavivararUpaH tamajJAtvA te pravRttAH Namiti vAkyAlaGkAre, yathA AtmakarmaNoH sandhirdvidhAbhAvalakSaNo bhavati tathA abudhdhvaiva te varAkA duHkhamokSArthamyudyatA ityarthaH, yathA ta evaMbhUtAstathA pratipAditaM lezataH pratipAdayiSyate ca yadivAsandhAnaM sandhiH - uttarottara padArtha parijJAnaM tadajJAtvA pravRttA iti yatazcaivamataste na samyagdharmaparicchede kartavye vidvAMso - nipuNA 'janAH' paJcabhUtAstitvAdivAdito loka idi, tathAhi kSAntyAdiko dazavidho dharmastamajJAtvaivAnyathA'nyathA ca dharmaM pratipAdayanti, yatphalAbhAvAcca teSAmaphalavAditvaM taduttaragranthenoddezakaparisamAptayavasAnena darzayati- 'yete tviti' tuzabdazcazabdArthe ya ityasyAnantaraM prayujyate, ye ca te evamanantaroktaprakAravAdino nAstikAdayaH, 'Agho' bhavaughaH saMsArastattaraNazIlAste na bhavantIti zlokArthaH / tathA ca na te vAdinaH saMsAra garbha janma duHkha mArA di pAragA bhvntiiti| // yatpunaste prApnuvanti taddarzayitumAhanANAvihAraM dukkhAI, aNuhoti puNo puNo / saMsAracakkavAlaMmi, macchuvAhijarAkule // mU. (26) mU. (27) uccAvayANi gacchaMtA, gabbhamessaMti naMtaso / nAyaputte mahAvIre, evamAha jinottame // - tibemi / vR. 'nAnAvidhAni ' bahuprakArANi 'duHkhAni ' asAtodayalakSaNAnyanubhavanti punaH punaH, tathAhi narakeSu karapatradAraNakumbhIpAkataptAyaH zAlmalIsamAliGganAdIni tiryakSu ca zItoSNadamanAGkanatADanA'tibhArAropaNakSuttR DAdIni manuSyeSu iSTaviyogAniSTasaMprayogazokAkrandanAdIni deveSu cAmiyogyeSyArkilbiSikatvacyavanAdInyanekaprakArANi duHkhAni ye evaMbhUtA vAdinaste paunaH punyena samanubhavanti, etacca zlokArddha sarveSUttara zlokArtheSvAyojyama, zeSaM sugamaM yAvaduddezakasamAptiriti / navaram 'uccAvacAnI' ti adhamottamAni nAnAprakArANi vAsasthAnAni gacchantIti, gacchanto bhramanto garbhAdgarbhameSyanti yAsyantyanantazonirvicchedamiti bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratyAha- bravImyahaM tIrthakarAjJayA, na svamanISikayA, sa cAhaM bravImi yena mayA tIrthaGkarasakAzAcchrutam, etena ca kSaNikavAdinirAso draSTavyaH / adhyayanaM -1 uddezakaH-1 samAptaH Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezakaH - 2 - -: adhyayanaM-1 uddezakaH-2 : vR. uktaH prathamoddezakastadanu dvitIyo'bhidhIyate, tasya cAyamabhisaMbandhaH - ihAnantaroddezake svasamayaparasamayaprarUpaNA kRtA, ihApyadhyayanArthAdhikAratvAtsaivAbhidhIyate, yadivA'nantaroddezake bhUtavAdAdimataM pradarzya tannirAkaraNaM kRtaM tadihApi tadavaziSTaniyativAdyAdimithyAdhSTimatAnyupadarzya nirAkriyante / athavA prAguddezake'bhyadhAyi yathA 'baMdhanaM budhyeta tatra troTayediti' tadeva ca bandhanaM niyativAdyabhiprAyeNa na vidyata iti pradarzyatetadevamanekasaMbaMdhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryunuyogadvArANi vyAvarNya sUtrAnugame' skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedammU. (28) AdhAyaM puNa egesiM, uvavaNNA puDho jiyA / vedayaMti suhaM dukkhaM, aduvA luppaMti ThANau // / vR. asya cAnantaraparamparasUtraiH saMbandho vaktavyaH, tatrAnanatarasUtrasAba dho'yam-ihAnantarasUtre idamabhihitaM yathA paJcabhUtaskandhAdivAdino mithyAtvopahatAntarAtmAno' sadgrahAbhiniviSTAH paramArthAvabodhavikalAH santaH saMsAracakravAle vyAdhimRtyujarAkule uccAvacAni sthAnAni gachanto garbhameSyantyanveSayanti vA'nantaza' iti, tadihApi niyatyajJAnijJAnacaturvidhakarmApacayavAdinAM tadeva saMsAracakravAlabhramaNagarbhAnveSaNaM pratipAdyate / paramparasUtraM tu 'bujjhejhe' tyAdi, tena ca sahAyaM saMbandhaH / tatra budhyetetyetat pratipAditam, ihApi yadAkhyAtaM niyativAdibhistadbudhyeta, ityevaM madhyasUtrairapi yathAsaMbhavaM sambandho laganIya iti tadevaM pUrvottarasaMbandhasaMbaddhasyAsya sUtrasyAdhunA'rtha pratanyate punaH zabdaH pUrvavAdibhyo vizeSaM darzayati, niyativAdinAM punarekeSAmetadAkhyAtaM, atra ca 'avivakSitakarmakA api akarmakA bhavantI' ti khyAterdhAtorbhAve niSThApratyayaH tadyoge kartari SaSThI tatazcAyamartha-tairniyativAdibhi punaridamAkhyAtaM, teSAmayamAzaya ityarthaH, tadyathA - 'upapannA' yuktyA ghaTamAnakA iti, anena ca paJcabhUtatajjIvataccharIravAdimatamapAkRtaM bhavati, yuktistu lezataH prAgdarzitaiva pradarzayiSyate ca pRthak pRthak nArakAdibhaveSu zarIreSu veti, anenApyAtmAdvaitavAdinirAso'vaseyaH, ke punaste pRthagupapannAH ?, tadAha- 'jIvAH' prANinaH sukha-duHkhabhoginaH, anena ca paJcaskandhAtiriktajIvAbhAvapratipAdakabauddhamatApakSepaH kRto draSTavyaH, tathA te jIvAH 'pRthak pRthak pratyekadehe vyavasthitAH sukhaM duHkhaM ca 'vedayanti' anubhavanti, na vayaM pratiprANi pratItaM sukhaduHkhAnubhava nihumahe, anena cAkartRvAdino nirastA bhavanti, akartaryavikAriNyAtmani sukhaduHkhAnubhavAnupapatteriti bhAvaH / tathaitadasmAbhirnApalapyate 'aduve' ti athavA te prANinaH sukhaM duHkhaM cAnubhavanti, vilupyante' ucchidyante svAyuSaH pracyAvyante sthAnAtsthAnAntaraM saMkrAmyanta ityarthaH, tatazcaupapAtikatvamapyasmAbhisteSAM na niSidhyate iti zlokArthaH tadevaM paJcabhUtAstitvAdivAdinirAsaM kRtvA yattairniyativAdibhirAzrIyate tacchlokadvayena darzayitumAha mU. (29) mU. (30) 37 na taM sayaM kaDaM dukkhaM, kao annakaDaM ca NaM / suhaM vA jai vA dukkhaM, sehiyaM vA asehiyaM // sayaM kaDaM na annehiM, vedayaMti puDho jiyA / saMgaiaM taM tahA tesiM, ihamegesi AhiaM // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/2/30 vR. yat taiH prANibhiranubhUyate sukhaM duHkhaM sthAnavilopanaM cA na tat 'svayam' AtmanA puruSakAreNa 'kRtaM' niSpAditaM duHkhamiti kAraNe kAryopacArAt duHkhakAraNamevoktam, asya copalakSaNatvAt sukhAdyapi grAhyaM, tatazcedamuktaM bhavati-yo'yaM sukhaduHkhAnubhavaH sa puruSakArakRtakAraNajanyo na bhavatIti, tathA kutaH 'anyena' kAlezvarasvabhAvakarmAdinA ca kRtaM bhavet 'Na mityalaGkAre tathAhi-yadi puruSakArakRtaM sukhAdyanubhUyeta tataH sevakavaNikkarSakAdInAM samAnepuruSAkAresati phalaprAptivaisaddazyaMphalAprAptizcanabhavet, kasyacittusevAdivyApArAbhAve'pi viziSTaphalAvAtizyata iti, atona puruSakArAtkiJcidAsAdyate, kiM tarhi ?, niyatereveti, etaJca dvitIyazlokAnte'bhidhAsyatenApikAlaH kartA, tasyaikarUpatvAcagati phalavaicitryAnupapatteH, kAraNabhedehi kAryabhedo bhavati nAbhede, tathAhi-ayameva hi bhedo bhedaheturvA ghaTate yaduta viruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazca, tathezvarakartRke'pisukhaduHkhena bhavataH,yato'sAvIzvaro bhUrto'bhUtoM vA ?, yadi mUrtastataH prAkRtapuruSasyeva sarvakartRtvAbhAvaH, athAmUrtastathA satyAkAzasyeva sutarAM niSkriyatvam, apica __ ydysauraagaadimaaNstto'smdaadyvytirekaadvishvsyaaktev,athaasau vigatarAgastatastatkRtaM subhagadurbhagezvaradaridrAdi jagadvaicitryaM na ghaTAM prAJcati, tato nezvaraH karteti, tathA svabhAvasyApi sukhaduHkAdikartRtvAnupapatti, yato'sau svabhAvaH puruSAdbhinno'bhinnovA?, yadi bhinnonapuruSAzrite sukhaduHkhe kartumalaM, tasmAdbhinnatvAditi, nApyabhinnaH abhedepuruSaeva syAt, tasya cAkartutvamuktameva nApi karmaNaH sukhaduHkhaM prati kartRtvaM ghaTate, yatastatkarma puruSAdimimabhinnaM vA bhavet ?, abhinnaM cetpuruSamAtratApatti karmaNaH, tatra cokto doSaH, atha bhinnaM tatkiM sacetanamacetanaM vA ?, yadi sacetanamekasmin kAye caitanyadvayApatti, athAcetanaM tathA sati kutastasya pASANakhaNDasyevAsvatantrasya sukhaduHkhotpAdanaMprati kartRtvamiti, etaccottaratra vyAsena pratipAdayiSyata ityalaM prasaGgena tadevaM sukhaM "saiddhikaM' siddhau-apavargalakSaNAyAM bhavaM yadivA duHkham-asAtodayalakSaNamasaiddhikaM sAMsArikaM / yadivA ubhayamapyetatsukhaM duHkhaM vA, srakcandanAGganAdhupabhogakriyAsiddhau bhavaM tathA kazAtADanAGkanAdisiddhau bhavaM saiddhikaM, tathA 'asaiddhikaM' sukhamAntaramAnandarUpamAkasmikamanavadhAritabAhyanimittam evaM duHkhamapi jvaraziro'rtizUlAdirUpamaGgotthamasaiddhikaM / -tadevadubhayamapinasvayaM puruSakAreNa kRtaMnApyanyena kenacit kAlAdinA kRtaM 'vedayanti' anubhavanti 'pRthakjIvAH' prANina iti / kathaM tarhi tatteSAmabhUt ? iti niyativAdI svAbhiprAyamAviSkaroti-"saMgaiyaMti" samyakkhapariNAmena gati- yasya yadA yatra yatsukhaduHkhAnubhavanaM sA saMgati-niyatistasyAM bhavaM sAMgatikaM, yatazcaivaM na puruSakArAdikRtaM sukhaduHkhAdi atastatteSAM prANinAM niyatikRtaM sAMgatikamityucye, 'iha' asmin sukhaduHkhAnubhavavAde ekeSAM vAdinAm 'AkhyAtaM teSAmayamabhyupagamaH, tathA coktam - ||1||"praaptvyo niyatibalAzrayeNa yo'rtha, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH / / evaM zlokadvayena niyativAdimatamupanyasyAsyottaradAnAyAha Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezakaH - 2 pU. (31) evameyANi jaMpaMtA, bAlA paMDiamANiNo / niyayAniyayaM saMtaM, ayANaMtA abuddhiyA // vR. 'evam' iti anantaroktasyopapradarzane 'etAni ' pUrvoktAni niyativAdAzritAni vacanAni 'jalpantaH' abhidadhato bAlA iva 'bAlA' ajJAH sadasadvivekavikalA api santaH 'paNDitamAnina' AtmAnaM paNDitaM mantuM zIlaM yeSAM te tathA, kimitita evamucyata ? iti tadAha-yato niyayAniyayaM saMtamiti' sukhAdikaM kiJcinniyatikRtam-avazyaMbhAvyudayaprApitaM tathA aniyatam AtmapuruSakArezvarAdiprApitaM sat niyatikRtamevakAntenAzrayanti, ato'jAnAnAH sukhaduHkhAdikAraNaM abuddhikA buddhirahitA bhavantIti, tathAhi ArhatAnAM kiJcitsukhaduHkhAdi niyatita eva bhavati - tatkAraNasya karmaNaH kasmiMzcidavasare'vazyaMbhAcyudayasadbhAvAnniyatikRtamityucyate, tathA kiJcidaniyatikRtaM ca- puruSakArakAlezvarasvabhAvakarmAdikRtaM tatra kathaJcitsukhaduHkhAdeH puruSakArasAdhyatvamapyAzrIyate, yataH kriyAtaH phalaM bhavati, kriyA ca puruSakArA''yattA pravartate, tathA coktam, - . 119 11 39 "na daivamiti saMcintya, tyajedudyamamAtmanaH / anudyamena kastailaM, tilebhyaH prAptumarhati ? " yattu samAne puruSavyApAre phalavaicitryaM dUSaNatvenopanyastaM tadadUSaNameva, yatastatrApi puruSakAravaicitryamapi phalavaicitrye kAraNaM bhavati, samAne vA puruSakAre yaH phalAbhAvaH kasyacidbhavati so'STakRtaH, tadapi cAsmAbhiH kAraNatvenAzritameva / tathA kAlo'pi kartA, yato bakulacampakAzokapunnAganAgasahakArAdInAM viziSTa eva kAle puSpa phalAdyudbhavo na sarvadati, yaccoktaM, 'kAlasyaikarUpatvAjjagadvaicitryaM na ghaTata' iti, tadasmAn prati na dUSaNaM yato'smAbhirna kAla evaikaH kartRtvenAbhyupagamyate api tu karmApi, tato jagadvaicitryamityadoSaH tathezvaro'pi kartA, Atmaiva hi tatra tatrotpattidvAreNa sakalajagadvayApanAdIzvaraH, tasya sukhaduHkhotpattikartRtvaM sarvavAdinAmacigAnena siddhameva, yaccAtra mUrtAmUrtAdikaM dUSaNamupanyastaM tadevaMbhUtezvarasamAzrayaNe dUrotsAditameveti / svabhAvasyApi kathaJcitkartRtvameva, tathAhi Atmana upayogalakSaNatvamasaMkhyeyapradezatvaM pudgalAnAM ca mUrtatvaM dharmAdharmAstikAyayorgatisthityuSaSTambhakAritvamamUrtatvaM cetyevamAdi svabhAvApAditaM yadapi cAtrAtmavyatirekAvyatirekarUpaM dUSaNamupanyastaM tadadUSaNameva yataH svabhAva Atmano'vyatiriktaH, Atmano'pi ca kartRtvamabhyupagatametadapi svabhAvApAditameveti / tathA karmApi kartR bhavatyeva taddhi jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnuvedharUpatayA vyavasthitaM kathaJciJcAtmano'bhinnaM, tadvazAccAtmA nArakatiryaGganuSyAmarabhaveSu paryaTan sukhaduHkhAdikamanubhavatIti / tadevaM niyatyaniyatyoH kartRtve yuktyupapanne sati niyatereva kartRtvamyupagacchanto nirbuddhikA bhavantItyavaseyam / pU. (32) evamege upAsatthA, te bhujo vippagabbhiA / " evaM uvaTTiA saMtA, na te dukkhavimokkhayA / / vR. tadevaM yuktyA niyativAdaM dUSayitvA tadvAdinAmapAyadarzanAyAha- 'eva 'miti pUrvAbhyupagamasaMsUcakaH, sarvasminnapi vastuni niyatAniyate satyeke niyatimevAvazyaMbhAvyeva kAlezvarAdernirAkaraNena nirhetukatayA niyativAdamAzritAH, turavadhAraNe, ta eva nAnye, kiMviziSTAH Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGgasUtram 1/1/2/32 punaste iti darzayati-yuktikadambakAbahistiSThantIti pArzvasthAHparalokakriyApArzvasthA vA, niyatipakSasamAzrayaNAtparalokakriyAvaiyar2yA, yadivA-pAza iva pAzaH karmabandhanaM, tacceha yuktivikalaniyativAdaprarUpaNaMtatra sthitAH pArzvasthAH, anye'pyekAntavAdinaH kAlezvarAdikAraNikAH pAvasyAH pAzasthA vA draSTavyA ityaadi| 'te' punarniyativAdamAzrityApi, bhUyo vividhaM vizeSeNa vA 'pragalbhitA' dhASTopagatAH paralokasAdhakAsu kriyAsu pravartate, dhAzriyaNaM tu teSAM niyativAdAzrayaNe satyeva punarapi tatpratipanthinISu kriyAsupravartanAditi, te punaH 'evamapyupasthitAH' paralokasAdhakAsu kriyAsu pravRttA api santo 'nAtmaduHkhavimokSakAH' asabhyakapravRttattvAnAtmAnaM duHkhAdvimocayanti |gtaa niyativAdinaH sAmpratamajJAnimataM dUSayituM dRSTAntamAha-- mU. (33) javiNo migA jahA saMtA, piratANeNa vjiaa| asaMkiyAiM saMkaMti, saMkiAIasaMkiNo / vR. yathA-'javino' vegavantaH santo 'mRgA' AraNyAH pazavaH pari-samantAttrAyate-rakSatIti paritrANaM tena varjitA-rahitAH, paritrANavikalA ityarthaH / yadivA-paritAnaM-vAgurAdibandhanaM tena tarjitA-bhayaMgrAhitAH santo bhayodghAntalocanAH sabhAkulIbhUtAntaHkaraNAH samyavivekavikalA 'zaGkAsNi zaMkA saMjAtA yeSuyogyatvAttAni zaGkitAni-zaGkAyogyAni-vAgurAdInitAnyazaGkinaH teSu zaGgAmakurvANAH, "tatra tatra' pAzAdike saMparyayanta ityuttareNa sambandhaH punarapyetadevAtimohAviSkaraNAyAhamU. (34) pariyANiANi saMkatA, pAsitANi asNkinno| annANabhayasaMciggA, saMpaliMti tahiM tahiM / / vR. paritrAyate iti paritrANaM tajjAtaM yeSu tAni tathA, paritrANayuktAnyeva zaGkamAnA atimUDhatvAdviparyastabuddhayaH,trAtaryapi bhayamutprekSamANAH, tathA pAzitAni' pAzopetAni-anarthApAdakAni 'azaGkaHna teSu zaGkAmakurvANAH santaH ajJAnena bhayena ca 'saMvigga'tti samyagavyAptAvazIkRtAH, zaGkanIyamazaGkanIyaMvA tathA paritrANopetaMpAzAdyanarthopitaMvA samyagvivekenAjAnAnAH 'tatra tatra' anarthabahule pAzavAgurAdike bndhne| __'saMparyayante' sam-ekIbhAvena pari-samantAdayante yAnti vA,gacchantItyuktaM bhavati, tadevaM dRSTAntaMprasAdhya niyativAdAghekAntAjJAnavAdino dArzantikatvenA''yojyAH, yataste'pyekAntavAdino'jJAnikAH trANabhUtAnekAntavAdavarjitAH sarvadoSavinirmuktaM kAlezvarAdikAraNavAdAbhyupagamenAnAzaGkanIyamanekAntavAdino'jJAnikAH trANabhUtAnekAntavAdavarjitAH sarvadoSavinirmuktaM kAlezvarAdikAraNavAdAbhyupagamenAnAzaGkanIyamanekAntavAdamAzaGkante zaGkanIyaMca niyatyajJAnavAdamekAntaM na zakante, "te' evaMbhUtAH paritrANAhe'pyanekAntavAde zaGkAM kurvANA yuktyA'ghaTamAnakamanarthabahulamekAntavAdamazaGkanIyatven gRhanto'jJAnAvRtAsteSu teSu karmabandhasthAneSu saparyayantaiti pUrvadoSairatuSyannAcAryo doSAntaraditsayA punarapiprAktanadRSTAntamadhikRtyA''hamU. (35) aha taM pavejja bajhaM, ahe bajjhassa vA ve| mucheja payapAsAo, taMtu maMde Na dehe| vR. 'atha' anantaramasau mRgastat 'bajjhamiti' baddha-bandhanAkAreNa vyavasthitaM vAgurAdikaM Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -1, adhyayanaM -1, uddezakaH - 2 vA bandhanaM bandhakatvAdbandhamityucyate, tadevaMbhUtaM kUTapAzAdikaM bandhanaM yadyasAvupari plavet tadadhastAdatikramyopari gaccheta, tasya vadhyArdeIndhanasyAdho (vA) gacchet, tataevaM kriyamANe'sau mRgaH pade pAzaH padapAzo-vAgurAdibandhanaM tasmAnmucyeta ! yadivA padaM-kUTaM pAzaH-pratItastAbhyAM mucyeta, kacitpadApAzAdIti paThyate, AdigrahaNAdvadhatADanamAraNAdikAH kriyA gRhyante, evaM santamapi tamanarthapariharaNopAyaM mando' jaDo'jJAnAvRtona dehatI tina pazyatIti / / kUTapAzAdikaM cApazyan yAmavasthAmavApnoti tAM darzayitumAhamU. (36) ahiappA'hiyapannANe, visamaMtenuvAgate / sabaddhe payapAseNaM, tattha ghAyaM niycchi|| vR. sa mRgo'hitAtmA tathA'hitaM prajJAnaM-bodho yasya so'hitaprajJAnaH, sa cAhitaprajJAnaH san 'viSamAntena' kUTapAzAdiyuktena pradezenopAgataH, yadivA-viSamAnte-kUTapAzAdike AtmAnamanupAtayet, tatra cAsau patito baddhazca tena kUTAdinA padapAzAdInanarthabahulAnavasthAvizeSAn prAptaH 'tatra' bandhane 'ghAtaM' vinAzaM 'niyacchati' prApnotIti evaM dRSTAntaM pradarzya sUtrakAra eva dAntikamajJAnavipAkaM darzayitumAhamU. (37) evaM tu samaNA ege, micchadiTThI anaariaa| asaMkiAI saMkaMti, saMkiAI asaMkiNo / / vR. evamiti yathA mRgA ajJAnAvRtA anarthamanekazaH prApnuvanti, turavadhAraNe, evameva 'zramaNAH kecit pAkhaNDavizeSAzritAH ekena sarve, kiMbhUtAste iti darzayati-mithyA-viparItA dRSTiryeSAmajJAna- vAdinAM niyativAdinAM vA te mithyAdRSTayaH, tathA 'anAryA' ArAdhAtAH sarvaheyadharmebhya iti AryAna AryA anAryA ajJAnavRtatvAdasadanuSThAyina itiyAvat / ajJAnAvRtatvaM ca darzayati-'azaGkitAni' azaGkanIyAni sudharmAnuSThAnAdIni zaGkamAnAH, tathA 'zaGkanIyAni' apAyabahulAni ekAntapakSasamAzrayaNAni, azaGkinomRgA ivamUDhacetasastattadA''rabhante tadyadanAya saMpadyanta iti zaGkanIyAzaGkanIyaviparyAsamAhamU. (38) dhammapannavaNA jA sA, taMtu saMkati muuddhgaa| AraMbhAiM na saMkaMti, aviattA akoviaa|| vR.dharmasya-kSAntyAdidazalakSaNopetasya yA prajJApanA-prarUpaNA, 'tAMtu' iti tAmeva 'zaGkante' asaddharmaprarUpaNeyamityevamadhyavasyanti, ye punaH pApopAdAnabhUtAH samArambhAstAnAzaGkante, kimiti ? yataH 'avyaktA' mugdhAH-sahajasadvivekavikalAH, tathA 'akovidA' apaNDitAHsacchAstrA-vabodharahitA iti / / teca ajJAnAvRtA yantrApnuvanti tadarzanAyAhamU. (39) savvappagaM viukkasaM, savvaM nUmaM vihuunniaa| appattiaMakammase, eyamajhu mige cue| vR. sarvatrApyAtmA yasyAsau sarvAtmako-lobhastaM vidhUyeti sambandhaH, tathA vividha utkarSo garyo vyutkarSo-mAna ityartha, tathA 'nUmaMti mAyA tAM vidhUya, tathA 'appattiyaM ti krodhaM vidhUya, kaSAyavidhUna-nenacamohanIyavidhUnanabhAveditaM bhavati, tadapagamAccAzeSakarmAbhAvaH pratipAdito bhvtiityaah| 'akarmAza' iti na vidyate karmAzo'syetyakarmAzaH, sacAkarmIzo viziSTajJAnAdbhavati Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/2/39 nAjJAnAdityeva darzayati- 'enamarthaM karmAbhAvalakSaNaM mRga iva mRgaH - ajJAnI 'cue' tti tyajet, vibhaktipariNAmena vA asmAdevaMbhUtAdarthAt cyavet bhrazyediti bhUyo'pyajJAnavAdinAM doSAbhidhitsayA''hamU. (40) je eyaM nAbhijANaMti, micchadiTThI anAriyA / migA vA pAsabaddhA te, ghAyamesaMti naMtaso // vR. 'ye' ajJAnapakSaM samAzritA 'enaM' karmakSapaNopAyaM 'najAnanti' AtmIyAsadgrahagrahagrastA mithyASTayo'nAryAste bhRgA iva pAza baddhA "ghAtaM vinAzam 'eSyanti' yAsyantyanveSayanti vA, tadyoggakriyAnuSThAnAt, 'anaMtazaH' avicchedenetyajJAnvAdino gatAH itAnImajJAnavAdinAM dUSaNodvibhAvaviSayA svavAgyantritA vAdino na caliSyantIti tanmatAviSkaraNAyAhamAhaNA samaNA ege, sacce nANaM sayaM ve| savvaloge'vi je pANA, na te jANaMti kiMcaNa // mU. (41) vR. eke kecana brAhmaNavizeSAH tathA 'zramaNAH' parivrAjakavizeSAH sarve'pyete jJAyate'neneti jJAnaM heyopAdeyArthA''virbhAvakaM parasparavirodhena vyavasthitaM 'svakam' AtmIyaM vadanti, na ca tAni jJAnAni parasparavirodhena pravRttatvAtsatyAni, tasmAdajJAnameva zreyaH, kiM jJAnaparikalpanayeti, etadeva darzayati / sarvasminnapi loke ye 'prANAH prANino na te kiJcinApi samyagapetavAcaMcyaM 'jAnantI'ti vidantIti / / yadapi teSAM gurupAramparyeNa jJAnamAyAtaM tadapi chinnamUlatvAdavitathaM na bhavatIti dhSTAntadvAreNa darzayitumAha sU. (42) milakkhU amilakkhurasa, jahA vRttANubhAsae / na heuM se vijANAi, bhAsiaM ta'nubhAsae / vR. yathA ' mleccha' AryabhASAnabhijJaH 'amlecchasya' Aryasya glecchabhASAnabhijJasya yadbhASitaM tad 'anubhASate' anuvadati kevalaM, na samyak tadabhiprAyaM vetti, yathA'nayA vivakSayA'nena bhASitamiti, naca 'hetuM' nimittaM nizcayenAsau mlecchastadbhASitasya jAnAti, kevalaM paramArthazUnyaM tadbhASitamevAnubhASata iti / evaM dhSTAntaM pradarzya dAntikaM yojayitumAha mU. (43) evamannANiyA nANaM, vayaMtAvi sayaM sayaM / nicchayatthaM na yANaMti, milakkhuvva abohiyA / / vR. yathA mlecchaH amlecchasya paramArthamajAnAnaH kevalaM tadbhASitamanubhASate, tathA 'ajJAnikAH' samyagjJAnarahitAH zramaNA brAhmaNA vadanto'pi svIyaM svIyaM jJAnaM pramANatvena parasparaviruddhArthabhASaNAtU nizcayArtha na jAnanti, tathAhi te svakIyaM tIrthakaraM sarvajJatvena nirddhArya tadupadezena kriyAsu pravarteran, na ca sarvajJavivakSA arvAgdarzinA grahItuM zakyate, 'nAsarvajJa sarvajJaM jAnAtI' ti nyAyAt, tathA coktam - 119 11 "sarvajJo'sAviti hyetattatkAle'pi bubhutsubhiH / tajjJAnajJeyavijJAnarahitairgabhyate katham ? // " evaM paracetovRttInAM duranvayatvAdupadeSTurapi yathAvasthitavivakSayA grahaNAsaMbhavAnnizcayArthamajAnAnA mlecchavadaparoktamanubhASanta eva, 'abodhikA' bodharahitAH kevalamiti, ato'jJAnameva Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezakaH - 2 43 zreya iti| evaM yAvadyAvajjJAnAbhyupagamastAvattAvadurutaradoSasaMbhavaH, tathAhi-yo'vagacchan pAdena kasyacit ziraH spRzati tasya mahAnaparAdho bhavati, yastvanAbhogena spRzati tasmai na kazcidaparAdhyatIti, evaM cAjJAnameva pradhAnabhAvamanubhavati, na tu jJAnamiti / / __ evamajJAnavAdimatamanUcedAnIM taddUSaNAyAhamU. (44) annANiyANaM vImaMsA, annANe na viniycchi| appaNo ya paraM nAlaM, kuto annANusAsiuM? || vR.na jJAnamajJAnaM tadvidyate yeSAM te'jJAninaH, ajJAnazabdasya saMjJAzabdatvAdvA matvarthIyaH, gaurakharavadaraNyamiti yathA, teSAmajJAninAm-ajJAnameva zreya ityevaMvAdinAM, yo'yaM 'vimarza' paryAlocanAtmako mImAMsA vA-mAtuM paricchettumicchA sA 'ajJAne' ajJAna viSaye na niyacchati' na nizcayena yacchati-nAvatarati, na yujyata itiyAvat, tathAhi-yaivaMbhUtA mImAMsA vimarzo vA kimetajjJAnaM satyamutAsatyamiti?, yathA ajJAnameva zreyo yathA yathA ca jJAnAtizayastathA tathA ca doSAtireka iti so'yamevaMbhUtovimarzasteSAM nabudhyate, evaMbhUtasyaparyAlocanasyajJAnarUpatvAditi __ apica-te'jJAnavAdina Atmano'pi 'paraM' pradhAnamajJAnavAdamiti 'zAsitum' upadeSTuM 'nAlaM' na samarthA, teSAmajJAnapakSasamAzrayaNenAjJatvAditi, kRtaH punaste svayamajJAH santo'nyeSAM ziSyatvenopagatAnAmajJAnavAdamupadeSTumalaM-samartha / bhaveyuriti ? / yadapyuktaM-'chinnamUlatvAt mlecchAnubhASaNavatsarvamupadezAdikaM,' tadapyayuktaM, yato'nubhASaNamapi jJAnamRte kartuM zakyate, tathA yadapyuktaM paracetovRttInAMduranvayatvAdajJAnameva zreya iti,' tadapyasat, yatobhavataivAjJAnameva zreya ityevaMparopadezadAnAbhyudyatena paracetovRttijJAnasyAbhyupagamaH kRta iti, tathA'nyairapyabhyadhAyi // 1 // "AkArairiGgitairgatyA, ceSTayA bhASitena c| netravaktravikAraizca, gRhyate'ntargataM manaH / / tadevaM te tapasvino'jJAnina AtmanaH pareSAM ca zAsanekartavye yathA na samarthAstathA dRSTAntadvAreNa darzayitumAhamU. (45) bane mUDhe jahA jaMtU, mUDhe neyaannugaamie| dovi ee agakoviyA, tivvaM soyaM niyacchai / / vR. 'vane' aTavyAM yathA kazcinmUDho 'jantuH prANI dikaparicchedaM kartumasartha sa evaMbhUto yadA paraM mUDhameva netAramanugacchati tadA dvAvapi akovidau samyagajJAnAnipuNau santau 'tIvram' asahya sroto' gahanaM zokaM vA 'niyacchato' nizcayena gacchataH-prApnutaH, ajJAnAvRtatvAt / evaM te'pyajJAna- vAdina AtmIyaM mArga zobhanatvena nirdhArayantaH parakIyaM cAzobhanatvena jAnAnAH svayaM mUDhAH santaH parAnapi mohayantIti asminnevArthe dRSTAntAntaramAhamU. (46) aMdho aMdhaM pahaM niMto, dUramaddhAnu gacchai / Avajhe uppahaM jaMtU, aduvA pNthaanugaamie|| vR.yathAandhaH svayamaparamandhaMpanthAnaMnayan 'dUramadhvAnaM vivakSitAdadhvanaH parataraMgacchati, tathotpathamApadyate janturandhaH athavA paraM panthAnamanugacchet, na vivakSitamevAdhvAnamanuyAyAditi / / evaM dRSTAntaM prasAdhya dAntikamarthaM darzayitumAha Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/2/47 evamege niyAyaTThI, dhammamArAhagA vyN| aduvA ahammamAvaje, na te savvajuyaM ve| vR. 'eva'miti pUrvoktArthopapradarzane, evaM bhAvamUDhA bhAvAndhAzcaike AjIvikAdayaH 'niyAyaTTI'tti niyAgo-mokSaH saddharmo vA tadarthinaH, te kila vayaM saddharmArAdhakA ityevaM saMdhAya pravrajyAyAmudyatAH santaH pRthivyambuvanaspatyAdikAyopamardaina pacanapAcanAdikriyAsu pravRttAH santatsvayamanutiSThanti anyeSAM copadizanti yenAbhipretAyA mokSAvAptebhraMzyanti, athavA''stAM tAvanmokSAbhAvaH,taevaM pravartamAnA adharma' pApamApadyeran, saMbhAvanAyAmutpannena liGapratyayenaitadarzayati-etadaparaM teSAmanarthAntaraM saMbhAvyate yaduta vivakSitArthAbhAvatayA viparItArthAvApteH paapopaadaanmiti| ____ apica-taevamasadanuSThAyina AjIvikAdayo gozAlakamatAnusAriNo'jJAnavAdapravRttAH sarvai prakAraiRjuH-praguNo vivakSitamokSagamanaM pratyakuTilaH sarvarjuH-saMyamaH saddharmo vA taM sarvarjukaM te na vrajeyuH' na prApnuyurityuktaM bhavati, yadivA-sarvarjukaM-satyaM tatte'jJAnAndhA jJAnApalApino na vadeyuriti / ete cAjJAnikAH saptaSaSTibhedA bhavanti, teca bhedA amunopAyena pradarzanIyAH, tadyathAjIvAdayo jJAnApalApino na vadeyuriti / ete cAjJAnikAH saptaSaSTibhedA bhavanti, te ca bhedA amunopAyena pradarzanIyAH, tadyathA-jIvAdayo nava padArthA, sat asat sadasat avaktavyaH sadavaktavyaH asadavaktavyaHsadasadavaktavya ityetaiH saptamiprakArairvijJAtuMnazakyante, nacavijJAtaiH prayojanamasti, bhAvanA ceyam-san jIva iti ko vetti?| kiMvAtena jJAtena?,asanjIvaiti kovetti? kiMvAtena jJAtenetyAdi, evamajIvAdiSvapi pratyekaM saptavikalpAH, nava saptakAstriSaSTiH, amI cAnye catvArastriSaSTimadhye prakSipyante, tadyathAsatIbhAvotpattiriti kojAnAti? kiMvA'nayAjJAtayA?, evamasatIsadasatyavaktavyA bhAvotpattiriti ko jAnAti ? kiMvA'nayA jJAtayeti, zeSavikalpatrayaM tUtpattyuttarakAlaM padArthAvayavApekSamato'tra na saMbhavatIti noktam, etaccatuSTayaprakSepAtsaptaSaSTirbhavati, tatra san jIva iti ko vettItyasyAyamartho-na kasyacidviviSTaM jJAnamasti yo'tIndriyAnjIvAdInavabhotsyate, na ca taitiH kiJcitphalamasti, tathAhi-yadi nityaH sarvagato'mUrto jJAnAdiguNopeta etadguNavyatirikto vA tataH katamasya puruSArthasya siddhiriti?, tasmAdajJAnameva zreya itipunarapi taduSaNAbhidhitsayA''hamU. (48) evamege viyakAhiM, no annaM pnyjuvaasiyaa| appaNo ya viyakAhiM, ayamaMjUhiM dummaI // vR. 'evam' anantaroktayA nItyA eke-kecanAjJAnikA 'vitarkAbhiH' mImAMsAbhiH svotprekSitAbhirasatkalpanAbhi param anyamArhatAdikaMjJAnavAdinaM 'naparyupAsate'nasevantesvavalepagrahagrahastAH vayameva tattvajJAnAbhijJA nAparaH kazcidityevaM nAnyaM paryupAsata iti / tathA aatmiiyairvitkairevmbhyupgtvnto| yathA 'ayameva' asmadIyo'jJAnameva zreya ityevamAtmako mArga 'aMjUriti nirdoSatvAvyaktaH-spaSTaH, paraistiraskartumazakyaH, RjurvA-praguNo'kuTilaH, yathAvyitArthAbhidhAyitvAt, kimiti (te) evamabhidadhati? - "hi'yasmAdarthe yasmAtte 'durmatayo' viSaryastabuddhaya ityarthaH / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezakaH - 2 sAmpratamajJAnavAdinAM jJAnavAdI spaSTamevAnarthAbhidhitsayA''ha - mU. (49) evaM takkAi sAhitA, dhammAdhamme akoviyA / dukkhaM te nAituti, sauNI paMjaraM jhaa| vR. 'evaM pUrvoktanyAyena 'tarkayA' svakIyavikalpanayA 'sAdhayantaH pratipAdayanto dharmekSAntyAdike adharme ca-jIvopamardApAdite pApe akovidA' anipuNA 'duHkham' asAtodayalakSaNaM taddhetuMvA mithyAtvAdyupacitakarmabandhanaM 'nAtitroTayanti' atizayenaitadyavasthitaMtathA tena troTayAntiapanayantIti, atra dRSTAntamAha - yadA pArasthaHzakuni paJjaraMtroTayituM-paJjarabandhanAdAtmAnaM mocayituMnAlam, evamasAvapi saMsArapaJjarAdAtmAnaM mocayituM nAlamiti adhunA sAmAnyenaikAntavAdimatadUSaNArthamAhamU. (50) sayaM sayaM pasaMsaMtA, garahaMtA paraM vyN|| je utatya viussaMti, saMsAraM te viussiyaa|| vR. 'svakaM svakam' AtmIyamAtmIyaM darzanamabhyupagataM 'prazaMsanto' varNayantaH samarthayanto vA, tathA 'garhamANA' nindantaH parakIyAM vAcaM, tathAhi-sAGkhyAH sarvasyAvirbhAvatirobhAvavAdinaH sarvaM vastu kSaNikaM niranvayavinazvaraM cetyevaMvAdino bauddhAn dUSayanti, te'pi nityasya kramayogapadyAbhyA-marthakriyAvirahAtsAGkhyAna, evmnye'pidrssttvyaaiti|tdevN 'ye' ekAntavAdinaH, turavadhAraNe minnakramazca / ___ 'tatraiva teSvevA''tmIyAtmIyeSudarzaneSuprazaMsAMkurvANAH paravAcaMca vigarhamANA vidvasyaMte' vidvAMsa ivA''caranti, teSu vA vizeSeNozanti-svazAstraviSaye viziSTaM yuktivAtaM vadanti, te caivaMvAdinaH 'saMsAraM' caturgatibhedena saMsRtirUpaM vividham-anekaprakAram ut-prAbalyena zritAHsaMbaddhAH, tatra vA saMsAre uSitAH saMsArAntarvartinaH sarvadA bhavantItyartha / / sAmprataM yaduktaM niyuktikAreNoddezakArthAdhikAre 'karmacayaMna gacchati caturvidhaM bhikSusamaya' iti, tadadhikRtyAha ahAvaraM purakkhAyaM, kiriyAvaidarisaNaM / kammaciMtApaNahANaM, saMsArassa pavaDaNaM / / dR. 'athe' tyAnantarye, ajJAnavAdimatAnantaramidamanyat 'purA' pUrvam 'AkhyAtaM' kathitaM, kiM punastadityAha-'kriyAvAdidarzana' kriyaiva-caityakarmAdikA pradhAnaM mokSAGgamityevaM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinasteSAM darzanam-AgamaH kriyAvAdidarzanaM, kiMbhUtAste kriyAvAdina ityAhakarmaNi-jJAnAvaraNAdike cintA-paryAlocanaM karmacintAtasyAH praNaSTA-apagatAH karmacintApraNaSTAH yataste avijJAnAdyupacitaM caturvidhaM karmabandhaM necchanti ataH kvacintApraNaSTAH, teSAM cedaM darzanaM 'duHkhaskandhasya' asAtodayaparamparAyA vivardhanaM bhavati, kacitsaMsAravardhanamiti pAThaH, te hyevaM pratipadyamAnAH saMsArasya vRddhimeva kurvanti nocchedamiti / / __ yathA ca te karmacintAto naSThAstathA darzayitumAhamU. (52) jANaM kAeNa'NAuTTI, abuho jaMca hiMsati / puTTho saMvedai paraM, aviyattaM khu sAvaje / / vR. yo hi 'jAnan' avagacchan prANino hinasti, kAyena cAnAkuTTI, 'kuTTa chedane' Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/2/52 AkuTTanamAkuTTaH sa vidyateyasyAsAvAkuTTI nAkuTTayanAkuTTI, idamuktaM bhavati-yohi kopAdenimittAt kevalaM manovyApAreNa prANino vyApAdayati, na ca kAyena prANyavayavAnAMchedanabhedanAdike vyApAre vartate na tasyAvA, tasya karmopacayona bhavatItyartha, tathA abudhaH' ajAnAnaH kAyavyApAramAtreNa yaM ca hinasti prANinaM tatrApi manovyApArAbhAvanna karmopacaya iti, anena ca zlokArthena yaduktaM niyuktikRtA yathA 'caturvidhaMkarmanopacIyatebhikSusamaya' iti, tatra parijJopacitamavijJopacitAkhyaM bhedadvayaM sAkSAdupAttaM, zeSaM tvIryApathasvapnAntikabhedadvayaM ca zabdenopAttaM tatreraNamIryA - gamanaM tatsambandhaH panthA IryApathastatpratyayaM karmeryApatham, etaduktaM bhavati - pathi gacchato yathAkathaJcidanabhisaMdheryaprANivyApadanaM bhavati tena karmaNazcayo na bhavati, tathA svapnAntikamiti-svapna eva lokokyA svapnAntaH sa vidyate yasya tatsvapnAntikaM, tadapina karmabandhAya, yathA svapne bhujikriyAyAM tRptayabhAvastathA karmaNo'pIti, kathaM tarhi teSAM karmopacayo bhavatIti ?, ucyate, yadyasau hanyamAnaH prANI bhavati hantuzca yadi prANI vyApAdyate tato hiMsA tatazca karmopacayo bhavatIti, eSAmanyatarAbhAve'pi na hiMsA, na ca karmacayaH / atra ca paJcAnAM padAnAMdvAtriMzadbhaGgA bhavanti, tatra prathamabhaGge hiMsako'pareSvekatriMzatsvahiMsakaH, tathA coktam - // 1 // "prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiNsaa|| kimekAntenaiva parijJopacitAdinA karmopacayona bhavatyeva? bhavati kAcidavyaktamAtreti darzayituM zlokapazcArdhamAha-'puDho titena kevalamanovyApArarUpaparijJopacitena kevalakAyakriyotthena vA'vijJopaciteneryApathena svapnAntikena cacaturvidhenApikarmaNA 'spRSTa' ISacchuptaH saMstatkarmA'sau sparzamAtreNaiva paramanubhavati, na tasyAdhiko vipAko'sti, kuDyApatitasikatAmuSTivasparzAnantarameva parizaTatItyartha, ata eva tasya cayAbhAvo'bhidhIyate, na punaratyantAbhAva iti / evaMcakRtvAtad 'avyaktam aparisphuTaM,khuravadhAraNe, avyaktameva, spaSTavipAkAnubhavAbhAvAt, tadevamavyaktaM sahAvadyena-garyeNa vartate ttprijnyopcitaadikrmeti||nnu ca yadyanantaroktaM caturvidhaM karma nopacayaM yAti kathaM tarhi karmopacayo bhavatItyetadAzaGkayAha-- mU. (53) saMtime tau AyANA, jehiM kIrai paavgN| abhikammA ya pesA ya, maNasA anujANiyA / / vR. santi' vidyante amUni trINi AdIyate-svIkriyate amIbhiH karmetyAdAnAni, etadeva darzayati-yairAdAnaiH kriyate' vidhIyate niSpAdyate 'pApakaM' kalmaSaM, tAni cAmUni, tadyathA'abhikramye ti Abhimukhyena vadhyaM prANinaM krAntvA-tadghAtAbhimukhaM cittaM vidhAya yatra svata eva prANinaM vyApAdayati tadekaMkarmAdAnaM, tathA'paraMcaprANighAtAya preSyaM samAdizyayaprANivyApAdanaM tadditIyaM karmAdAnamiti, tathA'paraM vyApAdayantaM manasA'nujAnIta ityetatta tIyaM karmAdAnaM / parijJopacitAdasyAyaM bhedaH-tatra kevalaM manasA cintamiha tvapareNa vyApAdyamAne prANinyanumodanamiti // tadevaM yatra svayaM kRtakAritAnumatayaH prANidhAte kriyamANe vidyante kliSTAdhyavasAyasya prANAtipAtazca tatraiva karmopacayo nAnyatretidarzayitumAha Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezakaH - 2 mU. (54) ete utau AyANA, jehiM kIrai pAvagaM / evaM bhAvavisohIe, nivvANamabhigacchai / / vR.turavadhAraNe, 'etAnyeva pUrvoktAnitrINi vyastAnisamastAnivAAdAnAni yairduSTAdhyavasAyasavyapekSaiH pApakaM karmopacIyata iti, evaM casthiteyatra kRtakAritAnumatayaH prANivyaparopaNaM pratinavidyantetathA 'bhAvavizuddhayA' araktadviSTabudhdhyApravartamAnasya satyapiprANAtipAte kevalena manasA kAyena vA mano'bhisaMdhirahitenobhayena vA vizuddhabuddherna karmopacayaH / tadabhAvAJca nirvANaM' sarvadvandvoparatisvabhAvam 'abhigacchati' Abhimukhyena prApnotIti bhAvazuddhayA pravartamAnasya karmabandho na bhavatItyatrArthe dRSTAntamAhamU. (55) puttaM piyA samArabbha, AhArejja asNje| bhuMjamANo ya mehAvI, kammaNA novallippai / / vR. 'putram' apatyaM 'pitA' janakaH 'samArabhya' vyApAdya AhArArtha kasyAJcittathAvidhAyAmApadi taduddharaNArthamaraktadviSTa: 'asaMyato' gRhasthastapizitaM bhuJcAAno'picazabdasyApizabdArthatvAditi, tathA 'meghAvyapi' saMyato'pItyartha, tadevaM gRhastho bhikSurvA zuddhAzayaH pizitAzyapi 'karmaNA' pApena 'nopalipyate' nAzliSyata iti / yathA cAtra pituH putra vyApAdayatastatrAraktadviSTamanasaH karmabandho na bhavati tathA'nyasyApyaraktadviSTAntaHkaraNasya prANivadhe satyapi na karmavandho bhavatIti sAmprametaddUSaNAyAhamU. (56) manasA je paussaMti, cittaM tesiM na viji| aNavaJjamatahaM tesiM, na te saMvuDacAriNo / / vR. ye hi kutazcinnimittAt 'manasA' antaHkaraNena 'prAduSyanti' pradveSamupayAnti teSAM' vadhapariNatAnAM zuddhaM cittaM na vidyate, tadevaM yattairabhihitaM-yathA kevalamanaHpradveSe'pi anavA' karmopacayAbhAva iti, tat teSAm 'atathyam' asadarthAbhidhAyitvaM, yato na te saMvRtacAriNo, manaso'zuddhatvAt, tathAhi-karmopacayekartavyemana eva pradhAnaM kAraNaM, yatastairapi manorahitakevalakAyavyApAre karmopacayabhAvo'bhihitaH, tatazcayat yasmin sati bhavatyasatituna bhavati tattasya pradhAnaM kAraNamiti, nanu tasyApikAyaceSTArahitasyAkAraNatvamuktaM, satyamuktam, ayuktaM tUktaM, yato bhavataiva evaM bhAvazuddhayA nirvANamabhigacchatI'tibhaNatAmanasa evaikasya prAdhAnyamabhyadhAyi, tdhaa'nydpybhihitN| // 1 // "cittameva hi saMsAro, raagaadikleshvaasitm| tadeva tairvinirmuktaM, bhavAnta iti kathyate / / -tthaa'nyairpybhihitN||1||"mtivibhv! namasteyatsamatve'pipuMsAM, pariNamasi zubhAMzai kalmaSAMzaistvameva / narakanagara vaha~ prasthitAH kaSTameke, upacitazubhazakalyA sUryasaMbhedino'nye tadevaM bhavadabhyupagamenaiva kliSTamanovyApAraH karmabandhAyetyuktaM bhavati, tathepithe'pi yadyanupayukto yAti tato'nupayuktataiva kliSTacittateti karmabandho bhavatyeva, athopayukto yAti tato'pramattatvAdabandhaka eva, tathA coktam - Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/2/56 "uccAliyaMmi pAe iriyAsamiyassa sNkmtttthaae| vAvajjeja kuliMgI mareja taMjogamAsajja / / // 2 // ne ya tassa tannimitto bandho suhamo'videsio samae / aNavajjo upayogeNa savvabhAveNa sojamhA / / vR. svapnAntika'pyazuddhacittasadbhAvAdISadbandho bhavatyeva, sa ca bhavatA'pyabhyupagata eva 'avyaktaM ttsaavdy'mityneneti| tadevaM manaso'pikliSTasyaikasyaiva vyApAre bandhasadbhAvAt yaduktaM bhavatA 'prANI prANijJAna'mityAdi tatsarvaM plavata iti, yadapyuktaM-putraM pitA samArabhye' tyAdi tadapyanAlocitAbhidhAnaM, yato mArayAmItyevaM yAvanna cittapariNAmo'bhUttAvanna kazcidvayA pAdayati, evaMbhUtacittapariNatezca kathamasaMkliSTatA ?, cittasaMkleze cAvazyaMbhAvI karmabandha ityubhyossNvaado'treti|ydpictaiH kvaciducyate-yathA paravyApAditapizitabhakSaNe parahastA''. kRSTAGgAradAhAbhAvavanna doSa' iti, tadapi unmattapralapitavadanAkarNanIyaM, yataH paravyApAdite pizitabhakSaNe'numatirapratihatA, tasyAzca karmabandha iti, tathA cAnyairapyabhihitam / // 1 // "anumantA vizasitA, saMhartA kryvikryii| saMskartA copabhoktA ca, ghAtakazcASTa ghAtakAH / / yacca kRtakAritAnumatirUpamAdAnatrayaM tairabhihitaM tajjainendramatalavAsvAdaname tairkaariti| tadevaM karmacatuSTayaM nopacayaM yAtItyevaMtadabhidadhAnAH karmacintAto naSTA iti supratiSThitamidamiti mU. (57) icceyAhi ya dihihiM, saataagaarvnnissiyaa| saraNaMti mannamANA, sevaMtI pAvagaMjaNA // vR.adhunaiteSAM kriyAvAdinAmanarthaparamparAMdayitumAha-'ityetAbhi' pUrvoktAbhizcaturvidhaM karma nopacayaM yAtIti 'dRSTibhiH' abhyupagamaiste vAdinaH 'sAtagauravaniHzritAH' sukhazIlatAyAmAsaktA yatkiJcanakAriNo yathAlabdhabhojinazca saMsAroddharaNasamartha 'zaraNam' idamasmadIyaM darzanam iti evaMmanyamAnA viparItAnuSThAnatayA sevante'kurvate pApam' avadyam, evaMvratino'pi santojanA iva janAH prAkRtapuruSasadhzA ityrthH| mU. (58) jahA assAviNiM nAvaM, jAiaMdho duruhiyaa| icchaI pAramAgaMtuM, aMtA ya visiiyii|| dR.asyaivArthasyopadarzakaM dRSTAntamAha-A-samantAtvatitacchIlAvAAviNI sacchidretyarthaH, tAM tathAbhUtAM nAvaM yathA jAtyandhaH samAruhya 'pAraM' taTam 'AgantuM' prApnumicchatyasau, tasyAzcAnAviNItvenodakaplutatvAt 'antarAle jalamadya eva viSIdati' vAriNi nimajjati tatraiva ca pnyctvmupyaatiiti| mU. (59) evaM tu samaNA ege, micchadiTThI annaariyaa| saMsArapArakaMkhI te, saMsAraM aNupariyati tibemi / / vR. sAmprataM dArzantikayojanArthamAha-eva'miti yathA'ndhaH sacchidrAM nAvaM samArUDhaH pAragamanAya nAlaM tathA zramaNA eke zAkyAdayo mithyA-viparItA dRSTiryeSAM te mithyAdRSTayaH tathA pizitAzanAnumateranAryA svadarzanAnurAgeNa 'saMsArapArakAGkSiNoM mokSAbhilASukA api santaste Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezakaH - 2 caturvidhakarmacayAnabhyupagamenAnipuNatvAcchAsanasya 'saMsArameva' caturgatisaMsaraNarUpam 'anuparyaTanti' bhUyobhUyastatraiva janmajarAmaraNadaurgatyAdiklezamanubhavanto'nantamapi kAlamAsate, na vivakSitamokSasukhamApnuvanti, iti bravImIti puurvvditi| adhyayanaM-1 uddezakaH-2 samAptaH -: adhyayanaM-1 uddezakaH-3:dvitIyoddezakAnantaraM tRtIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH-adhyayanArthAdhikAraH svasamayaparasamayaprarUpaNeti, tatroddezakadvayena svaparasamayaprarUpaNA kRtA atrApi saiva kriyate, athavA''dyayoruddezakayoH kuddaSTayaH pratipAditAstadoSAzca tadihApiteSAmAcAradoSaH pradIta ityanena saMbandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vyAvayAsarakhalitAdiguNopetaM sUtramucAraNIyaM, taccedammU. (60) jaMkiMci u pUikaDaM, saDDhImAgaMtumIhiyaM / sahassaMtariyaM bhuMje, dupakkhaM ceva sevai / / vR. asya cAnantarasUtreNa sahAyaM saMbandha-ihAnantaroddezakaparyantasUtre'bhihitam, 'evaM tu zramaNA eke ityAdi, tadihApi saMbadhyate, eke zramaNA yatkiJcitpUtikRtaMbhuAnAH saMsAraMparyaTantIti, paramparasUtretvabhihitaM pujjhijja' ityAdi, yatkiJcitpUtikRtaM tadudhyeteti, evamanyairapi sUtrairutprekSya saMbandhoyojyaH / adhunAsUtrArtha pratIyate-'yatkiJciditiAhArajAtaMstokamapi, AstAMtAvAbhUtaM, tadapi pUtikRtam' AdhAkarmAdisikthenApyupasRSTam, AstAMtAvadAdhAkarma, tadapi na svayaMkRtam, api tu 'zraddhAvatA' anyena bhaktimatA'parAn AgantukAnuddizya 'IhitaM' ceSTitaM niSpAditaM, tacca sahAntaritamapi yo bhUjjIta' abhyavaharedasau 'dvipakSa' gRhasthapakSaM pravrajitapakSaM cA''sevate, etaduktaM bhavati evaMbhUtamapi parakRtamaparAgantukayatyartha niSpAditaM yadAdhAkarmAdi tasya sahAntaritasyApi yo'vayavastenApyupasRSTamAhArajAtaM bhunAnasya dvipakSasevanamApadyeti, kiM punaH ya ete zAkyAdayaH svayameva sakalamAhArajAtaM niSpAdya svayamevacopabhuJcate?,teca sutarAM dvipakSasevino bhavantItyartha, yadivA-'dvipakSa'miti IryApathaH sAMparAyikaM ca, athavA / pUrvabaddhA nikAcitAdyavasthAH karmaprakRtInayatyapUrvAzcAdatte, tathA cAgamaH-"AhAkammaMNaM bhuJjamANe samaNe kai kammapayaDIo baMdhai ?, goyamA ! aThThakammapayaDIo baMdhai, siDhilabaMdhabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo karei, ciyAo karei, uvaciyAo karei, issaThiiyAo dIhaThiiyAo karei' ityAdi / tatazcaivaM zAkyAdayaH paratIrthikAH svayUdhyA vA AdhAkarma bhuJjAnA dvipakSamevA''sevanta iti suutraarth:| mU. (61) tameva aviyANaMtA, visamaMsi akoviyA / macchA vesAliyA ceva, udagassa'bhiyAgame / vR. idAnImeteSAM sukhaiSiNAmAdhAkarmabhojinAM kaTukavipAkAvirbhAvanAya zlokadvayena dRSTAntamAha-'tameva' AdhAkarmopabhogadoSam 'ajAnAnA' viSamaH-aSTaprakArakarmabandho bhava Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 sUtrakRtAGga sUtram 1/1/3/61 koTibhirapi durmokSaH caturgatisaMsAro vA tasminnakovidAH, kathameSa karmabandho bhavati ? kathaM vA na bhavati ? kena vopAyenAyaM saMsArArNavastIryata ityatrAkuzalAH, tasminneva saMsArodare karmapAzAvapAzitA duHkhino bhavantIti / atra dRSTAntamAha-yathA 'matsyAH' pRthuromANo vizAlaHsamudrastatra bhavA vaizAlikAH vizAlAkhyaviziSTajAtyudbhavA vA vaizAlikAH vizAlA eva (vA) vaizAlikA:- bRhaccharIrAste evaMbhUtA mahAmatsyA udakasyAbhyAgame' samudravelAyAM satyAM prabalamarudvegodbhUtottuGgakallolamAlA'panunnAH santa / pU. (62) udagassa pabhAveNaM, sukka sigdhaM tamiti u / Dhakehi ya kaMkehi ya, AmisatyehiM te duhI // vR. udakasya prabhAvena nadImukhamAgatAH punarvelA'pagame tasminnudake zuSke vegenaivApagate sati bRhattvAccharIrasya tasminneva dhunImukhe vilagnA avasIdanta AbhiSagradhnubhirTaGakaiH kazca pakSivizeSairanyaizca mAMsavasArthibhirbhatsyabandhAdibhirjIvanta eva vilupyamAnA mahAntaM duHkhasamudghAtamanubhavantaH azaraNA 'ghAtaM ' vinAzaM 'yAnti' prApnuvanti, turavadhAraNe, trANAbhAvAdvinAzameva yAntIti zlokadvayArthaH / pU. (63) evaM tu samaNA ege, vaTTamANasuhesiNo / macchA vesAliyA ceva, dAtamessaMti naMtaso // vR. evaM dRSTAntamupadarzya dAntike yojayitumAha-yathaite'nantaroktA matsyAstathA 'zramaNAH ' zrAmyantIti zramaNA 'eke' zAkyapAzupatAdayaH svayUthyA vA, kiMbhUtAste iti darzayati-varttamAnameva sukham AdhAkarmopabhogajanitameSituM zIlaM yeSAM te vartamAnasukhaiSiNaH, samudravAyasavat tatkAlAvAptasukhalavAsaktacetaso'nAlocitAdhAkarmopabhogajanitAtikaTukaduHkhaughAnubhavA vaizAlikamatsyA iva 'ghAtaM ' vinAzam 'eSyanti' anubhaviSyanti 'anantazaH ' arahaTTaghaTInyAyena bhUyo bhUyaH saMsArodanvarti nimajjanonmajjanaM kurvANA na te saMsArAmbhodheH pAragAmino bhaviSyantItyarthaH sAmpratamaparAjJAbhimatopapradarzanAyAha mU. (64) iNamantraM tu annANaM, ihamegesi AhiyaM / devautte ayaM loe, baMbhautteti Avare / / , vR. 'ida'miti vakSyamANaM, tuzabdaH pUrvebhyo vizeSaNArthaH, 'ajJAna' miti mohavijRmbhaNam'iha' asmin loke ekeSAM na sarveSAm 'AkhyAtam' abhiprAyaH, kiM punastadAkhyAtamiti ? tadAha-devenopto devoptaH karSakeNeva bIjavapanaM kRtvA niSpAdito'yaM loka ityartha, devairvA guptorakSito devagupto devaputro vetyevamArdikamajJAnamiti, tathA brahmaNA upto brahmopto'yaM loka ityapare evaM vyavasthitAH, tathAhi teSAmayamabhyupagamaH brahmA jagatpitAmahaH, sa caika eva jagadAdAvAsIttena ca prajApatayaH sRSTAH taizca krameNaitatsakalaM jagaditi / yU. (65) IsareNa kaDe loe, pahANAi tahAvare / jIvAjIvasamAutte, suhadukkhasamannie / vR. tayezvareNa kRto'yaM lokaH, evameke IzvarakAraNikA abhidadhati, pramANayanti ca tesarvamidaM vimatyadhikaraNabhAvApanaM tanubhuvanakaraNAdikaM dharmitvenopAdIyate, buddhimatkAraNapUrvakamiti Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezakaH . 3 sAdhyo dharmaH, saMsthAnavizeSavattvAditi hetuH, yathA ghaTAdiriti dRSTAnto'yaM, yadyasaMsthAnavizeSavattattabuddhimatkAraNapUrvakaM dRSTa, yathA devakulakUpAdIni, saMsthAnavizeSavacca makarAkaranadIdharA-dharadharAzarIrakaraNAdikaMvivAdagocarApannamiti, tasmAdbuddhimatkAraNapUrvakaM, yazca samastasyAsya jagataH kartA sa sAmAnyapuruSo na bhavatItyasAvIzvara iti, tathA sarvamidaM tanubhuvanakaraNAdikaMdharmitvenopAdIyate, buddhimatkAraNapUrvakamiti sAdhyodharma, kAryatvAdaghaTAdivat, tathA sthitvA pravRttervA, vAsyAdivaditi / __ tathA'pare pratipannA yathA-pradhAnAdikRto lokaH, sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRti, sA ca puruSArthaM prati pravartate, AdigrahaNAcca 'prakRtermahAn tato'haGkAraH tasmAca gaNaH SoDazaka: tasmAdapi SoDazakAtpaJcabhyaH paJca bhUtAnI'tyAdikayA prakriyayA sRSTirbhavatIti, yadivA-AdigrahaNAsvabhAvAdikaM gRhyate, tatazcAyamarthasvabhAvena kRto lokaH, kaNTakAditaikSNyavat, tathA'nye niyatikRtoloko mayUrAGgaruhavadityAdibhikAraNaiH kRto'yaMloko 'jIvAjIvasamAyukto' jIvaiHupayogalakSaNaiH tathA ajIvaiH-dharmAdharmAkAzapudgalAdikaiH samanvitaH samudradharAdharAdika iti, punarapilokaM vizeSayitumAha-sukham AnandarUpaM 'duHkham' asAtodayarUpamiti, tAbhyAMsamanvitoyukta iti mU. (66) sayaMbhuNA kaDe loe, iti vuttaM mhesinnaa| __ mAreNa saMdhuyA mAyA, teNa loe asAsae / vR.kiMca-'sayaMbhuNA' ityAdi, svayaM bhavatIti svayambhUH-viSNuranyavA, sacaikaevAdAvabhUta, tatraikAkI ramate, dvitIyamiSTavAn, taccintAnantarameva dvitIyA zaktiH samutpannA, tadanantarameva jagatsRSTirabhUdU 'iti' evaMmaharSiNA 'uktam' abhihitam, evaMvAdino lokasya kartAramabhyupagatavantaH api ca 'tena' svayaMbhuvA lokaM niSpAdyAtibhArabhayAdyamAkhyo mArayIti mAro vyadhAyi, tena mAreNa 'saMstutA' kRtA prasAdhitA mAyA, tayA ca mAyayA lokA mriyante, na ca paramArthato jIvasyopayogalakSaNasyavyApattirasti, atomAyaiSA yathA'yaMmRtaH, tathA cAyaM lokaH azAzvataH' anityo vinAzIti gamyate api ca-- mU. (67) mAhaNA samaNA ege, Aha aMDakaDe jge| ___ aso tattamakAsI ya, ayANaMtA musaM vade // vR. 'brAhmaNA' dhigjAtayaH 'zramaNAH' tridaNDiprabhRtayaH 'eke' kecana paurANikA na sarve, evam 'AhuH uktavanto, vadanti ca yathA-jagadetaccarAcaramaNDena kRtamaNDakRtaMaNDAjjAtamityartha, tathAhi tevadanti-yadAna kiJcidapi vastvAsIt-padArthazUnyo'yaMsaMsAraH tadA brahmA'psvaNDamasRjat, tasmAcca krameNa vRddhAtpazcAdivadhAbhAvamupagatAdUvadhiovibhAgo'bhUt, tanmadhye ca sarvA prakRtayo'bhUvan, evaM pRthivyatejovAyvAkAzasamudrasaritparvamakarAkaranivezAdirAMsthitirabhUditi, tathA coktam "AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / aprataya'mavijJeyaM, prasuptamiva sarvataH / / evaMbhUte cAsmin jagati 'asau' brahmA, tasya bhAvastattvaM-padArthajAtaM tadaNDAdiprakrameNa 'akArSIt kRtavAniti / teca brAhmaNAdayaH paramArthamajAnAnAH santo mRSA vadanta evaM vadanti Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/1/3/67 anyathAcasthitaMtattvamanyathApratipAdayantItyartha adhunaiteSAM devoptAdijagadvAdinAmuttaradAnAyAhamU. (68) saehiM pariyAehiM, loyaMbUyA kaDeti ya / tattaM tena vijANaMti, na vinAsI kyaaivi|| vR. 'svakaiH' svakIyaiH 'paryAyaiH' abhiprAyaiyuktivizeSaHayaMlokaH kRta ityevam 'abrUvan' abhihitavantaH tadyathA-devopto brahmopta IzvarakRtaH pradhAnAdiniSpAditaH svayambhuvA vyadhAyi taniSpAditamAyayAmriyate tathA'NDajazcAyaM loka ityAdi, svakIyAbhirupattibhi pratipAdayantiyathA'smaduktameva satyaM nAnyaditi, tecaivaMvAdino vAdinaH sarve'pi 'tattvaM' paramArthaM yathAvasthitalokasvabhAvaM nAbhi jAnanti' nasamyakvivecayanti, yathA'yaMloko dravyArthatayAna vinAzItinirmUlataH kadAcana, nacAyamAditaArabhyakenacit kriyate, api tvayaMloko'bhUbhavatibhaviSyati ca, tathAhi-yattAvaduktaM yathA 'devopto'yaM loka' iti, tadasaMgatam, yato devoptatve lokasya na kiJcittathAvidhaM pramANamasti, nacApramANakamucyamAnaM vidvajjanamanAMsi prINayati, api ca - kimasau deva utpanno'nutpanno vA lokaM sRjet ?, na tAvadanutpannastasya kharaviSANasyevAsattvAtkaraNAbhAvaH, athotpannaH sRjettatkiM svata'nyato vA?, yadi svata evotpannastathA sati tallokasyApisvataevotpatti kiM neSyate?,athAnyata utpannaHsanlokakaraNAya, so'pyanyo'nyataH so'pyanyo'nyata ityevamanavasthAlatA nabhomaNDalavyApinyanivAritaprasarA prasarpatIti, athAsau devo'nAditvAnotpanna ityucyate, ityevaMsati loko'pyanAdirevAstu ko doSaH?, kiMca-asAvanAdi sanityo'nityo vAsyAt?, yadi nityastadA tasya kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAna kartRtvam, athAnityasthA sati svata evotpattyanantaraM vinAzitvAdAtmano'pi na trANAya, kuto'nyatkaraNaM prati tasya vyApAracinteti?, tathA kimamUrto mUrtimAn vA?, yadyamUrtastadA''kAzavadakartava, atha mUrtimAn tathA sati prAkRtapuruSasyevopakaraNasavyapekSasya spaSTameva sarvajagadakartRtvamiti / devaguptadevaputrapakSau tvatiphalgutvAdapakarNayitavyAviti, etadeva dUSaNaM brahmoptapakSe'pi draSTavyaM, tulyayogakSematvAditi / tathA yaduktam - ___'tanubhuvanakaraNAdikaM vimatyadhikaraNabhAvApannaM viziSTabuddhimatkAraNapUrvakaM, kAryatvAd, ghaTAdivaditi' tadayuktaM, tathAvidhaviziSTakAraNapUrvakatvena vyAptayasiddheH, kAraNapUrvakatvamAtreNa tukAryavyAptaM, kAryavizeSopalabdhI kAraNavizeSapratipattirgRhItapratibandhasyaivabhavati, nacAtyantAdRSTe tathA pratItirbhavati, ghaTe tatpUrvakatvaM pratipannamiti cetyuktaM tatra ghaTasya kAryavizeSatvapratipatteH, natvevaMsaritsamudraparvatAdau buddhimatkAraNapUrvakatvena sambandho gRhIta iti, nanvata evaghaTAdisaMsthAnavizeSadarzanavatparvatAdAvapi viziSTasaMsthAnadarzanAdbuddhimatkAraNapUrvakatvasya sAdhanaM kriyate, naitadevaM yuktaM, yato na hi saMsthAnazabdapravRttimAtreNa sarvasyabuddhimatkAraNapUrvakatvAvagatirbhavati, yadi tu syAt mRdvikAratvAdvalmIkasyApi ghaTavatkumbhakArAkRti syAt, tathA coktam - "anyathA kumbhakAreNa mRdvikArasya kasyacit / ___ghaTAdeH karaNAsiddhayedvalmIkasyApi ttkRti|| iti, tadevaM yasyaivasaMsthAnavizeSasya buddhimatkAraNapUrvakatvena sambandho gRhItastaddarzanameva tathAvidhakAraNAnumApakaM bhavati na saMsthAnamAtramiti, apica-ghaTAdisaMsthAnAnAM kumbhakAra eva Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezakaH - 3 53 viziSTaH kartopalakSyatenezvaraH, yadi punarIzvaraH syAt kiM kumbhakAreNeti?, naitadAsti, tatrApIzvara eva sarvavyApitayA nimittakAraNatvena vyApriyate, nanvevaM dRSTahAniraISTakalpanAsyAt, tathA coktam // 1 // "zastrauSadhAdisaMbandhAccaitrasya vrnnrohnne| asaMbaddhasya kiM sthANoH, kAraNatvaM na kalpyate ? / / tadevaM dRSTakAraNaparityAgenAdRSTaparikalpanA na nyAyyeti, apica-devakulAvaTAdInAM yaH kartAsasAvayavo'vyApyanityo ITaH, tadRSTAntarasAdhitazcezvara evaMbhUtaeva prApnoti, anyathAbhUtasya ca dRSTAntAbhAvAdvayAptayasidhernAnumAnamiti, anayaiva dizA sthitvApravRttyAdikamipi sAdhanamasAdhanamAyojyaM, tulyyogkssemtvaaditi|ydpicoktN pradhAnAdikRto'yaMloka' iti, tadapyasaMgataM, yatastapradhAnaM kiMmUrtamamUtaMvA?, yadyamUrtaM natato makarAkarAdermUrtasyodbhavo ghaTate, nahyAkAzAtkiJcidutpadyamAnamAlakSyate, mUrtAbhUrtayoH kAryakAramavirodhAditi, atha mUrtaM tatkutaH samutpannaM ? na tAvatsvato lokasyApi tathotpatti prasaGgAt, nApyanyato'navasthApatteriti, yathA'nutpannameva pradhAnAdhanAdibhAvenA''ste talloko'pi kiM neSyate?, apica-sattvarajastamasAM sAmyAvasthA pradhAnamityucyate, na cAvikRtAtyAdhAnAnmahadAderutpattiriSyate bhavadbhiH, na ca vikRtaM pradhAnavyapadezamAskandatItyato na pradhAnanmahadAderutpattiriti, apica - acetanAyAH prakRteH kathaM puruSArthaM pratipravRtti? yenA''tmano bhogopapattyA sRSTisyAditi, prakRterayaM svabhAva iticedevaMtarhi svabhAva eva balIyAn yastAmapi prakRti niyamayati, tata eva ca loko'pyastu, kimadRSTapradhAnAdikalpanayeti? athAdigrahaNAtsvabhAvasyApi kAraNatvaM kaizcidiSyata iti cedastu, na hi svabhAvo'bhyupagamyamAno naH kSatimAtanoti, tathAhi-svo bhavaH svabhAvaHsvakIyotpatti, sA ca padArthAnAmiSyata eveti / tathA yaduktaM niyatikRto'yaMloka' iti, tatrApi niyamanaM niyatiryadyathAbhavanaM niyatirityucyate, sA cA''locyamAnA na svabhAvAdatiricyate, yaccAbhyadhAyi-'svayambhuvotpAdito loka' iti, tadapyasundarameva, yataH svayambhUriti kimukta bhavati?, kiM yadA'sau bhavati tadA svatantro'nyanirapekSa eva bhavati athAnAdibhavanAtsvayambhUriti vyapadizyate ?, tadyadi svatantrabhavanAbhyupagamastalokasyApi bhavanaM kiM nAbhyupeyate ?, kiM svayambhuvA?, athAnAdistatastasyAnAditve nityatvaM, nityasya caikarUpatvAkartatvAnupapatti, tathA vItarAgatvAttasya saMsAravaicitryAnupapatti, atha sarAgo'sau tato'smadAdyavyatirekAtsutarAM vizvasyAkartA, mUrtAmUrtAdivikalpAzca prAgvadAyojyA iti / __ yadapi cAtrAbhihitaM-'tena mAraH samutpAdi, sa ca lokaM vyApAdayati', tdpykrtRtvsyaabhihittvaaprlaapmaatrmiti| tathA yaduktam 'aNDAdikramajo'yaMloka' iti, tadapyasamIcInaM, yato yAsvapsu tadaNDaM nisRSTaM tA yathA'NDamantareSAbhUvana tathA loko'pi bhUta ityabhyupagamena kAcidbAdhA dRzyate, tathA'sau brahmA yAvadaNDasRjati tAvallokameva kasmAnnotpAdayati?,kimanayA kaSTayA yuktyasaMgatayA cANDaparikalpanayA ?, evamastviti cet tathA kecidabhihitavanto yathA brahmaNo mukhAdbrAhmaNAH samajAyanta bAhubhyAM kSatriyA UrubhyAM vaizyAH pamyAM zUdrA iti, etadapyayuktisaMgatameva, yato na muravAdeH kasyacidutpattirbhavantyupalakSyate, athApi syAttathA sati varNAnAmabhedaH syAd, ekasmAdutpatteH, tathAbrAhmaNAnAM kaThataittiruyakakalApAdikazca bhedo na syAd, ___ Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/1/3/68 ekasmAnmukhAdutpatteH, evaM copanayanAdisadbhAvo na bhaved, bhAve vA svAdigrahaNApatti syAd, evamAdyanekadoSaduSTatvAdevaM lokotpatti bhyupgntvyaa| tatazca sthitametat-ta evaMvAdinolokasyAnAdyaparyavasitasyovadhizva turdazarajjupramANasya vaizAkhasthAnasthakaTinyastakarayugmapuruSAkRteradhomukhamallakAkArasaptapRthivyAtmakAgholokasya sthAlAkArasaMkhyadvIpasamudrAdhAramadhyalokasya mallakasamudrakAsarova'lokasya dharmAdharmAkAzapudgalajI-vAtmakasya dravyArthatayA nityasya paryAyApekSayA kSaNakSayiNa utpAdavyayadhrauvyApAditadravyasatatva- syAnAdijIvakarmasambandhApAditAnekabhavaprapaJcasyASTavidhakarmavipramuktA''tmalokAntopalakSitasya tattvamajAnAnAH santomRSA vadantIti idAnImeteSAmeva devoptAdivAdinAmajJAnitvaM prasAdhya tatphaladidarzayitvA''hamU. (69) amaNunnasamuppAyaM, dukkhameva vijaanniyaa| samuppAyamajANaMtA, kahaM nAyaMti saMvaraM / / vR. mano'nukUlaM manojJaM-zobhanamanuSThAnaM manojJamamanojJam-asadanuSThAnaM tasmAdutpAda:prAdurbhAvo yasya duHkhasya tadamanojJasamutpAdam, evakAro'vadhAraNe, sa caivaM saMbandhIyaHamanojJasamutpAdameva duHkhamityevaM vijAnIyAt' avagacchetyAjJaH, etaduktaM bhavatisvakRtAsadanuSThAnAdeva duHkhasyodabhavo bhavati nAnyasmAditi, evaM vyavasthite'pi sati anantaroktavAdino'sadanuSThAnodbhavasya duHkhasya samutpAdamajAnAnAH santo'nyata IzvarAde1khasyotpAdamicchanti, te caivamicchantaH 'kathaM' kena prakAreNa duHkhasya saMvaraM duHkhapratidhAtahetujJAsyanti, nidAnocchedena hi nidAnina ucchedo bhavati, tecanidAnameva najAnanti, taccAjAnAnAH kathaM duHkhocchedAya yatiSyante?, yatnavanto'pica naivaduHkhocchedanamavApsyanti, api tu saMsAra eva janmajarAmaraNeSTaviyogAdyanekaduHkhabAtAdhrAtA bhUyo bhUyo'rahaTTaghaTInyAyenAnantamapi kAlaM saMsthAsyanti sAmprataM prakArAntareNa kRtavAdimatamevopanyasyannAhamU. (70) suddhe apAvae AyA, ihmegesimaahiye| puNo kiDDApadoseNaM, so tattha avrjjhii| vR. 'iha' asmin kRtavAdiprastAve trairAzikA gozAlakamatAnusAriNo yeSAmekaviMzatisUtrANipUrvagatatrairAzikasUtraparipATyA vyavasthitAniteevaMvadanti-yathA'yamAtmA 'zuddho' manuSyabhava eva zuddhAcAro bhUtvA apagatAzeSamalakalako mokSe apApako bhavatiapagatAzeSakarmA bhavatItyartha, idam 'ekeSAM gozAlakamatAnusAriNAmAkhyAtaM, punarasAvAtmA zuddhatvAkarmakatvarAzidvayAvastho bhUtvA krIDayA pradveSeNa vA sa tatra mokSastha eva 'aparAdhyati' rajasA zliSyate, idamuktaM bhavati tasya hi svazAsanapUjAmupalabhyAnyazAsanaparAbhavaMcopalabhya krIDotpadyate-pramodaH saMjAyate, svazAsananyakkAradarzanAcca dveSaH tato'sau krIDAdveSAbhyAmanugatAntarAtmAzanaiH zanairnirmalapaTavadupabhujyamAnorajasAmalinIkriyate, malImasazca karmagauravAdbhUyaH saMsAre'vatarati, asyAMcAvasthAyAM sakarmakatvAttu tIyasazyavastho bhavati / / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezakaH - 3 mU. (71) iha saMvuDe munI jAe, pacchA hoi apaave| viyaDaMbu jahA bhujo, nIrayaM sarayaM thaa|| vR. kiMca-'iha' asmin manuSyabhave prAptaH sanpravrajyAmabhyupetya saMvRtAtmA-yamaniyamarato jAtaH sanpazcAdapApo bhavati-apagatAzeSakarmakalaGko bhavatIti bhAvaH, tataH svazAsanaM prajcAlya muktvastho bhavati, punarapi svazAsanapUjAdarzanAnnikAropalabdhezca rAgadveSodayAtkaluSitAntarAtmA vikaTAmbuvad-udakavannIrajaskaM sadvAtoddhatareNunivahasaMpRktaM sarajaskaM-malinaM bhUyo yathA bhavati tathA'yamapyAtmA'nantena kAlena saMsArodvegAcchuddhAcArAvastho bhUtvA tato mokSAvAptau satyAmakarmAvastho bhavati, punaH zAsanapUjAnikAradarzanAdrAgadveSodayAtsakarmA bhavatIti, evaM trairAzikAnAM rAzitrayAvastho bhavatyAtmetyAkhyAtam, uktaM ca - "dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya, nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / muktaH svayaM kRtabhavazca parArthazUrasvatvacchAsanapratihateSviha moharAjyam iti -adhunaitaddUSayitumAhamU. (72) etAnuvIti meghAvI, baMbhacereNa te vase / puDho pAvAuyA save, akkhAyAro sayaM sayaM / / vR. 'etAn' pUrvoktAn vAdino'nucintya 'meghAvI' prajJAvAn maryAdAvyavasthito vA etadavadhArayet yathA-te rAzitrayavAdino devoptAdilokavAdinazca 'brahmacarye' tadupalakSite vA saMyamAnuSThAne 'vaseyuH' avatiSTheranniti, tathAhi-teSAmayamabhyupagamo yathA svadarzanapUjAnikAradarzanAtkarmabandhobhavati, evaM cAvazyaMtaddarzanasya pUjayAtiraskAreNa vobhayena vAbhAvyaM, tatsaMbhavAcca karmopacayastadupacayAcca zuddhayabhAvaH zuddhayabhAvAcca mokSAbhAvaH, na ca muktAnAmapagatAzeSakarmakalaGkAnAM kRtakRtyAnAmapagatAzeSayathAvasthitavastutattvAnAM samastutinindAnAmapagatAtpAtmIyaparigrahANAM rAgadveSAnuSaGgaH, tadabhAvAcca kutaH punaH karmabandhaH / tadvazAcca saMsArAvataraNamityartha, ataste yadyapi kathaJcid dravyabrahmacarye vyavasthitAstathApi samyagajJAnAbhAvAnna te samyaganuSThAnabhAja iti sthitam / apica-sarve'pyete prAvAdukAH 'svakaM svakam' AtmIyamAtmIyaM darzanaM svadarzanAnurAvAdAkhyAtAraH-zobhanatvena prakhyApayitAra iti, na ca tatra viditavedyenAsthA vidheyeti // mU. (73) sae sae uvaTThANe, siddhimeva na annahA! ____ aho iheva vasavattI, savvakAmasamappie / / vR. punaranyathA kRtavAdimatamupadarzayitumAha-te kRtavAdinaH zaivekadaNDiprabhRtayaH svakIye svakIye upatiSThantyasminnityupasthAna-svIyamanuSThAnaM dIkSAgurucaraNazuzrUSAdi tasminneva siddhim' azeSasAMsArikaprapaJcarahitasvabhAvAmabhihitavanto nAnyathA' nAnyena prakAreNa siddhiravApyata iti, tathAhi-zaiva dIkSAta eva mokSa ityevaM vyavasthitAH, ekadaNDikAstu paJcaviMzatitattvaparijJAnAnmuktirityabhihitavantaH, tathA'nye'pi vedantikA dhyAnAdhyayanasamAdhimArgAnuSThAnAsiddhimuktavanta ityevamanye'piyathAsvaMdarzanAnmokSamArgapratipAdayantIti, azeSadvandoparamlakSaNAyAH siddhipraapterdhstaat| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/1/3/73 prAgapi yAvadadyApi siddhiprAptina bhavati tAvadihaiva janmanyasmadIyadarzanoktAnuSThAnAnubhAvAdaSTaguNaizyasadbhAvo bhavatIti darzayati-Atmavaze vartituM zIlamasyeti vazavartIvazendriya ityuktaM bhavati, na hyasau sAMsArikaiH svabhavairabhimyate, sarve kAmA-abhilASA arpitAHsaMpatrA yasya sa sarvAkAmasamarpito, yAn yAn kAmAn kAmayate te te'sya sarve sidhyantItiyAt, tathAhi-siddherArAdaSTaguNaizvaryalakSaNA siddhirbhavati tadyathA-aNimAlaghimAmahimAprAkAmyamIzitvaM vshitvNprtighaatitvNytrkaamaavsaayitvmiti| tadevamihaivAsmaduktAnuSThAyino'STaguNaizvaryalakSaNA siddhirbhavatyamutra cAvazeSadvandvoparama-lakSaNA siddhirbhavatIti darzayitumAhamU. (74) siddhA ya te arogA ya, ihamegesimAhiyaM / siddhimeva puro kAuM, sAsae gaDhiA narA / / vR.yehyasmaduktamanuSThAnaM samyaganutiSThanti te'smin janmanyaSTaguNaizvaryarUpAMsiddhimAsAdya punarviziSTasamAdhiyogena zarIratyAgaMkRtvA siddhAzca' azeSadvandvarahitAarogAbhavanti, arogagrahaNaM copalakSaNam, anekazArIramAnasadvandvairna spRzyante, zarIramanasorabhAvAditi, evam 'iha' asmin loke siddhivicAre vA 'ekeSAM' zaivAdInAmidam 'AkhyAtaM' bhASitaM, te ca zaivAdayaH 'siddhimevapuraskRtya' muktimevAGgIkRtya 'svakIye Azaye' svadarzanAbhyupagame 'grathitAH' saMbaddhA adhyupapannAstadanukUlAyuktIH pratipAdayanti, narAiva narAH-prAkRtapuruSAHzAstrAvabodhavikalAH svAbhipretArthasAdhanAya yukti pratipAdayanti, evaM te'pi paNDitaMmanyAH paramArthamajAnAnAH svAgrahaprasAdhikA yuktirudghoSayantIti, tathA coktam - // 1 // AgrahI bata ninISati yukti, tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu yuktiryatra tatra matireti nivezam / / mU. (75) asaMvuDA AdIyaM, bhamihiMti puNo punno| kappakAlamuvajaMti, ThANA AsurakibbisiyA / / tibemi|vR. sAmpratameteSAmanarthapradarzanapuraHsaraM dUSaNAbhidhitsayA''ha te hi pAkhaNDikA mokSAbhisandhinA samutthitAapi asaMvRtA' indriyanoindriyairasaMyatAH, ihAppasmAkaMlAbha indriyA0nurodhena sarvaviSa-yopabhogAdU, amutramuktyavApteH, tadevaM mugdhajanaM pratArayanto'nAdisaMsArakAntAraM 'bhramiSyanti' paryaTiSyanti svaduzcaritopAttakarmapAzAvazApi tAH paunaHpunyena narakAdiyAtanAsthAneSUtpadyante, tathAhi -- nendriyairaniyamitairazeSadvandvapracyutilakSaNAsiddhiravApyate, yA'pyaNimAghaSTaguNalakSaNaihikI siddhirabhidhIyatesA'pi mugdhajanapratAraNAya dambhakalpaiveti, tA'picateSAMbAlatapo'nuSThAnAdinA svargAvApti sA'pyevaMprAyA bhavatIti darzayati-'kalpakAlaM' prabhUtakAlam 'utpadyante' saMbhavanti AsurAH- asurasthAnotpannA nAgakumArAdayaH, tatrApi na pradhAnAH, kiM tarhi ? - 'kilbiSikAH' adhamAH preSyabhUtA alpardhayo'lpabhogAH svalpAyuHsAmarthyAdhupetAzca bhavantIti / iti uddezakaparisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-1 uddezakaH-3 samAptaH Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezakaH - 4 57 -adhyayanaM-1 uddezaka:-4:uktastRtIyoddezakaH, adhunAcaturthasamArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH-anantaroddezake 'dhyayanArthatvAtsvaparasamayavaktavyatoktehApi saivAbhidhIyate, athavA'nantaroddezaketIthikAnAM kutsitAcAratvamuktamihApi tadevAbhidhIyate, tadanena sambandhenA''yAtasyAsyoddezakasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANyabhidhAya sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedammU. (76) ete jiyA bho! na saraNaM, bAlA pNddiymaanino| hicA NaM puvasaMjogaM, siyA kicovesgaa| vR. asya cAnantarasUtreNa sahAyaM sambandhastadyathA, anantarasUtre'bhihitaM-'tIrthikA asurasthAneSu kilbiSA jAyanta' iti, kimiti ? yata ete jitAH parISahopasagaiM, paramparasUtrasaMbandhastvayam-AdAvidamabhihitaM 'budhyeta troTayecca' tatazcaitadapibudhyeta-yathaite paJcabhUtAdivAdino gozAlakamatAnusAriNazca jitAH parISahopasarge kAmakrodhalobhamAnamohamadAkhyenAriSaDvargeNa ceti, evamanyairapi sUtraiH saMbandha utprekSyaH / tadevaM kRtasambandhasyAsya sUtrasyedAnIM vyAkhyA pratanyate 'eta' iti paJcabhUtaikAtmatajjIvataccharIrAdivAdinaH kRtavAdinazca gozAlakamatAnusAriNastrairAzikAzca 'jitA' abhibhUtA rAgadveSAdibhiH zabdAdiviSayaizca tathA prabalamahAmohotthAjJAnena ca bho' iti vineyAmantraNam evaM tvaM gRhANayathaite tIthikA asamyagupadezapravRttatvAnna kasyaciccharaNaM bhavitumarhantina kiccittrAtuMsamarthA ityartha, kimityevaM?,yataste bAlAiva bAlAH, yathAzizavaH sadasadvivekavaikalpAdyatkiJcanakAriNobhASiNazca,tathaite'pisvayamajJAHsantaHparAnapi mohayanti, evambhUtA api ca santaH paNDitamAnina iti, kacitpATho 'jattha bAle'vasIyaitti 'yatra' ajJAne 'bAlaH' ajJo lagnaH sannavasIdati, tatra te vyavasthitAH yatastena ksycitraannaayeti| yacca tairvirUpamAcaritaM taduttarArddhana darzayati - ___hitvA' tyaktvA,Namiti vAkyAlaGkAre, pUrvasaMyogo-dhanadhAnyasvajanAdibhi saMyogastaM tyaktvA kila vayaMnisaGgAH pravrajitA ityutthAya punaH sitAHbaddhAH parigrahArambheSvAsaktAste gRhasthAH teSAM kRtyaM karaNIyaM pacanapAcanakaNDanapeSaNAdiko bhUtopamardakArI vyApArastasyopadezastaMgacchantIti kRtyopadezagAH kRtyopadezakA vA, yadivA-'siyA' iti ArSatvAdbahuvacanena vyAkhyAyate 'syu' bhaveyuH kRtyaM-kartavyaMsAvadyAnuSThAnaMtapradhAnAH kRtyA-gRhasthAsteSAmupadezaH-saMrambhasamArambhArambharUpaH sa vidyate yeSAM te kRtyopadezikAH, pravrajitA api santaH kartavyairgRhasthebhyo na bhidyante, gRhasthA iva te'pi sarvAvasthAH paJcasUnAvyApAropetA ityathaH- . mU. (77) taMca bhikkhU parinnAya, viyaM tesuna mucche| ___ anukkasse appalINe, majheNa muni jAvae / vR. evambhUteSu ca tIrthikeSu satsu bhikSuNA yatkartavyaM taddarzayitumAha-'ta' pAkhaNDikalokamasadupadezadAnAbhirataM parijJAya' samyavagamyayathaite mithyAtvopahatAntarAtmAnaH sadvivekazUnyA nAtmane hitAyAlaM nAnyasmai ityevaM paryAlocyabhAvabhikSu saMyato vidvAn viditavedyaH te 'na mUrchayet' na gAyaM vidadhyAt, na taiH saha saMparkamapi kuryAdityarthaH / kiM punaH kartavyamiti pazcArddhana darzayati-'anutkarSavAniti' aSTamadasthAnA- nAmanya Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/1/4/77 tamenApyutsekamakurvantathA apralInaH' asaMbaddhastIrthikeSugRhastheSupArzvasthAdiSuvA saMzleSamakurvan 'madhyena' rAgadveSayorantarAlena saMcaran 'muni' jagatrayavedI 'yApayed AtmAnaM vartayet, idamuktaM bhavati-tIrthakAdibhi saha satyapi kathaJcitsaMbandhe tyaktAhaGkAreNa tathA bhAvatasteSvapralIyamAnenAraktadviSTena teSu nindAmAtmanazca prazaMsAM pariharata muninA''tmA yApayitavya iti / kimiti te tIrthakAstrANAya na bhavantIti darzayitumAhamU. (78) sapariggahA ya sAraMbhA, ihmegesimaahiyN| apariggahA anAraMbhA, bhikhU tANaM privbe| vR. saha parigraheNa dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdinA vartante tadabhAve'pi zarIropakaraNAdau mUrchAvantaH saparigrahAH, tathA sahArambheNajIvopamardAdikAriNA vyApAreNa vartanta iti tadabhAve'pyauddezikAdibhojitvAtsArambhAH-tIrthakAdayaH, saparigrahArambhakatvenaiva ca mokSamArga prasAdhayantIti darzayati-'iha' paralokacintAyAm ekeSAM keSAJcid 'AkhyAtaM' bhASitaM, yathA kimanayA zirastuNDamuNDanAdikayA kriyayA?, paraM guroranugrAhatparamAkSarAvAptistaddIkSAvAptirvA yadi bhavati tato mokSo bhavatItyevaM bhASamANAste na trANAya bhvntiiti| ye tu trAtuM samarthAstAnpazcArddhana darzayati-'aparigrahAH' na vidyate dharmopakaraNAhate zarIropabhogAya svalpo'pi parigraho yeSAM te aparigrahAH, tathA na vidyate sAvadha Arambho yeSAM te'nArambhAH, tecaivaMbhUtAH karmaladhavaH svayaMyAnapAtrakalpAH saMsAramahodadherjantUttAraNasamastAn 'bhikSu'bhikSaNazIla uddezikAdyaparibhojI 'trANaM' zaraNaM pari-samantAvrajeda-gacchediti / mU. (79) kaDesu ghAsamesejA, viU dattesaNaM cre| agiddho viSpamukko a, omANaM privje| vR.kathaMpunastenAparigraheNAnArambheNacavartanIyamityetaddarzayitumAha-gRhasthaiH parigrahArambhadvAreNA''tmArtha ye niSpAditA odanAdayaste kRtAucyante teSu kRteSu-parakRteSu paraniSThiteSvityartha, anena ca SoDazodgamadoSaparihAraH sUcitaH, tadevamudgamadoSarahitaM grasyata iti grAsaH-AhArastamevabhUtam anveSayet' mRgayetyAceyedityartha, tathA vidvAn' saMyamakaraNaikanipuNaH parairAzaMsAdoSarahitairyaniHzreyasabuddhayA dattamiti, anenaSoDazotpAdanadoSAH parigRhItA draSTavyAH, tadevambhUte dautyadhAtrInimittAdidoSahiteAhAresa bhikSu eSaNAM grahaNaiSaNAM cared' anutiSThediti, anenApi dazaiSaNAdoSAH parigRhItA iti mantavyaM / tathA 'agRddhaH' anadhyupapanno'mUrchitastasminnAhAre rAgadveSavipramuktaH, anenApi ca grAsaiSaNAdoSAH paJca nirastA avaseyAH,saevambhUtobhikSupareSAmapamAnaM-parAvamadarzitvaM parivarjayet' parityajet, natapomadaMjJAnamadaMca kuryaaditibhaavH| evaM niyuktikAreNoddezakArthAdhikArAbhihitaM 'kiJcuvamA ya cautthe' ityetAdAdAnI paravAdimatamevoddezArthAdhikArAbhihitaM darzayitumAhamU. (80) logavAyaM nisAmiJA, ihmegesimaahiye| viparIyapannasaMbhUyaM, annauttaM tayANuyaM // vR. lokAnAM-pAkhaNDinAM paurANikAnAM vA vAdo lokavAdaH-yathAsvamabhiprAyeNAnyathA vA'bhyupagamastaM 'nizAmayet' zrRNuyAt jAnIyAdityartha, tadeva darzayati-'iha' asminsaMsAre ekeSAM' Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM. 1, uddezakaH - 4 keSAJcididam 'AkhyAtam abhyupagamaH / tadeva vizinaSTi viparItA-paramArthAdanyathAbhUtA yA prajJA tayA saMbhUtaM-samutpannaM, tattvaviparyastabuddhigrathitamitiyAvat, punarapi vizeSayati-anyaiH-avivekibhiryaduktaM tadanugaM, yathAvasthitArthaviparItAnusAribhiryaduktaM viparItArthAbhidhAyitayA tdnugcchtiityrthH| mU. (81) anaMte niie loe, sAsae na vinnsstii| aMtavaM niie loe, iti dhIro'tipAsai / / vR. tameva viparyastabuddhiracitaM lokavAdaM darzayitumAha-nAsyAnto'stItyanantaH, na niranvayanAzena nazyatItyuktaM bhavatIti, tathAhiM-yo yAgiha bhave sa tAgeva parabhave'pyutpadyate, puruSaHpuruSaevAGganA aGganaivetyAdi, yadivA 'anantaH' aparimito niravadhika itiyAvat,tathA 'nitya' iti apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvo lokaiti / tathA zazvadbhavatIti zAzvatodyaNukAdikAryadravyA-pekSayA'zvadbhavannapina kAraNadravyaM paramANutvaM parityajatIti tathA na vinazyatIti digaatmaakaa-shaadypekssyaa|tthaa'nto'syaastiityntvaanlokH, saptadvIpAvasundharetiparimANokteH, sa ca tAIkaparimANo nitya ityevaM "dhIraH' kazcitsAhasiko'nyathAbhUtArthapratipAdanAt vyAsAdirivAti pazyatItyatipazyati / tadevaMbhUtamanekabhedabhinnaM lokavAdaM nizAmayediti prakRtena sambandhaH / tathA 'aputrasya na santi lokA, brAhmaNA devAH, zvAno yakSA, gobhirhatasya goghnasya vA na santi lokA' ityevamAdikaM niyuktikaM lokavAdaM nizAmayediti kiMcamU. (82) aparimANaM viyANAI, ihamegesimAhiyaM / savvattha saparimANaM, iti dhIro'tipAsaI / / vR.na vidyate parimANam' iyattA kSetrataH kAlatovA yasya tadaparimANaM, tadevaMbhUtaM vijAnAti kazcittIrthikatIrthakRta, etaduktaM bhavati-aparimitajJo'sAvatIndriyadraSTA, na punaH sarvajJa iti, yadivA-aparimitajJa ityabhipretArthAtIndriyadarzIti, tathA coktm||1|| "sarvaM pazyatu vA mA vA, iSTamarthaM tu pazyatu / kITasaMkhyAparijJAnaM tasya naH kvopayujyate / / __ iti, 'iha' asmilloke ekeSAM' sarvajJApahnavavAdinAm 'dadamAkhyAtam' ayamabhyupagamaH, tathA sarvakSetramAzritya kAlaMcA paricchedyaM karmatApannamAzrityasaha parimANena saparimANaM-saparicchedaM dhI:-buddhistayA rAjata iti dhIra ityevamasau atIva pazyatItyatipazyati, tathAhi te bruvate-divyaM varSasahasramasau brahmA svapiti, tasyAmavasthAyAM na pazyatyasau, tAvanmAtraM ca kAlaM jAgarti, tatra ca pazyatyasAviti, tadevambhUto bahudhA lokavAdaH pravRttaH / mU. (83) je kei tasApANA, ciTThati adu thAvarA / pariyAe asthi se aMjU, jeNa te tasathAvarA / / vR.asyacottaradAnAyAha-ye kecana trasyantIti trasA-dvIndriyAdayaH prANAH'prANinaH sattvAH 'tiSThanti' satvamanubhavanti, athavA 'sthAvarAH' sthAvaranAmakarmodayAt (yAH) pRthivyAdayaste, yadyayaM lokavAdaH satyo bhavet yathA yo yAgasmin janmani manuSyAdi so'nyasminnapi janmani tAgeva bhavatIti, tataH sthAvarANAM trasAnAM ca tAzatve sati dAnAdhyayanajapaniyamatapo'nuSThA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/1/4/83 nAdikAH kriyAH sarvA apyanarthikA Apagheran / lokenApi cAnyathAtvamuktaM, tadyathA _ "savaieSazRgAlojAyateyaH sapurISo dahyate" tasmAtsthAvarajaGgamAnAMsvakRtakarmavazAt prsprsNkrmnnaadynivaaritmiti|tthaa 'anantonitayazcalokaH' itiyadabhihitaM, tatredamabhidhIyateyadi svajAtyanucchedenAsya nityatA'bhidhIyate tataH pariNAmAnityatvamasmadabhISTamevAbhyupagataM na kAcitkSati, athAnacyutAnutpannasthiraikasvabhAvatvena nityatvamabhyupagamyatetanna ghaTate, tasyAdhyakSabAdhitatvAt na hi kSaNabhAviparyAyAnAliGgitaM kiJcidvastu pratyakSeNAvasIyate, niSparyAyasya ca khapuSpasyevAsadrUpataiva syaaditi| tathAzazvadvanakAryadravyasthA''kAzAtmAdezvAvinAzitvaM yaducyate dravyavizeSApekSayA tadapyasadeva, yataH sarvameva vastUtpAdavyayadhrauvyayuktatvena nirvibhAgameva pravartate, anyathA viyadaravindasyeva vastutvameva hiiyeteti|| tathA yaduktam-'antavA~llokaH saptadvIpAvacchinnatvA'dityetannirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, na prekSApUrvakAriNaH, tdgraahkprmaannaabhaavaaditi| tathA yadapyuktam-'aputrasya na santi lokA' ityAdItyetadapi bAlabhASitaM, tathAhi-kiM putrasattAmAtreNaiva viziSTalokAvAptistatatkRtaviziSTAnuSThAnAt?, tadyadi sattAmAtreNa tata indramahakAmukagavirAhAdibhivyApatA lokAbhaveyuH, teSAM putrabahutvasaMbhavAt, athAnuSThAnamAzrIyate, tatra putradvayesatyekena zobhanamanuSThitamapareNAzobhanamiti tatra kA vArtA?, svakRtAnuSThAnaMca niSphalamApadyatetyevaM ytkinycidetditi| tathA 'zvAnoyakSA ityaadiyuktivirodhitvaadnaakrnnniiymiti|ydpicoktm-'aprimaannN vijAnAtI'ti, tadapi na ghaTAmiyati, yataH satyapyaparimitajJatve yadyasau sarvajJo na bhavet tato heyopAdeyopadezadAnavikalatvAnnaivAsau prekSApUrvakAribhirAdriyet, tathAhitasyakITasaMkhyAparijJAnamapyupayogyeva, yato yathaitadviSaye'syAparijJAnamevamanyatrApyA(pItyA) zaGkayA heyopAdeye prekSApUrvakAriNaH pravRttirna syAt, tasmAtsarvajJatvameSTavyaM / tathA yaduktaM-'svApabodhavibhAgenaparimitaMjAnAtI'tyetadapi sarvajanasamAnatve yatkiJciditi yadapi ca kaizciducyate-yathA 'brahmaNaH svapnAvabodhayorlokasya pralayodayau bhavata' iti, tadapyayuktisaMgatameva, pratipAditaM caitat prAgeveti na pratanyate / na cAtyantaM sarvajagata utpAdavinAzI vidyete 'na kadAcidanIddazaM jagadi ti vcnaat| tadevamanantAdikaM lokavAdaMparihatyathAvasthitavastusvabhAvAvirbhAvanaM pazcArddhana darzayatiye kecana trasAH sthAvarA vA tiSThantyasmin saMsAre teSAM svakarmapariNatyA'styasau paryAyaH 'aMjU' iti praguNo'vyabhicArI tena paryAyeNa svakarmapariNatijanitena tetrasAH santaH sthAvarAH saMpadyante sthAvarA api ca trasatvamaznuvate tathA trasAstrasatvameva tena paryAyeNa svakarmapariNatijanitena te asAH santaH sthAvarAH saMpadyante sthAvarA api ca trasatvamaznuvate tathA trasAstrasatvameva sthAvarAH sthAvaratvamevA''pnuvanti, napunaryoyAgiha satAdhgevAmutrApi bhavatItyayaM niyama iti asminnevArthe dRSTAntAbhidhitsayA''hamU. (84) urAlaM jagato joga, vivajAsaM paliMti y| savve akaMtadukkhA ya, aosavve ahiNsitaa| vR. 'urAla'miti sthUlamudAraM jagata' audArikajantugrAmasya 'yoga' vyApAraMceSTAmavasthAvizeSamityartha, audArikazarIriNo hi jantavaH prAktanAdavasthAvizeSAdgarbhakalalArbudarUpAd Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezakaH - 4 - 61 'viparyAsabhUtaM' bAlakaumArayauvanAdikamudAraM yogaM pari-samantAdayantegacchanti paryayante, etaduktaM bhavati - audArikazarIriNo hi manuSyAderbAlakaumArAdikaH kAlAdikRto'vasthAvizeSo'nyathA cAnyathA ca bhavan pratyakSeNaiva lakSyate, na punaryAk prAk tAgeva sarvadeti, evaM sarveSAM sthAvarajaGgamAnAmanyathA'nyathA ca bhavanaM draSTavyamiti / api ca 'sarve' jantava AkrAntA-abhibhUtA duHkhena zArIramAnasenAsAtodayena duHkhAkrAntAH santo'nyathA'vasthAbhAjo labhyante, ataH sarve'pi te yathA'hiMsitA bhavanti tathA vidheyaM / yadivA-sarve'pijantavaH 'akAntam' anabhimataM duHkhaM yeSAM te'kAnta duHkhAH cazabdAt priyasukhAzca, atastAn sarvAn na hiMsyAdityanena cAnyathAtvadRSTAnto darzito bhavatyupadezazca datta iti // evaM khu nANiNo sAraM, janna hiMsai kiMcaNa / ahiMsAsamayaM ceva, etAvantaM viyANiyA / / mU. (85) vR. kimarthaM sattvAn na hiMsyAdityAha - khuravadhAraNe, etadeva 'jJAnino' viziSTavivekavataH 'sAraM ' nyAyyaM yat kaJcana prANijAtaM sthAvaraM jaGgamaM vA 'na hinasti' na paritApayati, upalakSaNaM caitat, tena na mRSA brUyAnnAdattaM gRhNIyAnnAbrahmA'' seveta na parigrahaM parigRhNIyAnna naktaM bhuJjItetyejjJAninaH sAraM yanna karmAzraveSu vartata iti / api ca-ahiMsayA samatA ahiMsAsamatA tAM caitAvadvijAnIyAt, yathA mama maraNaM duHkhaM cApriyamevamanyasyApi prANilokasyeti, evakAro'vadhAraNe, ityevaM sAdhunA jJAnavatA prANinAM paritApanA'padrAvaNAdi na vidheyameveti evaM mUlaguNAnabhidhAyedAnImuttaraguNAnabhidhAtukAma AhamU. (86) vusie ya vigayagehI, AyANaM sarakkhae / cariAsaNasejjAsu, bhattapANe a aMtasoM / / bR. vividham- anekaprakAramuSitaH - sthito dazavidhacakravAlasAmAcAryAM vyuSitaH, tathA vigatA-apagatA AhArAdau gRddhiryasyAsau vigatagRddhi sAdhuH, evaMbhUtazcAdIyate svIkriyate prApyate vA mokSo yena tadAdAnIyaM jJAnadarzanacAritratrayaM tatsamyag rakSayed-anupAlayet, yathA yathA tasya vRddhirbhavati tathA tathA kuryAdityarthaH / kathaM punazcAritrAdi pAlitaM bhavatIti darzayati 'caryAsanazayyAsu' caraNaM caryA - gamanaM, sAdhunA hi sati prayojane yugamAtraSTinA gantavyaM, tathA supratyupekSite supramArjite cAsane upaveSTavyaM, tathA zayyAyAM vasatau saMstArake vA supratyupekSitapramArjite sthAnAdi vidheyaM, tathA bhakte pAne cAntazaH samyagupayogavatA bhAvyam, idamuktaM bhavati IryAbhASaiSaNA''dAnanikSepapratiSThApanAsamitiSUpayuktenAntazo bhaktapAnaM yAvadudgamAdidoSarahitamanveSaNIyamiti / mU. (87) etehiM tihiM ThANehiM, saMjae satataM munI / ukkasaM jalaNaM nUmaM, majjhatthaM ca vigiMcae / vR. punarapi cAritrazudhdharthaM guNAnadhikRtyAha - etAni - anantaroktAni trINi sthAnAni, tadyathA- IryAsamitirityekaM sthAnam, AsanaM zayyetyanenAdAnabhANDamAtranikSepaNAsamitirityetacca dvitIyaM sthAnaM, bhaktapAnamityanenaiSaNAsamitirupAttA, bhaktapAnAMrtha ca praviSTasya bhASaNa - saMbhavA bhASAsamiti- rAkSiptA, sati cAhAre uccAraprazravaNAdInAM sadbhAvAtpratiSThApanA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/1/4/87 samitirapyAyAtetyetacca tRtIyaM sthAnamiti, ata eteSu triSu sthAneSu samyagyataH saMyata AmokSAya parivrajedityuttarazlokAnte kriyeti / tathA 'satatam' anavaratam 'muni' samyak yathAvasthitajagatrayavettA utkRSyate AtmA darpAdhmAto vidhIyate'nenetyutkarSo-mAnaH / , tathA''tmAnaM cAritraM vA jvalayati dahatIti jvalanaH krodhaH, tathA 'nUma' miti gahanaM mAyetyarthaH, tasyA alabdhamadhyatvAdevamabhidhIyate, tathA AsaMsAramasumatAM madhye - antarbhavatIti madhyastho - lobhaH, cazabdaH samuccaye, etAn mAnAdIMzcaturo'pi kaSAyAMstadvipAkAbhijJo muni sadA 'vigiMcae 'tti vivecayed- AtmanaH pRthakkuryAdityartha / nanu cAnyatrAgame krodha AdAvupanyasyate, tathA kSapaka zreNyAmAruDho bhagavAn krodhAdIneva saMjcalanAna kSapayati, tat kimarthamAgamaprasiddhaM kramamullaGghayAdau mAnasyopanyAsa iti ?, atrocyate, mAne satyavazyaMbhAvI krodhaH, krodhe tu mAnaH syAdvA na vetyasyArthasya pradarzanAyAnyathAkramakaraNamiti / pU. (88) 62 samie u sayA sAhu, paMcasaMvarasaMvuDe / siehi asie bhikkhU, AmokkhAya parivvaejjAsi / ttibemi // vR. tadevaM mUlaguNAnuttaraguNA~zcopadarthyAdhunA sarvopasaMhArArthamAha- turavadhAraNe, pacibhiH samitibhi samita eva sAdhuH, tathA prANAtipAtAdipaJcamahAvratopetatvAtpaJcaprakArasaMvarasaMvRtaH, tathA manovAkkAyaguptiguptaH / tathA gRhapAzAdiSu sitA baddhAH avasaktA gRhasthAsteSvasitaHanavabaddhasteSumUrcchAmakurvANaH paGkAdhArapaGkajavattatkarmaNA'dihyamAno bhikSuH- bhikSaNazIlo bhAvabhikSu : 'AmokSAya' azeSakarmApagalakSaNamokSArtha pari-samantAt vrajeH- saMyamAnuSThAnarato bhavestvamiti vineyasyopadezaH iti adhyayanasamAptau bravImIti gaNadhara evamAha, yathA tIrthakRtoktaM tathaivAhaM bravImi na svamanISikayeti / 119 11 I adhyayanaM -1 uddezakaH-4 samAptaH - gato'nugamaH, sAmprataM nayAsteSAmayamupasaMhAraH / "savvesiMpi nayANaM bahuvidhavattavvayaM nisAmittA / taM savvanayavisuddhaM jaM caraguNaTThio sAhu // adhyayanaM -1 samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA prathama zrutaskandhasya prathama adhyayana TIkA parisamAptA / adhyayana-2 vaitAliya " bR. uktaM samayAkhyaM prathamamadhyayanaM sAmprataM vaitAlIyAkhyaM dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH-ihAnantarAdhyayane svasamayaguNAH parasamayadoSAzca pratipAditAH, tAMzca jJAtvA yathA karma vidAryate tathA bodho vidheya sambandhenA''yAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhaNanIyAni / tatrApyupakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca tatrAdhyayanArthAdhikAraH prAgeva niyuktikAreNAbhANi 'nAMUNa bujjhaNA ceve' tyanena gAthAdvitIyapAdeneti, uddezArthAdhikAraM tu svata eva niyuktikAra uttaratra vakSyati, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezakaH - nAmaniSpannaM tu nikSepamadhikRtya niyuktikRdAhani. [36] veyAliyaMmi veyAlago ya veyAlaNaM viyAlaNiyaM / tinnivi caukkagAiM viyAlao ettha puNa jIvo / / vR. tatra prAkRtazailyA veyAliyamiti 4 vidAraNe ityasya dhAtorvipUrvasya chAndasatvAt bhAve NvulapratyayAntasya vidArakamiti kriyAvAcakamidamadhyayanAbhidhAnamiti, sarvatra ca kriyAyAmetattrayaM sannihitaM, tadyathA -- kartA karaNaM karma ceti, atastadarzayati-vidArako vidAraNaM vidAraNIyaMca, teSAM trayANAmapi nAmasthApanAdravyabhAvabhedAcaturdA nikSepeNa trINi catuSkakAni draSTavyAni, atracanAmasthApane kSuNNe, dravyavidArakoyo hidravyaMkASThAdi vidArayati, bhAvavidArakastu karmaNo vidAryatvAt noAgamato jIvavizeSaH, sAdhuriti karaNamadhikRtyA''hani. [37] davvaM ca parasumAdI daMsaNaNANatavasaMjamA bhaave| davvaM ca dArugAdI bhAve kammaM viyaalnniyN|| vR. nAmasthApane kSuNNe dravyavidAraNaM parazvAdi, bhAvavidAraNaM tu darzanajJAnatapaHsaMyamAH, teSAmeva karmavidAraNe sAmarthyamityuktaM bhavati, vidAraNIyaMtunAmasthApane anAdhtya dravyaM dAdi, bhAve punaraSTaprakAraM karmeti / sAmprataM 'vetAliya'mityetasya niruktaM darzayitumAha-- ni. [38] veyAliyaM iha desiyaMti veyAliyaM tao hoi / veyAliyaM tahA vittamasthi taneva ya nibaddhaM // vR. ihAdhyayane'nekadhAkarmaNAMvidAraNamabhihitamitikRtvaitadadhyayanaM niruktivazAdvidAraka tato bhavati, yadivA-vaitAlIyamityadhyayananAma, atrApi pravRttau nimittaM-vaitAlIyaMchandovizeSarUpaM vRttamasti, tenaiva ca vRttena nibaddhamityadhyayanamapi vaitAlIyaM, tasya cedaM lkssnnm||1|| vaitAlIyaM laganaidhanAH SaDayUktAde'Tau same ca lH| na samo'tra pareNa yujyate netaH SaTca nirantarA yujoH|| __ -sAmpratamadhyayanasyopodghAtaM darzayitumAhani. [39] kAmaM tu sAsayamiNaM kahiyaM aTThAvayaMmi usabheNaM / ___ aTThANautisuyANaM soUNaM tevi pvviyaa|| kAmazabdo'yamabhyupagame, tatra yadyapi sarvo'pyAgamaH zAzvataH tadantargatamadhyayanamapi tathApi bhagavatA''ditIrthAdhipenottpannadivyajJAnenASTApadoparivyavasthitena bharatAdhipabharatena cakravarttinopahataraSTanavatibhi putraiH pRTena yathA bharato'smAnAjJAM kArayatyataH kimasmAbhirvidheyamityatasteSAmaGgAradAhakadRSTAntaM pradarzvana kathaJcijantorbhogecchA nivartata ityarthagarbhamidamadhyayana 'kathitaM' prtipaaditN| ta'pyetacchrutvA saMsArAsAratAmavagamya viSayANAM ca kaTuvipAkatAM nisAratAM ca jJAtvA mattakarikarNavaJcaMpatamAyurgirinadIvegasamaM yauvanamityato bhagavadAjJaiva zreyaskarIti tadantike sarve pravrajyAM gRhItavanta iti / atra 'uddese niddese ya' ityAdi sarvo'pyupodghAto bhaNanIyaH / sAmprataM uddezArthAdhikAra prAgullikhitaM darzayitumAhani. [40] paDhame saMboho aniccayA ya vIyaMmi mAnavajaNayA / ahigAro puNa bhaNio tahA tahA vahuviho tattha / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sUtrakRtAGga sUtram 1/2/-/ ni. [41] ni. [41] uddesaMmi yataie annANaciyassa avacao bhnnio| vajjeyavyo ya sayA suhappamAo jaijaNeNaM / / vR. tatra prathamoddezake hitAhitaprAptiparihAralakSaNo bodho vidheyo'nityatA cetyayamarthAdhikAraH, dvitIyoddezakemAnovarjanIya ityayamAdhikAraH, punazca tathA tathA'nekaprakAro bahuvidhaM zabdAdAvarthe'nityatAdipratipAdako'rthAdhikAro bhaNita iti,| tRtIyoddezake ajJAnopacitasya karmamo'pacayarUpo'rthAdhikAro bhaNita iti yatijanena casukhapramAdovarjanIyaH sdeti| sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaMsUtramuccAraNIyaM, taccedam -adhyayanaM-2 uddezaka:-1:mU. (89) saMbujjhaha kiM na bujjhaha?, saMbohI khalu peca dulhaa| no hUvaNamaMti rAio, no sulabhaM punarAvi jIviyaM / / vR.tatra bhagavAnAditIrthakaro bharatatiraskArAgatasaMvegAn svaputrAnuddizyedamAha, yadivAsurAsuranarogatirazcaH samuddizya provAca yathA-'saMbudhyatvaM' yUyaM jJAnadarzanacAritralakSaNe dharme bodhaM kuruta, yataH punarevaMbhUto'vasaro durApaH, tathAhi-mAnuSaM janma tatrApi karmabhUmi punarAryadezaH sukulotpatti sarvendriyapATavaM zravaNazraddhAdiprAptau satyAM svasaMvittyavaSTambhenAha - 'kinabudhyadhva' miti, avazyamevaMvidhasAmagyavAptausatyAMsakarNena tucchAn bhogAn parityajya saddharme bodho vidheya iti bhAvaH, tathAhi "nirvANAdisukhaprade narabhave jainendradharmAnvite, labdhe svalpamacAru kAmajasukhaM no sevituNyujyte| vaiDUryAdimahopalaudhanicite prApte'pi ratnAkare, lAtuM svalpamadIptikAcazakalaM kiM sAmprataM sAmpratam // akRtadharmacaraNAnAM tu prANinAM 'saMbodhiH' samyagadarzanajJAnacAritrAvAptilakSaNA 'pretya' paralokagatAnAM khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt sudurlabhaiva, tathAhi-viSayapramAdavazAt sakRt dharmAcaraNAd bhraSTasyAnantamapikAlaM saMsAre paryaTanamabhihitamiti / kiMca-hurityavadhAraNe, naivAtikrAntA rAtrayaH 'upanamanti' punakante, na hyatikrAnto yauvanAdikAlaH punarAvartata itibhAvaH, tathAhi / // 1 // "bhavakoTIbhirasulabhaM mAnuSyaM prApya kaH pramAdo me?| na ca gatamAyurbhUyaH pratyetyapi devarAjasya // 'no' naiva saMsAre 'sulabhaM' suprApaM saMyamapradhAnaM jIvitaM, yadivA-jIvitam-AyustruTitaM sat tadeva saMdhAtuM na zakyata iti vRttArtha / saMbodhazca prasuptasya sato bhavati, svApazca nidrodaye, nidrAsaMbodhayozca nAmAdizcaturddhAnikSepaH, tatra nAmasthApane anAddatyadravyabhAvanikSepaMpratipAdayituM niyuktikRdAhani. [42] davvaM niddAveo daMsaNanANatavasaMjamA bhaave| __ahigAro puNa maNio nANe tvdNsnncritte|| iha ca gAthAyAM dravyanidrAbhAvasaMbodhazca darzitaH, tatrAdyantagrahaNena bhAvanidrAdravyabodhayostadantarvartinorgrahaNaMdraSTavyaM, tatra dravyanidrA nidrAvedo, vedanamanubhavaH darzanAvaraNIyavizeSodaya nA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayana- 2, uddezakaH - 1 65 itiyAvat, bhAvanidrA tu jJAnadarzanacAritrazUnyatA / tatra dravyabodho dravyinidrayA suptasya bodhanaM, bhAve-bhAvaviSaye punarbodho darzanajJAnacAritratapaHsaMyamA draSTavyAH / iha ca bhAvagravodhenAdhikAraH, sacagAthApazcArTena sugamena prdrshititi|atrc nidrAbodhayordravyabhAvabhedAccatvArobhaGgA yojanIyA iti / mU. (90) DaharA buDDhA ya pAsaha gabbhatthA vi cayaMti mAnavA / seNe jaha vaTTayaM hare evaM AukhayaMmi tuTTaI // vR. bhagavAneva sarvasaMsAriNAM sopakramatvAdaniyatamAyurupadarzayannAha-'DaharAH' bAlA eva kecana jIvitaM tyajanti, tathA vRddhAzca garbhasthA api, etatpazyata yUyaM, ke te? -'mAnavA' manuSyAH, teSAmevopadezadAnArhatvAt mAnavagrahaNaM, bahvapAyatvAdAyuSaH sarvAsvapyavasthAsu prANI prANAMstyajatItyuktaM bhavati, tathAhi - tripalyopamAyuSkasyApi paryAptyanantaramantarmuhUrtenaiva kasyacinmRtyurupatiSThatIti, apica"garbhasthaM jAyamAna" mityAdi / atraiva dRSTAntamAha-yathA 'zyenaH' pakSivizeSo 'vartakaM tittirajAtIyaM 'haret' vyApAdayed, evaM prANinaH prANAn mRtyurapaharet, upakramakAraNamAyuSkamupakrAmet, tadabhAve vA AyuSyakSaye 'truTyati' vyavacchidyate jIvAnAM jIvitamiti zeSaH tathAmU. (91) mAyAhiM piyAhiM luppai, no sulahA sugaI ya peco| eyAI bhayAiM pehiyA, ArambhA virameja subbae / / vR. kazcinmAtApitRbhyAM mohena svajanasnehena ca na dharma pratyudyamaM vidhatte sa ca taireva mAtApitrAdibhiH 'lupyate' saMsAre bhrAbhyate, tathAhi - // 1 // "vihitamalohamaho mahanmAtApitRputradArabandhusaMjJam / snehamayamasumatAmadaH kiM bandhanaM zrRGkhalaM khalena dhAtrA ? // tasya ca snehAkulijJAnasasya sadasadvivekavikalasya svajanapoSaNArtha yatkiJcanakAriNa ihaiva sadbhirninditasya sugatirapi 'pretya' janmAntare no sulabhA, api tu mAtApitRvyAmohitamanasastadarthaklizyatoviSayasukhepsozcadurgatireva bhavatItyuktaMbhavati, tadevametAni bhayAni' bhayakAraNAni durgatigamanAdIni pahiya'tti prekSya 'ArambhAt' sAvadhAnuSThAnarUpAdviramet 'suvrataH' zobhanavrataH san, susthito veti pAThAntaram / mU. (92) jamiNaM jagatI puDho jagA, kammehiM luppaMti pANiNo / sayameva kaDehiM gAhai, no tassa mucceja'puTThayaM / vR.anivRttasya doSamAha-'yad' yasmAdanivRttAnAmidaM bhavati, kiM tat? - 'jagati' pRthivyAM 'puDho'tti pRthagabhUtA-vyavasthitAH sAvadhanuSThAnopacitaiH 'karmabhi' 'vilupyante' narakAdiSu yAtanAsthAneSubhrAbhyante, svayameva ca kRtaiH karmabhiH, naIzvarAdyApAditaiH, gAhate narakAdisthAnAni yAni tAni vA karmANi duHkhahetUni gaahte-upcinoti,| anena cahetuhetumadbhAvaH karmaNAmupadarzito bhavati, na ca 'tasya' azubhAcaritasya karmaNo vipAkena aspRSTaH' acchupto mucyate jantuH, karmaNAmudayamananubhUyatapovizeSamantareNadIkSApravezAdinA na tadapagamaM vidhatta iti bhAvaH adhunA sarvasthAnAnityatAM darzayitumAha Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 sUtrakRtAGga sUtram 1/2/1/93 mU. (93) devAM gaMdhavvarakkhasA, asurA bhUmicarA sarisivA / __rAyA narasehimAhaNA, ThANA te'vi cayaMti dukhiyA / / vR. devA-jyotiSkasaudharmAdyAH, gandharvarAkSasayorupalakSaNatvAdaSTaprakArA vyantarA gRhyante, tathA 'asurA' dazaprakArA bhavanapatayaH, yecAnye bhUmicarAH sarIsRpAdyAH tiryaJcaH, tathA 'rAjAnaH' cakravartino baladevavAsudevaprabhRtayaH / tathA 'narAH' sAmAnyamanuSyAH 'zreSThinaH' puramahattarAH brAhmaNAzcaite sarve'pi svakIyAni sthAnAni duHkhitAH santastyajanti, yataH-sarveSAmapi prANinAM prANaparityAge mahaddukhaM samutpadyata iti / mU. (94) kAmehi na saMthavehi giddhA, kammasahA kAleNa jNtvo| tAle jaha baMdhanacchue, evaM AukhayaMmi tuTTatI / / 6. kiJca-'kAmehiM' ityAdi, 'kAmaiH' icchAmadanarUpaistathA saMstavaiH' pUrvAparabhUtaiH 'gRddhA' adhyupapannAH santaH 'kammasaha tti karmavipAkasahiSNavaH 'kAlena' karmavipAkakAlena 'jantavaH' prANino bhavanti, idamuktaM bhavati-bhogepsorvipayA''sevanena tadupazamamicchata ihAmutra ca kleza eva kevalaM, na punarupazamAvApti, tthaahi||1|| upabhogopAyaparo vAJchati yaH zamayituM viSaya tRSNAm / dhAvatyAkramitumasau puro'parAhne nijacchAyAm na ca mubhUrSo kAmaiH saMstavaizca trANamastIti darzayati-yathA tAlaphalaM 'bandhanAt' vRntAt cyutam atrANamavazyaMpatati, evamasAvapi svAyupaH kSaye truTyati' jIvitAtacyavataiti / apicamU. (95) je yAvi bahussue siyA, dhammiya mAhaNabhikkhue siyaa| abhinUmakaDehiM mucchie, tiLa te kammehiM kiccatI / vR.ye cApi 'bahuzrutAH' zAstrArthapAragAH tathA dhArmikA' dharmAcaraNazIlAH, tathA brAhmaNAH tathA bhikSukA'bhikSATanazIlAH 'syu' bhaveyuH, te'pyAbhimukhyena 'NUma'nti karma mAyA vA tatkRtaiH asanuSThAnaiH 'mUrchitAH' gRddhAH 'tIvram' atyarthaM, atraca chAndasatvAdvahuvacanaM draSTavyaM, 'te' evaMbhUtAH 'karmabhi' sadvedyAdibhi 'kRtyante' chidyante pIDyanta itiyAvat / / mU. (16) aha pAsa vivegamuhie, avitine iha bhAsaI dhuvaM / nAhisi AraMkao paraM, vehAse kammehiM kiccatI / / vR. sAmprataM jJAnadarzanacAritramantarema nAparo mokSamArgo'stItitrikAlaviSayatvAt sUtrasyA''gAmitIrthikadharmapratiSedhArthamAha-'athe'tyadhikArAntare bahAdeze ekAdeza iti, 'athe' tvanantaraM etaJca 'pazya' kazcittIrthiko 'viveka' parityAgaM parigrahasya parijJAnaM vA saMsArasyA''zrityautthitaH pravrajyotthAnena, saca samyakaparijJAnAbhAvAdavitIrNa saMsArasamudraM titIrgha, kevalam 'iha' saMsAre prastAve vA zAzvatatvAt 'dhruvo' mokSastaM tadupAyaM vA saMyama bhASata evana punarvidhatte tatparijJAnAbhAvAditi bhaavH| tanmArge prapannastvamapi kathaM jJAsyasi 'Aram' ihabhavaM kutovA 'paraM' paralokaM yadivA-Ara miti gRhasthatvaM, paramiti pravrajyAparyAyaM, athavA-Aramiti saMsAraM paramiti mokSaM, evambhUtazcAnyo'pyubhayabhraSTaH, vehAsi'tti antarAle ubhayAbhAvataH svakRtaiH karmabhi 'kRtyate pIDyata iti Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezakaH - 1 67 nanu ca tIthikA api kecana niSparigrahAstathA tapasA niSTaptadehAca, tatkathaM teSAM no mokSAvAptirityetadAzaGkayAhamU. (97) jai vi ya nigaNe kise care, jaiviya bhuMjiya maasmNtso| je imAyAi mijaI, AgaMtA gabbhAya nNtso||| vR. yadyapi tIrthikaH kazcittApasAdistyaktabAhyagRhavAsAdiparigrahatvAt niSkiJcanatayA nagnaH tvaktrANAbhAvAcca kRzaH 'caret' svakIyapravrajyAnuSThAnaM kuryAt, yadyapi ca SaSThASTamadazamadvAdazAditapovizeSaM vidhatteyAvad antazomAsaMsthitvA 'bhuGke' tathApi AntarakaSAyAparityAgAna mucyate iti darzayati- 'yaH' tIrthika ihamAyAdinA mIyate, upalakSaNArthatvAt kaSAyairyukta ityevaM paricchidyate, asau 'garbhAya' garbhArthamA-samantAt 'gantA' yAsyati anantazo niravadhikaMkAlamiti, etaduktaM bhavati-akiJcano'pi taponiSTaptadeho'pi kaSAyAparityAgAnnarakAdisthAnAt tiryagAdisthAnaM garbhAdgarbhamanantamapi kAlamagnizarmavat saMsAre paryaTatIti // mU. (98) purisorama pAvakammuNA, paliyaMtaM maNuyANa jIviyaM / sannA iha kAmamucchiyA, mohaM jaMti narA asaMvuDA / / vR. yato mithyAdRSTayupadiSTatapasA'pi na durgatimArganirodho ato madukta eva mArge stheyametadgarbhamupadezaMdAtumAha- 'puriso' ityAdi, he puruSa! yena 'pApena karmaNA' asadanuSThAnarUpeNa tvamupalakSitastatrAsakRt pravRttatvAt tasmAt 'uparama' nivartasva, yataHpuruSANAM jIvitaM subalapi tripalyopamAntaM saMyamajIvitaM vA palyopamasyAntaH-madhye varttate tadapyUnAM pUrvakoTimitiyAvat, athavA pari-samantAt anto'syeti paryantaM-sAntamityarthaH / __ yazcaivaM tadgatamevAgantavyaM, tadevaM manuSyANAM stokaM jIvitamavagamya yAvattanna paryeti tAvaddharmAnuSThAnena saphalaM karttavyaM, ye punarbhogasnehapaGke avasannA-magnA 'iha' manuSyabhave saMsAre vA kAmeSu-icchAmadanarUpeSu mUrchitA adhyupapannAH te narA mohaMyAnti-hitAhitaprAptiparihAre muhyanti, mohanIyaM vA karma cinvantIti saMbhAvyate, etadasaMvRtAnAM-hiMsAdisthAnebhyo'nivRttAnAmasaMyatendriyANAM ceti - evaM ca sthite yadvidheyaM tadarzayitumAhamU. (99) jayayaM viharAhi jogavaM, anupANA paMthA duruttraa| anusAsaNameva pakkame, vIrehi saMmaM paveiyaM / / __svalpaM jIvitamavagamya viSayAMzca klezapAyAnavabuddhaya chittvAgRhapAzabandhanaM yatamAnaH' yatnaM kurvan prANinAmanuparodhena 'vihara' udyuktavihArI bhava, etadeva darzayati-'yogavAniti saMyamayogavAn guptisamitigupta ityarthaH, kimityevaM ?, yataH 'aNavaH-sUkSmAH prANAH-prANino yeSu pathiSu te tathA te caivambhUtAH panthAno'nupayuktairjIvAnupamardena 'dustarA' durgamA iti, / anena IryAsamitirupakSiptA, asyAzcopalakSaNArthatvAt anyAsvapisamitiSusatatopayuktena bhavitavyam, apica 'anuzAsanameva yathAgamameva sUtrAnusAreNa saMyamaprati krAmet, etaJca sarvaireva 'vIraiH' arhadbhi samyak 'praveditaM' prakarSaNAkhyAtamiti mU. (100) virayA vIrA samuTThiyA, kohkaayriyaaipiisnnaa| pANe na haNaMti savvaso, pAvAo virayA'bhinivvuDA / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 sUtrakRtAGga sUtram 1/2/1/100 vR.atha ka ete vIrA ityAha-virayA' ityAdi, hiMsA'nRtAdipApebhyo ye viratAH, vizeSaNa karma prerayantIti vIrAH samyagArambhaparityAgenotthitAH samutthitAH, te evambhUtAzca 'krodhakAtarikAdipISaNAH tatrakrodhagrahaNAnmAno gRhItaH, kAtarikA-mAyA tadgrahaNAllobho gRhItaH, AdigrahaNAt zeSamohanIyaparigrahaH / ___ tatpISaNAH-tadapanetAraH, tathA 'prANino' jIvAn sUkSmetarabhedabhinnAn 'sarvazo' manovAkAyakarmabhiH 'naghnanti' na vyApAdayanti, pApAcca' sarvataH sAvadyAnuSThAnarUpAdviratAH-nivRttAstazca 'abhinivRttAH' krodhAdyupazamena zAntIbhUtAH, yadivA'bhinittA iva abhinirvRttAH-muktA iva draSTavyA iti punarapyupadezAntaramAhamU. (101) navitA ahameva luppae, lupaMtI loasi pANiNo / evaM sahiehiM pAsae anihe se puDhe ahiyaase| vR.parISahopasargAetadbhAvanApareNa soDhavyAH, nAhamevaikastAvadiha zItoSNAdiduHkhavizeSaiH 'lupye' pIDye api tvanye'pi 'prANinaH' tathAvidhAstiryaGamanuSyAH asmilloke 'lupyante' atiduHsahaivukhaiH paritApyante, teSAM ca samyagvivekAbhAvAnna nirjarAkhyaphalamasti, yataH-- // 1 // kSAntaM na kSamayA gRhocitasukhaM tyaktaM na saMtoSataH, soDhA duHsahatApazItapavanaklezA na taptaM tapaH / dhyAtaM vittamaharnizaM niyamitaM dvandvairna tattvaM paraM, tattatkarma kRtaM sukhArthibhiraho taistaiH phlairvnycitaaH|| tadevaM klezAdisahanaM sadvivekinAM saMyamAbhyupagame sati guNAyaiveti, tthaahi||1|| kArya kSutprabhavaM kadannamazanaM zItoSNayoH pAtratA, pAruSyaM ca ziroruheSu zayanaM mahyAstale kevle| etAnyeva gRhe vahantyavanatiM tAnyunnatiM saMyame / ___ doSAzcApi guNA bhavantiH hi nRNAM yogye pade yojitAH / / evaM sahito jJAnAdibhi svahito vA AtmahitaH san 'pazyet' kuzAgrIyayA buddhayA *paryAlocayedanantaroditaM, tathA nihanyata iti nihaH na niho'nihaH-krodhAdibhirapIDitaH sansa mahAsattvaH parISahaiH spRSTo'pi tAn 'adhisaheta' manaHpIDAM na vidadhyAditi, yadivA 'aniha' iti tapaHsaMyame parISahasahane vA'nigUhitabalavIryaH, zeSaM pUrvavaditi / / mU. (102) dhuNiyA kuliyaM va levavaM, kisae dehamaNAsaNA iha / avihaMsAmeva pavvae, aNudhammo muninA pavedito / / vR.apica 'dhuNiyA' ityAdi, 'dhUtvA' vidhUya 'kuliyaM' kaDaNakRtaMkuDyaM lepavat' salepa, ayamatrArtha-yathA kuDyaM gomayAdilepena salepaM jAdhaTTayamAnaM lepApagamAt kRzaM bhavati, evam anazanAdibhirde 'karzayet' apacitamAMsazoNitaM vidadhyAt, tadapacayAcca karmaNo'pacayobhavatIti bhAvaH / tathA vividhA hiMsA vihiMsA na vihiMsA avihiMsA tAmeva prakarSeNa vrajet, ahiMsApradhAno bhavedityartha, anugato-mokSaM pratyanukUlo dharmo'nudharmaasAvahiMsAlakSaNaH, parISahopasargasahanalakSaNazca dharmo 'muninA' sarvajJena 'praveditaH' kathita iti kiJca - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezakaH - 1 mU. (103) sauNI jaha paMsuguMDiyA, vihuNiya dhaMsayaI siyaM rayaM / evaM daviovahANavaM, kammaMkhavai tavassimAhaNe / / vR. 'zakunikA' pakSiNI yathA pAMsunA' rajasA 'avaguNThitA' khacitA satIaGgaM 'vidhUya' kampayitvAtadrajaH 'sitam' avabaddhaMsat 'dhvaMsayati' apanayati,evaM 'dravyo' bhavyomuktigamanayogyo mokSaM pratyupa-sAmIpyena dadhAtIti upadhAnam- anazanAdikaM tapaH tadasyAstItyupadhAnavAn, sa caivambhUtaH 'karma' jJAnAvaraNAdikaM 'kSapayati' apanayati, 'tapasvI' sAdhuH 'mAhaNa'tti mA vIritipravRttiryasya sa prAkRtazailyA mAhaNetyucyata iti / / mU. (104) uTTiyamaNagAramesaNaM, samaNaM ThANaThiaMtavassiNaM / DaharA vuDDhAya patthae, avi susse na yataM labheja no / / vR. anukUlopasargamAha-'uTThiyetyAdi, agAraMgRhaM tadasya nAstItyanagAraH tamevambhUtaM saMyamotthAnenaiSaNAM pratyutthitaM-pravRttaM, zrAmyatIti zramaNastaM, tathA 'sthAnasthitam' uttarottaraviziSTasaMyamAsthAnAdhyAsinaM 'tapasvinaM' viziSTataponiSTaptadehaM tamevambhUtamapi kadAcit 'DaharA' putranaptAdayaH 'vRddhAH' pitRmAtulAdayaH uniSkrAmayituM prArthayeyuH' yaacern| taevamUcuH-bhavatA vayaMpratipAlyA na tvAmantareNAsmAkaM kazcidasti tvaM vA'smAkam eka eva pratipAlyaH, (iti) bhaNantastejanA api 'zuSyeyuH' zramaMgaccheyuH,nacataM sAdhuM viditaparamArthaM 'labheran' naivA''tmasAtkuryu-naivA''tmavazagaM vidadhyuriti / kiJcamU. (105) jai kAluNiyANi kAsiyA, jai royaMti ya puttkaarnnaa| daviyaM bhikkhU samuTThiye, no labbhaMti na saMThavittae / vR. yadyapi te mAtApitRputrakalatrAdayastadantike sametya karuNApradhAnAni-vilApaprAyANi vacArayanuSThAnAni vA kuryu, tthaahi||1|| "nAhapiyakaMtasAmiya aivallaha dullaho'si bhuvnnNmi| tuha virahammi ya nikkiva! suNNaM savvaMpi paDihAi / / // 2 // seNI gAmo goThThI gaNo va taM jattha hosi sNnihito| dippai sirie supurisa ! kiM puNa niyayaM gharadAraM? // tathA yadi 'royaMti ya' tti rudanti 'putrakAraNaM' sutanimittaM, kulavardhanamekaM sutamutpAdya punarevaM karturhasIti / evaM rudanto yadi bhaNanti taMbhikSurAgadveSarahitatvAnmuktiyogyatvAdvA dravyabhUtaM samyakasaMyamotthAnenotthitaM tathA'pi sAdhuM 'na lapsyante' na zaknuvanti pravrajyAto bhraMzayituM bhAvAcyAvayituM nApi saMsthApayituM-gRhasthabhAvena dravyaliGgAcyAvayitumiti // mU. (106) jaiviya kAmehi lAviyA, jai nejAhi na baMdhiSThaM dhrN| jai jIviya nAvakaMkhae, no labbhaMti na sNtthvitte| vR. apica-'jaivi' ityAdi, yadyapi te nijAstaM sAdhuM saMyamotthAnenotthitaM 'kAmaiH' icchAmadanarUpaiH 'lAvayanti' upanimantrayeyurupalobhayeyurityartha, anenAnukUlopasargagrahaNaM, tathA yadi nayeyurbadhdhvA gRha, Namiti vAkyAlaGkAre / evamanukUlapratikUlopasargerabhidruto'pi sAdhuH'yadi jIvitaM lanAbhikAsat' yadi jIvitAbhilASI na bhavet asaMyamajIvitaM vA nAbhinandet Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 sUtrakRtAGga sUtram 1/2/1/106 tataste nijAstaM sAdhuM 'No labdhaMti 'tti na bhante na prApnuvanti AtmasAtkartuM 'NanasaMThavittae 'tti nApi gRhasthabhAvena saMsthApayitumalamiti / kiJca mU. (107) sehaMti ya NaM mamAiNo, mAya piyA ya suyA ya bhAriyA / posAhi na pAsao tumaM, loga paraMpi jahAsi posaNo // vR. te kadAcinmAtApitrAdayastamabhinavapravrajitaM 'sehaMti' tti zikSayanti 'Nam' iti vAkyAlaGkAre- 'mamAiNo' tti mamAyamityevaM snehAlavaH, kathaM zikSayantItyata Aha-pazya 'naH' asmAnatyantaduHkhitAMstvadartha poSakAbhAvAdvA, tvaM ca yathAvasthitArthapazyakaH sUkSmadarzI, sazrutika ityartha ataH 'naH 'asmAn 'poSaya' pratijAgaraNaM kuru anyathA pravrajyA'bhyupagamenehalokastyakto bhavatA asmatpratipAlanaparityAgena ca paralokamapi tvaM tyajasi iti duHkhitAnijapratipAlanena ca puNyAvAptireveti, tathAhi 119 11 'yA gati klezadagdhAnAM gRheSu gRhamevinAm / vibhratAM putradArAMstu, tAM gatiM vraja putraka ! // anne annehiM mucchiyA, mohaM jaMti narA asaMvuDA / visamaM visamehiM gAhiyA, te pAvehiM puNo pagabbhiyA // bhU. (108) .vR. evaM tairupasargitAH kecana kAtarAH kadAcidetatkuryurityAha- 'atre' ityAdi, 'anye' kecanAtpasattvAH 'anyaiH' mAtApitrAdibhiH 'mUrcchitA' adhyupapannAH samyagdarzanAdivyatirekeNa sakalamapi zarIrAdikamanyadityanyagrahaNaM, te evambhUtAH asaMvRtA narAH / 'mohaM vAnti' sadanuSThAne muhyanti, tathA saMsAragamanaikahetubhUtatvAt 'viSamaH' asaMyamastaM 'viSamaiH' asaMyatairunmArgapravRttatvenApAyabhIrubhiH rAgadvaiSairvA anAdibhavAbhyastatayA duzacchedyatvena viSamaiH grAhitA - asaMyamaM prati vartitAH, te caivambhUtAH 'pApaiH karmabhi punarapi pravRttAH 'pragalpitAH' dhuSTatAM gatAH pApakaM karma kurvanto'pi na lajjanta iti yata evaM tataH kiM kartavyamityAhamU. (109) tamhA davi ikkha paMDie, pAvAo virate'bhinivvuDe / paNae vIraM mahAvihiM, siddhipahaM ne AjyaM dhuvaM // vR. yatto mAtApitrAdimUrcchitAH pApeSu karmasu pragalbhA bhavanti tasmAd dravyabhUto bhavyaHmuktigamanayogyaH rAgadveSarahito vA san 'IkSasva' tadvipAkaM paryAlocaya 'paNDitaH' sadvivekayuktaH 'pApAt ' karmaNo'sadanuSThAnarUpAt 'virataH' nivRttaH krodhAdiparityAgAcchAntIbhUta ityartha tathA 'praNatAH prahIbhUtAH 'vIrAH' karmavidAraNasamarthA 'mahAvIthiM' mahAmArga, tameva vizinaSTi'siddhipathaM' jJAnAdimokSamArga tathA mokSaM prati 'netAraM' prApakaM 'dhruvam' avyabhicAriNamityetadavagamya saeva mArgo'nuSTheyaH, nAsadanuSThAnapragalbhairbhAvyamiti / mU. (110) veyAliyamaggamAgao, maNavayasAkAyeNa saMvuDo / cicdyA vittaM ca nAyao, AraMbhaM ca susaMvuDe care / / tibemi vR. punarapyupadezadAnapUrvakamupasaMharannAha 'veyAliyamagga' ityAdi, karmaNAM vidAraNamArga mAgato bhUtvA taM tathAbhUtaM manovAkkAyasaMvRtaH punaH 'tyaktvA' parityajya 'vittaM' dravyaM tathA 'jJAtIMzca' svajanAMzca tathA sAvadyArambhaM ca suSThu saMvRta indriyaiH saMyamAnuSThAnaM carediti bravImIti pUrvavat / adhyayanaM -2 uddezakaH-1 samAptaH Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 2, uddezaka :- 2 -- -: adhyayanaM-2 uddezakaH-2 prathamAnantaraM dvitIyaH samArabhyate - asya cAyamabhisaMbandhaH, ihAnantaroddezake bhagavatA svaputrANAM dharmadezanA'bhihitA, tadihApi saivAdhyayanArthAdhikAratvAt abhidhIyate, sUtrasya sUtreNa saha sAbandho'yam-anantaroktasUtre vAhyadravyasvajanArambhaparityAgo'bhihitaH, tadihApyAntaramAnaparityAga uddezArthAdhikArasUcito'bhidhIyate, tadanena saMbandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtraMmU. (999) tayasaM va jahAi se rayaM, iti saMkhAya munI na majjaI / goyantratareNa mAhaNa, ahaseyakarI anesI iMkhiNI / / bR. yathA uragaH svAM tvacaM avazyaM parityAgArhatvAt 'jahAti' parityajati, evamasAvapi sAdhuH raja iva rajaH- aSTaprakAraM karma tadakaSAyitvena parityajatIti, evaM kaSAyAbhAvo hi karmAbhAvasya kAraNamiti 'saMkhyAya' jJAtvA 'muni' kAlatrayavedI 'namAdyati' madaM na yAti madakAraNaM darzayati 'gotreNa' kAzyapAdinA, anyataragrahaNAt zeSANi madasthAnAni gRhyanta iti, 'mAhaNa' tti sAdhuH, pAThAntaraM vA 'je viu 'tti yo vidvAn vivekI sa jAtikulalAbhAdibhiH na mAdyatIti, kevalaM svato mado na vidheyaH, jugupsA'pyanyeSAM na vidheyeti darzayati- 'atha' anantaraM asau 'azreyaskarI' pApakAriNI 'iMkhiNi 'tti nindA anyeSAmato na kAryeti, 'munI na majjai' ityAdikasya sUtrAvayavasya sUtrasparza gAthAdvayena niryuktikRdAha na ni. [43] tavasaMjamaNANesuvi jai mANo vajio mahesIhiM / attasamukkarisatthaM kiM puNa hIlA u annesiM // ni. [44] jai tAva nijjaramao, paDisiddho aTTamANamahaNehiM / avisesamayaTTANA parihariyavvA payatteNaM / / 'veyAliyarasa nijuttI sammattA' tapaH saMyamajJAneSvapi AtmasamutkarSaNArtham utsekArthaM yaH pravRtto mAnaH yadyasAvapi tAvad varjitaH tyakto 'maharSibhiH ' mahAmunibhiH, kiMpunarnindA'nyeSAM na tyAjyeti / yadi tAvannirjarAmado'pi mokSaikagamanahetuH pratiSiddhaH 'aSTamAmadhanaiH ' arhamiravazeSANi tu 'madasthAnAni' jAtyAdIni 'prayalena' sutarAM parihartavyAnIti gAdhAdvayArthaH mU. (112) jo paribhavai paraM jaNaM, saMsAre parivattaI mahaM / adu iMkhiNiyA upAviyA, iti saMkhAya munI na bhajjaI || vR. sAmprataM paranindAdoSamadhikRtyAha- 'jo paribhavai' ityAdi, yaH kazcidavivekI 'paribhavati' avajJayati, 'paraMjanaM' anyaM lokam AtmavyatiriktaM sa tatkRtena karmaNA 'saMsAre' caturgatilakSaNe bhavodadhAvaraghaTTaghaTInyAyena 'parivartate' bhramati 'mahad' atyarthaM mahAntaM vA kAlaM, kvacit 'ciram' iti pAThaH, 'adu'tti athazabdo nipAtaH nipAtAnAmanekArthatvAt ata ityasyArthe vartate, yataH paraparibhavAdAtyantikaH saMsAraH ataH 'iMkhiNiyA' paranindA tuzabdasyaivakArArthatvAt / 71 'pApikaiva' doSavatyeva, athavA svasthAnAdadhamasthAne pAtikA, tatreha janmani sudharo dhyantaH, paraloke'pi purohitasyApi zvAdiSUtpattiriti, ityevaM 'saMkhyAya' paranindAM doSavatIM jJAtvA munirjAtyAdibhiH yathA'haM viziSTakulodbhavaH zrutavAn tapasvI bhavAMstu matto hIna iti na mAdyati madAbhAve ca yadvidheyaM taddarzayitumAha Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/2/2/113 mU. (113) je yAvianAyage siyA, jeviya pesagapesae siyaa| ___se monapayaM uvahie, no lajne samayaM sayA yare / / vR. yazcApi kazcidAstAMtAvat anyonavidyatenAyako'syetyanAyakaH-svayaMprabhuzcakravaryAdi 'syAt' bhaveta, yazcApi preSyasyApi preSyaH-tasyaiva rAjJaH karmakarasyApi karmakaraH, ya evambhUto maunIndraM padyate-gamyate mokSo yene tatpadaM-saMyamastam upa-sAmIpyena sthitaH upasthitaH-samAzritaH so'pyalajjamAna utkarSamakurvan vA sarvA kriyAH-parasparato vandanaprativandanAdikA vidhatte-- idamuktaM bhavati-cakravartinA'pi maunIndrapadamupasthitena pUrvamAtmapreSyapreSyamapi vandamAnena lajjA na vidheyA itareNa cotkarSa ityevaM samatA' samabhAvaM sadA bhikSuzcaret-saMyamodhukto bhavediti mU. (114) sama annayarammi saMjame, saMsuddhe samaNe privve| je AvakahA samAhie, davie kAlamakAsi pNddie| vR. kva punarvyavasthitena lajjAmadau na vidheyAviti darzayitumAha- 'same'ti samabhAvopetaH sAmAyikAdau saMyame saMyamasthAne vA SaTsthAnapatitatvAt saMyamasthAnAnAmanyatarasmin saMyamasthAne chedopasthApanIyAdau vA, tadeva vizinaSTi-samyakazuddhe samyakazuddho vA 'zramaNaH' tapasva lajjAmadaparityAgena samAnamanA vA 'parivrajet' saMyamodhukto bhavet, syAt-kiyantaM kAlam ? yAvat kathA-devadatto yajJadattaiti kathAM yAvat, samyagAhita AtmA jJAnAdau yena sa samAhitaHsamAdhinA vA-zobhanAdhyavasAyena yuktaH, dravyabhUto-rAgadveSAdirahitaH muktigamanayogyatayA vA bhavyaH, sa evambhUtaH kAlamakArSIt 'paNDitaH' sadasadvivekakalitaH, etaduktaM bhavati-devadatta iti kathA mRtasyApi bhavati ato yAvanmRtyukAlaM tAvallajjAmadaparityAgopetena saMyamAnuSThAne pravartitavyamiti syAt kimAlambyaitadvidheyamiti, ucyatemU. (115) dUraM anupassiyA munI, tItaM dhmmmnaagyNthaa| puDhe parusehi mAhaNe, avi haNNU samayami rIyai / / __ vR. dUravartitvAt dUro-mokSastamanu-pazcAttaM dRSTvA yadivA-dUramitidIrghakAlam 'anuddazya' paryAlocya 'muniH' kAlatrayavettA dUrameva darzayati-atItaM 'dharma' svabhAvaM-jIvAnAmuccAvacasthAnagatilakSaNaM tathA anAgataM ca dharma-svabhAvaM paryAlocya lajjAmadau na vidheyau, tathA "spRSTaH' chuptaH 'paruSaiH' daNDakazAdibhirvAgbhirvA mAhaNe'tti muni avi haNNU'tti api mAryamANaH skandakaziSyagaNavat 'samaye' saMyame 'rIyate' taduktamArgeNa gacchatItyarthaH, pAThAntaraM vA 'samayA'hiyAsae'tti samatayA sahata iti / mU. (116) pannasamatte sayA jae, samatA dhammamudAhare munii| suhame usayA alUsae, no kujhe no mANi mAhaNe // vR. punapyupadezAntaramAha-prajJAyAM samAptaHprajJAsamAptaH-paTuprajJaH, pAThAntaraM vA 'paNhasamatthe' praznaviSaye pratyuttaradAnasamartha sadA sarvakAlaM jayet, jeyaM kaSAyAdikamiti zeSaH / tathA samayA-samatA tayA dharmam-ahiMsAdilakSaNam 'udAharet kathayet 'muni' yati sUkSme tu-saMyame yatkartavyaM tasya 'alUSakaH' avirAdhakaH, tathA na hanyamAno vA pUjyamAno vA krudhyenApi 'mAnI' garvitaH syAt 'mAhaNo' yatiriti / apica Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezakaH - 2 mU. (117) 73 bahujaNaNamaNami saMvuDo, savvaTThehiMnare anissie / harae va sayA anAvile, dhammaM pAdurakAsi kAsavaM // 1 , bR. bahUn janAn AtmAnaM prati nAmayati-prahNIkaroti tairvA namyate - stUyate bahujananamanodharma, sa eva bahubhirjanairAtmIyAtmIyAzayena yathA'bhyupagamaprazaMsayA stUyate prazasyate, katham ?, atra kathAnakaM rAjagRhe nagare zreNiko mahArAjaH kadAcidasau caturvidhabudhdhyupetena putreNa abhayakumAreNa sArdhamAsthAnasthitastAbhistAbhiH kathAbhirAsAJcakre, tatra kadAcidevambhUtA kathA'bhUt, tadyathA iha loke dhArmikAH bahavaH utAdhArmikA iti ?, tatra samastaparSadA'bhihitamyathA'trAdhArmikA bahavo lokA dharmaM tu zatAnAmapi madhye kazcidevaiko vidhatte, tadAkaNyArbhayakumAreNoktaM yathA prAyazo lokAH sarva eva dhArmikAH, yadi na nizcayo bhavatAM parIkSA kriyatAM, parSadA'pyabhihitam - evamastu, tato' bhayakumAreNa dhavaletaraprAsAdadvayaM kAritaM, ghoSitaM ca DiNDimena nagare, yathA-yaH kazcidiha dhArmikaH sa sarvo'pi dhavalaprAsAdaM gRhItavali pravizatu, ittarastvitaramiti, tato'sau lokaH sarvo'pi dhavalaprAsAdameva praviSTo nirgacchaMzca kathaM tvaM dhArmikaH ? ityevaM pRSTaH kazcidAcaSTe - yathA'haM karSakaH anekazakunigaNaH maddhAnyakaNairAtmAnaM prINayati khalakasamAgatadhAnyakaNabhikSAdAnena ca mama dharma iti, aparastvAha yathA'haM brAhmaNaH SaTkarmAbhirataH tathA bahuzaucasnAnAdibhirvedavihitAnuSThAnena pitRdevAMstarpayAmi, anyaH kathayati-yathA'haM vaNikkulopajIvI bhikSAdAnAdipravRttaH, aparastvidamAha-yathA'haM kulaputrakaH nyAyAgataM nirgatikaM kuTumbakaM pAlayAmbheva, tAvat zvapAko'pIdamAhayathA'haM kula kramAgataM dharmamanupAlayAmIti mannizrayA ca bahavaH pizitabhujaH prANAn saMdhArayanti, ityevaM sarvo'pyAtmIyAtmIyaM vyApAramuddizya dharme niyojayati, tatrAparamasitaprAsAdaM zrAvakadvayaM praviSTaM taca kimadharmAcaraNaM bhavadumyAmakArItyevaM pRSTaM sat sakRnmadyanivRttibhaGgavyalIkamakathayat, tathA sAdhava evAtra paramArthato dhArmikA yathAgRhItapratijJAnirvAhaNasamarthA, asmAbhistu - 'avApya mAnuSaM janma, labdhvA jainaM ca zAsanam / 119 11 kRtvA nivRttiM madyasya, samyak sA'pi na pAlitA // anenavratabhaGgena, manyamAnA adhArmikam / // 2 // // 4 // adhamAdhamamAtmAnaM, kRSNaprAsAdamAzritAH / / (tathahi) // 3 // 'lajjAM guNaughajananIM jananImivAryAmatyantazuddhahRdayAmanuvarttamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi saMtyajanti, satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm // varaM praveSTuM jvalitaM hutAzanaM, nacApi magnaM cirasaMcitavratam / varaM hi mRtyu suvizuddhacetaso, nacApi zIlaskhalitasya jIvitam // iti, tadevaM prAyazaH sarvo'pyAtmAnaM dhArmikaM manyata itikRtvA bahujananamano dharma iti sthitaM, tasmiMzca 'saMvRtaH' samAhitaH san 'naraH' pumAn sarvArthabAhyAbhyantarairdhanadhAnyakalatramamatvAdibhi 'anizritaH' apratibaddhaH san dharmaM prakAzitavAnityuttareNa saha sambandhaH, nidarzanamAha-hRda iva svacchAmbhasA bhRtaH sadA 'anAvilaH' anekamatsyAdijalacarasaMkrameNApyanAkulo'kaluSocA kSAntyAdilakSaNaM dharmaM 'prAdurakArSIt' prakaTaM kRtavAn, yadivA evaMviziSTa eva kAzyapaM tIrthaGkarasaMbandhinaM Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dharmaM prakAzayet, chAndasatvAt varttamAne bhUtanirdeza iti // mU. (118) sUtrakRtAGga sUtram 1/2/2/117 bahave pANA puDho siyA, patteyaM samayaM samIhiyA / jo monapadaM uvaTThitai, viratiM tattha akAsi paMDie / vR. sa bahujananamane dharme vyavasthito yAdhk dharma prakAzayati taddarzayitumAha-yadivopadezAntaramevAdhikRtyAha- 'bahave ' ityAdi, 'bahavaH ' anantAH 'prANAH dazavidhaprANabhAkatvAttadabhedopacArAt prANinaH 'pRthag' iti pRthivyAdibhedena sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptanarakagatyAdibhedena vA saMsAramAzritAH teSAM ca pRthagAzritAnAmapi pratyekaM samatAM - duHkhadveSitvaM sukhapriyatvaM ca 'samIkSya' dRSTvA / yadivA- 'samatAM' mAdhyasthyamupekSyayo 'maunIndrapadamupasthitaH saMyamamAzritaH sa sAdhuH 'tatra' anekabhedabhinnaprANigaNe duHkhadviSi sukhAbhilASiNi sati tadupadhAte kartavye viratim akArSIt kuryAddheti, pApAGgInaH pApAnuSThAnAt davIyAn paNDita iti / / apicamU. (119) dhammassa ya pArae munI, AraMbhassa ya aMtae Thie / soyaMti ya NaM mamAiNo, no labbhaMti niyaM pariggahaM // vR. dharmasya zrutacAritrabhedabhinnasya pAraM gacchatIti pAragaH-siddhAntapAragAmI samyakcA - ritrAnuSThAyI veti, cAritramadhikRtyAha 'Arambhasya' sAvadyAnuSThAnarUpasya 'ante' paryante tadabhAvarUpe sthito munirbhavati, ye punarnaivaM bhavanti te akRtadharmAH mararaNe duHkhe vA samutthite AtmAnaM zocanti, Namiti vAkyAlaGkAre, yadiveSTamaraNAdau arthanAze vA 'mamAiNo'tti mamedamahamasya svAmI - tyevamadhyasAyinaH zocanti zocamAnA apyete 'nijam' AtmIyaM / pari-samantAn gRhyate - AtmasAnkriyata iti parigrahaH- hiraNyAdiriSTasvajanAdirvA taM naSTaM mRtaM vA 'na labhante' na prApnuvantIti, yadivA dharmasya pAragaM munimArambhasyAnte vyavasthitamenamAgatya 'svajanAH' mAtApitrAdayaH zocanti 'mamatvayuktAH' snehAlavaH, na ca te labhante nijamapyAtmIyaparigrahabuddhayA gRhItamiti // pU. (120) ihaloga duhAvahaM viU, paraloge ya duhaM duhAvahaM / vidvaMsaNadhammameva taM iti vijjaM ko'gAramAvase // vR. atrAntare 'nAgArjunIyAstu' paThanti - // 1 // "soUNa tayaM ucaTThiyaM, kei gihI viggheNa uTTiyA / dhammaMmi anuttare munI, taMpi jiNijja imeNa paMDie / etadevAha - 'iha' asminneva loke hiraNyasvajanAdikaM duHkhamAvahati 'viutti vidyA:jAnIhi, tathAhi 119 11 'arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rakSaNe / Aye duHkhaM vyaye duHkhaM, dhigartha duHkhabhAjanam / / (tathAhi) // 1 // 'revApayaH kisalayAni ca sallakInAM, vindhyopakaNThavipinaM svakulaM ca hitvA / kiM tAmyasi dvipa ! gato'si vazaM kariNyAH, sneho nibandhanamarthaparamparAyAH // paraloke ca hiraNyasvajanAdimamatvApAditakarmajaM duHkhaM bhavati, tadapyaparaM duHkhamAvahati, tadupAdAnakarmopAdAnAditi bhAvaH, tathaitadupArjitamapi 'vidhvaMsanadharmaM' vizarArusvabhAvaM gatvara Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka: - 2 mityartha, ityevaM 'vidvAn' jAnan kaH sakarNa 'agAravAsa' gRhavAsamAvaset ?, gRhapAza vA'nuva dhanIyAditi, uktaM ca - 11911 "dArAH paribhavakArA bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya moho ? ye ripavasteSu suhRdAzA // - punarapyupadezamadhikRtyAha mahayaM paligova jANiyA, jAvi ya vaMdaNapUyaNA ihaM / suhume salle duruddhare, viumaMtA payahijja saMthavaM / / 75 mU. (121) vR. 'mahAntaM ' saMsAriNAM dustyajatvAnmahatA vA saMrambheNa parigopaNaM parigopaH dravyataH paGkAdiH bhAvato'bhiSvaGgaH taM jJAtvA' svarUpataH tadvipAkato vA paricchidya yA'pi ca pravrajitasya sato rAjAdibhiH kAyAdibhirvandanA vastrapAtrAdibhizca pUjanA tAM ca 'iha' asmin loke maunIndre vA zAsane vyavasthitena karmopazamajaM phalamityevaM parijJAyotseko na vidheyaH kimiti ?, yato garvAtmakamevatsUkSmaM zalyaM varttate, sUkSmatvAcca 'duruddharaM' duHkhenoddhartuM zakyate, ataH 'vidvAn' sadasadvivekajJastattAvat 'saMstavaM' paricayamabhiSvaGgaM 'parijahyAt' prityjediti| naagaarjuniiyaastuptthnti|| 1 // "palimaMtha mahaM viyANiyA, jA'viya vaMdanapUyaNA ihaM / , suhumaM sallaM duruddharaM, taMpi jine eeNa paMDie / / asya cAyamartha sAdhoH svAdhyAyadhyAnaparasyaikAntani spRhasya yo'pi cAyaM paraiH vandanApUjanAdikaH satkAraH kriyate asAvapi sadanuSThAnasya sadgatervA mahAn palimantho vighnaH, AstAM tAvacchandAdiSvabhiSvaGgaH, tamityevaMparijJAya tathA sUkSmazalyaM duruddharaMca atastamapi 'jayed' apanayet paNDitaH 'etena' vakSyamANeneti || mU. (122) ege care ThANamAsaNe, sayaNe ege samAhie siyA / bhikkhU uvahANavIrie, vaigutte ajjhattasaMvuDo // vR. 'ekaH' asahAyo dravyata ekallavihArI bhAvato rAgadveSarahitazcaret, tathA 'sthAnaM' kAyotsargAdikam eka eva kuryAt, tathA Asane'pi vyavasthito'pi rAgadveSarahita eva tiSThet evaM zayane'pyekAkyeva 'samAhitaH' dharmAdidhyAnayuktaH 'syAt' bhavet, etaduktaM bhavati / sarvAsvapyavasthAsu caraNasthAnAsanazayanarUpAsu rAgadveSavirahAt samAhita eva syAditi, tathA bhikSaNazIlo bhikSuH upadhAnaM tapastatra vIryaM yasya sa upadhAnavIrya tapasyanigUhitabalavIryaM ityarthaH, tathA 'vAgguptaH' suparyAlocitAbhidhAyI 'adhyAtmaM' manaH tena saMvRto bhikSurbhavediti / mU. (123) pIhe na yAvapaMguNe, dAraM sunnagharassa saMjae / puTThe na udAhare vayaM, na samucche no saMthare taNaM // vR. kenacicchayanAdinimittena zUnyagRhamAzrito bhikSuH tasya gRhasya dvAraM kapATAdinA na sthagayennApi taccAlayet yAvat 'na yAvapaMguNe' tti nodghATayet, tatrastho'nyatra vA kenaciddharmAdikaM mArga vA pRSTaH san sAvadyAM vAcaM 'nodAharet' na brUyAt, Abhigrahiko jinakalpikAdirniravadyAmapi na brUyAt, tathA 'na samucchindyAt' tRNAni kacavaraM ca pramArjanena nApanayeta, nApi zayanArthI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 sUtrakRtAGga sUtram 1/2/2/123 kazcidAbhigrAhikaH 'tRNadikaM saMstaret' tRNairapi saMstArakaM na kuryAt, kiM punaH kambalAdinA?, anyo vA zuSiratRNaM na saMstarediti / mU. (124) jattha'tthamie anAule, smvismaaiimunii'hiyaase| caragA aduvAvi bheravA, aduvA tattha sarIsivA siyaa|| vR. tathA bhikSuryatraivAstamupaiti savitA tatraiva kAyotsargAdinA tiSThatIti yatrAstamitaH, tathA'nAkulaH samudravannakrAdibhiH parISahopasargarakSubhyan 'samaviSamANi' zayanAsanAdInyanukUlapratikUlAni muni' yathAvasthitasaMsArasvabhAvavettA samyag-araktadviSTatayA'dhisaheta, tatra ca zUnyagRhAdau vyavasthitasya carantIti carakA-daMzamazakAdayaH athavApi 'bhairavA' bhayAnakArakSaHzivAdayaH athavA tatra sarIsRpAH 'syu' bhaveyuH, tatkRtAMzca parISahAn samyak adhiSaheteti / sAmprataM trividhopasargAdhisahanamadhikRtyAhamU. (125) tiriyA maNuyA ya divvagA, upasaggA tivihaa'hiyaasiyaa| lomAdIyaM na hArise sunnAgAragao mahAmunI / / vR. 'tairazcAH' siMhavyAghrAdikRtAH tathA 'mAnuSA' anukUlapratikUlAH satkArapuraskAradaNDakazAtAinAdijanitAH, tathA 'divvagA'iti vyantarAdinA hAsyapradveSAdijanitAH, evaM trividhAnapyupasargAn 'adhisaheta' nopasagairvikAraM gaccheta, tadeva darzayati-'lobhAdikamapi na harSet' bhayena romodgamamapi na kuryAt, yadivA-evamupasargAstrividhA api 'ahiyAsiya'tti adhisoDhA bhavanti yadiromodgamAdikamapinakuryAt, AdigrahaNAt dRSTimukhavikArAdiparigrahaH, zUnyAgAragataH, zUnyagRhavyavasthitasya copalakSaNArthatvAt pitRvanAdisthito vA 'mahAmuniH' jinklpikaadiriti| mU. (126) no abhikaMkheja jIviyaM, no'viya puuynnptthesiyaa| abbhatthabhurviti bheravA, sunnAgAragayassa bhikkhunno| vR. kiJca-sa taibhairavairupasargerudIrNaistotudyamAno'pi jIvitaM na abhikAGakSeta, jIvitanirapekSeNopasargasoDhavya itibhAvaH, na copasargasahanadvAreNa 'pUjAnArthakaH' prakarSAmilASI 'syAt' bhavet, evaM ca jIvitapUjAnirapekSeNAsakRt samyak sahyamANA bhairavA-bhayAnakAH zivApizAcAdayo'bhyastabhAvaM svAtmatAM upa-sAmIpyena yAnti-gacchanti, tatsahanAcca bhikSoH zUnyAgAragatasya nIrAjitavAraNasyeva zItoSNAdijanitA upasargA susahA eva bhavantIti bhAvaH / --punarapyupadezAntaramAhamU. (127) uvanIyatarassa tAiNo, bhayamANassa vivikkmaasnnN| sAmAimAhu tassa jaM, jo appANa bhae na daMsae / vR. upa-sAmIpyena nItaH-prApito jJAnAdAvAtmA yena sa tathA atizayenopanIta upanItatarastasya, tathA 'tAyinaH' parAtmopakAriNaH trAyiNo vA-samyakpAlakasya, tathA 'bhajamAnasya' sevamAnasya 'viviktaM' strIpazupaNDakavivarjitam Asyate-sthIyate yasminniti tadAsanaM-vasatyAdi, tasyaivambhUtasya muneH "sAmAcikaM' samabhAvarUpaM sAmAyikAdicAritramAhuH sarvajJAH, 'yad' yasmAt tatazcAritriNA prAgvyavasthitasvabhAvena bhAvyaM, yazcAtmAnaM 'bhaye' pariSahopasargajanite 'na darzayet' tadIruna bhavet tasya sAmAyikamAhuriti sambandhanIyaM / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 2, uddezaka:- 2 - mU. (128) usiNodagattabhoiNo, dhammaTThiyassa munissahImato | saMsaggi asAhurAihiM, asamAhIu tahAgayassavi / / vR. kiJca - muneH 'uSNodakataptabhojinaH' tridaNDodvRttoSNodakabhojanaH, yadivA-uSNaM satra zItIkuryAditi taptagrahaNaM, tathA zrutacAritrAkhye dhameM sthitasya 'hImato' tti hI: - asaMyamaM prati lajjA tadvato'saMyamajugupsAvata ityarthaH, tasyaivambhUtasya mune rAjAdibhiH sArddhayaH yaH 'saMsarga' sambandho'- sAvasAdhuH anarthodayahetutvAt ' tathAgatasyApi yathoktAnuSThAyino'pi rAjAdisaMsargavazAd 'asamA-dhireva' apadhyAnameva syAt, na kadAcit svAdhyAyAdikaM bhavediti parihAryadoSapradarzanena adhunopadezAbhidhitsayA''ha mU. (129) ahigaraNakaDassa bhikkhuNo, vayamANassa pasajjha dAruNaM / aTTe parihAyatI bahu, ahigaraNaM na karejja paMDie / vR. adhikaraNaM-kalahastatkaroti tacchIlazcetyadhikaraNakaraH tasyaivambhUtasya bhikSoH tathA'dhikaraNakarIM dAruNAM vA bhayAnakAM vA 'prasahya' prakaTameva vAcaM bruvataH sataH 'artho' mokSaH tatkAraNabhUto vA saMyamaH sa bahu 'parihIyate ' dhvaMsamupayAti, idamuktaM bhavati- bahunA kAlena yadarjitaM viprakRSTena tapasA mahatpunyaM tatkalahaM kurvataH paropadhAtinIM ca vAcaM bruvataH tatkSaNameva dhvaMsamupayAti, // 1 // (tathAhi ) jaM ajjiyaM samIkhallaehiM tavaniyamabaMbha maiehiM / mAhutayaM kalahaMtA chaDDeaha sAgaptehiM / 77 ityevaM matvA manAgapyadhikaraNaM na kuryAt 'paNDita' sadasadivavekIti / / mU. (130) sIodaga paDi duguchiNo, apaDinnassa lavAvasappiNo / sAmAiyamAhu tassa jaM, jo gihimatte'sanaM na bhuMjatI // vR. tathA zItodakam aprAsukodakaM tatpratijugupsakasyA prAsukodakaparihAriNaH sAdhoH na vidyate pratijJA nidAnarUpA yasya so'pratijJo'nidAna ityarthaH lavaM karma tasmAta avasappiNottiavasarpiNaH yadanuSThAnaM karmabandhopAdAnabhUtaM tatparihAriNa ityarthaH tasyaivambhUtasya sAdhoryasmAt yat 'sAmAyika' samabhAvalakSaNamAhuH sarvajJAH yazca sAdhuH 'gRhamAtre' gRhasthabhAjane kAMsya pAtrAdau na bhuGkte tasya ca sAmAyikamAhuriti sambandhanIyamiti / kiJca bhU. (131) na ya saMkhayamAhu jIviyaM, tahaviya bAlajaNo pagabbhai / bAle pApehiM mijjatI, iti saMkhAya munI na majjatI // vR. 'naca' naiva 'jIvitam' AyuSkaM kAlaparyAyeNa truTitaM sat punaH 'saMkhaya' miti saMskarttutantuvatsaMdhAtuM zakyate ityevamAhustadvidaH, tathA'pi evamapi vyavasthite 'bAlaH' ajJo janaH 'pragalbhate' pApaM kurvan dhRSTo bhavati, asadanuSThAnarato'pi na lajjata iti, sa caivambhUto bAlastairasadanuSThAnApAditaiH 'pApaiH karmabhiH 'bhIyate' tadyukta ityevaM paricchidyate, bhriyate vA yena dhAnyAdinA prasthakavaditi, evaM 'saMkhyAya' jJAtvA 'muni' yathAvasthitapadArthAnAM vettA na mAdyatIti' teSvasadanuSThAneSvahaM zobhanaH karttetyevaM pragalbhamAno madaM na karoti / bhU. (132) chaMdeNa pale imA payA, bahumAyA moheNa pAuDA / viyaDeNa paliMti mahaNe, sIuNhaM vayasA' hiyAsae // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sUtrakRtAGga sUtram 1/2/2/132 vR, upadezAntaramAha-'chandaH' abhiprAyastena tena svakIyAbhiprAyeNa kugatigamanaikahetunA 'imAH prajAH' ayaM lokastAsu gatiSu pralIyate, tathAhi-chAgAdivadhamapi svAbhiprAyagrahagrastA dharmasAdhanamityevaM pragalbhamAnA vidadhati, anye tu saMghAdikamuddizya dAsIdAsadhanadhAnyAdiparigrahaM kurvanti, tathA'nye mAyApradhAnaiH kukuTairasakRduprokSaNazrotrasparzanAdibhirmugdhajanaM pratArayanti, // 1 // (tathAhi) 'kukkuTasAdhyo loko nAkukkuTataH pravartate kiJcit / tasmAllokasyArthe pitaramapi sakukkuTaM kuryAt // tatheyaMprajA bahumAyA kapaTapradhAnA, kimiti?-yato mohaH-ajJAnaM tena 'prAvRtA' AcchAditA sadasadvivekavikaletyartha, tadetadavagamya 'mAhaNe'ttisAdhuH 'vikaTena' prakaTenAmAyena karmaNA mokSe saMyame vA prakarSeNa lIyate-pralIyate, zobhanabhAvayukto bhavatIti bhAvaH, tathA zItaM ca uSNaM ca zItoSNaMzItoSNA vA-anukUlapratikUlaparISahAstAn vAcA kAyena manasA ca karaNatrayeNApi samyagadhisaheta iti / apicamU. (133) kujae aparAjie jahA, akkhehiM kusalehiM dIvayaM / kaDameva gahAya no kaliM, no tIyaM no ceva dAvaraM / / vR. kutsitojayo'syeti kujayo-dyUtakAraH,mahato'pidhUtajayasya sadbhirninditatvAdanahetutvAcca kutsitamiti, tameva vizinaSTiaparAjito dIvyan kuzalatvAdanyena najIyate akSaiH vA-pAzakaiH dIvyan-krIDastatpAtajJaH kuzalo-nipuNaH, yathAasaudyUtakAro'kSaiH-pAzakaiH kapardakairvA ramamANaH 'kaDameva'tti catuSkameva gRhItvA tallabdhajayatvAt tenaiva dIvyati, tato'sau tallabdhajayaH sanna kaliM' ekakaM nApi 'vaitaM' trikaMca nApi dvAparaM dvikaM gRhnnaatiiti| mU. (134) evaM logaMmi tAiNA, buie je dhamme anuttre| taMgiNha hiyaMti uttama, kaDamiva sesa' vahAya paMDie / vR. dAntikamAha-yathA dhUtakAraH prAptajayatvAt sarvottamaM dIvyaMzcatuSkameva gRhNAti evamasmin 'loke manuSyaloke tAyinAtrAyiNAvA-sarvajJenoktoyo'yaM 'dharma' kSAntyAdilakSaNaH zrutacAritrAkhyovAnAsyottaraH-adhiko'stItyanuttaraH tamekAntahitamitikRtvA sarvottamaMca gRhANa' visrotasikAra-hitaH svIkuru, punarapi nigamanArthaM tameva dRSTAntaM darzayati-yathA kazcittakAraH 'kRtaM' kRtayugaM catuSkamityartha, 'zeSam' ekakAdi 'apahAya' tyaktvA dIvyan gRhNAti, evaM paNDito'pi-sAdhurapiseSaM-gRhasthakuprAvacanikapArzvasthAdibhAvamapahAya sampUrNa mahAntaM sarvottama dharmaM gRhNIyAditi bhAvaH // punarapyupadezAntaramAhamU. (135) uttara maNuyANa AhiyA, gAmadhammAii me anussuyaM / jaMsI viratA samuTThiyA, kAsavassa anudhammacAriNo / vR.uttarAH-pradhAnAH durjayatvAt, keSAm ? -upadezArhatvAnmanuSyANAm anyathA sarveSAmeveti, ke te?-'grAmadharmA' zabdAdiviSayA maithunarUpA veti, evaM grAmadharmA uttaratvena sarvajJairAkhyAtAH, mayaitadanu-pazcAcchrutaM, etacca sarvameva prAguktaM yacca vakSyamANaM tannAmeyenA''ditIrthakRtA putrAnuddizyAbhihitaM sat pAzcAtyagaNadharAH sudharmasvAmiprabhRtayaHsvaziSyebhyaH pratipAdayanti ato mayaitadanuzrutamityanabdaya, yasminniti-karmaNilyablopepaJcamI saptamI vetiyAn grAmadharmAnAzritya Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezakaH - 2 ye viratAH, paMcamyarthe vA saptamI, yebhyo vA viratAH samyakasaMyamarUpeNotthitAH samutthitAste 'kAzyapasya' RSabhasvAminovardhamAnasvAmino vA sambandhI yodharmastadanucAriNaH,tIrthakarapraNItadharmAnuSThAyino bhavantItyarthaH / mU. (136) je eyacaraMti AhiyaM, nAeNaM mahayA mhesinnaa| te uTTiya te samur3iyA, annotraM sAraMti dhmmo|| vR.kiJca-ye manuSyA 'ena' prAguktaM dharma-grAmadharmaviratilakSaNaM caranti' kurvanti AkhyAtaM 'jJAtena' jJAtaputre 'mahaye ti mahAviSayasya jJAnasyAnanyabhUtatvAt mahAn tena, tathA'nukUlapratikUlopasargasahiSNutvAt 'maharSiNA' zrImadvardhamAnasvAminA AkhyAtaM dharmaM ye caranti teeva saMyotthAnena-kutIrthikaparihAreNosthitAH tathA nivAdiparihAreNataeva samyak-kumAdizanAparityAgena utthitAH samutthitA iti, nAnye kuprAvacanikA jamAliprabhRtayazceti bhAvaH, ta eva ca yathoktadharmAnuSThAyinaH 'anyo'nyaM parasparaM dharmato' dharmamAzrityadharmatovAbhrazyantaM 'sArayanti' 8 dayanti-punarapi saddharme pravartayantIti kiJca-- mU. (137) mA peha purA paNAmae, abhikaMkhe uvahiM dhunnitte| je dUmaNa tehiM no nayA, te jANaMti samAhimAhiyaM / / vR.durgatiMsaMsAraM vA praNAmayanti-prahIkurvanti prANinAM praNAmakAH-zabdAdayo viSayAstAn 'purA' pUrvaM bhUktAn 'mA prekSasva' mA smara, teSAM smaraNamapi yasmAnmahate'narthAva, anAgatAMzca nodIkSeta-nA''kAGakSediti, tathA abhikAGakSet' abhilaSed anArataM cintayedanurUpamanuSThAnaM kuryAta, kimarthamiti darzayati / upadhIyate-DhaukyatedurgatiMpratyAtmAyenAsAvupadhi-mAyA aSTaprakAraM vA karma tad 'hananAya' apanayanAyAbhikAGakSediti sambandhaH, duSTadharma pratyupanatAH kumArgAnuSThAyinastIrthikAH, yadivA-dUmaNa'ttiduSTamanaHkAriNaupatApakAriNo vA zabdAdayoviSayAsteSu ye mahAsattvAH 'na natA' nAhIbhUtAH tadAcArAnuSThAyinona bhavanti 'te' sanmArgAnuSThAyino 'jAnanti' vidanti 'samAdhi' rAgadveSaparityAgarUpaM dharmadhyAnaM ca 'Ahitam' Atmani vyavasthitam, AsamantAddhitaMvA ta eva jAnanti nAnya iti bhAvaH / mU. (138) no kAhie hojja saMjae, pAsaNie na ya sNpsaae| nacA dhamma anutaraM, kayakirie nayAvi maame| vR. tathA 'saMyataH' pravrajitaH kathayA carati kAthikaH gocarAdau na bhavet, yadivA-viruddhAM paizUnyApAdanI stryAdikathAM vA na kuryAt, tathA 'praznena rAjAdikiMvRttarUpeNa darpaNAdipraznanimittarUpeNa vAcaratItiprAznikona bhavet, nApica 'saMprasArakaH' devavRSThayarthakANDAdisUcakakathA vistArako bhavediti, kiM kRtveti darzayati-'jJAtvA' avabuddhaya nAsyottaro vidyata ityanuttarastaM zrutacAritrAkhyaM dharma samyag, tasya hi dharmasyaitadeva phalaM yaduta-vikathAnimittaparihAreNa samyakriyAvAn syAditi, taddarzayati-kRtA-svabhyastA krIyA-saMyamAnuSThAnarUpA yena sa kRtakriyastathAbhUtazca nacApi 'mAmako' mamedamahamasyasvAmItyevaMparigrahAgrahI bhavediti kiJcamU. (139) channaM ca pasaMsa no kare, na ya ukkosa pagAsa maahnne| tesiM suvivegamAhie, paNayA jehiM sujosiaMdhuyaM / / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 sUtrakRtAGga sUtram 1/2/2/139 vR. "channaMti mAyA tasyAH svAbhiprAyapracchAdanarUpatvAt tAM na kuryAt, cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, tathA prazasyate - sarvairapyavigAnenAdriyata iti prazasyo-lobhastaM ca na kuryAt, tathAjAtyAdibhirmadasthAnairlaghuprakRtiM puruSamutkarSayatItyukarSako mAnastamapi na kuryAditi sambandhaH, tathA'ntarvyavasthito'pi mukhadRSTibhrUbhaGgavikAraiH prakAzIbhavatIti prakAzaH krodhastaM ca 'mAhaNe' ti sAdhurna kuryAt / 'teSAM' kaSAyANAM yairmahAtmabhi: 'vivekaH' parityAgaH 'Ahito' janitasta eva dharmaM prati praNatA iti, yadivA teSAmeva satpuruSANAM suSThu vivekaH parijJAnarUpa AhitaH prathitaH prasiddhiM gataH ta eva ca dharmaM prati praNatAH 'yaiH' mahAsattvaiH suSThu 'juSTaM' sevitaM dhUyate'STaprakAraM karma tadbhUtaMsaMyamAnuSThAnaM, yadivA-yaiH sadanuSThAyibhiH 'sujosiaM' ti suSThu kSiptaM dhUnanArhatvAt 'dhUtaM' karmeti / / mU. (140) ani sahie susaMvur3e, dhammaTTI uvahANavIrie / viharejja samAhiiMdie, attahiaM khu duheNa labbhai // vR. api ca-snihyata iti snihaH na snihaH asnihaH sarvatra mamatvarahita ityarthaH, yadivAparISahopasagairnihanyathate iti nihaH naniho' nihaH - upasargairaparAjita ityartha, pAThAntaraM vA 'aNahe' ti nAsyAghamastItyanagho, niravadyAnuSThAyItyarthaH saha hitena vartata iti sahitaH sahito yukto vA jJAnAdibhiH, svahitaH - Atmahito vA sadanuSThAnapravRtteH, tAmeva darzayati-suSThu 'saMvRta' indriyanoindriyaivinotasikArahita ityarthaH, tathA dharmaH zrutacAritrAkhyaH tenArthaH prayojanaM sa eva vA'rtha tasyaiva sadbhiraryamANatvAt dharmArthaH sa yasyAstIti sa dharmArthI tathA upadhAnaM tapastatra vIryavAn sa evambhUto 'viharet' saMyamAnuSThAnaM kuryAt 'samAhitendriyaH saMyatendriyaH, kuta evaM ? -yata AtmahitaM duHkhenAsumatA saMsAre paryaTatA akRtadharmAnuSThAnena 'labhyate' avApyata iti, tathAhi - "na punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivighnaSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam // // 1 // tathAhi - yugasamilAdiSTAntanItyA manuSyabhava eva tAvat durlabhaH, tatrApyAryakSetrAdikaM durApamiti, ata AtmahitaM duHkhenAvApyata iti mantavyam, apica // 1 // bhUteSu jaGgamatvaM tasmin paJcendriyatvamutkRSTam / tasmAdapi mAnuSyaM mAnuSye'pyAryadezazca // deze kulaM pradhAnaM kule pradhAne ca jAtirutkRSTA / jAtI rUpasamRddhI rUpe ca balaM viziSTatamam // bhavati bale cAyuSkaM prakRSTamAyuSkato'pi vijJAnam / vijJAne samyakatvaM samyakatve zIlasaMprApti / / etatpUrvazcAyaM samAsato mokSasAdhanopAyaH / taMtra ca bahu samprAptaM bhavadbhiralpaM ca saMprApyam // tatkurutodyamamadhunA maduktamArge samAdhimAdhAya / tyaktvA saGgamanAryaM kAryaM sadbhiH sadA zreyaH // iti // etacca prANibhirna kadAcidavAptapUrvamityetaddarzayitumAha // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka :- 2 mU. (141) na hi nUna purA anussutaM, aduvA taM taha no samuTThiyaM / muninA sAmAiAhitaM, nAeNaM jagasavvadaMsiNA / / vR. yadetat 'muninA' jagataH sarvabhAvadarzinA jJAtaputrIyeNa sAmAyikAdi 'Ahitam' AkhyAtaM, tat 'nUnaM' nizcitaM 'na hi' naiva 'purA' pUrva jantubhi 'anuzrutaM' zravaNapathamAyAtaM athavA zrutamapi tatsAmAyikAdi yathA avasthitaM tathA nAnuSThitaM, pAThAntaraM vA 'avitaha 'nti avitathaM yathA-vannAnuSThitamataH kAraNAdasumatAmAtmahitaM sudurlabhamiti // pU. (142) evaM mattA mahaMtaraM, dhammamiNaM sahiyA bahU jaNA / guruNI chaMdANuvattagA, virayA tina mahoghamAhitaM // tibemi // vR. punarapyupadezAntaramadhikRtyAha 'evam ' uktarItyA''tmahitaM sudurlabhaM 'matvA' jJAtvA dharmANAM ca mahadantaraM dharmavizeSaM karmaNo vA vivaraM jJAtvA yadivA 'mahaMtaraM' ti manuSyAryakSetrAdikamavasaraM sadanuSThAnasya jJAtvA 'enaM' jainaM 'dharma' zrutacAritrAtmakaM / saha hitena vartanta iti sahitA-jJAnAdiyuktA bahavo janA laghukarmANaH samAzritAH santo 'guroH ' AcAryAdistIrthaGkarasya vA 'chandAnuvarttakAH' taduktamArgAnuSThAyino 'viratAH' pApebhyaH karmabhyaH santastIrNA 'mahaugham' apAraM saMsArasAgaramevamAkhyAtaM mayA bhavatAmaparaizca tIrthakRdminyeSAm, itizabdaH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat adhyayanaM -2 uddezakaH-2 samAptaH 81 -: adhyayanaM-2 uddezakaH-3 : ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIyaH samArabhyate asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezakAnte viratA ityuktaM, teSAM ca kadAcitparISahA samudIryerannatastatsahanaM vidheyamiti, uddezArthAdhikAro'pi niyuktikAreNAbhihitaH yathA'jJAnopacitasya karmaNo'pacayo bhavatIti, sa ca parISahasahanAdevetyataH parISahAH soDhavyA ityanena saMbandhenA''yAtasyAsyoddezakasyA''di sUtramU. (143) saMvuDakammassa bhikkhuNo, jaM dukkhaM puDhaM abohie| taM saMjamao' vacijjaI, maraNaM heca vayaMti paMDiyA || vR. saMvRtAni - niruddhAni karmANi anuSThAnAni samyagupayogarUpANi vA mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogarUpANi vA yasya bhikSoH' sAdhoH sa tathA tasya yat 'duHkham' asadvedyaM tadupAdAnabhUtaM vA'prakAraM karma spRSTa' miti baddhaspRSTanikAcitamityarthaH, taJcAtra 'abodhinA' ajJAnenopacitaM sat 'saMyamato' maunIndrotktAt saptadazarUpAdanuSThAnAd 'apacIyate' pratikSaNaM kSayamupayAti, etaduktaM bhavati - yathA taTAkodarasaMsthitamudakaM niruddhAparapravezadvAraM sadAdityakarasamparkAt pratyahamapacayate, evaM saMvRtA zravadvArasya bhikSorindriyayogakaSAyaM prati saMlInatayA saMvRtAtmanaH sataH saMyamAnuSThAnena cAnekabhavAjJAnopacitaM karma kSIyate, ye ca saMvRtAtmAnaH sadanuSThAyinazca te 'hitvA' tyaktvA 'maraNa' maraNasvabhAvamupalakSaNatvAt jAtijarAmaraNazokAdikaM tyaktvA mokSaM vrajanti 'paNDitAH ' sadasadvivekinaH, yadivA- 'paNDitAH' sarvajJA evaM vadanti yat prAguktamiti / 26 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/2/3/144 mU. (144) je vinavaNAhi'josiyA, saMtinnehi samaM viyaahiyaa| tamhA uDDhaMti pAsaho, adakkhu kAmAi rogavaM / / vR. ye'pica tenaiva bhavena na mokSamApnuvanti tAnadhikRtyAha-'ye' mahAsattvAH kAmArthibhirvijJApyanteyAstadarthinyo vA kAminaM vijJApayanti tA vijJApanAH-yistAbhi 'ajuSTA' asevitAH kSayaM vA-avasAyalakSaNamatItAste santIrNaiH' muktaiH samaM vyAkhyAtAH, atIrNA api santoyataste niSkiJca-natayAzabdAdiSuviSayeSvapratibaddhAH saMsArodanvatastaTopAntavartino bhavanti, tasmAd 'Urdhvamiti' mokSaM yoSitparityAgAdvordhvaM yadbhavati tatpazyata yUyaM yeca kAmAn 'rogavadU' vyAdhikalpAn 'adrAkSu dRSTavantaste saMtIrNasabhA vyAkhyAtAH, tathA coktam - // 1 // "puSphaphalANaMca rasaM surAi massa mahiliyANaM ca / jANaMtAje virayA te dukkarakAraevaMde // tRtIyapAdasya pAThAntaraM vA 'uDDhaM tiriyaMahe tahA' Urdhvamiti-saudharmAdiSu, tiriyamititiryakloke, adha iti bhavanapatyAdau, ye kAmAstAna rogavadadrAkSurye te tIrNakalpA vyAkhyAtA iti / / punarapyupadezAntaramadhikRtyAha--- mU. (145) aggaM vaNiehiM AhiyaM, dhAratI rAINiyA ihN| evaM paramA mahabbayA, akkhAyA uarAibhoyaNA || vR. 'agraM' varyaM pradhAnaM ratnavastrAbharaNAdikaM tadyathA vaNigbhirdezAntarAd 'AhitaM' DhaukitaM rAjAnastatkalpAIzvarAdayaH 'iha' asminmanuSyaloke dhArayanti' bibhrati, evametAnyapimahAvratAni ratnakalpAni AcArya 'AkhyAtAni' pratipAditAnI niyojitAni 'sarAtribhojanAni' rAtribhojanaviramaNaSaSThAni sAdhavo bibhrati, tuzabdaH pUrvaralebhyo mahAvrataralAnAM vizeSApAdaka iti, idamuktaM bhavati-yathA pradhAnaratnAnAM rAjAna eva bhAjanamevaM mahAvrataralAnAmapi mahAsattvA eva sAdhavo bhAjanaM nAnye iti|| mU. (146) je iha sAyANugA narA, anjhovavanAkAmomehiM mucchiyaa| kivaNeNa samaM pagabbhiyA, na vi jANaMti samAhimAhitaM / / vR. kiJca-ye narA laghuprakRtayaH 'iha' asmin manuSyaloke sAta-sukhamanugacchantIti sAtAnugAH-sukhazIlA ehikAmuSmikApAyabhIravaH samRddhirasasAtAgauraveSu adhyupapannA gRddhAH tathA 'kAmeSu icchAmadanarUpeSu 'mUrchitA' kAmotkaTatRSNAH kRpaNo-dIno varAkaka indriyaiH parAjitastena samAH tadvatkAmAsevane 'pragalmitA' dhRSTatAM gatAH, yadivA-kimanena stokena doSeNAsamyakapratyupekSaNAdirUpeNAsmasaMyamasya virAghanaM bhaviSyatyevaM pramAdavantaH kartavyeSvavasIdantaH samastamapi saMyamaM SaTavanmaNikuTTimavadvA malinIkurvanti, evambhUtAzca te 'samAdhi' .. dharmadhyAnAdikam 'AkhyAtaM' kathitamapi na jAnantIti punarapyupadezAntaramadhikRtyAhamU. (147) vAheNa jahA va vicchae, abale hoi gavaM pcoie| se aMtaso appathAmae, nAivahai abale visIyati / / vR. 'vyAdhena' lubdhakena 'jahA vatti yathA 'gava'nti mRgAdipazurvividham-anekaprakAreNa kUTapAzAdinA kSataH-paravazIkRtaH zramaM vA grAhitaH praNodito'pyabalo bhavati, jAtazramatvAt gantumasamarthaH, yadivA-bAhayatIti vAhaH-zAkaTikastena yathAvadavahan gauvividhaM pratodAdinA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -2, uddezakaH - 3 kSataH-pracodito'pbalo-viSamapathAdau gantumasamartho bhavati, 'sa cAntazaH' maraNAnmapi yAvadalpasAmarthyo nAtIva voDhuMzaknoti, evambhUtazca 'abalo' bhAraMvohumasamarthatatraiva patrAdau viSIdatIti mU. (148) evaM kAmesaNaM viU, ajja sue payaheja sNthvN| ___ kAmI kAme na kAmae, laddhe vAvi aladdha knnhuii| vR. dArzantikamAha-'evam' anantaroktayA nItyA kAmAnAM-zabdAdInAM viSayANAM yA gaveSaNA-prArthanA tasyAM karttavyAyAM 'vidvAn' nipuNaH kAmaprArthanAsaktaH zabdAdipaGke magnaH sa caivambhUto'dya zvo vA 'saMstavaM' paricayaM kAmasambandhaM prajahyAt kileti, evamadhyavasAyyeva sarvadA'vatiSThate, naca tAn kAmAn abalo balIvardavat viSamaM mArgaM tyaktumalaM, kiJca - na caihikAmuSmikApAyadarzitayA kAmI bhUtvopanatAnapi 'kAmAn' zabdAdiviSayAn vairasvAmijambUnAmAdivadvA 'kAmayeta' abhilaSediti, tathA kSullakakumAravat kutazcinnimittAt 'suTugAiya' mityAdinA pratibuddho 'labdhAnapi' prAptAnapi kAmAn alabdhasamAn manyamAno mahAsattvatayA tanispRho bhavediti kimiti kAmaparityAgo vidheya ityAzaGkayAhamU. (149) mA paccha asAdhutA bhave, accehI anusAsa appgN| ahiyaM ca asAhu soyatI, se thaNatI paridevatI bahuM / / vR.mA pazcAt-maraNakAle bhavAntare vA kAmAnuSaGgAd 'asAdhutA' kugatigamanAdikarUpA 'bhavet' prApnuyAditi, ato viSayAsaGgAdAtmAnam 'atyehi tyAjaya, tathAAtmAnaMca 'anuzAdhi' Atma- no'nuzAstiM kuru, yathA he jIva! yo hi 'asAdhuH' asAdhukarmakArI hiMsAnRtasteyAdau pravRtaH san durgatau patitaH adhikam-atyarthamevaMzocati, saca paramAdhArmikaiH kadarzamAnastiryakSu vA kSudhAdivedanAgrasto 'tyarthaM stanati' sazabdaM nizvasiti, tathA paridevate' vilapatyAkrandati suvahniti hAmAtabhraMyata iti trAtA naivAsti sAmprataM kshcit| kiM zaraNaMmesyAdiha duSkRtacaritasya pApasya ? / ityevamAdIni duHkhAnyasAdhukAriNaH prApnuvantItyato viSayAnuSaGgo na vidheya ityevamAtmano'nuzAsanaM kurviti sambandhanIyaM / mU. (150) iha jIviyameva pAsahA, taruNa evA sasayassa tutttttii| ittaravAse ya bujjhaha, giddhanarA kAmesu mucchiyA / / vR.kiJca iha' asmin saMsAreAstAMtAvadanyajIvitameva sakalasukhAspadamanityatA''ghrAtaM AvIcimaraNena pratikSaNaM vizarArusvabhAvaM, tathA-sarvAyuHkSaya eva vA 'taruNa eva' yuvaiva varSazatAyurapyupakramota'dhyavasAnanimittAdirUpAdAyuSaH 'truTyati' pracyavate, yadivA -- sAmprataM subahvapyAyurvarSazataM tacca tasya tadante truTyati, taca sAgaropamApekSayA katipayanimeSaprAyatvAt itvaravAsakalpaM vartate-stokanivAsakalpamityevaM budhyadhvaM yUyaM, tathaivambhUte'pyAyuSi narAH puruSAlaghuprakRtayaH 'kAmeSu' zabdAdiSu viSayeSu 'gRddhA' adhyupapannA mUrchitAH tatraivA''saktacetaso narakAdiyAtanAsthAnamApnuvantIti zeSaH apica - ma. (151) je iha AraMbhanissiyA, AtadaMDA egNtluusgaa| gaMtA te pAvalogayaM, cirarAyaM AsuriyaM disN|| vR. ye kecana mahAmahokulitacetasaH 'iha' asminmanuSyaloke Arambhe' hiMsAdikesAvadhAnuSThAnarUpenizcayenazritAH-saMbaddhA adhyupapannAsteAtmAnaMdaNDayantItyAtmadaNDakAH,tathaikAntenaiva Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/2/3/151 jantUnAM lUSakA-hiMsakAH sadanuSThAnasya vAdhvaMsakAH, teevambhUtA 'gantAro' yAsyanti pApaM lokaM' pApakarmakAriNAM yo loko narakAdi 'cirarAtram' iti prabhUtaM kAlaM tannivAsino bhavanti, tathA bAlatapazcaraNAdinA yadyapi tathAvidhadevatvApattistathA'pyasurANAmiyamAsurI tAM dizaM yAnti, aparapreSyAH kilbaSikA devAdhamA bhavantItyarthaH / mU. (152) na ya saMkhayamAhujIvitaM, tahavi ya bAlajaNo pgbbhii| pacuppanneNa kAriyaM, ko da8 paraloyamAgate ? // vR. kiJca-'naca' naiva truTitaM jIvitamAyuH 'saMskartu' saMdhAtuM zakyate, evamAhuH sarvajJAH, // 1 // (tathAhi) daMDakaliyaM karintA vacaMti hurAio ya disA ya / AuM saMvellaMtA gayA yana puNo niyattaMti / / 'tathA'pi evamapi vyavasthite jIvAnAmAyuSi bAlajanaH' ajJo loko nirvivekatayA asadanuSThAne pravRttiM kurvan 'pragalbhate dhRSTatAM yAti, asadanuSThAnenApi na lajjata ityarthaH, sacAjJo janaH pApAni karmANi kurvan pareNa codito dhRSTatayA alIkapANDityAbhimAnenedamuttaramAha'pratyutpannena' vartamAnakAlabhAvinAparamArthasatA atItAnAgatayorvinaSTAnutpannatvenAvidyamAnatvAt 'kArya' prayojanaM, prekSApUrvakAribhistadeva prayojanasAdhakatvAdAdIyate, evaM ca satIhaloka eva vidyatena paraloka iti darzayati-kaH paralokaM dRSTvehAyAtaH, tathA cocuH||1|| "piba khAda ca sAdhu zobhane !, yadatItaM varagAtri! tnnte| nahi bhIru ! gataM nivartate, samudayamAtramidaM kalevaram / / // 2 // (tathA) "etAvAnena puruSo, yaavaanindriygocrH| bhadre ! vRkapadaM pazya, yadvadantyabahuzrutAH / / iti evamaihikasukhAbhilASiNA paralokaM niDhuvAnena nAstikena abhihite satyuttarapradAnAyAhamU. (153) adakkhuva dakkhuvAhiyaM, (ta) saddahasu adkkhudNsnnaa!| haMdi hu suniruddhadaMsaNe, mohaNijjaNa kaDeNa kammuNA / / vR. pazyatIte pazyo na pazyo'pazyaH-andhastena tulyaH kAryAkAryAvivecitvAdandhavattasyA''mantraNaMhe'pazyavad-andhasaza! pratyakSasyaivaikasyAbhyupagamena kAryAkAryAnabhijJapazyenasarvajJena vyAhRtam-uktaM sarvajJAgamaM zraddhasva' pramANIkuru, pratyakSasyaivaikasyAbhyupagamena samastavyavahAravilopena hanta hato'si, pitRnibandhanasyApi vyavahArasyAsiddheriti, tathA apazyakasyaasarvajJasyAbhyupagataM darzanaM yenAsAvapazyakadarzanastasyA''mantraNaM he'pazyakadarzana ! svato'rvAgadarzI bhavAMstathAvidhadarzanapramANazca sana kAryAkAryAvivecitayA'ndhavadabhaviSyat yadisarvajJAbhyupagamanAkariSyat, yadivAadakSo vA anipuNovAdakSovA-nipuNovAyAdhazastAzo vA'cakSurdarzanamasyAsAvacakSurdarzanaH-kevaladarzana:-sarvajJastasmAdyadavApyate hitaMtatzraddhasva,idamuktaM bhavati / anipuNena nipuNena vA sarvajJadarzanoktaM hitaM zraddhAtavyaM, yadivA he 'addaSTa he arvAgadarzana! draSTrA-atItAnAgatavyavahitasUkSmapadArthadarzinAyavyAhRtamabhihitamAgame tata zraddhasva.he adRSTadarzana adakSadarzana ! iti vA-asarvajJoktazAsanAnayAyina Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - M zrutaskandhaH 1, adhyayana 2, uddezakaH 3 85 tamAtmIyamAgrahaM parityajya sarvajJokte mArge zraddhAnaM kurviti tAtparyArthaH, kimiti sarvajJokate mArge zraddhAnamasumAnna karoti ? yenaivamupadizyate, tannimittamAha- 'haMdI' tyevaM gRhANa, huzabdo vAkyAlaGkAre suSThu atizayena niruddham-AvRtaM darzanaM samyag avabodharUpaM yasya sa tathA, kenetyAha-mohayatIti mohanIyaM - mithyAdarzanAdi jJAnAvaraNIyAdikaM vA tena svakRte / karmaNA niruddhadarzanaH prANI sarvajJoktaM mArgaM na zraddhatte atastanmArga zraddhAnaM prati codyate iti / mU. (154) dukkhI mohe puNo puNo, nivvidejja silogapUyaNaM / evaM sahite' hipAsae, AyatulaM pANehiM sNje| vR. punarapyupadezAntaramAha-duHkham - asAta vedanIyamudayaprAptaM tatkAraNaM vA duHkhayatIti duHkhaM tadasyAstIti duHkhI san prANI paunaHpunyena mohaM yAti sadasadvivekavikalo bhavati, idamuktaM bhavati-asAtodayAt duHkhamanubhavannArto mUDhastattatkaroti yena punaH punaH duHkhI saMsArasAgaramanantamabhyeti, tadevambhUtaM mohaM parityajya samyagutthAnenotthAya 'nirvidyeta' jugupsayet pariharedAtmazlAdhAM stutirUpAM tathA 'pUjanaM' vastrAdilAbharUpaM pariharet / 'evam' anantaroktayA nItyA pravarttamAnaH saha hitena vartata iti sahito jJAnAdiyukto vA saMyataH pravrajito'paraprANibhiH sukhArthibhiH 'AtmatulAM' AtmatulyatAM duHkhApriyatvasukhapriyatvarUpAmadhikaM pazyet, AtmatulyAn sarvAnapi prANinaH pAlayediti / kiJca - gAraMpia Avase nare, anupuvvaM pANehiM saMjae / samatA savvattha suvvate, devANaM gacche salogayaM // mU. (155) vR. 'agAramapi ' gRhamapyAvasan- gRhavAsamapi kurvan 'naro' manuSyaH 'AnupUrva 'miti AnupUrvyA-zravaNadharmapratipattyAdilakSaNayA prANiSu yathAzaktyA samyak yataH saMyataH tadupamachannivRttaH kimiti ? yataH 'samatA' samabhAvaH AtmaparatulyatA 'sarvatra' yatau gRhasthe ca yadivaikendriyAdI 'zrUyate' abhidhIyate Arhate pravacane, tAM ca kurvan sa gRhastho'pi suvrataH san 'devAnAM' purandarAdInAM 'lokaM' sthAnaM gacchet, kiM punaryo mahAsattvatayA paJcamahAvratadhArI yatiriti // mU. (156) socA bhagavAnusAsaNaM, sacce tattha karejjavakka maM / savvatya vinIyamacchare, ucchaM bhikkhu visuddhamAhare / / vR. apica-jJAnaizvaryAdiguNasamanvitasya bhagavataH sarvajJasya zAsanam-AjJAmAgamaM vA 'zrutvA' adhigamya 'tatra' tasminnAgame tadukte vA saMyame sadyo hite satye laghukarmA tadupakramaMtavyApyupAyaM kuryAt kimbhUtaH ? - sarvAtrApanIto matsaro yena sa tathA so'raktadviSTaH kSetravastUpadhizarIraniSpipAsaH, tathA 'uchaM' ti bhaikSyaM vizuddhaM dvicatvAriMzaddoSarahitamAhAraM gRhNIyAdabhyavaharedveti mU. (157) savvaM naccA ahiTThae, dhammaTTI uvahANavIrie / gutte jutte sadAjae, Ayapare paramAyataTThitai / / vR. 'sarvam' etaddheyamupAdeyaM ca jJAtvA sarvajJoktaM mArgaM sarvasaMvararUpam 'adhitiSThet' Azrayet, dharmeNArtho dharma eva vA'rtha paramArthenAnyasthAnartharUpatvAt dharmArthaH sa vidyate yasyAsau dharmArthIdharmaprayojanavAn, upadhAnaM tapastatra vIryaM yasya sa tathA anigUhitabalavIrya ityartha, tathA manovAkkAyaguptaH, supraNihitayoga ityarthaH, tathA yukto jJAnAdibhi 'sadA' sarvakAlaM yatetA''tmani parasmiMzcA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 . sUtrakRtAGga sUtram 1/2/3/157 kiMviziSTaH san ? ata Aha-parama-utkRSTa Ayato-dIrgha sarvakAlabhavanAt mokSastenArthikaHtadabhilASIpUrvoktavizeSaNaviziSTo bhavediti / / mU. (158) vittaM pasavo ya nAio, taMbAle saraNaM ti mntraa| ete mama tesuvI ahaM, no tANaM saraNaM na vijii|| vR.punarapyupadezAntaramAha-vittaM' dhanadhAnyahiraNyAdi 'pazavaH' karituragagomahiSyAdayo 'jJAtayaH svajanA mAtApitRputrakalatrAdayaH tadetadvittAdikaM bAlaH' ajJaHzaraNaM manyate, tadeva darzayati-mamaite vittapazujJAtayaH paribhoge upayokSyante, teSucArjanapAlanasaMrakSaNAdinAzeSopadravanirAkaraNadvAreNAhaM bhavAmItyevaM bAlo manyate, na punarjAnIte yadartha dhanamicchanti taccharIramazAzvatamiti, apica - // 1 // "riddhI sahAvataralA rogjraabhNgrNhysriirN| dohaMpi gamaNasIlANa kicciraM hojja sNbNdho?|| // 2 // (tathA) mAtApitRsahasrANi, putradArazatAni c| pratijanmani vartante, kasya mAtA pitA'pivA? // etadevAha-'no' naiva vittAdikaM saMsAre kathamapi trANaM bhavati narakAdau patato, nApi rAgAdinopadrutasya kvaciccharaNaM vidyata iti|| etadevAhamU. (159) abmAgamitaMmi vA duhe, ahavA ukka.mite bhvNtie| egassa gatI ya AgatI, vidumaMtA saraNaM na mnnii| vR.pUrvopAttAsAtavedanIyodayenAbhyAgateduHkhe satyekAkyeva duHkhamanubhavati, na jJAtivargeNa vittena vA kiJcikriyate, tathAca. // 1 // "sayaNassavi majjhagao rogAbhihato kilissai ihego| . sayaNoviya se rogaM, na viraMcaineva nAsei / / athavA upakramakAraNairupakrAnte svAyuSi sthitikSayeNa vA bhavAnatare bhavAntike vA-maraNe samupasthite sati ekasyaivAsumato gatirAgatizca bhavati, vidvAn' vivekI yathAvasthitasaMsArasvabhAvasya vettA ISadapi tAvat zaraNaM na manyate, kutaH? sarvAtmanA trANamiti, tthaahi||1|| "ekasya janmamaraNe gatayazca zubhAzubhA bhvaavrte| tasmAdAkAlikahitamekenaivAtmanaH kaarym|| // 2 // ekko karei kammaM phalamavi tassikao smnnuhvi| eko jAyai maraiya paraloyaM ekao jAi / / mU. (160) sabve sayakammakappiyA, aviyatteNa duheNa pANiNo / hiMDaMti bhayAulA saDhA jAijarAmaraNehi'bhidrutA / / vR.anyacca-sarve'pi saMsArodaravivaravartinaHprANinaH saMsAreparyaTantaH svakRtena jJAnAvaraNIyAdinA karmaNA kalpitAH-sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakaikendriyAdibhedena vyavasthitAH, tathA tenaiva karmaNaikendriyAdyavasthAyAm 'avyaktena' aparisphuTena ziraHzUlAdyalakSitasvabhA-venopalakSaNArthatvAt pravyaktena ca 'duHkhena' asAtAvedanIyasvabhAvena samanvitAH prANinaH paryaTanti Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2,uddezakaH-3 87 araghaTTaghaTIyantranyAyena tAsveva yoniSu bhayAkulAH zaThakarmakAritvAt zaThA bhramanti jAtijarAmaraNairabhidrutA-garbhAdhAnAdibhiduHkhaiH pIDitA iti / kiJcamU. (161) iNameva khaNaM viyANiyA, no sulabhaM bohiM ca AhitaM / evaM sAhie'hipAsae, Aha jiNe iNameva sesagA / / vR. idamaH pratyakSAsannavAcitvAt ima-dravyakSetrakAlabhAvalakSaNaM 'kSaNam' avasaraM jJAtvA taducitaM vidheyaM, tathAhi-dravyaM jaGgamatvapaJcendriyatvasukulotpattimAnuSyalakSaNaM kSetramapyAya'dezArdhaSaDviMzati- janapadalakSaNaM kAlo'pyavasarpiNIcaturthArakAdi dharmapratipaciyogyalakSaNaH bhAvazcadharmazravaNatacchraddhAnacAritrAvaraNakarmakSayopazamAhitaviratipratipacyutsAhalakSaNaH, tadevaMvidhaM kSaNam avasaraMparijJAya tathA 'bodhiMca' samyagdarzanAvAptilakSaNAMno sulabhAmiti, evamAkhyAtamavagamya tadavAptau tadanurUpameva kuryAditi zeSaH, akRtadharmANAM ca punardurlabhA bodhi, tathAhi - // 1 // "laddhelliyaM ca bohiM akareMto anAgayaM ca pttheto| annaM dAiMbohiM labbhisi kayareNa molleNaM? // tadevamutkRSTato'pArddhapudgalaparAvartapramANakAlena punaH sudurlabhA bodhirityevaM sahito jJAnAdibhiradhipazyet-bodhisudurlabhatvaM paryAlocayet, pAThAntaraMvA ahiyAsaetti parISahAnudIrNAn smygdhishet| etaccA''ha jino rAgadveSajetA nAbheyo'STApade svAnsutAnuddizya, tathA'nye'pi idameva zeSakA jinA abhihitavanta iti|| mU. (162) abhaviMsu purAvi bhikkhuvo, AesAvi bhavaMti suvvtaa| eyAiM guNAI Ahu te kAsavassa anudhmmcaarinno|| vR. etadAha-he bhikSavaH-sAdhavaH!, sarvajJaHsvaziSyAnevamAmantrayati, ye'bhUvan-atikrAntA 'jinAH' sarvajJAH 'AesAvitti AgamiSyAzca ye bhaviSyanti, tAn vizinaSTi-'suvratAH' zobhanavratAH, anenedamuktaM bhavati-teSAmapi jinatvaM suvratatvAdevAyAtamiti, te sarve'pyetAn-anantaroditAn guNAn 'AhuH' abhihitavantaH, nAtra sarvajJAnAM kazcinmatabheda ityuktaM bhavati, te ca 'kAzyapasya' RSabhasvAmino varddhamAnasvAmino vA sarve'pyanucIrNadharmacAriNa iti, anena ca samyagdarzanajJAnacAritrAtmaka eka eva mokSamArga ityAvaditaM bhavatIti / / abhihitAMzca guNAnuddezata AhamU. (163) tiviheNavi pANa mA haNe, Ayahite aniyANa saMvuDe / evaM siddhA anaMtaso, saMpai je aanAgayAvare / vR. 'trividhena' manasA vAcA kAyena yadivA-kRtakAritAnumatibhirvA 'prANino' dazavidhaprANabhAjo mA hanyAditi, prathamamidaM mahAvratam, asya copalakSaNArthatvAt evaM zeSANyapi draSTavyAni, tathA''tmanehita AtmahitaH, tathA nAsya svargAvAptyAdilakSaNaM nidAnamastItyanidAnaH, tathendriyanoindriyairmanovAkkAyairvA saMvRtastriguptigupta ityarthaH, evambhUtazcAvazyaM siddhimavApnotItyetaddarzayati - "evam' anantaroktamArgAnuSThAnenAnantAH 'siddhA' azeSakarmakSayabhAjaH saMvRttA viziSTasthA-nabhAjo vA, tathA 'samprati vartamAne kAle siddhigamanayogye sidhyanti, apare vA anAgate kAle etanmArgAnuSThAyina eva setsyanti, nAparaH siddhimArgo'stIti bhAvArthaH // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 sUtrakRtAGga sUtram 1/2/3/164 mU. (164)evaM se udAhu anuttaranANI anuttaradaMsI anuttrnaanndNsnndhre| ahA nAyaputte bhagavaM vesAlie viyaahie| tibemi|| vR. etacca sudharmasvAmI jambUsvAmiprabhRtibhyaH svaziSyebhyaH pratipAdayatItyAha-'evaM se' ityAdi evam' uddezakatrayAbhihitanIt 'sa RSabhasvAmI svaputrAnuddizya udAhRtavAn pratipAditavAn, nAsyottaraM-pradhAnamastItyanuttaraM tacca tajJAnaM ca anuttarajJAnaM tadasyAstItyanuttarajJAnI tathA'nuttara-darzI, sAmAnyavizeSaparicchedakAvabodhasvabhAva iti, bauddhamatanirAsadvAreNa jJAnAdhAraM jIvaMdarzayitu-mAha-'anuttarajJAnadarzanadhara' iti kathaJcibhinnajJAnadarzanA''dhAra ityartha,: 'arhan' surendrAdipUjA)jJAtaputro varddhamAnasvAmIRSabhasvAmI vA bhagavAn ezvaryAdiguNayukto vizAlyAM nagaryA varddhamAno'smAkamAkhyAtavAn, RSabhasvAmIvAvizAlakulodbhavatvAdvaizAlikaH, tathA coktm||1|| "vizAlA jananI yasya, vizAlaM kulameva vaa| vizAlaM pravacanaM cAsya, tena vaizAliko jinH|| evamasau jinaakhyaateti|itishbdH parisamAptyartho, bravImItiuktArtho, nayAH pUrvavaditi adhyayanaM-2-samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAkAcAryaviracitA prathama zrutaskandhasya dvItIya adhyayana TIkA prismaaptaa| -adhyayana-3 upasarga parijJAHvR. uktaM dvitIyamadhyanam, adhunA tRtIyAmArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaraM svasamayaparasamayaprarUpaNA'mihitA, tathA parasamayadoSAn svasamayaguNAMzca parijJAya svasamaye bodho vidheya ityetaccAbhihitaM, tasya ca pratibuddhasya samyagutthAnenotthitasya sataH kadAcidanukUlapratikUlopasargA prAdurbhaveyuH, te codIrNA samyak soDhavyA ityetadanenAdhyayanena prtipaadyte| tato'nena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakra mAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAraH 'saMbuddhassuvasaggA' ityAdinA prathamAdhyayane pratipAditaH, uddezArthAdhikAraMtUtaratra svayamevaniyuktikAraH pratipAdayiSyatIti, nAmaniSpannaM tu nikSepamadhikRtya niyuktikRdAhani. [45] uvasaggaMmi ya chavaM dabve ceyaNamaceyaNaM duvihaM / AgaMtugo ya pIlAkaroya jo so uvssggo|| nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt upasargASoDhA, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAtya dravyopasarga darzayati-'dravye' dravyaviSaye upasargo dvedhA, yatastadravyamupasargakartR cetanAcetanabhedAt dvividhaM, tatra tiryaGmanuSyAdayaH svAvayavAbhighAtena yadupasargayanti sa sacittadravyopasarga, sa eva kASThAdinetaraH / tattvabhedaparyAyavyAkhyeti, tatropasarga upatApaH zarIrapIDotpAdanamityAdiparyAyAH, bhedAzcatiryaGamanuSyopasargAdayaH nAmAdayazca, tatvavyAkhyAtuniyuktikRdeva gAthApazcArddhanadarzayatiaparasmAddivyAdeH AgacchatItyAgantuko yo'sAvupasargo bhavati, sa ca dehasya saMyamasya vA pIDAkArIti kSetropasargAnAha Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 3, uddezaka: ni. [46 ] 89 khettaM bahuoghapayaM kAlo egaMtadUsamAdIo / bhAve kammaramudao, so duviho oghuvakkamio // vR. yasmin kSetre bahUnyoghataH - sAmAnyena padAni krUracaurAdyupasargasthAnAni bhavanti tatkSetraM bahvoghapadaM, pAThAntaraM vA 'bahvoghabhayaM' bahUnyoghato bhayasthAnAni yatra tattathA, tacca lADhAdiviSayAdikaM kSetramiti, kAlastvekAntaduSSamAdi, AdigrahaNAt yo yasmin kSetre duHkhotpAdako grISmAdi sa gRhyata iti, karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAmabhyudayo bhAvopasarga iti, saca upasarga sarvo'pi sAmAnyena audhika pakramikabhedAt dvedhA, tatraudhiko'zubhakarmaprakRtijanito bhAvopasargo bhavati, aupakramikastu daNDakazastrAdinA'sAtavedanIyodayApAdaka iti tatraudhikaupakramikayorupasargayoraupakramikamadhikRtyAhani. [ 47 ] uvakkamio saMyamavigghakare tatthuvakkame pagayaM / davve cauvviho devamaNuyatiriyAyasaMvetto // vR. upakramaNamupakramaH karmaNAmanudayaprAptAnAmudayaprApaNamityartha, etacca yadadravyopayogAt yena vA dravyeNA sAtAvedanIyAdyazubhaM karmodIryate yadudayAccAlpasattvasya saMyamavidhAto bhavati ata aupakramika upasarga saMyamavidhAtakArIti, iha ca yatInAM mokSaM prati pravRttAnAM saMyamo mokSAGgaM vartate tasya yo vighnahetuH sa evAtrAdhikriyata iti darzayati tatra-audhikaupakramikayoraupakramike na 'prakRtaM' prastAvaH tenAtrAdhikAra itiyAvat, saca 'dravye' dravyaviSayazcintyamAnazcaturvidho bhavati, tadyathA- daiviko mAnuSastairazca AtmasaMvedanazceti / / sAmpratameteSAmeva bhedamAha ni. [48 ] ekkeko ya cauviho aTThaviho vAvi solasaviho vA / ghaDaNa jayaNA va tesiM etto vocchaM ahi yAraM // vR. ekaiko divyAdi 'caturvidhaH ' caturbhedaH, tatra divyastAvat hAsyAt pradveSAt vimarzAt pRthagvimAtrAtazceti, mAnuSA api hAsyataH pradveSAdvimarzAt kuzIlapratisevanAtazca, tairazcA api caturvidhAH, tadyathA bhayAt pradveSAd AhArAdapatyasaMrakSaNAt, AtmasaMvedanAH caturvidhAH, tadyathAghaTTanAto lezanAtaH - aGgulyAdyavayavasaMzleSarUpAyAH stambhanAtaH prapAtAcceti, yadivAvAtapittazleSmasaMnipAtajanitazcaturdheti, sa eva divyAdizcaturvidho'nukUlapratikUlabhedAt aSTadhA bhavati, sa eva divyAdi pratyekaM yazcaturdhA prAgdarzitaH sa caturNAM catuSkakAnAM melApakAt SoDazabhedo bhavati, teSAM copasargANA yathA ghaTanA-sambandhaH prApti prAptAnAM cAdhisahanaM prati yatanA bhavati tathA'ta urddhamadhyayanena vakSyate ityayamatrArthAdhikAra iti bhAvaH / uddezArthAdhikAramadhikRtyAhani. [49 ) paDhamaMmi ya paDilomA huMtI anulomagA ya bitiyaMmi / taie ajjhattavisohaNaM ca paravAdivayaNaM ca / usarisehiM ahe uehiM samayapaDiehiM niuNehiM / ni. [50 ] sIlakhalitapannavaNA kayA cautthaMmi uddese // prathame uddezake 'pratilobhAH' pratikUlA upasargA pratipAdyanta iti, tathA dvitIye 'jJAtikRtAH' svajanApAditA anulomA - anukUlA iti, tathA tRtIye adhyAtmaviSIdanaM paravAdivacanaM cetyayamadhikAra iti, caturthoddezake ayamarthAdhikAraH / tadyathA - 'hetusaddazaiH' hetvAbhAsairye'nyatairthikairvyudAhitAH- pratAritAsteSAM zIlaskhalitAnAM vyAmohitAnAM prajJApanA- yathAvasthitArthaprarUpaNA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 svasamayapratItairnipuNabhaNitairhetubhi kRteti // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM tacedam-: adhyayanaM 3 uddezakaH-1 : pU. (165) sUraM mannai appANaM, jAva jeyaM na passatI / jujjhataM daDhadhammANaM, sisupAlo ca mahArahaM / / vR. kaJcilladhuprakRti saGgrAme samupasthite zUramAtmAnaM manyate nistoyAmbuda ivAtmazlAghApravaNo vAgbhirvisphUrjan garjati, tadyathA na matkalpaH parAnIke kazcit subhaTo'stIti, evaM tAvadarjati yAvat puro'vasthitaM prodyatAsiM jetAraM na pazyati tathA coktam119 11 " tAvadgajaH prabhutadAnagaNDaH, karotyakAlAmbudagarjitAni / yAvanna siMhasya guhAsthalISu, lAGgalavisphoTaravaM zrRNoti / / " naSTAntamantareNa prAyo lokasyArthAvagamo bhavatItyatastadavagataye dRSTAntamAha-yathA mAdrIsutaH zizupAlo vAsudevadarzanAtprAk AtmazlAghApradhAnaM garjitavAn, pazcAJca yudhyamAnaM-zastrANi vyApArayantaM dRDhaH-samartho dharma-svabhAvaH saGgaGgrAmAbhaGgarUpo yasya sa tathA taM mahAn ratho'syeti mahArathaH, saca prakramAdatra nArAyaNastaM yudhyamAnaM dRSTvA prAggarjanApradhAno'pi kSobhaM gataH, evamuttaratra dAntike'pi yojanIyamiti / bhAvArthastu kathAnakadAvaseyaH, taccedam - 119 11 vasudevasusAe suo damaghosaNarAhiveNa maddIe / jAo caubbhuo'bbhuyabalakalio kalahapattaTTho // dahUNa tao jaNaNI caubyaM puttamabmuyamaNagdhaM / bhayaharisavimhayamuhI pucchai nemittiyaM sahasA || nemittieNa muniUNa sAhiyaM tIi haTThahiyayAe / sa tu putto mahAbalo dujjao samare / / eyarasa ya jaM daGkaNa hoi sAbhAviyaM bhuyAjuyalaM / hohI o ciya bhayaM sutassa te natthi saMdeho // sAvi bhayaveviraMgI puttaM daMsei jAva kaNhassa / tAvacciya tassa ThiyaM payaitthaM varabhuyAjuyalaM // to kaNharasa piucchA puttaM pADei pAyapIDhaMmi / avarAhakhAmaNatthaM sovi sayaM se khamissAmi / / sisuvAlI vihu juvvaNamaeNa nArAyaNaM asabmehiM / vayaNehiM bhai sovihu khamai khamAe samatthovi // avarAhasa puNe vArijaMto na ciTThaI jAhe / kaNheNa tao chinnaM cakkeNaM uttamaMgaM se / payAtA sUrA raNasIse, saMgAmaMmi uvaTThite / mAyA puttaM na yANAi, jeeNa parivicchae / // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // 11211 sUtrakRtAGga sUtram 1/3/-/ 164 / ni. [50 ] mU. (166) bR. sAmprataM sarvajanapratItaM vArtamAnikaM dRSTAntamAha-- 'payAyA' ityAdi, yathA vAgbhirvisphUrjantaH prakarSeNa vikaTapAdapAtaM 'raNazirasi' saMgrAmamUrdhanyagrAnIke yAtA- gatAH, ke te ? - Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-3, uddezakaH- 1 91 'zUrAH' zUraMmanyAH-subhaTAH, tataH saGgaGgrAmesamupasthite patatparAnIkasubhaTamuktahetisaGghAte sati tatra ca srvsyaa-kuliibhuuttvaat| mAtA putraMnajAnAti kaTIto bhrazyantastanandhayamapinasamyakpratijAgartItyevaMmAtAputrIye saGgaGgrAme parAnIkasubhaTena jetrAcakrakuntanArAcazaktyAdibhi pari-samantAt vividham-anekaprakAraM kSato-hatazchinno vA yathAkazcidalpasattvo bhaGgamupayAti dIno bhavatItiyAvaditi dAntikamAhamU. (167) evaM sehevi appuDhe, bhikkhaayriyaaakovie| sUraM mannati appANaM, jAva lUhaM na seve| vR. 'evamitiprakrAntaparAmarzArthaH, yathA'sauzUraMmanya utkRSTisiMhanAdapUrvakaMsaGgrAmazirasyupasthitaH pazcAjetAraM vAsudevamanyavAyudhyamAnaMdRSTvAdainyamupayAti, evaM zaikSakaH' abhinavapravrajitaH parISahaiH aspRSTaH acchuptaH kiM prajyAyAMduSkaramityevaM garjan 'bhikSAcaryAyAM bhikSATane akovidaH' anipuNaH,upalakSaNArthatvAdanyatrApi sAdhvAcAre'bhinavapravrajitatvA-dapravINaH,saevambhUta AtmAnaM tAvacchizupAlavatzUraMmanyate yAvaotAramiva 'rU' saMyamaM karmasaMzleSakAraNA- bhAvAt 'nasevate' na bhajata iti, tatprAptau tu bahavo gurukarmANo'lpasattvA bhnggmupyaanti|| mU. (168) jayA hemaMtamAsaMmi, sItaM phusai svvgN| tattha maMdA visIyaMti, rajahINA va khattiyA / / vR, saMyamasya rUkSatvapratipAdanAyAha-'jayA hemaMte' ityAdi, 'yadA kadAcit 'hemantamAse' pauSAdau 'zItaM' sahimakaNavAtaM 'spRzati' lagati 'tatra' tasminnasahye zItasparze lagati sati eke 'mandA' jaDAgurukarmANo viSIdanti dainyabhAvamupayAnti rAjyahInA rAjyacyutAH yathA-kSatriyA rAjAna iveti uSNaparISahamadhikRtyAhamU. (169) puDhe gimhAhitAveNaM, vimaNe supivaasie| tattha maMdA visIyaMti, macchA appodae jahA / / vR. 'grISme jyeSThASADhAkhye abhitApastena 'spRSTaH' chuptovyAptaH san 'vimanAH' vimanaskaH, suSThu pAtumicchA pipAsA tAM prAptonitarAM tRDabhibhUto bAhulyena dainyamupayAtIti darzayati-tatra' tasminnuSNaparISahodaye 'mandA' jaDAazaktA 'viSIdanti' yathA parAbhaGgamupayAnti, dRSTAntamAha matsyAalpodakeviSIdanti, gamanAbhAvAnmaraNamupayAnti, evaMsattvAbhAvAtsaMyamAtbhrazyanta iti, idamuktaM bhavati-yathA matsyA alpatvAdudakasya grISmAbhitApena taptA avasIdanti, evamalpasattvAzcAritrapratipattAvapi jallamalakledaklinnagAtrA bahiruSNAbhitaptAH zItalAna jalAzrayAn jaladhArAgRhacandanAdInuSNapratikArahetUnanusmarante-vyAkulitacetasaH saMyamAnuSThAna prati vissiidnti| mU. (170) sadA dattesaNA dukkhA, jAyaNA duppnnolliyaa| kammattA dubbhagA gheva, icAhaMsu puddhojnnaa| vR.sAmprataMyAcjAparISahamadhikRtyAha-'sadA datte' ityAdi, yatInAM sadA sarvadAdantazodhanAdyapipareNa dattam eSaNIyam-utpAdAdyeSaNAdoSarahitamupabhoktavyamityataH kSudhAdivedanAta nAM yAvajjIvaM paradattaiSaNA duHkhaM bhavati, apiceyaM 'yAcyA' yAcyAparISaho'lpasattvairdukhena 'praNodyate' tyajyate, tathA coktam - Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 sUtrakRtAGga sUtram 1/3/1/170 // 1 // "khijai muhalAvaNNaM vAyA gholei kaMThamajhami / kahakahakahei hiyayaM dehitti paraM bhaNaMtassa / / // 2 // gatibhraMzo mukhe dainyaM, gAtrasvedo vivrnntaa| maraNe yAni cihnAni, tAni cilAni yAcake / / ityAdi, evaM dustyajaM yAcyAparISahaM parityajya gatAbhimAnA mahAsattvA jJAnAdyabhivRddhaye mahApuruSasevitaM panthAnamanuvrajantIti / zlokapazcArddhanA''krozaparISahaM darzayati 'pRthagajanAH' prAkRtapuruSA anAryakalpA 'ityevamAhuH' ityevamuktavantaH, tadyathA ye ete yatayaH jallAviladehA luJcitazirasaH kSudhAdivedanAgrastAste ete pUrvAcaritaiH karmabhirArtAHpUrvasvakRtakarmaNaH phalamanubhavanti, yadivA-karmabhi-kRSyAdibhirAtaH-tatkartumasamarthA udvignAH santoyatayaH saMvRttA iti, tathaite durbhagAH' sarveNaiva putradArAdinA parityaktA nirgatikAH santaH pravrajyAmabhyupagatA iti| mU. (171) ete sadde acAyaMtA, gAmesu nagaresu vA / tatya maMdA visIyaMti, saMgAmamiva bhIruyA / / vR. 'etAn' pUrvoktAnAkrozarUpAntathA cauracArikAdirUpAnzabdAna soDhumazaknuvanto grAmanagarAdau tadantarAle vA vyavasthitAH 'tatra' tasmin Akroze sati 'mandA ajJA laghuprakRtayo 'viSIdanti' vimanaskA bhavanti saMyamAdvA bhrazyanti, yathA bhIravaH 'saMgrAme raNazirasi cakrakuntAsizaktinArAcAkule raTatpaTahazaGkhajhallarInAdagambhIre samAkulAH santaH pauruSaM parityajyAyazaH paTahamaGgIkRtya bhajyante, evamAkrozAdizabdAkarmanAdalpasattvAH saMyame viSIdanti / / mU. (172) appege khudhiyaM bhikkhuM, suNI DaMsati luuse| tatya maMdA visIyaMti, teupuTThA va paanninno|| vR. vadhaparISahamadhikRtyAha-'appege ityAdi,apisaMbhAvane, ekaH kazcicchvAdilUSayatIti lUSakaH prakRtyaiva krUro bhakSakaH, 'khudhiyaM tikSudhitaM-bubhukSitaMbhikSAmaTantaMbhikSu 'dazati' bhakSayati dazanairaGgAvayavaMvilumpati, 'tatra' tasmin zvAdibhakSaNesati mandA' ajJAalpasattvatayA viSIdanti' dainyaM bhajante, yathA 'tejasA' agninA 'spRSTA' dahyamAnAH 'prANino' jantavo vedanArtAH santo viSIdanti-gAtraM saMkocayantyArtadhyAnopahatA bhavanti, evaM sAdhurapi krUrasattcairabhidrutaH saMyamAd bhrazyata iti, duHsahatvAdrAmakaNTakAnAm punarapi tAnadhikRtyAhamU. (173) appege paDibhAsaMti, paDipaMthiyamAgatA / paDiyAragatA ete, je ete eva jIviNo / vR.apiHsaMbhAvane, 'eke kecanApuSTadharmANaH-apuNyakarmANaH 'pratibhASante'bruvate, pratipayaHpratikUlatvaM tena caranti prAtipanthikAH-sAdhuvidveSiNastadAvamAgatAH kathaJcipratipathe vA haTA anAryA etadbruvate, sambhAvyataaitadevaMvidhAnAM, tadyathA-pratIkAraH-pUrvAcaritasya karmaNo'nubhavastameke gatAH-prAptAH svakRtakarmaphalabhogino ya ete' yatayaH 'evaMjIvina' iti paragRhANyaTanta ato'ntaprAntabhojino'dattadAnA luJcitazirasaH sarvabhogavaJcitA duHkhitaM jIvantIti / / mU. (174) appege vai juMjaMti, nagiNA piNddolgaahmaa| muMDA kaMDUviNaTuMgA, ujjalA asamAhitA / / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-3, uddezakaH - 1 vR. kiJca-apyeke kecana kusRtiprasRtA anAryA vAcaM yuanti-bhASante, tadyathA-ete jinakalpikAdayonagnAstathA 'piMDolaga'tti parapiNDaprArthakA adhamAH-malAvilatvAt jugupsitA 'muNDA luJcitazirasaH, tathA-kacitkaNDUkRtakSatai rekhAbhirvA vinaSTAGgAvikRtazarIrAH, apratikamazarIratayA vA kvacidrogasambhave sanatkumAravadvinaSTAGgaH, tathodato jalla:-zuSkaprasvedo yeSAM te ujjallAH, tathA asamAhitA' azobhanA bIbhatsA duSTA vA prANinAmasamAdhimutpAdayantIti / sAmpratametadmASakANAM vipAkadarzanAyAhamU. (175) evaM vippaDivoge, appaNA u ajaannyaa| tamAo te tamaMjaMti, maMdA moheNa pAuDA / / vR. 'evam' anantaroktanItyA 'eke' apuNyakarmANo 'vipratipannAH' sAdhusanmArgadveSiNaH 'AtmanA' svayamajJAH, tuzabdAdanyeSAM cavivekinAMvacanamakurvANAH santaste tamasaH' ajJAnarUpAdutkRSTaM tamo yAnti' gacchanti, yadivA-adhastAdapyadhastanIM gatigacchanti, yato 'mandA' jJAnAvaraNIyenAvaSTabdhAH tathA 'mohena mithyAdarzanarUpeNa 'prAvRtA' AcchAditAH santaHkhiDgaprAyAHsAdhuvidveSitayA kumArgagA bhavanti, tathA coktam - // 1 // "ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / __ etad dvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH ? / / mU. (176) puTTho ya daMsamasaehi, tnnphaasmcaaiyaa| name diDhe pare loe, jai paraM maraNaM siyaa|| vR. daMzamazakaparISahamadhikRtyAha-kvacitsindhutAmraliptakokaNAdike deze adhikA daMzamazakA bhavanti tatra ca kadAcitsAdhuH paryaTastaiH 'spRSTazca' bhakSitaH tathA niSkiJcanatvAt tRNeSu zayAnastatsparza soDhumazaknuvan ArtaH san evaM kadAciJcintayet, tadyathA paralokArthametadduSkaramanuSThAnaM kriyamANaMghaTate, nacAsaumayA paralokaH pratyakSeNopalabdhaH, apratyakSatvAt, nApyanumAnAdinopalabhyata iti, ato yadi paraM mamAnena klezAbhitApena maraNaM syAt, nAnyatphalaM kiJcaneti / apica saMtattA kesaloeNaM, bNbhcerpraaiyaa| tattha maMdA visIyaMti, macchA viTThA va keyaNe / / vR. samantAt taptAH santaptAH kezAnAM loca utpATanaM tena, tathAhi-sarudhirakezotpATane himahatI pIDopapadyate, tayA cAlpasattvAH vinotasikAM bhajante, tathA brahmacaryaM bastinirodhastena ca parAjitAH' parAbhagnAH santaH 'tatra' tasmin kezotpATane'tidurjayakAmodreke vAsati mandA' jaDA-laghuprakRtayo viSIdanti saMyamAnuSThAnaM prati zItalIbhavanti, sarvathA saMyamAd vA bhrazyanti, yathA matsyAH ketane' matsyabandhane praviSTA nirgatikAH santo jIvitAd bhrazyanti, evaM te'pi varAkAH sarvakaSakAmaparAjitAH saMyamajIvitAt bhrazyanti // mU. (178) AyadaMDasamAyAre, micchaasNtthiybhaavnaa| harisappaosamAvanA, kaI lUsaMti'nAriyA / / vR.kiJca-AtmAdaNDayate-khaNDayatehitAtbhrazyateyenasa AtmadaNDaH 'samAcAraH anuSThAnaM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 sUtrakRtAGga sUtram 1/3/1/178 yeSAmanAryANAMtetathA, tathA mithyA-viparItAsaMsthitA-svAgrahArUDhA bhAvanA-antaHkaraNavRttiryeSAM te mithyAsaMsthitabhAvanA-mithyAtvopahatahaSTaya ityarthaH, harSazca pradveSazca harSapradveSaM tadApannA rAgadveSasamAkulA itiyAvat, ta evambhUtA anAryA sadAcAraM sAdhu kriDayA pradveSeNa vA krUrakarmakAritvAt 'lUSayanti kadarthayanti daNDAdibhirvAgbhirveti etadeva darzayitumAhamU. (179) appege paliyaMte siM, cAro corotti suvvyN| baMdhati bhikkhuyaM bAlA, kasAyavayaNehi ya / vR.apisaMbhAvane, ekeanAryA AtmadaNDasamAcArA mithyAtvopahatabuddhayo rAgadveSaparigatAH sAdhu 'paliyaMte siM'ti anAryadezaparyante vartamAnaM 'cAro'tti caro'yaM 'coraH' ayaM stena ityevaM matvA suvrataMkadarthayanti, tathAhi-'bamanti' rajjvAdinA saMyamayanti bhikSukaM bhikSaNazIlaM 'bAlA' ajJAH sadasadvivekavikalAH tathA 'kaSAyavacanazca' krodhapradhAnakaTakavacanairnirbhasaMyantIti / / mU. (180) tattha daMDeNa saMvIte, muTThiNA adu phaleNa vA / nAtINaM saratI bAle, itthI vA kuddhagAmiNI / / vR apica-tatra tasminnanAryadezaparyante vartamAnaH sAdhuranAyeM 'daNDena' yaSTinA muSTinA vA 'saMvItaH' prahato'thavA 'phalena vA' mAtuliGgAdinA khaDgAdinA vA sa sAdhurevaM taiH kadarthamAnaH kazcidapariNataH 'bAlaH' ajJo jJAtInAM svajanAnAM smarati, tadyathA-yadyatra mama kazcit sambandhI syAtanAhamevambhUtAMkadarthanAmavApnuyAmiti, dRSTAntamAha-yathAstrIkaddhAsatI svagrahAtagamanazIlA nirAzrayA mAMsapezIva sarvaspRhaNIyA taskarAdibhirabhidrutA satI jAtapazcAttApA jJAtInAM smarati evmsaavpiiti|| mU. (181) ete bho ! kasiNA phAsA, pharusA durhiyaasyaa| hatthI vA sarasaMvittA, kIvA vasa gayA gihN| tibemi| vR. upasaMhArArthamAha-bho iti ziSyAmantraNaM, ya eta AditaH prabhRti daMzamazakAdayaH pIDotpAdakatvena parISahA evopasargA abhihitAH 'kRtsnAH' saMpUrNAbAhulyenaspRzyante-sparzendriyeNAnubhUyanta iti sparzA, kathambhUtAH ?- "paruSAH' paruSairanArye kRtatvAt pIDAkAriNaH, te cAlpasattvairdukhenAdhisahyantetAMzcAsahamAnA laghuprakRtayaH kecanAzlAghAmaGgIkRtya hastina iva raNazirasi _ 'zarajAlasaMvItA' zarazatAkulA bhaGgamupayAnti evaM klIbA' asamarthA avazAH' paravazAH karmAyattA gurukarmANaH punarapi gRhamevagatAH, pAThAntaraM vA 'tivvasaDDhe'tti tIvrarupasargarabhidrutAH 'zaThAH' zaThAnuSThAnAH saMyama parityajya gRhaM gatAH, iti bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-3 uddezakaH-1 samAptaH - adhyayana-3 uddezakaH-2:vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, ihopasargaparijJAdhyayane upasargA pratipipAdayiSitAH,tecAnukUlAH pratikUlAca, tatraprathamoddezake pratikUlAH pratipAditAH, iha tvanukUlAH pratipAdyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyA''disUtram Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-3, uddezakaH - 2 mU. (182) ahime suhumA saMgA, bhikkhuNaM je duruttraa| jattha ege visIyaMti, na cayaMti jvitte|| vR, 'atha' iti Anantarye, pratikUlopasargAnantaramanukUlAHpratipAdyanta ityAnantaryArtha, te 'ime' anantaramevAbhidhIyamAnAH pratyakSAsannavAcitvAdidamA'bhidhIyante, te ca 'sUkSmAH' prAyazcetovikA-rakAritvenAntarAH, napratikUlopasargAiva bAhulyena zarIravikArakAritvena prakaTatayA bAdarA iti, 'saGgA' maataapitraadismbndhaaH| yaete bhikSUNAM' sAdhUnAmapi duruttarA' durlaphyA-duratikramaNIyA iti, prAyojIvitavighnakarairapi pratikUlopasargerudInudhyisthyamavalambayituM mahApuruSaiH zakyam, ete tvanukUlopasastiAnapyupAyena dharmAccayAvayanti, tato'mIduruttarAiti, yatra' yeSUpasargeSu satsu 'eke alpasattvAH sadanuSThAnaM prati "viSIdanti' zItalavihAritvaM bhajante sarvathA vA-saMyamaM tyajanti, naivAtmAnaM saMyamAnuSThAnena 'yApayituM'-vartayituM tasmin vA vyavasthApayituM zakuvanti' samarthA bhavantIti / mU. (183) appege nAyao dissa, royaMti privaariyaa| posaNe tAya! puTTho'si, kassa tAya! jhaasinne|| vR. tAneva sUkSmasaGgAn darzayitumAha-'api saMbhAvane 'eke tathAvidhA 'jJAtayaH' svajanA mAtApitrAdayaH pravrajantaMpradrajitaM vA 'dRSTavA' upalabhya parivArya' veSTayitvA rudanti rudanto vadanti ca dInaM yathA-bAlyAtprabhRti tvamasmAbhi poSito vRddhAnAMpAlako bhaviSyatItikRtvA, tato'dhunA 'naH' asmAnapi tvaM 'tAta !' putra 'poSaya' pAlaya, kasya kRte-kena kAraNena kasya vA balena tAtAsmAn tyajasi?, nAsmAkaM bhavantamantareNa kazcitrAtAM vidyata iti kiJcamU. (184) piyA te thairao tAta!, sasA te khuDDiyA imaa| bhAyaro te sagA tAta!, soyarA kiM jhaasinne?| vR. he 'tAta !' putra ! pitA 'te' tava sthaviro' vRddhaH zatAtIkaH svasA' ca bhaginI tava 'kSullikA' ladhvI aprAptayauvanA 'imA' purovartinI pratyakSeti, tathA bhrAtaraH 'te' tava 'svakA' nijAstAta ! "sodarA' ekodarAH kimityasmAn parityajasIti / mU. (185) mAyaraM piyaraM posa, evaM logo bhvissti| evaM khu loiyaM tAya!, je pAlaMti ya mAyaraM / / vR. tathA mAyaramityAdi, 'mAtaraM' jananIM tathA 'pitaraM janayitAraM 'puSANa' bibhRhi, evaM cakRte tavehalokaH paralokazca bhaviSyati, tAtedameva 'laukikaM lokAcIrNam, ayameva laukikaH panthA yaduta-vRddhayormAtApitroH pratipAlanamiti, tathA coktam - // 1 // "guravo yatra pUjyante, yatra dhAnyaM susaMskRtam / adantakalaho yatra, tatra zakra ! vasAmyaham / / -iti apicamU. (186) uttarA mahurullAvA, puttA te tAta ! khuddddyaa| bhAriyA te navA tAta!, mA sA annaMjaNaM game / vR. 'uttarAH pradhAnAH uttarottarajAtA vA madhuro-manojJa ullApaH-AlApoyeSAM tetathAvidhAH Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/3/2/186 putrAH 'te' tava 'tAta' putra! 'kSullakA' laghavaH tathA bhAryA patnI te 'navA' pratyagrayauvanAabhinavoDhA vA mA asau tvayA parityaktA satI anyaM janaM gacchet-unmArgayAyinI syAd, ayaM ca mahAn janApavAda iti // mU. (187) ehitAya ! gharaMjAmo, mA ya kamme sahya vayaM / vitiyaMpi tAya! pAsAmo, jAmu tAva sayaM gihaM / / vR.apica-jAnImo vayaM yathA tvaM karmabhIrustathApi 'ehi' Agaccha gRhaM 'yAmo' gacchAmaH mA tvaM kimapisAmprataM karma kRthAH, apitu tava karmaNyupasthite vayaM sahAyakA bhaviSyAmaH-sAhAyyaM kariSyAmaH / ekavAraM tAvadgRhakarmabhirbhagnastvaM tAta ! punarapi dvitIyaM vAraM pazyAmo' drakSyAmo yadasmAbhiH sahAyairbhavato bhaviSyatItyato 'yAmo gacchAmaH tAvatsvakaM gRhaM kurvetadasmadvacanamiti mU. (188) gaMtuM tAya! puNo gacche, na teNAsamaNo siyaa| akAmagaM parikamma, ko te vAreumarihati / / da, 'tAta' putra ! gatvA gRhaM svajanavarga dRSTvA punarAgantA'si, naca 'tena etAvatA gRhagamanamAtreNa tvamazramaNo bhaviSyasi, 'akAmagaM'ti anicchantaMgRhavyApArecchArahitaM parAkramanta' svAbhipretAnuSThAnaM kurvANaM kaH 'tvAM' bhavantaM 'vArayituM' niSedhayitum 'arhati' yogyo bhavati, yadivA-'akAmagaM'ti vArddhakAvasthAyAM madanecchAkAmarahitaM parAkramantaM saMyamAnuSThAnaM prati kastvAmavasaraprApte karmaNi pravRttaM dhArayitumarhatIti / / mU. (189) jaMkiMci aNagaMtAta!, taMpi savvaM smiiktN| hirannaM vavahArAi, taMpi dAhAmu te vayaM // vR. anyacca-'tAta' putra! yatkimapi bhavadIyamRNajAtamAsIttatsarvamasmAbhiH samyagvibhajya 'samIkRtaM' samabhAgena vyavasthApitaM, yadivotkaTaM sat samIkRtaM-sudeyatvena vyavasthApitaM, yacca 'hiraNyaM dravyajAtaMvyavahArAdAvupayujyate, AdizabdAtanyena vA prakAreNa tavopayogaMyAsyati tadapi vayaM dAsyAmaH, nirdhano'yamiti mA kRthA bhayamiti / / upasaMhArArthamAhamU. (190) icaiva NaM susehaMti, kaalunniiysmuttttiyaa| vibaddho nAisaMgehi, tato'gAraM phaavi| vR. Namiti vAkyAlaGkAre 'ityeva' pUrvoktayA nItyA mAtApitrAdayaH kAruNikairvacobhiH karuNAmutpAdayantaH svayaM vA dainyamupasthitAH 'taM pravrajitaMpravrajantaMvA 'susehaMti'tti suSTuzikSayanti vyudrAhayanti, sacApariNatadharmA'lpasattvo gurukarmA jJAtisaGgairvibaddho-mAtApitRputrakalatrAdimohitaH tataH 'agAraM' gRhaM prati dhAvati-pravrajyAM parityajya gRhpaashmnubndhaatiiti|| mU. (191) jahA rukhaM vaNe jAyaM, mAluyA pddibNdhii| eva NaM paDibaMdhati, nAtao asamAhiNA || vR. kincAnyat-yathA vRkSaM 'vane' aTavyAM 'jAtam utpannaM 'mAluyA' vallI 'pratibandhAti' veSTayatyevaM 'NaM' iti vAkyAlaGkAre 'jJAtayaH' svajanAH 'taM' yatiM asamAdhinA pratibandhanti, te tatkurvante yenAsyAsamAdhirutpadyata iti, tathA ghoktam - // 1 // "amitto mittaveseNaM, kaMThe dhettUNa royi| mA mittA! soggaiMjAhi, dovi gacchAmu duggii|" apica Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-3, uddezakaH - 2 mU. (192) vibaddho nAtisaMgehi, hatthIvAvI nvgghe| piTTato parisappaMti, suyagovca aduure|| vR. vividhaM baddhaH-paravazIkRtaH vibaddho jJAtisaGgaiH-mAtApitrAdisambandhaiH, te ca tasya tasminnavasaresarvamanukUlamanutiSThanto dhRtimutpAdayanti, hastIvApi navagrahe' abhinavagrahaNe, (yathA sa) dhRtyutpAdanArthamikSuzakalAdibhirupacaryate, evamasAvapi sarvAnukUlairupAyairupacaryate, dRSTAntAntaramAha-yathA'bhinavaprasUtA gaurnijastanandhayasya 'adUragA' samIpavartinI satI pRSThataH parisarpati, evaM te'pi nijA upravrajitaMpunarjAtamivamanyamAnAH pRSThato'nusarpanti-tanmArgAnuyAyino bhvntiityrthH|| mU. (193) ete saMgA maNUsANaM, pAtAlA va atArimA / kIvA jattha ya kissaMti, nAisaMgehiM mucchiyA / / vR. saGgadoSadarzanAyAha 'ete' pUrvoktAH sajyanta itisaGgAH-mAtRpitrAdisambandhAH karmopAdAnahetavaH, manuSyANAM 'pAtAlA iva' samudrA ivApratiSThitabhUmitalatvAt te 'atArimatti dustarAH, evamete'pi saGgA alpasatcairdukhenAtilazyante, 'yatraca' yeSusaGgeSu klIbA' asamardhA klizyanti' klezamanubhavanti, saMsArAntarvartino bhavantItyartha, kiMbhUtAH ?-'jJAtisaGgaiH putrAdisambandhaiH 'mUrchitA' gRddhA adhyupapannAH santo, na paryAlocayantyAtmAnaM saMsArAntarvartinamevaM klizyantamiti apicamU. (194) taMca bhikkhU paritrAya, savve saMgA mahAsavA / jIviyaM nAvakaMkhijjA, socA, dhammamanuttaraM / / vR. 'taMca' jJAtisaGgaM saMsAraikahetuMbhikSu parijJayA (jJAtvA) pratyAkhyAnaparijJayA pariharet kimiti?, yataH 'sarve'pi ye kecana saGgAste 'mahAzravA' mahAnti karmaNa AzravadvArANi vartante tato'nukUlairupasargarupasthitairasaMyamajIvitaM-gRhAvAsapAzaM 'nAbhikAkSet' nAbhilaSet, pratikUlaicopasargasadbhirjIvitAbhilASIna bhaveda, asamaJjasakAritvena bhavajIvitaM nAbhikAGkSat ki kRtvA ?-'zrutvA' nizamyAvagamya, kam ?-'dharma' zrutacAritrAkhyaM, nAsyottaro'stItyanuttaraMpradhAnaM maunIndramityarthaH / / mU. (195) ahime saMti AvaTTA, kAsaveNaM paveiyA / buddhA jatthAvasappaMti, sIyaMti abahA jhiN|| vR.anyacca-'athe' tyadhikArAntaradarzanArtha, pAThAntaraM vA 'aho' iti, tacca vismaye, 'ime' iti ete pratyakSAsannAH sarvajanaviditatvAt 'santi' vidyante vakSyamANA Avartayanti-prANinaM bhrAmaya-ntItvAvartA, tatra dravyAvartAnadyAdeH bhAvAvartAstUtkaTamohodayApAditaviSayAbhilASasaMpAdakasaMpaprArthanAvizeSAH / ete cAvartA 'kAzyapena' zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminA utpannadivyajJAnena 'A(proveditAH' kathitAH pratipAditAH 'yatra' yeSu satsu 'buddhA' avagatatattvA AvartavipAkavedinastebhyaH 'apasarpanti' apramattatayA taddUragAmino bhavanti, abuddhAstu nirvivekatayA yeSvavasIdanti-Asakti kurvantIti tAnevAvartAn darzayitumAhamU. (196) rAyANo rAya'maJcAya, mAhaNA aduva khttiyaa| nimaMtayaMti bhogehiM, bhikkhUyaM sAhujIviNaM / / 27 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/3/2/196 vR. 'rAjAnaH' cakravatyAdayo 'rAjAmAtyAzca' mantrIpurohitaprabhRtayaH tathA brAhmaNA athavA 'kSatriyA' ikSvAkuvaMzajaprabhRtayaH, ete sarve'pi bhogaiH' zabdAdibhirviSayaiH 'nimantrayanti bhogopabhogaM pratyabhyupagamaM kArayanti, kam? -bhikSukaM "sAdhujIviNamiti sAdhvAcAreNa jIvituM zIlamasyeti sAdhujIvinamiti, yathA brahmadattacakravartinA nAnAvidhairbhogaizcitrasArupanimantrita iti / evamanye'pikenacitsambandhena vyavasthitAyauvanarUpAdiguNopetaMsAdhuM viSayoddezopa-nimantrayeyuriti mU. (197) hattha'ssarahajANehiM, vihAragamaNehi y|| bhuMja bhoge ime sagghe, maharisI! puujyaamutN|| vR. etadeva darzayitumAha-hastyazvarathayAnaiH tathA vihAragamanaiH viharaNaM krIDanaM vihArastena gamanAni vihAragamanAni-udyAnAdau krIDayA gamanAnItyarthaH, cazabdAdanyaizcendriyAnukUlaiviSayairupanimantrayeyuH, tadyathA-bhuGka bhogAn' zabdAdiviSayAn 'imAn asmAbhiauMkitAnpratyakSAsannAn zlAdhyAn' prazastAn anindyAn 'maharSe' sAdho! vayaM viSayopakaraNaDhaukanena tvAM' bhavantaM 'pUjayAmaH' satkArayAma iti kiJcAnyatmU. (198) vatthagaMdhamalaMkAra, itthIo sayaNANi y| bhuMjAhimAiM bhogAI, Auso ! pUjayAmutaM / / vR. 'vastraM' cInAMzukAdi gandhAH' koSThapuTapAkAdayaH, vastrANicagandhAzca vastragandhamiti samAhAradvandvaH tathA 'alaGkAram' kaTakakeyUrAdikaM tathA 'striyaH' pratyagrayauvanAH 'zayanAni ca' paryaGkatUlApracchadapaTopadhAnayuktAni, imAn bhogAnindriyamano'nukUlAnasmAbhitraikitAn 'bhuMja' tadupabhogena saphalIkuru, he AyuSman ! bhavantaM 'pUjayAmaH' satkArayAma iti / mU. (199) jo tume niyamo cinno, bhikkhubhAvaMmi suvvyaa!| agAramAvasaMtassa, sabbo saMvijae thaa|| vR.apica-yastvayA pUrva bhikSubhAve pravrajyAvasare niyamo' mahAvratAdirUpaH 'cIrNa anuSThitaH indriyanoindriyopazamagatena he suvrata! sasAmpratamapi agAraM' gRham AvasataH' gRhasthabhAvaMsamyag anupAlayato bhavatastathaiva vidyata iti, na hi sukRtaduSkRtasyAnucIrNasya nAzo'stIti bhaavH| kiJca. bhU. (200) ciraM duijamANassa, doso dANiM kuto tv?| ilevaNaM nimaMti, nIvAreNa va sUyaraM / ciraM' prabhUtaM kAlaM saMyamAnuSThAnena 'duijamANassa'tti viharataH sataH 'idAnIM' sAmprataM doSaH gulastava?, naivAstIti bhAvaH, ityevaM hastyazvAdibhirvastragandhAlaGkArAdibhizca nAnAvidhairupa gApa-karaNaiH karaNabhUtaiH 'Na' miti vAkyAlaGkAre 'ta' bhikSusAdhujIvinaM nimantrayanti' bhogabuddhiM kArayanti dRSTAntaM darzayati-yathA 'nIvAreNa' brIhivizeSakaNadAnena 'sUkara varAhaM kUTake pravezayanti evaM tamapi sAmiti // bhU.20/omA bhikhAra lAe. acayaMtA jvitte| sapA visIyati, ukhANaMsi va dubbalA / / 1. yastAcArlopasaMhArAsaMbhA-bhikSUNA-sAdhUnAmudyuktavihAriNAMcaryA-dazavidhavaruvAlasAmAtArI samiramAdikA taH moditAH preritA yadivA bhikSucaryayA karaNabhUtayA ___ Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, udezaka:- 2 sIdantazcoditAH- tatkaraNaM pratyAcAryAdikaiH paunaHpunyena preritAstaJcodanAmazaknuvantaH saMyamAnuSThAnenAtmAnaM 'yApayituM' vartayitumasamarthAH santaH / 'tatra' tasmin saMyame mokSaikagamahetau bhavakoTizatAbApte 'mandA' jaDA 'viSIdanti' zItalavihAriNo bhavanti, tamevAcintyacintAmaNikalpaM mahApuruSAnucIrNaM saMyamaM parityajanti, dRSTAntamAhaUrdhvaM yAnamudyAnaM-mArgasyonnato bhAga uTTaGkamityartha tasmin udyAnazirasi utkSiptamahAbharA ukSANo'tidurbalA yathA'vasIdanti - grIvAM pAtayitvA tiSThanti notkSiptabharanirvAhakA bhavantItyevaM te'pi bhAvabhandA utkSiptapaJcamahAvratabhAraM voDhumasamarthA pUrvoktabhAvAvarte parAmagnA viSIdanti kiJcabhU. (202) acayaMtA va lUheNaM, ucahANeNa tajjiyA / tattha maMdA visIyaMti, ujjANaMsi jaraggavA // 99 bR. 'rUkSeNa' saMyamenAtmAnaM yApayitumazaknuvantaH tathA 'upadhAnena' anazanAdinA sabAhyAbhyateraNa tapasA 'tarjitA' bAdhitAH santaH tatra saMyame mandA viSIdanti 'udyAnazirasi ' uTTaGkamastake 'jIrNo' durvalo gaurava, yUno'pi hi tatrAvasIdanaM sambhAvyate kiM punarjaradgavasyeti jIrNagrahaNam evamAvartamantareNApi dhRtisaMhananopetasya vivekino'pyavasIdanaM sambhAvyate, kiM punarAvarterupasargitAnAM mandAnAmiti // bhU. (203) evaM nimaMtaNaM laduM, mucchiyA giddha itthIsu / acjhovavannA kAmehiM, coijaMtA gayA gihaM // ttibemi // bR. sarvopasaMhAramAha-' evaM ' pUrvoktayA nItyA viSayopabhogopakaraNadAnapUrvakaM 'nimantraNaM' viSayopabhogaM prati prArthanaM 'labdhvA' prApya 'teSu' viSayopakaraNeSu hastyazvarathAdiSu 'mUrcchitA' atyantAsaktAH / tathA strISu 'gRddhA' dattAvadhAnA ramaNIrAgamohitAH tathA 'kAmeSu' icchAmadanarUpeSu 'adhyupapannAH ' kAmagatacittAH saMyame'vasIdanto'pareNodyuktavihAriNA nodyamAnAH saMyamaM prati protsAhyamAnA nodanAM soDhumazaknuvantaH santo gurukarmANaH pravrajyAM parityajyAlpasattvA gRhaM gatAgRhasthIbhUtAH / iti parisamAptau bravImIti pUrvavat / adhyayanaM -3 uddezakaH-2 samAptaH -: adhyayanaM 3 uddezakaH-3 :- : vR. upasargaparijJAyAM ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisamvandhaH- ihAnantaroddezakAbhyAmupasargA anukUlapratikUlabhedenAbhihitAH, taizcAdhyAtmaviSIdanaM bhavatIti tadanena pratipAdyata ityanena saMbandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtram pU. (204) jahA saMgAmakAlaMmi, piTThato bhIru vehai / valayaM grahaNaM nUmaM, ko jANai parAjayaM ! vR. dhSTAntena hi bhandamatInAM sukhenaivArthAvagatirbhavatItyata AdAveva dhyantamAha-yathA kazcid 'bhIru' akRtakaraNaH 'saMgrAmakAle' pararAnIkayuddhAvasare samupasthita 'pRthtaH prete AdAvevApaTapratIkArahetubhUtaM durgAdikaM sthAnamavalokapati / tadeva darzayati- 'calaya' mipiyanodakaM balacAkAraNa vyavasthitam udakarahitA vA gartA duHkhanirgamapravezA, tathA 'gahanaM' dhavAdivRkSaiH kaTisaMsthAnIyaM 'tUma' ti pracchannaM giriguhAdikaM kimityasA vevamavalokayati ? yata evaM manyate tatraivambhUte tumule 7 2 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sUtrakRtAGga sUtram 1/3/3/204 saGgrAme subhaTakule ko jAnAti kasyAtra parAjayo bhaviSyatIti ?, yato daivAyattAH kAryasiddhayaH, stokairapi bahavo jIvanta iti // pU. (205) muhuttANaM muhuttassa, muhatto hoi tArisI / parAjiyA'vasappAmo, iti bhIrU uvehaI // vR. kiJca muhUrtAnAmekasya vA muhUrtasyAparo 'muhUrta' kAlavizeSalakSaNo'vasarastA bhavati yatra jayaH parAjayo vA sambhAvyate, tatraivaM vyavasthite parAjitA vayam " avasarpAmo nazyAma ityetadapi sambhAvyate asmadvidhAnAmiti bhIru pRSThata ApapratIkArArthaM zaraNamupekSate // iti zlokadvayena yAntaM pradarzya dAntikamAha mU. (206) evaM tu samaNA ege, abalaM naccANa appagaM / anAgayaM bhayaM dissa, avikappaMtimaM suyaM // vR. 'evam' iti yathA saGgrAmaM praveSTumicchuH pRSThato'valokayati-kimatra mama parAbhagnasya valayAdikaM zaraNaM trANAya syAditi ?, evameva 'zramaNAH' pravrajitA 'eke' kecanAdhDhamatayo'lpasattvA AtmAnam 'abalaM' yAvajjIvaM saMyamAbhAravahanAkSamaM jJAtvA anAgatameva bhayaM 'dRSTvA' utprekSya tadyathA - niSkiJca- no'haM kiM mama vRddhAvasthAyAM glAnAdyavasthAyAM durbhikSe vA trANAya syAdityevamAjIvikAbhayamutprekSya 'avakalpayanti' parikalpayanti manyante-idaM vyAkaraNaM gaNitaM jotiSkaM vaidyakaM horAzAstraM mantrAdikaM vA zruta madhItaM mamAvamAdau trANAya syAditi // ko jANai viUvAtaM, itthIo udagAu vA / coijjatA pavakkhANo, na no atthi pakappiyaM // pU. (207) vR. etaccaite'vakalpayantItyAha - alpasattvAH prANino vicitrA ca karmaNAM gati bahUni pramAdasthAnAni vidyante ataH ' ko jAnAti ? ' kaH paricchinatti 'vyApAtaM saMyamajIvitAt bhraMzaM, kena parAjitasya mama saMyamAd bhraMzaH syAditi, kim 'strItaH' strIpariSahAt uta 'udakAt' snAnAdyarthamudakAsevanAbhilASAd ? ityevaM te varAkAH prakalpayanti, na 'naH' asmAkaM kiJcana 'prakalpitaM ' pUrvopArjitadravyajA- tamasti yattasyAmavasthAyAmupayogaM yAsyati, ataH 'codyamAnAH ' pareNa pRcchyamAnA hastizikSA- dhanurvedAdikaM kuTilaviNTalAdikaMvA 'pravakSyAmaH' kathayiSyAmaH prayokSyAma ityevaM te hInasattvAH sampradhArya vyAkaraNAdau zrute prayatanta iti, na ca tathApi mandabhAgyAnAmabhipretArthAvAptirbhavatIti, tathA coktam "upazamaphalAdvidhAbIjAtphalaM dhanamicchatAM, // 1 // bhavati viphalo yadyAyAsastadatra kimadbhutam ? / na niyataphalAH karturbhAvAH phalAntaramIzate, janayati khalu vrIherbIjaM na jAtu yavAGkuram // -iti upasaMhArArthamAha mU. (2009) icceva paDilehaMti, valayA paDilehiNo / vitigicchasamAvannA, paMthANaM ca akoviyA // vR. 'ityevami'ti pUrvaprakrAntaparAmarzArtha, yathA bhIravaH saGgrAme pravivikSavo valayAdikaM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-3, uddezakaH - 3 101 prati upekSiNobhavantIti, evaM pravrajitAmandabhAgyatayAalpasattvAAjIvikAbhayAdvyAkaraNAdikaM jIvanopAyatvena 'pratyupekSante' parikalpayanti, kimbhUtAH ? -vicikitsA-cittaviplutiH-kimenaM saMyamabhAramukSiptamantaM netuM vayaM samarthAH uta netItyevambhUtA, tathA coktam / // 1 // "lukkhamaNuNhamaNiyayaM kAlAikaMtabhoyaNaM virsN| bhUmIsayaNaM loo asiNANaM baMbhaceraM ca // tAMsamApannAH-samAgatAH, yathA panthAnaMprati akovidA' anipuNAH, kimayaMpanthA vivakSitaM bhUbhAgyAsyatyuta netItyevaM kRtacittaviplutayobhavanti, tathA te'pisaMyamabhAravahanaprativicikitsA samApannA nimittagaNitAdikaM jIvikArthaM pratyupekSanta iti / mU. (209) je u saMgAmakAlaMmi, nAnA suurpurNgmaa| no te piTThamavehiti, kiM paraM maraNaM siyaa|| vR, sAmprataM mahApuruSaceSTite dRSTAntamAha-ye punarmahAsattvAH, tuzabdo vizeSaNArthaH 'saGgrAmakAle' parAnIkayuddhAvasare 'jJAtAH' lokaviditAH, katham ?-'zUrapuraGgamAH' zUrANAmagragAmino yuddhAvasare sainyAgraskandhavartina iti, ta evambhUtAH saGgrAmaM pravizanto 'na pRSThamutprekSante' na durgAdikamApatrANAya paryAlocayanti, te cAbhaGgakRtabuddhayaH, api tvevaM manyantekimaparamatrAsmAkaMbhaviSyati?, yadi paraM maraNaM syAt, tacca zAzvataM yazaHpravAhamicchatAmasmAkaM stokaM vartata iti, tathA coktam - // 1 // "vizarArubhiravinazvaramapi capailaH sthAsnu vAJchatAM vizadam / prANairyadi zUrANAM bhavati yazaH kiM na paryAptam / / -tadevaM subhaTaSTAntaM pradarzya dAntikamAhamU. (210) evaM samuTThie bhikkhU, bosijA'gArabaMdhaNaM / AraMbha tiriyaM kaTu attattAe privve| vR.yathAsubhaTA jJAtAnAmataH kulataH zauryataH zikSAtazcatathA sannaddhabaddhaparikarAHkaragRhItahetayaH pratibhaTasamitibhedinona pRSThato'valokayanti, evaM 'bhikSurapi' sAdhurapimahAsattvaH paralokapratisparddhinamindriyakaSAyAdikamarivagaMjetuM samyak-saMyamotthAnenotthitaH samutthitaH, tathAcoktam // 1 // "kohaM mANaM ca mAyaM ca, lohaM paMciMdiyANi ya / dujayaM cekmappANaM, savvamappe jie jiyaM / / kiM kRtvA samutthita iti darzayati- vyutsRjya' tyaktvA agArabandhanaM gRhapAzaMtathA Arambha sAvadyAnuSThAnarUpaM 'tiryakRtvA' apahastya Atmano bhAva Atmatvam-azeSakarmakalaGkarahitatvaM tasmai AtmatvAya, yadivA-AtmA-mokSaH saMyamo vA tadmAvastasmai-tadarthaM pari-samantAdrajetsaMyamAnuSThA- nakriyAyAM dattAvadhAno bhvedityrthH|| mU. (211) tamege paribhAsaMti, bhikkhUyaM sAhujIviNaM / je evaM paribhAsaMti, aMtae te samAhie / / vR.niryuktau yadabhihitamadhyAtmaviSIdanaMtaduktam, idAnIMparavAdivacanaMdvitIyamarthAdhikAramadhikRtyAha-'ta' miti sAdhum 'eke' ye parasparopakArarahitaM darzanamApannA ayaHzalAkAkalpaH , piNA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sUtrakRtAGga sUtram 1/3/3/211 te ca gozAlakamatAnusAriNa AjIvikA digambarA vA, ta evaM vakSyamANaM pri-smntaabhaassnte| taMbhikSukaM sAdhvAcAraM sAdhu-zobhanaMparopakArapUrvakaMjIvituMzIlamasya sa sAdhujIvinamiti, 'ye' te apuSTadharmANa evaM' vakSyamANaM paribhASante' sAdhvAcAranindAM vidadhati ta evaMbhUtA 'antake' paryantedUre samAdheH' mokSAkhyAtsamyAdhyAnAtsadanuSThAnAtvAvartantaiti yatteprabhASantetaddarzayitumAhamU. (212) saMbaddhasamakappA u, annamannesu mucchiyaa| piMDavAyaM gilANassa, jaM sAreha dalAha y|| vR. sam-ekIbhAvena parasparopakAryopakAritayA ca baddhAH' putrakalatrAdisnehapAzaiH sambaddhAgRhasthAstaiH samaH-tulyaH kalpo-vyavahAro'nuSThAnaMyeSAntesambaddhasamakalpA-gRhasthAnuSThAnatulyAnuSThAnA ityarthaH, tathAhi-yathA gRhasthA parasparopakAreNa mAtA putre putro'pi mAtrAdAvityevaM 'mUrchitA' adhyupapannAH, evaM bhavanto'pi anyo'nya parasparataH ziSyAcAryAdhupakArakriyAkalpanayAmUrchitAH tathAhi-gRhasthAnAmayaMnyAyo yaduta-parasmaidAnAdinopakAra iti, natuyatInAM, kathamanyo'nyaM mUrchitA iti darzayati-'piNDapAtaM' bhaikSyaM galAnasya' aparasya rogiNaH sAdhoH yad-yasmAt sAreha'tti anveSayata, tathA 'dalAhaya'ttiglAnayogyamAhAramanviSya tadupakArArthaM dadavaM, cazabdAdAcAdiH vaiyAvRttyakaraNAdyupakAreNa vartadhvaM, tato gRhasthasamakalpA iti| mU. (213) / evaM tunbhe sarAgatthA, annamannamaNubbasA / naTThasappahasabbhAvA, saMsArassa apaargaa| vR. sAmpratamupasaMhAracyAjena doSadarzanAyAha-'evaM' parasparopakArAdinA yUyaM gRhasthA iva sarAga- sthAH-saha rAgeNa vartata iti sarAgaH-svabhAvastasmin tiSThantIti te tathA, 'anyo'nyaM' parasparato vazamupAgatAH-parasparAyattAH, yatayo hi niHsaGgatayA na kasyacidAyattA bhavanti, yato gRhasthAnAmayaM nyAya iti, tathA naSTaH-apagataH satpathaH-sadbhAvaH-sanmArga paramArtho yebhyaste tathA evambhUtAzca yUyaM 'saMsArasya' caturgatibhramaNalakSaNasya 'apAragA' atIragAmina iti ayaM tAvatpUrvapakSaH, asya ca dUSaNAyAhamU. (214) aha te paribhAsejA, bhikkhu mokkhvisaare| evaM tubbhe pabhAsaMtA, dupakkhaM ceva sevaha // vR. 'atha' anantaraM 'tAn' evaM pratikUlatvenopasthitAn bhikSu 'paribhASeta' brUyAt, kimbhUtaH ? 'mokSavizArado' mokSamArgasya-samyagjJAnadarzanacAritrarUpasya prarUpakaH, 'evam' anantaroktaMyUyaM prabhASamANAH santaH duSTaH pakSo duSpakSaH-asatpratijJAbhyupagamastameva sevadhvaM yUyaM, yadivA rAgadveSAtmakaM pakSadvayaM sevadhvaM yUyaM, tathAhi-sadoSasyApyAtmIyapakSasya samarthanAdrAgo, niSkalaGkasyApyasmadabhyupagamasya dUSaNAdveSaH, athai vaM pakSadvayaM sevadhvaM yUyaM, tadyathA-vakSyamAmanItyA bIjodakoddiSTakRtabhojitvAdgRhasthAH yatiliGgAbhyupagamAtkila pravrajitAzcetyevaM pakSadvayAsevanaM bhavatAmiti, yadivA-svato'sadanuSThAnamaparaJca sadanuSThAyinAM nindanamitibhAvaH / / mU. (215) tubbhe bhuMjaha pAesu, gilANo abhihaDaMmi yaa| taM ca bIodagaMbhoccA, tamuhissAdi jaMkaDaM / / vR. AjIvikAdInAM paratIrthikAnAM digambarANAM cAsadAcAranirUpaNAyAha-kila Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -3, uddezakaH - 3 103 vayamaparigraha- tayA niSkiJcanA evamabhyupagamaM kRtvA yUyaM bhuGgdhvaM 'pAtreSu' kAMsyapAtryAdiSu gRhasthabhAjaneSu, tatparibhogAcca tatparigraho'vazyaMbhAvI, tathA''hArAdiSumUrchA kurudhvamityataH kathaM niSparigrahAbhyu-pagamo bhavatAmakalaGka iti, anyacca 'glAnasya' bhikSATanaM kartumasamarthasya yadaparairgRhasthairabhyAhRtaM kAryate bhavadbhiH, yaterAnayanAdhikArAbhAvAdgRhasthAnayanecayodoSasadbhAvaH sa bhavatAmava-zyaMbhAvIti, tameva darzayati ___ yaJca gRhasthairvIjodakAdyupamardainApAditamAhAraM muktvAtaMglAnamuddizyoddezakAdi yatkRtaM' yanniSpAditaMtadavazyaM yuSmataparibhogAyAvatiSThate / tadevaM gRhasthagRhe tadbhAjanAdiSubhuJjAnAstathA glAnasya ca gRhasthaireva vaiyAyuvRttyaM kArayanto yUyamavazyaM bIjodakAdibhojina uddezikAdikRtabhojinazreti kizcAnyatmU. (216) littA tivvAbhitAveNaM, ujhiA asmaahiyaa| nAtikaMDUiyaM seyaM, aruyassAvarajjhatI / / vR.yo'yaMSaDjIvanikAyavirAdhanayoddiSTabhojitvenAbhigRhItamithyASTitayA ca sAdhuparabhASaNenaca tIbro'bhitApaH-karmabandharUpastenopaliptAH-saMveTitAstathA 'ujjhiya'tti sadvivekazUnyA bhikSApAtrAdityAgAtparagRhabhojitayoddesakAdibhojitvAttathA asamAhitA' zubhAdhyavasAparahitAH satsAdhupradveSitvAt, sAmprataM dRSTAntadvAreNa punarapi tadoSAbhidhitsayA''ha-yathA 'aruSaH' vraNasyAtikaNDUvitaM-nakhairvilekhanaM na zreyo-na zobhanaM bhavati / api tvaparAdhyati-tatkaNDUyanaM vraNasya doSamAvahati, evaM bhavanto'pi sadvivekarahitAH vayaM kila niSkiccanA ityevaM niSparigrahatayA SaDajIvanikAyarakSaNabhUtaM bhikSApAtrAdikamapi saMyamopakaraNaM parihatavantaH, tadabhAvAcAvazyaMbhAvI azuddhAhAraparibhoga ityevaM dravyakSetrakAlabhAvAnapekSaNena nAtikaNDUyitaM zreyo bhavatIti bhAvaH // mU. (217) tatteNa anusiTTA te, apaDinneNa jaannyaa| naesa niyae magge, asabhikkhA vatI kitii| vR. api ca-'tattvena' paramArthena maunIndrAbhiprAyeNa yathAvasthitArthaprarUpaNayA te gozAlakamatA-nusAriNaAjIvikAdayaH boTikA vA anuzAsitAH' tadabhyupagamadoSadarzanadvAreNa zikSA grAhitAH, kena ?-'apratijJena' nAsya mayedamasadapi samarthanIyamityevaM pratijJA vidyate ityapratijJo-rAgadveSarahitaH sAdhustena jAnatA' heyopAdeyapadArthaparicchedakenetyartha, kathamanuzAsitA ityAha-yo'yaM bhavadbhirabhyupagato mArgo yathA yatInAM niSkiJcanatayopakaraNAbhAvAt parasparata upakAryopakArakabhAva ityeSa 'na niyato' na nizcito na yuktisaGgataH, ato yeyaM vAg ythaa| ye piNDapAtaM glAnasyA''nIya dadati te gRhasthakalpA ityeSA 'asamIkSyAbhihitA' aparyAlocyoktA, tathA kRtiH' karaNamapi bhavadIyamasamIkSitameva, yathA cAparyAlocitakaraNatA bhavati bhavadanuSThAnasya tathA nAtikaNDUyitaM zreya ityanena prAglezataHpratipAditaM, punarapi sadRSTAntaM tadeva pratipAdayati / / yathApratijJAtamAhamU. (218) erisA jA vaI esA, aggaveNu bva krisitaa| gihiNo abhihaDaM seyaM, bhuMjiuM na u bhikkhuNaM / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sUtrakRtAGga sUtram 1/3/3/219 vR. yeyamIddakSA vAk yathA yatinA glAnasthAnIya na deyamityeSA agre veNuvad-vaMzavat karSitAtanvI yuktyakSamatvAt durbaletyarthaH, tAmeva vAcamdarzayati-'gRhiNAM' gRhasthAnAM yadabhyAhRtaM tadhaterbhoktuM zreyaH' zreyaskara, na tu bhikSUNAM sambandhIti, agre tanutvaM cAsyA vAca evaM draSTavyaMyathA gRhasthAbhyAhRtaM jIvopamardaina bhavati, yatInAM tUdgamAdidoSarahitamiti / / mU. (219) dhammapannavaNA jA sA, sAraMbhA na visohiaa| na u eyAhiM diTThIhiM, puvvamAsiM pggppi| vR. kiJca-dharmasya prajJApanA-dezanA yathA-yatInAM dAnAdinopakartavyamityevambhUtA yA sA 'sArambhANAM' gRhasthAnAM vizodhikA, yatayastu svAnuSThAnenaiva vizudhyanti, na tu teSAM dAnAdhikAro'stItyetat dUSayituM prakramate-'na tu' naivaitAbhiryathA gRhasthenaiva piNDadAnanAdinA yateglAnAdyavasthAyAmupakartavyaM natuyatibhireva parasparamityevambhUtAbhiH yuSmadIyAbhiH 'dRSTibhiH' dharmaprajJApanAbhi pUrvam' Adau sarvajJaiH prakalpitaM' prarUpitaMprakhyApitamAsIditi, yato na hi sarvajJA evambhUtaM pariphalguprAyamarthaM prarUpayanti yathA-asaMyataireSaNAdyanupayuktaiglAnAdevaiyAvRttyaM vidheyaM na tUpayuktena saMyateneti, apica-bhavadbhirapi glAnopakAro'bhyupagata eva, gRhasthapreraNAdanumodanAcca, tato bhavantastatkAriNa-statpradveSiNazcetyApannamiti apicamU. (220) savvAhi anujuttIhiM, acayaMtA jvitte| tato vAyaM nirAkicA, te bhujovi pgbhiyaa|| vR.tegozAlakamatAnusAriNodegambarA vAsarvAbhirarthAnugatAbhiryuktibhiH sarvaireva hetuddaSTAntaiH pramANa bhUtairazaknuvantaH svapakSe AtmAnaM 'yApayitum' saMsthApayitum 'tataH' tasmAdhuktibhiH pratipAdayitum sAmarthyAbhAvAd 'vAda nirAkRtya' samyaghetubhraSTAntaryo vAdo-jalpastaM parityajya te tIrthakA zrUyaH' punarapi vAdaparityAge satyapi pragalbhitA' dhRSTatAM gatA idamUcuH, tdythaa||1|| "purANaM mAnavo dharma, sAGgo vedshcikitsitm| AjJAsiddhAnicatvAri, na hantavyAni hetubhiH / / " anyacca kimanayA bahiraGgayA yuktA'numAnAdikayA'tra dharmaparIkSaNe vidheye kartavyamasti, yataH pratyakSa eva bahujanasaMmatatvena rAjAdyAzrayaNAccAyamevAsmadabhipreto dharma zreyAnnApara ityevaM vivadante, teSAmidamuttaram-na hyatra jJAnAdisArarahitena bahunA'piprayojanamastIti, uktaM c||1|| "eraMDakaTTarAsI jahA ya gosiiscNdnplss| molle na hojja sariso kittiyametto gnnijjto|| // 2 // tahavi gaNaNAtirego jaharAsI sona caMdanasariccho / taha niviNNANamahAjaNovi sojjhe visaMvayati / / ekko sacakkhugo jaha aMdhalayANaM saehiM bahuehi / __ hoi varaM daTThavbo nahu te bahugA apecchNtaa|| // 4 // evaM bahugAvi mUDhA na pamANaM je gaIna yANaMti / saMsAragamaNaguvilaM niuNassa ya baMdhamokkhassa // (ityAdi) mU. (221) rAgadosAbhibhUyappA, micchatteNa abhihutaa| Ausse saraNaM jaMti, TaMkaNA iva pavvayaM / / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM 3, uddezakaH - 3 105 vR. apica rAgazca prItilakSaNo dveSazca tadviparItalakSaNastAbhyAmabhibhUta AtmA yeSAM paratIrthikA-nAMtetathA, 'mithyAtvena' viparyastAvabodhenAtattvAdhyavasAyarUpeNa abhidrutA' vyAptAH sadhuktibhivadiM kartumasamarthA krodhAnugA 'AkrozAn' asabhyavacanarUpAMsthA daNDamuSTayAdimizca hananavyApAraM yAnti' Azrayante / asminnevArthe pratipAdye dRSTAntamAha-yathA 'TaRNA' mlecchavizeSA durjayA yadA pareNa balinA svAnIkAdinA'bhidrUyantetadAtenAnAvidhairapyAyudhairyoddhumasamarthA santaH parvataM zaraNamAzra-yanti, evaM te'pi kutIrthikA vAdaparAjitAH krodhAdyupahatahaSTaya AkrozAdikaM zaraNamAzrayante, na ca te idamAkalayya pratyAkroSTavyAH, tdythaa||1|| "akkosahaNaNamAraNadhammabbhaMsANa bAlasulabhANaM / lAbhaM mannai dhIro jahuttarANaM abhAbhi / / kizcAnyatmU. (222) bahuguNappagappAI, kujA attsmaahie| jeNa'nne no virujjhejA, teNa taM taM samAyare / / vR. 'bahavo guNAH' svapakSasiddhiparadoSodbhAvanAdayo mAdhyasthyAdayo vA prakalpanteprAdurbhavantyAtmani yeSvanuSThAneSu tAni bahuguNaprakalpAni-pratijJAhetudRSTAntopanayanigamanAdIni mAdhyasthyavacanaprakArANi vA anuSThAnAni sAdhurvAdakAle anyadA vA 'kuryAt' vidadhyAt, sa eva viziSyate-AtmanaH "samAdhi' cittasvAsthyaM yasya sa bhavatyAtmasamAdhikaH, etaduktaM bhavati / yena yenopanyastenahetudRSTAntAdinA AtmasamAdhi-svapakSasiddhilakSaNo mAdhyasthyavacanAdinA vAparAnupaghAtalakSaNaH samutpadyatetattatkuryAditi, tathAyenAnuSThitena vAbhASitena vA anyatIrthiko dharmazravaNAdau vA'nyaH pravRtto 'na virudhyeta' na virodhaM gacchet, tenaparAvirodhakAraNena tattadaviruddhanuSThAnaM vacanaM vA 'samAcaret' kuryAditi / mU. (223) imaMca dhammamAdAya, kAsaveNa paveiyaM / kujA bhikkhU gilANassa, agilAe smaahie| vR. tadevaM paramataM nirAkRtyopasaMhAradvAreNa svamatasthApanAyAha-'ima' miti vakSyamANaM durgatidhAraNAddharmam 'AdAya' upAdAya gRhItvA 'kAzyapena' zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminotpannadivyajJAnena sadevamanujAyAMparSadi prakarSeNa-yathAvasthitArthanirUpaNadvAreNa veditaMpraveditaM, cazabdAtparamataM ca nirAkRtya, bhikSaNazIlo bhikSu 'glAnasya' apaToraparasya bhikSorvaiyAvRttyAdikaM kuryAt, kathaM kuryAd ? etadeva vizinaSTi-svato'pyaglAnatayA yathAzakti 'samAhitaH' samAdhi prApta iti, idamuktaM bhavati-yathA yathA''tmanaH samAdhirutpadyate na tatkaraNena apATavasaMbhavAt yogA viSIdantIti, tathA yathA tasya ca glAnasya samAdhirutpadyate tathA piNDapAtAdikaM vidheyamiti mU. (224) saMkhAya pesalaM dhamma, diDhimeM parinivvuDe / uvasagge niyAmittA, AmokkhAe parivyaejA'si / tibemi / / vR. kiM kRtvaitadvidheyamiti darzayitumAha-'saMkhAye' tyAdi, saMkhyAya-jJAtvA kaM ? - 'dharma' sarvajJapraNItaM zrutacAritrAkhyabhedabhinna pezalam' iti suzliSTaM prANinAmahiMsAdipravRttyAprItikAraNaM, kimbhUtamiti darzayati-darzanaM dRSTi: sadbhUtapadArthagatA samyagdarzanamityartha sA vidyate yasyAsau ISTimAn yathAvasthitapadArthaparicchedayAnityarthaH / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sUtrakRtAGga sUtram 1/3/3/224 tathA parinirvRto rAgadveSavirahAcchAntIbhUtastadevaMdharmapezalaM parisaMkhyAyaTimAnparinirvRta upasargAnanukUlapratikUlAniyamya-saMyamya soDhA, nopasargarupasargito'samaJjasaM vidadhyA-dityevam 'AmokSAya' azeSakarmakSayaprAptiM yAvatpari-samantAtvrajet-saMyamAnuSThAnodhukto bhavet parivrajed, iti parisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat / / ___adhyayana-3 uddezakaH-3 samAptaH -adhyayana-3 uddezaka:-4:vR.uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturthaH samArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake anukUlapratikUlopasargA pratipAditAH, taizca kadAcitsAdhuH zIlAt pracyAvyeta-tasya ca skhalita-zIlasya prajJApanA'nena pratipAdyate iti, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdimaMsUtram mU. (225) Ahesu mahApurisA, puTviM ttttvodhnaa| udaeNa siddhibhAvanA, tattha maMdo visIyati / / dR. kecana aviditaparamArthA 'AhuH uktavaMtaH, kiM tadityAha-yathA 'mahApuruSAH' pradhAnapuruSA valkalacIritArAgaNarSiprabhRtayaH 'pUrva pUrvasmin kAle taptam-anuSThitaM tapa eva dhanaM yeSAM te taptata-podhanAH-paJcAgyAditapovizeSeNa niSTaptadehAH, ta evambhUtAH zItodakaparibhogena, upalakSaNArthatvAt kandamUlaphalAdyupabhogena ca 'siddhimApannAH' siddhiM gtaaH| 'tatra' evambhUtArthasamAkarNane tadarthasadbhAvAvezAt 'mandaH' ajJo'snAnAdityAjitaH prAsukodakaparibhogabhagnaH saMyamAnuSThAne viSIdati, yadivA tatraiva zItodakaparibhoge viSIdati lagati nimajjatItiyAvat, na tvasau varAka evamavadhArayati, yathA-teSAM tApasAdivratAnuSThAyinAMkutazcijAtismaraNAdipratyayAdAvirbhUtasamyagdarzanAnAM maunIndrabhAvasaMyamapratipattyA apagatajJAnAvaraNIyAdikarmaNAM bharatAdInAmiva mokSAvApti na tu zItodakaparibhogAditi / / mU. (226) a jiyA namI videhI, rAmagutte ya bhuNjiaa| bAhue udagaM mocA, tahA nArAyaNe risii| vR. kiJcAnyat-kecana kutIrthikAH sAdhupratAraNArthamevamUcuH, yadivA svavaryAH zItalavihAriNa etad vakSyamANamuktavantaH, tadyathA-namIrAjA videho nAma janapadastatra bhavA vaidehAH-tannivAsino lokAste'sya santIti vaidehii| saevambhUto namI rAjA azanAdikamabhuktvA siddhimupagataH tathA rAmaguptazca rAjarSirAhA- rAdikaM 'bhuktvaiva' bhuAna eva siddhiM prApta iti, tathA bAhukaH zItodakAdiparibhogaM kRtvA tathA nArAyaNo nAma maharSi pariNatodakAdiparibhogAsiddha iti // apicamU. (227) Asile devile ceva, dIvAyaNa mhaarisii| pArAsare dagaM bhoJcA, bIyANi hariyANi y|| vR. Asilo nAma maharSistathA devilo dvaiSAyanazca tathA parAzarAkhya ityevamAdayaH zItodakabIjaharitAdiparibhogAdeva siddhA iti zrUyate / / mU. (228) ete puvvaM mahApurisA, AhitA iha saMmatA / bhoccA bIodagaM siddhA, iti meymnnussuaN| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, uddezaka:- 4 etadeva darzayatumAha-ete pUrvoktA namyAdayo maharSayaH 'pUrvamiti pUrvasminkAle tretAdvAparAdau 'mahApuruSA' iti pradhAnapuruSA A- samantAt khyAtAH AkhyAtAH prakhyAtA rAjarSitvena prasiddhimupagatA ihApi Arhate pravacena R SibhASitAdau kecana 'sammatA' abhipretA ityevaM kutIrthikAH svayUthyA vA procuH / tadyathA - ete sarve'pi bIjodakAdikaM bhuktvA siddhA ityetanmayA bhAratAdau purANe zrutam etadupasaMhAradvAreNa pariharannAha pU. (229) 107 tattha maMdA visIaMti, vAhacchinnA va gaddabhA / piTTato parisappaMti, piTThasappI ya saMbhame // vR. 'tatra' tasmin kuzrutyupasargodaye 'mandA' ajJA nAnAvidhopAyasAdhyaM siddhigamanamavadhArya viSIdanti saMyamAnuSThAne, na punaretadvidantyajJAH, tadyathA-yeSAM siddhigamanamabhUt teSAM kutazcinnimittAt jAtajAtismaraNAdipratyayAnAmavAptasamyagajJAnacAritrANAmeva valkacIriprabhRtInAmiva siddhigamanamabhUt, na punaH kadAcidapi sarvaviratipariNAmabhAvaliGgamantareNa zItodakabIjAdyupabhogena jIvopamardaprAyeNa karmakSayo'vApyate, viSIdane dRSTAntamAha-vahanaM vAho - bhArodvahanaM tena chinnAHkarSitAstruTitA rAsabhA iva viSIdanti / yathA- rAsabhA gamanapatha eva projjhitabhArA nipatanti, evaM te'pi projhya saMyamabhAraM zItalavihAriNo bhavanti, dRSTAntAntaramAha - yathA pRSThasarpiNI' bhagnagatayo'gnyAdisambhrame satyudadbhrAntanayanAH samAkulAH pranaSTajanasya 'pRSThataH' pazcAtparisarpanti nAgragAmino bhavanti, api tu tatraivAgnyAdisambhrame vinazyanti, evaM te'pi zItalavihAriNo mokSaM prati pravRttA api tu na mokSagatayo bhavanti api tu tasminneva saMsAre anantamapi kAlaM yAvadAsata iti // mU. (230) ihamege ubhAsaMti, sAtaM sAteNa vijatI / je tattha AriyaM maggaM, paramaM ca samAhie // vR. matAntaraM nirAkartuM pUrvapakSayitumAha-'ihe 'ti mokSagamanavicAraprastAve 'eke' zAkyAdayaH svayUthyA vA locAdinopataptAH, tuzabdaH pUrvasmAt zItodakAdiparibhogAdvizeSamAha, 'bhASante' bruvate manyante vA kvacitpAThaH, kiM tadityAha 'sAtaM' sukhaM 'sAtena' sukhenaiva 'vidyate' bhavatIti, tathA ca vaktAro bhavanti - 119 11 "sarvANi sattvAni sukhe ratAni sarvANi duHkhAzca samudvijante / tasmAtsukhArthI sukhameva dadyAt, sukhapradAtA labhate sukhAni // yuktirapyevameva sthitA, yataH kAraNAnurUpaM kAryamutpadyate, tadyathA - zAlibIjAcchAlyaGkurojAyate na yavAGkura ityevamihatyAt sukhAnmuktisukhamupajAyate, na tu locAdirUpAt duHkhAditi, tathA hyAgamo 'pyevameva vyavasthitaH || 9 || "maNuNNaM bhoyaNaM bhoccA, maNuSNaM sayaNAsaNaM / maNuSNaMsi agAraMsi, maNuNNaM jhAyae munI || (tathA) "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhaktaM madhye pAnakaM cAparAhNe / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa dRSTaH // ityato manojJAhAravihAradezcittasvAsthyaM tataH samAdhirutpadyate samAdhezca muktyavApti, ye // 1 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/3/4/230 kecana zAkyAdayaH 'tatra' tasminmokSavicAra prastAve samupasthita ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhya ityAryo mArge jainendrazAsanapratipAdito mokSAmArgastaM ye pariharanti, tathA ca 'paramaM ca samAdhiM' jJAnadarzanacAritrAtmakaM ye tyajanti te'jJAH saMsArAntarvartinaH sadA bhavanti / tathAhi yattairabhihitaM kAraNAnurUpaM kAryamiti, tannAyamekAnto, yataH zrRGgAccharo jAyate gomayAvazciko golomAvilomAdibhyo dUrveti, yadapi manojJAhArAdikamupanyastaM sukhakAraNatvena tadapi vizucikAdisaMbhavAdvyabhicArIti, apica idaM vaiSayikaM sukhaM duHkhapratIkArahetutvAt sukhAbhAsatayA sukhameca na bhavati, taduktam // 1 // duHkhAtmakeSu viSayeSu sukhAbhimAnaH, saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhabuddhiH / utkIrNavarNapadapaGkirivAnyarUpA, sArUpyameti viparItagatiprayogAt // iti, kutastatparamAnandarUpasyAtyantikaikAntikasya mokSasukhasya kAraNaM bhavati, yadapi ca locabhUzayanabhikSATanaparaparibhavakSutpipAsAdaMzamazakAdikaM duHkhakAraNatvena bhavatopanyastaM tadatyantAlpasattvAnAmaparamArthadRzAM, mahApuruSANAM tu svArthAbhyupagamapravRttAnAM paramArthacintaikatAnAnAM mahAsattvatayA sarvamevaitatsukhAyaiveti, tathA coktam - 11911 "taNasaMdhAranicinnevi munivaro bhaTTarAgamayamoho / pAvai muttisuhaM katto taM cakkavaTTIvi ? || (tathA) 108 - "duHkhaM duSkRtasaMkSayAya mahataM kSAnteH padaM vairiNaH, kAyasyAzucitA virAgapadabI saMvegaheturjarA sarvatyAgamahotsavAya maraNaM jAti suhRtprItaye, saMpadbhiH paripUritaM jagadidaM sthAnaM vipatteH kutaH ? iti, apica ekAntena sukhenaiva sukhe'bhyapagabhyamAne vicitrasaMsArAbhAvaH syAt, tathA svargasthAnAM nityasukhinAM punarapi sukhAnubhUtestatraivotpatti syAt, tathA nArakANAM ca punardukhAnubhavAttatraivotpatteH, na nAnAgatyA vicitratA saMsArasya syAt, nacaitat dRSTamiSTaM ceti / / ato vyapadizyate mU. (231) mA eyaM avamantratA, appeNaM luMpahA bahuM / etassa abhokkhAe, aohArivva jUraha / / vR. 'enam' AryaM mArga jainendrapravacanaM samyagdarzanajJAnacAritramokSamArgapratipAdakaM 'sukhaM ' sukhenaiva vidyate ityAdimohena mohitA 'avamanyamAnAH ' pariharantaH 'alpena' vaiSayikeNa sukhena mA 'bahu' paramArthasukhaM mokSAkhyaM 'lumpatha' vidhvaMsatha, tathAhi manojJA''hArAdinA kAmodrekaH, tadudrekAcca cittAsvAsthyaM na punaH samAdhiriti / api ca 'etasya' asatpakSAbhyupagamasya 'amokSe' aparityAge sati 'ayohArivva jUraha 'tti AtmAnaM yUyaM kadarthayatha, kevalaM, yathA'sau ayaso- lohasyA''harttA apAntarAle rUpyAdilAbhe satyapi dUramAnItamitikRvA nojjhitavAn, pazcAt svAvasthAnAvAptAvatpalAbhe sati jUritavAnpazcAttApaM kRtavAn evaM bhavanto'pi jUrayiSyantIti // pU. (232) pANAivAte vaTTaMtA, musAvAde asaMjatA / adinnAdANe vaTTaMtA, mehuNe ya pariggahe / / vR. punarapi 'sAtena sAta' mityevaMvAdinAM zAkyAnAM doSodvibhAvayiSayAha prANAtipAtamRSAvA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..... 109 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-3, uddezakaH - 4 dAdattAdAnamaithunaparigraheSu vartamAnA asaMyatAyUyaM vartamAnasukhaiSiNo'lpenavaiSayikasukhAbhAsena pAramArthikamekAntAtyantikaM bahu mokSasukhaM vilumpatheti, kimiti yataH pacanapAcanAdiSu kriyAsu vartamAnAH sAvadyAnuSThAnArambhatayA prANAtipAtamAcaratha tathA yeSAM jIvAnAM zarIropabhogo bhavadbhiHkriyate tAni zarIrANi tatasvAmibhiradattAnItyadattAdAnAcaraNaM tathA gomahiSyajoSTrAdiparigrahAttanmaithunAnumodanAdabrahmeti tathA pravrajitA vayamityevamutthAya gRhasthAcaraNAnuSThAnAnmRSAvAdaH tathA dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdiparigrahAtparigraha iti sAmprataM matAntaradUSaNAya pUrvapakSayitumAha- (gAthA paJcakaH) mU. (233) evamege u pAsatthA, pannavaMti anaariyaa| ___ itthIvasaM gaya bAlA, jinsaasnprmmuhaa|| vR. tuzabdaH pUrvasmAdvizeSaNArtha, 'evamiti vakSyamANayA nItyA, yadivA prAktana eva zloko'trApi sambandhanIyaH, evamiti prANAtipAtAdiSu vartamAnA 'eke' iti bauddhavizeSA nIlapaTAdayonAthavAdikamaNDalapraviSTA vA zaivavizeSAH, sadanuSThAnAt pArzvetiSThantItipArzvasthAH, svayUthyA vA pArzvasthAvasannakuzIlAdayaH striipriisshpraajitaaH| ta evaM 'prajJApayanti' prarUpayanti anAryA, anAryakarmakAritvAt, tathAhi te vadanti"priyAdarzanamevAstu, kimanyairdarzanAntaraiH / prApyate yena nirvANaM, sarAgeNApi cetasA / kimityevaM te'bhidadhatItyAha-'strIvazaM gatAH' yato yuvatInAmAjJAyAM vartante 'bAlA' ajJA rAgadveSopahatacetasa iti, rAgadveSajito jinAsteSAM zAsanam-AjJA kaSAyamohopazamahetubhUtA tatparAGmukhAH saMsArAbhiSvaGgiNo jainamArgavidveSiNaH 'etad' vakSyamANamUcuriti // mU. (234) jahA gaMDa pilAgaM vA, paripIleja muhttgN| evaM cinnavaNitdhIsu, doso tattha kao siaa|| vR. yadUcustadAha-yathetyudAharaNopanyAsArtha, 'yathA' yena prakAreNa kazcit gaNDI puruSo gaNDaM samutthitaMpaTikaMvA tajjAtIyakameva tadAkUtopazamanArtha paripIDya' pUyarudhirAdikaMnirgAlya muhUrtamAtraM sukhito bhvti| nacadoSeNAnuSajyate, evamatrApi strIvijJApanAyAM yuvatiprArthanAyAM ramaNIsambandhe gaNDaparipIDanakalpe doSastatra kutaH syAt ?, na hyetAvatA kledApagamamAtreNa doSo bhavediti / / mU. (235) jahA maMdhAdae nAma, thimiaMbhuMjatI drg| evaM vinnavaNitthIsu, doso tattha kao siaa| 1. syAttatra doSo yadi kAcitpIDA bhavet, na cAsAvihAstIti ddaSTAntena darzayati 'yathe' tyayamudAharaNopanyAsArtha, 'mandhAdana' iti meSaH nAmazabdaH sambhAvanAyAM yathA meSaH timitam anAloDayannudakaM pibatyAtmAnaM prINayati / na ca tathA'nyeSAM kiJcanopadhAtaM vidhatte, evamatrApi strIsambandhe na kAcidanyasya pIDA Atmanazca prINanam, ataH kutastatra doSaH syAditi // mU. (236) jahA vihaMgamA piMgA, thimiaMbhuMjatI dgN| evaM vinavaNitthIsu, doso tattha kao siA! || vR. asminnevAnupadhAtArthe dRSTAntabahutvakhyApanArthaM ddaSTAntAntaramAha-'yathA' yena prakAreNa Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sUtrakRtAGga sUtram 1/3/4/236 vihAyasA gacchatIti vihaMgamA-pakSiNI piMge'ti kapiJjalA sA''kAza eva vartamAnAH 'timitaM' nibhRtamudakamApibati, evamatrApi darbhapradAnapUrvikayA kriyayAaraktadviSTasya putrAdyarthaM strIsambandhaM kurvato'pi kapiJjalAyA iva na tasya doSa iti / sAmpratameteSAM gaNDapIDanatulyaM strIparibhogaM manyamAnAnAM tathaiDakodakapAnasazaM parapIDA'nutpAdakatvena parAtmanozca sukotpAdakatvena kila maithunaM jAyata ityadhyavasAyinAM tathA kapiJjalodakapAnaM yathA taDAgodakAsaMsparzena kila bhavatyevamaraktadviSTatayA darbhAdhuttAraNAt strIgAtrAsaMsparzena putrArthaM na kAmArthaM RtukAlAbhigAmitayA zAstroktavidhAnena maithune'pi na doSAnuSaGgaH, tathA cocuste||1|| "dharmArthaM putrakAmasya, svadAreSvadhikAriNaH / RtukAle vidhAnena, doSastatra na vidyate / / iti, evamudAsInatvena vyavasthitAnAM dRSTAntenaiva niyuktikArogAthAtrayeNottaradAnAyAhani. [53] jaha nAma maMDalaggeNa siraM chetUna kassai mnnusso| accheja parAhutto kiM nAma tato na dhippejjA / / ni. [54 jaha vA visagaMDUsaM koI dhettUNa nAma tunnhiko| anneNa adIsaMto kiM nAma tato na va marejjA / / ni. [55] jaha nAma siridharAo koi rayaNANi nAma dhettUNaM / acchejja parAhutto kiM nAma tato na dheppejA // __yathA nAmakazcinmaNDalAgreNa kasyacicchirazcitvAparAGmukhastiSTheta. kitAvatodAsInabhAvAvalambanena 'na gRhyeta' nAparAdhI bhavet / tathA yathA kazcidviSagaNDUSaM 'gRhItvA pItvA nAma tUSNIMbhAvaM bhajedanyena cAdRzyamAno'sau kiM nAma 'tataH' asAvanyAdarzanAt na mriyeta? tathA - yathA kazcitzrIgRhAd-bhANDAgArAdratnAnimahANi gRhItvA parAGmukhastiSThet, kimetAvatA'sau na gRhyeteti? / atra ca yathA-kazcit zaThatayA ajJatayA vA zirazchedaviSagaNDUSaralApahArAkhye satyapi doSatraye mAdhyasthyamavalambeta, na ca tasya tadavambane'pi nirdoSateti, evamatrApyavazyaMbhAvirAgakArye maithune sarvadoSAspade saMsAravarddhake kuto nirdoSateti, tathA coktam - // 1 // ___ "prANinAM bAdhakaM caitacchAstre gItaM maharSibhiH / nalakAtaptakaNakapravezajJAtatastathA / / // 2 // mUlaM caitadadharmasya, bhvbhaavprvrdhnm| tasmAdviSAnnavattvAjyamidaM paapmnicchtaa|| -iti niyuktigAthAtrayatAtparyArtha / / mU. (237) evamege u pAsatthA, micchadiTThI anaariy| ajjhovavannA kAmehi, pUyaNA iva taruNae / / vR. sAmprataM sUtrakAra upasaMhAravyAjena gaNDapIDanAdiddaSTAntavAdinAMdoSodvibhAvaviSayAha'eva' miti gaNDapIDanAdidRSTAntabalena nirdoSa maithunamiti manyamAnA 'eke' strIparISahaparAjitAH sadanuSThAnAtpArthaM tiSThantIti pArzvasthA nAthavAdikamaNDalacAriNaH, tuzabdAt svayUthyA vA, tathA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, uddezakaH - 4 mithyA viparItA tattvAgrAhiNI ddaSTi-darzanaM yeSAM te tathA, ArAt dUre yAtA- gatAH sarvaheyadharmebhya ityAryA na AryA anAryA dharmaviruddhAnuSThAnAt, ta evaMvidhA 'adhyupapannA' gRdhnava icchAmadanarUpeSu kAmeSu kAmairvA karaNabhUtaiH sAvadyAnuSThAneSviti / atra laukikaM dRSTAntamAha-yathA vA 'pUtanA' DAkinI 'taruNake' stanandhaye'dhyupapannA, evaM te'pyanAryA kAmeSviti, yadivA 'pUyaNa 'tti gaDDarikA AtmIye'patye'dhyupapannA, evaM te'pIti, kathAnakaM cAtra- yathA kila sarvapazUnAmapatyAni nirudake kUpe'patyasnehaparIkSArthaM kSiptAni, tatra cAparA mAtaraH svakIyastanandhayazabdAkarNane'pi kUpataTasthA rUdantyastiSThanti, urabhI tvapatyAtisnehenAndhA apAyamanapekSya tatraivAtmAnaM kSiptavatItyato'parapazubhyaH svApatye'dhyupapanneti, evaM te'pi kAmAbhiSvaGgaNAM doSamAviSkurvannAhamU. (238) anAgayamapassaMtA, pazuppannagavesagA / te pacchA paritappaMti, khINe AuMmi jovvaNe || // 2 // bR. 'anAgatam' eSyatkAmAnivRttAnAM narakAdiyAtanAsthAneSu mahat duHkham 'apazyantaH ' aparyAlocayantaH, tathA 'pratyutpannaM' vartamAnameva vaiSayikaM sukhAbhAsam 'anveSayanto' mRgayamANA nAnAvidhairupAyairbhogAnprArthayantaH te pazcAt kSINe svAyuSi jAtasaMvegA yauvane vA'pagate 'paritapyante' zocante pazcAttApaM vidadhati, uktaM ca 119 11 "hataM muSTibhirAkAzaM, tuSANAM kaNDanaM kRtam / yanmayA prApya mAnuSyaM sadarthe nAdaraH kRtaH // (tathA) "vihavAvalenaDiehiM jAI kIraMti jovvaNamaeNaM / vayapariNAme sariyAI tAI hiae khuDukaMti // 111 jehiM kAle parikkataM, na pacchA paritappae / te dhIrA baMdhaNummukkA, nAvakakhaMti jIviaM // pU. (239) vR ye tUttamasattayA anAgatameva tapazcaraNAdAvudyamaM vidadhati na te pazcAcchocantIti darzayitumAha-'yaiH' AtmahitakartRbhi 'kAle' dharmArjanAvasare 'parAkrAntam' indriyakaSAyaparAjayAyodyamo vihito na te 'pazcAt ' maraNakAle vRddhAvasthAyAM vA 'paritapyante' na zokAkulA bhavanti, ekavacananirdezastu sautrazcchAndasatvAditi, dharmArjanakAlastu vivekinAM prAyazaH sarva eva yasmAtsa eva pradhAnapuruSArtha, pradhAna eva ca prAyazaH kriyamANo ghaTAM prAJcati / tatazca ye bAlyAprabhRtyakRtaviSayAsaGgatayA kRtatapazcaraNAH te 'dhIrAH' karmavidAraNasahiSNavo bandhanena snehAtmakena karmaNAcot prAbalyena muktA nAvakAGkSanti asaMyamajIvitaM, yadivA-jIvite maraNe vA nispRhAH saMyamodyamamatayo bhavantIti / / anyaJca mU. (240) jahA naI veyaraNI, duttarA iha saMmatA / evaM logaMsi nArIo, duruttarA amaImayA // vR. yathetyudAharaNopanyAsArthaH, yathA vaitaraNI nadInAM madhye'tyantavegavAhitvAt viSamataTatvAcca 'dustarA' durlaGghrayA 'evam' asminnapi loke nAryaH 'amatimatA' nirvivekena hInasattvena duHkhenottIryante, tathAhi-tA hAvabhAvaiH kRtavidyAnapi svIkurvanti, tathA coktam - Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sUtrakRtAGga sUtram 1/3/4/240 // 1 // "sanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANAM, lajjAM tAvadvidhatte vinayamapi samAlambate tAvadeva / bhrUcApAkSepamuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, yAvallIlAvatInAM na hRdi dhRtimuSo STibANAH pavanti / -tadevaM vaitaraNI nadIvat dustarA nAryo bhvntiiti| mU. (241) jehiM nArINa saMjogA, pUyaNA piTTato ktaa| savvameyaM nirAkiccA, te ThiyA susmaahie| vR apica-yaiH' uttamasatvaiH strIsaGgavipAkavedibhiH paryantakaTavonArIsaMyogAH parityaktAH, tathA tatsaGgArthameva vastrAlaGkAramAlyAdibhirAtmanaH 'pUjanA' kAmavibhUSA 'pRSThataH kRtA' parityaktetyarthaH, "sarvametat' strIprasaGgAdikaM kSutpipAsAdi pratikUlopasargakadambakaM ca nirAkRtya ye mahApuruSasevitapanthAnaMpratipravRttAstesusamAdhinA-svasthacittavRttirUpeNavyavasthitAH, nopasargaranukUlapratikUlarUpaiH prakSobhyante, anyetu viSayAbhiSvaGgiNaH syAdiparISahaparAjitA aGgAroparipatitamInavadrAgAgninAdahyamAnAasamAdhinA tiSThantIti khyAdiparISahaparAjayasya phalaM darzayitumAhamU. (242) ete odhaM tarissaMti, samudaM vvhaarinno| jattha pANA visannAsi, kicaMtI, sayakammuNA / vR.yaeteanantaroktA anukUlapratikUlopasargajetAra ete sarve'pi oghaM' saMsAraMdustaramapi tariSyanti, dravyoghaddaSTAntamAha-'samudraM lavaNasAgaramivayathA vyavahAriNaH' sAMyAtrikAyAnapAtreNa taranti / evaM bhAvaudhamapi saMsAraM saMyamayAnapAtreNa yatayastariSyanti, tathA tIrNAstaranti ceti, bhAvaughameva vizinaSTi-'yatra' yasminabhAvaudhesaMsArasAgare 'prANAH' prANinaHstrIviSayasaMgAdviSaNNAH santaH 'kRtyante pIDyante 'svakRtena' AtmanA'nuSThitenapApena 'karmaNA' asadvedanIyodayarUpeNeti mU. (243) taMca bhikkhU parinnAya, suvbate samite cre| musAvAyaM ca vajjijjA, adinnAdANaM ca bosire // vR. sAmpratamuhasaMhArAvyAjenopadezAntaraditsayAha-tadetadyaprAguktaM yathA-vaitaraNInadIvat dustarA nAryoyaiH parityaktAste samAdhisthAH saMsAraMtaranti, strIsaGginazcasaMsArAntargatAH svakRtakarmaNA kRtyanta iti, tadetatsarvabhikSaNazIlobhikSuH parijJAya' heyopAdeyatayA budhdhvA zobhanAnivratAnyasya suvrataH paJcabhiH samitibhiH samita ityanenottaraguNAvedanaM kRtamityevaMbhUtaH 'caret' saMyamAnuSThAna viddhyaat| tathA 'mRSAvAdam' asadbhatArthabhASaNaM vizeSeNa varjayet, tathA adattAdAnaMca vyutsRjed' dantazodhanamAtramapyadattaM na gRhNIyAt, AdigrahaNAnmaithunAdeH parigraha iti, tacca maithunAdikaM yAvaJjIvamAtmahitaM manyamAnaH pariharet / mU. (244) uDDhamahe tiriyaM vA, je keI tsthaavraa| savvattha viratiM kujjA, saMti nivvANamAhiyA / / kha. aparavratAnAmahiMsAyA vRttikalpatvAt tatyA dhAnyakhyApanArthamAUlamadhastiyakSvityanena kSetraprANAtipAtogRhItaH, tatra ye kecanatrasantItitrasA-dvitricatuHpaJcendriyAH paryAptAparyAptakabhedabhinnAH, tathA tiSThantIti sthAvarAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sUkSmabAdaraparyAptakApa Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 3, uddezaka: - 4 ryAptakabhedabhinnA iti / anena ca dravyaprANAtipAto gRhItaH, sarvatra kAle sarvAsvavasthAsvityanenApi kAlabhAva - bhedabhinnaH prANAtipAta upAtto draSTavyaH, tadevaM caturdazasvapi jIvasthAneSu kRtakAritAnumatibhirmanovAkkAyaiH prANAtipAtaviratiM kuryAdityanena pAdonenApi zlokadvayena prANAtipAtaviratyAdayo mUlaguNAH khyApitAH, sAmpratameteSAM sarveSAmeva mUlottaraguNAnAM phalamuddezenAhamU. (245) imaM ca dhammamAdAya, kAsaveNa paveditaM / kujjA bhikkhU gilANassa, agilAe samAhie / / vR. 'zAnti' iti karmadAhopazamastadeva ca 'nirvANaM' mokSapada yad 'AkhyAtaM ' pratipAditaM sarvadvandvApagamarUpaM tadasyAvazyaM caraNakaraNAnuSThAyinaH sAdhorbhavatIti // saMkhAya pesalaM dhammaM, diTThimaM parinibbuDe / mU. (246) uvasagge niyAmittA, AmokkhAe parivvaejjAsi / / -ttibemi // vR. samastAdhyayanArthopasaMhArArthamAha-' imaM ca dhammamityAdi, 'ima' miti pUrvoktaM bhUlottaraguNarUpaM zrutacAritrAkhyaM vA durgatidhAraNAt dharmam 'AdAya' AcAryopadezena gRhItvA kimbhUtamiti tadeva vizinaSTi / 'kAzyapena' zrImanmahAvIravardhamAnasvAminA samutpannadivyajJAnena bhavyasattvAbhyuddharaNAbhilASiNA 'praveditam' AkhyAtaM samadhigamya 'bhikSu' sAdhuH parISahopa- sargeratarjito glAnyAparasya sAdhorvaiyAvRtyaM kuryAt, kathamiti ?, svato'glAnatayA yathAzakti 'samAhita' iti samAdhiM prAptaH, idamuktaM bhavati kRtkRtyo'hamiti manyamAno vaiyAvRttyAdikaM kuryAditi // 113 anyacca 'saMkhyAye' ti samyak jJAtvA svasammatyA anyato vA zrutvA 'pezalaM 'ti mokSagamanaM pratyanukUlaM, kiM tad ? - 'dharma' zrutacAritrAkhyaM 'dRSTimAn' samyagdarzanI / 'parinirvRta' iti kaSAyopazamAcchItIbhUtaH parinirvRtakalpo vA 'upasargAn' anukUlapratikUlAn samyag 'niyamya' atisahya 'AmokSAya' mokSaM yAvat pari-samantAt 'vrajet' saMyamAnuSThAnena gacchediti, iti parisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat nayacarcA'pi tathaiveti / adhyayanaM 3 uddezakaH-4 samAptaH adhyayanaM 3 samAptam munIdIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcAryaviracitA prathama zrutaskandhasya tRtIya adhyayana TIkA parisamAptA / adhyayanaM 4 strI parijJA uktaM tRtIyamadhyayanaM sAmprataM caturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane upasargA pratipAditAH, teSAM ca prAyo'nukUlA duHsahAH, tato'pi strIkRtAH, atastajjayArthamidamadhyayanamupadizyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca / tatrAdhyayanArthAdhikAraH prAgavat niyuktikRtA 'thIdoSavivajraNA cece' tyanena svayameva 8 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 sUtrakRtAGga sUtram 1/4/-/246/ ni. [56] pratipAditaH, uddezArthAdhikAraMtUttaratra niyuktikRdeva bhaNiSyati, sAmprataMnikSepaH, sacaughanAmasUtrAlApakabhedAtridhA, tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpane 'strIparijJa'ti nAma, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAhatya strIzabdasya dravyAdinikSepArthamAha-- ni. [56] davvAbhilAvaciMdhe cede bhAve ya isthinikkhevo| ahilAve jaha siddhI bhAve veyaMmi uvutto|| vR.tatra dravyastrI dvedhA-AgamatonoAgamatazca, AgamataHstrIpadArthajJastatra cAnupayuktaH, anupayogo dravyamitikRtvA, noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tridhA, ekabhavikA baddhAyuSkA'bhimukhanAmagotrAceti, cihvayate-jJAyate'neneti cihna-stananepathyAdikaM, cihnamAtreNa strI cihnastrI apagatastrIvedazchadmasthaH kevalI vA anyo vA strIveSadhArI yaH kazciditi, vedastrI tupuruSAbhilASarUpaHstrIvedodayaH, abhilApabhAvau tuniyuktikRdeva gAthApazcA?nAha-abhilapyate ityabhilApaH strIliGgAbhidhAnaH zabdaH, tadyathA - zAlA mAlA siddhiriti, bhAvastrI tu dvedhA-Agamato noAgamatazca, AgamataH strIpadArthajJastatracopayuktaH, upayogo bhAva' itikRtvA, noAgamatastubhAvaviSaye nikSepe vede' strIvedarUpevastunyupayuktAtadupayogAnanyatvAdAvI bhavati, yathA'gnAvupayuktomANavako'gnireva bhavati, evamatrApi, yadivA-strIvedanirvartakAnyudayaprAptAni yAni karmANi teSu 'upayukte'ti tAnyanubhavantI bhAvIti, etAvAneva striyo nikSepa iti, parijJAnikSepastu jJaparijJAvad draSTavyaH / sAmprataM vipakSabhUtaM puruSanikSepArthamAhani. [57] nAmaM ThavaNAdavie khette kAle ya pkssnnnnkme| bhoge guNe ya bhAve dasa ee purisaNikhevA / / vR. 'nAma' iti saMjJA tanmAtreNa puruSonAmapuruSaH-yathA ghaTaH paTaiti, yasya vA puruSa iti nAmeti, "sthApanApuruSaH' kASThAdinirvartito jinapratimAdikaH, dravyapuruSo jJazarIrabhavyazarIravyatirikto noAgamata ekamaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazceti, dravyapradhAno vA mammaNavaNigAdiriti, yo yasmin surASTrAdau kSetrebhavaH sa kSetrapuruSo yathA saurASTrika iti, yasya vA yat kSetramAzritya puMstvaM bhavatIti, yo yAvantaM kAlaM puruSavedavedyAni karmANi vedayate sa kaalpurussH| yathA-'purise' NaM bhaMte ! purisotti kAlao kevacciraM hoi ? go0, jahanneNaM egaM samaya ukkoseNaM jo jammi kAle puriso bhavai, jahA koi egaMmi pakkhe puriso egami napuMsago'ti / prajanyate'patyaM yena tatprajananaM ziznam-liGgam tapradhAnaH puruSaH aparapuruSakAryarahitatvAt prajananapuruSaH, karmaanuSThAnaMtapradhAnaH puruSaH karmapuruSa:-karmakarAdikaH,tathA bhogapradhAnaH puruSo bhogapuruSaH-cakravAdi-tathA guNAH-vyAyAmavikramadhairyasattvAdikAstapradhAnaH puruSo guNapuruSaH, bhAvapuruSasta puMvedodaye vartamAnastadvedhAni karmaNyAnubhavanniti, ete daza puruSanikSepA bhavanti / sAmprataM prAgulliGgitamuddezArthAdhikAramadhikRtyAhani. [58] paDhame saMthavasaMlavamAihi khalaNA u hoti siilss| bitie iheva khaliyassa avasthA kammabaMdho ya / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-4, uddezakaH - 115 para vR. prathame uddezake ayamarthAdhikAraH, tadyathA-strIbhiH sArdhaM 'saMstavena' paricayena tathA 'saMlApena' bhinnakathAdhAlApena, AdigrahaNAdaGgapratyaGganirIkSaNAdinAkAmotkocakAriNA bhavedalpasattvasya zIlasya' cAritrasya skhalanA tuzabdAttatparityAgo veti, dvitIyetvayamarthAdhikAraH, tadyathA zIlaskhalitasya sAdhoH 'ihaiva' asminneva janmani svapakSaparapakSakRtA tiraskArAdikA viDambanA tatpratyayazca karmabandha, tatazca saMsArasAgaraparyaTanamiti, kiM strIbhiH kazcit zIlAt pracyAvyAtmavazaH kRto yenaivamucyate?, kRta iti darzayitumAhani. [59] sUrA mo mannaMtA kaitaviyAhiM uvahippahANAhi / gahiyA hu abhayapaJjoyakUlavAlAdiNo bahave / / vR. bahavaH puruSAabhayapradyotakUlavAlAdayaH zUrAvayamityevaM manyamAnAH, mo iti nipAto vAkyAlaGkArArtha, 'kRtrimAbhiH' sadbhAvarahitAbhi strIbhistathA upadhi-mAyA tatapradhAnAbhiH kRtakapaTazatAbhiH 'gRhItA' AtmavazatAMnItAH kecana rAjyAdaparezIlAtpracyAvyehaiva viDambanAM prApitAH, abhayakumArAdikathAnakAnicamUlAdAvazyakAdavagantavyAni, kathAnakatrayopanyAsastu yathAkramaM atyantabuddhivikramatapasvitvakhyApanArtha iti / / yata evaM tato yatkartavyaM tadAhani. [60] tamhA na u vIsaMbho gaMtavyo niccameva itthiisuN| paDhamuddese bhaNiyA je dosA te gaNaMteNaM / / vR. yasmAt striyaH sugatimArgArgalA mAyApradhAnA vaJcanAnipuNAstasmAdetadavagamya naiva 'vizambho' vizvAsastAsAM vivekinA 'nityaM' sadA 'gantavyo' yAtavyaH, karvaya ityartha, ye doSAH prathamoddezake asyopalakSaNArthatvAt dvitIyeca tAn 'gaNayatA' paryAlocayatA, tAsAMmUrtimatkapaTarAzibhUtAnAmAtmahitamicchatA na vizvasanIyamiti / / apicani. [61] susamatthA'va'samatthA kIraMtI appasa ttiyA purisaa| .. dIsaMtIsUravAdI nArIvasagA na te sUrA / / vR. parAnIkavijayAdau suSThu samarthA api santaH puruSAH strIbhirAtmavazIkRtA asamarthA' bhrUtkSepa-mAtrabhIravaH kriyante alpasAttvikAHstrINAmapipAdapatanAdicATukaraNena nisArAH kriyante, tathA 'dazyante pratyakSeNopalabhyante zUramAtmAnaM vadituMzIlaM yeSAM te zUravAdino'pi nArIvazagAH santo dInatAM gatAH, evambhUtAzca na te zUrA iti, tasmAt sthitametad-avizvAsyAH striya iti, uktNc||1|| "ko vIsaseja tAsiM kativayabhariyANa dubviyddddhaannN!| khaNarattavirattANaM dhiratthu itthINa hiyayANaM // // 2 // anaMnaM bhaNaMti purao annaM pAse nivjmaanniio| annaM ca tAsiM hiyae jaMca khamaM taM kariti puNo / / // 3 // ko eyANaM nAhii vettalayAgummaguvilahiyayANaM / __bhAvaM bhaggAsANaM tatthuppana bhaNaMtINaM / / // 4 // mahilA ya rattamettA ucchukhaMDaM ca sakkarA ceva / sA puNa virattamittA nibaMkUre visesei / / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 // 5 // // 6 // // 7 // // 8 // // 9 // 119011 || 99 || / / 12 / / // 13 // 1198 11 paralogaveriyANaM kAraNayaM ceva itthIo / / ahavA ko juvaINaM jANai cariyaM sahAyakuDilANaM / dosANa AgarI cciya jANa sarIre vasai kAmo / mUlaM duccariyANaM havai u narayassa vattaNI viulA / mokkhassa mahAvigdhaM vajjeyavvA sayA nArI // dhannA te varapurisA je ciya mottUNa niyayajuvaIo / pavvaiyA kayaniyamA sivamaya lamanuttaraM pattA // -adhunA yAdhkSaH zUro bhavati tAkSaM darzayitumAhadhammaMmi jo daDhA maI so sUro sattio ya vIro ya / nahu dhammanirutsAho puriso sUro subalio'vi / / ni. [62] vR. dharme' zrutacAritrAkhye DhA-nizcalA matiryasya sa tathA evambhUtaH sa indriyanoindriyArijayAtzUraH tathA 'sAttviko' mahAsattvopeto'sAveva 'vIraH' svakararmadAraNasamartho'sAveveti, kimiti ?, yato naiva 'dharmanirutsAhaH' sadanuSThAnanirudyamaH satpuruSAcIrNamArgaparibhraSTaH puruSaH suSThu balavAnapi zUro bhavatIti / etAneva doSAn puruSasambandhena strINAmapi darzayitumAhani. [ 63 ] ete caiva ya dosA purisasamAevi itthIyANaMpi tamhA u appamAo virAgamaggaMmi tAsi tu // sUtrakRtAGga sUtram 1/4/-/ 246 / ni. [61 ] || 94 || mahilA dijja kareja va mArijja va saMThavija va maNussaM / tuTTA jIvAvijjA ahava naraM vaMcayAvejA || navi rakkhate sukayaM navi nehaM Navi ya dAnasammANaM / nakulaM na puvvayaM AyatiM ca sIlaM mahiliyAo || mA vIsaMbhaha tANaM mahilAhiyayANa kavaDabhariyANaM / nimnehaniyANaM aliyavayaNajaMpaNarayANaM // mArei jiyaMtaMpi mayaMpi aNumarai kAi bhattAraM / visaharagaivva cariyaM vaMkavivaMkaM mahelANaM // gaMgA vAluyA sAgare jalaM himavao ya parimANaM / jANaMti buddhimaMtA mahilAhiyayaM na jANaMti / rovAvaMti ruvaMti ya aliyaM jaMpaMti pattiyAvaMti / kavaDeNa ya khaMti visaM maraMti na ya jaMti sabbhAvaM // ciMtiMti kajjamannaM annaM saMThavai bhAsaI annaM / ADhAvai kuNai annaM mAivaggo niyaDisAro / asayAraMbhANa tahA savvesi logagarahaNijANaM / vR. ye prAk zIlapradhvaMsAdayaH strIparicayAdibhyaH puruSANAM doSA abhihitA eta evAnyanAdhikAH puruSeNa saha yaH samAyaH sambandhastasmin strINAmapi, yasmAddoSA bhavanti tasmAt tAsAmapi virAgamArge pravRttAnAM puruSaparicayAdiparihAralakSaNo'pramAda eva zreyAniti / evaM Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 4, uddezakaH - . zrutaskandhaH - 1, yaduktaM 'strIparijJe' ti tatpuruSottamadharmapratipAdanArtham, anyathA 'puruSaparijJe' tyapi vaktavyeti, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedam-: adhyayanaM-4 uddezakaH-1 : mU. (247) je mAyaraM ca piyaraM ca, vipyajahAya puvvasaMjogaM / ege sahite carissAmi, AratamehuNo vivittesu / / vR. asya cAyamanantarasUtreNa saha sambandhaH, tadyathA - anantarasUtre'bhihitam, AmokSAya parivrajediti, etaccAzeSAbhiSvaGgavarjitasya bhavatItyato'nena tadabhiSvaGgavarjanamabhidhIyate, 'yaH' kazciduttamasattvo 'mAtaraM pitaraM ' jananIM janayitAram, etadgrahaNAdanyadapi bhrAtRputrAdikaM pUrvasaMyogaM tathA zvazrUzvazurAdikaM paJcAtsaMyogaM ca 'viprahAya' tyaktvA, cakArau samuccayArthI / 'eko' mAtApitrAdyabhiSvaGgavarjitaH kaSAyarahito vA tathA sahito jJAnadarzanacAritraiH svasmai vAhitaH svahitaH paramArthAnuSdhAnavidhAyI 'cariSyAmi' saMyamaM kariSyAmItyevaM kRtapratijJaH, tAmeva pratijJAM sarvapradhAnabhUtAM lezato darzayati- 'Aratam' uparataM maithunaM kAmAbhilASo yasyAsAvAratamaithunaH, tadevambhUto 'vivikteSu' strIpazupaNDakavarjiteSu sthAneSu cariSyAmItyevaM samyagutthAnenotthAya viharatIti, kvacitpATho 'vivittesitti' ' viviktaM' - strIpaNDakAdirahitaM sthAnaM saMyamAnuparodhyeSituM zIlamasya tatheti // pU. (248) 119 11 * 117 suhumeNaM taM parikkamma, channapaeNa itthio maMdA / uvvAyaMpi tAu jANaMsu jahA lissaMti bhikkhuNo ege / / vR. tasyaivaM kRtapratijJasya sAdhoryadbhavatyavivekI strIjanAttaddarzayitumAha-'suhumeNaM' ityAdi, 'taM' mahApuruSaM sAdhuM 'sUkSmeNa' aparakAryavyapadezabhUtena 'channapadene' ti chadmanA - kapaTajAlena 'parAkramya' tatsamIpamAgatya, yadivA-'parAkramye 'ti zIlaskhalanayogyatApattyA abhibhUya, kAH ? 'striyaH ' kUlavAlukAdInAmiva mAgadhagaNikAdvA nAnAvidhakapaTazatakaraNadakSA vividha - vibbokavatyo bhAvamandAH-kAmodrekavidhAyitayA sadasadvivekavikalAH samIpamAgatya zIlAt dhvaMsayanti, etaduktam bhavati bhArtRputravyapadezena sAdhusamIpamAgatya saMyamAd bhraMzayanti, tathA coktam"piyaputta maikiDagA nattUkiDagAya sayaNakiDagA ya / 119 11 ete jovvaNakiDagA pacchannapaI mahiliyANaM || yadivA-channapadeneti-guptAbhidhAnena, tadyathA - "kAle prasuptasya janArdanasya, meghAndhakArAsu ca zarvarISu / mithyA na bhASAmi vizAlanetre !, te prattyayA ye prathamAkSareSu || ityAdi, tAH striyo mAyApradhAnAH pratAraNopAyamapi jAnanti-utpannapratibhatayA vidanti, pAThAntaraM vA jJAtavatma:, yathA 'zliSyante' vivekino'pi sAdhava eke tathAvidhakarmodayAt tAsu saGgamupayAnti tAneva sUkSmapratAraNopAyAn darzayitumAha mU. (249) pAse bhisaM nisIyaMti abhikkhaNaM posavatthaM parihiMti / kAyaM ahevi daMsaMti, bAhU uddhaTTu kakkhamanuvvaje // bR. 'pArzve' samIpe 'bhRzam' atyarthamUrupapIDamatisnehamAviSkurvantyo niSIdanti Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 sUtrakRtAGga sUtram 1/4/1/249 vizrambhamApAdayitumupavizantIti, tathA kAmaM puSNAtIti poSaM kAmotkocakAri zobhanamirtyaH tatra tadvastraM poSavad tad 'abhIkSNam' anavarataM tena zithilAdivyapadezena paridadhati / svAbhilASamAvedayantyaH sAdhupratAraNArthaM paridhAnaM zithilaMkRtya punarnibandhantIti, tathA 'adhaH kAyam' UrvAdikamanaGgoddIpanAya 'darzayanti' prakaTayanti, tathA 'bAhumudhdhRtya' kakSAmAdartya 'anukUlaM' sAdhvabhimukhaM 'vrajet' gacchet / sambhAvanAyAM liG, sambhAvyate etadaGgapratyaGgasandarzakatvaM strINAmiti mU. (250) sayaNAsaNehiM jogehiM itthio egatA nimaMtaMti / eyANi caiva se jANe, pAsANi viruvaruvANi // vR. apica 'sayaNAsaNe' ityAdi, zayyate'sminniti zayanaM - paryaGkAditathA''syate'sminnityA - --sanam - 3 [-AsaMdakAdItyevamAdinA 'yogyena' upamegArheNa kAlocitena 'striyo' yoSita 'ekadA ' iti vivaktadezakAlAdI 'nimantrayanti' abhyupagamaM grAhayanti / idamuktaM bhavati zayanAsanAdyupabhogaM prati sAdhuM prArthayanti, 'etAneva' zayanAsanimantraNarUpAn sa sAdhurviditavedyaH paramArthadarzI 'jAnIyAd' avabudhyeta strIsambandhakAriNaH pAzayantibadhnantIti pAzAstAn 'virUparUpAn' nAnAprakArAniti / idamuktaM bhavati-striyo hyasannagAminyo bhavanti, tathA coktam 11911 "aMba vA niMba vA abbhAsaguNeNa Aruhai vallI / evaM itthItovi ya jaM AsannaM tamichanti // tadevambhUtAH striyo jJAtvA na tAbhiH sArdhaM sAdhuH saGgaM kuryAt, yatastadupacArAdikaH saGgo duSparihAryo bhavati, taduktam - 119 11 "jaM icchasi dhettu je puvvi taM AmiseNa giNhAhi / AmisapAsanibaddho kAhii kajjuM akajaM vA // no tAsu cakkhu saMdhejjA, noviya sAhasaM samabhijANe / no sahiyaMpi viharejjA, evamappA surakkhio hoi // pU. (251) vR. 'no' naiva 'tAsu' zayanAsanopanimantraNapAzAvapAzikAsu strISu 'cakSuH ' netraM sandhyAt sandhayedvA, na ta STau svaSTiM nivezayet, sati ca prayojane ISadavajJayA nirIkSeta, tathA coktam"kArye'pISanmatimAnnirIkSate yoSidaGgamasthirayA / asnigdhayAdhzA'vajJayA hyakupito'pi kupita iva // 11911 tathA nApi ca sAhasam akAryakaraNaM tatprArthanayA 'samanujAnIyAt' pratipadyeta, tathA hyatisAhasametatsaGgAmAvataraNavadyannarakapAtAdivipAkavedino'pi sAdhoryoSidAsajjanamiti, tathA naiva strIbhiH sArdhaM grAmAdau 'viharet' gacchet, apizabdAt na tAbhi sArdhaM viviktAsano bhavet, tato mahApApasthAnametat yatInAM yat strIbhiH saha sAGgatyamiti, tathA coktam - 119 11 " mAtrA svasnA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyati // evamanena strIsaGgavarjanenAtmA samastApAyasthAnebhyo rakSito bhavati, yataH sarvApAyAnAM strIsambandhaH kAraNam, ataH svahitArthI tatsaGgaM dUrataH pariharediti // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 4, uddezaka :- 1 - mU. (252) AmaMtiya ussaviyA bhikkhu AyasA nimaMtaMti / etaNi ceva se jANe, saddANi viruvaruvANi // vR. kathaM caitAH pAzA iya pAzikA ityAha- 'AmaMtiya' ityAdi, striyo hi svabhAvenaivAkartavyapravaNAH sAdhumAmantraya yathA'hamamukasyAM velAyAM bhavadantikamAgamiSyAmItyevaM saGketaM grAhayitvA tathA 'ussaviya'tti saMsthApyoccAvavairvizrambhajanakairAlApairvizrambhe pAtayitvA punarakAryakaraNAyAtmanA nimantrayanti, Atmanopabhogena sAdhumabhyupagamaM kArayanti / yadivA-sAdhorbhayApaharaNArthaM tA eva yoSitaH procuH / tadyathA bhartAramAmantrayApRcchayAhamihA''yAtA, tathA saMsthApya bhojanapadadhAvanazayanAdikayA kriyayopacarya tatastavAntikamAgatetyato bhavatA sarvAM mamartRjanitAmAzaGkAM parityajya nirbhayena bhAvyamityevamAdikairvizrambhamutpAdya bhikSumAtmanA nimantrayante, yuSmadIyamidaM zarIrakaM yAdhkSasya kSodIyaso garIyasovA kAryasya kSamaM tatraiva niyojyatAmityevamupapralobhayanti, sa ca bhikSuravagataparamArtha etAneva 'virUparUpAn' nAnAprakArAn 'zabdAdIn' viSayAn tatsvarUpanirUpaNato jJaparijJayA jAnIyAt, yathaite strIsaMsargApAditAH zabdAdayo viSayA durgatigamanaikahetavaH sanmArgArgalArUpA ityevamavabudhyeta, tathA pratyAkhyAnaparijJayA ca tadvipAkAvagamena pariharediti anyatrapU. (253) manabaMdhaNehiM negehiM, kaluNa viNIyamuvagasittANaM / adu maMjulAI bhAtaMti, ANavayaMti bhinnakahAhiM // vR. mano badhyate yaistAni manobandhanAni-maJjulAlApasnigdhAvalokanAGgapratyaGgaprakaTanAdIni, tathA coktam 119 119 11 "nAha piya kaMta sAmiya daiya jiyAo tumaM maha piotti / jIe jIyAmi ahaM pahavasi taM me sarIrassa / / ityAdibhiranekaiH prapaJcaiH karuNAlApavinayapUrvakaM 'uvagasittANaM' ti upasaMzliSya samIpamAgatya 'atha' tadanaMtaraM 'maJjulAni' pezalAni vizrambhajanakAni kAmotkocakAni vA bhASante, taduktam119 11 - "mitamahuraribhiyajaMpullaehi IsIkaDakkhahasiehiM / savigArehi varAgaM hiyayaM pihiyaM mayacchIe / tathA 'bhitrakathAmI' rahasyAlapairmaithunasambaddhairvacobhi sAdhozcittamAdAya tamakAryakaraNaM prati 'AjJApayanti' pravartayanti, svavazaM vA jJAtvA karmakaravadAjJAM kArayantIti / mU. (254) sIhaM jahA va kuNimeNaM, nibbhayamegacaraMti pAseNaM / evitthiyAu baMdhati, saMvarDa egatiyamanagAraM // vR. apica- 'sIhaM jahe' tyAdi, yatheti dhSTAntopadarzanArthe yathA bandhanavidhijJAH siMhaM pizitAdinA - '' miSeNopapralobhya 'nirbhaya' gatabhIkaM nirbhayatvAdeva ekacaraM 'pAzena' galayantrAdinA bandhanti badhdhvA ca bahuprakAraM kadarthayanti / evaM striyo nAnAvidhairupAyaiH pezalabhASANadibhiH 'egatiyanti' kaJcana tathAvidham 'anagAraM' sAdhuM 'saMvRtamapi' manovAkkAyaguptamapi 'badhnanti' svavazaM kurvantIti, saMvRtagrahaNaM ca strINAM sAmarthyopadarzanArthaM, tathAhisaMvRto'pi tAbhirbadhyate, kiM punaraparo'saMvRta iti / kiJca Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sUtrakRtAGga sUtram 1/4/1/255 mU. (255) aha tattha puNo namayaMtI, rahakAro va nemi aanupuviie| ___ baddhe mie va pAseNaM, phaMdaMte vi na muJcae tAhe / / vR. 'atha' iti svavazIkaraNAnantaraM punastatra-svAbhiprete vastuni 'namayanti' prahrakurvanti, yathA-'rathakAro' vardhaki 'nemikASTaM' cakrabAhyabhramirUpamAnupUrvyA namayati, evaM tA api sAdhu svakAryAnukUlye pravartayanti, sacasAdhurmugavat pAzena baddhomokSArthaM spandamAno'pitataH-pAzAnna mucyata iti // mU. (256) aha se'NutappaI pacchA, bhocA pAyasaM va vismissN| evaM vivegamAdAya, saMcAso navi kappae dvie| vR. kiJca-'aha se' ityAdi, athAsau sAdhuH strIpAzAvabaddho mRgavat kUTake patitaH san kuTumbakRte aharnizaM klizyamAnaH pazcAdanutapyate, tathAhi-gRhAntargatAnAmetadavazyaMsambhAvyate, tadyathA ___"koddhAyaokosamacittukAhovaNAhiMkAhodijjauvittakougdhADauparihiyau pariNIyau ko va kumArau paDiyato jIva khaDapphaDehi para baMdhai pAvaha bhaaro|| (tathA-) // 1 // yat-"mayA parijanasyArthe, kRtaM karma sudaarunnm| ekAkI tena dahye'haM, gatAste phlbhoginH|| ityevaM bahuprakAraM mahAmohAtmake kuTumbakUTake patitA anutapyante, amumevA) dRSTAntena spaSTayati-yathA kazcidvipamizraM bhojanaM bhUktvA pazcAtatra kRtAvegAkulito'nutapyate, tadyathAkimetanmayA pApena sAmpratekSiNA sukharasikatayA vipAkakaTukamevambhUtaM bhojanAmAsvAditamiti, evamasAvapiputrapautraduhitRjAmAtRsvasRbhrAtRvyabhAgineyAdInAM bhojanaparidhAnapariNayanAlaGkArajAtamRtakarmatadvyAdhicikitsAcintAkulo'pagatasvazarIrakartavyaH pranaSTaihikAmuSmikAnuSThAno'harnizaM tadvyApAravyAkulitamati pritpyte| tadevaM anantaroktayA nItyA vipAkaM svAnuSThAsya 'AdAya' prApya, vivekamiti vA kvacitpAThaH, tadvipAkavivekaMvA 'AdAya'-gRhItvA strIbhizcAritraparipanthinIbhiH sArdhaM 'saMvApso' vasatirekatra 'na kalpate' nayujyate, kasmin-'dravyabhUte' muktigamanayogye rAgadveSarahite vA sAdhau, yatastAbhiH sArdhaM saMvAso'vazyaM vivekinAmapi sadanuSThAnavighAtakArIti / -strIsambandhadoSAnupadaryopasaMharannAhamU. (257) tamhA u vajae itthI, visalitaM va kaMTagaM nnycaa| oe kulANi vasavattI, AghAte na sevi niggaMthe / / vR.yasmAvipAkakaTuHstrIbhiH sahasamparkastasmAtkAraNAstriyo varjayettuzabdAttadAlApamapi na kuryAt, kiMvadityAha-viSopaliptaM kaNTakamiva 'jJAtvA' avagamya striyaM varjayediti, apica-viSadigdhakaNTakaH zarIrAvayave magnaH sannanarthamApAdayestriyastu smaraNAdapi, tduktm||1|| "viSasya viSayANAM ca, duurmtyntrmntrm| upabhuktaM viSa hanti, viSayAH smaraNAdapi // " (tathA) // 1 // "vari visa khaiyaM na visayasuhu ikkasi visiNa maraMti / visayAmisa puNa ghAriyA nara naraehi paDaMti / / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 4, uddezakaH - 1 121 tathA 'ojaH' ekaH asahAyaH san 'kulAni gRhasthAnAM gRhANi gatvAstrINAM vazavartI tannirdiSTa-velAgamanena tadAnukUlyaM bhajamAno dharmamAkhyAti yo'sAvapi 'na nirgrantho' na samyak pravrajito, niSiddhAcaraNasevanAdavazyaMtatrApAyasambhavAditi, yadA punaH kAcitkutazcinimittAdAgantumasamarthA vRddhA vA bhavettadA'parasahAyasAdhvabhAve ekAkyapi gatvA aparIvRndamadhyagatAyAH puruSasamanvitAyA vA strInindAviSayajugupsApradhAnaM vairAgyajananaM vidhinA dharma kathayedapIti / / mU. (258) je evaM uMchaM anugiddhA, annayarA huMti kusiilaannN| sutavassievi se bhikkhU, no vihare saha namitthIm / / vR.anvayavyatirekAbhyAmukto'rthaH sugamobhavatItyabhiprAyavAnAha-'jeeyaMuMcha' mityAdi, 'ye' mandamatayaH pazcAtkRtasadanuSThAnAH sAmpratekSiNa etad-anantaroktam uMchanti jugupsanIyaM gaDaM tadatra strIsambandhAdikaM ekAkistrIdharmakathanAdikaMvA draSTavyaM, tadanu-tatpratiye 'gRddhA' adhyupapannA mUrchitAH, te hi 'kuzIlAnAM' pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchandarUpANAmanyatarA bhavanti yadivA-kAdhikapazyakasamprasArakabhAmakarUpANAM vA kuzIlAnAmanyatarA bhavanti, tanmadhyavartinaste'pi kuzIlA bhavantItyartha, yata evamataH 'sutapasvyapi' vikRSTataponiSTaptadeho'pi 'bhikSu' sAdhuH Atmahitamicchan 'strIbhiH' samAdhiparipanthinIbhiH saha naviharet' kacidgachennApi santiSTet, tRtIyArthe saptamI, NamitivAkyAlaGkAre, jvalitAGgArapujavadUrataH striyo varjayeditibhAvaH katamAbhiH punaH strIbhiH sArdhana vihartavyamityetadAzaGkayAhamU. (259) avidhUyarAhi suNhAhiM, dhAtIhiM aduva dAsIhi / mahatIhi vA kumArI hiM, saMthavaM se na kujjA anagAre / / vR. apizabdaH pratyekamabhisambadhyate, 'dhUyarAhiti duhitRbhirapi sArdhaM na viharet tathA 'nuSAH' sutabhAryAstAbhirapi sArdhaM na viviktAsanAdau sthAtavyaM, tathA 'dhAtryaH' paJcaprakArAH stanyadAdayo jananIkalpAstAbhizca sAkaMnastheyaM, athavA''satAM tAvadaparAyoSito yAapyetA 'dAsyo' ghaTayoSitaH sarvApadAstAbhirapi saha samparka pariharet / tathA mahatIbhiH kumArIbhi zabdAlladhvIbhizca sArdhaM 'saMstavaM' paricayaM pratyAsattirUpaM so'nagAro na kuryAditi, yadyapi tasyAnagArasya tasyAM duhitari snuSAdau vA na cittAnyathAtvamutpadyate tathApi ca tatra viviktAsanAdAvaparasya zaGkotpadyate atastacchaGkAnirAsArthaM strIsamparka parihartavya iti / / mU. (260) adunAiNaM ca suhINaM vA, appiyaM daTu egatA hoti| giddhA sattA kAmehiM, rakkhaNaposaNe maNusso'si / / / vR.aparasya zaGkA yathotpadyate tathA darzayitumAha-'adunAiNam' ityAdi, viviktayoSitA sArdhamanagAramathaikadA dRSTvAM yoSijAtInAM suhRdAM vA 'apriyaM' cittaduHkhAsikA bhavati, evaM ca tesamAzaGkaran, yathA-sattvAH-prANina icchAmadanakAmaiH 'gRddhA' adhyupapannAH, tathAhi-evambhUto'pyayaM zramaNaH strIvadanAvalokanAsaktacetAH parityaktanijavyApAro'nayA sArdhaMnirdIkastiSThati, taduktam // 1 // "muNDaM ziro vadanametadaniSTagandhaM, bhikSAzanena bharaNaMca hatodarasya / gAtraM malena malinaM gatasarvazobhaM, citraM tathApi manaso madane'sti vAJchA / / tathAtikrodhAdhmAtamAnasAzcaivamUcuryathA-rakSaNaM poSaNaMceti vigRhya samAhAradvandvastasmin Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sUtrakRtAGga sUtram 1/4/1/260 rakSaNapoSaNesadA''daraMkuru yatastvamasyAH manuSyo'si' manuSyovartase, yadivA yadi paraMvayamasyA rakSaNapoSaNavyApRtAstvameva manuSyo vartase, yatastvayaiva sArdhamiyamekAkinyaharnizaM parityaktanijavyApArA tiSThatIti kiJcAnyatmU. (261) samaNapi duhRdAsINaM, tatthavi tAva ege kuppNti| aduvA bhoyaNehiM natthehi, itthIdosaM saMkiNo hoti / / vR.zrAmyatItizramaNaH-sAdhuHapizabdo bhinnakramaH tam udAsInamapi rAgadveSavirahAnmadhyasthamapi dRSTvA, zramaNagrahaNaM tapaHkhinnadehopalakSaNArthaM, tatraivambhUte'pi viSayadveSiNyapisAdhau tAvadeke kecana rahasyastrIjalpanakRtadoSatvAtkupyanti, yadivA pAThAntaraM "samaNaM daTTaNudAsINaM" 'zramaNaM' pravrajitaM 'udAsInam' parityaktanijavyApAraM striyA saha jalpantaM dRSTvA' upalabhya tatrApyeke kecana tAvat kupyanti / kiMpunaH kRtavikAramitibhAvaH, athavA strIdoSAzaGkinazca te bhavanti, tecAmIstrIdoSAH "bhojanaiH' nAnAvidhairAhAraiH 'nyastaiH' sAdhvarthamupakalpitairetadarthameva saMskRtairiyamenamupacarati tenAyamaharniza-mihAgacchatIti, yadivA-bhojanaiH zvazurAdInAMnyastaiH ardhadattaiH sadbhiHsA vadhUH sAdhvAgamanena samAkulIbhUtA satyanyasmin dAtavye'nyaddadyAt, tatastestrIdoSAzaGkino bhaveyuryatheyaM duHzIlA'nenaiva sahAsta iti, nidarzanamatra yathA kayAcidvadhvA grAmamadhyaprArabdhanaTaprekSaNaikagatacittayA patizcazurayorbhojanArthamupaviSTayostaNDulA itikRtvA rAikAH saMskRtya dattAH, tato'sau zvazureNopalakSitA, nijapatinA kruddhena tADitA, anyapuruSagatacittetyAzaGkaya svgRhaanirghaattiteti|| mU. (262) kuvvaMti saMthavaMtAhi, pabbhaTThA smaahijogehiN| tamhA samaNA na sameti, AyahiyAe snnisejaao|| vR.kiJcAnyat-'kuvaMtI'tyAdi, tAbhiH' strIbhi-sanmArgArgalAbhiH saha saMstavaM tadRhagamanAlApadAnasaprekSaNAdirUpaM paricayaMtathAvidhamohodayAt 'kurvanti' vidadhati, kimbhUtAH? -prakarSaNa bhraSTAH skhalitAH 'samAdhiyogebhyaH' samAdhi-dharmadhyAnaM tadarthaM tatpradhAnA vA yogA-manovAkkAyavyApArAstebhyaH pracyutAH zItalavihAriNa iti| yasmAt strIsaMstavAtsamAdhiyogaparibhraMzo bhavati tasmAtkAraNAta 'zramaNAH' satsAdhavo 'na samenti' na gacchanti, sat zobhana sukhotpAdakatayA'nukUlatvAnniSadyA iva niSadhAstrIbhiH kRtA mAyA, yadivA visatIriti, AtmahitAya' svahitaM manyamAnAH, etaccastrIsambandhapariharaNaM tAsAmapyahikA-muSmikApAyaparihArAddhitamiti, kvacitpazcArddhamevaM paThyate - ___ "tamhAsamaNA ujahAhi ahitAosanisejAo" ayamasyArtha-yasmAtstrIsambandho'nAya bhavati, tasmAt he zramaNa !-sAdho !, tuzabdo vizeSaNArtha, vizeSeNa saMniSadyA-strIvasatIstaskRtopacAra-rUpAvAmAyA AtmahitAddhetoH 'jahAhi' parityajeti kiM kecanAbhyupagamyApi pravrajyAM strIsambandhaM kuryu:?, yenaivamucyate, omityAhamU. (263) bahave gihAI avahaTTa, missIbhAvaM patthuyA ya ege| dhuvamaggameva pavayaMti, vAyAvIriyaM kusiilaannN|| vR. 'vahavaH' kecana gRhANi 'apahatya' parityajya punastathAvidhamohodayAt mizrIbhAvaM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-4, uddezakaH - 1 123 itidravyaliGgamAtrasadbhAvAdbhAvatastu gRhasthasamakalpA ityevambhUtAmizrIbhAvaM prastutAH' samanuprAptA na gRhasthA ekAntato nApi pravrajitAH, tadevambhUtA api santo dhruvo-mokSaH saMyamo vA tanmArgameva pravadanti, tathAhi - tevaktArobhavantiyathA'yamevAsmadArabdhomadhyamaH panthAHzreyAn, tathA hi-anena pravRttAnAM pravrajyAnirvahaNaM bhavatIti, tadetatkuzIlAnAM vAcA kRtaM vIryaM nAnuSThAnakRtaM, tathAhi-te dravyaliGgadhAriNo vAGgAtreNaiva vayaMpravrajitA itibruvate natu teSAMsAtagauravaviSayasukhapratibaddhAnAM zItalavihAriNAM sadanuSThAnakRtaM vIryamastIti // mU. (264) suddhaM ravati parisAe, aha rahassaMmi dukkaDaM kreNti| jANaMti, ya NaM tahAvihA, mAille mahAsaDhe'yaMti / / vR.apica-sakuzIlovAGmAtreNaviSkRtavIryaH 'parSadi' vyavasthitodharmadezanAvasare satyAtmAnaM 'zuddham' apagatadoSamAtmAnamAtmIyAnuSThAnaM vA rauti' bhASateathAnantaraM rahasye ekAnte 'duSkRtaM' pApaM tatkAraNaM cA'sadanuSThAnaM 'roti' vidadhAti, tacca tasyAsadanuSThAnaM gopAyato'pi jAnanti' vidanti, ke ? tathArUpamanuSThAnaM vidantIti tathAvidaH iGgitAkArakuzalA nipuNAstadvida ityarthaH yadivA sarvajJAH, etaduktaM bhavati-yadyapyaparaH kazcidakartavyaM teSAM na vetti tathApi sarvajJA vidanti, tatparijJAnenaiva kiMna paryAptaM?, yadivA-mAyAvI mahAzaThazcAyamityevaM tathAvidastadvido jAnanti, tathAhi-pracchannAkAryakArI na mAM kazcijJAnAtyeva rAgAndho manyate, atha ca taM tadvido vidanti, tathA coktm||1|| "naya loNaM loNijjai na ya tuppijjai ghayaM va telaM vaa| kiha sakko vaMceuM attA annuhuuykllaanno|| kiccAnyatmU. (265) sayaM dukkaDaM ca na vadati, AiTThovi pakatthati baale| veyANuvIi mA kAsI, coijaMto gilAi se bhuJjo / / vR. 'svayam' AtmanApracchannaM yaduSkRtaM kRtaMpadapareNAcAryAdinApRSTo navadati' na kathayati, yathA ahamasyAkAryasya kArIti, sa ca pracchannapApo mAyAvI svayamavadan yadA pareNa 'AdiSTaH' codito'pi san 'bAlaH' ajJorAgadveSakalito vA prakasthate' AtmAnaMzlAghamAno'kAryamapalapati, vadaticI yathA'hamevambhUtamakAryaM kathaM kariSye ityevaMdhAyAnprakathate, tathA-vedaH-puMvedodayastasya 'anuvIci' AnukUlyaM maithunAmilASaM tanmAkArSIrityevaM bhUyaH' punaH codyamAno'sau 'glAyati' glAnimupayAdi-akarNazrutaM vidhatte, marmaviddho vA sakhedamiva bhASate, tathA coktam - // 1 // "sambhAvyamAnapApo'hamapApo'hamapApenApi kiM mayA? / nirviSasyApi sarpasya, bhRzamudvijate janaH / / (iti) mU. (266) osiyAvi isthiposesu, purisA ithiveyakhedanA / pannAsamannitA vege, nArINaM vasaM uvksNti|| vR. apica-striyaMpoSayantIti strIpoSakA-anuSThAnavizeSAsteSu uSitAapi' vyavasthitA api 'puruSA' manuSyA bhuktabhogino'pItyartha, tathA-'strIvedakhedajJAH strIvedo mAyApradhAna ityevaM nipuNAapitathAprajJayA autpattikyAdibudhdhyA samanvitA-yuktAapi 'eka'mahAmohAndhacetaso Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sUtrakRtAGga sUtram 1/4/1/266 'nArINAM strINAM saMsArAvataraNavIthInAM vazaM tadAyattatAmupa-sAmIpyena kaSanti vrajantiyadyadhattAH svapnAyamAnA apikAryamakAryaM vA bruvatetattatkurvate, na punaretajjAnanti yathaitA evambhUtA bhavantIti, tdythaa||1||"etaa hasanti ca rudanti ca kAryahatorvizvAsayanti ca naraM na ca vizvasanti / tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH smazAnaghaTikA iva varjanIyAH // // 2 // "samudravIcIva calasvabhAvAH, sandhyAnarekheva muhuurtraagaaH| striyaH kutArthA puruSaM nirarthakaM, nisspiidditaalktkvtyjnti| atra ca strIsvabhAvaparijJAne kathAnakamidam-tadyathA-eko yuvA svagRhAnnirgatya vaizikaM kAmazAstramadhyetuM pATaliputraM prasthitaH, tadantarAle anyataragrAmavartinyaikayA yoSitA'bhihitaH, tadyathA-sukumArapANipAdaH zobhanAkRtistvaM ka prasthito'si ?, tenApi yathAsthitameva tasyAH kathitaM, tayA coktam-vaizikaM paThitvA mama madhyenAgantavyaM, tenApi tathaivAbhyupagatam, adhItya cAsau mdhyenaayaatH,| ___ tayA ca snAnabhojanAdinA samyagupacarito vividhahAvabhAvaizcApahatahRdayaH saMstAM hastena gRhNAti, tatastayA mahatAzabdena pUtkRtya janAgamanAvasare mastake vArivardhanikA prakSiptA, tato lokasya samAkule evamAcaSTe-yathA'yaM gale lagnenodakena manAk na mRtaH, tato mayodakena sikta iti / gateca loke sA pRSTavatI-kiM tvayA vaizikazAstropadezenIsvabhAvAnAM parijJAtamiti?, evaM strIcaritraM durvijJeyamiti nAtrAsthAkartavyeti, tathA coktam - // 1 // "hRdyanyadvAcyanyatkarmaNyanyatpuro'tha pRSThe'nyat / anyattava mama cAnyatstrINAM sarvaM kimpynyt|| sAmpratamihaloka eva strIsambandhavipAkaM darzayitumAha-- mU. (267) avi hatyapAdachedAe, aduvA bddhmNsukkte| avi teyasAbhitAvaNANi, tcchiykhaarsiNcnnaaiiNc|| vR. strIsamparko hi rAgiNAM hastapAdacchedAya bhavati, 'api' sambhAvane sambhAvyata etanmohAturANAM strIsambandhAddhastapAdacchedAdikam,athavA vardhamAMsotkartanamapi tejasA' agninA 'abhitApanAni' strIsambandhibhiruttejitai rAjapuruSaibhaTitrakANyapi kriyante pAradArikAH, tathA vAsyAdinA takSayitvA kSArodakasecanAni ca praapyntiiti|| mU. (268) adu kaNNanAsacchedaM, kaMThacchedaNaM titikkhNtii| iti ittha pAvasaMtattA, naya biMti puNo na kAhiti // vR. apica-atha karNanAsikAcchedaM tathA kaNThacchedanaMca 'titikSante' svakRtadoSAtsahante iti, evaM bahuvidhAM viDambanAm 'asminneva' mAnuSe ca janmani pApena-pApakarmaNA saMtaptA narakAtiriktAMvedanAmanubhavantItinaca punaretadevambhUtamanuSThAnaMna kariSyAmaitibruvata ityavadhArayantItiyAvat, tadevamaihikAmuSmikA duHkhaviDambanA apyaGgIkurvantinapunastadakaraNatayA nivRttiM pratipadyanta iti bhAvaH kiJcAnyat Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 4, uddezakaH - 1 mU. (269) sutametamevamegesiM, itthIvedeti hu suykkhaayN| evaMpi vA vadittANaM, aduvA kammuNA avkaati|| vR. 'zrutam' upalabdhaM guvadiH sakAzAllokato vA 'etad' iti yatpUrvamA khyAtaM, tadyathAdUrvijJeyaM strINAM cittaM dAruNaH strIsambandhavipAkaH tathA calasvabhAvAH striyo duSparicArA adIrghaprakSiNyaH prakRtyA lavyobhavantyAtmagarvitAzca iti' evamekeSAMsvAkhyAtaM bhavati lokazrutiparamparayA cirantanAkhyAyikAsu vA parijJAtaM bhavati, tathA striyaM yathAvasthitasvabhAvatastatsambandhavipAkatazca vedayati-jJApayatIti strIvedo-caizikAdikaM strIsvabhAvAvirbhAvakaM zAstramiti, taduktam - // 1 // "durgAdyaM hRdayaM yathaiva vadanaM yadarpaNAntargataM, bhAvaH parvatamArgadurgaviSamaH strINAM na vijJAyate / // 1 // cittaM puSkarapatratIyataralaM naikatra santiSThate, nAryo nAma viSAGkurairiva latA doSaiH samaM vardhitAH // 1 // apica-"suTThavi jiyAsu sujhuvi piyAsu suhRviya laddhapasarAsu / aDaIsu mahiliyAsu ya vIsaMbho neva kAyavyo / // 2 // unbheu aMgulI so puriso sayalaMmi jIvaloyammi / kAmaMtaeNa nArI jeNa na pttaaiNdukkhaaii|| // 3 // aha eyANaM pagaI savvassa kareMti vemnnssaaii| tassa na kareMti navaraM jassa alaM ceca kaamehN|| kiJca-akAryamahaM na kariSyAmItyevamuktvApi vAcA 'aduva'tti tathApi karmaNA-kriyayA 'apakurvanti' iti virUpamAcaranti, yadivA agrataH pratipadyApi zAsturevApakurvantIti / / mU. (270) anaM manena ciMteti, vAyA annaM ca kammuNA annaM / tamhAna saddaha bhikkhU, bahumAyAo ithio ncaa| vR. sUtrakAra eva tatsvabhAvAviSkaraNAyAha-pAtAlodaragammIreNa manasA'nyaccintayanti tathA zrutimAtrapezalayA vipAkadAruNayA vAcA anyabhASante tathA 'karmaNA' anuSThAnenAnyaniSpAdayanti, yata evaM bahumAyAH striya iti, evaM jJAtvA 'tasmAt' tAsAM 'bhikSu sAdhuH 'na zraddadhIta' tatkRtayA mAyayAtmAnaM na pratAravet, dattAvaizikatavat, atra caitatkAthAnakamdattAvaizika ekayA gaNikayA taistaiH prakAraiH pratAryamANo'pi tAM neSTavAn, tatastayoktam - kiM mayA daurbhAgyakalaGkAGkitayA jIvantyA prayojanam ?, ahaM tvatparityaktA'gni pravizAmi, tato'sAvavocat-mAyayA idamapyasti vaizike, tadA'sau pUrvasuraGgAmukhe kASThasamudayaM kRtvA taM prajcAlya tatrAnupravizya suraGgayA gRhamAgatA, dattako'pi ca idamapi asti vaizike, ityevamasau vilapannapivAtikaizcitAyAMprakSiptaH,tathApinAsautAsuzraddhAnaM kRtavAn, evamanyenApi na zraddhAtavyamiti kiJcAnyatmU. (271) juvatI samaNaM bUyA, vicittalaMkAravasthagANi prihittaa| ciratA carissahaM rukkhaM, dhammamAikkhaM Ne bhyNtaaro|| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 sUtrakRtAGga sUtram 1/4/1/271 vR. 'yuvatiH' abhinavayauvanA strI vicitravastrAlaGkAravibhUSitazarIrA mAyayA zramaNaM brUyAt, tadyathA- viratA ahaM gRhapAzAt na mamAnukUlo bhartA mahyaM vA'sau na rocate parityaktA vA'haM tenetyetat 'cariSyAmi' kariSyAmyahaM 'rUkSa' miti saMyamaM, maunamiti vA kvacitpAThaH tatra munerayaM maunaH saMyamastamAcariSyAmi, dharmamAcakSva 'Ne' tti asmAkaM he bhayatrAtaH !, yathA'hamevaM duHkhAnAM bhAjanaM na bhavAmi tathA dharmamAvedayeti / mU. (272) adu sAviyA pavAeNaM, ahamaMsi sAhammiNI ya samANANaM / jatukuMbhe jahA uvajjoI, saMvAse vadU visIejjA | vR. kiJcAnyat-athavA'nena 'pravAdena' vyAjena sAdhvantikaM yoSidupasarpet yathA'haM zrAviketikRtvA yuSmAkaM zramaNAnAM sAdharmiNItyevaM prapaJcena nedIyasIbhUtvA kUlavAlukamiva sAdhuM dharmArddhazayati, etaduktaM bhavati - yoSitsAnnidhyaM brahmacAriNAM mahate'narthAya tathA coktm|| 1 // " tajjJAnaM tacca vijJAnaM tattapaH sa ca saMyamaH / sarvamekapade bhraSTaM, sarvatA kimapi striyaH / / asminnevArthe dRSTAntamAha-yathA jAtuSaH kumbho 'jyotiSaH' agneH samIpe vyavasthita upajyotirvartI 'vittIyate' dravati, evaM yoSitAM 'saMvAse' sAnnidhye vidvAnapi AstAM tAvaditaro yo'pi viditavedyo'sAvapi dharmAnuSThAnaM prati 'viSIdeta' zItalavihArI bhavediti / evaM tAvatstrI sAnnidhye doSAn pradarzya tatsaMsparzajaM doSaM darzayitumAhamU. (273) jatukuMbhe joiuvagUDhe, Asu'bhitatte nAsamuvayAi / evitthiyAhiM anagArA, saMvAseNa nAsamuvayaMti // vR. yathA jAtuSaH kumbho 'jyotiSA' agninopagUDhaH samAliGgito'bhitapto'gninAbhimukhyen santApitaH kSipraM 'nAzamupayAti' dravIbhUya vinazayati, evaMstrIbhiH sArdhaM 'saMvasanena' paribhogenAnagArA nAzamupayAnti, sarvathA jAtuSakumbhavat vratakAThinyaM parityajya saMyamazarIrAd bhrazyanti // kuvvaMti pAvagaM kammaM, puTThA vegevamAhiMsu / pU. (274) no'haM karemi pAvaMti, aMkesAiNI mamesatti / / ghR. apica tAsu saMsArAbhiSvaGgiNISvabhiSaktA avadhIritaihikAmuSmikApAyAH 'pApaM karma' maithunAsevanAdikaM 'kurvanti' vidadhati, paribhraSTAH sadanuSThAnAd 'eke' kecanotkaTamoha AcAryAdinA codyamAnA 'evamAhuH' vakSyamANamuktavantaH, tadyathA nAhamevambhUtakulaprasUtaH etadakAryaM pApopAdAnabhUtaM kariSyAmi, mamaiSA duhitRkalpA pUrvam aGkezAyinI AsIt, tadeSA pUrvAbhyAsenaiva mayyevamAcarati, na punarahaM viditasaMsArasvabhAvaH prANAtyaye'pi vratabhaGgaM vidhAsya iti / kiJca - bAlassa maMdayaM bIyaM, jaM ca kaDaM avajANaI bhujo / mU. (275) duguNaM karei se pAvaM, pUyaNakAmo visannesI // vR. 'bAlasya' ajJasya rAgadveSAkulitasyAparamAthadhza etadditIyaM 'mAnyaM' ajJatvam, ekaM tAvadakAryakaraNena caturthavratabhaGgo dvitIyaM tadapalapanena mRSAvAdaH, tadeva darzayati-yatkRtamasadAcaraNaM 'bhUya:' punarapareNa codyamAnaH 'apajAnIte' apalapati- naitanmayA kRtamiti, sa evambhUtaH asadanuSThAnena tadapalapanena ca dviguNaM pApaM karoti, kimarthamapalapatItyAha-pUjanaM-satkArapuraskArastat Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 4, uddezakaH - 1 - 127 kAma: :-tadabhilASI mA me loke avarNavAdaH syAdityakAryaM pracchAdayati viSaNNaH-asaMyamastameSitaM zIlamasyeti viSaNNaiSI / bhU. (276) saMlokanijamanagAraM, AyagayaM nimaMtaNeNAhaMsu / vatthaM ca tAi ! pAyaM vA, annaM pANagaM paDiggAhe / / vR. kiJcAnyat-saMlokanIyaM saMdarzanIyamAkRtimantaM kaJcana 'anagAraM' sAdhumAtmani gatamAtmagatam AtmajJamityarthaH, tadevambhUtaM kAzcana svairiNyo 'nimantraNena' nimantraNapuraHsaram 'AhuH' uktavatyaH, tadyathA-he trAyin ! sAdho vastraM pAtramanyadvA pAnAdikaM yena kenacidbhavataH prayojanaM tadahaM bhavate sarvaM dadAmIti madgRhamAgatya pratigRhANa tvamiti // nIvAramevaM bujjhejjA, no icche agAramAgaMtuM / pU. (277) baddhe visayapAsehiM, mohamAvajjai puNo maMde / / -ttibemi / vR. upasaMhArArthamAha-etadyoSitAM vastrAdikamAmantraNaM nIvArakalpaM 'budhyeta' jAnIyAt, yathAhi nIvAreNa kenacidbhakSyavizeSeNa sUkarAdirvazamAnIyate, evamasAvapitenAmantraNena vazamAnIyate, atastantreccheda 'agAraM gRhaM gantuM yadivA-gRhamevAvarto gRhabhramastaM 'necchet' nAbhilaSet, kimiti ? yato 'baddho' vazIkRto viSayA eva zabdAdayaH 'pAzA' rajjUbandhanAni tairbaddhaH-paravazIkRtaH snehapAzAnapatroTayitumasamartha san 'mohaM' cittavyAkulatvamAgacchati kiMkartavyatAmUDho bhavati paunaHpunyena 'mandaH' ajJo jaDa iti / iti parisamAptau / bravImIti pUrvavat / adhyayanaM 4 uddezakaH-1 samAptaH -: adhyayanaM-4 uddezakaH - 2 : uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH ihAnantaroddezake strIsaMstavAJcAritraskhalanamuktaM, skhalitazIlasya yA avasthA ihaiva prAdurbhavati tatkRtakarmabandhazca tadiha pratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (278) oe sayA na rajjejjA, bhogakAmI puNo virajjejjA / bhoge samaNANa suNeha, jaha bhuMjaMti bhikkhuNo ege // vR. asya cAnantaraparamparasUtrasambandho vaktavyaH, sa cAyaM sambandho-viSayapAzairmohamAgacchati yato'ta 'oja' eko rAgadveSaviyutaH strISu rAgaM na kuryAt, paramparasUtrasambandhastu saMlokanIyamanagAraM dRSTvA ca yadi kAcidyoSit sAdhumazanAdinA nIvArakalpena pratArayet tatraujaH sanna rajyeteti, tatraujo dravyataH paramANuH bhAvatastu rAgadveSaviyutaH, strISu rAgAdihaiva vakSyamANanItyA nAnAvidhA viDambanA bhavanti tatkRtazca karmabandhaH tadvipAkAccAmutra narakAdau tIvrA vedanA bhavanti yato'ta etanmatvA bhAvaujaH san 'sadA' sarvakAlaM tAsvanarthakhaniSustrISu na rajyeta, tathA yadyapi mohodayAt bhogAbhilASI bhavet tathApyaihikAmuSmikApAyAn parigaNayya punastAbhyo virajyeta, etaduktaM bhavati karmodayAtpravRttamapi cittaM heyopAdeyaparyAlocanayA jJAnAGkuzena nivartayediti, tathA zrAmyanti tapasA khidyantIti zramaNAsteSI eSAmapi bhogA ityetacchRNuta yUyaM etaduktaM bhavatigRhasthAnAmapi bhogA viDambanAprAyA yatInAM tu bhogA ityetadeva viDambanAprAyaM, kiM punastatkRtAvasthAH, tathA coktam- "muNDaM zira" ityAdi pUrvavat, tathA yathA ca bhogAn 'eke' apuSTadharmANo 'bhikSavo' Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sUtrakRtAGga sUtram 1/4/2/278 yatayo viDambanAprAyAn bhuJjate tatoddezakasUtreNaiva vakSyamANenottaratra mahatA prabandhena darzayiSyati, anyairapyuktam / // 1 // "kRzaH kANaH khaJjaH zravaNarahitaH pucchavikalaH, kSudhAkSAmo jIrNa piTharakakapAlArdi tagalaH / vraNaiH pUyaklinnaiH kumikulazatairAvilatanuH, zunImanceti zvA hatamapi ca hantyeva madanaH / ityAdi, aha taM tu bhedabhAvanaM, mucchitaM bhikkhuM kAmamativaddhaM / palibhiMdiyA NaM to pacchA, pAduddhaTTu muddhi pahaNaMti // pU. (279) vR. bhoginAM viDambanAM darzayitumAha- 'athe' tyAnantaryArthaH tuzabdo vizeSaNArthaH, strIsaMstavAdanantaraM 'bhikSu' sAdhuM 'bhedaM' zIlabhedaM cAritra skhalanam 'ApannaM' prAptaM santaM strISu 'mUrcchitaM' gRddhamadhyupapannaM, tameva vizinaSTi kAmeSu icchAmadanarUpeSu mateH-buddhermanaso vA varttovartanaM pravRttiryasyAsau kAmamativartaH- kAmAbhilASuka ityarthaH, tamevambhUtaM 'parimidya' madabhyupagataH zveta kRSNapratipattA madvazaka ityevaM parijJAya yadivA-paribhidya parisAryAtmakRtaM tatakRtaM coccAryeti tadyathA mayA tava luJcitaziraso jallamalAvilatayA durgandhasya jugupsanIyakakSAvakSobastisthAnasya kulazIlamaryAdAlajAdharmAdIn parityajyAtmA dattaH tvaM punarakiJcitkara jallamalAvilatayA durgandhasya jugupsanIyakakSAvakSobastisthAnasya kulazIlamaryAdAlaJjAdharmAdIn parityajyAtmA dattaH tvaM punarakiJcitkara ityAdi bhaNitvA, prakupitAyAH tasyA asau viSayamUrcchitastatpratyAyanArthaH pAdayornipatati, taduktam // 1 // "vyAbhina kesarabRhacchirasazca siMhA, nAgAzca dAnamadarAjikRzaiH kapolaiH / meghAvinazca puruSAH samare ca zUrAH, strIsannidhau paramakApuruSA bhavanti // tato viSayeSvekAntena mUrcchita iti parijJAnAt pazcAt 'pAdaM' nijavAmacaraN 'uddhRtya' utkSipya 'mUrdhni ' zirasi 'praghnanti' tADayanti, evaM viDambanAM prApayantIti // anyacca / pU. (280) jai kesiA NaM mae bhikkhU, no vihare saha namitthIe / kesANaviha luMcissaM, nannattha mae carijjAsi / / vR. kezA vidyante yasyAH sA kezikA Namiti vAkyAlaGkAre, he bhikSo! yadi mayA 'striyA' bhAryayA kezavatyA saha no viharestvaM, sakezayA striyA bhogAn bhuJjAno vrIDAM yadi vahasi tataH kezAnapyahaM tvatsaGgamAkAGkSiNI 'luJciSyAmi' apaneSyAmi, AstAM tAvadalaGkArAdikamityapizabdArthaH, idamuktaM bhavati-mayA rahitena bhavatA kSaNamapi na sthAtavyam, etAvadehAvaM bhavantaM prArthayAmi, ahamapi yadbhavAnAdizati tatsarvaM vidhAsya iti / pU. (281) ahaNaM se hoI uvaladdho, to pesaMti tahAbhUehiM / alAucchedaM pehehi, vagguphalAI AharAhitti / / vR. ityevamatipezalairvizrambhajananairApAtabhadrakairAlApairvizrambhayitvA yatkurvanti taddarzayitumAha- 'athe' tyAnantaryArthaH, Namiti vAkyAlaGkAre, vizrambhAlApAnantaraM yadA'sI sAdhurmadanurakta ityevam 'upalabdhI' bhavati - AkArairiGgataizceSTayA vA madvazaga ityevaM parijJAto Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 4, uddezaka :- 2 - bhavati tAbhi kapaTanATaka- nAyikAbhiH strIbhiH, tataH tadabhiprAyaparijJAnAduttarakAlaM 'tathAbhUtaiH ' karmakaravyApArairapazadai: 'preSayanti' niyojayanti yadivA tathAbhUtairiti liGgasthayogyairvyApAraiH preSayanti tAneva darzayitumAha 'alAu'tti alAbu tumbaM chidyate yena tadalAbucchedaM pippalakAdi zastraM 'pehAhi 'tti prekSasva nirUpaya labhasveti, yena pippalakAdinA labdhena pAtrAdermukhAdi kriyata iti, tathA ' valgUni ' zobhanAni 'phalAni' nAlikerAdIni alAbukAnI vA tvam 'Ahara' Anayeti, yadivA vAkphalAne ca dharmakathArUpAyA vyAkaraNAdivyAkhyAnarUpAyA vA vAco yAni phalAni - vAdilAbharUpANi tAnyAhareti apicamU. (282) 129 dArUNi sAgapAgAe, pajjoo vA bhavissatI rAo / pAtANi ya me rayAvehi, ehi tA me piTThaomadde // vR. tathA 'dArUNi ' kASThAni zAkaM TakkavastulAdikaM patrazAkaM tatpAkArthaM, kvacid annapAkAyeti pAThaH, tatrAnnam - odanAdikamiti, 'rAtrau' rajanyA pradyoto vA bhaviSyatItikRtvA, ato aTavIta stamAhareti, tathA 'pAtrANi' patadgrahAdIni 'raJjaya' lepaya, yena sukhenaiva bhikSATanamahaM karomi, yadivA-pAdAvalaktakAdinA raJjayeti, tathA parityajyAparaM karma tAvad 'ehi' Agaccha 'me' mama pRSThim ut- prAbalyena mardaya bAdhate mamAGgamupaviSTAyA ataH saMbAdhaya, punaraparaM kAryazeSaM kariSyasIti // mU. (283) vatthANi ya me paDilehehi, annaM pANaM ca AhArAhitti / gaMdhaM ca raoharaNaM ca, kAsaMvagaM ca me samanujANAhi || bR. kiJca - vastrANi ca ' ambarANi 'me' mama jIrNAni vartante'taH 'pratyupekSasva' anyAni nirUpaya, yadivA malinAni rajakasya samarpaya, madupadhiM vA mUSikAdibhayAtpratyupekSasveti, tathA annapAnAdikam 'Ahara' Anayeti, tathA 'gandhaM' koSThapuTAdikaM granthaM vA hiraNyaM tathA zobhanaM rajoharaNaM tathA locaM kArayitumahazaktetyataH 'kAzyapaM' nApitaM macchiromuNDanAya zramaNAnujAnIhi yenAhaM bRhatkezAna- panayAmIti kiJcAnyat pU. (284) adu aMjaNi alaMkara, kukkayayaM me payacchAhi / loddhaM ca loddhakusumaM ca, veNupalAsiyaM ca guliyaM ca // vR. athazabdo'dhikArAntarapradarzanArtha pUrvaM liGgasthopakaraNAnyadhikRtyAbhihitam, adhunA gRhasthopakaraNAnyadhikRtyAbhidhIyate, tadyathA- 'aMjaNimiti aJjaNikAM kajalAdhArabhUtAM nalikAM mama pravaccha svetyuttaratra kriyA, tathA kaTakakeyUrAdikamalaGkAraM vA, tathA 'kukkayayaM' ti khukhuNakaM 'me' mama prayaccha, yenAhaM sarvAlaGkAravibhUSitA vINAvinodena bhavantaM vinodayAmi, tathA loghraM ca lokusumaM ca, tathA 'veNupalAsiyaM' ti vaMzAtmikA zlakSNatvak kASThikA, sA dantairvAmahastena pragRhya dakSiNahastena vINAvadvAdyate, tathaiauSadhaguTikAM tathAbhUtAmAnaya yenAhamavinaSTayauvanA bhavAmIti pU. (285) : kuTuM tagaraM ca agaruM, saMpiTTaM sammaM usireNaM / tellaM muhabhijAe, veNuphalAI sannidhAnAe / 29 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sUtrakRtAGga sUtram 1/4/2/285 vR.tathA kuSTham-utpalakuThaM tathA'garaMtagaraMca, ete dve api gandhikadravye, etatkRSThAdikam 'uzIreNa' vIraNImUlena sampiSTaM sugandhi bhavati yatastattathA kuru, tathA "tailaM' loghrakuGkumAdinA saMskRtaMmukhamAzritya 'bhiliMjae'tti abhyaGgAya Dhaukayasva, etaduktaM bhavati-mukhAbhyaGgArtha tathAvidhaM saMskRtaM tailamupahareti, yena kAntyupetaM me mukhaM jAyate, 'veNuphalAI'ti veNukAryANi karaNDakapeTukAdIni sannidhi sannidhAnaM-vastrAdervyavasthApanaMtadarthamAnayeti kiJcamU. (286) naMdIcuNNagAI pAharAhi, chattIvANahaM ca jaannaahi| satthaM ca sUvacchejjAe, ANIlaM ca vatvayaM rayAvehi / / vR. 'nandIcuNNagAIti dravyasaMyoganiSpAditoSThamrakSaNacUrNo'bhidhIyate, tamevambhUtaM cUrNaM prakarSeNa-yena kenacitprakAreNa 'Ahara' Anayeti, tathA''tapasya vRSTervA saMrakSaNAya chatraM tathA upAnahI ca mamAnujAnIhi, na me zarIramebhirvinA vartate tato dadasveti, tathA 'zastraM' dAtrAdika 'sUpacchedanAya' patrazAkacchedanArthaM Dhaukayasva, tathA 'vastram' ambaraM paridhAnArthaM gulikAdinA rajaya yathA AnIlam-ISannIlaM sAmastyena vA nIlaM bhavati, upalakSaNArthatvAdraktaM vA yathA bhavatIti mU. (287) suphaNiM ca sAgapAgAe, aamlgaaiNigaahrnnNc| tilagakaraNimaMjaNasalAgaM, dhiMsu me vihUNayaM vijANehi // vR. tathA-suSThu sukhena vA phaNyate-kvAthyate takrAdikaM yatra tatsuphaNi-sthAlIpiTharAdikaM bhAjanamabhidhIyatetacchAkapAkArthamAnaya, tathA AmalakAni' dhAtrIphalAnI snAnA phigaramanAyAbhyavahArArthaMvA tathodakamAhiyateyena tadudakAharaNaM-kuTavardhanikAdi, asyaco ..... d dhRtatailAdyAharaNaM sarvaMvA gRhopaskaraM Dhaukayasveti, tilakaH kriyateyayA sA tilakakaraNI-dantamayI suvarNAtmikA vA zalAkA yayA gorocanAdiyuktayA tilakaH kriyata iti, yadivA gorocanayA tilakaH kriyatesaiva tilakakaraNItyucyate, tilakA vA kriyante-piSyanteyatra sA tilakakaraNItyucyate, tathA aanaM-sauvIrakAdi zalAkA-akSNoraJjanArthaM zalAkA aJjanazalAkA tAmAhareti / tathA 'grISme' uSNAbhitApe sati 'me' mama vidhUnakaM vyajanakaM vijAnIhi evaMmU. (288) saMDAsagaM ca phaNihaM ca, sIhalipAsagaMca ANAhi / AdaMsagaM ca payacchAhi, daMtapakkhAlaNaM pvesaahi|| vR. "saMDAsakaM' nAsikAkezotATanaM 'phaNihaM' kezasaMyamanArthaM kaGkatakaM, tathA 'sIhalipAsagaMtivINAsaMyamanArthamUrNAmayaM kaGkaNaMca Anaya' Dhaukayeti, evamA-samantAI zyate Atma yasmina saAdarzasaeva AdarzakastaM prayaccha' dadasveti, tathA dantAH prakSAlyante-apagatamalAH kriyante yena taddantaprakSAlana-dantakASThaM tanmadantike pravezayeti // mU. (289) pUyaphalaM taMbolayaM, sUIsuttagaM ca jANAhi / kosaMca moyamehAe, suppukkhalagaM ca khAragAlaNaM c|| vR. pUgaphalaM pratItaM 'tAmbUlaM nAgavallIdalaM tathA sUcIM ca sUtraMcasUcyarthaM vA sUtraM 'jAnIhi' dadasveti, tathA 'kozam' iti vArakAdibhAjanaM tat mocamehAya samAhara, tatra mocaH-pravaNaM kAyiketyarthaH tena mehaH-secanaM tadarthaM bhAjanaM Dhaukaya, etaduktaMbhavati-bahirgamanaM kartumahamasamarthA rAtrau bhayAd, atomama yathA rAtraubahirgamanaMnabhavati tathA kuru, etaccAnyasyApyadhamatamakartavyasyo Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-4, uddezakaH - 2 131 palakSaNaM draSTavyaM,tathA 'zUrpa' tandulAdizodhanaM tathodUkhalaM tathA kiJcana kSArasya-sarjikAdeAlanakamityeva-mAdikamupakaraNaM sarvamapyAnayeti kiJcAnyatamU. (290) caMdAlagaM ca kAragaMca, vaccagharaMca Auso! khaNAhi / sarapAyayaM ca jAyAe, gorahagaM ca saamneraae|| vR. 'candAlak' iti devatArcanikAdharthaM tAmramayaM bhAjanaM, etacca mathurAyAM candAlakatvena pratItamiti, tathA 'karako' jaladhAromadirAbhAjanaMvAtadAnayeti kriyA, tathA 'varcIgRhaM' purISotsargasthAnaMtadAyuSman ! madarthaM svana' saMskuru, tathA zarA-iSavaH pAtyante-kSipyante yena taccharapAtaMdhanu:tat 'jAtAya' matputrAya kRte Dhaukaya, tathA gorahagati trihAyaNaMbalIvardacaDhaukayeti, sAmanerAe'tti zramaNasyApatyaM zrAmaNistasmai zramaNaputrAya tvatputrAya gantryAdikRte bhaviSyatIti / / mU. (291) ghaDigaM ca saDiMDimayaMca, celagolaM kumaarbhuuyaae| vAsaM samabhiAvaNNaM, AvasahaM ca jANa bhattaM ca // vR. tathA ghaTikAMmRnmayakullaDikAM 'DiNDimena' paTahakAdivAdinavizeSeNa saha, tatha 'celagolaM'tivAtmakaMkandukaM 'kumArabhUtAya' kSullakarUpAya rAjakumArabhUtAya vA matputrAya krIDanArthamupAnayeti, tathA varSamiti prAvRTakAlo'yam abhyApana:-abhimukhaM samApanno'ta 'AvasathaM' gRhaM prAdRTkAlanivAsayogyaMtathA 'bhaktaMca tandulAdikaMtatkAlayogyaM 'jAnIhiM nirUpayaniSpAdaya, yena sukhenaivAnAgataparikalpitAvasathAdinA prAvRTkAlo'tivAhyate iti, taduktam - "mAsairaTabhirahnA ca, pUrveNa vayasA''yuSA / tatkartavyaM manuSyeNa, yasyAnte sukhamedhate / / mU. (292) AsaMdiyaM ca navasuttaM, pAullAiM sNkmtttthaae| adu puttadohalahAe, ANappA havaMti dAsA vA / / vR. tathA 'AsaMdiya' mityAdi, AsandikAmupavezanayogyAM maJcikA, tAmeva vizinaSTi navaM-pratyagraM sUtraM valkavalitaM yasyAMsA navasUtrAtAm upalakSaNArthatvAdvadhracavinaddhAM vA nirUpayeti vA evaM ca-mauje kASThapAduke vA saMkramaNArthaM' paryaTanArthaM nirUpaya, yato nAhaM nirAvaraNapAdA bhUmau padamapidAtuMsamartheti |athvaa-putregrbhstedauhdH putradauhRdaH-antavartIphalAdAvabhilASavizeSastasmaitatsampAdanArthaM strINAM puruSAH svavazIkRtA 'dAsA iva' krayakrItA iva 'AjJApyA' AjJApanIyA bhavanti, yathA dAsA alajjitairyogyatvAdAjJApyante evaM te'pi varAkAH snehapAzAvapAzitA viSayArthinaH strabhiH saMsArAvataraNavIthIbhirAdizyanta iti|| mU. (293) jAe phale samuppanne, geNhasu vA NaM ahavA jahAhi / ahaM puttaposiNo ege, bhAravahA havaMti uTTA vA / / vR.anyacca-jAtaH-putraH sa evaphalaM gRhasthAnAM, tathAhi-puruSANAM kAmabhogAH phalaM teSAmapi phalaM-pradhAnakArya putrajanmeti, taduktam - // 1 // "idaM tatsnehasaravasvaM, smmaaddhydridryoH| acandanamanauzIraM, hRdysyaanulepnm|| yattacchapaniketyuktaM, bAlenAvyaktabhASiNA / hitvA sAMkhyaM ca yogaMca, tanme manasi vartate / / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/4/2/293 yathA 'loke putrasu (mu) khaM nAma, dvitIyaM su (mu) khamAtmanaH' ityAdi, tadevaM putra- puruSANAM paramAbhyudayakAraNaM tasmin 'samutpanne' jAte taduddezena yA viDambanAH puruSANAM bhavanti tA darzayatiamuM dArakaM gRhANa tvam, ahaM tu karmAkSaNikA na me grahaNAvasaro'sti, athacainaM 'jahAhi' parityaja nAhamasya vArtAmapi pRcchAmi evaM kupitA satI brUte, mayA'yaM nava mAsAnudareNoDhaH tvaM punarutsaGgenApyudvahan stokamapi kAlamudvijasa iti, dAsaddaSTAntastvAdezadAnenaiva sAmyaM bhajate, nAdezaniSpAdanena, tathAhi-dAsau bhayAdudvijannAdezaM vidhatte, sa tu strIvazago'nugrahaM manyamAno muditazca tadAdezaM vidhatte, tathA coktam 119 11 132 "yadeva rocate mahyaM, tadeva kurute priyA / iti vetti na jAnAti, tatpriyaM yatkarotyasau / " dadAti prArthitaH prANAn, mAtaraM hanti tatkRte / kiM na dadyAt na kiM kuryAtstrIbhirabhyarthito naraH // dadAti zaucapAnIyaM pAdau prakSAlayatyapi / zleSmANamapi gRhNAti, strINAM vazagato naraH // tadevaM putranimittamanyadvA yatkiJcinnimittamuddizya dAsamivAdizanti, atha te'pi putrAn poSituM zIlaM yeSAM te putrapoSiNa upalakSaNArthatvAccAsya savadizakAriNaH 'eke' kecana mohodaye vartamAnAH strINAM nirdezavartino'pahastitaihikAmuSmikApAya uSTrA iva paravazA bhAravAhA bhavantIti kiJcAnyat mU. (294) // 2 // // 3 // rAovi uTTiyA saMtA, dAragaM ca saMThavaMti dhAI vA / suhirAmaNA vi te saMtA, vatthadhovA havaMti haMsA vA // vR. rAtrAvapyutthitAH santo rudantaM dArakaM dhAtrIvat saMsthApayantyanekaprakArairullApanaiH, tadyathA"sAmiosi nagarassa ya nakkaraurassa ya hatthakaSpagiripaTTaNasIhapurassa ya uNNayassa ninnassa ya kucchipurarasa ya kaNNakuJja AyAmuhasoriyapurassa ya" ityevamAdibhirasambaddhaiH krIDanakAlApaiH strIcittAnuvartinaH puruSAstat kurvanti yenopahAsyatAM sarvasya vrajanti, suSThu hrIH lajjA tasyAM manaHantaHkaraNaM yeSAM te suhImanaso lajjAlavo'pi te santo vihAya lajjAM strIvacanAtsarvajaghanyAnyapi karmANi kurvate, tAnyeva sUtrAvayavena darzayati- 'vastradhAvakA' vastraprakSAlakA haMsA iva rajakA iva bhavanti, asya copalakSaNArthatvAdanyadapyudakavahanAdikaM kurvanti / / mU. (295) evaM bahuhiM kayapubvaM bhogatthAe je'bhiyAvannA / dAse miiva pese vA, pasubhUteva se na vA keI // vR. kimetatkecana kurvanti yenaivamabhidhIyate ?, bADhaM kurvantItyAha-'eva' miti pUrvoktaM strINAmAdezakaraNaM putrapoSaNavadhAvanAdikaM tadbahubhiH saMsArAbhiSvaGgibhiH pUrvaM kRtaM kRtapUrvaM tathA pare kurvanti kariSyanti ca ye 'bhogakRte' kAmabhogArthamaihikAmuSmikApAyabhayamaparyAlocya Abhimukhyena -bhogAnukUlyena ApanA- vyavasthitAH sAvadyAnuSThAneSu pratipannA itiyAvat, tathA yo rAgAndhaH strIbhirvazIkRtaH sa dAsavadazaGkitAbhiH stAbhi pratyapare'pi karmaNi niyojyate, tatha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 zrutaskandhaH -1, adhyayanaM - 4, uddezakaH - 2 vAgurApatitaH paravazo mRga iva dhAryate, nAtmavazo bhojanAdikriyA api kartuM labhate, tathA 'preSya iva' karmakara iva krayakrIta iva varcaHzodhanAdAvapi niyojyte| ____ tathA kartavyAkartavyavivekarahitatayA hitAhitaprAptiparihArazUnyatvAt pazubhUta iva, yathA hi pazurAhAramayamaithunaparigrahAbhijJa eMva kevalam, evamasAvapi sadanuSThAnarahitatvAtpazukalpaH, yadivA-sastrIvazagodAsamRgapreSyazubhyo'pyadhamatvAnna kazcit, etaduktaM bhavati-sarvAdhamatvAttasya tattulyaM nAstyeva yenAsAvupamIyate, athavA-na sa kazciditi, ubhayabhraSTatvAt, tathAhi-na tAvapravrajito'sau sadanuSThAnarahitatvAt, nApi gRhasthaH tAmbUlAdiparibhogarahitatvAllocikAmAtradhAritvAJca, yadivA ehikAmuSmikAnuSThAyinAM madhyena kazciditi / sAmpratamupasaMhAradvAreNa strIsaGgaparihAramAhamU. (296) evaMkhu tAsu vitrappaM, saMthavaM saMvAsaM ca vajjejjA / tajAtiA ime kAmA, vajakarA ya evamakkhAe / vR. etat pUrvoktaM khuzabdo vAkyAlaGkAre tAsu yat sthitaM tAsAM vA strINAM sambandhi yad vijJaptam-uktaM, tadyathA-yadi sakezayA mayA saha na ramase tato'haM kezAnapyapanayAmItyevamAdikaM, tathA strIbhiH sArdhaM 'saMstavaM' paricayaM tatsaMvAsaMca strIbhiHsahaikatra nivAsaMcAtmahitamanuvartamAnaH sarvApAyabhIru tyajet' jahyAt, yatastAbhyo-ramaNIbhyo jAti-utpattiryeSAM te'mI kAmAstajAtikAramaNIsamparkottAstathA 'avA' pApaM vajaM vA gurutvAdadhaHpAtakatvena pApameva tatkaraNazIlA avadyakarA vajrakarA vetyevam 'AkhyAtAH' tIrthakaragaNadharAdibhiH pratipAditA iti / mU. (297) eyaM bhayaM na seyAya, ii se appagaM nilNbhittaa| no itthiM no pasuMbhikkhU, no sayaM pANiNA nilijhenA / / vR. sarvopasaMhArArthamAha-'evam' anantaranItyA bhayahetutvAtstrIbhirvijJaptaM tathA saMstavastatsaMkAsazca bhayamityataH strIbhiH sArdhaM samparko na zreyase asadanuSThAnahetutvAttasyetyevaM parijJAya sa bhikSurava- gatakAmabhogavipAka AtmAnaM strIsamparkAnnirudhya sanmArge vyavasthApya yatkuryAttaddarzayati-na striyaM narakavIthIprAyAM nApipazuM 'lIyeta' Azrayeta strIpazubhyAMsaha saMvAsaM parityajet, 'strIpazupaNDakavivarjitAzayye tivacanAta, tathAsvakIyena pANinA' hastenAvAcyasya 'na nilijjeja'tti na sambAdhanaM kuryAt, yatastadapi hastasambAdhAnaM cAritraMzabalIkaroti, yadivA strIpazcAdikaM svena pANinA na spRzediti api camU. (298) suvisuddhalese mehAvI, parakiriaMgha vajae naannii| maNasA vayasA kAyeNaM, savvaphAsasahe anagAre / / vR. suSTu-vizeSeNazuddhA-strIsamparkaparihArarUpatayA niSkalaGkA lezyA-antaHkaraNavRttiryasya sa tathAsaevambhUto meghAvI' maryAdAvartI parasmai-syAdipadArthAya kriyA parakriyA-viSayopabhogadvAreNa paropakArakaraNaM pareNa vA''tmanaH saMbAdhanAdikA kriyA parakriyA tAM ca 'jJAnI' viditavedyo 'varjayet' pariharet, etaduktaM bhavati-viSayopabhogopAdhinA nAnyasya kimapi kunniApyAtmanaH striyA pAdadhAvanAdikamapi kArayet, etacca parakriyAvarjanaM manasA vacasA kAyena varjayet / tathAhi-audArikakAmabhogArthaM manasAna gacchati nAnyaMgamayati gacchantamaparaM nAnujAnIte Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/4/2/298 evaMvAcA kAyena ca, sarve'pyaudArike nava bhedAH,evaM divye'pi nava bhedAH, tatazcASTAdazabhedabhinnamapi brahma vibhRyAt, yathA ca strisparzaparISahaH soDhavya evaM sarvAnapi zItoSNadaMzamazakatRNAdisparzAnadhisaheta, evaM ca sarvasparzasaho'nagAraH saadhurbhvtiiti| mU. (299) iJcevamAhu se vIre, dhuarae dhuamohe se bhikkhU / tamhA ajjhatthavisuddhe, suvimukke AmokkhAe paribbaejA siha / tibemi / / vR.kaevamAheti darzayati-'iti' evaM yatpUrvamuktaMtatsarvasavIro bhagavAnutpannadivyajJAnaH parahitaikarataH 'Aha' uktavAna, yata evamata dhUtam-apanItaM rajaH-strisamparkAdikRtaM karma yenasa dhUtarajAH tathA dhUto moho rAgadveSarUpo yena sa tathA / pAThAntaraM vA dhUtaH-apanIto rAgamArgorAgapanthA yasmin strIsaMstavAdiparihAre tattathA tatsarvaM bhagavAn vIra evAha, yata evaM tatsAt sa bhikSu 'adhyAtmavizuddhaH' suvizuddhAntaHkaraNaH suSTu rAgadveSAtmakena strIsamparkeNa muktaH san 'AmokSAya' azeSakarmakSayaM yAvatpari-samantAtsaMyamAnuSThAnena 'vrajet' gacchetsaMyamodyogavAn bhavediti, iti parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-4 uddezakaH-2 samAptaH adhyayana-4 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA prathama zrutaskandhasya caturthaadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayana-5 narakavimaktiH vR.uktaM caturthamadhyayanaM, sAmprataM paJcamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAdye adhyayane svasamayaparasamayaprarUpaNA'bhihitA, tadanantaraM svasamaye bodho vidheya ityetAdvitIye'dhyayane'bhihitaM, sambuddhena cAnukUlapratikUlA upasargA samyak soDhavyA ityetattR tIye'dhyayane pratipAditaM, tathA sambuddhenaiva strIparISahazca samyageva soDhavya ityetaccaturthe'dhyayane pratipAditaM, sAmpratamupasargabhIroH strIvazagasyAvazyaM narakapAto bhavati tatraca yAddakSA vedanAH prAdurbhavanti tA anenAdhyayanena pratipAdyante, tadanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryunuyogadvArANi upakramAdIni vaktavyAni, tatropakramAntargato'dhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikArI niyuktikAreNa praagevaabhihitH| tadyathA-'uvasaggabhIruNothIvasassanaraesu hoJja uvavAo' ityanena, uddezArthAdhikArastu niyuktikRtA nAbhihitaH, adhyynaarthaadhikaaraantrgttvaaditi|saamprtN nikSepaH, saca trividhaH, oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazceti, tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne tu narakavibhaktiriti dvipadaM nAma, tatra narakapadanikSepArthaM niyuktikRdAhani. [64] nirae chakkaM davvaM nirayA u iheva je bhave asubhaa| khettaM niraogAso kAlo niraesuceva ThitI / / ni. [65] bhAve u nirayajIvA kammudao ceva nirayapAogo / soUNa nirayadukkhaMtavacaraNe hoi jaiyavyaM / / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka: 135 vR. tatra narakazabdasya nAmasthApanAdravya kSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyanaraka Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaH 'ihaiva ' manuSyabhave tiryagbhave vA ye kecanAzubhakarmakAritvAdazubhAH sattvAH kAlakasaukarikAdaya iti, yadivA yAni kAnicidazubhAni sthAnAni cArakAdIni yAzca narakapratirUpA vedanAstAH sarvA dravyanarakA ityabhidhIyante yadivA karmadravyanokarmadravyabhedAd dravyanarako dvedhA, tatra narakavedyAni yAni baddhAni karmANi tAni caikabhavikasya baddhAyuSkasyAbhimukhanAmagotrasya cAzritya dravyanarako bhavati, nokarmadravyanarakastvihaiva ye'zubhA rUparasagandhavarNazabdasparzA iti, kSetra narakastu 'narakAvakAzaH' kAlamahAkAlarauvamahAraukhavApratiSThAnAbhidhAnAdinarakANAM caturazItilakSasaMkhyAnAM viziSTo bhUbhAgaH, kAlanarakastu yatra yAvatI sthitiriti / 7 bhAvanarakastu ye jIvA narakAyuSkamanubhavanti tathA narakaprAyogyaH karmodaya iti etaduktaM bhavati narakAntarvartino jIvAstathA nArakAyuSkodayApAditAsAtAvedanIyAdikarmodayazcaitad dvitayamapi bhAvanaraka ityabhidhIyate iti, tadevaM 'zrutvA' avagamya tIvramasahyaM 'narakaduHkhaM ' krakacapATanakumbhIpAkAdikaM paramAdhArmikApAditaM parasparodIraNAkRtaM svAbhAvikaMca 'tapazcaraNe' saMyamAnuSThAne narakapAtaparipanthini svargApavargAgamanaikahetAvAtmahitamicchatA 'prayatitavyaM' parityaktAnyakartavyena yatno vidheya iti // sAmprataM vibhaktipadanikSepArthamAhanAmaTavaNAdavie khette kAle taheva bhAve ya / ni. [ 66 ] eso u vibhattIe nikkhevo chavviho hoi // vR. vibhakternAmasthApanAdravya kSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA nikSepaH, tatra nAmavibhaktiryasya kasyacitsacittAderdravyasya vibhaktiriti nAma kriyate, tadyathA-svAdayo'STau vibhaktayastivAdayazca, sthApanAvibhaktistu yatra tA eva prAtipadAkAddhAtorvA pareNa sthApyante pustakapatrakAdinyastA vA, dravyavibhaktirjIvAjIvabhedAd dvidhA, tatrApi jIvavibhakti sAMsAriketarabhedAdvidhA, tatrApyasAMsArikajIvavibhaktirdravyakAlabhedAt dvedhA, tatra dravyatastIrthAtIrthasiddhAdibhedAtpaJcadazadhA, kAlatastu prathamasamayasidhdhAdibhedAdanekadhA, sAMsArikajIvavibhaktirindriyajAtibhavabhedAtridhA, tatrendriyavibhakti-ekendriyavikalendriyapaJcendriyabhedAtpaJcadhA, jAtivibhakti pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasabhedAt SoDhA, bhavavibhaktirnArakatiryaGmanuSyAmarabhedAJcaturdhA, ajIvadravyavibhaktistu rUpyarUpidravyabhedAd dvidhA, tatra rUpidravyavibhaktizcaturdhA tadyathA-skandhAH skandhadezAH skandhapradezAH paramANupudgalAzca, arUpidravyavibhaktirdazadhA, tadyathA-dharmAstikAyo dharmAstikAyasya dezo dharmAstikAyasya pradezaH, evamadharmAkAzayorapi pratyekaM tribhedatA draSTavyA, addhAsamayazca dazama iti, kSetravibhaktizcaturdhA / tadyathA sthAnaM dizaM dravyaM svAmitvaM cAzritvaM tatra sthAnAzrayaNAdUrdhvAdhastiryagvibhAgavyavasthito loko vaizAkhasthAnasthapuruSa iva kaTikisthakarayugma iva draSTavyaH, tatrApyadholo - kavibhaktI ratnaprabhAdyAH sapta narakapRthivyaH, tatrApi sImantakAdinarakendrakAvalikapraviSTapuSpAvakIrNakavRttatryanacaturanAdinarakasvarUpanirUpaNaM, tiryaglokavibhaktistu jambUdvIpalavaNasamudraghAta Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/5/-/299/ni. [66] kIkhaNDakAlodasamudretyAdi dviguNadviguNavRddhayA dvIpasAgarasvayambhUramaNaparyantasvarUpanirUpaNaM, Urdhvalokavibhakti saudharmAdyA uparyuparivyavasthitA dvAdaza devalokAH nava graiveyakAni paJca mahAvimAnAni, tatrApi vimAnendrakAvalikApraviSTapuSpAvakIrNakavRttatryanacaturamnAdivimAnasvarUpanirUpaNamiti, digAzrayaNena tu pUvasyAM dizi vyavasthitaM kSetramevamaparAsvapIti, dravyAzrayaNAcchAlikSetrAdikaM gRhyate, svAmyAzrayaNAcca devadattasya kSetraM yajJadattasya veti, yadivA - kSetravibhaktirAryAnAryakSetrabhedAd dvidhA, tatrApyAryakSetramardhaSaDviMzatijanapadopalakSitaM rAjagRhamagadhAdikaM gRhyte| "rAyagiha magaha caMpA aMgA taha tAmalitti paMgA y| kaMcaNapuraM kaliMgA vANArasI ceva kAsI y|| sAkeya kosalA gayapura ca kuru soriyaM kusaTTA ya / __kaMpillaM paMcAlA ahichattA jaMgalA ceva // // 3 // bAravaI ya suraTThA mihila videhAya vaccha kosNbii| naMdipuraM saMdiGamA bhaddilapurameva malayA y|| // 4 // vairADa maccha varaNA acchA taha mittiyAvai dasaNNA / suttImaI ya cedI vIyabhayaM siMdhusovIrA / / // 5 // mahurAya sUraseNA pAvA bhaMgI yamAsapurivaTTA / sAvatthI ya kuNAlA, koDIvarisaM ca lADhA ya / / // 6 // seyaviyAviya nayari keyayaaddhaM ca AriyaM bhaNiyaM / jatthuppatti jiNANaM cakkINaM rAmakiNhANaM / / -anAryakSetraM dharmasaMjJArahitamanekadhA, taduktam - // 1 // "saga javaNa sabara babbara kAyamuruDo dugonnpkknnyaa| akkhAgahUNaromasa pArasakhasakhAsiyA ceva // // 2 // duvilayalavosa bokkasa bhillaMda puliMda koMca bhamara ruuyaa| koMboya cINa cuMcaya mAlaya damilA kulakkhA ya / / // 3 // kekaya kirAya hayamuha kharamuha gayaturagameDhagamuhA ya / hayakaNNA gayakaNNA anne yaanAriyA bahave / / // 4 // pAvA ya caMDadaMDA anAriyA nigdhiNA nirnukNpaa| dhammotti akkharAiM jesu na najaMti suviNe'vi // kAlavibhaktistu atItAnAgatavartamAnakAlabhedAtridhA, yadivaikAntasuSamAdikakrameNAvasarpiNyutsarpiNyupalakSitaM dvAdazAraM kAlacakraM, athvaa||1|| "samayAvaliyamuhuttA divasamahoratta pakkha mAsA ya / saMvaccharayugapaliyA sAgara ussappipariyaTTe // ityevamAdikA kAlavibhaktiriti, bhAvavibhaktistu jIvAjIvabhAvabhedAvidhA, tatra jIvabhAvavibhakti audayikaupazamikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikasAnnipAtikabhedAt Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezakaH - 137 SaTaprakArA, tatraudayiko gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhalezyAzcatusyekaikaikaikaSaGabhedakrameNaikaviMzatibhedabhinnaH, tathaupazamikaH samyaktvacAritrabhedAd dvividhH| kSAyikaH samyakatvacAritrajJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryabhedAnnavadhA, kSAyopazamikastu jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustritripaJcabhedAH tathA samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamabhedakrameNApTAdazadheti, pAriNAmiko jIvabhavyAbhavyatvAdirUpaH, sAnnipAtikastu dvikAdibhedAt SaDviMzatibhedaH, saMbhavI tu SaDvidho'yameva gatibhedAtpaJcadazadheti / ajIvabhAvavibhaktistu mUrtAnAM varNagandharasasparzasaMsthAnapariNAmaH amUrtAnAM gatasthityavagAhavartanAdika iti, sAmprataM samastapadApekSayA narakavibhaktiriti narakANAM vibhAgo vibhaktistAmAhani. [67] puDhavIphAsaM annAnuvakkama nirayavAlavahaNaM ca / tisu vedeti atANA anubhAgaM ceva sesAsu / / pRthivyAH-zItoSNarUpAyAstIvravedanotpAdakoyaH sparza-samparka pRthivIsaMsparzastamanubhavanti, tameva vizinaSTi-anyena devAdinA upakramitum-upazamayituM yona zakyate so'nyAnupakramastam, aparAcikitsyamityartha, tamevambhUtamaparAsAdhyaM pRthivIsparza nArakAH samanubhavanti, upalakSaNArthatvAcAsya rUparasagandhasparzazabdAnapyekAntenAzubhAnnirupamAnanubhavanti / tathA narakapAlaiH-paJcadazaprakAraiH paramAdhArmikaiH kRtaM mudgarAsikuntakrakacakumbhIpAkAdikaM vadhamanubhavantyAdyAsu 'tisRSu' ralazarkarAvAlukAkhyAsu pRthivISu svakRtakarmaphalabhujo nArakA 'atrANA' azaraNAH prabhUtakAlaM yAvadanubhavanti, zeSAsu' catasRSupRthivISupaGkaghUmatamomahAtamaHprabhAkhyAsu anubhAvameva paramAdhArmikanarakapAlAbhAve'pi svata eva tatkRtavedanAyAH sakAzAdyastIvrataro'nubhAvo vipAko vedanAsamudaghAtastamanubhavanti parasparodIritaduHkhAzca bhavantIti / sAmprataM paramAdhArmikAnAmAdyAsutisRSu pRthivISu vedanotpAdakAn svanAmagrAhaM darzayitumAhani. [68] aMbe aMbarisI ceva, sAme ya sbleviy| roddovarudda kAle ya, mahAkAlettiAvare / / ni. [69] asipatte dhaNuM kuMbhe, vAlu veyrnniiviy| kharassare mahAghose, evaM pannarasAhiyA / / gAthAdvayaM prakaTArtham, evaM te cAmbaityAdayaH paramAdhArmikA yAkSAM vedanAmutpAdayanti prAyo'nvarthasaMjJatvAttAzAbhidhAnA eva draSTavyA iti, sAmprataM svAbhidhAnApekSayA yo yAM vedanA parasparodIraNaduHkhaM cotpAdayati tAM darzayitumAhani. [70] dhADeMti ya hADeti ya haNaMti vidhaMti taha nisuMbhaMti / muMcaMti aMbaratale aMbA khalu tattha neraiyA / / vR.tatrAmbAbhidhAnAH paramAdhArmikAH svabhavanAnarakAvAsaMgatvA krIDayA nArakAnatrANAn sArameyAniva zUlAdiprahAraistudanto 'dhADeti'tti prerayanti-sthAnAt sthAnAntaraM prApayantItyarthaH, tathA pahADeti'tti svecchayetazcetazcAnAthaMbhramayanti, tathAambarataleprakSipyapunarnipatantaMmudgarAdinA nanti, tathA zUlAdinA vidhyanti, tathA 'nisuMbhaMti'tti kRkATikAyAM gRhItvA bhUmau pAtayanti adhomukhAn, tathokSipya ambaratale muJcantItyevamAdikayA viDambanayA 'tatra' narakapRthivISu Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 nArakAn kadarthayanti / kiJcAnyat / ni. [71] sUtrakRtAGga sUtram 1/5/-/299/ni. [ 70] ohahaye ya tahiyaM nissanne kappaNIhi kappaMti / vidulagacaDulagachinne aMbarisI tattha neraie / vR. upa-sAmIpyena mudrArAdinA hatA upahatA : punarapyupahatA eva khaGgAdinA hatA upahatahatAstAnnArakAran 'tasyAM' narakapRthivyAM 'nisaMjJakAn' naSTasaMjJAn mUrcchitAnsataH karppaNIbhiH 'kalpayanti' chindantItazcetazca pATayanti, tathA 'dvidalacaTulakacchinnAni 'ti madhyapATitAn khaNDazazchinnAMzca nArakAMstatra narakapRthivyAmambarSinAmAno'surAH kurvantIti, tathA 'apuNyavatAM ' tIvrAsAtodaye vartamAnAnAM nArakANAM zyAmAkhyAH paramAdhArmikA etaccaitacca pravartayanti / ni. [72] sADaNapADaNatoDaNa baMdhaNarajullayappahArehiM / sAmA neraiyANaM pavattayaMtI apuNNANaM / / vR. tadyathA-'zAtanam' aGgopAGgAnAM chedanaM, tathA 'pAtanaM' niSkuTAdadho vajrabhUmau prakSepaH tathA 'pratodanaM' zUlAdinA todanaM vyadhanaM, sUcyAdinA nAsikAdau vedhastathA rajyAdinA krUrakarmakAriNaM bandhanti, tathA tArthagvidhalatAprahAraistADayantyevaM duHkhotpAdanaM dAruNaM zAtanapAtanavedhanabandhanAdikaM bahuvidhaM ' pravartayanti' vyApArayantIti, apica-tathA-sabalAkhyA narakapAlAstathAvidhakarmodayasamutpannakrIDApariNAmA apuNyabhAjAM nArakANAM yatkurvanti taddarzayati / ni. [73] aMtagayaphimphisANi ya hiyayaM kAleja phupphuse vakke / sabalA neratiyANaM kar3DheMta tahiM apunnANaM / / vR. tadyathA - annragatAni yAni phiphisAni antrAntarvartIni mAMsavizeSarUpANi tathA hRdayaM pATayanti tathA tadgataM 'kAlejaM' ti hRdayAntarvarti mAMsakhaNDaM tathA 'phupphuse tti udarAntarvartInyantravizeSarUpANi tathA 'valkalAn' vardhAn AkarSayanti, nAnAvidhairupAyairazaraNAnAM nArakANAM tIvrAM vedanAmutpAdayantIti / ni. [74] asisattikoMtatomarasUlatisUlesu sUiciyagAsu / poyaMti ruddakammA u naragapAlA tahiM roddA // vR. apica-tathA anvarthAbhidhAnA raudrAkhyA narakapAlA raudrakarmANo nAnAvidheSvasizaktyAdiSu praharaNeSu nArakAnazubhakarmodayavartinaH protayantIti / ni. [ 75 ] bhaMjaMti aMgamaMgANi UrubAhUsirANi karacaraNe / kappeMti kappaNIhiM uvaruddA pAvakammarayA / vR. tathA uparudrAkhyAH paramAdhArmikA nArakANAmaGgapratyaGgAni zirobAhUrukAdIni tathA karacaraNAMzca 'bhaJjanti' moTayanti pApakarmANaH kalpanIbhi 'kalpayanti' pATayanti, tannAstyeva duHkhotpAdanaM yatte na kurvantIti / ni. [ 76 ] mIrAsu suMThaesu ya kaMDUsuM ya payaMDaesu ya payaMti / kuMbhIya lohie ya payaMti kAlA uneratie / vR. apica tathA kAlAkhyA narakapAlAsurA 'mIrAsu' dIrghacullISu tathA zuSThakeSu tathA kandukeSu jIvanmatsyAniva pacanti / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezakaH - ni. [77] kappaMti kAgiNImaMsagANi chiMdaMti sIhapucchANi / khAvaMti ya neraie mahakAlA pAvakammarae / vR.apica-mahAkAlAkhyAnarakapAlAH pApakarmaniratA nArakAnnAnAvidhairupAyaiH kadardhayanti, tadyathA - kAkiNImAMsakAni zlakSNamAMsakhaNDAni 'kalpayanti' nArakAn kurvanti, tathA 'sIhapucchANiti pRSThIvardhAstAMzchindanti, tathA yeprAkmAMsAzinonArakA AsantAna svamAMsAni khAdayantIti ni. [78] hatthe pAe UrU bAhusirApAyaaMgamaMgANi / chiMdaMti pagAmaM tU asi neraie nirayapAlA / / vR.apica-asinAmAnonarakapAlAazubhakarmodayavartinonArakAnevaM kadarthayanti, tadyathAhastapAdorUbAhuziraHpAzvarvAdInyaGgapratyaGgAni chindanti 'prakAmam' atyarthaM khaNDayanti, tuzabdo'paraduHkhotpAdanavizeSaNArtha iti| ni. [79] kaNNoDhaNAsakaracaraNadasaNaTTaNaphuggaUrUbAhUNaM / cheyaNabheyaNasADaNa asipattadhaNUhi pADaMti // vRtathA-asipradhAnAH patradhanurnAmAnonarakapAlAasipatravanaM bIbhatsaMkRtvAtatrachAyArthinaH samAgatAn nArakAn varAkAn asyAdibhi pATayanti, tathA karNauSThanAsikAkaracaraNadazanastanasphigUrubAhUnAM chedanabhedanazAtanAdIni vikurvitavAtAhatacalitatarupAtitAsipatrAdinA kurvantIti, taduktam -- // 1 // "chinapAdabhujaskandhAzchinnakoSThanAsikAH / bhinnatAluziromeNdrA, bhinnAkSihadayodarAH / / ni. [80] kumbhIsu ya payaNesu ya lohiyasuya kaMdulohikuMbhIsu / kuMbhI ya narayapAlA haNaMti pADaM ti nresu|| vR. kiJcAnyat-kumbhinAmAno narakapAlA nArakAnarakeSu vyavasthitAn nijanti, tathA pAcayanti, kvaiti darzayati-'kumbhISu' uSTrikAkRtiSutathA pacaneSu kaDillakAkRtiSutathA 'lauhISu' AyasabhAna- vizeSeSu kandulohikumbhISu kandukAnAmiva ayomayISu kumbhISukoSThikAkRtiSu evmaadibhaaj-nvishessessupaacynti| ni. [81] taDataDataDassa bhajjati bhaJjaNe kalaMbuvAlugApaDhe / vAlUgA neraiyA lolaMtI aNbrtlNmi|| vRtathA-vAlukAkhyAH paramAdhArmikA nArakAnatrANAMstaptavAlukAbhRtabhAjane caNakAniva taDataDitti sphuTataH 'bhanaMti' bhRJjanti-pacanti, kva ? ityAha kadambapuSpAkRtivAlukA kadambavAlukA tasyAH pRSThamuparitalaM tasmin pAtayitvA ambaratale ca lolayantIti / ni. [82] pUyaruhirakesaTTivAhiNI klkleNtjlsoyaa| veyaraNinirayapAlA neraie U pavAhati / / vR. kiJcAnyat-vaitaraNInAmAno narakapAlA vaitaraNI nadI vikurvanti, sA ca pUyarudhirakezAsthivAhinI mahAbhayAnakA kalakalAyamAnajalazrotA tasyAMca kSAroSNajalAyAmatIvabIbhatsadarzanAyAM nArakAn pravAhayantIti / tathA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sUtrakRtAGga sUtram 1/5/-/299/ni. [ 83] ni. [83] kappeMti karakaehiM tacchiti paropparaM parasuehiM / siMbalitarumAruhaMtI kharassarA tattha neraie / vR. -kharasvarAkhyAstu paramAdhArmikA nArAkanevaM kadarthayanti, tadyathA- krakacapAtairmadhyaM madhyena stambhamivasUtrapAtAnusAreNa kalpayanti pATayanti tathA parazumizca tAneva nArakAn 'parasparam' anyo'nyaM takSayanti sarvazo dehAvayavApanayanena tanUn kArayanti, tathA 'zAmalI' vajramayabhISaNakaNTakAkulAM kharasvarai AraTato nArakAnArohayanti punarArUDhAnAkarSayantIti bhI ya palAyaMte saMmatato tattha te niruMbhaMti / pasuNo jahA pasuvahe mahadhosA tatta neraie / / ni. [ 84 ] vR. apica mahAghoSAbhidhAnA bhavanapatyasurAdhamavizeSAH paramAdhArmikA vyAdhA iva parapIDotpAdanenaivAtulaM harSamudvahantaH krIDayA nAnAvidhairupAyairnArikAn kadarthayanti, tAMzca bhItAn prapalAyamAnAn mRgAniva 'samantataH' sAmastyena 'tatraiva' pIDotpAdanasthAne 'nirumbhanti' pratibandhanti 'pazUn' bastAdikAna yathA pazuvadhe samupasthite nazyatastadvadhakAH pratibandhantyevaM tatra narakAvAse nArakAniti gato nAmaniSpannanikSepaH, adhunA sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM tacedam-: adhyayanaM -5 uddezakaH-1 : mU. (300) pucchissa'haM kevaliyaM mahesiM, kahaM bhitAvA naragA puratyA ? / ajANao me muni bUhi jANaM, kahiM na bAlA narayaM uviMti ? // vR. jambUsvAminA sudharmasvAmI pRSTaH, tadyathA-bhagavan ! kiMbhUtA narakAH ? kairvA karmabhirasumatAM teSutpAdaH ? kIdRzyo vA tatratyA vedanA ? ityevaM pRSTaH sudharmasvAmyAha-yadetadudbhavatA'haM pRSTastadetad 'kevalinam' atItAnAgatavartamAnasUkSmavyavahitapadArthavedinaM 'maharSim' ugratapazcaraNakAriNamanukUlapratikUlopasargasahiSNuM zrImanmahAvIravardhamAnasvAminaM parastAtpUrvaM pRSTavAnahamasmi / yathA 'kathaM' kimbhUtA abhitApAnvitA 'narakA' narakAvAsA bhavantItyetadajAnato 'me' ma mune 'jAnan ' sarvameva kevalajJAnenAvagacchan 'brUhi' kathaya, 'kathaM nu' kena prakAreNa kimanuSTAyino nuriti vitarke 'bAlA' ajJA hitAhitaprAptiparihAravivekarahitAsteSu narakeSUpa- sAmIpyena tadyogyakarmopAdAnatayA 'yAnti' gacchanti kimbhUtAzca tatra gatAnAM vedanAH prAduSyantItyetanAhaM 'pRSTavAni'ti // mU. (301) evaM mae puTTe mahAnubhAve, iNamo'bbavI kAsave Asupanne / pavedaissaM duhamaduggaM, AdIniyaM dukka DiyaM puratyA || vR. tathA 'evam anantaroktaM mayA vineyenopagamya pRSTo mahAMzcatustriMzadatizayarUpo'nubhAvo mAhAtmyaM yasya sa tathA, praznottarakAlaM ca 'idaM' vakSyamANaM, mo iti vAkyAlaGkAre, kevalAlokena parijJAya matpraznanirvacanam 'abravIt' uktavAn ko'sau ? - 'kAzyapo' vIro vardhamAnasvAmI AzuprajJaH sarvatra sadopayogAt, sa caivaM mayA pRSTo bhagavAnidamAha-yathA yadetadbhavatA pRSTastadahaM 'pravedayiSyAmi' kathayiSyAmyagrato dattAvadhAnaH zRNviti / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka:- 1 141 tadevAha - 'duHkham' iti narakaM duHkhahetutvAt asadanuSThAnaM yadivA narakAvAsa eva duHkhayatIti duHkhaM athavA asAtAvedanIyodayAt tIvrapIDAtmakaM duHkhamiti, etaccArthataH paramArthato vicAryamANaM 'durga' gahanaM viSamaM durvijJeyaM asarvajJena, tavpratipAdakapramANAbhAvAdityabhiprAyaH, yadivA'duhamaduggaM' ti duHkhamevArtho yasmin duHkhanimitto vA duHkhaprayojano vA sa duHkhArtho narakaH / sa ca durgo-viSamo duruttaratvAt taM pratipAdayiSye, punarapi tameva vizinaSTi-AsamantAddInamAdInaM tadvidyate yasminsa AdInikaH - atyantadInasattvAzrayastathA duSTaM kRtaM duSkRtam asadanuSThAnaM pApaM vA tatphalaM vA asAtAvedanIyodayarUpaM tadvidyate yasminsa duSkRtikastaM, 'purastAd' agrataH pratipAdayiSye, pAThAntaraM vA 'dukkaDiNaM' ti duSkRtaM vidyate yeSAM te duSkRtino-nArakAsteSAM sambandhi caritaM 'purastAt' pUrvasmin janmani narakagatigamanayogyaM yatkRtaM tatpratipAdayiSya iti yathApratijJAtamAha mU. (302) je kei bAlA iha jIviyaTThI, pAvAI kammAI karaMti ruddA / te ghorarUve tamisaMdhayAre, tivvAbhitAve narae paDaMti / / vR. ye kecana mahArambhaparigrahapaJcendriyavadhapizitabhakSaNAdike sAvadhAnuSThAne pravRttAH 'bAlA' ajJA rAgadveSotkaTAstiryagmanuSyA 'iha' asminsaMsAre asaMyamajIvitArthinaH pApopAdAnabhUtAni 'karmANi' anuSThAnAni 'raudrAH ' prANinAM bhayotpAdakatvena bhayAnakAH hiMsAnRtAdIni karmANi kurvanti, ta evambhUtAstIvrapApodayavartino 'ghorarUpe' atyantabhayAnake 'tamisaMdhayAre 'tti bahalatamo'ndhakAre yatrAtmApi nopalabhyate cakSuSA kevalamavadhinApi mandamandamulUkA ivAhni pazyanti, tathA cAgamaH - "kihalese NaM bhaMte ! neraie kiNhalessaM neraiaM paNihAe ohiNA savvao samaMtA samabhilIemANe kevaiyaM khettaM jANaI ? kevaiyaM khettaM pAsai ?, goyamA ! no bahuyayaraM khettaM jANai no bahuyayaraM khettaM pAsai, ittariyameva khettaM jANai ittariyameva khettaM pAsai" ityAdi tathA tIvro- duHsahaH khadirAGgAramahArAzitApAdanantaguNo'bhitApaH santApo yasmin sa tIvrAbhitApaH tasmin embhUte narake bahuvedane aparityaktaviSayAbhiSvaGgAH svakRtakarmaguravaH patanti, tatra ca nAnArUpA vedanAH samanubhavanti, tathA coktam 119 11 "acchaDDiyavisayasuho paDai avijjhAyasihisihANivahe / // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // saMsArodahivalayAmuhaMmi dukkhAgare nirae / pAyakkaMtoratthalamuhakuharucchaliyaruhiragaMDUse / karavattukkattaduhAvirikkaviviINNadehaddhe // - jaMtaMtarabhijaMtucchalaMtasaMsaddabhariyadisivivare / DajjhatuphiDiyasamucchalaMtasIsaTTisaMghAe / mukkakkaMdakaDAhukkaDhaMtadukkayakayaMtakammaMte / sUlavibhinnakkhittuddhadehaNiTTaMtapabbhAre // sabaMdhayAraduggaMdhabaMdhaNAyAraduddharakilese / bhinnakaracaraNasaMkara ruhiravasAduggamappavahe / / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sUtrakRtAGga sUtram 1/5/1/302 giddhamuhaNiddaukkhittabaMdhaNomuddhakaMvirakabaMdhe / dddhghiytttsNddaasyggvismukkhuddiyjiihe| // 7 // tikhaGkusaggakaDDhiyakaMTayarukkhaggajajjarasarIre / nimisaMtaraMpi dullhsokkhe'vkhevdukkhNmi|| // 8 // iyaM bhIsaNaMmi nirae paDaMti je vivihsttvhniryaa| saccabhaTThA ya narA jayaMmi kypaavsghaayaa|| (ityAdi) mU. (303) tivvaM tase pANiNo thovare ya, je hiMsatI AyasuhaM pddunycaa| je lUsae hoi adattahArI, na sikkhatI seyaviyassa kiMci // vR.kiJcAnyat-tathA 'tIvram' atiniranukampaM raudrapariNAmatayA hiMsAyAMpravRttaH, trasyantIti trasAH-dvIndriyAdayastAn, tathA sthAvarAMzca' pRthivIkAyAdIn 'yaH kazcinmahAmohodayavartI hinasti' vyApAdayati 'AtmasukhaMpratItya svazarIrasukhakRte, nAnAvidhairupAyairyaprANinAM lUSaka upamardakArI bhavati, tathA-adattamapahartu zIlamasyAsAvadattahArI-paradravyApahArakaH tathA 'nazikSate' nAbhyasyati nAdatte 'seyaviyassa'tti sevanIyasyAtmahitaiSiNA sadanuSTheyasya saMyamasya kiJciditi, etaduktam bhavati-pApodayAdviratiparaNAmaM kAkamAMsAderapi manAgapina vidhatte iti / tathA-- mU. (304) pAganbhipANe bahuNaM tivAti, ativvate ghAtamuveti baale| niho nisaM gacchati aMtakAle, ahosiraM kaTTha uvei duggaM / vR. 'prAgalbhyaM' dhATya tadvidyate yasya sa prAgalbhI, bahUnAM prANinAM prANAnatIva pApayituM zIlamasya sa bhavatyatipAtI, etaduktaM bhavati-atipAtyapiprANinaHprANAnatidhASTAdvadatiyathAvedAbhihitA hiMsA hiMsaiva na bhavati, tathA rAjJAmayaM dharmoyadutaAkheTakena vinodakriyA, ydivaa||1|| "namAMsabhakSaNe doSo, na madye na ca maithune / pravRttireSA bhUtAnAM, nivRttistu mhaaphlaa|| ityAdi, tadevaM krUrasiMhakRSNasarpavat prakRtyaiva prANAtipAtAnuSThAyI 'anivRtaH' kadAcidapyanupazAntaH krodhAgninA dahyamAno yadivA-lubdhakamatsyAdivadhakajIvikAprasaktaH sarvadA vadhapariNAmapariNato'nupazAntohanyanteprANinaH svakRtakarmavipAkenayasminsaghAto-narakastamupasAmIpyenaiti-yAti, kaH? / 'bAlaH' ajJo rAgadveSodayavartIsaH antakAle' maraNakAle niho'tti nyagadhastAt 'nisaMti andhakAram, adho'ndhakAraM gacchatItyartha, tathA-svena duzcaritenAdhaHziraH kRtvA 'durga' viSamaM yAtanA-sthAnamupaiti, avAkzirA narake patatItyarthaH // mU. (305) haNa chiMdaha bhiMdaha NaM daheti, sadde surNitA prhmmiyaannN| tenAragAo bhayabhinnasatrA, kaMkhaMti kannAma disaM vayAmo! || vR. sAmprataM punarapi narakAntarvartino nArakA yadanubhavanti tadarzayitumAha-tiryaGmanuSyabhavAtsattvA narakeSUtpannAantarmuhUrtena ninANDajasannibhAni zarIrANyutpAdayanti, paryAptibhAvamAgatAzcAti- bhayAnakAn zabdAn paramAdhArmikajanitAn zrRNvanti, tadyathA-- __ 'hata' mudgarAdinA chinta' khaDgAdinA 'bhinta' zUlAdinA dahata' murmurAdinA, NamitivAkyAlaGkAre, tadevambhUtAn karNAsukhAn zabdAn bhairavAn zrutvA tetunArakA bhayoddhAntalocanA bhayenabhItyA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezakaH - 1 143 bhinnA-naya saMjJA-antaHkaraNavRttiryeSAM tetathA naSTasaMjJAzca 'kAM dizaMvrajAmaH' kutragatAnAmasmAkamevambhUtasyAsya mahAghorAravadAruNasya duHkhasya trANaM syAdityetatkAGkSantIti / --te ca bhayoddhAntAdikSu naSTA yadanubhavanti taddarzayitumAhamU. (306) iMgAlarAsiM jaliya sajotiM, tattovamaM bhuumimnukkmNtaa| te DajjhamANA kaluNaM dhaNaMti, arahassarA vattha ciradvitIyA / / vR. 'aGgArarAziM' khadirAGgArapujhaM 'jvalitaM jvAlAkulaM tathA sahajyotiSA-udyotena vartata iti sajyotirbhUmiH, tenopamA yasyAH sA tadupamA tAmaGgArasannibhAM bhUmimAkramantaste nArakA dandahyamAnAH 'karuNaM' dInaM 'stananti' Akrandanti, tatra bAdarAgrebhAvAttadupamA bhUmimityuktam / etadapidigdarzanArthamuktam, anyathA nArakatApasyehatyAgninA nopamAghaTate, teca nArakA mahAnagaradAhAdhikenatApena dahyamAnA 'arahasvarA' prakaTasvarA mahAzabdAHsantaH 'tatra' tasminnarakAvAse ciraM-prabhUtaMkAlaM sthiti-avasthAnaM yeSAM tetathA, tathAhi-utkRSTatastrayastriMzatsAgaropamANi jaghanyato dazavarSasahasrANi tiSThantIti / / bhU. (307)jai te suyA veyaraNI bhiduggA, nisio jahA khura iva tikkhasoyA / taraMti te veyaraNI bhiduggAM, usucoiyA sattisuhammamANA / / vR.apica-sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratIdamAha-yathA bhagavatedamAkhyAtaM yadi 'te' tvayA zrutA-zravaNapathamupAgatA 'vaitaraNI' nAma kSAroSNarudhirAkArajalavAhinI nadI Abhimukhyena durgA abhidurgaa-duHkhotpaadikaa| tathA-nizito yathA kSurastIkSNo bhavatyevaM tIkSNAni-zarIrAvayavAnAM kartakAni srotAMsi yasyAH sAtathA,teca nArakAstaptAGgArasannibhAM bhUmiM vihAyodakapipAsa-vo'bhitaptAH santastApApanodAyA- bhiSiSikSavo vA tAM vaitaraNImabhidurgA taranti, kathambhUtAH ?-iSuNA-zareNa pratodeneva coditAH-preritAH zaktibhizca hanyAnAstAmeva bhImAM vaitaraNIM taranti, tRtIyArthe saptamI kiJcamU. (308) kolehiM vijjhaMti asAhukammA, nAvaM uvite sivipphuunnaa| anne tu sUlAhiM tisUliyAhiM, dIhAhiM viddhUNa ahekaraMti // vR.tAMzca nArakAnatyantakSAroSNena durgandhena vaitaraNIjalenAbhitaptAnAyasakIlAkulAMnAvamupagacchataH pUrvArUDhA 'asAdhukarmANaH' paramAdhArmikaH 'kIleSu' kaNTheSu vidhyanti, teca vidhyamAnAH kalakalAyamAna sarvanoto'nuyAyinA vaitaraNIjalena naSTasaMjJA api sutarAM 'smRtyA viprahINA' apagata- kartavyavivekA bhavanti, anye punarnarakapAlA nArakaiH krIDatastAnaSTAMstrazUilikAbhiH zUlAbhiH 'dIrghikAbhiH' AyatAbhirvidhvA adhobhUmau kurvntiiti|| mU. (309) kesiMca baMdhittu gale silAo, udagaMsi bolaMti mhaalyNsi| kalaMbuyAcAluya mummure ya, lolaMti paJcaMti a tattha anne / vR.apica-keSAMcinArakANAMparamAdhArmikA mahatIM zilAMgalebaddhA mahatyudake volaMti'tti nimajayanti, punastataH samAkRSya vaitaraNInadyAH kalambukAvAlukAyAM murmurAgnau ca 'lolayanti' atitaptavAlukAyaMcaNakAniva samantato gholayanti, tathA anye 'tatra' narakAvAse svakarmapAzAvapAzitAnnArakAn suNThake protakamAMsapezIvat 'pacanti' bharjayantIti tathA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sUtrakRtAGga sUtram 1/5/1/310 bhU. (310) AsUriyaM nAma mahAbhitAvaM, aMdhaMtamaM duppataraM mahaMtaM / uDDhaM aheaM tiriyaM disAsu, samAhio jattha'gaNI jhiyAI // vR. na vidyate sUryo yasmin saH asUryo- narako bahalAndhakAraH kumbhikAkRtiH sarva eva vA narakAvAso'sUrya iti vyapadizyate, tamevambhUtaM mahAbhitApam andhatamasaM 'duSprataraM' duruttara 'mahAntaM' vizAlaM narakaM mahApApodayAdvrajanti, tatra ca narake Urdhvamadhastiryak sarvataH 'samAhitaH' samyagAhito vyavasthApito'gnirjvalatIti, paThyate ca 'mUsiojattha'gaNI jhiyAI' yatra narake samyagUrdhvaM zritaH samucchrito'gniH prajvalati taM tathAbhUtaM narakaM varAkA vrajanti iti // mU. (311) jaMsI guhAe jalaNe'tiuTTe, avijANao ijjhi luttapanno / sayA ya kaluNaM puna dhammaThANaM, gADhovaNIyaM atidukkhadhammaM / / vR. kiJcAnyat- ' yasmin' narake'tigato'sumAn 'guhAyA' mityuSTrikAkRtI narake pravezito 'jvalane' agnau 'ativRttaH' atigato vedanAbhibhUtatvAtsvakRtaM duzcaritamajAnan 'lupThayajJaH' apagatAvadhiviveko dandahyate, tathA 'sadA' sarvakAlaM punaH karuNaprAyaM kRtsnaM vA 'dharmastAnam' uSNasthAnaM tApasthAnamityartha, 'gADhaM'tiatyartham 'upanItaM' DhaukitaM duSkRtakarmakAriNAM yat sthAnaM tatte vrajanti, punarapi tadeva vizinaSTi- atiduHkharUpo dharma-svabhAvo yasminniti idamuktaM bhavatiakSinimeSamAtramapi kAlaM na tatra duHkhasya vizrAma iti, taduktam // 1 // "acchinimIlaNamettaM natthi suhaM dukkhameva paDibaddhaM / nirae neraiyANaM ahonisaM paJcamANANaM // mU. (312) cattAri agaNIo samArabhittA, jahiM kUrakammA'bhitaviMti bAlaM / te tattha ciTTaMta'bhitappamANA, macchA va jIvaMtuvajotipattA // vR. catusRSvapi dikSu caturo'gnIn 'samArabhya' prajvAlya 'yatra' yasminnarakAvAse 'krUrakarmANoM' narakapAlA AbhimukhyenAtyarthaM tApayanti bhaTitravatpacanti 'bAlam' ajJaM nArakaM pUrvakRtaduzcaritaM te tu nArakajIvA evam 'abhitapyamAnAH' kadarthyamAnAH svakarmanigaDitAstatraiva prabhUtaM kAlaM mahAduHkhAkule narake tiSThanti, dRSTAntamAha-yathA jIvanto 'matsyA' mInA 'upajyoti' agneH samIpe prAptAH paravazatvAdanyatra gantumasamarthAstatraiva tiSThanti evaM nArakA api matsyAnAM tApAsahiSNutvAdagnAvatyantaM duHkhamutpadyata ityatastadgrahaNamiti // bhU. (313) saMtacchaNaM nAma mahAhitAvaM, te nArayA jattha asAhukammA / hatthehi pAehi ya baMdhiUNaM, phalagaM va tacchaMti kuhADahatthA || vR. kiJcAnyat-sam - ekIbhAvena takSaNaM santakSaNaM, nAmazabdaH sambhAvanAyA, yadetatsaMtakSaNaM tatsarveSAM prANinAM 'mahAbhitApaM' mahAduHkhotpAdakamityevaM sambhAvyate, yadyevaM tataH kimityAha-te 'nArakA' narakapAlA 'yatra' narakavAse svabhavanAdAgatAH 'asAdhukarmANaH' krUrakarmANo niranukampAH 'kuThArahastAH' parazupANayastAnnArakAnatrANAn hastaiH pAdezca 'baddhavA' saMyamya 'phalakamiva' kASThazakalamiva 'takSNuvanti' tanUkurvanti chindantItyarthaH / apica mU. (314) ruhire puNo vaccasamussiaMge, bhinnuttamaMge varivattayaMtA / paryaMta NaM neraie phuraMte, sajIvamacche va ayokavalle | Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezakaH - 1 145 vR. te paramAdhArmikAstAnArakAnsvakIye rudhire taptakavalyA prakSipte punaH pacanti, varcaHpradhAnAni samucchritAnyatrANyaGgAni vA yeSAM te tathA tAn bhinnaM-cUrNitam uttamAGga-ziro yeSAM te tathA tAnita, kathaM pacantItyAha-'parivartayantaH' uttAnAnavAGmukhAn vA kurvantaH Namiti vAkyAlaGgAre tAn-'sphurata' itazcetazvavihamAtmAnaMnikSipataH sajIvamatsyAnivAyasakavalyAmiti mU. (315) no ceva te tattha masIbhavaMti, na mijjatI tivvbhiveynnaae| ___ tamAnubhAgaM anuvedayaMtA, dukkhaMti dukkhI iha dukkaDeNaM / / vR.tathA-teca nArakA evaM bahuzaH pacyamAnAapi no naiva tatra' narake pAke vAnarakAnubhAve vA sati 'maSIbhavanti' naiva bhasmasAdbhavanti, tathA tattIvrAbhivedanayA nAparamagniprakSiptamasyAdikamapyasti yanmIyate-upamIyate, ananyasadhzI tIbrAM vedanAM vAcamagocarAmanubhavantItyarthaH, yadivA / tIvrAbhivedanayA'pyananubhUtasvakRtakarmatvAnna mriyanta iti, prabhUtamapikAlaMyAvattattAzaM zItoSNavedanAjanitaMtathA dahanacchedanabhedanatakSaNatrizUlAropaNakumbhIpAkazAlmalyArohaNAdikaM paramAdhArmikajanitaM parasparodIraNaniSpAditaM ca 'anubhAga' karmaNAM vipAkam 'anuvedayantaH' samanuvedayantaH samanubhavantastiSThanti, tathA svakRtena 'duSkRtena hiMsAdinA'STAdazapApasthAnarUpeNa satatodIrNaduHkhena duHkhino 'duHkhayanti' pIDayante, nAkSinimeSamapi kAlaMduHkhena mucyanta iti / -kiJcAnyatmU. (316) tahiM ca te lolaNasaMpagADhe, gADhaM sutattaM agaNiM vyNti| natattha sAyaM lahatI bhidugge, arahiyAbhitAvA tahavI tarviti / / vR. 'tasmiMzca mahAyAtanAsthAne naraketameva vizinaSTi-nArakANAMlolanena samyakpragADhovyApto bhRtaH sa tathA tasminnarake atizItArtA santo gADham' atyarthaM suSTu taptam agni vrajanti, 'tatrApi' agnisthAne'bhidurge dahyamAnAH 'sAtaM' sukhaM manAgapi na labhante, 'arahito' nirantaro'bhitApo-mahAdAho yeSAM te arahitAbhitApAH tathApi tAnnArakAMste narakapAlAstApayantyatyarthaM taptatailAgninA dahantIti / / mU. (317) se succaI nagaravahe va sadde, duhovaNIyANi payANi tattha / udiNNakammANa udiNNakammA, puNo puNo te sarahaMduheti / / vR. apica-sezabdo'thazabdArthe, 'atha' anantaraM teSAM nArakANAM narakapAlai raudraiH kadarthyamAnAnAM bhayAna hAhAravapracura Akrandanazabdo nagaravadhaiva 'zrUyate samAkarNyate,duHkhenapIDayopanItAni-uccaritAnikaruNApradhAnAni yAnipadAni hA mAtastAta! kaSTamanAtho'haM zaraNAgatastava trAyasva mAmityevamAdInAM padAnAM tatra' narake zabdaH zrUyate / udIrNam-udayaprApta kaTuvipAkaM karma yeSAM te tathA teSAM tathA 'udIrNakarmANo' narakapAlA mithyAtvahAsyaratyAdInAmudaye vartamAnAH 'punaH punaH' bahuzaste 'sarahaM (duheM)ti' sarabhasaM-sotsAha nArakAn 'duHkhayanti' atyantamasA nAnAvidhairupAyairdukhamasAtavedanIyamutpAdayantIti / tathAmU. (318) pANehiNaM pAva viojayaMti, taMbhe pavakkhAmi jhaathennN| daMDehiM tatthA sarayaMti bAlA, savvehiM daMDehi purAkaehiM / / 21d Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sUtrakRtAGga sUtram 1/5/1/318 vR. 'Namiti' vAkyAlaGkAre, 'prANaiH zarIrendriyAdibhiste 'pApAH pApakarmaNo narakapAlA 'viyA - jayanti' zarIrAvayavAnAM pATanAdibhiH prakArairvikartanAdavayavAn vizleSayanti, kimarthamevaM te kurvantItyAha- 'tad' duHkhakAraNaM 'bhe' yuSmAkaM 'pravakSyAmiyAthAtathyena' avitathaM pratipAdayAmIti daNDayanti pIDAmutpAdayantIti daNDA- duHkhavizeSAstairanArakANAmApAditaiH 'bAlA' nirvivekA narakapAlAH pUrvakRtaM smArayanti, tadyathA tathA hRSTastvaM khAdasi samutkRtyotkRtya prANinAM mAMsaM tathA pibasi tadrasaM madyaM ca gacchasi paradArAn, sAmprataM tadvipAkApAditena karmaNA'bhitapyamAnaH kimevaM rAraTISItyevaM sarvai purAkRtaiH 'daNDaiH' duHkhavizeSaH smArayantastAddazabhUtameva duHkhavizeSamutpAdayanto narakapAlAH pIDayantIti / / mU. (319) te hammamANA narage paDaMti, punne duruvassa mahAbhitAve / te tattha ciTThati duruvabhakkhI, tuTTaMti kammovagayA kimIhiM // vR. kiJca - 'te' varAkA nArakA 'hanyamAnAH ' tADyamAnA narakapAlebhyo naSTA anyasmin dhoratare 'narake' narakaikadeze 'patanti' gacchanti, kimbhUte narake ? - 'pUrNe' bhRte duSTaM rUpaM yasya taddUrUpaMviSThAsRgmAMsAdikalmalaM tasya bhRte tathA 'mahAbhitApe' atisantApopete 'te' nArakAH svakarmAvabaddhAH 'tatra' evambhUte narake 'dUrUpabhakSiNaH' azucyAdibhakSakAH prabhUtaM kAlaM yAvattiSThanti, tathA 'kRmibhiH ' narakapAlApAditaiH parasparakRtaizca 'svakarmopagatAH' svakarmaDhaukitAH 'tudyante' vyathyante iti tathA cAgamaH "chaTTIsattamAsu NaM puDhavIsu neraiyA pahU mahaMtAI lohikuMthurUvAiM viuvvittA annamannassa kArya samaturaMgemANA samaturaMgemANA anughAyamANA anudhAyamANA cihnaMti" / kiJcAnyatmU. (320) sayA kasiNaM puNa ghammaThANaM, gADhovaNIyaM atidukkhadhammaM / aMdUsu pakkhippa vihattu dehaM, veheNa sIsaM se'bhitAvayaMti // vR. 'sadA' sarvakAlaM 'kutsnaM' saMpUrNaM punaH tatra narake 'dharmapradhAnaM' uSNapradhAnaM sthiti-sthAnaM nArakANAM bhavati, tatra hi pralayAtiriktAgninA vAtAdInAmatyantoSNarUpatvAt, taca dai:nidhattanikAcitAvasyaiH karmabhirnArakANAm 'upanItaM' DhaukitaM, punarapi vizinaSTi atIva duHkhamasAtAvedanIyaM / dharma-svabhAvo yasya tattathA tasmiMzcaivaMvidhe sthAne sthito'sumAn 'anduSu' nigaDeSu dehaM vihatya prakSipya ca tathA zirazca 'se' tasya nArakasya 'vedhena' randhrotpAdanenAbhitApayanti kIlakaizca sarvANyapyaGgAni vitatya carmavat kIlayanti iti // mU. (321) chiMdaMti bAlassa khureNa nakka, uDDevi chiMdaMti duveve kaNNe / jinbhaM viNikkarasa vihatthimittaM, tikkhAhiM sUlAhi'bhitAvayaMti // vR. apica-te paramAdhArmikAH pUrvaduzcaritAni smarayitvA 'bAlasya' ajJasya nirvivekasya prAyazaH sarvadA vedanAsamudghAtopagatasya kSurapreNa nAsikAM chindanti tathaiauSThAvapi dvAvapi karNau chindanti tathA madyamAMsarasAbhilipsormRSAbhASiNo jihvAM vitastimAtrAmAkSipya tIkSNAbhiH zUlAbhiH 'abhitApayanti' apanayanti iti tathA mU. (322) te tippamANAM talasaMpuDaMva, rAidiyaM tattha dhAMti bAlA / galaMti te soNiapUthamaMsaM, yaMga / / vR. 'te' chinnanAsikoSThajihvAH santaH zoNita nAH yatra yasmin pradeze Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-5, uddezakaH- 1 147 rAtriMdinaM gamayanti, tatra 'bAlA' ajJAH 'tAlasampuTA iva' pavaneritazuSkatAlapatrasaMcayA iva sadA 'stananti' dIrghavisvaramAkrandantastiSThanti tathA pradyotitA' vahninA jvalitAH tathA kSAreya pradigdhAGgAH zoNitaM pUrya mAMsaM cAharnizaM galantIti / / mU. (323) jai te sutA lohitapUapAI, bAlAgaNI teaguNA pareNaM / kuMbhI mahaMtAhiyaporasIyA, samUsitA lohiyapUyapunnA / / vR. kiJca-punarapi sudharmasvAmI jambUsvAminamuddizya bhagavadvacanamAviSkaroti-yadi 'te' tvayA 'zrutA' AkarNitA-lohitaM-rudhiraM pUrva-rudhirameva pakvaM te dve api paktuM zIlaM yasyAM sA lohitapUyapAcinI-kumbhI, tAmeva vizinaSTi-'bAlaH' abhinavaH pratyagro'gnistena tejaH-abhitApaH sa eva guNo yasyAH sA bAlAgnitejoguNA 'pareNa prakarSeNa taptetyarthaH, punarapi tasyA eva vizeSaNaM mahatI bRhattarA 'ahiyaporusIye'tipuruSapramANAdhikA 'samucchritA' uSTrikAkRtirUvaM vyavasthitA lohitena pUyena ca pUrNA, saivambhUtA kumbhI samantato'gninA prajvalitA'tIva bIbhatsadarzaneti / tAsu ca yakriyate taddarzayitumAhayU. (324) pakkhippa tAsuM payayaMti bAle, aTTassare te kaluNaM rsNte| taNhAiyA te tautaMbatattaM, pajiJjamANA'mRtaraM rasaMti / / vR. 'tAsu pratyagrAgnipradIptAsulohitapUyazarIrAvayavakalbiSapUrNAsudurgandhAsuca 'bAlAn' nArakAstrANarahitAn ArtasvarAn karuNa-dInaM rasataH prakSipya prapacanti, 'te ca' nArakAstathA kadImAnA virasamAkrandantastRDArtAsalilaMprArthayanto madyaM teatIva priyamAsIdityevaMsmarayitvA taptaM pAyyante, teca taptaM trapupAyyamAnA ArtataraM 'rasanti rAraTantIti / / mU. (325) appeNa appaM iha vaMcaittA, bhavAhame puvvasate sahasse / ciTThati tatthA bahukUrakammA, jahA kaDaM kammatahAsi bhAre / / vR. uddezakArthopasaMhArArthamAha-'appeNa' ityAdi, 'iha' asminmanuSyabhava 'AtmanA' paravaJcana-pravRttena svata eva paramArthata AtmAnaM vaJcayitvA alpena stokena paropaghAtasukhenAtmAnaM vaJcayitvAbahuzobhavAnAMmadhye adhamA bhavAdhamAH-matsyabandhalubdhakAdInAM bhavAstAn pUrvajanmasu zatasahasrazaH samanubhUyateSubhaveSu viSayonmukhatayA sukRtaparAGmukhatvena cAvApyamahAghorAtidAruNaM narakAvAsaM tatra tasminmanuSyAH 'krUrakarmANaH parasparato duHkhamudIrayantaHprabhUtaMkAlaM yAvattiSThanti - atra kAraNamAha 'yathA' pUrvajanmasuyAgbhUtenAdhyavasAyenajaghanyajaghanyatarAdinA kRtAni karmANi 'tathA' tenaiva prakAreNa 'se' tasya nArakajantoH 'bhArA' vedanAH prAdurbhavanti svataH parata ubhayato veti, tathAhi-mAMsAdAH svamAMsAnyevAgninA pratApya bhakSyante, tathA mAMsarasapAyino nijayapUrudhirANi taptatrapUNi ca paayynte| - tathAmatsyaghAtakalubdhakAdayastathaiva chidyantebhidyanteyAvanmAryanta iti, tathA'nRtabhASiNAM tatsmArayitvA jihvAzcecchidyante, tathA pUrvajanmani parakIyadravyApahAriNAmaGgopAGgAnyapahiyante tathA pAradArikANAM vRSaNacchedaH zAlmalyupagRhanAdi ca te kAryante evaM mahAparigrahArambhavatAM krodhamAnamAyAlobhinAMca janmAMtarasvakRtakrodhAdiduSkRtasmAraNena tAgvidhamevaduHkhamutpAdyate, itikRtvA suSThUcyate yathA vRttaM karma tAddagabhUta eva teSAM tatkarmavipAkApAdito bhAra iti / / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sUtrakRtAGga sUtram 1/5/1/326 mU. (326) samajiNittA kalusaM aNajA, iTehi katehi ya vissphuunnaa| te dubmigaMdhe kasiNe ya phAse, kammovagA kuNime AvasaMti / / tibemi vR. kizcAnyat-anAryA anAryakarmakAritvAddhiMsAnRtasteyAdibhirAzravadvAraiH 'kaluSa' pApaM 'samaya'' azubhakarmopacayaM kRtvA 'te' krUrakarmANo 'durabhigandhe' narake AvasantIti saMTaGkaH, kimbhUtAH?-'iSTaiH' zabdAdibhirviSayaiH 'kamanIyaiH' kAntairvividhaprakarSeNa hInA vipramuktA narake vasanti, yadivA / yadarthaM kaluSaM samarjayanti tairmAtAputrakalatrAdibhi kAntaizca viSayairviprabhuktA ekAkinaste 'durabhigandhe kuthitakalevarAtizAyini narake 'kRtsne' saMpUrNe'tyantAzubhasparza ekAntodvejanI- ye'zubhakarmopagatAH 'kuNime'tti mAMsapezIrudhirapUyAntraphipphisakazmalAkule sarvAmadhyAdhamebIbhatsadarzane hAhAravAkrandena kaSTaMmA tAvadityAdizabdabadhiritadigantarAle paramAdhame narakAvAseA-samantAdutkRSTatastrayastriMzatsagaropamANiyAvadyasyAMvA narakapRthivyAMyAvadAyustAvad 'vasanti' tiSThanti, iti parisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-5 uddezakaH-1 samApta - adhyayanaM-5 uddezakaH-2:vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake yaiH karmabhirjantavo narakeSUtpadyante yAdhgavasthAzca bhavantyetatpratipAditam, ihApi viziSTataraMtadevapratipAdyate, ityanena saMbandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugameaskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedammU. (327) ahAvaraM sAsayadukkhadharma, taMbhe pavakkhAmi jhaathennN| bAlA jahA dukkaDakammakArI, vedaMti kmmaaiNpurekddaaiN|| vR. 'atha' ityAnantarye 'aparam' ityuktAdanyadvakSyAmItyuttareNa sambandhaH, zazvadbhavatIti zAzvataM-yAvadAyustacca tahakhaMca zAzvataduHkhaM taddharma-svabhAvo yasmin yasya vA narakasya sa tathA tam, evambhUtaM nityaduHkhasvabhAvamakSinimeSamapi kAlamavidyamAnasukhalezaM 'yAthAtathyena yathA vyavasthitaM tathaiva kathayAmi, nAtropacAro'rthavAdo vA vidyata ityrthH| _ 'bAlAH' paramArthamajAnAnA viSayasukhalipsavaH sAmpratakSiNaH karmavipAkamanapekSamANA 'yathA' yena prakAreNa duSTaM kRtaM duSkRtaM tadeva karma-anuSThAnaM tena vA duSkRtena karma-jJAnAvaraNAdikaM tadruSkRtakarmatatkartuMzIlaM yeSAMteduSkRtakarmakAriNaHta evambhUtAH 'purAkRtAni janmAntarArjitAni karmANi yathA vedayanti tathA kthyissyaamiiti| mU. (328) hatthehi pAehi ya baMdhiUNaM, udaraM vikattaMti khurAsiehiM / giNhittu bAlassa vihattu dehaM, vaddhaM thiraM piTTato uddharaMti // dR.yathApratijJAtamAha-paramAdhArmikAstathAvidhakarmodayAtkrIDAyamAnAHtAcArakAnhasteSu pAdeSu baddhodaraM 'kSuraprAsibhiH' nAnAvidhairAyudhavizeSaiH 'vikartayanti' vidArayanti, tathA parasya bAlasyevAkiJcitkaratvAdvAlasya lakuTAdibhirvividhaM 'hataM' pIDitaM dehaM gRhItvA vardha' carmazakalaM 'sthiraM' balavat 'pRSThataH' pRSThideze 'uddharanti' vikartayantyevamagrataH pArzvatazceti api ca Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezakaH - 2 mU. (329) bAhu pakataMti ya mUlato se, dhUlaM viyAsaM muhe ADahaMti / rahaMsi juttaM sarayaMti bAlaM, Arussa vijjhati tudeNa piTTe // vR. 'se' tasya nArakasya tisRSu narakapRthivISu paramAdhArmikA aparanArakAzca adhastanacatasRSu cAparanArakA eva mUlata Arabhya bAhUn 'prakartayanti' chindanti tathA 'mukhe' vikAzaM kRtvA 'sthUlaM' bRhattaptAyogolAdikaM prakSipanta A - samantAddahanti / tathA 'rahasi ' ekAkinaM 'yuktam' upapannaM yuktiyuktaM svakRtavedanAnurUpaM tatkRtajanmAntarAnuSThAnaM taM 'bAlam' ajJaM nArakaM smArayanti, tadyathA taptatrapupAnAvasare madyapastvamAsIstathA svamAMsabhakSaNAvasare pizitAzI tvamAsIrityevaM duHkhAnurUpamanuSThAnaM smArayantaH kadarthayanti, tathA niSkAraNameva 'ArUSya' kopaM kRtvA pratodAdinA pRSThadeze taM nArakaM paravazaM vidhyantIti / pU. (330) ayaM tattaM jaliyaM sajoi, taUvamaM bhUmimanukka maMtA / te ijjhamANA kaluNaM dhaNaMti, usucoiyA tattajugesu juttA // vR. tathA taptAyogolakasannimyAM jvalitajyotirbhUtAM tadevaMrUpAM tadupamAM vA bhUmim 'anukrAmantaH ' tAM jvalitAM bhUmiM gacchantaste dahyamAnAH 'karuNaM' dInaM visvaraM 'stanaMti' rAraTanti tathA tateSuyugeSu yuktA galibalIvardA iva iSuNA pratodAdirUpeNa vidhyamAnAH stanantIti anyacca mU. (331) bAlA balA bhUmimanukka maMtA, pavijjalaM lohapahaM ca tattaM / jaMsIsbhiduggaMsi pavajramANA, peseva daMDehiM purAkaraMti // vR. 'bAlA' nirvivekinaH prajvalitalohapathamiva taptAM bhuvaM 'pavijjalaM' ti rudhirapUyAdinA picchilAM balAdanicchantaH 'anukramyamANAH ' preryamANA virasamArasanti, tathA 'yasmin' abhidurge kumbhIzAlmalyAdau prapadyamAnA narakapAlacoditA na samyaggacchanti, tataste kupitAH paramAdhArmikAH 'preSyAniva' karmakarAniva balIvardavadvA daNDairhatvA pratodanena pratudya 'purataH' agrataH kurvanti, na te svecchayA gantuM sthAtuM vA labhanta iti / mU. (332) te saMpagADhaMsi pavajramANA, silAhi hammeti nipAtiNIhiM / saMtAvaNI nAma ciradvitIyA, saMtappatI jattha asAhukammA // vR. kiJca- 'te' nArakAH 'sampragADha' miti bahuvedanamasahyaM narakaM mArgaM vA prapadyamAnA gantuM sthAtuM vA tatrAzaknuvanto'bhimukhapAtinIbhiH zilAbhirasurairhanyante, tathA santApayatIti santApanIkumbhI sAca cirasthitikA tadgato'sumAn prabhUtaM kAlaM yAvadativedanAgrasta Aste yatra ca 'santapyate' pIDyate'tyartham 'asAdhukarmA' janmAntarakRtAzubhAnuSThAna iti tathA 149 mU. (333) kaMdUsu pakkhippa paryaMti bAlaM, tatovi daDDhA puNa uppayaMti / te uDDhakAehiM pakhajamANA, avarehiM khajati saNapphaehiM / / vR. taM 'bAlaM' varAkaM nArakaM kanduSu prakSipya narakapAlAH pacanti, tataH pAkasthAnAt te dahyamAnAzcaNakA iva bhRjyamAnA Urdha patantyutpatanti, te ca UrdhvamutpatitAH 'uDDhakAehiM' ti droNaiH kAkairve kriyaiH 'prakhAdyamAnA' bhakSyamANA anyato naSTAH santo'paraiH 'saNapphaehiM ' ti siMhavyAghrAdibhiH 'khAdyante' bhakSyante iti / mU. (334) samUsiyaM nAma vidhUmaThANaM, jaM soyatattA kaluNaM dhaNaMti / ahosiraM kaTTu vigattiUNaM, ayaMva satthehiM samosaveMti / / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sUtrakRtAGga sUtram 1/5/2/334 vR.kiJca-samyagucchritaM-citikAkRti, nAmazabdaH sambhAvanAyAM, sambhAvyante evaMvidhAni narakeSu yAtanAsthAnAni, vidhUmasya-agneH sthAnaM vidhUmasthAnaM yatprApya sokavitaptAH 'karuNaM' dInaM 'stananti' AkrandantIti, tathAadhaHziraH kRtvA dehaMca vikatyAryovat zastraiH' tacchedanAdibhiH 'samosaveti'tti khaNDazaH khaNDayanti api camU. (335) samUsiyA tattha visUNiyaMgA, pakkhIhiM khajaMti aomuhehiM / saMjIvaNI nAmaciradvitIyA, jaMsI payA hammai paavceyaa|| vR. 'tatra' narake stambhAdau UrdhvabAhavo'dhaH ziraso vA zvapAkairbastavallambitAH santaH 'visUNiyaMga'tti utkRttAGgA apagatatvacaH pakSibhiH 'ayomukhaiH vajracaJcabhikAkagRdhrAdibhirbhakSyante, tadevaM te nArakA narakapAlApAditaiH parasparakRtaiH svAbhAvikai chinnA bhinnAH kathitA mUrchitAH santo vedanAsamudghAtagatA api santo na niyante ato vyapadizyate saJjIvanIvat saJjIvanIjIvitadAtrI nrkbhuumiH| natatragataHkhaNDazazchinno'pi mriyate svAyuSi satIti, sAca cirasthitikotkRSTatastrayastriMzat yAvatsAgaropamANi, yasyAM ca prAptAH prajAyanta iti prajAH-prANinaH pApacetaso hanyante mudgarAdibhiH, narakAnubhAvAcca mUmUrSavo'pyatyantapiSThAapina niyante, apitupAradavanmilantIti mU. (336) tikkhAhiM sUlAhi nivAyayaMti, vasogayaM sAvayayaM va laddhaM / te sUlaviddhA kaluNaM dhaNaMti, egaMtadukkhaMduhao gilaannaa|| vR, apica-pUrvaduSkRtakAriNaM tIkSNAbhirayoyamayIbhiH zUlAbhiH narakapAlA nArakama tipAtayanti, kimiva ?-vazamupagataM zvApadamiva kAlapRSThasUkarAdikaM svAtantrayeNa labdhvA kadarthayanti, te nArakAH zUlAdibhirviddhA api na mriyante, kevalaM 'karuNaM' dInaM stananti, na ca teSAMkazcitrANAyAlaMtathaikAntena ubhayataH' antarbahizca glAnA' apagataprabhodAH sadAduHkhamanubhavantIti tathAmU. (337) sayAjalaM nAma nihaM mahaMtaM, jaMsI jalaMto agaNI akttttho| ciTThati baddhA bahukUrakammA, arahassarA kei ciradvitIyA / / vR. 'sadA sarvakAlaM 'jvalat' dedIpyamAnamuSNarUpatvAt sthAnamasti, nihanyante prANinaH karmavazagA yasmin tanniham-AghAta-sthAnaM tacca 'mahad vistIrNaM yatrAkASTho'gnivalannAste, tatraivambhUte sthAne bhavAntare bahukrUrakRtakarmANastadvipAkApAditena pApena baddhAstiSThantIti, kimbhUtAH?-'arahasvarA' bRhadAkrandazabdAH 'cirasthitikAH' prabhUtakAlasthitaya iti / mU. (338) ciyA mahaMtIu samArabhittA, chubbhaMti te taM kaluNaM rsNt| AvakRtI tattha asAhukammA, sappI jahA paDiyaM joimajjhe / vR. tathA-mahatIzcitAH samArabhya narakapAlAH 'taM' nArakaM virasaM 'karuNaM' dInamArasantaM tatra kSipanti, sacAsAdhukarmA 'tatra' tasyAM citAyAM gataH san 'Avartate' vilIyate, yathA-'sarpi' ghRtaMjyotirmadhye patitaM dravIbhavatyevamasAvapi vilIyate, na ca tathApi bhavAnubhAvAtprANairvimucyate ayamaparo narakayAtanAprakAra ityAha-- mU. (339) sadA kasiNaM puNa dhammaThANaM, gADhovaNIyaM aidukkhadhamma / hatyehiM pAehi ya baMdhiUNaM, sattuvva iMDehiM samArabhaMti / / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-5, uddezakaH - 2 151 vR. 'sadA' sarvakAlaM 'kRtsnaM' sampUrNaM punaraparaM 'dharmasthAnaM' uSNasthAnaM dainidhattanikAcitAvasthaiH karmabhiH 'upanItaM' DhaukitamatIva duHkhasvapo dharma-svabhAvo yasmiMstadatiduHkhadharma tadevammUte yAtanAsthAne tamatrANaM nArakaM hasteSupAdeSuca baddhavA tatra prakSipanti, tathA tadavasthameva zatrumiva daNDaiH 'samArabhante' tADayanti iti / / mU. (340) bhaMjaMti bAlassa vaheNa puTThI, sIsaMpi bhidaMti aoghaNehiM / te bhinnadehA phalagaMva tacchA, tattAhiM ArAhiM niyojayaMti / / vR. kiJca-'bAlasya varAkasya nArakasya vyathayatIti vyatho-lakuTAdiprahArastena pRSThaM 'bhaJjayanti' moTayanti, tathA ziro'pyayomayena ghanena bhindanti' cUrNayanti, apizabdAdanyAnyapyaGgopAGgAni drudhnndhaataishcuurnnynti| 'te' nArakA 'bhinnadehAH' cUrNitAGgopAGgAH phalakamivobhAbhyA pAzrvAbhyAMkrakacAdinA 'avataSTAH' tanUkRtAH santastaptAbhirArAbhiHpratudyamAnAstaptatrapupAnAdike karmaNi 'viniyojyante' vyApAryanta iti kiJcamU. (341) abhimuMjiyA rudda asAhukammA, usucoiyA hasthivahaM vahati / egaMduruhittu duve tato vA, Arussa vijhaMti kakANao se / / vR. raudrakarmaNyaparanArakahananAdike 'abhiyujya' vyApArya yadivA-janmAntarakRtaM 'raudraM' sattvopaghAtakAryam abhiyujya' smArayitvA asAdhUni-azobhanAnijanmAntarakRtAni karmANianuSThAnAni yeSAMtetathA tAn 'iSucoditAn' zarAbhighAtapreritAnhastivAhaM vAhayanti narakapAlAH, yathA hastI cAhyate samAruhya evaM tamapi vAhayanti, yadivA yathA hastI mahAntaM bhAraM vahatyevaM tamapi nArakaM vAhayanti, upalakSaNArthatvAdasyoSTravAha vAhayantItyAdhapyAyojyaM, kataM vAhayantItidarzayati-tasya nArakasyoparyekaM dvau trInvA 'samAruhya' samAropyatatastaMvAhayanti, atibhArAropaNenAvahantam AruSya' krodhaM kRtvApratodAdinA'vidhyanti' tudanti, se' tasya nArakasya 'kakANao'tti marmANi vidhyntiityrthH|| mU. (342) bAlA balA bhUmimanukka maMtA, pavijalaM kaMTailaM mhNtN| vivaddhatappehiM vivannacitte, samIriyA koTTabaliM kariti / / vR.apica-bAlAiva bAlAH paratantrAH,picchilAMrudhirAdinA tathA kaNTakAkulAM bhUmimanukrAmantomandagatayobalAToryante, tathAanyAn viSaNNacittAn' mUrchitAMstarpakAkArAna vividham' anekadhA baddhA te narakapAlAH 'smiiritaaH| ___ pApena karmaNA coditAstAnnArakAn 'kuTTayitvA' khaNDazaH kRtvA 'baliM kariti'tti nagarabalivaditazcetazca kSipantItyartha, yadivA koTTabaliM kurvantIti / / kiJcamU. (343) vetAlie nAma mahAbhitAve, egAyate pvvymNtlikkhe| hammati tatthA bahukUrakammA, paraMsahassANa muttagANaM / / vR. nAmazabdaH sambhAvanAyAM, sambhAvyate etannarakeSu yathA'ntarikSe 'mahAbhitApe' mahAduHkhaikakArye ekazilAghaTito dIrgha 'veyAlie'tti vaikriyaH paramAdhArmikaniSpAditaH parvataH tatra tamorUpatvAnnara-kANAmato hastasparzikayA samAruhanto nArakA 'hanyante' pIDyante, bahUni krUrANijanmAntaropAttAnikarmANi yeSAM te tathA, sahasaMkhyAnAMmuhUrtAnAM paraM-prakRSTaM kAlaM, sahazabda Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 sUtrakRtAGga sUtram 1/5/2/343 syopalakSaNArthatvAtprabhUtaM kAlaM hanyanta itiyAvat / mU. (344) saMbAhiyA dukkaDiNo thaNaMti, aho ya rAo paritappamANA / egaMtakUDe narae mahaMte, kUDeNa tatthA visame hatAu / / vR.tathA sam-ekIbhAvena bAdhitAH pIDitA duSkRtaM pApaM vidyateyeSAM teduSkRtinomahApApaH 'aho' ahanitathA rAtrIca paritapyamAnA' atiduHkhenapIDyamAnAH santaH karuNaM-dInaM 'stananti' Akrandanti, tathaikAntena 'kUTAni' duHkhotpattisthAnAni yasmin sa tathA tasmin evambhUte narake 'mahati' vistIrNe patitAH prANinaH tena ca kUTena galayantrapAzAdinA pASANasamUhalakSaNena vA 'tatra' tasminviSame hatAHtuzabdasyAvadhAraNArthatvAt stanantyeva kevalamiti / / mU. (345) bhaMjaMti NaM pubvamarI sarosaM, samuggare te musale ghetuN|| tebhinnadehA ruhiraM vamaMtA, omuddhagA dharaNitale paDati // vR. 'Nam' iti vAkyAlaGkAre pUrvamaraya ivArayojanmAntaravairiNaivaparamAdhArmikA yadivAjanmAntarApakAriNonArakA apare pAmaGgAni saroSaM sakopaMsamudrarANimusalAni gRhItvA bhaJjanti' gADhaprahArairAmardayanti, teca nArakAstrA NarahitAH zastraprahArairbhinnadehA rudhiramudvamanto'dhomukhA dharaNitale patantIti / / mU. (346) anAsiyA nAma mahAsiyAlA, pAgabbhiNo tattha syaaykovaa| khajaMti tatthA bahukUrakammA, adUragA saMkaliyAhi bddhaa|| vR.kiJca-mahAdehapramANA mahAntaH zRgAlA narakapAlavikurvitA 'anazitA' bubhukSitAH, nAmazabdaH sambhAvanAyAM, sambhAvyata etannarakeSu, 'atipragalbhitA' atidhRSTA raudrarUpA nirbhyaaH| ___ 'tatra' teSu narakeSu sambhavanti sadAvakopA' nityakupitAH tairevambhUtaiH zrRgAlAdibhistatra vyavasthitA janmAntarakRtabahukrUrakarmANaHzrRGkhalAdibhirbaddhAayomayanigaDanigaDitA 'adUragAH' parasparasamIpavartino 'bhakSyante' khaNDazaH khAdyanta iti / / apicamU. (347) sayAjalA nAma nadI bhiduggA, pavijalaM lohviliinntttaa| jaMsa bhiduggaMsi pavajamANA, egAya'tANukkamaNaM kareti / / 7. sadA-sarvakAlaM jalam-udakaM yasyAM sA tathA sadAjalAbhidhAnA vA 'nadI' sarid 'abhiduragA' ativiSamA prakarSeNa vividhamatyuSNaM kSArapUyarudhirAvilaM jalaM yasyAM sA pravijalA yadivA 'pavijale ti rudhirAvilatvAt picchilA, vistIrNagambhIrajalA vA athavA pradIptajalA vA, etadeva darzayati-agninA taptaM sat 'vilInaM' dracatAM gataM yalloham-ayastadvattaptA, atitApavilInalohasazajaletyartha, yasyAMca sadAjalAyAMabhidurgAyAM nadyAMprapadyamAnA nArakAH 'egAya'tti ekAkino'trANA 'anukramaNaM' tasyAM gamanaM plavanaM kurvantIti // mU. (348) eyAiM phAsAiMphusaMti bAlaM, niraMtaraM tattha cirdvitiiyN| na hammamANassa u hoi tANaM, ego sayaM paccaNuhoi dukkhaM / / vR. sAmpratamuddezakArthamupasaMharan punarapi nArakANAM duHkhavizeSa darzayitumAha-ete' anantaroddezakadvayAbhihitAH 'sparzA' duHkhavizeSAH paramAdhArmikajanitAH pasparApAditAH svAbhAvikA veti atikaTavo rUparasagaMdhasparzazabdAH atyaMtaduHsahA bAlamiva 'bAlam' azaraNaM Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 5, uddezaka :- 2 153 'spRzanti' duHkhayanti nirantaram' avizrAmaM 'acchinimIlaya' mityAdipUrvavat 'tatra' teSu narakeSu ciraM prabhUtaM kAlaM sthitiryasya bAlasyAsau cirasthitikastaM, tathAhi ratnaprabhAyAmutkRSTA sthiti sAgaropamaM, tathA dvitIyAyAM zarkaraprabhAyAM trINi, tathA vAlukAyaM sapta, paGkAyAM daza, dhUmaprabhAyAM saptadaza tamaH prabhAyAM dvAviMzatirmahAtamaH prabhAyAM saptamapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamANi utkRSTA sthitiriti, tatra ca gatasya karmavazApAditotkRSTasthitikasya parairhanya- mAnasya svakRtakarmaphalabhUjo na kiJcittrANaM bhavati, tathAhi kila sItendreNa lakSmaNasya narakaduHkhanubhavatastatrANodyatenApi na trANaM kRtamiti zruti, tadevamekaH - asahAyo yadarthaM tatpApaM samarjitaM tai rahitastatkarmavipAkajaM duHkhamanubhavati, na kazciddukhasaMvibhAgaM gRhNAtItyarthaH, tathA coktam: 119 11 - -- "mayA parijanasyArthe kRtaM karma sudAruNam / ekAkI tena dahye'haM gatAste phalabhoginaH // -ityAdi / kiJcAnyat bhU. (349) jaMjArisaM puvvamakAsi kammaM, tameva Agacchati saMparAe / etadukkaM bhavamajjaNittA, vedaMti dukkhI tamanaMtadukkhaM // vR. 'yat' karma 'yAddazaM' yadanubhAvaM yAddakasthitikaM vA karma 'pUrvaM' janmAntare 'akArSIt' kRtavAMstattAddageva jaghanyamadhyamotkRSTasthityanubhAvabhedaM 'samparAye' saMsAre tathA tenaiva prakAreNAnugacchati, etaduktaM bhavati- tIvramandamadhyamairvandhAdhyavasAyasthAnairyAdhzairyadbaddhaM tattAdhgeva tIvramandamadhyameva vipAkam-udayamAgacchatIti / ekAntena avazyaM sukhalezarahitaM duHkhameva yasminnarakAdike bhave sa tathA tamekAntaduHkhaM 'bhavamarjayitvA' narakabhavopAdAnabhUtAni karmANyupAdAyaikAntaduHkhinastat-pUrvanirdiSTaM duHkhamasAtavedanIyarUpamanantam-ananyopazamanIyamapratikAraM 'vedayanti' anubhavantIti // mU. (350) etANi soJcA naragANi dhIre, na hiMsae kiMcaNa savvaloe / etadiTThI apariggahe u, bujjhijja loyassa vasaM na gacche // vR. punarapyupasaMhAravyAjenopadezamAha- 'etAna' pUrvoktAnnarakAn tAsthyAttadyapadeza itikRtvA narakaduHkhavizeSAn 'zrutvA' nizamya dhIH- buddhistayA rAjata iti dhIro-buddhimAn prAjJaH, etatkuryAditi darzayati-sarvasminnapi-trasasthAvarabhedabhinne 'loke' prANigaNena kamapi prANinaM 'hiMsyAt' na vyApAdayet tathaikAntena nizcalA jIvAditattveSu dRSTiH samyadarzanaM yasya sa ekAntadRSTiH niSprakampasamyaktva ityarthaH-, tathA na vidyate pari-samantAtsukhArthaM gRhyata iti parigraho yasyAsau aparigrahaH, tuzabdAdAdyantopAdAnAdvA mRSAvAdAdattAdAnamaithunavarjanamapi draSTavyaM, tathA 'lokam' azubhakarmakAriNaM tadvipAkaphalabhujaM vA yadivA kaSAyalokaM tatsvarUpato 'budhyeta' jAnIyAt, na tu tasya lokasya vazaM gacchediti // mU. (351 ) evaM tirikkhe maNuyAsuresuM, caturanta'naMtaM tayaNuvvivAgaM / sa savvameyaM iti vedaittA, kaMkheja kAlaM dhuyamAyareja // - tibemi / vR. etadanantaroktaM duHkhavizeSamanyatrApyatidizannAha-'evam' ityAdi, evamazubhakarmakA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/5/2/351 riNAmasumatA tiryaGganuSyAmareSvapi 'caturantaM' caturgatikam 'anantam' aparyavasAnaM tadanurUpaM vipAkaM 'sa' buddhimAn sarvametaditi pUrvoktayA nItyA 'viditvA' jJAtvA 'dhruvaM saMyamamAcaran 'kAla' mRtyukAlamAkAMkSet / 154 etaduktaM bhavati caturgatikasaMsArAntargatAnAmasumatAM duHkhameva kevalaM yato'to dhruvo-mokSaH saMyamo vA tadanuSThAnarato yAvajjIvaM mRtyukAlaM pratIkSeteti, iti parisamAptI, bravImIti pUrvavat // adhyayanaM -5 uddezakaH-2 samAptaH adhyayanaM -5 samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA prathama zruta skandhasya paMcamaadhyayana TIkA parisamAptA adhyayanaM - 6 "vIrastuti" vR. uktaM paJcamamadhyayanaM sAmprataM SaSThamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - atrAnantarAdhyayane narakavibhakti pratipAditA, sA ca zrImanmahAvIravardhamAnasvAminA'bhihitetyatastasyaivAnena guNakIrtanadvAreNa caritaM pratipAdyate zAsturgurutvena zAsya garIyastvamitikRtvA, ityanena sambandhenA''yAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi tatrApyupakramAntargato'rthAdhikAro mahAvIraguNagaNotkIrtanarUpaH / nikSepastu dvidhA oghaniSpanno nAmaniSpannazca tatraudhaniSpanne nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne tu mahAvIrastavaH, tatra mahacchandasya vIra ityetasya ca stavasya ca pratyekaM nikSepo vidheyaH, tatrApi 'yathoddezastathA nirdeza' itikRtvA pUrvaM mahacchabdo nirUpyate, tatrAstyayaM mahacchabdo bahutve, yathAmahAjana iti, asti bRhattve, yathA- mahAghoSaH, astyatyarthe, yathA- mahAbhayamiti, asti prAdhAnye yathA mahApuruSa iti, tatreha prAdhAnye vartamAno gRhIta ityetanniyuktikAro darzayitumAhapAhanne mahasaddo davve khette ya kAlabhAve ya / vIrassa u nikkhevo caukkao hoi nAyavvo / ni. [83] vR. tatra mahAvIrastava ityatra yo mahacchabdaH sa prAdhAnye vartamAno gRhItaH, tacca nAmasthApanAdravya kSetrakAlabhAvabhedAt SoDhA prAdhAnyaM, nAmasthApane kSuNNe, dravyaprAdhAnyaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM sacittAcittamizrabhedAt tridhA, sacittamapi dvipadacatuSpadApadabhedAt tridhaiva, tatra dvipadeSu tIrthakaracakravartyAdikaM catuSpadeSu hastyazvAdikamapadeSu pradhAnaM kalpavRkSAdikaM, yadivAihaiva ye pratyakSA rUparasagandhasparzairutkRSTAH pauNDarIkAdayaH padArthA acitteSu vaiDUryAdayo nAnAprabhAvA maNayo mizreSu tIrthakaro vibhUSita iti, kSetrataH pradhAnA siddhidharmacaraNAzrayaNAnmahAvidehaM copabhogAGgIkaraNena tu devakurvAdikaM kSetraM, kAlataH pradhAnaM tvekAntasuSamAdi, yo vA kAlavizeSo dharmacaraNapratipattiyogya iti, bhAvapradhAnaM tu kSAyiko bhAvaH tIrthakarazarIrApekSayaudayiko vA, taha dvayenApyadhikAra iti / vIrasya dravyakSetrakAlabhAvabhedAJcaturdhAnikSepaH, tatra jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyavIro Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 6, uddezaka: - 155 dravyArthaM saGgrAmAdAvadbhutakarmakAritayA zUro yadivA-yatkiJcit vIryavad dravyaM tat dravyavIre antarbhavati, tadyathA tIrthakRdanantabalavIryo lokamaloke kandukavat prakSeptumalaM tathA mandaraM daNDaM kRtvA ratnaprabhAM pRthivIM chatravadbibhRyAt, tathA cakravartino'pi balaM 'dosolA battIsA', ityAdi, tathA viSAdInAM mohanAdisAmarthyamiti, kSetravIrastu yo yasmin kSetre'dbhutakarmakArI vIro vA yatra vyAvarNyate, evaM kAle'pyAyojyaM, bhAvavIro yasya krodhamAnamAyAlobhaiH parISahAdibhizcAtmA na jita:, tathA coktam // 1 // // 2 // - "kohaM mANaM ca mAyaM ca, lobhaM paMceMdriyANi ya / dujjayaM ceva appANaM, savvamappe jie jiyaM // jo sahassaM sahassANaM, saMgAme dujjae jiNe / ekkaM jiNeja appANaM, esa se paramo jao // ekko paribhamau jae viyaDaM jinakesarI salIlAe / kaMdampadADho bhayaNo viDDArio jeNaM / / // 3 // tadevaM vardhamAnasvAmyeva parISahopasargairanukUlapratikUlairaparAjito'dbhutakarmakAritvena guNaniSpannatvAn bhAvato mahAvIra iti bhaNyate, yadivA dravyavIro vyatirikta ekabhavikAdi, kSetravIro yatra tiSThatyasau vyAvarNyate vA, kAlato'pyevameva, bhAvavIro noAgamato vIranAmagotrANi karmANyanubhavan, sa ca cIravardhamAnasvAmyeveti / stavanikSepArthamAha ni. [84] thuinikkhevo cauhA AgaMtuabhUsaNehiM davvathutI / bhAve saMtANa guNANa kittaNA je jahiM bhaNiyA // vR.' stuteH' stavasya nAmAdizcaturdhA nikSepaH, tatra nAmasthApane pUrvavat, dravyastavastu jJazarIrabhavyazarIravyatirikto yaH kaTakakeyUrakUcandanAdibhiH sacittAcittadravyaiH kriyata iti, bhAvastavastu 'sadbhUtAnAM' vidyamAnAnAM guNAnAM ye yatra bhavanti tatkIrtanamiti / sAmprataM AdyasUtrasaMsparzadvAreNa sakalAdhyayanasambandhapratipAdikAM gAthAM niyuktikRdAha- ni. [85] pucchara jaMbunAmo ajra suhammA tao kahesI ya / eva mahappA vIro jayamAha tahA jaejjAhi / / vR. jambUsvAmI AryasudharmasvAminaM zrImanmahAvIravardhamAnasvAmiguNAn pRSTavAn, ato'sAvapi bhagavAn sudharmasvAmyevaMguNaviziSTo mahAvIra iti kathitavAn, evaM cAsau bhagavAn saMsArasya 'jayam' abhibhavamAha, tato yUyamapi yathA bhagavAn saMsAraMjitavAn tathaiva yalaM vidhatteti // sAmprataM nikSepAnantaraM sUtrAnugame' skhalitAdiguNopetaM sUtramuJcArayitavyaM, tacedammU. (352) pucchissu NaM samaNA mAhaNA ya, agAriNo yA parititthiA ya / se kei negaMtahiyaM dhammamAhu, anelisaM sAhu samikkhayAe / / vR. asya cAnantarasUtreNa sahAyaM sambandhaH, tadyathA tIrthakaropadiSTena mArgeNa dhruvamAcaran mRtyukAlamupekSetetyuktaM, tatra kimbhUto'sau tIrthakRt yenopadiSTo mArga ityetat pRSTavantaH 'zramaNA' yataya ityAdi, paramparasUtrasambandhastu buddhayeta yaduktaM prAgiti, etacca yaduttaratra praznaprativacanaM vakSyate tacca buddheteti, anena sambandhenA''yAtasyAsya sUtrasya saMhitAdikrameNa vyAkhyA pratanyate, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 sUtrakRtAGga sUtram 1/6/-/352 sAceyam-anantaroktA bahuvidhAMnarakavibhaktizrutvAsaMsArAdudvignamanasaH keneyaMpratipAditetyetat sudharmasvAminam 'aprAkSuH' pRSTavantaH 'Nam' itivAkyAlaGkAre yadivAjambUsvAmIsudharmasvAminamevAhayathA kenaivaMbhUto dharma saMsArottAraNasamarthaH pratipAdita ityetadbahavo mAM pRSTavantaH, tadyathA - ___'zramaNA' nirgranthAdayaH tathA 'brAhmaNA' brahmacaryAdyanuSThAnaniratAH, tathA 'agAriNaH' kSatriyAdayo ye ca zAkyAdayaH paratIrthikAste sarve'pi pRSTavantaH, kiM taditi darzayati- sa ko yo'sAvenaM dharmadurgatiprasRtajantudhArakamekAntahitam 'Aha' uktavAn 'anIzam' ananyasazam atulamityarthaH, tathA-sAdhvI cAsau samIkSA ca sAdhusamIkSAyathAvasthitatattvaparicchittistayA, yadivA-sAdhusamIkSayA-samatayoktavAniti / mU. (353) kahaM ca nANaM kaha daMsaNaM se, sIlaM kahaM nAyasutassa AsI? / jANAsiNaM bhikkhu jahAtaheNaM, ahAsutaM bUhi jahA nisNtN|| vR.tathA tasyaiva jJAnAdiguNAvagataye praznamAha-'kathaM' kena prakAreNa bhagavAn jJAnamavAptavAn ?, kimbhUtaM vA tasya bhagavato jJAna-vizeSAvavodhakaM ?, kimbhUtaM ca 'se' tasya 'darzana' sAmAnyArthapa-ricchedakaM? 'zIlaMca' yamaniyamarUpaMkIddak ? jJAtA:-kSatriyAsteSAM putro' bhagavAn vIravardhamA- nasvAmI tasya 'AsId' abhUditi / yadetanmayA pRSTaM tat 'bhikSo !' sudharmasvAmin yAthAtathyena tvaM 'jAnISe' samyagavagacchasi 'Nam' iti vAkyAlaGkAre tadetatsarva yathAzrutaM tvayA zrutvA ca yathA 'nizAnta' mityavadhAritaM yathA dRSTaM tathA savaM brUhi' AcakSveti / sa evaM pRSTaHsudharmasvAmI zrImanmahAvIravardhamAnasvAmiguNAn kathayitumAhamU. (354) kheyanae se kusalAsupane anaMtanANI ya anNtdNsii| jasaMsiNo cakkhupahe Thiyassa jANAhi dhammaM ca dhiiMca pehi // 7. saH- bhagavAn catusviMdatizayasametaH khedaM-saMsArAntarvartinAM prANinA karmavipAkajaM duHkhajAnAtIti khedajJo duHkhApanodanasamarthopadezadAnAt, yadivA kSetrajJo yathAvasthitAtmasvarUpaparijJAnAdAtmajJa iti, athavA kSetram-AkAzaM tajjAnAtIti kSetrajJolokAlokasvarUpaparijJAtetyarthaH, tathA bhAvakuzAn-aSTavidhakarmarUpAn lunAti-chinattIti kuzalaH prANinAM karmocchitaye nipuNa ityartha : / Azu-zIghraM prajJA yasyAsAvAzuprajJaH, sarvatra sadopayogAd, na chadmastha iva vicintya jAnA-tItibhAvaH, maharSiriti kvacitpAThaH, mahAMzcAsAvRSizcamaharSiatayantogratapazcaraNAnuSThAyitvAdatula-parISahopasargasahanAzceti, tathA anantam-avinAzyanantapadArthaparicchedakaM vA jJAnavizeSagrAhakaM yasyAsAvanantajJAnI, evaM sAmAnyArthaparicchedakatvenAnantadarzI / tadevambhUtasyabhagavato yazo nRsurAsurAtizAyyatulaM vidyate yasya sa yazasvI tasya,lokasya 'cakSupathe locanamArge bhavasthakevalyavasthAyAM sthitasya, lokAnAM sUkSmavyavahitapadArthAvirbhAvanena cakSurbhUtasya vA 'jAnihi' avagaccha 'dharma' saMsAroddharaNasvabhAvaM, tatpraNItAMvA prekSasva' samyakkuzAgrIya-yA buddhayA paryAlocayeti, yadivA-taireva zramaNAdibhiH sudharmasvAmyabhihito yathA tvaM tasya bhagavato yazasvinazcakSuSpathe vyavasthitasya dharmaM dhRtiM ca jAnISe tato'smAkaM pehi'tti kathayeti mU. (355) uDDhe aheyaM tiriyaM disAsa, tasA yajethAvara je ya paannaa| se nicahi samikkha panne, dIve va dhammaM samiyaM udAhu / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 6, vR. sAmprataM sudharmasvAmI tadguNAn kathayitumAha-UrdhvamadhastiryakSu sarvatraiva caturdazarajvAtmake lokeye kecana trasyantIti trasAstejovAyurUpa vikalendriyapaJcendriyabhedAt tridhA, tathA ye ca 'sthAvarAH ' pRthivyambuvanaspatibhedAt trividhAH, eta ucchavAsAdayaH prANA vidyante yeSAM te prANina iti, anena ca zAkyAdimatanirAsena pRthivyAdyekendriyANAmapi jIvatvamAveditaM bhavati / sa bhagavAMstAn prANinaH prakarSeNa kevalajJAnitvAt jAnAtIti prajJaH sa eva prAjJo, nityAnityAbhyAM dravyArthaparyAyArthAzrayaNAta 'samIkSya' kevalajJAnenArthAn parijJAya prajJApanAyogyAnAhetyuttareNa sambandhaH, tathA saprANinAM padArthAvirbhAvanena dIpavat dIpaH yadivA-saMsArArNavapatitAnAM sadupadezapradAnata AzvAsahetutvAt dvIpa iva dvIpaH, sa evambhUtaH saMsArottAraNasamarthaM 'dharma' zrutacAritrAkhyaM samyak itaM gataM sadanuSThAnatayA rAgadveSarahitatvena samatayA vA / tathA coktam "jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai" ityAdi, samaM vA dharmam utprAbalyena Aha-uktavAn prANinAmanugrahArthaM na pUjAsatkArArthamiti kiJcAnyatbhU. (356) se savvadaMsI abhibhUyanANI, nirAmagaMdhe dhiimaM ThitappA | 157 anuttare savvajagaMsi vijaM, gaMdhA atIte abhae aNAU / / vR. 'sa' bhagavAn sarvaM jagat carAcaraM sAmAnyena draSTuM zIlamasya sa sarvadarzI, tathA 'abhibhUya' parAjitya matyAdIni catvAryapijJAnAni yadvartate jJAnaM kevalAkhyaM tena jJAnena jJAnI, anena cAparatIrthAdhipAdhikatvamAveditaM bhavati, 'jJAnakriyAbhyAM mokSa' iti kRtvA tasya bhagavato jJAnaM pradarzya kriyAM darzayitumAha-nirgataH apagata AmaH - avizodhikoTyAkhyaH tathA gandho-vizodhikoTirUpo yasmAt sa bhavati nirAmagandhaH, mUlottaraguNabhedabhinnAM cAritrakriyAM kRtavAnityarthaH, tathA' sahyaparISahopasargAbhidruto'pi niSprakampatayA cAritre dhRtimAn tathA sthito vyavasthito'zeSakarmavigamAdAtmasvarUpe AtmA yasya sa bhavati sthitAtmA, etacca jJAnakriyayoH phaladvAreNa vizeSaNaM, tathA nAsyottaraM pradhAnaM sarvasminnapi jagati vidyate (yaH) sa tathA, vidvAniti sakalapadArthAnAM karatalAmalakanyAyena vettA, tathA bAhyagranthAt sacittAdibhedAdAntarAJca karmarUpAd 'atIto' atikrAnto granthAtIto-nirgrantha ityartha, tathA na vidyate saptaprakAramapi bhayaM yasyAsAvabhayaH samastabhayarahita ityarthaH, tathA na vidyate caturvidhamapyAyuryasya sa bhavatyanAyuH, dagdhakarmabIjatvena punarutpatterasaMbhavAditi // mU. (357) se bhUipanne anieacArI, ohaMtare dhIre anaMtacakkhU / anuttaraM tappati sUrie vA, vairoyaNide va tamaM pagAse / / vR. apica-bhUtizabdo vRddhau maGgale rakSAyAM ca vartate, tatra 'bhUtiprajJaH' pravRddhaprajJaH anantajJAnavAnityartha, tatA-bhUtiprajJo jagadrakSAbhUtaprajJaH evaM sarvamaGgalabhUtaprajJaH iti, tathA 'aniyatam' apratibaddhaM parigrahAyogAccarituM zIlamasyAsAvaniyatacArI tathaughaM - saMsArasamudraM tarituM zIlamasya sa tathA, tathA dhIH- buddhistayA rAjata iti dhIraH parISahopasargAkSobhyo vA dhIraH / tathA anantaM-jJeyAnantatayA nityatayA vA cakSuriva cakSuH kevalajJAnaM yasyAnantasya vA lokasya padArthaprakAzakatayA cakSurbhUto yaH sa bhavatyanantacakSu, tathA yathA-sUrya 'anuttaraM ' sarvAdhikaM tapati na tasmAdadhikastApena kazcidasti, evamasAvapi bhagavAn jJAnena sarvottama iti, tathA 'vairocanaH ' Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 sUtrakRtAGga sUtram 1/6/-/357 agni sa eva prajvalitatvAt indro yathA'sau tamo'panIya prakAzayati, evamasAvapi bhagavAnajJAnatamo'panIya yathAvasthitapadArthaprakAzanaM karoti kiJcamU. (358) anuttaraM dhammamiNaM jiNANaM, neyA munI kAsava Asupanne / iMdeva devANa mahAnubhAve, sahassanetA diviNaM visiTTe // * vR.nAsyottaro'stItyanuttarastamimamanuttaraMdharmaM jinAnAm RSabhAditIrthakRtAMsambandhinamayaM 'muni' zrImAn vardhamAnAkhyaH 'kAzyapaH' gotreNa 'AzuprajJaH' kevalajJAnI utpannadivya- jJAno 'netA' praNeteti, tAcchIlikastRn, tadyoge na lokAvyayaniSThe' tyAdinA SaSThIpratiSedhAddharmamityatra karmaNi dvitIyaiva, yathA cendro 'divi' svarge devasahANAM 'mahAnubhAvo' mahAprabhAvavAn 'Nam' iti vAkyAlaGgAre tathA 'netA' sapraNAyako viziSTa rUpabalavarNAdibhiHpradhAnaHevaM bhagavAnapi sarvebhyo viziSTaH praNAyako mahAnubhAvazceti / / mU. (359) se pannayA akkhayasAgare vA, mahodahI vAvi anNtpaare| anAile vA akasAi mukke, sakkeva devAhivaI juImaM / / vR.apica-asaubhagavAn prajJAyate'nayeti prajJA tayA akSayaH' natasya jJAtavye'rthebuddhiH pratikSIyatepratihanyate vA, tasya hi buddhiH kevalajJAnAkhyA, sA ca sAdhaparyavasAnA kAlato dravyakSetrabhAvairapyanantA, sarvasAmyena dRSTAntAbhAvAd, ekadezena tvAha-yathA 'sAgara' iti, asya cAviziSTavAtUvizeSaNamAha-'mahodadhiriva' svayambhUramaNaivAnantapAraH yathA'sau vistIrNo gambhIrajalo'kSobhyazca, evaM tasyApi bhagavato vistIrNA prajJA svayambhUramaNAnantaguNA gambhIrA'kSobhyA c| yathA ca asausAgaraH 'anAvilaH' akaluSajalaH evaM bhagavAnapitathAvidhakarmale-zAbhAvAdakaluSajJAna iti, tathA-kaSAyA vidyante yasyAsau kaSAyI na kaSAyI akaSAyI, tathA jJAnAvaraNIyAdikarmabandhanAdviyuktomuktaH, bhikSuritikvacitpAThaH, tasyAyamartha-satyapi niHzeSA-ntarAyakSaye sarvalokapUjyatvecatathApi bhikSAmAtrajIvitvAt bhikSurevAsau,nAkSINamahAna-sAdilabdhimupajIvatIti, tathA zakra iva devAdhipati 'dhutimAn' dIptimAniti // kiJcamU. (360) se vIrieNaM paDipunnavIrie, sudaMsaNe vA ngsvvsetttte| - surAlae vAsimudAgare se, virAyae neggunnovvee|| vR. 'sa' bhagavAn 'vIryeNa' aurasena balena dhRtisaMhananAdibhizca vIryAntarAyasya nizeSataH kSayAt pratipUrNavIryaH, tathA 'sudarzanoM' merUjambUdvInAbhibhUtaH sa yathA nagAnAM-parvatAnAM sarveSAM zreSThaH-pradhAnaH tathA bhagavAnapi vIryeNAnyaizca guNaiH sarvazreSTha iti, tatA yathA 'surAlayaH' svargastannivAsinAM mudAkaro' harSajanakaH prazastavarNarasagandhasparzaprabhAvAdibhirguNairupeto 'virAjate' zobhate, evaM bhagavAnapyanekairguNairupeto virAjata iti, yadivA-yathA tridazAlayo mudAkaro'nekairguNairupeto virAjata iti evamasAvapi meruriti| mU. (361) sayaM sahassANa u joyaNANaM, tikaMDage pNddgvejyNte| se joyaNe navanavate sahasse, uddhassito heTTha shssmegN|| vR. punarapi haTAntabhUtameruvarNanAyAha-sa meruyojanasaharamANAM zatamuccaistvena, tathA trINi kaNDAnyasyeti trikaNDaH, tadyathA-bhauma jAmbUnadaM vaiDUryamiti, punarapyasAveva vizeSyate Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, 159 'paNDakavaijayanta' iti, paNDakavanaM zirasi vyavasthitaM vaijayantIkalpaM-patAkAbhUtaM yasya sa tathA, tathA'sAvUrdhvamucchrito navanavatiryojanasahasrANyagho'pi sahamekamavagADha iti / tathAbhU. (362) puDhe nabhe ciTThai bhUmivahie, jaM sUriyA anuprivtthtthyNti| se hemavanne bahunaMdaNe ya, jaMsI ratiM vedayatI mahiMdA / / vR. 'nabhasi' 'spRSTo' lagnonabho vyApya tiSThati tathA bhUmiMcAvagAhyasthitaitiUrdhvAdhastiryakUlokasaMsparzI, yathA 'yaM' meruM 'sUryA' AdityA jyotiSkA anuparivartayanti' yasya pArvato bhramantItyarthaH, tathA'sau "hemavarNo' niSTaptajAmbUnadAbhaH, tathA bahUni catvAri nandanavanAni yasya sbhunndnvnH| tathAhi-bhUmau bhadrazAlavanaM tataH paJca yojanazatAnyAruhya mekhalAyAM nandanaM tato dviSaSTiyojanasahasrANi paMcazatAdhikAnyatikramya saumanasaM tataH SaTatrizatsahANyAruhya zikhare paNDakavanamiti, tadevamasau caturnandanavanAthupeto vicitrakrIDAsthAnasamanvitaH, yasmina mahendA apyAgatya tridazAlayAdramaNIyataraguNena 'rati' ramaNakrIDAM 'vedayanti' anubhavantIti / / mU. (363) se pavvae saddamahappagAse, virAyatI kaMcaNamaTTavanne / anuttare girisuyapavvadugge, girIvare se jalieva bhome / / vR. apica-saH-mekhyio'yaM parvato mandaro meru sudarzanaH suragirirityevamAdibhiH zabdai mahAn prakAzaH-prasiddhiryasya sa zabdamahAprakAzo 'virAjate' zobhate, kAJcanasyeva 'mRSTaH' zlakSNaH zuddho vA varNo yasya sa tthaa| __ evaM na vidyate uttaraH-pradhAno yasyAsAvanuttaraH, tathA giriSuca madhye parvabhimekhalAdibhirdaSTrAparvatairvA 'durgo' viSamaH sAmAnyajantUnAMdurAroho girivaraH' parvatapradhAnaH, tathA'sau maNibhirauSadhIbhizca dedIpyamAnatayA 'bhauma iva' bhUdeza iva jvalita iti / kiJca-- mU. (364) mahIi manjhami Thite nagiMde, pannAyate suuriysuddhlese| evaM sirIe usa bhUrivanne, manorame joyai accimAlI / / vR. 'mahyAM' ralaprabhApRthivyAMmadhyadezejambUdvIpastasyApibahumadhyadeze saumanasavidyutprabhagandhamAdanamAlyavantadaMSTrAparvatacatuSTayopazobhitaH samabhUbhAgedazasahasavistIrNaH zirasi sahamekamadhastAdapidazasahasrANinavatiyojanAni yojanaikAdazabhAgairdazabhiradhikAnivistIrNaH catvAriMzat yaujano cchritacUDopazobhito 'nagendraH' parvatapradhAno meru prakarSeNa loke jJAyate sUryavazuddhalezyaH ___ AdityasamAnatejAH, "evam' anantaroktaprakArayA zriyA tuzabdAdviziSTatarayA saH-meru 'bhUrivarNaH' anekavarNoM anekavarNaralopazobhitatvAt manaH-antaHkaraNaM ramayatIti manoramA 'arcimAlIva' Aditya iva svatejasA dyotayati dazApi dizaH prakAzayatIti / mU, (365) sudaMsaNasseva jaso girissa, pavuccaI mahato pavvayassa / etovame samaNe nAyaputte, jAtIjasodasaNanANasIle / / vR. sAmprataMmeruddaSTAntopakSepeNa dAntikaM darzayata-etadanantaroktaM yazaH' kIrtanaMsudarzanasya merugireH mahAparvatasya procyate, sAmpratametadeva bhagavati dArzantike yojyate-eSA-anantaroktopamAyasya sa etadupamaH, ko'sau| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 sUtrakRtAGga sUtram 1/6/-/365 zrAmyatIti zramaNastaponiSTaptadeho jJAtAH-kSatriyAsteSAM putraH zrImanmahAvIravarddhamAnasvAmItyarthaH, sacajAtyA sarvajAtimadbhyo yazasA aseSayazasvibhyodarzanajJAnAbhyAM sakaladarzanajJAnibhyaH zIlena samastazIlavamyaH zreSThaH-pradhAnaH, akSaraghaTanA tu jAtyAdInAM kRtadvandvAnAmatizAyane arzaAditvAdacpratyayavidhAnena vidheyeti / punarapi ddaSTAntadvAreNaiva bhagavato vyAvarNanamAhamU. (366) girivarevA nisahA''yayANaM, ruyae va seDhe vlyaaytaannN| taovame se jagabhUipanne, munIna majjhe tamudAhu panne / / vR. yathA 'niSadho' girivaro girINAmAyatAnAM madhye jambUdvIpe anyeSu vA dvIpeSu dairyeNa 'zreSThaH' pradhAnaH tathA-valayAyatAnAM madhye rucaka- parvato'nyebhyo valayAyatatvena yathA pradhAnaH, sa hi rucakadvIpAntavartI mAnuSottaraparvata iva vRttAyataH safeyayojanAni parikSepeNeti / tathA sa bhagavAnapi tadupamaH yathA tAvAyatavRttatAbhyAM zreSThau evaM bhagavAnapi jagati-saMsAre bhUtiprajJaH-prabhUtajJAnaH prajJayA zreSTha ityarthaH, tathA aparamunInAM madhye prakarSeNa jAnAtIti prajJaH evaM tatsvarUpavidaH 'udAhuH' udAhRtavanta uktavanta ityarthaH / / mU. (367) anuttaraM dhammamuIraittA, anuttaraM jhANavaraM jhiyaaii| susukkasukkaM apagaMDasukka, saMkhiMduegaMtavadAtasukcha / vR. kiJcAnyat-nAsyottaraH-pradhAno'nyo dharmo vidyate ityanuttaraH tamevambhUtaM dharmaM 'ut' prAbalyena 'IrayitvA' kathayitvA prakAzya anuttaraM pradhAnaM 'dhyAnavaraM' dhyAnazreSThaMdhyAyati, tathAhiutpannajJAno bhagavAn yoganirodhakAle sUkSma kAyayogaM nirundhan zukladhyAnasya tRtIyaM bhedaM sUkSmakriyamapratipAtAkhyaMtathA niruddhayogazcaturtha zukladhyAnabhedaM vyuparatakriyamanivRttAkhyaMdhyAyati, etadevadarzayati-suSThazuklavazuklaM dhyAnaMtathA apagataMgaNDama-apadravyaM yasya tadapagaNDaM nirdoSArjunasuvarNavat zuklaM yadivA-apagaNDam-udakaphenaM tattulyamiti bhAvaH / tathA zajhenduvadekAntAvadAtaM-zubhraM zuklaM-zukladhyAnottaraM bhedadvayaM dhyaatii| apicamU. (368) anuttaragaM paramaM mahesI, asesakammaMsa visohittaa| siddhiM gate sAimanaMtapatte, nANeNa sIleNa yadasaNeNa / / vR. tathA'sau bhagavAn zailezyavasthApAditazukladhyAnacaturthamedAnantaraM sAdhaparyavasAnAM siddhigatipaJcamI prAptaH, siddhigatimeva vizinaSTi-anuttarA cAsau sarvottamatvAdagryAca lokAgravyavasthitatvAdanuttarAgryAtAM paramAM pradhAnAM maharSi asAvatyantogratapovizeSaniSTaptadehatvAd azeSaM karma-jJAnAvaraNAdikaM 'vizodhya' apanIya ca viziSTena jJAnena darzanena zIlena ca kSAyikeNa siddhigatiM prApta iti mIlanIyam // mU. (369) rukkhesu jAte jaha sAmalI vA, jassiM rati veyayatI sucanA / banesu vA naMdanamAhu selu, nANeNa sIleNa ya bhUtipanne / / gha. punarapi dRSTAntadvAreNa bhagavataH stutimAha-vRkSeSu madhye yathA 'jJAtaH' prasiddho devakuruvyavasthitaH zAlmalIvRkSaH, saca bhavanapatikrIDAsthAnaM, 'yatra vyavasthitAanyatazcAgatya 'suparNA bhavanapativizeSA 'rati' ramaNakrIDAM 'vedayanti' anubhavanti, vaneSucamadhye yathA nandanaM vanaM devAnAM krIDAsthAnaM pradhAna evaM bhagavAnapi 'jJAnena' kevalAkhyena samastapadArthAvirbhAvakena Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-6, 161 'zIlena' cacAritreNa-yathAkhyAtena zreSThaH pradhAnaH 'bhUtiprajJaH' pravRddhajJAno bhagavAniti / / apicamU. (370) thaNiyaMva sadANa anuttare u, caMdo va tArANa mhaanubhaave| gaMdhesuvAcaMdanamAhu seTaM, evaM muNINaM apaDinamAhu / / vR. yathA zabdAnAMmadhye 'stanitaM' meghagarjitaM tad 'anuttaraM' pradhAnaM, tuzabdo vizeSaNArthaH samuccayArthovA, 'tArakANAMca' nakSaNAtrAMmadhye yathA candro mahAnubhAvaH sakalajananirvRttikAriNyA kAntyA manoramaH zreSThaH, "gandheSu' iti guNaguNinorabhedAnmatublopAdvA gandhavatsumadhye yathA 'candanaM' gozIrSakAkhyaMmalayajaMvA tajjJAH zreSThamAhuH, evaM 'munInAM' maharSINAM madhye bhagavantaM nAsya pratijJA ihalokaparalokAzaMsinI vidyate ityapratijJastamevambhUtaM zreSThamAhuriti / mU. (371) jahA sayaMbhU udahINa seDhe, nAgesu vA dharaNiMdamAhu sehe| khoodae vA rasa vejayaMte, tavovahANe munivejayaMte / / vR.apigha-svayaM bhavantIti svayambhUvodevAH te tatrAgatya ramantIti svayambhUramaNaH tadevam 'udaghInA' samudrANAM madhye yathA zreSThamAhuH / tathA 'khoodae' itiikSurasa ivodakaM yasya sa ikSurasodakaH sayathArasamAzritya vaijayantaH' pradhAnaH svaguNairaparasamudrANAMpatAkevoparivyavasthitaH evaM 'tapaupadhAnena' viziSTatapovizeSeNa manute jagatastrikAlAvasthAmiti 'muni' bhagavAn 'vaijayantaH' pradhAnaH, samastalokasya mahAtapasA vaijayantIvopari vyavasthita iti|| mU. (372) hatthIsu erAvaNamAhunAe, sIho migANaM salilANa gNgaa| pakkhIsu vA garule veNudevo, nivvANavAdINiha naayputte|| vR. 'hastiSu' karivareSu madhya yathA 'airAvaNaM' zakravAhanaM 'jJAtaM' prasiddhaM dRSTAntabhUtaM vA pradhAnamAhustajjJAH, mRgANAM ca zvApadAnAMmadhyeyathA 'siMhaH' kesarIpradhAnaHtathA bharatakSetrApekSayA 'salilAnAM' madhye yathA gaGgAsalilaM pradhAnabhAvamanubhavati / ___ 'pakSiSu' madhye yathA garutmAn veNudevAparanAmA prAdhAnyena vyavasthitaH, evaM nirvANaMsiddhikSetrAkhyaM karmacyutilakSaNaM vA svarUpatastadupAyaprAptihetuto vA vadituM zIlaM yeSAM te tathA teSAM madhye jJAtA:-kSatriyAsteSAM putraH-apatyaM jJAtaputraH-zrImanmahAvIravardhamAnasvAmI sa pradhAna iti, ythaavsthitnirvaannaarthvaaditvaadityrthH|| mU. (373) johesunAe jaha vIsaseNe, pupphesu vA jaha araviMdamAhu / khattINa seDhe jaha daMtavakke, isINa seDhe taha pddhmaanne|| vR. apica-yodheSu madhye 'jJAto' vidito dRSTAntabhUto vA vizvA-hastyazvarathapadAticaturaGgabalasametA senA yasya sa vizvasenaH-cakravartI yathA'sau pradhAnaH, puSpeSu ca madhye yathA aravindaM pradhAnamAhuH / tathA kSatAt trAyanta iti kSatriyAH teSAM madhye dAntA-upazAntA yasya vAkyenaiva zatravaH sa dAntavAkyaH-cakravartI yathA'sau zreSThaH / tadevaM bahUn ddaSTAntAn prazastAn pradAdhunA bhagavantaM dArzantikaM svanAmagrAhamAha-tathA RSINAM madhye zrImAn vardhamAnasvAmI zreSTha iti / tathAmU. (374) dAnAna seDhe abhayappayANaM, saccesu vA anavajaM vyNti| __ tavesu vA uttama baMbhaceraM, loguttame samaNe nAyaputte / / 2011 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/6/-/374 vR. tathA svaparAnugrahArthamarthine dIyata iti dAnamanekadhA, teSAM madhye jIvAnAM jIvitArthinAM trANakAritvAdabhayapradAnaM zreSThaM, taduktam // 1 // " dIyate mriyamANasya, koTiM jIvitameva vA / dhanakoTiM na gRhNIyAt, sarvo jIvitumicchati // iti, gopAlAGganAdInAM dhSTAntadvAreNArtho buddhI sukhenArohatItyataH abhayapradAnaprAdhAnyakhyApanArthaM kathAnakamidaM vasantapure nagare aridamano nAma rAjA, sa ca kadAciccaturvadhUsameto vAtAyanasthaH krIDAyamAnastiSThati, tena kadAcicauro raktakaNavIrakRtamuNDamAlo raktaparidhAno raktacandanopaliptazca prahayatadhyaDiNDimo rAjamArgeNa nIyamAnaH sapatnIkena dRSTaH, dRSTvA ca tAbhiH pRSTaM - kimanenAkArIti ?, tAsAmekena rAjapuruSeNA''veditaM yathA 162 paradravyApahAreNa rAjaviruddhamiti, tata ekayA rAjA vijJapyo yathA-yo bhavatA mama prAga varaH pratipannaH so'dhunA dIyatAM yenAhamasyopakaromi kiJcit rAjJA'pi pratipannaM, tatastayA snAnAdipuraHsaramalaGkAreNAlaGkRto dInArasahavyayena paJcavidhAn zabdAdIn viSayAnekamahaH prApitaH, punardvitIyayA'pi tathaiva dvitIyamaho dInArazatasahasravyayena lAlitaH, tatastRtIyayA tRtIyamaho dInArakoTivyayena satkAritaH, caturthyA tu rAjAnumatyA maraNAdrakSitaH abhayapradAnena, tato'sAvanyAbhirhasitA nAsya tvayA kiJciddattamiti, tadevaM tAsAM parasparabahUpakAraviSaye vivAde rAjJA'sAveva caura: samAhUya pRSTo yathA kena tava bahUpakRtamiti, tenApyabhANi yathA - na mayA maraNamahAbhayabhItena kiJcit snAnAdikaM sukhaM vyajJAyIti, abhayapradAnAkarNanena punarjanmAnamivAtmAnamavaimIti, ataH sarvadAnAnAmabhayapradAnaM zreSThamiti sthitam / tathA satyeSu ca vAkyeSu yad 'anavadyam' apApaM parapIDAnutpAdakaM tat zreSThaM vadanti, na punaH parapIDotpAdakaM satyaM, sadyo hitaM satyamiti kRtvA, tathA coktam 119 11 "loke'pi zrUyate vAdo, yathA satyena kauzikaH / patito vadhayuktena narake tIvra vedane // "taheva kANaM kANatti, paMDagaM paMDagatti vA / vAhiyaM vAvi rogitti, teNaM corotti no vade // tapassu madhye yathaivottamaM navavidhabrahmaguptayupetaM brahmacaryaM pradhAnaM bhavati tathA sarvalokottamarUpasampadA-sarvAtizAyinyA zaktyA kSAyikajJAnadarzanAbhyAM zIlena ca 'jJAtaputro' bhagavAn zramaNaH pradhAna iti // // 1 // - mU. (375) tthiii| seThThA lavasattamA vA, sabhA suhammA va sabhANa seTThA / nivvANaseTThA jaha savvadhammA, na nAyaputtA paramatthi nANI // vR. kiJca sthitimatAM madhye yathA 'lavasattamAH' paJcAnuttaravimAnavAsino devAH sarvotkRSTasthitivartinaH H pradhAnAH, yadi kila teSAM sapta lavA AyuSkamabhaviSyattataH siddhigamanamabhaviSyadityato lavasattamAste'bhidhIyante, 'sabhAnAMca' parSadAMca madhye yathA saudharmAdhipaparSacchreSThA bahubhiH krIDAsthAnairupetatvAttathA yathA sarve'pi dharmA 'nirvANazreSThAH' mokSapradhAnA bhavanti / kuprAvacanikA api nirvANaphalameva svadarzanaM druvate yataH, evaM 'jJAtaputrAt' vIravardhamA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, 163 nasvAminaH sarvajJAt sakAzAt 'paraM' pradhAnaM anyadvijJAnaM nAsti, sarvathaiva bhagavAnaparajJAnimyo'dhikajJAno bhavatIti bhAvaH / kiJcAnyatmU. (376) puDhovame dhuNai vigayagehI, na sannihiM kubbati Asupanne / tariuM samudaM va mahAbhavodhaM, abhayaMkare vIra anaMtacakkhU // vR. sa hi bhagavAn yathA pRthIvi sakalAdhArA vartate tathA sarvasattvAnAmabhayapradAnataH sadupadezadAnAdvA sattvAdhAra iti, yadivA yathA pRthvI sarvasahA evaM bhagavAn parISahopasargAn samyak sahata iti, tathA 'dhunAti' apanayatyaSTaprakAraM karmeti zeSaH, tathA 'vigatA' pralInA sabAhyAbhyantareSu vastuSu 'gRddhiH' gAddharyamabhilASo yasya sa vigatagRddhiH, tathA sannidhAnaM sannidhi / sa ca dravyasannidhi dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadarUpaH bhAvasanidhistu mAyA krodhAdayo vA sAmAnyena kaSAyAstamubhayarUpamapi saMnidhiM na karoti bhagavAn, tathA 'AzuprajJaH' sarvatra sadopayogAt na chadmasthavanmanasA paryAlocya padArthaparicchitiM vidhatte, sa evambhUtaH taritvA samudramivApAraM mahAbhavaudha caturgatikaMsaMsArasAgaraMbahuvyasanAkulaM sarvottamaMnirvANamAsAditavAn punarapi tameva vizinaSTa-'abhayaM prANinAMprANarakSArUpaM svataH paratazca sadupadezadAnAt karotItyabhayaMkaraH, tathA'TaprakArakarmavizeSeNerayati-prerayatIti vIraH,tathA anantam' aparyavasAnaM nityaM jJeyAnantatvAdvA'nantaM cakSuriva cakSu-kevalajJAnaM yasya sa tatheti / mU. (377) kohaM ca mANaMca taheva mAyaM, lobhaM cautthaM ajjhtthdosaa| eANi vaMtA arahA mahesI, na kuvvaIM pAva na kAravei / / vR. kiJcAnyat-'nidAnocchedena hi nidAnina ucchedo bhavatIti nyAyAt saMsArasthitezca krodhAdayaH kaSAyAH kAraNamata etAna adhyAtmadoSAMzcaturo'pi krodhAdIna kaSAyAn 'vAntva' parityajya asau bhagavAn 'arhan' tIrthakRt jAtaH, tathA maharSi, evaM paramArthato maharSitvaM bhavati yadyadhyAtmadoSA na bhavanti, nAnyatheti, tathA na svataH 'pApaM sAvadyamanuSThAnaM karoti nApyanyaiH kArayatIti / / kiJcAnyatmU. (378) kiriyAkiriyaM veNaiyANuvAyaM, annANiyANaM paDiyaca tthaannN| se savvavAyaM iti veyaittA, uvahie saMjamadIharAyaM / / vR. tathA sa bhagavAn kriyAvAdinAmakriyAvAdinAM vainayikAnAmajJAnikAnAM ca 'sthAna' pakSamabhyupagatamityartha, yadivA-sthIyate'sminniti sthAna-durgatigamanAdikaM 'pratItya' paricchidya samyagava- budhyetyarthaH, eteSAM ca svarUpamuttaratra nyakSeNa vyAkhyAsyAmaH, lezatastvidaM-kriyaiva paralokasAdhanAyalamityevaM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, teSAM hi dIkSAta eva kriyArUpAyA mokSa ityevamabhyupagamaH, akriyAvAdinastu jJAnavAdinaH, teSAM hi yathAvasthitavastuparijJAnAdeva mokSaH, tathA coktam - // 1 // "paJcaviMzatitatvajJo, yatra tatrAzrame rtH| zikhI muNDI jaTI vApi, siddhayate nAtra saMzayaH / / tathA vinayAdevamokSa ityevaM gozAlakamatAnusAriNo vinayena carantIti vainayikA vyavasthitAH, tathA'jJAnamevaihikAmuSmikAyAlamityevamajJAnikA vyavasthitAH, ityevaMrUpateSAmabhyu Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sUtrakRtAGga sUtram 1/6/-/378 pagamaM paricchidya-svataH samyagavagamya samyagavabodhena, tathA sa eva vIravardhamAnasvAmI sarvamanyamapi bauddhAdikaM yaM kaJcana vAdamaparAn sattvAn yathAvasthitatattvopadezena 'vedayitvA' parijJApyopasthitaH samyagutthAnena saMyame vyavasthito na tu yathA anye, taduktam // 1 // "yathA pareSAM kathakA vidagdhAH, zAstrANi kRtvA laghutAmupetAH / ziSyairanujJAmalinopacArairvaktRtvadoSAstvayi te na santi / / - iti 'dIrgharAtram' iti yAvajjIvaM saMyamotthAnenotthita iti // mU. (379) se vAriyA itthI sarAibhattaM, uvahANavaM dukkhakhayaTTayAe / logaM vidittA AraM paraM ca savvaM pabhU vAriyA savvavAraM // bR. apica sa bhagavAn vArayitvA pratiSidhya kiM tadityAha 'striyam' iti strIparibhogaM maithunamityarthaH saha rAtribhaktena vartata iti sarAtribhaktaM, upalakSaNArthatvAdasyAnyadapi prANAtipAtaniSedhAdikaM draSTavyaM tathA upadhAnaM tapastadvidyate yasyAsau upadhAnavAnU taponiSThaptadehaH, kimarthamiti darzayati-duHkhayatIti duHkham - aSTaprakAraM karma tasya kSayaH - apagamastadarthaM / mU. (380) soccA ya dhammaM arahaMtabhAsiyaM, samAhitaM aTThapadovasuddhaM / taM sahANA ya jaNA aNAU, iMdA va devAhiva AgamissaMti || ttibemi / vR. kiJca lokaM viditvA 'Aram' ihalokAkhyaM 'paraM' paralokAkhyaM yadivA - AraM manuSyalokaM pAramiti-nArakAdikaM svarUpatastaprAptihetutazca viditvA sarvametat 'prabhuH' bhagavAn 'sarvavAraM ' bahuzo nivAritavAn, etaduktaM bhavati-prANAtipAtaniSedhAdikaM svato'nuSThAya parAMzca sthApitavAn, na hi svato'sthitaH parAMzca sthApayitumalamityarthaH, taduktam"bruvANo'pi nyAyyaM svavacanaviruddhaM vyavaharan, parAnnAlaM kazciddamayitu madAntaH svayamiti / bhavAnnizcityaivaM manasi jagadAdhAya sakalaM, svabhAtmAnaM tAvaddamayitumadAntaM vyavasitaH // "titthayaro caunANI suramahio sijjhiyavvayadhUyaMmi / anigUhiyabalavirao savvatthAmesu ujjamai / / 119 11 119 11 ityAdi sAmprataM sudharmasvAmI tIrthakaraguNAnAkhyAya svaziSyAnAha - 'soccA ya' ityAdi, zrutvA ca durgatidhAraNAddharma- zrutacAritrAkhyamarhadbhirbhASitaM samyagAkhyAtamarthapadAni-yuktayo hetavo vA tairupazuddham avadAtaM sadyuktikaM saddhetukaM vA yadivA arthe- abhidheyaiH padaizca vAcakaiH zabdaiH upa-sAmIpyena zuddhaM nirdoSaM, tamevambhUtamarhadbhirbhASitaM dharma zraddadhAnAH, tathA'nutiSThanto 'janA' lokA 'anAyuSaH' apagatAyuHkarmANaH santaH siddhAH, sAyuSazcendrAdyA devAdhipA AgamiSyantIti itizabdaH parisamAptI, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM 6 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcAryaviracitA prathama zrutaskandhasya SaSThamadhyayanaTIkA prismaapt| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -1,adhyayanaM-7, 165 (adhyayana-7 kuzIla paribhASA) vR.uktaM SaSThamadhyayanaM, sAmprataMsaptamamArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane mahAvIrasya guNotkIrtanataH suzIlaparibhASA kRtA, tadanantaraMtadviparyastAH kuzIlAH paribhASyante, tadanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvarNInIyAni, ttraapyupkrmaantgto'rthaadhikaaro'yN| tadyathA-kuzIlAH-paratIrthikAH pArzvasthAdayovA svayUthyA azIlAzcagRhasthaH pari-samantAt bhASyante-pratipAdyante tadanuSThAnatastadvipAkadurgatigamanatazca nirUpyanta iti tathA tadviparyayeNa kacitsuzIlAzceti, nikSepastridhAHoghanAmasUtrAlApakabhedAt, tatraughaniSpannanikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne kuzIlaparibhASeti, etadadhikRtya niyuktikRdAhani. [80] sIle caukka davve pAuraNAbharaNabhoyaNAdIsu / bhAve u ohasIlaM abhikkhamAsevaNA ceva / / vR. 'zIle' zIlaviSaye nikSepe kriyamANe 'catuSka'miti nAmAdizcaturdhA nikSepaH, tatrApi nAmasthApane kSuNNatvAdanAdhtya 'dravyam'- iti dravyazIlaM prAvaraNAbharaNabhojanAdiSu draSTavyaM, asyAyamartha-yo hi phalanirapekSasta-svabhAvAdeva kriyAsu pravartate sa tacchIlaH, tatreha prAvaraNazIla iti prAvaraNaprayojanAbhAve'pi tAcchIlyAnnityaM prAvaraNasvabhAvaH prAvaraNe vA dattAvadhAnaH, evamAbharaNabhojanAdiSvapi draSTavyamiti, yo vA yasya dravyasya cetanAcetanAdeH svabhAvastad dravyazIlamityucyate, bhAvazIlaM tu dvidhA-oghazIlamAbhIkSNayasevanAzIlaM ceti / / tatraughazIlaM vyAcikhyAsurAha-- ni. [87] ohe sIlaM viratI virayAviraI ya aviratI asIla / dhamme NANatavAdI apasattha ahammakovAdI / vR. tatraudhaH-sAmAnya sAmAnyena sAvadyayogavirato viratAvirato vA zIlavAn bhaNyate, tadviparyasto'zIlavAniti, AbhIkSNayasevAyAM tu-anavarasevanAyAM tu zIlamidaM, tadyathA-'dharme' dharmaviSayeprazastaM zIlaM yadutAnavaratApUrvajJAnArjanaM viziSTatapaHkaraNaMvA, AdigrahaNAdanavaratAbhigrahagrahaNAdikaMparigRhyate, aprazastabhAvazIlaM tvadharmapravRttirbAhyA AntarAtu krodhAdiSupravRttiH, AdigrahaNAt zeSakaSAyAzcauryAbhyAkhyAnakalahAdayaH parigRhyanta iti / sAmprataM kuzIlaparibhASAkhyasyAdhyayanasyAnvarthatAMdarzayitumAhani. [88] paribhAsiyA kusIlA ya ettha jAvaMti avirata keii| sutti pasaMsA suddho kutti duguMchA aprisuddho|| vR. pari-samantAt bhASitAH-pratipAditAH 'kuzIlAH' kutsitazIlAH paratIrthikAH pArzvasthAdayazca cazabdAtyAvantaH kecanAviratAasminnityata idamadhyayanaM kuzIlaparibhASetyucyate, kimiti kuzIlA azuddhA gRhyante ityAha-surityayaM nipAtaH prazaMsAyAM zuddhaviSaye vartate, tadyathAsaurAjyamityAdi, tathA kurityayamapinipAtojugupsAyAmazuddhaviSaye varte, kutIrthaM kugrAma ityAdi yadi kutsitazIlAH kuzIlAH kathaM tarhi ? paratIrthikAH pArzvasthAdayazca tathAvidhA bhavantItyAha Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sUtrakRtAGga sUtram 1/7/-1380/ ni. [80] ni. [89] aphAsuyapaDiseviya nAma bhujo ya sIlavAdI y| phAsuMvayaMti sIlaM aphAsuyA moa jNtaa|| vR.astyayaMzIlazabdastatsvAbhAvye, tathAhi-yaH phalanirapekSaH kriyAsvAbharaNAdikAsupravartate sacehadravyazIlatvena pradarzitaH,astyupazamapradhAnecAritre, tathAhi-tapradhAnaHzIlavAnayaMtapasvIti, tadviparyayeNa duHzIla iti, saceha bhAvazIlagrahaNenopAtta iti, iha ca yatInAMdhyAnAdhyayanAdikaM muktvA dharmAdhArazarIratatpAlanAhAravyApAraM ca muktvA nAparaH kascidvyApAro'stItyatastadAzrayaNenaiva suzIlatvaM duHzIlatvaM ca cintyte| tatra kutIrthikAH pArzvasthAdirvA aprAsukaM-sacittaMpratisevituMzIlamasyasa bhavatyaprAsukapratisevI nAmazabdaH sambhAvanAyAM "bhUyaH' punarghASTaryAcchIlavantamAtmAnaM vadituM zIlaM yasya sa zIlavAdI, kimityevaM?-yataH 'prAsukam' acetanaM zIlaM vadanti, idamuktaMbhavati-yaHprAsukamudgamAdidoSarahitamAhAraMbhuGketaMzIlavantaMvadantitajjJAH, tathAhi-yatayo prAsukamudramA-didoSaduSTamevAhAramabhunAnAH zIlavanto bhaNyante, netara iti sthitaM, mozabdasya nipAtatvenA-vadhAraNArthatvAditi aprAsukabhojitvena kuzIlatvaM pratipAdayituM dRSTAntamAhani. [10] jaha nAma goyamA caMDIdevagA vAribhaddagA ceva / je agnihottavAdI jalasoyaM je ya icchaMti / / vR.yatheti dRSTAntopakSepArthaM, nAmazabdovAkyAlaGkAre, 'gautamA' iti govratikAgRhItazikSaM laghukAyaM vRSabhamupAdAya dhAnyAdyarthaM pratigRhamaTanti, tathA 'caMDIdevagA' iti cakradharaprAyAH evaM 'vAribhadrakA' abmakSAH zaivalAzino nityaM snAnapAdAdidhAvanAbhiratA vA tathA ye cAnaye 'agnihotravAdinaH' agnihotrAdeva svargagamanamicchantiyecAnye jalazaucamicchanti bhAgavatAdayaste sarve'pyaprAsukAhArabhojitvAt kuzIlA iti, cazabdAt ye ca svayUthyAH pArzvasthAdaya udgamAdyazuddhamAhAraM bhuJjate te'pi kuzIlA iti| gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpanne nikSepe askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedaMmU. (381)puDhavI ya AU agaNI ya vAU, taNa rukkha bIyA ya tasA ya paannaa| je aMDyA je yajarAu pANA, saMseyayAje rsyaabhihaannaa|| vR. 'pRthivI' pRthivIkAyikAH sattvAH cakAraH svagatabhedasaMsUcanArthaH, sa cAyaM bhedaHpRthivIkAyikAH sUkSmA bAdarazca, teca pratyekaM paryAptakAparyAptakabhedena dvidhA, evamapkAyikA api tathA'gnikAyikA vAyukAyikAzca draSTavyAH, vanaspatikAyikAn bhedena darzayati / 'tRNAni' kuzAdIni vRkSAzca' azvatthAdayo 'bIjAni' zAlyAdInievaMvallIgulmAdayo'pi vanaspatibhedA draSTavyAH, trasyantIti trasA dvIndriyAdayaH 'prANAH' prANinaH ye cANDAjAtA aNDajAHzakunisarIsRpAdayaH 'ye ca jarAyujA' jambAlaveSTitAH samutpadyante, te ca gomahiSyajAvikamanuSyAdayaH,tathAsaMsvedAjAtAH saMsvedajAyUkAmatkuNakRmyAdayaH 'yecarasajAbhidhAnA' dadhisauvIrakAdiSu rUtapakSyasanimA iti / / mU. (382) eyAiMkAyAiM paveditAI, etesu jANe paDileha saayN| eteNa kAraNa ya AyadaMDe, etesu yA vippariyAsuviMti / / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha: - 1, adhyayanaM 7, - 167 vR. nAnAbhedabhinnaM jIvasaMghAtaM pradarzyAdhunA tadupaghAte doSaM pradarzayitumAha- 'ete' pRthivyAdayaH 'kAyA' jIvanikAyA bhagavadbhiH 'praveditAH kathitAH, chAndasatvAnnapuMsakaliGgatA, 'eteSu' ca pUrva pratipAditeSu pRthivIkAyAdiSu prANiSu 'sAtaM' sukhaM jAnIhi, etaduktaM bhavati / sarve'pi sattvAH sAtaiSiNo duHkhadviSazceti jJAtvA 'pratyupekSasva' kuzAgrIyayA budhdhayA paryAlocayeti, yathaibhiH kAyaiH samArabhyamANaiH pIDyamAnairAtmA daNDayate, etatsamArambhAdAtmadaNDI bhavatItyarthaH, athavaibhireva kAyairye 'AyatadaNDA' dIrghadaNDAH, etaduktaM bhavati etAn kAyAn ye dIrghakAlaM daNDayanti pIDayantIti teSAM yadbhavati taddarzayati / te eteSveva pRthivyAdikAyeSu vividham- anekaprakAraM pari-samantAd Azu- kSipramupasAmIpyena yAnti vrajanti, teSveva pRthivyAdikAyeSu vividhamanekaprakAraM bhUyo bhayaH samutpadyanta ityarthaH, yadivA- viparyAsovyatyayaH, sukhArthibhiH kAyasamArambhaH kriyate tatsamArambheNa ca duHkhamevAvApyate na sukhamiti, yadivA kutIrthikA mokSArthametaiH kAyairyAM kriyAM kurvanti tathA saMsAra eva bhavatIti / yathA cAsAvayatadaNDo mokSArthI tAn kAyAn samArabhya tadviparyayAt saMsAramApnoti tathA darzayatiyU. (383) jAIpahaM amuparivamANe, tasathAvarehiM viNighAyameti / se jAti jAtiM bahukUrakamme, jaM kuvvatI mijjati teNa bAle // bR. jAtInAm - ekendriyAdInAM panthA jAtipathaH, yadivA-jAti- utpattirvadho-maraNaMjAtizca vadhazca jAtivadhaM tad 'anuparivartamAnaH' ekendriyAdiSuparyan janmajarAmaraNAni vA bahuzo 'nubhavan 'traseSu' tejovAyudvIndriyAdiSu 'sthAvareSu' ca pRthivyambuvanaspatiSu samutpannaH san kAyadaNDavipAkajena karmaNA bahuzo 'vinighAtaM ' vinAzameti- avApnoti / 'sa' AyatadaNDo'sumAn 'jAtiM jAtim' utpattimutpattimavApya bahUni krUrANidAruNAnyanuSThAnAni yasya sa bhavati bahukrUrakarmA, sa evambhUto nirvivekaH sadasadvivekazUnyatvAt bAla iva bAlo yasmAkendriyAdikAyAM jAtau yaprANyupamardakAri karma kurute sa tenaiva karmaNA 'mIyate' mriyate pUryate yadivA 'mI hiMsAyAM ' mIyate hiMsyate athavA bahukrUrakarmeti cauro'yaM pAradArika iti vA ityevaM tenaiva karmaNA mIyate paricchidyata iti / / bhU. (384) assiM ca loe aduvA paratthA, sayaggaso vA taha annahA vA / saMsAramAvanna paraM paraM te, baMdhaMti vedaMti ya dunniyANi // vR. kva punarasau taiH karmabhirmIyate iti darzayati-yAnyAzukArINi karmAmi tAnyasminneva janmani vipAkaM dadati, athavA parasmin janmani narakAdau tasya karma vipAkaM dadati, ekasminneva janmani vipArka tIvraM dadati 'zatAgrazo ve 'ti bahuSu janmasu yenaiva prakAreNa tadazubhamAcaranti tataivodIryate tathA-'anyathA veti, idamuktaM bhavati kiJcitkarma tadbhava eva vipAkaM dadAti kizcicca janmAntare, yathA-mRgAputrasya duHkhavipAkAkhye vipAkazrutAGgazrutaskandhe kathitamiti, dIrghakAlasthitikaM tvaparajanmAntaritaM vedyate, yena prakAreNa sakR ttathaivAnekazo vA yadivA'nyena prakAreNa sakRtsahasrazo vA zirazchedAdikaM hastapAdacchedAdikaM cAnubhUyata iti / tadevaM te kuzIlA AyatadaNDAzcaturgatikasaMsAramApannA arahaTTaghaTIyantranyAyena saMsAraM paryaTantaH paraM paraM prakRSTaM prakRSTaM duHkhamanubhavanti, janmAntarakRtaM karmAnubhavantazcaikamArtadhyAnopahatA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sUtrakRtAGga sUtram 1/7/-/384 aparaM badhnanti vedayanti ca, duSTaM nItAni durnItAni-duSkRtAni, na hi svakRtasya karmaNo vinAzo'stItibhAvaH, taduktam - // 1 // "mA hohi re visanno jIva! tumaM vimaNadummaNo diino| nahu ciMtieNa phiTTai taM dukkhaM jaMpurA raiyaM // // 2 // jai pavisasi pAyAlaM aDaviMva dariMguhaM samudaM vA / puvakayAu na cukka si appANaM ghAyase jaivi / / evaM tAvadodhataH kuzIlAH pratipAditAH, tadadhunA pASaNDikAnadhikRtyAhamU. (385) je mAyaraM vA piyaraM ca hiJcA, samaNavvae agaNiM samArabhijA / ahAhu se loe kusIladhamme, bhUtAIje hiMsati aaysaate| vR.'ye' kecanAviditaparamArthA dharmArthamusthitAmAtaraMpitaraMcatyaktvA, mAtApitrordustyajatvAt tadupAdAnamanyathA bhrAtRputrAdikamapi tyaktveti draSTavyaM, zramaNavrate kila vayaM samupasthitA ityevamabhyupagamyAgnikArya samArabhante, pacanapAcanAdiprakAreNa kRtakAritAnumatyauddezikAdiparibhogAcAgnikAyasamArambhaM kuryurityartha, atheti vaakyopnyaasaarth|| 'Ahuriti tIrthakRdgaNadharAdayaevamuktavantaH yathA so'yaMpASaNDikoloko gRhasthaloko vA'gnikAyasamArambhAt kuzIlaH-kutsitazIlo dharmo yasya sa kuzIladharmA, ayaM kimbhUta iti darzayati-abhUvan bhavanti bhaviSyantIti bhUtAni-prANinastAnyAtmasukhArthaM hinasti' vyApAdayati, tathAhi-paJcAgnitapasA niSTaptadehAstathA'gnihotrAdikayAca kriyayApASaNDikAH svargAvAptimicchantIti, tathA laukikAH pacanapAcanAdiprakAreNAgnikArya samArabhamANAH sukhamabhilaSantIti // mU. (386) ujjAlaopANa nivAtaeJjA, nivvAvao agaNi nivaayvejaa| tamhA u mehAvi samikkha dhamma, na paMDie agami samArabhijA !. vR. agnikAyasamArambhe ca yathA prANAtipAto bhavati tathA darzayitumAha-tapanatApanaprakAzAdihetuMkASThAdisamArambheNa yo'gnikAryasamArabhateso'gnikAyamaparAMzcapRthivyAdyAzritAn sthAvarAMstrasAMzca prANino nipAtayet, tribhyo vA manovAkAyembhaya Ayurbalendriyebhyo vA pAtayennipAtayet tathA'gnikAyamudakAdinA 'nirvApayan' vidhyApayaMstadAzritAnanyAMzca prANino nipAtayetripAtayedvA tatrojvAlakanirvApakayoryo'gnikAyamujjvalayati sa bahUnAmanyakAyAnAM samArambhakaH, tathA cAgamaH "do bhaMte! purisA annamanneNasaddhiM agaNikAyaMsamArabhaMti, tatthaNaMegepurise agaNikArya ujjAlei egeNaM purise agaNikAyaM nivvavei, tesiM bhaMte ! purisANaM kayare purise mahAkammatarAe kayare vA purise appakammatarAe ?, goyamA ! tattha NaM je se purise agaNikArya ujjAlei se NaM purise bahutarAgaMpuDhavikAyaMsamArabhati, evaMAukArya vAukAyaM vaNassaikAyaMtasakAyaMappatarAgaM agaNikAyaM samArabhai, tattha NaM je se purise agaNikAyaM nivvAvei se NaM purise appatarAgaM puDhavikAyaM samArabhai jAva apatarAgaM tasakAyaM samArabhai bahutarAgaM agaNikAyaM samArabhai, se eteNaM aTeNaM goyamA ! evaM vushcii"| api coktam-"bhUyANaM esamAdhAo, havyavAho na saMsao' ityAdi / yasmAdevaM tasmAt Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 7, 169 sa 'meghAvI' sadasadvivekaH suzrutikaH samIkSya dharmaM pApADDInaH paNDito nAgnikArya samArabhate, eva ca paramArthataH paNDito yo'gnikAyasamArambha kRtAt pApAnnivartata iti / kathamagnikAyasamArambheNAparaprANivadho bhavatItyAzaGkayAha - (gAthA catuSkaM) mU. (387) puDhavIvi jIvA AUvi jIvA, pANA ya saMpAima saMpayaMti / saMseyayA kaTThasamassiyA ya, ete dahe agaNi samArabhaMte // vR. na kevalaM pRthivyAzritA dvIndriyAdayo jIvA yApi ca pRthvI- mRllakSaNA asAvapi jIvAH, tathA Apazca- dravalakSaNA jIvAstadAzritAzca prANAH 'sampAtimAH' zalabhAdayastatra sampatanti, tathA 'saMsvedajAH ' karISAdiSvindhaneSu dhuNapipIlikAkRmyAdayaH kASThAdyAzritAzca ye kecana 'etAn' sthAvarajaGgamAn prANinaH sa dahed yo'gnikAyaM samArabhet, tato'gnikAyasamArambho mahAdoSAyeti // mU. (388) hariyANI bhUtANi vilaMbagANi, AhAra dehA ya puDho siyAI / je chiMdatI AyasuhaM paDucca, pAgabbhi pANe bahuNaM tivAtI // vR. evaM tAvadagnikAyasamArambhakAstApasAH tathA pAkAdanivRttAH zAkyAdayazcApadiSTAH, sAmprataM te cAnye vanaspatisamArambhAdanivRttAH parAmRzyante ityAha- 'haritAni' dUrvAkurAdInyetAnyapyAhArAdervRddhidarzanAt 'bhUtAni' jIvAH tathA 'vilambakAnIti' jIvAkAraM yAnti vilambantidhArayanti, tathAhi kalalArbudamAMsapezIgarbhaprasavabAlakumArayuvamadhyamasthavirAvasthAto manuSyo bhavati, evaM haritAnyapi zAlyAdIni jAtAnyabhinavAni saMjAtarasAni yauvanavanti paripakvAni jIrNAni parizuSkANi mRtAni tathA vRkSA apyaGkurAvasthAyAM jAtA ityupadizyante mUlaskandhazAkhA prazAkhAdibhirvizeSaiH parivardhamAnA yuvAnaH potA ityupadizyanta ityAdi zeSAsvapya vasthAsvAyojyaM tadevaM haritAdInyapi jIvAkAraM vilambayanti, tata etAni mUlaskandhazAkhApatrapuSpAdiSu sthAneSu 'pRthak' pratyekaM 'zritAni' vyavasthitAni, na tu mUlAdiSu sarveSvapi samuditeSu eka eva jIvaH, etAni ca bhUtAni saGkhyAsaGkhyAnantabhedabhinnAni vanaspatikAyAzritAnyAhArArthaM dehopacayArthaM dehakSata saMrohaNArthaM vA''tmasukhaM 'pratItya' Azritya yacchinatti sa 'prAgalbhyAt' ghATarthyAvaSTambhAdbahUnAM prANinAmatipAtI bhavati, tadapipAtAcca niranukrozatayA na dharmonApyAtmasukhamityuktaM bhavati bhU. (389) jAtiM ca vuDUiMDha ca vinAsayaMte, bIyAi assaMjaya AyadaMDe / ahAhu se loe aNajadhamme, bIyAi je hiMsati AyasAte / / g. kiJca- 'jAtim' utpattiM tathA aGkarapatramUlaskandhazAkhA prazAkhAbhedena vRddhiM ca vinAzayan bIjAni ca tatphalAni vinAzayan haritAni chinattIti, 'asaMyataH ' gRhasthaH pravrajito vA tatkarmakArI gRhastha eva, saca haritacchedavidhAyyAtmAnaM daNDayatItyAtmadaNDaH, sa hi paramArthataH paropadhAtenAtmAnamevopahanti, athazabdo vAkyAlaGkAre 'AhuH' evamuktavantaH, kimuktavanta iti darzayati - yo haritAdicchedako niranukrozaH 'saH' asmin loke 'anAryadharmA' krUrakarmakArI bhavatItyartha, sacaka evambhUto yo dharmApadezenAtmasukhatha vA bIjAni asya copalakSaNArthatvAt vanaspatikAyaM hinasti sa pASaNDikaloko'nyo vA'nAryadharmA bhavatIti sambandhaH / mU. (390) gabbhAi mijaMti buyAbuyANA, narA pare paMcasihA kumArA / juvANagA majjhima theragA ya, cayaMti te Aukhae palINA / / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 sUtrakRtAGga sUtram 1/7/-1390 vR. sAmprataM haritacchedakarmavipAkamAha-iha vanaspatikAyopamaIkAH bahuSu janmaSu garbhAdikAsvavasthAsukalalArbudamAMsapezIspAsuniyante,tathA 'bruvanto'bruvantazca vyaktavAco'vyaktavAcazca tathA pare narAH paJcazikhAH kumArAH santo bhriynte| tathA yuvAnomadhyamavayasaH sthavirAzca kvacitpATho majjhimaporusAyatitatra 'madhyamA' madhyamavayasaH porusAya'tti puruSANAMcaramAvasthAMprAptAatyantavRddhA evetiyAvat, tadevaMsarvAsvapyavasthAsubIjAdInAmupaIkAH svAyuSaHkSayepralInAH santodehaMtyajantIti, evamapara-sthAvarajaGgamopamaIkAriNAmapyaniyatAyuSkatvamAyojanIyam / / kizcAnyatmU. (391) saMbujjhahA jaMtavo! mANusattaM, daTuM bhayaM bAliseNaM alNbho| egaMtadukkhe jarie va loe, sakammuNA vipariyAsuvei / / vR.he ! 'jantavaH' prANinaH! sambudhyadhvaM yUyaM, nahi kuzIlapASaNDikalokastrANAya bhavati, dharma ca sudurlabhatvena sambudhyadhvaM, tathA coktam - // 1 // "mANussakhettajAI kuzarUvAroggamAuyaM buddhii| savaNoggahasaddhA saMjamo ya logaMmi dulhaaii|| tadevamakRtadharmANAM manuSyatvamatidurlabhamityavagamya tathA jAtijarAmaraNarogazokAdIni narakatiryakSucatIvraduHkhatayA bhayaM dRSTvAtathA bAlizena' ajJenasadasadvivekasyAlambhaityetaccAvagamya tathA nizcayanayamavagamya ekAntaduHkho'yaM jvarita iva 'lokaH' saMsAripANigaNaH, tathA coktm||1|| "jammaMdukkhaM jarA dukkhaM, rogAya maraNANi ya / aho dukkho hu saMsAro, jattha kIsaMti paanninno|| // 1 // "taNhAiyassa pANaM kUro chuhiyassa bhujae tittI / dukkhasayasaMpauttaMjariyamiva jagaM klylei|| iti, atracaivambhUte loke anAryakarmakArI svakarmaNA 'viparyAsamupaiti' sukhArthI prANyupamaI kurvan duHkhaM prApnoti, yadivA mokSArthI saMsAraM paryaTatIti // mU. (392) ihega mUDhA pavayaMti mokkhaM, aahaarsNpjjnnvjjnnennN| ege ya sIodagasevaNeNaM, dueNa ege pavayaMti mokkhaM / vR. uktaH kuzIlavipAko'dhunA taddarzanAnyabhidhIyante-'ihe ti manuSyaloke mokSagamanAdhikAre vA, eke kecana 'mUDhA' ajJAnA''cchAditamatayaH paraizca mohitAH prakarSeNa vadanti pravadanti-pratipAdayanti, kiM tat ? -'mokSa' mokSAvApti, keneti darzayati Ahiyat ityAhAra-odanAdistasya sampad-rasapuSTistAMjanayatItyAhArasampajjananaM-lavaNaM, tena hyAhArasya rasapuSTi kriyate, tasya varjanaM tenA''hArasampajjananavarjanena-lavaNavarjanena mokSaM vadanti, pAThAntaraMvA AhArasapaMcayavajaNeNa' AhAreNa saha lavaNapaJcakamAhArasapaJcakaM, lavaNapaJcakaMcedaM, tadyathA-saiMdhavaM sauvarcalaM biDaMraumaM sAmudraMceti, lavaNena hi sarvarasAnAmabhivyaktirbhavati, tathA coktam - // 1 // "lavaNavihUNA ya rasA cakkhuvihUNA ya iNdiyggaamaa| __dhammo dayAya rahio sokkhaM saMtosarahiyaM no|| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM.7, 171 tathA 'lavaNaM rasAnAM tailaM snehAnAM dhRtaM medhyAnA' miti, tadevambhUtalavaNaparivarjanena rasaparityAga eva kRto bhavati, tattyAgAcca mokSAvAptirityevaM kecana mUDhAHpratipAdayanti, pAThAntaraM vA 'AhArao paMcakavajjaNeNaM' AhArata iti lyablope karmaNi paJcamI AhAramAzritya paJcaka varjayanti, tadyathA-lasuNaM palANDuH karabhIkSIraMgomAMsaM madyaM cetyetatpaJcakavarjanena mokSa pravadanti / tathaike 'vAribhadrakAdayo' bhAgavatavizeSAH 'zItodakasevanena' sacittApkAyaparibhogena mokSapravadanti, upapatticate abhidadhati-yathodakaM bAhyamalamapanayati evamAntaramapi, vastrAdezca yathodakAcchuddhirupajAyate evaM bAhyazuddhisAmarthyadarzanAdAntarApi zuddhirudakAdeveti manyante, tathaike tApasabrAhmaNAdayo hutena mokSa pratipAdayanti, ye kila svargAdiphalamanAzaMsya samidhAdhRtAdibhirhavyavizeSairhatAzanaM tarpayanti te mokSAyAgnihotraM juhyati zeSAstvabhyudayAyeti, yukti cAtra te Ahu yathA hyagni suvarNAdInAM malaM dahatyevaM dahanasAmarthyadarzanAdAtmano'pyAntaraM pApamiti / / mU. (393)pAosiNANAdisu natyi mokkho, khArasa loNassa anaasennN| te majjamaMsaM lasaNaM ca bhoJcA, annatya vAsaM parikappayati / / vR.teSAmasambaddhapralApinAmuttaradAnAyA-'prAtaHsnAnAdiSunAsti mokSa' iti pratyUSajalAvagAhanena nizIlAnAMmokSonabhavati, AdigrahaNAt hastapAdAdiprakSAlanaMgRhyate, tathAhi-udakaparibhogenatadAzritajIvAnAmupamaIH samupajAyate, naca jIvopamardAnmokSAvAptiriti, nacaikAntenodakaM bAhyamalasyApyapanayane samartham - athApisyAttathApyAntaraMmalaM nazodhayati, bhAvazuddhayAtacchuddheH, atha bhAvarahitasyApi tacchuddhi syAt tato matsyabandhAdInAmapi jalAbhiSeke muktyavApti syAt, tathA-'kSArasya' paJcaprakAra- syApi lavaNasya 'anasanena' aparibhogena mokSo nAsti, tathAhilavaNaparibhogarahitAnAM mokSobhavatItyayuktikametatnacAyamekAntolavaNameva rasapuSTijanakamiti, kSIrazarkarAdibhirvyabhicArAta, apicAsau prssttvyH|| kiM dravyato lavaNavarjanena mokSAvApti uta bhAvataH ?, yadi dravyatastato lavaNarahitadeze sarveSAM mokSaH syAt, na caivaM dRSTamiSTaM vA, atha bhAvatastato bhAva eva pradhAnaM kiM lavaNavarjaneneti, tathA 'te' mUDhA madyamAMsaM lazunAdikaM ca bhuktvA 'anyatra' mokSAdanyatra saMsAre vAsam-avasthAna tathAvidhAnuSThAnasadbhAvAt samyagdarzanajJAnacAritrarUpamokSamArgasthAnanuSThAnAca parikalpayanti' smntaanisspaadyntiiti|| mU. (394) udageNa je siddhimudAharaMti, sAyaMca pAyaM udagaM phusNtaa| udagassa phAseNa siyA ya siddhI, sinjhisu pANA bahave dagaMsi / / vR. sAmprataM vizeSeNa parijihIrSurAha tathA ye kecana mUDhA 'udakena' zItavAriNA 'siddhi' paralokam 'udAharanti' pratipAdayanti-'sAyam' aparAle vikAlevA 'prAtazca pratyuSasicaAdyantagrahaNAt madhyAhne catadevaM sandhyAtraye'pyudakaM spRzantaH snAnAdikAM kriyA jalena kurvantaH prANino viziSTAM gatimApnuvantIti kecanodAharanti, etaccAsamyak, yato yadhudakasparzamAtreNa siddhi syAt tata udakasamAzritA matsyabandhAdayaH krUrakarmANo niranukrozA bahavaH prANinaH siddhayeyuriti / yadapi tairucyate-bAhyamalApanayanasAmarthyamudakasya dRSTamiti tadapi vicAryamANaM naghaTate, yato yathodakamaniSTamalamapanayatyevamabhimatamapyaGgarAgaMkuGkumAdikamapanayati, tatazcapuNyasyApa Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 sUtrakRtAGga sUtram 1/7/-/394 nayanAdiSTavidhAtakRtiruddhaH syAt, kiJca yatInAM brahmacAriNAmudakasnAnaM doSAyaiva, tathA coktam // 1 // ___ "snAnaM madadarpakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, na te snAnti dame rtaaH|| // 1 // "nodakallinnagAtrI hi, snAta ityabhidhIyate / sasnAto yo vratasnAtaH, sa bAhyAbhyantaraH zuci / / kiJcamU. (395) maccha ya kummA ya sirIsivAya, maggUya udyA dagarakkhasA y| aTThANameyaM kusalA vayaMti, udageNa je siddhimudAharati / / vR.yadijalasamparkAtsiddhiH syAttatoyesatatamudakAvagAhinomatsyAzca kUrmAzca sarIsRpAzca tathA madgava- tathoSTrA-jalacaravizeSAH tathodakarAkSasA-jalamAnuSAkRtayo jalacaravizeSA ete prathamaMsiddhayeyuH, nacaitadruSTamiSTaM vA, tatazcayeudakena siddhimudAharantyetad 'asthAnam' ayuktamasAmprataM 'kuzalA' nipuNA mokSamArgAbhijJA vdnti|| mU. (398) udagaMjai kammamalaM harejA, evaM suhaM icchAmittameva / aMdhaM ca neyAramaNussarittA, pANANicevaM viNihati maMdA / / vR.kiJcAnyat-yadhudakaM karmamalamapaharedevaM zubhamapi puNyamapaharet, atha puNyaM nApaharedevaM karmamalamapi nApaharet, ata icchAmAtramevaitadyaducyate-jalaM karmApahArIti, evamapi vyavasthite ye snAnAdikAH kriyAH smArtamArgamanusarantaH kurvantite yathAjAtyandhA aparaMjAtyandhameva netAramanusRtya gacchantaH kupathazritayo bhavanti nAbhipretaM sthAnamavApnuvanti evaM smArtamArgAnusAriNo jalazaucaparAyaNA / 'mandA' ajJAH kartavyAkartavyavivekavikalAH prANina eva tanmayAn tadAzritAMzca pUtarakAdIn 'vinighnanti' vyApAdayanti, avazyaM jalakriyayA prANavyaparopaNasya sambhavAditi mU. (397) pAvAI kammAiM pakuvvato hi, siodagaM tU jaitaM hrinaa| sijjhisu ege dagasattaghAtI, musaMvayaMte jlsiddhimaahu|| vR. apica-'pApAni' pApopAdAnabhUtAni 'karmANi' prANyupamardakArINi kurvato'sumato yatkarmopacIyate tatkarma yadhudakamapaharet yadyevaM syAt tarhi hi yasmAdarthe yasmAANyupamardaina karmopAdIyate jalAvagAhanAccApagacchati tasmAdudakasattvaghAtinaH pApabhUyiSThAapyevaM siddhayeyuH, na caitadRSTamiSTaM vA, tasmAdye jalAvagAhanAsiddhimAhuH te mRSA vdnti|| mU. (398) huteNa je siddhimudAharaMti, sAyaMca pAyaM agaNiM phusNtaa| evaM siyA siddhi haveja tamhA, agaNiM phusaMtANa kukmminnpi|| vR.kizcAnyat-'agnihotraM' juhuyAt svargakAma ityasmAdvAkyAt 'ye' kecana mUDhA 'hUtena' agnI havyaprakSepeNa siddhiM' sugatigamanAdikAM svargAvAptilakSaNAm udAharanti pratipAdayanti, kathambhUtAH ?- sAyam' aparAhne vikAle vA 'prAtaca' pratyuSasi agni spRzantaH yatheSTairhavyairagi tarpayantastata eva yatheSTagatimabhilaSanti, AhuzcaivaM te yathA - agnikAryAtsyAdeva siddhiriti, tatra ca yadyevamagnisparzena siddhirbhavet tatastasmAdagni saMspRzatA 'kukarmiNAm' aGgAradAhakakumbhakArAyaskArAdInAMsiddhi syAt, yadapi ca mantrapUtAdikaM tairudAhiyate tadapicanirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, yataH kukarmiNAmapyagnikArye bhasmApAdanamagnihotrikAdInAmapi bhasmasAtkaraNamiti nAtiricyate kukarmibhyo'gnihotrAdikaM karmeti, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-7, 173 yadapyucyate-agnimukhA vaidevAH, etadapiyuktivikalatvAt vAGmAtrameva, viSThAdibhakSaNena cAgnesteSAM bhutrdossotptteriti| uktAni pRthak kuzIladarzanAni, ayama parasteSAM sAmAnyopAlambha ityAhamU. (399) aparikkha diTuM na hu eva siddhI, ehiMti te ghaaymbujjhmaannaa| bhUehiM jANaM paDileha sAtaM, vijhaMgahAyaM tasathAvarehiM / / vR. cairmumukSubhirudakasamparkeNAgnihotreNa vA siddhirabhihitA taiH 'aparIkSya haTametat' yuktivikalamabhihitametat, kimiti? yato nahu' naiva evam' anena prakAreNa jalAvagAhanena agnihotreNa vA prANyupamaIkAriNA siddhiriti, teca paramArthamabuddhayamAnAHprANyupaghatena pApameva dharmabuddhAkurvantoghAtyante-vyApAdyantenAnAvidhaiH prakArairyasminaprANinaHsa ghAtaH-saMsArastameSyanti, apakAyatejaHkAyasamArambheNa hi trasasthAvarANAM prANinAmavazyaM bhAvI vinAzastadavinAze ca saMsAra evana siddhirityabhiprAyaH, yata evaM tato vidvAn' sadasadvivekI yathAvasthitatattvaM gRhItvA trasasthAvarairbhUtaiH-jantubhiH / kathaM sAmprataM-sukhamavApyata ityetat pratyupekSya jAnIhi-avabuddhayasva, etaduktaM bhavati sarve'pyasumantaH sukhaiSiNo duHkhadviSo, naca teSAMsukhaiSiNAMduHkhotpAdakatvena sukhAvAptirbhavatIti, yadivA-vijaM gahAya'tti vidyAM jJAnaM gRhItvA vivekamupAdAya trasasthAvarairbhUtairjantubhi karaNabhUtaiH 'sAta' sukhaM pratyupekSya' pAlocya 'jAnIhi' avagaccheti, yata uktam - // 1 // "paDhamaM nANaM tayo dayA, evaM ciTTai savva sNje| annANI kiM kAhI, kiMvA nAhI cheypaavgN|| mU. (400) tharNati luppaMti tasaMti kammI, puDho jagA parisaMkhAya bhikkhU / tamhA viU virato Ayugutte, dahra tase yA paDisaMharejjA / / vR.ityaadi| ye punaH prANyupamardaina sAtamabhilaSantItyazIlAHkuzIlAcatesaMsAreevaMvidhA avasthA anubhavantItyAha-tejaHkAyasamArambhiNobhUtasamArambheNa sukhamabhilaSantonarakAdigatiM gatAstIvraduHkhaiH pIDyamAnA asahyavedanAghrAtamAnasA azaraNAH "stananti' rudanti kevalaM karuNamAkrandantItiyAvat tathA 'luppaMtIti chidyante khaDgAdibhirevaMcakadarthyamAnAH 'trasyanti' prapalAyante, karmANyeSAM santIti karmiNaH-sapApA ityarthaH / tathA pRthak 'jagA' iti jantava iti, evaM parisaGkhAya' jJAtvA bhikSaNazIlo 'bhikSu' sAdhu-rityarthaH, yasmAtprANyupamardakAriNaH saMsArAntargatA vilupyante tasmAt 'vidvAn' paNDito virataH pApAnuSTAnAdAtmA gupto yasya so'yamAtmagupto manovAkAyagupta ityarthaH, dRSTvA trasAn cazabdA- sthAvarAMzca dRSTvA' parijJAya tadupaghAtakAriNI kriyAM 'pratisaMharet' nivrtyediti| mU. (401) je dhammaladdhaM viNihAya bhuMje, viyaDeNa sAha? yaje sinnaaii| je dhovatI lUsayatIva vatthaM, ahAhu se nAganiyassa dUre // vR. sAmprataM svayUthyAH kuzIlA abhidhIyanta ityAha-'ye' kecana zItalavihAriNo dharmeNamudhikayA labdhaM dharmalabdhaM uddezakakrItakRtAdidoSarahitamityarthaH, tadevambhUtamapyAhArajAtaM 'vinidhAya' vyavasthApya sannidhiM kRtvA bhuante / tathAye vikaTena' prAsukodakenAvi saGkocyAGgAni prAsukaeva pradeze dezasarvasnAnaM kurvanti Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sUtrakRtAGga sUtram 1/7/-/401 tathA yo vastraM 'dhAvati' prakSAlayati tathA vikaTena' prAsukodakenApi saGkocyAGgAni prAsuka eva pradeze dezasarvasnAnaM kurvanti tathA yo vastraM 'dhAvati' prakSAlayati tathA 'lUSayati' zobhArthaM dIrghamutpATayitvA hrasvaM karoti hrasvaM vA sandhAya dIrghaM karoti evaM lUSayati, tadevaM svArthaM parArthaM vA yo vastraM lUSayati, athAsau 'nAganiyassa' tti nirgranthabhAvasya saMyamAnuSThAnasya dUre vartate, na tasya saMyamo bhavatItyevaM tIrthakaragaNadharAdaya Ahuriti / mU. (402) kammaM paritrAya dagaMsi dhIre, viyaDeNa jIvijja ya AdibhokkhaM / se bIyakaMdAi abhuMjamANe, virate siNANAisu itthiyAsu // bR. uktAH kuzIlAH, tatpratipakSa bhUtAH zIlavantaH pratipAdyanta ityetadAha-dhiyA rAjate iti dhIro-buddhimAn 'udagaMsitti udakasamArambhe sati karmabandho bhavati, evaM parijJAya kiM kuryAdityAha- 'vikaTena' prAsukodakena sauvIrAdinA 'jIvyAt' prANasaMdhAraNaM kuryAt, cazabdAt anyenApyAhAreNa prAsukenaiva prANavRttiM kuryAt / AdiH-saMsArastasmAnmokSa AdimokSaH saMsAravimukti yAvaditi, dharmakAraNAnAM vA''dibhUtaM zarIraM tadvimukti yAvat yAvajjIvamityarthaH, kiM cAsau sAdhurbIjakandAdIn abhuJjAnaH, AdigrahaNAt mUlapatraphalAni gRhyante, etAnyapyapariNatAni pariharan virato bhavati, kuta iti darzayati / snAnAbhyaGgodvartanAdiSu kriyAsu niSpratikarmazarIratayA'nyAsu ca cikitsAdikriyAsu na vartate, tathA strISu ca virataH, bastinirodhagrahaNAt anye'pyAzravA gRhyante, yazcaivambhUtaH sarvebhyo'pyAzravadvArebhyo virato nAsau kuzIladoSairyujyate tadayogAcca na saMsAre bambhramIti, tatazca na duHkhitaH stanati nApi nAnAvidhairupAyairvilupyata iti / punarapi kuzIlenAvAdhikRtyAha mU. (403) je mAyaraM ca piyaraM ca hicA, gAraM tahA puttapasuM dhanaM ca / kulAI je dhAvai sAugAI, ahAhu se sAmaNiyassa dUre // vR. ye kecanApariNatasamyagdharmANasatyaktvA mAtaraMca pitaraMca, mAtApitrordustyajatvAdupAdAnaM, ato bhrAtRduhitrAdikamapi tyaktvetyetadapi draSTavyaM tathA 'agAraM gRhaM 'putram' apatyaM 'pazuM' hastyazcarathagomahiSyAdikaM dhanaM ca tyaktvA samyak pravrajyotthAnenotthAya paJcamahAvratabhArasya skandhaM dattvA punarhInasattvatayA rasasAtAdigauravagRddho yaH 'kulAni' gRhANi 'svAdukAni' svAdubhojanavanti 'dhAvati' gacchati, athAsau 'zrAmaNyasya' zramaNabhAvasya dUre varttate evamAhustIrthakaragaNadharAdaya mU. (404) kulAI je dhAvai sAugAI, AghAti dhammaM udarANugiddhe / ahAhu se AyariyANa sayaMse, je lAvaejjA asanassa heU // vR. etadeva vizeSeNa darzayitumAha- yaH kulAni svAdubhojanavanti 'dhAvati' iyarti tathA gatvA dharmamAkhyAti bhikSArthaM vA praviSTo yadyasmai rocate kathAnakasambandhaM tattasyAkhyAti, kimbhUta iti darzayati-udare'nugRddha udarAnugRddhaH- udarabharaNavyagrastundaparimRja ityarthaH, idamuktaM bhavati / yo hyudaragRddha AhArAdinimittaM dAnazraddhakAkhyAni kulAni gatvA''khyAyikAH kathayati sakuzIla iti, athAsAvAcAryaguNAnAmAryaguNAnAM vA zatAMze vartate zatagrahaNamupalakSaNaM sahasrAMzAderapyadho vartate iti yo hyannasya hetuM bhojanamitittamaparavastrAdinimittaM vA AtmaguNAnapareNa 'AlApayet' bhANayet, asAvapyAryaguNAnAM sahasrAMze vartate kimaGga punarya svata evA''tmaprazaMsAM vidadhAtIti / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 7, - 175 mU. (405) nikkhamma dIne parabhoyaNaMmi, muhamaMgalIe udarAnugiddhe / nIvAragiddheva mahAvarAhe, adUrae ehii ghAtameva // vR. kiJca yo hyAtmIyaM dhanadhAnyahiraNyAdikaM tyaktvA niSkrAnto niSkramya ca 'parabhojane' parAhAraviSaye 'dIno' dainyamupagato jihavendriyavazAtta bandivat 'mukhamAGgaliko' bhavati mukhena maGgalAni-prazaMsAvAkyAni IddazastAddazastvamityevaM dainyabhAvamupagato vakti, uktaM ca 119 11 "so eso jassa guNA viyaraMtanivAriyA dasadisAsu / KAJ iharA kahAsu saJccasi paccakkhaM ajja diTTho'si / / ityevamaudaryaM prati gRddhaH adhyupapannaH, kimiva ? 'nIvAraH' sUkarAdimRgabhakSyavizeSastasmin gRddha-AsaktamanA gRhItvA ca svayUthaM 'mahAvarAho' mahAkAyaH sUkaraH sa cAhAramAtragRddho'tisaMkaTe praviSTaH san 'adUra eva' zIghrameva 'ghAtaM ' vinAzam 'eSyati' prApsyati, evakAro'vadhAraNe, avazyaM tasya vinAza eva nAparA gatirastIti, evamasAvapi kuzIla AhAramAtragRddhaH saMsArodare paunaHpunyena vinAzamevaiti // mU. (406 ) annassa pANassihaloiyassa, anuppiyaM bhAsati sevamANe / pAsatthayaM ceva kusIlayaM ca, nissArae hoi jahA pulAe / vR. kiMcAnyat, sa kuzIlo'nnasya pAnasya vA kRte'nyasya vaihikArthasya vastrAdeH kRte 'anupriyaM bhASate' yadyasya priyaM tattasya vadato'nu-pazcAdbhASate anubhASate, pratizabdakavat sevakavadvA rAjAdyuktamanuvadatItyarthaH, tameva dAtAramanusevamAna AhAramAtragRddhaH sarvametatkarotItyarthaH / sa caivambhUtaH sadAcArabhraSTaH pArzvasthabhAvameva vrajati kuzIlatAM ca gacchati, tathA nirgataHapagataH sAraH- cAritrAkhyo yasya sa nisAraH, yadivA nirgataH sAro nisAraH sa vidyate yasyAsau nisAravAn, pulAka iva niSkaNo bhavati yathA-evamasau saMyamAnuSThAnaM nisArIkaroti, evaMbhUtazcAsau liGgamAtrAvazeSo bahUnAM svayUthyAnAM tiraskArapadavImavApnoti paraloke ca nikRSTAni yAtanAsthAnAnyavApnoti / uktAH kuzIlAH, tatpratipakSabhUtAn suzIlAn pratipAdayitumAhamU. (407) annAtapiMDeNa'hiyAsaejjA, no pUyaNaM tavasA AvahejjA / saddehiM rUvehiM asajramANaM, savvehi kAmehi viNIya gehiM / / vR. ajJAtazcAsau piNDazcAjJAtapiNDaH antaprAnta ityarthaH, ajJAtebhyo vA pUrvAparAsaMstutebhyo vA piNDo'jJAtapiNDo'jJAtoJchavRttyA labdhastenAtmAnam 'adhisahet' vartayet pAlayet, etaduktaM bhavati - antaprAntena labdhenAlabdhena vA na dainyaM kuryAt, nApyutkRSTena labdhena madaM vidadhyAt, nApi tapasA pUjanasatkAramAvahet, na pUjanasatkAranimittaM tapaH kuryAdityarthaH, yadivA pUjAsatkAranimittatvena tathA vidhArthitvena vA mahatApi kenacittapo muktihetukaM na nisAraM kuryAt, taduktam "paraM lokAdhikaM dhAma, tapaH zrutamiti dvayam / 119 11 tadevArthitvanirluptasAraM tRNalavAyate // yathA ca raseSu gRddhiM na kuryAt evaM zabdAdiSvapIti darzayati- 'zabdaH ' veNuvINAdibhirAkSiptaH saMsteSu 'asajan' Asaktimakurvan karkazeSu ca dveSamagacchan tathA rUpairapi manojJetarai rAgadveSamakurvan Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 sUtrakRtAGga sUtram 1/7/-/407 11911 evaM sarvairapi 'kAmaiH icchAmadanarUpaiH sarvebhyo vA kAmebhyo gRddhiM 'vinIya' apanIya saMyamamanupAlathediti, sarvathA manojJetareSu viSayeSu rAgadveSaM na kuryAt, tathA coktam"saddesu ya bhaddayapAvaesu, soyavisayamuvagaesu / tuTTeNa va rudveNa va, samaNeNa sayA na hoyavvaM // rUvesu ya bhaddayapAvaesu, cakbuvisayamuvagaesu / tuTTeNa va rudveNa va samaNeNa sayA na hoyavvaM // gaMdhe ya bhaddayapAvasu, ghANavisayamuvagaesu / tuTTeNa va rudveNa va sAmeva sayAna hauyavAM // bhakkheya bhaddayapAvasu, rasaNavisayamuvagaesu / tuTTeNa va rudreNa va, samaNeNa sayA na hoyavvaM // phAse ya bhayapAvasu, phAsavisayamuvagaesu / tuTTeNa va ruTTeNa va, samaNeNa sayAna hoyavvaM // 11411 mU. (408) savvAI saMgAI aica dhIre, savvAiM dukkhAiM titikkhamANe / akhile agiddhe anieyacArI, abhayaMkare bhikkhu anAvilappA // vR. yathA cendriyanirodho vidheya evamaparasaGganirodho'pi kArya iti darzayati-sarvAn 'saGgAn' sambandhAn AntarAn snehalakSaNAn bAhyAMzca dravyaparigrahalakSaNAn 'atItya' tyaktvA 'dhIro' vivekI sarvANi 'duHkhAni' zArIramAnasAni tyaktvA parISahopasargajanitAni 'titikSamANaH ' adhisahan 'akhilo' jJAnadarzanacAritraiH sampUrNa tathA kAmeSvagRddhastathA 'aniyatacArI' apratibaddhavihArI tathA jIvAnAmabhayaMkaro bhikSaNazIlo bhikSu sAdhuH evam 'anAvilo' viSayakaSAyairanAkula AtmA yasyAsAvanAvilAtmA saMyamamanuvarttata iti // // 2 // // 3 // // 4 // mU. (409) bhArarasa jAtA muni bhuMjaejjA, kaMkhejja pAvassa vivega bhikkhU / dukkheNa puTThe dhuyamAiejjA, saMgAmasIse va paraM damejjA | vR. kiJcAnyat-saMyamabhArasya yAtrArthaM paJcamahAvratabhAranirvAhaNArtha 'muni' kAlatrayavettA 'bhUJjIta' AhAragrahaNaM kurvIta, tathA 'pApasya' karmaNaH pUrvAcaritasya 'viveka' pRthagbhAvaM vinAzamAkAGkSet 'bhikSu' sAdhuriti, tathA duHkhayatIti duHkhaM- parISahopasargajanitA pIDA tena 'spRSTo' vyAptaH san 'dhUtaM saMyamaM mokSaMvA 'AdadIta' gRhNIyAt, yathA subhaTaH kazcit saGgagrAmazirasi zatrubhirabhidrutaH 'paraM' zatruM damayati evaM paraM karmazatru parISahopasargAbhidruto'pi damayediti // mU. (410 ) avi hammamANe phalagAvataTTI, samAgamaM kaMkhati aMtakassa / nidhUya kammaM na pavaMcuvei, akkhakkhae vA sagaDI tibemi // vR. api ca- parISahopasargairhanyamAno'pi pIDyamAno'pi samyak sahate, kimiva ?phalakavadapakRSTaH yathA phalakamubhAbhyAmapi pArzvabhyAM taSTaM-ghaTTitaM sattanu bhavati araktadviSTaM vA saMbhavatyevamasAvapi sAdhuH sabAhyAbhyantareNa tapasA niSTaptadehastanuH durbalazarIro' raktadviSTazca, antakasya- mRtyoH 'samAgamaM' prAptim 'AkAGkSati' abhilaSati, evaM cASTaprakAraM karma 'nirdhUya' apanIyana punaH 'prapaJcaM' jAtijarAmaraNarogazokAdikaM prapaJcayate bahudhA naTavadyasmin sa prapaJcaHsaMsArastaM 'nopaiti' na yAti / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-7, 177 dRSTAntamAha-yathAakSasya 'kSaye vinAzesati 'zakaTaM gantryAdikaMsamaviSamapatharUpaM prapaJcamupaSTambhakAraNAbhAvAnnopayAti, evamasAvapisAdhuraSTapkarArasya karmaNaH kSaye saMsAraprapaJcanopayAtIti, gato'nugamo, nayAH pUrvavad, itizabdaH parisamAptayarthe bravImIti pUrvavat / adhyayana-7 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcAryaviracitA prathama zrutaskandhasya saptamaadhyayanaTIkA parisamAtA / (adhyayana-8 "vIrya vR.uktaMsaptamamadhyayanaM, sAmpratamaSTamamArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane kuzIlAstapratipakSabhUtAzca suzIlAH pratipAditAH, teSAMcakuzIlatvaM suzIlatvaMca saMyamavIryAntarAyodayAttatkSayopazamAcca bhavatItyato vIryapratipAdanAyedamadhyayanamupadizyate, tadanena saMbaMdhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi upakramAdIni vaktavyAni / tatrApyupakramAntargato'dhikAro'yaM, tadyathA-bAlabAlapaNDitapaNDitavIryabhedAtrividhamapi vIryaM parijJAya paNDitavIrye yatitavyamiti, nAmaniSpanne tu nikSepe vIryAdhyayanaM, vIryanikSepAya niyuktikRdAhani. [91] virie chakkaM davve saccittAcittamIsagaM cev| dupayacauppayaapayaM eyaM tivihaM tu saccittaM // vR. vIrye nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAtUSoDhA nikSepaH, tatrApi nAmasthApane kSuNNe, dravyavIryaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtAM tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavya-zarIravyatiriktaM sacittAcittamizrabhedAzatridhA vIryaM, sacittamapi dvipadacatuSpadApadabhedAt trividhameva / tatra dvipadAnAM arhaJcakravartibaladevAdInAM yadvIyaM strIralasya vA yasya vA yadvIryaM tadiha dravyavIryatvena grAhya, tathA catuSpadAnAmazvahastiralAdInAM siMhavyAghrazara-bhAdInAM vAparasya vAyadvoDhavyedhAvane vAvIryaMtaditi,tathA'padAnAM gozIrSacandanaprabhRtInAMzItoSNakAlayoruSNazIta- vIryapariNAma iti / / acittavIryapratipAdanAyAhani. [92] aJcittaM puNa viriyaM aahaaraavrnnphrnnaadiisu| jaha osahINa bhaNiyaM viriyaM rsviiriyvivaago|| ni. [13] AvaraNe kavayAdI cakkAdIyaM ca paharaNe hoti| khittaMmimi khette kAle jaMmi kaalNmi| vR.acittadravyavIryatvAhAravaraNapraharaNeSuyadvIryaMtaducyate, tatrA''hAravIryaM sadyaH prANakarA hayA, ghRtapUrNA kaphApahAH' ityAdi, oSadhInAMcazalyoddharaNasaMrohaNaviSApahAramedhAkaraNAdikaM rasavIrya, vipAkavIryaMca yaduktaM cikitsAzAstrAdau tadiha grAhyamiti, tathAyoniprAbhRtakAnnAnAvidhaM dravyavIryaM draSTavyamiti, tathA AvaraNe kavacAdInAM praharaNe cakrAdInAM yadbhavati vIryaM taducyate adhunA kSetrakAlavIrya gAthApazcArdhana darzayati-kSetravIryaM tu devakurvAdikaM kSetramAzritya sarvANyapi dravyANi tadantargatAnyutkRSTavIryavanti bhavanti, yadvA durgAdikaM kSetramAzritya 212 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 sUtrakRtAGga sUtram 1/8/-1290/ni. [63] kasyacidvIryollAsobhavati, yasminvA kSetre vIryaM vyAkhyAyate tatkSetravIryamiti, evaM kAlavIryamapyekAntasuSamAdAvAyojyamiti, tathA coktam - // 1 // "varSAsu lavaNamamRtaM zaradi jalaM gopayazca hemante / zizire cAmala karaso, dhRtaM vasante guDazcAnte / / // 1 // (tathA) "grISme tulyaguDAM susaindhavayutAM meghAvanaddhe'mbare, tulyAM zarkarayA zaradyamalayA zuNThayA tuSArAgame / pippalyA zizire vasantasamaye kSaudreNa saMyojitAM, puMsAM prApya harItakImiva gatA nazyantu te shtrvH|| ---bhAvavIryapratipAdanAyAhani. [94] bhAvo jIvassa sIriyassa viriyami laddhi'negavihA! orassidiyaanjhappiesu bahuso bahuvihIyaM / / ni. [15] maNavaikAyA ANApANU saMbhava tahA ya saMbhavve / ___ sottAdINaM saddAdiesu visesughnnNc|| vR. 'savIryasya' vIryazaktyupetasya jIvasya 'vIrye' vIryaviSaye anekavidhA labdhi, tAmeva gAthApazcArddhana darzayati, tadyathA-urasibhavamaurasyaMzArIrabalamityarthaH, tathendriyabalamAdhyAtmikaM balaM bahuzo bahuvidhaM draSTavyamiti / etadeva darzayitumAha-AntareNa vyApAreNa gRhItvA pudalAn manoyogyAnmanastvena pariNamayati bhASAyogyAn bhASAtvena pariNamayati kAyayogyAnkAyatvena AnApAnayogyAntadbhAveneti, tathA manovAkkAyAdInAMtadAvapariNatAnAMyadvIrya-sAmarthya taddividhaMsambhavesambhAvyeca, sambhavetAvattIrthakRtAmanuttaropapAtikAnAMcasurANAmatIvapaTUni manodravyANi bhavanti, tathAhi tIrthakRtAmanuttaropAtikasuramanaH paryAyajJAnipraznavyAkaraNasya dravyamanasaiva karaNAt anuttaropapAtikasurANAM ca sarvavyApArasyaiva manasA niSpAdanAditi, sambhAvye tu yohi yamarthaM paTumatinAprocyamAnaMna zaknotisAmprataMpariNamayituM sambhAvyate tveSa parikarmyamANaH zakSyatyamuma) pariNamayitumiti, vAgvIryamapidvividhaM-sambhavesambhAvyeca, tatra sambhavetIrthakRtAMyojananiriNI vAksarvasvasvabhASAnugatAca tathA'nyeSAmapi kSIramadhvAnuvAdilabdhimatAM vAcaH saubhAgyamiti, tatA haMsakokilAdInAMsambhavati svaramAdhuryaM, sambhAvyetusambhAvyate zyAmAyAH striyA gAnagAdhurya, tathA coktam _ "sAmA gAyati mahuraM kAlI gAyati kharaM ca rukkhaM ce" tyAdi, tathA-sambhAvayAmaH-enaM zrAvakadArakam akRtamukhasaMskAramapyakSareSu yathAvadabhilaptavyeSviti, tathA sambhAvayAmaH zukasArikAdInAM vAco mAnuSabhASApariNAmaH, kAyavIryamapyaurasyaM yadyasya balaM, tadapi dvividhaMsambhave sambhAvyeca, saMbhaveyathA cakravartibaladevavAsudevAdInAM yadbAhubalAdi kAyabalaM, tadyathAkoTizilA tripRSThena vAmakaratalenodhdhRtA, yadivA-"solasarAyasahassA ityAdi yAvadaparimitabalA jinavarendrA iti, sambhAvye tu sambhAvyate tIrthakare lokamaloke kaNdukavat prakSeptuM tathA meruM daNDavadgRhItvAvasudhAMchatrakavaddhartumiti, tathAsambhAvyateanyatarasurAdhipojambUdvIpaMvAmahastena Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-8, chatrakavaddhartumayalenaiva ca mandaramiti / tathA samyAvyate ayaM dArakaH parivardhamAnaH zilAmenAmuddhA hastinaM damayitumazvaM vAhayitumityAdi, indriyabalamapi zrotrendriyAdi svaviSayagrahaNa samarthaM paJcadhA ekaikaM, dvividhaMsambhave sambhAvye ca, sambhave yathA zrotrasya dvAdaza yojanAni viSayaH, evaM zeSANAmapi yo yasya viSaya iti, sambhAvye tuyasya kasyacidanupahatendriyasya zrAntasya kruddhasya pipAsitasya pariglAnasya vA arthagrahaNAsamarthamapi indriyaM sadyathoktadoSopazame tu sati sambhAvyate viSayagrahaNAyeti / sAmpratamAdhyAtmikaM vIrya darzayitumAhani. [96] ujjamadhitidhIrattaM soMDIrattaM khamA ya gaMbhIraM / uvaogajogatavasaMjamAdiyaM hoi ajjhppo|| vR.AtmanyadItyadhyAtmaM tatra bhavamAdhyAtmikam-AntarazaktijanitaM sAttvikamityarthaH, taccAnekadhA-tatrodyamo jJAnatapo'nuSThAnAdiSUtsAhaH, etadapiyathAyogaMsambhavesambhAvyecayojanIyamiti, dhRti saMyame sthairyaM cittasamAdhAnamiti(yAvata), dhIratvaM parISahopasargAkSobhyatA, zauNDIrya tyAgasampannatA, SaTkhaNDamapibharataM tyajatazcakravartinona manaH kampate, yadivA''padyaviSaNNatA, yadivAviSame'pi kartavye samupasthite parAbhiyogamakurvan mayaivaitatkartavyamityevaM harSAyamANo'viSaNNo vidhatta iti, kSamAvIryaMtuparairAkruzyamAno'pimanAgapi manasA na kSobhabhupayAti, bhAvayati tazcedam - // 1 // "AkrupTena matimatA tattvArthagaveSaNe mati kaaryaa| yadi satyaM kaH kopaH? syAdanRtaM kiM nu kopena? / / // 2 // "akkosahaNaNamAraNadhammabhaMsANa bAlasulabhANaM / lAbhaM mannai dhIro jahuttarANaM abhAvaM mi|| gAmbhIryavIryanAma parISahopasagairadhRSyatvaM, yadivA yatmanazcamatkArakAriNyapisvAnuSThAne anauddhatyaM, uktcN||1|| "cullucchalei jaM hoi UNayaM rittayaM knnknnei| bhariyAIna khubbhaMtI supurisvinaannbhNddaaii|| upayogavIryaM sAkArAnAkArabhedAt dvividhaM, tatra sAkAropayogo'radhA'nAkArazcaturdhA tena copayuktaH svaviSayasya dravyakSetrakAlabhAvarUpasya paricchedaM vidhatta iti, tathA yogavIrya trividhaM manovAkkAyabhedAt, tatra manovIryamakuzalamanonirodhaH kuzalamanasazca pravartanaM, manaso vA ekatvIbhAvakaraNaM, manovIryeNa hi nirgranthasaMyatAH pravRddhapariNAmA avasthitapariNAmAzca bhavantIti, vAgvIryeNatu bhASamaNo'punaruktaM niravayaMcabhASate, kAyavIryaMtu yastusamAhitapANipAda: kUrmavadavatiSThata iti, tapovIryaM dvAdazaprakAraM tapo yaddhalAdaglAyan vidhatta iti, evaM saptadazavidhe saMyame ekatvAdhadhyavasitasya yadbalAtpravRttistatsaMyamavIrya, kathamahamaticAraM saMyame na prApnuyAmityadhyavasAyinaHpravRttirityevamAdyadhyAtmavIryamityAdicabhAvavIryamiti, vIryapravAdapUrve dhAnantaM vIryaM pratipAditaM, kimiti?, yato'nantArthaM pUrvaM bhavati, tatra ca vIryameva pratipAdyate, anantArthatA cAto'vagantavyA, tadyathA - Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 sUtrakRtAGga sUtram 1/8/-1410/ ni. [96] // 1 // "savvanaINaMjA hojja vAluyA gaNaNamAgayA santI / tatto bahuyatarAgo attho egassa puvvassa / / // 2 // savvasamuddANa jalaM jaipatthamiyaM havija saMkaliyaM / etto bahuyatarAgo attho egassa puvvassa / tadevaM pUrvArthasyAnantyAdvIryasya ca tadarthatvAdanantatA vIryasyeti / sarvamapyetadvIryaM tridheti pratipAdayitumAhani. [97] savvaMpiya taMtivihaM paMDiya bAlaviriyaM ca miisNc| ahavAvi hoti duvihaM agAraanagAriyaM ceva // dhR. sarvamapyetadbhAvavIryaM paNDitabAlamizrabhedAt trividhaM, tatrAnagArANAM paNDitavIrya bAlapaNDitavIryaMtvagArANAM gRhasthAnAmiti, tatrayatInAMpaNDitavIryaM sAdisaparyavasitaM, sarvavirati pratipattikAle sAditA siddhAvasthAyAM tadabhAvAtsAntaM, bAlapaNDitavIryaMtu dezaviratisadbhAvakAle sAdi sarvaviratisadbhAve tamraze vA saparyavasAnaM, bAlavIryaM tvaviratilakSaNamevAbhavyAnAmanAdyaparyavasitaM bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaM, sAdisaparyavasitaM tu viratibhraMzAt sAditA punarjadhanyato'ntarmuhUrtAdutkRSTatopArddhapudgalaparAvartAt viratisadbhAvat sontateti, sAdyaparyavasitasya tRtIyabhaGgakasya tvasambhava eva, ydivaa| paNDitavIryaM sarvaviratilakSaNaM, viratirapi cAritramohanIyakSayakSayopazamopazama. lakSNAttrividhaiva, ato vIryamapi tridhaiva bhavati |gtonaamnisspnno nikSepaH, tadanusUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuJcArayitavvaM, tacedaMmU. (411) duhA veyaM suyakkhAyaM, vIriyaMti puvuccii| kiM nu vIrassa vIrattaM, kahaM ceyaM pavuccaI / / vR. dve vidhe-prakArAvasyeti dvividhaM-dviprakAraM, pratyakSAsanavAcitvAt ihamo yadanantaraM prakarSeNocyate procyate vIryaM tadvibhedaM suSThAkhyAtaM svAkhyAtaM tIrthakarAdibhiH, vA vAkyAlaGkAre, tatra 'IragatipreraNayoH' vizeSeNaIrayati-prerayati ahitaM yena tadvIryaM jIvasya zaktivizeSa ityartha tatra, kiM nu 'vIrasya' subhaTasya vIratvaM?, kenavAkAraNenAsau vIra ityabhidhIyate, nuzabdo vitarkavAcI, etadvitarkayati-kiM tadvIryaM ?, vIrasya vA kiM tadvIratvamiti / / mU. (412) kammamege pavedeti, akammaM vAvi suvvyaa| etehiM dohi ThANehiM, jehiM dIsaMti mcciyaa|| vR. tatra bhedadvAreNa vIryasvarUpamAcikhyAsurAha-karma-kriyAnuSThAnamityetadeke vIryamiti pravedayanti, yadivA-karmASTaprakAraM kAraNe kAryopacArAt tadeva vIryamiti pravedayanti, tathAhiaudayikabhAvaniSpannaM karmetyupadizyate, audayiko'pica bhAvaH karmodayaniSpanna eva baalviiry| dvitIyabhedastvayaM-na vidyate karmAsyetyakarmA-vIryAntarAyakSayajanitaM jIvasya saharja vIryamityarthaH, cazabdAt cAritramohanIyopazamakSayopazamajanitaMca, hesuvratA evambhUtaMpaNDitavIrya jAnItayUyaM |aabhyaamevdvaabhyaaN sthAnAbhyAMsakarmakAkarmakApAditabAlapaNDitanIryAbhyAM vyavasthita vIryamityucyate, yakAbhyAMcayayorvA vyavasthitA matyeSubhavAmAH 'dissaMta' iti zyante'padizyante Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, 181 vA, tathAhi-nAnAvidhAsu kriyAsu pravartamAnamutsAhabalasaMpannaM martya dRSTvA vIryavAnayaM martya ityevamapadizyate, tathA tadAvArakakarmaNaH kSayAdanantabalayukto'yaM martya ityevamapadizyate dRzyate ceti / iha bAlavIryaM kAraNe kAryopacArAtkamaiva vIryatvenAbhihitaM, sAmprataM kAraNe kAryopacArAdeva pramAdaM karmatvenApadizannAhamU. (413) pamAyaM kammamAhaMsu, appmaayNthaa'vrN| tabbhAvAdesao vAvi, bAlaM paMDiyameva vA / / vR.pramAdyanti-sadanuSThAnarahitA bhavanti prANino yena sa pramAdo-madyAdi, tathA coktm||1|| "majaM visayakasAyA niddA vigahA yapaMcamI bhaNiyA / esapamAyapamAo niddiTo viiyraagehiN|| tamevambhUtaM pramAdaM karmopAdAnabhUtaM karma 'AhuH' uktavantastIrthakarAdayaH, apramAdaM ca tathA'paramakarmakamAhuriti, etaduktaMbhavati-pramAdopahatasya karmabadhyate, sakarmaNazcayakriyAnuSThAnaM tAlavIya, tathA'pramattasya karmAbhAvo bhavati, evaMvidhasya ca paNDitavIryaM bhvti|| etacca bAlavIryaM paNDitavIryamiti vA pramAdavataH sakarmaNo bAlavIryamapramattasyAkarmaNaH paNDitavIryamityevamAyojyaM, 'tabmAvAdesaovAvI titasya-bAlavIryasya karmaNazca paNDitavIryasya vA bhAvaH-sattAsatadbhAvastenA''dezo-vyapadezaH tataH, tadyathA-bAlavIryamabhavyAnAmanAdiapayavasitaM bhavyAnAmanAdisaparyavasitaM vA sAdisaparyavasitaM veti, paNDitavIryaM tu saadispryvsitmeveti|| mU. (414) satthamege tu sikkhaMtA, ativAyAya paanninnN| ege maMte ahijaMti, pANabhUyaviheDiNo / / vR. tatra pramAdopahatasya sakarmaNo yaddhAlavIryaM taddarzayitumAha-zastraM-khaGgAdipraharaNaM zAstraM vA dhanurvedAyurvedAdikaM prANyupamaIkAri tat suSTu sAtagauravagRddhA eke kecana zikSante' udyamena gRhanti, tacca zikSitaM sat 'prANinAM' jantUnAM vinAzAya bhavati, tathAhi-tatropadizyate evaMvidhamAlIDhapratyAlIDhAdibhirjIve vyApAdayitavye sthAna vidheyaM, taduktam - // 1 // "muSTinA''cchAdayellakSyaM, muSTauSTi vineshyet| hataM lakSyaM vijAnIyAdyadi mUrdhA na kampate / / tathA evaM lAvakarasaH kSayiNe deyo'bhayAriSTAkhyo madyavizeSazceti, tathA evaM caurAdeH zUlAropaNAdiko daNDo vidheyaH tathA cANakyAbhiprAyeNa paro vaJcayitavyo'rthopAdAnArthaM tathA kAmazAstrAdikaMdhodyamenAzubhAdhyavasAyino'dhIyate, tadevaM zasya dhanurvedAdeH zAsya vA yadabhyasanaM tatsarvaM bAlavIrya, kiJca eke kena pApodayAt mantrAnabhicArakAnA(te)tharvaNAnazvameghapuruSameghasarvameghAdiyAgArthamadhIyante, kimbhUtAniti darzayati - _ 'prANA' dvIndriyAdayaH 'bhUtAni' pRthivyAdIni teSAM vividham' anekaprakAraM 'heThakAn' bAdhakAn RksaMsthAnIyAn mantrAn paThantIti, tathA coktam - // 1 // "SaTzatAniniyujyante, pazUnA madhyame'hani / azvameghasya vacanAnyUnAni pazubhistribhiH / / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sUtrakRtAGga sUtram 1/8/-/414 ityAdi adhunA 'satya' mityetatsUtrapadaM sUtrasparzikayA niyuktikAraH spaSTayitumAhani. [18] satthaM asimAdI vijjAmaMte ya devakammakayaM / patthivavAruNa aggeya vAU taha mIsagaM ceva // vR. zastraM-praharaNaM tacca asi - khaGgastadAdikaM, tathA vidyAdhiSThitaM, mantrAdhiSThitaM devakarmakRtaMdivyakriyAniSpAditaM tacca paJcavidhaM tadyathA pArthivaM vAruNamAgneyaM vAyavyaM tathaiva dvayAdimizraM ceti / kiJcAnyatmU. (415) mAiNo kaTTu mAyA ya, kAmabhoge samArabhe / haMtA chettA pagabhittA, AyasAyANugAmiNo // bR. 'mAyA' paravaJcanAdikA buddhi sA vidyate yeSAM te mAyAvinasta evambhUtA mAyAH paravaJcanAni kRtvA ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAdeva krodhino mAnino lobhinaH santaH 'kAmAn' icchArUpAn tathA bhogAMzca zabdAdiviSayarUpAn 'samArabhante' sevante pAThAntaraM vA 'AraMbhAya tivaTTai' tribhiH manovAkkAyairArambhArthaM varttate, bahUnU jIvAn vyApAdayan bandhan apadhvaMsayan AjJApayan bhogArthI vittopArjanArthaM pravarttata ityarthaH / tadevam 'AtmasAtAnugAminaH ' svasukhalipsavo duHkhadviSo viSayeSu gRddhAH kaSAyakaluSitAntarAtmAnaH santa evambhUtA bhavanti, tadyathA- hantAraH' prANivyApAdayitArastathA chettAraH karNanAsikAdestathA prakartayitAraH pRSThodarAderiti / mU. (416) maNasA vayasA ceva, kAyasA ceva aMtaso / Arao parao vAvi, duhAvi ya asaMjayA // vR. tadetatkathamityAha tadetatprANyupamardanaM manasA vAcA kAyena kRtakAritAnumatimizca 'antazaH ' kAyenAzakto'pi tandulamatsyavanmanasaiva pApAnuSThAnAnumatyA karma badhnAtIti / tathA ArataH paratazceti laukikI vAcoyuktirityevaM paryAlocyamAnA aihikAmuSmikayo 'dvighApi' svayaMkaraNena parakaraNena cAsaMyatA-jIvopaghAtakAriNaityarthaH sAmprataM jIvopaghAtavipAkadarzanArthamAha mU. (417) verAiM kuvvaI verI, tao verehiM rajatI / pAvovagA ya AraMbhA, dukkhaphAsA ya aMtaso // vR. vairamasyAstIti vairI, sajIvopamarddakArI janmazatAnubandhIni vairANi karoti, tato'pi ca vairAdaparairvairarainurajyate-saMbadhyate, vairaparamparAnuSaGgI bhavatItyarthaH, kimiti ?, yataH pApaM upasAmIpyena gacchantIti pApopagAH, kaete ? - 'ArambhAH' sAvadyAnuSThAnarUpAH 'antazo' vipAkakAle duHkhaM spRzantIti duHkhasparzA-asAtodayavipAkino bhavantIti / mU. (418) saMparAyaM niyacchaMti, attadukkaDakAriNo / rAgadosassiyA bAlA, pAvaM kuvvaMti te bahuM // vR. kiJcAnyat samparAyaM niyacchaMtI tyAdi, dvividhaM karma-IryApathaM sAmparAyikaM ca, tatra samparAyA-bAdarakaSAyAstebhya AgataM sAmparAyikaM tat jIvopamarddakatvena vairAnuSaGgitayA 'AtmaduSkRtakAriNaH'svapApavidhAyinaH santo 'niyacchanti' bandhanti, tAneva vizinaSTi 'rAgadveSA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -1, adhyayanaM. 8, 183 zritAH' kaSAyakaluSitAntarAtmAnaH sadasadvivekavikalatvAt bAlA iva bAlAH, te caivambhUtAH 'pApam' asadvedyaM 'bahu' anantaM kurvanti' vidadhati / / evaM bAlavIryaM pradopasaMjighRkSurAhamU. (19) evaM sakammavIriyaM, bAlANaM tu pveditN| itto akammaviriyaM, paMDiyANaM suNeha me // vR. 'etat' yatprAkpradarzitaM, tadyathA-prANinAmatipAtArthaM zastraMzAstraM vA kecana zikSante tathA pare vidyAmantrAn prANibAdhakAnadhIyante tathA'nye mAyAvino nAnAprakArAM mAyAM kRtvA kAmabhogArthamArambhAn kurvate kecana punarapare vairiNastatkurvanti yena vairairanubadhyante tathAhi / jamadagninA svabhAryA'kAryavyatikare kRtavIryo vinAzitaH, tatputreNa tu kArtavIryeNa punarjamadagni, jamadagnisutena parazurAmeNa sapta vArAn niHkSatrA pRthivI kRtA, punaH kArtavIryasutena tusubhUmena trisaptakRtvo brAhmaNA vyApAditAH, tathA coktam - // 1 // "apakArasamena karmaNA na narastuSTimupaiti zaktimAn / adhikAM kuru vai riyAtanAM dviSatAM jAtamazeSamuddharet // tadevaM kaSAyavazagAH prANinastatkurvanti yena putrapautrAdiSvapi vairAnubandho bhavati, tadetatsakarmaNAMbAlAnAMvIryaM tuzabdApramAdavatAMcaprakarSeNa veditaM praveditaMpratipAditamitiyAvat, ata UrdhvamakarmaNAM-paNDitAnAM yadvIryaM tanme-mama kathayataH zRNuta yuuymiti| mU. (020) dabbie baMdhagummukke, sabbao chinnbNdhnne| paNolla pAvakaM kamma, sallaM kaMtati aNtso|| vR. yathApratijJAtamevAha-'dravyo' bhavyo muktigamanayogyaH 'dravyaM ca bhavya' iti vacanAt rAgadveSavirahAdvA dravyabhUto'kaSAyItyarthaH, yadivA vItarAga iva vItarAgo'lpakaSAya itya:, tathA coktm||1|| "kiM sakkA bottuMje sarAgadhammami koi aksaayii| saMtevi jo kasAe nigiNhai so'vi tttullo| saca kimbhUto bhavatIti darzayati-bandhanAt-kaSAyAmakAnmukto bandhanonmuktaH, bandhanatvaM tu kaSAyANAM karmasthitihetutvAt, tathA coktam - "baMdhaTTiI kasAyavasA" kaSAyavazAt iti, yadivA-bandhanonmukta iva bandhanonmuktaH, tathA'paraH sarvataH sarvaprakAreNa sUkSmabAdararUpaM chinnam' apanItaM 'bandhana' kaSAyAtmakaM yena sa chinnabandhanaH, tathA 'praNudha' prerya 'pApa' karma kAraNabhUtAnvA''zravAnapanIya zalyavacchalyaM-zeSakaM karma tat kuntati-apanayati / antazo-niravazeSato vighaTayi, pAThAntaraMvA 'salaM kaMtai appaNo'tti zalyabhUtaMyadaSTaprakAraM karma tadAtmanaH sambandhi kRntati-chinattItyarthaH / yadupAdAya zalyamapanayati taddarzayitumAhamU. (421) neyAuyaM suyakkhAyaM, uvAdAya smiihe| bhujo bhujjo duhAvAsaM, asuhattaMtahA thaa|| vR. nayanazIlo netA, nayatestAcchIlikastRn, sa cAtra samyagadarzanajJAnacAritrAtmako mokSamArgaH zrutacAritrarUpo vA dharmo mokSanayanazIlatvAt gRhyate, taMmArga dharma vA mokSaM prati netAraM suSTu tIrthakarAdibhirAkhyAtaM svAkhyAtaM tam 'upAdAya' gRhItvA 'samyak' mokSAya Ihate-ceSTate Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ex dhyAnAdhyayanAdAvudyamaM vidhatte dharmadhyAnArohaNAlambanAyAha 'bhUyo bhUyaH' paunaHpunyena yadbAlavIryaM tadatItAnAgatAnantabhavagrahaNe Su duHkhamAvAsayatIti duHkhAvAsaM vartate, yathA yathA ca bAlavIryavAn narakAdiSu duHkhAvAseSu paryaTati tathA tathA cAsyAzubhAdhyavasAyitvAdazubhameva pravardhate ityevaM saMsArasvarUpamanuprekSamANasya dharmadhyAnaM pravartata iti // sUtrakRtAGga sUtram 1/8/-/421 pU. (422) ThANI vivihaThANANi, caissaMti na saMsao / aniyate ayaM vAse, nAyaehi suhIhi ya // vR. sAmpratamanityabhAvanAmadhikRtyAha-sthAnAni vidyante yeSAM te sthAninaH, tadyathA devaloke indrastatsAmAnikatrAyastriMzatpArSadyAdIni manuSyeSvapi cakravartibaladevavAsudevamahA-maNDalikAdIni tiryakSvapi yAni kAnicidiSTAni bhogabhUmyAdau sthAnAnitAni sarvANyapi vidhAninAnAprakArANyuttamAdhamamadhyamAni te sthAninastyakSyanti, nAtra saMzayo vidheya iti, tathA coktam - " azAzvatAni sthAnAni, sarvANi divi ceha ca / devAsuramanuSyANAmRddhyazca sukhAni ca // // 1 // tathA'yaM 'jJAtibhiH' bandhubhiH sArdhaM sahAyaizca mitraiH suhRdbhiryaH saMvAsaH so'nityo'zAzvata iti, tathA coktam // 1 // ' sucirataramuSitvA bAndhavairviprayogaH suciramapi hi rantvA nAsti bhogeSu tRpti / suciramapi supuSTaM yAti nAzaM zarIraM, suciramapi vicintyo dharma ekaH sahAyaH / / iti, cakArau dhanadhAnyadvipadacatuSpadazarIrAdyanityatvabhAvanArthau azaraNAdyazeSabhAvanArthaM cAnuktasamuccayArthamupAttAviti / api ca pU. (423) evamAdAya mehAvI, appaNo giddhimuddhare / AriyaM uvasaMpajje, savvadhammamakovi yaM // vR. anityAni sarvANyapi sthAnAnItyevam 'AdAya' avadhArya 'meghAvI' maryAdAvyavasthitaH sadasadvivekI vA AtmanaH sambandhinIM ' gRddhiM' gAddharyaMmamatvam 'uddhared' apanayet, mamedamahamasya svAmItyevaM kacicadapi na kuryAt, tathA ArAdyAtaH sarvahayadharmebhya ityAryo mokSamArga samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaH / AryANAM vA tIrthakRdAdInAmayamAryo-mArgastam 'upasampadyeta' adhitiSThet samAzrayediti, kimbhUtaM mArgamityAha sarvai kutIrthikadharmaiH 'akopito' adUSitaH svamahimnaiva dUSayitumazakyatvAt pratiSThAM gataH yadivA-sarvairdharmaiH svabhAvairanuSThAnarUpairagopitaM kutsitakarttavyAbhAvAt prakaTamityarthaH mU. (424) saha saMmaie naJccA, dhammasAra suNettu vA / samuvaTTie u anagAre, paccakkhAyapAvae / vR. sudharmaparijJAnaM ca yathA bhavati taddarzayitumAha-dharmasya sAraH - paramArtho dharmasArastaM 'jJAtvA ' avabuddhaya, kathamiti darzayati-saha san-matyA svamatyA vA viziSTAbhinibodhikajJAnena zrutajJAnenAvadhijJAnena vA, svaparAvabodhakatvAt jJAnasya, tena saha, dharmasya sAraM jJAtvetyarthaH / anyebhyo vA - tIrthakaragaNadharAcAryAdibhyaH ilAputravat zrutvA cilAtaputravadvA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, 185 dharmasAramupagacchati, dharmasya vA sAraMcAritraM tatpratipadyate, tatpratipattau ca pUrvopAttakarmakSayArthaM paNDitavIryasampanno rAgAdibandhanavimukto bAlavIryarahita uttarottaraguNasampattaye samupasthito'nagAraH pravardhamAnapariNAmaHpratyAkhyAtaM-nirAkRtaMpApaka-sAvadyAnuSThAnarUpaM yenAsau pratyAkhyAtapApako bhavatIti kiJcAnyatmU. (425) jaMkiMcuvaka.maMjANe, AukkhemassaM appaNo / tasseva atarA khippaM, sikkhaM sikkhejja pNddie| vR. upakramyate-saMvaya'te kSayamupanIyate Ayuryena sa upakramastaM yaM kaJcana jAnIyAt, kasya ? -'AyuHkSemasya' svAyu, iti, idamuktaM bhavati-svAyuSkasya yena kenaciprakAreNopakramo bhAvI yasmin vA kAle tatparijJAya tasyopakramasya kAlasya vA antarAle kSipramevAnAkulo jIvitAnAzaMsI 'paNDito' vivekI saMlekhanArUpAMzikSA bhaktaparijJeGgitamaraNAdikAM vA zikSet, tatra grahaNazikSayA yathAvanmaraNavidhi vijJAyA''sevanAzikSayA tvAseveteti / mU. (426) jahA kumme saaMgAI, sae dehe smaahre| evaM pAvAiM meghAvI, ajjhappeNa samAhare / / vR. kizcAnyat-'yathe tyudAharaNapradarzanArthayathA 'karma kacchapaH svAnyaGgAni-zirodharAdIni svake dehe 'samAhared' gopayed-avyApArANi kuryAd evam anayaiva prakriyayA meghAvI' maryAdAvAn sadasadvivekI vA 'pApAni' pAparUpANyanuSThAnAni 'adhyAtmanA' samyagdharmadhyAnAdibhAvanayA 'samAharet' upasaMhareta, maraNakAle copasthite samyak saMlekhanayA saMlikhitakAyaH paNDitamaraNenAtmAnaM samAharediti / saMharaNaprakAramAhamU. (427) sAhare hatthapAe ya, maNaM paMcediyANi y| pAvakaMca parINAma, bhAsAdosaMca taarisN| vR. pAdapopagamane iGginImaraNebhaktaparijJAyAM zeSakAle vA kUrmavaddhastau pAdau ca 'saMhared' vyApArAnnivartayet, tathA 'manaH' antaH-karaNaM taccAkuzalavyApArebhyo nivartayet, tathA - zabdAdiviSayebhyo'nukUlapratikUlebhyo'raktadviSTatayA zrotrendriyAdIni paJcApIndriyANi cazabdaH samucaye tathA pApakaM pariNAmamaihikAmuSmikAzaMsArUpasaMharedityevaM bhASAdoSaMca 'tAddazaM' pAparUpaM saMharet, manovAkkAyaguptaH san durlabhaM satsaMyamamavApya paNDitamaraNaM vA'zeSakarmakSayArthaM samyaganupAlayediti / / mU. (428) aNu mAnaM ca mAyaM ca, taMpaDinnAya pNddie| sAtAgAravaNihue, uvasaMte nihe care / / vR.taMcasaMyame parAkramamANaM kazcitpUjAsatkArAdinA nimantrayet, tatrAtmotkarSona kArya itidarzayitumAha-cakravatyAdinA satkArAdinA pUjyamAnena aNurapi stoko'pi mAnaH' ahaGkAro navidheyaH, kimutamahAn?, yadivottamamaraNopasthitenogrataponiSTaptadehena vAaho'-hamityevaMrUpaH stoko'pi garvo na vidheyaH, tathA paNDurAryayeva stokA'pi mAyA na vidheyA kimuta mahatI?, ityevaM krodhalobhAvapi na vidheyAviti, evaM dvividhayApi parijJayA kaSAyAMstadvipAkAMzca parijJAya tebhyo nivRttiM kuryAditi, pAThAntaraM vA 'aimAnaM ca mAyaM ca, taM parinnAya paMDie' atIva mAno'timAnaH subhUmAdInAmiva taM duHkhAvahamityevaM jJAtvA pariharet, Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 sUtrakRtAGga sUtram 1/8/-/428 idamuktaM bhavati yadyapi sarAgasya kadAcinmAnodayaH syAttathApyudayaprAptasya viphalIkaraNaM kuryAdityevaM mAyAyAmapyAyojyaM, pAThAntaraM vA 'suyaM me ihamegesiM, eyaM vIrassa vIriyaM yena balena saGgaGgrAmazirasi mahati subhaTasaMkaTe parAnIkaM vijayate tatparamArthato vIryaM na bhavati, api tu yena kAmakrodhAdIn vijayate tadvIrasya mahApuruSasya vIryam / "ihaiva' asminneva saMsAre manuSyajanmani vaikeSAM tIrthakarAdInAM sambandhi vAkyAM mayA zrutaM, pAThAntaraM vA 'Ayata suAdAya, evaM vIrassa vIriyaM' Ayato-mokSo'paryavasitAvasthAnatvAt sacAsAvarthazca tadartho vA tatprayojano vA samyagadarzanajJAnacAritramArga sa AyatArthastaM suSThAdAyagRhItvA yo dhRtibalena kAmakrodhAdijayAya ca parAkramate etadvIrasya vIryamiti yaduktamAsIt 'kiM tu vIrasya vIratva' miti tadyathA bhavati tathA vyAkhyAtaM kiJcAnyat - sAtAgauravaM nAma sukhazIlatA tatra nibhRtaH tadarthamanudyukta ityarthaH, tathA krodhAgnijayAdupazAntaH-zItIbhUtaH zabdAdiviSayebhyo'pyanukUlapratikUlebhyo'raktadviSTatayopa- zAnto jitendriyatvAttebhyo nivRtta iti, tathA nihanyante prANinaH saMsAre yayA sA niha-mAyA na vidyate sA yasyAsAvaniho mAyAprapaJcarahita ityarthaH, tathA mAnarahito lobhavarjita ityapi draSTavyaM sa caivambhUtaH saMyamAnuSThAnaM 'caret' kuryAditi, tadejaM maraNakAle'nyadA vA paNDitavIryavAn mahAvrateSUdyataH svAt / tatrApi prANAtipAtaviratireva garIsItikRtvA tatpratipAdanArthamAhauDUDhamahe tiriyaM vA je pANA tasathAvarA / savvatthaviratiM kujjA, saMti nivvANamAhiyaM // // 1 // [ ayaM ca zloko na sUtrAdarzeSu dRSTaH, TIkAyAM tu ddaSTa itikRtvA likhitaH ], uttAnArthazceti / kiJcamU. (429) pANe ya nAivAejjA, adinnaMpiya nAdae / sAdiyaM na musaM vUyA, esa dhamme khusImao // vR. prANapriyANAM prANinAM prANAnnAtipAtayet, tathA pareNAdattaM dantazodhanamAtramapi 'nAdadIta' na gRhNIyAt, tathA sahAdinA - mAyayA varttata iti sAdikaM samAyaM mRSAvAdaM na brUyAt, tathAhi paravaJcanArthaM mRSAvAdo'dhikriyate, sa ca na mAyAmantareNa bhavatItyato mRSAvAdasya mAyA AdibhUtA varttate, idamuktaM bhavati / yo hi paravaJcanArthaM samAyo mRSAvAdaH sa parihiyate yastu saMyamaguptyarthaM na mayA mRgA upalabdhA ityAdikaH sa na doSAyeti, eSa yaH prAk nirddiSTo dharma - zrutacAritrAkhyaH svabhAvo vA 'vusImau' tti chAndasatvAt, nirdezArthastvaM vastUni jJAnAdIni tadvato jJAnAdimata ityarthaH, yadivAvasImautta vazyasya Atmavazagasya vazyendriyasyetyarthaH // sU. (430) atikkammati vAyAe, manasA vi na patthae / savvao saMbuDe daMte, AyANaM susamAhare / / vR. apica prANinAmatikramaM pIDAtmakaM mahAvratAtikramaM vA mano'vaSTabdhatayA paratiraskAraM vA ityevambhUtamatikramaM vAcA manasA'pi ca na prArthayet, etadvayaniSedhe ca kAyAtikramo dUrata eva niSiddho bhavati, tadevaM manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatimizca navakena bhedenAtikramaM na kuryAt tathA sarvataH sabAhyAbhyantarataH saMvRto guptaH tathA indriyadamena tapasA vA dAntaH san mokSasya 'AdAnam' upAdAnaM samyagdarzanAdikaM suSThuyuktaH samyagviAnetasikArahitaH 'Aharet' AdadIta Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, 187 gRhNIyAdityarthaH / kiJcAnyatmU. (431) kaDaMca kajamANaM ca, AgamissaMca paavgN| savvaM taM nAnujANaMti, AyaguttA jiiNdiyaa| vR.sAdhUddezena yadaparairanAryakalpaiH kRtamanuSThitaMpApakaM karma tathA vartamAneca kAle kriyamANaM. tathA''gAmini ca kAle yatkariSyate tatsarvaM manovAkkAyakarmabhiH "nAnujAnanti' nAnumodante, tadupabhogaparihAreNeti bhAvaH, yadapyAtmArthaM pApakaM karma paraiH kRtaM kriyate kariSyate vaa| tadyathA-zatroH zirazchinnaM chidyate chetsyate vAtathA caurohato hanyate haniSyate vA ityAdika parAnuSThAnaM 'nAnujAnanti' naca bahumanyante, tathA yadi paraH kazcidazuddhenAhAreNopanimantrayettamapi nAnumanyanta iti, ka evambhUtA bhavantIti darzayati-AtmA'kuzalamanovAkkAyanirodhena gupto yeSAM tetathA, jitAni-vazIkRtAni indriyANi-zrotrAdIni yaste tathA, evambhUtAH pApakarma nAnujAnantIti sthitam / / mU. (432) je yAbuddhA mahAbhAgA, vIrA asmttdNsinno| asuddhaM tesi parakaMtaM, saphalaM hoi savvaso / / vR.anyacca-ye kecana abuddhA' dharmaM pratyavijJAtaparamArthA vyAkaraNazuSkatarkAdiparijJAnena jAtAvalepAH paNDitamAnino'pi paramArthavastutattvAnavabodhAdabuddhA ityuktaM, nacavyAkaraNaparijJAnamAtreNa samyaktvavyatirekeNa tattvAvabodho bhavatIti, tathA coktam - ||1||"shaastraavgaahprighttttnttpro'pi, naivAbudhaH samabhigacchati vastutattvam nAnAprakArarasabhAgavatA'pi darvI, svAdaM rasasya sucirAdapi naiva vetti // yadivA'buddhA iva bAlavIryavantaH, tathA mahAntazca te bhAgAzca mahAbhAgAH, bhAgazabdaH pUjAvacanaH, tatazca mahApUjyA ityarthaH, lokavizrutA iti, tathA 'vIrAH' parAnIkabhedinaH subhaTA iti, idamuktaM bhavati-paNDitA api tyAgAdibhirguNairlokapUjyAapitathA subhaTavAdaM vahanto'pi samyakatattvaparijJAnavikalAH kecana bhavantIti darzayati / nasamyagasamyak tadbhAvo'samyakatvaMtadraSTaM zIlaM yeSAM te tathA, mithyAddaSTaya ityarthaH, teSAM cabAlAnAMyatkimapi tapodAnAdhyayanayamaniyamAdiSu parAkrAntamudyamakRtaMtadazuddha avizuddhikAri pratyuta karmabandhAya, bhAvopahatatvAt sanidAnatvAdveti kuvaidyacikitsAvadviparItAnubandhIti, tacca teSAM parAkrAntaM saha phalena-karmabandhena vartata iti saphalaM 'sarvaza' iti sarvA'pi takriyA tapo'nuSThAnAdikA karmabandhauyevati / sAmprataM paNDitavIThiNo'dhikRtyAha-(gAthA catuSka) mU. (433) je ya buddhA mahAbhAgA, pIrA sammattadaMsiNo / suddhaM tesiM parakaMtaM, aphalaM hoi svvso|| vR.ye kecana svayambuddhAstIrthakarAdyAstacchiSyA vAbuddhabodhitA gaNadharAdayo 'mahAbhAgA' mahApUjAbhAjo 'vIrAH' karmavidAraNasahiSNavo jJAnAdibhirvA guNairvirAjanta iti vIrAH, tathA 'samyaktvadarzinaH' paramArthatatvavedinasteSAM bhagavatAM yatparAkrAntaMtapo'dhyayanayamaniyamadAvanuSThitaM tacchuddham / avadAtaM niruparodhaM sAtagauravazalyakaSAyAdidoSAkalaGkitaM karmabandhaM prati aphalaM bhavati-tanniranubandhanirjarArthameva bhvtiityrthH| tathAhi-samyagadRSTInAMsarvamapi saMyamatapaHpradhAna Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 sUtrakRtAGga sUtram 1/8/-/433 manuSThAnaM bhavati, saMyamasya cAnAzravarUpatvAt tapasazca nirjarAphalatvAditi, tathA ca paThyate"saMyame aNaNhayaphale tave vodANaphale" iti / / mU. (434) tesipi tavo na suddho, nikkhaMtA je mhaakulaa| jane vanne viyANaMti, na silogaM pveje| vR.kizcAnyat-mahatkulam-ikSvAkAdikaMyeSAMtemahAkulA lokavizrutAH zauryAdibhirguNairvistI rNayapi pUjAsatkArAdyarthamutkIrtanena vA yattapastadazuddhaM bhavati / ___ yacca kriyamANamapitapo naivAnye dAnazrAddhAdayojAnantitattathAbhUtamAtmArthinA vidheyam, atonaivAtmazlAghAM pravedayet' prakAzayet, tadyathA-ahamuttamakulIna ibhyo vA''saMsAmprataMpunastaponiSTaptadeha iti, evaM svayamAviSkaraNena na svakIyamanuSThAnaM phalgutAmApAdayediti / / mU. (435) appapiMDAsi pANAsi, appaM bhAseja suvve| khaMte'bhinivvuDe daMte, vItagiddhI sadA je| vR.apica-alpaM-stoka piNDamazituMzIlamasyAsAvalpapiNDAzI yatkiJcanAzIti bhAvaH, evaM pAne'pyAyojyaM, tathA cAgamaH - // 1 // "he jaMvataM va AsIya jatya va tattha va suhovagayaniho / jeNa va teNa saMtuTTa vIra ! muNio'si te appA / / / "aTTakukkuDiaMDagamettappamANe kavale AhAremANe appAhAre duvAlasakavalehiM avaDDhomoyariyA solasahiMdubhAge patte cauvIsaMomodariyAtIsaMpamANapattebattIsaMkavalAsaMpuNNAhAre' iti, ata ekaikakavalahAnyAdinonodaratA vidheyA, evaMpAne upakaraNeconodaratAM vidadhyAditi, tathA coktam - // 1 // "thovAhAro thovabhaNio a jo hoi thovaniddo a| thovovahiuvakaraNo tassa hudevAvi pnnmNti|| tathA 'suvrataH' sAdhuH 'alpaM' parimitaM hitaM ca bhASeta, sarvadA vikathArahito bhavedityarthaH, bhAvAvamaudaryamadhikRtyAha-bhAvataH krodhAdyupazamAt 'kSAntaH' kSAntipradhAnaH tathA 'abhinito' lobhAdijayAnnirAturaH, tathA indriyanoindriyadamanAt 'dAnto' jitendriyaH, tathA coktam - // 1 // "kaSAyA yasya nocchinnA, yasya nAtmavazaM manaH / indriyANi na guptAni, pravrajyA tasya jIvanam // evaM vigatA gRddhirviSayeSu yasya sa vigatagRddhi-AzaMsAdoSarahitaH 'sadA' sarvakAlaM saMyamAnuSThAne 'yateta' yalaM kuryAditi // mU.(436) jhANajogaM samAhala, kArya viuseja svvso| titikkhaM paramaM naJcA, AmokkhAe privvejaasi-ttibemi|| vR. apica-'jhANajogam' ityAdi, dhyAna-cittanirodhalakSaNaM dharmadhyAnAdikaM tatra yogo viziSTamanovAkkAyavyApArastaM dhyAnayogaM samAhRtya' samyagupAdAya kAyaM dehamakuzalayogapravRttaM 'vyutsRjet parityajet sarvataH' sarveNApiprakAreNa, hastapAdAdikamapiparapIDAkArina vyApArayet tathA titikSA' kSAntiparISahopasargasahanarUpAM paramAM pradhAnAM jJAtvA 'AmokSAya' azeSakarmakSayaM Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 8, 189 yAvat 'parivrajeri'ti saMyamAnuSThAnaM kuryAstvamiti / iti parisamAptayarthe / bravImIti pUrvavat / / adhyayana-8 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA prathama zrutaskandhasya aSTama adhyayanaTIkA parisamAptA / (adhyayana-9 "dharma") vR.aSTamAnantaraMnavamaM samArabhyate, asya cAyabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane vAlapaNDitabhedena dvirUpaM vIryaM pratipAditaM, atrApi tadeva paNDitavIryaM dharma prati yadudhamaM vidhatte ato dharma pratipAdyata ityanenasambandhenadharmAdhyayanamAyAtaM, asya catvAryanayogadvArANi upakramAdIniprAgvata vyAvarNanIyAni, tatrApyupakramAntargato'rthAdhikAro'yaM, tadyathA-dharmo'tra pratipAdayata iti tamadhikRtya niyuktikRdAhani. [19] dhammo puvvuddivo bhAvadhammeNa estha ahigAro / ___ eseva hoi dhamme eseva smaahimggotti|| vR. durgatigamanadharaNalakSaNodharma prAkdazavaikAlikazrutaskandhaSaSThAdhyayane dharmArthakAmAkhye uddiSTaH-pratipAditaH, iha tu bhAvadharmeNAdhikAraH, eSa eva ca bhAvadharma paramArthato dharmo bhavati, amumevArthamuttarayorapyadhyayanayoratidizannAha-eSa eva ca bhAvasamAdhirbhAvamArgazca bhavatItyavagantavyamiti, yadivaiSa eva ca bhAvadharma eSa eva ca bhAvasamAdhireSa eva ca tathA bhAvamArgo bhavati, na teSAM paramArthataH kshcidbhedH| tathAhi-dharma zrutacAritrAkhyaHkSAntyAdilakSaNovAdazaprakAra bhavet, bhAvasamAdhirapyevaMbhUta eva, tathAhi-samyagAdhAnam-AropaNaM guNAnAM kSAntyAdInAmiti samAdhi, tadevaM muktimArgo'pi jJAnadarzanacAritrAkhyo bhAvadharmatayA vyAkhyAnayitavya iti||saamprtmtidissttsyaapi sthAnAzUnyA) dharmasya nAmAdinikSepaM darzayitumAhani. [100] nAmaMThavaNAdhammo davvadhammo ya bhAvadhammo ya / saccittAcittamIsagagihatvadAne daviyadhamme / / vR. nAmasthApanAdravyabhAvabhedAccaturdhA dharmasya nikSepaH, tatrApi nAmasthApane anAdhtya jJazarIrabhavyazarIravyatiriktodravyadharma sacittAcittamizrabhedAt tridhA, tatrApi sacittasyajIvaccharIrasyopayogalakSaNo 'dharma' svabhAvaH, evamacittAnAmapi dharmAstikAyAdInAM yo yasya svabhAvaH sa tasya dharma iti, tthaahi||1|| "gailakkhaNao dhammo, ahammo ThANalakkhaNo / bhAyaNaM savvadavvANaM, nahaM avagAhalakkhaNaM / / pudgalAstikAyo'pi grahaNalakSaNaiti, mizradravyANAMca kSIrodakAdInAMyoyasya svabhAvaH sa taddharmatayA'vagantavya iti, gRhasthAnAM ca yaH kulanagaragrAmAdidharmo gRhasthebhyo gRhasthAnAM vA yo dAnadharma sa dravyadharmo'vagantavya iti, tathA coktm||1|| "annaM pAnaM ca vastraM ca, AlayaH zayanAsanam / zuzrUSA vandanaM tuSTiH, puNyaM navavidhaM smRtam // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 sUtrakRtAGga sUtram 1/9/-/436/ni. [100] ni. [101] --bhAvadharmasvarUpanirUpaNAyAhaloiyalouttario duviho puNa hoti bhAvadhammo u / duvihovi duvihativiho paMcaviho hoti nAyavyo / vR. bhAvadharmo noAgamato dvividhaH, tadyathA-laukiko lokottarazca tatra laukiko dvividhaHgRhasthAnAM pAkhaNDikAnAMca, lokottarastrividhaH - jJAnadarzanacAritrabhedAt, tatrApyAbhinibodhAdikaM jJAnaM paJcadhA, darzanamapyapazamikasAsvAdanakSAyopazamikavedakakSAyikabhedAt paJcavidhaM, cAritramapi sAmAyikAdibhedAt paJcadhaiva / gAthA'kSarANi tveyaM neyAni, tadyathA bhAvadharmo laukikalokottarabhedAddvidhA, dvividho'pi cAyaM yathAsaGkhtyena dvividhastrividhaH, tatraiva laukiko gRhasthapAkhaNDikabhedAt dvividhaH, lokottaro 'pi jJAnadarzanacAritrabhedAt trividhaH, jJAnAdIni pratyekaM trINyati paMcadhaiveti // tatra jJAnadarzanacAritravatAM sAdhUnAM yo dharmastaM darzayitumAhani. [102] pAsatthosaNNakusIla saMthavo na kira vaTTatI kAuM / sUyagaDe ajjhayaNe dhammaMmi nikAitaM eyaM // vR. sAdhuguNAnAM pArzve tiSThantIti pArzvasthAH tathA saMyamAnuSThAne'vasIdantItyavasannAH tathA kutsitaM zIlaM yeSAM te kuzIlAH etaiH pArzvasthAdibhiH saha saMstavaH - paricayaH sahasaMvAsarUpo na kila yatInAM varttate karttum, ataH sUtrakRte'Gge dharmAkhye'dhyayane etat 'nikAcitaM' niyamitamiti gato nAmaniSpanno nikSepaH, adhunA sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuJcArayitavyaM, tacedampU. (437) kayare dhamme akkhAe, mAhaNeNa matImatA ? / -- aMju dhammaM jahAtacaM, jiNANaM taM suNeha me // vR. jambUsvAmI sudharmasvAminamuddizyedamAha tadyathA-'kataraH kimbhUto durgatigamanadharaNalakSaNo dharmaH 'AkhyAtaH' pratipAdito 'mAhaNeNaM' ti mA jantUn vyApAdayetyevaM vineyeSu vAkpravRttiryasyAsau 'mAhano' bhagavAn vIravardhamAnasvAmI tena ?, tameva vizinaSTi-manute - avagacchati jagattrayaM kAlatrayopetaM yayA sA kevalajJAnAkhyA mati sA asyAstIti matimAn tena utpannakevalajJAnena bhagavatA iti pRSTe sudharmasvAmyAha rAgadveSajito jinAsteSAM sambandhinaM dharma 'aMjum' iti 'R juM' mAyAprapaJcarahitatvAdavakraM tathA-'jahAtaccaM me' iti yathAvasthitaM mama kathayataH zrRNuta yUyaM, na tu yathA'nyaistIrthikairdambhapradhAno dharmo'bhihitastathA bhagavatA'pIti, pAThAntaraM vA 'jaNagA taM suNeha meM' jAyanta iti janA - lokAsta eva janakAsteSAmAmantraNaM he janakAH ! taM dharmaM zrRNuta yUyamiti / pU. (438) mAhaNA khattiyA vessA, caMDAlA adu bokka sA / esiyA vesiyA suddA, je ya AraMbhanissiyA / / vR. anyayavyatirekAbhyAmukto'rthaH sUkto bhavatItyato yathoddiSTadharmapratipakSabhUto'dharmastadAzritAMstAvaddarzayitumAha-brAhmaNAH kSatriyA vaizyAstathA cANDAlAH atha bokkasAavAntarajAtIyAH, tadyathA brAhmaNena zU jAto niSAdo brAhmaNenaiva vaizyAyAM jAto'mbaSThaH tathA niSAdenAmbaSTayAM jAto bokkasaH, tathA eSituM zIlameSAmiti eSikA mRgalubdhakA hastitApasAzca mAMsahetormRgAn hastinazca eSanti, tathA kandamUlaphalAdikaM ca tathA ye cAnye pAkhaNDikA Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9. nAnAvidhairupAyairbhaikSyameSantyanyAna vA viSayasAdhanAni te sarve'pyeSikA ityucyante / tathA 'vaizikA' vaNijI mAyApradhAnAH kalopajIvinaH, tathA 'zUdrAH kRSIvalAdayaH AbhIrajAtIyAH kiyanto vA vakSyanta iti darzayati-ye cAnye varNApasadA nAnArUpasAvadya 'Arambha nizritA' yantrapIDananirlAJchanakarmAGgAradAhAdibhiH kriyAvizeSairjIvopamarddakAriNaH teSAM sarveSAmeva jIvApakAriNAM vairameva pravardhata ityuttarazloke kriyeti / pU. (439) pariggahanividvANaM, veraM tesiM pavaDDhaI / AraMbhasaMbhiyA kAmA, na te dukkhavimoyagA / / vR. kiJca pari-samantAt gRhya iti parigraho-dvipadacatuSpadadhanadhAnyahiraNyasuvarNAdiSu mamIkArastatra 'niviSTAnAm' adhyupapannAnAM gArdhyaM gatAnAM 'pApam' asAtavedanIyAdikaM 'teSAM ' prAguktAnAmArambhanizcitAnAM parigrahe niviSTAnAM prakarSeNa 'varddhate' vRddhimupayAti janmAntarazateSvapi durmocaM bhavati, kvacitpAThaH 'veraM tesiM pacaDDhai' tti tatra yena yasya yathA prANina upamarda kriyate sa tathaiva saMsArAntarvartI zatazo duHkhamAk bhavatIti / jamadagnikRtavIryAdInAmiva putrapautrAnugaM vairaM pravarddhata iti bhAvaH kimityevaM ?, yataste kAmeSu pravRttAH, kAmAzcArambhaiH samyag bhRtAH saMbhRtAH ArambhapuSTA ArambhAzca jIvopamardakAriNaH ato na te kAmasambhRtA ArambhanizritAH parigrahe niviSTAH duHkhayatIti duHkham-aSTaprakAraM karma tadvimocakA bhavanti tasyApanetAro na bhavantItyarthaH / mU. (440) AdhAyakiJcamAheDaM, nAio visaesiNo / anne haraMti taM vittaM, kammI kammehiM kitI // / vR. kiJcAnyat - Ahanyante - apanIyante vinAzyante prANinAM daza prakArA api prANA yasmin saAghAto-maraNaM tasmai tatra vA kRtam - agnisaMskArajalAJjalipradAnapitRpiNDAdikamAghAtakRtyaM tadAghAtum - AdhAya kRtvA pazcAt 'jJAtayaH' svajanAH putrakalatrabhrAtRvyAdayaH, kimbhUtAH ? - viSayAnanveSTuM zIlaM yeSAM te'nye'pi viSayaiSiNaH santastasya duHkhArjitaM 'vittaM' dravyajAtam apaharanti' svIkurvanti, tathA coktam - 119 11 " tatastenArjitairdravyaidarizca parirakSitaiH / 191 krIDantyanye narA rAjan !, haSTAstuSTA hyalaGkRtAH // sa tu dravyArjanaparAyaNaH sAvadyAnuSThAnavAn karmavAn pApI svakRtaiH karmabhi saMsAre 'kRtyate' chidyate pIDyata itiyAvat svajanAzca tadravyopajIvinastatrANAya na bhavantIti darzayitumAhapU. (441) mAyA piyA husA bhAyA, bhajjA puttA ya orasA / nAlaM te tava tANAya, luppaMtassa sakammuNA // vR. 'mAtA' jananI 'pitA' janakaH 'snuSA' putravadhUH 'bhrAtA' sahodaraH tathA 'bhAryA' kalatraM putrAzcaurasAH svaniSpAdatA ete sarve'pi mAtrAdayo ye cAnye zvazurAdayaste tava saMsAracakravAle svakarmabhirvilupyamAnasya trANAya 'nAlaM' na samarthA bhavantIti / ihApi tAvatraite trANAya kimutAmutreti, dRSTAntazcAtra kAlasaukarikasutaH sulasanAmA abhayakumArasya sakhA, tena mahAsattvena svajanAbhyarthitenApi na prANiSvapakRtam, api tvAtmanyeveti Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 mU. (442) sUtrakRtAGga sUtram 1/9/-/442 eyamaGkaM sapehAe, paramaTThAnugAmiyaM / nimmamo nirahaMkAro, care bhikkhU jiNAhiyaM / / vR. kiJcAnyat-dharmarahitAnAM svakRtakarmavilupyamAnAnaumahikAmuSmikayorna kazcitrANAyeti enaM pUrvoktamartha sa prekSApUrvakArI 'pratyupekSya' vidyAryAvagamya ca paramaH pradhAnabhUto ( Srtho) mokSaH saMyamo vA tamanugacchatIti tacchIlazca paramArthAnugAmukaH samyagadarzanAdistaM ca pratyupekSya, ktvApratyayAntasya pUrvakAlavAcitayA kriyAntarasavyapekSatvAt tadAha / nirgataM mamatvaM bAhyAbhyantareSu vastuSu yasmAdasau nirmamaH tathA nirgato'haGkAraH - abhimAnaH pUrvaizvaryajAtyAdimadajanitastathA tapaHsvAdhyAyalAbhAdijanito vA yasmAdasau nirahaGkArorAgadveSarahita ityarthaH, sa evambhUto bhikSurjinairAhitaH pratipAdito'nuSThito vA yo mArgoM jinAnAM vA sambandhI yo'bhihito mArgastaM 'cared' anutiSThediti // mU. (443) cidyA vittaM ca putte ya, nAio ya pariggahaM / ciccA Na aMtagaM soyaM, niravekkho parivvae / vR. apica- saMsArasvabhAvaparijJAnaparikamUrmitamatirviditavedyaH samyak 'tyaktvA' parityajya kiM tad ? - 'vittaM' dravyajAtaM putrAMzca tyaktvA, putreSvadhikaH sneho bhavatIti putragrahaNaM, tathA 'jJAtIn ' svajanAMzca tyaktvA tathA 'parigrahaM' cAntaramamatvarUpaM NakAro vAkyAlaGkAre antaM gacchatItyantago duSparityaja ityarthaH / antako vA vinAzakArItyarthaH Atmani vA gacchatItyAtmaga Antara ityarthaH taM tathA bhUtaM 'zokaM' saMtApaM 'tyaktvA' parityajya zrIto vA mithyAtvAviratipramAdakaSAyAtmakaM karmAzravadvArabhUtaM parityajya, pAThAntaraM vA 'ciccA Na'NaMtagaM soyaM' antaM gacchatItyantagaM na antagamanantagaM zrotaH zokaM vA parityajya 'nirapekSaH' putradAradhanadhAnyahiraNyAdikamanapekSamANaH san AmokSAya parisamantAt saMyamAnuSThAne 'vrajet' parivrajediti, tathA coktam - 119 11 "chaliyA avayakkhatA nirAvayakkhA gayA aviggheNaM / tamhA pavayaNasAre nirAvayakkheNa hoyavvaM // bhoge avayaktA pati saMsAra sAgare dhore| bhogehi niravayakkhA taraMti saMsArakaMtAraM // (iti) puDhavI u agaNI vAU, taNarukkha sabIyagA / aMDayA poyajarAu, rasasaMseyaubbhiyA / / mU. (444) vR. sa evaM pravrajitaH suvratAvasthitAtmA'hiMsAdiSu vrateSu prayateta, tatrAhiMsAprasiddhayarthamAha'puDhavI u' ityAdi zlokadvayaM tatra pRthivIkAyikAH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedabhinnAH tathA'prakAyikA agnikAyikA vAyukAyikAzcaivambhUtA eva, vanaspatikAyikAn lezataH sabhedAnAha - 'tRNAni ' kuzavaJcakAdIni 'vRkSAH ' cUtAzokAdikAH saha bIjairvartanta iti sabIjAH, bIjAni tu zAligodhUmayavAdIni / ete ekendriyAH paJcApi kAyAH SaSThatrasakAyanirUpaNAyAha- aNDAjjAtA aNDajAHzakunigRhakokilakasarIsRpAdayaH tathA potA eva jAtAH potajA-stizarabhAdayaH tathA jarAyujA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayana- - 9, 193 ye jambAlaveSTitAH samutpadyante gomanuSyAdayaH tathA rasAt-dadhisauvIrakAderjAtA rasajAstathA saMsvedAjjAtAH saMsvedajA-yUkAmatkuNAdayaH 'udbhijjAH' khaJjarITakadardurAdaya iti, ajJAtabhedA hiduHkhena rakSyanta ityato bhedenopanyAsa iti / pU. (445) etehiM chahiM kAehiM taM vijjaM parijANiyA / maNasA kAyavakkeNaM, nAraMbhI na pariggahI / / vR. 'ebhiH ' pUrvoktaiH Sadbhirapi 'kAyai: ' trasasthAvararUpaiH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedabhinnarnArambhI nApi parigrahI syAditi sambandhaH, tadetad 'vidvAn' sazrutiko jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA manovAkkAyakarmabhijjIvopamardakAriNamArambhaM parigrahaM ca pariharediti / pU. (446) musAvAyaM bahidhdhaM ca, uggahaM ca ajAiyA / satyAdANAiM logaMsi, taM vijjaM parijANiyA // vR. zeSavratAnyadhikRtyAha- mRSA-asadbhUto vAdo mRSAvAdastaM vidvAn pratyAkhyAnaparijJayA pariharet tathA / 'bahirddha'ti maithunaM 'avagrahaM' parigrahamayAcitam adattAdAnaM, yadivA bahiddhamitimaithunaparigrahI avagrahamayAcitamityanenAdattAdAnaM gRhItaM, etAni ca mRSAvAdAdIni prANyupatApakAritvAt zastrANIva zastrANi vartante / tathA''dIyate -gRhyate'STaprakAraM karmaibhiriti karmopAdAnakaraNAnyasmin loke, tadevatasarvaM vidvAn jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti / mU. (447) paliuMcaNa ca bhayaNaM ca, thaMDillussayaNANi yA / dhUNAdANAI logaMsi, taM vijjaM parijANiyA || vR. kiJcAnyat paJcamahAvratadhAraNamapi kaSAyiNo niSphalaM syAdatastassAphalyApAdanArthaM kaSAyanirodho vidheya iti darzayati-pari-samantAt kuJcayante vakratAmApAdyante kriyA yena mAyAnuSThAnena tatpalikuJcanaM mAyeti bhaNyate, tathA bhajyate sarvatrAtmA prahIkriyate yena sa bhajanolobhastaM / tathA yadudayena hyAtmA sadasadvivekavikalAtvAt sthaNDilavadbhavati sa sthaNDilaH-krodhaH, yasmizca satyardhvazrayati jAtyAdinA darpAdhmAtaH puruSa uttAnIbhavati sa ucchrAyo-mAnaH, chAndasatvAnnapuMsaphaliGgatA, jAtyAdimadasthAnAnAM bahutvAt tatkAryasyApi mAnasaya bahutvamato bahuvacanaM, cakArAH svagatabhedasaMsUcanArthA samuJcayArthA vA, dhUnayeti pratyekaM kriyA yojanIyA / tadyathA-palikuJcanaM mAyAM dhUnaya dhUnIhi vA, tathA bhajanaM-lobhaM, tathA sthaNDilaM-krodhaM, tathA ucchrAyaM mAnaM, vicitratvAt sUtrasya kramollaGghanena nirdezo na doSAyeti, yadivA - rAgasya dustyajatvAt lobhasya ca bhAyApUrvakatvAdityAdAveva mAyAlobhayorupanyAsa iti, kaSAyaparityAge vidheye punaraparaM kAraNamAha / etAni palikuJcanAdIni asmin loke AdAnAni varttante, tadetadvidvAn jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAcakSI | bhU. (448) dhoyaNaM rayaNaM caiva, batthIkammaM vireyaNaM / vamaNaMjaNa palImaMtha, taM vijjaM parijANiyA / / vR. punarapyuttaraguNAnadhikRtyAha - ghAvanaM prakSAlanaM hastapAdavasrAdei raJjanamapi tasyaiva, cakAraH 213 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 sUtrakRtAGga sUtram 1/9/-/448 samuccayArtha, evakAro'vadhAraNe, tathA bastikarma-anuvA- sanArUpaM tathA / _ 'virecanaM' nirUhAtmakamadhovireko vA vamanam-UrdhvavirekastathA'JjanaM nayanayoH, ityevamAdikamanyadapi zarIrasaMskArAdikaMyat saMyamapalimanthakAri' saMyamopaghAtarUpaMtadetadvidvAm svarUpatastadvipAkatazca parijJAya pratyAcakSIta apicamU. (449) gaMdhamallasiNANa ca, daMtapakkhAlaNaM thaa| pariggahitthikammaMca, taM vijaM prijaanniyaa|| vR. 'gandhAH' koSThapuTAdayaH 'mAlyaM' jAtyAdikaM snAnaMca' zarIraprakSAlanaM dezataH sarvatazca, tathA dantaprakSAlanaM kadambakASThAdinA tathA parigrahaH' saccittAdeHsvIkaraNaM tathA striyo-divyamAnuSatairazcyaH tathA 'karma' hastakarma sAvadyAnuSThAnaM vA tadetatsarva karmopAdAnatayA saMsArakAraNatvena parijJAya vidvAn prityjediti|| mU. (450) uddesiyaM kIyagaDaM,pAmincaM ceva aahddN| pUrya anesaNizaM ca, taM vijaM parijANiyA / / vR. kiJcAnyat-sAdhvAdhuddezena yaddAnAya vyavasthApyate taduddezikaM, tathA 'krIta' krayastena krItaM-gRhItaMkrItakrItaM 'pAmicchati sAdhvarthamanyata udyatakaM yadgRhyatetattaducyatecakAraH samuccayArthaH evakAro'vadhAraNArthaH / sAdhvayaM yadgRhasthenAnIyate tadAhRtaM, tathA 'pUya'miti AdhAkarmAvayavasampRktaM zuddhamapyA-hArajAtaM pUti bhavati, kiMbahunoktena ?, yat kenaciddoSeNAneSaNIyamazuddhaM tatsarvaM vidvAn parijJAya saMsArakAraNatayA nispRhaH san prtyaackssiiteti| mU. (451) AsUNimakkhirAgaMca, giddhvdhaaykmmgN| uccholaNaM ca kathaM ca, taM vijaM parijANiyA / / vR.kiJca-yenadhRtapAnAdinA AhAravizeSeNa rasAnakriyayA vAazUnaH san A-samantAt zUnIbhavati-balavAnupajAyate tadAzUnItyucyate, yadivA AsUNitti-zlAdhA yataH zlAdhayA kriyamANayA A-samantAt zUnavacchUno laghuprakRti kazciddapadhmiAtatvAt stabdho bhavati / tathA akSaNAM 'rAgo' raJjanaM sauvIrAdikamajanamitiyAvat, evaM raseSu zabdAdiSu viSayeSu vA 'gRddhiM gAddharya tAtparyamAsevA, tathopaghAtakarma-aparApakArakriyA yena kenacitkarmaNA pareSAM jantUnAmupaghAto bhavati tadupaghAtakarmetyucyate, tadeva lezato darzayati / ___'uccholanaM'tiayatanayAzItodakAdinA hastapAdAdiprakSAlanaMtathA kalkaM loghrAdidravyasamudAyena zarIrodvartanakaM tadetatsarvaM karmabandhanAyetyevaM vidvAn' paNDito jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA prihrediti| mU. (452) saMpasArI kayakirie, pasiNAyataNANi y| sAgAriyaM ca piMDaM ca, taM vijaM prijaanniyaa| vR.apica-asaMyataiH sArdhaM samprasAraNaM-paryAlocanaM pariharediti vAkyazeSaH, evamasaMyamAnuSThAna pratyupadezadAnaM, tathA 'kaMyakirio' nAma kRtA zobhanA gRhakaraNAdikA kriyA yena sa kRtakriya ityevamasaMyamAnuSThAnaprazaMsanaM / tathA praznasya-AdarzapraznAdeH 'Ayatamanam' AviSkaraNaM kathanaM yathAvivakSitaprazna Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-9, nirNayanAni, yadivA-praznAyatanAni laukikAnAM parasparavyavahAre mithyAzAstragatasaMzayevAprazne sati yathAvasthitArthakathanadvAreNAyatanAni-nirNayanAnIti / tathA 'sAgArikaH' zayyAtarastasya piNDam-AhAraM, yadivA-sAgArikapiNDamitisUtakagRhapiNDaM jugupsitaM vApasadapiNDaM vA, cazabdaH smuccye| tadetatsarvaM vidvAn jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti / kiJcAnyatmU. (453) aTThAvayaM na sikkhijjA, vehAIyaM ca no ve| hatthakammaM vivAyaMca, taM vijaM parijANiyA / / vR.aryateityarthodhanadhAnyahiraNyAdikaH padyate-gamyate yenArthastatpadaM-zAstraMarthArthaM padamarthapadaM cANakyAdikamarthazAstraM tanna 'zikSet' nAbhyasyet nApyaparaM prANyupamardakAri zAstra zikSayet, yadivA-'aSTApadaM' dyUtakrIDAvizeSastaMna zikSet, nApi pUrvazikSitamanuzIlayediti, tathA 'vedho' dharmAnuvedhastasmAdatItaM saddharmAnuvedhAtItam-adharmapradhAnaM vaco no vadet yadivA / vedha iti vastravedho dhUtavizeSastadgataM vacanamapi no vaded AstAM tAvakrIDanamiti, hastakarmapratItaM, yadivA 'hastakarma' hastakriyAparasparaMhastavyApArapradhAnaH kalahastaM, tathA viruddhavAdaM vivAdaM zuSkavAdamityartha, caH samuccaye, tadetatsarvaM saMsArabhramaNakAraNaM jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAcakSIta / mU(454) pANahAo ya chattaM ca, nAlIyaM vAlavIyaNaM / parakiriyaM annamantraMca, taM vijaM prijaanniyaa|| va.kiJca upAnahau-kASThapAdakecatathA AtapAdinivAraNAyachatraMtathA 'nAlikA dyUtakrIDAvizeSastathA vAlaiH mayUrapicchai vyajanakaM / tathA pareSAM sambandhiI kriyAmanyo'nyaparasparato'nyaniSpAdyAmanyaH karotyaparaniSpAdyAMcApara iti, caH samuccaye, tadetatsarvaM 'vidvAn' paNDitaH karmopAdAnakAraNatvena jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAna parijJayA pariharediti / mU. (455) uJcAraM pAsavaNaM, hariesu na kare munnii| viyaDeNa vAvi sAhaTa, nAvamaje kyaaivi|| vR. tathA uccArapramnavaNAdikAM kriyA hariteSUparibIjeSu vA asthaNDile vA 'muni' sAdhuna kuryAt, tathA vikaTena' vigatajIvenApyudakena 'saMhRtya' apanIya bIjAniharitAnivA nAcameta' na nirlepanaM kuryAt, kimutaavikttenetibhaavH| mU. (456) paramatte annapANaM, na bhuMjeJja kyaaivi| paravatyaM acelo'vi, taM vijaM parijANiyA / / vR. kiJca parasya-gRhasthasyAmatraM-bhAjanaM parAmatraM tatra puraHkarmapazcAtkarmabhayAt hRtanaSTAdidoSasambhavAcca annapAnaMca munirna kadAcidapibhujIta, yadivA-patadgrahadhArizchidrapANe: pANipAtraM parapAtraM / yadivA-pANipAtrasyA cchidrapANerjinakalpikAdaiH patadgrahaH parapAtraM tatra saMyamavirAdhanAbha- yAna bhuJjIta tathA parasya-gRhasthasya vastra paravastraM tatsAdhuracelo'pi san pazcAtkarmAdidoSabhayAt hRtanaSTAdidoSasammAvAcca na bibhRyAt, yadivA-jinakalpikAdiko'celo mUtvA sarvamapi vastraM paravasnamiti kRtvA na bibhRyAd, tadevatsarvaM parapAtrabhojanAdikaM Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 sUtrakRtAGga sUtram 1/9/-/456 saMyamavirAdhakatvena jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti / tathAmU. (457) AsaMdI paliyaMke ya, nisijaM ca gihtre| saMpucchaNaM saraNaM vA. naM vijaM parijANiyA / / vR. 'AsandI' tyAsanavizeSaH, asya kApalakSaNArthatvAtsarvo'pyAsanavidhigRhItaH, tathA 'paryaMkaH zayanavizeSaH, tathA gRhasyAntarmadhye gRhayorvA madhye nipadyAM vA''sanaM vA saMyamavirAdhanAbhayAtpariharet, tathA coktam - // 1 // "gaMbhIrajhusirA ete, pANA duppddilehgaa| aguttI baMbhorassa, itthIo vAvi saMkaNA / / __ityAdi, tathA tatra gRhasthagRhe kuzalAdipracchanaM AtmIyazarIrAvayavapraccha naM vA tathA pUrvakrIDitasmaraNaM cetyetatsarvaM 'vidvAn viditavedyaH sannanAyeti jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharet // mU. (458) jasaM kittiM saloyaM ca, jAya vNdnnpuuynnaa| savvaloyaMsi je kAmA, taM vijaM prijaanniyaa|| dR. apica bahusamarasaGghanirvahaNazauryalakSaNaM yazaH dAnasAdhyA kIrtiH jAtitapobAhuzrutyAdijanitA zlAghA, tathA yA ca surArAdhipaticakravartibaladevavAsudevAdibhirvandanA tathA taireva satkArapUrvikA vAdinA pUjanA / tathA sarvasminnapi loke icchAmadanarUpA ye kecana kAmAstadetatsarvaM yazaHkIrti maphkAritayA parijJAya pariharediti / mU. (459) jeNehaM nivvahe bhikkhU, annapANaM tahAvihaM / anuppayANamannesiM, taM vijaM parijANiyA / / vR.kiJcAnyat-'yena' annena pAnena vAtathAvidheneti suparizuddhena kAraNApekSayA tvazuddhana vA 'iha' asmin loke idaM saMyamapAtrAdikaM durbhikSarogAtakAdikaM vA bhikSu nirvahet nirvAhayedvA tadannaM pAnaM vA 'tathAvidhaM dravyakSetrakAlabhAvApekSayA 'zaddhaM' kalpaM gRhiiyaatttaitessaam| annAdInAmanupradAnamanyasmai sAdhava saMyamayAtrAnirvahaNasamarthamanutiSThet, yadivA-yena kenacidanuSThitena 'imaM saMyama nirvahet nirvAhayed asAratAmApAdayettathAvidhamazanaMpAnaMvA'nyadvA tathA vidhamanuSThAnaM nakuryAt, tathaiteSAmazanAdInAm 'anupradAna gRhasthAnAMparatIthikAnAM svayUthyAnAM vA saMyamopaghAtakaM nAnuzIlayediti, tadetatsarvaM jJaparijJayA jJAtvA samyak pariharediti / mU. (460) evaM udAhu niggaMthe, mahAvIre mhaamunii| anaMtanANadaMsI se, dhamma desitavaM sutaM / / vR.yadupadezenaitatsarvaM kuryAttaMdarzayitumAha-evam' anantaroktayAnItyA uddezakAderArabhya 'udAhutti udAhRtavAnuktavAn nirgataH sabAhyAbhyantaro grantho yasmAtsa nirgrntho| ___ mahAvIra' iti zrImadvardhamAnasvAmI mahAMzcAsau munizca mahAmuni anantaM jJAnaM darzanaM ca yasyAsAvanantajJAnadarzanI sa bhagavAn 'dharma' cAritralakSaNaM saMsArottAraNasamarthaM tathA 'zrutaM ca' jIvAdipadArthasaMsUcakaM 'dezitavAn' prakAzitavAn kiJcAnyatmU. (461) bhAsamANo na bhAsejjA, neva vaMpheja mammayaM / mAtiTThANaM vivajejA, anuciMtiya viyAgare / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-9, 197 vR.yo hi bhASAsamitaH sa bhASamANo'pi dharmakathAsambandhamabhASaka eva syAt, uktaMca "vayaNavihattIkusalo vaogayaM bahuvihaM viyaannNto| divasaMpi bhAsamANo sAhU vayaguttayaM patto / / yadivA-yatrAnyaHkazcidralAdhiko bhASamANastatrAntara evasazrutiko'hamityevamabhimAnavAnna bhASeta, tathA marma gacchatIti marmagaMvaco na 'vaMpheja'tti nAbhilaSet, yadvacanamucyamAnaMtadhyamatathyaM vA sadyasya kasyacinmanaHpIDAmAdhatte tadvivekI na bhASeteti bhAvaH, yadivA 'mAmakaM' mamIkAraH pakSapAtastaM bhASamANo'nyadA vA 'na vaMpheJjati' naabhilsset|| tathA 'mAtRsthAnaM mAyA pradhAnaM vaco vivarjayet, idamuktaM bhavati-paravaJcanabuddhayA gUDhAcArapradhAno bhASamANo'bhASamANo vA'nyadA vA mAtRsthAnaM na kuryAditi, yadA tuvaktukAmo bhavati tadA jaitadvacaH parAtmanorubhayorvA bAdhakamityevaM prAgvicintya vacanamudAhareta, taduktam-'pubvi buddhIe pehittA, pacchA vakkamudAhare" ityaadi| mU. (462) tatthimA taiyA bhAsA, jaM vdittaa'nutpptii| jaMchannaM taM na vattavyaM, esA ANAM niyaMThiyA / / vR. apica-satyA asatyA satvAmRSA asatyAmRSetyevaMrUpAsucatasRSubhASAsu madhye tatreyaM satyAmRSetyetadabhidhAnA tRtIyA bhASA sA ca kiJcinmRSA kiJcitsatyA ityevaMrUpA / tadyathA-daza dArakA asminnagare jAtA mRtA vA, tadatra nyUnAdhikasambhave sati saGghayAyA vyabhicArAtsatyAmRSAtvamiti, yAMcaivaMrUpAMbhASAmuditvAanu-pazcAdbhASaNAJjanmAnatarevA tajanitena doSeNa 'tapyate' pIDyate klezabhAgbhavati / yadivA-anutapyate kiM mamaivambhUtena bhASitenetyevaM pazcAttApaMvidhatte, tatazcedamuktaMbhavatimizrApi bhASA doSAya kiM punarasatyA dvitIyA bhASA samastArthavisaMvAdinI ?, tathA prathamApi bhASA satyAyAprANyupatApena doSAnuSaGgiNIsAnavAcyA, caturthyapyasatyAmRSAbhASAyA budhairanAcI sA na vaktavyeti, satyAyA api doSAnuSaGgitvamadhikRtyAha / yadvacaH 'channanti pracchannaM yallokairapi yatnataH pracchAdyate tatsatyamapi na vaktavyamiti, 'eSA''jJA' ayamupadezo nirgrntho-bhgvaastsyeti| mU. (463) holAvAyaM sahIvAyaM, goyAvAyaM ca no vde| tumaMtumati amaNunaM, savvaso taM na vtte| vR.kiJca-holetyevaMvAdoholAvAdaH, tathA sakhetyevaMvAdaH sakhivAdaH, tathA gotrodhghATanena vAdo gotravAdoyathA kAzyapasagotre vasiSThasagotre veti| ityevaMrUpaMvAdaMsAdhu!vadeta, tathA 'tumaM tumati tiraskArapradhAnamekavacanAntaM bahuvaca- noccAraNayogye 'amanojJa' manaH- pratikUlarUpamanyadapyevambhUtamapamAnApAdakaM 'sarvazaH' sarvathA tatsAdhUnAM vaktuMna vartata iti / mU. (464) akusIle sayA bhikkhU, neva saMsaggiya bhe| suharUvA tatthuvassaggA, paDibujhejate viU / dR. yadAzrityoktaM niyuktikAreNa tadyathA-"pAsatthosaNNakusIla saMthavoNa kila vaTTae kAuM" tadidamityAha-kutsitaM zIlamasyeti kuzIlaH sa ca pArzvasthAdInAmanyatamaH na kushiilo'|' Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 sUtrakRtAGga sUtram 1/9/-1464 kuzIlaH 'sadA' sarvakAlaM bhikSaNazIlo bhikSu kuzIlo na bhavet, na cApi kuzIlaiH sAdhU saMsarga' sAGgatyaM bhajeta' seveta, tatsaMsargadoSodvibhAvaviSayA''ha / 'sukharUpAH' sAtagauravasvabhAvAH 'tatra' tasminkuzIlasaMsargesaMyamopaghAtakAriNaupasargA prAduSyanti, tathAhi-te kuzIlA vaktAro bhavanti-kaH kila prAsukodakena hastapAdadantAdike prakSAlyamAne doSaH syAt ?, tathA nAzarIro dharmo bhavati ityato yena kenaciTaprakAreNAdhAkarmasannidhyAdinA tathA upAnacchatrAdinA ca zarIraM dharmAdhAraM vartayet, uktNc||1|| "appeNa bahumesejjA, eyaM paMDiyalakkhaNaM" iti, tathA-"zarIraM dharmasaMyuktaM, rakSaNIyaM prayatnataH / zarIrAt svate dharma, parvatAtsalilaM yathA / / tathA sAmpratamalpAni saMhanAnialpadhRtayazca saMyamejantava ityevamAdi kuzIloktaM zrutvA alpasattvAstatrAnuSajantIti "vidvAn vivekI 'pratibudhyeta' jAnIyAt buddhA cApAyarUpaM kuzIlasaMsarga pariharediti / kizcAnyat-- mU. (465) nannatya aMtarAeNaM, paragehe na nisiiye| gAmakumAriyaM kiDaM, nAtiyelaM hase munii| vR. tatra sAdhurbhikSAdinimittaM grAmAdau praviSTaH san paro-gRhasthastasya gRhaM paragRhaM tatra 'na niSIdet nopavazet utsargataH, asyApavAdadarzayati nAnyatra 'antarAyeNe tiantarAyaH zakyabhAvaH, saca jarasA rogAtaGkAbhyAM syAt, tasmiMzcAntarAye satyupavizet ydivaa| upazamalabdhimAna kazcitsusahAyo gurvanujJAtaH kasyacittathAvidhasya dharmadezanAnimittamupavizedapi, tatA grAme kumArakA grAmakumArakAsteSAmiyaM grAmakumArikA kA'sau ?-'krIDA' hAsyakandarpahastasaMsparzanAliGganAdikA yadivA vaTTakandukAdikA tAM munirna kuryAt / tathA velA-maryAdA tAmatikrAntamativelaM na haset, maryAdAmatikramya 'muniH' sAdhuH jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmabandhanabhayAna haset, tathA cAgamaH- "jIveNaMbhaMte! hasamANe ussUyamANe vA kai kammapagaDIo baMdhai?, goyamA!, sattavihabaMdhae vA aTTavihabaMdhae vA" ityaadi| mU. (466) anussuo urAlesu, jayamANo price| cariyAe appamatto, puTTho ttth'hiyaase| vR.kiJca-urAlA' udArAHzobhanA manojJAye cakravatyArdInAMzabdAdiSuviSayeSukAmabhogA vastrAbharaNagItagandharvayAnavAhanAdayastathA AjJaizvaryAdayazca eteSUdAreSuddaSTeSu zruteSuvAnotsukaH syAt, pAThAntaraM vA na nizrito'nizritaH-apratibaddhaH syAt / __ yatamAnazca-saMyamAnuSThAne pari-samantAnmUlottaraguNeSu udyamaM kurvan 'vrajet' saMyamaM gacchet tathA caryAyAM bhikSAdikAyAm 'aprattamaH syAt nAhArAdiSurasagArthyavidadhyAditi, tathA 'spRSTazca' parISahopasargastatrAdInamanaskaH karmanirjarAM manyamAno 'viSahet' samyak sahyAditi / mU. (467) hammamANo na kuppeJja, buJcamANo na sNjle| sumaNe ahiyAsiJjA, na ya kolAhalaM kre| vR.parISahopasargAdhisahanamevAdhikRtyAha-'hanyamAno yaSTimuSTilakuTAdibhirapi hatazca 'na For Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayana-9, 199 - - - kupyet' na kopavazago bhavet, tathA duravacanAni 'ucyamAnaH' AkruzyamAno nirbhatsyamAno 'na saMjcalet' na pratIpaM vadet, na manAgapi mano'nyathAtvaM vidadhyAt, kiMtu sumanAH sarvaM kolaahlmkurvtraadhisheteti| mU. (468) laddhe kAme na patthejA, vivege evmaahie| AyariyAI sikkhejA, buddhANaM aMtie syaa|| vR.kizcAnyat-'labdhAn' prAptAnapi 'kAmAn' icchAmadanarUpAngandhAlaGkAravAdirUpAnvA vairasvAmivat 'na prArthayet' nAnumanyet na gRhIyAdityarthaH, ydivaa| yatrakAmAvasAyitayA gamanAdilabdhirUpAn kAmaMstapovizeSalabdhAnapi nopajIvyAta, nApyanAgatAn brahmadattavaprArthayed, evaM ca kurvato bhAvavivekaH 'AkhyAta' AvirbhAvitobhavati, tathA AryANi' AryANAM kartavyAni anAryakartavyaparihAreNa yadivA AcaryANi / mumukSuNAyAnyAcaraNIyAnijJAnadarzanacAritrANi tAni 'buddhAnAm AcAryANAm 'antike' samIpe sadA sarvakAlaM zikSeta' abhyasyediti, anena hizIlavatA nityaM gurukulavAsa AsevanIya ityAveditaM bhavatIti / yaduktaM buddhAnAmantike zikSettatsvarUpanirUpaNAyAhamU. (469) sussUsamANo uvAsejA, suppannaM sutavassiyaM / vIrAje attapannesI, dhitimantA jiiNdiyaa| vR.gurorAdezaMprati zrotumicchAzuzrUSAguvadirvaiyAvRttyamityarthaH tAMkurvANogurum upAsIta' seveta, tasyaiva pradhAnaguNadvayadvAreNa vizeSaNamAha-suSTu zobhanA vA prajJA'syeti suprajJaHsvasamayaparasamayavedI gItArtha ityathaH, tathA suSTu zobhanaM vA sabAhyAbhyAntaraM tato'syAstIti sutapasvI, tamevambhUtaM jJAninaM samyakcAritravantaM guruM paralokArthI seveta, tathA coktam -- // 1 // "nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti / / ya evaM kurvanti tAn darzayati-yadivA ke jJAninastapasvino vetyAha- 'vIrAH karmavidAraNasahiSNavo dhIrA vA parISahopasargAkSobhyAH, dhiyA-budhdhA rAjantIti vA dhIrA ye kecanAsannasiddhigamanAH, Apto-rAgAdivipramuktastasya prajJA-kevalajJAnAkhyA tAmanveSTu zIlaM yeSAM te AptaprajJAnveSiNaH sarvajJoktAnveSiNa itiyAvat / yadivA-AtmaprajJAnveSiNa AtmanaH prajJA-jJAnamAtmaprajJA tadanveSiNaH AtmajJatvA(prajJA)nveSiNa AtmahitAnveSiNa ityarthaH, tathA ghRti-saMyame rati sA vidyate yeSAM te dhRtimantaH saMyamadhRtyA hi paJcamahAvratabhArodvahanaM susAdhyaM bhavatIti, tapaHsAdhyAcasugatirhastaprApteti, taduktam // 1 // "jassa dhiI tassa tavo jassa tavo tassa suggaI sulhaa| __ je adhiimaMta purisA tavo'vi khalu dullaho tesiM / / tathA jitAnI-vazIkRtAni svaviSayarAgadveSavijayenendriyANi-sparzanAdIni yaiste jitendriyAH, zuzrUSamaNAH ziSyA guravo vAzuzrUSamANA yathoktavizeSaNaviziSTa bhavantItyarthaH / mU. (470) gihe dIvamapAsaMtA, purisAdAniyA nraa| te vIrA baMdhaNummukkA, nAvakakhaMti jIviyaM // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sUtrakRtAGga sUtram 1/9/-/470 vR. yadabhisaMdhAyinaH pUrvoktivizeSaNaviziSTA bhavanti tadabhidhitsurAha-'gRhe gRhavAse gRhapAze vA gRhasthabhAva itiyAvat 'dIvaMti 'dIpI dIptI' dIpayati-prakAzayatIti dIpaH sa ca bhAvadIpaH zrutajJAnalAbhaH ydivaa| dvIpaH samudrAdau prANinAmAzvAsabhUtaH sa ca bhAvadvIpaH saMsArasamudre sarvajJoktacAritralAbhastadevambhUtaMdIpaMdvIpaMvA gRhasthabhAve apazyantaH' aprApnuvantaH santaH samyakpravrajyotthAnenotthitA uttarottaraguNalAbhenaivambhUtA bhavantIti darzayati-'narAH' puruSAH puruSottamatvAddharmasya naropAdAnam, anyathA strINAmapyetadguNabhAktvaM bhavati, athavA devAdivyudAsArthamiti, mumukSUNAM puruSANAmAdAnIyA-AzrayaNIyAH puruSAdAnIyA mahato'pi mahIyAMso bhvnti| yadivA AdAnIyo-hitaiSiNAM mokSastanmArgo vA samyagadarzanAdikaH puruSANAMmanuSyANAmAdAnIyaH puruSAdAnIyaH sa vidyate yeSAmitivigRhya matvarthIyo'rzaAdibhyo'jiti, tathA ya evaMbhUtAste vizeSeNerayanti aSTaprakAraM karmeti vIrAH, tathA bandhanena sabAhyAbhyantareNa putrakalatrAdisneharUpeNot-prAbalyena muktA bandhanonmuktAH santo 'jIvitam' asaMyamajIvitaM prANadhAraNaM vA 'nAbhikAGkSata' naabhilssntiiti| mU. (471) agiddhe saddaphAsesu, AraMbhesu anissie| savvaM taM samayAtItaM, jametaM laviyaM bhu|| vR.kiJcAnyat-'agRddhaH' anadhyupapanno'mUrchitaH kva?-zabdasparzeSu manojJeSuAdyantagrahaNAnmadhyagrahaNamato manojJeSu rUpeSu gandheSu raseSu vA agRddha iti draSTavyaM, tathetareSu vA'dviSTa ityapi vAcyaM, tathA 'ArambheSu' sAvadyAnuSThAnarapeSu 'anizritaH' asambaddho'pravRtta ityarthaH, upasaMhartakAma Aha / 'sarvametad' adhyayanAderArabhya pratiSedhyatvena yat lapitam-uktaM mayA bahu tat 'samayAd' ArhatAdAgamAdatItamatikrAntamitikRtvA pratiSiddhaM, yadapi ca vidhidvAreNoktaM tadetatsarvaM kutsitasamayAtItaM lokottaraM pradhAnaM vartate, yadapica taiH kutIrthikairbahulapitaM tadetatsarva sama-yAtItamitikRtvA naanussttheymiti| mU. (472) aimANaM ca mAyaMca, taM parinnAya pNddie| gAravANi ya savvANi, nivvANaM saMdhae muni // vR. pratiSedhayapradhAnaniSedhadvAreNa mokSAbhisandhAnenAha-atimAno mahAmAnastaM, cazabdAttatsahadharitaM krodhaMca,tathA mAyAM cazabdAttatkAryabhUtaM lobhaMca, tadetatsarvaM paNDito' vivekI jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayApariharet, tathA sarvANi 'gAravANi' RddhirasasAtarUpANi samyag jJAtvA saMsArakAraNatvena pariharet / parihatya ca 'muni' sAdhuH 'nirvANam' azeSakarmakSayarUpaM viziSTAkAzadezaM vA 'sandhayet' abhisandadhyAt prArthayeditiyAvat / iti parisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-9-samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcAryaviracitA prathamazrutaskandhasya navama adhyayanaTIkA prismaaptaa| Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 10, 201 adhyayana- 10 " samAdhi" vR. navamAnantaraM dazamamArabhyate - asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane dharmo'bhihitaH, sacAvikalaH samAdhau sati bhavatItyato'dhunA samAdhi pratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryupakramAdInyanuyogadvArANi vAcyAni, tatropakramadvArAntargato'adhikAro'yaM / tadyathA- dharme samAdhi kartavyaH samyagAdhIyate - vyavasthApyate mokSaM tanmArgaM vA prati yenAtmA dharmadhyAnAdinA sa samAdhi- dharmadhyAnAdikaH, saca samyag jJAtvA sparzanIyaH, nAmaniSpannaM tu nikSepamadhikRtya niyuktikRdAha ni. [103] AyANapadeNA'' ghaM goNaM nAmaM puNo samAhitti / nikkhiviUNa samAhiM bhAvasamAhIi pagayaM tu // nAmaMThavaNAdavie khette kAle taheva bhAve ya / ni. [104] eso u samAhIe nikkhevo chavviho hoi // ni. [105 ] paJcasu visaesu subhesu davvaMbhi ttA bhave samAhitti / khettaM tu jammi khette kAle kAlo jahiM jo U / bhAvasamAhi cauvviha daMsaNanANe tave caritte ya / causuvi samAhiyappA saMmaM caraNaDio sAhU // ni. [106 ] vR. AdIyate - sahyate prathamamAdau yattadAdAm AdAnaM ca tatpadaM ca subantaM tiGntaM vA tadAdAna padaM tena 'AdhaM' ti nAmAsyAdhyayanasya yasmAdadhyayanAdAvidaM sUtram- 'AghaMmaImaM maNuvIi dhamma' mityAdi yathottarAdhyayaneSu caturthamadhyayanaM prabhAdApramAdAbhighAyakamapyAdAnapadena 'asaMkhaya mityucyate, guNa niSpannaM punarasyAdhyayanasya nAma samAdhirIti, yasmAtsa evAtra pratipAdyate te ca samAdhi'- nAmAdinA nikSipya bhAvasamAdhineha 'prakRtam' adhikAra iti / samAdhinikSepArthamAha-nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt eSa tu samAdhinikSepaH SaDvidho bhavati, tuzabdo guNaniSpannasyaiva nAmno nikSepo bhavatItyasyArthasyAvirbhAvanArtha iti, nAmasthApane sugamatvAdanAdhtya dravyAdikamadhikRtyAha / paJcasvapi zabdAdiSu manojJeSu viSayeSu zrotrAdIndriyANaM yathAsvaM prAptau satyAM yastuSTi vizeSaH sa dravyasamAdhiH, tadanyathA tvasamAdhiriti, yadivA dravyayordravyANAM vA sammizrANAmavirodhinAM satAM na rasopaghAto bhavati apitu rasapuSTi sa dravyasamAdhiH, tadyathA-kSIrazarkarayordadhiguDacAturjAtakAdInAM ceti, yena vA dravyeNopabhuktena samAdhipAnakAdinA samAdhirbhavati taddravyaM dravyasamAdhiH, tulAdAvAropitaM vA yat dravyaM samatAmupaitItyAdiko dravyasamAdhiriti, kSetrasamAdhistu yasya yasmin kSetre vyavasthitasya samAdhirutpadyate sa kSetraprAdhAnyAt kSetrasamAdhi yasminvA kSetre samAdhivyArvarNyata iti, kAlasamAdhirapi yasya yaM kAlamavApya samAdhirutpadyate, tadyathA-zaradi gavAM naktamulUkAnAmahani balibhujAM yasya vA yAvantaM kAlaM samAdhirbhavati yasminvA kAle samAdhirvyAkhyAyate sa kAlaprAdhAnyAt kSetrasamAdhi yasminvA kSetre samAdhirvAvaNyeta iti, kAlasamAdhirapi yasya yaM kAlamavApya samAdhirutpadyate, tadyathA-zaradi gavAM naktamulUkAnAmahani balibhUjAM yasya vA yAvantaM kAlaM samAdhirbhavati Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 yasminvA kAle samAdhirvAkhyAyate sa kAlaprAdhAnyAt kAlasamAdhiriti / bhAvasamAdhiM tvadhikRtyAha- bhAvasamAdhistu darzanajJAnatapazcAritrabhedAccaturddhA, tatra caturvidhamapi bhAvasamAdhiM samAsato gAthApazcArdhenAha-mumukSuNA caryata iti caraNaM tatra samyakcaraNecAritre vyavasthitaH samudyuktaH 'sAdhuH' munizcaturSvapi bhAvasamAdhibhedeSu darzanajJAnatapazcAritrarUpeSu samyagAhito- vyavasthApita AtmA yena sa samAhitAtmA bhavati, idamuktaM bhavati yaH samyakacaraNe vyavasthitaH sa caturvidhabhAvasamAdhisamAhitAtmA bhavati, yovA bhAvasamAdhisamAhitAtmA bhavati, sa samyakacaraNe vyavasthito draSTavya iti, tathAhi - darzanasamAdhau vyavasthito jinavacanabhAvitAntaHkaraNo nivAtazaraNapradIpavana kumativAyubhirbhrAmyate, jJAnasamAdhinA tu yathA yathA'pUrvaM zrutamadhIte tathA tathA'tIva bhAvasamAdhAvudyukto bhavati, tathA coktam 11911 "jaha jaha suyamavagAhai aisayarasapasarasaMjuyamauvvaM / taha taha palhAi munI navanavasaMvegasaddhAe // cAritrasamAdhAvapi triSayasukhanispRhatayA niSkiJcano'pi paraM samAdhimApnoti, tathA sUtrakRtAGga sUtram 1/10/-/472/ni. [106 ] coktam 119 11 'taNasaMthAraNisanno'vi munivaro bhaTTarAgamayamoho / jaM pAvai muttisuhaM katto taM cakkavaTTI vi ? // naivAsti rAjarAjasya tatsukhaM naiva devarAjasya / yatsukhamihaiva sAdhorlokavyApArarahitasya // // 2 // ityAdi, tapaH samAdhinApi vikRSTatapaso'pi na glAnirbhavati tathA kSuttR SNAdiparISahebhyo nodvijate, tathA abhyastAbhyantaratayodhyAnAzritamanAH sa nirvANastha iva na sukhaduHkhAbhyAM bAdhyata ityevaM caturvidhabhAvasamAdhisthaH samyakacaraNavyavasthito bhavati sAdhuriti // gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedaM mU. (473) AghaM maImaM maNuvIya dhammaM, aMjU samAhiM tamiNaM suNeha / apaDinna bhikkhU u samAhipatte, aniyANa bhUtesu parivvaejjA / / vR. asya cAyamanantarasUtreNa saha sambandhaH, tadyathA- azeSagAravaparihAreNa munirnivANamanusandhayedityetadbhagavAnutpannadivyajJAnaH samAkhyAtavAn etacca vakSyamANamAkhyAtavAniti, 'AghaM' ti AkhyAtavAn ko'sau ? -'matimAn' mananaM mati-samastapadArthaparijJAnaM tadvidyate yasyAsau matimAn kevalajJAnItyartha, tatrAsAdhAraNavizeSaNopAdAnAttIrthakRd gRhyate, asAvapi pratyAsattervIravardhamAnasvAmI gRhyate, kimAkhyAtavAn ? 'dharma' zrutacAritrAkhyaM / katham? -'anuvicintya' kevalajJAnena jJAtvA prajJApanAyogyAn padArthAnAzritya dharmaM bhASate, yadivA - grAhakamanuvicintya kasyArthasyAyaM grahaNasamarthaH ? tathA ko'yaM puruSaH ? kaJcanataH ? kiM vA darzanamApanna? ityevaM paryAlocya, dharmazuzrUSavo vA manyante yathA pratyekamasmadabhiprAyamanuvicintya bhagavAn dharma bhASate, yugapatsarveSAM svabhASApariNatyA saMzayApagamAditi, kiMbhUtaM dharma bhASate ? / 'Rjum' avakraM yathAvasthitavastusvarUpanirUpaNato, na yathA zAkyAH sarvaM kSaNikamabhyupagamya kRtanAzAkRtAbhyAgamadoSabhayAtsantAnAbhyupagamaM kRtavantaH tathA vanaspatimacetana Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-10, 203 tvenAbhyupagamya svayaM na chindanti tacchedanAdAvupadezaM tu dadati tathA kArSApaNAdikaM hiraNyaM svato na spRzanti apareNa tu tatparigrahataH krayavikrayaM kArayanti tacchedanAdAvupadezaM tu dadati tathA kArSApaNAdikaM hiraNyaM svato na spRzanti apareNa tu tatparigrahataH krayavikraya kArayanti, tathA sAvayAH sarvamapracyutAnutpa-nasthiraikasvabhAvaM nityamabhyupagamya karmabandhamokSAbhAvaprasaGgadoSabhayAdAvirbhAvatirobhAvAvAzritavanta ityAdikauTilya bhAvaparihAreNAvaLatathyaM dharmamAkhyAtavAn tathA samyagAdhIyate-mokSaM tanmArga vA pratyAtmA yogyaH kriyate vyavasthApyate yena dharmeNAsau dharma samAdhistaM samAkhyAtavAn, yadivA-dharmamAkhyAtavAMstatsamAdhiM ca dharmadhyAnAdikamiti / sudharmasvAmyAha-tamimaM-dharmasamAdhi vA bhagavadupadiSTaM zRNuta yUyaM, tadyathA-na vidyateehikAmuSmikarUpApratijJA-AkAGkSa tapo'nuSThAnaM kurvatoyasyAsAvapratijJo, bhikSaNazIlo bhikSuturvizeSaNe bhAvabhikSuH, asAveva paramArthataH sAdhuH, dharme dharmasamAdhi ca prApto'sAveveti, tathA na vidyate nidAnamArambharUpaM 'bhUteSu jantuSu yasyAsAvanidAnaH / sa evambhUtaH sAvadyAnuSThAnarahitaH pari-samantAtsaMyamAnuSThAne 'vrajed' gacchediti, yadivAanidAnabhUtaH-anAzravabhUtaH karmopAdAnarahitaH suSTu parivrajet suparivrajet, yadivA-anidAnamUtAni-anidAnakalpAni jJAnAdIni teSu parivrajet, athavA nidAnaM hetuH kAraNaMduHkhasyAtau'nidAnabhUtaH kasyaciddukhamanupapAdayan saMyame praakrmeteti| mU. (174) uDDhaM ahe yaM tiriyaM disAsu, tasA yaje thAvara je ya paannaa| hatthehi pAehi ya saMjamittA, adinamannesu ya no gahejA / / vR. prANAtipAtAdIni tu karmaNo nidAnAni vartante, prANAtipAto'pi dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturghA, tatra kSetraprANAtipAtamadhikRtyAha-sarvo'pi prANAtipAtaH kriyamANaH prajJApakApekSayordhvamadhastiryak kriyate, yadivA-UvadhistiryakUrUpeSu triSu lokeSu tathA prAcyudiSu dikSu vidikSu ceti, dravyaprANAtipAtastvayaM / trasyantItitrasA-dvIndriyAdayoyeca 'sthAvarAH pRthivyAdayaH, cakAraHsvagatabhedasaMsUcanArtha, kAlaprANAtipAtasaMsUcanArtho vA divA rAtrau vA, 'prANAH' prANinaH, bhAvaprANAtipAtaM tvAha-etAn prAguktAn prANino hastapAdAbhyAM saMyamya' baddhavA upalakSaNArtha tvAdasyAnyathA vA kadarthayitvA yatteSAM duHkhotpAdanaM tanna kuryAt / yadivaitAn prANino hastau pAdau ca saMyamya saMyatakAyaH sanna hiMsyAt, cazabdAducchvAsanizvAsakAsitakSutavAtanisargAdiSu sarvatra manovAkkAyakarmasusaMyatobhavana bhAvasamAdhimanupAlayeta, tathA parairadattaM na gRhNIyAditi tRtIyavratopanyAsaH, adattAdAnaniSedhAccArthataH parigraho niSiddho bhavati / nAparigRhItamAsevyata iti maithunaniSedho'pyuktaH, samastavratasamyakapAlanopadezAcca mRSAvAdo'pyarthato nirasta iti / / mU. (475) suyakkhAyadhamme vitigicchatinne, lADhe care Ayatule pyaasu| AyaM na kujA iha jIviyaTThI, cayaM na kujA sutavassi bhikkhU / / vR.jJAnadarzanasamAdhimadhikRtyAha-suSTvAkhyAtaHzrutacAritrAkhyodharmo yena sAdhunA'sau svAkhyA-tadharmA, anena jJAnasamAdhirukto bhavati, nahi viziSTaparijJAnamantareNasvAkhyAtadharmatva Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 sUtrakRtAGga sUtram 1/10/-/175 mupapadyata iti bhAvaH, tathA vicikitsA - cittaviplutirvidvajjugupsA vA tAM 'tIrNaH ' -atikrAntaH 'tadeva ca nizaGkaM yajjinaiH pravedita' mityevaM nizaGkatayA na kvaciccittaviplutiM vidhatta ityanena darzanasamAdhiH pratipAdito bhavati / yena kenacitprAsukAhAropakaraNAdigatena vidhinA''tmAnaM yApayati- pAlayatIti lADhaH, sa evambhUtaH saMyamAnuSThAnaM 'cared' anutiSThet, tathA prajAyanta iti prajAH pRthivyAdayo jantavastAsvAtmatulyaH, AtmavatsarvaprANinaH pazyatItyarthaH, evambhUta eva bhAvasAdhurbhavatIti, tathA coktam"jaha mama na piyaM dukkhaM, jANiya emeva savvajIvANaM / na hAi na haNAvei ya, samamaNaI teNa so samaNo // // 1 // yathA ca mamA''kruzyamAnasyAbhyAkhyAyamAnasya vA duHkhamutpadyate evamanyeSAmapItyevaM matvA prajAsvAtmasamo bhavati, tathA ihAsaMyamajIvitArthI prabhUtaM kAlaM sukhena jIviSyAmItyetadadhyavasAyI vA 'Aya' karmAzravalakSaNaM na kuryAt, tathA 'cayam' upacayamAhAropakaraNAderdhanadhAnyadvipadacatuSpa- dAdervA parigrahalakSaNaM saMcayamAyatyarthaM suSThu tapasvI sutapasvI - vikRSTataponiSTaptadeho bhikSurna kuryAditi mU. (476) savviMdiyAbhinivvuDe payAsu, care munI savvato vippamukke / pAsAhi pANe ya puDhovi satte, dukkheNa aTTe paritappamANe // ghR. kiJcAnyat- sarvANi ca tAni indriyANi ca sparzanAdIni tairabhinirvRtaH saMvRtendriyo jitendriya ityarthaH, kva ? - 'prajAsu' strISu tAsu hi paJcaprakArA api zabdAdayo viSayA vidyante, tathA coktam // 1 // "kalAni vAkyAni vilAsinInAM gatAni ramyANyavalokitAni / ratAni citrANi ca sundarINAM, raso'pi gandho'pi ca cumbanAni // tadevaM strISu paJcendriyaviSayasambhavAttadviSaye saMvRtasarvendriyeNa bhAvyam, etadeva darzayati'caret' saMyamAnuSThAnamanutiSThet 'muni' sAdhuH 'sarvataH' sabAhyAbhyantarAt saGgAdvizeSaNa pramukto vipramukto siGgo muni niSkiJcanazcetyarthaH, sa evambhUtaH sarvabandhanavipramuktaH san 'pazya' avalokaya pRthaka pRthak pRthivyAdiSu kAyeSu sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedabhinnAn 'sattvAn' prANinaH apizabdAdvanaspatikAye sAdhAraNazarIriNo'nantAnapyekatvamAgatAn pazya, kiMbhUtAn ? -duHkhena asAtAvedanIyodayarUpeNa duHkhayatIti vA duHkham-aSTaprakAraM karma tenArttAnpIDitAn pari-samantAsaMsArakaTAhodare svakRtenendhanena paripacyamAnAn' kvAthyamAnAn yadivA-duSpraNihitendriyAnArtadhyAnopagatAnmanovAkkAyaiH paritapyamAnAn pazyeti sambandho laganIya iti / / apicabhU. (477) etesu bAla ya pakuvyamANe, AvaTTatI kammasu pAvaesu / ativAyato kIrati pAvakammaM, niujamANe u karei kampaM // vR. 'eteSu' prAGnirdiSTeSu pratyekasAdhAraNaprakAreSUpatApakriyayA bAlavat 'bAlaH' ajJazcazabdAditaro'pi saGghaTTanaparitApanApadrAvaNAdikenAnuSThAnena 'pApAni' karmANi prakarSeNa kurvANasteSu ca pApeSu karmasu satsu eteSu vA pRthivyAdijantuSu gataH saMstenaiva saMghaTTanAdinA prakAreNAnantazaH 'Avartyate' pIDyate duHkhabhAgbhavatIti pAThAntaraM vA 'evaM tu bAle' evamityupapradarzane yathA cauraH Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 10, 205 pAradAriko vAasadanuSThAnena hastapAdacchedAnbandhavadhAdIMzcaihAvApnotyevaM sAmAnyadRSTenAnumAnenAnyo'pipApakarmakArI ihAmutraca duHkhabhAgbhavati, 'AuTTati'ttikacitpAThaH, tatrAzubhAn karmavipAkAn dRSTvA zrutvA jJAtvA vA tebhyo'sadanuSThAnebhya AuTTati'tti nivartate, kAnipunaH pApasthAnAni yebhyaH punaH pravartate nivartate vA ityAzaGkaya tAnidarzayati- atipAtataH prANAtipAtataH prANavyaparopaNAddhetostaJcazubhaM jJAnAvaraNAdikaM karma 'kriyate' samAdIyate, tathA parAMzca bhRtyAdina prANAtipAtAdau 'niyojayan' vyApArayan pApaM karma karoti, tuzabdAnmRSAvAdAdikaM ca kurvan kArayaMzca pApakaM karma samucinotIti / / mU. (478) AdINavittIva kareti pAvaM, maMtA u egaMtasamAhimAhu / buddhe samAhIya rate vivege, pANAtivAtA virate ThiyappA / / vR. kiccAnyat-A-samantAddInA-karuNAspadA vRtti-anuSThAnaM yasya kRpaNavanIpakAdeHsa bhavatyAdInavRtti, evambhUto'pi pApaM karma karoti, pAThAntaraM vA AdInabhojyapi pApaM karotIti, uktaM ca-"piMDolageva dussIle, naragAo na muJcai" sa kadAcicchobhanamAhAramalabhamAno'jJatvAdAtaraudradhyAnopagato'dhaH saptamyAmapyutpadyeta, tadyathA-asAveva rAjagRhanagarotsavanirgatajanasamUhavaibhAragirizilApAtanodyataH sa daivAtsvayaM patitaH piNDopajIvIti, tadevamAdInabhojyapi piNDolakAdivajjanaH pApaM karmakarotItyevaM matvA' avadhArya ekAntenAtyantena cayo bhAvarUpo jJAnAdisamAdhistamAhuH saMsArottaraNAya tIrthakaragaNadharAdayaH, dravyasamAdhayo hi sparzAdisukhotpAdakA anekAntikA anAtyantikAzcabhavanti antecAvazyamasamAdhimutpAdayanti, tathA coktm||1|| "yadyapi niSevyamANA manasaH parituSTikArakA viSayAH / kimpAkaphalAdanavadbhavanti pshcaadtidurntaaH||" ityAdi, tadevaM buddhaH' avagatatattvaHsacaturvidheya'pi jJAnAdikerato-vyavasthito 'viveke vA' AhAropakaraNakaSAyaparityAgarUpe dravyabhAvAtmake rataH sannevaMbhUtazca syAdityAha-prANAnaM dazaprakArANAmapyatipAto-vinAzastasmAdvirataH sthitaH samyagamArgeSu AtmA yasya saH pAThAntaraM vA 'Thiyacitti sthitAzuddhasvabhAvAtmanAarci-lezyA yasyasabhavatisthitArci-suvizuddhAsthiralezya ityrthH|| mU. (479) savvaM jagaM tU samayAnupehI, piyamappiyaM kassai no krejaa| uThThAya dIno ya puno visano, saMpUyaNaM ceva siloyakAmI / / vR. kiJca-'sarva' carAcaraM 'jagat prANisamUhaM samatayA prekSituMzIlamasya sa samatAnuprekSI samatApazyako vA, na kazcipriyo nApi dveSya ityarthaH, tathA coktam-"nasthi ya si koi visso pio va savvesu ceva jIvesu" tathA-'jaha mama na piyaM dukkhami'tyAdi, samatopetazca na kasyaciniyamapriyaM vAkuryAnnisaGgatayA vihared, evaM hi sampUrNabhAvasamAdhiyuktobhavati, kazcittu bhAvasamAdhinA samyagusthAnenotthAya parISahopa-sargastarjito dInabhAvamupagamya punarviSaNNo bhavati viSayArthI vA kazcidgArhasthyamapya-valambate rasasAtAgauravagRddho vA pUjAsatkArAbhilASI syAt tadabhAve dInaH san pAvasthAdibhAvena vA viSaNNo bhavati, kazcittathA sampUjanaM vapAtrAdinA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 sUtrakRtAGga sUtram 1/10/-/479 prArthayet 'zlokakAmI ca' zlAghAbhilASI ca vyAkaraNagaNitajyotiSanimittazAstrANyadhIte kazciditi / / mU. (480) AhAkaDaM caiva nikAmamINe, niyAmacArI ya visnnmesii| itthIsu satte ya puDho ya bAle, pariggahaM ceva pakuvvamANe / / vR.kiJcAnyat-sAdhUnAdhAya-uddizya kRtaM niSpAditamAdhAkarmetyartha, tadevambhUtamAhAropakaraNAdikaM nikAmam-atyarthaM yaH prArthayate sa nikAmamINetyucyate / tathA nikAmam' atyarthaM AdhAkarmAdInitanimittaM nimantraNAdInivAsarati-caratitacchIlazca satathA, evambhUtaH pAvasthAvasannakuzIlAnAMsaMyamodyogeviSaNNAnAMviSaNNabhAvameSata, sadanuSThAnaviSaNNatayA saMsArapatrAvasanno bhavatItiyAvat, apica 'strISu' ramaNISu AsaktaH' adhyupapannaH pRthak pRthak tadbhASitahasitavivvokazarIrAvayaveSviti, bAlavad 'bAla' ajJaH sadasadvivekavikalaH / tadavasaktatayA ca nAnyathA-dravyamantareNa tatsamprAptirbhavatItyato yena kenacidupAyena tadupAyabhUtaM parigrahameva prakarSeNa kurvANaH pApaM karma samuccinotIti tathAmU. (481) rANugiddhe nicayaM kareti, io cute sa ihmddhduggN| tamhA u meghAvi samikkha dhamma, care munI sabau vippamukke / / vR. yena kena karmaNA-paropatAparUpeNa vairamanubadhyate janmAntarazatAnuyAyi bhavati tatra gRddho vairAnugRddhaH, pAThAntaraMvA 'AraMbhasatto'ttiArambhesAvadyAnuSThAnarUpesakto-lagno niranukampo 'nicayaM dravyopacayaM tannimittApAditakarmanicayaM vA 'karoti' upaadtte| ___ 'sa' evambhUta upAttavairaH kRtakarmopacaya itaH' asmAtsthAnAt 'cyuto' janmAntaraM gataH san duHkhayatIti duHkhaM-narakAdiyAtanAsthAnamarthataH-paramArthato durga-viSamaM duruttaramupaiti, yata evaMtattasmAt 'meghAvI' vivekI maryAdAvAn vA sampUrNasamAdhiguNaMjAnAno 'dharma' zrutacAritrAkhyaM 'samIkSya' AlocyAGgIkRtya 'muni' sAdhuH sarvataH' sabAhyAbhyantarAtsat 'vipramuktaH' apagataH saMyamAnuSThAnamuktigamanaikahetubhUtaM cared' anutichet, stryArambhAdisaGgAdvipramukto'nizritabhAvena vihreditiyaavt| mU. (482) AyaM na kujA iha jIviyaTThI, asajjamANo ya privvenaa| NisammabhAsI ya vinIya giddhiM, hiMsaniyaMvA na kaha karejjA / / vR. kiJcAnyat-AgacchatItyAyo-dravyAdelabhistannimittApAdito'TaprakArakarmalAbho vA tam iha' asmin saMsAre 'asaMyamajIvitArthI' bhogapradhAnajIvitA tyarthaH, yadivA-AjIvikAbhayAt dravyasaJcayaM na kuryAt, pAThAntaraMvAchandaNaM kuJjAityAdi, chandaH-prArthanA'bhilASa indriyANAM svaviSayAbhilASovAtatna kuryAt, tathA asajamAnaH' saGgamakurvan gRhaputrakalatrAdiSu parivrajet udyuktavihArI bhvet| tathA 'gRddhiM' gAyaM viSayeSu zabdAdiSu 'vinIya' apanIya 'nizamya' avagamya pUrvottareNa paryAlocya bhASako bhavet, tadeva darzayati-hiMsayA-prANyupamardarUpayA anvitAM-yuktAM kathAM na kuryAt, na tat brUyAt yatparAtmano ubhayovA bAdhakaM vaca iti bhAvaH, tadyathA-aznIta pibata khAdata modata hata chinta praharata pacatetyAdikathAM pApopAdanAbhUtAM na kuryAditi) Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 10, mU. (483) AhAkaDaM vA na nikAmaejA, nikAmayaMte ya na saMthavejjA / dhuNe urAlaM aNuvehamANe, ciccA na soyaM aNavekkhamANo / / vR. apica sAdhUnAdhAya kRtamAdhAkRtamauddezikamAdhAkarmetyarthaH, tadevambhUtamAhArajAtaM nizcayenaiva 'na kAmayet' nAbhilaSet tathAvidhAhArAdikaM ca 'nikAmayataH' nizcayenAbhilaSataH pArzvasthAdIMstatsamparkadAnapratigrahasaMvAsasambhASaNAdibhiH na saMsthApayet-nopabRMhayet tairvA sArdhaM saMstavaM na kuryAditi, kiJca - 'urAlaM' ti audArikaM zarIraM vikRSTatapasA karmanirjarAmanuprekSamANo 'dhunIyAt' kRzaM kuryAt, yadivA 'urAlaM'ti bahujanmAntarasaJcitaM karma tadudAraM-mokSamanuprekSamANo 'dhunIyAd' apanayet, tasmiMzca tapasA dhUyamAne kRzIbhavati zarIrake kadAcit zokaH syAt taM tyaktvA yAcitopakarama- vadanuprekSamANaH zarIrakaM dhunIyAditi sambandhaH / mU. (484) egattameyaM abhipatthaejjA, evaM pamokkho na musaMti pAsaM / esampamokkhe amuse varevi, akohaNe saccarate tavassI / vR. kiJcApekSetetyAha-ekatvam - asAhayatvamabhiprArthayed ekatvAdhyavasAyI syAt, tathAhijanmajarAmaraNarogasokAkule saMsAre svakRtakarmaNA vilupyamAnAnAmasumatAM na kazcitrANasamartha sahAyaH syAt, tathA coktam // 1 // 207 "ego me sAsao appA, nANadaMsaNasaMjuo / sesA me bAhirA bhAvA, savve saMyogalakkhaNA // ityAdikAmekatvabhAvanAM bhAvayed, evamanayaikatvabhAvanayA prakarSeNa mokSaH pramokSovipramuktasaGgatA, na 'mRSA' alIkametadbhavatItyevaM pazya, eSa evaikatvabhAvanAbhiprAyaH pramokSo vartate, amRSArUpaH- satyazcAyameva / tathA 'varo'pi' pradhAno'pyayameva bhAvasamAdhirvA, yadivA yaH 'tapasvI' taponiSTatadeho'krodhanaH, upalakSaNArthatvAdasyAmAno nirmAyo nirlobhaH satyaratazca eSa eva pramokSa 'amRSA' satyo 'varaH' pradhAnazca vartata iti / kiJcAnyat mU. (485) itthIsu yA Araya mehuNAo, pariggahaM ceva akuvvamANe / uccAvasu visasu tAI, nissaMsayaM bhikkhu samAhipatte // vR. divyamAnuSatiryagurUpAsu trividhAsvapi strISu viSayabhUtAsu yat 'maithunam' abrahma tasmAd A-samantAnnarataH- arato nivRtta ityarthaH, tuzabdAvyANAtipAtAdinivRttazca tathA pari-samantAdgRhyate iti parigraho dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdisaMgrahaH tathA AtmA''tmIyagrahastaM caivAkurvANaH sanuccAvaceSu nAnArUpeSu viSayeSu yadivoccA utkRSTA avacA - jaghanyAsteSvaraktadviSTaH / 'trAyI' apareSAM ca trANa bhUto viziSTopadezadAnato 'nisaMzayaM' nizcayena paramArthato 'bhikSu' sAdhurevambhUto mUlottaraguNasamanvito bhAvasamAMdhiM prApto bhavati, nAparaH kazciditi, uccAvaceSu vA viSayeSu bhAvasamAdhiM prApto bhikSurna saMzrayaM yAti nAnArUpAn viSayAn na saMzrayatItyarthaH / mU. (486) araiM raiMca abhibhUya bhikkhU, taNAiphAsaM taha sIyaphAsaM / unhaM ca daMsaM ca'hiyAsaeJjA, suDiMbha va dubiMbha va titikkhaejjA / / vR. viSayAnanAzrayan kathaM bhAvasamAdhimApnuyAdityAha-sa bhAvabhikSu paramArthadarzI zarIrAdau nispRho mokSagamanaikapravaNazca yA saMyame'ratirasaMyame ca ratirvA tAmabhibhUya etadadhisahet / tadyathA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 sUtrakRtAGga sUtram 1/10/-486 niSkiJcanatayA tRNAdikAn sparzAnAdigrahaNAnnimnonnatabhUpradezasparzAzca samyagadhisaheta, tathA zItoSNadaMzamazakakSutpipAsAdikAn parISahAnakSobhyatayA nirjarArtham 'adhyAsayed adhisaheta tathA gandhaM surabhimitaraMca samyak 'titikSayet' sahyAta, cazabdAdAkrozavadhAdikAMzca prisshaanmumukssustitikssyediti| mU. (487) gutto vaIe ya samAhipatto, lesaM samAhalu privejaa| gihaM na chAe navi chAyaejA, saMmissabhAvaM payahe payAsu // vR.kizcAnyattvAci vAcA vA gupto vAggupto-maunavratI suparyAlocitadharmasambandhabhASI vetyevaM bhAvasamAdhi prApto bhavati, tathA zuddhAM lezyAM' taijasyAdikAM samAhRtya' upAdAya azuddhAM ca kRSNAdikAmapahRtya pari-samantAtsaMyamAnuSThAne 'vrajet' gcchediti| kizcAnyat-gRham-AvasathaM svato'nyena vA na chAdayedupalakSaNArthatvAdasyAparamapi gRhAderuragavatparakRtabilanivAsitvAtsaMskAraMna kuryAt, anyadapi gRhasthakartavyaM parijihIrSurAhaprajAyanta iti prajAstAsu-tadviSayeyena kRtena sammizrabhAvobhavati tAjahyAt, etaduktaM bhavatipravrajito'pi sanpacanapAcanAdikAM kriyAMkurvana kArayaMzcagRhasthaiH sammizrabhAvaM bhajate, yadivAprajAH-striyastAsu tAbhirvA yaH sammizrIbhAvastamavikalasaMyamArthI 'prajahyAta' parityajediti / mU. (488) je kei logaMmi u akiriyaAyA, aneNa puTThA dhuymaadisNti| AraMbhasattA gaDhitA ya loe, dhammana jANaMti vimukkhaheuM / / vR.apica-yekecanaasmin loke akriyaAtmA yeSAmabhyupagamete'kriyAtmAnaH-sAGkhyAH, teSAM hi sarvavyApitvAdAtmA niSkriyaH paThyate, tathA coktam-"akartA nirguNo bhoktA, AtmA kapiladarzane" iti, tuzabdo vizeSaNe, sa caitadvizinaSTi-abhUrtatvavyApitvAbhyAmAtmano'kriyatvameva budhyte| te cAkriyAtmavAdino'nyenAkriyatvesatibandhamokSaunaghaTeteityabhiprAyavatA mokSasadbhAvaM pRSTAH santo'kriyAvAdadarzane'pi 'dhUtaM mokSaM tadabhAvam (ca) Adizanti pratipAdayanti, tetu pacanapAcanAdike snAnArthaM jalAvagAhanarUpe vA 'Arambhe sAvadye 'saktA' adhyupapannA gaddhAstu loke mokSaikahetubhUtaM 'dharma' zrutacAritrAkhyaM na jAnanti' kumArgagrAhiNo na samyagavagacchantIti / -kiJcAnyat-- mU. (489) puDho ya chaMdA iha mANavA u, kiriyAkirIyaM ca puDho ya vaayN| jAyassa bAlassa pakuvva dehaM pavaDDhatI beramasaMjatassa / / ghR. pRthak nAnA chandaH-abhiprAyo yeSAM te pRthakachandA 'iha' asminmanuSyaloke mAnavA' manuSyAH, turavadhAraNe, tameva nAnAbhiprAyamAha-kriyA'kriyayoH pRthaktvena kriyAvAdamakriyAvAda ca samAzritAH, tdythaa||1|| "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM mtm| yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet / / ityevaM kriyaiva phalAdAyitvenAbhyupagatA, kriyAvAdamAzritAH, evametadviparyayeNAkriyAvAdamAzritAH, etayozcottaratrasvarUpaMnyakSeNa vakSyate, tecanAnAbhiprAyAmAnavAH kriyAkriyAdikaM pRthagvAdamAzritA mokSahetuMdharmamajAnAnA ArambheSusaktA indriyavazagArasasAtAgauravAbhi Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-10, 209 laassinnettkurvnti| tadyathA-'jAtasya utpannasya bAlasya ajJasyasadasadvivekavikalasya sukhaiSiNo 'deha' zarIra 'pakuvva'tti khaNDazaH kRtvA''tmanaH sukhamutpAdayanti, tadevaM paropaghAtakriyAM kurvato'saMyatasya kuto'pyanivRttasya janmAntarazatAnubandhi vairaM parasparopamardakAriprakarSaNa vardhate, pAThAntaraMvA-jAyAe bAlassa pagabmaNAe-'bAlasya' hiMsAdiSukarmasupravRttasya niranukampasya yA jAtA 'pragalbhatA' ghASryaM tayA vairameva pravardhata iti sambandhaH / mU. (490) AukkhayaM ceva abujhamANe, mamAti se sAhasakAri mNde| aho ya rAo paritappamANe, aTTesu mUDhe ajarAmarevva / / vR. apica-AyuSo-jIvanalakSaNasya kSaya AyuSkakSayastamArambhapravRttaH chinaidamatsyavadakakSaye sati abadhyamAno'tIva 'mamAIttimamatvavAn idaM me ahamasya svAmItyevaMsa'mandaH' ajJaH sAhasaM kartuM zIlamasyeti sAhasakArIti, tadyathA-kazcidvaNig mahatA klezena mahArdhANi ratnAni samAsAdyoJjayinyA bahirAvAsitaH / ___ sa ca rAjacauradAyAdabhayAdrAtrau ratnAnyevamevaM ca pravezayiSyAmItyevaM paryAlocanAkulo rajanIkSayaMna jJAnavAn, ahrayeva ralAnipravezayana rAjapuruSairalebhyazcayAvita iti, evamanyo'pi kiMkartavyatAkulaH svAyuSaH kSayamabudhyamAnaH parigraheSvArambheSucapravartamAnaH sAhasakArI syAditi, tathA kAmabhogatRSito'hi rAtrIca pari-samantAt dravyArthI paritapyamAno mammaNavaNigdArtadhyAyI kAyenApi klizyate, tathA coktam - // 1 // "ajarAmaravadvAlaH, klizyate dhnkaamyyaa| zAzvataM jIvitaM caiva, manyamAno dhanAni ca / / tadevamArtadhyAnopahataH 'kaiyA vaccai sattho? kiM bhaMDaM kattha kittiyA bhUmI tyAdi, tathA 'ukkhaNaikhaNai nihaNai rattinasuyai diyAviyasasaMko'ityAdicittasaMklezAtsuSThumUDho'jarAmaravaNigvadajarAmaravadAtmAnaM manyamAno'pagatazubhAdhyavasAyo'harnizamArambhe pravartata iti|| ma.(491) jahAhi vittaM pasavo ya savvaM, je baMdhavA je ya piyA ya mittaa| lAlappatI se'viyaei moha, anne jaNA taMsi haraMti vittaM / / vR.kizcAnyat-'vittaM dravyajAtaMtathA pazavo gomahiSyAdayastAn sarvAn jahAhi parityajateSu mamatvaM mA kRthAH, ye 'bAndhavA' mAtApitrAdayaH zvazurAdayazca pUrvAparasaMstutA ye ca priyA 'mitrANi' sahapAMsukrIDitAdayaste ete mAtApitrAdayo na kiJcittasya paramArthataH kurvanti, so'pi ca vittapazubAndhavamitrArthI atyarthaM punaH punarvA lapati laalpyte| tadyathA-he mAtaH ! he pitarityevaM tadarthaM zokAkulaH pralapati, tadarjanaparazca mohamupaiti, rUpavAnapi kaNDarIkavat dhanavAnapi mammaNavaNigvat dhAnyavAnapi tilakaveSThivad ityevamasAvapyasamAdhimAn muhyte| yacca tena mahatA klezenAparaprANyupamardainopArjitaM vittaMvadanye janAH 'se' tasyApaharanti jIvata eva mRtasya vA, tasya ca kleza eva kevalaM pApabandhazcetyevaM matvA pApAni karmANi prityjettpshcrediti| mU. (192) sIhaM jahA khuDDamigA caraMtA, dUre caraMtI prisNkmaannaa| ___ evaM tu mehAvi samikkha dhamma, dUreNa pAvaM parivajaejjA / / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 sUtrakRtAGga sUtram 1/10/-/492 vR. tapazcaraNopAyamadhikRtyAha-yathA 'kSudramRgA' kSudrATavyapazavo hariNajAtyAdyAH 'carantaH' aTavyAmaTantaH sarvato bibhyataH parizaGkamAnAH siMhaM vyAghraM vA AtmopadravakAriNaM dUreNa parihRtya 'caranti' viharanti / evaM 'meghAvI' maryAdAvAn, turvizeSaNe, sutarAM dharmaM 'samIkSya' paryAlocya 'pApa' karma asadanuSThAnaM dUreNa manovAkkAyakarmabhiH parihRtya pari-samantAdvrajet, saMyamAnuSThAyI tapazcArI ca bhavediti, dUreNa vA pApaM pApahetutvAtsAvadyAnuSThAnaM siMhamiva mRgaH svahitamicchan parivarjayet parityajediti apica bhU. (493) saMbujjhamANe u nare matImaM, pAvAu appANa nivaTTaejA / hiMsappasUbAI duhAI mattA, verAnubaMdhINi mahabhayANi // vR. mananaM mati sA zobhanA yasyAstyasI matimAn, prazaMsAyAM matup, tadevaM zobhanamatiyukto mumukSurnaraH samyak zrutacAritrAkhyaM dharmaM bhAvasamAdhiM vA 'budhyamAnastu' vihitAnuSThAne pravRttiM kurvANastu pUrvaM tAvanniSiddhAcaraNAnnivarteta atastat darzayati- 'pApAt' hiMsAnRtAdirUpAtkarmaNa AtmAnaM nivartayet, nidAnocchedena hi nidAnina ucchedo bhavatItyato'zeSakarmakSayamicchannAdAveva Azra vadvArANi nirundhyAdityabhiprAyaH / kiM cAnyat-hiMsA-prANivyaparopaNaM tayA tato vA prasUtAni jAtAni yAnyazubhAni karmANi tAnyatyantaM narakAdiSu yAtanAsthAneSu duHkhAni duHkhotpAdakAni vartante, tathA vairamanubandhanti tacchIlAni ca vairAnubandhIni janmazatasahasradurmocAni, ata eva mahadbhayaM yebhyaH sakAzAttAni mahAbhayAnIti, evaM ca matvA matimAnAtmAnaM pApAnnivartayediti, pAThAntaraM vA 'nivvANabhUe va parivvajjA' asyAyamartha yathA hi nirvRto nirvyApAratvAtkasyacidupaghAte na vartate evaM sAdhurapi sAvadyAnuSThAnarahitaH pari-samantAd vrajediti / mU. (494) musaM na bUyA muni attagAmI, nivvANameyaM kasiNaM samAhiM / sayaM na kujjA na ya kAravejjA, karaMtamannapi ya nANujANe // vR tathA Apto- mokSamArgastadgAmI - tadamanazIla AtmahitagAmI vA Apto vA prakSINadoSaH sarvajJastadupadiSTamArgagAmI 'muni' sAdhuH 'mRSAvAdam' anRtamayarthAtha na brUyAt satyamapi prANyupaghAtakamiti, 'etadeva' mRSAvAdavarjanaM 'kRtsnaM' saMpUrNa bhAvasamAdhiM nirvANaM cAhuH / sAMsArikA hi samAdhayaH snAnabhojanAdijanitAH zabdAdiviSayasaMpAditA thA anaikAntikAnAtyantikatvena duHkhapratIkArarUpatvena vA asaMpUrNA vartante / tadevaM mRSAvAdamanyeSAM vA vratAnAmaticAraM svayamAtmanA na kuryAnnApyapareNa kArayettathA kurvantamapyaparaM manovAkkAyakarmabhirnAnumanyeta iti / mU. (495) suddhe siyA jAe na dUsaejjA, amuchie na ya ajjhovavanne / ghitimaM vimukkena ya pUyaNaTTI, na siloyagAmI ya parivvaejjA / / vR. uttaraguNAnadhikRtyAha-udgamotpAdanaiSaNAbhiH 'zuddhe' nirdoSe 'syAt' kadAcit 'jAte' prApte piNDe sati sAdhU rAgadveSAbhyAM na dUSayet, uktaM ca // 1 // "bAyAlIsesaNasaMkaDaMmi gahaNaMmi jIva ! nahu chalio / ihi jaha na chalijjasi bhuMjaMto rAgado sehiM // tatrApi rAgasya prAdhAnyakhyApanAyAha-na mUrcchito'mUrcchitaH sakRdapi zobhanAhAralAbhe sati Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-10, 211 gRddhimakurvannAhArayatti tathA anadhyupapannastamevAhAraM paunaHpunyenAnabhilaSamANaH kevalaM saMyamayAtrApAlanArthamAhAramAhArayet, prAyoviditavedyasyApi viziSTAhArasannidhAvabhilASAriteko jAyata ityato'mUrchito'nadhyupapanna iti ca pratiSedhadvayamuktam, uktaM ca -- // 1 // "bhuttabhogo purA jo'vi, gIyattho'vi ya bhaavio| ___saMtesAhAramAIsu, so'vi khippaM tu khubbhi|| tathA saMyame dhRtiryasyAsI dhRtimAn tathA sabAhyAbhyantareNa granthena vimuktaH tathA pUjana vastrapAtrAdinA tenArthaH pUjanArthaH sa vidyate yasyAsau pUjanArthI tadevaMbhUto na bhavet, tathA zlokaHbhlAdhA kIrtistadbhAmI na tadabhilASukaH parivrajediti, kIrtyarthI na kAJcana kriyAM kuryAdityarthaH / mU. (496) nikkhamma gehAu nirAvakaMkhI, kAyaM viuseja niyaannchinne| no jIviyaM no maraNAbhikaMkhI, careja bhikkhU valayA vimukke / vR.adhyayanArthamupasaMjidhRkSurAha-gehAnnisRtya niSkramyaca' pravrajito'pibhUtvA jIvite'pi nIrAkAGkSI 'kArya' vyutsRjya niSpratikarmatayA cikitsAdikamakurvan chinnanidAno bhvet| tathA najIvitaM nApi maraNamabhikAkSetra bhikSu' sAdhu valayAt saMsAravalayAtkarmabandhanAdvA vipramuktaH saMyamAnuSThAnaM caret, iti parisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-10 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcAryavicaritA prathamazrutaskandhasya dazamaadhyayanaTIkA parisamAptA / (adhyayanaM-11 "mArga" vR.uktaMdazamamadhyayanaM, tadanantaramekAdazamArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH, ihAnantarAdhyayane samAdhi pratipAditaH, sa ca jJAnadarzanatapazcAritrarUpI vartate, bhAvamArgo'pyevamAtmaka evetyato mArgo'nenAdhyayanena pratipAdyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryupakramAdInyanuyogadvArANivAcyAni, tatrApyupakramAntargato'rthAdhikAro'yaM, tadyathA-prazasto jJAnAdiko bhAvamArgastadAcaraNaMcAtrAbhidheyamiti, nAmaniSpannetunikSepemArga ityasyAdhyayanasyanAma, tannikSepArthaM niyuktikRdAhani. [107] nAma ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve y| eso khalu maggassa ya nikkhevo chavviho hoi / vR. nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAnmArgasya SoDhA nikSepaH, tatra nAmasthApane sugamatvAdanAdhtya jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyamArgamadhikRtyAhani. [108] phlglyNdolnnvittrjjudvnnbilpaasmggey| ravIlagaayapakkhipahe chattajalAkAsadavvaMmi / / vR.phalakairmArgaphalakamArga yatrakardamAdibhayAtphalakairgamyate, latAmArgastu yatra latAvalambana gamyate, andolanamArgo'pi yatrAndolanenadurgamatilaGghayate, vetramArgo yatra vetralatopaSTambhena jalAdau gamyate iti, tadyathA-cArudatto vetralatopaSTambhena vetravatI nadImuttIrya parakUlaM gataH, rajjumArgastu Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 sUtrakRtAGga sUtram 1/11/-/496/ni. [108] yatra rajjvA kiJcidatidurgamatilaGghayate, 'davanaM'ti yAnaM tanmArgo davanamArga, bilamArgo yatra tu guhA-dyAkAreNa vilena gamyate, pAzapradhAno mArga pAzamArga pAzakUTavAgurAnvito mArga ityarthaH, kIlakamArgo yatra vAlukotkaTe marukAdiviSaye kIlakAbhijJAnena gamyate, ajamArgo yatra ajenabastyena gamyate, tatyathA suvarNAbhUmyAMcArudattogata iti, pakSimArgoyatrabhAruNDAdipakSibhirdezAntaramavApyate,chatramArgAyatra chatramantareNagantuMna zakyate, jalamArgoyatra nAvAdinAgamyate, AkAzamArgo vidyAdharAdInAm, ayaM sarvo'pi phalakAdiko 'dravye' dravyaviSaye'vagantavya iti / ni. [109] khettaMmimi khette kAle kAlo jahiM havai jo u| bhAvaMmi hoti duviho pasatya taha appasattho y|| vR. kSetrAdimArgapratipAdanAyAha-kSetramArgeHparyAlocyamAne yasmin 'kSetre grAmanagarAdau pradeze vAzilAkSetrAdike vA kSetreyoyAti mArgoyasminvAkSetre vyAkhyAyatesa kSetramArgaH, evaM kAle'pyAyojyaM / bhAve tvAlocyamAne dvividho bhavati mArga, tadyathA prazasto'prazastazceti / ni. [110] duvihaMmivi tigabhedo neo tassa viNicchao duviho / sugatiphaladuggatiphalo pagayaM sugatIphaleNitthaM // vR.prazastAprazastabhedapratipAdanAyAha-dvividhe'pi' prazastAprazastarUpe bhAvamArge pratyeka trividho bhedobhavati, tatrAprazasto mithyAtvamaviratirajJAnaMceti, prazastastusamyagdarzanazAnacAritrarUpa iti, 'tasya' prazastAprazastarUpasya bhAvamArgasya 'vinizcayo' nirNayaH phalaM kAryaM niSThA dvedhA, tadyathA-prazastaH sugatiphalo'prazastazca durgatiphala iti|ihtupunH prastAvaH' adhikAraH 'sugatiphalena' prshstmaargenneti| ni. [111] duggaiphalavAdINaM tinni tisaTThA satAi vAdINaM / kheme ya khemarUve caukkagaM mggmaadiisu|| vR.tatrAprazastaM durgatiphalaM mAgaM pratipipAdayiSustakartRnirdidikSurAha-durgatiphalaM yasya sa durgatiphalastadvadanazIlA durgatiphalavAdinasteSAMprAvAdukAnAMtrINi triSTyadhikAnizatAni bhavanti, durgatiphalamArgopadeSTutvaMcateSAM mithyAtvopahatahaSTatayAviparItajIvAditattvAbhyupagamAt, tatsaMkhyA caivamavagantavyA, tdythaa||1|| asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsii| annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsaM // teSAM ca svarUpaM samavasaraNAdhyayane vakSyata iti // sAmprataMmArgabhaGgadvAreNanirUpayitumAha, tadyathA-ekaH kSemomArgastaskarasiMhavyAghrAdyupadravarahitatvAt tathA kSemarUpazca samatvAttathA chAyApuSpaphalavavRkSopetajalAzrayakulatvAcca 1, tathA paraH kSemo nizcauraH kiMtvakSemarUpa upalazakalAkulagirinadikaNTakagazitAkulatvena viSamatvAt, tathA'paro'kSemastakarAdibhayopetatvAkSemarUpazcopalazakalAdhabhAvatayA samatvAt, tathA'nyo na kSemonApi kSemarUpaH siMhavyAghrataskarAdidoSaduSvAttathA gartApASANanimnonnatAdidoSa-duSTatvAceti, evaM bhAvamArgo'pyAyojyaH, tadyathA-jJAnAdisamanvito dravyaliGgopetazca sAdhu kSemaH kSemarUpazca, tathA kSemo'kSemarUpastu sa eva bhAvasAdhuH kAraNikadravyaliGgarahitaH, tRtIyamaGgakagatA nivAH, paratIrthikA gRhsthaashcrmbhnggkvrtinodrssttvyaaH|evmnntroktyaa prakriyayA catuSkakaM bhaGgaka Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-11, 213 -- - - - - - catuSTayaM mArgAdiSvAyojyaM, AdigrahaNAdanyaccApi samAdhyAdAvAyojyamiti / samyagamithyAtvamArgayoH svarUpanirUpaNAyAhani. [112] sammappaNio maggo NANe taha daMsaNe caritte ya / caragaparivvAyAdIciNNo micchattamaggou / / vR.samyagajJAnaM darzanaM cAritraMcetyayaMtrividho'pi bhAvamArgaH samyagdRSTibhiH' tIrthakaragaNadharAdibhiH samyagvA-yathAvasthitavastutattvanirUpaNayA praNItastaireva samyagAcIrNa iti, carakaparivrAjakAdibhistu 'AcIrNa' Asevito mArgo mithyAtvamArgo'prazastamArgo bhavatIti / tuzabdo'sya durgatiphala-nibandhanatvena vizeSaNArtha iti / ni. [113] iDDhirasasAyagayA chjjiivnikaayghaayniryaa| je uvadisaMti maggaM kumaggamaggassitA te u|| vR. svayUthyAnAmapi pAvasthAdInAM SaDjIvanikAyopamardakAriNAM kumAzritatvaM darzayitumAha-ye kecanaapuSTadharmANaH zItalavihAriNaHRddhirasasAtagauraveNa 'gurukAH' gurukarmANa AdhAkarmAdhupabhogAbhyupagamena SaDjIvanikAyavyApAdanaratAca aparebhyo 'mArga' mokSamArgamAtmAnucIrNamupadizanti, tathAhi-zarIramidamAdyaM dharmasAdhanamiti matvA kAlasaMhananAdihAnezcAdhAkarmAdhupa- bhogo'pi na doSAyetyevaM pratipAdayanti, te caivaM pratipAdayantaH kutsitamArgAstIrthikAstanmA-gAzritAbhavantiAtuzabdAdete'pisvayUthyAetadupadizantaH kumAzritA bhavantIti kiMpunastIrthikA iti| ni. [114] tavasaMjamappahajA guNadhArI je vayaMti sabbhAvaM / savvajagajIvahiyaM tamAhu sammappanIyamiNaM / / vR.prazastazAstrapraNayanena sanmArgAviSkaraNAyAha-tapaH-sabAhyAbhyantaraMdvAdazaprakAraM tathA saMyamaH-saptadazabhedaHpaJcAzravaviramaNAdilakSaNastAbhyAMpradhAnAstapaHsaMyamapradhAnAH, tathA'STAdazazIlAGgasahasrANi guNAstaddhAriNo guNadhAriNo ye satsAdhavasta evaMbhUtA yaM 'sadbhAvaM' paramArtha jIvAjIvAdilakSaNaM vadanti' pratipAdayanti, kiMbhUtaM!- sarvasmin jagati ye jIvAstebhyo hitaMpathya tadrakSaNatasteSAMsadupadezadAnato vA taMsanmArga samyaGmArgajJAH 'samyag aviparItatvenapraNItam 'AhuH' uktavanta iti| ni. [115] paMtho maggo nao vihA dhitI sugatI hiyaM (taha) suhaM ca / patyaM seyaM nivvui nivvANaM sivakaraMceva / / vR.-sAmprataMsanmArgasyaikArthikAndayitumAha-dezAdvivakSitadezAntaraprAptilakSaNaH panthAH, sacehabhAvamArgAdhikAre samyakatvAvAptirUpo'vagantavyaH 1, tathA mArga' iti pUrvasmAdvizudhdhyA viziSTataro mArgaH, saceha samyagajJAnAvAptirUpo'vagantavyaH 2, tathA nyAya' iti nizcayenAyanaMviziSTasthAnaprAptilakSaNaM yasmin sati sa nyAyaH, sa ceha samyakacAritrAvAptirUpo'vagantavyaH, satpuruSANAmayaM nyAya eva yaduta avAptayoH samyagdarzanajJAnayostatphalabhUtena samyakacAritreNa yogo bhavatItyatonyAnazabdenAtra cAritrayogo'bhidhIyataiti 3, tathA vidhi riti vidhAnaM vidhi: samyagajJAnadarzanayoryogapadyenAvApti 4 / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 sUtrakRtAGga sUtram 1 /11 / 496 / ni. [115] -tathA 'dhRti' riti dharaNaM dhRti samyagadarzane sati cAritrAvasthAnaM mASatuSAdAviva viziSTajJAnAbhAvAdvivakSayaivamucyate 5, tathA 'sugati' riti zobhanA gatirasmAt jJAnAccAritrAcceti sugatiH, 'jJAnakriyAbhyAM mokSa' iti nyAyAtsugatizabdena jJAnakriye abhidhIyete, darzanasya tu jJAnavizeSatvAdatraivAntarbhAvo'vagantavyaH 6, tathA 'hita' miti paramArthato muktyavAptistatkAraNaM vA hitaM, tacca samyagdarzanajJAnacAritrAkhyamavagantavyamiti 7, atra ca saMpUrNAnAM samyagdarzanAdInAM mokSamArgatve sati yadvayastasamastAnAM mokSamArgatvenopanyAsaH sa pradhAnopasarjanavivakSayA na doSAyeti, tathA 'sukha' miti sukhahetutvAtsukhama-upazamazreNyAmupazAmakaM pratyapUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasaMparAyarUpA guNatrayAvasthA 8 2 - tathA 'pathya' miti pathi-mokSamArge hitaM pathyaM taca kSapakazreNyAM pUrvoktaM guNatrayaM 9, tathA 'zreya' ityupazamazreNimastakAvasthA, upazAnta sarvamohAvasthetyarthaH 10, tathA nirvRtihetutvAnnivRti kSINamohAvasthetyarthaH, mohanIyavinAze'vazyaM nirvRtisadbhAvAditibhAvaH 11, tathA 'nirvANa'miti ghanaghAtikarmacatuSTayakSayeNa kevalajJAnAvApti 12, tathA 'zivaM' mokSapadaM tatkaraNazIlaM zailezyavasthAgamanamiti 13, evametAni mokSamArgatvena kiJcidabhedAd bhedena vyAkhyAtAnyabhidhAnAni, yadivaite paryAyazabdA ekArthikA mokSamArgasyeti / gato nAmaniSpatro nikSepaH, tadanantaraM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, taccedam mU. (497) kayare magge akkhAe, mAhaNeNaM maImatA ? | jaM maggaM ujju pAvittA, ohaM tarati duttaraM // vR. vicitratvAtrikAlaviSatvAcca sUtrasyAgAmukaM pracchakamAzritya sUtramidaM pravRttam, ato jambUsvAmI sudharmAsvAminamidamAha, tadyathA- 'kataraH kiMbhUto 'mArga' apavargAvAptisamartho'syAM trilokyAm 'AkhyAtaH ' pratipAdito bhagavatA trailokyoddharaNasamarthenaikAntahitaiSiNa mA hanetyevamupadezapravRttiryasyAsau mAhanaH - tIrthakRttena tameva vizinaSTi-mati-lokAlokAntargatasUkSmavyavahitaviprakRSTAtItanAgatavartamAnapadArthAvirbhAvikA kevalajJAnAkhyA yasyAstyasau matimAMstena, -yaM prazastaM bhAvamArgaM mokSagamanaM prati 'Rju' praguNaM yatravasthitapadArthasvarUpanirUpaNadvAreNAvakraM sAmAnyavizeSanityAnityAdisyAdvAdasamAzrayaNAt, tadevaMbhUtaM mArga jJAnadarzanatapazcAritrAtmakaM prApya' labdhvA saMsArodaravivaravartI prANI samagrasAmagrIkaH 'odha' miti bhavaudhaM saMsArasamudraM taratyatyantadustaraM, taduttaraNatamagryA eva duSprApatvAt, taduktam- "mANussakhettajAIkularUvArogamA - uyaM buddhI / savaNoggahasaddhAsaJjamo ya loyaMmi dulahAI // ityAdi // taM maggaM nuttaraM suddhaM, savvadukkhavimokkhaNaM / mU. (498) jANAsi NaM jahA bhikkhU!, taM No bUhi mahAmunI // vR. sa eva pracchakaH punarapyAha-yo'sau mArgaH sattvahitAya sarvajJenopadiSTo'zeSaikAntakauTilyavakra rahitastaM mArga, nAsyottaraH pradhAno'stItyanuttarastaM zuddhaH - avadAto nirdoSa: pUrvAparavyAhatidoSApagamAtsAvadyAnuSThAnopadezAbhAvAdvA tamiti, tathA sarvANi azeSANi bahubhirbhavairupacitAni duHkhakAraNatvAhuH khAni karmANi tebhyo vimokSaNaM' - vimocakaM tamevaMbhUtaM mArgamanutaraM nirdoSaM sarvaduH khakSayakAraNaM / he bhikSo ! tathA tvaM jAnISe 'Na' miti vAkyAlaGkAre tathA taM mArga Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-11, 215 sarvajJapraNItaM naH' asmAkaM he mahA mune ! 'brUhi' kathayeti / mU. (99) jai no kei pucchijjA, devA aduva mANusA / tesiM tu kayaraM maggaM, Aikkhejja? kahAhi no / / vR. yadyapyasmAkamasAdhAraNaguNopalabdheryuSmapratyayenaiva pravRtti syAt tathApyanyeSAM mArgaH kiMbhUto mayA''khyeya ityabhiprAyavAnAha-yadA kadAcit 'naH' asmAn 'kecana' sulabhabodhayaH saMsArodvignAH samyagmArga pRccheyuH, ke te? 'devAH' caturnikAyAH tathA manuSyAH tathA manuSyAHpratItAH, bAhulyenatayoreva praznasad-bhAvAttadupAdAnaM, teSAM pRcchatAM kataraM mArgamaham 'AkhyAsye' kathayiSye, tadetadasmAkaM tvaM jAnAnaH kathayeti / / mU. (500) jai vo kei pucchijjA, devA aduva maannusaa| tesimaM paDisAhijjA, maggasAraM suNeha me // vR.evaM pRSTaH sudharmasvAmhAyaha-yadi kadAcit 'vaH' yuSmAn kecana devA manuSyA vA saMsArabhrAntiparAbhagnAH samyagamArgaM pRccheyusteSAMpRcchatAm 'ima miti vakSyamANalakSaNaMSaDajIvanikAyapratipAdanagarbha tadrakSApravaNaM mArga 'paDisAhijjeti pratikathayet / 'mArgasAram' mArgaparamArthaM yaM bhavanto'nyeSAM pratipAdayiSyanti tat 'me' mama kathayataH zrRNuta yUyamiti, pAThAntaraM vA "tesiMtuimaMmaggaMAikkhejja suNeha me'tti uttAnArtham / punarapi mArgAmiSTavaM kurvansudharmasvAmyAhamU. (501) anupubveNa mahAghoraM, kAsaveNa paveiyaM / jamAdAya io puvvaM, samudaM vavahAriNo / vR.yathA'ham 'anupUrveNa' anuparipATyA kathayAmitathA zRNuta, yadivAyathA cAnupUrvyA sAmagyAcA mArgo'vApyate tacchRNuta, tadyathA-'paDhamillugANaudae' ityAdi tAvadyAvat 'bArasavihe kasAe khavieuvasAmievajogehi / labbhai carittalaMbho" ityAdi, tathA 'cattAri paramaMgANI'tyAdi kiMbhUtaMmAgaM ? tameva vizinaSTi-kApuruSaiH saMgrAmapravezavatduradhyavaseyatvAt 'mahAghoraM mahAbhayAnaka 'kAzyapo' mahAvIravardhamAnasvAmI tena 'praveditaM praNItaMmArgakathayiSyAmIti,anena svamanISikAparihAramAha, yaM zuddha mArgam 'upAdAya' gRhItvA 'ita' iti sanmArgopAdAnAt 'pUrvam' AdAvevAnuSThitatvAddustaraM saMsAraM mahApuruSAstaranti, asminnevArthe dRSTAntamAha - vyavahAraH-paNyakrayavikrayalakSaNo vidyate yeSAM te vyavahAriNaH-sAMyAtrikAH, yathA te viziSTalAbhArthinaH kiJcannagaraM yiyAsavo yAnapAtreNa dustaramapi samudraM taranti evaM sAdhavo'pyAtyantikaikAntikAvAdhasukhaiSiNaH samyagdarzanAdinAmArgeNa mokSa jigamiSavodustaraMbhacaughaM tarantIti mU. (502) atariMsu taraMtege, tarissaMti anaagyaa| taM socA paDivakkhAmi, jaMtavo taM suNeha me|| ghR.mArgavizeSaNAyAha-yaMmAgaMpUrvamahApuruSAcIrNamavyabhicAriNamAzritya pUrvasminnanAdike kAle bahavo'nantAH sattvA azeSakarmakacavaravipramuktA bhavaugha-saMsAram 'atArSuH' tIrNavantaH, sAmpratamapyeke samagrasAmagrIkAH saMkhyeyAH satvAstaranti, mahAvidehAdau sarvadA siddhisadbhAvAdvartamAnatvaM na virudhyate, tathA'nAgate ca kAle aparyavasAnAtmake'nantA eva jIvAstariSyanti / tadevaM kAlatraye'pisaMsArasamudrottArakaM mokSagamanaikakAraNaMprazastaMbhAvamArgamutpannadivya Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sUtrakRtAGga sUtram 1/11/-/502 jJAnaistIrthakRbhirupadiSTaM, taM cAhaM samyak zrutvA'vadhArya ca yuSmAkaM zuzrUSUNAM 'prativakSyAmi' pratipAdayiSyAmi, sudharmasvAmI jambUsvAminaM nizrIkRtyAnyeSAmapi jantUnAM kathayatItyetaddazayitumAha-he jantavo'bhimukhIbhUyataMcAritramArgamamakathayataH zRNuta yUyaM, paramArthakathane'tyantamAdarotpAdanArthamevamupanyAsa iti / mU. (503) puDhavIjIvA puDho sattA, AujIvA thaa'gnnii| vAujIvA puDho sattA, taNarukkhA sabIyagA / / vR. cAritramArgasya prANAtipAtaviramaNamUlatvAttasya ca tatparijJAnapUrvakatvAdato jIvasvarUpanirUpaNArthamAha-pRthivyevepRthivyAzritA vAjIvAH pRthvIjIvAH, teca pratyekazarIratvAt 'pRthak' pratyekaM sattvA' jantavo'vagantavyAH, tathA ApazcajIvAH, evamagnikAyAzca, tathA'pare vAyujIvAH, tadevaM caturmahAbhUtasamAzritAH pRthak sattvAH pratyekazarIriNo'vagantavyAH, eta eva pRthivyaptejovAyusamAzritAH sattvAH pratyekazarIriNaH, vakSyamANavanaspatestu sAdhAraNazarIratvenApRthakatvamapyastItyasthArthasya darzanAya punaH pRthksttvgrhnnmiti| vanaspatikAyastu yaH sUkSmaH sa sarvo'pi nigodarUpaH sAdhAraNo bAdarastu sAdhAraNo'sAdhAraNazceti, tatra pratyekazarIriNo'sAdhAraNasya katicibhedAnnirdidikSurAha-tatra tRNAnidarbhavIraNAdIni vRkSAH-cUtAzokAdayaH saha bIjaiH-zAligodhUmAdibhirvartanta iti sabIjakAH, ete sarve'pi vanaspatikAyAH sattvA avagantavyAH, anena ca bauddhAdimatanirAsaH kRto'vagantavya iti / eteSAM ca pRthivyAdInAM jIvAnAM jIvatvena prasiddhisvarUpanirUpaNamAcAre prathamAdhyayane zastraparijJAkhye nyakSeNa pratipAditamiti neha prtnyte| mU. (104) ahAvarA tasA pANA, evaM chakkAya aahiyaa| etAvae jIvakAe, nAvare koi vijaI / / vR. SaSThajIvanikAyapratipAdanAyAha-tatra pRthivyaptejovAyuvanaspataya ekendriyAH sUkSmabAdaraparyAptAparyAptakabhedena pratyekaM caturvidhAH, 'atha' anantaram 'apare' anye trasantIti trasAH-dvitricatuSpaJcendriyAH kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdayaH, tatra dvitricaturindriyAH pratyeka paryAptakAparyAptakabhedAtSaDvidhAH, paJcendriyAstu saMzyasaMjJiparyAptakAparyAptakabhedAJcaturvidhAH / / tadevamanantaroktayA nItyA caturdazabhUtagrAtmakatayA SaDjIvanikAyA vyAkhyAtAstIrthakaragaNadharAdibhiH, 'etAvAn etabhedAtmaka eva saMkSepato 'jIvanikAyo' jIvarAzirbhavati, aNDajodbhijjasaMsvedajAderatraivAntarbhAvAnAparo jiivraashirvidytekshciditi|tdevNssddjiivnikaayN pradarzya yattatra vidheyaM taddarzayitumAhamU. (505) savvAhiM anujuttIhi, matimaM pddilehiyaa| sabve akkaMtadukkhA ya, ato savve na hiNsyaa| vR.sarvAyAHkAzcanAnurUpAH-pRthivyAdijIvanikAyasAdhanatvenAnukUlA yuktayaH-sAdhanAni, yadivA asiddhaviruddhAnekAntikaparihAreNa pakSadharmatvasapakSasattvavipakSavyAvRttirUpatayA yuktisaMgatA yuktayaH anuyuktayastAbhiranuyuktibhiH 'matimAn' sadvivekI pRthivyAdijIvanikAyAn 'pratyupekSya' paryAlocya jIvatvena prasAdhya tathA sarve'pi prANinaH 'akAntaduHkhA' duHkhadviSaH Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-11, sukhalipsavazca manvAno matimAn sarvAnapi prANino na hiMsyAditi / yuktayazcataprasAdhikAHsaMkSepeNemAiti-sAtmikApRthivI, tadAtmanAMvidrumalavaNopalAdInAM samAnajAtIyAGkurasadbhAvAd, arthovikaaraangkurvt| tathA sacetanamambhaH, bhUmikhananAvikRtasvabhAvasaMbhavAd, darduravat / tathA sAtmakaMtejaH, tadyogyAhAravRddhayA vRddhayupalabdheH, bAlakavat / tathA sAtmako vAyuH, aparApreritaniyatatirazcInagatimattvAt, govat / tathA sacetanA vanaspatayaH, janmajarAmaraNarogAdInAM samuditAnAM sadbhAvAt, strIvat, tathA kSatasaMrohaNAhAropAdAnadIhRdasadbhAvasparzasaMkocasAyAhnasvApaprabodhAzrayopasarpaNAdibhyo hetubhyo vnspteshcaitnysiddhi| dvIndriyAdInAMtu punaH kRmyAdInAM spaSTameva caitanyaM, tadvedanAzcaupakramikAH svAbhAvikAzca samupalabhya manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca navakena bhedena tatpIDAkAriNa upmrdaanivrtitvymiti|| mU. (506) eyaMkhu nANiNo sAraM, jana hiMsati kNcnn| ahiMsA samayaM ceva, etAvaMtaM vijANiyA / / vR.etadevasamarthayannAha-khuzabdovAkyAlaGkAre'vadhAraNevA, etadeva' anantaroktaMprANAtipAtanivartanaM 'jJAnino' jIvasvarUpatadvadhakarmabandhavedinaH 'sAraM paramArthataH pradhAnaM, punarapyAdarakhyApanArthametadevAha-yatkaJcana prANinamaniSTaduHkhaM sukhaiSiNaM na hinasti, prabhUtavedino'pi jJAnina etadevasArataraMjJAnaM yatrANAtipAtanivartanamiti, jJAnamapitadeva paramArthato yatparapIDAtonivartanaM, tathA coktam - // 1 // "kiM tAe paDhiyAe ? payakoDIe palAlabhUyAe / jasthittiyaM na nAyaM parassa pIDA na kAyavvA // tadevamahiMsApradhAnaH samaya-AgamaH saMketovopadezarUpastamevaMbhUtamahiMsAsamayametAvantameva vijJAya kimanyena bahunA parijJAnena ?,etAvataiva parijJAnena mumukSorvivakSitakAryaparisamApterato na hiNsyaatknycneti| mU. (507) urlDaahe ya tiriyaM, je kei tsthaavraa| samvattha viratiM vijJA, saMti nivyANamAhiyaM / / vR. sAmprataM kSetraprANAtipAtamadhikRtyAha-Urdhvamastiryakca ye kecana trasA:-tejovAyudvIndriyAdayaH tathA sthAvarAH-pRthivyAdayaH, kiMbahunoktena?, sarvatra' prANinitrasasthAvarasUkSmabAdarabhedAbhinne 'viratiM' prANAtipAtanivRttiM 'vijAnIyAt kuryaat| paramArthata evamevAsau jJAtA bhavatiyadi samyakriyata iti, eSaivaca prANAtipAtanivRtti pareSAmAtmanazca zAntihetutvAcchAntivatate, yato viratimato nAnye kecana bibhyati, nApyasau bhavAntare'pi kutazcidbibheti, apica-nirvANapradhAnaikakAraNatvAnnirvANamapi prANAtipAtanivRttireva, yadivAzAntiH-upazAntatA nivRtiH-nirvANaM viratimAMzcAtaraudradhyAnAbhAvadupazAntirUpo nirvRtibhUtazca bhvti| mU. (508) pabhUdose nirAkiccA, na virujjheja kennii| maNasA vayasA ceva, kAyasA ceva aMtaso / vR. kiJcAnyat-indriyANAM prabhavatIti pramurvazyendriya ityarthaH, yadivA saMyamAvArakANi Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/11/-/508 karmANyabhibhUya mokSamArge pAlayitavye prabhuH samarthaH, sa evaMbhUtaH prabhuH dUSayantIti doSA- mithyaatvaavirtiprmaadkssaayyogaastaan| 'nirAkRtya' apanIya kenApi prANinA sArdhaM 'na virudhyeta' na kenacitsaha virodhaM kuryAt, trividhenApi yogeneti manasA vAcA kAyena caivAntazo-yAvajjIvaM, parApakArakriyayA na virodhaM kuryAditi / uttaraguNAnadhikRtyAha mU. (509) saMvuDe se mahApatre, dhIre dattesaNaM care / esaNAsamie nicaM, vajjayaMte anesaNaM // 218 vR. AzravadvArANAM rodhenendriyanirodhena ca saMvRtaH sa bhikSurmahatI prajJA yasyAsau mahAprajJovipulabuddhirityarthaH, tadanena jIvAjIvAdipadArthAbhijJatAveditA bhavati, 'dhIraH' akSobhyaH kSutpipAsAdiparISa hairna kSobhyate, tadeva darzayati -- AhAropadhizayyAdike svasvAminA tatsaMdiSTena vA datte satyeSaNAM carati eSaNIyaM gRhNAtItyarthaH, eSaNAyA eSaNAyAM vA gaveSaNagrahaNagrAsarUpAyAM trividhAyAmapi samyagitaH samitaH, sa sAdhurnitya- meSaNAsamitaH sannaneSaNAM 'varjayan' parityajansaMyamamanupAlayet, upalakSaNArthatvAdasya zeSAbhira- pIryAsamityAdibhiH samito draSTavya iti / bhU. (510) bhUyAiM ca samAraMbha, tamuddissA ya jaM kaDaM / tAritaM tu na giNhejA, annapANaM susaMjae // vR. aneSaNIyaparihAramadhikRtyAha-abhUvan bhavanti bhaviSyanti ca prANinastAni bhUtAni prANinaH 'samArabhya' saMrambhasamArammArambhairupatApayitvA taM sAdhum 'uddizya' sAdhvarthaM yatkRtaM tadupakalpitamAhAropakaraNAdikaM / 'tAdRzam' AdhAkarmadoSaduSTaM 'susaMyataH' sutapasvI tadannaM pAnakaM vA na bhuJjIta, tuzabdasyaivakArArthatvAnnaivAbhyavahared evaM tena mArgo'nupAlito bhavati / yU. (511) pUIkampaM na sevijjA, esa dhamme vusImao / jaM kiMci abhikaMkhejA, savvaso taM na kappae / vR. kiJca AdhAkarmAdyavizuddhakoTyavayavenApi saMpRktaM pUtikarma, tadevaMbhUtamAhArAdikaM 'na seveta' nopabhuJjIta, eSaH - anantarokto dharmaH kalpaH svabhAvaH 'vusImao' tti samyaksaMyamavato'yamevAnuSThAnakalpo yadutAzuddhamAhArAdikaM pariharatIti, kiJcayadapyazuddhatevAnabhikAGkSet-zuddhamapyazuddhatvenAbhizaGketa kiJcidapyAharAdikaMtat 'sarvazaH' sarvaprakAramapyAhAropakaraNapUtikarma bhoktuM na kalpata iti / mU. (512) hanaMtaM nAnujANejA, Ayagutte jiiMdie / ThANAI saMti saDDhINaM, gAmesu nagaresu vA // - vR. kiJcAnyat-dharmazraddhAvatAM grAmeSu nagareSu vA kheTakarbaTAdipu vA 'sthAnAni' AzrayAH 'santi' vidyante / tatra tatsthAnAzritaH kazciddharmopadezena kila dharmazraddhAlutayA prANyupamardakAriNIM dharmabuddhayA kUpataDAgakhananaprapAsatrAdikAM kriyAM kuryAt tena ca tathAbhUtAkriyAyAH kartrA kimatra dharmo'sti nAstItyevaM pRSTathe'pRSTo vA taduparodhAdbhayAdvA taM prANino ghnataM nAnujAnIyAt, kiMbhUtaH san ? - -'AtmanA' manovAkkAyarUpeNa gupta AtmaguptaH tathA 'jitendriyo' vazyendriyaH sAvadyAnuSThAnaM nAnumanyeta - sAvadhAnuSThAnAnumarti parihartukAma Aha Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-11, _219 219 bhU. (513) tahA giraM samArabdha, atthi puNNaMti no ve| ahavA nasthi puNNati, evameyaM mahabbhayaM / / vR. kenacidrAjAdinA kUpakhananasatradAnAdipravRttena pRSTaH sAdhuH-kimasmadanuSThAne asti puNyamAhosvinnAstIti?,evaMbhUtAM giraM 'samArabhya' nizamyAzritya asti puNyaM nAsti vetyevamubhayathApi mahAbhayamiti matvA doSahetutvena nAnumanyeta / mU. (514) dAnaTTayA ya je pANA, hammati tsthaavraa| tesiM sArakhaNaTTAe, tamhA asthitti no ve|| vR.kimarthaM nAnumanyeta ityAha-atrapAnadAnArthamAhAramudakaMca pacanapAcanAdikayA kriyayA kUpakhananAdikayA copakalpayeta, tatra yasmAda 'hanyante' vyApAdyante trasAH sthAvarAzca jantavaH tasmAtteSAM rakSaNArtha' rakSAnimittaM sAdhurAtmagupto jitendriyo'tra bhavadIyAnuSThAne puNyamityevaMno vdediti| mU. (515) jesiM taM uvakappaMti, annapANaM thaavihN| tesiM lAbhaMtarAyaMti, tamhA nasthitti no ve| vR. yadyevaM nAsti puNyamiti brUyAt, tadetadapi na brUyAdityAha-'yeSAM' jantUnAM kRte 'tad' annapAnAdikaMkiladharmabuddhayA upakalpayanti' tathAvidhaprANyupamardadoSaduSTaM niSpAdayanti, taniSedhe ca yasmAt teSAm' AhArapAnArthinAM tat 'lAbhAntarAyo' vighno bhavet, tadabhAvena tutepIGayeran, tasmAtkUpakhananasatrAdike karmaNi nAsti puNyamityetadapino vdediti| mU. (516) jeya dAnaM pasaMsaMti, vahamicchaMti paanninnN| je yaNaM paDisehaMti, viciccheyaM karaMti te|| vR.enamevArthapunarapisamAsataH spaSTataraM bibhaNiSurAha-ye kecana prapAsatrAdikaMdAnaM bahUnAM jantunAmupakArItikRtvA prazaMsanti' zlAghante te paramArthAnabhijJAH prabhUtataraprANinAMtaprazaMsAdvAreNa 'vadhaM' prANAtipAtamicchanti, tadAnasya prANAtipAtamantareNAnupapatteH, ye'pica kila sUkSmadhiyo cayamityevaM manyamAnAAgamasadbhAvAnabhijJAH 'pratiSedhanti' niSedhayanti te'pyagItArthA prANinAM 'vRtticchedaM' vartanopAyavighnaM kurvantIti // tadevaM rAjJA vezvareNa kUpataDAgayAgasatradAnAdhudyatena puNyasadbhAva pRSTairmumukSubhiryadvidheyaM taddarzayitumAhamU. (517) duhaovi te na bhAsaMti, asthi vA natthi vA puNo / AyaM rayassa hecA NaM, nivvANaM pAuNaMti te|| vR. yadyasti puNyamityevamUcustato'nantAnAM sattvAnAM sUkSmabAdarANAM sarvadA prANatyAga evasyAtprINanamAtraMtupunaH svalpAnAMsvalpakAlIyamato'stItinavaktavyaM nAstipuNyamityevaM pratiSedhe'pitadarthinAmantarAyaH syAdityato 'dvighApi' asti nAsti vApuNyamityevaM 'te' mumukSavaH sAdhavaH punarnabhASante, kiMtuSTaH sadbhirmonasamAzrayaNIyaM, nirbandhe tvasmAkaMdvicatvAriMzaddoSavarjita AhAraH kalpate, evaMvidhaviSaye mumukSUNAmadhikAra eva nAstIti, uktaM ca - // 1 // satyaM vapreSu zItaM zazikaradhavalaM vAri pItvA prakAmaM, ___ vyucchinnAzeSatRSNAH pramuditamanasaH prANisArthA bhavanti / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sUtrakRtAGga sUtram 1/11/-/517 zoSaM nIte jalaughe dinakarakiraNairyAntyanantA vinAzaM, tenodAsInamAvaM vrajati munigaNaH kUpavaprAdikArye // tadevamubhayathApi bhASite 'rajasaH' karmaNa 'Ayo' lAbho bhavatItyatastamAyaM rajaso maunenAnavadyabhASaNena vA 'hitvA' tyaktvA 'te' anavadyabhASiNo 'nirvANa' mokSaM prApnuvantIti // mU. (518) nivvANaM paramaM buddhA, nakkhattANa va caMdimA / tamhA sadA jae daMte, nivvANaM saMdhae munI // vR. apidha-nirvRtirnirvANaM tatparamaM pradhAnaM yeSAM paralokArthinAM buddhAnAM te tathA tAneva buddhAn nirvANavAditvena pradhAnAnityetaddaSTAntena darzayati-yathA 'nakSatrANAm' azvinyAdInAM saumyatvapramANaprakAzakatvairadhikazcandramAH / evaM paralokArthinAM buddhAnAM madhye ye svargacakravartisaMpannidAnaparityAgenAzeSakarmakSayarUpaM nirvANamevAbhisaMdhAya pravRttAsta eva pradhAnA nApara iti, yadivA yathA nakSatrANAM candramAH pradhAnabhAvamanubhavati evaM lokasya nirvANaM paramaM pradhAnamityevaM 'buddhA' avagatattattvAH pratipAdayantIti, yasmAcca nirvANaM pradhAnaM tasmAtkAraNAt 'sadA' sarvakAlaM 'yataH' prayataH prayatnavA indriyanoindriyadamanena dAnto 'muniH' sAdhuH 'nirvANamabhisaMdhayet' nirvANArthaM sarvA kriyAH kuryAdityartha // pU. (519) vujjhamANANa pANANa, kiccaMtANa sakambhuNA / AghAti sAhu taM dIvaM, patiTThesA pavuccaI // vR. kiJcAnyat-saMsArasAgarotobhirmithyAtvakaSAyapramAdAdikaiH 'uhyamAnAnAM tadabhimukhaM nIyamAnAnAM tathA svakarmodayena nikRtyamAnAnAmazaraNAnAmasumatAM parahitai karato' kAraNavatsalastIrthakRdanyo vA gaNadharAcAryAdikasteSAmAzvAsabhUtaM 'sAdhuM' zobhanaM dvIpamAkhyAti, yathA samudrAntaH patitasya jantorjalakallolAkulitasya mumUrSoratizrAntasya vizrAmahetuM dvIpaM kazcitsAdhurvatsalatayA samAkhyAti / evaM taM tathAbhUtaM 'dvIpaM samyagdarzanAdikaM saMsArabhramaNavizrAmahetu paratIrthikairanAkhyAtapUrvamAkhyAti, evaM ca kRtvA pratiSThAnaM pratiSThA-saMsArabhramaNaviratilakSaNaiSA samyagdarzanAdyavAptisAdhyA mokSaprApti prakarSeNa tattvajJaiH 'ucyate' procyata iti // mU. (520) Ayagutte sayA daMte, chinnasoe anAsave / je dhammaM suddhamakkhAti, paDipunnamanelisaM // vR. kiMbhUto'sAvAzvAsadvIpo bhavati ? kIddagvidhena vA'sAvAkhyAyata ityetadAhamanovAkkAyairAtmA gupto yasya sa AtmaguptaH, tathA 'sadA' sarvakAlamindriyanoindrirayadamanena dAntovazyendriyo dharmadhyAnadhyAyI vetyarthaH / tathA chitrAni-troTitAni saMsArAsrotAMsi yena sa tathA, etadeva spaSTataramAha-nirgata AzravaH prANAtipAtAdikaH karmapravezadvArarUpo yasmAtsa nirAzravo ya evaMbhUtaH sa samastadoSApetaM dharmamA- khyAti, kiMbhUtaM dharmaM ? - 'pratipUrNa' niravayavatayA sarvaviratyAkhyaM mokSagamanaikahetum 'anIdhzam' ananyasadhzamadvitIyamitiyAvat // pU. (521) - evaMbhUtadharmavyatirekiNAM doSAbhidhitsayA''hatameva avijANaMtA, abuddhA buddhamAnino / buddhA motti yamatraMtA, aMta ete samAhie / / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-11, 221 vRtamevaMbhUtaMzuddhaM paripUrNamanIzaMdharmamajAnAnA aprabuddhA' avivekinaH paNDitamAnino' vayameva pratibuddhA dharmatattvamityevaM manyamAnA bhAvasamAdheH-samyagdarzanAkhyAdante-paryante'tidUre vartanta iti, te ca sarve'pi paratIrthikA draSTavyA iti| mU. (522) te ya bIodagaM ceva, tamuddissA ya jaM kddN| bhoccA jhANaM jhiyAyaMti, akheynnaa'smaahiyaa|| vR.kimiti tetIrthikA bhAvamArgarUpAtsamAdhedure vartanta ityAzaGkayAha-'teca' zAkyAdayo jIvAjIvAnabhijJatayA bIjAni' zAligodhUmAdIni, tathA zItodakam' aprAsukodakaM, tAMzcoddizya tadbhaktairyadAhArAdikaM kRtaM niSpAditaM tatsarvamavivekitayA tezAkyadayo 'bhuktvA' abhyavahatya punaH sAtaddhirasagauravAsaktamanasaH saMghabhaktAdikriyayA tadavAptikRte Arta dhyAnaM dhyAyanti, na daihikasukhaiSiNAM dAsIdAsadhanadhAnyAdiparigrahavatAM dharmadhyAnaM bhavatIti, tathA coktam - // 1 // "grAmakSetragRhAdInAM, gavAM preSyajanasya ca / yasminparigraho 6STo, dhyAnaM tatra kutaH zubham ? // iti, // 1 // (tathA) "mohasyAyatanaM dhRterapacayaH zAnteH pratIpo vidhi vyakSikaSepasya suhRnmadasya bhavanaM pApasya vAso nijaH / duHkhasya prabhavaH sukhasya nidhanaM dhyAnasya kaSTo ripuH, prAjJasyApi parigraho graha iva klezAya nAzAya ca / / tadevaM pacanapAcanAdikriyApravRttAnAM tadeva cAnuprekSamANAnAM kutaH zubhadhyAnasya saMbhavaH iti / apica-te tIthikA dharmAdharmaviveke kartavye 'akhedajJA' anipuNAH, tathAhi-zAkyA manojJAhAravasatizayyAsanAdikaMrAgakAraNamapi zubhadhyAnanimittatvenAdhyavasyanti,tathAcoktam'maNuNNaM bhoyaNaMbhuce'tyAdi, tathA mAMsaMkalkikamityupadizya saMjJAntarasamAzrayaNAnirdoSaMmanyante, buddhasaGghAdinimitaMcArambhaM nirdoSamiti, tduktm||1|| "maMsanivattiM kAuM sevaidaMtikkagaMti dhnnibheyaa| iyacaiUNAraMbha paravavaesA kuNai baalo|| nacaitAvatAtannirdoSatA, na hilUtAdikaMzItalikAdhabhidhAnAntaramAtreNAnyathAtvaM bhajate, viSaM vA madhurakAbhidhAneneti, evamanyeSAmapi kApilAdInAmAvirbhAvatirobhAvAbhidhAnAbhyAM vinAzotpAdAvabhidadhatAmanaipuNyamAviSkaraNIyaM tadevaMtevarAkAH zAkyAdayomanojJoddiSTabhojinaH saparigrahatayA''rtadhyAyino'samAhitA mokSamArgAkhyAdbhAvasamAdherasaMvRtatayAdUreNavartanta ityarthaH mU. (523) jahA DhaMkA ya kaMkA ya, kulalA maggukA sihii| macchesaNaM jhiyAyaMti, jhANaM te klusaadhmN|| vR.yathA caiterasasAtAgauravatayA''rtadhyAyino bhavanti tathA dRSTAntadvAreNa darzayitumAhayathetyudAharaNopanyAsArtha 'yathA' yenaprakAreNa 'DhakAdayaH' pakSivizeSAjalAzayAzrayA AmiSajIvino matsyaprAptiM dhyAyanti, evaMbhUtaM ca dhyAnamAtaraudradhyAnarUpatA'tyantakaluSamadhamaMca bhavatIti ! mU. (524) evaM tu samaNA ege, micchaddiTTI anaariyaa| visaesaNaM jhiyAyaMti, kaMkA vA kalusAhamA / / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sUtrakRtAGga sUtram 1/11/-/524 vR. dArzantikaM darzayitumAha 'eva'miti tathA DhakAdayo matsyAnveSaNaparaM dhyAnaM dhyAyanti tadadhyAyinazcakaluSAdhamA bhavanti evameva mithyASTiyaHzramaNA 'eke zAkyAdayo'nAryakarmakAritvAtsArambhaparigrahatayA anAryAH santo viSayANAM-zabdAdInAM prAptiM dhyAyanti tayAyinazca kaGmA iva kaluSAdhamA bhavantIti / / kiJcamU. (525) suddhaM maggaM virAhittA, ihamege u dummtii| ummaggagatA dukhaM, dhAyamesaMti taMtahA / / pR. 'zuddham avadAtaMnirdoSa mArga' samyagdarzanAdikaMmokSamArgakumArgaprarUpaNAyA virAdhya' 'dUSayitvAM 'iha' asmina saMsAre mokSamArgaprarUpaNaprastAve vA eke' zAkyAdayaH svadarzanAnurAgeNa mahAmohAkalitAntarAtmAno duSTA pApopAdAnatA matiryeSAM te duSTamatayaH santa unmArgeNasaMsArAvataraNarUpeNa gatAH-pravRttA unmaarggtaa| duHkhayatIti duHkham-aSTaprakAraM karmAsAtodayarUpaM vA taduHkhaM ghAtaM cAntazaste tathAsanmArgavirAdhanA unmArgagamanaMca 'eSante' anveSayanti, duHkhamaraNe zatazaH prArthayantItyarthaH / mU. (526) jahA AsAviNiM nAvaM, jAiaMdho duruhiyaa| icchaI pAramAgaMtuM, aMtarAya visIyati / / vR.zAkyAdInAMcApAyaMdidarzayiSustAvaddRSTAnnamAha-yathA jAtyandha AviNI' zatacchidrAM nAvamAruhya pAramAgantumicchati, na cAsI sacchidratayA pAragAmI bhavata, kiM tarhi ?, antarAla eva-jalamadhya eva vissiidti-nimjjtiityrthH|| mU. (527) evaM tu samaNA ege, michiddiTTI anaariyaa| soyaM kAsiNamAvannA, AgaMtAro mhbbhyN| vR. dATantikamAha-evameva zramaNA 'eke zAkyAdayo mithyAdRSTayo'nAryA bhAvanotaHkarmAzravarUpaM kRtsnaM saMpUrNamApannAH santaste 'mahAbhayaM paunaHpunyenasaMsAraparyaTanayA nArakAdisvabhAvaM duHkham 'AgantAraH' AgamanazIlA bhavanti, na teSAM saMsArodadherAmAviNI nAvaM vyavasthitAnAmivottaraNaM bhavatIti bhaavH| mU. (528) imaMca dhammamAdAya, kAsaveNa paveditaM / tare soyaM mahAghoraM, attattAe privve| vR.yataH zAkyAdayaH zramaNAH mithyAdhTayo'nAryAkRtsnaMsrotaH samApannAH mahAbhayamAgantAro bhavantitata idamupadizyate-'imamitipratyakSAsannavAcitvAdidamo'nantaraMvakSyamANalakSaNaMsarvalokaprakaTaMca durgatiniSedhena zobhanagatidhAraNAt 'dharmaM zrutacAritrAkhyaM, cazabdaH punaHzabdArthe, saca pUrvasmAdvayatirekaM drshyti| yasmAcchauddhodanipraNItadharmasyAdAtAromahAmayaM gantArobhavanti, imaM punardharmam AdAya' gRhItvA 'kAzyapena' zrIvardhamAnasvAminA 'praveditaM' praNItaM 'taret' laGghayedbhAvasrotaH saMsAraparyaTanasvabhAvaM,tadeva vizinaSTi-'mahAghoraM' duruttaratvAnmahAbhayAnakaM, tathAhi tadantarvartino jantavogarbhAdarbhajanmatojanmamaraNAnmaraNaM duHkhAmukhamityevamaradhaTTIghaTInyAyenAnubhavanto'nantamapi kAlamAsate / tadevaM kAzyapapraNItadharmAdAnena satA AtmanastrANaM-narakAdirakSA tasmaiAtmatrANAya pariH-samantAtparivrajetsaMyamAnuSThAyI bhavedityarthaH / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 11, 223 kvacitpazcArdhasyAnyathA pAThaH- 'kujjA bhikkhU gilANassa, agilAe samAhie' 'bhikSu' sAdhuH glAnasya vaiyAvRtyam 'aglAnaH' aparizrAntaH kuryAtsamyaksamAdhinA glAnasya vA samAdhimutpAdayanniti kathaM saMyamAnuSThAne parivrajedityAha - mU. (529) virae gAmadhammehiM, je keI jagaI jagA / tesiM attuvamAyAe, thAmaM kuvvaM parivvae / va. grAmadharmA-zabdAdayo viSayAstebhyo viratA manonnareSvaraktadviSTAH santyeke kecana 'jagati' pRthivyAM saMsArodare 'jagA' iti jantavo jIvitArthinasteSAM duHkhadviSAmAtmopamayA duHkhamanutpAdayan tadrakSaNe sAmarthya kuryAt tat kurvaMzca saMyamAnuSThAne parivrajediti / mU. (530) aimAnaM ca mAyaM ca taM paritrAya paMDie / savvameyaM ni rAkiJcA, nivvANaM saMghae munI // 119 11 vR. saMyamavighnakAriNAmapanayanArthamAha-atIva mAno'timAnazcAritramatikramya yo vartate cakArAdetaddezyaH krodho'pi parigRhyate, evamatimAyAM, cazabdAdatilobhaMca, tamevaMbhUtaM kaSAyavrAtaM saMyamaparipanthinaM 'paNDito' vivekI parijJAya sarvamenaM saMsArakAraNabhUtaM kaSAyasamUhaM nirAkRtya nirvANamanusaMdhayet, sati ca kaSAyakadambake na samyak saMyamaH saphalatAM pratipadyate, taduktam"sAmannamanucaraMtassa, kasAyA jassa ukkaDA hoti / maNNAmi ucchupuSkaM va, niSphalaM tassa sAmaNNaM // - tanniSphalatve ca na mokSasaMbhavaH, tathA coktam - "saMsArAdapalAyanapratimUvo rAgAdayo me sthitAstRSNAbandhanabadhyamAnamakhilaM kiM vetsi nedaM jagat / mRtyo! muJca jarAkareNa paruSaM kezeSu mA mA grahI rehItyAdaramantareNa bhavataH kiM nAgamiSyAmyaham ? // ityAdi / tadevamevaMbhUtakaSAyaparityAgAdacchinnaprazasta bhAvAnusaMghanayA nirvANAnusaMdhAnameva zreya iti saMghae sAhudhammaM ca, pAvadhammaM nirAkare / mU. (531) uvahANavIrie bhikkhU, kohaM mAnaM na patthae / vR. kiJca sAdhUnAM dharmaH kSAntyAdiko dazavidhaH samyagdarzanajJAnacAritrAkhyo vA tam 'anusaMdhayet' vRddhimApAdayet, tadyathA pratikSaNamapUrvajJAnagrahaNena jJAnaM tathA zaGkAdidoSaparihAreNa samyagjIvAdipadArthAdhigamena ca samyagdarzanam askhalitamUlottaraguNasaMpUrNapAlanena pratyahamapUrvAbhigrahagrahaNena cAritraM vRddhimApAdayediti / pAThAntaraM vA 'saddahe sAdhudhammaMca' pUrvokta vizeSaNaviziSTaM sAdhudharmaM mokSamArgatvena zraddadhIta nizaGkatayA gRhNIyAt, cazabdAtsamyaganupAlayecca, tathA pApaM pApopAdAnakAraNaM dharmaM prANyupamardena pravRttaM nirAkuryAt, tathopadhAnaM tapastatra yathAzaktyA vIryaM yasya sa bhavatyuMpadhAnavIryaH, tadevaMbhUto bhikSu krodhaM mAnaM ca na prArthayet na vardhayedveti / pU. (532) #19 11 je ya buddhA atikkaMtA, je ya buddhA aNAgayA / saMti tesiM paTTANaM, bhUyANaM jagatI jahA // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 sUtrakRtAGga sUtram 1/11/-1532 vR. athaivaMbhUtaM bhAvamArga kiM vardhamAnasvAmyevopadiSTavAn utAnye'pItyetadAzaGkayAha-ye buddhAH-tIrthakRto'tIte'nAdike kAle'nantAH samatikrAntAH te sarve'pyevaMbhUtaMbhAvamArgamupanyastavantaH, tathA ye cAnAgatA bhaviSyadanantakAlabhAvino'nantA eva te'pyevamevopanyasiSyanti cazabdAdvartamAnakAlabhAvinazca saMkhyeyA iti| na kevalamupanyastavanto'nuSThitavaMtazcetyetaddarzayati-zamanaM zAntiH-bhAvamArgasteSAmatItAnAgatavartamAnakAlabhAvinA buddhAnAM pratiSThAnam-AdhArobuddhatvasyAnyathAnupapatteH, yadivAzAntiHmokSaH sa teSAM pratiSThAnam-AdhAraH, tatastadavAptizca bhAvamArgamantareNa na bhavatItyataste sarve'pyenaM bhAvamArgamuktavanto'nuSThitavantazca gmyte| zAntipratiSThAnatve dRSTAntamAha-'bhUtAnAM sthAvarajaGgamAnAM yathA 'jagatI' trilokI pratiSThAna evaM te sarve'pi buddhAH zAntipratiSThAnA iti / pratipannabhAvamArgeNa ca yadvidheyaM taddarzayitumAhamU. (533) ahaNaM vayamAvannaM, phAsA uJcAvayA phuse| na tesu viNihaNNejA, vAraNa va mahAgirI / / vR. 'atha' bhAvamArgapratipatyanantaraM sAdhuM pratipannavrataM santaM sparzA-parISahopasargarUpAH 'uccAvacA gurulaghavo nAnArUpA vA 'spRroyuH' abhidraveyuH, saca sAdhustairabhidrutaH saMsArasvabhAvamapekSamANaH karmanirjarA ca na tairanukUlapratikUlairvihanyAt, naiva saMyamAnuSThAnAnmanAgapi vicalet, kimiva?, mahAvAteneva mahAgiriH-meruriti / / parISahopasargajayazcAbhyAsakrameNa vidheyaH, abhyAsavazena hi duSkaramapi sukaraM bhavati, atraca ITAntaH, tadyathA-kazcidgopastadaharjAtaMtarNakamukSipyagavAntikaMnayatyAnayatica, tato'sAvanenaiva cakrameNa pratyahaM pravarddhamAnamapi vatsamutkSipannabhyAsavazAbihAyanaM trihAyaNamapyutkSipati, evaM sAdhurapyabhyAsAt zanaiH zanaiH pariSahopasargajayaM vidhatta iti / mU. (534) saMvuDe se mahApanne, dhIre dattesanaM cre| nivvuDe kAlamAkaMkhI, evaM kevaliNo mayaM / / vR. sAmpratamadhyayanArthamupasaMjihIrgharuktazeSamadhikRtyAha-sasAdhuHevaMsaMvRtAzravadvAratayA saMvarasaMvRto mahatI prajJA yasyAsI mahAprajJaH-samyagdarzanajJAnavAn, tathA dhI:-buddhistayA rAjata itidhIraH parISahopasargAkSobhyovAsa evaMbhUtaH sanpareNa datte satyAhArAdikeeSaNAMcaretrividhayApyeSaNayA yuktaH san saMyamamanupAlayet, tathA nirvRta iva nivRtaH kaSAyopazamAcchItIbhUtaH 'kAlaM' mRtyukAlaM yAvadabhikAGakSet etat' yatmayA prAkpratipAditaMtat 'kevalinaH sarvajJasya tIrthakRto mataM / / etaca jambUsvAminamuddizya sudharmasvAmyAha / tadetadyattvayA mArgasvarUpaM praznitaM tanmayA na svamanISikayA kathitaM, kiM tarhi ?, kevalino matametadityevaM bhavatA grAhyaM / iti parisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-11 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzothitA sampAditA zIlAvAcArya viracitA prathamazrutaskandhasya ekAdezaadhyayana TIkA prismaataa| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH 1, adhyayanaM - 12, adhyayanaM -12 samavasaraNaM vR. uktamekAdazamadhyayanaM, sAmprataM dvAdazamArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH - ihAnantarAdhyayane mArgo'bhihitaH, sa ca kumArgavyudAsena samyagmArgatAM pratipadyate, ataH kumArgavyudAsaM cikIrSuNA tatsvarUpamavagantavyamityatastatsvarUpanirUpaNArthamidamadhyayanamAyAtam, asya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi tatropakramAntargato'rthAdhikAro'yaM / tadyathA - kumArgAbhidhAyinAM kriyA'kriyA'jJAnika vainayikAnAM catvAri samavasaraNAnIha pratipAdyante, nAmaniSpanne tu nikSepe samavasaraNamityetannAma tannikSepArthaM niryuktikRdAhani. [116] samavasaraNe'vi chakkaM saccittAcittamIsagaM davve / 225 khettaMmi jaMmi khette kAle jaM jaMmi kAlaMmi || vR. samavaraNamiti 'sRgatA' vityetasya dhAtoH samavopasargapUrvasya lyuDantasya rUpaM, samyagekIbhAvenAvasaraNam - ekatra gamanaM melApakaH samavasaraNaM tasminnapi, na kevalaM samAdhau SaDvidho nAmAdiko nikSepaH, tatrApi nAmasthApane kSuNNe, dravyaviSayaM punaH samavasaraNaM noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM sacittAcittamizrabhedAtrividhaM, sacittamapi dvipadacatuSpadApada bhedAtrividhameva, tatra dvipadAnAM sAdhuprabhRtInAM tIrthakRjjanmaniSkramaNapradezAdI melApakaH, catuSpadAnAM gavAdInAM nipAnapradezAdau, apadAnAM tu vRkSAdInAM svato nAsti samavasaraNaM, vivakSayA tu kAnanAdau bhavatyapi, acittAnAM tu dyaNukAdyabhrAdInAM tathA mizrANAM senAdInAM samavasaraNasadbhAvo'vagantavya iti / kSetrasamavasaraNaM tu paramArthato nAsti, vivakSayA tu yatra dvipadAdayaH samavasaranti vyAkhyAyate vA samavasaraNaM yatra tatkSetraprAdhAnyAdevamucyate / evaM kAlasamavasaraNamapi draSTavyamiti / bhAvasamosaraNaM puna nAyavvaM chavvihaMmi bhAvaMmi / ni. [117] ahavA kiriya akiriyA annANI ceva veNaiyA / / vR. idAnIM bhAvasamavasaraNamadhikRtyAha- bhAvAnAm-audayikAdInAM samavasaraNam-ekatra melApako bhAvasamavasaraNaM, tatraudayiko bhAva ekaviMzatibhedaH, tadyathA-gatizcaturdhA kaSAyAzcaturvidhAH evaM liGgaM trividhaM, midhyAtvAjJAnAsaMyatatvAsiddhatvAni pratyekamekaikavidhAni, lezyAH kRSNAdibhidena SaDvidhA bhavanti / aupazamiko dvividhaH samyaktvacAritropazamabhedAt / kSAyopazamiko'pyaSTAdazabhedabhinnaH, tadyathA-jJAnaM matizrutAvadhimanaHparyAyabhedAccaturdhA ajJAnaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgabhedAtrividhaM, darzanaM cakSuracakSuravadhidarzanabhedAtrividhameva, labdhirdAnalAbhabhogopabhogavIryabhedAtpaJcadhA, samyaktvaM cAritraM ceti / jIvatvabhavyatvAbhavyatvAdibhedAtpAriNAmikastrividhaH / sAnnipAtikastu dvitricatuSpaJcakasaMyogairbhavati, tatra dvikasaMyogaH siddhasya kSAyikapAriNAmikabhAvadvayasadbhAvAdavagantavyaH, trikasaMyogastu mithyAdheSTisamyagdRSTayavirataviratAnAmIdayikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAdavagantavyaH, tathA bhavasthakevalino'pyaudayikakSAyikapAriNAmikabhAvasadbhAvAdvijJeya iti, catuSkasaMyogo'pi kSAyika samyagdhaSTInAmaudayikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAt, tathaupazamikasamyagdRSTInAmaudayi 215 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-1534/ ni. [117] kaupazamikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasabhAvAcceti, paJcakasaMyogastu kSAyika-samyagdRSTInAmupazamazreNyAM samastopazAntacAritramohAnAM bhAvapaJcakasadbhAvAdvijJeya iti, tadevaM bhAvAnAM dvikatrikacatuSkapaJcakasaMyogAtsaMbhavinaH sAnnipAtikabhedAH SaD bhavanti, eta eva trikasaMyogacatuSkasaMyogagatibhedAtpaJcadazadhApradezAntare'bhihitA iti|tdevN SaDvidhe bhAve bhAvasamavasaraNaMbhAvamIlanamabhihitam, athavA anyathA bhAvasamavasaraNaM niyuktikRdeva darzayati kriyAM-jIvAdipadArtho'stItyAdikAM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, etadvipasrtA akriyAvAdinaH,tathA ajJanino-jJAnanihvavavAdinaH tathA vainayikA' vinayena carantita prayojanA vA vainayikAH,eSAcaturNAmapi saprabhedAnAmAkSepaMkRtvAyatravikSepaH kriyatetadbhAvasamavasaraNamiti, etacca svayameva niyuktikAro'ntyagAthayA kathayiSyati / sAmpratameteSAmevAbhidhAnAnvarthatAdarzanadvAreNasvarUpamAviSkurvanAhajIvA-dipadArthasambhAvo'styevetyevaM sAvadhAraNakriyAbhyupagamo yeSAM teastItikriyAvAdinaH,tecaivavAditvAnmithyAdhyayaH, tathAhi-yadijIvo'styeve tyevamabhyupagamyate, tataH sAvadhAraNatvAnna kathaJcinnAstItyataH svarUpasattAvatpararUpApattirapi syAd, evaM ca nAnekaM jagat syAt, nacaitadRSTamiSTaM vA / ni. [118] asthiti kiriyavAdI vayaMti natyi akiriyavAdI y| annANI annANaM viNaittA veNaiyavAdI / / vR.tathA nAstyevajIvAdikaH padArthaityevaMvAdino'kriyAvAdinaH, te'pyasadbhUtArthapratipAdanAnmithyASTayaeca, tathAhi-ekAntena jIvAstitvapratiSedhekarturabhAvAnnAstItyetasyApi pratiSedhasyAbhAvaH, tadabhAvAcca sarvAstitvamanivAritamiti / tathAnajJAnamajJAnaMtadvidyateyeSAM te'jJAninaH, te hyajJAnameva zreya ityevaM vadanti, ete'pi mithyASTaya eva, tathAhiajJAnameva zreya ityetadapi na jJAnamRte bhaNituMpAryate, tadabhidhAnAcAvazyaM jJAnamabhyupagataM tairiti / tathA vainayikA vinayAdeva kevalAtsvargamokSAvAptimabhilaSanto mithyATayo, yato na jJAnakriyAbhyAmantareNa mokSAvAptiriti eSAM ca kriyAvAdyAdInAM svarUpaM tanirAkaraNaMcAcAraTIkAyAM vistareNa pratipAditamiti neha pratanyate / sAmpratameteSAM bhedasaMkhyAnirUpaNArthamAhani, [119] asiyasayaM kiriyANaM akkiriyANaM ca hoi culsiitii| ___ annANiya sattahI veNaiyANaMca battIsA / / ni. [120] tesi matANumaeNaM pannavaNA vaNiyA iha'jjhayaNe / sabbhAvanicchayatthaM samosaraNamAhu tennNtu|| ni. [121] sammaddiDI kiriyAvAdI micchA ya sesagA vaaii| jahiUNa micchavAyaM sevaha vAyaM imaM sccN|| vR. kriyAvAdinAmazItyadhikaM zataM bhavati, taccAnayA prakriyayA, tadyathA-jIvAdayo nava padArthA paripATyA sthApyante, tadadhaH svataH parata iti bhedadvayaM, tato'pyadho nityAnityabhedadvayaM, tato'pyadhastAtparipATyA kAlasvabhAvaniyatIzvarAtmapadAni paJcavyavasthApyA / tatazcaivaM cAraNikAprakramaH, tadyathA-asti jIvaH svato nityaH kAlataH, tathA'sti jIvaH svato'nityaH kAlata eva, evaM parato'pi bhaGgakadvayaM, sarve'pi ca catvAraH kAlena labdhAH, evaM For Priva Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-12, 227 svabhAvaniyatIzvarAtmapadAnyapi pratyekacatura eva labhante, tatazcapaJcApi catuSkakA viMzatirbhavanti, sA'pijIvapadArthena labdhA, evamajIvAdayo'pyaSTau pratyekaM viMzatiM labhante, tatazca nava viMzatayo mIlitAH kriyAvAdinAmazItyuttaraM zataM bhavatIti / idAnImakriyAvAdinAM na santyeva jIvAdayaH padArthA ityemabhyupagamavatAmanenopAyena caturazItiravagantavyA, tadyathA-jIvAdIn padArthAn saptAbhilikhyatadadhaH svaparabhedadvayaM vyavasthApyaM, tato'pyadhaHkAlayadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmapadAniSaD vyavasthApyAni, bhaGgakAnayanopAyastvayaMnAstijIvaH svataHkAlataH,tathA nAstijIvaH parataHkAlataH, evaM yaddacchAniyatisvabhAvezvarAtmabhiH pratyekaM dvau dvaubhaGgako labhyete, sarve'pidvAdaza, te'picajIvAdipadArthasaptakena guNitA-zcaturazItiriti, tthaacoktm||1|| "kAlayadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmatazcaturazIti / nAstikavAdigaNamate na santi bhAvAH svprsNsthaaH|| sAmpratamajJAnikAnAmajJAnAdeva vivakSitakAryasiddhimicchatAM jJAnaM tu sadapi niSphalaM bahudoSavaccetyevamabhyupagabhavatAM saptaSaSTiranenopAyenAvagantavyA-jIvAjIvAdIn nava padArthAn paripATyA vyavasthApyatadadho'mIsapta bhaGgakAH saMsthApyAH-sat asatsadasatavaktavyaM sadavaktavyaM asadavaktavyaM sdsdvktvymiti| abhilApastvayaM-san jIvaH ko vetti ? kiM vA tena jJAtena! 1, asan jIvaH ko vetti? kiM vAtejJAtena? 2, sadasanjIvaH ko vetti? kiMvA tena jJAtena ! 3,avaktyo jIvaH ko vetti kiMvA tena jJAtena? 4, sadavaktavyo jIvaH ko vetti? kiMvA tena jJAtena? 5, asadavaktavyo jIvaH ko vetti? kiMcAtena jJAtena? 6. sadasadavaktavyo jIvaH ko vetti? kiMvA tena jJAtena evamajIvAdiSvapisapta bhaGgakAH, sarve'pi militASiSTi, tathA'pare'mI catvAro bhaGgakAH, tadyathA-satI bhAvotpatti ko vetti? kiMvA'nayA jJAtayA? 1, asatI bhAvotpatti ko vetti kiM vA'nayA jJAtayA? 2, sadasatI bhAvotpitti ko vetti kiM vA'nayA jJAtayA ? 3, avaktavyA bhAvotpattiko vetti kiMvA'nayA jJAtayA? 4,sarve'pi saptaSaSTiriti, uttaraMbhaGgakatrayamutpannabhAvAvayavApekSamiha bhAvotpattI na saMbhavatIti nopanyastama, uktNc||1|| "ajJAnikavAdimataM nava jIvAdIn sadAdisaptavidhAn / bhAvotpatti sadasavedhA'vAcyA ca ko vetti? / / idAnIM vainayikAnAM vinayAdeva kevalAtparalokamapIcchatAM dvAtriMzadanena prakrameNayojyAH, tadyathA-suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu manasA vAcA kAyena dAnena caturvidho vinayo vidheyaH, sarve'pyaSTau catuSkakA militA dvAtriMzaditi, uktNc||1|| "vainayikamataM vinayazcetovAkAyadAnataH kArya / suranRpatiyatijJAtisthavirAghamamAtRpitRSu sadA / / sarve'pyete kriyA'kriyA'jJAnivainayikavAdibhedA ekIkRtINi triSaSTayadhikAni prAvAdukamatazatAni bhvnti| ___tadevaM vAdinAM tabhedasaMkhyAM pradAdhunA teSAmadhyayanopayogitvaM darzayitumAha-'teSAM' Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-/534/ni. [121] pUrvoktavAdinAMmatam-abhiprAyastena yadanumataM-pakSIkRtaM tenapakSIkRtena pakSIkRtAzrayaNena prajJApanA' prarUpaNA 'varNitA pratipAditA 'iha' asminnadhyayane gaNadharaiH, kimarthamiti darzayati-teSAM yaH sadbhAvaH-paramArthastasya nizcayo-nirNayastadarthaM, tenaiva kAraNenedamadhyayanaM samavasaraNAkhya-mAhurgaNadharAH, tathAhi-vAdinAM samyagavasaraNaM-melApakastanmatanizcayArthamasminnadhyayane kriyata ityataH samavasaraNAkhyamidamadhyayanaM kRtmiti|| idAnImeteSAM samyagamithyAtvavAditvaM vibhAgena yathA bhavati tathA darzayitumAha-samyagaaviparItA ddaSTi-darzanaM padArthaparicchittiryasyAsau samyagaddaSTi, ko'sAvityAha-kriyAmastItyevaMbhUtAM vadituMzIlamasyeti kriyAvAdI, atraca kriyAvAdItyetada asthitti kiriyavAdI' tyanena prAk prasAdhitaM sadanUdha samyagdaSTitvaM vidhIyate, tasyAsiddhatvAditi, tathAhi -- asti lokAlokavibhAgaH astyAtmA asti puNyapApavibhAgaH asti tatphalaM svarganarakAvAptilakSaNaMastikAlaH kAraNatvenAzeSasya jagataH prabhavavRddhisthitivinAzeSu sAdhyeSu tathA zItoSNavarSavanaspatipuSpaphalAdiSu ceti, tathA coktam-"kAlaH pacati bhUtAnI'- tyAdi, tathA'sti svabhAvo'pi kAraNatvenAzeSasya jagataH, svo bhAvaH svabhAva itikRtvA, tena hi jIvAjIvabhavyatvAbhavyatvamUrtatvAmUrtatvAnAMsvasvarUpAnuvidhAnAt tathA dharmAdharmAkAzakAlAdInAM ca gatisthityavagAhaparatvAparatvAdisvarUpApAdanAditi, tathA coktam - "kaH kaNTakAnA" mityAdi / tathA niyatirapi kAraNatvenAzrIyate, tathA tathA padArthAnAM niyatereva niyatatvAttathA coktm|-"praaptvyo niyatibalAzrayeNe" tyAdi / tathApurAkRtaM, taJca zubhAzubhamiSTAniSTaphalaM kAraNaM, tathA coktam - // 1 // "yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasthamihopatiSThate / tathA tathA pUrvakRtAnusAriNI, pradIpahasteva matiH pravartate / / // 1 // "svakarmaNA yukta eva, saryo hyutpadyate jnH| satathA''kRSyate tena, na yathA svayamicchati // ityAdi / -tathA puruSakAro'pi kAraNaM, yasmAna puruSakAramantareNa kiJcisidhyati, tathA coktam - "na daivamiti saMcintya, tyjedudymmaatmnH| anudyamena kastailaM, tilebhyaH prApnumarhati! / / (tathA) "udyamAcAru citrAGgi!, naro bhadrANi pazyati / udyamAtkRmikITo'pi, bhinatti mahato drumAn / / tadevaMsarvAnapikAlAdIn kAraNatvenAbhyupagacchantathA''tmapuNyapApaparalokAdikaMcecchan kriyAvAdI samyagdRSTitvenAbhyupagantavyaH / zeSakAstu vAdA akriyAvAdAjJAnavAdadainayikavAdA mithyAvAdAityevaM draSTavyAH, tathAhi-akriyAvAdyatyanAstiko'dhyakSasiddhaMjIvAjIvAdipadArthajAtamapaluvamithyASTirevabhavati, ajJAnavAdItusati matyAdike heyopAdeyapradarzaka jJAnapaJcake'jJAnameva zreya ityevaMvadankathaM nonmattaH syAt ?, tathA vinayavAdyapi vinayAdeva kevalAtjJAnakriyAsAdhyAM siddhimicchannapakarNayitavyaH, tadevaM viparItArthAbhidhAyitayaite mithyAdRSTayo'vagantavyAH nanu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagacchanneva mithyAvAditvenopanyastaHtatkathamiha samyagdRSTitvenocyata iti, ucyate, satatrAstyevajIva ityevaM Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 4 // zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-12. 229 sAvadhAraNatayA'bhyupagamaMkurvan kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNaMtathA svabhAva eva niyatireva pUrvakRtameva puruSakAra evetyevamaparAnirapekSatayaikAntenakAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvaM, tathAhi-astyeva jIva ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikaraNyAt yadyadasti tattajIva iti prAptam, ato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitaM, tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasavyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAtsamyaktvamiti / nanu ca kathaM kAlAdInAM pratyekaM nirapekSANAM mithyAtvasvabhAvatve sati samuditAnA samyaktvasadbhAvaH ?, na hi yatpratyekaM nAsti tatsamudAye'pi bhavitumarhati, sikatAtailavat, naitadasti, pratyekaM padmarAgAdimaNiSvavidyamAnApi ralAvalI samudAye bhavantIdRSTA,navaTe'nupapannaM nAmeti yatkiJcidetat, tathA coktam - // 1 // "kAlo sahAva niyaI puvakayaM purisa kAraNegaMtA / micchattaM te ceva usamAsao hoMti saMmattaM / / // 2 // savvevi ya kAlAI iha samudAyeNa sAhagA bhaNiyA / juJjati ya emeva ya samma savvassa kajassa / / // 3 // na hi kAlAdIhiMto kevalaehiM tu jAyae kiNci| iha muggaraMdhaNAdivi tA savve samuditA heuu|| jaha negalakkhaNaguNA veruliyAdI maNI visaMjuttA / rayaNAvalivavaesaM na lahaMti mahagghamullAvi // // 5 // taha niyayavAdasuviNicchiyAvi anno'nnapakkhaniravekkhA / sammaiMsaNasaI savve'vi nayA na pAviti / / jaha puNa teceva maNI jahA gunnvisesbhaagpddibddhaa| rayaNAvalitti bhaNNai cayaMti paaddikksnnaao| // 7 // taha savve nayavAyA jahAnurUvaviNiuttavattavvA / sammaiMsaNasaI labhaMti visessnnaao| // 8 // tamhA micchaddiTThI savvevi nayA spkkhpddibddhaa| annonnanissiyA puNa havaMti sammatta sabbhAvA / / yataevaMtasmAttyaktvA mithyAtvavAda-kAladipratyekaikAntakAraNarUpaM sevadhyam' aGgIkurudhvaM 'samyagvAda' parasparasavyapekSakAlAdikAraNarUpam 'ima' miti mayoktaM pratyakSAsannaM 'satyam' avitthmiti||gto nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, taccedammU. (535) cattAri samosaraNANimANi, pAvAduyA jAiM puDho vyNti| kiriyaM akiriyaM viNiyaMti taiyaM, annANamAhaMsu cautthameva / / vR.asya ca prAktanAdhyayanena sahAyaM saMbandhaH tadyathA-sAdhunA pratipannabhAvamArgeNa kumArgAzritAH paravAdinaH samyak parijJAya parihartavyAH, tatsvarUpAviSkaraNaMcAnenAdhyayanenopadizyate iti, anantarasUtrasyAnena sUtreNa saha saMbandho'yaM, tadyathA-saMvRto mahAprajJo vIro dattaiSaNAM // 6 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 sUtrakRtAGgasUtram 1/12/-/535 carannabhinivRtaH san mRtyukAlamabhikAGakSed etatkevalino bhASitaM, tathA paratIrthakaparihAraM ca kuryAt etaca kevalino matam, atastatparihArArthaM tasvarUpanirUpaNamanena kriyate / 'catvArI'ti saMkhyApadama- parasaMkhyA- nivRttyarthaM 'samavasaraNAni' paratIrthakAbhyupagamasamUharUpANi yAni prAvAdukAH pRthak pRthagvadanti, tAni cAmUni anvarthAbhidhAyibhiH saMjJApadainirdizyante, tadyathAkriyAm-astItyAdikAM vadituMzIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, tathA'kriyAM-nAstItyAdikAM vadituM zIlaM yeSAM te'kriyAvAdinaH, tathA tRtIyA vainayikAzcaturthAstvajJAnikA iti / mU. (536)annANiyA tA kusalAvi saMtA, asaMthuvA no vitigicchatinnA / akoviyA Ahu akoviyehiM, anAnuvIittu musaM vayaMti / / vR. tadevaM kriyA'kriyAvainayikAjJAnavAdinaH sAmAnyena pradAdhunA taddUSaNArthaM tanmatopanyAsaM pazcAnupULapyastItyataH pazcAnupUrvyA kartumAha, yadivaiteSAmajJAnikA eva sarvApalApitayA'tyantama-saMbaddhA atastAnevAdAvAha-ajJAnavidyate yeSAmajJAnena vAcarantItyajJAnikAH, AjJAnikAvAtAvapradarzyante,tecAjJAnikAH kila vayaMkuzalA ityevaMvAdino'pi santaH 'asaMstutA' ajJAnameva zreya ityevaMvAditayAasaMbaddhAH, asaMstutatvAdevavicikitsA-cittavipnutizcittabhrAnti saMzItistAM na tIrNA-nAtikrAntAH, tathAhi te UcuH / ya etejJAninasteparasparaviruddhavAditayA na yathArthavAdino bhavanti, tathAhi-eke sarvagatamAtmAnaM vadanti tathA'nye asarvagataMapare aMguSThaparvamAtraMkecanazyAmAkatandulamAtramanye mUrtamamUrta hRdayamadhyavartinaM lalATavyavasthitamityAdyAtmapadArtha eva sarvapadArthapuraHsare teSAM naikavAkyatA, na cAtizayajJAnI kazcidastiyadvAkyaM pramANIkriyeta, nacAsau vidyamAno'pyupalakSyate'rvAgdarzinA, 'nAsarvajJaH sarvaM jAnAtI'ti vacanAta, tathA coktam - // 1 // "sarvajJo'sAviti hyetattatkAle'pi bubhutsubhiH| tajjJAnajJeyavijJAnazUnyairvijJAyate katham? // naca tasya samyaktadupAyaparijJAnAbhAvAtsaMbhavaH, saMbhavAbhAvazcetaretarAzrayatvAt, tathAhina viziSTaparijJAnamRte tadavAptyupAyaparijJAnamupAyamantareNa ca nopeyasya viziSTaparijJAnasyAvAptiriti, nacajJAnaM jJeyasya svarUpaM paricchettumalaM, tathAhi-yatkimapyupalabhyate tasyArvAgmadhyaparabhAgairbhAvyaM, tatrAgbhiAgasyaivopalabdhirnetarayoH, tenaiva vyavahitatvAt, agbhiAgasyApi bhAgatrayakalpanAttatsarvArAtIyabhAgaparikalpanayA paramANuparyavasAnatA, paramANozca svabhAvaviprakRSTatvAdagdirzaninAM nopalabdhiriti, tadevaM sarvajJasyAbhAvAdasarvajJasya ca yathAvasthitavastusvarUpAparichedAtsarvavAdinAM ca parasparavirodhena padArtha svarUpAbhyupagamAt yathottaraparijJAninAM pramAdavatAM bahutaradoSasaMbhavAdajJAnameva shreyH| tathAhi-yadyajJAnavAn kathaJcitpAdenazirasi hanyAttathApi cittazuddherna taAthAvidhadoSAnuSaGgI syAdityevamajJAnina evaMvAdinaH santo'saMbaddhAH, na caivaMvidhAM cittaviplutiM vitIrNA iti| tatraivaMvAdinaste ajJAnikA 'akovidA' anipuNAH samyakparijJAnavikalA ityavagantavyAH, tathAhi-yattairabhihitaM 'jJAnavAdinaH paraspara viruddhArthavAditayA na yathArthavAdina' iti, tadbhavatvasarvajJa-praNItAgamAbhyupagamavAdinAmayathArthavAditvaM, patteriti / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM- 12, 231 tathAhi-prakSINAzeSAvaraNatayA rAgadveSamohAnAmanRtakAraNAnAmabhAvAnna tadvAkyamayathArthamityevaMtapraNItAgamavatAMna virodhvaaditvmiti|nnuc syAdetadyadi sarvajJaH kazcitsyAt, nacAsau saMbhavatItyuktaMprAka, satyamuktamayuktaMtUktaM, tathAhi-yattAvaduktaM nacAsau vidyamAno'pyupalakSyate'gdirzineti' tadayuktaM, yato yadyapi paracetovRttInAM duranvayatvAtsarAgA vItarAgA iva ceSTante vItarAgAH sarAgAivetyataH pratyakSeNAnupalabdhi, tathApi saMbhavAnumAnasya sadbhAvAttadvAdhakapramANAbhAvAcca tadastitvamanivArya, saMbhavAnumAnaM tvidaM-vyAkaraNAdinA zAstrAbhyAsena saMskriyamANAyAH prajJAyA jJAnAtizayo jJeyAvagamaMpratyupalabdhaH, tadatra kazcittathAbhUtAbhyAsavazAtsarvajJo'pi syAditi, naca tadabhAvasAdhakaM pramANamasti / tathAhi-na tAvadagdirzipratyakSeNa sarvajJA bhAvaH sAdhayituM zakyaH, tasya hi tajjJAnajJeyavijJAnazUnyatvAd, ashuunytvaabhyupgmecsrvjnytvaapttiriti|naapynumaanen,tdvybhicaarilinggaabhaavaaditi / nApyupamAnena sarvajJAbhAvaH sAdhyate, tasya sAdRzyabalena pravRtteH, na ca sarvajJAbhAve sAdhyetAgvidhaMsAhazyamasti yenAsau sidhyatIti / nApyarthApatyA, tasyAH pratyakSAdipramANapUrvakatvena pravRtteH pratyakSAdInAM ca tatsAdhakatvenApravartanAt tasyA apyprvRttiH| nApyAgamena, tasya sarvajJasAdhakatvenApi darzanAta, nApi pramANapaJcakAmAvarUpeNAbhAvena sarvajJAbhAvaH sidhyati, tathAhi-sarvatra sarvadAna saMbhavati tadagrAhakaMpramANamityetarvAgdarzinovaktuM na yujyate, tena hi dezakAlaviprakRSTAnAM puruSANAM yadvijJAnaM tasya grahItumazakyatvAt, tadgrahaNe vAtasyaiva sarvajJatvApatte, nacAgdirzinAMjJAnanivartamAnaMsarvajJAbhAvaMsAdhayati, tasyAvyApakatvAt, na cAvyApakavyAvRtyA padArthavyAvRttiryukteti, na ca vastvantaravijJAnarUpo'bhAvaH sarvajJAbhAvasAdhanAyAlaM, vastvantarasarvajJayorekajJAnasaMsargapratibandhAbhAvAt / tadevaM bAdhakapramANAbhAvAtsaMbhavAnumAnasya ca pratipAditatvAdasti sarvajJaH, tatpraNItAgamAbhyupagamAcca matabhedadoSo dUrApAsta iti, tathAhi-tapraNItAgamAbhyupagamavAdinAmekavAkyatA zarIramAtravyApI saMsAryAtmA'sti, tatraiva tadguNopalabdheriti, itaretarAzrayadoSazcAtra nAvataratyeva, yato'bhyasyamAnAyAH prajJAyA jJAnAtizayaH svAtmanyapi dRSTo, na ca ghaTe'nupapannaM nAmeti / yadapyabhihitaMtadyathA 'naca jJAnaMjJeyasya svarUpaMparicchettumalaM,sarvArvAgbhAgena vyavadhAnAta, sArAtIyAgasya ca paramANurUpatayA'tIndriyatvAditi, etadapi vAGmAtrameva, yataH sarvajJajJAnasya dezakAlasvabhAvavyavahitAnAmapi grahaNAnnAsti vyavadhAnasaMbhavaH, agdirzijJAnasyApyavayavadvAreNAvayavini pravRttenAstivyavadhAna, nahyavayavI svAvayavairvyavadhIyataiti yuktisaMgatam, apica-ajJAnameva zreya ityatrAjJAnamiti kimayaM paryudAsa AhosvitprasajyapritaSedhaH?,tatrayadi jJAnAdanyadajJAnamiti tataH paryudAsavRttyA jJAnAntarameva samAzritaM syAt nAjJAnavAda iti, atha jJAnaM na bhavatItyajJAnaM tuccho nIrUpo jJAnAbhAvaH sa ca sarvasAmarthyarahita iti kathaM zreyAniti? apica-ajJAnaM zreya iti prasajyapratiSedhena jJAnaM zreyo na bhavatIti kriyApratiSedha eva kRtaH syAd, etaJcAdhyakSabAdhitaM, yataH samyagajJAnAdarthaM paricchidya pravartamAno'rthakriyArthI na visaMvAdyata iti / kiMca-ajJAnapramAdavadbhiHpAdane ziraHsparzane'pisvalpadoSatAMparijJAyaivAjJAnaM zreya ityabhyupagabhyate, evaM ca sati pratyakSa eva syAdabhyupagamavirodho, nAnumAnaM pramANamiti / E Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-/536 tathA tadevaM sarvathA te ajJAnavAdinaH 'akovidA' dharmopadezaM pratyanipuNAH svato' kovidebhya eva svaziSyebhya 'AhuH' kathitavantaH, chAndasatvAccaikavacanaM sUtre kRtamiti / zAkyA api prAyazo'jJAnikAH, avijJopacitaM karma bandhaMna yAtItyevaM yataste'bhyupagamayanti, tathA ye ca bAlamattasuptAdayo'spaSTavijJAnA abandhakA ityevamabhyupagamaM kurvanti, te sarve'pyakovidA draSTavyA iti / tathA'jJAnapakSasamAzrayaNAccAnanuvicintya bhASaNAnmRSA te sadA vadanti / anuvicintya bhASaNaM yato jJAne sati bhavati, tatpUrvakatvAcca satyavAdasya, atojJAnAnabhyupagamAdanuvicintya bhASaNAbhAvaH, tadabhAvAJca teSAM mRSAvAditvamiti // mU. (537) saccaM asacaM iti ciMtayaMtA, asAhu sAhutti udAharaMtA / jeme jaNA veNaiyA anege, puTThAvi bhAvaM viNaiMsu nAma // vR. sAmprataM vainayikavAdaM nirAcikIrSu prakramate sadyo hitaM 'satyaM' paramArtho yathAvasthitapadArthanirUpaNaM vA mokSo vA tadupAyabhUto vA saMyamaH satyaM tadasatyam 'iti' evaM 'vicintayanto' manyamAnAH, evamasatyamapi satyamiti manyamAnAH, tathAhi - samyagdarzanajJAna - cAritrAkhyo mokSamArgaH satyastamasatyatvena cintayanto vinayAdeva mokSa ityetadasatyamapi satyatvena manyamAnAH, tathA asAdhumapyaviziSTakarmakAriNaM vandanAdikayA vinayapratipacyA sAdhum 'iti' evam 'udArantaH' pratipAdayanto na samyagyathAvasthitadharmasya parIkSakAH, yuktivikalaM vinayAdeva dharma ityevamabhyupagamAt ka ete ityetadAha - ye 'i' buddhayA pratyakSAtrIkRtA 'janA iva' prAkRtapuruSA iva janA vainayena caranti vanayikAvinayAdeva kevalAtsvargamokSAvAptirityevaMvAdinaH 'aneke' bahavo dvAtriMzadamedabhinna- tvAtteSAM te ca vinayacAriNaH kenaciddharmArthinA pRSTAH pRSTathaH santo'pizabdAdapRSTA vA 'bhAvaM' paramArthaM yathArthopalabdhaM svAbhiprAyaM vA cinayAdeva svargamokSAvAptirityevaM 'vyanaiSuH ' vinItavantaH - sarvadA sarvasya sarvasiddhaye vinayaM grAhitavantaH, nAmazabdaH saMbhAvanAyAM, saMbhAvyata eva vinayAtsva kAryasiddhirityevaM 'vyanaiSuH' vinItavantaH - sarvadA sarvasya sarvasiddhaye vinayaM grAhatavantaH, nAmazabdaH saMbhAvanAyAM, saMbhAvyata eva vinayAtsvakAryasiddhiriti, taduktam- "tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinaya" iti // mU. (538) anovasaMkhA iti te udAhU, aDDe sa obhAsai amha evaM / lavAvasaMkI ya anAgaehiM, no kiriyamAhaMsu akiriyavAdI // vR. kiMcAnyat-saMkhyAnaM saMkhyA paricchedaH upa-sAmIpyena saMkhyA upasaMkhyA- samyagyathAvasthitArthaparijJAnaM nopasaMkhyA'nupasaMkhyA tayA'nupasaMkhyayA- aparijJAnena vyAmUDhamatayaste vainayikAH svAgraha grastA iti etad yatA vinayAdeva kevalAtsvargamokSAvAptirityu - dAhatavantaH, etacca te mahAmohAcchAditA 'udAhuH' udAhRtavantaH yathaivaM sarvasya vinayapratipatyA svo'rtha - svargamokSAdikaH asmAkam 'avabhAsate' Avirbhavati prApyate itiyAvat, anupasaMkhyodAhatizca teSAmevamavagantavyA / tadyathA-jJAnakriyAbhyAM mokSasadbhAve sati tadapAsya vinayAdevaikasmAttadavAtayabhyupagamAditi, yadapyuktaM 'sarvakalyANabhAjanaM' tadapi samyagdarzanAdisaMbave sati vinayasya kalyANabhAktvaM bhavati naikakasyeti, tadrahito hi vinayopetaH sarvasya prahatayA nyakkAramevApAdayati, tatazca vivakSitArthAvabhAsanAbhAvAtteSAmevaMvAdinAmajJAnAvRtatvamevAvaziSyate, nAbhipretArthAvAptirityuktA vainayikAH Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-12, 233 ___ sAmpratamakriyAvAdidarzanaM nirAcikIrSupazcArdhamAha-lavaM-karma tasmAdapazaGkitum-apasartuM zIlaM yeSAMte lavApazaGkino-lokAyatikAH zAkyAdayazca, teSAmAtmaiva nAsti kutastakriyA tajjanito vA karmabandha iti, upacAramAtreNa tvasti bandhaH, tdythaa| // 1 // "baddhA muktAzca kathyante, muSTigranthikapotakAH / nacAnye dravyataH santi, muSTigranthikapotakAH // tathAhi-bauddhAnAmayamabhyupagamo, yathA-'kSaNikAH sarvasaMskArA' iti 'asthitAnAM kutaH kriye' tyakriyAvAditvaM, yo'pi skandhapaJcakAbhyupagamasteSAM so'pi saMvRtimAtreNa na paramArthena, yatasteSAmayamabhyupagamaH, tadyathA-vicAryamANAH padArthAna kathaJcidapyAtmAnAMvijJAnena samarpayitumalaM tathAhi-avayavI tattvAnyattvAbhyAM vicAryamANo na ghaTAM prAJcati, nApyavayavAH paramANuparyavasAnatayA'tisUkSmatvAjjJAnagocaratAM pratipadyante, vijJAnamapi jJeyAbhAvenamUrtasya nirAkAratayA na svarUpaM bibharti, tathA coktam - // 1 // "yathA yathA'zcintyante, vivicyante tathA tathA / yadyetatsvayamarthebhyo, rocate tatra ke vayam ? / / iti, pracchannalokAyatikA hi bauddhAH, tatrAnAgataiH kSaNaiH cazabdAdatItaizca vartamAnakSaNasyAsaMgatena kriyA, nApi ca tajjanitaH karmabandha iti / tadevamakriyAvAdino nAstikavAdinaH sarvApalApitayA lavAvatinaH santo na kriyAmAhuH, tathA akriya AtmA yeSAM sarvavyApitayA te'pyakriyAvAdinaH saaNkhyaaH| tadevaM te lokAyatikabauddhasAMkhyA anupasaMkhyayA-aparijJAneneti-etat pUrvoktamudAhRtavantaH, tathaitattvajJAnenaivodAhRtavantaH, tadyathA-asmAkamevamabhyupagame'rtho'vabhAsate-yujyamAnako bhavatIti, tadevaM zlokapUrvArddha kAkAkSigolakanyAyenAkriyAvAdimate 'pyAyojyamiti / sAmpratamakriyAvAdinAmajJAnavijRmbhitaM darzayitumAhamU. (539) sammissabhAvaM ca girA gahIe, se mummuI ho anaanuvaaii| imaM dupakkhaM imamegapakkhaM, A haMsu chalAyataNaM ca kammaM / / vR.svakIyayagAgirA-vAcA svAbhyupagamenaiva gRhIte tasminnarthenAntarIyakatayAvAsamAgate sati tasyA''yAtasyArthasya girA pratiSedhaM kurvANAH sammizrIbhAvam' astitvanAstitvAbhyupagamaM te lokAyatikAdayaH kurvanti, vAzabdApratiSedhe pratipAdye'stitvameva pratipAdayanti, tathAhilokAyatikAstAvasvaziSyebhyojIvAdyabhAvapratipAdakaMzAstrapratipAdayanto nAntarIyakatayA''smAnaM kartAraM karaNaM ca zAstraM karmatApannAMzca ziSyAnavazyamabhyupagaccheyuH, sarvazUnyatve tvasya tritayasyAbhAvAnmizrIbhAvo vyatyayovA / bauddhA api mizrIbhAvamavamupagatAH, tadyathA - // 1 // "gantA ca nAsti kazcidgatayaH SaGbauddhazAsane proktaaH| gamyata iti ca gati syAcchuti kathaM zobhanA bauddhii?| tathA- karmanAstiphalaMcAstI' tyasaticAtmani kArakekathaMSagatayaH?, jJAnasantAnasyApi saMtAnivyatirekeNa saMvRtimattvAt kSaNasyacAsthitatvena kriyA'bhAvAna nAnAgatisaMbhavaH, sarvANyapi karmANyavandhanAni prarUpayanti svAgame, tathA paJca jAtakazatAni ca buddhasyopadizanti tathA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-/539 // 1 // "mAtApitarau hatvA buddhazarIre ca rudhiramutpAdya / arhadvadhaM ca kRtvA stUpaM bhittvA ca paJcaite / / AvIcinarakaM yAnti / ' evamAdikarayAgamasya sarvazUnyatve praNayanamayuktisaMgataM syAt, tathA jAtijarAmaraNarogasokottamamadhyamAdhamatvAnica nasyu, eSa eva ca nAnAvidhakarmavipAko jIvAstitvaM kartRtvaM karmavattvaM cAvedayati, tathA -- // 1 // "gAndharvanagaratulyA maayaasvpnoppaatghnsddshaaH| mRgtRssnnaaniihaaraambucndrikaalaatckrsmaaH| iti bhASaNAcca spaSTameva mizrIbhAvopagamanaM bauddhAnAmiti / yadivA-nAnAvidhakarmavipAkAbhyupagamAtteSAM vyatyaya eveti, tathA coktam -- // 1 // "yadi zUnyastava pakSo matpakSanivArakaH kathaM bhavati? / atha manyase na zUnyastathApi matpakSa evaasau|| ityAdi, tadevaM vauddhAH pUrvoktayA nItyA mizrIbhAvamupagatA nAstitvaM pratipAdayanto'stitvameva pratipAdayanti / / tathA sAMkhya api sarvavyApitayA akriyamAtmAnamabhyupagamya prakRtiviyogAnmokSasadbhAvaM pratipAdayantaste'pyAtmano bandhaM mokSaM ca svavAcA pratipAdayanti, tatazca bandhamokSasadbhAve satisvakIyayA girA sakriyatve gRhIte satyAtmanaH sammizrIbhAvaM vrajanti, yato na kriyAmantareNabandhamokSau ghaTete, vAzabdAdakriyatve pratipAdye vyatyaya eva-sakriyatvaM teSAM svavAcA pratipadyate / tadevaM lokAyatikAH sarvAbhAvAbhyupagamena kriyA'bhAvaM pratipAdayanti bauddhAzca kSaNikatvAtsarvazUnyatvAcAkriyAmevAbhyupagamayantaH svakIyAgamapraNayanena coditAH santaH sammizrIbhAvaM svavAcaiva pratipadyante, tathA sAMkhyAzcAkriyamAtmAnamabhyupagacchanto bandhamokSasadbhAva ca svAbhyupagamenaiva sammizrIbhAvaM vrajanti vyatyayaM ca etatpratipAditaM / yadivA bauddhAdiH kazcitsyAdvAdinA samyagghetuSTAntairvAkulIkriyamANaH san samyaguttaraM dAtusamartho yatkiMJcanabhASitayA 'mummuI hoi'tti gadgadabhASitvenAvyaktabhASI bhavati, yadivA prAkRtazailyAchAndasatvAccAyamarthodraSTavyaH, tadyathA-mUkAdapi mUko mUkamUko bhavati, etadevadarzayatisyAdvAdinoktaMsAdhanamanuvadituMzIlamasyetyanuvAdI tatpratiSedhAdananuvAdI, saddhetubhivyAkulitamanA maunameva pratipadyata iti bhAvaH, ananubhASya ca pratipakSAsAdhanaM tathA'dUSayitvA ca svapakSaM pratipAdayanti, tadyathA ___'idam' asmadabhyupagataM darzanamekaH pakSo'syeti ekapakSamapratipakSatayaikAntikamaviruddhArthAbhidhAyitayA niSpratibAdhaM pUrvAparAviruddhamityarthaH, idaM caivaMbhUtamapi sadi(kami)tyAhadvau pakSAvasyeti dvipakSa-sapratipakSamanaikAntikaM pUrvAparaviruddhArthAbhidhAyitayA virodhivacanamityarthaH, yathAca virodhivacanatvaM teSAM tathA prAgdazitameva, yadivedamasmadIyaM darzanaM dvau pakSAvasyeti dvipakSakarmabandhanirjaraNaMpratipakSadvayasamAzrayaNAt, tatsamAzrayaNaMcehAmutra ca vedanAM caurapAradArikAdInAmiva, te hi karacaraNanAsikAdicchedAdikAmihaiva puSpakalpAM svakarmaNo viDambanAmanubhavanti amutra ca narakAdau tatphalabhUtAM vedanAM samanubhavantIti, evamanyadapi karmobhayedyamabhyupagamyate, taccedaM prANI prANijJAna' mityAdi pUrvavat, tathedamekaH pakSo'syetyekapakSaM ihaiva janmani tasya vedyatvAt, taccedam -- Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 12, avijJopacitaM parijJopacitamIryApathaM svapnAntikaM ceti / tadevaM syAdvAdinA'bhiyuktAH svadarzanamevamantaroktayA nItyA pratipAdayanti, tathA syAdvAdisAdhanoktau chalAyatanaM-chalaM navakambalo devadatta ityAdikaM 'AhuH' uktavantaH, cazabdAdanyacca dUSaNAbhAsAdikaM, tathA karma ca ekapakSadvipakSAdikaM pratipAditavanta iti, yadivA paDAyatanAni - upAdAnakaraNAni AzravadvArANi zrotrendriyA dIni yasya karmaNastatSaDAyatanaM karmetyevamAhuriti // mU. (540) te evamakkhati abujjhamANA, viruvaruvANi akiriyavAI / je mAyaittA bahave maNUsA, bhamaMti saMsAramaNovadaggaM // vR. sAmpratametaddUSaNAyAha- 'te' cArcAkabaudhdhAdayo'kriyAvAdina evamAcakSate, sadbhAvamabudhyamAnA mithyAmalapaTalAvRtAtmAnaH paramAtmAnaM ca vyud-grAhayanto 'virUparUpANi' nAnAprakArANi zAstrANi prarUpayanti, tadyathA || 9 || -- "dAnena mahAbhogAzca dehinAM suragatizca zIlena / bhAvanayA ca vimuktistapasA sarvANi sidyanti // 235 tathA pRthivyApastejo vAyurityetAnyeva catvAri bhUtAni vidyante, nAparaH kazcitsukhaduHkhabhAgAtmA vidyate, yadivaitAnyapyavicAritaramaNIyAni na paramArthataH santIti, svapnendrajAlamarUmarIcikAnicayadvicandAdipratibhAsarUpatvAtsarvasyeti / tathA 'tathA sarvaM kSaNikaM nirAtmakaM ' 'muktistu zUnyatATestadarthA zeSabhAvanA' ityAdIni nAnAvidhAni zAstrANi vyudagrAhayantyakriyAtmAno'kriyAvAdina iti / te ca paramArthamabudhyamAnA yaddarzanam 'AdAya' gRhItvA bahavo manuSyAH saMsAram 'anavadagram' aparyavasAnamarahaTTaghaTInyAyena 'bhramanti' paryaTanti, tathAhi lokAyatikAnAM sarvazUnyatve pratipAdye na pramANamasti, tathA coktam - 119 11 " tattvAnyupaplutAnIti, yuktyabhAve na sidhyati / sA'sticetsaiva nastattvaM, natsiddhau sarvamastu sat // na ca pratyakSamervaikaM pramANam, atItAnAgatabhAvatayA pitRnibandhanasyApi vyavahArasyAsiddheH, tataH sarvasaMvyavahArocchedaH syAditi / bauddhAnAmapyayantakSaNikatvena vastutvAbhAvaH prasajati, tathAhiyadevArthakriyAkAri tadeva paramArthataH sat, na ca kSaNaH krameNArthakriyA karoti, kSaNikatvahAneH, nApi yaugapadyena ekasminneva kSaNe sarvakAryApatteH, na caitadRSTamiSTaMvA, naca jJAnAdhAramAtmAnaM guNinamantareNa guNabhUtasya saMkalanApratyayasya sadbhAva ityetacca prAguktaprAyaM, yaJcoktaM- 'dAnena mahAbhogA' ityAdi tadArhatairapi kathaJcidiSya eveti, na cAbhyupagamA eva bAdhAyai prakalpyanta iti / mU. (541) nAicco uei na atthameti, na caMdimA vaDDhati hAyatI vA / salilA na saMdaMti na vaMti vAyA, vaMjho niyato kasiNe hu loe / vR. punarapi zUnyamatAvirbhAvanAyAha- sarvazUnyavAdino hyakriyAvAdinaH sarvAdhyakSAmAdityodgamanAdikAmeva kriyAM tAvannirundhantIti darzayati-Adityo hi sarvajanapratIto jagAdIpakalpo divasAdikAlavibhAgakArI sa eva tAvanna vidyate, kutastasyodgamanamastamayanaM vA ? yacca jAjvalyamAnaM tejomaNDalaM dRzyate tad bhrAntamatInAM dvicandrAdipratibhAsamRgatRSNikAkalpaM vartate / tathA na candramA vardhate zuklapakSe, nApyaparapakSe pratidinamapahIyate, tathA 'na Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 sUtrakRtAGga sUtram 9/12/-/541 salilAni' udakAni 'syandante' parvatanijharebhyo namra vanti / tathA vAtAH satatagatayo na vAntI / kiMbahunoktena?, kRtsno'pyayaMloko vandhyaH' arthazUnyo 'niyato nizcitaH abhAvarUpa itiyAvat, sarvamidaM yadupalabhyate tanmAyAsvapnendrajAlakalpamiti / mU. (542) jahAhi aMdhe saha jotiNAvi, rUvAi no passati hiinnette| saMtapi te evamakiriyavAI, kiriyaM na passaMti niruddhapannA / / vR.etatparihartukAma Aha-yathA hyandho-jAtyandhaH pazcAdvA hInanetraH apagatacakSu 'rUpANi ghaTapaTAdIni 'jyotiSApi' pradIpAdinApi saha vartamAno 'na pazyati' nopalabhate, evaM te'pyakriyAvAdinaH sadapi ghaTapaTAdikaM vastu takriyAM cAstitvAdikAM parispandAdikAM vA na pazyanti / kimiti? -- ___ yato niruddhA-AcchAditA jJAnAvaraNAdinA karmaNA prajJA-jJAnaM yeSAM te tathA, tathAhiAgopAlaganAdipratItaH samastAndhakArakSayakArI kamalAkaroddhATanapaTIyAnAdityodgamaH pratyahaM bhavannupalakSyate, takriyAca dezAddezAntarAvAptayA'nyatra devadattAdau pratItA'nubhIyate |cndrmaashc pratyahaM kSIyamANaH samastakSayaM yAvatpunaH kalAbhivRdhdhyA pravardhamAnaH saMpUrNAvasthA yAM yAvadadhyakSeNaivopalakSyate / tathA saritazca prAvRSi jalakallolAvilAH syandamAnA dRzyante / vAyavazca vAnto vRkSabhaGgakampAdibhiranumIyante / yaccoktaM bhvtaa| sarvamidaM mAyAsvapnendrajAlakalpamiti, tadasat, yataH sarvAbhAve kasyacidamAyArUpasya satyasyAbhAvAnmAyAyA evAbhAvaH syAt, yazcamAyAM pratipAdayet yasya ca pratipAdhate sarvazUnyatve tayorevAbhAvAtkutastadvayavasthitiriti ?, tathA svapno'pi jAgradavasthAyAM satyAM vyavasthApyate tasyA abhAvetasyApyabhAvaH syAttataHsvapnamabhyupagacchatA bhavatA tannAntarIyakatayAjAgradavasthA' vazyamabhyupagatA bhavati, tadabhyupagamecasarvazUnyavahAni, naca svapno'pyabhAvarUpa eva, svapne'pyanu. bhUtAdeH sadbhAvAt, tathA coktam - // 1 // "aNuhUyadiTTaciMtiya suypyiviyaardevyaa'nuuyaa| sumiNassa nimittAI puNNaM pAvaM ca nAbhAvo / / indrajAlavyavasthA'pyaparasatyatve sati bhavati, tadabhAvetu kena kasya candrajAlaMvyavasthApyet ?,dvicandrapratibhAso'pi rAtrau satyAmekasmiMzca candramasyupalaMbhakasadbhAve caghaTate na sarvazUnyatve, na cAbhAvaH kasyacidapyatyantatuccharUpo'sti, zazaviSANakUrmaromagaganAravindAdInAmatyantAbhAvaprasiddhAnAM samAsapratipAdyasyaivArthasyAbhAvo na pratyekapadavAcyArthasyeti, tathAhi - zazo'pyastiviSANamapyasti kiMvatra zazamastakasamavAyiviSANaMnAstItyetatpratipAdyate, tadevaM sambandhamAtramatra niSidhyate nAtyantiko vastvabhAva iti, evamanyatrApi draSTavyamiti / tadevaM vidyamAnAyAmapyastItyAdikAyAM kriyAyAM niruddhaprajJAstIrthikA akriyAvAdamAzritA iti / aniruddhaprajJAstu yathAvasthitArthavedino bhavanti, tathAhi-avadhimanaHparyAyakevalajJAninastrailokyodaravivaravartinaH padArthAn karatalAmalakanyAyena pazyanti, samastazrutajJAnino'pi AgamabalenAtItAnAgatAnAn vidanti, ye'pyanye'STAGganimittapAragAste'pi nimittabalena jIvAdipadArthaM paricchedaM cidadhati, tadAha Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 12, mU. (543) saMvaccharaM suviNaM lakkhaNaMca, nimittadehaM ca uppAiyaM ca / aTuMgameyaM bahave ahittA, logaMsi jANaMti anAgatAI / . 237 bR. 'sAMvatsara' miti jyotiSaM svapnapratipAdako granthaH svapnastamadhItya 'lakSaNaM' zrIvatsAdikaM, cazabdAdAntarabAhyabhedabhinnaM, 'nimittaM' vAkprazastazakunAdikaM dehe bhavaM dehaM maSakatilakAdi, utpAte bhavamautpAtikam - ulkApAtadigdAhanirghAtabhUmikampAdikaM, tathA aSTAGgaM ca nimittamadhItya, tadyathAbhImamutpAtaM svapnamAntarikSamAGga svaraM lakSaNaM vyaJjanamityevaMrUpaM navamapUrvatRtIyAcAravastuvinirgataM sukhaduHkhajIvitamaraNalAbhAlAbhAdisaMsUcakaM nimittamadhItya loke'sminnatItAni vastUni anAgatAnica 'jAnanti' paricchindanti, naca zUnyAdivAdeSvetaddhaTa, tasmAdapramANakeva tairabhidhIyata iti / / mU. (544) keI nimittA tahiyA bhavaMti, kesiMci taM viSpaDieti nANaM / te vibhAvaM aNahijamANA, AhaMsu vijjAparimokkhameva / / vR. evaM vyAkhyAte sati Aha paraH nanu vyabhicAryapi zrutamupalabhyate, tathAhicaturdazapUrvavidAmapi SaTsthAnapatitvamAgama udaghuSyate kiM punaraSTAGganimittazAstravidAm ? atra cAGgavarjitAnAM nimittazAstrANAmAnuSTumena chandasA'rdhatrayodaza zatAni sUtraM tAvantyeva sahANi vRttistAvatpramANalakSA paribhASeti, aGgasya tvardhatrayodazasahasrANi sUtraM, tatparimANalakSA vRttiraparimitaM vArtikamiti, tadevamaSTAGganimittavedinAmapi parasparataH SaTsthAnapatitatvena vyabhicAritvamata idamAha 'keI'tyAdi, chAndasatvAtprAkRtasailyA vA liGgavyatyayaH, kAnicinnimittAni 'tathyAni' satyAni bhavanti, keSAJcittu nimittAnAM nimittavedinAM vA buddhivaikalyAttathAvidhakSayopazamAbhAvena tat nimittajJAnaM 'viparyAsaM' vyatyayameti, ArhatAnAmapi nimittavyabhicAraH samupalabhyate, kiM punastIrthikAnAM ?, tadevaM nimittazastrasya vyabhicAramupalabhya 'te' akriyAvAdino 'vidyAsadbhAvaM' vidAyamanadhIyAnAH santo nimittaM tathA cAnyathA ca bhavatIti matvA te 'AhaMsu vijjApalibhokkhameva' vidyAyAH zrutasya vyabhicAreNa tasya parimokSaM-parityAgamAhuH uktavantaH / yadivA-kriyAyA amAvAdvidyayA jJAnenaiva mokSaM sarvakarmacyutilakSaNamAhuriti / kaciJcaramapAdasyaivaM pAThaH, 'jANAmu logaMsi vayaMti maMda' tti, vidyAmanadhItyaiva svayameva lokamasmin vA loke bhAvAn svayaM jAnImaH, evaM 'maMdA:' jaDAvadanti, na ca nimittasya tathyatA, tathAhikasyacitkvacitkSute'pi gacchataH kAryasaddhidarzanAt, sacchakunasadbhAve'pi kAryavidhAtadarzanAd, ato nimittabalenAdezavidhAyinAM mRSAvAda evaM kevalamiti, naitadasti, na hi samyagadhItasya zrutasyArthe visaMvAdo'sti yadapi SaTsthAnapatitatvamudaghoSyate tadapi puruSAzritakSayopazamavazena, na ca pramANAbhAsa vyabhicAre samyakapramANavyabhicArAzaGkA kartuM yujyate / tathAhi marumarIcikAnicaye jalagrAhi pratyakSaM vyabhicaratItikRtvA kiM satyajalagrAhiNo'pi pratyakSasya vyabhicArI yuktisaMgato bhavati ? na hi mazakavartiragnisiddhAvupadizyamAnA vyabhicAriNIti satyaghUmasyApi vyabhicAro, na hi suvivecitaM kAryaM kAraNaM vyabhicaratIti tatazca pramAturayamaparAdho na pramANasya, evaM suvivecitaM nimittazrutamapi na vyabhicaratIti yazca kSute'pi , Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-/544 kAryasiddhidarzanena vyabhicAraH zaGkayate so'nupapannaH, tathAhi - kAryAkUtAt kSute'pi gacchato yA kAryasiddhi sA'pAntarAle itarazobhananimittabalAtsaMjAtetyevamavagantavyaM, zobhananimittaprasthitasyApItaranimittabalAtkAryavyAghAta iti, tathA ca zruti-kila buddhaH svaziSyAnAhUyoktavAn, yathA 'dvAdazavArSikamatra durbhikSaM bhaviSyatItyato dezAntarANi gacchata yUyaM tetadvacanAdacchantastenaiva pratiSiddhAH, yathA mA gacchata yUyam, ihAcaiva puNyavAn mahAsatvaH saMjAtastatprabhAvAtsubhikSaM bhaviSyati' tadevamantarA'paranimittasadbhAvAttadvyabhicArazaGketi sthitm| mU. (545) te evamakkhaMti samiJca loga, tahA tahA samaNA mAhaNA y| sayaM kaDaM nannakaDaM ca dukkhaM, Ahesu vijAcaraNaM pamokkhaM / / vR.sAmprataM kriyAvAdimataMdudUSayiSustanmatamAviSkurvannAha-ye kriyAtaevajJAnanirapekSAyAH dIkSAdilakSaNAyA mokSamicchanti te evamAkhyAnti, tadyathA-'astimAtA pitA asti sucIrNasya karmaNaH phala miti, kiM kRtvA ta evaM kathayanti ?-kriyAta eva sarvaM sidhyatIti svAbhiprAyeNa 'lokaM sthAvarajaGgamAtmakaM sametya jJAtvA, kila vayaM yathAvasthitavastuno jJAtAra ityevamabhyupagamya sarva mastyevetyevaM sAvadhAraNaM pratipAdayanti, na kathaJcinnAstIti, kthmaakhyaanti?| 'tathA tathA' tena prakAreNa, yathA yathA kriyA tathA tathA svarganarakAdikaM phalamiti, teca zramaNAstIrthikA brAhmaNA vA kriyAta eva siddhimicchanti, kiJca-yat kimapi saMsAre duHkhaM tathA sukhaM ca tatsarvaM svayamevAtmanA kRtaM, nAnyena kAlezvarAdinA, na caitadakriyAvAde ghaTate, tatra hyakriyatvAdAtmano'kRtayoreva sukhaduHkhayoH saMbhavaH syAt, evaMca kRtanAzAkRtAbhyAgamausyAtAm, atrocyate, satmastyAtmasukhaduHkhAdikaM, na tvastyeva / . tathAhi-yadhastyeva ityevaM sAvadhAraNamucyate tatazcanakathaJcinnAstItyApannam, evaM casati sarvasarvAtmakamApadyet, tathAca sarvalokasya vyavahArocchedaH syAt, naca jJAnarahitAyAH kriyAyAH siddhi, tadupAyaparijJAnAbhAvAt, na copAyamantareNopeyamavApyata iti pratItaM, sarvA hi kriyA jJAnavatyeva phalavatyupalakSyate, uktnyc||1|| "paDhamaM nAmaMtao dayA, evaM ciTThati svysNje| annANI kiM kAhI, kiMvA nAhI chevapAvayaM // ityato jJAnasyApi prAdhAnyaM, nApi jJAnAdeva siddhiH, kriyArahitasya jJAnasya paGgoriva kAryasiddharanupapatterityAlocyAha-'AhaMsuvijAcaNaMpamokkhaM'ti, na jJAnanirapekSAyAH kriyAyAH siddhi, andhasyeva, nApi kriyAvikalasya jJAnasya paGgoriva, ityevamavagamya 'AhuH uktavantaH tIrthakaragaNadharAdayaH, kamAhuH?, mokSa, kathaM?, vidyA ca-jJAnaMcaraNaMca-kriyA te dve api vidyete kAraNatvena yasyeti vigRhyAAditvAnmatvarthIyo'ca, asau vidyAcaraNo mokSaH-jJAnakriyAsAdhya ityarthaH, tamevaMsAdhyaM-mokSa pratipAdayanti / / __yadivA'nyathApAtanikA, kenaitAni samavasaraNAnipratipAditAni? yaccokataM yacca vakSyate ityetadAzaGkayAha-'te evamakkhaMtI tyAdi, aniruddhA-kvacidapyaskhalitAprajJAyate'nayetiprajJAjJAnaM yeSAMtIrthakRtAMte'niruddhaprajJAH,ta evam' anantaroktayA prakriyayA samyagAkhyAnti-pratipAdayanti 'lokaM caturdazarajvAtmakaMsthAvarajaGgamAkhyaMvA 'sametya' kevalajJAnena karatalAmalakanyAyena jJAtvA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 12, 239 tathAgatAH-tIrthakaratvaM kevalajJAnaMcagatAH, zramaNAH' sAdhavo 'brAhmaNAH' saMyatAsaMyatAH,laukikI vA vAcoyuktiH, kimbhUtAsta evamAkhyAntIti sambandhaH, tathA tatheti vA kvacitpAThaH / yathAsamAdhimArgovyavasthitastathA tathA kathayanti, etacca kathayanti-yathA yatkiJcitsaMsArAntargatAnAmasumatAM duHkham-asAtodayasvabhAvaM, tatpratipakSabhUtaM ca sAtodayapAditaM sukhaM, tasvayamAtmanA kRtaM, nAnyena kAlezvarAdinA kRtamiti, tathA coktm||1|| "savvo puvvakayANaM kammANaM pAvae phalavivAgaM! avarAhesu gaNesuya nimittamittaM paro hoi" etaccAhastIrthakaragaNadharAdayaH, tadyathA-vidyA-jJAnaM caraNaM-cAritraM kriyA tatpradhAno mokSastamuktavanto, na jJAnakriyAbhyAM parasparanirapekSAbhyAmiti, tathA coktam -- // 1 // "kriyAMca sajjJAna viyoganiSphalAM, kriyAvihInAM ca vibodhsmpdm| nirasyatA klezasamUhazAnyate tvayA zivAyAlikhiteva pddhtiH|| mU. (546) te cakkhu logasiha nAyagA u, maggANusAsaMti hitaM pyaannN| tahA tahA sAsayamAhu loe, jaMsI payA mANava! saMpagADhA / / vR. kiJca-'te' tIrthakaragaNadharAdayo'tizayajJAnino'smin loke cakSuriva cakSurvartante, yathA hi cakSuryogyadezAvasthitAn padArthAn paricchinatti evaM te'pi lokasya yathAvasthitapadArthAviSkaraNakArayanti, tathA'sminlokete nAyakAH-pradhAnAH, tuzabdovizeSaNe, sadupadezadAnato nAyakA iti, etadevAha-'mArga' jJAnAdikaM mokSamArga 'anuzAsati' kathavanti prajanA-prajAyanta iti prajAH-prANinasteSAM, kimbhuutN?| hitaM, sadgatiprApakamanarthanivArakaMca, kiJca-caturdazarajjvAtmake loke paJcAstikAyAtmake vA yena yena prakAreNa dravyAstikanayAbhiprAyeNa yadvastu zAzvataM tattathA 'ta AhuH uktavantaH, yadivA loko'yaM prANigaNaH saMsArAntarvartI yathA yathA zAzvato bhavati tathA tataivAhuH, tadyathAyathA yathA mithyAdarzanAbhivRddhistathA tathA zAzvato lokaH, tathAhi-tatra tIrthakarAhArakavAH sarva eva karmabandhAH sambhAvyanta iti / tathAca mahArambhAdibhizcaturbhisthAnairjIvAnarakAyuSyAvanivartayantitAvatsaMsArAnuccheda iti, athavA yathA yathA rAgadveSAdivRddhistatA tathA saMsAro'pi zAzvata ityAhuH, yathA yathA ca karmopacayamAtrA tathAtathaiva saMsArabhivRddhiriti / duSTamanovAkkAyAbhivRddhau vA saMsArAbhivRddhiravagantavyA, tadevaM saMsArasyAbhivRddhirbhavati / 'yasmiMzca' saMsAre, prajAyanta iti 'prajAH' jantavaH, he mAnava!, manuSyANAmevaprAyazaupadezArhatvAtmAnavagrahaNaM, samyaganArakatiryaGanarAmarabhedena 'pragADhAH' prakarSeNa vyavasthitA iti / lezato jantubhedapradarzanadvAreNa tatparyaTanamAhamU. (547) je rakkhasA vA jamaloiyA vA, je vA surA gaMdhavvA ya kaayaa| AgAsagAmI ya puDhosiyA je, puNo puNo vipariyAsuveti / / vR. 'ye' kecana vyantarabhedA rAkSasAtmAnaH, tadagrahaNAca sarve'pi vyantarA gRhyante tathA yamalaukikAtmAnaH, ambAdayastadupalakSaNAtsarve bhavanapatayaH tathA ye ca 'surAH' saudharmAdivaimAnikAH, cazabdAjyotiSkAH sUryodayaH, tathA ye gAndharvA' vidyAdharA vyantaravizeSA vA, tada Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-1547 grahaNaM ca prAdhAnyakhyApanArthaM, tathA 'kAyAH' pRthivIkAyAdayaH SaDapi gRhyanta iti / punaranyena prakAreNa sattvAnsaMjidhRkSurAha-ye kecana 'AkAzagAminaH' saMprAptAkAzagamanalabdhayazcaturvidhadevanikAyavidyAdharapakSivAyavaH,tathAyeca 'pRthivyAzritAH' pRthivyaptejovanaspatidvitricatuSpaJcendriyAste sarve'pi svakRtakarmabhiH punaH punarvividham-anekaprakAraM paryAsaMparikSepama-rahaTTaghaTInyena paribhramaNamupa-sAmIpyena yAnti-gacchantIti / / mU. (548) jamAhu ohaM salilaM apAragaM, jANAhiNaM bhavagahaNaM dumokkhaM / jaMsI visannA vilayaMgaNAhiM, duhao'vi loyaM anusaMcaraMti / / vR.kiJcAnyat-'yaM' saMsArasAgaramAhuH uktavantastIrthakaragaNadharAdayastadvidaH, kathamAhuH -svayambhUramaNasalilaudhavadapAraM, yathA svayambhUramaNasalilaughona kenacijjalacareNa sthalacareNa vA laGghayituM zakyate evamayamapi saMsArasAgaraH samyagdarzanamantareNa laGghayituMna zakyata itidarzayati'jAnIhi avagacchaNamiti vAkyAlaGkAre, bhavagahanamidaM-caturazItiyonilakSapramANaM yathAsambhavaM saGghayeyAsaGghayeyAnantasthitikaM duHkhena mucyata iti durmokSaM-duruttaramastivAdinAmapi, kiM punarnAstikAnAm ? punarapi, bhavagahanopalakSitaM saMsArameva vishinsstti| ___'yatra' yasmin saMsAre sAvadyakarmAnuSThAyinaH kumArgapatitA asatsamavasaraNagrAhiNo 'viSaNNA' avasaktA viSayapradhAnAaGganA viSayAGganAstAbhiH, yadivA viSayAzcAGganAzcaviSayAGganAstAbhirvazIkRtAH sarvatra sadanuSThAne'vasIdanti, ta evaM viSayAGganAdikepaGkeviSaNNA 'dvidhA'pi' AkAzAzritaM pRthivyAzritaMca lokaM, yadivA sthAvarajaGgamalokaM anusaMcaranti' gacchanti, yadivA'dvidhA'pi' iti liGgamAtrapravrajyayA'viratyA rAgadveSAbhyAM vA loka-caturdazarajvAtmakaM svakRtakarmapreritA 'anusaJcaranti' bambhramyanta iti // ma. (549) na kammuNA kamma khati bAlA, akammuNA kammakhaveti dhIrA / . meghAviNo lobhamayAvatItA, saMtosiNo no pakareti pAvaM // vR.kiJcAnyat-teevamasatsamavasaraNAzritAmithyAtvAdibhirdoSairabhibhUtAHsAvadyetaravizeSAnabhijJAH santaH karmakSapaNArthamabhyudyatA nirvivekatayA sAvadyameva karma kurvate, na ca 'karmaNA' sAvadyArambheNa 'karma' pApaM 'kSapayanti' vyapanayanti, ajJAnatvAdvAlA iva bAlAsta iti, yathA ca karmakSipyatetathA darzayati-'akarmaNAtu Azravanirodhena tu antazaHzailezyavasthAyAMkarmakSapayanti 'vIrAH' mahAsattvAH sadvaidyA iva cikitsyaa''myaaniti|| medhA-prajJA sA vidyate yeSAM te meghAvinaH-hitAhitaprAptiparihArAbhijJA lobhamayaMparigrahamevAtItAH parigrahAtikramAllobhAtItAH-vItarAgA ityarthaH, santoSiNaH' yena kenacitsantuSTa avItarAgA apIti, yadivA yata evAtItalobhA ata eva santoSiNa iti, ta evaMbhUtA bhagavantaH 'pApam' asadanuSThAnApAditaM karma 'na kurvanti' nAdadati / kvacitpAThaH, lobhabhayAdatItA lobhazcabhayaMcasamAhAradvandvaH, lobhAdvAbhayaM tasmAdatItAH santoSiNaiti, na punaruktAzaGkA vidheyeti, ato lobhAtItatvenapratiSedhAMzo darzitaH, santoSiNa ityanena ca vidhyaMza iti, yadivA lobhAtItagrahaNena samastalobhAbhAvaH saMtoSiNa ityanena tu satyapyavItarAgatve notkaTalobhA iti lobhAbhAvaM darzayannaparakaSAyebhyo lobhasya prAdhAnyamAha, ye Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-12, 241 ca lobhAtItAste'vazyaM pApaM na kurvanti iti sthitam / / mU. (550) te tIyauppannamaNAgayAI, logassa jANaMti thaagyaaiN| netAro annesi anannaneyA, buddhA hu te aMtakaDA bhavaMti / / vR.yecalobhAtItAste kimbhUtA bhavanti ityAha-'te' vItarAgA alpakaSAyAvA 'lokasya' paJcAstikAyAtmakasya prANilokasya vA'tItAni-anya-janmAcaritAni utpannAni-vartamAnAvasthAyIni anAgatAni-ca bhavAntarabhAvIni sukhaduHkhAdIni 'tathAgatAni' yathaiva sthitAni tadaiva avitathaM jAnanti, navibhaGgajJAnina iva viparItaM pazyanti, tathAhyAgamaH -- "anagAreNaM bhaMte! mAI micchAdiTThI rAyagihanayare samohae vANArasIe nayarIe rUvAI jANai pAsai ?, jAva se se daMsaNe vivajjAse bhavatI" tyAdi, te cAtItAnAgatavartamAnajJAninaH pratyakSajJAninazcaturdazapUrvavido vA parokSajJAninaH 'anyeSAM saMsArottitIprUNAM bhavyAnAM mokSaprati netAraH sadupadezaMvA pratyupadeSTArobhavanti, nacate svayambUddhatvAdanyena nIyante-tattvAvabodhaM kAryanta ityananyaneyAH, hitAhitaprAptiparihAraM prati nAnyasteSAM netA vidyata iti bhaavH| te ca 'buddhAH' svayaMbuddhAstIrthakaragaNadharAdayaH, huzabdazcazabdArthe vizeSaNe vA, tathAca pradarzita eva, teca bhavAntakarAH saMsAropAdAnabhUtasya vA karmaNo'ntakarA bhavantIti / yAvadadyApi bhavAntaM na kurvanti tAvapratiSedhyamaMzaM darzayitumAhamU. (551) te neva kuvvaMti na kAravaMti, bhUtAhisaMkAi duguNchmaannaa| sayA jatA vippanamaMti dhIrA, viSNatti dhIrA ya havaMti ege| vR. 'te' pratyakSajJAninaH parokSajJAnino vA viditavedyAH sAvadyamanuSThAnaM bhUtopamardAbhizaGkayA pApaM karma jugupsamAnAH santona svataH kurvanti, nApyanyena kArayanti, kurvantamapyaparaM nAnumanyante tathA svato na mRSAvAdaM jalpanti nAnyena jalpayanti nApyaparaMjalpantamanujAnanti, evamanyAnyapi mahAvratAnyAyojyAnIti / tadevaM 'sadA' sarvakAlaM 'yatAH' saMyatAH pApAnuSThAnAnivRttA vividhaMsaMyamAnuSThAnaM prati praNamanti' prhviibhvnti| kete?-dhIrAH' mahApuruSA iti|tthaike kecana heyopAdeyaMvijJAyApizabdAtsamyakaparijJAya tadeva nizaGkaM yajjinaH praveditamityevaMkRtanizcayAH karmaNi vidArayitavye vIrA bhavanti, yadivA parISahopasargAnIkavijayAdvIrA iti pAThAntaraM vA "viNNattivIrA ya bhavaMti ege' 'eke' kecana gurukarmANo'lpasatvAH vijJaptijJAnaM, tanmAtreNaiva vIra nAnuSThAnena, na ca jJAnAdevAbhilaSitAvAptirupajAyate, tathAhi -- // 1 // "adhItya zAstrANi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn puruSaHsa vidvAn / saMcintyatAmauSadhamAturaM hi, na jJAnamAtreNa karotyarogam / / mU. (552) Dahare ya pANe vuDDhe ya pANe, te Attao pAsai svvloe| ubvehatI logamiNaM mahaMtaM, buddhe'pamattesu privvejaa|| vR. kAni punastAni bhUtAni ? yacchaGkayA''rambhaM jugupsanti santa ityetadAzaGkayAha-ye kecana 'Dahare'tti laghavaH kunthvAdayaH sUkSmA vA, tesarve'pi prANAH-prANinaHyeca vRddhAH-bAdarazarI 21 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-/552 riNastAnsarvAnapyAtmatulyAn-Atmavatpazyati-sarvasminnapi lokeyAvapramANaMmamatAvadeva kunthorapi, yathAvAmamaduHkhamanabhimatamevaM sarvalokasyApi, sarveSAmapiprANinAMduHkhamutpadyate, duHkhAdvodvijanti, tathA cAgamaH- "puDhavikAeNaM bhaMte! akkatesamANe kerisaryaveyaNaM veei!" ityAdyAHsUtrAlApakAH, iti matvA te'pi nAkramitavyAna saMghaTTanIyAH, ityevaM yaH pazyati sa pazyati / tathA lokamimaM mahAntamutprekSate, Sar3ajIvasUkSmAbAdarabhedairAkulatvAnmahAntaM, yadivA'nAdyanidhanatvAnmahAn lokaH, tathAhi-bhavyA api kecana sarveNApi kAlena na setsyntiiti| ___ yadyapidravyataHSaDadravyAtmakatvAt kSetratazcaturdazarajjupramANatayA sAvadhiko lokastathApi kAlato bhAvatazcAnAdyanidhanatvAtparyAyANAM nAnantatvAnmahAn lokastamuprekSata iti / evaM ca lokamutprekSamANobuddhaH-avagatatattvaH sarvANi prANisthAnAnyazAzvattAni, tathA nAtrApasadesaMsAre sukhalezo'pyastItyevaM manyamAnaH 'apramatteSu' saMyamAnuSThAyiSu yatiSu madhye tathAbhUta eva parisamantAdbrajet parivrajet, yadivA buddhaH san 'pramatteSu gRhastheSu apramattaH sana saMyamAnuSThAne parivrajediti mU. (553) je Ayao parao vAvi nacA, alamappaNo hoti alaM presiN| taMjoibhUtaM ca sayAvasejA, je pAukujA anuvIti dhamma / / vR. kiJca-'yaH' svayaM sarvajJaAtmanailokyodaravivaravartipadArthIdarzI yathA'vasthitaM lokaM jJAtvA tathAyazca gaNadharAdikaH 'parataH tIrthakarAderjIvAdIn padArthAn viditvA parebhya upadizati sa evaMbhUto heyopAdeyavedI 'AtmanastrAtumalaM' AtmAnaM saMsArAvaTAtpAlayituM samartho bhavati, tathA pareSAM ca sadupadezadAnatAnAtA jaayte| 'ta' sarvajJaM svata eva sarvavedinaM tIrthakarAdikaM paratovedinaM ca gaNadharAdikaM jyotirbhUtaM' padArthaprakAzakatayA candrAdityapradIpakalpamAtmahitamicchan saMsAraduHkhodvignaH kRtArthamAtmAnaM bhAvayan 'satatam' anavaratam 'Avaset' seveta, gurvantika eva yAvajjIvaM vaset, tathA coktam // 1 // "nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte yA dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muNcNti|| kaevaM kuryuH? iti darzayati-cekarmapariNatimanuvicintya "mANussakhettajAi" ityAdinA durlabhAM ca saddharbhAvAptiM saddharma vA zrutacAritrAkhyaM kSAntyAdidazavidhasAdhudharmaM zrAvakadharmaM vA 'anuvicintya' paryAlocya jJAtvA vA tameva dharmaM yathoktAnuSThAnataH 'prAduSkuryu' prakaTayeyuH te gurukulavAsaMyAvajIvamAsevanta iti, yadivAyejyotirbhUtamAcArya satatamAsevantitaevAgamajJA dharmamanuvicintya 'lokaM paJcAstikAyAtmakaM caturdazarajvAtmakaM vA prAduSkuryuriti kriyA / ma. (554) attANa jo jANati jo ya logaM, gaiMca jo jANai naagiNc| jo sAsayaM jANa asAsayaMca, jAti maraNaM ca jaNoravAyaM / / vR. kiMcAnyat-yo hyAtmAnaM paralokayAyinaM zarIrAdyatiriktaM sukhaduHkhAdhAraM jAnAti yazcAtmahiteSupravartatesaAtmajJo bhavati / yenacAtmA yathAvasthitasvarUpo'haMpratyayagrAhyo nimto bhavati tenaivAyaM sarvo'pi lokaH pravRttinivRttirUpo vidito bhavati, sa eva cAtmajJo'stI Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 12, tyAdikriyAvAdaM bhASitumarhatIti dvitIyavRttasyAnte kriyA / yazca 'lokaM' carAcaraM vaizAkhasthAnasthakaTisthakara yugmapuruSAkAraM cazabdAdalokaM cAnantAkAzAstikAyamAtraM jAnA, yazca jIvAnAm 'Agatim' AgamanaM kutaH samAgatA nArakAstiryaJco manuSyA devAH ? kairvA karmabhirnArakAditvenotpadyante ? evaM yo jAnAti, tathA 'anAgatiM ca' anAgamanaMca, kutra gatAnAM nAgamanaM bhavati ? cakarAttadgamanopAyaM ca samyagdarzanajJAnacAritarAtmakaM yo jAnAti, tatrAnAgati-siddhirazeSakarmacyutirUpA lokAgrAkAzadezasthAnarUpA vA grAhyA, sA ca saadirpryvsaanaa| 243 yazca 'zAzvataM nityaM sarvavastujAtaM dravyAstikanayAzrayAd 'azAzvataM ' vA'nityaM pratikSaNavinAzarUpaM paryAyanayAzrayaNAt cakArAnnityAnityaM cobhayAkAraM sarvamapi vastujAtaM yo jAnAti, tathA hyAgamaH - 'neraDyA davvaTTayAe sAsayA bhAvaDTTayAe asAsayA" evamanye'pi tiryagAdayo draSTavyAH / athavA nirvANaM-zAzvataM saMsAraH - azAzvatastadgatAnAM saMsAriNAM svakRta- karmavazagAnAmitazcetazca gamanAditi / tathA 'jAtim' utpattiM nArakatiryaGganuSyAmarajanmalakSaNAM 'maraNaMca' AyuSkakSayalakSaNaM, tathA jAyanta iti janAH-sattvAsteSAmupapAtaM yo jAnAti, sa ca nArakadevayorbhavatIti, atra ca janmacintAyAmasumatAmutpattisthAnaM yonirbhaNanIyA, sA ca sacittA'cittA mizrA ca tathA zItA uSNA mizrA ca tathA saMvRtA vivRtA mizrA cetyevaM saptaviMsatividheti / maraNaM punastiryaGganuSyayoH, cyavanaM jyotiSkavaimAnikAnAm udvartanA-bhavanapativyantaranArakANAmiti kiJca - mU. (555) aho'vi sattANa viuTTaNaM ca, jo AsavaM jANati saMvaraM ca / dukkhaM ca jo jANati nijaraMca, so bhAsiumarihai kiriyavAdaM // vR. 'sattvAnAM' svakR takarmaphalabhujAmadhastAnnArakAdau duSkRtakarmakAriNAM vividhAM virUpAM vA kuTTanAM jAtijarAmaraNarogazokakRtAM zarIrapIDAM cazabdAttadabhAvopAyaM yo jAnAti, idamuktaM bhavati-sarvArthasiddhAdArato'dhaH saptarmI narakabhuvaM yAvadasumantaH sakarmANo vivartante, tatrApi ye gurutarakarmANaste'pratiSThAnanarakayAyino bhavantItyevaM yo jAnIte / tathA AzravatyaSTaprakAraM karma yena sa AzravaH sa ca prANAtipAtarUpo rAgadveSarUpo vA mithyAdarzanAdiko veti taM tathA 'saMvaram' AzravanirodharUpa yAvadazeSayoganirodhasvabhAvaM, cakArAtpuNyapApe ca yo jAnIte tathA 'duHkham ' asAtodayarUpaM tatkAraNaM ca yo jAnAti 'sukhaM' ca tadviparyayabhUtaM yo jAnAti, tapasA yo nirjarAM ca, idamuktaM bhavati / yaH karmabandhahetUn tadviparyAsahetUMzca tulyatayA jAnAti, tathAhiyathAprakArA yAvantaH, saMsArAvezahetavaH / tAvantastadviparyAsA, nirvANAvezahetavaH // 11911 sa eva paramArthato 'bhASituM' vaktumarhati, kiM tad ? ityAha-kriyAvAdam asti jIvo'sti puNyamasti pApamasti ca pUrvAcaritasya karmaNaH phalamityevaMrUpaM vAdamiti / tathAhi jIvAjIvAzravasaMvarabandhapuNyapApanirjarAmokSarUpA navApi padArthA: zlokadvayenopAttAH, tatra ya AtmAnaM jAnAtItyanena jIvapadArthaH, lokamityanenAjIvapadArthaH, tathA gatyanAgatiH zAzvatetyAdinA'nayoreva Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-555 svabhAvopadarzanaM kRtaM, tathA''zravasaMvarau svarUpeNaivopAttI, duHkhamityanena tu bandhapuNyapApAni gRhItAni, tadavinAbhAbitvAhuHkhasya, nirjarAyAstu svAbhidhAnenaivopAdAnaM, tatphalabhUtasaya ca mokSasyopAdAnaMdraSTavyamiti, tadevametAvanta evapadArthAstadabhyupagamena cAstItyAdikaHkriyAvAdo'bhyupagato bhavatIti, yazcaitAn padArthAn 'jAnAti' abhyupagacchatisa paramArthataH kriyAvAdaMjAnAti nanu cAparadarzanoktapadArthaparijJAnena samyakagvAditvaM kasmAnAbhyupagamyate ?, taduktapadArthAnAmevAghaTamAnatvAt, tathAhi-naiyAyikadarzanena tAvatpramANaprameyasaMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAdajalpavitaNDAhetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAnItyeteSoDaza padArthA abhihitAH, tatraheyopAdeya pravRttirUpatayAyenapadArthaparicchittiH kriyate tatpramIyate'neneti pramANaM, taccapratyakSAnumAnopamAnazAbdabhedAccaturddhA, tatrendiyArthasaMnikarSotpannaM jJAnamavyapadezyamavyabhicArivyavasAyAtmakaM pratyakSaM, tadatrendriyArthayoryaH saMbandhastasmAdyadutpannaM, nAbhivyaktaM, jJAnaM, nasukhAdikam, avyapadezyamitivyapadezyatve zAbdaprApteH,avyabhicAritaddhidvicandrajJAnavadyabhicaratIti, vyavasAyAtmakamiti nizcayAtmakaM pratyakSaM, tatrAsya pratyakSatAna budhyate, tathAhi-yatrAtmA'. rthagrahaNaM pratisAkSAdvyApriyatetadeva pratyakSaM, taccAvadhimanaHparyAyakevalAtmakam, etaccAparopAdhidvAreNa pravRtteranumAnavatparokSamiti, upacArapratyakSatusyAt, na copacArastattvacintAyAMvyApriyataiti / anumAnamapi pUrvavaccheSavatsAmAnyatohaSTamiti tridhA, tatra kAraNAtkAryAnumAnaM pUrvavat kAryAtkAraNAnumAnaM zeSavat sAmAnyatoSTaMtu cUtamekaM vikasitaM dRSTvA puSpitAdhUtA jagatIti yadivA devadattAdau gatipUrvikAM sthAnAt sthAnantarAvAptiM dRSTvA ''ditye'pi gatyanumAnamiti, tatrApyanyathAnupapattireva gamikA, na kAraNAdikaM, tayA vinA kAraNasya kAryaM prati vyabhicArAta, yatra tu sA vidyate tatra kAryakAraNAdivyatirekeNApi gamyagamakabhAvo dRSTaH, tadyathA-bhaviSyati zakaTodayaH, kRttikAdarzanAditi, taduktam - // 1 // "anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim ? / ___nAnyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim? // apica-pratyakSasyAprAmANye tatpUrvakasyAnumAnasyAprAmANyamiti / prasiddhasAdhAsAdhyasAdhanamupamAnaM, yathA gaurgavayastathA, atra ca sajjJAsajjJi saMbandhapratipattirupamAnArthaH, atrApi siddhAyAmanyathA'nupapattAvanumAnalakSaNatvena tatraivAntarbhAvAtpRthakapramANatvamanupapannameva, atha nAstyanupapattistato vyacicArAdapramANatopamAnasya / zAbdamapina sarva pramANaM, kiMtarhi ?, AptapraNItasyaivAgamasya prAmANyaM, na cAhadvyatirekeNAparasyAptatA yuktiyukteti, etaccAnyatra nirlotthitmiti|kinyc-srvmpyetttpmaannmaatmno jJAnajJAnaMcAtmanoguNaH pRthakpadArthatayA'bhyupagantuM nayukto, rUparasAdInAmapipRthakpadArthatA''patteH, athaprameyagrahaNenendriyArthatayAte'pyAzritAH, satyamAzritAH, na tu yuktiyuktAH, tathAhi-dravyavyatirekeNa teSAmabhAvAt tadgrahaNe ca teSAmapi grahaNaM siddhameveti na yuktaM pRthagupAdAnam / prameyaMtvAtmazarIrendriyArthabuddhimanaHpravRttidoSapretyabhAvaphaladuHkhApavargAH, tatrAtmA sarvasya draSTopabhoktAcecchAdveSaprayalasukhaduHkhajJAnAnumeyaH, sacajIvapadArthatayA gRhIta evAsmAbhiriti, zarIraMtu tasya bhogAyatanaM, bhogAyatanAnIndriyANi, bhoktavyA indriyArthAH, etadapi zarIrAdikaM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 12, 245 jIvAjIva grahaNenoktamasmAbhiriti / upayogo buddhirityetacca jJAnavizeSaH, sa ca jIvaguNatayA jIvopAdAnatayo pAtta eva / sarvaviSayamantaHkaraNaM yugapajjJAnAnutpattiliGga manaH, tadapi dravyamanaH pIdgalikamajIvagrahaNena gRhItaM, bhAvamanastvAtmaguNatvAjjIvagrahaNeneti / AtmanaH sukhaduHkhasaMvedanAnAM nirvartanakAraNaM pravRttiH, sApi pRthak padArthatayA nAbhyupagantuMyuktA, tathAhi pravRttirityAtmecchA, sA cAtmaguNa eva, AtmA'bhiprAyatayA jJAnavizeSatvAd AtmAnaMdU iSayatIti doSa:, tadyathA asyAtmano nedaM zarIrapUrvam, anAditvAdasya nApyanuttaram anantatvAtsantateriti yo'yamAtmano'dhyavasAyaH sa doSo, rAgadveSamohAdiko vA doSaH, ayamapi doSo jIvAbhiprAyatayA tadantarbhAvIti na pRthagvAcyaH pretyabhAvaH- paralokasabhAvo'yamapi sasAdhano jIvAjIvagrahaNenopAttaH, phalamapi sukhaHdukhopabhogAtmakaM tadapi jIvaguNa etAntarbhavatIti na pRthagupadeSTavyamiti, duHkhamityetadapi vividhabAdhanayogarUpamiti na phalAdatiricyate, janmamaraNaprabandhocchedarUpatayA sarvaduHkhaprahANalakSaNo mokSaH, sa cAsmAbhirUpAtta eveti / kimityanavadhAraNAtmakaH pratyayaH saMzayaH, asAvapi nirNayajJAnavadAtmaguNa eveti, yena prayuktaH pravartate tatprayojanaM, tadapIcchAvizeSatvAdAtmaguNa eva, avipratipattiviSayA- panno'rtho dRSTAntaH, asAvapi jIvAjIvayoranyataraH, na cautAvatA'sya pRthakpadArthatA yuktA, atiprasaGgAd, avayavagrahaNena ca tasyottaratra grahaNAditi / siddhAntazcaturvidhaH, tadyathA sarvatantrAviruddhastantre'dhikRto'rtha sarvatantrasiddhAntaH 1, yathA sparzanAdInIndriyANi spezAdaya indriyArthAH pramANaiH prameyasya grahaNamiti 1, samAnatantrasiddhaH paratantrAsiddhaH pratitantrasiddhAnto yathA sAGkhyAnAM nAsata AtmalAbho na ca sataH sarvathA vinAza iti, tathA coktam- "nAsato jAyate bhAvo nAbhAvo jAyate sataH" iti 2, yatsiddhAvanyasyArthasyAnuSaGgeNa siddhi so'dhikaraNasiddhAntaH 3, yatendriyavyatiriktojJAtA''tmA'sti darzanasparzanAbhyAmekArthagrahaNAditi, tatrAnuSaGgiNo'rdhA 1 indriyanAnAtvaM 2 niyataviSayANIndriyANi 3 svaviSayagrahaNaliGgAni ca 4 jJAturjJAnasAdhanAni 5 sparzAdiguNavyatiriktaM dravyaM 6 guNAdhikaraNa 7 maniyataviSayAzcetanAH 8 iti, pUrvArthasiddhAvete'rthA sidhyanti, naitairvinA pUrvArtha saMbhavatIti aparIkSitArthAbhyupagamAttadvizeSaparIkSaNamabhyupagamasiddhAntaH 4, tadyathA, kiM zabda iti vicAre kazcidAha- astu dravyaM zabdaH, sa tu kiM nityo'thAnityaH ?, ityevaM vicAraH, sa cAyaM caturvidho'pi siddhAnto na jJAnavizeSAdatiricyate, jJAnavizeSasyAtmaguNatvAdguNasya ca guNigrahaNena grahaNAd na pRthagupAdAnamiti 4 / 3, athAvayavAH-pratijJAhetUdAharaNopanayanigamanAni, tatra sAdhyanirdezaH pratijJA, yathA nityaH zabdo'nityo beti hinoti - gamayati pratijJAtamarthamiti hetu:, tadyathA-utpattidharmakatvAt, sAdhyasAdharmyavaidharmyabhAve dRSTAntaH udAharaNaM, yathA ghaTa iti, vaidhamryodAharaNaM yadanityaM na bhavati tadutpattimadapi na bhavati yathA''kAzamiti, tathA na tatheti vA pakSadharmopasaMhAra upanayaH, tadyathAanityaH zabdaH kRtakatvAdU ghaTavattathA cAyaM, anityatvAbhAve kRtakatvamapi na bhavatyAkAzavat na tathA'yamiti, pratijJAhetvoH punarvacanaM nigamanaM, tasmAdanitya iti, te cAmI paJcApyavayavA yadi zabdamAtraM tataH zabdasya paudgilakatvAtpudgalAnAM cAjIvagrahaNena grahaNAnna pRthagupAdAnaM nyAyyam, Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-/555 atha tajraM jJAnaM tato jIvaguNatvAt jIvagrahaNenaivopAdAnamiti, jJAnavizeSapadArthatA'bhyupagame ca padArtha bahutvaM syAd, anekaprakAratvAjjJAnavizeSaNAmiti / saMzayAdUrdhvaM bhavitavyatApratyayaH sadarthaparyAlocanAtmakastarka, yathA bhavitavyamatra sthANunA puruSeNa veti, ayamapi jJAnavizeSa eva, na ca jJAnavizeSANAM jJAturabhinnAnAM pRthak padArthaparikalpanaM samanujAnate vidvAMsaH / saMzayatarkAbhyAmuttarakAlabhAvI nizcayAtmakaH pratyayo nirNayaH, ayamapi prAgvanna jJAnAdatiricyate, kiJca-asya nizcayAtmakatayA pratyakSAdipramANAntarbhAvAnna pRthagU nirdezo nyAyya iti / tisraH kathAH - vAdo jalpo vitaNDA ceti, tatra pramANatarkasAdhanopAlambhaH siddhAntAviruddhaH paJcAvayavopapannaH pakSapratipakSaparigraho vAdaH, sa ca tattvajJAnArthaM : ziSyAcAryayorbhavati, sa eva vijigISuNA sArdhaM chalajAtinigrahasthAnasAdhanopAlambho jalpaH, sa eva pratipakSasthApanAhIno vitaNDeti tatrAsAM tisRNAmapi kathAnAM bheda eva nopapadyate, yatastattvacintAyAM tattvanirNayArtha vAdo vidheyo, na chatajalpAdinA tattvAvagamaH kartuM pAryate, chalAdikaM hi paravaJcanArthamupanyasyate, na ca tena tattvAvagati itiH satyapi bhede naivAsAM padArthatA, yato yadeva paramArthato vastuvRttyA vastvasti tadeva paramArthatayA'bhyupagantuM yuktam, vAdAstu puruSe cchAvazena bhavanto'niyatA vartante na teSAM padArthateti kiJca puruSecchAnuvidhAyino vAdAH kukkuTalAvakAdiSvapi pakSapratipakSaparigraheNa bhavantyatasteSAmapi tattvaprApti syAnna caitadiSyata iti / asiddhAnaikAntikaviruddhA hetvAbhAsAH, hetuvadAbhAsanta iti hetvAbhAsAH, tatra samyagdhetUnAmapi na tattvavyavasthitiH kiM punastadAbhAsAnAM ?, tathAhi - iha yanniyataM vastvasti tadeva tattvaM bhavitumarhati hetavastu kva cidvastuni sAdhye hetavaH kvacidahetava ityaniyatAsta iti / atha 'chalam' arthavighAto'rthavikalpopapattyeti, tatrArthavizeSe vivakSite'bhihite vakturabhiprAyAdarthAntarakalpanA vAkchalaM, yathA navaH kambalo'yaM devadattaH, atra ca navaH kambalo'syeti vakturabhiprAyo vigrahe ca vizeSo na samAse, tatrAyaM chalavAdI nava kambalA asyetyetadbhavatA'bhihitamiti kalpayati, na cAyaM tathetyevaM pratiSedhayati, tatra chalamityasadarthAbhidhAnaM tadyadi chalaM na tarhi tattvaM tattvaM cetra tarhi chalaM, paramArtharUpatvAttattvasyeti, tadevaM chalaM tattvamityatiriktA vAcoyuktiH / , dUSaNAbhAsAstu jAtayaH, tatra samyagdUSaNasyApi na tattvavyavasthiti, aniyatatvAt aniyatattvaM ca yadevaikasmin samyagadUSaNaM tadevAnyatra dUSaNAbhAsaM, puruSazaktyapekSatvAcca dUSaNadUSaNAbhAsavyavasthiteraniyatatvamiti kutaH punardUSaNAbhAsarUpANAM jAtInAm ?, avAstavattvAttAsAmiti / vAdakAle vAdI prativAdI vA yena nigRhyate tannigrahasthAnaM, tacca vAdino'sAdhanAGgacacanaM prativAdinasta do SodbhAvanaM vihAya yadanyadabhidhIyate naiyAyikaistatpralApamAtramiti, tacca pratijJAhAniH pratijJAntaraM pratijJAvirodha ityAdikam, etacca vicAryamANaM na nigrahasthAnaM bhavitumarhati, bhavadapi ca puruSasyaivAparAdhaM kartumalaM, na tvetattatvaM bhavitumarhati vaktRguNadoSau hi parArthe'numAne'dhikri yete na tu tattvamiti, tadevaM na naiyAyikoktaM tattvaM tattvenAzrayituM yujyate, tasyoktanItyA sadoSatvAditi / / nApi vaizeSikoktaM tattvamiti, tathAhi dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAstattvamiti, tatra pRthivyaptejovAyurAkAzaM kAlo digAtmA mana iti nava dravyANi tadatra pRthivyaptejovAyUnAM pRthagdravyatvamanupapannaM, tathAhi ta eva paramANavaH prayogavisanAbhyAM pRthivyAditvena pariNamanto'pi na svakIyaM dravyatvaM tyajanti, na cAvasthAbhedena dravyabhedo yuktaH, atiprasaGgAditi / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAma zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -12, 247 AkAzakAlayozcAsmAbhirapidravyatvamabhyupagatameva, dizastvAkAzAvayavabhUtAyA anupapanna pRthagdravyatvamatiprasaGgadoSAdeva, Atmanazca svazarIramAtravyApina upayogalakSaNasyAbhyupagatameva dravyatvamiti,manasazca pudgalavizeSatayA pudgaladravye'ntarbhAva iti, bhAvamanasazcajIvaguNatvAdAtmanyantarbhAva iti|ydpi tairabhidhIyate, yathA pRthivItvayogAtpRthivIti, tadapi svaprakriyAmAtrameva, yatA na hi pRthivyAH pRthagbhUtaM pRthivItvamapi yena tadyogAtpRthivI bhaved, apitu sarvamapi yadasti tatsAmAnyavizeSAtmakaM narasiMhAkAramubhayasvabhAvamiti, tathA coktam - "nAnvayaH sa hi bhedatvAnna bhedo'nvyvRttitH| mRbhedadvayasaMsargavRttijAtyantaraM ghaTaH / // 1 // "na naraH siMharUpatvAnna siMho nararUpataH / zabdavijJAnakAryANAM, bhedAjAtyantaraM hi saH / / ityAdi / atharUparasagandhasparzA rUpidravyavRttevizeSaguNAH, tathA saGgrayAparimANAnipRthaktvaM saMyogavibhAgau paratvAparatve ityete sAmAnyaguNAH sarvadravyavRttitvAt, tathA buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnadharmAdharmasaMskArAAtmaguNAH, gurutvaM pRthivyudakayordravatvaM pRthivyudakAgniSusneho'mbhasyeva vegAkhyaH saMskAro mUrtadravyeSveva AkAzaguNaH zabda iti / tatra saGkhyAdayaH sAmAnyaguNA rUpAdivadravyasvabhAvatvena paropAdhikatvAdguNA evana bhavanti, athApi syustathApi na guNAnAM pRthaktvavyavasthA, tatpRthaktvabhAve dravyasvarUpahAneH 'guNaparyAyavad dravya' mitikRtvA ato nAntarIyakatayA dravyagrahaNenaiva grahaNaM nyAyyimiti na pRthagbhAvaH / kiJca-tasya bhAvastattvamityucyate, bhAvapratyayazca yasya guNasya hibhAvAdravyezabdanivezastadabhidhAne tvatalA' vityanena bhavati, tatra ghaTo raktaudakasyAhArako jalavAn sarvaireva ghaTa ucyate, atraca ghaTasya bhAvo ghaTatvaM raktasya bhAvo raktatvaM AhArakasya bhAva AhArakatvaM jalavatobhAvo jalavattvamityatra ghaTasAmAnyaraktaguNakriyAdravyasaMbandharUpANAMguNAnAM sadbhAvAt dravye pRthubunAkara udakAdhAharaNakSame kuTakAkhyezabdasya ghaTAderabhinivezastatratvatalau, iha ca raktAkhyaH ko guNo? yat sadbhAvAt, kataraca tad dravyaM yatra zabdanivezo yena bhAvapratyayaH syAditi ? / kimidAnIM raktasya bhAvo raktatvamitinabhavitavyaM?, bhavitavyamupacAreNa, tathAhi-raktaityetadravyatvenopacarya tasya sAmAnya bhAva iti raktatvamiti, na copacArastattvacintAyAmupayujyate,zabdasiddhAveva tasya kutArthatvAditi / zabdazcAkAzasya guNa eva na bhavati, tasya paudgalikatvAd, AkAzasya caamuurttvaaditi| shessNtuprkriyaamaatrNnsaadhnduussnnyornggm| kriyA'pi dravyasamavAyinI guNavatpRthagAzrayituM na yukteti / atha sAmAnyaM, taddidhA-paramaparaM ca, tatra paraM mahAsattAkhyaM dravyAdipadArthavyApi, tathAcoktam-"saditi yato dravyaguNakarmasu sA sattA" aparaM ca dravyatvaguNatvakarmatvAtmakaM, tatra natAvanmahAsattAyAH pRthakpadArthatA yujyate, yatastasyAM yaH saditi pratyayaH sa kimaparasattAnibandhana uta svata eva ?, tat yadyaparasattAnibandhanastatrApyayameva vikalpo'tonavasthA, atha svata eva tatastadvad dravyAdiSvapi svata eva satpratyayo bhaviSyatIti kimaparasattayA'jAgalastanakalpayA vikalpitayA ?, kiJca-dravyAdInAM kiM satAM satayA satpratyaya utAsatAM?, tat yadi satAM svata Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 sUtrakRtAGga sUtram 1/12/-/555 eva satpratyayo bhaviSyati kiM tayA ?, asatpakSe tu zazaviSANAdiSvapi sattAyogAtsatpratyayaH syAditi, tathA coktm||1|| "svato'rthA santu sattAvatsattayA kiM sadAtmanAm ? / asadAtmasu naiSA syaatsrvthaa'tiprsnggtH|| ityAdi / etadevadUSaNamaparasAmAnye'pyAyojayaM, tulyyogkssemtvaat| kiJca-asmAbhirapi sAmAnyavizeSarUpatvAdvastunaH kathaJcittadiSyataeveti, tasyacakathaJcittadavyatirekAdravyagrahaNenaiva grahaNamiti / atha vizeSAH, te cAtyanyavyAvRttibuddhihetutvena parairAzrIyante, tatredaM cintyate yA teSu vizeSabuddhi sA nAparavizeSahetukA''zrayitatavyA, anavasthAbhayAt, svataH samAzrayaNeca tadvad dravyAdiSvapi vizeSabuddhi syAtkiM dravyAdivyatiriktairvizeSairiti ?, dravyAvyatiriktAstu vizeSA asmAbhirapyAzrIyante,sarvasya sAmAnyavizeSAtmakatvAditi / etattuprakriyAmAtra, tadyathAnityadravyavRttayo'ntyA vizeSAH, nityadravyANicacaturvidhAH paramANavo muktAtmAno muktamanAMsi ca, iti niyuktiktvaadpkrnnyitvymiti|| samavAyastu-ayutasiddhAnAmAdhArAdheyabhUtAnAM ya iha pratyayahetuH sa samavAya ityucyate, asAvapi nityazcaikazcAzrIyate, tasya ca nityatvAtsamavAyino'pi nityA Apadyeran, tadanityatve ca tasyApyanityatvApattiH, tadAdhArarUpatvAttasya, tadekatvAcca sarveSAM samavAyinAmekatvApatti, tasyacAnekatvamiti kizca-ayaMsamavAyaHsambandhaH,tasyaca dviSThatvAdayutasiddhatvameva daNDadaNDi. noriva, vIraNAnAMca kaTotpattItadrUpatayA vinAzaH kaTarUpatayotpattiranavayarUpatayA vyavasthAnamiti dugdhadaghnorivetyevaM vaizeSikamate'pi na sabhyapadArthAvasthitiriti / sAmprataMsAGkhyadarzanatattvanirUpaNaMprakramyate-tatra prakRtyAtmasaMyogAtsRSTirupajAyate, prakRtizca satvarajastamasAM sAmyAvasthA tato mahAnmahato'haGkAraH ahaGkArAdekAdazendriyANi paJcatanmAtrANi tanmAtrebhyaH paJca bhUtAnIti, caitanyaM puruSasya svarUpaM, sa cAkartA nirguNo bhokteti| tatra parasparaviruddhAnAM sattvAdInAM guNAnAM prakRtyAtmanAM niyAmakaM guNinamantareNaikatrAvasthAnaM na yujyate, kRSNa-sitAdiguNAnAmiva, na ca mahadAdivikAre janyeprakRtivaiSamyotpAdane kazciddhetuH, tadvyatirikta-vastvantarAnabhyupagamAd, AtmanazcAkartRtvenAkizcitkaratvAt, svabhAvavaiSabhyAbhyupagame tu nirhetukatvApatternityaM sattvamasattvaM vA syAditi, uktNc||1|| "nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM, kAdAcitkatvasaMbhavaH / / apica-mahadahakArI saMvedanAdabhinnau pazyAmaH, tathAhi-buddhiradhyavasAyo'haGkArazcAhaM sukhyaha duHkhItyevamAtmakaH pratyayaH, tayozcidrUpatayA''tmaguNatvaM, najaDarUpAyAH prakRtervikArAvetAviti apica-yeyaM tanmAtrebhyo bhUtotpattiriSyate, tadyathA-gandhatanmAtrAtpRthivI rasatanmAtrAdApaH rUpatanmAtrAttejaH sparzatanmAtrAdvAyuH zabdatanmAtrAdAkAzamiti, sA'pina yuktikSamA, yatoyadibAhyabhUtAzrayeNaitadabhidhIyate, tadayuktaM, teSAM sarvadA bhAvAt, na kadAcidanIzaMjagaditikRtvA, atha pratizarIrAzrayaNAdetaducyate, tatrakila tvagasthi kaThinalakSaNA pRthvI zleSmAsRgadravalakSaNA ApaHpaktilakSaNaM tejaH prANApAnalakSaNo vAyuH zuSiralakSaNAmAkAzamiti, tadapi na yujyate, yato'trApi keSAJciccharIrANAM zukrAsRkaprabhavotpatti, natatra tanmAtrANAM gandho'pi samupalakSyate, adRSTasyApi Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 12, kAraNatvakalpane'tiprasaGgaH syAt, aNDajodbhijAGkurAdInAmapyanyata evotpattirbhavantI samupalakSyate, tadevaM vyavasthite pradhanamahadahaGkArAdikotpattiryA sAMkhyaiH svaprakriyayA''bhyupagamyate tattairniyukti kameva svadarzanAnurAgeNAbhyupagamyata iti| AtmanazcAkartRtvAbhyupagame kRtanAzo'kRtAgamazca syAt bandhamokSAbhAvazca, nirguNatve ca jJAnazUnyatApattirityato bAlapralApamAtraM, prakRtezcAcetanAyA AtmArthaM pravRttiyuktivikaleti atha bauddhamataM nirUpyatetatra hi padArthA dvAdazAyatanAni, tadyathA-cakSurAdIni paJca rUpAdayazca viSayAH paJca zabdAyatanaM dharmAyatanaM gha, dharmAH-sukhAdayo dvAdazAyatanaparicchedake pratyakSAnumAne dve eva pramANe, tatra cakSurAdI ndriyANyajIvagrahaNenaivopAttAni, bhAvendriyANi tu jIvagrahaNeneti, rUpAdayazca viSayA ajIvopAdAnenopAttA na pRthagupAdAtavyAH, zabdAyatanaM tu paudgalikatvAcchabdasyAjIvagrahaNena gRhItaM, na ca prativyakti pRthakapadArthatA yuktisaMgateti, dharmAtmakaM sukhaM duHkhaM ca yadyasAtodayarUpaMtatojIvaguNatvAnjIve'ntarbhAvaH, atha tatkAraNaMkarmatataH paudgalikatvAdajIva iti / pratyakSaMcaternirvikalpakamiSyate, taccAnizcayAtmakatayA pravRttinivRttyoranaGgamityapramANameva, tadaprAmANye tatpUrvakatvAdanumAnamapIti, zeSastvAkSepaparihAro'nyatra suvicArita iti neha pratanyata ityanayA dizA mImAMsakalokAyatamatAbhihitattvanirAkaraNasvabuddhayA vidheyaM, tayoratyantalokaviruddhapadArthAnAM zrayaNAnna sAkSAdupanyAsaH kRta iti / tasmAtpArizeSyasiddhA arhaduktA nava saptavA padArthA satyAH tatparijJAnaM ca kriyAvAde hetuH nAparapadArthaparijJAnamiti / / mU. (556) saddesu rUvesu asajamANo, gaMdhesu rasesu adussamANe / no jIvitaM no maraNAhikaMkhI, AyANagutte valayA vimukke ||-tibemi| vR. sAmpratamadhyayanArthamupasaMjihIrSu samyagvAdaparijJAnaphalAmAdarzayannAha-'zabdeSu' veNuvINAdiSuzrutisukhadeSu 'rUpeSuca' nayanAnandakAriSu 'AsaGgamakurvan' gAya'makurvANaH, anena rAgogRhItaH, tathA gandheSu' kuthitakalevarAdiSu 'raseSuca' antaprAntAzanAdiSuaduSyamANo'manojJeSu dveSamakurvan, idamuktaM bhavati zabdAdiSvintriyaviSayeSu manojJetareSu rAgadveSAbhyAmanapadizyamAno 'jIvitam' asaMyamajIvitaM nAmikAGakSet, nApi parISahopasargarabhidruto maraNamabhikAukSet, yadivA jiivitmrnn-yornbhilaassiisNymmnupaalyediti|tthaa mokSArthinA''dIyate gRhyata ityAdAnaMsaMyamastena tasminvA sati gupto, yadivA-mithyAtvAdinA''dIyate ityAdanam-aSTaprakAraM karma tasminnAdAtavye manovAkkAyairguptaH samitazca, tathA bhAvavalayaM-mAyA tayA vimukto mAyAmuktaH / iti parisamAptayarthe / bravImIti pUrvavat / nayAH pUrvavadeva / adhyayanaM-12 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAzAcArya viracitA prathamazrutaskandhasya dvAdazamadhyayanaTIkA parisamAptA / (adhyayana-13 "yAthAtathyaM") vR. samAptaM samavasaraNAkhyaM dvAdazamadhyayanaM, tadanantaraM trayodazamArabhyate, asya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sUtrakRtAGga sUtram 1/13/-/556/ni. [122] cAyamabhisaMbandhaH-ihAnantarAdhyayane paravAdimatAni nirUpitAni tanirAkaraNaM cAkAri, tacca yAthAtathyena bhavati, tadiha pratipAdyate ityanena saMbandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatrApyupakramadvArAntargato'dhikAro'yaM, tadyathA ziSyaguNadIpanA, anyacca-anantarAdhyayaneSudharmasamAdhimArgasamavasaraNAkhyeSu yadavitayaM yAthAtathyena vyavasthitaM yacca viparItaM vitathaMtadapilezato'tra pratipAdayiSyata iti / nAmaniSpanne tu nikSepe yAthAtathyamiti nAma, tadadhikRtya niyuktikRdAhani. [122] nAmatahaM ThavaNatahaM davvatahaM ceva hoi bhAvatahaM / davvatahaM puNa jo jassa sabhAvo hoti davvassa / / ni. [123] bhAvatahaM puNa niyamA nAyavvaM chavvihaMmi bhAvaMmi / ahavA'vi nANadaMsaNacarittavinaena anjhappe / vR.asyAdhyayanasya yAthAtathyamiti nAma, tacca yathAtathAzabdasyabhAvapratyayAntasya bhavati, tatra tathAzabdollaGghanena tathAzabdasya nikSepakartuniyuktikArasyAyamabhiprAyaH-ihayathAzabdo'yamanuvAde vartate, tathAzabdazca vidheyArthe, tadyathA-yathaivedaM vyavasthitaM tathaivedaM bhavatA vidheyamiti, anuvAdavidheyayozca vidheyAMzaevapradhAnabhAvamanubhavatIti, yadivA-yAthAtathyamiti tathyamatastadeva nirUpyata iti / tatra tathAbhAvastathyaM yathAvasthitavastutA, tannAmAdi caturdhA, tatra nAmasthApane sugame, dravyatathyaM gAthApazcArdhena pratipAdayati, tatra dravyatathyaM punaryo yasya sacittAdeH svabhAvo dravyaprAdhAnyAyadhasya svarUpaM, tadyathA-upayogalakSaNo jIvaH kaThinalakSaNA pRthivI dravalakSaNA Apa ityAdi, manuSyAdervA yoyasyamArdavAdisvabhAvo'cittadravyANAMcagozIrSacandanakambalaralAdInAM dravyANAM svabhAvaH tdythaa||1|| uNhe karei sIyaM sIe uNhattaNaMpuNa karei / kaMbalarayaNAdINaM esa sahAvo muNeyavyo / / bhAvatathyamadhikRtayAha-bhAvatathyaMpunaH niyamataH' avazyaMbhAvatayASaDvidheaudayikAdike bhAve jJAtavyaM, tatra karmaNAmudayena nivRtta audayikaH-karmodayApAdito gatyAdyanubhAvalakSaNaH, tathA karmopazamena nivRtta aupazamikaH-karmAnudayalakSaNa ityarthaH, tathA kSayAjAtaH kSAyikaHaprati-pAtijJAnadarzanacAritralakSaNaH, tathA kSayAdupazamAcca jAtaH kSAyopazamiko-dezodayopazamalakSaNaH, pariNAmena nivRttaH pAriNAmiko-jIvAjIvabhavyatvAdilakSaNaH, paJcAnAmapi bhAvAnAM dvikAdi-saMyogAnniSpannaH sAnnipAtika iti / ___ yadivA-'adhyAtmani AntaraM caturdhA draSTavyaM, tadyathA-jJAnadarzanacAritravinayatathyamiti, tatrajJAnatathyaMmatyAdikena jJAnapaJcakena yathAsvamavitatho viSayopalambhaH darzanatathyaMzaGkAdyaticArarahitaMjIvAditattvazraddhAnaM cAritratathyaM tu tapasi dvAdazavidhe saMyame saptadazavidhe samyaganuSThAnaM, vinayatathyaM dvicatvAriMzabhedabhinne vinaye jJAnadarzanacAritratapaaupacArikarUpe yathAyogamanuSThAnaM, jJAnAdInAM tu vitathA''sevanenAtathyamiti / atra ca bhAvatathyenAdhikAraH, yadivA bhAvatathyaM prazastAprazastabhedAddidhA, tadiha prazastenAdhikAraM darzayitumAha -- ni. [124] jaha suttaM taha attho caraNaM cAro tahatti nAyavvaM / saMtaMbhi (ya) pasaMsAe asatI pagayaM duguNchaae| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-13, 251 vR. 'yathA' yena prakAreNa yathA paddhattyA sUtraM vyavasthitaM 'tathA' tenaiva prarakAreNa 'artho' vyAkhyeyo'- nuSTheyazca, etaddarzayati-'caraNam' AcaraNamanuSThAtavyaM, yadivA siddhAntasUtrasya cAritramevAcaraNamato yathAsUtraM tathA cAritrametadeva cAnuSTheyametacca yAthAtathyamiti jJAtavyaM / pUrvArdhasvaiva bhAvArthaM gAthApazcArdhena darzayitumAha -- yadvastujAtaM 'prakRtaM' prastutaM yamarthamadhikRtya sUtramakAri tasminnarthe 'sati' vidyamAne yathAvadvyAkhyAyamAne saMsArottAraNakAraNatvena prazasyamAne vA yAthAtathyamiti bhavati, vivakSite tvarthe asati' avidyamAne saMsArakAraNatvenavA jugupsAyAM satyAM samyagananuSThIyamAne vA yAthAtathyaM nabhavati, idamuktaM bhavati-yadi sUtraM yena prakAreNa vyavasthitaM tathaivArtho yadibhavati vyAkhyAyate'. nuSThIyateca saMsAranistaraNasamarthazca bhavatitatoyAthAtathyamiti bhavati,asati tvarthe'kriyamANe casaMsArakAraNatvena jugupsite vA na bhavati yAthAtathyamiti gAthAtAtparyArthaH / / etadeva ddaSTAntagarbha darzayitamAha - ni. [125] AyariyaparaMparaeNa AgayaMjo ucheyabuddhIe / __koveicheyavAI jamAlinAsaM sa naasihiti|| AcAryA-sudharmasvAmijamvUnAmaprabhAvAryarakSitAdyAsteSAMpraNAlikA-pAramparyaM tenAgataMyadvyA khyAnaM-sUtrAbhiprAyaH, tadyathA-vyavahAranayAbhiprAyeNa kriyamANamapikRtaM bhavati, yastu kutarkadAmAtamAnaso mithyAtvopahataddaSTitayA chekabuddhayA' nipuNabuddhayA kuzAgrIyazemuSIko'hamitikRtvA 'kopayati' dUSayati-anyathA tamarthaM sarvajJapraNItamapivyAcaSTe-kRtaM kRtamityevaM brUyAta, vakti cana hi mRtpiNDakriyAkAla eva ghaTo niSpadyate, krmgunnvypdeshaanaamnuplbdhH| saevaM chekavAdI' nipuNo'hamiyevaMdAdI paNDitAbhimAnI jamAlinAzaM jamAlinihvavavat sarvajJamatavikopako 'vinaGkSayati' arahaTTaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAle baMbhramiSyatIti, na cAsau jAnAti varAko yathA ayaM loko ghaTArthA kriyA mRtkhananAdyA ghaTaevopacarati, tAsAM ca kriyANAM kriyAkAlaniSThAkAlayorekakAlatvAt kriyamANameva kRtaM bhavati, zyate cAyaM vyavahAro loke, tadyathA-adyaiva devadatte nirgatekAnyakubjaM devadattogata iti vyapadezaH, tathA dAruNi chidyamAne prasthako'yaM vyapadeza ityAdi / sAmpratamanyathAvAdino'pAyadarzanadvAreNopadezaM dAtukAma Ahani. [126] na kareti durakhamokkhaM ujjamamANo'vi sNjmtvesuN| tamhA attukkariso vajeavvo jatijaNeNaM / / vR. yo hi durgRhItavidyAlavadadhmiAtaH sarvajJavacanaikadezamapyanyathA vyAcaSTe sa evaMbhUtaH san saMyamatapassUdyamaM kurvANo'pi zArIramAnasAnAM duHkhAnAmasAtodayajanitAnAM mokSa-vinAsaM na karoti AtmavargAmAtamAnaso, yata evaM tasmAdAtmotkarSaH- ahameva siddhAntArthavedI nAparaH kazcitmattulyo'stItyevaMrUpo'bhimAno varjanIyaH-tyAjyo yatijanena' sAdhulokena, aparo'pi jJAninA jAtyAdiko mado na vidheyaH kiM punanimadaH?, tathA coktam - // 1 // "jJAnaM madadarpaharaM mAdyati yastena tasya ko vaidyaH ? / agado yasya viSAyati tasya cikitsA kathaM kriyate? // gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca sUtre Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 sUtrakRtAGga sUtram 1/13/-/556/ni. (126] sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa cAvasaraprAptaH ataH sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedammU. (557) AhattahIyaM tu paveyaissaM, nANappakAraM purisassa jaatN| sao adhammaM asao asIlaM, saMtiM asaMtiM karissAmi pAuM / / vR. asya cAnantarasUtreNa sahAyaM saMbandhaH, tadyathA-valayAvimuktetyabhihitaM, bhAvavalayaM rAgadveSau, tAbhyAM vinirmuktasyaiva yAthAtathyaM bhavatItyanena saMbandhenAyAtasyAsya sUtrasya vyAkhyA pratanyate-yathAtathAbhAvo yAthAtathyaM-tattvaM paramArthaH, tacca paramArthacintAyAMsamyagajJAnAdikaM, tadeva darzayati-'jJAnaprakAra miti prakArazabda Adyarthe, AdigrahaNAcca samyagdarzanacAritre gRhyete, tantra samyagdarzanam-aupazamikakSAyikakSAyopazamikaM gRhyate, cAritraM tu vratasamitikaSAyANAM dhAraNarakSaNanigrahAdikaM gRhyte| etatsamyagajJAnAdikaM puruSasya jantoryajAtam-utpannatadahaM pravedayiSyAmi' kathayiSyAmi, tuzabdo vizeSaNe, vitathAcAriNastadoSAMzcAvirbhAviSyAmi, 'nAnAprakAraM' vA vicitraM puruSasya svabhAvam-uJcAvacaM prazastAprazastarUpaM pravedayiSyAmi / nAnAprakAraM svabhAvaM phalaM ca pazcArdhena darzayati-'sataH' satpuruSasyazobhanasya sadanuSThAyinaH samyagadarzanajJAnacAritravato 'dharma' zrutacAritrAkhyaM durgatigamanadharaNalakSaNaMvA tathA 'zIlam' udyuktavihAritvaM tathA zAnti' nirvRtimazeSakarmakSayalakSaNAM 'karissAmipAu'tti prAduSkariSye prakaTayiSyAmi yathAvad udbhAvayiSyAmi tathA 'asataH' azobhanasya paratIrthikasyagRhasthasyavApArzvasthAdervA, cazabdasamuccitamadharmapApaM tathA 'azIlaM' kutsitasIlamazAntiM ca-anirvANarUpAM saMsRtiM prAdurbhAvayiSyAmIti / atra ca sato dharmaM zIlaM zAntiM ca prAduSkariSyAmi, asatazcAdharmamazIlamazAntiM cetyevaM padaghaTanA yojanIyA, anupAttasya cazabdenAkSepo draSTavya iti / / mU. (558) aho ya rAo asamuTThiehi, tahAgaehiM paDilabbha dhammaM / samAhimAghAtamajosayaMtA, satyAramevaM pharusaM vayaMti / / vR. jantoguNadoSarUpaM nAnAprakAraM svabhAvaM pravedayiSyAmItyuktaM taddarzayitukAma Aha'ahorAtram' aharnizaMsamyagutthitAH samutthitA sadanuSThAnavantastebhyaH zrutadharebhyaH, tathA tathAgatebhyo' vA tIrthadbhyo 'dharma' zrutacAritrAkhyaM pratilabhya-saMsAraniHsaraNopAyaMdharmamavApyApikarmodayAnmadabhAgyatayA jamAliprabhRtaya ihAtmotkarSAttIrthakRdAdyAkhyAtaM 'samAdhi' samyagdarzanAdika mokSapaddhatim ajoSayantaH' asevantaH samyagakurvANA nilavA boTikAzca svaruciviracitavyAkhyAprakAreNa nirdoSaM sarvajJapraNItaM mArga vidhvaMsayanti-kumArga prarUpayanti / bruvate ca-asau sarvajJa eva na bhavati yaH kriyamANaM kRtamityadhyakSaviruddha prarUpayati, tathA yaH pAtrAdiparigrahAnmokSamArgamAvirbhAvayati, evaM sarvajJoktamazraddadhAnAH zraddhAnaM kurvanto'pyapare dhRtisaMhananadurbalatayA yathA''ropitaM saMyamabhAraMvoDhumasamarthAH kvacidviSIdanto'pareNAcAryAdinA vatsalatayA coditAH santastaM 'zAstAram' anuzAsitAraM codakaM puruSaM vadanti 'karkazaM' niSThuraM pratIpaM codyntiiti|| mU. (559) visohiyaM te anukAhayaMte, je AtabhAveNa viyAgarejjA / ___ aTThANie hoi bahuguNANaM, je nANasaMkAi musaMvadejA / / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 13, 253 vR. kiJca vividham- anekaprakAraM zodhitaH kumArgaprarUpaNApanayanadvAreNa nirdoSatAM nIto vizodhitaH samyagadarzanajJAnacAritrAkhyo mokSamArgastamevaMbhUtaM mokSamArgaM 'te' svAgrahagrahagrastA goSThAmA hilavadanu-pazcAdAcAryaprarUpaNAtaH kathayanti - anukathayanti / ye caivaMbhUtA AtmotkarSAtsvaruciviracitavyAkhyAprakAravyAmohitA 'AtmabhAvena' svAbhiprAyeNAcAryapAramparyeNAyAtamapyarthaM vyudasyAnyathA 'vyAgRNIyuH' vyAkhyAnayeyuH, te hi gambhIrAbhiprAyaM sUtrArthaM karmodayAtpUrvApareNa yathAvatpariNAmayitumasamarthAH paNDitamAnina utsUtraM prtipaadynti| AtmabhAvavyAkaraNaMca mahate'narthAyeti darzayati- 'sa' evaMbhUtaH svakIyAbhinivezAd 'asthAnikaH' anAdhAro bahUnAM jJAnAdiguNAnAmabhAjanaM bhavatIti, te cAmI guNAH / "sussUsai paDipucchai suNei geNhai ya Ihae Avi / tatto apohae vA dhArei karei vA sammaM // #19 11 yadivA guruzuzrUSAdinA samyagajJAnAvagamastataH samyaganuSThAnamataH sakalakarmakSayalakSaNo mokSa ityevaMbhUtanAM guNAnAmanAyatanamasau bhavati, kvacitpATha:- 'aTTANie hoMti bahUnivesa 'tti asyAyamarthaH-asthAnam-abhAjanamapAtramasau bhavati samyagajJAnAdInAM guNAnAM, kiMbhUto ? - bahu:anarthasaMpAdakatvenAsadabhinivezoM yasya sa bahunivezaH, yadivA - guNAnAmasthAnikaH - anAdhAro bahUnAM doSANAM ca nivezaH-sthAnam Azraya iti / kiMbhUtAH punarevaM bhavantIti darzayati-ye kecana durgRhItajJAnalavAlepino jJAne zrutajJAne zaGkA jJAnazaGkA tayA mRSAvAdaM vadeyuH, etaduktaM bhavati-sarvajJapraNIte Agame zaGkAM kurvanti, ayaM tatpraNIta eva na bhaved anyathA vA'syArthaH syAt, yadivA jJAnazaGkayA pANDityAbhimAnena mRSAvAdaM vadeyuryathA'haM bravImi tathaiva yujyate nAnyatheti // mU. (560) je yAvi puTThA paliuMcayaMti, AyANamaThThe khalu vaMcayittA / asAhuNI te iha sAhumANI, mAyaNNi esaMti anaMtaghAtaM // vR. kiJcAnyat-ye kecanAviditaparamArthAH svalpatayA samutsekino'pareNa pRSTAHkasmAdAcAryAtsakAzAdadhItaM zrutaM bhavadbhiriti, te tu svakIyamAcAryaM jJAnAvalepena nihanuvAnA aparaM prasiddhaM pratipAdayanti, yadivA mayaivaitatsvata utprekSitamityevaM jJAnAvalepAt 'paliuMcayaMti' tti nivate, yadivA-sadapi pramAdaskhalitamAcAryAdinA''locanAdike avasare pRSTAH santo mAtRsthAnenAvarNavAdabhayAnnihuvate / ta evaM palikuJcikA nihnavaM kurvANA AdIyata ityAdAnaM - jJAnAdikaM mokSo vA tamarthaM vaJcayanti-bhraMzayantyAtmanaH, khaluravadhAraNe vaJcayantyeva / evamanuSThAyinazcAsAdhavaste paramArthatastattvacintAyAm 'iha' asmin jagati sAdhuvicAre vA 'sAdhumAnina' AtmotkarSAt sadanuSThAnamAnino mAyAnvitAste 'eSyanti' yAsyanti 'anantazo' bahuzo 'ghAtaM ' vinAzaM saMsAraM vA anavadagraM saMsArakAntAramanuparivartayiSyantIti, doSadvayaduSTatvAtteSAm ekaM tAvatsvayamasAdhavo dvitIyaM sAdhumAninaH, uktaMca - 119 11 "pAcaM kAUNa sayaM appANaM suddhameva vAharai / duguNaM karei pAvaM bIyaM bAlassa maMdattaM // tadevamAtmotkarSadoSAdbodhilAbhamapyuhatyAnantasaMsArabhAjo bhavantyasumanta iti sthitam / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 sUtrakRtAGga sUtram 1/13/-1560 mAnavipAkamapadAdhunA krodhAdikaSAyadoSamudbhAvayitumAhamU. (561) je kohaNe hoi jagaTThabhAsI, viosiyaM je u udiirejaa| aMdhe va se daMDapahaM gahAya, aviosie dhAsati paavkmmii| vR. yo hyaviditakaSAyavipAkaH,prakRtyaiva krodhanobhavatitathA 'jagadarthabhASI' yazca bhavati, jagatyarthA jagadA ye yathA vyavasthitAH padArthAstAnAbhASituM zIlamasya jagadardhabhASI, tadyathAbrAhmaNaM DoDamiti brUyAttathA vaNija kirATamiti zUdramAbhIramiti zvapAkaMcANDAlamityAditathA kANaM kANamiti tathA khajhaM kubjaM vaDabhamityAdi tathA kuSThinaM kSayiNamityAdi yo yasya doSastaM tena kharaparuSaM brUyAt yaH sa jagadarthabhASI, yadivA jayArthabhASI yathaivA''tmano jayo bhavati tathaivAvidyamAnamapyarthaM bhASate tacchIlazca-yena kenaciprakAreNasadarthabhASaNenApyAtmano jymicchtiityrthH| _ viosiya'ti vividhamavasitaMvaryavasitamupazAntaM dvandvaM-kalahaMyaHpunarapyudIrayet, etaduktaM bhavati-kalahakArimirmithyAduSkRtAdinA parasparaMkSAmite'pitattadbrUyAdyena punarapiteSAM krodhodayo bhvti| sAmpratametadvipAkaM darzayati-yathA hyandhaH-cakSurvikalo 'daNDapatha godaNDamArga pramukhojjvalaM 'gRhItvA' Azritya vrajana samyagakovidatayA dhRSyate' kaNTakazvApadAdibhiH pIGyate, evamasAvapi kevalaM liGgadhAryanupazAntakrodhaH karkazabhASyadhikaraNoddIpakaH, tathA aviosie'tti anupazAntadvandvaH pApam anAryaM karma-anuSThAnaM yasyAsaupApakarmA dhRSyate caturgatike saMsAre yAtanAsthAnagataH paunaHpunyena pIDyata iti // mU. (562) je viggahIe annAyabhAsI, nase same hoi ajhaMjhapatte / uvAyakArI ya harImaNe ya, egaMtadiTThI ya amAirUve // vR. kiJcAnyat-yaH kazcidaviditaparamArtho vigraho-yuddhaMsa vidyateyasyAsau vigrahiko yadyapi pratyupekSaNAdikAH kriyA vidhattetathApiyuddhapriyaH kvacidbhavati tathA'nyAyyaM bhASituMzIlamasya so'nyAyyabhASI yatkiJcanabhASyasthAnabhASI gurvAdyadhikSepakaro vA yazcaivaMbhUto nAsau 'samo' raktadviSTatayA madhyastho bhavati, tathA nApyajhaJjhAM prAptaH-akalahaprApto vA na bhavatyamAyAprApto vA, yadivA ajhaJjhAprAptaiH-akalahaprAptaiH samyagaddaSTibhirasau samo na bhavati yataH ato naivaMvidhana bhAvyama, api tvakrodhanenAkarkazabhASiNA copazAntayuddhAnudIrakeNa nyAyyabhASiNA'jhaJjhAprAptena madhyasthena ca bhAvyamiti / __ evamanantaroddiSTadoSI sannupapAtakArI-AcAryanirdezakArI-yathopadezaM kriyAsu pravRttaH yadivA 'upAyakAritti sUtropadezapravartakaH, tathA hIH-lajjA saMyamo mUlottaraguNabhedabhinnastatra mano yasyAsau TImanAH, yadivA-anAcAraM kurvannAcAryAdibhyo lajjate sa evamucyate, tathaikAntena tattveSu-jIvAdiSu padArtheSu ddaSTiryasyAsAvekAntaSTiH, pAThAntaraM vA "egaMtasaDDhi'tti ekAntena zraddhAvAn maunIndroktamArge ekAntena zraddhAlurityarthaH, cakAraH pUrvoktadoSaviparyastaguNasamuccayArthaH tadyathA-jJAnApalikuJcako'krodhItyAdi tAvadajhaJjhAprApta iti, svata evAha amAisave'tti amAyino rUpaM yasyAsAvamAyirUpo'zeSacchadmarahita ityarthaH, nagurvAdInchadmanopacarati nApyanyena kenacitsArdhaM chadmavyavahAraM vidhatta iti // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-13, 255 mU. (563) se pesale suhume purisajAe, jaJcannie ceva suujuyaare| bahupi anusAsieje tahacA, same hu se hoi ajhaMjhapatte / / ghR. punarapi sadguNotkIrtanAyAha-yo hi kaTusaMsArodvignaH kvacitpramAdaskhalite satyAcAryAdinA bahvapi 'anuzAsyamAnaH' codyamAnastathaiva-sanmArgAnusAriNyarcA-lezyA cittavRttiryasyasa bhavati tathArcaH, yazcazikSAMgrAhyamANo'pitathA! bhavati sa 'pezalo' miSTavAkyo vinayAdiguNasamanvitaH 'sUkSmaH' sUkSmadarzitvAtsUkSmabhASitvAdvA sUkSmaH 'sa eva puruSajAtaH' sa eva paramArthataH puruSArthakArInAparoyo'nAyudhatapasvijanaparAjitenApikrodhenajIyate, tathA'sAveva 'jAtyanvitaH' sukulotpannaH, sacchIlAnvito hi kulIna ityucyate, na sukulotpattimAtreNa tathAsa evasuSTu-atizayenaRjuH-saMyamastatkaraNazIlaH-RjukaraH, yadivA 'ujjucAre'tti yathopadezaMyaHpravartatena tupunarvakratayA'cAryAdivacanaMvilomayati-pratikUlayati, yazca tathArcaHpezalaH sUkSmabhASI jAtyAdiguNAnvitaH kvacidavakraH 'samo' madhyastho nindAyAM pUjAyAM ca na ruSyati nApituSyatitathA ajhaMjhA-akrodho'mAyAvA tAMprApto'jhaMjhAprAptaH, yadivA'jhaMjhAprAptaiHvItarAgaiH 'samaHtulyo bhavatIti // mU. (564) je Avi appaM vasumaMtimattA, saMkhAya vAyaM aparikkha kunyjaa| taveNa vAhaM sahiuttimattA, annaM jaNaM passati biMbabhUyaM / / va.prAyastapasvinAM jJAnatapo'valepo bhavatItyatastamadhikRtyAha-yazcApikazcillaghuprakRtiralpatayA''tmAnaM vasu-dravyaM tacca paramArthacintAyAM saMyamastadvantamAtmAnaMmatvA'hamevAtra saMyamavAn mUlottaraguNAnAM samyagvidhAyI nAparaH kazcinmattulyo'stIti, tathA saMkhyAyante-paricchidyante jIvAdayaH padArthA yena tajjJAnaM saMkhyetyucyate tadvantamAtmAnaM matvA tathA sabhyak-paramArthamaparIkSyAtmotkarSavAdaM kuryAt / / tathA tapasA-dvAdazabhedabhinnenAhamevAtra sahito-yukto na mattulyo vikRSTataponiSTatadeho'stItyevaM matvA''tmotkarSAbhimAnIti anyaM janaM' sAdhulokaM gRhasthalokaMvA 'bimvabhUtaM' jalacandravattadarthazUnyaM kUTakArSApaNavadvAliGgamAtradhAriNaMpuruSAkRtimAtraM vA pazyati' avamanyate tadevaM yadyanmadasthAnaM jAtyAdikaM tattadAtmanyevAropyAparamavadhUtaM pazyatIti kiJcAnyatmU. (565) egaMtakUDeNa u se palei, na vijatI monapayaMsi gotte / je mANaNadveNa viukkasejA, vasumannatareNa abujjhamANe / / vR. kUTavatkUTaM yathA kUTena mRgAdirbaddhaH paravazaH sannekAntaduHkhabhAgbhavati evaM bhAvakUTena snehamayenaikAntato'sau saMsAracakravAlaM paryeti tatra vA prakarSeNa lIyate pralIyate-anekaprakAra saMsAraMbaMbhramIti, tuzabdAtkAmAdinA vA mohena mohito bahuvedane saMsAre pralIyate, yazcaivaMbhUto'sau 'na vidyate' na kadAcana saMbhavati munInAmidaM maunaM tacca tatpadaM ca maunapadaM-saMyamastatra maunIndre vA pade sarvajJapraNItamArge nAsau vidyate, sarvajJamatameva vizinaTi-gAM-vAcaM trAyate-arthAvisaMvAdanataH pAlaya-tItigotraMtasminsamastAgamAdhArabhUta ityarthaH / uccaiautrevAvartamAnastadabhimAnagrahagrasto maunIndrapade na vartate, yazca mAnanaM-pUjanaM satkArastenArthaH-prayojanaM tena mAnanArthena vividhamutkarSayedAtmAnaM, yo himAnanArthena-lAbhapUjAsatkArAdinA madaM kuryAnnAsau sarvajJapade vidyata iti pUrveNa saMbandhaH, tathA vasu-dravyaM taccheha saMyamastamAdAya tathA'nyatareNa jJAnAdinA madasthAnena __ Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1 /13/-/565 paramArthamabudhyamAno mAdyati paThannapi sarvazAstrApi tadarthaM cAvagacchannapi nAsau sarvajJamataM paramArthato jAnAtIti / mU. (566) je mAhaNo khattiyajAyae vA, tahuggaputte taha lecchaI vA / je pavvaIe paradattabhoI, gotte Na je dhabbhati mAnabaddhe // 256 vR. sarveSAM madasthAnAnAmutpatterArabhya jAtimado bAhyanimittanirapekSo yato bhavatyatastamadhikRtyAha-yo hi jAtyA brAhmaNo bhavati kSatriyo vA ikSvAkuvaMzAdikaH, tadbhedameva darzayati'ugraputraH' kSatriyavizeSajAtIyaH tathA 'lecchai' tti kSatriyavizeSa eva tadevamAdiviziSTakulodbhUto yathAvasthitasaMsArasvabhAveditayA yaH 'pravrajitaH' tyaktarAjyAdigRhapAzabandhanaH parairdattaM bhoktuM zIlamasya paradattabhojI-samyaksaMyamAnuSThAyI / 'gotre' uccairgotre harivaMzarathAnIye samutpanno'pi naiva 'stambhaM' garvamupayAyAditi, kiMbhUte gotre ? -'abhimAnabaddhe' abhimAnAspade iti etaduktaM bhavati-viziSTajAtIyatayA sarvalokAbhimAnyo'pi pravrajitaH san kRtazirastuNDamuNDano bhikSArthaM paragRhANyaTan kathaM hAsyAspadaM garvaM kuryAt naivAsI mAnaM kuryAditi tAtparyArthaH // mU. (567) na tassa jAI va kulaM va tANaM, nannattha vijjAcaraNaM suciNNaM / nikkhamma se sevai'gArikammaM, na se pArae hoi vimoyaNAe // vR. na cAsau mAnaH kriyamANo guNAyeti darzayitumAha-na hi 'tasya' laghuprakRterabhimAnoddhurasya jAtimadaH kulamado vA kriyamANaH saMsAre paryaTatastrANaM bhavati, na hyabhimAno jAtyAdika aihikAmuSmika - guNayorupakArIti, iha ca mAtRsamutthA jAtiH pitRsamutthaM kulam, etaccopalakSaNam, anyadapi madasthAnaM na saMsAratrANAyeti, yatpunaH saMsArottarakatvena trANasamarthaM taddarzayati / jJAnaM ca caraNaM ca jJAnacaraNaM tasmAdanyatra saMsArottAraNatrANAzA na vidyate, etacca samyaktvopabRMhitaM sat suSThu cIrNaM sucIrNaM saMsArAduttArayati, 'jJAnakriyAbhyAM mokSa' iti vacanAt evaMbhUte satyapi mokSamArge 'niSkramyApi' pravrajyAM gRhItvApi kazcidapuSTadharmA saMsAronmukhaH 'sevate' anutiSThatyabhyasyati paunaHpunyena vidhatte agAriNAM gRhasthAnAmaGgaM kAraNaM jAtyAdikaM madasthAnaM, pAThAntaraM vA 'agArikammaM 'ti agAriNAM karmaanuSThAnaM sAvadyamArambhaM jAtimadAdikaM vA sevate / na cAsAvagArikarmaNAM sevako'zeSakarmamocanAya pArago bhavati, niHzeSakarmakSayakArIna bhavatIti bhAvaH / dezamocanA tu prAyazaH sarveSAmevAsumatAM pratikSaNamupajAyata iti / mU. (568) nikkiMcaNe bhikkhu sulUhajIvI, je gArave hoi salogagAmI / AjIvameyaM tu abujjhamANo, puNo puNo vippariyAsurveti // vR. punarapyabhimAnadoSAvirbhAvanAyAha-bAhyenArthena niSkiJcano'pi bhikSaNazIlo bhikSuHparadattabhojI tathA suSThu rUkSam - antaprAntaM vallacaNakAdi tena jIvituM prANadhAraNaM kartuM zIlamasya sa surUkSajIvI, evaMbhUto'pi yaH kazcidgauraviprayo bhavati tathA 'zlokakAmI' AtmazlAghAbhilASI bhavati / sa caivaMbhUtaH paramArthamabudhyamAna etadevAkiJcanatvaM surUkSajIvitvaM vA''tmazlAghAtatparatayA AjIvam-AjIvikAmAtmavartanopAyaM kurvANaH punaH punaH saMsArakAntAre viparyAsaM-jAtijarAmaraNaroga zokopadravamupaiti - gacchati, taduttaraNAyAbhyudyato vA tatraiva nimajjatItyayaM viparyAsa iti / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 13, 257 yasmAdamI doSAH samAdhimAkhyAtamasevamAnAnAmAcAryaparibhASiNAM vA tasmAdamIbhi ziSyaguNairbhAvyamityAha mU. (569) je bhAsavaM bhikkhu susAhuvAdI, paDihANavaM hoi visArae ya / AgADhapanne suvibhAviyappA, annaM jaNaM pannayA parihavejjA / / vR. bhASAguNadoSajJatayA zobhanabhASAyukto bhASAvAn 'bhikSu' sAdhuH, tathA suSThu sAdhuzobhanaM hitaM mitaM priyaM vadituM zIlamasyetyasau susAdhuvAdI, kSIramadhvAzravavAdItyarthaH tathA pratibhA pratibhAnam - autpattikyAdibuddhiguNasamanvitatvenotpannapratibhatvaM tatpratibhAnaM vidyate yasyAsa pratibhAnavAn- apareNAkSiptastadanantaramevottaradAnasamarthaH yadivA dharmakathAvasare ko'yaM puruSaH kaM ca devatAvizeSaM praNataH kataradvA darzanamAzrita ityevamAsannapratibhatayA yathAyogamAcaSTe / tathA 'vizAradaH' arthagrahaNasamartho bahuprakArArthakathanasamarthovA, cazabdAcca zrotrabhiprAyajJaH, tathA AgADhA-avagADhA paramArthaparyavasitA tattvaniSThA prajJA-buddhiryasyAsAvAgADhaprajJaH, tathA suSThu vividhaM bhAvito -dharmavAsanayA vAsita AtmA yasyAsau suvibhAvitAtmA, tadevamebhiH satyabhASAdibhirguNaiH zobhanaH sAdhurbhavati, yazcaibhireva nirjarAhetubhUtairapi madaM kuryAt, tadyathA-ahameva bhASAvidhijJastathA sAdhuvAdyahameva ca na mattulyaH pratibhAnavAnasti nApi ca matsamAno'laukikaH lokottarazAstrArthavizArado'vagADhaprajJaH subhAvitAtmeti ca, evamAtmotkarSavAnanyaM janaM svakIyayA prajJayA 'paribhavet' avamanyeta, tathAhi kimanena vAkkuNThena durdurUTena kuNDikAkArpAsakalpena khasUcinA kAryamasti ? kvacitsabhAyAM dharmakathAvasare veti, evamAtmotkarSavAn bhavati, tathA coktam"anyaiH svecchAracitAnarthavizeSAn zrameNa vijJAya / kutsnaM vAGmayamita iti khAdatyaGgAni darpeNa / / ityAdi / mU. (570) evaM na se hoi samAhipatte, je patrayaM bhikkhu viukka sejjA / ahavA'vi je lAbhamayAvalitte, annaM jaNaM khiMsati bAlapanne // 119 11 vR. sAmpratametaddoSAbhidhitsayA''ha 'evam' anantaroktayA prakriyayA paraparibhavapuraHsaramAtmotkarSaM kurvantrazeSazAstrArthavizArado'pi tattvArthAvagADhaprajJo'pyasau 'samAdhi' mokSamArga jJAnadarzanacAritrarUpaM dharmadhyAnAkhyaM vA na prApto bhavati, uparyevAsI paramArthedanvataH plavate, ka evaMbhUto bhavatIti darzayati- yo hyaviditaparamArthatayA''tmAnaM sacchemuSIkaM manyamAnaH svaprajJayA bhikSu 'utkarSed' garvaM kuryAt, nAsau samAdhiM prApto bhavatIti prAktanena sambandhaH / anyadapi madasthAnamudghaTTayati- ' athave 'ti pakSAntare, yo hyalpAntarAyo labdhimAnAtmakRte parasmai copakaraNAdikamutpAdayitumalaM sa laghuprakRtitayA lAbhamadAvalipto bhavati, tadavaliptazca samAdhimaprApto bhavati, sa caivaMbhUto'nyaM janaM karmodayAdalabdhimantaM 'khiMsai' tti nindati paribhavati, vakti ca na mattulyaH sarvasAdhAraNazayyAsaMstArakAdyupakaraNotpAdako vidyate, kimanyaiH svodara bharaNavyagratayA kAkaprAyaiH kRtyamastItyevaM 'bAlaprajJo' mUrkhaprAyo'para janApavAdaM vidadhyAditi // mU. (571) pannAmayaM caiva tavomayaM ca, ninnAmae goyamayaM ca bhikkhU / AjIvagaM ceva cautthamAhu, se paMDie uttamapoggale se | 217 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 sUtrakRtAGga sUtram 1/13/-1571 vRtadevaM prajJAmadAvalepAdanyasmin jane nindyamAne bAlasaddazairbhUyate yato'taH prajJAmadona vidheyo, na kevalamayameva na vidheyaH anyadapi madasthAnaM saMsArajihIrSuNA na vidheyamiti taddarzayitumAha-prajJayA-tIkSNabuddhayA madaHprajJAmadastaMca, tapomadaM ca nizcayena nAmayenni mayedapanaye, ahameva yathAvidhazAstrArthasya vettA tathA'hameva vikRSTatapovidhAyI nApi ca tapaso glAnimupagacchAmItyevaMrUpaM bhadaM na kuryAt / tathA uJcairgotreikSvAkuvaMzaharivaMzAdike saMbhUto'hamityevamAtmakaM gotramadaMcanAmayediti A-samantAjjIvantyanenetyAjIvaH-arthanicayastaMgacchati-AzrayatyasAvAjIvagaH-arthamadastaMcacaturtha nAmayet, cazabdAccheSAnapi madAnnAmayate, tannAmanAcAsau paNDitaH' tattvavettAbhavati, tathA'sAveva samastamadAnodaka uttamaH pudgala-AtmA bhavati, pradhAnavAcI vA pudgalazabdaH, tatazcAyamarthaHuttamottamo-mahato'pi mahAyAn bhavatItyarthaH // mU. (572) eyAiM mayAiM vigiMca dhIrA, natAni sevaMti sudhiirdhmmaa| te savvagottAvagayA mahesI, ucca agotaMca gatiM vyNti|| vR.sAmprataMmadasthAnAnAmakaraNIyatvamupadaryopasaMjihIrSurAha- etAni prajJAdInimadasthAnAni saMsArakAraNatvena samyak parijJAya 'vigica'tti pRthakkuryAdAtmano'panayeditiyAvat, ghI:buddhistayA rAjanta iti dhIrA-viditavedyAnaitAnijAtyAdIni madasthAnAni sevanti-anutiSThanti, ke ete? ye sudhIraH-supratiSThito dharma-zrutacAritrAkhyo yeSAM tesudhIradharmANaH,tecaivaMbhUtAH parityaktasarvamadasthAnAmaharSayastapovizeSazoSitakalmaSAHsarvasmAducairgotrAderapagatA gotrApagatAH santa uccAM-mokSAkhyAM sarvottamAM vA gatiM vrajanti gacchanti, cazabdAtpaJcamahAvimAneSukalpAtIteSuvA vrajanti, agotropalakSaNAcAnyadapi nAmakarmAyuSkAdikaM tatra na vidyata iti draSTavyam kiJcamU. (573) bhikkhUmuyace taha diTThadhamme, gAmaMca nagaraM ca anuppvissaa| se esaNaM jANamanesaNaMca, annassa pANassa anAnugiddhe / / vR. sa evaM madasthAnarahito bhikSaNazIlo bhikSuH, taM vizinaSTi-mRteva snAnavilepanAdisaMskArAbhAvAdarcA-tanuH zarIraM yasya sa mRtArcaH yadivA modanaM mut tadbhUtA zobhanA'rcApadmAdikA lezyA yasya sa bhavati mudarcaH-prazastalezyaH, tathA dRSTaH-avagato yathAvasthito dharmazrutacAritrAkhyoyenasatathA- sacaivaMbhUtaH kvacidavasare grAmanagaramanyadvAmaDambAdikamanupravizya bhikSArthamasAvuttama- dhRtisaMhananopapannaH sanneSaNAM-gaveSaNagrahaNaiSaNAdikAM 'jAnan' samyagavagacchannaneSaNAM ca-udgamadoSAdikAM tatparihAraM vipAkaM ca samyagavagacchan annasya pAnasya vA 'ananugRddhaH' anadhyupa-pannaH samyagviharet, tathAhi-sthavirakalpika dvicatvAriMzaddoSarahitAMbhikSA gRhNIyuH, jinakalpikAnAM tu paJcasvabhignaho dvayorgrahaH, taashcemaaH||1|| "saMsaTTamasaMsaTThA uddhaDa taha hoti appalevA ya / uggahiyA paggahiyA ujjhiyadhammA ya sattamiyA // athavA yo yasyAbhigrahaH sA tasyaiSaNAaparAtvaneSaNetyevameSaNAneSaNAbhijJaH kvacipraviSTaH samAhArAdAvamUrchitaH samyak zuddhAM bhikSAM gRhNIyAditi // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha: - 1, adhyayanaM - 13, vR. tadevaM mU. (574) aratiM ratiM ca abhibhUya bhikkhU, bahUjaNe vA taha egacArI / egaMtamonena viyAgarejA, egassa jaMto gatirAgatI ya / bhikSoranukUlaviSayopalabdhimato'pyaraktadviSTatayA tathA dRSTamapyaSTaM zrutamapyazrutamityevaMbhAvayuktatayA ca mRtakalpadehasya sudhSTadharmaNa eSaNAneSaNAbhijJasyAnnapAnAdAvamUrchitasya sataH kvacid grAmanagarAdau praviSTasyAsaMyame ratiraratizca saMyame kadAcitprAduSyAt sA cApanetavyetyetadAha-mahAmunerapyasnAnatayA malAvilasyAntaprAntavallacaNakAdibhojinaH kadAcitka modayAdarati saMyame samutpadyeta tAM cotpannAmasau bhikSu saMsArasvabhAvaM parigaNayya tiryaGnArakAdiduHkhaM coThaprekSamANaH svalpaM ca saMsAriNAmAyurityevaM vicintyAbhimaveda, abhibhUya cAsAvekAntamInena vyAgRNIyAdityuttareNa sambandhaH / tathA ratiMca 'asaMyame' sAvadhAnuSThAne anAdibhavAbhyAsAdutpannAmabhibhavedAbhibhUya ca saMyamodhukto bhavediti / punaH sAdhumeva vizinaSTi - bahavo janAH sAdhavo gacchavAsitayA saMyamasahAyA yasya sa bahujanaH, tathaika evaM carati tacchIlazcaikacArI, saca pratimApratipanna ekallavihArI jinakalpAdirvA syAt, sa ca bahujana ekAkI vA kenacitpRSTo'pRSTo vaikAntamaunena saMyamena karaNabhUtena vyAgRNIyAt dharmakathAvasare, anyadA saMyamAbAdhayA kiJcitdharmasaMbaddhaM brUyAt, kiM parigaNayyaitkuryAdiH tyAha yadivA kimasau brUyAditi darzayati- 'ekasya' asahAyasya jantoH zubhAzubhasahAyasya 'gatiH' manaM paraloke bhavati, tathA Agati- AgamanaM bhavAntarAdupajAyate karmasahAyasyaiveti, uktaM ca"ekaH prakurute karma, bhUnaktyekazca tatphal / jAyate mriyate caika, eko yAti bhavAntaram / / 119 11 259 ityAdi / tadevaM saMsAre paramArthato na kazcityahAyo dharmamekaM vihAya, etadvigaNayya munInAmayaM maunaH -saMyamastena tatpradhAnaM vA brUyAditi / mU. (575) sayaM sameccA aduvA'vi socA, bhAseja dhammaM hiyayaM payANaM / je garahiyA saNiyANappaogA, na tAni sevaMti sudhIradhammA / / vR. kiJcAnyat- 'svayam' AtmanA paropadezamantareNa 'sametya' jJAtvA caturgatikaM saMsAraM tatkAraNAni ca mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogarUpANi tathA'zeSakarmakSayalakSaNaM mokSa tatkAraNAni ca samyagadarzanajJAnacAritrANyetatsarvaM svata evAvabudhyAnyasmAdvA''cAryAdiH sakAzAcchrutvA'nyasmai mumukSave 'dharma' zrutacAritrAkhyaM bhASeta / kiMbhUtaM ? - prajAyanta iti prajAH sthAvarajaGgamA jantavastebhyo hitaM sadupadezadAnataH sadopakAriNaM dharmaM brUyAditi / upAdeyaM pradarzya heyaM pradarzayati-ye 'garhitA' jugupsitA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAH karmabandhahetavaH saha nidAnena vartanta iti sanidAnAH prayujyanta iti prayogA- vyApAra dharmakathAprabandhA vA mamAsmAtsakAzAtkiJcit pUjAlAbhasaMskArAdikaM bhaviSyatItyevaMbhUtanidAnA''saMzArUpAstAMzcAritravighnabhUtAn maharSayaH sudhIradharmANo 'na sevante' nAnutiSThanti / yadivA ye garhitAH sanidAnA vAkprayogoH, tadyathA-kutIrthikAH sAvadyAnuSThAnaratA niHzIlA nirvratAH kuNTalaveNTalakAriNa ityevaMbhUtAn paradoSodaghaTTanayA marbhavedhinaH sudhIradharmANo vAkkaNTakAn 'na sevante' na bruvata iti / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sUtrakRtAGga sUtram 1/13/-/576 mU. (576) kaisiMci takkAi abujjha bhAvaM, khuddapi gacchejja asdhaanne| Aussa kAlAiyAraM vaghAe, laddhAnumAne ya paresu atte|| vR.kiJcAnyat-keSAJcinmidhyAdRSTInAMkutIrthikabhAvitAnAMsvadarzanA''grahiNAM 'tarkayA' vitarkeNa svamatiparyAlocanena 'bhAvam' abhiprAyaM duSTAntaHkaraNavRttitvamabuddhA kazcitsAdhuH zrAvako vA svadharmasthApanecchayA tIrthakatiraskAraprAyaM vaco brUyAt, saca tIrthikastadvacaH 'azraddadhAnaH' arocayannapratipadyamAno'tikaTukaM bhAvayan 'kSudratvamapi gacched' tadavirupamapi kuryAt, pAlakapurohitavat skndkaacaarysyeti| kSudratvagamanameva darzayati-sanindAvacanakupito vakturyadAyustasyAyuSo 'vyAghAtarUpaM' parikSepasvabhAvaM kAlAticAraM-dIrghasthitikamapyAyuH saMvartayet, etaduktaM bhavati-dharmadezanA hi puruSavizeSaM jJAtvA vidheyA, tadyathA-ko'yaM puruSo rAjAdi ? kaMca devatAvizeSaM naH ? kataradvA darzanamAzrito'bhigRhIto'nabhigRhIto vA'yamityevaM samyak parijJAya yathArha dharmadezanA vidheyA, yazcaitadabuddhavA kiJciddharmadezanAdvAreNaparavirodhakRddhaco brUyAtsa parasmAdaihikAmuSmikayormaraNAdikamapakAraM prApnuyAditi, yata evaM tatolabdhamanumAnaM yena parAbhiprAyaparijJAne sa labdhAnumAnaH pareSu' pratipAdyeSu yathAyogaM yathArhapratipattyA arthAn saddharmaprarUpaNAdikAn jIvAdIn vA svaparopakArAya brUyAditi / apicamU. (577) kammaM ca chaMdaM ca vigiMca dhIre, viNaijja u savvao aaybhaavN| svehiM luppaMti bhayAvahehiM, vijaMgahAyA tasathAvarehiM / / vR. 'dhIraH' akSobhyaH sadbuddhayalaGku to vA dezanAvasare dharmakathAzrotuH 'karma' anuSThAna gurulaghukarmabhAvaMvAtathA 'chandam' abhiprAyaM samyak vivecayet jAnIyAt, jJAtvAcaparSadanurUpAmeva dharmakathiko dharmadezanAMkuryAtsarvathA yathA tasya zroturjIvAdipadArthAvagamo bhavati yathA ca mano na dUSyate,apituprasannatA vrajati, etadabhisaMdhimAnAha-vizeSeNa nayed-apanayetparSadaH pApabhAvam' azuddhamantaHkaraNaM, tuzabdAdviziSTaguNAropaNaMca kuryAt, 'AyabhAvaM'ti kvacitpAThaH / tasyAyamartha-'AtmabhAvaH' anAdibhavAbhyasto mithyAtvAdikastamapanayet, ydivaa''tmbhaavo-vissygRbhutaa'tstmpnyediti| etadarzayati-rUpaiH' nayanamanohAribhi strINAmaGgapratyagarddhakaTAkSanirIkSaNAdibhiralpasattvA 'vilupyante' saddharmAdvAdhyante, kiMbhUta rUpaiH? - bhayAvahai.' bhayamAvahanti bhayAvahAni / ihaiva tAvadrUpAdiviSayAsaktasya sAdhujanajugupsA nAnAvidhAzca karNanAsikAvikartanAdikA viDambanAH prAdurbhavanti janmAntare ca tiryaGnarakAdike yAtanAsthAne prANinoviSayAsaktA vedanAmanubhavantItyevaM vidvAn paNDitodharmadezanAbhijJogRhItvA parAbhiprAyaMsamyagavagamya parSadaM trasasthAvarebhyo hitaM dharmamAvirbhAvayet / mU. (578) na pUyaNaMceva siloyakAmI, piyamappiyaM kassai no krejaa| savve aNaDhe parivajayaMte, anAule yA akasAi bhikkhU / / vR.pUjAsatkArAdinirapekSeNacasarvameva tapazcaraNAdikaM vidheyaMvizeSatodharmadezanetyetadabhiprAyavAhAna-sAdhurdezanAM vidadhAno na pUjana-vastyAtrAdilAbharUpama-mikAkSetrApi zlokaM zlAghAM kIrtimAtmaprazaMsAM kAmayed abhilsset| tathAzroturyatpriyaMrAjakathAvikathAdikaMchalitakathAdika Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 13, 261 ca tathA'priyaM ca tatsamAzritadeva- tAvizeSanindAdikaM na kathayed, araktadviSTatayA zroturabhiprAyamabhisamIkSya yathAvasthitaM dharmasamyagdarzanAdikaMkathayet, upasaMhAramAha-'sarvAnanan pUjAsatkAralAbhAbhiprAyeNa svakRtAn paradUSaNatayA ca parakRtAn 'varjayan' pariharan kathayed 'anAkulaH' sUtrArthAdanuttaran akaSAyI bhikSurbhavediti / mU. (579) AhattahIyaM samupehamANesavvehiM pANehiM nihAya dNdd| nojIviyaM no maraNAhikaMkhI, parivvaejjA valayAvimukke / / -ttibemi / vR.sarvAdhyayanopasaMhArArthamAha AhattahIya' mityAdi, yathAtathAbhAvoyAthAtathyaM-dharmamArgasamavasaraNAkhyAdhyayanatrayoktArthatatvaM sUtrAnugataM samyakatvaMcAritraMvA tat 'prekSamANaH paryAlocayana sUtrArthaM sadanuSThAnato'bhyasyan 'sarveSu' sthAvarajaGgameSu sUkSmabAdarabhedabhinneSu pRthivIkAyAdiSu daNDayante prANino yena sa daNDaH-prANavyaparopaNavidhistaM 'nidhAya' parityajya, prANAtyaye'pi yAthAtathyaM dharmaM nollaGghayediti / etadeva darzayati___'jIvitam' asaMyamajIvitaM dIrghAyuSkaM vA sthAvarajaGgamajantudaNDena nAbhikAGkSI syAt parISahaparAjito vedanAsamudghAta (samaya)hato vA tadvedanAma sahamAno jalAnalasaMpAtApAditajantUpamardainanApi maraNAbhikAGkSI syAt / tadevaM yAthAtathyamuprekSamANaH sarveSuprANiSUparatadaNDo jIvitamaraNAnapekSI saMyamAnuSThAnaMcared-udyuktavihArIbhavet meghAvI' maryAdA vyavasthitoviditavedyo vA valayena-mAyArUpeNa mohanIyakarmaNAvA vividhaM prakarSeNamukto vipramukta iti|iti parisamAptayarthe bravImIti puurvvt| adhyayanaM-13 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcArya viracitA prathamaH zrutaskandhasya trayodazamadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayanaM-14 "grantha") vR. uktaM trayodazamadhyayanaM, sAmprataM caturdazamArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH-ihAnantarAdhyayaneyAthAtathyamiti samyakcAritramabhihitaM,taJca bAhyAbhyantaragranthaparityAgAdavadAtaM bhavati, tatyAgazcAnenAdhyayanena pratipAdyataityanena saMbandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni bhavanti, tatropakramadvArAntargato'dhikAro'yaM / tadyathA-sabAhyAbhyantaragrandhaparityAgo vidheya iti / nAmaniSpanne tu nikSepe AdAnapadAdunaguNaniSpannatvAcca grantha iti nAma, taM granthamadhikRtya niyuktikRdAhani. [127] gaMtho puvuddiTo duviho sisso yahoti naayvyo| pavvAvaNa sikkhAvaNa pagayaM sikkhaavnnaaeu|| vR. grantho dravyabhAvabhedabhinnaH kSullakanairgranthyaM nAma uttarAdhyaneSvadhyayanaM tatra pUrvameva saprapaJco'bhihitaH, iha tu granthaM dravyabhAvabhedabhinnaM yaH parityajati ziSya AcArAdikaM vA grantha yo'dhIte'sau abhidhIyate, sa ziSyo 'dvividho' dviprakAro jJAtavyo bhavati, tadyathA-pravrajyayA zikSayA ca, yasya pravrajyA dIyate zikSA vA yo grAhyate sa dviprakAro'pi ziSyaH, iha (tu) punaH Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 sUtrakRtAGga sUtram 1/14/-/579 / ni. [127] zikSAziSyeNa 'prakRtam' adhikAro yaH zikSAM gRhNAti zaikSakaH tacchikSayeha prastAva ityarthaH / ni. [128 ] so sikkhago ya duviho gahaNe AsevaNAya nAyavvo / gahaNaMmi hoti tiviho sutte atthe tadubhae ya // vR. yathApratijJAtamadhikRtyAha yaH zikSAM gRhNAti zaikSakaH sa dvividho dviprakAro bhavati, tadyathA-grahaNe prathamamevAcAryAdiH sakAzAcchikSAM-icchAmicchAtahakArAdirUpAM gRhahNati zikSati, tathA zikSitAM cAbhyasyati-aharnizamanutiSThati sa evaMvidho grahaNAsevanAbhedabhinnaH ziSyo jJAtavyo bhavati, tatrApi grahaNapUrvakamAsevanamitikRtvA''dAveva grahaNazikSAmAha - zikSAyA 'grahaNe' upAdAne'dhikRte trividho bhavati zaikSakaH, tadyathA sUtre'rthe tadubhaye ca, sUtrAdInyAdAveva gRhNan sUtrAdizikSako bhavatIti bhAvaH / ni. [129] AsevaNAya duviho mUlaguNe caiva uttaraguNe ya / mUlaguNe paMcaviho uttaraguNa bArasaviho u // vR. sAmprataM grahaNottarakAlabhAvinImAsevanAmadhikRtyAha-yathAvasthitasUtrAnuSThAnamAsevanA tayA karaNabhUtayA dvividho bhavati zikSakaH, tadyathA- 'mUlaguNe' mUlaguNaviSaye AsevamAna:samyagamUla- guNAnAmanuSThAnaM kurvan tathA 'uttaraguNe ca' uttaraguNaviSayaM samyaganuSThAnaM kurvANo dvirUpo' pyAsevanA- zikSaka bhavati, tatrApi mUlaguNe paJcaprakAraH- prANAtipAtAdiviratimAsevamAnaH paJcamahAvratadhAraNA- tpaJcavidho bhavati mUlaguNeSvAsevanA zikSakaH, tathottaraguNaviSaye samyapiMNDavizuddhayAdikAn guNAnAsevamAna uttaraguNAsevanAzikSako bhavati, te cAmI uttaraguNAH 11911 'piMDassa jA visohI samiIo bhAvaNA tavo duviho / paDimA abhiggahAviya uttaraguNamo viyANAhi // yadivA satsvapyanyeSUttaraguNeSu pradhAnanirjarAhetutayA tapa eva dvAdazavidhamuttaraguNatvenAdhikRtyAha- 'uttaraguNe' uttaraguNaviSaye tapo dvAdazabhedabhinnaM yaH samyag vidhatte sa AsevanAzikSako bhavatIti // ziSyo hyAcAryamantareNa na bhavatyata AcAryanirUpaNamA ziSyApekSayA hi / ni. [130] Ayario'viya duviho pavvAvato va sikkhavaMto ya / sikkhAvaMto duviho gahaNe AsevaNe caiva // vR. AcAryo 'dvividho' dvibhedaH, eka yaH pravrajyAM grAhayatyaparastuyaH zikSAmiti, zikSayannapi dvividhaH - eko yaH zikSAzAstraM grAhayanati pAThayatyaparastu tadarthaM dazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnataH sevayati samyaganuSThAnaM kArayati / ni. [131] gAhAviMto tiviho sutte atthe ya tadubhae ceva / mUlaguNa uttaraguNe duviho AsevaNAe u / / vR. tatra sUtrArthatadubhayabhedAdagrAhayannapyAcAryastradhA bhavati / AsevanAcAryo'pi mUlottaraguNabhedAddividho bhavati / gato nAmaniSpanno nikSepaH, tadanantaraM kastaM satrAnugame' skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM taccedam mU. (580) gaMthaM vihAya iha sikkhamANo, uTThAya subaMbhaceraM vasejjA / ovAyakArI vinayaM susikkhe, je cheya vippamAyaM na kujA / / vR. 'iha' pravacane jJAtasaMsArasvabhAvaH san samyagutthAnenotthito gradhyate AtmA yena sa Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayana-14, 263 grantho-dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadAdi 'vihAya' tyaktvA pravrajitaH san sadutthAnenotthAya ca grahaNarUpAmAsevanArUpAMca zikSAMkurvANaH-samyagAsevamAnaH suSTuzobhanaM navabhirbrahmacaryaguptibhirguptamAzritya brahmacaryaM 'vaset', yadivA 'subrahmacarya' miti saMyamastad Avaset-taM samyak kuryAt / AcAryAntike yAvajjIvaM vasamAno yAvadabhyudyavihAraM na pratipadyate tAvadAcAryavacanasthAvapAto-nirdezastatkAryavapAtakArI-vacananirdezakArI sadA''jJAvidhAyI, vinIyate-apanIyate karma yena sa vinayastaM suSTu zikSed-vidadhyAt grahaNAsevanAbhyAM vinayaM samyak pripaalyediti| tathA yaH 'cheko' nipuNaH sa saMyamAnuSThAne sadAcAryopadeze vA vividhaM pramAdaM na kuryAt, yathA hi AturaH samyagvaidyopadezaM kurvan zlAghAM labhate rogopazamaM ca evaM sAdhurapi sAvadyagranthaparihArI pApakarmabheSajasthAnabhUtAnyAcAryavacanAni vidadhadaparasAdhubhyaH sAdhukAramazeSakarmakSayaMcAvApnotIti mU. (581) jahA diyApotamapattajAtaM, sAvAsagA paviuM mnnmaannN| tamacAiyaM taruNamapattajAtaM, DhaMkAi avvattagamaM harejA / / vR.yaH punarAcAryopadezamantareNa svacchandatayA gacchAnnirgatya ekAkivihAritAM pratipadyate saca bahudoSabhAga bhavatItyasyArthasya dRSTAntamAvirbhAvayatrAha-'yathetidRSTAntopapradarzanArthaH 'yathA' yena prakAreNa 'dvijapotaH' pakSizizuravyaktaH / tameva vizinaSTi-patanti-gacchanti teneti patraM-pakSapuTaM na vidyate patrajAtaM-pakSodbhavo yasyAsAvapatrajAtastaM tathA svakIyAdAvAsakAt-svanIDAt plavitum-utpatituM manyamAnaM tatra tatra patantamupalabhya taM dvijapotaM 'acAiyaMti pakSAbhAvAdgantumasamarthamapatrajAtamitikRtvA mAMsapezIkalpaM 'DhaGkAdayaH' kSudrasattvAHpizitAzinaH 'avyaktagama gamanAbhAve naMSTumasamarthaH 'hareyuH' caJccAdinokSipya nayeyuvyApadiyeyuriti / / mU. (582) evaM tu sehaMpi apuTThadhamma, nissAriyaM busimaM mannamANA / diyassa chAyaM va apattajAyaM, harisaNaM pAvadhammA anege| vR.evaMddaSTAntaMpradarzyadAntikaMpradarzayitumAha-eva' mityuktaprakAreNa, tuzabdaHpUrvasmAdvizeSaM darzayati, pUrvaM hyasaMjAtapakSatvAdavyaktA pratipAditA ihatvapuSTadharmatayetyayaM vizeSo, yathA dvijapotamasaMjAtapakSaM svanIDAnnirgataM kSudrasattvA vinAzayanti evaM zikSakamabhinavapravrajitaM sUtrArthAniSpannamagItArtham / 'apuSTadharmANaM' samyagapariNatadharmaparamArthaM santamaneke pApadharmANaH pASaNDikAH pratArayanti, pratAryaca gacchasamudrAnnisArayanti, nisAritaM ca santaM viSayonmukhatAmapAditamapagataparaloka- bhayamasmAkaM vazyamityevaM manyamAnAH yadivA 'busimanti cAritraM tad asadanuSThAnatonisAraMmanyamAnA ajAtapakSa 'dvijazAvamiva' pakSipotamiva DhakAdayaH pApadharmANo mithyAtvAviratipramAdakaSAyaka-luSitAntarAtmAnaH kutIrthikAHsvajanA rAjAdayo vA'neke bahavo hRtavanto haranti hariSyanti ceti, kAlatrayopalakSaNArthaM bhUtanirdeza iti, tathAhi -- __ pASaNDikA evamagItArthaM pratArayanti, tadyathA-yuSmadarzane nAgniprajvAlanaviSApahArazisvAcchedAdikAH pratyayA dRzyante, tathA'NimAdyaSTaguNamaizvaryaM ca nAsti, tathA na rAjAdibhirbahubhirAzritaM, yA'pyahiMsocyate bhavadAgame sA'pi jIvAkulatvAllokasya duHsAdhyA, nApi bhavatAM snAnAdikaM zaucamastItyAdikAbhiHzaThoktibhirindrajAlakalpAbhirmugdhajanaM pratArayanti, svajanAda Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 sUtrakRtAGga sUtram 1/14/-/582 yazcaivaM vipralambhayanti, tadyathA-AyuSman ! na bhavantamantareNAsmAkaM kazcidasti poSakaH poSyo vA, tvamevAsmAkaM sarvasvaM, tvayA vinA sarvaM zUnyamAbhAti, tathA zabdAdiviSayopabhogAmantraNena saddharmAcyAvanayanti, evaM rAjAdayo'pi draSTavyAH, tadevamapuSTadharmANamekAkinaM bahubhiH prakAraH prtaaryaaphreyuriti|| mU. (583) osANamicche maNue samAhiM, anosie naMtakariti ncaa| obhAsamANe daviyassa vittaM, na nikase bahiyA Asupanno / vR.tadevamekAkinaH sAdhoryato bahavodoSAH prAdurbhavanti ataH sadA gurupAdamUle sthAtavyamityetadarzayitumAha-'avasAna' gurorantike sthAnaM tadyAvaJjIvaM 'samAdhi' sanmArgAnuSThAnarUpam 'icched' abhilaSet 'manujo' manuSyaH saadhurityrthH| saeva caparamArthatomanuSyoyoyathApratijJAtaMnirvAhayati, taccasadAgurorantike vyavasthitena sadanuSThAnarUpaM samAdhimanupAlayatA nirvAhyatenAnyathetyetaddarzayati gurorantike anuSitaH' avyavasthitaH svacchandavidhAyI samAdheH sadanuSThAnarUpasya karmaNoyathApratijJAtasyavAnAntakaro bhavatItyevaM jJAtvA sadA gurukulavAso'nusartavyaH, tadrahitasya vijJAnamupahAsyaprAyaM bhavatIti, uktNc||1|| "nahi bhavati nirvigopakamanupAsitagurukulasya vijJAnam / prakaTitapazcAdbhAgaM pazyata nRtyaM myuursy|| tathA'jAM galavilagnavAlukAM pArNiprahAreNa praguNAM dRSTvA'nupAsitagururajJo rAjJI saMjAtagalagaNDAMpANiprahAreNa vyApAditavAn, ityAdayaH anupAsitagurorbahavodoSAH saMsAravardhanAdyA bhavantItyavagamyAnayAmaryAdayA gurorantike sthAtavyamitidarzayati-'avabhAsayan udbhAsayan samyaganutiSThan 'dravyasya' muktigamanayogyasya satsAdho rAgadveSarahitasya sarvajJasya vA vRttamanuSThAnaM tatsadanuSThAnato'vabhAsayed, dharmakathikaH kathanato vodbhaasyediti| tadevaM yato gurukulavAso bahUnAM guNAnAmAdhAro bhavatyato 'na niSkaset' na nirgacchet gacchAdurvantikAdvA bahiH, svecchAcArI na bhaved, 'AzuprajJa' iti kSipraprajJaH, tadantike nivasan viSayakaSAyAbhyAmAtmAnaM hiyamANaMjJAtvA kSipramevAcAryopadezAtsvataevavA nivartayati' satsamAdhau vyavasthApayatIti // tadevaM pravrajyAmabhi udyato nityaM gurukulavAsamAvasan sarvatra sthAnazayanAsanAdAvupayukto bhavati tadupayuktasya ca guNamudbhAvayannAhamU. (584) je ThANaoya sayaNAsaNe ya, parakkame yAvi suhaahujutte| samitIsuguttIsu ya Ayapanne, viyAgarite ya puDho vaejjA / / vR. yo hi nirviNNasaMsAratayA pravrajyAmabhi udyato nityaM gurukulavAsataH 'sthAnatazca' sthAnamAzritya tathA zayanata AsanataH, ekazcakAraH samaccaye dvitIyo'nuktasamuccayArthaH cakArAdgamanamAzrityAgamanaM ca tathA tapazcaraNAdau parAkramatazca, sAdhoH-udyuktavihAriNo ye samAcArAstaiHsamAyuktaHsusAdhuyuktaH, susAdhurhi yatrasthAnaM kAyotsargAdikaM vidhattetatra samyak pratyupekSaNAdikAM kriyAM karoti, kAyotsargaM ca meruriva niSprakampaH zarIranispRho vidhatte, tathA zayanaM ca kurvan pratyupekSya saMstArakaM tadbhuvaM kAyaM coditakAle gurubhiranujJAtaH svapet, tatrApi jAgnadiva nAtyantaM niHsaha iti| Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -1, adhyayanaM-14, 265 evamAsanAdiSvapi tiSThatA pUrvavatsaMkucitagAtreNa svAdhyAyadhyAnaparAyaNena susAdhunA bhavitavyamiti, tadevamAdisusAdhukriyAyukto gurukulanivAsIsusAdhurbhavatIti sthitam / apicagurukulavAse nivasan paJcasu samitiSvIryAsamityAdiSu pravicArarUpAsu tathA tisRSu ca guptiSu pravicArApravicArarUpAsuAgatA-utpannAprajJA yasyAsAvAgataprajJaH-saMjAtakartavyAkartavyavivekaH svatobhavati, parasyApi ca vyAkurvan kathayanpRthakpRthagguroH prasAdAtparijJAtasvarUpaH samitiguptInAM yathAvasthitasvarUpapratipAlanaM tatphalaM ca 'vadet' pratipAdayediti / / mU. (585) sadANi socA adu bheravANi, anAsave tesu privvejaa| niiMca bhikkhU na pamAya kujA, kahaMkahaM vA vitigicchatinne / / vR. IsimityAdhupetena yadvidheyaM taddarzayitumAha-'zabdAn' veNuvINAdikAn madhurAn zrutipezalAn zrutvA' samAkAthavA 'bhairavAn' bhayAvahAn karNakaTUnAkarNya zabdAn Azravati tAn zobhanatvenAzobhanatvenavAgRhNAtItyAzavonAzravo'nAzrayaH, teSnukUleSupratikUleSuzravaNapathamupagateSu zabdeSvanAzravo-madhyasthorAgadveSarahitobhUtvApari-samantAvrajetparivrajet-saMyamAnuSThAyI bhavet, tathA nidrAMca' nidrApramAdaM ca 'bhikSu satsAdhuH pramAdAGgatvAnna kuryAt / etaduktaM bhavati-zabdAzravanirodhena viSayapramAdo niSiddho nidrAnirodhena ca nidrApramAdaH, cazabdAdanyamapi pramAdaM vikthaakssaayaadikNnviddhyaat|tdevNgurukulvaasaatsthaanshynaasnsmitiguptissvaagtprjnyH pratiSiddhasarvapramAdaH san gurorupadezAdeva kathaMkathamapi vicikitsAMcittaviplutirUpAMtIrNaH-atikrAnto bhavati, yadivA madgRhIto'yaM paJcamahAvratabhAro'tidurvahaH kathaMkathamapyantaMgacched?, ityevaMbhUtAMvicikitsAMguruprasAdAdvitIrNobhavati, athavA yAMkAJciccittaviplurti dezavasarvagatAM tAM kRtsnAM gurvantike vasan vitIrNo bhavati anyeSAmapitadapanayanasamarthaH syAditi // mU. (586) DahareNa buDDheNa'nusAsi e u, rAtiNieNAvi samavvaeNaM / samma tayaM thirato nAbhigacche, nijaMtae vAvi apArae se| vR.kiJcAnyat-sagurvantike nivasankvacitpramAdaskhalitaHsanvayaHparyAyAbhyAM kSullakenalaghunA 'coditaH' pramAdAcaraNaM prati niSiddhaH, tathA 'vRddhena vA' vayo'dhikena zrutAdhikena vA 'anuzAsitaH' abhihitaH, tadyathA-bhavadvidhAnAbhidamITak pramAdAcaraNamAsevitumayuktaM, tathA 'ratnAdhikena vA' pravrajyAparyAyAdhikena zrutAdhikena vA samavayasA vA 'anuzAsitaH' pramAdaskhalitAcaraNaM praticoditaH kupyatiyathA ahamapyanena dramakaprAyeNottamakulaprasUtaH sarvajanasaMmata ityevaM codita ityevamanuzAsyamAno na mithyAduSkRtaM dadAti na samyagutthAnenottiSThati nApi tadanuzAsanaM samyak sthirataH-apunaHkaraNatayA'bhigacchet-pratipadyeta / coditazca praticodayed, asamyak pratipadyamAnazcAsau saMsArasrotasA 'nIyamAna' uhyamAno'nuzAsyamAnaH kupito'sau na saMsArArNavasya pArago bhavati / yadivA''cAryAdinA sadupadezadAnataH pramAdaskhalitanivartanato mokSaM prati nIyamAno'pyasau saMsArasamudrasya tadakaraNato'pAraga eva bhvtiiti|| mU. (587) viudviteNaM sampayANusiTTe, DahareNa vuDDheNa u coie y| adhuTThiyAe ghaDadAsie vA, agAriNaM vA samayAnusiDhe / / www. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sUtrakRtAGga sUtram 1/14/-/587 vR. sAmprataM svapakSacodanAnantarataH svaparacodanAmadhikRtyAha-viruddhotthAnenotthito vyutthitaH - paratIrthiko gRhastho vA mithyAdRSTistena pramAdaskhalite coditaH svasamayena, tadyathA - naivaMvidhamanuSThAnaM bhavatAmAgame vyavasthitaM yenAbhipravRtto'si yadivA vyutthitaH saMyamAddhaSTastenAparaH sAdhuH skhalitaH san svasamayena - arhaThANItAgamAnusAreNAnuzAsito mUlottaraguNAcaraNe skhalitaH san 'codita' AgamaM pradarthyAbhihitaH, tadyathA - naitattvaritagamanAdikaM bhavatAmanujJAtamiti, tathA anyena vA mithyAdhyAdinA 'kSullakena' laghutareNa vayasA vRddhena vA kutsitAcArapravRttazcoditaH, tuzabdAtsamAnavayasA vA tathA atIvAkAryakaraNaM prati utthitA atyutthitAH, yadivA-dAsItvena atyantamutthitA dAsyA api dAsIti, tAmeva vizinaSTi - 'ghaTadAsyA' jalavAhinyApi codito na krodhaM kuryAt, etaduktaM bhavati / atyutthitayA'tikupitayA'pi coditaH svahitaM manyamAnaH susAdhurna kupyet, kiM punaranyeneti ? tathA 'agAriNAM' gRhasthAnAM yaH 'samayaH anuSThAnaM tatsamayenAnuzAsito, gRhasthAnAmapi etanna yujyate kartuM yadArabdhaM bhavatetyevamAtmAvamenApi codito mamaivaitacchreya ityevaM manyamAno manAgapi na mano dUSayediti / etadevAha mU. (588) na tesu kujjhe na ya pavvahejjA, na yAvi kiMcI pharusaM vadejjA / tahA karissaMti paDissuNejjA, seyaM khu meyaM na pamAya kujjA / / bR. 'teSu' svaparapakSeSu skhalitacodakeSvAtmahitaM manyamAno na krudhyeda anyasmin vA durvacane'bhihitena kupyed evaM ca cintayet / || 9 11 'AkruSTena matimatA tattvArthavicAraNe mati kAryA / yadi satyaM kaH kopaH ? syAdanRtaM kiM nu kopena // tathA nApyapareNa svato'dhamenApi codito'rhanmArgAnusAreNa lokAcAragatyA vA'bhihitaH paramArthaM paryAlocya taM codakaM prakarSeNa vyathet daNDAdi prahAreNa pIDayet na cApi kiJcitparuSaM tatpIDAdikAri 'vadet' brUyAt / mamaivAyamasadanuSThAyino doSo, yenAyamapi mAmevaM codayati, coditazcaivaMvidhaM bhavatA asadAcaraNaM na vidheyamevaMvidhaM ca pUrvarSibhiranuSThitamanuSTheyamityevaMvidhaM vAkyaM tathA kariSyAmItyeva madhyasthavRttyA pratizRNuyAd anutiSThecca-midhyAduSkRtAdinA nivartet, yadetaccodanaM nAmaitanmamaiva zreyo, yata etadudbhyAtkvacitpunaH pramAdaM na kuryAnnaivAsadAcaraNamanutiSThediti / pU. (589 ) varNasi mUDhassa jahA amUDhA, maggANusAsaMti hitaM payANaM / teNeva majjhaM iNameva seyaM, jaM me buhA samanusAsayati // vR. asyArthasya ddaSTAntaM darzayitumAha- 'vane' gahane mahATavyAM digbhrameNa kasyacidvayAkulitamaternaSTasatpathasya yathA kecidapare kRpAkRSTamAnasA 'amUDhAH' sadasanmArgajJAH kumArgaparihAreNa prajAnAM hitam' azeSApAyarahitamIpsitasthAnaprApakaM 'mArga' pandhAnam ' anuzAsanti pratipAdayanti, sa ca taiH sadasadvivekibhiH sanmArgAvataraNamanuzAsita AtmanaH zreyo manyate, evaM tenApyasadanuSThAyinA coditena na kupitavyam, apitu mamAyamanugraha ityevaM mantavyaM, yadetad buddhAH samyaganuzAsayanti sanmArge'vatArayanti putramiva pitara tanmamaiva zreya iti mantavyam ! Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 14, mU. (590) aha teNa mUDheNa amUDhagarasa, kAyavva pUyA savisesajuttA / eovamaM tattha udAhu vIre, anugamma atthaM uvaNeti sammaM // vR. punarapyasyArthasya puSTayarthamAha-'athe' tyAnantaryArthe vAkyopanyAsArthe vA yathA 'tena' mUDhena sanmArgAvatAritena tadanantaraM tasya 'amUDhasya' satpathopadeSTu pulindAderapi paramupakAraM manyamAnena pUjA vizeSayuktA kartavyA, evametAmupamAm 'udAhRtavAn' abhihitavAn 'vIraH' tIrthakaro'nyo vAgaNadharAdikaH 'anugamya'buddhavA 'arthaM' paramArthaM codanAkRtaM paramopakAraM samyagAtmanyupanayati, tadyathA / ahamanena mithyAtvavanAjjanmajarAmaraNAdyanekopadravabahulAtsadupadezadAnenottAritaH, tato mayA'sya paramopakAriNo'bhyutthAnavinayAdibhiH pUjA vidheyeti / asminnarthe bahavo dRSTAntAH santi, tadyathA - 119 11 267 gehami aggijAlAulaMmi jaha nAma ijjhamANaMmi / jo boi suyaMtaM so tassa jaNo paramabaMdhU // jahavA visasaMttaM bhattaM niddhamiha bhoktukAmassa / jovi sadosaM sAhai so tassa jaNo paramabaMdhU // // 2 // pU. (591) netA jahA aMdhakAraMsi rAo, maggaM na jANAti apassamANe / se sUriassa aTbhuggameNaM, maggaM viyANAi pagAsiyaMsi / / bR. ayamaparaH sUtreNaiva dRSTAnto'bhidhIyate yathA hi sajalajaladharAcchAdita bahalAndhakArAyAM rAtrau 'netA' nAyako'TavyAdau svabhyastapradezo'pi 'bhArgaM' panthAnamandhakArAvRtatvAtsvaha- stAdikamapazyanna jAnAti na samyak paricchinatti / sa eva praNetA 'sUryasya' AdityasyAbhyudgamenApanIte tamasi prakAzite dikacakre samyagAvirbhUte pASANadarinimnonnatAdike mArgaM jAnAti - vivakSitapradezaprApakaM panthAnamabhivyaktacakSu paricchinatti - doSaguNavicAraNataH samyagavagacchatIti / evaM dRSTAntaM pradarzya dArzantikamadhikRtyAhamU. (592) evaM tu sehevi apuTThadhamme, dhammaM na jANAi abujjhamANe / se kovie jiNavayaNeNa pacchA, sUrodae pAsati cakkhuNeva // vR. yathA hyasAvandhakArAvRtAyAM rajanyAmatigahanAyAmaTavyAM mArgaM na jAnAti sUryodgamenApanIte tamasi pazcAjjAnAti evaM tu 'ziSyakaH' abhinavapravrajito'pi sUtrArthAniSpannaH apuSTaHapuSkalaH samyagaparijJAto dharma- zrutacAritrAkhyo durgatiprasRtajantudharaNasvabhAvo yenAsAvapuSTadharmA, sacAgItArtha-sUtrArthAnabhijJatvAdabudhyamAno dharmaM na jAnAtIti na samyak paricchinatti, sa eva tu pazcAdgurukulavAsAjinavacanena 'kovidaH' abhyastasarvajJapraNItAgamatvAnnipuNaH sUryodaye'pagatAcaraNazcakSuSeva yathAvasthitAn jIvAdIn padArthAn pazyati / idamuktaM bhavati yathA hi indriyArthasaMparkAtsAkSAtkAritayA parisphuTA ghaTapaTAdayaH padArthA pratItayante evaM sarvajJapraNItAgamenApi sUkSmavyavahitaviprakRSTasvargApavargadevatAdayaH parisphuTA nizaGka pratIyanta iti / apica kadAciccakSuSA'nyatAbhUto'pyartho'nyathA paricchidyate, tadyathA-marumarIcikanicayo jalabhrAntyA kiMzukanicayo'bhyAkAreNApIti / na ca sarvajJapraNItasyAgamasya kacidapi vyabhicAra:, tadvyabhicAre hi sarvajJatvahAniprasaGgAt, tatsaMbhavasya cAsarvajJena pratiSeddhumazakyatvAditi Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 1/14/-/593 268 mU. (593) uDUDhaM aheyaM tiriyaM disAsu, tasA ya je thAvarA je ya pANA / sayAjae tesu parivvajjA, maNappaosaM avikaMpamANe // vR. zikSako hi gurukulavAsitayA jinavacanAbhijJo bhavati, tatkovidazca samyak mUlottaraguNAn jAnAti, tatra mUlaguNAnadhikRtyAha Urdhvadhastiryagat dikSu vidikSu cetyanena kSetramaGgIkRtya prANAtipAtaviratirabhihitA, dravyatastu darzayati trasyantIti trasAH- tejovAyU dvIndriyAdayazca, tathA yeca sthAvarAH-sthAvaranAmakarmodayavartinaH pRthivyabUvanaspatayaH, tathA ye caitadbhedAH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakarUpA dazavidhaprANa- dhAraNAprANinasteSu, 'sadA' sarvakAlam, anena tu kAlamadhikRtya viratirabhihitA, yataH parivrajet parisamtAdvrajet saMyamAnuSThAyI bhavet / bhAvaprANAtipAtaviratiM darzayati-sthAvarajaGgameSu prANiSu tadapakAre upakAre vA manAgapi manasA pradveSaM na gacched AstAM tAvaddurvacanadaNDaprahArAdikaM, teSvapakAriSvapi manasA'pi na maGgulaM cintayed, 'avikampamAnaH' saMyamAdacalan sadAcAramanupAlayediti, tadevaM yogatrikakaraNatrikeNa dravyakSetrakAlabhAvarUpAM prANAtipAtaviratiM samyagaraktadviSTatayA'nupAlayed, evaM zeSANyapi mahAvratAnyuttaraguNAMzca grahaNAsevanAzikSAsamanvitaH samyaganupAlayediti / mU. (594) kAleNa pucche samiyaM payAsu, AikkhamANo daviyassa vittaM / taM soyakArI puDho pavese, saMkhA imaM kevaliyaM samAhiM // vR. gurorantike vasato vinayamAha-sUtramarthaM tadubhayaM vA viziSTena praSTavyakAlenAcAyadiravasaraM jJAtvA prajAyanta iti prajA-jantavastAsu prajAsu-jantuviSaye caturdazabhUtagrAmasaMbaddhaM kaJcidAcAryAdikaM samyagitaM-sadAcArAnuSThAyinaM samyak vA samantAdavA jantugataM pRcchediti / sa ca tena pRSTa AcAryAdirAcakSANaH zuzrUSayitavyo bhavati, yadAcakSANastaddarzayatimuktigamanayogyo bhavyo dravyaM rAgadveSavirahAdvA dravyaM tasya dravyasya vItarAgasya tIrthakarasya vA vRttam - anuSThAnaM saMyamaM jJAnaM vA tatpraNItamAgamaM vA samyagAcakSANaH saparyayA'yaM mAnanIyo bhavati kathamityAha-'tad' AcAryAdinA kathitaM zrotre karNe kartuM zIlamasya zrotrakArI-yathopadezakArI AjJA vidhAyI sanpRthak pRthagupanyastamAdareNa hRdaye pravezayet cetasi vyavasthApayet, vyavasthApanIyaM darzayati / 'saMkhyAya' samyak jJAtvA 'ima' miti vakSyamANaM kevalina idaM kaivalikaM- kevalinA kathitaM samAdhiM-sanmArgaM samyagajJAnAdikaM mokSamArgamAcAryAdinA kathitaM yathopadezaM pravartakaH pRthagviviktaM hRdaye pRthagvyavasthApayediti / pU. (595) assiM suTiccA tiviheNa tAyI, eesu yA saMti nirohamAhu / te evamakkhati tilogadaMsI, na bhujjameyaMti pamAyasaMgaM // vR. kiMcAnyat- 'asmin' gurukulavAse nivasatA yacchutaM zrutvA ca samyak hRdayavyavasthApanadvAreNAvadhAritaM tasmin samAdhibhUte mokSamArge suSThu sthitvA 'trividhene 'ti manovAkkAyakarmabhiH kRtakAritAnumatibhirvA''tmAnaM trAtuM zIlamasyeti trAyI jantUnAM sadupadezadAnastrANakaraNazIlo vA tasya svaparatrAyiNaH, eteSu ca samitiguptyAdiSu samAdhimArgeSu sthitasya zAntirbhavatiazeSadvandvoparamo bhavati tathA nirodham-azeSakarmakSayarUpam 'AhuH' tadvidaH pratipAditavantaH / ka evamAhurityAha- trilokam-UrdhvAdhastiryagalakSaNaM draSTuM zIlaM yeSAM te trilokadarzinaH Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-14, 269 tIrthakRtaH sarvajJAste 'evam' anantaroktayA nItyA sarvabhAvAn kevalAlokena dRSTvA AcakSate' pratipAdayantIti / etadevasamitiguptyAdikaM saMsArottAraNasamartha te trilokadarzinaH kathitavanto na punarbhUya etaM 'pramAdasaGgaM madyaviSayAdikaM sambandhavidheyatvena pratipAditavantaH / / kiJcAnyatmU. (596) nisamma se bhikkhusamIhiya, paDibhANavaM hoi visArae y| AyANaaTThI bodANamoNaM, uvecca suddheNa uveti mokkhaM / / vR. sagurukulavAsI bhikSuH dravyasyavRttaM nizamya' avagamya svataH samIhitaM cArtha-mokSArthaM buddhA heyopAdeyaM samyak parijJAya nityaM gurukulavAsataH 'pratibhAnavAn' utpannapratibho bhavati / tathA samyak svasiddhAntaparijJAnAcchotRRNAM yathAvasthitArthAnAM 'vizArado bhavati' pratipAdako bhavati / mokSArthinA''dIyata ityAdAna-samyagajJAnAdikaM tenArtha sa eva vA'rthaH AdAnArthaH sa vidyate yasthAsAvAdanArthI, sa evaMbhUto jJAnAdiprayojanavAna vyavadAnaM-dvAdazaprakAraM tapo maunaMsaMyama AzravanirodharUpastadevametau tapaHsaMyamAvupetya-prApya grahaNAsevanarUpayA dvividhayApi zikSayA samanvitaH sarvatrapramAdarahitaH pratibhAnavAn vizAradazca / 'zuddhena' nirupAdhinA udgamAdidoSazuddhena cAhAreNAtmAnaM yApayannazeSakarmakSayalakSaNaM mokSamupaiti 'na uvei mAraM'ti kvacitpAThaH, bahuzo bhriyante svakarmaparavazAH prANino yasmin sa bhAraH-saMsArastaM jAtijarAmaraNarogazokAkulaM zuddhena mArgeNAtmAnaM vartayan na upaiti, yadivA maraNaM-prANatyAgalakSaNaM mArastaM bahuzo nopaiti, tathAhi-apratipatitasamyakatva utkRSTataH saptASTau vA bhavAna mriyate no miti| mU. (597) saMkhAi dhammaMca viyAgaraMti, buddhA hu te aMtakarA bhvNti| te pAragA doNhavi moyaNAe, saMsodhitaM paNhamudAharaMti / / vRtadevaM gurukulanivAsitayAdharme susthitA bahuzrutAH pratibhAnavanto'rthavizAradAzca santo yatkurvanti taddarzayitumAha-samyak khyAyate-parijJAyate yayA sA saMkhyAsadbuddhistayA svato dharma parijJAyApareSAM yathAvasthitaM dharmaM zrutacAritrAkhyaM 'vyAgRNanti pratipAdayanti, yadivA svaparazakti parijJAya parSadaM vA pratipAdyaM cArthaM samyagavabudhya dharmaM pratipAdayanti / te caivaMvidhA buddhAHkAlatrayavedino janmAntarasaMcitAnAM karmaNAmantakarA bhavanti anyeSAM ca karmApanayanasamarthA bhavantIti drshyti| teyathAvasthitadharmaprarUpakA 'dvayorapi parAtmanoH karmapAzavimocanayAsnehAdinigaDavimocanayA vAkaraNabhUtayAsaMsArasamudrasya pAragA bhvnti|tecaivNbhuutaaH? "samyakzodhita' pUrvottarAviruddhaM 'prazna' zabdamudAharanti, tathAhi-pUrvabuddhayA paryAlocya ko'yaMpuruSaH kasyacArthasya grahaNasamartho'haM vA kiMbhUtArthapratipAdanazakta ityevaM samyakparIkSya vyAkuryAditi, athavApareNa kaJcidarthaM pRSTastaM praznaM samyag parIkSyodAharet-samyaguttaraM dadyAditi, tathA coktam - // 1 // "AyariyasayAsA vadhArieNa atyeNa jhariyamunieNaM / to saMghamajjhayAre vavahariuMje suhaM hoMti // tadevaM te gItArthA yathAvasthitaM dharmaM kathayantaH svaparatArakA bhavantIti / mU. (598) nochAyaeno 'viya lUsaejjA, mANaM na seveJja pagAsaNaM ca / nayAvi panne parihAsa kujA, nayA''siyAvAya viyAgarejA / / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 sUtrakRtAGga sUtram 1/14/-/598 kR.saca praznamudAharan kadAcidanyathApibrUyAdatastatpratiSedhArthamAha-'sa' praznasyodAhartA sarvArthAzrayatvAdralakaraNDakalpaH kutrikApaNakalpovAcaturdazapUrviNAmanyatarovA kazcidAcAryAdimi pratibhAvanavAn-arthavizAradastadevaMbhUtaH kutazcinnibhittAzrItuH kupito'pisUtrArthaM 'nachAdayet' nAnyathA vyAkhyAnayetsvAcAryavAnApalapetdharmakathAMvA kurvannArthaMchAdayed AtmaguNatkarSAbhiprAyeNa vAparaguNAnachAdayettathA paraguNAtra lUSayet-naviDambayetzAstrArthaMvA nApasiddhAntena vyAkhyAnayet tathA samastazAstravettA'haM sarvalokaviditaH samastasaMzayApanetAna mattulyo hetuyuktibhirarthapratipAditetyevamAtmakaM mAnamabhimAna-garvaM na seveta, nApyAtmano bahuzrutatvena tapasvitvena vA prakAzanaM kuryAt, cazabdAdanyadapi pUjAsatkArAdikaM pariharet, tathA na vApi 'prajJAvAn' suzrutikaH parihAsaM' keliprAyaM brUyAd, yadivA kathaJcidabudhyamAne zrotaritadupahAsaprAyaM parihAsaM na vidazcAt tathA nApi cAzIrvAdaM bahuputro bahudhano dIrghAyustvaM bhUyA ityAdi vyAgRNIyAt, bhASAsamitiyuktena bhAvyamiti // mU. (599) bhUtAbhisaMkAi duguMchamANe, na nivcahe maMtapadeNa goyaM / na kiMci micche maNue payAsuM, asAhudhammANi na saMvaejjA // vR, kiMnimittamAzIrvAdona vidheya ityAha-bhUteSu-jantuSUpamardazaGkA bhUtAbhizaGkA tayA''zIrvAda 'sAvA sapApaMjugupsamAnona brUyAttathA gAAyata iti gotraM-maunaM vAkasaMyamastaM mantrapadena' vidyApamArjana vidhinA nanirvAhayet' nanisara kuryAt / yadivAgotraM-jantUnAMjIvitaM mantrapadena' rAjAdiguptabhASaNapadena rAjAdInAmupadezadAnato 'nanihiyet' npnyet| etaduktaM bhavati-na rAjAdinA sAdhu jantujIvitopamardakaM mantraM kuryAta, tathA prajAyanta iti prajAH-jantavastAsu prajAsu manujo manuSyo vyAkhyAnaM kurvan dharmakathAM vA na 'kimapi' lAbhapUjAsatkArAdikam 'icched' abhilaSet, tathA kutsitAnAm asAdhUnAMdharmAn-vastudAnatarpaNAdikAn 'na saMvadet' nabrUyAyadivA nAsAdhudharmAn bruvan saMvAdayed athavA dharmakathA vyAkhyAna vA kurvan prAsvAtmazlAghArUpAM kIrtiM necchediti| kiJcAnyatmU. (600) hAsaM pi no saMdhati pAvadhamme, oe tahIyaM pharusaM viyaanne| no tucchae no yavikaMthaijA, anAile yA akasAi bhikkhU / / vR.yathA parAtmanohasyamutpadyatetatAzabdAdikaM zarIrAvayamanyAnvA pApadharmAn sAvadyAmanovAkkAyavyApArAn 'nasaMdhayet' na vidadhyAt, tadyathA-idaMchinddhi bhinddhi, tatA kuprAvacanikAn hAsyaprAyaM noprAsayet, tadyathA-zobhanaM bhavadIyaM vrataM, tdythaa||1|| "mRdvI zayyA prAtarUtthAya peyA, madhye bhaktaM paankNcaapraahne| drAkSAkhaNDaM zarkarAcArdharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa dRssttH|| - ityAdikaMparadoSodbhAvanaprAyaM pApabandhakamitikRtvA hAsyenApina vaktavyaM tathA ojo' rAgadveSarahitaH sabAhyAbhyantaragranthatyAgAdvA niSkiJcanaH san 'tathya' miti paramArthataH satyamapi paruSaM vaco'paracetovikAra jJaparijJayA vijAnIyAtpratyAkhyAnaparijJayA ca pariharet, yadivA rAgadveSavirahAdojAH 'tathyaM' paramArthabhUtamakRtrikamamapratArakaM 'paruSa' karmasaMzleSAbhAvAgnirmamatvAdalpasattvairduranuSTheyavAdvA karkazamantaprAntAhAropabhogAdvAparUSa-saMyama vijAnIyAt tadanuSThAnataH smygvgcchet| Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1,adhyayanaM-14, 271 tathA svataHkaJcidarthavizeSa parijJAya pUjAsatkArAdikaMvA'vApya natuccho bhavet nonmAda gacchet, tathA 'na vikatthayet nAtmAnaM zlAdhayet paraM vA samyaganavabudhyamAnaH 'no vikatvayet' nAtyantaMcamaDhayeta, tathA 'anAkulo' vyAkhyAnAvasaredharmakathAvasarevA'nAvilolAbhAdinirapekSo bhavet, tathA sarvadA 'akaSAyaH' kaSAyarahito bhaved "bhikSuH sAdhuriti / mU. (601) saMkeja yA'saMkitabhAva bhikkhU, vibhajavAyaM ca viyaagrejaa| bhAsAduvaM dhammasamuTTitehi, viyAgarejA samayA supne|| vR.sAmprataM vyAkhyAnavidhimadhikRtyAha-'bhikSu' sAdhurvyAkhyAnaM kurvannarvAgdarzitvAdarthanirNaya prati azaGkitabhAvo'pi 'zaGketa' auddhatyaM pariharannahamevArthastu vettA nAparaH kazcidityevaM garvana kurvIta kiMtu viSamamarthaM prarUpayansAzaGkameva kathayeT, yadivA parisphuTamapyazaGkitabhAvamapyarthana tathA kathayet yathA paraH zaGketa, tathA vibhajyavAdaM-pRthagarthanirNayavAdaM vyAgRNIyAt / yadivA vibhajyavAdaH-syAdvAdastaM sarvatraskhalitaM lokavyavahArAvisaMvAditayA sarvavyApinaM svAnubhavasiddhaM vaded, athavA samyagarthAn vibhajya pRthakkRtvA tadvAdaM vadet, tadyathA-nityavAda dravyArthatayA paryAyArthatayA tvanityavAdaM vadet, tathA svadravyakSetrakAlabhAvaiH sarve'pi padArthA santi, paradravyAdibhistuna santi, tathA coktm||1|| "sadeva sarvaM ko necchetsvarUpAdicatuSTayAt ? / asadeva viparyAsAnna cenna vyvtisstthte| ityAdikaM vibhjyvaadNvdediti|vibhjyvaadmpibhaassaadvityenaiv brUyAdityAha-bhASayo:AdhacaramayoH satyAsatyAmRSayodvikaM bhASAdvikaM tadbhASAdvayaMkvacitpRSTo'pRSTo vA dharmakathAvasare'nyadA vA sadAvA 'vyAgRNIyAt' bhASeta, kiMbhUtaH san ?-samyak-satsaMyamAnuSThAnenosthitAH samutthitAH-satsAdhava udyuktavihAriNo na punarudAyinRpamArakavakRtrimAstaiH samyagutthitaiH saha viharan cakravartidramakayoH samatayA rAgadveSarahito vA zobhanaprajJo bhASAdvayopetaH samyagdharma vyaagRnniiyaaditi| mU. (602) anugacchamANe vitahaM vijANe, tahA tahA sAhu akakkaseNaM / nakatthaI bhAsa vihiMsaijA, niruddhagaM vAvi nadIhaijA / / vR.kiJcAnyat-tasyaivaM bhASAdvayena kathayataH kazcinmedhAvitayA tathaiva tamarthamAcAryAdinA kathitamanugacchan samyagavabudhyata, aparastu mandameghAvitayA vitatham-anyathaivAbhijAnIyAt, taM ca samyaganavabudhyamAnaM tathA tathA-tena tena hetUdAharaNasadhuktaprakaTanaprakAreNa mUrkhastvamasi tathA durdurUDhaH khasUcirityAdinA karkazavacanenAnirbhartsayan yathA yathA'sau budhyate tathA tathA 'sAdhu suSTubodhayet na kutracinchuddhamukhahastauSThanetravikArairanAdareNa kathayan manaHpIDAmutpAdayet __ tathApraznayatastadbhASAmapazabdAdidoSaTAmapidhigmUrkhAsaMskRtamate! kiMtavAnenasaMskRtena pUrvottaravyAhatena voccAritenetyevaM 'na vihiMsyAt' na tiraskuryAd asaMbaddhadaghaTTanatastaMprasnayitAraM na viDambayediti / tathA niruddham-arthastokaM dIrghavAkyairmahatA zabdadardudaraNArkaviTapikASTikA nyAyenya kathayet niruddhaM vA-stokakAlInaM vyAkhyAnaM vyAkaraNatarkAdipravezanadvAreNa prasaktAnuprasaktyA 'na dIrghayet' na dIrghakAlakaM kuryAt, tathA coktam - Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 // 1 // sUtrakRtAGga sUtram 1/14/-/602 "so attho vattavvo jo bhaNNai akkharehiM thovehiM / jo puNa thovo bahuakkharehiM so hoi nissAraM / / tathA kiMcitsUtramalpAkSaramalpArthaM vA ityAdi caturbhaGgikA, tatra yavalpAkSaraM mahArthaM tadiha prazasyata iti // mU. (603) samAlavejjA paDiputrabhAsI, nisAmiyA samiyA aTThadaMsI / ANAi suddhaM vayaNaM bhiuMje, abhisaMdhae pAvavivega bhikkhU // vR. apica-yatpunarativiSamatvAdalpAkSarairna samyagavabudhyate tatsamyag -zobhanena prakAreNa samantAtparyAyazabdoccAraNato bhAvArthakathanatazcAlaped bhASeta samAlapet, nAlpairevAkSarairukRtvA kRtArtho bhaved, apitu jJeyagahanArthabhASaNe saddhetuyuktAdibhiH zrotAramapekSya pratipRNabhASI syAdaskhalitA- militAhInAkSarArthavAdI bhavediti / tathA''cAyadiH sakAzAdyathAvadarthaM zrutvA nizamya avagamya ca samyaga yathAvasthitamarthaM gurusakAzAdavadhAritamarthaM pratipAdyaM draSTuM zIlamasya sa bhavati samyagarthadarzI sa evaMbhUtaH saMstIrtha karAjJayA sarvajJapraNItAgamAnusAreNa 'zuddham' avadAtaM pUrvAparAviruddhaM niravadyaM vacanamabhiyuJjItotsargaviSaye sati utsargamapavAdaviSaye cApavAdaM tathA svaparasamayayoryathAsvaM vacanamabhivadet / evaM cAbhiyuJjan bhikSupApavivekaM lAbhasatkArAdinirapekSatayA kAGkSamANo nirdoSaM vacanamabhisandhayediti / punarapi bhASAvidhimadhikRtyAha mU. (604) ahAbuiyAiM susikkhaejjA, jaijjayA nAtivelaM vadejjA / se diTTimaM diTThina lUsaejjA, se jANaI bhAsiuM taM samAhiM // vR. yathoktAni tIrthakaragaNadharAdibhistAnyaharnizaM 'suSThu zikSeta' grahaNazikSayA sarvajJoktamAgamaM samyag gRhNIyAd AsevanAzikSayA tvanavaratamudyukta vihAritayA'' seveta, anyeSAM ca tathaiva pratipAdayed, atiprasaktalakSaNanivRttaye tvapadizyate, sadA grahaNAsevanAzikSayordezanAyAM yateta, sadA yatamAno'pi yo yasya kartavyasya kAlo'dhyayanakAlo vA tAM velAmatilakSya nAtivelaM vaded adhyayanakartavyamaryAdAM nAtilaGghayetsadanuSThAnaM prati vrajedvA, yathAvasaraM parasparAbAdhayA sarvA kriyAH kuryAdityarthaH sa evaMguNa jAtIyo yathAkAlavAdI yathAkAlacArI ca 'samyagaSTimAn' yathAvasthitAn padArthAn zraddadhAno dezanAM vyAkhyAnaM vA kurvan 'ddaSTiM' samyagadarzanaM 'na lUSayet' na dUSayet / idamuktaM bhavati-puruSavizeSaM jJAtvA tathA tathA kathanIyamapasiddhAntadezanA parihAreNa yathA yathA zrotuH samyaktvaM sthiribhavati, na punaH zaGkotpAdanato dUSyate, yazcaivaMvidhaH sa 'jAnAti ' avabudhyate 'bhASituM' prarUpayituM 'samAdhiM' samyagadarzanajJAnacAritrAkhyaM samyacitta vyavasthAnAkhyaM yA taM sarvajJoktaM samAdhiM samyagavagacchatIti // bhU. (605) alUsae no pacchannabhAsI, no suttamatthaM ca karejja tAI / satthArabhattI aNuvIi vAyaM, suyaM ca sammaM paDivAyayaMti / vR. kiMcAnyat- 'alUsa' ityAdi, sarvajJoktamAgamaM kathayan 'no lUSayet' nAnyathA'pasiddhAntavyAkhyAnena dUSayet, tathA 'na pracchannabhASI bhavet' siddhAntArthamaviruddhamavadAtaM sArvajanInaM tacchatrabhASaNena na gopayet yadivA pracchannaM vA'rthamapariNatAya na bhASeta, taddhi siddhAntara Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-14, 273 hasyamapariNataziSyavidhvaMsanena doSAyaiva saMpadyate, tathA coktam - // 1 // "aprazAntamatau shaastrsdmaavprtipaadnm| doSAyAbhinavodIrNe, zamanIyamiva jvare / / ityAdi, na ca sUtramanyat svamativikalpanataH svaparatrAyI kurvItAnyathA vA sUtraM tadarthavA saMsArAvAyI-trANazIlo jantUnAM na vidadhIta, kimityanyathAsUtraMna kartavyamityAha-parahitaikarataH zAstA tasminzAstariyA vyavasthitA bhakti-bahumAnastayAtadbhaktyA anuvicintya-mamAnenoktena nakadAcidAgamabAdhA syAdityevaMparyAlocya vAdaMvadet, tathA yacchrutamAcAryadibhyaH sakAzAttattathaiva samyaktvArAdhanAmanuvartamAno'nyebhyaRNamokSapratipadyamAnaH pratipAdayet' prarUpayenna sukhazIlatAM manyamAno ythaakthNcittisstthediti|| mU. (606) se suddhasutte uvahANavaMca, dhammaMcaje viMdati tattha ttth| Adejjavakke kusale viyatte, sa arihai bhAsiuM taM samAhiM / / -ttibemi| vR. adhyayanopasaMhArArthamAha-'sa' samyagadarzanasyAlUSako yathAvasthitAgamasya praNetA'nuvicintyabhASakaH zuddham avadAtaM yathAvasthitavastuprarUpaNato'dhyayanatazca sUtra-pravacanaM yasyAsauzuddhasUtraH, tathopadhAnaM tapazcaraNaM yadyasya sUtrasyAbhihitamAgametadvidyateyasyAsAvupadhAnavAn, tathA 'dharma' zrutacAritrAkhyaM yaH samyak vetti vindate vA-samyag lbhte| ___ 'tatra tatre'tiya AjJAgrAhyo'rthaH sa AjJayaiva pratipattavyo hetukastu samyagdhetunA yadivA svasamayasiddho'rthaH svasamaye vyavasthApanIyaH para(samaya)siddhazca parasmin athavotsargApavAdayorvyavasthito'rthastAbhyAmeva yathAsvaM pratipAdayitavyaH, etadguNasaMpannazca 'AdeyavAkyo' grAhyavAkyo bhavati, tathA 'kuzalo' nipuNaH AgamapratipAdane sadanuSThAne ca 'vyaktaH' parisphuTo nAsamIkSyakArI, yazcaitadguNasamanvitaH so'rhati-yogyo bhavati 'taM' sarvajJoktaM jJAnAdikaM vA bhAvasamAdhi 'vyaktaH parisphuTo nAsamIkSyakArI, yazcaitadguNasamanvitaH so'rhati-yogyo bhavati 'ta' sarvajJoktaM jJAnAdikaM vA bhAvasamAdhi 'bhASituM pratipAdayituM, nAparaH kazciditi / iti parisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat, gato'nugamo, nayAH praagvdvyaakhyeyaaH| adhyayanaM-14 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcAryaviracitA prathama zrutaskandhasya caturdazamadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayanaM-15 AdAnIya/jamatIyaM) vR.atha caturdazAdhyayanAnantaraMpaJcadazamArabhyate,asyacAyamabhisaMbandhaH-ihAnantarAdhyayane sabAhyAbhyantarasya granthasya parityAgo vidheya ityamihitaM, granthaparityAgAcAyatacAritro bhavati sAdhuH tato yAddagasau yathA ca saMpUrNAmAyatacAritratAM pratipadyate tadanenAdhyayanena pratipAdyate, tadanena saMbandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni bhavanti, tatroyakrama antargato'rthAdhikAro'yaM, tadyathA. AyatacAritreNa sAdhunAbhAvyaM nAmaniSpanetunikSepeAdAnIyamiti nAma, mokSArthinA' Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 sUtrakRtAGga sUtram 1/15/-/606/ni. [132] zeSakarmakSayArthaM yajjJAnAdikamAdIyate tadatra pratipAdyata itikRtvA AdAnIyamiti nAma saMvRttaM / paryAyadvAreNa ca pratipAditaM sugrahaM bhavatItyataAdAnazabdasya tatparyAyasya ca grahaNazabdasya nikSepa kartukAmo niyuktikRdAha-- ni. [132] AdANe gahaNaMmi ya niklevo hoti doNhavi caukko / egaTTha nANaThaM ca hoja pagayaM tu aadaanne|| ni. [133] jaM paDhamassaMtimae bitiyassa utaM havejja Adini / eteNAdANijjaM eso anno'vi pnjaao| vR.athavA 'jamatIyaM tiasyAdhyayanasya nAma, taccAdAnapadena, AdAvAdIyate ityAdAnaM, taba grahaNamityucyate, tata AdAnagrahaNayornikSepArthaM niyuktikRdAha-'AdANe' ityAdi, AdIyate kAryArthinAtadityAdAnaM, karmaNilyuTa pratyayaH, karaNevA, AdIyategRhyate svIkriyatevivakSitamanenetikRtvA / AdAnaMca paryAyato grahaNamityucyate, tataAdAnagrahaNayonikSepo bhavati dvau catuSka, tadyathAni. [134] nAmAdI ThavaNAdI davvAdI ceva hoti bhaavaadii| davvAdI puNa davvassa jo sabhAvo sae tthaanne|| vR. nAmAdAnaM sthApanAdAnaM dravyAdAnaM bhAvAdAnaM ca, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyAdAnaM vittaM, yasmAllaukikaiH parityaktAnyakartavyairmahatA klezena tadAdIyate, tena vA'paraM dvipadacatuSpadAdikamAdIyata itikRtvA / bhAvAdAnaM tu dvidhA-prazastamaprazastaM ca, tatrAprazastaM krodhAdhudayo mithyAtvAviratyAdikaMvA, prazastaM tUttarottaraguNazreNyA vizuddhAdhyavasAyakaNDakopAdAnaM samyagajJAnAdikaM vetyetadartha-pratipAdanaparametadevavA'dhyayanaMdraSTavyamiti,evaM grahaNe'pi nAmAdikazcaturdhA nikSepo draSTavyaH, bhAvArtho'pyAdAnapadasyeva draSTavyaH, ttpryaaytvaadsyeti| etacca grahaNaM naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrArthanayAbhiprAyeNAdAnapadena sahAlocyamAnaM zaknendrAdivadekArtham-abhinnArthaM bhavet , zabdasamabhirUDhatthaMbhUtazabdanayAbhiprAyeNa ca nAnArthaM bhavet / iha tu 'prakRtaM prastAva 'AdAne' AdAnaviSayeyata AdAnapadamAzrityAsyAbhidhAnamakAri, AdAnIyaM vA jJAnAdikamAzritya nAma kRtmiti| AdAnIyAbhidhAnasyAnyathA vA pravRttinimittamAha-yat padaM prathamazlokasya tadardhasya ca ante-paryante tadeva padaM zabdato'rtha ubhayatazcadvitIyazlokasyAdau tadardhasya vA''dau bhavati etena prakAreNa:AdyantapadasazatvenAdAnIyaMbhavati, etena prakAreNa-AdyantapadasazatvenAdAnIyaM bhavati, eSa AdAnIyAbhidhAnapravRtteH 'paryAyaH' abhiprAyaH anyo vA viziSTajJAnAdi AdAnIyopAdAna diti / kecittu punarasyAdhyayanasyAntAdipadayoH saMkalanAtsaMkaliketi nAma kurvate, tasyA api nAmAdikazcaturdhA nikSepo vidheyaH, tatrApi dravyasaMkalikA nigaDAdI bhAvasaMkalanA tUttarottaraviziSTAdhyavasAyasaMkalanam, itameva vA'dhyayanam, AdhantapadayoH saMkalanAditi / yeSAmAdAnapadenAbhidhAnaM tanmatenAdau yatpadaM tadAdAnapadam, ata AdenikSepaM kartukAma Aha-AdenAmAdikazcaturdhA nikSepaH, nAmasthApane sugamatvAdanAdhtya dravyAdi darzayati-dravyAdi punaH 'dravyasya' paramANvAderya 'svabhAvaH' pariNativizeSaH 'svake sthAne svakIye paryAye prathamam Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 15, zrutaskandhaH - 1, 275 Adau bhavati sa dravyAdiH, dravyasya dadhyAderyaH AdyaH pariNativizeSaH kSIrasya vinAzakAla - samakAlInaH, evamanyasyApi paramANvAderdravyasya yo yaH pariNativizeSaH prathamamutpadyate sa sarvo'pi dravyAdirbhavati / nanu ca kathaM kSIravinAzasamaya eva dadhyutpAdaH ?, tathAhi / utpAdavinAzI bhAvAbhAvarUpI vastudharmI vartete, na ca dharmo dharmiNamantareNa bhavitumarhati, ata ekasminneva kSaNe taddharmiNordadhikSIrayoH sattA'vApnoti, etacca dRSTeSTabAdhitamiti, naiSa doSaH, yasya hi vAdinaH kSaNamAtraM vastu tasyAyaM doSo, yasya tu pUrvottarakSaNAnugatamanvayi dravyamasti tasyAyaM doSa eva na bhavati, tathAhi tatpariNAmidravyamekasminneva kSaNe ekena svabhAvenotpadyate pareNa vinazyati, anantadharmAtmakatvAdvastuna iti yatkiMcidetat / tadevaM dravyasya vivakSitapariNAmena pariNamato ya AdyaH samayaH sa dravyAdiriti sthitaM, dravyasya prAdhAnyena vivakSitatvAditi / ni. [135] AgamanoAgamao bhAvAdI taM vuhAuvadisaMtI / noAgamao bhAvo paMcaviho hoi nAyavvo / vR. sAmprataM bhAvAdimadhikRtyAha- bhAvaH - antaHkaraNasya pariNativizeSastaM 'buddhAH' tIrthakaraNagaNadharAdayo 'vyapadizanti' pratipAdayanti tadyathA-Agamato noAgamatazca tatra noAgamataH pradhAnapuruSArthatayA cintyamAnatvAt 'paJcavidhaH' paJcaprakAro bhavati, tadyathA- prANAti-pAtaviramaNAdInAM paJcAnAmapi mahAvratAnAmAdyaH pratipattisamaya iti / ni. [136 ] Agamao puNa AdI gaNipiDagaM hoi bArasaMgaM tu / gaMthasilogo padapAda akkharAI ca tatthAdI // vR. tathA 'Agamao' ityAdi, AgamamAzritya punarAdirevaM draSTavyaH, tadyathA-yadetadgaNinaHAcAryasya piTakaM sarvasvamAdhAro vA taddvAdazAGgaM bhavati, tuzabdAdanyadapyupAGgAdikaM draSTavyaM, tasya ca pravacanasyAdibhUto yo granthastasyApyAdyaH zlokattatrApyAdyaM padaM tasyApi prathamamakSaram, evaMvidho bahuprakAro bhAvAdirdraSTavya iti / tatra sarvasyApi pravacanasya sAmAyikamAdistasyApi karomIti padaM tasyApi kakAro, dvAdazAnAM tvaGgAnAmAcArAGgamAdistasyApi jJaparijJAdhyayanamasyApi ca jIvoddezakastasyApi 'suyaM' ti padaM tasyApi sukAra iti, asya ca prakRtAGgasya samayAdhyayanamAdistasyApi Adhuddezaka zlokapAdapadavarNAdirdraSTavya iti / gato nAmaniSpanno nikSepaH, tadanantaramaskhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM taccedammU. (607) jamatItaM paDupanaM, AgamissaM ca nAyao / savvaM mannati taM tAI, daMsaNAvaraNaMtae / vR. asya cAnantarasUtreNa saMbandho vaktavyaH, sa cAyaM, tadyathA-AdeyavAkyaH kuzalo vyakto' hati tathokyaM samAdhiM bhASituM yazca yadatItaM pratyutpannamAgAmi ca sarvamavagacchati sa eva bhASitumarhati nAnya iti / paramparasUtrasambandhastu ya evAtItAnAgatavartamAnakAlatrayavedI sa evAzeSabandhanAnAM parijJAtA troTayitA vetyetadbudhyetetyAdikaH saMbandho'parasUtrairapi svabuddhA laganIya iti / tadevaM pratipAditasambandhasyAsya sUtrasya vyAkhyA prastUyate yatkimapi dravyajAtamatItaM yacca pratyutpannaM yaccAnAgatam-eSyatkAlabhAvi tasyAsau sarvasyApi yathAvasthitasvarUpanirUpaNato 'nAyakaH' praNetA, yathAvasthitavastusvarUpapraNetRtvaM ca parijJAne sati bhavatyatastadupadizyate - 'sarvam' Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 sUtrakRtAGga sUtram 1/15/-1607 atItAnAgatavartamAnakAlatrayabhAvato dravyAdicatuSkasvarUpato dravyaparyAyanirUpaNatazca manuteasIjAnAtisamyakaparicchinattitatsarvamavabudhyate, jAnAnazca viziSTopadezadAnena saMsArottAraNataH sarvaprANinAM trAyyasau-trANakaraNazIlaH, yadivA 'ayavayapayamayacayatayaNayagatA' vityasya dhAtordhapratyayaH, tayanaMtAyaHsavidyateyasyAsI tAyI, 'sarve gatyarthA jJAnArthI' itikRtvA sAmAnyasya paricchedako, manute ityanena vizeSasya, tadanena sarvajJaHsarvadarzIcetyuktaMbhavati, naca kAraNamantajJAnArthIitikRtvA sAmAnyasyaparicchedako, manute ityanena vizeSasya, tadanena sarvajJaH sarvadarzI cetyuktaM bhavati, na ca kAraNamantareNa kArya bhavatItyataidamapadizte-darzanAvaraNIyasya karmaNo'ntakaH, madhyagrahaNetu ghAticatuSTayasyAntakRd draSTavya iti| mU. (608) aMtae vitigicchAe, se jANati anelisN| anelisassa akkhAyA, na se hoi tahiM tahiM / / vR. yazca dhAticatuSTayAntakRtsa IddagbhavatItyAha-vicikitsA-cittavipluti saMzayajJAnaM tasyAsau tadAvaraNakSayAdantakRt saMzayaviparyayamithyAjJAnAnAmaviparItArtha paricchedAdante vartate, idamuktaM bhavati-tatra darzanAvaraNakSayapratipAdAnAt jJAnAd, bhinnaM darzanamityuktaM bhavati, tatazca yeSAmekameva sarvajJasya jJAnaM vastugatayoH sAmAnyavizeSayoracintyazakatyupetatvAtparicchedakamityeSo'bhyupagamaH so'nena pRthagAvaraNakSayapratipAdanena nirastobhavatIti, yazcaghAtikarmAntakRdatikrAntasaMzayAdijJAnaH saH 'anIzam' ananyasazaM jAnIte na tattulya vastugatasAmAnyavizeSAMzaparicchedaka ubhayastrapeNaiva vijJAna vidyata ita / idamuktaM bhavati-na tajjJAnamitarajanajJAnatulyam, ato yaduktaM mImAMsakaiH-sarvajJasya sarvapadArthapaparicchedakatve'bhyupagamyamAne sarvadA sparzarUparasagandhavarNazabdaparicchedAdanabhimatadravyarasAsvAdanamapi prApnoti, tadanena vyudastaM draSTavyaM, yadapyucyate-sAmAnyena sarvajJasadbhAve'pi zeSahetorabhAvAdarhatyeva saMpratyayo nopapadyate, tathA coktam - // 1 // "arhan yadi sarvajJo, buddho netyatra kA prabhA? / ____ athobhAvi sarvajJau, matabhedastayoH katham? / ityAdi, etatparihArArthamAha-'anIzasya ananyasaddazasya yaH paricchedaka AkhyAtAca nAsau 'tatratatra' darzane bauddhAdike bhavati, teSAM dravyaparyAyayoranabhyupagamAditi, tathAhi-zAkyamuni sarvaM kSaNikamicchan paryAyAnevecchatina dravyaM, dravyamantareNa ca nirbIjatvAt paryAyANAmapyabhAvaH prApnotyataH paryAyAnicchAtA'vazyamakAmenApitadAdhArabhUtaM pariNAmidravyameSTavyaM, tadanabhyupagamAtra naasausrvjnyiti|tthaaaprcyutaanutpnnsthiraiksvbhaavsydrvysyaivaiksyaabhyupgmaaddhykssaadhyvsiiymaanaanaamrthkriyaasmrthaanaaN paryAyANAmanabhyupagamAnniSparyAyasya dravyasyApyabhAvAtkapilo'pina sarvajJa iti, tatA kSIrodakavadabhinnayordravyaparyAyayorbhedenAbhyupagamAdulUkasyApi na sarvajJatvam / asarvajJatvAcca tIrthAntarIyANAMmadhye na kazcidapyanIzasya-anyasazasyArthasya dravyaparyAyobhayarUpasyAkhyAtA bhavatItyarhannevAtItAnAgatavartamAnatrikAlavartino'rthasya svAkhyAtetina tatra tatreti sthitm| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-15, 277 mU. (609) tahiM tahiM suyakkhAyaM, se ya sacce suaahie| sayA sacceNa saMpanne, mittiM bhUehiM kappae / vR. sAmpratametadeva kutIthikAnAmasarvajJatvamarhatazca sarvajJatvaM yathA bhavati tathA sopapattikaM darzayitumAha-tatra tatretivIpsApadaM yadyattenArhatAjIvAjIvAdikaMpadArthajAtaMtathA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetava itikRtvA saMsArakAraNatvena tathA samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga iti mokSAGgatayetyetatsarvaM pUrvottarAvirodhitayA yuktibhirupapannatayA ca suSThAkhyAtaMsvAkhyAtaM / tIrthikavacanaM tu 'na hiMsyAdbhUtAnIti bhaNitvA tadupamardakArambhAbhyanujJAnApUrvottaravirodhitayAtatra tatracintyamAnaM niyuktikatvAnnasvAkhyAtaM bhavati,sacAviruddhArthasyAkhyAtA rAgadveSamohAnAmanRtakAraNAnAmasaMbhavAt sadyo hitatvAcca satyaH 'svAkhyAtaH' tatsvarUpavidbhiH pratipAditaH / rAgAdayo hyanRtakAraNaM teca tasyana santiataH kAraNAbhAvAtkAryAbhAva itikRtvA tadvaco bhUtArthapratipAdaka, tathA coktam -- // 1 // "vItarAgA hi sarvajJA, mithyA nabruvate vacaH / yasmAttasmAdvacasteSAM, tathyaM bhuutaarthdrshnm|| nanu ca sarvajJatvamantareNApi heyopAdeyamAtraparijJAnAdapi satyatA bhavatyeva, tathA coktam "sarvaM pazyatu vA mA vA, tattvamiSTaM tupazyatu / kITasaMkhyAparijJAnaM, tasya naH kvopayujyate? / / ityAzaGkayAha- sadA sarvakAlaM satyena avitathabhASaNatvenasaMpanno'sau avitathabhASaNatvaM casarvajJatve satibhavati, nAnyathA, tathAhi-kITasaMkhyAparijJAnAsaMbhave sarvatrAparijJAnamAzaGkayeta, tathA coktam - ___ "saze bAdhAsaMbhave tallakSaNameva dUSitaM syAd" iti sarvatrAnAzvAsaH, tasmAtsarvajJatvaM tasya bhavataeSTavyam, anyathA tadvayasaH sadAsatyatAnasyAt, satyovAsaMyamaH santaH-prANinastebhyo hitatvAd atastena tapaHpradhAnena saMyamena bhUtArthahitakAriNA 'sadA' sarvakAlaM 'saMpanno' yuktaH, etadguNasaMpannazcAsau 'bhUteSu jantuSu maitrI tadrakSaNaparatayA bhUtadayAM kalpayet' kuryAta, idamuktaM bhavati / paramArthataH sa sarvajJastattvadarzitayA yo bhUteSu maitrI kalpayet, tathA coktm||1|| mAtRvatpara dArANi paradravyANi loSTavat / AtmavatsarvabhUtAni, yaH pazyati sa pazyati // mU. (610) bhUehiM na virujjhejA, esa dhamme busiimo| busimaMjagaM parinAya, assiM jIvitabhAvanA // vR. yathA bhUteSu maitrI saMpUrNabhAvamanubhavati tathA darzayitumAha-'bhUtaiH' sthAvarajaGgamaiH saha 'virodhaM na kuryAt' tadupaghAtakAriNamArambha tadvirodhakAraNaM dUrataH parivarjayedityarthaH sa eSaH' anantarokto bhUtAvirodhakArI 'dharma' svabhAvaH puNyAkhyo vA 'vusImao'tti tIrthakRto'yaM satsaMyamavato veti| tathA satsaMyamavAnsAdhustIrthakRddhA 'jagat' carAcarabhUtagrAmAkhyaM kevalAlokena sarvajJapraNI-tAgamaparijJAne vA 'parijJAya' samyagavabudhya 'asmin jagatimaunIndrevAdharmebhAvanAH paJcaviMza- tirUpA dvAdazaprakArA vA yA abhimatAstA 'jIvitabhAvanA' jIvasamAdhAnakAriNIH Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 sUtrakRtAGga sUtram 1/15/-/610 satsaMyamAGgatayA mokSakAriNIrbhAvayediti / sadbhAvanAbhAvitasya yadbhavati taddarzayitumAhabhAvaNAjogasuddhappA, jale nAvA va AhiyA / nAvA va tIrasaMpannA, savvadukkhA tiuTTai // mU. (611) vR. bhAvanAbhiryogaH samyakapraNidhAnalakSaNo bhAvanAyogastena zuddha AtmA antarAtmA yasya sa tathA, sa ca bhAvanAyogazuddhAtmA san parityaktasaMsArasvabhAvo nIriva jaloparyavatiSThate saMsArodanyata iti, nauriva yathA jale' nimajjanatvena prakhyAtA evamasAvapi saMsArodanvati na nimajjatIti / yathA cAsau niryAmakAdhiSThitA'nukUlavAteritA samastadvandvApagamAttIramAskandatyevamAya- tacAritravAn jIvapotaH sadAgamakarNadhArAdhiSThitastapomArutavazAtsarvaduHkhAmakAtsaMsArAt 'truTyati' apagacchati mokSAkhyaM tIraM sarvadvandvoparamarUpamavApnotIti / mU. (612) tiuTTaI u meghAvI, jANaM logaMsi pAvagaM / tuti pAvakammANi, navaM kammamakuvvao // vR. apica sa hi bhAvanAyogazuddhAtmA nauriva jale saMsAre parivartamAnastribhyo. manovAkkAyebhyo'zubhebhyastruTyati, yadivA atIva sarvabandhanebhyastruTyati-mucyate atitruTyatisaMsArAdativartate 'meghAvI' maryAdAvyavasthitaH sadasadvivekI vA'smin 'loke' caturdazarajjvAtmake bhUtagrAmaloke vA yatkimapi 'pApakaM karma sAvadyAnuSThAnarUpaM tatkAryaM vA aSTaprakAraM karma tat jJaparijJayA jAnan pratyAkhyAnaparijJayA ca tadupAdAnaM pariharan tastruTyati / tasyaivaM lokaM karma vA jAnato navAni karmANyakurvato niruddhAzravadvArasya vikRSTatapazcaraNavataH pUrvasaMcitAni karmANi truTyanti nivartante vA navaM ca karmAkurvato'zeSakarmakSayo bhavatIti // sU. (613) akuvvo navaM natthi, kammaM nAma vijANai / vinnAya se mahAvIre, jeNa jAI na mijaI // vR. keSAJcitsatyAmapi karmakSayAnantaraM mokSAvAptau svatIrthanikAradarzanataH punarapi saMsArAbhigamanaM bhavatIdamAzaGkayAha-tasyAzeSakriyArahitasya yogapratyayAbhAvAtkimapyakurvato'pi 'navaM' pratyagraM karma jJAnAvaraNIyAdikaM 'nAsti' na bhavati, kAraNAbhAvAtkAryAbhAva itikRtvA, karmAbhAve ca kutaH saMsArAbhigamanaM ?, karmakAryatvAtsaMsArasya, tasya coparatAzeSadvandvasya svaparakalpanA'bhAvAdrAgadveSarahitatayA svadarzananikArAbhinivezo'pi na bhavatyeva, sa caitadguNopetaH karmATaprakAramapi kAraNatastadvipAkatazca jAnAti, namanaM nAma-karmanirjaraNaM tacca samyak jAnAti, yadivA karma jAnAti tannAmaca, asya copalakSaNArthatvAttadbhedAzca prakRtisthityanubhAvapradezarUpAn samyagavabudhyate / saMbhAvanAyAM vA nAmazabdaH, saMbhAvyate cAsya bhagavataH karmaparijJAnaM vijJAya ca karmabandhaM tatsaMvaraNanirjaraNopAyaM cAsau 'mahAvIraH' karmadAraNasahiSNustatkaroti yena kRtenAsmin saMsArodare na punarjAyate tadabhAvAcca nApi bhriyate, yadivA-jAtyA nArako'yaM tiryagayoniko'yamityevaM na mIyate na paricchidyate, anena ca kAraNAbhAvAtsaMsArAbhAvAvirbhAvanena yatkaizciducyate / "jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / aizvaryaM caiva dharmazca, sahasiddhaM catuSTayam // // 1 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-15, 279 ityetadapi vyudastaM bhavati, saMsArasvarUpaM vijJAya tadabhAvaH kriyate, na punaH sAMsiddhikaH kazcidanAdisiddho'sti, tapratipAdikAyA yukterasaMbhavAditi / mU. (614) mijaI mahAvIre, jassa natyi purekddN| vAuvva jAlamaceti, piyA logaMsi ithio|| vR.kiM punaH kAraNamasau na jAtyAdinA mIyate ityAzaGkayAha-asau mahAvIraH parityaktAzeSakarmAnajAtyAdinA mIyate' paricchidyate, nabhriyatevA, jAtijarAmaraNarogazokairvA saMsAracakravAle paryaTana na mriyate-na pUryate, kimiti?, yatastasyaiva jAtyAdikaM bhavati yasya 'puraskRtaM' janmazatopAttaM karma vidyate, yasya tu bhagavato mahAvIrasya niruddhAzravadvArasya 'nAsti' na vidyate puraskRtaM, puraskRtakarmopAdAnAbhAvAcca na tasyajAtijarAmaraNairmaraNaM saMbhAvyate / tadAzravadvAranirodhAd, AzvANAM ca pradhAnaH strIprasaGgastamadhikRtyAha-vAyuryathA satatagatirapratiskhalitatayA 'agnijvAlAM' dahanAmikAmapyatyeti-atikrAmati parAbhavati, na tayA parAbhUyate, evaM loke' manuSyaloke hAvabhAvapradhAnatvAt 'priyA' dayitAstatriyatvAJca duratikramaNIyAstA atyeti-atikrAmati na tAbhirjIyate, tatsvarUpAvagamAt tajjayavipAkadarzanAceti, tathA coktm||1|| "smitena bhAvena madena lajjayA, parAmukhairarghakaTAkSavIkSitaiH / vacobhirISyArkalahena lIlayA, samastabhAvaiH khalu bandhanaM striyaH / / // 2 // strINAM kRte bhrAtRyugasya bhedaH, sambandhibhede striya eva mUlam / aprAptakAmA bahavo narendrA, nArIbhirutsAditarAjavaMzAH / / ityevaM tatsvarUpaM parijJAya tajjayaM vidhatte, naitAbhirjIyata iti sthitam / atha kiM punaH kAraNaM strIprasaGgAzravadvAreNa zeSAzravadvAropalakSaNaM kriyate na prANAtipAtAdineti?, atrocyate, keSAJciddarzaninAmaGganopabhoga AzravadvArameva na bhavati, tathA cocuH -- // 1 // "na mAMsabhakSaNe doSo, na madhena ca maithune| pravRttireSA bhUtAnAM, nivRttistu mhaaphlaa|| ityAdi, tanmatavyudAsArthamevamupanyastamiti, yadivA madhyamatIrthakRtAM caturyAma evadharmaH iha tu paJcayAmo dharma ityasyArthasyAvirbhAvanAyAnenopalakSaNamakAri, athavA parANi vratAni sApavAdAniidaMtunirapavAdamityasyArthasya prakaTanAyaivamakAri,athavA sarvANyapi vratAni tulyAni, ekakhaNDane sarvavirAghanamitikRtvA yena kenacinnirdezo na doSAyeti / / -adhunA strIprasaGgAzravanirodhaphalamAvirbhAvayannAhamU. (615) ithio je na sevaMti, AimokkhA hu te jnnaa| tejaNA baMdhaNummukkA, nAvakaMkhaMti jIviyaM / / vR.yemahAsattvAH kaTuvipAko'yaM strIprasaGga ityevamavadhAraNayA striyaH sugatimArgArgalAH saMsAravIthIbhUtAH sarvAvinayarAjadhAnyaH kapaTajAlazatAkulA mahAmohanazaktayo 'na sevante' na tatprasaGgamabhilaSantita evaMbhUtAjanA itarajanAtItAH sAdhava AdauprathamaM mokSaH-azeSadvandoparamarUpo yeSAMte AdimokSAH-pradhAnabhUtamokSAkhyapuruSArthothatAH, Adizabdasya pradhAnavAcitvAt, na kevala Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 sUtrakRtAGga sUtram 1/15/-1615 mudyatAste janAH strIpAzabandhanonmuktayA'zeSakarmabandhanonmuktAH santo 'nAvakAGkSanti' nAbhilaSanti asaMyamajIvitamaparamapiparigrahAdikaM nAbhilaSante, yadivA parityaktaviSayecchAH sadanuSThAnaparAyaNA mokSakatAnA 'jIvitaM' dIrghakAlajIvitaM nAbhikAGkSantIti / mU. (616) jIvitaM piTTao kiccA, aMtaM pAvaMti kmmunnN| kammuNA saMmuhIbhUtA, je mggmnusaasii| 1. kiMcAnyat-'jIvitam' asaMyamajIvitaM pRSThataH kRtvA' anAhatya prANadhAraNalakSaNaM vAjIvitamanAdhtya sadanuSThAnaparAyaNAH 'karmaNAM' jJAnAvaraNAdInAm 'antaM prayavasAnaMprApnuvanti, athavA 'karmaNA' sadanuSThAnenajIvitanirapekSAH saMsArodanvato'ntaM-sarvadvandvoparamarUpaM mokssaakhymaanuvnti|srvduHkhvimoksslkssnnNmokssmpraaptaaapikrmnnaa-vishissttaanusstthaanen mokSasya saMmukhIbhUtAghAticatuSTayakSayakriyayA utpannadivyajJAnAH zAzvatapadasyAbhimukhIbhUtAH, ka evaMbhUtA ityAha-ye vipacyamAnatIrthakRnAmakarmANaH samAsAditadivyajJAnA mArga mokSamArga jJAnadarzanacAritrarUpam 'anuzAsanti' sattvahitAya prANinAM pratipAdayanti svatazcAnutiSThantIti / mU. (617) anusAsaNaM puDho pANI, vasumaM puuynnaasute| anAsae jate daMte, daDhe ArayamehuNe / / vR.anuzAsanaprakAramadhikRtyAha-anuzAsyante sanmArge'vatAryantesadasadvivekataH prANino yenatadanuzAsana-dharmadezanayA sanmArgAvatAraNaMtatpRthakpRthak bhavyAbhavyAdiSuprANiSukSityudakavat svAzayavazAdanekadhA bhavati, yadyapicaabhavyeSu tadanuzAsanaMnasamyakpariNamatitathApisarvopAyajJasyApi na sarvajJasya doSaH, teSAmeva svabhAvapariNatiriyaM yayA tadvAkyamamRtabhUtamekAntapathyaM samastadvandvIpaghAtakArina yathAvat pariNamati, tathA coktm||1||"sddhrmiijvpnaanghkaushly, yallokabAndhava! tavApi khilAnyabUvan / tatrAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu, sUryAMzavo mdhukriicrnnaavdaataaH|| kiMbhUto'sAvanuzAsaka ityAha-vasu-dravyaMsacamokSapratipravRttasyasaMyamaH tadvidyate yasyasau vasumAna, pUjanaM-devAdikRtamazokAdikamAsvAdayati-upabhuGkataiti pUjanAsvAdakaH, nanu cAdhAkarmaNo devAdikRtasya samavasaraNAderupabhogAtkathamasausatsaMyamavAnityAzaGkayAha-na vidyate AzayaH-pUjAbhiprAyo yasyAsAvanAzayaH, yadivA dravyato vidyamAne'pi samavasaraNAdike bhAvato'nA-svAdako'sau, tadgatagA(bhAvAt, satyapyupabhoge yataH prayataH satsaMyamavAnevAsAvekAntena saMyamaparAyaNatvAt, kuto? yata indriyanoindriyAbhyAM dAntaH, etadguNo'pi kathamityAha-dRDhaH saMyame, AratamuparatamapagataMmaithunaM yasyasa Aratamaithuna:-apagatecchAmadanakAmaH, icchAmadanakAmAbhAvAcca saMyame Dho'sau bhavati, AyatacAritratvAccadAnto'sau bhavati, indriyanoindriyadamAcca prayataH,prayatlavattvAcca devAdipUjanAnAsvAdakaH, tadanAsvAdanAcca satyapi dravyataH paribhogesatsaMyamavAnevAsAviti mU. (618) nIvAre va na lIejjA, chinnasoe anaavile| ___ anAile sayA daMte, saMdhi patte anelisN|| ghR. atha kimityasAvuparatamaithuna ityAzaGkayAha-nIvAraH-sUkarAdInAM pazUnAM vadhyasthAna ___ Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 15, pravezanabhUto bhakSyavizeSastatkalpametanmaithunaM, yathA hi asau pazurnIvAreNa pralobhya vadhyasthAnamabhinIya nAnAprakArA vedanAH prApyate evamasAvapyasumAn nIvArakalpenAne na strIprasaGgena vazIkRto bahuprakArA yAtanAH prApnoti, ato nIvAraprAyametanmaithunamavagamya sa tasmin jJAtatatvo 'na lIyeta' na strIprasaGga kuryAt, kiMbhUtaH sannityAha - 281 chinnAni apanItAni srotAMsi saMsArAvataraNadvArANi yathAviSayamindriyapravartanAni prANAtipAtAdIni vA AzravadvArANi yena sa chisrotAH, tathA 'anAvilaH' akaluSo rAgadveSAsaMpRktatayA malarahito'nAkulo vA viSayApravRtteH svasthacetA evaMbhUtazcAnAvilo'nAkulo 'sadA' sarvakAlamindriyanoindriyAbhyAM dAnto bhavati, Igvidhazca karmavivaralakSaNaM bhAvasaMdhim 'anIdhzam' ananyatulyaM prApto bhavatIti / kiJca sU. (619) anelisassa kheyatre, na virujjhijja keNai / maNasA vayasA ceva, kAyasA caiva cakkhumaM // vR. 'anIdhzaH' ananyasadRzaH saMyamo maunIndradharmo vA tasya tasmin vA 'khedajJo' nipuNaH, anIdRzakhedajJazva kenacitsArdhaM na virodhaM kurvIta, sarveSu prANiSu maitrIM bhAvayedityarthaH, yogatrikakaraNatrikeNeti darzayati- 'manasA' antaHkaraNena prazAntamanAH, tathA 'vAcA' hitamitabhASI tathA kAyena niruddhaduSpraNihitasarvakAyaceSTo dRSTipUtapAdacArI san paramArthatazcakSuSmAn bhavatIti / pU. (620) se hu cakkhU maNussANaM, je kaMkhAe ya aMtae / aMte khuro vahatI, cakka aMteNa loDatI // khU. apica huravadhAraNe, sa eva prAptakarmavivaro'nIdhzasya khedajJo bhavyamanuSyANAM cakSusadasatpadArthAvirbhAvanAnnetrabhUto vartate, kiMbhUto'sau ?, yaH 'kAGkSAyAH ' bhogecchAyA antako viSayatRSNAyAH paryantavartI / kimantavartIti vivakSitamarthaM sAdhayati ?, sAdhayatyevetyamumurthaM dRSTAntena sAdhayannAha - 'antena' paryantena 'kSuro' nApitopakaraNaM tadantena vahati, tathA cakramapirathAGgAmantenaiva mArge pravartate, idamuktaM bhavati yathA kSurAdInAM paryanta evArthakriyAkArI evaM viSayakaSAyAtmakamohanIyAnta evApasadasaMsArakSayakArIti // mU. (621) aMtANi dhIrA sevaMti, tena aMtakarA iha / iha mANussae ThANe, dhammArAhiuM narA / / bR. amubhevArthamAvirbhavayannAha - 'antAn' paryantAn viSayakaSAyatRSNAyAstatparikarmaNArthamudyAnAdInAmAhArasya vA'ntaprAntAdIni 'dhIrAH' mahAsattvA viSayasukhanispRhAH 'sevante' abhyasyanti tena cAntaprAntAbhyasanena 'antakarAH' saMsArasya tatkAraNasya vA karmaNaH kSayakAriNo bhavanti / 'ihe' ti manuSyaloke AryakSetre vA, na kevalaM ta eva tIrthaGkarAdayaH anye'pIha mAnuSyaloke sthAne prAptAH samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM dharmamArAdhya 'narAH' manuSyAH karmabhUmigarbhavyutkrAntijasaMkhye- yavarSAyuSaH santaH sadanuSThAnasAmagrImavApya 'niSThitArthA' uparatasarvadvandvA bhavanti - yU. (622) niTThiyaDDA va devA vA, uttarIe iyaM suyaM / suyaM ca meyamegesiM, amaNussesu no tahA // vR. idamevAha- 'niSThitArthA' kRtakRtyA bhavanti kecana pracurakarmatayA satyAmapi samyaktvAdikAyAM sAmagryAM na tadbhava eva mokSamAskandanti apitu saudharmAdyAH paJcottaravimAnAvasAnA devA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 sUtrakRtAGga sUtram 1/15/-/622 bhavantIti etallokottarIye pravacane zrutam AgamaH evaMbhUtaH sudharmasvAmI vA jambUsvAminamuddizyaivamAha-yathA mayaitallokottarIye bhagavatyarhatyupalabdhaM, tadyathA avAptasamyaktvAdisAmagrIkaH sidhyati vaimAniko vA bhavatIti / manuSyagatAvevaitannAnyatreti darzayitumAha 'suyaM me' ityAdi pazcArddha, tacca mayA tIrthakarAntike 'zrutam' avagataM, gaNadharaH svaziSyANAmekeSAmidamAha - yathA manuSya evAzeSakarmakSayAtsiddhigatibhAgbhavati nAmanuSya iti, etena yacchAkyairabhihitaM, tadyathA - deva evAzeSakarmaprahANaM kRtvA mokSabhAgbhavati, tadapAstaM bhavati, na hyamanuSyeSu gatitrayavartiSu saccAritrapariNAmAbhAvAdyathA manuSyANAM tathA mokSAvAptiriti - idameva svanAmagrAhamAhamU. (623) aMta karaMti dukkhANaM, ihamegesi AhiyaM / AghAyaM puna egesiM, dullabhe'yaM samussae // vR. na hyamanuSyA azeSaduHkhAnAmantaM kurvanti, tathAvidhasAmagryabhAvAt, tayathaikeSAM vAdinAmAkhyAtaM, tadyathA devA evottarottaraM sthAnamAskandanto'zeSaklezaprahANaM kurvanti, na tatheha - Arhate pravacane iti / idamanyat punarekeSAM gaNadharAdInAM svaziSyANAM vA gaNadharAdibhirAkhyAtaM, tadyathAyugasamilAdinyAyAvAptakathaJcitkarmavivarAt yo'yaM zarIrasamucchrayaH so'kRtadharmopAyairasumadbhirmahA - samudraprabhraSTaratlavatpunardurlabho bhavati, tathA coktam // 1 // "nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam - mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam / / (ityAdi) io viddhaMsamANassa, puNo saMbohi dullabhA / dullahAo tahacAo, je dhammaTuM viyAgare // pU. (624) vR. apica- 'itaH ' amuSmAt manuSyabhavAtsaddharmato vA vidhvaMsamAnasyAkRtapuNyasya punarasmin saMsAre paryaTato 'bodhi' samyagadarzanAvAptiH sudurlabhA utkRSTaH apArdhapudgalaparAvartakAlena yato bhavati, tathA 'durlabhA' durApA tathAbhUtA - samyagadarzanaprAptiyogyA / 'arcA' lezyA'ntaHkaraNapariNatikRtadharmaNAmiti, yadivA'rcA manuSyazarIraM tadapyakRtadharmabIjAnAmAryakSetra sukulotpattisakalendriyasAmagryAdirUpaM durlabhaM bhavati, jantUnAM ye dharmarUpamarthaM vyAkurvanti, ye dharmapratipattiyogyA ityarthaH teSAM tathAbhUtAca sudurlabhA bhavatIti / je dhammaM suddhamakkhaMti, paDipunnamanelisaM / mU. (625) anelisassa jaM ThANaM, tarasa jammakahA kao ? // ghR. kiJcAnyat-ye mahApuruSA vItarAgAH karatalAmalakavatsakalajagAraH ta evaMbhUtAH parihitaikaratAH 'zuddham' avadAtaM sarvopAdhivizuddhaM dharmam 'AkhyAnti' pratipAdayanti svataH samAcaranti ca 'pratipUrNam' AyatacAritrasadbhAvAtsaMpUrNaM yathAkhyAtacAritrarUpaM vA 'anIzam' ananyasadhzaM dharmam AkhyAnti anutiSThanti / tadevam 'anIdhzasya' ananyasadRzasya jJAnacAritropetasya yat sthAnaM sarvadvandvoparamarUpaM tadavAptasya tasya kuto janmakathA ?, jAto mRto vetyevaMrUpA kathA svapnAntare'pi tasya karmabIjAbhAvAt kuto vidyata ? iti tathoktam / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-15, 283 - - "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhvaangkurH|| mU. (626) kao kayAi meghAvI, uppajaMti thaagyaa| tahAgayA appaDinnA, cakkhU logssnuttraa|| ityAdi / vR.kiMcAnyat-karmabIjAbhAvAt 'kutaH kasmAtkadAcidapi 'meghAvino' jJAnAtmakAHtathAapunarAvRttyA gatAstathA gatAH punarasmin saMsAre'zucinigarbhAdhAne samutpadyante ?, na kathaJcitkadAcitkarmopAdAnAbhAvAdutpadyanta ityrthH| tathA tathAgatAH' tIrthakRdgaNadharAdayo na vidyate pratijJA-nidAnabandhanarUpA yeSAM te'pratijJA-anidAnA nirAzaMsAH sattvahitakaraNodyatA anuttarajJAnatvAdanuttarA 'lokasya' jantugaNasya sadasadartha- nirUpaNakAraNatazcakSurbhUtA hitAhitaprAptiparihAraMkurvantaH sakalalokalocanabhUtAstathAgatAH sarvajJAbhavantIti / / kiJcAnyatmU. (627) anuttareya ThANe se, kAsaveNa pvedite| jaM kiccA nivvaDA ege, nirlDa pArvati paMDiyA / / vR.navidyate uttaraM-pradhAnaM yasmAdanuttaraM sthAnaMtaca tatsaMyamAkhyaM kAzyapena' kAzyapagotreNa zrImanmahAvIravardhamAnasvAminA 'praveditam' AkhyAtaM, tasya cAnuttaratvamAvirbhAvayannAha - 'yad anuttaraM saMyamasthAnaM eke mahAsattvAH sadanuSThAyinaH kRtvA' anupAlya 'nivRtAH' nirvANamanuprAptAH, nivRtAzca santaH saMsAracakravAlasya niSThAM paryavasAnaM 'paNDitAH' pApADDInAH prApnuvanti, tadevaMbhUtaM saMyamasthAnaM kAzyapena praveditaM yadanuSThAyinaH santaH siddhiM prApnuvantIti tAtparyArtha H / mU. (628) paMDie vIriyaM lahUM, nigghAyAya pvttgN| dhuNe puvvakaDaM kamma, navaM vA'vi na kuvvatI / / vR.apica-'paNDitaH' sadasadvivekajJo 'vIrya' karmoddalanasamarthaM satsaMyamavIryaM tapovIryaM vA 'labdhvA' avApya,tadeva vIryaM vizinaSTi-nizeSakarmaNo 'nirthAtAya' nirjaraNAyapravartakapaNDitavIrya tantra bahumavazatadurlabhaM kathaJcitkarmavivarAdavApya 'dhunIyAd' apanayet pUrvabhaveSvanekeSu yatkRtam-upAttaM karmASTaprakAraM tatpaNDitavIryeNa dhunIyAt 'navaM ca' abhinavaM cAzravanirodhAnna krotysaaviti| mU. (629) kuvvatI mahAvIre, anupubbakaDaM rayaM / rayasA saMmuhIbhUtA, kammaM hecANa jaM mayaM / / vR. kiJca-'mahAvIraH' karmavidAraNasahiSNuH sannAnupUryeNa mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairyatkRtaM rajo'parajantubhistadasau 'nakaroti' navidhatte, yatastayAktanopAttarajasaivopAdIyate, saca tattpAktanaM karmAvaSTabhya satsaMyamAtsaMmukhIbhUtaH, tadabhimukhIbhUtazca yanmatamaSTaprakAraM karma tatsarvaM hitvA' tyaktvA mokSasya satsaMyamasya vA sammukhIbhUto'sAviti / mU. (630) abhaviMsu purA vIrA, AgamissAvi subbtaa|| dunibohassa maggassa, aMtaM pAukarA tine-ttibemi / / ___ vR. anyaJca-'jammaya'-mityAdi, sarvasAdhUnAM yat 'matam' abhipretaM tadetatsatsaMyamasthAnaM, Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 sUtrakRtAGga sUtram 1/15/-1630 tadvizinaSTi-zalyaM-pApAnuSThAnaM tajjanitaMvA karmatatkartayati-chinattiyattacchalyakartanaMtacca sadanuSThAnaM udyuktavihAriNaH sAdhayitvA' samyagArAdhya bahavaH saMsArakAntAraMtIrNA, aparetu sarvakarmakSayAbhAvAt devA abhUvana, te cAptasamyaktvAH sacAritriNo vaimAnikatvamavApuH prApnuvanti prApsyanti ceti| 0 sarvopasaMhArArthamAha-'purA' pUrvasmitranAdike kAle bahavo 'mahAvIrAH' karmavidAraNasahiSNavaH 'abhUvan' bhUtAH, tathA vartamAne ca kAle karmabhUmau tathAbhUtA bhavanti tathA''gAmini cAnante kAle tathAbhUtAH satsaMyamAnuSThAyino bhaviSyanti, ye kiM kRtavantaH kurvanti karaSyanti cetyAha / yasya durnibodhasya-atIva duSprApasya jJAnadarzanacAritrAkhyasya antaM paramakASThAmavApya tasyaiva mArgasya 'prAduH' prAkAzyaM tatkaraNazIlAH prAduSkarAH svataH sanmArgAnuSThAyino'nyeSAM ca prAdurbhAvakAH santaH saMsArArNavaM tIrNAstaranti tariSyanti ceti / gato'nugamaH, sAmprataM nayAH, ta ca prAgvat draSTavyAH / itiradhyayanaparisamAptI, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-15 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAzAcAryaviracitA prathama zrutaskandhasya paJcadazamadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayanaM-16 "gAthA") vR.uktaMpaJcadazamadhyayanaM, sAmprataMSoDazamArabhyate, asyacAyamabhisaMbandhaH-ihAnantarokteSu paJcadazasvapyadhyayaneSuye'rthA abhihitA vidhipratiSedhadvAreNatAntathaivAcaran sAdhurbhavatItyetadanenAdhyayanenopadizyate, tecAmIarthAH, tadyathA-prathamAdhyayanesvasamayaparasamayaparijJAnena samyaktvaguNAvasthito bhavati dvitIyAdhyayane jJAnAdibhi karmavidAraNahetubhiraSTaprakAraM karma vidArayan sAdhurbhavati tathA tRtIyAdhyayane yathA'nukUlapratikalopasargAn samyak sahamAnaH sAdhurbhavaticaturthe tustrIparISahasyadurjayatvAttajayakArItipaJcametunarakavedanAbhyaH samudvijamAnastaprAyogyakarmaNo virataH sanmAdhutvamavApnuyAt SaSThetu yathA zrIvIravardhamAnasvAminAkarmakSayodyatena caturjJAninA'pi saMyamaM prati prayantaH kRtastathA'nyenApi chadmasthena vidheya iti saptame tu kuzIladoSAn jJAtvA tatparihArodyatena suzIlAvasthitena bhAvyam aSTame tubAlavIryaparihAreNa paNDitavIryodhatena sadA mokSAbhilASiNA bhAvyaM / navame tu yathoktaM kSAntyAdikaM dharmamanucaran saMsArAnmucyata iti dazame tusaMpUrNasamAdhiyuktaH sugatibhAgbhavati ekAdaze tu samyagadarzanajJAnacAritrAkhyaM sanmArga pratipanno'zeSaklezaprahANaM vidhattedvAdaze tutIrthikadarzanAni samyagguNadoSavicAraNato vijAnanna teSuzraddhAnaM vidhattetrayodazetuziSyaguNadoSavijJaH sadguNeSuvartamAnaH kalyANabhAgbhavati caturdazetu prazastabhAvagrabhAvitAtmA visrotasikArahito bhavati paJcadaze tu yathAvadAyatacAritro bhavati bhikssustdupdishytiti| tadevamanantarokteSupaJcadazasvadhyayaneSuye'rthA pratipAditAste'tra saMkSepataH pratipAdyanta ityanena saMbandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvArtupakramAdInyanuyogadvArANi bhavanti / tatropakramAntargato'-dhikAro'nantarameva saMbandhapratipAdanenaivAbhihitaH / nAmaniSpanne tu nikSepe gAthASoDazakamiti nAma / tatra gAthAnikSepArthaM niyuktikRdAha ___ Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-16, 285 ni. [137] nAmaMThavaNAgAhA davvagAhA ya bhaavgaahaay| potthagapattagalihiyA sA hoI davvagAhA u|| vR. tatra gAthAyA nAmAdikazcaturdhA nikSepaH, tatrApinAmasthApane kSuNatvAdanAdhtya dravyagAthAmAha-tatra jJazarIrabhavyazarIravyattiriktA dravyagAthA patrakapustakAdinyastA, tadyathA / // 1 // jayati navanalinakuvalayaviyasiyasayavattapattaladalaccho / vIro gaiMdamayagalasulaliyagayavikkamo bhagavaM / / athaveyameva gAthASoDazAdhyayanarUpA patrakapustakanyastA dravyagAtheti / ni. [138] hoti puNa bhAvagAhA saagaaruuvogbhaavnipphnnaa| mahurAbhihANajuttA teNaM gAhattiNaM biMti / / vR. bhAvamAthAmadhikRtyA- habhAvagAthA punariyaM bhavati, tadyathA-yo'sau sAkAropayogaH kSAyapa-zamikabhAvaniSpanno gAthAM prati vyavasthitaH sA bhAvagAthetyucyate, samastasyApica zrutasya kSAyopa-zamikabhAve vyavasthitatvAt, tatra cAnAkAropayogasyAsaMbhavAdevamabhidhIyate iti|punrpi tAmeva vizinaSTi-madhuraM-zrutipezalamabhidhAnam-uccAraNaM yasyAH sA madhurAbhidhAnayuktA, gAthAchandasopa- nibaddhasya prAkRtasya madhuratvAdityabhiprAyaH, gIyate-paThyate madhurAkSarapravRttyA gAyantivAtAmiti gAthA, yataevamatastena kAraNena gAthAmiti tAMbruvate NimitivAkyAlaGkAre enAM vA gAthAmiti ni. [139] mAhIkayA va atthA ahava na sAmuddaeNa chaMdeNaM / eeNa hoti gAhA eso anno'vi pjjaao| vR.anyathAvA niruktimadhikRtyAha-gAthIkRtAH' piNDIkRtA vikSiptAH santaekatramIlitA arthA yasyAM sA gAtheti, athavA sAmudreNa chandasA vA nibaddhA sA gAthetyucyate, taccedaM chandaH'anibaddhaMca yalloke, gAtheti tatpaNDitaiH proktam" / eSaH anantarokto gAthAzabdasya paryAyo' niruktaM tAtparyArthodraSTavyaH, tadyathA-gIyate'sau gAyanti vA tAmiti gAthIkRtA vA'rthA sAmudreNa vAchandaseti gAthetyucyate, anyo vAsvayambhUhya niruktavidhinA vidheya iti| piNDitArthagrAhitvamadhikRtyAhani. [140] pannarasasuajjhayaNesu piMDitatthesu jo avitahatti / piDiyavayaNeNa'tthaM gaheti tamhA tato gaahaa|| vR. paJcadazasvapyadhyayaneSuanantarokteSu piNDitaH' ekIkRto'rthoyeSAMtAnipiNDitAni teSu sarveSvapi ya evaM vyavasthito'stam 'avitathaM yathAvasthitaM piNDitArthavacanena yasmAd granthAtyetadadhyayanaM SoDazaM tataH' piNDitArthagrathanAdgAthetyucyata iti / 'tattvabhedaparyAyAkhye tikRtvA tattvArthamadhikRtyAhani. [141] solamase ajjhayaNe anagAraguNANa vaNNaNA bhnniyaa| - gAhAsolasanAmaM anjhayaNamiNaM vavadisaMti / / vR. SoDazAdhyayane anagArAH-sAdhavasteSAM guNA:-kSAntyAdayasteSAmanagAraguNAnAM paJcadazasvapyadhyayaneSvabhihitAnAmihAdhyayane piNDitArthavacanena yatovarNanA'bhihitA uktA'to gAthASoDazAbhidhAnamadhyayanamidaM vyapadizanti prtipaadynti|ukto nAmaniSpannanikSepaniyukta Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 sUtrakRtAGga sUtram 1/16/-/630/ ni. [141] yanugamaH, tadanantaraMsUtrasparzikaniyuktanugamasyAvasaraH, saca sUtre sati bhavati, sUtraMca sUtrAnugame, asAvapyavasaraprApta evAto'skhalitAdiguNopetaM sUtrAnugame sUtramucAraNIyaM, tamcedam mU. (632/1) ahAha bhagavaM-evaM se daMte davie yosaTTakAetti vaJce mAhaNetti vA 1 samaNetti vA 2 bhikkhUtti vA 3 niggaMthettivA4 paDiAha-bhaMte ! kahanu daMte davie vosaTTakAetti bacce mAhaNetti vA samaNetti vA bhikkhUtti vA niggaMthettivA? taM no brUhi mahAmunI! / / itivirae savvapAvakammehiM pijadosakalaha0 abbhakkhANa0 pesunna0 pariparivAya0 aratirati0 mAyAmosa0 micchAdasaNasallavirae samie sahie sayA jae kujjhe no mANI mAhaNetti bcce| vR. 'athe' tyayaM zabdo'vasAnamaGgalArthaH, AdimaGgalaM tu budhyetetyanenAbhihitaM, ata AdyantayormaGgalatvAtsarvo'pi shrutskndhomngglmityetdnenaaveditNbhvti|aanntryevaa'thshbdH, paJcadazAdhyayanAnantaraM tadarthasaMgrAhIdaM SoDazamadhyayanaM prArabhyate / athAnantaramAha-'bhagavAn' utpannadivyajJAnaH sadevamanujAyAM parSadIdaM vakSyamANamAha, tadyathA-evamasau paJcadazAdhyayanoktArthayuktaH sasAdhurdAnta indriyanoindriyadamanena dravyabhUto muktigamanayogyatvAt 'dravyaMca bhavye' iti vacanAt rAgadveSakAlikApadravyarahitvAdvAjAtyasuvarNavat zuddhadravyabhUtastathA vyutsRSTo niSpratikarmazarIratayA kAyaH-zarIraM yena sa bhavati vyutsRssttkaayH| tadevaMbhUtaH sanpUrvoktAdhyayanArtheSuvartamAnaHprANinaHsthAvarajaGgamasUkSmabAdaraparyAptakApaptikabhedabhinnAnmA haNatti pravRttiryasyAsau mahAnonavabrahmacaryaguptigupto brahmacaryadhAraNAdvA brAhmaNa ityanantaroktaguNakadambakayuktaH sAdhuhinobrAhmaNa iti vA vAcyaH, tathA zrAmyati-tapasA khidyata itikRtvA zramaNo vAcyo'thavA samaM-tulyaM mitrAdiSu manaH-antaHkaraNaM yasya sa samanAH sarvatra vAsIcandanakalpa ityarthaH, tathA coktam - ___ "nasthiya si koi veso" ityAdi / tadevaM pUrvoktaguNakalitaH zramaNaH san samamanA vA ityevaM vAcyaH sAdhuriti / tathA bhikSaNazIlo bhikSurminatti vA'STaprakAraM karmeti bhikSu sa sAdhurdAntAdiguNopeto bhikssuritivaacyH| tathA sabAhyAbhyantaragranthAbhAvAnnigranthaH / tadevamanantaroktapaJcadazAdhyayanoktArthAnuSThAyI dAnto dravyabhUto vyatsRSTakAyazca nirgrantha iti vAcya iti / evaM bhagavatokte sati pratyAha tacchiSyaH-bhagavan ! bhadanta ! bhavAnta ! iti vA yo'sau dAnto dravyabhUto vyutsRSTakAyaH sanbrAhmaNaH zramaNobhikSurnigrantha iti vAcyaH tadetatkathaM? yadbhagavatoktaM brAhmaNAdizabdavAcyatvaM sAdhoriti, etantraH-asmAkaM 'brUhi Avedaya 'mahAmune !' yathAvasthitatrikAlavedin / ityevaM pRSTo bhagavAn brAhmaNAdInAMcaturNAmapyabhidhAnAnAM kathaJcidbhedAdbhinnAnAM yathAkrama pravRttinimittamAha-'iti' evaM pUrvoktAdhyayanArthavRttisan 'virato nivRttaHsarvebhyaH pApakarmabhyaHsAvadyAnuSThAnarUpebhyaH sa tathA, tathA prema-rAgAbhiSvaGgalakSaNaM dveSaH-aprItilakSaNaH kalahodvandvAdhikaraNamabhyAkhyAnam-asadabhiyogaHpaizunyaM (karNejapatvaM) paraguNAsahanatayA taddoSodghaTTanamitiyAvat parasya paricAdaH kvA paradoSApAdanaM atiH-cittodvegalakSaNA saMyame tathA rativiSayAbhiSvadomAyA-paravaJcanA tayA kuTilamatama'SAvAda:-asadarthAbhidhAnaMgAmazcaMbruvato bhavati, mithyAdarzanam-atattve tattvAbhinivezastattve vA'tattvamiti, yathA mAyA Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-16, 287 // 1 // natthi na nicco na kuNai kayaM na veei nasthi nivvANaM / / natthiya mokkhovAo chammicchattassa tthaannaaiN|| ityAdi, etadevazalyaM tasmiMstato vA virataiti, tathAsamyagitaH samitaH-IryAsamityAdibhiH paJcabhiH samitibhiH samita ityarthaH, tathA saha hitena paramArthabhUtena vartata iti sahitaH, yadivA sahito-yukto jJAnAdibhi tathA 'sadA' sarvakAlaM 'yataH' prayataH satsaMyamAnuSThAne tadanuSThAnamapina kaSAyairnisArIkuryAdityAha-kasyacidapyapakAriNo'pina krudhyeta-AkuSTaH santra krodhavazagobhUyAt, nApi mAnI bhaveduSkRSTatapoyukto'pina garvaM vidadhyAt, tathA coktam - // 1 // "jai so'vi nijaramao paDisiddho atttthmaannmhnnehiN| avasesa mayaTThANA parihariyavvA payatteNaM / / asyacopalakSaNArthatvAdrAgo'pi mAyAlobhAtmakona vidheya ityAdiguNakalitaH sAdhurmAhana iti nizaGkha vAcya iti sAmprataM zramaNazabdasya pravRttinimittamudbhAvayannAha mU. (632/2) etthavi samaNe anissie aniyANe AdANaMca ativAyaM ca musAvAyaM ca bahiddhaM ca kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lohaM ca pijaMca dosaMca iccheva jao jao AdAnaM appaNo padosaheU tao tao AdANAto puvvaM paDivirate pANAivAyA siAdate davie vosaTTakAe samaNetti bcce| vR.atrApyanantarokteviratyAdikeguNasamUhe vartamAnaH zramaNo'pivAcyaH etadguNayuktenApi bhAvyamityAha-nizcayenAdhikyena vA "zrito' nizritaH na nizroto'nizritaH-kvaciccharIrAdAvapyapratibaddhaH, tathA na vidyate nidAnamasyetyanidAno-nirAkAGkSo'zeSakarmakSayArthI saMyamAnuSThAne pravarteta, tathA''dIyate-svIkriyate'STaprakAraM karma yena tadAdAnaM-kaSAyAH parigrahaH sAvadyAnuSThAna vA,tathA'tipAtanamatipAtaH,prANAtipAta ityarthaH,taMcaprANAtipAtaMjJaparikSayAjJAtvApratyAkhyAnaparijJayA parihared, evamanyatrApi kriyA yojanIyA / tathA mRSA-alIko vAdo mRSAvAdastaM ca, tathA 'bahiddhaMtimaithunaparigrahau tau ca samyak parijJAya prihret| uktA mUlaguNAH, uttaraguNAnadhikRtyAha-krodham-aprItilakSaNaM mAnaM-stambhAtmakaM mAyAM ca-paravaJcanAtmikAM lobha-mUchasvibhAvaM tathA prema-abhiSvaGgalakSaNaM tathA dveSa-svaparAtmanobodhArUpamityAdikaM saMsArAvataraNamArga mokSAdhvano'padhvaMsakaM samyak parijJAya pariharediti / evamanyasmAdapi yato yataH karmopAdAnAd-ihAmutra cAnarthahatorAtmano'pAyaM pazyati pradveSahetUMzca tatastataH prANAtipAtAdikAdanarthadaNDAdAdAnAt pUrvameva-anAgatamevAtmahitamicchanprativirato bhavet-sarvasmAdanahetubhUtAdubhayalokaviruddhAdvA sAvadyAnuSThAnAnmumukSurviratiM kuryAt / yazcaivaMbhUto dAntaH zuddho dravyabhUto niSpratikarmatayA vyutsRSTakAyaH sa zramaNo vAcyaH / mU. (632/3) etthavi bhikkhU aNunae viNIe nAmae daMte davie bosaTTakAe saMvidhuNIya viruvarUve parIsahovasagge ajjhappajogasuddhAdAne uvahieThiappA saMkhAeparadattabhoI bhikkhUtti vcce| vR. sAmprataM bhikSuzabdasya pravRttinimittamadhikRtyAha-'atrApI'ti, ye te pUrvamuktAH pApakarmaviratyAdayo mAhanazabdapravRttihetavo'trApi bhikSuzabdasya pravRttinimitteta evAvagantavyAH, amIcAnyetadyathA-naunnato'nunataH, tatradravyonnataH zarIreNocchritaHbhAvotratastvabhimAnagrahagrastaH, W Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sUtrakRtAGga sUtram 1/16/-/632/3 tapratiSedhAttaponirjarAmadamapi na vidhatte / vinItAtmatayA prazrayavAn yataH, etadevAhavinayAlaGka to gurvAdAvAdezadAnodyate'nyadA vA''tmAnaM nAmayatIti nAmakaH-sadA gurvAdau praho bhavati, vinayena vA'STaprakAraM karma nAmayati, vaiyAvRttyodyato'zeSaM pApamapanayatItyartha / tathA 'dAntaH' indriyanoindriyAbhyAM, tathA 'zuddhAtmA' zuddhadravyabhUto niSpratikarmatayA 'vyutsRSTakAyazca parityaktadehazca yatkarotitaddarzayati-samyak 'vidhUya' apanIya virUparUpAn' nAnArUpAnanukUlapratikUlAn-uccAvacAn dvAviMzatiparISahAn tathA divyAdikAnupasargAzceti, tadvidhUnanaM tu yatteSAM samyak sahana-tairaparAjitatA, parISahopasagA~zca vidhUyAdhyAtmayogenasupraNihitAntaHkaraNatayA dharmadhyAnena zuddham avadAtamAdAnaM-cAritraM yasya sa zuddhAdAno bhavati tathA samyagutthAnena-saccAritrodyamenotthitaH tathA sthito-mokSAdhvani vyavasthitaH parISahopasargarapyadhRSya AtmA yasya sa sthitAtmA, tathA 'saMkhyAya' parijJAyAsAratAM saMsArasya duSpApa tAM karmabhUmerbodheH sudurlabhatvaM cAvApyaca sakalAM saMsArottaraNasAmagrI satsaMyamakaraNodyataH paraiH-gRhasthairAtmArthanirvartitamAhArajAtaM tairdattaM bhoktuMzIlamasya paradattabhojI, saevaMguNakalito bhikSuriti vAcyaH / tathA'trApi guNagaNe vartamAno nirgrantha iti vAcyaH, abhI cAnye apadizyante, tadyathA-- mU. (632/4) esthaviniggathe egeegaviUbuddhe saMchinnasoesusaMjate susamitesusAmAie AyavAyapatteviU duhaovi soyapalicchinne no pUyAsakAralAbhaTThIyammaTThI dhammaviU niyAgapaDi vannesamiya care daMte davie vosaTTakAe niggaMthetti vacce se evameva jANaha jamahaM bhyNtaaro| tibemi vR. eko rAgadveSarahitatayAojAH, yadivA'sminsaMsAracakravAleparyaTannasumAnsvakRtasukhaduHkhaphalamAktvenaikasyaiva paralokagamanatayA sadaikakaeva bhvti| tatrodyatavihArI dravyato'pyekako bhAvato'pi, gacchAntargatastu kAraNiko dravyato bhAjyo bhAvatastvekaka eva bhavati / tathaikametAtmAnaM paralokagAminaM vettItyekavit, na me kazciduHkhaparitrANakArI sahAyo'stItyevamekavita, yadivaikAntavidaekAntena viditasaMsArasvabhAvatayA maunIndrameva zAsanaM tathyaM nAnyadityevaM vettItyekAntavit, athavaiko-mokSaH saMyamo vA taM vettIti, tathA buddhaH-avagatatattvaH samyak chinnAni-apanItAni bhAvasrotAMsi-saMvRtatvAtkarmAzravadvArANiyena satathA, suSThusaMyataHkUrmavatsaMyatagAtro nirarthakakAyakriyArahitaH susaMyataH, tathA suSTupaJcabhiH samitibhiH samyagitaHprApto jJAnAdikaM mokSamArgamasau susamitaH, tathA suSTu samabhAvatayA sAmAyika-samazatrumitrabhAvo yasya sa susaamaayikH| tathA''tmanaH-upayogalakSaNasya jIvasyAsaMkhyeyapradezAtmakasya saMkocavikAzabhAjaH svakRtaphalabhujaH pratyekasAdhAraNazarIratayA vyavasthitasya dravyaparyAyatayA nityAnityAdyanantadhatmikasya vA vAda AtmavAdastaM prApta AtmavAdaprAptaH, smygythaavsthitaatmsvtttvvediityrthH| tathA vidvAn' avagatasarvapadArthasvabhAvonavyatyayena pdaarthaanvgcchti|ttoyt kaizcidabhidhIyate, tadyathA-eka evAtmA sarvadArthasvabhAvatayA vizvavyApI zyAmAkataNDulamAtra'GguSThaparvaparimANo vetyAdiko'sadbhatAbhyupagamaH parihRto bhavati, tathAvidhAtmasadbhAvapratipAdakasya prmaannsyaabhaavaaditybhipraayH| tathA 'dvidhA'pI'tidravyato bhAvatazca, tatradravyasrotAMsiyathAsvaM viSayeSvindriyapravRttayaH Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-16, 289 bhAvasrotAMsi tu zabdAdiSvevAnukUlapratikUleSu rAgadveSodbhavAstAnyubhayarUpANyapi srotAMsi saMvRtendriyatayArAgadveSAbhAvAcca paricchinnAni yena saparicchinnosrotAH,tathA nopUjAsatkAralAbhArthI kiMtu nirjarApekSI sarvAstapazcaraNAdikAH kriyA vidadhAti, etadeva darzayati-dharma-zrutacAritrAvyastenArtha sa eva vA'rtho dharmArtha sa vidyate yasyAsau dhamArthIti, idamuktaM bhavati-na pUjAdyartha kriyaasuprvrtteapitudhrmaarthiiti|kimiti?, yatodharmayathAvattatphalAnicasvargAvAptilakSaNAni samyak vetti, dharmaM ca samyag jAnAno yatkaroti taddarzayati-niyAgo-mokSamArga satsaMyamo vAtaM sarvAtmanAbhAvataH pratipannaH niyAgapaDivanotti, tathAvidhazca yatkuryAt tadAha-samiyaM tisamatAM samabhAvarUpAMvAsIcandanakalpAM'caret' satatamanutiSThet / kiMbhUtaH san?,Aha-dAnto dravyabhUto vyutsRSTakAyazca, etadguNasamanvitaH san pUrvoktamA-hanazramaNabhikSuzabdAnAM yat pravRttinimittaM tatsamanvitazca nirgrnthitivaacyH|te'pi mAhanAdayaH zabdAnirgranthazabdapravRttinimittAvinAbhAvino bhavanti, sarve'pyete bhinnavyaJjanAapi kathaJcidekArthA iti / sAmpratamupasaMhArArthamAha-sudharmasvAmI jambUsvAmiprabhRtInuddizyedamahA-'se' ititadhanmayA kathitamevameva jAnIta yUyaM, nAnyo madvacasi vikalpo vidheyaH, yasmAdahaM sarvajJAjJayA brviimi|n ca sarvajJA bhagavantaH parihitaikaratA bhayAtrAtAro rAgadveSamohAnyatarakAraNAbhAvAdanyathA bruvate, ato yanmayA''ditaH prabhRti kathitaM tadevamevAvagacchateti / iti parisamAptayarthe / bravImIti pUrvavat adhyayanaM-16 samAptam ukto'nugamaH, sAmprataM nayAH, teca naigamAdayaH sapta, naigamasya sAmAnyavizeSAtmakatayA saMgrahavyavahArapravezAsaMgrahAdayaH SaT, samabhirUDhatthaMbhUtayoH zabdanayapravezAnnaigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdAH paJca, naigamasyApyantarbhAvAccatvAro, vyavahArasyApi sAmAnyavizeSarUpatayA sAmAnyavizeSAtmanoH sNgrhnnusuutryorntrbhaavaatsNgrhrjusuutrshbdstryH| tecadravyAstikaparyAyAstikAntarbhAvAvyAstikaparyAyAstikAbhidhAnI dvau nayau, yadivA sarveSAmeva jJAnakriyayorantarbhAvAt jJAnakriyAbhidhAnI dvau, tatrApijJAnanayojJAnameva pradhAnamAha, kriyAnayazca kriyAmiti / nayAnAM ca pratyekaM mithyASTitvAjjJAnakriyayozca parasparApekSitayA mokSAGgatvA-dubhayamatra pradhAna, taccobhayaM sakriyopete sAdhau bhavatIti, tathA coktam - // 1 // nAyammi gihiyavve agihiyavaMmiceva atthNmi| jaiyavvameva iti jo uvaeso so nao nAma / / // 2 // savvesipi nayANaM bahuvihavattavvayaM nisaamettaa| taMsavvanayavisuddhaM jaMcaraNaguNaDio saahuu|| prathamaH zrutaskandhaH samApta munidIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA sUtrakRtAGgasya prathamaH zrutaskandhasya TIkA prismaaptaa| [219 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 sUtrakRtAGga sUtram 2/-1-1632/4/ ni. [142] OM zrutaskandhaH-2 // vR. prathamazrutaskandhAnantaraM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarazrutaskandheyo'rtha samAsato'bhihitaH asAvevAnena zrutaskandhena sopapattiko vyAsenAbhidhIyate, taeva vidhayaH susaMgRhItA bhavanti yeSAM samAsavyAsAbhyAmabhidhAnamiti, yadivA pUrvazrutaskandhokta evArtho'nena dRSTAntadvAreNa sukhAvagamArthaM pratipAdyataityanena sambandhenAyAtasyAsya zrutaskandhasya sambandhIni saptamahAdhyayanAni pratipAdyante, mahAnti ca tAnyadhyayanAni, pUrvazrutaskandhAdhyayanebhyo mahattvAdeteSAmiti, tatra mahacchabdAdhyayanazabdayonikSepArthaM niyuktikRdAhani. [142] nAmaMThavaNAdavie khette kAle taheva bhAve ya / eso khalu mahataMmi nikkhevo chavviho hoti|| vR.nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvAtmako mahatiSazvidho nikSepo bhavati, tatranAmasthApane sujJAne,dravyamahadAgamato noAgamatazca, AgamatoitAtatra cAnupayuktaH, noAgamatastujJazarIra bhavyazarIravyatiriktaMsacittAcittamizrabhedAtridhA, tatrApisacittadravyamahataudarikAdikaM zarIraM, tatraudArikaM yojanasahasraparimANaM matsyazarIraM, vaikriyatu yojanazatasahasraparimANaM, taijasakArmaNe tulokAkArapramANe, tadetadaudArikavakriyataijasakArmaNarUpaM caturvidhaM dravyasacittamahad, acittadravyamahatsamastalokavyApyacittamahAskandhaH, mizratutadevamatsyAdizarIraM, kSetramahatU lokAlokAkAzaM, kaalmhtsrvaaddhaa| bhAvamahadIdayikAdibhAvarUpatayA SoDhA, tatraudayikabhAvaHsarvasaMsAriSu vidyata itikRtvA bahvAzrayatvAnmahAn bhavati, kAlato'pyasau trividhaH, tadyathA-anAdyaparyavasito'bhavyAnamanAdisaparyavasitobhavyAnAMsAdisaparyavasitonArakAdInAmiti, kSAyikastu kevalajJAnadarzanAtmakaH sAdhaparyavasitatvAtkAlatomahAn, bAyopazamiko'pyAzrayabahutvAdanAdyaparyavasitatvAJca mahAniti, aupazamiko'pi darzanacAritramohanIyAnudayatayA zubhamatvena ca mahAn bhavati, pAriNAmikastu samastajIvAjIvAzrayatvAdAzrayamahatvAnmahAniti, sAnnipAtiko'pyAzrayabahutvAdeva mhaaniti| ni. [143] nAmaMThavaNAdavie khette kAle taheva bhAve y| eso khalu ajjhayaNe nikkhevo chabiho hoti // vR. ukta "mahad" adhyayanasyApi nAmAdikaM SoDhA nikSepaM darzayituM niyuktikRdAhaadhyayanasya nAmAdikaH SoDhA nikSepaH, sa cAnyatra nyakSeNa pratipAdita iti neha pratanyate, atra ca zrutaskandhe sapta mahAdhyayanAni, teSAmAdyamadhyayanaM pauNDarIkAkhyaM, tasya pUrvAnapUrvyA prathamamidaM pazcAnupUrtyAM tu saptamamanAnupUrtyAM tu saptagacchagatAyAH zreNyA anyo'nyAbhyAsena dvirUponesati paJcAzacchanya-triMzadadhikAni bhavanti / nAmnituSaNNAminna, tatrApikSAyopazamikebhAve, sarvasyApica zrutasya kSAyopazamikatvAt, pramANacintAyAM jIvaguNapramANe, vaktavyatAyAM sAmAnyena sarveSvadhyayaneSu svasamayavaktavyatA, arthAdhikAraH pauNDarIkopamayA svasamayaguNavyavasthApana, samavatAre tuyatra yatra samavatarati tatra tatralezataH samavatAritameveti / upakramAnantaraMnikSepaH, sacanAmaniSpanne nikSepe pauNDarIkamitya Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 zrutaskandhaH - 2, upodghAta niyuktiH __291 syAdhyayanasya nAma, tannikSepArthaM niyuktikRdAha / ni. [144] nAmaMThavaNAdavie khette kAle ya gaNaNa sNtthaanne| __ bhAve ya aTThame khalu nikkhevo puMDarIyassa / / vR. 'nAma' mityAdi, pauNDarIkasya nAmasthApanAdravyakSetrakAlagaNanAsaMsthAnabhAvAtmako'STadhA nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdhtya dravyapauNDarIkamabhidhitsurAha ! ni. [145] jo jIvo bhavio khaluvavajjikAmo ypuNddriiyNmi| so davvapuMDarIo bhAvaMmi vijANao bhnnio|| vR. 'jo' ityAdi, yaH kazcitprANadhAraNalakSaNo jIvo bhaviSyatIti bhavyaH, tadevadarzayati'utpatitukAmaH' samutpitsustathAvidhakarmodayAt 'pauNDarIkeSu' zvetapadmeSuvanaspatikAyavizeSeSvanantarabhave bhAvIsa dravyapauNDarIkaH, khaluzabdo vAkyAlaGgAre, bhAvapauNDarIkaMtvAgamataH pauNDarIkapadArtha jJastatra copayukta iti / etadeva dravyapauNDarIkaM vizeSataraM darzayitumAha -- ni. [146] egabhavie ya badAue ya abhimuhiynaamgoey| ete tinnivi desA davvaMmi ya poMDarIyassa !! vR. 'ege' tyAdi, ekena bhavena gatenAnantarabhava eva pauNDarIkeSUtpatsyate sa ekabhavikaH, tathA tadAsanataraH pauNDarIkeSu baddhAyuSkastato'pyAsanatamo'bhimukhanAmagotro'nantarasamayeSu yaH pauNDarIkeSUtpadyate, ete anantaroktA trayo'pyAdezavizeSA dravyapauNDarIke'vagantavyA iti // 1 // "bhUtasya bhAvinovA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tavyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM kathitam ? / / itivacanAt, ihaca puNDarIkakaNDarIkayodhrAMtrormahArAjaputrayoH sadasadanuSThAnaparAyaNatayA zobhanAzobhanatvamavagamya tadupamayA'nyadapi yacchobhanaM tatpauNDarIkamitarattu kaNDIrakamiti / ni. [147] tericchiyA maNussA devagaNA ceva hoMtije pvraa| te hoMti puMDarIyA sesA puNa kaMDarIyA u|| vR.tatraca narakarjAsutisRSvapi gatiSuye zobhanAH padArthAstepINDarIkAH zeSAstukaNDarIkA ityetapratipAdayannAha-'tericchiye'tyAdi kaNThayA, tatra tiryakSu pradhAnasya pauNDarIkatvapratipAdanArthamAha-- ni. [148] jalayara thalayara cayarA je pavarA ceva hoMti kaMtA yA je asabhAve'numayA te hoti puNddriiyaau|| dhR. jaladharetyAdi, jalacareSu matsyakarimakarAdayaH sthalacareSu siMhAdayo balavarNarUpAdiguNayuktA uraHparisapeSu maNiphaNino bhujaparisapeSu nakulAdayaH khecareSu haMsamayUrAdayaH ityevamanye'pi 'svabhAvena prakRtyAlokAnumatAste ca pauNDarIkA iva pradhAnA bhvnti|mnussygtii pradhAnA viSkaraNAyAha - ni. [149] arihaMta cakkavaTThI cAraNa vijAharA dasArA ya / je anne iDDhimaMtA te hoMti poMDarIyA u|| vR. 'arihaMte' tyAdi, sarvAtizAyinIM pUjAmarhantItyarhantaH, te nirupamarUpAdiguNopetAH, Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 sUtrakRtAGga sUtram 2/-/-/632/4/ ni. [149] tathA cakravartinaH SaTakhaNDabharatezvarAH tathA cAraNazramaNA bahuvidhAzcaryabhUtalabdhikalApopetA mahAta- pasvinaH tathA vidyAdharA vaitADhyapurAdhipatayaH tathA dazArA harivaMzakulodbhavAH, asya copalakSaNArthatvAdanye' pIkSvAkvAdayaH parigRhyante, etadeva darzayati-ye cAnye mahardhimanto mahebhyAH koTIzvarAste sarve'pi pauNDarIkA bhavanti, tuzabdasyAnuktasamuccayArthatvAt, ye cAnye vidyAkalAkalApopetAste pauNDarIkA iti / ni. [150 ] bhavaNavaivANamaMrajotisavemANiyANa devANaM / je tesiM pavarA khalu te hoti puMDarIyA u // vR. sAmprataM devagatau pradhAnasya pauNDarIkatvaM pratipAdayannAha - 'bhavaNe' tyAdi, bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAM caturNA devanikAyAnAM madhye ye pravarAH - pradhAnA indrendrasAmAnikAdayaste pradhAnA itikRtvA pauNDarIkAbhidhAnA bhavanti / ni. [151] kaMsANaMdUsANaM maNimottiyasilapavAlamAdINaM / je a acittA pavarA te hoMti poMDarIyA u // vR. sAmpratamacittadravyANAM yatpradhAnaM tasya pauNDarIkatva - pratipAdanAyAha- 'kaMsaNA' mityAdi, kAMsyAnAM madhye jayaghaNTAdIni dUSyANAM cInAMzukAdIni maNInAmindranIlavaiDUryapadmarAgAdIni ratnAni mauktikAnAM yAni varNasaMsthAnapramANAdhikAni tathA zilAnAM madhye pANDukambalAdayaH zilAstIrthakujjanmAbhiSekasiMhAsanAdhArAH, tathA pravAlAnAM yAni varNAdiguNopetAni, AdigrahaNAjAtyacAmIkaraM tadvikArAzcAbharaNavizeSAH parigRhyante, tadevamanantaroktAni kAMsyAdIni yAni pravarANi tAnyacittapauNDarIkANyabhidhIyanta iti / mizradravyapauNDarIkaM tu tIrthakRccakravatyArdaya eva pradhAnakaTakakeyUrAdyalaGkArAlaGkRtA iti, dravyapauNDarIkAnantaraM kSetrapauNDarIkAmidhitsayA''ha ni. [152] jAI khettA khalu suhANubhAvAI hoti logaMmi / devakurumAdiyAI tAI khettAiM pavarAI / / vR. 'khittAnI' tyAdi, yAni kAnittidiha devakurvAdIni zubhAnubhAvAni kSetrANi tAni pravarANi pauNDarIkAbhidhAnAni bhavanti // sAmprataM kAlapauNDarIkapratipAdanAyAha / ni. [153] jIvA bhavaTTitIe kAyaThitIe ya hoti je pavarA / te hoMti poDarIyA avasesA kaMDarIyA u / / ghR. 'jIvAH' prANino bhavasthityA kAyasthityA ca ye 'pravarAH' pradhAnAste pauNDarIkA bhavanti, zeSAstvapradhAnAH kaNDarIkA iti, tatra bhavasthityA devA anuttaropapAtikAH pradhAnA bhavanti, teSAM yAvadbhavaM zubhAnubhAvatvAt, kAyasthityA tu manuSyAH zubhakarmasamAcArAH saptASTabhavagrahaNAni manuSyeSu pUrvakoTyAyuSkeSvanuparivartyAnantarabhave tripalyopamAyuSkeSUtpAdamanubhUya tato deveSUtpadyanta itikRtvA tataste kAyasthityA pauNDarIkA bhavanti, avaziSTAstu kaNDarIkA iti / kAlapauNDarIkAnantaraM gaNanAsaMsthAnapauNDarIkadvayapratipAdanAyAha ni. [154] gaNaNAe rajjU khalu saMThANaM caiva hoti cauraMsaM / eyAiM poMDarIgAI hoti sesAI iyarAI // vR. gaNanayA-saGkhyayA pauNDarIkaM cintyamAnaM dazaprakArasya gaNitasya madhye 'rajju' rajjugaNitaM Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 zrutaskandhaH - 2, upodghAta niyuktiH pradhAnatvAtpINDarIkaM, dazaprakAraM tugaNitamidaM - // 1 // "parikamma 1 rajju 2 rAsI 3 vavahAre 4 taha kalAsavaNNe 5 y| puggala 6 jAvaMtAvaM7 ghaNeya 8ghaNavagga 9 vaggeya 10 // SaNNAM saMsthAnAnAMmadhyesamacaturasraMsaMsthAnapravaratvAtpINDarIkamityevamete dveapi pauNDarIke, zeSANi tu parikarmAdIni gaNitAni nyagrodhaparimaNDalAdIni ca saMsthAnAni 'itarANi' kaNDarIkAnyapravarANi bhavantItiyAvat / / sAmprataM bhAvapauNDarIkapratipAdanAbhidhitsayA''hani. [155] odaie uvasabhie khaie ya tahA khaovasamie / pariNAmasannivAe je pavarA tevi teceva // vR. 'odaI tyAdi, audayike bhAve tathaupazamike kSAyike kSAyopazamike pArimANike sAnnipAtike ca bhAve cintyamAne teSu teSAM vA madhye ye 'pravarAH' pradhAnAH 'te'pi audayikAdayo bhAvAH 'ta eva' pauNDarIkA evAvagantavyAH, tathaudayike bhAve tIrthakarA anuttaropapAtikasurAstathA'nye'pi sitazatapatrAdayaH pauNDarIkAH, aupazamikesamastopazAntamohAH, kSAyike kevalajJAninaH, kSAyopazamikevipulamatizcaturdazapUrvavitpamAvadhayovyastAH samastAvA, pAriNAmike bhAvebhavyAH, sAnnipAtike bhAve dvikAdisaMyogAH siddhAdiSusvabuddhayApauNDarIkatvena yojanIyAH, zeSAstu kaNDarIkA iti / sAmpratamanyathA bhAvapauNDarakapratipAdanAyAhani. [156] ahavAvi nANadaMsaNacarittavinae taheva ajjhppe| je pavarA hoMti munI te pavarA puMDarIyA u|| vR. 'ahavAvI'tyAdi, athavApi bhAvapauNDarIkamidaM, tadyathA-samyagajJAne tathA samyagdarzane samyakacAritre jJAnAdike vinaye tathA 'adhyAtmani' ca dharmadhyAnAdike ye 'pravarAH' zreSThA munayo bhavanti te pauNDarIkatvenAvagantavyAstato'nye kaNDarIkA iti|tdevNsmmvinmssttdhaapaunnddriiksy nikSepaMpradAdhuneha yenAdhikArastamAvirbhAvayannAha - ni. [157] etthaM puna ahigaro vaNassatikAyapuMDarIeNaM / bhAvami asamaNeNaM ajjhayaNe puMDarIaMmi / / vR. 'atra' punadRSTAntaprastAva adhikAro' vyApAraH sacittatiryagyonikaikendriyavanaspatikAyadravyapINDarIkeNa jalaruheNa, yadivA audayikabhAvavartinA vanaspatikAyapINDarIkeNa sitazatapatreNa, tathA bhAve 'zramaNenaca' samyagdarzanacAritravinayAdhyAtmavartinA satsAdhunA'sminnadhyayane pauNDarIkAkhye'dhikAra iti| gatA nikSepaniyuktiH, adhunA sUtrasparzikaniyukteravasaraH, sAca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa cAvasaraprApto'to'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, taccedaM (adhyayanaM-1 "pauNDarIka") mU. (633) suyaM me AusaMteNaM bhagavayAevamakkhAyaM-iha khalu poMDarIe nAmajjhayaNe, tassa NaM ayamaDhe paNNatte-se jahAnAmae pukkhariNI siyA bahuudagA bahuseyA bahupukkhalA laddhaTThA puMDarikiNI pAsAdiyA darisaNiyA abhirUvA paDirUvA, tIse NaM pukkhariNIe tattha tatya dese Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-/633 tahiM tahiM bahave paumavarapoMDarIyA buiyA, anupuvvuTThivA, tIse NaM pukkhariNIe tattha tattha dese dese tahiM tahiM bahave paumavarapoMDarIyA buiyA, anupubbuTTiyA UsiyA ruilA vaNNamaMtA gaMdhamaMtA rasamaMtA phAsamaMtA pAsAdiyA darisaNiyA abhirUvA paDirUvA / tIse NaM kkhariNI bahumajjhadesabhAe ege mahaM paumavarapoMDarIe vuie, anupuvvuTThie ussite ruile vanamaMte gaMdhamaMte rasamaMte phAsamaMte pAsAdIe jAva paDirUve / savvAvaMti ca NaM tIse pukkhariNIe tattha tattha dese dese tahiM tahiM bahave paumavarapoMDarIyA buiyA anupuvyuTThiyA UsiyA ruilA jAva paDirUvA, savyAvaMti ca NaM tIse NaM pukkhariNIe bahumajjhadesabhAe evaM mahaM paumavarapoMDarIe buie anupuvvuTThie jAva paDirUve / vR. asya cAnantarasUtreNa saha sambandho vAcyaH, sa cAyaM - 'se evameva jANaha jamahaM bhayaMtAro' tti tadevadeva jAnIta bhayasya trAtAraH !, tadyathA zrutaM mayA'' yuSmatA bhagavataivamAkhyAtam, AdisUtreNa ca saha sambandho'yaM, tadyathA-yadbhagavatA''khyAtaM mayA ca zrutaM tadbudhyetetyAdikaM, kiM tadbhagavatA''khyAtamityAha- 'iha' pravacane sUtrakRdditIyazrutaskandhe vA khaluzabdo vAkyA laGkAre pauNDarIkAbhidhAnamadhyayanaM pauNDarIkeNa-sitazatapatreNAntropamA bhaviSyatItikRtvA, ato'syAdhyayanasya pauNDarIkamiti nAma kRtaM, tasya cAyamarthaH, Namiti vAkyAlaGkAre, 'prajJaptaH' prarUpitaH, 'sejaha' tti tadyathArthaH sa ca vAkyopanyAsArthaH, nAmazabdaH sambhAvanAyAM, sambhAvyate puSkariNIdhAntaH, puSkarANipadmAni tAni vidyante yasyAmasau puSkariNI 'syAd' bhavedevambhUtA, tadyathA 'bahu' pracuramagAdhamudakaM yasyAM sA bahUdakA, tatha bahuH pracuraH sIyante - avabadhyante yasminnasau seyaH - kardamaH sa yasyAM sA bahusevApracurakardamA bahuzvetapadmasadbhAvAt svacchodakasaMbhavAcca bahuzvetA vA, tathA 'bahupuSkalA' bahusaMpUrNA pracurodakabhRtetyarthaH / tathA labdhaH prAptaH puSkariNIzabdAnvardhatayA'rtho yayA sA labdhArthA, athavA''sthAnamAsthA-pratiSThA sA labdhA yayA sA labdhAsthA, tathA pauNDarIkANi- zvetazatapatrANi vidyante yasyAM sA pauNDarIkiNI, pracurArthe matvarthIyotpatterbahupadmetyarthaH / tathA prasAdaH prasannatA nirmalajalatA sA vidyate yasyAH sA prasAdikA prAsAdA vAdevakulasannivezAste vidyante yasyAM samantataH sA prAsAdikA, darzanIyA zobhanA satsaMnivezato vA draSTavyA darzanayogyA, tathA''bhimukhyena sadA'vasthitAni rUpANi- rAjahaMsacakravAkasArasAdInigajamahiSamRgayUthAdIni vA jalAntargatAni karimakarAdIni vA yasyAM sA'bhirUpeti, tathA pratirUpANi pratibimbAni vidyante yasyAM sA pratirUpA, etaduktaM bhavati-svacchatvAttasyAH sarvatra pratibimbAni samupalabhyante, tadatizayarUpatayA vA lokena tatpratibambAni kriyante sA pratirUpeti, yadivA- 'pAsAdIyA darisaNIyA abhiruvA paDirUva' tti paryAyA ityete catvAro'pyatizayaramaNIyatvakhyApanArthamupAttAH / tasyAzca puSkariNyAH Namiti vAkyAlaGkAre 'tatra tatre' tyanena vIpsApadena pauNDarIkairvyApakatvamAha, 'deze deze' ityanena tvekaikapradeze prAcuryamAha, 'tasmiMstasminni' tyanena tu nAstyevAsau puSkariNyAH pradezo yatra tAni na santIti, yadivA- 'deze deze' ityetatpratyekamabhisambadhyate 'tatra tatre'ti, ko'rtha ? -deze deze tasmiMstasminniti ca, ko'rtha : ?, dezaikadeza iti yadivA-atyAdarakhyApanAyaikArthAnyevaitAni trINyapi padAni teSu ca puSkariNyAH sarvapradezeSu bahUni pracurANi Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 1, padmAnyeva 'varANi' zreSThAni pauNDarIkANi padmavarapauNDarIkANi, padmagrahaNaM chatravyAghravyavacchedArthaM, pauNDarIkagrahaNaM zveta zatapatramatipattyarthaM varagrahaNamapradhAnanivRttyarthaM tadevambhUtAni bahUni padmavarapauNDarIkANi 'buiya'tti uktAni pratipAditAni vidyante ityarthaH / 292 'AnupUrvyeNa' viziSTaracanayA sthitAmi, tathocchritAni paGkajale atilaGghayopari vyavasthi:tAni tathA 'ruci' dIptistAM lAnti - Adadati rucilAni-saddIptimanti, tathA zobhanavarNagandharasaspazavanti, tathA prAsAdIyAni - darzanIyAni abhirUpANi pratirUpANi / tasyAzca puSkariNyAH sarvataH padmAvRtAyAH Namiti vAkyAlaGkAre 'bahudezamadhyabhAge' nirupacaritamadhyadeze ekaM mahatpadmavarapauNDarIkamuktamAnupUrvyeNavyavasthitamucchritaM rucilaM varNagandharasasparzavat tathA prAsAdIyaMdarzanIyaM amirUpataraM pratirUpa miti / sAmpratametevAnantaroktaM sUtradvayaM 'savvAvaMti ca NaM tI 'tyanena viziSTamaparaM sUtradvayaM draSTavyam, asyAyamarthaH 'savvAvaMti 'tti sarvasyA api tasyAH puSkariNyAH sarvapradezeSu yathoktavizeSaNaviziSTAni bahUni padmAni tathA sarvasyAzca tasyA bahumadhyadezabhAge yathoktavizeSaNaviziSTaM mahadekaM pauNDarIkaM vidyata iti, ubhayatrApi caH samaccaye, Namiti vAkyAlaGkAre iti / mU. (634) aha purise puritthimAo disAo Agamya taM pukkhariNIM tIse pukkhariNIe tIre ThicA pAsati taM mahaM evaM paumavarapoMDarIyaM anupuvvuTThiyaM UsiyaM jAva paDirUvaM / tae NaM se purise evaM vayAsI / ahamaMsi purise kheyane kusale paMDite viyatte mehAvI abAle maggatthe maggaviU maggassa gatiparakka mannU ahameyaM paumavarapoMDarIyaM unnikkhissAmittikaTTu iti buyA se purise abhikka meti taM pukkhariNI, jAvaM jAvaM ca NaM abhikkamei tAvaM tAvaM ca NaM mahaMte udae mahaMtesee pahINe tIraM apatte paumavarapoMDarIyaM no habyAeno pArAe, aMtarA pokkhariNIe seyaMsi nisaNNe paDhame purisajAe vR. 'atha' anantaramevammUtapuSkariNyAH pUrvasyA dizaH kazcidekaH puruSaH samAgatya tAM puSkariNIM tasyAzca 'tIre' taTe sthitvA tadetatpadmaM prAsAdIyAdipratirUpAntavizeSaNakalApopetaM sa puruSaH pUrvadigbhAgavyavasthitaH 'eva' miti vakSyamANanItyA 'vadet' brUyAt- 'ahamaMsi' tti puruSaH, kimbhUtaH ? - 'kuzalo' hitAhitapravRttinivRttinipuNaH, tathA pApADDImaH paNDito dharmajJo dezakAlajJaH kSetrajJo 'vyakto' bAlabhAvAniSkrAntaH pariNatabuddhiH 'meghAvI' plavanotplavanayorupAyajJaH / tathA 'abAlo' madhyamavayAH SoDazavarSoparivartI 'mArgasyaH sadbhirAcIrNamArgavyavasthitaH tathA sanmArgajJaH, tathA mArgasya yA gatirgamanaM vartate tayA yatparAkramaNaM-vivakSitadezagamanaM tajjAnAtIti parakramajJaH, yadivA-parAkramaH - sAmarthyaH tajjJo'hamAtmajJa ityarthaH, tadevambhUtavizeSaNakalApoperto'ham 'etat' pUrvoktavizeSaNakalApotetaM padmavarapauNDarIkaM puSkariNImadhyadezAvasthitamahamutkSeps vAmItikRtvehAgataH 'iti' etatpUrvoktaM tat pratItyoktvA'sau puruSastAM puSkariNImabhimukhaM krAmet-abhikrAmet tadabhimukhaM gacchet / yAvadyA vaccA sau tadavataraNAbhiprAyeNAbhimukhaM krAmettAvattAvaJcA Namiti vAkyAlaGkAre tasyAH puSkariNyA mahadagAdhamudakaM tathA mahAMzca 'seyaH' kardamaH, tato'sau mahAkardamodakAbhyAmAkulIbhUtaH prahINaH sadvivekena rahitastyaktvA tIraM subavyatyayAdvA tIrATprahINaH prabhraSTaH aprAptazca Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-/634 vivakSitaM padmavarapauNDarIkaM tasyAH puSkariNyAstasyAM vA yaH seyaM - kardamastasminniSaNNo-nimagna AtmAna- muddhartumasamarthaH, tasmAzca tIrAdapi prabhraSTaH, tatastIrapadmayorantarAla evAvatiSThate, yata evamataH 'no havvAe' tti nArvAktaTavartyasau bhavati 'no pArAe' tti nApi vivakSitapradezaprAptayA pAragamanAya vA samartho bhvti| evamasAvumayabhraSTo muktamuktolIvadanarthAyaiva prabhavatItyayaM prathamaH puruSaH, puruSa eva puruSajAtaH puruSajAtIya iti / mU. (635) ahAvare doce purisajAe, aha purise dakkhiNAo disA o AgammaM taM pukkhariNi tIse pukkhariNIe tIre ThiJcA pAsati taM mahaM evaM paumavarapoMDarIyaM anupuvvuTThiyaM pAsAdIyaM jAva paDirUvaM taM ca ettha egaM purasajAtaM pAsati pahINatIraM apattapaumavarapoMDarIyaM no havvAe no pArAe aMtarA pokkhariNIe seyaMsi nisannaM, tae NaM se purise taM purisaM evaM vayAsIahoNaM ime purise akheyane akulase apaMDie aviyatte amehAvI bAle no maggatthe no maggaviU no maggassa gatiparakkamannU janaM esa purise, ahaM kheyane kusale jAva paumavarapoMDarIyaM unnakkhissAmi, no ya khalu eyaM paumavarapoMDarIyaM evaM unnikkheyavvaM jahA NaM esa purise manne, ahamaMsi purise kheyanne kusale paMDie viyatte mehAvI abAle maggatthe maggaviU maggassa gatiparakkabhannU ahameyaM paramavarapoMDarIyaM unnikkhissAmittikaTTu iti vaccA / - se purise abhikka me taM pukkhariNi, jAvaM jAvaM ca NaM abhikka mei tAvaM tAvaM ca NaM mahaMte udae mahaMte see pahINe tIraM apatte paubhavarapoMDarIyaM no havvAe no pArAe aMtarA pokkhariNIe seyaMsi nisanne docce purisajAte / vR. 'atha' prathamapuruSAdanantaram 'aparo' dvitIyaH puruSajAtaH puruSa iti / athaveti vAkyopanyAsArthe, atha kazcitpuruSo dakSiNAddigabhAgAdAgatya tAM puSkariNIM tasyAzca puSkariNyAstIre sthitvA tatrasthazca pazyati mahadekaM padmavarapauNDarIkamAnupUrvyeNavyavasthitaM prAsAdIyaM yAvatpratirUpam 'atraca' asmiMzca tIre vyavasthitaH, taMca pUrvavyavasthitamekaM puruSaMpazyati, kimbhUtaM? tIrAtparibhraSTamanavAptapadmavarapauNDarIkamubhayabhraSTamantarAla evAvasIdantaM dRSTvA ca tamevamavasthaM puruSaM tato'sau dvitIyaH puruSaH taM prAktanaM puruSamevaM vadet / 'aho' iti khede, sarvatra Namiti vAkyAlaGkAre draSTavyo, yo'yaM kardame nimagnaH puruSaH so'khedajJo'kuzalo'paNDitovyakto'meghAvI bAlo na mArgastho no mArgajJo no mArgasya gatiparAkramajJaH, akuzalatvAdike kAraNamAha- 'yad' yasmAdeSa puruSa etatkRtavAn, tadyathA - ahaM khedajJaH kuzala ityAdi bhaNitvA padmavarapauNDarIkamutkSepsyAbhItyevaM pratijJAtavAn, na caitatpadyavarapauNDarIkam 'evam' anena prakAreNa yathA'nenotkSepnumArabdhamevamutkSeptavyaM yathA'yaM puruSo manyata iti // tato'hamevAsyotkSepaNe kuzala iti darzayitumAha- 'ahamaMsItyAdi jAva doJce purisajAe' tti, sugamaM / pU. (636) ahAvare tacce purisajAte, aha purise paccatthimAodisAo AgammataM pukkhariNiM tIse pukkhariNIe tIre ThiJcA pAsati taM egaM mahaM paumavarapoMDarIyaM anupuvvuTThiyaM jAva paDirUvaM, te tatya doni purisajAte pAsati pahINe tIraM apatte paumavarapoMDarIyaM no havvAe no pArAe jAva seyaMsi nisanne, tae NaM se purise evaM vyAsI ahoNaM ime purisA akheyannA akusalA apaMDiyA aviyattA amehAvI bAlA no maggatthA no maggaviU no maggassa gatiparakka mannU, jaMNaM ete purisA evaM manne amhe e taM paumavara poDarIyaM Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-1, unnikkhissAmo, no ya khalu eyaM paumavarapoMDarIyaM evaM unnikkhetavvaM jahA NaM ee purisA anne / ahamaMsi purise kheyantre kusale paMDie viyatte mehAvI abAle maggatye maggaviU maggassa gatiparakkamannU ahameyaM paumavarapoMDarIyaM unnikhissAmittikaTu iti vuzcA se purise abhikkametaM pukkhariNiM jAvaM jAvaM ca NaM abhikkame tAvaM tAvaM ca NaM mahaMte udae mahaMte see jAva aMtarA pokhariNIe seyaMsi nisanne, tacce purisjaae| vR.tRtIya puruSajAtamadhikRtyAha-'ahAvare tacce' ityAdi sugamaM / mU. (637) ahAvarecautthepurisajjAe, aha purise uttarAodasAoAgammataMpukkhariNi, tIse pukkhariNIe tIre ThicA pAsati taM mahaM pagaM paumavarapoMDarIyaM anupubuTTiyaMjAva paDirUvaM, te tatthatini purisajAte pAsati pahINe tIraM apatte jAva seyaMsinisanne, taeNaM se purise evaM vayAsI ahoNaM ime purisA akheyannA jAva no maggassa gatiparakkamannUjaNNaM ete purisAevaM manneamhe etaM paumavarapoMDarIyaM utrikkhissAmo yakhalu eyaM paumavarapoMDarIyaM evaM unikkhayavvaM jahA NaM ete purisA manne, ahamaMsi purise kheyane jAva maggassa gatiparakkamannU, ahameyaM paumavarapoMDarIyaM unikkhissAmattika? iti vucA se purise taMpukkhariNiM jAvaM jAvaMcaNaM abhikkametAvaM tAvaM ca NaM mahaMte udae mahaMte see jAva nisanne, cautthe purisjaae| vR. yAvaccaturtha puruSajAta iti| mU. (638) aha bhikkhUlUhe tIraTThI kheyanne jAva gatiparakkamannU anatarAo disAo vA anudisAo vA Agamma taM pukkhariNi tIse pukkhariNIe tIre ThicA pAsati taM mahaM egaM paumavarapoMDarIyaM jAva paDirUvaM, te tattha cattAri purisajAe pAsati pahINe tIraM apatte jAva paumavarapoMDarIyaMno havvAe no pArAe aMtarA pukkhariNIe seyaMsi nisanne, tae NaM se bhikkhU evaM vayAsI aho NaM ime purisA akheyannA jAva no maggassa gatiparakkamannU, jaM ete purisA evaM manne amhe eyaM paramavarapoMDarIyaM unnikkhissAmo, no ya khalu eyaM paumavarapoMDarIyaM evaM unikkhetabvaM jahANaM ete purisA manne, ahamaMsi bhikkhU lUhe tIraTThI kheyanne jAva maggassa gatiparakkamaNNU, ahameyaMpaumavarapoDarIyaM unnikkhissAmittikaTTha iti vuccA se bhikkhU no abhikkametaM pukkhariNiM tIse pukkhariNIe tIre ThicA sadaM kuJjA uppayAhi khalu bho paramavarapoMDarIyA! uppayAhi, aha se appatite pumvrpoNddriie| ghR. sAmpratamaparaM paJcamaM tadvilakSaNaM puruSajAtamadhikRtyAha-'athe' tyAnantarye, caturthapuruSAdayamanantaraH puruSaH tasyAmUni vizeSaNAni-bhikSaNazIlobhikSu-pacanapAcanAdisAvadyAnuSThAnarahitatAya nirdoSAhArabhojI, tathA rUkSo' rAgadveSarahitaH, tau hi karmabandhahetutayA snigdhau, yathA hi snehAbhAvAdrajo na lagati tathA rAgadveSAbhAvAtkarmareNurna lagati, atastadrahito rUkSa ityucyate tathA-saMsArasAgarasyatIrArthI, tathA kSetrajJaH svedajJovA, pUrvavyAkhyAtAnyeva vizeSaNAni, yAvanmArgasya gatiparAkramajJaH, sacAnyatarasyA dizo'nudizo vA''gatya tAMpuSkariNIM tasyAzca tIre sthitvA samantAdavalokayan bahumadhyadezabhAge tanmahadekaM padmavarapauNDarIkaM pazyati, tAMzca Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-/638 caturaH puruSAn pazyati, yatra ca vyavasthitAniti, kimbhUtAn ? - tyaktatIrAn aprAptadvarapuNDarIkAn paGkajalAvamagnAn punastIramapyAgantumasamarthAn dRSTvA ca tAMstadavasthAn tato'sI bhikSu 'eva' miti vakSyamANanItyA vadet / tadyathA - aho iti khede Namiti vAkyAlaGkAre, ime puruSAzcatvAro'pi akhedajJA yAvanno mArgasya gatiparAkramajJAH, yasmAtte puruSA evaM jJAtavanto yathA vayaM padmavarapauNDarIkamunnikSepsyAmaHutkhaniSyAmo, na ca khalu tat pauNDarIkamevam anena prakAreNa yathaite manyante tathotkSeptavyaM / api tvahamasmi bhikSUrUkSo yAvadgatiparAkramajJaH, etadguNaviziSTo'hametatpauNDarIkamutkSepsyAmiutkhaniSyAmi samuddhariSyAmItyevamuktvA'sau 'nAbhikrAmet' tAM puSkariNIM na pravizet, tatrastha eva yatkuryAttaddarzayati-tasyAstIre sthitvA tathAvidhaM zabdaM kuryAt / tadyathA-Urdhvamutpatotpata, khaluzabdo vAkyAlaGkAre he padmavarapauNDarIka! tasyAH puSkariNyA madhyadezAt evamutpatotpata, 'atha' tacchabdazravaNAdanantaraM tadutpatitamiti / tadevaM dRSTAntaM pradarzya dAntikaM darzayitukAmaH zrImanmamahAvIravardhamAnasvAmI svaziSyAnAhamU. (639) kiTTie nAe samaNAuso !, aTTe puNa se jANatavve bhavati, bhaMtetti samaNaM bhagavaM mahAvIraM niggaMthA ya niggaMdhIo ya vaMdati namaMsaMti vadettA namaMsittA evaM vyAsi-kiTTie nAesamaNAuso !, ahaM purNa se na jANANo samaNAusotti / samaNe bhagavaM mahAvIre te ya bahave niggaMdhe ya niggaMdhIo ya AmaMtettA evaM vayAsI-haMta samaNAuso ! AikkhAmi vibhAvemi kiTTemi pavedemi saahaM saheuM sanimitta bhujo bhujo uvadaMsemi se bemi / vR. 'kIrtite' kathite pratipAdite mayA'smin 'jJAte' udAharaNe he zramaNA AyuSmanto'rthaH punarasya jJAtavyo bhavati bhavadbhiH, etaduktaM bhavati nAsyodAharaNasya paramArthaM yUyaM jAnItha, ekmukte bhagavatA te bahavo nirgranthA nirgranthyazca taM zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM te nirgranthAdayo vadante kAyena namasyanti tatprahvaiH zabdaiH stuvanti vanditvA namasyitvA caivaM vakSyamANaM vadeyuH / tadyathA 'kIrtitaM' pratipAditaM 'jJAtam' udAharaNaM bhagavatA, arthaM punarasya na samyak jAnIma ityevaM pRSTo bhagavAn zramaNo mahAvIrastAnnirgranthAdInevaM vadet- 'hante' ti saMpreSaNe, he zramaNA AyuSmanto ! yadbhavadbhirahaM pRSTastatsopapattikamAkhyAmi bhavatAM, tathA 'vibhAvayAmi' AvirbhAvayAmi prakaTArthaM karomi, tatha 'kIrtayAmi' paryAyakathanadvAreNeti tathA 'pravedayAmi' prakarSeNa hetu dhSTAntaizcittasaMta- vAvAropayAmi, athavaikArthikAni caitAni / kathaM pratipAdayAmIti darzayati-sahArthena-dAntikArthena vartata iti sArtha puSkariNI dhyantastaM, tathA saha hetunA - anvayavyatirekarUpeNa vartata iti sahetustaM tathAbhUtamarthaM pratipAdayiSyAmi yathA te puruSA aprAptaprArthitArthAH puSkariNIkardame duruttAre nimagnA evaM vakSyamANAstIrthikA apAragAH saMsArasAgarasya tatraiva nimajjantItyevaMrUpo'rthaM bhUyo bhUyo'parairaparairhetu dRSTAntairUpadarzayAmi so'haM sAmpratameva bravImi zrRNuta yUyamiti / tadadhunA bhagavAn pUrvoktasya dRzantasya yathAsvaM dArzantikaM darzayitumAha mU. (640) loyaM ca khalu mae appAharu samaNAuso ! pukkhariNI buiyA, kammaM ca khalu mae appAhaDDa samaNAuso ! se udae buie, kAmabhoge ya khalu bhae appAhaDDa samaNAuso ! se see Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-1, 299 ghuie, jaNajANavayaM ca khalu mae appAhaDha samaNAuso! te bahave paumavarapoMDarIe buie, rAyANaM ca khalu mae appAhaTusamaNAuso! se ege mahaM paumavarapoMDarIe buie, annautthiyAya khalu mae appAhaTu samaNAuso! te cattAri purisajAyA buiyA, dhammaMca khalu mae appAhaTu samaNAuso! se bhikkhu vuie, dhammatitthaM ca khalu mae appAhaTu samaNAuso ! se tIre buie, dhammakahaM khalu mae appAhaTa samaNAuso! se sadde buie, nivvANaM ca khalu mae appAhaDa samaNAuso ! se uppAe buie, evameyaM cakhalu mae appAhaTu samaNAuso ! se evameyaM buiyN| vR. lokamiti manuSyakSetraM, cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, khaluriti vAkyAlaGkAre, mayetyAtmanirdezaH, yo'yaM loko manuSyAdhArastamAtmani 'AhRtya' vyavasthApya apAhRtya vA he AyuSman ! zramaNa AtmanA vA-mayA''hatva na paropadezataH, sA puSkariNI padyAdhArabhUtoktA, tathA karma cASTaprakAraM, yadbalena puruSapauNDarIkANi bhavanti tadevaMbhUtaM karma mayA''tmanyAhRtya AtmanA vA AhRtya apAhRtya vA, etaduktaM bhavati / he zramaNa ! AyuSman sarvAvasthAnAM nimittabhUtaM karmAzritya tadudakaM dRSTAntatvenopanyastaM, karmacAtra dAntikaM bhaviSyati, tatrecchAmadanakAmAH zabdAdayo viSayAste eva bhujyanta iti bhogAH, yadivA kAmA-icchArUpA madanakAmAstu bhogAstAn mayA''tmanyAhRtya 'seyaH kardamo'mihitaH, yathA mahati paGke nimagno duHkhenAtmAnamuddharatyevaM viSayeSvapyAsakto nAtmAnamuddhartumalamityetatkardamaviSayayoH sAmyamiti, tathA janaM' sAmAnyena lokaM, tathA janapade bhavA jAnapadA viziSTAryadezotpannA gRhyante, te cArddhaSaDviMzatijanapadodbhavA iti, tAMzca samAzrityamayA dAntikatvenAGgIkRtya tAni bahUni padmavarapauNDarIkANi dRSTAntatvenAbhihitAni, tathA rAjAnamAtmanyAhRtya tadekaM padmavarapauNDarIkaM ddaSTAntatvenAbhihitaM, tathA'nyatIrthikAnsamAzritya te catvAraH puruSajAtA abhihitAH, teSAM rAjapauNDarIkoddharaNe sAmarthyavaikalyAt, tathA dharmaM ca khalvAtmanyAhRtya zramaNAyuSman ! / sabhikSuH rUkSavRttirabhihitaH, tasyaivacakravatyAdirAjapadmavarapauNDarIkoddharaNe sAmarthyasadbhAvAt, dharmatIrthaca khalvAzritya mayA tattIramuktaM, tathA saddharmadezanAcAcityamayAsabhikSusambandhI zabdo'bhihitaH, tathA nirvANaM' mokSapadamazeSakarmakSayarUpamISataprAgabhArAkhya bhUbhAgoparyavasthitakSetrakhaNDaM vA''tmanyAhRtya sa padmavarapauNDarIkasyotpAto'bhihita iti|saamprtN samastopasaMhArArthamAha-evaM pUrvoktaprakAreNa etallokAdikaMca khalvAtmanyAhRtya-Azritya mayA zramaNAyuSman !'se etatpuSkariNyAdikaM dRSTAntatvena kiJcitsAdhAdavametaduktamiti / tadevaM sAmAnyena dRSTAntadAntikayoryojanAM kRtvA'dhunA vizeSeNa pradhAnabhUtarAjadArTAntikaM darzayitumAha mU. (641) iha khalu pAINaM vA paDINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA saMtegatiyA maNussA bhavaMti anupubveNaM logaMuvavannA, taMjahA-AriyA vege anAriyA dhege uJcAgottAvege nIyAgoyA vege kAyamaMtA vege rahassamaMtA vege suvannA vege dubbanA vege surUvA vege durUvA vege, tesiM ca NaM maNuyANaM ege rAyA bhvi| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-/641 mahayAhimavaMtamalayamaMdaramahiMdasAre acaMtavisuddharAyakulavaMsappasUte niraMtararAyalakkhavirAiyaMgamaMge bahujaNabahumANapUie savvaguNasamiddhe khattie mudie muddhAbhisitte mAupiusujAe dayappie sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare maNussiMde jaNavayapiyA jaNavayapurohie seukare keukare narapavare purisapavare purisasIhe purisaAsI vise purisavarapoMDarIe purisavaragaMdhahatthI aDDhe ditte vitte vicchinnaviulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNe bahudhaNabahujAtarUvaratae AogapaogasaMpautte vicchaDhiyapaurabhattapANe bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUte paDipuNNakosa koTTAgArAuhAgAre balavaM dubballapacAmitta ohayakaMTayaM nihayakaMTayaM milayakaMTayaM uddhiyakaMTayaM akaMTayaM ohayasattU nihayasattU milayasattU uddhiyasattU nijiyasattU parAiyasattU vavagayadubhikkhamAribhayavippamukkaM rAyavannao jahA uvavAie jAva pasaMtaDiMbaDamaraM rajjaM pasAhemANe viharati / tassa NaM ranno parisA bhavai - uggA uggaputtA bhogA bhogaputtA ikkhAgAi ikkhAgAiputtA nAyA nAyaputtA koravvA koravvaputtA bhaTTA bhaTTaputtA lecchai lecchaiputtA pasatthAro pasatyaputtA seNAvaI sennaaviputtaa| tesiM ca NaM egatI saDDhI bhavai kAmaM taM samaNA vA mAhaNA vA saMpahAriMsu gamaNAe, tattha annatareNaM dhammeNaM pannattAro vayaM imeNaM dhammeNaM pannavaissAmo se evamAyANaha bhayaMtAro jahA mae esa dhammai sukkhAe supannatte bhavai, taMjahA- uDUDhaM pAdatalA ahe kesaggamatthayA tiriyaM tayapariyaMte jIve esa AyApajjave kasiNe esa jIve jIvati esa mae no jIvai, sarIre dharamANe dharai viNaTThami ya no dharai / eyaMtaM jIviyaM bhavati, AdahaNAe parehiM nijjai, agaNijhAmie sarIre kavotavannANI aTThINi bhavaMti, AsaMdIpaMcamA purisA gAmaM paJcAgacchaMti, evaM asaMte asaMvijramANe jesiM taM asaMte asaMvijramANe tesiM taM suyakkhAyaM bhavati-anno bhavati jIvo annaM sarIraM, tamhA, te evaM no vipaDivedeti-ayamAuso ! AyA dIheti vA isseti vA parimaMDaleti vA kaTTeti vA taMseti vA cauraMseti vA Ayateti vA ulaMsieti vA ahaMseti vA kiNheti vA nIleti vA lohiyahAlide sukilleti vA subbhigaMdheti vA dubbhigaMdheti vA vitteti vA kaDueti vA kasAeti vA aMbileti vA mahureti vA kakkhaDeti vA maueti vA gurueti vA lahueti vA sieti vA usiNeti vA niddheti vA lukkheti vA / evaM asaMte asaMvijramANe jesiM taM suyakkhAyaM bhavati- anno jIvo annaM sarIraM, tamhA te no evaM upalabdhaMti se jahAnAmae kei purise kosIo asiM abhinivvaTTittANaM uvadaMsejjA ayamAuso asI ayaM kosI, evameva natthi kei purise abhinivvaTTittA NaM uvadaMsettArI ayamAuso ! AyA iyaM sarIraM / se jahAnAmae kei purise muMjAo isiyaM abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso muMje iyaM isiyaM, evameva natthi kei purise uvadaMsettAro ayamAuso ! AyA iyaM sarIraM / se jahAnAmae kei purise maMsAo aTThi abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso ! maMse ayaM aTThI, evameva natthi kei purise uvadaMsettAro ayamAuso ! AyA iyaM sarIraM / se jahAnAmae kei purise maMsAo aTThi abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso ! maMse ayaM aTThI, evameva natthi kei purise uvadaMsettAro ayamAuso ! AyA iyaM sarIraM / se jahAnAmae kei purise karayalAo AmalakaM abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso ! karatale ayaM Amalae, evameva natthi kei Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-1, 301 purise uvadaMsettAro ayamAuso ! AyA iyaM sarIraM / se jahANAmae kei purise dahio navanIyaM abhinivvaTTittANaM uvadaMsejA ayamAuso ! navanIyaM ayaMtu dahI, evameva natthi kei purise jAva sriirN| se jahAnAmae kei purise maMsAo adi abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejA ayamAuso! maMse ayaMaTThI, evameva natthi kei purise uvadaMsettAroayamAuso! AyA iyaM sriirN| se jahAnAmae kei purise karayalAo AmalakaM abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejjA ayamAuso! karatale ayaM Amalae, evameva nasthi kei purise uvadaMsettAro ayamAuso ! AyA iyaM sriirN| se jahAnAmae kei purise dahio navanIyaM abhinivvaTTittANaM uvadaMsejA ayamAuso! navanIyaM ayaM tu dahI, evameva natthi kei purise jAva sriirN| se jahAnAmae kei purise tilahito tilaM abhinivvaTTittA NaM uvadaMsejA ayamAuso ! tellaM ayaMpinAe, evameva jAva sriirN| saijahAnAmae kei purise ikkhUto khotarasaM abhinivvaTTittA gaM uvadaMsenA ayamAuso ! khotarase ayaM choe, evameva jAva sarIraM / se jahAnAmae kei purise araNIto agiMga abhinivvaTTittANaM uvadaMsejjA ayamAuso ! araNI ayaM aggI, evameva jAva sriirN| evaM asaMte asaMvijamANe jesiM taM suyakkhAyaM bhavati, taM0 anno jIvo annaM sarIraM / tamhA temicchaa| se haMtA taM haNaha khaNaha chaNaha Dahaha payaha Alupaha vilupaha sahasAkAraha viparAmusaha, etAvatA jIve natthi paraloe, te no evaM vipaDivedeti, taM0 kiriyAi vA akiriyAivA sukkaDei vA dukaDei vA kallANei vA pAvaei vA sAhuivA asAhuivA siddhIi vA asiddhIi vA niraeivA aniraei vA, evaM te virUvarUveha kammasamAraMbhehiM virUvarUvAiM kAmabhogAI samArabhaMti bhoynnaae|||evNege pAganbhiyA nikkhammamAmagaMdhamma panaveti, taMsadahamANAtaM pattiyamANAtaM roemANA sAhu suyakkhAe samaNeti vA mAhaNeti vA kAmaM khalu Auso! tumaM pUyayAmi, taMjahAasaNeNa vA pANavA khAimeNa vAsAimeNavA vatyeNa vA paDiggaheNa vA kaMbaleNa vA pAyapuMchaNeNa vA tatyege pUyaNAe samAuTiMsu tatthege pUyaNAe nikaaiNsu| puvameva tesiM nAvaM bhavati-samaNA bhavissAmo anagArA akiMcaNA aputtA apasU paradattabhoiNo bhikkhuNo pAvAM kammaM no karissAmo samuTThAe te appaNA appaDivirayA bhavaMti, sayamAiyaMti annevi aadiyaa|ti annapi AyataMtaM samanujANaMti, evameva te isthikAmabhogehiM mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovavanA luddA rAgadosavasaTTA, te no appANaM samucchedeti te no paraM samucchedeti te no annAIpANAIbhUtAIjIvAiMsattAiMsamucchedeti, pahINApubbasaMjogaM AyariyaM maggaM asaMpattA iti te no havvAe no pArAe aMtarA kAmabhogesu visanA iti paDhame purisajAe tajjIvataccharIraetti aahie| vR. 'iha' asminmanuSyaloke, khaluvakyiAlaGkAre, ihAsmin loke prAcyA pratIcyAM dakSiNAyAmudIcyAmanyatarasyAMvA dizi santi' vidyanteekekecanatathAvidhAmanuSyAHAnupUrveNemaM lokamAzrityotpannA bhvnti|taanevaanupuurvenn darzayati-tadyathe' tyupanyAsArthaH,ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhya ityAryAH, tatra kSetrAryA ardhaSaviMzatijanapadotpannAH, tadyatiriktAstvanAryA eke kecana ___ Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-/641 bhavanti, te cAnAryakSetrotpannA amI draSTavyAH, tadyathA / // 1 // sagajavaNasavarababbara kaaymuruNddoddddgoddupkknniyaa| ____ arabAgahoNaromaya pArasakhasakhAsiyA ceva // // 2 // DoMbilayalausabokkasa bhilaMdhapuliMdakoMbabhamararuyA / koMcA ya cINacaMcuyamAlava damilA kulagdhA y|| // 3 // kekayakirAyahayamuhakharamuha taha turagameMDhayamuhA y| hayakaNNA gayakaNNA anne yaanAriyA bhve|| // 4 // pAvA ya caMDadaMDA anAriyA nigdhiNA nirnukNpaa| dhammotti akkharAI jeNa na najati suminnevi|| ityAdi / tathoccairgotram-ikSvAkuvaMzAdikaM yeSAM te tathAvidhA eke kecana tathAvidhakarmodayavartinaH, vAzabda uttarApekSayA vikalpArthaH tathA 'nIcairgotraM' sarvajanAvagItaM yeSAM te tathA eke kecananIdhairgautrodayavartino, na sarve, vAzabdaH pUrvavadeva, te coccairgotrA nIce!trAvA / kAyomahAkAyaH prAMzuvaM tadvidyate yeSAM te kAyavaMtaH, tathA 'hrasvavanto vAmanakakublavaDamAdaya eke kecana tathAvidhanAmakarmo dayavartinaH, tathA zobhanavarNA suvarNA-prataptacAmIkaracArudehAH, tathA durvaNAH-kRSNarUkSAdivarNA eke kecana, tathA surUpAHsuvibhaktAvayavacArudehAH, tathA duSTarUpAdurUpAbIbhatsadehAH,teSAM coccairgotrAdivizeSamaviziSTanAMmahAnkazcidevaikastathAvidhakarmodayAdrAjA bhvti| savizeSyate-mahAhimavanmalavamandaramahendrANAmiva sAraH-sAmarthya vibhavovA yasyasa tathA ityevaMrAjavarNako yAvadupazAntaDimbaDamaraMrAjyaprasAdhayaMstiSThatIti, tatra DimbaH-parAnIkazRgAliko DamaraM-svarASTrakSobhaH, paryAyI vaitAvatyAdarakhyApanArthamupAttau iti / tasya caivaMvidhaguNasaMpadupetasya rAjJa evaMvidhAparSadbhavati, tadyathA-ugrAstatkumArAzcograputrAH, evaM bhogabhogaputrAdayo'pidraSTavyAH, zeSaMsugama, yAvatsenApatiputrA iti, navaraM 'lecchaitti lipsukaH saca vaNigAdiH, tathAprazAstArobuddhyupajIvino mantriprabhRtayaH, teSAM ca madhye kazcidevaikaH zraddhAvAn-dharmalipsurbhavati, 'kAma' mityavadhRtArthe'vadhRtametadyathA'yaM dharmazraddhAluH, avadhArya ca taM dharmalipsutayA zramaNA brAhmaNA vA 'saMpradhAritavantaH' samAlocitavanto dharmapratibodhanimittaM tadantikagamanAya, tatra cAnyatareNa dharmeNa-svasamayaprasiddhena prajJApayitAro vayamityevaM nAma saMpraghArya-taM rAjAnaM svakIyena dharmeNa prajJApayiSyAma evaM saMpradhArya rAjJo'ntikaM gatvaivamUcuH, tadyathA-- etadyathA'haM kathayiSyAmi eva'miti ca vakSyamANanItyAbhavanto-yUyaM jAnIta bhayAtrAtAro vA 'yathA' yena prakAreNa mayaiSa dharmaH svAkhyAtaH suprajJapto bhavatIti / evaM tIrthakaH svadarzanAnuraJjito'nyasyApi rAjAdeH svAbhiprAyeNopadezaM ddaati| tatrAdyaHpuruSajAtastajIvataccharIravAdI rAjAnamuddizyaivaM dharmadezanAM cakre, tadyathA-'Urdhvam upari pAdatalAdaghazca kezAgramastakAttiryak ca tvakparyanto jIvaH, etaduktaM bhavati-yadevaitaccharIraM sa eva jIvo, naitasmAccharIrAdvyatirikto'styAtmetyatasta pramANa eva bhavatyasau, ityevaM ca kRtvaiSa AtmA yo'yaM kAyo'yameva ca tasyAtmanaH paryavaH kRtsnaH' saMpUrNa paryAyaH' avasthAvizeSaH, tasmiMzcakAyAtmanyavApte tadavyatirekA Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 9, 303 jIvo'pyavApta eva bhavati, eSa ca kAyo yAvantaM kAlaM jIved-avikRta Aste tAvantameva kAlaM jIvo'pi jIvatItyucyate, tadavyatirekAt tathaiva kAyo yadA 'mRto' vikArabhAgyavati tadA jIvo'pi na jIvati, jIvazarIrayorekAtmakatvAt yAvadidaM zarIraM paJcabhUtAtmakamavyaGgaM carati tAvadezca jIvo'pIti, tasmiMzca vinaSTe sati - ekasyApi bhUtasyAnyathA bhAve vikAre sati jIvasyApi tadAtmano vinAzaH, tadevaM yAvadetaccharIraM vAtapittazleSmAdhAraM pUrvasvabhAvAdapracyutaM tAvadeva tajjIvasya jIvitaM bhavati, tasmiMzca vinaSTe tadAtmAjIvo'pi vinaSTa itikRtvA 'AdahanAya' AsamantAddahanArthaH zmazAnAdau nIyate yato'sau, tasmiMzca zarIre'gninA dhmApite kapotavarNAnyasthIni kevalamupalabhyante na tadatirikto'paraH kazcidvikAraH samupalabhyate yata AtmAstitvazaGkA syAt, te ca bAndhavA jaghanyato'pi catvAraH AsandI maJcakaH sa paJcamo yeSAM te AsandIpaJcamAH puruSAstaM kAyamagninA dhmApayitvA punaH svagrAmaM pratyAgacchanti, yadi punastatrAtmA nijazarIrAdbhinnaH syAttataH zarIrAnnirgacchan dRzyate na copalabhyate, tasmAttajjI- vastadeva zarIramiti sthitaM / tadevamuktanItyA'sau jIvo'san- avidyamAnastatra tiSThan gacchaMzca 'asaMvedyamAnaH ' ananUbhUyamAnaH yeSAmayaM pakSasteSAM tatsvAkhyAtaM bhavati, yeSAM punaranyo jIvo'nyaccharIramevaMbhUto'pramANaka evAbhyupagamaH, tasmAtte svamUDhyA pravartamAnA 'eva' miti vakSyamANaM tenaiva 'viprativedayanti' jAnanti tadyathA - ayamAtmA''yuSman zarIrAdbahirabhyupagamyamAnaH kiMpramANakaH syAditi vAcyaM, tatra kiM dIrgha- svazarIrAprAMzutaraH uta hrasvaH - aGguSThazyAmAkataNDulAdiparimANo vA ?, tathA saMsthAnAnAM parimaNDalAdInAM madhye kiMsaMsthAnaH ?, tathA kRSNAdInAM varNAnAM madhye katamavarNavartI tathA dvayorgandhayormadhye kiMgandhaH ?, SaNNAM rasAnAM madhye katamarasavartI ?, tathA'STAnAM sparzAnAM madhye katame sparze vartate ? / tadevaM saMsthAvarNagandharasasparzAnyarUpatayA kathamapyasAvagRhyamANo'sannasI, tathApi kenApi prakAreNa saMvedyamAno'pi yeSAM tatsvAkhyAtaM bhavati tathA'nyo jIvo'nyaccharIrakamityayaM pakSaH, tasmAtpRthagavidyamAnatvAtte zarIrAtpRthagAtmavAdino naiva vakSyamANanItyA'tmAnamupalabhante / tadyathA nAma kazcitpuruSaH 'kozataH' parivArAd 'asiM' khaGgam 'abhinirvartya' samAkRSyAnyeSAmupadarzayet, tadyathA-ayamAyuSman ! 'asi' khaGgro'yaM ca 'kozaH ' parivAraH, evameva jIvazarIrayorapi nAstyupadarzayitA, tadyathA - ayaM jIva idaM ca zarIramiti, na cAstyevamupadarzayitA kazcid ataH kAyAnna bhinno jIva iti / asmiMzcArthe bahavo dRSTAntAH santItyato darzayitumAha- tadyathA vA kazcitpuruSo 'muJjAt' tRNavizeSAt 'isiyaM'ti tadgarbhabhUtAM zalAkAM pRthakakRtya darzayet, tathA mAMsAdasthi tathA karatalAdAma - lakaM tathA daghno navanItaM tilebhyastailaM iti tathekSo rasaM tathA'raNito'gnimabhinirvartya - pRthakRkRtya darzayed, evameva zarIrAdapi jIvamiti, na cAstyevamupadarzayitA'to'sannAtmA zarIrApRthaga-saMvedyamAnazceti / prayogazcAtra sukhaduHkhabhAk paralokAnuyAyI nAstyAtmA, tilazazchidyamAne'pi zarIrake pRthaganupalabdheH ghaTAtmavat, vyatirekeNa ca kozakhaDgavat, tadevaM yuktibhiH pratipAdite'pyAtmAbhAve yeSAM pRthagAtmavAdinAM svadarzanAnurAgAdetatsvAkhyAtaM bhavati, tadyathA - anyo jIvaH paralokAnuyAyI amUrtaH, anyacca tadbhavavRtti mUrtimaccharIram, etacca pRthaG 7 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 sUtrakRtAGga sUtram 2/1//641 nopalabhyate tasmAttanmithyA yatkaizciducyate yathA'styAtmA paralokAnuyAyIti // etadadhyavasAyI ca 'sa' lokAyatikaH svataH prANinAmekendriyAdInAM 'hantA' vyApAdako bhavati, prANAtipAte doSAbhAvamabhyupagamyAnyeSAmapi prANyupaghAtakAriNAmupadezaM dadAti, tadyathA-prANinaH khaGgAdinA dhAtayata, pRthivyAdikaM khanatetyAdi sugamaM yAvad 'etAvAneva' zarIramAtra eva jIvaH, tataH paralokino'bhAvAnAsti paralokaH, tadabhAvAcyatheSTamAsata tathA coktm||1|| "piba khAda ca sAdhu zobhane !, yadatItaM varagAtri! tatra te / nahi bhIru ! gataM nivartate, samudayamAtramidaM kalevaram // tadevaM paralokayAyino jIvasyAbhAvAnna puNyapApe staH nApi paraloka ityayaM yeSAM pakSaste lokAyatikAstajIvataccharIravAdino naivaitadvakSyamANaM viprativedayanti-abhyupagacchanti, tadyathAkriyAM vA sadanuSThAnA mikAm akriyAM vA-asadanuSThAnarUpAm, evaM naiva te viprativedayanti, yadi hi AtmA takriyAvAptakarmaNo bhoktA syAttato'pAyabhayAtsadanuSThAnacintA syAt, tadabhAvAcca sakriyAdicintA'pi dUrotsAditaiva / tathasukRtaM duSkRtaMvA kalyANamiti vA pApamiti vA-sAdhu kRtamasAdhukRtamityAdikAcintaivanAsti, tathAhi-sukRtAnAM-kalyANavipAkinAMsAdhutayA'vasthAnaM duSkRtAnAMca-pApavipAkinAmasAdhutvenAvasthAnam, etadubhayamapi satyAtmani tatphalamuji saMbhavati, tadabhAvAya kuto'narthako hitAhitaprAptirihA syaataaN?|| tathA sukRtena-kalyANena sAdhvanuSThAnenAzeSakarmakSayarUpA siddhistadviparyayeNAsiddhi, tathA duSkRtena-pApAnubandhinA asAdhvanuSThAnena narako'narakovA-tiryaknarAmaragatilakSaNaH syAdityevamAtmikA cintaivana bhavet, tadAdhArasyAtmasadbhAvasyAnabhyupagamAditi bhAvaH |punrpi lokAyatikAnuSThAnadarzanAyAha-evaMte' ityAdi 'evam anantaroktena prakAreNa te nAstikA AtmAbhAvaM pratipadya virUpaM-nAnAprakArarUpaM-svarUpaM yeSAMtetathA karmasamArambhAH-sAvadyAnuSThAnarUpAH pazudhAtamAM sabhakSaNasurApAnanilAJchanAdikAstairevaMbhUtairnAnAvidhaiH karmasamArambhaiH kRSIbalAnuSThAnAdibhirvirUparUpAn kAmabhogAn 'samArabhante' samAdadati tdupbhogaarthmiti| sAmprataM tajjIvataccharIravAdimatamupasaMjighRkSuH prastAvamAracayannAha-evaM cega' ityAdi, mUrtimataH zarIrAdanyadamUtaM jJAnamAtmanyanubhUyate, tasya cAmUrtenaiva guNinAbhAvyam, ataH zarIrAtpRthagbhUtaAtmA'mUrtIjJAnavat tadAdhArabhUto'stIti, nacAtmAbhyupagamamantareNatajjIvataccharIravAdinaH kathaJcidvicAryamANaM maraNamupapadyate, zyante ca tathAbhUtaeva zarIre mriyamANA mRtAca, tathA kRtaH samAgato'haM kutaraHcedaM zarIraMparityajyayAsyAmi?, tathA 'idaM' mezarIraMpurANaM karmetyevamAdikAH zarIrAtpRthagbhAvenAtmani saMpratyayA anubhUyante, tadevamapi svAnubhavasiddhe'pyAtmani eke kecana nAstikAH pRthagajIvAstitvamazraddadhAnAH 'prAgalibhakAH' prAgalmyena caranti dhRSTatAmApanA abhidadhati-yadyayamAtmA zarIrAtpRthagbhUtaH syAt tataH saMsthAnavarNagandharasasparzAnyatamaguNopetaH syAt, nacatevarAkAH svadarzanAnurAgA tamasAvRtadaSTayaetadvidanti yathA-mUrtasyAyaM dharmonAmUrtasya, na hi jJAnasya saMsthAnAdayo guNAH saMbhAvyante, na ca tattadabhAve'pi nAsti, ityevamAtmApi saMsthAnAdiguNarahito'pi vidyata iti, evaM yuktiyuktamapyAtmAnaM dhaassttaannaabhyupgcchnti| tathA 'niSkramya' casvadarzanavihitAM pravrajyAM gRhItvA nAnyo jIvaHzarIrAdvidyata ityevaM yo Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-1, 305 dharmo madIyo'yamityevamabhyupagamya svato'pareSAM ca taM tathA bhUtaM dharma pratipAdayanti / yadyapi lokAyatikAnAM nAsti dIkSAdikaM tathA'pyapareNa zAkyAdinA pravrajyAvidhAnena pravrajya pazcAllokAyatikamadhIyAnasya tathAvidhapariNatestadevAbhirucitama, ato mAmako'yaM dharma svayamabhyupagacchantyanyeSAMcaprajJApayanti, yadivA-nIlapaTAdya-bhyupagantuHkazcidastyevapravrajyAvizeSa iti / sAMprataM tatprajJApitaziSyavyApAramadhikRtyAha-taM saddahamANe tyAdi, 'taM' nAstikavAdyupa nyastaM dharmaM viSayiNAmanukUlaM 'zraddadhAnAH' svamatAvatizayena rocayantaH tathA 'pratipAdayantaH' avitathabhAvenagRhantaHtathA tatraruciMkurvantaH tathA sAdhu-zobhanametadyat tathAsvAkhyAto-yathAvasthito bhavatA dharmo'nyathA'sati hiMsAdiSvavartamAnAH paralokabhayAtsukhasAdhaneSu mAMsamadhAdiSvapravRtti kurvanto manuSyajanmaphalavaJcitA bhaveyuH, tataH zobhanamakArI bhavatA he zramaNa! brAhmaNa ! iti vA yadayaM tajjIvataccharIradharmo'smAkamAveditaH / ___kAmamiSTametadasmAkaMdharmakathanaM, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, he AyuSmaMstyAvayamabhyudhdhRtAH anyathA kApaTikaistIrthikaiJcitAH syuri ti, tasmAdupakAriNaM tvAM' bhavantaMpUjayAmaH, ahamapi kaJcidAyuSmato bhavataH pratyupakAraM karomi / tadeva darzayati-tadyathA 'asaNeNe tyAdi sugama yaavtpaadpunychnkmiti| tatraike kecana pUrvoktayA pUjayA pUjAyAM vA 'samAuTiMsutti samAvRttAHprIbhUtAste rAjAnaH pUjAM prati pravRttAH, tadupadeSTAro vA pUjAmadhyupapannAH santastaM rAjAdikaM svadarzanapratipannameke kecana svadarzanasthityA hitAhitaprAptiparihAreSu "nikAcitavanto' niyamitavantaH, tathAhi bhavatedaM taJjIvataccharIramityabhyupagantavyam, anyo jIvo'nyaJca zarIramityetacca parityAjyam, anuSThAnamapi etadanurUpameva vidheyamityevaM nikAcitavanta iti / tatraye bhAgavatAdikaMliGgamabhyupagatAH pazcAllokAyata granthazravaNena lokAyatAH saMvRttAsteSAM 'pUrvam' AdI pravrajyAgrahaNakAla evaitatparijJAtaM bhavati, tadyathA-parityaktaputrakalatrAH 'zramaNA' yatayo bhaviSyAmaH 'anagArA gRharahitAH tathA niSkiJcanAH kiJcana-dravyaMtadrahitAH tathA 'apazavo' gomahiSyAdirahitAH, paradattabhojinaH svataH pacanapAcanAdikriyArahitatvAt, bhikSaNazIlA bhikSavaH, kiyadvakSyateanyadapiyatkiJcitpApaM-sAvadhaMkarmAnuSTAnaMtatsarvaM na kariSyAmItyevaMsamyagutthAnenotthAya pUrvapazcAttelokAyatikabhAvamupagatA AtmanaH-svataH pApakarmabhyo'prativiratAbhavanti, viratyabhAve cayatkurvantitaddarzayati-pUrvaMsAvadyArambhAnivRtti vidhAya nIlapaTAdikaMca liGgamAsthAyasvayamAtmanA sAvadyamanuSThAnamAdadate svIkurvanti anyAnapyAdApayanti-grAhayantyanyamapyAdadAna-parigrahaM svIkurvantaM smnujaannti| evameva-pUrvoktaprakAreNa strIpradhAnAH striyopalakSitA vA kAmyanta iti kAmA bhujyanta iti bhogAsteSu sAtabahulatayA'jitendriyAH santasteSu kAmabhogeSu mUrchitA ekIbhAvatAmApannA gRddhAH-kAGkSAvanto grathitA-avabaddhA adhyupapannA-Adhikyena bhogeSulubdhA rAgadveSA(SavazA) - rAgadveSavazagAH kAmabhogAndhAvA,taevaM kAmabhogeSuavabadhdhAH santonAtmAnaM saMsArAtkarmapAzAdvA samucchedayanti-mocayanti, nApi paraM sadupadezadAnataH karmapAzAvapAzitaM samucchedayantikarmabandhAtroTayanti, nApyanyAn dazavidhaprANavartinaH prANAn-prANinaH, tathA abhUvan bhavanti 2|20 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sUtrakRtAGga sUtram 2/9/-/641 bhaviSyanti ca bhUtAni tathA AyuSkadhAraNAjIvAstAn tathA sattvAstathAvidhavIryAntarAyakSayopazamApAditavIryaguNopestAnna samucchedayanti, asadabhiprAyapravRttatvAta, tecaivaMvidhAstajjIvataccharIravAdinolokAyatikAajitendriyatayA kAmabhogAvasaktAH pUrvasaMyogAt-putradArAdikAahINA:-praghraSTA ArAdhAtaH sarvahayadharmebhya ityAryo mArga-sadanuSThAnarUpastamasaMprAptA iti|| evaM pUrvoktayA nItyA aihikAmuSmikalokadvayasadanuSThAnabhraSTA antarAla eva bhogeSu viSaNNAstiSThanti, na vivakSitaM pauNDarIkotkSepaNAdikaM kArya prasAdhayantIti / ayaM ca prathamaH puruSastajjIvatacharIravAdI parisamApta iti // prathamapuruSAnantaraM dvitIyaM puruSajAtamadhikRtyAha mU. (642) ahAvare docce purisajAe paMcamahabbhUtiettiAhijai, iha khalu pAiNaM vA 6 saMtegatiyA maNussA, bhavaMti anupubveNaM loyaM uvavannA, taMjahA-AriyA vege anAriyA vege evaM jAva durUvA vege, tesiMcaNaM mahaMege rAyA bhavai mahayA0 evaM ceva niravasesaM jAva seNAvaiputtA, tesiMcaNaMegatie saDDhA bhavaMti kAmaMtaM samaNA ya mAhaNA ya pahArisuMgamaNAe, tattha annayareNaM dhammeNaM pannattAro vayaM imeNaMdhammeNaM pannavaissAmo se evamAyANaha bhayaMtAro! jahA mae esa dhamme suakhAe supannatte bhvti| iha khalu paMca mahAbhUtA, jehiM no vijai kiriyAti vA akiriyAti vA sukkaDeti vA dukkaDeti vA kallANeti vA pAvaeti vA sAhuti vA asAhuti vA siddhIti vA asiddhIti vA niraetivAaniraetivAaviaMtasotaNamAyamavi ||tNc pihuddeseNaM puDhobhUtasamavAtaMjANejA, taMjahA-puDhavI ege mahabbhUte AUducche mahabbhUte teU tacce mahabbhUte vAU yautthe mahabbhUte AgAse paMcame mahabbhUte, icchete paMca mahabbhUyA animmiyA animmAvitA akaDA no kittimA no kaDagA anAiyA anihaNA avaMjhA apurohitA sataMtA sAsatA AyachaTThA, puna ege evamAhu-sato natyi viNAso asato natthi sNbhvo| etAvatAva jIvakAe, etAvatAva asthikAe, etAvatAva savvaloe, etaM muhaM logassa karaNayAe, aviyaMtaso taNamAyamavi // se kiNaM kiNAvemANe haNaM ghAyamANe payaM payAvemANe aviaMtasopurisamavikINittA ghAyaittAetyaMpijANAhi natthitthadoso, te noevaM vippaDivedeti, taMjahA-kiriyAivAjAva'niraeivA, evaMteviruvarUvehiM kammasamAraMbhehiM virUvarUvAiMkAmabhogAI samArabhaMti bhoynnaae| evameva te anAriyA vipaDivanA taM saddahamANA taM pattiyamANA jAva iti,te no havAe no pArAe, aMtarA kAmabhogesu visaNNA, docce purisajAe paMcamahanbhUtietti aahie| vR.athazabdaAnantaryAthai, prathamapuruSAnantaramaparodvitIyaHpuruSaevapuruSajAtaH paJcabhiH pRthivyaptejovAyvAkAzAkhyaizcarati paJcabhUtikaH paJca vA bhUtAni abhyupagamadvAreNa vidyante yasya sa paJcabhUtiko, matvarthIyaSThA, saca sAMkhyamatAvalambI AtmanastRNakubjIkaraNe'pyasAmarthyAbhyupagamAt bhUtAtmikAyAzca prakRteH sarvatra kartRtvAbhyupagamAt draSTavyo, lokAyatamatAvalambI vA nAstiko bhUtavyatiriktanAstitvAbhyupagamAdAkhyAyate, prathamapuruSAdanantaramayaM paJcabhUtAtmavAghabhidhIyate ceti / atra ca prathamapuruSagamena 'iha khalu pAiNaM vetyAdiko granthaH sapannatte bhavatI'tyetatparyavasAno'vagantavya iti / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-1, 307 sAMprataM sAMkhyasya lokAyatikasya cAbhyupagama darzayitumAha-'iha' asmin dvitIyapuruSavaktavyatAdhikAre vA, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, pRthivyAdIni paJca mahAbhUtAni vidyante, mahAnti ca tAni bhUtani ca mahAbhUtAni, teSAM ca sarvavyApitayA'bhyupagamAt mahattvaM, tAni ca paJcaiva, aparasyaSaSThasya kriyAkartRtvenAnabhyupagamAt, yairhi paJcabhirbhUtairapyupagamyamAnaiH 'naH' asmAkaM kriyA-parispandAtmikA ceSTArUpA kriyate akriyA vA-nivyApArarUpatayA sthitirUpA kriyate, tathAhi teSAM darzana-sattvarajastamorUpA prakRtibhUtAtmabhUtAH sarvA arthakriyAH karoti, puruSaH kevalamupabhuGkte buddhayadhyavasitamarthaM puruSazcetayate itivacanAt,buddhizcaprakRtirevatadvikAratvAt, tasyAzca prakRterbhUtAtmikAyAH sattvarajastamasAMcayApacayAbhyAM kriyAkriye syAtAmitikRtvA bhUtebhya eva kriyAdIni pravartante, tadvyatirekeNAparasyAbhAvAditi bhAvaH / / tathA suSTu kRtaM sukRtam etacca sattguNAdhikyena bhavati, tathA duSTaM kRtaM duSkRtam, etadapi rajastamasorutkaTatayA pravartate, evaM kalyANamiti vA pApakimiti vA sAdhviti vA asAdhviti vA ityetatsattvAdInAM guNAnAmutkarSAnutkarSatayA yathAsaMbhavamAyojanIyaM / tathepsitArthaniSThAnaM siddhirviparyayastvasiddhiH nirvANaM vA-siddhiHasiddhiH-saMsAraH saMsAriNAM tathA narakaH-pApakarmaNAM yAtanAsthAnam anarakastiryaGganuSyAmaraNAm, etatsarvaM sattvAdiguNAdhiSThitA bhUtAtmikA prkRtirvidhtte| lokAyatAbhiprAyeNApIhaiva tathAvidhasukhaduHkhAvasthAne svarganarakAvitItyevamantazastRNamAtramapi yatkAryaM tadbhUtaireva pradhArUpApannaiH kriyate, tathA coktam / // 1 // 'sattvaM laghu prakAzakamiSTamupaSTammakaM balaM ca rajaH / guru caraNakameva tamaH pradIpavaccArthato vRttiH / / ityaadi| tadevaMsAMkhyAbhiprAyeNAtmanastRNakubjIkaraNe'pyasAmarthyAlalokAyatikAbhiprAyeNa tvAtmana evAbhAvAdbhUtAnyeva sarvakAryakartRNItyevamabhyupagamaH, tAni ca samudAyarUpApanAni nAnAsvabhAvaM kAryaM kurvnti||tNc teSAMsamavAyaM pRthagbhUtapadoddezena jAnIyAtU, tadyathA-pRthivyekA kAThinyalakSaNA mahAbhUtaM, tathA''po dravalakSaNA mahAbhUtaM, tathA teja uSNodyotalakSaNaM, tathA vAyurhatikampalakSaNaH, tathA'vagAhadAnalakSaNaM sarvadravyAdhArabhUtamAkAzamityevaM pRthagbhUto yaH padoddezastena kAyAkAratayA yasteSAM samavAyaH sa ekatve'pi lakSyate ityetAni pUrvoktAni pRthivyAdIni, 'saMkhyA chupAdIyamAnA saMkhyAntaraM nivartayatI tikRtvA na nyUnAni nApyadhikAni, vizvavyApitayA mahAnti, trikAlabhavanAdbhUtAni, tadevametAnyeva paJca mahAbhUtAni / // 1 // "prakRtermahAn mahato'hamArastasmAt gaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAtpaJcabhyaH paJca bhUtAni / / ityevaMkrameNa vyavasthitAni, apareNa kAlezvarAdinA kenacidanirmitAni-aniSpAditAni, tathA pareNAnirmApayitavyAni, tathA'kRtAni na kenacittAni kriyante, abhrendradhanurAdivadvinasApariNAmena niSpannatvAt, tathAnaghaTavatkRtrimANi, kartRkaraNavyApArasAdhyAnina bhavantItyartha, tathAparavyApArAbhAvatayA 'no' naiva kRtakAni, apekSitaparavyApAraH svabhAvaniSpattau bhAvaH kRtaka iti vyapadizyate, tAni ca vinasApariNAmena niSpannatvAtkRtakavyapadezabhAJji na bhavanti, tathA anAdyanidhanAni, avandhyAni-avazyakAryakartRNi, tathA na vidyate purohitaH' kAryapratipravartayitA Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-/642 yeSAM tAnyapurohitAni svatantrANi svakAryakartRtvaM pratyaparanirapekSANi, zAzvatAni nityAni vA 'na kadAcidanIdhzaM jagaditi vacanAt, tadevaMbhUtAni paJca mahAbhUtAnyAtmaSaSThAni punareke evamAhuH, AtmA cAkiJcitkaraH sAMkhyAnAM lokAyatikAnAM punaH kAyAkArapariNatAnyeva bhUtAnyabhivyaktacetanAni AtmavyapadezaM bhajanta iti / tadevaM sAMkhyAbhiprAyeNa 'sato' vidyamAnasya pradhAnAdernAsti 'vinAzaH ' atyantAbhAvarUpo nApyasataH zazaviSANAdeH saMbhavaH samutpattirasti, kAraNe kAryasya vidyamAnasyaivotpattiriSTA, nAsataH, sarvasmAtsarvasyotpattiprasaGgAt, tathA coktam- "nAsato jAyate bhAvo nAbhAvo jAyate sataH " ityAdi, tathA asataH kharaviSANAderakaraNAdupAdAnakAraNasya ca mRtpiNDAderghaTArthinopAdAnAdityAdibhyazca hetubhyaH kAraNe satkAryavAdaH // tadevametAvAneva tAvaditi sAMkhyo lokAyatiko yA mAdhyasthyamavalambamAna evamAha, tadyathA asmadayuktibhirvicAryamANastAvadetAvAneva jIvakAyo yaduta paJca mahAbhUtAni, yatastAnyeva sAMkhyAbhiprAyeNa pradhAnarUpatAmApannAni sattvAdiguNopacayApacayAbhyAM sarvakAryakartRNi, AtmA cAkiJcitkaratvAdasatkalpa eva, lokAyatasya tu sa nAstyevetyata 'etAvAneva' bhUtamAtra eva jIvakAyaH, tathA etAvAneva bhUtAstitvamAtra evAstikAyo nAparaH kazcittIrthikAbhipretaH padArtho'stIti / tathA etAvAneva sarvaloko yaduta paJcamahAbhUtAni pradhAnarUpApannAni, AtmA cAkartA nirguNaH sAMkhyasya lokAyatikasya tu paJcabhUtAtmaka eva lokaH, tadatiriktasyAparasya padArthasyAbhAvAditi tathA etadeva paJcabhUtAstitvaM 'mukhaM' kAraNaM lokasya, etadeva ca kAraNatayA sarvakAryeSu vyApriyate, tathAhi-sAMkhyasyapradhAnAtmabhyAM sRSTirupajAyate, lokAyatikasya tu bhUtAnyeva antasastRNamAtramapi kAryaM kurvanti, tadatiriktasyAparasyAbhAvAditi bhAvaH // sa caivaMvAdyekatrAtmano'kiJcitkaratvAdanyatra cAtmano'sattvAdasadanuSThAnairapyAtmA pApaiH karmabhirna badhyata iti darzayitumAha-' se kINa' mityAdi 'se' tti sa iti yaH kazcitpuruSaH krayArthI 'krINan' kiJcit krayeNa gRhaMstathA'paraM krApayaMstathA prANino ghnan hiMsan tathA parairghAtayan vyApAdayan tathA pacanapAcanAdikAM kriyA kurvaMstathA'paraizca pAcayan, asya copalakSaNArthatvAt krINataH krApayato ghnato ghAtayataH pacataH pAcayatazcAparAMstathA apyantazaH puruSamapi paJcendriyaM vikrIya ghAtayitvA api paJcendriyaghAte nAsti doSo'tra evaM 'jAnIhi ' avagaccha, kiM punarekendriyavanaspatighAta ityapizabdArthaH / tatazcaivaMvAdinaH sAMkhyA bArhaspatyA vA 'no' naiva 'etad' vakSyamANaM 'viprativeyanti' jAnanti, tadyathA-kriyA-parispandAtmikA sAvadhAnuSThAnarUpA evamakriyA vA sthAnAdilakSaNA yAvadevameva 'virUparUpaiH' uJcAvacairnAnAprakArairjalasnAnAvagAhanAdikaistathA prANyupamardakAribhiH karmasamArambhaH 'virUparUpAn' nAnAprakArAn surApAnamAMsabhakSaNAgamyagamanAdikAn kAmabhogAn samArabhante svataH, parAMzca codayanti - nAstyatra doSa ityevaM pratAryAsatkAryakaraNAya prerayanti, evaM ca te'nAryA anAryakarmakAritvAdAryAnmArgAdviruddhaM mArgaM pratipannAH vipratipannAH, tathAhi - sAMkhyAnAmacetanatvAtprakRteH kAryakartRtvaM nopapadyate, acetanatvaM tu tasyAH 'caitanyaM puruSasya svarUpa' miti vacanAt, Atmaiva pratibimbodayanyAyena kariSyatIti cettadapi na yuktasaMgataM yato'kartRtvAtmano nityatvAca pratibimbodayona yujyate, kiMca-nityatvAtprakRtermahadAdivikAratayA notpatti syAt, apica- 'nAsato Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-1, 309 jAyatebhAvo, nAbhAvojAyatesata' ityAdyabhyupagamApradhAnAtmanoreva vidyamAnatvAnmahadahakArAderanutpattireva, ekatvAca prakRterekAtmaviyogesatisarvAtmanAM viyogaH syAd ekasaMbandhevA sarvAtmanAM prakRtisaMyogo na punaH kasyacittatvaparijJAnAt prakRtiviyoge mokSo'parasya tu viparyayAtsaMsAra iti, evaMjagadvaicitryaMnasyAd, AtmanazcAkartRtve tatkRtaubandhamokSona syAtAm, etacca haTeSTabAdhitaM nApikAraNe satkAryavAdo yuktibhiranupapadyamAnatvAta, tathAhi-mRtpiNDAvasthAyAM ghaTotpatteH prAgghaTasaMbandhinAM karmaguNavyapadezAnAmabhAvAt, ghaTArthinAMca kriyAsupravRtterna kAraNe kAryamiti lokAyatikasyApi bhUtAnAmacetanatvAtkartRtvAnupapatti, kAyAkArapariNatAnAM caitanyAbhivyakatyabhyupagame ca maraNAbhAvaprasaGgaH syAt, tasmAnna paJcabhUtAtmakaM jagaditi sthitam / apica-idaM jJAnaM svasaMvittisiddhamAtmAnaM dharmiNamupasthApayati, naca bhUtAnyeva dharmitvenaparikalpayituMyunte, teSAmacetanatvAd, atha kAyAkArapariNatAnAM caitanyaM dharmo bhaviSyatItyetadapyayuktaM, yataH kAyAkArapariNAma eva teSAmAtmAnamadhiSThAtAramantareNa na bhavitumarhati, nirhetukatvaprasaGgAt, nirhetukatve ca nityaM sattvamastvaM vA syAditi / tadevaM bhUtavyatirikta AtmA, tasmiMzca sati sadasadanuSThAnataH puNyapApe, tatazca jagadvaicitryasiddhiriti / evaM ca vyavasthite te'nAryA sAMkhyA lokAyatikA vA paJcamahAbhUtapradhAnAbhyupagamena vipratipannA yatkuryustaddarzayitumAha -- taMsaddahamANAityAdi, tam' AtmIyamabhyupagamaMpUrvoktayA nItyA niyuktikamapi zraddadhAnAH paJcamahAbhUtAtmakapradhAnasya sarvakAryANi upagacchanti, tadeva ca satyamityevaM 'pratiyantaH' pratipadyamAnAstadeva cAtmIyamabhyupagamaM rocayantastaddharmasyAkhyAtAraMprazaMsayantaH, tadyathA-svAkhyAto bhavatA dharmo'smAkamayamatyantamabhipreta ityevaM te tadadhyavasAyAH-sAkdyAnuSThAnenApyadharmo na bhavatItyadhyavasAyinaH strIkAmeSu mUrchitA ityevaM pUrvavajjJeyaM yAvattadantare kAmabhogeSu viSaNNA ehikAmuSmikobhayakAryabhraSTA nAtmatrANAya nApi pareSAmiti / bhavatyevaM dvitIyaH puruSajAtaH paJcamahAbhUtAbhyupagamiko vyAkhyAta iti / / sAmpratamIzvarakaraNikamadhikRtyAha mU. (643) ahAvare taJce purisajAe IsarakAraNie iti Ahijjai, iha khalu pAdINaM vA 6 saMgatiyA maNussA bhavaMti anupucaNaM loyaM uvavannA, taM0 AriyA vege jAva tesiMcaNaM mahaMte ege rAyA bhavai jAva seNAvaiputtA, tesiM ca NaM egatIe saDDhI bhavai, kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya pahAriMsu gamaNAe jAva jahA mae esa dhamme suakkhAe supannate bhavai / iha khalu dhammA purisAdiyA purisottariyA purisappaNIyA purisasaMbhUyA purisapajjotitA purisaabhisamaNNAgayA purisameva abhibhUya citi, se jahAnAmae gaMDe siyA sarIre jAe sarIre saMvuDDhe sarIre abhisamaNNAgae sarIrameva abhibhUya ciTThati, evameva dhammA purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahAnAmae araI siyA sarIre jAyA sarIre saMvuDDhA sarIre abhisamaNNAgayA sarIrameva abhibhUyaciTThati, evameva dhammAvipurisAdiyAjAvapurisamevaabhibhUya citttthti| se jahAnAmae vammie siyA puDhavijAe puDhavisaMvuDDhe puDhaviabhisamaNNAgae puDhavimeva abhibhUya ciTThai evameva dhammAvi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahAnAmae rukkhe siyA puDhavijAe puDhavisaMvuDDhe puDhaviabhisamaNNAgae puDhavimeva abhibhUya ciTThati / se jahAnAmae rUkkhe siyA puDhavijAe puDhavisaMvuDDhe puDhaviabhisamaNNAgae puDhavimeva abhibhUya Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-/643 ciTThati, evameva dhammAvi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTTheti / se jahAnAmae pukakhariNI siyA puDhavijAyA jAva puDhavimeva abhibhUya ciTThati, evameva dhammAvi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahAnAmae udagapukkhale siyA udagajAe jAva udagameva abhibhUya ciTThati evameva dhammAvi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati / se jahAnAmae udagabubbue siyA udagajAe jAva udagameva abhibhUya ciTThati, evameva dhammAvi purisAdiyA jAva purisameva abhibhUya ciTThati jaMpiya imaM samaNANaM niggaMdhANaM uddivaM paNIyaM viyaMjiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDayaM, taMjahA AyAro sUyagaDo jAva diTTivAto, savvamevaM micchA, na eyaM tahiyaM, na evaM AhAtahiyaM, imaM saJcaM imaM tahiyaM imaM AhAtahiyaM, te evaM satraM kuvvaMti, te evaM sannaM saMThaveti, te evaM sannaM sovaThThavayaMti, tamevaM te tajjAiyaM dukkhaM nAtiuTTaMti sauNI paMjaraM jahA // te no evaM vippaDivedeti, taMjahA - kiriyA i vA jAva anirae i vA, evAmeva te virUvarUvehiM kammasamAraMbhehiM virUvarUvAI kAmabhogAI samAraMbhaMti bhoyaNAe / evAmeva te anAriyA vippaDivanA evaM saddahamANA jAva iti te no havvAe no pArAe, aMtarA kAmabhogesu visaNNetti, tacche purisajAe IsarakAraNietti aahie| vR. atha dvitIyapuruSAdanantaraM tRtIya IzvarakAraNika AkhyAye, samastasyApi cetanAcetana rUpasya jagata IzvaraH kAraNaM, prabhANaM cAtratanubhuvanakaraNAdikaM dharmitvenopAdIyate, IzvarakartRkamiti sAdhyo dharma, saMsthAnavizeSatvAt kUpadevakulAdivat tathA sthitvA 2 pravRttervAsyAdivat, uktaM ca // 1 // "ajJo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchetsvargaM vA zvabhrameva vA // // 2 // ityAdi / tathA 'puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvya' mityAdi, tathA coktam / "eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte pratiSThitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravad // ityAdi, tadevamIzvarakAraNika AtmAdvaitavAdI vA tRtIyaH puruSajAta AkhyAyate / 'iha khalu' ityAdi, ihaiva - puruSajAtaprastAve, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, prAcyAdiSu dikSvanyatamasyAM dizi vyavasthitaH kazcidevaM brUyAt, tadyathA rAjAnamuddizya tAvadyAvatsvAkhyAtaH suprajJapto dharmo bhavati / sa cAyam-iha khalu dharmA-svabhAvAzcetanAcetanarUpAH puruSa - Izvara AtmA vA kAraNamAdiryeSAM te puruSAdikA IzvarakAraNikA AtmakAraNikA vA, tathA puruSa evottaraM kAryaM yeSAM te puruSottarAH, tathA puruSeNa praNItAH sarvasya tadadhiSThitatvAt tadAtmakatvAdvA, tathA puruSeNa dyotitAH- prakAzIkRtAH pradIpamaNisUryAdineva ghaTapaTAdaya iti / te ca dharmA jIvAnAM janmajarAmaraNavyAdhirogazokasukhaduHkhajIvanAdikAH, ajIvadharmAstu mUrtimatAM dravyANAM varNagandharasasparzA amUrtimatAM ca dharmAdharmAkAzAnAM gatyAdikA dharmA, sarve'pIzvarakRtA AtmAdvaitavAde vA''tmavivartAH sarve'pyete puruSamevAbhibhUya: abhivyApya tiSThanti / asminnarthe dhSTAntAnAvirbhAvayannAha 'se jahAnAmae' ityAdi, sezabdastacchabdArthe, nAmazabdaH - , Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 1, 311 saMbhAvanAyAM tadyathA nAma gaNDaM 'syAd' bhavet, saMbhAvyate ca zarIriNAM saMsArAntargatAnAM karmavazagAnAM gaNDAdisamudbhavaH, tacca zarIre jAtaM zarIrajAtaM zarIrAvayavabhUtaM, tathA zarIre vRddhimupagataM zarIriNAM saMsArAntargatAnAM karmavazagAnAM gaNDAdisamudbhavaH, tacca zarIre jAtaM - zarIrajAtaM zarIrAvayavabhUtaM, tathA zarIre vRddhimupagataM - zarIrAbhivRddhau ca tasyAbhivRddhiH, tathA zarIre'bhisamanvAgataMzarIramAbhimukhyena vyApya vyavasthitaM, na tadavayavo'pi zarIrAtpRthagbhUta iti bhAvaH, tathA zarIramevAbhibhUyaAbhimukhyena pIDayitvA tiSThati, yadivA tadupazame zarIramevAzritya tadgaNDa tiSThati na zarIrAddhahirbhavati, etaduktaM bhavati-yathA tatpiTakaM zarIraikadezabhUtaM yuktizatenApi zarIrAtpRthagdarzayituM zakyate, evamevAmI dharmAzcetanAcetanarUpAste sarve'pIzvarakartRkA na te IzvarAtpRthakkartR pAryante / yadivA sarvavyApina AtmanastrailokyodaravivaravartipadArthAtmano ye kecana dharmA prAduSyanti te pRthakkartuM na zakyante, yathA tadgaNDaMzarIravikArabhUtaM tadapRthagbhUtaM tadvinAze ca zarIramevAvatiSThate, evameva sarve'pi dharmApuruSAdikAH puruSakAraNikaH puruSavikArarUpA vA na puruSAtpRthagbhavitumarhanti tadvikArApagame cAtmAnamevAzrityAvatiSThante na tasmAdbahirbhavantIti, zAstre ca dRSTAntaprAcuryamaviruddhaM, yadivA'sminnarthe bahavo dRSTAntAH saMbhavantIzvarakartRtvavAdasthAtmAdvaitavAdasya ca suprasiddhatvAdhSTAnta-bahutvamityAha- 'se jahA' ityAdi, tad yathA nAmAratiH- cittodvegalakSaNA 'syAd' bhavet, sA ca zarIra- jAtA ityAdi gaNDavanneyA, dAntike'pyevameva, sarve dharmA puruSAdikAH puruSaprabhavA ityAdi pUrvavajJeyaM / tathA tad yathA nAma valmIkaM- pRthvIvikArarUpaM syAt, tacca pRthivyAM jAtaM pRthivIsaMbaddhaM pRthivyabhisamanvAgataM pRthivImevAbhibhUya tiSThati, evameva yadetaccetanAcetanarUpaM tatsarvamIzvarakAraNikamAtmavivartarUpaM vA nAtmanaH pRthagmavitumarhati pRthivyA valmIkavat / tathA tat yathA nAma vRkSo'zokAdikaH syAt sa ca pRthivIjAta ityAdi dRSTAntadAntike pUrvavadAyojye, tadyathA nAma puSkariNI syAt-taDAgarUpA bhavet, sA'pi pRthivyAmeva jAtetyAdi prAgvaccacaryaH, tathA tad yathA nAma puSkalaM pracuramudakapuSkalam udakaprAcuryaM tacca taddharmatvAdudakameva yAvadudakamevAbhibhUya tiSThatyevaM dArzantike'pyAyojyaM, tathA tad yathA nAmodakabudbudaH syAd, atrApi dRSTAntadAntike, na tasmAdavayavinaH pRthagbhUta iti sugamam / tadevaM yadIzvarakRtatvenAbhyupagamyate tatsarvaM tathyamaparaM tu mithyA ityetadAvirbhAvayannAha - yadapi cedaM saMvyavahArataH pratyakSAsannabhUtaM 'zramaNAnAM' yatInAM 'nirgranthAnAM' niSkiJcanAnAmuddiSTaM tadarthaM praNItaM vyaJjitaMteSAmabhivyaktIkRtaM dvAdazAGgaM gaNipiTakaM tadyathA- AcAra ityAdi yAvaddaSTivAdaH, sarvametanmithyA anIzvarapraNItatvAt svaruciviracitaradhyApuruSavAkyavat, tathA naitattadhyaM mithyetyanenAbhUtodbhAvanatvamAviSkRtamacauracauratvavat, naitattathyamityanena tu sadbhUtArthanihnavo yathA nAstyAtmeti, tathA naitadyAthAtathyam-yathA'vasthito'tha na tathA'vasthitamiti bhAvaH, anena sadbhUtArthanihna venAsadbhUtArthAropaNamAviSkRtaM, tad yathA gAmazvaM bruvato'zvaM vA gAmiti, ekArthikAni vaitAni zakrendrAdivaddddraSTavyAni / tadevaM yadetaddvAdazAGgaM gaNipiTakaM tadanIzvarapraNItatvAnmithyeti sthitam idaM tu punarIzvarakartRkatvaM nAmAtmAdvaitaM vA satyaM yathA'vasthitArthapratipAdanAt / tathedameva tathyaM sadbhUtArthodmAsanAt, tadevaM te IzvarakAraNikA AtmAdvaitavAdino vA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 2/9/-/643 'evam' anantaroktayAnItyAsarvaM tanubhuvanakaraNAdikamIzvarakAraNikaM tathA sarvaM cetanamacetana vA''tmavivartasvabhAvam, Atmana eva sarvAkAratayotpatterityevaMsaMjJAnaM saMjJA tAmevaMkurvantyanyeSAM ca te svadarzanAnuraktamanasAM saMjJA saMsthApayanti, tathA ta eva evaMbhUtAM saMjJAM vakSyamANena nyAyena niyuktikAmapi suSThu upa-sAmIpyena tadAgrahitayA tadabhimukhA yuktirninISava- 'sthApayanti' prtisstthaapynti|tecaivNvaadinstmiishvrkrtRtvvaadmaatmaadvaitvaadNvaanaativrtnte, tadabhyupagamajAtIyaM ca duHkha-duHkhahetutvAduHkhaM nAtivartante na troTayanti vA, asminnarthe dRSTAntamAha-yathA zakunipakSivizeSo lAvakAdikaH paraM nAtivartate pInaHpunyena bhrAntvA tatraiva vartate, evaM te'pyevaMbhUtAbhyupagamavAdinastadApAditakarmabandhanaM nAtivartante na vAtroTayanti / tecasvAgrahAbhimAnagrahagrastAnaitadvakSyamANaM viprativedayantinasamyakjAnanti, tadyathAiyaM kriyA-sadanuSThAnarUpeyaM cAkriyA-tadviparItetyevaM svAgrahiNo nAnyat zobhanazobhanaM vA yAvadayamanara-ka ityevaM sadasadvivekarahitatvAnnAvadhArayanti, evameva yathAkathaJcitte virUparUSaiH karmasamArambhaiH nAnAprakAraiHsAvadyAnuSThAnairdravyopArjanopAyabhUtairdravyamupAdAya virUparUpAnkAmabhogAnuccAvacAnsamAcaranti bhojanAya-upabhogArthamityevamanAstei viruddha mArga pratipannA vipratipatrA na samyagvAdino bhavanti, tathAhi - sarvamIzvarakartRkamityatrAbhyupagame kimasAvIzvaraH svata evAparAn kriyAsu pravarta te utApareNa preritaH ?, tatra yadyAdyaH pakSastadA tadvadanyeSAmapi svata eva kriyAsu pravRttirbhaviSyati kimantargaDunezvara- parikalpanena ?, athAsAvapyaparapreritaH, so'pyapareNa so'pyareNetyevamanavasthAlatA nabhomaNDala- mAlinI prasarpati / kiJca asAvIzvaro mahApuruSatayA vItarAgatopetaH sannekAnarakayogyAsu kriyAsu pravartayatyaparAMstu svargApavargayogyAsviti ?, atha te pUrvazubhAzubhAcaritodayAdeva tathAvidhAsukriyAsupravartante, satunimittamAtram, tadapinayuktisaMgataM, yataHprAktanAzubhapravartanamapi tadAyattameva, tathA coktam ajJo jantu" rityAdi, atha tadapi prAktanamanyena prAktanatareNa kAritamiti, evamanAdihetuparampareti, evaM ca sati tata eva zubhAzubhe sthAne bhaviSyataH kimIzvaraparikalpanena ?, tathA coktm||1|| "zastroSadhAdisaMbandhAccaitrasya vrnnrohnne| asaMbaddhasya kiM sthANoH, kAraNatvaM na kalpyate? / / ityAdi / yatroktaM-sarvaM tanubhuvanakaraNAdikaM buddhimatkAraNapUrvakaM saMsthAnavizeSatvAt devakulAdivaditi, etadapina yuktisaMgataM, yata etadapi sAdhanaM na bhavadabhipretamIzvaraM sAdhayati, tena sArdhavyAptayasiddheH, devakulAdike dRSTAnte'nIzvarasyaiva kartRtvenAbhyupagamAt, naca saMsthAnazabdapravRttimAtreNa sarvasya buddhimatkAraNapUrvakatvaM sidhyati, anyathA'nupapattilakSaNasya sAdhyasAdhanayoHpratibandhasyAbhAvAt, athAvinAbhAvamantareNaiva saMsthAnamAtradarzanAtsAdhyasiddhiH syAd, evaM ca satyatiprasaGgaH syAt, uktaM ca - // 1 // "anyathA kumbhakAreNa, mRdvikArasya kasyacit / ghaTAdeH karaNAtsiddhayedvalmIkasyApi ttkRtiH|| Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM.1, 313 ityAdi / na cezvarakartRtve jagadvaicitryaM sidhyati, tasyaikarUpatvAdityuktaprAyamiti / AtmAdvaitapakSastvatyantamayuktisaMgatatvAnnAzrayaNIyaH, tathAhi-tatra na pramANaM na prameyaM na pratipAdyaM na pratipAdako na heturna dRSTAnto na tadAbhAso bhedenAvagamyate, sarvasyaiva jagata ekatvaM syAd Atmano'bhinnatvAt, tadabhAvecakaH kena pratipAdyate? ityapraNayanamevazAstrasya, AtmanazcaikatvAtatkAryamapyekAkArameva syAdityato nirhetukaM jagadvaicitryaM, tathA ca sti||1|| "nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM, kAdAcitkatvasaMbhavaH // ityaadi|tdevmiishvrkrtRtvmaatmaadvaitpkssshcyuktibhirvicaarymaannonkthnycidghttaaN prAJcati, tathApiete svadarzanamohamohitAstajAtIyAhuHkhAt zakunipArAdivanAtimucyante, vipratipannAzca tapratipAdikAbhiryuktibhistadeva svapakSaM pratiyanti zraddadhatIti pUrvanneyaM yAvat 'no havvAe no pArAe aMtarA kAmabhogesuvisaNNa'tti ityayaMtRtIyaH puruSajAta IzvarakAraNika iti |shyevmaah // 1 // "yasya buddhirna lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat / __ AkAzamiva paGkena, nAsau pApena lipyate // ityAdyasamajasabhASitayA tyaktvA pUrvasaMyogamaprApto vivakSitaMsthAnamantarAla eva kAmabhogeSu mUrcchito viSaNNa ityavagantavyamiti / / sAmprataM caturthapuruSajAtamadhikRtyAha mU. (644) ahAvare cautthe purisajAe naNayativAietti Ahijai, iha khalu pAINaM vA 6 taheva jAva seNAvaiputtA cA, tesiM ca NaM egatIe saDDhI bhavai, kAmaM taM samaNA ya mAhaNA ya saMpahAriMsu gamaNAe jAva mae esa dhamme suakkhAe supannate bhavai / iha khalu duve purisA bhavaMti-ege purise kiriyamAikkhai ege purise nokiriyamAikkhai, je ya purise kiriyamAikkhai je ya purise nokiriyamAikkhai dovi te purisA tullA egaTTA, kaarnnmaavnnaa| bAle puNa evaM vippaDivedeti kAraNamAvanne ahamaMsi dukkhAmi vA soyAmi vA jUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritappAmi vA ahameyamakAsi paro vA jaMdukkhaivA soyai vA jUrai vA tippai vA pIDai vA paritappai vA paro evamakAsi, evaM se bAle sakAraNaM vA parakAraNaM vA evaM vippaDivedeti kAraNamAvanne / mehAvI puna evaM vippaDivedeti kAraNamAvane-ahamaMsi dukkhAmi vA soyAmi vA jUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vA paritaNami vA, no ahaM evamakAsi, paro vA jaM dukkhai vA jAva paritappai vA no paro evamakAsi, evaM se mehAvI sakAraNaM vA parakAraNaM vA evaM vippaDivedeti kAraNamAvanne, se bemi pAINaM vA 6 je tasathAvarA pANA te evaM saMghAyamAgacchaMti te evaM vipariyAsamAvajaMti te evaM vivegamAgacchaMti te evaM vihANamAgacchaMtiteevaM saMgatiyaMti uvehAe, noevaM vippaDivedeti, taMjahA-kiriyAti vAjAvaniraeti vA aniraeti vA, evaM te virUvarUvehiM kammasamAraMbhehiM virUvarUvAI kAmabhogAiM samArabhaMti bhoynnaae| evameva te anAriyA viSpaDivannA taMsadahamANA jAva iti te no havvAeno pArAe aMtarA kAmabhogesu visaNNA / cautthe purisajAe niyaivAietti Ahie / icchete cattAri purisajAyA Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 sUtrakRtAGgasUtram 2/9/-/644 nAnApannA nAnAchaMdA nAnAsIlA nAnAdiTThI nAnArUI nAnAraMbhA nAnAajjhavasANasaMjuttA pahINapuvvasaMjogAAriyaMmaggaM asaMpattAitite nohavvAeno pArAe aMtarAkAmabhogesuvisaNNA pR.athatRtIyapuruSAdanantaramaparazcaturthaH puruSaevapuruSajAtoniyativAdika AkhyAyatepratipAdyate, sacaivamAha-nAtra kazcitkAlezvarAdikaH kAraNaMnApipuruSakAraH,samAnakriyANAmapi kasyacideva niyatibalAdarthasiddheH, ato niyatireva kAraNam, uktNc||1|| prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayale, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH / / ityAdi / / 'iha khalupAINaM ityAdiko granthaH prAgavannetavyoyAvadeSa dharmo-niyativAdarUpaH svAkhyAtaH suprajJapto bhavatIti / / sa ca niyativAdI svAbhyupagamaM darzayitumAha-'iha khalu duve purisA bhavaMtI'tyAdi, 'iha' asmin jagati khaluzabdo vAkyAlaGkAre, dvau puruSau bhavataH, tatraikaH kriyAmAkhyAti, kriyAhidezAddezAntarAvAptilakSaNApuruSasya bhavati, nakAlezvarAdinAcoditasya bhavati, apitu niyatipreritasya, evamakriyA'pi / yadi tAvasvatantrau kriyAvAdamakriyAvAdaM ca samAzritau tau dvAvapi niyatyadhInatvAtulyau, yadipunastau svatantrI bhavatastataH kriyA'kriyAbhedAnna tulyausyAtAmiti, ataekArthAvekakAraNApannatvAditi, niyativazenaiva tau niyatidamaniyativAdaM cAzritAviti bhAvaH / upalakSaNArthatvAcAsyAnyo'pi yaH kazcitkAlezvarAdipakSAntaramAzrayati so'pi niyaticodita eva draSTavya iti| sAmprataM niyativAdI paratodvibhAvayiSayA''ha-'bAlaH' ajJaH puruSakArakAlezvaracAdItyAdikaH, punaritivizeSaNArthaH, tadevadarzayati-'eva' miti vakSyamANanItyA viprativedayati' jAnIte kAraNamApannaH sukhaduHkhayoH sukRtaduSkRtayorvA svakRta eva puruSakAraH kAlezvarAdirvA kAraNamityevamabhyupapanno nAnyanniyatyAdikaM kAraNamastIti, tadevAha-tadyathA-yo'hamasmi 'dukkhAmi'ttizArIraMduHkhamanubhavAmitathAzocAmi-iSTAniSTaviyogasaMprayogakRtaMzokamanubhavAmi, tathA 'tippAmitti zArIrabalaM kSarAmi,tathA pIDAmitisabAhyAbhyantarayApIDayApIDAmanubhavAmi, tathA paritappAmitti paritApamanubhavAmi,tathA jUrAmittianAryakarmaNipravRttamAtmAnaM gaha mi, anarthAvAptau visUrayAmItyarthaH, tadevaM yadahaM duHkhamanubhavAmi tadahamevAkArSa, parapIDyA kRtavAnasmItyarthaH, tathA paro'pi yadukhazokAdikamanubhavati mayi vA''pAdayati tatsvayameva kRtamiti, tadevadarzayati-'parove tyAdi, tathA paro'pi yanmAMduHkhayati zocayatItyAdiprAgvenneyaM tatsarvamahamakArSamityevaM dvAbhyAmAkalito'jJo vA bAla evaM viprativedayati' jAnIte svakAraNaM vA parakAraNaM vA sarvaM duHkhAdi puruSakArakRtamiti jAnIte evaM puruSakArakAraNamApana iti| tadevaMniyativAdIpuruSakArakAraNavAdino bAlatvamApAdyasvamatamAha-medhA maryAdA prajJA vAtadvAn meghAvI-niyativAdapakSAzrayI evaM viprativedayati-jAnIte, kAraNamApana iti niyatireva kAraNaM sukhAdyAnubhavasya, tadyathA-yo'hamasmi duHkhayAmi zocayAmi tathA 'tippAmitti kSarAmi 'pIDAmiti pIDAmanubhavAmi paritappAmittiparitApamanubhavAmi, nAhamevamakArSa duHkham, api tu niyatita evaitanmayyAgataM, na puruSakArAdikRtaM, yato na hi kasyacidAtmA'niSTo yenAniSTA duHkhotpAdAdikAH kriyAH samArabhate, niyatyaivAsAvanicchannapitatkAryatayenaduHkhaparamparAbhAgbhavati, Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 9, 315 kAraNamApanna iti pare'pyevameva yojanIyam / evaM sati niyativAdI meghAvIti solluNThametat, sa kila niyativAdI dRSTaM puruSakAraM parityajyAdhSTaniyativAdAzrayeNa mahAvivekItyevamullaNThayate, svakAraNaM parakAraNaM ca duHkhAdikamanubhavanniyatikRtametadevaM viprativedayati- jAnAti nAtmakRtaM niyatikAraNamApannaM kAraNaM cAtraikasyAsadanuSThAnaratasyApi na duHkhamutpadyate parasya tu sadanuSThAyino'pi tadbhavatItyato niyatireva kartrIti / tadevaM niyativAde sthite paramapi yatkiJcittatsarvaM niyatyadhInamiti darzayitumAha 1 'se bemI' tyAdi, so'haM niyativAdI yuktito nizcitya 'bravImI' ti pratipAdayAmi ye kecana prAcyAdiSu dikSutrasyantIti trasA dvIndriyAdayaH sthAvarAzca pRthivyAdayaH prANAH prANinaste sarve'pyevaM niyatita evaudArikAdizarIrasaMbandhamAgacchanti, nAnyena kenacitkarmAdinA zarIraM grAhyante, tathA bAlakumArayauvanasthaviravRddhAvasthAdikaM vividhaparyAyaM niyatita evAnubhavanti, tathA niyatita eva 'viveka' zarIrAtpRthagbhAvamanubhavanti, tathA niyatita eva vividhaM vidhAnam avasthAvizeSaM kubjakANakhajjavAmanakajarAmaraNarogazokAdikaM, bIbhatsamAgacchanti, tadevaM te prANinastrasAH sthAvarA ' evaM ' pUrvoktayA nItyA saMgatiM yAnti-niyatimApannA nAnAvidhavidhAnabhAjo bhavanti, ta eva vA niyativAdinaH 'saMgaiyaM 'ti niyatimAzritya 'tadutprekSayA' niyativAdotprekSayA yatkiJcanakAritayA paralokAbhIravo 'no' naiva etadvakSyamANaM viprativedayanti - jAnanti, tadyathAkriyA - sadanuSThAnarUpA akriyA tu-asadanuSThanarUpA ityAdi yAvadevaM te niyativAdinastadupari sarvaM doSajAtaM prakSipya virUparUpaiH karmasamArambharvirUparUpAn kAmabhogAn bhojanAya upabhogArthaM saramArabhanta iti / , - tadevameva pUrvoktayA nItyA te' nAryA virUpaM niyatimArgaM pratipannA vipratipannAH, anAryatvaM punasteSAM niyuktikasyaiva niyativAdasya samAzrayaNAt, tathAhi asau niyati kiM svata eva niyatisvabhAvA utAnyayA niyatyA niyamyate ? kiMcAtaH ?, tatra yadyasau svayameva tathAsvabhAvA sarvapadArthAnAmeva tathAsvabhAvatvaM kiM na kalpyate ?, kiM bahudoSayA niyatyA samAzritayA ? | athAnyayA niyatyA tathA niyamyate, sA'pyanyayA sA'pyanyayetyevamanavasthA / tathA niyateH svabhAvatvAnniyatasvabhAvayA'nayA bhavitavyaMna nAnAsvabhAvayeti, ekatvAcca niyatestatkAryeNApyekAkAreNaiva bhavitavyaM, tathA ca sati jagadvaicitryAbhAvaH, na caitadduSTamiSTaM vA / tadevaM yuktibhirvicAryamANA niyatirna kathaJcid ghaTate, yadapyuktaMdvAvapi tau puruSau kriyAkriyAvAdinau tulyau, etadapi pratItibAdhitaM yatasyayorekaH kriyAvAdyaparastvakriyAvAdIti kathamanayostulyatvam, athaikayA niyatyA tathAniyatatvAttulyatA anayoH, etacca nirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, niyaterapramANatvAt, apramANatvaM ca prAglezataH pradarzitameva, yadapyuktaM yadduH ravAdikamahamanubhavAmi tannAhamakArSamityAdi, tadapi bAlavacanaprAyaM yato janmAntarakRtaM zubhamazubhaM vA tadihopabhujyate, svakRtakarmaphalezvaratvAdasumatAM, tathA coktaM - // 1 // 'yadi kriyate karma, tatparatropabhujyate / mUlasikteSu vRkSeSu, phalaM zAkhAsu jAyate // // 2 // (tathA) - 'yadupAttamanyajanmani zubhazubhamaM vA svakarma pariNatyA / tacchakyamanyathA no kartu devAsurairapi hi / ' Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 sUtrakRtAGga sUtram 2/9/-/64 // tadevaMteniyativAdino'nAryAvipratinapannAstameva niyuktikaMniyativAdaM zraddadhAnAstame ca pratIyante ityAdi tAvannaiyaM yAvadantarA kAmabhogeSu viSaNNA iticaturtha puruSajAtaH samAptaH sAmpratamupasaMjighRkSurAha-'ityete' pUrvoktAstaJjIvataccharIrapaJcamahAbhUtezvarakartRtvaniyati vAdapakSAzrayiNazcatvAraH puruSAnAnAprakArAprajJA-matiryeSAMtetathA nAnA-bhinnazchanda:-abhiprAra yeSAM te tathA, nAnAprakAraM zIlam-anuSThAnaM yeSAM te tathA, nAnArUpA dRSTiH darzanaM yeSAM te tatha nAnAstrapA rUci-ceto'bhiprAyo yeSAM te tathA, nAnAprakAra Arambho-dharmAnuSThAnaM yeSAM te tathA nAnAprakAreNa-parasparabhinnenAdhyavasAyena saMyuktAdharmArthamudyatAH,prahINaH-parityaktaH pUrvasaMyoge, mAtRpitRkalatraputrasaMbandho yaiste tathA -- tathA ArAdhAtaH sarvahayadharmeya'ityAryomArgAnirdoSaH pApalezAsaMpRktastamAryamArgamasaMprApta iti pUrvoktayA nItyA te catvAro'pi nAstikAdayo 'no havvAe' iti parityaktatvAnmAtA pitrAdisaMbandhasya dhanadhAnyahiraNyAdisaMcayasya ca naihikasukhabhAjobhavanti, tathA 'no pArAeti asaMprAptatvAdAryasya mArgasya sarvopAdhivizuddhasya praguNamokSapaddhatirUpasya na saMsArapAragAmina bhavanti, na paralokasukhabhAjo bhavantIti, kitvantarAla eva gRhavAsAryamArgayormadhyavartina eka kAmabhogeSu viSaNNA' adhyupapannA duSpArapaGkamagnA iva kariNo viSIdantIti sthitam / uktAH paratIrthikAH, sAmprataM lokottaraM bhikSAvRttiM bhikSu paJcamaM puruSajAtamadhikRtyAha mU. (645) se bemipAINaMvA 6 saMtegatiyA maNussA bhavaMti, taMjahA-AriyA vege anAriya vege uJcAgoyA vege nIyA goyA vege kAyamaMtA vege hassamaMtA vege suvannA vege duvannA vege surUva vege durUvA vege, tesiMcaNaMjaNajANavayAI pariggahiyAiMbhavaMti, taM0 appayarA vA bhujayarA vA tahappagArehiM kulehiM Agamma abhibhUya ege bhikkhAyariyAe samuhitA sato vAvi ege nAyaora uvagaraNaM ca vipajahAya bhikkhAyariyAe samuTTitA asato vAvi ege nAyao ya uvagaraNaM / vippajahAya bhikkhAyariyAe smutthtthitaa| jete sato vA asato vA nAyaoya anAyaoya uvagaraNaM ca viSpajahAya bhikkhAyariyAe samuTTitA puvvameva tehiM nAyaM bhavai, taMjahA-iha khalu purise annamanaM mamahAe evaM vippaDivedeti, taMjahAkhettaM me vatthU me hiraNNaM me suvannaM me dhaNaM me dhannaM me kaMsaM me dUsaM me vipuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNasaMtasArasAvateyaM me sadA me lavA me gaMdhA me rasA me phAsa me, ete khalu me kAmabhogA ahamavi etesiN| se mehAvI puvvAmeva appaNo evaM samabhijANejjA, taMjahA-iha khalu mama annayare duskhe royAtaMke samuSpajejjA aniDhe akaMte appie asubhe amaNunne amaNAme dukkhe no suhe se hatA bhayaMtAro ! kAmabhogAiM mama annayaraM dukkhaM royAtaMka pariyAiyaha aniTuM akaMtaM appiyaM asubha amaNunnaM amaNAmaMdukkhaM no suhaM, tA'haMdukkhAmi vA soyAmi vAjUrAmi vA tippAmi vA pIDAmi vAparitappAmi vA imAo meannayarAo dukkhAo rogAtaMkAopaDimoyaha aniTThAo akaMtAo appiyAo asubhAo amaNunAo amaNAmAodukkhAo no suhaao| evAmeva no ldhdha puvvaM bhavai, iha khalu kAmabhogAno tANAe vA no saraNAe vA, purisevA egatA pubbiM kAmabhoge vippajahati, kAmabhogA vA egatA pubbiM purisaM vippajahaMti, anne khalu Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 1, 317 kAmabhogA ana ahamaMsi, se kimaMga puNa vayaM annamannehiM kAmabhogehiM mucchAmo ? iti saMkhAeNaM vayaM ca kAmabhogehiM vipyajahissAmo, se mehAvI jANejjA bahiraMgametaM, iNameva uvanIyatarAgaM / taMjahA- mAyA me pitA me bhAyA me bhagiNI me bhajjA me puttA me dhUtA me pesA me nattA me suhA me suhA me piyA me sahA me sayaNasaMgaMthasaMyuyA me, ete khalu mama nAyao ahamavi etesiM, evaM se mehAvI puvyAmeva appaNA evaM samabhijANejA, iha khalu mama annavare dukkhe royAtaMke samuppajjejjA aNi jAva dukkhe no su, se haMtA bhayaMtArI ! nAyao imaM mama annayaraM dukkhaM royAtaMka pariyAiyai aNi jAva no suhaM, tA'haM dukkhAmi vA soyAmi vA jAva paritapyAmi vA / imAo me annayato dukkhAto royAtaMkAo parimoeha aNiTThAo jAva no suhAo, evameva no laddhapuvvaM bhavai, tesiM vAvi bhayaMtArANaM mama nAyayANaM imaM annayaraM dukkhe royAtaMke samupajjejjA aNiTTe jAva no suhe, se haMtA ahametesiM bhayaMtArANaM nAyayANaM imaM annayaraM dukkhaM royAtaMkaM pariyAiyAmi aniTTaM jAva no suhe, mA me dukkhaMtu vA jAva mA me paritappaMtu vA, imA- o NaM annayarAo dukkhAto royAtaMkAo paribhoemi aNiTTAo jAva no suhAo, evameva no laddhapavvaM bhavai / annarasa dukkhaM anno na pariyAiyati antreNa kaDaM anno no paDisaMvedeti patteyaM jAyati patteyaM marai patteyaM cayai patteyaM uvavajjai patteyaM jhaMjhA patteyaM sannA patteyaM mannA evaM vinnU vedaNA, iha khalu nAtisaMjogA no tANAe vA no saraNAe vA, purise vA egatA puvvi nAtisaMjoe vippajahati, nAtisaMjogA vA egatA puvvi purisaM vippajahaMti, anne khalu nAtisaMjogA anno ahamaMsi, se kimaMga puNa vayaM anamanehiM nAtisaMyogehiM mucchAmo ?, iti saMkhAe NaM vayaM nAtisaMjogaM vippjhissaamo| se mehAvI jANejjA bahiraMgameyaM, iNameva uvanIyatarAgaM, taMjahA hatthA me pAyA me bAhA me UrU me udaraM me sIsaM se salaM me sIlaM me vaNNo me tayA me chAyA me soyaM me cakkhU me ghANaM me jibbA me phAsA me mamAijai, vayAu paDijUrai, taMjahA - Auo balAo vaNNAo tayAo chAyAo soyAo jAva phAsAo susaMdhito saMdhI visaMdhIbhavai baliyataraMge gAe bhavai, kivhA kesA paliyA bhavaMti / taMjA-jaMpi ya imaM sarIragaM urAlaM AhArovaiyaM eyaMpi ya anupuvveNaM vippajahiyavvaM bhavissati, eyaM saMkhAe se bhikkhU bhikkhAyariyAe samuTThie duhao logaM jANejjA, taM jIvA ceva ajIvA ceva, tasA ceva thAvarA ceva // ghR. yAdhkkAmabhogeSvasaktaH sannantarA no'vasIdati padmavarapauNDarIkoddharaNAya ca samartho bhavati tadetadahaM bravImIti / asya cArthasyopadarzanAya prastAvabhAracayannAha-prAcInAdikAmanyatarAM dizamuddizyaike kecana manuSyAH 'santi' bhavanti, tadyathA- AryA AryadezotpannA magadhAdijanapadodbhavAH, tathA 'anAryA' zakayavanAdidezodbhavAH, tathA ca 'uccairgotrodbhavA' ikSvAkuharivaMzAdi kulodbhavAH, tathA 'nIcairgotrodbhavA' varNApasadasaMbhUtAH, tathA 'kAyavantaH ' prAMzayaH, tathA 'isvA' vAmanakAdayaH, tathA 'suvarNA durvarNA' surUpA dUrUpA vA eke kecana karmaparavazA bhavanti, teSAM cAryAdInAM 'Na' miti vAkyAlaGkAre 'kSetrANi' zAlikSetrAdIni 'vAstUni' khAtocchritA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-1645 dIni tAni parigRhItAni' svIkRtAni bhavanti, tAnyeva vizinaSTi-'alpatarANi' stokatarANi vAprabhUtatarANi vA bhvnti| tathA teSAmevaca janajAnapadAH parigRhItA bhavanti, te'pyalpatarAH prabhUtatarA vA bhaveyuH, teSucAryAdivizeSaNaviziSTeSu tathAprakAreSu kuleSvAgamyaivaMbhUtAni gRhANi gatvA tathAprakAreSuvara kuleSu Agamya' janma labdhvA'bhibhUyaca viSayakaSAyAdIn parISahopasargAnvA samyagusthAnenotthAya pravrajyAM gRhItvaike kecana tathAvidhasattvanto bhikSAcaryAyAM samyagutthitAH samutthitAH tathA 'sato' vidyAmAnAnapi vA eke kecana mahAsattvopetA jJAtIn' svajanAntathA upakaraNaM ca' kAmabhogAGgaM dhanadhAnyahiraNyAdikaM vividhaM prakarSeNa 'hitvA tyaktvA bhikSAcaryAyAM samyagutthitAH, asatovA jJAtInupakaraNaM ca viprahAya bhikSAcaryAyAmeke kecanApagatasvajanavibhavAH samutthitAH / ye te pUrvoktavizeSaNaviziSTA bhikSAcaryAyAmabhyudyatAH pUrvameva-pravrajyAgrahaNakAla eva tairetajjJAtaM bhavati, tadyathA-'iha' jagati khalukyAlaGkAre anyadanyadvastUddizya mamaitadbhogAya bhaviSyatIti, evamasau pravrajyAM pratipannaH pravivrajiSurvA 'pravedayati' jAnAtyevaM paricchinatti, tadyathA-'kSetraM' zAlikSetrAdikaM vAstu' khAtocchritAdikaM 'hiraNyaM dharmalAbhAdikaM 'suvarNa' kanakaM 'dhanaM' gomahiSyAdikaM 'dhAnyaM' zAligodhUmAdikaM 'kAMsyaM' kAMsyapAtrAdikaM tathA 'vipulAni' prabhUtatarANi dhanakanakaralamaNimauktikAni "saMkhazila'tti muktazailAdikAH zilAH 'pravAlaM' vidrumaM, yadivA-'silapavAlaM'ti zriyA yuktaMpravAlaM zrIpravAlaMvarNAdiguNopetaM tathA rattarayaNaM'ti raktaralaM-padmarAgAdikaMtathA 'satsAraM zobhanasAramityarthaHzUlamaNyAdikaM, tathA 'svApateyaM rikthaM dravyajAtaM, sarvametatpUrvoktaM 'me' mamopabhogAya bhaviSyati, tathA 'zabdA' veNvAdayo 'rUpANi' aGganAdIni 'gandhAH' koSThapuTAdayaH 'rasAmadhurAdayaH mAMsarasAdayo vA 'sparzA' mRdvAdayaH, ete sarve'pi khalu me kAmabhogAH, ahamapyeSAM yogakSemArtha prabhaviSyAmItyevaM sNprdhaary|| sameghAvIpUrvamevAtmAnaM vijAnIyAd evaM paryAlocayet, tadyathA-'iha' saMsArekhaluzabdo'vadhAraNe, ihaiva-asminneva janmani manuSyabhave vA mamAnyataradukhaM-zirovedanAdikaM AtaGko vA''zu jIvitApahArIzUlAdikaH samutpadyate, tameva vizinaSTi-aniSTaH akAntaHapriyaH azubho'manojJo'vanAmayatItyavanAmaH-pIDAvizeSakArI duHkharUpo yadivAna manAgamanAk 'me' mamanitarAmityarthaH duHkhayatIti duHkhaM, punarapi duHkhopAdAnamatyantaduHkhapratipAdanArthaM sukhalezasyApi parihArArthaM ca, 'no' naiva zubhaH, azubhakarmavipAkApAditatvAditi / atra ca yaduktamapi punarucyate tadatyAdaravyApanArthaM tadvizeSapratipAdanArthaM ceti, tadevaMbhUtaMduHkhaM rogAtaGka vA 'hanta' iti khede bhayAtrAtAro yUyaM kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyAdikAH parigrahavizeSAH zabdAdayo vA viSayAH tathA he bhagavantaH ! kAmabhogA yUyaM mayA pAlitAH parigRhItAzcatato yUyamapIdaMduHkhaM rogAtaGka vA pariyAiyaha'tti vibhAgazaH parigRhIta yUyam, atyantapIDayodvignaH punastadeva duHkhaM rogAtaGgaM vA vizeSaNadvAreNodhArayati-aniSTamapriyamakAntamazubhamamanojJamamanAgbhUtabhUtamavanA-makaMvA duHkhamevaitat tato'zubhamityevaMbhUtaM mamotpatraM yUyaM vibhajata ahamanenAtIva duHkhAmIti duHkhita ityAdi pUrvavatreyamiti, ato'muSmAnmAmanyatarasmAduHkhAdrogAtakAdvA pratimocayata yUyam, aniSTAdivizeSaNAni tu puurvvdvyaakhyeyaani| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 9, 319 prathamaM prathamAntAni punardvitIyAntAni sAmprataM paJcamyantAnIti / na ghAyamarthastena duHkhitena 'etameve 'ti yathA prArthitastathaiva labdhapUrvo bhavati, idamuktaM bhavati na hi te kSetrAdayaH parigrahavizeSA nApi zabdAdayaH kAmabhogAstaM duHkhitaM duHkhAdvimocayantIti / etadeva lezato darzayati- 'iha' asmin khalu vAkyAlaGkAre te kAmabhogA atyantamabhyastA na 'tasya' duHkhitasya trANAya zaraNAya vA bhavanti, sulAlitAnAmapi kAmabhogAnAM paryavasAnaM darzayitu- mAha- 'puriso vA' ityAdi, purizayanAtpuruSaH- prANI 'ekadA ' vyAdhyutpattikAle jarAjIrNakAle vA'nyasminvA rAjAdyupadrave 'tAn' kAmabhogAn parityajati sa vA puruSo dravyAdyabhAve taiH kAmabhogairviSayonmukho'pi tyajyate, sacaivamavadhArayati-'anye' matto bhinnAH khalvamI kAmabhogAH, tebhyazcAnyo'hamasmi / tadevaM vyavasthite "kimita vayaM punareteSvanityeSu parabhUteSvanyeSu kAmabhogeSu mUccha kurma" ityevaM kecana mahApuruSAH 'parisaMkhyAya' samyag jJAtvA kAmabhogAn vayaM 'viprajahiSyAmaH' tyakSyAm ityevamadhyavasAyino bhavanti / punaraparaM vairAgyotpattikAraNamAha- 'se mehAvI' sa 'meghAvI' sazrutikaH etajjAnIyAt, tadyathAyadetatkSetravAstuhiraNyasuvarNazabdAdiviSayAdikaM duHkhaparitrANAya na bhavatItyupanyastaM tadetadbAhyataraM vartate, idameva cAnyadvakSyamANam 'upanItataram' AsannataraM vartate, tadyathA - mAtA pitA bhrAtA bhaginItyAdayo jJAtayaH pUrvAparasaMstutA ete khalu mamopakArAya jJAtayo bhaviSyanti, ahamapyeteSAM snAnabhojanAdinopakariSyAmItyevaM sa meghAvI pUrvamevAtmanaivaM samabhijAnIyAdityAdi, evaM paryAlocayatkalpitavAniti vA, etadadhyavasAyI cAsau syAditi darzayitumAha-'iha khalu' ityAdi 'iha' asmina bhave mama vartamAnasyAniSTAdivizeSaNaviziSTo duHkhAtaGkaH samutpadyeta tato'sau tadduHkhaduHkhito jJAtInevamabhyarthayet, tadyathA-imaM mamAnyataraM duHkhAtaGkamutpatraM parigRNhIta yUyamahamanotpanna duHkhAtaGkena pIDayiSyAmItyato'muSmAnmAM parimocayata yUyamiti, na caitattena duHkhitena labdhapUrvaM bhavati, na hi te jJAtayastaM duHkhAnmocayitumalamiti bhAvaH, nApyasau teSAM duHkhamocanAyAlamiti darzayitumAha- 'tesiM vAvI' tyAdi, sarvaM prAgvadyojanIyaM yAvadevameva no labdhapUrvaM bhavatIti, kimityevaM nopalabdhapUrvaM bhavatItyAha - " na 'annarasa dukkha' mityAdi sarvasyaiva saMsArodaravivaravartino'sumataH svakRtakarmodayAdyaduHkhamutpadyate tadanyasya saMbandhi duHkhamanyo- mAtApitrAdikaH ko'pi na pratyApibati, tasmAtputrAderdukhenAsahyenAtyantapIDitAH svajanA nApi tadduHkhamAtmani kartumalaM kimityevamAzaGkayAha-'anneNa kaDa' mityAdi, 'anyena' jantunA kaSAyavazagena indriyAnukUlatayA bhogA'bhilASiNA'jJAnAvRtena mohodayavartinA yatkRtaM karma tadudayamanyaH prANI no pratisaMvedayati-nAnubhavati, tadanubhavane hyakRtAgamakRtanAzI syAtAM, na cemau yuktisaMgatI, ato yadyena kRtaM tatsarvaM sa evAnubhavati, tathA coktam // 1 // "parakRtakarmaNi yasmAnna krAmati saMkramo vibhAgo vA / tasmAtsattvAnAM karma yasya yattena tadvedyam // yasmAtsvakRtakarmaphalezvarA jantavastasmAdetadbhavatItyAha- 'patteya 'mityAdi, ekamekaM prati pratyekaM svo'pyasumAn jAyate, tathA kSINe cAyuSi pratyekameva mriyate, uktaM ca Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sUtrakRtAGgasUtram 2/1/-/645 // 1 // "ekasya janmamaraNe gatayazca zubhAzubhA bhvaavrte| tasmAdAkAlikahitamekenaivAtmanaH kAryam / / iti, tathA pratyeka kSetravAstuhiraNyasuvarNAdikaM parigrahaM zabdAdIMzca viSayAn mAtApitRkalatrAdikaM ca tyajati, tathA pratyekamupapadyate-yujyate parigrahasvIkaraNatayA, tathA pratyekaM jhaMjhAkalahastadagrahaNAtkaSAyAH parigRhyante,tataH pratyekamevAsumatA mandatIvratayA kaSAyodbhavo bhavati, tathA saMjJAnaM saMjJA-padArthaparicchitti, sA'pi mandamandatarapaTupaTutarabhedAtpratyekamevopajAyate, sarvajJAdAratastaratamayogena matervyavasthitatvAt, tathA pratyekameva 'mannattimananaM cintanaM paryAlocanamitiyAvat, tathA pratyekameva viSNu ttividvAn, tathApratyekameva sAtAsAtarUpavedanA-sukhaduHkhAnubhavaH, upasaMjighRkSurAha-'itikhalu' ityAdi, 'iti' evaM pUrvoktena prakAreNayato nAnyena kRtamanyaH pratisaMvedayate pratyekaM ca jAtijarAmaraNAdikaM tataH khalvamI jJAtisaMyogAH-svajanasaMbandhAH saMsAracakravAle paryaTato'tyantapIDitasyataduddharaNena trANAya-natrANaMkurvanti,nApyanAgatasaMrakSaNataH zaraNAya bhavanti, kimiti?, yataH puruSa ekadA' krodhAdayAdikAle jJAtisaMyogAn viprajahAti' parityajati, svajanAcanabAndhavA' iti vyavahAradarzanAt, jJAtisaMyogAvaikadAtadasadAcAradarzanataH pUrvameva taM puruSaM parityajanti-svasambandhAduttArayanti / tadevaM vyavasthite etadbhAvayet, tadyathA-anye khalvamIjJAtisaMyogA matto bhinnA itvarA ebhyazcAnyo'hamasmi / tadevaM vyavasthite kimaGga punarvayamanyairanyaiAtisaMyogaimUMchauM kurma ?, na teSu mUcrchA kriyamANA nyAyyA ityevaM 'saMkhyAya' jJAtvA pratyAkalayya vayamutpannavairAgyA jJAtisaMyogAMstyakSyAma ityevaM kRtAdhyavasAyino viditavedyA bhvntiiti| sAmpratamanyena prakAreNa vairAgyotpattikAraNamAha-sa meghAvI' sazrutika etad' vakSyamANaM jAnIyAt, tadyathA-bAhyatarametat yajjJatisaMbandhanam, idamevAnyadupanItataram-AsannataraM, zarIrAvayavAnAMbhinnajJAtibhyaAsannataratvAt, tadyathA-hastau mamAzokapallavasadhzI tathA bhUjaukarikarAkArI purapuraMjayau praNayijanamanorathapUrakau zatruzatajIvitAntakarau yathA mamana tathA'nyasya kasyApItyevaM pAdAvapi padmagarbhasukumArAvityAdi sugama,yAvatsparzAsparzanandriyaM 'mamAti' mamIkaroti, yAddane natAddaganyasyetibhAvaH, etaccahastapAdAdikaMsparzanendriyaparyavasAnaMzarIrAvayavasaMbandhitvena vivakSitaM yatkimapi vayasaH pariNAmAt-kAlakRtAvasthAvizeSAt 'parijUraitti parijIryate jIrNatAM yAti pratikSaNaM vizarArutAM yAti, tasmiMzca pratisamayaM vizIryati zarIre pratisamayamasau prANI etasmAdmazyati, tadyathA-AyuSaH pUrvanibaddhAtsamayAdihAnyA'pacIyate, AvIcImaraNenapratisamayaM maraNAbhyupagamAt, tathA balAdapacIyate, tathAhi-yauvanAvasthAyAzcyavamAne zarIrake pratikSaNaM zithilIbhavatsu saMdhibandhaneSu balAdavazyaM bhrazyate, tathA varNAttvacazchAyAto'pacIyate, atraca sanatkumAradRSTAnto vAcyaH, tathAjIyati zarIrezrotrAdInIndriyANinasamyak svaviSayaM paricchetumalaM, tathA coktam - "bAlyaM vRddhirvayo meghA tvkckssushukrvikrmaaH| dazakeSu nivartante, manaH sarvendriyANi ca // tathA ca viziSTavayohAnyA 'susaMghitaH' subaddhaH saMdhi-jAnukUparAdiko 'visaMdhirbhavati' Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 9, 321 vigalitabandhano bhavatItyarthaH, tathA valitaraGgAkulaM sarvataH zirAjAlaveSTitamAtmano'pi zarIramidamudvegakRdbhavati kiMpunaranyeSAM ?, tathA coktam / // 1 // "valisaMtatamasthizeSitaM, zithilasnAyuvataM kaDevaram / svayameva pumAn jugupsate, kimu kAntAH kamanIyavigrahAH ? | tathA kRSNAH kezA vayaH pariNAmajalaprakSAlitA dhavalatAM pratipadyante, tadevaM vayaH pariNAmApAditasanmatiretadbhAvayet, tadyathA yadapIdaM zarIramudAraM- zobhanAvayavarUpopetaM vizi hAropacitam etadapi mayA'vazyaM pratikSaNaM vizIryamANamAyuSaH kSaye viprahAtavyaM bhaviSyatItyedavagamya zarIrAnityatayA saMsArAsAratAM 'saMkhyAya' avagamya parityaktasamasta gRhaprapaJco niSkiJcanatAmupagamya sa bhikSurdehadIrghasaMyamayAtrArthaM bhikSAcaryAyAM samutthitaH san dvidhA lokaM jAnIyAditi / tadeva lokadvaividhyaM darzayitumAha tadyathA - jIvAzca prANadharaNAlakSaNAstadviparItAzcAjIvAdharmAdharmAkAzAdayaH, tatra tasya bhikSorahiMsAprasiddhaye jIvAn vibhAgena darzayitumAha-jIvA apyupayogalakSaNA dvidhA, tadyathA trasyantIti trasA dvIndriyayAdayaH tathA tiSThantIti sthAvarAH - :- pRthivIkAyAdayaH / te'pi sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakAdibhedena bahudhA draSTavyAH, eteSu copari bahudhA vyApAraH pravartate / sAmprataM tadupamardakavyApArakurtan darzayannAha mU. (646) iha khalu gAratthA sAraMbhA sapariggahA, saMtegatiyA samaNA mAhaNAvi sAraMbhA sapariggahA, je ime tasA thAvarA pANA te sayaM samArabhaMti antreNavi samAraMbhAveti annaMpi samArabhataM samanujANaMti / iha khalu gAratthA sAraMbhA sapariggahA, saMtegatiyA samaNA mAhaNAvi sAraMbhA sapariggahA, je ime kAmabhogA sacittA vA acittA vA te sayaM parigiNhaMti anneNavi parigiNhAveti annaMpi parigiNhaMtaM samaNujANaMti // iha khalu gAratthA sAraMbhA sapariggahA, saMtegatiyA samaNA mAhaNAvi sAraMbhA sapariggahA, ahaM khalu anAraMbhe apariggahe, je khalu gAratthA sAraMbhA sapariggahA, saMtegatiyA samaNAvi sAraMbhA sapariggahA, etesiM ceva nissAe baMbhaceravAsaM basissAmo, kassa NaM taM heuM ?, jahA puvvaM tahA avaraM jahA avaraM tahA puvvaM, aMjU ete anuvarayA anuvaTThiyA punaravi tArisagA ceva / je khalu gAratthA sAraMbhA sapariggahA, saMtegatiyA samaNA mAhaNAvi sAraMbhA sapariggahA, duhato pAvAiM kuvvaMti iti saMkhAe dohivi aMtehiM adissamANo iti bhikkhU rIejjA / se bemi pAINaM vA 6 jAva evaM se pariNNAyakamme, evaM se vaveyakamme, evaM se viaMtakArae bhavatIti makkhAyaM // vR. 'iha' asmin saMsAre khalurvAkyAlaGkAre gRham agAraM tatra tiSThantIti gRhasthAH, te ca sahArambheNa-jIvopamardakAriNA vartanta iti sArambhAH, tathA saha parigraheNa dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdinA vartanta iti saparigrahAH, na kevalaM ta eva anye'pi 'santi' vidyante eke kecana 'zramaNAH' zAkyAdayaH, te ca pacanapAcanAdyanumateH sArambhA dAsyAdiparigrahAcca saparigrahAH, tathA 221 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 sUtrakRtAGga sUtram 2/9/-/646 brAhmaNAzcaivaMvidhA eva, eteSAMca sArambhakatvaM spaSTataraMsUtreNaivadarzayati-yaime prAgvAvarNitAnasAH sthAvarAzca prANinastAna svayameva-aparapreritA eva samArabhante, tadupamardakaM vyApAra svata eva kurvantItyarthaH, tathA anyAMzca samArambhayanti samArambhaM kurvatameva-aparapreritA eva samArabhante, tadupamardakaM vyApArasvata eva kurvantItyarthaH, tathAanyAMzca samArambhayantisamArambhakurvatazcAnyAn smnujaannti| tadevaM prANAtipAtaM pradarzya bhogAGgabhUtaM parigrahaM darzayitumAha-'iha khalu' ityAdi, iha khalu gRhasthAH sArambhAH saparigrahAH santi zramaNA brAhmaNAzca, teca sArambhaparigrahatvAt kiM kurvantIti darzayati-yaimepratyakSAHkAmapradhAnA bhogAHkAmabhogAHkAmyanta itikAmAH-strIgAtrapariSvaGgAdayo bhujyanta iti bhogAH-srakcandanavAditrAdayaH, ta ete sacittAH-sacetanA acetanA bhaveyuH, tadupAdAnabhUtA vA'rthA, tAMzca sacittAnacittAnvA'rthAn 'te' kAmabhogArthino gRhasthAdayaH svata eva parigRhNanti anyena ca parigrAhayanti aparaM ca parigRNhantaM samanujAnata iti|| sAmpratamupasaMjighRkSurAha-'iha khalu' ityAdi, iha-asmin jagati 'santi' vidyante gRhasthAstathAvidhAH zramaNA brAhmaNAzca sArambhA-saparigrahA ityevaM jJAtvA sa bhikSurevamavadhArayedahamevAtra svalvanArambho'parigrahazca, ye cAmI gRhasthAdayaH sArambhAdiguNayuktAstadetatrizrayAtadAzrayeNa brahmacarya-zrAmaNyamAcariSyAmo'nArambhA aparigrahAH santaH, dharmAdhAradehapratipAlanArthamAhArAdikRte sAmbhaparigrahagRhasthanizrayA pravrajyAM kariSyAma ityarthaH / nanu ca yadi tatrizrayA punarapivihartavyaM kimarthate tyajyanta itijAtAzaGgaH pRcchati-'kasya hetoH kena kAraNena tadetadgRhasyazramaNabrAhmaNatyajanamabhihitamiti,AcAryo'pividitAbhiprAya uttaraMdadAti, yathA'pUrvam' Adau sArambhaparigrahatvaM teSAMtathA pazcAdapi' sarvakAlamapigRhasthAH sArambhAdidoSaduSTAH zramaNAzca kecana yathA pUrva gRhasthabhAvesArambhAH saparigrahAstathA 'aparasminnapi' pravrajyArambhakAle tathAvidhA eva ta iti, zramaNAzca kecana tathA 'pUrva gRhasthabhAve sArambhA- saparigrahastathA japarasminnapi' pravrajyArambhakAle tathAvidhA eva ta iti, adhunobhayapadAvyabhicAritvapratipAdanArthamAha-yathA aparam' aparasminapravrajyApratipattikAle tathA pUrvamapi gRhasthabhAvAdAvapIti, yadivA-kasya hetostadgRhasthAdyAzrayaNaM kriyate yatinetyAha-tathA pUrva pravrajyArambhakAle sarvameva bhikSAdikaM gRhasthAyattaM tathA pazcAdapi, ataH kathaM nu nAmAnavadyAvRttirbhaviSyatItyataH . sAdhubhiranArambhaiH sArambhAzrayaNaM vidheyaM / . yathAcaitegRhasthAdayaH sArambhAH saparigrahAzca tathA pratyakSeNaivopalabhyanta iti dayitumAha'aMjU itivyaktametadete gRhasthAdayo yadivA-'aJjU iti praguNena nyAyena svarasapravRttyA sAvadyAnuSThAnebhyo'nuparatAH parigrahArambhAca satsaMyamAnuSThAnena cAnupasthitAH-samyagutthAnamakRtavantA ye'pi kathaJciddharmakaraNAyosthitAste'pyuddiSTabhojitvAtmAvadyAnuSThAnaparatvAca gRhasthabhAvAnuSThAnamanativartamAnAH punarapitAzA eva-gRhasthakalpAeveti ||saamprtmupsNhrti-yime-gRhsthaadyste 'dvighA'pi sArambhasaparigrahatvAbhyAmubhAbhyAmapi pApAnyupAdadateyadivA rAgadveSAbhyAmubhAbhyAmapi yadivA gRhasthapravrajyAparyAyAbhyAmubhAbhyAMpApAni kurvata ityevaM 'saMkhyA' parijJAya dvayorapyantayoH' Arambhaparigrahayo rAgadveSayorvA adhzyamAnaH' anupalabhyamAnoyadivArAgadveSayovintI-abhAvI Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 9, tayorAdizyamAno-rAgadveSAbhAvavRttitvenApadizyamAnaH sannityevaMbhUto 'bhikSu' bhikSaNasIlo'navadyAhArabhojI satsaMyamAnuSThAne 'rIyet' pravarteta, etaduktaM bhavati ya ime jJAtisaMyogA yazcAyaM dhanadhAnyAdikaH parigraho yaccedaM hastapAdAdyavayavayuktaM zarIrakaM yaca tadAyurbalavarNAdikaM tatsarvamazAzvatamanityaM svapnendrajAlasa zamasAraM, gRhasthazramaNabrAhmaNAzca sArambhAH saparigrahAzca, etatsarvaM parijJAya satsaMyamAnuSThAne bhikSU rIyeteti sthitam / sa punarapyahamadhikRtamevArthaM vizeSitataraM sopapattikaM bravImIti-tatra prajJApakApekSayA prAcyAdikAyAdizo'nyatarasyAH samAyAtaH sa bhikSurdvayorapyantayoradhzyamAnatayA satsaMyamerIyamANaH san 'evam' anantaroktena prakAreNa jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya ca parijJAtakarmA bhavati / punarapi 'eva' miti parijJAtakarmatvAdyapetakarmA bhavati - apUrvasyAbandhako bhavatItyarthaH, punarevamityabandhakatayA yoganirodhopAyataH pUrvopacitasya karmaNo vizeSeNAntakArako bhavatIti etacca tIrthakaragaNadharAdibhirjJAtajJeyairAkhyAtamiti // kathaM punaH prANAtipAtavirativratAdivyavasthitasya karmApagamo bhavatItyuktaM ?, yatastayapravRttasyAtmaupamyena prANinAM pIDotpadyate, tayA ca karmabandha ityevaM sarvaM manasyAdhAyAha- 323 mU. (647) tattha khalu bhagavatA chajjIvanikAya heU pannattA, taMjahA- puDhavIkAe jAva tasakAe, se jahAnAmae mama assAyaM daMDeNa vA aTThINa vA muTThINa vA lelUNa vA kavAleNa vA AuTTijamANassa vA hammamANassa vA tajjijjamANassa vA tADijamANassa vA pariyAvijamANassa vA kilAmijamANassa vA uddavijjamANassa jAva lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkAragaM dukkhaM bhayaM paDisaMvedemi, icchevaM jANa sacce jIvA savve bhUtA sacce pANA savve sattA daMDeNa vA jAva kavAleNa vA AuTTijamANA vA hammamANA vA tajijamANA vA tADijamANA vA pariyAvijamANA vA kilAmijamANA vA uddavijamANA vA jAva lomukkhaNaNamAyabhavi hiMsAkAraNaM dukkhaM bhayaM paDisaMvedeti, evaM naJca savve pANA jAva sattA va haMtavvA na ajjAveyavvA na parighetavvA na paritAveyavvA na uddaveyavyA / se bemi jeya atItA jeya paDuppannA jeya AgamissA arihaMtA bhagavaMtA savve te evamAikkhaMti evaM bhAti evaM pannaveti evaM parUveti-savve pANA jAva sattA na haMtavvA na ajjAveyavvA na parighetavvA na paritAveyavvA na uddaveyavvA esa dhamme dhuve nItie sAsae samitra logaM kheyannehiM pavedie, evaM se bhikkhU virate pANAtivAyAto jAva virate pariggahAto no daMtapakkhAlaNeNaM daMte pakkhAlejA no aMjaNaM no vamaNaM no dhUvaNe no taM pariAviejjA / se bhikkhU akirie alUsae akohe amANe amAe alohe uvasaMte parinivvuDe no AsaMsaM purato karejja imeNa me didveNa vA sueNa vA maeNa vA vinAeNa vA imeNa vA sudhariyatavaniyama baMbhaceravAseNa imeNa vA jAyAmAyAvuttieNaM dhambheNaM io cue pecA deve siyA kAmabhogANa basavatI siddhe vA adukkhamasubhe etthavi siyA etyavi no siyA / / se bhikkhu saddehiM amucchie rUvehiM amucchie gaMdhehiM amucchie rasehiM amucchie phAsehiM amuchie virae kohAo mANAo mAyAo lobhAo pejjAo dosAo kalahAo abbhakkhANAo pesunnAo paraparivAyAo arairaIo mAyAmosAo picchAdaMsaNasallAo iti se mahato AyANAo uvasaMte uvaTThie paDivirate se bhikkhU / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-/647 je ime tasathAvarA pANA bhavaMti te no sayaM samAraMbhai no va'NNehiM samAraMbhAveti anne samArabhaMtevi na samaNujANaMti iti se mahato AyANAo uvasaMte ucaTThie paDivirate se bhikkhU / je ime kAmabhogA sacittA vA acittA vA te no sayaM parigiNhaMti no atreNaM parigiNhAveti annaM parigiNhataMpi na samaNujANaMti iti se mahato AyANAo uvasaMte uvaTThie paDivirate se bhikkhU jaMpiya imaM saMparAiyaM kammaM kajjai, no taM sayaM kareti no annANaM kAraveti annaMpi kareMtaM na samanujANai iti, se mahato AyANAo uvasaMte uvaTThie paDivirate / sebhikkhU jANejA asaNaM vA 4 assi paDiyAe evaM sAhammiyaM samuddissa pANAI bhUtAI jIvAI sattA samAraMbha samuddissa kItaM pAmica acchitraM anisaTTaM abhihaDaM AhadduddesiyaM taM cetiyaM siyA taM appaNo puttAINaTThAe jAva AesAe puDho paheNAe sAmAsAe pAyarAsAe saMnihisaMnicao kijjai ihaetesiM prANavANaM bhoyaNAe no sayaM bhuMjai no annegaM bhuMjAveti annaMpi bhuMjaMtaM na samanujANai iti, se mahato AyANAo ubasaMte ubaTThie par3ivirate / 324 tyA bhikkhU parakaDaM paraniTThitamuggamuSyAyaNesaNAsuddhaM satthAIyaM satyapariNAmiyaM avihaMsiyaM esiyaM vesiyaM sAmudAniyaM pattamasaNaM kAraNaTThA pamANajuttaM akkhovaMjaNavanevaNabhUyaM saMjamajAyAmAyAvattiyaM bilamiva pannagamRteNaM appANeNaM AhAraM AhArejjA annaM annakAle pANaM pANakAle vatthaM vatthakAle leNaM leNakAle sayaNaM sayaNakAle / sebhikkhU mAyane annayaraM disaM anudisaM vA paDivanne dhammaM Aikkhe vibhae kiTTe uvaTTiesu vA anuvaTThiesa vA sussUsamANesu pavedae, saMtiviratiM uvasamaM nivvANaM soyaviyaM ajaviyaM maddaviyaM lAghaviyaM anativAtiyaM savvesiM pANANaM savvesiM bhUtANaM jAva sattANaM anuvAI kiTTae dhammaM // se bhikkhu dhammaM kiTTamANe no annarasa heuM dhambhamAikkhejjA, no pANassa heuM dhammamAikkhejjA, no vatthassa he dhammamAikkhejA, no leNassa heDaM dhammamAikkhejA, no sayaNassa heuM dhammamAikkhejA, no annesiM viruvarUvANaM kAmabhogANaM heuM dhammamAikkhejjA, agilAe dhammamAikkhejjA, nannatthA kammanijaraTThA dhammamAikkhejjA / iha khalu tassa bhikkhussa aMtie dhammaM socA nisamma uTThANeNaM uTThAya vIrA assiM dhamme samuTThiyA je tassa bhikkhussa aMtie dhammaM socA nisamma sammaM uTThANeNaM uTThAya vIrA assiM dhamme samuTThiyA te evaM savvovagatA te evaM savvovaratA te evaM savvovasaMtA te evaM savvattAe parinivvuDa ttibemi // evaM se bhikkhU dhammaTThI dhammaviU niyAgapaDivaNNe se jaheyaM butiyaM aduvA patte paumavarapoMDarIyaM aduvA apatte paumavarapoMDarIyaM, evaM se bhikkhU parinnAyakamme parinnAyasaMge parinnAyagehavAse uvasaMte samie sahie sayA jae, sevaM vayaNijje / taMjahA-samaNeti vA mAhaNeti vA khaMteti vA daMteti vA gutteti vA mutteti vA isIti vA mutIti vA katIti vA vikRti vA bhikkhuti vA lUheti vA tIraTThIti vA caraNakaraNapAraviuttibemi vR. 'tatre' ti karmabandhaprastAve khalu vAkyAlaGkAre 'bhagavatA' utpannajJAnena tIrthakRtA SaDajIvanikAyA hetutvenopanyastAH, tadyathA pRthivIkAyo yAvattrasakAyo'pIti, teSAM ca pIDyamAnAnAM yathA duHkhamutpadyate tathA svasaMvittisiddhena dRSTAntena darzayitumAha tadyathA nAma mama 'asAtaM' duHkheM Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-1, 325 vakSyamANaiHprakArairutpadyatetathA'nyeSAmapIti, tadyathA-daNDenAsthnA muSTinA lelunA' loSThena 'kapAlena' kaparaNa 'AkoTyamAnasya' saMkocyamAnasya hanyamAnasyaH kazAdibhiH taya'mAnasyAGgulyAdibhiH tADyamAnasya kuDyAdAvabhidhAtAdinA paritApyamAnasyAgnyAdau anyena vA prakAreNa pariklAmyamAnasya tathA 'apadrAvyamAnasya' mAryamANasya yAvallomotkhananamAtramapihiMsAkaraMduHkhaM bhayaM ca yanmayi kriyate tatsarvamahaM saMvedayAmItyevaM jAnIhi, tathA sarve prANA jIvA bhUtAni sattvA ityete ekArthikAH kathaJcidbhedaM vA''zritya vyAkhyeyAH, tatraiteSAM daNDAdinA''kuTyamAnAnAM yAvalomotkhana- namAtramapi duHkhaM pratisaMvedayatAmetacca hiMsAkaraM duHkhaM bhayaM cotpananaM te sarve'pi prANinaH pratisaMvedayanti-sAkSAdanubhavantIti, evamAtmopamayA pIDyamAnAnAM jantUnAM yato duHkhamutpadyate'taH sarve'pi prANinonahantavyAna vyApAdayitavyA 'nAjJApayitavyA' balAtkAreNa vyApAre na prayoktavyaH tathA na parigrAhyA na paritApayitavyA naapdraavyitvyaaH| __ so'haM bravImi, etat na svamanISikayA kiMtu sarvatIrthakarAjJayeti darzayati-'je atIe' ityAdi, ye kecana tIrthakRta RSabhAdayo'tItAyecavideheSu vartamAnAH sImandharAdayoye cAgAminyAmutsarpiNyAM bhaviSyanti padmanAbhAdayaH arhantaH' amarAsuranarezvarANAMpUjArhA bhagavanta-aizvaryAdiguNakalApotetAH sarve'pyevaM te vyaktavAcA 'AkhyAnti' pratipAdayanti evaM sadevamanujAyAM parSadibhASante, svata eva, nayathA bauddhAnAMbodhisattvaprabhAvAt kuDyAdidezanata iti, evaM prakarSaNa jJApayanti hetUdAharaNAdibhiH, evaMprarUpayanti nAmAdibhiryathA sarveprANAna hantavyA ityAdi, 'eSa dharma' prANirakSaNalakSaNaH prAgvyAvarNitasvarUpo 'dhruvaH' avazyaMbhAvI 'nityaH' kSAntyAdirUpeNa ityevaM ca 'abhisametya' kevalajJAnenAvalokya 'lokaM caturdazarajjvAtmakaM 'khedajJaiH' tIrthakRbhiH 'praveditaH' kathita ityevaMsarvaM jJAtvAsa bhikSurviditavedyo virataH prANAtipAtAdhAvatparigrahAditi, etadeva darzayitumAha 'no daMta' ityAdi, ihapUrvoktamahAvratapAlanArthamanenottaraguNAHpratipAdyante,tatraaparigrahoniSkiJcanaH san sAdhu! 'dantaprakSAlanena' kadambAdikASThena dantAn prakSAlayet tathA no 'aJjanaM' sauvIrAdikaM vibhUSArthamakSNordadyAttathA no vamanavirecanAdikAH kriyAH kuryAttathA no zarIrasya svIyavastrANAM vAdhUpanaM kuryAt nApikAsAdyapanayanArthataMdhUmaM yogavartiniSpAditamApibediti / sAmprataM mUlaguNottaraguNaprastAvamupasaMjighRkSurAha sa mUlottaraguNavyavasthito bhikSurnAsya kriyAsAvadyA vidyate ityakriyaH, saMvRtAtmakatayA sAMparAyikakarmAbandhaka ityarthaH, kuta evaMbhUtaH yataH prANinAmalUSakaH-ahiMsako'nupamardaka ityarthaH, tathA na vidyatekrodhoasyetyakrodhaH, evamamAno'mAyo'lobhaH kaSAyopazamAJcopazAntaH-zItIbhUtastadupazamAcca parinirvRta iva parinirvRtaH evaM tAvadaihikebhyaH kAmabhogebhyo virataH pAralaukikebhyo'pi virata iti drshyti| 'noAsaMsaM' ityAdi, no naivAzaMsAMpuraskRtyamamAnena viziSTatapasAjanmAntare kAmabhogAvAptibhaviSyatItyevaMbhUtAmAzaMsAMnapuraskuryAditi, etadevadarzayitumAha-'imeNa meM ityAdi, asminneva janmanyamunA viziSTatapazcaraNaphalena haTenAmarSISadhyAdinA tatha pAralaukikena ca zrutenAkadhammillabrahmadattAdInAM viziSTatapazcaraNaphalen, tathA 'maeNa vatti 'mana jJAne' jAtismaraNAdinA jJAnena, tathA''cAyadiH sakAzAdvijJAtena-avagatena mamApi viziSTaM bhaviSyatItyevaM nAzaMsAM Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 2/9/1647 vidadhyAt, tathA'munA sucaritataponiyamabrahmacaryavAsena tathA'munA vA yAtramAtrAvRttinA dharmeNAnuSThitena itaH' asmAdbhavAcyutasya pretya janmAntaresyAmahaMdevaH, tatrasthasya camevazavartinaH kAmabhogA bhaveyuH azeSakarmaviyuto vA siddho'duHkhaH zubhAzubhakarmaprakRtya- pekSayetyevaMbhUto'haM syAmAgAmini kAla ityevamAzaMsAM na vidadhyAditi, yadivA viziSTatapazcara-NAdinA''gAmini kAle mamANimAladhimetyAdikA'thprakArA siddhirbhaviSyatItyanayAca siddhAsiddho'hamaduHkho'zubho madhyastha ityevaMrUpAmAzaMsAM na kuryAt / tadakaraNeca kAraNamAha-"etthavi' ityAdi, 'atrApi viziSTatapazcaraNe satyapi kutazcinimittAdduSpraNidhAnasadbhAvesati kadAcitsiddhi syAtkadAcicca naivAzeSakarmakSayalakSaNA siddhisyAta, tathA coktama-"jejattiyA uheUbhavassate cevatattiyA mokkhe" ityaadi|ydivaa'traapynnimaaghssttgunnkaarnnetpshcrnndii siddhiH syAtkadAcicca na syAt-tadviparyayo'pivAsyAditi,evaM vyavasthite prekSApUrvakAriNAM kathamAzaMsA kartuMyujyate iti, siddhizcASTaprakAreyaM-aNimA 1 ladhimA2 mahimA 3 prApti4prAkAmyaM 5 IzatvaM 6 vazitvaMNyatrakAmAvasAyitvamiti 8,tadevamaihikArthamAmuSmikAtha kIrtivarNazlokAdyarthacatapona vidheymitisthitm|saamprtmnukuulprtikuulessu zabdAdiSu viSayeSu rAgadveSAbhAvaM darzayitumAha-sa bhikSuH sarvAzaMsArahito veNuvINAdiSu zabdeSu 'amUrcchitaH' agRddho'nadhyupapannaH, tathA rAjanAdizabdeSukarkazeSuadviSTaH, evaMrUparasagandhasparSeSvapivAcyamiti punarapi sAmAnyena krodhAdyupazamaM darzayitumAha-virae kohAo' ityAdi, krodhamAnamAyAlobhebhyo virata ityAdisugamaM yAvaditi se mahayA AyANAo uvasaMte uvaTThie paDivirae se bhikkhuti, sabhikSurbhavatiyomahataH karmopAdAnAdupazAntaH satsaMyamevopasthitaHsarvapApebhyazca virataH prativirata iti / / etadeva ca mahataH karmopAdAnAdviramaNaM sAkSAddarzayitumAha-'je ime' ityAdi, ye kecana trasAH sthAvarAzca prANino bhavanti, tAn sarvAnapi 'no' naiva svayaM satsAdhavaH samAramante prANyupamardakamArambha nArambhanta itiyAvat, tathA nAnyaH samArambhayante na cAnyAn samArabhamANAn samanujAnata ityevaM mahataH karmopAdAnAdupazAntaH prativirato bhikssurbhvtiiti| sAmprataM kAmabhoganivRttimadhikRtyAha-'jeime' ityAdi, ye kecanAmI kAmyanta iti kAmA bhujyanta iti bhogAH, teca sacittA acittA bhaveyuH, tAMzca na svato gRhNIyAnanApyanyena grAhayet nApyaparaM gRhNantaM samanujAnIyAdityevaM karmopAdAnAdvirato bhikSurbhavatIti / / sAmprataM sAmAnyataH sAmparAyikakarmopAdAnaniSedhamadhikRtyAha-yadapIdaM saMparyeti tAsu tAsu gatiSvanena karmaNeti sAMparAyikaM,taca tatpadveSanihavamAtsaryAntarayAzAtanopaghAtairbadhyate, tatkarma tatkAraNaM vA na kRtakAritAnumatibhiH karoti sa bhikSurabhidhIvata iti // sAmprataM bhikSAvizuddhimadhikRtyAha-'se bhikkhU ityAdisa bhikSuryatpunarevaMbhUtamAhArajAtaMjAnIyAt 'assiM paDhiyAe tti etatpratijJayA' AhAradAna-pratijJayAyadivA 'asminparyAye sAdhuparyAye vyavasthitamekaMsAdhuMsAdharmikaM samuddizya kazcicchrAvakaH prakRtibhadrako vA sAdhvAhAradAnArthaM 'prANinaH' vyaktendriyAn "bhUtAni trikAlabhAvIni jIvAn AyuSkavadharaNalakSaNAn sattvAn sadAsattvopetAn samArabhya' tadupamardakamArammaM vidhAya 'samuddizya' tatpIDAM samyaguddizya, krItaM kramevaNadravyavinimayena 'pAmicchati udyatakam 'Acchedya' mityanya-smAdAcchidya anisRSTa miti pareNAnutsaMkalitam abhyAhRtamiti sAdhvabhimukhaM Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-1, 327 grAmAderAnItam 'AhRtya" upetya sAdhvarthaMkRtamuddezikamityevaMbhUtamAhArajAtaM sAdhavedattaM syAt, taJcAkAmena tena parigRhItaM syAt, tadevaM doSaduSTaMca jJAtvA svayaM na muJjIta nApyapareNa bhojayetna ca bhuAnamaparaM samanujAnIyAdityevaM duSTAhAradoSAnivRtto bhikssurbhvtiiti| athapunarevaMjAnIyAdityAdi, tadyathA-vidyate teSAMgRhasthAnAmevaMbhUto vakSyamaH 'parAkramaH' sAmarthyamAhAranirvartanaM pratyArambhastenaca yadAhArajAtaMnivartitaM yasyacArthAya' yatkRtetat cetita'miti dattaM niSpAditaM 'syAd bhavet, yatkRteca taniSpAditaM tatsvanAmagrAhamAha, tadyathA-AtmanaH svanimittamevAhAradipAkanirvartanaM kRtamiti, tathA putrAdyarthaM yAvadAdezAya-Adizyate yasminnAgate saMbhrameNa parijanastadAsanadAnAdivyApAre sa AdezaH-prAghUrNakastadarthaM vA pRthakpraheNArtha viziSTAhAranirvartanaM kriyate / tathA zyAmA -rAtristasyAmazanamAzaH zyAmAzstadarthaM, prAtarazanaM prAtarAzaH - pratyUSasye va bhojanaM tadarthaM sannidhisaMnicayo viziSTAhAra saMgrahasya saMcayaH kriyte| anena caitapratipAditaM bhavati-bAlavRddhaglAnAdinimittaM pratyUSAdisamayeSvapi bhikSaTanaM kriyate, tasya cAyamabhahitaH saMbhavaH, sa ca 'saMnidhisaMcaya' ihaikeSAM mAnavAnAM bhojanArthaM bhavati, tatra bhikSurudyatavihArI parakRtapaniSThitamudgamotpAdanaiSaNAzuddhamAhAramAharet, atra ca parakRtaparaniSThite catvAro bhaGgAH, tadyathA-tasya kRtaM tasyaivaca niSThitaM, tasya kRtamanyasyaniSThitam, anyasya kRtaM tasyaiva niThitam, anyasya kRtamanyasya niSThitamityayaM caturtho bhaGgaH sUtreNopAttaH, ayaM ca zuddho dvitIyazca anyasya niSThitatvAt, tatrAdhAkarmoddezikAdaya udgamadoSAH SoDaza tathotpAdanAdoSA dhAtrIdUtyA- dikAH SoDazaiva tathaiSaNAdoSAH zaGkiAtAdayo daza, evamebhidvicatvAriMzaddoSa rahitatvAcchuddhaM / tathA zastram-agnyAdikaM tenAtItaM prAsukIkRtaM zastrapariNAmita'miti zastreNa svakAyaparakAyAdinA nirjIvIkRtaM varNagandhasAdibhizca pariNamitaM, hiMsAM prAptaM hiMsitaM virUpaM hiMsitaM vihiMsitaM-nasamyak nirjIvIkRtamityarthaHtapratiSedhAdavihisitaM, nirjIvamityarthaH, tadapyeSitamanveSitaM bhikSAcaryAvidhinA prAptaM, vaiSika miti kevalasAdhuveSAvAptaM na punarjAtyAdyAjIvanato nimittAdinA votpAditaM, tadapi 'sAmudAnikaM samudAna-bhikSAsamUhastatra bhavaM sAmudAnikam, etaduktaM bhavati-madhukaravRttyA'vAptaM sarvatra stokaM stokaM gRhItamityarthaH / tathA prajJasyedaM prAjJaMgItArthenopAttamazanam-AhArajAtaM, tadapivedanAvaiyyAvRttyAdike kAraNesati, tatrApipramANayuktaM nAtimAtra, pramANaM cedam - // 1 // "addhamasaNassa savvaMjaNassa kujA davassa do bhaae| vAupaviyAraNahA chabbhAgaM UNayaM kujjA // iti| etadapinavarNavalAdyartha kiMtuyAvanmAtreNAhAreNadehaH kriyAsu pravartate, tatra dRSTAntadvayamAha-tadyathA-akSasyopAlanam-abhyaGgo vraNasya ca lepanaM-pralepastadupamayAAhAramAharet, tathA coktm||1|| "amaMgeNa vasagaDaM na tarai vigaI viNA u jo saahuu| so rAgadosarahio mattAe vihIi taM seve|| etadevadarzayati-saMyamayAtrAyAM mAtrA saMyamayAtrAmAtrA yAvatyA''hAramAtrayA saMyamayAtrA Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 sUtrakRtAGga sUtram 2/9/-1647 pravartate sA tathA tayA-saMyamayAtrAmatrayA vRttiryasya tattathA, tadapi bilapravezapannagabhUtenAtmanA''hAramAharet, etaduktaM bhavati-yathA'hirbilaM pravizan tUrNaM pravizati evaM sAdhunA'pyAhArastatsvAdamanAsvAdayatA zIghraM pravezayitavya iti, yadivA sarpaNevAhAro lbdhvaa'svaadmbhyvhaarytiti|tdev cAhArajAtaMdayitumAha-'atraM bhaktam atrakAle sUtrArthapauruSyuttarakAlaM bhikSAkAle prApte, puraHpazcAtkarmaparihRtaM bhavati yathoktabhikSATanena, grahaNakAlAvAptaM maikSaM paribhogakAle muJjIta, tathA pAnakaM pAnakAle, nAtitRSito mubhIta nApyatibubhukSitaH pAnakaM pibediti, tathA vastraM vastrakAle gRhNIyAd, upabhogaMvA kuryAt, tathA layanaM guhAdikamAzrayastasya varSAsvavazyamupAdAnam anyadA tvaniyamaH, tathA zayyate'sminniti zayanaM-saMstArakaH sacazayanakAle, tatrApyagItArthAnAM praharadvayaMnidrAvimokSo gItArthAnAM prhrmekmiti| sabhikSurAhAropadhizayanasvAdhyAyadhyAnAdInAM mAtrAMjAnAtItitadvidhijJaH sananyatarAM dizamanudizaM vA 'pratipannaH' samAzrito dharmamAkhyApayet-pratipAdayet yadyena vidheyaM tadyathAyogaM vibhajeddharmaphalAnicakIrtayed-AvirbhAvayet,tacca dharmakathanaMparahitArthapravRttenasAdhunA sampagupasthiteSu ziSyeSu anupasthiteSuvA-kautukAdipravRtteSu 'zuzrUSamANeSu' zrotuM pravRtteSu svaparahitAya 'pravedayed' AvedayeprakathayeditiyAvat / zrotumupasthiteSu yatkathayettaddarzayitumAha-'saMtiviraI ityAdi zAnti-upazamaH krodhajayastapradhAnA prANAtipAtAdibhyo viratiH zAntiviratiH, yadivA zAnti-azeSaklezopazamarUpA tasyai-tadarthaM viratiH zAntiviratistAM kathayeta, tathA upazamam' indriyanoindriyopazamarUpaM rAgadveSAbhAvajanitaM tathA nirvRti nirvANamazeSadvandvoparamarUpaM tathA 'soyaviyaMti zaucaM tadapi bhAvazaucaM sarvopAdhivizuddhatAvratAmAlinyaM 'anaviyaMti ArjavamamAyitvaMtathA mArdavaM-mRdubhAvaH sarvatra prazrayavattvaM vinayanamratetiyAvat,tathA lAghaviyaMtikarmaNAM lAghavApAdanaM karmagurorvA''tmanaH karmApanayanato laghvavasthAsaMjananaM, sAmapratamupasaMhAradvAreNa sarvazubhAnuSThAnAnAM mUlakAraNamAha-atipatanam-atipAtaH prANyupamardanaM tadvidyate yasyAsAvatipAtikastapratiSedhAnatipAtikastaM sarveSAM prANinAM bhUtAnAM yAvatsattvAnAM dharmamanuvivicyAnuvicintya vA 'kIrtayet' kathayet, idamuktaM bhavati-sarvaprANinAM rakSAbhUtaM dharma kathayediti / sAmprataM dharmakIrtanaM yathA nirupadhi bhavati tathA darzayitumAha-sa bhikSu parakRtaparaniSThitAhArabhojIyathAkriyAkAlAnuSThAyI zuzrUSatasudharmaMkIrtayet nAtrasya hetormamAyamIzvarodharmakathApravaNo viziSTamAhArajAtaMdAsyatItyetannimittaMna dharmamAcakSIta,tathA pAnavastralayanazayananimattaM na dharmamAcakSIta, anyeSAM vA virUparUpANAm uccAvacAnAM kAryANAM kAmabhogAnAM vA nimittaM na dharmamAcakSIta tathA glAnimanupagacchan dharmamAcakSIta, karmanirjarAyAzcAnyatra na dharma kathayed, aparaprayojananirapekSa evdhrmkthyediti||dhrmkthaashrvnnphldrshndvaarennopsNjighRkssuraah-ih khalu tasse'tyAdi, 'iha' asmin jagati khalu vAkyAlaGkAre 'tasya' bhikSorguNavataH 'antike' samIpe pUrvoktavizeSaNaviziSTaM dharma zrutvA "nizamya' avagamya samyagutthAnenotthAya 'vIrAH' karmavidAraNasahiSNavo ye caivaMbhUtAste "evaM' pUrvoktavizeSaNaviziSTAnuSThAnatayA sasminnapi mokSakAraNe samyagdarzanAdike upa-sAmIpyena gatAH sarvopagatAH, tathaiva sarvebhyaH pApasthAnebhya uparatAH sarvoparatA tathAta evasarvopazAntAjitakaSAyatayA zItalIbhUtAH tathAtaeva sarvAtmatayAsarvasAmarthena sadanuSThAne udyama kRtavantoyecavaMbhUtAste'-zeSakarmakSayaMkRtvA pari-samantAnivRtAH Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-1, 329 - parinirvRtAH azeSakarmakSayaM kRtavantaH, iti bravImIti pUrvavat / sAmpratamadhyayanopasaMhArArthamAha-eva mitipUrvoktavizeSaNakalApaviziSTaH sa bhikSupunarapi sAmAnyato viziSyate-dharmazrutacAritrAkhyastenArthIdharmArthI, yathAvasthitaM paramArthato dharmasarvopAdhivizuddhaM jAnAtIti, dharmavit, tathA niyAgaH-saMyamo vimokSo vA kAraNe kAryopacAraM kRtvA taM pratipanno niyAgapratipannaH, sa caivaMbhUtaH paJcamapuruSajAtaH, taM cAzritya tatyathedaM prAk pradarzitaM tatsarvamuktaM, saca prApto vA syAtpadmavarapauNDarIkam-anugrAhyaM puruSavizeSaM cakravartyAdikaM, tatprAptizca paramArthataH kevalajJAnAvAptau satyAM bhavati, sAkSAdyathA'vasthitavastusvarUpaparicchitteH, aprApto vA syAt matizrutAvadhimana:paryAyajJAnairvyastaiH samastairvA samanvitaH, sacaivaMbhUtaH prAgvyAvarNitaguNakalApopeto bhikSu parisamantAt jJAtaM karma svarUpato vipAkatastadupAdAnatazca yena sa parijJAtakarmA, tathA parijJAtaH saGgaH-sambandhaH sabAhyAbhyantaro yena sa tathA, parijJAto nisAratayA gRhavAso yena sa tathA, upazAnta indriyanoindriyopazamAt, tathA samitaH paJcabhiH samitibhiH, tathA sahahitena vartata iti sahito jJAnAdibhirvA sahitaH-samanvitaH, 'sadA' sarvakAlaM 'yataH' saMyataHprAgvyAvarNitaniyamakalApopetaH,saevaMguNakalApAnvitaetadvacanIyaH, tadyathA zrAmyatIti zramaNaH samamanA vA, tathA mA prANino jahi-vyApAdayetyevaM pravRttiH / upadezo yasya sa mAhanaH sa brahmacArI vA brAhmaNaH, kSAntaH sa kSamopeto, dAnta indriyanoindriyadamanena, tathA tisRbhirguptibhiguptaH, tathAmukta ivamuktaH, tathA viziSTatapazcaraNopetomaharSiH,, tathA manutejagatastrikAlavasthAmiti muniH, tathA kRtamasyAstItikRtI puNyavAn paramArthapaNDito vA, tathA vidvAnsadvidyopetaH,tathA bhikSurniravadyAhAratayA bhikSaNazIlaH, tathA'ntaprAntAhAratvena rUkSaH, tathA saMsAratIrabhUto mokSastadarthI, tathA caryata iti caraNa-mUlaguNAH kriyata iti karaNamuttaraguNAsteSAM pAraM-tIraMparyantagamanaM tadvettIti crnnkrnnpaarviditi| itizabdaH parisamAptI / bravImIti tIrthakaravacanAdAryaH sudharmasvAmI jambUsvAminamuddizya evaM bhaNati-yathA'haM na svamanISikayA bravImIti / / sAmprataM samastAdhyayanopAttadRSTAntadAntikayostAtparyArtha gAthAbhirniyuktikRddarzayitumAhani. [158] uvamA ya puMDarIe tassevaya uvacaeNa nijuttii| ___ adhigAro puNa bhaNio jiNovadeseNa siddhitti / vR.iha 'upamA' dRSTAntaH 'pauNDarIkeNa' zvetazatapatreNa kRtaH, tasyehAbhyarhitatvAt, tasyaiva copacayena sarvAvayavaniSpattiryAvadviziSTo pAyenoddharaNaM, dAntikAdhikArastu punaratra bhaNitaHabhihitazcakravatyadibhavyasya jinopadezena siddhiriti, tasyaiva pUjyamAnatvAditi / ni. [159] suramaNuyatiriyaniraovaMge maNuyA phuucrittmmi| aviya mahAjaNaneyatti cakkavaSTimi adhigaaro|| vR. pUjyatvameva darzayitumAha-'suramaNuya' ityAdi, surAdiSu caturgatikeSu jantuSu madhye manujAzcaritrasya-sarvasaMvararUpasya prabhavaH-zaktA vartante, na zeSAH surAdayaH, teSvapi manujeSu mahAjananetArazcakravadiyo vartante, teSu prabodhiteSu pradhAnAnugAmitvAt itara janaH supratibodha eva bhavatItyato'tra cakravartyAdinA pauNDarIkakalpenAdhikAra iti / punarapyanyathA manujaprAdhAnyaM darzayitumAha Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 sUtrakRtAGga sUtram 2/1/-/647/ ni. [160] ni. [160] aviya hubhAriyakammA niyagA ukka ssnirytthitigaamii| te'vi hu jiNovadeseNa teNeva bhaveNa sijhaMti / / vR. 'aviya' ityAdi,gurukarmANo'pimanujA AsaMkalitanarakAyuSo'pi narakagamanayogyA api te'pyevaMbhUtAjinopadezAttenaiva bhavena samastakarmakSayAt siddhigAmino bhavantIti / tadevaM dRSTAntadAntikayostAtparyArthaM pradarya dRSTAntabhUtapauNDarIkA''dhArAyAH puSkariNyA duravagAhitvaM sUtrAlApakopAttaM niyuktikRddarzayitumAha -- ni. [161] jalamAlakaddamAlaM bahuvihavalligahaNaM ca pukkhariNi / jaMghAhi va bAhAhi va nAvAhi va taM durvgaahN|| vR. 'jalamAle tyAdi, jalamAlAm-atyarthapracurajalAMtathAkardamamAlAm-apratiSThitatalatayA prabhUtatarapaGkA tathA bahuvidhavalligahanAM ca puSkariNIM jAbhyAM vA bAhubhyAM vA nAvA vA dustarAM puSkariNI, dRSTveti kriyAdhyAhAraH, kiMcAnyat - ni. [162] paumaM ullaMghettu oyaramANassa hoi vaavtii| kiM natsthi se uvAo jeNullaMghejja avivanno / vR. 'paumaM' ityAdi, tanmadhye padmavarapauNDarIkaMgRhItvA samuttarato'vazya yApatti prANAnAM bhavet, kiMtatra kazcidupAyaH sa nAsti? yenopAyena gRhItakamalaH santAMpuSkariNImullaGghayedavipanna iti| tadullaGghanopAyaM darzayitumAha - ni. [163] vijA va devakamma ahavA AgAsiyA viuvvaNayA / paumaM ullaMghettuM na esa iNamo jiNakkhAo / / vR 'vidyA ve' tyAdi, vidyA vA kAciprajJaptyAdikA devatAkarma vA'thavA''kAzagamanalabdhirvA kasyacidbhavet tenAsAvavipanno gRhItapauNDarIkaH sannullaGghayettAM puSkariNIm, eSa ca jinairupAyaH samAkhyAta iti / sarvopasaMhArArthamAha - ni. [164] suddhappaogavijA siddhA u jiNassa jANaNA vijjA / bhaviyajaNapoMDarIyA u jAe siddhigatimuveti // vR. 'suddhappe' tyAdi, zuddhaprayogavidyA siddhA jinasyaiva vijJAnarUpA vidyA nAnyasya kasyacidyayA vidyayA tIrthakaradarzitayA bhavyajanapauNDarIkAH siddhimupagacchantIti / gato'nugamaH, sAmprataM nayAH, teca pUrvavadraSTavyA iti / / adhyayanaM-1 samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA dvItIya zrutaskandhasya prathamamadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayanaM-2 kriyAsthAna) vR. vyAkhyAtaM prathamAdhyayanaM, sAmprataM dvitIyamArabhyate, asyacAyamabhisaMbandhaH, ihAnantarAdhyayane puSkariNIpINDarIkadRSTAntena tIrthakAH samyaGamokSopAyAbhAvAtkarmaNAM bandhakAH pratipAditAH, satsAdhavazca samyagdarzanAdimokSamArgapravRttatvAnmocakAH sadupadezadAnato'pareSAmapIti Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 2, tadihApi yathA karma dvAdazabhiH kriyAsthAnairbadhyate yathA ca trayodazena mucyate tadetatpUrvoktameva bandhamokSayoH pratipAdanaM kriyate, anantarasUtreNa cAyaM saMbandhaH / 331 tadyathA- bhikSuNA caraNakaraNavidA karmakSapaNAyodyatena dvAdaza krIyAsthAnAni karmabandhakAraNAni samyak parihartavyAni tadviparItAni ca mokSasAdhanAni AsevitavyAni ityanena saMbandhenA''yAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatrApyupakramAntato'rthAdhikAro'yaM, tadyathA - karmaNAM bandho'nena pratipAdyate tadvimokSazceti / nAmaniSpanne tu nikSepe kriyAsthAnamiti dvipadaM nAma, tatrApi kriyApadanikSepArthaM prastAvamAracayanniryuktikRdAhani. [165 ] kiriyAo bhaNiyAo kiriyAThANaMti tena ajjhayaNaM / ahigAro puNa bhaNio baMdhe taha mokkhamagge ya // ni. [166 ] davve kiriejaNayA ya payoguvAyakaraNijjasamudAne / iriyAvahasaMmatte sammAmicchA ya micchatte // ni. [167 ] nAmaMThavaNA davie khete'ddhA uDDa uvaratI vasahI / saMjamapaggahajohe acalagaNaNa saMdhaNA bhAve // ni. [168 ] samudANiyANiha tao saMmapautte ya bhAvaThANaMmi / kiriyAhiM purisa pAvAie u sacve parikkhejjA / / bR. tatra kriyanta iti kriyAstAzca karmabandhakAraNatvenA''vazyakAntarvartini pratikramaNAdhyayane 'paDikkamAmi terasahiM kiriyAThANehiM' ti asminsUtrebhihitAH / yadivA ihaiva kriyAH 'bhaNitA' abhihitAstenedamadhyayanaM kriyAsthAnamityucyate / tacca kriyAsthAnaM kriyAvatsveva bhavati nAkriyAvatsu, kriyAvantazca kecidvadhyante kecinmucyante'to'dhyayanArthAdhikAraH punarabhihito bandhe tathA mokSamArge ceti / tatra nAmasthApane sugamatvAdanAdhtya dravyAdikAM kriyAM pratipAdayitumAha - tatra dravye dravyaviSaye yA kriyA ejanatA 'ejRkampane' jIvasyAjIvasya vA kampanarUpA calanasvabhAvA sA dravyakriyA, sApi prayogAdvinasayA vA bhavet, tatrApyupayogapUrvikA vA'nupayogapUrvikA vA akSinimeSamAtrAdikA sA sarvA dravyakriyeti / bhAvakriyA tviyaM, tadyathA-prayogakriyA upAyakriyA karaNIyakriyA samudAnakriyA IryApathakriyA samyaktvakriyA samyaGgidhyAtvakriyA mithyAtvakriyA ceti / tatra prayogakriyA manovAkkAyalakSaNA tridhA, tatra sphuradbhirmanodravyairAtmana upayogo bhavati, evaM vAkkAyayorapi vaktavyaM, tatra zabde niSpAdye vAkkAyayodvayorapyupayogaH, tathA coktam / "giNhai yakAieNaM nisirai taha vAieNa jogeNa" gamanAdikA tu kAyakriyaiva 1, upAyakriyA tu ghaTAdikaM dravyaM yenopAyena kriyate, tadyathA-mRtkhananamardanacakrAropaNadaNcakrasalilakumbhakAravyApArairyAvadbhirupAyaiH kriyate sA sarvopAyakriyA 2, karaNIyakriyA tu yadyena prakAreNa karaNIyaM tattenaiva kriyate nAnyathA, tathAhi ghaTo mRtpiNDAdikayaiva sAmagryA kriyate na pASANasikatAdikayeti 3, samudAnakriyA tu yatkarma prayogagRhItaM samudAyAvasthaM satprakRtisthityanubhAvapradezarUpatayA yayA vyavasthApyate sA samudAnakriyA, sA ca mithyAdhTerArabhya sUkSmasaMparAyaM yAvat bhavati 4, IryApathakriyA tUpazAnta Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/- /647 / ni. [168] mohAdArabhya sayogikevalinaM yAvaditi 5, samyaktvakriyA tu samyagdarzanayogyAH karmaprakRtIH saptasaptatisaMkhyA yayA badhnAti sA'bhidhIyate 6, samyaGghithyAtvakriyA tu tadyogyA prakRtIzcatuHsaptatisaMkhyA yayA kriyayA bandhAti sA'bhidhIyate 7, mithyAtvakriyA tu sarvAprakRtIrviMzatyuttarazatasaMkhyAstIrthakarAhArakazarIratadaGgopAGgatrikarahitA yayA bandhAti sA mithyAtvakriyetvA midhIyate 8 / sAmprataM sthAnanikSepArthamAha- iyaM ca gAthA''cAraprathamazrutaskandhe dvitIyAdhyayane lokavijayAkhye ' je guNe se mUlaTThANe' ityatra sthAnazabdasya sUtrasparzikaniryuktyAM prabandhena vyAkhyAteti neha pratanyate / iha punaryA kriyayA yena ca sthAnenAdhikArastaddarzayitumAha-kriyANAM madhye samudAnikA kriyA yA vyAkhyAtA, tasyAzca kaSAyAnugatatvAt bahavo bhedA yatastatastAsAM sAmudAnikAnAM kriyANAmiha prakaraNe 'tau'tti adhikArI vyApAraH, samyakaprayukte ca bhAvasthAne, tacceha viratirUpaM saMyamasthAnaM prazastabhAvasaMdhanArUpaM ca gRhyate, samyakaprayuktabhAvasthAnagrahaNasAmarthyAdaryApathikI kriyApi gRhyate, sAmudAnikAkriyAgrahaNAJcAprazastabhAvasthAnAnyapi gRhItAni, Abhizca pUrvoktAbhiH kriyAbhiH pUrvoktAn puruSAn tadvArAyAtAnprAvAdukAMzca parIkSeta sarvAnapIti / yathA caivaM tathA svata eva sUtrakAraH 'taMjahA se egaiyA maNussA bhavaMtI' tyAdinA tathA prAcAdukaparIkSAyAmapi 'nAyao uvagaraNaM ca vippajahAya bhikkhAyariyAe samuTThiyA' ityAdinA vakSyatIti / gato niryuktyanugamaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuJcArayitavyaM, tacchedammU. (648) suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM iha khalu kiriyAThANe nAmajjhayaNe pannatte, tasse NaM ayamaTTeiha khalu saMjUheNaM duve ThANe evamAhijjati, taMjahA-dhamme ceva adhamme ceva uvasaMte caiva anuvasaMte caiva // tattha NaM je se paDhamassa ThANassa ahammapakkhassa vibhaMge tassa NaM athamaTTe pannatte, iha khalu pAINaM vA 6 saMtegatiyA maNussA bhavaMti, taMjahA - AriyA vege anAriyA vege uccAgoyA vege nIyAgoyA vege kAyamaMtA vege hassamaMtA vege suvaNNAvege duvvaNNA vege surUvA vege durUvA vege // tesiM ca NaM imaM etArUvaM daMDasamAdANaM saMpehAe taMjahA- neraiesu vA tirikkhajogiesu vA maNussesu vA devesu vA je yAvanne tahappagArA pANA vinnU veyaNaM veyaMti / tesiM piyaNaM imAI terasa kiriyAThANAiM bhavatItimakkhAyaM, taMjahA- aTThAdaMDe 1 aNaTThAdaMDe 2 hiMsAdaMDe 3 akamhAdaMDe 4 diThThIvipariyAsiyAdaMDe 5 mosavattie 6 adinnAdANavattie 7 ajjhatyavattie 8 mAnavattie 9 mittadosavattie 10 mAyAvattie 11 lobhavattie 12 iriyAvahie vR. sudharmasvAmI jambUsvAminamuddizyedamAha, tadyathA zrutaM mayA''yuSmatA bhagavataivamAkhyAtam-iha khalu kriyAsthAnaM nAmAdhyayanaM bhavati, tasya cAyamartha iha khalu 'saMjUheNaM' ti 'sAmAnyena' saMkSepeNa samAsato dve sthAne bhavataH, ya ete kriyAvantaste sarve'pyanayoH sthAnayorevamAkhyAyante, tadyathA dharme caivAdharme caiva, idamuktaM bhavati-dharmasthAnamadharmasthAnaM ca, yadivA-dharmAdanapettaM dharmyaM viparItamadharmyaM, kAraNazuddhA ca kAryazuddhirbhavatItyAha-upazAntaM yattaddharmasthAnam, anupazAntaM cAdharmasthAnaM, tatropazAnte-upazamapradhAne dharmasthAne dharmyasthAne vA kecana mahAsattvAH samAsannotta Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 2, 333 rottara zubhodayA vartante, pare ca tadviparyaste viparyastamatayaH saMsArAbhiSvagiNo'dhogatayo vartante / iha ca yadyapyanAdibhavAbhyAsAdindriyAnukUlatayA prAyazaH pUrvamadharmapravRtto bhavati lokaH pazcAtsadupadezayogyAcAryasaMsargAddharmasthAne pravartate tathA'pyabhyarhitatvAtpUrvaM dharmasthAnamupazamanasthAnaM ca pradarzitaM, pazcAttadviparyastamiti / / sAmprataM tu yatra prANinAmanupadezataH svarasapravRttyA''dAveva sthAnaM bhavati tadadhikRtyAha - 'tattha NaM' ityAdi, tatreti vAkyopanyAsArthe Namiti vAkyAlaGkAre yo'sau prathamAnuSTheyattathA prathamasyAdharmapakSasya sthAnasya vividho bhaGgo vibhaGgo vibhAgo vicArastasyAyamartha iti / 'iha' asmin jagati prAcyAdiSu dikSu madhye'nyatarasyAM dizi 'santi' vidyante eke kecana 'manuSyAH puruSAH, te caivaMbhUtA bhavantItyAha, tadyathA- ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhya ityAryAH tadviparItAzcAnAryA eke keca na bhavanti yAvaddUrUpAH surUpAzceti / 'teSAM ca' AryAdInAm 'idaM' vakSyamANametadrUpaM daNDayatIti daNDaH pApopAdAnasaMkalpastasya samAdAnaM-grahaNaM 'saMpehAe' tti saMprekSya, tacca caturgatikAnAmanyatamasya bhavatIti darzayati- 'taMja' tyAdi, tadyathA-nArakAdiSu, ye cAnye tathAprakArAstadbhedavartinaH suvarNadurvarNAdayaH 'prANAH' prANino vidvAMso vedanA-jJAnaM tad 'vedayanti' anubhavanti, yadivA sAtAsAtarUpAM vedanAmanubhavantIti / atra catvAro bhaGgAH, tadyathA-saMjJino vedanAmanubhavanti vidanti ca 1 siddhAstu vidanti nAnubhavanti 2 asaMjJino'nubhavanti na punarvidanti 3 ajIvAstu na vidanti nApyanubhavantIti 4, iha punaH prathamatRtIyAbhyAmadhikAro dvitIyacaturyAvavastubhUtAviti, 'teSAMca' nArakatiryaGganuSyadevAnAM tathAvidhajJAnavatAm 'imAni' vakSyamANalakSaNAni trayodaza kriyAsthAnAni bhavantItyevamAkhyAtaM tIrthakaragaNadharAdibhiriti / kAni punastAnIti darzayitumAha- 'taMja' tyAdi, tadyathetyayamudAharaNavAkyopanyAsArthaH / 'AtmArthAya'svaprayojanakRte daNDo'rthadaNDaH pApopAdAnaM 1, tathA'narthadaNDa iti niSprayojana meva sAvadyakriyAnuSThAnamanarthadaNDaH 2 tathA hiMsanaM hiMsA prANyupamardarUpA tayA saiva vA daNDo hiMsAdaNDaH 3, tathA'kasmAd anupayuktasya daNDo'kasmAddaNDaH, anyasya kriyayA'nyasya vyApAdana- miti 4, tathA TerviparyAso- rajvAmitra sarpabuddhistayA daNDo dRSTiviparyAsadaNDaH, tadyathAleTukAdi- budyA zarAdyamidhAtena caTakAdivyApAdanaM 5, tathA mRSAvAdapratyayikaH, sa ca sadbhUtanihnavAsa- dbhUtAropaNarUpaH 6, tathA adattasya parakIyasyA SSdAnaM svIkaraNamadattAdAnaM steyaM tatpratyayiko daNDa iti 7, tathA''tmanyadhyadhyAtmaM tatra bhava AdhyAtmiko daNDaH, tadyathA-nirnimitameva durmanA upahatamanaH saMkalpo hRdayena dUyamAnazcintAsAgarAvagADhaH saMtiSThete 8, tathA jAtyAdyaSTamadasthAnApahatamanAH parAvamadarzI tasya mAnapratyayiko daNDo bhavati 9, tathA mitrANAmupatApena doSo mitradoSa- stavpratyayiko daNDo bhavati 10, tathA mAyA- paravaJcanabuddhistayA daNDo mAyApratyayikaH 11, tathA lobhapratyayiko-lobhanimittodaNDaiti 12, tathA evaM paJcabhiH samitibhiH samitasya tisRbhirguptibhirguptasya sarvatropayuktasyeryApratyayikaH sAmAnyena karmabandho bhavati 13, etacca trayodazaM kriyAsthAnamiti / 'yathoddezastathA nirdeza' itikRtvA prathamAtkriyAsthAnAdArabhya vyAcikhyAsurAha mU. (649) paDhame daMDasamAdANe aTThAdaMDattietti Ahijjai, se jahAnAmae kei purise, Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-1649 AyaheuvA nAiheuMvA agAraheuvA parivAraheuvA mittaheuvA nAgaheuMcAbhUtaheuMvA jakkhaherDa vAtaMdaMDaMtasathAvarehipANehi sayameva nisiritiannanavinisirAvetiannapi nisiraMtaMsamanujANai, evaM khalu tassa tampattiyaM sAvarjati Ahijai, paDhame daMDasamAdANe aTThAdaMDavattietti aahie| vR. yAthamamupAttaM daNDasamAdAnamarthAya daNDa ityevamAkhyAyate tasyAyamartha, tadyathA nAma kazcitpuruSaH puruSagrahaNamupalakSaNaM sarvo'pi cAturgatikaH prANI Atmanimittam' AtmArthaM tathA 'jJAtinimittaM svajanAdyarthaM tathA agAraM-gRhaM tannimittaM tathA parivAroM dAsIkarmakarAdikaH parikaro vA-gRhAdevRttyAdikastanimittaM tathA mitranAgabhUtayakSAdyartha 'taM' tathAbhUtaM svaparopaghAtarUpaM daNDaM trasasthAvareSu prANiSu svayameva 'nisRjati nikSipati, daNDamiva daNDamupari pAtayati, prANyupamardakAriNI kriyAM karotItyarthaH, tathA'nyenApi kArayati, aparaM daNDaM nisRjantaM samanujAnIte, evaM kRtakAritAnumatibhireva tasyAnAtmajJasya tatpratyayikaM sAvadhakriyopAttaM karma 'AdhIyate' sambadhyate iti / etaprathamaM daNDasamAdAnamarthadaNDapratyayikamityAkhyAtamiti / / ma. (650) ahAvare docce daMDasamAdAne anaTThAdaMDavattitti Ahijai, se jahAmanAmae kei purise je ime tasA pANA bhavaMti te no acAe no ajiNAe no maMsAe no soNiyAe evaM hiyayAe pittAe vasAe picchAe no hiMsaMti metti no hiMsissaMti metti no puttaposaNAe no pasaposaNayAe no agAraparivahaNatAe no samaNamAhaNavattaNAheuM no tassa sarIragassa kiMci vippariyAdittA bhavaMti, se haMtA chettA bhettA luMpaittA vilupaittA uddavaittA ujjhiuM bAle verassa AbhAgI bhavati, antttthaadNdde| se jahAnAmae kei puriseje ime thAvarA pANA bhavaMti, taMjahA-ikkaDAi vA kaDiNA ivA jaMtugA i vA paragA i vA mokkhAi vA taNAi vA kusAi vA kucchagAi vA pavvagAi vA palAlA ivA, te no puttaposaNAeno pasuposaNAe noagArapaDivUhaNayae no samaNamAhaNaposaNayAe no tassa sarIragassa kiMci vipariyAittA bhavaMti, sehaMtAchettA luMpaittA vilupaittAuddavaittAunjhiuM bAle verassa AbhAgI bhavati, anaTThA dNdde| se jahAnAmae kei purise kacchaMsi vA dahasi vA udagaMsi vA daviyaMsi vA valayaMsi vA nUmaMsivA gahaNaMsi vA gahaNaviduggaMsivA varNasivA vaNaviduggaMsi vApabvayaMsi vApabvayaviduggaMsi vA taNAI Usaviya usaviya sayameva aganikAyaM nisirati annenavi aganikAyaM nisirAveti annaMpiaganikAyaMnisiritaMsamanujANaianaTThAdaMDe, evaM khalutassatappattiyaMsAvaJjantiAhijai, doce daMDasamAdAne anaTThAdaMDavattietti aahie| vR.tathAparaM dvitIyaMdaNDasamAdAnamanarthadaNDapratyayikamityabhidhIyate, tadadhunAvyAkhyAyate, tadyathA nAma kazcitpuruSo nirnimittameva nirvivekatayA prANino hinasti, tadeva darzayitumAha-'je ime' ityAdi, ye kecana 'abhI saMsArAntarvartinaH pratyakSA vastAdayaH prANinastAMzcAsau hiMsanna - zarIraM 'no' naivArcAya hinasti, tathA'jinaM-carma nApi tadartham, evaM mAMsazoNitahRdayapittavasApicchapucchavAlazrRGgaviSANanakhasnAyvasthyasthimajA ityevamAdikaM kAraNamuddizya, naivAhisiSunApi hiMsanti nApihiMsayiSyantimA madIyaM ceti, tathA no 'putrapoSayAyeti putrAdikaM poSayiSyAmItyetadapi kAraNuddizya na vyApAdayati, tathA nApi pazUnAM poSaNAya, tathA'gAraM-gRhaM Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-2, 335 tasya parivahaNam-upacayastadarthaM vA na hinasti, tathA na zramaNabrAhmaNavartanAhetuM, tathA yattena pAlayitumArabdhaM no tasya zarIrasya kimapi paritrANAya tat' prANavyaparopaNaM bhavati / __ ityevamAdikaMkAraNamanapekSyaivAsI krIDayA tacchIlatayA vyasanena vAprANinAM hantA bhavati daNDAdibhiH tathA chettA bhavati karNanAsikAvikartanataH tathA bhettA zUlAdinA tathA lumpayitA anyatarAgAvayavavikartanataH tatha vilumpayitA akSyutapATanacarmavikartanakarapAdAdicchedanataH paramAdhArmikavatrANinAM nirnimittameva nAnAvidhopAyaiH pIDotpAdako bhavati tathA jIvitAdapyapadrAvayitA bhavati, sa ca sadvivekamujjhitvA''tmAnaM vA parityajya bAlavadvAHajJo'samIkSitakAritayA janmAntarAnubandhino vairasyAbhAgI bhavati, tadevaM ninimittavameva paJcendriyaprANipIDanatoyathA'narthadaNDo bhavati tathA pratipAditam, adhunAsthAvarAnadhikRtyocyate'sejahe tyAdi, yathA kazcitpuruSonirvivekaH pathigacchanvRkSAdeH pallavAdikaMdaNDAdinA pradhvaMsayan phalanirapekSastacchIlatayA vrajati, etadeva darzayati ___ je ime' ityAdi, ye kecana 'amI' pratyakSAH sthAvarA vanaspatikAyAH prANino bhavanti, tadyathA-ikkaDAdayo vanaspativizeSA uttAnArthAstadiheyamikkaDAmamAnayAprayojanamityevamabhisaMdhAya na chinatti, kevalaM tatpatrapuSpaphalAdini rapekSastacchIlatayA chinattItyetatsarvatrAnuyojanIyamiti, tathA na putrapoSaNAya no pazupoSaNAya nAgArapratibRMhaNAya na zramaNabrAhmaNavRttaye nApi zarIrasya kiJcitparitrANaM bhaviSyatIti, kevalamevamevAsau vanaspati hantA chettetdi yAvajjanmAntarAnubandhino vairasyAbhAgI bhavati, ayaMvanaspatyAzrayo'narthadaNDo'bhihitaH / sAmpratamagnyAzritamAha-se jahe' tyAdi, tadyathA nAmakazcitpuruSaHsadasadvivekavikalatayAkacchAdikeSudazasusthAneSuvanadurgaparyanteSu tRNAni-kuzapuSpakAdIni paunaHpunyenovadhiHsthAni kRtvA 'agnikAyaM' hutabhujaM 'nisRjati' prakSipatyanyena vA'gnikArya bahusattvApakAriNaM davAI 'nisarjayati' prakSepayatyanyaM ca nisRjantaM smnujaaniite| tadevaM yogatrikeNa kRtakAritAnumatibhistasya yatkiJcanakAriNaH 'tatpratyayikaM' davadAnanimittaM sAvadhaMkarma' mahApAtakamAkhyAtam, etaccadvitIyamanarthadaNDasamAdAnamAkhyAtamiti tRtIyamadhunA vyAcikhyAsurAha-- mU. (651) ahAvare tacce daMDasamAdANe hiMsAdaMDavattietti AhiJjai, se jahAnAmae keipurise mamaMvA mamivA annaM vA ani vA hiMsisuvA hiMsaivA hiMsissaivAtaMdaMDatasathAvarehiM pANehiM sayameva nisirati annanavi nisirAveti annapi nisiraMtaM samaNujANai hiMsAdaMDe, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahinai, tacce daMDasamAdANe hiMsAdaMDavattietti aahie| vR.athAparaMtRtIyaMdaNDasamAdAnaM hiMsAdaNDapratyayikamAkhyAyate, tadyathAnAmakazcit 'puruSaH' puruSakAra vahan svato bharaNabhIrutayAvA mAmayaMghAtayiSyatItyevaM matvA kaMsavaddevakIsutAn bhAvato jaghAna madIyaM vA pitaramanyaM vA mAmakaM mamIkAropetaMparazurAmavatkArtavIryaM jaghAnAnyaM vAkaJcanAyaM sarpasiMhAdiyApAdayiSyatIti matvA sAdikaM vyApAdayati anyadIyasya vA kasyaciddhiraNyapazcAderayamupadravakArItikRtvAtatra daNDaM nisRjati, tadevamayaM mAM madIyamanyadIyaM vA hiMsitavAn hinasti hisiSyatItyevaMsaMbhAvite trasesthAvarevA taMdaNDaM prANavyaparopaNalakSaNaM svayameva nisRjati Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/651 anyena nisarjayati nisRjantaM vA'nyaM samanujAnIte ityetattRtIyaM daNDasamAdAnaM hiMsAdaNDapratyayikamAkhyAtamiti / mU. (652) ahAvare cautthe daMDasamAdANe akasmAt daNDavattietti Ahijjai, se jahAnAmae kei purise kacchaMsi vA jAva vaNaviduggaMsi vA miyavattie miyasaMkappe miyapaNihANe miyavahAe gaMtA ee miyattikAuM annayarassa miyassa vahAe usuM AyAmettA NaM nisirejA, sa miyaM vahissAmittikaTTu tittiraM vA vaTTagaM vA caDagaM vA lAvagaM vA kavoyagaM vA kavi vA kaviMjalaM vA vidhittA bhavai, iha khalu se annassa aTThAe annaM phusati akamhAdaMDe / se jahAnAmae kei purise sAlINi vA vIhINi vA koddavANi vA kaMgUNi vA paragANi vA rAlANi vA nilimANe annayarassa taNassa vahAe satyaM nisirejA, se sAmagaM taNagaM kumudugaM vIhIusiyaM kalesuyaM taNaM chiMdissAmittikaTTu sAliM vA vIhiM vA koddavaM vA kaMguM vA paragaM vA rAlayaM vA chiMdittA bhavai, iti khalu se annassa aTThAe annaM phusati akamhAdaMDe, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjaM Ahijjai, cautthe daMDasamAdANe akamhAdaMDavattie Ahie / / vR. athAparaM caturthaM daNDasamAdAnamakasmAddaNDapratyayikamAkhyAyate, iha cAkasmAdityayaM zabdo magadhadeze sarveNApyAgopAlAGganAdinA saMskRta evoJcAryata iti tadihApi tathAbhUta evoccarita iti / tadyathA nAma kazcitpuruSo lubdhakAdikaH kacche vA yAvadvanadurge vA gatvA mRgaiH hariNairATavyapazubhirvRtti-varttanaM yasya sa mRgavRttikaH, sa caivaMbhUto mRgeSu saMkalpo yasyAsau mRgasaMkalpaH, etadeva darzayati- mRgeSu praNidhAnam antaHkaraNavRttiryasya sa mRgapraNidhAnaH kva mRgAndrakSyAmItyetadadhyavasAyI san mRgavadhArthaM kacchAdiSu gantA bhavati, tatra ca gataH san draSTa mRgAnete mRgA ityevaM kRtvA teSAM madhye'nyatarasya mRgasya vadhArtham 'iSu' zaraM 'AyAmetta'tti AyAmena samAkRSya mRgamuddizya nisRjati, sa caivaM saMkalpo bhavati yathA'haM mRgaM haniSyAmIti iSu kSiptavAn, sa ca teneSuNA tittirAdikaM pakSivizeSaM vyApAdayitA bhavati, tadevaM khalbasAvanyasyArthAya nikSipto daNDo yadA'nyaM 'spRzati' ghAtayati so' kasmAddaNDa ityucyate / adhunA vanaspatimuddizyAkammAddaNDamAha- 'se jahe' tyAdi, tadyathA nAma kazcitpuruSaH kRSIvalAdi zAlyAdeH- dhAnyajAtasya 'zyAmAdikaM' tRNajAtamapanayan dhAnyazuddhiM kurvANaH sannanyatarasya tRNajAtasyApanayanArthaM 'zastraM' dAtrAdikaM nisRjet sa ca zyAmAdikaM tRNaM chetsyAmItikRtvA'- kasmAcchAliM vA yAvat AlakaM vA chindyAdrakSaNIyasyaivAsAvakasmAcchettA bhavati, ityevamanyasyArthAya-anyakRte'nyaM vA 'spRzati' chinatti, yadivA 'spRzatI' tyanenApi paritApaM karotIti darzayati, tadevaM khalu 'tasya' tatkartu 'tavyatyayikam' akasmAddaNDanimittaM 'sAvadya' miti pApam 'AdhIyate' sambadhyate, tadetaccaturthaM daNDasamAdAnakamasmAddaNDa- pratyayikamAkhyAtamiti mU. (653) ahAvare paMcame daMDasamAdANe diTTivipariyAsiyAdaMDavattietti Ahijai, se jahAnAmae kei purisa mAIhiMvA piIhiM vA bhAIhiM vA bhagiNIhiM vA bhajjAhiM vA puttehiM vA dhUtAhiM vA suhAhiM vA saddhiM saMvasamANe mittaM amittameva mantramANe mitte hayapuvve bhavai TiDDivipariyAsiyAdaMDe / se jahAnAmae kei purise gAmaghAyaMsi vA nagaraghAyaMsi vA kheDe0 kabbaDa0 bhaDabaghAyaMsi Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 2, adhyayanaM-2, 337 cA doNamuhaghAyaMsivA paTTaNaghAyaMsi vA AsamaghAyaMsi vA sannivesaghAyaMsivA niggamaghAyaMsi vA rAyahANighAyaMsi vA ateNaM teNamiti mannamANe ateNe hayapuvve bhavai diDivipariyAsiyAdaMDe, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahijai, paMcamedaMDasamAdANe diddhivipariyAsiyAdaMDavattietti aahie| ghR.athAparaM paJcamaM daNDasamAdAnaM sRSTiviparyAsadaNDapratyayikamityAkhyAyate, tadyathA nAma kazcitpuruSaH-cArabhaTTAdiko mAtRpitRbhrAtRbhaginIbhAryAputraduhitRsnuSAdibhi sArdhaM 'vasan' tiSThan jJAtipAlanakRte mitrameva dRSTiviparyAsAdamitro'yamityevaM manyamAno 'hanyAt' vyApAdayet tena ca dRSTiviparyAsavatA mitrameva hatapUrvaM bhavatIti ato dRSTiviparyAsadaNDo'yam / punarapyanyathA tamevAha- se jahe' tyAdi, tadyathA nAma kazcitpuruSaH puruSakAramudvahan grAmaghAtAdike vibhrame bhrAntacetA dRSTiviparyAsAdacaurameva cauro'yamityevaM manyamAno vyApAdayet, tadevaM tena' bhrAntamanasA vabhramAkulenAcaura evahatapUrvo bhavati, so'yaM dRSTiviparyAsadaNDaH, tadevaM khalu 'tasya' dRSTiviparyAsavat tavyatyayikaM sAvadhaM karmAdhIyate / tadevaM paJcamaM daNDasamAdAnaM dRSTiviparyAsapratyayikamAkhyAtamiti // mU. (654) ahAvare chaTe kiriyaTThANe mosAvattietti Ahijjai, se jahAnAmae kei purise AyaheuM vA nAiheuM vA agAraheuM yA parivAraheuM vA sayameva musaM vayati annenavi musaM vAei musaMvayaMtaMpiannaMsamaNujANai, evaMkhalu tassa tappattiyaMsAvajaMtiAhijai, chaTekiriyaTThANe mosAvattietti aahie| vR. athAparaM SaSThaM kriyAsthAnaM mRSAvAdapratyayikamAkhyAyate, tatra ca pUrvoktAnAM paJcAnAM kriyAsthAnAnAM satyapi kriyAsthAnatve prAyazaH paropaghAto bhavatItikRtvAdaNDasamAdAnasaMjJA kRtA, SaSThAdiSu ca bAhulyena na paravyApAdanaM bhavatItyataH kriyAsthAnamityeSA saMjJocyate, tadyathA nAma kazcitpuruSaH svapakSAvezAdAgrahAdAtmanimittaM yAvatparivAranimittaM vA sadbhUtArthanihavarUpamasadbhUtodbhAvanasvabhAvaM vA svayameva mRSAvAdaM vadati, tadyathA-nAhaM madIyo kA kazciJcaurAH, sa ca cauramapisadbhUtamapyarthamapalapati, tathA paramacauraMcauramiti vadati, tathA'nyena mRSAvAdaMbhANayati, tathA'nyAMzca mRSAvAdaM vadataH smnujaaniite| tadevaMkhalutasya yogatrikakaraNatrikeNamRSAvAdaM vadatastapratyayikaMsAvAkarma AdhIyate' sambadhyate tadetatSaSThaM kriyAsthAnaM mRSAvAdapratyayikamAkhyAtamiti / / ma.(155/ahAvaresattame kiriyaTThANe adinAdANavattiettiAhijjai.sejahAnAmae kei purise AyaheuMvA jAva parivAraheuM vAsayameva adinnaM Adiyai anenavi adinnaM AdiyAveti adi-AdiyaMtaMannaMsamaNujANii, evaMkhalutassatappattiyaMsAvarjatiAhijai, sattamekiriyaTThANe adinnAdANavattietti aahie| ghR.athAparaM saptamaM kriyAsthAnamadattAdAnapratyayikamAkhyAyate, etadapi prAgvanneyaM, tadyathA nAma kazcitpuruSa AtmanimittaM yAvatparivAranimittaM paradravyamadattameva gRhNIyAdaparaM ca grAhayedgRhaNantamapyaparaMsamanujAnIyAdityevaMtasyAdattAdAnapratyayikaM krmsmbdhyte|iti saptamaM kriyAsthAnamAkhyAtamiti 2] 22] Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 sUtrakRtA sUtram 2/2/-1656 mU. (656) ahAvare aTThame kiriyaTThANe anjhatthavattietti Ahijai, se jahAnAmae kei purise natthi NaM kei kiMci visaMvAdeti sayameva hIne dIne duDhe dummaNe ohayamaNasaMkappe ciMtAsogasAgarasaMpaviDhe karatalapalhasthamuha aTThajjhANovagae bhUmigayadihie jhiyAi, tassa NaM ajjhatyayA AsaMsaiyA cattAriThANA evamAhijai - taM0 kohe mAne mAyA lohe, anjhasthameva kohamANamAyAlohe, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahijai, aTThame kiriyaTThANe ajjhatyavattietti aahie| vR.athAparamaSTamaMkriyAsthAnamAdhyAtmikamiti-antaHkaraNodbhavamAkhyAyate, tadyathA nAma kazcitpuruSazcintoprekSApradhAnaH, tasya ca nAsti kazcidvisaMvAdayitA-na tasya kazcidvisaMvAdena paribhAvane vA'sadbhUtodbhAvanena vA cittaduHkhamutpAdayati, tathApyasau svayameva vApasadavaddIno durgatavaddhIno duzcittatayA duSTo durmanAstathopahato'svasthatayA manaHsaMkalpo yasya sa tathA, tathA cintaiva zoka iti vA (sa eva) sAgaraH cintAzokasAgarazcintApradhAno vA zokazcintAzokaH sa eva sAgaraH tatra praviSTaH cintAzokasAgarapraviSTaH / tathA bhUtazca yadavastho bhavatitaddarzayati-karatale paryastaM mukhaM yasya satathA'harnizaM bhavati, tathA''rtadhyAnopagato'pagatasadvivekatayAdharmadhyAnAharavartI nirnimittameva dvandvopahatavaddhayAyati tasyaivaM cintAzokasAgaravagADhasya sata AdhyAtmikAni-antaHkaraNodbhavAni manaHsaMzritAnyasaMzitAni vA-nisaMzayAni catvAri vakSyamANAnisthAnAni bhavanti, tAni caivamAkhyAyante, tadyathAkrodhasthAnaM mAnasthAnamAyAsthAnaMlobhasthAnamiti / te cAvazyaMkrodhamAnamAyAlobhAAtmano'dhi bhavanyAdhyAtmikAH, ebhireva sadbhirduSTaM mnobhvti|tdevNtsy durmanasaH krodhamAnamAyAlobhavata evamevopahatamanaHsaMkalpasya 'tapratyayikam' adhyAtmanimittaM sAvadhaM karma 'AdhIyate' saMbadhyate tadevamaSTamametakriyAsthAnamAdhyAtmikAkhyamAkhyAtamiti / mU. (657) ahAvare navame kiriyaTThANe mANavattietti Ahijai, se jahAnAmae kei purise jAtimaeNa vA kulamaeNa vA balamaeNa vA rUvamaeNa vA tavamaeNa vA suyamaeNa vA lAbhamaeNa vA issariyamaeNa vA pannAmaeNa vA annatareNa vA mayaTThANeNaM matte samANe paraMhIleti nideti khisati garahati paribhavai avamaNNeti, ittarie, ayaM, ahamaMsi puNa visitthtthjaaikulblaaigunnovvee| evaMappANaMsamukkasse, dehacuekammabitie avasepayAi, taMjahA-gabbhAogabmaM 4jammAo jammaM mArAo mAraM naragAo naragaM caMr3e thaddhe cavale mANiyAvi bhavai, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahijai, navame kiriyAThANe mANavattietti aahie| vR.athAparaMnavamaMkriyAsthAnamAnapratyayikamAkhyAyate, tadyadhAnAma kazcitpuruSojAtyAdiguNopetaH san jAtikulabalarUpatapaHzrutalAbhaizcaryaprajJAmadAkhyairaSTabhirmadasthAnairanyatareNa vA mattaH paramavamabuddhAhIlayati tathA nindati jugupsategarhati paribhavati, etAni caikArthikAnikathaJcibhedaM voTaprekSya vyAkhyeyAnIti / yathA paribhavati tathA darzayati-itaro'yaM jaghanyo hInajAtikaH tathA mattaH kulabalarUpAdibhirdUramapabhraSTaH sarvajanAvagIto'yamiti / ahaM punarviziSTajAtikulabalA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-2, 339 diguNopetaH, evamAtmAnaM smutkrssyediti|saamprtNmaanotkrssvipaakmaah-'dehcue' ityAdi, tadevaM jAtyAdimadonmattaH sannihaivaloke garhito bhavati, atraca jAtyAdipadadvayAdisaMyogA draSTavyAH, te caivaM bhavanti-jAtimadaH kasyacitra kulamadaH,aparasya kulamado najAtimadaH, parasyobhayama, aparasyAnubhayamityevaM padatrayeNASTau caturbhiH SoDazetyAdiyAvadaSTabhiH padaiH SaTpaMcAzadadhikaMzatadvayamiti, sarvatra madAbhAvarUpazcaramabhaGgaHzuddha iti|| paraloke'pi ca mAnI duHkhabhAgbhavatItyanena pradarzyate-svAyuSaH kSaye dehAccuto bhavAntaraM gacchan zubhAzubhakarmadvitIyaH karmaparAyattatvAdavazaH-paratantraH prayAti, tadyathA-garbhAdgarbha paJcendriyApekSaM tathA garbhAdagarbha vikalendriyeSUtpadyamAnaH punaragarbhAdgarbhamevamagarbhAdagarbham etacca narakakalpagarbhaduHkhApekSAyA mabhihitam, utpadyamAnaduHkhApekSayA tvidamabhidhIyate-janmana ekasmAdaparaM janmAMtaraM vrajati, tathA maraNaM mArastasmAnmArAntaraM vrajati, tathA narakadezyAtzvapAkAdivAsAdrala- prabhAdikaM narakAntaraM vrajati, yadivA narakAtsImantakAdikAdudhdhRtya siMhamasyAdAvutpadya punarapi tIvrataraM narakAntaraM vrajati / tadevaM naTavadraGgabhUmI saMsAracakravAle strIpuMnapuMsakAdIni bahUnyavasthAntarANyanubhavati / tadevaM mAnI paraparibhave sati caNDo raudro bhavati parasyApakaroti, tadabhAve hyAtmAnaM vyApAdayati tathA stabdhazcapalo yatkiJcakArI mAnI san sarvo'pyetadavastho bhavatIti / tadevaM 'tatpratyayikaM' mAnanimittaM sAvadhaM karma 'AdhIyate' sambadhyate / nvmmetkriyaasthaanmaakhyaatmiti| mU. (658) ahAvare dasame kiriyaTThANe mittadosavattietti Ahijjai, se jahAnAmae kei purise mAIhiM vA pitIhiM vAbhAIhiM vA bhaiNIhiM vA bhajAhiM bAdhUyAhiM vA puttehiM vAsuNhAhiM vA saddhiM saMvasamANe tesiM anayaraMsi ahAlahugaMsi avarAhasi sayameva guruyaM daMDaM nivtteti| taMjahA-sIodagaviyaDasi vA kAyaM uccholittA bhavati, usiNodagaviyaDeNa vA kArya osiMcittA bhavati, aganikAeNaM kAyaM ubar3ahittA bhavati, jotteNa vA vetteNa vA neteNa vA tayAi vA kaNNeNa vA chiyAe vA layAe vA annayareNa vA davaraeNa pAsAI uddAlittA bhavati, daMDeNa vA aTThINa vA muTThINa vA lelUNa vAkavAleNavAkAyaM AuTTittA bhavati, tahappagAre purisajAe saMvasamANe dummaNA bhavati, pavasamANe sumaNA bhavati / tahappagAre purisajAe daMDapAsI daMDagurue daMDapurakaDe ahie imaMsi logaMsi ahie paraMsi logaMsi saMjalaNe kohaNe piTTimaMsiyAvibhavati, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvanaMti Ahijjati, dasame kiriyaTThANe mittadosavattietti aahie| vR. athAparaM dazamaM kriyAsthAnaM mitradoSapratyayikamAkhyAyate, tadyathA nAma kazcitpuruSaH prabhukalpomAtApitRsuhRtsvajanAdibhiHsArdhaM parivasaMsteSAMcamAtApitrAdInAmanyatamenAnAbhogatayA yathAkathaMcilladhutame'pyaparAdhe vAci durvacanAdike tathA kAyike hastapAdAdike saMghaTTanarUpe kRte sati svayameva-AtmAnA krodhAmAtogurutaraM daNDaM' duHkhotpAdakaM 'nirvartayati' karoti, tadyathAzItodake 'vikaTe' prabhUte zIte vA zizirAdau 'tasya' aparAdhakartu kAyamadho bolayitA bhavati, tathoSNodakavikaTena 'kAya' zarIramapasiJcayitA bhavati, tatra vikaTagrahaNAduSNatailenakAdhikAdinA vA kAyamupatApayitA bhavati, tathA agnikAyena ulmukena taptAyasAvA kAyamupadAhayitA bhavati, Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 sUtrakRtAsUtram 2/2/-1658 tathA yotreNa vA vetreNe vA netreNa vA tvacA vA' sanAdikayA latayA vA'nyatamena vA davarakeNa tADanataH tasya aparAdhakartu 'zarIrapAzrvANi uddAlayituM ti carmANi lumpayituM bhavati, tathA daNDAdinA kAyamupatADayitA bhvtiiti| tadevamalpAparAdhaninyatimahAkrodhadaNDavati tathAprakAre puruSajAte ekatra vasati sati tatsahavAsino mAtApitrAdayo durbhanasastadaniSTAzaGkayA bhavanti, tasmiMzca pravasati' dezAntare gacchati gate vA tatsahavAsinaH sumanaso bhavanti / tathAprakArazca puruSajAto'lpe'pyaparAdhemahAntaM daNDaMkalpayatIti, etadevadarzayitumAhadaNDasya pArvaM daNDapAvaM tadvidyate yasyAsau daNDapAvI svalpatayA stokAparAdhe'pi kupyati daNDaM ca pAtayati / tamapyatigurumiti darzayitumAha-daNDena guruko daNDaguruko yasya ca daNDo mahAn bhavati asau daNDena gururbhavati, tathA daNDaH puraskRtaH sadA puruskRtadaNDa ityarthaH, sa caivaMbhUtaH svasya pareSAM ca asminloke' asminneva janmani ahitaH prANinAmahitadaNDApAdanAta, tathAparasminnapi janmanyasAvahitaH, tacchIlatayAcAsau yasyakasyacideva yenakenacideva nimittena kSaNe kSaNe saMjvalayatIti saMjvalanaH, sacAtyantakrodhano vadhabandhavicchedAdiSu zIghrameva kriyAsu pravartate, tadabhAve'pyutkaTadveSatayAmarmodaghaTTanataH pRSThimAMsamapikhAdettattadasau brUyAtyenAsAvapi paraH saMjvalet jvalitazcAnyeSAmapakuryAt, tadevaM khalu tasya mahAdaNDapravartayitustaddaNDapratyayikaM sAvadhaM karmA''dhIyate / tadetaddazamaM kriyAsthAnaM mitradrohapratyayikamAkhyAtamiti / aparepunaraSTamaMkriyAsthAnamAtmadoSapratyayikamAcakSate, navamaMtuparadoSapratyayikaM, dazamaM punaH prANavRttikaM kriyaasthaanmiti|| mU. (659) ahAvare ekkArasame kiriyaTThANe mAyAvattietti Ahijai, je ime bhavaMtigUDhAyArAtamokasiyA ulugapattalahuyA pavvayaguruyAteAyariyAvisaMtA anAriyAo bhAsAovi paujaMti, annahAsaMtaM appANaM anahA mannati, annaM puTThA annaM vAgaraMti, annaM AikkhiyavvaM anaM aaikkhNti| se jahAnAmae kei purise aMtosalle taM savaM no sayaM niharati no annaNa niharAveti no paDividdhaMsei, evameva niNhavei, aviuTTamANe aMtoaMtoriyai, evamevamAImAyaMkaDuno Aloei No paDikkamei no jiMdai no garahai no viuTTai no visohei no akaraNAe abbhuDhei no ahArihaM tavokammaM pAyacchittaM pddivjji| mAI assiM loe paJcAyAi mAni paraMsi loe paJcAyAi niMdai garahai pasaMsai nizcaraina niyaTTai nisiriyaM daMDaM chAeti, mAI asamAhaDasuhalesse yAvi bhavai, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahijai, ekkArasame kiriyahANe mAyAvattietti aahie| vR. athAparamekAdazaM kriyAsthAnamAkhyAyate, tadyathA-ye kecanAmI bhavanti puruSAH, kiMviziSTAH ?-gUDha AcAro yeSAM te gUDhAcArAH-galakartakagranthicchedAdayaH, te ca nAnAvidhairUpAyairvizrambhamutpAdya pazcAdapakurvanti, pradyotAderabhayakumArAdivat / te ca mAyAzIlatvenAprakAzacAriNaH, tamasi kaSituM zIlaM yeSAM te tamasikASiNasta eva ca kASikAH, parAvijJAtAH kriyAH kurvntiityrthH|tecsvcessttyaivoluukptrvllghvH, kauzikapicchavallaghIyAMso'piparvatavadgurumAtmAnaM manyante, yadivA'kAryapravRtteH parvatavanno stambhayituM zakyante, tecA''ryadezotpannA api Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 2, 341 santaH zAThyAdAtmapracchAdanArthamaparabhayotpAdanArthaM cAnAryabhASAH prayuJjate, paravyAmohArthaM svamatiparikalpita bhASAbhiraparAviditAbhirbhASante, tathA'nyathAvyavasthitamAtmAnam anyathAsAdhvAkAreNa manyante vyavasthApayantica, tathA'nyatsRSTA mAtRsthAnato'nyadAcakSate, yathA''mrAn pRSTAH kedArakAnAcakSate, vAdakAle vA kazcinnAtha vAditayA vyAkaraNe pravINastarkamArgamavatArayati, yathA vA 'zaradi vAjapeyena yajete' tyasya vAkyasyArthaM pRSTastadarthAnabhijJaH kAlAtipAtArthaM zaratkAlaM vyAvarNayati, tathA'nyasmiMzcArthe kathayatavye'nyamevArthamAcakSate // teSAM ca sarvArthavisaMvAdinAM kapaTaprapaJcaturANAM vipAkodbhavanAya dhTAntaM darzayitumAha 'se jahe' tyAdi, tat yathA nAma kazcitpuruSaH saMgrAmAdapakrAnto'ntaH - madhye zalyaM-tomarAdikaM yasya so'ntaH zalyaH, sa ca zalyaghaTTanavedanAbhIrutayA tacchalyaM na svato 'nirharati' apanayatiuddharati nApyanyenoddhArayati, nApi tacchalyaM vaidyopadezenauSadhopayogAdibhirupAyaiH 'pratidhvaMsayati' vinAzayati, anyena kenacitpRSye vA' pRSTo vA tacchalyaM niSprayojanameva 'nihnute' apalapati, tena ca zalyenAsAvantarvartinA 'aviuTTamANe' tti pIDyamAnaH 'aMto aMto' tti madhye madhye pIDyamAno'pi 'rIyate' vrajati, tatkRtAM vedanAmadhisahamAnaH kriyAsu pravartata ityarthaH / sAmprataM dAntikamAha- 'evamevetyAdi, yathA'sau sazalyo duHkhabhAgbhavati evamevAsI 'mAyI' mAyAzalyavAn yatkRtakAryaM tanmAyayA nigUhayan mAyAM kRtvA na tAM mAyAmanyasmai 'Alocayati' kathayati, nApi tasmAt sthAnAtpratikrAmati-na tato nivartate, nApyAtmasAkSikaM tanmAyAzalyaM nindati, tadyathA- dhiGmAM yadahamevaMbhUtamakAryaM karmodayAttat kRtavAn, tathA nApi parasAkSikaM garhati AlocanA- rhasamIpe gato ca jugupsate, tathA 'no viuTTati' nApi tanmAyAkhyaM zalyamakAryakaraNAtmakaM vividham- anekaprakAraM troTayati apanayati, yadyasyAparAdhasya prAyazcittaM tattena punastadakaraNatayA nirvarttayatItyarthaH, nApi tanmadyAdikamakAryaM sevitvA''locanArhAyAtmAnaM nivedya tadakAryAkaraNatayA - 'bhyuttiSThate, prAyazcittaM pratipadyAti nodyuktavihArI bhavatItyarthaH, tathA nApi gurvAdibhirabhidhIyamAno'pi 'yathA'rham' akAryanirvahaNayogyaM prAyaH cittaM zodhayatIti prAyazcittaM tapaHkarma viziSTaM cAndrAyaNAdyAtmakaM 'pratipadyate' abhyupagacchati / tadevaM mAyayA satkAryapracchAdako'sminneva loke mAyAvItyevaM sarvakAryeSvevAmizrambhaNatvena 'pratyAyAti' prakhyAtiM yAti tathAbhUtazca sarvasyApi avizvAsyo bhavata, tathA coktam // 1 // "mAyAzIlaH puruSaH " ( yadyapi na karoti kiJcidaparAdhaM / sarvasyAvizvAsyo bhavati tathApyAtmadoSahataH ) | ityAdi, tathA'timAyAvitvAdasI parasmin loke janmAntarAvAptI sarvAdhameSu yAtanAsthAneSu narakatiryagAdiSu 'paunaHpunyena pratyAyAti' bhUyobhUyasteSvevAraghaTTaghaTIyantranyAyena pratyAgacchatIti tathA nAnAvidhaiH prapaJcairvaJcayitvA paraM nindati jugapsate, tadyathA-ayamajJaH pazukalpo nAnena kimapi prayojanamiti, evaM paraM nindayitvA''tmAnaM prazaMsayati, tadyathA-asAvapi mayA vaJcita ityevamAtmaprazaMsayA tuSyati, tathA coktam- "yenApatrapate sAdhurasAdhustena tuSyatI 'ti / evaM cAsau labdhaprasaro'dhikaM nizcayena vA carati tathAvidAnuSThAyI bhavatIti nizcarati / tatra ca gRddhaH saMstasmAnmAtRsthAnAnna nivartate, tathA'sau mAyAvalepena 'daNDaM' prANyupamardakAriNaM 'nisRjya' pAtayitvA pazcAt 'chAdayati' apalapati anyasya vopari prakSipati, saca Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/659 mAyAvI sarvadA vaJcanaparAyaNaH saMstanmanAH sarvAnuSThAneSvapyevaMbhUtobhavati-asamAhataanaGgIkRtA zobhanA lezyA yenasatathAArtadhyAnopahatatayA'sAvazobhanalezya ityarthaH / tdevmpgtdhrmdhyaano'smaahito'shuddhleshyshcaapibhvti|tdevNkhlutsy 'tAtyayikaM mAyAzalyapratyayikaMsAvA karmA''dhIyate / tadetadekAdazaM kriyAsthAnaM mAyApratyayikaM vyAkhyAtaM / / etAni cArthadaNDAdIni ekAdaza kriyAsthAnAni sAmAnyenAsaMyatAnAM bhavanti, idaM tu dvAdazaM kriyAsthAnaM pAkhaNDikAnuddizyAbhidhiyate mU. (660) ahAvare bArasame kiriyaTThANe lobhavattietti Ahijai, je ime bhavaMti, taMjahA-AranniyA AvasahiyA gAmaMtiyA kaNhuIrahassiyA no bahusaMjayA no bahupaDivirayA sabbapANabhUtajIvasattehiM te appaNo saccAmosAiM evaM viuMjaMti, ahaM na haMtavyo anne haMtavyA ahaM na anjAveyavyo anne aJjAveyavvA ahaM na parighetavyo anne parighetabvA ahaM na paritAveyacco anne paritAveyavvA ahaM na uddaceyavyo anne uddaveyavvA / evameva te ithikAmehiM mucchiyA giddhA gaDhiyA garahiyA ajjhovavannA jAva vAsAI ghaupaMcamAiM chaddasamAI appayaro vA bhujayaro vA bhuMjittu bhogabhogAI kAlamAse kAlaM kiccA atrayaresu Asuriesu kibbisiesu ThANesu uvavattAro bhavati, tato viyyamuccamANe bhujo bhujo elamUyattAe tamUyattAe jAimUyattAe paJcAyaMti, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajaMti Ahijai, duvAlasame kiriyaTThANe lobhavattieti Ahie icceyAiMduvAla / sa kiriyANAI davieNaM samaNeNa vA mAhaNeNa vA sammaM suparijANiabvAiM bhvNti|| vR. ekAdazAt kriyAsthAnAdanantaramathAparaM dvAdazaM kriyAsthAnaM lobhapratyayikamAkhyAyate, tadyathA-ya ime vakSyamANA araNye vasantItyAraNyakAH, te ca kandamUlaphalAhArAH santaH kecana vRkSamUle vasanti, kecanAvasatheSu-uTajAkAreSu gRheSu, tathA aparegrAmAdikamupajIvanto grAmasyAntesamIpe vasantIti grAmAntikAH, tathA kvacit kAryamaNDalapravezAdike rahasyaM yeSAMte kacidrAhasikAH, te ca 'na bahusaMyatA na sarvasAvadyAnuSThAnebhyo nivRttAH, etaduktaM bhavati-na bAhulyena baseSu daNDasamArambha vidadhati, ekendriyo pajIvinastvavigAnena tApasAdayo bhavantIti, tathA na bahuviratA nasarveSvapi prANAtipAtaviramaNAdiSuvrateSu vartante, kiMtu? dravyataH katipayavratavartino na bhAvato, manAgapi tatkAraNasya samyagdarzanasyAbhAvAdityabhiprAyaH, ityetadAvirbhAvayitumAha 'savvapANe'tyAdi, te hyAraNyakAdayaH sarvaprANibhUtajIvasatvebhya AtmanA-svataH aviratAHtadupamardakArambhAdaviratA ityrthH| tathA te pASaNDikA AtmanA-svato bahUni satyA mRSAbhUtAni vAkyAni evaM vakSyamANanItyA vizeSeNa 'yuJjanti prayuJjanti Dhavata ityartha, yadivA satyAnyapi tAni prANyupamardakatvena mRSAbhUtAni satyA mRSANi, evaM te prayuJjantIti drshyti| tadyathA ahaM brAhmaNatvAddaNDAdibhirna hantavyo'nye tu zUdratvAddhantavyAH, tathAhi tadvAkyaM'zUdraM vyApAdya prANAyAma japeta kiMcidvA dadyAt, tathA kSudrasattvAnAmanasthikAnAM zakaTabharamapi vyApAdya brAhmaNaM bhojaye tyAdi, aparaM cAhaM varNottamatvAt nAjJApayitabdho'nye tu matto'dhamAH samAjJApayitavyAH, tathA nAhaM paritApayitavyo'nye tu paritApayitavyAH, tathA'haM vetanAdinA Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 2, 343 karmakaraNAya na grAhyo'nye tu zUdrA grAhyA iti, kiM bahunoktana ?, nAhamupadrAvayitavyo- jIvitAdaparopayitavyo'nye tu aparopayitavyA iti / tadevaM teSAM parapIDopadezanato'ti mUDhatayA'sambaddhapralApinAmajJAnAvRtAnAmAtsaMbharIyAM viSamadhTInAM na prANAtipAdaviratirUpaM vratamasti, asya copalakSaNArthatvAt mRSAvAdAdattAdAnaviramaNAbhAvo'pyAyojyaH / adhunA tvanAdibhavAbhyAsAhustyajatvena prAdhAnyAt sUtreNaivAbrahmAdhikRtyAha- 'evameve' tyAdi, 'evameva ' pUrvoktenaiva kAraNenAtimahatvAdinA paramArthamajAnAnAste tIrthikAH strIpradhAnAH kAmAH strIkAmAH yadivA strISu kAmeSu cazabdAdiSu mUrchitA gRddhA prathitA adhyupapannAH / atra cAtyAdarakhyApanArthaM prabhUtaparyAyagrahaNam, etacca strISu zabdAdiSu ca pravartanaM prAyaH prANinAM pradhAnaM saMsArakAraNaM, tathA coktam- "mUlameyamahammas, mahAdosasamussaya' mityAdi, iha ca strI saGgAsaktasyAvazyaMbhAvinI zabdAdiviSayAsaktirityataH strIkAmagrahaNaM, tatra cA'' saktA yAvantaM kAlamAsate tatsUtreNaiva darzayati yAvadvarSANi catuSpaJcaSa dazakAni, ayaM ca madhyamakAlo gRhItaH, etAvatkAlopAdAnaM ca sAbhiprAyakaM, prAyastIrthikA atikrAntavayasa eva pravrajanti, teSAM caitAvAneva kAlaH saMbhAvyate, yadivA madhyagrahaNAttata Urdhvamadhazca gRhyate iti darzayatitasmAccaupAttAdalpataraH prabhUtataro vApi kAlo bhavati / tatra ca te tyaktvApi gRhavAsaM 'bhuktvA bhoga bhogAn' iti strIbhoge sati avazyaM zabdAdayo bhogAH bhogabhogAstAn bhuktvA, te ca kila vayaM pravrajitA iti, na ca bhogebhyo vinivRttAH, yato mithyASTitayA'jJAnAndhatvAtsamyagviratipariNAma rahitAH te caivaMbhUtapariNAmAH svAyuSaH kSaye kAlamAse kAlaM kRtvA vikRSTatapaso'pi santo'nyatareSvAsurikeSu kilbiSikeSu sthAneSUtpAdayitAro bhavanti, te hyajJAnatapasA mRtA api kilbiSikeSu sthAneSUtpatsyante tasmAdapi sthAnAdAyuSaH kSayAdvipramucyamAnAH cyutAH kilcatra bahulAskamazeSeNailavanmUkA elamUkAstadbhAvenotpadyante, kilbiSikasthAnAcyutaH sannanantarabhave vA mAnuSatvamavApya yathaiko mUko'vyaktavAk bhavati evamasAvapyavyaktavAk samutpadyata iti / tathA 'tamUyattAe 'tti tamastvena - atyantAndhatamasatvena jAtyandhatayA atyantAjJAnAvRtatayA vA tathA jAtimUkatvenApagatAvAca iha pratyAgacchantIti / tadevaMbhUtaM khalu teSAM tIrthikAnAM paramArthataH sAvadyAnuSThAnAdinivRttAnAmAdhAkarmAdipravRttestatprAyogyabhogabhAjAM 'tavyatyayikaM' lobhapratyayikaM sAvadyaM karmAdhIyate / tadetallobhapratyayikaM dvAdazaM kriyAsthAnamAkhyAtamiti / 7 sAmpratameteSAM dvAdazAnAmapyupasaMhArArthamAha- 'iti' upapradarzane 'etAni' arthadaNDAdIni lobhapratyayikakriyAsthAnaparyavasAnAni dvAdazApi kriyAsthAnAni karmagranthidrAvaNAdravaH-saMyamaH sa vidyate yasyAsau draviko muktigamanayogyatayA vA dravyabhUtaH zramaNaH sAdhuH, tameva vizinaSTimA vadhIrityevaM pravRttiryasyAsau mAhanastenaiva etadguNaviziSTenaitAni samyagyathAvasthitavastusvarUpanirUpaNato mithyAdarzanAzritAni saMsArakAraNAnItikRtvA kSaparijJayA jJAtavyAni pratyAkhyAnaparijJayA parihartavyAni bhavantIti / / mU. (661) ahAvare terasame kiriyaTThANe iriyAvahietti Ahijjai, iha khalu attattAe saMvuDasa anagArassa IriyAsamiyassa bhAsAsamiyassa esaNAsamiyassa AyANabhaMDa mattanikkhevaNA Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/661 samiyassa uccArapAsavaNakhelasiMdhANajallapAriTThAvaNiyAsamiyassa maNasamiyassa vayasamiyassa kAyasamiyassa maNaguttassa vayaguttassa kAyaguttassa guttiMdiyassa guttabaMbhayArissa / AuttaM gacchamANassa AuttaM ciTTamANassa AuttaM nisIyamANassa AuttaM tuyaTTamANassa AuttaM bhuMjamANassa AuttaM bhAsamANassa AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM giNhamANassa vA nikkhivamANassa vA jAva cakkhupamhanivAyamavi atthi vimAyA suhumA kiriyA iriyAvahiyA nAma kajjai, sA paDhamasamae baddhA puTThA bitIyasamae veiyA taiyasamae nijjiNNA sA baddhA puTThA udIriyA veiyA nijiNNA seyakAle akamme yAvi bhavati, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajraMti Ahijjai, terasame kiriyaTaThANe IriyAvahietti Ahijjai / se bemi je ya atItA je ya paDupannA je ya AgamissA arihaMtA bhagavaMtA savve te eyAiMceva terasa kiriyANAI bhAsiMsu vA bhAseti vA bhAsissaMti vA pannaviMsu vA pannaviMti vA pannavissaMti vA, evaM caiva terasamaM kiriyaTTANaM seviMsu vA sevaMti vA sevissaMti vA / ghR. athAparaM trayodaza kriyAsthAnamIryApathikaM nAmAkhyAyate, IraNamIryA tasyAstayA vA panthA IryApathastatra bhavamIryApathikam, etacca zabdavyutpattinimittaM, pravRttinimittaM tvidaM sarvatropayuktasyAkaSAyasya samIkSitamano vAkkAyakriyasya yA kriyA tayA yatkarma tadIryApathika, saiva vA kriyA IryApathiketyucyate / sA kasya bhavati ? kiMbhUtA vA ? kIddakarmaphalA vA ? ityetaddarzayitumAha'iha khalu' ityAdi, 'iha' jagati pravacane saMyame vA vartamAnasya khaluzabdo'vadhAraNe'laGkAre vA Atmano bhAva AtmatvaM tadarthamAtmatvArthaM saMvRtasya manovAkkAyaiH, paramArthata evaMbhUtasyaivAtmabhAvo'parasya tvasaMvRtasyAtmatvameva nAsti, sadbhUtAtmakAryAkaraNAt, tadevamAtmArthaM saMvRtasyAnagArasyeryApathikAdibhiH pazcibhiH samitibhirmanovAkkAyaiH samitasya tathA tisRbhirguptibhirguptasya, punarguptigrahaNatAbhireva guptibhirgupto bhavatItyasyArthasyAvirbhAvanAyAtyAdarakhyApanArthaM veti / tathA guptendriyasya navabrahmacaryaguptyupetabrahmacAriNazca sataH, tathopayuktaM gacchatastiSThato niSIdatastvakvartanAM kurvANasya tathopayuktameva vastraM patadgrahaM kambalaM pAdapuJchanakaM vA gRhNato nikSipato vA yAvaccakSupakSamnipAtamapyupayuktaM kurvataH sato'tyantamupayuktasyApi asti-vidyate vividhA mAtrA vimAtrA tadevaMvidhA sUkSmAkSipakSmasaMcalanarUpAdikeryApathikA nAma kriyA kevalinA'pi kriyate, tathAhi sayogI jIvo na zaknoti kSaNamapyekaM nizcalaH sthAtum, agninA tApyamAnoda- kavatkArmaNazarIrAnugataH sadA parivartayannevAste, tathA coktam- "kevalI NaM bhaMte ! assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu" ityAdi / tadevaM kevalino'pi sUkSmagAtrasaMcArA bhavanti, iha ca kAraNe kAryopacArAttayA kriyayA yadbadhyate karma tasya ca karma taThaprathamasamaya eva baddhaM spRSTaM cetikRtvA takriyaiva baddhaspRSTetyuktA tathA dvitIyasamaye veditetyanubhUtA tRtIyasamaye nirjIrNA etaduktaM bhavati karma yoganimittaM badhyate, tatsthitizca kaSAyAyattA, tadabhAvAcca na tasya sAMparAyikasyeva sthitiH, kiMtu yogasadbhAvAddhadhyamAnameva spRSTatAM saMzleSaM yAti, dvitIyasamaye tvanubhUyate tacca prakRtitaH sAtAvedanIyaM sthitito dvisamayasthitikamanubhAvataH zubhAnubhAvaM anuttaropapAtikadevasukhAtizAyi pradezato bahupradezamasthirabandhaM bahuvyayaM ca tadeva seryApathikA kriyA prathamasamaye baddhaspRSTA dvitIyasamaye uditA veditA nirjIrNA bhavati, 'seyakAle tti AgAmini Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-2, 345 tRtIyasamayetatkamapikSayA'karmatApica bhavati, evaM tAvadvItarAgasyeyApratyayikakarma 'AdhIyate' sambadhyate / tadetatrayodazaM kriyAsthAnaM vyAkhyAtaM / yepunastebhyo'nye prANinasteSAM sAMparAyiko bandhaH, te tuyAni prAguktAnIryApathavAni dvAdazakriyAsthAnAniteSu vartanteteSAMcatadvartinAmasumanAM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayoganimittaH sAMparAyiko bandho bhavati, yatra ca pramAdastatra kaSAyA niyamAdbhavanti, kaSAyiNazca yogAH, yoginastvete bhAjyAH, tatra pramAdakaSAyapratyayiko bandho'nekaprakArasthiti, tadrahitastu kevalayogapratyayiko dvisamayasthitireveryApratyayika itisthitm||etaanitryodsh kriyAsthAnAni na bhagavadvardhamAnasvAminaivoktAni api tvanyairapItyetaddarzayitumAha - 'se bemI tyAdi, so'haM bravImIti, yayAguktaM tadbA bravImIti, tadyathA-ye te'tikrAntA RSabhAdayastIrdhakRto yeca vartamAnAH kSetrAntare sImandharasvAmiprabhRtayo ye cAgAminaH padmanAbhAdayo'rhanto bhagavantaHsarve'pitepUrvoktAnyetAni trayodazakriyAsthAnAnyabhASiSuH bhASantebhASiSyante c| tathA tatsvarUpatastadvipAkatazcaprarUpitavantaHprarUpayanti prruupyissyntic|tthaitdev trayodazaM kiyAsthAnaM sevitavantaH sevante seviSyante ca, yathA hi jambUdvIpe sUryadvayaM tulyaprakAzaM bhavati yathAvAsazopakaraNAH pradIpAstulyaprakAzAbhavanti evaM tIrthakRto'pinirAvaraNatvAt kAlatrayavartino'pi tulyopadezA bhvnti| ___sAmprataM trayodazasu kriyAsthAneSu yannAbhihitaM pApasthAnaM tadvibhaNiSurAha mU. (662) aduttaraM ca NaM purisavijayaM vibhaMgamAikkhissAmi, iha khalu nAnApannANaM nAnAchaMdANaM nAnAsIlANaM nAnAdiTThINaM nAnArUINaM nAnAraMbhANaM nAnAjjhavasANasaMjuttANaM nAnAvihapAvasuyajjhayaNaM evaM bhavai, taMjahA - bhomaM uppAyaM suviNaM aMtalikkhaM aMgaM saraM lakkhaNaM vaMjaNaM ithilakkhaNaM purisalakkhaNaM hayalakkhaNaM gayalakkhaNaM goNalakkhaNaM miMDhalakkhaNaM kukkaDalakkhaNaM tittiralakkhaNaM vagalakkhaNaM lAvayalakkhaNaM subhagAkaraM dubbhagAkaraM gamAkaraM mohaNakaraM AhabvaNiM pAgasAsaNi davvahomaM khattiyavijaM caMdacariyaM sUracariyaM sukkacariyaM bahassaicariyaM ukkApAyaM disAdAhaM miyacakvaM vAyasaparimaMDalaM paMsuvuddhiM kesavuTuiMmaMsavuddhiM ruhiravuTTivaitAliM addhavetAliM osovaNiM tAlugadhADaNiM visallakaraNiM pakkamaNiM aMtaddhANiM AyamiNiM-- evamAhaAo vijAo annassa heu~pauMti pANassa heuMpauMjaMti vatthassa heuM pauMjaMti leNassa heuM pauMjaMti sayaNassa heuM pauMjaMti, annesiMvA virUvarUvANaM kAmabhogANa heuM paujaMti, tiricchaM te vijaM seveti,te anAriyA vippaDivatrA kAlamAse kAlaM kiccA annayarAiM AsuriyAI kibbisiyAiMThANAiMuvavattArobhavaMti, tato'vi vippamuccamANA bhujo elamUyatAetamaaMdhayAe pnycaayti| __ . asmAtrayodazakristhAnapratipAdanAduttaraM yadana na pratipAditaM tadadhunottarabhUtenAne sUtrasaMdarbheNa pratipAdyate, yathA''cAre prathamazrutaskandhe yannAbhihitaM taduttarabhUtAmizcUlikAbhiH pratipAdyate, tathA cikitsAzAstremUlasaMhitAyAM zlokasthAnanidAnazArIracikitsitakalpasaMjJakAyAM yannAbhihitaMtaduttare'bhidhIyate, evamanyatrApi chaMdazcittyAdAvuttarasadbhAvo'vagantavyaH, tadihApi Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/662 pUrveNa yantrAbhihitaM tadanenottaragranthena pratipAdyata iti, caH samuccaye, Namiti vAkyAlaGkAre, puruSA vicIyante - mRgyante vijJAnadvAreNAnveSyante yena sa puruSavicayaH puruSavijayo vA kezAzcidalpasattvAnAM tena jJAnalavenAvidhiprayuktenAnarthAnubandhinA vijayAditi, saca vibhaGgavad-avadhiviparyayavadvibhaGgojJAnavizeSaH puruSavicayazcAsau vibhaGgazcapuruSavicayavibhaGgasta- mevaMbhUtaM jJAnavizeSamAkhyAsyAmipratipAdAyiSyAmi, yAdhzAnAM cAsau bhavati tAMllezataH pratipAdayitumAha- 'iha khalu' ityAdi, 'iha ' jagati manuSyakSetre pravacane vA nAnAprakArA-vicitrakSayopazamAt prajJAyate'nayeti prajJA sA citrA yeSAM te nAnAprajJAH, tayA cAlpAlpatarAlpatamayA cintyamAnAH puruSAH SaTasthAnapatitA bhavanti / # tathA chanda:- abhiprAyaH sa nAnA yeSAM te tathA teSAM nAnAzIlAnAM tathA nanArUpA dRSTiHantaHkaraNapravRttiryeSAM te tathA teSAmiti, teSAM ca trINi zatAnI triSaSThadhikAni pramANamagavantavyaM, tathA nAnA rUciryeSAM te nAnArucayaH, tathAhiM-AhAravihArazayanAsanAcchAdanAbharaNayAnavAhanagItavAditrAdiSu madhye'nyasyAnyA'nyasyAnyA rucirbhavati teSAM nAnArucInAmiti, tathA nAnArambhANAM kRSipAzupAlyavipaNizilpakarmasevAdiSvanyatamArambheNeti tathA nAnAdhyavasAyasaMyutAnAM zubhA'zubhAdhyavasAyabhAjAmihalokamAtrapratibaddhAnAM paralokaniSpipAsAnAM viSayatRpitAnAmidaM nAnAvidhaM pApazrutAdhyayanaM bhavati, tadyathA - bhUmau bhavaM bhaumaM nirdhAtabhUkampAdikaM, tathotpAtaM kapihasitAdikaM, tathA svapnaM gajavRSabhasiMhAdikaM tathA'ntarikSam - amodhAdikaM, tathA aGge bhavamAGgam-akSibAhusphuraNAdikaM, tathA svaralakSaNaM-kAkasvaragambhIrasvarAdikaM, tathA lakSaNaMyavamatsyapadmazaGkhacakrazrIvatsAdikaM vyaJjanaM-tilakamaSAdikaM, tathA strIlakSaNaM raktakaracaraNAdikaM evaM puruSAdInAM kAkiNIratnaparyantAnAM lakSaNapratipAdakazAstraparijJAnamavagantavyam // tathA mantravizeSarUpA vidyAH, tadyathA - durbhagamapi subhagamAkaroti subhagAkarAM, tathA subhagamapi durbhagamAkaroti durbhagAkarAM, tathA garbhakarAM- garbhAdhAnavidhAyinIM, tathA moho- vyAmoho vedodayo vA tatkaraNazIlAmAtharvaNImAtharvaNAbhidhAnAM sadyo'narthakAriNIM vidyAmadhIyate, tathA pAkazAsanIm indrajAlasaMjJikAM tathA nAnAvidhairdravyaiH-kaNavIrapuSpAdibhirmadhughRtAdibhirvoJcATanAdikaiH kAryaihomohavanaM yasyAM sA dravyahavanAtAM, tathA kSatriyANAM vidyA dhanurvedAdikA'parA vA yA svagotrakrameNAyAta / tAmadhItya prayuJjate, tathA nAnAprakAraM jyotiSamadhItya vyApAyatIti darzayati - caMdacariya' mityAdi, candrasya-grahapatezcaritaM candracaritamiti, tacca varNasthAnapramANaprabhAnakSatrayogarAhugrahAdikaM, sUryacaritaM tvidaM- sUryasya maNDalaparimANarAziparibhogodyotAvakAzarAhUparAgAdikaM, tathA zukracAro vIthItrayacArAdikaH, tathA bRhaspaticAraH zubhAzubhaphalapradaH saMvatsararAziparibhogAdikazca, tatholkApAtA digdAhAzca vAyavyAdiSu maNDaleSu bhavantaH zastrAgnikSutpIDAvidhAyino bhavanti / tathA mRgA- hariNazRgAlAdaya AraNyAsteSAM darzanarUtaM grAmanagarapravezAdI sati zubhAzubhaM yatra cintyate tanmRgacakraM, tathA vAyasAdInAM pakSiNAM yatra sthAnadiksvarAzrayaNAt zubhAzubhaphalaM cintyate tadvAyasaparimaNDalaM, tathA pAMsukezamAMsarudhirAdivRSTayo'niSTaphaladA yatra zAstre cintyante tattadabhidhAnameva bhavati, tathA vidyA nAnAprakArAH kSudrakarmakAriNyaH, tAzcemAH - vaitAlI nAma vidyA niyatAkSarapratibaddhA, sAca kila katibhirjapairdaNDamutthApayati, tathA'rdhavaitAlI tamevopazamayati, tathA'pasvApinI tAlodghATanI zvapAkI zAmbarI tathA'parA drAviDI kAliGgI gaurI Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 2, gAndhAryavapatanyutpatanI jRmbhaNI stambhanI zleSaNI AmayakaraNI vizalyakaraNI prakAmaNyantardhAnakaraNItyevamAdikA vidyA adhIyate, AsAM cArya saMjJAto'vaseya iti, navaraM zAmbarIdrAviDIkAliGgayastaddezodbhavAstadbhASAnibaddhA vA citraphalAH, avapatanI tu japan svata eva patatyanyaM vA pAtayatye-vamutpatanyapi draSTavyA / tadevamevamAdikA vidyA AdigrahaNAtprajJaptayAdayo gRhyante / etAzca vidAyaH pASaNDikA aviditaparamArthA gRhasthA vA svayUthyA vA dravyaliGgadhAriNo'nnapAnAdyarthaM prayuJjanti, anyeSAM vA virUparUpANAm-uJcAvacAnAM zabdAdInAM kAmabhogAnAM kRte prayuJjanti / sAmAnyena vidyA'' sevanamaniSTakArIti darzayitumAha- 'tiriccha' mityAdi, tirazcInAmananukUlAM sadanuSThAnapratighAtikAM te anAryA vipratipannA vidyAM sevante, te ca yadyapi kSetrAryA bhASAryAstathApi mithyAtvopahatabuddhayo'nAryakarmakAritvAdanArya eva draSTavyAH, te ca svAyuSaH kSaye kAlamAse kAlaM kRtvA yadi kathaJciddevalokagAmino bhavanti tato'nyatareSu AsurIyakeSu kilbiSikAdiSu sthAneSUtpatsyante, tato'pi vipramuktAH cyutA yadi manuSyeSUtpadyante tatra ca tatkarmazeSatayaiDamUkatvenAvyaktabhASiNastamastvenAndhatayA mUkatayA vA pratyAgacchanti, tato'pi nAnAprakAreSu yAtanAsthAneSu narakatiryagAdiSUtpadyante / sAmprataM gRhasthAnuddizyAdharmapakSasevanamucyatemU. (663) se egaio AyaheDaM vA nAyaheDaM vA sayaNaheDaM vA agAraheuM vA parivAraheDaM vA nAyagaM vAsahavAsiyaM vA nissAe aduvA anugAmie 1 aduvA uvacarae 2 aduvA paDipahie 3 aduvA saMdhicheda 4 aduvA gaThichedae 5 aduvA urabhie 6 aduvA sovarie 7 aduvA vAgurie 8 aduvA sAuNie 9 aduvA macchie 10 aduvA godhAyae 11 aduvA govAlae 12 aduvA sovaNie 13 aduvA sovaNiyaMtie 14 // 347 egaio AnugAmiyabhAvaM paDisaMdhAya tameva anugAmiyAnugAmiyaM haMtA chettA bhettA luMpaittA viluMpaittA uddavaittA AhAraM AhAreti, iti se mahayA pAvehiM kammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai / / se egaio uvacarayabhAvaM paDisaMdhAya tameva uvacariyaM haMtA chettA bhettA luMpaittA viluMpaittA uddavaittA AhAraM AhAreti, iti se mahayA pAvehiM kammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai / se egaio pADipahiyabhAvaM paDisaMdhAya tameva pADipahe ThicA haMtA chettA bhettA luMpaittA viluMpaittA uddavaittA AhAraM AhAreti, iti se mahayA pAvehiM kammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai / se egaio saMdhichedagabhAvaM paDisaMdhAya tameva saMdhi chettA bhettA jAva iti se mahayA pAvehiM kammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai / se egaio gaMThichedagabhAvaM paDisaMdhAya tameva gaMThiM chettA bhettA jAva iti se mahayA pAvehiM kammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai || se egaio urabbhiyabhAvaM paDisaMghAya urabbhaM vA annaMtaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavai / eso abhilAvI savvattha / se egaio soyariyabhAvaM paDisaMdhAya mahisaM vA annataraM vA tasaM pANaM jAva uvakkhAittA bhavai || se egaio vAguriyAbhAvaM paDisaMdhAya miyaM vA annataraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavai / / se egaio sauNiyabhAvaM paDisaMdhAya sauNi vA annataraM vA tasaM pANaM haMtA jAva ucakkhAittA bhavai // se egaio macchiyabhAvaM paDisaMdhAya macchaM vA annataraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-1663 bhavai / / se egaio godhAyabhAvaM paDisaMdhAya tameva goNaM vA annayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavai ||se egaio govAlabhAvaM paDisaMdhAya tameva govAlaM vA parijaviyahaMtA jAva uvakkhAittA bhvi|| se egaio sovaNiyabhAvaM paDisaMdhAya tameva suNagaM vA annayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavai / / se egaio sovaNiyaMtiyabhAvaM paDisaMdhAya tameva maNussaM vA annayaraM vA tasaM pANaM hatAjAva AhAraM AhAreti, iti se mahayA pAvehi kammehiM attANaM uvakkhAittA bhvi| vR.sa ekaH kadAcinnistriMzaH sAmpratApekSIapagataparalokAdhyavasAyaH karmaparatayA bhogalipsuH saMsArasvabhAvAnuvartI AtmanimittaM vetyetAnyanugAmukAdInyanyakartavyahetubhUtAni caturdazAsadanuSThAnAni vidhatte, tathA-jJAtayaH-svajanAstannimittaMtathA'gAranimittaM-gRhasaMskaraNArtha sAmAnyena vAkuTumbArtha parivAranimittaM vA-dAsIdAsakarmakarAdiparikarakRte tathA jJAtaeva jJAtakaHparicitastamuddizya tathA sahavAsikaM vA-prAtidezmikaM nizrIkRtyaitAni vakSyamANAni kuryAditi sambandhaH - tAni ca darzayitumAha-'aduve' tyAdi, athavetyevaM vakSyamANApekSayApakSAntaropalakSaNArthaH, gacchantamanugacchatItyanugAmukaH, sacAkAryAdhyavasAyena vivakSitasthAnakAlAdyapekSayA virUpakartavyacikIrSustaMgacchantamanugacchati, athavA tasyApakartavyasyApakArAvasarApekSyupacarako bhavati, athavA tasya prAtipathiko bhavati-pratipathaM-saMmukhInamAgacchati, athavA''tmasvajanArthaM saMdhicchedako bhavati-cauryapratipadyate, athavora meSaizcaratyaurabhramikaH athavAsaukarikA bhavati, athavA zakunibhipakSibhizcaratIti zAkunikaH athavAvAgurayA-mRgAdibandhanarajjvAcarativAgurikaHathavA matyaizcarati mAtsyikaH, athavA gopAlabhAvaMpratipadyate, athavA goghAtakaH syAd, athavAzvamizcarati zauvanikaH zunAMparipAlako bhavatItyarthaH,athavA 'sovaNiyaM tishvbhipaaprddhikurvnmRgaadiinaamntNkrotiityrthH| tadevametAni caturdazApyuddizya pratyekamAditaH prabhRti vivRNoti-tatraikaH kazcidAtmAdyarthaM aparasya gantuAmAntaraM kiJcidravyajAtamavagamya tadAditsustasyaivAnugAmukabhAvaM 'pratisaMdhAya' sahagantRbhAvenAnukUlyaMpratipadya vivakSitavaJcanAvasarakAlAdyapekSItamevagacchantamanuvrajati, tameva cAbhyutthAnavinayAdibhiratyantopacArairupacaryAnuvrajya ca vivakSitamavasaraM labdhvA tasyAsau hantA daNDAdibhiH tathA chettA khaGgAdinA hasatapAdAdeH tathA bhettA vajramuSTayAdinA tathA lumpayitA kezAkarSaNAdikadarthanataH tathAvilumpayitAkazAprahArAdibhiratyantaduHkhotpAdanenatathAapadrAvayitA jIvitA-dhaparopaNato bhavatItyevamAdikaM kRtyA''hAramAhArayatyasau, etaduktaM bhavatigalakartakaH kazcidanyasya dhanavato'nugAmukabhAvaM pratipadyataMbahuvidhairupAyairvizrambhe pAtayitvAbhogArthI mohAndhaH sAmpratekSitayA tasya rikthavato'pakRtyAhAridakAM bhogakriyA vidhatte / ityevamasI mahabhiraiH karmabhiH-anuSThAnairmahApAtakabhUtaitiIvrAnubhAvairdIrghasthitikairAtmAnamupakhyApayitA bhavati, tathAhiayamasau mahApApakArItyevamAtmAnaM loke khyApayati, aSTaprakArairvA karmabhirAtmAnaMtathA bandhayati tathA loke tadvipAkApAditenAvasthAvizeSeNa satA nArakatiryaGanarAmararUpatayA''khyAta iti| tadevamekaH kazcidakartavyAbhisaMdhinA parasya svApateyavatastadvaJcanArthamupacarakabhAvaM 'pratisaMdhAya' pratijJAya pazcAttaM nAnAvidhairvinayopAyairupacarati, upacarya ca vizrambhe pAtayitvA Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 2, 349 tadravyArthI tasya hantA chettA bhettA yAvadapadrAvayitA bhavatItyevamasAvAtmAnaM 'mahadbhiH' bRhadbhiH pApaiH karmabhiH upAkhyApayitA bhavatIti / / athaikaH kazcivyatipathena- abhimukhena caratIti prAtipathika stadbhAvaM pratipadyAparasyArthavatastadeva prAtipathikatvaM kurvan pratipathe sthitvA tasyArthavato vizrambhato hantA chettA yAvadapadrAvayitA bhavatItyevamasAvAtmAnaM pApaiH karmabhi khyApayatIti / / athaikaH kazcidvirUpakarmaNA jIvitArthI 'saMdhicchedakabhAvaM' khacakhananatvaM pratipAdyAnenopAyenAtmAnamahaM kartayiSyAmItyevaM pratijJAM kRtvAtameva pratipadyate, tato'sau saMdhiM chindan khatraM khanan prANinAM chettA bhettA vilumpayitA bhavatIti etacca kRtvA''hAramAhAyatIti etacopalakSaNamanyAMzca kAmabhogAn svato bhuGge'nyadapi jJAtigRhAdikaM pAlayatItyevamasau mahadbhiH pApaiH karmabhirAtmAnamupakhyApayati / athaikaH kazcidasadanuSThAyI ghughurAdinA granthicchedakabhAvaM pratipadya tamevAnuyAti, zeSaM pUrvavat / athaikaH kazcidadharmakarmavRtti urabhrA uraNakAstaizcarati yaH sa auradhikaH, sa ca tadUrNayA tanmAMsAdinA vA''tmAnaM vartayati, tadevamasau tadbhAvaM pratipadyeorabhraM vA'nyaM vA trasaM prANInaM svamAMsapuSTayarthaM vyApAdayita, tasya vA hantA chettA bhettA bhavatIti zeSaM pUrvavat / atrAntare saukarikapadaM tacca svabudhdhayA vyAkhyeyaM, saukarikAH, zvapacAzcANDAlAH khaTTikA ityarthaH // athaikaH kazcat kSudrasatvo 'vAgurikabhAvaM' lubdhakatvaM 'pratisaMdhAya' pratipadya vAgurayA 'mRgaM' hariNamanyaM vA trasaM prANinaM zazAdikamAtmavRttyarthaM svajanAdyarthaM vA vyApAdayati, tasya ca hantA chetA bhettA bhavati, zeSaM pUrvavat / / athaikaH kazcidadhamopAyajIvI zakunA lAvakAdayastaizcarati zAkunikastadbhAvaM pratisaMdhAya tanmAMsAdyarthI zakunamanyaM vA trasaM vyApAdayati, tasya ca hananAdikAM kriyAM karotIti, zeSaM pUrvavat / / athaikaH kazcidadhamAdhamo mAtsyikabhAvaM pratipadya matsyaM vA'nyaM jalacaraMprANinaM vyApAdayet, hananAdikAH vA kriyAH kuryAt, zeSaM sugamam / athaikaH kazcidgopAlakabhAvaM pratipadya kasyAzcidgoH kupitaH san tAM gAM 'parivicya' pRthak kRtvA tasyA hantA chettA bhettA bhUyo bhUyo bhavati, zeSaM pUrvavat / / athaikaH kazcitkUrakarmakArI goghAtakabhAvaM pratipadya gAmanyataraM vA trasaM prANinaM vyApAdaye, tasya ca hananAdikAH kriyAH kuryAditi / athaikaH kazcijaghanyakarmakArI 'zauvanikabhAvaM prati padya' sArameyapAparddhibhAvaM pratijJAya tameva zvAnaM tena vA 'paraM' mRgasUkarAkaM trasaM prANinaM vyApAdayet tasya ca hananAdikAH kriyAH kuryAditi // athaikaH kazcidanAryo nirvivekaH 'sovaNiyaMtiyabhAvaM' ti zvabhizcarati zauvanikaH anto'syAstItyantiko'nte vA caratyAntikaH paryaMntavAsItyartha, zauvanikazcAsAvAntikazca zIvanikAntikaH krUrasArameyaparigrahaH pratyantanivAsI ca pratyantanivAsibhirvA zvabhizcaratIti, tadasau tadbhAvaM pratisaMdhAya duSTasArameyaparigrahaM pratipadya, manuSyaM vA kaJcana pathikamabhyAgatamanyaM vA mRgasUkarAdikaM trasaM prANinaM hantA bhavati, ayaM ca tAcchIlikastRn luTUpratyayo vA draSTavyaH, tRci tu sAdhyAhAraM prAgvadyAkhyeyaM tadyathA- puruSaM vyApAdayet tasya ca hantA chettA ityAdi, tRnaluTpratyayau prAgapi yojanIyAviti / tadevamasau mahAkrUrakarmakArI mahadbhiH karmabhirAtmAnamupakhyApayitA bhavatIti // uktA' sadAjIvanopAyabhUtA vRttiH, idAnIM kvacitkutazcinnimittAdabhyupagamaM darzayatimU. (664) se egaio parisAmajjhAo uTThittA ahameyaM haNAmittikaTTu tittiraM vA vaTTagaM Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-1664 vA lAvagaM vA kavoyagaM vA kaviMjalaM vA annayaraM vA tasaM pANaM haMtA jAva uvakkhAittA bhavai se egaiokeNai AyANeNa viruddha samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAdhAlaeNaM gAhAvatINa vA gAhAvaiputtANa vAsayameva aganikAeNaMsassAiMjhAmeianenavi aganikAeNaMsassAiMjhAmAvei aganikAeNaM sassAiMjhAmaMtaMpiannaM samanujANai iti se mahayA pAvakammehiM attANaM uvakkhAittA bhv| se egaio keNai AyANeNaM viruddha samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM gAhAvatINa vA gAhAvaiputtANa vA uTTANa vA goNANa vA ghoDagANa vA gaddabhANa vA sayameva dhUrAo kappeti annanavi kappAveti kappaMtaMpi annaM samanujANai iti se mahayA jAva bhavai / se egaio keNai AyANeNaM viruddha samANae aduvAkhaladANeNaM aduvA surAthAlaeNaM gAhAvatINa vAgAhAvaiputtANa vA usAlAovAgoNasAlAovAghoDagasAlAovA gaddabhasAlAo yA kaMTakaboMdiyAe paDipehittA sayameva aganikAeNaM jhAmei annanavi jhAmAvei jhAmaMtaMpi annaM samanujANai iti se mahayA jAva bhavai / se egaio keNai AyANeNaM viruddha samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAdhAlaeNaM gAhAvatINa vA gAhAvaiputtANa vA kuMDalaM vA maNi vA mottiyaM vA sayameva avaharai annenavi avaharAvai avaharaMtaMpi annaM samaNujANai iti se mahaya jAva bhavai / se egaio keNaivi AdANeNaM viruddha samANe aduvA khaladANeNaM aduvA surAdhAlaeNaM samaNANa vA mAhaNANa vA chattagaMvA daMDagaM vA bhaMDagaM vA mattagaM vA laDhiM vA bhisigaMvA celagaM vA cilimiligaM vA dhammayaM vA cheyaNagaMvA cammakosiyaM vA sayameva avaharati jAva samanujANai iti se mahayA jAva uvakkhAittA bhavai / seegaio no vitigiMchai taM0-gAhAvatINa vAgAhAvaiputtANa vA sayameva aganikAeNaM osahIo jhAmeijAva annapi jhAmaMtaMsamanujANai itise mahayAjAva uvakkhAittA bhavati ||se egaio no vitigiMchai, taM0-gAhAvatINa vA gAhAvaiputtANa vA uTTANa vA goNANa vA ghoDagANa vA gaddabhANa vA sayameva dhUrAo kappei annanavi kappAveti annapi kappaMtaM smnnujaanni| se egaio no vitigiMchai taM0-gAhAvatINa vA gAhAvaiputtANa vAuTTasAlAovAjAva gaddabhasAlAo vA kaMTakabodiyAhiM paDipehittA sayameva aganikAeNaM jhAmei jAva samanujANai se egaio vitigichai, taM0-gAhAvatINa vA gAhAvaiputtANa vA jAva mottiyaM vA sayameva avaharai jAva smnnujaanni| __ se egaio no vitigiMchai taM0-samaNANa vA mAhaNANa vA chattagaM vA daMDagaM vA jAva cammacchedaNagaMvA sayameva avaharai jAva samanujANai iti se mahayA jAva uvakkhAittA bhavai / / se egaio samaNaM vA mAhaNaM vA dissA nAnAvihehiM pAvakammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai, aduvANaM accharAe AphAlittA bhavai, aduvANaMpharusaMvadittA bhavai, kAleNavise anupaviTThassa asaNaM vA pANaM vA jAva no davAvettA bhvi| jeime bhavanti vonamaMtA bhAravaMtAalagAvasalagA kivaNagAsamaNagA pavvayaMtite iNameva jIvitaM dhijIvitaM saMpaDibUheMti, nAi te paralogassa aTThAe kiMcivi silIsaMti, te dukkhaMti te soyaMti te jUraMti te tippati te piTTati te paritappati te dukkhaNajUraNasoyaNatippaNa Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2,adhyayanaM-2, 351 piTTaNaparitippaNavahabaMdhaNaparikilesAo appaDivirayA bhavaMti, te mahayA AraMbheNaM te mahayA samAraMbheNaMtemahayAAraMbhasamAraMbheNaMviruyarUvehiM pAvakammakiccehiurAlAiMmANussagAI bhogabhogAI bhuMjittAro bhvNti| taMjahA-annaM anakAle pANaM pANakAle vatthaM vatthakAle leNaM leNakAle sayanaM sayanakAle sapuvAvaraM ca NaM nhAe kayabalikammekayakouyamaMgalapAyacchitte sirasA nhAe kaMThamAlAkaDe AviddhamaNisuvanne kappiyamAlAmaulI paDibaddhasarIre vagdhAriyasoNisuttamagaladAmakalAve ahatavatthaparihiecaMdaNokkhittagAyasarIre mahatimahAliyAe kUDAgArasAlAe mahatimahAlayaMsi sIhAsaNaMsi itthIgummasaMparibuDesabbarAieNaMjoiNA jhiyAyamANeNaM mahayAhayamaTTagIyavAiyayaMtItalatAlatuDiyadhaNamuiMgapaDupavAiyaraveNaM urAlAiMmANussagAI bhogabhogAiM jamANe vihri| tassa NaM egamavi ANavemANassa jAva cattAri paMca jaNA avuttA ceva abmuTuMti, bhaNaha devANuppiyA! kiM karemo ? kiM Aharemo ? kiM uvameNo ? kiM AciTThAmo ! kiM bhe hiyaM icchiyaM kiMbhe Asagassa sayai?, tameva pAsittA anAriyA evaM vayaMti-deve khalu ayaM purise, devasiNAe khalu ayaM purise, devajIvaNijje khalu ayaM purise, annevi ya NaM uvajIvaMti, tameva pAsittA AriyA vayaMti-abhikkaMtakUrakamme khalu ayaM purise atidhunne aiyAyarakkhe dAhiNagAmie neraie kaNhapakkhie AgamissANaMdullahabohiyAe yAvi bhvissi| iceyassa ThANassa uThThiyA vege abhigijhaMti anuThThiyA vege abhigijhaMti abhijhaMjhAurA abhigijhaMti, esa ThANe anArie akevale appaDipunne aneyAue asaMsuddhe asallagattaNe asiddhimagge amuttimagge anivyANamagge anijANamagge asavvadukkhapahINamagge egaMtamicche amAhu esa khalu paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evmaahie| vR.ayaMcAtra pUrvasmAdvizeSaH-pUrvatra vRttiH pratipAditA pracchannaM vA prANavyaparopaNaM kuryAta, iha tu kutazcinimittAtsAkSAjanamadhye prANivyApAdanapratijJAM vidhAbodyacchata iti darzayati / athaikaH kazcinmAMsAdanecchayA vyasanena krIDayA kupito vA parSado madhyAdabhyutthayaivaMbhUtAM pratijJA vidadhyAt-yathA'ham 'ena' vakSyamANaM prANinaM haniSyAmIti pratijJAM kRtvA pazcAttittirAdikaM hantA bhettA chetteti tAcchIlikastRna luTpratyayo vA, tasya vA hantetyAdi, yAvadAtmAnaM pApena karmaNA khyApayitA bhavatIti / / iha cAdharmapAkSikeSvabhidhIyamAneSu sarve'pi prANidrohakAriNaH kathaccidabhidhAtavyAH, tatra pUrvamanaparAdhakruddhAabhihitAH, sAmpratamaparAdhakruddhAn darzayitumAha seegaio ityAdi,athaikaH kazcitprakRtyAkrodhano'sahiSNutayA kenacidAdIyatityAdAnaM zabdAdikaM kAraNaM tena viruddhaH samAnaH parasyApakuryAt, zabdAdAnena tAvatkenacidAkruSTo nindito vAvAcAvirudhyeta, rUpAdAnenatubIbhatsaM kaJcana ddaSTavA'pazakunAdhyavasAyena kupyeta, gandharasAdikaM tvAdAnaMsUtreNaivadarzayitumAha-athavA khalasya-kuthitAdiviziSTasyadAnaM khalasya vA'lpadhAnyAdenaM khaladAnaM tena kupitaH, athavA surAyAH sthAlakaM-kozakAdi tena vivakSitalAbhA bhAvAt kupitaH gRhapatyAdestena kuryAdityAha-svayamevAgnikAyena-agninA tatsasyAni-khalakavartIni zAlivrIhyAdIni 'dhyApayedaM - dahedanyena vA dAhayeddahato vA'nyAnsamanujAnIyAdityevamasau mahApApakarmabhirAtmAnamupakhyApayitA bhvtiiti| Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/1664 __sAmpratamanyena prakAreNa pApopAdanamAha-athaikaH kazcitkenacitu khaladAnAdinA''dAnena gRhapatyAdeH kupitastatsaMbandhina uSTrAdeH svayamevaAtmanA parazvAdinA 'dhUrIyAo tijavAH khalakA vA 'kalpayati' chinatti anyena vA chedayati anyaM vA chindantaM samanujAnIte, ityevamasAvAtmAnaM pApane karmaNopAkhyApayitA bhvti||kinyc-athaikH kazcitkenacinimittena gRhapatyAdeH kupitastasaMbandhinAmuSTrAdInAMzAlA-gRhANi 'kaMTakaboMdiyAe'ttikaNTakazAkhAbhiH 'pratividhAya' pihitvA sthagitvA svayamevAgninA dahet / zeSaM pUrvavat // apica-athaikaH kazcitkenacidAdAnena kupito gRhapatyAdeH sambandhi kuNDalAdikaMdravyajAtaMsvayamevApaharedavaziSTaMpUrvavat sAmprataMpAkhaNiDakopari kopena yatkuryAttaddarzayitumAha-athaikaH kazcitsvadarzanAnurAgeNa vA vAdaparAjito vA'nyena vA kenacinimittena kupitaH sanetatkuryAdityAha-tadyathA-zrAmyantIti zramaNAsteSAmanyeSAmapi tathAbhUtAnAM kenacidAdAnena kupitaH san daNDakAdikamupakaraNajAtamapaharet anyena vA hArayedanyaM vAharantaM samanujAnIyAt ityAdi pUrvavat / / evaM tAvadvirodhino'bhihitAH, sAmpratamitare'bhidhIyante-athaikaH kazcit dRDhamUDhatayA 'no vitigiMchaitti 'navimarSati' na mImAMsate, yathA'nene kRtena mamAmutrAniSTaphalaM syAt, tathA madIyamidamanuSThAnaM pApAnubandhItyevaM na paryAlocayati, tadbhAvApannazca yatkiJcanakAritayA ihaparalokavirodhinIH kriyAH kuryAt, etadevoddezato darzayati-tadyathA-gRhapatyAderninimittamevatatkopamantareNaiva svayamevAtmanA'gnikAyena-agninauSadhIH-zAlivrIhyAdikAH bhApayet-dahet tathA'nyena dAhayeddahantaMca smnujaaniiyaadityaadi| tathehAmutraca doSAparyAlocako nistriMzatayA gRhapatyAdisaMbandhinAkramelakAdInAMjavAdInavayavAMzchindyAt ||tthaa shaalaaNdhet||tthaa gRhapatyAdeH saMbandhi kuNDalamaNimauktikAdikamapaharet / / tathA zramaNabrAhmaNAdInAM daNDAdikamupakaraNajAtamapaharedityevaM prAktanA evAlApakA AdAnakupitasya ye'bhihitAsta eva tadabhAvenAbhidhAtavyA iti / sAmprataM viparyastadRSTayaH AgADhamithyAdRSTayo'midhIyante-athaikaH kazcidabhigRhItamithyASTirabhadrakaH sAdhupratyanIkatayA zramaNAdInAM nirgacchatAM pravizatAM vA svatazca nirgacchan pravizan vA nAnAvidhaiH pApopAdanAbhUtaiH karmabhirAmAnamupakhyApayitA bhavatIti, etadeva darzayati-'athave tyayamuttarApekSayA pakSAntaropagrahArthaH, kvacitsAdhudarzane sati mithyAtvopahataSTitayA'pazakuno'yamityevaM manyamAnaH san dRSTipathAdapasArayansAdhumuddizyAvajJayA apsarAyAH' cappuTikAyAHAsphAlayitA bhavatyathavA tattiraskAramApAdayan paruSaM vaco brUyAt, tadyathA-odanamuNDa ! nirarthakakAyaklezaparAyaNa durbuddhe'pasarAgrataH, tadasau bhrukuTiM vidadhyAdasatyaM vA brUyAt, tathA bhikSAkAlenApi se tasya bhikSoranyebhyo bhikSAcarebhyo'nu-pazcApraviSTasya sato'tyantaduSTatayA'nnAdernodApayitA bhavati, aparaMca dAnodyataM niSedhayati tatpratyanIkatayA, etaca brUte-ye ime pASaNDikA bhavantitaevaMbhUtA bhavantItyAha-'voNNanti tRNakASThahArAdikamadhamakarma tad vidyate yeSAM te tadvantaH, tathA bhAreNakuTumbabhAreNapoTTalikAdibhAreNavA''krAntAH-parAbhagnAH sukhalipsavo'lasA:-kramAgataMkuTumbaM pAlayitumasamarthA te pASaNDavratAmAzrayanti, tathA coktam - // 1 // gRhAzramaparo dharmo, na bhUto na bhaviSyati / pAlayanti narA dhanyAH, klIbAH paassnnddmaashritaaH|| Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 2, 353 ityAdi, tathA vasalaga tti vRSalA adhamAH zUdrajAtayastrivargapraticArakAH, tathA 'kRpaNAH' klIbA akiJcitkarAH zramaNA bhavanti pravrajyAM gRhNantIti // sAmpratameSAmagArikANAmatyantaviparyastamatInAmasadvRttamAvirbhAvayannAha te hi sAdhuvargApavAdinaH saddharmapratyanIkA idameva 'jIvitaM' parApavAdodghaTTanajIvaMti 'dhignIvitaM' kutsitaM jIvitaM sAdhujugupsAparAyaNaM saMpratibRMhanti, etadevAsadavRttajIvitaM prazaMsantIti bhAvaH / te cehalokapratibaddhAH sAdhujugupsAjIvino mohAndhAH sAdhUnapavadanti, nApi ca te pAralaukikasyArthasya sAdhanam - anuSThAnaM 'kiJcidapi' svalpamapi 'zliSyanti' samAzrayanti, kevalaM te parAn sAdhUna vAgAdibhiranuSThAnairdukhayanti pIDAmutpAdayanti AtmanaH pareSAM ca, tathA te'jJAnAndhAstathA tatkurvanti yenAdhikaM zocante, parAnapi zocayantidurbhASitAdibhiH zokaM dhotpAdayanti tathA te parAn 'jUrayanti' garhanti, tathA tipyanti-sukhAcyAvayantyAtmAnaM parAMzca, tathA te varAkA apuSTadharmANo'sadanuSThAnAH svataH pIDyante parAMzca pIDayanti, tathA te pApena karmaNA paritapyante antardahyanteparAMzca paritApayanti / tadevaM te' sadvRttayaH santo duHkhanazocanAdiklezAdaprativiratAH sadA bhavanti / evaM bhUtAzca santaste mahatA''rambheNa prANivyApAdanarUpeNa tathA mahAta samArambheNa prANiparitApanarUpeNa tathobhAbhyAmapyArambhasamArambhAbhyAM 'virUparUpaizca' nAnAprakAraiH sAvadyAnuSThAnaiH pApakarmakRtyaiH 'udArAn' atyantodbhaTAn samagrasAmagrIkAn madhumadyamAMsAdyupetAn 'mAnuSyakAn' manuSyabhavayogyAn bhogebhyo'pyutkaTAn bhogabhogAn te sAvadhAnuSThAyino bhoktAro bhavanti / etadeva darzayitumAha- 'taMja' tyAdi tadyathetyupapradarzane, annamannakAle yathepsitaM tasya pApAnuSThAnAtsaMpadyate, evaM pAnavastrazayanAsanAdikamapi / sarvametadyathAkAlaM sapUrvAparaM saMpadyate, saha pUrveNapUrvAhnakartavyenApareNa ca - aparAhnakartavyena yadivA pUrvaM yat kriyate snAnAdikaM tathA paraM ca yat kriyate vilopanabhojanAdikaM tena saha vartata iti sapUrvAparam, idamuktaM bhavati yadyadA prArthyate tattadA saMpadyata iti, abhilaSitArthaprAptimeva lezato darzayitumAha-tadyathA vibhUtyA snAtastathA kRtaM devatAdinimittaM balikarma yena sa tathA, tathA kRtAni kautukAni avatAraNakAdInI maGgalAni ca-suvarNacandanada dhyakSatadUrvA siddhArthakAdarzakasparzanAdIni tathA duHsvapnAdipratidhAtakAni prAyazcittAni yena sa kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH, tathA kalpitazcAsau mAlApradhAno mukuTazca 2 sa tathA vidyate yasya sa bhavati kalpitamAlAmukuTI, tathA pratibaddhazarIro-haDhA vayavakAyo yuvetyarthaH tathA 'vagdhAriyaM' tipralambitaM zroNIsUtraM kaTisUtraM malladAmakalApazca yena sa tathA, tadevamasau zirasisnAtaH nAnAvidhavilepanAvaliptazca kaNThekRtamAlastathA'parayathoktabhUSaNabhUSitaH sanmahatyAm-uccAyAM 'bhahAliyAe 'tti vistIrNAyAM kUTAgArazAlAyAM tathA 'mahatimahAlaye' vistIrNe 'siMhAsane' madrAsane samupaviSTaH 'strIgulmena' yuvatijanena sArddhamaparaparivAreNa 'saMparivRto veSTitaH, tathA 'mahatA' bRhattareNa prahatanATyagItavAditratatrAdiraveNodArAnmAnuSyadvAn bhogabhogAnmuJjAnau 'viharati' pravicarati vijRmmatItyarthaH / / tasya ca kvacitprayojane samutpanne sati ekamapi puruSamAjJApayano yAvaccatvAraH paJca vA puruSA anuktA eva samupatiSThante, teca kiM kurvANAH ?, etadvakSyamANamUcuH, tadyathA-bhaNa-AjJApaya svAmin! dhanyA vayaM yena bhavatA'pyevamAdizyante, kiM kurma ityAdi sugamaM, yAvadhdhR dayepsitamiti, tathA kiM ca 'te' yuSmAkam 'Asyakasya' mukhasya 'svadate' svAdu pratibhAti Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/664 yadivA yadevAsya-bhavadIyAsyasyamna vati nirgacchati tadeva vayaM kurma iti / tathA 'tameve tyAdi, tamevarAjAnaMtathA krIDamAnaM dRSTvA anye'nAryAevaM vadanti, tadyathAdevaH khalvayaM puruSaH, tathA devasnAtako devazreSTho bahUnAmupajIvyaH, tathA tamevaM sAmpratekSitayA'sadanuSThAyinaM haSTvA 'AryAH' vivekinaH sadAcAravanta evabruvate, tadyathA-abhikrAntakrUrakarmA khalvayaM puruSo, hiMsAdikriyApravRtta ityathaH, tathA dhUyate reNuvadvAyunA saMsAracakravAle bhrAmyate yena tadbhUtaM-karma, auNAdiko nakpratyayaH, atIva-prabhUtaMdhUtam-aSTaprakAraM karmayasya so'tidhUtaH, tathA'tI- vAtmanaH pApaiH karmabhiH rakSA yasya so'tyAtmarakSaH, tathA dakSiNasyAM dizi gamanazIlo dakSiNagAmukaH, idamuktaM bhavati-yo hi krUrakarmakArI sAdhunindAparAyaNastaddAnaniSedhakaH sa dakSiNagAmuko bhavati-dAkSiNAtyeSu narakatiryagmanuSyAmareSu utpadyate, tAgbhUtazcAyamato dakSiNagAmuka ityuktaM, idamevAha-'neraie' ityAdi, narakeSubhavo nArakaH, kRSNaH pakSo'syAstIti kRSNapAkSikaH, tathA AgAmini kAle narakAduvRtto durlabhabodhikazcAyaM bAhulyenabhaviSyati / idamuktaM bhavati-dikSumadhye dakSiNA digazastA, gatiSu narakagatiH,pakSayoH kRSNapakSaH, tadasya viSayAndhasyendriyAnukUlavartinaH paralokanispRhamateH sAdhupradveSiNodAnAntarAyavidhAyino digAdikamazastaMdarzitam, anyadapiyadazastaMtiryaggatyAdikamabodhilAbhAdikaMca tadyojanIyamasyeti etadviparItasya tu viSayaniHspRhasya indriyAnanukUlasya paralokabhIroH sAdhuprazaMsAvataH sadanuSThAnaratasyAdakSiNagAmukatvaM sudevatvaMzuklapAkSikatvaMtathA sumAnuSatvAyAtasya sulabhabodhisvamityevamAdikaM saddharmAnuSThAyinaH sarvaM bhvtiiti|saamprtmupsNjighRkssuraah-ityetsy pUrvoktasya sthAnasya aizvaryalakSaNasya zrRGgAramUlasyasAMsArikasyaparityAgabudhdhyA ekekecana viparyastamatayaH pASaNDikotthAnenosthitAH paramArthamajAnAnA abhigijjhaMti'tti Abhimukhyena lubhyante lobhavazagA bhvntiityrthH| tathA eke kecana sAmpratekSiNastasmAtsthAnAdanupasthitA gRhasthA evasantaH abhijhaMjha'tti jhaJjhA-tRSNAtadAturAH santo'rtheSvatyarthaMlubhyante, yataevamato'daHsthAnAmanAryAnuSThAnaparatvAdanArya mahApuruSAnucIrNana bhavati, tathAna vidyate kevalamasminnityakevalam-azuddhamityarthaH, tathetarapuruSAcIrNatvAdaparipUrNa sadguNavirahAtucchamityarthaH, tathA nyAyena carati naiyAyikaM na naiyAyikamanaiyAyikam-asanyAyavRttikamityarthaH, tathA ragelagesaMvaraNe' zobhanaM lagana-saMvaraNaMindriyasaMyamarUpaM sallagastadbhAvaH sallagatvaM na vidyate sallagatvamasminnityasallagatvam indriiyaasNvrnnruupmityrthH| yadivA zalyavacchalyaM-mAyAnuSThAnamakAryaM tadgAyati kapayatIti, tacchalyagaM yatparijJAnaM tannAtretyazalyagatvamiti, tathA na vidyate siddheH-mokSasya viziSThasthAnopalakSitasya mArgo yasmiMstadasiddhimArga,tathAna vidyate mukteH-azeSakarmapracyutilakSaNAyAmArgaH-samyagdarzanajJAnacAritrAtmako yasmiMstadamuktimArga, tathAna vidyate parinirvRteH-parinirvANasyAtmasvAsthyApattirUpasya mArgaH-panthA yasmin sthAne tadaparinirvANamArga, tathA na vidyate sarva duHkhAnA-zArIramAnasAnAM prakSayamArgaH sadupadezAtmako yasmiMstadasarvaduHkhaprakSINamArga, kutaevaMbhUtaMtasthAnamityAzaGkayAha "egaMte tyAdi, ekAntenaivatatsthAnaMyatomithyAbhUtaM-mithyAtvopahatabuddhInAMyatastadbhavatyata evAsAdhu asavRttatvAt, na hyayaM satpuruSasevitaH panthA yena viSayAndhAH pravartanta iti / tadayaM Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-2, 355 prathamasya sthAnasyAdharmapAkSikasyapApopAdAnabhUtasya vibhaGgo-vibhAgovizeSaHsvarUpamitiyAvat sAmprataM dvitIyaM dharmopAdAnabhUtaM pakSamAzrityAha mU. (665) ahAvare doncassa hANassa dhammapakkhassa bibhaMge evamAhijai, iha khalu pAINaM vA paDINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taMjahA-1 AyariyA vegeanAriyA vege uccAyogA vegenIyAgoyAvege kAyamaMtA vaige hassamaMtA vege suvannA vaige duvannA vege surUvA vege durUvA vege, tesiMcaNe khettavatyUNi pariggahiyAiMbhavataM, eso AlAyago jahA poMDarIe tahA netabbo, teNeva abhilAveNa jAva savvovasaMtA sabbatAe pniribbuddettibemi| esa ThANe Arie kevale jAba savvadukkhappahINamagge egaMtasamma sAha, dobassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evmaahie| vR.athe'tyadharmapAkSikasthAnAdanantaramayamaparo dvitIyasya sthAnasya 'dharmapAkSikasya' puNyopAdAnabhUtasya vibhaGgo vibhAgaH svarUpaMsamAdhIyate-samyagAkhyAyate, tadyathA-prAcInaMpratIcImamudIcInaM dakSiNaM vA digvibhAgamAzritya 'santi' vidyante eke kecana kalyANaparamparAbhAjaH 'puruSA manuSyAH, tecavakSyamANasvabhAvAbhavanti, 'tadyathe'tyayamupaprarzanArthaH,AryA ekekecanAryadazotpannAH, tathA'nAryA zakayavanazabarabarbarAdaya ityAdyevaM yathA pauNDarIkAdhyayane tathehApi sarva niravayavaM maNitavyam yAvatte evaM pUrvoktena prakAreNa sarvebhyaH pApasthAnebhya upazAntAH, tathA ata eva sarvAtmatayA parinirvRtA ityahamevaM bravImi / tadevametatsthAnaM 'kaivalikaM pratipUrNanaiyAyikamityAdiprAgvadviparyayeNa neyaM yAvaddivatIyasya sthAnasya dhArmikasyaiSaH 'vibhaGgo' vibhAgaH svarUpamAkhyAtamiti / / sAmprataM dharmAdharmayuktaM tRtIya sthAnamAzrityAha mU. (666) ahAvare taccassa hANassa missagassa vibhaMge evamAhijjai, je ime bhavaMti AraNiyA AvasahiyA gAmaniyaMtiyA kaNhuIrahassitA jAva te tao vippamuccamANA bhujo elamUyattAe tamUttAe paJcAyati / esaThANe anArie akevale jAva asavvadukkhapahINamagge egaMtamicche asAhU, esa khalu tabassa ThANassa missagassa vibhaMge evmaahie| vR. athAparastRtIyasya sthAnasya mizrakAkhyasya vibhaGgo vibhAgaH svarUpamAkhyAyate / atracAdharmapakSaNayuktodharmapakSomizra ityucyate, tatrAdharmasyeha bhUyiSThatvAdadharmapakSa evAyaM draSTavyaH, etaduktaM bhavati-yadyapi mithyAdRSTayaH kAJcittathAprakArAM prANAtipAtAdinivRttiM vidadhati tathApyAzayAzuddhatvAdabhinave pittodaye sati zarkarAmizrakSIrapAnavadUSarapradezavRSTivadvivakSitAsAdhakatvAnirarthakatAmApadyate, tatomithyAtvAnubhAvAta mizrapakSo'pyadharma evAvagantavya iti etadeva darzayitumAha-'je ime bhavaMtI'tyAdi, ye ime'nantaramucyamAnA araNye carantItyAraNyikAH-kandamUlaphalAzinastApasAdayo ye cAvasadhikA:-Avasatho-gRhaM tena carantItyAvasathikAH-gRhiNaH,te cakutazcitpApasthAnAnivRttAapiprabalamithyAtvopahatabuddhayaH, teyadhapyupavAsAdinA mahatA kAyaklezena devagatayaH kecana bhavanti tathApi te AsurIyeSu sthAneSu kilbiSi Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/666 keSUtpadyanta ityAdi sarvaM pUrvoktaM bhaNanIyaM yAvattatazcyutA manuSyabhavaM pratyAyAtA elamUkatvena tamo'ndhatayA jaaynte| tadevametatsthAnamanAryakevalam-asaMpUrNamanaiyAyikamityAdi yAvadekAntamithyAbhUtaM sarvathaitadasAdhviti, tRtIyasthAnasya mizrakasyAyaM "vibhaGgo' vibhAgaH svarUpamAkhyAtamiti / / uktAnyadharmadharmamizrasthAnAni, sAmprataMtadAzritAH sthAnino'bhidhIyante-yadivA prAktanamevAnyena prakAreNa vizeSitataramucyate-tatrAdyamadhArmikasthAnakamAzrityAha mU. (667) ahAvare paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evamAhijai-iha khalu pAINaM vA 4 saMtegatiyA maNussA bhavaMti-gihatthA mahicchA mahAraMbhA mahApariggahA adhammiyA adhammANuyA adhammiTThA adhammakkhAI adhammapAyajIviNo adhammapa loI adhammapalajaNA adhamammasIlasamudAyArA adhammeNaM ceva vittiM kappemANA viharati / haNachiMda bhiMda vigattagAlohiyapANIcaMDAruddAkhuddAsAhassiyAukuMcaNavaMcaNamAyAniyaDikUDakavaDasAisaMpaogabahulA dussIlAduvvayA duppaDiyANaMdAasAhU savvAo pANAivAyAo appaDivirayA jAvajIvAe jAva savvAo pariggahAo appaDivirayA jAvajIvAe sabbAo kohAo jAva micchAdasaNasallAo appaDivirayA, savvAo pahANummadaNavaNNagagaMdhavilevaNasaddapharisarasarUvagaMdhamalAlaMkArAo appaDivirayA jAvajIvAe savvAo sagaDarahajANajuggagillithillisiyAsaMdamANiyAsayaNAsaNavAhaNabhogabhoyaNapavittharavihIo appaDivirayA jAvaJjIvAe savvAo kayavikkayamAsaddhamAsarUvagasaMvavahArAo appaDivirayA jAvajIvAe savAo hiraNNasuvaNNadhanadhannamaNimottiyasaMkhasilappavAlAo appaDivirayA jAvajIvAe savvAo kUDatulakUDamANAo appaDivirayA jaavjjiivaae| savvAo AraMbhasamAraMbhAo appaDivirayA jAvajIvAe savvAo karaNakArAvaNAo appaDivirayA jAvajIcAe savvAo payaNapayAvaNAo appaDivirayA jAvajIvAe savvAo kuTTaNapiTTaNatajjaNatADaNavahabaMdhaparikilesAo appaDivirayA jAvajIvAe,jeAvaNNetahapagArA sAvaJjA abohiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA je aNAriehiM kajjaMti tato appaDivirayA jAvajIcAe, se jahAnAmae kei purise kalamamasUratilamuggamAsanipphAvakulatyaAlisaMdagapalimaMthagamAdiehiM ayaMte kUre micchAdaMDaM puNjNti| evamevatahappagAre purisajAe tittiravaTTagalAvagakavotakaviMjalamiyamahisavarAhagAhagohakummasirisivamAdiehi ayaMte kUre micchAdaMDaM pauMjaMti, jAvi ya se bAhiriyA parisA bhavai, taMjahA-dAse i vA pese ivA bhayae ivA bhAile i vA kammakaraei vA bhogapurise ivA tesiMpiya NaM atrayaraMsi vA ahAlahugaMsi avarAhasi sayameva garuyaM daMDaM nivattei / taMjahA-imaM daMDeha imaM muMDeha imaM tajjeha imaMtAleha imaM aduyabaMdhaNaM kareha imaMniyalabaMdhaNaM kareha imaM haDDibaMdhaNaM kareha iMma cAragabaMdhaNaM kareha imaM niyalajuyalasaMkodiyamoDiyaM kareha isa hatyachinnayaM kareha imaM pAyachinnayaMkareha imaM chanachinnayaM kareha imaM nakkaohasIsamuhachinnayaMkareha veyagachahiyaM aMgachahiyaMpakkhAphoDiyaMkareha imaMnayaNuppADiyaM kareha imaMdasaNuppADiyaMvasaNupADiyaM jibbhuppADiyaM olaMbiyaM kareha ghasiyaM kareha gholiyaM kareha sUlAiyaM kareha sUlAbhinnayaM kareha Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-2, 357 khAravattiyaM kareha vajhavattiyaM kareha sIhapucchiyagaM kareha vasabhapucchiyagaM kareha davaggidavayaMgaM kAgaNimaMsaravAviyaMgaMbhattapANanirudvagaM imaM jAvajIvaM vahabaMdhaNaM kareha imaM annayareNaM asubheNaM kumAreNaM maareh| jAvI ya se abhitariyA parisA bhavai, taMjahA-mAyA ivA piyAi vA bhAyA i vA bhaginI ivA bhajA i vA puttA i vA dhUtAivA suNhAivA, tesipi yaNaM annayaraMsi ahAlahugaMsi avarAhaMsi sayameva garuyaM daMDaM nivattei, sIodagaviyaDaMsi uccholittA bhavai jahA mittadosavattie jAva ahie paraMsi logaMsi, te dukkhaMti soyaMti jUraMti tippaMti piTTati paritappaMti te dukkhaNasoyaNajUraNatippaNapiTTaNaparitappaNavahabaMdhaNaparikilesAo apaDivirayA bhvNti| evameva te ityikAmehiM mucchiyA giddhA gaDhiyA ajjhovavannA jAva vAsAiM caupacamAI chaddasamAiMvA appataro vA zrujataro vA kAlaM jitubhogabhogAiM pavisuittA verAyataNAI saMciNittA bahUI pAvAiMkammAI ussannAiM saMbhArakaDeNa kammaNA se jahAnAmae ayagole ivA selagole ivA udagaMsi pakkhitte samANe udagatalamaivaittA ahe dharaNitalapaiTANe bhavai, evameva tahappagAre purisajAte vajjabahuledhUtabahule paMkabahule verabahule appattiyabahule daMbhabahule niyaDibahule sAibahule ayasabahule ussannatasapANaghAtI kAlamAse kAlaM kiccAdharaNitalamiivaittA ahe naragatalapaiTThANe bhvi| vR.athAparo'nyaHprathamasya sthAnasyAdharmapAkSikasya vibhaGgo vibhAgaH svarUpaM vyAkhyAyate'iha khalu' ityAdi, sugamaM yaavnmnussyaaevNsvbhaavaabhvntiiti|etec prAyogRhasthAeva bhavantItyAha'mahecchA' ityAdi, mahatI-rAjyavibhavaparivArAdikAsatizAyinI icchA-antaHkaraNapravRttiryeSAM temahecchAH, tathA mahAnArambho-vAhanoSTramaNDalikAgantrIpravAhakRSipaNDapoSaNAdiko yeSAM temahArambhAH,yecaivaMbhUtAste mahAparigrahA:-dhanadhAnyadvipadacatuSpadavAstukSetrAdiparigrahavantaH kvacidapyanivRttAH,ata evAdharmeNa carantItyAdharmikAH, tathAadharmiSThA nistriMzakarmakAritvAdadharmabahulAH, tatazcAdharme kartavye anujJA-anumodanaM yeSAM te bhavandharmAnujJAH, evamadharmam AkhyAtuM zIlaM yeSAM tetathA,evamadharmaprAyajIvinaH, tathAadharmameva pravilokayituMzIlaM yeSAM te bhavantyadharmapravilokinaH, tathAadharmaprAyeSukarmasuprakarSaNarajyantaitiadharmapraraktAH, ralayoraikyamiti rasyasthAne lakAro'tra kRta iti, tathA'dharmazIlA adharmasvabhAvAH tathA'dharmAtmakaH samudAcAro-yatkiJcanAnuSThAnaM yeSAM te bhavantyadharmazIlasamudAcArAH, tathA'dharmeNa-pApenasAvadhAnuSThAnenaiva dahanAGkananilAJchanAdikena karmaNA vRttiH-vartanaM 'kalpayantaH' kurvANA 'viharantI'ti kAlamativAhayanti / pApAnuSThAnamevalezato darzayitumAha-'haNachindabhinde'tyAdisvata eva hananAdikAH kriyAH kurvANA apareSAmapyevamAtmakamupadezaM dadati, tatra hananaM daNDAdibhistatkArayanti tathA chinddhi karNAdikaM bhinddhizUlAdinA, vikartakAH-prANinAmajinApanetAraH ataeva lohitapANayaH, tathA caNDA raudrA-nistriMzAH kSudrAH kSudrakarmakAritvAt tathA 'sAhasikA' asamIkSitakAriNaH, tathA utkuJcanavaJcanamAyAnikRtikUTakapaTAdibhiH sahAtisaMprayogo-gAyaM tena bahulAH-tapracurAste tathA, tatrodhaM kuJcanaM-zUlAdhAropaNArthamutkuJcanaM vaJcanaM-pratAraNaM tat yathA abhayakumAraH pradyotagaNikAbhirdhArmikavaJcanayA vaJcitaH mAyA-vaJcanabuddhi prAyovaNijAmivanikRtistu bakavRtyA Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 sUtrakRtAga sUtram 2/2/-/667 kurkuTAdikaraNena dambhapradhAnavaNikzrotriyasAdhvAkAreNa paravaJcanArthaM galakartakAnAmivAvasthAnaM, dezabhASAnepathyAdiviparyayakaraNaM kapaTaM yathA ASADhabhUtinA naTenevAparAparaveSaparAvRtyA''cAryopAdhyAyasaMghATakAtmArthaM catvAro modakA avAptAH, tu-kArSApaNatulAprasthAdeH paravaJcanArtha nyUnAdhikakaraNam, etairutkuJcanAdibhiH sahAtizayena saMprayogo yadivA-sAtizayena dravyeNakastUrikAdinA'parasya dravyasya saMprayogaH sAtisaMprayogastadbahulAH-tapradhAnA ityarthaH, uktNc||1|| "so hoI sAtijogo davvaM jaMchAdiyaNNadavvesu / dosaguNA vayaNesuya atyavisaMvAyaNaM kuNai / / ete cotkuJcanAdayo mAyAparyAyA indrazakrAdivat kathaJcikriyAbhede'pi draSTavyAH / tathA duSTaM zIlaM yeSAM te duHzIlAH-ciramupacaritA api kSipraM visaMvadanti, duHkhAnumeyA dAruNasvabhAvA ityarthaH, tathA duSTAnivratAni yeSAM te tathA yathAmAMsabhakSaNavratakAlasamAptau prabhUtatarasatvopaghAtena mAMsapradAnam, anyadapi naktabhojanAdikaM teSAM duSTavratamiti, tathA'nyasmin janmAntare madhumadyamAMsAdikamabhyavahariSyAmItyevamajJAnAndhAjanmAntaravidhidvAreNasanidAnamevavrataM gRhNanti, tathAduHkhenapratyAnandhante duSpratyAnandyAH, idamuktaMbhavati-tairAnanditenApareNa kenacitpratyupakArepsunA garvAdhmAtA duHkhena pratyAnandyante, yadivA satyapyupakAre pratyupakAramIravo naivAnandyante pratyuta zaThatayopakAre doSamevotpAdayanti, tathA coktam - // 1 // "pratikartumazaktiSThA, narAH puurvopkaarinnaam| doSamutpAdya gacchanti, madgUnAmiva vaaysaaH|| yataevamato'sAdhavasta pApakarmakAritvAt, tathA yAvajIvaM' yAvataprANadhAraNenasarvasmAprANAtipAtAdaprativiratA lokanindanIyAdapi brAhmaNaghAtAderaviratA iti sarvagrahaNaM, evaM sarvasmAdapikUTasAkSyAderaprativiratA iti, tathA sarvasmAtstrIbAlAdeH paradravyApaharaNAdaviratAH, tathA sarvasmAtparastrIgamanAdemaithunAdaviratAH, evaM sarvasmAtparigrahAdyonipopakAdapyaviratAH, evaM sarvebhyaH krodhamAnamAyAlobhebhyo'viratAH, tathA premadveSakalahAbhyAkhyAnapaizunyaparaparivAdAratiratimAyAmRSAvAdamithyAdarzanazalyAdibhyo'sadanuSThAnebhyoyAvajjIvaM ye'prativiratA bhavantIti tathA sarvasmAtsnAnonmardanavarNakavilepanazabdasparzarUparasagandhamAlyAlaGkArAtkAmAGgAnmohajanitAdaprativiratA yAvanIvayeti, iha ca varNakagrahaNena varNavizeSApAdakaM loghrAdikaM gRhyate, tathA sarvataH zakaTarathAderyAnavizeSAdikAprativistaravidheH parikararUpAtparigrahAdaprativiratAH, iha ca zakaTarathAdikameva yAnaM zakaTarathayAnaM, yugyaM-puruSokSiptamAkAzayAnaM "gilli'tti puruSadvayorikSaptA jhollikA 'thillitti vegasarAdvayavinirmito yAnavizeSaH tathA 'saMdamANiya'tti zibikAvizeSa eva, tadevamanyasmAdapi vastrAdeH prigrhaadupkrnnbhuutaadvirtaaH|| tathA sarvataH-sarvasmAkrayavikrayAbhyAM karaNabhUtAbhyAM yo mASakArdhamASakarUpakArSApaNAdibhiH paNyavinimayAtmakaH saMvyavahArastasmAdaviratA yAvajIvayeti, tathA sarvasmAddhiraNyasuvaNadiH pradhAnaparigrahAdaviratAH, tathA kUTatulakUTamAnAderaviratAH, tathA sarvataH kRSipAzupAlyAderyatsvataH karaNamanyena ca yatkiJcitkArayati tasmAdaviratAH, tathA pacanapAcanataH tathA kaNDanakuTTanapiTTana-tarjanAtADanavadhabandhAdinAyaH pariklezaH prANinAMtasmAdaviratAH, sAmpratamupa Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-2, saMharati-ye cAnye tathAprakArAH parapIDAkAriNaH sAvadyAH karmasamArambhA abodhikAH-bodhyabhAvakAriNaHtathA paraprANa-paritApanakarA-gogrAhabandigrahagrAmaghAtAtmakAye'nAryakrUrakarmabhiH kriyante tato'prativiratA yaavjiivyeti|| punaranyathA bahuprakAramadhArmikapadaMpratipipAdayiSurAha-'tadyathe'-tyupapradarzanArtho nAmazabdaH saMbhAvanAyAM, saMbhAvyate asminvicitre saMsAre kecanaivaMbhUtAH puruSAH ye kalamamasUratilamudgAdiSu pacanapAcanAdikayA kriyayA svaparArthamayatA-aprayalavanto niSkRpAH krUrA mithyAdaNDaM prayuJjanti, mithyaiva-anaparAdhiSveva doSamAropya daNDo mithyAdaNDastaM vidadhati, tathaivameva-prayojanaM vinaiva tathAprakArAH puruSA niSkaruNA jIvopaghAtaniratAstittiravartakalAvakAdiSu jIvanapriyeSu prANipvayatAH krUrakarmANo mithyAdaNDaM prayuJjanti / teSAM ca krUradhiyAM "yathA rAjA tathA prajA" iti pravAdAt parivAro'pi tathAbhUta eva bhavatIti tathA darzayitumAha-'jAvi ya se' ityAdi, yA'pi ca teSAM bAhyA parSadbhavati, tadyathA-'dAsaH' svadAsIsutaH 'preSyaH' preSaNayogyo bhRtyadezyo 'bhRtako' vetanenodakAdyAnayanavidhAyI tathA 'bhAgiko' yaH SaSThAMzAdilAbhena kRSyAdau vyApriyate 'karmakaraH'pratItaH tathA nAyakAzritaH kazcidbhogaparaH, tadevaM te dAsAdayo'nyasya laghAvapyaparAdhe gurutaraM daNDaM prayuJjanti prayojayanti ca / / saca nAyakasteSAM dAsAdInAMbAhyaparSadbhUtAnAmanyataramiMstathA laghAvapyaparAdhe-zabdAzravaNAdike gurutaraM daNDaM vakSyamANaM prayuGkte tadyathA-imaM dAsaM preSyAdikaM vA sarvasvApahAreNa daNDayata yUyamityAdi sUtrasiddhaM yAvadimamanyatareNAzubhena kutsitamAreNa vyApAdayata yUyam // yA'picakrUrakarmavatAmabhyantarAparSadbhavati, tadyathA-mAtApitrAdikA, mitradoSapratyayikakriyAsthAnavadneyaM yAvadahito'yamasmin loke iti, tathA hi Atmano'pathyakArI parasminnapi loke, tadevaM te mAtApitrAdInAM svalpAparAdhinAmapi gurutaradaNDApAdanato duHkhamutpAdayanti, tathA nAnAvidhairupAyaisteSAM zokamutpAdayanti-zokayantItyevaM te prANinAM bahuprakArapIDotpAdakAH yAvadvadhabandhapariklezAdaprativiratA bhavanti / teca viSayAsaktatayA etatkurvantItyetaddarzayitumAha-evamevapUrvoktasvabhAvAevaM teniSkRpA niranukrozA bAhyAbhyantaraparSadorapi karNanAsAvikartanAdinA daNDapAtanasvabhAvAH strIpradhAnAH kAmAH strIkAmAH yadivA strISu-madanakAmaviSayabhUtAsu kAmeSu ca - zabdAdiSu icchAkAmeSu mUrchitA gRddhA grathitA adhyupapannAH, ete ca zakrapurandarAdivatparyAyAH kathaJcidbhedaM vA''zritya vyAkhyeyaH, te ca bhogAsaktA vyapagataparalokAdhyavasAyA yAvadvarSANi catuHpaJca SaT sapta vA daza vA'lpataraMvAkAlaMprabhUtataraMvAkAlaMbhuktvA bhogabhogAnindriyAnukUlAn madhumadyamAMsaradArAsevanarUpAn bhogAsaktatayA ca parapIDotpAdanato 'vairAyatanAni vairAnubandhAna anuprasUya-utpAdya vidhAya tathA 'saMcayitvA' saMcintyopacitya 'bahUni' prabhUtatarakAlasthitikAni 'krUrANi' krUravipAkAni narakAdiSuyAtanAsthAneSu krakacapATanazAlmalyavarohaNataptatrapupAnAtmakAnikarmANyaSTaprakArANi baddhaspRSTanidhattanikAcanAvasthAni vidhAya tena ca saMbhArakRtena karmaNA preryamANAstatkarmaguravo vAnarakatalapratiSThAnA bhavantItyuttarakriyayA''pAditabahuvacanarUpayeti sambandhaH asminnevArthe sarvalokapratItaM dRSTAntamAha - Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/667 _ 'sejahAnAmae' ityAdi, tadyathA nAmAyogolakaH-ayaspiNDaH zilAgolako vRttAzmazakalaM vodake prakSiptaH samAnaH salilatalamativartya-atilayAdhodharaNItalapratiSThAno bhavati / adhunA dArTAntikamAha-'evameve'tyAdi, yathA'sAvayogolakovRttatvAcchIghramevAdhoyAtvevameva tathAprakAraH puruSajAtaH, tamevalezato darzayati-vajravadvajaM gurutvAkarmatabahulaH-tayucarobadhyamAnakakarmagururityarthaH tathA ghUyata iti dhUtaM-prAgbaddhaM karma tapracuraH, punaH sAmAnyenAha-paGkayatIti pajh-pApaM tadbahulaH, tathA tadeva kAraNato darzayitumAha-vairabahulo' vairAnubandhapracuraH, tathA 'apattiyaMti manaso duSpraNidhAnaM tatpradhAnaH, tathA dambho-mAyayA paravaJcanaM tadutkaTaH, tathA nikRtiH-mAyA veSabhASAparAvRtticchadmanA paradrohabuddhistanmayaH, tathA sAtibahula' iti sAtizayenadravyeNAparasya hInaguNasya dravyasya saMyogaH sAtistabahulaH-tatkaraNapracuraH, tathAayaza:-azlAghAasadvRttatayA nindA, yAni yAni parApakAra bhUtAni karmAnuSThAnAni vidhatteteSuteSukarmasu karacaraNacchedanAdiSu ayazobhAgbhavatIti, sa evaMbhUtaH puruSaH kAlamAse' svAyupaH kSaye kAlaM kRtvA pRthivyAHratnaprabhAdikAyAstalam 'ativartya yojanasahasraparimANamatilajhyanarakatalapratiSThAno'sau bhavati narakasvarUpanirUpaNAyAha mU. (668) teNaM naragA aMto vaTTA bAhiM cauraMsA ahe khurappasaMThANasaMThiyA nicaMdhakAratamasA vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisappahA maidavasAmamasarUhirapUyapaDalacikkhillalittAnulevaNatalA asuI vIsA paramadubbhigaMdhA kaNhAagaNivannAbhA kakkhaDaphAsAdurahiyAsA asubhA naragA asubhA naraesu veynnaao| no caiva naraesu neraiyA nidAyaMti vA payalAyaMti vA suI vA ratiM vA dhiti vA matiM vA uvalabhaMte, teNaM tattha ujjalaM viulaM pagADhaM kaDuyaM kakkasaMcaMDaM dukkhaM duggaM tivvaMdurahiyAsaM neraiyA veyaNaM paccanubhavamANA vihrNti| vR. Namiti vAkyAlaGkAre te narakAH sImantakAdikA bAhulyamaGgIkRtyAntaH-madhye vRttA bahirapicaturamnAadhazca kSuraprasaMsthAnasaMsthitAH, etacca saMsthAnaMpuSpAvakIrNAnAzrityoktaM, teSAmeva pracuratvAt, AvalikApraviSTAstu vRttatrayacaturasaMsthAnA eva bhavanti, tathA nityamebAndhatamasaM yeSu te nityAndhatamasAH, kvacitpATho nityAndhakAratamasA iti, meghAvacchannAmbaratalakRSNapakSarajanIvat tamobahulAH, tathA vyapagato grahacandrasUryanakSatrajyotipatho yeSAM te tathA / punarapyaniSTApAdanArthaM teSAmeva vizeSaNAnyAha-'medavase' tyAdi, duSkRtarmakAriNAM tenarakAstahukhotpAdanAyaivaMbhUtA bhavanti, tadyathA-medavasAmAMsarudhirapUyAdInAM paTalAnisaGkAstairliptAnipicchilIkRtAnyanulepanatalAni-anulepanapradhAnAni talAni yeSAM te tathA, azucayo viSThA'sUkledapradhAnatvAd ata eva vizrAH kuthitamAMsAdikalpakardamAvaliptatvAt, evaM paramadurgandhAH kuthitagomAyukalevarAdapi asahyagandhAH, tathA kRSNAgnivarNAbhArUpataH sparzatastu karkazaH-kaThino vajrakaNTakAdapyadhikataraH sparzo yeSAM te tathA / kiMbahunA?,atIva duHkhenAdhisahyante, kimiti?, ___ yatastenarakAH paJcAnAmapIndriyArthAnAmazobhanatvAdazubhAH, tatra ca satvAnAmazubhakarmakAriNAmugradaNDapAtinAM ca vajrapracurANAM tIvrA atiduHsahavedanAH zArIrAH prAdurbhavanti, tayA ca Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 2, vedanayA'bhibhUtAsteSu narakeSu te nArakA naivAkSinimeSamapi kAlaM nidrAyante, nApyupaviSTAdyavasthA akSisaMkocanarUpAmISannidrAmavApnuvanti, na hyevaMbhUtavedanAbhibhUtasya nidrAlAbho bhavatIti darzayati, tAmujvalAM tIvrAnubhAvenotkaTAmityAdivizeSaNaviziSTAM yAvadvedayanti anubhavantIti / ayaM tAvadayogolakapASANadhSTAntaH zIghramadhonimajjanArthapratipAdakaH pradarzitaH, adhunA zIghrapAtArthapratipAdakamevAparaM dRSTAntamadhikRtyAha - mU. (669) se jahAnAmae rukkhe siyA pavvayagge jAe mUle chinne agge garue jao ninnaM jao visamaM jao duggaM tao pavaDati, evAmeva tahaSpagAre purisajAe gAto gabbhaM jammAto jammaM mArAo mAraM naragAo naragaM dukkhAo dukkhaM dAhiNagAmie neraie kaNhapakkhie AgamissANaM dullabhabohie yAvi bhavai / esa ThANe anArie akevale jAva asavvadukkhapahINamagge egaMtamicche asAhU paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evamAhie / vR. tadyathA nAma kazcidvRkSaH parvatAgre jAto mUle chinnaH zIghraM tathA nimne patati, evamasAvapya - sAdhukarmakArI tatkarmavAteritaH zIghrameva narake patati, tato'pyudvRtto garbhAdgarbhamavazyaM yAti na tasya kiMcittrANaM bhavati yAvadAgAminyapi kAle'sau durlabhadharmapratipattirbhavatIti / sAmpratamupasaMharati 'esa ThANe' ityAdi, tadetatsthAnamanAryaM pApAnuSThAnaparatvAdyAvadekAnta-mithyArUpamasAdhu / tadevaM prathamasyAdharmapAkSikasya sthAnasya 'vibhaGgo' vibhAgaH svarUpameSa vyAkhyAtaH 361 yU. (670) ahAvare doghassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evamAhijjai-iha khalu pAiNaM vA 4 saMtegatiyA maNussA bhavaMti, taMjahA- anAraMbhA apariggahA dhammiyA dhammANuyA dhammiTThA jAva dhammeNaM ceva vittiM kappemANA viharaMti, susIlA suvvayA suppaDiyANaMdA susAhU savvato pANAtivAyAo paDivirayA jAvajIvAe jAva je yAvanne tahappagArA sAvajjA abohiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajjuMti tato vipaDiviratA jaavjiivaae| se jahAnAmae anagArA bhagavaMto iriyAsamiyA bhAsAsamiyA maNasamiyA vayasamiyA kAyasamiyA maNaguttA vayaguttA kAyaguttA guttA guttidiyA guttabaMbhayArI akohA amANA amAyA alobhA saMtA pasaMtA uvasaMtA parinibbuDA anAsavA aggaMthA chinnasoyA niruvalevA kaMsapAi va mukka toyA saMkho iva niraMjaNA jIva iva apaDihayagatI gagaNatalaMpiva nirAlaMbaNA vAuriva apaDibaddhA sAradasalilaM va suddhahiyayA pukkhara pattaM va niruvalevA kumbho iva guttiMdiyA vihaga iva vippamukkA khaggavisANaM va egajAyA bhAraMDapakkhIva appamattA kuMjaro iva soMDIrA basabhI iva jAtatthAmA sIho iva duddharisA maMdarI iva appakaMpA sAgaro iva gaMbhIrA caMdo iva somalesA sUro iva dittateyA jaJcakaMcaNagaM va jAtarUvA vasuMdharA iva savvaphAsavisahA suhuyahuyAsaNo vivateyasA jalaMtA / natthi NaM tesiM bhagavaMtANaM katthavi paDibaMdhe bhavai, se paDibaMdhe cauvvihe paNNatte, taMjahAaMDae i vA poyae i vA uggahe i vA paggaheivA jannaM jannaM disaM icchaMti tannaM tannaM disaM apaDibaddhA suibhUyA lahubhUyA appaggaMthA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharati / tesiM gaM bhagavaMtANaM imA etArUvA jAyAmAyAvittI hotthA, taMjahA cautthe bhatte chaTTe bhatte Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/670 ahame bhatte dasame bhatte duvAlasame bhatte caudasame bhatte addhamAsie bhatte mAsie bhatte domAsie timAsie cAummAsie paMcamAsie chammAsie aduttaraM ca NaM ukkhittacarayA nikkhittacarayA ukkhittanikkhittacaragA aMtacaragA paMtacaragA lUhacaragA samudAnacaragA saMsadRcaragA asaMsaThThacaragA taJjAtasaMsaThThacaragA diTThalAbhiyA adiTThalAbhiya puTThalAbhiyA apuTThalAbhiyA bhikkhalAbhiyA abhikkhalAbhiyA annAyacaragA uvanihiyA saMkhAdattiyA parimitapiMDavAiyA suddhesaNiyA aMtAhArA paMtAhArA varasAhAra virasAhArAlUhAhArA tucchAhArA aMtajIvI paMtajIvI AyaMbiliyA purimaDDiyA nivvigaiyA vamajjamasAsiNo no niyAmarasabhoI ThANAiyA paDimAThANAiyA ukkaDuAsaNiyA nesajjiyA vIrAsaNiyA daMDAyatiyA lagaMDasAiNo appAuDA agattayA akaMDuyA aniDDUhA ( evaM jahovavAie) dhutakesamaMsuromanahAsavvagAyapaDikammavipyamukkA ciTThati / te NaM eteNaM vihAreNaM viharamANA bahUiM vAsAI sAmannapariyAgaM pAuNati 2 bahubahu AbAhaMsi upapannaMsi vA anupapannaMsi vA bahUiM bhattAiM paJcakkhanti paJcakkhAittA bahUI bhattAiM aNasaNAe chediti aNasaNAe chedittA jassaTTAe kIrati naggabhAve muMDabhAve aNhANabhAve adaMnavaNage achattae aNovAhaNae bhUmisejjA phalagasejjA kaTTasejjA kesaloe baMbhaceravAse paragharapavese lakhAkladdhe mANAvamANaNAo hIlaNAo niMdaNAo khiMsaNAo garahaNAo tajjaNAo tAlaNAo uccAvayA gAmakuMTagA bAvIsaM parIsahovasaggA ahiyAsijjati tamahaM ArAhaMti, tamaThThe ArAhittA caramehiM ussAsanissAsehiM anaMtaM anuttaraM nivvAghAtaM nirAvaraNaM kasiNaM paDipanna kevalavaranANadaMsaNaM samuppArDeti samuppADittA tato pacchA sijjhati bujjhati muccaMti parinivvAyaMti sabvadukkhANaM aMtaM kareti / gAe puNa ege bhayaMtAro bhavaMti, avare puNa puvvakampAvaseseNaM kAlamAse kAlaM kicA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhayaMti, taMjahA -mahaDDhiesu mahajjutiesu mahAparakkamesu mahAjasesu mahAbalesu mahAnubhAvesu mahAsukkhesu te NaM tattha devA bhavaMti mahaDDhiyA mahajjutiyA jAva mahAsukkhA hAravirAiyavacchA kaDagatuDiyathaMbhivamuyA aMgayakuMDalamaTThagaMDayalakannapIDhadhArI vicittahatyAbharaNA vicittamAlAmaulimauDA kallANagaMdhapavaravatthaparihiyA kallANagapavaramalAvaNadharA bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladharA divveNaM rUveNaM divveNaM vantreNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMdhAraNaM divveNaM saMThANeNaM divyAe iDDhIe divvAe juttIe divyAe pamAe divvAe chAyAe divvAe acAe divveNaM teeNaM divvAe lesAe dasa disAo ujjovemANA pabhAsemANA gaikallANA ThiikallANA AgamesibhaddayA yAvi bhavaMti, esa ThANe Ayarie jAva savvadukkhapahINamagge egaMtasamme susAhU / doccassa ThANassadhammapakkhassa vibhaMge evmaahie| vR. athAparasya dvitIyasya sthAnasya 'vibhaGgo' vibhAgaH svarUpam ' evaM ' vakSyamANanItyA vyAkhyAyate, tadyathA- 'iha khalu' ityAdi, prAcyAdiSu dikSu madhye'nyatarasyAM dizi 'santi vidyante, te caivaMbhUtA bhavantIti, tadyathA- na vidyate sAvadya Arambho yeSAM te tathA, tathA 'aparigrahA' niSkiJcanAH, dharmeNa carantIti dhArmikA yAvaddharmeNaivAtmano vRttiM parikalpayanti tathA suzIlAH suvratAH supratyAnandAH susAdhavaH sarvasmAtprANAtipAtAdviratA evaM yAvatparigrahAdviratA iti / tathA ye cAnye tathAprakArAH sAvadhA ArambhA yAvadabodhikAriNastebhyaH sarvebhyo'pi viratA iti / punaranyena Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 2, 363 prakAreNa sAdhuguNAn darzayitumAha- tadyathA nAma kecanottamasaMhananadhRtibalopetA anagArA bhagavanto bhavantIti, te paJcabhi" samitibhiH samitAH 'eva' mityupapradarzane aupapAtikamAcArAGgasambandhi prathamamupAGga tatra sAdhuguNAH prabandhena vyAvarNyante tadihApi tenaiva krameNa draSTavyamityatidezaH yAvadbhUtam- apanItaM kezazmazrulomanakhAdikaM yaiste tathA, sarvagAtraparikarmavipramuktA niSpratikarmazarI rAstiSThantIti / te cogravihAriNaH pravrajyAparyAyamanupAlaya, abAdhArUpe rogAtaGke samutpanne'nutpanne vA bhaktapratyAkhyAnaM vidadhati, kiM bahunoktena ! yatkRte'yamaya golakavannirAsvAdaH karavAladhArAmArgavadduradhyavasAyaH zramaNabhAvo'nupAtyate tamarthaM samyagdarzanajJAnacAritrAkhyamArAdhya avyAhatamekamanantaM mokSakAraNaM kevalajJAnamApnuvanti, kevalajJAnAvApterUrdhvaM sarvaduHkhavimokSalakSaNaM mokSamavApnuvantIti // eke punarekayA'rcayA ekena zarIreNaikasmAdvA bhavAtsiddhigatiM gantAro bhavanti, apare punastathAvidhapUrvakarmAvazeSe sati tatkarmavazagAH kAlaM kRtvA anyatameSu vaimAnikeSu deveSUtpadyante tatrendrasAmAnikatrAyastriMzalokapAlapArSadAtmarakSaprakIrNeSu nAnAvidhasamRddhiSu bhavantIti, natvAbhiyogikakilbiSikAdiSviti / etadevAha - 'taMja' tyAdi, tadyathA mahaddharyAdiSu devalokeSUtpadyante / devAstvevaMbhUtA bhavantIti darzayati- 'te NaM tattha devA' ityAdi, te devA nAnAvidhatapazcaraNopAttazubhakarmANo mahardhyAdiguNopetA bhavantItyAdikaH sAmAnyaguNavarNakaH, tato hAravirAjitavakSasa ityAdika AbharaNavastrapuSpavarNakaH, punaratizayApAdanArthaM divyarUpAdipratipAdanaM cikIrSurAha - 'divveNaM rUveNa' mityAdi, divi bhavaM divyaM tena rUpeNopapetA yAvaddivyayA dravyalezyayopapetA dazApi dizaH samudyotayantaH, tathA 'prabhAsayantaH' alaMkurvanto 'gatyA' devaloka - rUpayA kalyANAH -zobhanA gatyA vA zIghrarUpayA prazastavihAyogatirUpayA vA kalyANAH, tathA sthityA utkRSTamadhyamayA kalyANAste bhavanti, tathA''gAmini kAle bhadrakAH zobhanamanuSyabhavarUpasaMpadupapetAH, tathA saddharmapratipattArazca bhavantIti / tadetatsthAnamAryamekAntenaiva samyagbhUtaM susAdhvitItyetaddvitIyasya sthAnasya dharmapAkSikasya vibhaGga evamAkhyAtaH // mU. (671) ahAvare taJcassa ThANassa mIsagassa vibhaMge evamAhijjai-iha khalu pAiNaM vA 4 saMtegatiyA maNussA bhavati, taMjahA-appicachA appAraMbhA appapariggahA dhammiyA dhammANuyA jAva dhammeNaM caiva vitti kappemANA viharaMti susIlA suvvayA supaDiyANaMdA sAhU egaccAo pANAivAyAo paDiviratA jAvajIvAe egaccAo appaDivirayA jAva je yAvaNNe tahaSpagArA sAvajA abohiyA kamtA parapANaparitAvaNakarA kajraMti tatovi egacAo appaDivirayA / se jahAnAmae samaNovAsagA bhavaMti abhigayajIvAjIvA uvaladvapuNNapAvA AsavasaMvaraveyaNAnijjarAkiriyAhigaraNabaMdhamokkhakusalA asahejadevAsuranAgasuvaNNajakkharakakhasakiMnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAiehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNaikkamaNijAiNameva niggaMthe pAvayaNe nissaMkiyA nikkakhiyA nivvitigicchA laddhaTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA viNicchiyaTThA abhigayaTThA aTThimiMjapemmANurAgarattA ayamAuso ! niggaMthe pAvayaNe aTThe ayaM Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/671 paramaTTe sese aNaTTe usiyaphalihA avaMguyaduvArA aciyattaMte uparaparadharapavesA cAuddasaTTamuddipuNNimAsiNIsu paDipugnaM posahaM sammaM anupAlemANA samaNe niggaMdhe phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaMvatyapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaMosahabhesajeNaM pIThaphalagasejjAsaMthAraeNaM paDilAbhemANA bahUhi~ sIlavvayaguNaveramaNapaJcaTakkhANaposahovavAsehiM ahApariggahiehiM tavokammehiM appANaM bhAvamANA vihrNti| teNaMeyArUveNaMvihAreNaMviharamANA bahUIvAsAiMsamaNovAsagapariyAgaM pAuNaMti pAuNittA AbAhasi uppatraMsi vA anuppannaMsi vA bahUI bhattAI pancakkhAyaMti bahUI bhattAI paccakkhAettA bahUI bhattAiM aNasaNAechedenti bahUiM bhattAiaNasaNAe cheittA AloiyapaDikaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesudevattAe uvavatro bhavaMti, taMjahA - mahaDiesumahanjuiesujAvamahAsukkhesusesaMtahevajAva esa ThANe AyariejAvaegaMtasamme sAhU / taccassa ThANassa missagassa vibhaMge evaM Ahie / aviraiM pahuca bAle Ahijai, viraI paDucca paMDie Ahijjai, virayAviraiM paDuccha bAlapaMDie Ahijai, tatthaNaMjA sA savvato aviraI esa ThANe AraMbhaTThANe aNArie jAva asavadukkhappahINamagge egaMtamicche asAhU, tattha NaM jA sA savvato viraIesa ThANe anAraMbhaTThANe Arie jAva sabbadukkhappahINamagge egaMtasamma saahuu| tattha NaM jA sA savvao virayAviraI esa ThANe AraMbhaNo AraMbhaTThANe esa ThANe Arie jAva savvadukkhappahINamagge egaMtasamme saahuu| athAparasya tRtIyasya sthAnasya mizrakAkhyasya vibhaGgaH samAkhyAyate-etaca yadyapi mizratvAddharmAdharmAbhyAmupapetaM tathApi dharmabhUyiSThatvAddhArmikapakSa evAvatarati, tadyathA-bahuSuguNeSu madhyapatitodoSonAtmAnaM labhate, kalaGkaivacandrikAyAH, tathA bahUdakamadhyapatito mRcchakalAvayavo nodakaM kaluSayitumalam, evamadharmo'pi dharmamiti sthitaM dhArmikapakSa evAyaM / 'iha' asmin jagati prAcyAdiSu dikSu eke kecana zubhakarmANo manuSyA bhavantIti, tadyathA-alpA-stokA parigrahArambheSvicchA-antaHkaraNapravRttiryeSAM tetathA evaMbhUtA dhArmikavRttayaH prAyaHsuzIlAH suvratAH supratyAnandAH sAdhavo bhvntiiti| tathaikasmAt-sthUlAtsaMkalpakRtAtpratinivRttA ekasmAca sUkSmAdArambhajAdapratinivRttA evaM zeSANyapi vratAni saMyojyAnIti / etasmAdapi sAmAnyena nivRttA ityatidizannAha-'je yAvaNNe' ityAdi, ye cAnye sAvadha narakAdigamanahetavaH karmasamArambhAstebhya ekasmAdyantrapIDananirlAJchanakRSIvalAdernivRttA ekasmAcca krayavikrayAderanivRttA iti / tAMzcavizeSato darzayitumAha-viziSTopadezArthaM zramaNAnupAsate-sevanta iti zramaNopAsakAH, teca zramaNopAsanato'bhigatajIvAjIvasvabhAvAH tthoplbdhpunnypaapaaH|ihcpraayH sUtrAdarzeSu nAnAvidhAni sUtrANi 6zyante na ca TIkAsaMvAgheko'pyasmAbhirAdarzaH samupalabdho'ta ekamAdarzamaGgIkRtyAsmAbhirvivaraNaM kriyate iyetadavagamya sUtravisaMvAdadarzanAJcittavyAmoho na vidheya iti / tezrAvakAH parijJAtabandhamokSasvarUpAH santona dharmAcyAvyantemeruriva niSpakampA DhamArhate darzane'nuraktAH atra cArthe sukhapratipattyarthaM dRSTAntabhUtaM kathAnakaM, taccedaM tadyathA-rAjagRhe nagare kazcidekaH parivrAT vidyAmantrIpadhilabdhasAmarthaM parivasati, sa ca vidyAdibalena pattane paryaTan yAM yAmabhirUpatarAmaGganAM pazyati tAM tAmapaharati, tataH sarvanAgarai rAjJe niveditaM-yathA deva ! pratyahaM Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-2, pattanaM muSyate kenApi, nIyate sarvasAramaGganAjano'pi, yastasyAnabhimataH so'tra kevalamAste, tadevaM kriyatAM prasadastadanveSaNeneti / rAjJA'bhihitaM-gacchata yUyaM vizrabdhA bhavata avazyamahaM taM durAtmAnaM lapsye, kiMca-yadi paJcaSairahobhirna labhe cauraM vimarzayukto'pi ca tyakSyAmyAtmAnamahaM jvAlAmAlAkule vaho, tadevaM kRtapratijJaM rAjAnaM praNamya nirgatA nAgarikAH rAjJAca savizeSa niyuktAArakSakAH / AtmanA'pyekAkI khagakheTakasameto'nveSTumArabdhaH, na copalabhyate cauraH, tato rAjJA nipuNataramanveSayatA paJcame'hani bhojanatAmbUlagandhamAlyAdikaM gRhNan rAtrau svato nirgatenopalabdhaH sa parivrAT, tatpRSThagAminA nagarodyAnavRkSakoTarapravesena guhAbhyantaraM pravizya vyApAditaH, tadanantaraM samarpita yadyasya satkamaGganAjano'pIti / tatracaikAsImantinIatyantamauSadhibhirbhAvitA necchatyAtmIyamapi bhari, tatastadvidbhirabhihitaM-yathA'syAH paritrATasatkAnyasthInidugdhena saha saMghRSya yadi dIyante tadeyaM tadAgrahaM muJcati, tatastatsvajanairevameva kRtaM, yathA yathA cAsau tadasthyabhyavahAraM vidhattetathA tathA tatsnehAnubandho'paiti, sarvAsthipAne cApagataH premAnubandhaH, tadanuraktA nije bhartari / tadevaM yathA'sAvatyantaM bhAvitA tena parivrAjA necchatyaparam evaM zrAvakajano'pi nitarAM bhAvitAtmA maunIndrazAsane nazkyate anyathAkartum, atyantaMsamyaktvauSadhena vAsitatvAditi punarapi zrAvakAn vizinaSTi-'jAva usiyaphalihA' ityAhi, ucchritAni sphaTikAnIva sphaTikAni-antaHkaraNAni yeSAM te tathA, etaduktaM bhavati __maunIndradarzanAvAptI satyAM parituSTamAnasA iti, tathA aprAvRtAni dvArANi yaiste tathA, udeghATitagRhadvArAstiSThanti aciyattaH-anabhimato'ntaHpurapravezavatparagRhadvArapravezo'nyatIrthikapravezo yeSAM te tathA, anavarataM zramaNAnudyuktavihAriNo nirgranthAn prAsukenaiSaNIyenAzanAdinA tathA pIThaphalakazayyAsaMstArakAdinA ca pratilAbhayaMtaH tathA bahUni varSANi zIlavrataguNavratapratyAkhyAnapauSadhopavAsairAtmAnaM bhAvayantastiSThanti / tadevaM te paramazrAvakAH prabhUtakAlamaNuvrataguNavratazikSAvratAnuSThAyinaH sAdhUnAmauSadhavapAtrAdinopakAriNaH santoyathoktaM yathAzakti sadanuSThAnaM vidhAyotpanne vAkAraNe'nutpanne vA bhaktaM pratyAkhyAyAlocitapratikrAntAHsamAdhiprAptAH santaH kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatareSu deveSUtpadyanta iti / etAni cAbhigatajIvAjIvAdikAni padAni hetuhetumadbhAvena netavyAni, tadyathA yasmAdabhigatajIvAjIvAstasmAdupalabdhapuNyapApAH, yasmAdupalabdhapuNyapApAstasmAducchritamanasaH, evamuttaratrApi ekaikaM padaM tyajadbhirekaikaM cottaraM gRhNadbhirvAcya, teca pareNa pRSTAapRTA vAetadUcuH,tadyathA-ayameva maunIndroktomArgaH sadarthaH zeSastvanoM, yasmAdevaM pratipadyante tasmAttesamucchritamanasaHsantaH sAdhudharmaM zrAvakadharmaMca prakAzayanto vizeSeNaikAdazopAkapratimAH spRzanto viharanto'STamIcaturdazyAdiSupauSadhopavAsAdau sAdhUnaprAsukenpratilAbhayanti, pAzcAtye cakAle saMlikhitakAyAH saMstArakazramaNabhAvaMpratipadya bhaktaM pratyAkhyAyAyuSaH kSaye deveSUtpadyante tato'pi cyutAH sumAnuSabhAvaM pratipadya tenaiva bhavenotkRSTataH saptasvaSTasu vA bhaveSu sidhyantIti / tadetatsthAnaMkalyANaparamparayA sukhavipAkamitikRtvA''ryamiti |ayNvibhnggstRtiiysy sthAnasya mizrakAkhyasyAkhyAta iti| Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 sUtrakRtAGgasUtram 2/2/-/671 uktA dhArmikAH, adhArmikAstadubhayarUpAzcAbhihitAH, sAmpratametadeva sthAnatrikamupasaMhAradvAreNasaMkSepato bibhaNiSurAha-yeyamaviratiH asaMyamarUpA samyakatvAbhAvAnmithyAdRSTevyato viratirapyaviratireva tAM pratItya-Azritya bAlavadvAla:-ajJaH sadasadvivekavikalatvAt ityevam 'AdhIyate vyavasthApyate AkhyAyate vA, tathA viratiM ca pratItya' Azritya pApADDInaH paNDitaH paramArthajJo vetyevamAdhIyate AkhyAyatevA, tathA viratAviratiMcAzritya bAlapaNDita ityetatprAgvadAyojyamiti / kimityavirati viratyAzreyaNa bAlapANDityapANDityApattirityAzaGkayAha-tastha Na' mityAdi, 'tatra pUrvokteSusthAneSuyeyaM sarvAtmanA sarvasmAt 'avirati' viratipariNAmAbhAvaH etatsthAnaM sAvadyArambhasthAnamAzraya etadAzritya sarvANyakAryANi kriyante, yataevamata etadanArya sthAnaM niHzUkatayA yatkiJcanakAritvAdyAvadasarvaduHkhaprakSINamArgo'yaM tathaikAntamithyArUpo'sAdhuriti / tatra ca yeyaM 'viratiH' samyaktvapUrvikA sAvadyArambhAnivRttiH sA sthagitadvAratvAt paapaanupaadaanruupeti| etadevAha-tadetatsthAnam anArambhasthAna-sAvadyAnuSThAnarahitatvAtsaMyamasthAnaM, tathA caitatsthAnamAryasthAnam-ArAdhAtaM sarvahiyadharmebhyaityAryatathA sarvaduHkhaprakSINamArga-azeSakarmakSayapatha iti, tathaikAntasamyagbhUtaH, etadevAha-'sAdhuriti, saadhubhuutaanusstthaanaatsaadhuriti|ttrc yeyaM (viratA) viratirabhidhIyate saiSA mizrasthAnabhUtA, tadetadArambhAnArambharUpasthAnam, etadapikathaJcidAryameva, pAramparyeNa sarvaduHkhaprakSINamArgaH, tathaikAntasamyagbhUtaH saadhushceti| tadevamanekavidho'yamadharmapakSo dharmapakSastathA mizrapakSazceti saMkSepeNAbhihitaHpakSatrayasamAzrayaNena / sAmpratamasAvapi mizrapakSo dharmAdharmasamAzrayaNenAnayorantarvartI bhavatIti darzayati mU. (672) evameva samaNugammamANA imehiM caiva dohi ThANehiM samoaraMti, taMjahA-dhamme ceva adhamme caiva uvasaMte gheca anuvasaMte ceva, tattha gaMje se paDhamassa ThANassa adhammapakkhassa vibhaMge evamAhie, tattha NaM imAI titri taivaTThAI pAvAduyasayAI bhavaMtIti mkkhaayaaii| taMjahA-kiriyAvAINaM akiriyAvAINaM anANiyavAINaM veNaiyavAiNaM, te'vi parinivvANamAhaMsu, te'vi bhokkhamAhaMsu te'vi lavaMti, sAvagA! te'vi lavaMti saavittaaro| pR. 'evameva saMkSepeNa samyaganugamyamAnA vyAkhyAyamAnAHsamyaganugRhyamANAH 'anayoreva' dharmAdharmasthAnayoranupatanti / kimiti ?, yato yadupazAntasthAnaM tddhrmpksssthaanmnupshaantsthaanmdhrmpksssthaanmiti|ttrc yadadharmapAkSikaMprathama sthAnaM tatrAmunitrINi triSaSTayadhikAni prAvAdukazatAnyantarbhavantItyevamAkhyAtaM pUrvAcAryairiti / etAni ca sAmAnyena darzayitumAha 'taMjahe tyAdi, tadyathetyupadarzanArtha kriyAM-jJAnAdirahitAmekAmeva svargApavargasAdhanatvena vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, te ca dIkSAta eva mokSaM vadantItyevamAdayo draSTavyA iti, teSAM ca bahavo bhedAH, tathA akriyAM paralokasAdhanatvena vadituM zIlaM yeSAM te tathA teSAmiti, ajJAnameva zreyaH ityevaM vadituM zIlaM yeSAM te bhavantyajJAnavAdinasteSAM, tathA vinaya eva paralokasAdhane pradhAna kAraNaM yeSAM te tathA teSAmiti / atraca sarvatraSaSThIbahuvacanenedamAha, tadyathA-kriyAvAdinAmazItyuttaraMzataM akriyAvAdinAM caturazItirajJAnikAnAM sptssssttinyikaanaaNdvaatriNshditi|ttrc sarve'pyete maulAstacchiSyAzca Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-2, 367 pravadanazIlatvAAvAdukAH, teSAMca bhedasaMkhyAparijJAnopAyaAcAra evAbhihita itineha pratanyate te sarve'pyArhatA iva parinirvANam-azeSadvandvoparamarUpamavarNagandharasasparzasvabhAvamanupacaritaparamArthasthAnaM brahmapadAkhyamabAdhAtmakaM paramAnanda- sukhasvarUpamAhuH uktavantaH, tathA te'pi prAvAdukAH saMsArabandhanAnmocanAtmakaM mokSamAhuH, pUrveNa nirupnAdhikaM kAryameva nirvANAkhyamuktam, anenatutadeva kAraNopAdhikamityayaM vizeSaH / tatra yeSAmapyAtmAnAstijJAnasantativAdinAM teSAmapi karmasaMtateH saMsAranibandhanabhatAyA vicchedAnmokSabhAvAvirodhaH, teSAMcopAdAnakSayAdanAgatAnutpatteH saMtaticcheda eva mokSaH, pradIpasyeva tailavartyabhAve nirvANamiti, tathA cAhu:-"na tasya kiJcidbhavati, na bhavatyeva kevala miti / etacca teSAM mahAmohavijRmbhitaM, ytH| // 1 // "karmacAsti phalaM cAsti, kartA naivAsti karmaNAm / saMsAramokSavAditvamaho dhyAndhyavijRmbhitam // iti / yeSAM cAtmA'sti sAMkhyAdInAM teSAM prakRtivikAraviyogo mokSaH, kSetrajJasya paJcaviMzatitattvaparijJAnAdeva vidyamAnaH pradhAnavikArairvimocanaMmokSa iti, teSAmapyekAntanityavAditayA mokSAbhAvaH / evamanye'pi naiyAyikavaizeSikAdayaH saMsArAbhAvamicchanto'pina mucyante, samyagdarzanAdikasyopAyasyAbhAvAd, ityabhyahyAha-yadi na teSAM mokSaH kathaM te lokasyopAsyA bhavantItyAzaGkayAha-'te'pi tIrthikA 'lapanti'bruvate, mokSapratidharmadezanAM vidadhati,zRNvantIti zrAvakAH he zrAvakA! evaM gRhNIta yUyaM yathA'haM dezayAmi, tathA te'pi dharmazrAvayitAraH santa evaM 'lapanti' bhASante yathA'nenopAyena svargamokSAvAptirititadvacanaMmithyAtvopahatabuddhayo'vitathameva gRhNanti, kUTapaNyadAyinAM viparyastamataya iveti| tadevamAditIrthakAstacchiSyAzca pAramparyeNa mithyAdarzanAnubhAvAtparAnpratArayanti, te'pi cateSAMpratIyanti, Aha-kathamete prAvAdukA mithyAvAdinobhavantIti?,atrocyate, yataste'pyahiMsA pratipAdayanti na ca tAM pradhAnamokSAGgabhUtAM samyaganutiSThanti, katham?, sAMkhyAnAM tAvajjJAnAdeva dharmonateSAmahiMsAprAdhAnyena vyavasthitA, kiMtupaJca yamAityAdiko vizeSa iti|tthaa zAkyAnAmapi daza kuzalAdharmapathAahiMsApitatroktA, natusaiva garIyasI dharmasAdhanatvena tairAzritA |vaishessikaannaampi abhisecanopavAsabrahmacaryagurukulavAsaprasthAdAnayajJAdinakSatramantrakAlaniyamA dRSTAH teSu cAbhiSecanAdiSu pAlocyamAneSu hiMsaiva saMpadyate / vaidikAnAM ca hiMsaiva garIyasI dharmasAdhanaM, yajJopadezAt, tasya ca tayA'vinAbhAvAdityabhiprAyaH, uktaMca-"dhruvaH prANivadho yjnye"| tadevaM sarvaprAvAdukA mokSAGgabhUtAmahiMsAM na prAdhAnyena pratipadyanta iti darzayitumAha mU. (673) tesavve pAvAuyAAdikarAdhammANaMnAnApannA nAnAchaMdAnAnAsIlA nAnAdiTThI nAnAruI nAnAraMbhA nAnAjjhavasANasaMjuttA egaM mahaM maMDalibaMdha kiccA savve egao ciTThati / / purise ya sAgaNiyANaM iMgAlANaM pAiM bahupaDipugnaM aomaeNaM saMDAsaeNaM gahAya savve pAvAue Aigare dhammANaM nAnApanne jAva nAnAjjhavasANasaMjutte evaM vayAsI-haMbho pAvAuyA! AigarA dhammANaM nAnApannA jAva nAnAajjhavasANasaMjuttA! imaM tAvatubbhe sAgaNiyANaM iMgAlANaM pAI bahupaDiputraMgahAya muhattayaMmuhuttagaMpANiNAdhareha, no bahusaMDAsagaMsaMsAriyaMkujA no bahuaggithaMbhaNiyaM kujA no bahusAhammiyaveyAvaDiyaM kujAnobahuparammiyaveyAvaDiyaMkujA ujjuyA niyAgapaDivannA Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/673 amAyaM kubbamANA pANi pasAreha iti vuccA se purise tesiM pAvAduyANaM taMsAgaNiyANaM iMgAlANaM pAiMbahupaDiputraM aomaeNaM saMDAsaeNaM gahAya pANiMsu nisirati, tae NaM te pAvAduyA AigarA dhammANaM nAnApannA jAva nAnAjjhavasANasaMjuttA pANiM paDisAharaMti, tae NaM se purise te sabve pAvAue Adigare dhammANaM jAva nAnAjjhavasANasaMjutte evaM vayAsI-haMbho pAvAduyA ! AigarA dhammANaM nAnApannA jAva nAnAjjhavasANasaMjuttA! kamhANaMtubbhe pANiM paDisAharaha?, pANiM noDahijjA, daDDhe kiM bhavissai ?, dukkhaMdukkhaMti mantramANA paDisAharaha, esa tulA esapamANe esa samosaraNe, patteyaM tulA patteyaM pamANe patteyaM samosaraNe, tattha NaMje te samaNA mAhaNA evamAtikkhaMti jAva parUveti -savve pANA jAva savve sattA haMtavvAajAveyavyA parighetavvA paritAveyavvA kilAmetavvA uddavetavvA, te AgaMtucheyAe te AgaMtubheyAe jAva te AgaMtujAijarAmaraNajoNijammaNasaMsArapuNabbhavagabbhavAsabhavapavaMcakalaMkalIbhAgiNo bhavissaMti, te bahUNa daMDaNANaMbahUNaM muMDaNANaM tajjapANaM tAlaNANaM aMdubaMdhaNANaM jAva dolaNANaM mAimaraNANaM piimaraNANaM bhAimaraNANaM bhagiNImaraNANaM bhajjAputtadhUtasuNhAmaraNANaMdAridANaM dohaggANaM appiyasaMvAsANaM piyavippaogANaM bahUNaM dukkhadommaNassANaM AbhAgiNo bhavissaMti, anAdiyaM ca NaM aNavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakatAraM bhujo bhujo anupariyaTTisaMti, te no sijhissaMti no bujhissaMti jAva no sabadukkhANaM aMtaM karissaMti, esa tulA esa pamANe esa samosaraNe patteyaM tulA patteyaM pamANe patteyaM smosrnne| tattha NaM je te samaNA mAhaNA evamAikkhaMti jAva parUveti-savce pANA savve bhUyA sabve jIvA savve sattA na haMtavyA na ajAveyavvAna paridhetavvA na uddaveyavvA te No AgaMtucheyAe teno AgaMtubheyAejAva jAijarAmaraNajoNijammaNasaMsArapuNabbhavagabbhavAsabhavapavaMca-kalaMkalIbhAgiNo bhavissaMti, te no bahUNaM daMDaNANaM jAva no bahUNaM muMDaNANaM jAva bahUNaM dukkhadommaNassANaM no bhAgiNo bhavissaMti, aNAdiyaM ca NaM aNavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM bhujo bhuJjo no aNupariyaTTissaMti, te sijjhissaMti jAva savvadukkhANaM aMtaM krissNti| vR. pravadanazIlAH prAvAdukAH sarve'pi te' triSaSTayuttaratrizataparimANA api AdikarA yathAsvaM dharmANAM, ye'pi ca tacchiSyAste'pi sarve nAnA-bhinnA prajJA-jJAnaM yeSAM te nAnAprajJAH, AdikarAityanenedamAha-svaruciviracitAstena tvanAdiprahAyAtAH, nanu cAhatAnAmapiAditvavizeSaNamastyeva, satyamasti, kiMtuanAdirhetuparamparetyanAditvameva, teSAM ca sarvajJapraNItAgamAnAzrayaNAnibandhanAbhAvaH tadabhAvAca bhinnaM parijJAnam, ata eva nAnAchandAH, chandaH-abhiprAyaH, bhinnAbhiprAyA ityaH, tathAhi utpAdavyayaghrauvyAtmake vastuni sAMkhyairakAntenAvirbhAvatirobhAvAzrayaNAdanvayinamevapadArthaM satyatvenAzritya nityapakSaM samAzritAH, tathA zAkyA atyantakSaNikeSu pUrvottarabhinneSu padArtheSu satsu sa evAyamiti pratyabhijJApratyayaH sadhzAparAparotpattivipralabdhAnAM bhavatItyetatpakSasamAzrayaNAdanityapakSaM samAzritA iti|tthaa naiyAyikavaizeSikAH keSAJcidAkAzaparamANvAtmAdInAmekAntena nityatvameva kAryadravyANAMca ghaTapaTAdInAmekAntenA-nityatvamevAzritAH evamanayA dizA'nye'pi mImAMsakatApasAdayo'bhyUhyA iti / tathA tetIrthikA nAnA zIlaM yeSAM Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-2, 369 te tathA, zIlaM-vratavizeSaH, sa ca bhinnasteSAmanubhavasiddha eva / tathAnAnA ddaSTi:-darzanaM yeSAM tetathA, tathA nAnA ruciryeSAM tenAnArucayaH, tathA nAnArUpamadhyavasAnam-antaHkaraNapravRttiryeSAM te tathA, idamuktaM bhavati-ahiMsA'tra pradhAnaM dhamaGgi, sAca teSAM nAnAbhiprAyatvAdavikalatvena na vyavasthitA / tasyA eva sUtrakAraH prAdhAnyaM darzayitumAha-te sarve'pi prAvAdukA yathAsvapakSamAzritA ekatra pradeze saMyutA maMDalibandhamAdhAya tiSThanti, teSAM caivaM vyavasthitAnAmekaHkazcitparuSasteSAM saMvittyarthajvalatAmahArANAM pratipUrNAM pAtrIm-ayomayaM bhAjanamayomayenaiva saMdaMzakena gRhItvA teSAM DhaukitavAn, uvAca ca tAn yathA-bhoH prAvAdukAH ! pUrvoktavizeSaNaviziSTA idamaGgArabhRtaM bhAjanamakaikaM muhUrtaM pratyekaM bibhRta yUyaM, na cedaM saMdaMzakaM sAMsArikaM nApi cAgnistambhanaM vidadhyuH nApi ca sAdharmikA'nyadhArmikANAmagnidAhopazamAdinopakAraM kuryuriti, 'Rjavo' mAyAmakurvANAH pANiprasArayata, te'picatathaiva kuryu, tato'sau puruSaH tadbhAjanaM pANI samarpayati, te'pica dAhazaGyA hastaM saGkocayeyuriti, tato'sautAnuvAcakimiti pANiM pratisaMharata yUyaM ?, evamabhihitAste uucuH-daahbhyaaditi| etaduktaM bhavati-avazyamagnidAhabhayAna kazcidagnyabhimukhaM pANiM dadAtItyetatparo'yaM dRSTAntaH / pANinA dagdhenApa kiM bhavatAM bhaviSyatIti ?, duHkhamiti cedyadyevaM bhavanto dAhApAditaduHkhabhIravaH sukhalipsavaH, tadevaMsati sarve'pijantavaH saMsArodaravivaravartina evaMbhUtA evetyevam 'AtmatulayA' Atmaupamyena yathAmamanAbhimataMduHkhamityevaM sarvajantUnAmityavagamyAhiMsaida prAdhAnyenAzrayaNIyA, 'tadetatpramANaM' saiSA yuktiH 'AtmavatsarvabhUtAni, yaH pazyati sa pazyati' tadetat samavasaraNaM-sa eva dharmavicAro yatrAhiMsA saMpUrNA tatraivaparamArthato dharma, ityevaM vyavasthite tatraye kecanAviditaparamArthAH zramaNabrAhmaNAdayaH 'evaM vakSyamANamAcakSatepareSAmAtmadAyotpAdanAyaivaMbhASante tathaivameva dharma 'prajJApayanti vyavasthApayanti, tathA anenaprANyupatApakAriNAprakAreNa pareSAM dharma prarUpayanti' vyaacksste| tadyathA-'sarve prANA' ityAdi, yAvaddhantayavyA daNDAdibhiH paritApayitavyA dharmArthamaraghaTTAdivahanAdibhiH parigrAhyA viziSTakAle zrAddhAdau rohitamatsyAdaya iva tathA'padrAvayitavyA devatAyAgAdinimittaM bastAdaya ivetyevaM ye zramaNAdaya- prANinAmupatApakAriNI bhASAM bhASante AgAmini kAle'nekazo bahuzaH svazarIracchedAya bhedAya ca bhASante, tathA te sAvadhabhASiNo bhaviSyati kAle jAtijarAmaraNAnibahUni prApnuvanti / yonyAM janmayonijanmatadanekazo garbhavyukrAntajAvasthAyAM prApnuvanti, tathAsaMsAraprapaJcAntargatAstejovAyuSUJcaiautrodvalanena kalaGkalIbhAvabhAjI bhavanti bahuzo bhaviSyantica, tathA te bahUnAMdaNDAdInAMzArIrANAMduHkhAnAmAtmAnaM bhAjana kurvanti, tathA te nirvivekA mAtRvadhAdInAM mAnasAnAM duHkhAnAM tathA'nyeSAmapriyasaMprayogArthanAzAdibhirdukhadaurmanasyAnAmAmAgino bhvissyntiiti| kiMbahunoktena?,upasaMhAravyAjena gurutaramanarthasaMbandhaMdayitumAha-'aNAdiyaM ityAdi, nAsyAdirastItyanAdi-saMsAraH, tadanenedamuktaM bhavati-yatkaizcidabhihitaM yathA'yamaNDakAdikrameNotpAdita ityetadapAstaM, na vidyate'vadagraM-paryanto yasya so'yamanavadagro'paryanta ityarthaH, [2] 24 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 sUtrakRtAGga sUtram 2/2/-/673 tadanenedamuktaM bhavati-yaduktaM kaizcidyathA pralayakAle'zeSasAgarajalaplAvanaM dvAdazAdityodgamena cAtyantadAha ityAdikaM sarvaM midhyeti, 'dIrgha' mityanantapudgalaparAvartarUpakAlAvasthAnaM, tathA catvAro'ntA-gatayo yasya sa tathA, cAturgatika ityarthaH, tatsaMsAra eva kAntAraH saMsArakAntAro, nirjalaH samayastrANarahito'raNyapradezaH kAntAra iti / tadevaMbhUtaM bhUyo bhayaH' paunaHpunyenAnuparivartiSyante-arahaTTaghaTInyAyena tatraiva bhramantaH sthAsyantIti, ataevAha-yatasteprANinAM hantAraH, kuta etaditi cetsAvadyopadezAd, etadapi kathamiti cedantataH auddezikAdiparibhogAnujJayetyevamavagantavyamityatasye kuprAvacanikA naiva setsyanti naivate lokAgrasthAnamAkramiSyanti, tathA na te sarvapadArthAn kevalajJAnAvAptayA bhotsyante anena jJAnAtizayAbhAvamAha, tathA na te'STaprakAreNa karmaNA mokSyante, anenApyasiddharakaivalyAvAptezca kAraNamAha, tathA parinirvRti parinirvANaM-AnandasukhAvAptistAMtenaiva prApsyante, anenApisukhAtizayAbhAvaH pradarzito bhavatIti, tathA naitezArIramAnasAnAMduHkhAnAmAtyantikamantaM kariSyantItyanenApyapAyAtizayAbhAvaH pradarzito bhavati / eSA tulA' tadetadupamAnaM yathA sAvadyAnuSThAnaparAyaNAHsAvadhabhASiNazcakuprAvacanikAnasidhyantyevaMsvayUthyA apyauddezikAdiparibhogino na sidhyantIti / tadetapramANaM pratyakSAnumAnAdikaM, tathAhi-pratyakSeNaiva jIvapIDAkArI caurAdirbandhanAnna mucyate, evamanye'pIti,anumAnAdikamapyAyojyaM / tathA tadetatsamavasaraNamAgamavicArarUpamiti, pratyekaM ca pratiprANi pratiprAvAdukametattulAdikaM drssttvymiti| yepunarviditattvAAtmaupamyena-AtmatulayAsarvajIveSyahiMsAMkurvANAevamAcakSate, tadyathAsarve'pijIvA duHkhadviSaH sukhalipsavastenahantavyA ityaadi|tdevNpuurvoktNdnnddnaadikNsprtissedhN bhaNanIyaM yAvatsaMsArakAntAramacireNaiva te vyatikramiSyantIti / / bhaNitAni kriyAsthAnAni, sAmpratamupasaMjighRkSuretadeva pUrvoktaM samAsena bibhaNiSurAha mU. (674) icchetehiM bArasahi kiriyAThANehiM vaTTamANA jIvA no sinjhisu no buddhiMsu no munnisuno parinivvAiMsujAva no savvadukkhANaM aMtaM kareMsu vA no kareti vA no karissaMti vA eyaMsi ceva terasame kiriyAThANe vaTTamANA jIvA siddhiMsu buddhiMsu murbisu pariNivvAiMsu jAva sabbadukkhANaM aMtaM kareMsu vA karaMti vA krissNticaa| evaM se bhikkhu AyaTThI Ayahite Ayagutte Ayajoge Ayaparakkame Ayarakhie AyANukaMpae AyanipheDae AyANameva pddisaahrejjaasittibemi|| vR.ityeteSudvAdazasukriyAsthAneSvadharmapakSo'nupazamarUpaHsamavatAryate, ataeteSuvartamAnA jIvA nAtIte kAle siddhA na vartamAne sidhyanti na bhaviSyati setsyanti, tathA na bubudhire na budhyante naca bhotsyante, tathA na mumucurna muJcanti nacamokSyante, tathA nanirvRtA na nirvAntina va nirvAsyanti, tathA naduHkhAnAmantaM yayurnapunaryAntinaca yaasyntiiti|saamprtNtryodshN kriyAsthAnaM dharmapakSAzritaM darzayitumAha-etasmiMstrayodaze kriyAsthAne vartamAnA jIvAH siddhAH sidhyanti setsyantItiyAvatsarvaduHkhAnAmantaM kariSyantIti sthitaM tadevaMsabhikSurya pauNDarIkAdhyayane'bhihito dvAdazakriyAsthAnavarjakaH adharmapakSAnupazamaparityAgI dharmapakSe sthita upazAnta AtmanAAtmano vA'rthaH AtmArthaHsavidyate yasya satathA, yo hyanyamapAyebhyorakSatisaAtmAtimavAnityucyate, ahitAcArAzca caurAdayo nAtmavanto'yaMtvAtmahita aihikAmuSmikApAyabhIrutvAt, tathA''tmA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-2, 371 gupto yasya sa tathA, etaduktaM bhavati / svayamevAsIsaMyamAnuSThAne parAkramate, tathA''tmayogIAtmanoyogaH-kuzalamanaHpravRttirUpa AtmayogaHsayasyAstisa tathA, sadA dharmadhyAnAvasthita ityarthaH, tathA''tmApApebhyodurgatigamanAdibhyorakSito yena sa tathA, durgatigamanahetunibandhanasya sAvadyAnuSThAnasya nivRttatvAditibhAvaH, tathA''tmA pApebhyo durgatigamanAdibhyo rakSito yena sa tathA, durgatigamanahetunibandhanasya sAvadyAnuSThAnasya nivRttatvAditibhAvaH, tathA''tmAnamevAnarthaparihAradvAreNAnukampate zubhAnuSThAnena sadgatigAminaMvidhattaiti, tathA''tmAnaMsamyagdarzanAdikenAnuSThAnenasaMsAracArakAnniH sArayatIti, tathA''tmAnamanarthabhUtebhyo dvAdazabhyaH kriyAsthAnebhyaH pratisaMharet, yadivopadezaH-AtmAnaM sarvApAyebhyaH pratisaMhriyAt-sarvAnarthebhyo nivartayedityetasminmahApuruSe saMbhAvyata iti / iti parisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat / nayAH puurvvdvyaakhyeyaaH|| adhyayanaM-2 samAptam munI dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcAryaviracitA dvItIya zrutaskandhasya dvItIyaadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayana-3 "AhAra parijJA") vR. dvitIyAdhyayanAntaraM tRtIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-karmakSapaNArthamudyatena bhikSuNA dvAdazakriyAsthAnarahitenAntyakriyAsthAnasevinAsadA''hAraguptena bhavitavyaM, dharmAdhArabhUtasya zarIrasyAdhAro bhavatyAhAraH, saca mumukSuNoddezakAdidoSarahito grAhyaH, tena ca prAyaH pratidinaM kAryamityanena sambandhenAhAraparijJAdhyayanamAyAtam, asya catvAryanuyoga-dvArANyupakramAdIni bhavanti tatredamadhyanaMpUrvAnupUktRtIyapazcAnupUrvyApaJcamamanAnupUrvyA tvaniyatamiti, arthAdhikAraH punaratrAhAraH zuddhAzuddhabhedena nirupyte|nikssepstrividhH-oghaadi, tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne tu AhAraparikSeti dvipadaM nAma, tatrAhArapadanikSepArthamAha niyuktikAraHni. [169] nAmaMThavaNAdavie khette bhAve yahoti boddhvyo| eso khalu AhAre nikkhevo hoi paMcaviho / vR. nAmasthAnAdravyakSetrabhAvarUpaH paJcaprakAro bhavati nikSepa AharapadAzraya iti, tatra nAmasthApane anAtya dravyAhAraM pratipAdayitumAhani. [170] davve saccittAdI khette nagarassa jaNavao hoi / bhAvAhAro tiviho oe lome ya pakkheve / / vR. dravyAhAre cintyamAnesacittAdirAhArastrividhobhavati, tadyathA-sacitto'cittomizrazca, tatrApi sacittaHSazvidhaH pRthivIkAyAdikaH, tatra sacittasya pRthivIkAyasya lavaNAdirUpApannasyAhAro draSTavyaH, tathA'pakAyAderapIti, evaM mizro'cittazca yojyaH, navaramagnikAyamacittaM prAyazo manuSyA AhArayanti, odanAdestadrUpatvAditi / kSetrAhArastu yasminkSetre AhAraH kriyate utpadyate vyAkhyAyatevA, yadivA nagarasyayodezodhAnyendhanAdinopabhogyaH sa kSetrAhAraH, tadyathAmathurAyAH samAsanno dezaH paribhogyo mathurAhAro moDherakAhAraH kheDAhAra ityaadi| Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 2/3// 674 / ni. [170 ] bhAvAhArastvayaM-kSudhodayAdbhakSyaparyAyApannaM vastu yadAhArayati sa bhAvAhAra iti / tatrApi prAyaza AhArasya jihvendriyaviSayatvAttiktakaTukaSAyAmlalavaNamadhurarasA gRhyante, tathA coktam rAIbhatte bhAvao titte vA jAva madhure" tyAdi, anyadapi prasaGgena gRhyate, tadyathAsvaravizadamabhyavahAryaM bhakSyaM, tatrApi bASpADhya odanaH prazasvate na zItaH, udakaM tu zItameva, tathA coktaM" zaityamapAM pradhAno guNaH" evaM tAvadabhyavahAryaM dravyamAzritya bhAvAhAraH pratipAditaH, sAmpratamAhArakamAzritya bhAvAhAraM niryuktukRdAha- bhAvAhArastrividhaH - tripakAro bhavati, AhArakasya jantostribhiH prakArairAhAropAdAnAditi, prakArAnAha - ni. [171] sarIreNoyAhArI tayAya phAseNa lomaAhAro / pakkhevAhArI puNa kAvalio hoi nAyavvo / vR oe' tti taijasena zarIreNa tatsahacaritena ca kArmaNenAbhyAM dAbhyAmapyAhArayati yAvadapara maudArikAdikaM zarIraM na niSpadyate, tathA coktam - // 1 // "teeNa kammaeNaM AhArei anaMtaraM jIvo / tena paraM misseNaM jAva sarIrassa niSpattI // oyAhArA jIvA savve appajattagA muNeyavvA / pajattagA ya lome pakkheve hoi nAyavvA // ni. [172] vR. tathA ojAhArA jIvA savve AhAragA apajattA / lobhAhArastu zarIraparyAptyuttarakAlaM bAhyayA tvacA, lomabhirAhAro lomAhAraH, tathA prakSepeNa kavalAderAhAraH prakSepAhAraH, sa ca vedanIyodayena caturbhisthAnairAhArasaMjJAsadbhAvAdbhavati, tathA coktam- "cauhiM ThANehiM AhArasannA samuppajjai, taMjA - omakoTTayAe 1 chuhAveyaNijassa kammassa udaeNaM 2 maIe 3 tayaTThovaogeNaM ti sAmpratameteSAM trayANAmapyekayaiva gAthayA vyAkhyAnaM kartumAha-taijasena kArmaNena ca zarIreNIdArikAdizarIrAniSpattermizreNa ca ya AhAraH sa sarvo'pyojAhAra iti, kecicyAcakSateaudArikAdizarIraparyAptayAparyAptako'pIndriyAnApAnabhASAmanaHparyAptibhiraparyAptakaH zarIreNAhArayan ojAhAra iti gRhyate, taduttarakAlaM tu tvacA sparzendriyeNa ya AhAraH sa lomAhAra iti prakSepAhArastu 'kAvalikaH' kavalaprakSepaniSpAdita iti jJAtavyo bhavati / punarapyeSAmeva svAmivizeSeNa vizeSamAvirbhAvayannAha-yaH prAguktaH zarIreNaujasA''hArastenAhAreNAhArakA jIvAH sarve'pyaparyAptakA jJAtavyAH, sarvAbhiH paryAptibhiraparyAptAste veditavyAH, tatra prathamotpattau jIvaH pUrvazarIraparityAge vigraheNA vigraheNa votpattideze taijasena kArmaNena ca zarIreNa taptasnehapatitasaMpAnakavattaThapradezasthAnAt pudgalAnAdatte, taduttarakAlamapi yAvadaparyAptakAvasthA tAvadojAhAra iti / paryAptakAstvindriyAdibhiH paryAptibhiH paryAptAH keSAMcinmatena zarIraparyAptakA vA gRhyante, tadevaM te lomAhArA bhavanti, tatra sparzendriyeNoSmAdinA taptazchAyayA zItavAyunodakena vA prIyate prANI garbhastho'pi, paryAptayuttara kAle lobhAhAra eveti, prakSepAhAre tu bhajanIyAH, yadaiva prakSepaM kurvanti tadaiva prakSepAhArA nAnyadA, lomAhAratA tu vAyvAdisparzAtsarvadaiveti, sa ca lobhAhAracakSuSmatAm arvASTimatAM na dRSTipathamavarati, ato'sau pratisamayavartI prAyazaH, prakSepAhArastUpalabhyate prAyaH, sa ca niyatakAlIyaH, tadyathA devakurUttarakuru prabhavA aSTamabhaktA hArAH, 372 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM -3, 373 saMkhyevarSAyuSAmaniyatakAlIyaH prakSepAhAra iti|saamprtNprkssepaahaarsvaamivibhaagen darzayitumAha ni. [173] egidiyadevANaM neraiyANaMca natthi pakkhevo / sesANaM pakkhevo saMsAratthANajIvANaM / / ghR. ekameva sparzendriyaM yeSAM te bhavantyekendriyAH-pRthivIkAyAdayasteSAM devanArakANAMca nAsti prakSepaH, te hi paryAptayuttarakAlaM sparzendriyeNaivAhArayantItikRtvA lomAhArAH, tatra devAnAM manasA parikalpitAHzubhaHpudgalAH sarveNaiva kAyenapariNamanti nArakANAMtvazubhA ita,zeSAstvIdArikazarIrAdvIndriyAyastiryaGmanuSyAzca teSAM prakSepAhAra iti, teSAM saMsArasthitAnAMkAyasthiterevAbhAvAprakSepamantareNa, kAvalika AhAro jihendrayasya sadbhAvAditi, anye tvAcArya anyathA vyAcakSate-tatra yojilendriyeNasthUlaH zarIrenakSipyatesaprakSepAhAraH, yastudhrANadarzanazravaNairupalabhyate dhAtubhAvena pariNamati sa ojAhAraH, yaH punaH sparzendriyeNaivopalabhyate dhAtubhAvena prayAti sa lobhAhAra iti / / sAmprataM kAlavizeSamadhikRtvA'nAhArakAnabhidhitsurAha-tatra / // 1 // viggahagaimAvannA kevaliNo samuhayA ayogI yaa| siddhAya anAhAra sesA AhAragA jIvA / / asyA lezato'yamarthaH utpattikAle vigragatI-vakragatAvApannAH kevalino lokapUraNakAle samudghAtAvasthitA ayoginaH-zailezyavasthAH siddhAzcAnAharakAH, zeSAstujIvA AhArakA ityavagantavyaM, tatrabhavAdbhavAntaraMyadA samazreNyA yAti tadA'nAhArako na labhyate, yadApi vizreNyAmekena vakreNotpadyate tadApiprathamasamaye pUrvazarIrasthenAhAritaMdvitIye tvavakrasamaye samAzritazarIrastheneti, vakradvaye tu trisamayotpattI madhyamasamaye'nAhAraka iti itarayostvAhAraka iti, vakratraye tu catuHsamayotpattike madhyavartinoH samayayoranAhArakaH, catuH samayotpattizcaivaM bhavati-trasanADyA bahirupariSTAdadho'dhastAdvoparyutpadyamAno dizo vidizi vidizo vA diziyadotpadyate tadA labhyate, tatraikena samayena trasanADIpravezo dvitIyenoparyadho vAgamanaM, tRtIyenaca bahinisaraNaM, caturthena tu vidizrutpattideze prAptiriti / paJcasamayA tutrasanADyA bahireva vidizo vidistpattau labhyate tatra camadhyavartiSu anAhAraka ityavagantavyam, AdyantasamayayostvAhAraka iti|kevlismudghaate'pi kArmaNazarIravartitvAt tRtIyacatuHpaJcamasamayeSvanAhArako draSTavyaH / zeSeSu tu audArikatan mizrazarIravartitvAdAhaka iti / ni. [174] evaM ca do va samae tini va samae muhuttamaddhaM vA / sAdIyamanihaNaM puna kAlamanAhAragA jIvA / / vR. muhuttamaddhaM ca ti antarmuhUrtaM gRhyate, tacca kevalI svAyuSaHkSaye sarvayoganirodhe sati hasvapaJcAkSarodgiraNamAtrakAlaMyAvadanAhAraka ityevamavagantavyaM / siddhajIvAstuzailezyavasthAyA AdisamayAdArabhyAnantamapi kAlamanAhArakA iti / ni. [175] ekaM ca do va samae kevaliparivajiyA anAhArA / maMthaMmi doNNi loe ya pUrie tinni samayA u / / ghR. sAmpratametadevasvAmi-vizeSavizeSitataramAha-kevaliparivarjitAH saMsArasthA jIvA ekaM dvau vA anAhArakA bhavanti / te ca dvivigrahatrivigrahotpattI tricatuHsAmayikAyAM draSTavyAH, Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 sUtrakRtAGga sUtram 2/3/-/674/ ni. [175] caturvigrahapaJcasamayotpattistu svalpasa-ttvAzriteti na sAkSAdupAttA, tathA cAnyatrApyabhihitam"ekaM dvau vA'nAhArakaH" vAzabdAt trIn vA, AnupUrvyA apyudaya utkRSTato vigrahagatI caturaH samayAnAgame'bhihitaH, teca paJcasamayotpattau labhyante naanytreti| bhavasthakevalinastu samudghAte manthe tatkaraNopasaMhArAvasare tRtIyapaJcamasamayau dvau lokapUraNAcaturthasamayena sahitAyaH samayA bhvntiiti| ni. [176] aMtomuttamaddhaM selesIe bhave anAhArA / __sAdIyamanihaNaM puna siddhAya'nahAragA hoti|| vR. punarapi niyuktikAraH sAdikamaparyavasAnaM kAlamanAhArakatvaM darzayitumAhazailezyavasthAyA Arambhaya sarvadA'nAhArakaH siddhAvasthAprAptAvanantamapi kAlaM yAvaditi, pUrva tu kAvalikavyatirekeNa pratisamayamAhArakaH kAvalikena tu kAdAcitka iti / nanu kevalino ghAtikarmakSaye'nantavIryatvAnna bhavatyeva kAvalika AhAraH,tathAhi-AhArAdAne yAni vedanAdIni SaT kAraNAnyabhihitAni teSAMmadhye ekamapi na vidyate kevalini tatkathamasAvAhAraMbahudoSaduSTaM gRhNIyAt ?, tatra na tAvattasya vedanotpadyate, tavedanIyasya dagdharajjusthAnikatvAt, satyAmapina tasya tatkRtA pIDA, anantavIryatvAt, vaiyAvRtyakAraNaM tu bhagavati surAsuranarAdhipatipUjye na saMbhAvyata eveti| -IryApathaH punaH kevalajJAnAvaraNaparikSayAtsamyagavalokayatyevAsI, saMyamastu tasya yathAkhyAtacAritriNo niSThitArthatvAnnAhAragrahaNAyakAraNIbhavati,prANavRttistutasyAnapavartitvAt AyuSo'nantavIryatvAcAnyathA siddhaiva,dharmacintAvasarasvapagato niSThitArthatvAt, tadevaM kevalinaH kAvalikAhAro bahnapAyatvAnna kathaJcid ghaTata iti sthitam, atrocyate, tatra yattAvaduktaM 'ghAtikarmakSayekevalajJAnotpattAvanantavIryatvAnna kevalino bhukti riti, tadAgamAnabhijJasya tattvavicArarahitasya yuktihRdayamajAnato vacanaM, tathA hi-yadAhAranimittaM vedanIyaM karma tattasya tathaivA''ste, kimiti sA zArIrI sthitiH prAktanI na bhavati? pramANaM ca-asti kevalino bhuktiH, samagrasAmagrIkatvAtpUrvabhuktivat, sAmagrI ceyaM prakSepAhArasya, tadyathA-paryAptatvaM 1 vedanIyodayaH 2 AhArapaktinimittaM taijasazarIraM3dIrghAyuSkatvaM 4 ceti, tAni ca samastAnyapi kevalini santi, yadapi dagdharajjusaMsthAnikatvamucyate vedanIyasya tadapyanAgamikamayuktisaMgataM ca, Agame hatyantodayaH sAtasya kevalinyabhidhIyate, yuktirapiyadighAtikarmakSayAjjJAnAdayastasyAbhUvanavedanIyodbhavAyAHkSudhaH kimAyAtaM? yenAsau na bhavati, na tayocAyAtapayoriva sahAnavasthAnalakSaNo nApi bhAvAbhAvayoriva parasparaparihAralakSaNaH kazcidvirodho'stIti, sAtAsAtayozcAntarmuhUrtaparivartamAnatayA yathA sAtodaya evamasAtodayo'pItyanantavIryatvesatyapi zarIrabalApacayaH kSudvedanIyodbhavApIDAca bhavatyeva, nacAhAragrahaNe tasya kiMcitkSIyate, kevlmaahopurussikaamaatrmeveti| yadapyucyate-vedanIyasyodIraNAyA abhAvAprabhUtatarapudgalodayAbhAvastadabhAvAJcAtyantaM vedanIyapIDA'bhAvaiti vAGmAtraM, tathAhi aviratasamyagdRSTayAdiSvekAdazasusthAnakeSuvedanIyasya guNazreNIsadbhAvAtprabhUtapudgalodayasadbhAvaH tataH kiM teSuprAktanebhyo'dhikapIDAsadbhAva iti, Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayana-3, 375 apica-yo jine sAtodayastIvraH kimasau pracurapudgalodaya neti?, ato yatkiJcidetaditi / tadevaM sAtodayavadasAtodayo'pi kevalinyanivArita iti, tayorantarmuhUrtakAlena parivartanatvAt / yadapi kvacitkaizcidamidhIyate vipacyamAnatIrthakaranAmno devasya cyavanakAle SaNmAsakAlaM yAvadatyantaM sAtodaya evetyasAvapi yadi svAnna no bAdhAyai, kevalinAM bhuktenanivAritvAt / yadapyucyate-AhAraviSayAkAGkSArUpAkSudbhavati,abhikAGkSAnacAhAraparigarahabuddhiH, sAcamohanIyavikAraH, tasya cApagatatvAkevalinonabhuktiriti, etadapyasamIcInaM, yato mohanIyavipAkA kSunna bhavati, tadvipAkasya pratipakSabhAvanayA pratisaMkhyAnena nivartyamAnatvAt, tathAhikaSAyAH pratikUlabhAvanayA nivartyante, tathA coktam "uvasameNa haNe kohaM, mANa maddavayA jinne| mAyaMca'javabhAveNa, lobhaM saMtuTTie jinne|| mithyAtvasamyaktvayozcaparasparanivRttirbhAvanAkRtA pratItaiva, vedodayo'pi viparItabhAvanayA nivartate, tduktm||1|| "kAma ! jAnAmi te mUlaM, saMkalpAskila jAyase / tatastaM na kariSyAmi, tato me na bhaviSyasi / / hAsyAdiSaTkamapi cetokArarUpatayA pratisaMkhyAnena nivartate, kSudvedanIyaM tu romazItoSmAdivaJjIvapudgalavipAkitayA na pratIpavAsanAmAtreNa nivartate'to na mohavipAkasvabhAvA kssuditi| tadevaM vyavasthite yatkaizcidAgrahagRhItairabhidhIyate, yathA / // 1 // "apavartyate'kRtArthaM nAyurjJAnAdayo na hIyante / jagadupakRtAvanantaM vIrya kiM gatatRSo bhuktiH ? // tadetat plavate, yatacchadmasthAvasthAyAmapyetadastIti tatrApi kimiti muke ?, tatra samastavIryAntarAyakSayAbhAvAnmuktisadbhAvaiticet, tadayuktaM, yataH kiM tatrAyuSo'pavartanaM syAt kiMvA caturNAMjJAnAnAM kAcidvAniHsyAdyena bhuktiriti, tasmAdyayAdIrghakAlasthiterAyuSkaMkAraNamevamAhAro'pi |ythaa siddhigateyuparatakriyasya dhyAnasya caramakSaNaH kAraNamevaMsamyaktvAdikamapIti anantavIryatApi tasyAhAragrahaNesati na virudhyate, yathA tasya devacchandAdIni vizrAmakAraNAni gamananiSIdanAnica bhavantyevamAhArakriyApi, virodhAbhAvAta, nAtra balavattaravIryavato'lpIyasI kSuditi, evaMsa sthite ytkinycidett|| ___apica-ekAdazaparISahAvedanIyakRtA jineprAduSyanti, aparetuekAdazajJAnAvaraNIyAdikRtAstatkSaye'pagatA itIyamamyupapatti kevalini mukti sAdhayati, tathAhi-kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrI cayaniSadyAzayyA''krozavadhayAJcAlAbharogatRNasparzamala satkArapuraskAraprajJAjJAnadarzanAnItyete dvAviMzatirmumukSuNA parisoDhavyAH pariSahAH teSAM ca madhye jJAnAvaraNIyotyauprajJAjJAnAkhyau, darzanamohanIyasaMbhavo darzanapariSahaH, antarAyottho'lAbhapariSahaH, cAritramohanIyasaMbhUtAstvamI-nAgnyAratistrIniSadyA''krozayAJcAsatkArapuraskArAH, ete caikAdazApi jine kevalini na saMbhavanti, tatkAraNAnAM karmaNAmapagatatvAt, na hi kAraNAbhAve kvacitkAryopapatti, zeSAstvekAdaza jine saMbhavanti, tatkAraNasya vedanIyasya vidyamAnatvAt, te cAmI Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 sUtrakRtAGga sUtram 2/3/-/674/ ni. [176] kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakacaryAzayyAvadharogatRNasparzamalAkhyAH, eteca vedanIyaprabhavAH, taba kevalini vidyante, naca nidAnAnucchede nidAnina ucchedaH saMbhAvyate, ataH kevalini kSudvedanIyAdipIDAsaMbhAvyate, kevalamasAvanantavIryattvAnna vihvalIbhavati, nacAsauniSThitArtho niSprayojanameva pIDAmadhisahate, na ca zakyate vaktum-evaMbhUtameva tasya bhagavataH zarIraM yaduta kSutpIDAna bAdhate AhAramantareNa(ca) vartate, yathA svabhAvenaivaprasvedAdirahitamevaM prkssepaahaarrhitmityetcaaprmaannktvaadpkrnnniiym| apica kevalotpatteH prAgbhuktairabhyupagamArakevalotpattAvitadevIdArikaMzarIramAhArAdyupasaMskAryam, athAnyathAbhAvaH kaizciducyate asAvapi yuktirahitatvAdabhyupagamamAtra eveti| tadevaM dezonapUrvakoTikAlasya kevalisthiteH saMbhavAdIdArikazarIrasthitezca yathA''yuSkaM kAraNamevaM prakSepAhAro'pi, tathAhi-taijasazarIreNa mRdUkRtasyAbhyavahRtasya dravyasya svaparyAptayA pariNAmitasyottarottarapariNAmakrameNaudArikazarIriNAmanena prakAreNa kSududbhavo bhvti| vedanIyodaye sati, iyaM ca sAmagrI sarvApi bhagavati kevalini saMbhavati, tatkimarthamasauna bhuGkate?, naca dhAti catuSTayasya sahakArikAraNabhAvo'sti yena tadabhAvAttadabhAva ityucyte| tadevaM saMsArasthA jIvA vigrahagatau jaghanyenaikaM samayaM utkRSTataH samayatrayaM bhavasthakevalI ca samudaghAtAvasthaH samayatrayamanAhArakaH zailezyavasthAyAM tvantarmuhUrta, siddhAstu sAdikamaparyantaM kAlamanAhArakA iti sthitaM / ni. [177] joeNa kammaeNaM AhAreI anaMtaraM jIvo / teNa paraM mIseNaM jAva sarIrassa nisspttii|| vR. sAmprataM prathamAhAragrahaNaM yena zarIreNa karoti taddarzayati-jyoti-tejastadeva tatra vA bhavaM taijasaM tena kArmaNena cAhArayati, taijasakAmaNe hi zarIre AsaMsArabhAvinI, tAbhyAmeva cotpattidezaMgatAjIvAHprathamAhAraMkurvanti, tataH paramaudArikamizreNa vaikriyamizreNa vAyAvaccharIraM niSpadyate tAvadAhArayanti, zarIraniSpattI tvaudArikeNa vaikriyeNa vA''hArayantIti sthitam / / sAmprataM parijJAnikSepArthamAha - tatra nAmasthApanAdravyabhAvabhedAtparijJA caturdhA, tatrApi nAmasthApane kSuNNatvAdanAdhtya dravyaparijJAMpratipAdayan gAthApazcArddhamAha-'dravyaparikSetidravyasyadravyeNa vAparijJA dravyaparijJA, sAca paricchedyadravyaprAdhAnyAttasya ca sacittAcittamizrabhedena vaividhyaatrividheti| bhAvaparijJA'pi jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhedena dvividheti, zeSastvAgamanoAgamajJazarIrabhavyazarIravyatiriktAdiko vicAraHzastraparajJAvadraSTavyaH |gtaa nikSepaniyukti, adhunA sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, taJcedam mU. (675) suyaMmeAusaMteNaMbhagadayA evamakkhAyaM iha khaluAhArapariNNANA-majjhayaNe, tassa NaM ayamaDhe-iha khalu pAINaM vA 4 savvatI savvAvaMti ca NaM logasi cattAri bIyakAyA evmaahijNti| ___ taMjahA-aggabIyA malabIyA porabIyA khaMdhabIyA, tesiM ca NaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM ihegatiyAsattA puDhavIjoNiyA puDhavIsaMbhavA puDhavIvukkamAtajoNiyAtassaMbhavAtaduvakamAkammovagA kammaniyANeNaM tatthavukamA nAnAvihajoNiyAsu puDhavIsu puDhavIsu rukkhattAe viuddeti / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM. 3, 377 tejIvAtesiMnAnAvihajoNiyANaM puDhavINaM siNehamAhAreti, tejIvA AhAretipuDhavIsarIraM AusarIraMteusarIraM vAusarIraMvaNassaisarIraM / / nAnAvihANa tasathAvarANaM pANANaM sarIraMacittaM kuvaMti parividdhatthaM taM sarIraM yuvAhAriyaM tayAhAriyaM vipariNayaM sArUviyakaDaM sNtN| avare'viyaNaM tesiM puDhavijoNiyANaM rukkhANaM sarIrA nAnAvaNNA nAnAgaMdhA nAnArasA nAnAphAsA nAnAsaMThANasaMThiyA nAnAvihasarIrapuggalaviuvitA te jIvA kammovavanagA bhvNtittimkkhaayN| vR. sudharmasvAmI jambUsvAminamuddizvedamAha-tadyathA-zrutaM mayA''yuSmatA tu bhagavatedamAkhyAtaM, tadyathA-AhAraparijJedamadhyayanaM, tasya cAyamarthaH-prAcyAdiSu dikSu sarvata' ityUrvAdho vidikSuca 'savvAvaMti'tti sarvasminnapiloke kSetre prajJApakabhAvadigAdhArabhUte'smin loke catvAro 'bIjakAyA' bIjameva kAyo teSAM tetathA, bIjaM vakSyamANaM, catvAro 'bIjaprakArAH samutpattibhedA bhavanti, tadyathA-agre bIjaM yeSAmutpadyate te talatAlIsahakArAdayaH zAlyAdayo vA, yadivA'. grANyevotpattau kAraNatAM pratipadyanteyeSAMkoraNTAdInAM te agrabIjAH, tathA mUlabIjAArdrakAdayaH, parvabIjAsttvivAdayaH, skandhabIjAH sallakyAdayaH / nAgArjunIyAstu paThanti-"vaNassaikAiyANaM paMcavihA bIjavakaMtI evamAhijai-taMjahAaggamUlaporukkhaMdhabIyaruhA chaTThAvi egeMdiyA samucchimA bIyA jAyate" yathA dagdhavanasthalISu nAnAvidhAni haritAnyudbhavanti padminyo vA'bhinavataDAgAdAviti / teSAM ca caturvidhAnAmapi vanaspatikAyAnAM yadyasya bIjam-utpattikAraNaM tadyathAbIjaM tena yathAbIjeneti, idamuktaM bhavatizAlyakurasyazAlibIjamutpattikAraNam, evamanyadapi draSTavyaM / ___'yathAvakAzene ti yo yasyAvakAzaH-yadyasyotpattisthAnamathavA bhUmyambukAlAkAzabIjasaMyogAyathAvakAze gRhyante teneti, tadevaM yathAbIjaM yathAvakAzena ca 'iha' asmin jagatyeke kecanasattvA yetathAvidhakarmodayAdvanaspatitpitsavaH, tehi vanaspatAvutpadyamAnAapipRthivIyonikA bhavanti, yathA teSAM vanaspatibIjaM kAraNamevamAdhAramantareNotpatterabhAvAtpRthivyapi zaivAlajambAlAderudakavaditi, tathA pRthivyAMsaMbhavaH-sadA bhavanaMyeSAMvanaspatInAMtetathA, idamuktaM bhavati-nakevalaM te tadyonikAH tatsthikAzceti, tathA pRthivyAM saMbhavaH-sadAbhavanaM yeSAMvanaspatInAM tetathA, idamuktaM bhavati-na kevalaM ne tadyonikAHtasthitikAzceti, tathA pRthivyAmeva vividhamutprAbalyena kramaH-kramaNaM yeSAM te pRthivyukrmaaH| idamuktaM bhavati-pRthivyAmeva teSAmUrdhvakramaNalakSaNA vRddhirbhavati, evaMcate tadyonikAstasaMbhavAstavyukramA ityetadanudyAparaM vidhAtukAma Aha-'kammovagA' ityAdi, te hi tathAvidhena vanaspati- kAyasaMbhavena karmaNA preryamANAsteSveva vanaspatiSUpa-sAmIpyena tasyAmeva ca pRthivyAM gacchantIti, karmopagA bhaNyante, te hi karmavazagA vanaspatikAyAdAgatya teSveva punarapi vanaspatiSUtpadhante, na cAnyatroptA anyatra bhaviSyantIti, uktNc||1|| "kusumapuropte bIje mathurAyAMnAGkuraH samudbhavati / yatreva tasya bIjaM tatraivotpadyate prasavaH / / tathA te jIvAH karmanidAnena-kAraNena samAkRSyamANAstatra-pRthivyAM vanaspatikAye vA Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 sUtrakRtAGga sUtram 2/3/-/675 vyukramAH samAgatAH santo nAnividhayonikAsu pRthivISvityanyeSAmapi SaNNAM kAyAnAmutpattisthAnabhUtAsu sacittAcittamizrAsu vA zvetakRSNAdirvaNatiktAdirasasuramyAdigandhamRdukakazAdisparzAdikairvikalpairbahuprakArAsu bhUmiSu vRkSatayA vividhaM vartante vivarttantete, te ca tatrotpannAstAsAM pRthivInAM 'sneha snigdhabhAvamAdadate, sa eva ca teSAmAhAra iti, na ca te pRthivIzarIramAhArayantaH pRthivyAH piiddaamutpaadynti| ___evamapkAyatejovAyuvanaspatInAmapyAyojyam, atra pIDAnutpAdane'yaM dRSTAntaH, tadyathA aNDodbhavAdyA jIvAmAturuSmaNA vivardhamAnAgarbhasthAevodaragatamAhArayantonAtIva pIDAmutpA dayanti, evamasAvapi vanaspatikAyikaH pRthivIsnehamAhArayannAtIva tasyAH pIDAmutpAdayati utpadyamAnaH, samutpannazca vRddhimupagato'saddazavarNarasAdhupetatvAt bAdhAM vidadhyAdapIti / __evamapkAyasya bhaumasyAntarikSasya vA zarIramAhArayanti, tathA tejaso bhasmAdikaM zarIramAdadati, evaM vAyvAderapIti draSTavyaM, kiMbahunoktena?, nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM prANinAM yaccharIraMtatesamutpadyamAnAH 'acitta'miti svakAyenAvaSTabhyaprAsukIkurvanti, yadivAparividhvastaM pRthivIkAyAdizarIraM kiJcitprAsukaM kiJcitparitApitaM kurvanti, te vanaspatijIvA eteSAM pRthivIkAyAdInAM taccharIraM pUrvamAhArita miti tairevapRthivIkAyAdibhirutpattisamaye AhAritamAsIt-svakAyatvena pariNAmitamAsIttadadhunA'pivanaspatijIvastatrotpadyamAna utpannovA tvacAsparzanAhArayati, AhArya casvakAyatvena vipariNAyamati, vipariNAmitaM ca taccharIraM svakAyena saha svarUpatAM nItaM sattanmayatAM pratipadyate, aparANyapi zarIrANi mUlazAkhApratizAkhApatrapuSpaphalAdIniteSAMpRthivIyonikAnAMvRkSANAM nAnAvarNAni, tathAhi-skandhasyAnyathAbhUtovarNomUlasya cAnyAza iti, evaM yAvannAnAvidhazarIrapudgalavikurvitAste bhavantIti, tathAhi-nAnArasavIryavipAkA nAnAvidhapudgalopacayAtsurUpakurUpasaMsthAnAH tathA DhAlpasaMhananAH kRzasthUlaskandhAzca bhavantItyevamAdikAni nAnAvidhasvarUpANi zarIrANi vikurvantIti sthitaM / ___ keSAMcicchAkyAdInAM vanaspatyAdyAH sthAvarAjIvAevanabhavantItyatastatpratiSedhArthamAha'tejIvA' ityAdi, 'te' vanaspatiSUtpannA jIvA nAjIvAH, upayogalakSaNatvAnjIvAnAM, tathAhiteSAmapyAzrayotsarpaNAdikayA kriyayopayogo lakSyate, tathA viziSTAhAropacayApacayAbhyAM zarIropacayApacayasadbhAvAdarbhakavat jIvAHsthAvarAH tathA chinnaprarohaNAtsvApAtsarvatvagapaharaNe maraNAdityevamAdayohetavo'tradraSTavyAH, yadana kaizcitspaSTe'pivanaspatInAM caitanye'siddhAnaikAntikatvAdikamuktaM svadarzanAnurAgAt tadapakarNanIyaM, nahi samyagArhatamatAbhijJo'siddhaviruddhAnaikAntikopanyAsena vyAmohyate, sarvasya kthnycidbhyupgttvaaprtissiddhtvaacceti| te ca jIvAstatra vanaspatiSu tathAvidhena karmaNA upapannagAH, taccedam-ekendriyajAtisthAvaranAma va naspatiyogyAyuSkAdikamiti, tatkarmodayena tatrotpannA ityucyante na punaH kAlezvarAdinA tatrotpAdyante ityevamAkhyAtaM tiirthkraadibhiriti| evaM tAvatpRthivIyonikA vRkSA abhihitaaH| mU. (676) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattArukkhajoNiyA rukhasaMbhavA rukkhavukamA taJjoNiyA tassaMbhavA taduvakamA kammovagA kammaniyANeNaM tatthavukamA puDhavIjoNiehiM rukkhehiM Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 3, rukkhattAe viuTTaMti / te jIvA tesiM puDhavIjoNiyANaM rukkhANaM siNehamAhAreti / te jIvA AhAreti puDhavIsarIraM AuteuvAuvaNassaisarIraM nAnAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuvvaMti parivaddhatthaM taM sarIraM puvvAhAriyaM tayAhAriyaM viSpariNAmiyaM sArUvikaDaM saMtaM avarevi ya NaM tesiM rukkhajoNiyANaM rukkhANaM sarIrA nAnAvaNNA nAnAgaMdhA nAnArasA nAnAphAsA nAnAsaMThANasaMThiyA nAnAvihasarIrapuggalaviubviyA te jIvA kammovavannagA bhavatItimakkhAyaM 379 vR. sAmprataM tadyonikeSveva vanaspatiSu apare samutpadyanta ityetaddarzayitumAha-sudharmasvAmI ziSyoddezenedamAha- athAparametadAkhyAtaM purA tIrthakareNa yadivA tasyaiva vanaspateH punaraparaM vakSyamANamAkhyAtaM, tadyathA- 'iha' asmin jagatyeke kecana tathAvidhakarmodayavartinaH 'sattvAH' prANino vRkSA eva yoni- utpattisthAnamAzrayo yeSAM te vRkSayonikAH, iha ca yatpRthivIyonikeSu vRkSeSvabhihitaM tadeteSvapi vRkSayonikeSu vanaspatiSu tadupacayakartR sarvamAyojyaM yAvadAkhyAtamiti mU. (677) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA rukkhajoNiyA rukkhasaMbhavA rukkhavukkamA toNiyA tassaMbhavA taduvakkamA kammovagA kammaniyANeNaM tatthavukkamA rukkhajoNiesu rukkhattAe viuTTaMti, te jIvA tesiM rukkhajoNiyANaM rukkhANaM siNehamAhAreti / te jIvA AhAreti puDhavIsarIraM AuteuvAuvaNassaisarIraM tasthAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuvvaMti, parividdhatthaM taM sarIraM puvvAhAriyaM tayAhAriyaM vipariNAmiyaM sArUvikaDaM saMta avare'vi ya NaM tesiM rukkhajoNiyANaM rukkhANaM sarIrA nAnAvannA jAvate jIvA kammovavannagA bhavatItimavakhAyaM / mU. (678) ahAvaraM purakkhAyaM i hegaiyA sattA rukkhajoNiyA rukkhasaMbhavA rukkhavukkamA tajjoNiyA tassaMbhavA tadukka mA kammovagA kampaniyANeNaM tatyavukkamA rukkhajogiesu rukkhesu mUlattAe kaMdattAe baMdhattAe tayattAe sAlattAe pavAlattAe pattattAe puSphattAe phalattAe bIyattAe viuTTaMti, te jIvA tesiM rukkhajoNiyANaM rukkhANaM siNehamAhAreti / te jIvA AhAreti puDhavIsarIraM AuteuvAu vaNassai0 nAnAvihANaM tasthAvarANaM pANANaM sarIraM acittaM kuvvaMti parividdhatthaM taM sarIragaM jAva sAruvikaDaM saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM rukkhajoNiyANaM mUlANaM kaMdANaM khaMdhANaM tayANaM sAlANaM pavAlANaM jAva bIyANaM sarIrA nAnAvaNNA nAnAgaMdhA jAva nAnAvahasarIrapuggalaviuvviyA te jIvA kammovavannagA bhavatItimakkhAyaM / vR. sAmprataM vanaspatyavayavAnadhikRtyA''ha-athAparametadAkhyAtaM taddarzayati- 'iha' asmin jagatyeke na sarve tathAvidhakarmodayavartino vRkSayonikAH sattvA bhavanti tadavayavAzritAzca pare vanaspatirUpA eva prANino bhavanti, tathA yo hyeko vanaspatijIvaH sarvavRkSAvayavavyApI bhavati, tasya cApare tadavayaveSu mUlakandaskandhatvakzAkhApravAlapatrapuSpaphalabIjabhUteSu dazaSu sthAneSu jIvAH samutpadyante, te ca tatrotpadyamAnA vRkSayonikA vRkSodbhavA vRkSavyutkramAzcocyante iti, zeSaM pUrvavat / iha ca prAkcaturvidhArthapratipAdakAni sUtrANyabhihitAni, tadyathA-vanaspatayaH pRthivyAzritA bhavantItyekaM 1, taccharIraM aSkAyAdizarIraM vA''hArayantIti dvitIyaM 2, tathA vivRddhAstadAhAritaM zarIramacittaM vidhvastaM ca kRtvA''tmasAtkurvantIti tRtIyaM 3, anyAnyapi teSAM pRthivIyaunikAnAM vanaspatInAM zarIrANi mUlakandaskandhAdIni nAnAvarNAni bhavantIti caturthaM 4 / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 sUtrakRtAGga sUtram 2/3/-/678 evamatrApi vanaspatiyonikAnAM vanaspatInAmevaM vidhArthapratipAdakAni catuHprakArANi sUtrANi draSTavyAnIti yAvatte jIvA vanaspatyavayamUlakandaskandhAdirUpAH karmopapannagA bhavantyevamAkhyAtam / mU. (679)ahAvaraM purakkhAyaMihegatiyAsattArukkhajoNiyA rukkhasaMbhavA rukkhavukamA tajoNiyAtassaMbhavA taduvakamA kammovavanagA kammaniyANeNaMtatyavukamArukhajoNiehiM rukkhehiM ajjhArohattAe viudghati, te jIvA tesiM ruskhajoNiyANaM rukkhANaM siNehamAhAreti / tejIvAAhAreti puDhavIsarIraMjAva sArUvikaDaMsaMtaM, avareviyaNaMtesiM rukkhajoNiyANaM anjhAruhANaM sarIrA nAnAvanA jAvamakkhAyaM / vR.sAmprataMvRkSoparyutpannAn vRkSAnAzrityAha-athAparametatpurA''khyAtaMyadvakSyamANamilke satvAvRkSayonikA bhavanti, tatraya tepRthivIyonikA vRkSAsteSvevapratipradezatayAye'paresamutpadyante tasyaikasya vanaspatermUlArammakasyopacayakAriNaste vRkSayonikA ityabhidhIyante, yadivA ye te mUlakandaskandhazAkhAprazAkhAdikAH pUrvoktadazasthAnavartinasta evamabhidhIyante, teSucavRkSayonikeSu vRkSeSukarmopAdAnaniSpAditeSuuparyuriadhyArohantItyadhyAruhAH-vRkSoparijAtAvRkSA ityabhidhIyante, teca vallIvRkSAbhidhAnAH kAmavRkSAbhidhAnA vAdraSTavyAH, tadabhAve cApare vanaspatikAyAH samutpadyante vRkSayonikeSu vanaspatiSviti, ihApi prAgvaccatvAri sUtrANi draSTavyAni, tadyathA-vRkSayonikeSu vRkSeSvapare'dhyAruhAH samutpadyante, teca tatrotpatrAH svayonibhUtaM vanaspatizarIramAhArayanti, tathA pRthivyaptejovAyvAdInAM ca zarIrakamAhArayanti, tathA taccharIramAhAritaM sadacittaM vidhvastaM vipariNAmitamAtmasAtkRtaM svakAyAvayavatayA vyavasthApayanti, aparANi ca teSAmadhyAruhANAM nAnAvidharUparasagandhasparzopetAni nAnAsaMsthAnAni zarIrANi bhavanti, te jIvAstatra svakRtakarmopapannA bhavantItyetadAkhyAtamiti prathama sUtram, / mU. (680) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA ajjhArohajoNiyA ajjhArohasaMbhavA jAvakammaniyANeNaM tatthavukamA rukkhajoNiesuajjhArohesuajjhArohatAe viudghati, tejIvA tesiM rukkhajoNiyANaM ajjhArohANaM sinnehmaahaareti| te jIvA puDhavIsarIraM bhAva sArUvikaDaM saMtaM, avarevi ya NaM tesiM ajjhArohajoNiyANaM ajjhArohANaM sarIrA nAnAvanA jaavmkkhaayN| vR. dvitIyaM tvidam-athAparaM purA''khyAtaM ye te prAgvRkSayonikeSu vRkSeSu adhyAruhAH pratipAditAsteSvevopari pratipradezopacayakartAro'dhyAruhavanaspatitvenopapadyante, te ca jIvA adhyAruhapradezeSUtpannAadhyAruhajIvAsteSAM svayonibhUtAni zarIrANyAhArayanti, tatrAparANyapi pRthivyAdIni zarIrANi AhArayanti aparANi cAdhyAruhasaMbhavAnAmadhyAruhajIvAnAM nAnAvidhavarNakAdikAni zarIrANi bhvntiityevmaakhyaatm| mU. (681) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA ajjhArohajoNiyA ajjhArohasaMbhavA jAva kammaniyANeNaM tatthavukamA ajjhArohajoNiesu ajjhArohattAe viuda'ti, te jIvA tesiM ajjhArohajoNiyANaM ajjhArohANaM sinnehmaahaareti| Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandhaH-2, adhyayana-3, ____ 381 tejIvA AhAraMti puDhavisarIraM AusarIraM jAva sArUvikaDaM saMtaM, avare'viya NaM tesiM ajjhArohajoNiyANaM ajjhArohANaM sarIrA nAnAvanA jAvamakkhAyaM / vR.tRtIyaMtvidam-athAparaMpurAkhyAtaM, tadyathA-ihaike sattvAadhyAruhasaMbhaveSvadhyAruheSvadhyAruhatvenotpadyante, ye caivamutpadyante te'dhyAruhayonikAnAmadhyAruhANAM yAni zarIrANi tAni AhArayanti, dvitIyasUtre vRkSayonikAnAmadhyAruhANAM yAni zarIrANi tAnyapareadhyAruhajIvA AhArayanta, tRtIye tvadhyAruhayonikAnAmadhyAruhajIvAnAM zarIrANi draSTavyAnIti vizeSaH / mU. (682) ahAvaraM puraskhAyaM ihegatiyA sattA ajjhArohajoNiyA ajjhArohasaMbhavA jAva kampaniyANeNaMtatthayukkamA ajjhArohajoNiesuajjhArohesumUlattAejAvabIyattAe viudaMti tejIvA tesiM ajjhArohajoNiyANaM ajjhArohANaM siNehamAhAreti jAva avare'vi yaNaM tesiM ajjhArohajoNiyANaM mUlANaM jAva bIyANaM sarIrA nAnAvanA jAvamakkhAyaM / vR. idaM tu caturthakaM, tadyathA-athAparamidamAkhyAtaM, tadyathA-ihaike sattvA adhyAruhayonikeSvadhyAruheSu mUlakandaskandhatvakzAkhApravAlapatrapuSpaphalabIjabhAvenotpadyante, te ca tathAvidhakarmopagA bhavantItyetadAkhyAtamiti, zeSaM tdeveti| mU. (683) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA puDhavijoNiyA puDhavisaMbhavA jAva nAnAvihajoNiyAsu puDhavIsutaNattAe viuti / te jIvA tesiM nAnAvihajoNiyANaM puDhavINaM siNehamAhAreti jAva te jIvA kammovavannA bhavaMtItimakkhAyaM / / vR.sAmprataM vRkSavyatiriktaM zeSaM vanaspatikAyamAzrityAha-athAparamidamAkhyAtaM yaduttaratra vakSyate, tadyathA-ihaike satvAH pRthivIyonikAH pRthivIsaMbhavAH pRthivIvyutkramA ityAdayo yathA vRkSeSu catvAra AlApakA evaM tRNAnyapyAzritya draSTavyAH, te cAmI-nAnAvidhAsu pRthivIyoniSu tRNatvenotpadyante pRthivIzarIraM cAhArayanti / mU. (684) evaM puDhavijoNiesutaNesutaNattAe viudaMti jaavmkkhaayN| vR. dvitIyaM tu pRthavIyonikeSu tRNeSUtpadyante tRNazarIraM cAhArayantIti / ma. (685) evaMtaNajoNiesutaNesutaNattAe viudghati, taNajoNiyaMtaNasarIraMca AhAreti jAvamakkhAyA evaM taNajoNiesutaNesumUlattAe jAvabIyattAe viuddeti tejIvAjAvaevamakkhAyaM evaM osahINavi cttaariaalaavgaa| evaM hariyANavi cattAri aalaavgaa| ghR.tRtIyaM tu tRNayonikeSu tRNeSutpadyante tRNayaunikatRNazarIraM cAhArayantIti / caturthaM tRNayonikeSu tRNAvayaveSu mUlAdiSu dazaprakAreSUtpadyante tRNazarIraM cAhArayanti, ityevaM yaavdaakhyaatmiti| evamauSadhyAzrayAzcatvAra AlApakA bhaNanIyAH, navaramoSadhigrahaNaM kartavyam / evaM haritAzrayAzcatvAra AlApakA bhaNanIyAH / mU.(686) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA puDhavijoNiyA puDhavisaMbhavA jAva kammaniyANeNaMtatthavukamA nAnAvihajoNiyAsu puDhavIsuAyattAe vAyattAekAyattAekUhaNattAe kaMdukattAe ubvehaniyattAe nivvehaniyattAe sachattAechattagattAevAsANiyattAe kUrattAe viuti, Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 sUtrakRtAGga sUtram 2/3/-/686 te jIvA tesiM nAnAvihajoNiyANaM puDhavINaM siNehamAhAreti, tevi jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM puDhavijoNiyANaM AyattANaM jAva kUrANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakUkhAyaM, ego ceva AlAvagI sesA tinninatthi / ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA udagajogiyA udagasaMbhavA jAva kampaniyANeNaM tatthuvukkamA nAnAvihajoNiesu udaesu rukkhattAe viuTTaMti, te jIvA tesiM nAnAvihajINiyANaM udagANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM udagajoNiyANaM rukkhANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM / jahA puDhavijoNiyANaM rukkhANaM cattAri gamA ajjhAruhANavi taheva, taNANaM osahINaM hariyANaM cattAri AlAvagA bhANiyavvA ekkeke / ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA udagajoNiyA udagasaMbhavA jAva kammaniyANeNaM tatyavukkamA nAnAvihajoNiesu udaesu udagattAe abagattAe paNagattAe sevAlattAe kalaMbugattAe haDattA kaserugattAe kacchabhANiyattAe uppalattAe paumattAe kumuyattAe nalinattAe subhagattAe sogaMdhiyattAe poDariyamahApoDariyattAe sayapattattAe sahassapattattAe evaM kalhArakoMkaNayattAe araviMdattAe tAmarasattAe bhisabhisamuNAlapukkhalattAe pukkhalacchibhagattAe viuTTaMti, te jIvA tesiM nAnAvihajoNiyANaM udagANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAreti puDhavIsarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM udagajoNiyANaM udagANaM jAva pukkhalacchibhagANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM / ego ceva aalaavgo| vR. kuhaNeSu tveka evAlApako draSTavyaH, tadyonikAnAmapareSAmabhAvAditi bhAvaH / ihacAmI vanaspativizeSA lokavyavahArato'nugantavyAH prajJApanAto vA'vaseyA iti / atra ca sarveSAmeva pRthivIyonikatvAtpRthivIsamAzrayatvenAbhihitAH / iha ca sthAvaraNAM vanaspatereva praspaSTacaitanyalakSaNatvAttasyaiva prAk pradarzitaM caitanyam, sAmpratamapkAyayonikasya vanaspateH svarUpaM darzayitumAhaathAnantarametadvakSyamANamAkhyAtaM, tadyathA- ihaike sattvAstathAvidhakarmodayAdudakaM yoniH utpattisthAnaM yeSAM te tathA tathodake saMbhavo yeSAM te tathA, yAvatkarmanidAnena saMdAnitAstadupakramA bhavantIti te ca tatkarmavazagA nAnAvidhayoniSUdakeSu vRkSatvena vyutkrAmanti- utpadyante / ye ca jIvA udakayonikA vRkSatvenotpannAste taccharIram udakazarIramAhArayanti, na kevalaM tadevAnyadapi pRthivIkAyAdizarIramAhArayantIti / zeSaM pUrvavat neyaM / yathA pRthivIyonikAnAM vRkSANAM catvAra AlApakA evamudakayonikAnAmapi vRkSANAM bhavantItyevaM draSTavyaM tadutpannAnAM tvaparavikalpAbhAvAdeka evAlApako bhavati, eteSAM hi udakAkRtInAM vanaspatikAyAnAM tathA avakapanakazaivalAdInAmaparasya prAguktasya vikalpa- syAbhAvAditi / ete ca udakAzrayA vanaspativizeSAH kalambukAhaDAdayo lokavyavahArato'vaseyA iti / mU. (687) ahAvaraM purakhAyaM ihegatiyA sattA tesiM caiva puDhavIjoNiehiM rukkhehiM rukkhajoNiehiM rukkhehiM rukkhajoNiehiM mUlehiM jAva bIehiM rukkhajoNiehiM ajjhArohehiM ajjhArohajoNiehiM ajjhAruhehiM ajjhArohajoNiehiM mUlehiM jAva bIehiM puDhavijoNiehiM taNehiM taNajoNiehiM taNehiM taNajoNiehiM mUlehiM jAva bIehiM evaM osahIhivi tinni AlAvagA Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2,adhyayana-3, 383 evaM hariehivi tini aalaavgaa| puDhavijoNiehiviAehiM kAehiM jAva kUrehiM udagajoNiehiM rukkhehi rukkhajoNiehiM rukkhehiM rukkhajoNiehiM mUlehiM jAvabIehiM evaM ajjhAruhehivitinnitaNehipitiniAlAvagA, osahIhiMpi tinni, hariehipitinni, udagajoNihaehiM udaehi avaehiM jAvapukkhalacchibhaehiM tasapANattAe viuti| te jIvA tesiM puDhavIjoNiyANaM udagajoNiyANaM rukkhajoNiyANaM ajjhArohajoNiyANaM taNajoNiyANaM osahIjoNiyANaM hariyajoNiyANaM rukkhANaM ajjhAruhANaM taNANaM osahINaM mUlANaM jAva bIyANaM AyANaM kAyANaMjAva kuravANaM udagANaM avagANaM jAva pukkhalacchibhagANaM sinnehmaahaareti| tejIvAAhAreti yuDhavIsarIraMjAva saMtaM, avare'viyaNaMtesiMrakkhajoNiyANaM ajjhArohajoNiyANaM taNajoNiyANaM osahijoNiyANaM hariyajoNiyANaM mUlajoNiyANaM kaMdajoNiyANaM jAva bIyajoNiyANaM AyajoNiyANaM kAyajoNiyANaM jAva kUrajoNiyANaM udayajoNiyANaM avagajoNiyANaM jAva pukkhalacchabhagajoNiyANaM tasapANANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM vR. sAmpratamanyena prakAreNa vanaspatyAzrayamAlApakatrayaM darzayitumAha - tadyathApRthivIyonikairvRkSavRkSayonikairvRkSaistathA vRkSayonikairmUlAdibhiriti, evaM vRkSayonikairadhyaruhaistathA'dhyAruhayonikairadhyAruhaistathAdhyAruhayonikairmUlAdibhiriti / evamanye'pitRNAdayo draSTavyAH / evamudakayonikeSvapi vRkSeSu yojniiyN| tadevaM pRthivIyonikavanaspaterudakayonikavanaspatezca bhedAnupadAdhunA tadanuvAdenopasaMjidhRkSurAha-'tejIvA' ityAdi, te vanaspatiSUtpannAjIvAH pRthivIyonikAnAMtathodakavRkSAdhyAruhatRNauSadhiharitayonikAnAMvRkSANAM yAvatsnehamAhArayantItyetadAkhyAtamiti, tathAtrasAnAMprANinAM zarIramAhArayantyetadavasAne drssttvymiti| tadevaM vanaspatikAyikAnAM supratipAdyacaitanyAnAM svarUpamabhihitaM, zeSAH pRthvIkAyAdayazcatvAra ekendriyA uttaratra pratipAdayiSyante, sAmprataMtrasakAyasyAvasaraH, sacanArakatiryamanuSyadevabhedabhinnaH, tatra nArakA apratyakSatvenAnumAnagrAhyAH-(tathAhi) duSkRtakarmaphala bhujaH kecana santItyevaM te grAhyAH / tadAhAro'pyekAntenAzubhapudgalanivartita ojasA na prakSepeNeti / devA apyadhunA bAhulyenAnumAnagamyA eva, teSAmapyAhAraH zubha ekAntenaujonivirtito na prakSepakRta iti, sacAbhoganivartito'nAbhogakRtazca, tatrAnAbhogakRtaHpratisamayabhAvI AbhogakRtazca jaghanyena caturthabhaktakRta utkRSTatastu trayastriMzadvarSa sahaniSpAdita iti| zeSAstu tiryaGganuSyAH, teSAM ca madhye manuSyANAmabhyarhitatvAttAneva prAgdarzayitumAha mU. (688) ahAvaraM purakkhAyaM nAnAvihANaM maNussANaM taMjahA-kammabhUmagANaM akammabhUmagANaM aMtaradIvagANaM AriyANaM milakhuyANaM, tesiMcaNaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisassa ya kammakaDAe joNie estha NaM mehuNavattiyAe nAmaM saMjoge samuppaJjai, te duhaovi siNehaM saMciNaMti, tattha NaM jIvA itthittAe purisattAe napuMsagattAe viuddeti / tejIvAmAouyaMpiusukkaM taMtadubhayaMsaMsadvaMkalusaMkibbisaMtapaDhamattAeAhAramAhAreti, ___ Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 sUtrakRtAGga sUtram 2/3/-/688 tato pacchA jaM se mAyA nAnAvihAo rasavihIo AhAramAhAreti tato egadeseNaM oyamAhAreti, AnupuveNa vuDDhA pilapAgamaNupavannA tato kAyAto abhinivaTTamANA itthi vegayA jaNayaMti purisaM vegayA jaNayaMti napuMsagaM vegayA jaNayaMti / te jIvA DaharA samANA mAukkhIraM sappiM AhAreti, AnupubveNaM vuDDhA oyaNaM kummAsaM tasathAvare ya pANe, te jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva sArUvikaDaM saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM nAnAvihANaM maNussagANaM kammabhUmagANaM akammabhUmagANaM aMtaraddIvagANaM AriyANaM milakkhUNaM sarIrA nAnAvaNNA bhavatItimakkhAyaM / vR. athAnantarametat 'purA' pUrvamAkhyAtaM, tadyathA AryANAmanAryANAM ca karmabhUmijAkarmabhUmijAdInAM manuSyANAM nAnAvidhayonikAnAM svarUpaM vakSyamANantIyA samAkhyAtaM, teSAM ca strIpuMnapuMsakabhedabhinnAnAM 'yathAbIjene 'ti yadyasya bIjaM, tatra striyAH sambandhi zoNitaM puruSasya zukraM etadubhaya-mapyavidhvastaM, zukrAdhikaM satpuruSasya zoNitAdhikaM striyAstatsamatA napuMsakasya kAraNatAM pratipadyate, tathA 'yathAvakAzene 'ti yo yasyAvakAzo mAturudarakukSyAdikaH, tatrApi kila vAmA striyo dakSiNA kukSi puruSasyo bhayAzritaH SaNDha iti / atra cAvidhvastA yoniravidhvastaM bIjamiti catvAro bhaGgAH, tatrApyAdya eva bhaGgaka utpatteravakAzo na zeSeSu triSviti / atra ca strIpuMsayorvedodaye sati pUrvakarmanirvartitAyAM yonI 'maithunapratyayiko' ratAbhilASodayajanito'gnikAraNayoraraNikASThayoriva saMyogaH samutpadyate, tatsaMyoge ca tacchukrazoNite samupAdAya tatrotpitsavo jantavastaijasakArmaNAbhyAM zarIrAbhyAM karmarajjusaMdAnitAstatrotpadyante / teca prathamamubhayorapi snehamAcinvantvidhvastAyAM yonI satyAmiti, vidhvasyate tu yoniH paJcapaJcAzikA nArI saptasaptatikaH pumAn iti, tathA dvAdaza muhUrtAni yAvacchukrazoNite avidhvastayonike bhavataH tata UrdhvaM dhvaMsamupagacchata iti / tatra ca jIvA ubhayorapi snehamAhArya svakarmavipAkena yathAsvaM strIpunpuMsakabhAvena 'viurvRti' tti vartante samutpadyanta itiyAvat, taduttarakAlaM ca strIkukSau pravithaH santaH striyA''hAritasyAhArasya niryAsaM snehamAdadati, tatsnehena ca teSAM jantUnAM kramopacayAd anena krameNa niSpattirupajAyate- 'sattAhaM kalalaM hoi, sattAhaM hoi bubbuyaM' ityAdi / tadevamanena krameNa tadekadezena vA mAturAhAramojasA mizreNa vA lomabhirvA''nupUrvyeNAhArayanti 'yathAkramam' vRddhimupAgatAH santo 'garbhaparipAkaM' garbhaniSpattimanuprapannAstato mAtuH kAyAdabhinivartamAnAH pRthagbhavantaH santastadyonernirgacchanti / te ca tathAvidhakarmodayAdAtmanaH strIbhAvamapyekadA 'janayanti' utpAdayanyapare kecana puMbhAvaM napuMsakabhAvaM ca idamuktaM bhavati strIpuMnapuMsakabhAvaH prANinAM svakRtakarmanirvartito bhavati, na punaryo yAhi bhave so'muSminnapitAdhgeveti, te ca tadaharjAtabAlakAH santaH pUrvabhavAbhyAsAdAhArAbhi-lASiNo mAtuH stanastanyamAhArayanti, tadAhAreNa cAnupUrvyeNa ca vRddhAstaduttarakAlaM navanIta - dadhyodanAdikaM yAvatkulmASAn bhuJjate, tathA''hArayanti, taccAhAritamAtmasAtkRtaM sArUpyamApAditaM sat 'rasAsRGgAMsamedo'sthimajjAzukrANi dhAtava' iti saptadhA vyavasthApayanti, aparANyapi teSAM nAnAvidhamanuSyANAM zarIrANi nAnAvarNAnyAvirbhavanti, te ca tadyonikatvAttadAdhA Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-3, 385 rabhUtAni nAnAvAni zarIrANyAhArayantItyevamAkhyAtamiti / evaMtAvadgarbhavyukrAntijamanuSyAHpratipAditAH, tadanantaraMsaMmUrchanajAnAmavasaraH,tAMzcottaratra pratipAdayiSyAmi, sAmprataM tiryagyonikAH, tatrApi jalacarAnuddizyAha mU. (689) ahAvaraM purakkhAyaM nAnAvihANaM jalacarANaM paMcidiyatirikkhajoNiyANaM taMjahA-macchANaM jAva suMsumArANaM, tesiM ca NaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisasassa ya kammakaDAtaheva jAvatato egadeseNaM oyamAhAreti, AnupuvveNaM vuDDhA palipAgamanupapannA tato kAyAo abhinivaTTamANA aMDaM vegayA jaNayaMti poyaM vegayA jaNayaMti, se aMDe ubhijamANe itthiM vegayA jaNayaMti purisaM vegayA jaNayaMti napuMsagaM vegayA jaNayaMti, te jIvA DaharA samANA AusiNehamAhAte AnupuvveNaM vuDDhA vaNassatikAyaM tasathAvare ya pANe, te jIvA AhAraiti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'viyaNaM tesiM nAnAvihANaM jalacarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM macchANaM susumArANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM / ahAvara purakkhAyaM nAnAvihANaM cauppayathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM, taMjahAegakhurANaM dukhurANaM gaMDIpadANaM saNaphayANaM, tesiMcaNaMahAbIeNaM ahAvagAseNaM isthipurisassa ya kamma jAva mehuNavattie nAma saMjoge samuppajai, te duhao siNehaM saMciNaMti, tatya NaM jIvA itthittAe purisattAe jAva viuddeti, te jIvA mAouyaM piusukkaM evaM jahA manussANaM itthiMpi vegayAjaNayaMtipurisaMpinapuMsargapi, tejIvADaharA samANAmAukkhIraM sapiMAhAreti ANupuvveNaM buDDhA vaNassaikAyaM tasathAvare ya pANe, te jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'viya NaM tesiM nAnAvihANaM cauppayathalayarapaMcediyatirikkhajoNiyANaM egakhurANaM jAva saNapphayANaM sarIrA nAnAvaNNA jaavmkkhaayN| ___ ahAvaraMpurakkhAyaM nAnAvihANaM uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, taMjahAahINaM ayagarANaM AsAliyANaM mahoragANaM, tesiMcaNaMahAbIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisa jAva ettha NaM mehuNe evaM taM ceva, nANataM aMDaM vegaiyA jaNayaMti poyaM vegaiyA jaNayaMti, se aMDe ubhijamANe ityiM vegaiyA jaNayaMtipurisaMpinapuMsagaMpi, tejIvADaharA samANA vAukAyamAhAreti AnupubveNaMvuDDhA vaNassaikAyaMtasathAvarapANe, tejIvA AhAraiti puDhavisarIraMjAvasaMta, avare'vi yaNaM tesiM nAnAvihANaM uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkha0 ahINaM jAva mahoragANaM sarIrA nAnAvaNNA nAnAgaMdhA jaavmkkhaayN| ahAvaraMpurakkhAyaMnAnAvihANaM bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, taMjahAgohANaM naulANaM sihaNaM saraDANaM saplANaM saravANaM kharANaM gharakoiliyANaM vissaMbharANaM musagANaM maMgusANaM payalAiyANaM birAliyANaMjohANaM cauppAiyANaM, tesiM caNaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM itthIe purisassa yajahA uraparisappANaM tahA bhANiyavvaM jAva sArUvikaDaMsaMtaM, avare'viyaNaM tesiM nAnAvihANaM bhayaparisappapaMciMdiyathalayaratirikkhANaM taM0 gohANaM jAvamakkhAyaM / ahAvaraMpurakkhAyanAnAvihANaMjalacarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, taMjahAcammapakkhINaM lomapakkhINaM samugNapakkhINaM vitatapakkhINaM tesiMcaNaM ahAbIeNaM ahAvagAseNaM ityIe jahA 225 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 sUtrakRtAGga sUtram 2/3/-1689 uraparisappANaM, nANattaM te jIvA DaharA samANA mAugAtasiNehamAhAreti AnupuvveNaM vuDDhA vaNassatikAyaM tasathAvare ya pANe, te jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'viyaNaM tesiM nAnAvihANaM khahacarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM cammapakkhINaM jaavmkkhaayN| ghR. athAnantarametadvakSyamANaM pUrvamAkhyAtaM, tadyathA-nAnAvidhajalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAMsaMbandhinaH kAMzcitsvanAmagrAhamAha, tadyathA-macchAMjAvasuMsumArANa'mityAdi, teSAM matsyakacachapamakaragrAhasusumArAdInAM yathAbIjena-yasya yathA yadvIjaM yathAbIjaM tena tathA yathAvakAzena-yo yasyodarAdAvavakAzastena striyAH puruSasyaca svakarmanirvartitAyAMyonAvutpadyante te ca tatrAbhivyaktA mAturAhAreNevRddhimupagatAH strIpuMnapuMsakAnAmanyatamatvenotpadyante, tecajIvA jalacarA garbhAvayukrAntAH santastadanantaraM yAvad 'Dahara'tti ladhavastAvadapsneham apakAyamevAhArayanti AnupvyeNa ca vRddhAH santo vanaspatikAyaM tathA'parAMzca trasAn sthAvarAMcAhArayanti yAvatpaJcedriyAnapyAhArayanti, tathA coktam / // 1 // "asti matsyastimirnAma, shtyojnvistrH| timinilagilo'pyasti, tadgilo'pyasti rAghavaH / / tathAtejIvAH pRthivazarIraM-kardamasvarUpaMkrameNavRddhimupagatAHsantaAhArayanti, taccAhAritaM satsamAnarUpIkRtamAtmasAtpariNAmayanti, zeSaM sugama, yAvatkarmopagatA bhavantItyevamAkhyAtam sAmprataM sthalacarAnuddizyAha-'ahAvara mityAdi, athAparametadAkhyAtaM nAnAvidhAnaM catuSpadAnAM, tadyathA-ekakhurANAmityazvakharAdInAM tathA dvikhurANAM-gomahiSyAdInAMtathAgaNDIpadAnAM-hastigaNDakAdInAMtathA sanakhapadAnAM-siMhavyAghrAdInAMyathAbIjena yathAvakAzena sakalaparyAptimavApyotpadhante te cotpannAH santastadanantaraMmAtuH stanyamAhArayantIti, krameNaca vRddhimupagatAH santo'pareSAmapi zarIramAhArayantIti zeSaM sugamaM yAvatkarmopaMgatA bhvntiiti| sAmpratamura parisAnuddizyAha-'nAnAvidhAnAM bahuprakArANAmurasAyeprasarpanti teSAM, tadyathAahInAmajagarANAmAzAlikAnAM mahoragANAM yathAbIjatvena yathAvakAsena cotpatyA'NDajatvena potajatvenavAga nirgcchntiiti|tec nirgatA mAturUSmANavAyuMcAhArayanti, teSAMca jAtipratyayena tenaivAhAreNa kSIrAdineva vRddhirupajAyate, zeSaM sugamaM, yAvadAkhyAtamiti / / sAmprataM bhujaparisapAnuddizyAha-nAnAvidhAnAMmujAbhyAM ye parisarpantiteSAM, tadyathA-godhAnakulAdInAM svakarmopAttena yathAbIjena yathAvakAzenacotpattirbhavati,tecANDajatvenapotajatvena cotpannAstadanantaraMmAturUSmaNA vAyunA cA''hAritena vRddhimupayAnti, zeSaM sugama, yaavdaakhyaatimiti| sAmprataM khecarAnuddizyAha-nAnAvidhAnAMkhecarANAmutpattirevaM draSTavyA-tadyathA-carmapakSiNAMcarmakITavalgulIprabhRtInAM tathA lomapakSiNAM-sArasarAjahaMsakAkabakAdInAM tathA samudrapakSivitatapakSiNAMcAhIpavartinAmeteSAM yathAbIjena yathAvakAzena cotpannAnAmAhArakriyaivamupajAyate, tadyathA - sA pakSiNI tadaNDakaM svapakSAbhyAmAvRtya tAvattiSThati yAvattadaNDakaM tadUSmaNAhAritena vRddhimupagataM sat kalalAvasthAM parityajya caccAdikAnavayavAn parisamApayya bhedamupayAti, taduttarakAlamapi mAtropanItenAhAreNa vRddhimupayAti, zeSaM prAgvata / vyAkhyAtAH paJcendriyA manuSyAstiryazcazca, teSAM cAhAro dvedhA-Abhoganivartito'nA Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 3, 387 bhoganirvartitazca, tatrAnAbhoganivartitaH pratikSaNabhAvI Abhoganirvartitastu yathAsvaM kSudvedanIyodayabhAvIti / sAmprataM vikalendriyAnuddizyAha mU. (690) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA nAnAvihajoNiyA nAnAvihasaMbhavA nAnAvihavukkamA tajjoNiyA tassaMbhavA taduvakkamA kammovagA kammaniyANeNaMtatthavukkamA nAnAvihANaM tasathAvarANaM poggalANaM sarIresu vA sacittesu vA acittesu vA aNusUyattAe viuTTaMti te jIvA tesiM nAnAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM anusUyagANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM / evaM durUvasaMbhavattAe // evaM khuradugattAe / vR. athAnantarametadAkhyAtaM 'iha' asmin saMsAre eke kecana tathAvidhakarmodayavartinaH 'sattvAH' prANino nAnAvidhayonikAH karmanidAnena svakRtakarmaNopAdAnabhUtena tatrotpattisthAne 'upakramya' Agatya nAnAvidhatrasasthAvarANAM zarIreSu sacitteSu acitteSu vA 'anusUyattAe 'ti aparazarIrAzritatayA paranizrayA vivartante samutpadyante itiyAvat, te ca jIvA vikalendriyAH sacitteSu manuSyAdizarIreSu yUkAlikSAdikatvenotpadyante, tathA tatparibhujyamAneSu maJcakAdiSvacitteSu matkuNatvenAvirbhavanti, tathA'cittIbhUteSu manuSyAdizarIrakeSu vikalendriyazarIreSu vA te jIvA anusyUtatvena paranizrayA kRmyAditvenotpadyante, apare tu sacitte tejaH kAyAdau mUSikAditvenotpadyante, yatra cAgnistatra vAyurityatastadudbhavA api draSTavyAH, tathA pRthivImanuzritya kunthupipIlikAdayo varSAdAvUSmaNA saMsvedajA jAyante, tathodake pUtarakADolluNakabhramarikAchedanakAdayaH samutpadyante, tathA vanaspatikAye panakabhramarAdayo jAyante / tadevaM te jIvAstAni svayonizarIrANyAhArayanti ityevamAkhyAtamiti / sAmprataM paJcendriyamUtrapurISodbhAvanasumataH pratipAdayitumAha-'eva' miti pUrvoktaparAmarzaH, yathA sacittAcittazarIranizrayA vikalendriyAH samutpadyante tathA tatsaMbhaveSu mUtrapurISavAntAdiSu apare jantavo duSTaM virUpaM rUpaM yeSAM kRmyAdInAM te durUpAstatsaMbhavatvena tadbhAvenotpadyante, te ca tatra viSThAdau dehAnnirgate'nirgate vA samutpadyamAnA utpannAzca tadeva viSThAdikaM svayonibhUtamAhArayanti, zeSaM prAgvat / sAmprataM sacittazarIrAzrayAn jantUn pratipAdayitumAha- 'eva' miti, yathA mUtrapurISAdAvutpAdastathA tiryakzarIreSu 'khuradugattAe' ti carmakITatayA samutpadyante, idamuktaM bhavati jIvatAmeva gomahiSyAdInAM carmaNo'ntaH prANinaH saMmUccharyante, teca tanmAMsacarmaNI bhakSayanti, bhakSayantazcarmaNo vivarANi vidadhati, galacchoNiteSu vivareSu tiSThantastadeva zoNitamAhArayanti, tathA acittagavAdizarIre'pi, tathA sacittAcittavanaspatizarIre'pi ghuNakITakAH saMmUccharyante, te ca tatra saMmUrcchantastaccharIramAhArayantIti / sAmpratamapkAyaM pratipipAdayiSustatkAraNabhUtavAtapratipAdanapUrvakaM pratipAdayatItyAha- mU. (691) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA nAnAvihajoNiyA jAva kampaniyANeNaM tatyavukkamA nAnAvihANaM tasthAvarANAM pANANaM sarIresu sacittesu vA acittesu vA taM sarIragaM Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 sUtrakRtAGga sUtram 2/3/-/691 vAyasaMsiddhaM vA vAyasaMgahiyaM vA vAyapariggahiyaM uDDhavAesu uDDhabhAgI bhavati ahevAesu ahebhAgI bhavati tiriyavAesu tiriyabhAgI bhavati, taMjahA osA himae mahiyA karae harataNue suddhodae, te jIvA tesiM nAnAvihANaM tasathAvarANaM pAgANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi yaNaM tesiM tasthAvarajoNiyANaM osANaM jAva suddhodagANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM / ahAvaraM purakhAyaM ihegatiyA sattA udagajoNiyA udagasaMbhavA jAva kampaniyANeNaM tatthavukkamA tasathAvarajogiesa udaesa udagattAe viuTTaMti, te jIvA tesiM tasathAvarajoNiyANaM udagANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM udagANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM / ahAvaraM purakhAyaM ihegatiyA sattA udagajoNiyANaM jAva kammaniyANeNaM tatthavukka mA udagajogiesu udasu udagattAe viuTTaMti, te jIvA tesiM udagajoNiyANaM udagANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAreti puDhabisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM udagajoNiyANaM udagANaM sarIrA nANanavannA jAvamakkhAyaM / ahAvaraM purakhAyaM ihetiyA sattA udagajoNiyANaM jAva kammaniyANeNaM tatthavukkamA udagajoNiesu udaesu tasapANattAe viuTTaMti, te jIvA tesiM udagajoNiyANaM udagANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAreti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM udagajoNiyANaM tasapANANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM / bR. athAnantaretadvakSyamANaM 'purA' pUrvamAkhyAtaM, 'iha' asmin jagatyeke sattvAstathAvidhakamoMdayAd nAnAvidhayonikAH santo yAvatkarmanidAnena 'tatra' tasminvAtayonike' pUkAye 'vyutkramya' Agatya 'nAnAvidhAnAM' bahuprakArANAM 'trasAnAM' darduraprabhRtInAM 'sthAvarANAM ca' haritalavaNAdInAM prANinAM sacittAcittabhedabhinneSu zarIreSu tadapkAyazarIraM vAtayonikatvAdapakAyasya vAyunopAdAnakAraNabhUte samyak 'saMsiddhaM' niSpAditaM tathA vAtenaiva samyag gRhItamanakapaTalAntarnirvRttaM tathA vAtenAnyo'nyAnugatatvAtparigataM tathordhvagateSu vAteSUrdhvabhAgI bhavatyapkAyo, gaganagatavAtavazAddivi saMmUrcchate jalaM, tathA'dhastAdgateSu vAteSu tadvazAdbhavatyadhobhAgI apkAyaH, evaM tiryaggateSu vAteSu tiryagabhAgI bhavatyapUkAyaH / idamuktaM bhavati-vAtayonikatvAdapkAyasya yatra yatrAsau tathAvidhapariNAmapariNato bhavati tatra tatra tatkAryabhUtaM jalamapi saMmUrcchate, tasya cAbhidhAnapUrvakaM bhedaM darzayitumAha-tadyathA- 'osa' ti avazyAyaH 'himaye 'ti zizirAdau vAteritA himakaNA mahikAH- dhUmikAH karakAH-pratItAH 'haritaNuya'tti tRNAgravyavasthitA jalabindavaH zuddhodakaM pratItamiti / 'iha' asminnudakaprastAve eke sattvAstatrotpadyante svakarmavazagAstatrotpannAste jIvAsteSAM nAnAvidhAnAM trasthAvarANAM svotpatyAdhArabhUtAnAM snehamAhArayanti, te jIvAstaccharIramAhArayanti, anAhArakA na bhavantItyarthaH, zeSaM sugamaM yAvadetadAkhyAtamiti / tadevaM vAtayonikamapkAyaM pradarzyAdhunApkAyasaMbhavamevApkAyaM darzayitumAhaathAparamAkhyAtaM 'iha' asmin jagati udakAdhikAre vA eke satattvAstathAvidhakarmaudayA Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-3, 389 dvAtavazotpanatrasasthAvarazarIrAdhAramudakaM yoni-utpattisthAnaM yeSAM te tathA, tathodakasaMbhavA yAvatkarmanidAnena tatrotpitsavastrasasthAvarayonikeSUdakeSvaparodakatayA vivartante' samutpadyante, te codakajIvAsteSAMtrasasthAvarayonikAnAmudakAnAMsnehamAhArayanti anyAnyapi pRthivyAdizarIrANyAhArayanti, tantra pRthivyAdizarIramAhAritaM satsArUpyamAnIyAtmasAtmakurvantyaparANyapi tatra trasasthAvarazarIrANi vivartante, teSAM codakayonikAnAmudakAnAM nAnAvidhAni zarIrANi vivartante ityetdaakhyaatm| tadevaM trasasthAvarazarIrasaMbhavamudakaM yonitvena pradAdhunA nirvizeSaNamapkAyasaMbhavamevApkArya darzayitumAha-athAparametadAkhyAtaM 'iha asmin jagatyudakAdhikAre vA eke sattvAH svakRtakarmodayAdudakayoniSUdakeSupadyante, te ca teSAmudakasaMbhavAnAmudakajIvAnAmAsAdhArabhUtAnAM zarIramAhArayanti, zeSaM sugama yAvadAkhyAtamiti / / sAmpratamudakAdhArAn parAn pUtarakAdikAMstrasAndayitumAha-athAparametadAkhyAtamihaike sattvA udakeSuudakayoniSucodakeSu trasaprANitayA pUtarakAditvena vivartante samutpadyante, tecotpadyamAnAHsamutpannAcateSAm udakayonikAnAmudakAnAMsnehamAhArayanti, zeSaM sugama yAvadAkhyAtamiti / sAmprataM tejaHkAyamuddizyAha mU. (692) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA nAnAvihajoNiyA jAva kammaniyANeNaM tatthavukamA nAnAvihANaM tasathAvarANaM pANANaMsarIresusacittesuvAacittesuvAaganikAyattAe viuddhRti, te jIvA tesiM nAnAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhAti, te jIvA AhAraiti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'viya NaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM agaNINaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM, sesA tini AlAvagA jahA udagANaM / ahAvaraMpurakkhAyaMihegatiyA sattA nAnAvihajoNiyANaMjAvakammaniyANeNaMtatthavukamA nAnAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIresu sacittesu vA acittesu vA bAukAyattAe viudghati, jahA agaNINaM tahA bhANiyavvA, cattAri gmaa| vR.athaitadaparamAkhyAtaM 'iha' asmin saMsAre eke kecana sattvAH' prANinastathAvidhakarmodayavartino nAnAvidhayonayaH prAk santaH pUrvajanmani tathAvidhaM karmopAdAya tatkarmanidAnena nAnAvidhAnAMtrasasthAvarANAM prANinAMzarIreSu sacitteSvaciteSu cAgnitvena vivartante prAdurbhavanti, tathAhi paJcendriyatirazcAMdantimahiSAdInAM parasparaMyuddhAvasare viSANasaMgharSe sati agniruttiSThate, evamaciteSvapi tadasthisaMgharSAdagnerutthAnaM, tathA dvIndriyAdizarIreSvapi yathAsaMbhavamAyojanIyaM, tathA sthAvareSvapi vanaspatyupalAdiSu sacittAcitteSvagnijIvAH samutpadyante, te cAgnijIvAstatrotpannAsteSAM nAnAvidhAnAM trasasthAvarANAM snehamAhArayanti, zeSa sugamaMyAvadbhavantItyevamAkhyAtam / apare trayo'pyAlApakAH prAgvad draSTavyA iti| ___ sAmprataMvAyukAyamuddizyAha-ahAvara mityAdi, athAparametadAkhyAtamityAdyagnikAyagamena vyAkhyeyam / sAmpratamazeSajIvAdhAraM pRthivIkAyamadhikRtyAha mU. (693) ahAvaraM purakkhAyaM ihegatiyA sattA nAnAvihajoNiyA jAva kammaniyANeNaM Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 sUtrakRtAGga sUtram 2/3/1693 tatyavukamA nAnAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM sarIresu sacittesu vA acitte su vA puDhavittAe sakArattAe vAluyattAe imAo gAhAo anugNtvvaao| mU. (694) puDhavI ya sakkarA vAluyA ya uvale silA ya lonnuuse| aya tauya taMba sIsaga ruppa suvaNNe ya vaire y|| mU. (695) hariyAle hiMgalue manosilA saasgNjnnpvaale| abbhapaDalabbhavAlaya bAyarakAe mnnivihaannaa|| mU. (696) gomejae yaruyae aMke phalihe yalohiyakhe y| maragayamasAragalle bhuyamoyaga iMdanIle y|| mU. (697) caMdaNa geruya haMsagabbha pulae sogaMdhie ya boddhbbe| caMdappabhaverulie jalakaMte sUrakaMte ya / / mU. (698)eyAo eesubhANiyavAo gAhAojAva sUrakaMtatAe viuti, tejIvA tesiM nAnAvihANaM tasathAvarANaM pANANaM siNehamAhAreti, te jIvA AhAraeNti puDhavisarIraM jAva saMtaM, avare'vi ya NaM tesiM tasathAvarajoNiyANaM puDhavINaM jAva sUrakaMtANaM sarIrA nAnAvaNNA jAvamakkhAyaM, saisA tinni AlAvagA jahA udgaannN| vR. athAparametatpUrvamAkhyAtaM ihaike sattvAH pUrvaM nAnAvidhayonikAH svakRtakarmavazA nAnAvidhatrasasthAvarANAMzarIreSu sacitteSu acitteSuvA pRthivItvenotpadyante, tadyathA-sarpaziraHsu maNayaH karidanteSu mauktikAni vikalendriyeSvapizuktyAdiSu mauktikAni vyAvareSvapi veNvAdiSu tAnyeveti, evamacitteSUSarAdiSu lvnnbhaavnotpdynte| tadevaM pRthivIkAyikA nAnAvidhAsupRthivISuzarkarAvAlukopalazilAlavaNAdibhAvena tathA gomedakAdiralabhAvena ca bAdaramaNividhAnatayA samutpadyante / zeSaM sugama yAvaccAtvAro'pyAlApakA udakagamena netavyA iti / sAmprataM sarvopasaMhAradvAreNa sarvajIvAn sAmAnyato bibhaNiSurAha mU. (699) ahAvaraM purakkhAyaM savve pANA savye bhUtA sabve jIvA savve sattA nAnAvihajoNiyA nAnAvihasaMbhavA nAnAvihavukamA sarIrajoNiyA sarIrasaMbhavA sarIravukamA sarIrAhArA kammovagA kammaniyANA kammagatIyA kammaThiiyA kammaNA caiva vipariyAsamaveti / / se evamAyANaha se evamAyANittA AhAragutte sahie samie sayA jae-tibemi // vR.athAparametadAkhyAtaM, tadyathA-sarve 'prANAH' prANino'traca prANibhUtajIvasattvazabdAH paryAyatvena draSTavyAH, kathaJcidbhedaM vA''zritya vyAkhyeyAH, teca nAnAvidhayonikA nAnavidhAsu yoniSUtpadyante, nArakatiryaGnarAmarANAM parasparagamanasaMbhavAt, te ca yatra yatrotpadyante tattaccharIrANyAhArayanti, tadAhAravantazca tatrAguptAstadadvArayAtatatkarmavazagA nArakatiryaGanarAmaragatiSu jaghanyamadhyamotkRSTisthitayo bhavanti, anenedamuktaM bhavati-yo yAgiha bhave sa tAgevAmutrApi bhavatItyetannirastaM bhavati, apitu karmopagAH karmanidAnAH karmAyattagatayo bhavanti, tathA tenaiva karmaNA sukhalipsavo'pi tdvipryaasN-duHkhmupgcchtiiti|| sAmpratamadhyayanArthamupasaMjighRkSurAha-yadetanmayA''ditaHprabhRtyuktaM, tadyathA-yoyatrotpadyate Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 3, sataccharIrAhArako bhavati AhArAguptazca karmAdatte karmaNA ca nAnAvidhAsu yoniSu arahaTTaghaTInyAyena paunaHpunyena paryaTatItyevamAjAnIta yUyaM etadviparyAse duHkhamupagacchantIti / etatparijJAya ca sadasadvivekyAhAraguptaH paJcamiH samitibhiH samito yadivA samyagjJAnAdike mArge itogataH samitaH tathA saha hitena vartate sahitaH san sadA-sarvakAlaM yAvaducchvAsaM tAvadyateta satsaMyamAnuSThAne prayatnavAn bhavediti / iti parisamAptayarthe, bravImItipUrvavat / gato'nugamaH / sAmprataM nayAH, te ca prAgvad draSTavyaH / adhyayanaM 3 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA dvItIya zrutaskandhasya tRtIya adhyayanaTIkA parisamAptA / adhyayanaM-4- "pratyAkhyAna kriyA" vR. tRtIyAdhyayanAnantaraM caturthamArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH - ihAnantarAdhyayane AhArAguptasya karmabandho'bhihito'to'tra tatpratyAkhyAnaM pratipAdyate, yadivottaraguNasaMpAdanArthaM zuddhetarAhAravivekArthamAharaparijJoktA, sA cottaraguNarUpA pratyAkhyAnakriyAsamanvitasya bhavatItyata AhAraparijJAnantaraM pratyAkhyAnakriyAdhyayanamArabhyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyokramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargato'rthAdhikAro'yam, tadyathA-iha karmopAdAna bhUtasyAzubhasya pratyAkhyAnaM pratipAdyati iti / sAmprataM nikSepaH, tatrApyodhaniSpanne'dhyayanaM nAmaniSpanne pratyAkhyAnakriyeti dvipadaM nAma, tatra pratyAkhyAnapadanikSepArthaM niyuktikRdAhani. [ 179] nAmaMThavaNAdavie aiccha paDisehae ya bhAve ya / esI paccakkhANassa chavviho hoi nikkhevo // 391 ghR. nAmasthApanAdravyAditsApratiSedhabhAvarUpaH pratyAkhyAnasyAyaM SoDhA nikSepaH, tatrApi nAmasthApane sugame, dravyapratyAkhyAnaM tu dravyasya dravyeNa dravyAd dravye dravyabhUtasya vA pratyAkhyAnaM dravyapratyAkhyAnaM, tatra sacittAcittamizrabhedasya dravyasya pratyAkhyAnaM dravyapratyAkhyAnaM, dravyanimittaM vA pratyAkhyAnaM yathA dhammillasya, evamaparANyapi kArakANi svadhiyA yojanIyAni, tathA dAtumicchA ditsA na ditsA aditsA tayA pratyAkhyA- namaditsApratyAkhyAnaM satyapi deye sati ca saMpradAnakArake kevalaM dAturdAtumicchA nAstItyato'- ditsApratyAkhyAnaM, tathA pratiSedhapratyAkhyAnamidaM / tadyathA-vivakSitadravyAbhAvAdviziSTasaMpradAnakArakAbhAvAdvA satyAmapi ditsAyAM yaH pratiSedhastatpratiSedhapratyAkhyAnaM, bhAvapratyAkhyAnaM tu dvidhA - antaHkaraNazuddhasya sAdhoH zrAvakasya vA mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ceti cazabdAdetad dvividhamapi noAgamato bhAvapratyAkhyAnaM draSTavyaM nAnyaditi / sAmprataM kriyApadaM nikSeptavyaM tacca kriyAsthAnAdhyayane nikSiptamiti na punarnikSipyate / iha punarbhAvapratyAkhyAnainAdhikAra iti darzayitumAhamUlaguNesu ya pagayaM paJcakkhANe ihaM adhIgAro / hohu tappaiyA appacakkhANakiriyA u / / ni. [180 ] Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 2/4/-1699/ni. [180] vR. mUlaguNAH-prANAtipAtaviramaNAdayasteSuprakRtam-adhikAraHprANAtipAtAdeHpratyAkhyAnaM kartavyamitiyAvat 'iha' pratyAkhyAnakriyAdhyayane'rthAdhikAro, yadi mUlaguNapratyAkhyAnaMna kriyate tato'pAyaM darzayitumAha-pratyAkhyAnAbhAve'niyatatvAdyatkiJcanakAritayAtanatyayikA-tanimittA bhaved-utpadheta apratyAkhyAnakriyA-sAvadhAnuSThAnakriyA tavyatyayikazca karmabandhaH tannimittazca saMsAra ityataHpratyAkhyAnakriyAmumukSuNA vidheyeti|gtonaamnisspnnonikssepH,adhunaa sUtrAnugame - skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, taccedam mU. (700) suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalu paJcakkhANakiriyANAmajjhayaNe, tassa NaM ayamaDhe pannatte-AyA apaccakkhANI yAvi bhavati AyA akiriyAkusale yAvi bhavati AyA micchAsaMThie yAvi bhavati AyA egaMtadaMDe yAvi bhavati AyA egaMtabAle yAvi bhavati AyA egaMtasutte yAvi bhavati AyA aviyAramaNavayaNakAyavakke yAvi bhavati AyA appaDihayaapaJcakkhAyapAvakamme yAvibhavati, esakhalu bhagavatA akkhAe asaMjate avirate appaDihayapaccakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte, se bAle aviyAramaNavayaNakAyavakke suviNamavina passati, pAve yasa kamme knyji| vR.asya cAnantaraparamparasUtraiH saha saMbandho vaktavyaH, sa cAyam-ihAnantarAdhyayanaparisamAptAvidaM sUtram-'AhAraguptaH samitaH sahitaH sadAyatete'tietanmayA zrutamAyuSmatA bhagavatedamAkhyAtam, evamanayA dizAparamparasUtrairapi saMbandho'bhyuhyaH, 'iha' asminpravacane sUtrakRtAGgevA 'svalvi'ti vAkyAlaGkAre pratyAkhyAnakriyAnAmAdhyayanaM tasyAyamartho vakSyamANalakSaNaH, atatItyAtmA jIvaH prANI, sacAnAdimithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAnugatatayA svabhAvata evApratyAkhyAnyapi bhavati, apizabdAtsa eva kutazcinnimittAtpratyAkhyAnyapi, tatrAtmagrahaNamaparadarzanavyudAsArtha, tathAhi-sAGkhayAnAmapracyutAnutpanna sthiraikasvabhAva AtmA, sacatRNakubjI-karaNe'pyasamarthatayA'kiJcitkaratvAnna pratyAkhyAnakriyAyAM bhavitumarhati, bauddhAnAmapyAtma- no'bhAvAt jJAnasya ca kSaNikatayAsthiterabhAvAt kutaH pratyAkhyAnakriyeti, evamanyatrApipratyAkhyAnakriyAyA abhAvo vAcyaH, tathA sadanuSThAnaM kriyA tasyAM kuzalaH kriyAkuzalasta-pratiSedhAdakriyAkuzalo'pyAtmA bhavati, tathA''tmA mithyAtvodayasaMsthito'pi bhavati, tathaikAntenAparAn - prANino daNDayatIti daMDastadevaMbhUtazcAtmA bhavati, tathA'sAratApAdanAdrAgadveSAkulitatvAdvAlavadvAla AtmA bhavati, tathA suptavatsuptaH, yathA hidravyasuptaHzabdAdI viSayAnUna jAnAti hitAhitaprAptiparihAravikalazca tathA bhAvasupto'pyAtmaivaMbhUtaeva bhavatIti, evamavicAraNIyAniazobhanatayA'nirUpaNIyAnyapAlocanIyAni manovAkAyavAkyAni yasya sa tathA, tatra manaHantaHkaraNaM vAg-vANI kAyo-dehaH arthapratipAdakaM padasamUhAtmakaM vAkyamekatiGa subantaM vA, tatra vAggrahaNenaiva vAkyasya gatArthatvAdyatpunakyigrahaNaMkarotitadevaMjJAtayati-iha vAgavyApArasya pracuratayA prAdhAnyaM, prAyazastatpravRttayaiva pratiSedhavidhAnayoranyeSAM pravartanaM bhavati, tadevamapratyAkhyAnAkriyaH san AtmA'vicAritamanovAkAyavAkyazcApi bhavatIti, tathApratihataMpratiskhalitaM pratyArupAtaM nirAkRtaM viratipratipatyA pApakarma-asadanuSThAnaM yena sa pratihatapratyAkhyAtapApakarmo tapratiSedhAdasadanuSThAnaparazcAtmA bhvtiiti| Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-4, 393 tadevameSa-pUrvokto'saMyato'virato'pratihatapratyAkhyAtapApakarmA sakriyaH sasAvadhAnuSThAnaH, tathAbhUtazcAsaMvRto manovAkkAyairagupto'guptatvAcAtmanaH pareSAM ca daNDahetutvAddaNDaH, tadevaMbhUtazcasanekAntenabAlavadAlaH suptavadekAntena suptaH, tadevaMbhUtazcabAlasuptatayA'vicArANiavicAritaramaNIyAni paramArthavicAraNayA yuktyA vA vighaTamAnAni manovAkkAyavAkyAni yasya sa tathA, yadivA parasambandhyavicAritamanovAkkAyavAkyaH san kriyAsu pravartate, tadevaMbhUto nirvivekatayA paTuvijJAnarahitaH svapnamapina pazyati, tasyacAvyaktavijJAnasya svapnamapyapazyataH pApakarma badhyate, tenaivaMbhUtenAvyaktavijJAnenApi pApaM karma kriyata iti bhaavH| tatra caivaM vyavasthite codakaH prajJApakamevamavAdIt-atra AcAryAbhiprAyaM codako'nUdha pratiSedhayati mU. (701) tatya coyae pannavarga evaM vayAsi-asaMtaeNaM maNeNaM pAvaeNaM asaMtiyAe vatIe pAviyAe asaMtaeNakAeNaM pAvaenaMahanaMtassa amaNakkhassa aviyAramaNakyakAyavakkassa suviNamavi apassao pAvakamme no kajai, kassaNaM taM heuM? coyae evaM bavIti-annayareNaM maNeNaM pAvaeNaM maNavattie pAve kamme kAi, annayarIe vatie pAviyAe vativattie pAve kamme kajjai, annayareNaM kAraNaM pAvaeNaM kAyavattie pAve kamme kajjai, haNaMtassa samaNakkhassa saviyAramaNavayakAyavakkassa suviNamavipAsaoevaguNajAtIyassa pAve kamme kajai / punaravi coyae evaM bavIti / tatthaNaje teevamAhaMsu-asaMtaeNaM maNeNaMpAvaeNaM asaMtIyAevattie pAviyAe asaMtaeNaM kAeNaM pAvaeNaM ahanaMtassa amaNakkhassa aviyAramaNavayaNakAyavakkassa suviNamavi apassao pAve kamme kAi, tattha NaM je te evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu / / tattha patravae coyagaM evaM vayAsI-taMsammaMjaMmaepuvvuttaM, asaMtaeNaMmaNeNaM pAvaeNaMasaMtiyAe vatie pAviyAe asaMtaeNaM kAraNa pAvaeNaM ahanaMtassa amaNakkhassa aviyAramaNavayaNakAyavakkassa suviNamavi apassao pAve kamme kajati, taMsamma, kassaNaM taM heuM? ___ AcArya Aha-tattha khalu bhagavayA chajIvanikAyaheU pannattA, taMjahA-puDhavikAiyA jAva tasakAiyA, iccheehiM chahiM jIvanikAehiM AyA appaDihayapaJcakhAyapAvakamme nicaM pasaDhaviuvAtacittadaMDe, taMjahA-pANAtivAe jAva pariggahe kohe jAva micchAdasaNa slle| __AcArya Aha-tatya khalubhagavayA vahaedilute pannatte, se jahAnAevahaesiyAgAhAvaissa vA gAhAvaiputtassa vAranno vA rAyapurisassavA khaNaM nidAyapavisissAmikhaNaMlabhrUNaMvahissAmi pahAremANe se kiMnuhu nAma se vahae tassa gAhAvaissa vA gAhAvaiputtassa vAranno vA rAyapurisassa vA khaNaM niddAya pavisissAmi khaNaM labhrUNaM vahissAmi pahAremANe diyA vA rAo vA sutte yA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThite nizcaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe bhavati? evaM viyAgaremANe samiyAe viyAgare coyae-haMtA bhavati / AcArya Aha-jahA se vahae tassa gAhAvaissa vA tassa gAhAvaiputtassa vA ranno vA rAyapurisassa vAkhaNaM nihAya pavisissAmi khaNaM laNaM vahissAmitti pahAremANe diyA vA rAo vAsutte vAjAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThite nizcaMpasaDhaviuvAyacittadaMDe, evameva bAlevi savvesiM pANANaM jAva savvesi sattANaM diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhae Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 sUtrakRtAGga sUtram 2/4/-1701 micchAsaMThite nizcaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe, taM0-pANAtivAe jAva micchAdasaNasalle, evaM khalu bhagavayA akkhAe asaMjae avirae appaDihayapacakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte yAvibhavai, sebAle aviyAramaNavayaNakAyavakke suviNamavina passaipAve yase kamme kjji| jahA se vahaetassa vAgAhAvaissa jAvatassa vA rAyapurisassa patteyaMpatteyaM cittasamAdAe diyA vArAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUe micchAsaMThite nicaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe bhavai, evameva bAle savvesiM pANANaM jAva savvesiM sattANaM patteyaM patteyaM cittasamAdAe diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUte micchAsaMThite nicaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe bhavai / __ vR.'asaMtaeNamityAdi,avidyamAnena-asatAmanasA'pravRttenAzobhanenatathAvAcA kAyena capApenAsatA tathA sattvAnajataH tathA'manaskasyAvicAramanovAkkAyavAkyasya svapnamapyapazyataH svapnAntikaMca karma nopacayaM yAtItyevamavyaktavijJAnasya pApaM karma na badhyate, evaMbhUtavijJAnena pApaM karma na kriyata itiyAvat / 'kasya hetoH' kena hetunA kena kAraNena tatpApaM karma badhyate?, nAtra kazcidavyaktavijJAnatvAtpApakarmabandhaheturiti bhAvaH / tadevaM codaka eva svAbhiprAyeNa pApakarmabandhahetumAha-'annayareNa mityAdi, karmAzravadvArabhUtairmanovAkAyakarmabhiHkarma badhyata iti darzayati-anyatareNa kliSTena prANAtipAtAdipravRttyA manasAvAcAkAyena catAtyayikaMkarmavadhyata iti, idameva spaSTataramAha-jatassattvAnsamanaskasya savicAramanovAkkAyavAkyasya svapnamapipazyataH praspaSTavijJAnasyaitadguNajAtIyasya pApa karmabadhyate, na punarekendriyavikalendriyAdeH pApakarmasaMbhava iti, teSAM ghAtakasya manovAkAyacyApArasyAbhAvAt, athaidvayApAramantareNApi karmabandha iSyate, evaMca satimuktAnAmapi karmabandhaH syAt, na caitadiSyate, tasmAnnaivamasvapnAntikamavijJopacitaM ca karmabadhyata iti, tatra yadevaMbhUtaireva manovAkAyavyApAraiH karmabanadho'bhyupagamyate tadevaM vyavasthite sati ye te evamuktavantaH-tadyathA-avidyamAnairevAzubhairyogaiH pApaM karma kriyate, mithyAtaevamuktavanta itisthitm||tdevNcodkenaacaarypkssNduussyitvaa svapakSe vyavasthApite satyAcArya Aha-tatrAcAryaH svamatamanUdha tatsopapattikaM sAdhayitumAha-'taM samma'mityAdi, yadetanmayoktaMprAgyathA'spaSTAvyaktayogAnAmapikarmabadhyate tatsamyak-zobhanaM yuktisaMgatamiti, evamukte para Aha-'kasya hetoH' kena kAraNena tatsamyagiticedAha-tattha khalu' ityAdi, tatreti vAkyopanyAsArtha khaluzabdo vAkyAlaGkAre bhagavatA vIravarddhamAnasvAminA SaD jIvanikAyAH karmabandhahetutvenopanyastAH, tadyathA-pRthivIkAyikA ityAdi yAvatrasakAyikA iti| kathamete SaDjIvanikAyAH karmabandhasya kAraNamityAha-'inceehi mityAdi, ityeteSu pRthivyAdiSu SaDajIvanikAyeSu pratihataM vindhitaM pratyAkhyAtaM-niyamitaM pApaM karma yena sa tathA, punarnagasamAsenApratihatapratyAkhyAtapApakarmA ya AtmA-jantustathA tadbhAvatvAdeva nityaM-sarvakAlaM prakarSeNa zaThaH prazaThastathA vyatipAte-prANavyaparopaNe cittaM yasya sa vyatipAtacittaH svaparadaNDahetutvAddaNDaH prazaThazcAsau vyatipAtacittadaNDazceti karmadhAraya iti, etadeva pratyekaM darzayitumAha'taMjahe tyAdi, tadyathAprANAtipAte vidheyeprazaThavyatipAtacittadaNDaH,evaMmRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraheSvapi vAcyaM, yAvanmithyAdarzanazalyamiti / teSAmihaikendriyavikalendriyAdInAma nivRtta Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 4, tvAnmithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAnugatatvaM draSTavyaM tadbhAvAzca te kathaM prANAtipAtAdidoSavanto na bhavanti, prANAtipAtAdidoSavattayA cAvyaktavijJAnA api santo'svapnAdyavasthAyAmapi te karmabandhakA eva / tadevaM vyavasthite yatprAguktaM pareNa yathA - nAvyaktavijJAnAnAmaghnatAmamanaskAnAM karmabandha ityetatplavate // sAmpratamAcAryaH svapakSasiddhaye dRSTAntamAha- 'tattha khalu bhagavayA' tatreti vAkyopanyAsArthamAha, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, bhagavatA-aizvaryAdiguNopetena catustriMzadatizayasa manvitena tIrthakRtA vadhakAntaH ' prajJaptaH' prarUpitaH, tadyathA nAma vadhakaH kazcitsyAditi, kutazcinnimitAtkupitaH san kasyacidvadhapariNataH kazcitpuruSo bhavati, yasyAsI vadhakastaM vizeSeNa darzayitumAha'gAhAvaissa ve' tyAdi, gRhasya patirgRhapatistatputro vA anena sAmAnyataH prAkRttapuruSo'bhihitaH, tasyopari kutazcinnimittAdvadhakaH kazcitsaMvRttaH, sa ca vadhapariNAma- pariNato'pi kasmiMzcitkSaNe pApakAriNamenaM ghAtayiSyAmIti / 395 tathA rAjJastatputrasyavopari kupita etatkuryAdityAha 'khaNaM niddAya' ityAdi, kSaNam-avasaraM 'niddAya'tti prApya labdhva vadhyasya pure gRhe vA pravekSyAmItyetadadhyavasAyI bhavati, tathA kSaNamavasaraM chidrAdikaM vadhyasya labdhvA taduttarakAlaM taM vadhyaM haniSyAmItyevaM saMpradhArayati, etaduktaM bhavati-gRhapateH sAmAnyapuruSasya rAjJo vA viziSTatamasya kasyacidvadhapariNato'pyAtmano'vasaraM labdhvAparakAryakSaNe sati tathAvadhyasya ca chidramapekSamANastadavasarApekSI kaJcikAlamudAste, saca tatraiaudAsInyaM kurvANo'parakAryaM prati vyagracetAH saMstasminnavasare vadhaM pratyaspaSTavijJAno bhavati / sa caivaMbhUto'pi yathA taM vadhyaM prati nityameva prazaThavyatipAtacittadaNDo bhavati, evamavidyamAnairapi pravyaktairazubhairyogairekendriyavikalendriyAdayo'spaSTavijJAnA api midhyAtvAviratipramAdakaSAyayogAnugatatvAprANAtipAtAdidoSavanto bhavantIti, naca te'vasaramapekSamANA udAsInA apyavairiNa iti, evamaspaSTavijJAnA apyavairiNo na bhavantIti, atra ca vadhyavadhakayoH kSaNApekSayA catvAro bhaGgAH, tadyathA vadhyasthAnavasaro 1 vadhakasya ca 2 ubhayorvA'navasaro 3 dvayorapyavasara iti 4 / nAgArjunIyAstu paThanti 'appaNNo' akkhaNayAe tassa vA purisassa chiddaM alabhamANe no vahei, taM jayA me khago bhavissai tassa purisassa chiddaM labhissAmi tayA me sa purise avassaM vaheyavve bhavissai, evaM mano pahAremANe 'tti sUtraM, nigadasiddham / sAmpratamAcArya eva svAbhipretamarthaM parapraznapUrvakamAvirbhAvayantrAha' se kiM nu hu' ityAdi, AcArya svato hi nirNItArtho'sUyayA paraM pRcchati kimiti paraprazne, nuriti vitarke huzabdo vAkyAlaGkAre, kimasI vadhakapuruSo'vasarApekSI 'chidram' avasaraM 'pradhArayan' paryAlocayannaharnizaM supto jAgradavastho vA 'tasya' gRhapate rAjJo vA vadhyasyAmitrabhUto mithyAsaMsthito nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDo bhavatyAhosvanneti ?, evaM pRSTaH paraH samatayA mAdhyasthyamavalambamAno yathAvasthitameva vyAgRNIyAt, tadyathA - hantAcArya ! bhavatyasAvamitrabhUta itItyAdi / tadevaM dRSTAntaM pradarzya dArzantikaM darzayitumAha-yathA'sau badhaka ityAdinA dRSTAntamanUdya dArzantikamarthaM darzayitumAha'evameve 'tyAdi, evameveti yathAsau vadhako'vasarApekSitayA vadhyasya vyApattimakurvANo'pyamitrabhUto bhavatyevamevAsAvapi vAlavadbAlo'spaSTavijJAno bhavatyeva, nivRtterabhAvA Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 sUtrakRtAGga sUtram 2/4/-/701 yogyatayA sarveSAM prANinA vyApAdako bhavati yAvanmithyAdarzanazalyopeto bhavati, idamuktaM bhavatiyadyapyutthAnAdikaM vinayaM kutazcinnimittAdasau vidhatte tathA'pyudAyinRpavyApAdakavadantarduSTa eveti, nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDazca yathA parazurAmaH kRtavIryaM vyApAdyApi taduttarakAlaM saptavAraM niHkSatrAM pRthivIM cakAra, Aha hi -- 119 11 "apakArasamena karmaNA na narastuSTimupaiti zaktimAn / adhikAM kurute'riyAtanAM dviSatAM mUlamaseSamuddharet // ityevamasAvamitrabhUto midhyAvinItazca bhavatIti / sAmpratamupasaMharan prAk pratipAditamardhamanuvadannAha evaM khalu bhagavayA' ityAdi, yathA'sau vadhakaH svaparAvasarApekSI sanna tAvad ghAtayatyatha cAnivRttatvAddoSaduSTa eva, evamasAvapyekendriyAdiko'spaSTavijJAno'pi tathAbhUta evAviratApratihatapratyAkhyAtAsakriyAdidoSaduSTa iti, zeSaM sugamaM yAvatpApaM karma kriyata iti // tadevaM dRSTAntadArthantikapradarzanena pUrvapratipAditArthasya nigamanaM kRtvA'dhunA sarveSAmeva pratyekaM prANinAM duSTa AtmA bhavati ityetavpratipAdayitukAma Aha-yathA'sau vadhakaH parAtmanoravasarApekSI tasya gRhapatestatputrasya vA'bhyarhitasya vA rAjAdestatputrasya vaikamekaM pRthak pRthak sarveSvapi vadhyeSu ghAtakacittaM samAdAya prAptAvasaro'hamenaM vairigaM madAdhividhAyinaM ghAtayiSyAmItyevaM pratijJAya divA vA rAtrI vA supto vA jAgradvA sarvAsvavasthAsu sarveSAmeva vadhyAnAM pratyekamamitrabhUto'vasarApekSitayA'ghnannapi mithyAsaMsthito nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDo bhavati, evaM rAgadveSAkulito bAlavAlo jJAnAvRta ekendriyAdirapi sarveSAmeva prANinAM viraterabhAvAttadyogyatayA pratyekaM vadhye, ghAtakacittaM samAdAya nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDo bhavatIti, idamuktaM bhavati / yathA'sau tasmAdgRhapatirAjAdighAtAdanupazAntavairaH kAlAvasarApekSitayA vadhamakurvANo'pyaviratisadbhAvAdvairAnna nivarttate tavyatyayikena ca karmaNA badhyate evaM te'pi ekendriyavikalendriyAdayastatpratyayikena karmaNA badhyante, evaM mRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraheSvapi pratijJAhetadhTAntopanayanigamanArthavidhAnena paJcAvayavatvaM vAcyamiti, ihaivaM paJcAvayavasya vAkyasya sUtrANAM vibhAgo draSTavyaH, tadyathA- 'AyA apaJcakkhANI yAvi bhavatItyata Arabhya yAvatpAve ya se kamme kajaiti itIyaM pratijJA, tatra paraH pratijJAmAtreNoktamanuktasamamitikRtvA codayati, tadyathA'tattha coyae pannavarga evaM vayAsItyata Arabhya yAvajje te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu' tti tatra prajJApakazcodakaM pratyevaM vadet, tadyathA - yanmayA pUrvaM pratijJAtaM tatsamyak, kasya hetoH kena hetuneti cet, tatra hetumAha- 'tattha khalu bhagavayA cha jIvanikAyA heU pannattA ityata Arabhya yAvat micchAdaMsaNasalle' ityayaM hetuH, tadasya hetoranaikAntikatvavyudAsArthaM svapakSe siddhiM darzayituM STAntamAha, tadyathA- 'tattha khalu bhagavayA vahae diTTaMte pannatte ityata Arabhya yAvat khaNaM laddhaNaM vahissAmIti pahAremANe' tti, tadevaM dRSTAntaM pradarzya tatra ca hetoH sattAM svAbhipretAM pareNa bhANayitumAha'se kiM nu hu nAma se vahae ityAderArabhya yAvaddhantA bhavati' tadevaM hetordhaSTAnte sattvaM prasAdhya hetoH pakSadharmatvaM darzayitumupanayArthaM dRSTAntadharmiNi hetoH sattAM pareNAbhyupagatAmanuvadati- 'jahA se vahae ityata Arabhya yAvanniccaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe 'tti, sAmprataM hetoH pakSadharmatvamAha- 'evameva bAle avItyAdItyata Arabhya yAvatpAve ya se kamme kajjai'ti / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-4, 397 tadevaM pratijJAhetuSTAntopanayapratipAdakAni yathAvidhi sUtrANi vibhAgataH pradAdhunA pratijJAhetvoH punarvacanaM nigamanamityetatpratipAdayitumAha-jahA se vahae tassa vA gAhAvaissa ityAdiyAvannicaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe'tti, etAnicapratijJAhetuSTiAntopanayanigamanAnyarthataH sUtraiHpradarzitAni, prayogastvevaMdraSTavyaH-tattApratihatapratyAkhyAtakriya AtmApAnAnubandhItipratijJA, sadA SaDjIvanikAyeSu prazaThavyatipAtacittadaNDatvAditi hetuH, svaparAvasarApekSitayA kadAcidavyApAdayannapi rAjAdivadhakavaditi dRSTAntaH, yathA'sau vadhapariNAmAdanivRttatvA dvadhyasyAmitrabhUtastathA''tsA'pi viraterabhAvAtsarveSvapi sattveSu nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDa ityupanayaH, yata evaM tasmAtpApAnubandhIti nigmnm| __evaM mRSAvAdAdiSvapipaJcAvayavatvaMyojanIyamiti, kevalaMmRSAvAdAdizabdoccAraNaM vidheyaM, taccAnena vidhinA nityaM prazaThamithyAvAdacittadaNDatvAt tathA nityaM prazaThadattAdAnacittadaNDavAdityAdi / tadevaM sarvAtmanA SaTsvapi jIvanikAyeSu pratyekamamitrabhUtatayA pApAnubandhitve pratipAdite paro vyabhicAraM darzayannAha mU. (702) no iNaDhe samaDhe iha khalu bahave pANA0 je imeNaM sarIrasamussaeNaM no diTThA vA suyA vA nAbhimayA vA vinAyA vA jesiM no patteyaM patteyaM cittasamAyAe diyA vArAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUte micchAsaMThite nicaM pasaDhaviuvAyacittadaMDe taM0 pANAtivAe jAva micchaadsnnslle| vR. nAyamartha samarthaH iti-pratipattuM yogyaH, tadyathA-sarve prANinaH sarveSAmapi sattvAnAM pratyekamamitrabhUtAiti, tatraparaH svapakSasiddhayesarveSAMpratyekamamintrAbhAvaMdarzayituMkAraNamAha-'iha' asmiMzcaturdazarajjvAtmake lokebahavo'nantAH prANinaH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakAdibhedabhinnAH santi, yadyevaMtataH kimityAha teca dezakAlasvabhAvaviprakRSTAstathAbhUtA bahavaH santi ye prANinaH sUkSmaviprakRSTAdyavasthAH 'amunA zarIrasamucchrayeNe' tyanenedamAha / pratyakSAsanavAcitvAdidamo'nenAgdirzijJAnasamanvitasamucchrayeNa na kadAciSTAzcakSuSA na zrutAH zravaNendriyeNa vizeSato nAbhimatA-iSTA na ca vijJAtAH prAtibhena svayamevetyataH kathaM tadviSayastasyAmitrabhAvaH syAt ?, atasteSAM kadAcidapyavijJAtAnAM kathaM pratyekaM vadhaM prati cittasamAdAnaM bhavati, nacAsau tAnprati nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDo bhavatIti, zeSaMsugamam, evaM vyavasthite na sarvaviSayaM pratyAkhyAnaM yujyte| . mU. (703) AcArya Aha-tattha khalu bhagavayA duve diTThatA pannatA, taM0-santridiTTate ya asannidilute ya, se kiMtaM sannidiTTate?,je ime sannipaMciMdiyA pajattagAetesiNaMchajIvanikAe paDucataM0-puDhavIkArya jAvatasakAyaM, se egaio puDhavIkAraNaM kiJcaM kareivi kAraveivi, tassa NaM evaM bhvi| evaMkhalu ahaM puDhavIkAraNaM kicaM karemivi kAravemivi, nocevaNaM se evaM bhavai imeNa vA imeNa vA, se eteNaM puDhavIkAraNaM kicaM kareivi kAraveivi se gaM tAto puDhavIkAyAo asaMjayaavirayaappaDihayapaJcakhAyapAvakammeyAvi bhavai, evaMjAvatasakAetibhANiyadhvaM, se egaio chajIvanikAehiM kiccaM kareivikAraveivi, tassa NaM evaM bhavai / Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 2/4/-/703 evaM khalu chajIvanikAehiM kiccaM karemivi kAravemivi, no ceva NaM se evaM bhavai-imehiM bA imehiM vA, se ya tehiM chahiM jIvanikAehiM jAva kAraveivi, se ya tehiM chahiM jIvanikAehiM asaMjayaavirayaappaDihayapaccakkhAyapAvakamme taM0 pANAtivAe jAva micchAdaMsaNasalle, esa khalu bhagavayA akkhAe asaMjae avirae appaDihayapatrakkhAyapAvakamme suviNamavi apassao pAve ya se kamme kajjai, se taM sannidiTThate / se kiM taM asanidite ?, je ime asanniNo pANA taM0- puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA chaTTA vegaiyA tasA pANA, jesiM no takkA tivA sannA ti vA pannA ti vA maNA ti vA vaI vA sayaM vA karaNAe annehiM vA kArAvettae karaMtaM vA samanujANittae, te'vi NaM bAle savvesiM pANANaM jAva savvesiM sattANaM diyA vA rAo vA sutte vA jAgaramANe vA amittabhUtA micchAsaMThiyA nicaM pasaDhaviuvAtacittadaMDA taM0 / 398 pANAivAte jAva micchAdaMsaNasalle, icceva jAva no ceva maNo no ceva vaI pANANaM jAva sattANaM dukkhaNayAe soyaNayAe jUraNayAe piTTaNayAe paritappaNayAe te dukkhaNasoyaNajAvaparitappaNavahabaMdhaNaparikilesAo appaDivirayA bhavaMti / iti khalu se asantriNo'vi sattA ahonisiM pANAtivAe uvakkhAijjati jAva ahonisiM pariggahe uvakkhAiti jAva micchAdaMsaNasalle uvakkhAijjati / savvajoNiyAvi khalu sattA sanniNo huccA asanniNo hoti asanniNo huccA sanniNo hoti, hocA sannI aduvA asannI, tattha se avivicittA avighUNittA asaMmucchittA ananutAvittA asannikAyAo vA sannikAe saMkamaMti sannikAyAo vA asannikAyaM saMkamaMti satrikAyAo vA sannikAyaM saMkamaMti asannikAyAo vA asannikArya saMkamaMti / jeee sanni vA asanni vA savve te micchAyArA nicaM pasaDhaviuvAyacittadaMDA, taM0pANAtivAe jAva micchAdaMsaNasalle, evaM khalu bhagavayA askhAe asaMjae avirae appasihayappacakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte se bAle aviyAramanavayaNakAyavakke suviNamavi Na pAsai pAve ya se kamme kajjai / vR. ityevaM pratipAdite pareNa satyAcArya Aha-yadyapi sarveSvapi sattveSu dezakAla - svabhAvaviprakRSTeSu vadhakacittaM notpadyate tathApyasAvaviratipratyayatvAtteSvamuktavaira eva bhavati, asya cArthasya sukhapratipattaye bhagavatA tIrthakRtA dvau ddaSTAntI 'prajJaptI' prarUpitI, tadyathA-saMjJidRSTAnto'saMjJiSTAntazca / atha ko'yaM saMjJidhTAnto ?, ye kecana 'ime' pratyakSAsannAH SaD bhirapi paryAptibhiH paryAptAH IhApohavimarzarUpA saMjJA vidyante yeSAM te saMjJinaH, paJcendriyANaM yeSAM te paJcendriyAH, karaNaparyAptyA paryAptakAH, eSAMca madhye kazcidekaH SaDajIvanikAyAnU pratItyaivaMbhUtAM 'pratijJAM' niyamaM kuryAt, tadyathA- ahaM SaTsu jIvanikAyeSu madhye pRthivIkAyenaivaikena vAlukAzilopalavaNAdisvarUpeNa 'kRtyaM' kAryaM kuryAM sa caivaM kRtapratijJastena tasmin tasmAttaM vA karoti kArayati ca, zeSakAyebhyo'haM vinivRttaH, tasya ca kRtaniyamasyaivaMbhUto bhavatyadhyavasAyaH, tadyathA evaM khalvahaM pRthivIkAyena kRtyaM karomi kArayAmi dha, tasya ca sAmAnyakRtapratijJasya vizeSAbhisaMghirnaiva bhavati, tadyathA - amunA kRSNenAmunA vA zvetena pRthivIkAyena kAryaM karomi kArayAmi ca sa tasmAtpRthivIkAyAdanivRtto'pratihatapratyAkhyAtapApakarmA bhavati, tatra Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-4, 399 khananasthAnaniSIdanatvagvartanoccAraprazravaNAdikaraNakriyAsadbhAvAd, evamaptejovAyuvanaspatiSvapi vAcya, tatrApakAyena snAnapAnAvagAhana bhANDopakaraNadhAvanAdiSu upayogaH, tejaH kAyenApi pacanapAcanavitApanaprakAzanAdiSu, vAyunA'pi vyajanatAlavRntoDupAdivyApAradiSu prayojanaM, vanaspatinA'pi kandamUlapuSpaphalapatratvakazAkhAdhupayogaH, evaM viklendriypnycendriyessvpyaayojymiti| tathaikaH kazcit SaTsvapijIvanikAyeSuavirataHasaMyatatvAcca tairasau 'kArya' sAvadyAnuSThAna svayaM karoti kArayati ca tatparaiH, tasya ca kvacidapi nivRtterabhAvAdevaMbhUto'dhyavasAyo bhavati, tadyathA-evaM khalvahaM Sabhirapi jIvanikAyaiH sAmAnyena kRtyaM karomi, na punastadvizeSapratijJeti, sa ca teSu SaTsvapi jIvanikAyeSvasaMyato'virato'pratihatapratyAkhyAtapApakarmA bhavati, evaM mRSAvAde'pivAcyaM, tadyathA-idaMmA vaktavyamanRtamIgbhUtaMtuna vaktavyaM, sacatasmAnmRSAvAdAdanivRttatvAdasaMyatobhavati, tathA'dattAdAnamapyAzrityavaktavyaM, tadyathA-idaMmayA'dattAdAnaMgrAhyamidaM tuna grAhyamityevaM maithunaparigraheSvapIti / tathA krodhamAnamAyAlobheSvapi svayamabhyUhya vAcyaM / tadevamasau hiMsAdInyakurvannapyaviratatvAtpratyayikaMkarmAzravati, tathAcAsAvaviratipratyayikaM karma cinotIti, evaM dezakAlasvabhAvaviprakRSTeSvapi jantuSvamitrabhUto'sau bhavati tatpratyayika cakAcinotIti, so'yaM saMjJiSTAnto'bhihitaH / saca kadAcidekameva pRthivIkAryavyApAdayati zeSeSu nivRttaH kadAcidvAvevaM trikAdikAH saMyogAbhaNanIyA yAvatsarvAnapivyApAdayatIti |s caivaM sarveSAM vyApAdakatvena vyavasthApyate, sarvaviSayArambhapravRtteH, tatpravRttirapi tadanivRtteH, yathA kazcid grAmaghAtAdI pravRtto yadyapi ca na tena vivakSitakAle kecana puruSa dRSTAstathA'pyasau tatpravRttinivRtterabhAvAttadyogyatayA tadghAtaka ityucyate, ityevaM dArzantike'pyAyojyam / / saMjJida,dRSTAntAnantaramasaMjJihaSTAntaH prAgupanyastaH so'dhunA pratipAdyate-saMjJAnaM saMjJAsA vidyate yeSAM te saMjJinastatpratiSedhAdasaMjJino manaso dravyatAyA abhAvAttIvrAtIvrAdhyavasAyavizeSarahitAH prasuptamattamUrchitAdivaditi, ye ime'saMjJinaH tadyathA-pRthivIkAyikA yAvadanaspatikAyikAH, tathA SaSThA apyeke trasAH prANino vikalendriyA yAvatsaMmUrchinaH paJcendriyAH, te sarve'pyasaMjJino yeSAMno tarko' vicAro mImAMsA viziSTavimarzo vidyate yathA kasyacitsaMjJino mandamandaprakAze sthANupuruSocite deze kimayaM sthANuruta puruSa ityevamAtmaka Uhastarka saMbhavati, naivaM teSAmasaMjJinAMtarkAsaMbhavantIti,tathA saMjJAnaM saMjJA-pUrvopalabdhe'rthetaduttarakAlaparyAlocanA, tathAprajJAnaM prajJA-svabuddhayoprekSaNaMsa evAyamityevaMbhUtaMpratyabhijJAnaMca, tathA mananaMmano-matirityartha sAcAvagrahAdirUpA, tathApraspaSTavarNAvAksAcana vidyateteSAmiti, yadyapica dvIndriyAdInAM jihvendriyagalavivarAdikamasti tathApina teSAM praspaSTavarNatvaM, tathAnacaiSAM pApaM hiMsAdikaM karomi kArayAmi yetyevaMbhUtAdhyavasAyapUrvikA vAgiti, tathA svayaM karomyanyairvAkArayAmItyevaMbhUto'dhyavasAyona vidyate teSAM tadevaM te'pyasaMjJino bAlavadvAlAH sarveSAM prANinAMghAtanivRtterabhAvAttadhogya tayA ghAtakA vyApAdakAH, tathAhi -- dvIndriyAdayaH paropaghAtepravartante eva,tadbhakSaNAdinA, anRtabhASaNamapi vidyateteSAmaviratatvAta. kevalaM karmaparatantrANAM vAgabhAvaH, tathA'dattAdAnamapi teSAmastyeva dadhyAdibhakSaNAta tathedamasmadIyamidaMcapArakyamityevaMbhUtavicArAbhAvAcceti, tathAtIvranapuMsakavedo-dayAnamaithunAvira Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 sUtrakRtAGga sUtram 2/4/-/703 tesva maithunasadbhAvo'pi, tathA'zanAdeH sthApanAtparigrahasadbhAvo'pItyevaM krodhamAnamayAlomA yAvanmidhyAdarzanazalyasadbhAvazcateSAmavagantavyaH, tatsadbhAvAJcatedivA rAtrIvAsuptAjAgradavasthA vA nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDA bhavaMti, tadeva darzayitumAha - 'taMjahA ityAdi,tehyasaMjJinaHkvacidapi nivRtterabhAvAttAtyayikakarmabandhopetA bhavaMti, tadyathA-prANAtipAtayAvanmithyAdarzanazalyavanto bhavanti, tadvattayA ca yadyapi te viziSTamanovAgyApArarahitAstathApisarveSAM prANinAMduHkhotpAdanatayA tathAzocanatayA-zokotpAdanatvena tathA 'jUraNatayA jUraNaM-vayohAnirUpaMtatkaraNazIlatayA tathA tribhyo-manovAkkAyebhya-pAtanaMtripAtanaM tadbhAvastayA yadivA 'tippaNayAe tti paridevanatayA tathA 'piTTaNayAe'tti muSTiloSTAdiprahAreNa tathA tathAvidhaparitApanatayA' bahirantazca pIDayA, te cAsaMjJino'pi yadyapi dezakAlasvabhAvaviprakRSTAnAM na sarveSAM duHkhamutpAdayanti tathApi viraterabhAvAttadyogyatayA duHkhaparitApaklezAderaprativiratA bhavanti, tatsadbhAvAccatapratyayikena karmaNA bdhynte|tdevN viprakRSTaviSayamapi karmabandhapradarzopasaMjihIrSurAha-itirupapradarzane khaluzabdovAkyAlaGkAre vizeSaNevA, kiM vizinaSTi __ye ime pRthivIkAyAdayo'saMjJinaH prANinasteSAMnatarko nasaMjJAnaprajJAna mano na vAkna svayaM kartuMnAnyenakArayituMnakurvantamanumantuMvApravRttirasti,tecAharnizamamitrabhUtA mithyAsaMsthitA nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDA duHkhotpAdanayAvatparitApanapariklezAderaprativiratA asaMjJino'pi santo'harnisaMsarvakAlamevaprANAtipAte kartavyetadyogyatayA tadasaMprAptAvapi grAmaghAtakavupAkhyAyante yAvanmithyAdarzanazalya upAkhyAyantaiti, upAkhyAnaMcAsaMjJino'piyogyatayA pApakarmAnivRtterityabhiprAyaH / tadevaM darzite dRSTAntadvaye tatpratibaddhamevArthazeSa pratipAdayituM codyaM kriyate, tdythaa| kimete sattvAH saMjJino'saMjJinazca bhavyAbhavyatvavaniyatarUpA evAhosvitsaMjhino bhUtvA'saMjJitvaM pratipadyante asaMjJino'pi saMjJitvamityevaMcodite satyAhAcArya-savvajoNiyAvi khalu'ityAdi, yadivA santyevaMbhUtA vedAntavAdinoya evaM pratipAdayanti-'puruSaH puruSatvamaznute pazurapi pazutva'miti, tadatrApisaMjJinaHsaMjJina eva bhaviSyantyasaMjJino'pyasaMjina iti, tanmatavyavachedArthamAha-savvajoNiyAvI'tyAdi, yadivAkiM saMjJino'saMjJikarmabandhaM prAktane satyeva karmaNi kurvanti kiMvAnetyevamasaMjJino'pisaMjJikarmabandhaMgrAktanesatyevakurvAntyAhosvinnetyetadA-zaGkayAha _ 'savvajoNiyAvI' tyAdi, sarvA yonayo yeSAM te sarvayonayaH saMvRtavivRtobhayazItoSNobhayasacittAcittobhayarUpayonaya ityarthaH, tecanArakatiryaGanarAmarAapizabdAdviziSTaikayonayo'pi, khalviti vizeSaNe, etadvizinaSTi-tajanmApekSayA sarvayonayo'pi satvAH paryAptapekSayA yAvanmanaHparyAptinaniSpadyatetAvadasaMjJinaH karaNataHsantaH pazcAtsaMjJino bhavantyekasminnevajanmani, anyajanmApekSayAtvekendriyAdayo'pisantaH pazcAtsaMjJino bhavantIti, tathA bhUtakarma-pariNAmAta, na punarbhavyAbhavyatvavat vyavasthAniyamo, bhavyAbhavyatve hi na karmAyatte ato nAnayoyabhicAraH, ye punaH karmavazagAste saMjJino bhUtvA'nyatrasaMjJino bhavantyasaMjJinazca bhUtvAM saMjhina iti / vedAntavAdimatasya tu pratyakSeNaiva vyabhicAraH samupalabhyate, tadyathA saMzyapikazcinmUrchAdyavasthAyAmasaMjJitvaM pratipadyate, tadapagametupunaH saMjJitvamiti, janmAntare tu sutarAM vyabhicAra iti / tadevaM saMjhyasaMjJinoH karmaparatantratvAdanyo'nyAnugatiraviruddhA, yathA pratibuddho nidrodayAtsvapiti suptazca pratibudhyate ityevaM svApapratibodhayoranyo'nyAnugama For Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-4, 401 namevamihApIti / tatra prAktanaM karma yududIrNa yacca baddhamAste tasmin satyeva tadavivicya aityevaM svaapprtibodhyornyo'nyaanugmnmevmihaapiiti|ttrpraaktnN karma yaduNaM yacca baddhamAste tasmin satvetadavivicyaapRthakkRtya tathA'vidhUya-asamucchidyA'nanutApyate cAvivicyAdayazcatvAro'pyekArthikA avasthAvizeSavA''zritya bhedena vyaakhyaatvyaaH|tdevmprityktpraaktnkrmnno'sNjnyikaayaat saMjJikAyaM saMkrAmanti tathA saMjJikAyAdasaMjJikAyamiti saMjJikAyAtsaMjJikAyaM asaMjJikAyAdasaMjJikAryayathA nArakAHsAvazeSakarmANa eva narakAdudhdhRtya pratanuvedaneSutiryasUtpadyante, evaMdevAapiprAyazastatkarmazeSatayAzubhasthAneSUtpadyanteityavagartavyaM, atraca caturbhaMgakasaMbhavaM sUtreNaiva darzayati / sAmpratamadhyayanArthamupasaMjighRkSu prAkpratipannamarthaM nigamayannAha 'jeetese'tyAdi, yeetesarvAbhirapiparyAptibhiHparyAptAH labdhyA karaNenaca tadvikalAzcApayaptikAH anyo'nyasaMkramabhAjaH saMjJino'saMjJino vA sarve'pyete mithyAcArA apratyAkhyAnitvAdityabhiprAyaH, tathA sarvajIveSvapi nityaM prazaThavyatipAtacittadaNDA bhavantItyevaMbhUtAzca prANAtipAtAyeSu sarveSvapyAzravadvAreSu vartanta iti / tadevaM vyavasthite yaduktaM codakena-'tadyathAihAvidyamAnAzubhayogasaMbhave kathaM pApaM karma badhyata' ityetannirAkRtya viraterabhAvAttadyogyatayA pApakarmasadbhAvaM darzayati-'evaM khalu ityAdi evaM' uktanItyAkhalvavadhAraNe'laGkArevAbhagavatA tIrthakRtetyAdinA yatprAk pratijJAtaM tadanuvadati yAvatpApaMca karma kriya iti / tadevamapratyAkhyAninaH karmasaMbhavAttatsaMbhavAcanArakatiryaGnarAmaragatilakSaNasaMsAramavagamya saMjAtavairAgyazcodaka AcArya prati pravaNacetAH praznayitumAha mU. (704) codakaH-se kiMkuvvaM kiM kAravaMkahaM saMjayavirayappaDihayapaJcakkhAyapAvakamme bhavai ?, AcArya Aha tattha khalu bhagavayA chajjIvanikAya heU pannattA, taMjahA-puDhavIkAiyA jaavtskaaiyaa| se jahAnAmae mama assAtaM DaMDeNa vA aTThINa vA muTThINa vA lelUNa vA kavAleNa vA AtoDijamANassa vA jAva uvaddavijamANassa vA jAva lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkAraM dukkhaM bhayaMpaDisaMvedebhi, icchevaMjANa savve pANA jAva savvesattAdaMDeNa vAjAvakavAleNa vA AtoDijjamANe vA hammamANevAtajijamANe vAtAlijamANaevAjAva uvaddavijamANe vAjAva lomukkhaNaNamAyamavi hiMsAkAraM dukkhaM bhayaM pddisNvedeti| - evaM nacA savve pANA jAva savve sattA nahaMtavvA jAva na uddaveyavyA, esa dhammedhuve niie sAsaesamicca logaM kheyantrehiM pavedie, evaMsebhikkhUviratepANAivAyAtojAva micchAdasaNasallAo, se bhikkhU no daMtapakkhAlaNeNaM daMte pakkhAlejA, no aMjaNaM no vamaNaM no dhUvaNitaM piAite, saM bhikkhU akirie alUsae akohe jAva alobhe uvasaMte parinivvuDe / esa khalu bhagavayA akkhAe saMjayavirayapaDihayapaJcakkhAyapAvakamme akirie saMvuDe egaMtapaMDie bhvi-ttibemi| vR.atha kimanuSThAnaM svataH kurvan kiM vA paraM kArayan 'kathaM' vA kena prakAreNa saMyataviratapratihatapratyAkhyAtapApakarmA janturbhavati?, saMyatasya hi viratisadbhAvAtsAvadhakriyAnivRttistanivRttezca kRtakarmasaMcayAbhAvastadabhAvAnarakAdigatyabhAva ityevaM pRSye satyAcArya Aha[2[26] Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 sUtrakRtAGga sUtram 2/4/-704 'tattha khalu'ityAdi, tatra-saMyamasadbhAve SaD jIvanikAyA bhagavatA hetutvenopanyastAH, yathA pratyAkhyAnarahitasyaSaDjIvanikAyAHsaMsAragatinibandhanatvenopanyastAH evaMtaevapratyAkhyAnino mokSAya bhavantIti, tathA coktam - // 1 // "je jattiyA ya heU bhavassa te caiva tattiyA mokkhe / gaNaNAIyAlogA doNhavi puNNA bhave tullA // ityAdi, idamuktaM bhavati-yathA''tmano daNDAdhupaghAte duHkhamutpadyate evaM sarveSAmapi prANinAmityAtmopamayA tadupaghAtAnnivartate, eSa dharma sarvApAyatrANalakSaNo 'dhruvaH apracyutAnutpannasthirasvabhAvo nitya' iti pariNAmAnittAyAmapisatyAM svarUpAcyavanAttathA Adityodgatiriva zazvadbhavanAcchAzvataH-paraiH kvacidapyaskhalito yuktisaMgatatvAdityabhiprAyaH ayamevaMbhUtazca dharmaH sametya' avagamya 'lokaM catudarzarajvAtmakaM khedajJaiH' sarvajJaiHpraveditaH, tadevaM sa bhikSurnivRttaH sarvAzravadvArebhyo dantaprakSAlanAdikAH kriyAH akurvan sAvadhakriyAyA abhAvAdakriyo'kriyatvAcca prANinAmalUSakaH-avyApAdako yAvadekAntainavAsI paNDito bhavati iti parisamAptyarthe, bravImIti, pUrvavat, nayAH praagvdvyaakhyeyaaH| . adhyayanaM-4 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAvAcAryeNa viravitA dvitIya zrutaskandhasya caturyaadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayana-5 AcArazrutaM) sAmprataMpaJcamamArabhyate, asyacAyamabhisaMbandhaH, ihAnantarAdhyayane pratyAkhyAnakriyoktA, sA cAcAravyavasthitasya sato bhavatItyatastadanantaramAcArazrutAdhyayanamabhidhIyate, yadivA'nAcAraparivarjanenasamyakpratyAkhyAnamaskhalitaM bhavatItyato'nAcArazrutAdhyayanamabhidhIyate, yadivA pratyAkhyAnayuktaH sannAcAravAn bhavatItyataH pratyAkhyAnakriyA'nantaramAcArazrutAdhyayanaM tatpratipakSabhUtamanAcArazrutAdhyayanaM vA pratipAdyata ityanena sambandhenA''yAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhvnti| . tatropakramAntargato'dhikAro'yaM, tadyathA-anAcAraMpratiSidhya sAdhUnAmAcAraH pratipAdyate, nAmaniSpanne tu nikSepe AcArazrutamiti dvipadaM nAma, tadanayornikSepArthaM niyuktikRdAhani. [182] nAmaMThavaNAyAre davve bhAve ya hoti naayvvo| emeva ya suttassA nikkhevo cauviho hoti // vR.tatrAcAro nAmasthApanAdravyabhAvabhedabhinnazcaturdhA draSTavyaH, evaM shrutmpiiti| tatrAcArazrutayoranyatrAbhihitayolAghavAmitadezaM kurvannAha / ni. [183] AyArasuyaM bhaNiyaM vajjeyavvA sayA anAyArA / __ abahusuyassa hu hojja virAhaNA itya jaiyavvaM // dR.AcArazca zrutaMcaAcArazrutaM dvandvaikavadbhAvastadubhayamapi bhaNitam' uktaM, tatrAcAraH kSullikAcArakathAyAmabhihitaH zrutaM tu vinayazrute bhAvArthastu varjayitavyAH' parihAryAH 'sadA' Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-5, sarvakAlaM yAvajIvaMsAdhunA'nAcAraH, tAMzca 'abahuzrutaH' agItArtho na samyagjAnAtItyatastasya virAdhanA bhavet, huzabdo'vadhAraNe, abahuzrutasyaiva virAdhanA na gItArthasyetyataH 'atra' sadAcAre tatparijJAnecayatitavyaM,yathA himArgajJaH pathikaH kumArgavarjanena nApathagAmIbhavatina conmArgadoSaiyujyate evamanAcAraM varjayannAcAravAn bhavati na cAnAcAradoSairyujyata ityatastatpratiSedhArthamAhani. [184] eyassa u paDiseho ihamajjhayaNaMmi hoti naayvyo| to anagArasuyaMti ya hoInAmaMtu eyss| __ vR. 'etasya' anAcArasya sarvadoSAspadasya durgigamanaikahetoH 'pratiSedho nirAkaraNaM sadAcArapratipatyartham iha-adhyayane jJAtavyaH, sa ca paramArthato'gArakAraNamiti, tataH keSAMcinmatenaitasyAdhyayanasyAnagArazrutamityetanAma bhvtiiti|gto nAmaniSpano nikSepaH, tadanantaraM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, taccedam-- mU. (705) AdAya baMbhaceraMca, Asupanne imNbii| assiM dhamme anAyAraM, nAyareja kayAivi / / vR.asyacAnantaraparamparasUtraiH sambandho vAcyaH, tatrAnantarasUtreNasahAyam-ekAntapaNDito bhavati, katham ? -'AdAya brahmacarya miti, paramparasUtrasaMbadhastvayaM-'budhyeta tathAtroTaye bandhana' kiM kRtvetyAha-AdAya brahmacaryamiti, evamanyairapi sUtraiH saMbandho vAcyaH, arthastvayam-'AdAya' gRhItvA, kiM tad ?, brahmacarya-satyatapobhUtadayendriyanirodhalakSaNaM taccaryate-anuSThIyate yasmin tanmaunIndraM pravacanaMbrahmacaryamityucyate tadAdAya 'AzuprajJaH' paTupprajJaH sadasadvivekajJaH, ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSitvAttAmAha-'imAM samastAdhyayanenAbhidhIyamAnAM pratyakSAsannabhUtAM vAcam'idaM zAzvatameve' tyAdikAM kadAcidapi 'nAcaret' nAbhidadhyAt, tathA'smindharme-sarvajJapraNIte vyavasthitaH sannanAcAra-sAvadyAnuSThAnarUpaM 'nasamAret navidadhyAditisambandhaH, yadivA''zuprajJaHsarvajJaH pratisamayaM kevalajJAnadarzanopayogitvAttatsaMbandhini dharme vyavasthitaH 'imAM vakSyamANAM vAcam anAcAraM ca kadAcidapi naacreditishlokaarthH| tatrAnAcAraM nAcaredityuktam, anAcArazcamaunIndrapravacanAdaparo'bhidhIyate, maunIndrapravacanaM tu mokSamArgahetutayA samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM, samyagdarzanaM tu tattvArthazraddhAnarUpaM, tattvaMtu jIvAjIvapuNyapApAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAtmakaM, tathA dharmAdharmAkAzapudgalajIvakAlAtmakaM cadravyaM nityAnityasvabhAvaM, sAmAnyavizeSAtmako'nAdyaparyavasAnazcaturdazarajyAtmako vAlokastatvamiti, jJAnaMtumatizrutAvadhimanaHparyAyakevalasvarUpaMpaJcadhA, cAritraMsAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhIyasUkSmasaMparAyayathAkhyAtarUpaMpaJcadhaiva mUlottaraguNabhedatovA'nekadhetyevaMvyavasthite maunIndrapravacane 'na kadAcidanIddazaM jagaditikRtvA'nAdhaparyavasAne loke sati darzanAcArapratipakSabhUtamanAcAraM darzayitukAma AcAryo yathAvasthitalokasva-rUpodaghaTTanapUrvakamAhamU. (706) anAdIyaM parinAya, anavadaggeti vA gunno| sAsayamasAsae vA, iti dichina dhaare| vR. nAsya caturdazarajjvAtmakasyalokasyadharmAdharmAdikasyavAdravyasyAdiHprathamotpattirvidyata ityanAdikastamevaMbhUtaM parijJAya' pramANataH paricchidya tathA 'anavadagram' apharyavasAnaMca parijJA. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 sUtrakRtAGga sUtram 2/5/-/707 yobhayanayAtmakavyudAsenaikanayadRSTayA'vadhAraNAtmakapratyayamanAcAraM darzayati-zazvabhavatIti zAzvata-nityaM sAMkhyAbhiprAyeNApracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM svadarzane cAnuyAyinaM sAmAnyAMzamavalambya dharmAdharmAkAzAdiSvanAditvamaparyavasAnatvaMcopalabhyasarvamidaMzAzvatamityevaMbhUtAM dRSTiM nadhArayediti evaM pakSaM na samAzrayet / tathA vizeSapakSamAzritya vartamAnanArakAH samucchetsyantI'tyetaccasUtramaGgIkRtya yatsattatsarvamanityamityevaMbhUtabauddhadarzanAbhiprAyeNaca sarvamazAzvatamanityamityevaMbhUtAM ca dhaSTiM na dhaaryediti| mU. (707) eehiM dohiM ThANehiM, vavahArona vijii| eehiM dohiM ThANehiM, anAyAraMtu jaanne| vR. kimityekAntena zAzvatamazAzvataM vA vastvityevaMbhUtAM dRSTiM na dhArayedityAha-sarvaM nityamevAnityameva vaitAbhyAM dvAbhyAM sthAnAbhyAmabhyupagamyamAnAbhyAmanayorvA pakSayorvavaharaNaM vyavahAro-lokasyaihikAmuSmikayoH kAryayoHpravRttinivRttilakSaNona vidyate, tathAhi-apracyutAnutpannisthiraikasvabhAvaMsarvaMnityamityevaMna vyavahiyate, pratyakSeNaivanavapurANAdibhAvena pradhvaMsAbhAvena vA darzanAt, tathaiva ca lokasya pravRtteH, AmuSmike'pi nityatvAdAtmano bandhamokSAdyabhAvena dIkSAyamaniyamAdikamanarthakamiti na vyvhiyte| tathaikAntAnityatve'pi loko dhanadhAnyaghaTapaTAdikamanAgatabhogArtha na saMgRhNIyAt, tathA''muSmike'pikSaNikatvAdAtmanaH pravRttinasyAta, tathAcadIkSAvihArAdikamanarthakaM, tasmAnityAnityAtmake eva syAdvAdesarvavyavahArapravRttiH,ataeva tayornityAnityayoH sthAnayorekAntatvena samAzrIyamANayoraihikAmuSpikakAryavidhvaMsarUpamanAcAraM maunIndrArAgamabAhyarUpaM vijAnIyAt, tuzabdo vizeSaNArthaH, kathaJcinnityAnitye vastunisativyavahAroyujyataityetadvizinaSTi, tathAhisAmAnyamanvayinamaMzamAzritya syAnityamiti bhavati, tathA vizeSAMzaM pratikSaNamanyathA ca anyathA ca navapurANAdidarzanataH syAdanitya iti bhavati, tathotpAdavyayamrauvyANi cArhaddarzanAzritAni vyavahArAGgaM bhavati / tathA coktam - // 1 // "ghaTamaulisuvarNArthI, nAzotpAdasthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthyaM, jano yAti shetukm| ityaadi|tdevN nityAnityapakSayorvyavahArona vidyate, tathA'nayorevAnAcAravijAnIyAditi sthitam tathA'nyamapyanAcAraM pratiSeddhakAma AhamU. (708) samucchihiMti satyAro, savve pANA anelisaa| gaMThigA vA bhavissaMti, sAsayaMti vano ve|| vR. samyak-niravazeSatayA ucchetsyanti' ucchedaM yAsyanti-kSayaM prApsyanti sAmastyenotprAbalyena setsyanti vA siddhiM yAsyanti, kete?-zAstAraH-tIrthakRtaH sarvajJAstacchAsanapratipatrA vA 'sarve' niravazeSAH siddhigamanayogyA bhavyAH, tatazcocchinnabhavyaM jagatsyAditi, zuSkatakAbhimAnagrahagRhItA yukti cAbhidadhati-jIvasadbhAve satyapyapUrvotpAdAbhAvadabhavyasya ca siddhigamanAsaMbhavAtkAlasya cA''nantyAdanArataM siddhigamanasaMbhavena tadvyayopatterapUrvAyAbhAvAdbhavyoccheda ityevaM no vadeta, tathA sarve'pi 'prANino' jantavaH 'anIzA' visadhzAH sadA parasparavilakSaNA eva, na kathaJcitteSAM sAddazyamastItyevamapyekAntena no vadet, yadivA-- Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-5, 405 sarveSAM bhavyAnAM siddhisadbhAve'vaziSTAH saMsAre 'anIzA' abhavyA eva bhaveyurityevaM cano vadet, yukti cottaratra vakSyati / tathA karmAtmako grantho yeSAM vidyate te granthikAH, sarve'pi prANinaH karmagranthopetA eva bhaviSyantItyevamapi no vadet, idamuktaM bhavati-sarve'pi prANinaH setsyantyeva karmAvRtA vA sarvebhaviSyantItyevamekamapipakSamekAntikaMno vadet / yadivA-'granthikA' iti granthikasattvA bhaviSyantIti, granthibhedaM kartumasamarthA bhaviSyantItyevaM ca no vadet, tathA 'zAzvatA' itizAstAraH sadA sarvakAlaMsthAyinastIrthakarA bhaviSyanti 'nasamucchesyanti' nocchedaM yAsyantItyevaM no vdediti| mU. (709) eehiM dohiM ThANehiM, vavahAro na vijai / eehiM dohiM ThANehiM, anAyAraM tu jANae / vR.tadevaMdarzanAcAravAdaniSedhaM vAmAtreNa pradazyAdhunAyuktidarzayitukAma Aha-etayoH' anantaroktayoddhayoH sthAnayoH, tadyathA-zAstAraH kSayaM yAsyantIti zAzvatA vA bhaviSyantIti, yadivA sarve zAstArastaddarzanapratipannA vA setsyanti zAzvatA vA bhaviSyanti, yadivA sarveprANino hyanIddazAH-visaddazAH saddazA vA, tathA granthikasattvAstadrahitA vA bhaviSyantItyevamanayoH sthAnayorvyavaharaNaM vyavahArastadastitve yukterabhAvAnna vidyate, tathAhi-yattAvaduktaM sarvezAstAraH kSayaM yAsyantI'tyetadayaktaM, kSayanibandhanasya karmaNo'bhAvAtsiddhAnAM kSayAbhAvaH, atha bhavasthakevalyapekSayedamabhidhIyate, tadapyanupanna, yato'nAdyanantAnAMkevalinAMsadbhAvApravAhApekSayA tdbhaavaabhaavH| yadapyuktam-'apUrvasyAbhAvesiddhigamanasadbhAvenacavyayasadbhAvAdbhavyazUnyaMjagatsyA' dityetadapi siddhAntaraparamArthAvedino vacanaM,yatobhavyarAzerAddhAnte bhaviSyatkAlasyevAnantyamuktaM, taccaivamupapadyate yadi kSayo na bhavati, sati ca tasmin AnantyaM na syAt, nApi cAvazyaM sarvasyApi bhavyasya siddhigamanena bhAvyamityAnantyAdabhavyAnAM tatsAmaNyabhAvAdyogyadalikapratimAvatadanupapattiriti / tathA nApi zAzvatA eva, bhavasthakevalinAM zAstRNAM siddhigamanasabhAvAavAhApekSayAca zAzvatatvamataH kathaJcicchAzvatAH kthNcidshaashvtaaiti| tathA sarve'piprANino vicitrakarmasadbhAvAnnAnAgatijAtizarIrAGgopAGgAdisamanvitatvAdanIzAH-visazAstathopayogAsaMkhyeyapradezatvAmUrtatvAdibhirdhabhaiH kathaJcitsadhzAiti, tathollasitasadvIryatayAkecidbhinnagranthayo'pare ca tathAvidhapariNAmAbhAvAd granthikasattvA eva bhavantItyevaM ca vyavaste naikAntenaikAntapakSo bhavatItipratiSiddhaH, tadevametayoreva dvayoHsthAnayoruktanItyA'nAcAraM vijAnIyAditi sthitam apica-AgameanantAnantAsvapyutsarpiNyavasarpiNISubhavyAnAmanantabhAga eva siddhayatItyayamarthaH pratipAdyate, yadA caivaMbhUtaM tadAnantyaMtatkathaM teSAMkSayaH?, yuktirapyatrasaMbandhizabdAvetau, muktiHsaMsAraM vinA bhavati, saMsAro'pi na muktimantareNa, tatazca bhavyocchede saMsArasyApyabhAvaH syAdato'bhidhIyate nAnayorvyavahAro yujyata iti adhunA cAritrAcAramaGgIkRtyAhamU. (710) je kei khuddagA pANA, aduvA saMti mhaalyaa| sarisaM tehiM veraMti, asarisaMtI ya no vade // ghR.ye kecana kSudrakAH sattvAH-prANina ekendriyadvIndriyAdayo'lpakAyAvA paJcendriyAathavA 'mahAlayA' mahAkAyAH santi' vidyante teSAMcakSudrakANAmalpakAyAnAMkunthvAdInAM mahAnAlayaHzarIraM yeSAM te mahAlayA-hastyAdayasteSAM ca vyApAdane sazaM vaira miti vajraM karma virodhalakSaNaM vA Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 sUtrakRtAGga sUtram 2/5/-/710 vairaMtat 'sadRzaM samAnaM tulyapradezatvAtsarvajantUnAmityevamekAntena no vadet, tathA 'visaddazam asazaM tadvayApattI vairaM karmabandho virodho vA indriyavijJAnakAyAnAM visadhzatvAt satyapi pradezatulyatve na sazaM vairamityevamapino vadet / yadi hi vadhyApekSa eva karmabandhaH syAttadA tattadvazAtkarmaNo'pi sAdhzyamasAzyaM vA vaktuMyujyeta, nacatadvazAdevabandhaH apitvadhyavasAyavazAdapi,tatazcatIvrAdhyavasAyino'lpakAyasattvavyApAdano'pi mahadvairam, akAmasya tu mahAkAyasattvavyApAdane'pi svalpamiti / mU. (711) eehiM dohiM ThANehiM, vavahAro na vijii| eehiM dohiM ThANehiM, anAyAraMtu jaanne| vR.etadeva sUtreNaivadarzayitumAha-abhyAmanantaroktAbhyAM sthAnAbhyAmanayorvA sthAnayoralpakAyamahAkAyavyApAdanApAditakarmabandhasadhzatvAsazatvayorvyavaharaNaMvyavahAro niyuktikatvAna yujyate, tathAhi-na vadhyasya sahazatvamasazatvaM caikameva karmabandhasya kAraNam, apitu vadhakasya tIvrabhAvo mandabhAvo jJAnabhAvo'jJAnabhAvo mahAvIryatvamalpavIryatvaM cetyetadapi / tadevaM vadhyavadhakayorvizeSAtkarmabandhavizeSa ityevaM vyavasthite vadhyamevAzritya sadhzatvAsahazatvavyavahArona vidyata iti| tathA'nayorevasthAnayoHpravRttasyAnAcAraMvijAnIyAditi, tathAhi-yajIvasAmyAkarmabandhasadhzatvamucyate, tadayuktaM, yato nahijIvavyApatyAhiMsocyate, taszA sAzvatatvena vyApAdayitumazakyatvAd, api tvindriyAdivyApattAya, tathA coktam - // 1 // "paJcendriyANi trividhaM balaMca, ucchAsanizvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadibhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA / / ityAdi / apica bhAvasavyapekSasyaiva karmabandho'bhyupettuM yuktaH, tathAhi-vaidyasyAgamasavyapekSasya samyaka kriyAM kurvato yadyapyAturavipattirbhavati tathApi na vairAnuSaGgo bhAvadoSAbhAvAd, aparasya tu sarpabudhyA rajjumapi jato bhAvadoSAkarmabandhaH, tadrahitasya tu na bandha iti, uktaM cAgame 'uccAliyaMmipAe'ityAdi, taNDulamatsyAkhyAnakaMtu suprasiddhameva // tadevaMvidhavadhyavadhakabhAvApekSayA syAt sadhzatvaM syAdasadhzatvamiti, anyathA'nAcAra iti| punarapi cAritramadhikRtyAhAraviSayAnAcArAcArau pratipAdayitukAma AhamU. (712) ahAkammANi muMjaMti, annamanne skmmunnaa| uvalitteti jANijjA, anuvalitteti vA puNo / gha.sA,pradhAnakAraNamAdhAya-AzrityakarmANyAdhAkarmANi,tAnicavastrabhojanavasatyAdInyucyante, etAnyAdhAkarmANi ye bhuante- etairupabhogaM ye kurvanti 'anyo'nyaM parasparaM tAn svakIyena karmaNopaliptAn vijAnI- yAdityevaM no vadeta, tathA'nupaliptAniti vA no vadet, etaduktaM bhavati-AdhAkarmApi zrutopadezena zuddhamitikRtvA bhunAnaH karmaNA nopalipyate, tadAdhAkarmopabhogenAvazyayAkarmabandhobhavatItyevaM no vadet, tathA zrutopadezamantareNAhAragRdhdyA''dhAkarma bhumAnasyatannimittakarmabandhasadbhAvAt ato'nuliptAnapinovadet, yathAvasthitamaunIndrAgamajJasya tvevaM yujyate vaktum-AdhAkarmopabhogena syAtkarmabandhaH syAneti, yata uktam - // 1 // "kiMcicchuddhaM kalpyamakalpyaM vA syAdakalpyamapi klpym| piNDaH zayyA vastraM pAtraM vA bheSajAdhaMvA / / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-5, 407 -tthaa'nyairpybhihitm||1|| utpadyeta hi sA'vasthA, dezakAlAmayAnprati / yasyAmakAryaM kAryaM syAtkarma kAryaM ca varjayed / / ityAdi mU. (713) eehiM dohi ThANehiM, vavahAro na vijii| eehi dohiM ThANehiM, aNanayAraM tu jaanne| vR.kimityevaMsthAdvAdaH pratipAdyata ityAha-dvAbhyAM sthAnAbhyAmAzritAbhyAmanayorvA sthAnayorAdhAkarmopabhogena karmabandhabhAvAbhAvabhUtayorvyavahAro na vidyate, tathAhi-yadyavazyamAdhAkarmopabhogenaikAntena karmabandho'bhyupagamyeta evaM cAhArAbhAvenApi kvacitsutarAmanarthodayaH syAt, tathAhi-kSuprIDito na samyagIryApathaM zodhayet tatazca vajan prANyupamaImapi kuryAt macchAdisadabhAvatayAcadehapAtesatyavazyaMbhAvItrasAdivyAghAto'kAlamaraNecAviratiraGgIkRtA bhavatyArtadhyAnApattau ca tiryaggatiriti, Agamazca-"sabbatthasaMjamaM saMjamAoappANamevarakkhejjA" ityAdinA'pitadupabhogekarmabandhAbhAva iti, tathAhi-AdhAkarmaNyapi niSpAdyamAneSaDajIvanikAyavadhastadvadhecapratItaH karmabandha ityato'nayoH sthAnayorekAntenAzrIyamANayorvyava-haraNaM vyavahAro nayujyate, tathA ''bhyAmeva sthAnAbhyAM samAzritAbhyAM sarvamanAcAraM vijAnIyAditi sthitam / punarapyanyathA darzanaM prati vAganAcAraM darzayitumAhamU. (714) jamidaM orAlamAhAraM, kammagaMca taheva y| savvattha pIriyaM asthi, nathi savvattha vIriyaM / / mU. (715) eehiM dohiM ThANehiM, vavahAro na vijii| eehiM dohiM ThANehiM, anAyAraMtu jaanne| dR. yadivA yo'yamanantamAhAraH pradarzitaH sa sati zarIre bhavati zarIraM ca paJcadhA tasya caudArikAdeH zarIrasya bhedAbhedaM pratipAdayitukAmaH pUrvapakSadvAreNAha-'jamida'mityAdi, yadidaMsarvajanapratyakSamudAraiH pudgalairnirvRttamaudArikametadevorAlaM nissAratvAdetacca tiryamanuSyANAM bhavati, tathA caturdazapUrvavidA kvacitsaMzayAdAvAhiyat ityAhAram, etadagrahaNAcca vaikriyopAdAnamapi draSTavyaM,tathA karmaNA nivRttaMkArmaNam, etatsahacaritaM taijsmpigraahym|audaarikvaikriyaahaarkaannaaN pratyekaM taijasakArmaNAbhyAM saha yugapadupalabdhaH kasyacidekatvA''zaGkA syAdatastadapanodArtha tadabhiprAyamAha-tadevatad' yadevaudArikaM zarIraMteevataijasakArmaNezarIre, evaM vaikriyAhArakayorapi vAcyaM, tadevaMbhUtAM saMjJAMno nivezayedityuttarazloke kriyA, tathaiteSAmAtyantiko bheda ityevaM zarIre, evaM vaikriyAhArakayorapi vAcyaM, tadevaMbhUtAM saMjJAM no nivezayedityuttarazloke kriyA, tathaiteSAmAtyantiko bheda ityevaMbhUtAmapi saMjJAMno nivezayet / yuktizcAtra yadyekAntenAbhedaevatataidamaudArikamudArapudgalaniSpatraMtathaitkarmaNA nirvartitaM kArmaNaM sarvasyaitasya saMsAracakravAlabhramaNasya kAraNabhUtaM tejodravyairniSpannaM teja eva taijasaM AhArapaktinimittaM taijasalabdhinimittaMcetyevaM bhedena saMjJA niruktNkaaryNcnsyaat|adhaatyntiko bheda eva tato ghaTavabhinnayordezakAlayorapyupalabdhiHsyAt, na niyatA yugapadupalabdhiriti, evaM ca vyavasthite kathaJcidekopalabdherabhedaH kathaJciJca saMjJAbhedAbheda iti sthitN| tadevamaudArikAdInAM zarIrANAM bhedAbhedau pradAdhunA sarvasyaiva dravyasya bhedAbhedI pradarzayitukAmaH pUrvapakSaM zlokapazcArddhana darzayitumAha-savvattha vIriya mityAdi, 'sarvaM sarvatra Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 sUtrakRtAGga sUtram 2/5/-715 vidyata' itikRtvA sAMkhyAbhiprAyeNasattvarajastamorUpasya pradhAnasyaikatvAttasya ca sarvasyaiva kAraNatvAtataHsarvasarvAtmakamityevaM vyavasthite sarvatra ghaTapaTAdau aparasya-vyaktasya vIryaM zaktividyate, sarvasyaiva hi vyaktasya pradhAnakAryatvAtkAryakAraNayozcaikatvAd, ataH sarvasya sarvatra vIryamastItyevaMsaMjJAMnonivezayet, tathA sarvebhAvAH svabhAvena, svasvabhAvavyavasthitA'iti pratiniyatazaktitvAnna sarvatra sarvasya vIryazaktirityevamapi sNjnyaaNnoniveshyet|yuktishcaatr-yttaavducyte 'sAMkhyAbhiprAyeNa sarvasarvAtmakaM dezakAlAkArapratibandhAttunasamAnakAlopalabdhiriti, tadayuktaM, yato bhedena sukhaduHkhajIvitamaraNadUrAsannasUkSmabAdarasurUpakurUpAdikaM saMsAravaicitryamadhyakSeNAnubhUyate, naca Te'nupapanna nAma, naca sarvaMmithyetyabhyupapattuMyujyate, yato dRSTahAniraSTikalpanA gha paapiiysii| kiMca-sarvathaikye'bhyupagamyamAne saMsAramokSAbhAvatayA kRtanAzo'kRtAbhyAgamazca balAdApatati, yaJcaitat satvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRti pradhAnamityetatsarvasyAsya jagataH kAraNaM tannirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, niyuktikatvAd, apica-sarvathA sarvasya vastuna ekatve'bhyupagamyamAnesattvarajastamasAmapyekatvaMsyAt, tadbhadeca sarvasyatadvadevabheda iti|tthaa yadapyucyate'sarvasya vyaktasya pradhAnakAryatvAtsatkAryavAdAcca mayUrANDakaraNe caJcupicchAdInAM satAmevotpAdAbhyupagamAd asadutpAdecAmraphalAdInAmapyutpattiprasaGgAdityetadvAGmAtraM,tathAhi-yadi sarvathA kAraNe kAryamasti nataryutpAdoniSpannaghaTasyeva, apica mRtpiNDAvasthAyAmeva ghaTagatAH karmaguNavyapadezA bhaveyuH, na ca bhavanti, tato nAsti kAraNe kAryam, athAnabhivyaktamastIti cenna tarhi sarvAtmanA vidyata, nApyekAntenAsatkAryavAda eva, tadbhAve hi vyomAravindAnAmapyekAntenAsatAM mRtpiNDAderghaTAderivotpatti syAt, na caitaddaSTamiSTaM vaa| - apica-evaMsarvasya sarvasmAdutpatteH kAryakAraNabhAvAniyamaH syAd, evaMcanazAlyaGkurArthI zAlIbIjamevAdadyAd api tu yatkiJcideveti, niyamena ca prekSApUrvakAriNAmupAdAnakAraNAdau pravRttiH, atonaastkaaryvaaditi| tadevaMsarvapadArthAnAM sattvajJeyatvaprameyatvAdibhidharmaH kathaJcidekatvaM tathA pratiniyatArthakAryatayAyadevArthakriyAkAritadevaparamArthataH saditikRtvA kathaJcibheda iti sAmAnyavizeSAtmakaM vastviti sthitam / anena ca syAdasti syAnnAstItibhaGgakadvayena zeSabhaGkakA api draSTavyAH, tatazca sarvaM vastu saptamaGgIsvabhAvaM / tecAmI-svadravyakSetrakAlabhAvApekSayA syAdasti, paradravyAdhapekSayA syAnnAsti, anayoreva dharmayoTaigapadyenAbhidhAtumazakyatvAtsyAdavaktavyaM, tathA kasyacidaMzasya svadravyAdyapekSayA vivakSitatvAtkasyaciccAMzasya paradravyAdyapekSayA vivakSitatvAtsyAdastica syAnnAsti ceti, tathaikasyAMzasya svadravyAdyapekSayAparasyatusAmastyena svaparadravyAdhapekSayAvivakSitatvAtsyAdasticAvaktavyaMceti, tathaikasyAMzazyaparadravyAdyapekSayA parasyatu paradravyAdyapekSayA'nyasyatuyogapadyenasvaparadravyAdyapekSayA vivakSitatvAtsyAdastica nAsti cAvaktavyaM ceti, iyaMca saptamaGgI yathAyogamuttaratrApi yojanIyeti ___ tadevaM sAmAnyena sarvasyaiva vastuno bhedAbhedI pratipAdyAdhunA sarvazUnyavAdimatanirAsena lokAlokayoH pravibhAgenAstitvaM pratipAdayitukAma Aha-yadivA sarvatravIryamasti nAsti sarvatra vIrya'mityanena sAmAnyena vastvastitvamuktaM, tathAhi-sarvatra vastuno 'vIrya' zaktirarthakriyAsAmArthyamantazaH svaviSayajJAnotpAdanaM, taccaikAntenAtyantAbhAvAcchazaviSANAderapyastItyevaM saMjJA nanivezayet, sarvatra vIryanAstItinoevaMsaMjJA nivezayediti, anenAviziSTaM vastvastitvaMprasAdhitam, Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM 5, - idAnIM tasyaiva vastu ISadvizeSitatvena lokAlokarUpatayA'stitvaM prasAdhayannAhanatthi loe aloe vA, nevaM sannaM nivesae / atthi loe aloe vA, evaM sannaM nivesae / mU. (716) vR. 'lokaH' caturdazarajvAtmako dharmAdharmAkAzAdipaJcAstikAyAtmako vA sa nAstItyevaM saMjJAM no nivezayet / tathA''kAzAstikAyamAtrakastvalokaH sa ca na vidyate evetyevaM saMjJAM no nivezayet / tadabhAvapratipattinibandhanaMtvidaM, tadyathA- pratibhAsamAnaM vastvavayavadvAreNa vA pratibhAsetAvayavidvAreNa vA ?, tatra na tAvadavayavadvAreNa pratibhAsanamutpadyate, niraMzaparamANUnAM pratimAsanAsaMbhavAt, sarvArAtIyamAgasya ca paramANvAtmakatvAtteSAM ca chadmasthavijJAnena draSTumazakyatvAt, tathA coktam 109 11 409 "yAvadhaizyaM parastAvadbhAgaH sa ca na dRzyate / niraMzasya ca bhAgasya, nAsti chadmasthadarzanam // // 1 // ityAdi, nApyavayavidvAreNa, vikalpyamAnasyAvayavina evAbhAvAt, tathAhi asau svAvayaveSu pratyekaM sAmastyena vA vartteta ? aMzAMzibhAvena vA ?, na sAmastyenAvayavibahutvaprasaGgAt, nApyaMzena pUrvavikalpAnatikrameNAnavasthAprasaGgAt tasmAdvicAryamANaM na kathaJcidvastvAtmabhAvaM labhate, tataH sarvamevaitanmAyAsvapnendrajAlamarumarIcikAvijJAnasadhzaM, tathA coktam "yathA yathA'rthazcintyante, vivicyante tathA tathA / yadyete svayamarthebhyo, rocante tatra ke vayam // ityAdi / tadevaM vastvabhAve tadvizeSalokAlokAbhAvaH siddha evetyevaM no saMjJAM nivezayet / kiMtvasti loka UrdhvAdhastiryagrUpo vaizAkhasthAnasthitakaTinyastakarayugmapuruSasadhzaH paJcAstikAyAtmako vA, tadvayatiriktazcAloko'pyasti, sambandhizabdatvAt, lokavyavasthA'nyathA'nupapatteriti bhAvaH, yuktizcAtra- yadi sarvaM nAsti tata sarvAntaH pAtitvApratiSedhako'pi nAstItyatastadabhAvApratiSedhAbhAvaH api ca sati paramArthabhUte vastuni mAyAsvapnendra- jAlAdivyavasthA, anyathA kimAzritya ko vA mAyAdikaM vyavasthApayediti / apica , // 1 // "sarvAbhAvo yathA'bhISTo, yuktyabhAve na sidhyati / sA'sti cetsaiva nastattvaM, tatsiddhau sarvamastu sad // ityAdi / yadapyavayavAvayavivibhAgakalpanayA dUSaNamabhidhIyate tadapyArhatamatAnabhijJena, tanmataM tvevaMbhUtaM, tadyathA-naikAntenAvayavA eva nApyavayavyeva cetyataH syAdvAdAzrayaNAtpUrvoktavikalpadoSAnupapattirityataH kathaJcilloko'styevamaloko'pIti sthitam / pU. (717) natthi jIvA ajIbA vA, nevaM sannaM nivesae / asthi jIvA ajIvA vA, evaM sannaM nivesae // bR. . tadevaM lokAlokAstitvaM pratipAdyAdhunA tadvizeSabhUtayorjIvAjIvayorastitvapratipAdanAyAha-'natthi jIvA ajIvetyAdi, jIvA upayogalakSaNAH saMsAriNo muktA vA te na vidyante, tathA ajIvAzca dharmAdharmAkAzapudgala kAlAtmakA gatisthityavagAhadAnacchAyAtapodyotAdivarttanAlakSaNA na vidyanta ityevaM saMjJAM parijJAnaM no nivezayet, nAstitvani-bandhanaM tvidaMpratyakSeNAnupalabhyamAnatvAjjItA na vidyante, kAyAkArapariNatAni bhUtAnyeva dhAvanavalganAdikAM kriyAM kurvantIti / tathA''tmAdvaitavAdamatAbhiprAyeNa 'puruSa evedaM gniMsarvaM' yadbhUtaM yacca bhAvyamityAgamAt tathA Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 7 sUtrakRtAGga sUtram 2/5/-/717 ajIvA na vidyante sarvasyaiva cetanAcetanarUpasyAtmamAtravivarttatvAt no evaM saMjJAM nivezayet, kiMtvasti jIvaH sarvasyAsya sukhaduHkhAdernibandhanabhUtaH svasaMvittisiddho'haMpratyaya grAhyaH tathA tadvayatiriktA dharmAdharmAkAzapudgalAdayazca vidyante, sakalapramANajyeSThena pratyakSeNAnubhUyamAnAtvAtadguNAnAM bhUtacaitanyavAdI ca vAcyaH kiM tAni bhavadabhipretAni bhUtAni nityAnyutAnityAni ? yadi nityAni tato'pracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatvAnnakAyAkArapariNati, nApi prAgavidyamAnasya caitanyasya sadbhAvo, nityatvahAneH / athAnityAni kiM teSvavidyamAnameva caitanyamutpadyate AhosvidvidyamAnaM ?, na tAvadavidyamAnamatiprasaGgAd, abhyupetAgamalopAdvA, atha vidyamAnameva siddhaM tarhi jIvatvam / tathA''tmAdvaitavAdyapi vAcyaH yadi puruSamAtramevedaM sarvaM kathaM ghaTapaTAdiSu caitanyaM nopalabhyate ?, tathA tadaikye'bhedanibandhanAnAM pakSahetadhSTAntAnAmabhAvAtsAdhyasAdhanAbhAvaH, tasmAnnaikAntena jIvAjIvayorabhAvaH, apitu sarvapadArthAnAM svAdvAdAzrayaNAjjIvaH syAjjIvaH syAdajIvaH ajIvo'pica syAdajIvaH syAjjIva iti / etacca syAdvAdAzrayaNaM jIvapudgalayoranyo'nyAnugatayoH zarIrapratyakSatayA'dhyakSeNaivopalambhASTavyamiti jIvAstitve ca siddhe tannibandhanayoH sadasakriyAdvArAyAtayordharmAdharmayorastitvapratipAdanAyAhamU. (718) natthi dhamme adhamme vA, nevaM sannaM nivesae / atthi dhamme adhamme vA, evaM sannaM nivesae / vR. 'dharmaH ' zrutacAritrAtmako jIvasyAtmapariNAmaH karmakSayakAraNam, evamadharmo'pi mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogarUpaH karmabandhakAraNamAtmapariNAma eva, tAvevaMbhUtI dharmAdharmo kAlasvabhAvaniyatIzvarAdimatena na vidyete ityevaM saMjJAM no nivezayet- kAlAdaya evAsya sarvasya jagadvaicitryasya dharmAdharmavyatirekeNaikAntataH kAraNamityevamabhiprAyaM na kuryAd, yataH ta evaikakA na kAraNamapi tu samuditA eveti, tathA coktam // 1 // "na hi kAlAdIhiMto kevalaehiMto jAyae kiMci / iha muggaraMdhaNAivitA sacce samudiyA heU // ityAdi / yato dharmAdharmAntareNa saMsAravaicitryaM na ghaTAmiyartyato'sti dharmasamyagdarzanAdiko'dharmazcamithyAtvAdika ityevaM saMjJAM nivezayediti / mU. (719) natthi baMdhe va mokkhe vA, nevaM sannaM nivesae / atthi baMdhe va mokkhe vA, evaM sannaM nivesa // vR. satozca dharmAdharmayorbandhamokSasadbhAva ityetaddarzayitumAha-bandhaH prakRtisthityanubhAvapradezAtmakatayA karmapudgalAnAM jIvena svavyApArataH svIkaraNaM, sa cAmUrtasyAtmano gaganasyeva na vidyata ityevaM no saMjJAM nivezayet, tathA tadabhAvAcca mokSasyApyabhAva ityevamapi saMjJAM no nivezayet kathaM tarhi saMjJAM nivezayedityuttarArddhena darzayati-asti bandhaH karmapudgalairjIvasyetyevaM saMjJAM nivezayediti, yattUcyate / amUrtasya mUrtimatA sambandho na yujyata iti, tadayuktam, AkAzasya sarvavyApitayA pudgalairapi sambandho durnivAryaH, tadabhAve tadvayApitvameva na syAd, anyacca asya vijJAnasya hyatpUramadirAdinA vikAraH samupalabhyate na cAsau sambandhamRte ato yatkiJcidetat / apica saMsAriNAmasumatAM sadA taijasakArmaNazarIrasadbhAvAdatyantikamamUrttatvaM na bhavatIti / tathA tavpratipakSabhUto mokSo'pyasti, Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-5, 411 tadabhAve bandhasyApyabhAvaH syAdityato'zeSabandhanApagamasvabhAvo mokSo'stItyevaM ca saMjJAM nivezayediti / / bandhasadbhAvecAvazyaMbhAvI puNyapApasadabhAva ityatastabhAvaM niSedhadvAreNAhamU. (720) nathi puNNe va pAve vA, nevaM sannaM nivese| asthi puNNe va pAve yA, evaM sannaM nivese| vR. 'nAsti' na vidyate 'puNyaM zubhakarmaprakRtilakSaNaM tathA pApaM tadviparyayalakSaNaM'nAsti' na vidyate ityevaM saMjJAMno nivezayet / tadabhAvapratipattinibandhanaM tvidaM-tatra keSAJcinnAsti puNyaM, pApameva hyutkarSAvasthaM satsukhaduHkhanibandhanaM, tathA pareSAM pApaM nAsti, puNyameva hyapacIyamAnaM pApakAryaM kuryAditi, anyeSAMtUmayamapinAsti, saMsAravaicitryaMtu niyatisvabhAvAdikRtaM, tadetadayuktaM, yataH puNyapApa zabdau sambandhitazabdau sambandhizabdAnAmekAMzasya sattA'parasattAnAntarIyakA ato naikatarasya satteti, nApyubhayAbhAvaH zakyate vaktuM nirnibandhanasya jagadvaicitrasyAbhAvAt, na hi kAraNamantareNa kvacitkAryasyotpattiISTA, niyatisvabhAvAdivAdastu naSTottarANAM pAdaprasArikAprAyaH, api ca-tadvAde'bhyupagamyamAne sakalakriyAvaiyarthyaM tata eva sakalakAryotpattairityato'sti puNyaM pApaM cetyevaM saMjJAM nivezayet / puNyapApe caivaMrUpe, tdythaa||1|| "pudgalakarma zubhaM yattatpuNyamiti jinazAsane hssttm| yadazubhamatha tatpApamiti bhavati srvjnynirdissttm|| mU. (721) nathi Asave saMvare vA, nevaM sannaM nivese| asthi Asave saMvare vA, evaM sannaM nivese| vRnakAraNamantareNa kAryasyotpattirataH puNyapApayoH prAguktayoH kAraNabhUtAvAzravasaMvarI tatpratiSedhaniSedhadvAreNa darzayitukAma Aha-Azravati-pravizati karma yena saprANAtipAtAdirUpa AzravaH-karmopAdAnakAraNaM, tathA tannirodhaHsaMvaraH, etau dvAvapinastaityevaM saMjJAMnonivezayet, tada bhAvapratipatyAzaGkAkAraNaMtvidaM-kAyavAjhnaHkarmayogaH,saAzrava iti, yathedamuktaM tathedamapyuktameva-'uJcAliyaMmipAe' ityAdi, tatazca kAyAdivyApAreNakarmabandho na bhavatIti, yuktirapikimayamAzrava Atmano bhinna utAbhinnaH? ____ yadi bhintronAsAvAzravo ghaTAdivad, abhede'pinAzravatvaM, siddhAtmanAmapiAzravaprasaGgAta, tadabhAve ca tannirodhalakSaNasya saMvarasyApyabhAvaH siddha evetyevamAtmakamadhyavasAyaM na kuryAt / yatoyattadanaikAntikatvaM kAyavyApArasya 'uccAlayaMmipAe'ityAdinoktaM tadasmAkami saMmatameva, yato nahyasmAbhirapyupayuktasya karmabandho'bhyupagamyate, nirupayuktasya tvastyeva karmabandhaH, tathA bhedAbhedobhayapakSasamAzrayaNAttadekapakSAzritadoSAbhAva ityastyAzravasadbhAvaH, tannirodhazca saMvara iti, uktNc||1|| "yogaH zuddhaH puNyAzravastu pApasya tadviparyAsaH / vAkkAyamanoguptinirAzravaH saMvarastUktaH // ityato'styAzravastathA saMvarazcetyevaM saMjJAM niveshyediti| AzravasaMvarasadbhAvecAvazyaMbhAvI vedanAnirjarAsadbhAvaityatastaMpratiSedhaniSedhadvAreNAhamU. (722) nasthi veyaNA nijarA vA, vaM sanna nivese| asthi veyaNA nijarA vA, evaM sannaM nivesae / Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 2/5/-/722 vR. vedanA-karmAnubhavalakSaNA tathA nirjarA-karmapudgalazATanalakSaNA ete dve api na vidyete ityevaM no saMjJAM nivezayat / tadabhAvaM pratyAzaGkAkAraNamidaM, tadyathA- palyopamasAgaropamazatAnubhavanIyaM karmAntarmuhUrtenaiva kSayamupayAtItyabhyupagamAt, taduktam // 1 // "jaM annANI kammaM khavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM / nANI tihi gutto khave UsAsamitteNaM // 412 ityAdi, tathA kSapakazreNyAM ca jhaTityeva karmaNo bhasmIkaraNAdyathAkramabaddhasya cAnubhavanAbhAve vedanAyA abhAvaH tadabhAvAcca nirjarAyA apItyevaM no saMjJAM nivezayet / kimiti ?, yataH kasyacideva karmaNa evamanantaroktayA nItyA kSapaNAttapasA pradezAnubhavena ca aparasya tUdayodIraNAbhyAmanubhavanamityato'sti vedanA, yata Agamo'pyevaMbhUta eva, tadyathA- 'puvviM duciNNANaM duSpaDikaMtANaM kammANaM veittA mokkho, natthi aveittA' ityAdi, vedanAsiddhau ca nirjarA'pi siddhaivetyato'sti vedanA nirjarA cetyevaM saMjJAM nivezayediti / mU. (723) natthi kiriyA akiriyA vA, nevaM sannaM nivesae / atthi kiriyA akiriyA vA, evaM sannaM nivesa // vR. vedanAnirjare ca kriyA'kriyAyatte, tatastatsadbhAvaM pratiSedhaniSedhapUrvakaM darzayitumAhakriyA-parispandalakSaNA tadviparyastA tvakriyA, te dve api 'na sto' na vidyete, tathAhi - sAMkhyAnAM sarvavyApitvAdAtmana AkAzasyeva parispandAtmikA kriyA na vidyate, zAkyAnAM tu kSaNikatvAtsarvapadArthAnAM pratisamayamanyathA cAnyathA cotpatteH padArthasattaiva, na tadvyatiriktA kAcitkriyA'sti, tathA coktam- "bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyate" ityAdi, tathA sarvapadArthAnAM pratikSaNamavasthAntaragamanAtsakriyatvamato'kriyA na vidyate ityevaM saMjJAM no nivezayet, kiM tarhi ?, asti kriyA akriyA cetyevaM saMjJAM nivezayet tathAhi zarIrAtmanordezAddezAntarAvAptinimittA parispandAtmikA kriyA pratyakSeNaivopalabhyate, sarvathA niSkriyatve cAtmano'bhyupagamyamAne gaganasyeva bandhamokSAdyabhAvaH, sa ca dRSTeSTabAdhitaH, tathA zAkyAnAmapi pratikSaNotpattireva kriyetyataH kathaM kriyAyA abhAvaH ? api ca-ekAntena kriyA'bhAvesaMsAramokSAbhAvaH syAdityato'sti kriyA, tadvipakSabhUtA cAkriyetyevaM saMjJAMnivezayediti tadevaM sakriyAtmani sati krodhAdisadbhAva ityetaddarzayitumAhabhU. (724) natthi kohe va mANe vA, nevaM sannaM nivesae / - atthi kohe va mANe vA, evaM sannaM nivesae / vR. svaparAtmanoraprItilakSaNaH krodhaH, ca cAnantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjcalanabhedena caturdhA''game paThyate, tathaitAvadbheda eva mAno garva, etau dvAvapi 'na sto' na vidyete, tathAhi - krodhaH keSAMcinmatena mAnAMza eva abhimAnagrahagRhItasya tatkRtAvatyantakrodhodayadarzanAt, kSapaka zreNyAM ca bhedena kSapaNAnabhyupagamAt, tathA kimayamAtandharma AhosvitkarmaNa utAnyasyeti tatrAtmadharmattve siddhAnAmapi krodhodayaprasaGgaH, atha karmaNastatastadanyakaSAyodaye'pi tadudaya-prasaGgAt mUrtatvAcca karmaNo ghaTasyeva tadAkAropalabdhiH syAd, anyadharmatve tvakiJcitkaratvamato nAsti krodha ityevaM mAnAbhAvo'pi vAcya ityevaM saMjJAM no nivezayet / yataH kaSAyakarmodayavartI daSTaSThaH kRtabhrukuTIbhaGgo raktavadano galatsvedabindusamAkulaH krodhAdhmAtaH samupalabhyate, na cAsau mAnAMzaH, tatkAryAkaraNAt tathA paranimittotthApitatvAcceti, Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 5. tathA jIvakarmaNorubhayorapyayaM dharma, taddharmatve ca pratyekavikalpadoSAnupapatti, anabhyupagamAt, saMsAryAtmanAM karmaNA sArddhaM pRthagbhavanAbhAvattadubhayasya ca narasiMhavadvastvantaratvAdityato'sti krodho mAnazcetyevaM saMjJAM nivezayet / bhU. (725) natthi mAyA va lobhe vA, nevaM sannaM nivesae / atthi mAyA va lobhe vA, evaM sannaM nivesae / vR. sAmprataM mAyAlo bhayorastitvaM darzayitumAha-atrApi prAgvanmAyAlo bhayorabhAvavAdinaM nirAkRtyAstivaM pratipAdanIyamiti / mU. (726) natthi pejje va dose vA, nevaM sannaM nivesae / atthi pejje va dose vA, evaM sannaM nivesae // vR. sAmpratameSAmeva krodhAdInAM samAsenAstitvaM pratipAdayannAha - prItilakSaNaM premaputrakalatradhanadhAnyAdyAtmIyeSu rAgastadviparItastvAtmIyopadhAtakAriNi dveSaH, tAvetau dvAvapi na vidyete, tathAhi keSAJcidabhiprAyo yaduta mAyAlobhAvevAvayavau vidyete, na tatsamudAyarUpo rAgo'vayavyasti, tathA krodhamAnAveva staH, na tatsamudAyarUpo'vayavI dveSa iti / 413 tathAhi avayavebhyo yadyabhinno'vayavI tarhi tadabhedAtta eva nAsau atha bhinnaH pRthagupalambhaH syAdU ghaTapaTavadityevamasadvikalpamUDhatayA no saMjJAM nivezayet, yato'vayavAvayavinoH kathaJcidbheda ityevaM bhedAbhedAkhyatRtIyapakSasamAzrayaNAtpratyekapakSAzritadoSAnupapattiriti, evaM cAsti pritilakSaNaM premAprItilakSaNazca dveSa ityevaM saMjJAM nivezayet / sAmprataM kaSAyasadbhAve siddhe sati tatkAryabhUto'vazyaMbhAvI saMsArasadbhAva ityetapratiSedhaniSedhadvAreNa pratipAdayitumAhamU. (727) natthi cAuraMte saMsAre, nevaM sannaM nivesae / atthi cAuraMte saMsAre, evaM sannaM nivesae / bR. catvAro'ntA - gatibhedA narakatiryaGanarAmaralakSaNA yasya saMsArasyAsau caturantaH saMsAra eva kAntAro bhayaikahetutvAt, sa ca caturvidho'pi na vidyate, apitu sarveSAM saMsRtirUpatvAtkarmabandhAtmakatayA ca duHkhaikahetutvAdekavidha eva, athavA nArakadevayoranupalabhyamAnatvAttiryaGganuSyayoreva sukha duHkhotkarSatayA tadvayavasthAnAd dvividhaH saMsAraH, paryAyanayAzrayaNAttvanekavidhaH, atazcAturvidhyaM na kathaJcid ghaTata ityevaM saMjJAM no nivezayed, apitu asti caturantaH saMsAra ityevaM saMjJAM nivezayet / yattUktam-ekavidhaH saMsAraH, tannopapadyate, yato'dhyakSeNa tiryaGganuSyayorbhedaH samupalabhyate, na cAsAvekavidhatve saMsArasya ghaTate, tathA saMbhavAnumAnena nArakadevAnamapyastitvAbhyupagamAd dvaividhyamapi na vidyate, saMbhavAnumAnaM tu santi puNyapApayoH prakRSTaphalamujaH, tanmadhyaphalabhujAM tiryaGanuSyANAM darzanAd, ataH saMbhAvyante prakRSTaphalabhujo, jyotiSAM pratyakSeNaiva darzanAd, atha tadvimAnAnAmupalambhaH, evamapi tadadhiSThAtRbhiH kaizcidbhavitavyamityanumAnena gamyante, grahagRhItavarapradAnAdinA ca tadstitvAnumiti, tadastitve tu prakRSTapuNyaphalabhuja iva prakRSTapApa- phalamugbhirapi bhAvyamityato'sti cAturvidhyaM saMsArasya, paryAyanayAzrayaNe tu yadanekavidhatvamucyate tadayuktaM / yataH saptapRthivyAzritA api nArakAH samAnajAtIyAzrayaNAdekaprakArA eva, tathA tiryaJco'pi pRthivyAdayaH sthAvarAstathA dvitricatuHpaJcendriyAzcadviSaSTiyonilakSapramANAH Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 sUtrakRtAGga sUtram 2/5/-1727 sarve'pyekavidhA eva, tathA manuSyA api krmbhuumijaakrmbhuumijaantrdviipksNmuurcchnjaatmkbhedmnaatyaikvidhtvenaivaashritaaH| mU. (728) nasthi devo va devI vA, navaM sannaM nivese| asthi devo va devI vA, evaM sannaM nivese|| vR.tathA devA apibhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikabhedena bhinnAekavidhatvenaiva gRhItAH tadevaMsAmAnyavizeSAzrayaNAcAturvidhyaM saMsArasya vyavasthitanaikavidhatvaM, saMsAravaicitrya-darzanAta, nApyanekavidhatvaM sarveSAM narakAdInAMsvajAtyanatikramAditi / sarvabhAvAnAMsapratipakSatvAtsaMsArasadbhAve sati avazyaM tadvimuktilakSaNayA siddhyApi bhavitavyamityato'dhunA sapratipakSAM siddhiM darzayitumAhamU. (729) nattha siddhI asiddhI vA, nevaM sannaM nivese| asthi siddhi asiddhI vA, evaM sannaM nivese|| vR.siddhi azeSakarmacyutilakSaNA tadviparyastA cAsiddhiAstItyevaM no saMjJAM nivezayed, api tvasiddheH-saMsAralakSaNAyAzcAturvidhyenAntarameva prasAdhitAyA avigAnenAstitvaM prasiddhaM, tadviparyayeNa siddherapyastitvamanivAritamityato'sti siddhirasiddhirvetyevaM saMjJAM nivezayediti sthitam, idamuktaM bhavati-samyagdarzanazAnacAritrAtmakasyamokSamArgasya sadbhAvAtkarmakSayasya ca pIDopazamAdinA'dhyakSeNa darzanAdataH kasyacidAtyantikakarmahAnisiddharasti siddhiriti, tathA coktam - // 1 // "dossaavrnnyohaaniniHshessaa'stytishaayinii| kvacidyathA svahetubhyo, bahirantarmalakSayaH / / ityAdi, evaM sarvajJasadbhAvo'pisaMbhavAnumAnASTavyaH, tathAhi-abhyasyamAnAyAHprajJAyA vyAkaraNAdi zAstrasaMskAreNottarottaravRddhayA prajJAtizayo dRSTaH, tatra kasyacidatyantAtizayaprApteH sarvajJatvaM syAditi saMbhavAnumAnaM, na caitadAzanIyaM, tadyathA-tApyamAnamudakamatyantoSNatAmiyAnAgnisAdbhavet, tthaa||1|| "dazahastAntaraM vyomni yo nAmostu tyagacchati / nayojanamasI gantuM, zakto'bhyAsazatairapi / / iti, dRSTAntadAentikayorasAmyAt, tathAhi-tApyamAnaMjalaMpratikSaNaM kSayaM gacchet prajJA tu vivarddhate, yadivA ploSopalabdheravyAhatamagnitvaM, tathAplavanaviSaye'pipUrvamaryAdAyA anatikramAdyojanotaplavanAbhAvaH,tatparityAge cottarottaraMvRddhayAprajJAprakarSagamanavadyojanazatamapigacchedityato dRSTAntadAntikayorasAmyAdetanAzanIyamiti sthitam, prajJAvRddhezca bAdhakapramANAbhAvadasti sarvajJatvaprAptiriti / yadivA aanabhRtasamudgakadRSTAntena jIvAkulatvAjagato hiMsAyA durnivAratvAtsiddhayabhAvaH, tathA coktam - // 1 // "jale jIvAH sthale jIvA, AkAze jiivmaalini| ___jIvamAlAkule loke, kathaM bhikssurhiNskH|| ityAdi,tadevaMsarvasyaiva hiMsakatvAtsiddhayabhAva iti, tadetadayuktaM, tathAhi-sadopayuktasya pihitAzravadvArasya paJcasamitisamitasya triguptiguptasya sarvathA niravadyAnuSThAyinodvicatvAriMzaddoSarahitabhikSAbhuja IryAsamitasya kadAcidravyataH prANivyaparopaNe'pi tatkRtabandhAmAvaH, sarvathA ___ Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-5, 415 tasyAnavadyatvAt, tathA coktam-"uccAliyaMmipAe" ityAdi pratItaMtadevaM karmabandhAbhAvAsiddheH sadbhAvo'vyAhataH, sAmagrayabhAvAdasiddhisadabhAvo'pIti / mU. (730) natthi siddhI niyaM ThANaM, nevaM sannaM nivese| asthi siddhI niyaM ThANaM, evaM sannaM nivese|| vR.sAmprataM siddhAnAM sthAnanirUpaNAyAha-'nasthisiddhI' tyAdi, siddheH-azeSakarmacyutilakSaNAyA nijaM sthAnaM-ISayAgbhArAkhyaM vyavahArato nizcayatastu tadupariyojanakrozaSaDbhAgaH, tapratipAdakapramANAbhAvAtsa nAstItyevaM saMjJAMno nivezayet, yato bAdhakapramANAbhAvAtsAdhakasya cAgamasya sadbhAvAttatsattA durnivaareti|apic-apgtaashessklmssaannaaNsiddhaanaaN kenacidviziSTena sthAnena bhAvyaM, taJcaturdazarajvAtmakasya lokasyAgrabhUtaM draSTavyaM, na ca zakyate vaktumAkAzavatsavavyApinaH siddhA iti, yato lokAlokavyApyAkAzaM, na cAloke'paradravyasya saMbhavaH, tasyAkAzamAtrarUpatvAt, lokamAtravyApitvamapi nAsti, vikalpAnupapatteH-tathAhi siddhAvasthAyAM teSAM vyApitvamabhyupagatamuta prAgapi ?, na tAvatsiddhAvasthAyAM, tadvayApitvabhavanenamittAbhAvAt, nApiprAgavasthAyAM, tadbhAvesarvasaMsAriNAMpratiniyatasukhaduHkhAnubhavo na syAt, na ca zarIrAbahiravasthitamavasthAnamasti, tatsattAnibandhanasya pramANasyAbhAvAt, ataH sarvavyApitvaM vicAryamANaM na kathaJcid ghaTate, tadabhAve ca lokAgrameva siddhAnAM sthAnaM, tadgatizca karmavimuktasyovaMgati'ritikRtvA bhavati, tathA coktam - // 1 // "lAu eraMDaphale aggI dhUme ya usu dhaNuvimukke / gaI puvvapaogeNaM evaM siddhANavi giio|| ityAdi / tadevamasti siddhistasyAzca nijNsthaanmityevNsNjnyaaNniveshyediti|saamprtNsiddheH sAdhakAnAM sAdhUnAM tatpratipakSabhUtAnAmasAdhUnAM cAstitvaM pratipipAdayiSuH pUrvapakSamAhamU. (731) nathi sAhU asAhU vA, nevaM sannaM nivese| asthi sAhU asAhU vA, evaM sannaM nivesae / vR. nAsti' na vidyate jJAnadarzanacAritrakriyopeto mokSamArgavyavasthitaH sAdhuH, saMpUrNasya ratnatrayAnuSThAnasyAbhAvAt, tadabhAvAccatapratipakSabhUtasyAsAdhorapyabhAvaH, parasparApekSitvAdetadvayavasthAnasyaikatarAbhAve dvitIyasyApyabhAva ityevaM saMjJAM no nivezayet, apitu asti sAdhuH, siddheH prAksAdhitatvAta, siddhisattAcanasAdhumantareNa,ataHsAdhusiddhi, ttprtipkssbhuutsycaasaadhoriti| yazca saMpUrNaralatrayAnuSThAnAbhAvaH prAgAzaGkitaH sa siddhAntAbhiprAyamabuddhaiva, tathAhi -- samyagdaSTerupayuktasyAraktadviSTasya satsaMyamavataH zrutAnusAreNA''hArAdikaM zuddhabuddhayA gRhNataH kvacidajJAnAdaneSaNIyagrahaNasaMbhave'pi satatopayuktatayAsaMpUrNameva ratnatrayAnuSThAnamiti, yazca bhakSyamidamidaM cAbhakSyaM gamyamidamidaM cAgamyaM prAsukameSaNIyamidamidaM ca viparItamityevaM rAgadveSasaMbhavenasamabhAvarUpasya sAmAyikasyAbhAvaH kaizcicodyatetatteSAM codanamajJAnavijRmbhaNAta, tathAhi-nateSAMsAmAyikavatAMsAdhUnAMrAgadveSatayAbhakSyAbhakSyAdivivekaH, apitupradhAnamokSAGgasya saccAritrasyasAdhanArtham, apica-upakArApakArayoH samabhAvatayAsAmAyikaMnapunarbhakSyAbhakSyayoH smprvRttyeti| Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 sUtrakRtAGga sUtram 2/5/-/732 mU. (732) natthi kallANa pAve vA, nevaM sannaM nivesae / atthi kallANa pAve vA, evaM sannaM nivesae // vR. tadevaM muktimArgapravRttasya sAdhutvamitarasya cAsAdhutvaM pradarzyAdhunA ca sAmAnyena kalyANapApavatoH sadbhAvaM pratiSedhaniSedhadvAreNAha - 'nitthi kallANa pAve vA' ityAdi, yatheSTArthaphalasaMprApti kalyANaM tatra vidyate, sarvAzucitayA nirAtmakatvAJca pApaM pApavAn vA na kazcidvidyate, tadevamubhayorapyabhAvaH, tathA coktam // 1 // "vidyAvinayasaMpanne, brAhmaNe gavi hastini / zuni caiva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH // ityevameva kalyANapApakAbhAvarUpAM saMjJAM no nivezayed, api tvasti kalyANaM kalyANavAMzca vidyate, tadviparyastaM pApaM tadvAMzca vidyate, ityevaM saMjJAM nivezayet, tathAhi naikAntena kalyANAbhAvo yo bauddhairabhihitaH, sarvapadArthAnAzucitvAsaMbhavAt, sarvAzucitve ca buddhasyApyazucitvaprApteH, nApi nirAtmAnaH svadravyakSetrakAlabhAvApekSayA sarvapadArthAnAM vidyamAnatvAt paradravyAdibhistu na vidyante, sadasadAtmakatvAdvastunaH, taduktam- "svaparasattAvyudAsopAdAnApAdyaM hi vastuno vastutva" miti tathA''tmAdvaitabhAvAbhAvAtpApAbhAvo'pi nAsti, advaitabhAve hi sukhI duHkhI sarogo nIrogaH surUpaH kurUpI durbhagaH subhago'rthavAn daridrastathA'yamantiko'yaM tu davIyAn ityevamAdiko jagadvaicitryabhAvo'dhyakSasiddho'pi na syAt / yacca samadarzitvamucyate brAhmaNacANDAlAdiSu tadapi samAnapIDotpAdanato draSTavyaM, na punaH karmApAdita vaicitryabhAvo'pi teSAM brAhmaNacANDAlAdInAM nAstIti, tadevaM kathaJcitkalyANamasti tadviparyastaM tu pApakamiti / na caikAntena kalyANaM kalyANameva, yataH kevalinAM prakSINaghanaghAtikarmacatuSTayAnAM sAtAsAtodayasadbhAvAttathA nArakANAmapi paJcendriyatvaviziSTajJAnAdisadbhAvAnaikAntena te'pi pApavanta iti tasmAtkathaJcitkalyANaM kathaJcitpApamiti sthitam / tadevaM kalyANapApayoranekAntarUpatvaM prasAdhyaikAntaM dUSayitumAhamU. (733) kallANe pAvae vAvi, vavahAro na vijai / jaM veraM taM na jANaMti, samaNA bAla paMDiyA | vR. kalyaM sukhamArogyaM zobhanatvaM vA tadaNatIti kalyANaM tadasyAstIti kalyANo matvarthIyAcpratyayAnto'rzaAdibhyo'jityanena, kalyANavAnitiyAvat / evaM pApakazabdo'pi matvarthIyAcpratyayAnto draSTavyaH / tadevaM sarvathA kalyANavAnevAyaM tathA pApavAnevAyamityevaMbhUto vyavahAro na vidyate, tadekAntabhUtasyaivAbhAvAt, tadabhAvasya ca sarvavastUnAmanekAntAzrayaNena prAkprasAdhitatvAditi / etacca vyavahArAbhAvAzrayaNaM sarvatra prAgapi yojanIyaM tadyathA sarvatra vIryamasti nAsti vA sarvatra vIryamityevaMbhUta ekAntiko vyavahAro na vidyate, tathA nAsti loko'loko vA tathA na santi jIvA ajIvA iti cetyevaMbhUto vyavahAro na vidyata iti sarvatra sambandhanIyaM / tathA vairaM vajraM tadvatkarma vairaM virodho vA vairaM tadyena paropaghAtAdinaikAntapakSasamAzrayaNena vA bhavati tatte 'zramaNAH' tIrthikA bAlA iva rAgadveSakalitAH 'paNDitAH' paNDitAbhimAninaH zuSkatarkadapadhmAtA na jAnanti, paramArthabhUtasyAhiMsAlakSaNasya dharmasyAnekAntapakSasya vA'nAzraya Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM 5, * 417 NAditi / yadivA yadvairaM tatte zraNA bAlAH paNDitA vA na jAnantItyevaM vAcaM na nisRjedityuttareNa sambandhaH kimiti na nisRjet ?, yataste'pi kiJcijAnantyeva / apica teSAM tannimittakopotpatteH, yacaivaMbhUtaM vacastanna vAcyaM yata uktam 119 11 "appattiyaM jeNa siyA, Asu kuppija vA paro / savvaso taM na bhAsejjA, bhAsaM ahiyagAmiNiM // ( ityAdi) asesaM akkhayaM vAvi, sabvadukkheti vA puNo / vajjhA pANA na vajjhati, iti vAyaM na nIsare // mU. (734) vR. aparamapi vAksaMyamamadhikRtyAha - ' asesa' mityAdi, azeSaM kRtsnaM tatsAMkhyAbhiprAyeNa akSataM-nityamityevaM na brUyAt, pratyarthaM pratisamayaM cAnyathA'nyathAbhAvadarzanAt sa evAyamityevaMbhUtasyaikatvasAdhakasya pratyabhijJAnasya lUnapunarjAteSu kezanakhAdiSvapi pradarzanAt, tathA apizabdAdekAntena kSaNikamityevamapi vAcaM na nisRjet, sarvathA kSaNikatve pUrvasya sarvathA vinaSTatvAduttarasya nirhetuka utpAdaH syAt, tathA ca sati 'nityaM sattvamasatvaM vA'hetoranyAnapekSaNA' diti / tathA sarvaM jagaddukhAtmakamityevamapi na brUyAt, sukhAtmakasyApi samyagdarzanAdibhAvena darzanAt, tathA coktam 'taNasaMdhAra nisanno'vi munivaro bhaTTarAgamayamoho / jaM pAvai muttisuhaM katto taM cakkavaTTIvi // ityAdi, 119 !! tathA vadhyAzcaurapAradArikAdayo'vadhyA vA tatkarmAnumatiprasaGgAdityevaMbhUtAM vAcaM svAnuSThAnaparAyaNaH sAdhuH paravyApAranirapekSo na nisRjet, tathA hi siMhavyAghramArjArAdInparasattvavyApAdanaparAyaNAn dhSTvA mAdhyasthyamavalambayet, tathA coktam- "maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSvi"ti, evamanyo'pi vAksaMyamo draSTavyaH, tadyathA amI gavAdayo vAhyA na vAhyA vA tathA'mI vRkSAdayazchedyA na chedyA vetyAdikaM vaco na vAcyaM sAdhuneti / yU. (735) dIsaMti samiyAyArA, bhikkhuNo sAhujIviNo / ee micchovajIvaMti, iti diTThi na dhArae / vR. ayamaparo vAkyaMsayamaprakAro'ntaHkaraNazuddhisamAzritaH pradarzyate- 'dIsaMtI'tyAdi, 'zyante' samupalabhyante svazAstroktena vidhinA nibhRtaH saMyata AtmA yeSAM te nibhRtAtmAnaH, kvacitpAThaH 'samayAcAra' tti samyak - svazAstravihitAnuSThAnAdaviparIta AcAraH-anuSThAnaM yeSAM te samyagAcArAH, samyagvA- ito vyavasthita AcAro yeSAM te samitAcArAH, ke te? - bhikSaNazIlA bhikSavo bhikSAmAtravRttayaH, tathA sAdhunA vidhinA jIvituM zIlaM yeSAM te sAdhujIvinaH / sadhAhi te na kasyaciduparodhavidhAnena jIvanti, tathA kSAntA dAntA jitakrodhAH satyasaMdhA dhDhavratA yugAntaramAtradhSTayaH parimitodakapAyino mauninaH sadA tAyino viviktaikAntadhyAnAdhyAsinaH akaukucyAstAnevaMbhUtAnavadhAryApi 'sarAgA api vItarAgA iva ceSTante' iti matvaite mithyAtvopajIvina ityevaM dRSTiM na dhArayet-naivaMbhUtamadhyavasAyaM kuryAnnApyevaMbhUtAM vAcaM nisRjed yathaite mithyopacArapravRttA mAyAvina iti chadmasthena hyarvAgdarzinaivaMbhUtasya nizcayasya kartumazakyatvAdityabhiprAyaH, teca svayUthyA vA bhaveyustIrthAntarIyA vA, tAvubhAvapi na vaktavya sAdhunA, yata uktam 227 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 sUtrakRtAGga sUtram 2/5/-/735 // 1 // "yAvatparaguNaparadoSakIrtane vyApRtaM mano bhavati / tAvadvaraM vizuddhe dhyAne vyagraM manaH kartum / / ityAdi // kiMcAnyatmU. (736) dakkhiNAe paDilaMbho, asthi vA Nasthi vA punno| naviyAgareja mehAvI, saMtimaggaMca vuuhe| vR. dAnaM dakSiNA tasyAH pratilambhaH-prApti :sa dAnalAbho'smAdgRhasthAdeH sakAzAdasti nAsti vetyevaM na vyAgRNIyAt meghAvI mryaadaavyvsthitH| yadivA svayUthyasya tIrthAntarIyasya vA dAnaM grahaNaM vA prati yo lAbhaH sa ekAntenAsti-saMbhavati nAsti vetyevaM na brUyAdekAntena, tadAnagrahaNaniSedhe dossotpttisNbhvaat|| tathAhi-taddAnaniSedhe'ntarAyasaMbhavastadvaicityaM ca, taddAnAnumatAvapyadhikaraNodbhava ityato'sti dAnaM nAsti vetyevamekAntena na brUyAt / kathAM tarhi brUyAditi darzayati-zAntiHmokSastasyamArga-samyagdarzanajJAnacAritrAtmakastamupabRMhaye-vardhayeta, yathA mokSamArgAbhivRddhirbhavati tathA brUyAdityarthaH, etaduktaM bhavati-pRSTaH kenacidvighapratiSedhamantareNa deyapratigrAhakaviSayaM niravadyameva brUyAdityevamAdikamanyadapi vividhadharmadezanAvasare vAcyaM, tathA coktam'sAvajaNavajANaM vayaNANaM jo na jANai vises'ityaadi| mU. (737) icceehiM ThANehiM, jinadiTehiM sNje| dhArayaMte u appANaM, AmokkhAe parivaenAsi / tibemi|| vR. sAmpratamadhyayanArthamupasaMjighRkSurAha-'icceehi mityAdi, ityetairekAntaniSedhadvAreNAnekAntavidhAyibhiH sthAnaiksiMyamapradhAnaiH samastAdhyayanoktai rAgadveSarahitairjinaiSTiH-upalabdhairna svamativikalpotthApitaiH saMyataH-satsaMyamavAnAtmAnaMdhArayan-ebhiH sthAnairAtmAnaMvartayannAmokSAyaazeSakarmakSayAya mokSaM yAvatpariH-samantAtsaMyamAnuSThAne bajeH gacchestvamiti vidheysyopdeshH| iti parisamAptayarthe, bravImIti pUrvavat / nayA abhihitAH abhidhAsyamAnalakSaNAzceti / / adhyayanaM-5 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAvAcArya viracitA dvItIya zrutaskandhasya paMcamamadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayana-6 ArdrakIya) 1.uktaM paJcamamadhyayanaM, sAmprataM SaSThamArabhyate. asya cAyamabhisaMbandhaH-ihAnantarAdhyayane AcAraH pratipAdito'nAcAraparihArazca, sa ca yenAcIrNa parihatazvAsAvadhunA pratipAdyate, yadivA'nantarAdhyayane svarUpamAcAranAcArayoHpratipAditaM, taJcAzakyAnuSThAnaM na bhavatyatastadAsevako dRSTAntabhUta ArdrakaH pratipAdyata iti, athavA'nAcAraphalaM jJAtvA sadAcAre prayalaH kAryoM yathA''kakumAreNa kRta ityetaddarzanArthamidamadhyayanam / ___asya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni vAcyAni, tatropakramAntargato'rthAdhikAro'yaM, tadyathA-ArdrakakumAravaktavyatA, yathA'sAvabhayakumArapratimAvyatikarAvyatibuddhaH tathA'tra sarva Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayana-6, 419 - pratipAdyata iti / nikSepastridhA-tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne nikSepe tvArdrakIyaM, tatrArdrapadanikSepArthaM niyuktikRdAhani. [184] nAmaMThavaNAaI davvadaM ceva hoi bhAvaI / evo khalu addassa u niklevo cauviho hoi / / vR. nAmasthApanAdravyabhAvabhedAzcaturdhA''rdrakasyanikSepo draSTavyaH, tatranAmasthApaneanAdhtya dravyApratipAdanArthamAha-tattra dravyAdvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH 'anupayogo dravya'mitikRtvA noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM / ni. [185] udagaI sAradaM chaviyadda vasadda tahA silesaI / evaM davvadaM khalu bhAveNaM hoi rAgaI // vR.yadudakena mRttikAdikaMdravyamArdIkRtaMtadudakA, sArArdratuyabdahiHzuSkAkAramapyantarmadhye sArdramAste yathA zrIparNIsovarcalAdikaM chaviaI tuyasnigdhatvagadravyaMmuktAphalaraktAzokAdikaM tadabhidhIyate, vasayopaliptaM vasA, tathA zleSA vajralepAdyupaliptaM stambhakuDyAdikaM yadavyaM talsigdhAka ratayA zleSAmityAbhidhIyate, etatsarvamapyudakAdikaM dravyAmevAbhidhIyate, khaluzabdasyaivakArArthatvAt / bhAvArdra tu punaH rAgaH-sneho'bhiSvaGgastendriM yajIvadravyaM tadbhAvAmityabhidhIyate / sAmpratamArdrakakumAramadhikRtyAnyathA dravyA pratipAdayitumAha - ni. [186] egabhaviyabaddhAue ya abhimuhae ya nAmagoe y| ete tinni pagArA davvadde hoMti nAyavvA / / vR. ekena bhavena yo jIvaH svagadirAgatyAkakumAratvenotpatsyate tathA tato'pyAsannato baddhAyuSkaH tathA tato'pyAsannatamo'bhimukhanAmagotroH yo'nantarasamayamevAkatvena samutpatsyate, eteca trayo'pi prakArA dravyAke draSTavyA iti / ni. [187] addapure addasuto nAmeNaM addasotti angaaro| tatto samuTThiyamiNaM ajjhayaNaM addaijjati / / vR.sAmprataMbhAvAkamadhikRtyAha-ArdrakAyuSkanAmagotrANyanubhavan bhAvArdobhavati, yadyapi zaGgaverAdInAmapyAkasaMjJAvyavahAro'stitathApi nedamadhyayanaMtebhyaH samutthitamatonatairihAdhikAraH, kiMtvArdrakakumArAnagArAtsamutthimatastenaivehAdhikAra itikRtvA tdvktvytaa'bhidhiiyte| etadeva niyuktikRdAha-asyAH samAsenAyamartha-Ardrakapure nagare Ardrako nAma rAjA, tatsuno'pyAkAbhidhAnaH kumAraH, tadvaMzajAH kila sarve'pyArardrakAbhidhAnA eva bhavantItikRtvA, sa cAnagAraH saMvRttaH, tasya ca zrImanmahAvIra varddhamAnasvAmisamavasaraNAvasare gozAlakenasArddha hastitApasaizva vAdo'bhUta,tena cateetadadhyayanArthopanyAsena parAjitAata idamabhidhIyate-'tataH' tasmAdAkAsamutthitamida-madhyayanamArdrakIyamiti gAthAsamAsArthaH / vyAsArthatusvata eva niyuktikRdAkapUrvabhavopanyAsenottaratra kathayiSyatIti / nanu ca zAzvatamidaM dvAdazAGgamapi gaNipiTakam ArdrakakathAnakaM tu zrIvarddhamAnatIrthAvasare tatkathamasya zAzvatatvamityAzaGkayAha / ni. [188] kAmaM duvAlasaMgaM jinavayaNaM sAsayaM mahAbhAgaM / savvajjhayaNAiMtahA svvkkhrsnnivaayaay|| Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 sUtrakRtAsUtram 2/6/-738/ni. [188] vR. 'kAma'mityeyatadabhyupagame iSTamevaitadasmAkaM, tadyathA-dvAdazAGgamapi jinavacanaM nityaM zAzvataM mahAbhAgaM mahAnubhAvamAma!SadhyAdiRddhisamanvitatvAtna kevalamidaMsaNyipyadhyayanAnyevaMbhUtAni, tathA sarvAkSarasannipAtAzca melApakA drvyaathdishaannityaaeveti|nnuc matAnujJAnAma nigrahasthAnaM bhavata ityAzaGkayAha - ni. [189] tahaviya koI atyo uppanti tammi taMmmi samayammi / pucamanio anumato ahoiisibhaasiesujhaa|| ghR, 'jaivi' yadyapi sarvamapIdaM dravyArthataH zAzvataM tathA'pi ko'pyarthastasminsamaye tathA kSetrecakutazcidAIkAdeH sakAzAdAvirbhAvamAskanditasatena vypdishyte| tathApUrvamapyasAvartho'nyamuddizyokto'numatazca bhavati, RSibhASiteSUttarAdhyayanAdiSu ytheti|saamprtN viziSTataramadhyayanotthAnamAha-- ni. [190] ajjaddaeNa gosaalbhikkhubNbhvtiitidNddiinnN| jaha hasthitAvasANaM kahiyaM iNamo tahA vucchN|| ni. [191] gAme vasaMtapurae sAmaito dharaNisahito nikhNto| bhikkhAyariyAdiTThA ohAsiyabhattavehAsaM / / ni. [192] saMvegasamAvanno mAI bhattaM caittu diyloe| caiUNaM addapure addasuo addao jaao| ni. [193] pItI ya doNha dUo pucchaNamabhayassa paThThave so'vi / teNAvisammaddihitti hojja paDimA rahaMmi gyaa| ni. [194] daRs saMbuddho rikkhioya AsANa vAhaNa plaato| pavvAvaMto dharitorajaMna kareti ko anno|| ni. [195] agaNito nikkhaMto viharai paDimAi dArigA vrio| suvanna vasuhArAo ranno kahaNaMca deviie|| ni. [196] taMnei pitA tIse pucchaNa kahaNaMca varaNa dovaare| jANAhi pAyabiMbaM AgamaNaM kahaNa niggamaNaM / ni. [197] paDimAgatassamIve sapparIvArA abhikkha paDivayaNaM / bhogA sutANa pucchaNa sutabaMdha punne ya niggamaNaM // ni. [198] rAyagihAgama corA rAyabhayA kahaNa tesi dikkhA ya / gosAlabhikkhubaMbhI tidaMDiyA tAvasehi saha vaado| ni. [199] vAde parAiittA savveviya srnnmbbhuvgtaate| addagasahiyA save jinavIrasagAse nikkhNtaa|| ni. [200] na dukkaraM vA narapAsamoyaNaM, gayassa mattassa varNami raayN!| jahA uvattAvalieNataMtuNA, sudukkaraM me paDihAi moynnN|| vR.AryAkeNa samavasaraNAbhikhamuccalitenagozAlakabhikSostathA brahmavatinAMtridaNDinAM yathA hastitApasAnAM ca kathitamidamadhyayanArthajAtaM tathA vakSye sUtreNeti // sAmprataM sapUrvabhava Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayana-6, 421 mAIkakathAnakaM gAthAbhireva niyuktikRdAha "gAme' ityAdigAthASTakaM, AsAMcA kathAnakAdavaseyaH, tadaM-magadhAjanapadevasantapurako grAmaH, tatra sAmAyiko nAma kuTumbI prativasati, sacasaMsArabhayodvigno dharmaghoSAcAryantike dharma zrutvA sapantIkaHpravrajitaH, saca sadAcArarataH saMvignaH sAdhubhiHsAddhaviharati, itraapisaadhviimishet| kadAciccAsAvekasminnagarebhikSArthamaTantIM dRSTvA tAmasautathAvidhakarmodayAtpUrvaratAnusmaraNena tasyAmadhyupapannaH, tena cAtmIyo'bhiprAyodvitIyasyasAdhorniveditaH, tenApicatapravartinyAH, tayA'pi tasyAH, tayA'pi cAbhihitaM-na mama dezAntare ekAkinyA gamanaM yujyate, na cAsau tatrApyanubandhaM tyakSyatItyatomamAsminnavasare bhaktapratyAkhyAnameva zreyona punavratavilopanamityatastayA bhaktapratyAkhyAnapUrvakamAtmoddhandhanamakAri, mRtA cAsau agaaddevlokN| zrutvA cainaM vyatikaramasau paraM saMvegupagatazcintitaM ca tena-tayA vratabhaGgabhayAdidamanuSThitaM mama tvasI saMjAta evetyato'hamapi bhaktapratyAkhyAnaM karomItyAcAryasyAnivedyaivAsau mAyAvI atha ca paramasaMvegApatraH asAvapi bhaktaM pratyAkhyAya divaMgataH / tato'picapratyAgatyArdrapurenagareArdrakasutaArdrakAbhidhAnojAta, sA'picadevalokAcyutA vasantapure nagare zreSThikule dArikA jAtA / itaro'pi ca paramarUpasaMpanno yauvanasthaH saMvRttaH / anyadA'syAkapitA rAjagRhe nagare zreNikasya rAjJaH snehAviSkaraNArthaM paramaprAbhRtopetaM mahattamaM preSayati, ArdrakakumAreNAsau pRSTo yathA-kasyaitAnimahArhANyatyugrANi prAbhRtAni matpitrA preSitAni yAsyantIti, asAvakathayad-yathA Aryadeze tava pituH paramamitraM zreNiko mahArAjaH tasyaitAnIti, ArdrakakumAraNApyabhANi-kiM tasyAsti kazcidyogyaH putraH ?, astItyAha, yadyevaM mAhitAniprAbhRtAni bhavatA tasya samarpaNIyAnIti bhaNitvAmahArhANi prAbhRtAni samaryAmihitaM. vaktavyo'sau madvacanAt yathA''rdrakakumArastvayi nitarAM snihyatIti, sa ca mahattamo gRhItobhayaprAbhRto rAjagRhamagAt, gatvAcarAjadvArapAlaniveditorAjakulaM praviSTo, dRSTazca zreNikaH, praNAmapUrvakaM niveditAni prAbhRtAni, kathitaM ca yathAsaMdiSTaM, tenApyAsanAzanatAmbUlAdina / yathArhapratipatyA sanmAnitaH / dvitIye cAhnayAkakumArasatkAni prAbhRtAnyabhayakumArasya samarpitAni, kathitAni ca taprItyutpAdakAnitatsaMdiSTavacanAni, abhayakumAreNApipAriNAmikyA buddhayA pariNAmitaM-nUnamasI bhavyaH samAsannamuktigamanazca tena mayA sAIprItimicchatIti tadidamatra prAptakAlaM yadAditIrthakara pratimAsaMdarzanena tasyAnugrahaH kriyataitimatyAtathaiva kRtaM, mahArhANica preSitAni prAbhRtAnIti, uktavAsI mahattamo yathA-mAhitaprAbhRtametadekAntenirupaNIyaM, tenApi tathaivapratipannaM, gatazcAsAvArdrakapuraM, samarpitaM ca prAbhRtaM raajnyH|| dvitIye cAhayAkakumArasyeti, kathitaM ca yathAsaMdiSTaM, tenApyekAnte sthitvA nirUpitA pratimA, tAM ca nirUpayata IhApohavimarzanena samutpannaM jAtismaraNaM, cintitaM ca tena yathAmamAbhayakumAreNa mahAnupakAro'kAri saddharmapratibodhata iti, tato'sAvAkaH saMjAtajAtismaraNo'cintayata-yasya mama devalokabhogairyathepsitaM saMpadyamAnaistRpti bhUta tasyAmIbhistucchermAnuSaiH svalpakAlInaiH kAmabhogaistRptirbhaviSyatIti kutastyamiti, etatparigaNayya nirviNNakAmabhogo yathocitaM paribhogamakurvan rAjJA saMjAtabhayena mA kvacidyAsyati ataH paJcabhiH zatai rAjaputrANA Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-/738/ni. [200] rakSayitumArebhe, ArdrakakumAro'pyazvavAhanikayA vinirgataH pradhAnAzvena prapalAyitaH / tatazcapravrajyA gRhNan devatayA sopasargabhavato'dyApIti maNitvA nivArito'pyasAvArdrako rAjyaM tAvanna karoti ko'nyo mAM vihAya pravrajyAM grahISyatItyabhisaMdhAya tAM devatAmavagaNayya prvrjitH|vihrnnydaa'nytrprtimaaprtipnnH kAyotsargavyavasthitovasantapuretayA devalokacyutayA zreSThiduhitrA'paradArikAmadhyagatayAramantyai mama bhartetyevamukte satyanantarameva tatsannihitadevatayA'rddhatrayodazakoTiparimANAzobhanaM vRtamanayeti bhaNitvAhiraNyavRSTirmuktA,tAMca hiraNyavRSTiM rAjAgRhNandevatayA sadyutthAnato vidhRto'bhihitaMcatayAyathA-etaddhiraNyajAtamasyAdArikAyAH nAnyasya kasyacidityatastapitrA sarvaM sNgopitm| ArdrakakumAro'pyanukUlopasargaitimatvA''zvevAnyatra gataH, gacchatica kAledArikAyA varakAH samAgacchanti, pRSTau ca pitarau tayA-kimeSAmAgamanaprayojanaM ?, kathitaM ca tAbhyAM yathaite tavavarakA iti, tatastayokta-tAta! sakRtkanyAH pradIyante nAnekazaH, dattAcAhaMtasmai yatsambandhi hiraNyajAtaM bhavadbhirgRhItaM, tataH sA pitrA'bhANi-kiM tvaMtaM jAnISe? tayoktaM-tatpAdagatAbhijJAnadarzanatojAnAmIti, tadevamasautatparijJAnArtha sarvasyabhikSArthino bhikSAMdApayituM nirUpitA, tatodvAdazabhirvaSairgataiH kadAciccAsau bhavitavyatAniyogena tatraivaviharan samAyAtaH, pratyabhijJAnatazca tayA tatpAdacihnadarzanataH, tato'sau dArikA saparivArA tatpRSThato jagAma, ArdrakakumAro'pidevatAvacanaM smaraMstathAvidhakarmodayAtrAvazyaMbhAvibhavitavyatAniyogena ca pratibhagnstayA sArddha munakti bhogAn, putrshcotpnnH| punarAkakumAreNAsAvabhihitA-sAmprataMteputro dvitIyaH ahaMcasvakAryamanutiSThAmi, tayA sutavyutpAdanArthaM kasakartanamArabdhaM, pRSTAcAsau bAlakena-kimambaitadbhavatyAprArabdhamitarajanAcaritaM?, tato'sAvavocada-yathA tava pitA pravrajitukAmaH tvaM cAdyApi zizurasamartho'rthArjane tato'hamanAthAstrIjanocitenAninchana vidhinA''tmAnaM bhavantaM ca kila paalyissyaamiityetdaalocyedmaa-rbdhmiti| tenApi bAlakenotpannapratibhayA tatkarttitasUtreNaiva kAyaM madbaddho yAsyatIti manmanabhASiNopaviSTa evAsau pitA pariveSTitaH, tenApi cintitaM-yAvanto'mI bAlakakutaveSTanatantavastAvantyevavarSANi mayA gRhesthAtavyamiti, nirUpitAzcatantavoyAvadvAdazatAvantyevavarSANyasau gRhavAse vyavasthitaH, pUrNeSucadvAdazasusaMvatsareSugRhAnnirgataH prvrjitshceti| tato'sau sUtrArthaniSpa nnaekAkivihAreNa viharan rAjagRhAbhimukhaM prasthitaH, tadantarAle ca tadrakSaNArthaM yAni prApitrA nirUpitAnI paJca rAjaputrazatAni tasminzvena naSTe rAjabhayAdvailakSyAcca na rAjAntikaM jagmuH tatrATavIdurge cauryeNa vRtti kalpitavantaH, taizcAsau dRSTaH pratyabhijJAtazca, teca tena pRSTAH-kimiti bhavadbhirevaMbhUtaM karmAzritaM?, taizca sarva rAjabhayAdikaM kathitam, ArdrakakumAravacanAca saMbuddhAH pravrajitAzca / tathA rAjagRhanagarapraveze gozAlako hastitApasA- brAhmaNAzca vAde praajitaaH| tathA''rdrakakumAradarzanAdeva hastI bandhanAdvimuktaH,tecahastitApasAdaya ArdrakakumAradharmakathAkSiptA jinavIrasamavasaraNe nisskaantaaH| rAjJAca viditavRttAntenamahAkutUhalApUritahRdayena pRSTo-bhagavan! kayaMtvadarzanatohastI nirargalaH saMvRttaiti?,mahAn bhagavataHprabhAva ityevamabhihitaH sannAkakumAro'bravIt nvmgaathyottrN| naduSkarametadyannarapAzairbaddhamattavAraNasya vimocanaM vane rAjan! etattume pratibhAtiduSkaraM Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-6, 423 yaccatatrAvalitenatantunA baddhasyamama pratimocanamiti snehatantavo hijantUnAMdurucchedAbhavantIti bhAvaH |gtmaakkthaankm, nAmaniSpannanikSepazca / tadanantaraM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramucArayitavyaM, taccedammU. (738) purAkaDaM adda! imaM suNeha, megaMtayArI samaNe puraasii| se bhikkhuNo uvaNettA anege, Aikkhatihi puDho vitthre| vR. yathA gozAlakena sArddhavAdo'bhUdAIkakumArasya tathA'nenAdhyayanenopadizyate, taMca rAjaputrakamArdrakakumAraM pratyekabuddhaM bhagavatsamIpamAgacchantaM gozAlako'bravIt-yathA he Ardraka! yadahaM bravImitacchRNu-'purA' pUrvaMyadanena bhavattIrthakRtA kRtaM, taccedamitidarzayati-ekAntejanarahitepradeze carituMzIlamasyetyekAntacArI, tathA zrAmyatItizramaNaH purA''sIttapazcaraNodhuktaH, sAmprataM tUpraistapazcaraNavizeSainibharsito mAM vihAya devAdimadhyagato'sau dharmaM kila kathayati, tathA 'vahUna' bhikSUna 'upanIya' prabhUtaziSyaparikaraM kRtvA bhavadvidhAnAMcamugdhajanAnAmidAnI pRthakpRthagvistareNAcaSTe dharmamiti shessH| mU. (739)sA''jIviyA paTTavitA'thireNaM, sabhAgao gaNao bhikkhumanjhe AikkhamANo bahujannamatthaM, na saMdhayAtI avareNa pubbaM / vR. punarapi gozAlaka eva 'sAjIvie' tyAdyAha, yeyaM bahujanamadhyagatena dharmadezanA yuSmadguruNA''rabdhA''jIvikAprakarSeNa sthApitA prasthApitA, ekAkI viharallokikaiH paribhUyata itimatvA lokapaGkinimittaM mahAn parikaraH kRtaH, tathA cocyte| // 1 // "chatraM chAtraM pAtraM vastraM yaSTiM ca carcayati bhikssuH| veSeNa parikareNa ca kiyatA'pi vinA na bhikSApi // tadanena dambhapradhAnena jIvikArthamidarabhArabdhaM / kiMbhUtena ? asthireNa, pUrvaM hyayaM mayA sArddhamekAkyantaprAntAzanena zUnyArAmadevakulAdau vRttiM kalpitavAt, na ca tathAbhUtamanuSThAnaM sikatAkavalavanirAsvAdaM yAvajIvaM kartumalam ato mAM vihAyAyaM bahUn ziSyAnpratAryaivaMbhUtena sphaTATopena viharatItyataH kartavye 'asthiraH' capalaH, pUrvacaryAparityAgenAparakalpasamAzrayAt, etadeva darzayati / sabhAyAM gataH' sadevamanujaparSadivyavasthito gaNao'ttigaNazo bahuzo'nekaza itiyAvat bhikSUNAMmadhye 'gato' vyavasthita AcakSANo bahujanebhyohitaHarthobahujanyo'rthastamarthaMbahujanahitaM kathayan viharati, etaccAsyAnuSThAnaM pUrvApareNa na saMdhatte, tathAhi-yadi sAmpratIyaM vRttaM prAkAratrayasiMhAsanAzokavRkSabhAmaNDalacAmarAdikaMmokSAGgamabhaviSyattato yAprAktanyekacaryAklezabahulA'nena kRtAsA klezAya kevalamasyeti, yadi sA karmanirjaraNahetukA paramArthabhUtAtataH sAmpratAvasthA parapratArakatvAddambhakalpetyataH pUrvottarayoranuSTAnayoH-maunavratikadharmadezanArUpayoH parasparatovirodha iti / mU. (740) puTviM ca iNhi ca anAgataM vA egaMtameva paDisaMdhayAti / egaMtamevaM aduvA viiNhi, do'vaNNamannaM na sameti jmhaa| vR.apica-yadyekAntacAritvameva zobhanaM pUrvamAzritatvAt tataH sarvadA'nyanirapekSaistadeva kartavyam, athA cedaM sAmprataM mahAparivAravRtaM sAdhuM manyase tatastadevAdAvapyAcaraNIyamAsIda, apica dve apyete chAyAtapavadatyantavirodhinI vRtte naikatra samavAyaM gacchataH, tathA yadi maunena Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-/740 dharmastataH kimiyaM mahatA prabandhena dharmadezanA ?, athAnayaiva dharmastataH kimiti pUrvaM maunavratamanenAlalambe ?, yasmAdevaM tasmAtpUrvottaravyAhatiH / tadevaM gozAlakena paryanuyukta ArdrakakumAraH zlokapazcArddhanottaradAnAyAha 424 'pUrvaM' pUrvasminkAle yanmaunavratikatvaM yA caikacaryA tacchadmasthatvAda ghAtikarmacatuSTayakSayArtha, sAmprataM yanmahAjanaparivRtasya dharmadezanAvidhAnaM taprAgbaddhabhavopagrAhikarmacatuSTayakSapaNodyatasya vizeSatastIrthakaranAmno vedanArthaM aparAsAM cauccairgotrazubhAyurnAmAdInAM zubhaprakRtInAmiti / yadivA pUrvaM sAmpratamanAgate ca kAle rAgadveSarahitatvAdekatvabhAvanAnatikramaNAccaikatvamevAnupacaritaM bhagavAnazeSajanahitaM dharma kathayan pratisaMdadhAti, na tasya pUrvottarayoravasthayorAzaMsArahitatvAdabhedosti, ato yaducyate bhavatA-pUrvottarayoravasthayorasAGgatyaM tata plavata iti / samicca logaM tasthAvarANaM, khemaMkare samaNe mAhaNe vA / AikkhamANovi saharasama'jjhe, egaMtayaMsArayatI tahacce // mU. (741) vR. syAdetad-dharmadezanayA prANinAM kazcidupakAro bhavatyuta neti ?, bhavatItyAha- 'samicca loya' mityAdi, samyagayathAvasthitaM 'lokaM' SaDddravyAtmakaM 'matvA' avagamya kevalAlokena paricchidya trasyantIti trasAH-trasanAmakarmodayA dvIndriyAdayaH, tathA tiSThantIti sthAvarAH -sthAvaranAmakarmodayAtsthAvarAH pRthivyAdayasteSAmubhayeSAmapi jantUnAM 'kSemaM' zAntiH rakSA tatkaraNazIlaH kSemaMkaraH zrAmyatIti zramaNo dvAdazaprakArataponiSTaptadehaH, tathA mA haNatti pravRttiryasyAsau mAhano brAhmaNo vAsa evaMbhUto 'nirmamo' rAgadveSarahitaH prANihitArthaM na lAbhapUjAkhyAtyarthaM dharmamAcakSANo'pi prAgvat chadmasthAva- sthAyAM maunavratika iva vAksaMyata eva, utpannadivyajJAnatvAdbhASAguNadoSavivekajJatayA bhASaNenaiva guNAvApteH, anutpannadivyajJAnasya tu maunavratikatveneti, tathA devAsuranaratiryaksahasramadhye'pi vyavasthitaH paGkAdhArapaGkajavattaddoSavyAsaGgAbhAvAnmamatvavirahAdAzaMsAdoSavikalatvAdekAntamevAsI 'sArayati' prakhyAtiM nayati sAdhayatItiyAvat / nanu caikAkiparikaropetAvasthayorasti vizeSaH, pratyakSeNaivopalabhyamAnatvAt, satyam, asti vizeSo bAhyato na tvAntarato'pi darzayati- 'tathA' prAgvadarcA- lezyA zukladhyAnAkhyA yasya sa tathArca:, yadivA arcA- zarIraMtacca prAgvadyasya sa tathArca:, tathAhi asAvazokAdyaSTaprAtihAryopato'pi notsekaMccayAti, nApi zarIraM saMskArAyattaM vidadhAti, sahi bhagavAnAtyantikarAgadveSaprahANAdekAkyapi janaparivRto'pyekAkI, na tasya tayoravasthayoH kazcidvizeSo'sti, tathA coktam - "rAgadveSau vinirjitya, kimaraNye kariSyasi ? / atha no nirjitAvetau, kimaraNyekariSyasi ? | // 1 // ityato bAhyamanaGgamAntarameva kaSAyajayAdikaM pradhAnaM kAraNamiti sthitam / mU. (742) dhammaM kahaMtassa u natthi doso, khaMtassa daMtassa jitiMdiyassa / bhAsAya dose ya viyajjagassa, guNeya bhAsAya nisegavassa // vR. apagatarAgadveSasya prabhASamANasyApi doSAbhAvaM darzayitumAha-tasya bhagavato'pagataghanaghAtikalaGkasyotpannasakalapadArthAvirbhAvijJAnasya jagadabhyuddharaNapravRttasyaikAntaparahitapravRttasya svakAryanirapekSasya dharmaM kathayato'pi tuzabdasyApizabdArthatvAt nAsti kazciddoSaH / kiMbhUtasyetyAha- kSAntasya kSAntisaMpannasyAnena krodhanirAsamAha, tathA 'dAntasya' Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-6, 425 upazAntasyAnena tumAnavyudAsa, tathA jitAni svaviSayapravRttiniSedhenendriyANiyena sajitendriyo vazyendriyo'nenatulobhanirAsamAcaSTe, mAyAyAstu lobhanirAsAdeva nirAsodraSTavyaH, tanmUlatvAttasyAH, bhASAyA doSAHasatyAsatyAmRSAkarkazAsabhyazabdoccAraNAdayastadvivarjakasya-tatparihartustathA bhASAyA ye guNA-hitamitadezakAlAsaMdigdhabhASaNAdayastanniSevakasya sato avato'pi nAsti doSaH, chadmasthasya hi bAhulyena maunavratameva zreyaH, samutpannakevalasya tu bhASaNamapi gunnaayeti| mU. (743) mahavvaepaMca aNuvvaeya, taheva paMcAsava sNvrey| virati ihassAmaNiyami panne,lavApasakkI smnne-ttibemi| vR. kiMbhUtaM dharmamasau kathayatItyAha 'mahabbae paMce'tyAdi, mahAnti ca tAni vratAniprANAtipAtaviramaNAdInitAnica sAdhUnAMprajJApitavAn, paJcApitadapekSayA'NUni-laghUni vratAni aNuvratAni paJcevatAni zrAvakAnuddizya prajJApitavAn, paJcAzravAnprANApipAtAdirUpAn karmaNaH pravezadvArabhUtAntatsaMbaraMcasaptadazaprakAraM saMyamaM pratipAditavAn, saMvaravatohi viratirbhavatItyato viratiMca pratipAditavAn cazabdAttatphalabhUtI nirjarAmokSau ca / "iha' asminpravacane loke vA zramaNabhAvaH zrAmaNyaM-saMpUrNasaMyamastasmin vA vidheye mUlaguNAn mahAvratANuvratarUpAn tathottaraguNAn-saMvaraviratyAdirUpAn 'pUrNe kRtsne saMyame vighAtavye 'prAjJa' iti vA kvacitpAThaH, prajJAvAneta pratipAditavAniti / kiMbhUto'sau?-lavaM-karma tasmAd 'avasakaitti avasarpaNazIlo'vasapI zrAmyatIti zramaNaH-tapazcaraNayukta ityedahaM bravImi / svayameva ca bhagavAnpaJcamahAvratopapanna indriyanoindriyagupto viratazcAsau lavAvasapI san svato'nyeSAmapi tthaabhuutmupdeshNdttvaanityetdbrviimiiti|ydivaa''kkumaarvcnmaakaasau gozAlakastatpratipakSabhUtaM arthaM vaktukAma idamAha-ityetadvakSyamANaM yadahaMbravImitacchRNu! tvamiti yathApratijJAtamevAha gozAlakaH-- mU. (744) sIodagaM sevau bIyakAya, AhAyakammaM taha itthyaao| egaMtacArissiha amha dhamme tavassiNo nAbhisameti paavN| i. bhavatedamudgrAhitaM-parArthaM pravRttasyAzokAdiprAtihAryaparigrahastathA ziSyAdiparikaro dharmadezanA ca na doSAyeti yathA tathA'smAkamapi siddhAnte yadetadvakSyamANaM tanna doSAyeti / zItaM ca tadudakaM ca zItodakam-aprAsukodakaM tatsevana-paribhogaM karotu, tathA jIvakAyopabhogamAdhAkarmAzrayaNaMstrIprasajhaMca vidadhAtu, anenacasvaparopakAraH kRto bhavatItyasmadIye dharme pravRttasya 'ekAntacAriNaH ArAmodyAnAdiSvekAkivihArodyatasyatapasvino nAbhisameti na saMbandhamupayAti 'pApam' azubhakarmeti, idamuktaMbhavati-etAni zItodakAdIniyadyapISatkarmabandhAya tathApidharmAdhAraM zarIraM pratipAlayata ekAntacAriNastapasvino bandhAya na bhvntiiti| mU. (745) sItodagaMvA taha bIyakAyaM, AhAyakammataha itthiyaao| eyAiM jANaM paDisevamANA, agAriNo assamaNA bhvNti|| vR.etatparihatukAmaAha-'sItodaga'mityAdi, etAni prAgupanyastAniaprAsukodakaparabhogAdIni pratisevanto'gAriNo-gRhasthAstebhavanti azramaNAzca-apravrajitAzcevaMjAnIhi, yataHahiMsA satmasteyaM, brahmacaryamalubdhatA ityettacchramaNalakSaNaM, tazcaiSAM zItodakabIjA''dhAkamIparibhogavatAM nAstItyataste nAmAkArAbhyAM zramaNAna paramArthAnuSThAnata iti| Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-1746 mU. (46) siyA ya bIodaga itthiyAo, paDisevamANA samaNA bhavaMtu / agAriNo'vI samaNA bhavaMtu, sevaMti utaM'vitahappagAraM / / vR. punarapyAka evaitaddUSaNAyAha-syAdetadbhavadIyaM mataM-yathA te ekAntacAriNaH kSutpipAsAdipradhAnatapazcaraNapiDItAzca tatkathaM te na tapasvina ityetadAzayAIka Aha-yadi bIjAdhupabhogino'pi zramaNA ityevaM bhagavatA'bhyupagamyateevaM tarkhagAriNo'pi-gRhasthAH zramaNA bhavantu, teSAmapi dezikAvasthAmAzaMsAvatAmapi niSkiJcanataryakAkivihAritvaM kSutpipAsAdipIDanaM ca saMbhAvyate / ata Aha 'sevaMti u turavadhAraNe sevantyeva 'te'pi' gRhsthaastthaaprkaarmekaakivihaaraadikmiti| mU. (747)je yAvibIodagabhauti bhikkha, bhikkhaM vihaM jAyati jiiviytttthii| tenAtisaMjogamavippahAya, kaayovgaanNtkraabhvNti| pR.punarapyAko bIjodakAdibhojinAMdoSAbhidhitsayA''ha-je yAvI tyAdi, ye cApi 'bhikSavaH' pravrajitA bIjodakabhojinaHsantodravyato brahmacAriNo'pi bhikSAMcATantijIvitArthinaste tathAbhUtA 'jJAtisaMyogaM svajanasambandha viprahAya'tyaktvA kAyAnkAyeSuvopagacchantIti kAyopagAstadupamaIkArambhapravRttatvAt saMsArasyAnantakarAbhavantIti, idamuktaMbhavati-kevalaM strIparibhoga eva taiH parityakto'sAvapi dravyataH zeSeNa tu bIjodakAdhupabhogena gRhasthakalpA eva te, yattu bhikSATanAdikamupanyastaM teSAM tadgRhasthAnAmapi keSAJcitsaMbhAvyate, naitAvatA zramaNabhAva iti / __ adhunaitadAkarNya gozAlako'paramuttaraM dAtumasamartho'nyatIthikAnsahAyAn vidhAya solluNThamasAraM vaktukAma AhamU. (748) imaM vayaM tu tuma pAukuvvaM, pAvAiNo girihasi savva eva / pAvAiNo puDho kiTTayaMtA, sayaM sayaM dihi kareMti paau| ghR. 'imAM pUrvoktAMvAcaMtuzabdovizeSaNArthaM tvaM prAduSkurvan prakAzayansarvAnapiprAvAdukAn 'garhasi jugupsase, yasmAtsarve'pi tIrthakA bIjodakAdibhojino'pi saMsArocchittaye pravartante, te tu bhavatA nAbhyupagabhyante, tetu prAvAdukAH pRthak pRthak svIyAM svIyAM dRSTi-pratyekaM svadarzana kIrtayantaH prAduSkurvanti' prakAzayanti |ydivaa zlokapazcArddhamAkakumAraAha-sarve'piprAvAdukA yathAvasthitaM svadarzanaM kIrtayantaH 'prAduSkurvanti' prakAzayanti / tatprAmANyAca vayamapi svadarzanAvirbhAvanaM kurma, tathAhi-aprAsukena bIjodakAdiparibhogena karmabandha eva kevalaM na saMsAroccheda itIdasmadIyaM darzanam, evaM vyavasthite kA'tra paranindA ko vA''tmotkarSa iti / mU. (749) te annamannassa u garahamANA, akhaMti bho samaNA maahnnaay| satoya atthI asato ya natthI, garahAmo dihina garahAmo kiNci|| vR.kiMca te annamannasse tyAdi, 'te' prAvAdukAH 'anyo'nyasya paraspareNatusvadarzanapratiSThAzayAparadarzanaM garhamANAH svadarzanaguNAnAcakSate, tuzabdAtparasparatovyAhatamanuSThAnaM cAnutiSThanti, teca 'zramaNA' nirgranthAdayo 'brAhmaNA'dvijAtayaH sarve'pyete svakaM pakSasamarthayanti parakIya ca duussynti| tadeva pazcArddhana darzayati-'svata' iti svakIye pakSe svAbhyupagame'sti puNyaM tatkArya ca svargApavargAdikamasti, asvatazcaparAbhyupagamAJca nAstipuNyAdikamityevaM sarve'pi tIrthakAH parasparavyAghAtena pravRttAH, ato vayamapi yathAvasthitattvaprarUpaNatoyukti vikalatvAdekAntaddaSTi For Price Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayana-6, 427 'gaha mo'jugupsAmo-na hyasAvekAnto yathAvasthitattvAvirbhAvako bhavatIti, evaM ca vyavasthite tattvasvarUpaM vayamAcakSANAna kaMcidgamiH kANakuNTodghaTTanAdiprakAreNa, kevalaM svaparasvarUpAvibhavanaM karmoM, naca vastasvarUpAvirbhAvana parApavAdaH, tathA coktm||1||netrniriikssy vilakaNTakakITasappAna, samyak pathA vrajati tAnparihRtya sarvAn / ___ kujJAnakuzrutikumArgakuSTidoSAn, samyagvicArayata ko'tra praapvaadH|| ityAdi / yadivaikAntavAdinAmeva-astyeva nityamevAnityameva sAmAnyameva vizeSA evetyAdyabhyupagamavatAmayaM-parasparagAkhyo doSo, nAsmAkamanekAntavAdinAM, sarvasyApi sadasadAdeH kathaJcidabhyupagamAt / etadeva zlokapazcArddhana darzayati-'svata' iti, svadravyakSetrakAlabhAvairasti, tathA 'parata' iti paradravyAdibhirnAstItyevaM parAbhyupagabhaM dUSayanto gamio'nyAnekAntavAdinaH, tatsvarUpanirUpaNatastu rAgadveSavirahAnna kiJcidgarhAma iti sthitam / mU. (750) na kiMci rUveNa'bhidhArayAmo, sadichimaggaMtu karesu pAuM / magge ime kiTTie AriehiM, anuttare sappurisehiM aMjU // vR. etadeva spaSTataramAha-na kaJcana zramaNaM brAhmaNaMvA svarUpeNa-jugupsitAGgAvayavodghaTTanena jAtyA talliGgagrahaNodghaTTanena vA 'abhidhArAmo' garhaNAbuddhayodghaTTayAmaH, kevalaM svadRSTimArga tadabhyupagataM darzanaM prAduSkurmaH prakAzayAmaH, tdythaa||1|| brahmA lUnazirA harizi sarugvyAluptazizno haraH, sUryo'pyullikhito'nalo'pyakhilabhuk somaH kalaGkAGkitaH / sva tho'pi visaMsthulaH khalu vapuH saMsthairupasthaiH kRtaH, sanmArgaskhalavanAdbhavanti vipataH prAyaH prabhUNAmapi / / ityAdi / etacca taireva svAgame pApaThyate vayaM tu zrotAraH kevalamiti / ArdrakakumAra eva parapakSaM dUSayitvA svapakSasAdhanArthaM zlokapazcAHnAha-ayaM mArga' panthAH samyagdarzanAdikaH kIrtito' vyAvarNitaH, kaiH ? Aryai sarvajJaistyAjyadharmadUravartibhiH, kiMbhUto dharmo ? nAsmAduttaraH-pradhAno vidyata ityanuttaraH pUrvAparAvyAhatatvAdyayAvasthitajIvAdipadArthasvarUpanirUpaNAca, kiMbhUtairAthai? - santazcatepuruSAzca satpuruSAstaizcatustriMzadatizayopetairAvirbhUtasamastapadArthAvirbhAvakadivyajJAnaiH, kiMbhUto mArgo ? aMjU vyaktaH nirdoSatvAprakaTaH RjurvA vakraikAntaparityAgAdakuTila iti / mU. (751) urlDa aheyaM tiriyaM disAsu, tasA yajethAvara je ya paannaa| bhUyAhisaMkAbhi duguMchamANA, no garahatI vusimaM kiMci loe / vR. punarapi saddharmasvarUpanirUpaNAyAha-'uDDhaM aheya'mityAdi, UrdhvamaghastiryakSvevaM sarvAsvapi dikSuprajJApakApekSayA bhAvadigapekSayAvA tAsuye sAye ca sthAvarAH prANinaH cazabdI svagatAnekabhedasaMsUcakI, 'bhUta' sadbhUtaM tathyaM tatrAbhizaGkayA-tathyanirNayena prANAtipAtAdikaM pAtakaM jugupsamAno garhamANo vA yadivA bhUtAbhizayA prANyupamardazaGkayA sarvasAvadhamanuSThAnaM jugupsamAnonaivAparalokaMkaJcana garhati' nindati 'busimNtisNymvaaniti|tdevNraagdvessviyuktsy vasturUpAvirbhavane na kAcidgaheti, atha tatrApi gardA bhavati na tarduSNo'gniH zItamudakaM viSaM mAraNAtmakamityevamAdi kinycidvstusvruupmaavirbhaavniiymiti| sa evaM gozAlakamatAnusArI trairAziko nirAkRto punaranyena prakAreNAha Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-/752 mU. (752 ) AgaMtarAgera ArAmagAre, samaNe u bhIte na uveti vAsaM / dakkhA hu saMtI bahave maNussA, UNAtirittA ya lavAlavA ya // ghR. sa vipratipannaH sannArdrakamevamAha-yo'sau bhavatsaMbandhI tIrthakaraH sa rAgadveSabhayayuktaH, tathAhi asAvAgantukAnAM kArpaTikAdInAmagAramAgantAgAraM tathA''rAme'gAramArAmAgAraM tatrAsI 'zramaNo' bhavattIrthakara, tuzabda evakArArthe, bhIta evAsau tadapadhvaMsanamatvAt 'tatra' AgantAgArAdau 'na vAsamupaiti' na tatrAsanasthAnazayanAdikAH kriyAH kurute / kiM tatra bhayakAraNamiti cettadAha'dakSAH ' nipuNAH prabhUtazAstravizAradAH, huzabdo yasmAdarthe, yasmAdbahavaH santi manuSyAH tasmAdasau tadbhIto na vAsaM tatra samupaiti na tatra vAsamAtiSThate / kiMbhUtAH ? -nyUnAH svato'vamA hInA jAtyAdyatiriktA vA tAbhyAM parAjitasya mahAMzchAyAbhraMza iti / tAneva vizinaSTi-lapantIti lapAvAcAlAH ghoSitAneka tarkavicitradaNDakAH tathA alapA-maunavratikA niSThita yogAH guDikAdiyuktA vA yadvazAdabhidheyaviSayA vAgeva na pravartate tastadbhayenAsau yuSmattIrthakRdAgantAgArAdau naiva vrajatIti mU. (753) mehAviNo sikkhiya buddhimaMtA, suttehi atyehi ya nicchayannA / pucchiMsu mA Ne anagAra anne, iti saMkamANo na uveti tattha // vR. punarapi gozAlaka evAha - 'mehAviNo' ityAdi, meghA vidyate yeSAM te meghAvinograhaNadhAraNasamathA, tathA''cAryAdiH samIpe zikSAM grAhitAH zikSitAH tathautpattikyAdicaturvidhabuddhayupetA buddhimantaH, tathA 'sUtre' sUtraviSaye vinizcayajJAH tathA arthaviSaye ca nizcayajJA yathAvasthitasUtrArthavedinA ityarthaH / te caivaMbhUtAH sUtrArthaviSayaM mA praznaM kArSuranye'nagArA eke kecanetyevamasau zaGkamAnaH- teSAM bibhyanna 'tatra' tanmadhye upaiti upagacchatIti, tatazca na R jurmArgaH, iti bhayayuktatvAtasya, tathA mlecchaviSayaM gatvA na kadAciddharmadezanA ca karoti, Aryadeze'pi na sarvatra apitu kutracidevetyato viSamadRSTitvAdrAgadveSavartyasAviti / sU. (754) no kAmakiccA na ya bAlakiccA, rAyAbhiogeNa kuo bhaeNaM / viyAgarejja pasiNaM navAvi, sakAmakicceniha AriyANaM // vR. etadgozAlakamataM parihartukAma Ardraka Aha- sa hi bhagavAnprekSApUrva kAritayA nAkAmakRtyo bhavati, kamanaM kAmaH icchA na kAmo'kAmastena kRtyaM kartavyaM yasyAsAvakAmakRtyaH, sa evaMbhUto na bhavati, anicchAkArI na bhavatItyarthaH, yo hyaprekSApUrvakAritayA vartateso'niSTamapi svaparAtmanornirarthakamapi kRtyaM kurvIta, bhagavAMstu sarvajJaH sarvadarzI parahitaikarataH kathaM svaparAtmanornirupakArakamevaM kuryAt, tathA ca bAlasyeva kRtyaM yasya sa bAlakRtyo, na cAsau bAlavadanAlocita - kArI, na parAnurodhAnnApi gauravAddharmadezanAdikaM vidhatte apitu yadi kasyacidbhavyasattvasyopakArAya tadbhASitaM bhavati tataH pravRttirbhavati nAnyathA, tathA na rAjAbhiyogenAsau dharmadezanAdau kathaJcipravartate / " tataH kutastasya bhayena pravRttiH syAdityevaM vyavasthite kenacitkvacitsaMzayakRtaM praznaM vyAgRNIyAd yadi tasyopakAro bhavati, upakAramantareNa 'na ca' naiva vyAgRNIyAd, yadivA'nuttarasurANAM manaHparyAyajJAninAM ca dravyamanasaiva tannirNayasaMbhavAdato na vyAgRNIyAdityucyate / yadapyucyate bhavatA yadi vItarAgo'sau kimiti dharmakathAM karotIti cedityAzaGkayAha- 'svakAmakRtyena ' Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM -6, 429 svecchAcArikAritayA'sAvapi tIrthakRnAmakarmaNaH kSapaNAyana yathAkathaMcid, ato'sAvaglAnaH 'iha' asminsaMsAreAryakSetre vopakArayogye, AryANAM sarvaheyadharmadUravartinAMtadupakArAya dharmadezanAM vyAgRNIyAdasAviti ! kiMcAnyatmU. (755) gaMtA ca tatthA aduvA agaMtA, viyAgarejjA smiyaasupne| anAriyA daMsaNao parittA, iti saMkamANo na uveti tattha / / vR. 'gate' tyAdi, sa hi bhagavAn parahitaikarato gatvApi vineyAsannamathavA'pyagatvA yathA vathA bhavyasattvopakAro bhavati tathA tathA bhagavanto'rhanto dharmadazanAM vidadhati, upakAre sati gatvA'pikathayantyasatitusthitAapina kathayantItyatonateSAMrAgadveSasaMbhava iti, kevalamAzuprajJasarvajJaH samatayA samaddaSTitayA cakravartidramakAdiSu pRSTo'pRSTo vAdharmavyAgRNIyAt 'jahApuNNassa katthai tahAtucchassa katthaI' itivacanAdityatona raagdvesssdbhaavstsyeti| yatpunaranAryadazamasau na vrajati tatredamAha-anAryAH kSetrabhASAkarmabhirbahiSkRtA darzanato'pi pari-samantAditAH-gatAH prabhraSTA iti-yAvat / tadevamasau bhagavAnityetatteSu samyagdarzanamAtramapi kathaJcinna bhavatItyAzaGkamAnastatra na vrjtiiti| yadivA-aviparIta darzanAH-sAmpratakSiNo dIrghadarzaninona bhavantyanAryAH zakayavanAdayaH, te hi vartamAnasukhamevaikamaGgIkRtya pravartante na pAralaukikamaGgIkurvantyataH saddharmaparAmukheSu teSu bhagavAna yAti, na punastahvedibuddhayeti / yadapyucyate tvayA-'yathA'nekazAstravizAradaguDikAsiddhavidyAsiddhAditIrthikaparAbhavabhayenanatastamAjegacchatI'tyetadapi bAlapralapitaprAyaM, yataH sarvajJasya bhagavataH samastairapi prAvAdukairmukhamapyavalokayituM na zakyate vAdastu dUrotsAdita evetyataH kutastatparAbhavaH?, bhagavAMstu kevalAlokena yatraivasvaparopakAraM pazyati tatraiva gatvA'pi dharmadezanAM vidhatta iti / punaranyena prakAreNa gozAlaka AhamU. (756) panajahA vaNie udayaTTI, Ayassa heuM pagareti sNge| taUvame samaNe nAyaputte, iccheva me hoti matI viyakA / / vR.yathAvaNikkazcid 'udayArthI lAbhArthI'paNyaM vyavahArayogyaMbhANDakapUrAgarukastUrikAmbarAdikaMgRhItvA dezAntaraMgatvA vikrINAti,tathA 'Ayassa' lAbhasya heto.' kAraNAnmahAjanasaGgaMvidhatte, tadupamo'yamapi bhavattIrthakaraH zramaNojJAtaputra ityevaM 'me' mama matirbhavati, vitrkomiimaaNsaaveti| mU. (757) navaM na kujjA vihuNe purANaM, cicA'maiMtAi ya sAha evaM / etovayA baMbhavatitti vuttA, tasso dayaTThI smnnettibemi|| vR.evamukte gozAlakenAIka Aha-'navanakuJjA' ityAdi, yo'yaM bhavatA dRSTAnta pradarzitaH sakiM sarvasAdhamrNota dezataH ?, yadi dezatastato nanaH kSatimAvahati, yato vaNigvat yatraivo. pacayaM pazyatitatraiva kriyAMvyApArayatina yathAkathaJcidityotAvatA sAdharmyamastyeva, atha sarvasAdharyeNa tanayujyate, yato bhagavAn viditavedyatayA sAvadyAnuSThAnarahito navaMpratyagraM karma na kuryAt tathA vidhUnayati apanayati purAtanaM yadbhavopagrAhi karma baddhaM, tathA tyaktvA 'amati' vimatiM pAyI bhagavAn sarvasya paritrANazIlo, vimatiparityAgena caivaMbhUta eva bhavatIti bhAvaH, Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-/757 tAyI vA mokSaM prati, ayavayavamayapayacayatayaNaya gatAvityasya rUpaM, sa eva-bhagavAnevAha-yathA vimatiparityA- gena mokSagamanazIlo bhavatItyetAvatA ca saMdarbheNa brahmaNo-mokSasya vrataM brahmavratamityetaduktaM,- tasmiMzcokte tadarthe cAnuSThAne kriyamANe tasyodayasyArthI lAbhArthI zramaNa iti brviimyhmiti| mU. (758) samArabhaMte vaNiyA bhUyagAma, pariggahaM ceva mmaaymaannaa| te nAtisaMjogamavippahAya, Ayassa heuM pagaraMti sNg|| vR.na caivaMbhUtA vaNija ityetadAkakumAra darzayitumAha-te hi vaNijazcaturdazaprakAramapi 'bhUtagrAma' jantusamUha 'samArabhante' tadupamardikAH kriyAH pravarttayanti krayavikrayArthaM zakaTayAnavAhanoSTamaNDalikAdibhiranuSThAnairiti, tathA parigrahaM dvipadacatuSpadadhanadhAnyAdikaM mamIkurvanti mamedamityevaM vyavasthApayanti te, hi vaNijo jJAtibhi svajana saha ya saMyogastam aviprahAya aparityajya Ayasya lAbhasya hetoH nimittAdapareNa sArddha saGga sambandhaM kurvanti / bhagavAMstu SaDjIvarakSAparo'parigrahastyaktasvajanapakSaHsarvatrApratibaddhodharmA''yamanveSayangatvApidharmadezanAM vidhatte, ato bhagavato vaNigbhiH sArdhaM ca srvsaadhrmymstiiti| . (759) vittesiNo mehuNasaMpagADhA, te bhoyaNaTThA vaNiyA vyNti| vayaM tu kAmesuajjhovavanA, anAriyA pemarasesu giddhA / / vR. punarapi vaNijAM doSamudbhAvayannAha 'vittesiNo' ityAdi, vittaM-dravyaM tadanveSTuM zIlaM yeSA te vittaiSiNaH, tathA 'maithune' strIsaMparke 'saMpragADhA adhyupapannAH, tathA te 'bhojanArtham' aahaaraarthvnnijitshcetshcvrjntivdntivaa|taaNstu vaNijovayamevaMbrUmo-yathaitekAmeSvadhyupapannAgRddhAH,anAryakarmakAritvAdanAryA raseSuca-sAtagauravAdiSugRddhA-mUrchitAH, natvevaMbhUtA bhagavanto'hantaH, kathaM teSAM taiH saha sAdharmyamiti ? dUrata eva nirastaiSA ktheti| mU. (760) AraMbhagaM caiva pariggahaM ca, aviussiyA nissiya aaydNddaa| tesiM ca se udae jaM vayAsI, cauraMtanaMtAya duhAya neha / / ghR. kiMcAnyat-'ArambhaM' sAvadyAnuSThAnaM ca tathA parigrahaM ca 'avyutsRjya' aparityajya tasminnevArambhe krayavikrayapacanapAcanAdike tathA parigrahe ca-dhanadhAnyahiraNyasuvarNadvipadacatuSpadAdike nizcayena zritA-avabaddhA nizrita vaNijo bhavanti tathA''tmaiva daNDayatIti daNDo yeSAM te bhavantyAtmadaNDA asadAcArapravRtteriti, bhAvo'pi caiSAM vaNijAM parigrahArambhavatAM sa.udaye lAbhoyadarthatepravRttAHyaMcatvaM lAbhaMvadasisateSAM caturantaH caturgatiko yaH saMsAro'nantastasmaitadarthaM bhavatIti, tathA duHkhAya ca bhavatIti, na cehAsAvekAntena tatpravRttasyApi bhvtiiti| ma. (761) negaMta nazcaMtiva odae so, vayaMti te do vigunnodyNmi| se udae sAtimanaMtapatte, tamudayaM sAhayai tAi NAI / / pR. etadeva darzayitumAha-'negatinacaMti' ityAdi ekAntena bhavatItyekAntikaH, tathA na, lAbhArthaM pravRttasyaviparyayasyApi darzanAta, tathA nApyAtyantikaH sarvakAlabhAvI, tatkSayadarzanAta, sateSAM udayolAbho'naikAntiko'nAtyanitakazcetyevaM tdvidovdnti|taucdvaapibhaavii vigataguNodayau bhavataH, etaduktaM bhavati-kiM tenodayena lAbharUpeNa yo'naikAntiko'nAtyantikazca, yshcaanrthaayeti|yshcbhgvtH 'se' tasya divyajJAnaprAptilakSaNaH udayo lAmoyovA dharmadezanAvA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 6, 431 ptinirjarAlakSaNaH sa ca sAdiranantazca tamevaMbhUtamudayaM prApto bhagavAnanyeSAmapi tathAmRtmevodayaM sAdhayita kathayati zlAghate vA / kiMbhUto bhagavAn ? - 'tAyI' 'ayavayapayamayacayatayaNaya gatA' vityasya daNDakadhAtoNnipratyeya rUpaM, mokSaM prati gamanazIla ityartha, trAyI vA AsannabhavyAnAM trANakaraNAt, tathA 'jJAtI' jJAtAH kSatriyA jJAtaM vA jamtujAtaM vidyate yasya sa jJAtI, viditasamastavedya ityarthaH / tadevaMbhUtena bhagavatA teSAM vaNijAM nirvivekinAM kathaM sarvasAdharmyamiti / mU. (762) ahiMsayaM savvapayAnukaMpI, dhamme ThiyaM kammavivegaheDaM / tamAyadaMDehiM samAyarataM, abohIe te paDirUvameyaM // vR. sAmprataM devakRtasamavasaraNapadmAvalIdevacchandakasiMhAsanAdyupabhogaM kurvannapyAdhAkarmakRtavasatiniSevakasAdhuvatkathaM tadanumatikRtena karmaNA'sau na lipyata ityetadgozAlakamatamAzaGkayAha asau bhagavAn samavasaraNAdyupabhogaM kurvannapyahiMsakaH, sa upabhogaM karoti, etaduktaM bhavati na hi tatra bhagavato manAgapyAzaMsA pratibandho vA vidyate, samatRNamaNimuktAloSTakAJcanatayA tadupabhogaM prati pravRtteH, devAnAmapi pravacanodvibhAvayiSUNAM kathaM nu nAma bhavyAnAM dharmAbhimukhaM pravRttiryathA syAdityevamarthamAtmalAbhArthaM ca pravarttanAdato'sau bhagavAnahiMsakaH / tathA sarveSAM prajAyanta iti prajA-jantavastadanukampI ca tAnsaMsAre paryaTato'nukampate bhagavAn tacchIlazca tamevaMrUpaM 'dharme' paramArthabhUte vyavasthitaM karmavivekahetubhUtaM bhavadvidhA AtmadaNDaiH samAcaranta-AtmakalpaM kurvanti vANigAdibhirudAharaNaiH, etaccAbodhe:- ajJAnasya pratirUpaM vartate, ekaM tAvadidamajJAnaM yatsvataH kumArgapravartanaM dvitIyaM caitatpratirUpamajJAnaM yadbhagavatAmapi jagadvandyAnAM sarvAtizayanidhAnabhUtAnAmitaraiH samatvApAdanamiti / sAmpratamArdrakakumAramapahastitagozAlakaM tato bhagavadabhimukhaM gacchantaM dRSTvA'pAntarAle zAkyaputrIyA bhikSava idamUcuH mU. (763) pinnAgapiMDImavi viddha sUle, kei parajA purise imetti / alAuyaM vAvi kumAraetti, sa lippatI pANi vaheNa amhaM // vR. yadetadvaNigdhSTAntadUSeNan bAhyamanuSThAnaM dUSitaM tacchobhanaM kRtaM bhavatA yato'tiphalguprAyaM bAhyamanuSThAnaM, Antarameva tvanuSThAnaM saMsAmokSayoH pradhAnAGgam, asmatsiddhAMte caitadeva vyAvarNyate, ityetadAkakumAra bho rAjaputra ! tvamahitaH zRNu zrutvA cAvadhArayeti bhaNitvA te bhikSukA AntarAnuSThAnasamarthakamAtmIyasiddhAntAvirbhAvanAyedamAhuH pinnAge "tyAdi, piNyAkaH ' khalastasya 'piNDi' bhinnakaM tadacetanamapi sat kazcit saMbhrame mlecchAdiviSaye kenacinnazayatA prAvaraNaM khalopari prakSiptaM / taJca mlecchenAnveSTuM pravRttena puruSo'yamiti matvA khalapiNDayA saha gRhItaM, tato'sau mleccho vastraveSTitAM tAM khalapiNDIM puruSabuddhayA zUle protAM pAvake pacet, tathA 'alAbukaM' tumbakaM kumArako'- yamiti matvA'gnAveva papAca sa caivaM cittasya duSTatvAvyANivadhajanitena pAtakena lipyate asmatsiddhAnte, cittamUlatvAcchumA zubhabandhasyeti, evaM tAvadakuzalacittaprAmANyAdakurvannapi prANAtipAtaM prANidhAtakaphalena yujyate / mU. (764) ahavAvi viddhUNa milakkhu sUle, pinAgabuddhIi naraM paejjA / kumAragaM vAvi alAyaMti, na lippai pANivaheNa amhaM // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-764 vR. amumeva dRSTAntaM vaiparItyenAha-athavApi satyapuruSa khalabuddhayA kazcinmlecchaH zUle protamagnau pacet, tathA kumArakaM ca lAbukabudhyA'gnAveva pacet, na cAsau prANivadhajanitena pAtakena lipyte'smaakmiti| mU. (765) purisaMca vibhrUNa kumAragaMvA, sUlaMmi keI pae jaaytee| pinAya piMDiM satimAruhettA, buddhANaM taM kappati paarnnaae| vR.kiMcAnyat-'purisa'mityAdi, puruSaM vA kumArakaMvA viddhavAzUlekazcitpacet 'jAtatejasi' agnAvAruhya khalapiNDIyamiti matvA 'satI' zobhanAM, tadetadbuddhAnAmapi pAraNAya' bhojanAya 'kalpate yogyaM bhavati, kimutApareSAm?,evaM sarvAsvavasthAsvacintitaM-manasA'saMkalpitaM karma cayaM na gacchatyasmatsiddhAnte, taduktam-"avijJAnopacitaMparijJAnopacitamIryApathikaM svapnAntikaM ceti karmopacayaM na yAti" punarapi zAkya eva dAnaphalamadhikRtyAhamU. (766) siNAyagANaM tu duve sahasse, je bhoyae niyae bhikkhuyANaM / te punnakhaMdhaM sumahaM jiNittA, bhavaMti Aroppa mahaMtasattA / / pR.snAtakA bodhisattvAH, tuzabdAtpaJcazikSApadikAdiparigrahaH,teSAM bhikSukANAM sahasradvayaM 'nije' zAkyaputrIye dharme vyavasthitaH kazcidupAsakaH pacanapAcanAdyapi kRtvA bhojayet samAMsaguDadADimeneSTena bhojanena, te puruSAmahAsattvAH zraddhAlavaHpuNyaskandhaM mahAntaM samAvaM tena ca puNya skandhenAropyAkhyA devA bhavantyAkAzopagAH, sarvottamAM devagatiM gacchantItyarthaH / mU. (767) ajogarUvaM iha saMjayANaM, pAvaMtu pANANa pasajjha kaauN| abohie doNhavitaM asAhu, vayaMtije yAvi paDissuNaMti // vRtadevaM buddhena dAnamUlaH zIlamUlazca dharma praveditaH, tad 'ehi' Agaccha bauddhasiddhAntaM pratipadyasvetyevaMbhikSukairabhihitaH sannAko'nAkulayA dRSTyA tAnvIkSyovAcedaM vakSyamANamityAha'ajogarUva'mityAdi, 'iha' asmin bhavadIye zAkyamate 'saMyatAnAM bhikSUNAM yaduktaM prAktadatyantenAyogyarUpam-aghaTamAnakaM, tathAhi-ahiMsArthamutthitasya triguptiguptasya paJcasamitisamitasya sataH pravrajitasya samyagajJAnapUrvikAM kriyAM kurvato bhAvazuddhi phalavatI bhavati, tadviparyastamatestavajJAnAvRtasya mahAmohAkulIkRtAntarAtmatayA khalapuruSayorapi vivekamajAnataH kutastyAbhAvazuddhiH?, ato'tyaMtamasAmpratametabuddhamatAnusAriNAMyatkhalabuddhayApuruSasya zUlapotanapacanAdikaM, tathA buddhasya pinnAkabuddhayA pizitabhakSaNAnumatyAdikamiti / etadeva darzayati-prANAnAmindriyAdInAmapagamena tuzabdasyaivakArArthatvAtpApameva kRtvA rasasAtAgauravAdigRddhAstadabhAvaM vyAvarNayanti, etaccateSAMpApAbhAvavyAvarNanam 'abodhyai abodhilAmArthatayordvayorapi saMpadyate, ato'sAdhvetat |kyoddhyorityaah-ye vadantipiNyAkabuddhayApuruSapAke'pi pAtakAbhAvaM, yeca tebhyaH zRNvanti, etayoddhayorapi vargayorasAdhvetaditi / apica-nAjJAnAvRtamUDhajane bhAvazuddhayA zuddhirbhavati, yadi ca syAtsaMsAramocakAdInAmapi tarhi karmavimokSaH syAt, tathA bhAvazuddhimeva kevalAmabhyupagacchatAM bhavatAM zirastuNDamuNDanapiNDapAtAdikaM caityakarmAdikaMcAnuSThAnamanarthakamApadyate, tasmAnaivaMvidhayA mAvazuddhayA zuddhirupajAyata iti sthitam / Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-6, 433 mU. (768) uI aheyaM tiriyaM disAsu, vinAya liMgi tsthaavraannN| bhUyAbhisaMkAi duguMchamANe, vade karejA va kuo vih'tthii| vR. parapakSaM dUSayitvA''kaH svapakSAvirbhAvanAyAha-UrdhvamadhastiryakSu yA dizaH prajJApakAdikAstAsusasvipidikSutrasAnAM sthAvarANAMcajantUnAM yattrasasthAvaratvena jIvaliGgacalanaspandanAGkurodbhavacchedamlAnAdikaM tadvijJAya ato 'bhUtAbhizaGkayA' jIvopamardo'tra bhaviSyatItyevaMbuddhayA sarvamanuSTAnaM jugupsamAnaH-tadupamaI pariharan vadet kuryAdapyataH kuto'stIhaasminnevaMbhUte'nuSThAne kriyamANe procyamAne vA'smatpakSe yuSmadApAdito doSa iti| mU. (769) purisetti vinnattina evamatthi, anArie se purise tahA hu| ko saMbhavo? pinagapiDiyAe, vAyAvi esA buiyA asaccA / / vR. adhunA piNyAke puruSabuddhayA asaMbhavameva darzayitumAha-'purise'tyAdi, tasyAM piNyAkapiNDayAM puruSo'yamityevamatyantajaDasyApi vijJaptirevanAsti, tasmAdyaevaM vaktiso'tyantaM puruSastathAbhyupagamena huzabdasyaivakArArthatvena anArya evAsau yaH puruSameva khalo'yamitimatvA hate'pi nAsti doSa ityevaM vadeta, tathAhi-kaH saMbhavaH pinnAkapiNDayAM puruSabuddherityato vAgapIyamIgasatyeti sattvopaghAtakatvAt, tatazca nizaGkaprahAryanAlocako nirvivekatayA baddhyate, tasmAtpiNyAkakASThAdAvapi pravartamAnena jIvopamabhIruNA sAzaGkena pravartitavyamiti / mU. (770) vAyAbhiyogeNa jamAvahejjA, no tArisaM vaaymudaahrijaa| aTThANameyaM vayaNaM guNANaM, no dikkhie bUya surAlameyaM / / vR. kiJcAnyat-vAcA'bhiyogo vAgabhiyogastenApi 'yad' yasmAdAvahetpApaM karma ato vivekI bhASAguNadoSajJo na tAddazI bhASAbhudAharet-nAbhidadhyAyata evaMtato'sthAnametadvacanaM guNAnAM, na hi pravrajitoyathAvasthitArthAmidhAyI etad 'udAraM' suSTu paristhUraM nisAraM nirupapattikaM vacanaM brUyAt, tadyathA-piNyAko'pi puruSaH puruSo'pi piNyAkaH, tathA'lAbukameva bAlako bAlaka eva vA'lAbukamiti / mU. (771) laddhe aDhe aho eva tubbhe, jIvAnubhAge suviciMtie va / puvvaM samudaM avaraM ca puDhe, uloie pANitale Thie caa|| ghR. sAmpratamArdrakakumAra eva taM bhikSukaM yuktiparAjitaM santaM solluNThaM bimaNiSurAha'laddhe' ityAdi, aho yuSmAbhiratha-anantaraM evaMbhUtAbhyupagame sati labdho'thoM-vijJAnaM yathAvasthitaM tatvamiti, tathA'vagataH sucintito bhavadbhirjIvAnAmanubhAga:-karmavipAkastatpIDeti, tathaivaM bhUtena vijJAnena bhavatAM yazaH pUrvasamudramaparaMca spRSTaM, gatamityarthaH, tathA bhavadbhirevaMvidhavijJAnA valokananAvalokitaH pANitalastha ivAyaM loka itiaho! bhavatAM vijJAnAtizayo yaduta-bhavantaH piNyAkapuruSayorbAlAlAbukayorvA vizeSAnamijJatayA pApasya karmaNo yathaitadbhAvAbhAvaM prAkkalpitavanta iti / mU. (772) jIvAnubhAgaMsuviciMtayaMtA, AhAriyA annavihIya sohi / na viyAgare channapaopajIvi, eso'nudhammo iha saMjayANaM / / 728 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-/772 vR. tadevaM parapakSaM dUSayitvA svapakSasthApanAyAha- maunIndrazAsanapratipannAH sarvajJokta mArgAnusAriNo jIvAnAmanubhAgam avasthAvizeSaM tadupamarddena pIDAM vA suSThu 'vicintayantaH' paryAlocayanto'navidhI zuddhim 'AhRtavantaH ' svIkRtavanto dvicatvAriMzaddoSarahitena zuddhenAhAreNAhAraM kRtavanto na tu yathA bhavatAM pizitAdyapi pAtrapatitaMna doSAyeti / tathA 'channapadopajIvI' mAtRsthAnopajIvI rUn na vyAgRNIyAd 'eSaH' anantarokto'nu-pazcAddharmo'nudharmastIrthakarAnuSThAnAda- nantaraM bhavatItyanunA viziSyate / 'iha' asmin jagati pravacane vA samyagyatAnAM saMyatAnAM satsAdhUnAM na tu punarevaMvidho bhikSUNAmiti / yacca bhavadbhirodanAderapi prANyaGgasamAnatayA hetubhUtayA mAMsAdisAdhzyaM codyate tadavijJAna lokatIrthAntarIyamataM, tathAhi prANyaGgatve tulye'pi kiJcinmAMsaM kiMciccAmAMsamityevaM vyavahriyate, tadyathA- gokSIrarudhirAderbhakSyAbhakSyavyavasthiti, tathA samAne'pi strItve bhAryAsvAnAdau gamyAgamyavyavasthitiriti / tathA zuSkatarkadRSTayA yo'yaM prANDaGgatvAditi heturbhavatopanyasyate tadyathA || 9 11 bhakSaNIyaM bhavenmAMsaM, prANyaGgatvena hetunA / odanAdivadityevaM kazcidAhAtitArkikaH // so'siddhAnaikAntikaviruddhadoSaduSTatvAdapakarNanIyaH, tathAhi - niraMzatvAdvastunastadeva mAsaM tadeva ca prANyaGgamiti pratijJArthaikadezAsiddhaH, tadyathA-nityaH zabdo nityatvAd, atha bhinnaM prANyaGga tataH sutarAmasiddho vyadhikaraNatvAd, yathA devadattasya gRhaM kAkasya kArNyAt, tathA'nekAntiko'pi zvAdimAMsasyAbhakSyatvAt, atha tadapi kicitkadAcitkeSAJcidbhakSyamiti cedevaM ca satyasthyAderabhakSyatvAdanaikAntikatvaM tathA viruddhAvyabhicAryapi, yathA'yaM heturmAsasya bhakSyatvaM sAdhayatyevaM buddhAsthnAmapUjyatvamapi / tathA lokavirodhinI ceyaM pratijJA, mAMsodanayorasAmyAdRSTAntavirodhazcetyevaM vyavasthite yaduktaM prAg yathA buddhAnAmapi pAraNAya kalpata etaditi, tadasAdhviti sthitam / mU. (773) siNAvagANaM tu duve sahasse, je bhoyae niyae bhikkhugANaM / asaMjae lohiyapANi se U, niyacchati garihamiva loe / / vR. anyadapi bhikSukoktamArdrakakumAro'nUdya dUSayitumAha- 'siNAyagANaM tu' ityAdi, 'snAtakAnAM ' bodhisattvakalpAnAM bhikSUNAM nityaM yaH sahadvayaM bhojayedityuktaM prAk taddUSayatiasaMyataH san rudhiraklinnapANiranArya iva 'garhA' nindAM jugupsApadavIM sAdhujanAnAmihaloka eva nizcayena gacchati paraloke cAnAryagamyAM gati yAtIti / evaM tAvatsAvadyAnuSThAnAnumantRNAmapAtrabhUtAnAM yaddAnaM tatkarmabandhAyetyuktaM, kiMcAnyat yU. (774) dhUlaM urabdhaM iha mAriyANaM, uddibhattaM ca pagappaettA / taM loNatelleNa uvakkhaDettA, sapippalIyaM pagaraMti maMsaM // yU. ArdrakumAra eva tanmatamAviSkurvannidamAha, 'sthUlaM' bRhatkAyamupacitamAMsazoNitamurabhramUraNakamiha - zAkyazAsane bhikSuka saMghoddezena 'vyApAdya' ghAtayitvA tathoddiSTabhaktaM ca prakalpayitvA vika vA tamurabhraM tanmAMsaM ca lavagatailAbhyAmupaskRtya pAcayitvA sapippalIkamaparasaMskArakadravyasamanvitaM prakarSeNa bhakSaNayogyaM mAMsaM kurvantIti / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-6, mU. (775) taM jamANA pisitaM pabhUtaM, no uvalippAmo vayaM raeNaM / iccevamAhaMsu aNajadhammA, anAriyA bAla rasesu giddhA / vR.saMskRtyaca yatkurvantitaddarzayitumAha-'taMbhuMjamANA ityAdi, 'tat' pizitaM zukrazoNitasaMbhUtamanAryAivabhuAnAapi prabhUtaM tadrajasA-pApena karmaNA navayamupaliyAmaha ityevaMdhATyopatAH procuH anAryANAmiva dharmaH-svabhAvo yeSAM te tathA anAryakarmakAritvAdanAryA bAlA iva bAlA vivekarahitatvAdraseSu ca-mAMsAdikeSu 'gRddhA' adhyupapannAH / mU. (776) je yAvibhuMjati tahappagAraM, sevaMti te paavmjaannmaannaa| maNaM na eyaM kusalA kareMtI, vAyAvi esA buiyA u micchA / / vR. ityetaccateSAMmahate'nayatidarzayatiyecApirasagauravagRddhAH zAkyopadezavartinastathAprakAraM sthUlorabhrasaMbhUtaM ghRtalavaNamaricAdisaMskRtaM pizitaM 'bhuJjate' aznanti te'nAryA 'pApaM' kalmaSamajAnAnA nirvivekinaH 'sevante' Adadate, tathA coktam -- hiMsAmUlamamedhyamAspadamalaM dhyAnasya raudrasya - yadvIbhatsaM rudhirAvilaM kRmigRhaM durgadhi pUyAdim / zukrAhakapramavaM nitAntamalinaM sadbhiH sadA ninditaM, ko bhuGkate narakAya rAkSasasamo mAMsaM tadAtmadruhaH? || // 2 // (api ca) mAMsa bhakSayitA'mutra, yasya mAMsamihadvayaham / etanmAMsasya mAMsatvaM, pravadanti mniissinnH|| / / 3 / / (tathA) yo'tti yasya ca tanmAMsamubhayoH pazyatAntaram / ekasya kSaNikA tRptiranyaH praannairviyujyte|| tadevaM mahAdoSaM mAMsAdanamiti matvA yadvidheyaM taddarzayati-tadevaMbhUtaM mAMsAdanAbhilASarUpaM manaH-antaHkaraNaM kuzalA nipuNA mAMsAzitvavipAkavedinastanivRttiguNAbhijJAzca na kurvanti, tadabhilASAt mano nivartayantItyarthaH, AstAM tAvadbhakSaNaM, vAgapyeSA yathA na mAMsabhakSaNe doSa ityAdikA bhAratyapyabhihitA-uktAmithyA, tuzabdAnmano'pitadanumatyAdauna vidheyamati, tanivRttI cehaivAnupamA zlAghA'mutra ca svargApavargagamanamiti, tathA coktam - zrutvA duHkhapamparAmatidhRNAM mAMsAzinAMdurgatiM, ye kurvanti zubhodayena viratiM mAMsAdanasyAdarAt / saddIrghAyuradUSitaM gadarujA saMbhAvya yAsyanti te, matyeSUdbhaTabhogadharmamatiSu svargApagargeSu ca / (ityAdi) mU. (777) saccesi jIvANa dayaTThAe, sAvajjadosaM parivajjayaMtA! tassaMkiNo isiNo nAyaputtA, udiTTamattaM parivajjayaMti / / dhR. na kevalaM mAMsAdanameva parihAryam, anyadapi mumukSaNAM parihartavyamiti darzayitumAha'savvesi' mityAdi, sarveSAM jIvAnAMprANArthinAM, na kevalaMpaJcendriyANAmevetisarvagrahaNaM, 'dayArthatayA' dayAnimittaMsAvadyamArambhamahAnayaMdoSaM ityevaM matvAtaMparivarjayantaH sAdhavastachaMkino-doSazavinaH 'RSayo' mahAmunayo 'jJAtaputrIyAH' zrImanmahAvIravarddhamAnaziSyAH uddiSTaM dAnAya parikalpitaM Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-777 yadbhaktapAnAdikaM tatparivarjayanti / mU. (778) bhUyAbhisaMkAe duguMchamANA, sabvesi pANANa nihAya dNdd| tamhA na bhuMjaMti tahappagAraM, eso'nudhammo iha saMjayANaM / / vR. kiJca-'bhUtAnAM' jIvAnAM upamaIzaGkayA sAvadhamanuSThAnaM 'jugupsamAnAH' pariharantaH, tathA sarveSAM prANinAMdaNDayatIti daNDaH-samupatApastaM nidhAya' parityajya samyagutthAnenotthitAH satsAdhavo-yatayastato na bhuJjate tathAprakAramAhAramazuddhajAtIyam eSo'nudharma 'iha' asmin pravacane 'saMyatAnAM' yatInAM, tIrthakarAcaraNAdanu-pazcAccaryata ityanunA vizeSyate, yadivA'nuriti stokenApyaticAreNa bAdhyate zirISapuSpamiva sukumAra ityato'NunA vizeSyata iti / mU. (779) niggaMthadhammami imaM samAhi, assiM suThiccA anihe crejaa| buddhe munI sIlaguNovavee, aJcatthataM pAuNatI silogaM / / vR. kiMcAnyat-'niggaMthadhamma'mityAdi, nAsminmaunIndradharme bAhyAbhyantararUpo grantho'syAstIti nirgranthaH sa cAsI dharmazca nirgranthadharma sa ca zrutacAritrAkhyaH kSAntyAdiko vA sarvajJoktastasminnevabhUtedharmevyavasthitaH imaMpUrvoktaM samAdhimanuptAptaHasmiMzcAzuddhAhAraparihArarUpe samAdhau suSTu atizayena sthitvA anihaH amAyo'thavAnihanyata iti niho na niho'nihaHparISahairapIDito yadivA snihabaMdhane asniha iti sneharUpabandhanarahitaH saMyamAnuSThAnaM careta, tathA baddho'vagatatatvo munikAlatrayavedI zIlena krodhAdhupazamarUpeNa guNaizca mUlottaraguNabhUtairupapeto yukta ityevaM guNakalito'tyarthatAM sarvaguNAtizAyinI sarvadvandvoparamarUpAM saMtoSAmikAM zlAghAM prazaMsAM loke lokottare vA''pnoti, tathA coktama - // 1 // "rAjAnaM tRNatulyameva manute zakre'pi naivAdaro, vittopArjanarakSaNavyayakRtAH prApnoti no vednaaH| saMsArAntaravalaMpIhalabhate zaM muktavannirbhayaH, saMtoSAtpuruSo'mRtatvamacirAdhAyAtsurendrArcitaH / / (ityAdi) tadevamArdrakakumAraMnirAkRtagozAlakAjIvakabauddhamatamabhisamIkSyasAmprataMdvijAtayaHprocuH, tadyathA-mo ArdrakakumAra ! zobhanamakAri bhavatA yadete vedabAhye dve api mate niraste, tatsAmpratametadapyArhataM vedabAhyamevAtastadapinAzrayaNAhaM bhavadvidhAnaM, tathAhi-bhavAn kSatriyavaraH, kSatriyANA ca sarvavarNottamA brAhmaNA evopAsyA na zUdrAH, ato yAgAdividhinA brAhmaNa sevaiva yuktimatItyevapratipAdanAyAhamU. (780) siNAyagANaM tu duve sahasse, je bhoyae niyae maahnnaannN| tu punakhaMdhe sumaha'jaNittA, bhavaMti devA iti veyavAo! vR.tuzabdo vizeSaNArthaH, SaTkarmAbhiratA vedAdhyApakAH zaucAcAraparatayA nityaM snAyino brahmacAriNaHsnAtakAsteSAM sahasradvayaMnityaM ye bhojayeyuHkAmikAhAreNate samupArjitapuNyaskandhAH santo devAH svarganivAsino bhavantItyevaMbhUto vedavAda iti / mU. (781) siNAyagANaM tu duve sahasse, je bhoyae niyae kulaalyaannN| - se gacchati loluvasaMpagADhe, tivvAmitAvI nrgaabhisevii|| vR. adhunA''kakumAra etaddUSayitumAha-'siNAyagANaM tu' ityAdi, snAtakAnAM Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM 6, * 437 sahasradvayamapi nityaM ye bhojanti, kiMbhUtAnAM kulAni gRhANyAmiSAnveSaNArthino nityaM ye'Tanti te kulATA:- mArjArAH kulATA iva kulATA brAhmaNAH, yadivA kulAni kSatriyAdigRhANi tAni nityaM piNDapAtAnveSiNA patarkukANAmAlayo yeSAM te kulAlayAsteSAM nindyajIvikopagatAnAmevaMbhUtAnAM snAtakAnAM yaH sahasradvayaM bhojayetso'satpAtranikSiptadAno gacchati bahuvedanAsu gatiSu / kiMbhUtaH san ? - lolapaiH " AmiSagRddhai rasasAtAgauravAdyupapannaiH jinendriyavazagaiH saMpragADhovyApto, yadivA kiMbhUte narake yAti ? -lolupaiH- AmiSagRghnubhirasumadbhirvyApto yo narakastasminniti, kiMbhUtazcAsau dAtA narakAbhisevI bhavati taddarzayati tIvraH - asahyoyo'bhitApaH krakacapATakumbhIpAkataptatrapupAnazAlmalyAliGganAdirUpaH sa vidyate yasyAsI sa tIvrAbhitApItyevaMbhUtavedanAbhitaptastrayastriMzatsAgaropamANi yAvadapratiSThAnanarakAdhivAsI bhavatIti / bhU. (782) dayAvaraM dhamma duguMchamANA, vahAvahaM dhamma pasaMsamANA / egaMpi je bhoyayatI asIlaM, nivo nisaM jAti kuo surehiM / / vR. apica dayA-prANiSu kRpA tayA varaH pradhAno yo dharmastamevaMbhUtaM dharmaM 'jugupsamAno' nindan tathA vadhaM - prANyupamarddamAvahatIti vadhAvahastaM tathAbhUtaM dharmaM 'prazaMsan' stuvan ekamapyazIlaM - nirazIlaM nirvrataM SaDajIvakAyopamarddena yo bhojayet kiM punaH prabhUtAn ? nRpo rAjanyo vA yaH kazcinmUDhamatirdhArmikaM AtmAnaM manyamAnaH, sa varAkokAyopamarddena yo bhojayet, kiM punaH prabhUtAn nRpo rAjanyo vA yaH kazcinmUDhamatirdhArmikaM AtmAnaM manyamAnaH, sa varAko niveza nityAndhakAratvAnnizA - narakabhUmistAM yAti kutastasyAsureSvapi - adhamadeveSvapi prAptiriti / tathA karmavazAdasumatAM vicitrajAtigamanAjjAterazAzvatatvamato na jAtimado vidheya iti / yadapi kaizciducyate yathA 'brAhmaNA brahmaNo mukhAdvinirgatA bAhubhyAM kSatriyA UrubhyAM vaizyAH padyAM zUdrAH' ityetadapyapramANatvAdatiphalguprAyaM, tadabhyupagame ca na vizeSo varNAnAM syAd, ekasmAThAsUterbughna zAkhApratizAkhAgrabhUtapanasodumbarAdiphalavad, brahmaNo vA mukhAderavayavAnAM cAturvaNyArvApti syAt, na caitadiSyate bhavadbhiH, tathA yadi brAhmaNAdInAM brahmaNo mukhAderudbhavaH sAmprataM kiM jAyate ?, atha yugAdAvedita evaM ca sati dRSTahAniradhSTakalpanA syAditi / tathA yadapi kaizcidabhyadhAyi sarvajJanikSepAvasare, tadyathA-sarvajJarahito'tItaH kAlaH kAlatvAdvartamAnakAlavat, evaM ca satyetadapi zakyate vaktuM yathA-nAtItaH kAlo brahmamukhAdivinirgatacAturvarNyasamanvitaH kAlatvAdvarttamAnakAla- bad, bhavati ca vizeSe pakSIkRte sAmAnyaM heturityataH pratijJArthaikadezAsiddhatA nAzaGkanIyeti / jAtezcAnityatvaM yuSmatsiddhAnta evAbhihitaM tadyathA // 1 // 119 11 119 11 - - zRgAlo vai eSa jAyate yaH sapurISo dahyata ityAdinA, tathA'sadyaH patati mAMsena, lAkSayA lavaNena ca / tryahena zRdrIbhavati, brAhmaNaH kSIravikrayI // -ityAdi, paraloke cAvazyaMbhAvI jAtipAtaH, yata uktam - "kAyikaiH karmaNAM doSairyAti sthAvaratAM naraH / vAcikaiH pakSimRgatAM, mAnasairantyajAtitAm // -ityAdi, guNairapyevaMvidhairna brAhmaNatvaM yujyate, tadyathA - 'SaT zatAniniyujyante, pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacanAnyUnAni pazubhistribhiH // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 sUtrakRtA sUtram 2/6/-/781 ityAdi, vedoktatvAnnAyaMdoSaiticetnanvidamabhihitameva! 'nahiMsyAtsarvabhUtAnI'tyataH pUrvottaravirodhaH, tthaa||1|| "AtatAyinamAyAntamapi vedaantgrnne| jighAMsantaM jighAMsIyAnna tena brahmahA bhavet // tathA 'zUdraM hatvA prANAyAma japet apahasitaM vA kuryAt yatkiJcidvA dadyAt', tathA 'anasthijantUnAMzakaTabharaM mArayitvA brAhmaNaM bhojayed' ityevamAdikA dezanA vidvajjanamanAMsina raJjayatItyato'tyarthamasamaJjasamiva lakSyate yussmdrshnmiti| tadevamArdrakakumAraM nirAkRtabrAhmaNavivAdaM bhagavadantikaM gacchantaM dRSTavA ekadaNDino'ntarAle evocuH, tadyathA / bhoArdrakakumAra! zobhanaMkRtaMbhavatAyadetesarvArambhapravRttAgRhasthAHzabdAdiviSayaparAyaNAH pizitAzanene rAkSasakalpA dvijAyato nirAkRtAH, tatsAmpratamasmatsiddhAntaM zRNuzrutvAcAvadhAraya, tadyathA-sattvarajastamasAMsAmyavasthA prakRtiH,prakRtermahAMstato'haGkArastasmAdgaNazcaSoDazakastasmAdapi SoDazakAtpaJcabhyaH paJcabhUtAni, tathA caitanyaM puruSasya svarUpamityetattvA-hatairapyAzritam, ataH paJcaviMzatitattvaparijJAnA-deva mokSAvAptirityato'smatsiddhAnta eva zreyAnApara iti| mU. (783) duhaovi dhammami samuTThiyAmo, asaM suDiyA taha eskaalN| AyArasIle buiei nANI, na saMparAyami visesamayi / / ghR. tathA na yuSpatsiddhAnto'tidUreNa bhidyata ityetaddarzayitumAha-'duhao'vI'tyAdi, yo'yamasmaddharmo bhavadIyazcArhataH sa ubhayarUpo'pi kathaJcitsamAnaH, tathAhi-yuSmAkamapi jIvAstitve sati puNyApabandhamokSasadbhAvo na lokAyatikAnAmiva tadabhAve pravRtti nApi bauddhAnAmiva sarvAdhArabhUtasyAntarAtmanaevAbhAvaH,tathA'smAkamapipaJca yamAH ahiMsAdayo bhavatAM cata eva paJca mahAvratarUpAH, tathendriyanoindriyaniyamo'pyAvayostulya eva, tadevamubhayasminnapi dharme bahusamAne samyagutthAnotthitA yUyaM vayaM ca tasmAddharme suThu sthitAH pUrvasmina kAle vartamAne eSye ca ythaagRhiitprtijnyaanirvoddhaaro| na puranye, yathA vratezvarayAgavidhAnena pravrajyAM muktavanto muJcanti mokSanti ceti, tathA''cArapradhAnaM zIlamuktaM yamaniyamalakSaNaM na phalgu kalkakuhakAjIvanarUpam athAnantaraM jJAnaM ca mokSAGgatayA'bhihitaM, tacca zrutajJAna kevalAkhya ca yathAsvabhAvayordarzane prasiddhaM, tathA saMparyante-svakarmabhirdhAmyante prANino yasminsa saMparAyaH-saMsArastasmiMzcAvayorna vizeSo'sti, tathAhi-yathA bhavatAM kAraNe kAryaM naikAntenAsadutpadyate asmAkamapi tathaiva, dravyAtmatayA nityatvaM bhavadbhirapyAzritameva, tathotpAdavinAzAvapiyuSmadabhipretAvAvirbhAvatirobhAvAzrayAdasmAkamapIti punarapi ta evaikadaNDinaH sAMsArikajIvapadArthasAmyApAdanAyAhu:mU. (784) avvattarUvaM purisaM mahataM, sanAtanaM akkhymvvyNc| - savvesu bhUtesuvi sabbato se, caMdo va tArAhiM samattaruve / / vR.purizayanAtpuruSo-jIvastaM yathA bhavanto'bhyupagatantastathA vayamapi,tameva vizinaSTiamUrttatvAdavyaktaM rUpaM-svarUpamasyAsAvavyaktarUpaH taM, karacaraNazirogrIvAdyavayavatayA svato'navasthAnAt, tathA 'mahAntaM' lokavyApinaM tathA 'sanAtana' zAzvataM dravyArthatayA nityaM, nAnAvidhagatisaMbhave'picaitanyalakSaNAtmasvarUpasyApracyuteH,tathA akSayaM kenacitrapradezAnAMkhaNDazaH kartumazakyatvAt, tathA avyayam' anantenApi kAlenaikasyApita pradezasya vyayAbhAvAt, tathA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-6, 439 sarveSvapi bhUteSu kAyAkArapariNateSu pratizarIraM sarvataH sAmastyAnniraMzatvAdasAvAtmA saMbhavati / ka iva?-'candra iva' zazIva tArAbhiH' azvinyAdibhirnakSatraiH yathA samastarUpaH saMpUrNa sambandhamupayAtievamasAvapi AtmA pratyekaMzarIraiH saha saMpUrNasambandhamapayAti / tadevamekadaNDibhirdarzanasAmyApAdanenasAmavAdapUrvakaM svadarzanAropaNArthamArdrakakumAro'bhihito, yatraitAnisaMpUrNAninirupacaritAnipUrvoktAni vizeSaNAnidharmasaMsArayorvidyantesa evapakSaH sazrutikenasamAzrayitavyo bhavati / etAnicAsmadIya eva darzaneyathoktAni santi, nA''rhate, ato bhvtaa'pysmddrshnmevaabhyupgntvymiti| ma. (785) evaM na mijaMti na saMsaraMtI, na mAhaNA khattiya vesa pesA / kIDAya pakkhI ya sarIsivAya, narAya savve taha devlogaa| 1. tadevamabhihitaH sannAkakumArastaduttaradAnAyAha-'eva' mityAdi, yadivA prAktanaH zlokaH 'avvattarUva' mityAdiko vedAntavAdyAtmAdvaitamatenavyAkhyAtavyaH, tathAhi-te ekamevAvyaktaM puruSama-AtmAnamahAntamAkAzamivasarvavyApinaMsanAtanam anantamakSayamavyayaM sarveSvapi bhUteSucetanAcetaneSu sarvataH-sarvAtmatayo'sau sthita ityevamabhyupagatavanto, yathA sarveSvapi tArAsveka eva candraH saMbandhamupayAtyevamasAvapIti / asya cottaradAnAyAha-evaM'mityAdi, -'eva'miti yathA bhavatAMdarzaneekAntenaiva nityo'vikAryAtmA'bhyupagamyateityevaMpadArthA sarve'pi nityAH, tathAca satikuto bandhamokSasadbhAvaH?, bandhAbhAvAcana nArakatiryaGnarAmaralakSaNazcaturgatikaH saMsAraH, mokSAbhAvAJca nirarthakaM vratagrahaNaM bhavatAM pnycraatropdissttymniymprtipttishceti| evaMcayaducyatebhavatA-yathA Avayostulyodharma iti, tadayuktamuktaM,tathAsaMsArAntargatAnAM capadArthAnAMnasAmyaM, tathAhi-bhavatAM dravyaikatvavAdinAM sarvasyapradhAnAdabhinnatvAtkAraNamevAsti, kAryaMca kAraNAbhinnatvAtsarvAtmanA tatra vidyate, asmAkaMcadravyaparyAyobhayavAdinAM kAraNe kArya dravyAtmatayAM vidyatena paryAyAtmakatayA, apica-asmAkamutpAdavyayadhrauvyayuktameva sadityucyate, bhavatAMtudhrauvyayuktatameva saditi, yAvapyAvirbhAvatirobhAvau bhavatocyetetAvapinotpAdavinAzAvantareNa bhavitumutsahete, tadevamaihikAmuSmikacintAyAmAvayorna kathaJcitsAmyaM / kiMca-sarvavyApitve satyAtmanAmavikAritve cAtmAdvaite cAbhyupagamyamAne nArakatiryaGanarAmarabhedena bAlakumArasubhagadurbhagADhyadaridrAdibhedena vA na mIyeran-na paricchigheran / __nApi svakarmacoditA nAnAgatiSu saMsaranti, sarvavyApitvAdekatvAdvA, tathA na brAhmaNAna kSatriyA na vaizyA na preSyA-na zUdrA nApi kITapakSisarIsRpAzca bhaveyuH, tathA narAzca sarve'pi devalokAzcetyevaM nAnAgatibhedenanabhigheran, atona sarvavyApIAtmA, nApyAtmAdvaitavAdojyAyAn, yataH pratyekaM sukhaduHkhAnubhavaH samupalabhyate, tathA zarIratvakaparyantamAtra evAtmA, tatraiva tadguNavijJAnopa labdheriti sthitam, tadevaM vyavasthite yuSmadAgamo yathArthAbhidhAyI na bhavati, asarvajJapraNItatvAd, asarvajJapraNItatvaM caikAntapakSasamAzrayaNAditi / evamasarvajJasya mArgodbhAvane doSamAvirbhAvayannAhamU. (786) loyaM ayANittiha kevaleNaM, kahati je dhmmmjaannmaannaa| nAsaMti appANa paraM ca nahA, saMsAra ghoraMmi anorapAre / / vR. lokaM caturdazarajvAtmakaMcarAcaraMvA lokamajJAtvA kevalena divyajJAnAvabhAsena 'iha' Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-/786 asminjagatiyetIrthikA 'ajAnAnA avidvAMso'dharma' durgatigamanamArgasyArgalAbhUtaM kathayanti' pratipAdayanti tesvatonaSTAaparAnapi nAzayanti, kva ? 'ghore' bhayAnakesaMsArasAgare anorapAre tti arvAgbhAgaparabhAgavarjite'nAdyanante iti, evaMbhUte saMsArArNave AtmAnaM prakSipantItiyAvat / mU. (787) loyaM vijANaMtiha kevaleNaM, punneNa nANeNa smaahijuttaa| dhammasamataM ca kahati je u, tAraMti appANa paraM ca tinnaa|| vR. sAmprataM samyagajJAnavatAmupadeSTaNAM guNAnAvirbhAvayannAha-'loya'mityAdi, 'loka' caturdazaraJvAtmakaM kevalAlokena kevalino vividham-anekaprakAraMjAnanti-vidantIha-asmin jagati, prakarSeNa jAnAti prajJaH puNyahetutvAdvA puNyaM, tena tathAbhUtena jJAnena samAdhinA ca yuktAH samastaM 'dharma' zrutacAritrarUpaM ye tuparahitaiSiNaH kathayanti' pratipAdayanti te mahApuruSAH svataH saMsArasAgaraMtIrNA, paraM ca tArayanti sadupadezadAnata iti / kevalino lokaM jAnantItyukte'pi yatpunaninatyuktaM, tad bauddhamatocchedenajJAnAdhAra AtmAastItipratipAdanArthamiti, etaduktaM bhavati-yathAdezikaHsamyagamArgajJaAtmAnaMparaMcatadupadezavartinamahAkAntArAdvivakSitadezaprApaNena nistArayati, evaM kevalino'pyAtmAnaM prNcsNsaarkaantaaraanistaaryntiiti| -punarapyAkakumAra evamAhamU. (788) je garahiyaM ThANamihAvasaMti, je yAvi loe crnnovveyaa| udAhaDaM taMtu samaM maIe, ahAuso vipariyAsameva / / vR.asarvajJaprarUpaNamevaMbhUtaM bhavati, tadyathA-ye kecitsaMsArAntarvartino'zubhakarmaNopapetA:samanvitAstadvipAkasahAyA 'garhitaM' ninditaM jugupsitaM nirvivekijanAcaritaM 'sthAnaM' padaM karmAnuSThAnarUpamiha-asmin jagatyAsevanti-jIvikAhetumAzrayanti, tathA ye ca sadupadezavartino loke'smin 'caraNena' viratipariNAmarUpeNopapetAH-samanvitAH, teSAmubhayeSAmapi yadanuSThAnazobhanAzobhanasvarUpamapi sat tadasarvajJaiH-agdirzibhiH 'sama' sazaM tulyamudAhRtaM-upanyastaM 'svamatyA' svAbhiprAyeNa, na punaryathAvasthitapadArthanirUpaNena, athavA''yuSman he ekadaNDin ! 'viparyAsameva viparyayamevodAhared asarvajJo-yadazobhanaMtacchobhanatvetaravitaratheti,yadivA viparyAsa iti madanonmattapralApavadityuktaM bhvtiiti| mU. (789) saMvacchareNAviya egamegaM, bANeNa mAreu mahAgayatu / sesANa jIvANa dayaTThAyAe, vAsaM vayaM vitti pakappayAmo / pRtadevamekadaNDino nirAkRtyAkakumAro yAvadbhavadantikaM vrajati tAvaddhastitApasAH parivRtya tasthuridaMca procurityAha-saMvacchareNa' ityAdi, hastinaM vyApAdyAtmano vRttiM kalpayantIti hastitApastAsteSAM madhye kazcidRddhatam etaduvAc, tadyathA-bho ArdrakakumAra ! sazrutikena sadA'lpabahutvamAlocanIyaM, tatrayeamItApasAH kandamUlaphalAzinastebahUnAMsattvAnAMsthAvarANAM tadAzritAnAM codumbarAdiSu jaGgamAnAmupadhAte vartante, ye'pi ca bhakSyeNAtmAnaM vartayanti te'pyAzaMsAdoSadUSitA itazcetazcATATyamAnAH pipIlikAdijantUnAM upAdhAte vartante, vayaM tu saMvatsareNApi apizabdAtU SaNmAsena caikaikaM hastinaM mahAkAyaMbANaprahAreNa vyApAdya zeSasatvAnAM dayArthamAtmano 'vRttiM' vartanaM tadAmiSeNa varSamekaM yAvatkalpayAmaH, tadevaM vayamalpasattvopaghAtena prabhUtatarasattvAnAM rakSAM kurma iti / ___ -sAmpratametadevAkakumAro hastitApasamataM dUSayitumAha Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 zrutaskandhaH - 2, adhyayana-6, mU. (790) saMvacchareNAvi ya egamegaM, pANaM haNaMtA aniyttdosaa| sesANa jIvANa vaheNa laggA, siyA ya dhovaM gihinno'vitmhaa|| vR.saMvatsareNaikaikaMprANinaMnato'piprANAtipAtAdanivRttadoSAstebhavanti, AzaMsAdoSazca bhavatAM paJcendriyamahAkAyasattvavadhaparAyaNAnAmatiduSTo bhavati, sAdhUnAMtusUryarazmiprakAzitavIthiSu yugamAtraSTayA gacchatAmIryAsamitisamitAnAM dvicatvAriMzaddoSarahitamAhAramanveSayatAMlAmAlAbhasamavRttInAM kutastya AzaMsAdoSaH pipIlikAdisattvopaghAto vetyarthaH, stokasattvopaghAtenaivaMbhUtena doSAbhAvo bhavatA'bhyupagamyate, tathA ca sati gRhasthA api svArambhadezavartina eva prANino ghnanti zeSANAM ca jantUnAM kSetrakAlavyavahitAnAM bhavadabhiprAyeNa vadhe na pravRttAH, yata evaM tasmAtkAraNAtsyAdevaM 'stoka'miti svalpaM yasmAt ghnanti tataste'pi doSarahitA iti / mU. (791) saMvacchareNAviya egamegaM, pANaM haNaMtA samaNavvavAsu / AyAhie se purise aNaje, na tArise kevaliNo bhavaMti // vR. sAmpratamArdrakakumArohastitApasAndUSayitvA tadupadeSTAraMdUSayitumAha-'saMvacchareNe tyAdi, zramaNAnAM-yatInAMvratAni zramaNavratAni teSvapi vyavasthitAH santa ekaikaMsaMvatsareNApi ye manti yecopadizanti te'nAryA, asatkarmAnuSThAyitvAt, tathAAtmAnaM pareSAMcAhitAstepuruSAH,bahuvacanamArSatvAt, na tAzAH kevalino bhavanti, tathAhi-ekasya prANinaH saMvatsaraNApi ghAte te'nye pizritAstatsaMskAre ca kriyamANe sthAvarajaGgamA vinAzamupayAnti te taiH prANivadhopadeSTubhirna dRSTAH, na ca tairniravadyopAyo mAdhukaryA vRttyA yo bhavati sa dRSTaH, ataste na kevalamakevalino viziSTavivekarahitAzceti / tadevaM hastitApasAnirAkRtya bhagavadantikaM gacchantamArdrakakumAraM mahatA kalakalena lokenAbhiSTrayamAnaM taM samupalabhya abhinavagRhItaH sarvalakSaNasaMpUrNo vanahastI smutpnntthaavidhviveko'cintyt| __yathA'yamAkakumAro'pAkRtAzeSatIthiko niSpratyUhaMsarvajJapAdapadmAntikaMvandanAyavrajati tathA'hamapiyadyapagatAzeSabandhanaH syAMtata enaMmahApuruSamArdrakakumAraMpratibuddhataskarapaJcazatopetaM tathA pratibodhitAnekavAdigaNasamanvitaM paramayAbhaktyaitadantikaMgatvA vandAmItyevaMyAvadasI hastI kRtasaMkalpastAvatraTanaTaditi truTitasamastavandhanaH sannAkakumArAbhimukhaMpradattakarNatAlastathordhvaprasAritadIrdhakaraH pradhAvitaH, tadanantaraM lokena kRtahAhAravagarbhakalakalena pUtkRtaM-yatA dhik kaSTaMhato'yamAkakumAra maharSirmahApuruSaH,tadevaMpralapantolokA itazcetazcaprapalAyamAnAHasAvapi vanahastI samAgatyAkakumArasamIpaM bhaktisaMbhramAvanatAgrabhAgottamAGgo nivRttakarNatAlastriH pradakSiNIkRtya nihitadharaNItaladantAgrabhAgaH spRSTakarAgrataccaraNayugalaH supraNihitamanAH praNipatya maharSi vanAbhimukhaM yayAviti / __tadevamAkakumAratapo'nubhAvAbdandhanonmuktaM mahAgajamupalabhya sapaurajanapadaH zreNikarAjastamAkakumAraM maharSiM tattpaHprabhAvaM cAminandyAbhivandha ca provAca-bhagavannAzcaryamidaM yadasau vanahastI tAgvidhAcchAcchedyAcchRGkhalAbandhanAyuSmattapaHprabhAvAnmuktaityetadatiduSkaramityevamabhihite ArdrakakumAraH pratyAha-bhoH zreNikamahArAja ! naitadduSkaraM yadasau vanahastI bandhanAnmuktaH, api tvetahuSkaraM yatsnehapAzamocanaM, etacca prAGaniyuktigAthayA pradarzitaM / sA ceyaM-- // 1 // "na dukkaraM vA narapAsamoyaNaM, gayassa mattassa varNabhi raay| jahA u cattAlieNa taMtuNA, sudukkaraM me paDihAi moyaNaM / / Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 sUtrakRtAGga sUtram 2/6/-/791 evamArdrakakumAro rAjAnaM pratibodhya tIrthakarAntikaM gatvA'bhivandya ca bhagavantaM bhaktibharanirbhara AsAMcakre, bhagavAnapi tAni paJcApi zatAni pravrAjya tacchiSyatvenopaninya iti mU. ( 792) buddhassa ANAe imaM samAhiM, assi suThiyA tiviheNa tAI / tarijaM samudde va mahAbhavoghaM, AyANavaM dhammamudAharejA // - tibemi / vR. sAmprataM samastAdhyayanArthopasaMhArArthamAha- 'buddhasse' tyAdi, 'buddhaH' avagatatattvaH sarvajJo vIravarddhamAnasvAmI tasyAjJayA tadAgamena imaM 'samAdhi' saddharmAvAptilakSaNaM avApyAsmiMzca samAdhau suSThu sthitvA manovAkkAyaiH supraNihitendriyo na mithyAddaSTimanumanyate, kevalaM tadAvaNajugupsAM trividhenApi karaNena vidhatte, sa evaMbhUta AtmanaH pareSAM ca trAyI trANazIlastAyI vA gamanazIlo mokSaM prati, sa evaMbhUtastarItum atilakSya samudramiva dustaraM mahAbhavaudhaM mokSArthamAdIyata ityAdAnaM - samyagdarzanajJAnacAritrarUpaM tadvidyate yasyAsAvAdAnavAn-sAdhuH, saca samyagdarzanena satA paratIrthikatapaH samRdhyAdidarzanena maunIndrAddarzanAnna pracyavate, samyagajJAnena tu yathAvasthitavastuprarUpaNataH samastaprAvAdukavAdanirAkaraNenApareSAM yathAvasthitamokSamArgamA virbhAvayatIti, samyakacAritreNa tu samastabhUtagrAmahitaiSitayA niruddhAzravadvAraH santapovizeSAccAnekabhavopArjitaM karma nirjarayati svato'nyeSAM caivaMprakArameva dharmamudAhared vyAgRNIyAt AvirbhAvayedityartha / iti parisamAptayarthe bravImIti nayAzca prAgvadeva vAcyAH, vakSyante cottaratra - adhyayanaM -6 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA dvItIyazrutaskandhasya SaSThamadhyayanaTIkA parisamAptA / adhyayanaM 7 nAlandIyaM vR. vyAkhyAtaM SaSThamadhyayanam adhunA saptamamArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH - iha prAgvyAkhyAtenAkhilenApi sUtrakRtAGgena svasamayaparasamayaprarUpaNAdvAreNa prAyaH sAdhUnAmAcAro'bhihito'nena tu zrAvakagato vidhirucyate, yadivA'nantarAdhyayane paravAdanirAkaraNaM kRtvA sAdhvAcArasya ya upadeSTA sa udAharaNadvAreNa pradarzitaH, iha tu zrAvakadharmasya ya upadeSTA sa udAharaNadvAreNaiva pradarzyate, yadivA'nantarAdhyayane paratIrthikaiH saha vAda iha tu svayUthyairiti / anena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupavarNitavyAni upakramAdIni, tatrApi nAmaniSpanne nikSepe nAlandIyAbhidhAnamidamadhyayanam, idaM caivaM vyutpAdyate -pratiSedhavAcino nakArasya tadarthasyaivAlaMzabdasya 'DudAJ dAne' ityetasya dhAtormInena nAlaM dadAtIti nAlaMdA, idamuktaM bhavati-pratiSedhapratiSedhena dhAtvarthasyaiva prAkRtasya gamanAtsadA'rthibhyo yatA'bhilaSitaM dadAtIti nAlandA - rAjagRhanagarabAhirikA tasyAM bhavaM nAlandIyamidamadhyayanaM anena cAbhidhAnena samasto'pyupodghAta upakramarUpa Avedito bhavati, tatsvarUpaM ca paryante svata eva niyuktikAraH 'pAsAvacijjJe' ityAdigAthayA nivedayiSyatIti / " sAmprataM saMbhavinamalaMzabdasya nikSepaM nadI parityajya kartumAhani. [201] nAmaalaM ThavaNaalaM davvaalaM ceva hoi bhAvaalaM / eso alasaddamiu nikkhevo cauviho hoi // Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM -7, 443 ghR. tatra amAnonAH pratiSedhavAcakAH, tadyathA-agauH aghaTa ityAdyakAraH prAyo dravyasyaiva pratiSedhavAcItyalaMdAnena sahAsya prayogAbhAvaH, mAkArastvanAgatakriyA niSedhaM vidhatte, tadyathAmAkArSIstvamakAryamA maMsthAH saMsthA no yuSmadadhiSThitadigevavItAyetyAdi, nokArastudezaniSedhe sarvaniSedheca vartate, tadyathA-no ghaTo ghaTaikadezo ghaTaikadezaniSedhena, tathA hAsyAdayo nokaSAyAH kaSAyamohanIyaikadezabhUtAH, nakArastu samastadravyakriyApratiSedhAbhidhAyI, tadyathA-na dravyaM nakarma na guNo'bhAvaH, tathA nAkArSana karomi na kariSyAmItyAdi, tathA'nyairapyuktaM / // 1 // na yAti na ca tatrAsIdasti pshcaannvaaNshvt| jahAti pUrva nAdhAramaho vysnsNttiH|| kiMcAnyat-"gataMnagamyate tAvadagataM naiva gmyte|gtaagtvinirmuktN, gamyAmAnaMtugamyate" ityAdi / tadevamatra nakArAH pratiSedhavidhAyako'pyupAttaH, alaMzabdo'pi yadyapi 'alaM paryApti 'vAraNabhUSaNeSvapIti triSvartheSupaThyate, tathA'pIha pratiSedhavAcakena nanAsAhacaryApratiSedhArtha eva gRhyate, tatra cAlaMzabde nAmasthApanAdravyabhAvabhedAccaturvidho nikSepo bhavati, tatra nAmAnaM yasya cetanasya acetanasya vA'lamitinAma kriyate, sthApanAlaMtuyatra kvaciccitrapustakAdau pApaniSedhaM kurvansAdhuH sthApyate, dravyaniSedhastu noAgamato jJazarIramavyazarIravyatirikto dravyasya caurAdyAhatasyaihikApAyabhIruNA yo niSedhaH kriyate sa dravyaniSedhaH, evaM dravyeNa dravyAd dravye vA niSedhaH, bhAvaniSedhaM tu svata eva niyuktikAro'laMzabdasya saMbhavinamarthaM darzayanbibhaNiSurAhani. [202] pajjattIbhAve khalu paDhamo bIo bhave alNkaare| tatito u paDisehe ulasaddI hoi naayvyo|| vR.paryAptibhAvaH-sAmarthyatatrAlaMzabdovartate, alaMmallomallAya, samarthaityarthaH, lokottare'pi "nAlaM te tavA tANAe vA saraNAe vA" // anyairapyuktam / // 1 // "dravyAstikarathArUDhaH pryaadytkaarmukH| ___ yuktisannAhavAnvAdI, kuvAdibhyo bhavatyalam // ayaMprathamo'laMbdArthobhavati, khaluzabdovAkyAlaGkAre, dvitIyastvartho'laGkAre-alaGkAreviSaye bhavate, saMbhAvanAyAM liGa, tadyathA-alaMkRtaM deva! devena svakulaMjagacca nAbhisUnune' tyAdi / tRtIya stvalaMzabdArtha pratiSedhe jJAtavyo bhavati, tadyathA-alaMmegRhavAsena, tathA 'alaMpApenakarmaNA uktNc||1|| "alaM kutIthairiha paryupAsitairalaM vitarkAkulakAhalairmataH / alaMca me kAmaguNairniSevitairbhayaMkarA ye hi paratra ceha ca // -tadiha pratiSedhavAcinA'laMzabdenAdhikAra ityetaddarzayitumAhani. [203] paDisehanagArassA isthisaddeNa ceva alsddo| rAyagihe nayaraMmI nAlaMdA hoi bAhiriyA // vR satyapyalaMzabdasyArthatraye nakArasya sAnnidhyAtpratiSedhavidhAyyeveha gRhyate, tatazca niruktavidhAnAdayamartha-nAlaM dadAtIti nAlandA, bAhirikAyAH striyoddezakatvena vAcakatvena ca nAlandazabdasya strIliMgatA, sAcasadaihikA-muSmikasukhahetutvena sukhapradA rAjagRhanagarabAhirikA dhanakanakasamRddhatvena satsAdhvAzrayatvena ca sarvakAmapradeti / Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 sUtrakRtAGga sUtram 2/7/-1792/ ni. [204] ni. [204] nAlaMdAe samivemanorahe bhAsi iMdabhUiNA u / ajjhayaNaM udagassa u eyaM naalNdijjNtu|| vR.sAmprataMpratyayArthadarzIyatukAmaAha-nAlandAyAH samIpe manorathAkhye udyAne indrabhUtinA gaNadhareNodakAkhyanirgranthapRSTena tuzabdasyaivakArArthatvAttasyaivabhASitamidamadhyayanaM / nAndAyAM bhavaM nAlandIyaM nAlandAsamIpodyAnakathanena vA nivRttaM nAlandIyaM / yathA cedamadhyayanaM nAlandAyAM saMvRttaM tathottaratra "pAsAvaccioM" ityAdikayA sUtrasparzikagAthayA''viSkariSyate, sAmprataM, sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, taccedaM mU. (793) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nare hotthA, riddhisthimitasamiddhe vaNNao jAva paDirUve, tassa rAyagihassa nayarassa bahiyA uttarapuracchime disIbhAe, ettha NaM nAlaMdAnAma bAhiriyA hotyA, anegabhavaNasayasanniviTThA jAva pddiruuvaa| vR.asya cAnantaraparamparasUtraiH saha saMbandho vAcyaH, tatrAnantarAdhyayanaparyante sUtramidamAdAnavAndharmamudAharet, dharmazca sAdhuzrAvakabhedena dvidhA, tatrapUrvoktenAGgadvayena prAyaH sAdhugato vidhirabhihito'nena tu zrAvakagato vidhirucyate / paramparasUtrasamvandhastvayaM-'budhyete'tyetadAdi sUtraM, kiMtatra budhyeta?, yadetadvakSyataiti / sUtrArthastvayaM-saptamyarthe tRtIyA, yasminkAle yasmiMzcAvasare rAjagRhaM nagaraM yathokta vizeSaNaviziSTamAsIt, tasmin kAle tasmiMzca samaye idamabhidhIyate / rAjagRhameva vizinaSTi-prAsAdAH saMjAtAyasmiMstapAditamAbhogamadvA, ataevadarzanIyaM-darzanayogyaM dRSTisukhahetutvAt, tathA''bhimukhyena rUpaM yasya tadabhirUpaM tathA'pratirUpamananyasadRzaM, pratirUpaM vA-pratibimba vA svarganivezasya, tadevaMbhUtaM rAjagRhaM nAma nagaraM 'hottha'tti AsIt, yadyapi tatkAlatraye'pi sattAM bimati tthaapytiitaakhyaanksmaashrynnaadaasiidityukt| mU. (794) tattha NaM nAlaMdAe bAhiriyAe leve nAma gAhAvaI hotthA, aDDe ditte vittevicchiNNavipulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNe bahudhaNabahujAyarUvarajate AogapaogasaMpautte vicchaDDiyapaurabhattapANe bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUe bahujaNassa aparibhUe yaavihotthaa|| se NaM leve nAma gAhAvaI samaNovAsae yAvi hotthA, abhigayajIvAjIve jAva viharai, niggaMthe pAvayaNe nissaMkie nikkaMkhie nimvitigicche laDhe gahiyaDhe pucchiyaDhe viNicchiyaDhe abhigahiyaDhe attibhijaapemaannuraagrte| ayamAuso ! niggathe pAvayaNe ayaM aTe ayaM paramaTTe sese aNaTe, ussiyaphalihe appAvayaduvAre viyattaMteurappavaise cAuddasaTTamuddiddapuNNamAsiNIsupaDiputraM posahaM sammaanupAlemANe samaNe niggaMthe tahAviheNaM esaNiNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANe bahuhiM sIlavvayaguNaviramaNapaJcakhANaposahovavAsehiM appANaM bhAvamANe evaM ca NaM vihri| vR. tasya ca rAjagRhasya bahiruttarapUrvasyAM dizi nAlandA nAma bAhirikA AsIt, sA caanekbhvnshtsnnivissttaa-anekbhvnshtsNkiirnnetyrthH| tasyAMcaleponAma 'gRhapati' kuTumbika AsIt, sa cADhyo dIptaH-tejasvI 'vittaH' sarvajanavikhyAto vistIrNavipulabhavanazayanAsanayAnavAhanAkIrNo bahudhanabahujAtarUparajataH AyogAH-arthopAyAyAnapAtroSTramaMDalikAdayaH tathA Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 7, 445 prayojanaM prayogaH- prAyogikatvaM tairAyogaprayogaH saMprayuktaH samanvitaH tathetazcetazca vikSiptapracurabhaktapAno bahudAsyAdiparivRto bahujanasyAparibhUtazcAsIt / tadiyatA vizeSaNakadambakenaihikaguNA viSkaraNena dravyasaMpadabhihitA / / adhunA''muSmikaguNAvibhavina bhAvasaMpadabhidhIyate Namiti vAkyAlaGkAre, sa lepAkhyo gRhapati zramaNAn sAdhUnupAste- pratyahaM sevata iti zramaNopAsakaH, tadanena vizeSaNena tasya jIvAdipadArthAvirbhAvaka zrutajJAnasaMpadAveditA bhavati, etadeva darzayati abhigatajIvAjIvetyAdinA granthena yAvadasahAyo'pi devAsurAdibhirdevagaNairanatikramaNIyaH - anatilaGghanIyo dharmAdapracyAvanIya itiyAvat, tadiyatA vizeSaNakalApena tasya samyagajJAnitvamAveditaM bhavati / sAmprataM tasya viziSTasamyagdarzanitvaM pratipAdayitumAha'niggaMthe' ityAdi, 'nirgranthe' Arhate pravacane nirgatA zaGkhA dezasarvarUpA yasya sa nizaGkaH, 'tadeva satyaM nizaGkaM yajinaiH pravedita' mityevaM kRtAdhyavasAyaH, tathA nirgatA kAGkSA anyAnyadarzanagrahaNarUpA yasyAsI nirAkAGkSa, tathA nirgatA vicikitsA-cittaviplutirvidvajjugupasA vA yasyAsau nirvicikitso, yata evamato labdhaH - upalabdho'rthaH paramArtharUpo yena sa labdhArtho jJAtatattva ityarthaH / tathA gRhItaH svIkRto'rtho - mokSamArgarUpo yena sa gRhItArthaH, tathA - vizeSataH pRSTo'rtho yena sa pRSTArthI, yataevamato vinizcitArthaH tato'bhigataH pRSTanirvacanataH pratIto'rtho yena so'bhigatArthaH, tathA'sthimiJjA- asthimadhyaM yAvat sa dharme premAnurAgeNa raktaH atyantaM samyaktvavAsitAntazcetA itiyAvat, etadevAvirbhAvayannAha ayamAuso' ityAdi, kenaciddharmasarvasvaM pRSTaH sannetadAcaSTe, tadyathA-bho AyuSmannidaM nairgranthaM maunIndra pravacanamarthaH sadbhUtArthaH tathAprarUpaNatayA, tathedamevAha-ayameva paramArthaH kaSatApacchedairasyaiva zuddhatvena nirghaTitatvAt zeSastu sarvo'pi laukikatIrthikaparikalpito'narthaH, tadanena vizeSaNakadambakena samyaktvaguNAviSkaraNaM kRtaM bhavati / sAmprataM tasyaiva samyagdarzanajJAnAbhyAM kRto yo guNastadAviSkaraNAyAha- 'ussiya' ityAdi, ucchRtaMprakhyAtaM sphaTikavatrirmalaM yazo yasyAsAvucchritaspaTikaH, prakhyAtanirmalayazA ityarthaH / tathA'prAvRtam - asthagitaM dvAraM-gRhamukhaM yasya so'prAvRtadvAraH, idamuktaM bhavati-gRhaM pravizya paratIrthiko'pi yadyatkathayati tadasau kathayatu na tasya parijano'pyanyathA bhAvayituM - samyaktvAkhyAvayituM zakyata itiyAvat, tathA rAjJAM vallabhAntaHpuradvAreSu praveSNuM zIlaM yasya sa tathA, idamuktaM bhavati-pratiSiddhAnyajanapravezAnyapi yAni sthAnAni bhANDAgArAntaH purAdIni teSvapyasau prakhyAta zrAvakAkhyaghaguNatvenAskhalitapravezaH, tathA caturdazyaSTamyAdiSu tithiSUpadiSTAsumahAkalyANakasambandhitayA puNyatithitvena prakhyAtAsu tathA paurNamAsISu ca tisRSvapi caturmAsakatithiSvityarthaH evaMbhUteSu pauSadhamanupAlayan saMpUrNa zrAvakadharmamanucarati, tadanena vizeSaNakalApena viziSTaM dezacAritramAveditaM bhavati / sAmprataM tasyaivottaraguNakhyApanena dAnadharmamadhikRtyAha- 'samaNe niggaMthe' ityAdi, sugamaM yAvat 'paDilA bhemANe' tti, sAmprataM tasyaiva zIlatapobhAvanAtmakaM dharmamAvedayannAha 'bahUhi' mityAdi, bahubhiH zIlavrataguNaviramaNapratyAkhyAnapauSadhopavAsaistathA yathAparigRhItaizca tapaH karmabhirAtmAnaM bhAvayan, evaM cAnantaroktayA nItyA viharati-dharmamAcaraMstiSThata caH samuccaye Namiti vAkyAlaGkAre mU. (795) tassa NaM levassa gAhAvaissa nAlaMdAe bAhiriyA uttarapuracchime disibhAe ettha NaM sesadaviyA nAmaM udagasAlA hotthA, anegakhaMbhasayasanniviDA pAsAdIyA jAva paDirUvA, Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 sUtrakRtAGga sUtram 2/7/-1795 tIse NaM sesadaviyAe udagasAlAe uttarapuracchime disibhAe, etya NaM hatyijAme nAmaM vanasaMDe hotthA, kiNhe vannao vnsNddss| ghR. tasya caivaMbhUtasya lepopAsakasya gRhapateH sambandhinI nAlandAyAH pUrvottasyAM dizi zeSadravyAbhidhAnA-gRhopayuktazeSadravyeNa kRtA zeSadravyetyetadevAbhidhAnamasyA udakazAlAyAH, saivaMbhUtA''sIdanekastambhazatasanniviSTA prAsAdIyA darzanIyA'bhirUpA pratirUpeti, tasyAzcauttarapUrvadigvibhAge hastiyAmAkhyo vanakhaNDa AsIta, kRSNAvabhAsa ityaadivrnnkH|| mU. (796) tassiM caNaM gihapadesaMmi bhagavaM goyame viharai, bhagavaMcaNaMahe aaraamNsi| ahe NaM udae peDhAlaputte bhagavaM pAsAvaccije niyaMThe meyaje gotteNaM jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchai, uvAgacchaittA bhagavaM goyamaMevaM vayAsI AusaMto! goyamA asthi khalu me koi padese pucchiyavve, taM ca Auso ! ahAsuyaM ahAdarisiyaM me viyAgarehi savAyaM, bhagavaMgoyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-aviyAiAuso socA nisamma jANissAmo savAyaM, udae peDhAlaputte bhagavaM goyama evaM vayAsI vR.tasmiMzca vanakhaNDagRhapradeze bhagavAn gautamasvAmI zrIvardhamAnasvAbhigaNadharoviharati athAnantaraM bhagavAn gautamasvAmI tasminnArAme saha sAdhubhirvyavasthitaH 'atha' anantaraMNamiti vAkyAlaGkAre udakAkhyo nirgranthaH peDhAlaputraH pAzrvApatyasya' pArzvasvAmiziSyasyApatyaM-ziSyaH pAzvapityIyaH, sa ca medAryo gotreNa, yenaiveti saptamyarthe tRtIyA, yasyAM dizi yasminvA pradeze bhagavAn zrIgautamasvAmI tasyA dizi tasminvA pradeze samAgatyedaM vakSyamANaM provAceti / atra niyuktikAro'dhyayanotthAnaM tAtparyaM ca gAthayA darzayitumAhani. [205] pAsAvacijjo pucchiyAio ajagoyamaM udgo| sAvagapucchA dhammaM souM kahiyaMmi urasaMtA / / vR. pArzvanAthaziSTa udakAbhidhAna AryagautamaM pRSTavAn, kiM tat ? -zrAvakaviSayaM praznaM, tadyathA-bho indrabhUte! sAdhoH zrAvakANuvratadAne satisthUlaprANAtipAtAdiviSayate tadanyeSAM sUkSmabAdarANAMprANinAmupaghAte satyAraMbhajanite tadanumatipratyayajanitaH karmabandhaH kasmAtra bhavati?, tathA sthUlaprANAtipAtavratinastameva paryAyAntaragataM vyApAdayato nAgarikavadhanivRttasya tameva bahiHsthaM vyApAdayataivatavratabhaGgajanitaHkarmabandhaHkasmAna bhavatItyetapraznasyottaraMgRhapaticauragrahaNavimo-kSaNopamayA dattavAn, tacca zrAvakapraznasyaumyaM gautamasvAminA kathitaM zrutvodakAkhyo nirgranthaH 'upazAMtaH' apagatasaMdehaH saMvRtta iti / sAmprataM sUtramanustriyate __'sa' udako gautamasvAmisamIpaM samAgatya bhagavantamidamavAdIt, tadyathA-AyuSmagautama 'asti mama vidyate kazciAdezaHpraSTavyaH' tatra saMdehAta, taM ca pradezaM yathAzrutaM bhavatA yathA ca bhagavatA saMdarzitaM tathaiva mama 'vyAgRNIhi' pratipAdaya / evaM pRSTaH sa cAyaM bhagavAn, yadivA saha vAdena savAdaM pRSTaH sadAcaM vA-zobhanabhAratIkaM vA praznaM pRSTaH, tamudakaM peDhAlaputramevamavAdIt, tadyathA-apicAyuSmannudaka ! zrutvA bhavadIyaM praznaM nizamya ca-avadhArya ca guNadaSavicAraNataH samyagahaM jJAsye, taducyatAM vizrabdhaM bhavatA svAbhiprAyaH 'savAyaM' sadvAcaM codakaH, savAdaM sadvAcaM vodakaH peDhAlaputro bhagavantaM gautmmevmvaadiit|| ...mU. (797) Auso ! goyamA asthi khalu kumAraputtiyA nAma samaNA niggaMthA tumhANaM Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-7, 447 pavayaNaM pavayamANA gAhAvaI samaNovAsagaM uvasaMpanna evaM paJcakkhAti-nannatya abhioeNaM gAhAvaicoragrahaNavimokkhaNayAe tasehiM pANehiM nihAya daMDaM, evaM NhaM paJcakkhaMtANaMduppacakkhAyaM bhavai, evaMNhaM paccakkhAvemANANaMdupacakkhAviyavvaMbhavai, evaM te paraM paJcakkhAvemANA atiyaraMti sayaM patiNNaM, kassa NaM taM heuM ?, saMsAriyA khalu pANA thAvarAvi pANA tasattAe paJcAyaMti, tasAvi pANA thAvarattAe paJcAyaMti, thAvarakAyAo vippamughamANA tasakAyaMsi uvavajhaMti, tasakAyAo vippamuccamANA thAvarakAyaMsi uvavajaMti Sa tesiM ca NaM thAvarakAyaMsi uvavaNNANaM ThANameyaM dhttN| vR. tadyathA-bho gautama ! astItyayaM vibhaktipratirUpako nipAta iti bahvarthavRttirgRhItaH, tatazcAyamartha-'santi' vidyante kumAraputrA nAma nirgranthA yuSmadIyaM pravacanaM pravadantaH, tadyathAgRhapatizramaNopAsakamupasaMpannaM-niyamAyosthitamevaM pratyAkhyApayanti' pratyAkhyAnaM kArayanti, tadyathAsthUleSuprANiSudaNDayatItidaNDa:-prANyupamardastaM nihAya' parityajya,prANAtipAtanivRttiM kurvanti, tAmevApavadati-nAnyatreti, svamanISikAyA anyatra rAjAdhabhiyogena yaH prANyupaghAto na tatra nivRttiriti| tatra kila sthUlaprANivizeSaNAttadanyeSAmanumatipratyayadoSaH syaadityaashshaavaanaah'gaahaavii'ityaadi| __asyacAryumuttaratrAvirbhAvayiSyAmaH / yenAbhiprAyeNodakazcoditavAMstamAviSkurvannAha-evaM Nha'mityAdi, ehamiti vAkyAlaGgAre, avadhAraNe vA, evameva trasaprANivizeSaNatvenAparatrasabhUtavizeSaNarahitatvenapratyAkhyAnaM gRhNatAM zrAvakANAM duSpratyAkhyAnaM bhavati, pratyAkhyAnabhAsadbhAvAt, tathaivameva pratyAkhyApayatAmapi sAdhUnAMduSTaM pratyAkhyAnadAnaM bhavati, kimityata Aha-evaM tezrAvakAH pratyAkhyAnaM gRhNantaH sAdhavazca paraMpratyAkhyApayantaH svAM pratijJAmaticaranti-atilamayanti ___ 'kassa NaM heuMti prAkRtazailyA kasmAddhetorityarthaH / tatra pratijJAbhaGgakAraNamAha'saMsAriyA' ityAdi, saMsAro vidyate yeSAM te sAMsArikAH, khaluralaGkAre, 'prANAH' jantavaH sthAvarAH 'prANinaH' pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH santo'pi tathAvidhakarmodayAtrasatayAHtrasatvena dvIndriyAdibhAvena pratyAyAnti-utpadyante, tathA vasA api sthAvaratayeti, evaM ca parasparagamane vyavasthite satyavazyaMbhAvI pratijJAvilopaH, tathAhi-nAgariko mayA na hantavya ityevaMbhUtA yena pratijJA gRhItA sa yadA bahirArAmAdI vyavasthitaM nAgarikaM vyApAdayet kimetAvatA tasya na bhveprtijnyaavilopH| evamatrApiyenatrasavadhanivRttiH kRtAsayadAtamevatrasaMprANinasthAvarakAyasthitaMvyApAdayet kiMtasya na bhavepratijJAvilopaH?, bhvtyevetyrthH| evamapitrasasthAvarakAyesamutpannAnAM trasAnAM yadi tathAbhUtaM kiJcidasAdhAraNaM liGgaM syAt tataste trasAH sthAvaratvenApyutpannAH zakyante parihatu, naca tadastItyetaddarzayitumAha-'thAvarakAyAo' ityAdi, sthAvarakAyAtsakAzAdvividham-anekaiH prakAraiH prakarSeNamucyamAnAH sthAvarakAyAyuSAtayogyezcAparaiH karmabhiHsarvAtmanAtrasakAyesamutpadyante, tathA trasakAyAdapi sarvAtmanA vimucyamAnAstatkarmabhiH sthAvarakAye samutpadyante, tatra cotpannAnAM tathAbhUtatrasaliGgAbhAvApratijJAlopa ityetatsUtreNaiva darzayitumAha-'tesiM ca NamityAdi, 'teSAM ca' trasAnAM sthAvarakAye samutpannAnAM gRhItatrasaprANAtipAtavirateH zrAvakasyApyArambhapravRttatvenaitatsthAvarAkhyaM dhAtyaM sthAnaM bhavati, tsmaadnivRtttvaattsyeti| Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakRtAGga sUtram 2/7/-/798 mU. (798) evaM haM paJcakkhaMtANaM supacakkhAyaM bhavai, evaM haM paJcakhAvemANANaM supaccakkhAviyaM bhavai, evaM te paraM padyakkhAvemANA nAtiyaraMti sayaM paiNNaM, nannattha abhiogeNaM gAhAvaicoraggahaNavimokkhaNayAe tasabhUehiM pANehiM nihAya daMDa, evameva sai bhAsAe parakkame vijramANe je te kohA vA lohA va paraM paJcakkhAveti ayaMpi no uvaese no neAue bhavai, aviyaAI Auso ! goyamA ! tubbhaMpi evaM royai ? / vR. tadevaM vyavasthite nAgarikadhSTAntena trasameva sthAvaratvenAyAtaM vyApAdayato'vazyaMbhAvI pratijJAvilopo yataH tata eva maduktayA vakSyamANanItyA pratyAkhyAnaM kurvatAM supratyAkhyAtaM bhavati, evameva ca pratyAkhyApayatAM supratyAkhyApitaM bhavati, evaM ca te pratyAkhyApayanto nAticaranti svIyAM pratijJAmityetaddarzayitumAha- 'nannatthe 'tyAdi, tatra gRhapatiH pratyAkhyAnamevaM gRhNAti, tadyathA 448 'trasabhUteSu' vartamAnakAle trasatvenotpanneSu prANiSu daNDayatIti daNDaH - prANyupabhardastaM 'vihAya' parityajya pratyAkhyAnaM karoti, tadiha bhUtatvavizeSaNAtsthAvaraparyAyApannavadhe'pi na pratijJAvilopaH tathA 'nAnyatrAbhiyogene 'ti rAjAdyabhiyogAdanyatra pratyAkhyAnamiti / tathA gRhapaticauravimokSaNatayeti, etacca bhavadbhiH samyaguktaM, etadapinasakAye bhUtatvavizeSaNamabhyupagamyatAmiti, etadabhyupagame'pi hi yathA kSIravikRtipratyAkhyAyino dadhibhakSaNe'pi na pratijJAvilopaH tathA trasabhUtAH sattvA na hantavyA ityevaM pratijJAvataH sthAvarahiMsAyAmapi na pratyAkhyAnAticAraH / tadevaM vidyamAne sati 'bhASAyAH ' pratyAkhyAnavAcaH 'parAkrame' bhUtavizeSaNAddoSaparihArasA marthye evaM pUrvoktayA nItyA sati doSapariharaNopAye ye kecana krodhAdvA lobhAdvA paraM zrAvakAdikaM nirvizeSaNameva pratyAkhyApayanti teSAM pratyAkhyAnaM dadatAM mRSAvAdo bhavati, gRhNatAM cAvazyaMbhAvI vratavilopa iti, tadevamayamapi naH asmadIyopadezAbhyupagamo bhUtatvavizeSaNaviziSTaH pakSaH kiM bhavatAM 'no' naiva 'naiyAyiko nyAyopapanno bhavati ?, idamuktaM bhavati bhUtatvavizeSaNena hitrasAn sthAvarotpannAn hiMsato'pi na pratijJAticAra iti, api caitadAyuSman gautam ! tubhyamapi rocateevametadyathA mayA vyAkhyAtam / mU. (799) savAyaM bhagavaM goyame ! udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI- AusaMto ! udagA no khalu amhe eyaM royai, je te samaNA vA mAhaNA vA evamAikkhati jAva paruveti no khalu te samaNA vA niggaMthA vA bhAsaM bhAsaMti, anutAviyaM khalu te bhAsaM bhAsaMti, abbhAikkhati khalu te samaNe samaNovAsaevA, jehiMvi annehiM jIvehiM pANehiM bhUehiM sattehiM saMjamayaMti tANavi te abmAikkhaMti, kassa NaM taM heuM ?, saMsAriyA khalu pANA, tasAvi pANA thAvarattAe paJcAyaMti thAvarAvi pANA tasattAe paJcAyaMti tasakAyAovippamuccamANA dhAvarakAyaMsi uvavajraMti thAvarakAyAoviSpamuccamANA tasakAyaMsi uvavajjaMti, tesiM ca NaM tasakAyaMsi thAvarakAyaMsi uvvajaMti thAvarakAyAo vippamuJcamANA tasakAyaMsi uvavajraMti, tesiM ca NaM tasakAyaMsi uvavannANaM ThANameyaM adhattaM / yU. evamabhihito gautamaH sadvAcaM savAdaM vA tamudakaM peDhAlaputramevaM vakSyamANamavAdIt, tadyathA-no khalvAyuSmannudakAsmabhyetadevaM yadyathA tvayocyate tadrocata iti, idamuktaM bhavati-yadidaM trasakAyaviratI bhUtatvavizeSaNaM kriyate tannirarthakatayA'smabhyaM na rocata iti / tadevaM vyavasthite bho udaka! ye te zramaNA vA brAhmaNA vA evaM bhUtazabdavizeSaNatvena pratyAkhyAnamAcakSate, paraiH pRSTAstathaiva bhASante pratyAkhyAnaM, svataH kurvantaH kArayantazcaivamiti - savizeSaNaM pratyAkhyAnaM bhASante, Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-7, 449 tathaivameva savizeSaNapratyAkhyAnaprarupaNAvasare sAmAnyena prarUpayanti, evaM ca prarUpayanto na khalu tezramaNA vA nirgranthA vA yathArtho bhASAMbhASante, apityanutApayatItyanutApikA tAM, tathAbhUtAMca khalu te bhASAM bhASante, anyathAbhASaNe hyapareNa jAnatA bodhitasya sato'nutApo bhavatItyato'. nutApiketyucyata iti| punarapi teSAM savizeSaNapratyAkhyAnavatAmulbaNadoSodvibhAvayiSayA''ha-'abmAikkhaMtI'tyAdi, tehi savizeSaNapratyAkhyAnavAdinoyathAvasthitaMpratyAkhyAnaM dadataH sAdhUna gRhNatazca zramaNopAsakAnabhyAkhyAnti-abhUtadoSodbhAvanato'bhyAkhyAnaMdadati / kiMcAnyat-'jehiMvi' ityAdi, yeSvapyanyeSu prANiSu bhUteSu jIveSu sattveSu viSayabhUteSu viziSya ye saMyamaM kurvanti saMyamayanti, tadyathA-brAhmaNo na mayA hantavya ityukte sa yadA varNAntare tiryakSu vA vyavasthito bhavati tadvadhe brAhmaNavadha Apadyate, bhUtazabdAvizeSaNAt, tadevaM tAnyapi vizeSavratAni sUkaro mayA na hantavya ityevamAdIni te bhUtazabdavizeSaNavAdino'bhyAkhyAnti-dUSayanti / kimityata Aha-'kassa Na mityAdi kasmAddhetostadasadbhUtaM dUSaNaM bhavatIti ? / yasmAtsAMsArikAH khalu prANAH parasparajAtisaMkramaNabhAjoyatastatasAHprANinaH sthAvaratvena pratyAyAnti sthAvarAzca trasatveneti / trasakAyAca sarvAtmanA vasAyuSkaM parityajya sthAvarakAye tadyogyakarmopAdAnAdutpadyante, tathA sthAvarakAyAca tadAyuSkAdinAkarmaNA vimudhyamAnAstrasakAye samutpadyante, teSAM ca trasakAye samutpannAnAM sthAnametatrasakAyAkhyamavAtyam-aghAtAha~ bhavati, yasmAttena zrAvakeNa trasAnuddizya sthUlaprANAtipAtaviramaNaM kRtaM, tasya tIvrAdhyavasAyotpAdakavAllokagarhitatvAcceti, tatrAsau sthUlaprANAtipAtAnivRttaH, tannivRttyAca trasasthAnamaghAtyaM vartate, sthAvarakAyAccAnivRtta iti tadyogyatayA tatsthAnaM ghAtyamiti / tadevaM bhavadabhiprAyeNa viziSTasattvoddezenApi prANAtipAtanivRttI kRtAyAmaparaparyAyApannaM prANinaM vyApAdayato vratabhaGgo bhavati, tatazcana kasyacidapi samyagvratapAlanaM syAdityevamabhyAkhyAtam-asadbhUtadoSodbhAvanaM bhvntoddti| yadapi bhavadbhirvartamAnakAlavizeSaNatvena kilAyaMbhUtazabda upAdIyateasAvapivyAmohAya kevalamupatiSThate, tathAhi-bhUtazabdo'yamupamAne'pi vartate, tadyathA-devalokabhUtaM nagaramidaM, na devaloka eva, tathAtrApi trasabhUtAnAM-trasasazAnAmeva prANAtipAtanivRttiH kRtA syAt, na tu sAnAmiti, athatAdarthe bhUtazabdo'yaM, yathA zItIbhUtamudakaM, zItamityartha, evaM trasabhUtAstrasatvaM prAptAH, tathAca satitrasazabdenaiva gatArthatvAtpInaruktyaM syAd, athaivamapi sthite bhUtazabdopAdAnaM kriyate, tathA ca satyatiprasaGgaH syAt, tathAhi-kSIrabhUtavikRteH pratyAkhyAnaM karomyevaM dhRtabhUtaM me dadasvaivaM ghaTabhUtaH paTabhUta ityevamAdAvapyAyojyamiti / tadevaM niraste bhUtazabdesatyudaka Aha mU. (800) savArya udae peDhAlaputte bhagavaM goyama evaM vayAsI-kayare khalu te AusaMto goyamA! tubmevayaha tasA pANA tasA Au annahA?, savArya bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-AusaMto udagA! je tubbhe vayaha tasabhUtA pANA tasAte vayaM vayAmo tasA pANA, je vayaM vayAmo tasA pANA te tumbhe vayaha tasabhUyA pANA, ee saMti duve ThANA tulA egaTThA, kimAuso! ime bhe suppanIyatarAe bhavai tasabhUyA pANA tasA, ime bhe duSpanIyatarAe bhavai-tasA pANA tasA, tato egamAuso ! paDikosaha evaM abhinaMdaha, ayaMpi bhedo se no neAue bhavai / 229 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 sUtrakRtA sUtram 2/7/-1800 gavaca NaM udAhu-saMtegaiA maNussA bhavaMti, tesiMcaNaM evaM vRttapuvvaM bhavai-no khalu vayaM saMcAemomuMDAbhavittA agArAoanagAriyaMpabvaittae, sAvayaMNhaM anupuvveNaMguttassalisissAmo, te evaM saMkhaveti te evaM saMkhaM ThavayaMti te evaM saMkhaM ThAvayaMti nannatya abhioeNaM gAhAvaicoragahaNavimokkhaNayAe tasehiM pANehiM nihAya daMDaM, taMpi tesiM kusalameva bhavai / vR.sadvAcaM savAdaM vodakaH peDhAlaputro bhagavantaM-gautamamevamavAdIta, tadyathA-he AyuSman gautam! katarAnprANino yUyaMvadadha, tasA eva ye prANAH-prANinastaeva trasAHprANA ityutAnyatheti, evaM pRSTobhagavAn gautamastamudakaMsadvAcaM peDhAlaputramevamavAdIt, tadyathA-AyuSmannudaka!yAnprANino yUyaM vadatha trasabhUtAH-trasatvenAvibhUtAH prANino nAtItA nApyeSyAH, kiMtu? vartamAnakAla eva trasAH prANA iti, tAneva vayaM vadAmastrasAH-trasatvaM prAptAstatkAlavartina eva trasAH prANA iti, etadeva vyatyayena bibhaNiSurAha-'jevaya'mityAdi, yAnvayaMvadAmastrasAeva prANAstrasAH prANAstAneva yUyamevaM vadatha-trasabhUtA eva prANAstrasabhUtAH prANAH, evaM ca vyavasthite ete anantarokte dve api sthAne ekArthe-tulye bhavato, na hyatrArthabhedaH kazcidastyanyatra zabdabhedAditi, evaM ca vyavasthite kimAyuSman ! yuSmAkamayaM pakSaH suSThu praNItataro-yuktiyuktaH pratibhAsate? | tadyathA-trasabhUtA eva prANAstrasabhUtAH prANA iti, ayaM tu pakSo duSpraNItataro bhavati' pratibhAsate bhavatAM ?, tadyathA-sA eva prANAstrasAH prANAH, santi caikArthatvena bhavatAM ko'yaM vyAmoho? yena zabdabhedamAtramAzrityAta ekaMpakSamAkrozayatha dvitIyaM tvabhinandatha iti / tadayamapi tulye'pyarthe satyekasya pakSasyAkrozanamaparasya savizeSaNapakSasyAbhinandanamityeSa doSAbhyupagamo bhavatAM no naiyAyiko'nanyAyopapanno bhavati, ubhayorapi pakSayoH samAnatvAt, kevalaMsavizeSaNapakSe bhUtazabdopAdAnaM mohmaavhtiiti| yacca bhavatA'smAkaMAgdoSodbhAvanamakAri, tadyathA-trasAnAMvanivRttItadanyeSAMvadhAnumati syAt sAdhoH, tathA bhUtazabdAnupAdAne'nantarameva trasaMsthAvaraparyAyApanaM vyApAdayato vratama ityetatkucodyajAtaM parihartukAma Aha-Namiti vAkyAlaGkAre, bhagavAngautamasvAmI, cazabdaH punaHzabdArthe, punarAha, tadyathA-'santi' vidyante ekekecanalaghukarmANo manuSyAH pravrajyAMkartumasamarthAH, tadvayatirekeNaiva dharmacikIrSavaH, teSAM caivamadhyavasAyinAMsAdhodharmopadezapravaNasyAgrata idamuktapUrva bhavati, tadyathA-bhoH sAdho nakhaluvayaM zaknumo muNDA bhavituM pravrajyAM grahItumagArAd-gRhAdanagAratAMsAdhubhAvaM pratipattuM, vayaM tvAnupUrveNaM-kramazo 'gotrasyeti gAM trAyata iti gotraM-sAdhutvaM tasya sAdhubhAvasya paryAyaNa-paripATyA''tmAnamanuzleSayiSyAmaH, idamuktaMbhavati-pUrvadezaviratirUpatayA zrAvakadharma gRhasthayogyamanindhamanupAlayAmaH, tato'nukrameNa pazcAcchramaNadharmamiti / tata evaM te 'saMkhyAM' vyavasthA 'zrAvayanti' pratyAkhyAnaM kurvantaH prakAzayanti, tdythaa-naanytraabhiyogen| sadAmiyogo rAjAbhiyogo gaNAbhiyogo balAbhiyogo devatAbhiyogo gurunigrahazvetyevamAdinA'bhiyogena vyApAdayato'pi trasaMna vratamaGgaH tathAgRhapaticoravimokSaNatayetyasyAyamartha:kasyacidgRhapateH SaTputrAH, taizcasatyapi pitRpitAmahakramAyAtemahati vittetathAvidhakarmodayAdrAjakulabhANDAgAre cauryamakAri, rAjapuruSaizca bhavitavyatAniyogena gRhItAste ityeke, pare tvanyathA vyAcakSate, tadyathA-ratnapurenagareralazekharonAmarAjA, tenacaparituSTena ralamAlAgramahiSIpramukhAntaH purasya kaumudIpracAro'nujJAtaH, tadavagabhya nAgaralokenApi rAjAnumatyAsvakIyasya strIjanasya tathaiva krIDanamanumataM, rAjJAca nagaresaDiNDipazabdamAghoSitaM, tadyathA-astamanoparikaumudImahotsave Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM 7, 451 pravRtte yaH kazcitpuruSaH samupalabhyate nagaramadhye tasyAvijJaptikaH zarIranigrahaH kriyata iti, evaM ca vyavasthite satyekasya vaNijaH SaTputrAH, te ca kaumudIdine krayavikrayasaMvyavahAravyagratayA tAvatsthitA yAvatsavitA'stamupagataH / tadanantarameva sthagitAni ca nagaradvArANi teSAM ca tatkAlAtyayAnna nirgamanamabhUt, tataste bhayasaMbhrAntA nagaramadhya evAtmAnaM gopayitvA sthitAH, tato niSkrAnte kaumudIpracAre rAjJA''rakSikAH samAhUyAdiSTAH yathA samyak nirupayata yUyaM nAtra nagare kaumudIcAre kazcitpuruSo vyavasthita ? iti, tairapyArakSikaiH samyag nirupayadbhirupalabhya SaTvaNikaputravRttAnto yathAvasthita eva rAjJe niveditaH, rAjJA'pyAjJAbhaGgakupitena teSAM SaNNAmapi vadhaH samAdiSTaH, tatastatpitA putravadhasamAkarNanaguruzokavihnalo'kANDApatitakulakSayodabhrAntalocanaH kiMkartavyatAmUDhatayA gaNitavidheyAvidheyavizeSo rAjAnamupasthito'vAdIcca gadgadayA girA yathA mA kRthA devAsmAkaM kulakSayaM, gRhyatAmidamasmadIyaM kulakramAyAtaM svabhujopArjitaM prabhUtaM draviNajAtaM, mucyatAM mucyatAmamI SaT putrAH kriyatAmayamasmAkamanugraha iti / 7 evamabhihito rAjA tadvacanamanAkarNya punarapi savizeSamAdideza, asAvapi vaNiksarvavadhAzaGkI sarvamocanAnamiprAyaM rAjAnamavetya paJcAnAM mocanaM yAcitavAn, tAnapyasau rAjAna moktumanA ityevamabhigamya caturmocanakRte sAdaraM vijJaptavAn taM tathApi rAjA tamanAdhtya kupitavadana eva sthitaH, tatastrayANAM vimocane kRtAdarastatpitA'bhUt, tAnapyamuJcantaM rAjAnaM jJAtvA gaNitasvAparAdho dvayormocanaM pArthitavAn, tatrApyavajJApradhAnaM nRpatimavagamya tataH pauramahattamasameto rAjAnamevaM vijJaptavAn, tadyathA devAkANDa evAsmAkaM kulakSayaH samupasthitaH sa tasmAcca bhavanta eva trANAyalam, ataH kriyatAmekamaputravimocane na prasAda iti bhaNitvA pAdayoH sapauramahattamaH patito, rAjJApi saMjAtAnukampena muktastadeko jyeSThaputra iti / tadevamasya dRSTAnsya dAntikayojaneyaM, tadyathA sAdhunA'bhyupagatasamyagdarzanamavagamya zrAvakamakhilaprANAtipAtaviratigrahaNaM prati codito'pyazaktitayA yadA na sarvaprANAtipAtaviratiM pratipadyate, yathA'sau rAjA vaNijA'tyarthaM vijJApito'pi na SaDapi putrAn mumukSati, nApi paJcacatustridvisaMkhyAn putrAniti, tata ekavimokSaNenAtmAnaM kutArthamiva manyamAnaH sthito'sau evaM sAdhorapi zrAvakasya yathAzakti vrataM gRhNatastadanurUpamevANuvratadAnamaviruddhamiti, yathA ca tasya vaNijo na zeSaputravadhAnumatizo'pyasti, evaM sAdhorapi na zeSaprANivadhAnumatipratyayajanitaH karmabandho bhavati, kiM tarhi ?, yadeva vrataM gRhItvA yAneva sattvAn bAdarAn saMkalpajaprANivadhanivRttyA rakSati tannimittaH kuzalAnubandha evetyetsUtreNaiva darzayitumAha 'tasehi'mityAdi, trasyantIti trasAH- dvIndriyAdayastebhyaH sakAzAzidhAya nihAya vA parityajyetiyAvat kaM ? - daNDayatIti daNDastaM parityajya, traseSu prANAtipAtaviratiM gRhItvetyarthaH, 'tadapi ca ' trasaprANAtipAtaviramaNavrataM 'teSAM' dazaviratanAM kuzala hetutvAtkuzalameva bhavati / / yacca prAgabhihitaM tadyathA tamevatrasaMsthAvaraparyAyApannaM nAgarakamiva bahisthaM vyApAdayatovazyaMbhAvI vratabhaGga ityetat parihartukAma Aha mU. (801) tasAvi vucchaMti tasA tasasaMbhArakaDeNaM kammuNA nAmaM ca NaM abbhuvagayaM bhavai, tasAuyaM ca NaM palikkhINaM bhavai, tasakAyaTThiiyA te tao AuyaM vippajahaMti, te tao AuyaM vippajahittA thAvaratae paJcAyaMti / Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 sUtrakRtAGga sUtram 2/7/-/801 thAvarAvi vRcchaMti thAvarA thAvarasaMbhArakaDeNaM kammuNA nAmaMca NaM abbhuvagayaM bhavai, thAvarAuyaM caNaM palikkhINaM bhavai, thAvarakAyaDiyA te tao AuyaM vippajarhati tao AuyaM vippajahittA bhujo paraloiyattAe paJcAyaMti te pANAvi vuzcaMti, te tasAvi vucchaMti, te mahAkAyA te ciraTTiiyA vR. 'trasA api ' dvIndriyAdayo'pi trasA ityucyante ca trasAH trasasaMbhArakRtena karmaNA bhavanti, saMbhAro nAmAvazyaMtayA karmaNo vipAkAnubhavena vedanaM tacceha trasanAma pratyekanAmetyAdikaM nAmakarmAbhyupagataM bhavati, trasatvena yatparibaddhamAyuSkaM tadyadodayaprAptaM bhavati, tadA trasasaMbhArakRtena karmaNA nasA iti vyapadizyante, na tadA kathaJcitsthAvaratvavyapadeza yadA ca tadAyuH parikSINaM bhavati, Namiti vAkyAlaGkAre, trasakAyasthitikaM ca karma yadA parikSINaM bhavati, tacca jaghanyato'ntamuhUrtamutkRSTataH sAtirekasahasradvayasAgarI pamaparimANaM, tadA tatastrasakAyasthiterabhAvAttadAyuSkaM te parityajanti, aparANyapi tatsahacaritAni karmANi parityajya sthAvaratvena pratyAyAnti, sthAvarA api sthAvarasaMbhArakRtena karmaNA tatrotpadyante, sthAvarAdinAma ca tatrAbhyupagataM bhavati, aparANyapi tatsahacaritAni sarvAtmanA trasatvaM parityajya sthAvaratvenodayaM yAnti, iti, evaM ca vyavasthite kathaM sthAvarakAyaM vyApAdayato gRhItatrasakAyaprANAtipAtanivRtteH zrAvakasya vratabhaGga iti ? ! kiMcAnyat-'thAvarAuyaM ca Na' mityAdi, yadA tadapi sthAvarAyuSkaM parikSINaM bhavati tathA sthAvarakAyasthitizca sA jaghanyato'ntarmuhUrtamutkRSTato'nantakAlamasaMkhyeyAH pudgalaparAvartA iti, tatastatkAyasthiterabhAvAttadAyuSkaM parityajya 'bhUyaH punarapi pAralaukikatvena sthAvarakAyasthiterabhAvAt trasatvena sAmarthyAtpratyAyAnti teSAM ca trasAnAmanvarthikAnyabhidhAnAnyabhidhitsurAha'te pANAvI' tyAdi, te trasasaMbhArakRtena karmaNA samutpannAH santaH sAmAnyasaMjJayA prANA apyucyante, tathA vizeSataH 'trasa bhayacalanayo' riti dhAtvarthAnugamAdbhayacalanAbhyAmupapetAstrasA apyucyante, tathA mahAn kAyo yeSAM te mahAkAyAH yojanalakSapramANazarIravikurvaNAt, tathA cirasthitikA apyucyante, bhavasthityapekSayA trayastriMzatsAgaropamAyuSkasadbhAvAt, tatastrasaparyAyavyavasthitAnAmeva pratyAkhyAnaM tena gRhItaM, na tu sthAvarakAyatvena vyavasthitanAmapIti / yastu nAgarakaSTAnto bhavatopanyastaH asAvapi STAntadAntikayorasAmyAtkevalaM bhavato'nupAsitagurukulavAsitvamAviSkaroti, tathAhi - nagaradharmaiyukto nAgarikaH sa ca mayA na hantavya iti pratijJAM gRhItvA yadA tameva vyApAdayati bahiH sthitaM paryAyApannaM tadA tasya kila vratabhaGga iti bhavataH pakSa iti, sa ca na ghaTate, yato yo hi nagaradharmairupetaH sa bahiHstho'pi nAgarika eva, ataH paryAyApanna ityetadvizeSaNaM nopapadyate, atha sAmastyena parityajya nagaradharmAnasI vartate atastamevetyetadvizeSaNaM nopapadyate, tadevamatra trasaH sarvAtmanA trasatva parityajya yadA sthAvaraH samutpadyate tadA pUrvaparyAyaparityAgAdaparaparyAyApatnatvAtrasa evAsau na bhavati, tadyathA - nAgarikaH pallyAM praviSTastaddharmopetatvAtpUrvadharmaparityAgAcca nAgarika evAsau na bhavatIti / / punarapyanyathodakaH pUrvapakSamAracayitumAha mU. (802) savAyaM udae peDhAlaputte bhayavaM goyamaM evaM vayAsI- AusaMto goyamA ! natthi NaM se kei pariyAe jaNaM samaNovAsagassa egapANAtivAyaviraeva daMDe nikkhitte, kassa NaM taM heuM ?, saMsAriyA khalu pANA, thAvarAvi pANA tasattAe paJcAyaMti, tasAvi pANA thAvaratAe paJcAyaMti, thAvarakAyAo viSpamuccamANA savve tasakAyaMsiuvavajraMti, tasakAyAoviSpamuccamANA savve dhAvarakAyaMsi uvavajjaMti, tesiM ca gaM thAvarakAyaMsi uvavannANaM ThANameyaM dhattaM / Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM-7, 453 savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI-no khalu Auso! asmAkaM vatabbaeNaM tujhaM ceva anuSpavAdeNaM asthi NaM se pariyAe je NaM samaNovAsagassa savvapANehiM savvabhUehiM savvajIvehiM daMDe nikkhitte bhavai, kassa NaM taM heuM?, saMsAriyA khalu pANA, tasAvi pANA thAvaratAe paJcAyati, thAvarAvipANAtasattAe paJcAyaMti, tasakAyAo vippamuccamANAsabve thAvarakAryasi uvavajaMti, thAvarakAyAo viSpamukhamANA savye tasakAryasi uvavajeti, tesiMca NaM tasakAryasi uvavannANaM ThANameyaMadhattaM, te pANAvi vucaMti, te tasAviti , temAhAkAyA te cirahiiyA, te bahuyaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supacakkhAyaM bhavati, te appayarAgA pANA jehiM samaNovAsagassa apaJcakkhAyaM bhavai, se mahayA tasakAyAo uvasaMtassa uvaTThiyassa paDivirayassa jannaM tubbe vA anno vA evaM vadaha-natthiNaM se kei pariyAe jaMsi samaNovAsagassa egapANAevi daMDe nikkhitte, ayaMpi bhede se no neyAue bhavai / vR.sadvAcaMsavAdaMvodakaH peDhAlaputro bhagavantaM gautamamevamavAdIt, tadyathA-AyuSman gautama nAstyasau kazcitparyAyo yasminnekaprANAtipAtaviramaNe'pi zramaNopAsakasya viziSTaviSayAmeva prANAtipAtanivRttiM kurvato daNDaH-prANyupamardanarUpo nikSiptapUrva-parityaktapUrvo bhavati, idamuktaM bhavati-zrAvakeNa saparyAyamekamuddizya prANAtipAtavirativrataM gRhItaM, saMsAriNA ca parasparagamanasaMbhavAt te catrasAH sarve'pikila sthAvaratvamupagatAstatazca trasAnAmabhAvAnirviSayaM tapratyAkhyAnamiti / etadeva praznapUrvakaM darzayitumAha-'kassa NaM taM heu'mityAdi, Namiti vAkyAlaGkAre, kasya hetoridamabhidhIyate, kena hetunetyrthH| sAMsArikAHprANAH parasparasaMsaraNazIlA yatastataH sthAvarAH sAmAnyena trasatayA pratyAyAnti, vasA api sthAvaratayA prtyaayaanti| tadevaM saMsAriNAM parasparagamanaM pradazyAdhuMnA yatpareNa vivakSitaM tadAviSkurvanAha'thAvarakAyAo' ityAdi, sthAvarakAyAdvipramucyamAnAH svAyuSA tatsahacaritaizca karmabhiH sarveniravazeSastrasakAye samutpadyante, trasakAyAdapi tadAyuSA vipramucyamAnAH sarve sthAvarakAye samutpadyante, teSAMcatrasAnAMsarveSAM sthAvarakAyasamutpannAnAM sthAnametadghAtyaM vartate, tena zrAvakeNa sthAvarakAyavadhanivRtterakaNAda, ataH sarvasya trasakAyasya sthAvarakAyatvenotpattenirviSayaM tasya zrAvakasya trasavadhanivRttirUpaM pratyAkhyAnaM prApnoti, tadyathA-kenaciAvratamevaMbhUtaM gRhItaM yathAmayA nagaranivAsInahantavyaH, taccomitanagaram, ato nirviSayaMtattasya pratyAkhyAnam, evamatrApi sarveSAM trsaanaambhaavaanirvissytvmiti| evamudakenAbhihite sati tadabhyupagamenaiva gautamasvAmI dUSayitumAha-sadvAcaM savAdaM vA tamudakaMpeDhAlaputraM gautamasvAmyevamavAdIt, tadyathA-nokhalvAyuSmanudaka! asmAkamityetanmagadhadeze AgopAlAzanAdiprasiddhaM saMskRtamevoccAryatetadihApitathaivoJcAritamiti, tadevamasmAkaMsambandhinA vaktavyena naitadazobhanaM, kiM tarhi ?, yuSmAkamevAnupravAdenaitadazobhanaM, idamuktaM bhavati-asmadvaktavyenAsyacodyasyAnutthAnameva, tathAhi-naitadbhUtaM nacabhavati nApikadAcidbhaviSyati yadutasarve'pi sthAvarA nirlepatayA trasatvaM pratipadyante, sthAvarANAmAnantyAtnasAnAM cAsaMkhyeyatvena tadAdhAratvAnupapatterityabhiprAyaH, tathA prasA api sarve'pi na sthAvaratvaM pratipannA na pratipadyante nApi pratipatsyante, idamuktaM bhavati yadyapi vivakSitakAlavartinastrasAH kAlaparyAyaNasthAvarakAyatvena yAsyantitathApiaparAparatrasotpattyA trasajAtyanucchedAnna kadAcidapi trasakAyazUnyaH saMsAro bhavatIti, tadevamasmanmatena ernational Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 sUtrakRtAGgasUtram 2/7/-1802 codyAnutthAnameva, abhyupagamya ca bhavadIyaM pakSaM yuSmadabhyupagamenaiva parihiyate-tadevaparAbhinAyeNa pariharati-astyasau paryAyaH-sa cAya-bhavadabhripAyeNa yadA sarve'pi sthAvarAsatvaM pratipadyante yasminparyAya-avasthAvizeSe zramaNopAsakasya kRtatrasaprANAtipAtanivRtteH sataH trasatvena ca bhavadabhyupagamena sarvaprANinAmutpatteH taizca sarvaprANibhistrasatvena bhUtaiH-utpannaiH karaNabhUtaisteSu vA viSayabhUteSudaNDo nikSiptaH-parityaktaH, idamuktaM bhavati-yadA sarve'pisthAvarAH bhavadabhiprAyeNa trasatvenotpadyante tadA sarvaprANiviSayaM pratyAkhyAnaM zramaNopAsakasya bhvtiiti| etadevapraznapUrvakaMdarzayitumAha-'kassaNaM heu'mityAdi, sugamayAvatrasakAyesamutpannAnAM sthAnametadadhAtyam-aghAtArha, ttrvirtisdbhaavaaditybhipraayH|tec trasAnarakatiryaGnarAmaragatibhAjaH sAmAnyasaMjJayA prANino'pyabhidhiyante, tathA vizeSasaMjJayA bhayacalanopetatvAtrasA apyucyante, tathA mahAnkAyaH-zarIraMyeSAMtemahAkAyAH,vaikriyazarIrasya yojnlkssprmaanntvaaditi| tathA cirasthitikAHtrayastriMzatsAgaropamaparimANatvAdbhavasthiteH, tathA teprANinastrasA bahutamA-bhUyiSThAyaiH zramaNopAsakasya supratyAkhyAnaM bhavati, sAnuddizyatenapratyAkhyAnasya grahaNAt tadabhyupagamena casarvasthAvarANAM trasatvenotpatterataste'lpatarakAHprANinoyaiH karaNabhUtaiH zrAvakasyApratyAkhyAnaM bhavati, idamuktaM bhavati-alpazabdasyAbhAvavAcitvAnna santyeva ye yeSvapratyAkhyAnamitItyevaM pUrvoktayA nItyA se' tasya zramaNopAsakasya mahatastrasakAyAdupazAntasya-uparatasya prativiratasya sataH supratyAkhyAnaM bhavatIti sambandhaH, tadevaM vyavasthite Namiti vAkyAlaGkAre yadhUyaMvadathAnyo vA kazcittadyathA-nAstyasAvityAdi sugamaM yAvat 'noneyAue bhvitti| sAmprataMtrasAnAM sthAvaraparyAyApanAnA vyApAdanenApina vratamaGgo bhavatItyarthasya prasiddhaye dRSTAntatrayamAha ma. (803) bhagavaM ca NaM udAhu niyaMThA khalu puchiyavvA-AusaMto ! niyaMThA iha khalu saMtegaiyA maNussA bhavaMti, tesiMca evaM vRttapuvvaM bhavai-je ime muMDe bhavittA AgArAoanagAriyaM pabbaie, esiMcaNaM AmaraNaMtAe daMDe nikkhitte, je ime agAramAvasaMti eesiNaM AmaraNaMtAe daMDe no nikkhitte, keIcaNaM samaNA jAva vAsAiM caupaMcamAiMchaTTaddasamAiMappayarovA bhujayaro vA desaMduIJjittA agAramAvasejjA ?, hatAvasejA, tassa NataM gAratyaM vahamANassa se pacakkhANe bhaMge bhavai?, notiNaDhe samaDhe, evameva samaNovAsagassavitasehaM pANehiM daMDe nikkhitte, thAvarehiM pANehiM daMDe no nikkhitte, tassa NaM taM thAvarakAyaM vahamANassa se paJcakkhANe no bhaMge bhavai, se evamAyANaha? niyaMThA!, evamAyANiyabbaM / ___ bhagavaM ca NaM udAhu niyaMThA khalu pucchiyavvA-AusaMto niyaMThA ! iha khalu gAhArvai vA gAhAvaiputto vAtahappagArehiM kulehiM AgammadhammaMsavaNavattiyaMuvasaMkamejA?,haMtA uvasaMkamejA, tesiM caNaM tahappagArANaM dharma Aikkhiyabve?,haMtA Aikkhiyavce, kiMtetahappagAraM dhammaM socA nisamma evaM vaejA-iNameva niggaMthaM pAvayaNaM sacaM anuttaraM kevaliyaM paDipunnaM saMsuddhaM neyAuyaM salakattaNaM siddhimaggaM muttimaggaM nijANamaggaM nivvANamaggaM avitahamasaMdiddhaM paDipannaM saMsuddhaM neyAuyaM sallakattaNaM siddhimaggaM muttimaggaM nija NamaggaM nivvANamaggaM avitahamasaMdiddhaM savvadu khappahINamaggaM, etthaM ThiyA jIvA sijhaMti bujhaMti mucaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMti, tamANAe tahA gacchAmo tahA ciTThAmo tahA nisiyAmo tahA tuyaTTAmo tahA bhuMjAmo tahA bhAsAmotahAabbhuTThAmo tahAuThAe uTThemottipANANaMbhUyANaMjIvANaMsattANaM saMjameNaM saMjamAmotti Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM -7, ejA ?, haMtA vaejA / kiM te tahappagArA kappaMti pavvAvittae ?, haMtA kappaMti, kiM te tahappagArA kappaMti muMDAvittae haMtA kappaMti, kiM te tahappagArA kappaMti sikkhAvittae ?, haMtA kappaMti, kiM te tahappagArA kappaMti uvaTThAvittae ?, haMtA kappaMti, tesiMca NaM tahappagArANaM savvapANehiM jAva savvasattehiM daMDe nikkhitte haMtA nikkhitte / 455 seNaM eyArUpeNaM vihAreNaM viharamANA jAva vAsAiM caupaMcamAI chaTThaddasamAI vA appayaro vA bhujayaro vA desaM dUijettA agAraM vaejjA ?, haMtA vaejjA, tassa NaM savvapANehiM jAva savvasattehiM daMDe nikkhitte ?, no iNa samaTTe, se je se jIve jassa pareNaM savvapANehiM jAva savvasattehiM daMDe no Nikkhitte, se je se jIve jassa AreNaM savvapANehiM jAva sattehiM daMDe nikkhitte, se je jIve jassa iyANi savvapANehiM jAva sattehiM daMDe no nikkhitte bhavai, pareNaM asaMjae AraNaM saMjae, iyANi asaMjae, asaMjayassa NaM savvapANehiM jAva sattehiM daMDe no nikkhatte bhavai, se evamAyANaha ? niyaMThA !, se evamAyANiyavvaM / bhagavaM ca NaM udAhu niyaMThA khalu pucchiyavvA AusaMto ! niyaMThA iha khalu parivvAiyA vA parivvAiAo vA annayarehiMto titthAyayaNehiMto Agamma dhammaM savaNavattiyaM uvasaMkabhejjA ?, haMtA uvasaMkamejA, kiM tesiM tahappagAreNaM dhamme Aikkhiyavve ?, haMtA Aikkhiyavve, taM ceva uTThAvittae jAva kappaMti ?, haMtA kappaMti, kiM te tahappagArA kappaMti saMbhuMjittae ?, haMtA kappaMti, teNaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA taM caiva jAva agAraM vaejjA ?, haMtA vaejjA, te NaM tahappagArA kappaMti saMbhuMjittae ?, no iNaTThe samaTThe, se je se jIve je pareNaM no kappaMti saMbhuMjittae, se je se jIve AreNa kappaMti saMbhuMjittae, se je se jIve je iyANIM no kappaMti saMbhuMjittae, pareNaM assamaNe AreNaM samaNe, iyANi assamaNe, assamaNeNaM saddhiM no kappaMti samaNANaM niggaMthANaM saMbhuMjittae, se evamAyANaha ? niyaMThA !, se evamAyANiyavvaM / ghR. Namiti vAkyAlaGkAre, cazabdaH punaHzabdArthe, punarapi bhagavAn gautamasvAmyevAhasvauddhatya pariharaNArthamaparAnapi tatsthavirAn sAkSiNaH kartumidamAha - 'nirgranthA' yuSmatsthavirA: khalu praSTavyAH, tadyathA - AyuSmanto nirgranthA! yuSmAkamapyetadvakSyamANamabhimatamAhosvinneti, avaSTammena cedamAha, yuSmAkamapyetadabhipretaM yadahaM vacmi, tadyathA - zAntiH upazamastaThAdhAnA eke kecana manuSyA bhavanti, na nArakatiryagdevAH, kiM tarhi ?, manuSyAH, te'pi nAkarmabhUmijA nApi mlecchA anArAyA vA, teSAM cAryadezotpannAnAmupazamapradhAnAnAm etad uktapUrvaM bhavati-ayaM vratagrahaNavizeSo bhavati, tadyathA ya ime muDA bhUtvA'gArAd-gRhAnnirgatyAnagAratAM pratapannAH pravrajitA ityarthaH, eteSAM coparyAmaraNAntaM mayA daNDo nikSiptaH parityakto bhavati, idamuktaM bhavati / kazcittathAvidho manuSyo yatInuddizya vrataM gRhNAti, tadyathA- na mayA yAvajjIvaM yatayo hantavyAH, tathA ye ceme'gAraM - gRhavAsamAvasanti teSAM daNDo nikSipta ityevaM keSAMcid vratagrahaNavizeSe vyavasthite sati idamapadizyate tatra kecana zramaNAH pravrajitAH kiyantamapi kAlaM pravrajyAparyAyaM pratipAlya, tameva kAlavizeSaM darzayati- yAvadvarSANi catvAri paJca vA SaD daza vA asya copalakSaNArthatvAdanyo'pi kAlavizeSo draSTavyaH, tamevAha- alpataraM vA prabhUtataraM vA kAlaM tathA dezaM ca 'dUijitta' ti vihRtya kutazcitkarmodayAttathAvidhapariNateragAraM gRhavAsaM vaseyuH gRhasthA bhaveyurityevaMbhUtaH paryAyaH kiM saMbhAvyate ? utanetyevaM pRSTA nirgranthAH pratyUcuH hanta gRhavAsaM vrajeyuH, tasya ca yativadhagRhItavratasya Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 sUtrakRtAGga sUtram 2/7/-1803 taM gRhasthaM vyApAdayataH kiMvratamaGgo bhaveduta neti?, Ahurneti, evameva zramaNopAsakasyApitraseSu daNDonikSiptona sthAvareSviti, atastrasaM sthAvaraparyAyApanaM vyApAdayatastapratyAkhyAnabhaGgona bhvtiiti| sAmprataM punarapi paryAyApannasyAnyathAtvaM darzayituM dvitIyaM dRSTAntaM pratyAkhyAtRviSayagataM darzayitukAma Aha-bhagavAneva gautamasvAmyAha, tadyathA-gRhasthAH yatInAmantike samAgatya dharma zrutvA samyakatvaMpratipadyataduttarakAlaM saMjAtavairAgyAH pravajyAMgRhItvA punastathAvidhakarmodayAttAmeva tyajanti,teca pUrvagRhasthAH sarvArambhanavRttAstadArataH pravrajitAH santojIvopamaIparityaktadaNDAH punaH pravrajyAparityAgesatinoparityaktadaNDAH, tadevaMteSAMpratkhyAtRRNAM yathAvasthAtraye'pyanyathAtvaM bhavatyevaMtrasasthAvarayorapidraSTavyam, etacca bhagavaMcanamudAhurityAgranthasya se evamAyAniyavvaM' ityetatparyavasAnasya tAtparya, akSaraghaTanA tu sugameti svabuddhayA kaaryaa| tadevaM dvitIyaM dRSTAntaMpradAdhunA tRtIyaM haSTAntaM paratIrthikoddezena darzayitumAha-'bhagavaMca NaMudAhuityAdi, yAvat se evamAyANiyabvaM tiuttAnArthaM tAtparyArthastvayaM-pUrvaM parivrAjakAdayaH santo'saMbhogyAH sAdhUnAM gRhItazrAmaNyAH sAdhUnAM saMbhogyAH saMvRttAH punastadamAve tvasaMbhogyA ityevaM paryAyAnyathAtvaM trasasthAvarANAmapyAyojanIyamiti / / tadevaM dRSTAntatraye prathama dRSTAnte hantavyaviSayabhUto yatigRhasthabhAvena paryAyabhedo darzito dvitIye dRSTAnte pratyAkhyAtRviSayagato gRhasthayatipunargRhasthabhedena paryAyabhedaHpradarzitaH tRtIyataSTAnteparatIrthikasAdhubhA-voniSkramaNabhedena saMbhogAsaMbhogadvAreNa paryAyabhedo vyavasthApita iti / tadevaM dRSTAntaprAcuryeNa nirdoSAM dezaviratiM prasAdhya punarapi tadgatameva vicAraM kartukAma Aha mU. (804) bhagavaMcaNaMudAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti, tesiMcaNaM evaM vuttapuvvaM bhavai-no khalu vayaM saMcAemo muMDA bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaittae, vayaM NaM cAuddasaTTamuTThipuNimAsiNIsupaDipannaM posaha sammaM anupAlemANA vihrissaamo| thUlagaMpANAivAyaM paJcaskhAissAmo, evaMthUlagaMmusAvAyaMthUlagaM adinnAdANaMthUlagaMmehuNaM dhUlagaM pariggahaM paccakkhAissAmo, icchAparimANaM karissAmo, duvihaM tiviheNaM, mA khalu mamahAe kiMci kareha vA karAveha vAtatyavi paJcakkhAissAmo, teNaMabhoJcAapiJcA asiNAittAAsaMdIpeDhiyAo paJcAruhitA, te tahA kAlagayA ki vattavvaM siyA-sammaM kAlagatatti? vattavyaM siyA, te pANAvi vucaMtitetasAvivucaMti temahAkAyatecirahiiyA, tebahutaragA pANA jehiM samaNovAsagassa supaJcakkhAyaM bhavai, te appayarAgA pANA jehiM samaNovAsagassa apaJcakkhAyaMbhavai, itisemahayAo jaNNaMtu vayaha taMvajAvaayapi bhedesenoneyAue bhvaa|| bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vuttapuvvaM bhavai, no khalu vayaM saMcAemo muMDA bhavittA agArAo jAva pavvaittae, no khalu vayaM saMcAemo cAuddasaTTamuddiDapunnamAsiNIsu jAva anupAlemANAviharittae, ghayaM NaM apacchimamAraNatiyaM saMlehaNAjUsaNAjUsiyA bhattapANaMpaDiyAikkhiyAjAvakAlaM anavakaMkhamANAviharissAmo, savvaMpANAivAyaM paccakkhAissAmojAva savvaM pariggahaM paJcakkhAissAmotivihaM tiviheNaM, mA khalumamaTThAe kiMcivi jAva AsaMdIpeDhIyAo paccoruhitA ete tahA kAlagayA, kiM vattavyaM siyA saMmaM kAlagayatti?, vattavvaM siyA, te pANAvi vucaMtijAva ayaMpi bhede se no neyAue bhavai / ___bhagavaM ca NaM udA saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taMjahA-mahaicchA mahAraMbhA mahApariggahA ahammiyA jAva duppaDiyANaMdA jAva savvAo parigahAo appaDivirayA jAvajIvAe, jehiM Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM - 7, 457 samaNovAsaggasa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe Nikkhitte, te tato AusaM vippajahaMti, tato bhujo sagamAdAe duggaigAmiNo bhavaMti, te pANAvi vuzcaMti te tasAvi vRzJcaMti te mahAkAya te cirajhiyA te bahuyaragA AyANaso, iti se mahayAo NaM jaNNaM tumbhe vadaha taM caiva ayaMpi bhede se No NeyAue bhavai / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA maNussA bhavati, taMjahA- anAraMbhA apariggahA dhammiyA dhammAyA jAva savvAo pariggahAo paDivirayA jAvajjIvAe, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe nikkhite te tao AugaM vippajahaMti te tao bhujjo sagamAdAe soggaigAmiNo bhavaMti, te pANAvi vuccaMti jAva no neyAue bhavai / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taMjahA- appecchA appAraMbhA appapariggahA dhammiyA dhammAyA jAva egaccAo pariggahAo appaDivirayA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe nikkhitte, te tao AugaM viSpajahaMti, tato bhujjo sagamAdAe soggaigAmiNo bhavaMti, te pANAvi vucaMti jAva no neyAue bhavai / bhagavaM caNaMudAhu saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taMjahA- AraNNiyA AvasahiyA gAmaniyaMtiyA kaNhuI rahassiyA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe nikkhitte bhavai, no bahusaMjayA no bahupaDivirayA pANabhUyajIvasattehiM, appaNA saccAmosAiM evaM vippaDivedeti-ahaM na haMtavvo anne haMtabbA, jAva kAlamAse kAlaM kiccA annayarAiM AsuriyAI kivvisiyAI jAva uvavattAro bhayaMti, tao vippamuccamANA bhujjo elamuyattAe tamorUvattAe paJcAyaMti, te pANAvi vucchaMti jAva no neyAue bhavai / bhagavaMcaNaM udAhu saMtegaiyA pANA dIhAuyA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe jAva daMDe nikkhitte bhavai, te puvvAmeva kAlaM kareti, karittA pAraloiyattAe paJcAyaMti, te pANAvi vucchaMti te tasAvi vRcaMtaMtita mahAkAyA te ciraTTiiyA te dIhAuyA te bahuyaragA, jehiM samaNovAsagassa supacakkhAyaM bhavai, jAva no neyAue bhavai / bhagavaM caNaM udAhu saMtegaiyA pANA samAuyA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe jAva daMDe nikkhitte bhavai, te sayameva kAlaM kareti karittA pAraloiyattAe paccAyaMti, te pANAvi vRdyaMti tasAvi vucchaMti te mahAkAyA te samAuyA te bahuyaraga jehiM samaNovAsagassa supaJcakkhAyaM bhavai jAva no neyAue bhavai / bhagavaMcagaMudAhu saMtegaiyA pANA appAuyA, jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe jAva daMDe nikkhitte bhavai, te puvvAmeva kAlaM kareti karettA pAraloiyattAe paJcAyaMti, te pANAvi vucchaMti te tasAvi vuddhaMti te mahAyAke appAuyA te bahuyaragA pANe jehiM samaNovAsagassa supaJcakhAyaM bhavai, jAva no neyAue bhavai / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti, tesiM ca NaM evaM vuttapuvvaM bhavai-no khalu vayaM saMcAemo muMDe bhavittA jAva pavvaittae, no khalu vayaM saMcAemo cAuddasahamuddiTTapunnamAsiNIsu paDipunnaM posahaM anupAlittae, no khalu vayaM saMcAemo apacchimaM jAva viharittae, vayaM ca NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM puratyA pAINaM vA paDiNaM vA dAhiNaM vA udIrNa vA etAvatA jAva savvapANehiM jAva savvasattehiM daMDe nikkhitte savvapANabhUyajIvasattehiM khemaMkare ahamaMsi, tattha AreNaM je tasA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe nikkhitte, tao AuM vippajahaMti vippajahittA tattha AreNaM caiva je tasA pANA jehiM samaNovAsagassa Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 sUtrakRtAGga sUtram 2/7/-/804 AyANaso jAva tesu paJcAyaMti, jehiM samaNovAsagassa supacakyAyaM bhavai, te pANAvi jAva ayaMpi bhede se0 / vR. punarapi gautamasvAmyudakaM pratIdamAha tadyathA-bahubhi prakAraistrasasadbhAvaH saMbhAvyate, tatazcAzUyanyastaiH saMsAraH, tadazUnyatve na nirviSayaM zrAvakasya trasavadhanivRttirUpaM pratyAkhyAnaM / tadadhunA bahuprakAratrasasaMbhUtyA'zUnyatAM saMsArasya darzayati-bhagavAnAha 'santi' vidyante zAntipradhAnA vA eke kecana zramaNopAsakA bhavanti teSAM cedamuktapUrvaM bhavati-saMbhAvyate ca zrAvakANAmevaM bhUtasya vacasaH saMbhava iti, tadyathA- na khalu vayaM zaknumaH pravrajyAM grahItuM, kiMtu ? vayaM Namiti vAkyAlaGkAre caturddazyaSTamI paurNamAsISu saMpUrNa pauSadhamAhArazarIrasatkArabrahmacaryAvyApArarUpaM pauSadhaM samyaganupAlayanto vihariSyAmaH, tathA sthUlaprANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahaM pratyAkhyAsyAmo dvividha miti kRtakAritaprakAradvayena anumateH zrAvakasyApratiSiddhatvAt tathA trividheneti manasA vAcA kAyena ca, tathA 'mA' iti niSedhe 'khalu' iti vAkyAlaGkAre madarthaM pacanapAcanAdikaM pauSadhasthasya mama kRte mA kArSTa, tathA pareNa mA kArayata tatrApyanumatAvapi sarvathA yadasaMbhavi tatpratyAkhyAsyAmaH, te evaMbhUtakRtapratijJAH santaH zrAvakAH abhuktvA'pItvA'snAtvA ca pauSadhopetatvAdAsandIpIThikAtaH pratyAruhya avatIrya samyak pauSadhaM gRhItvA kAlaM kRtavantaH, te tathAprakAreNa kRtakAlAH santaH kiM samyakkRtakAlA utAsamyagiti ?" kathaM vaktavyaM syAditi ?, evaM pRSTairnirgranthairavazyamevaM vaktavyaM syAt samyakkA lagatA iti, evaMca kAlagatAnAmavazyaMbhAvI teSAM devalokeSUtpAdaH, tadutpanazca trasa eva, tatazca kathaM nirviSayatA pratyAkhyAnasyopAsakasyeti punaranyathA zrAvakoddezenaiva pratyAkhyAnasya viSayaM pradarzayitamAhagautamasvAmyevAha - tadyathA 'santi' vidyante eke kecana zramaNopAsakAH, teSAM caitaduktapUrvaM bhavati, tadyathA-khalu na zaknumo vayaM pravrajyAM grahItuM nApi caturddazyAdiSu samyak pauSadhaM pAlayituM vayaM cApazcimayA saMlekhanakSapaNayA kSapitakAyA yadivA saMlekhanAjoSaNayA sevanayA joSitAH sevitA uttamArthaguNairityevaMbhUtAH santo bhaktapAnaM pratyAkhyAya 'kAlaM' dIrghakAla manavakAGkSamANA vihariSyAmaH, idamuktaM bhavati na vayaM dIrghakAla pauSadhAdikaM vrataM pAlayituM samarthAH, kiMtu vayaM sarvamapi prANAtipAtAdikaM pratyAkhyAya saMlekhanayA saMlikhitakAyAzcaturvidhAhAraparityAgena jIvitaM parityaktumalamiti / etatsUtreNaiva darzayati- 'savvaM pANAivAya' mityAdi, sugamaM, yAvatte tathA kAlagatAH kiM vaktavyametasyAt samyak te kAlagatA iti ?, evaM pRSTatha nirgranthA etaducuH, yathA te sanmanasaHzobhanamanasaste kAlagatA iti, te ca samyaksaMlekhanayA yadAkAlaM kurvanti tadA'vazyamanyatameSu devalokeSUtpadyante, tatra cotpannA yadyapi te vyApAdayituM na zakyante tathApi trasatvAtte zrAvakasya trasavadhanivRttasya viSayatAM pratipadyante / punarapyanyathA pratyAkhyAnasya viSayamupadarzayitumAhabhagavAnAha - eke kecana manuSyA evaMbhUtA bhavanti, tadyathA-mahecchA mahArambhA mahAparigrahA ityAdi sugamaM yAvadyairyeSuva zramaNopAsakasyAdIyata ityAdAnaM prathamavratagrahaNaM, tata ArabhyA''raNAntAddaNDo nikSiptaH - parityakto bhavati, te ca tAdyagvidhAstasmAdbhavAtkAntatyate svAyuSaM vijahanti, tyaktvA trasajIvitaM te bhUyaH punaH svakarma-svakRtaM kilviSamAdAya gRhItvA durgatigAmino bhavanti / etaduktaM bhavati - mahArambhaparighatvAtte mRtAH punaranyatarapRthivyAM nArakatrasatvenotpadyante, teca sAmAnyasaMjJayA prANino vizeSasaMjJA trasA mahAkAyAH cirasthitakA ityAdi pUrvavadyAvat 'no Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM -7, 459 neyAue'ttipunarapyanyena prakAreNa pratyAkhyAnasya viSayaM darzayitumAha bhagavaMcaNaMudAhurityAdi, pUrvoktabhyomahArambhaparigrahavadAdibhyo viparyastAH suzIlAHsuvratAH supratyAnandAH sAdhava ityAdi sugamayAvat no neyAue bhavaitti, eteca sAmAnyazrAvakAH,te'pitraseSyevAnyatareSu deveSUtpadyante, tato'pi na nirviSayaM pratyAkhyAnamiti / kazcAnyat-'bhagavaM ca NaM udAhu'rityAdi sugamaM yAvat no neyAue bhavai ti ete cAlpecchAdivizeSaNaviziSTA avazyaM prakRtibhadrakatayA sadgatigAmitvena trasakAyeSUtpadyanta iti draSTavyaM / kiJcAnyat bhagavaMcaNaM udAhu rityAdi-gautamasvAmyeva pratyAkhyAnasya viSayaM darzayitumAha eke kecana manuSyA evaMbhUtA bhavanti, tadyathA-araNye bhavA AraNyakAH-tIrthikavizeSAH tathA AvasathikAH-tIrthikavizeSAeva, tathA grAmanimantrikAH tathA 'kaNhuIrahassiya'tti kvacitkArye rahasyakAH kvacidrahasyakAH, evesarve'pitIrthikavizeSAH, tecanobahusaMyatA hastapAdAdikriyAsu, tathA jJAnAtraNIyAvRtatvAtanabahuviratAH sarvaprANabhUtajIvasattvebhyastatsvarUpAparijJAnAttadvAdaviratA ityrthH| tetIrthikavizeSA bahasaMyatAH cato'viratAAtmanA satyAmRSANi vAkyAni eva miti vakSyamANanItyAviyuJjanti, evaM vippaDivedeti kvacitpATho'syAmarthaH-evaMvidhaprakAreNa pareSAM prativedayanti-jJApayanti, tAni punarevaM bhUtAni vAkyAni darzayati, tdythaa|| ahaM hantavyo'nye panahantavyAH tathA'haM nAjJApayitavyo'nye punarAjJApayitavyA ityAdInyupadezavAkyAni dadati,te caivamevopadezadAyinaH strIkAmeSu mUrchitA gRddhAadhyupapannA yAvarSANi catuHpaJcamAni vA SaDdazamAni vA ato'pyalpataraM vA prabhUtataraMvA kAlaM bhuktvA utkaTA bhogA bhogabhogAstAn te tathAbhUtAH kiJcidajJAnatapaH kAriNaH kAlamAse kAlaM kRtvA'nyatareSvAsurIyeSu sthAneSu kilbiSeSvasundevAdhameSu sthAneSUpapattAro bhavanti, yadivA prANyupadhAtopadezadAyino bhogAbhilASukA asUryeSu nityAndhakAreSukilbiSapradhAneSu narakasthAneSu te samutpadyante, te ca devA nArakA vA trasatvaM na vyabhicarti, teSu ca yadyapi dravyaprANAtipAto na saMbhavati tathApitebhAvatoyaH prANAtipAtastadvirateviSayatAMpratipadyante tato'picadevalokAcyutA narakojha tAH kliSTapaJcendriyatiryakSu tathAvidhamanuSyeSu caiDamUkatayA samutpadyante, tathA 'tamorUvattAe tiandhavadhiratayApratyAnti, te cobhayorapyavasthayostrasatvaMna vyabhicaranti ityato na nirviSayaM pratyAkhyAnam, eteSuca dravyo'pi prANAtipAtaH sNbhvtiiti| sAmprataMpratyakSasiddhameva viraterviSayaM darzayitumAha-bhagavaMcaNaMudAhu rityAdi, bhagavAnAhayo hi pratyAkhyAnaM gRhNAti tasmAddIrghAyuSkAH prANAH prANinaH, teca nArakamanuSyadevAdvitricatuHpaJcendriyatiryaJcazva saMbhavanti, tataH kathaM nirviSayaM pratyAkhyAnamiti?, zeSaM sugamaM, yAvat 'no neyAue bhava ||evmuttrsuutrmpitulyaayusskvissyN samAnayogakSematvAdvayAkhyeyaM / / tathA'lpAyuSkasUtramapyatispaSTatvAtsUtrasiddhameva, iyAMstu vizeSo-yAvatte na mriyante tAvatpratyAkhyAnasya viSayastraseSuvA samutpannAH santo, viSayatAMpratipadyantaiti / punarapi zrAvakANAmeva digvratasamAzrayaNataH pratyAkhyAnasyaviSayaM darzayitumAha-'bhagavaMcana mityAdi sugamaM yAvat 'vayaMNaM sAmAiyaM desAvakAsiyaM"ti deze'vakAzodezAvakAzaHtatrabhavaMdezAvakAzikaM, idamuktaMbhavati-pUrvagRhItasya digravatasya yojanazatAdikasya yatpratidinaM saMkSiptataraMyojanagavyatitanagRhamaryAdAdikaMparimANaM vidhatte tddeshaavkaashikmityucyte| tadeva darzayati-'puratthA pAyINa mityAdi, 'purasthi' tti prAtareva pratyAkhyAnAvasare ___ Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 sUtrakRtAGga sUtram 2/7/-1804 digAzritamevaMbhUtaM pratyAkhyAnaM karoti, tadyathA-'prAcIna pUrvAbhimukhaM prAcyA dizyetAvanmayA'dya gantavyaM, tathA pratIcInaM' pratIcyAmaparasyAM dizi, tathA dakSiNAbhimukhaM-dakSiNasyAmevamudIcyAM dizyetAvanmayA'dyapaJcayojanamAnaMtadadhikamUnataraMvA gantavyamityevaMbhUtaMsa pratidinaM pratyAkhyAnaM vidhatte, tenacagRhItadezAvakAzikenopAsakena sarvaprANibhyogRhItaparimANAtpareNa daNDo nikSiptaHparityakto bhavati, tatazcAsau zrAvakaH sarvaprANabhUtajIvasattveSu kSemaMkaro'hamasmiityevamadhyavasAyI bhavati, tatra gRhItaparimANe deze ye AreNa trasAH prANA yeSu zramaNopAsakasyAdAna ityAderArabhyA''maraNAnto daNDo nikSiptaH-parityakto bhvti| teca trasAHprANAH svAyuSkaMparityajya tatraivagRhItaparimANadeza eva yojanAdidezAbhyantara eva trasAH prANAsteSu pratyAyAnti, idamuktaM bhavati-gRhItaparimANadeze vasAyuSkaM parityajya traseSvevotpadyante, tatazcateSu zramaNopAsakasya supratyAkhyAnaM bhavati, ubhayathApitrasatvasadbhAvAt, zeSaM sugama, yAvat 'no neyAue bhavati' // mU. (805) tattha AreNaM je tasA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe daMDe nikkhitte te tao AuM viSpajahaMti vippajahittA tattha AreNaM ceva jAva thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAedaMDe anikkhitteaNaTTAedaMDe nikkhittetesupaccAyaMti, tehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe anikkhitte aNaTThAe daMDe nikkhitte te pANAvi vucaMti te tasA te cirahiiyA jAva ayaMpi bhede se tatya je AreNaM tasA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 tao AuM vippajahaMti viSpajahittA tattha pareNaM je tasA thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 tesuMpaJcAyati, tehiM samaNovAsagassa supaJcakkhAyaM bhavai, tepANAvijAvaapi bhedese0 tattha je AreNaM thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe anikkhitte anaTThAe nikkhittetetaoAuM vippajahaMti vipajahittAtatyaAreNaMcevajetasA pANAjehiM samaNauvAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 tesu paJcAyati tesu samaNovAsagassa supaJcarakhAyaM bhavai, te pANAvi jAva ayaMpi bhede se nno0| tatyajete AreNaMje thAvarApANAjehiMsamaNovAsagassa aTThAe daMDe anikkhitte aNadvAe nikkhitte, te tao AuM vippajahaMti vippajahitA te tatthA AreNaM ceva je thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe anikhitte aNaTThAe nikkhitte tesu paJcAyaMti, tehiM samaNovAsagassa aTThAe aNaTThAe te pANAvijAva ayaMpi bhede se nno0| tattha je te AreNaM thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe anikkhitte aNavAe nikkhitte tao AuM vippajahaMti vippajahittAtatya pareNaMje tasathAvarApANAjehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 tesuM paJcAyati tehiM samaNovAsagassa supaJcakkhAyaM bhavai, te pANAvi jAva ayaMpi bhede se no neyAue bhavai / tatya je te pareNaM tasathAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 te taoAuMvippajahaMti vippajahittA tattha AreNaMje tasA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 tesupaJcAyaMti, tehiM samaNovAsagassa supaccaskhAyaMbhavai, te pANAvijAva ayaMpi bhede se no neyAue bhvi| Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM-7, 461 - - tattha je te pareNaM tasathAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa AyANaso AmaraNaMtAe0 te tao AuM vippajahaMti vippajahitA tatya AreNaMje thAvarA pANA jehiM samaNovAsagassa aTThAe daMDe anikkhitte aNaTTAe nikkhitte tesupaJcAyaMti, jehiM samaNovAsagassa supaccakkhAyaMbhavai, te pANAvi jAva ayaMpi bhede se no0| bhagavaMcaNaMudAhunaetaM bhUyaM na etaMbhabvaMnaetaMbhavissaMtijaNNaMtasA pANA vocchijihiMti thAvarA pANA bhavissaMti, thAvarA pANAvi vocchijihiMti tasA pANA bhavissaMti, avocchinnehi tasathAvarehiM pANehiMjaNNaMtu vA anovA evaMvadaha-nasthiNaM se kei pariyAejAva no neyAue bhvi| vR. evamanyAnyapyaSTa sUtrANi draSTAni sarvANyapi, navaraMtatra prathame sUtretadeva yadvayAkhyAtaM, taccevaMbhUtaM, tadyathA-gRhItaparimANe deze ye trasAste gRhItaparimANadezasthAsteSveva traseSUtpadyante / tathA dvitIyaM sUtraM tvArAddezavartinastrasAH ArAddezavartiSusthAvareSUtpadyantetRtIye tvArAddezavartinastrasA gRhItaparimANAddezAdvahiryetrasAH sthAvarAzca tessuutpdynte||tthaa caturthasUtratvArAddezavartino ye sthAvarAste taddezavartiSveva sessuutpdynte| paJcamaM sUtraM tuArAddezavartino ye sthAvarAste taddezavartiSveva sthAvareSUtpadyante / / SaSThaM sUtraM tuparadezavartinI ye sthAvarAste gRhiitprimaannsthe(prdeshvtti)ssutrssthaavressuutpdynte| saptamasUtraM tvidaM-paradezavartinoye trasasthAvarAste aaraaddeshvrtissutrsessuutpdynte| aSTamasUtraMtuparadezavartino yetrasasthAvarAste ArAddezavartiSu sthAvareSUtpadyante / / navamasUtraMtuparadezavartinoye trasasthAvarAste paradezavartiSveva trasasthAvareSUtpadyante / evamanayA prakriyayA navApi sUtrANi bhaNanIyAni, tatra yatra yatra trasAstatrAdAzanaH-AderArabhya zramaNopAsakenAmaraNAnto daNDastyakta ityevaM yojanIyaM, yatra tu sthAvarAstatrArthAya daNDo na nikSipto-na parityakto'narthAya ca daNDaH parityakta iti / zeSAkSaraghaTanA tu svabuddhayA vidheyeti / tadevaMbahubhidRSTAntaiH saviSayatAM zrAvakapratyAkhyAnasya prasAdhyAdhunAtyantAsaMbaddhatAM caudyasya sUtreNaiva darzayitumAha-'bhagavaMca NaM udAhu rityAdi, bhagavAn gautamasvAmyudakaMpratyetadAha,tadyathAnaitadbhUtamanAdike kAle prAgatikrAnte nApyetadeSye'nantekAle bhAvyaM nApyetadvartamAnakAle bhavati yetrasAH prANAHsarvathA nirlepatayA svajAtyucchedenocchetsyanti-sthAvarA bhaviSyantIti, tathA sthAvarAzca prANinaH kAlatraye'pinaivasamucchetsyanti-trasA bhaviSyanti, yadyapiteSAMparasparasaMkrameNagamanamasti tathApinasAmastyenAnyatareSAmitaratra sadbhAvaH, tathAhi-nahyevaMbhUtaH saMbhavo'sti yadutapratyAkhyAninamekaM vihAyApareSAM nArakANAM dvIndriyAdInAM tirazcAM manuSyadevAnAM ca sarvadA'pyabhAvaH evaM ca trasaviSayaM pratyAkhyAnaM nirviSayaM bhavati yadi tasya pratyAkhyAnino jIvata eva sarve'pinArakAdayastrasAH samucchidyante, nacAsyaprakArasya saMbhavo'styuktanyAyeneti, sthAvarANAM cAnantAnAma- nantatvAdeva nAsaMkhyeyeSu traseSUtpAda iti supratItamidaM / tadevamavyavacchinnastrasaiH sthAvaraizcaprANibhiryadvadatayUyamanyovA kazcidvadati, tadyathA-nAstyasau paryAyoyatrazramaNopAsakasyaika trasaviSayo'pidaNDaparityAgaiti, tadetaduktanItyA sarvamazobhanamiti / sAMpratamupasaMjighRkSurAha mU. (806) bhagavaMcaNaM udAhu AusaMto! udagAje khalu samaNaM vA mAhaNaM vA paribhAsei mitti manati AgamittA nANaM AgamittA daMsaNaM AgamittA carittaM pAvANaM kammANaM akaraNayAe se khalu paralogapalimaMthattAe ciTThai, je khalu samaNaM vA mAhaNaM vA no paribhAsai mitti mantraMti AgamittA nANaM AgamittA daMsaNaM AgamittA caritaM pAvANaM kammANaM akaraNayAe se khalu Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 sUtrakRtAGga sUtram 2/7/-1806 paralogavisuddhIe ciTTai, tae NaM se udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM aNAdAyamANe jAmeva disiM pAunmUte tAmeva disiM pahAretya gmnnaae| bhagavaM ca NaM udAhu AusaMto udagA! je khalu tahAbhUtassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AriyaM dhammiyaM suvayaNaM socA nisamma appaNo ceva suhumAe paDilehAe anuttaraM jogakhemapayaM laMbhie samANe sovitAyataM ADhAi parijANeti vaMdati namasati sakkArei saMmANei jAva kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM paJjuvAsati / taeNaMseudaepeDhAlaputte bhagavaMgoyamaMevaM cayAsI-etesiNaMbhaMte! padANaMpucianANayAe asavamayAe abohie anabhigameNaM adivANaM asuyANaM amuyANaM avinAyANaM avvogaDANaM anigUDhANaM avicchinnANaM anisiTThANaM anivUDhANaM anuvahAriyANaM eyamaTuMno saddahiyaM no pittayaM no roiyaM, etesiNaM bhaMte ! padANaM emhi jANayAe savaNayAe bohie jAva uvahAraNayAe eyamaI sadahAmi pattiyAmi roemi evameva se jaheyaM tubbhe vadaha / taeNaMbhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI sadahAhi NaM ajo! pattiyAhiNaM aJjo roehiM NaM aJjo! evameyaM jahANaM amhe vayAmo, tae NaM se udae peDhAlaputte bhagavaM goyama evaM vayAsI-icchAmiNaM bhaMte! tubhaM aMtie cAujAmAodhammAo paMcamahavvaiyaM sapaDikkamaNaM dharma upasaMpajittA NaM vihritte| taeNaMsebhagavaMgoyame udayaMpeDhAlaputtaMgahAyajeNevasamaNebhagavaMmahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchaittAtae NaM se udae peDhAlaputte samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, tikSutto AyAhiNaM payAhiNaM karittA caMdaI namasati, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsIicchAmiNabhaMte! tubhaM aMtie cArajjAmAodhammAopaMcamahabvaiyaM sapaDikkamaNadharmauvasaMpajittA NaM vihritte| taeNaMsamaNe bhagavaMmahAvIre udayaM evaM vayAsI-ahasuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM karehi, taeNase udaepeDhAluputte samaNassa bhagavaomahAvIrassa aMtiecAujjAmAodhammAo paMcamahavvaiyaM sapaDikkamaNaM dhammauvasaMpanittANaM vihrittibemi| pR. 'bhagavaM ca NaM udAhurityAdi gautamasvAmyAha-AyuSmannudaka ! yaH khalu zramaNaM vAyathoktakAriNaMmAhanaM vA-sadbrahmacaryopetaM paribhASate' nindati maitrI manyamAno'pi,tathA samyag jJAnamAgamya tathA darzanaM cAritraM ca pApAnAM karmaNAmakaraNAya samutthitaH, sa khalu laghuprakRtiH paNiDataMmanyaH paralokasya' sugatilakSaNasya tatkAraNasyavA satsaMyamasya palimanthAya tadviloDanAya tadvighAtAya tiSThati, yastu punarmahAsattvo ratnAkaravadgambhIro na zramaNAdIn paribhASate teSu ca paramAM maitrI manyate samyagdarzanajJAnacAritrANyunagamya tathA pApAnAM karmaNAkaraNAyotthitaH sa khalu paralokavizuddhayA'vatiSThate, anenacaparibhASAvarjanena yathAvasthitArthasvarUpadarzanatogautamasvAminA svauddhatyaM parihRtaM bhavati, tadevaMyathAvasthitamarthaM gautamasvAminA'vagamito'pyudakaH peDhAlaputrI yadA bhagavantaM gautamamanAdriyamANo yasyAeva dizaHprAdurbhUtastAmeva dizaMgamanAya saMpraghAritavAn taM caivamabhiprAyamudakaM dRSTvA bhagavAngautamasvAmyAha, tadyathA-AyuSmanudaka ! yaH khalu tathAbhUtasya zramaNasya brAhmaNasya vA'ntike-samIpeekamapiyogakSemAyapadyate-gamyate yenArthastatpadaM yogakSemapadaM, kiMbhUtam?-Aryam AryAnuSThAnahetutvAdAya, tathAdhArmikaMtathAzobhanavacanaM suvacana sadgatihetutvAt tadevaMbhUtaM padaM zrutvA nizamya-avagamya dhAtmana eva tadanuttaraM yogakSemapada Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, adhyayanaM -7, 463 mityevamavagamya sUkSmayA kuzAgrIyayA vuddhayA 'pratyupekSya' paryAlocya tadyathA ahamanenaivaMbhUtamarthapadaM 'lambhitaH'prApitaHsanasAvapitAvallaukikastamupadezadAtAramAdriyate-pUjyo'yamityevaMjAnAti, tathA kalyANaM maGgalaM devatAmiva stauti paryupAste ca, yadyapyasau pUjanIyaH kimapi necchati tathApi tena tasya paramArthopakAriNo yathAzakti vidheyam / tadevaM gautamasvAminA'bhihita udaka idamAha-tadyathA-eteSAM padAnAM pUrvamajJAnatayA'zravaNatayA'vodhyA cetyAdinA vizeSaNakadambakena na zraddhAnaM kRtavAn, sAmprataM tu yuSmadantike vijJAyainamarthaM zraddaghe'haM / / evamagavagamya gautamasvAbhyudakamevAha-yathA asminnarthe zraddhAnaM kuru, nAnyathA sarvajJoktaM bhavatItimatvA, punarapyudaka evamAha-iSTamevaitanme, kiM tvamuSmAcAturyAmikAddharmAtpaJcayAmikaMdharmaMsamprati sprtikrmnnmupsNpdyvihrtumicchaami| tato'sau gautamasvAmI taM gRhItvA tIrthakarAntikaM jagAma / udakazca bhagavantaM vanditvA paJcayAmikadharmagrahaNAyosthitaH, bhagavatA'pitasya sapratikramaNaH paJcacAmodharmo'nujJAtaH, sacataMtathAbhUtaM dharmamupasaMpadya viharatIti iti parisamAptayarthe / bravImIti pUrvavat, sudharmasvAmI svaziSyAnidamAha, tadyathA-so'haM bravImi yena mayA bhagavadantike zrutamiti / gto'nugmH| adhyayana-7 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcAryaviracitA dvItIyazrutaskandhasya saptamamadhyayanaTIkA parisamAptA / sAmprataM nayAH, te cAmI-naigama 1 saMgraha 2 vyavahAra 3 rjusUtra 4 zabda 5 samabhirUDai 6 'vaMbhUtA 7 khyAH saptaiva, teSAM ca madhye naigamAdyAzcatvAro'pyarthanayAH arthameva prAdhAnyena zabdopasarjanamicchanti, zabdAdyAstutrayaH zabdanayAH zabdaprAdhAnyenArthamicchanti / tatra naigamasyedaM svarUpaM, tadyathA-sAmAnyavizeSAtmakasya vastuno naikena prakAreNAvagamaH-paricchedo nigamastatrabhavo naigamo, naikagamo vA naigamaH- mahAsAmAnyApAntarAlasAmAnyavizeSANAM paricchedakaH, tatra mahAsAmAnya sarvapadArthAnuyAnI sattAapAntarAlasAmAncaMdravyatvajIvatvAjIvatvAdikaM, vizeSAH paramANvAdayastadgatA vA zuklAdayo guNAH, tadetatritayamapyasAvicchatIti, nilayanaprasthakAdiSTAntairanuyogadvAraprasiddhaistatsvarUpamavaseyam, ayaM ca naigamaH sAmAnyavizeSA-tmakavastusamAzrayaNe'pi na samyagdRSTi, bhedenaiva sAmAnyavizeSayorAzrayaNAt, tanmatA- shritnaiyaayikvaishessikvt| tathA saMgraho'pyevaMsvarUpaH, tadyathA-samyak padArthAnAM sAmAnyAkAratayA grahaNaM saGgahaH, tathAhi-apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvameva sattArUpaM vastvasAvabhyupagacchati,sattAto vyatiriktasyAvastutvaM kharaviSANasyeva, saca saMgrahaHsAmAnyavizeSAtmakasya vastunaHsAmAnyAMzasvaivAzrayaNAnmithyASTiH, tanmatAzritasAMkhyavat / vyavahAranayasya tu svarUpamidaM, tadyathA-yathAlokagrAhameva vastu, yathAcazuSkatArkikaiH svAbhiprAyakRtalakSaNAnugataMtathAbhUtaMvastunabhavatyeva, nahi pratilakSaNamarthAnAmAtmabhedo bhavati, kiM tarhi ? yathA yathA lokena viziSTabhUyiSTha-tayA'rthakriyAkAri vastu vyavahiyate tathaiva tadvastvityAbAlagopAlaganAdiprasiddhatvAdvastusvarUpasyeti, ayamapyutpAdavyayadhrauvyayuktasya vastuno'nabhyupagamAt mithyASTiH, tathAvidharathyApuruSavaditi / / RjusUtramataM tvidaM-Rju-praguNaM tacca vinaSTAnatpannatayA'tItanAgatavakraparityAgAditi. ayamapi sAmAnyavizeSobhayAtmakasya vastunaH sAmAnyAMzaparityAgena vizeSAMzasyaiva samAzrayaNAcchauddhodanivanna samyagdRSTiH, kAraNabhUtadravyAnabhyupagamena tadAzritavizeSasyaivAbhAvAditi Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 zabdanayasvarUpaM tvidaM, tadyathA-zabdadvAreNaivAsyArthapratItyabhyupagamAlliGgacacanasAdhanopagrahakAlabhedAbhihitaM vastu bhinnamevecchati, tatra liGgabhedAbhihitaM vastvanyadeva bhavati, tadyathA- puSyastArakA nakSatramevaM saMkhyAbhinnaM jalamApo varSA Rtu, sAdhanabhedastvayaM- ehi manye rathena yAsyasi, nahi yAtasye pitA, asyAyamarthaH evaM tvaM manyase yathA'haM rathena cAsyAmItyatra madhyamottamapuruSavyorvyatyayaH, upagrahastu parasmaipadAtmanepadayorvyatyayaH, tadyathA-tiSTati pratiSThate ramate uparamatItyAdi, kAlabhedastu agniSTomayAjI putro'sya bhavitA, asyAyamarthaH agniSTomayAjI agniSTomeneSTavAn, bhUte NiniH, bhaviteti bhaviSyadanadyatane luT, tatrAyamarthaH Ninipratyayo bhavitetyasya sambandhAdbhUtakAlAtAM parityajya bhaviSyatkAlatAM pratipadyate, tenedamuktaM bhavati evaMbhUto'sya putro bhaviSyati yo'gniSTomena yakSyati sUtrakRtAGga sUtram 2/-/-/806 tadevaMbhUtaM vyavahAranayaM zabdanayo necchati, liGgAdyabhinnAMstu paryAyAn anekaviSayatvenecchati, tadyathA-ghaTaH kuTaH kumbhaH indraH zakraH purandara ityAdi, ayamapyarthavyaJjanaparyAyobhayarUpasya vastuno vyaJjanaparyAyasyaiva samAzrayaNAnmithyAdRSTiriti / tathA paryAyANAM nAnArthatayA samabhirohaNAtsamabhirUDho, na hyayaM ghaTAdiparyAyANAmekArthatAmicchati, tathAhi ghaTanA ghaTaH kuTanAtkuTaH kau bhAtIti kumbho nahi ghaTanaM kuTanaM bhavati, tathendanAdindraH purdAraNAtpurandara ityAderapi zabdapravRttinimittasya na parasparAnugatiriti, tadayamapi mithyAdRSTiH, paryAyAbhihitadharmava- dvastuno'nAzrayaNAd gRhItapratyekAvayavAndhahastijJAnavaditi / 7 evaMbhUtAbhiprAyastvayaM yadaiva zabdapravRttinimittaM ceSTAdikaM tasminghaTAdike vastuni tadaivAsau yuvatimastakArUDha udakAdyAharaNakriyApravRtto ghaTo bhavati, na nivyAparaH, evaMbhUtasyArthasya samAzrayaNAdevaMbhUtAbhidhAno nayo bhavati, tadayamapyanantadharmAdhyAsitasya vastuno'nAzrayaNAnmithyAdRSTiH, ratnAvalyakyave padmarAgAdau kRtaratnAvalIvyapadezapuruSavaditi / tadevaM sarve'pi nayAH pratyekaM mithyAdhSTayo'nyo'nyasavyapekSAstu samyaktvaM bhajanti / atra ca jJAnakriyAbhyAM mokSa iti kRtvA jJAnakriyAnayayoH sarve'pyete svadhiyA samavatAraNIyAH / tatrApi jJAnanaya ehikAmuSmikayorjJAnameva phalasAdhakatvenecchati na kriyAM, kriyAnayastu kriyAmeva na jJAnaM, paramArthastUbhayamapi samuditamanyo'nyasavyapekSaM paMgvandhavadabhipretaphalasiddhaye'miti etadubhayayukta eva sAdhurabhipretamarthaM sAdhayati, uktaM ca"savvesiMpi nayANaM bahuvihavattavvayaM ni sAmettA / taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaTThao sAhU // - 119 11 zrutaskandhaH - 2 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA dvItIya zrutaskandhaTIkA parisamAptA / 2 dvitIyaM aGgasUtram sUtrakRta samAptam - Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devarkiMgaNi kSamAzramaNa saMghadAsaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAM kAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI [1] bAbu dhanapatasiMha 50 bhagavAnadAsa cauda pUrvadhara zrI bhadbAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali abhayadevasUri kSemakIrtisUri AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi u becaradAsa 50 rUpendrakumAra zruta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI 50 jIvarAjabhAI pa0 hIrAlAla Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama [2] 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka AgamasUtranAma vRtti-kartA 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 7. upAsakadazA 8. antakRddazA 9. anuttaropapAtikadazA 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkaM zruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAjIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdvIpaprajJapti 19thI nirayAvalikA 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 25. Atura pratyAkhyAna 26. mahApratyAkhyAna 27. bhaktaparijJA 28. tandula vaicArika 29. saMstAraka 30. gacchAcAra 31. gaNividyA mUla zloka pramANa 2554 zIlAGkAcArya 2100 zIlAGkAcArya 3700 abhadevasUri 1667 abhayadevasUri 15751 | abhayadevasUri 5450 abhayadevasUri 812 abhayadevasUri 900 abhayadevasUri 192 abhayadevasUri 1300 abhayadevasUri 1250 abhayadevasUri 1167 abhayadevasUri 2120 malayagirisUri 4700 malayagirisUri 7787 malayagirisUri 2296 malayagirisUri 2300 malayagirisUri 4454 zAnticandraupAdhyAya 1100 candrasUri 80 vijayavimalayagaNi 100 guNaratnasUra (avacUri) 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 500 vijayavimalagaNi 155 guNaratna sUri (avacUri) 175 vijayavimalagaNi 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) vRtti lokapramANa 12000 12850 14250 3575 18616 3800 800 400 100 5630 900 3125 3700 14000 16000 9000 9100 18000 600 (?) 200 (?) 150 176 215 (?) 500 110 1560 105 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vRtti - - 1000 AgamasUtranAma .mUla / vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava __375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 375 |33. | maraNasamAdhi 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 |34. nizItha 821 jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. | bRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti 42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. | vyavahAra 373 | malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 - ? - (cUrNi) 2225 38. jItakalpa 130 siddhasenagaNi (cUNi) 39. mahAnizItha 4548 40. | Avazyaka - 130 haribhadrasUri 22000 41. odhaniyukti ni.1355 / droNAcArya (?)7500 - piNDaniyukti hai ni. 835 malayagirisUri 7000 42. dazavaikAlika 835 | haribhadrasUri 7000 43. uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 | malayagirisUri 7732 45. | anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 noMdha:(1) 6t 45 mAgama sUtrImA vartamAna ANe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI u8 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtrona nAmeTa prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 63 vRtti-mAhi nodha che te ma 2 saMpAmunI che.. sivAyanI 595 vRtti-cUrNi mA sAhitya mudrita samudrita avasthAmA hAla 59bdha cha 04. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi naviya caMdAvejjhaya anevIrastava prakIrNaka Ave che. he same "AgamasuttANi" bhAM bhUNa 3the bhane " mI"mAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItatva jenA vikalpa rUpe che e Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4]. paMkajyanuM mArga ane "kAmasutta"imAM saMpAdIta karyuM che. (5) moSa ane gi e baMne nivRtti vikalpa che. je hAla mUhUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mALanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (9) cAra prakAra sUtro ane manizItha e pAMca AgamanI koI vRtta Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. bIja nI saMta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-zA-nitatva e traNenI ApI che. jemAM rAi ane nItA e baMne uparatta maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizatha upara to mAtra vIsamA dezava nI ja vRtti no ullekha maLe che. - vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivRtti = ]krama nitti zlokapramANa | krama| niyukti zlokapramANa AcAra-niyukti 450 _| | mA -nivRtti 2500 sUtrakRta-niyukti 7.| sonivitta 1355 bRhatkalpa-niyukti / 8.| jinapitta. 835 vyavahAra-nitti | - . zanivA-niryukti . dazAzrutAni | 80 | 10. | 7Tdhyayana-niryukti che. 700 noMdhaH(1) ahIM Apela navA pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "32 akSarano eka zloka' e pramANathI noMdhAyela stavaka pramANa che. (2) * gRhatva ane vyavahAra e baMne sUtronI niti hAla mANa mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivAra maharSi e pAtha uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) gora ane vijuniyuvA svataMtra pUjana svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana nAma-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivijJamAMthI huMzAzrutatva nivina upara pUrSi ane anya pAMca nitti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A che nidhita spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nittikartA tarIke avasthAma no ullekha ja jovA maLe che. Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 9. 2. 3. 4. 5. [5] vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha bhASya zlokapramANakrama bhASya nizISabhASya vRhatkalpabhASya vyavahArabhASya paJcakalpabhASya jItakalpabhASya 7500 7600 6400 3185 3125 6. 7. 8. 9. 10. bhASya AvazyakabhASya oghaniryuktibhASya piNDaniryuktibhASya dazavaikAlikabhASya * uttarAdhyayanabhASya (?) - noMdha : (1) nizISa, bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na kartA saGghadAsagaNi hovAnuM bhagAya che. amArA saMpAhanamAM nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai jane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAdhe samAviSTa dhayuM che. (2) paJcakalpabhASya bhabhArA AgamasuttANi bhAga-38 mAM prAzIta thayuM. ( 3 ) AvazyakabhASya bhAM gAthA prabhASA 483 cyuM mA 183 gAthA mULabhASya 3ye che sane 300 gAthA anya kheDa bhASyanI che. henI samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM bhAM che. [bhe } vizeSAvazyaka bhASya pUjana prasidhdha yathuM che pazu te samagra Avazyaka sUtra- paranuM bhASya nathI jane adhyayano anusAranI alaga alaga vRtti Adi peTA vivaraNo to Avazyaka ane nItattva e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] gAthApramANa 483 322 (4) oghaniryukti, piNDaniryukti, dazavaikAlikabhASya no samAveza tenI tenI vRtti bhAM thayo 4 che. pAza tena vizeno ulToja samone bhaNesa nathI. [ oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa mAttvano ullekha paNa jovA maLela che.] (4) uttarAdhyayanabhASyanI gAthA niyuktibhAM lajI gayAnuM saMbhanAtha che (?) (5) ArIte aMga upAMga - prakIrNaka cUlikA je 35 Agama sUtro uparano zre bhASyano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3ye bhASyagAthA bhevA bhaNe che. (7) bhASyakartA tarI bhujya nAma saGghadAsagaNi bhevA bhajesa che. tebha4 jinabhadragaNikSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no paNa ullekha maLe che. keTalAMka mAttvanA kartA ajJAta 4che. 46 63 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - [6] vartamAna ANe 45mAgamabhA 59 cUrNiH krama cUrNizlokapramANa krama | cUrNizlokapramANa | | 1. AcAra-cUrNi 8300 9. / dazAzrutaskandhacUrNi 2225 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 10. paJcakalpacUrNi 3275 3. bhagavatI-cUrNi 3114 11. jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi / 1500 12.| AvazyakacUrNi 18500 jaMbUdvIpaprajJapti cUrNi 1879 | 13. dazavaikAlikacUrNi 7000 6. nizIthacUrNi 28000 / 14. uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. bRhatkalpacUrNi | 16000 | 15. | nandIcUrNi 1500 | 8. vyavahAracUrNi 1200 | 16./ anuyogadAracUrNi noMdha:(1) 61 16 cUrNimAMthI. nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa bheja cUrNi abhaa2||2|| saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta TU pUjyapAda khAmoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che.. (3) dazavaikAlikanI mI0 me cUrNi hai agatsyasiMhasUrikRta cha tenu prazana pUjya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi viza AAG R5142 pAyita muM 43 che. bhagavatI cUrNi to maje cha, 5 prazIta 5 nathI. tabha4 vRhatkalpa, vyavahAra, paJcakalpa meM tato anecha 59 / zIta yayAnurAma nathI. (5) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattaran / nAma bhuNyatve saMmAya che. 3243 mate amuka jUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMyAMgI" mecintyamAnata" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI pAto 32ii yinya 7. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA me 35 bhAgamA 652 nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha nivRtti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. zata syAM bhASya, syais niyukti sane yA cuurnnin| mamA vatamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtranI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimo vanA 56 lepacha. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ?i ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA - ame saMpAdIta karela 3AAna,ttA-saTI4 mAM bekI naMbaranA pRSTho. upara jamaNI bAju 3 misUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3 rapa4 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake gharamAM prathama aMka kRtajyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka dhyAnano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddezavA no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUna gadya ke padya hoI zake. je gadya hoya to tyAM peregrApha IlathI ke chUTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI ! - || goThavela che. " pratyeka Agama mATe A rIte ja oklikamAM () pachI nA vibhAgane tenA tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oklika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) nAvAra - zrutanya:/jUnA/adhyayanaM uddeza: mUrta pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA bhRtamAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayana/uddezakaH/mUlaM (3) sthAna - thAna/vAdhyaya/mUi (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM (6) bhAvatI - zatAva-gaMtarazataradeza:/Fd ahIM zatanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) 3. (2) saMtazataka kemake ta% 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma : jaNAvela che. zAvara - rU3,34,35,36,40 nA peTA vibhAgane aMzataH athavA zatazatta nAmathI oLakhAvAya che. jAtAdharmakayA- zrutaskandhaH/varga:/adhyayana/mUlaM pahelA mRtadhAmAM dhyAna ja che. bIjA kutabdha no paTAvibhAga yA nAme che ane te nA peTA vibhAgamAM adhyAta che. (7) upAsakadazA- adhyayana/mUlaM (8) jAdazA- va dhyaya/mUi anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM kAra ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene mAvadara ane saMvAra kahyA che. (koIka HIT ne badale kutarUca zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) aupapAtika- mUlaM (13) rAjA - mUi Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIyAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/malaM A AgamamAM phakta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe te pachI eka peTAvibhAga nopanIya che. 343 pratipatti -3.mA neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva vA yAra peTavilA 5. cha.tevI tipttiaa(neriyaadi)|uddeshk:/muulN te spaSTa sasA pAsA cha, merI zamI pratipatti nA uddezakaH navanayI 56 te peTavilAsa pratipattiH nAme 4 che. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padanA peTa vimAmai suis uddezakaH cha, yA dvAra cha 52 5d-28n| peTavillAmA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM Aje paNa che. sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJApti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM bhAga 16-17mA prAmRtaprAbhRta nA pakSa pratipattiH nAma peTA vibhAga cha. 59 uddezakaH mAha mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJApti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM bhA18 cI 23 nirayAvalikAdi nAmadhA sA bAmaNe cha tane 75 55 varga tarI sUtramAre mogamAvalA cha.i[-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA.., 53 49 (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayatrA) mUlaM (34) nizIya - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM | (39) mahAnizItha - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka * adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavakAlika - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana * adhyayana//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama | AgamasUtra | mUlaM | gAthA | krama | AgamasUtra / mUlaM | gAthA AcAra / 63 2. sUtrakRta 71 / 70 sthAna 142 | 142 samavAya 806 1010 383 1087 241 172 / 172 161 / 139 bhagavatI jJAtAdharmakathA 133 / 133 upAsaka dazA 73 137 | 137 62 82 / 82 13 307 | 307 47 33. 664 | 664 47 1420 77 147 | 24. catuHzaraNa 723 / 25, AturapratyAkhyAna | 169 | 26. | mahApratyAkhyAnaM / | 27. bhaktaparijJA 114 / 2 taMdulavaicArika / 57 | 29. | saMstAraka gacchAcAra gaNividyA 32. devendrastava maraNasamAdhi 34. nizISa 35. bRhatkalpa | 36. vyavahAra 93 / 37. | dazAzrutaskandha / | 231 / 38. 1 jItakalpa mahAnizItha 107 | 40. Avazyaka 131 41. | oghaniyukti | 41. piNDaniyukti 1 42. dazavakAlika uttarAdhyayana 1 / 44. / nandI 45. | anuyogadvAra 285 398 114 / 56 622 / antaddazA anuttaropapAtika praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. | aupapAtika 13.. | rAjaprazniya 14. jIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. | kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 103 / 103 214 103 1528 12 | 21 . 365 1165 1165 712 / 712 5 540 | 515 | 43. 1731 / 1640 168 350 141 noM5 :- 6 gAthA saMnyAno samAveza mUlaM bhAMpa 4 nayache.te mUla sivAyanI mAga gAthA sama4vI nA. mUla 106 me namo. sUtra ane gAthA bane bhATa no bhAdo saMyukta bhanu ma che. gAthA 14 saMpAnImA sAmAnya gharApatI hovAthI tenI malA Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] [2] [3] [4] [5] [<] [9] [10] kRdantamAlA [s] caityavandana parvamAlA [9] [11] [12] [13] * [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [2] [26] [27] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] [35] [10] ~: amArA prakAzano : . - abhinava hema laghuprakriyA - 1 abhinava hema laghuprakriyA 2 abhinava hema laghuprakriyA - 3 abhinava hema laghuprakriyA - 4 - .. 4 saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruIya matti bAvRtti-vo] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) - = samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA-maraNabhedasaMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti AvRtti - be] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI. zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [36] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [37] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 4i1] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46J vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6]] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasutaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM {51] eNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] emarasamaM aMgasuttaM uvavAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] vIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsutaM [AgamasuttANi-15] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16 ] paMcamaM uvaMgasutaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaha uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattama uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] anumaM uvaMgasuttaM [6] kappavaDisiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekarasamaM uvaMgasuttaM [64] yahidasANaM [AgamasuttANi-23 ] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM AgamasuttANi-24 ] paDhama paIpaNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25 ] vIaM paIgNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26 ] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTuM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNaga-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNaga-2 [73] gaNivijJA [AgamasuttANi-31] aTTamaM paINNagaM [74] deviMdasyao [AgamasuttApi-32 ] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNaga-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79) vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdha [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasutaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohaninutti [AgamasuttANi-41/1] [86] piMDanijRtti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87) dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. [C] mAyAra gujarAtI anuvAda AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sUya3 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra hA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya gujarAtI anuvAda (AAgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [5] vicADapati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra nAyAdhammakA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-a] chaThTha aMgasUtra [87] pAsasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [ed) saMta gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3 navamuM aMgasUtra [100] pApAgarakSa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3 dazamuM aMgasUtra bIaM mUlasuttaM-1 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13]. [101] vivAgasUya[102] uvavAya [103 rAyapUseNiya - [10] jIvAjIvAbhigama - [15 pannavaNAsura [10] sUrapannatti - [107) caMdapannati - [108 budIvapannati - [19] nirayAvaliyA [117] kapUvaDisiyA - [111 pusphiyA - [112] puSkacUliyA - [117] vadisA - [11] causaraNa - [11] AurapaccakhANa - [11] mahApaccakhANa - [117] bhattapariNA - [118] taMdulaveyAliya - [19] saMthAraga - [12] gacchAdhAra - [11] caMdAveya - [12] gaNivizva123] devidatyao - [124] vIrathava - [125 nisaha[12] buhatakaM - [127] vavahAra - - [128 dasAsuyaphakhaMdha - [129 yakappo - [13] mahAnisIha[131] Avasmaya - [132] ohaninjatti - [13] piMDanistutti - [134o dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4 cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 navamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-pa dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pahelo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6) bIje patro gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] trIjo payagno gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pAMcamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamardIpa-) chaThTho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo payagno-1 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payazo-2 gujarAtI anuvAda (Agamadapa-ko AThamo paDyo gujarAtI anuvAda AgamadIpa- navamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo payatro gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] paheluM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] trIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-s] cothuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] chaThTha chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-cha trIjuM mulasUtra Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] 6tta24sayA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [13] naMdasutta - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [137] anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [39] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtra saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpaktaMsikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIka-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [162] vahidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167 ] taMdula vaicArika prakIrNakasUtraM saTIka [168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM nizIthachedasUtraM saTIka bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [ 173 ] [ 174] [ 175 ] vyavahArachedasUtraM saTIkaM [176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177 ] jItakalpachedasUtraM saTIka [178 ] mahAnizIthasUtraM (mUlaM ) [179 ] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIka [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIka [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIka [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184 ] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasutANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM -15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM- 21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM- 23 AgamasuttANi saTIkaM - 24-25 Agama suttAmi saTIka - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 27 AgamasuttANi saTIkaM - 28-29 AgamasuttANi saTIkaM 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saMparDa sthaNa :'Agama ArAdhanA dvendra zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, vhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivara samAviSTA AgamAH | AgamasuttANi bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga- 5-6 bhAga-7 bhAga-8 bhAga-9 bhAga- 10-11 bhAga- 12 bhAga- 13 bhAga-14 AyAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) | jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa cipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya jIvAjIvAbhigama prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, | tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17 nIzItha bhAga - 18-19-20 bRhatkalpa bhAga- 21-22 vyavahAra bhAga- 23 | dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga- 24-25 Avazyaka bhAga- 26 oghaniryukti, piNDaniryukti bhAga- 27 dazavaikAlika bhAga- 28-29 bhAga- 30 uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TOUCH